Full text of "Aromatvm, et simplicivm aliqvot medicamentorvm apvd Indos nascentivm historia: primùm quidem lusitanica linqua dialogikōs conscripta, à D. Graçia ab Horto, proregis Indiæ medico: deinde latino sermone in epitomen contracta & iconibus ad viuum expressis, locupletioribusq́ annotatiunculis illustrata à Carolo Clvsio Atrebate"

See other formats

This is a digital copy of a book that was preserved for generations on Hbrary shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable onhne. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the pubHc domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. 

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long joumey from the 
pubhsher to a Hbrary and finally to you. 

Usage guidelines 

Google is proud to partner with Hbraries to digitize pubHc domain materials and make them widely accessible. PubHc domain books belong to the 
pubHc and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 

We also ask that you: 

+ Make non-commercial use ofthe files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 

About Google Book Search 

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 



at |http: //books . qooqle . com/ 



■•^r- 



0^^ r 



^..i^ fcBM- i ^ fa»»»»- 






J 




-/«' 
/^a 



■/ /■ 



^ / ino ck tmi; oaw 

v^ 







,*#^ 



A R O M AT VM,. _ 

E T '^ i "^ >\ 

SIMPLICIVM ALI(rvOT^'f^, 

MEIilCAMENTORVM APVD 
i N D O S N A S C E IS T I V M 

H I S T O R I A*. r^ ^i^ •"" 



J^rimiim. quidera Luiicanica lingua Si&kcyY.ai 
confcripta, aD. Gar§ia as h.o a t o^ 

Prorcgis India: Medico: - "^'""""^ 

Dtinde Lattnofemone \n 'EpttomencontraUay&tconU 
bus ad vtuum exprefis., locuplsnonbtuq^annotatmn- 
mliitUuftrataa. Carolo c l v s i o Atrehate* 

QJ A R T A E b I T I O, 




y-^^r^-'' 



Caftigatior, & aliquor locis audior» '^^ ' " ^ ^ 




A N T V£ R p 1 ^^ 

E X OFFICINA Px, A N T I N I A K A;> 
Apud Viduam , & loaonem Moretum» 
M. D. X C I 1 1. . 



i^y {.'Cw'.- 



:^€ JU,^ a^3^j 



\ 




BeNEVOLO LECTORir 

Cr.i ps iT D. Garcias ab Or- 
ca, eiusqui iri India.praRegefuit 
^ medicus , l.ibrum de iis.plantis &: 
3aromacibus,quailongacuTa& di- 
iigenci itudio apud Indos '{ vbi criginta am- 
piius annismediciaa fecit) pbreruauit ; fed 
Lpiitanicaiingua, a,mjcorum efflagiratio- 
nibus viclus, tamecii,vcipfe. refercLati- 
neeum fcripliircc. Huncego,beneuoleLe- 
iaorjin cuam gratiam Latinumfaciens,iri 
Epicomencecraxi ; pauio fofScanbpfftmo- 
diore ordme lingula difponens, quam ance 
fuorantiatque nonuliaeciam reijciens,qu^ 
non muitu ad^em facere v.idebancur. Nam 
cumiingulis fere firapiicibus fuumdialo- 
guraadfcripfent , &prdine alpiiabecicum 
fecutus ficnoiler audor : muicaiilum fud. 
loco haud apte reppnerc , &: pleraque repe- 
tere necefle fuir , vt fere in dialogisconcm- 
gere folet. Eura vero laborem eo Iibentiiis 
^Hi^^pVtquodab ineunceferextaterei her- 
banx ftudio fummopere fim deleaacus; 
Tumetiamquda hu.us Lbri kaione exci- 
rata pra^clara ingenia.ndftn aucloris exera- 
plijra (ecuiura arbicrer. 
GvM vcrdvanorumauaorumteftimd- 



rr 

4 . 

niovtatur jocos dirigenrercohtuTimus^t- 
quead{cripiimus ,in Auicennapoftremam 
cditionem , Venetam fcilicec anni m. i>, 
X X 1 1 1 i.fecuti.Addidimusinfuperad fin- 
gula fere capita adnotatiunculaSj & alfquot 
aromatum iconesad viuiimexprimicura- 
iiimus. Quodii qualemcumque hancno* 
llram opeliam gratam q& animaduerte- 
ro , alia propediem non minus forfiran vti-. 
lia iri ftudiofbrum reilierbarise gratia pub- 
licc proferam. 



loannes Pollhiiis Germ.Mfedia 

tjfatia magnd tihi deheiur, Gar^ia-.nec non 
Gratiadehetur^Carole,magnatihi. 

Tuofuoniam nohls Lathfermonededifti^ 
Jlle fuis pairio quA dedit ante fono. 

f^ejira fimul viuent igiturjfnsconia: donec 
^ertilibiispharmacamittet&grU. 



ARO- 





A R O M A T V M,^ 

E T S f M P L I C I V M 

MEDIC AMENTO RVM 

HISTOKI^ l,lBkK I. . ^^ 

De Ambaro, C a J>. i. V -2S>^ 

M B A R V i*i Latims^ Ambar ArahtbuTkmiu, 
\ dicitunqua nomine o-xmbus , quasjcu^ 
naiionibus n&lum ^p^aut vanato dum* 
^ taxa: patilukm vocabulo» - 

V A 8. 1 A autem circa huius genera-' 
tionem Scrtptorum efi opimo. Siquidem 
4l^fperma Balena e£s ajfaunt: alijbeUu&cuiufd.- martn£ 
gxcrementu.aut maris jbama (qH£[an\opinionei.ramne 
iarent,quo.d nuRuAmbarum inumatur vbifrequennfima ^^^^^^ 
fumBden£,&vbifiu^uumreciprocatione^umapturittu ^^^3, noi^ 
excitatur ',)alij Bitummis modo exmarit alueo emanare: ^^^^^^^^ 
ms. opimo meimy& veritati magis cofonaplerifq. vtfa efi. Bitumca vi- 
' A V I c E N N A ltb^iuap.6.3. & Serapio hb.fim^cap. a«i- 
ifS, fcriptum reliquerunt.fungorum in rupsbus & arborS"^ 
hm moreA mbarum in marigenerari.&tewpefiatibus vna 
sumfaxis interdum m Uttus e^ci-.quafentmia verifirniltot 
efireltquis ab AuiceitnaproduSu, Nam muttumfiantibm. 
Murk , magna eiuscopia Sofalam , & in infulas Comaro^^ 
Xkmaoxi , Uofambicamitotum^ ^um traSlum eiiciture 
Maldtuis infutisyqu£ ad (Xrientem ^Bant. Vlantihm ver\ 
jFauoniis.,copioseiw»enitur ininfulis qua vulga dc Maldiua 
nuncupatur corrupto vocabula, cum de Nnlediua dic^dum ^^f^j^J^ 
Rt : etenim N ak lingua M.dubarica fignifiiat quatuor, & " " ^** 
Diua infulam: l<iaie4tua igitur pronumiandum eTot^quaft- 
dicas,Quatuorinfulas^ft>niliplanhatione,qua Angedtua Angc^ijyk 
vocamus eMmfuU^ qtuaQoat QrtentaUi ludio, emporto, ^°^ 



f AROMATVMHTST. 

Mgtenmeorumlmguaqumqaeefi/sedhxspr^^^^^^ 
ftiturum:npiipctu'i tamen bsnm mn mmmtjje , cum in 
Maldiiiamemmminddijfem. " " - 

S c R i B V N T iidem locufupra cttatU,Amhdrum de- 
A«Ipirci,. uorm apifce qnodam AX^dmncupm. (aqm eo deuora- 
toftattm exttnguatur. Huncdeinde vndisfiuauamem re^ 
gimu illtui tmoU vncis in ficcum trahum, eoq^ exemmto 
JimbarumcoUtgum: veriim omne improban, pratertd 
quodlptn£ adhdfem , ider/m pro tgmporU diuturnitate 
furum &legitimumejfs. Sedh^cmim opimo erronea 
mbtvidetur. Nam velmcertum esf.ammalta qumrt 
dmemum natun fuacomemens , & ninime noxtunt 

iuutirc. atim muresfallerefokmus )fu ettam haudquaquam ve^ 

- ■ rtfimilevtdetur, huncpfcem ^^barmven^t^eo de^. 

upratofu pertturus. lm.ocum Amharum^t ex eorum nu. 

Ambimm ^^^<> q^^maxime cordisvirfsrefimm; dixerim kmcpu 

cor.eficit. [cem pMfentaneum effs venenum , quanioquidem tam 

exmtomedicamentQdeupr^topertt, - ' 

S c R I B I T Auenri^u:f.conjg.cap $6. Capbur<ege^ 

nm tnuemn natum in maris alueo , quod deinde aquu /«-' 

permet: Uudatlfinmm verl) id cenferi quod Arabtbui 

c^haraoi ^icz^ dicitur . Qpam verh eius optnioa veritateftt alie- 

^tXri'^^'5^^''^^^ W^i»fe«z4 Fhtlofophoind^d'; cUiiusefi. 

gcao,. quam vt multu dmonfiraridebm : primumquld Ca- 

fhuram in mari nafcidicat ; deinde quodeandem qu^fri- 

gtdaefl&ftcca tertiogradu, Ambarigetittsfaciat , quod 

^.- (altdum&fucumconflituitfecundqordhvi^, ' '"' 

'_ S V B i I c I E M V s vero.nonmUavocahukqudiapul 
Serapipnem&Auicennaoccarrunt.Magnameimcopiam 
ex regtone Zing Ser^pio hkftmp. cap. 1 9/$.adferti aff^rit. 
HffefiSpfaia, NmZi'^g^CrautZangncPerfts& 

jirabibits. 



I.1BER X. !■ 

4fShuitdem^ptficatqu9dm£er LatinU: &quQnuw 
mustJk manitmtii <iy£ihiopi£ trafius a ntgri&incCttuYy 
S-erapio eam Zmgue vocat, Sic Auuma ltb,2.cap.6 z .efi- 
thetm tUt addit AimendeU , quafi d£ Melmda : uem SeU^ 
chukum\a ZetlanjmeUudattpma.toim Oitentutn' 
fuk^quamfalso vrbem ep lacuna cmeiitAn DiofcM.t, 
eap. 2oexifitmautt,cumpt'mfuU multis vrbtljus excuUa-. 
H ^ c funt qu£ ab. Arabibm traduntur: nuUus auteifk 
Cr£C07tim,vrdter A&ttumM^ meminiu 

CETEKWubsc tiieaefi opmio.Velutl pro regtonurp A«^^'jj^^_« 
natura terralnierdumrubraejh, viholm armenus ■^tnter^ ^i^<^^^' 
dumcarJida^vt.CMta ■ynmunquam nigricansficvertfml. 
leejt,aut.tn(ulas,autterm[iwm cum Ambaroforwain^ 
uenvii , quod terrafit autfungofa , autMterius generis. 
Quod verum ejfe teftatur magnaetm qu£ reperitur quan- 
tttai. Siqutdem tnuenta funt tnterduM frugmenta huma- 
m magukudinU , interdam nonaoinia palmomm tongi- 
tudanit , duodeutgtnti vero Utitudmis. A^rmarum non^ 
nuUi fe infuUm ex puro Amharo vidtSe., quam cum pefiea inCnh. ex 
requirerent^nufquam comparutjjs. 

A N N o I < < r circa promonjormm Comorim , quoi e Promoaio- 
regioneinjuUrum de M4diuaejt,fragmentumtnump ^^^^^ 
re mihum pondo.repertum.efi : fed cum is qm tnuenerat^ 
picem mt bituminu genus ejfe exifitmaret ; vtli admodum 
vendidit. Maximum veraquod vnquam vtdsrimfragmen Ambari fra- 
tum .qutndecim libraspendebat. Sed quVm Aethio.piamf^^^^'^^ 
comtnercijcaufa nauigant ^ multo maiorafragmentafe^cadii^ 
vidtjfe a^mam : totm enim tHe Aethiopts.tr aclus.,aSo^ 
faU ad Braua vfque, Ambaro abundat. 

l N V. E N I T V R ettam int€rdum,fed raro^ in Timor^ 
C^ ifi, Braftt. Et anno i j 5 <?. inuentum ejfe fiagniemum^ 
dudio in SeiuhalLufifani£portu, 

|l E F E & X syimo^fipkrtmque auiu rofirii^quas 

A 4 J»*'« 



i AU^MATVM HIST, 

in ed nthUn ctedtbik efiiinterdu soncbjUii uBifq^ opeo^ 
rum pmixtu muenituYi qu£ contaitu Ambaro adhirent^ 
AmKarl de- P o R R o oftmum Ambarum cenfetur^quod afordi^ 
'^^"' hus maxtme rspurgatum eft, quodfj plurimim ad cando- 
rm accedtt ^videlicet quQdcineretfit coloris^autquodes^ 
venis,nunc einereUynunc candicatibus confiet^ue^ quod^ 
acuperfoffum multum eleacei liquoriirsfudet.Nigrum m 
probaturypr£terea candidipmum,tefte'SerapiQnet locof^' 
p4 citatoiquodgypfoaduitermm effeextfitno, 

N o T A ^j? Manardt contra&i^to , qui in Eledario d$ 
Gemmis S^. i . in comp. Uef Ambarum rem nouam eff$ 
ajirmat, eamq^ »«» r^^gno &fiimatyfedpaulopQp in Ele- 
^arto Diambraibidem.quafifui ohUtus , hanc compofitiof 
nem ob Amharum multisUudibiu effert^eo^fe in muUs-' 
rum & fenum morbiif&penumero vti 4jferit, 

M A G N A mef» itfiimationeeft apud opuUntiores 

Indos j eo enim cibis permixtofrequenter viuntur medica-^ 

* TMnti loco. Sius aute pretium imeditur profiagmentorur» 

wagnitudine : quanto enim maius eftfragmentumi tanto 

eius intenfius eft-preitum^ nonfecus atque in Genmis. Sed 

^znllnx- nufquampluris venditur quam in Cbinaruregione. Cum 

itimatione entm anoftris Lufitanis eius exigua cofiaea, delataejfet^ 

Snfcs?^^" pretlumfuit mtJle quingenti aureiin fingulaCate, qud 

Citt ponic- apuieosponderis trenuseft pendens vigtntivHciai. Eutm 

tisgeaas. ^^^^- ^^pj^j^^^^ ^,„^g ^[^ mercatorisaUectiytantam Am^ 

bari detukrunt eo coptam,vt nic multo yilioris aftimetm:, 

« Pofterioraexcmptariahabent Afcieheti. 

//Huiufmodi roftcUain Ambaro reperta , mihidedit M. Hago 
Worganus Pfaarmacopaus diligentifiimusrfed ea non auium,vtpu- 
tat noftcr Auaor.verum Sepiarum cilc dcprehendi>a Kicoiio Raf« 
fio ChirurgoRejxioedodus. 

AovEHiTVR. Hifpalira, totius , xion dicam Bxticar,fed ciiam 
H ifpanix ceIeberrimumemporium,olci quoddam genus ex Ameri- 
ea, fabrufi coloris , cuius mirabiles prxdicant efFcftus in oronibu» 
vtcri morbis.Id olcuro dc Liqpidambat nuncupant.eius fanc odoris 
fcrc.qaiStyracisodorematmulctur. Idverdexeoliquorecifprimi- 
«ar»<5ucm ds Ocofeti atbore ftUIaf e.McxJcaiu iiiftom ixadii in hue 

siodum: 



I.I31R I. 



S5s<!am:Intcratboresl^exicanasinemoramr & Ocoforiarborpr^- OcofotL 

a«ndu& venufta,tolUshederxfimilibus. HuiusUquorqucmLi- Lj^uidam- 
luidambar nuccw)ant.vubieracurar,atque cum corcicis.phuspol- j^ 
llae permixtus, clegans odoiamaiq.ae {ufnmentuni prxbci. 

DeAioe. cap. ii. " ^^^^ 

(Vv ^ /M LAtmis^ei>h Gmisjaanc Araks, Terfi, ^' 
^TurdCebztvocanty (namquod l^hci a Sera^iomc^»^ 
dicam^lntermtu errore.autLtl^raruiru negligentiafaaa 
ejfe exijiimo-fiqmdem Arahicum exemfl&r Ccbar hahet) 
GuTarate veto (quos Gedrofiosputant ) & Decan mcok 
Ate^^Canarini^quimarmmum humtraaum habitant, AreaaT ^ 
Catccomcr;H#a»i,Acibar5L«^^^»i,Azcurc4pp^l/^r.4f^^^'^ 

Firex Aloes berh&ficcat£fucco,qu£flurima nafcitur Azeure. 
mCambayA,BmgaU,aUis%multi£locu. CeterumUuda-^' ^^* 
tifma efiin Socotora, quA tnde ad Arabes ^PerfasyrurcoSy 
eleniqueper vniuerfam Europam defertur , eamq.j ob caw 
famAloenSocotoritiamap^eUant. Difiatautem bacin- ^^^^^^ 
fulaafretolmarisErphrd^iiS-leucisiquaderenonmi-xotini. 
fusArahicaquamAethioficadicifoteft.quUaliera^axt^^^'^'"'' 
feti Arahia terminetmyaltera Aethwfia, 

N E c vethfuccm bic extrahitur in quadam dumtjxat 
rrbe,vt ait And.Lacuna Comman Diofcliks.cap.^B.fed 
fer totam infuUm>qu£nuUti vrbibus excuUaefi^fedpagos soeotora 
dumtaxatbabetcum muhis gregibus : neqjte UtercuHsad J^«^ 
fxciftendumfuccufubfiernmrpauimentu.vt idem auQor 
ffi.quandoquidem in tota infuU non efi tantapotities, 

'Nec b't audiendsquifuccum exfuperioripUntdparte 
profluentem , eoquimedia autinfimaparteprofluat^pra» 
fianttorewfaciunt : fiqmdem omnisfuccus bonus eft , & 
^enacaretfiadbibitadiligentia extrahatur. 

pR-(^TfREA«o» adulteratur^nimia etenim eius efi aioHq noa 
qtuntitasxfedquodincoUnegligentioresfintinauferendis^^^^xU 
fordibus quas bicfuccusfecum trahtt j aUus a^peiorvide^ 
m.Hamobsa^fam mintis adbibertdafldeseft DioftM. 5 

4 J (^^^ ijf» 



tO AROMATV&f HIST. 

cap. 1 5.^ PtmoUb.2 7 .cap.^.qut eamgumml & acacU 

adulteranfcnbum , cum exiguafit m in regt^mbus gum- 

m$ & ACacta copiatmh, vt vetum dicamy nuia, quemad* 

modum a virisfide dtgnis accepi. lUud vero.non negauerim, 

quin tranjlatum^diu m regiombus adulteraripopt,- 

Alotioco- P o R R o quld taudattpmafit qud m Socotora nafcl^ 

^^ °^"' tur^mfolum vuigarifama , fed a celebnbui viris acupu 

qui compertumfe habere aiebant , Aioen quidem plerifqut 

ahUlndulocisnafci j^quA cuSocotmmtdeferreiurAdem^ 

^ Gida ( quam nonnuUt corrupto nomtne ludaa vocant) 

t^ inde terreftriitinere "" Cairum^ pofiea in Alexandrtam, 

adofiia Ntli , vel Ormus , deinde Bacora ^pofiea Cairum 

(^ Alexadriam tfacile tamen dignofci eam qu£ in Socoto- 

ranafcitur , abhacqua a Cambaya , Bengala^ahtjq^ locit 

dduehitur i Socotorm^q^ pretmm quadruplo maius effe, 

Alo^sddc- ^i^ ^«<2 aliunde adfertur pretto. fnter nliquas autem no- 

&US. tas hanc commendabant , quad SocatDrmafoUda fit & be-* 

ne compa^a j alterius vero partes nonpcfiuntperfe^e coi^ 

re^quodfuccus ex diuerfisplantis coUe^mfit. 

Vnicum cfTe jsj £ c eiu5 plurafuut geucra , vt volunt, ^^rabes/ed 

oesgenus. j^^-^^^ di^yji^xat^tametfi variaiUiittdantmmina, 

QjvOD vero Diofcorides & Plimusfcrtbunt lauda- 
tipmam ex India adferri , alij vero ex Alexandru aut 
Arabta ; nonfimphciterid inteUioendum efi , fed de ea qu£ 
ex Socotoraprtmumin Indiamdelataeft' Nametiamex 
Cambaya & Bengala deferiur Ormus , Adem^ & Gida, 
Itaque minus male Mefue, qui vnum AWesgejm ex Soco- 
tora adferri fcribit , aliud e Perfta , terttum ex Armenia, 
quartum ex Arahia. Nam qu& in Lufitaniam defertur 
Aloi? kU* j^vti his oculis vidi) ea ex Socotora aUata eft. Akxadnnam 
^^'^^^ autemaquibufdam praferri hinc faciumeft , quodfupe» 
rionbus annis pleraque aromata Ormus deferrenturydein" 
de Bafora , 4dm,Gida^indi Gameiis Sue^ , qua in exm- 

moma* 



m mirU Erythrdftts efi,& Alexadrum ai Niii f>jtium, 
ynde Vmeitpeienus c^ reltqu^ Eu7op£commumcubant: 
nonautemquodtnAlexandytapat^toe. ^ ^ 

N Asc nw R vyononmodotnmarmmis.fedetta^^^-^-l^' 

defertii India iocis \cmn iiam vbic^ videnm ducentuku- matidnDu 
iis tttrtert terreftnper eas (oHiuimes conf^c^ Nullum etm ^^^ 
inuentngummi certum efi , fed tTiterdum aqua qu&dm 
jnfcida ifoliisftillat.atneglecta & nuUius vfus: ' ^ 

B.V \vsv(us efi non modo apud Arab es Turcosq^ ms- 
£kos Cqui Amcennam , Abohatt apud eos Mum ,C^ etus 
Ubros qutnque Csinnm edtdicerunt, iegeruntque Razj:n^ 
quem Benz^acariavocant ,ttemHaiiRodoam &Mefuen J^^rac a«^ 
illis Menxm appeUaturn , tameifi non ujit qut apud nos tn ^^^^^^ 
vSuefi.impp&cratisprlierea, aaleniArtftoteiu & Pia- Mmucus, 
tmis orhma opera^ minus tamenintegra, quam Gr&iofer» 
tnmeconfcripta) fedetiam apud indos, tn purgannbus ' 
tnedicamentis & collyriis\tum etiam in vuinenbus came 
expiendis : in quem vfam plerumque infutsoficinis medi- 
camentum babent.cuinomen mceharex Ai.e&myrrba j^o^cbaf 
faratam. quoetiam piurimiimvtuntur m eqiiis curandUy mcdxc^saS* 
^ vuimtum iumhricii enecandis. 

M E D I c V Mvidi Uagni Sultam BadurRegis Cam'^ 
baya^ipfaberha Aioiytentem promedicamentofamiiuri» 
in huncmodum.Foiia Aioes concifa cumfaiecoquebat/tus 
decocii &5io vnciaspropmabat , qu£ aluumftne moiefiia & 
nocumentofubducebantquater autquinqutes.lnhacvrbe 
Goa Aioenprobe tufam & cum Ucle mixtam propmat its ^^^jj^ 
qiit vlcere renum aut veftca iaborani^ vei qui purui£tas ex- vros. 
(trnunt vrinas , nonfinemannofucceju &£grorum com- 
fnodo\ nam iUtcocuramHr-l^dms vftfs eitam Aucuptbus no^ 
m efi^qui conftracta auium crura ea congiattnant. Ukfi» 
miltterinfndiamaturandiipbiegfnonibu^idonea^ 

Q.VAMOB&£M hAtuctmri mibi vdstux M#- , 



SJ AROXIATVM UlSll 

thiolus In Tnofclib. ^.cap .2*qui Aloen ad^eSaculumpo^ 
tiusfomi afferit quam ad meduum vfum. Quod verl a n- 
Aioeplaata tomusMuftinExam.fimpLneget Aloen kerbam amaram 
■ eJfejmagiimirHm:nam fapideguji^tamadmodum ama» 
lam inuentyquGJ^ vicimorpars srat radici^ eo amarior mi- 
bi vifa efi i extrema autemfolia amarore carers mibi vifi 
funt.TotapUntavirofoodorepr£ditaefi, 

C E T £ R V M quoniam comrouerfia efi inter nonnul- 
hs Aud;or2Stdebe^ntne ea medicamema qu£ j^Uen accim 
piunt^ante cihumfumh ^^ verhfecundum cibum,^ an il- 
lica a ciboipauca vtfum efi hic adiisere » tametfi 4 do^im- 
hm medicispotius h£C mant peteftda.Gaknu^eius quinqui^ 
iatafotia exhtbet , & bene quidm^quontac hac ratione ca- 
fitis dobres.fed^,Plmiiis auism Itb. ij.cap.^e^Lactorem 
ejfe.fipoiaeafumatur cihus^ modtcus videlicet ^honi fus^ 
€i'.qu£ ratta muitm mihi puhatur , emq^ [equuntuthu^ 
m regionis medici.Cmn enim ^loimedicamentumfit de^ 
hUs^non euacuabit , nifi ftatim vtres conprmentur modick 
cthi emq^bonifuccifumptione^vt eo digeft& mehks euacua- 
tepofiit.?dulus ttb.7 .cap.^.contra^^^manefumedampra" 
c^u^eos^ repnhendit qtti eam a ciho exhtbent: corrumpit 
emmJinquit/tbum. Singulifuis nttunturfirmU rMionthui 
j& AMBorihusfed conciHarifacHepoJfunt. Cum verQ con^ 
irouerfiafit admodum vulgaris, & a multis agitai4,an ch- 
bus cum medicamento mifceatur s^fuperuacaneumepiU'- 
dknodebispluraagere. 
S E D priiter inftitutum fa^ere mhi mn videhor , fi hk 
. pauculaqu£damittferadevulgari.rationequam Indime" 
MedieamS- dici iti exhihendts meduamemts obferuant. Catapotia^- 
S>a?SdoJ H^^^^^^^^^^^^^^^^hi^woMiiCul9 exhibentur, no^ 
s«io. ftrattum more i abfimntdeinde qutnquehorarumlj>ati§, 
actho, potUy& fotmo. Quodfi infia boc tetnpus nonpur^ 
^emutiUbo^mdoftoittukaftiidsnt sxAmce^n&prMepto^ 

auod 



kuoHt fumptts dttabus mapches dtAclomUm Jtmtas 
fofarmUquoratjfoluw, aluum bubulofeUemungemci,^ 
finnumL Itneumfelk madentem vmbtltco mponentes^ad 
Piedicammttoperationem iuudndam , expultrtcem^fd^ ^ 

mltdtemexcitandUtopusft: Stnpofibas^utnque imM 
ienefoluemtalumproptnanturiUistresvnctAiujcultgaUt^ 
rt^,aUudprktereahihtl:deindebausio7oface^aqu^pau^ 
^tRo.parumperfomnoindulgemMAcmedicandiuttolutt 

tatiottibus & fcriptofum tejiimoniis niti vidttur, 

T A M E T s 1 •B.ueUius Ua.i-, cap. 19. tnagnopere com* 
mendeipottonemtaaRufiqu£ty^l<^n,ammonucu.mjt^v<,doK^ 
ihani&vinumtecipit',tb%occafimemnaaus,acnustn 
Atabes inuehxtur,qui retecto ammmaco & vtno.Caupo* 
ita ex Aloi,croo,& mjrrhA comiment , eamq^ compojt^ 
iionem acceptzm^uforeferancfactt pro fuorecemtorum^ 
que fcnptQtum mote.qut mUbus pletum^ tniqutotesjut, 
' vtGr^cos tmto magis eictoUant, Non negauenm certe Rup 
>wedicamentum fmguUrt temedio poBere aduetfm pe^ts 
%ontagta:fUd tamen certur^: eft. Catapotta Rafis, qmbus CatgouJ 
VtmKr,^$cdx effe medkametum ,& a muhts magnofuC' 
'ceifu expertum.Additur mb Crocum,quontam cortobotU 
^aperit.tumobaltasfacultatesqutbuspr^dttumeft. ^ 
M A N A R D V s ,/i& i.epift. i .a]it% nonnidt recentto^ 
tes acerrtme m Uefu^n.Serapionem, & tAutcenam inue^ 
buntut,quodag:rmauerint ^loenvenatum ofcuUadeh 
referare,vnn(iepofteafanguufjcil£fiuat,eamq^obcau- 
fJmh^mrhoidibmnonconuemreidetndequodfcttpfennt ^^^^^^^2 
fnMkimiiiamminus purgare, mtnus^ftomachs noxtam bns non c^ 
tp^quam reiiqua mrgantia medicamenta. Dicuntentm'^^^^^^^^ 
Manardm& huic fimtks, Aioen non modl nonapersre ba- mojjhoidc*: 
vtotrhotdes , fed eai poitus obftruere : neque re&efcribere <»»«^^«i 
Mefuen^qtmUmftomichominusnoxiAmfacut^quAndO' 

qmdem buicfit dmQdmyulis ? m ngcumsntum aliquod 

dfsratp 



14 AHOMATVM HIST. 

adjcul , meUti^ udmtfia magis euacua reliquupmgant% 

bm medtcdmemu. Pmra confirmani Galem auiUnutes 

fofiremumvero^quodmel, cumfit fmgmtufacultatis\ 

alieri purgami adiuctutn neceffmo magis debeat furrrarj, 

jR.eciiitsdntomus MufayExam.f^mpLquitnmlliks magifiri 

verbaiuranSyMefue opinionem confrmat^fdpihexpeuuin 

fe effe a§rmans , Alom bdmorrhoidas.apenre. Stc & fzpe^ 

numera expenm fumfammos dolores ciim hxmorrhotdum 

fluxu excitaffe , quodfacilepr^ftarepotef} Alde ob amari:. 

tudimm,venarum ofula referando,& 'expnltrtCemfacul' 

ATcjT A- ^**^^^ ifrttando. Hac rationepurgatfel antmamtu,vnibu% 

ofcuU venarum obturare afferam , cum lacoho depanihus 

refpondeoyforu qmdem adhibttm adftringere jraro autem 

fumptamaperire. Quamfacultatsm cbtinetpleraq&eme^ 

diCamenta^ qu4 introfumpta » diuerfas & contranas vires 

exerut.quamftforis adhiheamur; veiuti Sctlla.qu£ come- 

jia enecat,foris tihta exukerat.Adea qua cbiiciunt de meU 

ie, Uefuen videhcet aprere, Aloen cum meUe mixtam mi* 

A!ocft©ma- ^i^i purgarefii refponfum voh: Quandoquidem vtrumqui 

wr pc/S" ^.^^f ^»*'^''^»^ ?«'X^^^5'^-« facultats prdiditum efi , vali^ 

4cQ^ *■ dioru facultatemJebilioris,mellufcili'cet , facuhate infrin^ 

ghSicetumfiomachum rohorat & firmat accidemaltter^ 

euacuando videticetfine nocunmo, aut eo ceneperextquos 

humoresquiventriculumhftflant. 

P L I N 1 V M lib. 27. Cdp.4mirari fubit ,.qm Aloin 

KanaAIoi- f^etaUicam fupra Hierofolymaminuenirttradii^ Ego non 

foauu. modo medicos lud^os , fed et'ta Pbarmacopolas qui Biero^ 

foljmorumincolMflaffereh.ant, diligenterinterrogaui i^ 

hoc Plinij loco. Sed tUi coniJamer negabam vnquamfutffs 

repertam buiufmodt syfloen tota Tai^flina . 

Cairaa. -. Cairam,antiauitas Memphis Pyramidu^ celebrata mlracui.j • 

|ux&inhuivcvf<j.ciiemperduranc. IbifaifTelofephc^iptiuuni fcl 
*&»;,& adkaciiOKea g^uibus £iUmtniamaia<ii^a.,oitendi VqI 



caius 



tlBBR I. ^S 

pamr autcm k Mauri<anisMe c^ucdqaoniamReginaqafdam Al HeCeui 
caue nuncupaca eius ponie. la aux.fls crcditur,ab cius Rcgm? appcl- 
lacionenoroen Cairo forrica cft . Cocpu vcro hxc vrbspopuhftc- 
cucncia paulacim inmui,poftquamTarcorumIn!pcrator,Cynitan- 
tmopoiioccupata,iUicregiarn fijcic icdcm , oociluenubu» nimiruna 
e6hommibus,HzccxGardarparergu. . 

i, Galeno.adicrioius adjacernianumcap. 5 . tr"' g^^^a ciceris ma- 
gnitudiae dit poft cccnam, 

c Aioenpottcibumeciam exJhibctidemPaaluslib,^ cap^j.qaaia 
controacriiam Nicolaus Koranusinfuiscontradidionum veicmn» 
au^orum Ubru conciliac. 

d Non aifirmsteo loco Piin.talem jnueniri, fcd,Fuerc,inoait , qai 
Kadcrcnt m ladsa fupcr Hieroiolymam metallicam cius aaitttam. 

De Alnhc. cap. i h. 

T A N T A f/? in nQmmhusAlttbt, Anjuden, Afafatidoy 
:^[a dulchftm oioratai& taferpkmm confufioyt vix ex* 
flkaremepofim: quandoquidemhadtinus nemtnemin» 
aenirelicuerity quiplant£,ex qua hocgammiprojluatim* 
men indicarey autformam defcrtbere mtbtpotuerit. 

V oi.wiiTnonnuUtexCorafoneadOrmuz.t&inde 
in JnBiam deferri: alij ex Guzjirate^ tametfiijitc exregn» 
Delt adferrt vulgo afferant^regtone admodum frigida^qui 
ad Corafone vfque & regtonem Cbiruam ex j^uicenns 
bb,2,cap.f^.tefiimonioextenditur. 

I L L V D autem certum eji\hocgummi Altiht AraU' Mahu 
hm dici, nonuUis Anck:«d»; cuiGuniq.Arahigummilm- J^^^ 
gu aut Imgara kh induyocatum oJlenderii,ftutim id Al- imgata; 
tihtftueAmiieppronuntiabit. 

P L A N T A ^^ quA bic liquor emanat , incolis Anja- Anjudca; 
den , qutbufdam Angcid^n dicitur, Sed quomam boc Aogeiidaa. 
gummi e longtnquii ad^ertur regiontbuSyVeram planta dg- 
fcriptianem babere di^cUe efi. 

M V LT r s ab ^uicennalih. z, cap. 5"^. nomintbus 
infgnitum efi hoc medicamentum veluti efi Ahihr Al- Almharmt^ 
xri&h^xmtpropterltnguaruminregiombusyvndeaduehi' 
tury varietatem. 

QiV i D ofitm Interpretem tnouerit,cum Afatn r? r- aa. 

W,igh§^ 



i^ AKoUArvu -kisr* 

tirj^m\ njftquod venfimilefit eum non Afam,fedLafef 
nmjfe ; idq^vaubulum demde tem^oris imuriain jfd 
4eprauatum eje. 

P o R R o dicet aliquis hXiiht non ejfe nomen plantdS 
Laferiferx ^.fedipfmpQimfucd concrett & coaiii : cuius 
fententtdeffevideturGsrardm Cremon. Cemmentariis tn 
^afm,capje Dimuntiiom coitusJtb.Dimf1.cap.7p.Huis 
ftc rejponfum volo, Gerardum veram linguam 9^rabtcam 
ignoraffe^cum ex B&tlca IJijpanid oriundusfuerit', lingua 
Veroqua Auicennafcripfu, kgttimaefi Arabica, qua vide^ 
Ucet Syri , mfopotAm^ , ?erf&l^ Tartari vtuntur , apud 
^uos Auicenna natm creditttr vrhe Bafora {qu& nonnuUis 
BabjlonfuiJfeputatur,certltamen refciuiBabjlonem eam 
mne^e^fed proxtmam hmcfuiffe cuius nnUa nunc extent 
Vzbcgac. '^^Pg*^)inprouinctAVzJ}equejita.{Efiver)) Vz.bequepars 
Tartari£,ftrenuos producens viros , & peritiftnios fagttta- 
rios^qm tum pedefires^tum equefiresperegrinorumRegum 
Pipendiismilitant:foYteautem Farthifunt^Romanii olim 
fdeoinfesii&formidahilss. ) 'Eamigtturiinguamvocant 
iUi Arzhy, idefiiArabicam^quavideficetfcriptainuemun' 
tur Galeniyreliquorumq^ ?htlofophorum,&falfi Prophet& 
spera. Nofirorumvero Mauritanorum Itnguam Maga- 
raby nuncupant , quafidicas , eorum qui ad O ccidentem 
bahitant ; fiquidem gzihy Occidentem Arabicefonat , & 
Tnztffrum» 
ia&ix. C E T E R V M A Icihc mhil aUud eH quam ipfaplanta 

LaferiferatVelutiplerumq. fumiturgumi protpfaplantai 
iUaduleis. y £ ^ V M obiiciet aliquisiSiAltihi nonefijlfa dulcu^ 
quidefiAfadulcisf Afamdulcem apudnuUumprobatum 
Auitorem.fiue Arabem^fiue gracum^ftue Latinumjegijfe 
tnemini. Sed ciim Arabes liquorem cu z vocent ; eum ver^ 
mobalsuf. ^"[probe coiiusfit& defattts^Kohdcuz (Rob enim Ara^ 
itts dsnfmmJonatf&Al ef anieuluigenitiui apud a ra- 

be$)hins 



%ii) hinc de^ompmm ejfe mmen Af^ dulcU vmfimtle ejh 
C ET E R V M Akihc Arditm,e([e Laferpimm Diof^ 
cortdii & ?Unij,ime4 nemo legnmorum ^rdm (qtU' 
lU eft Rafts& Auenrou) vfquaeius memmeritfitis ojien» 
dit Serapto ltlf.fimpUap,2 5 1 .qui de Alcihc agensMver- 
hmii eanfert qm Galemts & Diofc. de Lafeipttio faipfe^ 
re.Cadit ergo eoru omio qui multu argumetiiprobare co^ 
^antur^Afamfoetidaa laferpitiodifferre. NrfW quULi- Adfcetiaa 
ferpitium vetsrum m ctbos ^dmiffum ejje amnt^jif^m ver)i <^^^^ 
fcetidm medicamentu foluth vtiiemMJs^'^^^}^^ ^^!^^ ^^^ : - . 
vlane damnari ob tetrum odorem,plurimum a veritatj ab" 
mAremihividentur.SiqmdemnuUummedicamtntufim' 
flexfer totam Indtam maiouefim vfu.quarnAfafcetida^, ^^o^' 
' cum ih medicametiijum cond^dis-cibis . Ea ensm profua- yf^ xniij. 
rumfacultatum modoftbi emiint , cuthfmodifunt Banea^ 
ms*& omnesgentiles Prouin(^Cambajf£ , quos Vythx- 
gorai imitatusvidetur.Solenti^i Afm fuutufculis & ole- Afam coa- 
ribus commifcere, conjricato primum e^ ea lebete , nec atio <i^=^- 
mdtmento vtuntur omnibtti in cibts. Saiuli & huiufmodi 
tenuiifortun&homnesyqmbusdumtaxatfimisefi&cepet 
nonnififurhmainnecepttdteeivtuntur. ^ ' _ 

C oif M E N D A R V H T mtbi multi codjmentaifio^ 
rum taneanum chm a fapofu tum ah odorts fuattttate. 
■ Jiorum orationeperfuafus diquandoeiufmodicondimenti 
deguftaui,qu£faneftc fatis palato arridebanty fion tamen 
adeo vtiUipr&dicahant', quonidmforteneq^ iufculi&mqas 
condimetis vMe dele^^iodore certefuo no erant mokfta, 
tametfmuUtisodorAque mibiinfeftmfttat^ ^f^fdiidt. 

S V M V N T vero nonnuUt Afam , vt deie^i ajtpetitus Afx £u»aal 
fajiidiitollant,inittoemm aliquantulum am.traeft AfayVt^^** 
futit oliU£ condit^ ; deinds deuorata mirum in modum Hlii 
benefapit. Solent ettam pkrique ea fuU ad ftomachi cor* 
roborationem , fiatufque dtfcutiendos , mcdicamonti loca 
fii, Ouamobrem mtilthm haUacinantur , qui Sepulue* 
'^ £ dmfsaai 



d&m ^ecutinuUoeifcln vfu medico ajfernnt , niftdii me-» 
dtcanentispermifiam. 

L E- p 1 D A M pmo hiporum qu& in Btfnagtr ccnu- 
git .prsurminere nequeo. Lufuanus quijpiam zjitc viuens 
equutfi hJ}uit maximipretij^ quem iHms Prouiruu Rex li- 
bertterernijfct', niji inuhis jtatibm obKoxtum comperiffet, 
Zufuanus afamfarinx permixtam equo prshet edenddm^ 
'^finuum morboliberat.^quutnum f^?ium emtt ReXi& 
qtu ratione ctiratits fitjptrcontatur. ReJpondetLufitanm^ 
Imgu iius j4f.im edendamdedt^e. TumRex: haud fanh 
vnrumfcnratiis^chm Deoramciboillumpaueris.Ad b£C 
Ittfitamisfed mttptans , ne exaudtri pojfet, & Lufitamco 
quidem fermone,veritiscacod±monum abum nmuupaJfeSt 
S E D mnpojfum no mtrari Matth^t Syluatici cap, 4 7. 
el^ Anjuden ofcitayitiam,qui Ga.len.c'ttans yVenenum ejfe 
ajferit. Nam nsqtte Galentis^neque GrMorum quijptam U 
vnqnam fcripft 5 chnamnes Vno oreLafer magnopere co» 
inendent aduerfiis venena 5 feiiis contagta , lumhricos j & 
fcorpiommplagas. 
Afamaoio- SoLENT Indt cauemls dentium indere in dokre, 
te deauatn. qurmfacultatem etiulUitrihuit DtofcM.s cap.-jC.tam' 
etfi Plinius Itb. xz. cap. 2 5 hd non cenfeat^ exetnpto cuii^f 
dam, qiii hac de caufafefe ex alto pr&iipitamt. Sed psforjl' 
tan cachexia lahorauit , <^ medicamentim eos hamores 
qui turgebantinimium commouit. 
femSu- M A G N I apud Indos efi pretij,qtibd eo plurimu vtan- 
Ut. tur etiam tn venereproritanda. Radtcis ver& autfoliQrurrt 

apud eos niiRtis eft vftisfunt enim iUis tncognita. 

I s vero quemfiipradixi ^fafolafipius vti^retulitjlbi 

tareris ic- naffatum effefucctim hunc ex planta quadamfoUis Corj- 

^cnpao. ^. ^^^j,^;jj concifo caulc , deindc in huhula coria contici.prihs 

iUitafangutnecum triticifarinapernufio -, cenferuationis 

gratia : eamque oh caufam fi qutd in Laferefurfurihusf". 

mile m^iiiattit , mn aduheratioms , fedpuritatu potius 



'ei-e mdiciafn» Atque imerrogAm do^mquldam *Sanea^ 
»e$iCur Afa vefceretur^quanioquidem admtxm ejfet hu-^ 
balusfdngais?yejp3ndiu'mfmddi ejfemidicdmsnium , vt 
hAC reguU mimmein iUo dbfernandafit. 

F R E QV £ N s verh e>ttn UmioH^ Chltor \ & Ddi; 
pttereaex Qrmuz. aduehitur in PegUi IdaUcii , Tanafa- 
nm ^ regioms his vicinas. 

P o R R o Lafefis duoaenera Ad Indos adferuntm^aU ^^^"'^ ^»^** 
Uvumjincenm & tranflucens ^ aUen&m turbidum crtm- 
ptirumquod aBanean'J)Us repurgatur antequam incihos 
admittatur. Sincerum coloreeftpuro , Siecirofmilifti 
Gaz.arate comehiturex Chitor , vtalmt , & ex Patant 
0- Ddj. impurum ex Ormuz. adfertur. Maioris preiij^ eft 
fncerumy mquefacile lAercatoresvnpurum emunt [foiet 
autem idmagna exparte intenmorum ctbos& mdica' 
nienta cedere ) ntjiimpurioris defeciu.Sincerum vaMioris 
t^odaris,qidmfordidum.vtrumque tamsn mihifoetety 
fei id magis quodfmcerim e^eputitur. Qui vsrh eius vfui 
aJftieuerunt,ftnceriH£,odoratitis effe alferum^quod quadam 
confaetudinefit. Uultis enim maVe olent Styraxhqinda & s^_yrax%\d 
^lgaliaproprer vaUdum oddrem, cum tamen inaxijna ex Alg-ilia. 
parte fint odorata. Slc neuirum Lafer mlhi Poryum redo» 
ietyfedadnojiram myrrham nonnihil accedere videtur, 
Mincfa^um puto,vt Amcenna Afam diuiferit infanidum 
^odoratam^quhdfoatidamporraceo cdoreefeajfererenty- 
ckm non itafit. Siquidem veteribus odoriferim dicebatur% 
m qiib ifaauitsf oleret , fed qubd validi ejfet od&rts. Sic vo" 
cant calamum oioratum^qui multorum iadicio fiziiim po.. 
tiksdicenduserat: eademratione Idjrrhavaltdiejl odoris^ 
jihevJtltdiorisy^hanc adhifc Spicanardi odorefuperat» 
Multosenim i&grosptirgaidqHiA Rbabarbato abborrebat^ 
^ttdi illi Spicam admifcerem. . 

M I R A R I fjibit Anronium Uufam^Exam, firtip.qtil 
aiiQ credttlm fuittVt bisfidem aihiheret, ^ui Rermy [quoA 

M 3. vaenkus 



£9 AROitif A^VM H IST. 

yete-rlhmftut ignotum^vtpfiea oftendewus)pknt4incsyu 
fmilem Silphw ejfe a^rmarunt. Sed de his plurafuo loco, 
S I c RueHim vir eruditus & omm laude dignus , Itb. de 
natfiirp. 5 .iap.s^-fcribit in GaUu nafci crajfam radicem^ 
magnt^foriintgncante^ inttu cMidarn^qMcum fuo liquO" 
re d'femine mtrafagret iucundttate, Huic oh infignes vir^ 
tin|>crato- ^«/^5 iSufiria indiierut norninainamq.modv Imperaiortat 
Aagciica. modo A ngelica.modh fancli Spiritus radiceappeHantUer' 
ejusqae fa- l^rij-/t^ calfactent^ficcAtorumqMm in tertiofign^at df" 
m^xMdf. ^^^^ ^ y^nice vemnis aduerfari tradit, peftileniiapopulattm 
fdiuietU arcere contagia: corpora ah lue peftifera vindicare, 
fi tantu m in ore ieneatur ,per hiemtm ctceru m agnitudine 
cum vino , pei aftatem ex ftiiMtcio rofarum tiqudrefum' 
pta : necfenfurum ea die contagionem 4Zir , qua quisdeuo-' 
rarit,namvrtna & fudore venenum ahigtf.ficetiamad'- 
uerfusfafcinatioms vaUre^ aliofj^ pr£terea morhos , quos 
heuitatiscaufaomittc. Uancigitur ejfe Laferpitlum GaU 
laretpiuum licumyCmus Veterinarij medici memmrmt. Etftquis na- 
f cDjui^m. J^« confalatyiriueniri LaferiBudidem quodSenjuinum of- 
ficinis appeUatum redokre. Nam & docios in ea effe opinio^ 
Beajudjum. «^»'^^ quodah offcints Ben)uinum fiUe Ben lud^um appeU 
Utur > LaferUfit Sji iacigsnus , di^um quod ludea pareni 
huiiumittatadncspolemfudm. 

$"£.!> etrn opinionem cap. ds Ben\mnOymtiltU (^ folidk 
argumentu conueUemu^. Eiufdem fnientiafuiffe aliquan^ 
do ( vt videlicet Ben)uinum Lafere(feptttaret ) ipfe Mat^ 
tbioiits Comrnentariu fuis Itb. 5 .cap.7 $ .fcrihit-yVeritateU" 
mencoa&as,^entetttiammutauit. 

-^antaaes. * Quoniam hoc capicc totoqae adeo ooefe de Raoeanibu» dilTcnc 
nofter Aador, quodgcnus bominiimEc. nectlTeeftfcire. Eoram 
igitur Philpfophoritm qaos Sancanes \rocsnt ( tametfi nuncpoa^s 
Negoiiatores a&pcllandi veniant,quam Philofophi ) muUa ftini ge- 
nera.in hoc coiCuenieiitium.vt nequc occidanr rem aliqnam anjma- 
tain,nedui»ca vcfcantur. Hoc prsceptum adeo ftrrde obfiraant , v£ 
pleramqoe auesredimantjdeiiidc eas auolaxe finani. Non vefcuntur 
napis, hon alliis.noncepis , aon pulmentis rubrocoloie inteftis.Vi-, 
jHinanoaguiiaiit, iio»acctum,ndnNinjpa,nonOrraetua(cafiini' 

apud 



tat^amicmDmr^&iimarum «aafmiscauoaem malxAa^qucaU 

Ma^uar aui nifi ioti vniaerfum corpas,cibu non anmgut maion-. 
ILSl^itLioac <5Mam B=..cS;s. Bx h. c.emm dehgua^ 
Refribus Scrib» Pracuratores aegouorura, Qjixttores 6. -egati. Mi, 
faiea^mais quemadmodam & qui ia maritimis Ci«^^?peUaus 
ha^SarTcfcumromaigenerecar^aium.exccpravacciaa&poraaa, 

S& AuSeaomLaai--umtraafrni^ 
S3queplarimaspcrfuafioaesridicula3flabct.Atqijch$cexaoftra 

Auaotc defampfi,qtti¥ariis caoisibus dehis ^gebat. 

DeOpio. CAP. mr. 

Q-voD nos:Lupamcorrupto mmine Amh&m ap- hmR^m. 

(ant d^duaoaGrdcorum Opiommme. TUraq^ enm m- 
w\marmguxGrMa(qmrnlhximzm,qu4hm^^^ 
tas,appem)mmuAUJuntArahes.?in I.quodfintUtter* 
ptultumapies,mutato.SicOpiumOfjimatxeutMt,?£6^ 

nia Faunia,& multafiwt&tet, , wr ' • oci^ «ria 

V A R I A funt Opij geneta pro regimum dtfmntu. ^^-^^^ « 
OuoieCamadfertt^i Mc(^cnvocant ) albtcat& ma- Me^en 
2neftpreti^^eximi^id'eSequodmsnehdcum^^d^^^^ 
Quoi ex Adem adueb'tti(r,<^uq2 locU Efjthaomanyict- 
mynigrum (^durumefiretmpretiumproregtonum va^ 
mtateautitttenditur,autmnuitur. QuodinCamh/Uy 
hUndou ,& Chttor cogitur,moUius eft.&magiifMefm, 
Uagno venditur muUuUcis^quottiam buius efm affuejcm; 
foktenm qmdaliquamregionefiequentieji m vfu,cams^ 
imper vmdi, Qupd disa ex Cambaia adf^, maxima ex 
'^ ^ '^ 3 3 f **«« 



j2 AROJ^f ATVM HIST. 

Opl5Thy. narteinUahicGUiguur, itquomamidThjmelemaH^ \ 

TduJua. qii^r,iulum okt.pumunt nonmlli Tbinidesfuccaadulte'* : 

* ^^^^^*^*'*- y^yij^iijallutur. «4?» tetd Cmkaiajth o tota lndia Thj-^ , 

p^eleampmemrenoncndo. itcetihnCapibdetetelciiii i 

mhil aliud ejfs quawpmmi , fiue lachrjtnarnpapaueris» i 

czxc^x^rz-yafcittitiBc ?apai(er[cz%czx vocant nowine cumJra- ; 

giindi g4- |,j|,j^ ccmmuni) pragrandi capite^qued interdum btmsfe' i 

paucr. Y£ fsxtariQs^iiiitimumtit etim ncjhu baud tnaiora/cape^ t 

fepefit-Jjdc incija opium exfiiUant. iicn efi autem idp4* > 

piiuerntgrun>inamtotaCambaiabaudirrueKm,tamet' ' 

f Atiicema Itb. 2. aap, 52^. Opmm ex Papauerenigrop^' , 

rarifcnhai. Scd tmm aUa in regiombm ex nigrotP^^m' 

recoBigaturignoro, 

Op) ma. P L V R I M V s hmm vfm efi per vniuerfam H^m- i 

gnus v{cs fjf^i^ff, ^ ^^jiam : ^pquidem cm efui ita ajfueuerunt.yi eo 

t^^ ''* ^hfiinentes pericuhm vit£ mcmrant : qmdjaneadmird^ ■ 

tioyie mn caret , quandcqmdem adeo narcoticuni &ftupt' > 

fadiuum efl.Sed etiam qui co vtur.tur , dGrmitabundiple" ' 

rumq.videntur.ltaquefoUntquiemfacultatesmelliguPt l 

exiguaquamitate fumere. alij vero plerique Itberabmeo i 

vtimtur,vtUfnudimmexUboribm.,atitm'%fafiidiatoU i 

Uni^non autsm vt fronmes in venereifficiantur, vt ftulti \ 

Opiam ve- quidam credunt. Ouoniam Opiumnon mod^ vtnerm non 



netem non 



fitmuUtJ^dpGtihcius{iitnulosinftngitfuaftgditute,&. 

ftimuaf. ^^^^^^^ jpermaticorum consitictione. Et mnnuhs Lufita- 
nos noui qui huim efufteriks & impotmtes effectifunr. 

«ar^^tfj,»?. D o s' i s communis apud.isfoseft a v':ginti ad quinqui" 
tjintabordeigrana. IsouitammquendamCotafcnemna..^ 
^ione a Secretis Kiz.amoxa *quifmgulis diehus tres Umi^ 
nas Opij ederet , jqu&pendermt decem drachmas & am- 
flius :&licet jfupUm & dormitabundmfemper videre^ 
tur^apttpmetamen^ h^e ^mnitmdt^ut&bat;tan- 
mnpQufi canfu^HdQ* . ^ 



IIBER I. i? 

^AuaorbabctCanada; cftaaien-iapHdtuUanos pocofigenus 

eonnncns cjiiinqiie Sc trigtntavncias. Cumvero Sext2:.u..TiSpad 

Vecttes viginti vncias vini , aceti 5c aqus continuite iaetensa- 

mus , €aaada Scxtarios binosfermc' veni , qudd noa Kibercni 

apcius vocabuiura. ' , - r • 

A Bellonius lib. 3 .cap. 1 5. oHfemationum (quas nupcr lannai irecs^ 

3nas)aaacoreft,Opiu ahundanciffimc cogi tx Papausre canrfido 10- 

taPaphiagonia.CappadociSjScCiltcia. apudque TurcosSc Por.a» 

Xumo eftc ia vftt:non tame ab eis fanii fupra drachna« vmus j^odas. 

DcBenjui. cap. v. 

Dix I M vs m laferpim Afmodoratam nonejf^ 
Benjumum , tametfi nmnuUi do^ft viri in ea fuemtfen- 
untu. Nmc iUud refiat.n mpajn fententiam frmis ar- 
gumentiicmprQhemmi. 

N V L L V M vnqmm tn condimenta remip Beniui f^f ^j^mcn, 
certum ejf: Afs, veri fcetiddfiequens eft vfm in in condien- tL non recu" 
dii ctbU aptid Indosy vtamedtximui :exquopatet Bsn- g^^ ^^a 
iuiAfamefenonpoffei t eftLafer 

. UA^iUhpMsUaferishilndiavliraGangemitn.^^^^^l^ 

< toU (jmga vocant ) aduehitur. . Ben^ui vero quodin fn- 
^m adfertur , qu&dqmawjgdaloides vocant, naf itur in 
Samatra & Sian , ( »0« in Armenia aut Syria Afitraue, 
dut Cyrene)eimq^ maximapars huc conuehitur-^ demde in 
Arahiam^ Perfiam\ & Afiam minorem defertur ^ atque 
. §tiam^ [vt ex virorumfide dign&rmn relatu intsUsxijin Pa- 

JMinam,Syriaw. Armeniam & Africam. AntonioMufaAntonM^' 
Bxam, ftmpl impofuerunt tgMr tj Lujitam , qut mcolas, ^ 
apudquos nafcatur Ben]ui , v^ritafe coados^ idgumm 
tttamnum Laferpttium vocare fgmfic^uni : quandoqui - 
dem ab initgenu Coroinham appeUatur. 
. A D Ruellq autem Ub. denat. ftirp.i. cap. 5 i- <?^^^' pf^.*^ ** 
Bmem, quem capite de Lafereyfmperatortam Lafer GaU 
Ucum atqueo^cinarum Ben]Uinum e£ey contenderefcri- 
ffimusificrejbondeo, 

" C.vuiswteY reliq,aas Imperatomfacubateshanc 
iSifribuat vtlib'idiimexiitiguat:mLafereymdi.xetimia 

' £ 4- indot 






ribusigtio- 



dxisveteri- 
bm ignotu. 



?ccjaoy. 



|LaiB£s< 



Styrax ia 
Aezhiopia. 



%4 'auomatvm BlSTr 

Jndoseo vttad vmerem excttandam, ImffratomZafg" 
wgenusejfenonpotefi. 

C E T E R V M nofirum B€n]ut vetenhm tgnotufmf- 
fe ommnoputotfiqutdem neque Cracoiu qi§ew}>iam^nequs 
quemquam Arabumhunc defcrtberewemmu Namquod 
Auenrou $ . Collig. cap. ^6. dicit , Belenizjin, attt Bden' 
z,an^ftue TetroT^an exftccantem & excalfactentem infe.-' 
iundo excejfa haberefacultatem , ftomacbum humidunt 
^ languefcentepi exficcare , dr rohorare , oris odoret^ 
(g,mmend.tre,p'artes corpom confrmaret^ venerem exci' 
tare\exeim ade} fuccinha ^ breuidefcripttone iperfuade^;: 
re mibi nonpojfum ejfe Ben\ut qt^o^ defcrtbit i quodfi qtii^ 
contrafenttatfpermelicet. 

Veteiiibvs etiam Judau ignotufmjfeex eo coH'^ 
iicerelicet^qu\d neq^ pauid,neque Solomon eius wettime- 
XUntytametfi odores et fufimetafummopere cmendarint, 

F I E R I autem potefi vt RueUitis ( ineo quod Ben]u% 
Ben- luddum vocat ) lapfmfuerit nominum af^nitate^ de- 
huerttq^ potius nuncupare Benj^oj,, id efi ,pitftn de laoa^ 
vbiplurimumnafdtur. 

S c R I B I T Mediolanenfis qtiidam pafci Ben]uiin, 
^onte Paropanijfo , & pratjir Macedones quofdam ,fui in. 
ptonte Caucafoodotatipmurny nofiroj^multoprafianiuts 
fe vidifie afferebant^ludouicum etiam iot^anum citat. 

E Q o vm.neque huic Uediolanenfi,neq.i!lis J^aced^^ 
pibus f^cile crediderim , quandoquidem videre licet htiS 
commeanxes totThraces ( quosiJUBumes vocant ) &tot 
turcm, jqui Ben\ui rnercium gtatia hinc tranfuehunt: 
epios^ fi apudeos Ben\ui nafceretur^aliaspotitis merces quA^ 
maiQfis effent emolu,menit & qu^fttfs^tranjportaturos cre/* 
dibile efi. Fteri autem potefi , vt iHs Macedones St^racem^ 
pro B€ii]ui inteJUxerint : fedtamennuJlihi Btyracemna;- 
fcifctmus pr^terqMm i^ji^tkisp^ ^ yH ittdtn M.jtT 
nhanpentuu ' 



D 1 ludouko 'Romano a Lafitanis quihufdam Mtdim, LQ<!oaic^ 
^«^«4 hic in India cognimfuit ^nunquam eumprateriijfe^^'^^ 
Calecut neque focbim inecdum enim eo tempore ea marut 
nautgabammquanucnobisapertafunt.EgofaKebucLtt'' . 
douicum olimveracem ejfecredidiifedle^iseius Commen' 
tartu ^multaeumpro arhitriofinxiffe deprehendi. Exem" 
pligratia , vbi agit de Ormuz. , Ub. s,cap.2. infulam aut 
• vrbem ejfepotentifimam refert , in quafint aqu£fuamft • 
ma, cum tamen nuUam ific aquam paterfalfam inue-' 
pias,ommfque annona & aqua atiunde eoconuehatur^nec 
kfta quidem admodum bona, * Deinde neque dquam, ne^ 
que lignain Malaca inueniri fcribit ^ lib. 6, cap. jj» cum 
tamen ifiicfit & a,qu<t potabilu, eiufquefuauiSy copia , & 
fgregia lignoru materia. Ex quibus videre licet j non muhu 
fidei tiibuendu effe huius AuBoru fcriptis de rebus Indicis, 

Po H KO Benjuiplurafuntgenera.Jdautem maxtme Benjoianjy» 
a Mercatoribus expetitur , quod Amygdabides ^ vocant^ gdaioaicu 
quodque vngues feit mac^las candidas admixtas habet 
amygdalarum infiaz: quo entm plurihus huiufmodi macw^ 
lisabundat,tantoprafiantiusbabetur<. 

M A X I M £ idprouemt in Stan^eius cotemma Mar- 
faban.'Em meminiffeputoAntoniu MufainJdq.permixtaUySikf^^ 
eius radicumfcobe adferri ajferere:fedfahhq¥andoqmdem 
Vnum idemq eft gumi,aliud videlicet crafimi confifientk, 
aliudiiqti,idiori>& aUudnon plene dura^qua deindeaSok 




A L T y pgmus nigriu&mumturin laoa & Samatra, Bcts)tii&cft- 
quod viliorisefi prety. €fi ^genp nigrum in Sawatrae^'^ S««? 
poueUp arboribm profluens , quod ahodore greto :Ben]ui 
de Bonin^s vocant i idfupworidecuplo carius efiMiusjra- Benjoide - 
gmentum fuperioribtis diebus mibi dcno miffum efi^fuamf-^*^^^*^ 
^mi odoris,quod manihm mfiicatiimi eas mira cdorisfiaii 
^rantiacmttt&daha^» - * ' 

^ 3 J Eco 



2$ AROMATVM H2ST. 

E G o (<iph extfitmaus iilud Benjm de BonwiU nihtl 

«tytaxUqui- aj^udejfequam BenjiiiiumStyrace Itqutda , quam Chi. 

Koqiroimz. nenfes Ro^affjalha vocant^ permixtum .qmniameim 

. cdor aliquantum ad 'Benjui de Boninas accederet : eawj^ 

■ cbcaufamaitquandoperkulamfacerevolui.mtxto BenjtH 

eur/i Stjraceltquida. SedUcet Benjuific permixtumvul' 

gari odoratiui eJfet,edorii tamenfagrantia &fuauitatea- 

ienjui de Bonm^ fuperahatur. 

C £ T £ R V M Be}2lui 6 noueUis plantis pr^fluens 

.Amygdaloide odoratitu ejfe,caufam ejfefuto.quhd gummi 

Benjmde wultum nattu£ fiisffagrantid vetufiate amittat^ vtfere 

^o2^iop^j:.reliqua buiufmodi. Ssdquoniam candidum elegantiusefi, 

mifcctur. mqiiftm xero & nouellum odoratiui, vtrumquspermifcere 

Ji^eni^v: odQruf}'agrantiiZ etiam eleganttm comilmt, 

Comm- B £ N I V 1 genera vocantuY aChtnenfihus Comin- 

J*^'^* ham .ah Arahihtu Louan j aov-, quafi dicas Thus de laoa, 

quodhitc regioprimum Arabtbm tnnotueru^ pqtaae Ara* 

Vdo. bes Thoi Loaan dicunt^Guzarate &Decan incoUiVdo, 

Bepjuifcra . EsT autem Ben]inferaartorprocera..vafta,pulch7ay 

•** *^ vmbram late dtffundens , oh ramorum frequentiam , quos 

fulcherrimo ordme digefios & tn altufuhlatas hahet.Cau^ 

: 4icee^craJfo,materiepY£dura&fma.Eiiisfoliaminora 

funt aliquantum Ciirtfitie LimonerafoliiSiKon tamen adeh 

yirentiayfed parte auetfa candicantiaiqus vero in ipfis ma^ 

iorihmramis enafcuntuf^ Salichfolia ma2,u accedere n- 

4entur,lati&ra tamen funtjed mintis longa. Ea tum aceto 

fondita ^tumramu adhucinhdrentia accepi. Nafciturin^ 

serduminftluisMMcdiytocohumidiore. 

VvLNERANTVB. arhorcs vt Gummi ( quod efi 

scnjnrpr*. Sen']ui)maioriquantitateeffiuat:tJouellayVtdixi, arhores 

**^"^* Beniui de Soninas emitiut (quod eft expromncia Bayros) 

p&lUntius eoquodin Sian nafcituTy UcetidreUquisa&it 

gfnerihuspr^feratnr* 

H^ c omnUnonfnemnttmmMU dj^endiif didici: 

fiqmdsm 



IIBER I.' 27 

fqmdem perheUe fatufaaum efi ei qul mihi &folia & 
tamos huius arboris anulit , vt aquum erat. Naw frmf 
funmam qu£ his adeundis eflfiluis dtficukate^maxtwum ^ 
Jubeundumefifericulum^fibTigridum {quafiBRetm9'^^'fa^ 
pgsvocaKt)miis filuisfrequentiam. 

S I quid vere eis qu£ nunc difcepm melius tnteUexe' 
ro,palinQdiamnonmodoinhis,fed&aUjsommbuicane' 
renonpudehit, 

A Credibile eft noftro buic au aori ab aliquo iiEpofituin fuifie. qci 
Ludouicp Romano parum «quus crat , autfanealiu<iiiabuiflecx- 
einplar,quam'caqux paffim Ludouici Romani nomine circfifeiun- 
tur. Nam lib j .cap.i.de Ormuz agei5s.yi5»aww»,inquic,»rfw>»i«j», 
^nnonxhmmnficatim'. iuiiehunwferedTomm, quemadmodum & Eoftet 
au<aor hoc loco afTerit . Et lib-^.cap. 1 7. de Malaca agcns ; Afrt?.'t ?d- 
j«e«trrti«i»,c<?wj«,^«?<ja£4^fig»«. nufquamvetoaqustmeminit. Et 
fane Ludouicam Romanum,curo aliquot aliis,cb ej^rcgienauatana 
operam Equitem taaum a Principe Laurentio, Dn. Francifci de Al- 
.meidaprimi Indise ProregiJ.filio, pro^igatis ad Pacanem Maurita- 
nis,& eorum nauibus incendio corruptis,annp reparaxz falutis hu- 
manxM. D. VII. nonmodoipfemetieftaturlib.fuarumNauiga- _: 

^nura 6. cap. 41 . fiue vlumo : fcd etiam Fernandus Lopez de Ca- 
ftagneda Indi» Orientalis Hift. bb. j i . cap. 6 ^.Quem profead ho« 
"norero non effet adeptus , nifi Principi probe fciirent cognita: ho- 
■OiJnii fidcs &alix vinuies. 

f HocBenjuiamygdaUnum Amaius Luutanuy cnarraiioocyi. . 
cap. de myrrha , prsftanrifljmum Myrrha: genus efieceixfct^quani 
JDiofcoiides a !oco natali Troglodyticam cpgnomirar. 

c Sunt5txpTouj|icJ£ fapraregnuro MzXzl^ sd fluminum Ana& 
Menanin OccanumisdifiBiBaiifluxum , fugi3.Gangeticam finum. 

' DeThure. cap. vi. 

C^ru VeteresdMQTburiseffegemratfadantyaite" 
rum AraUcum , alterum Ind^um ydeeo mVu dijpfen-* 
dumexifiimauu / 

P E p. vniuerfam Indiam Thus non pafcicertt/muefi: Thasiai^ 
€um quicquid Thuris bic confumitm , & binc inJLufita- ^anoa u^ 
^tameuebtturiexArabiadeferatur. Nonpofjumergonon ' 
vnrariaquo Dtofcorides Bb. i. cap. 70. ( quem tmen & 
Jtucenna lib. 2. cap .555. fecutus efi)Thm mln£a nafii 
a(ceperit. De Arabibus minks mirum^ qui mgricantem co- 
lorm yquoTbtii IndkumpMitum e£evui$ Dkfimides^ 

fndum 



jf ASOMATVM HIST.' 

Indamplerumquevoant , vtex M.jrobalaHO nigr^ qum 
IndumappeUantipatet, 

C E T E R. y M Thus Arah'ihu$ , apui quosfolurtipro' 

Xoatn. V ttentt, Loazn vocatur ^nomme exGrdCodeduSo: Aui- 

jamac. cennd libacap.^ii. Candcr,ii ejt Refina ( ^am ac enm 
i!lisefigumm'$^velut'tq^micAti>hit idefi,gumm'tAra' 

Koadet. b'tcum)Serap\omltb.pn^jap.i7 S .KondzicorruptovO' 
cahulo. Nammultos Atabes conuem, [edomnes Thus2 
quoqum eo nmine appeUari negant , paucos vero quof- 

'p>niet. ^^^ Ccndsvfocare , & plerofqueomnes Louan. Idem 
a qutbufdam Lufitanis^qui m Atabia dki vixeruntyinteUe» 
xi. Addebant ^ iB arbotem qu£ Thusproducit , ab incolis^ 

Thasmon- i^g^i-i^etiama^peJkr^tyetus^dupUxeffegenus'. alteram 
montanam ^alteramtnplanis nafcentem. Montanaarbor 
monttbus c&nfiagofisprouenn , optimumque & laudatifil- 

THasin pi*- ptum Tbus profert-fn pianu ver^b nafcens Thmpnfert nu 

**^* ^*"*^ ^*^ > i^P^^^^^ y ^^^ ^^^ aUarum arborum refinisper" 
mixto naues pkant ^ obBnunt^vti nospicefolemus.Ea ar^ 
bores iUius Prouincta Zegi cedunt , nec cuiquam Tbus coB' 
gereUcitumefi.nifiRegtspermifiu. Confluereeo NegottO:' 
tores ex AdeWf,Xdel^& altis Arabia loeis,& cum Rege d^ 
ThurU quantii^tequam auedurifint , &depretio conue-. 

SS^**^ ttirefolem , modo laudatum fit & legk'mm , quod nos. 

Mdato. mafculumvoc^mmyipftMe\3t.taapj^Uant. 

Thurij vai' i A V 0. A T i s s 1 M 1 ^huc €t'tam delati , vile efi prt' 

!?»• mm:centen£ ermt Br& dmbus dumtaxat Lufitamcis at^ 

reis emuntur. Impuhum interdum cum oftimo mtfcetur, 
€t^nonnunqua'^& cortmm fiagmentatnhdrent i atqui^ 
buc defenm.^fi^ vtltfiimi efi pret'^,Thm ergo nuUam aUani: 

ScSfai; aduUmiionew^noiUt.Mquis, qttafi, idadulPerare veUet, 
cumtamvtUemam? 

paim vfej. M V L T V s efi^ Tburis vfus apud Indicos medicos in 
ynguentis &fu§mentis. Nonnumquam & in corpusaf 
[umitut ad fapos eapttit affeiim & Mptofimut. Se^ 

ntaxmA 



manhna Tlurupdfs hmc in Chmarum regmemexpcrta'- 
tUr ( quoniam ifiic plurimum eo vtuntur )&in regtmes 
MaUc4LVUiMs, 

P o R R o thuris arhor humilis efii&folia habet Len- rhuik^a^ 
ttfiofimiiia,pecttliarisj^ efi Arahtt.Scrtbunt tamen Bifa^ "• 
winnouootheetiam Tkminuetitri^fedfems eosftfides^ 
tgomikie eo nihUprontinciare pofium. 

DeMyrcha. cap, vii. 

P L V R I M A adfsriuretiam tx Arabia adnos Uyr^ Mrtrh»; 
thiyqujiJndis Boh dicitur : rum etiaexregione Akexim^o^ 
^U£ Aethiopia efi. Qualis verofit arbor qu£ eam proferty 
aut qua ratione refina eliciatur , numquam fcire potui.JU 
iuddumtaxat aditciamy quoda quodam Uercatoreyquiin 
Melinde& Mofambiqat negotiahaturytum a quodamfit' 
trificb Aethiopit^ Epifcopoj^ Armenio intellexiividelicet 
genus effe quoddam hominum montanum y& jiluefire 
(quos Bodoinsvocdnt , linguaquepuraArahica^quinon-^&oiami 
tiibil ad Chaldaicam aut Syriacam antiquamaccedat ^vti 
ferbihent ) quodMjrrham in Braua&Magadaxo tetre- 
firtitinere adfert , &eChald£a regutnefifiUisvocatafit 
adferreaierit. 

* QL£? veterum opiniones de Thure ic Myrrha noflc volctjconfa- 
tat Theophraftum iibr.$ . €35.4.^2 Hiftoria piantaruBi, & Punij n»- 
tacalem hilkiriam iibr. 1 1. cip. 14 . & i $ . Tam legac quz aliquaado 
cotnmentati fumas in appendice addttaad CommciKarios GaSicoi 
C«aiSaiiDodonaadeHiftoriaScirpium. 

Ds Lacca* cap. vm. 

Q.VAM Q^cina Ldccam^ ejm Arahes, Perfiit &Lice*: 
Turci Loc Sumutri yquafi dicas Laccame SamatrOitocs^ui&tH 
mncupantmen quMSamatrafit Prmnct£ PegUyVhiplu- "^ 
rimdLacca ndfcitur.fimtimayfedquUArabes^&al^iam. 
mmoratiinsamatragtgnipmarent. idemnomenetiam ^. 
iuualuit apud Prouincmuin Balaguate,BengaU, & Ma^ 
iauari»coIaSyquoniam i Uduritanisfu edo3;ifuerun(,Le- 
^iffimtmmearf^ntromi^rmtmminefL^c lin^ 



SQ 



AROMATVM Hist. 
tACCA CYM SVIS BACILIIS4 







„«^1 













Tf ee. />^^« yefo & Umaban^vli pufianttfima eftiTrec,at^ 

quetfiucelmay aifefntudmt. Nonvocatur a.eciaut 

ancural,t?f Pandeclanus cap. r^.corrupto notnlneappel' 

UcUmt : neque Sac, vtapudSerapmemUh.fim^lcap.iSt. 

mupte legitur. 

C E T £ a. V M cum ah ip§s mcoliii a^ud quos.pturimA 

mfcitur 



^fdtnr , Trec vacetm,mtrah'ttttr aliqjufSi cttf mmet&c, 
LocauthxKinumerU, Sedhancfmjfecaufam ccm^cio: 
qubd htfc meiuAmentum m loc fiue meUii crapttew dtf* 
fQluereturcfmadinfiitendUytumvtemejJetvfmwme' 
dtcina. Puflarettatnenfewpernattuunipromnctariim ,iif 
^ibfts medicantenta nafcmtur , nomen feruareyquod bxe 
im mutatio multorum errorum occafionem prdhere faleat, 

P o R ii o Peou & Uartahan incoU eam Samatram 
€XportahaKt,&indePiperinfuamregionemreueh'ehant, • 

Qvj o N A M effet Lacca, quormdo pararetur^ & Vari»& 
vhtnam gtgneretmfdtu dubitam. Nam adfrmahant non^ 1^1^^'- 
mUt in Peguflumina exandare atque alueum ftiumfupe- 
rarefolere,aqua deinde defluente , in lutum quodremane^ 
ret hactUos ab tncolis iniici , in qutbus pragrandes formicA. 
nafcerentur^ & ea quidem alata^qus multam Laccam ac^ 
Citmularent. Percontanti autem an eorum qu£narraffent 
t^cuUtiefintteftes,tantumfibifmpotifnegabdnt,vtb£C 
adeo dtltgenter animaduerterent ^ fedfamam vulgarem 
eameffe. Conueni tandemvtrum apprime bonefium&' 
curiofum diligentemque,qttiifticfuerat, Dixit u vaUani}-*^'^^^^ 
arborem iUic inueniri ,folm quoiammoio Pruni , in cuita 
furculis& minmtorthus ramis magtii, form\c<& , in ter^ 
ravifcerihus aliifque locu enat£ , hancLaccam elahsrent^ 
(vt apes mel confimnt ) materiam exipfa arhore exfK» 
gentes. Hos detnde ramulos , ah arbore reuelli atquein 
vmbraficcari, donec ijsexcidehtibus Laccaipfavelutiia 
ttthulos concreta maneat : interdum tamen ligmfragmen» 
tainb^rere. Meliorem tamen cenferi ^quafinceraftti 
hgnique fiagmentorum expers : eam verh cui inh^reant 
fragmenta , deteriorem. Inueniri etiam foltdam & mi-m 
mmffinceram , quam poftea coUiquant , & in poBmem -. 
reiucttnt,atque viliorem cenferiyquoniam multam teffam 
admixtamhahet' DeindenegotmdediqmbufdamqujPe* 
guprofe^uriemiVt dnitafereshAbmt^M^mrperqta^ 

, . ' remt^ 



% 

i 



'^2 AROMATVM HIST. 

rermt ; & IBfanefemonem em confirmarunt.Jdepajrgd 

verum ejfe didki in Bataguateprofeiius^vbi nonuUa nafci^ 

tttr,& referuatm\quam deinde in proxmos portus expof- 

Berifcrtar- tent.Hucitemmihi ailatus eft ramulus abarbore Bertfera 

**°'' {cuius infecundo Libro menttonemfaciemm ) reuulfus^cui 

multa inbarebat Lacca. Sed quonia exigua admodum qua-- 

titate prouenit; aduerfante cdi temperienegligitur.Mults 

jormic*^ jamenrevtdiifemiisarboribus affirmarum.Formicasau^ 

borani. tem banc Laccam elaborare mde mamjeltum ejtyquodple* 

rumqueakformicarum Lacc£permifi£ conpciuntur. 

Pr^mansa autem hac Laccai'pulcherrimo ru^ 

hro colore inficit{qua efi deligedi ratio )&exea bacilli illU 

quibus in obfignandis epiftolis vtimur^cofiduntur iadntixtis 

iiscoloribusquosmaxtmeexpetimus. Itfde & fabriligna^ 

r| laneas ducunt. Hac vero Lacca implent etiam cum Aa* 

rifabri^tum Argentifabrivafa maiora aurea & argentea» 

Xacc«pUn- Non eftautem eaarborin qua Lacca elaboraturt 

Mdiffimilia 2dyrtofmtlis autfacie autmagnitudineyVt aliquivolunt^ 

^'"** fedinterdumin nucis iuglandis magnitudinem excrefcit^ 

mterdummimrefi» 

A V I c E N N A ii&. i.cap.432. Paulumfecutus, Lac^ 

cam.quam ipfe Luc vocatyMjrrha. perfimtlewfacit^atque 

edoratam ejfe fcribit ^debereque cum deleHufumi, eofque 

. reprehenditquiiUam(^arabefimikmfaciunt'.nonnuUa5ta^ 

menfacultates Carabefimiks habere. txifiimo aute Aut.' 

ZKtitie<^ecennam Laccam non nouijfe : fiquidem neq.Ujrrh^fimi' 

ifaJ^ ^" ^^ ^fi * H^ontam hac in extimis ramis eUboretur j UjrrhA 

•doti^^ yerh exipfo arboris trunco exitUet : nequfttem odorata^ 

velmi Myrrba efi , tametfi Auicenna ibidem odoratam ejfe 

c&ntendat. Quod BeUunenfis Luc verterlt.ferifotefi.eum 

itainveteriextptm inuenijfe.Attamenunc omnibus Afa' 

hibus Loc- famutri dicitur. Erratftmtliter^quodfimiles iU 

tiecxfacdi- ij cu(farabefacultatestrtbuat. Carabe enim glutinatoria efi^ 

SfiS^^ &dfiri^miifAmepsMiCAm'(i obfiruRiones apern. 

- --" C £ T £ R Y M 



* C,E T E R V U er/oris anfajn AuKenn£pr£hmf[epi4.tOt LacMnoa. 
^uU LaccamCammumDiQfcpndkejJf dfimariH ^Mm^^^'^^ 
tamenplMe dtuerfurftfita Lacca , qm mnmie yVtdixifi 
mui^odorata ^/f : Cancamum ver&adfii§m-emavfurpa' 
tur.quodgratiodGm efi indimmy^J^f.^Wea em error ex 
to mamfeUwiefi , quH dm dk.erfacapta defcrtffertt^m 
aitero ibidem Cancam i defcriptipn,eme:narram , in akero 
de C\icic\itm agens.quafidmerfai^entfvmflim. chachcas; 

S E R A p r o lib,fimp.cap.i8 1 defentemia Diofc^ 
AathabariCi IquemnannuBiFaakmputant^gummieffe ' 
mt arbpris in Arahia nafcentU , Myrrbam quadamtem^ 
feferens.Deinde exfententia RkafisjnramosSorbiiqHat^. 
ipfe Guberamvocat, 'ec&lodeUbidim. Fofiremo^ Z^c^^^Gubeti:' 
inquit ifaaCy res qtie.dam e^ ruheayqu£ ienuthtis tigmrum 
fmcuiisinhmt. Coquitur h^c,& ek^afanmrubsQCi^hre 
inficiumur,quam infecturam Cbermes ^ppeUant.Cemutm 
Lacca ex Armeniadefertur. Bacfunt Serapionjs verba^ 

S E D j qmd pace tanti vtri dtCmm voiOiSerapiomigns-'^.'^'^^^^'}^^ 
iafuit Lacca^ qaoniam DiQfcerUk Cancatnumepfuta-i^^^^^'^ 
mtn Laccam tamen aCancamo diuerfamejfe iam 4ixi' 
piuSynulltq^CrMorumcognttamfuijfeaJfmmus<. 

L A c c A M autem in Arabia mn nafci palam f 9, i 
quoniam in Arahiam exlndiadepdrtaturt Similite^neC 
i» Sarl)i ramosdelabi , neque etiam Mefbilt , vt nonnuWc 
perperamvsrterunt , cum nuB^fintper vniuerfamlndiatn, 
Sorhi aut Mejpili. Sed mc in Armenianafcitur. necetiam 
efi cbermes Arabumi cum id nibllaliudjit quam Coccum' 
infeEtoriumGrdtcorumi 

dy Ai[ T V M yer)> haUucinentur Monachi qui iii 
Uefuenfcripferunt , difi, isap. 4 8 . Sanguinem Dracorm 
fulgo vocaium Cancamiloco fubfiituentes , dodifiime 
Matthiolus muitis argumentis ofienditfuisin Bwfc. com^ 
mentariisiih.i.cap.23' «^„;„;n«w 

E o R V uttm optnto, qm Dtafcoridis Cancamum cft caoci. 



f4 AROMAtVM lilSt. 

:Ben}m ejfe vohnt , magis monea efi , quatti vt fefett de^ 
heat : fiquidem non n^citur in Jraina , vti de eo cof^» 
meutantesdiximm» 

V E R V M , ftmhi dtcerelfcst tfiiodfenfio^ineafum 

epmisnc, v'i noi kgitmo Cancamo mmime carefeputem^ 

i& Lacckm etiitm legmmam nos hahere ,qitamex India 

omnesMauritami^etunt,edqueetiam infutscowpojitio' 

ci&tacct. nthtu vtuntUf , viiutiin ^Dialacca , quam ipfi DaUaccA 

VOcdtit. 
cancamum £ r i t Autm Grizcottm Cancammi^weafententta^ 
AQimc.* idquoinos Anime vocamus, ^adfi^fimenta idoneum^quei 
tnlAifitamamexAethiopta Arahi<zfmttma aduehitur. Sl 
qtiii verh aliud prt^fetat quod Cancawi defcriptioni magk 
(onueniatyfmentUm mutareparatusftm. 
^ Hallvcinantvr verh qui Anime in ISrefi-- 
Umaregioneinueniri contendunt , ^gentu illudpicisjiue 
BituminisRefmme in SiruanhVt aiunt^nonprocula Mas» 
ittccisrepertum ^ Anims effe credunt. Namempicismul- 
ta CQpia huc ex Samatra atiifque regionibus aduebitfir^ 
qua picandis namhus vtuntm. Sed nec odore praditum 
efi Cancatno fmiti , cb" dumtaxat refmam aut quoduiB 
vtilgare gumfniokt. 

tx Etiamimm ca lacca qu« iA nos aduetiimt, c&ca ramulos etabe- 
rata cft ; & quamuis prxdura & cxfacca , prxmanfatamen fputiin» 
«fficit faQguineum-.quodprobiiatiscftJndicium: im6alutaj& ver- 
itecinas pcileijilla contufa, & Vrina vetcri maccrata.tubro cblbrc ci 
altera parce infici quidam volunt.ltaque verifimilc cft , illam adhua 
recente eas omnesnotasobtincrcquas noftcr Au&oirtaccxJribuJt. 

b Eiufdemeft fcntcniix Amatus Lufitahus fuisinbiofcoridcni 
Comracntarijs lib. i .cap. i j.Eft vero Anime gummi quod dam Lufi- 
tanorum nauigationibus in Europam allatutnj cuius iria inucniun- 
tuir gcncra. Primuin falucfcit, & pcUucidum eft.planeque nobiliui 
iliud fucciiiuni crudum Smulatur. Amatushoc gcDusCancamunf 
ctfe, a Brifoto Gallo cdoaus, loco iam difto contcndit. Altcrum gc» 
jius nigricat , & fcrc fimiic eft taurino glutini, fiuc illi rcfinie quam 
officinq Colophoniam vocant.ld AmatusMyrrha aminneam Piof- 
cor.cflivuk. Teitiumgcnuspallidumcft & rcfi«aceiirctorfidum- 
^ue.Omnia verd iuctidum in fufFumigiisfpirant odoircm, id*?mque 
vidcnturtcmpcramenmm fortita. PofterioratamcfiidHodcgiiliata, 
mm ficcate & aiuarefcex« deprc&cnduntUs. 

* 1> » AQi- 



Anlme. 



D E AmtnefqttOiinfefciocar Aniimumrbcety Inhancfcntftiam Ai^«4 
Amaiai Eoarrat.xj .cap dc Cancamo-.Eftigiiut Cancaaiam garntni 
*juoidam,qaodex Guinca, Africaue & iniuliiillicircttroiaccnuba» 
I.ufitaniao'ftriadferuBt Amimumappeliatc». Decidit enim gummi 
iioc , vt teltirttar ifi» ,ex proceris atboribus, foUa Mytii habeatl&'a5, 
quod alBam rc^critut , & aliud fabnigtum M^rrh* gaodammod© 
perfiiDilc.odoratuih, quod Diofcoridcs ilhs de tfaufii umquam im- 
probaro c6mem6tat,& M Jncam,(DwJc.fc<»irt ^mmnt^mfitdcnu} tJmi 
Miiyctmeminit) i lerta vnclc praEcJipac nafcitutei appellat, quaqoan» 
Scrapio Aminea nominct : Vnde LuS»ni noftti;coiiupta di&onci 
J)r<},minia vel aminea Anijmum voccnt,& co mulietsj maximc pro 
iuffumigiii , & mcdici cbntta dolorcs a frigiditatc ortos pr«dpu£ 
vtuniar.Hanc vcto aflittionciii ptimid adftruxit Brifotus Gailu(,vic 
snagha erudicione przditut.qui cuih apud Lufitanot agerec, vt inde 
adladdsjcupidujcognofccndi tcruih noaarum ,nauigaret ,gamml 
hoc vidSt.quod Cancamum efTe dixii. 3?roiadc cum Caheamobpu» 
ifuerit^Lufiianorum Aniimo deinceps vticmur. 

l T i k Enattatione 71. cap. de Myttha: Myttha veio minea velMjntEt» 
ftminca d»fta, hodic quoq. in Luficania & vniueifa Hifpania paacj» 
mutatiJ litens habetut , vt cap.de Cancame diximus,gummi fcilicec 
ani) cn um appeliatcs , cuiui dua gcnera habenint.albtim & aigtum, 
Kam aibu Cancamam cfTe tx Brifoto dididmos : nigtiim vetd mi- 
aca.hzp Dioicotidis Mytrha eft, qux ex ptoceris arboribus decidir, 
iiaIlocogetttcartificc,aU:vft!nctcin arborcfado. Hzc Lufitanus. 
Vcrdm non dcluni etiam qut Animt legitimum Bdeilium ciTc pu- 
tent,ob multasquas Eabet hbtas ctim BdeUiJhjftoriacommunesi 
^uaih apdd Dibfchb.i. cap.65i& Plin. lib. ii.cap. ^.aiqae iixoi vi- 
dcrclicet.quoleaorcm temiito. 

C E T E 8. V M cdm hanc epitomen c6fctiberem,donoicctpit £l*- ~ 
eobo AntonioCottufo.Patticio Patauino, clariiSmos vir Rember- 
tUs l3odona:us,medicu$ MechhnicEiSs , eitoticbs uonnullos fruaus, 
inicrquosnuccmFaufel duorum geacrum i Sycomori &Bdcliij 
JFraaum, & Fagatam Serapionis,qaoj mihi pio noftra amicirialibc- 
raliterconjrauhicauit. Hantitaiittc occafionem naSus exliibendi 
i&uaas Bdelli) icohcm , iiolui coihmittcrc qoin cam hoc loco adii- 
cetcmcuthbtcaiqQadam dcfcripriohc. Cuiusfane\Fagarzquc,dc 
qua poftcil 8{,$ycombti cognitioncm Cbttufo acceptam fcto. 

E s T v«d Bdelli} ftafta* i Gottufo miiTas iuglandis nucii m». ^delUsui».' 
gnitttdinc.aht e&am ampliotjtriangiilaf i ferc form^ obiongiori: ta-- 
jiicn, & ad ficttth quodamihodti accedcme, odoratu$,colorc fubci. 
tietco , duiiffimd puianme j <{\xx>A praEgnaait cffe &; nudcum coiid- 
hetcvidctut. ■ , »• « 

B b k 1. 1- 1 1 hiftoria apud Auiiwnnam c^». ii ^. valdc mutila & ' 
«onfufacft. Oiofcorides?diiq.Gtxciganimi BdcUij dumtaxat mc- 
minerunt.Plinitts tamenlib 1 1 . cap. 9 . arboris.etia?.) Bdclii} memi-> 
Dit in hunc modath ^ Vidna eft Ba^iana , in qua BdeUiiim nomi> 
jjwiSthUjtJ; Arbor fligtaeft.magnitudincOlti, folib tobotiSjftii- 

Alit?aprifid»aw*^"*' , 

S #::i^ A i> I o N I $ ddcripiibhem ptud&nt bmitto. Siqtus.tamen' 
camcupit, atttij^Aun Sc»|^oacm «ooAiiat ^ aut MatihiQlicba»-. 

C -2 N©a 



^6 AROMATVM BlStC 

, N*G N"defuiit,qui£cud-umhur.c,qucm BdclIi)iiomiae d Cortufo 
m-ffain <:xhibui,magis refercndu cenfeam ad Cuci.cuius Theophra- 
fiUi fub finera fccudi cap.lib.quarcijPiiii. iib i j .cap 9 . memirieiuiii. 

• BDELLH CORTVSI FRVCTVS. 





DcCapiiura. CAp. ix. 

N o N ^«^ i« ejiqmn multum A rabibm deheafnm quu 
lufdam m meiicammUi etenm aliquando eprum memu 
munty quAveunbm Gucisnegleda, autignetafuere*. 



Qmdfimterdam j>knamde{mptiottemnmnlujuerunt, 
idacddit, quiailltsb<&tegionesignot£ fuetunt. Nam&' ' 
egOtmt multoisim ternforem hac regione babitaui ^fum". 
macum dtfficultate veram &geminam uiromatumno- 
titiam confeqai pajfum : pantm quoniam nofin lufuani, 
tametfi magnampartem orbis HautganlifolumfoUicmfunt 
quas metces quibmex regionibus maiori cum qu^ftufint. ' 

mcturi,qu4sue inae^urt; vtverkfciant qi(£mfingulis. 
quas adeunt regionikus , quaqueforWaarhms n/fcdmur^ 
&'numfruStiferAfim neene^ p&pntne cum nojiratium. 
quibufdamcompararitfmmmecuriefi t tumeiiamquld 
propter ingrauefcetem atatem finguUs regiones rrhht adm 
mn licet ^necetiamfi velmyConcedatuTakharum Proum-^ 
ciarum Prafe^^is & Gubernatof^us yquimea,propterfi^ . 
ne^utem & rerufxi expertentiam , vti malunt, quam alto^ 
rum Medicommopera ; tametfieruditt viri non defint, 
Qmmobrem culpandus rim fum y fimterdim nmm^ 
cum dubttation^profer&i 

C E T E s, V n' vt adinfiiiutumuaertamur ^Capur cap^r^ca-' 
& Cafar omnihus Afahibus dicitur j. quoniam apud eos ^* 
htter£ f& p magnam interfe babent a^nitatem. Quod 
fi a qutbufdam ilk alia indumur nomina^aut exsmplaxtum 
deprauatorumvitio%daciid^t,autiffoiauSuireideceptoi -: 
^Jfe credendum efi, 

E s T vem Caphura n&bile medicamenium {ctmsneQ 
Galenus,necqt^fquamveterum Gr£Cotummeminitypr&^ 
ter A'eitfm£recentioribus, tameifiSeraptonisvulgaiaeX'' 
mplaria Diofcoridk au3!oritatemcitenf , fatsQ tamen). 
duorumgenerumy Capbura vtdelicetdeBurneoy&qua capharx 
exCbinaaduehkur. Caphura de Bumeonunquamvf^ auogeutr* 
adnoftrasregmespenetrauiti faltemcum ifiicefim^vi' 
dere noncontigit ; necd mirum ^ quandoquidim btaus 
Bbratanitemttet iquanticentendt. Ubraeiuslqu^ex Cbim Gaphura^© 
4dferturyquaficttndamgenmeJiyeaj^mEur&pamdefa' ^^- 

c 5 r«r,«i 



f# ' AROMATVM H1ST, 

luuutpimi Qyltcularescadta^c^mnqus dtgttQKum diam^ 
tti : quttum coaBa^t , cm^opW* pieduamenttipivi* 
detur , mnpwplex. 
c*phtiradc E A Capbura dc Butneo qnit magnmdm eft Milij» 
*«f a«Pr ^ut patilo mam , tnaicima escparte vtttor efi. Conftttuunt 
mm Qemtles , Baneanes, & Arahes quieam emmtieius 
g^npa quatuor. ]Sfamque4mdum m caput , ip peUt^-,t9 
(■jfura,&tn pedes.Bius qu£ ex cjpjte eft Itbraipedit pardans 
c^oginta: (eftver^ Pardan* monete auxeaapud Indos 
genus quodconjieitdecem re^aksCafteUanos^qu^ex.p.e-' 
Sore^aureu vigmiiiquA excruribu&duodectm:qua expe» 
4ibuStqt(atuor,atit adfumwi^in quinque. CuriQftoresnon» 
nuB qtutmr injlrumetactipr^a fumutinaqualibus fora' 
fninibmpertufa ( qualta qmvnmesvendut baberefoient} 
fft qu4 (aphuram tranfmittunt. Ea qmpertnftrumeium 
tnaUtfculaforamina lantinestxanfintffa eftiCertum habet 
fretium'. quaperinftrumentum me^ocreiali^dt„quaper 
fnftrumentum minoribusforaminihus pertuft^m travfmif- 
B»n«nut^ pteft^aUudetiampenditpretium, ineaverh difcernend^ 
iadaftua. ^^g)t^unt ?xpext\ Baneapes ifti , vt ^apbttram Caphurs 
fermixtam dexttf dtftinguere noritit ^pteitumqueiuft^mt 
• imponer^-^necfacire tnuentat^r qvi eosfa^tepcpt. 
Capi^unB M V i T ^i «afcitur bac Caphura in Burpeo , Bairros^ 
l^iftocii. Samatta,& Pacen. Notpina autem locoru in qmbus Serat 
po & Auicenna nafcitradunt^m^gnaexfattefunt cotrU' 
pta. N,am quaSerapia ^b-fimp-cap. ^44- de Fanfor vocat^ 
tft de Pacen m Samatra inful^: Quam Auicennaltb. 2.cap» 
1^4- Al^uz^appeilaiide Stda eff? pote^i qua, mfula efi Man. 
UcAvicina: Quam vero Ser^pioexregione CaUaadueb$ 
padittCotruptueft vocabulitm.dehfbatq. e Malacca dicerd 
quandoquidem in Bairros loco Malaca v^cino naftitur. 

E s T autem Caphuragummiy[non meduUa aut cox^vt 
4"Kennaloco^fupra citato^& alij quidaputarunt) quod in 
medifuUium %>?» cadfns^emde €xttab'tfur,attt per rimae 



exudat i 



IIBBR 1. 39 

txudat. U wii i» wm/« ex Capbuu Ofhre cmftu&A 
djiud PhdrmacopoUm qumdam 5 detnde in Ugno quadafc" 
moriscraptledonato Gitbernami DominoIomtdeCra- 
Jto-^em^ in tabellapalmulataafudqumdaUercaiorem, 
Non tameunegaumm,qidn interdum in arboris mauunt 
decidat. Primtpwveroexudat admodam canMafinevl" 
lis rubentibui aut uigricantibm maeuli&inm autem otgar - 
meMtufr velutiquidamfcnpferu»t',nequead candorm ■ 
(onciliadum decojuituryVtfals»AukennaB,2.cap.iS4» ■ 
^SerapUfnilib.ftmpUap.S44'perfuafumefi, 

P R o certomibi relatum efi ^folerequemBetprodire^ca^hi^e 
buiuicoUigend^gratia-yquavbicucmbitam iotpl^tterit ,fp^^l 
quisvaMorbunccum cucmbitaviderityiUco eumimpu* 
itepopoccidere & cucurbiram aufexre»fertuna mnmtm 
idMis( vt Sunt ) elargiente, 

Q V ^ ex Burneo adfertur , pUrumqueadmifia habet ^^°^f ^ 
wmutifitma lapidtm fiagmema aut gummi quoddanit chamAir- 
Chamdcrrosi/te vocatum^Succino crudaperfimtle , aut^o^ gommi. 
ligni cmufdamfcobem. Sed facUe malepciumdeprebmj^ 
tur.NuIhmp^^erbancaduUerani&rationemnom.Nam 
fiinterdumrubenttbusauinigrkamthusma^ulisCQttJperfjt 
videtur-^exforthdarum &tmputatummanuum contre^ 
Qationey autex ntadore cjontrahi ^xmimt. Sedfaciie ad^hnr* 
Saneanibus id vttmmemmdatttyiSii^Meminpanno ^neo-f^J' 
coUigatam, in ca&iam aquam cHm demttunt^ ad&tofa'' 
ftone & Limonum fuccotdeinde probeelotam in vmbrafif- 
tant ; fic multo canSdior redc&tm , pmdete non multitnk 
, mminuto. Jd ah amico quodam Baneamfeii vidi,^i boe- 
drcanummibicredidit. 

VTR1VSQ.VE generis memimjle v]dettir Serapio^ 
hcofupra cttato \fed obfcure adnnodimj cum ait matmm 
quantitatem ep de Hariz. , ntmum tamen effeqttam 
qit£ a Stmadfertur, Quodfic intelligendum pttt& , maio* 
9em qttatukaim ex Chtmett adfetu,maiwiqg.fmfta efie^ 

C -f qukm 



4»' • A R O M A*T V H H I S T. 

ducbma, mmor non mmmtuj : fanes vao fiue orbicuii ex < 
Ciimceoailatiiquatuorfmt vnciarum aut amplm es . 
C;^pKur? ar- , A V j R I s fide dimu mthi relatum efi , Arhorem ejfe 

borishalo- ,, • ■ • j r , r t- i- -i r \- ■ 

j^ ■' ' ■ Nuamglamijimiiemjdmtamencamtcantim yjahgnis 
fimlihvs ^fructum. autfiorem baudquaquamfevidijfe^fiefi 
tAmenfojfe vt vtmmquefsrat.lUud autirji cmpjcto.ma- 
tenam e^e cinenl c^ioru yfagrMferefimUem^ merdam 
mgrimm.inec eAmquidem leuem autftmggfm,vt retuiit , 
Auicennaiibr. 2, cap,ij4-(titfifme£tateiam caducam* 
.:-^ emQrtmm videxit) jedrnediocriter folidam. Addunt 
■'ylmque vaftam drpraaltatn effe arhoum , Utipmefefs- 
fmdentem^& a^s^iufeipulchram, . "^ . 

; f A B ,v L Q s V M cfi quod ad eiii4 vmhxa omns amma^ 
tium genm confugere aiunti vtferociora animaUa euitent. 
SersjiiQnis. K £ e mims fabuloftim » quod qutdam Serapionem 
lapffts. iib.pmp.cap. i^-^.jecuti jinbunt . butus largmpprouentuf. 
. augunum efk , cumfiequemibus fuigetris cdum corufcat^ 
^nSlz^^ «2«/ ^^y^lfy^ fMi?r# pi^r/j^^fi?. NamcuminfuiaSamatm 
Taprobana. {quamnonnuUi T.aprobaftam putam) & ctrcunnacentid- 
kcaLinea^quimchalivimafintymultistonitribiisfuhie^ 
Qafint necefheji , eamj.j ph caufam fmguiii diebmimbret 
aut leues piuuiashabent. Singulu kaque annis Caphura 
ahundaredehehat^Exquibnsperfptcuum.efi^tonitrulargto,' 
ris Oiphurs frouentus caufam aut indicitim non effe. Non-'' 
Caphiita^c »«S^ Caphura deChma comfofita videturex eiusfartg: 
c.^^^' qu<& ex Burneo aduehttur,Af,rmarunt pr^terea mihi.fa" 
nes iUos orhictilaresqui exChina aduehuntur,copofitos ep, 
quonum Caphurade Burneoiri Chinceodeferatm ^ idea 
molls exumaiVt^amalteri viiioripermifceant. Cui opi- 
mni fuffragantur. Baneanesde Cambaya» qtdpro arcantt- 
dicunt,defici£te Capbmade Burneo,folerefe eim exiguam 
quantmtem cum mnitaChinenfi commifc€re,edmq.faiso 
4^ BmmQ j mnciifarji, Mdum ^m ifii Baneanes, cbt-: 
' ^ S nsnfm 



IIBEE I. "4^ 

fienff^ Caphuram compofitum effe me3kammtutnt qmd 
mnporis kpfu euaporet& corrumpatur j Capburapi verh 
deBurneomwme. 

MiHifmfcomp.ofmmmedicamentummnvidettir^ ■- 

tametfiMattardusin comp.Mef dtB. $.contrafentirevU' " ' ' ' 

deatur» Stn verofit, ex duobus Capburageneribus conflari 
fieceffe efi.Nam tametfi euapsretinoneft tamenadmodum 
forrupttoniobnoxia t quodindicium efi minime copofnam 
autfaSitiam ejfe , quandoquidem compofita longefaci- 
ftuscorrumpifcleant^ SienimRbabajbarum vtxquadrU 
piefireillud,quoinbacregionepluit, ferrepote/!:j,muh 
tum fane efi Cbinenfem Capburam imorruptam bic m 
India, manere. ' , 

AvENRoisj. CoUiget.cap> $ ^- ^^^^^ Capbur^ge-- Aaenrofi 
fiusfacit longe afuperioribus eBuerfum^feribitj^ Ambarum ^2^^ 
fim Capburagenus ejfe. Cum autem eius opinionem Capi 
4e A mbarofatU ahunde confutauerimuSiplura de bis agete^ 
fuperuacaneum effeiudko. . .- 

S c R I B I T Jndreas BeUunenps infuo D&io»4)w BeUonei^ -J 
fecuniumUrabes,aquam Capburatam ex arbore Capbu- ^^^^ 
rafiiHare-, eamq^um arbore calidam ejfe urtio or^. De^ 
bac aqua a rnultU cum Medicis , tum mercatoribns fcifcU 
tatmfiitn , nemine^iameninueninlictitt quieamfe^ ^ 

diffeapreret, QuarefactleAdducoriVtcredam BeBuneU', 
fem cum in hac aqua defcrikndai tum i» eim tempeta* 
mentalapQimeffe. .- • 



$ c R I B V N T RueUus , libr. i .cap. 2 1 . &b!mcpet^ 
mrttafecutusMattbiolm^inlibr.j .Diofc.cap, js.vterque- 
vero ex Serapione , banc Capburam ceteris bonitatepr£. 
fiare , qm a Rege quodam Rihab ( quiprimus dea&anda 
Capbt^£4atiQmm adinuenit ) Ktachina ftt denominaia, Caphna 

SgovetovtidcredamiadducinonpoJfum^quandoqi^emlSu!^ 
IndUMegespotmtiotesfunt , quam vt talimanggntoope^ 
rmdax&^pmhabeanu - ; •. i 

C X Rhas£§ 



#» ARO^ATVM hist. 

R nA $zsderemed.B. ^.caf.zz.eamjrtg^mi^ 
Ifuniidm^ Amenna lib,2.fap^^4..verOyqaem pUriquefi" 
qumitur,figidamc^ficcamtenioordinecot}fiitmt. 

Caplim» I K M ahquando opinione cum muUis recentioribmfui, 

* ' * Caplmam calidam e(fe , ob iHum odarem & pmnitenui' 
iatem quibm pr^^taeH^. Sedpofieaquam experment9^ 
iidici Opbthakniis dr oculorum infiammation^us , tjti» 
ttiamambufiu impofitam^niuUfiigtditatem retuBjfe^ilica 
fintmtiam mutaui.Adde.quoi omnes apudquos nafcitur, 
figidam ajferunt. Neq. verii huicfententiarepugaatquodi 
odoratafit , quandoquidem obpartium tenuitatem fadlh 
tnapevat&exbalaiqtitinfupetficteeUodoriContraquatn 
inSantdo & Rofa , qua ob fuam 'adfirWionem odorem 
infetettnent. 

R £ F E R T Autcenna Ixh. 2.cap. i i4~v^i'^^excit<ne' 
C^phuram. Omferiautem idf^tefl^quandoqmdem ipfita. 
te^imomofigtda efty foleant^fiigidafomnum conciliare?- 

c^tittravi- Somnumqutdem inducitforisautinius exiguaquantitat^. 

fi^ «*a- ffuTpata.Siquis verofepius odoretur & naribus adhibeat^ 
(crebrumexficcaty&vigilias creat. Mitgnmeiusvfme^ 
lmre^nibufiiCumtnuttiiinrebu4,tttmetiamincibis* 

WeiAuu ' <iPerdaamonct^aar«tIadicxgenasLudoti»cusRoman.Ii1>r. 4. 

sauig. cap. 4.dc&tibit forma anguftiotc co^pradioreque quim fint 
Sajcaphi Babyloaici , {ed longe craSiorc : cui ab altera partc pro 1 u - 

E" ifcriptioae bini fiat infculpti d«moBes,ab altera vcro ncfcio qoid 
^ris exarasiun cemitur.Mcadofustaaxen eft codex, & Perday pro. 
Perdan legit. 

h Poftrems editioois exemplaria non memincrant Alfuz , £;d Al* 
l^faiidamtaxat,^ ariagie,deindc alczeid,& alefcek. 
* cCoA^ulendKs ia har^c rcm M4tt]pdolusL coma;^encatiis ia DioSt*. 

DcCaxc,fiueLyd<K cap. x. 

QX ^^^ ^ ^ adgmgiuarum moUificationem # r #-' 

^' • Uxatu>nem Indi meScamento exBetre , Areca , & Cate 

tmpofifo plurimum vtuntur ydefinguliscommentandum 

tkcjuiitmJedqimUm wdofic^ofii^t^depofieuor^ vi» 

' i .,:■''"' ' " " \ ' dflicei 



tlBBR I. ^ 41 

ieUcetCdtesftieScamentocumamarltudkedflm^entc, 
bocUcoagemmydedu0bu&pmthui[uoordimaciuru 

PtvR IMVM nafciturm Cambajfa.prafertim Ba^aim^ ^va} naui; 
Manora ♦ & Daman , vrbibus Lufttania B.egt^amtbus. * 
JProuenit etiam m continenti 6oa, aliisj^ plurtmis locu^ fed 
nontamabttndantervtfupraenumeratu,equibusmerci'' /- 

wonij gratiaexportatur magna quantitate inChinarut» 
ugtonem ; in Arabiam veroy Peyfiam^ &Cora^one, me* 
4tcamenti caufay & pauca quantttate. Uagna autem cq- 
painChinarum regienem & Malacam deportatur^qu9' 
piam in mafticatortisplurvmuA eius cum Betre eftvfus, 

E I V s nomen apud omnes ctumtrat^s nattonesefi 
CsLt^iinHalftcaC^iO, Catt,Ct*J 

Qj/ o D vero hoc nomen Catc , aut paululumm- 
mutatumapud Arabes , Perfas , reliquasq^ ^fu nationes 
ehtinuerit-^ incaufaejfeputOt qu))dmaxima parstUtusm 
Malaca regno abfumttur , vbi idem nomen obtinef.quem' 
admodumin Cofivocabulo accidit^ quodlicet Vploti» Vploti 
prouincUyVbiplurimumgignttur, dicatur ; ab omnihusta- 
menferelndss^Dacho Itnguaprouinci^l/ialac^vocatury Pudu». 
quhdifiicmultuseiuifitvfus, 

C P T E ». V M arbor ex qua bicfuccm extraUtur^mi' i-yoj i»**l 
fmtudm efi Fraxmi , folio mtnuto Erica vel Tamarki ^** 
*ftmillipiOy pcrpetub vtrente : florereaiunt , fedfru^um 
ferrenegant: multis^inishirret : materieslignirobuf^a^ 
durajenfa iponderofa.nec , vt aiunt ^putredkniobnosaa^ 
[m folibus e^ponatur i ftue aquis immergatur : quamob 
faufamabincoUsttgnumfemperuiuumnucupaiur. Exeo i.igafifeai 
pppter durttim & pondmpifitHa fiunt deglumanddori- P"^'*'»»» 
^ idonea in mortariis ligneis fexpalmos in ambiiuconti^ 
nentibusJncoUeam arhcrem Hacchic vocantuur autem Haurdue. 
i^fumfuccuCatenomsnent,aullarat'tonecQfequtp<sffum, 

IP o K Ko fucciextrabendiBac efi raiio. Ramoshmustycicxtn^ 
srberiftmttttmconcifQseHxm, dein4fco^ttmdmt,pofi-. ^^ <^ 

mgdm 






^4. AROMATVM HIST, 

J?aclj4ni 0odum cum fama Nachani ** {jememis efi mgi4^ 

^ ii«* minutafapare Secales^confidmdu pambus apia) & cum- 
'-.: dam ntgnligni,qmd tftu nafcitm ,fcok ( tmerdtmeuaTH 

jine eo } pafiillt aut tabeUa formamur , quas tn vmbrafic- 
cantytie folu aidou earumfacuUas euapotet. 

tfdj vke$. OvTiuvuefi medicametum non mod\ ad confr* 
mandas gingiuas,^ deficcandum & t oftrtgendum^verum 
fttam ad aiui prefiuutacttranda , oculorumq^dolores toU 
lendosyinquibiis pkrumqueoptiwo cumfucceffu vfuifum» 
N y N c fuperefi ^fueritne Cace vetenbm cognitumy 
examinemus. 

EGOyfimibidicerelicet quodfentiOiOwnimexifiimQ, 
mftrum boc Cziq nthildtud ef[e ■^ quamGracorum (^ 
LatiitorumLycium. Nam eiui extrabendi ratto abomfii-^. 
hm eademdefaihitur , iifdemque facultattbm poOerecen* 
fetur qu^us nofirum Cate. Euc adde qu^d indicum Ly-' 
cium prifertur cum a Diofcoridejib ucap. 1 14. & Pltnio^ 
- . . hb.24^.cap. 14-' tum a G^lemfd) j.fvmplVocatum autem 
efiaGracis LyciumyquoniaminL^ciapnmuminter GrA» 
£os iUiusvfus repertusfit , optimumq^ iftic nafci eo tempor^ 
cenfirent. Prsfmur etiam Indtcum Auicennd^ Ub . 2 .cap. 

Saahadh. sp^& Serapmi, Itb. fimpl.cap.f. qui id Hadhadh ap' 
peUant » eafdem que iUt facultates trtbuunt, quas Gr&ci & 
JMtni. Auicennavult i» eius p&nuria Arecam & Santa' 
lumfubftttui, 

j RicENTioRES aBquot e Periclymem fuccofuti'' 

tedaneum /im parant. Sed ft Lufttani Fharmacopokin 
conquirendu legitimts meMcamentudiligentioreseffent,&- 
in £dtbtu Indicis ' nuncupatis Olyfipone requ'trerent,poffet 
eius tum etiam Faufelfiue Meca magna copia clajfe regi^ 
in Lufitardsm deferri. 

a Oicfcoridi Lyciam folia baxi habet , & pufilla cft atSor.Ttaque. 
loag^ alia cefenda eft qaam ea qu^ rioftro a^ftori dcfcribitur.Tam- 
etfi noo {atisfibiconftarc videtur Diofcorides in Lycij dsfcriptiQ-. 
a«, fi mod^pefttemasapuuie Ly49 pax$,Di9fcoiidis*fic 



Itjttfcl. 



tlBlR I. '4$ 

JHuiusfementiscuammcminitis qui naufiragjum Naais S.Bc- 
'aedjdi nommc, qui paulo fupra proniontorium Bor;2 fpci ad i'c&- 
pulos ailUa eft,de£cripfit, aitque Sinapi fimilcm effc , fcd aigriorem, 
cusus- farina iri psnes ori>icuiates fubafta vefcutur «013 »Ua Actfaio- 
pjsorAnxaxmma.prxrertim inter fl, S. Chriftophori, & eana<juid 
S . Lucia nomen accepit. 

; c Sut v«ro ^deslndicx^vaft-T cocamcrationes fub Regiopalatio ia 
i^Uibus aircn naturcOn modo Aromaia , fed omnis genctismcrccs 
^ux cx iudia. Viy fiponcm onerariiSjieu Corbitis regiii aduchuaittt. 

De Mannai C A p. x f. 

knUmm Grdcis cognita fuerit , a recmtmthus 
fatis dijputatum arbmor'^. Egofaucula dumtaxat hicfub" 
liciam^qua filemto p^tteremdamn duxi. 

E.I V s igttmtriaagmfc^mt&hicgeneraytxpomcia >^*nMr«^ 
Vrbeque depmatai . ■, 

P R i M V M genm vtrihustenferaattm ^ faporcfaui r, 
meUu^XirqacA^aut Xkc^iivccatur^idefi^tac exarbo- ^^^ 
fe QuejinuncupatainaXtirtnguaPerjicaLacfonatinas 
torrupto nomine Snacd^nuncupamm. Efi auteros qui- siracoft. 
dammeasarhoresdelahenSyautgummiexei&defiiUans. 

A L T E R V M genus ^ii^5 Tiriamiabim <f«rTrua- i j^ 
gibirn j w p^m? BeUunenfis ., i« CarduisnafciferuntjTinaxai*': 
^granisquamCortadrum maiorihm:coloreintcrrifum&'^^„^i^ 
rubentem medio ,qu£ ex trihuUs decutiunttur.VfflgmPlan^ 
ufruHtm effeputauit , fed Gummt aut Refinmneffe re- 
fcitum eit. Huim vfus prafertur a Perfis ei qua vtiniur: 
quomam qminvfu efi , pueris exUbere mn audent\ ntfi 
tUcimii^m-^quartum ahnufn excefferint. Ego tametiab 
'\^ to tempbre quo huc delatus (um ^iUa vti non defitti j &fin6 
j WoleHiafufgaiefemperdeprehendi, , ; ;.? 

T E R T i V M ^^»«5 mai nisglehis aduehitur,admiSiis itn 
i plerumquefoliis. CaUhrin&pevfimilis efi hac Mama >/>/«- 

f nfqueaftimatur: deferturautemexBa^ora nheVetfic^ 

\ admodum cekhrii 

. A D V E H I T V R interdum Goam invtrihus tffi«<|5f annaigs* 

l genm ex drrhuz^emporio, meUi cdndido depuratoperpmi^ nus^a^^ .^ 
t i^^fidfacile-cmtimpitttrinbacre^nijpr^^tmamt^fi 
>; vitr^ts^ia^enismriafferuem* ~" 



ff AROMATVM HIST. 

• Conrute eommcntatios Mitthidli in lib- 1 . caput verd 7 j . Diof- 
«ondis. lUic cnim tum vctcrum Grxcorum i Latinorum, & Ar4- 
bum opinioncs rccelct,tum eciam rcccntioruro icnicfitias de Mau- 
na rcfciiit. Eius vcrd,auaoi is^uc noftri,3tquc adco omnium ^jui dc 
liac rc haacnus fcripierunt, opmoaes rctuiat Donaius ab alto mati 
traAaiudcManna. 

Meminit etiam Masiul: BeUo&ius Hb. s. obfcraatlonam ,- fub % 
tLCfficap.^f. 

DcTabaxir. cap. xii. 

C V M Spodlum tm multat Arabum mdgmmmtnii 

^bftgnis dMtiaAuSiorUm compofumesingredtatut, 

quoi wtro ajfumere Ucet : non mirum e^Jt dubttatio orta 

St6iirm fit^an tUofum Spodtum cum GmArum Spodio yquod me^ 

f««*«« $Mcum eji , & minime intro ajfumipotejt^ tdem fit. Sed, 

VtvefumfateamuYyVnicume^tnorbe SpondtUyfiue ?dm- 

fholyxyab Arabibm Tutia vocmmim cuiuspanurta Qrdti 

ctvTiaaii^jtparabant» 

H V I c Mtem dubitationi cJr ertoft dnfam pratiuk 
Terenttanus iUe Dauus omnta. turbans , Gerardui Cremo'^. 
Kenfts in Rbaf.ad Alm . Br. 5 * cap. ^d.qui Tabaxir AU- 
huminterpretatus eSfSpodium , cum non minus interfe 
\ differant , quam albrn & ater color. Eius errorem omnes 
MabuminterpretesLatinifecutifunt,TahmiSpodi»m 

vertentes. . 

P E R I c V L o s .« autem fmt Pocabulorum verfto* 
nes &itnmutationes ^pr&feiittmin remedicay debentque 
pjeScamentarumnomina potiusnoninterpretatareltnqui 
quamperperamLatinareddi^ 

Tabaxir. CEt2Kwu,vt adrem redeamus^ Tabaxir f » a- 
hukmeJiPerfu;umiabAUkennalib.2.cap^6i7,&aliis 
ArabtbmelinguaPerftcadefumptumyiiihilj^anudfonat 
qum laSeus humffr,ata fuccus liquSrue a&cubi concretiis : 
quo nomine etiam Arabibus & Turcii hoc m^tkamentum 
gognitumeji* » 

sa€»xU9m- V o c A T V R outem ah iniBgenis Sacir Mambui 
quafttkaiSacsbarttm dsUmhit , quQvkm irdhrundir 

nesfiuc 



iNI. 



tittii i. 47 

tettfueramosarhorisilkdproferetttesM^htLVecant, 
Mtamen nunc etiam Tabaxir vocare Cttperunt^quomam Tabwcie, 
tonomrnefetuurah Arahihui , Verfts^&TurcUy qmti 
mercmoniji eaufa ex India infuas regtones exportdnt, 

M A G H o ewitur hoc medicamentumproprouentus Taiaxif mi; 
mtsratwne, Eimtamencommune preHuminArahiaeB, "^«»»- 
Vtpariar^tipondereimatur, 

A R B o R i» quagtgniturjtnterdum magndff, &in' Tabaxir hi. 
fiar Poptdiprocerazinteidum nrn&Tyramos vtpturimh» ^°** 
€red;os(nift quodpulcherrimos quofq% mterdum imuruant 
adpergulks & deamhulacrai apud Indosfieqaentia , con-^ 
ficienda)nodisfatmilongitudineaiinuicemdiptUjdiftitt'' 
^osbaheriS\fotiumOleatongim, Inter fmgulamernodis 
Uquor ^utdam dukU generattir , craffm veluti amylum 
congeftum , &pmili candore, interdum muUuSinonnun» 
quam vero perpaucus. Sed non omnes arundinesjiaerami 
eumhumonm cmtmem^ at^dumtaicatqtm Bifnager^ 
Batecata^^pars Vroiiincta Uatauarp^ert, 

H i c autem Uquor cocretus^interdum nigricam & ci* 
9tereminuetmur,fed non ideo improhatur, Nam^mt ob m* J 

miamhamiditate, AtitqttoddiutiasUgnoinclufUsperman" 
firit , buncfiU colorem conciHat : noH autem ob arborum 
mcendium , vdmi nonnuU putartmt, Stquidem m muUit 
famistquosnencontigitigfiisjiigeretiaminuemtur, 

M E M I N I T huius Rhfafes , bbr, de re med, ^. cap* 

J 6.fed omifa generatione , folas vires recenfet, Serapionie 
autem Ubr. fimfi.cap.j42 . exemplar temporis vitio eer* 
f&ptumeffe verifmiU efl, quandoquidem Saraifcirpr^ 
TibiLxiiiegat. 

A,v I c E NNA Ub. 2. cap, 617. vuUex armdmum AaJeean» 
tadicibus crematisfieri ; fed ehu Qpnttommfatfam ep ex ^P^ 
fiipradictumarAfeftme^, 

C B T E R. V M g-Tro^^i , quA Arahum t^ Tutia , aUudt *^'< 
vti dixlmm ^ efi medicmmum > ctum hifiertam ex Gra- '^^ 



excffibas. 
EiepbLaad 

&ulia. 



Tabaxir fa- 
cttltates. 



*t^tiatufi. 



ttoa&azl>or 



4i AiioMATVSf HIST, 

cis petenddtn cenfeo. Hmm pmuria antijpodiumfen cen^ 
fent mnnuUi ex opbus Elephmi : fed quam idfalfumjiti 
egoiudicarepoffum , qmppeqd Elephamorumofanullins 
^evfusjfedeiiabincolisabiicifdam' 

PoRRO , quoniam perusrfa Gremonenfis inmpre^ 
tatio. tot errores nobispeperit ,inpofie7um vti cenfeoS.podS 
ftueTutiain medtcmentis aGr£ciidefcriptis , qti£ nuf- 
qum ntfiexternis rmedtis hoc medicanmum admonent: 
Tabaxir vsro kgttlmoln Arabm compftmibus^qm 
Vtplurhmmintuiin corpus futnuntur. 

C B T E R. V M f ;c Uedicorum tum Indorum,tum Ara^ 
huni^ferfarum &TuTCorumteJiimonio Tabaxiri«r^}'- 
nU ^ externaconuemtardorihusytum etiam biltofisfebri- 
huf&dyfenteriis: pY£fertmauiem inbiftojsjiuxiombm 
vtuntur , no^rivero trochifcosex eo conficiunttadditofl^ 
wmeOxdlidu. 

DeTutia. cap. xiii. 

A V I c E N N Alih. 2.cap. 705. Tutim in Indiatn'- 
mmrifcribit. Euic etiam fufragatus Serapio yltb. fimpL 
cap.^iz.Tmaquoddamgenmlndicumeifeajferit. 
. ,.$ Ej^ynverumfatear^nuUaper vniuerfamlndiaWi 
mbisfaltemcognitam , Tutiainuenitur , Jtue grMorum 
tmo.lh:aut £S , aliiidue ahquod metaUum ex quo confioil 
Tutiapoftt, SedeaTutiaqua nos hk vtimur , quamq^ in 
Liifitamam&Bijpanias jeliquasq^ occidentalesfegiones 
exportanty e metaUicis confiata non eft : fed ex eormn esi 
gemequaDtofcoridicLniaiso^c6appeUanttit. Mthienim. 
retuUmercator ^ harum fimiliumque rerum curiofmin- 
dagatofifecerto accepjjea Perftcis negotiatorimM^c 
Tutiam inQutrrnonPerfi£regione &Ormuz.fnttinia 
(vUetidm laudatipmuTH totius Verft^ cuminumnafci^ 
tur)feri , atque confiari e cineribm arbofis cuiufdam ifii 
; fiafcmiumrmneGqsLnyqtuftiStm eiufdem ndmims 
" pofefticmices&ftitminecvnjim^ : comcem verh & 

mcleum^ 



IIBER r.' 4^ 

mcleum , qul putamim cUuditur , edules ejfe, Kanc Tu • 

ttam AlexandrmamvQCan i nonqudd in Alexandriafiat^ hTixtrc^ci 

fedqubd ex Ouirmon Ormuz.del^a,deindemAkxan- ^^"^*^^*- 

driam exponetur j ex qua tandem & Itaha.* & Gall'U6 

communicatur. 

* Immo , vt Matihiolus fuis in Diorc.comnjcmariislib. f . cap.^ff, 
c^afct.Cadmia peij^usex xrariis Germama fornacibus peciia vruii- 
iur , tum ?taii2 , tum Gstm<tn;2 atqaeOai.ise oiHcins. Atramen fi 
paulo diligeatiOies magii^uecuriofi efTsnt Pharmacopolz , facii^ 
Pompholygem eziiidemtornacibuiacciperepoflcrir, &:fuaa3iu- 
ipoda, qui , vc idem aadot eft, plcrumque ex boum offibus concrc» 
siatis parant,omnino reiicerenc. 

DeEbore. cap. xiiir. 

O s s I V M Slephanti non modo in Mediciha nuUus 
ejt vfus (tametfi nonnuHi^ vt modo retulimm,falsh tradani 
ex hts crematU fpQdium parari)fed nec infirumeiu ^ ope- 
Tibus faciendis. Dsmtutm dumtaxat materies expetttun Dentesi.ie2 
Nam quodAegmeta lih.y.cap.S' Ekphanti vnguUs medi- p^^'^^,^'^'^ - 
(um in vfum vfurpari tradit^falfum effe puto. expetiti. 

Appellatvr Autem ArMus Elepbantas Fil: hi 
(ipfe vero dens Cenalfil, quod dens Elephantieft) in Gu- Ceaalfil. 
Ziirate & Decan, Ati ; mMalauar , Ane : in Canaray . . 
A^ete: Aethiopihas j YEcmbo : nuDa yer}} nationibus j^''^^^Yt£^ 
quodfciamB2.TOyUcet SimonGenuenfis^^tdaffirmet, bo. ' 

N V L L I V s i« medicina vfus funt ipfi dentes at>ud ^^^ 
Indos:fed dumtaxatab Arabibus &Turcu vfurpantur ex 
Auicenna prafcripto in iifdem remediis,quibus nos vtimur. 
Ferhnin operibus & tfiftrumentis noniltbm^fabricart' MignasB- 
distantus eorumefivfusi vtex Aetbiopiapartequaefiu^^^'^^^^^^ 
SofaUyV^que adMelinde , fingulu annis in fndiam deue- ^'^'^°* "^^' 
hantur mifttes fexceta pondo , pr&ter eos dentes qui expU' 
rifque fndi£ regionibuS conuebuntur, Httius Ebompars iti 
Cbinarumregimemdefertunmaximavero&potipma. 
in Cambaya. menitn certumfuperftitionisgenus a D^s- scperftitjd 
mone mulieribus eiusregtmis infittutum , vt e vitafubU- ^^^^^^^^ 
to ex fan^ineianBis i mco omniamotitUa (quorum vu °*''^^*^- 

^ gmti 



^O AROMATyM HIST. 

gmtiexelmeconfsciaftngulA mulkresinbrachiiigerunty 
futtt tamen & ea intetdum e tafludifium tefiis ) conjrin" 
gant , & pdjitolu^u noua in^icant^ Ingens y^d eji apud 
hos Sboris pretutm , pro dentium magnitudine : Jtquidem 
tninores dentes non adeo magno afiimantur imagni vero > 
mgemufuntpretij, 
^pjiantiti H A B E N T aeitem Jinguli Blepbantt linos dentes m 
d«mc$ uoa fftaxiUa fuperme , fed non daiduos c^ denuo renafcenteSf 
dS! ^' ' ftputarunt Mnnu&i. Iemin£ verh iU magna exparte ca- 
rent , tametfi nonnuUa dentibus vnius palmi longitudine 
Biephanti pr&dtt&fint . Uactantur ab Aetbiopibus Elepbanti , vt eo- 
cradjscarm- fum cruda come vefcantur : dentes vero ad nos mercimo^ 
PMvtSun^' mjgratia tranfmtttunt ,viminibus JjuelaqueucoUigatoSt 
lur. quodfactt vtputem maioraapud eos Elepbantorum ar- 

wenta inueniri , quam Boum in Europa. 

PoRRo Ekpbantinatura melancholicifuntadmo^ 
dumy noSu pauent, & infomniis metum incutisnttbuf di- 
Naires. , vexantur.Sedpraftns remedm efi fedrum re&ores (Nai- 
tcslmgua vernaculavocantur) iUorum tergv infideant, 
femperqj eosaUdquantur^nedormiant. Aluiproflkuiople" 
rumque lab&ram-jinterdu vero adeo in z.elotypiam rapiun- 
tur , vtefferentm ,&quodammodofwtibundireddantur^ 
difrtmpantq^ catenas &ymcula.Em autem mah curatio 
efiji redores educant tn agros^&grauiter obiurgent. 
wmrcUisal C E T E R V M pr&ter id ntiniHerium quod vebendii 
eneribmprafiant^&tormentisbeUiciselocoinlocumcom' 
mutandii, folent beUo vttles ejfe Shpbanti ; merdum enim 
capite &pe^ore armati equorum more in beUurn educun^ 
tur. Sed qui bisinpraltisvtuntur^idfolum emolumentire^ 
feruM , qmdaduerfarmum aciespreftertiant : & tamen 
interdum etiam , veluti inteliexi , non finefuorumperntcie 
fttro.cedunt. tSonntiUifuntReges.quimtertiummiBebU'- 
iufmodt Elephantosmpraiiumedmtm , alijplures ipkji" 
tiq «epi4uc'tores,, '^ 



Crvcele efctd ^c&aculam^ quaHdoBlephanii^'^^^»^' 
velatimonamacbiaprxHatitunfiquidem non mododemi' '*^ ^"^^^** 
basjirtgulifuum aduerfarium impetereftudent./ed tnagn» 
imerdumjmpetu capitibus concurruntj vt atteruter eorumi 
capite conjra^Oyinpkmttem cadatj. 

f A L i V M efi quod qutdam de maris &femin£ cmi' 
grejfu tradideruntyquandoquidem baudaUter congredim^ 
turquamreUquAquadrupedes, 

M V LT A PlimusUkS.cap.j.2.$,&feqM Elepbantii 
fcribityfedpkraqHeparumprobanda , & bactenus non eX" 
ferta.Qmd verhin Taprobana infula maiores > docilioreSf 
belitcofiwesq^ Stepbantosgignitradit : verum ideSift Ta- raprobana 
probxmm imeUexeriteam tnfulam quanunc Zeilan voca- ^"^ ^»"*^» 
tur, Nam,vtpoJiea dicemus , butus infuk Ekpbantirels- 
quis omnibus pracellut , eorumq^ imperia reliqaos agnofcC" 
refcribunt, Huius ettam cum Rhinocerote inmikitiame^ 
mif2itidemPMusJtb.8,cap.20^orum^pu£nasdefcribiti 

E s T autem Ubinpceros vafium atumal cornumnare 
gerenSiquoddificuUerdomaripoteJi. MuUosin Camhaya^T^ocetoi. 
Bengata fnitima , & Patane mueniritradmttj& ab inco- "*^^**"**- 
tis Gandas vocari. Mihiba^enm tbinocerotem ^ vUere Gand^e. 
non conttgie ; iUud tamenfcio , Bengata incolas em cormt 
adusrfusvenenavfurpare,vmcomueffeexiRimanieSit^' 
eti nonftt.vt ifreferuntqmfeprobefcireautumant. 

Ch^^te Rv M de Monocerote tam incerta omniaahuon<icao*» 
Au^oribus referuntur^ vt iUum baud^aquam vidtfe 
manifejioappareat. Egohoc tocoreferam quaavtrisjide 
dignisaccepi. Interpromontmum Bonajpeiy & aliudpro. 
tnontorium vulglde CurrgntesnuncupatumMiJfefedf.- 
firmabant ' terreftre^uoddam ammatisgenm , ttcet mari 
etiam dek^aretWi quod caput & iubam equi baberet 
(mmimi tamen marinumjquum effe) comu praditum 
duos^patmos oblongo , moBi , quodque nunc in dexttath^ 
numtnfimjtram ohuetteret ^modl ittuimderet ; moiV 



p AROMATVM H I ST. 

demiitent. iddnmd cum Elepbanteferocker prslu/iy 
emfque csrnu aduerftis venena laudari. Em ex^enmemum 
facium propinato ditobm canihiu vensno : alteruin enim 
canem cui dnfla quantttate frofina-um effet xemr.uwii 
fumptohuitis cornupuluere ex aqua conudmjfe:ahum ve^ 
ro cui exigua quantltate venenum ejfet datum , nec exbi- 
bitum hoc cornu.fiatimmortuumconmje. 
Eieohann " C E T E R V M non rnod&vemaculamdinguam inteUu 
dociiiids. aunt ,fed etiam peregrinas ,fi eas edoceantur. Gloria funt 
cimdtMneficiorum memores /tniuriarum verh haudqua-' 
quam obhuifctmtur :,& vindiciji cupidipmifunt. In {im- 
rnajmic animali nihil deejfevidetur » vt ratione pr^ditum 
appareat , pr£teVloqudai(ii : tumetfi non defint qui in (h^ 
chinptMicum injhumentum [atteftaticnm.rocant)fe 
vidijfe aJerant,quodrefmet Elephantum aUquandoifiii 
locmm , petiiffcq^ a fuo rcQore (quem in Malauar N ai- 
re , in Decam vero Pilqane vocant ) cibum. Atreitorem 
7elpondi(fe,Lebetem in auo nli Orz.am coqueret ^pertu- 
fum ejfe , tamm ad C^cabarium deferret obturandum^ 
deinde OrtzjimfecoSturum. Lebetem promufcide fim- 
pum Elephantus ad Cacabarium defert. Iskhetemtepa- 
rat yfed rimam, qnam non animaduerterat , tnohturatam 
relmquit. Lebetemrefer(Elephantus.2eciorOriz.am cum 
aquacoquendam inucit ■Jedperrimamefflusreconfpiciens 
aqaam^ rurfus Elephanto tradit confarcinandum vtferat. 
Defert Ekpbas. Catabapm de indufiria lebetemfe repa- 
rare fimulans^rimam at^get. Elephantm lebete , admarg 
profecius,aquam haurtt: hanc efjluere videns, lebetem in^ 
teUigit non reparatum-^aiCacacabariumreditmagnobar- 
rttu mtonans^quafideeim perfidia conquereretur.Cacaba- 
riustandemlebetem profeferrumittat,&reparat. Sedet 
Blephanttunonfidens,denudemariaquahaurit:quamvm 
effluere animaduertens , ddmumredit ^ & oriz.am ineo 
ca^am eitt. Vmunt etUmn^m qui hoc ^eHaculumfe vi - 



II BER I. $S 

dip afimanttlocutumtamen ajjerere mn aufmt. 

B<v uoKe[t RegemS'tan,in cuius regmpr<i^mttfi' B-exSian. 
mipQJi Zeilxnoiinuenmur Elephami^candtdum Etepban- f^^^^^^' 
tum luberSieum^propterea iegem candtdt Ekfiunitpr 
excellmturuappeliari. 

R £ T V L 1 T n^ihi amicusfJe dignusfi du4s Blephan' 
~ torumvenaiiomsviiiffe y adquasprofeduse^et Rex Fegu RexPegu. 
£um infinua bonimum multitudtne^fiquidem in prima du- 
centa bomtnu miUiafuerunt. ** Cingebant illi in orbetotum Eiephamo - 
eum locumin quo Elepbantos fuapafua baberenorant: ij^aaven^- 
dsinde paulatim ambuum lUumfiue hominum corona con- 
trahemes , tandent m medio comprehenderunt non moda 
ingentem Elephantorum muhitudtnem (fqutdemeave' 
nanone quatuormiUia capta funi )fed& alta animantiat 
veiuti apros y tigrides,partim viua ,partimiaculis confxa^ 
Omnes autem Eiephantos dtmift , prt&ter ducentos tuni 
4duUos tum ianiores , ne fuam regionem Etephantu depo- 
fularstur. llios ver)i drmarut in hunc modum.Magnu tta^ - 
bibm eos fepienteslpaulatim ckcum ,quo cancludebaniurjn 
angufim conitahebanti donecfmgutos Etephantos vix lo- 
cus caperet ; deindefunibm e vimine contextis eotum pedes 
^ dentes vinciebant , vt Eicpbantife mouere loco nm pof" 
fent.H.os binis [unibus cinftos fubibant reciores, &calcibus 
impetentes^tum bacuhfetienteSy perpctuo feverberaturos^ 
^ tandemfame enecturos minitaha^tur^ mf effent mott^ 
geri.Sin veroepnt morigsri.oteo feperunlfuros^dr cibum 
fiibmimftraturos poMicebantur. Deinde finguhs educebani 
& tatubam '. lotu^ngutii.binos Elephantos domejfms & 
iam damatos admouebant, interquos wrimque somerm-^ 
tUY^HacrationedomitQsfuiffereferebat. 

A ^ I A M pr£tma EkphaittoscapisnditAtiomnt tdent 
tmhi nartauit.-lnieS^xsratideRex F^gu tngenttSlepisan - 
tftmin ftiuk nherrare , vt eum caperet^atiqmit Ekptbmtm 
femkmd&t^fiic^ii eQmutitspriuscommtM m cmn Ele^ 

X) ^ fbdntts 



J4. AROMATVM H IST. 

thatJtU congredemur/edpgnii indicaremfipripium con^ 
greffurasvbi adfuafiahulaperuentjfent. Pdfieaq&ameh 
venijjentfemin& , ^attm fubfecutifunt Elepbanti cum iilis 
fafcentesMnecin vrhem Pegu qudadmodum va.fi a efije^ 
du£tieffent. Temime, adfuaftablaremearunt ifubfeqaenti- 
hm Elepbantis, Edudis indefemmis^folos Ekpbantos con" 
(lufos^eadem quafupra retuHmus rations domarunt, 
£lcpli»a«>s i V N I o R E s etiaverhsrthuSiOhiurgamnihus^ &fa- 
w^S>^ tneytnterduvero beneficiu domantur: maiores vero magnis 
Mihus concludunt , qui& multoihahent ianuas angufias , e 
quthus qui Elephantos doman volunt , mula ^Jpicula in 
eos coniiciunti donec um fep , vulnerihmc^ &fame pop} 
fint ene^i. Hts deinde redjoresfignificantytkosfeita exerci- 
tajfe^vtferitatem deponant:quodfi bumife profirauerinti 
bene^cia coBaturos polltcentur. procumhunt Elephamija- 
itantftr^vnguntur oleo , er cibus datur : deinde ftngulisfeil 
fnomentis interrogantm qul valeant,quid petantMis ra" 
tiombuspaulatimedomantur. 
f Mjlapfvu. Manifestvs atite Phnij error in eo deprehendi- 
tutyquod Elepbatos minimofuis (iridore terreri & retroce^ 
dere fcrihit lib.S .cap.p.Namplerumq.fues Elephantorum 
fiahuhingrediumuryneceisterretur,auti}larumpr£fent'u 
quidquam commouentur. Sed & infiUiis Malattar multas 
fuescum Elephantis verfari certu efi, lUud verum efi,quod 
Riur/odu muresoderm^queadmodum idem tradit. Namfi mures tn 
tc faiitax^. ^^ j^j^yj^ij^ verfarifenferint , ntiquam ntfi cotortain fe & 
ctuolutd promufcide Elephati dormient^ne ea mures ingre* 
diMur & mordeat.eddepkne rationefomtcas abhorrent, 
Aa(ir.Lacu- M I R A R I fubit^ 4 quo Andreos Lacuna hbj2 • cap. 5 0, 
oxUpfus. commM Didfc.edoBus yfofitle&minerakehm^inuentri 
fcrtpferayquadoquidem rabila veritate magis altenumfit. 
ruchfi) et- N B Ximinks 'Puchfium lib.deCompof med. miror^ qtd 
*°^* ntdlihiverum ebur reperiri fummo errorefcripfit : cumtot 

f,nt SUpbmtiper vniuerfam Indkm& Aethioptam, 



XIB^R I. SS 

«Valgati* SimoBiiOeQaeGCs excmplatUhnii» aicminiiffcnoa 

^^ D TElcphantorum aociUtate& indaftriamulcaapad Auftorc» 
keaniur Sed & recctibus exsmpUs eoram mduftria & docihras eit 
coenica Noone Elephantus quem ancc aliquotannos hic m Bclgica 
viSmus . quemqac ad Imp. Maximiiianum 1 1. tura C.-E;afem R.cx 
Caihoucusraittebat Jammum docilitatis & intelleauspropemo- 
aum homant fpecimen noWs pracbuit? Aitamea aihuc eratiuaior; 
nccnonumannamexceflifrcfcichatut. ^ , ^, , .^ . 

b Rhinoccroivifus Sttabonilib. i6. CumscolorElcphaatifimi- 
lisnonbuxo(baxeamtamea!lUcoloremttibait?im licg cap.io.) 
maanitudo Tauri , forma Apro proxima.pr^leitim quod ad roftm 
a-nnet demco nafo , qu'. coinu qaoddam eft rccuruam , omui ci& 
dariu$:eo pro armis vntur , qaemadmodum Aper dentibus- Habet 
etiam daocingula,tanqtuni d.aconum voIumma,i dorfo viqac ad 
vterum circamcuntia,alccrum iubam verfus , altiram ad lum&um. 

<: >} o M moltum ab hoc animali dtfErtre videtur i£:hiopum £alc, 
fluamdeimbicPUn.tib.jJ.Kaciiralisfaiftariscap. zi, Apudeofdci^ 
rviddicct i£thiopaO & qac vocatar Eale.magmtudinc Equi flaaia- 
tilis cauda Elephanti , coloie r\igra vel faiaa i maxiiias apri, maiora 
eubiialibus cotnua habenj,mobiUa,qiiX alterna m pugna fi{Ut, va- 
riatque aut infefta aut obliqua.vtcuaque ratio monitrauit. 

d S imJlem planc venandi ratianem deforiiHt Paufanias in Bojoti- 
eis , Sue iib.9 in hunc modum: Venatores vbi cimpeftres vel moa- 
tanoi faltus ad ftadia fermc mille in orbecn conttncti indagine cin- 
xcrint , ita vtconftaatcr omnci.qucm quifque ccperitm co ambiui 
locum obtineit, ai iniimos eadem agminis forma teccftus progrcf- 
fi fcras omncs in mcdio comprehen<Jant,& inter eai AIcen,&c. 

« Lamiaalis quibafdam Ebotii fofiiiis, quap natiaum xmulantur, Ebar tomic. 
fed erufta «uadamcandidiitima indaa? ftmt.ante biennium a Raf- 
fionoftro omniuni Naturx miraculotumdjiigcntilfimo obfcrua- 
torcdonatusfum.Itt Italia erui hoc eburinielligo, & magnaia vftt 
ifticciTc adocrfuj virulentotam animaliuaa morfus, 

OeCanelta. CA?«Xv. 

T A M UngO: di^dh^ vii petehantur &iim b£C aroma^ 
ta , vt petfe&am eorum notittam (onfequi veterihui haud 
facilefuerkMncfa^umyVtmmmerafingeretuxfahuU, Herodoti 
quas Herodotuspro verisrefen. St quoniam ingenseorum ^hSl'^ 
erat petmm^dorc^ m bommibus lucri cufiditas ,«^!f e- 
t^antur aromata\ & bac rationefiebaty vt dtuerfa '^is i»- 
derentur nominay tametfipleTtLiueeitifdem effentgeneris • 
P ROPTE K locorum igitut- dtfiamim ^ ^ mmus 
fequentatoi b^ ugtonesa negattaterikus yfrcbecogmt4 
Cafiia, biBoriaveteribus nonfuit^ HJam^ui eam Ormuz. 
^ AiMm ktMmfiimnfisO^t infi-a(&cmus)eraty 

D 4 exOr^ 



j6 AROMATVM HIST. 

CAKELL^ ]FQ;,iyM hT BACILLysJ 




exOf' 



tlBER I. S7 

£xOrmm deinde m Aiep ewpmmpim Symmbi- f^^^l^^^ ' 
hpmum abalm negotutonbm transferebatur. Qut vero 
mdead Gmos depertabant , aut aptfd fe nafci , autm 
Aithiopia dtcebant , muUuq^cumfuperpttombus c&di,di' 
mdi^-4 facerdote in ternaspartes, quavum vnam Deopo- 
fi£ret,alteramR£pytertiamSacerdotibm*, ic^r¥m*^b 

C K T E R V M nequeCaftarn, neqtte Ctnnamowum \" capTj.* ' 
apud Aetbiopes.aut Araks nafci , nofirorum Lufitanorum c;.ffiincqj 
vauigatione paUmfadum ejt : qm hcet totam tllam oram ^^^^ ^^.^ 
circumiegerint,magnaq^ex partc terreftri itinere peragra ^^^?^ 
rintynuliamtamen CafMmaut Cinnamomnm vidilje af- 
prmant. Huc addeyquhdipftmet Arab(S CaneUatn dictam 
hincpetunt,eimq^ pretium apudtUo^ intenduur quoties^ 
hmcnondefirtur. . 

D i c ET aliquii^CaneUamquidem apudeos nonna- 
fciy& proptereaah Indis petereifedlegtttma Capa&. ^ 

vero Cinnamomo eos non carere , fmeautem aBarbaris 
^inconditis populis iffnorars. Familiares habeo exuduos. 
viros Uedacos Arabes^TurcoSi^' Cora^ones^qui omnes Ca^ 
neUam Craporem , Capamligneam appeiam. Vrdtesea 
nonnuUi ex noftris totam Aetbiopiam fub Aegypto i quam 
nunc Guuieamv^ocam}n6nfolum[ecundumware,fd& GamMu 
in mediterraneis peragrarut-^al^- ab infulaD^Thoma nun^ 
(upatavfq.adSofala& Maz,iimbique, &indeGoampe'' 
mtrantes, al^pleriqueaprotnontorio-Bon^ffei^cum nm^ Protnonio,^. 
fiagiumpapeffent) vf%ad Mofambique& Meltndanr^ff^^^^i 
ita vtvtramque Aethiopumfupra &infia Aegjptumper., 
luftrarintjnuUa tamen his con^eOia efi Canella velCapa, 
l C V M iguur otbu numquam ita fuerit cognitm 5 v^ 
m^c efi , prafertim LufitanU -, veriftmile eft non defmwa, 
huiufmodaaromata&celebrtamedicamema,qualtafunt 
Cinnamomum & Capia : feiabun^ntum ipfa^ iham 
mbisdubitatiommparere. ^ 

NiQ.VEsnim{tam^finofiriminm€mkpfuiffent} 

D s cudeu'. 



j^ AROMATVM HIST. 

eredendum efi ipfos Incolas tam nobilia aropiat^elaturfiu 
Nam qumiadmodum Barhanpma gem , ^udt. mfuUm 
lafala D. D. Lauremtj mobty mercatoribus qm eo interdum deuc- 
Laurensij. fjufjift^ ^ p-u^uiti quendam AueUnnAmagnitudine ojlen-' 
FraausCa- dit»quod CaryopbyUaredokt : eademratione credendum 
S^w^^^* f /?i Aetbiopes Cmnamomum & Capam adeo oderaia mC' 
dicamenta nofiris dmonftraturosfuije. 

P o R R o Cafta lignea Arabibus^PerfSt & hdis Sa- 

Salihacha. | j hacha Vtic^tur ; a vuigo autem Indornm^eodem nomine 

caaclia cfl: dicttur quo CaneUa: nuUum emm inter CaneUam & Caf» 

^*^^** fiam difcriminfacitmt. ^eque^vt verum difam,quifpiam 

CapamaC:^neUadtffereHtemvidit, 

C E T s B. V M quld CaneUa diuerfa Cimumami & 

Capa. nomi^atndita fuerint , occafionem prabuijfe puto 

ennorno- mercotores Cbinenfes(Nam Annales vrbis Ormuz.produt 

Wifi: cn^o- ^)jjj^ qttadringenta^ naues e China vno eodemque tempore 

to appuUffe ) quiciim e fua regione aurum ,fericum , vaf^ 

nturrhina{pofceUanas vocant)mafchum,coprunu marga* 

ritas, aliasq^ puiufmodi merces euehetenty nonnuUas ex eis 

i^Ualacavepdebant-.fandaluminucemmyrtfticamimace" 

rm, Cartopl^UaJignum aleis , cantrainfuas nauesinfe- 

tentesiquA rttrfus in Zeilan & Malauar (buedebantjmde^ 

fumebant (afteUamyex Zeilan videlicet laudatifmam, & 

ex Malauar minus feleilam : ftmiliter & ex laoa , vnde 

eitampiperiCardamomumqueeuebebanttedqueomniA 

dmde Ormuz.i aut in Arahi^ oram mantimam perfere- 

hant.fntenogati autem ifti Cbinsnfes , qutnam effent hac 

aromata, &vnde ea adueherent ^ fabulasiUas narrJiant 

quas recenfet EerodotustVt bis commentu earttm mercium 

petia augerent, 

canciiaZit. c V M outem qu£ tn ZetUfi nata effet CaneUam , d 

oSnga ea quam in l^aa & Malaudrfumpfefant, differre cofpice^ 

^f^^ rent^ diuerfa iUis indidere nominay citm tamen eiufdemge^ 

mU effent cmueSfprttfols Cdbj^ varigtatefQiumdifferen" 

tes^vt 



-^ 



tl BBR !♦ 59 

tes, vtpierumque idetn fru&us pfo regimum &filsvart€' 
taiefiiatdorfm^aut a naturAh honitate degenerarefilet. 
E M E NT£ s ergo Ormiiz. tncoU eam CamUam d 
Chinenpm , idcino eam Darchini , qttod Perfisligmm D»rdum. 
ChMsnfefinatyappeiiarunt ideinde Alexandrtamvehett' 
tes , vt eamGriCisio confiuenttbus cariitsvenderent, Cin- ciaiuao. 
namomnm vocarmty quod^gnificat tignum odoratum^ 
quafi A mamum ex China delatum. Deteriori autem Ca^ 
neUi , qu&fitlicet ex Mdauar &Iaoadelata£(fet , idem 
no^enquo in laoaappeUatur^^ indiderunt y fitlicet CaisCaisnMak 
xn&nis^quodlingua Malaja dulce }ignumfonat(haftc car- 
tuptovocabulo Cafliam Grmdtxerunt ) dao diuerptnO' caffi». 
ntinaeidemrsiimponentes. 

Vsys efi autem Atticenna lih. 2. cap.12 S.cum Rhafi 
&retiquis Arabihus,vocabulo Perfico DztchiniiVt pterifi 
que alsis Perfuisfilst.Na CaneUa cuiufiumq.generis An - 
itc^Quetfaa & Qyttih dicttur. KSquaveronomtnaQ^ttiiti. 
ArabibusproSta corruptafiint, vt D^vCihsM&fimilia, Q2«fc» 
Vocaturitt ZeilaC\iavdo:in Malayo,vtidixi,Cus raa- Cttardo. 
msiinMalauar Caraeaa. Nam quod Serapio Darcfaini camsat. 
arborem de Chma interpretatur ^cmuptaefi interpretam 
iio&ablnterpreteaddita, 

G E T B R V M rogaios volo emnes ekm Medkos tum 
'Pharmacepaos tVtpofihae Capaloco CaneUam deterio- 
remprafcriberedefinantj&fileiitpmavtantttriquandO'- ^ 
qutdem tantanuncefteiuscopia. Tum etumne Cafiam 
dupBcipondere pro Citmampmo m eompefitumibus imi' 
ciant^ tametfifieii Diofioridis & Galeni auSoritate, 

S c Ri B y N T nonniM , C^aneUam nofiram veterum 
Capam non effe, quod (vtaiunt) nigricansfit , &'modo^ 
ra;aut\fifit , Pfiudocafiiam-Diofioridiseffeptnms quam 
kgitimam-Fitmerditm^^vtetiamhicinlndiaCafiiamad' 
Modum deprauat^m cum a!ia musniamm,nonexigu^ 
quantitate {qumam aut mn hm 2^^^fi^y^^^ 

fu9tmt4 



CJscanio- 



00 A a O M A T V M H I S T. 

[uotempmc&fa]quAndoqutdem vix AromareperuLscor' 
tupkm rMgu obnoxkm quam Camila eji ^ prdfemmfi 
dtu In nam perjiitms, Ejienim hdc regio putredrm adma- 
dum obnoxu , fnarmmu prdfenlm kcuy \mmoquot1dian4 
expeiteatia vtde-mtis CaneUra f.ngulis annb muUumds 
ftia iHa sdoru &fa.porU [uauitate deperdere. 

S i quUplurads Cafiarequiret,legat Manardumlih. 
^Eptfi.S. eptft. i. & commentarws Matthwufihj..cap.i2, 
& 1 5. qiiimtdit&jirgumentu demonfiram nodram Ca^ 
»,c^canei- ^^^:^^»^#"^-^'^ Cafitam efe.Sedqiiod Cimumonniin^ 
>AB^^u ^smriiiegentJtneofaUuntm^cim Cafita^ Cmnamomum, 
S^^^ca ^ ^'^firaCaneila vnum tdemq^fint medkai7ientum. 
citi dao A N M o T A V I T Lacnna lib. i . cap.is.tn &dtbiu Indt^ 
fl^t^saS -'"^ yiypponefe omnla Cinnamomi ^enera a vetenku de^ 
*^ *' * firipta obfernaJfe.Sed ego hk in Indtaplura duob.no ohjef' 
muhvidelicet quod in Zeilan nafcitur, & quod in laoa & 
Malahar. Nm qmd in tufitaniam deuebi folet^Zetlani-^ 
€umemniiioeft.Patentautemferi,vtquinquegenerabo- 
mtate difcreta inuenmt, non autemgenere diuerfa, O uod 
vero. deinde addit de Cinnamomo cu Maria Stiltconii vxo.^ 
mepertofub Paulo iii.P. M.fabuhfmn prerfus ndetur, 
F A T E is' T V R nonnu&i , Cinnamomum quidem nos 
^ab^re,fed non iUud Uofyltticumiquod a Diofccrjde lih. f . 
aap. i i. Cd^terU gener^uspr^fertut ■yquodqp.e Theopbra- 
fim ltb.9.£ap.s.multis nodisconfiarefcribtt.Sed hU abun" 
4e fatufaUurn- puto iisatgum^ntifqux anteprotulmm., 
gacHz hx- P o R R o Cinrumomutn fiue CaneU^ arbor magnitn- 
dine eft Ole(Z,inte^dum minor^multUramisprdditainon m 
quidem contorttSyfid reciUferme : fohii laun quidem colo' 
re , fedforma ad Citrifolia accedmte (nonfolm IridU , vt 
fMose quidam fcrtpfere)fUribm cadidis 'fruUu nigro ^ 
rotundo , aueUan^fere magnitu£ne , mt exiguis oUuis^fi^ 
ffiili. Sfiautem CaneUanibil aiiudwfifecundus(^infe' 
rm arboYii cQrtsx % mm b£C aibGi duplid mmepm- 



m 



mfd ef veluti Suher^mn £o unun adtb crajfs & difinQo» 
Exemptus ergo cortex C7aj[o tUo & exiemn hbro repur- 
gatur : detnde in lammulas qiiadrangiUoifecfui , humtab- 
sicuur , aiqueita pir [e comoluitiir ^ vitrunct vmuitaml 
trtteger cortex videatar , cum tawen partesf.r.i duwtaxat 
conicis in tuhulos digiti cr>iptte CDnuolutsjruncus vcr}) in- 
terdumfemofii crafitudir.c referiatur. Rofeum auteni lU 
lum j ftue ex cinereo vinojum colcrem Solis cakre (cr.tra^ 
htt-.qui^non probeparat:u,candicansfius ctnerei coloriift-^ 
mmits vero ardoribtis Solii adufitu% niger. Admpio contc^ 
tribmfoffeaannisabeaarboreabjir/ietur- 

F R E Q^ £ N T E s funt hx arhores in .ZeiUn^olebat^ 
que vili emi CaneQa : fed trigtnta ahh'inc:annis msnc eam 
emere potuit, pr^ter Procmatorem regiorum ne^tioniw^ 
Ta^orevocat. Zeiianicis minoresfunt e<& qu^ ignobiUorem 
CaneRampr&bem inprouincia Malauar,^ in laoafiue J4- 
ua-^non tamen adeo pufiU£,vt eas Pliniia i\b. ii,cap,j ^.& 
Galenus lib. i • de Antidotii ejfe cenfsnt Sunt v^ro ommsfd' 
ueftres&^ontenafcentes. 

N V s Q^ A M alibi,quodfciam\nafciturCaneUa^tam~^^^^ 
etfiFrancifcus deTamarafcribat irtfreto maris Erythraigais. 
Cinnamomt arbores , & Lauros maru ^fxu interdum oper- 
tas inueniri : quontam nojiri fingulis annispermare Ery- 
thr£umnafiigantinuUam tamen huiufmodiarborem vlde- 
runt. i^am quod ad Occidentalis quam vocant IndU hifi^- 
riam attimt^ , non verifimilevtdetm CaneUam ifttc nafct^ NoKac^ 
quandoquidem eam dictt calices glandefque ^^^^f^^''^^^^^^^ 
ferre,ciimlegitima CaneBa veluti oliuasferaf.fed alia erit 
fuigeneris arbor. Nec,vti eadem refert, in China nafcitm^ NuSa «estf 
nam e Ualaca Cbinam cum aliismmthus defertur. Intel- ^ ^'^^^ 
ligo ver)f plurimam etiam CaneUam ininfula Mindanao 
nafciy& vicinis infulisifed e& procul a China abfunt, 

P V T A s. V N T etianonnutli in Alep nafci CamUatn^ 
quhd apftdalt^ot ScriptmiprafcriptM inumrintCinna' 

momunt 



/-^ AROMATVM HIST. 

»u "STpl «»«'»*'*»' AUfinuiJy.fedfciant non magis tjiic, qstam in Ul^ 

ttum, IpMUs nafci. Verum cum ex bii regtmibui Ormuz.& Gi^ 

den^atque inde Atep deuelutur^fa&um t^ , vtmorrupa. 

& recens QtaeUa iftmc m Europamadue^a , ab jpfa vr - 

^^^ ^^ Al^P denomnatafit. Qaamuts autem Zeilanka reli^uis. 

prtferaturjnuenlturtamen etiaminterdum ignohilis^ qua* 

lis efi qux craftori conice conftatirmufq.tnrt-buios ccn • 

uoluitur , quod uon fit eiufdem anni : quo enim vetujiicr 

kS^!^*' ^f '^^»'^^^^'»'^^. Qtuyeroin Malauarnajcnurjaafe^ 

reeftignobUfSy tantumq^a Zeiiamca dtffat^ vtcintena 

Zeilanic£ libra decem ameos penajnt^ it tzUuaruiZ vsii ij- 

brAquadringent£vnumdumiaxatauuum, 

iiSc^ E X s T I L I A T i/>/^ radtxitquorm Capburam ndo-^ 

]s. ^ lemem. Sedrex vetuit radlces vulnsyari , ne^srhm p. :-- 

ridbif,& V ^^*^'* E/i«f ar aqua piumbeu aut vitreis mfri unm^ ex M$ 

ftoribiw ca- fioribus/ed quAJragrantia & odorii [uauiutte ei czd^afom 

*«ii«» ex corticibus nodum expccaiu eduiitur;tame:fiexJcli,jio^ 

rUfus eiii i auciorfu Lacuna lib.i. cap. .2. 
iSuffacui- V T 1 1, 1 s efi JiiUaticiui hic ttqmr adplurtnia : nam 
tassu jiomacU imbeeiUttatem roborat , coit doiorcs ex canUfi- 
gtda prouenientes illico lenit , vt pierumquefum txper:us, 
facietcoiorem commendat ^&ori>haltium , prmsrea ad 
tondiendosfuauioresq^e§ctsndos(thosperquarr(idonem. 
fcelia. ' ^ ^ CaneUa baccis oleum extrahttur ^ quemadmodum 
ex otiuistfebaceum quodammodoy^ faponi^GMct modo in 
fanes coaSumftnodorum.ntfi calefa6tufit,tmic entm Cin-. 
namomum aiiquantulum olet. Eo vtuntur aduerfus ventti' 
(uls&neruorumptgtdammtemperiem, 

C E T E u v M vtde mmintbm generum CaneUa, a ve^ 
terlhus traditis aixqmd hk dicam t fieripoffe exifiimo , vt 
3tigir. zigirv&catmfuerittotusiUe ChingalarumtraHitSi quie^ 
Zeilan. Nam Perfa ^ Arabes nigros vocant ZangueSyOm- 
nes verh ZeUan et Matauar incolctnigro coloreprdditifunt* 
Moj^liticm ab mfuU Zetlan,qmtmomofa eft.dki puto. 



m 



XIBER I. ^5 

Vtxvi^^stth^ii.cap.ip.in Gehanitarumpmum 
Octla vocatum deferri tradtt , qutmbU aJiud ef, quam 
(JbtngalarumfiueZetlanfmus. 

CoNTiNET autem Zeilan,fiue Cellan , oBogtnta p^ao infai 
leucas m circuitu ^trigtntavero inlangitui&ttempatet.po- & vbScE* 
lumeleuatumhabet afexto adnonum gradum ^ vberri^ 
nta& laudatiftma totius orbu injula (banc nonnuUi vete- 
rumTaprobaoam ejfevolunt^ quodnonfen atij SamatraT»fztA»:iM. 
trihuere malunt) habem e regione (^ m conJpeSu Promon^ 
toriumde Comorinvulgo nuncupatum, Populofaeji ad- 
modumy tametjimagna exparte montofa^ cuiusincoU 
CbingaU appellantur.^Unlia tftic nuces myrtjitca , Carto Chingaix, 
pbjUa , Ftper : omnii generis prater adamantem gem-^^^"^ 
pta: margarttarum, aun^argenti magna copia, Silua om» ' 
tiugeneru auibusfcatent^pauonibus ^gaUmis y paUmbis 
varijgeneris^muUo^venatu, cmis&apris. Delicatif' 
ftmt ifHcfrttBus , tametfi fponie nafcenteSifLcus^vua^aufea 
mala fiiauitate reliquatotius orbisfuperatiadigno^fei- 
roabundatmulta Palmarumgenera ^optimiq^ Elepban- 
tes/unimiq^ ingen^-^ quibus reltquosobedienteseffeferunt. Eiephac» 
TabuUntur Indi iSiic ejfe Elyfios Campos, & in excelfo ^«jzataaica 
i^iceji monte {quem rofirumftue acumenAdamivocant)]^^^ 
pedumAdamiveftigiaapparere» 

atn noftra fane Canella mtcrdom inoenies fr3gmeBcac|a2 n$ vi- 
d^mrintcriorillccortex,fcdomninofuperiorcinctcaquodainiao- - 
do pcliiculaobdu&as. Pleri<juc vcro tubuli,4elit>caa & cra£o£ila> 
xquaiique conicc dcnudad yMentur. 

CiKKAMOui yero daos ramulosin Sclgico vidi ; alttfam 
apudGenerofum Dominum Catolum a D.Audomaro,pixmemo- 
riae.virumDomodorci HerbaiixpMitiffimum ,& quiplantasipfai, 
aues,q uadrupf dcsq . infigni arti fido, viui^ 6 uc colorjbas exprimi cu- 
rabatjfcd oniniom eriam Naturs miraculorum ftudioiiffimum : al- 
terum apud C. V.D.N icolaum Valdaura Bmgenfem medJcum:tcr- 
tium rcHquis maiore & craffiorem paucos ante mcnfes,apud Gcne- 
rofumDominttm Thoroam R.cdw;erHni inpetegrjnariotre noftra 
Briunnica anno 1571., Briftolij adquifitum.Erant vcrd ij reai,noa 
enodcs } fed nodis quibufdam fiue ram uioru m vcftjgiis palmom *d 
inui^m diffitis infigniii. Cortex tenuis, fubdncteiquodammoda 
«oloris , ittcondi odom , faaais-gufiuj , fed <jui &iz acrimonia aH - 

^&aQCUJAtS 



iS4 AROMATVM KIST* 

quantulamlinguam veliicet.Ligaum cerce inodorum eft , & inGpi- 

dum,nonminus<|uamSalicisramus, cuiperquamfinjsliseft. Reci- 

netautemcortex fuaaem illam cum odonstumfaporisiucundita- 

tem (tamctfi totis quadraginta aut ampliusannis a fua maire reuulfi 

fint ramuh} atijue eam euam maiosrem quim noftra Car.ella , cuius 

folium Clariis. vir , D. loanncs Pia^a, Medicus ac ProfefTor Valen- 

tinus in Hifpaniis mihi dedit. ,; 

" LvDOvicvs Roman. iib. 6. cap. 4. fimilem fcre noftro Au- 

6oriCmnamomi fiue Caneilzdefcriptionem tradit. AtMaximil. 

Tranf.epiftola dc Moioc.JDfui.Cmnaroomi arborem Punicx maij fi- 

niiiem£icit,quam rfdenefcio;EumfecutusvideturFraiicifcus Go- 

'» jnara in Hifloria generaiijcap 9 6. 

i Quotquot Pcruanam iiiftoriam defcripferuat , iftius CancIIa:, 
quamin prouinciaSuraaco nafcitradunt.memineruht. £ftver6,ex 
corum defcripnoae , Ganeilz arbor vafta admodum,foIio launno, 
frudu racematim colia:rente, fed qui caiicc Suberino fimili coiinea- 
tur. ampiiore tamen & magis cauo ,colorenigdcantc. Haius arbd- 
risfra(2:ui,foiiis,conici & radici.bus (licet Caneilxfaporem & odb- 
rcm habeant) longe caiiccs prarferuntur , qttortma dutsxat paiuis ifi 
vfueft.NamfiCaneli2modocumcibisde;oquantar,tincumabe{5 
vtfaauitatem eduiiisconciiient.quin potiuseorum facuitas & fapo- 
risgratiadccoAioneeuaaefcit. Horumpaiuere adplerofauc mor- 
tos vtunturifed prxfsrtim aduerfus coIi,inteftinorum, &: ftomachi 
doiores in potioniDus propinanc. Quamuis auicm rnuhs-fiat huius 
gencris arbores fiiueftres, diligentertamen & magna cura eas iu fujs 
prxdiis colunt , (fitenim cuitu longcmeiior) atque in vicinas re •■ 
gione^deferuni , aliasmerces advitam humaaam neceiTaria. hbc 
aromateredempturi. Hxc Francifcus Gomarain Hiftoria generaii 
cap.i4}.Auguftinu$Caiateiib.4.Hiftor. Peruajiz.cap i. & pecrus 
Cieca,parcepcima Chronici Peruani,cap.4o. 

Humsfabuixmeminitetiam Lud. R.oman.lib.6.nausg.cap ^.vbi 
deinfulaZeilanagic. Memoraat,inquit,incoixdiuum Adam, pofl; 
lapfum iilic fletu ac continentia pcenicudine dudii culpam redemif- 
fe . Id aflequunturea conieftura ,qu6d parentis adhuc vifuntur ira- 
preiTa pedum veftigia , loagicudine geraiaum paimum exccdentia. 

DeAgaiiocho. . cap. xvi. 

DioscoRiDES lih.i .C4p.2i.Lignam Alois^quod 

ipfe AgciUochum vocat , ex Indh at^que Atabia deportari^ 

'€ute yerius quam cormevefittum t &p7o Thureadfu^- , 

mentafubifiiuifcnhk. 

ti.^nS Aiocs S'B D legittmum Lignum Aloes mn nifiex IndladS" 

limtf xat. P^^^^f"^- E^ Arahu quidem adferri potuit, pfih iamen ez 

Iniia e^odeportatmn^vt pler£^ alu merces.Nam in Ara- 

A 5--Uochu bi-t nafcinm puto. Cute fane nt vefiitm^ fed cortice,vt re- 

^ ''fubUtti ^^^^^ ligna.^iieq.vsrifimik sfi po Thareadfu§mema fub~ 

ptm: 



^n 



IIBER I. Sy 

fiitmifedpotmecoKtrapro Agallocho Thuifuhflitttlde- Agallockum 
mtiVtpote cumjemper mMor copiajtitt.TSioJolemus enim ao juitftuui. 
ranora & tnuentu dt§ctlia vulgartbmfubfittuere.fedcon'. 
ira Nam ThurisfeleCii centum pondo^aureo dumtaxat hic 
ermntur^tameifi ex Arabia huc depottetur. Lignum vero 
Aloisjicetbknatum ,tres aureos pendit infingulas libras^ 

P V T A N T mnnuB Plmo defcriptum ejfe fub Tari 
nomine, quod Tarum, libr, 1 2 .natmalu htfiori^ cap .20, 
'£xconfinioCafi£ Cinmmiq^ per Nabath^os Tr&glody.as '^ 

■inuebtfcnbit, 

M £ M I N I T AgaUochi Auicenna duohus diuerfisca' '^ 

pittbm.alierojtb 2,cap j42. vtdelicetide X^lalo£-.& alte— 
ToJib.2.cap.i4.de Agalugen.SoletenimydemediCamento 
aliquo dubitans, duo , vt amediximus , capita defcrihere^ 
pojien^ri pieruwque plenius & accmatiiisomnia defcri' 
bens. P riori ( lib. 2.cap.j42. fciltcet) nom inarecenfet^dr 
prouincioi enumerati equtbus deportaljutur. Sedin omr^^ 
hiis verum & legittmum Lignutn Aloes non n^afiitur.Nant 
quodin Fro^nomorio Comorin ,f^eteribm CoridiciOf&^^tomamtO' 
ZetUn inuenitm , Itgnumquidem odoratum efi: , quod Li- ^^"^^ ^*'** 
gnum aloesfiluejitevDcarunty cum tamennonfit. Legiti- Xykioci. 
mum vero in UalacA & Samatra nafcitur , vnde a Cbi-. 
nenfibm ferebatur. 

H A L L V c 1 N A T V R Mutem Auicenna *jcumah 
}ncolu elixariyVt omnem odorem eliciant, fcribit, 
. E I V s plura.gemraenumerat Serapio^ Ub. fimplicium 
cap. 1 97 . Ind^yidin quada Indisinfula inuenitur^qu<s, Tiu^ 
manominatttr. SeteSifiimum efi nigrum , quod varium 
efiendatcoloremyponderofum. MondunumaMondelln" * ' 
dt£vrbedenannnatunt.Seificum:pft:remhAlcumerkum 
Setfico bonitate cedes^tametfi Alcumerinon longius a Seifit 
.qumtridumQitineieitfiet. Ceterum prdtfiarequodfins 
grauedxne in aquam conieStum non innatet^fedflatimfuh^ 
fiiittquUqusigmumfiammisdiurefiJiat^, 

E Ego . 



^^ AROMATVM HIST. 

E G o fam qmdper b&c vocabukftht vdit S^rap-h.plor 

m igmro , ^r nsmma admodum deprauata ejfe sxtfiimo. 

2^um quidper Vtuma meUtgat^nefra : per Mondel Jorth 

Mehndum tntelltgit t per Setfi & Alcumm Zeilantnfii^ 

Um , dr Promontartum Comonn ; a mo tr:duuno ttimre 

manno Zeilaninfula dtftat. Comecimis dtimtaxat vtor . 

A-.-vsr. ^«^^^-^"«^^''^^^ Zetlan Itgniquoddam genusodcra. 

^^"-^'^- ttmprcuemt^quodAgutlakaua^tdefiMgn^mAloesfil. 

£ancan«. ■W^iemeUant,vtpatib>ant€dtxin:us. Eocremantur Ba- 

neanumcorpora^ quos bum hifim^ initw ah ommre ani- 

fssaraabfitnm &xi. 

.^ ioEM SerapMhb. fm.cap.i^7,ramas ah arhorerefeaas 

pii^groaxnofipekrifcnhit^vtttaobruiiAguUothtmarcef^ 

^^-^/<^rtexJtgtiumj.jpuxumdumtaxatrmaneatyadiOVt 

e hgno mhtlerodatur. Addit coMetes ex Agallocht arbori- 

bm ramos , afiuminum inundattombiu taptos.per circum- 

ftames regiones deferri. /n mnnuUU fane veritati confina 

AeaUo'' i ^^^^^^^A ^^^^^^^M^^'^''» vertiatem affecutus non efi. Omi 

fAsc»^T ^^J^P^^^"l?^^fey^erotundummpertimodo, &niJbetem 

^^f^^.^ > ^*^ ^^^'^»^ fi^ ignoro, cum haftenus^idere mihi non 

- ;• ^'^'^^*i^^^^^^^^<^q''*iirnquaminuenerimquiabquadovtderui 

nsc rehqut Arabes, Rhafes,Auenroii,&lfaac,eim vfquam 

^ef^inerunt,tamstfiAfranochifacultatesdefcnpferim. .; 

M A G I s autem fahulofa funt:ifloramfomma , qui 

Jgallochtarborem terrefiri tantum paradtfo prouenire, 

Piis^fiagmmafiuminibusfmifabulamur.quam vt re^ 
jeUtdebeant. 

N E c mmusahfonafunt,qu£ Pandeaaritis cap. % o.de 
fnr^al"* f^f'M''''?fii' ^^mquUcham4ea adulterari AgaU 
Waiacxnon ^^»«w [cvibit^ a verttate altenum efi ontnino. cum tota ed 
lufcimr. regtonechamdeanonnafcatuf. 

R V E Lx I V s ver)ilih.t.cap.36.tawetfiperomniave^ 
rttatemnonfitaffecutusfmplertfq. tamenhaUuctnatusnon 
ejt. QuatUQrqiurecmfet AgaUocbigetmabaaenm vide. 

remibi 



X 1 BER T. 67 

nmdAmnlicmt \fd vnicumgenus lndicu^9fd.Tien po- AgaUochi 
l4 vi nltquagemra legttimum A^allecbuw^ rm^t ^/^^^am^iTw ' 
li^mm aliquod odoratum. iaueQiii. 

B E N E e!i imfcnhit Mufa exam.jimpL de AgaUocho: 
inhoctamenfallitur^ quhdem pluresfilu^inuemrtfcri- 
hat. Kitmrar^ fuiit arbores, 

C E T E R V M Agalhcbum dicmr AraUhm Agala- AgafugcH, 
gen & Haud > Gu^^urate & Decanincolis>>^d,quodvo- H-ud.vd. 
cabulum ex Arabico defumptum videtur : in hiaUca, Gar- parro.Ca. 
ro/eleiiifmum autem Calambac. 

A R 8 o R ej? Qie£ tnfiar » interdum mmr ,fiu^mn ^^.^^ 
autflorem vtdere non cmttgtt , obd'^»cilem & pericubfam 
hmusarb^rii diututnam obferuaisonem.^ fiequenter isiic 
grajfamtkts ttgnbm . Allati verd mihi fuvt Ualaca zami 
4:umfohu. termt autem recensdi^edtum AgaBoihum 
nuUa odoris fragrantiagratum ejfe , nec nifi fucaxum odo^ 
ratmt effeSmo eum od^trm peryniuerfam bgnimatertetx 
nondiffundi ^jedin ipfo arboriscorde fmmatnce caicej.' 
tiari. C.rajfus efi enim cortex, & Itgni mat^rtes odoris ex^ 
pers^Haudnegauerim tamen^ quinpmrefcpite corttce & 
lignoy oleofus tUe ^pmguiihumox matruif^fe mfimet^tl* 
lam^ odorati&rem reddat ; fed vt cdpr Agapcbo conctits-^ 
tur 4 mimmeputredine opus efl- MuUieai»^ funt adeo ex- 
pertt & dextriin AgaRocbo dignofcendo,vt eiiam de reccns 
diflecio iudtcarepopnt ,fltne odoratumfuturum\an nuU<i 
cdoris iucunditatejptraturum. Etentm in omii lignoruge.^ 
nere aliudabo.pr.diflantius eft.Solent autet^ Malac/i inceU 
AgaUochum repurgare ante qu^mnegotiatpribus vsndant. 

pR^EERTVR veio multtm nigricans, ciftereis A^iiiQcU 
difcurrentibusvenU tponderofum , plurtmoi bumoreptngii^^'^^ 
prAgnans\ ProkaPio erit iftigne accenfum niuhum hurrio- 
ru exudet-^npn.fl itnaquam canieStum yjubftdat, iHam fc 
le^tptmum quandaque innatat , necfubfidtt. Guz^rate & 
liecanimolAyprdttsi fupudtUiti notas , vt magnapntfla^ 

B 2 gmirnt 



^S AROMATVM HIST. 

gmma fequlrant , quemadmodum maiores genimas ^ 

mmgaritas cetert^pjaferunt : perfuadent emmfibt^ quo 
tnaiorafuntfragmina^eoplusfacultatis in fecontinere. 

<i Ego toram Aeallochi hifloriaapud Aaicennilegi, tednurquam 

ciiis metioacm^^csfle inueniojiahem in noftiisex^piaribus Quars 

omaino dicendu eft, Audorcm a noftris diuerfa habuilTe exepiaria^ 

_ i-EiufmodJexIndia Vlyfiponemadfertur.fedmagnoziiimant! 

riuni interdam ex eo fphasrulx precarijc, odoris iucunditate & pre- 

- ti) raagnitudine commendabiies.Frrquentiores tamcn fant es; cu^ 

ex Xyialoe yt vocant fiiueftri , rvoftro Auftori dercripro , tum ex 

- ^liolignigenece(quodmjrumin niodum Agallochum zmuiatur, 

-inodorumtameneft)tornoconcinnantur. ' .^ 

Seledjifitni porro Agallochi ftigmenizm i(.ftMi;ita^^iti, adferuo 

. cpa: .Bcitannica mea peregrinadone tcrtis ..anno i ..gi. munevc 

H Morgani nuncRVgij pharmacopoji, &Iacobi Gareti iuniorii 
«aomatarij diligendjurai.nadus fum. 

"■ Dc Sandaio. cap, xvir. 

Sandaium. Q v o N I AuSanialum vfihus humanis valde mcef- 
fartum eft , vtpote quodcordis agedihus mnparujn con- 
ueniatje eo differerenon alienum duxi, " ' 

A p p E L L A T V R autem^ in Timor infula owifS)m^ 

^handama prouinciis UalaCAvicinii Chandama : Arahscorrupto 

Sandai. nomine S^ndd vocarunt, qHosimitatifunt omnesin ge- 

nere Mauritani, cuiufcumque tandem tUtfintprouinciam 

Scrcand*. 'Canara,Decan^& GuzArateSctcznd^idicitur, 

saadaii tria P o R R o triafunt Sandaligenera, TUibrum^ Mhumy 

geaer^. PaUtdum^quod Citrium o§cin£ vocant. lUc autem omnta 

genera nonnafcuntur vna inprouincia-^ fedlocis multum 

interfediftantibus. Siquidem rubrum in Ttmor ,\4iplmu 

mumAlbum &pallidum prouenit » nonnafcttur : fedin 

Gangesfi. India intra Gangemfl. quem incoU Gangavocant , vtde- 

licet in Tanafarim & maritim is qmhufdam Charaman' 

del. Huius defcriptionem non propono.quod hacienus eam 

confequimn licuerit. lUud autem certum efi , omne San- 

talum rubru ex iis qu£ iam recitaui locis ^dferri . Rarrn in 

hac prouincia eius vfus efi, quod Indi dutaxat aduerfusfe.^ 

hres vfurpent : reliquum in Lufitaniam & occidentales rs^ 

giones defmur, lUoetiam interdm buitts proumciain- 



cohfuaUolamHm^ ddubrafabticant : qtta dere craf^idoiiex ' 
foraligmmii^kexpetunturtmamtj^penoudmmturj^^^^ 

D I f F E n V HTauiem interfe Santalum rubrum & saudaiira- 
Brafiliumiignum. vtrmnquemdorum.. NamSantalum ^^g/^^^^ 
fubrum neque dulce e^ > neqm inpcitiqu^ not£ in Brafi^ oa. 
manifefiedeprehendumur. . . ■ 

C E T E a V M Santaiumalbum &paUidum in /«iw Timor infur' 
vltra Gangem nafcituriplurimu vezo mTimorinfuU.qUA ^^po"»iofa. 
vndtque portuofa eji . Prdfertur autem qmd ad poriu Me^ 
nainuenituriefienimidhaudquaquaUgnofum^fedtotum 
fere cor.Adportum Matamea efi Santalu etiam pallidumi 
fed illud multum ligm^parum cordis habet: Lignum autem 
a cordefegrego^quoniamin corde tota oiorisgratia confim 
fiit. Adaliumportum^CamanafeappeUitum , improbum 
Santalum nafiiturt vtpote quodplurtmu lignum\ ^ nihil 
fere cordis popdeat. Huiufmodi efi &illud quod adportU 
Seruiago nuttcupatuminueniiur. Sunt autemmercateres 
inhis difcernendis adeo exercitati ^ vt, conjpecio ligno ,fiam 
timindtcarepofimtyvnde fit aUatum., 

I N V EN I T V R etiam Santalum alhum.& paUidum 
in Verbali,portu Iau£ , vehememtr quidemodoratumtfei 
quod breuifenefcat , debeatq^ pofi a nnum mutto ligno ad" 
tmpto eius odor reuocartyqui in medituUto confifiii. 

P R I ivi V M verh locum obtinet palltdum , quododo' santaiunt 
ratim e^^fed minm copu inuebitur. Etenim tnter innu- oaJ>f^mn« 
meros SantaU truncos pix qmnquageftmus quif^ paUtdus 
efi. Nuper tamen k mercatoribus inteUesd, qui dtu in ea m- 
fula verfatifunt,plurtmum Santalum paUidum locis apri^ 
Cisnafciitantami^internriufq.j:Santaliarhoreseffea^- 
nitatem , vt palUdum a candido dtfcerni no n pofin^nififof» 
seab ipftsincoliSiqui eas cafas M.ercatorWm vmdunt, 

C E T E R 7 M Santalu in nucis luglandis magnituiU'. santaU fai- 
nem attoUitur-^foUisadmodum virentibm, Lentifci Amulisi ^"»t 
fiosexcmUonigrtcastfiuQmCerafimi^itiidmiprimil - 

M j virtdis. 



10 AROMAtVV HIST. 

vMisMvn&i mger,mfipuius,& facile decidens.mdorm 

ferumeffeaihrsm^mftdetraaotam contceexficcatam. 

faSvfus , ^ ''/^ ^^^»^''^i^lbi& O^rmiquatttaspervnm^^ 

apodindos./'*»» i»dtam dbjumitur,qmniam ommsfereeius incoU., li^ 

ue Mauritani.fiue Gentiles ,tllo in mortaniiluptdeis contu^ 

fo»& aqua macerato.fibi vmuerfum corpus inungum-^dein- 

deficcarifinunty adajius corporis toSendoSy & odoris con- 

ctUandi caufa. Efi emm bac regto admodum caltda^& in- 

cokplurimumod4)rtbusdele£iantur. 

couchin & ADVEHitvR AUtm vtrum^ Santalum Lujtta- 

cmporur "^''^ Onerariis ex Malaca , & in Couchm & Goa maxt- 

ma totim lndt£ emporia inuebimr: periit emm nurtc Cale- 

cutampltpmumolimempGritfm. Indefctlicetex Coucbia 

& goa potiffmam partem exportamin Malauar , Cana- 

samalum ^^* ^engala.Dscan^ & guz^rate.minima mo defertur 

\i'tZS: ^''«'«^'^''^^^*»'^^^ LufitantamJmh vixin Lufitamam 

wn^amex- ^g^timtim Cttrinutn deferri puto , ckm multo pluris bk 

porutm. matur.quaminLufUamamdelatum vendipopi. 

A N T I Q_y I o R E s Gnci Santalorum non memU 
nerum ^fed Arabesdumtaxat. Quid verofibivelint Ma- 
chazari & Mahazari vocabula,quibus paBtdum Santa- 
lumnuncupari quidam volunt, prcrfui ignoro (tametjt 

M.onacbiCommentatoresin Mefuendifiina, 8.cap.26 1 . 
Maehazari. Machazari explicent odoriferi) nifi forte Machazari 
MawfcaBd. ftgnificet eMalacapetitum.autUzzzfz^mlegendum 

fityqmdpaUidum aut croceocoloreinfedtum fenat. 
S??au^!f * C 2 T E R V M inpantdi panuria atbi & rubri partes 
cand.dum ^^^^ks prafcribendos mn cenfeo , vt vult Sepulueda , fed 
ej^piet. pfftiusfslum candidum i magis enim paUido a§ne efi aU 

htmquamrubrum, 

I N exteras- regimes delata Santali arhoretum crefcit, 
AMaaagcr Vtdienm m Andanager totius regm Decan vrheprimatia, 
^^ ^ ^hfregtamfuamhabetKizjtrnexa.^attamenncnefatodo' 

1«^°'* ^^^*' ^**^' antemHitz^mQxaifikhojfosAmpUfimos^ 



i 
6mtn i 



lIBiER i. Jl 

mnipere^mrum arhomm.eiim mHrntiumygenen ex" 

cultipims,qu£Jrudij^(ritj(4nt, 

S i G N I F 1 c A T V M mthieraty ininfula D.Laureiij 
S.tniitlumena inuemri,&ipfos Aethiopesincolaijicaffe-' 
rere. f^erimp^fie^z Sintaluriv elTeinteUexiJedlmiidum- i.igEaSaG- 
t-axatgenus odoratumiCmnjmoai bu piurma inueniuntur. 
Invenitvr^w Mdauat odorati ligmgenus 
Santalo albo perfimib^quofein febnbus indigen<& inmgut: 
Imgua MaUuarica Sambarane appellatum . Sambaranfr 

* Qu^antutnex hacSandaUdcicripiionecoIiigcrelicec.valdcerit °^ 
dabitandum an ^egitimtwn Saniaium paiidum habeamus, quado- 
quidcm icribitvix iC Luiitaaiam dtferri, quoniS wuspretium nja- 
iusiitapudipioslndos.qaamapud Lufitaaos. Fieni^iturpoieritvt 
aliquod aliua odoratum iignuai nobis pro iegmmo iaQdalo obtra- 
datur. Certecandidum ncftrum planc inodorum eft; & rubtum, 
tametfi dulcc, inficit camen j quam notam noftcr Audorin Saata- 
lo rubro non requiric. 

Atlegicimi pilltdi iibrafc fragmentum , eftipite aliquot pedes 
longo , iemipedem craflb recifum , donauitmihi euam anno i ^8i . 
idem Morganus , frasjrancis admodum odotis, cumspartemadiiac 
^ apud mc ierao^rehqaum amici» coivimuuicaai. 

De Bccrcw c a p. x v 1 1 r, 

Freq,ventissimo m vfuefiapud indosBe'' 
tre: ahtnftttutoigiiur altenum nonenty ft boc locoetui 
mentionemfecero. 

B £ T R E mafitcatumiamarumtnuenittiribanc ob cau- Beuc; 
f^m ei Arecaadmifcen:y& cukis momentUjficjyprapara' ' 
tum fuAmpmifjfe faporis affirmant. MihtfaoeyCitmprimu 
degufi-am, prapter amarorem ita di^ltcutt.^vt ab iUo tepore 
fmper abhQrruerim,nec vnquam degufiarepottierim, 

S V HT qui addant Lyctmn : potemiores vero (2? opsi- ^^^com 
lentiores Caphmam de Burneo j nonnuUi Ltgnum ah'es& za." 
Mofcbum aut Ambarum. Stc autem paratum adeofuauis 
■efifaporiSiOris^ hdlitum adeo cemmeniat fuafr-^^anita^ 
Vt perpetuo fere illud ma^ficent opukmtcres , tum ettam 
aiij profacuUatumratione, tametftnondeftntyqut Arecam 
(um Cardamomoaut CarjophyUn mafticet.ln jolttudim-' 
km auUm ^ remouoribHs a mm locis (orh vmditur. Uett ' 

^ f finur 



3H1S mixtB- 



7^ ^ AROMATVM HIST^ 

femr Nlz.moxa fmgulis annif widimpendere tftgsfies. 
tniBeaureos Lufiianicos. H£c fum eorum tragemata.hoc 
aheuntem douant : atque Rexipfeinterditmpropria manu 
potemioribus eUrgttur , aliis veroper manus famulifui que 
TSbidar. ^^'^^^^^''^«''^^n^b^i^ar vocant. Sedquta Betreye- 
' nas habet aut co^As fecudumfolijiongttudtnemexcurren^ 
teSyVnguepo{lici6 (quem ea de caufa in acutum prafeca^t, 
non^veluttnos,in rotundumyiUoi eximumidetnde admif^o 
calcis momento (qu£ oh exiguam qHantttate& materiam 
vndeconpta efi ,fit enim exofireorum teftis concrematis, 
nuBum nocumemum adferrepoteft) dr Areca contufaaut 
confiaSia .foliurn Betre complicant , atque in os imea^m 
tnandunt .priorem iUumfuccum expuemes (quodtamen 
nonnuUtnonfacmnt)qui cruentus videtur-.deinde diaatq^ 
aliafolta fimili modoprap.irata [ubfequemer famtmt. So-. 
hnt aliquem dimijfuri, aut tpfi abadftanttbm dtfudemess 
hisfoliupr£pa*atii plenaburfulafericea abeuntemhono^ 
Setrcvfus. fare. Nemo autemdifcederefufiinet, donec Beirefit dona» 
tusftd enim dimifionis eft indicium, 

C E T E R V M opulsntiores aUquosaditurt^ hoc Betre 
fnafticare pro mm habet^vt odore os commendent, Siqui" 
dem apudeosfummdt, imiuilitatis e(i adoratum non habers 
anhelttum:ita vtfitenuiomfortunA aliquem cumpotettorl 
fermenem coferre neceffefit, manuoriappofitaidfaciet.ne 
teterdtquis odorattertm narssferiat. Sicetiam mulieres 
yhis congre^urdy Betre mandunt ante quam ccUoqttatur, 
exiftimani^ ad Ufciuiam fummam ejfe tUecehram, 

O M N E s htnus regionis incoU id,fumpto cibo , ntan- 
derefolem, altoqui cibosnaufeam quodammodo mouere 
aiunt: & mafticare ajfuetis yoris balitum tetrum olere ,^ 
quando abftmeant, 
^c^m- ^ S o t E N T 4^ eius vfu per aliquot dies ahftinere,qutbus 
iteafc (^erunt fanguineiun^l^ in quibufdam ieiuniis. Ab huim 

mm efi ahfmem, & btmifeMmnt Atabei & Moa- 

]xs,hsi 



t I BER I. 7J 

lls , hoceP'^ AltfeBatores di^i ydecem diehus quihm ieiu- Koajjsn*?!. 
mttt.fabulanmautemtftiAltfeSlMore^^ftifemcnturos gj*?«tiu*- 
foudufos in quada arce^muttdfq.prdtereafabulas addunt. 

N A s c t T V R Betre in ommbits indta regtonibtu m4- Bettcnaia. 
rittmis Lufttanii cpgnitU inam in cominentt nsn reperitur^ '«• 
mfi e maritimis all^tum.Verum quidem esf in DuUabado, 
vrbeapuLmain Decan , &_Bifnaguainuentri y fed mmo- 
ri certe qUiintitate , quam vt ad Terfas & Arabes defera' 
tur. Supra CMiate , quod ociogtnta leucis ab Ormus di- 
ifjtt, inuemrehaud eritfacile, Nam neque regionem f/igi- 
dam izmatiVt eft Chtna; nequefohbus nimtum aduftamyVt 
Mofambique&Sofaia. 

I N UaUu^rvocaturBctte-fmDecan, (juzArate^c^ Bctre.Psja, 
Canam Pamjf» MaUioSm HaHucinantur qui Betrefo- sltrf aon 
lutm Indum e[feputant:in quo errore etiam verfatus /ai», ^fl-roiiusi 
cum prtmum m indtam appult. Sed fententtam mutare 
coaStti&fumpo^ea ^ aNiz^moxa^ quem N:z.amatuquo 
vocanti euocatus :cui medicamentum roborando ftomaths 
iujfus componere , eaf.nplicia qus, medicamentum ingfe~ 
derenmr enumeraui , addens idfohu quod moHkareti Fa - 
Uum fndum effe. Ad quam vocem rijit ide {fiquidem boc 
VocabuUim intelligebat) dr Auicennam mibi ofiendtt-Ara' 
bita Ungua confcriptum y qui diuer^s capitibus de TqHo & 
Betre agebat, Ducetejimoemm quinquagejimo notto capim 
tejtb.2je Foho lndotCa.degi Ind ? tBi nuncupato^fcribtt-^ Cidcgiic^ 
& feptingentefmo feptimo capite hb.z.de Betre , quodtUe 
Tembul vocat, corrupto , vt mthi vsdetur , ahquantidum 
vocahulo, quhd ah omnibm Tambu! , nonTetnbnl dica- xsmhi^- 
tur. Hucadde^quhdfiquem^ArabemautAethiopemper' 
€onteris,quivotetur Betre^fiatim TzmhnXdicet, 

Avic&aii Ahbz. cap. 7 op.gtngiuas confirmare 
ifi auQor , in quem ettam vfumfemper ah Indis maBica^ 
tur : &paulopoBfabiicit, ttomachum roborare^ ob quansi 
facultate ettum ab Indii expsiftur, guod autgtipigtdanf 



"74 A R O M A T V M H 1 S tl 

, illtfacultatem tnbuat mpnmogradu , &- exficcantm m 
ficundo-.putauenm exempUr vmofiim ejfe^aut (quod em - 
dui Aubesarhitrantur) Auicenm^intemperaiiientt defcri* 
ptione^ impjfuuejfe-^^t enim plerumque v( vulgm erret m 
lemperamen dignotione, vtpote cut Ptper, Cardamomumi 

^"5"'"" Cepafmfiigida. Calidum autem &ficcum effe Betre ad 

per.me.iun. p^^^ fgcundt exceffus , ipfe expertmjum^ &pcexf4pore 
& odore conticio. 

Becrc hiflo £ s T autem BetrefoUumftmiiefere Mali medicafolio^ 
ohlongiu^ tamen &per extremu arcUus,venas,fiue coftoi, 
vtdixmm,perlon^itudin^excurrentes habens. Opiimum 
cenfetur bene maturum , colore fuluefcente , tar^tfi non" 
null£ mulierespraferant immaturum , quod maioremfo- 
num edat in ore dummanditur. Corrumpitur,firecensd 
. plama coHe^um diutius manibus traSletm. 

Bettcfm- F E R X Betre in Maluccis fiuaum quendam contor- 
tum.Lacerti caud^ fimHem,*' quem ifiic edunty quodbene 
iHisfapiat. Fuit idfemen delatmn Malacam , atque degu- 
Jiatum optirfi ifaporis inuentum eft, 

Seritvk autem vt vitis , addunturqueiiipites & 
pedamenta,perqu£ repensfe (uftineat noftratis Uedem 
modo. Quidam maiorii quaftusgratia PtperU aut Areca 
arboribus idmantant, atque ita pukberrima vmbracu- 
U conficiunt. Multam vero cmam , &aftiduam riga- 
tionem defiderat. 

a Becrcfiae Bedc memshiteriam AloinCadamuft .cap.7 j Viri in* 
Amt, & feminae incedunc per vrbem Calccaicfitantes tohnm qnod- 
^am, cui i^omea cft Bevk. Hoc igitur inficit ora & dentes colore 
iubruto. Hoc more abftiaent tantu obfcuro loco nati. Vbi vcro ob 
taEcra pul.am tnduunt veftcra .infpeciem m?ftiri2,tempcrani a fp- 
Jio huittfmodi , vt & dcntes pr« le fctanc mxrorsm, &c lubrufo co- 
ion fuccedjtnigricans. 

L V D o V I c V s item Roman. lib nauig. <. cap 7. Rex Calecut 
quandoquc adduftus fapetftitione.ad aiinu ab re venetea abftinet 
& item animo deftinat vefci nolle Betolis .Hxc funt foiia quz Afty -. 
ti} mali trondts fimilitudinem exprimunc:has enim frDndes in ci&a- 
Cu fa4beacgrauinmas,&c. 

^FruAumhutcfere' fimilem.quemnoftcr Auaor fuoBetrctri- 
^ttu, cooinaunwattit mihi Rafliaj noft«.£ftvcrdis duoiumiigitd - 



- ' tiBER n 7s 

fumtcanfoetCorumtorgttudine , quinqucKretrbus filiqawlis coti- 
ftans mUtuo iroplJcacjs Sx. coatonis tunicuU modo,guftu a|^OTiiatico 
& odoro,pcdicuio oblongo 

• Quot<iao!; Pecuanam hiftoriam fctipferunt, reteruntcaranare- 
rjoaum incohiadmoAomdeleaari quarudam radicum, ramufoi- 
fotum,authcrDarum geftauoiic iu ore.vt Orienul'* fuo Betrc de.e- 
aantur: pueicrtimvero familiaretn cffe ^ PeiriCicc«telj:imonio) Cap.^tf, 
quandam hcrbam CocaiUisdiaam , quamafummoma^^eadno- Ccca. 
&et« viqueperpeiud in ore recinent , lamcUi ntqae eam mandanc, 
iicq. deglutiant. Percontati cur eam aftidiiC in ore habcant.relpcn- 
dent eiai vfu neque famcm aut iitim fioi mokftam, oC vites robur- 
6ue fibi contirman. . 

EftauterafaarcpumiiaarborjfolioCqaod Cocavocanr)Myrt-,vci. 
vtalij volunt,Rhoiscotiarsorum;Siimac vuigui Medicorpm apiiel- 
lat.Eiusarbafcuiat folia fok deiiccataobiongis angufti^cue camitru 
citcitet liotas i<. continentibus reponuncui in vium qiiocidianum. 

Senturhzc arbufculamagnacurapieraque iocisin conuallibus 
inontiii , quos incolx A.nde« dvcunt , a Cmitate Guamanga,vfq.ad. 
eam cnx ab argento,PlataiHifpaois nomen muiuata cft. ^ 

Cxterumtaritoitiprctioapudeoselihzc Coc3,vriiiareauro,ar- 
gento j pan:quepr*ferant , & anno Dom.ini M. D. X L VI 1 1. & 
aKquot fubfcqucnnbusj {iRguiarumhxreditaruni, in quibus leritur, 
pretia,3Uaoaoginta, iihafexag^nta, altaquadr.gmta, aliavigmti 
^ucatiiram mihbus , fingulisannis xft.matalim. Poftea veto aded 
eios cuhurx ftudueruBt.vt nunc vilior fit,numquam tamen definei 
fammo inprctio efrcrimdplenqueiamin Hifpaniisviuuni,quilb- 
lias Cocametcimonio ditiflimieuaicre. 

DeFolio. CAP. xix. 

Fo 1 1 V M Indum a 'Betre differre ydiuerfis^^ captt- 
hus ab Auuema defcribi , (uperiori capite fatu decUratd - 
wus: qua derefu^eruacaneum ducoeadem hkrefetere. 

Appellant autem Indt Tohum TsLtT>alapaTra, Tamalapa- 
quamvocem Graci & Lattmtmitantescorrupte Malaba' MalabaitiS* 
trum nuncuparunt^ Arabes Cadegi Indi ,ide^t Folmm Cade^iia- 
Xadum dicuntifiquidem interpres Auicennam verbum ^f r- 
bo reddtdit, Itique non dtcitur Foltum per exceUentt4m,fed ^ 
quoniam AukennaUb 2.cap.2sp ttavocauit.Namquod 
Aduarm Mauritanos iiTembul appilUre fcribtt^ in e9 
falhturyVtalijplerique, 

E s T vero Folium lttdum*Malimedic£feUofimileian' ^p^h^f- 
gufiius tamen per extremum^colore tittdiiinbm per lovgt- 
tuditiem excurmttbm co^U i^qua noujmle dignofcttur) 

edoratuiSf 



'/S AROMATVM HrST. 

TAMALAPATRA RAMVSCYXVSi 




sdoratuml 



It BElt i^ 77 

Uaratum \ CmopbyUji quodammodo ndoUns^ non tam 
rehmmtisodoris vt Sardasaut Macii-.nequs tamfuhttlis 
autacutiyfeftCandU. :g 

.- A Qv I s non innatat hsc Tollum kntispaluji^fncdo, g^™^^_ 
Vtfmpft DiolcMb.J.cap.ii,& buncfecutus Plm. hb.J2. p.as. 
cap z6 qfitbus impjitum eft in huiusdefcriftuine: fedna- 
fcitur in pmera arbore preculab aquis.cummultis aliis lo . 
cis.tum in Camhaya.Bt ft abaliquo PhmnacopoU {quem 
ipji Gmdii vocant) racn^hf^ttzpetieru^ftatim tem- Gindi». 
telIiget\qmmamvernacuUefi-eoru7nltngua. 
■ N Q N funt vere h^cfotiaumvaUiodorisAtqueSpi' 
ca mrdufedfuauiorUineque eo modo coUiguntur vt Dio- 
fcondes lib- 1 ^cap. i i.perhibetfedcoUeciainfafciculoscoUt'' 
gantur , atque tta vmeunt. DtluttQre virida colore nitent,, 
non ex candido nigricant, & pr^feruntur integra-.quUfa* 
cultas in ijiis meltiis conferuari. credatur. O dore nequa." 
qu^mcaputferiuntiVtreliquaodorata. 

A V c T Q R eft Plinius B, / 2. cap.^S.arborem effe i^ 
Syriafolioconuoluto, exquo exprimitur oleum ad vnguen- 
ta.fertiliorem quidem eimeffe AegyptumMudanus tamen 
ex Indiavenire : inpaludibus ibi gtgni lentis modo , odora- 
ttus croco , faiisguftu , minmprobaricandidum .faporem 
ehisnardofimikm effe debere^& cutm odor tn vinofuffet' 
mfa^iantecediitalios,&c. '^ 

An inSjria & Aegypto nafcatmignoro. PerquiftuiiAzLzbittu 
tamena Medicis Uemphiticis,'Damafcenu,& -^W^^^^^-^jZ^Z^x^^^ 
fedomnesynoorenegamnt autin Syriaautin Aegypiogt-^m^oi:^' 
gni. At iUudfcio , neque tamvalldiodoris effe vtCrocum^ ^'^'■^ 
neque ]<Jardieffefapore.Qubdver0buiusin vino fufferus-: 
fa^fi odorem alios antecederefmbit , ea tempeftate verum 
idejfepotuitjCmtigttOtaadhuc^eJfent BenjuideBoninas^ 
J mbarum, Mofc hus , Calatnbac { quod. AgaUochumpfd^ 
'panttpwumeft) aromata odQUtifma. 

S c R, xjs 1 1 Aukmna |^K 2. (ap. jjp iifdem facul • 
,, ,.'■■"■'""• - ■ ^ tatibm 



jS A R Q M A T V ¥ H I S T. 

tauhtspudium ejfe cum Nardo -ifoliiii^ effe SaifiF^am, 
▼S> e ^^ "^inp^iiudthii^ generau , lentUpaluflru modoaquiitmaia- 

' refineradtce , HannuUosq^ putajfe foUU Njmpbsa * ^jf^f^-^ 

mtle^emjyolsuni Laferpit^ (^ oUiCfiimifamltaum h^' 

heTe^vaUntiui tamen elfe, 

S Bo ciim certum fit, Arahes tn hoc medlca-^svte GriS- 

Sba"^^-^' cosperommafecutosejf^^ 0" ^bunde fatis Gracorum opi" 

ftoriiigao- ntonem falfam eff^ deinonjhuuenmus , pluia in t^iedium 

saruQE. effeprofirmda non duxmm. In boc auiew omnes conue-^ 

muni 5 vnnam cteye , orU balitum CQmniendaje tVf^cs ak 

mfi^ne tueri^eajdenijj cum Nardo vires (ortin. 
. . S V N Tex recenttortbtii nonnulh., qat UaUbatrumfibi 
. igaotum ejfefcribant.llli meafenteniiacordaiHoquntur, 
?atmm Tn- At ij falU vtdetur.qtiifolium CaryopbyUomm ejfe ajjerunti 
^h1lo^.^°* H^^^^^o^'"*^^^^ "f^P^ 3^^^ Camphyhnajcuntur y btenn^ 
foliam fion ferhtinere abefi ab eatn qua Malabatrum protientt. 
*^ S c R I B t T Irancifcanus quidam in Astbkpiagtgni^ 

fibiOgdatum ejfecum infcripiione fdiorum Canel^d. Sed 

falJe haJlucmatur r Namin Aethiopta nuUa eH CanelU. 

atboTy neque FoUum fi/nthter. Fteriautem poujl ^ vtad 
foimra ia - eum mt^a fim CaneUs fdia cum ipfa CaneQa : fa enm 
t&^njctxot.^^^^^^^^ Molto-.itfferunt Indo, ntfiquod Ca.neU^fa.- 
caneiix fo- hum angufim & minus acutum efi^trvjusj^iUucsfiisfiui 
^^^' neruUcaret^quos Folium Indumbabm diximus. 

l^ouopuserat dvTtCccyX'^u.iva-, fidiligemior^ effmt 

pharmacopoU & medici Lufitani : fiqutdm tama ctus ca* 

pa binc exportaripeterat , qua vniuerfd Surop^ (u§ceret. 
FolljGicce- Emautem p&nuriAy CaiuU f&liis vtantur , fi Ci^nancu 
^ianeum. j-^^^j^y.jj^ minhy Spica Nardt , mn autem Mad , vt ve- 

Imtunt ndnnuUi.lubet etiam AuicennaM.2.cap. 2fp.in^ 
ThaUfafar.- terprete Beaunenfi^ThsMhfu^fubfiituiyfid^uidfibi 

.veiitThalifafar,pUneigncrp. 

4 Folium Indum quale hic Aa&ot defcribit, ad noj etiatn,num ad- 

. feuar.ipfi* tenuioubus ramis inrerdu adbucinhzrens, & inte^um, 

cuiiscos iuc«vprelS«mis:,gufi;ulaarinif«efolij. Long^yero illud 

djffeii 



XY BER I. 7^ 

«Jjffirt i Caryophyllorum fcl;o , quod poftca defcryjtftur-ipforum 
ctvaoi teauiorum ratnufculoru cortcx aroiTiaficuEQ quiddam upu, 
Hufus hiftotiani cum Betreconfundit Amatuscaarratioucxi.&: 
i X V 1 1 i.Cap.de Malabathro,& Malahatbrino, 

C ■E.T zxv M. ciim nunc fub praio ciTst aoftra hsc Epitome , sc- 
«cpiabfArapiiiSmo viroDomino iacobo AntODioCortufofruftii 
q^uendam exiguum glandis tbrmacu haciufctiptionc ^FmifiuCanii. 
UexfjiK^rii-idt^iCcntentu; exahaiiian vs/6 fairentis TemhitlcoKueluol3inIn~ 
dt%. Eum quoniaminceOexeramjnterdum vna cum tolio fndo vul- 
gariadnosadterri.atqaeidlegitimum cfiefplium cx Gat.9ia:.noilri 
deicripcione coniiciam , (quandoqaidem Ten.bul tVudui longo fic 

*diuerfa$ , vtcx 3etrc defcriprionc coiiigere licct) adpingendam hic 
taraui ca magnitudinc qua ad uie mifTus eft. 

b Lcgit hicnofter Audorfoliis Golfam fin3ile,quod ego Nymphcx Gollkis, 
leddidijfiquide aiiam interpreravionem habere non potui. At nottra 
exemplacia aufquiim Galfam meminerunt,lcd 'i^xetder/ilad^^i^f.^ 

. ^ardi Indicac-.quod fatiseuidens cft argumentu, Amcenna; laterpre- 

tem in plurimislapfum eile, aut aliuinueniri Auiceaam Arabicum. 

c Ego per Thaliiaphir A uicennsm intelligere puto id quodi.b..;. 

<:ap. ^54, Ta^ ififar defcribit , quodquc noiter hic Audor Macercm 

Gricorum figniiicare fcqueim capitc dicct. 

DeMaci. gap. xx. 

N o N dubtum efi, qtm Macis,deqtio nunc a&url /a- 

mu£,plu'nmum4 Hacare Gucomm dtfcupet^fi vmufque 

■^efcnptmemc^facuU^escmftderemHs, Cumigiturre^ 

■cemiorum quidjni^-fatis mamfesie id dmonpartnt , mn 

•ifpiiseJfeexif^iTitaypei^rumargimenfahkretenfere.Sed ' " 
oper£precium me fu^urum putaui,fi Uack & Myrifitc<& 
mtcis htfioriambk breuiter contexerem , quand/qutdem 
€r4tco;m Macerembeitempi^rei^norariputo. * 

EsT igtturarhor qu£ Ujrifiicam nucem &Macim^athUyQ^ 
pafert^lpyri magnttudmejoltis ekfdew/edhremoribm & ^"^^^ 
fabrotundts^pue, vt vertm dicam , aihor esi Ferfica. m-alo ^' 
haud abfimilK^ breuimbus tan^efoBii. Tru&um fert dertfo T 

openrmmo mumtum:quodper r»atuntatem debijcit ,at^^ 
■tenuiorem conicem ftuemewbratiam^qua tmcmcum fuo 
putammeambtt.ofieniit.Tenuis iUa wembrana Uacise^. 
jyeextnno iUo operimentofiuepulmnato calice nullamen' 
'lionem facimus, tametfiftccbaro conditus ^plurtmum htc - 
£ommm^detur:{cumfit odoratus &graiifaporis)inmorhu 
cmbxi, neriiCr neruorum.^Matur&fiudu, & debifcente^ 

Vtdt- 



iO AROMATVM HTST." 

w dixly prlmo tUo operimento calicmn echindt&rum, m$ 

cajfaneas aniple^mtur , (calicum qut iugUndes nofiras 
vepunt dicere malim)modo'. MaciiCocitinfturTutejcens 
son^icitftrypuUberrimoa^eciu^bene onufiupr&fenm ar^ 
bortl^m. Exficcatanuce , debifcit etixm Macu;<^fiaccef- 
cente ruborcy aureuw quodammodo colerem acqmrn, Etm 
pretiumtriphmaiusquamNacis MyrtfiiC£, 

E X Banda etiam aduehitur Nux mnifiica aceto co»- 
, iita in ftctdibus , qua nonnuUi inacetartu vefcii ntur : Qd 
fsaior eft eius copia qus facchara excepta adfertur. 
Ntidk S3iyri- N A s c I T V R autem hdc arjfor tn InfuU Banda. Itu 
&^z^''^^-uenlrietiamtradunt in Maluais , [ed non ei^fracitfcra^ 
quemadmodumneceaqudinZetlanprouem. 
" Kiix myr»- ^ F V I T autem hu nux cum fuo Mact veievihus Gracis 
STi^oS. '^^^%^'^^^^^^^w^^»''Odu Auenrois Uttam teBatUT^qut huc 
inedkamentum ex eorumnumero recenfet,qu£ Cr&cu tn^ 
£ognitafuerum:quamuis,Serapiohb.fimpLcap. 2jn huim 
weduainsntidefnptimeyGY4Corumau£iQriiatematur.. 
H V 1 vs meminit Auicenna Ith. 2. cap. 456. 'N.ani 
T#ulk. qtiamfuhnmineTalififarhb.2,cap.6g4,defcnbitiQrdt.- 

corumMaceresf. 
chTyfoU' E o s qmno^ram Myrifiicam nucem ChryfobaUnum 
^aas ca]c. Galmi ejfe volunt ^fatis CQnuinciint cumforma^tnm color 

i^temperamentum. 
PaHa. Bana- C £ T E R V M h£C nux ah mcolis cm fegtonts vhi na - 
i>2Ka,!a^- fiitufyPa.\h^Macis veraBan^psdhvecatur; in Decan 
laifo]. nu:cipfa}zpziTi» Mactsveroiiifol. Auicenna Itbro ^. 
jaufiband. c^P ^ ojMngua /ira&icanucevocarifcnbit'^m(ih'and.,id 
Be&afc, eH, Eux Bandenfis ^Mdcim vera Bcfbafc , cuiui nmims 
deriuatlonemnumquamfctrepotui, 

H v^ c funt nra &legitima nomina Arahka,tametfi 
fkrique Maurttani & Arabes & Turci alii^ nominibus 
vtantur,qu£tempQrum iniuxia depfAUatafmt , vt etiam 
inSerapiQnepkraqminusttiuntm, 

Macis 



nomcA 



t !BER 1« Sj 

M Ac I s autem appeUaiur ea membranaquanucemuzcisiut- 
ample^itur^a M.aceyiiftm'ilttudme;,quem Graci rubentem^i"'' nom«n 
iepingunt, 

JJVX MYRISTICA CVM EXTERNO OIS- 

E.IMEN:fO M ACI OB VOL VTA ,£T 

PVTAMIN-E EXEMTA. 




>1 V 



h\ 



'S2 AROM ATVM His;£, 

Ex KCaci fit Qleum m neruorua^ moibis vnlufiinum. 
«ConfaleMauhioliComnientariosialib i.Oiofcoridisdieinate- 
liamc4ica,cap. dcMicere.Ladouic.R.onsan.iib.6.cap.i4.&: Maxi* 
Hrilianiu Tranfii. dc Moluccis infuiis Nucis Myriftic^ iiiftori'am 
cradunt. 

i> Aduehutur ctiam ad nos iriregra: nuccs myrifticac iaccharocon- 

(dsts, quarum fumiaam opetinicnturo crailam &c denium ett^ ¥cia 

ju§i:andibus,mox fequicur Macis ligneu putamen ambiens.quo nux 

ipu includjcur , ro.ci^n^dafcrci : ramctit u-iterdum inueniatur oblon- 

■ guracjaoddam genus,masvuIgoapp£liacum,& muhenbus ala nu'^ 

eeionge viiiiujiftimatufn. Kos &: nucem integrair, fummo opcri- 

xneato per mcdium feao,v«: ligaeum putamea fuo maci inuolutam 

oftendar,& nucem puiamine frado,obioagamqae illam icu marem 

eadem tabella expnmi curauiraus. 

c Aut alia habet noftcr hic Audsr Auenrois exemplaria , aut no- 

'Itramendofa funt. Nam fecundiim noftra exempiaria Aacnroi| 

5.Coliig.cap.4i.tuamfentcmiam Galeaiaudoritateftabiiii. 

D,e Caryophyllis. cap. xxi. 

Caryqphyi- NvsciVAM DwfcorUem , out Gakmm Carya- 
^'^^^l^Q.^P^y-^o^^^i^^enuonem fectjfeinuemo i tameifi Serapioex 
^jjQu Gakm aufioruate de Cayyophyllu traitderu.Q uamobrem 

credtderim aut Gaknt Ubrum, in quode Cary&phyUii dtf^ 
{eruit^perii(fe(namliberde Dinawidiiifaiso Gaknoad- 
/irtbitar) aut Pauli poms quam Galeni tepmonkdebh 
Serapiormn fcripfiffe. ' 

CARYOi>HyLLi memimt Plm. hh.iz.cap.y.in 

hanc fententia^n : Eft,inquit, etiamnum in Indta Ptperss 

grani Cmik^quod vocatGaryophyUon.grandiuifragtlittiq^, 

C E T E R V. M CaryophyUon , fme CjaryophyHon vo- 

€atur Atahihtis , Perfii, Tmcis , &pknfque ommbmfer} 

Catafar- ^^^^ CaUfar: in M.aluccii vero, vlifilumgij^nitur^tum 

chanque. ftUm tn hii regtonibui dicitut Chanque. Homina autrm 

Armafd. qH£.in Pandsitarto fuHt Axrcin^cXS Czxzumfd aut 

carmm e . imperitialibrarijArabuicoYruptafunt.autditatispitio.Sed 

de nommihus minimeefi alter.candum , quandaqujdem res 

ipfaQmriihusperfpicuaefi. 

catyophyiu N A s ci T V R , r; dtxi , dumtaxat CaryophjUon in 

wliuccs in- ^^^^^^ infulis , qu£ funt quinque numero { quarum pri- 

fui*. mark efi Gibuio]necprocul nmium a mariinecetia.locis 

piari 



aARYOPHYLLl, CVM «VO FOLIO ET 
fHVCXV, YiVAIMAaO. 




F JB 



mm 



^4 AROMATVM HIST. 

CaryopHyl mari nmis vidfm. N^fcuurmam in Zeilan, nonnuS^isiL 

iuccJdlm- alwlocisJednuUibifiuciiferaefiMbor, quam m Maluccu, 

Mxac frudi. P o R R o nrbor £^ Lauriforma & magnitudine Jo^ 

c^Tofhylii^^^^P'*^ t^mnii .JedangufTmtbm, muUiipr^dita ramis^ 

^&qj^is.. copiofofiore,prinjutn cadtdojeinde virefcente^ poflremum. 

rufefiente , qui induratns,efl Caryopbylium ipfum^ , cla- 

mm vocant , quoi capitatmfit m modum claui, exertii m 

aduerfum quatuor denticulu fefe JieUaiim decuffantibus, 

?rouentt in extremis ramulis Mjrti modo. Eft autemfios 

hc viridis ( vt afide dtgnis viris acapi ) adeo odoratus , vt 

reliquosflores odoris fuauitatefuperet. CultoresfiageUant 

alTtoresramosarboris , emundatopriuscircaarboremfolo' 

fiquidem nullum genus graminis fub ea nafcttur , emnem 

, fuccumflue humorem adfe attrabente arbore. Decujfa 

CaryophyUa biduum aut triduumficcantur , deinde afier^ 

umur,& Malacam aliasj^ prouincias mittumur.Qm m 

arhpre bdrent, crafitora punt, nec ab altis nifi vetuftate dif^ 

ferunt . Qjtare non re3e Auicenna Itb. 2. cap^siS. crafiio^ 

rem huncfiudum maremfacit. Magni pouentus auffu- 

rimn eft.fi arborpluresfloresproduxertt qmmfohaudttcs 

nondebent nimiumfiagellari arbores, quia vehemens'^ 

^ nimiafiageUmo fierihoresefficit. Pedicultoblongifeqm^ 

?ul|i. bus dipendentfioreSiVulgo Fufti vocantur. Folia tanta odo- 

ris fuauitate non fragrant , vtipfum CaryqphyUuw:fed ne- 

queipfirami9dorifum,niflahquantuiu?nficcati, 

CaryopEyUi N A s c I T V R autem tpfa arbor fponte ex CazyophyU 

col2« °'' ^ decidentibus. Nam cum nunquam huic defit pluuia quA 

ftudui alimentum prabe-at, qui in terramdect^t-, enafcun' 

turarbufcuk qu^intraoSlennium quf^emadolefluntfm 

centefimum vero, annum perduram , quemadmod^m \p& 

incoU teflantur. 

Catyophyl- C o L 1 1 G I T vj^ CaryophyUum 4 dectmo quinto Se- 

iegmm. ptembris vfq in Unuarium & Vebruarium^ non manu, vt 

nmuiiiVolun0dvtokntafiageUatme;vt'iamdixi. 



iiBIR I. /f 

E R R A N T ijm CarpfhjUt & Mofchau nncis arbo" 
nm eandem ejfejiidtam, Num aSuxriijundaferefottab^'' 
betr,Pyrifatiu fmntta»Caryop^}}fUim verhyfoiioe^ Lami ^*. .. 
Vr&terea Caryi^pbjMjim dffertarin Bmdaminfulampro- 
Culindediptam],-qulNucmprofert. 

Sc R I B I T Autcennaitbr.2,cap.$iS gummCa, Caryophyl- 
ryopbjllorumfimUtfacfdtatepraditum effe^um Terebin-.^^ ^^' 
thinarefin*. Uancoh caufarn percontdtus fum ahiuqui 
ex Ualuccis CaryophyHitm aduebunt ■> fedneganife huiuf- 
modigummi vidijfe". Nonnegauerim tamen bmnesfere 
arboresgumm^eraseffi yprsfertim fivuinerehtur , Sed ba- 
Hentisnemo^cjubdfciamiSXpertuie^. 

N V L L I V s autem pretij fuifi CarjophyUd inteBigd Caryopliy!- 
apud Maluccanos, donecebdelatittatitbus Cbmenfes iiode M^iJJS^ 
magnam eormt eop'taminfuamfegionemexportaruHt^& neglcaa, 
i»de in Indiam, Verfiamy & AraUam. Conferuari autem 
infua •honitate audio CaryophyBa yjswarmaaquain^er' 
gamur^dlioquiteredinemfentiie. 

M V LT I p-L I c 1 s vfus funt Cary^phyUattm ad oh' catrybpiiyl- 
foma^tumadmedicam^nta : magistamenexpetUnturih ^^'^^^^^^ 
IduacrafmatUa & annotma Ca/ryophyUa-^a nobis vero te- caryophyi- 
nuiorayqm adhuc viridtaaceto ^ faleapud Maluccanos ^<=°^*^'*« 
€ondtunturjfidhtst4neriordfauhar4i afferuantury mirum 
in modum paUto grata. Lufitanica mutieres qua ifik bd- 
bitam, e CaryopbyUu vtridtbus aquamfiillatittam organis Aqua ftilii- 
eUctunt, mhraodorisfuamtate>^agrantethy^ cordu affe- *''^ ^^*- 
ctihus vtilem. NonmUi fudores mouentikquilueveneren ^^°^ ^ 
diuexantur,CdryopbyUy.>nuce Mofcbatajmacitpipere ion- 
go&nigro AlijCaryophyhrumpMJ^emcapitt admo- 
uent aduerfus capitis dobres^ij^fi^i^da ^aufa prouehientes, 
Mulieres lndic£ tum etiam Lujkamcd t&amandtmt corn- 
mendandibaltmgratis, '-: 

N A s c V N T" V R fidres , qui a CaryopbyBorum od^ Caryophyl- 
re^tfyopbyllfmmniu^Mturieiiamm Cbinaruittregior ^"^°^*^- 



S^ AROMATVM HIST. 

tigyfsd mquaquam odom/uauitate tta commendati , n 

qui apudnos a£eruantur, " . 

Jy^fh^yiS*' p-^'^ ^"'*'^ ^" '^^i^^-* ^^ ^- Laumtin nomen , fiuaus 

mlsas. qmdamAuellan^ magnitudtne cum fuoputamine , aut eo 

amplior,qui Caryophyaa redolet, (edincopernadhucvfits, 

^^ Imd CaryophyUiitn ip«M3 cihil aiiud eft , quam radimeniuin 
fru(ftus, qaemadmodamih matis, pyrisPumcis acquc pleriibae 
aliis videre tft. Nam fios ipfe , qui quacernis foiioiis conftachuic 
trua:usrudimentoinfidet,mulri4 librispleaus , veluri Myrtjfloife- 
ic. Caryophyllum etiam defcribunt Ludoaiius Roittanus, libr . 6 
.cap is-&Maxiijsilian.Tranfil.deMaluccisinfulis.AtcucmM Paa- 
lusycnecuslib.i cap. jg exhibctjplanesliaeftpSaata. 

b Htirm foiium Launno cft angultini , Salicis aat Perfica roalifo- 
lio Jimiiiimum , oblongiori tamenpediculo. Kuiufmodi aliquando 
vidimus viii cum Ca«yophylIorum ramulis muriacodicis.Eoscum 
loiio & fructuexprjmi curauimuj. 

< latcr Carydpbylla qux Antuerpiam adferuntur, Jnucnitur intcr- 
dttm gummi ex acto rufcfccns , odorum fanc, & (juod pruniiinic- 
aum Caryophyllorum odoremrefcrc.Idtbr;e^ entgummiab Aui- 

cenaaGommcmoraturajquodtatasn aftirraarenoa aufim.cum citts 
vircs nondum fint exploiat*. ^' 

D e Pipere .* c a p. x x 1 1. 

^peris as- M A X I M A Ftperis quantitoi prouenit in Mdauar^ 

=*• 10taeamaritimaregtonequ<&aPromontQrioComor\mad 

Cananor vfquepertingtt. Nafcitu;retiam in Malacd. mari- 

timis , fed bonitate fuperiori cedsns , ^ magna ex parte 

inane. Prouerin ftmiliter & in infulu faua vicinii, & Sun^ 

da^& Cuda^ alikq^ locis.SedidtotuminChinaru7n rem^ 

. ' fj^wdeportaturf&loconataiiconfumitur^prateridquod 

'^P^gu&Uartabanexportatur.Potifmaetiafiuipars 

quodm Malauargigmturja vfumincolarum cedit^tam- 

'etfregioadmodum ampknon fit inonnihiletiam amaru 

itrttis eius regionis populUabfumitur -. Pmdefertur in Ra. 

lagate bubttlucoribr: & magnacopia (tametjiregioman' 

datofitvetitum)a Mauritatfi^pcr mareErj/tbraum expor^ 

tatttrJdfufurantibm.ipfisinc.oliS' 

E uE funt regiones qud. Piper gtgnunt , quamquam & 

mmturfupra Cananof , qulSeptentrionem jpeiiat :Jed 

fdeQexiguaquamitatefVti^fisimoliino» (u§(iat,& ex^ 

- terna 



tlBER t' 



87 



PIPERIS VVA AD VIVVM 

EXPR5SSA, 




t 4 



$eim 



Plpcr iaxta 

CaucaCum 
aoniiarci. 

Molanga. 
Lada. 

FiiSL 

Piilfal. 
Darfulfal 

Merichc. 
Mocois. 

Fimpiliai. 



i^ AROMATVM HIST.' 

teho Imjfortato apus babeat, Etentm mngaudet bac pUn- 
ta locis defenis & mediterraneis. Qu^amverl procul ^ 
Caucafa monte dtfttaftnt b£ regiones , ex topograpkicis 
cbartisfatispatet. 

N o M E N ^fl Malauarkalingua Molanga, Malaci- 
tma vero Lada, Arabibasmedicis tum vulgo Filfil • tam* 
etfiAmcennalibr.j.cap. sS7-&ssS.fecundum Bellu- 
nenfistralationem¥u\M, &Piper bngumD^tfalful 
appeUet^ & fuifQUquem fecutus efi Serapiojib.fimp.cap. 
^d-j. vtsrque Arahs. In Guz,arate & Decan Meriche, 
&inBengaU Morois : longumvero ^ quodfolummodl 
ifticprouenitjVimpilim. . 

M i R V M noefi,fi TbeopbrafimJib.p.cap.i2.Biof 
lib. 2.cap. i sS'^ bosfecuminpleriJquePlinmJib.ij. 
cap.-j. ViperupUnt&formam ac notas ignorauertnt,& in - 
digenaptn ea defcribenda fidem fecutifint, obregionum 
di^antiam. Ouod vero Arabes in eodemerrore verfatifmt^ 
& nonnuUi etiam ex recentioribm ^iUudmirum . , 

S E R I T V R autem PiperispUma adradices alterim 
4rboru(magnacerthxparteiuxta Faufei arboremaut 
Palmam pUntatam vidi) ad cuius vfquefafiigium fefeco-^ 
uoluendofcanderefolet :fotiis raris.mali Afipij effigie^fed 
minortbm, &per extremum acutis^ vtrenttbus,gufiu cali^ 
dis aUquantulum , &folium Betre fiue Betle , cuius ante 
memim,faptetibm. Fru8us vuarum modo racemattm co^ 
hmt , mtnores^ tamenfunt Piperis racemi, & ipfefiuSm 
minor>femperj^ virer,s, donecficcetur, &plenam maturi- 
tatem confequatur, qu£ incidit ctrcitermedtu lanuarium, 
^°^^^^P.adixpufih,nonCofijfimilU,vtvoluitDiofcoridesM.2. 
cap. iso. quandoquidem CoUm radixnonefi,fedlignum^ 
vtpeculiaricapitedicemm. 

piaS^S^ ^^-^^^^^ P^^»f^f»^a^ np«^ nigrumfert ,& eam 
peris nigri quxcandtdum^tam extgua efi differentia.vt afotis incolis 

^J^i^^^-^^fifi^i^^fint i qamadimodttmmmquavuamfertm' 

_ gram,4^ 



^pcrishi* 
fioiia. 



IIBER. I. fp 

gtm »b eaquA candidam fertynon digmfcimuSt rifi cum 

Qv A auiem logum Ptpfr pofert^Umge a&a e^flan' pipctloagfi, 
ta : etenimmn pki. babet pmtlitadinis cum ftipencribmt 
quamfaba cum ouo, Praterea Piper longumm BengaU 
nafcitur , qua regio quingentarum kucarum^atio a yLa- 
lauardiUat^vbiCanMum&^igrumgignuntur. 

P.R E T I V M longi Piperis inBengaUeftvnius Lupta' 
tiiciaureicum femiffe infmgulasuntenai Ithroi, In QtU' 
fbm vero vbiplurimu mgrumnkfcitur , quinq^aureuemi 
fokbantcentettaBraifedabhincqmdrtenniumautquin^ 
quennium , quod i» aliasetiam regbnesimpcrtari^pepe' 
rit^quindecim autvigintiaureisemendafunt. Piperisaw 
iem nigri pretium in centenas hbras eft duorum Luf.tani- 
corum cumfemijfe nataliioco : atin Bengdaduodecm 
Zufttanicisemunturtotidemlibrt£, 

C A N ni D I planta rariores [uta^necritft certis Ma- piper aiboai 
lauar& Ualaca bcisraraMfcmtm, Solet UagnatHm '^"'^- 
men^sinferri : eeemm vtmtur quemadmodum n6sfak\ 
Venenis re[iftere & ocuUribus medtcamentU vsUe ejfe 
aferun^ iquod& Tttofcmdet lihr. 2, cap* ijo, anno* 
tauit , atque vtinam totam Mus phmta bift4^am tam 
VMedefcripfijfet, 

S E p nec Brafma vecakdum , qmd apud eundem Brafin*. 
Dkfcoridem Wtdem legitur , nec Brechmafn , quod apud Brcchmafisr 
Pliniumtlibr. 12 :cap,j. vnqumhUinxegtombi^aMdA^ 
uitautauditumputo, 

CoNDivNTVR aceteauhJaleviretstes adbuc &' 
mmaturi Piperis nig riracmiy^ &vfuiafferumtur. 

A R A B E s c^ ^erfa me£ci Ptpercalidum tertio or^ Piperinem. 
£me conftituunt. Sed Smpnici , mufmodi fum maxtma ^"^^^^'^ 
pars Jndicorum medicorum,figidum Piperfaciunt ^vt&\ 
pleraquealiaaromataquaexcalfaciunt. 
. O & A To s am^omnes Uedicosvoloy vtPtperis can* 



^9 AR^OMATVM HlSr. 

didiloco(quodcalidmefi ^ odoratius ) Ni^mm nonpUm 
fcnbam, nijt candtdiju p£nuria. Simtliternelonirum Pu- 
percandtdiautnigriloco fabfiiiuant, cumprorjusdmer^ 
ftfmi planta, & ntgrum cum candtdo magts conueniat, 

^ ^J^ T E R V M «e quod Fiferiigenus defit,mentionem 
bicfubiicerehbuit eim Piperis quod lingua Malauartcaa 
flpct Caaa- Canara nomenfumpfu. Ejiautem inane , illoque vtuntur 
jxnum. adpituitam acapite euacuandamJentifmj^dolQres.-non' 
nuUi&inCbolgricoquemvocantaffeiiu.luisautemfQr' 
mam defcnberefuperuacaneum extsiimo , quomamm Lu* 
fitaruamnondeporta.tur. 

^ Pipcrts hjftoriam etiam defcribitludou.Romah.Iib. y. cap. «4. 
& iib.«..cap ig.fedpauluium dnoftro Auftorc variat. 

A Vidimus Viyfliponc candidum Piperj & inde nobifcum attuli» 
mus grano non rugoio , fcd pleho , acriore & <Sdoratiore <juam ni- 
grum, Vlyfiiponc tame negicdum. Ex lcdiis vero copioium,fakem 
quod mcdicamentis fufficeret. habere pofTcmuSjfi Luiicani Pharma- 
copoL-E paulo diligcntiores cffent. Inacnuur lamenintcrdum Ant- 
^ uerpjxapud myropolasnigropermiftum. , . 

AHiufinodi raceroos interdui^ cum Gingibctis radicibosrauria 
couiiitisAniuerpis.regprirelicct, oblongosouidem illos & graciles, 
peqaeita farfios vtfunt vuaromraccmL Ems iconcm ad viuum 
exprefiam hicadiecimas. 

O L I M Antuerpiam inuehi folebat aliud Piperis gettus.quod Lu- 
ficar^i^Pimcnta del rabo.-id eft,c*udatum Pipcr appeUabant.-fcd mc- 
tucns Rcx Lufiianus ne legitimum Pipcr aitcrijis inucdione vilefcc- 
m , idampHus jnuehi cdifto vetuit. Erat id Cubcbis fcrefimile, 
pediculo fubnixum cxiguo , roiundum , plcnum , aliquantuiura 
tugofum,nigticaQj,eadem acrimoniaquaPiperprxditum, aroma- 
ticum,racematim(«ab iisqUiracemos habuerunt, didicimus>co- 
hairens Amomum, nonnullipeniipcrperamexiftim3runt.Eiusau- 
tera iconcm , qualem ab optim o viro lacobo Garcro iuniore accepi- 
musLoiuiino , m. d. x c. hic exprimereiuiS. 




AtTEItA 



ALTHRA CAVDATI PIPEaiS 
IMAGO lAC. GARETI. 




DcCubebts. -«AP. XXIII. 

T A M £T s r Cubshis r^^h m Eitropa vtmuTt nijlm 
Conjpofiuombus : attmmn apud Indos inagnus earum in 
vino maceratarum efi vfmaitxcitandam venerem j tum 
ttiam infaodddexcalfaciendufnventriculum, 

A p p £ i;l A-T V R bk fiuSm ah Arahthtu me£icU cniebe. 
Cubcbc^ Qxiabebv«7«?f<» C>aabcbschini:ml404, <>s^^h, 

^^ -r o ^ Quafacb«i- 



92 A R O M A t V M H r S T. 

CuShi- ^^^M»^»^ »<^««^. Gumuc ; i redquuIrM', p&w- 



ni. qtiamm Muayo^ CuDabchini. Non ejt autemnomen 

huicfia^ui indttum,quodin.Cbina nafcatur , quandoqui^ 
demexCunda&Iaoa, vbipiurimusefi.infimdmperfe' 
ratUJ ; fedquoniam Cbinenfes , ^foi Oceanum Indicum 
nautgabant , huncfiudum.quem in iam etmmeratis infulu 
emeram^ cum altis mercihui in aimmarisindici portus & 
emporiatranfuehebant. " " 

Cabe!>ehi- - C ET EKv MfitnilU efih^c plantaMakvul^ri^mi' 
ftoru. • fjg^ tamenjoliis Piperis.fidangufiioftbus^per arbores Ee~ 
dera^auty vt verius dicam,Fiperii modo repenSynon Mjrti 
e§gie,autfoiiii Myrtopmttbm. frudm racematim coha- 
ret, non quidem vt in vti4JoniunQim\ fedfmgulis.gr anis 
exfuis pediculu dependentibus,Fbs efi odoratm. 
Moaa=^o- S I L V E $ T R I s W? hdLC plantay& jbonte nafcens.- 
non dmefttca.neque multt>rumgeneruw,vtifals& Mona.. 
j chi Commentatores in Mefuen fub finem -prim&panis 

difi.i.cap.s6.putarunt. -. 

foafad f os T A N T A autem in exifiimatione efi fuHushic etiam 
pertcrimtur. ^bi nafcitur , vt eum incoUdecoquant , ante qitam efferri 
finant ^metuentssnealihtfatmenafcatur^Hincfieriputo^ 
Vt corruptionimagis /it obnoxim,ciim hk jtum in Europa. 
H j£c a Lufitanufide dignis a(cepi,qui longo tempore 
ininfuUlaoahahitamrunt. 
Spip«°'' ^ ^ ** enPiperisgenm (vtputant nonnuUi) quoniam 
' phrimumPiperexCundaaduehitur, quodmhtldiffert k 
Malauarico. HdUveroplanta cum fiuhu diuerfi (renerts 
e^,mimmaque quantitaj^inic nafcitur, 
^tth sii- p V T A T Matth£iiS;iiluat.cap.s8i.exSeraplonis& 
ucrror.- ^y^^jj^ au5torttate Cubebasmhttaliudeffequam Diofco- 
ridisMyrtumfiluefirem^quemtufcumvocat-.aut Carpe- 
fium GjlenlSedfaUitur. HamcumSerapio,^ltiq^Arabes 
quiinlingua Graca muUu verfmnon ermtya:I>iofcoride , 
& gdeno mbileffepr^termiffm eiitfimamtfyftdsfd^ 

cultates 



tlBER I. 9^ 

^ttltaiesinJtmpMhus a Gtt&cis defmptis , immlrm iott' 
usnttntcs cum lU qmbwspr&dtta erant Indtca medicametii 
auditu tantum iUis cognitA, idem medKawemum e^ihco 
credtderunt.Non ejfeautem myrtum [iluefiiem^clarm efi 
^uam vt demon^raridehedt. Carpe^tum vero aliudejfed 
Cubebis, argumentueuincerepojfem.fi oprn ejfet. 

Lavdatvr. Carpejium fonttcum^plurmumq.in 
Sjiia nafci tradunt.SedJi Cubeb^funt CarpefiUy cur Cu- Carpcfiuai 
hebjcs ex Indupetunt Turci (^Syriy magnoque redimunt^ ^l^ ^*" 
ciim non tnue^ovtipojfent , &pne magmfumptuk Car^ 
pefiur^ iiem Galenus hb.i.de Antidot. defcrtbitfejiucarum 
temiummodo: quam verofejfucis dtpmilesfint Cubeba, 
quu non videt? 

N o N defuerunt , qui Cuheha4 affererefint auft Viticis c ubebae vi- 
ejfe femeniciim vero vtriufquehifiona & facultatesplanh^^^^ 
dtptmiles, taliumfententiam omnmo coniteUant , flura de . 
^isagerefuperuacaneumejfeduco. 

SApARAAVICENNiE, 




* Cubebamm foc»^^(?s in mcroorianj mihi teaocarunt Fagar«, 
biftoriam apud Aaice]anam ,<3ux ferdiifdsm cum Cul>ebis viribjjs 
pncditaed. Cdmigiiarcommodiorem in hac Epi«KBe locum non 
haberem,cuteiusiconcm &^ biftoriarainferercm;Opeixptetium.mc 
faaurum exiftjmaui.ficam bicdatem. 

E s T jta^e Ipagara fmauj Ciccrisarietini magnitudine, co«icc; 
tenui conftans cx ciiisreo nigricante, cui (ubefi: teoue putamcn nu- 
oeum condaens facis folichjoi , & teivtti mgraqae ma^saaa obda- 



CardaxBO- 



^4^ AROKfATVM HIST. 

aum.Inregrr fruftus curo ro agnitudiac tum forma 6c colote adei- 
£m.'i;stfi:ci »jucm noftrx cffi:in<e Cucuiumlndum , Icaii Coccolc 
(iiileuaatc afipelUm.vt pnmo afpedu fatisre,& pro eo fuaa poffic* 
^ii.j^ii: i T huiLisAaiccniiacap.i66.inhancmodum.Fagars 
«ja:<lc{l?g;ranum fimile Cicedtiabens granum Mahalcb , & in con- 
caaiate^iuscftgranumnjgirura ficucScehcdenegi, & afportatur dc 
Sof*le.C,oiloc4c vero cam m ccrtio caicfacicntiura i; iiccantium or- 
diHc , atque ftomachi &c beparji fiigidkaii valem ciTc , concoaio- 
jB.eni^ue iuuarc,& aiuum conftricgcrc fcribic. 

DeCardamomo. cap. x xii i r. 
Q V o D Cardamomum vocantt Aroma eftiUisin fe- 
gtombus pohe cogmium ^ tnquibus magnus e'm vjh eji^ 
Hiiuiseitam niagnaparsm Europam^Afiicam, c^ y^jhm 
euebitur. Quam vero rede ftt iHt tnditurn Cardamomi no* 
inen,alii^ difceptandum relinquo Auicenna tib.^xap. 1 3 5?. 
fanepsculure caput tnftituit de Saccolaa j quod duum ejfc 
«enerum tradit , altefum Saccolaa quebir , id efl ma^ 
gnum^dterumvero SzzcoXzzctgnevytdeft.mtnus. Hie 
tiomimbui cognitum eft vtrunique Cardamomum , (ftm 
Madacis Arabibmjum Uercctoribus, 

I N MaUuar vocaturEzTemdliJn Zeilan En^al , in 

BengaU vero Guz,arate , & Decan^ interdum Hil^inter- 

dumEhchl, idque inter Mauritanos ; nama Gemiltbus 

indigenisomniumproainciarumenaryatarum Dore nun~ 

cupatur, Quji diuerfuoi fummam iUam nommum confu- 

Jionem inter Arahesfmptores peperit (etenim nonnuUtln- 

dicis vocahalis vfi funty alij vero Arabicu) & multis errandi 

occafionemprabuit. T^am quod alterum SerapioSzcco^ 

laa^ alterum Hilbane vocat/nendofum eft exemplary ^ 

Hdditmtaxatfcribendumerut. Etenimfi B^neomnina 

adticiendum volumus , potius Bara dicendum erat ,quQd 

lingm Canarina magnumfignificat, 

N i. H I L igitur aBudeft Szcco\aa.omn^ui Arahihuf 

nuncupatum, atit Saccule Auicennx,, aut Elachi , quam 

igaotufait. ^aai Cardmomum valgo appeUatyVeteribus cum Gracis^ 

tum Latinis pUne ignoium,vt exeorumonumentis coUige» » 

n Ucct. Siqmdm Gdsnus Ub.jfimp.med^Qarddm omum 

W [crthit . 



Saseolaa 

qifebir. 
•Saccoiaa 
«eguer. 



EtremelU. 

Encal,Hil. 

£iachi. 
£>ot:c 



liilbant. 



CardatnO' 
tnum hoc 
vetetihus 



i.t BEB. X< 



fS 



c 



r r 

O 





\^iii:iu 



momum ^nunus 'vui^ 





fif'^ 



9^ AROMATVM HIST. 

JcribitnoneJfitacaltii^facuUatU quam Naftumum ^ fed 
fuaum & magtifragranSyCum quadam amantudim:quA 
omnes notA nofiro Cardamomo non conueniunt , vt expe- 
rientiadocet.Diofcorides verojib. i ^cap.s.comendat quod 
exComageneyArmema, Bo^horo^deuehttur (tametfiin 
Indiaquoque & Arabiaprouentredtcat) eligendumq^ftri' 
bitplenum^jrangenticontumaxyguf^uacretfubamarumy 
oSre caputtentans.^SloJlrum contra cardamomum in il^ 
lasregionesdefertur /equibus Diofcoridesfuu deuehifiri^ 
hit . Sed neque idjrangenti contumax^fiy neque caput ten^ 
tat^neque amarum^nequegufiu adeo acri,vt Caryoph^Ua, 
^enfrT°°^' P L I N i-vs Ub.i2.cap.i3„quadruplexeffe Cardamo» 
f So! "*' njigenusfcribityjic inquiens : Simile his & nomine^ &frU' 
tke C<ifdamomum,femine ohUgo. Metitur & eodem mo^ 
dpinArabia. Qu^tuor eirn genera. FiriSfmum acpin- 
gue, acutis anguUSyContumaxJricanti , quod maxime lau- 
^atur.Proximum e rufo candicans.Tertium breuius atque 
vigrius^Peiustamen varium &faeiletritUyodori5q^parm: 
qui verusXo^o vicinus effedebet. Hoc &apudMedos na- 
fcitur. mc Plinius , tametfi tam Diofioridiyquam ceteris 
CmisvnicumtantumexmCardamomigenus. 

Sed nuUum expr&di^is cum nofiro quidquam com^ 
mne babet , quod^agile effe debetyfiliqua candicante, 
granisintusnigris, 
^^^- S E R I T V Kvero id leguminumodoydtitudtne,quan^ 
dofummatCtthiti^inquodependentfi^quuUgranulainter' 
dum vfque ad viginti continentesjiony vt Cordusin Br.t . 
Diofe firipfit^ GUndis aut Aue&atid magnitudine\ 
£Sr Bvicautemerrorioccafionemprabuit DauusUh 
Tmuianus y omniaperturbans y Gerardum Cremonen- 
fem^interpreteminteUigo, quicumboc medicamentum 
ignoraret , nomen iUt ex Gracispro arbttrio indiditjamet(i 
kgitimum Arabicum nomen inimegto & non mutatum 
rjeU^uiffe pr^fiitiffet. 



£iBEa I. Tf 

bis Caplkonyaut Sth({uafrum priy Cardammo MauriU' '"^' 
ttorHittpropomtiOmmbusmttfimumeft. 

A D ea veio qua Lacuna itbr. ucap.S' cmmentartis L»canx «• 
fuU tn Dlofcoridem fcribk , fatis proterue in Arabss wue- '**'* 
Sus,fic rejponfumvolo: Seq^ eius Melegbetam-Cardamo-ucUgheu^ 
mumelfe Diofcoriiis^fi({uidem ignotafuit Dtofcoruhrne^ 
que Cirdamomum maius coloris efi cineret : vequeiSigel' NigcU*. 
la terttum idgenus quodino^cinis haberi affertt ,quandO' . 
^uidem NigeHa totis his proutnciis non nafcatur, 

C E Tt R V M nonwultufortere^agaboriisqutCou cordume- 
damcm Arabum , Cardmomum Gracorum effeputant-J^ 
auandoquidem Serapimis & Atiicenna SsLCCoh^ Crac& 
efi ignota.y vtifupra diximi^. Quoi veio S accoiaa vte»" 
dum negent^quoniam Graddeipforubdfcripfere^mncon* 
€eio ^multis entm expertmentis comprohatum efi plerifqut 
morbisperutileefe : eoq^ vtendum cenfeoin omnibmcom" 
fofiimihus ArabUt&recenitorumqui Arabesfecutifunt, 

Malagvetam porro,fiue Mekguetam^non-uz^ai^ta, 
mUis ParaSftgrananuncupatam , cumfque ^^^^^opa^^^^^^ 
vfus Cardamomi minoris locoynon ejfe Cardamomum du&^ 
dyquoniamfapius ciimin Hijpania . tum htc in IndAaper» 
contatus eos qui e Lufitania in Ualaguetam profeBifue* 
rant^anifiic Cacolaajwe Sacolaa {quod Cardamomum 
appellamm)nafcefetur,negarumomnes:ruTfus Indi inter* 
rogait an Malagaeta apud eos crefceret^neg^tm & ipfi. 
Deprebendebatamen MaUguctatn ah Auicenna Gora- 
bazbiguc dtci, eumj^ (crihere ex ^ofala, cut Ualaguets 
poumcia conterrmna efi ^deferri : verifimile amem mtbi 
non videri Autcennam^virum adeoperitumibinacap^a de 
eademrefcripfiffe.EifCogttatiombmoccupatoanimotTttr'' 
cammercatoremprofefiione ludatmj in Cocbim commo^ . 
dumreperia^quidiceretfibi mandatum yVt prater ctter* 
mmAta cacoUaa qa&bir, hoc efi^Cardamoi^ttmm^mt 
' (^ ' ■mcriti 



S^ AROMATVM HIST. 

^mmt : qmdmemouit, vtfafdtareran itt altU etUm n^ 

^mibus nafcmtUY. Tandem Regiarum mermm in Cei- 

kn Curator , Taamm vocant , mtbi retutit, tfiic inueniri 

nofiro quidem multo mdusyfed mmus odotatu:r emq.it afe 

haberecomperiMus^cmine{mecmante) exCetUnde^ 

hto, Aceerfitm prmrea in Batagate id curandum lUu» 

firem H^mjzm^cuiufdamKegistnBalagate,nomine Ve- 

rido ffratrem, de induftria me^camentum^ in quo Car^ 

damomum maius & mmts Arabkalingua yprafcripfi , vt 

fonjpicerepoffem : vtrumquemtbi exhtbitumad medica" 

menfi compofittonem.eadem quidem vtrtufqueforma ,fei 

magnUudod4uerfa,nuUa tamecum Malaguetaftmilitldo, 

«Mcolaadc- ;0 P T I M V M autem cenfetur minus, quododorattus 

^^^ efi attero.&facuUatemaim dicipotefi meo iudicio, 

P R o V E N I T vtrumque in India, prafertim vero ab 
Bmporto Cdecut vfq.adCananor,tametfialtis etiamlgcis 
Mdauar,& m laoa nafcatur , mn tamen adeo imofum^ 
nequecorttceadeQcandido. 

Saccolaa ^ Y ^"^^ ^ eiusvfmefi inbiiprouinciis,fiquidemvna 
'"^^- cum Betre (velutifupra diximus) manditur, pituitaL c^ 

!nit&fiomacbiimexpurgat,&Serapiisad}nifcetur, 
Matth.su- V Fals vm autemefiquodMatth.Siluaticuscap. u/ 
wtta crxox.jiyp^ indos etus radke aduetfusfebris ctrcuitus vit ' . nal 

fciquemtubertbus quartindamarhrum.Nam exiiiefiad^ 

mdum taitce , nec mfifatum prouemf ifolo'anteignibus 

^erufio^vtfacihusenafcatur. 

a CorAis iniro.i.Diof.CardamomHm maiej ficas pTopcmodum \ 
ntagpitttdme facit : minus vero Aucilana ramut. Sci lib.lde plac- 
tis Cardamomum meaium AuelbaxgraDdisqualefacitlMatthio- 
hisfiiniUtc^ Cardamomi iconem ficusforma & magijiradioe cxhi- 
i>et:cum tamennihilaliua fitquam Mdcguetafuoinuolucroteaa, 
<iuxfiwe ^nwr Cardamomi vulgaris fiue Saccolaa Arabumgcnera 
exnoftnauaorBfentcntiarccipiendanoncft 

b Pandcaarius eias mcmipifle inucnictur cap. n 7 jn noftris aa- 
tcm cxcmplaribus apad Rhafin faaudracile inucnics. 
■ *NuUam huic fimilem facultatcm noAuPandcaaaj , qttt Mat- 
Gisf^ SUuaucuj cft,cxcmplaria KU>aaftc, 



. ItBBR r. ^f i 

DcFaufcl. CAP. XXV. 

I M p k ohi.fstciunt , quipro Faafei ^antalumrU' 
brumfubftituunt, quodflerumq^ dlioligno ruhroperfimilf 
aduUeratur: e^ enmvtrumque imdorum , vt inSamalo 
dtxtmus. Fiufel vero & minoru emitur, nec aduUeratum 
tft , poterdtquefdcile m Lafitamam deferft cum altis Aro- fxnfA vul. 
matibusyjiaiit Fharmacopoli^ aut M.edici curiofi magis&^^^^ 
eJfmM^adferendimcurarent. 

O i c 1 T V R autem Arabibes Faufcf (tametjicorru- f ^a&i; 
pte Auicenniltb, i.cap. z62. Filfel (sr $^^i\)tum eiiam fiiW.Fafci. 
tn Dofar & Xdel poriubm ArabiCis : itt iialauar Paci ?ac 
vutao^a UolMtortbusvero Atecayquottominevtuntur Lu- Arcca. 
fitani qui m Indiis babitantiquontdm frimhm ea regiofuii 
illti cogntta ■ in Guzjtrate^ Decan^ §ti pari : i« ZnUtn , -gopari, 
Poaz: j» Ualaca. Pman;i» Coucbin^Chzc2Lnu J^tTf^**** 

' Cnacaai. 

N A s c I T V R pltmiiHum in MaUuar yin Gar^4r<2?f Fautciaaur 
(^ DecaupaUcdquatttitatet idj^dumttxatin mavitii^Ut^^' 
fed laudatum, prafertim in ChaUl^quod defertur Ormuz^ 
JOptimur^ ttem prousnitinMombam mfula , quam mihiUotab^ 
Kex Lufitanut donp dedtt yexcepta emphjteufi. Laudatur^^^ 
tttam qtfodih regione ^a^amprouemt, atque iddefertur 
in Decan cum hoc quod tn Gauchiii nafcitur tugru &pU' 
fiUumJurumadniodum^poftquamficcatumfuerit.Nafci' 
turetiam in Malac4yfedtam partta qujirttitate,vt vixin» 
tolufuffidat. item in Zetlan magna copia, fedcandidum, 
quod in eampartem regionis Decan defmurquA Cbtama^ 
luco paret, tum ettam tn Btfnaga. Defertur ettaex Zetlan 
m Ormu^,Cambajia, & in infulas Maldiuas^fiuc Naledu 
ttas.EttametfifcrjJ^atSerap'uiltb.fimp.cap.s4-$.Arab'tam 
malere Arc£am(de medtterraneis locis & magiLt ex parte 
inteBgendum id efi) nafcitur tamen Uudataifedeiagua tn 
Dofar & Xail kcis maritmis. A mat enim bac arbor ma^ 
fitma loca , & mediterranea refpuk , alioqi/t magna cum 
Mgenttafererefur iqmmamfmguHsdiehm eam edut ium 

G Jt 



g6» AR0MATVM HI$T. 

fAVFrL CVM SVO INVOtVCR.©j 
fc maokcsoezeinf tam. 



ci:5<aiUo$>loogaai. 




-ii BER X. m 

jdmitamytumUodis (genus hminumidejtiqtti -4i»,rf MoaSi; 
dm^gmerum Ha^bomedfeSamur) ettam mfuii tdumu 
cum d BetfeabJiment.Jdafticantentm Arecam cum Cae^ 
damoma^furgAndiventricuU& ceiebrigratia, ^vxUaii 

A D M I s c E N T V R Fa ifc^^i^^ ArecA »eadem qud ,5^ * 
fupra Betre admifceri diximus : tametfi Betre caHdum 
fit, Areca verQJrigida &ftcca,Sed & admifcetur Lycsum^ 
qufiniam vtrumqu&gtngiuas copfirmat, & dentesftabiUfi 
ftomacbumrokrat , &vttUeft aduerfus fangtanis rek». 
SioneSyVomitus^&aluiproftuuia» 

E s T autemipfa arborrxSia^ fungofamaterie^ foUis f aufdhi- 
Palma.jru^unucis Mofcbata, mtnore tamen^ aut tugtan^ 
dibfis exiguUfimili , intus duro , & candiiis rubentibufque 
venis rejperfoynonpUne rotiido,fedalterapartefeftUt : qu£ 
tamennots non omnibus Areca genertbtu conueniunt dn^ 
tegttm hicftuBm inuolucro admodum lanugtnofoy&foris 
fubjlauotperqaamfimili DaMis , ctim maturutt , & ante 
qudmftccatusfit. Jmmaturus vero^ftupefactt & inebriat. 
editur autem mmaturusa nonnuUiSy vt,veltuitemuletiti, 
dolorumcruciatusnottfentiant, 

S I c c A T V M veroftuaumftc parant. Contufam nu- ^^f^^?^* 
cem Faufeimtenuipmaspdrtescum tycio,&folio Betre, vAu. 
cui exemptusfit neruusjnafttcant,veluti in Betre diximus^ 
dr prmem faliuam^ua cruenta eft,expuunt,eaq^ rattone 
cerebrum & ventrutdum expurgant.gingiuas , & dentes 
Jiabtliunt, Votentwresex Faufel ,Ljc'to , Capbura , Li^a 
aloeSy& Ambm momentOyformas orbicularesjiuefafttilos 
componuntyquosmaftuant. 

, ScKiB I T SerapioBr. fimpBc. caf* ^4S.excaU 
facerCy & amaritudinis particeps ejfe. Sedcum degufta» 
uijfem , nuUum calorem deprehendi-yVerumcum m^piS-' 
tateadftriSoriafacultatepra^umeJfecompertltaquei 
futitau^Serapimemhmc Arecamnonnotetffe,aut^tnoue» 
ittji&ammm^m deguftafe» „ 



T»^ AROMATVM UiST. 

* ' beoy qm maxtmo cufucceffu w htkojis Mpiofiuutis vtarr 
S>£dAnanumidmibibxQenusfuit^ 

* Nacctn Faufclccro faouitegumeDionpbjsaliquanio coinma- 
f »icacic Pctrus Coldcnbpcgus Piiaaa*copoia,yir crud;ius.& rci het- 
.,.-..: .. oiriaipcritu». ,• - ",,;'/■ ." ' ' 

r K y B N i Y N T V ^ interdura aliar nui:cj oblong* ,qux Fau^ 
eum fuo inaoIucEo roa^nimdine ^^xant.pr^dara;,&; forii nigricaa- 
«cs,.qua:pecmedium waas Naccm mynllicam mirum inniodura 
xmulantiir fotie F^afclgcnuscrunt, autaliqaid fimtle. Scdciita 
dumtaxatvecuftatc extiiccas v.dcrelicuerit, degpau& tempera- 
Bicato mbil pror.nnciare poffum. Virmfquc iconem cxprvffimus. 

M.s M. I N I V etiam Arccx Lud.Ronaan lib..iauig j .c^p 7.1^ buc 
xn.oqum;£derei\jcuerunc(derege&:magnatibujvrbis CaiecuUo- 
- «(uuiir ) fruaurax^utndasr. cui ife^/Wo < F<«ul>l intcUigit) nomen«tt 
Irluac mutitarbor ^y^dw noiiunc, P-Imx no abfiaulis,qu3 caryora^ 
gigair, &confimiIcs prodncensfiuauj. MirceiuJniupe.coniruas 
Ottrcariimconcbas ^alcs ialtar.HiCilie. At ridiculii cilitquod idcm 
hb. 4.cap i.fcribit ( qaoniam quz famtatjsiucnd;pcauiaeduntur 
prareac:3imum tff vcnenum alTc-at)aiiI caui.ampi.ftca fubiicerer. 
At5auanas,ini;jui£,leiho tradituruse Sairaoisqiiempiain. »dfe ac* 
ccrfitum cui moBimminef.nudum ^biiiSacrecomQdiit.moique 
edit nonnuilos ftuaui,r/w/a/w voritant.iaitar nucis^nyrifi.csiman- 
Oiteuam quzdam herbavum toiia, modo fr.ali Ailyn) , ri«>ieL no- 
mmant.adduetiijB attrwarum conchammoftrca; calccm»ii r-uique 
cunaamandet.-^do rummat. T;.cdera in eam; quem cupn occidi 
expait, afpcrfo^ue co, concinud niois fubfe^^uicur, orafcntaaeo vc-* 
nenovitamperimememamvbiinhomincm.vtprsmifimus cipuc- 
ntcontntavencna, iaitamedixhorx fpatiumpertufas vckenoin' 

scrram corrueasciH^tanimam.H«ciUe dc Soiuao Cambai» oucm 
paiif icuiubaJisveacGpalticra;. *' 

DcNucehidica, cap. xxvr. 

^lnuindi- N V 1. 1 A M atbarem vfthm bumanii aptioum inue^: 
miputo y quamfit Pulma In^ca.veimbm Gmu^quan^ 

tmiionmsoyincagmta^ ^ Aifahtbusfeu mgle^a^ qui 

paucajidmodumdeeadefctipferunt, 
lau^alindL A V I c £ N N A ltb.2. cap,$o6. eam vocat laufialin- 

dUquQdi^jicemludicamfonat: Serapto bkftmp.cap. 22»^ 
jualnatc. 0" Rkafestib.^.de remed, cap.z arbqretpfam laralna- 

teMeft-^^Atboreniicif&ram. Vocatur autsvulgo ipfa arbor l 
Maro.Na- Uuo^&fiuctm Narel, quodvocabulum Narelcommu^ 
Teng»nur5. neffi Perfts & Arabibus : in Matauar arhor tpfaTea., 
T«Bg4. gama?ap,j^«5i» Vfi\viatmi^T;^tt%^,fedyttidU adhitc 



L! BER I. 



10;? 




C 4 



J04 AROMATVM HIST. 

IT' &mmalumBtm, d-Go^ Lanha : tn Malm, arhof 
Tacaa,Ni ^^nc^^ >tp(anuxNihot .cuinos lufitammmen CoquQ 
iioc.^osuo. tnd^^t,^,^ ^ ^j^,,^ Hlaforammum vefiigta,quibus Cwo- 

,pnhea,aui altertu&fimtlu antmalu caputxepr^fentat, 

•Naci,indi. A R BOR eBv4<i, wagnitudtnii , fitiii Pdmaaut 

«hutona. Arundmifimlihus .aUquamulum tamenlatioiibus: jio' 

rfCapnea,wateriefungofa&feruUce4.a^adetarsno^ 

fofol9& mart vtcina^ vnnmeinerraneishmdfaaleftt 

repettre. Seruntur ipfa nuces , ex quibus enat^ plJta 

trunipiamanturi &paMis anm adolefcunt &fruclifetdt, 

punt, pr^fmtmfidiltgmtercQUntur, Nam hieme.ctnere 

^"i.mcore(onlpsratvolunt,aftaieaquartgari:More^^^ 

tamm euadum .fificmxdificiapangantur.quia videnth 

fordwui & Uitogaudere. 

M A T E R I c 5 ligm.cumfitproceraMplurimapet' 

quam vttkeff, tta ^t tnterdum tn Naleiiiua t^p]a(Mat- 

diuam viilgo,vtdiximm, vocam)exhacarborenauesfa^ 

brtcentur,atq clauU, malu, velis & rudsnttbm armentur, - 

o«a. Ix ramisqmin MaUuat Olla " appeaantt^rjumadsum 

te^s^ & nautum tahlata & openula. 
?cnera'^"''° f ^ ^ ^ o kos arboTcs hi duo genera diftmguunt. aU 
^ura. tem entm firucius ferendi caufx feruam : aUetum cmx 

Oxraqua. ^'<^''^f*<^' '*'•'•'> '?«^ 'fi ^^««'w '««/«^ - hacautem deco. 
aa.ab tncolu Orraqua vocatur. cara ver)f m hunc mt^ ■ 
dum cogttur.Pr£ciftstami6,vafcuU ailigantur^ adliqufiJ 
rem , ^uram v^cant.exctptendum : quem vt ex altimibus 
rarnii coUigant , arborem confiendunt aptatu ad pedes 
fon}pedtbm&UqueU,autfafciUvinculifueq;ti!mfdamar^ 



hmspertnteruaUacaBgantes. Hac Suradematuraqua 
^dentumodo,vtnum^extrahituraqu£ardentiperomia 
Jtmtle, vtettampannus Hnetiseo.madefaamnonfixusar^ 
deat^qumfiaqws ardentiiminam foret. Vocaturautem 
M^tmmbic^uorHh,U^fi,nos:quodreliqmmefi 
^'^^^"^^^m^-im^fftifimuif liqmummem. 



tiBERi. r»s 

E 9ura y^ISura { ita emmponuncumdum efi)amequam 
exJi'ilieturmfolata,fit acetumfatti ittterdum aere. Sublato 
ptore vafculo , (lyulnm in ar^efaSium adhuc Suram 
expUetfyuatur ea^&foUfafiuvel igne denf4ta,faccbari 
modo coit; f4jagra vocant* . Optima cenfeturquAitt^a' Us^. 
lediua inftdan^citur : etenim w» mgrtcat veUiti qusm 
aUisregiombmgigmtur, . 

T E G I T V R nux adkuc recem tenero admodum coT' 
ticeyCinm>dumgufiAturyfapremreferme.Conftat 
tenera valde &dulci meduJLhqm infe conciufam aquam 
ftauem &dulcem habet» &fafitdiu»onparientem,mul^ 
io^ iempore duxantem. Quanto 4titem recenttor efinux^ 
unto em Uquor fuauior , tum etiam medim cortex qui 
4mygdalufuauttate noncedityeditur^ a nonnuUis cum ja* 
gra, cuiuspaulqante memimmus * ^* cum faccbaoi aut 
ex: eotrito Ucenipjimitur tCum qu^ coqukux Ork^ noA * • 
minmfuauis quainftcum la&ecaprmodecoB^eJfet i aui ^ 
ex boc&^uiam quadrupedumuecarnibusedujiaparantttr 
CariMfla rmmupata. Uatmior verofaManux^ contmeP ^^ 
quidemetiam liquoremyfedMnadehfuauem vtpnor,,^iU 
quemterdumjfefcat, c-^in: - 

N V. c B sifi&recentei ftcc^;atq>fupermi cortice de- , 
Uhrau & confiact£^abindige^u(2£iipiz vocantm, deue-f cogca. 
huntm^inOrtuuz.^Balagtute^afiMij^regtoneSyqt^ui^ 
vninore copia nafcuntur » quhn vt exficcari pofitntiaut m 
tasprouincias qua bis omninocjrent, SMauesfunt , ufqus^ 
vtimur tamquam. cafianeisficm^^mmes muUo funt 
palato^uam qu£ integra, in lufitatttom perferuntm. 

£ X iifdemfiagmentisfiueCopra,limvj4tfiimum oteumoimmt^i 
wagna coptatorculari exptmmmt uon modh^adlucemas ^°f **• 
vtile , fid etiam O rizjt coquenda aptum, J>upkx mhex- 
frimitmepthknuc'ibmoleigenus,r 

WnjfU exnucibus recentibus eontufis ^aSi^afitfa $i*!!f^ 
AqMafqtttmmptffi! oUum aft4fispenmat»Mocfttm«t ccnti. ' 



J9€ AROJ^ATVM HIST. 

sifurgxniumexmrnetmeMrmlum & me(!'ma: pur» 
^atenm teniter &fnemx.a : multt Tammndotum ex^- 
frepamm addunt,quod&vt\le medkametumejfefap:m 
fam expptus, Si boc oleom 'tnteUi^uat AuicehnaUbr. z, 
-iap:sj>6^.& Sera^&b.ffnp.cap.jjS.cm uiVutyropra'^ 
jaunt , rt^e fentttmt mea fememia. in eorerhjulluntur, 
quod ventrem m}msteniredieant,quam butyrum* 
ow e)c Co- Altervm genus olet td efi , quodfupertusex Co» 
gMfiicuia- p^^ exprimidiximus. Idprater wn dt^aifaeuttates, net-^ 
m admodum efl vttle. Siquidem magnam hutm vtiltta^ 
temquotidie expermur inneruorum contfadiombiu c^ 
mtkulorum dolortbm antiquuiboc emm inunUum agrum 
cup£grandi, qua hornmem capere pofit , impotiimmjbi' 
quedormtre & quiefcere concatefaciumfinimus t wagno 
eumadminicuio. Anverh tumbruos enecet , vt fcrtbunt 
. , Amcema iom iam cetatis ^ ^rapw^ nondum expertus 
fm* Quhd vero ipfanrnucem eadmfacuUate praditam 
fciibant,nonmodoratimiconfonimtnoneJi-^fedtpfaquQ' 
nSana e^q^erimia ^amfefitfmum eft , etm efu Iftmbri- 
iosgenerdii.i»S£rapimu amemltbr.fimptic. cap.22S, 
Manarua- fententiam facite {encejfero.qui ManrarQf»gc(^»m ^»- 
^^* tiquum Mefuen ejje atr ) du&oritatefietus ^nucis buiusfi - 

ueCacci^fu aluiprofiuusafifiiauiior tfi. Mienumenim 
aratiene.mn efi ,vttpfanuce , qua terrefirium efipar-^ 
wm , aUtum fifii ; oleum verb , quod tenutam & derea^ 
rumeftpartium,ventremfubducere. 
Ueaszei* N v t L V if autem^teumexfiiUat ipfa arhor^feddum' 
'^ taxai exipfoCocco exprimitur : tametft Lacuna Com. m 

Diofi. UL I . cap, 2 p . fcrtbatitt ea opinutne quofdam effe, 
vtcredam ^tceUoieuin^quodex bac l^dmaftillat^Diof' 
(oridiseJfeElcometi. 
SfaoaaeS. C E T E R V M dupUcicortice mteptUY hscnux. Bxti^ 
c*ifo. ntm v^ofa matertecompa&m eft^ex quafit Cairo UalO' 
uarUmMm^hasmprQumymagmvfmtlilm&exet^ 
- 1 rudsn* 



fudems* &fanes ^auibuslfeeejfarijfimttqm me^rtipti 
mansnt inaqua tnarma, Ex eodsmfiupx hco naues ohtu • 
tantHracftipantury ipfts^ adehjiupis pr£jt4fyqyhdputfe'<^ 
dimmittus^t obnoxius , & aqua marina wi\mm tnptur 
denfedr^ . N«fi<t certeexhac viUofamateriefimt guUa^ 
ViperfuaderenolfismtitttrLdcunaComm. in Diofc, Ith.i, 
capt4i. Exputitmineillo interno & pradurovafain te- Va^c^ 
naiortm vfum tornantury^ etiam carbonesfiunt ^urtfa- ^°^- 
bfisperquam vtiles.SedeavafaparalytKoSyfitndel^tbant^ VzfcuUcit 



Cocco oaia» 



mnime iuuantt vtputauit Sepulueda^ & vulgo Lufitano- ^^^^^^^ ^^^ 
fumereditumefi. i^amnibit huiusfi-uSfusnsruisfalutareinu^. 
eft ,p7dtter oleum , dequo pauloante : fednecipfitncok 
hmufmodifacultates tahhus vafcults tnbuuat , necquif- 
qnatnprobatmduciormemtmt. 

S E p mmme pr^iermittendum putaui, quedkarum paitn«inai- 
regionum incok ifiatumpdmarum ^ermimbus veffantur: «* gerni«u 
gratiwa emmfutpalato^qua aut Caflama moUes^authu^ 
miles Palma^ quas vulgo PalmitoSiUah Cefagliomvocat. paiauwj, 
Qm autem vetuflior e^ Pdma , eo tenerius ^ deUcatius 
feimenproducitM eofubiatoperit Palma:bincfit, vtqui 
hmufinodigermeeditynoimmerit^PalmavoYaredscatttr, 

N V N c (upereft , vtdeCoccOjqHm^M^ua^ap- Cocce^^- 
fe}lant,aliqi^fuhticijmm: "** 

L A V A T V R hic Coccufitaiit b/tc nux (fedprxf^rm 
tim eiui medktta) aduerfus venena ah ipfis^arum mjuU^ 
rum incQlii. Et a virisfidedigm accept^ad coli dMmSypa^ 
ralyfm^epilepfiam y aliofque neructumaffe^usfe vtilem 
finfiffe: acoliquidem dobribus , qu&d vomitum excitarei-^ 
abaltisverQdgftiiidin^w immunesreddiagros , ftaqtum 
inmnucibus (adte^^mfduUamommtt^jahqttamcfyucoii- 
feruatam ebiberent. 

S E p cum nm fitn id expertt^ , tnhimfJeihistrdm, 
2i:iuUatnautem,pertfulumfac'ten(b,occafonembalfmtqiia4 
p't ma^tmi^Mmfntis ftnumjacuUatu tm mibipet- 



Gocdie 



'** AROMATVM HIST. 

pd£ &muUaexperlemkmmprokAtafunt, velmifunt 
Lapu Bez.arMeriaca, Smaragdty tenafigiUata.&alU 
plera^ mdtcamenta (de quAus fuo loco)quam recemibm 
fnmmq^cmu, liaquodnomuUtdicanufe hutus vfu com- 
fnodumfenft(fe,an tdperfuafione & tma^tnattonefaaufit 
fgnor€;ktncpvtmhtla§rmanpofim^Sedftquidcertiu& 
cum tempore naciusfuerofememtareuocarensnpudebit, 

N I G E R efiaatem butusCocci cortex , o" nitidior 

^^^^^■VulgmCocc^.figuraoualimagnaexparte^necitarotunda. 
^ivulgarts.zmedullafiuepulpainterior,quaficcatadura 
eft admodump- candtda,, nonmbtltamen udpaUorem in- 
ctinans.infuperficierimofaeft &valde porofa^nuUofa^ 
pYeexceJlem. Dofisvero eft bw.mmeduUa adgranade^ 
cem , cum vino aut aqua., pro morhi ratione & narura, 
iNVENjy^TVR tmerdumtftiCocciprdigradesadmo^ 
:, dm,tnterdumettamexigui:omnesautem inlmuseieai. 
V V L <5 A R I autem fama accepimus , infulas MaU 
.dtwuaUquando cominentem fuiffe , fed iKundattone ma^ 
rtsfubmerfum , bas^inflilasjffeiijje^in qutbusobruta ?al^ 
mffuerm,qu4 hsCoccos pmulfjfm , qui terraindura* 
tiinbmcmodumcon^kimtur, Stntnevero eiufdemge. 
'■ ^^ris^cum napjs , fACtle iuitcmnon potefi , cum bacie' 
*if^ fismofo^a am arboris truncum viderepotuerit '^ fed 
fohcoccimtttm eiiciantur nunciini conimcitm , »0»-. 
^tmquamverQfinguhfepaxmm, Sed hos nemini coUtgerg ' 
iicet y mftcum capitifpericulo; quonu^m Regts ejfe ajfe^ 
rumquidquid emariinlittus eticitur : qua resmaiorem 
auBoritatem huk nuci conctltauit, Exin/uur autem. ex hU 
CoccispulpafiuemeiuUa ydmdeexftccatureademratio.^ 
ee quaCopra , atque indmefcit eoquo venditurmedo : dt-* 
£eresejfecafeumomUum. 

"^ Hoius «boris df fcripdonem cum alij , tam Ludouicm Roma- 

aiMhbr.i.ca?.i6.&Iofepbuslnauscap.ij7 &'-i3g.tradideraDt, 
^ 5.cd6: StrahoGeographix i6. hums -pslmx mcminit: quarc faiia 
rouarinonpoffamcoftrum Aaaorero.qaivcuhbas Grxcisincog: ' 



X.I B£R U 



t*9 



^p 




^yi^ugiemim 




#i# AROMATTM Hrstr 

nivam dicultaiieitcborcm. Sic enim habct Strabo : esfet» vcro ei 
PalniapraEbct;Cxea.cnimpanis,mcl,acetum,&oieunifit, & ufij- 
Ita v-na . nucieis pto carbomous fabj^crran j vtuncur , qui in aou» 
aacerati bobus & ouibui m pabul^lQi^ncuf. 

a Nuiijaan» m noftris exempjaribiu hucaddudos Auftorcs larah 
iMr««icminifi^comperio : at Nercgii mcminertuic, qucinadmodam 
& Pande&^rimcap.56f . 

^Ferdinandu» Lopeziib.i. Hiftorir 'ndics, Oi/dydcat,no Pain:* 
ramo- ,fed ipfa folia,quibus infcnbcrc folct indi rcs racroorabilcs ,& 
inftruraetapabUca.Refettidcm,t1mUiOii2 feu foUo, Atabiois ciia- 
radenbusitifcriptamfuifrecara cpiilolaquaoi Rex Caiecuc ad Lufi- 
tamj R.cgem Imanuciem dcdit,cdm ed prircu «ppulerunt LoStani. 

Itiuaftje porro luat Aniucrpiar.i paucoi antc annos cx India ir.cc- 
«es magni4foiiorumnucisIndiC2(vtafi"c:rebant}fragroentiSsniio- 
luce : cubitalia crantea tVagmenta aiic anipliova , ctaifioratamea 

3uam vt quidquam his infcrib» commode poflet : iiara et^i pcr me- 
ium apcrtaclTeat , interdam bubaimi corij craffitu dinem xqua- 
bant , Ixuia %v. imquc & perpoiita ^ aciouantufn ex fragmentoruia 
magnitudmccolligere iicebat, ijuaternos autqu;no.s cubtoslongi- 
tudinc , binos vcrd iatitudtac fupcraucrant, ita vt non incbmmode 
ardcs& naacs his legerc , &:veia concinnarc.carumrcgioaumin- 
colr, vtnofter Audorafferit , poffiat. Eiusfragmecumpcncsme 
eft i Goilelaio Andrca Phatmacopceo Aatuctpienfi inrcgcnimo 
oaifei donatum. 

tOmncs radcntes & fanes naoticj dnetariararaRegiarum Vlyf- 
fipoikc coafeai funt ex viliis Goccorum fiue nucum^przfc^tim vcrd 
carumqujc inJndiam nauigant. Sedetiamcxiisviiiufiuninodofa 
cingula , rr.agnoin viu omnibui fere tcnuiofis fortuns muiiercu- 
hs Viyfliponc. i . " 

d Vidimus vafcula ex hoc Cocco dc Maldiua confeaa Vlytepone^j 
tum aliis locis , oblongiora plerumque quam quac ex vjjtgan Coccd 
parantur,& nigcioran.tidioiaque. Sed & ipfam raeduilam ffccawm 
VlytCpone venalem rep^rias.cuius facultates roiri6cccxiollai,ataae 
omnibusfere aisxJpharmacispixfcrunEiean q obcaufaTn maWutxi 
cius pretiuai. Quim verd paroffii fidei fit adhibendum huiuimodi 
fabalofis U comtnenticiisflcaltaobos, AuaDrnofierfaiisdcclatat 
Nonineptcfubjiciend* hicvidentur aliquot Auellanatumico- 
ocs curo fui» dcfctiptioaibas. . 

Priorexigaaeft, rribus latetibu» elatioribti$,atqdcitideix^^ribu$ 
foraminum veftigns.vt» Nux Indicafeu Coccas.confpicua viliofo 
ouodaminuolacro, velutiFaufel fere.teda , nucleum coniinens 
aulcem,renai candicante mcmbrana inclufutn. 

Altera poUicari eft longrtudine. daorum verddJatoram craSItie^ 
uifer.orcpartefe{Ghs.rugofafcab,-aae & cinereai fapemaaatem & 
«mmcntiore parte Ixuis fat^ufi^aecoloris, ica vt animalcdiam du- 
lo conoteaum videatarrprxgnam eft, & ahaibcontinet. «uicfer^ 
fimilegcnusinuenitarmiiius . «JgtKantcqaccolorff , quod a Mai- 
tbiolointerfadicasAacIlanascxhibciut. 

Tertia ab atppUffimo viro Corthufo mihi nomine Meheobethen» 
BOifra.qasmuis non admodam eius dcfcriptioni coueniat & ootiii» 
«50£ttmi6ttKwiamampIeaendaccufcam,qui iatct vngaeijBiM au • 
m ceii'* 



««s tefmmttpollieeai tranfuerfum ionga eft,fortna triangQUri, da« 
lOfjuc & ligneo puumine. fraaaHc»ceiiula»habei, in<ieib««Ba- 
«lctts obloogus alous dakifque iaocnitu:. 

Dc Myrobalanis. ^ c a p. x x v 1 1. 
Manifestvm efi.fieqtie mofcoii'uiem,neq.Gd' M^jofeaU- 

Unam.neqm Pltmm , nofira idjrobaUnacogmuiJe^^^^T»»^^^. 
eoru UyrohaUnum pUne ahudepy exqm vtdclka eleum cogai^ 
adpretiofa vnguentaexpTmerent.yiVfo:S:AXaiit>senm tdem niicixco- 
fonatGr£ciSyquodNuxvelgknsvnguentartaLatinis» tum. 

Et quoniam Auicenn& & SempiOfti*mterpre$vidit 
hac noftra quodammodo ad gUndis formamaccedere^ut' 
loiuduio UjrohaUnavenit y cum meafententU Pruiut 
(quibu&ftmiltafunt)meltusventpt. 

Vo c A T ea AuuennaB.2, cap,4$^.T>t\c%i : ^i^ J*^^^* 
etiam Serapto, lib.fimp.cap. t &7, tameipMrarisrumvi a€vk,<^' 
tio Halilig corrupte legatur. Omnes enim MeSa Arabes ^ffj^^ 
mihiafirmarunt.omnia MjirobaU*t^Oe\ep vocari. P^- g?*' 
(uitartter vero fUua skzhi.lnMcafiue ntgra sSszz^quebuU 
qucbulgi, leBerica bclercgi y & emblica etribclgt ,ftih 
quG nomine haudquaquam notafumh^fo^etma Aui* 
cenna^lib, 2,cap. 228. & Ueftu , defimpltc. medicam. 
furg, cap. ^.fedfub nomine $eni , vt patet &c Serapione, seaL 
qui Seni , tenmpmo corticepraditaepfiriba , qmtno^ 
taEmb^iscontiemt. 

S VN T igtiur in vmuetfum qmque gorum genera, ^'^'^*^ 
ifuorum nomina magna ex parte mutuati fumus. ^am ^sa. 
efuodgemts quoddam Serapio Damafcmum appeUat , f»>- 
UMhobcis morbU perutile : idfaeit , non quod in Damafctt 
proueniat bicfudus , fed quhdbim: exlndia MjrobaUna\ 
Indaehdeferrentur. 

Et quamuisukmSerapioBr.Jtmp.cap. tcj-fcribat^^'^^*^ 
Seni cognmtnatagenus effe oUuarum, tamen errat(quod 
pofe^ustMum votoyatqueeierrorisoccafionemprabutf^ 
fefredOiqmdmbkcafaUataacetoconditAedantur, 

' Fallvn- 



tiz 



A&OMArVM HIST. 




2^ bmmi 



eruxu 




y{ft,camda^ 



JiJ^ncniouak 



I. JBER I. ii^ 

FAtivnTVR mtm tam ij qm omnia Ujrohaii' wyrobaia- 
noTumgenerd in eadrn arbQrenafiiputat , quam quifia-. bor^Twt» 
ua&quebulatantum, Nam quinque funt dmerfa arbo- ^* 
rumgenera : ^ y quod magts mireris , in regionihus fexa^ 
gtnta aut centum leucis inter fe dtjtatibustiafcuntur. Pr^- 
ueniunt entm nonnulla in Goa & Bmeala ^alu in Mala - 
Uir& DabulUt&tortgno Cambaiaquatuor eorumge» 
nera inuentuntur.qaebula vero in Bifnager, Decan, G» - 
Xjtrate^&BengAla. 

. C E T B R V m: quatn Lufitariuna ficca deportantufi 
magnaex partefumptafmt inregione qua eft inter Da- 
bulc^Cumbaya, tiamexperkuttacompertumhabemu»^ 
bosJruQuSy quor regio feptentrionimimaTproducit , minus 
putredtni obnoxtos ep. Inueuio autem apud eos tria Uy^ 
rohaUnorumgenera (ipfi vocant tre$jpi€ies) quorum vfus ' 
e^i/i purgaiiombm leuibus & BnemoUftia, bQrumptp- 
mumgentii^quodrotundumeft,(^bileptpurgat^ indigen^ 
*rarCj»i^iiriaEidqai vocant^mbis funtflaua : aberum Arare.Ariti» 
genusiincolu iciAnmXtdi&um.noftrafunt Indka fuei^ R^raj^ual*. 
grauertiumgenusy Gotirciimoliimncupaitm^tHudumt Goum. 
nohis beUeruafupMhepula vero noftraquspituitam pta* 
gant^ iBis ^rszcsLappeUantur. Hsc funt quatuor Myrebar 
Unorumgenera^ qu£ iUisfunt in vfu medm. Kam qutm^ 
genere^. ^mmlc iisnuncupato , nobkvero embftcadi^o Am\ide^ 
( tnmetft apu4 eos reperiatuf ) mn Vfuntur , nift denfandis 
coriu.Rhoiscoriariorumloco, ^atrantentoccnftttendo. 
Sunttamen etumnttnnulliquimvtriMusfefcuntMxxr' 
citandctappstentitcaufa. 

P o R R o Arare rotundumefty&SarMfoiiaprofert^ Mytobai»- 
Acna^ie foltis eft minutm incif.s,palmm tongis.Rsz^- ^'^ ^ 
nualc o^agamm eft^&foliaSalkifimliababei.Gaxifa^ 
. liisejl tauriyfed pailidiorii>us(^/ubdnericiU. Arctca W4- 
gna funt^^roiunda.oblongiaratamendum od^ffeBaitt ' 
maturitMm^erttgntrunti&angtilofaifo&aemFerpcd 

k . "^ftmiUi 



i14 AROMATYM HIST. 

*fmilia. Suntautmfin^uU arboresPrummagnku^nt^ 
mneic^filueflres G'^onunafcenuSinon domifiua. 

Cv M AUtemgufittfintadfiriftgeHte&acidOiSorbo^ 
rum immaturorum ptodo , exfirigtdorim & fHcantium 
(Ltpejfedixerim, 

Pr.^?arationis modusapud mdosnon in" 
t^jluit j vtpote qui iis non vtantur purgationis , fed adfiri' 
dmisdumtaxatgrafia.Kam fipurgare velint^ eotum dc" 
(0^0 vtuntur , &maiore dofi quam ms in Eurepa. Solent 
mtetniis faccharo eondnis vtimagno cumfttcceffu , nec 
i^mfquammedkorumvfuifiorimfamamvnquamefipe*- 
KuUtdtm. Cbepulorum ^ autem maior efighria: condiun* 
tmbdc in Bifnager, Rengala & Cambaya tfiaua ^ Jndi» 
u^tn BAtecda& Bengala» 
A^iuaftuii^ . I visE oegoexbUimmaturisfitBaticiumUquaremor» 
lici» ii^yro- ganiselici,quempofifumptamaiiquaconferuamadfiritt" 
gentmpropimyi^^rupisadmfceOyfiquandoopusefi, 
Flaua & EeUerica prxfcribere foleo initie menfi , its qui 
^ autaluiprofiuuiOyautfiomachinlaxationeWerantUaU^ 
hus emm conuetnt huiufmodi cibus propter adfiriSionem 
(um pauca aciditate coniunctam. Praterea immatmorum 
Myrobalanorum fuccuWt in akiprofiuuiis apprime efiica- 
(emeffeexpertusfum. 

4 Chf pulorum atborcm apud Bituriges Gallorum tsucQiri intcl» 
lezerarr),& huius folium indc allatum dono mihi dedit D. loan. Po* 
jShiusGerm. medicus, mih4 amicifHmus: vcrum id Petficxfolioii- 
mik noi) efi,red Pcuni aut Cerafi foiium potius ^mulari videtur,at- 
^uenihtialiudefl^^pofteacompcri, quamPrunigenusmihi i.-Ra» 
riotum ftirpium lib. dcfcriptum. Omniot verd Ivfyrobalanoium ge« 
nera,vt tn officinis inueniuntur,expreiCmus. 
b ChepuU ranuit ad nos adrcriimur & non nifi dura & male con- 
' ~ ' diu. Emblicavcro copiose reccntifitna & opnm<^coadita tnuchua- 

tut Antucrpianj. 
' RefertFragofus, insoua HKpania fruAum Dadylorummodo 
nafci t/Wj nonune , Myrobalanis£auis aded iimilrm , vtplcrique 
CBndem e£[ccoiitedaat:pr^aha nalcituratbore, vt vix col%i pc^t, 
. niiiprxmacurasrpontcdecidat. 

Sed quando<]uidem in Houor mentionem incidimas , tneminit 
•tiiacboris Houo FtancifcusGomara, in <?enerah IndjatH hifiQii:^ 
cap.^7.^uae aa cadem Sx susn fapciioie^iis difccpii.dum xciinqHo. 

' . HOHO, 



tlBER I.' tiS 

Hovio,inquic,aibore&przalra& puula.fanam rmbramprxbcas 
Cqua de cauia, cum Iiuii, tum Hifpani poctdks fub ea , quim fub aiia 
<juaussaiborezecabaiic}excuiascacam)nibas SCconice.odoraufic 
aqua ad cruca roborandfl,^ fucandam faeieoi «vulis:eteoim cucem ^ 
conftringit & deofat, in qucm vfum bainca fiaocex ea.criam itincre 
defeflS, falatana. Eius radice valaet«ca«mulca aqua manat potaj ap-v 
ta, frudu flauo,patuo, & pu!p«parum habence .fsdofficulum infe 
tontinenre fatis magnum.lalabtii eft isf;a&us,&. facilisdigeflioais, 
fed deotibus moleftus & noxius,ob iibrarum copiam. 

■ DeTamanndis. cap. xxviii. 

Medicamehtvm omn&us cogmumfunt r^- 
m^indiyqaantfibrem nuUum adultmum norunt. 

N; A s c V N T V R muUis ladia locis yfedqut montofis 
j& ad Septemtrionem obuer^prouemunt,prdferttnturt^ 
diutiusmorru^ti maneni ; quaUs Cmhaiete & Gusjt-^ 
rategtgnit. 

VocANTVRw UaUttar Pafi,i» guz^arate Am- PuE.AmU» 
hilUquo nomine reliquis Indis promnciis notifunt, Arabes ^- 
T2Lma.rindiappellattquaftdicas.Palmulas Indkas. Nam Tamatin4fc 
T3.mu {quodomn{busnotumefi)eorulinguaDac}ylum 
figntficai. PalmulM auiem vocarut Arahes buncfiucium, 
nonquodeius arhor Palnufimtlisfit -yfidquoniam atiud 
nomtn magis aptum non muenerint, ojfuulaetiam infe 
(ominerecon^icientes, 

A R B o R^/ fra^dni^aut TugUndiSfCafianeaue am" Tarijariai** 
plUttdine, materiefirma^nonfungoftfue^ongiofa ,ramis ST^^ 
foliis ornatis muitis minuttmq^ inctfisypalmi magnitudtne: 
fiuctus in arcm aut S^ti ittcurtn figuram ^ormatur, 
Huiusimmatnrimtexvtret^ficcatusvero.cinereusefiy^ 
facile aueUitur ; nucleos intus continetfattuorHm Lppmo* 
rummagnitudme^qiiodammodorotutidos.fedpUnos^celo^ 
refuruoi ,fed Uues\qmhu& die&is,pulpt vfusefi, qu£ len-^ 
ta & vifcida eft» SediUud obferuatwne dtgntm , quoi big 
fiuQiis in arbore adhuc penies noSu fohisfije inuoUsat vu 
tandifiigoriscaufa .interdiu verhfefeexpeMat^&emedip 
foliorum emetgat.Actdus efi du viret^edtamen ea addttas Tamatiiia* 
fu4mate noncmuP^mumiUis expttrgatis ytorcufac- f«cui«w«; 



n& AROMATVM HIST. 

chAU^Atque U Wdiaf i cumfuccejfu.quamfi Syrupo acetofo 

yttui. Soleo etum plerumqtee tgros Tamamdorum i»/«- 

fior.e purgare. Tamarifidorum quatuor vncu aqua filgida 

autjiiilatuio intubi hquarewacerentur pertres horas.dem - 

ds f<icia exprepone exmamur Tamarindi , quos modico 

faa luro tKJperfos vtiliter exhtbeo ; euacuant entmex parte 

kltofum humorem atque pituitofum imidunt ^ atie^ 

naanr. Hutusregionistncokfinemolefliafefe]>urgantTa' 

marindiscum oleo 'Nucis Indicafumptis. Medici me 1»- 

dici , foliaTamartndontm triiafartibu& corporis erjffipe- 

kteinfectuimponmrt. Nos huTamarindts acetiloco rri- 

mur.gratioremmpaiito^fleorum aciStaSyprafertimma.. 

turoYum, Deferunturin Arabtam , Perftam , Afiam mi^ 

norem,& Lufxtanim fdeconditi , vt temporis iniuriam 

melmsferrepofimt. Egover^bfinefale domiajferuarecum 

Taroartnd. fuoeorticefoko. ¥it ex iisrecentibus cum faccharo con' 

coafeVaa. ^^^_^ ^ pmUrum proculdubio medicamentum ad.dige-. 

rendos & expurgandos humores , nec minus palatogra-' 

At^aaftillar tum. Tamartndorum fitllatitio liqaore prodigeftiuo u/i- 

^a Tama- ^^^^^^ vfusfmn '.veriim cum nimis dukem & inppidum 

fereinuenerim^eovtid^fij, 

- ' N V N c fupereflyViex Au^orum Arahumfcriptis hoc 

medicamentum exarninmm , cum vetertbus Gracisfue- 

rittncognitum, . 

A V I c E N N A ttb. 2. cap. 6^p. hocmedicamentum 

non defiribit , fed eirn dels3um dumtaxaffrofert , attq^ 

recinnoresTamartndosprteferri. 

Mcfiisia- M E s V E hb.de fimpMed.cap. 8 .facit iUos P^lmafilue- 

^*"' ftris IhdtcA fru^um :(ed eius error inde manifeflus eft^quH 

tota Indi.i palmas non reperias: fedpalmnU adfermtur ex 

Arahia in lndta,vbi magna qmntitate edutur ficca.fimiti , 

ter ^ mmaffamcopre^A ^abieSi^nucleU,'MeminitameH 

PaSmafiliic- yidijfequoddagenusfilueftrepjlmarutn Camhitja & Gti- 

*^* xjrateyfedlleriU&^Z^^diuersuaTamarindtferaarbore^ 

S 5 R A- 



LI5ER r, /47^ 

S E R A p I o Uh.fimpUap,i4S. exduBormte Bmi-l 
faa , in Cxfaru Aman prouenire ajferit. Sed pace ei^ di^^' 
itum [innuUos T4marmdos in C^farea Aman , qu£ eji Sy» 
fi£,prouenirecertumefii cum anegQtiat&ribmmenimo' 
tiifgratiaeoex/ndiadeportentur, 

N N N V X L I Tamarindos afaporu aciditate Oxjf' 
phcenicem faciunt , quorum fententiamvt nec improharey q ^y^<ta- 
$ta necapproharepoffum.Sedquod lacuna Com.m Dtofc ii»»- 
Itb. 1. cap.i2^. a Thebaicispalmulii non differrefcribit^non ^^^ ^^' 
probo; qUemadmoium nec qnod eius arborem Palm^fiiue' 
firtsgenus facit foUts ohlongis , & per extremum acutis, 
quoniam hmufmodipiofertfolta vt ante dixi, 

C E T E R V uTammnitex Arabumtettimonionfii- Tamarind. 
gerant & exjtccam tertto ordtne , tametfi altquot exem- ^ 
pUria Mefu&y fed mendofa,fecundo ordme refiigeranttum 
&ficcanttumcoUocent. 

. E I s fimperytar tnfehrihus admodum htliofis , no caf- 
fia folutiua aut Manna , qmniam ohfuam dukedinem J/i- 
lemgenerant.Rincfitvthuiujregionismedictfacchmvfu 
infebrihus ardentibui abfttneant, 

Dc Caffia (biutiua. c a p. x x i x. 

SvPERVACAKEVM vtdebatur deea arhore btc 
dtfferere quam vulgo Cafiiamffiulam appeUant , quando- 
quidem meduamemum efi omnibiis notipmum , nifi con- 
trouerfta ejfetde nomine mJe.tUiinditoa GerardoCre- 
tnonenjt^yciuem (vtfupradtximmj Arabkanowinainta *Rharcsa4. 
^areltnquerepraliitiffet.quampertierseita Arakesinter- acrcffS'i.* 
fretari , & anfam prshere eos cdumniandii cum omni po^ cap. j i . 
ttks Uude.quavitupertofint dtjni^ qui m hts huius tam no- 
bilisjam prafiantis,tamq^ humanafalutis neieffarij meds- 
camentt cognitufnem protuUrunt, 

P o R Ro vulgartter Arabihus. dtciturUizriztr^her^ Hiarxaai- 
vosahulo tetrafjUubo , tamerfi Auicennalihr 2.cap. /^7. i>«. 
ChiQxC3LmdiiC9rruptonominevo£et:inUalauafCom' 
■ ' ■ ■■ H ^ dsLCA: 



Uf AROMATVM HXST. 

eomaaca. daca.' in OmarayCtim proumda eft Ga4,Baaa(img3:ift 
Bauafimga, Xiecan & 4 Bfamenu Bauafiragua: «i Gtt^^r^/e dr 4^ 

Bauafim- . . . , ^., _ V , 

gaa. Mamtanu regnum Decan mcQknttbm Gramalia : arbor 

Baho?^*" ^i'^ *" Canara Bahoo. 

caigix foi. E s T 4Utem hacarbor?jri magokudme^ foliu mala 
lixttoii*. -^srftc^ , anguftmthus tamen a&quantitm» <& vmntihm; 
fionbus Genifia perquamfimilibm > ittteis , Garyophj/Vum 
odote ^muUniihm\ quihm decidentibm » es^ltuntohkngt, 
filiqua» virentes admodum ante matmitatem ( non autern 
rubentes^ vtfcrip^t Lacuna.)quaper maturitatem ntgref- 
(unt, hngitudine interdum quinquepalmmmynumquam 
Ver}i»frabinospalmos> ■ 

N A s c I T V R per vnluerfas h^ptouincias^raftan' 

ti^imatamcn &durahilior tocUadSeptentrionemmagU 

yergentibm^vtin Cambaya. Inuenitur ^in Cayro, & in 

Mdaca^&mSianytotoc^eotraSu. 

^^ifpoa- Hanc nennififikeftrihusperfefatamvidiyinAme-- 

jinafcitut. ricatamen(quamfalso In^m occtdentalem appeOaniy 

quandoqtiidemvnica fitlndiaah Indof^mine^nomna- 

ta , veteribm cognitaypiteSigo efitueliribm locis tralatam 

epin hortos&a^oStitavtttuncifticfiequentifimafit, 

Fortunatiores tamen noftros tufitanosputo rapudquosfi.' 

CxeMc{r^i- nefatime tontacdpu nafcitur ^vt vnim Candil, hoc eft^ 

^^ qinngentsrum &viginti duarumlibrarumpretiumnon 

excedat decemregaks CafteUanos^ qtn conftitum sureum 

p^daon, ittdtcumPardaonnuncupatum. 

A V I c E N N A fi&. ^4 cap.1^7, fcrihit eam medio effe 
inter calidam & ftigidum temperamento , nonnihil ver» 
bumeStare. Serapio lib.fimp, cap.12. temperatam confti- 
tutt.Mefue defimp.mei.cap,6..nonnahiladcalorem acce - 
derefcrl&it. Antonim Mufa escam.fimpl excatfacere& 
bume3areordiKeprimoautfecundiiniiu>. 
Uioxs^ h- Smvivs fum mixatm Hanardum in lih.fimp, Me- 
^"^' ^ua fcripfiffe ^anafiue femina btum Capa purgatoriafa' 



;L ! BER X. . -. tjf 

eKltateprAdua effe , cum tamenfotihadfimientemfa' 
taltatemobtinerevtdeanturquamfolutiuam, 

l L L V D yero omni reprebenftm digmm e^ quod ^«/sepaittedse 
Sepulueda , nimirum admouendos menfes, difalisque^tiQt. 
partus , remorantefque fecunias , deceHum cmtcum ba^ 
rumfiiquarumcumArtemifiapropinari.,atttexomfor' 
hilicum vnciisquatuor meUU exhiberi, ISametf, dmus 
ntagno , vt ipfe aityfucceffupropmatumeffe imufmo- 
dimedicamentum , Artemifta potiusfacultatem basefe^' 
Sus prMjfe cenfebimus , quam harum fliqujrum corti^ 
cestak quidpraftitijfe , quifrigidi& fccifunt tcntpera^ 
menti. HucjddefecundM ftpiusetiamftnemedicamen' 
toreiici ynaturapropriavi, Namquod Auicennalib.2» 
(ap.ip7* pr^fcribit ad partus it^cuUatem ,' muUinon 
absre fujpedum hahent hunc locum : cenfetque Bellu^ ^ 

nenfis in contextu cucumeremficcum nponi debere. Hanc ( 
fl^ caufam fiatuerunt docijores . Capam foluiiuam imeU 
ttgendameffe, quotisfcumque Cafk memmijfet inpur^ 
gxnte msdicameuto , rehquis locis Capam ligneam 
deuotari* 

R I D I c V E V m: vero efi , quod de lufitanU qut- stuiraa« 
hufdam nunc proferam , quicrediderunt plerofquebuius^^^^l^\ 
regiottis homines cowiriua alui foluiione laborarc-, quod 
bques, qmrum carnibusvefcerentur ^Capam folutiiiam 
dipafcerent". Nam arbores altiores funt quamvtahobus 
depafcipofm ; neque tanta copia efi arborum , vt nume^ 
ruminfinitum vaccarum (fiquidm multas iiii alunt, 
nuUius vero carntbus indigena vefcuntur ) aleie pofint. 
Deindeciim duro cortice praditafix fiUqua ^verifimdeefi 
(etiamfi periingere pojfent) vaccas grjtminis pabulum^ 
' quodfemper fere hk viret , ifiarumfi&quarum auiditate'" 
mnreUSturas. Quod cumabmcolis percontArerinQttmcr 
Mcrem^iirifummta» 



f2» AROMATYM HIST, 

DcAnacardio. cap. xxx. 

Anacarpivm officinarym. 





AnacatdiS 

vctcribuj 

igaocam. 

BaUdor. 

Bybo. 

TaaKdeMa 



Serapiouis 



Anacardio mmptmdUerunt menthresGr^- 
d (aam veteribm igmtumfuit )acordu tttmfwnhtudtm 
tumcolore, Arabum veWtgta fecutu qutbm Balador , I»- 
dis Bybo dictturiLufuanu Faua de Malaqua ,quvdvirt' 
dis&in arbmpende/iSt fimiliifit mSrattmaioriFabiS, 
tnaiortamen. 

M A Q N A eius eftin Qanamr cofta^ tmn in Calecut 
6^reliqm Jndtdpsmncik mibi cognitif, velutitn Cam- 
ifj^aS' Deun, v 

S E R.^A p I o Ub. ftmp. cap.$f6. Galenum ciut^tam^ 
qu0n hmmfrud:usmemimrtt{cum tamentUiflamfitin- 
(ognitm) & deUteriam facultatem habere ait , cut tamen 
> (xperienttarefragatur. SiquidemhUinregtotubmiUaii 
feromaceratum afibmaticisdatur^&admrfmkmbricos: 
p£tereius viridibmi^fdecon^U vtimurmcibariiSyoU- 
uarum conditarummodQ.Ftu^u veroftcmp^ cmfiici vice 
vtuntur inftrumU: totaqueinttia him mfcakemini 

yJkiefi4dp4^os6]>^gnm(k^ 



tiBiR I. m 

A V ? c E N vAltb.z cap.4t'idfacitfiuBus Tama- 

nrdi opfmiletetmq^ nucleum AmygdaU effigie-ifinent-' 

(umemo ep afimans: & paulopojifubmt^ mter venena 

referri qus. deleteriafmtfacultatU. 

N V t L A autem praditum effc venenofa facuUate^ 
(xemplu fuprademmfirauimus : Caufiicamvero rim ob' 
msreMniexficcatum^dmmus, 

NoNNVLU Anacardium cattdum &ficcBmcon Anacara»! 
fiituunt in quartogradu : aly tu tenio. Nemo t^en mihi t'n>p«ani« - 
fatiifacit,quandoqut4em i» vtrente clarum efi deeffe bunc 
excdfactentem & ex^cantem excejfum : nequeratiom 
(onfentaneunf videturineo caliditatis & ficcttati^grudu 
confiituere,quo efi ?iper. KififorteyquodmSkilunafii» 
tuiyfittdtfacultatepraditum, 

Cajovs, 

|«r tnediam feftqs 
oasleo integfo. iQtegex. 




* Adfertur interdum nuds genns Vlyffipoaem c BrafiliaBortmi- 
regione,quod f^jaiM vocant. Acboreftmagna,folnspyii<ilXT^e»iC»3omt 
nacaLaucipotids) frudu oui aaferini forma & ma^imdinc ^qtli 
facco plenus cft, vf lutl id Citriomm genus quod Limam voc£t,<qao 
quidem vefcumur Bcafiliani , (hcetThcaetuscap.<!( .I>efca{motU< 
Amect.cs;.contraaAcrat,) vti FemambueoiQcoIitintellexi Inextre- 
mo fruftu prominct nux <]uzdam renis leporinifomja, colote ciRe- 
rco, imerdiUm.cx cinereo rube(cente- Dupliciverd hzznuxcoa,' 
&u coxd^e , iacet qaos (pongiofa Quaedam eil materta olei afperrimi 



^ti2 AROMATVM HI$T. 

«£eali4i<fitBipIeft*5 »«« v«^<> »uclcum candidum cootiaetefui 
apram.Sc Pi^i"g'^^*^'**'^'^*'^*^°°°"*^'^^^^°^ > pfUicuIacincri- 
ejaobdudom, quamadimere oportct. Eo leuitcr tofto ycfcuntur 
iacolz; gratior cnim ell . & vcnetem ftimedace fertur. AciV illo olea 
ivihilprxftantias cffcfcrant ad lichencs & impetigincs tollcndas.ln- 
colxccKc adtierfusfcabiem vtuntur. SediUudmirum.pnmarium 
ftuaaro nuUaferaiaacScincrci 8c cxwcma iila nucecarum arborum 
genusconfcnjatidcbetc. NonnaUi Anacardiorum genus eilcau- 
tamant,ob fimiliiudinepvacris iliias hamoris.qaem corticibus coti ■ 
dafum habent. N os & oificinaram Anacardium , & hanc nuceta 
integram,& pcrmcdiom feaacs.cxprimicaraaunas. 

DeAmomo. cap. xxxi. 

Aaomam. M A G N A inm menoYes dubmm efiyquidftA mo^ 
mam. Hmfii vtmmuHt etmloco Morumex pr£cept9 
GakmUb, fmp. med. 6. fubftituant', dequabaudfecm at- 
queiUipfoAmomodubitatur. 

Ex recentioribus nonnuUiin eaopinione fueruni^vt 

nofa Hieti- R«/ii» Hiericunttnatiu legitimum Amomume^scomen- 

^***^*^ iertnt , qu&rjum opinionem do&e Uatthiolus commem. m 

DiofcM.i^cap i4.muUisargumemisrefeBt. Alij Pedem 

columbinttmejfemnt,quostdem Uatthtotuserrofiicon- 

vmc&renititur, 

E G o , tameift hU mn viderim ea^fiirpesquas Europa 

gignit^fubiicym tamenl^ere qu m Jndia de Amomo di- 

dki.PmomatmfumSqiiandoaquodam Pbarmacoposo 

natime qmdsmHijpano yfedrelmone ludao, qui Hjerofo' 

lyrnkfe babitare aiebat, quid eptAmomum . RejpMt tUe, 

Ungua Arabka Hatnama nuncupari^quoimterpretatum 

"Hamam». Pedemcolumbinumfimficat. Eancfltrpemfibicogmtam 

Pes coiom- ^jfg a$rmabatt quam tamen apud Indos mn vidiffet. Stto- 

^''"^' * catuspoftea a ^x.moxa [quevulgo Niz.malucconun^' 

Kixamox* (upant) Rege- in Dec^n potmtfttmo,quipr£ter medtocrfm 

*-"*' doarinamfemper apudfeeruditosmedicosalitcumPer' 

fas.tum Turcos,magnisftipendiis. lius medicos interroga- 

m,num Amomum haherent^dtxsrunt iUi, iftic quidem non 

nafciffedinter aHaaramataquAadRegem ex Afia , Vef 

Sa,&ty^rabiacanficiettdis akxipiiarmacis pfrfmmut^ 



X.IBEII I. '-2rj: 

Ammam etUmaduebt^ cuius ratnuU me donarantMunc 

cum Dtafcoridis defcrtpime contult i-ad quam venu^ifi- 

me qaadrabau & ^cet iamftcm , pedem tamen CQlumbi^ 

numreferebat, / . 

liAumnkplantMMm&niorhorttmferenomtna 

dpud Atitcennam^ autadverbum udduntm,aupahi^fare 

nomen fertiumur : exempligratta , Lingua houis , Uagua 

canis, CapiBus veneris , Lingua auis : fic & in morbis Ixe- ^ 

9 W<«cr/s' ^citur tllisD2LQhlh\,quodefi, Pes Slepbantis, Diui^. 

t)t^<poCk marazalquelbc , quode^ Dolorcanis. Hmc ^^^ \- 

fciendum eft , Amomum apudAuicennam wMahdeS^ 

quampedemCohtmbinim\ 

C V M apud NizAmoxaeffemy aUquotplantas obfer* 

uaui,qutbus Go£Caremas,velutiEupator'uim^Mexquete' Mexquete. 

ra.Uexir^^ meliffoplr^nonMgUJfum , fumum terra,ta''^^^*^' 

wartcem^afpiragos^ &vt6hupurpurea^ in S.egio hmofa^ 

tas. Haforftan ommsetiammme^manmnafcunturx 

fedtanta eflnoftrorum PbarntacopoUrum auasiifa^vtpo^ 

tius merc'^usconuehendisftudear,quani o^ctn^fu^ exco • 

kndd. Hincftt^vt vtoUrum hco vtanturfloribus cuiufdam Arborug»^ 

arhoris diuerfa planefacultatisa noftris vtolis; quorum ta- J^*^ 

menvfummn admitto ^mfliniisme^camentisfuaforif 

appUcanturiMque Syrupum viotaceum conftctk^svio^ 

is cortdAtU ex Omuz,aut Lufltama deUtis, 

« VtiQam noftctlvic Auaot Araomi defcripdonf m ^eoiorem 4«,- 
diflet, qttandoqaidemplaii^ani legitimam fc vidiflc ^ffirmat. Mam ,. • 

multis altcrcationibu? anfam pjscidifl«t- Ccrtc ^cs etus coiumbinasj ...i 

noftercflcnpnpoteft,^emnonnuUi Amomiiegitimilocovfurpa- 
r: nonyct^ntur,ciimficpotiusGerani}gcnus Scd horumturpem 
morcia eruditcdetegiiift coramen»riB fuis Matthiolut. 

Ceteriim acccpitnupcr ex Otmui ,€elehri fiQUi Arabiaemporio, 
VVaicrandus Donrztts Pharmacopw^ Lttgdunenfis, vJtdiligcps 8c 
etudttos , cxiguiftoticis fragment* Amomi nomine, &iccmj^a, 
Amomidii*, neutra tamen cum Amamo! I>ioA;!Oi« & PUaio deferi- 
ptocopaeamnt^nifiidfonefit , quofcnoftcr auaof donatam, /■ ' 

quodqaepedcm corumbinum tefctfeaflerit. .lilamhjpcfc^^aieata 
aiiqaot ramafis «onftant . foUoilis qai|>ufdam adeo friquca^hjus 
|{>i|^,v£exfi3fe^aiiis omife^vy^tt^ 

thimalg 



iZ4 



AROMATyM HIST. 














m 



(/^ 




njbrm^ 



tl»3is^o pa-anoconfpfcere cft ( «loarin exttsmo nU orJine funt <!i (pcM 
fica.vt B<kcaT3ni autrofaUm eflTjfmcnt, Rimuli tfli (imul compaar 
non incpt^ ptdem colutnbinum {qualis eacatn eft qaz pfunnpedes 
fantjrefctre videaiut.noUo iwnea fingalari odore aat 6pore pr^editi, 
Eius A.momt 8f alterias Amomid^s wrones hiz fabiiirfxi-niss. 

HiiCtiamfi-nilcsramalos.Amominomine if«i. Confiantinopoli 
tnifios Vienna: Anftrii accepi. 

* Quacnam aobs fint plants Mexquetera & Mexir , p'ane ignoro: 
liec ijmdhatc vocibttla fignificcnt.^iaifc^aam iadicarepocuit, 

DcCaiamo arQroatico. cap. xx^xii, 

DTfpawio N o N mmrjsfi cmircm^4 tnter mmhres meiteos 

CiU^S? ^ie CaUmo & Acm.VoUtmenm nmnuB CAlamu^effi' 

m4rameffe'AC6rum vemutn : Alij mdunt Gatagam effe 

4cmm^E4m d cmfm dificik eB itttama epmQm va- 

. ,■ ■■. ■ r ^ ^ ■ rtttate 



tlBER f, iZS 

rletate aliquid certi fiatuere . Ego tawen nutm «fmmi " 

oddiduSi&beridicamqkodJeMuf. 

C A X. A M V s aromjtkus Mio e§ati£ f» Itfftdma ca'a«i% 
VtUHtur(aromatuumVQCononoaoratunt,vt pkTtqutaafy 
^UdndoqutdemaromacdcremtionjigBtficat-fedquodvuU 
go dioguam vocat-^neque etum C^ainum-tdmatttm fito^ 
fed luncum dumtaxat) idem eB etm io qtd kk i» Irtiut 
magno efi in vfu cum viris tum wulterthus & timtntts, 
Vocatur k in^uzjtrateyz7.\in I>^^d»,Bachc:i« Mda" Vax.Bjuie, 
fcrf^Vazabu.- i» Ualajo^lHvimgiio: in Perfijy Hegci; ^^^,'^1 
in Cuncam.qua efi: regwmaritima , Vadcam : AtMui ^^vwt 
CarTab & h\dmxz.Smfiohb,firr.pc4f,2os. ettm po- *^S£^^ 
cat AfTabeldlinri , jed cmui>to vocalulo: omnes enimf>iiddiw, 
Ar^esmedicicum Auicennaltb.^.cap.i6t.:(^2J2.C^C.' 
fab^ Aidirira appeUat. Ideni autemfimat CaJfjAquod 
Calamm , ^ Aldtrtraex atomatibus : nam T>mit'tdemtiiskt^ 
quodnobuaromaefi . QaoniamveroMalayoiucoUem 
vfitmJA Ara^usquiex fira^one erant , didicefimt , jrf- 
('trco€orruptonommeD\nmgiiovocarttnt, 

Sn R I T V KJper vntuerfam /ndiamzplft^its vero m ^ 

Cuzj,rate& Balaguate, hkettam(jc£{vUmuUui aus ., , 

efivfmymhortisfatusproumtjfedperpaucta» 

C E T g B. V M mn efi odoratuf , nifie terra auuijmi 
quanto^j mentior efi\tantomihi validioris tetriofisqj od».» 
risvideiur',tametfi aliud fentiat Rueilius 3. i ,c^.rg. C«^ 
uehkm admantima^^omam quitfiu nafeitUTtnonfitff^ 
eit. Qtiiex Salaguateadferturiad Occidentemmittitur, ■ 

F A M I L I A R rs eiusvfus efi mutierdfus in vteri <ff- CjLtami^ 
fe^ibus^ & nentom dobribus.Sed maximeexpetustrbie' ^^' 
me a mulmedkisHotufttm enim^additUaUiis^mtm{<i^d 
efiCummum rufiicui»)faUsmomentoMtyfOi &fa£iha' cumiosai 
ro^mmisaduerfusfirigoramaneexbibent, vocattt^ id^^^^""* 
1$ieMamentum htztz, An«^' - 

Ci.^^Kyu<ptmmH\pfipmttt43^QaktsusliJkK • 



I2i AROMATVM HIST. 

Cakmas ftmf» med In^tcum bunc Calamum vnguentamm appel" 
vaguenu- i^f ^ Pttttarcbus veth Calamum Arabmm^&CQmelm 
Ci\mm Celfus Calamum Alexandrinumtvidetur etiam extra In~ 

AiexModti. E G o , vt vmtatem elkerem , fcifcitatus fum a wultis 
^ Cora^one incolis ^ Arabibus^qui buc venaks equos addu- 

(ttntjapudeos nafcereturCalamus'^ item aneffetmcog^ 
mtusyeofj vterentur : Negarunt omnes apud fe inuemri, 
nifi ab indis adue^um mercimonijgratia^probeq, fibi iog- 
nitum > vtpQte cuiusphirifnmapud eosejfet vfus.Nonfal- 
Ittmur tamen, qui Arabicum vocat^ nam ex India in Ara^ 
hiamdefertur^&indeinaiioiregioneiinequequiAlexan' 
dJ^inum appellant.quomam binc Alexandriani\ dMe Ba- 
rut&TripoltmSyrudefertur. 

Q^o D aiitem Manardus B. 8, epifi.i. dicitirfPan'' 

^ nonia/evidtffe^adeoreceme^vtnetongepetitusvideretur^ 

fieripotefivtfaUatur : autjividerit,fatum.foneinprta 

autfi3iltvidit^vtplerumq.fatumGingibernafcitur,Sed 

'liludcertifiimume^^bincauebiCalamumineasreoiones, 

m»mxtt ti&'}^ verQquovtimur,Y,adixnoe(t(pufillaetenim'eftra'> 

aifiiiiiadia. ^* ) fidipfim Calamicum ahquantula interdum radicis . 

pattefragmeritum.HaUucinanturergoqiiinihilniftradi' 

^em * effefcribunt, cdnfirtnandafuafententi^ caufa , qua 

contendunt bunc Calamum Acorum effe . Nequequodin 

CaUmoefifit'jngiofum&flauefcentecolore,altquain-re 

fimile e^ Aranearum teliSyVtfalsoputarut Auicennahb.2. 

cap.i 6i.& Serapioltbr fimplcap. 20 ^. quosGrACis& 

,y. Latinishdicmehusnoffeoporiebdt, 

C E T E R y M .^ft^i Calamus ACoru nonfit » nec etiam 

. Galanga ifatiiex Auicenna & Serapione pobari potcff, ^ 

qui tria difimcta capita de CaUmo^ Acoro, & Galagafcri- 

bunt. Vrkterea qui calamum defcribunt, aiunteum in I»- 

2SuaE«r ^^^^^/'^^i^i^^dverttmeii: necentmtnaharegtonenafcp' 

j^pau tur. . dcorum veto non nifi in Eurtpa nafci iradum.ltaque 

tiQbu 



mhiitgmtum eft Acorum^mt im^gwart i^ fntumm 
quod Manardus, Leenicenus, & alij animaduerterunt» 
Omnibuiftne A rabibuSy Turcis ^ Corafinnbus,4it Indu mtm 
dicu igmtum eft. ISlam a mizjtmoxa Vfcatus vt eum tre^ 
moriiaffeBu ti^eraremt magna mibi cum iSvtStentiofmt 
de Acoro :quid tamen ejet Aeorum(ettam iUis iiu&cato nom 
tnine A rabico)in(Hcare nonpotuerunt^ijt quod a}ud Iut* 
gosnafceretur, 

pRjffrEREA Calamu5paUet.^UiCa6dm,& ft' 
cus e^ infeeundoorfiinei Acorutn a^etyamarut caUdbm^ 
&ficcum ef ordm tertioiGalangAautem vtroq» caMm 
& odoratior, Deinde Calamus & Acorum cenebri & ner* 
mrum morbis conueniunt: Galanga vero ventricuhm ro^ 
boratiflatus difcutit, & oris balitum commendat, GaUngM 
item & Calamus medicamentafunt m bac regmeab f»f- 
tiocognita^&iuOccidentmvebifolita, * 

S o L £o tamenferpetuo AcorilocoCalamumfubfii' Acon &ca» 
tuere yfed maioriquantttatCiquodnou ade)t excalfaciai ^^"^"^* 
&exfccetflebttiAcorum, 

^Nofiraramoflicioarom C;^amns!oilg^a1ii^efiabeoqQemhoc «-i v 
aapiteiaiitobfcutedefciibic Dodec Aodor^quippe cuiai Calamua - ' 

leguimus vtdeatur a veteribus defqppccs. Noftct veio oihilcifi radix 
elt,cmn'aiiquantulainterdumfoiiorumparrlcuIa, CuicumoKim 
notas^catoavetettbusad/ctipcx pulcheciitre cbQocniaQt , Moaardi 
& »iionira fenientiam iiDpcobaie aon po^um ,<]Qi Acorom legid- 
mum eiT; volunr.io & Gctma&i,&ltali,& GalUvtontur , aHumque 
'CalamutDnoonorum. Solebacenim AmaerpiamVlyiipooeadaehi 
Cjilanrti genos vCiali ooftto fimilitmum , /ed (ctii odor;», ta fap<^ 
horrdi ;qaxnotatUicomoDaoi$ eiat com Caiamo noiucr Audo» 
zi defcripio: Solam tamaabaacobcaufaminv.u apudBOs.ei&de«> 
£it ; lieet omnes aromatanj m.olto c^ficacxu* eo , quo nuitc v(imar« 
fuifleafiirmer.t. ... 

Ltgitimi.poird A«ori de(cripu<»iem locBlentam ia xsoftra ftah .- « * 
^an> Hifloiia ftudioGiauemenr. , 

CetcrumcdmtettiofeeudendaefiethaecHifioria^comirodeao^ .... v 
bisinnotuitlfgitimas Calamus aromaticus , qoem dodi&.v>r 3^- 
lurda$Paiudaoosfrifios,.exSy[ia.& J&gypioicdux, cuta Habhd 
^udu, mttitif<^uealibraris &variit femm.-Ws, pro noftra aroici- 
tia , fub anni i ) 7 p. ioikiuc» libcraliccr communicaoit . £ias vOf 
tcre ( quooiam.exa^&ime adOio&or. deftiiptioncm, qtMdrate' v|^' 
4*tttr>ico&cmcxf»gaae&iiscz(iimic«»autj)ai)s , Va.beUi&taverd^~ 



Katjos* 



C»^t^ata« 
fcmbu!« 



Aromatvm hist, 

potiasplanta qvito harundinacea mco izii- 
aocccicQda cft: «eEim iCfSQm habct cau- 
. kia.niaUisiiodiifcagcniculu ciDaum , 1«. 
Bcmaiioqai, tnttucoQcaaiun ; & ireiiihrais.u- 
la, vti harandine*, prxditaai , qui aiTulos^, 
qacniadmcdam Diote, iciiptum reliQuii.fun- 
gitur , eftquc fati^ odotatos grati^uc (aporij, 
aoiatJt. mea^ & acBnurs »4&lndionii paiti- 
' cept : folJa ( vti ex vefiiglis coiiigctc l cc ) bma 
exjKiuerfoinfiDgaUjgenicaUs fita caulf atn- 
plcdividentni itadixfumir.o cspiicc^iunihil 
cxtubctaj,deincc ;n iibras dcCnii. 

D c Nardo. c a p. x x x i 1 1. 

Ii I, V D afmarepojfumy wulto 
fluraaromata^mam'iq^quant%taUy(^ 
viinus aduiterata ad nos adfirriy viliO' 
ric^ ewiy quam antiquitusfiebat : qued 
nunc Lufitamrum nauigatimil/us /«- 
dia nobis apertafint, ipfatj^ regiones, 
quaaremata gtgnunt Aonge cultiores 
nunc fint , quam Veterum tempore 
fuerunt. 

I N eovum numer&mrdum repo^ 
no ^qualegutma (^ fine mangonia ad 
nos tmportaturjicet interdum m ma- 
ris humorefibi afcitojitum contrabat, 
aut fenio (uaueokntiam iUam amittat, 
qua initie praditaerat. 

V o c A T V R autem Nardut in» 
colis(uam (jruum'^ Latwum no» 
men notum efl) Qd,Ya(^zxz',Auicenn<t^ 
Ib 2 cap.64 6.&6mmbm huimtem^ 
pefiatu Arakbus ^CTr>huUquod eft Spica,^(^ebulwdi^ 
id efi,Spica Indicat eadem ratim.quam nos Spicam Cei- 
itcam vocamusjHi cembul ramiai appellat. Quodau- 
ttm compte IdAttbaus Siluaticui cap. 640. Siinibcl d* 

• ~ ' Sum- 



N A R D V S. 



I2f 








Sttm^ 



I 



1S0 AROMATVM HIST. 

SambcL- Sumbcl potukru^ wirum non efi, cum is Imguam Ara^ 
hicam ignorarit: nift mdimm tempore ^aulatm ionfupta 
fuijfevocabuU, 

C E T E R V M nafcitur lHardm in Uandou & Chitof 

^rouinciis,Regnis Delli.Bengala, & Decanvicmisy ittxta 

Oangcsflu* fu.GangemyquemincoU G3.ngzappeUant,&facrofan^ 

ihum exiHimant^ ita vt morituriregm Bengala tncoU hoc 

fiumine mergifeiubednt.fedpedibus dumtaxat. Sunt in eo 

fiuminecertaidolorudelubrayadquorucultumcateruatim 

confiuut mercatons "e Guz^arate & regno Deca, magna^ 

donaria in h&c idoU conferunti inde redeuntesfncitficati, 

vtipji[ibiperfuadent,iwopot'iusacacod£moneoifep. 

jTardi vni- P o R R o non funt diuerfa l^ardi genera :fed vnicum 

cum scaas. ^^^^^^^ j ^^y^ ^^jj^ efigenus^ tdfcilicet quod^ex iam Wf- 

moratis locis adferri iiximus. Prouentt quidtin mote quo* 

dam^qui altera parte Orietem^e£lat.,alteraOcc\dentemy 

ad quem fcilicet occidemem fita ef Sj/ria multis regio' 

Kardmfpo- nibus ab Indta dtfcreta : fed tamen multis aliu eirn regionis 

tc con pro- ^^^^^^ prouenit, non facileemmjpome nafcitur . Neque 

Mardide- fna pr&fiantior efi altera i Spicdmve babet aUa altera 

•*P"°* multolongiorem. 

C £ R T E radix efi.Jpargensfupra folu breuem virgU' 
Um feu caule circiter tres palmos logum-^ ctim longifiimus, 
atque alias infupervirgulas multo breutoresunfumma ra- 
dice^iu producuntur , item alia per virgulas . Tali enim 
jnodovenditurin CambayeteiAfurate,& Gogua,aliifque 
portubus rnarinis,vnde mercatores Arabes & Perfapetuntz 
fotifiimam tamenpartem ab ind''genis abfumiferunt, 
Narduj for- I N v-E N I T V R tnterdu fordtda & pulueruleta, viUis 
^^' ipfim pUnt£ in poUtnem redaiiii. Emitur tamen ab iis quos 
dixi mercatorihusy& eo puluere manus eluere inteUigo. 

H A c vnica Nardo qu£ iuxta Gange oritur , quam^ 
In Occidemem exportant^vtuntur medici cum Indtcijum 
Tum, Ferfr, & Auks. Nam quQd ex ingentipretto quo 

anti» 



ilBBR I. l^S 

MtiiiuiiusteBe VJsnlolib. i2.cap. 12. emeeatur ftnferrs 
voUtnt^nofiram Nardum tion sjfe Ugiiitr.am ^ook^iomms^ 
fatis rejpondijfe arbitror^chn dixi indiOi nunc magii aper" 
tas & cQgrit:a$ effe , qua.m tempote "Tlm^fumnt^ ^ tpfi 
aTomata maiori copu ad ms adftr/i. 

C £ T E R V M fJjulofuwi omnlno tudico , quod Att' 
dreas Lacunafuis in DiofcMI?. 1 . cap. 6, comemanis fcri- Lacans oP; 
bitiNardivfum apudlndos effe periculofum , quonia ex e/i °^^' 
fiat vemniquoidageniis mornferu^quodno mocto hauf.ii^ 
fed etiam cuti infudoribtts injperfumt hominem iliico iugu- 
let-^dq^ toxicum Piium vocari. H^am cum multis in In- pifaaj, 
dia, annis Uedicinam exercuerim , 0- non modo verfatus 
Jim cum omnugeneris msdicis .^jiaticis,fed etiam Regibm 
^ Frimipibus familiarufuerim ; numquam tamen hoc 
Pifum videre mihi contigittaui eius nomen audire. 
• I ngenusquodSepulueda Sziicch & S^Liizch appeU satiech 
la;tM ejfeputa , quod ex Satiguam adfertur , celebemmo satiasC 
regni Bengalaponu & emporio adfiuuij Gangis ojtia* 

HlRCVLVS VETERVM, . 

* Cum fapsriorc Aprill Antuerpiz cflcm, inceraUquod Nsrdi Cel- 
tieae fafcicalos plaimilasqaafdaa: inaeai,qoa:adafr.afiim qaidrab^ac 
cum Diofcoridis Hirculo , qacm iibro priEao derc n.ed-ca. a..p. 7. dc~ 
fcribit, coque Nardura Celticam adtihcrati rcfcrr . Nan p.aarwla e& 
Nardo Ccliica {imiiis.candidior ramcn , & vcluri cx viiidi ^iiierei , 4- 
necaulicalo , minoribus breuioribusquc foliw , villofaadaiodum fe- 
cundum radiccm,& nigricans , nuUa odonj iacundkaie « Fol.a prx- 
manfanullum aromaticum faporcna rcddiit, fcdknta & Vilcida funtj 
ciim Nardi CekicafoMa & calidafiac , cum aliqua tainco adftri<&io- 
Rc , S( odorc faporeque iucunda , Cum igicux hoc capite nofter Att- 
Sor de Nardo ex pro feflb agat , facerc noc potui , qu;n Hirculi mc* 
lainifTem, ciiisquc bic xonem fabiiceiem , quam licico ba&cau« 
exhibuic, 

Ad;eci Si Natdi iconem ad iHttgerrima: ir felefiifsimat, quam apud 
aromacarios inuenire poiui , ftirpem exprcflam. Nardi porrd Cdcctf 
iegttimaiQ icoaeca U 4efciiptieacai dcdi in Fazuitirp. Hi&ozia^ ~ - ^ ;" 

l % Dc 



f$2 AHOMATVM HIST* 

HlRCVLVS VETERVM,' 




Deloncoodorato* cap. xxxiixi* 

I V N c V s odorattts in Uazjate &» Calaiate AvMa 
ptoumciis maxima fequetia & abundatta nafctturyVeUai 
iu, Hijpaniagramen vulgareqm vefcuntur antmaUa. 

H V I vs grminis nminA Gmn & latina nm 

funu 



I. l B B R, I. lil 

funUJ^moUsAUtm Szc\ih2XVotAm:knonnuUUyero sacHbar; 
haxis czch^XtM^flMb^ lomu^aut lommhus idonea: ^^^-^ ^ 
tametfi non negem aliU etiam nominibus apud Araies in- chuis. 
figniwNam Auicennalib.2.cap.s9S.eum adhar , Sera- 
piocap.ip.2LdhGtappetlant : quos fequuntur omnes Ara- Adhar, 
lici & Perficimedici hU agentes-.fioremverhvocat^oc^. Foca. 
NamquodSiluaticusyCap. /2.adchcc (^adhccaram 
yocarifcribifyCorrupta[untvocabula>Perfisjquiadiadi^ 
iias vfq.prouinciaspertingunty A.h£tquodberbamfigm- Aia^ 
fcatyVocatur^ quo nommeper exceUentiaappell*ripotefi. 
ApudlndospecuUare nomen non efi fintitus ^ fed beibs 
Uaz.catenfuappellatur. SuntquipaleamdeMechanun^ Safi^^^ 
£Upejit. Necdefuntquipafium Cameloruvocent, necim- PaieadeMe. 
merito : fed tamen CameUnonfunt ifiic adeb fiequentesy J^^-^^ ^^ 
vtbocgramencumfloribusommnodepafcere pofimt . Sed meiotw». 
funt ibidem multi afihi^muliyequi,quos Arabicos vocamus, 
houes , capr£ & oues , quA nullum alaud pabulum norunt 
quamhancherbamfiuegramen. 

D E F E R T V R quidem in Indiam.ln vfum medicum 
vfurpandus . Uaxima tamen copia perfafciculos coQiga' 
tum in nauibus adfumunt equary menatores (eu mango^ 
nes.vtequisfubfiernantyneftercorjs 0" vrm£p£dore offen- 
damur. Namfimul atq. maduerit^ recentem fubfternunty 
& madidum w mare abucmnt . Sed & naut£ fafciculos 
aliquot fecumaduehere folent , quos deinde in India ven^ 
dunt.Usmim in infuU Dm * ,vtli emilfsTHultos luncifaJcU' iniala Dlsu 
iulos^quosin Lufitamam cum alm aromattbus mineremt 
tiuUum tamenflorem vtdere cotigit. Sed nec aliquo in prt» 
tioabincolishabeturyCumg^nsfitrudis&filuefiris» 

NvLLVs efl huiui vfrn apudtftius regionts incolas: 
fed nos dumtaxat,& Uedici .irabes & Perfa, eo vtimur* 
Ipfiindtgenaeofe&fuaiumentalauant, 

Nv Hc ad Auiiorumt qm eius memmrunty defin» 
ftiones veniamus. 



t54 AROMATVM H X S T. 

DioscoRiDEs Ba. cap. 1 6. Uudatifmum m 
^abathaa^proxlmum Arahuuy quem aiiqm Babjknium 
Vocantypefmum ex jiftca adferrlfirtbu . ^loris, culmo~ 
fumjadkisjg ep vfum. EHgedum eum qut manlbm con-' 
fikatmrofiiodorememttm» 

Scioiniii quasfupra emmerAUtprotihciii,qu£ Ara* 
hi£nomine comprehendmtur^prouentre. ^nveroin N<«- 

Jjafcato. haib&agignatur ( qud a^ahatoch Ifrnulis nspctedenO' 
mnata^^prouincta efi zy€rah& liid&& comermrM)dHigen* 
terpercontatuifur/iamedku'quiin Htirruf^iein^ GaltUa^ 
alili% vicmkproutMiis verf^tieram: Sed illt rejponderut^ 
mmlquo ifiic vterentm, ex Cairo aduehi. Interrogaxi ve^ 
to an m (airo nafceretm.An autem ex Maz^cate adferje- 
fur ligmrari fedmvunt .qumixm medumenta intet- 
dum ignota uaneren? cbindtgenarum negltgentiam. Qm 
cumaudirem, inquirere mnvolui mm Babylone nafcer^- 
turitametfiidferipoffeptitem. 

C V M veroDiofcorides AfrkanumimprQbet^ntoPor» 
tet nos admoduTti fohcitos effe in eo inuepgado.pr^fertifti 

m^&ou cum madfcripferitqua ^frtc& regioneproueniai.1>eflo- 
ribus autem, cum meam, tum reUquoru meduoruns neg- 
Itgentiam agnofco , qui non iubeamm eum aduebi Noflm 
(tenim culpafaSium efiyVt eius vfus deju m. 

1 1^ medicam etis odoratis, Diofcoridem tncertU compa- 
fatiombus plerumque vti vtdeo^ quemadmodum & in hoc 
lunca» -Slamtritustiucundumquldempratodaremtfed 
Jiofrhaudquaquam. 

lonau to; I V N c V s odoratus , & Comelio Celfo luncus rotun" 

^^* 4us voc4tur,ad d^erentiam Imci vulgaris,& Cyperi fiue 
funcitrianguUmfedminimym em ajititudinem excte* 
fcitqu^luncus, 

AvtcENNAii&.^ cap. spS. duo eiusgenera con- 
fikmt.AkeruenmArabicumvocatyquteflodoratus.AU 
^^uniitte^gtaminatu,f^quodvQ(4huUimDamafcum 



£. I B E R I, 
IVNCVS ODORATVS. 



^^s 




.^ 14, /Hi^ 



Ameen&2 
tapfas. 



Monaaho- 

timofsi» 

caacia. 



155 AROMATVM HIStJ 

inteUigit . 5^i ^«o/i Diofioridis te^imonio , Jancumfiu» 

{^timproferrenigrumprobet , ttianifeUus morejt^ cum 
Diofcoridesmfquamfriiciusmemmerit. 

S E R A p I o iib.limplcap.jp.ex aucioritate BonifaA 
fcribit luncum habere radicem Chnkfi:. ftmilemjatiorem 
tament& mimribm nodu CirMam^mulios calamulospra' 
duros proferentem i quifiud;um proferatfimilemfiortbtii 
Arundinis^graciliorem tamen & minorem •.fmal^ & in 
vno cefpite multas plantoi nafci . Huim radix adeoJimilU 
eft Chulem ^ , vt fub eo nomine a nonnullis appelleiury 
quemadmodum initto dixu 

MattHw^vs Stluaticus cap. i i.decem annU coU' 
feruari afferit, Credo in ficcis (^ medtterraneu regionibus 
multo tempore conferuari pojfe.ciim humiditate noabun.- 
det, Sedinhuiusprouinmmariiimis, paucuannuinfm 
odorisfragrantia conferuari poteft . 

Qjr oi> ad Brafauolu & Monachos in Mefuen com' 
mentatores attimt^ dode iUorum argumenta refeUtt Mat- 
thiolus,ComJn Diofc.Hb.i.cap.i^ quarefuperuacaneum 
ejfe iudtco qmdquam iis addere.Satis tamen Monachorum 
in Mef.dift,i,cap.4j. ofcitantiam mirarincnpoffum., qui 
GaUngam Tunci ordoratiradicem ejfe comendut,ciini G4- 
langa in China nafcatur , qu& bis milk fer.e leucu ab Ara* 
hiaabefiy &plurimum ah luco odorato differat tum foliis^ 
tumradice: necnififataproueniat Galanga, quemadmO" 
dum& Calamm-.luncus verofpontenafcaturynecferatur, 

Natxfantnobitfapetiorezftite aliquotlanciodorati planc»,ex 
femi.aeltaliaasifib. Eft verd luncm planu muhis culmisafrurgens, 
tencrioribusfoliis qaam gramen feuara^fquam pulccrrimc rcfe«)Iin- 
guam raordicar>tibas iucunda 3c aromatica quadam acriinonja , qus 
trita gratam qaidcm fpirant odorcm , fcd in quo rofx odor voa elu- 
ecat mani ajanducata potius tofsc.prarfcrdm faccharo conditz , odo- 
rcm arnaulat! videDtur.Nuilum protulit £[arem,quod fetius prr uer.e- 
ticrimoprimiyfrigoribujperiit, itavtannuapiantacenrenda ficRadix 
eftnumcrofa & capilltris, non nodofs, vcaic Setapio.guftu fcruido & 
aromatico.Eios iconcm ad viuuni expreiTam inrererc bic iibuit. 

rfQiuvel Dio infulaOceani Indici aduerfus oftia flumjnis Indi 
(<jaem iQColasDiuIappcllaru)fia cft^eaoi^j. Pataiea Pliuio dici purat. 

CoCjl 



X. f B E R I. 1S7 ' 

CQntinet vero ca vrbem mcrcutiakm, potcntemq.adrao^Qm , & «- 
lebeTKinJUKi qaendaca ponum , qHo confluunt negotiaiorcs Vcneii, 
Graici,Tht3CC4(quot Rumc* vulgo vocint)P t'ac,Tarci,&: Atafacs. 

va.Tlct.»i'm vero Ssraboni G.cograph. lib- xv. infuia eftquam icdu» 
facit io daaj parces diaifui,figara uiagala:in qoa vrb^ t&. lafigms no- 
mine Patcala,a qua infala noroiiutur. 

iQuidper Chulcm mielligac nofter ^udor ,ha<?eum fc^re noa Ckulent^ 
potui,tametfi diligcnti(sime pirqa:fiuerim :a»fi f<;>r;c jniciligai gtamen 
fiue hcrbam valgarem quam Gracci irva vocant. Nata a qusbuidsin 
Haxis cachulc nunaipari ait, id cfk^ lotcrtaai herbam. £t Pandc&atiO 
•ap. I jS.Chulem hcrba capillazis e^ 

DeCofto. CAP. XXXV. 

Magnopere commendamavetmbtisfmtCo- 
fius:atnec nucfualaudscaret^Sedcum Grdci cmnes tum 
Latmjum ArabeSypkra e'm genera lofiiiueTtnt ^jaBum 
efiyVt magnaft orta difpmatioyan tegnimum Coftum ba- 
heamus .Pleriquenegant^&radices yelm Htjhama^velm 
Italia nataspro legmmo Coflo in Myropoliis ofiendi aiunt, 
Ego verofum in eaopiniontyVt vnum dumtaxat C^fiige-^ 
nus ejfe credam ^cuius nomina prtmum proferam , demde 
delmeattonem,pofiremovfummedicummdtcabo, 

E s T ergo Cofius diclm Arabtbus Coft aut Csft: in cofia». 
Guz.arate, Vploc : in Malaca, vbi eiusplurtmusefi vfusy coft.ca^ 
Pucho, ^ indevebitm in Chinarum regionem. Grict & JhoT*^^ 
Latini ab.Arabibus nomen muiuati fant,Nam quod Sera-' 
pio iib.fimp. cap.^iS. Choft appeUat , corruptum efi ex- 
emplar , legenduw^ Caft : & quotquot conueni A/abes, 
eum nunc CaCt,nunc Coik.nuttc Cofti vocant. Caft.coffi; 

N A s c I T V R circaGuzMate, inier Begala.DeEi^ 
&Cabaya,in Uandou & Chitor.lnde multi currus Vpl&t, 
Spica^ CbryfocoUa,aliujg wercibusonufiiaduebuntur ,in 
vrbemprimariamregnidictamAmadabar^quAindefertii. 
fita efi , & in Cambayete mnprocul a marifitam vrkem: 
vndeppfieaper maiorem Afia , nonnuUam Afiicdpartemy 
&vniuer[amEmopamdeuehunturptddtii£merces. 

C^ o N i A M vetb inCbryfocoll£ menthnem incidi" 
muiyfcienduefi , em vidioBQiszxmncupari »Arabibus Borax. 

I S atq^ 



13^ AROMATVM HIST. 

TmciL ^^% Guz^ate incolu Tincarjf^w Tmcal; mtaHiuati^ 

Tincar. fem blc eitis effe natura , vt^ote qu& e monte quoda Lufna' 

nicUieucU centtim a Cambajetedifiate^ eruitur. Uagnus 

€fU6 vbiq . vfus in ferrumlnando auro^reltquiij^ metaLis : ah 

Indis vero medicU raro vfurpatur.praterquam ad fcabiem. 

Sednequenos ea frequenter vstmur: inmttur dumtaxat m 

Vnguentum cttnnum,fucos niuhebres^ & vngueta adpro- 

pgandm fcableni parata . Ex earum merctum efi nume- 

royqua^ regto edtcto vetitim efi m Lufiiamam afportari. 

Coftihifto-; Describitvr autem Cojiui * ab tu quivide' 

^ mnt^Sambuci effigie,^ Arbuiiaut r.^^mbrt ^ magntivdi» 

ne^^premodoratitmproferens. Pr&ceUitqut intuscandidui 

eji^cortice cinereo: tnuemtm tamen ettaw colorebuxt^cor- 

tkepailefcente.TantaeJi odcrufragrantiaprddttm ^ vt 

pkrifque naresfertat^c^ capitu dolorem excitet:guftu nec 

amaroynecetiamdulciytametfiiainfenefcens tnterdum 

amarefcat . Nam reces acrigujru eji^vt reliqua aromata» 

H o c vtuntur in muUii medicamentis Indtci medui, 

JLunc in Orniuz, inercatores exportant^ qiw Corafsnes & 

Ferfdconfiuunt-.indetn Adem^qiw hum ewendicum aliu 

tnercibusgratia Arabes & Turctconueniunt.lslecfnnum 

efi^fieiusloco , alio medicamento o^cind vtantur in regio- 

fithusprocula Lufitaniadifni&.quandoqtiidem exiguaad^ 

tttodumquantitas in Luftamam defertur. 

-Cofti tria Qv o N I A M vete Veteres tria Cojiigenera cokJH^ 

Vacrk*^ tmnt, ' videlicet Arahicum^quifu candidm, leuU^ exinm 

cdorUfuauitate-Jndicum leuem, amarum, & nigram-y & 

Syrtacum grauem,colore buxeoi pevquifiui a negotiatori" 

bus ArabibuSi?erficUi&TmcU.,vhinam tanta CoBicopis 

eonfumeretur^quA ad eoshinc exportaretur.ReJponderunt 

Mmaxmampartem w ^fiaminori & Syriaconfumijed 

f^etiamapud Arabes & Perfas.Interrogati vero an alius 

quipam Cojius apudeos nafceretur^negarunt nafci.ldem 

fermtasusf/tm^^izjimaludm^iciSjfid negarunttlH 

aJim 



aBm fe Coftamvidijfevnqudm ^quhm qui ex Jn^a ad 
eos perferretur. FnustameniUorum olmXatarnasmedi^ 
cmfueratidiuturnoq^ tempore in Cairo & Conftatinopo-' 
Umedicinamficerat. Vt autem tam diuerfa nominafonU 
fetur,occafionempr£buiffenegotiatoresputo,qai exvariif > 

regionibm'oriundierant, 

Q^v o p ^rabes emduogenerafaciant^marum & f^^^J^^ 
dulce;fa^um epputo , quod hoc medicamentum cum re- Arabibm. 
trns eft & morruptum, nuJlius amaritudinisfit particeps, 
candidtufque perft^at: vbiautem vetufiate corrumpiinct- 
fit.amaritudinemcontrabitypj^nigricans, 

a Non videmt huius Cofti dcfcriptio cum Vetcram cofto conae- 
nirc. Nam ex Diofcoride fatii manifeaam cft , iUorum Coftum ra- 
diccm fmffc. cum ait: Suni <jui admiftis Helenij Comagem pra:duni 
radiabus adultereat . VeriamUe enim non cft , ftuac« ramum 
tantam habere cum radice affinitatem.vt radice aduhaanro&it. At 
noftri Audoris Coftas minimum radicb habct , & tcre mhu niii U- 
gnum ett luo cartice conteaam. Quarc aut vcteruiE Coftumigno- 
raftedicendumeft.aac Arabam Coftam (fi isquem defcnbiiihoraa* 
Coftus eft^ivetecum Grscorum Coftodmcrfam cireplantam. 

e p 5 T I genus Antuerpiam c Lufitania inuchuurfoUdam ,cor- 
tice cinereo.intas cand- cans , imcrdum vcro cinerei coloris ; odorata 
eft admodura radix.vioiaeeum fiue icinum fpirans odoi:em,pr2fcriim 
dam maudita: : ei caulis fragtncntam <juod e terra extat, pletumque 
iahxrcre adhuc coafpicittlr fcrulaccam qaiddam rcfereM , & fango- 
fam meduUam contihcns , vt fadlc apparsai Cofto noftri Aoaons 
plurimum conuenirc Eias iconem,qaalu vldelicct cx ficca radicc cx- 
ptimipotait.hicadiiciendamcutaui. 

^Nifip^r Azimbro luniperam noftct Aaaor mteUigat y^ Zimbro 
enimLafitanisIaniperu$ea)quidfit,ignoratcmc&tcor. 

cVcnetiisintcrdumadfertur Coftiquoddamgenas Gmgjtens ra- 
dicibus aded fimile , vt nihil fapt* , intus etiam fibrofum, fcd pallef- 

cens , & eximix amarimdinis, " 

NOM dcfunt.quiZedoariamvfaalemintcrCoftigcncrarctetant, 
& ptimum apud ©iofcor. defcripram Caftum effe aatam.ent , quoi 
mult«s notas habeat»qax Aabico illius Cofto pulchw quadrtait. 

DcTurbit. cap. xxxvi, 

O E Turhit j4rabummagnaefi'mterYecenttores Ue^ 
iicoscomroucf^a, ^am mnnuB Tripolium Gra£orum <r/- 
fevolunf.al^ Pityufrradicm effe contendunt : alij Aljpi, 
S^detmt Qmne$ m^^femmm^SifttdemTmbitpUnttm 



W AK&UXrVU HIST. 

CoStVS INDICVS* 








^/l/^^,>^^' 



•A 



I I B B R. X» I4i 

^ vlrentm vidu&fi&ribits exQrnatm^qtufUiui Suer/s 
iflabiisquMtnmediumpoferunt, 

QS o ^ ^P^^^ ^^^ Tmbit vocamus^ eodm nomtne ^ToiWu 
jirabtbus.&Perfis.&TurdsappeQatufUametftAndreM 
BeUunenfisinfuisemendation^usTcthetvo(et . InGu- 
furatet vbi pUtrimum nafdtur, Barcaman ; m Canara, B»caajaiu 
(musproumciaefiGoaiTignzt:. Tiguar. 

E s T autem Turbit pUnta,radice neque magua^nequeTathiiU' 
longaycaule bedera modo per folum exteufoidtgiti craptie j^^'*»** 
merdum crafiwrejuos palmoslongOyinterdum vero muU 
Ulongiore.ToliaAlth££profert.fioresettamfimUes^ecan^ 
^o rubentes^norinunquam omnino candidossnon^vt qui» 
4am vdunt)coloremter die mutantes. Efi verh dumtaxat 
Vtilu & gumntofa caulis pm inferior iuxta raScem '.reli- 
quaparsgraciltor efi, & cowofior, quam vt vtiUs effe pof^ 
fit, iJonnunquamradixca^liadbaretifedimtilfs , cim 
(aulis dumtaxatinmedicum vfum recipiatur. Tota aU" 
tem planta inftpida efi cum coOigitur. 

P R o V B ?i I T i» maruimi^iVerum non adel mari Vh Totbu«»i 
(iniSjVt vnda aUui pofiitifed dudus,tnterdum tribm a ma- ^*^*** 
nleucisfeu miHaribus . Plurimum nafciturin Cambayete^ 
Surrate^Diiinffila^&Ba^aim.^locisq^vkinis.Jmenitur 
& in (joaifed a medicis mprobaturynec eo vtuntur. JnteU 
Uxeram etiam inBifnagerprouenire , quod centum qum» 
quaginta & amplm leucis a GuZAratedtUat : fed poSfes 
rejcitumefiieo ex (j uz^rate deportari^vnde ettam magns 
(opiain Perfiam,u4rabiam, Ajiam mifiorei& Lufitaniam . 
ticportatur : Nam fi aliquod in Bifnager nafcitur , viribus 
adeb infirmis efi^vt a medicis reciptendum non cenfeant. 

F I E R 1 potefty vt aliis ettam per Indiam locisgigna^ 
tur(nonenimfertturyfed0te prouenit)ittcertumumeti 
tftyobindigenarumnegligentiam.' 

C E T E a V M i» Turbft deleSlu; duofolent a Uedicu '^"rb«qo* 
uqmrtiVtgtmmofumfit & a&um> iHm omne vetogum' ttofum^i^ 

mofurth 



Ui AROMATVM HIST. 

mofum esi naturdiSed quoniam viderunt Indi^agufnmo^ 
[itateyppmi Turbit notas nosfeteretfolent eiusplantam, 
ante colkcHonm^ aut contorquer^yaut leuiter vulnerare^ 
quo Uquor exiUat & denfetttr. Deinde pofi aliquot dies rg' 
deunty &gummifiue concreto liquore plenos caules repe-^ 
Yientes , coUigunt . Idmihi retulit affinis meus medtcm m 
Bacaim , qutaBquoties cumipjts Indis coUigendi gratia 
frofectus efit& hac eliciendifucci rationeobferuauit. Nam 
(km iupffet aliquotplantas tntaHas relinqui ^ eas minime 
. gummofas inuemt,aMt nonuUas tantupauco cumgummu 
Ex eo igttm deprehendm licetigumi nihil adpr<zfiantiam 
agere-^fed idpterumq^ pnfiamiui cenfendu effe^cuiusgum» 
ttti non appareat^ quippe quod in ipfaplata reconditum fit, 
Nonnegauerim iquinetiamTurbitgummofumfinecon* 
torfione reperiatur : fed vtfacilius liquorefuum autgum" 
mi exeratiContorqueri & vul^erariplantam certum esi» 
Turbit dc- A L T E R A probattonis nota e^» vt fit candidum . SiC" 
kdus. catum adfolem , candidum efiun vmbra ver^irefucatum^ 
tametfi nigrefcat^ non minusfortebonum cB^quam album 
infoleparatum. 
Turbitfa- EsT vcro TurUt Indtcis medicis medicamentum pi" 
euiutcs. tuitam deiiciens, cui interdum,[i abfitfebris .Gingiberad- 
iicere(vt etiam aliis purgantibm medicamentu)folet: alio" 
^ui pkrumque fme GingiberesxdecoSio puUi gaUinacei, 
aut exaqmexhibent . Fr&fertur autemquodin Cambaya 
fiatum efi . Memini me ia infula Dio emijfe fingulas quas 
Tanga. yocant manus,vnatanga.^ Pendunt autem finguU manus 
" ^"*' vigtntifeptem libras . Sedpofiea intsUexi mm a quo emif- 

fem^duplo minoris emiffe. 
Turbit Ara- C E T E R V M longe nolis aliud Turbit ' defcribunt 
Arabes.quam id quodmodo exhibuf. Siquide Mefue lib.^* 
defimpl.med.cap.i, aitradtce effe herbafoHaJerukmim 
noraferentis y& exemm plantarum genere qu£ la^eo 
fmco turgmti Vdria iius mtienmgemr^iViddicet domeifu- 

(um^ 



bam. 



X 2 B E R li , '14^ 

emfiuefire j magmmyparuumi atbam, nigrum, ^fia- 
uum : &inlocisjt(cimhusgtgm , quoi exjuccidcnfaate 
deprehenditur»Septemve70 meim ddeciuobfeiumda : vt TBAjt Att- 
ftt cadtdumyintus cauumfiue vacuum & arundinojum^& ^^ dckdjM, 
gummofum^cortice cinereo.planum^fiagtle, & recesicraf- 
fum autemfiue denfum tmproban. Sed.quod eiiu pace di- 
xerim , ex ahorum relatufuum Turbit defcnpjiffe potius 
videtur^ quam Ugtttmum vidtjfe. JHam nequefjrma con^ 
uenit , nec e lad;e madenttum piantarum eji numero , nec Tarbit e t»J 
eius domefiicum genm inuenitur.cum vniuerfumfpontein f^cio"^ 
incultu proueniat. Alterugenus interdu dtero effe mam ^ 
verum efi. Color autem aut albustautflauwyaut niger na^ 
turalis eius planta no ejitfedproprsparatmii ratione con- 
trahitur. Nam quodprobepraparatum/uSve tempore coU 
leSum non efi, album ejfe non potefi. Nafcitur verh potius 
locu humentibus quamficcis . Neque albedo & gummofi» 
tasprohitatufunt indicia,veluti iam dixi . Neque arundi-' 
naceum autferulaceum eji , autpUnum^autfragilet nifi 
nimiaficcitateexfuccum. Ifenfumautempotttismihivu 
detur probandum^ quam improhandum, qmppe quodplus 
fub^antia comineatymodo cariofum non fit, 

S E R A p I o lib.jimp. cap. iso. Tripolij DiofcoridU Ttfpolinm 
bifioriamadfuumTurbittranUulit . Sedficumkgttimi^^'^^ 
quam exhibemus Turbitdefcriptioneconferatur-jmamfefie 
tHus error deprehendetur. Nam nequefolia Ifatidis bahety 
nequeeius caulesinfummo diuiduntur,fedinmucronem 
defmunt largofoUorumprouentu ornatum. Flos non mU" 
tat ter die colorem^ neque etus radix odorata eji, aut venem 
na arcere adhuc deprehenfa efi, 

D £ j^j dvE tton eJiAljpum DiofcQridis\vt recentto- Atypum n6 
, rum quidaexiHtmanty citm eius bi^ona Alypi defcriptioni *^ ^*»^ 
flane repugnet,&facuttates fint diuerfet Turbit enim pi- 
tuita dumtaxat purgat^ Alypu atra iilem deiicit, Neque^ 
Vtiam (Hximm, cutquag k&axi» cofMarip6t€^,qua non 

fke 



144 AROMATVM HlST. 

Jimnoxatnmpus admittuntur: cum Turhtt legitiwum 
milaacrmomam habeat^ &ftnemoUjliapituuadeikiat, 
Arabeserro- P o R R o huic enofi attfam prabutjeputo ^rabgs^ 
jjs ai&oics. ^^ • (;(^„{pi^ig^^f^^ apudfuos in vfu ejje Turbitab India petu- 
tum 5 id &d GrMorum altquam defcriptimem ilico referre 
Voluerunt, Gr£cii omnefUntaiumgenusfutJfe cognitum 
extftimates Sedfatius multofuerat^fimilt ratione omnia 
tisn confundm , &fimplicem aliqua eoru medicamento- 
rum,qu£}!lis nonerant probenota^defcriptionecontexere, 

<s8a5ainiv:fascftvafta,mul'.as aUasvrbes&pagosfubfuo domi- 
njo hiDeri::auinquaginta ieacis ab infula Dia abc5 , & Regi Lufita- 
ni2pa;-cr. 
Tanga. ^ Monetz geaas Indscum Tanga eft,qaod fexaginta LuGtanicis rc- 

galious aiftimatur, hoc cft, duobus fere Catlcilinis regaiibas , aut fe- 
ptcm a;Iibus Gaiiic.^ . Rsgale cnim Caficlaaujai uiguita & fcxLufi- 
tanicaconficit. 

f Turbita aofiro Au^ore defcriptum longc aljud cft ab co quo 
valgo m o jfici >is vcunii;r. D e quo qui plura volet, confulat eruduos 
MatthJoli cor.njeosario^ sn eapira 30. ^ i . & 78. libn quarti Diofco- 
ridis. Pet vaiurrfatn Hifpanian. Thapfia abundc nafciiur, cius radicc 
' - pkracqae Hifpania: ofticinx pro Tarpeto kgidmo vtuntur » Non dc- 

funtcuam nmit^s per EucopaiT. locis , qui Scammomj radiccm cocci- 
fatc pio leaititnc Tarpcto cftendant , atqac in fua mcdicamenta rc- 
cpian: . vt his nnanifcftum effi potjftquifcammoncsiadices iiccas 
«ti.m iiioram Turpcto diiigeotms coDtulctunt, 

DeRhabarbarp, cap. xxxvii, 

N o.N eftoper£pretium multade Rhabarbare recen" 

fere.ciim ommbus notiftmumfit medicammtum . Silentio 

tamm pr£termitiendum non duxi, qued hk in India didt^ 

cuvideltcet^ omne id Rhabarbarum quod tn India, Perfia, 

(^ Europam importatur, effs in Chinaru regione natum, 

Rhabarba- ^amex Chtnarum regioneper Tartaria Ormuz, & Ale-' 

?hSram P**** defertur-j inde in Alexandriam j& tmdem Venetias, 

prousacia vndercUqua Europ£ regnapetunt. KcSyprater idquod nam 

fiigiis ex (^hina infertm , eo etiam vtimur quod Perf<& ex 

Ormuz. aduehunt , quod minitsteredinem & cariemfenm 

tityquam quod tx China namgiii infertur . Siquidem plus 

mrumpuntur aromataper mareinueQa ^menflruojpa'- 

tto-^quamtmeftn itineretmpmatafVmusmni iempore. 






■■/■: rtiBE-R ti ' 14 f 

^utmA In£atpufirtim marMimisleciSimaxmebumi^ 
dae^ 3 & mfmodi aromauAmmmufta permanere 
nmfim^^amRhabarhartm^m&^m^MaiuminTn' 
dta maritimaiHaum , nifi ante^ Septmhrm ahfumatur^ ^ 

flaneinutHeefii&inmareahuciudumicermmpiftirmm, 
ytpkraque ^^a^^mataMhernmUkfBenf^m ptj soft ro 
audorifaDcalioqaodalocOjliiniusJiilius, Aiigu- 
ft us ] interea aliudfrafiantm&re^emius ex O rmuz. im^ 
fortaturtcum y^fm,Inmontarmver)> hieme adferuatialia 
e^ratio^futreJ^enimnmepadehohnoxium. Eam oh 
caufamy-quiilkidinJndiaconferiiare voktiin Bifnaguer 
autBaUgateperferricuret» - 

- K ^'B^KYifr genm quoddamnafciin certaTarta- Rfeabarfcatfi 
tia vrheuonnneSjmarcandanfedquod improhumjiti nec JSutS?" 
mfiiumentorumpurgationibmvtde. 
. N V t £ Y M mtem eft Rha bavharkum^ aut MiCiim 
fedfoUipmodoCnmenfeiqmd^Ksaizm Chini Perfieap- Raoam 
pelUi^yUauritmitamen pleriquefolummodo Raoam. cbiai. 

A X iQ^ A N D o in Comlmmellexi Ubaharharum ^*"*°**' 
ahindigeni&mterdumdecoquiautdijiiUarty &msdeco- 
BoautfiiUatiiiaaquafefepurgareieamq^effecaufamiCUT . \ 
merdumtamfacile teredinem fentidt & commpatur, 
Sed cti^m nemnm audiuerim^ quf»anb£C ttafefebaheret^ 
fevidijfediceret^affirmarenonaujtmi 

D^RadiceChina. cap. xxxv 1 1 r. 

N As c iTw Kbacradix inCbinaruvaJhpmare' RaaixCM. 
^oneyquaMofcouiam vfque extenda creduur . Qimiati^ »*• 
viero per totamhanc prouinciam i&ttiam in Japanfam 
lues Venerea^uam alij Neapolitanum morhum, alij Gal^ 
Ucuvocam,mflrifcahieni^arttca^ ^^''i**?^*^*^-^^^"^» B»dc.&iaL 
{tametfi etiafimpliciierftingm) quodmorbu ^aBcura ' ^ 
fonat } aperuit benignus & mtferkm Deus buim regionk 
incolisvfumradicisctuufda, quaapudeosnafciiuriVtbmc 
mUtfuccmmenu QuemadmoduminnoitoorbtGuaiacr 

-K pfum 



J4^\ AROMATVM HIStI 

, vfum^(hfiendk yquQnimeAfars orhkeumhc morhoah 

minikmmm mmmanxatafuit.ibi contrafium mor^f 

taes vcne- ^m'm£mpam.adferetmHiJpmiam9 Redeptionis bu^ 

^^^^ ^^*"'^- '^^^* reBqumdtiombus cofpmumcarut.Kohii ve« 

Hy jaano, ropmm wmtefcer.ecc^tthuttisradic3iifmpjt.anmm 

qumgentefmum tng^fimum qmmumfupramillefimum, 

Mdferemihm iUam buc Chtnaifihus qmbufdam ea lue infe^ 

Qis.quafeint^readMmhicjfiegotiarentikyCurarent, 

. ^ E T E K^ M annoame quam buim radicis vfus in 

India innotefceret, buc e Lufitania delamfim , nonnuUm 

facultatesmecu adfetes^atq.inter.eaf,ligniJSuaiaci hbras 

qmngeht.^j. Ex eo^tametfi multumfublafumeffet, dum in 

nauenimferYmry^.effetretur.miUetamenmfeoscon' 

traxiLufitar/tcos.,quomam.magnaauiMtate}iufitani4 

sxfpeSfdatur hoc hgnum ,quod multtmalepement inuju 

Gionibusi&fortetumtepQris nemopmermejiduexerat. 

Curati ergofuerunt plurimi meo ligno. Sed iUoabfumptOj 

cumneuum e Lufitania nonimportaretur, eius , quodiam 

iecoBumfusratMraquiKqueLufitamckaureuvaniit, 

Q^Mtionc . VAc-rwuefi ,yt eo leporemercatorquidam in Diu 

^^ch^n^^^M^^^^^^^^^ntinclytoviro Domino Martino. Alfonfo d$ 

io'^"rf ''^' :?.^^^^'"^^"«^^'»f «^* rationea GaUicafcahiecurattis 

fcoi^eur. i^jj,^ quadam radtce i Chinarum regioneaUata,cuiusvi^ 

res magnu laudihm euehehAS yquoniam quiea vterenrur, 

extrema iUa viaus ratione non egerent , qualis m Guaiad 

.. vfu obferuahatur , fed tamum ab^inerent a bt^ulis & 

fuiUucarnibm.ptfce .^crudisfiuaibus : tmetfineim 

Chtna quidem^ pifdhusaWmerent , quaniam mdgni funt 

beUuones. Citminualuiffetisde^radice rumorapud vuU 

gtis,mirumintnodurHhancradicem videre,atque'iUavti. 

auebant^quoniam mokfteferebantextremamiUamviaus 

miottm,quamin Guataci vfu obferuare cogebantur. Ad^ 

de quod buius regionisincoU ob otiofam vitam naturafint 

tnagni epuknes. Sub idtepm appeUum Makcam Chtnen- 

-> fes 



1 I E E R I. /^7 

- fii naaeSipatihkm hum radim m fuum pfum adferentes, 
■ Sed idpaululwntanta amdkatg uqmftiumfutty vt inftn- 
.guidsbmmra£kiigamas(pndusefiapudeosviffinti/jua- Gm.tH 
-tuorvnciaspendens Jdecem Luftanicospmdere oportue-" 
i f « . Po^ea vmaduthmtibm maiorem coftam Chmenfi- 
bus nautbm^ minui ccepit pretium^ita nmncgantaema- 
^tHrdumtaxatregaECafi&Uano. 
t A B eo temporevilefcere ccepit Guaiaci vfus , atque ex 

'JndiarelegariytamquamRiJpanusqm^iam,quiindrgenai- 
.fameenecareveht. ,-• . • •;. .;... 

' C E T E R V, :m, vt ad infiitutum reuertamur.^mnfin^ 
^anfa tantis^Iaudibuseffertur China radix, Nam obferua- 
tkqUi&inhacmoTbQohfermndavemunt ytiatura morbi, 
anni tempore,regioneffexUy£tatej & temperamento £gri^ 
fttirahiUseimfunt£ffeBm: tametfmondefint exrecmttO' Radichchi- 
r^miquieamaeriter.fediinmerttoJamnent. cffi-ai*!^""^ 

In niagnisdohribm&inueteratis^huimradiciivncia^^?^^'"^^' 
mfeptem aqftafextarm^.coquitur^addimtdij vfq, humo^ ^ ffiodus. 
riscanfumptione.Setuaturid decociu vfuiyVafealiquovi' 
ttso autfigulino vitrato. Spuma verg mter buBienium coU 
ligitur^C^ vtiliter vlcertbus tumor'ibmj^imponitur.Salu~ 
taris eftetiam denfmMe vapor inter coquendum exbalans 
ipfis doloribus* Interdum calido decocto tumoresfouemus: 

mnnumquamMeospannosdecoctomad^tdosvlceribusim' 
ponim.m»edqueniundamm, 

S o L E N T Cbinenfemaiortquantitateinfuangt»'' ch;p?ram 
ne affumere^cumfirigida admodumfit. Qms ciim imitari '*^'*^ ^-^1^^^ 
vcUent huifu rsgionis nonnuBi, radicis duas vncias , addiia 
merjdufsmiffe ^in prmdenti aqut quantkate decoquen' 
tesyob nimium medtcamenti calorem ingrauia inciderunt 
jjimptomata.Sed & quod mihi acciMt, pratmundum nork 
duco.SciaticalahoransyhuiusradicisdecaMvfusfum.pO' 
mcan{UfudoriscaHfa.Sed cttm calidum bamiremj vtini-^ 
tioferehat confuetudo j in tmtos hepatis ardorfs Incidi ^vt 

iC ^ vntuer-' 



US AROMATVM H 1 S T. 

vmuerfum mpm etyftpdate & phkgnme tahorare cte'* 
fmt itieceffeq^fuentjiatm venamjecareidecoitum hor- 
dei cttm faccharo rofatofumere , Qr aerimeexponere , vt 
fankatem prijiinam recuperarem .Itaque meo periculo fa- 
^ifapi&ntioresrelfquiyCalido decoStipottti^ tanta radtcu 
eopiainpojierumvtidejierunt. - . 

XadicisCfci A N T E omnta deligenda efi radixponderofa , recens, 
Es dcicdus. frma.quit nequeieredinem^neque cariemfenferit,&^ qu£ 
lius vtcadx^^^^^^'^fi^'^.^^'^^ ^^^ ^'^^^ eji,quam ruhefcens.Huius p»- 
r«!o. ciam infeptem aqud fextarm decoquimus ad medias , aitt 
.Slertiampmem »promorbi & agrinatura ,fuhindee4 
medicamenta iniicientes, qua hutus radicufacultates cor^ 
rigant.ExempIigratia: Sidolorcapitisautneruoruadjit^ 
rorem marinum, autrofas iniicio :ft ohftructionibus hepar 
Uborety apiumifi ardoradfit cumobfiruiiioney intubum : fi 
vicusvefc£autrenuinfejiet,additurglyiyrrhizj£fuccm 
imerdumradiciadmifceeaqualepondushordei. 

S o L E N T autem btaus radicis decoUum fumpiuri^ 
priusfyrupisconuenientibuspurgari, quibus (quoniample" 
rumque materiaquapeccatpituitofaefi) Turbitaut Aga-^ 
mum maiufcula quantitate mdimm , aut nonnumquam 
fyruposCbin^deco^odiluimm.Benepurgatocorporeyra" 
dicis decocium propmare incipimus > poft decimu quintum 
diew^winoratm ifiopm p, exhibito : item alio interdum 
pofitrigefimumdiem , quodexmannaconfiet , aut cafit^ 
folutiuaautRhabarbaro macerato ipftus radicis Chm, 
- authordei,prunorumve,veiglycjrrhiz^\yautintjhi 
decoSio , Toto boc tempors , p aluusfmgulu diebus Itbe- 
ra non erit , clyfteres ex radicis decoQo , meUe rofato , oles 
mlaceo,&cafiiafolutiuaparatos 'imcimus, babitanecef- 
ptatis ratione. 

Qv oQfi nimium imalefcat agef,radicem minus de» 
coqmmm,auteius decoQo aquam intybi^ velfumi terrA.fi 
adfitf am bstgkfif iniicimm . Quodfi mc hocfu§citjdeco* 



^umfuhtrahimm\^cttmm£mque'in^udtmpusma^is 
opportunuuidifferimm, 

Hao deco^uminterdumintrAvigefimum dkmm^, 
ratyinterdum fertus,interdum vero cttm, Vulgartter ta-^ 
menaddecimumqumtum vfque diem dokres augentm 
& intendunturydeindepauktim mittgantur. KonnuUos 
t vidi^qui, licet aliquoties boc decoBum fumpfijfent , pofire- 
I ma iantum di£ta cmatifunt. Alios ite, quinuUo modo cu^ 

k ratifunt^quodforfitanjrigidioreseffenthumffres. Itaque 
confulo, vt qiiiin Suropa hac radice vtentttr, eius quanti' 
tatem augeantyCumfiigtitorfit regio. 
I I N finguloi vero curas , radicis vfus effefolet ad vncias Ucdiameu. 

l triginta.vnciis totidem dierum numero^ quibus curaperjL '^^' 

cuur^re^ondentibus. Rar)> calidum decoctum exbd^eoymfi 
in vehementibus& inueteratis doloribus,quandofudoribas 
materiam euacuarioportet : tuncentm bis fingulis Sebus- 
exbibetur^mane fciUcet & vejperi. H£C autem vulgaru efi V^^"^ r«i«* 
,viStusratio. i)aturcarogaUmarum-,puUorumgaBnace&^.- 
rumy^ veruecina eUxa cumfalis momerao ( id enim mr^ ; 
dicefumptum noxium effe non putf}^ croco, & coriadmi 
ficco. fnterdum eadem ajfa exbibetur, babita worlnjratiom 
ne.Vinuomtuno^dimOtnifiadfiomachiexm^ltapituitA ;-< 

contraciamdehiUtatem^-appetenti&^deieQionemtoUen^i 
dam^ deco^ufumatur : tum enim radicis decoQo dilutum i 
£gris propmatur-^ appetentiam emm ciet , & concoBtomm - . 
plartmumiuuat.PanemeUitovtunturCbinenfes, 

Efficacior eftbdcradixininueteratisyvhim'^^^'^ f ^i- 
ddicet magni tumoresy & vlcetamaUgnaadfmt , quam SSnuc" 
inrecentibusmorbis. ' Kratoquira 

S V N T & ali£ bitcxadice vtedinuiones. Hamquof' bo. " °^^' 
dar/i iit Balagate vidi , qui caUdoradicisdfCoBoeiufdera» 
dicis trit£ drachmam cum femiffe mticmnt , quotiefatm" 
quemanei^ vefperifumerent. • 
S V N T ^ai maneUminm conferuAfX htuus radick 

|C 5 puluere 



tf^ AROMATVM HIST. 

confenxa e pulucre & meUe(fiuefaccbaro ^ft magttm adp cakr) pa^ 
i^icc chi- jratdi edanti deinde radkisdeco£ium bibant . A ugetur <«- 
tem , aut mimiturpulueris quamitas in bac conferua , (^ 
quandoquecorrigttuj,proMediciarbitrio, 

Y A R I AN D A funtinterdumremedia. Meminifolo 
decoStobinoscurapyqmbmtefiiculiintumuerant, 

' Hac radiceadbuctensra^Cbinenffseumcarneelixa 
vefcuntuf , veluti apud nos napis aut rapis cum carnibus 
eUxis vefcifolemus.. 
Aquafinia- H V I V s jadicis aquam fliUatitiam vtilemfore crt- 
cw"*^" ^"^h*^^ ^^»' naniifctpofftt.-Egofane deftillatoriaorgana ■ 
tnChin47umre£ionm:?nifi,vt£^earadiceliquoremmibi 
eJiciant.Nefcioanimpmabo. 
Hadicb chi- V^^iLEeJi ettam huius radicis deco^um iprdttereos 
Mfacuiu. morbosqmcumcttagioluis venere&communealiquidha' 
hent, adparafyfesytremores, articuloruddores^fctaticam^ 
fodagramitumoresfcirthodes &cedematodes; tumetiam 
firumas extirpat.Succurrit ventriculiimbectHiiaiijnuete' 
rato capitisdokri,calculoy& veficavlceribus . Huim enim 
decocii vfupleriqueltberati funti cum nuRisame medica- 
mentisiuuamenfenfiffent, . 

Lampaum. . . C E T E K Y M tndigena hancpUntam Lampacam 
ix^tS^ ^'^^^'^^'i^^^^^JiAtuorpalmorum altitudtne affurgit, 
puo, cau&culistenmbus^qmsrarafoliactngunt^maltAffyrpu^ 

niorisfimilitudine,radixpalmibngitttdine^interdi4craffa, 
nonnumquamtenuis^qudLrecenseruta^admodumteneUa 
tfi^&crudaautelixamandipoteft. Egovfiuamdumta' 
xatplantam Uc in Goa vidi^eamq^ perpufiUam, qu&ficci- 
tateperiit,antequamexcreuiffet.Sifereturearadix,mx* 
ta arboresferendam effeperHibent, quoniamfuo complexu 
hederamodoeasfcandit, 
Mdicrejad l^'^^^'^^GoiUosqu»bocdeco^ovtutur,mulierucon-' 
S13S M^vebemeteradlibiSneaccendi, Quareconfulmvide^ 
' WiVtpercur&tfpmmUAad&^osmulims^mitiatur, 



S £i> qmmdm-inCbmmJtummntlonmM cpuu 
'menunUptm^uemtdimm^p^fmtmnrohoc^^^^ 
mnalknum^inftitutoertt^pexbisqu^deillisafideM-' • 
gnisvirisacceft.p^duculabkpr^eranu .. ;: . 

Syht ergo Chincnfes Aftatici Scitba , qui Bcet gens f)^^ 
BarbarAejfe£fiimentur,innegotiationetanten&»tanua^ ^'^' ""^ 
rmoperib^m^mf^nturadmodummduftry. Sed neque i» 
Utterarum cognitione cuiquam regtonicedere £fiimantur, 
' Habent enmlegesfcriptas luri imperatoriopmiHimas , vt 
ex&ho^quetn eorumUgibm infcriptum apud Indos aj[er-r 
-Mari audio^vtderi potefi. Vnam ex his legtbm exempligra' 
tiaproferam:,qu£eli,Nonej[eintegrumviro^muiierem, 
•€um qua viuente niartto adulterium conmiferit^ pofi mor- 
, ritimortemtmatrimoniofibiiungere. 

Intelligo etiatn apudeos doBrina gradm ^ DQariaac 
pramiaejfe'. EruditisetiamviriStRegistotim^ regnimos q^^cS» 
deratimemcommitti.Sd&in£orumpiciurtsytrosefug^ 
gefiu legentes, & auStores circum adjiantescottjpicm /i- 
4:et. Huc addedrtem typosyaphicam tam vetufiam aptd Tmgra- 
i^os ejfe^vtomnem bomtnum memortatnjuperet^ &jemT chmeaick 
pervfurpatamapudeoscenfeant. . vetuitiaima« 

* Hoclocoetiam noftet Aaaor vo^bulo Canaiavtitur, caiiMla- 
tqpcctatioaem c^ip.dc O pio dcdi . C u m itaque raiicis Chiaa Vociana 
in. quatuor agix ^s"^'^" decoqui dicat ; «b ratioQcs eo C3pi«*>^da- ^ 
aas,quatuor CaaadajiGfcpicai Scxtarios verti , <jui adamufiim tc« ; .' - 
fpondcnt. ~- ; ' 

Nancpet vBiaet^m Earopam rad cis^piujHiyfasinaaluit.qaam 
Hifpanico nominc ( iilienim cius vfam^^riofji ex Pcru in Eutopain in- 
, uexcrunc)9ar5aparillavocant,<jaafi dicasRubum viucalam,Cuius &- 9«r?ap»» 
ne magtii lant tft^aaj, & Radici Chins tuim laude adiH>ic,qa« non nii»» 
nifi cariofa & longa veAara ematcida adnos pcrueniie folet. Q*^ de 
i^ar^a piriUa plura tequitet,MaahioU Epiftolas»&: ciiw ia DidTcconji- 
meiiiatios legat. Et no*brcai,Dco annuentc.ous hiftoriam cum ico- 
"uecjchibebimus , atquc a :imilace afpera voIubiUsqJC gcnere ^quai^ 
•^ar^ am 5ue zaifacB p jriliam noniiallt ad>itt»u ia&i ) pluumom dif- 
fcitcoltcaderoui. 

JC 4 Dc 



iS^ Ji^ R« M' A X V M H 1 S T. 

Dc Croco ladico. c a p. x x x x r r. 

Aiad. A p p E L t A T y R fc^f radixinCanm Alad : /<r 

cuThm. «*^iw j» MaUuar.fed^proprie m&n\z\c:inMaldyo, cun- 

Darzard. hct : 4 P^rji^ , darzard , qmd lignum lutsum (onat : ah 

»*^*^ Arabihushzhtt. ^ : 

N A s c I T VKplurtma inregionisMalauarparteiVi» 
deltut in Cananor^^ Cakcut . ?r&umt etiam hic Goa» 
fedexiguaquantitate: 

Masma eiuscopiaadAraksy Perfa4^<&Turcosdefer-' 

tm-jqui omnes apudfe ndnafciifedexlndia adferrifatem. 

H V I V s Croci,qu9d mdtgenum duco^mentionemfa-^ 

jCh^umK ^^^ videturAuicenna lib.z.ducentefmo capite * & Cha- 
kdfiiim/w^Chaiiduniam appellare . Sedcum^ubU' 
tanter b£c(cribat^aliorum^ au^ontates citett tamquam 
de re mn multuftbiperf^e&a^nihila^tmarepo^um. Vieri 

^^ autem potefi,vt corruptumjit vocabuliimyVocatajj fu bac 
radix initio Aratibus ^kd, quemadmodu& Indu, poBea 
verhcorrupteCh3\edRam . Vtautem bocfacilius^cre- 

CajcBma. damymeimpuhtyquod euwy caput de cmcumafiue cur- 

c\im2iniitb.2.caf,i66.{quodetiamhutcradtcifimile 

efi)fcripfiffe vtdeam . Solet enim Auicenna defimplici ali~ 

qup medicamento dubitansjitterfa ( vti diximm ) fcribere 

captta.Nequeeorumaucioritas me mouetyquiper Curcii. 

Cheuaonia - ^^^beMonium inteUi^ dicunt , quoniam croceafit radl. 

.eeifcr'tbat^oculisperutiteeffe\ quanotaetiam CheMonio 

ero€i jadici ^*"*^»^^' • Namtametft vulgo hac radice.croco fcilicet in- 

yfoj. > digenOi vtantur adtingendos condiendos^ cihosycum bic 

tttn^apud Arabes & Perfas,ob eam nimiru caufam , quod 

viliori ematur , quam nofier crocus , qui apud eos etiam 

poUemtthuim tameetiamin medkina vfus eft,prafertim 

autem inoculartbus medicamemis : tum etiam ad pfo^ 

ram.ficum maliaureafucco , e^ Cocci^fiuenucisIndicA 

oko mifceatur. Qmbus affeSibus Auicenna vtroq. iUo ca^ 

^if<f chalcdfiam ^ carcuma r/i/r<j tfj^yt ri^i/. 

' £ST 



1. I B £.11 U t^^ 

E s T autem h<£C radixrecens/tntm crocea iforis vero crodindM . 
Gkgibm perfimilis , foliis Milij maiotibus , caule^ folia- ^^°^ 
ceo.Vehememi amantudine & acrtmonia, dum reces efi^ 
careti ob mulrambunuditatem : ficcata verh acris eft , Jgi 
nonadehnGingiber:put6queJinenoxapoJfefumi. 

* In iJoftrij cxcroplarifaus Auiccnoalibr.i» cap. iOo.CbcIidoniaia 
dcfCTibit,Capiicaatcm i66.de ChorcuniaDJ.fiaeChorchunimaadit, 
cum hac iaterprctarione : Ei cft fex olei de Ccoco. Cctcium de Offi- 
eiaatum Cuccuma , quod Diofcoridis Cypetum Indicum volantte- 
eenuores,Iege Matthioli^ium aliotom commentarios. 

' peGalanga. cap. xl. 

E s T GaUnga medicamentum vfibus humanis valde 
necejfarium/ed ntsrihus Gr£Cis ignoium^& Arabihus non 
fttisper^e3:um» 

D I c I T V K. auteCzhcgizm Arahibus^ Et Ucet om- calae»iam. 
nes Mauritani,vtSerapiolib.fimp.cap. ^52. corruptele- 

gityCQlangem,am Gdihixvigc fcribani^fides eis adbibedacuianfem. 
mnefty quoniam omnes Arabes Calucgiam nuncupam. Gaiungem. 

E ST veroGalangaduplex. Aheraminori odorata^ Gihngi 
quaex Chmarumregtonebuc^indein Lufitaniadefertur: ^^}^^' 
e^m incoU Lauandon appeUam.Altera rdaior, qm craf- i^anga.^^*' 
poreftpriorejtgnauiortamen & viribus inprmior. Najci- Jj^^oa. 
turhtcinlaua , &incolis Lancuaz dicitur . Nost^men lan^^a.^*' 
bk in India mamque Lancaaz appeUamus. Laacuaz. 

P o R R. ominorduomm palmorum akitudinejruti- 
€atifoliisMyrti,radicenodofai^ontenaftens.Maior in la» 
ua nata binumfere cuhitarumdltitudine attoUitur , foliis 
mucronatis in modum cu^idis lance^^radice craffa^nodofa Galangi m- 
arundinis modorfiore cmdidOy feminifera eft . Seritur ta- ^^^ 
men hu maiorradice dumtaxatvt Gingiberynmfeminey 
Ucet apud AuSoresaiiudreperm^Sgdtamen &exfemiM Gaktigs«i«. 
fata bkprouenitin bortisjed exiguaquantitaie^ qumta ^°^"^ *^" 
vtdeUcetacetariis&huiusgentisvfuimedicofuflicit, 

AviCENNA^ Serapurexa^am huius pUnta no- 
iuim mn babuerttm.Nmcum eius.vt d^ximtiSy duo fm 

-K i genera. 



iS4 



A8.0MX#VM hist. 




Gaiangamaior, 




Galangaminor. 

genmy&pfio¥, Chlneujisfctliat, p4^ratur:dubttMter 
tamettdeeafcnpferunt: hmq^fakumfuto,vt Aukenna 
duo diuerfa capita de eafciiffer.t» alterum hb,2. cajy.32 1 . 
fuh nomim Calungiam»tfWai« vero lib,2.cap. 196. fub 
Caferhendar nomine.Sedfub quommine Chmefis,cuius 
pimarm eft vfus , mfubquo Uuanenfis , qaa ignohiltor 

4» 



LIBER I. t$S 

efiidefcribdtUY, tonoro : quonum vtmfque non nijifum' 
wacum dubitattone meminerunt . 

I NT E R recentioresUedicos controuerfu eUds Ga^ 
linga,Calamo,& Acoro, Volunt enim nonnuUi.intei quos 
eji Antonius Mufa Exam.fimpl ex Leoniceni tefiimonioy 
Gdangam Acorum ejfeveterum. Alij , interquoseft Ma~ 
nardm Ub. 6,epft, 5. & Mattbiolui , Comm. in Dioffor* 
libr.t. cap.2. Calamum o^cinarumiUgmmtim ejfe Aco- 
mm malunt. Sedcapite de Calamo , neutrum exbis ejfe 
Acorumfatisoftendi *. Calamum tamen odoratum , vteo- 
dem loco dixi.tn Acorilocumfemperfuhftituerefoleo, 

C E T E R V M ommno exDlodenda eft Monachortm MonacBo- 
dtft.i.cap.4j.qmmMefuencommentmJunt»opmo [vt 
re^e Mauhiolus^qm Gdangam Schcenambi radicem ejfe 
Voltmt . l^am inutilis eft Schoemnthi radix : pr&terea 
SchoenanthustmArah'u& Caliate nafcitur : Galanga 
vero in Cbina& lauaftue laoapromnciis ab Arabtapn" 
culdijfitisprouenit. 

* Vidc caput de Calamo , vbi nofiram vfoalem Ca.Umiim haad- 
qaaquam cum jiofiu Audoris Calano conucoiic dixtmus. 

Dc Gingibcrc. ^ cap. xli. 

G I N G I B E R appellatitr Arabibus^PerJis^^ Turch 
Gengibil, »0» Lengibcl ( vtcorrupte legunt Serapionis^fn^h'^ 
ltb.fimp.cap.^36.exempUria)m Gu^arate^Decan^ Ben- 
gala^cum adhucrecms & virtde eft,a6i&Cyjiccatum vero, ^f \^'^*' 
Su£tc;m Malauar , tam vtnde quamficcum , ijngi ; w Aiiaa. * j 
Mdlajo^^sXisa., 

£ s T auteGingiherfinoBuslridiaqttdtUA , aut Gk" Gingibens 
daolo (noArundm)foliit^dgis tamen nigricanttbm: caU" ^ft®^ 
lecumfoliisduorumauttrkmpalmortmaltitudinej ta" 
dice etiam iridis^non ferpente , vt vokit Ant. Mufa exam, 
fimp.AtnecadmoiBacriseftipr^ftrtimeius quodinBa-» 
^am natumefttob tiimiam-,qtudormnaturyhumiditatem, Gi«g'*^«« 

H JSfQtdd^mumtmcmifayid^a^uherbisadmuar^^^, 

itiace^ 



l$6 AROMATVM HIST. 

iuacetariis editar eum aceto , oleo , &fAU: at etum cum 
pfcibui & CAinibm coda- 

N A s c I T V R Gmgibef in omnlhus Indi^ptoumciis 

cingibetis tiohis cogmtu,femine aut radicefatu. Baquod fpomiptO" 

4ck:tuj, figfiif ^ gj^igj^i gj^ momenti . Opttmum & fiequentifmum 

ef Udauaricum^ Arabibus & Perfis maxime expefitum, 

Secundum Ucum obtinet quodin Bengala iuuenitur^ Ter^ 

tium quodin Dabul, & Ba^aimjiotaqueea ara maritma 

nafcitur , In fohiudinibus-& mediterraneis vixcrefdt, ne- 

que inde ad msadfertur . Inuenitm etiam in infulis dtui 

Laurentij & Comaro, qua, Aetbtopia funt cotermma,. In^ 

-; defumpferunt occaftonem mnnulli , vt fcriberem apud 

Troglodyti. Troglodytas & Arabesnafci. 

Gingiberis C o I. L j ,G I T V R & eruttur Decebrl& fanuatio, 

■mcBs. dsinde aliquantulwn ftccatum limo obducitur^m quoma - 

iortsfitponderis yfedvtfofamintht^obturatii, diutiusfine 

corruptione in fua bumiditate naturah conferuetur . l<iam 

non prohe obduliuwtteredini obnoxium efi. 

G A ,L F. N V s Itb.^.fimpi. e Barbari^ conuehifcribit. 
Siper Barhariam Indiam inteUtpt^bemquidem-^atfieam 
Jifirica partem,qu£ nunc Barbaraa diciturymali» 

D I o s c o R I D E s autemlib.2 .cap.ij i -in Troglo' 

dftkaArabia nafii tradit. Nafdtur quidem apud Troglo- 

dytoi &Aethiopes,fed adecrexigua quantitate, vt ipfis in- 

NaHn Gin- ^^^** vixfufficiat. I» Arabia veremrinafciturtquandoqui' 

s^bcria Ara. dcm ad Arabesexportotur.. Mudmtetn verum efi\ quod 

primis eduliis admifceri fcribit : idem entm adbuc hodie 

apudlndosohferuatm.- Qmd varo dictt huius radices Cy- 

peri madapMuas ejfe,falliturina multo maioresfunt Cype^ 

ciagibeos ro.Aluulenit£remoItit,concoSionemiuuans» Aiuum cort- 

vacs. trayVt d^ voluntyetiam adfirittgityquoniafa3a proba^o- 

coctme ififiuntur alui profiuuia.a crudisbumoribus nata. 

S c R I 8 1 T Mufa Exam. fimpl faccbaro conditunt 

^ dum mandkur, wfine velutifilamemum in oiere^quere. 

Sed, 



X I B E R I. 3^J 

Sgdtqumadmoduvi ipfe ait, id dumtaxat tn n eontingtt^ 

. quodadulteratum aut teredinofum acrilixiuio prtus ma^ 

ceratumjemdefaccbaro conditur , vt maleficium non dc 

prehendatur.Uamh&nematurum^&pknum^noncarid^ 

fum>multu aquii ektum^ &per multosdiesmaceratum, 

deinde faccharo conditu,gratiftmuefit^ec vHa vehementi 

acrimonia'moleftu,heq.filamentainoferehfqutt.TaIefit 

■ mBengala,quji>dlaudmpmum efi^deinde in CbauU Ba- -.. ., 

.cam,^ Dabul, Improbaturiquod ex Batecala aduehitur. impfob^; 

* Memiuit2'in^bcns;iu4.,B.oifc^,l'b 5.capvi4. Prorfucitjiaijuir^ 
Calecut agei Zihgiber, qu» radix eft, ctuiiurquenotiBuinquatn pon- 
rio. Vn«iaicam duodecim ;fcd con omcjbas eftcadem amplliudo.Pius 
ro agitai in profaEdum ladiX; quam ad lernos vel quaternos palmos 
harundinum modo. Cum eiuuuc Zingibcr, tclinqaunrintcinodiaas 
radicis in fcrobc ,'teriamque radici aggcrunt , ccu fe mc n eius radicu, 
proximo annocruiuri fruftura, idctt, Zingibec . Maxiimxlrjsnm itcia 
Tranfil. deMoluccis infulij GiEgibcrhoc njodo defcripflt . Gmgiber 
vcr4paffiaiJnfiflgQlisinfuUs-hiua$ AfchipeiEginafcitui : aliud feir.i- 
naom, aliudfponiepro,ucnit,{idquodfcn&if)atur!j©biliuscft. Hcrba 
fimilij illi qua: Crocum'(ladicurolntcll!gc.l[iae Cprcama}icrr, & co 
jnodo.ciasradixfcrcnafcitur, quxGingibercfl-. • ' 

• Pe Zcdoaria; r c A p. X 1 1 1 . 

M A G N Aefidubitatiode Uedtcamentis Zedoma ^ 
Zerumbetyquoniam AuicennaM. 2 . diuirfa dUo capita de 
mfcripfiyvuielicet74^.&^ 74r*Rbafes lib?: 3 ; de remed. 
tap.-i4^^ttuniq. fub vno capite comprebendit.Serapio ve^ 
To lib.fimp. cap>. 1 72. vmcum caputde Zemmbetfcripfit, 

E G o diu in eadem diibttatione verfatmfum , c^ ex- 
ifiimatii Zedoariam ^ qu£ cekhrior efl , eam effe qu£ tiobis Zedoaria. 
hkzerumha dicitur^ & medicamentum efi Perfis expeti^ zcrumba. 
tum,qtiodbinc Ormuz.defertur', inde in Afiam winorem 
& Venetias . Zerumhst nro id ejfe quod ngsbtc vocamus zemmbet. 
' Crocum indigenum^ctdm in Crocolndico menttonemfeci.cmc^m la, 
Po^ea tamen ^ejrareme^ deprehendi ex dtuerfis ,qmbus <ii«^' 
prxditafuntyfacultatibusCrocumlndicum&Zerumbet, 

Qv^ODnoshtcZedoariamappeUamus,Auicenalib.2» 
f<tp.ys^.[tametfinottnouerit)GeiduaTdicitur.aBud^o^ 
mmignQfQ^quomm rkfcnmregtonibus^cbinenftumpro» 

uincut 



1$^ AROMATVM HIST. 

Gcidoat ra- aijicu vkmu. Uagno vero emtm Ga.diMztJnec facilei»- 
dam. uenias , mji apud Cmumforamos quofdam C ctrcuUtp- 
}ogats,Ga- ^^Mf^^^ M jogucs, Mauritam Caiandarcs appellanti 
laadarci. hormnum gentu quod peregrinattombns i^fiipem msn' 
dicandovitamfufientat. uibbiienim&Reges &Ma' 
gnatesGeiduaremunt. 
i^i2T ^' ^^J yeroGdd\izt*magmtudineglandis,eiufdem' i 
quefereforma , colore fuUucido. Vnicum huius geiduar \ 
fiagmentum^quodcirciterdimidiam vnciampendehat , a 
Mz^amoxa femel impetraui: fed id in Lufttaniam cum in- i 
figni lapide Armenio mijfum, vna cum naui periit . Ofien- •■. 
deram id prtus Vharmacopolis in Chaul & Goa: fed nenw \ 
iUormn nouerat quid effet. ^liudpauxillum apud ifios cir^ • 
mlateres vidi-/ed non emi.quedfraudem metuerem. 
S«.^* Vti t E eii autem iUud Geiduar ad plurima , fed , 
pr£fertimaduerfnivettena,& virulentorum animalium i 
icius^morfufque. 

£nb.!^o!' poKKohoc medicamentum Diofcoridi incognitum i 
«uaj. ° fuit , tumetiam ySuicenna Jib. 2.cap.T$2. quontamfe 

exiHimare ait GQ\dua.t effe : quod fubolfeciffe videttir ; 

BeUu^nftSyin jirahicorum nominum expofitione.Ze" \ 

doaris vero vocabulumiorruptum efi, & Gsidaar ^i- 

cendum. 

«ilncognitumEaropaieflcpatoGeidlaarhicderccipcanJ, &diffi- i 
culicr cognitam iri crcHcadum c& , ob eas ratioaes quat noftcr Au- . 
&ot in mcdiuno profcrt . Nam qoam Zedoariam vocamus.oibll mi- 
uuseSquim GeidaarjfcdexZerumbasforfitancritgeneribus.quara ; 
fequenti capiic noftcr Auaor dcfcribit . Tarrietfi non defint , velud ia i 
Cofto diMmus , qui camiater Co6tx genera Diofcorididcfcripia refc- 
rendaaa cenfeanr. 

DeZcrumbet. cap. xliii. 
Z E E. V M B E T appeUatur Ardibus, Perfisy&Turcif ; 
^tahi. Zeruba *: in Guz^rate, Dexan» & Canara, cachoraa: i 
^^horaa. jfi ^daUuar caz. s ' ; 

C o p 1 o s E prouenirin Malausr^Calecut vidsltcet & \ 
Cananorfiluu^ottte. Siaatempangmrautferatur, i 

pturi-^ ; 



1. I B I R li /j^ 

flmmueiiaml&cisimdeamuitu GmgiherfkiHre ap-. Gicgjti^ 
f(llmf^mfidJweratmey,qmniamemfolid Gmgibem ^^*^*'* 
f«liisfimiHa{unt Jongmatamm^m aperta leius 
uemradixGin^beremam, ^ 
, R :A.B ix.eruta , conciditur & [iccatur ; detnde in. 
^rahiam,ferfidmquedefmur\in Gida & Aiexan^ 
driam '^mdepQ^ea Veneim &almregi<fm$ transfertur, 
Condituretiamfaccharo , & Gmgiherepra^anmresi. 
^ N ' V N c eos Au^es > qui de hacfcripferum , per" 

CUrrat^, .,-.;; ,,.....-.- * ,, ;,. 

A V ic E N N A /i^r.>? . cap:j4^, Zedomm raM- zcdoada; 
jfrzB ejfe abAnBffiochkfimikm,atqiieeampraferr4,qfiig 
4id radices NapeUigignitur : prajfamipmum autem effe^ 
amldotum aduerfm venena >ferpemum pr^fertim & Na-, 
peUi,^ Capitemhz47.MtZermtletCyperofimi!emeffe, zcruxnbe».' 
niinus tamenodoriferam.MkbcoarkremeJfe 'VMU.fi'' 
mMus^praditamfacuhjttilm, quaieSiSerapio Zedoari^ 
trihuit. .. / .:•: . .- . 

^ S E R A p I o B.fimp.cap jnpx. Zerubeteffe Zedoa^ 
riamp:rihtt'4einde exau^Qr$aififaac Zerumbet^^tadir 
fes rotmdai effeinUaKAri{hli^bia, colore vm &fapore 
Gingthertfimiles ,eafque eChmarum regtoneconuebi, 

A V 1 '<: E.N N A libr. z-.cap.^^^, dumtaxat Ze^ 
rumbaautZerumbetnom. Sedquonim eam ndit i». 
fiu^a rotunda , interdum verhnGhlonga concifam , adfp., 
mm Terficuvehi ,duogeneraeJfeexistimamtZermhs 
& Zerumbet, Hac eitaw de caufafoliai qua, non viderat^ 
pratermifit : & quemadmcdum ipfa radix ex Jndia itt 
aM regiones transferatur , dumtaxat exprept . Et certp, 
etiahodiernodtediuerfumeftpretium eim qutinrotundA 
fiufta refe^a efiyah iHius qu& \n obhngaconcifa e^yVt mi^ 
mres Gingiberis radicesviJioris aflimatur quapragrades, 

Qv o D vero iuxta Napellm nafci opiimam fcnhit, Aaicencx 
planefahHlofum eftiquandoqmdeNapeSm vtxbkteperi-. |S^^'*" 

m * 



Gjiduar 
apud Chi- 
neafcs. 

Zcrumba 
ipud Indos 



Benalbum 
& rutMrum. 
C&rpe£am. 



i^g AIIOMATVM HIST. 

m(mnfunt enlm huim Tegmufiluaprocredndo.Napd' 
lo apu)& Zerumbaplunma^ vt diximus, nafiiturfflmps 
Malauarlocis: tumemmaUismultisfafaproueniti nec 
quemquam (tametfi diligemi^meperqmfiuertm)banc ra^ 
Scem iuxtaNapellumyfdiJfeinteUexi.Praterea exreliquU 
Amcenn£ iam adduBis locis manifeftum efi^ quamfibipa^ 
rum con^st^ n facile binctudicaripofiit, eum Zurumba 
bifioriampUneignoraffe, '^ ^ ....•.: 

' S E R A p I Q N I s autem Ugum i c&dices non hahent 
additam expofitionem Zerumhet, id eft , Zedoi^m^fedah 
interpreteinfertam verifimile efit qui differemtam inter 
Zedoaria & Zerumba ignorabat . I^ ex fequentibusfacile 
d£prebenditur,cumaity e Chinarumregioneconueht.Cer^ 
tutn enim eft^ Zedoariamnon nafciapud Indos,fedeCbi-' 
narumregioneaduebii raramj^ apud Indosinueniji. Ze^ 
mmbavero abundeinlndianafdtur» ■■-■■.. ^ 
' ; Noti defuerut,quicreMerint^Arnaho»'dequoPau^ 
iUslib.7,cap.3.fcribitMem effe cumZerumhet.Verum ex 
vtriufquehiftoria^fatis man^eftum eftySuerfas effeplan- 
tds. Stquidem Arnabo Padi, arboreftprocera.fuam odore 
fiagrans: Zerumha rero graminea esi planta , vt modh 
diximus. 

" G E T E R V M wimsfuntaudtedh quiaut Ben album 
& fubrum^aut Carpefium ejfevolunt.-quoniahoc vtrum- 
quemedicamentum hucnonfine qudftu conuehitw . Ze^ 
rumba vero hinc in exteras regiones exportatur.Praierea 
longe diuerfaeft vtriufquef&ms a Zerumha. 

a Zcrufaa fiue Zerumba foifiun ctit ea radix , quam capite de Cofto 
Venetiis adfctridixi, Zingiberi adeo fitnilem.vtnihil rupia.plctumque 
umenmaiorem,8£iatuspallcfceii«rm. t j 

ilnuenitur Aniuerpixapadqoofdi aromatanos Zedoarae quod- 
dam gcnusillis Bloczcvval.ideft.tubero&Zedoarianuncupatum.ro- 
tucdam inftar Ariftolochix rotundx , foris nigticans , mterdum o, 
n'reicolotis,iatuscandicans , guftu vfualis Zedoans. Eamradicem, 
quomaromultumcdtnSerspionis Zciunibct eoQUenircvidctur, hic 
cxp:imicuia«iniji$. ^ • 



t 1 B E it 1. 
ZERVlklBET SEaAPlONlS 



iSt 








e Qjii plarade horam opmlonerequirct^legataoftifsiini Manhio- 
li commcntarios m OiofcoDdcm , 5:. aliomm reccnuomm dc re iier- 
baria lucubrationcs, 

De ligno Colubrino^ c a p. x l i i i i. 
N o N motoadMerfusanmaUuitmrus etacuhtnttum Ugn\ cofo- 
tnorftis iBufveejicaxefi bocUgnumyftuepotms radix-fed bnnifiuul- 

etiam e'm puluis lumbrkos necarejpapulas texatbemata ^^^ 
& impettgmes toUerecreditur, &cholericam qua vocant 
pafionemfincek UoTdtxidicum)fanare 'Simihterv.tik mlthm. 
ejfemedicamentumferumaduerfmfebfium circuitm^vn- Moidcri. 
c'u ponderepropinatum-iprtus tamentr'ttumy& aqu4 ma» 
ceratumjper vomitus expurgafa muUa bile. 

H A N c vero radicm Serpentmm morfiusmdep 
hoc modo deprebenfum eft, ' - * 



\ 



S$i AROHATVM KIST. 

IZCMVM COIVBRINVM. 




•«I^ 



I 1 fi E K I. iJ^ 

In ZeiUninJuU, Serpentis^enmeficmnattim.feu Rcguius&i. 
dtademate tnfignuum , ' (Lujitam Cohras de capsio , ms g''^' • 
RegulumdicerepoJfumm)maximenoxiuni . Efiitem am^cz^IZ 
malisgenus magmtudine viuen£ buicferpcnn inimtcift- 
mum^ Quil, veloimi^chvocam . QuQStefcumque cum ^'^'<^«- 
ferpente congrejfuru sfx hoc anmalcmum , tfl-am radtcem Rcg-i & 
(qu£multaiJ}icnafcitur)e4partepr£fnordetquadenuda- ^^?-s=2- 
ta e/l:etenimpars aliqua extrafolum prommeh Pramorfa 
radice.pedihus anteriortbusfaUua cofberfis^caputprimumy 
deinde reliquum corpmpbi demuket ; pcJIeaferpenteagZ 
greiitar,nec eum dmittitjonec occiderrt.Qmdfitno co.. 
grejfuferpentemvimere r^opoteji^ denuo ad radicem con- 
fugit,ad quamjefricat , deinde inprcslium redit , atq, ita 
morfuferpentem necat. HocfpeaJculo edoSit ChtnoaU (ij Chlrgal^. 
fum ZeiUn incok ) hanc radicevenenisrefflere didtcerut* .' 

H V 1 V s Mj> D I pugnarum ^&ctatorespleria.fue. 
nmtLufitam.Nafdentdomialerefimiiia ammaicula tum 
ad muresextirpandos,quosacevnm}peffequuntur^ium vp 
cumferpentihus regumprtelientur.quos circumferufolcnt 
Ctrcumforanei qutdam.logucs appeRant,flipem emendt- logae^ 
CAntes,& ctnenbusfe ajpergentes.vt hac ratione veneraih. 
dos fefefanciimom£iitulovutgopr£beant.CircumeuntiJti 
omnes regiones . & tionnuUi exiis Circulatorum mmjm 

fungumur,geflant^ferpentesregulos,quosdemulcerefo' 
tent^ collo aptare(priustamenexemptis demibus)vuho 
ferfuademeseGsfemantaJfe, ne nocerepo^im. Inteydum. 
veroferpentes,quosetiamhabemintegros, qutbusLnon 
funtexemptidemes, 4Cceptopr4imio,cum tisquas dixi, ri- 
mris,fiuealiofimlianimalculo,conimitterefolent, 

T R I A funt hmus Itgnigenera in infula Zeilan, Triahgni 
. P R 1 M V M c^ Uudaitftmu iUudefi i quofubfidium S«i'^* 
qtmttvtuerra^vocaturq^ incolisKa,memlyLuJ^tanu Pao ^»^'^"^^^ 
dzcohtaMefi. Lignum Colubriiium.quUferpentum'^'^'^''' 
merfibmfitfdutm\ Dimum auitriumpalmoium ma^ 






jSi AROMATVM HIST. 

11™^^.:/.;.^ /-^'ii" '«''•»"'^'"-'""'"'"'':"''^-^" 

Ue,ua.f.r,Mci,fM,uits 6- «'"«''i^"»; " t*; 
r.-i nlmm ?mctymno.Tamr pmM ha udix,v tx 

,;,.!;« .S«r.J..r..6«,^.«.G».««.»^»»«/"".'^«'';- 
., . Secvndvm «»»"(«« f"»'""''^''"/"'""'- 

L,», fi ■J.d,fciu.mfa«bcrmproum.t,ferfum. 
Zst^r..osM"^,a<,ue r»-" " ,« » ^^j^f 

Sikr .?r^i»r M»,.» r.&. ^«^ "'- ■« '«T- 

il GM «rci ferunulid numquam U videre m,h cor.„g,t. 

cVdlZxin ufan'fauninfuU, Ze,Uncon,cr. 

«i„4,#;itooi..ir««nffi4ii?»«'W'';''''''i''''''f/« 
d,ctn,i,,ficifr^d,cabS,,&'ad»^rfmvencnap^llcu^^^^^^^^^ 

iimda-ci. si«i/?.»»'.«»"ic»^«^r"/«««^ «''»''' *;^" ?'"'"; 

a&!a,i,fuftmmefene.,uum,[edrcrlokr,fifcd.jfun. 

^"f:frfi.rL.U«rVa««^«. ffei^ '"«''i^-^'''''"'''/' 
feiLulofa,pue rAfficiubm ex cad,d, mculu refferfa. 



Teniunj ge 
cus. 



ptio, 



t r B E R. I. i^s 

qu&Aiuerfm vulnerafagittistoxuo illitisfd^a pufenta' 
neum jintremedmm. 

a M;minu ctiam hu^us gencris ferpintati FerdinSAo L^p^z Vib i^ 
Hiftona Indicat , & valdcpcrniciofum cfleaffcrit, foitr^queuacolas, 
nauaii p.oelo cum hoftious congrjflaros , intcrdum fiaiiibas lociix- 
dere.qas, dum p^ celiam ferucc, ia hottiam nauescon-iciaat, fO fir*- 
tagemateqaandcKjdcviAoriann reportantes. Hocgemis ferped? Jdurm 
ch^.ih mdigenis appellaridicit Odoiida> Barbofa. & aliudilloaihac 
&occn:tti.v Maiiditt. V 

PriTis g -neri5 frag^nemamjttiam digitotam ttanfuer'oram Joagi- 
tadmea .aofa-uds 15^4. oitenditmiht Silmamicaeomaufsiraus vir 
Auguftmus Vaf^us, doao o!im e Lufitania miiTam D, loanni Vi.i'xo 
vt o doia:(siTQO,eius pirenti , c am vaiculo c Cocjo dc Maidiua con- 
feao.lapide BezarinfigDi, &7aicalijteftudiaci;:(iaxomaiamiaficc 
adueriari venenis credaatur. 

Secandiautcmgeneris(a!fifanor)fragfnentumqatnqaevixciarua 
longitudmis.quodque, vt conicere licc bat , duarum.vnciarum ctafsi» 
liem 2q .latar, x.ihi non modo oft«nd t Lond ni anno i jS i . C V. D* 
Heftor N^nez Msdjcas Liifiunas , ed etiam dimid a eius partc libe- 
ralicerdonauit.Eius porro macencs firmaeft , candida , veais qaibaf* 
damdrftinda, noadifstmilisfraxiniligno; cortexaatcm,qaieamia- 
tcg t,candicans ,& quafi cinereus. Vt aquc verd .fi quts dcguftct.ama- 
ro iapore prx Uca eflc d ■prehcndantar . fiius , qaak accepijfra jaacnii 
icoucm icAoriiOcalisfuDiecimus. 

De lapide Bezar- cap. xlv. 

A LAPiDE Be^^rnomenmueneruntmedkamett-BcziTdka 
ta venenvs reftf^mtix , qu£ per exceUentum Bez,drdica di °^=<i-caae- 
cuntur . Sii emm hic Upis extmia, aduerfm venenafacul- 
tatisinafcitur^hocmodo. 

E s T inCorafone & Per/ia Hlrci quvddagenmiqmd ^*pi^| Be- 
Pazam/m^a^ Perfka vocat^ rufiautalterimcoloris(ego 
rufum & pr£grandem Go£ vidt ) medtocri dtitudine ,in 
cum^tncuiofithiclapis Bex^ar ycircum temifmam 
quahimpakafemperaugefcem^&velutimultiietuni- 
% ciscontextm-^ColumeMautglanduplerumqueMterdum 
alia & aliaforma , kais magna ex parte , celore veluti ex 
viridtnlgricanteJnueniunturexigui^^magni, Magni, 
qui rarhres funt^ah earum regutnum iUufiribm viru expC" 
tuntur:quoenim maioresfunt.^eovalentiortf e^efacultatk 
fibiperfuadent . Memini vnum babuijfeyqui fere qmn'. 
que drachmaspsnderet.ls inlufitanum deUtm^nxfexa" 

L $ gfnta 



j66 AROMATVMHIST. 

ginta quatuoY LufitankU aureis [ifj Hungaricis sequi- 
^oliczJvmttCum tam^e ahquatoflurishic evipus futjfet» 
H V N c vero lapidm ea ratione generari quam modh 
retulimuSitum hii oculis ob[eiuaui,(lafndem enm cotntum 
hutufnioditenuem paleam in med}tu\ho continereinuem) 
tuma virufde dtgnis accefi-iQmnes in ?er[ianalosfimili 
modo circum pakoUm '^ efformatos inuentri. 
I,a?u Bez4t C E T E R V M tion foiugeneratu? htc lapis m Perfiay 
muUu locis [q^ etiam nonnuUis },lalac£ locu, & tn in[ula qus 4 Vaccis 
maeai.ur, ^Qjfi^fjjliffipjlf^fjaudprocul a promoiono Comorim. Nam' 
cum in exercttm annona maciaremur iftic muUi pr&grpi- 
dss hircl , tn eoru vmtriculis magna exparte ht laptdes re- 
perti funt. Htnc faduefi^ vt qmiquot ab eo tepore in hanc 
in[ula appellumMrcos obtruncentjApides^ ex iis toBant . 
tapwBczat V E R V M nuUi Verficis bomtaie comparari poffmt, 
quos antc Tfsxtft aute adso junt Mauntant^ vt faaie, qaa m regtons 
Ddcd ra- ti^^h^^^fi^W^^ lapides, difierners & diiudicare popm, Vt 
do. vero adulterinos a legttimis dignofcant , mambus comprl. 

mmtiMnde^firituinflant , if^amfiaeraliqiiispermeati 
adultenniindicium esf. 
pazar,Pa- V o c A T V R autsm hiclapis Pazar,4 Pazanjii^/?, 
?aQ. }jifco , cum Arabibtii , ^«»2 Fer[s & Corafine incoiii: nos 

Bazat, corrupto nomine Bezar, atque Indimagii corrupte Bazar 
appellanty quaft dicas lapidemforenfm : nam Bazar eo- 
tumiinguaforumefi. 
LapidisBe-^ I L L o vtuntur Jndi..nos[ecuti, aduerfus deletsriafa- 
^^^^^'''cultatismedicamenta' Ormuz.vero& Ccrafine incei& 
mnmodhaduerfus viruistorum antmaitummorfusvfur- 
pat,[edetiam adaer[us omnes meiachoiicos merbos. OpU' 
lentiores his fe purgant [mgulu annis , Martto vidgiicet &■ 
Septembri , A purgatione , qumque [ub[equentibm diehm 
continuis bauriuntinfingulas do[eSy decehuius lapidisgra» 
na macerata inJiiUatitio ro[arum iiquore. Hoc remedio iu* 
uentm0*mmhmumrobur[ibicmf6iuatidscunt* So^ 

Unt 



1 1 Bi ft ir is-j 

Um tnterdum mnnuUi ad tngmu vfquegfdnafummyni' 
mU fane magna quanittate. ^amiametfi nuUas noxias 
facultates tnfe comtneat hk lapis ytuttor tamen efi du£ 
exigua quanittas: Atq.etum parua quaittate exhtberefi^ 
lem m Ormuz.: necfinepencuU Itberalius fumt dt£tm. 

E o vtot mtmeteratu morbtimeUncholkis , veluti itt _ 
fnalafcab'teylepra,prur'tgsnihus,tmpettgtnibufq. Hacettam 
raiione quartanis conuentre poffe arktror .Vtros fane plane 
deploratos.atq amedtcisderelt&oSihuiuslapidisvfu.pri^ 
fiinafanttatireBttutosfutffetnteUtgo. 

Qj/ o D fcribtt umbtolus.B.fcap.fs-Comment.in 
m$fc.adaUtgatum , ita vt nudam fimftri Uteris carnem 
conttngat , omniavenenafuperareyexperirinunquamvi' 
di,nec hkfimiU modo vtUutur.lUud autem vsrumfctmus, 
quldeimpuluu vulneri impofitusj morttferu ammaltbus 
icios liberet.hfdem viribm poUst,apertU carbuncuhs in pc^ 
fte impofitus etermn venenum exugit* 

Qj-o N I A M verh exanthemata ftue puf.uU , & Jj* S" 
berpetes^ in hac regione admodum noxiafum , &fubmde rubcmespa- 
agrosnecam,folemusagrisperfingulosdtespuluerem U- lf^'^^^\^ 
pidis Bezjtr ex aqua rofaceapropinare advnum aut dte- ^«.cap.a. 
rumgranutn,magnocumfuccejfu. 

C o£ Pi T atitem fuccejfu temports bic Lapis mahri 
in pretto h^berl Nam neceffe eftnuncomnes ad eim regio^ 
nis.in quagenerantur^ Kegem perferrt: necfine dt^cultatc 
indebahrtp&Jfunt. 

IniiCBiiurintcrdomVlySpone venalishic lapis aUaatquc aliafor- 
maiqacm tamctfi tnagao adtnodam xftiment roercatorcs , cacoodi- 
tiouc vcndicrc iM>!onf ,*i pericuiacn.an lcgititr.us fit .faciat cnaptot. Td 
.aatemivtmhuric^raoiasnsDadtutcutnacu filum perioxicara <h«- 
bi baleftcra vcc^int ) dcinde pet canis act altctio* anitnakuii pcdcta 
tranfm ictitur acui.atque filum Kiinquitat in vulncte . Caois ilico ca 
fymotomacaitidpUhabsrequacomitari folent cos qui toxtcumbi- 
btruat. CdmplaQCconciditcani; atqac dcfperatus videtar,' am puf- 
ucfcm ab iioc laoide tbtafum & aq*ia ddutam_ cani in os iniSciunt . U 
auxiliam &aferilcaais, legitimipcobatio cft :'fia minus , aduTtetinura 
jccnfeat. t 4 *Meau* 



^SS AKO^ AT V M mST. 

. * Mcmimtedam hvdus Upidis c'.ari<Gtnus Mcatcos Hirpa^^fis Nl- 
Monardas ~ colausdeMoDardis.intolibdlo qucrodccoac Scuizonerapecuha- 
rem fccit .«fcd lcgitiinos& Buaimc adaltetatos ia meditulliacopca.- 

Ijoseflevalc. . ., , . ll 

Lapis , mquit , Bezaar niultis notnimbui donatur : nam Arab:bus 
Haecr '•^'S"'' 9eifi%Boza^r., Indis Bezar, Hsbtxjs Bei- z^, didtur, quafi Do- 

Belaar mipus vcncm.aBaPoitn»aus.&2air'««o'i"- , . . , .,„ 

Bezar ^^ ^ctd dus fotir. a v^ria, nam alii rot undi iunt,al;) oblongj daay- 

Belzaar ioram ofljcalis fimilcs , alij palumbi ouis , ali) caprioioiam lenibus, 
* alij caftaneas xxs ulantur , omacstamea obcufi , non m cuCpidem dc- 
fiaentes : necroinus colorc variant , figuidem aunclpidicci coioris, 
-nunc melhni , magna verd ex pattc ex vtjridi Rjgrefccatis , vt mala ia- 
/anaconfpiciuntur .pluiaiieuam dncieioDlcuriotis , vt cjuimtdi- 
bus Ciaetcamfgercnnbuscft. 

Conftant auicm fingoli cxlaminulis miro attificio al?a aliam , n 
esparam tunjc«,amplc<acntibus , fplendemibusquc quifi poluae cf- 
feat: immo priorc iamiaa dcmpia, fubfcqu^i mulio fpknd.dior i|^ue- 
oitur.quodlegitimicft jnd!cium:(iintq hje 'aminjt ahz aliu dcofiore^ 
pto lapiium magQi:udinc - Lasttis eft & blandus , vi tacde a;abaftri 
modoabradipouit:iromodiactusin aqaahxrenslJquefcii.Nullu cot 
autmatdcem habei,fedin mcditullto cauus eft, Sc pulueris eiufdcia 
oum lapidc fu.bftaDtia: pleiiU!,qui maxim e commeds tur, atqoc «iata 
ipfi iapidi praifcttur: fedispuluislc^rimi ct"am indicium cft ;e?<nini 
qui adukeraiifunt , acquclaminas fplcndcntcs habent .reqaepulue- 
temilluminmcd:tu)Uocoatincnt,fcdgranulum a'.!quodaatfcnicn, 
,' . fupra quod indi iilam cfformarunt. 

Porrdeximiturhiciapisexanimalicerui fetemagnitudjnc &agi- 

" ' licate.fcd cotnibus in dotfam tcflexis, & corpons fornca , capreis teti 

fimili , quam.cfa caulam ab incolis Capra montana vocaiar , tamcjfi 

meoiudicto Ceraicaptapotidsdicidebeat;. Inucnicur verdhqcani» 

iDalinlndiafupraGangem,moncibusChinarumregionifinitimis,pi. 

, lofateai.SicolorcvcpIuriaaumcincicoScrufo, 

: DclapideMalacenfi,* cap.xlvi. 

i,ap!j jiaia- G E T E B. V M Lapu Bezjtr alium Upldemthi in mi* 

^^* nmiam reuocaun^quemmue venenis refifimtemin Ma' 

UcAinuenmtradunt: falumin Pam Regni MaUcerifii 

proiiinciA, Inuenitur autem ifiicin felle Htjfricis :fed tama 

ifi in aftimatione apudipfos wdigena^ob rantatem , vt e 

.dudus,quifmtd repertt meo tepovefuerunt» alter pro iti- 

gentimuneremiffusfiteiqutpro Rege Lufttanitt indiam 

gubernat. EtUcet ifitcpeques Upis Bez,armueniaturybue 

i,apidis Ma- tamen longeprAfetut incok.Vnum dumtaxat vidtjfeme- 

feTu^*^'* wwii cuiuscohrdilutiomvidebaturpurpur^^gufiuama'' 

ro^angenti kuis ^lubruus , qwmadmedu Galltcmfap$^ 



t I B E R I. J69 

- H A c T E N V s eiuifacuUates experm mthi non h- Lap.Maiac; 
mt.Sed cUripmm vir & infignis Medicus Diwas Bofque *^'^^"** 
%Jaknunm iUas experimento comprobajfe in duobm vtris, 
qm venenu m hauferant^mhi affirmAuu. Fulgari autem 
aqua (cum cordtalis deejfet , & pericutum e£et tn mora) 
bunc lapiiem alaquamdiuwacerauu ; quam deinde igris 
propinatiityqui iliam gi^fiu amaram inumerunt ; attumen 
eorumfiomachm roboratus efti& venenum mhil obfutt, 

M V i T V M certe buic viro debent omnes Indici me^ 
diciyquhdhuiuf iapidisfacuUates nohis aptruetit . Nam ne- 
ceffaria admodumjunt hac in regtone medtcamenta ^qu^ 
Venenisrefisiunt, Alextph-irmaca Gr£ciappe!l.int. 

♦Ficrdinandas Lop^z.hb. i .Hiftori»Indic*,iiemtmt apid.s caicf- 
dam ,quem non minocc faculcate praedtcum cfl; afTeiu , quam fitiapis 
Bczac , aat Malacenfi; , qaippe qai njitificeorr<nibui vencnij rcfi^^^ac, 
jgft M€t6 iil^ois magiituiltne aaelUns raras admodum» vt quiec^ 
pucaniaaliiqupdi&di &<i^«/<l*^appelhiixt,eximatar* 

D E G E M M I S. ^ 

AssaLVTA Aromatumhtftoru^mninutilefore 
duid<tfinonnulladegemmufubiUerem iprd^ertifncumia 
lapidummetiMe^iamittciderimus.Imtiumigiturfacie" 
mus ab Adamante , quoniam reliquas omnes exceUere , & 
qtiodammodo rex Gemmarum e{fe, obfubsfati^ durittem, 
creditur.Nam omnium Gemnuriorum iudiciOjfiomn'ibus_ ; , 
qu£ requimur fu is dotibui^nxtiuoq^ colore ac dqualt mom , - v 
gnktuAine^raditafm b£ tres gewm£ , primariumlocum 
obtinebit Smaragdus^deinde Carbunculus^tertiu Adamas* 

S B.D Gemmarumpretium,auttxearumrarttateyaut 
ex hominum affeciibus & cupiditate, intenditur. Mdiori- 
busenimfacultatibust iisq^ longo experimeto comprobatis , 
praditus eft Magnes , tum etiam lapis qmfangumem vn^ 
decumquejUtentemfifiit. Vendumur tamen btper manus^ Maaus. 
{ponderu genus eft in Cambaya,vnde petuntur , quod vi^ 
^Htifex*ltbraspendit)Smaragdiveroper ratis(ponduseft Raos. 
trtatriticigranapeodensj reUquAgemmayin Emopaquu. 

L $ ' dem ^ 



r-Cs&- 



caraa: demperCar4tes (pondi^quatmrgranaconfiituesymln'^ ■ 
Mangdii ^'^ ^^^^ P^ Mangeli5,pQndm qutnquependens grana. 

* »Sup.acapsied£Tarbit, oi^uiiiiicitauaioivjulibtajiiiiuidci» 

vigtaii fiptcmlioraspcadit. 

DeAdatnante. cap. xlvii. 

A R A B E s,qu0spler'tq,mnes Maurttamfecutifufit, l 

■ Mmaz. Adamantem appellant Almaz , tanietfi Serafto lih.fimp, i 

itaaitam £ap.::,$ualiovocet nomtne.Abtndigenis^vbindfimr^itz^: \ 
'mM.alai0iVbtetiaminuemtttr^i3.m. 

C ET e R V M tribus aut quatuot UcU inuemuntuf i 

Adama«ia jid^itnantes.VtielicetinBifnagerproutncu^duabmveltri» i 

* '^''^' hm rupibm . Uagnum qu&fiurn adferune hafodm^ tUtus > 

proutnci£Regi,wagnai^ funt eimii»ra.Nam quensadmo'-' 

dumin Hifpanm RextnThjnnoru captuYafua habet iU' i 

ra, ita:vt ft vnicus Thynnm capiatur , Kegi cedat oportet: i 

fi,c in hisfodinis magm funt Regis reditm . N^m quotquot : 

•hoceft, Adamantesinuemumurtngtnta'^M.agelisexcedeteSjRegt i 

j^o.grana. ^edunt. Pratereadtligentipme obferuantur &per&'. quo^ i 

SLdult mamfiquisvnicum Adamantem fufiulijfedeprebedatur,- i 

graaafcx. fiif^Qipjecumomnibusfacultatibu&Regisfifcoaddicum. 

A X. I A e/ r«/>« m 1>ecan^ non procui adttionelma^ i 

DfSr *° dixa;quem nos Madre^ MaUtco nucupamus. Alta quadam i 

rupes efttn domintociufdam Reguli indigen^^ inqua^ pra^ i 

ftantifimtAda^nantesmueniuntur,fedminoreslftiavul'' 

Adamasde go dc Rupe veteri cegnomenfortiuntur: & venum expor^ i 

rapevetcri. ^anturin vrhcm quandam regionis Decan ,LiJpor nuncu» i 

JiS^T* patam,vhtcelehriieftmercatus.0tcemptosGuz,araten- \ 

feshui nobis adferunt emendos. Sed etiam inBtfnager de* i 

ferunt,magnitudinepretijeosinuitante.-Namagnoapud i 

iUosbabenturinpretio Adamames de Rupe veteri cogno- i 

sninatiy prafertim quos naiurdipfa elaborauit. Naifes ab < 

^*^^' incolisappe!lantur.l^amquemadmodum,'m^iuiunt,virg9 ; 

fraferendaeftiamcorruptamuheti:ficetiamJdamMi i 

nmra,Mmtm ^praferenduseftet quembowinum in^ i 

. - dufiru j 



IIBER X.' /71 

duftna ex^oUuit : contra fmtientibus lufitanis^ qui indU' 
JiriabonnnumexpolitoslongeflurisafiimarefokKt, 

Alia eji rupes ad petu Tan']am in Ualau traSUi AdamasJa 
qu£ etta de Rupe vetertcognominatos profert. Exigniqui'' '^^>**°« 
defuntjedlaudath vnutamehabentyitiu,quodponderofi 
ftnt,quonominegratunesfuntveditorih.quaemptoribus. 

N VLto auteexpradi^is locoCryftallus inuenituty NaRaCiy- 
quemadmodumnec pervmuerfamlndtam . Amat enitii ^*^^^'- 
Crysiallm bcajrigida , quaUaJunt ^lpes Germamam ab * 
ItaUafeparantes. 

N o N negauerim in India BeryUum inuenm^qui Cry- Bfryiias 
fiaUt}fimUise(}:^&quidemmagnisfragmentis^exqutbm& CryftaUofi^ 
vitra&vafafabricarifclentpretiofa. Sed in Bijnager 
non inuenitur , fitf. locis procul ab Adamantumfodmis dtf 
jitis. Flurimus autem efi Berylhis in fambaya,Martauan^ Beryiiinat*- 
& Pegu regionihusj vbi nuUus A damas , t^fi qui importatus^' 
fuerit.inuenitur & in Zeikn inlula^vbt miUus Adamas. 

R E ? E R T VlmM. ^y.cap 4- &in ArAbianafii.Ve- 
rum'idnecvtdere,necaudtreit>thilicm:quemadmodum 
nec in Cjpo , nec in Macedonia . Namfi ifitc nafceremm 
AdamateSi ^ qui htc nafcmur adeVno expaeretm a Tuy^ 
cis,quipoiifimam jidmantumfa:rtm adfuoseuebum» 

S c R I B I T fractfcusdeTamata^ m Peru Adamates Fraacifca* 
reperm.Sedhuicau^oriextguam fdeadhibeo ,^ttoipi. *^^'*°^**** 
deaminlndicoru Adamamuextrahtoneta ineptas com' 
wentum effefabulas : veluti quodperuigilesfmtferpenteSy 
qu£ ^damames tuentur : eosq^ non pojfe inde auferri nifi 
prius obieiiis carnihus certaquadam ratione praparatis, 
^uibusvorandis dum ferpentes^ occupantur , tuto mterea 
Adamantes auferri pojfunt» 

NoN defuntquiinUifpaniismuemiputent^quorum Adamas 
apinionifubfcribere non pojfum ^quoniam nullis probatd hu>«S. 
auSoriiatisfcriptoribusfulciatur. 

E £ F £ R T e$im ?ii». loco 'tam citatejsaudfadre irr- 
- - . ueniri " 



\ 



17^ AROMATVM H IST. 

uenmAdam^tem ^uellan'£nucleomaiorem./n quoftne 
non e(i repreheniendm : nafibi comperta fcnbit,Sed mue" 
muntur bicinterdu maiqreiquatuor Auellanis . Maximm 
Magaus tamen que vtdhcentum quadragmta mangelis ^ pendebat. 
Proximus hmc centum & viginti pendebaulnteUexi apud 
quedam negotiatore ejfe vnum^qui ducentes qumquagmta 
njongelis podere squet^ta metfi isjirenue neget talt apud fe 
effe.AccepiiteavtropdedtgnOiquiafirmaret/eAdaman' 
tem vidijfeinBifnagermagnitudme exiguioutgaUtnaceL 
AdamScum 5 g ^ miraculimftaiiidmihivideturMufmodt^em. 
tixio, njas,qu£altipimeinterr£vtjcertbmymultiseiyanttisperfici 

debebant^infummoferefologeneYariy&duoruauttrtum 
annorum fi^atto perf.ci . I^amfi m ipfafodina hoc anno ad 
cubiti altttudinemfoJiaSf^damantes repertes, Poft bm- 
nium irurfin iflic excauato , ibidem inuenies Adamantes, 
Sed certum efi:grandes non mfifub infima rupenafci. 
E s T vero Adamantis nitor riuax & robu^us , Crj- 
/' fialli vero non mfieUnguidus ; qua noia, tum etiam duri- 
iiejaGemmxriUdignofcitur. 
Adamas C £ T E R V M tantum abeft vt maUei iSlum refpuat 

ftangimlr ^^^^^y ^^ ^^ia in fcobemaUeolo redtgalur. FaciUtme vero 
ppUeferreoin mo/tario cofnngt & atterifolet/ft etmfcO" 
bealijAdamantesexpoliantur: 
Aiamai F A L s o igitur creditum efi a Veterihus^ Adamantem 

Sfcitur!" <^ufi^^'>'if*^4ct,& maUeiictunofiangt.fedhircinodum^ 
taxat fanguine maceratu rumpi pr^fertim fi (ex quorun-' 
damfentenita ) hircmpith apium atmq^ dtmeitcasplan-' 
Adamasma- ta6 depafatur , vinum^ bibat.Sednec Uagnetemimpe-' 

£pSt°'''^ ^^^Wf^^^^^ ^^^^^^ ' ^amfdipiusidexpcririvQlui, fed 
fiomentum ejfe deprehendi . quemadmodum & tUud , quod 
de Adamantecapttimulieri& ipfatnfcia fuppoftroferunti 
videltcet in amplexus viri dormtentem ruere,jtfideliifiti 
Jinlabeseiuspuduiitei fitiUata^maritumauerfait. 
B A&VLQ%wM eium ifi , qtiiid Adamantis actem 

plmiba 



I 1 B E R I. /75 

plumhs ohtundipMtant -^popa argmii vm cuwplutnbe Piumbum 
commixmmm. Nam quemadmoduw &ferrum vtncit & ^^noa 
rdujuametaUaificeiimpkmbum udmfacthtatepem- oDiundu. 
trat^quanapum. 

li,juvi> verofdpitisex^musfumyfty^dammtes ex' 
qmfttoSymtuo attrttufic giutinmtVtfaLiiejeparari non 
fgpntStc etim Adamantem vidhvJ/i^daluiphfefiuias 
TraherenonJ€Cmaceled:rum. 

N V L L I V s autmeH in mediiina vfm^ tametfiin'- A^fsas 
wnenmmedms tndigeti:^, qut eum per ijnngamtn vefi- mcdidna 
cam mkiehant ad confftngtdum eaUulu. Petosveroam- ^/"^- , 
pltm nonexbibm , quqm^wt e^rrmeaquadam perjuapttt UKti^ t^caU 
vulgtuperuaftt , deletermfacultatis ejfe .fiintro (umatur «^aoneiL 
jldamai,okfuamtenmratem&peneirundtvimyqu4'tn'' 
tefiimperforaretftliceueuim^fpimcnuetiamndeoejfe 
altquotefesemioribmmeiicuV ^ 

SEb^vtdixKvanaefiperfttafio.NaAetbiopesGem'' , 

mariorumferim notti , q^r ^iamantes deglutlerittt j quos 
citmrequiterentdomim^tandem verberibw> egregie c^fi^ / 
fe deglutiuiffefafiifunt :eosj^dmdecumrecrmerakete'- 
(erunttfineahquonocumento.ldegotefiaripoffum, ' 

A T iafcohem tritus yinquies ,venenum efi^quemam AdamaDtis 
&fiomacbum & inteftina perfqr^t . Immo nequaquam-^^^^^^^ «*«'=- 
fcobem attrahet adfefiomachns.qutfuagrauitateceleri' tamnoa^eil. 
ter ad inferio$d defcendet. ttn.ulierem quandam fcio,qu£ 
tnarito antiqua dyfentiria laborantiyAdamatufcobem per 
multes dies propinauttfme vUa noxa , donec medkamenttf 
toties reiterato lajfus abftinuit > fr&fertim cum eius vx»ra ^ ' 
medicis inte-lexitffetfiufirafe Uborare : «0« pojfe cnim ma" 
rttum boc morbo Uberari, Is igitur multopoft temporefuh^ 
latusefi:^cumfcobevtimitUisiamdiehusdepiffet. 

aSim^lerri fctenec miniis abfbrdam pcrqtxireodi AdamaQtes t2« 
tioaeexi de.Cfibit ^t, PauLVcnctus lt:>, }.cap.29. 

b 1^0 Mangelis,id cii, fcptiagcntagratiav fiu« vaciam cam dtach- 
xna.fcnpruUsdpobusSegtanisquataor^ NatBMatxgeli{,vtancedixiic 
Mfter Aador^«}uiaqac gcaoa pendit. 



J74 aromatvm kist. 

Maiorftnvcrd AdamanteroinBclgioconfpeau haud puto, ouatft 
qucai Philippas Hitpaniarum Rex,ctu«a:arusEiitabctha Kerici ILG^- 
liamiTV regts maiotcEi nata filiam.eccit <lc Catolo Affctaii AncDcrpif , 
anno i5'.$oftogJrsmilkDiscoronatij:pendebat autcin caratosfe- 
ptem&c.uadr3iiimacam fcmiiff, hoccft,i§o.9r»Da, 

T£i|>us fupra Bdftol.um miUaribas, Du- ?tu*Somerfetenfi , ad Sa- 

Adamas An- ^"^'^'^ fluracn , folorubro 3c cenaci emii.. Adamanti: geaus natu- 

clicus. ^* cxpolimm, forma.nancp!ana, niic trigona pcEtagonive aut poly- 

» • gona.HorumaIiqao:nobis,doaodcdi:gsnefofus Eqae?i Dn. Geot- 

gius Ncrihuffi, cuias in ditione eruuntur ., Sunt vcro ij paulo obfcu- 

riores, &: matriccfuavelatouo conc»udunturcenaci& dura , nunc 

innuirjeri, iique exigui & pletuiTique informes ; nunc pauci , fcd m'aio- 

tt^ Sc skboratr-ncerduro macrici adhsrcntcs, nQnnumquam foiuti & 

inm*trice(f! moaeaturjcrcpirantes.vt Atitem !ap dcm ccnfeas, Si*ar- 

tificuminduftfiji pcrpoliancur, orientalcs ita atmuiaatar , vtexiguuia 

difbrimen fit.fed duriae ab orieduiibus fuperantur. 

De Smaragdo. c a p. x i v i i i. 
Rarior & pmjofiorefismaragdust emq^locm 

naulhvhagnofiitu^nuUiireni&nentihtufiagmentiS:>fed 

pofter rarttatem, etiam ea auferemibm mgotiatoribus, 
Pachee,^. P o R R o Smaragdui appeliatar Ferfis & IndU Pa4 
£^"!* ' ^^^^' 4r4^i^M« vero Zamarru t , non Zabarget , vt vuU 
Tabargct. gam Seraptonti libr.fimp.cap. s %4 *codex,aut Tabarger, 

vt Pandeaarius in Utteris T ts' Z vult. Nam corruptm eft. 

iUe locm cap.de Smaragdo:& Zomznmkgendum ejl. 
Wagdtts V V t G A R E autem efi in Balagate & Bifnager , vt 
"'"^"*' fiaitioiSnuragdos exvitrearum lagmarum crafiiorihus 

fiagmeniis confient, 

S E D ^ SmaragdiquA ex ?eru noui orhis promncia 

aduebunturiaduUerationisfulpicionenoncMent. 

C E T E R y M plurimubaUucinantur^qui in EleSiua' 

no de Gemmis Smaragduwt pr&fctihiputat^ exifiimames 
Fcrozc^. P^^ Feruzcgi Smaragdum inteUigendam : ignoram enim 

iUi !ingu£ Arahicaproprietdtem , ^ ipfius Mefu£ mentem 
Peruzcgt. nonintelltgunt. Praterea Mefu£ codex AraUcus legit Pc- 

ruzcgt de Ek5i.difi. /. E/ quoniam magna efi,vtaliqua- 

dodiximus , apud Arahes inter P (fr Fltteras cognatioJa- 

dlisfuit Upfus Lihrarij, vt F pro P reponeret, 
tSS^ ^ 5 ^ J'^^ PcruzaaWr^^i^iB Turcbefa nofira.quA 

^luri' 



flmma tota Perfia nafcjtwr . Nonfuit tgtiur Mefuamens 
Vt Smaragdm tUam comffoftionem tngrfderetur , tametfi 
coira.femiat Chrifiophorm de Honefiis, etm tnierpres.jed 
Turcbefim voluit^quamommbm Ardum compofmombus 
iniici oportet.qua babem Veruzxgi . Namapud Maunta» 
nos illiiu efi in medtcim vfusyfedapud Indos minime, 

*Id«m mboluiflc VJdctuiBciiunciifiiiacadcm compofiawae E}c« 
dBaiiideGecQmis. " 

Dc Rubino. cap. xlix. 

M V I. T A funt Rubinorum gensra . Nobtlior Gr£cU 
&v§pe^,latim Carbunculu^ vocatmtnon quodtn tenebris^y^pct^. 
£>lendeat(fabuloJa efi enim iftaperfuafio)jtd quod eius ni ^^fixiiica^ 
torviuactorfitceteKis. Dhamtamenquodd Gemmarto^' 
quodam audtui . Emerat tlle ahquot nobiitores Rubtncs ex 
Zetlaninfula deUtos ,fed mmutiores , quales ijfunt quos 
yulgo Rubtnos de Corja vocamus ^idefiyqiii vueni fmul ^"Wni^ 
€muntur. Uoscum emenfafuftuhjfet. latmtvnusinp^cU^^^^' 1-. 
firaguliquomenfuftrataefat.Nociuintenebrisanirnad' 
uertit quafiignufctmillam quanaam in menfa. Accedtt ad " = 

menfam,accenfa prtus i adelaftnuemt exiguum Rubinum-y 
quofublato^nuUampofteainmmfafiimiUjmvidit. .Non 
me Utet , negotiatoresplerumque butujmodt fabuksfuis 
di&is admifcerefokr€\fedpenes eosfides efio, 

Carbvncvlvm tgiturappeUabimuf,cuius ru- CarbficuiM. 
iorfueritjplendens & elegans, & qut eitt vigimi quatuor 
quiUtumfiue caratum.vt vulgo vocant. Etufm odt ego vu. 
dt 4pud Uagnatem quenda inDecan-^qui cum milnfami- 
Uaris effet^ofiedere tamenolmt^ ntfiprtiis datafde id cUm 
fore,nec ems regionis Regi me uidtcaturum, Cefebatur j?i- 
ties miUe Lufitanicos aureosvalere.Ipjetame dommus af^ ."-. 
prtnabat afeemptum fexauri manusyqua quinque Lufi'- ^faous ai^' ,. 
tarticasarroboi^^ejfiitunt. A«oba. - - 

Secvndvm genus efi quem BaUfium vocantt ^^^ 
^liquamulumtuhm.ViUaibtcefi^ 

. " Ter- 



j-jB AROMATVM HIST. 

Spineiius. T E R T I V M genus ej},spimllas appeUatm'. niagii hlc 
ruhet-fii tamen vHioresfiquia non babetjplendorem tUum 
leginmiKubim. 

Invenivntvr & candicantes . 5««/ al^ ex 
pmfura. cmduates,vel,vt vems dica^colore cerafum ma- 
turefcensreferemes Sunt & qui medtaparte rubent,alte' 
racandicant. Al^ mediaex parte SapphirualteraRubint. 

H V I V s varietatis caufamfieri puto ah ipfa Ruhini 
orioine. Cum emm Rubinus in fua rupe aut fodina recens 
gemr.itm eji , canduat -Jeinae maiurefcens ruboremad- 
qumt-.qui rubor cum temporis diuturnitate concilietur^py 
vt qui ante maiuntatem eruiifunt,nunc candicantes^mo^ 
do exrubro Unguefcentes conjpiciantur. 

O V o N I A M vero Rubinus & Sapphirus tn eadefom 
dina nafci credutur^ft interduvt alteraparte Sapphirttm 
repr^fentet.altera Rubmu-.qm.cum elegansejii& caruku 
colorecurubro aqualtter permixtum babet,vocatur a qui-' 
bufdam incolu KAs^cMi^quafi dicas, Sapphiro-Rubinum, 

PoRRO Arabtbus & Perfis Rubtnus nuncu^atur 
Yacu tihuius regionii incoU ro an ica appeUant, 

♦ Lufitanka Arroba conftat triginta duabu j hbiis : hoc cft fcre mo- 
diis ^ijiiisiue itaiicJjjiDgcnj fanc gcmma: preiium. 

DeSapphiro. cap. i. 

G E M M A e^Sappbirtisquavili ewfitur: cumtamen 
oheiuselegantem C£ruleum colorem , cuius ajpeSu oculi 
mtrum in modum recreatur^ magnideberete^epretij.Vo-' 
caturabincolisl^iha., 

E I vs duo funt genera, Vnumenimtihfcurmeji: AU 

Sapphkus terti ver jplendens, quoigenmvulgo Sapphiru aqueu vo^ 

cant.Vilior hic efi^& interdum coloris cuiufda admixtione 

jdamanteitaamulaturiVtnonnuUosplerumq.fefellerit. 

I N V E N LT V R vtrumque gtnus in Calecut\ Cana-' 
nory& variis regniBifnagualocis:Pr<efiantioresex Zfitlan 
adferumnowmum vm kudatifimi exFegu. 



Rubinas & 
Sapphirus, 
in cadcgj fo- 
diria g_enc!- 
rantar. 

Nilacandi 

S-ippHiro- 

rub;uas. 

yacut. 



Nilaa. 



«^ueus. 



Sapphitos 
exPega. 



Xamet- 



. t I B E R I. 177 

Ta M ETs I vmadeo oculh fttgrata haegemma, 
nuBustamen quantumuu magm » ^ viuidi coloris ,prtf- 
itum mtUe Lufitanicos mreos juperaffeinuenietur, 
. DeHyaciniho&Granato. c a p. l i. 
V I Li s s I M I funt hicpretij cum Hyacinthus tum Hyadcthos, 
ijranatus.quos volunt nonnuHt exRubinorum ejfegeneri- ^^^™** 
huSyHjactntbumfiauefcenteRubinum appeliantes j Gra^ 
natujn vero,nigricamem Rubinum» 

Nascvntvr autem & in Catecuti& Cananor: 
Granati etiam toto regno Camhaya ^ Balaguatf i Hya" 
cinthi vero & quibufda Lufitania locu prouenireferuntur 
Vtitt BelasnonproculOljffipone , & multis Hijpanialecis, 
DcUCpide. CAP. Li I, 
Invenitvr lafpidisgenus viride , ex quo vafai^fph rixidK 
Murrhinafiunt (Porcellanas vocant ) adeh virentia, vt ex Pwcdi^iije» 
Smaragdo confiata videantur. 

E X hocforiegenereeritidquodGenu£ ofienditur, 
quod^ ex Smaragdo e(fe contendunt, rarius videnduprO" ' 
pone»tes,quo maiorem aucioritatem lapidi concilient. 

HvivsuoDivas Murrbinum aliquando mibi^^^^^' 
propofitumfuitvenaleducetispardaonsfiue aureis Hi^a.f^^t^' 
nich:cuius,fiex Smaragdoconfiatumfuiffet^miUefimam 
partm eopretio vtx nartcifcipotuijfem, 

De Alaqueca. cap. iiir. 
iNVENiTVRi» Bahtgati lapidis quoddam genm Ala^ca 
quod Alaqueca, Arabes Qaeqoi vocam^cims Bra mi- *^^'**- 
nutisfiagmentis expoM,regali CaUdano emi potefi^tata 
eU vilitas. Huius tamen virtus reUquarufacultates exupe- 
rat , quippe quifanguinevndeqiiaquefiuentem ihcofi^at, 

Solcnt plerumque cx hoc lapide cfformari (ph«rul«ptec«j*, 

DeOcaloCard.^ cap. iiiir. . 
Lavdatissimi ittueniunturmZeilan, Nm- ocai«« c«- 
nm etiam exPeguaduebumur, quoseo deferrirumer eiitSSL 
exregutmBumaa* 8fudisdo«^ 



/7S AROMATVM HIST. 

M V I T o mmw is efi apud Jndospretij , quam m 
La^itama. Ueminienm quendameomijiffe qmhtc fexce" 
tii Lufitanuisaunii affiimabatur* §ed- cum tnLMfuama 
dumtaxatnonagmta ameof tejiimatent 3 hticreUtm ^eoj^ 
quodnmcdixiipTetwvenditmefi. 
ocuii Ga«i P £ R s V A D E N T ji^* /»d!i, etuiiijut hamgemmam 
£icaiiat«5. p^p^^tjfacukatesnonpojfeimminuit fedfemper incYe» 
mentumfacere&augeri, • 

£ G o verh quodexpertus fum referam. Linempannus 
ita comprefftis , vt ipfm GemmA meduuUiumfiue oculum 
tangat^nuUQignevripotsft. 

P'eudoooa- * '^^^'^ Cardanus lib. 7. de Suhdlitate , Pfeudoopalum vocai; de 
'" ■* * ^uOjiuoiexiaaidcaiiisgeiiJSBisilleibimulta* 



iu«. 



Dclapide Armeno. cap.lv. 
Mi^TVS eft bic LapU ex C£.ruleo& dtlutoviridi» 

ni. w«. interrogatt tame ylrmenit an apud eos najceretur hic 

LapisArme- i^pj^^a^rmarenonpmeruKt . SedTuni & Perf&medici 

dixeruntiexiguaquidemquantttaieapudfevidijfe.verum 

ignorareynum ex Armenia adfmetm , nec ne. Atum mul- 

tos inuentri in Vltabado vrbe ceiebri regni BaUguate. 

H o c Upide meUncholtam pttrgai ^amttani medict. 

Sed tamen experimeto didiciifegntter admodumpmgare», 

DeMagacce. cap. lvi. 

Fabolxde Fabvlosvm eH quodnonnuUi de Magnetefcri^ 

ftiajp«e. ^^gy ^ videlicet eas naues qu£ Calecut commeant , cUuis 

ferrets non compingi-yobfcopulorum e Magnete Upidefie" 

quentiam,a quafcilicet attraheretur & raperentm naues^ 

fiferreis cUuisfabricatdteffent. ]<Jam & in Calecut^^ to- 

toeotraStupluresinueniuntur naues cUuis conpxafer-' 

reuyquam hgneis.Verum quidem eft in Maldiuii infulis na» 

ues ligneis fUuis ejfe ex^ruiias ; id autem ob ferripdnU' 

mmpotiusi&qmdminoiiconftetjfimputo,quamquod 

a MAgneteftU metuanu 

Cei£- 



I I B E R r. 17^ 

C1TER.VM Uagnesideofetfuadfehxudquaquam FaifcdcMa- 
trahit^quodtaeademfodma nafcantur\aut eorum fodm,i ^^*^^ ^"' 
j^nt conttgu^ y velutt qutdam exiHimant : quandoquidem 
Hagnei tmemurii& iocu vbt riuUum ferrum efl, 

S V N T quiputent Uagnetem adfe ferrum trabere^ 
oh eamfacultatem quamferro comumcautt, qua ad Ma- 
gnetemferaturi eam^ob caujam Uagnetem non maioris 
ejfeponderis, etiamfi multumfmum tHi addatur , quam 
cum exiguaferri quantttate inbtkncepojitum . Atnos 
contrariumplerumqueexpertifumus. 

S E D necdeUteriuseithic lapis, quodnonnuUivolue- Magncs ooa 
funt. l^am tradut buim regionu incoU, Uagnetem pauca ££2!* 
quantltate fumptum adolefcemiam ccnferuare. Oua de re 
ferturfemorRexZeilan^patinasex Uagnete iupjfeccn" 
fici^tn quihui cibus eius coquatur. Uoc ipfe^cm mandatum Patiax c^ 
eratnegottumymihia^rmauit. Magawc» 

De Margarita. c A p. 1 V 1 1. 

N V N c fupereft.vtde Uargarttis fcrtbawus^quAnon 
modo addecorem; fedetiam admedtcamenta expemmur. 

P a /E G R A N D E s tgitur Margarit£, Vnmes Latt- vnio; 
nis dicuntur , qmniam viic du£ reperientur maonuudtnei 
fiit*r^&nitorefimiles.UinoresappeaanturLattnis Uarl Mitgirita. 
garmftmpltciter. Arabibus&PerfisLu\vtylndisMozi,in luIu,mou. 
Makuar Mmu,lufitanis AUohr,quod Arabicefonat de ^^Tn^"^' 
lnl£^r,isesiporimtnmariPerfico.,vbilaudatipm£gene- ?olxm. ' 
rantur. Nam tametfi Barm , Catifa , Camaran, alii/fue 
buim marisportmlaudatasmmant : quiatamen noftris 
notiorfuit imtio bicportm, ah tlkmmen MargamA ittdi- 
derunt ItnguaArabica Aliofar* 

iii^cetiaMfitytUlaOrientalesappeUentur, quo-Mzr^tx 
ntam bieftnm^ Perficm Orientaliifityficum nofira Europa oncataies, 
conferatur. 

. G E>i £ B. A N T y R etlam Margariuaprommhrio^^z^'^' 
CQmorim^dwfukm vfq, 2etla(qu£capturA&.^fiatio ^^^?^"^* 
> M £ Regif 



Z80 AROWATVM HIST. 

■Regis lufitankeii)fed mnumes maxma exparte ^nec 
xumfupmoribus mferend£(qua wagnafunt (^omm do- 
te ab(olunfmA) tdeoq^emm vilmi emuntur* 

Generantvr^i» infula Burneo.quA tafnetfi 
Jintgrandesyforma tamen elegatiaafuperionbm vtmun- 
tur.su &nonnullas Cbmarumregio mittit,fedvtlesj 

CEKTVMefi etiam in nouo erbe fnueniri, veru nul- 

U raticnecu Orientalibm funt conferenda.t^a aut obfcunt 

funt,& nubiltcoloris.autnuUo orbe lmore%comendantur, 

Margiriu- O R i G o Atq.genituraefieconchU , baudmuhuab 

f am origo. Qp^arum conchis dtftmiBm. Cocha autem qua, fuperiori 

marispartenatant.grandtores Margantasgenerant: quA 

veroinaltomaridegunt^nmutioresproferunt. 

- H^ concha aeri expofmficcantuf^& fefepanduntM 

quarum carne inueniuntut Udrgarita nunc mult^ , nunc 

pauc£,proconcbartmmagnitudtne, 

Invenivntvr & in no^rattbus CQnchjhU 
aUreiffe.fedminus nobiles, 

O M N I V M autepraflantipma adgenerandasMar^ 
garitas cenfentur ea conchakues & candida^quas eim re^ 
chiP S^^^*^ ^^^^^^ Ckpripo appeUantyexquibm cocbkarta pa- 
culajjconpcuintur^ 

V E R V M Cheripo non id eft conchylium quod vul- 

cbanquo. go Matrem perlarum vocamm. Nam id Chzr\quoincoU 

yocant.ex quo videhet mefa.aftula^p^ruhe precartafa- 

hricatur : quod Ucet parte exierna fcabrum ft & impoli' 

tum^imerna tameUmpwueft, & apctupuliherrtmum, 

Devehitvr idcomhyfmm Bengala wercmon^ 

gratia ^ vbiexpohtur & pocuhvices fupplet ; maximata-^ 

Confcemdo meexparte conficiuntnr exeo armiU & aha opera. Tuit 

i^"^^' enim ohm tftic confuetudo.vt nuUa nobihores virgines cor^ 

rumpipoffem , mfi hmmgeneris armiUis brachia exornata 

baberent Kunc veto dejiit ifta confuetudox sm% oh cau- 

famvi!ml(mmm,bM€Qmh)lia. 

Ha- 



L I B E R 1. ^Sl 

H A^BEijrmercatores huius regmis caprea qud- larrmment» 
dammHrumentamultisforammbui pertufy,qutbusm' MargLTt^ 
tta Uargaritmmponerefilent. Namqut&permpurmn^ icronca. 
tum minmbusforammbus pertufum tranfeum Marga^ 
nt£,vmusfuntpretii^vendunturq^petdraclmas\ qu£per 
inJirumentummaisrapaulumfDramina babens, maioris 
funt pretij : & ita deinceps pro foraminum, quibus iniiru- 
mentapraditafunt.quibmj^Uargarita tranfmittuntur^ 
magnitudine^pretkintendemes . At quaadeofuni mmu~ 
ta^vtperfofari non popntfarte enim perforantm^ non na^ 
ma,vefahulanturquidam)cedunto§cinii j quadecauf^ 
m Europam exponantur . Harttmvttciaduobusforteafi^ 

busGallicisvenit, . _ 

M Ax I M ^ qtt£ adprommtfirium Comorimgene- Vmoaum 
ranturUargmta,pendebattentumfrumentigranaj:a~ "^S^^"^^ 
Uumpretium ^miiequmgentorum aureorummfingulas 
ejefolet , hiulto maiores ego vtdi.quas in infuU BuTneat 
captas alferebant : fed mn erant etmdegantia cuimfupe^ 
riores, Vdt aliam hlc captam^qua, centumfexagintagra-^ 
natrtticipenderet. ; . 

Senectvte pondusearum ?«i«f«, & calMis eU^ Majgarid* 

. . . .. • • f • mtorrefii- ; 

ganna mmutan credttur . Dtu autem oriz.a leumr coU'. ^^^^^ 

fiABa&fale^erfatas.pri^inumvigorem&fulgQtem 

recuperare^expertusfum. 

Certv M efi^ M.argaritaspoftplenilutmmcaptaSt 
cum tempore mimi & decrefcere. Qua vero antepknda» 
ntum capiuntuributc vitiohaudquaquamfuntobnoxi^. . . 

C ET E R V M raroinmedicum vfumvemt Uatgd-^M^^tMWm 
fita dpud Indos . Maurttani ver^ofrequenterytiofiromore, -ramf^i^r 
Margaruadcor&alibmme^mentisinikiunt. ;dicia*vra*^ 

U s INDI- 




J$2 ' 

I N D I C A R V M 

ALIQVOT PLAN- 

TARVM HISTORI^, 

L I B E R S E C V N D V S. 

DeArbore trifti, cap. i. 

N medkamentis&fltfpihus indicumhmn" 

cognitu non abs refore duxi , 'tnitium facere 

ab arbore quadani , qu£ non nifi afolis occafu 

vfque ad eim ottumjioretiinterdiu minimh 

Arboristri- A R. B o R ^ Ole£ magnitudine .foltts Prunafimilikusy 

ms4ekd- flore no8u(dumfcilicetfioret) odoratifimo, nuUm, quod 

^^' fciay vfuspropter temritate: nifi quodfioru peiicuHs-^qM /a- 

teifuntibuiufvrbii incoUnuntur cibis tingendis^fiquidem 

Croci modo mpciunt. Et volunt etiam nonr.uUt aquaJliUa" 

iiiiafiorH, oculis vtile effe admoto lineopamJucintinSio. 

A aa c flo- P E c V L I A R I s ^j? h^c arhor Go£,quam e UalacA 

libas Aib, aUatamafferttnt. Eamfane nufquam alibiper Indiam vidt. 

parizataco ^^^ ^^'^ ParizacacOji» MaUyo Singadi vocant. Arbo- 

Smgadi. f « tnfis mmen iUt inditum,quod dumtaxat nodu fiareat, 

PabuUd?* Fabvlantvr autem indigen£,Satrap£ cuidam 

pac zaiad mmine Parizataco elegantemfuijfefiliam , qua Solem 

^ depertens , ab iUo comprejfnfuerit . Cum vero pojiea iUam^ 

rehnqueret dterius amore irretitus , *JPariz,ataciJiliapr4t 

amorisimpatientia fibiipfimmemconfciuerit . Excuius 

cremata cineribus (naw^ adbuc vruntur in bacregione ca^ 

dauera) b&c nata^eji arhor^ cuiusfiores adeo Solem exbor-' 

rentiVt eum videre nonfufttneant. 

C E T E R V M borum fiorumjragrans odor , duorum 
diorum odoratipmorumjiorum memoriam reuocauit. 
jiogori. P R I o R E s fmt diki Mogcri , mahaureA fiorihus 

muUa 



PIANTARVM HISr.lJBER II. jSj 

m ultoadoratioris^quorufiitlatitm liquer eundeapt^difios 

vfum obimuity queapud Hilpams floru mali aurea aqu^, 
Ati i fiores(quorum hkmagnusefi pfus) dicuniur 

Qhzm^QyOdore gramri quam Lititim alhum. " ^*'*^?<^- 

Po R R o (quandoqutdem odorj.mentorumera'uinem inaodr>ra- 

ittcidimtujodonhu^adeo dedttifunt huimregtotitsiKCQU.vt 2JSi^^" 
■pkruq . ciho Abjlineaty quo habeat fnde odoresjiti coparare 
fopm^deoc^nQ immeritpj>rontores in venereejfecefmtur. 

o M. vatj^A. qUi£.AtemioribuiofferrifokntRegibu<y 
pr^dicftfuntflores^^ rofdtnofirates, quihusfolent cuHcU" 
MKegisinfternm, & coriisfloribus variu d£pid;Uornare, 
' .\ isf A R n A R V i^ T mihiquidam , tantam ejfehuius 
g&nth in odores amemiam^ vt tributa ex odoribus &flori^ 
MminfingulosanmsKegtBifnaguerfolata^4dquinq,m'i-- 
.UumHi^anmrumaureorumftimmamfereMcedant. 

DeNinribo, cap. il. . .: 

: A B mmbtubuimlndiaincoluNimhovocaturi^rr Nipbaiii. 
hor qudtdam Fraxini magnitud'me,folio Okdjacutiore ta^ ^°"** 
^sn,perambitumferr4to , vtraque purte virtdi , non cins' 
^eo aui vihfo:, Uuitis luxuriatfoliii-jioscandidusejtf ^ 
fi.uciusextguisoliuisf.Mtlis» 

., Y T I L I s eflhuarbsr m vfumedico . Nafoliatrita i^^mfaoa» 
j& vulnertbuscum bominum^ tum iumentorum curn fucco ^ ^*^* 
Ximonum(mali Afjr^.gtim eft ) impofita , miraculose e a 
fanmt . Foliorum fuccum vtikm ejfefcrunt lumhicis ne^ 
£andis,cumBaUguateMColie,tum Ualauarefesiquodra' 
tioniconfonumeft^cumnonnibilamaritudiniipoftideant. 

E X p R I Mi T V R i» Bifnager & Malauar okum o^eumtx 
exeius arborisfru^u , quodhuc mercimor,^ gratiadepor- ^""^'^* 
tatur. VtUipmum id eft aduerfus neruorum doiores jfiea ^ ' 
catidoinm^antur. 

Dc Ncgondo. c A p. 1 1 1. 
. . P R o V E N I T i» Balaguate & Malauar arlufcuU Nfgundo 
^tudm FerftcAmi^iiudm^ftequemthmrmii iqui rt ^^'^'^ 

U 4 . (^ 



'jS4- PLA^KTARVM HIST. 

ci[i (requemtores Utmes% renafcmtm yf^lm Samlucufp- 
pttiimodoperambltumferratis & diqmntdum kfptdis: 
fios ex cmreo caKdidm:jruiius niger, Piperumagnuudtm, 
aiitpaulomawr . MaUudr incoUeimfm eduliu Cartl 
nuncufaiiiinfpergunt. . ' -*x- ■ 

Neganao. . V V L G A R E nomenefi Negundo , nonnuUi i» Ba* 
NTcbf UgateSzmU\iappeUMt:mMalauarl^oche. 
■Ki egundo M y t T I sfacuttatthus prdtdtta efthdc arbor, T^»^- 

^ai««s. y^^^^^\^„j^i^yiij^ cumfoUu decc3o ,autip[u elixis & 
contritiSiVtthfimhcontufafouemurymodhno adfu vulnus, 
Jrigumur mterdum itdm ramicumfoim inoleo,&con' 
tujionihus~appfmntuf,nj oluuntemm tumores & cmant. 
Frequensadeoefihum vflis^ vtmomnihus dolonbus^fif 
^um cumoleoydmeUxum^exhibendum cenfeant.-Non d^ 
funt quifupra vulnera admouerint yVnaq^m&e dolorem 
fufiuliffe,materiam% digepjfe a§rment:deindefoltis con^ 
tufisyippsvulner'ibusimpo[itisitaemmda{fevulmratVt 
hreuiadcicatricemperduciafint. 

V T 1 1, E M perhihent ejfe mulieres ad iuuandum con^ 
ceptum: eiustnim fucce aut decocto epoto , vteros ad con^ 
ceptionem pr&patari. Ego malim pr&mandi,vakntim enim 
futurumextjitmo medtcawmm.M.afiicatafolia, orts ha-> 
Ittimcommeniant.AcrimonuverQCuiufdampartMpatj 
veluti Nafiurmmivnde manifefium efi, caUameffe hM 
pUntm.Expertifunt mnnuUtVenerisfiimulos & impem 
cohihere, eam% ob caufam Viticem efieconmderunt :fed 
^^■egandovi- ynUsemnt. mm Vttex wultum abhacarbore differt, 

,ex»oaeft, Dclaca, C A P. X I J I, 

lacahiSo* AviBOK efiinInMapragrAndu,lru3uminfummQ 
p»^ cmdice^non in rAmis,ferens, prAgrandem, magnifMelonis 

f^gte^mterdum maiorem.foris viretem^mtus verofuluef-r 
centcm , muUis j^nults inftar erinacetyfed moUibus, obfe^ 
ptum . Continet autem hicfiuBus infe magnas quafdam 
nstcesdmommin!ite&m,CQncxfiudimgufiHMeloni^> 

fei 



l I B E R I I. iSj 

fed difficillmd cmcodionu , nempe qmplerumqae feleat^ 
itAvt affummr^xcemt.Nuces vero tnrus nat£,mremur 
autelixantur^aHeSioj^ptitamine^qtdnullim efiyfus) ca^ 
fianearum modo^quibuifuntperfimiks^edumuf^ 

V o c A T V R hicjruStus in Matduar l^LCZ^inCanaraiica, 
& GuzjtrMe^mzz.Nafcitur autedutaxat mrttantimis. Pan^z^ 

ExPERTvs fum cu in me^tu tn pkrifq^ aliis , bafce 
eafianeasfiuenucesaluiprofiuuia miru inmodumfiftere, 

. 'HiGcarboremdefcribicLud. Roman.lib.j cap.i f.fosrumnaui' 
gaiionam , his verbis.In Calecucrcperiantur nonaulli ffu<aus , quoj 
cakoKi, laciros appdlanr^Caudicic.us srboris amplitudo Pyn cft: fru- la^wn 
ftiXi ma^aitado bini ac nicdi)palmi , crafiicudinis vero humanzco- ^^"^ 
xs.Gigaiturfruiiusio caudiccarboris fubtos ffondes,aljj circiter me- 
dmm caudJce- Colos ett viridis.cctera nuci PincJB haud abfimdi» , vi- 
caccis carce o.inationbas.Cum maturcfcereincipi<:,obdacira!.jric4. 
tcro.co!ore,marce:eq . vidctur. Legitur is frudus mcaie Dccemhrir la- 
poris ficut fsrme Peponss mofchu tcdolcatis,parumque,fi (apore qa;- 
ras.abeft a cotoaco Peruco,eodemq.:citiore.Varia £n cibacu voiapta- 

te parit.Videberis roodo edete fauuca mcllis^modo fuaue mcdica ma- 
]um ccMnedcrc.Incf^.mcbranas habec vt malum panicum.inq.cis 4e- 
liccfcuiit frudus ncfcio,qui,molUbus non difsimiles caftancis.Si cnim. 
ignetorrencur,(aporemca{iancarepr«fenranr . ProptercaAteiiiicct 
Bon cfle cxcdknciorcm dignioiemvc iUo frudu c}ucmp:am» 

Delarogomas. cap. v. 
A R B o R Prummagnitudinejpnie nafciturinagrU ramgoaja* 
&etiam in hortisBa^m, Cbaul^ & Batequala^ multis^^iB'^io. 

Jpinisborrens,foliisittdemPrum;^fioribuscandidis,fiu^u 
Sorbo [imth^gufiu Prunorum adfiringete & acerho. Cum 
pimum emergit y StrobHo perfimUis efi . Focaturmolis^ 
lamgomas. ^ )^^s^m^ 

AccEP.i a^dedigmvimy optimam fmndiraiio.i*^gomas 
nem effejifiu^us, pofiquaeumederitcerta quadamauisj"^'^ ^' 
excretus.vna cum excrementoferatur . VacMienim bac 
rationefatusemergit^itm^fiu^iferafitarbor^ . : 

DcCarandas. cap. vi. 

A R Bjv s c V L A tf^ Muti magmtudmejaBsfimU^^. 
Bm.coptofofiore, od<^e Pexiclymern .'fiuauexigtmmatish^l^ 
ferfimiii^nigrkateper matmtate^grattfimo^ vuarufa^ 
f^«3/BXimanmAwfit$fmc^ 

^ ~ M s autem 



jg6 liLANTARVM HiST. 

mtem mens magmudime^ nucUponitCA cum fuoputa* 
mne^merdumatorficcam mnnumqum exftillasvifcu 
dum & UBeum . Edttur a nonnuUufiu^us maturm cum 
fale.Sokttamen.cum vmdUeft,mttr'taautacetocMri,& 
itaafferuari,adexcitandamelanguefcentemappetmam, 
N A s c«f T V R tum in comineiniytmn in Balagate, 

Caraadw. V0Catur4.Czta,nda.S. 

» Hu.ctcrefimilemdefctibUOuieduslib.g.fus hiftoriz cap.12.in. 
huncmodiim:InHifpanio!ainfal3,vraftaeftarborpulchtac5Ge tnatc- 

Auzubi. ric firma & vt!i5,.^^z,«i« aoininc; fruau qujdem bngc loauiiji mcvt 
fumpyraioiaaa, mufcaceliinavocant .fedquilaacofaccceoque vi- 
fcido & giuaiiofo abuadct, qualis eft qui in ficubus immatuns : idcir- 
coa^oiciiashu quicovefcuamr, nifi paus fruarumin aquaru.inii- 
ciaQi,&: iaaeum fucca» digitis exprimari?,qui m aqua fiiit, 

DeCoru. cap. v i i. 

coru Kifto- C o R V lingua Canarica dicim yfrutex eft in A thiti 

*"* dnmdtnemapirgens,autfaulominor,foliis malt Perfuai 

pribm candidiii Pericljmeni odoum amuUntibus .Hunc 

UcxbiiiiixLufitamlndtam incokntes Uerbam UaUuaricammmi. 

^**^*- nant , quoniam Maluarenfes eius vfum prtmi docuermt* 

HacetenimpUmacuiufcumq^ generiidyfentenasprafen^ 

tifiime cmant , euacu4taprimiim magna expanejr^ccate 

■- ' materia^ aUcquifacili in eundem mcrbum rurfm imidut, 

V s V s ^/ corticisradicupnmum exficcati ,quodam 

recens Ucieum liquorem exfiiXUtiquem initio calidum pu- 

tauiifeddeguliatumMipiti^^^^M^^^'^^"^*^^-^^^^' 
ebremobeiu^effecfm.fii^dum &ficcumconftitmyplui 

tamenfucuatisquamfiigtiitatu obtinentem : in quaM' 

dineetiamhmusregionismediciconfiituunt. . 

<:omfaoai. P V L V E R E M butus radicis^comufa in oMUm diftiU 

Utoriam imponimuSy acferolaciis maceramusideinde ad^ 

ditis mmeos,apy,coriandrificci,&cumin$nigrifemim' 

bmtritis& torrefaais, vnciaque vna hutjn mn faM, 

ignis cakre eltdmus AquamfiiH^titiam^cuiusquatuorvn^ 

dascumaqu£ftiaatiti£rofmm,Mtaqu£epedkulisrO' 

farU,4tttpUntag'misdu4busvnciis£groproptnamm.Qtiod 

fio^us 



WSU 



i- I. I B E R I I. 187 



f. opu$ eft^adikimuspukerempafiiUorum ex herha Mala* 
uarica confedorum . Formantur autem ex iifdem rebus h 
quibmftaqua^ demptobutyro. IntimturetiaclyUeresex 
hac aqua confe£ti magno cum fuccejfu : fedfrtgidi , quom ^ 
mamregtocahdaeji. Quodftnece(feftt,eamaquambis 
fmgutis dtebus propmamusy mane videhcet boxafexta, & a 
meridtehorafecunda.Cibus eH onz^fero laBis macerata, 
&puUigaUinaceitnaqua orizjL.quam Canjc vocat^ma- Caaie. 
serati^provinumagnrobore cihttm fubmnifirantei. Cer~ 
te vino omninoabjiinemtts ynifivrgente admodumnecef' 
fitate m inueteratis dyfentenis eius necejfarius ftt vfus. 

Sed tametfimihi femperbene fuccefferit huius aqu£ 
vfus-^cogor tamefateriMalauaricam herbam ah tpfis Ma^ 
Uuarenfibuspr£parata^magis pritfentaneaopem adferre, 
JEa veroparatur ex itfdem, e quibus nofira aqm,rebus te^ 
ttutpme tritss , & [ero , aut iufcuk ort^aprobe cocIa ma^ 
ceratis. Sunt qui [uccum explantavirente exprtmant.cU' 
iusfeptemvnciasmaneexhihent^&toiidemfubve^erhm, 
finece/ttoi vrgeat.Sedquoniaamarus efifuccus dtingra- 
tm,ab eius potuferupropmare ad os eluendtifolent. Quod 
ft MalauarenfesfortioH adhuc remedio opus ejfe vtdent, 
opium admifcerefoknt^ tametfiidfemperfirenuenegent. 

S A L V T A R iefi item boc medicamentum fiomachi 
debilitati: tum ettam vomitus compefcit , cum aqua Mea- 
tha. &Mafikhespuluerefumptim. 

DcAuacari. cap. viii. 

E s T ettam in hac prouinciapufiUa arbor > mm»r ta' Aaacaiihi^ 
ntenfup^iore,qu£foliis,floribus3&fruSuMyrtoperquam^'"^ 
ftmiBus conftat. Vfuitus eiufdem etiam efi cum Myrtofa. 
porisy multotamen adftringentior , Mancplantam Aua- Aaacaii. 
c&nnimmantincolx.Nafctturinwontibus. 

Ai vnmiam^effeefficaciaaduerfusittueteratasdy^j^^ ., 
fenterias ecmfa frigtdaproumietes .Eius experimenfufec^a^ 
feciJfeaffertutLufitanusqmdamfmxittfiliajuaiquacum 

mtegra 



iS$ PIANTARVM BIST, 

me^roanmdjfenterialaborajfet^necgiquidquam reliqua 

medicamemaprofuijfemyfumpto hmusplantdcortice trtto 

& tn aqua ortz.& maceruto in ptifana modnm ,fanata efl, 

Uanc arhufcuUm trifoliam okr^ferum. 

De Mangas. c a p. i x. 

T A M E T s I ijjrucfus qui apud Indos nafcuntttrJ.oge 

fint exceUentiores bis qui in Europa prouemut^ velutiaurea 

maUyCitriatjicus^vusiiperfcaipunicay & (imiks lommbus 

tamenfr£liat ^ucius qmdam apud tUos nafcens quem ipfi 

Maagas. j^ angas VDcant . Tanta efi enim eim fuauitoi , vt^cum in 
foropri/lfatyOrmuz. inccU^ apud quosfiequens efi cu alm 
fructtbmiam entmeratis,reiiqui$negleUu^hum fihiemat , 

Mangasau- CotLi GEND I tefiu efiin regiornbus caltdioribus mejis 
Jprilis:altis regtomhiis ferotiniSj Maiits & lunnu : interdu 

Rodoilio, tamen O cioberiquetpfi Rodoi ho vocant) & Nouember. 
Cet ERVM />yo regionum natura & diuerfuatc 
variat etiamfaporis bonitate bicjru^us* 

Mangas ic- P R I M A s igitt^r tcnet ts qui in Ormu^nafcitur.Se^ 

lcdtts. cundumbcuobtinetquiinGuzMateprouemt ,prafertim 
isqiaperexceUentiam Guzaratem nuncupatur, magnitu- 
dtm qutdem reliqats cedenSifaporis tamen & odorisgratia 
fupenortexiguointmo^efiuenucleo . Tertiumbonttatis 
gradum chinet queBalagategignit , maiorin vniuerfum 
fupradi£iu , Memim enim duos vidiffey qui quatmr hbras 
ium dimidiapenderent, Sedintereosfuauiormihi vifm eft 
quemproferut Chacanna^QuitidoriMadanager^& Dul- 
tabado^priman^ vrbes Regis Sizjtmoxa. Bonifunt itm ^ 
fu£tm qm in Beng&UyPegu^ & Malaca proueniunt. 

H A B E o m meo pradio quod efi tn Bombaim (cuius in 
frioribitiusE%fiori&partememm)arborehutu[modifru^ 

Maagaiar» Qui profeventetn^qu^ hifera eji. Nam Maio mefefrudum 

hot w«a. p^j fapnrii quidf&odorisgratia exc^^^aiomu ; Autumni 
verofuhfinem-i aliumfupctmi rnagis commendahikmt 
quordampratsrtempmfobtkmnafcatur, 

COLO- 



L I B E R JTr^.'. :: •; js^ 

C o I o R E f/? hfrudm ex vtrtdi rut- me,^ odore^ 
^ranjfimo, Exmpo (onkey edtttui afit ^.^ nno^utgene^ 
rofo aliquo vino rnaceramyVeiutij. '. . ^»i ^ duraam^Condf' 
tur etiamfaccbaro yinterdum vero & a£eto^& oleo, &fa» 
le^ in^erjis m eim medituUiogingtbere & alhis . Interdum 
editur cumfaki & nonnunquaw etixus . Vngtdus veroefi 
&humidus^ quemadmodum perjica . Huius ofitcutis a^a- M«ng*s &t 
tis^ ^uiprofiuuiafisli aiunty quod verum ejfedeprebendi: cjii"*^ 
nam degufiata,fuberina$g{andesfapiebant . Huclei vero 
recenteSilumbricos & ventris tineasnecaredicutur : quoi 
rationiconfmumeffeputOtobamarorem, 

* Hic frudus ia incmoriam mihi reuocatlaiamaOuicdi, qoem fc- 
ptimo fuas Hiflori«!ib.cap. i j.dcfcribK, camctfiplus fimiUtudinisha- 
bcre videaturcum eius-4»e« »dcquo lib, 8, cap.iS. Vtriulque igiiu* 
hiftoriam hicadfcribam , vt vua huic fru&oi lo&agis quadret > iedoti 
diiudicandum rebnquamus. 

A N os igitur arbor cft cuios fiudus magnamcum Goaaabaso Anoa^ 
fimilitudiuem habct,cum form^ tu cdmc & feminc.Sed & ipia Ano» 
ni$ arbor Giianabani arbori fimilliroa feft ,cum magnitiidinc.ium for- 
ma&folio.DtiabusvetdiQtebu4di£:£UQr;r»rimum,quddhuias hu- 
&QS minor fit Guanabaao, ccrrciq ce color iuteus ,qui in Goaixabaco 
viridiseftj dctnde^quddmcoquidcmiudiciogradorfitpalaio Anoa 
qudm Guanabaaus , vtpotcfirmiorccarne. Vtnmsqucmagnoicpte-- 
tiohabentlrid! Americi,& diligcixtcr infuis prxdus cola&t . Hxc 
Ouicdus de Anone:Nunc adlaiama hifh>ctam accedamtts. laJaouN 

Nascitvs. in Hi^anioia , tcUquiiquc vidni» iafulfs fmdos 
quidam ,qucm noftriaSttobili fiue Pincznucis fimilitudine Pifias 
appelisnt, noi qudd eiufmodi iignofas iquamss habeat,(ed qudd eias 
•ortex fimili modo diftiaiSus videacur , tametfi coa fquamatim , f«i 
peponis modo cultcilo integcr aufera;ur . VtaatciH fucc» bonitaic & 
fuauitaiereiiquosfruaushicanteccllirjitacolorilh pulcbcaimus cx 
lutco vircXcens, paulatina pci maiunutem viroreeuaaefccntc . Odoc 
iucudiffimus, qualis ferc in eo Peificoium genetc quod a malis & cd- ^ 
toneis nomen apud Italos & Hiipanos inuenitj magnitado illj vulga- 
lis McIonis;Nafcuntur verd fingulifeo^usex Catdw gencre afpcro 8c 
fpinofo.oblongis praxiiio foiiij,e quorum medio profiiitcaulis roiua-^ 
dm vnica ferens frudnro, qui poft lo- a:ut 1 2. cneafcm demum ma- 
toccfcic.£ofabIatOjnuUusprzu;reain planca cafcicur &u&us ,idc6- 
quc A» velut inutdis abi;cixur. In extrc mo firu&u, interdu vci 6 ctia iu 
extrcmo caule fub frudu enafccmtur v elutigermma & roriones qui- 
damquifruftui magcumadduatoinatEentum.Hj luncTaciquamie. 
icea: panguniur emm tribus fub •erra d;gif is , fic v| media t.unoauai 
pais extrafolum cxftet;atqac ntdiccsagunr,frudumquefuatcmpoce 
perficiunt. Variafuntciasgcoera,qua;pcohngU3rom vaiicctictdiaer» 
6s aoouaibtts &uacujpa(ui:uet vno dkii&cix ipccict iu}u&car,prioc 

J«aa» 



1^0 VL kmilkKVU HIST. 

latanM ab tncoiif BPpcliat^^^iuia Bomama, terda LiiagittL Poficriot hxc 
cacac cft candiJajfe •fta vrnofo, (tA acdo & actiho. Boniamn carne cft 
cacidida, gaftu auTc4& ^tto<iaininodofatao. lautma rehquis oblon- 
gioccH: ,& bonicatc ilUs ^ijcitax, carne fuiuerccme, dulci & fuaui gu- 
fiu. Fer omniam umen camem fparfx funt veluti fibrae quzdam te> 
euifciaix, qux tatis£{fi paJaraminter cdcndum non offendantjgingi- 
ua» tamcn izdunt. fi cr ebriis qui» eis vefcarat • Q^ibufdam loc.s lia- 
fcuntur eciam ha;c genera fponte in agris abundau£cr:at quibus coltu- 
laaccefsitjloage rantiliisfaauiorcs, &cultoh$ iieneficium abandc 
compen'~ant.Huius£udu£ abundancia au&ctitaiem cias ir4auit:Sed 
: tamcn & hisinfclanbuscum boniute, tum magnitudiQe pratfliitqui 
in contmcnti na:cantur. Matunis fh]6:us quindecim tancum <iut vi- 
ginti diebui conferuan potcii.Hadcnus Ouiedus. 
NaxU* H V N c Thcaei.as !ib. Slngularium Americ.cap 46. Nana i Brafi- 

lianis vocan trad.t,toq. piurimum in fuis^zgtitudinibus vefci. Aliom 
itCi-u-huic fimiiem dvfcribit nomine Hajrtn cap. 3 3 . eiufdcm hbri. 

DeMufa. cap. x. 
Mafs bifto- H ^ c fjintii noti nifi femelfefitur. Namfmelfata, 
"*• ex trunct pede multQsjiolones prodacit , qui in arhufculas 

emdunt. Truncusexfquamofofoliortmcorticecofiai-.fo^ 
liiiampUpmiSibinorumcubitorum velamplmlungitndi- 
netCubitilatitudme , excurrenteper medium lata crajfaq^ 
cofta. NuUis conftat ramUyfed egermine ftores quofdam 
comun^improfertyfubrufoSjOuieffigieif^palmi longitudi-^ 
ne,e quihm cir^umeminent pedicuU, cemumjnterdum du- 
centosautpUiresficusfuBinentes. 
N A s c I T V R ia Canara^ DecantGuzAtrate^^ Be. 
QueilsPa- galawocaturq^ iUis Quelli . Nafcitur etiain Halauar^vbi 
^' ''"^* ^a\zn\&inMalayo,vbiVi(^andicitur. Prouenit etiam 
Gainca. plertfq^ aliis locis, & in ea Africapane qua Guineam ap- 
Bananai. peUanttVhi Bananas ** nuncupamur. Atabes eum fruQum 
Mura.Ama- Mufa,4«r Amafa vocant^Sic & AuuenA^& Serapto^& 
RbafeSiquidehocfruSupeculiaricapitefcripf^runt.SLri' 
pferuntforte & alij,quosmibi videre nm contigtt. 

CouuEJHD AHTVK ijfrudus quiinUartabaproue' 

munf.primum enim e Begala eo delatifuntydeindefatt vt 

Fic^i uzxxA-oratiores euaderet;vocantur ttuttc,ftcus Martabanis. ^/^' 

^*""* adbuc inueniutur meopalatograimes & odorati^ Ccno- 

iins appeUmufmt UueSjfiaui^ &pkm. In Malauarfunt 

Chin- 



2. I B E R I i. jgi 

Chincapaiones<^<S/5/«4fc'« & fdaiogratuplm.coUn chiacap»? 
vmfcentes. Laudamur ettam m Sofak nait , Aetbwfibus ^^"' 
I^iingaij^/. Inuenttm etiam m Bacaimaliua^ promnciis loiag*: 
gefttisqu9ddamamplum,plenum^palmlongirudtne,ldaf~ 
(atuvn ^ vtno dein^e maceratum injperfa CaneUa^ multo 
meltusfapit quam malum cydoniu affatum . Idemfrucius 
permediumfe^m^&infartagtnecumfaccbaroprobefri- 
&us^in^erfopofteacinnamomo,gratjfimuseftcibHs. 

S c R I B I T AuicmaUk^.cap.^p i .pauciipydereall Mu&fical^ 
mentUibtlemgenerare&pituitaiprDdeffetamenaduerfm^^ " '"^ 
peSimis &p»imonumincendia,ftomacbumauteoffmdere, 
IdcircobilioJjs,abhuiusefu,oxymelcufeminibuspropinati- 
dum ejfe-^ pttmtsfis verhneLVtilis eft rembus^(^vrmaciet. • * 
; S CR 1 B iT Rhafeslib.de remed.3.adAlm^.cap.2Cf, 
mxium ejfeftomacho^appetentUm deiicere-Jabdumeta-' 
men aluumi& gutturis exajperashnes krnre, 
^ S E ji A p lo autemlib.f1mp.cap.84.ex alioru aucto^ 
rttateUufaminfineprimicalfaciettum &hume&atium 
wdmis effeafferit , & vitlem effeaduerfus pe^aris (^puU 
monttm ardoresy euj^ qui liberaltus bac vefcuntur,fioniit-' 
cbumprdigrauari ; augevetamenfmum invterOj renibus 
ofitulariyvrinascierei&veneremexfiimulare. 

P R^s cRiBVNT medici ln£ bunc fruBum in 
febribus aUis^morhis. 

R I D I o V L Y M aute eft quodfcripftt quida Vrancif- KMktHam. 
(anus, 4ppel!atur,inquit,hiclaudabHisfruSm Mtifa,quhd^'^ "y* 
dignmfit Mufis^aut podearufitcibtis. Additpraterea eu °* 
epfruSum que degu^auerit Ada inParadifo terreftrt, 

a lam ^jquot annii in ea opinionc fei , vt eaffiroarc M«fani A«- 
buqn ca r ffc pknsa caiui. Pliaias lib.i z.cap.tf.ntemtnichif vetb>i:lvfa- 
ioraliapomo , &ftiauitatcprsceUentior qnofepicntcs Indorum vi- 
uunt.Foiium alasauiumimiiarar, l<MigitudineiriaeuiatMam , l»ti- . 
tadincduiSm. Fruanm corticc [caudicckgcndum forufie , nam 
fammo itipite fruftum profcrt } emittit , admirabilcm fucci dul- 
ccdine,vivnoquatcrDOs fatiet. Acboti nomenPais^pomo Arie- 
nx . Plurima eft in SytStacii , ci-peditionum Akxacdri termino, &c. 
Naxa fc<e ea:niapai(bc]:pfflc adMufx dcfcrif cionica} ^ttadnuxt.Ku« 

jiGcedit» 



L 



l$l 



PIANTARVM HIST, 



Flatanm* 



accedic , quod in proulncia Malauar, qi^x fupca Indum flumcD cft.ifli 
iraverdGangcm, PalannomenadbacEetineai.a quo Launifuum 

Pala jRU!.uau videniut. 
^ Vlyfipone vbt aliquot plantas vidi,pinime tamen tiuaiKras jio- 

?iguera Ba- '«cn hcc retinetjvocant enim eiianinum Figuera Banana.id cft.ficum 

nana. Banana» fetcnrcm . Eius iconem facis affaoie psaam inuenici apnd 

Mauhiolamcommentariismlib.i. Diofcoridiscap.de Paima. - 

C E T E K V M rocminii huia» firuaus Lud. Rom. lib nauigaiionii 

/aaram s.cap.i j.ac triaeiusgfncraconftituit, Meminit iscm F. Bro- 

Poma Para. cardus qui Tcrran-. fcnaam defcripfit/ubncminc Pomoturo paradifi, 

^,/^ qucm pcromniafccutus eft Ca:dan lib.de fubtmutibus.Scd & The- 

Pa-'ona "^^"* lib.Singularium Americac cap- j } cundotn dcfcnbit , atquc Pf- 

Paauouere "«^jsrborc vero Paqucuere Amcncis vocari tradkt.Lcrius vc lo cap.i j. 

^ * fusHiftori2fruaumT<K9,axborcrflPd« tfjVenoroinat. Ouicdusvcro 

DommeimproprioPlatanumappeUai lib. Hiftoria: Indic* 8. cap. i. 

cuiui dcfcriptionem tamquam pieniorcm omillis ccitns ( nc toties re- 

pciica lcaoii faftidium patiani)hic fubjungemus. 

Invjenitvr , mquit, hic firuaus Plauni nominc , tamctfi ne. 
• qpe arbor dici poffit,ntcuc vcra fit Platanus: fed planta quacdaro huic 
IndiaEhaudfuaquam peculiarb , &: aliunde tracflart fub Platam no- 
mine.Intf rdum autcm hzc improprie diaa Platanus in arbori,scelfi- 
ludine exctcfcit,& hominiicraiimem intumefcitj aliasvciocox* fiu- 
mana: crafsiue confpicitur, pro foli natura & vbcrtatc augcfireni . Ab 
infimoadfummum foliafertampl.fsima , intcrdum duodccim pal- 
mos longa.tcrnosautqaatcrnos iata,plc|Titrqucminota.Hxcvento- 
rumflatsbusfacaemuUifariamdiflecactur, & cxcofta illaper fofij 
loDgitudinero excurremependeie fpiaantutcum in modum diflcaa. 
Totaplantavelut.gcrnsen cft aut iurculus , incuiusfummoenafcitut 
pediculus aut mallcoius biachiali crafsicudine, qui vuam producit,vi- 
eenos trfcenos , intcrdum centenos & plures fruaui palmarilongitu- 
dincbrachialiquectafsitudinefuftincntcin , nonnamquamminorcs, 
qaandoq^.ctiaro ampUorc$,propIantaEipfius & foiifcnilitate, Coriex 
«uic fatis craflus, <ed qui facilc cjcimatur , contineos pulpam fiuc car- 
ccm bubals mcduilz pcrfiroilem . Integra vua ante maturitatcn} col- 
Jigenda ctt , cum vidclicct aliquis ftuftus Saucfccre ipcipit ; deinde in 
«dibus fiifpendcnda.illiccnim plenam maturitatem confequimr. Hic 
' fruausinduaspancjpcrlongitudinemapcrius &vtriroquc incifus, 
dcjnde miblatus , giatifiimi eft fapori$,& cwicas fucci bonitate fupc- 
rat.Tcgalaf itcm impoficus, & in clibano coaus,cor rcficit, & fuauiC- 
fiomscft. SiwcquicumcarnibuseLxent, cortice exeroptooUaEimpor 
nentes ciim cames fere coa» func, diutinaro enim coaionem no fcrt: 
fedheqac maturus nimium , ccquc omnino acetbus df hgcndus cft. 
Suntqaicrudumcdanr, at matutum , fine pane akovealiquo condi- 
ZQCDtOjgratifsimi etenim eft fapotis,ncc miniis falubKis, & facsUs con- 
«oaionis.Caudcx qui vtum prof£rt,annuuseft , & femcl durotaxac ia 
vita frnaus gignit; vcrum ad radiccs confurgont quinque,fex,aut plu, 
rcs fucculi.qui pateritero renouant , & fubfequcnte anno frnaum pcr- 
£ciunc.Exeropta vua abiicitur plat^vtpotc mutibs. Ade<i vero fccun- 
da eft hxcplanta , vt DUir.quam intercidai , fcd fubinde nouas prolcs 
gtgnat,vc fruaus totaannovbertime !cgercliceat.F.ormic5 hnic plan- 
tssdoioittm u^^i&xiim * i4c6^uc pluiuiix his. imiio pencrunt,an. 

K^uaaji 



|. I B E R II. f^^ 



ttquamadtt«fajeann5|«uaefrentxemcdia. Pcrcgrioa enim, yxitiil 
d.x.mus,cft hxcp}«a.& haccxmagna CanamlnnoDomim rfii 
pnmuo) trara.ta.Hxc cx prol.xa Ouicdi dcfcriptioQcdcTumpta 

* Q^ildfi P-lmsgcnuj ,Uad fit quod Th.Dph. iib. 2.Hift.ip, 8.iji 
Cy pro nalci prodxd.t, foao c«cn, ampliorr, & fmda longc^ maiorc» 

idcm hb. 4. Hift, cap. <, folmm p.adongam habcrc ajr fimilc^cimi, 
Siruthionamquatgilcisimponunwr ,loagitudine daotuaj cufai»- 
tumJSed &arborij pracedcniis 6:iiaus £atis coQucait. 

DcDoriones. cap. xi. 
I N T E R ceUbemmos Indm fruQus reimfentur a Dcrioce» 
plerifqueDomnssinMalaca^ocitan yfru^as Mebpe^^^^''°' 
ponis magmtudine, denfocorticerofiratUq^tubercuiisplu- 
rimis obduSlus , veluti is quem laca Go£ vocant , de quo 
€ap.4. (Mmus.foru vmfcens , intus vero concdmeratus^ 
feminaq^exigmouigaRmacei magmtudineinfngulis cL 
meris continensycoloris &faporis eius condimenti quad ex 

mjgdaliscontufis,la^efarina^aquarofacea,&faccharo 
}?r, MaDger blanc GaUt vocant.non tamen ita moBejcen^ 
tiaautgluttnofaxinnonnullis vero nmcandidafuntJed 
palMcoloris.O^icutum bacinfe cominmt mahperfici of 
pculisperjimilcfed rotundum, Fo&a butusplanta medium 
palmumoblonga,acutayfalfogufiu,colorevirididilutiore 
parte auerfa,internanroparteadmodumyirefcentia:fios 
ecandidofiauefcens. Arborem luglandismodo praoran^ ^^^^^°^ 
demeffeaiuntjoliislaminis, '^ ^o."^^^' 

SvnTolijqulbuncinmodumdefcribunttFru&usefi 
Strobiltftuenucispineamagnitudine,interdumuItoma* 
ior, & eiufdemfmformAy nifttubercuU lUafiue acuteos 

mttltotenmoresacutiores^baberetiErinacetJpinisferefi- 
miies, Intusquatuor concameratiombusfiue cauitatibus 
fonUat , fnedu&amque fiuepulpam continet cremari la- 
ais.quem HtJpaniNatZygaUiCtemejtaliCapoSUt'.. 
tevoc4nt,fimUem. FoUoeftvirente, cupdis lancea efiaie, 
4uaoperlongitudinem dupM neruo , equo deinde alu 
venuU perfolijUtUttdinem euagantur .Arborem ipfam in^ 
gememfejisnttnec nifipon quadragefimum amumfru'. 

N aum 



/p^ PIANTARVM HIST. 

Qum edsn i a^ vero foli quartum amumfruSifetm 
gjfe, Fru^m matum vmdii eU quidem cokris ,fid diku 
'B^eUnguefcemu* 

* Cum hoc fruftu planc conuecit Guanabaoaj Omedi.qacmlih.S. 
fuxhiiiorifcsp 17 defcribu.quetuqacpetvaiiietlatnfercAmcncaia 
£aenouumoibe^iufcitiadant. „.0 /-rv- 

Ccacaba- Gv an asa«*vs igu«ptoceraarboteft,&fomo(a,foioc.u* 

nus Mrict roali. quam L.moneram appelUnc, viicntc : fiuau pukhern- 

ir,o, metiiocris Melouis iiiagmtadme , qui umcn mt^dum in capit.s 
tjutri craffuudtnera excrcfcat. Cortex huic ftuaiu vicdu, & qu» cen.s 
cu-bufda fqo2rai£ dift.iiaus vidcatur, vc Sttobiks.kn.onbas tat»en, 
ncqcciiatumctitibus , quandoquidcm locm concx tenu.s fic , neque 
crsf lor quatn In pyris. Ciro cSdidiaima. faporisque deucati£im..qu? 
aci'e ci-emorisiJciismitar ,morediffo!uuur. Pcreiuscarncmfparfa 
iimt i^-mina mazna^CacarbitarufecDinibusaUquacomajora & nign- 
canna rri«du<-=li hiwfmaus.&perzltusvtiiis.Namtametfiquista- 
legtum Gaai-abaaum dcuorct.nuUum mdefcnuctnocumeucum.Ia- 
fiu-naeftU2ninia:eries.HxcOuicdus, „ " . ^ , ^ 

C E T E K V u bic Guaoabanui diuerfus eft ab co cuios C sfar Sca- 

liget, lib.deSubulitai:.aducifasCatdaniiexcrcitationci8i. partic^. 

jncroinicinhunc iiiodam: . 

^ „„,!,, G V A N A s A N V s atbor cS Pini ftipue.proccra. foho msgno ob< 

o..anaDa- Iq^.^ ,^5 truaus Mclonis magnitudine: cortici color viridis.ipkndot 

^^*^ Cyaonu .digicalis cca{iitudo. Caro intus candida,dukedinc iadij coa. 

aijieminaconri.ietcha^oiacea. _ 

C Y M Scaligcii G aanabano magnam affanuatcm habct , qui fi^c- 
riotibus annis cx &ihiopix Mozambiquc Antucrp'^am allatus eft feu. 
aus craflus,fefqusptdahloogitudmc.cui dcnfus duiu;que corcex tenui 
moHique,vt in cydonii» rfcd viridi lanuginc obduaus .aliqaot pcr lon- 
jfitudinem cxcaircntibus vcnis,fiac poiius fuicis.vt -.n Melonibus Ex^ 
tremapartcin mucroncm defiaic ; fupcriori vetd .qaa v.dcl ccte ra- 
mk dependei. pcdiculo inhxrci firmo.dcro, & fibrofo . Conunci hic 
ftuaus pulpam candicante^qua .fEihiopcs in fibrium ardoiibus vtua- 
tur fitis fedandx gratia, iucundacien.m aciditatepratdita cit, H«c hc- 
caia friabilii cft , fic yt digitis^trita in polhncm rcloluaiur , tcmanenre 
tam e pcrpetuo aciditatc Pcr hic (parla fuct femina rcnibus.aot Ana.- 
gyridiskgitimx fraaui fimiUima, fiigrotamcncoloreaitentia , ac cx 
vmbilico fibris quibufdam fufpenfa»vt in eius icone cSrpicete cft. Hxis 
terrx commirr^ , planialas foho lautinis fimiliprojoletuat , ied qaat 
fubfcQaentehicn c perictint. 

H V I c ctiam fimiUimum foliis tamcn ab hoc dinetfii dcfcribit 
Theuetuscap. io.hb.Singaiaijam Amcricjchit veibi: ;Tfes (cnt He-. 
fpcridum infoix ad jEthiopum promcntonum . Caputvindc vuigo 
appeiiant . In haram vna art>ot muen.tur , folio noftvati» fici , ftuaa 
dooruro fete pcdum longitudinc.craflb. magnis oblongifquc Cyprii* 
cucurbitishaudabfimili. NocnuHieo fruaayefcumtii vt nos Melo- 
nibustcomuiet vcto feminafabx magaitodineleporinis Tcnibus fimi- 
lia.Hi4aaKlamfimia«aluat. AlijmoniliacxbitcoUo aytandaconfi- 
«uju^^ccataczOm ^ beue auu»m»arpea» pulclu»ima fu&i. 



Ll B ER ri.^. - ? i^j 

Ss» &aBi«aftaftumapudCaQrbaksTheaciasaf alijtraduac, 
cuius hiftorianoamalcnoftro fcuaaiquad?acc vtdetar, fixCeaim S. 
iaterioraqux a QemiBcdcicribuncac.dc-Da^^: idcircoaum femiaaco- 
tiaeat phafiolacca,iEceitutn .Talis autem eft ocfctipcio. Intcr rcliquas 
«rbores qaas ap ;d Canibs.lesinuenireeft,Cobync cft tbUo laari,&uda. 
CitruUs rned»oaris magnuudinc.oui Sctuthu - cameli forma,qui f doli* 
con cft,afpedu tamen puicher, pntfcrtin» pnufta arbore. Cabibaks ex 
eo va&ul^ coaficiaDt ' prztecea ad arcan um qaoddam , & piane fta- 
cendam royftetium vtantur. Nam cxcauaium rrayzoaiiifycfcmirii- 
bus aut UpUai irr plet,varilfc}.piumatu(ij generibusfupcrncexomSts 
deiadeinfccion parte pertufum baciilo adapuntes tetrariafigaac.Ha« 
iufinodi frados binos aut tciaos in fingutis tugariii fe oare mapui 
eum renerarioncapud cos «ioriseft. Extftimatit enim,cdm hunc mi, 
6um(Afiw«^& T^wjarai^abipJunancapatum) manibus pcrtradat, j^^jj^jl 
crcpitantemqueob Mayzi grana mif fta audiunt, cum fuo fe Toupan» * 

id cft, Deo fcrmones coti tcrrc,atqae ab eo quzdam refponCi acapetc, 
£c a {uij faygi ( Diumatoru genuscft,qui lufficuherbx Pccun,de cua 
cosalias , & qaibaCiam obmurncutation:bus iliorum Tstmatiki. di- 
uinamfac«ltattmttibuerc ccth bcm)perfuafi. 

O V r ED vs lib»iadic«hiilorix8.cap.4. fuuicHiguerotettaryl- 
labum dcfciib>tin hunc sitjodunn: Hg!«ero atborcftpracgrandi», vclati Higucia,' 
Morus nsgra : Ecudum fcr Cucurb.tx toiund* , iatcrdum vetdob- 
loagat firmlem.Sed qui roiuadus cft,;umma rotunditate fpc^Sacur.Ex 
eo pateras dc akerius generts vafa co..ficiant. Materie eft robufta^aiq^ 
apufedibus, fuoIelUis , ephippus, al.ifaue operibusfabricandis ; rr.ali 
eccaim nr.cdicxautpunic2 niatcriam cfTedicercj . Corticc facile deli- 
bratat- Folio cft oblongo.ingufto.pet cxtrcmum I-itiore,i qao ad pe- 
dicuium vlq.ie paulaiim anguftius fit . Indi nonnumquam pra iUo- 
tatx-. fr jftuum penuria hoc veicuntur , hoc cft.eius carne.qca: cucur- 
biia:carn!,cdiiiadhucvirei,fimiiiseft. Conicicolor& formaCucur- 
bitae. MaximusciusfruauslibramaquaEconnnere pot:ft:rt:inicius 
vero pugnum magnitadine non cxcedit. Vulgaris ctt haw aibot ix^Hi- 
tpaiuojt^clixiuiu^ae iafalis,& hoius Indix contincacc. 



N ai CvAjeA» 



Ig^ Pl.AKTAa.VM HI$T. 

CYAK AjkAMVS S6AZ.1CIS.I lOATZ» 




€ s^T I n V Jt btmc^aaom,qooeom^ tand^nomioeappenctat^ 
qUj^drufsrflcT&peregnaus, nonneg1igroduin,fedhuicao0nipi« > 
tORi« adiiceadom pauai io gradam ftudiofaram rei het baris , qoi i 
«UR CoIdebergOtd^M sBibicoauatMi^ttse&>accepuuQ ferenr. 



t I B B & I 1« 



m 



I 




# 



P o X * o apadtneferao ex huioi fruausaat haic fimilis feaii- 
&ibas.c{uibttscxeiiipa eft mcdalU.lora dao €lo xylioo coatcxtit aii* 
itcm binac ftuaaqaodatn aagolofo. Conttantvero finguialota du- 
plictaui: iriplid fiioraoiiylinorain ordine ceticali modo coqkxio- 
tum , e^quiiMis dcpeadent vacai fru&us eo qucm exphn;i imSmiti 
modo. Hu Caoibaicf ad ctora aUigaus in fuit faItarioiut>m vu foleat. 



^t^g PLANTARVM t! I S T. 

qactnadmodumapud Mauritanosacqae cnam Hifpanoscolanim & 
ttntianabalotara vfus eft: mirumctenim qijantum htfruauscx ma- 
tua collifione fomtum cdant . Poftcrioris mcminii Tixcacw» cap. i^. 
^ngular. Amctics iii b^iiic mod*!!». 

AhoVai thevetm. . 





Ahovai 



,. , riB E R XI. JS9 

A K O V A I aotneo cft arboris itaSca vcneaofe & !ethali,magni- 
tadiaenjcdioctiscaftaafx.caidido.formaUtera Grxcam A .■efercatc» 
Hoiusnacleaiprstawfimmneft vcneaum.qaodaicsraltenin rnu- 
taisodiis&diiridiij.praEfcrtim veTdvirilcaifEmaoccafionevxonba» 
infenS,aut cotri v»oret viris indignaw dare folc£.Pcregrinis &ne aul- 
lo modo eu ftudam rccens colieaum comunicant, atq. ab eius etiasa 
contadu liberos faos arcent, nifi cui excmptui fit^auckos . Eo ctenim 
ex£pio,fru<aupro4ioljs«tantar,quas ccrutihasfiifpenduac, tatitum 
enim fonitucduni.quantiitintinnab.ola aut noUEnoftrates.A.rbori?t« 
ryrimagnitadiae.foUtitemosautqaatetnosdi^icosIoE^.daosIata. 
tow annovirens: cortexligaocandicans. Abfcifli rami fucaim cmtPUt 
album & qaafi laaea. Arbor prxcifa leterrimum fpfta? odor«r::qttatsi 
ob caufinm naUius cft vfas,imo ne igai quidcm ftracndo idoaM. 

De Mangoftans. c A p. x ii . 

S E D & imer ceUbertimos buius IndMfructm ncen^ 
femquettdam Mangoftans iaco/« nmcupatum ^gusttu Mingoftir. 
fuauitatecommendMem. Eum exmi mali mrei maini- Jff'?'*^ 
tudtne ejfeferunt , c&rtice ctnereo {alij e vtrtdt mgrtcante^ 
puli>a qua malorum meorupulpafimi^Jit »fedqua coT' 
sicinonadhareat» 

N A s c j T V R hicfru^m inpuftUa arhoreyUdo vuU 
gariftmtU. VoUis eft launnk,flor'tbm luteisMuncfrucium 
diikipmum effeperbtbeatinon tamen adeo ,vt fuaduUt" 
dine naufeam moueat. 

Delambo?. cap. xiii. 

M A G N A apud Indos in aftimadone eft ufruBm^u^ 
ius nunc memionemfa^urifumus^primum e Mjtlaca ( vbi 
plurtmus nafcitur)paucos ante annos huc tralatus, 

E s T autem is fruStus oui anfevim magnitudine , aat ]J^* ^* 
paulomaior^CQloreexcandidopwtpurafcete^pidchmimoy 
odore rofaceo. Vel^ vt verius dicaijimilis efi hicfruHtts ma- 
gnis gaiis^^recentihuslquaspomade (uquo nuncupmui) 
citm tn odorejum in coloreigafiu fuauipmo ^fedbumido. 
P^ocattarmMalaca&bacregionelzmhos, lambo». 

Akbvscv LA ipfiin Pruni m^gnitudine affurpty 
foHaferensmagnamftmilitudinemhabenfia cum cu^idc 
ferrea maioris aUcutus lacea, Vfridta^afpe&upulcherrtmai 
psruberyodfuti^mmjgufiuacido. TirmuniittuTradki- 

■ *iJ -f bu$ 



200 P t A N T A sfll^ H I S T. 

lambos poS hm h^c arhor,qu0mam admom§f0'tlis eJi.Paft quartum 
fioST. ^^^^ annumfruSifera , necfemet dumtaxatfert in ann9 
* vt ^leuq, omnesfere arboreSjfedflunesfwgulis annis no^ 
ftoseditfruSus, 

CoNDivNTVR tum fru&as , tumfiores , atqus 
tta afferuantuf. 

* Niii nofter aaaot Gallas illas maiores.quac in Roborc paGim pct 
Hifponiam & Lufitaniam nafcuntur , intclligaif cr Buguaihas gtan- 
xici, quid £bi vcUr, ignoraic me fateot ■ Cctcrum eas exigaa pila pal- 
matia maiores numquam vidi,colore pulcherrimorabicatcjdumre»- 
centes funt,& odoratas.Vei forte prafgrandes illas iaglandes vult.qu* 
vulgaribui duplomaiorcsAini: quandoquidefn vuigare s fuo opeti. 
xncQto nudatas ^ax''^''*??*^^^'^'^^^^'!' "piao.de Maci,Lib.i . 

DeCydoniis Bengalenfibus. c ap. xi i i i. 

Appellavimvs buncfru^um lujitanica lin^ 

dlBoT^Sa ^"^ Marmclos/if Bcngala, y ^i?, Malacydoniae Ben^ 

' gala; quoniafaccharo condttapimum ad meperlatafunt 

eBegala/umbac4nfcriptigne,miiia{untzd\^erCus alui 

profluuia. InfeUexiautemab amico,quifrequeter mpro- 

ximasfiluas venationis caufa excurrit , hunc fruHum nor^ 

modo m Bengala nafii^fed eiu&multas arbores in conimen-' 

■/ tihuius prouinci<& inueniri. 

C E T E R V M legitimum huiusfru^us nomentum 

SiafijlcBeU. |» Bettgalajum in reitquis vhiprouenit regtomhus.eU Si" 

rifolc & Bsli: Sirtfolequidem nominevulgo cogmtus esi, 

Beli vero appeBatione medicis dumtaxat ^quiinfuis fcrt' 

ptisboc vocabulumfefe inuenireaiunt. 

Bciiijiftoria. E s T vero ipfa arhor Oleamagnitudineiaut ampHori 

foliis Perfica matit eiufdem^odoris.fiorihuspaucis &J}a- 

itm deciduistfruQuper inittatenero.coloreexviridinigri* 

€ante,corticetenut^ magnitu^ne exigui waUaurei-.fenfim 

vero mmrefcensftu^usaudmfity donec , iamplenam 

maturitatem confecutus , in Cydonij mali magnitudinent 

euadat^cortex autem denfatur , exficcatur , & 'tndurefia 

veluitputamen nucis Indica^quam Coccum vocant. 

F R V c T V maturppulpapue meduUmmitur.quam 



iJ I B E R. I I. 201 

inlammasfeSdnff»ccbaro condiunt, Aut tener adbuc & 
^immaturusmuriaafferuaturinvfum. 

S o X E N T Guzaratenfes medici vti bocfiuclu tene- s=^ &calta- 
to adhuc & immaturo,aceto vel faccharo condtto,in mue- "** 
teratis almprofiuuiiifijiendis : adfiri3ionem enim illam 
femp&rconferuantytametfimatura^cjdonia. 

R E T V L I TmibiclarifimmvirDymasBofque^Va-T^imitiRaC. 
lentinm medicmaei herhariaperitus, & nunc hic medici- ^|^^^" 
f^amfaclenSife, cum caflralUufirtfimi Principis Domini 
Conflantittiin Indiapro Rege fequeretur in lafanapatan, 
inagno & admirabihfucceffu vfumeffe in profitganda djm 
fpiteria, qua vniuerfum etus exerdtuajfitgebat^cuad ma- 
■ ««X» »0» effent vfitata remedia, Itenim nunc ex hum fru- 
Busfucco &faccbar{> minam parabAt^quam agris daretz 
mncpulpam eim emplafiri modoventricuh & aluoap- 
pHcabat',medopulpafaccbaroexcepta,vtiniydoniisfilett 
egris exhibsbat : interdufruBum afftm infierfo faccharoi 
nonnumquamcorticesexemptapulpa decoquebat, atq. id 
decoSlum per cljfieres inuciebatj fimiUvero effeBumpra» 
hebant,qualebJaufiiorumaliorum^adpingentiummg- 
dkamentorum^uibmviifolemm,decoSaprafiarefelent^ - 

A T filentwpratereundum nonefi ,quodeadem ca^ra 
fequenti contigiffe refert.Dederat feruo Aetbiopi hina bu'- 
iufmodi malaaffandat vtcuidammiUtidyfenterialabo^ 
rantiedendapraberet : verum dumaffantwt^ crepuerunt^ 
ipfa^spulpaAetbiepisfademipe^&bracbiafieadufiitt 
npulueretormetariovftulatusvidereturtqu^contigiffe 
putoob^akntorem&vifddktatemfimul&adfirt&io» 
nem, qwl^ntelaccenfavebementiusvm , quamfiuaa&» 
qua materia^quemadmodumferrumcenfum magis quam 
ignumautfitepam vrere videmm^ ; . 

ScriWtFragofasinfaaRhap(bdia(& ^j anweo)!» Gaawnala fto- 
&&na<ciGaayaa«abincoIisauncapani,tum inmdsAifttiageatcra " - 

qaam CydoniaiftaB<mgaI£fia^efiq.adfimilsminQrbim>{qai inc(^ 
«iq«w^Masadmoda fa m i lta tit cft)piopinai^folei»,(cdpp^^ofana. 

^ ^ i ^ 0e 



Caritnbo' 

ias. 

Caoiadz. 



Bot.Bcr. 
Vhiafas. 



iol PLAHTARVM HIST. 

Dc Carorabolas. c a p. x v, 
F R vc T V s «jf i» GQAmigmtu&MmmiuoMgM" 
nac^hmquatuor.vt videiur,pamsdilim^us,puefces, qui 
in Ualauar Carambolas vocatUTy in Canara & Decaii 
Caman2,i« M^A«7<» Bal.iroba. 

N V L L V s eim tn wedicinavfus.pAtevquam quodin 
c^irb^ias febrthus quotidiatm exhibetur , & ex eiusfuceo , cum aliis 
tacuiatcs. j^-^jjgj,^ jif^j^f coUjria ad oculoYum lippitudmes vtilta. 

Plerisq.v£ hmefapit hicfrudus , pr^fertim qui 
rinofm eji. Saccbara conditurigratifimusq^ejipalato . Eo 
vero vtorjjrupi acetojiloco, 

DeBer. cap. xvi. 
V o c AT V R hicfruSuiin Canara Bor yin DecaBer^ 
ht MaUyo V jdaras , prdjianttor quidem mfitate , jed ei 
qminBalaguatenafciturbonitatecedens. 

A L j V s alio fuauior efj^fedtame aUqmdadftri^ori^ 
facultatis retinet , quoniam numquam ita maturefcit , vt 
tommode exfucari poftt^ qnemadmodum is qui in Anafe- 
guaprouenit. Hanc ob caufam-, expectorantemfacultatem 
vhtmere non potefi vt Zizjpha , e quihu& fjrupum conjici- 
mm.Sedcum aliii efui aptis maliscareamus yVtifunt Ca- 
mue[s>Ei^ini5 dicit^commendantur hiapudnos^ 

D I F F ERT arhor a ZizipbiSimagnttudine Uali/iuf- 
demquefetiis , minus tamen lotundii: verum nQrmibilp' 
mfae^* 

DcAmbarc. cap. xvri. 
F R V c T vs esihkin India^ Arabarc vocant^ nucis 
magnmdine^ nuUimin.wedicinavfm. SedeoJ^^tcibos 
con(&re,vtpalatQ gratioresreddantur^maturwmmt^ edo' 
tame^.gratam^MidilAtem retinet. Canilagineoquo- 
doiji inte^ttuT corticeiVirefcemeydum immatmus efitat m 
fnatursfuluascdor. 

» Lu<i.8.cinan. iib.nauijar.<;u:ap.i«.hue fta&am ,^idnom\Tia.u 
8ftU£,inqajt,a!iusffU(aus-4»>fe« nonimc.fiuscaudcx JW^giM dicimr, 
fimiUima ea aibori, fixqucn«Mac,vi Py|o,&»iaiii. Uiuj^Undiem nu« 

«CJ» 



Amba. 



. 1.1 Bfilt II. W 

#em ^ nofeiseffingit, cdtn iam funt abfoluii. Cum mamrefdt.falui» 
ciufdcrK q. fplcnicnas coloris cft. latra corticcm occaltaror ftuaos.vt 
amygdal* aridse. DamaSBcno,gaftu(uAaiot eft fru&u: conduntarin 
cadiSjVt apud nos oliux.fed fuat longc tncliorcs. 

Dc lambolones. cap. xviii. 
Nascitvr ^mtefrutex quidem in apu , Uyrtt 
egigle , fedfdiis Arbuti . Fm isfrucium maioTibus otiuis 
perfimilem, fed guftu admodum adfiringentem j moli 
lamboloncs vocant, Muria conditur o&uarum mode. lamboloaa; 

C E T E R V M neque hicfruEius , neque laca admO' 
dum faUtbres ab huius regionis incolis aUimantur» 

Dc Brindoncs. c a P. x i x. 
. I N hacregioneefifruSius quidam Brindones w^4- Bdndoae»; 
tm.lsforis altquantulumrubicatjntus verlfangt^nis ms^ 
do rubet :guftu admodum actdo . 

Invenitvr interdum foris nigricans (quicobr 
fnantritatecondliatur) nec adeo acidusviifupsriory qm 
tanunmnminhquamtRemtusrubeit*. 

MvLTORVM palato fapidus eft hu: ftuBus^meo 
verh minime^ob nimtam aciditatem, Eo tinciores vtuntur, 
Cortexverh ajferuaturyatquemarialiotranfuebitur,aceti AeetumS 
(onjiciendigratia : quoda huftam qutbi^dametiamm ^°"'^°°«» 
liifitamafaBumeji, 

Dclndico Mclone. c A p. x x. 
E ST apudlndos UeUnisgenuspr^grande & rotun* udQis^ 
dum , oblongius tamen oBquantulum ,formaj^ qmdam- cas« 
modoouah^quod Lufitanu Irtdiam molentidim Patcca pjtgg-j^ 
(corrupto ab ln.dorum Batiec vocabulo)dicitur. Uuc M«- oec. 
hnemper lon^tudinem nm aperiunty n mehpepones no» 
firates comefturiaperimm;fedpertranfuerfumfecant. Et 
licetdulcedineanoftrisfuperetmbic Melo, attamenfua^ 
uiseft^refriger^^miruminmodum&humeSatftQts 
€ArnefefeinquendamUq%oremrefoUtente. 

V T I L I s jefilabBolhfehribm, ^ ardenttbm^aduer^ Jjf^*?" ^*- ' 
fustecm & rmtmard&is^nex^kntiadidicimm. Vri^ «S! **^^ 

nas 



ie^ ptANTAaVM BIST. 

noi cknfolent^fimeumfruBum edere , qttdmr borki 
iemaculo^quonumtummaximefuinfefiuicalor, Uelm 
umen mthtfacere vidsremrji ab eufuas menfoi dup* 

carentur, , ^,.,r 

H V I V s femms(qu£dntemdtmttdtem cadidafunt, 

per maturitatem verd mgrd)fomnum prouocanty ea% re* 

• ltquisfemimbusfrtgtdis,tmeifieunoncareamus,p4^n* 

tiora£iimamus. 

Referv>It Arahss & Perfa fumu ex Indta huc 

Badeeiaai fru^umadfedeUtum.edmqueob caufam Batiec indi 

afpUnt.iden^Uelonemin&cumyimmmmsmamAm^ 

cenAa appellatur multii locii. Batiec enim eoru itnguaUe 

OHaagari. lonefonatJn India vero ab ipfn incolis Calagan dtLttur. 

M E M 1 N I T hmus Auicennaltbr. ^-fen. i - cap.^pt. 

cap.de Tertidnapura,aceummultislaudtbus commendat» 

PvTARVNT nonuBtd Melonisgenusquodm Hi- 

Ittdiecas. ^anue CafieUa nafcitur , quodque Budiccas vocant , effe 

huncUeUnem indtcum , & deprauato a Batiec mmtne 

Badicc^sappellatum. Sedvaldefaffuntur, mmpkri. 

ntum db boc dsgert cumfdtUytum planta tota, qua Uelo^ 

■ numindicorummodoperfoiummnextenditur&ferpit, 

fedfefeinaltumattoBt. /■./.. 

A i V N T etiam in Africa Indicis ftmikm nafct :fed 
chnnonv'uienm,affrmarenonaufim. 

Igmorabant eruditi huius rjgtoms mediciy 

if}imMelontsir.Uedtcinavfum:{tionfol£tenimadhuiuf- 

in,£mtnuti^<fefeabtic€fe , &tnfuucuratmtbm expe- 

■ mntia & ccnfmtudine dumtaxat mtunturjfed a me edo-^ 

Qi,eisvtiC€Speriint, ■ ^ 

* f Tnr"rr« R « eft aon ind^na mcmmtu.hujcnomen eft Oo/a»^*, 

J^?IJjli.xt.obf.r. «f .V x.^u«mv«ls*n Aiabxaajpc ia«oac 
ftfpflwaoxmxutifcubuJ -^ 



DeMango. cap. %%u 

E s T vm M^Bgo femm vrridet quadper mnunU'» 
tmptnigrum^Conmdnfucimagnmdtns. Pabitlnmg^ Umgfh 
tqmfum^^mmdum tameemm ab bmimbus ediiur. GU" 
x,araie ^ Decan incQk mfehribus hoc modo vtumur. 

F E B R I c I X A N s (:i^d Mtmtper decem^onnum- ^ioggo ^gj,; 
quaferquindecm dies :pf qusshuimfruBus decoctum 
lUi propimtur » inqm nonnihilpulp£ remaufent: deindc 
corticedelibratum Mu^o ^iitftarOrtz,£coiiamfebrtcim 
tami exb^nt: Panem vero truueum mnnifipoft multes 
dies: non quodfrumento careant h^prouincupam etji non 
Jlercarentur & colantur agri , quemadmodum apud nos» 
fedfttperpcie tenus dumtdxat arentur^ nattuafua pingue^ 
dine i^ vhertate etiam mterdum finepluuia ,frumenium 
Nouefbrimenfefibi cmmiffum^wedk lanuaru) coUigen- 
dum^maturumextibet' 

N A s c I eitmferunt in Fakftma hoe Mungo . Eius 
niemmit Auicennailib.2!^ap.4i$.voca:^ Mc& "^^BeU *Meifce h*. 
lunen^s eiuimterpres M cns : ( M cx amem delere dici ah ^cm^^ 
€rudit&itte^iiArahti}Uiedo&usfum.)Itea}iokcolib.u^^ 
len. ^.^ply.vhi prohilet auicuUs cum Mex ediyquonutm 
cumfaciUoriifimce-Mo^lonii quammex,pericu!umfit ne 
erudum adbuc mex cum ^arum chjlo ad bepar rapiatur, 

* MijSiis eft Waleando Doaatao « Qtmuz , fradm qoidam ejci- 
gaosPipers nsapii'udi&e ,roior>(ia»,ftjria{U):,qtti Coiiaodri grtna 
ita soiaktai' » vt pcimuBo mmeotibas Coriandium vidcaiar , xnaias 
tametk & nigrtim : mcreibran» fupcror granum contioet nigricans 
caiidi guftui . Noninepie^<5oadta«'e vidftur Negundo , tcruo hoitu 
libricap. dcf(ar»pto,fed neqae ctian» liu-e Mungo, cai eataaifiiiine «)a- 
ucniret,nifi calidus eflft.Mungo vcrd ftigidaj.quantom cx eiuj fiical- 
tatibas colligere iicet . Nc ucaen locaia noB kabeier,ciiis iconem cata 
breoideicriptioaebiciiUerttiffiWia(quea!urittscaiu£}aipptt£ltifi». 
ftu«,<juem ad mc fiip«riorc xftate ciarifs. vr D, A >ph<Dnfos Faocia» 
Medictts, ac publicas in Academ» Femrie^fi Pro^or^m^r^aco, 



206 



PLANTARVM H1S7. 



B V N A igimtFagarx cft magnitadine , aat paulo amptior, oHon- 
gior plcruir.que, colore cx ciaereo jiigncante, cordcc tcnui , & veluti 
fuicam qaemJamperiongicudmem virirr.que habente ,* perqucm fa- 
ciie in duas aquales pane j diu; dirur j qo x fingala grana continent.ob* 
long^.akcta patte plana, fuluefcenua, guftu a^^ido. Aiunt ia Alezan* 
kriapotionecn qaandam cx ca ficri , vira refrigfrandi non mcdiocrccn 
obtinenrem . Huncfruftum defcribere viicrur Ramialpuim fuo Ho- 
dceporico,comine £t y2«,qucdexappeUationc, tbrrna.&facukati- 
bus , B»nri>aAuicenua, $c S^KCdRhafisadAlmanforcm ^miiiimam 
eflc cenlct. 



C8tcasd£« 
^fcripiio. 

Chiuiqai- 
Isnsa. 

Cuzcas. 
Catpaca. 




DeCurcas. c A p. xx i i. • 
N A s c i T V R in MaUuarjruSius quUdW magmtU' 
dine AueUan^ cumfuoputamine^notamen adeo rotundusi 
canMui eft yguftu quali funt tuheraco£lai hmc Chiui- 
qutlenga vocantjdefi.extguum Inhame*:in Cairo^ vbi 
fiequens efi:Cutcis(ficetiam inquihufdam Ualauar fo- 
cUymCamhya Carpata ,1>ependetexramis£tnufdam' 
plant£,quafermr:nuUius,quodfciam^m medicina vfus, 

Qv A N T V M comeciura* canfequi foffum , videtur 
Smpio lihr. fimp. ca^- 22 ;. btmmmtnip , vocafequg 

Habcl- 



l I B E R XI. 20-] 

Habclcolcal ^ cmupo vocahulo , cum Hab alculcal Habdcala^ 
ikxtffe debem ^quod Cnicasfigr,ifcat {nijinos ipfi forte 
Qtxiczs cmupte:vocmus) Habenim magnmnfijrafo- 
nahzl articuimefigemmhquemadmodum aliquando di~ 
ximm.Scrihit autem Serapio eim fiequetem vfum feminu 
quidem copumfacerCifed chokricam quam vocant pafiio" 
nem excitare: qu£ omnia Malauares hmcfiuSui tribuut. 
E I V s meminitRbafeSj^eremedJib,^. cap,jo. vo- 
€at^K.i\ki\ffedforfitancorrupte. xnm. 

S E D quoniam in CholericapafiionU mentioneincidi- 
wus/tm caufoi, figna^ &cu7adi rationehk fubiiciemus. 

;^oAspfic Gr£ciiXhoUraLatinis(vulgus medicoru Cho- , 6^,1^^, 
. lericampafiionem nominat) Indis Morxi^idefi, malum ob Mcii. * 
' nimiam cibt ingurgitationem contraQmn^ Lufitanis voca' 

buiu corrumfetibus Mordexi, 4rabikfIIacbaiz,a,tamet- Mord«L ' 
ficorrupe iegaturapudRhazen Saida^morbus eB acutif- ^^^^' 
fimus > his prafernm regionibus^ prnfemihufque eget re^ 
^ mediis. Nam plerumque intra vtgimi quatuor ^ "tnterdum 

' rero decemhorarumfpatium bominem necati & qaando 

. tardifiimeiquartodie. , • 

SoL 1 T accidere ob tnuttam cruditatem^am dirnen. caafic. 
iorum prauitatem^nterdum etiam ob immodicum veneris 
vfum , idq^ magna exparie lunio & lulio , quifunt Indis 
menfesbiberni. i 

^ P V t s V s langkdus eft & cmifus^ d^cilis re^ira- signa, 
po:fequiturfiigidmfitdorforkyimm vero medtum0- ^- 
iis, oculi covmuentjvigtlkiorquentfiequens vomitus^ & 
feriaferna excretio,vt tadem virtus expultrixpUnecon- 
{idaty&fubfequatur mufiulorum contraSio &je»fio, 
. DA-HDAefi opera,vt confefiim &fine morufuccut- caratio. 

4- rpur : vemriculus vitiofis huwor^us primum etucitetur 
medicameto vomitum cientey quale efi quod hordei & cu^ 
piini decoSto (quodin hocnmboefficaxremediHeJfecom" 
pm) con^M valuHs yerh (Mmex hordei^furfur&de» 

^ C0^9, 



£0$ PLANTARVM H I S T. 

codo ,oleo rofartm & meUe rofaceo colato eluatur : cerfui 
rnmrfum pannis ajperis & CAlefa^isfrueturyCoUum.dor^ 
fum^&cruracaltdisoleis mungantur , qu&leeficaUofP' 
mm & rutaceum. 

Vbi exaSaapparueritconco^tOydaturagroJiiUati^ 
tius liquorperdicis, autgaUina pttouis^e quafmguedo ex- 
emptajit ; demdecum pauxiUa aqu4 CaneUa & rofaceat 
tnbmentoq^ coraUij & auri , irae^a cydonia fruftuUtim 
concifa^qutfi recentia non inuentatur^muria condita.pius 
tamialbovmodiluta. AquanuUapropinetjtry aut,ftomnu- 
noopus efi , pauxiUum d^tur^ m qu4 auru ignitum exftin- 
Sium fit: interdum vinum cum CaneUa , tametfi in viHus 
ratione hmufmodx caUi rarvprdfcribam , fedforis dum- ^ 
taxat admoueamfroborando videUcet ventriculo)inunUio* 
ne ex oleo maUichm & nardinoy dmde CaneU^fa^a. 

Pecvliaria vero funt remedia Tberiaca vtn0 
aut aqua rofacea, autfitUatitio CaneUA Uquore macerata, 
pro necefiitatis ratione^vmcornu, Ugnum colubrinum, ra- 
dix UaUcenfu,de qmbmBroprimo . Frafentius vero re- 
tne.dium noninueni tribusgranis lapidis BezAr^ cuiusfupri 
memiritxmirum enimtnmodum cordis viresreficit. 

V oKKoeum morbum Indki medtci hac ratione cu» 
rant.Propinant agrisaquamdecs^ionis oriz^cumpipere 
. &cumino: pedibuscauteriaadmouent, ptper longumin 
pcuUs inmunt : aduerfus autem mufculorum contraaw- 
nes & tenfionesy vaUdis Ugaturis brachta, cruraque adge^ 
nua , deinde ad pedesvfque conftringunt , &fuumBetre 
edendumexbtbent. 

■ . alahiiat Lufitanis vocatur plantaqusiJani amplifsimis foHis iuxta 

»°**°^^ aqqas, & m^vHi aquis nafccns . Verdo» non rpomc prouenit , fcd fcri 
debet.-at fctnd fata , radice fe propagai . Eam tametfi nonnulli Arura 
Agyptiu effc cenfcant, Colocafiam potjd-i nobis videri.Deo annucnte, 
aijqaaQdo demonftrabimus. At boc Inbamc non id eft.quod alio no* 
mincrac«vocatur,exquaAmericifannamconficiunt. . 

* Videtor Setapioeoiocotquod tamcnpace noftri Auaons diaun» 
yoi<>)»»oin Cffre»«inteIIigeie,fcdfattBa:poa<M Sccacnl. 

Dc 



Dc Caceras. c a p. x x 1 1 r. 

I N V E N I T V R fe?V radix Trafium modotn tpjts ter- caccra. de. 
ravifcenbm nafcem, quddemdeperftccttatescaubculum ^''■^'''°' 
emitttt drodrantalefoltafimul implicata^virma^ Irtdilu^ 
te£aquatica,ftue Gladiolopmtlia.Dehifcenteperftccitjites 
terraiexilit tuberum modo-Mindefucata, caftanearufa' 
porem refertmonftccata autemJngratifaporU efi- Cace- 
ta.sbkv0cant, 

DeDatura. cap. xxiiii. \ 

P I An T A quam hiiim regtonis incoU Daiara ap^ |^f ^^**- 
peUanttCaukeficrajfo&altOifoliis Acanthiftmilihm^mi^ "'^"''* 
noribmtamen,perextrema&inambitu acuminatisfeu 
angulofts^multosc^fecundum tpngitudinemneruos baben^ 
ti^usyinfipidtsfere^nifi quod admoduftnt humida,&gufiti 
nonnihtl amara^odoremc^foUorum Raphani aHquatalum 
£mulentur . ¥ksinextremisramis prouenit colore Rmf- 
mdrim , magna ex parte rotundus. lHafcitur in Ualauar. 
£x odore iudtcare licet hancftirpem infaUtbremeffe, 

I N I I c I T Y R afuribm hicflos , aut eimfemen,itt 
eibos eorum quos depradari volunt : mente enim quodam^ • 
modo ahenantur^quotquot id medicamentumfumunty & 
in rifumfoluunturimagna cum libertatefmentes quodlu' 
hitum ed depradari. DuratverobiCfttenttsalienatiofi. 1^*01« ar£- 

. . •' ' , n . temoffca- 

gtnttquatttorhorarumlpatM. d». 

P R I M A cura efio^vmitucienttaexhtherejfftqtitd' cumio. 
quid injfomacho remanfit^ vna cum ctbo euciatur : deinde 
euacuare &diuertere ooortet vaMis clyfieribus , &forti 
brachiorum&crurumpaulofupra pedem confricatione, 
fortibmlj^ ttgaturis-^tnterdum etiam cucurUtulasappUcare: 
qusfi non iuuent , venamfecare iu maiore pedisarticuh 
neceJfeeSf, 

H o R V M remediorum vfu , nemo ex meis vnquape* 
mUtatm efi : fed omnes Dei heneflcio mtra viginti qua-- 
tuorbmrum%at'tumcuraui» ^ 

• O PR0»X* 



li^ PLANTARVM HlSt. 

Propinatvr aplerifq. boc medumeninm n- 
dendi ^ reUxmdi ammigrattatcum videt eos^-qui idfum- 
pferunt.velut amentes & ekiosferri, uittamen ncnpla' 
cet hic ludus, c^ne inferuis quidem experiri velim* 
DeBangac, cap. xxv. 
Q^iKnonnuUiineaopnionefuerunty vtputarent 
oSS!* Bangue/»i»^i5»m ah Qpto.quodiUucorrupie Ofium 
vocrni dixi , mn di^erre j non abs re fore duxi , pauca de 
Bnngae dtjferere, 
Bangaedc- E s T igttur BanguepUnta Cannahi haudahfmilis,at 
feppuo. hutmfemen Cannabino minus eft, nec ita candicans-.dein* 
defiolones lignofi nuUofere cortice vefiiutur.cotra quani 
in Cannabu PoiiremoJndihuimfemen&fcliaeduntvt 
fiant in veneremprocliuiores , ""cum ^uiiorescontrariat 
facultates Cannabinofemuatribuam, videlicety quodge- 
tiitaUfemehexftccet. 
Btngaefuc- C o G I T V R autem htcfuccus efoliUcontupsjnter^ 
dum exfemine,cm nonmiUiadmifcetfaufel virente{nam 
tnehrianty&quodatrmodofenfuscerehrikdunt)autnU' 
cem mofchatam,& macim^nterdumgaryophyUos^tnter^ 
dum caphuram de Burneocognominatam^al^ amharurn 
& mdfchiim,pleri% opium.vtpetetioresUauritani.M" 
lam vero exeo aliam vtiUtatem capiuntjnifi quod in exta- 
fn quodammodo rapianturj atque mnifoUcitudinelihe' 
^ 7entur,tenuequiddamridentes, 

C E T E R v M eius vfusprimum excoptatm effedici^ 
tttr, vt Imperatores exercituum & mihtares hotimes.qui 
perpetuis vigiliis torqtierentur,hoc Bangue^ aut vino , aut 
epioepotOjVektiebrijferrentur , & omni velutfolicitudi* 
ne&Uborefoluti,aUiusdormirent. 
SaianmBs- $0 L E B A T enim dtcere magnrn Sultanm Baduf 
Martino^lfonfedeSoufaregioconfiliario,queplurimttm 
diiigebat, & cuifecretmaconfilia credebat , quodtum in 
. fimisadireveKetLufitaniam,Brafiita,A/tamminorem, 



1 I B E B. I i. ^tl 

£raUm , vel Perfam,pauxiUum Bdngue damtaxat fu- 
mebat,quodfaccbaroconditumi&frpraYedtatufimpli^Msji. 
cibus fermiitum,Mzjnvocam, 

tf Hoiusreicau^afa^picaturFragofaj, arjheiHaillafi^tablEdoal- 
kM.csiiiij meminit Thcophriftus Ub. j.cap.io.Flaac.Hift. 

1 DeAnil. cap. xxvi. 

A N I L iyfrabibaSyTurciSj omnibiis^ iunatlonihm .inlU 
di^umivocatmin Gu:!~arate,vbifit iCdi, nuncverople- Gaii. 
rifqueml • ^'^' 

H E R B A eiiquAferiturfingulisamm, Ocymo^fi" 
tnilii-.eodem enim modo colhgttur , &ficcata maceratttr. 
Hanc deindeprohe contufaw/^&in punes {oadam^per alu. 
quot diesficcandam exponut^ &ficcata, viridi colore pr£. 
dita videtur: quoque magis exficcatur, eomagis adcaru- 
leum tendit , donectandem inc^ruleumexjatmatumfiue 
venetutn colorem euadat* 

Id Anilprobatur t quodmaximepurumeft.qaod^^ Aniideiss. 
vHum aren^modo non remanet, fed m tenuifimamfari- ^'"* 
nam diffmditur^ Alij idprdferunt.quod in aquam come- 
£tum fiuitat. Leueigitur ejfe debet, & bene coloratum, 

* Manglnquam habet Auaor.quodvocabulam.quotquotlufita- -j^ •_. . 
Ooscohfuiui, BaSlicam fcuOcymum JDterpreutifunt- Atmihi ini- ^ ^. • 
quaidmodumifta coajparatiovidetuc.SiquiaenoQrokmuscx Ozy- H^ia™» 
njo paftillos conficere , fed potms cx tfaridc , qux cum huius pkncx 
defcriptionemultoeleganiiusquadcat. 

Scd hic tragofi infcitiam nurati licet, qui in Rhapfodia fua(qaam 
ix Orta, mcisque in iltjinj annotatiuculis, tum etiSex Monatdis ma- 
xima ex parte contesuit (maligne tamcn fup preflc onin<um comine, 
fcd cui fi alicnz pluniJe detrahantot, cotnix Acfopica fict furtiuis nu- 
datacoloribus) nugatur noc vclle Mangiuquam eandcm plantam eSe 
cutn Ifatidc , qoam exiSimo pluribus noiiscum Anil noftro Auaori 
dcfcripxo potiu* conucnite ,quim bcymuro, cuius foliis luum Anil 
depingii- Sedan,quzfo,Amlquod roeus hiccaluniator poftcadefcri- 
bit, quodqtie in Occidencali Sndia coli aflerit , cura Ocymo pccuiiatc 
ouidquam habet? Imdipfum nilnifilfaiidcm defctibcre, vdinedio- 
eriter iiire herbaria vcrratasfic.i1(S iudi^abit. Memini amc aliquop 
annos ex Anil fcmine Alc2*ndria miflb , cuioj planta iftJc macao' 
in vfu cft , natas mihi fiirpes , quac Lcntis fca Colats* minoris fo- 
Uif confpi;crentut . fioics^uc iu;colos fpai ti Grsecojum ( q«od Hr- 



iiX PLANTARVM H l S T. 

fpaai R.etamavocaDt ) omnmo fiaiilcs profctrcnt , quas fubfc«^viett 

ushiemisafpenias (ui^uiic. 

DcAnonymo. cap. xxvii. 

piaata pere- NAsciTVRfff UaUuat pUnu w'tr£ naimat nam 

s^"'^*' fi quis tnanum admoueat^tlko contrahitur. Foita Polfpo- 

dij ,floresverlluteos babet, l^uliuiveterum hum*quQd 

. fdam^mentisnemfcCit . Eam vero intetligere videtur, qui 

w nafeciii!' Amertcm defcripfit **, quoniam in Peru prouinciafkn' 

tam nafci ajfentyCuiusfoiia folo centailu (iccantur. 

«, Huic tannc non admodam abfimilis videtur JEfchynomene, cu- 
iusThcoph Hift.planc.hb.4 cap.j.meminit. Kafcitur.in^uit.pccu- 
iiaris quacdam arboc circa Mcmphiro.no foUis,vclramis,vehota for- 
ma pccuhare quid fortita.fed eucnuiifacics enim cius fpJno{a,fohum 
filicifimile, vt Gaza vertic; vel pe nnis , vtPIinius : led cdm ramulox 
quiipiam contfgsrii , foUavcluti srefcentiaac langucfccntia conuaht 
aiuntjdeindepaulopdftadvicam redirc. 

i f iicifci:s Lopez de GomaraJnHjftoriageiieraUcap.i$4 &iof. 

De quibufdam Indi^ Rcgibus» 

CAP. XXV I II. 

C E T E R V M 5 quoniam plerumque tsliz.amoxa & 
^ quorundam Indu Regum in his mflrii commentariis 
inentionemfecimus:nonalienumanojiroiriftitutoforeiu'- 
di^ui , fi quid de bis aliiij^ nonnuiiis Oriemii Piegibus 
commemorarem, 

E L A p s I funt igtturcirciter trecenti anniy qiwdpo- 
tsns quidam Rex in regno Deij , magnam illim IndidiquA 
intra Gangem cfi^farteoccupauity & regnum BaUgua- 
tefiue Balagatetquihufdam Regulis GentiUus ademit, 

EoDE M temporetyrannidem inCanihayaoccupa'^ 
funt quidam Mauritani^ expuifis legitimis dominii Gen- 
Rcisbato*. tilihus^quosKeishiiiosvocant, 

A REGVLis BaUguate originem ducere CTedutt'' 

Vcnczarai. ttifiquos nunc VcnezatasappeUant; tumalijhanc regto* 

CoUei ^^*^ i»£o/wr«,Collcs nuncupati. Sed tum hijum quos 

Reisbutos vocant , pr&da & latrocirm vitamin hunc vfq, 

diem fufientant. lUis totumregnum Decan-^his Reubutis 

fcilicet^ Cambaja regnum trtbutum pendcntiVt ah eorum 

' incur^ 



mcurfmihusfg udmant . HSec ba^em a vicmu Zegibm 
domaripotuermtinamfirettUifmt&miUtaresmt.Sed 
etiam ipji Reges, puuntarumauUi , iUosimpunegra£arf 
fimntimodbpralepanemauferant, 

E s jvero hoc regnum Delj poculmconmetifiti^m Rcgnm 
Septentrtonemverfm,&Corafonevfqueexten^tur.¥r't^ *^* 
gida admodum eft legio^ tiutbus &geUifsr btemm tum ^ 
mmusdiuexataiqtMmmHraZmopa* 

H o c regnum occuparuntt ekpftftmt trigtnta Ant^ 
pUus anni , Mogores , quos Tamros nuncupamus (em ^°^' 
vero Regts Dely fiatrem in aula ^ultm Bhadar R^- 
gis Cambaya^magnohonoreajfe&um yidi) fedali^uanto 
poSi tempore Tartaris ademptum e^ idem 'gegnum ab 
yttoEqmtei(fminfenfHsRegiBengala,quodspfiusfiatrem 
»ccidijfet,fedstionem aduerfus Regem momti eo^tituida* 
to regnum Dely aliac^ multa regna occupamty ita vi oot- 
nitmfui tempoits potentifiimus Rex fuerit ext^imatus. 
Nam Orvirisfide dignis accepi , eim dtttonem ociingentai 
Uucas amhttuoccupa^e. 

Ekat hic eques intttodominu^ mbutium quorun^ 
damvicinorum regno Begala,V0catusq^fuit Xaholam> xahoiim. 
idefiiRexmundi. 

D E huiusgefiis mmr btfioria^onfcribipoffet , quam . 
demagnoTa.mithzTiy quemnoscorrupton&mbteTzm- 
bcrlancm vocamus, «owaa&Tamir-languCji/ii^ me- T^^hS 
lius,qu'odTa,imtpropr'tum etus nomenfuertt^O- LagQc"^ Tatniz-jaa-' 
claudumftgnificetyquemadmodum ipjeerat, s«- 

. , C E T E R V M cum htc Rex Xa holara occupajfet xa-hoUm. 
^ecan & Cuncam , necpoffet tantum impertum conti^ 
nereyrediit adfua: & bispofiremppccupatis regnisfuum 
(onfobrinumpr^fecit, 

D E L E CT J^Tv Srefi (emper tmcofaWttius peregrU 
nisnatiortibttSyqualesTurci^ ^fu minoris T^quamnunc 
^MolMmap^im^tnc^lAiMmes^^^ThrMeifmtiCo^ 

5 ^ rafeneSf 



$14 fLANTARVM HIST. 

rafones , quos nonnulh zy4rm putant , & Arahes, 

D I V I s I T amerepmmmprDmncias, qutbttspr^' 
fe3os dsdit. Uarmmaem regmequ<& ah iAnged^tua, vf- 
que ad CifardMi perfexagima kucas extenditur > detyide 
interioriregtone cnm aliis terminatur prouinciis,guher^ 

Addhanr. nandam dedit Adelham , qmnos Waicam appellamus, 

idaicam. jg^ promncu qu£ a Cifardam vfque ad Negatona fxteti' 
diiurper vigimilmcas^ interiori vero regione aliispi^ouin- 

Kizamala. ^^^^ Camhayayiungitur.,pr£fecit Nizaraaluco. 

Hi folum diioprdtfeciuram obtinuerunt inCuncam, 

caatc m5s. ^^1 tra^ui efl mantimus vfquead monte Guate appeUa" 
tumXatepatet hicrMns^& muhii locispiizalm e^:tUud 
autem mirum ,em faftigiuminpulchernmam plamiiem 

Baia,lam^ <^5^»^r^. Er quoniam hngua Perfica Bala fajiigium figm- 
fcat^ Guate vero montem , vafta iUa vhra eum mcnum 
prduincia, nomen Balaguate inuemt, quafi dicaSffupra" 
tnontanamvelvltramontanam, 

l^'^^u^' Balagvate igiturpoumctApr&fecfifunt I mad- 

dremaiuco, mzi\ico^quemnosM.^Attm2Xnco appeUamus^^ Co- 

cocaimaia- taimaluco, & Vcriclo. 

E R a N T vero omnes sftt Prdjem^peregnm natione^ 
pr£terNizzm2,\uco,queexDecanoriundupr£di£a!y& 
ftM ejfe vnius Tocha Regis Daquemj cucuius vxo^eftu-- 
priconfuetudinehahmrit Rex Daquetn. Hincfit yt Ni- 
2.^mAncoexregtaftirpe feprogna,tum prizdicet'. reliquos 
VmPrifeBoSyRegisejfefertios&regiapecuniaernptos, 
S V c c E s s V vero temporisfa£imn eft,vt hos omnes 
Prmfecios taderet ohfequ^ regij . Coniuratione itaq . intet 
fefa^a, prouincias, quibus pufeBi erat^ftngulifihi occu* 
partity & captuRegeDa.qncm , in Bederprimartj^ regm 
Decan rr^*, Verido vni ex Prafe^is cuftodtendu dederut» 

Mobadum H V I V s contufattonis etia participesfu^runt Gen^ 

viri^iic ^^^" quidam,veluti Mokadam coja & yenche^qmbus 
(ejf^mt $egtm6S atttpk cum aH^uot opidmtU vrbibus, 

fidi'm 



RncDa 



l, I 8 E R I I. 2l§ 

videlicet Mohadatn ,vrbi Vifapor , qua nunc eji regu, 
Idalcaai jCb* ^^f^p^ & 'Parandaiquas poft?a tUi ademit 
NizamalucQ . Vsnchp fuamproutncum rmnmtt qu^ 
Qimhaya &. ^tXAmaluco prauincu contermina efi^ 

P a o A V V s fii^ Adc\h3,m:^quinufic vims , vnus e Aa^Ujaai. 
cmratmhMfuit nauone Tuuu&imoriiim eSannoqmt' 
gentefmatrtiiefmoquinmfupra miUeJimum.Valdepotens 
ufemperfuif.at eihU ademerunt Lujitaniciuitatem Goa, 
qu£ ducemis kucU ab oUiis fiuminis Inda^ quem incok 
Diulvecdntyahefi. 

A V vs eiusN izamalaco qui nun^ rerur^potitur, Nizam^q^ 
^ateriUlus mit amict^ quem^iiquotieicuraui ( aquophts ^' 
duodeciss mt!lepardaon$ accepi\ &faUqMot men^busfn^ 
gulu annif apudeum b^rere veUemtinppedium annuum 
hfferebat quadraginta miBsa , quod accipere nolui) obat 
4nnomnofupra mllefimtim &qmn0teftmum>Uic erm^ . 
ptfupraSxiyexBecan. 

l M A d:m A IV co j vel MsdremsXaco inatione imadmafe- 
e'irca§mfuitjnitmChrtfiianmvmonumM^^ *^\ 

kfiwoquMgentefitnoquadrag^mofexto. 

C OT A L M A L V. c o , nattoM CoTafone: ms'^tuta coaitav. 
elianmquadragefimo^auafupra rniUepmum & qmn- ^"*=*^ 
gente^mum. 

V E R I aQ>«i/wne limgami&imti^ Cbrtfiianm^ Ycrdo. 
Hnno mihfjao quingentepmo &dei. imo t^htuus efL 

C E T E R V M antequam ad horum nominum inter- 
petationm accedmns , quidamprmiiteu luhet buic 
no^ro pjropojit o ^feruiema. 

R A Q hngua indigena Regem jigmficat : Naique r,^. 
vero Trihunum militumyaut Capttaneumyulgo vocatum. naH'^ 
^dmijfuri erg^ bi Reges 'ahquem Gentikm tndtgenam in 
fuumfamulittu & mimfkrium ^fiexiguo bonoHdiignam 
iUum cenfent t propfio etm nsmmivocabulum Naiquc 
ddne&erefotsuiyVt Sdaa-a^iqa-» Apem-naiquc: 



ilS PLANTARVM. H I S T. 

Si vevQ multo honpre,K&o vocabulum adiictunt^vt CBi- 
ta-rao, quem ego noui: magnipcum vero eft nomen, nam 
ChitzLymefinat: igttur Chica^rao, Kex Ljmufoni' 
tudine . Sed ^zofmpluiter & fine additioneproUtum, 
Bex Bifiia- Regem Btfnagerfer exceUentiam figmpcat ,qui olm cer- 
*"• |^4&Acicl-haro muUumdiuexatuseh-.nmcverojeli-^ 

qumotim Decan regulis potentior efi ^&ab eisfddna" 
tem accipitiVt Qmnium rerum efi vicifinudo. 

Sed vtad rem redeamus . Adel lingua Perfica la- 
&m2Lmftgmficat : Hara verv apud Tartaros Regemfo- 
natidr quta eos^quihuifauent, flam vocant-Jjincfad:um 
Adci-hani. ^j^^^f Adel- haiD, quafi Jiex iuftus diclmfit,cum ipfe dr 
Sabayo, eiusfimiles iufttttam minime coluerint. Hun c ti-.f^ani S a- 
bayo appeUant ; nam , vt inteUigo , oy^rabica & Perfica 
lingua Saibo Domtnumfonat^ quo nomineper exceHen- 
itamvocatuY. 
Maiuco. M A.L V c o regnufmat , (fr Neza lanceam lingm 

- cza. ^erficaxhinc di3m efi Niza-vciQ.\ucOyquafi lancearegni, 
cotz. . S i c Cota idem efi Arabihm quod Arx Latinis :in<^ 

deCoizlmzlucOiidefi^arxregni. 
*^' Imad eadem lingua Sobumfinat; hinclmzdma* 

laco tideft^Soliumregni. 
Vaido, V E Ri D o conferuationem fgnificat : inde Meh'quQ 

vstidOttanquamRexconferuationisdiStm .Vocatifunt 
Afelique. autem a nonnuUis hi Prdfe^i , non M aluci , (ed M eh- 
c^ues^quafi Reguli . yit nec Malncoproprie regnuwfi' 
gnificat^fed regionem aut prouinciam . 

PoKKoquomam Niz^malnco interdum a me 
Nizamox». Nizamoxa appeUatur , buim vocabuh fignificationem 

mimmepr£termittendamejfeduco. 

Xa-ifmael. Xa-»! s m a e l pater eimXz-tam^s^quinuc rerum 

ttmas, j^ff pgyji^pQfffjj^^gx bumiHgenereeuecim eft in fummu-at 

Jmperatorem: & controuerfiatncum Turcormn Impera- 

tou habuitfu^erfuA leltgtone, h omnibm vtcinis regtom^ 

hm. 



I I B E R I r. 2lf 

Im^qudem religiQneexdpere non veUetiCruentum intutit 
beM. HukfuccedesfiUm X^^xzm3iS,idem'mandatu dedit 
Regulu regtonii- Decan: & eos titulo XZiquodRege Perfi' Xa. 
cahnguafonat, decorauit.ITmcfaSuefiiVtnunc AdeU Add-xa. 
xayNizzcao-xz.Commi-xzappelletury nomeq^regm CotoiaLxa. 
falteretineantitarmtji monetacudendifacultatenon ba- 
beat^nifi £rea,Huius religione amplexm cj? Nizamo-xa: 
at reliqui KeguUipoft Legati eius abitum,eam reieceruttt, 

H V N c Xa Kmael appeUarunt etiam Turci Sofy: s°^. 
quoniamfuiexercitm Imperatorem virumfirenuumba- 
buit nomine Sufjf. 0^^ 

S V N T qut Xequc »0» xa dicendum putent '.feder- ^^ 
rattt.NatametliXeciQcdignitatisJitnomeiqmppeXc- 
qae fenem ftgmficat ( vnde dicunturXcqucs Arabes) 
UmenX^^UmsJcidkendumMeflyRexlfmaeL 

X A vocahuhim meinuitat , vt atiquid de ludolatruu* 
■ culorumMc adda,quiadmodumfamiIiaris efi Perfis , ^ 
Mauritanisjametfi apud eos alia ftt Uidendi ratio. 

R E Q E M Xa nuncupant-y quoties vero eum impetuty 
fninime Xa.qnc cUcuntyfed xa , quapdicerent^ Moneote 
:Rex , vt loco temoueas . Regmam appeUant Goazir , id coizk. 
efi, Prafeaum regni.feu quem Comftabilem vocat: Delm 
fbinumfiue Sagittarium, Fil, idefit Elepbantum: Sqtn- ri. 
rm.Guora Mefi, Eqfth Turrmamem^feuquemEle-cuoau 
pbantum £chnmyRochha.MefitTigride:peditemy9U'' i^^*' 
dzyhocefi,virumquipedespr^Uatur. 

♦ Matthias i M Jchou.lib. I .de Sannari» A fiatia,cap. io.p*q!o «tt, 
tcr ,vbi de Tatxatoiam (mperaiotibm agic Qjiartai.inqair, Impera. _ 
torex Baihi genitas fuit.T»»''' «<*'«.& iiiterprctatarexTartaricofcT ^'^™'? ^- 
lix f£;fram,temirfelix,& cuilufertum:eratfiquidcfnfi:Ux & bellico- *** 
fas . Iftc eft Tatncrlanes in hiftoriis cclebratus , qui tQtaiti Afiain va- 
fi3ait,& vfque ad i£gypt6 penrattfiit,&c. Eipaulo poft: Ftut & alius 
princ:ps Tartarotu co teroporc ^(jMeutlu^qa.od ia Lsitino fonat ciau- Aclac qji^ 
dusvet claudamfervam:qttQQi«mcUu4asetaCt£edfe:oz. bmulta^tt* 
belU fclicitec ge£i,8cc. 

F I N I «. 



INDEX EORVM QVM HOC 

LIBRO CONTINENTVR. 



A. 

Abexim tegio 29 

Abohali > i 

Acesi-im^uc zi6 
a^ete 49 

a^ibat 9 

«corum u* 

Acfkccuila iJ7 

sdamas {7O4 &Ieci> 
Adel zi6 

Adelham ixj.nfi 
AdebMi a.17 

adhat ijj 

«drae i h 

«ec ' i7 

•gallochihtfiotla Sj 
ag^cham is 67 
agalugcii $7 

«houay 197 

«lad xfz 

«laf iJJ 

«laqueea. 577 

«Idirixa lif 

«led I { i 

Atep Syns empotium 

57 

algalia 19 

aiiaa i ^ ^ 

atio&r 179- 

«Ima;^ 170 

flmhaiUF I f 

•lo? 5.10. II. it. 
IM4 

«cxssf ibidem 

aioefoflilt» 14 

«Wth I5'if 

alypara 14} 

Amba xox 

ambae §.€47 -ii 

«mbare 20 1 
«mbaddele&os t 

ambarum ^.6 

smbili iif 

am£am at 

im^mom m 



amufa 190 

anacatdium i lo 
Andanagei Deciero- 

porium yq 

anc 4s 
Aagcdiua iuful» s 

angcJdiU I ? 

angchca 2.0 

anil 1 1 r 

auJme H-Jf 

anj udea i f 

«nonymos 21^ 

amhr^x 17 y 

antifpoda 4S 

aatlt I f 

aau^l« f t } 

arate 1 1 j 

ataca ii{ 

atbctis floies yiolatu 

iocQ m 

Arboittiftis itt, 
arbotisttiftisa^aaibid. 

areaa 9 

are^a s» 

aretca x i j 

aridqui 11 ; 

armcn.aslapi$ 17^ 

armufel 8i 

arnabo 1^0 

an-oba 17 J 
afa x^.i6,ij.ii 

aiubeldiridi i a, 5 

afuac lU 

ati 49 

auacari 1S7 
Auellanxludicap iqo 

anzuba iS6 

azU pii[as 6 

azeurc 9 

i^fxc |ii 

8 

Bache Jtj 

Bidc.frau^ 14^ 



Bala 2 14 

Baiador i lo 

Balaguatc 2.14 

balaiius 17 J 

BaUmba »oi 

bauazus 199 

Bancanes ao.j8.6fif 

Banguc aio 

Baroara i J i 

barcamaa 141 

bato 4» 

batiec ioj 
bauaCmga, hauafim- 

gua iit 

bazAt 166 

Bdellium J 6 

befbafe So 

bdenizaa a 4 

bciercgi 1 1 1 
bcU ioo.&feq, 

Belzaat i68 
benalbumSc tubrum 

Benjaoy 24 

b«n ludxum 2<» 

Ben)ui amygdaloidcs 

benjui dc boniaas z f 
ben) uifera atbot 1 6* 
bcnjuinura ;,o.zj.Z4. 

bct aot 

berifera atbor jt^ 

beryllos 171 

bctre 71.7Z. ficfcq. 
bctre hiiloria " 74 
Be^aar ' 168 

bezarbpis 16}. 2c 

Boam j 6^j 

Bod^iiW X9 

bola 29 

bot aoa 

borrax jj7 

Brameuct zi 
bi^Uuia 



fcrafiliiiia iigauja ^ 9 

brechma^a 99 

triiuloacs 3W> J 

badwc^s ».04 

baaapjiia 80 

bybo lio 

Caceras ao? 

Cachora^ ijS 
Cad:^lndi 7S.&77 

caftu 37 

cahzcat» ii9 

eajaus I ^i 

cairo loS 

Cairamvrbs i^ 

cais maoif f 9 

calafac ^ i 

calambac 67 

eaiambuco 7S 
caiaXiUs I14.& Tcq 

cilandara i f ii 

calaagari 204 

calu^guua ! s ) 

^acaacaraby ibid- 
canur^z to ^ 

e&meaa f^ 

caacaoiaai 3}>H 

paadil 1 1 8 

(caarl'a S^.SC i^q^ 

caaeilaeftca.'fia 58 
cancllxaqua £1- 

caaeiix oictim ^2. 

canjc 2S7 

capfcniia ,J7*5S- 

C3^:>haraa&hap. 37. 3)5 
caphats: hiitoria 3 6. 

capScui-a 9 J 

capuf.cafur- - 37 

carabc j i 

«arambolas . 20^ 

csraii' . 17^ 

Cirbuacaliif 17 s 

f4r^«panUA ifi 

t«rdtmo!XU(3) 94*^ 



X N I> E Z. 

carpara io^ 

carpefiam jj.itfo 
carrumfcl $1 

cafetiiciidar 154 

caffib ni 

caflia ^^.Sclfiq. 

caSaibl. Ii7,acfrq, 
caft 137 

cateqatdCt 44. 

catecomer j 

cace Lycium 42. 2e (eq. 
catcpoQdecisgeaus S 
cato 4J 

caxcax tJ. 

cebac 9 

^embal it8 

ceaai£l 49 

ceaorias 59 

chacaai 99 

chaiedfiam IJt 

chaliduaium 15 1 

chameixa 6& 

chamdcrros J9 

cbamp: xS; 

chaadam» 6S 

chaiiqae 82, 

chanq^o xSo 

chcichem j; 

cheLidoaitiax x\t 
chcripo 180 

cherncs j j 

chiaasraJix i4f.& 

i';<jaeat. 
cbine Schice A^dci 

151 
Ch-iiarumregso 147 
chiacapaloaes x 9 1 
Chiogvx 6i 

chiaiquilcoga zq6 
cb.:>foIus ij> 

chotlera mocbus i6t. 

'°7 • . ;, 

cholericapaf&o ibid. 

chfyibb^iitaas 80 

chulem i J7 
csaaamoatii.£[o.& (eq. 

cobcas de capelo 16 i 

Coca 7J 

caccioleata xof 

cccou» 104 



eoeaxsde^Maldiiu 107 
CoUet ais. 

comdaca aiS 

coxam^ m iij; 
coaiolaage 2.04 

CooEiociia pcomonto- 
cium T 

eaa4fit x^ 

copra 10 S 

oieumexccpca xo( 
coquo 10.^ 

cotdtu^u 97 

copa xS^ 

coft i?7 

cofti IJ7 

coftihiftoria ijy.ijS 
cofttt» XJ7 

«^ ii^ 

Cotiim«Ia«> ii4.zif 
Cpucbia {adijp empo- 
* rium 70 

ccoci lodiei faiftoria 

ccocislodic. 15 2.. 1 1(7 

?'•", 159 

eubabcaini 92 

cubebe ji.Scjt 

culuagem 15} 

cumiaum ruftieqm 

camuc ^x 

cuahcc j j I 

^upari 99 

fora 104. 

curcas zo<r 

car^uma x;i 

curcumaoi ibid« 

cuordo ^9 - 
cydoaia dc Begakzoo 



D, 

Dacchini 
darfuiful 
dariihahaj;^ 
daczacd 
dacuca 
daaUuEl 
■ielegi ■ 
Oely regoam x j j 
3CUaiacca«daIl3cca ' 34 
X>iixuc 



i?t 
X09 

xtc 



. I>Irau Bofijue medJc. 

tot 
dicimgaa XJJ 

dinte Jis 

DminfaU i}i 

dorc 9.4 

doaone» 193 

E. 
Ebur 49.Scfcq. 

tbarfoflllc 55 

clachi .94 

elxomcU 1 06 

«lcni _i04 

.«lephamiderw 49. 
«^ttantotii catce vc- 
fcumr Aethiopcs 50 
«lephamm ji.&feq. 

«mbclgt III 

«nfal 94 

etiemelli 94 

F. /- . 
fagara. 9J 

FauadcMalagua 110 
fiufcl S9 

feufeihiftor, iqi 

faalfel a.<|aa fiillatiua 

lOl -' 

ftiruzcgi 174 

£cas marcabanis 190 
figacrabaojjQ» 191- 
fil <t9-*»7 

filfel 99 

filfil »8 

foca IJJ 

folij hiftotia 7f. & 

fcq. 
foiiumlndum 78. & 

feq. 
formicz Laccara. cla- 
boraac .32 

fufel 99 

fula »P4 

fiilfal , S8 

faili «4 

G. 
GalaJoga 15}. ic (&" 

queatib. 
Cali iii 

galujjgen. m 



I K D E X. 

gandas ft 

Gandis 77 

Gangafl. zj 

GiDgcsfl, ^Sijo 
ganta , 147 

garro. 67 

gaiyophyili 8-j. & (c* 

qucntib. 
geidaai. ijS. &fcq.* 
gemmx .169 

gcngibil M ? 

gingiber i^f. &feq. 
giagiberis hiftoria ibid. 
gingiberfilueftre 159 
Goalndia: emporium 

70 
goanarbor 48 

Goazic 117 

goifafn 79 

gotim 1 1 5 

gramalha 118 

granatu» lapij 1 77 
gaayacum lignQ 14^ 
Guanabanus 194. Sc 

ieq. 

guate ii4 

Gubera 3 i 

Guiaca 57« ^ 9° 

Guoia ai7 

guti II 3 

H. 

Habalfukul 107 

habelculcul ibid. 

habet i5* 

hacchii; 43 

hacchaiza 107 

badhadh 44 

hageraimini 1^8. 

178 

halilig III 

Him pi$ 

hamama ixx 

haud. 67 

/haxiscachule m 

hegcr i2f 
hcrbaMtlauarica >86 
hcibaMczcascfij 133 
Hcrodoci fabuix 5 ^ 

hiarxambcc 188 

biSacj:o »si 



Kll 94 

bilbane $4 

hiicalus I } I 

h yadnihu» lapis 177 

I. 

Het . 184. iSj 

lacerat 18 j 

Jagra jof 

jaiama iSs» 

jaifol - 80 

jambolones £0| 
jambos 199. <Sc feq. 

iamgomas i^$ 

iapatri 80 

jarilnare 10 i 

jafpis 177 

jaufialindi 101 

jaufiband 81 

Idaicam 214 

ihuniani zi 

Imad 2i<» 
Imademaluco ^14 

imgata r f 

itrgi 155 

imgu 15 

iminga 191 

impcratoria 120 
Indi odoramcntts dc> 

diii^Bmi 1 8 3 

Indiz Keges aiiquot 

iohame 3.08 
joguej Ij8.ii3 

iraa 170 

itam J70 

lulfer porcm , 179 

iunci iiifioria .1.3 f 

iuncusodoratus ijj. 

iuncus lomndus 1,34 

K. 

Kilkil ao7 

U 

lacca i9,&feq. 

Lada ■ 88 

iampatam> 150 

lancuas I f4 

lanha 104 

lafia; 18 &feq, 

l^is 



laferis deiczip^o lUd. 
j»ferpicium Galiicom 
' : to 

iaaandoa 154 

irtfula D.Laare&O} 58 
lcDgibeb iji 

lijgoi ColttbciQi dc&n- 

psio 164 

ligQum aloet 64- 65 
lignum colubnou 161 
ligQum femperuiuum 

4J 
' "guidambar 90 

I.irporemporium 170 
loe fumuui 19 

louan z8 

louanjaho/ i6 

luc I J 

lulu 179 

luesvenerea . 146 
iyci}hifioria 4}. & 

fcq. 
tycium 4}, & fe^. 

M. 
Maccr 79 

mads 8x 

machazari 70 

Madremaloco 214 
Magna toj 

mfgnes 178.179 

e Magacte pauDX 179 
maja xn 

malabatxum 7S>& 

feq. 
Malacenfislapidis de> 

fcriprio i6S.i6^ 
Malaceafislapis 16^. 
Malauatica heiba ii6 
tnfulz de Maldiua ' 6 
Maluccxiafulz 84 
Maluco X 1 6 

mamba ^z 

mangaj igS 

maagsriquaia 211 
mangofians 199 

mangchs 170 

roaaiale , 151 

maoica 176 

manna 4f>4£ 

Maafarungc i«$ 



I N D E X. 
manus 141.1^9 

manusauri n6 

Maraka >9$ 

marazalquelbe i z 3 
margariia 179. 8c 

fcq. 
maroaelos de Benga* 

la aoo 

'maro lot 

mazafani 70 

meceri x t 

mcifce 20 { 

-melaco z8 

mclcgueu 57.98 

meligue 2.16 

meloIndicQs xoj 
Menxus 1 1 

meriche 88 

Mefera 15 

Mefoe Atabictts 1 1 
mcx aos 

mexir laj 

mexquerera ibid. 
Moalis 7}.ioi 

mo^ebar medicamen- 

tum II 

Mogaraby i « 

Mogorcs 1 1 j 

mogoii isi 

Mobadum coja 114 
molanga ^8 

Mom baim infula 9 9 
monoceros ■ 5 1 

mordexi 161106 
mcrois 88 

moci 179 

morxi 207 

muBgo aof .& feq 
murrhina. vaia 177 
mufa 190.191 

mutu 179 

myrobalatu iii. &: 

xnyirha »9,jy 

N. 

Nabatha» «34 

nachani 44 

Nai&s S70 

Naique as5 

NaiEcs fo 



Naiediaxt&fixls 5 
Nana 190 

naidus xt9.&icq. 
naccl 10« 

ncgundo S84 

Neza iiS 

nigcUa 97 

niho: jd^ 

Dil zix 

nilaa j^^ 

Qilacandi 17^ 

nimbo 18$ 

nfmbo hiftoria ibid* 
Nizatnalaco «14 

Nizatroxz honi 70 
Nizamoxarcjc izz, 

ii6 
nocbe 184 

QDXlndiea xoz.& fcq. 
nucis myhftica; hifto- 

lia 97.80 

O. 
Odlaporcu f^ 

Ocofotl 9 

oculus canigemma 

»77 
ofium ai.iTo 

ofl-o^ajof za 

opicm X f 

orraqua 204 

oxyphccnix J17 

P.' 
Pac . 99 

pacona X9Z 

pachec 174 

palan j^o 

pairadcMecha 11$ 
' palla 80 

palma Indica 107 

palma iilaeftiis x 1 6 
paitnitos . 107 

pam 7 j 

panaz jSj,- 

paqaouece 19« 

pardaon i.j, 

Parizaracifilia i«» 
Patizauco ibid, 

paftuscameIox&.«2$| ' 
pateca 'aoj 

paxan .i«1f^ 

paxsc 



perdaa 42 

petuzaa 174 

pcruzegt 174 

pcs columbmss izz 

petrozan t 25 

piada 217 

pi^an 150 

piluane 5 2. 

pimpjlim 88 

piiian 55 
piper Se.icfcq, 

piper canarinum 90 

pipcris hiftoria 8 8 

pifum toxicum 1 3 r 

Wantapetfgnna tii 
Plantam Petu hafccns 

plaianui 

Poaz 

porccllanat 

poma paradifi 

promcntotium Boris 

fp« 57 

proir.6corium Como- 

rim 7 

piomontoriu Cori 6 j 
promontaria dc Cur- 

rcniej ji 

pfeadoopalaj 178 
pucho 4J-IJ7 

pali iij 

Qnabeb. 51 

«jusbcbe Cbsni ibid. 



1^2 

»77 



quebufgi- 1 1 1 

q^ciii 190 

qacqui jyy 

^u:rpe'e i^j 

RacsrChiriS 14^ 

ratrietui 1^3.1^4 

jRao 21 j raiii 165J 
rauacri i^^ 

rauam*Chini ib;d. 
zcgsloi fcipens i^z 



i N B E X. 

rcJmoncs 27 

Rcisbutof iii 

Rex Bifnaget 2 1 6 

Rex'Daqucm 214 

Rcx Pegu 5 j 

RcxSian jj 

rczanuale 11} 

^abarbarum 144 

Rhaiis catspotisi 1 3 

RhauanChmi x^f 

rhinoceroi 5 1 

robal^uz j6 

ro^aroaiha z6 

rochha 217 

rodolho 188 

rondcr 28 

rola HicfichStina 122 
rubilius J75. 176 

rubinusde Coru 175 

24 

216 

50 
46 



Rufipotio 
Rui&es 

S. 
Sabayo 
Sac 
Sacarinambtt 



faccolaa 94.&fcq. 

faccolaahifibria 

faciibar 

fahe(cfraoi 

Saibo 

faiCfraoi 

^lihaca 

Saluanaique 

Samarrainfiila 

fambali 

fan.bariae 

fandal 

iandaiihifioria 

efandaloidola 



96 

78 
li6 

7^ 
•58 

40 
184 
71 
is 
69 
69 



Sian Rcx 

fingadi 

firacoft 

Cri 

firifole 

fmaragcu» 

Socotorainfula 

Scfy 

forbus 

fpermabalcnx 

fpineUus gcmma 

fpod.iim 

fiyrax 

ityrax liquida ip 

fufte 

Siify 

Suitanus Badut 

fumbci 

fuia 

1 T. 
Tabargec 
tabaxir 
tabixirhiff. 
uhfifir 
tamalapatra 
tan^atincsi 

&ii5 
Tamberlancs 
tambul 
Tambuidar 
Tamiiham 
Tdmit-Iangue 
tanga 1 41.14}.! 44 
T;ipcobanainiuIa 40 

6i 
Tartari 
Tcmircutlu 



4J 

75 

260 

174 

9 

ii7 

53.34 
f 

46 

48 

24 

•M 

ai7 

zio 

21 



»74 
4£.& ieq. 

47 

xis 

21 j 

73 
7i 

2!5 



Sandalofimilc ligaum ««nga 



ibid. 

fandalu gg. «$. & fcq. 
fangTiij di-acoau 3 j 
lapphro ri.binus 176: 
fapphiiUi 176, &fcq. 
farasicir 47 

fatiach i j i 

fatiecii ibid. 

lcni III 

fercand» #| 



tcngamataa 

tcrbet 

thaliia^ 

ihapiia 

(huris plaot» 

thuf 

thymelca 
Tigtis 
tiguar 
Txaoi infola 



217 
103.104 

141 

78 

140 

»9 

zS 

22 

Ht 
f>9 

Tinc;^ 



CHRISTOPHORI 

A COSTA , MEDrCI 
ET CHEIRVRGI, 

(tAromatum & medicamentomm 
m Orientdi Jndia nafcentium 
. L I B E R: 

P L V R I M V M lacis adferens iis qus a Dodore 
Garc 14. e^-^RTA inhocgc- 
nere fcripta {am: 

Caroli clvsii atrebatis tfj&^i^A;^^!?^ 
HifpanicofirmoneLatinpujkSimJnEptomsn '^ - 

comrAB:m:,&qiiih^[damnotisiMjiratm, . ^ 

Altera eoitio, /^S/ /^ j 

caftigador & aadior. r^'^ ^ .'. 







^v. 



A N T V E R P I -«, 
EX OFFICIKA PlaNTINIANA, 

Apud Viduam,& loannera Morecunj. 



M. D. XCIII. 



iLLVSTRISSIMO 

PRINCIPI AC DOMINO 
D. Wilhelmo Landgrauio Haf- 
fia^, Comid in Catzenelnbogen, 

DietZjZingenhain & Nidda^&c, 

Carolus Clufius A. 

RoDiiTmlucem 
ancebienniu, lUu- 
ftrifTime Princeps, 
Christophori 
A c o s T A Bur- 
genfis in Hiipania Medici liber, 
aromatumSc fimpliciuquorun- 
dam medicamentorum in India 
nafcentium hiftoriam comple- 
(Stes. EumfuperioreannoinBri- 
tannica mea peregrinationeami- 
cicuiufdaoperanaftus, non mo- 
dbauidepercurri, fedvtilitatem 
etiam ailaturum cenfui ii$ qui 
P X Hilpa- 




ZZS E P 1 S T O I A. 

Hifpanici fermonis ignari lunr, ; 
fi Litinum facerem. Quam fane i 
prouinciam vc fufciperem, im- 
pulit me natura, qu^ fimilium 
rcrum cognitione mirifice fcm- : 
perobledatafuit. 

Vervm , cuni totam hifto- 
riamcum iisqux G a r c i a s ab, 
o R T A m ultis ante annis in eo ge- 1 
nere commentatus eft, diligen-; 
t!usconfero,pIeraquefere omnia i 
ex illis defumpta efTedeprehen- 
do . Quamobrem & inanem fo- 
re laborem , necnon ledori fafti- 
dium parituruexiftuTiauijfi.quae ; 
in Aromatum hiftoria G a r c i ^ ; 
exftant, hic retexerem. 

S E R I E M itaque capitum im- 1 
mutans^quxadmodumconfufa i 
crat,&; totum opus in Epitomen : 

' con- i 



B E D I C A I O B. I A. il9 

contrahes,ea(lumcaxatlatio do- 
naui.quas apud G a R ci a m non 
exftare,aut paulo aliter ab eo de- 
fcribi animaduerti. _ 

I c N Es prseterea , quas ad 
viuumexpreffifTe paffim gloria- 
tus, fuis locis infperferat^reieci, 
quoniam plane ineptae efent, BC 
nihil minus.quara legitimas ftir- 
pes rcferrent : vti ex vnica Caryo- 
phyllorumarboriseftigie (quam 

idcirco intuli, vt cum legitima, 
G A R c I ^ adieaa.conferre k- 
ceat)quilibet iudicare poterit, 

QviBVSDAM infuper notis 
nonnuila capitailluftraui, vt^in 
hocgenere foleo.prsfertimcum 
quidfimile, veletiam diuerfum 
apud alios Audores legere me- 
mini,aut ipfaexpcrientia didici. 
■ P 5 Te- 



ij^ EPISTOIA DEDICATORIA. 

Tenvem porrb hunc labo- 
rem Illuftriffima V. C. bemgne i 
fufcepruram certb ftatuens , ip-! 
fius nomini confecrare non fum ^ 
veritus , cun^quod^oravm^ftudiQ I 
fummopere di^ledecurjtum vt ali- 1 
quod falremgrati mei ergaipfam 
animi fpccimen exftarec, pro fin- 
gulari illa , qua me proxime Caf- ; 
fellis excepit^ humanitate , atque 
infigni, qua difeedentem profe-! 
quutus eftj munificentia. 
, D £ V M aute opt. max. oro, vt ' 
IUuftriflim? V. C.omniaprofpe- 
laelargiri dignetur. Vie^nx Au- i 
ftria-jCallan. u, d. ixxxiu 

C H RI-' 




2 51 

CHRISTOPHO R VS 

A COSTA CHRI&TIANO ^T 

PRVDENTI LECTORI. 

Mn^s homines fciredcfiderant, 
inquit Philolopbus principioMe- 
taphyficcs . Tanci apud mc facruc 
poderisca verba, bencuolcleaor. 
vt, relida patria , per varias regio- 
nes &c ptouincias, fapientes & ca- 
riofosquxrere inftitueriro , a quibus iinguiis die- 
bEsaIiquidnomedifcerepo{r.ro:quemadmoduni 

olicn feccrut muki prudentes viri^refere^c D.Hic- 
rony mo in Bibliorum praefationc ad Paulmam, 

C V p X D V s itaquefruaum aliquem colligen- 
di cx meis longis percgrinationibus , cura imi , vc 
diuerrisiaregionibas & prouinciis, plantarum,. 
qaas Deusad humanam falutemcreauic , vaneta- 

cem obreruarem. ^ _, ., , 

P o R R o in Orientali India , in D. Garaani de 

Orta,Medicum Lufiranamincidi.virumgrauem, 
lari & cxcellentis ing«nij , cuiuslaudespraeceteo, 
qaoniaratancaefunt, vtciim mukas cnumcraiie 
exiftimarcm,raulto plures mc {ubccrfugercnt. 

S c R 1 p s I T is librum Luiitanico fert^one, 
cui timlum kcii,(}noqma dc SmpHa^. zArama^ 
ubm , &\Medicamentis IndtA ,tumde qtitbHJd^m 
frnatbm tBicnafcenttbm^^i autem «o libro dc va- 
riismcdicamentis,plantis, &aUisrebus huma^nac 
faluti ncccfrarnsagic; nonnuUa ctiam vfibus ha- 
manis inutitia actmgit , Dialogifmorura iiaiura 
ita poftalantc , vbi coilocutorcs plerunquc dmcc- 
* p 4 terc. 



tcre,&extrafeptaCemco|ifoeuerp. Sed &plurl. 
mi errorcs paflim occurrunt , quos tamccfi Aaao^ 
risexiftiraawoj&iaa^ipriiribucndos rainime pa^ 
tiatur , fcd typographi & operarum ( qus in ciui^ 
tate Goa , vbi i!lc fcripfit , non adcb culr^e & cxpoJ 
teinucniuntux vt in his rcgionibus) poriusncg^ 
l4gcnti«:Ieciori camcQ moleftiam & txdiumpaJ 
riunt. Almd prasterca libro dceft , qao minus om.i 
nibus numeris abrolmus ccnfcatur,nimirumpi- 

tturs&plantarij,dcquibus?gic,ciHi>ies:quasgra-: 
uiorlbus & maiorismomcnti,vt credibilccfi rc-i 
bus occupatusjinfcrcrc non potoit. ' 

C E T E R V M noftris hominibus eum librum ; 
multum profutorumcxifrimabam,<]adearum rc-i 
rum, qu^ in co bons concincntur , notitiam per- 
duccrcntur , fubicais obeorum oculos exeplJs &•, 
piduris^- ncmincm aurcm id f^cile pr^ftarc pcfTe 
mCi qui cas fuis oculis confpcxifret , & cxpcrrus cf* ; 
ict.Itaque patri^ prodeffe cupiens,& in rreos pro- 
ximosamorccompulfus , eum laborcm in mere- 
cipcrc,& fingujas ftirpes integras ad viuum exDri. 
mcre conftimi,muicis aliis rcbus additis.quas ipfc • 
confpexi, Dodor vero dc Orta ob iam didas cau- \ 
fas non potuir. 

NoN ine fugit qoantomepericulo exDonam, ; 

praslertim hoc f^culo , quohominu nequitia pld- I 

rimuaaimpcrar, &caplerunquereprchcnderefo. i 

lct quas non intelligit. Scd id meconfolatur , quod i 

piuriraosfapicntesviros eodcm vadotrafiiflbcer- '■ 

tura fir:quos fi ciufraodi metus deterruifrer.mulra I 

hodie ignorarcmus,qu«fumma induftria.ingcnii 

f elicitate, & diligecia,in bonarum litcrarOm com- i 

modampoftcritatircliqucrunt, - 

ETliccrcamii$minim^fimcoparaadu5,mea*- ; 

0. ,que i 



AD LECTOREXf. ^35 

que aud^ciaeo tnaior appareac > qood dc nonnul- 
hs crroribus agere infticuam ,qui inter Gr^cos, Ara- 
be5,& Laiinos circa pUncarurn &aroma£nm cog- 
nidoncm commiffilaiir-.-parnmcoramnegligcn- 
tia, parcira eciam quodiliorsm medicamentorura 
natales confpicerc non f oiuerinc , fed ex inccriis 
aliorum rciacionibus dumtaxatexceperinc : venia 
taraen nonindignus cenlebor , fi de his, quae mcis 
ocalisconrpexi,ccrdffima & vcnffima hcKiibro 
comprebcndcrcconer. ^ 

V T vero faunclaborem fufciperem , gioriae ca- 
pidononmcimpulit, autvt dodrinsmaiorlaus, 
quammcreor,mihi tribuerctur; fcd vnicus miht 
fcopus fuic , vt tuis coromodis fmccie inferuirera. 
Ccrto autera mihi periiiadeo , ctiarafi vtilitareca 
roiausfc^te iaudes,boni tamen confulturum diii- 
gentiara &]aborem, neque improbaturum meuin 
animum,quicara longis&variis pcrcgrinationi- 
bus ea confpicerc voiucrim , qnx aiij cx foio audi- 
tudefcripfcrunt. ^ 

N E c iniicias eo,quin h^cciegantiorc ftilo tra- 
• di queant : verum ccrtam ycritAtcm expolitis ver- 
bis longe prsefcrcndamcflc cenfco , Eam ob caa- 
fam terogo,mcam voiuDtatcm,vti decec,excipias, 
ncqucopciiscxiguitace mouearis : nam iicer mo- 
ics cxigua fic , magna tanien in co coniincncur. 
Quodfiqusedamoccwrrcntjquae tuo palatonon 
arridcanc,cacanqua|n pradcnsomiccico , &iiiud 
cogitacojme tibi foli libn fcribcre ,tocquc cfreopi- 
niones quoc func honMnes ; namque ficri poccrir, 
vcquaeiibiingracaerunt, alij probenc. Id fi ef- 
feceris , curabo vc alium maiorcm hbrum in me- 
dium profcram , rcliquas herbas , ftirpcs, frudus, 
^ aucs,animaiiaquc ciim tffrrcftria tam aquatica, 

P 5 qi^ 



2|4 A» I.E CTORrM. 

qoasinillis prouinciis, mmetiaiD Pctfide & Oii- i 

naramregioneinueniuntur, hadcnus ad viaum i 
non cxpreila , & de qa ibus parum admodura fcrii. 
ptumeft,compie<2:cntera; aliaitera obferuatione 
digna,qu3e tibi fbr(itan magis arridcbunr, 

FiNEM itaqaefaciara,inomnibusdo(ftorum i 

virorum & candidi le<aoris cenforae rae fubiiciens, : 

quiea dumtaxat qax norunt.autqoas decet,rcpre- i 

kcndere rolent. Eos Ycroqui inuidi^ ftirauiissgi- ; 

tad conrrarium facientjobfecro yt (umpro calamo ; 

primum aliquid fcribant quod in lucera profe- '• 

tant:.cum depaum enira inteliigent, quanto facilius i 

fit carpcre , q u a m benei fcri bere quod omnia ocu- i 
ijsexponcndameft, VAifi. 

CHRI, ; 




eHRISTOPHORI 

A C O S T A 

Aromatum libcr. 

D E A I.OE. 



^^^ O L I o R V M Alois vfus familUfis ^^^^^^^ 

''*¥?; proumcta UaUbar ; exhther.turq^ fine MaUbat 
, ^ metunon modo pusru.fedenamgra- pKttH.aa. 
" ) fi mdis muUeribm tn hunc jnodum : 

F o L 1 o R V M vnciit tres tn jrti' fo^ 



fiaf^adMditis duabus dtachmiscra§torisfaiU, kntomt^ ^^inX 
tiL igne coquuntur donecferuere 'tnctpiant^ colantur , co- 
latur&additur facchm vncia vna , totaj. ncdefubdtore" 
lin^mtur ■^poMie mane circiter {extam propinantfngt- ^^ faaf, 
dam isfam aquam et quem purgare volunt^fomnoq^ abf- diratio. ' 
tlnereiuhent, de^ulaitonm ver)) percuhiculum per. 
mittunt.vtceleriiismedicamentumoperetiir: trtbmdein^- 
de boris ab aqua baujia , quatuor vnctas iufcuh gaUmacei 
cum altquQt grattis UaBcis exhibent: poft boram edii^(^ 
bibitvinum dthitum.PorrQ augetur velminuitur dofisfo^ 
Uorum & colatura>pro iUorum^qui idmedtcametum fum- 
pturi [unt^natura & viribm-.nec^ miniis jamltaris esihac 
purgandiratio {pr£fertimdeiicatulii)quaniMannaaut 
CannA f^uU recens pulpa-.&^qmd magis rnirum eByre^ 
jhquaogicinarum medicamentapra. isio re^uni, 
^ C E T E R V M eodem ordine, quonos m Europa ^ln^ 
dici Uedicipurgantia medicamema exbihere foknt yfiue 
foMtoris,fiue^uidiorisfttitfubfanit£,x'tdelicetipfaaurO' 
ra,&deinde quinq^ horisabefUipotu»&fmnoabftinent, 
Quo umpmft mmpttrgditttr agef, exAttiien^prMepfir^^tixxd. 
' ' Majh- „ 



1$$ CHRISTOPHORI ACOSTA 

Qo^ poiTaiit Maftkbes drachmas dua^fiiUatim rofarum aqua dijfoi 
id medica f^ adfohorandum ventnculum dant , aluum%inungu 

adprontandam expuUrlcem facultatemt Jimejfefit . i 
verQbmpurgaBtufipoft qmnquetMhoras afumptom 
dicamento , tres vncias mfculigaUmacei teftdi exhibet 
pmerea nihUtdeinde vt a&quantulum dormiat pemittt 
&paaiulum aqu£ rofacea bibatietenim afomm fubfei 
foletcommoda purgatio^atque plmimum roborari affei 
facuUMesnaturaksiufiuloihifomm&aquarofaci 
mmfiltberaliorperTnittereturpaifus, naturalUfaculi 
meoconcoquendooccuparetMr ytarMorm^ pmgatiom 
moUretur. 

H I c eUvfitatiot medicmdi modus inter eruditm 

Medkos iUarum Prouinciarum , qui jaiwmmaxme coi 

fentaneus e^ietentmfelfaris adhtbitum folutiuum efi^x 

ruandoexpultricemfacuUatem . Carmum vero efus n, 

j^j.tiaa. . conceffmfuUitur au&oritate Atiuennti. 

* * Aloes porro facuiiates ex DloCcM Galcno petend; 

qaas qmdcra Audot HifpaQicofermoip, fed non fatisfic 
litcrieddidic* 

D E O P I o. 

OpSj vfBs VvLGATissiMvstf^ apud tAphricanos i 
JdMz^t* ^M«w Opyvfus:&eimefui itaaffueueruntyVtetaa'. 
siinere nequeant ftne maritfe^o vit£ difcrimme.ld ipfa e\ 
perietia comperi dum Indico maii in Lufitaniam redirei 
Etenim eadem naui vebehantur captiui Turcus quidu 
natm in Aden , & al^ cum Tmci, tum Verfiz & Arab 
quiclamaliquamukm Opijfecumdetulerant , quo pi 
pterpenuriamvelutimedtcaniento vjierant . So ahfm 
ptpiTurcus iUe Adenfis ad me, Heus tu.inqutt^ quandoqi 
dem curandorum agrorum in bac naui prouincia tibtdi 
€fii cenofcias , nifi mtb} & meisfoddihits Opiftmprdt^ 



4as. 



AROMATVM LIBER. 2^7 

rU , btduum nos non fuperutSuus . Cum vera negarem 
Opiumehabere,re0dit: lUudergoetto vnku remedtum^ 
qUQ nos^qta Opij efmaffueuimus^ Uberarl queamusififitt-' 
gulisdiebusmmevmutque purivtni bauifam propines, 
hcetnobis admodum arduim Jtt & t^di^fum^.qued noftr^ 
legi aduerfetut: fed qmnta no^rafalm ex eo depedeattne-- 
iejfarto ferendu efi: Ex tUtm ita% prdfcripto vtnu omntbm 
dedijiberdtii^ funt.&intra menfisjpaciu, vmum amplius 
guUare mluerum» nec tUu obfuit Op^ defectm , ctm vfits 
iam in defuetudtnem abierat : im l cum illis deinde & pi- ,^-- 

mm & etiam Opium dare veUem^neutTium cuptuerum, 

D E L A c c A. 

L A c c" A M mo in puluerem redigere folent eim r^» LacaBOjnfi- 
gtonisincoU , deindecoUtquareadmifcereq^quemcupiunt'^^^"^'^' 
cohrem^ rubrum^vindem imgrumjuteumveipo^ea vel tn 
baciUostenuesconfarmant t qudtsfunt qui in Ui^aniai 
adferuntur adobfignandoi titeras -^vel in maiores& craf Eiui vd- 
fiores,ad vfm mecbanicos . Nam qui torno leSticas , fedes^ ^^ 
vel alta qu£uisex Itgno coficimt, fi colore inficere cupiunt» 
folenteatnioTnoverfareyCrafitoresj^baciUosLacC£Adm&- 
nere^qua celeti Ulomotu Itquefcente It^a elegamem Lac- v ^^ 
cxccloremrectpiuntmultuannisdurabilem. 

A V R I fabri autem dr argenti fabti vafafua vacua 
{vtfifmioTaelegantioraq^reddant)Lacc£puluereimplere 
folent , eaj^ deinde igni admouete^vt Lacca liquefcat, po- 
firemorefiigerartfpontellnuntyVelaquaimmergunt, 

C E T E R V M adulteratur tmerdum reftna & cerai Quomodo^ f 
fed adulterium facile deprebenditur ex odore & moUttteJl ^*^^"»^* 
pangatUT autvratitr» 

P o R R o Laccam non effe Diofcoridis Cancamum ,Uccai^ cft 
Vt Serapio arbitratur , Amatvs Lu^tanus Commentariis rf-^ ^^ , 
in prtmum Ubrum Dtofc enarrat. 2 3 .probeannotauit,vbt 
duQLaccdgeneradefcribitbisnrbiii 



i^S CHR iSTOPHORr A COSTA 

^f^.^^^'^ Q^v I c V M Q^ E Cancamum Laccam ejfem 

%^^ ^'^l^^^raredepehendutur: cum Cancamugumrm 

xaao. }eruJn,Lacca verofiue commafa, fiue(u§mentU ext 

t»odorapmifiatur.quam hedte LuJItarj ex India a, 

ex ea Offim^ compojimnm qu andam praparat^ D\ 
£am appeUatam)qu<£,vt certofcmm^nogummilaut 
^^pl^nt^nalummguttaefl.fedpotmformtcaru^ 
vumfi^cmfuuagove, velutcera apum.&c.Btpauk 

ciL?""^' . !'"■ '''''^''''^'^^^^^^^rttficiah.quammfeaore. 
mm vendunt^qu^exf^ce Brafilireruniidim,&- 

ii(u yfa.. , rejultat : qua pu^orespro confictendo colore rubro d 
maxtmlviumur. Bacvero Seraptoinepteadmodum 
pnma confundtt Lacca: vndebodtemultiimpudenn 
errore,Serafmu auihorttatefeducti, eam in compak 
l>tiikcumifcent. 

D E C A PH V R A. 

Itiuril ^// "" ' tenuesadmodumfiitiUitahettas , cup' 
gao cocf:- ^^^ ^djeruabatur.ex Caphur^ligno confeaas.vti ex 
&z. refaciledeprehendipoteraj : nunquam tamen Caphl 

exjudabant; atfi mamhm tractarentur, folummodoC 

puojr^odorfneismawrprabat. 

SuSeTpfe. ^ '^^ l ° ^^'^,^«^^ ^' Burmcum muUopluris^ 
eiofiorChi. ^f^^^Pr^fian'^i>rq^fitCbirienft,perCatei (eftvero 
n^fi. P'd^i^genusvigmttvm;aspendms)vediturAmenfii 
B^ ■ '^'''f^^^res.e^Barpmih^ttnfexiesceten^^ 

P^«dens.Faletetemmemyqu^exBmneoaduebitur^ 

T^^^f^quantumcbmenftsaenten^hbr^. * 

C V M itaqmiUm tam vilefit pretium , planeex 

mmm. ^^^"^^^ amramm, qumdoquidem mm fii expotentii 
fotti^orbtsKegibmidequoem^prommii^fiqui^ 
^mtnftuunecupmt.m^inmnlummcmfaibat^^ 



« Wi pi iiWi ^j iM 



ARPMATVM LIBER* 23^ 

ttret. "iiimfi ugm amplmdmm ,molafm ficqum- RegfupM-. 
tiam.poltm erguhemaimu exuUetum^ & diumoijpe- ^*^^ 
cm;nuUmi aliud in vniuerfo orbe eft Irtiperium quod cum 
Chmenfi copararipofit.Et haudfcioan qutjptatam conf- 
dintufitingenijyVt eorum> qua tpc exceUsmia , &psitps^ 
tua memma dignafunt , hi^ori^m cmfcrikre adgredi 
aude^t.cumoffiritakngefamamnlattonem^ onmem 
fuperent. Siquistamenparteminfimtatkeorum.qua in g^*|^^j_ 
China obferuandafunt/cire cupit^kgat Mrum quem de ea nrnfcVoft^ 
confcripfn Reuerendmpater qafparde Cruce.Domimcani ri*4uaot. 

erdmis monachus. 

Vt veroemultiimercihui.quAex Chinarumregtone MeraicBxr 
aduehuniuripaucas perftnngam ,junt argentea vaja dtuer' ^,^^^^ ad- 
figenerUyfumma arte & Mgentiaelaboratat, omnUpfd- uehiiaaa:. 
terea domepcaffipeUex , vti le^ica ^^ondafeu leciuB ad 
recumbendum ex argentofculpto & diltgenter elaborato ; 
maximaquantitasfericeifM,fe7iceorum^panorum,plU' 
fimum amumimofchus,vniones,argentum vmm^as.mU 
niumitnurrhinavafa plurima , quoru nonnuUa duplo dfti^ 
mantur argemipondere , & pleraque oBa cum ad buma' 
nos vfui neceffaria , tum ad luxum, & otnatum . EgGfa" 
neinde babuibinas thecas ex foUdo argento cum ommbus 
inpumentis chirurgicis waionhus & mmeribus, vtfunt 
cauteria.:^eciRatmalkQ}iy&c,exatgentocofeda&exer' 
nata tanto aritfcio , qumo ab vUo argenti fabro deftdi^ 
raripojfe:* 

D E M A N N A. 

VK^TBKea Uanna. genera qu£ a do^ijfimo ab ^7*cKl 
Ortadefcriptafunt^altudinOrmuz. venak cotijjptcitur^ muzvccai^ 
quodin varias hdit prouincias defertur , quodque glebis ^ 
taulo maioribus conftat quam Calabrina^neque ita candi^ 
catiid val£terpurgatj& quomattkmagis foiutiuum efi rr- £ius fiuuW 
bquis genertbusy minoris^eftpret^.vulgusprafert, eSqut ^'^' 
flurimum vtifur, Diif^ettpmhuim abbmiditate con- 

ferum 



240 CHRISTOPHORI A COSTA 

£i«confer- feru^ndsbet^aUoqmfacUemrumpitut, Compofittinrau- 
^^''^^' iemeffemedkamemum.ficdeprehendi. 
cochiQci- ^ V L T V Ueo vtebmr Medicm quidam Bracbma- • 
uitas. *iehnieusfamiUarvi4egensmciuitateCocbin,atquefum^ \ 
me Ibomtate commendabat , negans pretij vilttatem im~ \ 

minuereeiusprafiantiamiViMiitdeopretyaflimarijquo^ 
niam maior quamreltquorupi generum iHim mueniretur i 

quamitas.Cumverhcompofitumaliqmdmibivideretur 
fujpicari ccept tUum id infuis adtbm conficere : femeltnim \ 

refiiueramommm>ManhaeumcareTe,pauloveroante 
fmbi dtxerat ex Ormtiz. ad ipfum aduehi , paucU tamein- 
terieciis disbus maximam tUttis recentis mihi ofiem^erat ' 
quantttate, ctm & hiemseffet, nuUaq^ naues vltro citroa, ; 
nauigarem. TandemhnmSrachmanes(acceptaamefi. 
lentijfids^ quoi in lUis faltem prouinciis eum minimepro' 

±V"S'?f^'"' '^''''^M^^^^f^coponiea^quaminverfiach. , 

i'- Jeruarat.rattone, vtdeltcet, Amylum candidum & purifii- t 

mum , Mannam cuiufcumquegeneris Jed praferttm quA i 

Calabnna amulatur , Scammoneam &feminu genrn ri- I 

fa Mum, quod ex Bengala aduehitur .quodq^ lathnidis , 

granofimtk efi.finieao interdum polline radtcis cuiufdam \ 

Danw. c^^^ iaStictn&^cut «owil^DancejiS Saccharo^pauxiUaL \ 
aliqua odorata aquapermifcebat/olij^ exponebat. 

Manaadul- . M A N N A M autem ^iulterari nihil wnum^quando» j 

^*"^^ qtudem & lapides Bez,abares tanto artificio in Ormu7& > 

%n vrbe Cocbin prouincis MaUbar.vbi Rex degit , adulte" \ 

rantur^vt legttimiappareant.fallatj. etiam maximiex^ i 

pertosintifdtgnofcendis,primafuperficieiquanififian^a' > 
tttr,vtxalegitimisdifcermqueant. ' 

E T A B A X I R. 

ftorS^'^' .^^^^N^^NTVR interdum ha, arboresfiue aru^t^ \ 

U^hx. ^*"" ^'^^'^^ U^vahM.inquibm nafcitur Tabaxir , tanta \ 

a^flitud^nU&crafniei,vt^6xsacjmbasfaciat,quabinos i 



AROMAtVif "tlBERi i^f 

^bt cdp0fefo^mP->non quidem iUaiexcauantesJednliSh 
folhm duobus vmnque internodm per medium fecantes. 
Confcendere vero foUntfimtks cjmhas hmi indi^ti^ue nu- Eiu* ytaiat*. 
ii (nam nudos incedere illis inreponibus moris eftjfede-' 
te^fingttUmHm extremitaiihusyim&iscrunbus^ tenen^ 
tes^finguiis manihmremos triumaut quatmrfalmorum 
iongitudinis,(fuibuseas cymbasimpellunttanta dextefita- 
tetVtetimdduerfirapido/^finminefummacelmtatg 
nauigarefofmti quemadmodU meis oculu conjpexiinfiu» 
tnine Gtanganor, in quo plurimusefivfus cymbammexctxaginat 
bac arundme confeitarum , quoniam qui eis vehuntur^ fe- '^^*^^^ 
curiores fefe exi^tmant a Crocoduis^ quosilli Caymancs crocodiH. 
vocant,magno mmero in hocflumtneverfmfolttis. 2^am^^^^^^ 
€um ferocipmifnt , fipenumerom naues matufcii!as& 
minufcttlas tmpstumfacerefolent , vt eos , qui iUii vehun" 
tur^apprehendant . Stenimaut infiumineaut in littore 
hommemMuemMhalum^aprumjporcum^autquodcuin^ 
qae tandem aliud animal comprehendere poftnt , iQicc de^ 
uorant /Indigen^autem affirmant nunquam compertum 
effe,vt eos^quicymhis ex Mambu confedu vehuntur.ap- 
petant s fedf^penumero conjpectos effe natantes proximl 
UtaSjattamenpr£terireftnenoxa. 

De Elephante, 

MiNisTERivM praftant SlephaHtinon modhtntv^hmxast. 
cdnuehendis oneribttSt & beUicistormetttiseloco in l/cum^^!:^^^''^^^ 

- , . . ..1-1 /i- ■ Okoatonai 

commutandis ^fedett^m tn muntts ahts domepcis. Pra- 
mufctde vero(qui veluti manu vtuntar ) onera craffo fir- 
moj^funecoUigar^folent :fuhemveroore apprebendehr 
tes^ eum fannii fsu denttbus quoi exertos babent , quotiei 
opus eji circumuoluunti detnde onerafuhtxmia in dere /<?- 
rmt^AUt trahunt, fi nimtum grauta jinuianta dexieritater 
C^ attentioney (prtfertim fi iis conttneatur resjragites, <jr 
qu£ efundipopnt)vt buiufmodires re^airmt: nec , cutd 

Q^ fimtl 



I4i CHR IS^TOPHORI A COSTA 

fem^lier confeceYunt,vkdemonSratoreamplmepm 
bahem ; tanta [untmemona puditi . Interdum etum in 
hellamproducumur frmem & peBm armati eqmru ca^, 
taphra^orum morc , multis appenfis tinttmahulii adpe-i 
^us cir cingulafiu hrai quihu^ ligrtea cajieUiiipfisimpoJi-i 
U cm^rmguntm: ^ prater milites omni armorumgene-^^ 
- reiniiru&oscaiieUi^ittclufoSifinguIipecuUaremfuumre-J 
Borm vebunt ripforumq^fannis enfesfiuefakes aBgan^^ 
tm^ quihus hcjiesferiant & profiigpit : atfi vulnerentur^, 
timidt&furent'ibusfimilesJefeobuertunt,atquefuorum' 
Kiet ordtnespletuwquepmurhant. 

PLivtivs Itb. 1. multis locu plurima de Elepbantk 
memorMu digna refert : at nos nonnuilabU defcrihemusi 
magisfidedigna. - 

fc mmr" V V L G A R I s opinto ejttn prouinciaMalahr.Ele" 

teiu^? *° P^^ntos mtituofe inteUigere. Loquutum autem aliquand». 

Aiiquando ^» ^^^e Cochin (quaUtusprouincunobiUsciuitas e^)puA 

io^uumar. blic9,ieUimonioconUathocmodo, 

E I E p H A s quiidam in littore maris vrhi vicino k-i 
herarefolttus/tamq^laborihusfeffmidomumre^reprope" 
rabat^ vt quiefceret; Prafe&us vero iUim vrbis orabat vt in i 
Uborepergeret , atque lihurnicam,quamiam commouerei 
inceperatjn mare traduceret:renuentem Blephamu Pram\ 
feQus denuo compeUarCy blandisq^ verhis demuUere ccepit^ i 
idmfuamgratiamfaceret, ita enim decere.quadoquidem . 
hferuitium ejfet Chriftianifsimi Regis Lufitania.Ehpha-i 
trn bic duo verhaproferens, hoo hco(qua lingua Mala* 
harica » vulgari & vfitata in eaprouincta e qua Ilepbai \ 
miundus erat,fignificant^volo volo,) ad hburnicam rediit, i 
eaniq^inmareimpulit, 

I D E M ciim ipfius reBor bora conflituta cihum iUi non i 
paheret , de moraconqueSus eji : reS^ verh idaccidijfe i 
atebatj^quodlehesitnquocibum iUi coquerefolehat,pertufus ' 
ejfet ifrmdc ad cacdarim defemt refareiendum ^fert 

ettm\ 



AR6MATVM Ll BER. 24^ 

tUm eUpbas : cacabatim negligentm reparat : reBor eie^ 
fbantumobiurgaty& contumeliofis verbii a§ctty atque ad 
cacabartum cumkbeteremittitvt diligentius refmiati 
is mo de indupia lebetem repar^e^mulansi rimdm au- 
get,& elephantoredditiqui lebetempromujcidefumensad 
fiumen defert,& aqua implet ; quam dum effiuere conJpU' 
cittmagispertufumeffe lebetemmteRigity& antecacaba^ 
rij ddes refert magno barritu mtonans : concmrunt B.egto^ 
rum negotioruni Pr^fe^us &al^multi: cacaharius^ Han" 
dis verbis veniam ab ekpbanto petens , Ubetem probe repa- 
rat,eij^ rejimit : ille mo minimefidenSi in omnium con- 
^e&u adflumenredit.aquamj^ baurit j quamdum videt / 
noneffluere^Uktem ofiendens adBantibus^ quafi ipfosrei 
gejia teUes ejfe cupevet^ad reSorem fuum refert, 

N A T V R K gratm efi^ benefciorumque memGri mEkpfianti 
xuiquamnocet nifiimurta ageBus , am dum (ertpmotbo^^^°^ 
corripitur quo velutVtnfuriaiagttur ^ qucdjtngulu annii Ut^hiniom 
ferifoUt: tum enim nemmpArcunt eUphanti,Jed ohuum ^°^^^ 
qui^que proterunt* 

A c c I D I T in vrhe^oay in quaUgati negis Lufaa. gqzvA$, 
nUiquiregiapoteJiatemokmenttdegerefoUntyVtvnmex 
eUphatiSyqui iftic ad Regis feruitia alutur, buiufmodi mor^ 
bo correptusyvincula & catenas(nam folentferreis catenis 
€ofltingi,&loco quodam concludidonecmorbo bberentur) 
dtfrumperet,& per vrbem vagaretur-fugtemibus veio om- 
nihtu , mamipium quoddain vlnisfltolurngeHans inpU- 
tea obuiam babutt , quod cojpeito eUpbanto exterritum ad 
fuas AdeiceUri curfu ctfugtt-^quas vt apertretyfilioUm ib«- 
miante ianua expontt^moxq^ ades mgreffum tanuaoccUt» 
dit.pra metuflioli ohlitum : ekpbas puerU con^ienSy pro^ 
mufcideUmterfubUuans , in proximum bumUe te^Sum^ 
quod g regionc ifiarum adku-erat^ coUocaty atque ajfkitan 
puer iUic ftne dano cofijiere queat^d^mdefuribundus vUe- 
msprogredi(t^thmpctjmemmytametfifur4sjefeoften* 

j^2 dii /^ 



i44 CHRlSTO^HORI A COSTA 

' dn bic Ekphas^ qmpuerum mn necault, fed agmuetit ^-* 
Uum mulmis ejfe qim eas £des inbahitabat , qu£C^ illi ^ 
dm iome^icii elepbantis, quottefcumque iftac tranfirentj 
panem autfruStus darefoUta eratinam buiufmodi cths S 
aliaeduliaantefuasadesv^naliaevponebat, 

Alivd gratttudinis exemplum referamJn tiufdem 

vrhisforo vagahatur huiufmodifuriu correptm elepbas:vit 

qutdasgeryeffugeu cupienSipronus cadit-^elepbas mimmi 

ei mcenspromufcide comprehenditi & infcawno quodam 

depomt. Aiehat hicvir^eodem loco.iUiipfielephantOi ante-'. 

laca fruaus. (^ain morhum incideret iWagnMm quendamjru^u laca 

incolis appeUatii [dequoms inferiusffaa manu pYa,buiJfe, \ 

A p V D vibem Cochinelephas quidam htmfmodtfu-^. 

nisagitatminlacunaquadamh£rebat,adquamcumfori 

. te accepffent inopinanter mnnuUipueri , Elephante cou' 

. ' jpecio omnes diffugerunt^prater vnum qui tjiic persfittt: 

eum accedit jElepbas,adhlandiens qupdammodo , &prO'' 

mufcide demulcensylenitereum corripit\,fuoq^ dorfo impoA 

nity&per lacunam ex^atiatur, deinde iUum reponH^quS 

apprehenderatloco veluti litabundus. Cum ea qu& ipfi ac.\ 

tidiffentpuernarraret^ multivirieumcomitatifunt :fed 

procul alacuna remanenteSyarbores confcenderut,vt e tu- 

iojpeciarentquid ageretur . Puerumpropius accedenterm 

ekphas velut antecorripit,dorfoj^imponiti& ex^aiiatur, 

■ ' _ Jdf£pmapueroeJ^repetitum,donecbtadisverbis(querftM 

admodum edo3us fuerat ) elephantum denuo manfuetum 

reddereti&invrbempeBceret. 

A NT E verhquam huiufmodia^ttudine & amork 

fttYor&cmtpmtmSlephantiyeosfmreBoresinagrosde^. 

diicere^atqueifiic vaMisfrmuq^ catenis ferreis conjtttnh^^ 

fo*^^*^d J S^^fi^^^'f^^^^^ ^*''*» tndicium agnofcut exquadaoUo- 

dum^^c-" p materia^qu£ex'i&orttmaur\bmeffiuit.UedscamuraU'\ 

moX^um. temhuic agritudim ipform re^ores ygrauiter iUos ob'turJ 

gandQ)^rMimihus^mrtfir^ndoi;prohV€tm 



AROMATVM llBlR. 24$ 

.&mteBmnt) vilU & degmris epanmt oh amorem tta 
Zfurmm'. dmde certa qmdam meduammtainicvfu 

Jaadbimt. Uaxmaearmc^m^^fi^^^^^l'!' 
bumobmgare^tametfiinter^mantermespedesiublc^ 

uareeosiubeant.pUntasicumhamt4isfertant,dtcentis 

Meosvtipueroscaiiigareobfiultttiam. 

^ E X venereaporro lUafuria.quafinguUi annu elep^a^ 

tos vexarefokt.ratiocmmturnhulliannuopctovterum 

aefi^reeUpbantosfeminasinihtlenimcertutpforumreao-^ 

Vs&MgentiUsMgenteramemtmogattJepartm 

tempareproferTepotuerunt.Aelianusautematquedii.M^ 

amenmovelbieniovterumgeSiare putant. J$rmamvefo 
incoUMoselepbantospeculiaremhaberefemtnm^nec 

aUUcommifceri^iml m cumfuu quidem femtnts.po^^ 
ituamillassrauidaideprebendunt. . ^ 

G LOR I ^ auidifunt elephatU cutus caufa tntet- Giori.aoi. 
dum mirafacmraprs^areconJpkiuntur.^onr.etnUtto_^^^ • 
tevfbiGoavkinoquidamcrepuitmedtus.dumlolusma^ 
irnum ^eumtmmentumbemcumfubUuarecuptt ^quo-. 
%iamipftusreaormutbusverbisobiurgaget&conttime' 
liaaffeciffet.ofiendenstHtduos iunioreseUpbantosaduen^ 
tames ilHus mei tormentt toUendigratu? 

C E T E R V M r;i benefidorum funt memores, &glo^ vinaax- 
rkauidi.nonmtniisvindtcl^cupi^efi-e deprebenduntur-, cup^. 
quemadmodum ea, quain vrbe Cocbm acciderunt , docu- 

mento e(fe queum. . . j 

M I L E s qmdam Coccifm Indics nucuputamtne do^ 
mefiicumeUpbantumpetM,eumq^tnfionteattigtt:eU' 

pbantusputamenco3igit',& cum eo tempminttirtam vf- 
cifcimtnimefo(fet,inosreconditjonecelapftsahquotdie. 
husmiliteminplaieaquadamdeambulantemcon^ceret: 
tumdemumpromufcidenmisputamenoreexima ^atque 

mt^lvicimerfMus, mipfum conucit, dewde abtt , vem 
UumqtiUitauiimftbiii&ittamvUuseSet, 

s Atiys 



24S CHRISTGPHORI A COSTA 

A 1. 1 V s quidam milesin eadem vrbe llephantofuum' 
n^mimum affecijfe vifus efii 'quodHli in viaminime c§4 
.derevoluijfetieaminiunamvlcifcicupietemreServetuiV 
MaagiKau, Vofi aliquot dies mintfieria qu^dam in littore Mangate 
fiuminis[ quodvrhemCochin aUuit) ahfentefujo re^ore 
Qbiem^miUtenieumaliisquihufdamfermonescQferenten» 
i:on^icit,prmufcideipfumcorripit;neceorumqui roga-^ 
fatvt militemJimitteretiVoces moratusyaliquotiesflumi', 
m merfitii^ubmde eum in altum fubieuans . & aquam qu4i 
madebat defiuerefinens : deinde cum iniuriamfno reStori 
iHatamprobevltmfibivffus^eJfetymilitemquocompr^ben'' 
deratlocodenuoinpedesfi^it. 

(XvoniAuporrifqmdqmdhicdeBkphantetra^ 

ditum eU^mter ea qud exquiri potuerunt, maxime verum 

(fi ^aliapr£te7muto^qu& Uatthiaki &plerique alijfcri-i 

yferttnt. Sed o" de Eiephante,&' aliu wcdicametiiqua exi 

Jndia in Buropam tranfvehumm , dodtfimm Orta moA 

gnacura & diBgetia commentMm efi: lUe quidtm exalta^J 

wnlatumaiore exparte.ego mfi[pcnes andore fidcsi 

efto] ipfa avro^id . Etenim vt ifia ad viuim ipfe depinge^i 

rem^u Ipfis bciSyVbi nafcuntur, nonfine hbenatu & vitfi 

difcrimine coUegi^quo etiam verius dsfcribere poffem, cum 

Aiteruftj qu£ Ijoc bbro tradutur^ tum qua altexo voluwim qucdprA^ 

|oiu5'i, ^anibus habeo:\n quo reliqua medicamenta,fiirpesyaues^i 

^ quadxupedes^qu£ ifiic repmutur ^defcrihere animta e^,\ 

L o N G £ plaresfmiles htHorias veras hic recensere\ 

fvffem^quas breuitatis caufa praterea. Quibus vero ifid na. 

fi^ciuntjegat qu£ Arifioteks^Plinius^jielianus^ OppiH"'. 

nuSi&Mijplerique ^udores de Elephantis firipferunt: ; 

De Canelia, 

Canclla: hi- G A N E i L i£ orbor mali aured amphiu&ne efi^nott- 

*"'*^ nuitquam maior^interdum minor, ramofa admodtm^iCuim^ 

tmertores wm tgSifunf.fG^um LmmfimileMhts w-i 



AROMATVM IIBER. 2*7 

tum4oscandidus,odorispropemodumfxpers:fiuitmjil'- 
ueftris oUjibMcispartvttefcensinmo.detnderuffefiens, & 
vhi pUnam mamttateconfequumeft , mger atquejpkn- 
defiens ( quo tempore coUigi dehet ) cpculum intt^ contu 
nensftlueftribus oliaisfimile , ftmHique carne pr^ditus, ex 
qua exftt&zt oleagtmfm qutdam liquor fubmrefcensMore 
baccarum Uurt^fapore acri cum pauxiUo amarore conmn^ 
ao '.praditus mo eft hicfruclusfefttli parteparuo calyce, 
Uuiore minufque crifpo quam fmt ilicis calyces.Harumar^ 
horum magna e^ftequentta in ftluis proumcue Malabari 
fid praftmita & odortlongefunt infertores w qui. m Zey- 
Untnfulanafcuntur, ^ 

Siii.LATiTivs CamU liquor vttreu aut plubets CaneUaeU- 
manu ema&us u pr^ertur , qtit e viridi cortice^prafer^'^'"^ 
tim radkmn, minutim incifo eduSus eftietentm non mo^ 
eorroborat&ftomachiimbectUitate.coUvedoloresexjH' 
gtda caufa pwuenientes lenitifed vrinam cit, &madhe. e^^oI- 
Utum comendat: vtilis e^ pr^terea lecoris, filenu, cerebrt 
&neruorum agritaditabus.atque mfyncopecarSacu^^ 
affea';busconfert:venenisreftft'ft,&virulentorumamma.' 
lium morfibas ; menfss mouet , & vtmaffeaihusprodeSty 
vomitmes cohthety & appetentiaw excitat: vakt ttem ai 
fpafmos,& comittaks twnrbos.atque.vtfummattm dtcam^ 
aperttymidit^digerttyCalefacu.&corroborat, 

E L I c I T V Ketiam Isquor ex CaneU^ prtbus ^fed 
Ungeminorequatan^eyminus^prd^Msfupetiore, 

De SANTAIO. 

OnoK AritUiuslignigenmntUaUbarttatUySan^ 
tabalhoperfimite,quofeiafebrtbu^indigen£mungunty& ' 
Sambaranc appeUant^non «^ Santalum.nequetBius^ Sambar«e. 
cultatesobtinetyMedicitameneiusprouincta Santalt^' saacaUrpc- 
(km ejfej& (ojetie mt^orisfortunAbomimbtis afferunt, cia. 



C H.B. I %T|Ot^ H-O R I :A: C S T A 

^**^^l!l?^" SantdtTubnmMsoMmtur, . 

vtiUs. QjOD yexodntomu^ ;^ufaSanulitlupmuacce'' i 

ptumjertire^equi^fm^.fidfaliitur, quodCathcuttcQagr^ \ 
prouemre cenfst.^ fbt m^ntes a^eri ^ con^agpfi elfphan" > 
ti§yttg{tdiliUSia^ru , lymi^tts^regulis ferpemWm, ahorum^ 
quegemmm femabudant; pUna veri^ & ar^mfaypalm ii i 
Coccosftu? IndicMmc^ifefet^m conftaiat nuka, Sam4^ 
li arhms. Sokbatfan\ ^ CaUcutcekbemmo olim Bmpo-^ \ 
rio peti: iUuc enim.ex r^liquis Ormis regionibus nmnisge-' 
peris prectof^ merces mfmkantur , atqtie Chinenfes po^ i 
tem^imi & opulsmipmi , quilndictm iUum Oceanum 
ndtiigabat^mercatoves-tamplas£des(quAetiamnumQh.i'' i 
na^oisk appeUamM}Mquibmfu4s mmes ^ ct intereas 
Sant^hmiMaiaMaUatumyrepmeb(tntii^ichabebant^ ■ 
'quasJeinde vendebunt, ^'tnatias regtoms diHtibuebant* i 
AUum lufttaniCalecumm initi^b appehnfes , a Rege & ' 
oppidanispr^ditioiieappffitij^pme^ 
fon^mtt^ d^nequit't& iifmgentis nnmwffidentesjnaiQ'. \ 
risfecuntatiscaufaadRegem Cochintranfierunt, qui eo$ 
pon modhbum^niter excepit »fed etiam aduexjus JLegem \ 
CalecMtfortipimedefendit&tutatt^efi. Vroquobenefi^ 
dQLulitanipofiealuculentam grattam retulerunt ; nam i 
vaftato Calecuito, Rege.Cfchtnpotemifiimum totius Ma- < 
labar Dominum effecerunt ^ ^cum tllo ettam nunc at- . 
liifiimam am'i£itiam colunt ,Ex'tUo^ Calecutiffilendora '• 
€elebre mmen jdf emporium periityatque tota mbikas eitti i 
regionis abfumpta efi liUaq^ vmuerfapr/iutncia lufitani • 
rerum domtnt nunc fottuntur* Hu igiturnon minus debe^^ • 
tur ob logifim as iUas nauigaitones quAtot orbes nobis ape^ \ 
rueruntyVnde adeo ^ngulatta meMcamenta » altac^ mas^^ . i 
snipret^merces adferutur & innotuerut^rjuam Ptolemdo. ; 
ob doSrinam & eatitm defcrtptionem.Sed de Qalecuitanis ■. 
. iUisrebuspluraexlfidicaEiiiirkpeterjHcet, 

CeI E- 



A R O M AT V M L I B B R. '^49 

Celeserrima foirb nunc funt India^mpO' 
fia Cocbm & Gqa cmtateSyqudomnesiUas indicas mer^ 
ces toti Euiopfi,atque altis injuperprouindisfubminiiir^t. 

* Fiaui Saatahfclsdj.limiiibrak ftagtr.cntitm , (vcfcho- piaQiSaataK 
liisia GircjamcommcnaiQi , ) mihi isfccrah muT.cxcde(iiX£^j^^cam* 
nofterHagoMorganus, Londinenfis Ptiarmaccfola pcri- 
tiilimus, 1 5 8 X. Eft vero id grauc, folidum, nodolum , co- . 
lorciotasflauiinojodorefaauiccicbruai rpficienSj, &graio 
iaporc pj^latum Icoicns. -; ' ' 

- D E 9 E T £ L E. 

B E T E t E planta Viperis fiirpi adeojimilis efi far- B«eUH:fio- 
fnentiijplii5,& nafcendi modo^vtiquandofimulfumfata^ no. 
vix e longinquo dignofci queant ah bis quipUntarum i/?<t- 
rum minus funt pertti : jcandk emm & dmpk^itur arbo- 
res iuxta qu.^fita ejf, Viperu modo: eius ve7ofohu Pipeiis 
folw crappts efi quidem , af pjagmiudine (^ neruisjiue^' 
ifrisprorfusfimile.Tuni Uprach iniduftani appeUant. 

Aromaticvm ejl:sior& ventriculurh robo* 
ratifiattis difcutit , cerebru & (iomachum purgat cu Car^ 
damomomaneieiunis pntmanfum i orisq^ bajitum coi»* 
tnendat . Flttrimifitm Chinarum regione, Mo^ambiquei 
& ^ofala , vbinon napitur : i^cqmdemohfigtdama'eti$ 
temperiemi poiiremis verh locis ob nimitm afium: itwfe» 
jatas enim regmes expetity& mati vicisas. 

De nvcemoschata et maci. 
P 1 Ko Jimiliseftbacnti^ipattlorotundioriexternsm 
eperimentum carmfum & durum ahquantulumt & JB^»- 
da, infuk incolisfere negUSum^rAfi viridi cum fale & acf* 
to vefcerentur\ quoniamgrati & adfiringentisgufiusfa^ 
Jmmatur^, atq^ ade)y integram nucmfaccharocandpint 
lufitani : namprater odarisfuatiitatetSi^ftporisgratiani^ 
propter quA tx^etiturilndiciwedki & Bracbmenes ib»I- 
tamiUavtuntiirinomnibmjiipducer^rtmorhis.parah^ 
fio&aliisneruirrum atq,vten'affe3ihusMmris verodfti^ 
mationifjuttti^udidlosiran&otfsmces qui apudnofiro^. 

^ fL.S ^'^. 



iJO CH RISTOPHOR. 1 ACOSTA 

BSda JDfda. F I T t» eadetit infuUJBanda ex Maci itUum admodum 

iiii.&dos comendatitmin neruoruaffe^ibm & almfiigidM morbis, 

wtiiicas. E L I ci T V R d?* cxmce mofcbata tritayCalefa£iat 

mo^lvL li. & P^lo expreffa , liqmr admodu fuauis & vttlis k neruo^-i 

quor,«f vi- rum jrigtdu affeHsbus : thoracem etiam &pulmorieknitti 

inde clarmem vocem reddifjmpinguatt ^f^ermAauget,\ 

Varianomf- A R A B E s nucem tpfam laufiband,^ Scygard^,: 

^"^** peUant. Uatim verg Bisbele,€^ Bes baca, quod vocabU: 

iuproprie nucu cmuemfigmficat. Perfa arborem D rachi 

nuncupant^TurcA A gac he; Mtff i* autem oleum ArabibuS' 

GeuCiCzmi y Perp Geuzi cmgASim, Turcii Geuziac 

Scitur, 

MidtiGti- P o R R o hunc Madm a GrdCovu Macereplurmum\ 

Sr^fe^*' t^ff&fremmtme dubtS e^, fi vtriufc^ hiUoria &jacuUatei 

teflua. expedamus. DeMacereauteproximocapitefummaSuril 

'^Vidi aliqoacdo ViyGpponae olcu dc Maci cx iB^ia im- 

gnis fidihbos delatatn , quod nnagno aeftimabant > atquc in 

Tcntriculi frioidismorbisplutimum commcDdabancId vc-.; 

Toerac jnfpiffatum & faponjs gallici feie modo in rabellas: 

vnctam propenaodum deias, ttcs vcrolatas, totidenriqae aut 

9pplius longascfFbrmaturOjpicgnes, Oabflauss, odoratas.i 

Vidi cjiatTi hoc anno 158 i. Loudir.i apud M. Hagocemi 

Morg3tiO£ri,Ph3rniacopoeumeruditum& diiigentiffijr.un^, 

caBdci»4«e '^iffipei^bumanii Sc opdfoooni , eiuTmodj okunaii 

rccens cx I ndia debtuno , cuias aliquot panes fiue rabcHas,; 

okum bairami c nouoorbc,o}ca dcliquido Aoibar, aliaqec; 

xaziora qu«dam fimphcia ipSushbctaiiutc cofcquutus (um, 

De macere. 

liutoihL N A s c I T V R qutbufdam Ortenta^hus infulis^pra» 
ftocia. fertim vero in pr&aincia MaUbar,in infula S. Cxucit regnt 
^^J* Cocbitt^ tum in ripisfiuminii Mangate^ & apud Cranga^^ 
noTt vaSaquadam , & muhii ramispr^dita arborVlmd 
multo mai9r,cumfoliafex amfeptem vndas lon^afuntji 
duas lata , exterioreparte dituttiis virentiay meriotefatu* 
fa, Ea nm aliumfiotem^ non alittmjruQum hdere cr^di^ 
mi^raterfemen ^uoddam dmar^ magriitudme , tmei 

cor* 



AROMATVM LIBER. :SS l 

mdisefigiit colmpuojapm verh mygidA , mt »«- 
£lei^erf£orum m4(num^ettm &candiiU tumca teBum^ 
quoivejkaqaadm extemifmis duakusfimul iun^u & 
trati^ifrm^mmembranis con&mte mludmr ; ea au~ 
temvefu^ m medsofoUo nafcitur aliis magxiituitine non 
di^tm^^edcu^obtufum» &circapedi€ulum^gu^ 
jiioreycolmmediointerrubrum &fulumnyin£qu4ii , & 
multis pris a pediculo ad extremitatem re^a linea duciiSy 
mfio & rugofo , haud ahfimilis il^ qua in Vhno nafcitur, 
fatdotamenhtior&flanior. 

S V c c Q laSeopra&ta efi bac arhor vti Morus^radi' 
ces^ habet Jliciperftmiles , magnas.crajfas , i» latum & 
pofundumdiffufas.&corticete^ascrajfo^lperojcabro» 
duro% , cinereoforis colore , intertus albo & lacteofucca 
pagnantedum recensefi, flauefcete autem dumficca ep^: 
& admodum adfiringente: & licetfuccus iJkcum adfin» 
&ione nonnihil mor(Scet\breui tmen euanefcit im veluti 
infenfibilis mordkatio. Arenofa & buniuia laca amat , & 
rehquasfere plantas cmumnafcentesenecat. 

N QM E N vulgare buius arboris apud lufitanos «1? Memcnclu 
Arbore dc las camaras , & ArbQrc fanaio , bocesit ^»*****»* . 
Mor iyfenteruti & Arbor fanSia-. ab rndigenj^ Cbrifiia' 
nis Arborcde fandlo Thomc, id efi arbor D. Tbom£^ 
C^Macruyre: a Uedicu Brachmenis Mactc, apudquof 
fummoinprectoefiarboriscortex, 

Kahi cis eorticeruenti trito,& curaoxygalafeu ^zHdicot- 
U^eacidomixtoQmmgenefisdjffenteruu &Mpopi- tS^Si 
uiamirabiUfucceffucurantamnes MedkicumBracbme» daoue^ 
nes tum Canarim & Udabamh Aliqt» bidus cmtcisficci 
& in puluerem reda^ifemuactamper noSe macermt in 
quatuorynctisfeti laSis^eumqg hif in dseprQpmant manh 
& ve^iydeinde mei^amet^ofiimpfooriz.iimfinefale & 
hutyro co&mt atque puHosgaJBtaceos coQos.^ macerates 
^tmstttQm^Mce^mfimmsiirQ 4xb]lieti^:imer* 

dui»j 



;auc 



1$Z CHRISTOPHORI A COSTA 

dumy[tnecepta$ vrgeat^opium admtfient^roborandi medh 
camemt caufa : folem verh etiam Arabes mufcunquege-i 
neris aluiprofiuuia, opia nm^mofchata admixra cmare. . 
Ad vomJtas H V I V s item radick vfmfalutaris crediturJd voa 
^°™P'^*^*°- mitus compefcendos i ^ventricalum roborandum. ycum 
aqaaMentbac^maJiicespukere, 

R o G A T V s Brachmenesquidam medicusmihifaJ:. 

mthariSi pirj^ probus ,honi iuduij & magns extfiimationis 

ciaitas s. ^f^^ ^^anes cmitatis S , Crmis regni Cochm incola& cum 

Crocij. gentikstmnlufttams^ quodiUimfideli operaf^pm vjii 

MacK. *i^^' y "^ honafideexponereti^imcorticis^quemMzcxQ 

vecant.facuUates, m hacverba refpondit : Si vos Luftanil 

bunc corticem probe noffetis y multo pluris iUum faceretis' 

quam Piper : fed quoniam isiic m Luftania eiusfaculta''. 

tes ignoratisyidcireo contemmtis. Puluisyque tn omnisge-'. 

neris aluiprofiuuio ex oxygalapropinarefoleoy ex boc cor- 

ticejdequopercontariSiCofiatmeJi.Sim magna quantita- \ 

tetihiokendere domi pojfem^ quam in Bengala & Upan i 

fum miffmm , sitne vero inuiile medttamentum^tuipfey\ 

quiiJkus effeSttuplerumqm conifexi^i^mdicarepotes. 

togae/ H V N c corticem etia ofiendt rhiXMtomo cuid^lognc 

(genm quoddam hominum eBcncumforaneorum, quipem i 

regr'm4dopeinitenttaagerefefefrof,temur inMsregioni-j 

lm)p4tnj^ vt qttideffet {tametfiprobmoffem)figrt^ckrm \ 

re^ondittUe ,eumfequerer , cuius arboiis cortex effet fe; 1 

r • demmfifatunimjolienditj^^bmmquamantifcmram, , 

df dddidit;Apud nofiros bemims appeUatur Cura (an tea i 

macf e niflafa garuf, hoctfiyMacreab Angtltsofiefum ] 

bomin^m adipforufalutem . Sukimxitinfiiper ifiiusccfr'' i 

ticis apudipfosvfum effe i» compefcendtsvormtibus,alui^ i 

profiuuiisfi^endis i pltts^ poSerebuiusradictspomuncu-' i 

iam , quammagnam quamitatm corticis Myrobalanom i 

rumaut Areca, eamj^ prdfiannorem effe O^ru Makba- \ 

ric9,deqmpr9Xim4tcmm,,R^feteb4tpatareai Mdcrg . 

' fuHum 



AROMATVM LIBER. . ^SS 

&uaumommsgem'tslmbncos'tn bumano mptt n^ 
usmcm &expeUe7e,& caUulm m reti'^mfiangerii 
tum etiam-eosqmfingulis ^phmmam vterentur, lib&QS 
fouacakulo ^acokdohiibm.necmbnanpop. ^ 
M A6N A difceptatio 0jmer J^eoteruosm GrMi 
Macin & Aiabes Uacerem nouermt, i>iegan nonfote^ 
quin multoplma meiicamenta nuncnoummm quam ve- 
tem : mjictarietlamnQnpoffumm^pleiaqmtJliscogmA 




meadbacigmtumtnefcimjfeautemHactn & mnemof- 
ibatamnobisadpnmen&ta,vtexeorum fciipttsc&nfiat. 

G A L E N V s ftmplictum lib. feptmo Uacm aduebt ""J^^^ 
aitexlndiayConftareepntiapleraquefiigtda&,tempt,c:A^, ■ 
fauculaver^ ftgida : conferrefua adftnaione aduerfm r 

dyfenterias&cmentasexcreationes. 

DioscoRiDES vero hb.i sap.^4. Uacet quiex vndc Maot 
Barbariaaduehitur,esicortexpU£fcens, craps.&gufiu 0^^«^ 
perquamadHringens, qm centra cruentas excreationes 
bibiturydyfenterias^&aihiifiuxiones. 

Qv £ facuUates inueniutur in cortice ia defcripta oT' 
boris , «0» itt Maci odorato nuiis mofcbata eperculo , quoi 
caMuficcumq. eH infinefecundigradus, aut 'initio iert^» 
lenuium%partium,& leutftmiamarQris ^ paucuUq.ad^ 
firtdiontsparticepsiitaq. cmttm eii vtrumq . io^ de cor- 
ticeno^r&arbor'ts^nondeUaci,quod'iUisigmtumfuit. • 
Admonvit mepraterea medkus quidam Regis 
Cochin, ne dubitarem qui»hic cortex AutcennaMaceref JJ^^^S 
[ef.magnaq^infcitiAeSedereiamapertadifceptasei bu- 1^^'- 
ius etenim U^ctefacultates,eis, quasfuo macmyeteres 
trtbuunt^perfimHes^facUeiddemon^ife. ' / 

P L 1 N I V s etiam lib. 1 2 xap. %. Macefy inquit, ex 
India aduefntUTt cortexrubens radicis magna,ncmine af>^ 
homfua» 

MlNI« 



ZS4 CHRISTOPHORI A COSTA 

SiSa." ^ ^ N i M E verlmsmouere dektquU Diofmidt 
«risDipfc. ex^^rbaria Macerem aduehiajferat , quem Hmus c 

f fSSJcifi ^"^^^"^ ^^ ^*'^^^ defeirifmbunt-.tdem enimillUaccidtJj 
coaaiiatio. P^^^fi *» ho£ iKedtcammyquod m Cinnamomo & Capa 

vt (quoniam experegrinis & longtnquis regtonibm adue. 

berentur)eorumnatalesnonfuerintprohecogntti. - 
indusfla. A I T tame?tolem&usvQu£dain Indofluuio infula vi 
in eo infaia vrbsfua efl^qudt. Barbarta dicitur^ex quafacile coportaba 
TariltomT T ^^^^^'-^^kf^od afferretur ex Arahia eo marUfinuqu 
ne. - ^BarbariainfuUBarbaricusitppeUatur.Cuiftiffragata 

Str4o,OmniaMquit,quatnIndiaproueniunt^eafcilici 

fme,qu£ad t^ufirum vergii, fmikermArahtana. 
fcuntur. 

MacU&Ma- M A c I s d^ Uaceri^ differentia Mcenaprohe fui 

^ ' "^-cognita , qtiippe qui M.actm odorata. nucis tnuolucrum 
cap, 4$6.& MaceremradiciscoTticem4ap.dp4.fiib tii 

■ tuloTzlishx defcripfit. 

N o N ignota ettamftnt Seraptoni , qui ex auSioritatt 
Jf^cbtMacim effe nucU odorata operimentum dixitjiueri 
fumabeocuim Diofcovides memintt, quippe qmfcriptum^ 
reUquerit^Macerem effelignicorticem fiue corimn, 

^ISS^ , ^^^^'^'^^''^"^^'^^^f^^Maceremdifferreintef 
fe qualitate,fuhfiantta,fgma^ plama,& regione,quando4 
quidem Macer radicu arboris cortex in Malabar nafcitur: 
Mack ueronuc is Mofcbataoperimentu^ in Banda^longif.^ 
fimeinterfedtptis.TametftMonachiqmin Mefue» comM 
fnentariosfcripferunt., afferantmn differre.fuam negtige^' 
tiam^nedicaminfcitiamiifiarationeprodentes. 

«^vlim* r Y ^^ *^ ^ ^^ s admodum hmus corticis Maceris eH i 
'vfm w omnibus nofacomiu promnciartt ChinaJapanyMa* 
l4C4 & BengaUJn djfentmis.alui pr&fiuuiis.&fangumis 1 
reieiiiimibm,mimcaufitexMaldarvfquepetmt. 

• DeI 



AROMATVM tllBER. ^ 255 

Db CORV. 
1 1 s B 5 M km,pr£ter mmaratm arhorminafitm' 
tur du& alia arbmsflurimum 'trm(e differemesjed ^ua 
iifdemfacuUattbmcamfufHnrmefirnprddifs, 

« A R V M prioridequahoc captte agemm)VHatur m Comj^ 
MaUbarCutodz^zUi &Cmo,m CanarmCom :atz. 

BracbmemCmz. . — c- «» 

EsTverobacarbwpumikmalcauredfmflu^cmenaf^^'^ 

perfmiiiababetfolia^fedquamediuneruumcraporeba» ' 

teatyaHu o^a aut nouem latera excurrentihm :ps Imem 
efl.odorif^fereexpefsiradiciscortexdilutovirorepradttus 
eflUuis & tenuis,quififiagatur aut vulneretur,multo la- 
Seo fucco manatjetiore & wagis vijcido quam quiexfw 
periore fiuit,gufiu wftpido.amarmdmis taweahcui^ pax-^ 
ticipe,fitguim &ficcus,plus tame ficcitatis quafiigidttatis 
popdh,in quo ordine Medici tUtuiprouincia etiaioftttuut. 

H V I V s virentis corttcufuccolicet admoduingrato, imcon^ 
pUtrimu vtutur incok cumgentiles iu Cbriftiani ob admi^ ««waK». 
rados quos pfsbet eff^iQus in ommgenere pioftuuij, cum in 
Ijeteria tu in diai rbaea & djfenteru e quacuq. caufapro' 
gnata, Lufitani tameUedsct metbodu m eo exbibendo fer-^ 
uant,Viunturetiaeoficco velutiprme :fed prioris cortex 
longeprafiat. 'Diftillara vero atq^ viuntur in bunc modu. 

Co R T 1 c I s mpuluerem triti vncias oHoyammeoSi conic*» e«- 
dpij^ ycoriandnficci , cummi nigri nomibil toftotum & m JJ«^»* 
puluerem redaSiorufingulorum dracbmas tres , coriuum 
MyrobalanorumCepulorudracbmasfeptem , butjrivAC- 
' ctni non faki vmias duas, laQis acidt quantum fatis eft ad 
pulueres iftos excipiendum fumunt^ in diftiUatoriam oUant 
vitream [fi deltcatioribus paratur) aut vulgarem (vt maxh 
maexpartefit]impotmt^&ftdlatitiumltquoreme}icuit, 
(umquatuorvelquinquevfuiascum aquaaueUan^ l»* 
dic£yVulgQ kiccznominatdt^aut aquA ep^icuUsrofarum Aicaa," 
miis dudm^ropitmtAlfd^Qfifmlab^mubuffi^nter^ 



25^ C H R I S T O P HO R I A G O S T A 

dum.f mce^itas vrgeat^ trocbifcos de charabe velde Lem" 
nia terra admifcent)femel in dieyVelhis,fiopusfit-^illico au- 
tem fosl eiusfiimptionem , oriz.am cum oxygala exhibere 
filent.CAjsferes etiam ex eo confeiiiprafmmfub noclem 
imiciuntur. 

LicET vero hic ttcfuor admodum commendahilU fitg 
longetamenprtzfiantior e^Maceris cortex viridis , licet 
multoingtatior^&fumptudi§,cilior. 

feSiww!* V T I X I s etia hac efi radixfeu cU O riz.a deco^ofum' 
pta^fiue tmmBa aduerfm bamorrhoides & anifcijfuras» 

FoUoniTa F o L I o R V M ^/« ciim Tamartndorum folm deco-^ 
dorum vapore cru a tumentia vtiliter fouentur i ipfo au^ 
temdecoSomadmespanni^ommode in tympanite ap" 
plmmtff, 

De P AVATE. 

A X T E R A isiarum fiirpium^ tenium videHcet genus \ 
earum qu£ ad alai proftuuta vtilesfunt, vulgo in Malabat l 
paaate. dicitur Pauate , a Brachmenis & Canarims Vafaueli, i i 
ArbiTerVfi- LufitanisKihol contra ias cnripolas )boceB , Mor 
peiascar55. etyfipelos cutans. 

Eias defcri- F R V T E X eUnon admodum ramofm^o^oaut nouem ' 
^"°' pedii altititSnis , cui rarafumfolia^ malt aured minorihus , 

fo}aisftmiba,exceptaappmdicequacarent^vtrimq,jekgati \ 
virorepradita-.flosexiguuSiCadidtu^quataorfolteltspradi» i 
ius, t cuius medio exit alhafihra cu^ide vitidtinfignis, odo- 
n ftoris Vericlymeni^cui procul a^kietibusperfimilis vtde-* 
tur;rotundumfemenilentifcimmagnitudine^ exviridini' 
gricans&,vbi,m4turuerit^nigrumt(audex&famicine' i 
reifuntcoloriSy radixalha&infipida,curhnonnuUata^ \ 
mettamaritudineyodorispropemodumexpers. ' 

EIbs vtilius, T A M E T s I vtilisftt h&cpianta aduerfm alui proftU' I 
uiatquemadmcdumfuperiores dua-^ cum iliU tamen mmi- i 
mecomparan^oteU^qudndoqmdemimkciUioreHiita^tde , 

qui 



AROMATVM tlBER. Sjf 

auifupensres nouit , ea haudquaqu^ m vwurmaluipro» 
fiuuiis , at in curando dumtaxat omniigemrU erjfipelate, 
^ eo frafertim quod e mera bik ortum eB ; etetitm infigni 
virtute aduerjm hunc morbum po^ere deprebenfitm e2, 

Teritvr & maceratur hmus plant£ trmcusfiue 
fadixorizjtdecoito{Cm]evocat) aliquotboriiquie(cerecta\c 
ftnitur vt acefiat hu aqua , eryfipelas deinde ea mungttm^ 
bihendac^propinaturfu^ciente quantime bis in die jpur^ 
gatopriusventricuh. 

E A D E M ratme prabetur radix , orizjt decoBe wa» 
ferata,iii qui kcoris inf.amattone Uborat^ &febrium ar' 
dortbm: addxto autem [uccifoliorum Tamarindi mometo^ 
vulnerum labia cvrcumquaqueinmgtfQlent ^adinflam* 
mationes probibendas,& humorum defluxus cohibmdos, 

Q3 o N I A M vero iUis in prouinciis muUo mdort 
quantttate hoc tertiumgenus quamfecundum Com tm» 
cupatumcrefcit^incokeovtuntur. 

De CARYOPHyi.I.IS. 

A R B o R CarycpbyUaproferens magtatuMe dr foT' Arbom «». 
maLaurieft/edJup(iriorepartemagisramofa,minore&^^^^ 
anguliiorefoliQi copiofosfertflores^mitiocaitdidos-ydeitt^ dcfiaipao. 
vir'tdes,cum num infiuSum efformati furit j at vbimatu- 
fuerunt, rubros\ qui deinde cohui &ficcaii mgrum cobh- 
rem contrabunt : nafcuntur fctts* modo^arfim per ra- 
mos adfoliorum bafim bm^ terni aut qitaternijimul iun' 
^fyvelvnkusmerdum, 

D 1 c I T V R Arabibus,FerfSt&Turcis Caranful, vidanonii- 
ipfa arbor Sigzv.folium Varaqua. ciaau». 

P A V L V s ^egineta acres iUos conSiitttit^ caMos & 
ficcosordinetertio:alij dumtaxat fecundo. 

Ventri cvlvm, iecur , & cor rohorant, loigfecui- 
cmcoStioriemtuuantt vrtnascient^ aluumcobibem^ocu^^^^^ 
\is inMati mm 4ckm <muttm ,4tubefque extergunt: 

^ & 



US CHRISt OPHIORI A COStA 

Caryophyl. arsor. 




AROMATVM IIBER^ Ij-^ 

^ tfftdtmr drachmarum pondefe ex laiiffumptt nne* 

rem exfiimuldnt. 

* Caput dc CaryophyUis Latio donarc non conftimerama 

<jaandoqutdem picraquc omniacx Garciaeab Orta biftoria 

Aromatu {yti fere rcIiqua,dcqaibushicau€lor hocvolumi- 

neagit)defumpra fint.Quoniavcroprartcrrciiquorom aa- 

xSborum, qai Carycphyllorum hiftoria dcfcripferatjfcntca- 

tiam.cos cxramis mcer folia,ficuu modo.nafci afreritiipfiBS 

t^rba ledlori proponcnda cenfui , vc animaduerterc qucaC 

quam parum fidci intcrdum huic audori fit adhibcnduro, 

qui veritaiis aiiertorcm fc g{oriatur,& plantas ad viuum cx- 

prcffiiTc afTcrif, ciim taroe ipCus icones nulhos ftirpis viuaia 

cffigjemjmitcntur, praefcrtim carumquas ha<5tcnus nobis 

viderc iicuit . Caryophyllorum certc legitimam iconcm ia 

Aromatu Garciae biiiroria cxhibui, ex ipfo ramo muriacoa- 

d!ro(quaics multi Antuerpiam adachifoiiucrat) adiligcnti 

&pcriro pidore expreflfam.Vidim' infuperhocannoi 581. 

Caryophylioru ramos dodratales & pcdalcs ficcos a f R a}?- 

Gisco Di-tACKE oaucicro AngloC quivniacrfuro orbeia 

circumnauigauit)exMoluccis fuperiorc Scptembri dcla- 

los:fed oronescxcremapartcffudusprofcrcbantfais fcfta- 

cis aut bacillisinh^reotes, eo quem in noftra iconc cxhibu!- 

mus modo. liiam tamea quam nofter Audorcxpreffii , hoc 

eciam capitc fubiicere libuit, vt ftudiofi vtramquc conferac. 

De pi pere. 

P I p E R altud domeSiktim,cttUts vfm eU-^dtudflui' ^^f"* ^ 
fire,quodobamaroremnegligitur, 5=»««» 

D o M E s T i c i planta farmmfa efijcaditq^ hede- ^^«ncfiyi 
r£ modoMoribm,qua£rtaric't[ctpotefl^[e[ecirctmuokeri- ^""^^ 
dornodisper inieruaHapradtiayad quosfolianafcUtur JBe» 
teU foliis [imilta, pane interiorefature virentia ^ exterme 
dd^nora,cu[ptdemuCron^a,(!rguflulmgudm VeJlicante. 
Horamfoltoru altaaliu ttigriora[ttttt : qua, dilutiora[unt 
proi^ ^quahter nafientes hahent feminas cenfent {nam 
vtrumque[exum infoliu eiufdem planta, confuumt) nU- 
griora verh inaqualibm fibru , mares. Adftngula mtern». 
dia^ vndefoUa dependent , exip[afoUorum (ede nafcuntur 
VU£,quarummaxit^ActrGiterqmquagint4grana&btu < ~ 



Nigri folio 
rum vciii- 
m. 



X^& CHRISTOPHORI A COSTA 

ncnt.minores vero mgmta . Radix pufiUa eU , &Jmma 

tcUunfbras agtt. 

Nigmm & S V M M A autcm JimtUtudo eft plantarum qu£ nu 

Aibara. ^yg^ pipgy prfiferunt & album: albi tamenfolia tenuioTA 

& moUiora videtur: etus etiamfruStm magis aromaticus, 

melioris^ faporu quam nigri, Huius verofoliorum nuUm 

eU vfus apadiUitisregionisincolas : fed nigri piperisfolit 

dumtaxat expetuntur in coU doloribus^aliuj^ omnibus alui 

agritudinibusefrigidacaufaprouenientibus: eaoko Coc» 

(iftue Nucts Indica prius inun^a^ deinde calefa^atfupra 

aluum adhibentur magno effe^u. 

Mias fescttdi P o R R o ferituT Piptris pUnta hsc modo xfarmen" 

««o. ^^^; ^j^ p^ ranm iuxta pragradem qualemcumque ar* 

'. borem autpalum defoditur, atque bubulumftercm & ci» 

neris cum aqua inf^ergmtur : inf^a annum deindefuBi- 

fera e^iquoque vetuftior eftplata^eoferaciort quippe quA 

ad ipfiHs arboris , cui maritata eft tfaftigiumfefe circum' 

mluendofcanderefoleat» 

De cvbhbisJ 

His Indicimedicivtuntur ^cum inroborando ven» 
triculo^& iecorgtumoribusobftru^ionibusq^ liberadOitum 
ad difcutiendosfiatuSy&ytertftigtditates corrigendas: at 
omnium maximi ad elanguefcetem venerem excitandam. 

* Latto hoc caput donarc , opcraeprcciam non duxcram, 
quandoquidem omnia ex Garcia dcfomta : quas umcn iilis 
tribuit facaltatcsiibcncer adieci. 

Dl AVEH.ANA XNDICA» 

Aaeibn* ' A D M o D V M poceta eft bac arbor re^aq^, tenuity 
t.Ai^r. K._ 'f^tunda^&fungofa materiaxfolia babetlongioralatiora^ 
quamPalma qua (^occosfeu Indicas nucesfert^exfumma 
arborenafcentia ymterquaprodeunttenuesvirga paruis 
fhribus onuftayaM d^fere wod0ris,qua deinde mftudum 
Areca nuncupattm efformamur , nutU iuglandis magni- 

tuditte» 



ladicx hi« 



ifLXUK 



AROMATVM tlBER. 261 

tudlm, tttimme tmen mmdum^ fed ohlongtttn omgaUi- 
nacei exigui modotextenore cortice admodum virete^dum 
recens e^y&,vbi maturuit,admodt4mflauo , w longejpe» 
Haniibmvelun da^jlijiue palmuk matm& appareant: 
matena moIU & tomentofa conUat hic €ortex,continet^ 
inclufumfluStum caftaneagrandiotis magnitu£netalter4 
farteftmiliterfepUm^candidum, durumttubris venispk* 
num^quemincokedunt. 

£ V M adhuc virentem fuh arena condere folent , vt Eiuieoofer- 
meltorgratmc^ efuifiati vulgoautem edutcumfoliu Bc- «a^^irauo 
tele: conjrmgunt etiamjfolij^ exponunt&ficcant^ (tum ^ "*' 
Chccmi appeUant) eo^plurimumvtunturtumincibo, chccamV 
tuminlotiombusadftringent'tbm:&corttce,feuinuolucro 
dsntesrepurgant. 

C V M veio adehfungofa buim arborisfis materia,]rar ^ »^i ^» 
giturdifficultenidcircovirgaduorumdigitorum cra/ttU' ^"^* 
dine ex bac arboreparata Crocodilum cum in aqua , tum virg? ex ba* 
interrafacillretinerepotefi, fipereimfauces tranfmtt- ^^°f ?"** 
tatur(bacetenimrationeiUosvenarifolet)vtf£pecdJpexi/^MoJ6^' 

De Palma Indica. 

Vr^alt AcSibac arbor, c^ re5a,nec admodum Paim* lodi. 
crajfa, pr^fertmi infaftigio : nam ahinfimo adfummum ** ^^^*** 
paulatimgracilefcit , & colore cinereo efi: truncum a ra-^ 
dicihmadfafiigiu vfq^ paruis quafigradibm circumdant^ 
qui afcefurisfcalarum vicem prabeant: flos Ci^aneafwth' 
lis \fu£im veromtegercapite bumano maior , forma oh" 
longiore,triangularii& colore viridi admodum diUtto. 

Ta metsi l^^tdhtitmarboris nmem vulgoap^i^i.t^ 
peUent cum mfa tum ArabeSi negant tamen Terfa iegi^ 
timum e£e nomenfid Nargcl dkendum: ipfam avhorem vadi no- 
Darach Perf£Vocant,ArabesSiget lndi;Turciautem ^"^^'*. 
athorem Ag^ch,jruaum Coxlndi: Bracbmenes arbo^^^' 
rmnmcu^m Maxo^nucem Naralu. 

R $ Ex 



Xafalxde 
Nalcdiua. 

tisvfu«. 



Ob. 



Hapuiqapal- 
soatam auo 
geneca, & 
eomm vCas. 
Sura. 
Criaca. 



SofjecolU- 
geodxzacio. 



CiSamu 



fsh. 



lagtt» 



C^iseio» 



262 CHRISTOPHORI A COSTA 

E X hac arbore exinfulis de 'Nalediuafakkantur na- 
ueSt4tqueclauU,malU,velii^rudent'tbiiSjahu^arniamen-' 
tisneceffaritsinfiruumur : infiru^^iam^ mercihm exea- 
dem arbore cmfiatis otterantur, oleo,vinOi acetv,faccharo 
mgro,fruBibm^ai^ua,& ardete aqua vulgo vocata.ExiUn 
ttiaipfa exfiruuntur ades cufuis tabulatisfatisfirm^^atq^ 
eiufdem ramis(quos Ola dictint) contegunt hnbrtcum vt- 
cejnam imbres comode arcent, Exiifdem ramis teSia ccm- 
parant ad tegendoi hieme nauesyqua inportum dedu^£) 
remulco deinde in terram trahuntur. 

I s T A R V M porro Palmaru duogenera corifiituut', 
Vttum etemm Suxx cogendagratia deUgimt ,ea efi ve- 
luti vinum mufium^ qu& ignibus decoSta in liquore tranfit 
vinofimilem fmcolis Orraca appellatum -yalterum fiu' 
iiuumgerendorumcaufaadferuanr, 

CoLLiGiTVR vero Sura in hunc modum : Alu 
qttem e tamiscerebro viciniorem prMidutiduorum pedum 
longitudmem relinquetes,ad quem vafculdampla^oris ta- 
men angufliiillis Caloins nuncupataiCoUiganf.per hunc 
ramUprMifum exfiillat arb&rSutzm iam memcratam-^ 
qua organis difiiUatoriis impofita , ignis vi aquam eliciunt 
ardentem-ypurior^illisVahdiha, hoc efi,flos,faci!iusigne 
incendttur quam noflra aqua ardesfiue vinum adufium-^ 
altera Orraca nuncupata non item:fed huicpurieris ali- 
quantulumadmifcerefoltt.ESm&antequamignibm de- 
c^uatur»foUexpofitajit acetu fatismterdu acre^ tametfi 
ttequementhay neque cortex arboris Myrobalani iniician^ 
tUY,qu£medtcamenta plerumq^ admfierifoknt vt ace^ 
tum acrius reddant . Exempto priwo vafe Surx, exfiillat 
*r/w, quaignisvelfoliscaloribus inpfiataySaccharumfit 
incolisUgr^. appeBatumtprafiantiorcenfetur^quain N4- 
lediua codagttur^quam qtu in Malabar. 

F R V c T V s tecesfubprimoiUocraffo virtdic^ operi* 
insntO),altocmicenigtopYAditmefl^meduUategentefqui 

tecenSf 



A B. O M A T V M I, I B E R, 2$^ 

Xicens.mtequam nlgru colmm contrahat , tener& can^ 
dicans e^Mtturq^ cufale.velfinefakt vel cu aceto &p' 
pere merdumiatqHegaftu eft Cinau mm vero iam non^ 
nihiliniurariccefit , Cardui captitfaptt . UeduUa cortics 
adbtrens tenera & dulcis eft^cttinet% multaaquam Um^ 
pidam,fuauemi necfaftidium aut naufeamfudduUeime 
parientem^qua vulgo infoUs ardoribus bibitur, Freques eft Huiu* smjius 
bumaqut fub dio refiigerata, at% etiam lagras vfus ad^ ^ ^mli^ 
uerfus iecoris renums^ nimiosmlores, puruknta^ mate- 
riapervirgam excretionem : refiigeratur verahdicaquA 
infua nuce viriii LznzappeUata : diu conferuatm , nam 
toto anno tnueniuntur iji^ nucesvirides ^quarum non» 
nuUs interdumtm aut quatuar Ubrasfiue pintas aqua 
continent, 

P o s T ov A M taindurataeft h£C ttuXidurioremj^ Eiusnux: 
meduUam contraxit,remanet inconcamtatelimpida qui- 
dem aqu4iat non adeo duicis vtprior: nucem tum vocant 
Malabares Elenulnannotinunucibusmutaturbacaqua EkaL 
in rotundam quandam fubftantiam , maU inftar , candi- 
dmt^ongiofam^& kuem-,[apore dulci, 

M E D V L L A nucis reccntis tenera alha & dulciSi Eimnucii 
fola editur ab incolis^aut cu Xzgte^hoc eft^Saccharo e Su- =^"^*^ <^"t 
izconjeSto^elcu AuehipulmentoexOnz.ainaquaco» AoUa. 
Baydeinde trita ^probe foleexjiccata: editur itecumpi- 
fcisqmdamgenere ficcato exinfulude Nalediua adue* 
Qot jimitiferebubuliscarttibusfuma induzatis^ Comz^ covaiit^ 
Um2i,(iLappeUant ^hnumque condimemum eft ad biben- °^ 
di appetentiam prouocandam . Ea ver^ mixfura non mQ» 
doincolisittvfueftffedab ipfis etum lufitanis expeti^ 
tur. Ex eadem medaUa Ueconficttur Amjtgdatino Jimile, 
ddeduliaparandavtile. 

S o L.i B V s exficcata hac meduUa vacatmQo^t2i,\ co^nl 
fuauis eft irecondituri iUis^ petmdein vfu efi, at^ noiiris 
$urop£is caftane£ficc£* 

£ ^ VVLGO 



Httia» auci* 

lumbricii 

obaoxij, 

Cortkisvci- 

lius. 

Cayro, 



Xareo. 



2^4 CHlllSTOPHORI A COSTA 

^ V L G^o mditur, & ^xperkmiacomprobatum efl, 
fie/jusmiorehuitis nucis vfum lubricosgenerare: cui mor • 
bo totiusprouinck Maiabariticokadmodum obnoxijfunt. 

ExT £Kno iUo primoq^ cortice ftue opertmenta 
crap ^forjs Uui , intui vero tomentofo dum reficcatus efty 
fiunt rudetes & alijfunes nautici.vti in Hifpaniis exjpar- 
to.Tomentum iRud Ualabares Czyro vocdt,magntapad 
€os vfasmam quoniam aqua marina non corrumpitur^fti» 
pMtureoomnisgenerisnams : itaque iUii populis vfum 
prSet Unx^xyli^uparunjJmi.&Jparti, 

E fscundonigroc^ & duro CDrttce,qui a noftrii Coco 
Scitur.ab incolis vero Xztcizfiumfcutelk &alia vafa 
potoria in tenuiorum vfum. Fiunt etia ex eo vHulato car^ 
bones aurifabrisjtiles^qui in iUis prouinciisperiti & indu^ 
ftr^inecadmodufumptuofireperiuntur. Solet enimfuum 
opificium proclamames compita ctrcmre.fecum deferentes 
yrcecilutnfiaUeolum^&duocda^ cannaq^ tubulumpal- 
mari longitudine manu tenentes^quofocum incendunt Aj 
I» £des admifi , vafaexamo &argentoconficiunt tpro 
eorum^ qui ipfos euocaruntt arbitrio. 

F I V N T f a; huius Palmafoltispetafimaiores & mi' 
nores^ad Solis ardares & imbres arcendostdonei: texuntur 
etiamfiore^j&aliapleraque. 

SSi! C o c c V s porio de Nalediua cognominatm adel 

commendatur abipfis incolis , &aMalabarenfibm, non 

tnodo a plebe/ed a Regibm & Principibm viris.,vt in omni 

fere morborum genere ad eum confugiat tanquam adfa- 

fecuka^t^ ^^^^^*^<^boram. Viuntineamgratiamex tUopoculaqudt 

vaigo crcdi. ^^* ^^^ argentojxcipiuntur, & in nauium triremiumq^ 

«• figtiram efformatury ad aquam hibendam^tn quam ex cA" 

tentda meduUa ipfim Coccifiagmentu pendere finuntiji' 

bi^certoperfuadept ,iUis , quiaquam exfimiltbmpocttlu 

bmimtiniiUuvenenummcmpop^futmos^mmunes 

kmtd^ 



Haiojpal- 
inx foUota 

VfttS. V 



AROMATVM tlBER. 26$ 

4 muUUmorhis , mqmsfanememmmultestmideteiqui 
ex tispoculis biberefolitierat . Et Ucet omnemditigenttam 
adbihuerimintinqua tamen obfertiarepotui^ ftmiJiapocU" 
U aliquem ex morbis curare, ad quos vtilia ejfe credutun 
potiusigttur arbitrortantalaudem ohtinuijfe avulgtopi* 
mone, NonnuUtexhuiufmo^vafcuUs hiberefoUti^ mibi 
a§,rmarunt fefe experientia didiciffe tecur mcendA , rerus 
noxam contrahere,& calculamgenerari: nibilominm ta- 
men magnum efi eorumprettum, Ungeq^pluris a^man» 
tur iis locis vbiinuemuntur , quam aUis procul inde dift- 
tu : fum mterdum eiufmodi nuces nuda , neque auro aut 
argento exornat£yquinqitagtnta aut amphus aureis num" 
mistfiimantur. 

N I G R I o R autem, nitUiQrAonmr.mdmajefilnc 9^°^ diffctii 
Coccas ^«4»! am. mces Cocci communu, tx^mu 

De Myrobalanis. 

Myrob AiANORVM quinque funt gencTa, ^ Myrob^ 
mfisarboribus&regionibusnafcentia. q^Sl 

C I T R I N A quaaUedicis Aririqai , aplehem" ciinQ». 
tem AvsLvenuncupantur,nafcunturarhoremediocrisma' ^^*^^^' 
gnitudinis , multis ramuy& in ordmm digefiis^pradita', 
foliis Sorht. 

E M B L r c A , Jfl« Anuaic ^4, folia minutm inci" EmBHc*. 
fa,fliciferefimiUa,fedpaulocraftorababent. Anuaie. 

I N D I c o R V M , qua ab incolis Rczanuaic appeU ^'**^'e*« 
lanturofoUaJalicis foUtsfuntftmiUa. «aQaaie. 

B ELLERi cA rotundafttnt, incoUsjjGodneU" Beiicrica, 
£untur,&foUaobtinet Laufinisfimtlia, mineraumen & ^°^ 
tenuiora.Inueniunturbacqu4tuorgenerapertotamprO'' 
itimiamMaUbar,DahuliCamhajai&Batecaiaseafuni 
quainEuropamdeuei}untur,ficca&condita* 

C H E p V £ o R V M, qua iUis Arctca appeJHatm^ar' chepui«; 
horm non con^exi^fedcimfoUa Perficafoliis effefimiUa ^'"*' 

R f teferum^ 



tamanti- 

•dorucn hi- 
&otu. 



Hiltcho. 



FoHoram 
£ualtaces. 



266 CHRISTOPHORIACOSTA 

referunt,&arborem eiufdem cum altu effe magnmdinui 
funt vero omritam arborei Pmmmagnitadine yfedpluri» 
bus ramii,mapsj.j tn orbem digejiis^pr£dtt£. 

De tamarindis. 

S V NT Tamarindip-uBtiS elegantis & ajpellupul^ 
chr&arboris^Caftane£ aut Ceratiorum arboru magnita- 
difiey multii ramii p£dit£, & foliii latavmbram pr^ben- 
tibuSy materie folida admoduifoliafdtcisfemin^ (qua Hi-- 
Jp.ini HelechOiCantabri An ftora a^pellant)foliiiferfu 
miltajilute virentia,valdeeiegantia,gufiuacido^ratoq^^ 
e-quibas c&ndimentufit ( Saliam vocant) perinde atque e 
petrofelino:fiores candtdiy aure£ M^tli fioribus admodum 
fitntles farma exteriore » &odore : attamen ocionisfoliis 
confiat^ quorum quatuorinterioraalbafunt&craporay 
Velut Mali auri&fioram folia, quatuor ver)i exteriora te- 
nuioraj& bina ex his eleganti tmuo radiatate mediofio" 
te qiiituor enafcunturfiamina cormculoru modo infiexay 
candida c^tenuia^ Truciits admodum fimilis efi CeratiU^ 
'^foris virefcens inittojeintkperficcttatem cinereust con' 
tinens oficularotunda Cafii<& folutiu£ modo aut paruis 
Xupinisfmili^ , dura admodum , & colore nitido terreo^ 
haudquaquamfiauo , quemadmodum nonnuUireferunt: 
hU mn vtimuryfed foUpulpa quz nonnihil lenta & vifcu 
da efijiucundi tamen aciditate grata, tametfi nmuUi i»- 
dtgen<£ afferant ofiiculaaffata &inpoUtnem teda^a ex 
exygalainaluiprofiauiisvtiliter exhiheri :facileaueUitur 
bicfmBiis,&etiamlpmte decidit, Toliafub no^em fefe 
conirabuntjfuum^uefruSum ample£Hfolent:quifi defit, 
fuavtrgulta&ramos compk^unturfummaverl AmO' 
fi fefe explicare incipimtgratojpe5taculo: hac tritapar- 
tibus eryfipeUte infeHis imponunt.atq^ etiam circaphleg" 
monasM arcedum, quiinfiuityhumorem:iifdemcumfa' 
UOrmuzJm phlegtnonas tefotmint , ^ cum cineri- 

bm 



AROMATVM IlBlRi^ 2(>7 

hm ex Camhaya ptuitofos ^ meUncholtcos tamores, 

V o c A T V R hicfructus m Canann Ch!ncha,e>j?i- Vanano-' 

cuUvero Chincharo,i« UaUbar WLi^&tn Gu^raie ^^^'^'^'. 

Amhiii: z^rakes.Perfi^TurciTamsLnndivocant-yOp. 

cuU hhtSiarborem Siger Tamarindi. 

P R >£ F E R V N T V R g«i i» locU montanis iisj^ 

Septmtrioni ohuerfis nafcuntur; vfu vero cofnpertum eft, 

bmus arharis vmbramfub ea dormientibus non winusno- Hujusarbo^ 

xiam effe,qttam arboris iugUndis . cDiS.^^ 

*Tamarindorufrudus defciipuo verior apud Gardam 

confpicicur: cuius Icgitimsm cffioicm petcex doifliffimis 

J.obc!ij pbieroarionibus, vna caxn ipfius aibcsis rcminc rc- 

ccns natae rudimcnro. 

D B CASSIA SOLVTIVA. 

M V L T A Capafolutiua nafcitur in Cayro, &ple- CaiSz fola- 
nfquealmpomnciistum Orientalis tum Occtdus. Indi^.^^^^'^^ 
Trafertur tamen qu£ ex Orientab deUta efi , qu£^ biis 
ad Septentrionem magis vergentihus nafcitur. 

AuY GDALJE. magnitudinem £quat , fohis ma& 
Terfidfimilibus efi ^nonnunquam angujiiorihusjoiis prdi- 
jertmficcioribus nata,fioribui luteoltsautflauis^noingrati 
odmsi quibus deciduis fuccedunt fihquizoblongiz., eleganti 
virorepr£dit£dmi recentes funt , & qtu matmitate «i- 
gredinem hreuiconfequuntur, 

1 A.HT A efi eius frequentia in Camhaya, vndepra- 
flantifimam aduehunt ^vt vnius Candil {quingentarum^^^^'' 
& vigtnti duarum Ithrar um pondm hoc ek) pretium non ^ 
aiiimeturpluris quamnummo aureo , qui trecentos & 
fexaginta marauedis (areos obolos Ui^anicos) valent. 

In montibvs vero Craganor^&pervniuerfarti 
pouincia UaUbar(quado eius maximu prettum)finguU 
libra viginti marauedis redif»ipojfuntyhoc efi^paula pluris 
^uam dimidio regali CafteUano , fiue batzJio Q ermamco, 

G E N T I L E s CanarinifruSiU Hafanguia & Ba- ^"a*^^^ 
mSenp.,qttemadmodum&prQun2ciaD6caninceU,&uT'^ ' " 



t^w^ 



t6% CHRISTOPHORl A COSTA 

Bmbmems, axhmm Bahoo, & hzuzyVQCAnn Guz.a- 
vstm[eiGtz.m^d.i MaUbarenfes C6daca,:Arabes, Per- 
/cjC^r^rf^Hiarxamber : afferebattamenwihiCoge' 
eeia^pmtm medicHs PerfayiUud vocahulum ejfe mere Per* 
^cum^&legitimum Arahicum ejfe Gazatfalas. 

F o R I s tHmitur meduUa erjfipelate tentatu & in» 
fiammationibm, Inualuit vfus tota India exhtbendi delica» 
tuMsmuiieribus&puerucafiamfolutiudmadbucviren'' 
iemfaccharocondAtam yadvnciam vnam bonofuccejfu: 
fimmttr vero dum adhuc recens eji & valde tenera,priuf- 
quam (ortex induretur : maceratur primum infiigidd 
^qujy antequam cum faccharo coquatur, Moderate &fi» 
m motefiia duum fubducit. 

* PcrScxmali folia quodammoio atmulancur , fi fingu- 
laria fepares . Quonia vcro cooiugatim bina fcmpet in ob« 
ioago iieriK} aafcantar, &rumma aUpoftremum,imparem 
ncmerttm faciestcommodids meo iudicio comparaifct cum 
^axiot foIiis,3Qcfimiiiumatbotum,qu^alacafo!iafcrrcro- 
litXjca integra plerumquc abiiccteconfucuerunt, qucmad- 
xaodum lu^ns^Sorbus, Rhus, Ccratia>&c. 

Huittsarboris ramulocum fuis floribus & foliis Cuci « & 
Ccdri frtt<fto,aUisq. varij gencrisfeminibas antcbicnnium 
^nattfumasadoCTiflSmo diligcntiflimoquc viro D.Ber- 
nardo Paiudano,qai cx Syriaca, Atabica, Acgypiiacaq. fua 
^cgcioacioQe lUa rctulerac. 

De anacardio. 

Aateataij M A G N A ejt Attacord^ copia k Ualahar , & relu 

Nfi«»» quU Indiaprotunciis.VabA vulgari admodumfimtliSidum 

adbuc viret & recens eftijex^catm veio niger & ^tendes: 

continet meduUam AmjgdaU ftmilem, interquam &fu^ 

premumcotttcemoleumadmodumvrensmuemtur, 

E«6uaai D o c T o R Orta fcribit eum fiuQum in vfum tne^ 

P^^^ Mcum recipi, & in tUis re^onihm in USe maceratum dari 

afibmaticis , & aduerfm lumbricos: praterea viridemfale 

condiri , & edi oUuarum conditaruminmrem.AU etiam 

[tccm cmfiici vice injtrttmis yti indigem , t9ta^ india 

««« 



AROMATVM tl^BR. zSf 

tm cum calce tntxn vfumejfe ad obfignandospatms, 

E G o fane vidi buncfiuBum vmdem , &feY muU^s 
diesfale &aqua con^tum^Oliuami^ Hijpauicarum «w- 
dot venakminforopreponi , & edi nfnfolum qiddemjed 
excitanddi appetentidt caufa coU£ ortz.a admifceri , vtif»» 
Untfu&um Mangas vocatum , dtosq^ fru^us adfim-} 
gentes & acidos^dtas minime. 

NoNNVLi.ii» deficcatoextitm corticemdmut^ 
tamq^ memhranam qua medulU tegttur , deinde medidr 
lam eduntad bikndi appetitum irritandumXgoveiih & 
virentemcenditum , &fucati weduOam deguftata: fed 
neutro modo mihi delicatus videtur . IUudporro certift' oko» ic& 
ntum , oleum idquodintet corticem & nucUum etmtmt-^^^^&^aa^ 
tur, admodum caufiicum ejfe & venmofum. 

To T A tamenprouinciaMalabar, iliius vfuseficaa- cxmsS^ 
fiici vice. Si quis InfitUet inputridum & cauum dentem^ '^ 
ipfum vrit,f'angit^i& corrumpitfacile.Catce addita ad 
homhycinos pannos obfignandos, & ^ftas resquaflibetno' 
tandas vtuntur. ettnim notam adeofrmiterimprimit, vt 
nuUalotioneeximiqueat. 

S o L E N T interdum Indi nonnuUi huncfiuQucu^iS*^»^^^ 
culteUi infixum candekatdemi imponere , qui, dum vrt- S^^*"- 
m, mintm quos flrepitus edat , quas ignisfcimiliasquafi 
fulmina eiiciat diuerforum colorum , eaq^ ratme rudiori' 
bus quibufda & mulierculis imponunt^iUisperfuademes^jh 
in ifsfcintiUu ^fiama rMiisJpiritusconpcere quiipfislo^ 
quanturt ^ edoceant quedcun^ fcire cupiant. Tali igttur 
commento miferosfaUunt,perfuadem% quod volum.dm^ 
tes tefiponfa iiSiqui ipfos conftdunt,prf/uo arbitrio. Vt vera 
9mnesifiigentiles^auguresJmcatatores^& diuinatores ra^ . 
ro loquumur, & cum mora pondere^ re^ondent ; infuis 
re^ofisfemperfunt ambigui,& adeq afiiui,vt,qmmodo» 
cum^ reSy dequa cenfuhifunty cadatjuamexiftimatio» 
mmmmmpericUtenturidicantqjfieumtumpra^p* 

D» 



IJQ CHRISTOPHORI A COSTA 

D E C A I V S. 

^itts • o- ^ ^ j^ V j^j Tmkam mdgmtudim dtquat hMarhcri 
folmm eius dilutms virst, & carmfum eft .fies candtdm.fu 
mitiifsre Mali anreafion, fedpluribmfoitti conftans, neC 

^aJ'»- adeo odoratus, Vrdi't hac arborfiuctum Caja vulp ap^ 

peilatumiqm qmniam bonifaporis eft & ventricuk viilu-g 
ab omnibus multum dfitmatur. 

dSrS?"' ^^'^ '^^'^'''^^^<^f^'i^^'^^^^^gnimaliinflar,VAldep.. 
■' ' UUS& odoratm , inttufpnigtofiu & fucapknm , [ine yUis 
grank , guflufuhdula nonnM tamenfauces coarctarne, 
Sedduplicem habet eodem anno ortum bac ratione : nur' 
cefsentefl,ore fiibfeqitii!,r faba'^ fragrandis ^inter qu.im & 
florem intumeflit quidd^m maiofirMle.qtwdpaulanm fd^ 
b^fucctmadfepertrahit: quoquernaiu^^increryieiim fu» 
. mit.eofahafiue riux magis nnhmtur , dot:ecfrucius Ca- 
ya.boc efi,malum iMud,plenam C(.r^fequmm fit niaturtta^ 
tem,quodecol.refl,auo aut rufo (zam vterquecekr inbii 
malisconfptcitur)^ odoredepreken^itur: inaturofruciui 
inhiret nthtlominm faba tUa,& cimi ipfo csliigitur. 

liasvtituas. B E LL A R i o R v M vicem pr^^.et htc frucim ex 
Yinofumptm , autfine vtno:na?ti pr^ter ftporis gratiam 
vtitis admodum compertus e(i-in vemriculi dsbihtate , ra- 
mitibus, & appeteniia deiedu. ^m vero bis auxiliis non 
egent^priusin aquancnnihtlmaceratum eduhi. 

Eiusaaalcs. ^^^ vbiquenafiitur bicfri4^us JedinhMtis Vfhis 
S. Crucis Regrn Cochtn inuenitur. 

* Mirari faci. ncqrico noftrum Auaore huios nucls, qos 
jn exrrcmo frudu nafcitur , vci e qua , vt ipfc refert, ipfum 
malum iocremcnujm fumir, & fubftariam haurirjformaro, 
colorem,confiftemiam,& olrom mcorticcconciufum (noqt 
fccus ac m Anacardio) no dcfcriberc; ciim apud BraClianos, 
quibns Ci)ui fiue C4jc«5 ("ica enim pronunciandum) diciiur, 
non minorcfortern vfufic,quamipfum malom, vt cgodc 
iis qui in Fernanbucho,diu vixerunt intcllcxi, & in anaora- 
tjonibcsadcaputde Anacardio.hiftoria Aromatum,adfcri- 
f C, ad quas ic^crcja lemi jro, Aibitror autcni buoc fr u<ao m 



larco 



muz» 



AROMATVM L I B E R. sji 

in rfegnum Cochin rcccns fuifTe illatiS, & proptcrca tslcnum 
eius vfum nondum innocuiirc. Ccrre quotquot hadcnui dc 
ftirpibus IndiaeOrientaiisrcrjrferun£,nufquam eius mc- 
m!ncruat,ncc ipfc quidcm D.Garcias ab Orta, 
qui paucos antc annos Aromatum hiftoriam ccnfcr jpat« 

De spica nardi, 

D E Pifo veneno quod Lacma commentanii in 6 ap^ 

Ub.i» Diofiorid.fcriblt ex Nardo Indicafierhnec D . Orta 

Vfiqaam fumma dUigentia exqmrens^nec eg$,tameifiplU' 

rimos de eo percontatmfim , in India inteUzgerepotuimus. 

Pr^sentissimvm quod apudhosefi venenu, ^ 
vocatur Bicho de Ormuz , idefi, Lacertus ex Ormuz., ««« o^/; 
qui fimilis Scinco eft , de quo ^ eius exitiofifm o veneno^ "' 
& diaboltcaarte quahominesexfimguere folet, referemus 
in lihro Ammalium , Secundum locum obtinet M an J»a 
filuefirisje quainferius. Tertium quod eYtgridiipilisft', 
Deinde quod eplanta quadalaQeofucco plena, cuius ma^ 
gna najcitur quantitas in prouincia Malabar. Sed & Na. 
peUus locumfuum obtinet» 

De SCHOENO. 

* Et hoccapite orania « Garcia , qasB non cfle repcrcnda 
exiftimaai : eam ob caufam in priorc cditionc pratermife- 
ram. SiquisveroquxabAmaroLuiicano mutuacustft. 
haberc voictjipfius Amati cnairationcm ia iib.i.Diofc.cap. 
dcSchoeaopoiiuslegai;. 

D E C O S T o. 

* Scd & hoc caput ad vcrbum cx Garcia : quoniam vero 
Garcias Cofti facu]tatcs,quas polhcitus, minimcdcicripfif 
A coftaautcmcx piofc.& Gal.adiccit,ii!ashicfub»cicmos. 

V I s ei excalfa^oria» vrinam cieu ntenfespettit, ri- 
ttis qu£ vutuam male hahent, tam impofita.quamfotu ^ 
fufitu , auxiUatur, contra viperarum morJusfextanteH^ 
bereprodef.ad ropta, conuulfa,ac laierum dohres conue* 
nit ex vmo & abfinthio, venerem ex mulfoftimulat , lat^ 
nnttU timas ex aquapeUit, & cmraSoi ex SqU mam^ 



irj^ CHRISTOPHOR I A COSTA 

las ex aqua & meUe illitas emedat, hmoribm ex oko^an- 
tefebrium accefmes , & neruorum refoluuonihus Qhiinu 
tur» Additm in antidota & malagmata» 

De Rhabarbaro. 

fchabarbari Rhabarbarvm fingulare njedicamentuniy 

»»»ks. dignumj^ veneratione apud omne bumanumgemis.in in- 

teriore Cbinarum regione dumtaxatprouenit,vnde in vr^ 

ctctavrbj, hcm Cantm (nohiUpmum totim iUim prouincia portu & 

portaj,8c emporiUiVbi Lufttani hahitant,)exportatur,& inde naus- 

«aiponum, ^^ ^^ in^am aduebitUT . Alia item via ex eadem interiore 

prouinciaChmarum camelis deferunt per Tartariam & 

y^Lheque m Ormuz.^ & inde in ?erfam,Arahia, & Ale- 

xandriam,vndepofiea vniuerfa Europa commumcatur. Id 

" non eft adeo cariofum , & prafertur iUi quod nauibus m 

Indiam importatur , eo quod magna ex parte corruptum 

ejijfacHe enim in ifta per mare veSiione vitiatur. 

H ^ c funt qua de Rhaharhari natalihus coniperta 

funt^necD.Orta cuminfignifuadihgentia^ nec egoplura 

confequipotuimus» 

s>e8.kabu* Q^v o J> vcro nonnuUt fcrihunt , eiusregtonuincolai 

bari pr«p*- thabarborum macerare,deindefuccumexprimere, e quo 

q^oruadam odfoledepurato^trocbifcospararefoleant, Principim vi- 

tetoi. rupurganduidoneos ,nohisc^dnnde radices exfucau & 

inutiles mittere,fahula eft , ^«4»« inde originem fumpfp 

arhitror , quodnonnuUi gentUes mercatores Rbabarbaro 

fungofiori & vetufiiori ( vtfaciliusa eorruptioneliberent, 

neve teredo,qua id eroderefolet , innafcatm \aquam non 

feruentem ,fed tepidam adfundant , deinde limis pannii 

emundatum baciUis autpo tranciant , & exficcent , & 

nonnuUaforaminapiperis tenuiftme tritipoUine& cera 

ohturenf.deindepTobe ftccatum in PfyUijfemine adferuet. 

H,«c mibiretuUt mercator Canarinus »virprobmt 

quddumtaxatJimadprfiferuandumamruptioneRha' 

barhatum, 



AROMATVM tlBBR. 27^ 

larharnm^fa,nctea§irma.b4t^addiihatj^ rbabarharu in quQ 
conjpiceretur forameny quo traiecium pependtffet , ea ra-» 
ttone pr£paratumfuiffeyat ideo non twprcbari^ neque af-* 
fufam aquam multum de tpfius viribus detraxtjfe» . 

De Radice C«in^. 

V ocATVKboc excellens medicamentu in ChmO' Radids Cai- 
fum req^tone Lampacan,i« Decan Lampaos, in Cana- '"a^nf^men- 
m Bonti, ab AratwuSi Perfis, & Turcu Chophcnina. lia. 

Nascitvr abundantf/tmetn Chinarum regto- Eiusoauitti 
ne:tnuemtm tamen etiimin Makbart Cocbin^ Cranga- 
nor,CoulaniJanory& aliislocis» 

P L A N T A e^muitistemibusjpinofti^tiefarrrkntis i-^sdtCcu* 
prddita^ fmilaci ajpn£ non abfwiilibus , quorum maxima ?^* 
minimummanus dtgitum crafttte non fuperant ^ foltis 
plantaginis lattfoli^ magnitudme : radices pugnum non" 
nunquam £quant, interdum minores funt jolid£,graues, 
candid£ , interdum etiam rubefcenteSi c^ multt&fapenU' 
mero jlmulcoh^rentes. 

Plvrimvs eH huitu radicis vfus in cmnthm Facaliatefc 
Orietalis Indii prouinctis ad vartos morhos: quin adeo in- 
noxia cenfetur^vt ea [umentibus , tametfi nulla viclm ra» 
tioneohferuent/edftbere carntbus & pifabui vefcaturini' 
hil incomodi adferre credatur. Vtdgaris tamequ£ in Chi- 
naru /ndi£prouinCiis nibferuatur^fumedthuius radicis de-» 
cocii cofuetudo efi, vt radicis vncia vna^additis radicu Apij 
duabus dracbmisjecoquaturleto igne & finefumo^in de^ 
cem &fex aqu£ libris adfex Itbrarum confumptionem.-re- 
liquos decem in fHilt vitriato adferuat^ fumunt^Jingulis -- 
diebus recens decoStum , quoniam facile corrumpitur , nes 
vltra dtem adferuari pote^ . ttus verotepidimane fu-^ 
mit ager plenum hauiium y duabufque horisin leBore" 
manet, po^eafurpt ^dtiahus autem horis ante cmam 
tmdembaunt,intsrdiudifademJrigidobibit* 



1*^4 CHRISTOPHORI ACOSTA 

PLER1Q.VE tamen etiadumfua negotia exercent 
^ namgant ,jingulu diebm mane& vejpert duoi eius ta- 
■dicis in puluerem nda&d. drachmas ex vino^ aut ipfuira- 
dicis deco^o felicifuccejfu biberefolent» 

chinx a^aa O R G A j« i s etiam ex hac radice recentiy aqua elt' 

ftiiiawia. ^j^^j, ^ delicatioribus admodumfamiUarU : attamen & ab 
aliis magm quantitas abfumitur, quoniam iRiplurimum 
jidunt nomodl in morbUa D.Orta enumeratis,fed etiam 
in hemicrania^ in herniis humoralibus & ventofis , in coUii 
vefu£ & penis caUis^eorumq^vlcerihHS'. veneuetiamad- 
modum excitare creditur : decoclum tamen ipfaftillatttia 

KidicU coa- aqua pr&ftantiuseft. Optime conferuatur radix jfpipere 

fcmands £o0a^oinuoluatur. 

De Croco Indico. 

croci Tndici M A 1 o R A Utiora^ hahet Crocum IndictimfoVu 
hiftoda. quam Orcbu Serapi^ diha, coUrefoliorum SciUd, , dtlu-' 

tioratamen& tenuiora\CAulem hahet efoliUfimul impli" 

catUi &fefe mutuo amplexantibus yConjiantem: radicem 

foris Zingtberi fimilem itntuscroceam. 
Curcum. P R ^ T E R nomtna ah Orta enumerata^apud ArA» 

bss etiam Cutcam dkitur/ipud Turcos Saroth. 



Szsoth, 



De Galanga* 

Dapicx Ga- D V p L E X ^j? Galagamedicamentum vfilus huma^ 
'^ga. ^ nis valde neceffarium ^dignum^ vt Pharmacopok infuk 

officinis perpetuo haheant. 
iauaadou. V N A minor & odorata, qU£ cu Rhaharbaro ex C&i- 

narum regione in India aduehitury & inde in Lujitaniam 

defertur,incolisL!iua.ndoudi^a. 

A L T E R A maiory plurima nafcensin laua & Ma^ 

iabar; cuittsdefcriptioneiquod maiorefit in vfu, hk damus, 

£a duorum cuhitorum altitudine crefcittnonnunqua a m^ 

plior^ 



AROMATVM IIBER. 2J^ 

flloY^foecundmep<z[emm foio: foliahabet Orcbidi Dtof- 
cor.lib.i.defcripufimilia, longiora tamen dr latiora^ju' 
fern e faturatiaSi inferne diluttus virentia : cauUm exfoltQ' 
fum inuolucrii conjfantem, vtt in Orchidugeneribus: fio'. 
remcandidumjnodorurnifemenexiguu, neglecium : ra- 
dicem fecundum caput cra^am & baloofam , reliqua esi 
parte Zmgtheri fimilem^fedmaiorem jionnunquam Cj^pi" 
tula^hnftuU regt£ modo,proferentem, 

S E R I T V a radice , qu£ mirum in modumfefipro» 
fagat. 

Appeliat vRi ^anarinu ^ Brachmenii {quu 
hmmaximo eftinvfucum inkowinum tumiumemirum 
fnorbii, quic^ eam ordinane cum Oriz.a , velpifciltts, vel 
inacetanisedum) CaccharUj ab ArabihusQdXxxcgizxii Nomicava- 
in laua Lancuaxjj» Malabar Ciia. ^^' 

A D E o autem vuiguris efi apud Malaharenfes huius Em vfu*& 
radj,ck vfus , vt non modo in wedendis morhu eam vfur- ^'^'"^**"* 
pentjfed infarinam etia conuertant^ex qua Coccifeu nu- 
cis IndicA lad:e^ nonnunqua Sura^aut lagra excepta;cer-^ 
tum quoddampanis genus pinfunt tn tenuium piacentda» 
rumformam , Apas vocant: in deliciis efi hic panis , pr£^ 
hentq^iis qui ventricuii debtiitate & jrigiditate laborant, 
in aim doiortbus , vteri affedibuSy ^ vrina difficuitatibusi 
quopopemo in morbo mtram eius efjicaciam experiuntur, 
fiue ob bumorescrajfos & pituitofos^fiatufve aut arenuhts 
invreteribmautcoUo vefic£ congejias y vftna difjicuitas 
ortafit^ vei etiam ex carnis excrefcentia in ipfo veficd. coU» 
aut meattbm nata. Pr^bent mo edendum buncpanem, 
deinde haufium Nimpa ( qu& veiuti aqua ardens ef}) Nlmpai 
concedunt ; in inguinihm ve7i> fupraque pubem ^ coUum 
yefic£ Joiia Njimphesdecoiiain aqua ^ macerata at^ 
adbuc calentia appitcant, 

* Ncquc hic auaor, ncq. GarcJas ab Orta mihi fatisfaciat - 

ifl Galagae inaiorisdefcriptloiic.praefcrf.m ii ca,^aa Euro- 

S 3, p«^f. 



Zingjbfris 
defcnpuo. 



Diwligm 
colubrini 
llirpej. 



Pfioris hi- 

itoiia. 



Eiasfacul* 



lyS CHRISTOPHORI A COSTA 

pae ofnclnae vtutur, icgiciaja cft Galaga mafoneicnim eias 
radicesmultomaioremfimiiicudincm habcor cumlriuis, 
quam cam AfphodcliautZingibcrisradicibus.Etccneom- 
ainomjhipcrfuadco , Galangam noftram maiorem Iridjs 
genus cfTcihuic fortc Gmiicquod in mea Pannonicarum 
ftirpium hiftoria primum cft.nibii tamca ftatoo, 

De 2 I n g I b eri. 

T R I V M aut quaiuoY palmorum magmtudhe af.. 
fifpfifolwj^ eft Milia matori , qmdUcbrjma lob vulgo 
nuncmatUY , admodum pmiltbus ; cauk ver^o Afpbodelim 
cra§ifiSi sx mukii foliorum inuolucris confians, vt veluti 
extgua qu£dm aruttdo appareat-jradicibm quodammod& 
Irtdifmililus, 

De IIGNO COiyBRINO. 

B I N ^ fiirpesin Malabar inueniutur plurmum dif' 
fimiles cumforma^tum nafcendi modoyVm tameeodemq^ 
nomine nuncupat£ , Lignum Colubrinum , quodpngula 
mirum in modum vtilesfint aduerfus coluhrorum morfus, ' 

P R I o R nafcitur hederd modo , colore Dracuncult 
matorisjfiue Serpetari^: folia iUifunt Sryonuferefmiliat 
integra tamen initw^neruoqgprAdita per logtiudimm ex- 
currente , & quinque autfex venis in latera vergentihus, 
fucceffa temporis accedut exiguaforamina, quApaulatim 
cumfolHsincrememumfumuntfdonectandemomninofo" 
liafcindant^ eaq^vittsfoliii (imihareddant: conjpiciumur 
enim interdum in eademfiirpejoliaintegra , atia exiguis^ 
tionuDa maioribus foraminibuspradita, omniaq^ aieo itt-> 
terfe difmilia^yt mtnime eiufdeplantAfolia effe videan" 
tur, Tantam vero habet hocttgnum cum coluhrofmilitu-* 
dinem^vt quinonorit.aut dedie viderit.fi ad Lunajplen-' 
dorem no^u confpiciatyviuum colubrum eJfeexiSlimet, 

V V X G o cenfetur pr^^antipmum remedium ad' 

uerfmcoluhrorum c^ yi^euyum morfmincoUfane^dum 

\ . '^ -'" inagros 



AROMATVM LIBER. 277 

m agns tendmt , magna expartecircumferrefoknthoc 
lignum (funt entm in eaprouincid mult£ viper^ , varia^ 
ferpentum genera) aiunt^ folo em odoreferpentesfuga^ 
fi-y&fi^ dum colubros venantur , ill&s attingere hoc tigno 
queant,iltco rumpi & exjiingui. 

A L T E R A admodum hteuii eB & tenuUitruq^ fo-^ Aiterias u. 
lammodofoliithabet,molliai kuia.faturatius viretta:fk* ^°°** 
rem autfru^um non confpexi , nec quenquam inueni qui 
fe vidiffe affereref. radtx obloga & tenuu eji^ mtnimo digt» 
to minor^ hinc inde nonnunquam extuberans , &fumma 
ieUureferpem : exterior eim cortex valde tenuu eii&cl- 
nereus ,nuli0idum guflaturfmamfeiiofaporepraditusyde^ 
inde tamengufium in ore relinquensfuauem , ^ vti Mo~ 
fchus odoratum ififfus ejf vndique bic cortex^^Jpontefe- 
fe expedit ab aho crafwre flauo^j cortice fubtus nafcente^ 
qui odorem Lotifttuefiru fiue trifolij odorati vulgaris re* 
ferti& faporem Glycyrrbiz^aduUiorem: prmtanfus <s«- 
tem odore admodum fuaui , nec iniucunda mordicatione, 
momentanea tameu,pr£ditus ejfe deprehenditur.ipfa ma- 
teries lignofa efi^candtda^dura^ & infipida ifolia napifapo- 
remrefer unt : germenproducit hi£ radixfupra terram 
circiter quatuor vncias longum^in caput extuberans. 

N o M E N huimplantdi apud Canarinos eU Duda Noraenda: 
Salf. «"«• 

T R I T A M radicem cum aqua rofacea aut vuliarii Eiu$ vircs; 
Vel cum vino ( indifferenter enim vtuntur ) praferis cer- 
tumj^ afferum remedium aduerfus omnisgenerii ferpen- 
tummorfas . Plurimusetiameiusefivfminfebrihuscon- 
tinuis^ tertianUq^ffjncopeyVentricuh debditate , & cordii 
tremoreidaturq^aduerfusomniigeneris venena • Multi 
mihifttt^e a^rmarunt , dummodo manu hanc radiceni 
tenerent, nuhsferpentes iVelaliafmiliavirtilentainfe'' 
Haformidare-y ^certipmumeffejerpetes^vlperaseius 
a^s^um mmimefem^offejedfugere rcekrrtmequein 

S 5 Sam 



3i7S CHRISTOPKORIACOSTA 

aliamparte fefe pronpere^fi quu mte ferpentes prmcerst. 
P £ R V T i.L I s etum cenfetur iu quthus anheltm 
ab orevttuto aut dentibus corruptisfoetetymQdh eam con- 
itnuo maniant,demiunjjg cauugefient. 
Eiu» lEuialei. Provenit locis humidu, & inter arhores , pr£^ 
fertim vero fecundum iM qu<z Angelins ' nuncupamurj 
necproculamari, 
Colabrim .- Inveniivr^ terttum Coluhrini lignigenus in 
teSl^'" g^i^JM prouincia,val}£ arboris magnitudimj de quo in alia 
Ubro aoemtis. 

* NeuErumbQrumlignjcoIubtinigenerum camGAS.- 
ciAE [ignocolubrinoconuenire facile animadueitc!:, qui 
vmufqac defcriptioncs diligenter confcrcc. 

a Qu^arbor fit Angeiin ,edoceri non potui, iicet dihV 
gentcrabHirpanis& Lufiranisfcifcitatusfim : atqoe ipfo- 
runjplcriqueexiftimantpeculiarcmxlliusregionisgrboreaj 
cfle , nobis ignotam j quam mirum cCt z^dgtcm pon de- 
fcxibcre. 

De ligno molvcensi. 

pgai Mola- InvenitvrJ« Moluccii arhor quada domefisca 
l«& ddS. Malicotonea magnitudine,cuimfolta Malu<e vulgaru fo- 
ptip. liisfuntftmilia .fiuStus verQaueUanis^fedminor^moUme 

cortice & mgricante^ 

S E R I T V R coliturj^ inhortis dihgenter , nec althi 
facileinuenias: tantienim abincolii aftlmatur ^ vtfere^ 
grtnos ne ad eius quidem conf^ecium admittant. 
f anaua. I n c o L ^ Panaua appellant. Cum vero iftic Kegis 

nominegubernaretprudentipmus& animofipmus Do- 
mtnus ludouicus de Tayde , ipfius nomine hdc arbor di^A 
fuit.quoni^m iUeprimus nohueiusinftgnesfacultatesape" 
fuit.^ccidit enim^ vt nokilts quidam LufttanusyHenricus 
de Lima voc^us , dum in Moluccis verfaretur , animad- 
uerteretqtt^tacura&diHgentia incoU hanc arborem 
eolerent , quantij^ afiimarent, atque ideo illiusfacultates 
a^pfme imeUigeje cupienSinonnullas tandetn edo&us eft^ 



AROMATVM HIBER. 2^9 

mBus Igltur trunci huius arboris parte, eam ohtulit Pro- 
rsgi,bonarum rerum,^ naturafecretorumfiudiofipmo^ 
tanquam medicamentum valde nec^Jfarium , cognnuqui 
dtTnum, & mslris homin^us ba&enus inauditum. Anno 
autemfexageftmoprimofupra miUefimum & quingen- 
tefmummierrogans me Prorex^an aliqutd de hacarborc 
inaudtffm,altqitot eiusfacuUates retult quoi ab aliii dtdi- 
djfem.conquerensarboremnondumlicmffevidere \ tum 
iUe eius quodhabebatfiagmento me donauit yimperans vt 
cum iudicio & rationeexperirer , nec vUius vitampericli* 
tarer , detnde rerumfuccejfum illifigmjicarem : quod ms 
fadurum recepi. Eius itaque tigni periculumfeci, cum i» 
mnuUis £gris quorum curam babebam in nofoconms^tum 
invartismorbisquiin longanamgatione plerumque oriri 
folentjum in Lufitaniam redirem ; partim adlutusfacul- 
tatum relationibus quas intellexeramy& vtsndi methodo; 
partimiis qua I>lQbtksiUein Uoluccis didicerat. 

I LLH V s femeniam anthideramimibidonatum ad ^it.s[cmsn, 
dues capiendunn etenimeoinaucupus vtunturmnmodo maacupus 
iniUaregione,fedetiainmultislndi£prouinciiSyadquas/ ** 
etus reigratia^venale defertur. Huius pauxtUum cuoriz.4. 
co£ia fnixtumauibusfiluefirtbus exponuny. qu^degufiat^ 
iltco decidunt [opits. & (iupida ; qu£ vera auidih td edut^ 
tnoriuntur antequamiUisauxihupraberipofiityquode^t . 
vtfiigtdacaputperfundatur. Qraculi, omimmcitifiimeea 
degu^atoexfitnguuntur. 

N V N c adfalubrem buias arhoris matpiem acced^» 
mus ,cuius pauxiUum hodae plurimi facio. 
I N T V s fumptumjoutforts appQfitum ^omnibus ve^tisi^i &«»^ 

tt. 

I N T R o ajfumitur magno commodo ex aquarofa- 

cea vel vulgari^ auiumq^ iufculoyetus pulueris apta quan^ 

titoijpro neceptate,& agri natura, modo dicegrana mn 

excedatjfedinfiaidporJmmfifiat^adviperarutBiRegu*^ 

S 4- lorum 



Xio CHRISTOPHORI ACOSTA 

Eiw imiae- layumfqtdferpentes pileaii appeRantufi & admodum nO' 
tuvrai. x^ fant^Aliorumq^jimiitum afpdum, aut [erfemum rnor-' 
fuSt hthitur hic puluu ex aquAiiffisq., morfhas infp^rgttur, 
Badem rAtionepr^bem m vulnenbns qus afagntis toxi-. 
£0 iUuiifactafunt , mihtts iUm rsgionis inioUplurimnni 
Vtuntur. 

P V L V E R E M vetc exhoc lignofihi parant lima h 
feUe marm£ cantcuk (ofcia^aut teKuiaiiquaferrea hma, 
RoBvsTissi Mo cutque dmidim emjiruptilui 
ex aqtta Itmpida tepida aut rofuiea^atit gallinartim iufculo 
tepentefummo mane datur (^((Ena auiem diei pracedemis 
farcaejfe debet) euacuat enim omnes hum&HS^ prdfertm 
craffos,lcntos,0' melancholicosuotiemt quartanii diutur- 
niSjfebrtbmcdtinuu^ tluciscoHcuj^ dolonbm fiatibm.hy^ 
dropiji^arenuliSyrenu calculis,vrind difficultatihusj^uifi- 
Wi6ColeriC£pafiC'rii,diiiq^ mcrbu, veluit articulorum &. 
tibiarum inueteratis doionbi^^fcjrrhis ^fcrofulu. Om- 
nugeneris lumbricos necat^- ^ appetemiam deiecfa reuo- 
eacc^finimiajiat euacuatic.bibat &ger dimidiucyathu 
C^aja. Cznj^ihoce/l^jdecocii ortZ^i aut auicula comedat,fubita 
fejfiibit, quodfane multa Uudedignum efi^paucisq^ medi- 
camentti vulgare. vt tn poteflate fit medui aut (egri^pur- 
ganqumtumcupiertt, Huc acceditquodnequefatorem^- 
ne^ t&diumjiec^ metum.dum fumtur ,pariat,pop!J^ fi- 
m dtata obferuatione , etiam iis quifua negotia foru per* 
agum^prtipinm^ vti ex iis deprehediquivna mecu eadem 
naui vebehantur ^nuUu femietes incomModu^tametf^dum 
furgarentur,nulladt£tavterentur, viueremj^folutifme, 
Easptx-. Observavi etlam illitts prafianttam in inuete' 
#aacu, y^^^ capitis dolQnbtiiJaemicrania^apopkxta^aunu tinnu 
tUy arthrttide, ventriculi & vteri aficiibus & afihmate, 
Proptereifidens iUiplurimum , [&pius in diuerfis naturiSt 
Atatibus ,. & locUfeltciter vfiufum^ &[ine vlla molefiiat 
nift ^uod in hiliofis mturis , cdidi^^ v.emniulis > nontiibU 

mole» 



AROMATVM L I B E R. 251 

mokjfta parere,donec dbtm fumerent^& in nonnuUii vo" 
mttum exciure vifus eft : fed biliofu hunc puluerem non- 
nuncnum dedi fympo acetofo aut cxramhoia CQndita exce- 
pium\autin caiapotia cumfacchare rofato eprmatum, 
E X H j B E N D V s eUfummo maneineque cibus aut 
foim comedendm donecpurgdti fmt quantum tteceffa^ 
mm videtur: tum demum cyathm tufcuUgaiimarum te- 
pididatur^ dimidta^ aut integra hora poft coiediturpul' 
ImgautnaceuSy & pmlulum virn aqua bene dduti: deinde 
toto illo die potu ahftinet adccenam vfque , qu& parca erit» 
e^facilu cmcociionis . Subfequeti dte fumitur faccharum 
tofatmn cum aqua btiglofhaut borraginis, aut communii 
atque iniiciturctjfteradaluum eluendam. 

S o L E T vero interdum m nonnuUn ani pruriium & 
$xcdriatidnem excitare^atque in aliquibiu [fed paucis ad' 
mdum)ba.morrhoides. 

H JEC funtqu£dehocUgn{>Pa.nz\izconjpexi erin' 
teUexi: JSluncveroiniJIisregionibt^ magnmefteimvfus^ 
tataj^ sftimatio, vtfine metu in multis morbiifupra enu- 
meratis vfurpent. Ego bisiUud fumpfi in coU doloret& he- 
mcrama., mib'tq.j falutare ejfe deprehendi. 

C E T E R V M cum propter eius infignes ftcuUates 
incoU plurimi faciant^ iUasq^.quantum in tpfu efl , ceUre 
nosftudeant^qu£proculdubioLOgepluresfuntqukmqaas 
. Kouimtu ^j^erandum efttempofu ( quod oxnniareuslat) 
fuccefuyreUquarUy qu£ nobis adhucignotafunt^mtitiam 
nosconfequuturos lemq^ in libroy quem prs. man^M^a.' 
hemmyftdeliter enarrabtmu£,fii ame quhn mkicein prO" 
deat^inteUexerimus. 

De MOR ING A. 

L E N T I s c I magmuMmeft UoringayCuiferftmi- M-.ringa 
Ua babetfdta: p^ucis pr^ditaeft ramis,eamq^ ob canfam^''^^^^' 
matiampubst vmbra, muhu nodisfcatet^ adso^fragt- 
■ ■ S s fii - 



2S2 CHRISTOPHORI A COSTA 

lisefiiVtfactUimecum ipfefiuteXi turamiconfiingantun 
foliiiftturatius viret^ viuidi^ funt cabriSffapons veroftH 
lioru napi: fiuctufen pedalem iraphani craptis j oSto an» 
gaUs infigmtumy colore dilutiore tnter viride& cinereum, 
tntus candidumymeduUofumi & in certa receptaculadi-' 
fiittciumy quibm contmetur rotunda fsmina Sruofimilia^ 
Vtrentta & admodu tenera^fedfapore quamfolia acriore, 
'Editur hicfru^us cucarmh^ coctus^aut alio modoparatus» 

EJasvfm & H V I V s arborts radix f^rticorm & lapidis Bez,ar 

fig i iir a r cs, -pices fuppkt , veraq.^ theriaca efi qua vulgo incolc vtuntur 
eum aduerfus ommsgeneris venena,tu morfus ferpentium 
maximenoxiorUfVulgo Ctilebras de Q^^iWodiQorum^ 
aUorurdque infeciorum^^ virulentonm animalium^curn 
introfumptaytumfomapphcata. In cokricaquam voeat 
jfaponefingularis e^cacii e(fe deprehendi . Mifcetur re^ 
^mediis melancholicos humorespurgatibus: &probe notti 
tii Ekphantiaft lahoramibus^ quorum plurimos , eius con- 
tmovfu fanariperhibem. 

jQasn^Icr. A B V N D E nafcitur variis lndi<elocis yfedpr&fertim 
ma prouincia Malabar,fecundum fiumen Mangate, vhi 
fidmodum luxuriaty mtiltos^ fruiius profert^ qut vulgo in 
foro vendunturtperindeatquefaba in Hijpania. 

Nomenda- A R A B E s & TurcA Morian appeilant'^ Perfi Ta- 
meiGu^aratenfesTuna.a^ 

DE LAPIDE BEZAR. 

T A M E T s I tn alterolihrOy(queDequadrupedibuSt 
ferpetibus,& auihus.quA in India inueritutur^fcrihere^e- 
ramus) de omnthusgemis Upidihus^ qui in medicu vfum 
veniuntfimus aBurf.placuntamehoc libro lapidts Bezar 
menimefacere^que^quotquot de eofcripfernntyaut eo vfi 
funt, & adhiic vtuntur, vno ore ajferunt maximum pr^- 
ftanitfitmum^ effe antidotum aduerfus omnia venena, 
mn modo intro affumptum,fed etlamforis adhtbitum, . 

Inye- 



aua.vsiut> 



AROMATVM LIBER. iS^ 

Inv^^iTVRbu lapU vari^magnttudtnU Jor ^^^^^ 
W£a., & dtuerft cohris : nafunt qm dumaxat dtmtdiam ^ ^^ 
dracbmam , (mt etiaqui duodectm & qimderm drach- 
wasvendant,qi4des ego-conf^exv, nonnuUtq. admcmato- 
res reperlriferunt : [unt pr£terea rotundt vn aueUana.altj^ 
vblonoiores ouiforma.aut columcUi^dii tnangulares, altj 
fe,mvnaparte,&^hbialtera,vtt caPne^:pofiremo 
nonnullt funt coloru e% viridt mgricantis , al^ malt tr^fam 
€oloum referunt, alijohfcurioresfunt.al^dtluttusvtrenr, 

&nonnuUtetiamfuuefcnnt. _ f,\i=„^«w 

G E^ BK A'T y Rtpiapistnvetrtculuammaliuhtr-^^'^-^'^^ 

co hrefimiltu, arietis pr£grandismagnitudtne,colorerU' 
fo vti cerui propemodu,agtlt..6- acuttftmt audtm.a Fa- 
,{s92.z^^pt>eUato.quodvartisIndt£prou'Mtt6,vtitnpro^v^z^. 
montorioCmorim,&nonnuUisMalac£locu,tuettamm 
Terrta & Corafone'xnfuluiquA a Vacca cognome adept£ 
fant inuemtmiftmtltter in Occidetali indujefejete Peiro 
de Ofma in epijiola quam ad D.Monardii conjcrtpfit. 

V T veri diferutfgura & colore ht laptdesjic ettam Eius 
nonmhilpUere&[uhfiantiavariant:etenimetufdem^-^-^^ 
.nitudinisvideas.diosaliisleuiores.anosalmfiudtores, 
plurtbmtL aut pauciortbus tunicis pr^ditos. nonunosettam 
vfq, adTemru contintm.altquos inquoruwedttuUto puU 
uifquidareperitur , altos in quihis altquid herUftcc^- 
fnileMurtmos in quoru centropaleola tenuemfolummodo 
inuenias.circaquamlapidemefformartqutdamputant. 

. PavEFEaVNTVR autem Qnentales, at% om^ 
mhrn T^erficianteceUunt.Sunt quureferentihus nonnuJIts, 
buius lapidis puluerevtuntur ftngulis qutndectmdiebus.B^^^^ 
exiflimanteseomedicamentopartes corperuvttales .ge- ^^^ ^^ 
nerattonuLmemhrarobQrari. ^^^^- 

A s s £ R V N T i« repon-thus in quthm muemiintwt Arumaiium 

aninialia,qu£ifiumlapidemgenerat,venatoresadeoe{fe\^.^^- 
^eritos&mrGitAtos,vtquMmmmaiumai(ireslapj''vca.iotci, 



rentia. 



S84 CHRISTOPHORI A COSTA 

des contmeant ,folo conjpe^u pofmt tudicme^mntq^ ea 

ammaliajn quorum ventnculU mames hpides tatent,mi' 

nus mobilia agibave ejfe, & leta [uhtrifiaq^appaureJn- 

terdum ettam exfim^a animaliamuenm, tn querum u^ 

ceptaculis lapidesgundesjtnt. 

Haiosiap;- P o R R o horum lapidum tMtta eft aftimatio apud 

a« pixftaa- gijittigs ^ mdigenas, vi dicere foleant\ Licet Deu£ omma, 

^ in bominum vtilttatem crearitjamnum tamm quodam- 

modo ejfe, eum lapidem inalium vfum conuertere^ quam 

Principum & nobiliftemmateprogenitorum^ quandoqui- 

dem inpkhis vfum, Upidu Bez.at loco , radicem UoringA 

mantide qua fuperiore capite. 

De ARBOR E TR I sti. 

Atbctu tri- N o N N V L L 1 s IndiJi locii,prafert'tm verl in.Ma" 

i'* ""tik*^* ^^^^ ' jr^^««««/iJM4 nafcitur Arbor qustda, magmtudtne 

* l^ai«**' ^JQ^^^afere Fruni.multis pr^dita ramis tenuibm.&cer^ 

ta per^acu nodulo dtftinais , e quo vtrinq^fmgulariafo' 

lia enafcutUY PrumfoBorumagnitudine^ moUu &ianu- 

gtnofaparte auerfa^quemadmoduferefalui^ folia,& vi- 

ridia nonnihil^ afpera parte interiore, non adeoferrata m 

drcuitu,vtVrunifolta^fsec^ tammultuvenispr^dita. E 

fingulorufoliorum fede nafctturpedtcuhu quinqsCapituht 

fummafuipartefuftinens, qua quatuor foliolisjuhrotun- 

dis confiantfe quorum medio qtiin0ores exiliunt candi- 

<fi, elegantes , Aurea malipribm magnitudine &figura 

pares^tenuiores tamen, eleganmes, & odoratiores, peii'- 

(ulo magis ad ruhrum quam adfiauum colorem tendettte^ 

qao m iUisregionibus edulia tingut , quemadmodum apud 

tjos vulgoft crocoifruSus magnitudtne lupint eftytrefces, 

cordis efiigie, per medium fecundum longitudinemfe^usy 

(ontinens in vtraqueparte quoddamreceptaculum in quo 

femenoccluditur , magnitudAmfeminis Ceratijfiae 501- 

qu^,cordis effigtem retmenSidlbumytenmm, membrana 

fHbtdrmteteSuminmnibtlamartim» 

* VOCA- 



AROMATVM IlBER. 2tj 

V ocATwK hac atber in Cunann Parizataco, zn N"oir.tr,d»: 
MaUyo Singadi , m D«4» Pul, ab Arabibus Guan jrf '^**'^*^^^^ 
Ferfis&TurcisGnX. 

R E s e(i profe^o obferuatione dignifma , conjpicere odo-r. 
hanc elegantipmam arborem nocfe pulcerrimis fuauip- 
me^ oUntibm fioribm onusiam & htlarem-y &fimulat- 
que a Solis radm iUufiratur^inon modhflores omnesin ier- 
ram abiicere , fed totam arborsm cumfuufoliis quoiam- 
modo marcidam apparere. 

I N T E R omnesfanequos vnqua odoratus fum flores 
nuUum meo iudicio memint cum hoc comparandum,pr£^ 
fertim initio dum quu repente locum ingreditur vbi hac ar^ 
bore^ confita : nampofiquam manu contaQi funt , exi- 
guus & euanidm efi odor» 

I N D I G E N ^ ifios ftores cor reficere cenfent^fed ^lsrivae^ 
amariufculifunt: nam recenter ex arbore coUeBos , & in 
cibii degufiaui , & nonnuUam amarttudinem femper de- 
prehendi, Gentiles etiammedui eiusfemenmter medica" 
TT.enta cor reficientia recenfent. 

M V L T I Proreges , tribuni , atque alijpriuati hanc 
arhorem in Lufitaniam transferre volmrut ffedirritoco^ 
natu. Noui etiam quofdam qui femen commodo tempore 
coUe^um & maturum, vafculisfigulinii vitratis at^ be- 
ne obturatis , item argenteis, pyxtdibmque ligneis in Lufi-> 
taniam detulerunt , ibiq^ cum omni cura & dxligentuife' 
ueruntyfed nunquam nafci voluit. 

In M.alabar autem & Goajocifquevicinis ctmtan^ 
tdfacilitate nafcitur , vt quilibet rawi in tenam depa^i 
eomprehendant, 

De kegvndo, 

D V ^ arbores multis Indialocis,prdfertimveropro' cupkxNc^ 
uincia Malabar inueniunturyin vfu medtco adeo commen- gnndo* 
dat£,vtmuUiimorbiiytikseffedeprebendaniur. 

Ea- 



someacla- 
taia. 



AkcTiushi. 
fioria &: ao. 



Facalcue*. 



Fotiomm 
dccoftum. 



iS^ CHRXSTOPHORI A COSTA 

E A R V M fnormascenfetm.&aCanannU V^rald 
Nigunda 4/>/j^toy , AmygAakmagnitudme ,foliisfu- 
perne virmttbm^ inferne lanugimfis & birfutis , foliorum 
Sdui£ modo'^&inambitufenatis , qudprocula^idmbus 
SambucifolmfijntUima videntur. 

A L T E R A Negundo femina nuncupata, aut Nor- 
chiia a Lufitanis, vulgo in Canarin Nycrgundi dicitur: 
in Balagate Sambaii,i« Malabar Nochc: vtraque ver$ 
tam mas quamfemina ArabibuSy Ferfts, & Decan incolis 
BschcvocaturiTurcis Ayt.Sade niagnitudme qua priar 
affurgit^foliavero habetamplioray rotundiorajy, nequein 
ambttuferratafiliis Populi alba. perquam fimiiia. 
, Vtrivsqve generisfolia Satuiam odore ^fa- 
pm rjferunt: degujiata tamen magis amara & acria de- 
preheduntm ; in flurimisfoliisparteauerfafummomane 
inh^rensconjpiciturjpuma quadam candida.qua nocieex 
illis emanat, Vtriufquefloscinerei coloris eji^ plurimumq^ 
ad Rorifmarimfiorem accedit. f^triufq. fruiim admodum 
fimtlis eftpiperi nigro , acrisguftus quidem , fed minime 
vrentisvti Piper,at Zingiberipropemodum paris, 

A R B o R E M moderaie calidamfaciunt , &femim 
paulopluscaloristrtbuunt, 

F o L I A,floreSifrucim,cotufa,aut in aqua decocia,vel 
in oleofiiSay vtihter imponutur omnibus dobribus ex qua- 
cunq^ caufaprouenientibus-.prafertim vero in articulorum 
dolmbus exjHgida caufa natisM^ in tumoribus (^ con* 
tufionibus mirabilesprdet effe^us, Vlceribus etiam vetu^ 
Jisfoliatrita imponunturffeMfucceffu, quandoquidem 
4orum materiadtgerunt^eaq^ emundam,& adctcatricem 
perducunt,modo corpus nonftt impurum . Etfane in vul * 
neribus^apofiernatibus,& contuftonibus adeo vttlem expe- 
mntur^vt chirurgorum operamminimereqmrant. 

MvLiEREs hoTumfoliorum decoHo omni teW' 

porevmuerfum corpus lauant itant^^^ ^^"4^ perfuafio 

/ apud 



AROMATVM tlBER. 1S7 

^idiUas, Kegundofalia,fiores,&fiuclus,vtilia ejfe ad iu- 
nandumccnceptum , vteumy qut contramm^erfhaders 
cormurj^fidib-us ohrutur&fmt. 

Obstetricibvs etiatquai iHi Dayas vocat, Day«. 
4ipprime nota e^ hu arhor. 

A D E o fiequens eU huius arhoris vfus adwedendum Huiusvfjwj 
In illis regtonibuSjVt niftDeuspr£cifos ramos multiplicifoe- 
tura renafiifaceret.iadiufmjfent confumpta arbores^aut 
certe maximi pretij nunc effentiSedquo magU pr^cidun-^ 
tm ramh eofelicius renafcuntur,^erpetua<j^fronde vtTet. 

De n I mbo. 

A L I A eFlarhormedicoinvfuadmodum commeda- 
tA a Chrifiianu & Gentilibus, reliqui^c^ earti Indiapro- Kotr.eada- 
uinciarum incoUSiraratamen admodum-.fedqui eam cog.^^ 
nofiunt Nimbo appeUant^ UaUbarenfes Bepole. 

Magnitvdin Eeji jraxiniiCuiproculaJpicien' Nirrboar- 
iihus perlimilii videtunfolia vtrtnq. viridiafunt^nec ab al- '^^^" ^'^** 
teraparte incanalanuginepubefcut^ inambituferrata ^ " 
wucronata'. ramimuUisfoliuluxurtant^flonbusj^abun- 
dantexiguis,albuyquinq.foliolisc07tjiantibus,jiauis in me-- 
dio ftaminulis, Loiij^ filuejiris ftue trifolij odorati odorem 
referetibus-.fru^usehparuisohuisfimilu, fubluteus^ cor» 
tice admodum tenutpra,ditus^nafciturq^ex ramulorualis. 

H V I V s arborisfolianonihitamartcatifaluberrtma^ 
funttrita ^ cumfucco limonum impoftta vuUierthusfor" Ficulatcs» 
didiSt cuniculofisy caUofisc^ cum hominum tum iumento» 
rumydigerunt emm,emundantJarcoticafunty& ad cica" 
tricemperducunt. Voliorum itemfuccusperutilts efifiue 
fer osfumptusfolus^aut ex vtno^aut aqua,autgalljnatufi 
culoffiue vmbilicoimpofitus folus, aut lufdtsbubuli mg- 
7nento,aut aceto^aut aloe,ad necandos & expeUendos om- 
jnisgenerislumbricos : quamobrefamiltareadmodum^ 
ferquam falubre medicamcntum tfi ommbusiHtus regio" 

nii 



288 CHRISTOPHORI A COSTA 

nu wcolis^prsfgrtim Malaharproumck.quommlumhru 

cii valdefunt dnoxij . ^agnm e^etiam eorum vfus tum 

fiorum & fu^us in aniculoru dolorihui.tumoribm^mem* 

brorum debilitate,&apofiematihm. 

Xwjoicnra O L E I ttem ex eiiu jru^u exprep magnus vfm in 

Sul^iuk. «^«^'■««^ dohribus ; quo vubiera^neruorum punctu7as,& 

conttiiStiones curant Malabarenfes. 

D E I A C A, 

lac; oatales. l^ Asc 1 1 V KarhoTtn nonnuBis Indii infulU fecutl* 

dum aquaSiqu^licetnhUum medicum vjumprabeat^pro- 

pter amplitudinem tamen^&fructm elegantiamiminime 

prstermittendaefl. 

Ejasnomen- E A M MaUbarenfes laca , Guz.aratenfes Panax, 

^^^^^^^' ^Oan^irn P^nafu , Arahes Panax &. Izc^nuncupant: 

Perf£mutatopjnf.¥iin2x. 
Itas dcfcri. Vast A eji arbor , foliis palmaris ampBtudinis pra-^ 
P^^**- ditaJilutevirentibm^neruocraJfQ& duroperlongttudi" 

nem excurrente : malumfert non egerminibm aut folio- 
fum fede, quemadmodum alia arbotes ^fed ex ipfo trunc9 
tnaiorihmq^ ramisnafcens,longum.^craffum, obfcurius ri- 
rens^crajfo duroq^ cortice teSliim^vndique veluti adaman~ 
tum cu^idthm fepto^ qu/t injpinam breuem ,viridem , ni^ 
groa^ aculee pradttam definunt , admodum fimtlem Du- 
rionis^inA , fed mimme acutam ampungentemi tametfi 
mmttari videatur. 

H o R V M fru3:uum mintmm esi maxima cucmb^ 
t£ amplitudtnei atq^etiam mmr.pr&fertim in Malabart 
vbi prdsiantiores nafctmtur: nam qui in Goa proueniuntt 
tninores&peioresfunt.atquemagisinfipidi.Cummatu- 
rus efi hic fi-uSimybonum odoremfpirat^ ^^tuq^ duas diffe- 
rentiasconftituunf.Vnam Barca appeUatam^&pr&^an- 
tiorem ; alteram Papa aut G irafal did;atn , minmdi^ bo- 
nam-.deprehmditurpo^rmaexmollmefquemamfimam 

nuap» 



AROMATVM tlSER. xB^ 

Hu apprehendas , SgitU cedtt, Frafiantipmi verofiuAtts 
petium quadraginta marauedu non excedtt, hoc eft^aU'^ ' 
h plm regali QifteUAno, Per longttudinm [e£li hifiuSm, 
intuscandidi,& denfa carneprAdtti apparentjoc veluti wt, 
capfuliU aut receptacula diutfi , plena caftaneis longtort» 
hus&crafiiorihusquamfmtda&yhfiuepalmuU^cinereA 
tunica teitu , & intus albis caftanearu vulgarium modo^ 
guftu terreftri & ajpero ,ft virides edantur, multos^fla" 
tus generanhm: atft vti Hijpanica caflanexajfenturjgU" 
ftufaftdo & venerem exciiantibus , oh quamfolam rem 
plebsfiequentms vtifolet.Sunt autemftngul£ b£ caftanea 
fulpaftauefcente & aliquantulum lentainuoUa^^&puU 
pam DurionU nonnihil referente , tametft ah eo differat: 
gratifaporis eft^pr^fertim qu£ in laca Barca cognomma'^ 
ta continetur^optimi Melonis pulpa, admodumftmilis:dtt' Fjmficoii 
u tamen concodionis eSi^ & admodum grauat ventricu- ^^ 0«"«. 
lum : atque, vt iUarum prouinciarum medki aiunt,ft tn 
ventriculo corrumpatur , noxios & venenofos bumores 
generat : quique pquentim hocfiu^uve[cuntur,facile 
in peftilentem tMum &pejftmm morbum Mom appel- Morxiau^: 
latitm incidunt» baj. • 

De I5VRI0NE. 

V Kvcr vseBin Ualaca adeogratifaports & odo» T>ntiovU 
rlSfVt reliquis qui Inea proumciagignunfttrt tametftplmi- oafcttuc 
m[int& boni,praferendm vuieatur.Cuimprafiantia^^^ 
^uoniam DoSor ab Orta iUim etum memimt capite di 
Daturajicet eum non vidiffet,meimpulit vt deeofcitbe» 
rem tanquam ocuUtm teftis^tametfi in medkina tmUum 
locum ohtineat. 

V o c A T V R bicfruBm tn Malayo (quaprotdncia ElosooQrfi 
eB vbigignitttr) Duriaon ; ipfimflos Buaa .* arhor ipfa *^**^ 
Batan. 

P KJSQKA N D j s eft bif ofhorimmrUv^Md & tim<^u$; 

X JobdSt. 



SfO CHRISTOPHORI A COSTA 

f}lida,CTajfo cinereoq^ cotticeteSta^multUramii luxmias, 
£^ copiofumfruci:um pr^bens : flores habet ex albo nonrn- 
bilflauefcentes ^folia dtmidijpalmi longitudine , duorum 
Aut atnplius digitorim Utitudim , in ambitu tenuiterfer^ 
rataiparte externadiluuus virentia, interna verofatura' 
uore virors ^&quodammods adrufum tendente pr^di- 
ta ifrucium Uelonu magnitudtne , denfo cortice feptum ^ 
eo^multisbrembus craj^uj^ QT pungemibus aculeis hor- 
renie,foris viridi & velMtifiriis quibufdaquemadmodum 
Melofecundum longitudinem diiimcto: intus vero conca- 
merationes <s[uatuorfecundum longitudinem habet^fmgu- 
lastfiaaut quatuor receptacuia contintntes , quihusfin' 
gulifrud:us tnfunt admcdum cadidivtila^ispingue, ma-' 
gmtudine ouigaJlinacei^guftu fuauiore odoratiorej^ quam 
fit condimentu iUud ab Hijpanii Man jar biaco appeUa. 
tum^non tamen aieo moUes aut glutinojiinam qui cando* 
retUo nonfunt pr^£ti^fedftauefcuntfputridi funt^autae^ 
risiniuriapluuidue corrupti. Optimi cenfentur quitres 
dumtaxat fru^us infngulis ctcamerationibus , deinde qui 
quatuorobtinentinamquiquinquehabentyimprobicen- 
' feniur , quemadmodum (^ iUiqmbmfunt fijfur£artqu£% 
nonfolentveroinfingnlismaliiplures quam viginti fru- 
&U& contineriiiij^fingutiinclufum habentnucleum^ mali 
. •peffcinmyofimilem^nm rotundum,fed oblongiufculum, 
• guhu infipido , qmj^guttur exafperet,veluti mejpila nrt- 
dia-.propterea non eduntur. 
tim ftuaus : QhhM>ws & humidus eft hicfru^us: ^ qui edere 
^"^^^'^'mlunttp^deleMiter comprtmere &frangerefoletipropter 
^in^ quibus obfuus esi. 

Qv I nunquam hosfru^us ederut^cum primum tUos 

- olfaciunt , videntur putridas cepas odorari : fed po^qtiam 

^giifiarunt^prdi reliquiscibis bene olere &fapere cenfent^ 

liiuvircj. E s T ver)} tanta in exifiimatione , aptid eos qutguU 

'diditifunttbicfru^uSfVtpmmtnmineeopoJfefaturm, 

» propterea 



A R O MATVM tlBER. 2^1 

proptereavariadannlUepiibeu , Memini viderequ£dam 
Epigrammata ab eleganti Poeta in laudem eius cofcrtptai 
quA^fihtclomferret vt adfmberemm ) mndubttoqmn 
lecion plmmum effent placttura, 

T A N T A tamen efihuimfruSm tn Mdaca alun- vtenata & 
dantia, vt finguhmnplurU quam quatuor warauedu ve- ^'^"^^^^* 
neant^pr^ferttm menfibmluniO', lulto, & Augufioi nam 
reliquiipretiumintendtturprohominumari:itno. 

A D M I R A T I o N £ porro dtgna eB Eetele cum 



Bet*k aaci- 



hocfruitu antipathiatquaprofscio tanta eB , vtfiquu m 

nauemt Dmionibm ftkaam^^dejve aut concamerationem, cuiassiu ^ " 

vi^i adferuenturtaltquot Betelefolia reponat^ corruwpan' 

tMr & putrefiant omnes . Etfi c ui ex Durionum im modi- 

po.efiiventriciilm infi>ammetur ^ grauetur ,folto Betek 

fiipra ventricuhm tmpoftto ^fubtto mitigatur inflamma" 

1^., tumorj^toUitur. Etji a Durionum efu ingerantur aU^ 

quot Betelefolia^nullam noxam fentiet^ quatumuis muU 

tosedent . Indefity tumetiam ob em.gufium fuauem^ vt 

Vulgo dicaiur^neminem eorum efupoffifatiari, 

D E M y S A * S £ V F I C V I N D I C A. 

T> E c E u. (^ (f^o aut vioittti palmorummamitudi-., . t^„ . 
ne attoiLitur hdcpulchra & eiegans arbor^cutm trumm ex ria. 
muhorum corticumfibi mutuo incumbentiu £oniunBionc 
confiat j&bumani cruris craptiem adipifcitmy radtce rom 
tunda & crajfaySlepbantorumgratopabuioiJoUu nouem 
palmorumlongitudine , duortmi cum femijfe tatitudme, 
neruofatii crajfo per longitudineexcurrente^& tranfuer^ 
fisfibris in laterajparfts , pofte fuperiore faimis , inferiore -' ' 
dUutiortbm ; ex buimarboris fafiigio nafcitm vebiti thyr^ 
fus quidmflorurnftmulcongefioruin modumpmeifiro^ 
hilic&lorUrufi : deindevriuuramum fert bumanibracb^ 
fraptieinmuhos nodosdimfumfequorumfingulisdecm 
4ut quatuordecim de^endentfmjta vt nonnunquam ro' 

T £ mm 



2^2 CHR.ISTOPHORI A COSTA 

jnuscetitenis aut ducentenisficuhiis onufius conlptctaittfl 

liaivail* Bosin diuerfos jpectes difiinguunt Lufitani prcuinciam 

fpccics. incolentestnam Cenorius appillat qui admodumflaueti 

lauesJongiuf:tdiigratiquefaprisfunt , & odoratioresi 

Chincapanocs vero qui virefcant mnnihil^ longtores^ 

funt,iique etiam gratifaporis. Laudmur p7£terea qui tn 

Cjifah nafcuntmy Aethiopibus Inninga dtQi» 

Noraencia- Legitimvm autenomen apud Arahes & Ver^ 

fas (vt eprafiante medico Ferfa m rmuz. nato inteUexi) 

efi Mous , non autem Mufa4«f Amufa : athoris vero 

Darachc Mous.^ReUqua nomina ex G arci a petenda» 

^^^ !?^^ S E M E L dumtaxat feritur hac arhor ; naex eim ra^ 

tio. " dice alta enafcuturxftnguU vero vnicum (quemadmodum 

retuU) fru^uum ramumgeSiant, quiy dum maturifunt^ 

lefcinditm^plantamq^ ipfam^ontetxftccarifinunt^ tan^ 

quam inpofierum inuttlewi aut amputant^m domefiico» 

rum Slephantorum pahulum. 

Eius yfoi. N o N N V L L I intertora teneriotac^^Antequam ex^ 

plicentur^foliafiorumj^ thyrfum pipere, ^ngibere recen^» 

ti.aUiOyfale^ & aceto condiunti& capparum wodo edunt. 

Folia vero quoniamampUfiima^inoUiayfrigtdaj^funt^fub' 

fternere ad accumhendum in dfiufolet: & ambufiis non» 

mnquam imponunt . RueUius huius fru^us meminit ex 

aucloritate Theophrafli & Strahonis, 

* Nemo roeoiudicioaccuratius hanc ftirpcm dcfcripfit 
qnam Oaicdusfob Platani nominc . Eiushiftoriam Lati«» 
nam fccimus,& fchoiiis m fccundum G a K. c i ae librom 
cap.de MafaiDfernimus. 

DemAngas. 
Mangas hi. V hST hhace^ arhory& multis ramis prddita.frU" 
ctume^]ert magna exparte anjerino ouo matorem^non-m 
nullis interdum Jndi£ locis binas lihras , aut ampliuspenm 
dentem; in eadem vero arboreperfepe colore dtfferetes ifti 
fruduscon^iciuntur: alij enim dilute virentt atijflauent, 
qttidam ettam ex viridi rubefcmttgrati admQdum faporis 

cdoiif» 



fioxia. 



AR.OMAt'vM IIBIR. 29B 

^imsc^ <r/?; & quando mn efi coiruptuSy durdcmsperfi- 
ds(qu£a carm firmiorefiiuajj Melocotonca vulga 
appeiatttur)prafiat. 

I N mulm proumcth nafcitur , vti in Ualahar , Goa Nata!«; 
guz^arateyBalagatey Bengala, Pegu^ Malatat aliis^In* 
ia lacuy& in Ormuz.iVbi reliquisprdue&it, 

NoMiNATVR Mangas,!» Canarm Ambo,i ^^«««cia^ 
Perfis & Turcis Amhzipermanet^ in arbore ab ApriUin 
:Souembrem vfi^ interdum ,po locorum natura & fitu, 

E D I T V R hicf-uSiusinlammasfe^usautfinevinot Eiasfraaa» 
aut yinomaceratus, Condituretiamfaccharovtcommo^ edcndi.coa. 
dtusadferftanpopt, at^tnterdum culteUoaperttur, &tn eoa&taidi 
eius medituUiuz^ngther recensy aUia^finapi^ falyCum oUo ""°* 
& aceto infetguntur, vt vel cum orizA edant, vei oliua^ 
rmn conditarum modo,SaUunt eiiam & elixant^atque in 
forum venalemproferunt. 

F B. I G I D V s & humtduseH itametft vulgus cali- Ficuitiiets 
dum confiituat , & multas mordimtmes in eorum , qui 
vefcuntur yVentriculoparereaffirmet . Qmn&indigen^ 
wedicicalidumfaciunt , & vituperant , dicentes ferpigu 
nem,erjffipelasMliofasfebreStphUgmonas,drfcabiemge-»' 
nerare. Quodforte accidit ab eius in vemrkulo cmuptto^ 
netfedeotemporequoinumtur bicfiu^uSypropter im" 
moderatumafiumyinfimiksmothosinciduntetiamntfn* 
nuUiquitHoabUinent. 

A N T B Q^ A M probe maturtufit , guftu adfiitn* 
genteefiy & eaparsqu£opculo vicinioreft, acetbior;fed 
maturus dulcU &fapidus efi . Praduroputamine , vndi" 
quaquetomento ,aut durUfibris tranfuerfim & obBque 
excurrentibusopertotegtturnuclemlongtufculMS & craf,- 
JiufculuSi magnitudineiUgneagUndiSy candtdus^ & can* 
dUa cute te^us , gufiu amaro dum crudus eU , ide^^ ai" 
uerfus lubrkos & aluiprofiuuia vtilis : toSius veroHtg^f 
glandesfapit» 

T 3 Invb- 



^^4 CHRISTOPHOH I A COSTA 

I M V E N I T VR etiam bumgenusftneo^kulo^paUf 
to admodum gratum, 

Utngts Gt- A L i V D eiusain mfiluejlre reperitur Magas brauas 

ucftccaiiud mncupatum .adeoprafenmveneni ,vt 'mdtgen& illofefe 
mutuopmmmt: nampquupaululum edent.iltco wori^ 

^.as&cajca^ ^ar; imerdumoleum admifcentadexacuendameimyim^ 
vtj^ cekrtorem perniae adferat ifed quocumque tandem 
rnodo fumptum , adeo ceUrtterperimit , vt hu^enus nuU 
lumfit repertum antidotum ad tUm vtm compefiendam» 
Dilme viret,(^ altquantulumjpledet, la^eofticco abun^ 
dat,paMcaq^ carne prdditmeft, nam craffoconice folum- 
tnodo integttur opculum pmdurum & cartilagineuw, 
Cotonei tam en m ali magnitudtne ef^. 

Natales. P £ R vntuerfam prouinciam Malahar prouenit co» 

fwsehsc arborjomefiicafiuefatiudminort breuioribusL 
& crafioribus folm, Puen hisfiubltbus , aureorum malo^ 
fum kco,fefe mutuof^ere confueuerum* 

D £ A N A N A S. 

Hitalcs. pEREGRiNvs^f? hic fiuclus , ^ (xprouincia 

S. Crucisin BrafiUaprimum in Indiam Qccidentalem, 
deindeetiarn tn Onentalem Indiam delatus^tnquibus nuc 
vberrimeprouenit, 

Ems ma. C I T R 1 1 vero mali minoris magnttudine efi, admo^ 
dum fiauus &odcfatus cum probe maturus eft.adeovt 
patereuntes ex odore dignofcere queat £des in quibus ftt: 
[ucculmus &gratipmifapoTU,proculintuentibus cinara 
videtur.fedpungemtbus aculeiscaret.Singukftirpes Car* 
duiedulis magnitudinem £quant, vnicumquemalumge» 
ftant in medto quafi cauhy & circa eum multas alioi pro^ 
lesyquarumnonnuO^ etiamfuofiuBuprMitAfunt. Qui 
itaquefruStm maturoscoUtgunt,proles ilico terra madare 
(okm: e qtdbusfingukdeindeftirpesprouemumfuo malo 

enufta. 



AROMATVM LIBER. 2^$ 

miflA.vti materiqu£ intra annuum ^atium coKigmm. 
ttus radix carduo edulipcrquafitnilts efijed & folianon 
funt SJparia.tametft ad hnzmsfiluefirufoUA magis ac- 
udant.Vulgo knzn2LSV0cant;Canartn%ver& Ananafa, 

C V M pimhm in Indiam iMu^ eft hic fru^us ,^«- 
gali decem ducatis^aat paulo ampUits &^imatifunt :nun( 
veropropter abundantuim ( tametfi nec^ fapore ne^ odor 
u primis cedant) vix duohus regaHkuCaBellanis venmt, 

H A.C T E N V s i» medicu vfum non eft receptus ,fed . 
folummodo ob fap9risgratiam commendatur. Calidus 0-^ Eias vf.»; 
humidus efi,editur% maceratus in vinoyVtiPerfuumalo' 
cotomumy&facilis efi concociionis-.nimius tame eiusvjus 
infiammationesparityquemadmoduDuriones Mdacefes^ 

S I medius fecetur , & P^^^fes denuo camungamur, 
vniuntur vticncumeres '.perfojfiu vero cultello ^fi in vul^ 
nere vnim diei aui nociisjpatiocultellus rehnquatur-inm* 
nistur tota eapars^qua, in vulnere b£fit»abfumpta, 

* ConfalcnoftrasaoQotaEibacsin i.lib.Aroimcam,Ca. 
pitc dc Mangas. 

De ANANA^S SILVESTRI. 

A L T I V s ajjurgit qui Ananas filueftns nuncupatmi ^^^"^^" 
namc^truncumhahet hafi& magnitudine Uuem admO''^^.^^ - 
dumyrotundum,& Uali aureAcraptie yfpinu borridumi 
foliajpinofiscujpidihuspr£ditat&perambitummollibu$ 
Jpinisfepta. SinguU arhores fecundum radicefumma tel- 
lure magnamfolmum comamfunduntymatorumquam 
qu£ in arborefunt.qu&q^ procui intusntihus Aloesfmisfh' 
milima videantur^tenutorum tmen,phiY^us ^inis horri» 
dorum,^ dtlutevirentium: adnatisfepropagat» aliajue 
Jiirpesexaliisenafcutur,prdfertiminfepibus & bortorum 
ambttu^quos egregie muniut.RamifdioritmJimulglome^ 
ratorum capita profertmt flauentium admodum , & tene" 
mUifuampmiodQriSt qu£ tiibiiaUudfumquamfiosipfei 

T 4- exbo' 



Sp6 CHRISTOPHORI A COSTA 

ex horum fmgulu (pka prodit ArundmUJpiu non ahfimi- 
lis,fed crapor,compa£iiort(^ elegatior^odoreCedrt. E r^- 
misdependentjitudiiis Ananas hvauoM efiiAnanasfiL 
ueftresdiBii quoniam cum doit\e(iicis nonnuUam babeant 
fimilitudinem,Uelonis magnitudine, coloris ruhri elegan^ 
tis & oculos ohk^atis.toti m partes diuifhquemadm odum 
Cuprepnifrohiliyfeunucesexftccaia yfedtuherculuforU 
ehfii, vt procul^eSantihus magnipineijtrohili appareat» 
Cmus facal. C A p I T V M tenmorafoltafeuflores crudt eduntur , 
(arduos^fapiuntifedextguumalimentumprdent. 

F R V c T V s {quempaucideguflant)fapore vtcumq^ 
fuauipraditus eft , adftriciiouis tamenaujicr^ s &palat9 
farumgrat£,particepSf 

S V c c I plenaefitotapUntacufuUradicihus. Huim 
fexvel od;o vncia exfaccharofummo manefumpta pra- 
fentipmum certipmum^ cefentur efferemediU aduerfus 
iecoris & renum cahres^ renum vlcera,purulentas vrinas^ 
&penis excoriationem ; nam magna ex partepoU ter- 
tiumdiemfanantur. 

V T I L E M etiam m diabete 'effeferunt : at nonfum 
expertus» 

A R A B 1 s admodum laudant aduerfus eofdem mor^ 
hos &eryfipelas ; & Queura vocant^quemadmodum in 
DecaniPerf£ Ananafa,^ Ang&lvfiorem (qui caput iU 
ludfoltorum odoratum efi ) Arabes Chuxtaid , Verf^ 
JPixcoxbaith &cunt: Turcis eSi ignota. 

* Habct haec planta aliquo: noias non diiHmilcs Aloi 
hmmaase. 

Pe carcapvli. 

CaicapaK Carcapvli Ualabarihus ,GztcapnliC4n4'' 

)^^ rinis , yafi£ magnkudinis arhor efiJruSumferens Malo 

4ureo cui cortex exemptusftt, magmtudine , &formafi'' 

mikmjea^grumii omnino cetifiamem , (fed nonfeparabt- 

libus 



AROMATVM tlBlR» 2g? 

Bm ahinmcem vt m Udoaureo) tenui, laui^ &^kn- 
denti cortice te&umt non admodum (icco,colorepall;do,at 
vbi maturuit auno: gufiu admodum aus}m,fed quadam 
adHri^ione grato, ^ 

» E o vtunturin cihU , magnaq^ apud incolas tUius efi Eimva»,' 
laas in curationibus :fed inter omms,qut experientia com. 
probatafunt^primas obtinetprofiuuy aluicuiufcunquege- 
neru confiriiiio, in iispr^fertim qui nimio veneris vfu boc 
tnalum contraxerunt : editur vero aut ipfefruSm matu» 
m^aut eius fuccus cttm oxjgalafumitur , aut iUius exftC" 
(atipuluisicumoxygalaamem mixtus &coEia oriz.a^ 
tnirtfice appetitum deie^um reuocat. Ftilis etiam esi eius 
fuccust& exficcatipuluis^ in oculorum caliginibus &fuf^ 
fufionibus.Familiaris eftfru^us pukis^obfietricibuSipuer'' 
perisenim exhibere folent ad peilendas fecundas,& ad 
purgationes, ate^ ladis vbertatem praftand^y tum etiam 
ddfacilitandum partum magna vt aiunt e^acia. 

S V c c V s eius cum aliis plantis mixtus vnguimaio- 
ris digitipedis impotntur eodem latere quo quis aut caiigi^ 
nem , atitfuffuftonk initium m oculo babet , vtilemq^ efih 
perhibent' 

T K Aif s F BKT V K bic fiu3usficm ex Malabof 
%n diasproumcias, 

De carambolas. 

F R V c T V s quem Ualabares & Lufitam Caram* cir«mboia» 
bolas appeUat,in 'Decan Cainarix,m Canara Cama- ^«»«*' 
rix & Carabeliji» Ualajo Bolimba,c^i Perfis Cha- 
maroch diciturynafctiurin arborecotoneamagnitudme, 
foiiiimalhpauloiongioribus,coloris viridis faturatiorii^ ^ 
gufus amaricantii tfioribus paruis quin^foMis confian-^ 
t'tbusexaU>orufefcentihuSinuSoquidemodoregratis\fei 
afpeBH .elegantiifus , &gufiu oxaiidis acetofo . Ipfe verh 
ftuQm maiufculi otitgaMimeimagmtudinm aquaty oh^ 



2$S CHR I STOPHORI A COSTA 

hngus j fiauefcens ,atquevelun mquafuorpartes dmi'- 
fm ^fukutUtipxulo aitiusimprefis magnamgrmam ad- 
denttbus : in meditulUa contmet fernina tenera ^faporis 
aciditate pakto grata. 
gm» rfi». M V L T I vftissft in medicina& in cihismamq^ ma- 
turum exhibent m biliojisfehribus-^&faccharo conditum^ 
J^upi acetoft Ucoprabent . Canarini eiusfucco^ cum ali^ 
medicametis ifiic nafcemibmyCoUyriapararefolet ad ocu' 
hrum nubecdas toUendas. Obptrue (qud illis Daya di- 
eitar) vtdifrutiuficco & inpuluerem contrito , & foliis 
Betele vtentem adfecundinas apartu expeUendds , fcs. 
tumq^ mortuu m educendum, 

£ i V s etiam muria conditi frequense^ vfus^ cum 
gratipmifitfaporis,& appetemiam excitet» 

D £ I A M B O S. 

Alivs eii in InitafruBas, qui oh ajpeBus elegan^ 
tiam^fuauemq^ odorem &faporem , tum eiiam ob eirn m 
medictna vfumfdignus efi cutus htftoriam htc apponam. 
Umhot M- A R B o R vero qu£ huncfruStum pr^bet , vafia eHy 
ntaxima Malum aurea^quiz tn Eifpaniis nafcatur,£quast 
multis ramis in latum expanfis , multam^ vmbrampr£~ 
hitibuspr£dita,aJl)ec}uj.j pulcherrima-^caudex matores/L 
rami cinereo corttce integutur: folta puUherrima funt^U. 
uia,palmuaut amplius langa , cra^iore neruo per iongttU' 
dine ^multis autem obltquts venis in laiera excurrentibus^ 
parte fuperna faturattus^tnferna vero dilutius vtretiaifio- 
mexrubropurpurafcentes, viuidiadmoducoloris.multis 
ftamintbusinmedio prddttiyaf^ectu pulcherrimiygujiu 
capreoloYU vitisfimtU: Fru5ius magnitudine eft Pjn quod 
4 Rege cognomen accepit , eiusj^ duo funt genera : vnus 
tnim adeo obfcurerubet vtniger videatur^ magnaqueex 
parte ofitculo caret, &fuccibdmtatepr£fiat:alterexcan» 
dido rtibefcity& oficuln£0ntineialbmlduru,nonadm9^ 

dum 



ftnrrja . 



AROMATVM tlBER. 2^f 

ium rotundu , opculiqmd Inperfico maloeji magmtudi' 
ne.Uue^ (^ cadida hirfuuq^ membrana tedu-^quilicet fU' 
feriori bonitate cedaty dtgnus tamen efi deiicatipmorum 
etiam hominum palato j vtriufq. odor fuauipmam rofam 
tefen. Frigtdm & humidus efi^ & admodu tener^ cortice 
adeo tenut & moUt teSfus^vt culteUo auferri mn queat. 

A L T £ fuM radices terrx infigit hdc arbor , & 'po§l 
quartum annumfitfrucitfera : fructum fspius eodem an- 
mperficit , & nunquamfineflare autfruStuconfiicitur» 
cumitdemrawiiflonbus,fructuviridi & maturofemper 
fereonu^ifint^ decidentibus^ quotidiefioribus (fic vtfom 
lum rubro colore tincium quandoq . vidsattir) muifubna^ 
fcatur^fru^us^ alijprimum enafiantur.alij maturefcat, 
aiij iam maturi coUtgantur. Succufia arbore maturifac ilg 
dectdunt-.comprehenfl verl ramiadfrudus coUtgendos fa" 
cilime ab arbore reueUutur. Ante reliquos cibos initio meU' 
fi&edifoient atqueinterdiu, 

Malaba&es & Canarini huncfiu^um lam- Nomend*. 
boli vocant\ Lufitani i^ic habitantes lambos , Arabes ""*»^*^^ 
Tapha IndhPerfoTaphztyTurci Alma^iLufitani ar- 
borem lambeiro appellant. 

F L o R E s ^fiuctusfaccharo condirifolent ftu^fie. Factiltatar. 
quenter vtuntur in bitioftsfebribm^& exfiwguendafitu 
gratia. 

De iamboloins. 

H V I V s arborii materies cortice integitur coloruumho\om. 
fere eiufdem cum lentifH cortice :foiia ^rbuto fimiba^^^^^ 
habet, fedMjmvirentisfoliorumfaporeifiuSusCordu- 
benfibm oiiuts maturfsfimiles^adfirtngetisgufimj&fau.- 
ces comrahentis. 

N V L l V M vfum in medicina ohtinent, fededuntut ^«" "^^ 
gumOriz.acocla,namappetentiamexcitant, 

Y Yi G V s lnmholoms appeHat, 

De 



$09 christophori a costa 

De iangomas. 

i*agomas A 1 1 V s eftpuHm langomas nmcufam , Sorhk 
idefetipnc. ^^y^ jj^^|j, ^^/^y^ ^ ^ mmaturtipruHufapore : quibus & 

arborem ftmUthabet^ (fedjpmU obfita ) &folia &fiores, 
Natala. Nascitvr cm^ontetn agrU,&filuis ifedin 

hortUetiamcoUtur. 
yras. F R V c T V s licet matmus digttUprih emoUiendm 

tB,antequamedipopt : attamenadftri£tionem iUabaui 

tnediocrem nequaquam adhuc deponit : ea^ de caufa U- 

Um vfm eft vbi adftriStiow opus babent. 

De malis indicis, 

Maioruia- M A G N A f^ orhor multUfoUU &florihus pradita^ 

^uhifto. ^ copiofofruHu '.foUa minus rotunda funt mali foliU^ 

tametfi ea mulentur : fuperne faturate virent , ififernl 

candicant & pubefcunt vti SaluiAfolia^guftu adftringen' 

te:flores exigui , candidi.quinquefoltolU conftantes, tno* 

dorr.fruBus iuiubtsfeu z,iz,yphis fimiles , alij aliis maiou$ 

& fuauiores, nunquam vero tam probe maturefcentes vt 

€oferuari queanty & in alias regtonestransferriyVti Xiz.y. 

pba-^&perpetuv nonmhil adliri^ionis retinetes: vnde coU 

ligitur minime peBori vtiles e^e^quemadmodu zjzypha. 

mSSL^. ^ V I c arbori nomen ef in Canara Bor , in Decan 
Berjd?- i» Makjio Wid&vzs,apud Lufitanos Manganas 
de la India^d eft.mala Jndica. 

Pfxftaatia. Pr^fervntvr fru^m tn Malaca nati Mala^ 
baricis ^fediisadbucpraftantioresquos Balagateprofert, 
CoNSPiciTVR hac arhorafiate alatis formi^ 
etsperpetuh onufta.qua in ramis eius Laccamelahorant, 

De AMBARE. 

Atnbare de- C R A s s A Wdgnaq^ eft htc arhor^ foltaq^ hahet lu^ 
^poo. glandisfoBsmagmtudine rejpondemia, fed non eiwfor^ 



AROMATVM LIBER. S^t 

W£ , diltttmi virentid , & muUis vents elaberata , qua iBs 
magnamgratiam addunr.pres exiguos candidos,pu^u$ 
JuglandisnucismagnuudimdiluttHsvtrentes , & cmtce 
quam iUaUuwre ; odorisgrauis&guflmacerbidumad-' 
huc virent , coloris vero ffaui in maturisygratioris odorist 
&guftusgrataaciditate commendahilis^ meduUam con- 
tinentes cartilagmofam & duram ^ e durisnermsobhque 
intertextis conftantem, 

H A N c arborem afpeUant Canarmi Ambarc,/y«- Nonjoid»- 
Hum Ambarcs, ?er[di Ambercth, Tmi Harb , Luft- *"*"• 
tamAmb2ives,quemadmodumCanartni. 

P R o p T E R frudusgratam aciditatem eum Om' Eiu» vfo*. 
fhacy feu agreft& loco cibis admifcent : maturum exfale 
& acet^ edunt.excitat enim edendi appetitum . Indi ad» 
uerfrn biiiofos humores vtiUm effeperbibent, 

SAL^X^acetocondttusdtuconferuaripoteJ}. Kujcoiu 

dicncfira- 
De DATVRA. uo. 

Tr I A funt huimplantAgenera , quorum quo jre- DacatartM 
quentiusvtuntur,primoloc0dsfcribemus: eiusenimadeh g«i«». 
yulgaris eft vfus , vt pauca fnt meretrtces , qua inter fu4 
xeiijmKtit iUud non recondant^ ob eas quas pofteafubnectC' 
muscaufas, 

P R I M V M Althe£ magnitudine caulem bahet^nec priorisd©- 
admodum lUi difttmilenii in plurestamen ramos diuifumi ^°pa«- 
folia cum magnitudine tumforma StramoniefoUis ftmu 
Uma , veriim magis in cmuituferrata , vti fere Xanthif 
{Hijp^iffish^tapzzos^folia^floreslalbos^SmilacisUuis 
(qua HifpjtrnCoxregvLch mayor,&o<r eft^Conuoluulum 
maiorem 4ppeUant)floribus omninorejpondeteSt fluiium 
Stramoni£ , rotundum , nucem lugUndem magnitudine 
ttquantem,v'tridicolore praditumy&fpinis moUtbusymint» 
weq^pungentibtts vndique feptum^ plenumfemine tenti- 
sttUJtmt&teiufdmqueeoloris^cordit bttmam effgieyguftiis 

amarti 



Koaacncla. 



Qvialitas. 



fztaitztes. 



202 CHR ISTOPHOR I A COSTA 

ajnariiradicem alham^raphani odore, quiq^ ,fi diu narthm 
admoueatur ^fternutamentaciet y^cum conex notwM 
amartcat^mmus tamtn eoquicaulem &ramosambit. 

N A s c I T V R vmbrofis locii,& fecundum aquas, 
• ^ N o M E N ^ai^ plat£ $n Malabar eft Vnmata caya, 
in Canara Datiro, apud Arabes Marana , apudPerfas 
&Turcos Datula, apud Lufitanos Datura c^la Buria- 
dorzjjoc e^Jaceta. 

L I T E R ATi plerique^ atque etiam maxima pars 
Medicorum isiic degenttum , leguimam Nucem Methd 
Arabum ejfe cenfent, frigtdamq^ exceffu tertio, &ftciam 
fecundtfine conHituunt. 

M A L A inuduit cofuetudo apudimpudicas mulieref, 
Vt huimfeminU in pulueretriti dmidia drachma ex vino , 
aataliaqu^magisarridet materia.prabeant : mifer qid 
eu haufttydiu velmmeme alienatus remanet.m xides.aut 
eiulans, autdormtes^pierumq^ etiaalteri citUoquens dr re^ 
^ondsns, vt tnterdu etiamfana mentepradtiu effe credas^ 
tametft rnentUnon ftt copos^ ne% eu agnofcat, cu quofer- 
mones cofert,& coRoquijhabmplane fitimmemor^ po^^ 
quaadferedm. Sunt vero nonuUa adeo exercitaiam hoc 
medicameto exhibedoM% ficteperare norut, vt ad certas^ 
€asq,j quotvelint horas^qutbus idpropinant.mente adimat. 
Multafane eius rei exepla,qu<e vel ego ipfe yidi^vel ab altis 
audiui^ hucadducerepojfem \fedcumadtemhilfaciant^ 
pratermittenda ejfe duxutRudfolu addam, nemine^ quift- 
mile fumpfiffet, mcatum vnquacowperijfe.tametfinon' 
nuRos conjpexerim per aiiquotdtesperturbatos ferri,quod 
fortkaccideratob immodica quantitate exhibitam: qmfi 
fuerit nimiaftnterimit; quoniam hoc feme pemiciofa qua- 
Utatenoncaret^Ucetgentiles adprouocandasvmascum 
pipere &foltis Betele td exhH^ere foleant , & permile (Jfe 
dicant. Ego vero nunquam obferuaui^ nec experiri volui^ 
eumaliimedicmmtaadeamremytiliitnondefint. 

POR- 



AROMATVM LIBER, ^of 

P o R R o fi admum^tiuiboc femen hauferut^curamviiei mix. 
tuocetur Hijpammedici , medicamenta vomiiucmiaex- 
bibet,vtyqmdqmd'm vetriculoh£ftt,reiiciant;acres deindt 
dyfteres imcmt ad euacuandu^fonesq^ ligaturas adhibem 
ad dimrtendu j tum etiam cucurtitulas adponuntt CP" ve^ 
nafecant.GmUs veromedici & Chriftiani indigemcum 
a ct^curhitulis & ven& fectione ahhorreanf , nihil aliud 
quam vomiium pr3U9cant,fortesj,j iigaturoi &fricatu>^ 
nes adhibent'^ qu£ ftnon fu§ciam , balnea. ex aqua calidd 
pitfcrihunt ad eliciendu fudorem : porro avomitu vinum 
propinantycmpiper &mamomuadmifcenti in ctbu vtrh 
audaciores funt Hijpanisinamque euacuata materiagaU 
linas edendasprdent,& vinum dulce autpaffum exhihet, 

R A D I c I s Datur£e dracbma ex vmo pota fom- 
num profundum inducit^ in quo varu infmaia , & mir* 
mumfacies ohuerfamur. 

S E M i N £ veroper no^em in aceto macerato. deiu^ 
de exa^e trito^vtiliter iUinuntm herpetes miliares & #rv- 
ftpeiataferpentia'.nam hreui ftnantur. 
^ R E L I ov A duogenerafacie & fruSu fupethtife. 11.& ,s,, 
ve relJ>ondent,fedfiores colore variant: etenimfecundifio-' <i="f"?"»- 
res,ltcetformapnorifintfimileSy colore tamenflauofunty 
&fecundum pedtculum mnnihil rubentitertijflores hyof- 
cjamifloribus magu accedunt. Ceterum neutro expofire^ 
mis dtiobus vtuntur^nifi adneceinferendam.Ntbilominm 
iamen Brachmenesmediciexfecundifemine [quodfim' 
bus eUfiauis) catapotiafaciunt,granotum piperis magni' 
tudine^magns fane efiicacidi adfifieda aluiprcfiuuia^ quu 
hus adiuniiafitfehrisardens ; atqueetiam in dyfemenis: 
Tiunt verl hunc m modum catapotia, 

^fmmis fecundigeneris drachmam vnam.pperis ni^ 
gri &longi,fandali albi,atincar, tadicum BiTa (adfertur 
ea ex Bengala & Patanne montjhus } foltorum Bjitigutf 
[tngulmm dimidiam dracbma: omnia ifia diHgmr cum 

aqu4 



Stiamo 
Bizfca 



204 CHRISTOPHORX A COSTA' 

aquA terunt m mamore , quopicisresfuos colores terers 

fol£tjeindecata^otia effoimant^ equibm exhlbent quan^ 

twntmmodumvidetur* 
mxMe- ^ ^ ^ gftcumaliuplerifqueofmio , vt nuce MetbeL 
«heiiacft' lamStramoniafrudum effe credam,quiper omniafimilu 

lu eftfru^ui JDiaturMquefi nonnibtl ab eo dtffert, id lo'- 

eorum varietatiadfcribendum cenfeo, 

* Quantam cz Daturae priraae dcfcriptione colligcrc ii- 
cct, cadcm eftcam Turcoram, quiCoftantinopoIi viuuDtj 
TatBlfe TatulA^ coius vfus illis perqoam familiaris cft. 

Ncc abludcre ab ea vidctur illud Stramoniac gcnas.cuios 
fcmca Ocnipontc cx Sef»' Aichidacis Ferdiaandi auia 
Vicnnam Auftriae primum delatum & Nobrlibus matronis 
annoi 5 8 j.commuQicatum/equemeannoinmultorum 
bottis natum cft. Illios ftirpis defciiptioncm acquc iconens 
DQn iacommodc huc iofcrri poflc exiftimaui. 

£ft autcm vulgari Stramonia longe maias,quodqae iiu- 
manam altitudincm no modo aequet , ^t& edam pierumque 
fupcrctrcraffos habet caulcs,nonnunqoafD brachsallcs,i?ucs, 
diiutius virenrcs,raul:is alis prxdicos,ad quas nafcutur am- 
pla & viridia folia , maiora quamin vuloari,magisque laci- 
oiata, vti fcre in nonnuiiis Atriplicis filucftris gcDcribus, 
prjefertim eo qaod vuSgo pcdcm anferinum appeilant , (ed 
ampliora: florcsin aiisfmguiarcs , vulgaris fioribusforma 
& coiorc quidem fimiies ,fed minores &fcre inodon : qui- 
bas excaffis fuccedunt capita , non orbiculata, vtm vulgan, 
fed oblongiufcula, oiaiorem nacem luglandem cu fuoopc- 
rimcnto lquantia,&quacuor fulcis fccandii loDgitudmeni 
quodammododiuifa, firmisqueacaleis modo loogis, modo 
brcaibus monita , quae per mataritate a fummo in quatuor 
partcs dchifcant,& oaonasccilulasoftendunt , femineini- 
lio rufcfccnte,dcindc nigrojpianiufculo.rugofo pIcnas,quod 
facile a ventocxcatitur,n6autc pulpae inhaerct vt in vuiga- 
xi,fcd iHoctiamminascft.Totaplatagrauiterfpirat,& fpa- 
tuix fQciid^jfiuc Xyridis valgo credit«,odorem aeniuiatur. 

Fiorecjcftatc, femc Autumnomaturefcit. Auftriacae no- 
bjlcs Matroaae^Sffco/MiiJ^e» appcliaut. 

Di 



AROMATVM IIBER. ^oj 

De BAVIGVB» 

B A N G V E fimilefereeft Cannahi , cum Dtofcorld. Banguedc. 
lih.s.memmit. Caulem habet quiinque palmorum logitu- ^*^'"*' 
dine^quadrangulum,colore dilutms Virente,fiaciu contu- 
macem^nec adeoconcauum , yt cannabinm cauiis , cmus 
cortex no minus quam iilius infila dtducipotefi:foiia can- 
nabinafuperne mmajnferneincana Unugtne]jubefcen- 
tia tgufiu xerrefln & tnfiptdo :femen cannabinu niinm, 
nequeadeocandidufH, 

I N B I femine & foliU vefcuntur, cumvt validiores i» Ela* Ttiiltas.- 
re venereafiantjum ad excitandam cibi appetemiam. 

F I T ex hoc Bangue compofitio vulgaris admodum Compofico, 
vfusin iis regtonibm , ad varioseffecim: etenim magnates 
&militi£pr£fecii, vt laborum obltti fecurius & hberius 
dormiant yfemims&folioruminpuluerem redaRorum^ hiqmi, 
quantum videtur,fumunt,tUtjg addunt Arecamfiue aueU ^'^^^ 
lanam Jndicam viridem^&ofij nonnihil po arbitrio:om^ 
nia faccbaro excepta deuorant :fi vero infomno varias rC" 
rumjpecies ftbi obuerfari cupiunt , addunt feledifitmam 
Camphoram,CarjophjUos,l^ucem mofihatam &Macis: 
fi vero bilares ejfe volunt &faceti , & prdfertim in vene» 
remprocliuiores,ambar0 & mofebo additisfaccbaroex^ 
cipiunt,&eleciariamfaciunt. 

M V L T I mibi a§rmarunt , huiusfemen &folia ad 
hbidinem ciendam m'tr£ effe efficacia : vnde coUigere licet, 
mhilaffimtatis habere ciim Cannahi , licet ilii admodum 
prnilis fit , quandoquideatiSiore Diofioride locofupra di' 
^o Cannabis calida &ficca eftj & genituram exfiinguit. 

D I c I T V R. ArabibusAxis-.Perfis, Decan^&plu- Nomecd^ 
nmarum aUaru regionu incolis Bague ; Turcis Afarath. ""** 

* Sed & hoc Bangue plurimam afEniratem haberc vidc- 
turcum Turcorum Conftantinopolidegcntjum Maaacqoo Mafiae. 
ad vanos efFeaus vtua tur ; coonulli ciiam vcfcuntur cxci- 
«aad« ?cacris gratk. 



Bomeacla- 
lura. 



Elashifto- 
sia. 



Mir» tiii* 



?2calutts. 



;50^ CBRISTOPHORl A COSTA 

De HERBA VI V.A. 

NoNNVLLis Afi£l&cu fUm&qud!,datnuenttu7y 
ViilgaHci[ha.\iuznmcupata ,ac't7Cumfiiranei6'ilIis,lo- 
gaes appellaiis , Hcrba amoris ,4^ Araftbus O' Turcu 
Suiuc,^^ ?srf.s Suluque. 

E X i G V A M habetYadicem) quafupraterraw exi- 

liunt och ramuli duos dlgitos logtjolw vtnnq^ in ordimm 

d'tgefiis & 'tnter fere^ondenttbm onufti , quaplurimuad 

Erui tenella foliaaccedunty ne&dtpmiltafuntfoltis prtoris 

Poljpodij^cutus iconem Lacuna exbtbet ltb.4.cap. i Sy.fed ''^ 

l&ngi tenu'iora,& vtrinq. Uuia,&grato virore oculosva~ 

fcent'ia^vti Tamartndoriifolia: e medio radtcis capite m- 

liunt pedunculi [nam caule caret) quatuor ifingulifuum 

fiorem fiifttneutes ftauum,afpe^upukbm'imum,minor'i' 

bus Caryphj Ueisfimtlemjedftneodcre, 

N A s ci T V R calidis & humidis locis, 

A D £o miraefthmiuplatuknaturay vteahumana 

ratto affeqiunequeat.Nacum maxtme vtret.gratipmaq^ 

eft afpeclUyji quis iHam apprehedere cup'taiyih£ofolta con- 

trahtt , atquefub Hnuesramuksrecondtt j/j veroappre- 

bendat,fubtto adeomzrctda con^tcttur, vtexftccanputet: 

fed quod matore admtraitone dtgnu eft.f, manuretrahati 

ilicofuu nitorem recuperat > & tot'tes marcefcit aut rem- 

refctt.quoties comprehedttury aut manus ab ea retrahitur, 

M 1 H 1 auierelatum tft^ T.htlofophuquendain Ma- 

labar., dum ritmis curiose bu'ttuplat£natura obferuare cu- 

p'tt.,amentem efferedditu. Plantaegocon^ext^ eamj^ cum 

ftio ce^'\te^ip[am mimme contingens , erut-i & in hortum 

quendam tranftuii^vbi pertnafji atfatuum mintme vtdi. 

Interrogati4 menonnuUi indigen^ medici^ 

/*?i3 altquas hutus plantizfacultates perfpecias haberent , il- 

lama^ tn vfum msdicum adhiberent , afftrmarum vttlem 

ep^idvirgines corrtftas in integrum (ficnderefas esl) 

jejimmdoit & ad recomiliamium amorem m'ir& effe e§^ . 

■ / £ait£. 



AROMATVM IIBER. ^07 

cacU. Gemllii medicus &proearegionefitu doclus^cum 
adeo cuptdum cognofcendt hum herbdfucultaui conM^ 
ceret^att^vnamf^ edoctururn adeo comperta (^ certa^vt 
ceruice profignore deponeret , ntfificfe h^berscomperi' 
rem. Nepe vt t!!tcuu*lpumuUens, qualifcunq^etta ^attM^ 
nomen modo induare, (eeffecturH vt tlla in omnibus nnhi 
obfeqiteretur, dummodo extvfius prafiripto herba vterer, 
Sed conditlonerefpai in re tam tUicita . Kihil igitur aliud 
pOii dtUgentem tnqmfitionem de hacplanta inteQtgerepo- 
tui, quam apud Getiles , pr&fertim verh Brachmenes A- 
narmos & logues in magna ^minatione ejfe. 

Q3 o D A M die mihi accidit plojitas conquirenti mn 
procul dflumine Mangate>vt Gemilequenda humi feden- 
te& verbaqui&dam obmurmurante ^ tanquaoraret.fortl 
conlpicere', quem cum copsRaffem, nihtlrefponditifed meo 
tnterpreti^quemcbmiteduxeram^manu dumtaxai innuit: 
iihomineinteUigens^ celeriterfefeindeproriputt^me^j fe^ 
cedereiufit, inquiens GentileiUum incantutore effe cuiuf- 
dailli^ regionis Capitanei ^&^Caymal appeliat,^ ifiic 
fortes iacere fupra Herbam vtuam: idfierifolere repurgats • 
prius circaipfamplmtafoloadhominis longitudtns, reci- 
tariq^ qu&dacomepta verh^, & ex^e^ariprirnam auent 
aut reanimatam qu£ ifiaplantam pr^tergrederetur dum 
verba obrmirmiriAret^cuiusfangums (fi comprehendtpof- 
fet)perluendaeffet,fin minus ^alterins eiufdemjpecieijd^ 
cum multis ceremoniis , qua^ pr&termitto , cum indign^ 
(int vtfcriptii mandentur. Confpexi deinde ifiam plantam 
ficcam inter fupeileEiilem mulieris profiitut£pudiciti£. 

* Ea cfTe vidctur quam Garcias iibio Aroraatnra dcrcri- 
bufoljis Polypod!J,nuiionomi.n£add!to. Ncc ci forte afaff- 
mii^s AefchynoroeDc Apoiiodori.quaeappropinqaantcma'- 
na folia contrahac, vr refert Phn iib.z 4,cap .17. 

D E H E R B A M 1 M O S A. 

A L I A pUnta inuenitm in quibufdam hortis quinme Kerbacrai- 
palmQju longitudiniii& yimii arbufiss aut parimbus in. ^^^ ^"^^®* 

f^ i Qumkns^ 



20$ CHRISTOPHORI A COSTA 

cumbh.Unm cauky ekgatt virsrepYadho^necadmodurs- 

tudo,per meruaUa extguts &pungenbu6JpiniiobfitOjfoliis 

fupermtbiis baud abfimiltb^ ^ jiltcii fetmrid foliis rriinonb\ 

NatalM. G A V D £ T butradii &petrojis:& Herba mimofa 

mncupatwr , quontam manu admoia fenefcit & marcef- 

cit,manuveroremotaprifiinum virorem reciptt^fednon 

adeo celeriter vtipncr. 

Ka:ura. N A T V R A M babet plmimum ah Arhore trifii dif- 

ferentem.nam f.ngulu nacitbm Soie occidente [enefcit & 

ftccatur quodammodOific vt contabutjfe videatur : oriente 

vero Sole vigorem denuo recipit-^ quamoij^ Sol magufer- 

uet,eo magu viret^totoq^ diefolu ad Soiemconuertit. 

odor & fa* O D o R E x^ fapore efi Glycyrrhiz.£ : vulgoqg ah in - 

^^"^- digenisfolia manduntur aduerfm tufim, ad pe£tus repur- 

vires. gandum,& vocem clanorem:renum etiam doionbui vti* 

lis ejfe cenfetur^& recentia vulneragluttnat. 

Qnjbascum * Multjsnotishaecplantacoucnitcu Foenograecofilueftri 

pUnuscon- Tragi, fiue Polygalo Cordi,& Glycyrrhiza Giiicftii Gcfne- 

licnia:. ri,caius foiia &c radices deguftata Glycyrrhiza fapiuor: nain 

ciasfoiianodQ inierdumcontrahuntur(quodin naultisie- 

guminaceisplancisvfu vcnit ) atfpiniscarctcaulis, nifi pro 

fpinisfumcrciibcat tcnues illas & mucronatas appcndiccs^ 

fcdi foliorum alatoruna inh^rentcs. • 

De pineis nvclexs maivcanis. 
FineorS nu- A L I T V R i» hortis qutbufdam Malabar,tum etiam 
cieorujn de- ijj nonnuUis filuu ^onte nafciturArhor magnitudine ?jrt, 
'^"°' cuiusfolia inferne dtiuto virorepraditafunt, fuperne au- 
tefaturo, admodum teneUa & moUia , qu£guftata valde 
acria deprebenduntur y & Hnguam dtu veUtcant :fiuctm 
tridngularii, aueUan£ magrittuitne^ intertusin multa re- 
ceptacuia diftin^us , in qutbusfemen eft album , foMumt 
rotundum,pneo nucleo fuoputannne exempo par. 
Eoiam vfus. E o fruciufrequenter vtuntur Indi ,cumin cmandis 
quibufdam morhu^tum etiam infuU nequittis. 

B 1 N o s eiufmodi nucleos tenui membrana , qua iUos 
^tegttyiiberatos terutiC^ cijfteribta vuiiaribm admifcet, 

aiuet' 



#"' 



AROMATVM LIBER. 509 

admfui Sciat'tcam^&vm£dtgii-ultatem:feupropinant 
cum ffiiUln^ iufculo adedmedosfutndos, lentos.crapf^ 
^ ^ngidos bumores , & afihmaticos cmandos , aduerjns 
quem moihum plurimu tomendant , drfrequenter vtun^ 
tur. Ex aqua tntii impetigines tnuncfa^prmiim tamedi" 
ligeter conjricats & abraj£,probe & breui temporujpa' 
tto curanturifedadmodum vrunt,vt experientia didtci. 

I M p R o B ^ etiam mulieres illarum prouinciarum, 
fuis maritisparu££fU£ ,quatuor granafmenucleos eden-^ 
dosprdhent^vteosintermant. 

Vv LGO appellatur hicfruiiiu Pifiones dc Maluco, Traa-as no- 
hocefi,pinei nuciei Malucani.quodtfticfrequetesfmtar- mcaciaciua. 
bores huncfruciumferetes^multus^ & familiarisadmo- 
dumfitiUiusvfminpurgatiomhus : dCci,narmsGQ^a\a» 
De charameis. 

H V 1 V s arhoris duo funt genera: Vnum Ue^iU am- i>uo gfncnu" 
pUtudtne.foliis Pyro ftmihb%dtlute vhenhus.fruauauel- ^^^- 
lamsfimili,adtr'Ddufiauo,elegaterinmultosavgulosdeft-^ 
nenteyfapore omphacij,&grata aciditate , quem vel im- 
maturum vel maturum velfale conditu vulganter edunt. 

A LT 1 R V M genus eiufdeeji magnitudinis ,folia4^ AlteriusW- 
habet Malo minora,fruSium vero priore maiore/uius de- 
codo cu Santalis aduerfusfehres vttitur Canarintmedici. 

Crescit in filuis & motibus procul amaridtfitis.Nvzict. , 

E prtmigeneris,quodfecundum aquas nafitur,a7baru m v£f'^*' 
hus,feligunt Decanini & Canarini eam qua logitis ama- 
ri abeft.-huius radicis cortice{cuilacieusfuccustnep)qua''^ 
tuor digitorum longitudane fumentes cum drachmaftnapi 
probe terunt,& afihmaticis exhihenf.valenter enim pur^ 
gat per aluu & vomitum . Qubdfi immodica fuhfequatur 
euacuatioy CarabolasfuEtum vnumvirideedut^velace- 
ti Canarinihauftufumut (quod nihil aliud eft quam aqua 
deco^tonis eriz.£ vno aut altero die referuata » donec acef- 
UtiCanarmii aceti vicesprabes.&medicu vfum praft^s) 



3/^ CKRISTOPHORI A COSTA 

C^ ^ji pwfiutmm non cejfaty£gru caputfngida abluunt. 

M agnv s eft horu Clurameu vjtis tn tllu proutn- 

£iU\& ad orexm ctmda.eder^ [oiet mmaturos^maturoSi 

filitoSyVelfale & aceto conditoSyVt antedm\aut aliis edu-' 

Itu.quibus aciditatem conciliare voltmt ^admtfcent. 

l^arneacla- V o c A N T V R tu Canara , Decan , Arazaauali; 

«^«' •pulgo Chaxa.vneis;ArabibiUy Perfis & Turcis^ Ambela. 

De herba malvcana. 

KerbxMa- D V o R V M aut tiiucnbttoYum lonmudtne adaui^ 

mcans m- y,;^ ^^^ planta^ nonntmqua etiam locu vberiortbiu ^ hii- 

miii^ ^qtiinc^ cubitos fuperas^ eleganti virore PYddita^caU' 

Utentit^tenero ^nonihilcQCauo^imbecihy& ^ mfi vtilafml^ 

mm perguiii [uHineatur.,humrfefedrlj:indemei quemad' 

modum hedera-^ & multos ramosfhargete.qui iubtnde ra- 

dicesaguntvt Metha & M.eitffoph)'hn-^adeoq^f£rpunt^vt 

flantafola , velramus tranfdofuns^ bfeui temporu fpaiio 

magmm locum occupet : folia hdbet teneila & moUta , in 

ambitu ferrata^ magnitudtne &forma Sambucifohii re- 

fpondentia -.florem croceum Chamameliflori admodu fi- 

milem ,paub tamen maiore. Toto anno viret & luximat. 

Noraentk- V V L G o nuncupatur Remedtum pauperum . & de^ 

^^^' JTruciio Chirurgorum ; Canartni Brangara aradaa ap^ 

peUantjd esf^qusflore esi croceo. 
vfas, FREQ.VENTER vtuntur cum in Maluco ( vnde 

primam origmem traxtjfe creditur , quodisiic abunde na^ 
fcaturi&plurima admifceatur Chirurgicis remediisjium 
in omnibrn Indiaprouinciis^in quibus diligenter colituri& 
inpretiohabetur.neciniuria. 
ixeavngu^ CoQvvNTVR huius pUntd. foUa in oleo , & cum 
fittx. ceratnfptffantur vnguentt modo : minfice curat id y»- 

guentum omnisgeneris vUera cum recentia tum antiqua, 
ettamiifanguinolentafordida^cuniculcfaymahgna & pa- 
tridzfint :mirAeffe efflcacidt deprehendi intibiarum vul- 
mribits inueteratu^& recemibm vulnenbus. 

AnA 



AROMATVM IIBER. 311 

A L I A eji pmereahuius (iirpU vtend<£ ratio . Eitu Aiiahuim 
enim caulem & ramosfupertore corttce denudant^ &fu' rado* ^"' 
mu»t membranaiUam tenuem qua media eft inter exte- 
riore corticem & CAulem->qu£^facileiVtiin cannabi, re» 
uellitur : eam oleo nucis Indm madente, ipfius plant&fo- 
liis inuoluunty&fub cinerihus calidii recondunt-.vbi inca^ 
luerit&emoUttafHeritiConterunt.^recentihuscruetis^ 
vutneribusimponuntffeugrandiafmt/euminora: &pau- 
cis dtebus mnftne admiratione conglminant abfq^ vUi tn~ 
fiawmationeautapofemate'. lenitenim dolorem^fangui- 
m%fluxum cohibe.t:j}reuiterynuUo alio medicamentoad- 
bibiio omnino ad cicatricem perducif.finguUre etiaperhi- 
bent ejfe remediuaduerfus neruorupun^iones & vulnera. 

EoDEM prdtsrea modo adhibetur in apoffemate vkesvitix. 
aperto ademundandum,carnem generandum,& adcica» 
triceperducendum : item in inueteratU vlcerihus & cuni' 
culofis , in quihus eafolummodo trita imerdum apponitur. 

P o R R o quoniam ifta remedia buim plantd certift- 
mafunt, vulgmter iis vtunturin vniuerfu iUiiprouimiis^ 
& magna habet in itfiimatione:multipr£terea alij^qui tn» 
de nauigantt vnguentu tx hac berba cu oleo & cera cofe- -vagarata» 
ciumy fecu efferre folent , tantamfiduciam in eo coUocan- °^^caK- 
tes. quafiomniaChirurma remedia apudfe haherent: mcducGa- 
ttaq^ quacmque .occafione , tn qua cbmrgorum opera n- jm^. ' 
quiripopt, fuUto ad vnguentum ex berba Malucana 
(onfe^umconfugiuntttanquamindubitatumremedium. , 
De sarga^o. 

In celehriiUanecmnm metuenda nauigatme del 
Sargaco(6c enim totu tUud Oceanifpaciu a decimo ocfa- ^'^^ ^args qo 
uogradu ad trigefmu quartu ah sqmnoataU adSepten- 
trionetendens^qmin Indias nauigat^appeQant) cofpicmt 
profundu&fpatiofum £quor te^uberba quadaS^xgnsL- 
^onucupata, palmuloga, tenuibus ramulisinglomoscO' 
uoluta.foJiis anguJiiSitenuibuSf&dimidiam vnciamlott' 

V 4- gii* 



JUU£!UIIU. 



■ P2 CHRIST. A COSTA,AROM. IIB. 

^UimambttuadmcduferratiSyColorefubYufo.guftuinfips- 
do,fiue infenfibill mcrdtcattonepudito^ quipotm ex aqua 
falfugine cmacim,(]<iam ipfiplanta imatus videatur. Ad 
ftnguUmfolioru exortm tnh^rM femerotundu vtigranum 
■^iperis vani& vacui, tenut coraBio albo^ interCu auteco- 
raUio rubro & albo omnino elaboratu , teneruadmodu du 
frlmum ex aqua educitur,& durufi exfucarifinatur,fed 
froptertenuttateadmodufragile,fulfa aquaplenu. NtiJid 
fadix in bacplanta cojpiciiur/edjola rupiur^ veftigia a^- 
farent , atq^ in profundo arenojo^ maris alueo nafci , te^ 
mes^ radices obtinere credibtk efi, tameifi nonuUiopine- 
turrapidoaquaru^qm ex multis.mfuluin Oceahuinfdmt^ 
curfu ifta herbam eueUt & fmultrahi. Cum eam opimo- 
fiempertinacitertueretm naucle/m iUius nauisqua vehe" 
harf fubortaj^ effiet inter nautgandum hoc mare malacia, 
quantu acies eculoru extedtpotuitM vndiq^ ifiaplata co- 
teciu vidimuSydemipsj^nonuUiiiunioribus nautis qui eam 
herbaanauipropeUeret^ aquaq^ repurgarenti aperte ccn- 
fpextmuseiusherb£glomos ftmulimpkxss ex altomari 
emergentes, vbidemijja bolide nuUusfundm tetaripotmt. 

PiSaa '^^ H vE cplanta aceto &fale condita eiufdemfaporis efi 
cum Crithmofimfoemculo marino^ & in eius penuriafu- 
ptipofet , tim etiam Capparum loco a nauigantibus edi. 
luft illam recenter emari fumptam capris , quas in naui 
VehehamuSyohiiciy& auidefanevefcehantur, 

f acuitttes. N V I L A s eius facultates comperijfed quidam e no^ 
firis nautis vrtn£ difficultate laborans, & arenulas craffof- 
que bumores eiiciens , crudam eam& coRam forte edit^ 
quomam iUi benefaperet ; paucos pofi dies affirmauit mibi 
wagnum exiUius efufefentirecommodumjecumj^ dstu- 
UtiVt,peracianautgatione}i»continentiyteretur. 

tendfula * Confiderandura an noD fit Lcnticula marinaferratis 
Marina. foIiisnoftiiLobeIij,cuiusiconcm imer marinas ftirpcs ad 
• Obfciaacionmn calcem cxhibcr. 

F I N I s. 



•S IMPLI C I VM 

MEDICAME NTORVM 

EX NOVO ORBE DELA- 

T O RVMj CIVORVM IN 
MEDICINA VSVS 
EST, HISrORIA; 

Hifpanico fermone duobas libris defcripta a 

D.NlCOLAO MONARBIS, 

Hifpalenfi Medicoj 

Latlo deinde donata^(^ in vnum volumen contracia^tn-' 
fu^er annotAttombus^iCQnihusq-j affabre depiciis illu- 
firataaCAKOLO Clv s i o Atuhate. 

TeRTIA EDITIOjAVCTIOK. £T ca- 

^igatior ex Doftrcma AQdoris rccogtiitioQe. 




Antve KV 1 My 

EX OFFICINA PlANTINIANA, 
Apud Viduam5& loannem Moretum. 

M. D. XCIIX. 



S I M P L I C I V M 



31T 




ME DICA ME NTOx^VM 

EX NOVO ORBE DELATO- 

RVM, qVORVM IN MEDICINA 
VSVS EST, IIISrORIA. 

Copal & Anime. 

V o ref.narum gen^ra multum fmilU 
ex Htjpmia noua adferunwr , quorum 
vnum Copaiv ocaturyaUeru Anime. 

C o p A L refma esi admodum can- Copai. 
dida^&lucUa^ &iranfparens , magnii 
fiagnientk^ Ducttri Taldetranjparentis 
hmddiftmV.thus-^fatisodorata:,fednsnj>srmdevtAnme. 
Ea Indi infuis facrificiis fuffumigij loco vtehantur^banc^ 
oh caufam Sacerdotibus in templis fuis ffequmtin vfu^ 
adeOjVtcum Hifpaninojfriprtmiim lUuc appeHerent, hu- 
iupmodi fuffitihus nartbus eorum admotis exciperentur. 

V T I L I s ejladpigidos capitis morhos^&' Thuris 
aut Animevicemexplet . Calida fecundo gradu^humidA 
pmo. Rejoluit ac emoUit^ohpartes quas hahet aqueas. 

A N I M E arhoris efi lacryma feurefina,alffa:,ad Thu~ AEime. 
rU cobrenonmhil vergens^verum Copalt magis oleagino- 
fa . Defertargranis Thuris^fed craportki^^ qu£confiacf<i 
luteumcoUrem ofienduntinsiar refiniigratiftmi ac fuA" 
ulpmi efi odoris-^& prmiis impofita,facile confumitur. 

D I F F s R T ab Anime Orkntali^quod neque tam AnfmcoriS- 
candidum^nequetamlucidumfn. Orientale item ma<rhis ^' 
fragmentii adfertur tranjbarentibus ,* ita vt nonuUi Cha' 
rabefeu Succinifpecie effe fufplcatifnt , quam Ambarum Ambarom 
colliquatumnuncupant^e quo (fhertiUprecari£tornatur^ coiiiquaiOfc 
cum nihilfitmmus : nam Charabe BitumeefiyCuius ma- charabe,& 
gnafiagmemabdmisferreisemari Gemanico frfltt/flr, «iusaaukj. 

Vti>6te 



non cU: Iz- 
ehrytni. 



Aasme Amc 



Animc fa- 
cokaces. 



Xolocbco- 
palli. 
Copalca- 
fauid. 



bic 



^f^ COPAl IT ANIMS 

VtpQte quod efcntibus m ipfoman manat, BitwminumO' 
do^atq. ahiexpojitum fiatim cogttur ^ defatur^vt con^ 
iicere licet ex bacMu , dr aliis maru purgamentis , quA in 
fiagmentis illts confficmtur. Vnde eomm enor coUtgitur, 
qui Populi lacrymam aut Pini effe putamnt . Hermolaus 
Barbaryj^vir doatiprKi^y ait Anime OriemalecoIItgi vi- 
cims bcispago, in quo Thus nafcitm, & ah iUiuspagi no^ 
mine,Ammevocdri^ 

N o V ^ Hijpania Anime coB^4uy ex arborihus me^ 
diocris magnituainis > vulneratu > mti aliter quam Thus 
aut Masliche. 

Hvivs vfiuefi inpkrifque ,fed capiiis prafertim 
tnorbis, afrigiditateprouemennbus^ qt defluxionibm puy^ 
gationesfubiequeniihus,cubiculisperhiemem [ttenim ae- 
rempurgat ) & capiiis operimentts , domnre fub noSiem 
roienubus juffi:is, quinetiamipfocapite,fiquicephaUa 
& hemicrania labQranf.nam caput roborat. 

MiscETVR emplafuis & Ceratis, vhi rohorare, 
& ftgtdos humores,flatusq^ refoluere opus e§f. Thuris vi- * 
€emfupplst,cum infuffitibu6,tum in iam dtSiii .Cerebrum 
roboratiemplaftrt modo adhtbitum,atqMiam ipfum ven- 
triculum reliquafq^ partes neruofas , Cerati modo , tertia 
fane cera admi^aiatque fic geflatum diutius, &fubi»de 
fenouatum,frigiditatem e quacunque corporispane slicit. 
CalidaeftfecundograduJ)umidapYimo. 

GomatainMexicanaKiaoriaduo Ccpalis genera facit ; alteram 
rugofum.quodXoIochcopsliivocari <iicit,inollc, Thuri iimilc:ake- 
rura , muko pncfiaaiius, Copakaiiuld , auod pleriquc niyrrham 
exiftimarunt. Vulacrauarborc gmtarum aillat iigucraibus , quifta- 
tim cor.crefcit, 

* Qjui plara de Orientali Animc volec , legat noftrat annotationes 
incap 8 lib.i.Hiftoriz Aromatura. NobiliorisilliusOciencalis Ani- 
me ftagmetito.quod aliquot vncias pedebat.donaiu» fuia anic bien» 
nium ado&iirimoHjgone Morgasio, PharmacopoIaLoDdinccfi. 

Refert Fragofus,in India Occidentali arbote inueniri Togot-guc- 
bit.id eft, lignuro defidctij ieu cxoptatucn, didam , Populo limilem , 
fummi candoriSjCuius maieries, ob candorcm, liuotem, & fplcndo- 
leffljfacamccxpetcbataradidolafabzicanda* Sab cias coiticena- 

fcitus 



TACAMAHACA. 5/7 

fdrar Gumasifca R.efina,Tharinoftro fimilis , fedcaadidior.Sc mi- 
noribui fi:agmcntis,<juo iftic viunturjVtnosThurc. 

Tacamahaca. 

Defertvr Item ex bJoua Hljpamaaliud ^ummi 
fsu Refina genus, ab Indis Tacamahacaror^/^mj^^ffliTacamaiu- 
nomen Bijpani rettnuerunt . CoBgttur vulnerata arbore, ^*" 
magna vt Populm^ admodum odorata , cuiiufiucifti ru- 
ber efi^p£om£fefninu moio. 

P L V R I M V s huius vfusefi apud Indos , pr^fertim Tscamaha- 
i» tumorum omnigenere: naeos mirabthterrefoluit^ma- *^* ^^^*^»- 
turat, & toUity vti etiam onmes dolores ab humoribmfii. 
gidii&flatulentisprouenientes. 

C o L o R E efi Galbani(necdefunt quiide effe putet) 
vnguibm albiSyVti Ammoniacu, odoregrauiy atq^ etiafa-» 
pore^ita vt prunis inie^a.&naribus admota^multeres vte*. 
rifttffocatione laborantes ilico liberet . Vmbtlico emplahi 
modo impofita^vterum fuo loco retinet : ad quos vfus adeo 
multeribui efifamiliariiiVt ab eis maxima expane abfu" 
matur, quandoquideefiicacta experiantur ipfius remedia, 
cum in vterifuffocattombus, tum in roborandoventricub. 
\Nonu!l£delicaiiores ambaru& mofchu addunt.Maximt 
Vtilisefi,adrefoluedos & tolledos omnes ddores,ab humo- 
rihusfiigtdis &fiaiuletis prouenmes^ emplafiri modo ad" 
bibita.Siufdeefl efficaci^ in tumonbus frigtdis^quos refol-" 
uittmaturat, & abfumit ilico. Noliquefcit,led tta tenaci'- 
terfemper adharet.,vt auferri,mfi opere abfoluto nopofiit. 

ExPERiMENTO comprobatum e^^ qualefcun^ 
defluxionesreprimere, Itnteoexceptam, &advtramque 
aurem^auieamMquamfltde^uxio^adpofitam.Tempo-' 
ribus adhibita ceratt modo,deflaxum in oatlos, ahasq^ fa- 
ciei partes detinet, Dolorem dentium fedat^demibm ,e:iam 
corruptis,indita:atquefihacdem corruptus vfiuletur.pro- 
hibet necorruptio longius ferpat . Peiiori ^ bumeris vt 
mpUfirum im^ofltaidoloresmumfinit* 

Ex 



p^ TACAMAHACA." 

|rap!»/}mrn £ X ea, Stpacu tenh parte, &Ambari momenu.fit 

laachKa. emfUliruftomMho loghttbprf.u:fiqiikaB ulmat.af. 

pet}tudet,concoii'wnem mual,&flatus difcutit.SadtmO' 

do cerehro'imfo[ita,eu7oho7at, & dolores mfen. Mag^i^ 

€ftefficac'ta, 'tndolonbns coxendicu, & omm art'iculorum 

mojbo^praferttmfi ab humonb^ fngidis aut mixiis preue^ 

niat: quoniapmr refoluendifacuUate.etia adftnctionis 

farticeps eft^qu£ de caufa miru in modumpartes roborat. 

S o L A 'lunciurarnm aut neruoru vulnenbus impo- 

ftta^eacurat :naftatimfuppurat &fpafmum froJnbet. 

ego tert'upartecer£, admtfteo , quonufactltus^tnducttur, 

I N fumma,adeo celebris eft e'tus vfus.vtplehsadqua' 

lemsumc^dolorerndiudremedimn nonmrit , modo mn 

pnt inflam'mat'wnes admodum caltdd:fed&in hu admo- 

• dum vt'ilis eft, inm^bi declinaftone , ad difcutiendum^qui 

fupererat, hmhorem. Calida eft 'imtto tertijgradus, muitd 

^dftrtciiormparticeps, &ftcca infecundo. ^ 

Carana. 

Ex Continentisparteinteriore,perCarthaainem ^ 

^ome Deijefenur refina colore Tacamahacdi/edfpleds. 

Catafia. diof Jiqu'td'ior ^ac defiorjingua IndicaCavs na dtcia,quod 

nomen etiam apud Hifpanos retinuit,odore Tacamahac£^ 

fedgrauiore . Pinguis efi & oleagtnofa, ideoq^ tenax fine 

multaadgiutinaitone & coUtquaitone. Medtcamenttdno- 

uum eft.quoddecem anniselapfisprimum huc iliatum eft. 

Sufes ^' ^ ^ vtuntur Indi in tumofibus & omnu generis do^ 

lorihus. Ad eofdemorhos laudatur, quos Tacamahaca cu^ 

rarsfolet, & minore teporufpatio vtres fuas exerit: fic vt 

quos Tacamahaca nocurarit,Caranafanet. Exepiu vidi' 

musineoqmohhumeA cructattuiam muito teporehra- 

chiu mouere non poterat , tametfi Tacamahaca vfrn effet: 

fedpoflquaCaram vti coepit,tnduofanitati reftitutm eft. 

M I R A efievus visin iun£turarum doloribus .naim- 

pfita^facilsiUQS curat^ modonuUafit (didoru bumortm 

mfuxiff» 



C A R A KA^ S19 

mfiuxio.Tuntores mueteratos dijfoluitjefiuxmes hutuo^ 
tumfrigidorum aut mixtorum fifit: ad quofuis mruerum 
^ cerebri delores valde vttlis : Vulneraj^recetia^neruorum 
prdiferttm & iuncturaruy mllo alio admtxto medicament& 
fanat . Defiuxionesin oculos ^ altaipartesreprimit,pon$ 
aures atq. temporibi^impojjta. Excedit fecundum caUrk 
gradum . CoUigitur vtifuperioreSyVulneratisarboribm. 

Sed ex eadem Carthagme muiregniprouinciaiatk» 
ta ad noseji Carana qu&dam purior , & QfyftaUi modo CaraAapc^; 
Umpda,fuperiorsmultopr£fiantiori vtilior^&edoratior» ^^'* 
OicumCidnurB. 
G E 1 1 s c o, nou^Bifpamdproumcia^ okumfeu li- 
quor qutdam adferturiCuiy oleum f,cm infernaiis, Hifpani oieam R&o 
nomen indiderunt^eo quod ex arbore cumfru^Uytumfohii ^"^'*^^ 
fimili Rictno,fed in maiorem altitudinemj obfohvberta- 
tem,excrefcenteielicitur. 

E A D E M verorationehocoleum IndieTiciunt,quam okorfieii- 
docuit Diofc.iib.i.cap.so.hoc efi» contufofemine, demde ^^^'^'^^ 
inaqua cocio^poUremum okoinnatante cocbkaribus ex- 
cepto. Hu eliciendorum okorum ratio efeminibus ^fiu - 
Htbus y fndisadmodum familiaris eU , quippe qui nuUam 
exprefiionem norint:fed eiiam boc oUum iifo modo quam 
exprefionefacilius eliatur. 

M A G N I s vi'tbuspoUetinudokUiVeIutiexperien' ow cicm* 
tia.c^ multo eius vfu cornpobatum efi,cum in India^tum ^^^^'■^^ 
tn his reglonibus.Omnes morbos ab humcribus p-igidupro- 
ueniemes fanat^omnes tumores diffoluityfiatmq^ difcmit, 
prtfertim vetris, eamq^ ob caufam non modo in Anafarca 
vtikifed in omnibus hydropifts generibus^fi^ vetre iUo inun- 
ito^ aIiquotgutt£ vino aut alioliquore CQmmodo excepta 
forbeatur^ etenim aquas euacuat,quod etiam mmorenoxa 
facitjclyfimbusinie£lum. Ventriculum frigidis kumoribm 
& fittibm liberat : &coli dokribus vtikifipartes affeBa eo 
mungaturi & aliquot guttulafumantur. £§caciusfuhue' 

' nil 



^2a OLEVM CICINVM. 

nti lleidolorlhuSy vt experientia didiamm . AYtmlomm 
morbiSta caufa non admodum caltda natistauxiliatmyhu" 
morem euacuando tfi aliquot huius okigutta pingui iurs 
gaUina diffoluta jurnantur . Contra^cs artusjfieoinun- 
ganturtCurat » neruos moUiter difiendendo. Stomachum^ 
■pterumi &lienem obfirud:ionibu& liberatinunciione.^l" 
itumpuerorum emoUit, tUito toto yemreyatque vetris ani' 
maltapeUlt , maximefi eius vna 'aut alteragutta e la^e 
autiurepinguipropinentur . Adpforas c^ vlcera capitis 
manantia valetxconfen auriu doloribusy &furiitati'^om-» 
fiibus praterea cutis vitiiSi prttfenimfacteiiVarosq^ mulie- 
vibus plerumque mfefios iUitu expurgat . 

C A L I D V M estinitio terttj gradrn , humidum fe- 
cundo» 

RlCINVS AMERICVS* 




Hoc Ricini genus ego vidi.qaod ante anquotannosex America ad- 
fcrn ccepit , valgati paulo maius , cuius opcrimeatum feu filiqua illa 
trisDgula quz femina continet, tubarculis afpcris non eft obfita, vt ia 
vulgariifcdkuj & ciaeicicoioii$.lpfum gtaauffl iGuefemcn vulgari 

£mUe, 



BITVMEN ET A M B A K V M. p/ 

£mllc,tiigrum lamen 5c non maculofum vi illad, BMnfica (vt aianf ) 
purgandi faculuteprsdicuro:aam ctiamfl aimid-atancum vnius gra- 
nt pars fumatur.valcnxcr fapcrt:e & ir.r"crne purgatc rcfcrcfcac aiii lai- 
hidibat.&Curcasifticabincohsvocaru . 

" "Et cjuandoquidcmJnricmiraencioncmincidimusjvidcrerncmi- 
ni,dam Hifpiuias pcragrarcm , circa Malacam , tc Ci^pen ad frciam. 
HerculcumjaUisque maritimi* Bzcicjt locjs^Ric-m plaatascralStudi- 
nchuaiana ,'alc)iadinc vcrocrmm hominom , muitij pfargrandioas 
tzjrns brachlacas mftar aliarum zxbotc m:hi ra.-^iCmuIcis cni ca anais 
duracarbor) certtoaaiquaaoqaojucannj putiCirolent.ixaduSmi 
feneconuenienScOiofcat .dcfcripiioni. Rcfcrc cuam Bcllonias i.b, i. 
oblcfuar.cap.i 8- magnasjn Creainfula^icini arborcs fc cb:;ruailc. 
Anvcrohis fimJlisfitcaatborqaxCurcas An-iericotumprorezc, pia- 
■ lic igoorOjCum qu- icdrfruifturo attu!iirc.,artcriif".>raiam dcfcribc- 
ceoon.poflcC^& ficcum,qaalcrohicexhitieo,dumtaxacvidcrim. 

Bitu^men. 

tnen mgrtttv ftcisin^Ar emittenteSygrauii odoris.quo Indi 
\nmorbisfrigtdisytuttir. Htjpanisferuit ptcandu nautbuiy 
^uia pici naualifimtlise^t jedfeuo admifi&tyt mebus in^ 
ducipopt.VetermnNapbtbam effeputo^cuius duosfontei Naphiha* 
Babylone tnueniri ?ofidmt*& refertiaib£& nigra, • j 

Nqs boc Bitmmne vtimur in vtert morbis^quodeum, BJiBmiai» 
fuffocatione Uheret,naribus admotumtaut vulua inditum^ cu.uic*. 

C A L I D V M eli tn fecundogradu , <^ bumidum m 
Jprimo, . .: 

■^ - Ambarum. ■ .^- . 

N v.N c mittit nobisllorida noui orhis protimciaktahit^^ 
Ambar quodvocantGxiimTcn^idq^ inltitt^eiecfMmith-J^^' 
uenitur aCanauerai adpromontorium vfque D.Helena^ 

V A R I A e^circaeiusongineopmip '.fedverifimum Ambar i»- 
e^t Bituminis genus ejfe exfontibus tn alto mari manans^ ai»ciica, 
quod aeri expojttumyi^co denfatur,vt folent plera^t qud 
fttb marinisaquis tenella & moUtafum , at aqua exem» 
fta,dttrantur,vtCora^tunt^Succinum, 

SoLVs SimeonSetbi&^etiusinter ^racos eim 
nteminerunt , e quibus prior , Bituminis modo e fontihus 
fttU manare ajferitypeftmum^ueM ejfs qmda pifci^ 
buidiumturx 

"., - . ' ' '' X^ ' iN^PI 



3ii A M B A R ▼ M. 

krahtx eoft I N D I cmuellitur eoYum opimo^qai Bdtendritmfer^ 
ca (pccma jfj^ gjj}, aptunt^ ex eo decefti, quod tnterdam in Baiena- 
rum nmriculu inuentaturt qui illud aquis innatms non" 
nnnquam deuorant, aUmentum ejje exiftimantes. 

V E R V M eft^meo tepore Balenacirca Canarioi^qttM 
f&rtunatas infulas putant^ capta^ in qua inuentAJunt plm 
quamquatuor Ambari arrau£[ponderuapud Hijpanos 
genus quod is Mras pendetjftue cemens libriti poftea ta^ 
meninftnitai Baknoi cumjuiscatulk interfecerunt , fed 
mhil Ambari in eu inuentum efi, 

SiD&qui ex Florida aduemut.referut Balenas in il!§ 
ntari verfarv.quas tametfi cufuu catulis necarint^in neu" 
ttu Ambra reperijfe.IUos catulosporro Atnericanifumma 
dexteritate in hunc modu caperefolet. Supto longo &forti 
fune.cuiinnexmfitlaqueus,cymbaingrediturAmerkan\ 
; , &Balen£ cufuis catulis aduenienti §buiapr$greditur:vni 
ex catulii vuinmfaiitu inftlit , & laqueo roftrum induit. 
Jlico idfentiens catulus in aitufe mergtt vna tum Ameri" 
ganoipfum amplexante ( fummi etenim natatores funt . 
Amertcanijiu^.in aquaperfiftere queunt) Balena autem 
€atuh rejpirare voknttifummu £quor repetere neceffe efti 
interea Americanmper eius nares^fiue meatus tUos quibus 
rejpiratiCuneu velpaxillu acuminatu pugno adigit^vt mi- 
liimeexcutipopttdeindelaxatofunefuacymbacottfcen-' 
deni tBum fuhfequiturydonecobprudu meatibusreft^ira^ 
7enequiens,fuffocetur,& in terraeiiciatur. Imundafane^ 
atnon minusformidolofa eft ifta venatio : fed adeo indtt» 
frij & agiles funtifti Americani yVt ettam Caymanem 
(Lacertifiue Crocodtligenus eft binos , & triginta pedet 
longum ) feroctftmum omnium , qua m mari verfantur^ 
heluarum^rntuAmeruanusocciderequeat, 

N o N defunt qui Ambarexftu^u quodam adwa» 
tiilittus nafcentefieri dicant,qui Aprili & Maio menfibus 
piatHref(iti& odmttu eU) qum detidmtm vorant Ba^ 



A M B A R V M. 5«^ 

lifi£ y quajijrudm in alimentum cecUns^altudquamfan-' 
gmnm & carnmgeneratepofit, 

O p T I M I dele^m eft , vt mnnihil ad ruhedinem ^^^^'^'is* 
tendat^album non £que bonum, mgrum detertimum, ' **** 

ExcALFACi T jefoluit^roboratiqutiCumque taH' 
dem modo applicetur:nam caltdi eft temperameti^ ftcci^ 
£U pinguedine quada, qua emolliendifacultatepr£dita efi, 

V A R I ^ junt AmbanfacultaTes:namcumoUofio- Ambanfk-; 
rum mali Araniij fiut Ajfj/rij in calente morrario permtx- ''^^"^"* 
tum^& vnguentimodo capitiiUitumjillius dolorem leuat^ 
cerebrum roborat & neruos , &fttgidos qui infarclifunt 
bumores refoluit t ad eadem e^caxj empUftri mode cum 
Alyptamufcataafiiuegeftatum. 

£ I V s foliusyaut cu mofcbo&Jagnoaloespermixtiy 
elfaSu cerebrum rooratur ^ mmoria augetur yjpiritus 
vigor & cordisvires nficiuntur : ideoq^ in peftis contagiis 
iUius odor adprime viilis eft , nec mmus bit quifi^igidis de- 
Jiuxiombus vexantur y conuenit yftcapitis tegmtna^aique 
etiam cubtculum vbi dormiunt , per biemem eofu^antur^ 

Ma X I M E prodeft fenibus , qvodiUQru^rttmve" 
getet^cor & cerebruroboret^& crajfoskntosq^bumores^ 
quibm plurimum abundatyextenuet ^fiue cibis indatmift" 
ue ve^esfuftiatur,fiue cerebro cordisq^ regioni applicetur, 
ftue vim^quoftbifaciem & manmabluunttpermifceatur. 

S c o B imagnetiSjgalbanoq^ mifcetur; & emplaftri 
modo mulieruvmbiltco imPofitU,vteruJuo locorettnet^& 
reliquos eim morbos profttgat : eim autem aftidum odoratus 
prodeft vteri procidentits;fuffocationibm verOi in Liquid- 
ambar diffolutum^ & xylo exceptuWyVteriq^ oriinditum. 

S T E R I X I T A T 1 afrigidis bumorihmorta^bac co- Catapod» 
pofttione mederifoleo^ quarecipit Ambaripartes duas^ra' bS.^*"^' 
furs. eboris tenuiftime tntdL vnamypulueris ligni aloespar-' 
tem dimidiamy cum algalia mometoiftunt catapotia^quo^ 
mm trtapendemiadraibmdmamfingulU tridukdabun^ 

X i titr. 



■S,14 A M B A R V M. 

tur, & mpUfirum vmbtlicOjfe^^um vtsri colo mponetur^ 

fuirgatiitawenpmvndecet. 

implaftmm E X ^ff, aljfptamofcbata , & flyraceft empUfirum 

cxaoiijaro. fiuttfojma^quod fiomacho adpofiium^ipfum dolenbm li- 

Caupotk ^^^*^ ^ excaifacit. Ex eadem maffafaSia piluUy& ma- 

a^ ne fumpt£yfiatm difcutiunt,concocHonem iuuant , & ap- 

petentiam excnant : idem prdUat ex vino odorifeifo mane 

■ fumpta bac majfa. 

T K iTv M amhar& cera luteaexceptu , cordis ff- 
gtotti vtilipme imponitur , adfedandos doiores afiatihus 
aut alia quauiscaufa(modo calida nonfitjprouementes, . 
^ i,, E AOBM rationequafenibus,melancholialahoran'^ 
iihm etiam conuenit, &paralyticii.,fi eo auteim mixtura 
fuffiantur , aut cerehrum , totaque fpina eo inunganturi 
etenim Ambarpra cxteris medicamentii neruos & cere" 
f>rum rohorat. Qmnetiam epdepticiifumm illim, narihm 
txceptm^ conuenit^ fiquidem iUos excitat^ & »fi aftdue id 
odoretttm^non tamfaciie^ neque tam vehementer eo mor^ 
bo corripiuntur. 

I L L V D admiratione dignuy quod Simeon Setbifcri' 

AmhAt me- lit: Si quis Ambar odoretUT antequam vinum hihat, eum 

veiutt ebnujerrtifi vero tnttctaturvtno^maxime tnehtare* 

Liquid-ambar & cius oieum. 

R £ s I N A quam Liquid-ambar.dr oleofum quid- 

dam.qMod oleumdeLiqmd-a.wh2iryVocammtadnos ex 

EiJpanianouaadferunturyVtrumq^odoratifitmum^prA" 

fertim oieum,quod deiicatioru &juauioru e(i odcris. 

i.i«iuia.axa. Esr vero Liquid-amhar refinaeffiuens incifisarho' 

"' rihm vafia magnitudinU ^puichris & ramofis , cutmfoiia 

o«J5ol. bederaceis fimtlta funt ^ OcocoHndivocantyCortice craf- 

fo^cinereOyquiittcifmautvulneratmcraffumLiquid-am- 

kar eiacuUtur, cui cortexcomminutm , odoris caufa ad^ 

mifcetur^vt fcilicetfuauius & diutiusfptretinfufiitihm. 

. y B I nafcmtm eiufmodi arberes,fiagrantifimus eB 

airis 



tlQ^lD-AMBAR.ET EIVJ OIEVM.^fJ 

Mmodor iadeovt Htfpampnmim eh appeUentes jiiitc 
aromata nafci i atqueadeoeas aromatiferas ejfearbores 
exiilimarefit. 

T A N T A quantltatem Hljpantaminfertur Liquid' 
amhar^vt mercium vtcefuppleat^ vtribm & doliii eo im- 
pletjsieo etenim hic vtimur infu^tibus^ odoramentU, pa* 
fiiHis^Styracii lic^uid^ loco.cuiui odorproxme ad hunc aC' 
cedit:adeo autem vaUdm e^^vt celari,etiam fuffitibm non 
additum , «0« popt , & totas <edes,ft eimfit copia, atque 
adeoplateasfuoodoreimpleat. 

PLVRiMVsi» medicina iUim vfm : nam calfadt^Uqnid-iot' 
roboratyrefoluit,& anodinuefi. Cerebrumyper feillttHmy^^^^^'^'^^** 
autaliii aromatibmadmxtum^roborat y & doloribm li- 
beratyommgenost^dobresacaufajri^idayemplaftrimodo 
impoJitum,mitigat. Ventriculoadprimevtilejftomachici 
iniiar adhtbitum: etentm ipfum roboratyConcociionem iu* 
UdtJigerityConcoquit,&appetentiamexcitat. 

C V M Styracis, Ambari^& Mofchi mometo mtxtum 
emplaftri conftfietia^ & fcunforma fuper alutam exten» • 
fum,omtnbmpradid:is morbu maximeprodeil.,eimc^ em- 
pUftri ob inftgnesfacuitates in hac vrbe lam eft. Caltdum 
infinefecundigradm,humiduminprimo* 

Ex eo rechs coUe^o, & iHic repofitOyvVtper fe tenutor 
em fubsfantiafti/lare popt, oleum quod dehiqwd-am- okamdc 
bar nuncupant^eltcitm,multo perfectiftimum ytlloq^ longe\'^^^'"°-*- 
fuauius. Sunt qui expreftione etiam eliciant , vt maiorem 
quantitatemcoUigant : namcbirothecis imbuendiipluri- 
mumabfumitur. 

VriLE e^ medicamentum adplerofque mmbos fri' Eiu$ facai- 
gidos\nam calfacit,refoluit, &6mnem tumorem emoBt: ""•• 
itaque vteri tumoribm^&obftruQionibmprodeftymenfe^ 
queprouocat:Calidumfereterttogradu. 

SciENDVM tamen e^ , Vleroft^ liquidam iftam 
X 5 /?Ji'4. 



BiS BAtSAMVM. 

fyracm ix IndtJiinferre nonperindehondtn , quomm # 
rmis eim aihorii conrninutU & coctis pinguedmem i»- 
natantem coUigunt.vendunt^ prolegitimo. 

E I vs arborispampini &fummitates in fafdculos 

(oUe^^vefiibm &ftragulii ab Indisinfemur^odoris grA' 

itaJineum^vfumHiJpaniietiamvendunt, 

Baifamam. 

LAVDATissiMvsifie Bquor ,qul^oh exceUentes 

i^lamaa ^ ^"^^^^ effecim» Biliimum.ad veri Balfami (quod 

• tn ^egypto nafcebatur)imitationemj nuncupatut^tn Ei- 

^ania noua eltcitur ex arbote Punica malo maiore , cuiut 

folia,vrtic£fmilia,fmata & ienutafunt.lndt Xilo[ Go» 

mora Zilo]vocant. 

Bairami «- F ! T auteduobui modis. Vno.multis incifuris vulnera^ 

S« ra2>^''' ^^ ^^^(^^'^ cortice,qui tenuU efi,e quibm Itquor emanat.te. 

?nor. ' tJax,fuhalji4us^exceUetipmus&perfeaipmus,fedadeh 

*"• pauca quatiiate^vt ad nos non inferatur. Altero , IndU ad- 

modufamiliari,fn eiiciedu fuccU ex quauU arbore.Ramos 

dtque etia m truncos atborU aJfuUtim & minutim conci- 

fos.in lebetem ampUfmum tniiciunt , multa defuper ad- 

fufa aqua.-buUiunt omnia & feruent qutsmufatU effepu^ 

tattt:igttefublatofrigefcereftnunt,&conchjliu okumfu- 

pernatans coUtgunt.Jd vej)> e^^quod in has regiones inue- 

hitury& quo vulgo vtimur.colore ex nigro rubente, odcrU 

fuauifimi. VufculU argeteUyVttreUyfianneU, aut fiailibus 

vitratU afferuatur^aliam omnem materiempemtrans. 

I N medicinahuius vfusreceptus efl^no ntiperrimeyfed 
ftatim eoferetempore quo Hijpania noua nobU patefada, 
efl : ttam cum Hifpani Indosfua vulnera hocfuccogluti-^ 
nateanimaduerteremMosftatimimitaricoeperunt. 
latfami C V M prmum in Hijpaniam iUatum e/},ob eius infi^ 

«ftiauco. gnesfacultates magnafuit.vt decet.afiimationenUius vn- 
cia nunc vigmti,nunc decem ducatU afiimabam; at nunc 
tempofu ^emUbunott pWis quam tribus aut quatuor 

ducatii 



B A l S A M V M. 517 

duc4tu£fiimdrtlokt.Romampnmum MativncuceH^ 
tum ducatii vemit:po^ea,tantd qaantttate iBata, vilefce* 
re capit.&etiamgratis quodammodo dari , vtfolet inre' 
fumabundantiafiueraritatepkrumquecQntirigere.Nam 
cum magno vemret , omnes eius virtutes admirabantur 
Mtquerequirebant : posiquam vero immmutum e^pre» 
tium,no£flimatur, citm tamenidem Balfamum fit quoi 
fuit cum cemum ducatis vncia venderetur, 

E T [anejicet nihitaliud nobis intulijfent Indii, quam 
boc mirabiie Bdfamum , Htfpanorum tamenlaboriniUii 
Uiuefttgandii non muttlis extfimandus efi:etenim iamul" 
titannisperiitidBilfamu quod tn Aeg^ptonafcifokhat^ 
necvfquamgentium ampliusinuemtantdcircombit Deus 
ept.maxAUtiis loco Balfamum mu<t Hijpanii£ dedit, quod 
meoiuiicioinferiusnon eft Aegjptiaco yfimirabiles eius 
effe^us & vttlitates confideremus. 

T a i f A R I A M 'veio in medicum vfum reciptturv Bairami el- 
namammteriusaffunittur ^ant exteriiisinducttur »aut 2^=^*^^- 
medicamentis chirurgicis admifcetur^ 

1 N T V s affumptum maneteiuno vetriculo, afthmi- intenu$*f- 
iicis vtile efi, & vefict doloribus-.menfes etiam ciet^vt & '^P'"** 
pep modo fubditum. Eius quatuor aut quinqueguttuk ri- 
no aut aqua rofacea in cochleari except£y & dtluculofen- 
ftm in guttur infiiUai£,ftc vt linguanon contingant (nam 
Balfamifaporituttusinoreh&resforfitan naufea etiam 
moueret,nonnuUisfane cibi appetentta deieeit) veteresfio- 
wachidoloresfniunt , ipfum roboranty colcrcmj^ comen' 
dant & anbelttum, locinoriprode^y ohsirucHones aperit, 
atque iuuentam conferuat. Magn* exifiimationis vir mi- 
biprohenotus^ ab eius vfu nuUos dslores fenfit , & tametfi 
fenexytam validus efiy vf iuuenis videatur . Phtbificos le* 
uat,& fiertUum vterum expurgatypefii modoadhtbttum» 

F o R I s , calidum cum plumula tUitum , omnes cru- ^. ^ 
iiatus exbumoYibus fiigidis proHemetes toUit, pYdfertim fi x^Z 

X 4- Untium 



|5# ^aisamvmI '■•■ 

UnteumBdfamo ddibutum adponatur.Tumoresadem^ 
todesdij-utit^ubfumtt : quamhbet corporupartemro' 
krut' Capmtllt:mn,cerebrum rejicn &fouet-,omnemL 
hmmrem noxm abfumendojolores toUit. ^araljtkU ft^^ 
cmri[,cereu79^(ermce,lptm, dr eapartequdparalyfuen* 
tat^sfi,munciis'.eadem rationeadomnesneruorum mor» 
hos^ cotraStones vtilee^. Stomacbo iHttum, eum robo^ 
rat.concoaionem iuuat, &fiatibus obpucltontbusj^ hbe^ 
rat.ficuts & lienem, quemettam emoHtt. Ncpbrittdem 
mcnon vetncult dolores a caufafiigtda autflutibus ortosl 
caUdumloco dolenti impofitumfedat-.idem pr^siatpani 
calido inditum.ficq^ adpofitum. Vrmamciet & expeUit iU 
Utum.Summe laudaturm articukrum doioribm^ prafer^ 
timcoxendicum, quod omnem duntiem & tumremrsi 
fiduum difcutiat. 

SSS Sf-'^''\^''''' remediuinditumMdevtile 
toiaditaiB. ^fi\ &qtitamolefium effet omnia enumerare ,em iudicio 
rehnquo , qui iUo vtetur , vt idfcilicet atiis medicamehtis 
€ommifceat,qu£ ad rem vtilia effeiudicabit. Vulgarefa. 
ne admodum efl eo in recentibusvulneribus vth,namftatim 
illa fmefuppuratione glutinat , quinetiam in tu vtile , vbi 
(ontufioadglutinationemimpedit'iquodftatimdiger4\& 
reUquapr£ftetqu£advulneris vfque glutinationemne^ 
ceffariafunt.vtnonabsre Pauperum chetrurgia cenferi 
fofittieaq^ decaufapaucdfunt in bac vrbe £des, inquibus 
nonferuetur Balfamum. Neruorum, iunauraruma^ vuL 
nerapr£ retiquis medicaw.entis adcicamcemperducit.co- 
traaionemq^ prohibet . Capitu vulnera curat,modo cra^ 
ntum iUfumftt-.fu etiam omnia recentia vulnera in qua. 

ItbetcorpprUparte.modlfimfimphcia.Antiquavulnera^ 
perfe,autcumahovnguentoimpofitum,emundaty& ad 
Cicatrtcem perdticit. In diutmnisfebribus ,finna eo calente 
inunaadimidiahoraM4eparoxyfmum, & illko quinque 
autfexguttUiUm in vinofumptu modoptadiao, horro. 



res 



B A 1 S A M V M^ ' ^i^ 

fss difcutiuntur , (t ter aut quater idremedium repetatur. 
Gv STY e^ acuto , & aliquantulum amaro : vndt 
coUigerelicet, adBri^ionU^atticeps ejfe^cahdii&jiccut» 
mfecundogradu* 

N V N c ^a: noui orhis conttnente magna quantttate 
inferrtxcepit Balfamumimtfts arboribm extraclumjiisfi- Baliimaia 
miUbusqu£innouaUt^antanafcuntur,\hi Balfamum^^^^^; 
decoSiione coUigitur. Sunt autem ea arhores vafi<& magni- borij h^' 
SudtniSt&adradicemvfqueramofSiduplicifeptacortke^'^'^* 
dterocraffo Suberini modot altero tenui ,interm3 matC' 
rtem arboris amplcctente. 'Ex eo quodinter vtjumque cor-'. 
ticem efijpaciOyinciftone Balfmum educitur, alba limpi- 
dipmaq^ iacryma fuamfmi odgris » qui infignesfaculta» 
tes fiatimprodit . St certum efiiUtusguttulam potiorem 
ejfe , alterius quod decocltone extrahitur arroua^ hoc eji, 
2slibrisytametfi miraculofos eius viderimus effeSit^. 

H V I V s fru^uslquipenesmeesijexiauusproarhoris » ,r .^ 
tnagnttudtne : etentm aceru atitpijt grano mator non ^i?, &u« ' - ' 
dmarigu^us aliquantulum , imlufus extremaftliqua an- 
gu^ajtgitum longa , alba^ &fimpUcis regalis ijtlpanici ' ■ ' 
tenuitate. Eojru^ufefe fagiunt Indt, ad capitts dolores & 
dejiuxiones, - 

Refinaabiegna. 

I B I D E M etiamcoBgiturliquorftuerefina ,quam ReffnaBai, 
abiegnamvocant^exarborihmferis{quAneque Pinus^m. ^«liticui- 
quecuprepdicipoifunt) PinoMtiorihus,&Cuprepmo' ^S'"^'*' 
do reQis . /n harum arhorum cacumtne veftcuk quadam 
enafcuntur magn^.&parut , quibmconfiaSiisguttatitn 
fitUatliquor admirandus , quem Indi diiigenter conchis 
excipiunt, fed tanto lahore & molesiia , vt multi vtri exu. 
guam admodum quantitatemfingulis diehus cogant. 

E I V s vfusefiin omnihm ad qu£ Balfdmuconuenit: 
[iquidem yulnera optimecuut^ dolores ex materiafrigida 

^ 5 &fia. 



^^# JllSIN A CAXTHAGINBNSIS. 

(^fiatuUitta progenitos mitigat . Vttiuum eftfiomMbi 
rittit ab bumorejrigidoautfixtibus^fumptaex modtio vi- 
no alhOj vt in Salfamo edocutmus . 

Rcfina Cafihagincnfis. 
R«li»c«r- N V N c etiam nobis mtttt Cartbago nom orhUp§- 
aTiulfcf** ttiftciarefinmquandam purtpmam & odoratifiimam^ 
«iiiates. ahiegna aut Terehintbina Veneta multo praftoJtorem, ttf. 
demfacuUatihm feu maioribus pr^ditaw , quam fitfeU!" 
^iftma Terehinthtna . Experientia dicuitt vtiltter iniici 
netuorum^artkulorumypedumqyVulneribuSy &anitquis 
rkertbus: magno ettam commodo , ea elota & prdparms 
matronafibifaciem oblinunt. 
Tabaco. 
P L A- N T A Tabaco antiqmtusin vfufuit IndiSyHi" 
fiini£pr£fertim nou£ accotU-^ai vulnera curaia* Paucos 
ante annos tn Hijpanias delata^magu ai ornandos bortos» 
quam ob eius facultates : nunc vero multo cekbrioreftob 
faculeates.quam propter eleganttam, 
tiddu No M E N legitimum apud Indos eft Picieh: »am 

Tabit». Tabaco mmen ab Hijpanis iUi inditum , ab infMla qud" 

dsm eiut nominis^vbifi^equentifsima nafcitur. 

Tabaco Hi- M A G N A altttuitne ajfurgit , & interdum malum 

toiia. ^jfyriam^quam Ltmonevocaty£quatyCaule reSio multis 

fragrandibus ramis brachtatoxfoUo mali A^yriafere , fed 

ampliQre,veluti OxjUpathiyColore virididiUitmey &aU-> 

qumtulum hirfutOyVtitota plata eft. Floremfert in (um- 

msramis Campanukmodoy caniiiut meiiopurpurafce- 

te, quodecidentefucceduntveluticapitulapapaueris ni" 

gri^quibus cmtinetur femen valdeexiguu , colore ex cine" 

reo mgricante , RatUx craffa eft & muUifida^ (^ Ugnofa^ 

intus crocea (fr amara , qua facile cortice fuo detibratur: 

aUquatamenfacuUatepraditam effe non inteUeximus, 

Ta^aca a*. ■ N A s c I T v R pkrifque lnit£ locis^ bumidisprafeu 

Um& vmbrofisi & excuUoleuiq^foh^Seritur omni tem^ 

foje: 



T A B A C O. 551 

fm-.cam vtrb prodiit, afrigorepraferuanda efi,& fecun- 
ditm^metes plantmda. ad eorum ornatum ijiquidem tot^ 
4nnoviret,CitriorurKmodo, 

F o L I o R V M dumta.xAt efi vfus ( tametfi eoru dg' 
feduquidamfeminevtanturjea^vtajferuaripof/mtffib 
traieda in vmbra fujpen^untur & (tccantur \deinde aut 
megris,aut in puluerem tritis.vtmtttr^ 

Ca L I D A &ficcaeJiinfecundogradu:itaque£al'' 
facit, refoluity mundificat & aliquantulum adfirtngtty vt 
exfequentibus facultatibm iudicare Ixcebit. 

F o L 1 a huiusplanta calefa&a & impofitayprafens TibacoCt- 
in CephaUa & Hemicraniafunt remedium, fimorbm ex cuiwsi **- 
caufafiigida autflatibus ortusfit ; fapius vero funtrepete- "** 
da^donec morbus toHatur: funt qui caput okofiorum maU 
Mranttjprius inungant . Idem remedium rigidis cerutcibus 
fiue Tetano vtile efiy&m totius corporis doloribm ab m- 
demcaufaortis, 

D o L o R E s dentium a caufafiigida non modofinitt 
dente priiis deterfo aliquo linteo eius fucco delibutOy &fo^ 
Ih in pilulam conuolutOtdenttc^ indtto,fed etiam , ne coY' 
ruptio ferpatyprohibet. 

P E c T o R I s vitiis^iufsi veteri,afihmati,& fimilibm 
exfiigido humore ortis morbisyfolioru decoRum ex aqua, 
& eclegmaexeiusdeco9;OtVtiUa funt.Serapm<M: . r* Serapiamat 
&foliorum decocio paratum ,paucaj^ quantttate fum- t**»»». 
ptu^putreshumrespeSloriseitctt, Afibmaticisinterdumy 
eorum fumus ore exceptus opitulaturifed necejfari^ eua^ 
cuationes pracedere opus eft,fimoraferripofsit. 

S V B cinertbuscalefaiiafoliay&fordtdaynonexcufsis 
cineribuSyCalidac^fapiusimpofitayVentriculoperfitBiotiim 
hus &" flattbus laboratiauxiltofum. Viridaafoliaalij ma» 
nibusoleo inun^is confiingunty&ficimpmunt. Vetrkuli 
&Lienis obfiruSionih^ atq.fcirthisfolia pauxilio aceto «n- 
ttitatdtu^ iSita & adfit^a^vttltafttnt-Jed bis detnde foitd 

calefa* 



55-? T A B A C O. 

eakficla , dat Hmus pannm fuccofolmum caUnte min. 
SMjingults diebusfupenmponeda.-Folwrumdefe^u, puL 
uucQmmuntvnguemoobslruatones apeneme exctpitur 
&P'*rsobiifuaa,auttumoreaffeaa,dmmungtiur, ' 
cm*«tj- 1 N D 1 c ^ muheres valde commendat inpuerorum 
^cum, &ettamgrandtorumfiowachi (rudttattbus : nam vemrg 

m^ftorepriustnuclooleolucernarti.&foUufubctnertbm 
calefaais,aliero vmtculi regtom.altero tetgori quavetri. 
etiiuJj)eaat,pofjis,eas concoquunt , & aluu emoUtunt IJi 
quottes opus ertt.renouentur. latas & tmtesvetristineas 
fxpeBttfoltomfuccm cumfaccharo co^us, ^ depuraius 
paucaqukntttatefumptus: vmbiltco tamenetiamimpo. 
nendumfohum tritum,& alum detnde clyfiere eiuendus. 
Kcphmfai. . N £ P H R I T 1 c i s &Ptuientisdoioribmfoliafui 
eimibus,vtante,calefaaa, & quam caitdefieripoteBad^ 

Mta,magnuadferuntleuamen,ide7emedtu,quotiesopm 
ent, repetendoXomodeetiam ciyfiertbusiniictemurjta, 
ettamfomentationibm^C^ emplafiris admifcebuntur. 
^^?»- ,.} ^ Mocationibm vteriJoitaprobecaltfaaa,& m- 
/ f>Mco.vterij^repiomimpoftta,praferisadferutremed\unr 
qubdfifvtfit interdum )animi deltqutum fubfequaturJu. 
mm tHorrt naribm obitciatur, ilico Itberabituriqmdreme. 
dm Indtcis muUerthm adto vuigare efi.vt ea de caufa Ta- 
bactfoitadtligeteradferuet & magmfaciat.Sumvero qui 
f^djratavmotitcopriiisadmouent^deindefomfuperimpo. 
»Jii-MaximeauteconferumautT4Camahaca,aut oieum 
de Ltqmd ambar^aut Baifamum.aut Carana, aut exhis 

.„. . , ^^*^*^^^pi4'U(:oftans,&invmbiiicoafftduegefiatu, 

M^, Artic VLORVM dolortbm(modhbumoresfii. 

gtdtfmt , veifaUem non nimtum caUdi) effeacifmefoiia 

('^^^daadhtbentur.auteorumfuccocalentepannmlinem 
tnttnam:etemm humores refoiuum &digerunt ideoque 
ettam tumoribm adematodisJoiiorumfuccQ caUdo prim 
imis.vtiUpmeunpQnumur» 

? s a N I o- 



T A B A C O. 535 

Perniones fanare.fi ter aut quater buim pUn- Penuoaa. 
ufoltisjrtcenturt deinde pedes & manm aqua caltda ium 
faieabluAmur^experiemtadocutt, 

. . . V E N E N I s , ^ toxico pernmofiftmo , quo Cannt- Tahaco ak- 
halesfuasfagittai iMm.iefijflere.paucuahbini annu ex- ^^^»*« 
pertifunt nonnuUt : nam ante ^fuhlmatum vulnerihus ttt' 
.jpergerefolebant . Toxici autem vtres injringere bac ratio- 
nefciueruntHtJpant, 

C o N T I G I T vt quidam (fanmbaks infuu<jmbU Oecafi«t.»- 
4d D. loannem deportu diuite^iafitgarent, Indorumy at^ fcrJcDiiT*. 
etiam HfJpanoruw(fi qtios reperiffent ) ielisluis venenatu S^vei^ 
lonficiendorum cauja. Eh appeUenteSy indos & ncnnuUos 
Btfpanos conficiutityplerofque autem vulnerant:cum ver@ 
fubtimatocarerenty 4 quodam Indo edoHijunty vtTabaci 
fuccum exprejfum fuu vulneiibusimponerent^ ^ ipfade" 
jndefolia trita^fedatifunt ilico dolores Dei benefcio,& e4 
.fjfmptomataquA buiufmodi venenafubfequifotent, vene- 
numfuperatumt vulnera demde curata. Ex eo,foliu huius 
.plantaaduerfusvenenavticceptum ef. Rex ipfe Catholi-' 
cus, eius viresexperm volens^ cani vulnus infitgi iufit ia 
gutture,& toxico.quo venatores vtuntur. iUiM, & pauh 
po^foltorum Tahacifuccumfatis copiose {nMart^& ipfd 
foliatritafupra vulnus ligari : Itberatm eficanis nonftng 
omnium admiratione, 

£ o D E M modovenenatispeHiferifque carbunculisCuhanai. 
impofitacruffas inducum , deinde curattonem adferunt: ^*' 
& ad tQus morfufque vtrukntorum ammaliumprafens 
funtremedium» 

R E c E N T I B V s vulueribus impo/ita^ ilicofangui- Recentibi^ 
nmfiftunt.eaj^ghainant: quodfimaiufcuUfim , vtno'"'^''^^ 
prius eUtentur, & labiis vulnerum (oniunSu/uccusfoligm 
rum in§ergetur,& ipfafolia tritafupra vulnus alitgabtin- 
tur : po^ridie reliquifque fubfequenttbus diebus tdem ordi 
fimUturiVichts^rationeceJfaria. 
■■'' ;■■' VsTi- 



?5^ T A B A C O. 

&folia trtta tmpojita deterget, curant, & adcicatrictm 
prducunt^ purgato videhcet prius corpore ex medici con- 
filiOy&mipmeetiam fangtiinis/i neceffartaJit,facJa:de^ 
inde obferuata^ qu£ conuenit, vt^m ratione. 
ABimaiium P o R R o «<?« modo in homintbus eiufmodi vlcera cti" 
vi6:hbtts. tare^fed etiam in ammalibus ipfa experientia docuit: nam 
pr vmuerfam Indi^m jrequentia vlceravaccas^boues, & 
aha animalia infefiat^ qudtfacHe ok regionis humtditatem 
extremam putrefcunt & vermibusfcatem: qmbus folehat 

t»Ipergerefubltmatum ymelioribusremediisdeftstuti :fed 
cttrn magno ijtic veneat, plerumq, quod vkenbus inpr- 
gebatur , pluris conftabat , quam antmal curandum m- 
mart potuiffet : Itaque Tabacifacultates in hominibus ex- 
pertt, illmetia vfum adputrida.fcetiday vermtbusLfca- 
tentta animahum vkera tranfiukrunt , atque adeo com^ 
perertmt,fuccum eita infttUatum non modo vermes neca^ 
re,fed etiam vkera mundare, deinde adctcatrtcem perdu^ 
ceu: prode^etiamiumentorum exukerationibus, tdeoq^ 
Indi Tabacipulueremfemper circumferunt. 
Poly?3. Qj: e n d a m noui nariu vkere laborante, e quofa- 

mesmanabat.nonjinecontagijfujpicione: meo confilioin' 
fitUauitfolioruTabaci fuccum:afecuda inftiaatione mftlt$ 
vertnes exciderutJeindepaucioreSy&poft altquot diesfa- 

»^tf^eftvkuS',fedquaerofaerat,mnreftituta.musetiam 
foltistmpettgtnes,& ca^itis fcabiesvtiliterconfiicantur 

mlZ. .?,f ""'fi^^^^^^^^^i^^indicisfacerdotihusplataJux 
fie^ueiu. Vttlolebant ad rejponfa danda . Etenim apud Indos moris 
eratySacerdotes de beUorum euentu^ahisq^ magni mometi 
negottisconfulere.Confukusfacerdos, iftiusplatafoliaftc- 
CA vrebat , & eorumfumum tubulofeu cannuU quadam 
m osexctptebat, deindequafiinexftafin quandam raptus. 
cadebat.ommmotupriuatus ificj^permanebataliquam" 
^t»*Difcs*lf4etiisfumifacultate,adferedtbat,referebatj^ 



T A B A C O. jjr 

mg9tkm atm dmonffcomulip , & re^onfa ddatatn^ 
higua.vt, vtcumque euentmjuccederem.tUufacUefer^ 
(uaderet^fic fepradixifeieo^ modo barbarosillQs bmmei 
miferedeciptebant, 

C ^ T £ R, V M vulgut ettam Indorum eumfumum 
feros & naresrectpitantmtgratia , cum mfomnia vidert 
merdum, &extrafequaftrapicupit, tum etiam defuo- 
rumnegotiorum euemu^ex infimniit qu£ apfaruerint 
pronunciaturum . Nam vtimpofioref} diaholusy berba. 
rumq^facultates nouitMosbuius viresedocuit^quo.appa" 
rentibut eiufdem mfomniis^miferii bomtnibw iwpenat, 

A Tmn efi recens ypUntoi quafdam inuentri.qut 
m*nducatA ^autintro ajfumpta , vanas^ecies ^ tma^ri. 
nesobuerfartfaciant. Siquidem Diofccap.de Solano ma^ soUe«« 
ntco,feufuriofo,eiusradicemdracbmapodereexvmpO' ^«^^*". 
tam ^acerejpecies vanas imagines^ rion iniucundas ob- 
nerfarifcrtbtt JeddupUcatum eirn modum adtresvfque 
dies.mentis altenattonem afferre.qnadrupUcatum interi. 
mere. Anifumfiquisdormiturusedat.fomniaexcitartiu^ AniCam. 
cunda &fuama:comraRapbam efu.grauia & turbuUn. R.phaau,. 
taz^Jtcdeplmfquealiis. 

Gk R(^iAsab OrtarefertBangue plantafuccum B*ngu.-. 
dltK admixtum.wentis aUenationemfacere, mfomnia ex- 

c*tAre,&ommfolicitudtneltberare,veluiiettamOptum,QfiMrti 
fuod Ortentahbus mdu admodumfamiliare est : de quo 
multaapudGarctam. 

SJcdrnofri/ndi.oneribusferendisautaUisUbori^ 
bm defatigatt, TabacifuthU baurtunt^& iltco, quafi men- 
tealienati,corruut: excitati vero.refoctUatos eofimno^c^ 
firesrecuperatasfentiunt. Sorum exemplufecuti Aetbto^ 
pespro mancipiu e)» deduBi , mmUfiequenter eum hau^ 
nunt;quofit,vteorumdominiegregteeoscafiigent, & iU 
loru Tabacoexurant,quo anfam aufermfmm tUo vten^ - 
«tidmtmen^vtinondeftnmt, 

Vjts 



35^ T A B A C O. 

Filui* famf VsvseJi ettam Tabaci apud IrMs^famisfitu% fe- 

iill^l^' dandagratiabocmodo, Comhyltaqmdamcochlearufiu- 

patihumvrunt,de'tndeatieruntcalcumodo-^humcrfo' 

. ItorumTabaciaquaspartesfumutymandutttj^tdonecex 

Ttrifque majfa quadamfidt , quam inftltilaspifo matores 

confngunt^atquein vmbrajtccatoi invfum reponut.Fa- 

ituri iterper deferta» vbi neque ctbum , neque potum in- 

uenturosfeputantiharumpilularufecumdelauruvnam 

- mterlabruminferius & dentesrep.onentes , eimtiquorem 

4pduef6rbent,qua abfumpta, aUam reponunt, atq^ item 

.. aliam , donec peregrinationem triduanam interdum , aut 

quatriduanam^abfoiuant : ifiaq^ raitone toto illo temfore 

ttequefamemfibi mole^am e^e.,nequefitim afferunt-.cu- 

imc4ufamejfeputo y quodforbentes aftdue pilulas iUas, 

ettamhumorespttuito(os€cerebroeliciuntiquidegluttti& 

inventriculumdemifi^naturaleeimcalorem bumeciat^ 

. fedabeo tandem abfumumur , aliorum ctborum defeiiu: 

vt in multis animaltbm obferuare licet , qux tota hieme in 

fuislatibulisfe continentfine alicuim alimenti copia , qmA 

calornaturalis occupatm esi in pinguedine abfumenda, 

quamtefiatiitemporecoUegerunt, 

H ^ c funtqu£ de celeberrima, bac planta Tahaco» 
iimq^facultatibmcoUigerepotui» 



fsmm. 

Nicotjan», 
HcrbaRc- 
gina. 
Hcrba {ao- 

&3U 

Pcrcbccc. 

EUC. 

fioria. 



BH.ASII.IANIS, i quibus femen prim6m in Lufitaniaa» dt- 
Utum,kjcplantadiciturPemm;Galii,qu6d D.Ioannes Niconus.Re 
giaialtquado in LufitaDiaOi«or, ciuifcmcnprimusadRcgina ma- 
trcm detulcrU » ilUusquefacultateidocuerii.Nicotianam.Sc Herbana 
Regina:noroinarunt.AUj,Hcrbamfanftam,obinfignese\Uivirtutc», 
Runcuparunt, Oaiedus lib, Hift.X}. cap. v. in Hilpaniola infula,vbi 
copioie tam leporis narccbaittr.Pctebeccnuc vocari traiit: mihi cum 
Hyofgfitnl nign defcripcionc plurimum conuenire vidciut. 
, M-SX verd ca planta irium autquatuot cubitorum altitudioe , in- 
fiyifum aroplior, muUis aliscraffisquc£amisconcaua,folianutEcro-: 
fa.ampla^dcnfa&acanioia.pirigaia, grauiodorc, feruido &acrigq. 
Au. Floscxtrcmis lamis nafciiut copiofu» , cx albo parpurafccn*, ob- 
loogus,& tubx m mcdum cocauuj* extrema partc latus & pcntago- 
Dm,cuitts color frigoribus iKagis InteQdi folet.Huic fucceduni ^Uqux: 
Digttaii fcte iimiict,feniinc f kQX ex ittfo &igticaiiie,pafiUo,Fapaae- 
dtt&akomiaoic 
.,-.-■, ^. . fiirs 



PETVM tATIFOIlVM. 



SM 




5JS PETVM ANGVSTXFOtl VM» 




T A B A C O • 55^ 

B I ▼ s duo fantgcnera . Nam vnum amplo latoqae eft foUo, in- "Ptfato t6i 
tcrduaicubiiaU^dngitudinc, pcdalxqaclaiitudiQefincpcdicHlo cau- j^gj^ ^^ 
icm aropleitcntc.ld altius aflurgii,& flos ordinepcitamuiotam lon- * 

gtcudinecn illi narcicur,dilutioraliqaan(alutn^ AUeraw paulo mjnore 
efifoliOiSc^Uao, cjuod B:Uam donam vulgo vocant , fimilt; £ed aca- 
tiorc longoquc pcdicaio ramit inharrens : Hores huicvelutipcrvni- 
bellas nafcunturfataratjotcjaliquanto. Vttiufqucradixlignoiaejft &: 
multifida. Sed & horum femioe dcciduo,rpoQte in nofttis hortb ttt' 
tia qazdam & dubia ipc cies nata, f Qpcrionbus paullo hufflilior,caiuc 
fol>a,vt in ptlote,cauIe» ampleaaatur,fed multo anguftiora, etii in- 
frafecundi geaeris foliotumamplitudincm: floribiu ume iktuiatius 
rabentibus,magis hoc.quam illud zmularar. 

F I. o K £ T caHdioribus rcgionibus lunio & IaUo.len:eD Scpcem- 
bri maturcfcit/^vidi in Luiitania tota hicme ilarentcm} at btc a men- 
(e Augufto in Htemem vique florer, & fubinde femen proftn 4eindfe' 
primo gclu ii jccefcit, petitcjue tota; ncquc htcme ailctuari potcfi, nifj 
admodum diiEcuItcr,tdqac H&ilibus aut cap6s Ugneis, m quibas ia- 
ta,in forniccm aut pcnum illaiit. 

N A s c I r V «. omnifolo, & fcmeliata, fetr^nqoc admarurita- j^ajgi»-; 
tcm perdttcentjfeipfaro dcindc fent,Qec opms habei atia fatione.St ta- 
xijcnfcrcnda crit, Auguilo aut Septembti id fiat,quoQiam femen exi- 
gaumdiatitfi-ne fub cetra latec aateqaan getisiaet: & Mznio auc 
Vcrcfaiaprijmim Augaitogerminat. - 

A?vD nos di'!igeDtercolitur,aoDtamomacasgratia,qnamob 
infigQei facuiutcs , ptxfcnim aaobiUi>usquibufda mattoais lei het- 
bariz itadioiii,quz foliii eius rccecibu$,aue in vmbra ficcatis, 8c ftii- 
htitio iliorumliqaorc vitteis oiganis cxtra&o, frcqucnter vtuntoiad « 
vlcctaaatiqia,paifida,maligQa,gangcaRias, fcabicm.impetigincs, ii- '*c*'^*"fi. 
cheaes,ocuioramnebuUt, fcUci com fuceeila: muiufque miiciis 14- 
fiicis auxilio fucii!: 

S v M T <|ui foiia iingalis diebta manc a ieiunii mandi iubent , vt 
pod^gra Ubcrentur, quoniam mulumpiiaicam m otancahat, eimi}. 
fn parccs tnferiorci dcfluere prohibeac. 

CAH.O Lvs Sccpbanus Przdi) raftict GalUco iermone conicti- 
pti lib. i.cap.^^.cxperieacia compcobacum cfle icribitiCiat folia ftni- 
misvtiUteriUiQi ,iUiufqae iiiUaucium UquoremaiihmaticisauxiUo 
eirc.In f umma, PanaccaquaNianit cil adomnis geoetismorbot. 

A L I V o cius gcnus.psr omnia miaus, folio cotimdiote, nee hit- ^ 
futo pnguf /c,Ucet fuccul^nto,flore minotc, Sc per extremum rotua- v****® ^" 
do,palkfcente,ante viginti annos Eatopz it(Qotuit:Dodon.Hyofcya- **•"*• 
mum lutcam nancupauit . Ad plcraqac ctiam «onfeixe ceitaaicfi, 
vetum fupetiore looge imbeciUios, 

Hcrba loannis Infatitis. 

H I cpratermktenda mn vUetur eapUm qua vfi Herbafota- 
funt ijqui Kifpaniam nouam nebis aperuerunty in cmadis ^ ^t^^ntu* 
VttlneribmXuiut vfum prtmus oftendit indus qmiam Ui' 

I 2 f^ani 



^46 HIRBA lOAKNIS I N F A K T 1 S, 

!^ani famtdus, nomine Uannis lnfanits,a quo hstc pUnt4 
dmowmntit eji, 

Sias hifto- E X t G V A cfi planta, foliis Oxalidu, aliquantuhm 

^' ViUofis ftuehifftdis. 

Facuiute». V I R I D I s pTdmanfa aut trtta,vulneribmj^ impo- 
Jita.fangumm fifin^eaq^ conglutinat . iieruerum alta- 
rumq^panium vulneia digerit , &mundat , & demum 
ad cicatricem perducit . Jifdem vtnbus poUetfcca in poUi- 
nem reda^a, qu£ ad vulnera carneexpUn^a,yiiidi etiam 
frifertur, 

Radiccs vcncnis aduerfantcs. 
8.adix vene- E X Charcis proumcta Feriiana, radices quddam ad- 
cisrcfiftenj. uehuntur iridiiradiciim valdejimiles,fed minoreSy &ji- 

culneifolij odore, 
contray«. H I s p A N I Indfai inhdUtantes Contraycrua ap- 
ua. peUantiquafidi€asalexipharmacum,quoniaearumpul'' 

uisex aWo vtnofumptus, aduerfus omne venenum, cuiuf- 
cunque tandem fit gemris^ prafentifmumefi remedtum, 
{vnofublimato excepto^ quodfola la^ispottone exfiingui' 
tur) vomitione iUud reitcere faciens , aut per fudcres eua" 
cuans , Sed & amatoriapocula , ec puluen baufiOieduci 
ferunt. Ventris etiam animalia peUit. 
Tempera- G V s T A T A radtXiaromaticu qmddam fapit cu acri-' 
meQtaaa. njoniaconiup^umiquare calidavidetut fecundo gtadu, 

Guayacan. 

Tr I A fx Occidentali India deferuntur hodie toto 
orhe celebratifitma , quorum in Medicinafacultates adeo 
injignes reperta funt , vt nunquam auditum ftytam incu» 
rabtles morbos vUisaliu medicamentis fanatosfuijfe-^nem- 
pe^ lignum quod Guayacum vocant^ Radix China. , Sar» 
; fapartUa.^ 1)e Chtna^qua a Lufttanis ex Jndia Ortentali 
adferrfputatur, fud loco dieemus . A ujpicabimur itaque 4 
Guayaco , veluttprtmo medicamento ex Indtis delato , & 

omnium 



G V A y A C A N. 34t 

mnkmofftifno , vt ip[a experienm & muUorum anno' 
rumvfucomprobatume(t. 

GvAYACAN,4 riQfiris lignum Indicum dicium^ Guayaaa. 
aburidanter nafcitur in InfuU S. Dmmici , qu^fuit-pi- 
manouiorbisahm^anis occupata: euim vfus pmum 
hacrationenobisinnotutt. 

M A G N I s doloribui morhiGaBci(queah Inda mu^ Lnu vsac- 

Uere comraxerat) Hifffanus quidam torquebatur.em fa- "^^*- 

mulmlndus , in lUaprouincia Medicum agens^ aqujim 

Gaayaciproptnauit^qua nonfolum magnis illu cructatibus 

liberauits fedprifiinxfanitati eum reftituit . huimexem- 

plo^ plurimiaiij Hilpam,fimils morba mfetii, curatifunt. 

Eius morbicura Htjpaliftatim euulgata eji , ab hUqui ex ' 

eainfula redierunt.hincper totam Ht^amam.&indeper. 

vniuerfum orbemyquem hdcfcabiesoccuparat. Etcertem 

hoc morbocurando , nuUum eft medicamentum eo^ prs^ 

ftantiusaut certtus:namji,vt decet,precedatcuratio^ & 

fuo temporeisiaaquapropinetur^certipmueft huicmor' 

hofanitatemperfeciam adferrnnec rectdiuam pati qmft' 

mililuelaborabat , mod)> in idem ccenum mn fe prouoluat 

dmuo. Sic^ Deo vifum eft, vt vnde manautt morbus Xnde 

adferretur remedium inam ex Occidentalt fndiaprimmt 

buc perlata eB iUius morbi origo , prxfertim autem ex tn^ 

fula S. Dominici, vbi tafamVJaris eftyquam apud nos pa^ 

puUfeumorbil&inequeeiuscontagiummagncpereqmf-' 

qua reformidat.ln hunc autemodumpropagatumfertur, 

A N N o falutis bumana, i^sp.eo bello quodNeapoli Lucf vene- 
geftum efta Rege CathoUcoaduerfus Gallia Rege Caro- 2^^^^* 
lum cognomine magno Capite^Cbriftopborus Colonm, ex 
primaillaprofedione , quam notnorbis conquirendicaufa 
fufceperat,rediit:& dete^is S Dommci aliis^mfujis^in^ ■ 
de i^eapolim ( vbi tum Rex CatboBcm erat pace cu Gatlo 
faiia^virosS^mulieresdeduxitXommeantibmvltroci^ 
tro^ exmitibm, Ei^aniprimum cum indku muUeribpi . 

r s &ln" 



$4i CYAYACAN. 

& ln& cm Uifpanis confuetudinm bahuerut: detnde m 
Itaks & Gemanos ferpfit bocmatumypopemoetiam ad 
^allos.&ficpervniugrfumorbem. 

1 N I T I o diuerfanominafortttttmefi.Hifpanl,exi' 

^^^^'^^*^'fiimantesaGa!liscotttagiiivenijfe,morbumGalliciinun' 

MotbMt cuparuntjGaUicontrd^lsleapolifeconfecutoseffeputates, 

Vz^S^ Nw/>o/ifrf««w vocarut; Germani^ex Hijpanorum contu- 

scabi» Hi- bemio hancfcabiem adfe manaffe videntes^ Scabiem Hi" 

?c^igoia. J?^"'^'**» appellarunt;alij Serpiginem Jndicam.eam^ve^ 

4ica. rifiimo nomine^ciim indeprimafpt hum ttiali origo, InteT 

^fc^tiT P^i^^ariostameneius atatU Uedicos^ varia opihionesfue^ 

dc origine tuttt de buttis morbt caufa & origine . NonnuOi ex ctbit 

inotbi G«2. eorruptisyfuccumq^ melancbolicum & aditfium generan^ 

tibusy qutbits infumma rerum wopia exercitus veftifolet^ 

qualesfunt planta filuefires , olera.radices, caro aftnina^ 

cqmnaMginemfumpfijfeexiliimabant: Al^fiderum Sa- 

turni & MartisconiunBionibtis acceptuferebant ; ww^ 

nb caufam varia nomina mdiderut-y vti Lepra, Licbenum, 

Mentagr£,Spbacelii Elephantiafis:& cum certam morbi 

qualitatemajfequinonpoffent (nouum morbum ejfeigno- 

rantes) adpradi^orum motborum a Veteribus defcriptO' 

tumgenusaUquodreducereconabantur. 

Gjuyacan. Cj^TiKVUvt adinfiitutureuertamurfiu&yz" 

can mmen efi Indicum , fedper vniuerfunt orbem cogni" 

jS°^ ^^^^^^^^'^^^^'^^wanonnuUu Lignura Indicum !»<»- 

^ cupetur, 

DEhoc ligno multi multafcripfere , aut Ebenum ejfe 

dicentes^utBuxi^eciem,autaUis nomtmbus appellantes. 

Sed vt nouum arborisgenus eH , nec in his regiontbm » aut 

rilis aliis toto orbe Veteribus defcrtpto confpe^um ,fed in 

nuper inuentis folummodo^fu nobis noua erit arbor : vt vt 

c^icaa Jit^magnaefi^Uicis magnitudine ^ramofa^ matricema" 

"*• gna, nigricante , materiequam Ebenumduriore ; cortia 

jraJfo,gutnmefoJeuptnim'^(^,cmfi((mn efi iigntm.fa^ 



GVAYACAN. 343 

ciTedectdenteifoUU exiguU & ditris,floretutedyquemfub- 
fequiturfrud:uirotundM ^folldus yfepma mfecommms 
UejpiU modo.Frequens in mfulafanSii Dominici. 

A L I V D emgmm m infula S.Itfannis de portu dim- Gaayacan 
teihuic vkina, poftea repertu eftifuperiortferefimiie ^fed ^^^ «^»-: 
minus ofnnmot & propemodu fme rnatiksy odoratius & 
amariusfuperiore ; quo reMo , buiu$ nunc vfus efii&ob 
mirandoseffe^us Lignum fandum nuncupatm ,nec ^'|^^^ 
abs re,quand0quidem (ipfa experientu tefie ) alteropr<6' 
fiantius efi: att^men vtriufquefacultatesfuntinfigmsin 
curando morho GaUico , atque adeo vtriufque contunSim 
autfeparatim propinAtur aqua^cum ad morbum um di» 
Sum,tum ad aliosplerofque hac raiic^ne. 

L I G N I rnmutim concifi, aut eim fcobis vncia duodC' c aayaeide- 
mm^corticiseiufdemhgnicontuftvmia dua infex aqua '"^*^' 
fixtariis * macerantur ^Mi nouoaliquantulum capacio- 
re , vigtniiquatuorhoratHm f^atio ifi&ili beneobturato, 
Unto & Uicuknto igne coquatur , ad quatuor aquafexta- 
rioru confumptionem .qmd inde coUigtpoterit,fiJuprtores 
htnos aqusfextarm infundts^ bacUlo aqua altitudane mc 
tiaris . Co^a aqua refitgeratur, coUtur, (^ficlih nouoaf. 
feruatur.Statim fupraidemlignum^ quoddeco^umfuttt 
innciantur denuo o^o alij aqmfeistarij , coquantur^ ad 
duorum confumptionem : coktur bac aqua , ^feorfum 
adferuetur.Sumtturatitemhocmodoi 

Infirmvs tpurgato corporeex medici confilio Dceoai 
cvdticulum deligit apricum, quo neq^ frigus neq^ aerpener ^^*"* 
trarepoteftXe£lumingre^mydilucuto,aqttaprioriscalida 
, vncias decemfumat y&egregie operiaturvtfudarepopt 
duarum borarum^atioi dmde fadneahft&foy induftuift 
talefaHum induat^atc^ Umeamina wmetiquatuor dm^ 
de phH horis, paffa iB dabunturi& amygdaU^panis^ bif' 
cokuSynequeaffluenter^nequeparcei &deaquafecund4 
b'tbetquatHumfatiserit^etia'mteri&u.Oiiobmspoftquam 
' ^^- T 4- come" 



144 CVAYACAN. 

comederh,exp7me aqua calente denuGvncw decehaU" 
riet,fudabit iteduahm horii^&a ftidcreiVtifupems^n^u- 
dabitur: vnapofifudorem bora4e iifdem fafii^ amjgda' 
lis , & pane bifcoSto C£nahit , &ex aquajecundabibet^ 
Seruahitur hic ordo quindecim diebm prmibus , nifi vtres 
mmium coUabantur , quta eo cafu^etia pr£ter fupradicfa, 
fuUusgallinacem ajfus concedetur. In minus robujlis, qui 
extremam illam vi^us rationemferre nequeunt , nouem 
dies fuficiem-j quibm elapfis , puUm exigum ajfmfimtliter 
comedetur. Si vero Ager adeo tenui efi valetudinetVt pr£' 
di^amifiamvid;iurationem nuUo modo ferre poftt ^ab 
mtiopuIlusgaUinaceus exigum iUt dahitur, cibi quaniita-' 
temfenfim augendo . Blapfts quindecim diebm , dsctmo 
fextopurgabitur decem dracbmis pulp<e cafia ffluh per 
cribrum tranfmijfiiaut alio fimili medicamentOi& eo die 
tenuiorem aquam^fiue fecund^ decociionii,bibet.Dectmo- 
feptimodieadpriorem ordinem redibit,fumetq^ mane & 
veJperiaquamprioriideco^ioniSyfudabit , eadem^ viSlus 
vatione vtetur , nifi quod puUi loco dimidiam gaUtnamaf- 
fam ederepoterit, &fubfinemdi£t£^aliquamulumplus\, 
eamj^ victus ratione in vtgefimum vfque diemproducet, 
quotempore per cubiculumvefiitusy & bene amiBtu rff- 
ambularepoterit. Quibm elapfisJenuopurgabitur,&per 
alios quadraginta dtes aquam hibeti feledtfitma vtSitts ra^ 
tionem obferuado in rehus nonnaturalibus^multeribm abf- 
tinendoy & vino.cuius locoftmplicem eiufdeligni aquam 
aut.fi eamfafitdiet , aquam in qua anifum &foentculurn 
deco^afintjbibetieritq^ c&nafobria^&finecarnihm. 

ViA.cefi optimafumenda aqua Guayaci ratio , qua 
multidefperatimorhicuranturiatque iUa aqua mn eft 
pa^antius vUum nmedium ad curandam tuem vene- 
ream , cuiufcumque tandem fit generis : radicitus entm 
eamexftirpat» 
Z^H^' CoaYBniTkem b]fdTofi(is,aJ!hmatiiu,eftlepii^ 



«aayaei&- 



GVAYACAN. 34S 

eU,moThis vefiu & renum^dohribus tundimarum^omni^ . 
hii'' morbU ah humonbMJrtgidis & fiattbm procedemibust 
^dmurntSf qHtbus muttita fuerunt ordinaria. medkd" 
tnentA.prajernm jimofbum Gallitum fuhfequamur. 

P LE R I cvv E bacUgnovarumedtcamentafaciuti Gaayaeife. 
Cr intar iUaferupium, qwdfane admodum ejicax e^ : at «pium. 
meo iudi: io hum ligni vfum nemo vtiliorem experietur^ 
quamfufermdefcitptaratione , ^ne vUimalterius medi- 
camenti admixtione . Dentes etiam eonfrmat & deaU 
' hat hdc aquayfif^pm ea coUuantur . Caltdum &ficcum 
e^ in fecundogradu, 

'HisPANicvM exemplarbabeijtrcss^ambres.hoceftitrei 
incnfur*: , cjuorum fingalx apud Hifpancs Hquidarum icrun. Ijbras 
trcs & vncia» quatuor contJncnt; itaa. tum vna a^imbre biais fexta- 
riisvttcfum rcfpondeat.eamnaenturam apuds qui,-Bpec fcxrario*; 
Latinecxpriaictenonpo.tti.quOiUmfcx vcterum congtum confi- 
ci-b3nc,fiue Ubras 3t. 

N o N incommodc boc refctenda videtar atbor , euius Theoetus 
lib.StnguIarittmcap.$o.mcminii,Brafiiianisif7«4»aa/7«',!d cft,re* tara, »„;,-., . » 
nuncupata. * yuourafie. . 

A R. B o K cft ptocera.cortice excecQa parte argenteo, intema fub- „ 
tubt>>,<Sc,cum rccens a ligno dctrahitiir, laacu bumorem teiudante, "/'^oi^'^*'^* 
guLtufah$,icd ad glycyrrbizx fiporcm accedente : fraftum fert pra- ^-'^'^"*« 
no mediociis magaitudinijxqualem, auri puriiTimicolore,naclcum 
contiaentem cxiguum, fcd liiauem admodam & itnellunj.xgrijquc 
raide expetitum . lilud verd prop8 incredibile, quod ait altemis Ib» 
lummodo quind:cim anaisfraftif:ram cfle.Sc eam.qai arbotcmd.c- 
nioriftrabac.ter aut quates dumtaxat fruStum in vita ed:fle. 

M JK. Afacul£aiepra:dituscftci\isarboriscottex,&Gaayaconon u t. ' 

, infenct putatur, idcoque i. CbrJftiams iilic dcgcncibiu iiUas ioco Il„.w^ 
Vfarpatur. corc^xuaa- 

E I V $ vcro vtendi ratio hxc eft : Corticis minurira concifi ccrra J^T^ ^^'^ 

qaantitas in aqaadecoqaitut.ciium autquataor borarum fpatio do- p^: j- 

nec vini tubn dilucioris 'cu clareci colorem conirahat. Ex co dccoao ip*P^^*°*» 

bjbunc per quindecim aut vigiati continuoi dtej, oSferuaca leui dix- °f^^^^^^^*Z 

ta,lu%uc venerexdo'oribaF sta Sibcranrur . - Vertim non modo vtile 

eft hoc decoaum in morbo Gailico . fcd «um in reliquu frigidts pi- 

tuitofifque:namhumotcsexicnuai& exficcac .nce miacuodua cft 
palato. 

China. 

Ne Mb miretur,fidtxeroexO£cidentaftInJiaC!3i.'^^'^^^'^ 
nam deferri^ quandoquidem vulgo Lufttani ex Orientali *''^""''^"* 
India eam adferam. Nm xumex Htfpania noua & nm 

^ S viy 



34^ C H l N A. 

viar iUuflris Domhim Vtanci[cu& de Mendoca rednt •, ma' 

gnam quandam radkem & atta^ paruulas wihi ofiende-^ 

kai^^^percotabatur aneoi n&ffem, Chm£radicesejfe/ed 

sdmadum tecentes ^integfos ^re^tdebam. TumjUe^Sa'. 

nertcentesfuntynamipfeeasinilt^amamuacoUegunec 

mtrerisiflic Chinamnafci tfiquidem breui videbis etiam 

mde Arsmatum ahundantiam deferrl, Idfacite mihiper- 

fua^t ypofiquam vi^ cum Rege conuenire de Aromatum 

€&pta in Htjpanias inducenda^qux. iam tpfe in Utl^ania no- 

uaferere & cotere ccepipt, Vtdi Gingiberk at^ China ra^ 

Sces fecenttfitmas inde delatas . 

•hfea hL<- JE s T autem China, Arundinis maioris radtciJimiliSt 

^^^ mdofayintus alba^interdum rubefcenSyforis rubra. Qptima 

tfi recens, ponderofaifolidaypinguis , nm cariofa ffap&re 

infipida* 

chhMc oa- N A s c I T V R i» Chtna Orientatis Jndid prouincia^ 

**^ Scjthid atque Sericanltfimtimai matitimislocis^arundh'^ 

nis aut flua palu^ris nfodo. 
Sdlndot. ^^^^ V s radicis efl vfus apud IndoSyad curados dif- 
ficitesmorbos^apud quos magno in pretwefl, Propinatur 
eim aqua in diuturnis & acutis morbisjebribusprafertim; 
etemmfudores ptouocat , cuim reigratia multi fanantur. 
Trigtntafunt ctrciter anni , quhd Lufitaniprimum in bas 
tegiones tlUm intulerint^prMtara de eiusfacultatibuspra' 
dtcates aduerfus omnisgeneris morbos,fed maximeLuent 
veneream, in qua mirabiles effe^mpr£fiitit^ Eius autem 
parandii hac efi: ratio. 
Pfttparaads R A D I c 1 s chin£ minuttm concift vnciaficlilimO' 
chmacraao. aQffnpomtur^buicadfundunturaqu^fexfextarijt mace» 
ratwrquatuor&vigintiborarumfifatio ifi^iti obturato, 
coqtatur lento igne exprunis incenfisaddtmidias, quod ea 
ratione deprebendetur quam in Gui^aco edocm\fiigefcit^ 
cotatur.atq^ infiBilinouo ajferuatur loco apricOt aut iuX' 
uignemtVtdiutiusmmutincorrupta, 

PvR. 



C H X K A. 247 

P V R e A T o ,vtdecet , corpore , coUocatusAger loco Aqa«ciu' 
ttpnco & conumente, imnusdiStaaquA caM<tdecem^^^^^ 
vnclu haurtet-^duoi boras autpaulodiuttusfudahtt:fudo- 
re demde abflerfo, induftum & linteaminamudis drcd- 
lefactii mutabit j deindein le/Stuloduas aut tres borasper^ 
durabit-ypoftea ve^itm^caMefe in cubiculocomiuehit^quh 
neque der nequefrigi^ permeabitigenio indulgeSi & lepi- 
dii codoquiisfe obledtans. Circiter vndecimam , dimidium 
fuUum coitum , autgaJlma quartam partem cum pauc» 
faleedetyimioprandij cyatboiufcuUepotozpro heUariU 
carnescotoneoru adponentur:potus eritfwtilu aqua^quam 
ieiunus fumpjit, quia decoRi tamummodo vnum genm efl, 
A fumpto iufcub, vuas anUis emundatas , autprunapaffi 
JineopculiSy&panis henecodiau^a^ hifco^umveinitto 
prandij ederepoterit* Si interdiu hiberevolet, eadem aquA 
cum conferua aliquapropinetur . OQopoft prandiu bork 
kHumdenuoingrediatur, aU^decem aqudvncias quam 
caltdepoterityhtbatjduas horasfudet'/udore deterfo^ indu- 
jium & lintea calefaQa mutet, poU boracoenet loferuam 
aUqua^aut vuaspaffas,aut amygdala, & aXtquantuB. hif- 
coiii : de eadem aqua hhat , pefiremo cotoneorttm carne 
vefcatur,potud6ndeabftineat . HacviMm ratiotrigints 
Continuis dtehm ohferuMajnuUa alia purgationeadhihuay 
fedpercuhiculumcaMam obamhulans, &fefe obleSans^ 
ah omnihm ahftineat quaiUU ofenderepoffunt. Pitrgaiio» 
ne ahfolutayhona viBm rattoferuadaeft quadragmta CO" 
imuis diehm,vinoq. abftinendum & mulieribm :potm erit 
e Cbinafuperiorisiam decoit£ydeinde in vmhra reficcata^ 
vncia vnasinfexaquafextariisdenuo huJktaaddirmdias^ 
lUud vero diligenter curandu^vt Cbina radixper quatuer 
& vi^n^boras femper maceretur ante decoBione , fttte 
\Haftat imrtginta^ fiue quadragmta dierumpotim vfum, 

Ad varijgenerismorhosvtiliseBbacaquaJuevene-chinxei. 
nam cuiufcum^generis^yulnera & yUera antiqua , m- «^"*"- 

mores 



5^S C K I N A. 

Tnores (cbmhofos difcutkm,a,mculorum doloretnfoluens 
& qtsalecumq^podagram , fed coxedkes prdfertim Ckras, 
' J^i^steratos capitisdolores mitigati & ftomachi : defiuxio- 
ms omnes & rheumatifmosftpt , bonum colorem ccnti' 
batticierumfoluit,& omnem hepatis intemperiem emen- 
datyadquamvaldecelebrAtur.Paraljftn d^ omnesnerus^ 
mm morbosfmat,atq vefudt: enterocelis vtilis^ quia hu- 
tnsrem.vttdegenerantur.abfumit -.frigtdis omntbus m orbis 
&melamhol(cis conuemtfVemrHulum rdorat,& omnes 
fiatusdtfcuttt. Febribus diuturnis, quoiidianii, ^ erraticis 
prodeBtfudoriiinfigniprouocamnetquaetiaminpeftilen^ 
tibusfebribus vtilem quidam arbitramur, 
chiax tem- S i c c A eHj nfecundooradu cum eximo calore ida 
aeprebendere hcet ex eoyquhd aqua^umGuayaci, lum 
§4r^<e-par!B£calefacit _, &fitm excitat , hacneguefom 
ctet.nequecahrisalicuiusindkium reUnquJt. N cbilepr/i^ 
culdubto medtcammtunii quoImpuMis morbu admo^ 
dume§caxexpertu£fum, 

D E Ch-na Oiientali , qux fane aKter de^cribitur i Ga^cia !ib r 
eap. j8. qu. plura volet , confulaccmi & Cf.nftophcria Cofta Aio'- 
«jatam iiutorura,<juam antealiquot anoo* Latinam fecimus. 

Qar^a. pariila. 

t^fnst y?^'^ ^r^*^"^!^^ ' ^''1'^ ^'^'^^ » ^«j«« r/«f hiuc vrhi 
oi-taoasl ' P^^^^*»^i^i»^(iycitervigintia»nisinrwtefcerec(£pit,ex 
Uifpamanouahuc traptaefiy,quomamea IndUproprA^ 
fiantimedkamento erat,ad multosvarios^ morbos. 
^ar^s pa. P t A N T A multisradicibm mtens,duos cuhitosaut eo 
f il? ^'^^°' ampUus kngis,Cfilore cinereo dilutiore,qu£ interdum tam 
alte demittunturyVty qm integras eruere volet,ei profunds 
fopone opmfit : ramis nodofis & Itgnofis, qui facile deftc^ 
canturiflorefm a«tfiuSumproferat,ignoramm. 
ulVum-' ^ ^. ^ ^ muUometiorem & eficactorem nobis deinde 
darai. protuUtprouincia lionduras,afupertorediffere^uodilU, 
candidi&r efi, adpaUorem tendens , a^ gracilwry h^c verh 
€sm0a,mgYior,atquecrap0r^ 

Deli- 




Deligitvr nigmTfy recens^mncanofa.fiaBti^i^qxdck' 
Cdntumax^qudij^aJlulattmfiangituYi^foriderolainam^^*' 
qH£ canemjen[it^& dumfiangnur fulueruknta efi^ intt^ 
tUuexi^imatur, 

C VM eam Htjpamprimum viderunt .^ar^^pariB^ Nomina 
nomen initderunt.proptercogmtionmiquamcum nofira °'«'^* 
._^ar^a'parilla{qu£fifnilaxajperaeft) baba. Certenopa' 
iem expertusfumfimittfacultateprttditamy cutUaqua ex 
Uijpamanoua adferturyad quam magisaccedit^qukm ad 
hatic qu£ in Uonduroi inuenitur . Guiiu infiptdo eft^ & fi- 
ne acrimonia.nec eius aqua, hordeaceafapidtor eft, 

LonGE aliaerateiusvtenddi ratiocum prtmumin \ 
medicinam recepta eft, quam nunc eft:tumemm indorum 
tonfuetudo obferuabaturyqua infuii morbu curadu vfuf" 
parefolent^ad quosprofiigandos maxima veperiebatur ef» 
ficacis,. Vevhn noflrifMulideltci£ in caujafuerunt,vt eo' ~" 
dem quo Guayaci aqua modo nunc propinetur. 
■ C, A RCwE-PARiLL^ fsltbra minutm concifa 
aqua macerabatur^deinde tn nmtario diu tundebaturjo' piiandx * 
tiecomninoinmucaginem quandam refolueretur , quam ^?'^'^ ^^^^ 
deinde colabant, & exprimebat. Huius tiquoris ita exprefit 
fatiscapacemcyathum calidummanehauriebanty deinds 
ftragulisfefetegebant i&duarum horarum fpatio fuda- 
bant . Quodfi interdmfitis vrgeret, idem mucer iUispotus 
erat^Sub nokem, alium eius caientis cyatbum bauriebatt 
atque tatttundetemporis^vt mane fudabant. Hic ordo tri - 
duo integro obferuabatjir^vt neq^ aliudederetaut btberet^ 
pratereum lent orem caltdum exprejfa ^aru-panUa . Hac 
ratione pr<£paratam ego initto plerumquepropinaut ;mul^ 
tosj^ meUuscurauiy quam nunc fanantur . Subfecuta eH 
aha eiuspropinand^atio^videlcet : 

DvyC VTictA ^4r(^£ partUdilota.^confiaSdtt&nnnutim^^^x pats. 
(oncif^i , in nouumfiBtle cumfex aqu<&fextariis tniiciun» ^aaol"^* 
ttifi^ vigimiquaiuor bmrum^atui mmranmt oku-. 

Tat9 



55* gARCA-PARILt A. 

ratofiBliyCoquunturlmoigneyeprunu incenfo^ adquM' 
tuorfextamrum confumpttonem, eadem ratione vt m 
X Cuayaco immw.refrigeranturyColantur^ &fiiili vitra- 
to reconduntur . Eadem deinde ^arca illo ipfofMi aqua 
fleno maceraturyaliquAntulumferuet,fiigtda colatur, & 
fHtli vitrato apruatur. 
vteod? mo- P V R G A T V s , v; decet^ agert & cMidocuhiculofe 
^**** {ontinem , manedecem vncias prioris ^ar^i. parilla aqu4 

baurtet;[udab'u duas horai-Judore deterfo, indufiu& tin^ 
teaminamutabit^vtin GuajAcipotionedi&umefi . idem 
fub no^em^oSopofl prandium horis{namfub vndecimam 
prandehit)faciet:poft fudorem vuaspajfas,amjigdala, dr 
panem bifcoHu coenabit^ & defecunda aqua bibet. Qum^ 
decim diebus hunc ordine obferuabit , mftimbeciUafuerint 
vires , tmc enim conceditur v(m carnium exiguipuUi ap, 
fenfim quantitatem augende.Le^iofecontinebtt ad mim* 
mum nouem dtebm prioribus , reliquis incubiculofedebit, 
4Ut deambulabityfrigus & aeremfugiens. Decimoquinto 
purgabiturlenialiquo medicamentOy at^etiam trigejimo 
die^otnnia ea obferuando qu<zin GuayacidecoUo fumendo 
enarrauimus.Sed etiam poji trigefimum diem bona vi^ui 
ratione per quadragtnta dtes vtetur , vinoq^ ahfiinehit & 
fnulierumcongreffu . H£cejivulgarisaqu£far^£.partl!a 
fumend£ ratio , cuius praparanda modosfecretiores etiam 
expertusfum, quos hic recenfere nopigehityue quid eorum 
pr£termittamustqu£ ad far^am paritapertinenr, quan- 
doquidem medicametum eji, cuius vfus &facuUates mA- 
ximecelehrantur, 
^ I A M annus efifextiu & vicepmvs , quod Syrupum 
€onfeci,non modo in hac vrbe,fedtota Hifpania laudati/t^ 
mUyadmorbum ^aUicum, atque aliosprofltgandos : nam 
»f ^ calfacit,neq^ inflammat , Guayaci videiicet fucitatc 
^5« fyra* ^^P^"^^ j & i*^^ pariU£ calore mitigato: hoc modo, 
fm pri»r. C,A R^ -fi^p A R i IX ^ vocut du* , Guayaci qua* 

tuor^ 



mryVtfupra di^uefi,pr£parat£,Ziz.iphaftx & irtgm-^ 
U , pnma. pajfa vtgmuquatmr , vtraq^ ofiCHlis repurga^ 
ufiofu BorragmufmiudaMoUmtuntunde^hindei mu* 
di aitquot grana, infex aqu^fextariis lentoigne coquun^ 
tur ad quatuorfextarioruconfumptioneuolantttr, & de» 
€ehuiusdecoclivnm,vna^rupivtoUtiadmifcetur.Calu 
dus mane&vejperiforbendus datur^eodemferuatoordme VKndita- 
quifupradtUus efi/udoreetia(jiprouocabitur)detergen- ^' 
do. Coceditur ab initio efus puUigaUinacei exiguit&reiiqui 
cibifupra enutnerati^&btbiturfimplexaquacar^A-patd. ,jsr?:taqa& 
U^quafit ex eius [emuncia in od;o aqu£ fextmit ceka,ad '^"^P^«- 
duorum vel paulo amplius confumpitone , Ea raticne cu- 
rantur.cum omnegenus morbi GaUiciy tum reltqui, quoi 
aqua Gaa)/aciXhin£,aut€arc£ partUacuraridtximus. 

F V iT hocferapiumprimh confcriptum ingratiam 
Pantaleenis de Negro Genuenfis^ qui licetiam muitorum 
Medicorumoperavfus fuijfet yatque Guayaci decoSum 
aiUque medicamenta fumpfijfet , deiempmis tamen erat 
Viribus.fcirrboq^ infuper in crure, &f£uis doioribus affii- 
Habaturiat fumpto ferapio,probe curattu efi. 

F 1 T item altusfyrupm huiufmodi: ^ar^£-pari!!<& offo ^^r^t fyra- 
vnci£conJra^£ C^ concifa , in oSo aqua fextariis ad fex ?"* '"^""^- 
confumptionem coquumur j in binis quifupererunt fexta- 
i^ij^ y facchari Ubrdquatuor iniiciuntur ^fitq^ fyrupus , vt 
moris efi . ^tis j^rupi tres vncis mane , tottdem m&eju^ 
fnuntur,pradium efio e cibis bonifucci.ccenafobria potus e 
fimpiici ^ar^£.pardU aqua. So vtatur donec affumptm fit^ 
quo temporeadfua negotiaperagenda egredi non vetabt- 

tur. Curat hicfyrupmpierofqueexmmbisfupraenume'^ 
fatis,Jinemoiefiia. 

ExeaetiamfitptiIuisinbuncpodu:Neru0'iSointe^ carc«pul- 
riorefeu matriceexepto.^arca-pariUa exftccaturycomun^ ""' 
ditur^&cribratur. Htiimpuiueris (purgato pmscorpo^ 
te)dracbmam mane imnmfitmitt at^fimp&cein pradi- 

Qam 



JJi 5 ARCA-PAR I ItA. 

^am aquam haunt^tcUm nociufadt dmmitufus. Cilsuf.i 
boni fmci^potui ilia aqua iimpkx,vtno abjiiiieat, Vitlutfi 
hicpuluis in Im venereaytlmj^ morbu ab ea. ormndii : mc 
mnfcabiem purulentam (-rjamojdm , in r/iatmui (^pe- 
dibasmtrificefariatibacratione: 
Paiueris vte- p V R G A T V s ager, etiam(fi r.eceptoi vrgeat)non 
furgatm^puiuerenimodoprddiEtofimetfir/iphcernfiUAm 
aquamfumet y&rimuqudtinhocmorbo ajalfapuiiiia, 
corruptoj^ bumorenat&^pedes & wanm ccciiparejcle/^t 
fauluhmaqtufablmatirofacea fimpliciors dtluta plu^ 
muU illinet j detnde emphfirum Guhdmiferuentii vulgo 
appeUatum^autpalmeu^panQfenceotermiermduciun'^ 
omnibus locis quibui tUitafuerit fHbltmati aqua fim.' iiaort 
imponet, Singulis diebm repetetur^ & qtmdedm dierum 
jpatio perfe^ifme curabituty nec alits medicamentU opus 
erit:abjiergit emmiCarnegenerat,& ad cicatriieperdm It, 
^^f'c^"* H o D i £ tam fiequens efi aqua ^aru panUtz vjtts 
' modo pr£dido,vt in omni morborum genere Jumatur,fius 
in defiaxionibiu, jiatibuSi vteri^ morbu iri^du, fiue alijs 
quibufcumque , mod)) nonfint acuti , aui ttifebns accef- 
feritiideo^non minore copiamultubcU ajferuatur deco" 
Quibui noa ^gjj^ ftmplex ^arg£'panU£,quam aqua vul^a rii,Certum 
i.isaqua ' g/? tamsnJmqutC AlidAjjepatis praferttmjotemperie U'- 
^^'i** • poYant^non couenire : mmitmetenimlx calfacit-.ied ven^ 
^,.."'^ trtculosfiigtdosfouetf^jiatus mtnjiceA^tit \ iMud au- 
-"^ "um ammaduertendume^ ^ hoi tres aquas non nifi au- 
tumnOi autVere ptopinandas efje, Calida efi & ficca in 
fecundoferegradu. ' 

^2'ca-parii- N V N c exprouincta Quito ccepit inferri ^ar^a-pa" 
«mf ^^^^^'^^^'^><^opio^'^ nafces vicinis vrbi guayaqmlbm,adflumen 
Guayiguii eiufdem nominis maximum , quod ex montibus Periianis 
originemfumens,ab Oriente in Occidemem vergit , & in 
Oceanum (quem del Sur vocant ) circa Portum veterem 
^uancMu l4bitur'»Q\x3SLzmici$tV0CAntu7 m ngtonii incok , c^ 

gdmuli 



tdentull funt.quonum pro more habmt vtfthl dentesexi' 
rnant , qmsfuu idolis offerant ^dicentes optma qud^eets 
ojferridebereMntinem autem mhilprafiamiuSynibil ma» 
gis mcejfartum dentibus habere, 

E i vs fluminisaqua admodumfalubris^ & fn^UoSg^f^^^^S^ 
piorbos curare dicitur^tflaq^ ob caufam plufquam fexcen- fadj. 
tis miliaribustBuc concurrttur ab Indis & EifpaniSt qm 
tnultotiesea aquafe abluendo^& magnam eius quantita- 
temf&pim hmriendo mane , plurimum vritt£ exceinunt^ 
& vddefudant^&confequemmorbisl^erantuYyeodem 
fae modo hac aqua vtentes^quo in balneis Lucefihus^ Pa- 
teolanis^ &fonte iHo celebri apud Leodiosferifolet, 

S VNT quiputetah huimfluminisaqua^ar^ampa''<;"<ixCaar^ 
riUam facultatesfuas mutuari . Colore eft ex cmereo ni- ht^^^ 
gricante ; maioribuiq^ & crafionbus radactbus conSiat, 
quam qu£ ex Honduras adfertur^ itsq^ interdum tam lott" 
gu^vt aititudine humanafodiedu [it^antequaeruipofint, 

D V p L E X vero eius exhihenda ratio apud iUos obfer" gar^as «M- 
uatur . Prior , qua Indi & nunc vtuntur yC^ah initio vfi ^^ ?'^"' 
funtyhac efl : pf ^^ -pariUa radiceSyquot opus erityfumeiu 
tes^neruo iUo mteriore repurgant; carticem.,ftftcc£Jint rj- 
diceSimacerantJonec moUefcat [viridesmacerationenon 
egenr) deinde minutim conctdunt,& additaaqua contun-' 
dunt ^vt fuccusextrahipofitvifcidus & mucofus ^cuiut 
mane eam quantitsem fumunty quavnohaufiu autplu" 
ribus bibere pojfant; kitum deinde tngrefiy pUtrimumfu* 
danti poftea^mutatis linteis, puUum edunt , & cortiiis il^ 
liusfuccum bauriunt, in prandiot in c«nA (qua leuis erit) 
atque interdiu: deligendus efl tamen locus ab aere &fii-' 
goreltber. Hacratione , ^ vfu conferuarum , necejfario^ 
rumq^ aliquotfru^uumficcatorumpetmiJfoyO^o aut no* 
tiem dterumfpatio.omnihus morbis liberantur , quos ^ar^ 
^a.pariUacurare fokt: vaMum autem & johufiisvinbm 
gutneffeoportetjqmbacmatmevtetur. 

2 Altb* 



35-# ^ARCA-PARI LIA. 

qxT»;s cxhi- A X. T E II A is5 lonusMet qui imbecilltoresfunt^ nec fu" 
^usi '*'^° perioTemfiu manijeflo vtu difcnmtneiferre foffent. pr*. 
fa-panll^ neruoftio Uhetiit&^&^vt [uperthy macerat£j^ 
ftccajtt^dmdscontufdt, quatuorvncu, flnrefve autpau- 
ciores { num hic ntthus pondsr u mt nutifure. vftts ) tn oci» 
aquafextarw ad dtmtdiai decoquunturyex ea aqua quan- 
zum pojfant femdaut pluries bihunt •ftnleBulo deindefc 
iomponunt-.ad fudorem prouocanduyqui tametfi adeh ve- 
hejnensnonjit.vtfupenor^CQpioffis tamenefitmutata vff- 
jie,puUum edunti& eadeaqua (nam vno die coctura ab- 
fumitttrjcum inpradiOi tum in coena iliispottu efi '.ab aere 
& fri^orefibi cauentirepetuum per quindncim Mit vigtnti 
dies hoc medicamentum,omnes morbosfanat^nofinem^ 



gna omnium admiratiom^prAterfi^ em^aiiilnorbss ac u* 

3n quibat tos^tn qutbus ^ar^£ decoaSTxmennon folet. Ifik »«- 

^s°no'acl! 1?«^ *«^^^^ dteta^neque in mediajne^ fubfinem fefe pur-* 

Jubcnda. gatyVttnosfacirim (nam & medict& medicametacom" 

■ psftta iUif defmt)fed tnuliercuUtu dumtaxat operd vtun- 

tur;qu£ iUis huius decoCium pro arbitrioixhibent. 

1 1 L V D veroobfiruatione dignuminhac curatione^ 
quod folus radkis cortex , neruo exempto^ in vfu efi ( ej^- 
cax en^m tUe,nerum inuttlii^tmo operationem^nifi exima^ 
tm,impedtens.)ldeoqj nunc eorum exemplum fecmm ifo' 
b corttce in bunc modum vti foleo. 
^ar^xpr*. Q3ATV0R corttcis car^iB-pariBd lot£. vnciiU m 
«oopJJL^». f>^o aqu£fextariisvigintiquatuor horarnjpatio macero, 
deinde ad dimidioi decoqua: quhdficabretn &gro metuo^ 
hordeimundaiidimidiavnciam inter decoquendu adiicio^ 
& in magnocalore , vulgaris aqu& loco , cichoreifiillatu 
tium UquorecuhordeofubfiitUQ-. Hac aquateperatifitm^ 
tfi^& admirandoseitu effe^m in multts experttisfum. 

Observandvm iteeflyVt quantapoftt quan* 
iitate£ger hanc aquam^vttretulimus^bibatfiue vnobaU" 
fititfiueplurthuii qtiia magnm qmntitatm bibendoplus 

fudabit^ 



CAR^A-PARILLA. BS$ 

fudAhity & citius cenmq^ fanabitur . Uaque hanc muam 
fumendd^aru panUeirattmem maxmevtilemfcrefU' 
tOifaciliusq^ & breuiore tempore curandos sgros. 

£ I V s qu2e ad fluttiam Gaaiaqail & in Puna in(ula nafcitur ^at* 
cx-parillxmcntioacnr. facitPeimt Cic^apattc ptitnaChroniciPe- 
lumi.capive C4. akcriquenafcenti pknfquc Indix regionibus ptar- 
fett : nseminitkcm capite fupctiore dc iliarauonc dentei ia {acnticii* 
offercndi. 

A L I A M addit Frago&s cius ptzparanda rationem , qax cft: 
.<;ar<;ae-pari;la: libra vna bis lotajbcne contufa,& tninutim coacifa.in *»P<*«* 
dcccra & fcx aquz fextaiits toto tridao maceracur , delndclcnto ignc cxcai<ja. 
coqaitarvfq. admtegraEjitereconftimptione,hoceft, vtacetabulum 
feu fcutcila eius dccoAi folum rcmancat.-^ar^a iiatim ex.empta praclo 
imponitur, fuccufq. cxprin-.iturad vnciasduasauteoampiius.etiara 
fi C.1C co quod fupettuit deeofto qaantiias augcri debeat . Lcnto igni 
i-nponimrjvbifetuercccepcrit, pulucris aloes optimx vncixdux» 
myrrhx fcledx, nucis poacicx rcagnitudinc.ctoci momentum ( func 
quiLtgni aloes pufillum addant capitis toborandi qaafa ) iniiciuntuc 
& continue' agit3ntur,doncc amylicratBticm conrtahant: ex ea roaf- 
facatapociaformantur . Exhisduo lingulisdccero prioribus dicbus 
deuoranda daniut,& finguIarcUquitvtginti , fub boram vndecimam 
xioAu.Si verdinueicratus fit mo'bus,& xger vaiidus, tria fingulisde- 
ceni prioiibiisdicbus, binafubfeqaencibusd.ecem,Cngulareiiquisfii- 
tni poterunt. Dimidia galUna chxa tn aqus(cui falis & croci momen- 
tum,& ahquoccicet;^grana inieaa fint)meridiedatur edenda.tcliqua 
pars in ccpna Poius critaqvia^ar^xfimplex.SurganthoradecimajCa- 
bitumeantantefolis occafum . Iftiscatapotiisgrauiilimoidolorcs* 
& brachiorum ctutunB<jac paralyfcs ciusui expcricnua fc coafcea- 
tumfcribx 

SalTafras. 

L I G N I qttodddgenasexFloYidanoui oihUpoum^ 
(ia,qu£ is.graduum altttudme polum habet^nuncreceni 
in Htlpamam inuebitur, cum ante paucosannos notittam 
Gallusquidam mibidedit .eimfacuUatesmirum inmo* 
dum pradtcans aduetfm vari^s morboSyVt ipfe & ai^ Gd* 
bexpertierantyabfhmregtonuincoUsedo^* 

]? KO¥ ti G Aiis exearegioneGaSiStnofiri Ul' 
^am^obprauifuccialimenta , aquarum crudajupotatio^ 
nem, & fub dio dormitiones infimiks morbos incukre coe* 
ferutjqutbus Gatli affitmfueranti continuas viddicetfe* 
bres , quas fubfequuta obfirudiones, deindeinflationes & 
tumores,atque ab initio morbif dete^us appetuus, diaque 

Z z ^^ 



J^€ SASSA5RAS. 

Jymptsmata qud buiufmGdifehm fequifolent: defidentim 

bui igttuf aliis remedtis , a quibufdam , qui remanferant^ 

GaBii de huim LtgnifacuUattbus moniti , eo yftfum , & 

fanitatiuUituti. 

?aukme. 'Dicity K^M Arhof Itidis PauatRe, (jallU (qucs 

Safliffw. imitati funt Hijpam) nefcio qum oh caufam , SaiTafras. 

£SS U' AKBOKefi magnayfini mediocris magnitudtne & 

fi«i.». forma {sametft m inores inueniamur) vnico trunco nudo, 

ramis in cacumine expanfis, vt Pinus repurgata: cortice, 

quem integit tenuis cinerea quadam peUts , ex cinereo ni' 

grtcante,gu^u nhquantulum acri,fed aromaticojmmhil 

adfoeniculifaporem tendsnte , odorato , ita vt pauca eius 

quantuas cubiculumfuo odore impleat: materietrunci & 

ramorum alba ad cinereum coloremtendente ^ nonade» 

aromaticifaporis & odor^ , vti cortex :folio fculneo in 

angulos defmente^nQHeilo vero folio pjrifoiium dmulante» 

fed quod vefligtaangulorubabeat.femper virente^ hoc ej}, 

foltis noueUU.bis qu£ decidunt^femperfuccedentihus^colo~ 

n viridi obfcuriore.odoratOtpr^fertim fiftccumfit:anfio- 

remfiuStumveferat, adhuc incompertum: radicibus nunc 

crafiisy nunc tenuibus^proarhorum magnitudine , leutbus, 

fed non adeOyVtt bgnum^perfummosterra cejpttes expan- 

fiiy vt faciie eueUi popnt-^ quodfere commune efi ownibus 

arboribus Indicis ( im)> referum Hifpanicas atbores eo de^ 

lataSifierilesfieri, mfi mfumma tetrapanganturjcortex 

radici frmiiis inbsret cineieuSj ^pfi^% arboris cortice 

magisaromaticus ^ideoq^radicis deco^um odoratius& 

prafiantius efi^& ab Hifpanis ifiic vjurpatur, 

NAsciTVRi» maritimiSf& locis temperatis.hoc 
e^yneque mmiuficcis^ neque nimium humidis, vt in por^ 
tubus S. Helem, & S. Matth&i: nam alihiper vniuerfm 
Tloridam haudfacireinuenias : ifticverofuntintegrafiU 
va,qu£ ob fuampmum quemfpirant odorem,ab tJtfpank 
frmumeh vmthibus^arhorum CaneBaefeexiftmaban' 

tur. 



Hatak^ 



S A S S A F R A S« ^Sf 

im^nK immerhl ; naadeh odoram efi & aeris hutm ar- 
boris^atqm CmeflA conex , & eojdm effe^m-^rda gim 
decoStim^quosCamUs, 

O M N I V M optitnaefiradixtdemde rami , tertil DeltM 
tfuncusyfedmtex omnibut prafertur. Eam ob caufam^rd'- 
dix minima omniu quantitate datur^ rami maiore^truH- 
€u$ duplicato raduis pondere : eUgendum autem hgnum 
quod vltra annuum fpattum noftt refeSumyaut quamferi 
fofurecentifmum , atquefuum corticem retinenstnam 
quod boc caret.vile & inualidum effe cenfent. 

A R B o R 1 s &ramorum temperametum calidum Temftt^ 
&Jiccum eff infecundogradu , cortex aliquantocaMtor^ ^«="aai* 
ddinitiumtertij gradus in calore & ficcitate accedens: 
quibufdam calidus infine primi^ficcus m terttogradu» 

L I c E T Corticis & Ligni vfus dumtaxat m medici^ 
nareceptusfit , Indi tamenrecentiafoliatrita vulneribus 
tmponuntj^ jicca in alios medicos vfusferuant» 

E I V $ decoStumcommendaturinomnimorboruge-' FacalatM. 
nere, prafertim vero in obftruBionibus , & parttbus inter- 
nis roborandist ad terttanas & febres antiquas. Commade 
exfaccharopropinatur defiuxione laborantibus^aftbmate, 
pecioris vitiis exftigiditateprouenientibus.&confequen' 
ter doloribus nephriticit & renum , e quibus caUuhim eii* 
cit i&flatus dtfcutit ,quam etiam obcaufm vterum ad 
. eonceptionempraparati & menfesprouocat. Vomitus co^' 
b^et^onco^ionemiuuatyaluumquefubducit, 

I L 1 1 V s firagmentu apduegekare &odoTarim4* 
idme prodeii aduerfuspesfts contagu^prafertim non neg- 
leStisaliis remediis . Deniqu£ , obingentem ficiitatem & 
moderatum calorem,remedium eft exceUensadomnu gC" 
neris defluxiones, quoniam eas abfumit: fed bis qui extS" 
matifunt&imbeciUeSymnconuenit, 

C £ T E R V M quoniam quotquot ex Tlmda ddue* 
nerunttplurimmMfcrepmmdeco&iomsbumUgnira" 

Z 3 tiene 



^jS S A S S A I R A $. 

ime (pnguli enlm peculiarem^ mUo deleciu feruato» cs- 

quendi modum referunt) magmm .fcrupulum mtnunt 

eumhkquttUovticupiiinty tum medicu qui prdfcnkre 

debent.Dicamigiturquidagerefoleam. 

f Observato £gri teperamentOi pro iUius rattO' 

ne aquaparo^ex minore ligni quatitate, (^ wmm decocfa 

hiliofis maiorequatiiate^magu% decoRam pituitofs Jan^ 

gutneU medio modo: morborufmiliter qualitates expedo'^ 

quodnifif.atj quin multierrores in huius aqua vfu comit- 

tantur,fierino potefi. Nemo etenim exiftimet.fumptafine 

tnetbodo ifla aqua^ fanitateiadquaaJpiratfCofecuturum» 

fed magnupotiiis damnu fihtparitmu : itaq^ meo confilio 

peritiis medtcus ptius adeundus^ qui coquend^ ac admmt- 

firandd aqua ratione edoceat . N5 & temporis quo exhi.^ 

benda,&regionis, ^ teperamenti agroru^ atq^ vtriutpfom 

7U habenda eft ratio ; qua qui no obferuantyfubinde m vita 

difcrimeincidut. Vt nobiU cuida Matrona comigity cui,ob 

quofdavteri morboSi& intemperie admodu ^igida, Saffa- 

jras vfum confului^ iUiusq^ funundi rationepr^fcripfi: fed 

cu citiusfe conualitura arbitraretur ,fi aud:a ligni quati'- 

tate aqua diutius quaindicaueradecoqueret: iUiusaliquot 

dieru vfu in ta vehementefebreimidit, vt nomodo aquam 

interdicere-fed etum fanguinii mifione quinquies repete- 

n necejfefueriti nec idfine vit& ipftta pmculo,& medica^, 

menti infami nota^Sanitati tawe reftituta^denuh aquam 

haufiteadem quam adfcripferam rattone paratam,& 

grauibus fymptomatis^quibus affli^ebaturjtberata efi. 

fiecoai pa- D E c o c T 1 autefeu aqu£ kgttimeprdparaddt. hac e^ 

wadi ratio. fatio. Rodicts cufuo corttce affulatim cojrada vncia dimt* 

Sa, infex aqu£fextartis ifikili nouo duodecim horis ma" 

ceratur : kntoigne adquatuor fextariorum confumptio— 

nem decoquitur : colatur, &inf£iili vitrato adferuatur» 

A<pja6a. Vofimodum fupra eadem fiagmenta tantundem aqua 

piicioi. fupeimfufn^ttr , decoquituradfemrij canfHWptionem. 

Ea 



S ASS A B R A sJ 3S9 

lA efifecunAi aqua , qu£ ordinarij ^otus kco erlt.^ 

l L L V D verl ohferuandum eft , />/«« aut minm tigm 
%n decoSiionem intici^viribus & teperamentoagroruconf^ 
deratis: etenim minorequantitate , & mtniis co^apropi* 
natur h^c aqua biJiofis, auam pitmofisy vt um dixi . Sed Eajy&c; 
vulgariter mediafextarij pars aqua. tepiddifumitur wane, 
detndefudatur^ & veftis mutatur; nec qutfquaeorum qui 
hoc medtcamentum fumpferit^ le^ofe cominere cogttur. 
Prandtumfit mediagaUina ajfa^cualiqaot vuis pajis , & 
amygddis , & aueUanis tofisicanafit e coferuis couenkn' 
tihm morbo qui curatur,pdtm fecunda aqaa.Singulari ex- 
perimeto djdici hoc deco^UyVt dixiypropinaiu,vt'tlipmum 
iUiifuiffeJqmpedes & manus expodagrafic contonosha- 
bebmty vt iis vti nonpojfent.Adiueitevenereanon minus 
vtile quam Guayaciaut Cbinadecoctu. Ltgmfragmttum 
pramafum eo dete qui dolety & ifitc retemuMofefidat, 

PoRRO quitamexqutfitavicim rationevtinolHet, Aqcaptri-: 
aquamfimplicemhacrationedecoquaat.LigniaJulatim <i*"tioaii«. 
confractifemuncta^plufve aut minm^ pocodtttonibm iam 
enumeratis, infex aquafextariisaddimidias coquitur, ea 
aquadiu vtendum cim inprandiot tum t» ccena & inter- 
dtu. Quivinoabfttneremnnoruntieaaquadtluerepote" 
runt^etenim faporis & odorisgraiiam vino conciliabtt. 

Donati initiofaitnus fragmcto huius lipsi a Fracifco Zcnnig.Phar- 
«jacopQla Bruxei;efidiligenciflimo.fnihiq. am!Cifsimo:red proximis 
his anab Lodico ab aliis ctii amicifsimii vtris C. V. Rtchardo Ganh, 
HagoneMorganopharmacopccoRcgio, & lacobo Gaieto inniorc 
mihiViennam miflimagnaeiq.libraliafragmeta.qaxodorc &fa- 
porc fceniculfi quide rcfereb3t,guftatatarocn,plant? ilHus fapore ma- 
gis reddcrc videbaatur ,qux vulgo Draco , nonnulUsTharco dicitur, 
acetariis firoiUari$,& cortex eius multo magis.Ligoum cum fOo cor- 
tice adeoTamarici fiojile cft, vt,nifi odor «£ fapor obftarent , pto eo 
accipi pofsiticoriex interiore parte qua ligno adhsret nigricltc, &r ix- 
ui.exteriore rugofa,& cx cincrco rubefcetc. Vulgarios dciiideeuc coc- 
pit hoc lignum ,3c arborisintegri feie trunci adfccri. 

C Ai T E R. V M odotfccoiculimihiin mcmoriam rcuocat arbo- ^- .. . 
rcm i a Pcru nafcentem, Mollc vocant , cuim cgo pufillas duas plan». **OAic 
tas ,e fcmjne natas, vidi ante aliquot annoi Machlinix in hono fplen- 
didifsimollluftris Viti Da. loaoius dc Btancion^fed qu* wmo anno 

pcrienmsixieaiisiaJttti*. ,. « 



$^6 



M O t 1 £♦ 




tlGNVM AROMATICVM. ^^l 

« S a. A M T a.a.-scn cac arbufcaU iruaco ( quiiteiieliae )c2viricL! ai Molk iifl©» 
grkan;, iT.uir>sco{p;.To ve ud macalis ciastcis; fclta peimata vtfia- 1^^ 
smi.fcd mulco m nJra, ex vitidi ni$<ic3,aaa.Sccts.zz,ic fab extremuta 
ang!ifi)0.a,q.i2 --.b -rbuicalisrcualia ia&eo facco, coqae kcro & vi- 
icido, & o.of aco manabarit, & ipfa tolu wi fccuicuii odctem red- 
dc&anr, giitaca adftrirge.:;:i ficulracis noaaih.l h:bsre vidsbancur. 
Frudai ex quo aitx fuar,jipcris fe^c nJAgaitiidme, oleagiiic{us,peU 
hcala mDJiccacc tcdus, raccrrjat:in cch^:ens,vt ex eiai icone, tjuani 
ad viuun df prtngi tum icr. p-ji.i caraaimus , con.^picctc Ixr t: fiorcEa- 
cuc.ij habcatigaoramus,'ed qaibttidaxn auj&or-bus minuias cft, viti 

Hae c arborabundantcr aafsJtorin conuallibus & locis pianis Natalej»' 
Pcf aaaa: tegioaif , vt refcmnt omrrcsqui OccidcDtalium tndiarum 
defcr-pdonc.:a dederunt »fcd Pccrus Cie^a maximc , qai eius defcri- 
ptioncirj ncc modo csp. ii — priir.x partii Chronici dat: 

T o T o hoc crAAaconfpjciuatar magnx qaxdatn, it cciam pat- Molle ftiSo» 
u* aruorei.quas Molies ap^ssUintmccIacfoiia habcnt niinata, odorenaalia. 
foeaiculi, co:ticc adcd comaiendaco , vt eius decodo crurum dok>rej 
& inSacioncs famma cum viil titefoacancuj ; ex ramBlis fiuntden- 
tircaipiavtiliiBma . £x haiuj fruducum aqaa decodo, pro codara 
modo.fit aut vinum,fiue potio admodam bona.aut acetaoi ,aac mel; Mdlle vintt. 
tant^que m ptetio apud Iridos fun: h<c arbores , vt qaibufdsm iocis 
cas cocficratas fais Id 4is habcant. Adduntnonnurii.eiusarboris ro- Facuijatej. 
liorum decodam doioribasexfrigidacaataortisauxiiiocflc, gam- 
mi vccd eias,quod Mannr modo caadidum cft, lade duTiI-taaj,ca- 
ligiacm ocuiorum abltcrgcrc» 

Lignam aromaticum. 
B E R N A R D I N V s di BufgaSy Pharmacopob,vna 
cum Sulphure infra defcnhsndo mtbt ojiertdit Ligni cuiuf x_{gn5 ^^^, 
damfrsiginentumtLtgmfancto^quodexinfula D.Ioan- maticum. 
nis deportu dtuite adfertur^ ferefimile , cuim conicu odor 
ifr fapor adeo aromatkm & exceUens e^ , vt macis , aut 
nucemyrifitcam longe fuperet, imo Cane&am odorufua* 
Uitateypiperacrimoma. 

M A G N A haiiis bgni quantitas in mote quodam ca- 
fafuerat a Nauclero e Hauana [portu (uba tnfuU' ad Se~ 
ptentrionem jitOy ^ Florid£ prouinciafete oppofito ] r^- 
deuntCi & innauemfeuLtburmcam delata^ignis ftruen.. 
di caufa* Vnde perfpicere licet , quam multa arbores , & 
ali£pUntteittnofirisIndiis inueniantur inftgnifacultate 
pr£dit£iqu4ndoquidem ignisjiruendigratia tam odoratis 
<^ mmaitci^ arkstibm nmuriquarum conice 'mputue- 

Z s rem 



3^2 tA?lS T^EPHRITICVS* 

nm rsdaBo^cor & vmrkulus roborart^ rdiqudj,^ mem^ 
hrafomipoj[enty& Aromatum txMatuccismfuiti, Ara^ 
hiajue.e^ Perftde vfque petitorutK.vtces fyppkre.Sed nos 
accufandi^qui eas diligeniius non inquinmus & tnuiftipa'. 
muiyCumf^onte montibus locis% tncuUii nafcantur. 
Lignum ad rcnum afFcdioncs & 
vrinae incommoda, 
t£»ni«n Ne- N o B X s ettam mittit noua Htfpania ligni quoddam 
phuticuKi. ^^„^ crajfum&enode , materie Pyri , cuius vfm tam diu 
receptusfuitin Im regtombus^adremm vttiay^mnadif^ 
jicuUates&incommoda. PoBeaexperimmtocomproba-» 
Umefi^eiusaqum in fecoris^ Lienis ohjtYUctmibus 
vtilemeJfe^Fitautemhacratione. 
M%hddd. ^ ^ ^ ^7 ^ affulatim & minutim concifum in optu 
tna & Umptdifima aquafontana maceratur , atque tn ea 
relinquitur,donec aqua a bibenttbus abfumptafit.Dimidia 
hora pofliniectum Ugnum.aqua c^ruleum dilutiorem co- 
lorem contrahit,quifenftm imUitur pro temporis diutur» 
nttate , tametft lignum candtdumfit: c^ruUim tdeo dtco^ 
quoniam aduUeratur aUo lignofimiU , quod aquam croceo 
eoloreinficit^nequisfallatur. 

H A c aqua apdue vtumur.ea vinu diUuit, & mira- 
liles experiutur effecius,fine vUa humomcomomne , mq^ 
epus efiaUa victus ratione quateperata: aqusemmfapor 
fiomagisimmutaturUgni inie^ne^quamfipura effety& 
nihirm ea maceratu* CaUdu & ficcu efi inprimogradu, 
LapisNephricicus. 
KVsriticas L A p 1 s^hic in Nephritide maxtm e laudatus ex noua 
Siaila -^^»*^ ^^»4m defertur.Prafto lapidifimiUs^qui ad viri* 
pis. dem cohrem lacieopermixtum tendityprafertur viridior, 

Nephiitici Advehitvr vartisformis e§giatui,qualem 4»- 
Upidu varia itquttus pofidebant Indi.alios pifciumforma^aUos auium 
"""*• capitibus ,jtUos ffittacv roflrisfimiles , nonnuUos totundos 
^hnruUrumodojat^ omnesperforatos, quornm Ipdijos 

appert-m 



tAPIS TIBVRONVM. ^S ^ 

appsnfosg^fiare fdebant , aduerfus Nepbrmelis, autfto- faculuKir; 
machi doloreSi in quibus morbis valde commendatOr . Sed 
eiuspYi&ctpua laus eftad Nepbnticos dobm , tumadcaU 
iuluniexpeUendumi&arenuliU. 

N o B 1 L I s mibi notus vnum bahet, cui nuUualium 
comparandum vidi-^nam eum bYacbio geUans^ tanta are- 
nuUru quantitate hberatur.vt^ metuensnenoxiafit tan- 
ta eieBtD^interdum tUum deponat, nuRumq^ tum ampUus 
(alculumeiicit. Sed doloreprementedenuoeumgefians, 
fiatim leuaturaut minuiturdaUr , multaruarenularum, 
atqueeiiam calcubrumexpulfione . Saetiamoccuitafa.- 
cultate prttditm esfj vtab eiufmodi dolorepraferuetgejta-' 
tus^renum calorem mitigando. 

D V c I ss A Bejarterbreut teporumerualio Ne^ 
pbriticis dolorihus affUcta^ armiUam ex eo Upidefibi cofe- 
at , qaam perpetuo geslat : ex iUo tempore ( qmd decen* 
niumfuperat)eodolorenunquamvex,ttaesi. 

A L I I multifenferuntidemleuameriyeamj^ ohcaU' 
fam magno in pretio funt buiufmodi lapides , nec, vti ijii- - 
tio.tamfaciCeadquiripoffunt, quodfoli earum prouincia' 
rumReguli & Domimeospo^ideanty necimmerito ,cum 
tamadmirandi&fintillorumfacultatcs, 
Lapis Tibaronurn. 
In marilndico ferreis bamiscapiuntur pifcesTih\j' Tibaroa 
tonesdt^i , maximi^validipmi, pugnacipmi , ^ truci ?»*"*• 
aJpeSUiqui cum lupis marmisaptdueproehantur. 

I N eorum capiteterni aut quaterni lapides Mter- •^^^■^ Yifea^ 
dum plures inueniuntur,ex parte concaui^valde albi, ma- lonaiaa. 
gni,ponderQfiq^(vt interdum duasUbraspendant) &qui 
facile abradtpo^unt. 

H V J V s lapidis puluis vitttpmusfertur^^epbriticiSt Facdtates." 
€^ aduerfusvrin£dtjicultates,& renu veficdt^calculoSiVt 
in Indis Htfpanisi^ expenetia coprobauit.euguftatum in- 
fipdo effeguftu deprebedijacultms nondu expertusfunu 



Tisr- 



3^4 tAPIS CAYMANVM. 

Ti8Vt.eMVM n}cmia«rant,«|aotquot Occidentalbladiahl 

Uori iercnpfeiiit:feaintereosGoma£a, in hifioria M-xicana aitid 

&vixcredibi!udeTiburoiicrcfot,8ciliiduphce-de.mcrdin/.nbuu 

D z $ c R I » I Tid£m Hiftoriagencrali Indsarucap ji./^quetn fe 

«uiBJ eft Thsuetui :ib. SsngulanO cap.y». ) p.i.equcDdiManaci bo 

ainc.cums defcr.pticcc, qjod picraquc cu tiburonis iwftoria com- 

mBBia habeat (nc dicam eundcm pifcem v.dcri)hlc iubiunxjmus, 

Manaupi- , M an a x i p:f<iscftnoftroo.biincog->itu.,vtri fia;ihs.duo4taa- 

cis. «« pedes rotuios.qu.bus nitat. ad humero; ha: ^.. & in /ingulii qua- 

taor vngucs Eiepharinii fimilcs ab vn:. bihco ac c?u£i5 vfq. gracilc\it 

tctK^rimoeftafpeftu.capKc bubalino.fed macilfciotc ore. itcto vcr^ 

«rifliore, oeuhs admodQ exiguis pro corporis molc . qua intcrdu vi- 

Smti pcdalongitudineeft.dcce cralStic.-corio dcfo, piijs quibuidici- 

»«eicolonsobfito.Fcmint patiiit vaccarii modo,di:6.j.vfarra haocr 

qmbQs catulosfuos ladat. lius caroquadr upedii potiiis qoarr p,-cii 

vjdsturjctcasm teces vituUna fapit.falc maccikuThynni carn^ Pd <a. 

^diotcii, diQt.ufque feruari poteft. Eiui pinguedo optin-a.ncc facil^ 

rancefcit: ea conam ipfius przparan t ad calcco» fibi ^ciendos. Inue- 

eiontur in eias capiie kpides quidam ad calculu & nrphntidf viile» 

H X c pifcu ecciditur intcrea dum herbaj in iittcte depafcitur (td 

etiam rcubus aptuniur iuniorcs. Ea raiicne paruij tcrtut cepiffe Re- 

gulus Caramatexi.quc- 16 annisinlacu qucdadiao Guaynaboedu- 

caDir^dc6q. domitum cuafifle , & fcxocii dcpofu.ff;, vt dc wanu ci- 

bu_cap-ret,& mclamato nomine Mato.quod Maga*ficu fonat.laeuta 

faaegreffnm fa.ffe.& in ?dejpcrrcpiaffecibifumedigrana.dtindea4 

laeu remeaflc,intcrcluq.homines & pucror ex vna patic Ucusin aham 

Kanfueaiiie,ncc iiios nacf fiffe, ita vt indis fummi volupuie adferret . 

Lapis Caymanam. 

E X Somine DehCarthagtne, aliuj^ contmentis oru^ 

aaaruca - ^^.^^^*^^^^^^^ ^^f^^^^^^ catculisfiuuiatihbmfimiles, 

jaanS! *^' ^""^ ventriculispr£grandium lacertorum fCaymancs 

appellant) mueniuntur tanta mterdum quantitate,vt ma" 

gnum corbem explenqueat: cuius verh reigratia:,incer» 

tum^occupandoneventrtculOi nefitsnanii ,anfaburr£h. 

€o,vti nauei^adiUas i» aqmUbrio contmendum,ferocifmil 

funt^tngenti & fmperbianteore.vtintegrum bominede^ 

glutirgpofiinttmultiplkidentium ordine^adeo magniyVt 

trigmta duorum pedum longttudine inueniatur. f^iuunt if 

wagnaexparteittfluminum ripU^ nonnunquam in mari 

*dfiuuiorumol}ia:pariutouainterra,&fuoscatulosiftic 

exduduntiteftudinum moreicapimur bamiiferieis, quU 

earumcutupr£dura omnts iaM,ttiamminerumtor^ 
uietttorum£tie&rum,re^uit, 

Hoi 



lAPIS SAMGVINAIIS. j5f 

H o s laptdes coBgunt Indi & Hi^ani , at^ adebftbi iftpidij cay. 
feruanty adquananatoHendani vtileremedium-.fiquidm ^J^^ 
biniex eu tempmhus min^ aUigatiyin quartanaruparo- 
xyftnoMat toUere , aut earu calorem manifefto inpingere 
traiuntur . B u eum laptde temporibm cuiufdapueUt^qus 
quartana laborat,adhil>m-,&certefebriscalorenombil re^» 
mifijfe animaduerti\m vetofebrem omtimo toUet,ignoro, 

G o M A X. A, Pctrus Cic^a, Aaguftinus Carat<-,qui iategri Indi*- 
tam hi«ouata,tiutex patie icripferunt,huiuigencris Laceriorum {ea 
Crocodilorum memiacrunijlnterquoj Pctrus Cic^a fab fioem capi^ 
tis r. eorum oua . atque criam caracs vrgcnte fiimecan» aliis fe edife 
aflcritcirca Panamam,cum eam regionem primdm occapaflcnr.Go> lazcntl^ 
asaracap.197. ibidcmoccifiim. qui 100. pedcs locgitudice ««juaiet, ceSmir 
iacuiusvcatncuioqauUicalculiiepcKifint. ^ en^a 

Lapis Sangainalis. 

L A p I s Sanguinalis.exnoua Hi^aniadelatus , /<. Lapiifiui- 
fiidisgenusefi , varijcoloris yfedobfcuriorit , macutufeu S'*'**^- ' 
punHisdi^iinSiusfanguineis. 

E X hislaptdtbus Indiquafdam corMm formaSy ma- 
gnasacparuasyconficiunt. 

V ALirad fiuxumfanguinis narium.menfiumM' S'Bs£i«ii, 
morrhoidum^vulnerum^c oris. Lapidem aqua frigidain- "'"" 
tinSium ager dextracomprimit,^ fubindeidfacit. Sic eo 
Indi&noftrivtuntur. 

Pe^vasvm babent hdi^tmofirmipme credut, 
Jthoc lapideparsfan^uinemanascontingatur,fanguinem 
fi^i ; idq^ verum ejfe, experientta ptobatum e^ . Vtilis e^ 
etiam fu^enfm aut aBgatm eidem parti vnde fanguis e^- 
fluir, modo carnem confingat.. Vidtmus nonnuUos bamor» 
rhoidumfluxu affliStos remedium fenfiffe, annulos exboe 
lapide confedios in digito continue geiiand» : nec non ^ 
f^enSiruumfiuxumjifii, 

A L I V D lapidis genusefi^quodrimas inmanuum & u^u naj»s 
fedumiuniiuris apttuitafalfaprouenientescurativerum P»itt«aranr. 
fdditmtaxatauditupercepi, 

Arma- 



$$6 



ARMADIttO. 




ARMADIILQ. 5^7 

Arraadiilo. 
N V N c excmtinmibabmtis opcuUtm caud^me^ - 
grtni antmalsiy qmd velutitefiU qutbufdam totus integi. 
turpedumtcnust cuiu&gratia ArmadiUo vocantSijpa- Af»adi!lo. 
ni^quaficataphra^um aut armatumMcoiy lufttaniEn' EQcubcn». 
cubcrrado. - - ,<io. 

E s T fmeOimagnitudsne, cuiropumfimUehahet^ Dcrcripao. 
cauda oblonga\& craffa, Lacerti modo.Sub terra viuit vt 
Talpa; & Terrafe/efupntarecreibturtquodforu mbil 
edereconjpicidtur, 

O M N I s facultM confifiit m cauda opculoj cuius in y^„;^^ ' 
tenuipmumpulueremreda^iptlida^confecJamagmtU' ^°^^^ 
dine capitis acicuk.atqueauri inditaydolorem eiuffedare^ 
&tmnitum etiam.cum exiguafmditate coniuncium^cu- 
tm tradiiur . Certe dolorewfedari multa expermtut 
Comprpbatmttej}, 

H V r r s a»inMHjm«mmitTheaetui lib. SJngularimB cap 'u 
ajiquc »ncol«T*tiOttyoc«i,quorumnonnttmpor«cl!os mzmisadi. 
°'f *'»''« ^' *^'' ""«««-«fqQt. «f eorumcaro tenciU cft,bom'oue fac- '^«»8. 
e«,^.82l!on,uslib.O;>fcruanoaum }-,cap. ji.loaa. Stad.BrkliaE» 
HUt.cjp.}c> Lca'asAmericatizhift.cap.io. 

M B M I N tx item Frwcifcus Gomaw in Mcxicana hiftoria in 
nunc n-iouum : C ircs Lacucam qua <x aammc Papaloapan oritac 
impcno Mextcaao,animal inucnitar feli non rcaim , roftto pofcdli 
pedtbus h:ftncuaut crinacci tcrrefth* , caud-ablonga.naiura munu 
mm dorocorticc, Sc tefta tquatasta vclutv loricatum . iniraqmm fe 
contr>htt tcftudm» tcrrcftrij mo<3o. Sim.!is eft h*c tcauta pinopi-x 
S^T'," • *^^ ^ f "f^» . ipfun^^ue capuc huiaimodi teftis fquamadi 
Ktta funt , auncDJu fot» emmcntibus , eamquc ob caafard^Hifpani 

SangaisDraconis. 
. 'A ^ T V 1 1 T antepottcosdies, exnouiorhiscontmen^ ''^ 

n, Bptfi-opm Carthagmienftsfruaum arboris ex qua ina^ -^%n ^ 

'^ti^r)madlaquamSangutnem1>raconisvocam, '-'i 

^ ^s"^ autembicfiuamadmirandus:namfublataqu4Tiv2cmiat~ 
^tegitHr^eHst iko droiumulus apparet , tamoarttficio a ^^ **^ 

naturs 



COUl 






Facolutet. 



$6i SANGVISDRACONIS. 

mturafabncaUis^vtaperitipmioaliquo Mrtifce e marmff- 

refculpm vtdeatur, coHo oblongdjors bimte^^inaacuUU 

borrida^caudAobbngii^pedibusconfpicuis. 

sasguisDra- A B £0 fuctu denommaiiom proculdubto fuwppt at" 

cui fic^gy^^ gj j^ Ucryma ,qU£ ex i3a per mcifiom legnur ,qHam 

^x Carthagms PeruAnafeMiipmam adkehmtivrids ye* 

terum & multorumrecrmorumtnfcuiit deprthmditur, 

qui ^ quidejfet fanguu Draccnu tdut cur jic appiHaretur, 

omnirioigmrarmt, 

M A G N A eftarhor , corticefatis tenui, & quifMttt 
incidipotefi-.ea vulnerata^liGtist tile efp.it ^quem^ Saguu 
nem Draconu in Ucrjma ^ dicunt^ , ab eo dtfferms ^ quem 
Sanguinem inpane vocant, quhdin panesfm majfas ifiic 
cogatur^quemadmodumrefinainCdfiilla. 
. V T E R Q^ E liquorhmo affiimptiis^ahaprofmuium 
*■ ffiit,Jic etiam ventri iBtus , aiit clyfieribus sndma . San. 
guinem vndequaque manantem reprimit . Capitis dsfiu'' 
xioneSj ne in partes inferiores delahatur, prohihet etus puU 
uii capitiivertict inf^erfus ivulnera recentiaglutinatjgin' 
gtuas d putrefaSione Itberat , & dentesfiab liit . Esl item 
(olorFictortbmmaximeexpetiius. 

TEMPERATvsgi?,d" pauct calorUpartueps, 

M 2 M I N I ante paacoi annos nobis a Ftandfco de HoUebf cque," 
Regii Hir^aniarum Hortulaao diligeniiifiniOitrivfiosfaJflequofdanj 
Dxago&al. fiiiiiiusDragonalssnDiriine, exqiifaasccrrxcomnjiffi? aonnulli pto» 
dieruniBruxellzapiid C. V.Dn, loanncn'. ceBouot,yifumac.ia;ffi- 
naam & rei hexbsnyp^Jntirsuniim, Eranc fere foliis Indis , oblongij, 
viridtbus , per oraj lubtis ( quaUa in grandi arbore ar.te noueni anr.os 
Oiyfiporxeconfpext)*"e<i lubfcquens hkmsabftuiit.Fru&Ui js trat Ce- 
rafij nr.a^nirudiaeaut Oxymitfiaes, rottindus , tengipeltecontedusj 
qua ftitoiata.oileut nuclcas confpicsebatiJt, quaiis tft ir. frudii Rufci: 
fedis Dullaxi animalis.ncdutn dracunculi tanto aaiticio fabrefafti fi- 
giiracn refecebat . verdni roturiduserai U la:uis , 6c, vt dixJ,iotus of- 
ieus, Arbori ,quam Olyfipoiiecbferuaui , Ciincuiuscorticcguasmi 
fanguinei coloris concrcturo inuen j , iconem , in Surpium i me pec 
Hi^a&m obiei:uaiaium4cfa>ptioae exhibeo. 



Gum-, 



fRVCTVS DYSENTERICVS. ^6$ 

Gttmmiad podagram. 

D_A B A T mthi idem Bptfcopui Gummi genus (cu- Gumnji a<s 
iusarborem nonpoterat defmkre )ex eodmi continenti^°'^^^^°^ 
delatum^quofepodagrici i^tc purgantjn hunc mcdum. 

I L L I V s gummifragwentum nucispontiC£magm- Faculutti. 
tudinejJitUatittoaqua Itquore noQem integram maceraf, 
pofirtdie mane percolant , & exprimunt , eam aquam ad 
duas vncias hauriunt , neque quidquam ctbt fumunt ante 
meridiem :eo medicawentofine molefliapurgaturhumori 
quipodagramcreat, 

Insipidvm efl&imdorum.CaMumvtdeturht' 
pimogradu» 

^ Frudus dyfentericus. 
HispANvs quidam adolefcensmihiignotm^ftU' Fraaajcjs 
lit ex OuitofruSium,qui,vt exeiusfragmentii (quaalte^ Qfiko^ 
raparte leuia eranty & Utteo colore-^aliera vetOiafpera ^ 
admodum rubra^ feu ex rubro nigncantia) comtcere licgm 
bat^magna quadam arbore natrn vtdebatur.Dum tHemem 
cum de variis rebus ageret , venitad mevicinus , medka'' 
mentum curaturusfiltte., quam djfenteria m ifere afp^a^ 
ri dicebat. llico adolefc es, Bam,inqutt,curabo:ad vtcmum 
proficifiitur ^fragmentorum iUorum tenmpmetritorum 
puluerem exfttliatitio calicum rofaru liquoreiCO diepuelU 
hauriendum dedit vefpere , tatmdem peflridie mam,fia» 
imq^fiflicczpxtftuxm^ita vt breuipueUafanitatirefiituta 
fit. Eum adolefcentey tametfi diltgenter reqmfiuerim^ nun-^ 
quam poHea videre mihi contigtt : itaque neque qm ejfet 
bicfrudus, aut qua arbore nafceretur,fcirepotui. 

Correx ad alui profiauia. 
P R OF E R T nouus orbispragrandem mhmm,foBs conex afai 
(ordtse§gie,nullofruau . SiuscortexdigtticfaflttuMne ^^^^ 
tutamphor,foMmJurus,&ponderofm^tettuicandicante 
feUicttla imegitur :fmilis efl admodum carm Guaya-^ 

a cm^ 



^JO CASSIA SOtVTIVA, 

can i vtl Genttanaamam , mantjefle adflmgens ^gratl 
tamenfeu aromatici cmu fdam odoiis pankeps. 
Exhibcndi M A G N A eHapud fndos <zjltmatimie,vt qui eo vtl' 
tur aduerfm omnisgenerU alui profiuuUi huias puluerem 
drachmtzpondere^autpaulo amplius manepropinantes 
ax aqua conuetitente^aut craffo yino ruhro. Ter aut qua-^ 
ter id remedium repetitur , obferuaturq^ in reliquis vicius 
fdtlo.qu£ buiiifmodi morho neceffaria esi. 

£i V s corticiifragmetodonamfumantepaucosdieSy 
cuiiispericulumiambisfeci in alui profiuuiis inueteratis 
magno fuccejfu, 

Ex VARiis nofiram Indiaru?» pro- 
mnclii^ multapurgatia medicameta deferun- 
tur^quorum magnii funtfacultates-. de quthus 
hicmemionemfaciam^ "vt fintvelutiPr^fa- 
tio quddam in Hifioria radicis CMechoacan, 
Caffiafolutiua. 
caffia fola- I N s V L ^ Diuoru Domnict & loanii de Portu du 
^' Mte^tata quatitaie nohis tranfmtttut[apa folutiua,yt no 

modh Hijpani£:,fed etiam toti Europ&3 atq^ adeo vniuerfo 
orhifujiciat: na & in Orientemtvnde deferrifolebat^plu^^ 
resnauesea onuftitvehuturtquam Cantahrtferrumittut. 
Q^ JE Venetiis ad nos ex India Orientali mittifole-^ 
hatycitm immatura€oUe£ta effet^temporis diuturrutate & 
itineris longiaquitatead nos ita corrupta perueniebat A't 
Hclc&xss. parum vtilitatis prxftaret. Nofira vero ex infulis prtediBis^ 
,^ maturaefiyCrajfayiena,ponderofa,meduUofat^adeo re- 
■ cens.vt interdumfexagefimOipoftquam coUe^a efi^idiehuc 
perferatur : & quia recsns , gratij^ fapoiis , non tetri,vt 
qu£ex Orientedeferebaturjacilius viresfuasexerit, 
Facuiates. B .e >j I G N s purgat , &ftne vUa alul pertmhatione, 
htlefraferttm^ devnde pttittam^poftea qua in tneatibm & 
meftinisinfariiafunt,euACuatsTmperatosiilese0citiqm 

ij^fa 



FRVCTVS CHOLACOGVSI ^371 

ipfa vtutuY:fatJguinepurgai . Viilu m owm morborugene^ 
re,fed mitxime renUy&, vnn£,du^b^ boru ante ccenajum^ 
pta. Defiuxiombm prodefliduabus a leui coena horts.Ouoti' 
dtanus ev' vfus eft adpectorii ^ Uteru vitia^eckgmatk md^ 
do. Couenitfebriu ardorih^y&fiitm exjimguit.jpduus il- 
Uusvjus amepradtUaut cma-,cakuli genetatione-^ohihet^ 

Fo R I s curn amygdalanm dulciumole&illita^A-* 
ues pulmbnum & renum dolores miitgat. 

Dos I s pulp(& eius eji dece drachmaru^ adfefquiunctam 
vfque^non exeptx vero^quatuov vnciarum. Lemt.ufaluiti 
fanguinemdepurat , & eius bilis^ calorem injrmgit. Hu- 
mida e^ in p-rijnogradu^dd calorem ^fed mitemjendens. 
, In i^lisinfullsprimurncoli ccepit ypojjtquam inm- 
firampote^atemvenerunt, 

. N ON dcfuAtquihuius Auaotinudicium iroprobcnt: fitpudcia 
Orlentalis Cafsia,caEKrit paribusjlongeprsfcitndaefi, 

Frudus cholagogus. 
E X maritimis l^icaragua& Nata{ qudifuntm tioui 
orhu continentijinuebitur in Hi^aniam medicafnenitge'- - 
hiMpurgansMi^tiipVdifertim^ 

F R V c T V s efiarhoru cuiufdam vafia; cafianeufi- Frcausbii' 
milisjed cdlyce Uui^non^vtiUaxUiechmatdieo calycefiu- «cacwms. 
iim tonimetm cafianeis mn multiahfimilis^fedftne coi'-» 
iice^&fere quadratusjn dua£pariesdiuifu$^me£um in- 
tercurfante.&totumdeindeambieniepeticula. 

E D I T V R Vicfiu£tusviridiSi4Utcontufmvinoexce' facgj^^^ 
, ptus ifificcus , eiuspuluis ex vino autgaUin£ kfiulofumi- ^*^* 
tur-;datur eiiam toJ^uSyVt minuspurget: quocumquetan- 
demodofumptus^ fine mlefimpurgat^ohferuatu iis qua i 
purgatis ohferuarifoknty& praparatisprius.vt decetybu» 
moribus. lUud vero mimmefiletiopratereundUypeJliculam 
iQaexteriore&internaabiiciendaeJfeialioquigratii^fym' 
ptomata excitatma.veluti ingetes^^oinit^^animi deftquiJi 
&psncul9fi duiprofiuuia. Ca&dusefiinprimogradu, 



AiielUnx 



iyl AVB tlAK-fi PVRGATRI CES. 

Auellans purgacrices. 

N o V o Wbeprimum tfiuento , i»/«/4 ^ki Dtf?»bii:i 

quoddam genm Auellan& mifit , ^a^jf? Indifamtlianter 

furgaham. fo^ea Hf/pani necefitate compulfi^ tUis etiam 

purgarefe cceperut^nofme vits difcrmine, Colore orfor- 

Aueiianam ma noftrti Auelianii fimiles funt , futamme tenui , coloris 

hiitona. fpadicei^triangulaYes;meduUaimeriore alba & dulcific vt 

muhitdulcedineiUectiydeceptifint. 

Medicorvm vulgm cm Ben magnum vocat 
(nam BeneUduoium generum ) Paruum autem ciceris 
magnitudineeftf& exeo Itali odoratum lUud oleum^qu&d 
de^Ben nuncufant^confctut\quofbi c<tfar\em & barbam 
inungunt deliciarumgratla. 

Vaiidissime pitmtam & bilefuperne & in» 
fernepurgant. 'NormuUi tamen earu vehementia ajfatime 
infmgebant.Coli doloribm prafensfum remediurn ^fiatm 
dij'cutiunt^& clyflerthm inieci£itnediocriter euacuant. 

Dos I s eiiadimtdiadrachmaaddrachmamvnami 
fedaffandizfunt. Calidifunttemperametiinttio tertijgra^ 
dm^& fuciinfecundo. 



Ben magau. 
Eenparau. 



Faculcates. 






Aadlanaiiiccuroplenfqae aliis fruftibas peregrinB comaianl- 
car» mihi futt ab illuftri viro D.Ioannc de Brancion.tei hcrbari* fttt- 
diofiffimo.occ vUis parcete funs prifaus.vt fuum hottam omni pcicgti- 
Hacum plaaouum geaete exculiiifimam ccddetct. 

Cxic- 



NVCLEI BlilEl CATHARTICI,. 57| 

pattcru.m Aueiknam haoc , cxxias icoscm hic cxhjbco , korus &: 
K50liiiconcegitcotrex,par.ias cx ciareocandicansjpaidm nigriciiiss 
hancfcquimrpucarr.caiinusfolJiiain qaimiavu'garibii$ Atctlanxs: 
id i^uslcatn conrinet AacManz rnagaitudjnc.caridtclum, iblidu, Aoel,» 
lanz vulgans aacilignexg-andis&pore.tenuimcmbranaobdudum. ' ■ 
lnt'g anaxauerapartcfeiCUscft,§cconiun^im binx nafei viden- 
cur.Vi. iaterdans caitan?2f . 

Nuciei pinei caclmrrici, 
Transmittit eiiam mm Hi^anh Piu^fl^Piaeinucici 
ruiji nuckorumgenm.quo ^ndife ^urgabmtiqms tmtta.- '^'^^^^^^^'i' 
tifum plurimibarumregmum. 

N o s T R I s pmeiinmkisftnMesfuntinafcenmin^^^^^^^i^^o, 
JirohliiMagnUi qualssfmt Ua-^zjijptC£mutic4i msUiori 
putamtne^ & mgrme quam mfirhTiotmdi^mm dbt,fin- 
gues.&gufiudiilces. 

B 1 L E M iptmtam^&aquif4validi^imepmgant'.&'^s.z\ximti, 
licet AueUanii r^iitores yattamm vomitum cient y atqug 
ventrem fubducunt. Aft^neque tam valenter , nequecum 
tantis torfionibuspurgant. Damurin dtuturnis nmbif^^ 
peculianquadamfacuitatecraffos humores expdlum.^ 

Q3 i N Q^ E autfex triti & vino dilutijaturpro k-. 
itu robors,pr£parato prtus conuenientibus Syrupis humore^ 
qm euacuandmefi^&obferuatayquitikcetiVtkm ratione, 
Etenim qtiieu vteturyiMobferuar€oponet^qU(&ab his ob^ 
feruarifolent,qutbuspurgans imdicamentu propmatuefi, 

C A L I D 1 intertiOi&ficciinfecudo^pinguedineta' 
men quadampr<sidm,qu£ficcitatm nonnibiltmminmt, 
Fab^ purgarrices. 

F A B JBpurgatrices^qu£ Canbaginei& Nomine Dei Fsbapatga^. 
nafcuntur^ nofiriifiwiksfuntifed mimnsy eiufdem cum ^""' 
nofimform& & coloris,pellicufaquadam tenuit vt cepa- 
rum tunicula exterioriiilasper medium interfecante»ciUi& 
cumcortice abmienda efi^alioqui tanta vehemetia fuper-' 
%e&infernepurgans,vt'in vitadifcrimenfumentem con- 
Miat. Ajfandd deinde [unt,vt iUarum acnmema irtfringa" 
tmidemdeinpuimmcomminuenh» 

■ <§. .5 Batvr. 



, «iCCS. 



Samecdi 
racio. 

fa^ilntes. 



574 fAb^ PVRGAT^ICES, 

D A T V R htcpuluis vtno autfaccharoexceptus , a 
£9chleare vnum^deinde baufius vmfumitur. 

Apvd Indosboc meiicnmentum cekhrz eftohfu- 
fnendifdcUitatem: namfine mokftiahilem^ puuitam^ 6 
crajfas bumores , multolenius &facilm quam fupenoL 
mdicamsntapurgant, 

D A N T V R infehribus diatmnh & imponunu , li 
g&lidoloribtesy&anicidorummorhu. 

Dosis e(I:o ajfatarum (quod cumin hoc,tum in pra 
€edentihusobferuandum esi , torreri emm finguL prajiat 
a quatermrio numero adfenammipluriumve autpau- 
mmm^pro £grivmhui. 

C A L I D ^ in fecundo,ficc£tnpYimo. 

Fabaru vuJgaribus fiffiiliu quas vcxmitu cicr,& aliiu vajenter purgS 
smeminitFcrdinadusLopez ds Caftagn-rdaca.^S.li.j Indic^ Hift.Al 
i^uot pocroi pcregtinos frudus accepi Fib^ putgatiu? nomine luljgn 
tosrfed naitu$ naihi c6rped*c£l,Qui tiibac purgaciux tJofti o aufton d* 
fcriptz c5acniiec,at poa' ictcr Phafeoloi.onriaes rcvefci; di videbatui 




■prlorjCaiajljicJconeexhibemofjerbicukrifereeflforma.fedpU- 
ftnsTUim^ & c^iiodamodo paluinacus, digiti vuius crafjitic.dttotaf^ 

vcr< 



PHASEOtVS BRASItlANVS. $7$ 




4 4- 



J7^PHASE0I.VSALTE|IB|LASILIANVS. 




FAB^ PVRGATRICES. 377 

«■croiatitadincaurampUote ,ex vnolaccrcaliquancuiucauo.quavi- 
dcltcec hiluseflc folcc,& /iliquaciaqaacotinemr.adhxKCCOrtej; du- 
jrus &: iignofus,lxais>cx rubo nigricans:quod mtus coatiactutaibum, 
firmatn,& in duaspartc$naturafciaile,vtruntomniaphifcolacca;ta- 
porc primiina quali funt omnia fcrc icgumina,fcd ilico linguam mcc- 
dicarjte,8f Acx^ :quo fif(ni faUor)/t p jrgacdi facuUate pra:ditus. 

Nafcjtur in mfala Diui Thom« dt£ta,& cordis efl5gie,quale vulgo 
pliigi foki,imiutur:jdcirco a quibuida CorDiuiThonjj nucupaur. 
Eius obiiet memiaii Pccrus CK^apartepdmaChronicicap. nx. 

Alcerphafeolo vulgari hauddilsimiliscft, fcd mmor , deiiUOi.ni- 
gricans &c h;Io prominentc, & renis forrr am miriime rcfcrcntc. 

Can Olyfipoac effsm .doaatus fum Phafeoh gcaere ex Brafilia 
Amcri.2 j>£auincix deia=o,admodu receti,pDiiicari latitudiacjcrafib, 
colorc rufcfcete, magno hilo, & partc eztreaaa: velixti icfsili. fciuTmodi 
qaatuorautquinqaciingulss fiiiquisprxgrandibus contmentur , qui 
rc^eccs & virciei aihuc tcfi & impofici buboaes veaereos curare di- 
ciitur:florevradicurextabiopaUcfce;c:egodumtaxaciuniotepla£ani 
vidi m.hi femine nata, qus foliis Phaicolo vulgari fcre fimjlis ctat,nifi 
*qudd raiaoracranc,Sc auc:;a parte hirfuta, pixicrcim teneriora toiia, 
& excrcmi cauks tenui molliq ae lanugtae fuluefccnie obfiii, Brafiii»- 
ni Msicoaoa vocant; fimilcs piaa^,& colorc, qui ex cinerco caaaicans 
cft.dumtaxat di&rcnccs, cx AfricaE Mauritania dclaios vidu , 

yidiftiam nonprocul O yfipoacm monaftcno ouodam Phafeoli 
genus vuigikri aollrati aded fi nile,yt noftram pursrcm.- pcrgulas iftic 
veSicb*t operc topiario,floic purpureojat filiquz fcabra: fant,breuio- 
tes.Sc dupto laciores quim nottti vu!garis.fru<aus cft exiguus pifi val- 
gari» magoitadias , tocus mger , nifi qaa patte fiiiquz adhxrct , quae 
caadsdaeil.Brauiianis frequcnicm fiRaudiui,& Lufitaais iftic habi- 
ttntibus Faua braaa,ideft,fabam filocftrem nuncupari, 

londuii cmi aimo 1 s 79. in Miicatoru porncu de Gallo cauclcra 
Phafeoh geous , q;.od e B:afiliana Noui orbn prouincia aducdu af- 
fereoat , Nt^ito vulgiri maior cftu Phafeolus latiorqac , ncc minds 
colorc variai: ctenim aaacflaauseft,autonjn:noaiucas, modd ataf, 
aac purpureus, aut albis parpureisq.maculjsd.itin Aus. Oc fimih pla- 
ta aatamfefetcbac.Sc talis Earopasa cft, aoftiumq^cfaporis graiia & 
boaitatc loBge fupf rate,fi eodcm mcdo decoqaatuf . 

Eius icoac ad v.uii exprcflam, quaiaHcrbarixiciftudiofotii gra- 
tiS ad huius libclli calceCquonia fuo ioco iaferi no potuerv)reponea« 
4& ciiiaaeuouu, poftccraa hac edidon^ ia fuii iocam uraaftolimas. 





Abamicis^iteraleqacaw annoLpndini fatum t^roaemtvalgatt 
fiiXuiUbus (kxaicncis ficfoUis/cdad &agcin non pctasait. 

a y Lac 



37^ lAC PINIPIKICHI,' 

Lac Pinipinichi. 

In mnihmcontinentisorUMiimquidamfucmeVi'' 

Pimyidchi. ^*'^^'''^^^^^«i^^'i* Malotum [tmilitudm ^lndi Pinipi- 

nichivocani : ecumtamU mifis laiiem bumor iUica 

emanat , altquantulum denfus, & vijcofus ^cum tresaut 

yaaiirates. quattm gutt£fumpta, , vaMipmeper aluum fufgant bi- 

km&aquaj, 

B I B I T V R f X' vino , aut deficcati puluis d^gktttm 
paucaquantitate^pYopteYmmiamvehementiam. 

I i L V D autem pcuUarebabet.quhdft quu ihfum^ 
pto , iufculum , vmum^am aliud quid imciat ^fubitoeim 
eperatioinfiingitur.drcejfat. 

S V M p T o aUquo ex (upmorihus medicamentiipur' 
gannbm.fomno ahliinendum eii , & eaohfetuanda , qua 
ab his^quipurgasaliqucd medtcamemumfumpferunt, ob' 
feruavifoknt. 

C A L I D V s d" ftccus bk liquor in teniogradu, 

O M N I A iamenumeratamedicamenti valida funt 
&permciofa , quibus vti defttum eji, adue^o Mechoacan^ 
cutus vfusmimmepericulofm efi.Adipfum enim, taquam 
ad medicamentum praRantipmum^ canftigerunt nonfo- 
lum noifTi,fed omms etiam Indiarum incoktDe h&c nunc 
acfurifumus, 

Mcchoacan. 
Mcchoiiin. M E c H o A c A N radixgft antetrigtnta annospri- 
mum reperta,in proumcia Mechoacan diSia, quadragtnts 
miliaribusfupraMexicOi quam deuicit Terdinandm Cor^ 
teftiis.anno i ^24. 

E s T hacpYouincia auri admcdu diues^fed magU OY' 

genti,reliquasvic'mas0pulentialongefuperans:fiamamt 
totam argsntigleha ahundare ducenta & amplim mil-' 

c^t«^, ^'^^^'^ ' ^fi^^ (^^^ '^■^^^ celebres & opulma iU<z fodin<& 
fodJQx. Cacatecas mncupata ijtngalisj^ diebm ali& d^ms argeti^ 



MECHOACAN. 57^ 

mnnuRa auri venai. deteguntur.Tmperaius &faluhrutU 
hc dirfiirpes jfroductt [aluttferaSy& ad vartos rnorbosvtu 
lesu:uiusreigrat'ta,anteUtfpamrum aduentum^vumeo comztx 
confiuebant ,vt a fuU £gruudmtbus liberarentur . Fertilii iHit.Mjx, 
^tiam efiregia,&^amenti,ferina,Jrucfuutnferax: muL 
tasbabet fcaturigims ^acinhis nonnuUas aqua dulciipi- 
fctum abundantiam prahentes. Qua de caufa inqmlinifa- 
, niores^agiliores^coloreque tnagis fiortdo vicinis* 

P R I M A & I A vrbseimprouincidtincoluChmcu chiacidi* 
cila duitur^ Hijpani totius Prouincianomine Mcchoa- ^^P^Quau 
can appeUant^ quamferriyfiuefole^equinainsfarambit 
lacus aqua dulcis , valde pifcofus : celebre eU emporium 
pyopter argmti venas^qu£ tota illa regtonefrequentes, 

P A V t o po^occupatamanoiirisprouinciam , 7mfi 
Tramifcani w.onachi,qui fui ordinis monafierium iJlic ex- 
firuxerunt:hsrum nonulltpatdoposi (vt in ahoorbe.nnd- 
tum ab Hijpanico aeredtfcrepante) in merbos imideruut 
equorum numero ipfe etiam Prdtfecius^ Guardiamm ap- 
pellant. HmcarUa eratamicitia cum Cacoacin totius 
iUius Proumciareguh;quiipfumconfl>ides extreme £'2ro- 
tamentyindicauitflihieffifubditum^ quo Uedico neretur: 
buncforte remedtum agritudini adhibiturum.Gratum id 
GuardianOy qui diorum medicorum prtfentia desiitutus, 
Ulum adduci iubet:veniti morboq^ Qbferuatoftgnif,cat fus 
Bomino^ monachum curaturUy modo cutufdaradicis pul- 
uerem fumere velit.quem daturm efet.Guardianus fdatis 

cupiduSypukeremexmodicovinobibit,&ftnemoleBiafic 
iUopurgatur, vt magnum fentiret eo dtekuamen , maim 

etiamfubfequentihusydonecplenamfanttatemconfequtrs^ 
tur. iBim exempkmfequutialij monacht,& nonnttHi Hi^ 
fifamagriypulueremfemslMyac qmies neceffartumfuit, 
fumunti&fimiliterhberamur. l^us rci teUi^nio Uexi- 
cummiJfoadtotiusOrdinis fupremum l^rafeBumy ipfi 
fnmmiakmmrmnMifii ifiic radicis periculumy magno 

mmm. 



$i0 MECHOACAN. 

ommumiqmfumpferuntiCommodo & admlratme.Ita^ 
hreut temporujpam pey vniueffam tllam prouimiam r e- 
lebriifada ejt bac radix , (^ et Rhabarban Inaici nomen 
inditumxtandem in Petuanum ettam regnum , reltquasq^ 
nouiorbisprmncias , illius vfmindu^m , negle^is teteru 
medicamentiiytanta confidentiaiVtteafuJuptaiCertamfi'^ 
hifalutempromitmem, 

QvARTvs & tricefimus tam agttur annm^ qaod . 
iBamradtcemprimumhk conjpexerim , Pafchdisqui- 
dam (fatan&m Genuenfis.ex Hijpanta noua reduxin mor- 
hum mciditsad cuius curam accerfitmfui . Eum puroare 
cupienti , pYa^antiftmum medicamentum } noua Etfpa- 
nidfe attuliffe refert^ Rhabarharum Mechoacanum mm^ 
cupatum , quo hmnes Mextcani vterentur ■ iUofefettcitet 
aliquottescuratumfuijfe, quodft quodpurgans medica- 
mentum fumendtm effet^illudfe cupere, cuius exploratas 
baberetfacultates. Damnatd talium recentium medica- 
msrn&nimnohisignotorumvfum , quorum nuUi auciores 
tnemtnermt.-ipftq^ perfuafi nojiratia potiusfumeret longo 
vfu & experietia comprobata, & a clapcis auQortbm de- 
fcripta . Pharmacoiplius morbo conuenienti ame prsfcri- 
pto purgatur : exquo magnam quidemfenfit vtilttatem, 
morbo tamennon itallberatm ^qutn aliapurgatione opus 
fuent.negauitfe aham admi^urum quamfuu Mechdaca- 
num Rhabarbarum^quo tamprohe curattu esf^n prtBiita, 
fanitati reHitueretur ,Tametfi laudatem effed^umynodum 
tamen animomeofatisfacium » domcplmimi alij , eodem 
fere temporeredeuntes^ in £grttudines inciderunt^a qutbtts 
Mechsacan radice purgati,feiicipme cmatifunt^quod lUo 
Vtiin noua Ut^ania conlueutjfent.Uu cofiderati&^iUtmfa" 
cultatihusfidem adhibere^atque etiam iffo vti ccepi. 

N V N c^autem adeofrequens vbiq^ iUim vjm^ vt »?4- 
xima qmntttate aliarum mercium inftar aduebatm, ma- 
gno ndimmdum»Mibi retulit AromatArim qmdm,fefu' 



MECHOACAN. 'j8l 

pmore anm^ prMef td quod cmbm vetididerat,pUu quam 
mtUeUhrasexteris Rbabarbari Indici nmtne vendidijfe: 
nam omnibm adeo familiare , yt nuUmfitviculus , inquo 
eiusvfus non requiratur , tanquam tutipmi omnium^ 
pra^antipmi medicamenti,cum nuUum Uedicum (quod 
ommbusgrattpmum eU)confuiereopusfit. 

S ^ p E hosqui e noua Hifpania re^fftnt , prafertim 
vero qui in Mechoacanfuerunt-^ interrogam defttrpisfor' 
ma quam h&c radixproferufed tUud dumtaxat inteUigere 
potui,ex vrbe Colim Zyquadraginta miUiaribus vltra Me- CoHmg. 
£hoacan,adferriradicesficcas o^ repurgatas , iUas Bi^a- 
nosemere ,& in Htjpaniam mlttere : tanta efiommum 
^Bgligentia^qudfiusverofummumftudium, 

M A G N A. fane reprehefione digni fumustquod^quan" 
doquidein noua Hijpania totfttrpes^ & alia maximi mo" 
menti medtcamema inuemantUYinemo tamen veldeferi-' 
hat, velformam &facultatespercometur^ vt cum noftrk 
conferriqusant. Kamfiin animum inducerenty vtinqui^ 
rerent & explorarent totmedicameta qu£ ab Indis in fuk 
Ti3.Dgezjiuefori5 vendunturimagnaindefequeretur vtt^ 
litas , cum ipfi Indi eorumfacultates non ceknt ifedcek" 
hrent & communic.ent: contrapkrumque nosiri iiia neg-^ 
ltgum,veU[tquarundamvtrtutesnorum-nequeea4nesdo~ 
€ere^nequeearumeffigiernindicarecupiunt, 
i N o N definenti porro Mgenterfetfcitari de hac plan-^ 
ta^ quidam, qui nuper admodum ex ea proumcia aduene" 
tatjfignificat^ Francifcanum monachu,ex Mecboacan vf- 
que^naui qua ferebatur aduexijfe^nonfine magna cura & 
[oUicitudine , iUiusftirpem magno vafe terrapknorepofi" 
tam,quam apud fui Or£nis in bacvrbe monacbos aktet. 
*ngentiperfufusfumgaudiohacaudiens,atq.tiicoadmo- - 

ftal^erium me confero . Video in doltoplantam rnultis ra- Mcchoacaa 
wisfupraterramexpa^nfisluxuriantem^cokrefufcoadci- * ^** 
nereum tsndente, qui miitoi pmimmtpergulasffi ad- 
- " ponan-t 



S%2 MECHOACAK, 

ponantiiT)fcandere,& multtphctnexu ampMipopniifa- 
Iwcmmatsferhotunditatis tn mucronetamen def.nen- 
iibm^ mnnunquam admodum ampliiy atrcuirentihm ^fi- 
brofis^perenntbus^adeo vero dehcatu,vt humidttats Canre 
Vtdsanttir.fructu, vtperhibent , corlandriftcct magrfttudi- 
ne^racematim coh&rente^ qui Septemhri mattirefcit.radi" 
iecrajfa, vitii alb<& feu Bryoni£ riiodo^vtnon defumnt qut 
eandem pUntam ejfe puturent^aut [altem elcongencrem: 
fi:dmaltumdifferunt,nmiBry9ni£radtx,cuviridUitum 
[uca^admodum acris eH:Mecboacan vero mfpida.^^ f,M 
acrimGKia. CoUigitm Octobri. 

Advehitvr taitx magnUfragmentis ^par- 
niijpartim in taleas co»cifis, partin} manu confradis. Milif 
fsmme obrutaferuatur^lmeopannopicdtofeu refma obdu- 
£toinuoluta. 

Deligenba recens , alhicans , exteriore parte 
noiinihtl flauefcens: improhatur candida , nigra, cmofa, 
fneptsigiitirfaciuntyqui tUaminpuluerem comminutam 
adfsruant > quoniamfacile exhalat , & etus vis injringi.. 
tur tpra^at idcirco radicem priwum deradi^ cum pul- 
uiifumendus. , ^ 

C A L I D A efi prmo gradUificca fecundo : tenuium 
enim ejfepartium, nonnihil tamen adsiriftionu poftdere, 
ex eo patety quod abfolutapurgaiione , internarupartium 
robori mhtladtmit , nec eas debiUtat » vt retiquapurgantia 
medicamenta: moiUafurgati, robuftiores reddumur^' 
quam antefumptum medicawentum erant . Hincfit, vt 
mUa corre^ione indigeat : folu vmum efi eius vehiculum, 
€um quo fumpta ifaiiitus & efficacius operatut ^ quain 
cum alto quoue liquofetnec vomitione reiicftur. 

Mechaacto C Af E R V M nunc sx Continenti aduehitur Me» 

* ^^^' choacan,natum ctrca Nicaragua & in Quito{vbi dtUgen- 

ter colitta^ & magno in v/u sst^ oh eius mtrMes effeBui) 

lortgi 



MECHOACANr ^g^ 

Unge pmffamtm eo quod ex mua Hjfpank adferri cofuC' 
mtuumpSyfsmeny& ramult etiam ^aiifunt. Emve^ 
ro isflos quafi mali mre£j quinque fotiis cmffans maiort^ 
hus , fubfufci coloris.e cuius vmbilicoprowberat calyxfiue 
VeficuU qu£dam auellan^ magnitudins^ membrana, con~ ^°^°^ 
ftans tenui,alhicame, qu£ in duas ceUulas tenuifimapelli^ 
culafecretas diuiditur , & infngulis binagrana , ciceris 
txigui mngnuudine, coloreper maturitatem nigro , gujiu 
infipido continehantur , qua, moIU &j^ongtofa terta excs- 
pta,commddemfcuntur» 

E X huius radicefit conferua varij generis , Cydoni&^ 
vummodo , fed etiam Gelatina exfacchars & lUimfucco, conJS* 
qu£ in ddtciis ejfepojfum : nam vt radix esi infiptda.faciLe 
faccharum recipit » quocumque tandem modo paretur. 

M o L E s T A non efi huius radicisfumptio, qma nuL 
limmaUfaporis eflpartuepsjde&j^ omni tempsre.oinm^ ■ 
atati ^pueris , fenihus, aliuq^ quicatera medicamenta re- 
IptiuntyVtilis eft, cum benigne &fine molefliapurget. 

C R A s s o s , vifcidos, putrtdos^ btimores, viram^ izculmcs 
btlem&aquaieducit:Iecork,vetriculi,lienismorbostoU 
Itt^&eartindepartium obftru^iones aperityideoaueam» 
tudAn&Hs inde proueniemibus ,hydropi^tctera vtilis i inuete» 
ratos capitis dolores cmat , cerebrum & neruos expurgat^ 
€epbak£,epilepft£,ftruniis,articukrum,coli, & rtnudL 
loribm opitulatur : veteresdeftuxionesfiftitivteri morhis 
quiplerumqueexfiigtdishumorihm autflatibmgeneran*- 
tur,tufii veteri , afthmati , & reUquU peiioris vSiU, anti^ 
quisfebribus^& lue venerea vexatis ccuenit^repetito^ quo. 
ties opmfuerit^eius vfu. Nam infimilibm obftinatis &in' 
mtemis mrhis , necefarixfunt piures euacuationes , ad 
penitm reueUendum & expeUendum humores qui tales 
morhosgenermt : itaque nihtl nmum, fi, vnicapurgatio^ 
ne,agri optatamfamtatem non confequuntur. 

Hv I vs memra^Mdifimmdaumtali^efi.Fur.^^^'^^^ 

-' raco. 



& 



3^4- M E C H O A C A N, 

g^topmsmporeferapiii^dylfenbus.autfangumiimifW'- 

ne, & dtdta, pro medui iudmo;fdecfiQrii hmus radicis k^ 

Puluis. ^^ter cofufdpuluii vino albomaceratm, aut aqua fanuuli^ 

anifi , aut cinnamomi (fi qui$ vtnum nonfen-^quod etiam 

commode diluipoterit^ /2 qui^ dilutum cupu , ftiUatitio im- 

tyhiMglofis velfcanoU liquore ) jurnmo maneprcpina-- 

Dofisems. lur^dimtdid drachm£ponderepuerii,vnius drachm& iuue- 

nihafcradolefcemibm^duarumvertdrachmarmnviris 

& rnulienbus , Nec inutiitter daturex fyrupi r&fati nouem 

infufionum daabui vnaUyaut vioUrumferapio conferua- 

vemifcetur:&f£pimex tufcuiofumitur , Dimidia poB 

fumptum hoc medtcamentum horafomnus conceditur , iis 

pr&fertim qui vomitibm obnoxij funt-^ fed breuis : nam pur~ 

gariincipienti,necfomnus,neccibm,necpotm ccnuenit. 

S I vero qui hunc puluerem , vel altud quoduis laxans 
tneduamentum fumpferit ^ftbi a vomitumetuit, vtatur 
eo quodfApim expertmfum temedio.videlicet, ilico afum- 
pto medtcamento, albumen oui affum & adhuc calidudi^ 
gitifcj^ attntum lineo panno raro intioluat ,o- in nodum 
(olUget, quemgunuru onpcioimponet, &ij!ic retinebit, 
donec medicamemum laxare imipiatxetenim nomodo vo" 
rMiim prohtbehit ,fede'tiamfumo$ & vapores a medica' 
timo fubkuatos reprimet.Facia purgationejatur iufcu^ 
lum, drpaidoposi cibm , qualis hudarifolet quifefepur" 
gant. Peracioprandio^nequefomno indulgeat^neque bibat 
ante ca:nam , qu£ ieuis erii ,&rerum borafuccu Posiridie 
eluat corpm medicamento aliquo , <^ conferua quapiam 
vtatur : deinceps in viciu & reltquu rebus nscejfariis feje 
geratvtdecet. 

F 1 V N T nonniinquam ex eode puluere excepto Ble- 

Cataparia. ^uario rofato Mefue catapsiia coriandri ftcci magratudi^ 

ne^ vtfacVaus d^^oiuantur^ & citius opmfuumperagant, 

lii manuautem esi Uediciy auteimqui jumpfe^ 

rit, eam bumQrisquamiiatempurgarequamvoiet,quo^ 

mam 



tthm fumpto pauxJUa iufiulo , m aUare' em opera" 
tioilicocejfat, 

U I TT I T nobis PromontommD.Helma,quodinuccho^ 
eodemquo maraguatraaueft , aliud Mechoacan genm^"^- 
jibieftrm, quodgrauia Symptomataexcitat,v(vomim 
tmmodtcos.tormma, & aluiprofluuia yquam ob caufam 
Scammonea nuncupatnr-.fednemo {periculofmelfaSio) 
vtmr. Stmileefl altericumfolio^tumfarmentts^tumra- 
dtcejedper omnia minoribus:&tpfa ettam radixacrimo - 
manonmklhabet, VndecUriftme liquet,qttantummO'^ 
menti adferat loci varietas ad huhts radicisfacultates. ' 

Miffa funt nobij ex Hifpanii* ante paucos annos dua fcminij Me- 
chaican gcnera , vnum brcai calyciUo fiae fiiiqua , Ccmintqnc ni«o 
qualecft Scammon.} aut Conaoiuoii maioris: Aitciuru cbk^|o« 
ahquanmm calyculo & fcmiacrufo , & c^nim fapcriu, bnS «! 
ncriorcquc.ytr.afqac fiHqua partcintrnorcknuginSac(L ^ 

E X vtnafque fcmine natx fant noWs , & aliquot aliis rei hcrbarix 
ftad.ofi,pIamx.quasfab&qacntis hicmis iniaria faft Jir. pfolrbant 

Scaimnony aat conuoluol. aiodo . ddnde mults larmentis proS 
pedamcnta fcandcfaanc & amplcatb^itur : foI«s GoauoIuoiiS! 
r«. fcd teaenonbas. h coiore magis faittcfccatc: radrx pomSreml.T 
maiorcmcraffiticmiarneratadcpu. =• raa.x pouicarcm vcl 

«Ncg«loaa.Fragofas,Rcgis Caihoiici Sledicus. iafcalo aut alio^ 
^ifao mjcao Mechoacan vlm purgatiuam fifti aut infengi , & quotiT 

dtana cxpcncntu id fe obfcruaffe ait, eandemqacnofiiAaa^ris ia ' 
Pmipmichiopmionem reprobat. ■"•'iworjsia 

Mcminit Pcirui Cie^a parte prima Pcraans Hiftoriz . in ptomncia u ,^,v 
Qaimbaya .caiaj mctropolts Carthago maena nafci tenaJa^^A!^ 5: , 
tadicesdigiti craflltudin? interarbori . qlmk fi^S^gS^bJf. '^""^''^ 
chuhlongitadmedaobasaqusfextariisp>rrxoaemmfccremr?a^r 
feaUquo.rnaiorcm^aa pa«emeanoae4bfumi.Exeaqaxf«pS 
aqu*,qai trcs vtictasfampfcrit, adc<5 bcnigna pumndum & fiaf m«- 
lcft«.vt.fiRhabarbaropVgatascffet, fa^S peScS;^ fSiS 
fcnbit magaoinotttm, q«i fumpfcruat, commodo. 

Pipcr. 

ToTo ContinentU tra^ainquoNata, Carthiao 

&ettamm Nouoregno, magnuseftvfus Fiperis cuiufdam 

oblongu quodmaion acrimoniapraditumeft OrientaU 

magifque ^romaticum, &iucundiore odorejpirat, quam 

^xtfeuCapftcumiqmnetiampraferturhpmmro, citm axL 
Japoris^tttmfuatatatiscaufii, capficum. 



Forms. 



CapSciiu» 
fioria. 



faculatet. 



P I P E R. 

A L T iE mufdam plantafruHtis efi ohi^guii 

craptie qutdem fumculi iatdimldijpedislongi» 

^ ?«£fi»/, confians veiunmultugranulis/trca pe- 

^ diculum ohloH^um conitnuo & coniun^o ordjns 

*■ ^ dijpGpriiffemimsplantaginu nwdo, ijuibm adem - 

^ ptU ipedkuli^nudtu conjpicitur. Recensvirid^ 

efi,fole matimfctt & nigrefcit. Calidum efiter^ 

tiogradu» 

N i c prdtermittendum efi Ptperexlndm 
mfiris mijfum,quandoqmdem non modo m me' 
dicum vfum receptum efi 5 fedplantd efiexcel* 
lemifmhti& tetiHiJpmianottfima: namnul' 
Vas efi hortus , in quo nonferatur ohfiucius pul' 
ctmtudinemytdi aliquandoin hacvrbeplantam 
ad arboris altitudinem excrefientem. 

VoLioefi viridi.ocjmo latifoliofimilifiore 
dho yexquo puUulatfi^u^us diuerfaform£ , c&- 
lon^ujotundiu, Melopeponisforma, aut cera- 
jtorum Jed immatum viridis efi^ maturus vero colore ru* 
brogratifimo, 

V AKTi cvtATiu concifumi&iufculo macertt' 
lum , meliorem faporem eduliisconciliatiquam Piper vuU 
gare , tdeoj^ eius vfusefi inomnibus in quibus aromataex 
Maluccu infulis & Calccutiodelata comendantur.ineo fo- 
lum dffferenSi quod ilhmuUisaureis emuntur^ hocfoUfa- 
tione adquiriturinam in vnaplanta coUiguntur aromata in 
totius anmvfumyminorediJpendiOidr maiore commodo. 
. F L A T V s difcutit^ vtile peikri&perfriStionibus, ca-* 
lefacitj^ & roboratpartesinternas. Caliditatis drficcita' 
tUinquartoferegraduparticeps. ^ 

Capficutn hoc,feu Pipcrlndicura ( Amwicum poEius)dJiigertiffiine 
ceUtur tota CafteHi caa» ab horiuianis , iuoi a tc ulictibui in xdiuia 
foarampcnfiUbushorrii. Etenimco vcuntur per totum atsnun: cdai 
tireQtcnirn ficcojptocondimemo 8c Ptpere. Speaatutvaria(i'rnoftei 
tn&osKtiSntm», MesaiQi «uam videxc a&oo 15S;. ntaxio^acopia 

cultuoi 



CAPSICVM^ 



w 




■•4 



$iS eAPSICYM BRAsiIiANVM. 




cattum mruburbams Brunn* vrbwcclebtisln Uonnia , ouoculmr» 
con coatcmncnduro qux&aai faciunt .• eft enim apiid vulgus frcQuen 
«invfa. Sed &ha:comfliagenetaatiqaandoviaicoloteaaucfcc££C in' 
i.uiuania,raonaiterioqaodaracircaOiyfiponem. * 

AlmdCapfici genasobfcruaui innonnuIiisLofiiaaixIocis, frati-: 
co fum, cubuahbus ramis , virenribuj, foliis horrcnfis Solani fcrc ali- 
^ianruiam anguftioribas : florecandidociiguo , vt Solaniionenfi, 
fruaa in. longispedicalisparuo , periniciaviridi ; deinde nieric&tc 
VDimatutuit . mbto.cpmincnte mulra femina latiufcula altcriu^ 
Capfici raodo. tairi femoigaaas , vi faucesaliquot diesincendat m 
ftatum. Fiorct & ftuaum proferttoto Autamno , & ia calidioribu* 
regiombus ctiam hicme. lUi vocaot Pimientadc Brefil . hoceft P,ner 

JfaltSuir'" ^"^'^ *''''^*"^ '''^ ' «ultipUdW^ 

Ceuadilla- 

P E R L AT A funtadme cum oBqm dmplmisex 
HipaUmua, fimtnacumfdam pianu CcmdilhimcCcu^. 
vocau^d efi, Uordeolam, a {tmiXttudim quam cum mHrQ 
hordeobabet inpca&vaginulis.qmbusfemenimluditur, 
fedmmuseo , Mfemineneutiquammdus, &lQngia&^ 
faciiltatibmpr£ditum.Stemmnuquamau£tumeftt4aa^^foiux^. 
tam aliquam adeo vrente . ^ cauflica vipraditam-ficvt 

vUcfuteriumneceffariume^ingangrmu,&putrihsL^ 
rMquevlceribm^fiofdemprdeat^^^ 

itibltmatum,fedigmietiampY£flarepoJfet:etenim vermes 
mvkeribus necaty putridaquevlceraexpurgat puluueias 
fenfimtutn^erfus,maioremmoreuequamttate,provkeris 
magmtudine^adbihitupaferuatiuU.qudiinbuiufmodire- 
^«dtuvfuTpatifokm.ltaqueyCumeiusfacuUatesmfime^ - 
revolunty pHlummfitUatitio yofarumautplamagmis% 
quoreexcipiunt, Unum^ auteUychnium emttnaumvf' 
cenbus &gangr£nisimponunti: deiridefarcoticamedka-n 
mentaadbtbentur, procheirurgt doai & expertiiudicia, 

E A E M ratwne vfurpaturin animalium madnkr 
fkenbuSiquibmplerumqueinfeftamur, 

C A Li ovuesi hocfimeninquartogradttyeSque 
mmmpimsyfiphtres^fiptgradm, ^ • 

- ' ^ I Sulphujt 



5^d AD ERYSIPELAS; 

Sulphurvmum. 

suiphuc Kf I T T I T noifis Ouuqpmmu ^erumA Sulphur 

Qb^^ Pitium pu^anitfmum , W vtmm tranjlticidum^ cokre au- 
rtpurifmiiCmusfiagmentumpufiSum lucerm admotumy 
odorem maxmum fulpburUetaculatur fumo viridiper' 
msium'jfed antequam incendatur^nuUuw Sulphuris odo- 
rem prabet, Ermturifiic exvenU , proximii amifodinu: 
istaqug nonftne caufa cbjmifi£ aiunt Argentum viuum au • 
rieffemateiimfulphurverlformam. 

H V z V s puluk vmo diffolutuiy &peraliquQt dtesfa- 
ciei ve^ereiKitus ( purgatoprius corpore) inflammationes 
curat. Scahiem toUit^rofacso oleo mixtus,Drachm£ ponde" 
re cum ouiluteofumptus^ colidoloribus , nephritidi, neruo* 
rmq. cttraB;iofi^m & tBero vtilU efiXalidum &J}cciim 
efi boc fulphur fummo exceffu. 

SuiphotNi- E X Nicarama aliud SuiphurU Qenus aduehitur colorU 
" cmerettdenfum, mtmmetranfparens ^ mmlqufcumabo 
cammunehahensprateY odorem. 

AdEryfipclas. 

Medicanien- "Ho^izis iUequi Fiper longum mihi dedit iam antl. 

SSim ^ defcriptum^flium habulttCuiusfaciem eryfipelas occupaue- 
rat.accerfttuStVenamfecarei&Uneospannos rofacea& 
filani aquU mad!etesfaeie% imponi iup. Illicopater; 'Quod 
adfanguinUmifSionem attinet ,recie qtitdem t nam puer 
fanguine abi^ndat* Faciel autem aliud rnedicamentum iM- 
nam. Peruana porro Cartagtne attukratplacentam quan - 
djmforUnigramtintusluteam^&adhuchumidaitametji 
hU miUe fere milliar^us aHata ejfet. Eitu pauxiUu mepra^ 
fente diffoluit aqua rofaceAfiiHatitio liquote , & eofacim 
jHijiBmt: pofiridierofacee UqmretepidofaciemiUimah- 
luit : qu£ adeo integra &fana rtddita tfl^ atque ftery^ 
fipelatenonlahoraffet, 

CoNFECTAM m^ referebat hanc p lacentam e 
lmthrici^,quos M terra eximmes, MayzjfoHUpafcum.^ 

4einde 



CAHtO SANCTO. 591 

delnde Umphguesp^ilicoquunt, eos de^untdndo: colatos 
rurfus decoquunt , donec ad vnguenti conftfientiam aut 
etiamdenfioumnduxermt, 

Carlo jfandio. 

A N T E ttienmum ex Uechoacan prouincia delata esi 
^U£dam radix Qzdo fan^o di^ay cuiits infignesfaculta» Cario f*a- 
tes pY£dicant. ^* 

N o s T a oLupalofimilisefi , t!rperticUfe conuohiit Dcraipuo. 
i^us more-^ quibus fi careaty bumijpargmr & diffundituri 
fottaetiam Lupulofimilia.colore virfdi,fsdobfcuriore,odore 
grauhneque^orem^nequefruciumfert. Radixcrajfo capi* 
te eft,exquo ali£ radices oriuntur digiti mmrii craptudi" 
ne^colorecandicame: cortex qutfacile feparatttr^ cuiufque 
vfm t efi odorearoraaticojgufiu amaroycum quadam acri' 
monia :mruus radicis cortice sfoliatm ,multisquafijilM'^ 
risfeu tabellis tentiifiimis confiare con^icitm , quafigilk-' 
timfepararipoffunt. 

N A s c I T V K temperatipmisproumcus Uechoacan Kaokf. 
hcUifolo neque nimiumficcaj neque humido. Cattda &ftC'' 
cainitiofecundigradus^ 

R A D I c I s cortex mme aliquanto tempore com- FacdtaK?; 
manducatus, multampituitam^ aUofquehumoresexca' 
piteelkiti eamqueob caufamrheumatifmos , capitis do' 
lores & defluxiones curat : i« nonnuUis etiam vomttu mul- 
tam bilem & pituitam efiomacbo expeUens , fed iHtus 
decod:ummaxime , cuimgtatia ventrkulum noxiishu-» 
moribus liberat, eumque rohorat : pmgaimem tamenprA" 
tederenecejfeefi. 

Idem commanducatus.gmgiuisahfeedentihus auxt' 
Uo efijentes (iahitity eSfque afcabritia & cormpthne Me^ 
rat^ orifque balitum commendat : fedpofiea vins os eluen - 
dum,ad amaritudinem toUendam, 

P V L V E R J s eius exigua qumtitas ex vino alh<^att$ 
a&anti'j cmehtjuc decQ^ofumpm > vuUtam ohBruMuH 

k 4, nibus 



39i RADI% S^HEIiMig* 

m!^m liherat , menfifquepromcjt , &fiatus difemttypuT 
gAto^ videllcet prlus corpou , & aluo (dum eo remedio vte" 
tur ) ex squis partibus Liquidambar & vnguenti Dialr 
tb(Z<tinun^a. 

C o R D I s affeciihus j iisprdfertim quiex vterifym» 
patbia oriuntur , auxtlio efi eimpuluis , vt ame ,fumptm^ 
4Ut iBus deco^um hoc modopraparatmn: 
d!^^A^ ^^^^^is minmim concifn dtaibmA du£ in trihus 
aqMfextaYiiscoquuntuYaddimiitaSyCorticiscitriinpuU 
uerem redaili dracbm^ quatuor^pulueris CmeU£ drachms 
^uaflathn imiciuntur , ac denuoferuent , deinde colantur, 
Iflm deco^ifix vncidpngulisdiebm mans addiio faccharg. 
popinf^nturfpmgatotamenprius.vtdecet^corpore. 

H y N c pulueremy^deco^um nonnuUiin morhi Gal- 
UciaffeBbuSi atqueetiam Epilepfia commendant. Al- 
terum experiri non admodum neceffe e^ ^ quod multu. 
ahisadeummorhumremediis ahundemus. Alieriuspe- 
ncuhmfaciam iniis quivigefimum quintum atatis att^ 
mm nondum excefikc : nam Bpilepjtam inadultis tol^, 
'noneftverifimile, 
Mx» Radfx S. Helengs. 

Heien«,&: ^ ^ ^ P^f^^ ^* Heknay qui efi in proukcta Tkrida^adfe^ 
«05 hiftoria. rutur radices quadam pr£bng£ , fed nodofx a4modum,poi- 
licari craptudine, foris nigra, intm albajapore aromatico^ 
galangdifereftmiU. Zefeaishisnodis &perforatis,funt 
precatoria §baruk ,quasmiUteslli^ani& IndidecoBo, 
fufpendentes , multum illii trihuunt. Hificcati rugantur, 
duri^ & quaficorneifiunt. Flanta ramosfuos per terram 
diffundJt,foliaj^ ampla & viridia admodumprofert. 
N«aies. j^ ^ g c I T V R hmbumidis ; ficca initio.caBda infn$ 

fecundigradusexi^imatur. 
ficuimcf. j^ ^ 5 ^^^i^^^ IndikpidiBm^nterunt ,totiq^ corperi 
fibi mducunt halneatmi, quotAamcutim conflringunt , ^ 
tttsmbutmni^umtjuogxattft^dom^^ 



1 1 L i y spukucum vmhaupmJnventrlcuUdolori' 
}m^vm£ difficuhatibus^& nephmide commendatur. 

Vc cxdcfcriprionc facul^idbufquc huius pianut colligere iicct , ad 
Cypert gcniu aliquod rcfcm potcric. 

Guacatanc. 

Miss A mhiiejt exIJifbamanouapkptulai^uadatis 
sandicans (fedfineradice } indis Guacacaoc mncupata,Gaic^,^s 
mfiro Polia montam haud abfimilis ^fed imdou j qu£ a» 
fiorem attt femeji proferat, ignoro, 

Ad bamonboides commendatur hac ratme: EimTzcnimc^ 
fUnt£ deco^oex vino (fi calorabfit) alioqui ex aqua , b£^ 
morrhoides abluuntur,deinde blandeficcantur,poftmdum 
siufdem plant£puluere infperguntur > 

O o L Q R E s exfiigore &fiatihm ortos.in quacunque 
corporispartefedatyfi locus Tsfihapriusinunaus\tenuiptna 
buimpuluereinprgatur, &pannuslineusfupermfona' 
tur : namiUco adb^rehtt Cerati modo , nec inde amouehi- 
iurinifidoloremitigata, • 

E I V s puluis leuibus tulneribus impofttus , pn^ferim 
ingmnum.eAmundat^&adcicatricemperdum, 

M 1 s s ^ item funt ad me aUquat aliaplam£,fine m^ 
wme.quatumvntus exaqua decocjtumcalidefumptum 
pBorisvitiisauxiUoefi, * 

A L T E R A, qu£partusmrtuosjei^undasq^moranm 
trahit,cuimreimagnam£xpexientiambahemindi. 

Te RT I AM ^fi(ciimmaximeviget)quiJpiacoIligere^ 
nkmdumtaxat contingat^licofioicefcit & procumbit. 

C^v A R T A perfiilum diffufa eft &expanfa : fiquui 
tamen eam attingat , ftatim contrahitur j vt hraftcA 
murciana. 

H E L L E Bo R vsitem niger Bijfanicoftmiiis,^ iif 
demfacuUatibwprdiiitus, 



''i^p4 SPISTOIA 

M V L T A pfdferea alia medkamenta tn Indsis nofirk 
OccUentalibu& imeniunttiY , itipgnibm facultatibus ptddi' 
u^qudLCum tempore(vi iis vtipsfmm] inmtefcent:vt eK 
eorum^qud haSenus aUatafuerunt,vtilttatsbm coUigere li' 
eetiquandoquideminfiniti morhi^ quialioquiincur^biksvi" 
dehantur , horum vfu curatifunt, 

Qj/ j£ omniame£ diligentiteacceptaferreoporteti^ 
ptmA huiui me& hifioria parti , quaper vnmerfum orbem 
*dmodum celehrufuit^ob medicamentorumjqus inea con - 
imentur» defcriptionem. 

E T ?/ omnei inteUigant quam vtilU meus hic liherfus- 
rit yfuhiicere hktihet Epi^olam ad mefcriptam ex Fema- 
na vfque regtone , a nohiliquodam viro , ante duos menfm 
etenim exeorum qU(Z iniUadefcripfile^ione, inuentifunt 
in Peru lapidesBez.aares, Orientalibushaudinferioresvi' 
ribus: de quihuSjDeo vokntii in tertiaparte agemui» 

Epiilola ad D . Nicolautn Monardlj. 

N o N duhium efi^ Clarifiime Boctort quin nouum w- 
dehitur ywe virum iUiteratum^ femperq^ militiam in his re - 
gionibus fecutum y adte fcriberede iisqu£ adfacultatem 
vefirampertinent, P^erumammi mei ergaeruditos viros 
propenfio (in quorum mmero te cenfeo^ cum ex lihritui k • 
ciioney quem de Medicamemii in his regiombus nafcentihui 
eorumq.j facultatihus euulgafii^ tum oblaudem quameo 
lihro htc confecutus es)fecit vt etiam ignotus has ad te dede* 
fim . lEterim fatis commendare non pofim vtilitat^m 
quam hic attulit tuus ifie Xther , cum ex iUo rationem con- 
fecutifimus j qua medicamentis vtendumfit , ev quibtufi- 
nemetbodoante vfurpatiStnuUuauxtliumperciptebammi 
mncvero extuilibrilectione , pleriqueamorbis jqmdf 
pUratividebanturMsratifunt* 

lAufuntptmes qaamviginti oStoannty qtiQdmi^" 
tkmfequens , per hat Indiasperegrittor » in quibrn non fo- 

lum 



gigaens. 



AD D^NICOtAVM MONARDIS. J^^ 

Iktti qu£ a te defcriptafmt^mfcuntUY^fed etiampkraque 
ali4,quoYttmfamA nondum ad vos peruemtiOb Medkorum 
huca vohis commemtum magni ex pmeneghgemtam 
&mfcm4m , qtitbmpuhltcavttlitas ( quam tamenfum* 
mam praftarepojfem) cur£ non eji,fed vt qu£^ui dumta^ 
xat fertiiant. 

F o R M A M animalis, ex qito lapis Bez^r extrahitur, Aturr.aUapi . 
m tuo lihro defcrtbis. Ea diligentius perpenfa , anlmalium ^"^ ^^*" 
genus qtioddam iri ijiis montibusftequensinuenimus.vdde ^*'''''"* 
fimtleiii hircis (nijiquodcornibmmbuefi ) quosin Oriett" 
tali India reperiri tradis, Rufi funt coloris magna ex parte^ 
& herbasfalutiferas depafcuntm ( quarum magna eft co. 
fia in montibus vbi ifia animalia degunt ) itafugacia.ytfa^ 
lo tormentorum meorttm tStu adfequi popmus , 

D E c iM A quintalunijhmusanni isSs.egocumali* 
quotamicis advenationern profecii fumus inhuiusregio' 
vis montes , i» eam quinque dies infumpfimus , ^ aliquot 
ex iU^quit dixiyammalibus confecimus-.cumj^ eorum caaft 
yenati^nemfufiepipmus^librum tuum contuleramus. 

A p E R T o itaque maximo & proueiiioris £tatis anU 
tnali, nequeinventriculo, nequeinaliapartecorporis lapi- 
des inuenimusiquofa^umefi , vt Indicisanimaiibusfimi^ 
lia non ejfeputaremus. Percontati Indi^ qms^ vt nobis i» - 
feru'trent,deduxer4musyqua corporisparte lapides b<tc ani" 
maUa baberent , fe quidquam delapidtbus fiirenegaham 
(vtfuntnohisinfeftifimi,necfuafecreta nobisinnotefare 
vellent ) Indus tamenpuer, decen^ autdmdecim annos na - 
tm , cum videret nos tantopereidfcire cupere , in animaH 
veceptaculum quoddam & velutimarfupium nobis oHm^ 
ditM quod depaBas herhas recipiunt^ donec eas pojiea ru» 
minatas in ventriculum traiiciant. ibipuerumtUicom'' 
terficere voluerunt Indi, iquhdnchis id indkajfet; ^un" 
dem tamenpoftea, nobis in venatione occupttis^ intercepe' 
ruttt ,^,vs inteUeximm ffacrifcarunt. ^ndi bos lapides 

magno 



^pS SPfSTOtA 

tnagno hahent m pretto , & tn Idolorutn fmrum dehhfU^ 

«as«as. qii<& Guacas vocant , cum altii qmbufque pretiofipmis 

Ojferre folent , veluti auro , argento ^gemmis , momlibus» 

ammalibus 5 & fueris. 

Aramai 3e- I L t V D autem admiratkns mncaiet^ hocammal 

'dS^^lnt P^tQtds hMlndias nonreperiri , prMerquaminmonti^ 

in {"oiuPe- bus iftu Regni Peruani. Nam ego omma Uexicana regnA^ 

S"^'*^^' flw«?i Peruanasprouincias&regna.prouincias&infu- 

las Maramn,Fleridam^ &multas pratereaOccidenta'- 

Hum /ndiarum regtones peragtaui ; attamen nufquam 

h&c animalia conjpexi , quam in folU hmus rsgni Feru 

montibm^ 

Facuiuccs £ qq qua potut diUgentia ah Indis amicls de horum la* 

pidumfacultatibus inquirens , intrlfumptos , autforis im' 

pofitos^mirifce renenu & toxicis refiftere inteUexi , cordis 

afectibtu auKttmtr tineas ventruexpeSere , & eorum puU 

ueremvulneribus fagittaru toxico iUitarum vtilipmein-^ 

jpergijn fumma,buc lapidem alextpharmacum effeperm- 

ciofipmiillius toxiciquofagittasfuasillinunti adfefemu» 

tuoconfciendos^ atqueetiam nos Hijpanos , quorumpleru 

qtie poii vehsmentes cruciatus & furores.mortui funt^nul' 

lum auxiliuminuenientes ttametfi infublimato vulnerihus 

infperfo nQnnuMeuamenfenferint-.verum fitoxico recenti 

iUftafagitt^fint , prafentansam psrnicism adfertint , «^ 

fubtimatumprodejt, 

ExanimalisigituriquodprimumfecmmttsMrfula^nQ' 
mm lapides exemimust qui Natur£ beneficio ifiic creati vs - 
dentur ex faluttferarum tUarum herbarum fucco ^ qudin 
burfulam iUamcongeruntur. Secuimus & alia huiusgene- 
ris animaUa, qu£ confecetarnus , in quihus ommbus lapidei 
inuentmus , pluresautpauciom,pro animatium &tate, 

O B s E R V A N D V M autem efi^ foh qua pafcutur in 
montibus animalia^ lapdesifiospraftantesgenerare i nam 
qu£inplani^pabulum fumum ,nherbafi minhfaluhre* 

depA' 



Ai) D. NICOtAVIil MONARDIS. '597 

depafcmturjfic etiam lapides eorum, tametfi vtiles, iis t» i- 
ribm mnpoUenty quibus ij p&diti funt qui ab anima^ 
brn in montanis degentibm eruuntuy» 
' Qoz viuY % iisvti eo ordine quem in tuo&bro do» 
culHit &aduerfm eofdem etiam morbos^ in qitibus /i- 
nandis mirabiles eorum effeclus expertifumus j quos lon - 
gumeffet recenfere. Qiuomnia tibiacceptaieferrede' 
bentnon modhHiJpani, fedetiamvniuerfits orbis. Ouaw 
tumad meattineti vtaliquamanisnigratitudtnemofien' 
dampro beneficio accepto , operaloannis Antonij Corcs» 
diuitismercatoris , duodecim ex iislapiddim mitto '. fiel 
peruenenerint teosin multismorbisexperiri Ucehit* Eiuf-- 
dem operdaniUos acceperis mibi Jignificare poteris^ ^ ea^ 
quA voles in tuamgraiumfaciam^ iwperare, qumiam tui 
fum obferuantifimm. 

N V N c capfidam accipies m qua PhafeoUgenus inue- vhiCeoim 
ntes^quod Mart^initio tantummodcferendumerit, nefii-^"^'^ 
gore ladatur, Vlanta efifabafimilis^minortamen,fiuSum 
in^liquisferens. Sembuiufmodifi^Stm(fabasvtridesfa' 
piunt ) cumfale manducati^ valide bilem , medioctiter 
ptuitamy&finemolefiiabydropicorumaquaseuacuam: 
eofdemeffeSm prabent ficcitrm,&ex vinofumpti: fed 
eibumparapimbabere conuenip^quiafi vaMms,quam nc 
ceffept ypurgenti cibofumpto earttm vebementia i^9 
infiingetur, 

CExHifpaniis miflum faitlmp. Maximiliano II. fcKciff. aetro- 
rix , anno anteqaam nobii adimerctur , Phafcoli gcnus , coiorc Ma- 
conns fimiii , fcd planiorelongiorequc foinia , & hilo noa sdcnoduja 
njagno. Haic notrscn adfcriptum erat Haba de htdia^ id cft, Faba Iiidi« 
ea;fortc id crii quod hoc ioco ab Audotc dcfctifaicur. ] 

P t A N T A M etiam quandam hk inplanis nafcentem Piaata g«- 
graminis modo , magnisfacuhatibm pmditam \fiquidem ^^^^^^^ 
eius decoifumgarganfatum^ rheumattfmis,cutturis phle- 
gmonibm, aliisq^ vitiis auxilio efi : manducau^njuUawpi' 
tuitam educittideoque morbisfuperioribm , C-capitis doh* 

tihm 



Mollc, ciiius 
antcmen- 
tioaera feci, 
defctibcic 
Ttdciux. 



3^8 EPISTOIA 

ribus vtilu, Demmmamnem a mefumpfith£Cflata,qtiU 
fmbifamHtameim vftis ftt^ &dm,vt vtantur^confulmi 
Oim faciiUates im docm quidam Indus infiirpium con. 
mtione admodum verfiius, ^ 

F R V c T V M item mhoru cmufdam , ^»^ folummods 
tn IM£ yrottinciA na}Cttur ; Iiicis magnitudins^conice Cern 
>^Sy}^P'^f'^'''^''HolHsjraxini.M 

ticisettts pului$ vulneribus infpsrfrj, eamurdatjemdecaf' 
nemgcncut, 6- ferfects curat. Dentes ecdem pduerefri. 
(atijiaklumur , pngius abfcedemes fanamur. Foliorum 

dccoaointinctipanni^C^caMivulneribm^autfuluericor' 
ticii iilis injpcrfh impofiti, curationem eorum accelerant^& 
hu?norum codcfuxumfrohibem. SxeamanatliquorcdO' 
Tai:!>,queT:i ctiamfructtii admxi, fuffitibus idonem ad mul- 
tosCiipitUmoYbosy^emplafirUvtilis. 

E X eiv^fruUu falutiferaadmodum fottotiem hidi con^ 
fciunt, Eum ifticfen &_nafciveiim % natibideleciationem 
adferre!,ob e.is quibus pr&dita eft hdc arborfacultates.tum 
ciiam quia nouu arhorU genus efl , ?fr mm tepore odoraty. 

I N D V s quidam Aethioptffam meum mamipium, ctt- 
ius crura occupauerant maligna vlcera & inmteratai puU 
uere cumfdamftictus iisinfperfo , mundmt- exefaputrida 
iUacarne ; eundmpuluerem cum eUychniovlcerihus fanii 
impofuitad carnem geneundum , vlcufqueadcuatricem 
prducendum . Erat verl isffu£im in infula Uargmta^ vhi 
mampium curandum dedi , admodum vulgaris ^ vtquo 
vulgamervefcamm , magmtudine ^fyrijmali, mcem 
TerfiC£mali oftculoftmikm continens, cuiusconcrematl 
puluii [nam ob duritiem crmandum , alioquiit^cile at' 
iritu ) ad ea quA nunc enumeraui , vtilis efi. illud vero ad- 
mratione non caret,nucleum,qui hac nuce cominetur,ade& 
mxium elfe,&ddeteriafacuUatepraditum,vtfeu virfiue 
ammaleGvefcatur, pr&[mtaneam mortemfihi moUatur, 
(ui nuUo rmedio occurripotgp , tm^uam fuUimahm 

aut 



tzn&at vh 
ccmius. 



AD D. NICOtAVM MONARDIJ, ^p^ 

4tit mrodemaliud medicamentumfumpfifet. 

I N vrbe Pefiff.vbialiquot annis vixi^omnis generis mor- piann raa- 
hs Indus quidam curabatfilo cuiufdam pUntafucco artu- ?"*»=<>* ^»- 
biis &parti affeci^ iHito.Aegrosdeindeflragulisegregiete' ««?"''** 
gehat adfudoremprouocadum : fudcr epartihus iUitu emo' 
nam.merusfanguu erat^quem lineispanis abfiergebat-yat^ ' 
ita in curationepergebatJonecfatisfudaffeputam^Gptimu 
. interea cibis eos alem,Ec remedio multi morbideplorati cu- 
rabantur, imodgriiuniores&robuftiores abeius vfuferi 
fidehatur, Sed net^ precioj ne^ precibuSi neque minis y»- 
quam effcerepotuimuSyVt eamplama nobis demenjirarer, 

A R B o R quadam bk inuenimrmateriejpongiofay ex Arborvcse- 
qua indi nunquam ignem ftruent , tametfiquisitlismertis ^'°^ ^'""^- 
periculuminitetur: aiuntenimiquotquotademflammam ^'"*°'*^* 
fiueignem accedunt^ aut^uosfelummodofummpeftingitt 
inrevenereaimpotentesfieri» 

T V M o R E $ inpedibus & crurtbus exfngtdis hum- ^^^j^ ^ 
rihus orti bic curantur herba quadam Ccntclla nuncupa- ciSlJ^t»^ 
taifiquidem ea trttay tumortbmq^ impofita , ilicopu^eUs *"* 
excitatye quibus multus humor effluitydonec tumoromnino 
refoluatur. Sapiusifiaseuacuationesinter Indosferi^& 
nonnuUos Hijpanos ets vti vidi. 

A N N o I J58. in vrbe D. Ucchi,qudspinfrouhtm 
Chile y quidam Indi captiuifurasfibi amputarunty & eas 

affas,pr£fameyederunti&(quodmirahiledi^u)cumfdam 
plant£folia vulneribus imponentes^ iiicofanguinefiftebanu 
ncnfine maxima onmium admratione ^ prafente ettam 
X)n.GarciadeMendoz.a. 

Hekhje & arbores Hiffanicis fmiles , admodum 
faucahkinueniuntur.quiafolumeasnonalit.InHi^aHui 
noua {cum pimum innopram poteflatem redadiaefl) 
mult£arbores &plant& CafleUanis fimiles inuentafmjt, 
tumctiamaues&quadrupedes. 

In V E N I V N X WKbkcolHbrihHmanAmagnstudi. coiab^ 



4Q^ ^ EPISTOIA 

Arand. ne , nuUafmuU mettmdi, nec cmquam nscsntes. Aranel 
Suffoces. ftjali cttrij magnitudinei admodum vtndm, Suffonespiuit 
Bi^anicii non mmres ^ quoi Indi ajfaios edunt , vt &ple-^ 
rdjqfie alids immunditias. 

P Ro X I M I s buic commenti tnfulis , tam multi^ 
Vaiiufes. tanti^^ vultures inueniuntut, vtfecudes deuorent, ob cu- 
fiQdum^quiAetbiopesfumpkrumqueinegligentiam, 

Y N A vei(}i res mein admirationem rapit , vaccas i» 
montihus educat^^ft inplana dsducatUYiOmnes emori. Eji 
mihiamiclis quitrecentasvaccasin plaha traduxeratM& 
aliquanta temporenihil depafcentespauhtim defecerunt^ 
vtnevna quid^mintra menfemeivtua reMafitiomnes 
dutemtrementes&tabefcentesmoriebantMr. Adferebant 
nonnuUi caufatn naturalem , cum in m Qntibmfrigidifimis, 
ybijtngulu diehus pkitj educat£ ejfent , calorem iUum pla- 
nitiei ^ inquam nuUz vnquampluuitx. dectdut^ferre nonpO" 
tuiffei& mutatione iilafubita ah extremofrigoreM extre' 
tnum calorem^mortuai ejfe. Etenim conjideratione dignum 
eji, quodinplanitie iU/i , qua ecio dumtaxat miliarSus ad 
montes vfquepatet^ in longitadinem veroplus mille milia' 
ribus porrigitur^ numquampluerit , in msntibm autem illis 
vicinis pluat quotidie. 

S V p E R I o KtOciobri venitadnosaffinis meiis aU 

fhonfks Gar^ios^ftrenpuus wiles, quife verum Akxiphar^ 

macuinueniffe att aduerfusperniciofumiUudtoxiiumquo 

Cannihales tn beUo & venationihus vtuntur Ifola enimfe' 

tina & humana viSlitant,) degut^ a Cbar^as ad Chik vf- 

que Peruanasprouincias. 

25S?-"* ^ ^ ^ ^^^^ eapkntd^vtaitfiliis latis,plantagim Uif^a- 

^xnacua nic£ haud abJimilibuSiqu£ trita & vulmribus impofta<tVe* 

nenu exiinguit , & a fymptomatis iUis liberat qua toxicum 

generarefokt.VromagnothefauroaaimantUi^aniyeam 

pUntamfe muemffe-^ quoniam iUtuspraftdio tmi,htfies fuos 

indosn9nitammem,qmdutaxatiUisf<nmidahikserant^ 

^ tsxici 



AD ©♦ NICOIAVM MONARDIS. \fQi 

toxki mus prafemamam momm adferemiscaufa^mjmU 
tosfiqmdcm Hijpamstmidarum , quostamenefuiaptos 
negant,& durwre carne effe,nifi trucidatitres aut quatuoT 
Sesprtusmaceremur. 

N A s c I T V R autem eadem regtoneyvUfit toxicum, 
& {tametftcndam aliisetiam locis inueniri) voluit Dem 
eo kcQ remedium pMefacere,vnde perniciesadfertur 

du uorx , cuias radic.s fuccas akxipharmaclim iu peftikads & p«£- 
ci^ii iliius toxici C[Uo ip,i lagictas illiauaE ] ^ 

H^ c ommaeo(cripfi,vtcoftderesapudte,quammul* 
t^plAntMf.milesinnofirUjndiisnafcantur,qu&mbis 
ignot^funt^quonumlndinequeeas^nequeearumfaculta^ 
tesnobiipatefacere volum , ettamftnos morientes videant^ 
am m carcerem coniiciantur: quodfi qu&dam ex pradiBis^ 
&alt<& nonnulk nohu innotueruti ah Indicis multertbm e^ 

edomfumus^quaHiJpan^Mbidinisgratiafefecommifien^ 
tes.omnia^qudfciuntaperiunt. 

VsK V yi^prolixioreffenoh^quodignoremanbacepi' 
Jtolaadte perusnturafit i quam fi perueniffe inteUexerg 
proltxtoresdabodefacultatibus aliaruplantarum .dranil 
mahum, & de aUis rebus bk nafcembus, qua tibi deleiia^ 
tmemadferem, quandoquhtem harum rerum es adeo 
jtudtofus. E Limam PeruM^S.DecembriSyt j6$, 

Tuifiudioftfmim 
^etrusdeofma& XarayXeio, 

T A M E T s I mihi ignotusfit qtd bas ad me dedit j w- 
detur tamen naturalium rerumfludiofus, ideoq^ mihiam^ 
pmendus, Nam vt militis munusesi ^ perpetuo in armU 
verfart/anguinemprofundere,&aliamtlitariamunia ex- 
ercere; laudanduseft qui plantarum cogmionem, earumL 
facultatesinqmrit. in quo Diofcoridem imitari vtdetm^qm 
cummUitaret in exercitu dmcnij &Cleop4tra, quocuw 

^ qusta- 



40% 

qut tmin perutmlaty plantaSiarhoreStmnfatutfodindii 

^ aka pratma natuta. miracula mqutrebat^ ex qutbusjex 

iUoshbrot^qm toto orbecelebrantury compofmt , vt waiotem 

Uudem firibedo ftt confecutuit qumft beUtca vtrtute mul- 

tOi vrbesfub tmferium fuutn fubegi^et, Itaque muUu butc 

vtro deheo , cum propter eam quam de me conceptt optnio- 

mm,tum eorum qu<t ad me mtfttgr4tia,mtbicerte gratif" 

fma. JBfcnbanuvt nobii plara ex ea regme mittat. 

p«uanarab Pi-ANTARVM, quos ad mc mifit, facultatcs expe- 

o ricntaii riemur, & ferntnafuo temporeferemui . Lapides Bezaares, 

diffcn. abOrientalibui mihidiferre videntur : namin fupeifcie 

funt perpolut , & coloris ex cinereo ebfcuri , &fubduabus 

yelutitefU autcrufiis materiam quandam atbam c&nti- 

nentyqus dentihus attrita^ mera terra eSi infpida^pctiufque 

•«,"!^* injrtgtdare quam calefacere videtur. Faba magnitudine 

J ; flerumque funt : inueniuntur tamen magni & partti , qui 

magnaexpartefuntplaniores. Bgo vnum comminui^eiufq^ 

putuerem adotefcentiy quemvenenum hauf.ffe dicebant^ 

propinaui,qui(nefcto an buiuspulueriSfanaliDrum medica- 

mentorum benefici0)fanatme0, Jliiuspericulum inaliis 

worbufaciam : & quidquid de hocjum aliis medicamentis 

muiexperiemur , tn terito buius hijfm£ medicamentorum. 

volumine defcribemus , tn quo magna arcana continebun-' 

tur^qua magnam omnibus obteRationem adferet, &pra' 

ferttm agris^quiabs itlorumfactiltatihuscuraridsbebtint. 

Qv I D.cxv I D vero in hac hi^crta fcripft , aut ab iU 
didiitqutex tUis rsgionibtis venerunt , at;t ex eorum tewte- 
ramentu coUegtmus^aut ipfa experientia nos docuit. 

I L 1 V D vero animaduertere oportet , omnia qu£ex 
fiofiris Indtis adferuntur , magna ex parte catida ejfe , & - 
fkb hoc tmperamemo eis vtendum^f quis lUafumere vdet, 

F INIS. 



Tulipa?. 

MutttpMvinch forumgenus omnecolore 
Huc^fque a GetuU Tulipa mtjfa iugis. 

FiosSolis» 
Itores flos fuperp qubi vnu& amnet 
^mplttu^ne & eleganita. , dto 
Nec nonfiipiteyquod^ Sdis almi 
Semperfufpktofequor^lumen: ^ 
DignumaSolemtbtdederenomeit 
Qut Macbaa nta fedent cathedra. 
Sed quA vis mibi, qunue fit potefiM, 
HaudnotumfatiseUadbuiiifdem, 
JnUtis tameninterim viretu 
Seroriluminavt oiiofa^ufcam» 

Caffia. 
Necfuit Uippocrath nec Cafta nota Galeno, 
Ai medicum fedpimus Arabs batjc attutit vfum: 
Efl ea nohilibm medicina aptiftmajVentrem 
Lenk^ euacuans: calida^ indu^apodagr^ 
Mitig4tmmites,repetitafuhmde,d9lores^ 

Manna. 
Jdannatibiimpuramfuhducetteniteraluum^ 
ComenienspuerOi conuenienfq^feni, 
Myrobakni. 

Q^a Gracisfueritgt^ns vnguetttariai monfifam 

Scripta Diofcoridis. 
$eiverumnobis cupiensimponerenomen, 

Indtca prunavocet. 
Sotmmus ad^irtiim^^flmdamj^ ad^ringtmm aluum 

Admedut arbttnum» 

Taraarindi. 
tt mQ^eftccat , ms^cfjg refiigerat hmtn 

C 2 P«/jp4> 



4U 

Falpa^refertt^acUumgsfiantlgratkfi^orem, 
E; vakt ardemes purgando euwcmfehef. 

Lapis Bczoar. 
Trl^ihus haud tamum efi lapii ifie medela vsnenU 
Verum ^pefliferas dspeUtt corporefebres. 

Tacarnahaca. 
Indomitarn lemtfi Tacamahaca podagram, 

Et owtne corporis patboSi 
lUam egopr£tulerif}i quiss venditat Indiagemmas, 

^rahutriC^ga^Qmmbus, 
Nam quu diuitiis validos nonprsferatarim 
Tnfiij^fenfuliheros} 
Bairaraum. 
MocferturexBijfama 
2>iouanouum,ecce Balfamum, 
it/£gjptio haud minuipotens . 
Odorenamfuauifimo 
'Nares caputq^ recreat^ 
MorUfj^prodefifngidis 
In^rmafrmans vifcera, 
Idem dolores corpsris 
TotiusiUitumieuati 
Vnguento & omnifonths 
Cruentafanatvulnsra. 
Miram o Deipotentiamt 

Tabactjm. 
NuUafalutiferofe (owparet herha Tahaco, 
Vmbus hoc omnes sxfuperat re^quas, 

loanncs Poilhias Germenhcmius 
M.D.F. 



INDEX 



INDEX ALPHABETICVS 

IN LIBKVM DESIMPLICIBVS 
medicamends ex Occidcncaii India delaris, 
quorum in Medici&a vias eft: Aa<9:ore D. Ni« 
colao Monardis. , 



Alotochdl pagifta 3*7 

Alexipharmacum eft Tabaco 5 j j 

A m baram caii qaatam j i f 

Aajbargrifcu jir eflBuainS. ib. 

noacftfpernaaBalcas jxi 

eias deiedas & facuhajes j i j 

EaBplaftrumcxeo 314 

incbraf ibid. 

Aiiimal lapid^ Bezar g?gn€s j 5? 

Aaime -jiJ.M^ 

Aranci 400 

Atborveaeieoj ftimalos doiaaB* 

395 
Arniadi".Io ^(j 

eius facuhates ibideoi 

Aaifuoi j j f 

Arucaloram doIoriTabacopro- 

acft jjt 

Aaellanae pargatrlccs, earam hi- 
ftoria & facalutes 57* 

AxL jSj 

B. 

Ealfamum,5f eiusextrahcndi ra- 
tio, j iS.^ftitnatio & vfos j 17 
inccriu» affamptum, foris ad- 
ditum,5c cheirargicis aiedica- 
ment!» additaaa 32.7,318 
puriuf J29 

Balfami arberis Hiftoria J 15 
fraaus ibidera 

Baaguc 3>f 

Bea magnaos & pasoam ,atqae 
eatum ^«altatcs jyt 

Bzarlapis S9Uif^ 

cias facuUatcs }9^jJ97 

Bkumea.&ciasfaculcates j:i 

Baffoaes 400 

C. 

!CapGcum,eiuifortai,hiftotia,& 
tacukatif jS^ 

<|atana,^eias%paluc ii|i}:(^ 



C arbficu']? medetur Talsaco j jj 

<jarfapjrilla,5f ciushiftoria J48 

cm» ddc&us.nommis occafio, 

4cprf paraadjE apad lados ra- 

eio 349 

Aitcca prxparandac ratio , 6c 

vtcndxmodus ibid. 

^ir^x fyrupus, & vt^ii ratio j 5 r 

jar^at puluis, 6i vtcodiraiio jst 

gargx-acpa - jfs 

vndejnfrratar ibsd. 

ei>3$ bsitona,& eskibeadae ra- 
^^ 3 3 » 5 H* «^' C4 caiapoua 

Cario faafto, eius dcferiptio, na- 

uies,& ficulu.tcj 19! 

eiasdecoAaoi jst 

CatSa fotutiaa , eias deleSai Sc 

facaltaccs . 370 

Catapotia pro ftcriiibcs jzj 

Cer!r-ila,& eius facalcatcs j 9^ 

Ceaad4Ua,3i: eius facaltatcs 3^5 

C harab e,5c yiai nac alcs j t 5 

Criiai j4^ cuihftorta, aa- 

talcs , vio.^., &c prxparanda: ra» 

tii. J4S aqaxChinaefuHiea- 

das mQdj* 347 eiusfacukatei 

. & tcmperameatum 347,348 

Cictnum olcara ji^ 

Colabri 3 95 

Coacraycrua' 340 

Copal 3 1 5 

Copa'c2hu?tl j is 

Corcex ad^ai^rofl juia 3 «^ 

Draconis atboris fruftus J67 

ciBshifioria & facolutes j6S 

Dragoaai ibidcm 

E. 
Etiplaftrum cx ambaro 324 
EBapUftnun ftomaciucain j i s 



f H D 

F. 

fabs ^axpLXmct, tccuim fk- 
coliatei 57 j 

f m&iuad bilem,& eiat factti»» 
tei J7I 

Fwaus dy{?tericus ex QijUo j 69 
Piu^ui vlcetariu* j 5$ 

P 

^angramisiacdeiurTabwo 3 54 

Cuacas j^^ 

Cusyacao J41 , 141. ciushi-. 

fioi-ia j4 i. eiUs decoaam at- 

qucviu, j^, 

Cusyiciraeultatei, &Scrapium 

^**" ... J44.J4f 
Cuacataiie,& cjos faculta cs jg j 
Gi-ayaquil J5t,J<J 

Gummiad pcdagraoi, & ejus fa- 

CUlUKS j6j 

H. 
Hcrba loaijni» infantij, eiushi. 

ftor»a & facuiuici 3 j^ 

Herba Rcgiiiap j ^g 

Hetba iknfta ibidera 

Hynourah^, «iushiftoria & fa- 

cuitaies J4J 

t 
Xaceiti Csyroanes 3^4 

iacerti roagnitudo iagen* 36J 
XapisPraffius j^^t 

lapisTibutonQm » & eiu» fecul- 

ttiet j6j 

I.apisCaymanom , & eiusfacal- 

taces ' jgy 

Xapis rangoinalis, & eius faculta - 

, «?. . J^S 

tapis nmas peditm euraas 3 5 j 

Xapi» nephriticos, cioj varia for- 

xra,& facuitates ' S^t 

Lignum ne phriticuta }6i. 

1-gnum arGmipcua, j6i 

I,"i?rj,amTndicdin 34 j, 

liijuidatnbar , & eini fa=u!ra» 

tes j 1 4 , j 1 5 .olcuni ex co ibf d. 

lucsvenerea f4(> Ht 

Manacipircis jg^ 

Mechoacan, j-f . J75 , jSo.eiu, 

hi^oui, iSi, |$;|.ciu» fonaa 



BSj.eias facnlratej «xfaifect\ai 
f atio , p uluis & catapotia j s j . 

Medicaactum ad ignem facrum 

i9o 

Medicorum diicepcatio de otigt- 

ne ixiorbi Galita 34^ 

Molte, eius hiiiona,iuu{es & fa- 

cnitaces 360,361 

MorbusGaiiieua 341 j^i 

N^apoUtanus 342, 

N. 

Naphtha ju 

Ncphiiudi Tabaco prodeS jj z 

Kicotiana j}£ 

Nuclci Pinei purgantcs , eoium 

dcicnptio & facultaua 371 

p. "' 

Oco^oi , ' 3*4 

Oi<^u(n cicmcm 3 1^ 

ciuj facu! tares ibia, 

Oif um de X,i<li^idaiGbar 31; 

Oleorum el.Ciendorum ratio ji^ 

Oicum ficus infcinaiis 31$ 

Opium 33J 

P. 
Pauame,& etus hii^oria ^$6 
dekdus ,t(nipcf-n5fnium , & 
fecultarcs jj^.ciusdccoaipa- i 
randiratio * i^i^ ^ 

Perebecenue jj^ '^' 

Petum , & cius gfnera duo j j6, 
3 3 9. eiui naialci & facuitaief 
J3f 
Picieit jjo 

Pilul* fiimeai Siim^ue fedih- 

Pjnipmicht "37$ 

Pipcr jSs 

Phafeoius Peruaous j 57 

Plantagraminifimiiis ibid. 

Pianta fanguineos fudores exci- 

tans 35? 

Plania <jas «§ alexipharmacuia 

400 ' 

Polypo Tabaco prodca 3J4 
PraSiusiaf is ' jtj 

Qjjimbaya radtx j8c 

R. 
R-adtccj veccnis aduetiantef 340 
K»4ix Qituafaaya 385 



I N B 

• ulci, & ficuls. J9 1 . i ? I 

Raphanus JJ5 

Reiina Balfiuni £icak»ibtu prx- 

dica Jij 

Refiaa Carthaglaen&,&c eiiu fa- 

caluce* } iO 

Bicinas Amedcat jio, ^xi 

S. 
SaQgaix dtaconis , &cui ficdi- 

etoi }£7, 368.eiasbiftoria,8c 

facalatet ibid. 

$a(ra&as jf^. qax & Pauamc 

jS^.eiuihiilana ibid. 

ScabicsHiCpanica }4% 

Serapiuia ex Tabaco 5 J i 

SerpigoIu<^<aL 34^ 

Soianumfii^c^ni 3)f 

Succidumi^Ucftlachry^ma }i£ 
Su!phtirNicaS;a^anani J50 
SulpharQaiceaiC, &cius£ical 

c«»f " ibid. 



Tabaco. j ;•. eiot natales & fa^ 
cultates} ;0,}}i. Scrapiumcr 
£3 3 } I . crudttatibus vent iculi 
prodeft }}i.aleziphatin£cunx 
eft }}}. cias esperieadi ad • 
uerfa»veneaaoccafio ibid. 
eius vfus Indis &eqaenj 3 14 

Tacamahaca > tc eius &calcaxes 

ifr 
Tattoo }67 

Tisiaron pifci» 36 j 

Tofot-gucbit }i£ 

V. 
Vlccca aQtmalium eufiit Taba- 

Vccri fuSocaaoni Tabaco pro- 

deft }j> 

Vulnetib. ice^tibus mttictuf j < 5 

Vuitures 400 

X. 
XoIocHeopalli jt^ 



F 1 N I s. 



SI M PLICI VM 

MEDICAMENTORVM 

EXNOVOORBEDELATO- 

JRVMjQ^OHVM IN MEDICXNA 

■V S y S ESTjHISTORlAB 

11 B ER TIRTI Vs; 

Hifpanico {crmone nuper defcripms a D. N i c o- 
I.AO MoNARDEs, Hifpaicnii Medico: 

^«»^ v^h prtmum Latio domtm , &notu"tUufitittui 
iCAROLo ClvsioA. 

A L T E R A E D I T r O, 
auaior&caftigador. 




Antverpiae; 

IX OFFICINA PLANTINIANA, 

4ph4 Viduam, & loannem Moretqm. 



M. 



P- ^cjjir. 




I LL" D O MI NO 

PHILIPPO SIDNMO EX 

IlL™* WaRWICENS I FAMILI A, 

^Generofo Domwo Eduardo Dienxam' 
jlifmaDierorumorigmemdticentihfts^ 

Carolvs clvsivs a. 

O T in me , dum apud vos fui, 
beneficia contuliftis , Iir Do- 
mine Sidnasc , ac Genero(c 
Dn. DiercClibenter enim con* 
iungo^quosindifTolubili vera: 
amicitias nodo connexos efle fcio ) vt ingra- 
titudmis turpe notam nulla ratione ciFugcre 
poffe credam , nifiquid prohis repcndcre 
lludeani. Sed diligenter vndiquc difpicieti, 
diunihii fefeobtulit,quodanimo meofa- 
tisfaceret. 

CETERVMfubmeumc Britania difcef. 
fum,inlibrum forteincidi vcftroquidem 
idiomate cofcriptum, fcd ex Hifpanico ver- 
fum5& Generofo Dn. Dicfodicatura , qui 
deSi?npIicibus meidicamentiscx Douoorbc 
delatisagit, AudoreNico;.Ao de Mo- 
Kardes Hifpalenfi Medico. 

Cuiusduas priores partcs Latinas antc 
odennium feci, &r in vnam volumcn,qu6d 
cadcm capit^ia fecunda intcrdamrepete- 

xct« 



41 i 

rec,contraxi.Tcrti'am cum feriusab Audo- 
reconrcriptam haacnus LatinelGquencem 
minime aadiucrimos , opers oretiummc 
£^aurum exiftimaui,ii Latio donarem. 

fl I s p A N I G V M igicur exemplar G V 
Heaoris Nuiiez Londmenfis Medici operi 
naaus^dum inBelgium properatem adueria 

ventiGrauefcnda: aliquamdiu detinet,& in 
medio etia^quore nauis, qua vehebarjcur- 

fum impediunr;vciftiusmoret^dmmfalle- 
rera, cumiftic.rum internaodcosdamores 
Lacinum £cd, feric capitum f quorum non- 
nulla non infrugifens, vc fpero,annotaciun- 

culisiliuftraui)ferevbiq..immutans,rerum 
qu^iniisconcinentur^fimilinatura icapo- 
ilulantc. 

QvE M ingenioli meiatque induftr fse foe- 
tum,.vt,aliquam grati animi demonftratio- 
ncm prsberem.veftro nomini dicare volui 
cerc6 m.ihiperfuadens,eum vobisgrariorem' 
futurum , quam ahud quiduis quodame 
proiicifci queat. 

^Jp E vs vcrumquediutiiHmeiQcoIumem 
ferucc^ ad Britanaici regni decus , & publi- 
cameius vtilitatem. Francoforti ad Mae- 

num , X, Cal, Odobr. M. D, L X X X I. 



SlUBLh 



415 



S I M P L I C I V M 

MEDICAMENTORVM 

E NOVO ORBE DELATO- 

EVMlIBES.TEXriVJ. 




De Canella noui orbis. 

Nno Bemini t^mngmtefims tjna* 
dragefmejiipra ms&e/^mfim, Francif- 
CMsPtcarrUifratremCoJalHHmregiQ' 
mOmtopraficit :ad <^Ham aUcrt anu 
mo projstit jiint Hijpani^qHQniam ea- 
demopera illam petebant prouinciam 
qu&k C^neRanomenfHmpfti QHito^bltenerem.Aia" 
ximeeelehrls erat inter Htjpanos CaneUarumori quo- 
mam magni rem effepret^ ab Indis inteUexerant, 

I T E R itaqne ConfiluHi Ps^arrus infiitait cnm dU" 
esntis Rifpants:qmd cum aJperHm ejfet, (^ annona dtf- 
fcHltOi vhiq;premeret,nenfnema^nii moUTiiisineaf» 
fromnciam perHenerunt in qua CaneUa nafcitftr , ab ^ainac» 
Indis C,nmzczappsUatami&Jiib£qHatoreftnm» pw«"oda. 

Poft R© arhores qudL CantUaferHnt^medii.funtnta- c«KHa:^- 
gnitudtnii ,et immortalt comapr&ditA^vti reUc^uaJndim **** 
Cd. arbores .f/ltac}. hahet lau nnisftmtiia xfuUm efipar'. 
Hoptlgo^HpetaJofirmaJimilis^eaiatitHdinet^HanHnS' 
mm Hijpanicns otio re^aUb.<£jiimatm(qm Germanici 
talefi amplitudinem <&cjuat}mterdHm etiam maieri in • 
trinjecus& extrinficHi expurpura nigricans , tnterias 
Uuis.firir ajper , cuiHi margtnes craJfitieianjdiEiHm 
nummHm A(]Hant^ fummitai verolonge fuperat^& pe^ 
dicnlo prddita eji\ vndeexarboYedependet : gufiattu 
sandem fiporisjiiammum et (idorisfragramiam habe» 



4^4 SIMPIICIVM MEDICAMSNT- 
redeprehendmr ^uamUgmma Camlkex Onentali 
J»dia deiam.ctim nonnuUa adfinatone conMkim m 
fHlHerem mtm.&tdulm in^erfru, eandem tUi^fipo. 
^^^^<^dorugranaconctlmtquaInd.caCanelUurb^rig 
€^Jtex.^»icrafmefi,nuUHmCamlI^pratodorim,atit 
Japorem refirt.^n mter.or tenutorj^ memyrana fimile 
i^md obtmeat, me latciinam crajfiorem dumtuxat cor^ 
ttcem$pfHm^fiuEifsmvUu FoUatr^tutenuemqHen- 

Jolofiu^HConfifiit, contrkqukm tnOnentulis Jndt^ 
CaneUa, ^t,^ omnem odori, &fiporii^ratiam m corti- 
€e obtmet, vt ommbui notifmum, Verum auidem eH 

f^rmMtertpr<tfiare,:^uomAmiiicetetH[demgeneri4 
fi»{<>^nesarhoresqH<tCanellamfirunt)alt&txmente^ 
nmorecorttcepradttafHne, ^mmagis commendatHn 
Mlix. crafitorcquifupenort bonitate cedit. 
€»m,. ^ii^cfitaHefivtnonnHai CaneUamin variaiener^ 

S^snt ^^-^f^^^^fi^^^ Capamfm CtnamomL, & 
m ^afitamltgneam^cumtamevniuiarborisoenffstBos 
*^'i^l^sprofirat^fiU/ocivarteraifizciatalteraaiteri. 
fr^umtorem: tta^ Cafia ^ CmamomHm foiisnomi. 
ntbusdijferunt,CHm vtrsimque CaneiU tenmor&prt, 
^mtorfit : eamobrem.vbi Cajfia pr^cripta inmm* 
€a«.n,i»e ^'''^^''''''"''"'^'"fi^fi^f^^ipotefi.&ccontra. 
luacs tacol- ^ ^ '^ ' s porro ad muita efi nofier hicfiu&ui Ca* 
mu. tseUavocatusinaminpoilinetrittis ventriculum roho^ 

ratfiatu,dtfcutit,oru,fcBtorem corrioit,& adventri^ 
tuit dol^esprtfiam efi remedium'. cordtprodefi^e^ ,^. 
loremfitctet commendat : puittbus & cibts velutt Ca^ 

*'f^;«lpergttHr,tjuontamttfdemikcuitattbtupr^dttm 
ejtx e vtno aut aqua ad eam rem accommoda fumpttts. 
Vifihebrespuraationesmoiitur. ^ * 

^^^^fi^^<^rcbm,obadfinmonmquafrIdttHik. 



♦Hviyt 



tlBER TIRTIVS. 415 

*H VTVsCaneilxmcraiDiiniiSJDnoftrisadcap. is.lib. r. 
Arotiiatam fcholiJ$,cx Francifco Gomara & leliijttisqm Pc- 
raaaaia hiftommdefcripfcrum. 

DE CASSIA SOtYTIVA CONDITA. 

C A s s 1 -<E filtim^fi^m (^-fiiia iiiden cnm cupe^ 
rm^qttanchqHidem eiHifituSiHd nobii adeo cogmt»i eft, 
fcca tandtm accepi. 

E sr autemfiHumpyripliofireJimsle^fiOSveroexi- cafflxf«ia« 
gutu^alhm, qutnque filiis confi&ns, c^ut ettam refccatm "^^ ^^ 
'UtcuK^fiiauem^iratodorew. Exparuoiliofioreena' 
fi:untm oblong^t tU^Cajfidfili^ua (ijuarumnomuUx, 
auatuorpalmorumlongttudinemaquam}i/ittserfior' 
h adeo nota^ atq^ tUi ex hac nofira ^jrhe communicxta, 
«b ingentem naummyqua eam tnde alio vehmtiquami- 
tatem. Iniuo aduehebatnr ex Alexandria aydEgjpti, 
detndeVenetiaSiVnde vniuerfierhi comumcahatur\at 
nunc fofiquam ex S.Domtnico (^SJoanne ds Portu dt^ 
uite ad hac ciuitatem adueht cceptt^vniuerfi deinde or^ 
hftpfi fitbminifirauie , ejuoniam^uainitosiraJndiapct^xai 
prouemt , melior ^ maioris e£caci£ cenfiatur , i3U^.m Cf^» oriS- 
Ortentalts. Recens nata mtequam tujtam magmtudi- tioil 
nem tonfiquatur.fimpervirent^&guiiufunt a^ero, 
quemadmodum immaturaceratiaydetnde maturari i»- 
cipientes rubefcunt primum , atqueposiea ntgrefcunti 
«^uo^ atrtoresfiunt , maturiores & dulciores eHadunt: 
etentm ett qun, atrumcolorem nondumadeptafitnttfid 
nonnthtladhucrufifcunt^immaturalunt:atrioresau- Ciffia 4cfe- 
temjiiuiores^&grauioresreli^uisprafiruntur, ^*"* 

P OR R o huitufios duohuimodH coniUrt filet^em' Cafs.Eos 
pe aut cufaccharo tritus , rcfatifacchart modo^ velf^s * ""' 
integerfaccharo exceptui & vna coSifn : vtra^ ratio' 
ne heneJapit^etfinemoIeihaeuacuat,fiimptusaddua' 
rum aut trtum vnciarum pondtiiiVfJapiusJum exper'- 
tmxfiqmdefivittHmiine»admittitHrquodviliorefac' 

char» 



4/tf SIMpncIVM M£I>ICAMENT« 

»^<>nf^bmrr.ij}^umPr4iinsicrept,cramrifq.rapori^, 
msdicamentism eH deiicattonhm connemens, nam eof- 

wudi'«. * C^rJiiUHr etiaunelU et recens nataftliqm Caccharo 
frtmu exc&ft^ & decoiU : decoatone emm &faccharQ 
ToUituriha a^entas & adflnato ^uapraditafum.te' 
nenoref^^ &Paiatolongegratioresf,mt'.e&fnem6le^ 
^ia vemren^ emollium, & fne lisfympowatis & tor-^ 
fombiii quA wedtcametapurgantia cofeqmfolenf.nam 
*^eqHepalatoingrat^fyM,&purgati6mmiicUtuswo. 
i^turDofseftadMahtiivnaisadtres-.f^ptuseasctim 
pha/ucceju dedi,& tpfe fumpfi cum ager ejfem, 

_ Mi^ita iftanimfiiqaarHm conditarum doitafinm. 

Itsamu exS. Dorrmtco, & Portu dtmteaduehunmr. 

ReitquAfiiiqudt pienam maturttat^eadeptaprotjkin' 

tipmumfHm{haaenu6 qmdemnotum) profiojrenere 

T^rgansmedtcametum,quod^faciltusfecurti^Aeua^ 

cmt, vtt non modo medicis.Jed & aitis omntku per/pe. 

lium ejt: nam eanacumenta &fjmptomata nonadkrt 

qu& ahapurgantta medtcamenta copqmfoient^fedbe- 

mgntim eft, & tnter henigna maxime bemgvum, cutm 

jkcultates & nmurampecuitari capite przcre iibro de- 

fcnpfmm: huautem nunc refroutu dumtaxatrei 

gratta^vtfiiorum&fioYum recmsa meacceptorum 

ntentionem ■fncerem. 

Ceteryai ^os qui Cajfiamflmiuamadventrem 

f^^l^'V^lo.eamhnutadmodum^M^ 

^^^^lf^.nepeadfummumdtmtdiahoraMuoniamcum 
'^[l^^rmxta^f^Muicumtliufacuitatesexertt ra^ . 

tione ftai^s & fm moieftta opmfum moittur- quod 
mrmmc^frcerepotefiquxduabm am tnbus horisantc 
ctbumitmttur^ hodte vtilgofit, quomactb^fimptto^ 



mm dtK 



LIBEK. TE11TIV5. 417 

»em dsfferedo^feragerejuum opm CHpit'^& CHmJit ad* 
niodii debdiSfOmmno m vapores refilmtur^qmper vnt" 
Herfnm corppuQfi dtfitndmt-^ &ji dmtiHs cthtu diff^e- 
ratuTiin altmetJtm conuertitur yc^uodmultorumanno - 
rum^ quihm medicina fici, exferietia didict :propterea 
pmpenllam filumodo dimidiaad (ummum hora ante 
Cihumexhibere (oieo , fkcile^ operatur : ji vero mzltis 
horis ante cibum d&ur^parum admodttm euacuat. 

VvKGA^TiAverbmedtcam^tacum cibus permtjceri^ 
praceprum efi Htppocratis multis locis^at^ etiam Ga- 
leniincomentariisivertimqHtdemeflmnlttsharisante 
ctbu dart filere^quando non euacuare^fid vapores dnn^ 
taxatper renes & relinjuum corpus diffundt cupimm, 

DE FICV PERVANA. 

E X Hipamaficui arboresin Peruanas prouincias 
delatafintyvbt adeo ^Uctter creusrunt^vt nunc maxi'» 
ma tBtc iUarumfit copia , ^uaplurimss eofdem^ opti* 
mosfiruBtuffeftanz>, 

P o R K. o ineodem regm infiSa qu&dam reperiun- A ranet Pe- 
tur arane^appellata^eo ^^uodiVbtcum^fiiermt^fiia re- "^*""' 
ttatexant Htjpanicarum aranearummodo. Maona, 
funt ea injeckiymalum auream afnplitudtne acjuamia^ ^ 
adeo virulentB vt eorum iBtuiugulent , ntfiefficaci rc' 
mediojuccurratur: nam ^ diuttm differatur,^ fibeat 
vtrtis ad cor , prdfins mors conpquitur , nec vUa remc 
diaprofitnt : miramautem inficu vtilitatem experti 
funt,fi^quotquoti^tfiierintiftatim ad e^ confiugiat ^et 
lac exficus ^liis manas,bis aut ter in vulnju tnfliileni i Folioram fi- 
nam venenuex iBu invulnere relicium omnino extin- y^^.** 
guitur^ tollunturj^ dolores &fymptomata fuccedentia^ 
filo vulnere retiBo^ quod cumfit exiguum^fitciCe cura" 
turtdiu tamenapertumconfiruarefilent.At^ vtpr^i. 
fens femper adeffet hoe remjediiem, voluit Detwut ficus' 
wtnqmm iUicfiHa deponsrent, fidperpttm virerent, 

d SE AR. 



4J$ S I H P L I C 1 V M M £ 15 I c a m e n t. 

PE ARBORIS CORTICE AB 

R H £ V M A T I S M O S V T I L I. 

cone X ad | f^ T E R rdiaua mihi ex Fcm mijfm ej} crajji-u qm- 
wos voiis^ ^-^^ cortex,cjmm ex vajkz arbore ijirmfwiili cum am- 
tiitiidinetHmprmadetracrHmfirmt. 

I^fcitiir ad ripaifj^minis cmafda viginticiiiini^jiit 
hncts a Ltma difiatiivnec ahh tn Indiafkcile re^enas. 
I N D I CAfitls defliixionihi-u^fhsiimattffnis ^aut alto ■ 
qm capitisgrauedine labordtes^ huim arboris corticem 
in tenniffirnitm pulmnm tomminuunt. ct- naribm im- 
po^untr hH?yior:biu eniminfignitereduSiis^hheramtiri 
<jtiod verum effe nos tpf sxpertifumm. 
Secitndiim caloris £radum excedere vidstar, 

D E PA C AL. • 

^acal. p^ jj Qiiffder/i fluwinis npa^ nafcitur ahera arboy 

e^jinm Indi Pacai vocant , iarn defcripta. muhommoir, 

Eus facula- H V I V s hgni vftt cmeribui cum fkpone ^mxttiffn' 

*"• di ad toilendos vel fcedijfimos hchenes vtuntur , vel in 

capite natoSyVel rehijuas corporis partesoccufante^ijea 

^ vetuilas cicatrices emaculare diCitur. 

Paululum huim hcmettamMcepiy cuimfzicultates 
cxperkmur, 

DE STROBILO SEV NVCE PINEA. 

Strobilas N V X pined celebsrrtmui efi toiim Jndi&frucitM cum 
apud ipfos Indos^ tum apitd Hiffanos. Pinea vero nucu 
r.omenclatura.mfibiadfcimt..ob eam quamcum nofira' 
tibm pineii nticibtisjimihtudme habet : nam hcst Uuii 
fit^veftigia mmenper vmurfiim corpu6 Jfarfahabst 
infmr ptneanucis : firmaeft eius generis cypbi cjuem 
vulgpimperialem vocanti laxiors vehtre & anouftiort 
dre, ex cjuo (iirculi fiu germina nafcutur, qudf)liorum 
1/icem prabenf y ^frucium afpsciupulchrior^mred- 
dunf.terrdtcomf^ittiiturh^egermina^ at<jtteexiis na- 
fiuntur ftirpeSfpinsas nucespr^etes^qu^ tamen fnguU 

VT.icum 



Pciuaaos' 



i*-; 



ilBER TER^XVS. 419 

vHiciiw duntaxat frttEium in ptfiigiogeBant , viridik 
prim^my demdeper maturtmtemaHreicoloris, pulpa 
interiore alba^ ^fihrofa^ atqtte in ore liquefcente,gra- 
tijfimi fiporis^ numerofs.tamep, ^mimbuijiifcisper to- 
tampulpam^arjisyqua reiici oportet dum fru^m edi-^ 
tur : odor etm mali ?erfci e^md a cotoneo malo cogno^ 
men(ump[it, adeo validus, vt vnicHS eiusfruSim totu 
cubiculuniy in quo repofitm^ftb odore replere tjueat. 

Stomacho vtdisefecen^tur^itemcorroborA'-' lius&cuiafe. 
rejmguentem appetentiam excitare. Kulgariseftper "** 
vniuerfam Indtam , ^ magni& apud incolas exi^ima- 
tionis.editur prima menfa^^in pomeridiano afiuinam 
firigidi4sejfeperkibetur. 

Siccus ad meperlatus efi ^condhiW.fcciiSy vttUius 
fDrmamcontemplarer^duntaxat vtUisfiiit:at condhunt 
gratifiporis deprshendi , tamet/i a/periufculust lim" 
maturum^dumcotidiretur^fiitjfearhitror. 

*Hv'n c fraAumlucolcnterdercnpficOttiedusCublaia* 
vcu nominc, cuias hiftoriam ex noftris in cap.ij.fecaiidi Ar>. 
matum libri notis petei 

i>E GVAtAvis, 

"^ (lantinente etiam pertuieruntjemen JYU^usiiitk 
adeo apud Indos & Hi^anos celebrati,que G uayauas 
appellam.. ^ 

A R B o R tfj? mediocrismagnitudinis^ramis ^arfs, Guayan» 
flio laurinojfiore cadidd,aurea mah fioribusfmtii,a[i- waoca. 
quatttotaraenmatoreyodorato-.fiecilenajcitur^uocun" 
quelocofiratur^ade6ij.luxuriat^frpit,vtinterrt&vi^ 
tiorumnumerohaheatur^namplurimorumagrorum" 
grame^quoddepafiurieJentgregeSieorrupitmmiovti 
rubi implexu : fruStus noBris malisfmiiis eH , eoruni 
magnitudine qua, ab Hifpanis Camacfas vocatur^vi - 
ridis imtih,(^ptrmaturitatcmmreHS,pulpainteriore 
MbaJtnterdH0etiam rofeax diuifm<imtmrcocameTa-^ 

»2 tiones 



429 slMPtlClVMMEDICAMENT. 

tionesaut vafcitla habere conjptcttur^ w qmbiufmiKa 
recondumuY^mef^iloYumfemintbpufiimliit,duriffima^ 
colorefujCo ,omntno offea , medHlla, & /aporif expertta, 
nuayauaf truUm edifolet prms demto corttce , palatogratm 
"'"'"' eft^fanm es f^cilis coco^ionii: vtridii tn aiui profluutis 
vtilis efi,nam valde adfirmgit ; pr&maturm alunr» foU 
uif.at medim^hoc efiy ne^ tmmaturm neque prdLmattt- 
rm,fi affetHr^valeniibus ^ &grii con^rt\namei^rati&' 
ne paratm ^famor ejl ., grattorifque fiporii '.praftanttor 
aurem is e(i quem dormflic^. et cult£ arboresferunt. Fo • 
liorum decotio fndt vtttiter tumentta crura lauant^eO' 
dem hsniiobsiruEitoms toHuntur. 

Fru^mfi-tgtdm ejfe vtdetur.propterea fsbricttanti' 
hus affattu datur.Vulgaris eft per vntuerjam "fndiam* 

*Hvivsfrud:usmeminicGQro3rahift.geDeral.C3p.67.Va- 
lia uinr.inquitiGtiayauosgenefa.cadciT.q vanctas eft in fru- 
dc,qai pleru»r>q;pomis H-.fpaniciS CatDuclasappdlatisfin-;!- 
liseftjmodorotudus.modoaliafosma, omnioovindiSjforis 
coronatusvt mefp)la , iiitusaibus aut rubefcens > in quaruor 
partesdiuifusquemadmodum iuglandeSv& in fingulis parti- 
busmaUagranaconiinens. Maturusfapiduscft,jmmaturus 
veioaiper^&adftringcns SorboTum roodo. In nimiqm ma- 
turo coior per it & fapor ,vermefque gencraotur. 

Memmit & Ouiedas ladicae bifiotJac iib. 5. ciufquc'lucu- 
kctaai habadcicnptibnem. 

DE CACHOS. 

Mj s s V M pr&terea mihifiiit pUntdpmentpiuri'' 
msapud fndos dfiimattonts yCs-chos vocata. 
Cachoj hi- N A s ci T V R arbufii modo^ i^fig^^ virore fradita 
itom, ^p.^ p^^^ Yotiido d; tenui: fiuBumfert maio infamfimi^ 
lem^lterapartefiffiiem^aitera turb\natum.,cinerei co- 
iorist grattiaporis (^ acnmonid expertis\ minutum ad- 
modumfemtn continms. fnmnttHrduntaxat in *Te • 
Yuanismonttbm* 
Cachosfa- M A G N .<£ eli apud^fndos, vt dixi, ifiimatienis^cb 
cuiutes. infignes eimfiscult^ites. ISlam vrinas cietiarenttias & 

catcu- 



IIBER TERTIVS. 4^1 

ukulum in rtnihmpeUit^cjmd^ pmfimtm u/?,, iUim 
vfii catmlilin vefica commui ^rmtifimoUisadhiicfit, 
vilif^ne medtcamentis commmiti qiseac : ei^f^ rei tam 
muiiapyOiirimt exempla , vt admirattonem mihipa^ ■ 
YtAt: nmm ea. e^ m£appinio^ve^ic& c^kitlttnt haudqHa' 
quam expellipojfe.jolam^ eximtmnemtUim remedium 
ejfe, npflhm autem medicamtnsum adeo c^caxeffe , vt 
eum cofrinqere valeat:aiuntmmeniUiu4 femen mtum 
ex aqua aliqua ad eam rem vtiltfimptum , calctilum 
in lutum d^ffoluete , quod excretam denuo concre-fcati ' 
^inlapideamdurittefXtconuertdt^. ^^ , 

Adolescentem vtdtcm hocohtigijfefcio, Iscma 
vefic£ calculo torqueretur,idi^ a litioaiomis^(^uicalcu~ 
lum depr^Mnderant,imeIisxtfemy.&ex fymptomatis 
cfmzpatiehitnr agnofceremi hominem verisinitioad 
fi^te^cim de pcns^cogmminaturyablegam-^vhHHduos 
menfesh£fjfet ykcalculolikr reditt^& omneJutum, 
quodpaulatirn eiecerat , demto inlapidea fragmentu 
conctetum (ecumin charrtadetuHt, . 

Vauculumjemm cjuod hahemmterr£cpmmiitemufr 
<^,fi nafcetur^vtemfir, vt eit^fkctiltmes , (juas in hoc 
mQrhoadtopr£dkant,experiamjiK^i 

DE FRVCTV SVB T E R R A N A S C EN T E. 

M I s s V s etiaefi ex VerufruEim fib terra nat m, Ff ^«^s fuH 
pHlcheradmodumafpeBu, &graufiporis , <j«i e^ ra- ^''^^ ^*""'^ 
dtcecaret , neijueah^uampla&tnmprofirt^aut^h vUa 
ptantafroducitur ,jed filummodoju& terra enafiaur 
quemadmodumrukera: diniidi^ digiti magmt«dinera 
a^uat,rotundmes{&cotortu<s,&affklfrjeiabaratm^ 
coloris fpadtcei , nucleum intm comtnens , refoname!» 
dumficcmefi,amygdal£fimtlem,corttcefufcoyintusal- ^ 
hum^&in duas partes d!uifum,vtiamjgdaia,^rati 
ftporisttB,& amllanamguHurefirt^ 

I N V E 2i I T V R apudfMe]Maramn,nec vfijuam 
, . ■ d } diibt 



tCUCOQa 



faponarij 
globuii. 



^21 SIMPLICIVM MEDICAMENT. 

aUhtper vnitferfamlKdia:editurreces et exficcatUi^fed 
torreriprafiat: adpdnitm ficudis menfis beUariorHlQ" 
€0, quoma ventricHlum admodum exjiccat ^ rohoreiti 
fdfi liberaliHS edatur^capitis grauedineifigenerat. 

Eum admodum afiimant fndi & Hifpani , nec im~ 
merito,<^uomam eoSy<^m adme mi^i^nt^deguJias^Ya' 
tiejjefiporfsdepreheiidi, 
Temperdtus ejfe videtur, 

♦ ViBETVRis frudos qucm Leriu* Ameri«njp hiftp- 
tJa? cap. 1 3 . defcribit HJs veibis; 

MabeQt pr^ccrea BraCiiani fru<9tus quoddam genusfub rer- 
ya Tubcrain mo£lonafcecffi,abinisM<««w>^»appcUatun^:tenui» 
bosfilaroctJtisfimalcohajreDtiftifruclus, at nucleuro conti' 
nentdpmcftica^ueliana haad roaiotemjeiurdcn-guefaporis. 
cincrei tamen coloris , tcnero vt Piforum Cliquae cortice : an 
vcro folja feraenve proferani; , jgnprarc eqc fatcor , licet fre- 
qacQtetfru<ftum ederim. 

DE FRVCTV LEVCOMA NVNCVPATO. 

A R. B o p. I s £tiamjruBum tndeaciepi<^uem fKdi 
Leuconia puncupanttfimiUs efinpfir^ti cafianea et co^ 
lore & magmtudme , tum etiamfi^ili iHa ^ albicante 
partequamcajlaneaobtinet : prsgans ejfe videtur,jed 
^uoniam binosdutaxat accepiyCopfringere nolm^cii al- 
terumjeuerim^no.nprodierit,alterii m altudfitionis, 
tlepHs ^ruem.Arbor ^in cju.aprouemt^vafi4 efi magnitH- 
dinis^materi£^firmt£ & robufi(Z\^lia uirhuti obtinet» 
Fru^Hedulemgra^if./aporiseffeaiuntiet alm profiu-^ 
mafifi£re,i^u.0mam adfirmgttitemperatum ajferjtnt. 

DE S A P O N A R I i S S P H .«£ R V L I S. 

C A D s V L A mihimiffafiiitjuherecomexta yplen4 
Jph(ii.rulis admodumrottfndis 0^ nigris at^ ffkndenti^ 
bfUyfic vt cx ebeno confiBa viderentur. £& verhconjh» 
kantexfruliu inp&mila arbore najcete magis incuru^ 
^uam rechyveluti BufcHSiCuitfs fihafiiicifint fimiiia, 
Ferunt ijfruttces rQtundumfrHEtum nucis magnitudi^ 
hSyl^ttta,!quadapulpatsU^my e^tMfubJ,at,a^, xdinqmtux 



IIBER TERTIVS. ^ 41}, 

Bhffa (^mdAmaxime m»ndd,cohris mgri, adeo du^ 
xa * vt m(i mahoaM aUa qnapiam re fihda &dttrA 
eo»frifigifje(]ueat. 

S A p OMi sv^ccmfr£btt hijriiUta^qttoniapbints 
mt ternis cucalida a^tta vcfici, duatiir.nmltomtidiO'. 





dsinde hiijperakyfiHfJtq. €xiisprecatori£^corM£adea 
degates,vtexcysnocofici4idicaiytHd.mim vfwyiim' . 
mam dijficulter confrmgHtHr . Efi vero iifrHBm adeo . 
amarm ^i/t mdlajfHadnfpes am auismm degttfitm., 

Aliijtiot ex iis terrdi credita, , mibt mtdfiim ^fitia 
qtjiantes admodiim,ele^antia & vmdia^parfitilas ^a^" . 
\iic plantas frubii^rr^juo tmpore prclaturoi exiBtmQ^ 
* D E s c s. i B I ,T hancfraftaru Qaiedaslndic^biftonae. 
Ub.9.Sur,;nquit,in bisinro'h[Hifpaniala videlicct j & con- ' 
tincnti qv!«da arbores.qcae a prccaronisrph:&ruUs & a fapoue 
c»gn<>menacceperant ,q'jaru folia filicis folia qonnihifrcfc^ 
ranr;iicer minora flac.Ceira: fanr & formofse/ruad fercntes. 
aucliao? aur cerafiimagairudioe,coroi!a Jn(ignitunni,miDimc 
eialem,Qai fole exficcattts fsbflaau coiore rctincr . is ^ea-? 
lom incuscontinct giobulobombardario ieqaalem^rotudam.^ J 
ciaratn ; ar fi foits radjssopponacur , fjbiiifiina ,q viod femea 
exi2;aum&:am5rum(iabet.Exhtso(T3cuUsperfo.-atisfiut j>re- 
catoriae coroilaj.non indeganrioresquanv fiescbenocofe^^ 
effent.imo iispraeftant , quod kuiores finE,& minusfragiies. 
Frudu integro coinaqoacalidapanoi exparganturpcrinde 
aEqifaponeiatfi.quisfrequetiuseovtatur,pannosvrit&cor- 
rampittfcmel duntaxat ncc?ifit3f;scaufaeiui0cfaffici3t, pul- 
pa officaliim am^biens ea eft quae faponis vicem p?«bec. 
#E G R A N A B I L L A. 

Ax t AT V s mihiex cmtinenti herh^frtABiis eU^ zxiR^Aiiio.. 
CfM£in Perttanismonttl>tts,vH§>ontenafittftr,Grs.nz~ 
diiUappeUatifrri^uodnt^mettiUiimpofiterunt Htffam 
ohfimilitadimm qmm cum nofiris raalisgranatis bat 
het^nam dufdsmfire efi mpiitt^dini^.,atjtte etiamf(r- 

. ■ . : " d 4 Itff^it 



424 SlMPilCIVM MEDICAMENT. 

loris^qtiandomatirrm ejt.nijlejtiodcorvna careat-.nmc 
inpccatOyf, agitemr^Jmitum editfimen intui occlufum, 
yyyi fiminifimile^alt(^mntomatm , tuberculis qmbaf' 
dam eleganter elaboratum & afpeBu tucundum : pul- 
pacandidaeB.&Japoruexpers. 
Ims hifio- P L A N T A huncfruHumfirens JJeder&fimilis efi^ 
^ eodemj^mQdofrepit&fiandit,quocun<^locoponatur, 

Elegans esl cumfruBu onufia conjpiciiur^propter eius 
amplitudinem '.f.ore habet albo!. rof^perfimilem^ m CU" 
imfiltisahqUiS,velutipalfionis.Chrtfitfigur£delineat<& 
(onjpiciuntur^^quas magna dUtgentta ifitcpiHas extfii^ 
mes , eam ob caufkm elegantifiimus e^Jlos :fruBm ipje 
fum granatula iam dich , quii. matura acidulo Itquore 
abundam, & pminepkna fi.nt : apertuntur vt oua.,& 
UquoHUe cum magna voluptmefirbetur cum ab Indis 
tum ab Hiff>anisineCietiamfimultosfirbeas,v!lam ven- 
Sriculigrauedinem i fidpotius aluttm emoBitam finti^ . 
Herba raraefi, qusduntaxat vmiu locotnuepim 
iur.Fru^us temperatm ejfevidet&r^ & aliquantulum 
humidus. 

»G R A N A D 1 1 1, AE etiam mcmifjit Petrosde Cie^a, 
parte prima Hiftotias Petuaiix cap.i 8. his vcrbis; 

Amplam iftam vallcmde Liledidam , inqua oppidum 
Cali , mcdiam fecat fiumen , cuiusrjpasabundaotfrudibus 
ciusloci, inter quosgrati admodum faporis & lucundiodoris 
cft Pf-tfOAiJfi? nuacQpatus. 

DE GINGIBERE. 

DoMiNVS Fracifctts deMedo^a, Proregis j^ntony 
de Mendo^afilitUy in noua Ui^anta caryophyllos , pt^ 
per^gingiber^aliacjue aromata ex Qnetali India delata, 
cofiutt-.fid ipfi e vtuis fublato^intermiffa efi ea negocta- 
tio:filugingtberremafity^uoniamfiltciter enatum ^i?; 
indefit vt ex noua Htlpania^& aliis Occidemlis India 
g. „ . locisM^ide(fr ficcatttVtiexOrientalilndiadefiratur» 
hioria. E s T Gtngiber ^lamfiUis Iridis, atpaulo angufiiori- 

■ bns li" 



LIBIRTERTIVS. 42 S 

hpufmiUterj^ vxrmtthm pradita ? radices^vtimtueUt 
ali£ alit^ maioreSy*i^if£ virentes am recetes nalla xren-' 
tejks^l^tepoHentytdev^ tnfrujki concife. aceturtis i»- 
iiciitntury vt tis faporem ^ odorem comilienr : firitur 
Qmine ant tenmore radicetnam vtroq\ modojkctVeaH': 
oetm\cum ad iti(hm nmgmttidme excremt, eximitur, 
^ in vmbrajiccatur^ vbi nullam humiditzitem adqui' • 
rat ^Ui& eam corrupsre qneat^ propterea luto oblimtur. 

^d^rturcondm , tumetf& hicprobe condtreno' 
rpnt jiccam^au£ tamen prtus iuxm locum imcii d^fciv- 
pis confitum fpultzifierit (qmniam ea ratione teneref'- 
fit) autcalidaa^uafdfws lotzi & maceratnfti donec 
mo!lefcat:addiio enim detnde /accharo condhur quem - 
admodumviridis. 

M A G N Aptcultatearomatica & infgni acrimonia Gingibens 
pradiMefi h^c radtx^ admodHmcalefhctt iVentriculo ^^ ^*^ 
confert.eii^fq. doloresefrigida cau^ autfUtibm obortos 
loltit, eofde efeQuscum piper^prabet;/aporecibis,e^ui' 
busin^ergitHr/ociltatzmultismedicamemisadticitur^ 
'otea corrigat^& eorumalitiam lemat:proptereaTurm 
bith dt AgaricQ admifcetur-yiUis etemmvehtcuHloco e^, 
ptfuciUusfuas fkcultatesexerant: cocoBionem iuuat^ 
ventriculum robar0t,0t naturalem caloremaugefJan - 
guentem ciborum appetentia efrigida caujanatamex* 
citat^adquemeffeBummaxime CQnfirtconditamanh ■ 
fumpta:cotoremfzcieipr£t&reat:omenddti€adwf^.Qm-. 
nia praftat qua piper.&fkeftmtlis efi temperamenti, 

DE INDICO RflABARBARO. 

E Cominenti^radiciSi^tiamifiicRhabarbarmtVQ' Rhs&atba- 
tantyfragmentum mihtattatum eB , efuodcerteomnes ^ ^**^ 
easmtas habet.quas Orientale RhabarBartsm pbtinelt, 

Rotundis^fty&i^orticefiifcQprdditum^inieriHSYuket, 
&^cumfrangifur\candorm quendampermiftuoBen* 
^itiC^regi Wjodo tingit^& mMuefi:fcirecufsrem^tm^ 

4 l Mafo' 



nam. 



42 6 SIMPLICI V M ?.f E D I C A ME N T. 

liiifiliacbtineat y^vtoblertiarepojfiwan limdia fnt iis 

ait£ hahet eapUata ^uaniiiiti in ii!Jpama hac nontine. 

pfierHt^RHmiciijolia obiimtevn^cuiiu gey,ui tUaeJfe ex^ 

ifiimo , ^tioniafcundHS rumexrubeniehabeiradicsm, 

FoIiaettisRhj.barbari^qiiodRirimciiffenmexiliirm^ 

: diHCocbivehementtiiSpuYga,niqHkmradt-x^at<^ntaf^ 

. Jerit Diofcondesomma Rttmicin genera alHU tnpgni- 

lereifioUtre, 

E s T parr)} Rhaharbarnmpr£claruin medicamctt'- 
ti:-'^}, ^fkmyy^a co^nmedatione digmtm: maxime.etia tl- 
hid extfilerHt (^ttotqptot illitu hijionaprodtderunt(^lu'- 
tinitiRteBigo^attopitrgarefilemtii^Kaali^d Cjrtzcii csg" 
ij.haba'rbari nittinifiit)ade'oy inqnam^nobile r/tedicamentum ef^ vt 
ImsT^ ^^^ ('raniQciiritate.omm Tsmpore,& omni sxatt exhi-. 
heripo(fit:bilepr£lerti-/n & pituiiapftrgati iecttr robo' 
rat^eiufy.veltijianiraaeJl^QbJtrftBiGKtbt^liberat^icie'' 
rU ^lmtyftngmn^esxpHrgat^fimtitq. nobiliores corporii 
partes roborat : itaq fecptreiucordis morbis exhibeturi 
aliquat ^jt^ Jibrdnjane fumpta , dtHttirnos &di^ciles: 
hepatisy^lenisy internaruj^ partiu morbos ctirant^ hy - 
dropicositindt & cacheEltcos bonttmj^ cotou cocihant, 
CalidHm &[icciirafif tn.^ct^ndo gradu^^ terrepi- 
htts quibufdam partibnspr&ditum , quin, tllt adfiri^io- 
mm&yobfirconctliant, 

De carlo sancto. 

^rlo &n- g g j. v .^ j5 o Ubro de fzcuttatibtu radicis cuiufdapfit 

* . e notta Uifpatiia delatA^qftam Garlo faniSto voeabant^ 

eoimtw.eoMdem nttnc mafnut veneratione C^ aSimatio- 

neprpxima/nauiumquAhuc appuleruntclajfeattule- 

lodioitaiSx. runtyatque Indicam radicem nuncuparunt\ tantas ve." 

rosiiii'p.cultates tumexperietia compfobatas habmty 

tunsobj^ruaxuntprater eas quoi ante dejcripjimus^vt 

plures de Roremarino celebrari nonfoleant* 

Eiuf faealra- £ A tnpfiluersj» tYisa & puerpsriSiqua ob^etricur» 



tlBER TERTl VS. 4^7 

tieiligentU ammideUqmitmfsuHntPir^frofinata.flU' 
rmam prodefi flsdorem promcado,vr liherentHr. Idnm 
■pHlms fx vino antfiorpim malorHm aureorim sitJiati- 
tiqUqmre datns , mHlienbm,qu£partm diffiCttltatibm 
It^orant^magnamvtilitatemadftrt, > , 

'iJLmachm &^mdavetriCHitdekititaulah(frabat^ cum 
€X frigtdorttm lott^orHm ahudantiay tum tmbeciUoca' 
lore natHrali^Jic vtncc cihHconcoqHeret,(ed is corrHm" 
peretHr^ ^ in magnosfiatm conHerteretHrihasradices 
cjitra ex/ua opinione in aqua decoxijjet garuparilla mo - 
do,decoBum maltis dtebns continuis in prandio &C£na 
baHfit-^cjHodilli adeofiticitercefflt,vt & 'vetricuim ro- 
horarctiiY et coci^l&fceret^eadeq.opera cibospefiea prohs 
cococjHeret,acidid ttidoribuiltberaretHr^ ?^f„atus coJh- 
mretur. AiiHdpraterea confeqHHtus efi nojper^uau- 
xiiiH:naherma (qua. per muitos annos iaborabat,ficvt 
braccis^ iigationibm ijuaftpmpervticogeretttr^nec 
mficertis quibHfda interualiis eas depomret) iiheratum 
fijenfit:, ctim bimefiri huim radicis dgcoBo vfmfitijfety 
necbraccasampJiHSadfofmt^fidfineiUisinceffit. 

Vtileefthuitaxadici^decgUUadoscoUuendiiinam 
gingiuoi roborat^dsntes cQrruritione confiruat , ati^-^fi 
iam corrSipiincipmnt^ne iatim maiumjerpatyimpedtt, 

Sep ^idnerf^shocmatiHmhabeoremedtftmwuitis 
iam annis a meexpertum^nempe vtperpetUQacetifiil- JboTamiS 
iitici^(^ acfUd e rojarum caiyabnsfiiUatttid, aquppar' Kmeditfm. 
tibt^s os coilHatur:nam certiffimum efiy dentes eo medi^ 
camento (ubiMdc coUutosa putredine iiberari , &fiea 
i^madfit^nei^tius ^rpat.prohibe^i* 

■ D'e CA R D V 15. ^ 

Vt huiH4pUnt£ miram firmamcon^icfrem^ad 
meperiata efi. . 

Efiverh CarduMS ffmdan^ '^cereifitnalisr^^it»'^^^^'^ 
iineoBoangitlisconJkjts^^cereimodoBTiatm. ^' 



42S SlXfPIIClVW MEDrcAMENT. 

FacvlTATEM hal^et VHtmra curatidt^am-' 
mam recenstritus , ^ vulnerihm impofitiu, ea curat^ 
nuUo adhibitoalto medtCiiTnento '. ejnapraficVo rattone 
mihfpgrtetilisfiiit , cum meex eitu Ipmis vnapuptnJtf. 
fetyCfuasvaltdas & acm modopHngemes habct, 
'Ttantavidetttrperegrina, 

*Hv r vs CardancooePcrna&Lohclius in do<aif!imis 
AduerraTtJscxhibucranr: cun-j no0cr Marganuser^amnum 
apudrercruar,3rqiiefuperiore ajftare anno vutehcet 1581., 
apudipfum vJr{i,o£iogonum,canicui3tum,rif!enribus&fir- 
iniflSm!sacutiffim>fc]ue fpinisperccrra interaaliaprjEditum. 

De H2B B A SOLIS. 

Kfrba fea I N s I G N I s <?f? h£C planta : & Ifcet iam' mihijtt 
' Tnilfum iMimJemen\altquot tamen anntJiint,<^uod her" 
hamapudnosaiuertfKKs. '. 

Planta esiextremcmagnitftdmis;»amduabpti 
lancels altiarem ea viditnec mtntis admiratione digmu 
efreitu^os-i(^iia.ndociuid£mmagnttudine ffr elegatia re» 
liqms qtiosvnnjuam viderim fiores ftperat : nam lance 
amptior efi. vartifjtte in medio colonhtts efiinfmitm: 
perticisoptishabetqu£eamfit}JtneatdumcreJctt^altO' 
qfsicaduca e^: ettts (emen milopsponumjeminareprty 
pautocjuemaim eU : pjprpstuoadSolemfepobuerttthtc 
Jlas, eamifue ob caujam ab ipfo nomen adqmfutit : multi 
tamenatifflores attjueplanteSoti (eetiam obuertmt, 
Hortosexomaremihividetar. 

*I A M mQlrfs annis pcr vniucrfam ferc Earopain vulgaris 
«otitiaB cft hic flps , qui duorum generuoi cffc vidcrar : nam 
vniBS planra muiris iatcrdu ramis prjedira eft, toridcmq ; fia- 
res producitjaha fitigtjlari caulc coftar,& vnicom fen florem. 
Tamerfi vero & DodonJBOs & alij faancpiantSlucolenrer 
defcripfcrint:ncmot3me,ir.c3 opioionc ,p]enJtis Fraoofo ia 

fuis Rhap{bdjis,qui,enamcratispH,mum vartis eiusappclia- 
Eibus.d&cairafcribit; - ^ ■ 

Semenc3loribas fatum paucishorisprodir, & tsntavclo- 

citarcadolefcit , vt fex mcndum fpatio fancea; aitjrudinem 

fupcrefj&quibufdam locis aitinima euadar^pxaffcrtin} fi icr- 

za pingui bcncftcrcorata & vmbrofa feratur . 

* ■ £rpc- 



LIBSRTERTIVS. - 4^9 

Expcricmia docetaanoam cffc, vnicauleOTjSncramis, 
folJis Cacuruirje haud abfimii^bQS , maois taraen iDucrona- 
rs &cordis formaro rcfcrcntibus. Ex:rcroocauIe tcirftu^ 
du;Ti liousda rcuna picDumj Sroili Abiegn», icdfuaworis 
odoris;'caulcautcm vuincratocxftjllat qoidamhquor, qai 
folii& aeriscalorc vdutigummi coucrcicit i ishqoid^ic- 
linar lupenon petmixcus , aur igni admotus, pcni?dc giatum 
fcrcrpiratodorcmatcjUcAfiimc. ^. r» 

Miracithuiuspbnca;ri3:ura,vtad Oncntfmloiemcau- 
iii. faftbium coQuertar, nuafi cum faiui3as,lllcqucilaas iah- 
enntc,°caputerjam attoilat . coqueltatu pctmancat.doficc 
foloccidat.tam cnim adeam fcfc cciam conucriii quafi com- 
tr.eatura pcutura , demdc dcauoatcoaitur vfquc m fcqucn- 

tcmdicm. . _ ,. 

O'craccioeneriscftj guftaraquc bcnc faptt : iraquctoUa 
dcn,pus pcdlcuiis, & alpera ;lla iacugmt; paonodcicria , cdt 
poffunt; mcjia cnjm oicc, f3'.c,& srominbus inrpcrra^dcmdc 
fictihieotoignecoaa^noainiucundumpr^beccduhiim.Scd 
&huaus, tcucaputtcneliamadhu^jfublatailla lanugme, 
qu^ lemcQ ,que«admcdum in Cmaia. confcgu,rf.uito gra- 
tiuscft paiaro qu^m vlh tarduk Exrcrm-.eoto probatam, 
haacpiantam , pra^rcrnro vcro caput , ir.axime Vcncrem. 
proritarc : id magna cft: aroplitudinc , vt fciaat qux vel fuis 
honis vcl fiailibusalunt , fcmcnquc fcrt numctoloin.cpdcm 
fcrcordincdipofitumquoapcsluascellulasftruunt. 

Icaoucma^no inprctio habcncJa,qo3ndoquwcmrc^no- 
fam lachnmaro , & delicacum guromi ptcducu, cduiiuiiiquc 
eft&potio.-namtanta humJditatcpraEditacft, vttcncUum 
pedicuii qui foiia fuftincm j roanducati, multuav fuccutn 
prxbcanr; Caulis prsterca craflus & nodoius fttoccdo i|m 
vtilis; nam refmofujslieiiquor, ^ferulacca coiicatutas ta- 
ciunj vc tanqifam tcda ardcat. 

De fLORE SANGVl^EO. 

S E M E N exPeru delatumterracammiji^ t/f «i«^^«Jaa§^ 
tleganttam potms con^kerem^ifuam qubd vUa medtca 
jkcfiliate prdditmfa. 

I p s ApUnta dmscircmrpalmos ajfurgir, ramU ^ ^^ 
reBiSyifU6sarj3btHmrotunda&tenmafUiaadmodum 
z>irenttai prestnfummisramisnafcuntHraurii>ad'^ 
modum colorefilgentes'^ ^uin^uepltis conUantes , «a 
^fiprum fth'gufis /anjruiMea& maxmiruttlansmac^ 
ht tmpreJfaeLokoiiga camHoextTemospresQCCUpn' * 

te>& 



4^'* SlMPLIClVXf MEDICAMENT. 

te, &langepromtnents. llegans eft p.os,aiif>enjiles ht^- 
tos^ exornados aptiffimj^.:nam &(emme t^-r [urcMlufh^ 
cihme nafittttr,G^ftuts^^ eodemfzpore &odors quo na- 
sinrtmr» ejjs deprehenduHruhpgmter caUdiH eB. 

rf V I D E r V K'id ConuoiuoiigeQiJs, caiusfradusn.p5^«- 
Kihsiotmim rcfercns ex Hiip^mu Maftu-.uo de Usiitdiai. 
ii.c. Naftarcij indici nomi.ie mkri {Ixlec ; cuiusie^-uiaiara 
JConei-ncxC. V. loach. Camcrarij Comaienrsriis pctercii. 
ccc. Primumillam ficc2rr.sn?emuliosannoscorumur«c3uit 
luuftns vjr Dn. Augenas BasbeqaiuSjC^fari ^ Coafiiiis,& 
Ser>"* Regmffi Eh/3bcrh:s, Caroli ix.Gailorcm Reoisvi- 
duaj, Auix Prsfeaus, es Hifpanii.s dcistam. Dcindcmihi 
& multis aiiis fcaunc nara ett , frcqucnnbus farmcncis pcr- 
ticas fcandens , foliisafarj modo orbicuhtss , nunc minori- 
bus.modo amplioribus , praf rrim fi fcrtile folam naaa 
fit: florc admodum cleganci , aurco, Pcrficarije fiiiquorx 
fquam vulgus, Noh me tangcre,appellai ) ftorcm nonnihil 
xraulaatc , fcd amphorc , qumquc fcliis conftante , quorura 
icrna mfcnor3,qua vmbibco adfaaercnt , rcnuia admodum 
&3nguaa, atquc vbi inlaticodmcm fefc cipandere inci^ 
pionr, mukis barbalis hirfura, fmgula vero circa vnoues pu- 
aicante macalamfeda , &calcan quiaque radiis Jr^dito, 
mlongum protcnfo, qmrariffimeapud nosadfrugcmper- 
ucnu. Surcuh terrffi comroiri fatisfclicitcr proueniunt ,& 
111 AuOjmDi fiacm egregie vircnt .-fabfcqucns tamca hicnis 
plerucaquecorrumpcre folet. 

D E P A Y C O. 

Slt>& herha c^itizdam ex Veru mijfa eft,iftic psyco 
mnmpata,cums flia plataomnftlm ckmftrrKa , tum 
colore ftintfrmilvmaiqHdifjccata,admQdiim tenmafAni, 
&gi*iiatavaldeacriacaUdaj^depYehendmtuY. 
^usfacula. £ I y ^p^iluuexvmo fiimptm..nsphrittcum dolorem 
efUtibtu autftigida cmfi prouementem tollit • tpfi ve- 
voplanta cacia, & emplaUnin modum dolentt hco tm- 
poft^ , eundemeffea^m prdet: qmdcertijpmum ejfs 
tpfiexpenentiadtdici. 

De herbaad renvm morbos vtili. 

kTvuif ' .^ \ ' ^ '^f"^ '^'■^^ efi,admodum vttlls U renum af- 

* ptus ecahda catifi natos, iUitopartidolemietmfucdo 

€Hm 



Psyeo. 



IIBER TERTIVS. ^J/ 

Cfim r&faceo vngtccnto mixta , &jv!ii£ ipjlns^lamajii- 
tcnmpofitis : m sryjrpeUu 0^ injlammntiOfnbm (iiccus 
mpofiti^i Vfilde conjht\nsimmjUimffi,inoiiem titliit , (^ 
doioremmttzgat. 

5 V N X vsrh eaplia t^fiaftUSitica priwHm emt£ & 
tsnenoris^ fimiliqHe larQre pradita, cjUttgufiata tnjjpi^ 
dn deprebmdtintm^fic vt hsrba,peiffi^da vtdeatnr, 

DSLACTVCA SILVESTRl PVMILA. 

A L i A M pr&tereabsrbaraattulsrHm , Ladiacani LattucuU 
iilu^it-lreai vocatam'. cmmfolia LaSimdfihis fkmfi- ^^^^«'^^'s. 
miha^ ex atro virentta. 

D fc N T I V M dolorem toIlitfHorumdsco^Mm,^ 
dmtms tn ors],qHa parte demes dolemyretemHm. Jdem 
praifiat fl:qrum faccm demitimcattis tnfitUatii^yherha 
tnta fiipsnmvoljta. Sapore admodum amaro eH : cali- 
diorsm extfiir/jo qtiam inpnmo gradtt* 

De herba ad rvptvras vtili. 

Pavlvlvm cstiufdam piama mthi mtjfnmfiiit, 
cmmjbrmam , qtiod obficatatem ommn\ confra3zi & 
commintita ejfet^obfermre non potm. 

H A N c fcribnm miramhabsre ikcultatemin rtt^ ^"^^ ^'^- 
ptaru pHerontm & aduitoram, Jba vtitur Indtuqui- miccscsi- 
damrecemicomufa ^ruptur£impofim^adhibitodain- "^ 
demiroqmdam Itgaturagsnere y quoniam etiamfine 
braccis non mmiisfirmit^ligatilacedut^quamfibrac" 
cattsJfentyVt mihi retuUt qmdamquifimtli morboUbe- 
ratits erat eiu^ piautit <& iigatnrA vfii.T^le ligaturam 
(fiadeo firmafit vt ille refsrebat )Joiam fufiicerepojfe 
exifimOyHuQaherba altaucreimpofita : quoniamhic 
quendam CordubenGm conjpe.xi-^ qui omnes hermofos 
(olaiigatura curabat^nuilis adhbitii bracds^quodve- 
rijfimum^fi ,^}jic adhuc viuunt quiabeocuratifiere. 
Deverbena. 

S c H I ps I T mihtmhiiii ille virex Pertt ^cundum'^''^*'^'^^^' 

• ' , "^ ^ ■ tuaia- 

numtna 



4^2 SIMPLICIVM MEDICAXfENT. 

pfmina e monttbm eorum regnortim dtlabmitapluru 
mam verbenam crefure , tlh cju£ in Hi^ama^fiajcimr 
jimUem, perpetuh virentim , (^ua, Indi tn multii 7mrbii 
cmandis vtmtur , pr^/erttm aduerfis cmnii (renerii 
'venena^&tn his qm in cibis toxtcam amfinnle altqmd 
Uauferunt» 

N o B f II s qH£dammatrona ex Ve-tu redtens mihi 
aJ[eruit,jemHltis annis agram fnjfe ; cumqueplurtmo' 

_ rum medicorum opera vfifiiifjet, Indum tandem qtten - 
dam accejfjfey qut inplamarum fcientia celcbris habe- 
hatur^^Hij^ tnter Indos medtcum agebat-^ verbend [uc 
cum depuratum iBs propwajfe, a cutus vfu pof oaucos 
dtes lumhricum etecijfet { colubrum ipfa nuncupabat) 
hirfiitum.pede longiorem^ craffurj^^cauda bifida, dein" 
de omnmocoualuijfet: fpfamforro Nobiii cuidam viro 
mPeru , ^utcontinm agrotabat ,fingulii diebus mane 
eundem fiaccum facchano permtfiufur/teret yperfuaftjfe 
{itu enim tpfa hAu^rat ob amarorem) illum deindeplu- 
rimoslumbncos retectffejongos^ tenues^ati^ue tntercA' 
teros y vnumalbi ' ctnguliinjhr longtjjimum , ^ tum 
demum integram valetudinem receptfie. Idpofiea confi- 
Itumplurimis aiiis c^m maleaffeSli erant^& lumbricos 
habere fH^tcioerat , dedtt , ^uiomnes Jumto Verhen& 

Juceo , multas ventr.is ttneas eiecerunt^^fanati funt. 
iUud remedium adeo cettum a^lrmabat,vt vnum e fuis 
pmulis oflenderety qHiobmorbigrauiiatemphilnum 

- aut medicata pocula haufijfe diceretur^^uicj.epoto ver~ 
bea£ fucco^ vomitumulta variis coloribusdifimiiaex 
'ventricHlo reieciffet^ cjua, medicatapharmacaejfe ajfe^ 
rebant.,demde conualutjfe. 

Qvo D veroad inc^ntationes & medicatapocuU 
Mttinet-^cfuodegovidi,hicfiibiiciam. 

loanis de Quintana duenas,primarij ciuis fkmulu4i 
vomm rtiesii/aeprafme^aanum tmtijml&fpadi' 

ceorutn 



IIBER TERTIVS. 4?^ 

ceoYPtm capiHortim " glomumi adfemabAtj^ itfpapyro 
tnmltitos plares alios ^nos binis horis ame mommrat'. 
qmbm rstsEHs^nuilaamplms molefiiatGrqptebatftrymfi 
eaqtiamvehemens vomititi tndnxirat, 

loannes Lagtm M.edicm Germanm^ vir doBiJfimUi, 
refirt mnlteremje vidijfe plttnmiim devemrtctttidolo' 
re conqtterentemjeie^is mttltis vitri & murrhinorHm 
vafirttm p-agmentiSf atque pifcium^inisyfinitatem ef' 
(ead^qtttitam. - 

Aiiudfimile exemplum refirt 'Beniuenim librods 
Morbis mirandis. Sed qmdmaiorem mthiadmiratio- 
mm parit^esi: Agricolam^gratnjfimis ventris doloribtts 
a0,iBttm,cum nttUis medicametis rmtigan dolorpoffet^ 
fbicultro gttttur pr&cidiffe : eim detnde cadaHsr cum 
Jecniffent ^ aperutjfent , tnmntnm in ventre fnjfe ma" 
gnam Jimilium capiUorum yquales (upermrem vomitu 
reiecijfe dixi, qttantimtem^& jerreajragmenta. 

' H A s ego res ddmonis prafiigits tnbuo : nam ad nx • 

turalium clajfemrefirri mimme pofftnt ^ 

aSiiLi L E qaoddam nec miniis mirum cxemplam roiht 
ancc paucos dies retulit Francifcus Ziaaig, Ser"" Principis 
Matthix Archiducis Auftriaej&c. pharmacopoeas cdm ia fua 
arte peritifllmus tum diligentiffimus. 

Lucas ^arel ciufde Priacipis coquus^qai pnmdm apud D. 
MariaHangari£eregina,dcindeapud M^ri^arcca Parracfcm 
ducein firailiminiftcrio faerac, fingulisinterduannis,Don- 
miquamfemeftribusvel trimcftribus inccrna!Iis,pcr anum 
ciicit tenuem quaadam lentannqae materismjaaguft^ tcniac 
jnftaroblongam,candidam &crifpam,nQa cam quidcm con- 
tiauam & intcoram,fed quam pcr fragmcota fes, duodecim, 
atqacetiam quiadccim vlnasionga csimcre cogiturtfoler wc- 
ro antc eafymptoraata|pIcrunqaegraucm io pcdore fub de- 
stramamilia dolorcm pcrpeti : quem ytJeuet, sggregsciuis 
catapociiscorpuspurgat, eamque,qaamdixi , materiam cx- 
cernit , tam demum roorboiiberatur. Is vero , quoniam ple^ 
ramqac tanta capitis granediocaflicitur , *t domocgfcdiauc 
quoqaamprodircoequeat, cxquoraadam coafiiiq vcrbeQaCi, 
radicemcolloappcnfamgeftat. • 

S I M I 1 E ttiim cxcmplam antc multosacnos accidcrc 
- c roetaiai 



NafiarcuUn 
PeiiuaaiCk 



4i-^ SIMPLICIVM MEDICAMENT. 
memini lurccofulto N. Viicrdcocclcbri apad Antucrpianos 
caurarum paaono , qai ceriis aani tcmporibus materianun 
multos vcluti muliebriuoi capiilorumglomoscotigcftam per 
aioumcxccroercibiebar. quareiedamciius iiabcbat: nam 
aiioqui maciicntus paiicnfque fcmpcr cum eflet , aducrfa ya- 
lctudmcanic ifta iymptomata plerumquccoiripicbacur. 

De nastvrtio, 

H E R B A M hahm ex Terti deUtam '^^urtmm 
nuncitpatzim'.exigua eftyfiltola^He hahei rotmda Len'- 
ticuU pliis pauh maioya, 

H V I V s trtuficcfn recenttbtisvul^enhus tnftiUa' 
tm , ipfaqueherha trm (uperimpofita , eacurat ^ ad 
{:icatnce.9jperducir,noK mtnus cjukm Tahacum, 

Degtifiata Na!iHnium[apit\ admodumcalidaejfe 
'videtur. 

De, HERBA MORTEM AVT VlTAZif 
IN MORBIS PR-«N VNTIANTE. 

retn m mot- . ^ N N o / j ^j. Comite de T^eua in Peru comorate, 
bisprsnan- ineimfzmiUamulier qu&damilU infirutens maritum 
"""' hahuitgraui morhodecubentem-^cmui cauja cum ipfim 

admodum tnfiem Indus qttidam primanm con^iceret 
interrogamt anfctre cuperet , vtrum ex eo morboperi- 
turus ejfet^anjuperftesfiiturm maritm.herba. ramufs 
ilU mtffurum , ^uemin mariti fimfira manuponeret^ 
eam^ deinde diuttm comprtmeret:namfiJuperHesfi-~ 
turm efi^et^e^uam diu eam herbam manu teneret , ala- 
crem qt Utumfmmoriturm^ m&fium & anxiumfire. 
^^ijfumabjndo ramummaritotn manum dat,com. 
frimere^ueiubeti fediUcotanta m&fiitia^ anxtetai 
ipfitm opprejftt^vt iUa^metuens nefubitoextmgueretur, 
ramum ex manu toUent ^ abUceret : is demde paucos 
poftdiesextinSimefi. 

C V p 1 E N T 1 mthiaa i(kt vera efefttperfcrutari, 

uobilii 



Herfaamor. 
retn in mot 



cuns 



IIEEB. TERTIVS. 4^f 

nahilU qHtdam qm multis annis in Ftfti vixerat ,cer- 
tam ejfe affirmabaty ^vfitatiiejfe apud Indos tn agri" 
tHd.imbm id faure > <^uodJane magnam mihi admtra» 
tionem attttltt^ 

De coca. 

C V M tam mttltis annis eelebrem iliam apttd Jndos coca. 
plantAm^e^Ham Coca nuncupant^^ tanta cura & di' 
Ugentiaprunt at^j colunti ^uoniam omnes eam in ^uo-' 
ttdtanos/uos vjiis & obleBationes conHertunt ^ vtdere 
cuperem^ad meperlata efi, 

EsT veroeavlna magnitudine,fililsMyrtipaHlo<^_^^^^&°' 
maioribm (qua veluti aliudfitmm fimili firmam me- "** 
dituUio detmeatum habent) moBibus , dtluttus vi^ 
rentibus\ fru^H racematimcohttrente , vti^J^yrti 
fi^uStm rubente <^uando maturefcit , eiufdem^uema— 
gnitudinis^y quando vero plenam matuntatcm ade- 
ptus eHynigricante : tumveroherb&efimejfis^^uacol'' 
le^m caniHris altifque rebus ad exficcandum repo- 
nituryVt meltus confiruari ^iu alias partes trans-' 
firriqueat : nam e montibusin alios montes defirtur 
mercimoni) gratia ^proj^aliis mercibus commutatury 
vesiibuSygregibuSyJalei & aliis rebus^ quiatUisprope- 
cunia eB. %econditur femen inmaBiche, dtqueinde 
exemtum alibt Jeriturin terra bene culta , perfitos or- 
dines &firies , vti apndnos Jhba autpija, 

VvLGARistfi? eius vjlis inter Indos ad multas Cocas vfas, 
res, tum ad eas cju^ad iter necejfaria/unt, tum^ua ad 
voluptateminfiisadtbusfifuiuntihocmodoiConchj' 
lia am oUreorum conchas vrunt , ^ calcis modo com' 
minuunt ifbliadeinde Cocdt.dentthtuatterunt,& fi/ih» 
inde puluerem iUum conchyliorum vHorum admi'' 
fcmt^^fimHl quafi firmentam ., vttamenminorfit 
$aki6 qukm fifUQYum quantim : ex hac majfa trochtf" 

t 2. cosfejt 



4-^6 SlMPtlCIVMMEDICAMENT. 

casjeu arbimlos conficmm , & ficcandos expon^m. 
Quando iis vn volunt^vnumorbtculHm m orcjlimmt^ 
eumqm exjugunt ^fiibmdem orenunchaCy nuncilUc 
VerjQntes, & qukm dmfojfunt rettnentes'. vnoabfum- 
toalium frmunt , dernde tertium , [icfergentes toto 
tsmfore qm iism longis ttinertbm confctendis ofm 
habent ,prd(ertimji ferlocafianty ubtnulla aut ci- 
bi aut aqm copa efi , quoniam horum orbiculorum 
firbitione, ftrmm^ fitmqueftbi leuari^ & viresfuf. 
tenturi ajjerumj. 

Sidmtaxat voluptutis gratia vti volunt,folam Co' 
cam mandunt^ eamque in ore verfant ^ donec ornnisp. - 
cultas abfiimtzipt \detnde aliamfiimunt.At fimebna' 
ri^aut aliquamulum extrajerapi, (^velmi mente 
alimariiCoc& Tabacifiilta admifcent,atq^ fmulman- 
dunt & [orbent: ea rattone extrafeprunturvelutiho- 
njines ebrij.,magnam voiuptutem mde captentes.Et pro' 
fiSores admtratione non caret^cofpicere quam tfit Indi 
cbleEienturmente &finfu quafipnuari^quandoqui^ 
demetm-ieigratia Cocam cum T abaco fumam^aut (o' 
lumTabacumi vt infecundohmm Hifiori&librods 
Tahaco diximm» 

*Ips a u Cocc hifl-omm alias ex Pecri Ckqxcommen- 
tariisderebus Pcruanisretulimuiinnoftris adcaputdcBc- 
tX3£ hiftoris aromarum lib i . Annotationibas. 

Sed & Benzolib.^.cap. zo. Cocaiin hancfententJam mc- 
jnimt.Pcrcote profeauri [dcPeruanis loqmturjrubroouo- 
dambitumiDefaciemobliaQntjherbamciueorcclauram Co- 
fdmipfiappcilant) veiut panchrcftum quoddam pharmacum 
citcumfcrunf. Quippecius prafildiofreti, inregrufn diem 
ziulliusncccibinccpotuscgentcsitcrfaciunt.Arquehocqci- 
dem hcrbaegcnas, eacum rcrum , quibus ERercaiaratn exer- 
cenr,pra£cipumn eft, 



Ds 



LIBER. TERTIVS. .4.^7 

De C ACA VI. 

E A D E M ratlone^ mgotio a.micisd4to vt ex S« I>o * 
mmci vvhs iUim hsrbit ex qaa caczmfit , ^lia^ me ; ,, 
perjsrrent^eaaccepi. • " ... 

Cacaui amem panisesl qm InM tot pcalis vt&m ^^?*"»- 
[ItslentayHnt ^ & hodi£ etiam vefhrnitnr noBriHifpa-' 
ni, Eitvsroex herha ahfndisYacznmcupam^.qmn'^ T"=* ^•^^* 
qae atit fix palmos altu , f>lm iatis ^ manui human&^ 
modo expanjisj atcjHe in pptem atit ocio lacintas ditei" 
Jis^ perpemh virentihud. Seritur terraprohe culta istj>n 
fiilcos duEh^fragmentis radicis :'fjruStpts\^xz^iccm in-; 
teliigit ] craffm esi , glomerult fiU , aut magnorum 
naporummodo,carticeexterio7e^fco ,parte'verointe-' 
riore admodum candida ; e qna ( corttce ademto ) pa^ 
nemconficiunthacrationet 

Repurgatur/i fuo cortice, inftrumentis qHihufdam ^^^^'^'^_^'^^" 
(iiscjuibm muliercuU linumfeStunt fimihbHs ) dente xio, 
acuto &firmo prddttis , in fru^ula jecant c^ commi^ 
nunnt'. qmd comminutum efi , in manticam expal- 
msfiiiis contsxtam iniiciunt , f^pondera qu&dam ve^ 
lutigrandes Upides (uperimponunt^ut (uo pmdere fkc' 
cum ex fiuBu exprimant , quoprohe exprefio^fi-uSius 
crajfior materies amjgdalis trttis (^exprejfts fimilis 
rejkit'. qu£ patinsiniech lento igmcoqmtur^^den' 
fatur, fiihindeillam voluendo vtt&ua fitxafilent: ea 
bene denfam , piacentafit^ nummi Uispantci aQorS'- 
aales £fiimatl craffitie, quam Solificcandam expo- 
nunt. hizplacent(& lUispanis vicem pr^hent y multum 
nutrium -ipojfunt^ multotempore incorruptaconfir^ 
uari : nam namhuA^ cjU£ inds huc in Hispaniam appet- 
iunt ,imponuntur panis hifioSli viceproalimento : ve*^ 
rumfhuces exajperat eius Cacauivfm ,mfi aquaaut 
iufcutomaceretur^autaiiiscihiscommifceaturieaete' . ■>: 

mmrationsedipotefiiat qMificcPsm comsdere vellst,al-' 

e $ ter^ 



4i^ SIMPLICIVM MEDICAMenT. 

ura mantt vafculumaqm pknumperpetuo tetiere ns' 
ccjfe e^etialioquimittmedeglmirefoffet, 
l«aS &^S! ^ ^^ ^*^^ eBexprefft [ucciiam memorati natu^ 
iubm. ra : namjihomo aut animal eum hibat , 4!»? deau^et^ 
illicomorttur^ tamijuamprdjentijfimum aliquodve' 
nenumhaufijfst : atjiprimumfirueat, &ad medias 
decoquatw , deinde refiigerari fmatur , acett vfitm 
prdbetnon minusprafiamis quamfiex vino confiBum 
fret ifi verl coquatur donec crajfitiem adqmrat , duU 
cej^it & pro melle ef\ vide quanti tn rebm momenttfit 
coBw, qttandbquidem prafens venenum injalutare 
^^^^^^^^alimentum&potumcQnuertit, 
fia minime N E c minore admiratione dignum eU^ omnem Tu- 
^9^»* camin continenti nafeentem , tametfiei qua adS. Do^ 
ptinicum nafcitur ( ex qua C&czaifit) fimtlem , yS- 
lutarem ejfe^ emfquefru^um ['radiccm ] edulem, & 
fuccuminde manantempQtuhilem , nuUamque noxam 
adfirre : eam autem qu&ad S. ^ommcum prouenit 
{quacunque tandem ratione edatm ) eiufque fuccum 
noncoEium perimere. Locorum vero naturam tanti 
momentiejfe , vt quodfiluhre alimentum in continmti 
prabetMinomnthui infulispr&finsfitvenenii.Quem- 
ddmodum Columella deTerfico fcrtbit ^ perniciofum 
venenum in 'Perfidefitiffe\at vbt in ftuHam tranfiatS 

fitit^noxiumHlumfuccumdepo/utJfe^&JuauemQ' 
lutaremqueprabuijfe. 

Ma7?uffl. ^ V T c V M Civ E /it , ciim India Mayzo ahundent, 

tdqmifikinomntbui prouinciis fitmaxime vulg^re^ 

Ca^aui vefci nollem, quandoquidem may\ummn mi- 

nusno^rofrummt<i alat^ necvlla noxia jkcultatefit 

praditum , fed (anumfit & falubre ventriculo. fit ex eo 

panisquemadmodum ex Ca^aui.nammolttur c^injk. 

rinam reducitur , atque adieEh aqua in maffam cogi^ 

tur, ex quaghbtilos confiQos elixant : fid recentesedi 

dibem^ 



tlBER tERTIVS. ^ 4S9 

debenty^ttomam reftccati aJperifmt^diffcHlterqtie ds^ 
glntimturt&dentesoffendmt, 

BATATAsi» tlli^ remmhpti admodum comma^ Bataae. 
nes cibum multi alimenti ejfe extHmo . medi^qae effe 
velttti (uhftzintia mter carnes &frnBm, flatulentoi 
tamen -ypd afata ^atm defomtnt, prfijertimjtcttmge' 
nerofoaliqtio vinoedantur: extis etiamfiuntconpr' 
m non minm grata, ^uam CjdoniorHm carnes , «wflf- 
flltyplacentftU , & alia edftltagratifimifiporis : ido^ 
neAenim fUnt adomnis generis conferuoi confciendoi^ 

(^ediilia. 

^unc^deofrequentesfmt inHi^aniis, vtfmgu^ u^^ 
li^annis eVele^Malaga decem aut duodectm /«»- fc<ia«avcs. 
g£ nauesyquas CaraueUas appeUant , tis onujia Hisfa^ 
tim inuehantur. Seruntur vero autminores integr^y 
aut matores infrujh conctfa , filo beneculto & infltos 
[ulcosduao.filictterque nafcmttun namintra oEta-- 
uum menfim tn eam crajfitiem e xcrefmnt ,vtediy& 
inaliosvftspararipoffint. 

Temperat£lunt,acoBa velaffk ventrem emoMuntt 
atcrudaeftii mn fimt apta^ quontamadmodumfatU' 
Untfifrnt.dtffcihf^digeBionis. 

*M V L T A dc C4jwW,ipfac|«c Tuc£ ofanta & U'^ atqoc 
Satatis Oaiedas inepuomc& ladica&^Hittori? lib.y .ledu di- . 
onaadfert. Batatxautcm iconcm& dcferiptioncmiDSuip. 
Hifp. Hiftoriadcdi. 

s\t> 8c Qomara Hiftorise gencralis c^p,? i. vbi promiicis Yuc^^ 
S. Marthx dotcs dcfcribit,fimitia propea.odam dc T«« cum 
nofttoAu<aorerefert. 

Xiica irjquir,qaJBin Cub9,Hayn,&fc}iqmsinfulisnafci- 
tur perniciofa eft fi cruda edarur ; ^n hac vero prouincia fa- 
V lubris. £a <?ruda, a(Fa,elixaquc vcfcuntur,&,quocanqQc tan- 
dcm modoparaiasratieft faporjs.Radiccferitur, no fcmine: 
di^erunturccttafcrietcrrae jqmuli. dcindeipfiusftirpiscaa- 
krqai foUdi,craflj,nodofi,cmcrcicjaccoIoris fancpajmicum 
modo pr«ciducurj& finguli in fmguhs tumolis ira rcconda,a^ 
tur vt dimidia pars fapra tcnam cxtct: vbi comprchc Jewin», 
* c 4 cubi- 



440 SIMPLICIVM MEDICAMENT. 
cubiraliakJtudiDcexcrercaar/olia habenr V!ridia,canabin:s 
fimiha; fummaveroteliure, inradices Gaiicianisnapisfi- 
milesconucrtuatur. Operofaeft eiu&fatio &cultura/arta- 
inencert3,qaandoquidcm frudusinradiccconfiftft. Annu( 
^ fpatio maturitatena coofequitur: pr^ftantior camcn reddituj 

ii biennio fub terra iatear. 

De TVBVLIS AD ASTHMA VTillBVS. 

JSlcici. Advehvntvr^ mm Hi/pama tuhli quidam 
mnnarptm.interioYe & exteriorefarte qmdarngdmmi 
illiti^qmdmeo iudicio Tabacijucco infetiHm efi.caput 
€nrmtentat:eOyni-pzllor^cannaminmgMnt, vta^ tenax 
eji.firmiter inh£ret,colorifcjHe nigri e^^tndHratum att^ 
terr* non efi tena,x:incenditur tuhulus eafarte qua bitu - 
men ef \ altera veroin orefiimitur^fimufj^ excipitur» 
^t^tdomnernpituitsLmy^puYulentos humores epeBore 
educit : hoc vero vtuntur cum afihmatefipremt 0- ve- 
luti(iiffocarifintiunt. 

^ Primatem quendam quifdpiui aUhmate Uborabat 
eius t/fi plurimum vtilmtis confiqumum obferuauhfi- 
milec^omodum anteexTabaciflimo psrctpere folebat: 
proptereaaio Tabacifuccum admixtumejfeoportere: 
tutumautem vtriufque ejfevfum^ iffiexpenentiain 
wultisdocet, 

Nonnulli ^gri & a§hmate vexati ex Itidia redeun^ 

tesobJeruauiTabacifiliaviridiamandenteSy ^Juc 

cumindepromanantemfirbentes adpurulentas mate- 

' rias expellendas-^qui licet inebriarentur, plurimam ta- 

men vtilitntem finfijfe apparehat , cum adpia tum ad 

fituitnmpeBoninhtzrememfropellendam. 

Tabaco. Mtrum eH quam infignes & varia, Tabaci facul - 

tntesfingulisadhucdiebu5detegumur:nampr£tereas 
^uasficundo lihro defcripfiy tantundem adhucprofirre 

pojfem , quaspofiea 0- r^firsntibus aUls intelkxi , ^ 

iffiobjeruam, * 

De 



LIBER TERT I VS. ^4/ 

De LIQVORE AMBIA. 

M I s s V s eji mihi in crajfo harmdinis tuhulo li' AmbiaU- 
mormidamefintemanans nQnyroculalitorswiaris^ q*icr. 
mellis modof^aum & lio^mdm-, ^ odore Tacamahaca. 

Aimt-, & Ittsrisadmefcnptlsflgnificantinjigmum Eiusfaculu- 
effe picultutum , 'mueteratis frajertimin morbis^a^^^' 
ffiqida caupi vrouenientthus : omnium corforis^par- 
tiumdolores afriooreaut fatihus ortos lenity &per' 
fn^iones tollit : quoftiU tumores rejoluit , eofdem obti- 
neteffeBpiS cjuos Carana autT acamahaca ^ iUarum' 
que vicem in earegioneprizhet. Manihm non nifi ma- 
denttbi^ tra^ripate^ ; & vhicunque refomtm ^adeo 
tenaciter h^ret, vt aufirri nequeatfdonec temporisfdC' 
cejfu ahftmatur. 

Exigua admodum quantitate & duntzixatpro (pe* 
dmine mihi mijfusefi , quoniaifiic magna cumjit afiL 
mationis ,prore magni pretij adfirtur. 

Caiidmtertio gradu videtur , manififiiUntoris 
pamceps. . . - 

De balsamo be tolv. 

NvN c ncens aduehitur ex Continentis quadam^^siCaxBom. 

prouinciainterCarthaginemetNoraenDeifitaXolf^ ^ °*"* ■ 
ah Indis appellatzt , Balfami quidam iiquor ^maxima^ 
rum viYiumlprs.fiMntiffimumqueyqmdhatienmexiis 
recioriihHs aUatum fit^medicamenttm, 

A R B o R E s ^ qmhm colligitm^pumilis Vinu funt Ei^ishift»- 
fimiles^, multos ramos quaqumerfim fifargentes^fi' 
liaqm Ceratia fvmilia ohtmentes ferpetuo virentia: 
prdfiruntisr domefitc^^0' in cultis nata. 

(olligmtvero hunc Hqfisrem Indivulnerato^^in-'^^^^^'^^ 
Ci(o arhorum cortijeeyqui tenuis ^ teneUus efi , fuppo- 
fitifque^^Qr arhori adnexis veluii quihufdamcochlea^ 
rihm s CSTA nigra in illu rsgionibus nata confi^» qu£ 

e j emmm^ 



44i SlMptlClVM MEDICAMENT. 

cmananteme vulmrihm Uquorem exctpiam ^, qtim 
demdein aiia vafcula adeam remparam effundHm. 
idvero prmntijftmofile fiertnecejfe esi , vtliauorjk- 
cdius emanet , nam noBu obfngtditutem nthil effimt: 
ernmpit etiam mterdum ex tpjis arboris nodis c^alii 
Konmhilli^uoris , <^ut cum extgumpt , ^ in Q^nm dff- 
cidatyperit, . 
^p^aigram P o R R o apes * qu£ ceram ifkmconficiunt niirrA 
korauscs. Jnm.eamciiie m terr<t hiattbm & cauernu fubterraneis 
eLiborant. Tlurtmamautemhuiufmodtceramtn Hi~ 
(pamam deferri vidi, ifua ad parandajuftaiia vteban- 
tur : Jedoh tetrum quemehts fimns fptrahat odorem 
vetitmfnt eimvpts , pofica tamen inmedicamsnm 
receptm. Etenimperutdta exhac fiumceratuadmi- 
tigandos dolores e quauis caufi fngida prou^men-^ 
tes : nam tt*mores refolmt , er plmima alia commo^ 
dapr&fkit. 
B-.ifamldc C E T E R V M 'Balfam^us hicliijuor apudlndos 
maxtmecelehru esi , ob t-njignes ei^picultates : a qui^ 
bja edoBi deinde Hisfani , cum miros eius eJfeSim 
animaduerferent , prore maximipretij indein Hi- 
Ipaniam detulerum , magno tllum isiic redimensesy 
nec abs re , quxndoqmdem mihi pr&fiantim ejfe maio-^ 
ribufcjue fkcultatibfUpoUere videtur eo ^ui e noua Hi' 
ff^anta adaehitur. 

(folore ruhroad aurgumtendente efi^ medis inter /|- 
quidum &de»fHm confiflentia.glutmojusadmodum^ef^ 
vbicunque reponattir.firmiter inh&renSifaporeAuki & 
\ grato^nec,fi(umatm,naujeammouete,quemadmodum 
reiiqua BalJamayodoreexceUentiJftmo.et limonttmfra • 
grantiam quodammodo refirente ,ficvt^vbicunque r^- 
fofiatur , ceiari non pojfit , fidjuo odore iocum oratio" 
rem reddit : etiam pauxiiium in vola manus attrttum 
fhaHiJftmtfm^iMtodorem^vtifafmittifire. 

Eivs 



LIB^R TERTIVS. 4A3 

E I V s pCHltates tnfignesfunt , ejuoniam incifone 
elicitfir , cjisemadmodum-oltm Balfamfim in z/£pypto, 
ad eadem omnia ad qm iUudceUhrahatfir,effcax. 

Omniarecentia vttinera ctirat , con^oltdat ^gluti- Ems&cul»- 
nat^^ labra , nec materiam pttrulentam in iii exort" 
rijinit: quodqHe rmtm e^ ^ nttUum cicatricis c/fi?i- 
ffium , curatis vulnerihm , relinquit , / eorum lahvA 
proheiunBa piertnty quapropterinfrciei 'vulnerihm 
fmgularis eB , cjuandoqmdem eajtnepurulenta mate" 
ri£ generatione curat , nec vesligium vllum reltnqmt, 
^rimum autem emundandum eB vulnus ah omni 
^urcitie , & vinoeluendum , diinde eim lahra prohe 
vntenda, *Bal(amumqu€ pihtepidum illineudum,& 
lineus pannus dupHcatui eqdem 'Balpmo intinBm fa - 
pmmponendus , atque ita colligandm , vt labra hiare 
nequeantipofimoduviStm ratiojit tenuis,Jeceturq .ve- 
naji necejfejit : quarto demum diejoluatur itgatura 
(nijijjmptoma ali^uodante filuerecogat) & vulnm 
confilidatuminuenietur. Quhdjijingulisdiehm vuL 
nm curareneceffefit , Hneumpannum 'Balfamiliqao' 
riintinBum fubindt.adponendo glutinahituri etenim 
eim ficuhas eB , probtbere ne matma in vutneYege- 
neretur, ^r&prtim vero vttle eji in vulneribm in qui- 
hmconfra^h Jint ojfa , exemtisprius his qu& fipara^ 
tafint fragnuntis j & reltquis intaUis , qmmam Bal- 
fbmifiicultas eaexpellet, vulnufque ^rifimconfiltda' 
bit. MirdietiamvirtutiseB inarticulortmvulneru 
bm , & mruorum fi^iomhm , omnibufque punBuris^ 
nam eas curat , atque a contraBione Uberat , nepartes 
inutilesfiant ^^motupriuentur. ^ltepenetrantia & 
cuniculofa vulncra curantttrhuim^BalpLmi albovmo 
mixtiper Jyringam imeBiane , ^ poft ternas dsinde 
horas eim eduBione ; idemfit in vulneribm punBim 
infliBist fimelin diemedtocnter calidfm-iniickndo, 
-^ VtiU 



444 SIMPLICIVM MEDICAMENT. 

iJnU f*&tere^ efi in cemujiomhm^ reiic^Hifcjae chhur 
gioftram requirentihm , fmdonnll^ tnfignis inpim- 
mano adft : ea vero oonmntemibm meSACamentis [ith. 
lata^ballamiesi vfus, 

. I N morhis^ m ^mbus chirur^i opera non eH neceja- 
ria , flmimum profmt haufia eim alnjmt ex aiba 
i/inogutt£^ velmimasihmate: capttis dolorerMefri. 
gidacaufi prognatumlsmt Imempmnp'^ eimUc^uo^ 
re tinctm capiti cWcumligatm : temporwm adpofu^m 
ofnnemdefliixiQnem ^ inocdospr&firtim^ cohibst , eo- 
rfimciue dolores ieaat'^ pr^caMum cerek/o impojitum 
dolorem toiiit , roborat, &parAljfi remedio efi. Vji 
funt eononnuUiphihifici , manealiqmtguttas ermana 
lambendo , magnumqmfenprunt comm&dum, quo^ 
mampeUm egregteexpurgat. <tAliqmtetmguttAex 
aquayit& cahdatnitio rigorisin quartanis ^amter' 
timisdiuturnls &tmportmisfumt&yVtiksfurit Qd 
etiamame fiigmeodem balfimo fermnti oleo rutaceo 
perntixto cermcesinungend^, Siquis aborificioven^ 
trtculiad vmbtlictim ^jfque inungatur ^ vsntrkulm 
roboratur ;& dolore liheratur , langtiens cibi appeten- 
tta excttntur , comoUio iuuatur , flatus difcuttuntm - 

atlonge maioree§cacia tfiudmolitar ,p a^uales baL 
fimt & olei nardtni sompofti velCtmpltcispartes mif. 
ceanturfiaciliusetiam illinitur. 

Longa experientia apud, Indos probatumesl^ eos 
c^uiHjdropicomm inmorem tument, fihoc balfamo 
iZifHispartihpiscum vnguentoaperitimmixto ventrem 
iUinant , Uenis Yegiommprdfertim , magnum leuamen 
finttreiijmflibet tumores &cedematu cmufctinejuepar. 
tis corporis refoluit : omnes dolores afiigtda cauftpro- 
manantes , etUm diHtMrnos , tollitemplafiri modo ap^ 
pUcatum, & continue delatum donec fpontedectdat, 
Eofdem efferim pnibett^UdsadpofitumJineoquepan- 



LIBER T£R.Ti VS.^ 4^$" 

fio i^ai a<jua viu fekBijfima & caiefa^k mnieat^JH- 
■pampofito , vhifAntfiaim.fiHS in-vsmre » Imein aUa. 
cGrvomparte. magnxeft etiam ejficacu mnevhritica 
dolore,*fifsrttens camaliis oleisad sHmmorhumvti- 
libmmixtHrmtiinatHr: comraB-oYHm nermrum do- 
loremUriU , & (i per fiimmos afiMillo tlltnantur & 
ficentnr^-eos retaxat : parottdes fett fcrophHl^ C£cas 
(^apsrtascurat. 

A L 1 A ^ nr&tereamrJtaspicHlaiiesohtinsthic mi- 
rahilis liquory qu& me laTent-.fidquas mteBigerefotm, 
vnmerfo orhi nota^ jkcio, vt adeopraclaro medicamen' 
to et tarn infignihm vvrihmpr&dito{aiiihufq.long€plyt' 
res & maiores tempm detegei) qmlibet vikqHsat. 

*DoNATVS fum { nifi roc opinio faliar ) pataxillo fi- 
miiiBaKamo a noftroMorgaDO,fubmeameLondinod:f- 
ceflum aano 1 5 8i. Scd & ciashquorisqucm ad me mifir aa- 
no M. D. Lxxxix.Bairaa-iicxS.Dcminiconominc,p!a- 
rimsBaot^e cum faoc Balfamo conucniant : medi^enimin- 
teiiiquidam &denfam eratconGftentiac , valdc glatmcfus, 
da;cis & grati iaporis, fiagraatifque odoris , color tamcn ma- 
eis iiauas qaam rutilus: nifiquisad Kefinam abicgnamvci 
Carthaginenfem ( dc quibus m priorelibro uofter Audorr^:- 
fcrre msiir. Addidit &aimm iiquorcm tccucm,fuIuum,cdo- 
ratum. coi nomenBaifam.i fimpliciter adfcriptum. Vtcrque 
fane Hqoor longe odoradot Refina abiegna , & ad BaHami e 
Noua Hifpania dclati fragrantiam accedens. 

d H A R V, M apum trscmmcruDt Francilcus Lopczdc Co- 
ir.ara H-itori^ gcneralis cap. 80. Petrus de Cic^a Peruani 
chronsci-pnma psrte cap. z 5 . loanncs dc Lery Amcricanae 
hiftorix 1 1. cz^, Qjiooiam porro Cie^a & Lcrmsapum for- 
mam dcfcribunc,corumverba3diiccreb]iclibuit,qua£,cxHi- 
fp.>nico& Gailicofermoflcfic Latine exprcffi; 

I N CcybtE vaftac arboris &aliarum intcrdum caais nida- 
isfiturapes, atque fuora rocleiaborant non roinus boriUm^ 
quam in Hifpaniaaut Cieca,quarum triafuncgcnera.Vnura 
paulomaius culicibus,adf3ui,qucm probc communiunt, 
otificiuro . tubuium diraidi j digiti longitudiDC aptact cx ma- 
tcria cerae fimili , pcr quem apcs , alis-co quod e fioribus de- 
cerpferunt onu ftjs , ad faas opefas ingrcdiuatur ; aciditjica- 
ium cft mel iiiud , cuias pauio affiptius iibra prsbcnt fiogu- 

laai- 



446 S IMPLTCIVM^ MEDICAMENT 

Ja atucaria Aiiad genus pauio mams, cisrum f iWm, 

grcdiantur,conkaam habcat ex ccra alrcrr rnlcer^^S^ 
m.xra ap.dedarms: harummclfupcrm. bon.Sce lono?^ 
pcrat.,I;imquetrcs mccfur;«.uaevct«um conaiu, „o„fl 
quamex vn,coaiuean eximi^ar. TcrtnimgcCHfrZ 
^as magnirudineexcedit , fcd acukis carct . impctu Smc„ 
eosftttur qu.fauos cximcrevolunt,mirequefcrc caoS 
barb:e pihs imphcat ; harum intcrdum ^ucaria du^en 

vu,s ,nobisinfcft^fant,po'^msrefcS t;^^eT&cc 
ram conficmnc per fibas in arborum cio L Tnde itob 
vtrumqae prob^ e..mcr«.noruot. Fauum , \ quo me „ot 
damccmptum, r«-j««appcIlaot; jr^ eaim ^^^^1 eft 
4>er,.cera: mciie noltro more vefcuntur.. ccram^erlq?^''|n 
iaftarpicisnigracft,in maiTasconuoiuunt brachial Srie 
Sed aeque funalia , ncque candelas ex ea paraat?noaa f ^ 
nulioaiioluminevtuntarquamcerriiignifraoienti^^^^^^^^ 
fis, qu^ lucidam Sammamprxbet)at ingcntiCcannarum 
l.gncarum tubos ( m quibus fuas plumas! aea c«to S^ 

rpfsSttr ^^^°.--p--:adS^ 

Br^SSl™ 

Cne Diumi Numinis fauore libcratuscft, rriumoeDSum 
qu^ ^fticrcpcnuntur, apum mcmmK cap. 3' y . SSn^^ 
acq meiammonbus confcaum , duori al orum oener^ 
incib praefert^ fcguc f^pms e cauis arborum excmiifc refert 
DE BITVailNE FOSSILI. 

»^^^ e^, tnqm nec vUa arbor nscpUnm crefcit^ am^ 
mamterra haur^nora 4 ^ ex ^ua fndi hqiarll di^ 
cium^plunmos morboscmandosvtUml Snmvero 
hu rattone elicium: 

SSj^a r.V^"''"' ""'^'"^''"^''«'.'«loccSoliexp,. 
M^rr" fm,c^ am cr^fwra trmdme, dMonL 

Sd^^dor,bmU<iHeJ-c,t hocbitHmen . i»,%e„> terra 



mlft' 



IIBER TERTIVS. 447 

inclnfus , deinde remanmt ceftitesjicci &fme pirrgui 
dtcjfto httmore , ad ^cnmflrttendftm anti ,^nomam eo 
loco & arhores & ftrmndo i^ni tdone^. d-jtint : pd is 
ignis noxim eji , ohfimt denfam mgredinem,& tetrum 
odorem quem excitat : mkilominHi altenm materia 
penHria^aefpitibns iatm dtBts vtuntur» 

h i Qj^o «- ex<;mHsmultis morbisfrodefiifr£lertim Facul»tef. 
ix^iffore pr^gmtis , aamdolores mitigat^&turmres 
figtdQsdificHtit: ittraMar eo vHlnera,& reliquit &gri* 
tudimsqmhvtsCAram^Tacamahacavtihsfmt. 

Rufi ad nigredinem tendsntii coloris efi , ^grauii 
edoris. 

*P E T R V s de Cieca partc prima Chrooid Pcruani cap.4. 
& 5i,meminitbitaroinisriigricirca Promontoriom D.He- 
lcn^ nafccntis,quovcl naues picari pofienc. Mcmmit Sc 
Augaftinus Caratc cap. s. lib. i . Peraanae hiltonas. 

C E T E R V M liqaidam huiafaaodi bitumea ante bien- Bitumtn 
«ium, in ca Panoonisejquae intcr Muram & Drauum,paucis BammuU. 
fopra eorum confiucntes roiliaribus cft parte,obreraaai,cum 
lUoftris Heros Dn. Balthazatde Bacthyan,haereduanus Da- 
pifcrorum Regni Vngarise praffcdus , in ditionem qoam 
iftic & vitra Drauum poffidet, dciuceretrnigrum vero id eft, 
graui&narcs e longtnqtto ferientcodorc, dulcjqiic faporc 
prsditum.paluftri loco. Jacuna quadam Pokel, hoc cft , infcr- 
nusappeUata»nafccr,s, ad pagam Pokknte&a , quorufticidun- 
taxat ad inungendos curruum axcs , calccofquc & ocrcas 
cmolliendas vtuntut. Atoon dubium cft, quinad plari- 
inos motbos vtJIe eflc poiTet , fi eo vti noflcnt , praEfcrnm ad 
frigidos tumores djfcutiendos , & ca vitia^uibusfuum bicu- 
men prodeffe noftcr Aaftor fcribic, 

DELAPIDEBEZAARPERVANO. 

T A M E T s I tnficundo Uhro de lapidc Bez.aar in \^^^ 
montanis Feru tnuento egerim: qftoniam tamenprimta 
ilttpu m ea reaione obferuator alujuot mihi mtfit ex op- 
timis qui mde adfiruntur i hoc tertto Ithrode iUi> ettam 
atere volui. Eos autemgratitudinii ergomtfityquomam 
vttpfiineneptfiolajquamficundolihroin^uimMtait^ 

mem 



44H SIMPLICIVM MEDICAMENT, 

mcin Ithcihu (qpii pecutiant er de Upide Bcz.aar itifcrl' 
vtM^seJT)illisveiiitidiix Jii-^j[et C^ «utior^vtijiKmlp,'- 
pidcm frmmm ohjeruarent & agmfcerent. 

A p p A R E T eos quos mihi rntfu admodam ejfe ex- 

csllsnteSjCiirn ex colore , tum exprma & r/sagnitiidine\ 

ex his filtqmt CQmmtnHi^qm ex tenuibm jfdendcntibtif 

aae laminis eodemque colore c&Jhl^iant , quo qui ex Jti' 

dia Onentali adHeh^mt-ar j atqneiiut infulv.erem^aut 

* ingrmulumvt lilidefnebant. Verurn qmd.emefv^eos 

Lapis Bezit qui his JeieCiioribyti mtis praditi junt^qHOi ■probattjfimi 

quis va.a. lavides Bez.aares obtinere debem, exanimaiihm qua in 

montanis degunt exir/ii oportere : nam qui ex antmaii' 

Qois impro- bm in vlanii viuentth^ts sducsintu r , irnprobifunt , mc 

^'^* vlia medacaJkcuitatepr£diti,quoniamjion aiuntur iis 

laiutijeris herbk e quarum Jiicco ruminatione tlla con- 

crsto generantur iapides , vtiprohs mihi dsmonjtrauit 

primi46 tiiorum ohpruator . qtd videre cufisns qua ra- 

tione in anir/iaUhm gentra rentur,Jliis ipjemst manihvu 

eorum animaiium anatomcnjecit, ^ mihi dsinds figni- 

cauit eosgigni in receptacuio quodamfufci£ modo con- 

Jstfo C^ viiioja carns confnme dmrump^Hlmorum ion- 

gitudinSi & trium pre vnciarum iatitudine^ipfi ven^ 

trictdoparte interiors adhdrsntSiaiios altis maiores^ & 

qmdam ordins difpofitos vtt nodcs vefiem ameriors 

parte ciaudentes , hocmodo: 

E o receptacuio aperto eximuturlapides , quos i^ic 

magna Natur£prouidentia ad nofiram falutem & m- 

jirorum morborum remedium generari fiimma admi- 

rationemncaret. 

lapJdfsBc- ^y^tquevt intsliigo^ auiexOrientaii Indiaadje' 

lis s^^PTua- Tuntur^eadem rattone tnuemuntur ( deisottimu io- 

nifisraiisgc quoY \quomam tam muiti adulterini aduehunturi 

vte centum vtxdenos iegitimos inuenias , quemadmo- 

da ipjimct Ittdicifcriptoreifittentur ifiic multos adut- 

terino. 



o 




o 

o 



IIBER TERTIVS. 4.^ 

terinos confiari , ^ eximuntm e certo ca" 
framm genere e^mmagna exparte rufd 
lunt vti nojtrA \ [umqHe etiam ple^io^ 
resiftii ex anirmlibm inPerfa montanU 
degentihmeducuntur , quam qui ex aliis 
caprisin M^^lacizfUnis' & campefiribus 
viuentibus : nam tUi eo pretio mn haben» 
tur , ne^ue eam praftantiam ^ Jhcul-' 
tates obttnentiqHos Perfici, quoniam Jil4- 
lacenps capra ad lantenam duntaxat 
pruantur^ cum adeh filuti^ras plantas 
non depafcantur^ vti quds, in montanis de' 
gunt. Eadem plane eft ratto in Occtden' 

Otali Jndia : nam qu£ in montanis Pem 
vitamagunt,fileSiores& legitimoslapl- 
des & ad medicamenta vtiles babent-y qud 

vero in campeBribus pafcuntur , Ma" 

f A lacenftbpu fmilesfunt, cfUiZgregatim in^ 
\_^ cedunt & viuunt vit gregesqui ad lame- 

Onamjeruantur : ex tis emm multi quidcm 
lapideseximuntur , (edinutilesy quoniam 
falubres Hlas montanas herbas nondepa^ 
fcuntur^quemadmodumdtximus, 

S I injignesifiitts Teruamlapidis fis^ 
cultates , omnefque morbosquos cura£e 
ajferunt ejui ex earegioneredeunt , & mi^ 

Ohifcribitnobilisillevirjbic enarrarevel" 
iemi magnmliber deeofcrtbenditsfiret, 
;.... ,1 "I Quapropter ea duntaxat profiramqtf4 
ipjefimexpertm, vtHsmaiQrfidesad'. 
hibeatur, cfr intreptde vtiUpid^queant, quandoquif 
dem experientia confiet fimiUsfitcultatespolfidere, ' 

N o s T E R igitur lapis Be^ar Occidentalis *«/i'- p'f„^'^ 
gnesfkcultaHsobtimt :pra^riimittcordid agrttudmi- cS». ' 

/ bus^in 




4$0 SIMPLICIVM MEDICAMENT. 

hfts, inqmbm magnaeoritmiqttimihimtjfi fiiereiVar. 
tem mjumfi filicijjimo juccejfH,Jic vt muLn jyncope la- 
borames , ea fiiblata , k morte Itberatifint : propinari 
antemdebst intffi paroxyfimo , autpattlomte^ ma- 
ne leittno ventriculo^ ex aqua rofacea ,fi adfit fibris-^fi 
abfit , ex Ofquarfiorum mali attredL , inyttliterem tritm 
adpondui quatmr granorum fingulis vicibtux obfir" 
uamauie inmulteribmprstfinttm adfirreremedtum^ 
quamviris, 
Venenu. fnomnls generis vemnis nullum prafkintimnoui'- 

* mm remedium , quomam eos s^ui aut venenum hauje" 
runt^ aut a virulemis infeBts prtx.morfifiierant^ mirum 
in mpdum iumt, Qui aqti<zfiagnantis potuitn qua vi- 
ruleta animaUa verjantur, ilicotntumuere ^fumto tfio 
lapide bts aut ter^fanatos confpexi, 
fcflil.febrib, /» pefiilentibm ^bribm fiptus exhibui^ &fane ea* 
rnmvirm extinxit y cutmret prtmariam infimilibm 
morbis curam medtcm habere debet:nam licet putrejk,- 
Uiofrohibeaturinifiextinguatur virmjtnutilu erit CU' 
ra^(^uontam illud esi quod hominem iugulat. Similiter 
fiadfint carnii cum rubore emin'eti£^ c^uas Hifpani ta- 
tiardete appellant , t^u£ plerumq\ huiufmodi pbres cor 
■ mitarifilenty lapts Bez.ar^eruanm maximamvim 
poffidet : naminfimiltbm morbis maiorem eorum^e^uos 
accepi , partem abfumfi , plmimi^m filici & mtrofuc - 
ceffucuratifunt. 
k!^!!^*^ w°^' tJMiros mtem eWeBmpr£.bet m meUnchoHcuhu- 
monbm t Jtuevmuerlum corpm ^ fiueetm duntaxat 
■pmem , vti caput , occupent , atque tn tArabum lepra 
fiuCjracorum elephanttafi: iteminfcabie^prurigtne, 
eryjipelate , & reliqitis cutis vittis prafins adfirt re- 
medium i quoniamad eafinandapeculiaremjkcul' 
tatemhabet» 
Qs*««a*! Qmrtana laborantibm dedi j, & licet fibrim non 

tollatp 



tlBER TERTIVS. 4p 

toUat , eiui tamen aufrt fymvtomata , animi moerd^ 
res , anxietates ,&corduapaiis, qmintftispn^ 
hu& vnlgAna fmt , magnamq»^ ex eim ■vfr vtttm- 
temjenjeYunt, , 

Jnomnibm dtttturnis & importunu morbtsmagna 
/Hccepexhiherefoleo,pr£firttm tnqmhi^venem fu. 
(bicioe^.autfiatusadfHnt : naminjtmihhtts peculia' 
remvimhahet: hmfit^vtplt*nmumconducateius ^ 

alujuotgrana purganttbm medicamemis imtcere-.quo' 
niamfi medtcametumfimpUcia qu^dam venemfi con^ 
tinetM corrigit;fin mtnus^cor roborat.&fiiCtltoremdC' 

ieSitonemmotitur, , t • r 

C o N s V I T V D I N 1 s fj? i» Orietalt Indta btsfin- 
eulisannis corpm purgare , prafirttm apud nohiltores: 
%tque purgato corporefingulis dtebm letuno ventncuk 
quatuorlapidis/Bez.aaru^ranaexliiIlatittorofirum 
liquoreyaut alia ad eam rem dccommodaaqua fumere: 
to imentamfihi confiruariperfiadent,& omnia mem^ 
bra roborariyat^iue a morhts pr^firuark eim vfum non 
nififilutaremefepofecertumefi. 

Aduerfm lumbncos & ventris ftneas fihctfitccefiu Ventrisa, 
propinatur hic lapis : eu multis exhibui.prdprttmpue''^'-^' 
ris & adolefcentibm eo morho afeEiis , & vtx credibile 
efi ^uantumprofiierit-.filumdare (oleoyvelcumfiquen' 

iipuluetemixtum.hacratione: r % a 

^. herb^lumhricorumdrachmasduas^fimintsfin-^P^*.^^^ 
tonicidrachmam vnam^ , cornu ceruini vBi, ^mi- 
nisportulacA & carlina fingulorum dimidiam dracb^ 
mamylapidis Bez.ar'Teruani dimidiam drachmam^:^ 
reducantur omnia in tenuijfmum puluerem & probe • 

^ifceantur, . 

JHiras fitcultates obtinet iBepuluis\,& expen-' 

inento comprohdtum efi muhisprofiife : datur ma- 

- ne ieiftno ventriculo ea quantitate <fua medtco com^ 

f z modd 



4. 

f 



4Si SIMPLICIVM MEDI CAMENT. 

modavid€tuY,fro etui Atate ejui (umere debef.eo Jlim- 
to, dftabm horis ^oB , alnm clyjiere cofiHo ex laUe <^ 
Q.Qcharo elui dehet» 
EpiiepSa. Jnfantihm epkfticis datur lapu cumUBefadhtic 
lathnt» \fin miniis , finela^e : in natu maiorthus epi" 
lepfia laborantibm etiam cum riMgna 'vtilitate ex- 
hibetur , perje , autaliis rehmad eum morhum ac- 
commodid admixtm* 

Breuiter, hoc lapidevtiflemm in omnibm diutur-^ 
nis& difficitibus morhis , m ^uihm medicamenta vul- 
garia nihtlprofitere , eoque magna cum vtilitate ,aut 
filtemfinemxa. 

L^lritiisBtz^ *Te R N o s ciufmodi lapidcs haboi rouncre Gcncrofi 
Ptruam varia Da. f ra N c i s c i D R A K £ , oui fcre pafferini fnaoni- 
prm^ tudine , quidimidiam circitcrdrachinampciidcbanr.^Illc 

vcroalios adferuabat, quii^inas acquceciara plurcsdrach- 
mas penderent. Eorumauteai forroanuncorbicularis^mo- 
. docomprcfTaaliquantulum ,vclinxquaIis,mod6renisfor- 
maraexprimcos, colornuncnigricans , nuncfubcinercus 
intcrdum flauefifcns : conftantqoe extunicisfiuc cruftolis 
modo craaionbus,mod6 ienuioribas,aJja aliam amplcden- 
tibus , politis intcrdam & fplendcntibus , nonnunquam ali- 
quantulumfcabris, cxtiira prjsfertim , & reliquas complc- 
ck-nte, vt in rcnum & veCcxcalculis vidcre licer. Scdinue- 
Diupturctiam nonnulli quorum crufta exrerior varijsiocis 
adcoaice excfaconfpicirurjVifecunda apparcattunica, non- 
nunquam &tcftia. Magni tnuncris loco hos aRcoulisfi- 
biijnuicem miffirariaSercbat. - ** 

V E R. V M poftquam Londino Anrucrpiam rcdij , lonoe 
msioresa C. V. D. Bencdido AriaMontano amicis mif- 
fos vidcre contigit. Acceperat enim AbrahamusOrtclius qui 
quinque propemodum drachraas pendcbat, formaorbicu- 
larifere, fcd tarocn nonnnliis iocis comprcfla. Piantinus 

binos,aitcrurarcnis veruecmi forma &propcmodamroa- 

gnitudine , non cum quidcm integrum , fcd exrreroa partc 

confiradum, &_lafninarum fitum oftendentcm, atqueia 

. rocditulho velutifcftuca: fragmentum comiDentcm,qui vn- 

#g«i«*^«-cjaevnias curo lcmjflTc, dumintegcr crat , pondcrcfuiflc 

•5^' potuit : alterum comprefla { qua partc vcntriculoadhxfit) 

forma , fcnfim dcindc io tubcr afi"urgcDtc,c multis eiJam la» 

' • minis 



IIBER TERTIVS. 
iAPlS BEZAR. 



4/5 




/5 



4 /-# SIMPIICIVM MEDICAMENT. 

miaisfeu tuajciscum craflioribus, tum tenuioribus conje- 
stum , du^s vnc!ascamdrachmisduabus& feiEifle pendca- 
tem. Da. Ladouicus Pcrczias vnum , coluraelis duas vDcias 
autamplius long^fonnaj vncialiscum femiiTcaur maioris 
pondcrjs: quolonoe maiorcrn prius. acccpcrat , gailinaces , vt 
le.crcbsat , oui magnitudine •, quemquoniam apudictucc 
oonfaaberetjConfpicerc non potuj. 

Ortelij lapidem cum PlaRtini maiore hac tabella cxprimi 
luffimas iufta magnitudinc obfeicata , quonjam integr.'orcs 
^ficnt. Alterum eriam rcnis forma expre0ffccr.us,vt tunica- 
rum fitnm oftenderer, nifi ipfe Platinus formam corrup:fiet 
co confrado, & amicis,quoruro pars fui,com m unicaVo. 

<* F R A G o s V s in fua Rhapfodia referr, Aluamm Men- 
de2,Coromcndatorem D. iacobi^ipfi dixjife., fcmet iftos 
iapides faepenumero confpcxiiTe e monranaruro quarundam 
in Arabia Caprarum renjbus cxtrahi , atque duorum eiTc oe- 
ncrum; praeftantiores ex felici Arabia adfef ri , viiioresautem 
in Vaccarum infula,q;:2 magisad Septentrionem vcrgit,in- 
«eniri. Hincccrtum cft , inquit Ftagofus, iftos diuincS lapi- 
dc$ iDdidorum aniroaliuro rcnibus nafci , q«cmadmodum 
caTculi in faamaniscorporibus. 

Pe LAPIDE Ap VTEK; SVFfO- 
CATIONESVTILI, 

Ufif ad vte- A D F E R T V R ^ noua HifpanU lapis qnem vterf 
^^^^°'^"°'morhi^adprimeviikmeJJefirmt>. 

Niger esi, admodumyolttm^fonderofm^ maiore ex 
■ farteteres &rotundus, 

Mirumporro efi quod de hoclapideprddicant: nam 
mihi affirmauit nobths ejUdidam & wagn^ auHoritatis 
Matrona^qudi eo vfi eB, & in vmhihcoge^uit ade^ 
frmiterinharentemy^uafiifiic adgluttnatm fmjfet^ex 
quopr£^m^certiffimumlenjit commodum: tdem alia 
aferunt.ejt^Jmili modo ifto lapidefunt vfd.Cum vteri 
juffocationetiHmmtnentempr£fentmnt\ adhtbito lapi- 
deypibito leuantm : &fieum psrpetuogefient , nun- 
quamfimiU morbocorripiuntur. Exempla hmHfmodi; 
fiieiunt^vt his rebwfidem adhiheanu . 



IIBER TERTIVS. 455 

De TERR^ VARIIS COtORIBVS. 

M 1 R V M &iiimndtim fpeBactilHmeft,terr£,va'' 
yios coLores eoAemagro nafcemes m ^erttanii fromnciis 
intueri: quoniam ptoctil a^icienuhm apparent terra ^^^^^^^' 
va'itorifm colorur» vena.comtgHA q^aji & contmm m- vatitau. 
mcemfttbjeqHemeSi nuncviri4es,nuncc£ritlei^ypa,m la,'. 
te£yiam ^lb^^i ^^»? niir^, iamrttbrSiiam alterifucolo^ 
ris^fic vtpanmvanis coloribn4.tin^ii&Spli,vtexJic' 
century expofiti vtdeantttr. 

Omnes amem tft£ ventz , terra varu.generisfidinai 
pr^bent, 1>e nigra illttd afirmare pofanf, ettnpaulu' 
ium miht ad confictendum atramentwn mijfum in Teffa nig^ 

■' . _, . . - . connciendo 

aquam aut vinum conuttum opttmt atrar/tenti vtcem atracncnto 
pr^bmjfe \ & quMmam nonnihtl caruki admixtum ha^ idonea. 
behat , magmmgratiam atramemo addtdijfe. %ubra 
praftzntiftma & dittjfimaeft fidtna , exqua argen- ^^^^^^^ 
tum viutimtantaquamitate elicitnr^vt eointegr&na' v,uum coja- 
ue,s onufi£ in muam Ht^am^n^ pretto inaftimabilip^^' 
deuehantur. 

I N D I s vfiiidimtaxat erant,vteas. certis liqmn^ 
hus & refinis admtfcerent^quibu^fibicorpu4.pingerent\ 
auod inbellum prodeuntes Jhcerejoient. , vt ehgantior 
Y6S (^firocior-es etiam appareant. 

Paulatim in iUii prouinciis dites metaUic£ftdin£ & 
r^rumftmilium detegunjturvimo iam recemcretacettm 
ntontem, & alHTmnisjiilphirtfquepdinaiinuenerunu 

*Fr,ancisc^$ Gomara hiftoriae gcocriUs cap. 194. 
horum varionim tcrrxcolorum ctiam men^iait : ficetiam 
Auguftinus Caratccap,J Ub.i.Pcruaa^hiit AtPetrusdcCia- 
ca Hib fincm cap. 114. primae partis Chronici Peniani audor 
cft.in prouincia Popay-*» tcrram inueniri.qaeadmixti^cuiaf- 
dam atboris foiiis mgcrrimocotorcinficit. 

D E CANCRIS PERYANIS. 

NoB I L I s quidamvir ex Continentirediensmihi CapcriPe-^ 
affam0iit pos} diuturnas fbres cotinuns, tftic inphthi^ filTitLsl '' 
- - /4 limtn* 



4S^ SllifPI,. MBIXIC. £IB. III. 

Jim incidijfe: atfoflqmm ex^mrmdacotijtlio adpar^ 
HOf^uafdam inter Diuitem Vortum ^ Margaretam 
infilas ahlegatm fuijfet , in ^uibtisplHrimi nafcuntur 
emniumopttmicancri {folis enim ouis ^Udiilliccolum' 
hiiponunty& eartimrecens exclujis puUis vefcuntur) 
^uos duntaxat coBos ederet.poU aliquantulum tempo- 
ris quo ijb vi^us ratione vfusJuiJfetyOptime conualuif' 
Je:tametjiante mhiliSi pfittacorumefus ^quiadhunc 
morbum commendantur^proftiffet. 

Cancrosporrophthifcis valde vtiles effe ^uen^ar 
ajferit, nomani^jkaliquaqualitateifidpropria qua^ 
dam&abdAtacaufi, 

FXNIS. 



A P PRO B AT I p. 

IN his vdliffimis Arotnatum & Simplidam mc- 
dicamentorom apud Indos nafccntium hiftoriis 
quodS. Romanae Ecclcfi» Catholicac Rchgioni. 
vel acgia Maicftaticontrarium cft,rcperitar nihil: 
& propter vrilitatcm Mcdicorum & Pharma(X>po« 
larum iudico cftcvtile vt imprimaniur,&in vol- 
gas cdantur. Datom Antucrpi«i anno 159$» 
Kaiend|s Iulij« 

1>. Henrkm Zdertus DungduSi S. T, ^63» 
Can**y€ntm^JihXenlon 



SVMMA PRlVILEGir REG2I. 
"D E f I AE Maienatk ?fiuilegiicautamesi, nequiicitra-vi,^ 
f-^Ui»tfemUamu Moreii;Ty,ogTapm Amuerm»fis D Gar. 
? I AB abHorco Aromatum , & SimpIiciuiB aliquot mcd 
omentorum apud lodos Qafccotmm j CHRisroPHoat 
Lr^St^m^^M"'" ^ medicamcptorum in Oriearali India 
nafccncTura ; N r c o i. a i Monardis Sirr.plicium med-ca 
memotomcxnouo orbcdelatoruni, €^e. Hiftonas a Carolo 
«-laliq _UtJO donatas, fiuealiajjmuk eiufdem AuCtorii vel dia, 
rum^unKumjue opera clim a ChnBophoro Plantino excufk S. 

^<i^ ^pnrnat autalibiimfrejram fua^ditior^es importet,\ena^ 
itambaheat. Qmfecuifaxit, conjifcatione Ithrormn' ^ o^^uipcs 
M.mU^4htur: mlattis j>ai« ittUterii datis BritxelkJt6.lIai 
M. 5». X c I. * '*'■*» 

Signat. 

• S.degrimddk 

EtinConfilioBrab- 

J^ds^Bufchere, 



SVMMAPIIIVII.EGI1 CiESAB.EI. 

RV o o L P H I s E c V N r> I Itnperatorjs Priuilcgio 
caotum cftjDC quis intra vigiDti annos a primaedKionis 
dje numcraodosj Catoli Clufij opefaguaecuDque,ipfo infcio 
auE inuito, integMjfiaealiquam cprum parrem imiicnir,cx- 
ptimat,au£ in publicum edat. Si quis autcm eadcan rccadcrc, 
&infraudem pranorainati Gatoii ClaCjedcrcautvcndcre 
atifus fueriijcum no folum^ciafmodiopetum cxcmpIaribQS 
vendicandis priuari , verun;» ctiawinulta dccem marcarum 
auri puri firco Imperiah acparti laefsc ex ajquofolaendaac 
pcndcnda puniri yolumus.Mandamu^proiDde, &c. Datuia 
ja arcc noftra Re^a Pragae , di* dfcimaquinta mcpfisFcr 
braafii , atino Domini miUefimo quingentcfimo nonagcfi- 
mo tertiOj Regnofujn HQfttorum Romani dccimooAano, 
Jlungarici yigcfimo primo, "&* Bolicnaici iiidcia dedmo 
odaao* ' , ,.. - - 

Ad mandatum facr« 
C«f. M^ proprium 

Jacobui Curtm 
■ aSenffienavv. 

Io.B4ru$tiusl 




ANTrEKPIAE, 

ex officina plantikiana, 

: :; apvd vidvam^ 

ET lOANNEM MORETV2*f. 
M.X>» XCIII. 



'Im ^^
Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

See other formats
