Full text of "Works;"

See other formats


















a 
Se 
aa 

poe 














LORD BACON’S WORKS. 


VOLUME THE NINTH. 


DE AUGMENTIS SCIENTIARUM. 


LIBRI. VIII.—IX. 


NOVUM ORGANUM. 


y 


‘e : 


. 





THE WORKS 


OF 


FRANCIS BACON, 


Hord Chancellor of England, 


A NEW EDITION: 


BY 


BASIL MONTAGU, ESQ. 


VOERaIX: 


ee 


LONDON: ie = a i! 


WILLIAM Stra 
MDCCCXXVIII. 


t 


Thomas White, Printer, | 
Johnson’s Cuurte 


PREFACE. 





Tuis Volume contains the two last books of the 
treatise “ De Augmentis,” and the “ Novum Or- 
ganum.” | 
In the year 1605 Lord Bacon, in the Advance- 
ment of Learning, divided knowledge respecting 
the Mind of Man, into the understanding and the 
will.* 
Knowledge respecting the understanding he di- 
vided into 
Invention, 
Judgment, 
Memory, 
Tradition. 
“ Man’s labour is to invent that which is sought 
or propounded ; or to judge that which is invented ; 
or to retain that which is judged; or to deliver over 
that which is retained. So as the arts must be four; 
art of inquiry or invention: art of examination or 
Judgment; art of custody or memory; and art of 
elocution or tradition.”+ 
Under the head of Invention, after having ex- 
plained the deficience of the Art of Invention, 
“‘ which,” he says, “ seemeth to me to be such a defi- 
cience as if, in the making of an inventory touching 





me mee voli pel] 3; + See vol. ii.1 6. 
VOL b 


vl PREFACE. 


the estate of a defunct, it should be set down, ‘ of 
ready money nothing : for as money will fetch all 
other commodities, so this knowledge is that which 
should purchase all the rest. And like as the West- 
Indies had never been discovered, if the use of the 
mariner’s needle had not been first discovered, though 
the one be vast regions and the other a small mo- 
tion; so it cannot be found strange if sciences be no 
farther discovered, if the art itself of invention and 
discovery hath been passed over.”* 

He then adds, “ This part of invention, concerning 
the invention of sciences, I purpose, if God give me 
leave, hereafter to propound, having digested it into 
two parts; whereof the one I term “ Experientia Li- 
terata,” and the other “ Interpretatio Nature :” the 
former being but a degree and rudiment of the lat- 
ter. But I will not dwell too long, nor speak too 
great upon a promise.” + 

The Novum Organum was published, imperfect 
and incomplete, in the year 1620, when Lord Bacon 
was Chancellor. The reasons for the publication at 
that period are stated in his letter to the King: 
“ And the reason, why I have published it now, spe- 
cially being unperfect, is, to speak plainly, because 
I number my days, and would have it saved. 
There is another reason of my so doing, which is to 
try, whether I can get help in one intended part of 
this work, namely, the compiling of a natural and 
experimental history, which must be the main foun- 





* Advancement of Learning, vol. ii. p. 176 
+ Advancement of Learning, vol. ii. 182. 


PREFACE. Vil 


dation of a true and active philosophy.”(#)—Such 
are the causes assigned by Lord Bacon, each deser- 
ving a separate consideration. 

The first of these two reasons is “ because I 
number my days, and would have it saved.” The 
meaning of this cannot be mistaken. Bacon 
was born in the year 1560. His health was 
always delicate. Etiam, he says, nonnihil homi- 
nibus spei fieri putamus ab exemplo nostro proprio ; 
neque jactantiz causa hoc dicimus, sed quod utile 
dictu sit. Si qui diffidant, me videant, hominem inter 
homines etatis mee civilibus negotils occupatissimum, 
nec firma admodum valetudine (quod magnum habet 
temporis dispendium), atque in hacre plané protopi- 
rum, et vestigia nullius secutum, neque hecipsa cum 
ullo mortalium communicantem; et tamen veram 
viam constantér ingressum, et ingenium rebus sub- 
mittentem, hec ipsa aliquatents (ut existimamus) 
provexisse. (@) 

In the year 1617, when he was fifty-seven years 
of age, the great seals were offered to him. Un- 
mindful of the feebleness of his constitution; un- 





(x) Postea, xil. 

(a) “* We judge also that mankind may conceive some hopes 
from our example, which we offer, not by way of ostentation, but 
because it may be useful. If any one therefore should despair, 
let him consider a man as much employed in civil affairs as any 
other of his age, a man of no great share of health, who must 
therefore have lost much time, and yet, in this undertaking, he is 
the first that leads the way, unassisted by any mortal, and stead- 
fastly entering the true path, that was absolutely untrod before, 
and submitting his mind to things, may somewhat have advanced 
the design.”—Shaw’s Translation. 


Vili PREFACE. 


mindful of his love of contemplation, and that 
genius is rarely prompt in action or consistent in 
general conduct : (6)—Unmindful of his own 
words, “1 ever bore a mind to serve his majesty 
in some middle place that I could discharge, 
not as a man born under Sol, that loves honour; 
nor under Jupiter, that loves business; for the 
contemplative planet carries me away wholly.” (c) 
—Unmindful of his own words, “ Men in great place 
are thrice servants: servants of the sovereign in 
state; servants of fame; and servants of business: 
soas they have no freedom neither in their persons, 
nor in their actions, nor in their times. Power they 
seek, and lose liberty : they seek power over others, 
and lose power over themselves.”(d)—Unmindful of his 
admonition, ‘‘ Accustom(e) your mind to judge of the 
proportion or value of things, and do that substanti- 
ally and not superficially; for if you observe well, 
you shall find the logical part of some men’s minds 
good, but the mathematical part nothing worth: 





(b) Their early habits have been those of contemplative in- 
dolence; and the day-dreams, with which they have been ac- 
customed to amuse their solitude, adapt them for splendid spe-— 
culation, not temperate and practicable counsels. —CoLERIDGE. 

(c) Letter to Lord Burleigh. 

(d) Essay on Great Place. Vol. i. p. 50. 

(e) Hobbes, who was intimate with Lord Bacon, says, in his 
preface to the Leviathan, ‘‘ But there is another saying not of 
late understood, by which they might learn truly to read one ano- 
ther, if they would take the pains; and that is, ‘ nosce teipsum,’ 
read thyself: which was not meant, as it is now used, to counte- 
nance, either the barbarous state of men in power towards their 
inferiors; or to encourage men of low degree to a saucy be- 
haviour towards their betters; but to teach us, that for the simi- 


PREFACE. 1X 


that is, they can judge well of the mode of attaining 
the end, but ill of the value of the end itself; and 
hence some men fall in love with access to princes ; 
others, with popular fame and applause, supposing 
they are things of great purchase, when, in many 
cases, they are but matters of envy, peril, and impe- 
diment.” (f)—Unmindful of his own doctrine how 
much “ worldly pursuits divert and interrupt the 
prosecution and advancement of knowledge, like 
unto the golden ball thrown before Atalanta, which, 
while she goeth aside and stoopeth to take up, the 


race is hindered 
Declinat cursus, aurumque volubile tollit.” (g) 





litude of the thoughts and passions of one man to the thoughts 
and passions of another, whosoever looketh into himself, and 
considereth what he doth when he does think, opine, reason 
hope, fear, &c., and upon what grounds ; he shall thereby read 
and know what are the thoughts and passions of all other men 
upon the like occasions. I say the similitude of passions, which 
are the same in all men, desire, fear, hope, &e.; not the simili- 
tude of the objects of the passions, which are the things desired, 
feared, hoped, &c.: for these the constitution individual, and 
particular education do so vary, and they are so easy to be kept 
from our knowledge, that the characters of man’s heart, blotted 
and confounded as they are, with dissembling, lying, counter- 
feiting, and erroneous doctrines, are legible only to him that 
searcheth hearts.” 
‘Give e’en a fool the employment he desires 
And he soon finds the talents it requires.” CowPeEr. 

‘‘ As a man thou hast nothing to commend thee to thyself, 
but that only by which thou art a man, that is by what thou 
chusest and refusest,’—Bisuop Tay or. | 

(f) Advancement of Learning. Vol. ii. 286. 

(g) Advancement of Learning. Vol. ii. p. 52; and Wisdom 
of the Ancients, Atalanta. Vol. iti. p. 66. 


Xx PREFACE. 


Regardless of these important truths, so deeply 
impressed upon his mind, he, either deluding himself 
with the supposition that, in place he had more 
power to do good, (h) or, influenced by worldly am- 
bition, like “ the seeled dove which mounts and 
mounts, because he cannot see about him; (2) or 





(h) In his Essay on Great Place, he says, ‘ In place 
there is license to do good and evil; whereof the latter is 
a curse: for in evil the best condition is not to will; the 
second not to can. But power to do good is the true and 
lawful end of aspiring; for good thoughts (though God ac- 
cept them), yet towards men are little better than good 
dreams, except they be put in act; and that cannot be without 
power and place, as the vantage and commanding ground.” 
But in the Advancement of Learning, he says, ‘“‘ The merits 
of founders of states, lawgivers, extirpers of tyrants, and 
other eminent persons in civil merit, are commonly confined 
within the circle of an age or nation, and are not unlike 
seasonable and favouring showers, which, though they be profi- 
table and desirable, yet serve but for that season wherein they 
fall, and for a latitude of ground which they water: but the me- 
rits of the inventors and authors of new arts, such asendow man’s 
life with new commodities and accessions, like the influences of 
the sun and the heavenly bodies, are for time permanent, for 
place universal :—those again are commonly mixed with strife 
and perturbation: but these have the true character of divine 
presence, and come in ‘ aura leni,’ without noise or agitation.”— 
(See Vol. ii. p. 62.) And to the same effect Bishop Berkeley, in 
his minute philosopher says. ‘“* For my part, I should think a man, 
who spent his time in such a painful impartial search after truth, 
a better friend to mankind than the greatest statesman or hero: 
the advantage of whose labours is confined to a little part of the 
world, and a short space of time: whereas a ray of truth may 
enlighten the whole world, and extend to future ages.” 

(2) Essay on Ambition, ante. Vol. i. 127. 


PREFACE. Xl 


goaded by worldly want; or actuated by his favou- 
rite opinion, that perfection consisted in the union of 
contemplation and action, of Saturn the planet of 
rest and Jupiter the planet of action, he, in an evil 


hour accepted the offer. 
‘¢ Forth reaching to the fruit, he pluck’d, he eat.” 


One of the consequences was the publication of 
the Novum Organum in its present state; the sacri- 
fice of his favourite work, upon which he had been 
engaged for thirty years, and had twelve times 
transcribed with his own hand. (w) 

The second reason assigned by Lord Bacon for 
the publication of the Novum Organum in 1620 is, 
to try whether I can get help in one intended part of 
this work, namely, the compiling of a Natural and 
Lvperimental History, which must be the foundation 
of a true and active philosophy. (6) The meaning 
of this seems also to be obvious. Lord Bacon’s 
conviction of the importance of Natural History, 
as the primitive matter of philosophy, appears 
in every part of his works in the Advancement of 
Learning; (a) the Sylva Sylvarum; (vr) the New 
Atlantis; (c) the Wisdom of the Antients; (d) and 
the Novum Organum. It seems probable, therefore, 
that he availed himself of the moment when power 
was entrusted to him, to induce the king to assist in 
the formation of “ such a collection of natural history 





(w) See Rawley’s Life, and postea, xii. 
(5) Ante, vi. (a) Vol. u. 102. (x) Vol. iv. 
(c) Vol. ii. 368. (d) Vol. iii. p. 31. 


xli PREFACE. 


as he had measured out in his mind, and such as 
really ought to be procured, which is,” he says, “a 
great and royal work, requiring the purse of a prince, 
and the assistance of a people.” He, therefore, in 
his presentation letter to the king, expresses his 
anxiety for the compiling a Natural History, (y) 
and, he renews his solicitation in his next letter to 
the king. (7) 
Copies of the work were presented 

To the King, 

To the University of Cambridge, 

To Sir Henry Wotton, and 

To Sir Edward Coke. 

_ The following are the letters of presentation and 

the answers: 


To THE Kina. 
It may please your most excellent Majesty, 

Ir being a thing to speak or write, specially to 
a king, in public, another in private, although I have 
dedicated a work, or rather a portion of a work, 
which at last I have overcome, to your majesty by 
a public epistle, where I speak to you in the hearing 
of others; yet I thought fit also humbly to seek ac- 
cess for the same, not so much to your person, as to 
your judgment, by these private lines. 

The work, in what colours soever it may be set 
forth, is no more but a new logic, teaching to invent 
and judge by induction, as finding syllogism incom- 





(y) Next page. (x) Postea, xvi. 


PREFACE. : xiii 


petent for sciences of nature ; and thereby to make 
philosophy and sciences both more true and more 
active. oe Ps 

This tending to enlarge the bounds of reason, 
and to endow man’s estate with new value, was no 
improper oblation to your majesty, who, of men, is 
the greatest master of reason, and author of bene- 
ficence. 

There be two of your council, and one other 
bishop (p) of this land, that know I have been about 
some such work near thirty years; so as ] made no 
haste. And the reason why I have published it 
now, specially being unperfect, is, to speak plainly, 
because I number my days, and would have it saved. 
There is another reason of my so doing, which is to 
try, whether I can get help in one intended part of 
this work, namely, the compiling of a natural and 
experimental history, which must be the main foun- 
dation of a true and active philosophy. 

This work is but a new body of clay, whereinto 
your majesty, by your countenance and protection, 
may breathe life. And, to tell your majesty truly 
what I think, I account your favour may be to this 
work as much as an hundred year’s time: for I am 
persuaded, the work will gain upon men’s minds in 
ages, but your gracing it may make it take hold 
more swiftly; which I would be very glad of, it 
being a work meant, not for praise or glory, but for 
practice and the good of men. One thing, I con- 
fess, | am ambitious of, with hope, which is, that af- 





(p) Dr. Lancelot Andrews, Bishop of Winchester. 


X1V PREFACE. 


ter these beginnings, and the wheel once set on 

going, men shall seek more truth out of Christian 

pens, than hitherto they have done out of heathen. 

I say with hope; because I hear my former book of 

the Advancement of Learning, is well tasted in the 

universities here, (k) and the English colleges 

abroad: and this is the same argument sunk deeper. 

And so I ever humbly rest in prayers, and all 
other duties, 

Your majesty’s most bounden and 
devoted servant, 
Fr. VeRuLAM, Canc. 


York-House, this 12th 
of October, 1620. 


This Letter was written with the King’s own hand, 
to my Lord Chancellor Verulam, upon his Lord- 
ship’s sending to his Majesty his Novum Orga- 
num. 

My Lord, 

I have received your letter and your book, than 
the which you could not have sent a more accept- 
able present unto me. How thankful I am for it 
cannot better be expressed by me than by a firm re- 
solution I have taken; first, to read it through 
with care and attention, though I should steal some 
hours from my sleep. Having otherwise as little 
spare-time to read it as you had to write it. And 
then to use the liberty of a true friend, in not spar- 





(x) In the year 1620 the Advancement of Learning was 
known in our universities. —Qy. Is it known in the year 1828? 


PREFACE. XV 


ing to ask you the question in any point whereof I 
shall stand in doubt: “ Nam ejus est explicare, cu- 
jus est condere,” as on the other part I wil! willingly 
give a due commendation to such places as in my 
opinion shalldeserve it. In the mean time I can 
with comfort assure you, that you could not have 
made choice of a subject more befitting your place, 
and your universal and methodical knowledge; and 
in the general, I have already observed, that you 
jump with me, in keeping the mid-way between the 
two extremes ; as also in some particulars, I have 
found that you agree fully withmy opinion. And 
so praying God to give your work as good success 
as your heart can wish, and your labours deserve, I 
bid you heartily farewell. ) James R. 


Octob. 16, 1620. 


To the King, thanking his Majesty for his gracious 
acceptance of his book. 
May it please your Majesty, 

I cannot express how much comfort I received by 
your last letter of your own royal hand. I see your 
majesty is a star, that hath benevolent aspect and 
gracious influence upon all things, that tend toa 
general good. 

“* Daphni, quid antiquos signorum suspicis artus ? 
Ecce Dionzi processit Ceesaris astrum ; 

Astrum, quo segetes gauderent frugibus, et quo 
Duceret apricis in collibus uva colorem. (n) 


This work, which is for the bettering of men’s 





(n) Virgil, Eclog. IX. vers. 46—50. 


Xv1 PREFACE. 


bread and wine, which are the characters of tem- 
poral blessings and sacraments of eternal, I hope, 
by God’s holy providence, will be ripened by Cesar’s 
star. 

Your majesty shall not only do to myself a sin- 
gular favour, but to your business a material help, if 
you will be graciously pleased to open yourself to 
me in those things, wherein you may be unsatisfied. 
For though this work, as by position and principle, 
doth disclaim to be tried by any thing but by expe- 
rience, and the results .. experience in a true way ; 
yet the sharpness and profoundness of your majesty’s 
judgment ought to be an exception to this general 
rule; and your questions, observations, and admo- 
nishments, may do infinite good. 

This comfortable beginning makes me hope far- 
ther, that your majesty will be aiding to me, in 
setting men on work for the collecting of a natural 
and experimental history; which is ‘ basis totius 
negotil,” a thing, which I assure myself will be, from 
time to time, an excellent recreation unto you; I 
say, to that admirable spirit of yours, that delighteth 
in hight: and I hope well, that even in your times, 
many noble inventions may be discovered for man’s 
use. For who can tell, now this mine of truth is 
opened, how the veins go; and what lieth higher, 
and what lieth lower? But let me trouble your ma- 
jesty no further at this time.. God ever preserve and 
prosper your majesty. 


October 19, 1620. 














0241 : ae : t ae 
Ks voy 3 Ber end 
os CS died 0 Ra, 


Sate apo Mee SE ake C2 oupf sea “) 


CA my) 


Z ; ; COMP? CMM Lig CCCP, hess) ? oe Airy MS rfl 
oe oP acypreae wedi /y Aprpuioy fo Apron eed F? OGRE Cf) SELES Fs oe (PZ aft ie ay ake 





PREFACE. xVil 


To the Marquis of Buckingham. 
My very good lord, 7 
I send now only to give his majesty thanks for 
the singular comfort, which I received by his majes- 
ty’s letter of his own hand, touching my book. And 
I must also give your lordship of my best thanks, 
for your letter so kindly and affectionately written. 
I did even now receive your lordship’s letter 
touching the proclamation, and do approve his ma- 
jesty’s judgment and foresight about mine own. 
Neither would I have thought of inserting matter of 
state for the vulgar, but that now-a-days there is no 
vulgar, but all statesmen. But, as his majesty doth 
excellently consider, the time of it is not yet proper, 
I ever rest 
Your lordship’s most obliged friend, 
and faithful servant, 
Fr. Verutam, Cane. 
Indorsed, in answer to his majesty’s directions touch- 
ing the proclamation for a parliament. 


A Letter from the Lord Chancellor Verulam to the 
University of Cambridge upon sending to their 
public library his Novum Organum, to which 
this letter written with his own hand is affixed. 

Almz Matri Academie Cantabrigiensi 


Cum vester filius sim et alumnus, voluptati mihi 
erit, partum meum nuper editum vobis in gremium 
dare: Alitér enim velut pro exposito eum haberem. 
Nec vos moveat, quod via nova sit. Necesse est 
enim talia per etatum et seculorum circuitus evenire. 


XVill PREFACE. 


Antiquis tamen suus constat honos; ingenii scilicet : 
nam fides verbo Dei et experientia tantiim debetur. 
Scientias autem ad experientiam retrahere, non 
conceditur: at, easdem ab experientia de integro 
excitare, operosum certé, sed pervium. Deus vobis, 
et studiis vestris faveat. 

Filius vester amantissimus, 


France. VERvuLaM, Canc.(o) 
Ex /Edibus Eborac. 


3 Octob. 1620. 


Lord Bacon to Sir Henry Wotton. 
My very good Cousin, 

Your letter which I received from your lordship(y) 
upon your going to sea was more than a compensa- 
tion for any former omission; and I shall be very 
glad to entertain a correspondence with you in both 
kinds, which you writ of; for the latter whereof 





(0) Translation by Archbishop Tenison in Baconiana :—192. 

‘¢ Seeing I am your son, and your disciple, it will much please 
me to repose in your bosom, the issue which I have lately brought 
forth into the world; for otherwise I should look upon it as an 
exposed child. Let it not trouble you, that the way in which I 
gois new; such things will of necessity happen in the revolu- 
tions of several ages. However, the honour of the ancients is 
secured : that, I mean, which is due to their wit. For faith is only 
due to the word of God, and to experience. Now, for bringing 
back the sciences to experience, is not a thing to be done: but 
to raise them anew from experience, is indeed, a very difficult 
and laborious, but not a hopeless undertaking. God prosper you 
and your studies. 

Your most loving Son, 
Francis Verulam, Chancel. 


(y) Qy. 


PREFACE. X1X 


J am now ready for you, having sent you some ure 
of that mine. I thank you for your favours to 
Mr. Mewtus, and I pray continue the same. So 
wishing you out of that honourable exile, and placed 
in a better orb, I ever rest, 

Your lordship’s affectionate kinsman, 

and assured friend, 
Fr, Verutam Cane. (p) 
York House, Octob. 20th, 1620. 


Sir Henry Wotton to Lord Bacon. 
Right honourable, and my very good Lord, 

‘I have your lordship’s letters dated the 20th of 
October, and | have withal by the care of my cousin, 
Mr. Thomas Meawtis, and by your own special 
favour, three copies of that work, wherewith your 
lordship hath done a great and ever-living benefit 
to all the children of nature; and to nature herself 
in her uttermost extent and latitude: Who never 
before had so noble nor so true an interpreter, or 
(as I am readier to style your lordship) never so in- 
ward a secretary of her cabinet. But of your said 





(p) When this Letter, together with the other two next before 
and after it, were written, upon the occasion of my Lord Chan- 
cellor’s publishing his Novum Organum, Sir Henry Wotton, so 
eminent for his many embassies, great learning, candour, and 
other accomplishments, was resident at Vienna, endeavouring to 
quench that fire which began to blaze in Germany, upon the 
proclaiming the Elector Palatine King of Bohemia. How grateful 
a present this book was to Sir Henry, cannot better be expressed 
than by his answer to this letter ; which though it may be found 
in his Remains, I hope the reader will not be displeased to see 
part of it transcribed in this place.—Bacon’s Letters. 


XX PREFACE. 


work, which came but this week to my hands, I 

shall find occasion to speak more hereafter; having 
yet read only the first book thereof, and a few 
aphorisms of the second. Jor it is not a banquet 
that men may superficially taste, and put up the rest 
in their pockets; but in truth a solid feast, which 
requireth due mastication. Therefore when I have 
once myself perused the whole, I determine to have 
it read piece by piece at certain hours in my do- 
mestic college as an ancient author; for I have 
learned thus much by it already, that we are ex- 
tremely mistaken in the computation of antiquity,(q) 
by searching it backwards, because indeed the first 
times were the youngest ; especially in points of na- 
tural discovery and experience. For though I grant 





(q) Bentham in his Book of Fallacies, says : 

«¢ What in common language is called old time, ought (with 
reference to any period at which the fallacy in question is em- 
ployed) to be called young or early time. 

As between individual and individual living at the same time 
and in the same situation, he whois old, possesses, as such, more 
experience than he who is young ;—as between generation and 
generation, the reverse of this is true, if, as in ordinary language, 
a preceding generation be, with reference to a succeeding genera- 
tion, called old ;—the old or preceding generation could not have 
had so much experience as the succeeding. With respect to 
such of the materials or sources of wisdom which have come un- 
der the cognisance of their own senses, the two are on a par :— 
with respect to such of those materials and sources of wisdom as 
are derived from the reports of others, the later of the two pos- 
sesses an indisputable advantage. 

In giving the name of old or elder to the earlier generation of 


PREFACE. Xx1 


that Adam knew the natures of all beasts, and 
Solomon of all plants, not only more than any, but 
more than all since their time; yet that was by 
divine infusion, and therefore they did not need any 
such Organum as your lordship hath now delivered 
to the world; nor we neither, if they had leit us 
the memories of their wisdom. , 

But I am gone further than I meant in speaking 
of this excellent labour, while the delight yet I feel, 
and even the pride that I take in a certain congeni- 
ality, as] may term it, with your lordship’s studies, 
will scant let me cease: and indeed I owe your lord- 
ship even by promise, which you are pleased to re- 
member, thereby doubly binding me, some trouble 
this way ; I mean, by the commerce of philosophical 
experiments, which surely, of all other, is the most 
ingenuous traffic: therefore, &c. 





the two, the misrepresentation is not less gross, nor the folly of 
it less incontestable, than if the name of old man or old woman 
were given to the infant in its cradle. 

What then is the wisdom of the times called old? Is it the 
wisdom of gray hairs? No.—lIt is the wisdom of the cradle.(r) 


(r) No one will deny that preceding ages have produced men 
eminently distinguished by benevolence and genius; it isto them 
that we owe in succession all the advances which have hitherto 
been made in the career of human improvement: but as their 
talents could only be developed in proportion to the state of 
knowledge at the period in which they lived, and could only have 
been called into action with a view to then-existing circumstances, 
itis absurd to rely on their authority, at a period and under a 
state of things altogether different. 

VOL, IX. C 


Xxli PREFACE. 


That a copy was sent to Sir Edward Coke, ap- 
pears from the following melancholy exhibition of 
this great lawyer’s mind. 

In the library of the late Thomas Earl of Leices- 
ter, the descendent of Sir Edward Coke, at Holkham 
in Norfolk, is a copy of the Novum Organum inti- 
tled Instauratio Magna, printed by John Bill in 
1620, presented to Sir Edward, who at the top of 
the title page has written Edw. C. ex dono auctoris. 


Auctori Consilium. 
Instuara paras veterum documenta sophorum : 
Insturare Leges Justitiamq ; prius. 


And over the device of the ship passing between 
Hercules’s pillars, Sir Edward has written the two 
following verses. 


<‘ It deserveth not to be read in schooles, 
But to be freighted in the Ship of Fools.” (s) 





(s) Alluding to a famous book of Sebastian Brand, born at 
Strasburgh about 1460, written in Latin and High Dutch verse 
and translated into English in 1508, by Alexander Barklay, and 
printed at London the year following by Richard Pynson, printer 
to Henry VII. and Henry VIII. in folio, with the following title, 
“« The Shyp of Follys of the World: translated in the Coll. of 
Saynt Mary Otery in the count of Devonshyre, oute of Latin, 
Frenche, and Doche, into Englesse tongue, by Alex. Barklay, 
preste and chaplen in the said College m,cccce,viir.” It was 
dedicated by the translator to Thomas Cornish, bishop of Tine 
and suffragan bishop of Wells, and adorned with a great variety 
of wooden cuts. 


PREFACE. Xxiil 


The Novum Organum is noticed by Lord Bacon 
in other letters, both before and after the publication 
in 1620. In the year 1609 he wrote 
To Mr. Matthew, upon sending to him a part of 

Instauratio Magna. 
Mr. Matthew, 

I plainly perceive by your affectionate writing 
touching my work, that one and the same thing af- 
fecteth us both; which is, the good end to which it is 
dedicated ; for as to any ability of mine, it cannot 
merit that degree of approbation. For your caution 
for church-men and church-masters, as for any impe- 
diment it might be to the applause and celebrity of 
my work, it moveth me not; but as it may hinder 
the fruit and good which may come of a quiet and 
calm passage to the good port which it is bound, I 
hold it a just respect; so as to fetch a fair wind I go 
not too far about. But the truth is, that I at all 
have no occasion to meet them in my way; except 
it be as they will needs confederate themselves with 
Aristotle, who, you know, is intemperately magnified 
by the schoolmen ; and is also allied, as I take it, to 
the jesuits, by Faber, who was a companion of 
Loyola, and a great Aristotelian. I send you at this 
time the only part which hath any harshness; and 
yet I framed to myself an opinion, that whosoever 
allowed well of that preface, which you so much 
commend, will not dislike, or at least ought not to 
dislike, this other speech of preparation; for it is 
written out of the same spirit, and out of the same 


XXIV PREFACE. 


necessity: nay, it doth more fully lay open, that the 
question between me and the ancients, is not of the 
virtue of the race, but of the rightness of the way. 
And to speak truth, it is to the other but as pal- 
ma to pugnus, part of the same thing more large. 
You conceive aright, that in this, and the other, you 
have commission to impart and communicate them to 
others according to your discretion. Other matters 
I write not of. Myself am like the miller of Gran- 
chester, that was wont to pray for peace amongst 
the willows; for while the winds blew, the wind- 
mills wrought, and the water-mill was less customed. 
So I see that controversies of religion must hinder 
the advancement of sciences. Let me conclude with 
my perpetual wish towards yourself, that the appro- 
bation of yourself, by your own discreet and tempe- 
rate carriage, may restore you to your country, and 
your friends to your society. And so I commend 
you to God’s goodness. 


Gray’s-Inn, Oct. 10, 1609. 


And there is another letter, in which, to use his 
own words, it appears ‘how much his heart was 
upon it.” 

To Mr. Matthew. 
Sir, 

I thank you for your last, and pray you to be- 
lieve, &c. And I must confess my desire to be, 
that my writings should not court the present time, 
or some few places, in such sort as might make 
them either less general to persons, or less perma- 


PREFACE. XXV 


nent in future ages. As to the Instauration, your 
so full approbation thereof I read with much com- 
fort, by how much more my heart is upon it; and by 
how much less I expected consent and concurrence 
in a matter so obscure. Of this I can assure you, 
that though many things of great hope decay with 
youth, and multitude of civil businesses is wont to 
diminish the price, though not the delight of con- 
templations, yet the proceeding in that work doth 
gain with me upon my affection and desire, both by 
years and businesses. And therefore I hope, even by 
this, that it is well pleasing to God, from whom, and 
to whom, all good moves. To him I most heartily 
commend you. 

And in his address written in the year 1622, to 
“An Advertisement touching an Holy War, To the 
Right Reverend Father in God, Lancelot Andrews, 
Lord Bishop of Winchester, and Counsellor of 
Estate, to his Majesty.” After mentioning the 
instances of Demosthenes Cicero and Seneca, “ All 
three persons that had held chief place of authority 
in their countries; all three ruined, not by war, or 
by any other disaster, but by justice and sentence, as 
delinquents and criminals,” he says, 

“ These examples confirmed me much in a reso- 
lution, whereunto I was otherwise inclined, to spend 
my time wholly in writing; and to put forth that 
poor talent, or half talent, or what it is, that God 
hath given me, not as heretofore to particular ex- 
changes, but to banks or mounts of perpetuity, 
which will not break. Therefore having not long 


XXVi PREFACE. 


since set forth a part of my Instauration which, 
is the work, that in mine own judgment, ‘si nun- 
quam fallit imago,’ I do most esteem; I think to 
proceed in some new parts thereof. And although 
I have received from many parts beyond the seas, 
testimonies touching that work, such as_ beyond 
which I could not expect at the first in so abstruse 
an argument; yet nevertheless I have just cause to 
doubt, that it flies too high over men’s heads: (m) 
have a purpose therefore, though I break the order of 
time, to draw it down to the sense, by some patterns 
of a Natural Story and Inquisition. And again, 
for that my book of Advancement of Learning may 
be some preparative, or key, for the better opening 
of the Instauration, because it exhibits a mixture 
of new conceits and old; whereas the Instauration 
gives the new unmixed, otherwise than with some 
little aspersion of the old for taste’s sake: I have 
thought good to procure a translation of that book 
into the general Janguage, not without great and 
ample additions, and enrichment thereof, especially 
in the second book, which handleth the partition of 





(m) Mr. Chamberlain, in a letter to Sir Dudley Carleton, 
Ambassador at Holland, dated at London, October 28, 1620, men- 
tions, that Mr. Henry Cuffe, who had been Secretary to Robert, 
Earl of Essex, and executed for being concerned in his treasons, 
having long since perused this work, gave his censure, ‘“ that a fool 
could not have written such a work, and a wise man would not.” 
And, in another letter, dated February 3, 1620-1, Mr. Chamber- 
lain takes notice, that the King could not forbear sometimes, in 
reading that book, to say, that it was “like the peace of God, that 
passeth all understanding.’ 


PREFACE. Xxvil 


sciences; in such sort, as I hold it. may serve in lieu 
of the first part of the Instauration, and acquit my 
promise in that part.” 

Such are the different sentiments expressed by 
Lord Bacon of his favourite work. 

The notices of this work by his faithful Secre- 
tary and Biographer Dr. Rawley, and his admirer 
Archbishop Tenison, are as follows :— 

Dr. Rawley, in his life of Lord Bacon, says, 
‘* T have been induced to think, that if there were 
a beam of knowledge derived from God, upon any 
man in these modern times, it was upon him: for 
though he was a great reader of books, yet he had 
not his knowledge from books, but from some 
grounds and notions from within himself. Which, 
notwithstanding, he vented with great caution and 
circumspection. His book of Instauratio Magna 
(which, in his own account, was the chiefest of his 
works,) was no slight imagination or fancy of his 
brain; but a settled and concocted notion; the 
production of many years labour and travail. I my- 
self, have seen, at the least, twelve copies of the 
‘Instauration, revised, year by year, one after 
another; and every year altered and amended in 
the frame thereof; till, at last, it came to that mo- 
del in which it was committed to the press: as many 
living creatures do lick their young ones till they 
bring them, to their strength of limbs.” 

And Archbishop Tenison, speaking of the 
Novum Organum, says, (a) The second part of 





(a) Baconiana. 28, 


XXVill PREFACE. 


his great Instauration (and so considerable a part 
of it, that the name of the whole is given to 
it) is his Novum Organum Scientiarum, written 
by himself in the Latin tongue, and printed also 
most beautifully and correctly in folio, at Lon- 
don. (6) This work he dedicated to King James, 
with the following excuse; that, if he had stolen 
any time, for the composure of it, from his ma- 
jesty’s other affairs, he had made some sort of 
restitution, by doing honour to his name and his 
reign. The king wrote to him, then chancellor, a 
letter of thanks, with hisown hand. (c) Part of the 
dedication is then stated. 

This Novum Organum containeth in it, instruc- 
tions concerning a better and more perfect use of 
reason in our inquisitions after things. And there- 
fore the second title which he gave it was, directions 
concerning interpretations of nature. And, by this 
art he designed a logic more useful than the vulgar, 
and an Organon apter to help the intellectual 
powers, than that of Aristotle. For he proposed 
here, not so much the invention of arguments, as of 
arts; and in demonstration, he used induction, more 
than contentious syllogism; and in his induction, he 
did not straightway proceed from a few particular 
sensible notions, to the most general of all; but 
raised axioms by degrees, designing the most general 





(b) 1620. andio 2d. part Res. part of this Orga. is publ. in an 
Engl. Version. 

(c) Dated Octob. 16.1629. See Collect. of Letters in Resusc. 
p. 83. 


PREFACE. XX1X 


notions for the last place; and insisting on such of 
them as are not merely notional, but, coming from 
nature, do also lead to her. 

This book containeth three parts, the Preface ; 
the distribution of the work of the great Instaura- 
tion; Aphorisms, guiding to the interpretation of 
nature. 

The preface considereth the present unhappy 
state of learning, together with counsels and advices 
to advance and improve it. To this preface there- 
fore, are to be reduced the Indicia, and the proem in 
Gruter, (e) concerning the interpretation of nature ; 
the first book de Augmentis Scientiarum, which 
treateth generally of their dignity and advancement ; 
and his lordship’s “Cogitata et Visa”( f) written by him, 
in Latin, without intention of making them public 
in that form, and sent to Dr. Andrews, (g°) as likewise 
to Sir Thomas Bodley, with a desire to receive their 
censures and emendations. ‘The latter returned him 
a free and friendly judgment of this work, in a large 
and learned letter, published in the Cabala, in the 
English tongue, and by Gruter in the Latin. (2) The 
like, perhaps, was done by the former, though his 
answer be not extant. 

To the distribution, belongeth that Latin frag- 
ment in Gruter, (2) called, The Delineation, and Ar- 





(e) Script. p. 285. and 479. 

(f) Pub. by Gruter among the Scripta. 
(g) Anno 1607. See Resusce. p. 35. 

(h) Inter Scripta Philos. p. 62. 

(2) Inter Scripta. p. 293. 


XXX PREFACE. 


gument, of the second part of the Instauration. So 
doth that (7) of the philosophy of Parmenides and 
Telesius, and (especially) Democritus. For, as he 
sheweth in the beginning of that part) he designed 
first to consider the learning of which the world was 
possessed; and then to perfect that; and that being 
done, to open new ways to further discoveries. 

To the Aphorisms is reducible, his letter to Sir 
Henry Savil, touching helps for the intellectual 
powers, written by his lordship in the English (4) 
tongue. A part of knowledge then scarce broken, (/) 
men believing that nature was here rather to be fol- 
towed than guided by art; and as necessary (in his 
lordship’s opinion) as the grinding and whetting of 
an instrument or the quenching it, and giving it a 
stronger temper. 

Also there belong to this place, the fragment 
called “ Aphorismi et Consilia, de Auxiliis Mentis.” 
And “ Sententiz Duodecim de Interpretatione Na- 
ture ;” both published by Gruter in the Latin 
tongue, in which his lordship wrote them. (mm) 

The imperfection of this work from its hasty 
publication, its nature, and the probable object of 
the whole work will be attempted in the conclusion 
of this Preface, which will be continued in the next 
volume. 





(7) Pag. 208. 

(k) Resusce. p. 225, &c. 

(1) See of late, Spinoza on that subject. 
(m) See Script. p. 448, 451. 


FRANCISCI BACONI 
DeA nh UN. TS 


DE 
VERULAMIO, 


VICE-COMITIS 
SANCTI ALBANI, 


DE 


DIGNITATE ET AUGMENTIS SCIENTIARUM. 





LIBER OCTAVUS. 





AD REGEM SUUM., 
CALRUT. .f 


Partitio Doctrine Civilis in Doctrinam de Conversa- 
tione, Doctrinam de Negotiis, et Doctrinam de Im- 
perio sive Republica. | 

Vetus est narratio, Rex Optime, convenisse com- 

plures philosophos sollennitér coram legato regis 

exteri, atque singulos pro virili parte sapientiam 
suam ostentasse, ut haberet legatus que referret de 
mirabili sapientia Grecorum. Unus tamen ex eorum 
numero silebat, et nihil adducebat in medium; adeo 

“ut legatus ad eum conversus diceret, “ Tu verd quid 

habes quod referam 2” Cui ille; “ Refer,” inquit, “ regi 

tuo te invenisse apud Grecos aliquem qui tacere 
VOL. 1X. B 


Ad DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


sciret.” Equidem oblitus eram, in hac Artium Sy- 
nopsi Artem T'acendi interserere ; quam tamen (quo- 
niam plertimque desideretur) exemplo jam proprio 
docebo. Etenim, ctim me tandem ordo rerum ad 
illud deduxerit, ut paull6 post de Arte Imperii trac- 
tandum sit ; clmque ad tantum regem scribam, qui 
perfectus adeo in ea Arte sit magister, ipsamque ab 
incunabulis suis hauserit ; nec omnino immemor esse 
possim, qualem apud Majestatem tuam locum susti- 
nuerim; consentaneum magis existimavi meipsum 
tacendo de hac re apud Majestatem tuam, quam 
scribendo, probare. Cicero vero non solum Artis, 
vertiim etiam Eloquentiz cujusdam que in tacendo 
reperiatur, meminit. Cum enim sermones nonnullos 
suos, cum alio quodam ultr6 citroque habitos, in 
epistola quidam ad Atticum commemorasset, sic 
scribit ; “‘ Hoc loco sumpsi aliquid de tua eloquentia, 
nam tacui.” Pindarus vero (cui illud peculiare est, 
animos hominum inopinato sententiola aliqua mira- 
bili, veluti virgula divina, percutere) hujusmodi 
quidpiam ejaculatur; “ Interdim magis afficiunt 
non-dicta quam dicta.” In hac parte igitur tacere, aut 
(quod silentio proximum est) brevis admodum esse, 
decrevi. Vertum, antequamad Artes Imperii perve- 
niam, haud pauca de aliis Doctrine Civilis portionibus 
sunt premittenda. 

Scientia Civilis versatur circa subjectum, quod 
ceterorum omnium maximé est materize immersum, 
idedque difficillmé ad axiomata reducitur. Sunt 
tamen nonnulla, que hanc difficultatem levant. 
Primo enim, quemadmodum Cato ille Censorius de 


LIBER OCTAVUS. 3 


Romanis suis dicere solitus est, “ Ovibus eos similes 
esse quarum gregem integrum minore quis molestia 
ageret quam unam aliquam; quoniam si paucas 
ex grege ut rectam ineant viam propellere possis, 
cetere ultrO6 sequentur:” similitér, hoc quidem 
respectu, Ethicee munus est quodammodo illo Poli- 
tice difficilius. Secund6, proponit sibi Ethica, ut 
‘animus bonitate interna imbuatur et cumuletur; at 
Civilis Scientia nihil amplius postulat, preter boni- 
tatem externam: hec enim ad societatem sufficit. 
Itaque non raro accidit, ut regimen sit bonum, 
tempora mala: siquidem in Sacra Historia illud 
non semel occurrit, cum de regibus bonis et piis 
narretur; “ Sed adhuc populus non direxerat cor 
suum ad Dominum Deum patrum suorum.” Itaque, 
et hoc quoque respectu, duriores partes sunt Ethice. 
Tertid, hoc habent respublice ut tanquam machine 
grandiores tardius moveantur; nee sine magno 
molimine, undé haud tam cit6 labefactantur ; sicut 
enim in Aigypto septem anni fertiles steriles septem 
sustentdrunt ; ita in rebuspublicis priorum tempo- 
rum bona institutio efficit, ut sequentium errores 
hon statim perniciem inferant: at singulorum ho- 
minum decreta et mores magis subitd subverti 
solent. Hoc denique Ethicam gravat, Politice 
succurrit. 

Scientia Civilis tres habet partes, juxta tres so- 
cietatis actiones summarias; Doctrinam de Con- 
versatione, Doctrinam de Negotiis, et Doctrinam de 
Imperio sive Republicd. Tria siquidem sunt bona, 
que ex Societate Civili homines sibi parare expe- 


4: DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


tunt; Solamen contra Solitudinem, Adjumentum 
in Negotiis, et Protectio contra Injurias. Suntque 
istee tres Prudentie plané inter se diverse, et sepe- 
numerO disjuncte; Prudentia in Conversando, 
Prudentia in Negotiando, et Prudentia in Guber- 
nando. 

Enimvero, quod ad Conyersationem attinet, illa 
certé affectata esse non debet, at multo minus 
neglecta; ctim prudentia in ejus moderamine et 
decus quoddam morum in seipsa pre se ferat, et ad 
negotia tam publica quam privata commodé admi- 
nistranda plurimim juvet. Etenim  sicut actio 
oratori tanti habetur, licét sit externum quiddam, 
ut etiam illis alteris partibus que graviores et inte- 
riores videntur anteponatur; eodem feré modo in 
viro civili Conversatio, ejusque regimen (utctinque 
in exterioribus occupetur) si non summum, at certé 
eximium, locum invenit. Quale enim pondus habet 
vultus ipse, ejusque compositio? Recteé poéta ; 





“< Nec vultu destrue verba tuo.” 


Poterit enim quis vim orationis vultu labefactare, et 
plané prodere. Quin et facta, non minus quam 
verba, vultu paritér destrui possint, si Ciceroni cre- 
damus; qui, ctim fratri affabilitatem commendaret 
erga provinciales, non in hoc eam potissimtm sitam 
dixit ut aditus preberet ad se faciles, nisi etiam vultu 
ipso comitér accedentes exciperet; “ Nil interest 
habere ostium apertum, vultum clausum.” Videmus 
quoque Atticum sub primum Ciceronis cum Cesare 
congressum, hello adhuc fervente, diligentér et serio 
Ciceronem per epistolam monuisse de vultu et gestu 


LIBER OCTAVUS. 5 


ad dignitatem et gravitatem componendis. Quod si 
tantum possit oris et vulttis solius moderatio, quanto 
magis sermo familiaris, et alia que ad Conversatio- 
nem pertinent? Atque sané summa et compendium 
decori et elegantie morum in hoc feré sita sunt, ut 
quasi equa lance et propriam dignitatem et aliorum 
metiamur et tueamur ; quod etiam non malé expres- 
sit T. Livius, licét alii rei intentus, eo persone 
charactere: “‘ Ne (inquit) aut arrogans videar, aut 
obnoxius; quorum alterum est, alienze  libertatis 
obliti, alterum suze.” Ex contrariad vero parte, si 
urbanitati et elegantia morum externe impensius 
studeamus, transeunt ille in affectationem quandam 
deformem et adulterinam; “ Quid enim deformius, 
quam scenam in vitam transferre?” Quinetiam, 
licét in excessum illum vitiosum minimeé prolabantur, 
temporis tamen nimium in hujusmodi leviculis ab- 
sumitur ; animusque ad curam ipsarum, magis quam 
oportet, deprimitur. Idedque sicut in academiis 
adolescentes litterarum studiosi, at sodalium con- 
gressibus plus satis indulgentes, moneri soleant a 
preceptoribus, “ Amicos esse fures temporis;” sic 
certé assidua ista in Conversationis decorum animi 
intentio magnum gravioribus meditationibus furtum 
facit. Deindé, qui primas adeo in urbanitate obti- 
nent, et ad hance rem unam quasi nati videntur, hoc 
feré habent ut sibi ipsis in ill4 sola complaceant, et 
ad virtutes solidiores et celsiores vix unquam aspi- 
rent : quando e contra, qui sibi in hac parte defecttss 
sunt conscii, decus ex bond existimatione querunt. 
Ubi enim adest bona existimatio, omnia feré decent; 
ubi vero illa deficit, tum demum a commoditate 


6 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


morum atque urbanitate subsidium petendum est. 
Porro, ad res gerendas vix gravius aut frequentius 
reperias impedimentum, quam hujusce decori externi 
curiosam nimis observationem ; atque illud alterum, 
quod huic ipsi inservit, nimirum anxiam temporis 
atque opportunitatum electionem. Egregié enim 
Salomon; “ Qui respicit ad ventos, non seminat; 
qui respicit ad nubes, non metit:” creanda siquidem 
nobis est opportunitas, sepitis quam opperienda. Ut 
verbo dicamus, urbana ista morum compositio ve- 
lutivestis animi est, et proindé vestis commoditates 
referre debet. Primtim enim talis esse debet, ut sit 
in usu communi; rursts, ut non sit nimis delicata 
aut sumptuosa: deindé ita conficienda, ut si qua sit 
in animo virtus, eain exhibeat maximé conspicuam, 
si qua deformitas, eandem suppleat et occultet ; 
postremo, et super omnia, ne sit nimis arcta atque 
ita animum angustiet, ut ejusdem motus in rebus 
gerendis cohibeat et impediat. Verum hec pars 
Scientiz Civilis de Conversatione elegantér profectd 
a nonnullis tractata est, neque ullo modo tanquam 
Desiderata reponi debet. 7 





CAPUT IH. 


-Partitio Doctrine de Negotiis in Doctrinam de Occa- 
sionibus Sparsis, et Doctrinam de Ambitu Vite. 
Exemplum Doctrine de Occasionibus Sparsis, ev 
Parabolis aliquibus Salomonis. Precepta de Am- 
bitu Vite. | 

DoctrinaM de Negotiis partiemur in Doctrinam de 

Occasionibus Sparsis, et Doctrinam de Ambitu Vi- 


LIBER OCTAVUS. 7 


tz: quarum altera universam negotiorum varietatem 
complectitur, et vitae communis tanquam amanuensis 
est; altera ea tanttim, que ad propriam cujusque 
fortunam amplificandam spectant, excerpit et sug- 
gerit, que singulis pro intimis quibusdam rerum 
suarum tabellis aut codicillis esse possint. Veruim 
antequam ad species descendamus, aliquid circa Doc- 
trinam de Negotiis in genere prefabimur. Doctri- 
nam de Negotiis pro rei momento tractavit adhuc 
nemo, cum magna tam litterarum quam litteratorum 
existimationis jactura. Ab hac enim radice pullulat 
illud malum, quod notam eruditis inussit ; nimirtim, 
eruditionem et prudentiam civilem rar6 admodim 
conjungi. Etenim si quis recté advertat ex Pru- 
dentiis illis tribus, quas modo diximus ad vitam 
civilem spectare, illa Conversationis ab eruditis feré 
contemnitur, tanquam servile quiddam atque in- 
supér meditationibus inimicum. Quod vero ad illam 
de Republica Administrandé, sané si quando rerum 
gubernaculis admoveantur eruditi, munus suum non 
incommodeé sustinent; vertim ea promotio contingit 
paucis. De Prudentia autem Negotiandi (qua de 
nunc loquimur) in qua vita humana plurimtm ver- 
satur, nulli omnino libri conscripti habentur ; preter 
pauca quedam Monita Civilia in fasciculum unum 
aut alterum collecta, que amplitudini hujus subjecti 
nullo modo respondent. Etenim si libri aliqui 
exstarent de hoc argumento, sicut de ceteris, minimé 
dubitaverim quin viri eruditi aliquo experientia ma- 
nipulo instructi ineruditos, licét diutind experientia 
edoctos, longé superarent, et proprio illorum quod 
dicitur arcu usi magis e longinquo ferirent. 


8 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


Neque vero est cur vereamur,ne Scientie hujus tam 
varia sit materia, ut sub preceptionibus non cadat : 
multo siquidem angustior est quam illa Reipublice 
Administrande scientia, quam tamen apprimé vide- 
mus excultam. Hujus generis Prudentie apud Ro- 
manos, optimis temporibus, exstitisse videtur non- 
nulli professores. Testatur enim Cicero moris fuisse, 
paullo ante sua secula, ut Senatores prudentia et 
rerum usu maximé celebres (Coruncanii, Curil, 
Lelii, et alii) statis horis in foro deambularent, ubi 
civibus copiam sui facerent, et consulerentur non de 
jure sed de negotiis omnigenis; veluti de filid elo- 
canda, sive de filio educando, sive de predio coé- 
mendo, de contractu, accusatione, defensione, aut 
alid qudcunque re que in vité communi interveniat. 
Ex quo liquet, prudentiam quandam esse consilium 
dandi, etiam in negotiis privatis, ex universali rerum 
civilium cognitione et experientia promanantem ; 
que exerceatur quidem in casibus particularibus, ex- 
trahatur autem ex generali casuum consimilium 
observatione. Sic enim videmus in eo libro, quem 
ad fratrem conscripsit Q. Cicero de Petitione Consu- 
latiis (quem unicum a veteribus habemus, quantum 
memini, tractatum de Negotio aliquo Particulari) 
quanquam ad consilium dandum de re tum presenti 
-potissimum spectaret, plurima tamen contineri axio- 
mata politica, que non usum solum temporarium, 
sed normam quandam perpetuam circa electiones 
populares prescribant. In hoc genere autem nihil 
invenitur, quod ullo modo comparandum sit cum 
Aphorismis illis, quos edidit rex Salomon, de quo tes- 


LIBER OCTAVUS, 9 


tatur Scriptura, “ Cor illi fuisse instar arene maris ;” 
sicut enim arene maris universas orbis oras circun- 
dant, ita et sapientia ejus omnia humana non minus 
quam divina complexa est. In Aphorismis vero illis, 
preter alia magis theologica, reperies liquidd haud 
pauca precepta et monita civilia prestantissima ex 
profundis quidem sapientiz penetralibus scaturien- 
tia, atque in amplissimum varietatis campum excur- 
rentia. Quoniam verO Doctrinam de Occasionibus 
Sparsis (que Doctrine de Negotiis portio est prior) 
inter Desiderata reponemus, ex more nostro paullis- 
per in illa immorabimur, atque exemplum ejusdem 
ex Aphorismis sive Parabolis illis Salomonis desump- 
tum proponemus. Neque vero quis ut arbitramur 
nos meritO sugillare possit, quod ex scriptoribus 
Sacre Scripture aliquem ad sensum politicum tra- 
hamus. Equidem existimo, si exstarent commentarii 
illi Salomonis ejusdem de Natura Rerum (in quibus 
de omni vegetabili, a musco super murum ad ce- 
drum Libani, iteémque de animalibus, conscripsit) 
non illicitum esse eos secundum sensum naturalem 
interpretari, quod idem nobis liceat in Politicis. 


10 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


EXEMPLUM PORTIONIS DOCTRIN.Z DE OCCASIONIBUS 
SPARSIS, EX PARABOLIS ALIQUIBUS SALOMONIS. 


PARABOLA. 
1. Mollis responsio frangit iram. 
I;XPLicaTio. 

Si incendatur ira principis vel superioris adver- 
sus te, et tus jam sint loquendi partes, duo precipit 
Salomon: alterum, ut fiat responsio; alterum, ut 
eadem sit mollis. Prius continet tria_precepta. 
Primo, ut caveas a silentio tristi et contumaci: illud 
enim aut culpam totam in te recipit, ac si nihil ha- 
beas quod respondere possis; aut dominum occulté 
iniquitatis insimulat, ac si aures ejus defensioni licét 
juste non paterent. Secundo, ut caveas a re com- 
perendinanda, neque tempus aliud ad defensionem 
postules: hoc enim aut eandem notam inurit, quam 
prius (nimirim dominum tuum nimia mentis pertur- 
batione efferri), aut plané significat te artificiosam 
quandam defensionem meditari, cm in promptu nihil 
habeas; adeo ut optimum semper fuerit, aliquid in 
presentia et e re nata in excusationem tui adducere. 
Tertid, ut fiat prorsiis responsio ; responsio (in- 
quam) non mera confessio, aut mera submissio, sed 
aliquid apologize et excusationis inspergatur : neque 
enim alitér tutum est facere, nisi apud ingenia valdé 
generosa et magnanima, que rara admodum sunt. 
Sequitur posteriore loco, ut responsio sit mollis, mi- 
nime prefracta aut aspera. 


LIBER OCTAVUS. 11 


PARABOLA. | 
2. Servus prudens dominabitur in filium stultum ; et 
partietur hereditatem inter fratres. 
_ Expvicatio. 

In omni familid turbata et discordi semper ex- 
surgit aliquis servus aut humilis amicus prepotens, 
qui pro arbitro se gerat ad lites familize componen- 
das, cuique eo nomine et familia tota et dominus 
Ipse sint obnoxii. TIlle, si suam rem agat, familie 
mala fovet et aggravat; sin fidelis revera fuerit et 
integer, plurimtim certé meretur: adeo ut etiam 
tanquam inter fratres haberi debeat, aut saltém 
procurationem hereditatis accipere fiduciariam. 

PARABOLA. 

3. Vir sapiens, si cum stulto contenderit, sive iras- 

catur sive rideat, non inveniet requiem. 
E;xPLICATIO. 

Monemur sepitis, ut congressum imparem fu- 
giamus; eo sensu, ne cum potioribus decertemus. 
At haud minus utile est monitum, quod hic exhibet 
Salomon, “ Ne cum indigno contendamus:” iniqua 
enim prorstis sorte hec res transigitur. Siquidem, 
Si superlores simus, nulla sequitur victoria; si su- 
peremur, magna indignitas. Neque juvat etiam in 
hujusmodi contentione exercenda, si interdtm ve- 
luti per jocum agamus, interdim cum fastu et con- 
temptu. Nam quoctinque nos vertamus, leviores 
indeé efficiemur, neque commodé nos explicabimus. 
Pessimé autem fit, si hujusmodi persona qudcum 
contendimus (ut Salomon loquitur) aliquid affine 


Rat be « DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


habeat cum stulto; hoc est, si sit audaculus et te- 
merarius. 
PARABOLA. 

4. Sed et cunctis sermonibus, qui dicantur, ne ac- 
commodes aurem tuam, ne forte audias sercum tuum 
maledicentem tibi. 

E;XPLICATIO. 

Vix credi possit, vitam quantum perturbet inu- 
tilis curiositas circa illas res, que nostra intersunt : 
nimirim, quando secreta illa rimari satagimus que 
detecta et inventa egritudinem quidem animo infe- 
rant, ad consilia autem expedienda nihil jnvent. 
Primo enim sequitur animi vexatio et inquietudo, 
cum humana omnia perfidiz et ingratitudinis plena 
sint. Adeo ut, si comparari possit speculum ali- 
quod magicum, in quo odia et quecunque contra 
nos ullibi commoyentur intueri possemus, melius 
nobis foret si protintis projiceretur et collideretur. 
Hujusmodi enim res veluti foliorum murmura sunt, 
et brevi evanescunt. Secundo, curiositas illa animum 
suspicionibus nimiis onerat, quod consiliis inimicissi- 
mum est eaque reddit inconstantia et complicata. 
Tertio, eadem mala ipsa sepissimé figit, alias pre- 
tervolatura. Grave enim est conscientias hominum 
irritare: qui, si latere se putent, facilé mutantur in 
melius, sin deprehensos se sentiant, malum malo 
pellunt. Merito igitur summe prudentiez tribue- 
batur Pompeio Magno, quod Sertorii chartas uni- 
versas, nec a se perlectas nec aliis permissas, igni 
protinus dedisset. 


-LIBER OCTAVUS. 13 


a PARABOLA, 

5. Advenit veluti viator pauperies ; et egestas quasi 
wir armatus. 

EXPLIcATIO. 

Elegantér describitur in Parabola, quomodo 
prodigis et circa rem familiarem incuriosis super- 
veniant naufragia fortunarum. A principio enim 
pedetentim et passibus lentis, instar viatoris, advenit 
oberatio et sortis diminutio, neque feré sentitur: 
at non multo post invadit egestas, tanquam vir ar- 
matus, manu scilicét tam forti et potente ut el 
amplius resisti non possit ; clim apud antiquos recté 
dictum sit, “ Necessitatem ex omnibus rebus esse 
fortissimum.” Itaque viatori occurrendum, contra 
armatum muniendum. 

PARABOLA. 
6. Qui erudit derisorem, ipse sibi injuriam facit ; et 
qui arguit impium, sibi maculam generat. 
| EXPLICATIO. 

Congruit cum precepto Salvatoris, ut non mit- 
tamus margaritas nostras ante porcos. Distinguun- 
tur autem in hac Parabola actiones Preceptionis, et 
Reprehensionis; distinguuntur itidém persone De- 
risoris, et Impii; distinguitur, postremo, id quod 
rependitur: in priore enim rependitur opera lusa ; 
in posteriore, etiam et macula. Cum enim quis 
erudit et instituit derisorem, jactura primum fit 
temporis ; deindé, et alii conatum irrident, tanquam 
rem vanam et operam male collocatam ; postremd, 
derisor ipse scientiam quam didicit fastidio habet. 
At majore cum periculo transigitur res in reprehen- 


14 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


slone impii; quia non solum impius non auscultat, 
sed et cornua obvertit, et reprehensorem odiosum 
sibi jam factum, aut confestim convitiis proscindit, 
aut saltém postea apud alios criminatur. 

PARABOLA. 

7. Filius sapiens letificat patrem : filius vero stul- 
tus mestiti@ est matri su@. 

| E;XPLICATIO. 

Distinguuntur solatia atque zgritudines cecono- 
mice, patris videlicét et matris, circa liberos suos. 
Etenim filius prudens et frugi precipuo solatio est 
patri, qui virtutis pretium melius novit quam mater, 
ac propterea filii sui indoli ad virtutem propensz 
magis gratulatur; quinetiam gaudium illi fortassé 
affert institutum suum, quod filium tam probé 
educarit, illique honestatem morum preceptis et ex- 
emplo impresserit. E contra, mater calamitati 
filii plus compatitur et indolet; tum ob affectum 
maternum magis mollem et tenerum, tum fortassé 
indulgentiz suze conscia, qué eum corruperit et de- 
pravaverit. 

PARABOLA. 

8. Memoria Justi cum laudibus ; at nomen Im- 
piorum putrescet. 

EXPLICATIO. 

Distinguitur inter famam virorum bonorum et 
malorum, qualis esse soleat post obitum. Viris enim 
bonis, exstincta invidia (que famam eorum, dum 
vixerant, carpebat) nomen continuo efHorescit, et 
laudes magis indiés invalescunt: at viris malis, licét 
fama eorum per gratiam amicorum et factionis suz 


LIBER OCTAVUS. 1g: 


hominum ad breve tempus manserit, paullo post 
fastidium nominis oboritur; et postremo laudes 
ille evanide in infamiam, et veluti in odorem gravem 
et tetrum, desinunt. 
PARABOLA.. 
9. Qui conturbat domum suam, possidebit ventos. 
| E;XPLICATIO. 

Utile admodtiim monitum, de discordiis et turbis 
domesticis. Plurimi enim ex dissidils uxorum, aut 
exheredationibus filiorum, aut mutationibus fre- 
quentibus familia, magna sibi spondent; ac si indé 
vel animi tranquillitas, vel rerum suarum adminis- 
tratio felicior, sibi obventura foret. Sed plerumque 
abeunt spes sue in ventos. Etenim tum mutationes 
illee, ut plurimtm, non cedunt in melius; tum etiam 
perturbatores isti familie sue molestias varias et in- 
gratitudinem eorum, quos aliis preteritis adoptant et 
deligunt, sepenumero experiuntur; quin et hoc 
pacto rumores sibi progignunt non optimos, et 
famas ambiguas: neque enim malé a Cicerone no- 
tatum est; “ Omnem famam a domesticis manare.” 
Utrumque autem malum per ventorum possessionem 
elegantér a Salomone exprimitur: nam exspectatio- 
nis frustratio, et rumorum suscitatio, ventis recté 
comparantur. 

PARABOLA. 
10. Melior est finis orationis, quam principium. 
E;XPLICATIO. 

Corrigit Parabola errorem frequentissimum non 
solum apud eos, qui verbis precipué student, verim 
etiam apud prudentiores. Is est, quod homines de 


16. DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


sermonum suorum aditu atque ingressu magis sint 
soliciti quam de exitu, et accuratits exordia et pre- 
fatiunculas meditentur quam extrema orationum. 
Debuerant autem nec illa negligere, et ista, ut longé 
potiora, preparata et digesta apud se habere; revol- 
ventes secum, et quantum fierl potest animo prospi- 
cientes, quis tandem exitus sermonis sit futurus, et 
quomodo negotia indé promoveri et maturari possint. 
Neque hic finis. Quinimmo non epilogos tantim 
et sermonum, qui ad ipsa negotia spectant, egressus 
meditari oportet ; verim etiam et illorum sermonum 
cura suscipienda, quos sub ipsum discessum com- 
modé et urbané injicere possint, licét a negotio 
prorsus alienos. quidem cognovi consiliarios duos, 
viros certé magnos et prudentes, et quibus onus 
rerum tune precipué incumbebat, quibus illud fuit 
perpetuum et proprium, ut quotiés cum principibus 
suis de negotiis ipsorum communicarent, colloquia in 
rebus ad ipsa negotia spectantibus nunquam termi- 
narent, verum semper aut ad jocum aut aliud aliquid 
quod audire erat volupe diverticula quererent, atque 
(ut adagio dicitur) sermones marinas aqua fluviatili 
sub extremum abluerent. Neque hoc illis inter artes 
postremum erat. 
| PARABOLA. 

11. Sicut musce mortue fetere faciunt unguentum 
optimum, sic hominem pretiosum sapientid et gloria 
parva stultitia. 

E;XPLICATIO. 

Iniqua admodum et misera est conditio hominum 

virtute precellentium (ut optimé notat Parabola), 7, 


LIBER OCTAVUS. 7 


quia erroribus eorum, quantumvis levissimis, nullo 
modo ignoscitur ; vertim, quemadmodum in gemma 
valdé nitidé minimum quodque granulum aut nube- 
cula oculos ferit et molestia quddam afficit, quod 
tamen si in gemma vitiosiore repertum foret, vix 
notam subiret: similitér in viris singulari virtute 
preditis minima queque vitia statim in oculos et 
sermones hominum incurrunt, et censura perstrin- 
guntur graviore, que in hominibus mediocribus aut 
omnino laterent aut veniam facilé reperirent. Itaque 
viro valdé prudenti parva stultitia, valdé probo 
parvum peccatum, urbano et moribus eleganti paul- 
lulum indecori, de fama et existimatione multum 
detrahit. Adeo ut non pessimum foret viris egre- 
gils, si nonnulla absurda (quod citra vitium fieri 
possit) actionibus suis immiscerent, ut libertatem 
quandam sibi retineant, et parvorum defectuum notas 
confundant. — | 
_ PARABOLA. 

12. Homines derisores crvitatem perdunt ; sapientes 
wero avertunt calamitatem. 

? EXPLIcaTIo. 

Mirum videri possit quod in descriptione homi- 
num, qui ad respublicas labefactandas et perdendas 
veluti natura comparati et facti sunt, delegerit Salo- 
mon characterem non hominis superbi et insolentis, 
non tyrannici et crudelis, non temerarii et violenti, 
non impii et scelerati, non injusti et oppressoris, non 
seditiosi et turbulenti, non libidinosi et voluptarii, 
~non denique insipientis et inhabilis; sed derisoris. 
Veriim hoc sapientia ejus regis, qui rerumpublica- 

VOL. IX. C 


18 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


rum conservationes et eversiones optimé norat, dig- 
nissimum est. Neque enim similis feré est pestis 
regnis et rebuspublicis, quam si consiliarii regum 
aut senatores, quique gubernaculis rerum admoven- 
tur, sint ingenio derisores. Hujusmodi enim homines 
periculorum magnitudinem, ut fortes videantur 
senatores, semper extenuant, lisque qui pericula 
prout par est ponderant veluti timidis insultant ; 
consultandi et deliberandi maturas moras et medi- 
tatas disceptationes, veluti rem oratoriam et tzdii 
plenam et ad summas rerum nihil facientem, subsan- 
nant; famam, ad quam principum consilia precipue 
sunt componenda, ut salivam vulgi et rem citO pre- 
tervolaturam, contemnunt; legum vim et auctorita- 
tem, ut reticula quedam quibus res majores minimeé 
cohiberi debeant, nil morantur; consilia et przecau- 
tiones in longum _prospicientes, ut somnia quedam et 
apprehensiones melancholicas, rejiciunt ; viris revera 
prudentibus et rerum peritis, atque magni animi et 
consilii, dicteriis et facetiis illudunt; deniqte funda- 
menta omnia regiminis politici simul labefactant. 
Quod magis attendendum est, quia cuniculis, et non 
impetu aperto hec res agitur, neque ccepit esse inter 
homines (prout meretur) suspecta. 
PARABOLA. 
13. Princpes, qui libentér prebet aures verbis men- 
dacii, omnes servos habet improbos. 
E;XPLICATIO. 
Cum princeps talis fuerit, ut susurronibus et sy- 
cophantis absque judicio faciles et credulas aures 
prebeat, spirat omnino tanquam a parte regis aura 


LIBER OCTAVUS, 19 


pestilens qua omnes servos ejus corrumpit et inficit. 
Alii metus principis rimantur, eosque narrationibus 
fictitiis exaggerant; alii invidie furias concitant, 
presertim in optimos quosque ; alii criminationibus 
aliorum proprias sordes et conscientias malas eluunt ; 
alii amicorum suorum honoribus et desideriis velifi- 
cant, competitores eorum calumniando et mordendo ; 
alii fabularum argumenta contra inimicos suos, tan- 
quam in scena, componunt ; et innumera hujusmodi. 
Atque hee illi, qui ex servis principis ingenio sunt 
magis improbo. At illi etiam, qui natura probiores 
sunt et melius morati, postquam in innocentid sud 
parum presidii esse senserint (quoniam princeps vera 
a falsis distinguere non noyvit), morum suorum pro- 
bitatem exuunt, et ventos aulicos captant, lisque 
servilem in modum circumferuntur. “ Nihil enim, ut 
ait Tacitus de Claudio, tutum est apud principem, 
cujus animo omnia sunt tanquam indita et jussa.” 
Atgue bené Comineus; “ Preestat servum esse prin- 
cipis cujus suspicionum non est finis, quam ejus cujus 
credulitatis non est modus.” 
PARABOLA. 

14. Justus miseretur anime jumenti sui; sed mise- 

ricordice impiorum crudeles. 
E:XPLICATIO. 

Inditus est ab ips& natura homini misericordiz 
affectus nobilis et excellens, qui ctiam ad animalia 
bruta extenditur, que ex ordinatione divind ejus 
imperio subjiciuntur. Itaque habet ista misericordia 
analogiam quandam cum illa principis erga subditos. 
Quinetiam illud certissimum est, quod quo dignior 


20 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


est anima, ed pluribus compatiatur. Etenim anime 
anguste et degeneres hujusmodi res ad se nihil per- 
tinere putant : at illa, que nobilior est portio universi, 
ex communione afficitur. Quare videmus sub veteri 
lege haud pauca fuisse precepta, non tam meré 
czerimonialia, quam misericordiz institutiva ; quale 
fuit illud, de non comedendo carnem cum sanguine 
ejus, et similia. Etiam in sectis Esseorum, et Pytha- 
goreorum, ab esu animalium omnino abstinebant. 
Quod etiam hodieé obtinet, superstitione inviolata, 
apud incolas nonnullos imperii Mogollensis. Quin 
et Turce (gens licét et stirpe et disciplina crudelis 
et sanguinaria) brutis tamen eleemosynas largiri 
solent, neque animalium vexationes et torturas fieri 
sustinent. Verum, ne forte hec que diximus omnis 
generis misericordie patrocinari videantur, salubritér 
subjungit Salomon; “ Impiorum misericordias esse 
crudeles.” Ea sunt, quando hominibus sceleratis et 
facinorosis parcitur, Justitiz gladio feriendis: crude- 
lior enim hujusmodi misericordia, quam crudelitas 
ipsa, Nam crudelitas exercetur in singulos, at miseri- 
cordia illa universum facinorosorum exercitum, con- 
cess4 impunitate, in homines innocentes armat et 
immittit. 
PARABOLA. 

15. Totum spiritum suum profert stultus ; at sapiens 

reservat aliquid in posterum. 
I; XPLICATIO. 

Corrigit Parabola pracipueé (ut videtur) non ho- 
minum vanorum futilitatem, qui dicenda tacenda 
facile proferunt; non parrhesiam illam, qua absque 


LIBER OCTAVUS. 21 


discrimine et judicio in omnes et omnia involant ; non 
garrulitatem, qua ad nauseam usque aliis obstrepunt; 
sed vitium aliud magis occultum, nempé sermonis 
regimen minimé omnium prudens et politicum : hoc 
est, cllm quis ita sermonem in colloquiis privatis in- 
stituit, ut queecunque in animo habeat, que ad rem 
pertinere putet, simul et tanquam uno spiritu et 
oratione continuata proferat. Hoc enim plurimtm ne- 
gotiis officit. Siquidem primo oratio intercisa, et per 
partes infusa, longé magis penetrat quam continuata ; 
quoniam in continuatd pondus rerum non distincté et 
sigillatim excipitur,nec per moram nonnullam insidet, 
sed ratio rationem antequam penitus insederit expel- 
lit. Secundo, nemo tam potenti et felici eloquentia 
valet, ut primo sermonis impetu eum quem alloqui- 
tur mutum et elinguem plané reddat; quin et alter 
aliquid vicissim respondebit, et fortassé objiciet: 
tum vero accidit, ut que in refutationem aut repli- 
cationem reservanda fuissent, preemissa jam et antea 
delibata vires suas et gratiam amiserint. Tertio, si 
quis ea que dicenda sunt non simul effundat sed per 
partes eloquatur, aliud primo aliud subindé injiciens; 
sentiet ex ejus quem alloquitur vultu et responso, 
quomodo singula illum affecerint, quam in partem 
accepta fuerint, ut que adhuc restant dicenda cautiis 
aut sede ha aut excerpat. 
PARABOLA. 

16. Sv spiritus potestatem habentis ascenderit super 
te, locum tuum ne dimiseris ; guid curatio Saciet Cessare 
magna peccata. 


yp DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


E:XPLICATIO. 

Precipit Parabola quomodo se quis gerere de- 
beat, clim iram atque indignationem principis incur- 
rerit. Praceptum duplex: primo, ut non dimittat 
locum suum; secundo, ut curationi, tanquam in 
morbo aliquo gravi, diligentér et cauté attendat. 
Consueverunt enim homines, postquam commotos 
contra se principes suos senserint, partim ex dede- 
coris impatientia, partim ne vulnus observando 
refricent, partim ut tristitiam et humilitatem eorum 
principes sui perspiciant, se a muneribus et functio- 
nibus -suis subducere; quinetiam interdum ipsos 
magistratus, et dignitates quas gerunt, in principum 
manus restituere. At Salomon hanc medendi viam, 
veluti noxiam, improbat; idque summa profecto 
ratione. Prim6d enim, dedecus ipsum nimis illa 
publicat ; undé tum inimici atque invidi audaciores 
fiunt ad ledendum, tum amici timidiores ad subve- 
niendum. Secundo, hoc pacto fit ut principis ira, 
quee fortassé si non evulgaretur sponte concideret, 
magis figatur, et veluti principio jam facto hominis 
deturbandi in precipitium illius feratur. Postremo, 
secessus iste aliquid sapit ex malevolo, et tempo- 
ribus infenso; id quod malum indignationis malo 
suspicionis cumulat. Ad curationem autem perti- 
nent ista: primo, caveat ante omnia ne stupiditate 
quadam, aut etiam animi elatione, indignationem 
principis minimé sentire aut indé prout debeat effici 
videatur: hoc est, ut et vultum non ad tristitiam 
contumacem, sed ad meesstitiam gravem atque mo- 


LIBER OCTAVUS. : 23 


destam componat, et in rebus quibuscunque agendis 
se minus solito hilarem et letum ostendat; quin et 
in rem suam erit, amici alicujus opera et sermone 
apud principem uti, qui quanto doloris sensu in 
intimis excrucietur tempestivé insinuet. Secundo, 
occasiones omnes vel minimas sedulo evitet, per quas 
aut res ipsa que indignationi caussam prebuit refri- 
cetur, aut princeps denuod excandescendi et ipsum 
quadcunque de caussa coram aliis objurgandi ansam 
arripiat. Tertio, perquirat etiam diligentér occa- 
siones omnes, in quibus opera ejus principi grata 
esse possit; ut et voluntatem promptam redimendi 
culpam preteritam ostendat, et princeps suus sentiat 
quali tandem servo, si eum dimittat, privari se con- 
tigerit. Quartd, culpam ipsam aut sagacitér in alios 
transferat, aut animo illam non malo commissam 
esse insinuet, aut etiam malitiam illorum, qui ipsum 
regi detulerunt vel rem supra modum aggravarunt, 
indicet. Deniqte in omnibus evigilet, et curation 
sit intentus. | 
PARABOLA, 

17. Primus in caussd sud justus: tum 'venit altera 

pars, et inguirit in eum. 
E;XPLicATio. 

Prima in unaquaque caussd informatio, si paul- 
lispér animo judicis insederit, altas radices agit, 
eumque imbuit et occupat; adeo ut egré elui possit, 
nisi aut manifesta aliqua falsitas in materia informa- 
tionis, aut artificium aliquod in eddem exhibenda 
deprehendatur. Etenim nuda et simplex defensio, 
licét justa sit et praponderans, vix prajudicium 


24. DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


informationis prime compensare, aut libram justitiz 
semel propendentem ad equilibrium reducere per 
se valet. Itaque et judici tutissimum ut nihil, quod 
ad merita caussee spectat, prelibetur priusquam 
utraque pars simul audiantur; et defensori opti- 
mum, si judicem senserit preeoccupatum, in hoc 
potissimum (quantum dat caussa) incumbere, ut 
versutiam aliquam et dolum malum ab adversa 
parte in judicis abusum adhibitum detegat. 
PARABOLA. | 
18. Qui delicate a pucritiad nutrit servum suum, 
posted sentiet eum contumacem. 


I;XPLICATIO. 
Servandus est principibus et dominis, ex consilio 


Salomonis, in gratia et favore suo erga servos 
modus. Is triplex est: primo, ut promoveantur per 
gradus, non per saltus; secundd, ut interdum 
assuefiant repulse; tertid (quod bené precipit Ma- 
chiavellus) ut habeant prez oculis suis semper aliquid, 
quo ulterius aspirare possint. Nisi enim hec fiant, 
reportabunt proculdubié principes in fine a servis 
suis, loco animi grati et officiosi, fastidium et con- 
tumaciam. Etenim, ex promotione subita, oritur 
insolentia; ex perpetua desideratorum adeptione, 
impatientia repulse ; denique, si vota desint, deerit 
itidém alacritas et industria. 
PARABOLA. — 
19. Vidisti virum velocem in opere suo; coram 
regibus stabit, nec erit inter ignobiles. 
EXPLicatio. 
Inter virtutes, quas reges in delectu servorum 


LIBER OCTAVUS. 25 


potissimtim spectant et requirunt, gratissima est pre 
cunctis celeritas et in negotiis expediendis strenuitas. 
Viri profunda prudentia regibus suspecti; utpote 
qui nimitim sint inspectores, et dominos suos inscios 
et invitos ingenii sui viribus (tanquam machina) 
circumagere possint. Populares invisi; utpote qui 
regum luminibus officiunt, et oculos populi in se 
convertunt. Animosi pro turbulentis seepé habentur, 
et ultra quam par est ausuris. Probi et vite integre 
tanquam difficiles existimantur, nec ad omnes nutus 
heriles apti. Denique non est virtus alia, que non 
habeat aliquam quasi umbram, qua regum animi 
offendantur: sola velocitas ad mandata nihil habet, 
quod non placeat. Insupér, motus animorum regio- 
rum celeres sunt, et more minus patientes. Putant 
enim se quidvis efficere posse; illud tantum deesse, 
ut cito fiat. Itaque ante omnia iis grata est 
celeritas. 
PARABOLA. 

20. Vidi cunctos viventes, gui ambulant sub sole, cum 

adolescente secundo, qui consurgit pro co. 
EXXPLICATIO. 

Notat parabola vanitatem hominum, qui se ag- 
glomerare solent ad successores designatos princi- 
pum. . Radix autem hujus rei est insania illa, 
hominum animis penitus a natura insita; nimirum, 
ut spes suas nimiim adament. Vix enim reperitur, 
qui non delectatur magis iis que sperat, quam iis 
que fruitur. Quinetiam novitas humane nature 
grata est, et avidé expetitur. In successore autem 
principis ista duo concurrunt; Spes, et Novitas. 


26 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


Innuit autem Parabola idem, quod olim dictum erat ; 
primd a Pompeio ad Syllam, posted a Tiberio de 
Macrone; “ Plures adorare solem orientem, quam 
occidentem.” Neque tamen imperantes, multtm hac 
re commoventur, aut eam magni faciunt, sicut nec 
Sylla nec Tiberius. fecit ; sed rident potits hominum 
levitatem, nec pugnant cum somniis: “ Est autem,” 
ut aiebat ille, “ spes vigilantis insomnium.” 
PARABOLA. 

21. Erat civitas parva, et pauci in ed viri. Venit 
contra eam rex magnus, et vadavit eam, instruxitque 
munitiones per gyrum, et perfecta est obsidio: in-— 
wentusque est in ed oir pauper et sapiens, et liberavit 
eam per sapientiam suam ; et nullus deinceps recordatus 
est hominis illius pauperis. 

EXPLIcaTIO. 

Describit Parabola ingenium hominum pravum 
et malevolum. Ii in rebus duris et angustis confugiunt 
feré ad viros prudentes et strenuos, licet antea con- 
temptui habitos. Quamprimtim autem tempestas 
transiérit, ingrati demum erga conservatores suos 
reperiuntur. Machiavellus vero, non sine caussa, in- 
stituit questionem ; “ Uter ingratior esset erga bené 
meritos, princeps an populus ?” Sed interim utrum- 
que ingratitudinis arguit. Attamen hoc non solim 
ex ingratitudine principis aut populi oritur, sed ac- 
cedit plerumque his invidia procerum, qui secreto 
indolent eventui, licét felici et prospero, quia ab 
ipsis profectus non sit: itaque et meritum hominis 
extenuant, et ipsum deprimunt. 


LIBER OCTAVUS. yas f 


PARABOLA. 
22. Iter pigrorum quasi sepes spinarum. 
EXPLicaTIo. 

Elegantissimé ostendit Parabola pigritiam in fine 
laboriosam esse. Diligentia enim et sedula przepa- 
ratio id preestant, ut pes in aliquod offendiculum non 
impingat, sed ut complanetur via antequam ineatur. 
At qui piger est, et omnia in extremum momentum 
executionis differt, necesse est ut perpetuo et singu- 
lis passibus quasi per rubos et sentes incedat, qui 
eum subindé detineant et impediant. Idem obser- 
vari possit etiam in familia regenda; in qua si adhi- 
beatur cura et providentia, omnia placidé et veluti 
sponte procedunt, absque strepitu et tumultu: sin 
hee desint, ubi major aliquis motus .intervenerit, 
omnia simul agenda turmatim occurrunt; tumul- 
tuantur servi; edes personant. 

| PARABOLA. 

23. Qui cognoscit in judicio faciem, non bene facit ; 
iste, et pro buccella panis, deseret veritatem. 

EXPLICATIO. 

Prudentissimé notat Parabola, in judice magis 
perniciosam esse i‘acilitatem Morum quam Corrup- 
telam Munerum. Munera enim haudquaquam ab 
omnibus deferuntur; at vix ulla est caussa, in qua 
non inveniatur aliquid quod flectat judicis animum, 
sl personas respiciat. Alius enim respicietur, ut po- 
pularis ; alius, ut maledicus; alius, ut dives ;. alius, 
ut gratus ; allus, ut ab amico commendatus ; denique 
omnia plena sunt iniquitatis, ubi dominatur respectus 
personarum ; et levi omnino de caussa, veluti pro 
buccella panis, judicium pervertetur. 


28 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


PARABOLA. 

24. Vir pauper calumnians pauperes similis est im- 
bri vehement, in quo paratur fames. | 

| EXPLicaTio. 

Parabola ista antiquittis expressa et depicta fuit 
sub fabula hirudinis utriusque ; nimirum, plene et 
vacuz. Pauperis enim et famelici oppressio longé 
gravior est, quam oppressio per divitem et repletum, 
quippé que omnes exactionum technas et omnes 
nummorum angulos perquirit. Solebat hoc ipsum 
etiam spongiis assimilari ; que aride fortitér sugunt, 
madide non itém. Monitum autem utile continet, 
tum erga principes, ne prefecturas provinciarum 
aut magistratus viris indigentibus et obzratis com- 
mittant ; tum erga populos, ne reges suos cum nimia 
egestate conflictari permittant. 

PARABOLA. 

25. Fons turbatus pede, et vena corrupta, est justus 

cadens coram impio.— 7 
E;XPLICcATIO. 

Precipit Parabola, rebuspublicis ante omnia ca- 
vendum esse de iniquo et infami judicio, in caussa 
aliqua celebri et gravi; preesertim ubi non absol- 
vitur noxius, sed condemnatur insons. Etenim in- 
juriz inter privatos grassantes turbant quidem et pol- 
luunt latices justitia, sed tanquam in rivulis; verum 
judicia iniqua qualia diximus, a quibus exempla pe- 
tuntur, fontes ipsos justitie inficiunt et inquinant. 
Postquam enim tribunal cesserit in partes injustitie, 
status rerum vertitur tanquam in latrocinium publi- 
cum: fitque plané, ut homo homini sit lupus. 


LIBER OCTAVUS. 29 


| PaRABOLA. 

26. Noli esse amicus hominis iracundi, nec ambu- 
lato cum homine furioso. 

Ce IXPLICATIO. 

Quanto religiosius amicitie jura inter bonos ser- 
vanda et colenda sunt, tanto magis cavendum est 
jam usque a principio de prudente amicorum de- 
lectu. Atque amicorum natura et mores, quantum 
ad nos ipsos spectant, omnino ferendi sunt: cum 
vero necessitatem nobis imponunt, qualem erga 
alios personam induamus et geramus, dura admo- 
dum et iniqua amicitiz conditio est. Itaque interest 
in primis, ut precipit Salomon, ad vite pacem, et 
presidia, ne res nostras cum hominibus iracundis, et 
qui facilé lites et jurgia provocant aut suscipiunt, 
commisceamus. Istud enim genus amicorum per- 
petuo nos contentionibus et factionibus implicabit : 
ut aut amicitiam abrumpere, aut incolumitati pro- 
prie deesse, cogamur. | 

PARABOLA. 

27. Qui celat delictum, querit amicitiam ; sed qui 

altero sermone repetit, separat federatos. 
E;xPLIcATIO. 

Duplex concordiam tractandi, et animos recon- 
ciliandi, via: altera, que incipit ab amnestia; altera 
que a repetitione injuriarum, subjungendo apologias 
et excusationes. Equidem memini sententiam viri 
admoditim prudentis et politici; “ Qui pacem trac- 
tat, non repetitis conditionibus dissidii, is magis 
animos dulcedine concordie fallit quam sequitate 
componit.” Vertim Salomon, illo scilicét pruden- 


30. DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


tior, in contraria opinione est; et amnestiam pro- 
bat, repetitionem prohibet. Etenim in repetitione 
hec insunt mala; tum quod ea sit veluti unguis in 
ulcere, tum quod periculum impendeat a nova alter- 
catione (siquidem de injuriarum rationibus inter 
partes nunquam conveniet), tum denique quod de- 
ducat rem ad apologias; at utraque pars malit 
videri potius offensam remisisse, quam admisisse ex- 
cusationem. 
PARABOLA. 

28. In omni opere bono erit abundantia ; ubi autem 

verba sunt plurima, ibi frequentéer egestas. 
E:xPLICATIO. 

Separat Salomon hac Parabola fructum laboris 
lingue et laboris manuum; quasi ex altero prove- 
niat egestas, ex altero abundantia. Etenim fit fere 
perpetuo ut qui multa effutiant, jactent multa, multa 
promittant, egeni sint; nec emolumentum capiant 
ex illis rebus, de quibus loquuntur. Quinetiam, ut 
plurimtm, industrii minimé sunt aut impigri ad 
opera, sed tantummodo sermonibus se, tanquam 
vento, pascunt et satiant. Sané, ut poéta loquitur, 
“ Qui silet est firmus.” Is, qui conscius est se in opere 
proficere, sibi plaudit et tacet: qui vero e contra 
conscius est auras se inanes captare, multa et mira 
apud alios predicat. 

PARABOLA. 

29. Melior est correptio manifesta, quam amor 

occultus. 
I;XPLICATIO. 
Reprehendit Parabola mollitiem amicorum, qui 


LIBER OCTAVUS. 31 


amicitie privilegio non utuntur in admonendo libere 
et audactér amicos, tam de erroribus quam de peri- 
culis suis. “ Quid enim faciam (solet hujusmodi 
mollis amicus dicere), aut quo me vertam? Amo illum 
quantum quis maximé, meque si quid illi adversi con- 
tigerit ipsius loco libentér substituerim ; sed novi 
ingenium ejus; si liberé cum eo egero, animum illius 
offendam, saltém contristabo, neque tamen _ pro- 
ficiam; atque citilis eum ab amicitid mea alienabo, 
quam ab iis que in animo fixa habet abducam.” Hu- 
jusmodi amicum, tanquam enervem et inutilem, re- 
darguit Salomon, atque plus utilitatis ab inimico 
manifesto quam ab ejus generis amico sumi posse 
pronunciat. Siquidem ea fortassé audire ei conti- 
gerit ab inimico per contumeliam, que amicus mussat 
pre nimiad indulgentia. 
PARABOLA. 

30. Prudens advertit ad gressus suos ; stultus di- 
vertit ad dolos. 

I;XPLICATIO. 

Due sunt prudentiz species ; altera vera et sana, 
altera degener et falsa, quam Salomon ‘* stultitie’ 
nomine appellare non dubitat. Qui priori se dederit, 
viis et vestigiis propriis cavet ; periculis prospiciens, 
meditans remedia, proborum opera utens, contra 
improbos seipsum muniens; cautus inceptu, receptu 
non imparatus ; in occasiones attentus, contra im- 
pedimenta strenuus; cum innumeris aliis, que ad 
sul ipsius actiones et gressus regendos spectant. 
At altera species tota est consuta ex fallaciis et 
astutils, spemque ponit omnino in aliis circumye- 


5 > an DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


niendis, iisdemque ad libitum effingendis. Hance 
meritO rejicit Parabola, non tantim ut improbam, 
sed etiam ut stultam. Primo enim minimé est ex 
iis rebus, que in nostra sunt potestate, nec etiam 
aliqua constanti regula nititur ; sed nova quotidié 
comminiscenda sunt stratagemata, prioribus fatis- 
centibus et obsoletis. Secundo, qui vafri et subdoli 
hominis famam et opinionem semel incurrerit, pre- 
cipuo se ad res gerendas instrumento prorsts pri- 
vavit; hoe est, fide: itaque omnia partim votis 
suis consentientia experietur. Postremo, Artes 
iste, utclnque pulcre videantur et. complaceant, 
attamen szpius frustrantur: quod bené notavit 
Tacitus; “ Consilia callida et audacia exspectatione 
leta, tractatu dura, eventu tristia.” 
PARABOLA. 

31. Noli esse justus nimium, nec sapientior quam 

oportet ; cur abripiare subito ? 
EXXPLICATIO. 

Sunt tempora, ut inquit Tacitus, “ in quibus 
magnis virtutibus certissimum est exitium.” Atque 
hoc viris virtute et justitia egregiis aliquando subito, 
aliquando diu anté pravisum, contingit. Quod 
si adjungatur etiam prudentia, hoc est, ut cauti sint 
et ad propriam incolumitatem evigilent, tum hoc 
lucrantur ut ruina eorum subit6 obveniat, ex occultis 
omnino et obscuris consiliis; quibus et evitetur in- 
vidia, et pernicies ipsos imparatos adoriatur. Quod 
vero ad illud ‘nimitm’ quod in Parabola ponitur 
(quandoquidem non Periandri alicujus, sed Salomo- 
nis verba sunt ista, qui mala in hominum vita seepitis 


LIBER OCTAVUS, 33 


notat, nunquam precipit) intelligendum est non de 
virtute ipsa, in qué nimiim non est, sed de vana 
ejus atque invidiosd affectatione et ostentatione. 
Simile quiddam innuit Tacitus de Lepido; miraculi 
loco ponens, quod nunquam servilis alicujus senten- 
tiz auctor fuisset, et tamen tam sevis temporibus 
incolumis mansisset ; “ Subit (inquit) cogitatio, 
utrum hec fato regantur, an etiam sit in nostra 
potestate cursum quendam tenere inter deforme 
obsequium et abruptam contumaciam medium, peril- 
culo simul et indignitate vacuum 2” 

PARABOLA. 

32. Da sapienti occasionem, et addetur et sapientia. 

EXPLicaTio. 

- Distinguit Parabola inter sapientiam illam que 
in verum habitum increverit et maturuerit, et illam 
que natat tantum in cerebro et conceptu, aut sermone 
jactatur, sed radices altas non egerit. Siquidem 
prior, oblata occasione in qua exerceatur, illic6 ex- 
citatur, accingitur, dilatatur, adeo ut seipsa major vi- 
deatur : posterior ver6, que ante occasionem alacris 
erat, occasione data fit attonita et confusa; ut etiam 
ipsi qui ea se preeditum arbitrabatur in dubium vo- 
cetur, annon preceptiones de ea fuerint insomnia 
mera et speculationes inanes ? 

PARABOLA. 
33. Qui laudat amicum voce altd, surgendo mané, 
erit illi loco maledictionis. © 
EXPLICATIO. 
Laudes moderate, et tempestive, et per occasio- 
nem prolate, fame hominum atque fortune pluri- 
VOL. 1X. D 


34 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


mum conferunt; at immoderate, et streperee, et impor- 
tuné effuse nihil prosunt : imm6, potilis ex sententia 
Parabole impensé nocent. Primo enim manifesto 
se produnt, aut ex nimid benevolentid oriundas, aut 
ex composito affectatas, quo collaudatum potius 
falsis preeconiis demereantur quam veris attributis 
ornent. Secund6, laudes parce et modeste invi- 
tant feré presentes, ut ipsis etiam aliquid adjiciant ; 
profuse contra et immodice, ut aliquid demant et 
detrahant. Tertid (quod caput rei est) conflatur 
illi invidia, qui nimitim laudatur ; cim laudes omnes 
nimiz videantur spectare ad contumeliam aliorum, 
qui non mintis merentur. 
PARABOLA. 

34. Quomodd in aquis resplendent facies, sic corda 

hominum manifesta sunt prudentibus. 
EXPLICATIO. 

Distinguit Parabola inter mentes prudentium et 
ceterorum hominum, illas aquis aut speculis com- 
parans, que species et imagines rerum reciptunt ; 
cum alter similes sint terre, aut lapidi impolito, in 
quibus nihil reflectitur. Atque eo magis apté com- 
paratur animus hominis prudentis ad speculum, quia 
in speculo imago propria spectari possit una cum 
imaginibus aliorum; id quod oculis ipsis sine speculo 
non conceditur. Quod si animus prudentis adeo 
capax sit, ut innumera ingenia et mores observare et 
internoscere possit, superest ut detur opera quo red- 
datur non mints varius applicatione quam repre- 
sentatione ; 


“Qui sapit, innumeris moribus aptus erit.”’ 
> 


LIBER OCTAYVUS. 35 


Atque his Salomonis Parabolis diutius fortassé im- 
morati sumus, quam pro modo exempli; dignitate 
et rei ipsius, et auctoris, longitis provecti. 

Neque tantiim in usu erat apud Hebrezos, sed 
alibi etiam priscorum sapientibus frequentissimum ; 
ut si cujuspiam observatio in aliquid incidisset, quod 
vita communi conducibile fuisset, id redigeret et 
contraheret in brevem aliquam sententiam vel Para- 
bolam, vel etiam Fabulam. Vertim, quod ad Fabulas 
(sicut alias dictum est), illa exemplorum vicarii et 
supplementa olim exstiterunt: nunc, quando tem- 
pora historiarum copia abundent, ad animatum 
scopum rectilis et alacrits collimatur. At modus 
scribendi, qui optimé convenit argumento tam vario 
et multiplici (quale est tractatus de Negotiis et Oc- 
casionibus Sparsis) aptissimus ille esset, qnem delegit 
Machiavellus ad tractandas res politicas; nimirum 
per observationes, sive Discursus (ut loquuntur) 
super Historiam et Exempla. Nam Scientia, que 
recentér et quasi in eonspectu nostro ex particulari- 
bus elicitur, viam optimé novit particularia denuo 
repetendi: atque certé ad practicam longé conducit 
magis, cm discursus sive disceptatio sub exemplo 
militat, quam clim exemplum disceptationi subjun- 
gitur. Neque enim hic ordo tantum spectatur, sed 
res ipsa. Cum enim exemplum statuitur tanquam 
disceptationis basis, universo cum circumstantiarum 
apparatu proponi solet, que discursum interdum 
corrigant, interdum suppleant; unde fit loco exem- 
plaris ad imitationem et practicam. Ubi e contra, 
exempla in gratiam disceptationis adducta succincté 


36 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


et nudé citantur, et tanquam mancipia nutus tantum 
disceptationis observant. 

Hoc vero discriminis opere pretium fuerit obser- 
vasse ; quod sicut Historie Temporum optimam 
prebent materiam ad discursus super politica, quales 
sunt illi Machiavelli, ita Historia Vitarum optime 
adhibentur ad Documenta de Negotiis; quoniam 
omnem occasionum et negotiorum, tam grandium 
quam leviorum, varietatem complectuntur. Immo, 
reperire est basin ad Preceptiones de Negotiis, 
utraque illa Historia adhuc commodiorem. Ea est, 
ut discursus fiant super Epistolas, sed prudentiores 
et magis serias; quales sunt illze Ciceronis ad Atti- 
cum, et alia. Siquidem Epistole magis in proximo 
et ad vivum negotia solent representare, quam vel 
Annales vel Vite. Quaré jam et de materia et de 
form4 portionis prime Doctrine de Negotiis, qu 
tractat Occasiones Sparsas, diximus ; eamque inter 
Desiderata numeramus. 

Est et alia portio ejusdem Doctrinz, que tantum 
differt ab illa alteraé de qua diximus, quantum 
sapere et sibi sapere. Altera enim movere videtur, 
tanquam a centro ad circumferentiam; altera, tan- 
quam a circumferentia ad centrum. Est enim Pru- 
dentia quedam consilii aliis impertiendi; est vero et 
alia suis rebus prospiciendi; atque he nonnunquam 
conjunguntur, sepius separantur. Multi siquidem 
in suis ipsorum rationibus instituendis prudentissimi 
sunt, qui tamen in rebuspublicis administrandis aut 
etiam consiliis dandis nihil valent: formice similes, 
que creatura sapiens est ad sese tuendum, sed horto 


¥ 


- LIBER OCTAVUS. 37 


plané noxia. Hec virtus sibi sapiendi Romanis ipsis, 
licét patria optimis curatoribus, non ignota fuit: 
undé Comicus, “Nam pol sapiens fingit fortunam sibi.” 
Quin et in adagium apud ipsos versum est, “ Faber 
quisque fortune proprie :” et Livius hance ipsam 
Catoni Majori tribuit; “ In hoc viro tanta vis animi 
et ingenii inerat, ut quocunque loco natus esset sibi 
ipse fortunam facturus videretur.” 

Hoc genus Prudentiz, si quis ipsum profiteatur 
et palam venditet, semper habitum -est non modo 
non politicum, verum etiam infaustum quiddam et 
inauspicatum: sicut in ‘Timotheo Atheniensi obser- 
vatum est ; qui, postquam preclara multa facinora in 
decus et commodum civitatis sue edidisset, atque 
administrationis sue (sicut tum moris erat) populo 
rationem redderet, singula conclusit hac clausula ; 
“ Atque in hac re Fortune partes fuerunt nulle.” 
Contigit vero, ut post id temporis nunquam ei quid- 
quam felicitér cesserit. Sané nimis elatum hoc et 
altum sapiens, eddem spectans, qué Ezechielis illud 
de Pharaone; “ Dicit, Fluvius est meus, et ego feci 
memetipsum :” aut illud Habacuci prophete ; “ Exsul- 
tant et sacrificant reti suo :” aut illud etiam poéte, 
de contemptore Detim Mezentio ; 


‘‘ Dextra mihi Deus, et telum quod missile libro : 
Nunc adsint.” 





Denique Julius Cesar nunquam (quod memini) 


impotentiam cogitationum suarum arcanarum pro- 
didit, nisi simili dicto. Cwm enim aruspex ei refer- 
ret exta reperta fuisse non bona, admurmuravit 
submissé ; “ Erunt letiora cim volo :” quod etiam 


38 DE AUGMENTIS SCLENTIARUM 


dictum mortis suze infortunium non dit precessit. 
Vertim excessus iste fiducize (ut diximus) res, ut 
profana, ita semper infelix. Quaproptér viris mag- 
nis et veré sapientibus visum, successus quoslibet 
felicitati sua, non virtuti aut industria, tribuere: 
nam et Sylia Felicem se, non Magnum cognomina- 
vit; et Caesar (melitis quam supra) ad navis guber- 
natorem: “‘ Cesarem vehis, et Fortunam ejus.” 

Aitamen iste sententiz ; “ Faber quisque fortu- 
nz sue,” “ Sapiens dominabitur astris,” “ Invia virtuti 
nulla est via,” ac similes, si intelligantur et adhibean- 
tur potitis pro calcaribus ad industriam quam pro 
stapedibus ad insolentiam, magisque ut progignant 
in hominibus decretorum constantiam et robur quam 
arrogantiam et jactantiam, tanquam sane et salu- 
tares merito habite sunt, ac proculdubio in pectori- 
bus hominum magnanimorum sedem nonnullam 
occuparunt; ed usque, ut cogitationes tales quando- 
que egré dissimulent. Videmus enim Augustum 
Cesarem (qui, cum avunculo suo comparatus, potius 
ab illo diversus quam inferior fuit, sed vir certé 
paullo moderatior) sub finem vite petiisse ab amicis, 
qui lectum ejus circumstabant, ut postquam expiras- 
set sibi plauderent; quasi conscius sibi fuisset, 
“« Mimum vite a se commodé transactum.” Hee 
quoque Doctrine portio inter Desiderata numeranda 
est: non quin in praxi, etiam nimio plus quam 
oportet, usurpata sit et frequentata; verum quod 
libri de ila silent. Quamobrem ex more nostro, 
sicut in priore, nonnulla ejus capita recensebimus ; 
eamque Fabrum Fortune, sive (ut diximus) Doctri- 
nam de Ambitu Vita, nominabimus. 


LIBER OCTAVUS. 39 


Ac primo quidem intuitu novum quoddam, et 
insolitum argumentum tractare videbor, docendo 
homines quomod6 Fortune sue Fabri fieri possint : 
doctrinam certé, cui quivis libentér se discipulum 
addixerit, donec difficultatem ejusdem habuerit 
perspectam. Non enim leviora sunt, aut pauciora, 
aut minus ardua, que ad Fortunam comparandam 
requiruntur quam que ad Virtutem; resque est 
eequé difficilis ac severa, fieri veré Politicum ac veré 
Moralem. At hujus Doctrine pertractatio plurimtim 
ad litterarum tum decus, tum pondus, pertinet. 
Interest enim in primis honoris litterarum, ut homi- 
nes isti pragmatici sciant eruditionem haudquaquam 
avicule qualis est alauda similem esse, que in sub- 
lime ferri et cantillando ‘se oblectare soleat, at nihil 
aliud ; quinimmo ex accipitris potilis genere esse, 
qui et in alto volare, ac subindé ciim visum fuerit 
descendere et preedam rapere novit. Deindé et ad 
Perfectionem Litterarum hoc ipsum spectat, quia 
legitime inquisitionis vera norma est, ut nihil inve- 
niatur in globo materize, quod non habeat parallelum 
in globo crystallino sive intellectu. Hoc est, ut 
nihil veniat in Practicam, cujus non sit etiam Doc- 
trina aliqua et Theoria. Neque tamen littere hanc 
ipsam Fortune Architecturam alitér admirantur, aut 
estimant, quam ut opus quoddam inferioris generis. 
Nemini enim Fortuna propria, pro dono Esse sui a 
Deo concesso, ullo modo digna retributio esse possit.. 
Quin et non rar6 fit, ut viri,virtutibus egregii Fortu- 
nz suz sponte renuncient, ut rebus sublimioribus 
vacent. Digna tamen est Fortuna, quatents virtutis 


40 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


ac bené merendi organum est, sua quoque specula- 
tione et doctrina. 

Ad hance Doctrinam pertinent precepta nonnulla 
Summaria, nonnulla Sparsa et Varia. Praecepta 
Summaria versantur circa veram Notitiam et Alio- 
rum, et Sul. Primum igitur preceptum (in quo 
cardo Notitize Aliorum vertitur) illud constituatur, 
ut procuremus nobis quantum fieri possit fenestram 
illam, quam olim requisivit Momus. TIlle, ctim in 
humani cordis fabrica tot angulos et recessus conspi- 
catus esset, id reprehendit quod defuisset fenestra, 
per quam in obscuros illos et tortuosos anfractus 
inspicere quis possit. Hanc autem fenestram obti- 
nebimus, si omni sedulitate nobis informationem 
comparemus et procuremus de Personis, quibuscum 
intercedunt negotia, particularibus ; earumque inge- 
niis, cupiditatibus, finibus, moribus, auxillis, et admi- 
niculis, quibus precipué suffulciuntur et valent; 
et rurstis defectibus et imbecillitatibus, quaque ex 
parte maximeé pateant et obnoxii sint amicis, factio- 
nibus, patronis, clientelis ; rursusque inimicis, invi- 
dis, competitoribus, etiam temporibus et aditibus 


‘¢ (Sola viri molles aditus et tempora noris)” ; 


denique institutis et normis quas sibi preescripserunt, 
et similibus. Quinetiam non scolum informatio 
capienda est de Personis, sed insuper de Actionibus 
particularibus, que de tempore in tempus in motu 
sunt et tanquam sub incude; quomodo regantur et 
succedant, quorum studiis foveantur, a quibus oppug- 
nentur, cujusque sint ponderis et momenti, et quid 
secum trahant, et hujusmodi. Etenim Actiones 


-LIBER OCTAVUS. 41 


presentes ndsse, et in se plurimim prodest, et illud 
insupér habet quod absque hoc etiam Personarum 
notitia valdé futura sit fallax et erronea. Mutantur 
enim homines simul cum Actionibus; et alii sunt,» 
dum Actionibus ipsis implicentur et obsideantur, ali 
postquam rediérint ad ingenium. Atque he de 
‘rebus particularibus informationes, que tam ad Per- 
sonas quam ad Actiones spectant, sunt tanquam 
propositiones minores in omni activo syllogismo. 
Nulla enim observationum aut axiomatum (undé 
conficiuntur majores propositiones politice) veritas 
aut excellentia ad conclusionis firmamentum sufficere 
possit, si in minore propositione fuerit erratum. 
Quod ver6é hujusmodi notitia comparari possit, fide- 
jussor nobis est Salomon, qui ait; “ Consilium in 
corde virl, tanquam aqua profunda ; sed vir prudens 
exhauriet illud.” Quamvis autem ipsa notitia non 
cadat sub preceptum, quoniam individuorum est, 
attamen mandata de eadem elicienda utilitér dari 
possunt. 

Notitia hominum sex modis elici et hauriri potest ; 
per Vultus et Ora ipsorum, per Verba, per Facta, per 
Ingenia sua, per Fines suos, deniqte per Relationes 
Aliorum. Quantum ad Vultus attinet, minimé nos 
moveat vetus adagium, “ Fronti nulla fides.” Licét 
enim hoc ipsum non perperam dictum sit de Vultiis 
et Gesttis compositione externa et generali, attamen 
subsunt subtiliores quidam motus et labores Oculo- 
rum, Oris, Vultis, et Gestfis ; ex quibus reseratur 
et patet, ut eleganter ait Q. Cicero, veluti “ janua 
quedam anim.” Quis Tiberio Cesare occultior ? 


42 - DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


At Tacitus, notans characterem et modum loquendi 
diversum quo usus est Tiberius in laudando apud 
senatum res a Germanico et a Druso gestas, de lau- 
dibus Germanici sic; “ Magis in speciem adornatis 
verbis, quam ut penitus sentire videretur :” de laudi- 
bus Drusi sic; “ Paucioribus, sed intentior, et fida 
oratione.” Itertum Tacitus eundem Tiberium, alias 
etiam ut nonnihil pellucidum, notans; “ In aliis,” 
inquit, ‘erat veluti eluctantium verborum; solutits 
vero loquebatur, quando subveniret.” Sané difficilé 
reperiatur simulationis artifex aliquis tam peritus et 
egregius, aut vultus aliquis ita coactus, et (ut ille 
loquitur) jussus, qui a sermone artificioso et simula- 
torio possit istas notas sejungere, quin aut sermo sit 
solito solutior, aut comptior, aut magis vagus et 
oberrans, aut magis aridus et quasi eluctans. 

Ad Verba Hominum quod attinet; sunt quidem 
illa, ut de urinis loquuntur medici, meretricia. Sed 
isti meretricii fuci optimé deprehenduntur duobus 
modis; ctim scilicét proferuntur verba aut ex im- 
proviso, aut in perturbatione. Sic Tiberius, ctim ex 
Agrippine verbis aculeatis subito commotus esset et 
nonnihil abreptus, extra innate simulationis terminos 
pedem protulit ; “Audita hee,” inquit Tacitus,“ raram 
occulti pectoris vocem elictiere ; correptamque Greco 
versu admonuit, ideo Jedi quia non regnaret.” Quaré 
poéta perturbationes hujusmodi non inscité appellat 
Torturas, quod ab lis secreta sua prodere homines 


compellantur : 
“‘ Vino tortus et ira.” 





Ipsa sane testatur experientia paucos admodum repe- 


LIBER OCTAVUS. » AS 


riri, qui erga arcana sua tam fidi sint, animumque 
gerant aded obfirmatum, quin interdum ex iracun- 
did, interdum ex jactantia, interdum ex intima erga 
amicum benevolentia, interdum ex animi imbecilli- 
tate qui se mole cogitationum onerari ampli non 
sustineat, interdum denique ex alio quopiam affectu 
intimas animi cogitationes revelent et communicent. 
Ac ante omnia sinus animi excutit, si simulatio 
simulationem impulerit, juxta adagium illud Hispa- 
norum; “ Dic mendacium, et erues veritatem.” 

Quin et Factis ipsis, licét humani animi pignora 
sint certissima, non prorstis tamen fidendum ; nisi 
diligentér atque attenté pensitatis prius illorum et 
Magnitudine et Proprietate. Illud enim verissimum ; 
“ Fraus sibi in parvis fidem prestruit, ut majore 
emolumento fallat.” Italus vero seipsum in ipso 
stare lapide putat ubi preco preedicat, si melits. 
solito tractetur absque caussa manifesta. Etenim 
officia ista minora homines reddunt oscitantes, et 
quasi consopitos, tam ad cautionem quam ad indus- 
triam, atque recté a Demosthene appellantur < ali- 
menta socordie. Porro proprietatem et naturam 
nonnullorum Factorum, etiam que beneficiorum loco 
habentur, subdolam et ambiguam luculentér cernere 
licet ex eo quod Antonio Primo imposuit Mutianus ; 
qui post reditum cum eo in gratiam, sed fide pessima, 
plurimos ex Antonili amicis ad dignitates evexit ; 
“« Simul amicis ejus prefecturas et tribunatus largi- 
tur :” hoc autem astu Antonium non munivit, sed 
exarmavit penitus et desolavit, amicitias ejus ad se 
transferendo. 


44, DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


Certissima autem clavis ad animos hominum 
reserandos vertitur in rimandis et pernoscendis vel 
Ingentis et Naturis ipsorum, vel Finibus et Intentio- 
nibus. Atque imbecilliores certé et simpliciores ex 
Ingeniis, prudentiores autem et tectiores ex Finibus 
suis optime judicantur. Certé prudentér et faceté 
(licét meo judicio minus veré) dictum fuit a Nuntio 
quopiam Pontificis, sub reditu ejus a legatione apud 
nationem quandam, ubi tanquam ordinarius rese- 
derat. Interrogatus de delectu successoris sui, 
consilium dedit ; “ Ut nullo modo mitteretur aliquis, 
qui eximié prudens esset, sed potits mediocritér 
tantum: quoniam (inquit) ex prudentioribus nemo 
facile conjiciet, quid verisimile foret illius gentis 
homines facturos.” Sané non raro intervenit ille 
error, et maxime familiaris est virls prudentibus, ut 
ex modulo ingenii proprii alios metiantur, ac proindé 
ultra scopum sepius jaculentur ; supponendo quod 
homines majora quedam meditentur et sibi desti- 
nent, et subtilioribus technis utantur, quam que 
illorum animos unquam subiérint. Quod etiam 
elegantér innuit adagium Italicum, quo notatur 
‘nummorum, prudentie, fidei semper minores inveniri 
rationes quam quis putaret.’ Quare in levioris 
ingenii hominibus, quia multa absurda faciunt, 
capienda est conjectura potius ex propensionibus 
Ingeniorum quam ex destinationibus Finium. Porro, 
principes quoque (sed longé aliam ob caussam) ab 
Ingeniis optimé judicantur, privati autem ex Fini- 
bus. Principes enim fastigium adepti humanorum 
desideriorum, nullos feré sibi propositos Fines habent 


LIBER OCTAVUS. 4.5 


ad quos presertim vehementér et constantér aspi- 
rant, ex quorum Finium situ et distantia reliquarum 
suarum actionum possit excipi et confici directio et 
scala :.id quod inter alia caussa est vel precipua, ut 
“ corda eorum (quod Scriptura pronunciat) sint in- 
scrutabilia.” At privatorum nullus est, qui non sit 
plané veluti viator, et proficiscatur intenté ad ali- 
quam itineris metam, ubi consistat; undé non maleé 
divinare quis poterit quid facturus sit, aut non 
facturus. Si enim in ordine sit quidpiam ad finem 
suum, probabile est facturum : sin sit in contrarium 
finis, minimé. Neque de Finium, aut Ingeniorum, 
in hominibus diversitate informatio capienda est 
simplicitér tantum, sed et comparate ; quid scilicét 
predominetur, et reliqua in ordinem cogat. Sic, 
ut videmus, Tigellinus, cium se Petronio Turpiliano 
inferiorem sentiret in voluptatibus Neroni minis- 
trandis et pregustandis, “metus (ut ait Tacitus) 
Neronis rimatus est ;” et hoc pacto emulum evertit. 

Ad notitiam quod attinet de hominum animis 
secundariam, nimirim que ab Aliorum Relatione 
desumitur, brevitér dicere sufficiet. Defectus et 
vitia didiceris optimé ab inimicis, virtutes et faculta- 
tes ab amicis, mores et tempora a famulis, opiniones 
et meditationes ab intimis familiaribus cum quibus 
frequentitis colloquia miscent. Fama popularis levis 
est, et superiorum judicia mints certa : etenim coram 
illis tectiores incedunt homines. Verior fama e do- 
mesticis emanat. 

Vertim ad inquisitionem istam universam via 
maximé compendiaria in tribus consistit: primim, 


4.6 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


ut amicitias multas comparemus cum ejusmodi ho- 
minibus, qui multiplicem et variam habent tam 
Rerum quam Personarum notitiam ; in primis vero 
enitendum ut saltém singulos habeamus presto, qui 
pro negotiorum atque hominum diversitate nos de 
unaquaque re certiores facere et solidé informare 
possint: secunddo, ut prudens temperamentum et 
mediocritatem quandam persequamur et in Libertate 
Sermonis, et in Taciturnitate; frequentits Liberta- 
tem usurpantes, at cium res postulat Silentium. 
Libertas siquidem in Sermone etiam alios invitat et 
provocat, ut pari libertate erga nos utantur, et sic 
multa deducit ad notitiam nostram; at Taciturnitas 
fidem conciliat, efficitque ut ament homines secreta 
sua apud nos tanquam in sinu deponere: tertio, is 
nobis paullatim acquirendus est habitus, ut vigi- 
lante et presente animo, in omnibus colloquiis et 
actionibus, simul et rem que instat geramus, et alia 
que incidunt observemus. Nam sicut Epictetus 
precipit, ut Philosophus in singulis suis actionibus 
ita secum loquatur; “ Et hoc volo, et etiam institutum 
servare :” sic Politicus in singulis negotiis ita secum 
statuat ; “ Et hoc volo, atque etiam aliquid quod in 
futurum usui esse possit addiscere.” Itaque, qui eo 
sunt Ingenio, ut nimitim ‘ Hoc agant,’ et toti sint in 
presente negotio quod in manibus habent, de ils 
autem que interveniunt nec cogitant quidem (id 
quod in se agnoscit Montaneus), illi certé ministri 
regum aut rerumpublicarum sunt vel optimi, sed ad 
proprias fortunas claudicant. Interim cautio ante 
omnia adhibenda, ut impetum animi et alacritatem 


b] 


LIBER OCTAVUS. A 


nimiam cohibeamus; ne multa sciendo ad nos multis 
immiscendum feramur. Infelix enim quiddam est et 
temerarium, Polypragmosyne. Itaque ista, quam 
comparandam precipimus, notitia Rerum et Perso- 
narum varietas, htic tandem redit; ut et Rerum quas 
suscipimus, et Hominum quorum opera utimur, 
magis cum judicio delectum faciamus, undé cuncta 
et magis dextré et magis tutd disponere et adminis- 
trare sciamus. 

Notitiam aliorum sequitur notitia sul. Ktenim 
non minor diligentia adhibenda est, sed major potits, 
ut nos de nobis ipsis quam de allis vere et accuraté 
informemus. Quippé cum oraculum illud, ‘* Nosce 
teipsum,” non tantum sit canon prudentie uiversalis, 
sed et in politicis pracipuum locum habeat. Optimé 
enim homines monet S. Jacobus; “ Eum, qui vultum 
in speculo consideravit, oblivisci tamen illicd qualis 
fuerit ;” ut omninod frequenti inspectione sit opus. 
Idque tenet etiam in politicis. Sed specula scilicét 
sunt diversa. Nam speculum divinum, in quo nos 
contueri debemus, est Verbum Dei; speculum autem 
politicum non aliud est quam status rerum et tem- 
porum, in quibus vivimus. 

Exxamen igitur accuratum, nec quale esse solet 
sul nimitim amantis, instituendum est homini de 
propriis Facultatibus, Virtutibus, et Adminiculis ; 
necnon de Defectibus, Inhabilitatibus, et Obstaculis : 
ita rationem subducendo, ut hee perpetuod in majus, 
illa autem minoris potits quam revera sunt e#stimen- 
tur. Ex hujusmodi autem examine in considera- 
tionem veniant que sequuntur: 


48 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


Prima consideratio sit, quomodo alicui homini 
moribusque et natura suze cum Temporibus con- 
veniat ; que si inventa fuerint congrua, omnibus in 
rebus magis liberé et soluté agere et suo ingenio 
uti liceat; sin sit aliqua antipathia, tum demtm in 
universo vite cursu magis cauté et recté est inceden- 
dum, minusque in publico versandum. Sic Tiberius 
fecit, qui morum suorum sibi conscius, cum seculo 
suo non optimé convenientium, ludos publicos nun- 
quam spectavit ; quinetiam per duodecim continuos 
annos postremos nunquam in senatum venit: ubi 
contra Augustus perpetuo in oculis hominum vixit, 
quod et Tacitus observat; “ Alia Tiberio morum 
via.” Eadem et Periclis ratio fuit. 

Secunda sit Consideratio, quomodo alicui con- 
veniat cum Professionibus et Generibus Vite que in 
usu et pretio sunt, quorumque sibi delectus sit 
faciendus: ut sijam decretum non sit de Genere 
Vite, maximé aptum et ingenio suo congruum 
sumat; sin jampridém id Genus Vitex, ad quod 
minus a natura factus est, fuerit ingressus, sub 
prima occasione se subducat et novam conditionem 
arripiat. Id quod a Valentino Borgia videmus 
factum ad vitam sacerdotalem a patre inutrito, 
quam tamen posted ejuravit suo obsecutus ingenio, 
et vite militari se applicuit: quanquam principatu 
zequé ac sacerdotio indignus, cum utrumque homo 
pestilens dehonestaverit. 

Tertia sit Consideratio, quomodo se habeat quis 
comparatus ad Aiquales et ASmulos suos, quos veri- 
simile sit eum habiturum in fortuna sud compe- 


LIBER OCTAVUS. . 4G 


titores; eumque vite cursum teneat, in quo maxima 
inveniatur virorum egregiorum solitudo, atque in 
quo probabile sit seipsum inter ceteros maximé posse 
enitere. Id quod a C. Cesare factum est ; qui ab 
initio orator fuit, et caussas egit, et in toga potissi- 
mim versabatur. Ctm vero vidisset Ciceronem, 
Hortensium, Catulum eloquentie gloria excellere, 
rebus vero bellicis clarum admodum neminem preter 
Pompeium, destitit ab incepto, et potentie illi civil 
multtim valedicere jubens transtulit se ad artes 
militares et imperatorias, ex quibus summum rerum 
fastigium conscendit. 

Quarta sit Consideratio, ut nature sue et ingenii 
rationem habeat quis in deligendis Amicis ac Neces- 
sariis: siquidem diversis diversum genus Amicorum 
convenit ; aliis solenne et taciturnum, aliis audax et 
jactabundum, et complura id genus. Certé notatu 
dignum est, quales fuerint amici Julii Cesaris, An- 
tonius, Hirtius, Pansa, Oppius, Balbus, Dolabella, 
Pollio, reliqui. Illi scilicét jurare solebant, “ Ita vivente 
Cesare moriar,” infinitum studium erga Cesarem 
pre se ferentes; erga omnes alios arrogantes et 
contemptores: fueruntque homines in negotils ge- 
rendis impigri, fama et existimatione mediocres. 

Quinta sit Consideratio, ut caveat quis sibi ab 
Exemplis, neque ad imitationem aliorum se inepté 
componat ; quasi quod aliis fuerit pervium, etiam 
sibi patere necesse sit! neutiquam secum reputans, 
quantum fortassé interfuerit inter suum et illorum, 
quos ad exemplum sibi delegit, ingenium et mores. 


In quem errorem manifesto incidit Pompeius, qui (ut 
VOL. IX. : E 


50 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM > 


Cicero scriptum reliquit) toties solitus erat dicere ; 
« Sylla potuit, ego non potero?” Qua in re vehe- 
mentér sibi imposuit, cim ingenium et rationes 
agendi Sylle a suis toto ccelo, ut aiunt, distarent : 
cum alter ferox esset, violentus, quique factum in 
omnibus urgeret ; alter gravis, legum memor, omnia- 
que ad majestatem et famam componens, undé longé 
minus erat ad perficienda que cogitarat efficax et 
validus. Sunt et alie hujus generis preceptiones ; 
verum he ad exemplum reliquarum sufficient. 
Neque vero “ Nosse seipsum” homini sufficit ; sed 
ineunda etiam est ratio secum quomod6 se Ostentare, 
Declarare, denique Flectere se et Effingere com- 
modé et prudentér possit. Ad Ostentandum se 
quod attinet, nihil videmus usu venire frequentius 
quam ut qui virtutis habitu sit inferior, specie virtutis 
externa sit potior. Non parva igitur est prudentie 
prerogativa, si quis arte quadam et decoré specimen 
sui apud alios exhibere possit; virtutes suas, merita 
atque fortunam etiam (quod sine arrogantia aut 
fastidio fieri possit) commode Ostentando ; contra 
vitia, defectus, infortunia et dedecora artificiosé 
occultando: illis immorans easque veluti ad lumen 
obvertens, his subterfugia querens aut apté ea inter- 
pretando eluens; et similia. Itaque de Mutiano, 
viro sui temporis prudentissimo et ad res gerendas 
impigerrimo, Tacitus; ‘‘ Omnium, que dixerat fece- 
ratque, arte quadam Ostentator.” Indiget certé res 
hee arte nonnulla, ne tedium et contemptum pariat: 
ita tamen ut Ostentatio quepiam, licét usque ad 
vanitatis primum gradum, vitium sit potitis in ethicis 


LIBER OCTAVUS. 51 


quam in politicis. Sicut enim dicisolet de calumnia ; 
“ Audactér calumniare, semper aliquid heret :” sic 
dici possit de jactantid (nisi plané deformis fuerit et 
ridicula), “ Audactér te vendita, semper aliquid 
heret.” Herebit certé apud populum, licét pruden- 
tiores subrideant. Itaque existimatio parta apud 
plurimos paucorum fastidium abundé compensabit. 
Quod si ista, de qua loquimur, sui Ostentatio de- 
centér et cum judicio regatur; exempli gratia, si 
nativum quendam pectoris candorem et ingenuitatem 
pre se ferat; aut si illis temporibus adhibeatur, vel 
cum pericula circumstent (ut apud viros militares in 
bellis), vel ctim alii invidia flagrent; aut si verba, 
que ad laudes proprias pertinent, tanquam aliud 
agenti excidisse videantur, miniméque vel serié vel 
prolixé nimis lis insistatur; aut si ita quis se laudi- 
bus honestet, ut simul etiam censuris et jocis erga 
se non abstineat; aut si denique hoc facit non 
sponte, sed tanquam lacessitus et aliorum insolentiis 
et contumellis provocatus; non parvum certé hec 
res existimationi hominis cumulum adjicit. Neque 
saneé exiguus est eorum mumerus, qui ciim natura 
sint magis solidi et minimé ventosi, atque propterea 
hac arte honori suo velificandi careant, moderationis 
sue nonnulla cum dignitatis jactura dant poenas. 
Verum hujusmodi Ostentationem virtutis, ut- 
cunque aliquis infirmicre judicio et nimitim fortassé 
ethicus improbaverit, illud nemo negarit ; dandam 
saltem esse operain, ut virtus per incuriam justo suo 
pretio non fraudetur, et minoris quam revera est 
estimetur. Hee verd, in virtute estimanda, pretii 


bY DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


diminutio tribus modis solet contingere: primo, | 
quando quis in rebus gerendis se et operam suam 
offert et obtrudit, non vocatus aut accersitus ; hujus- 
modi enim officiis remunerationis loco esse solet, si 
non repudientur. Secundo, quando quis in principio 
rei gerendz viribus suis nimitm abutitur, et quod 
sensim erat prestandum uno impetu effundit; id 
quod rebus bené administratis preproperam conci- 
liat gratiam, in fine autem satietatem inducit. 
Tertid, quando quis virtutis sue fructum in laudibus, 
plausu, honore, gratia, sibi preebitis nimis cito et 
levitér sentit, atque in iis sibi complacet: de quo 
prudens habetur monitum ; “ Cave ne insuetus rebus 
majoribus videaris, si heec te res parva sicuti magna 
delectat.” 

Defectuum enimverd sedula Occultatio minoris 
haudquaquam momenti est, qudm virtutum prudens 
et artificiosa Ostentatio. Defectus autem occultantur 
et latent maximé triplici quadam industria, et quasi 
tribus latebris; Cautione, Pretextu, Confidentia. 
Cautionem dicimus, quando iis rebus prudentér ab- 
stinemus, quibus pares non sumus; ubi contra in- 
genia audacula et inquieta se facilé ingerunt sine 
judicio rebus quibus non insueverunt, et proindeé de- . 
fectus suos proprios publicant et quasi proclamant. 
Pretextum dicimus, ctim sagacitér et prudentér 
viam nobis sternimus et munimus, qua benigna et 
commoda de vitiis et defectibus nostris fiat inter- 
pretatio, quasi aliundé provenientibus aut alio 
tendentibus quam vulgo existimatur. Etenim de 
Jatebris yitiorum non malé poéta ; 


LIBER OCTAVUS. 53 


‘¢ Seepé latet vitium proximitate boni.” 


Quaré, si quem Defectum in nobis ipsis perceperi- 
mus, opera danda ut personam et pratextum vir- 
tutis finitime mutuemur, sub cujus umbra lateat. 
Verbi gratid, tardo gravitas pretexenda, ignavo 
lenitas, et sic de ceteris. Illud etiam utile, pro- 
babilem aliquam caussam obtendere et in vulgus 
spargere, qua adducti ultimas vires nostras promere 
refugiamus ; ut quod non possimus, nolle videamur. 
Quod ad Confidentiam attinet, impudens certé est 
remedium, sed tamen certissimum atque efficacissi- 
mum; nempé, ut quis ea omnind contemnere et 
vilipendere se profiteatur, que revera assequi non 
possit: mercatorum prudentium more, quibus so- 
lenne est et proprium ut pretium mercium suarum 
attollant, aliorum deprimant. Est tamen et aliud 
Confidentiz genus hoc ipso impudentius; nimirim, 
perfricta fronte Defectus suos etiam opinioni obtru- 
dere et venditare, quasi in iis quibus maximé desti- 
tuitur se eminere credat; atque ut hoc facilius ce- 
teris imponat, se in iis rebus quibus revera plurimim 
pollet fingat diffidentem; quemadmodum fieri vi- 
demus in poétis : poéta enim carmina sua recitante, 
s] unum aliquem versiculum non admodum dixeris 
probandum, audias illicd; “ Atqui hic versus pluris 
mihi constitit, quam reliquorum plurimi.” Tum 
vero alium quempiam versum adducet quasi sibi sus- 
pectum, et de eo quid putes sciscitabitur, quem satis 
norit inter plurimos esse optimum et censurz mi- 
nimé obnoxium. Ante omnia verd ad hoc quod 
nunc agitur (ut scilicét specimen sui quis edat coram 


54 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


aliis illustre, et jus suum in omnibus retineat), nil 
magis interesse judico quam ne quis per nimiam 
suam nature bonitatem et suavitatem se exarmet et 
injuriis et contumeliis exponat: quin potits in om- 
nibus aliquos animi liberi et generosi, et non aculei 
minus quam mellis intra se gestantis, igniculos sub- 
indé emittat. Quze quidem munita vite ratio, una 
cum prompto et parato ad se a contumeliis vindican- 
dum animo, aliquibus ex accidente imponitur et 
necessitate quadam inevitabili, propter aliquid in- 
fixum in persond aut fortuna sud: veluti fit in 
deformibus, et spuriis, et ignominia aliqua mulcta- 
tis; undé hujusmodi homines, si virtus non desit, 
felices pleriimque evadunt. 

Quod vero ad se Declarandum attinet ; id alia 
res omnino est ab Ostentatione sui, de qua diximus. 
Neque enim ad virtutes aut defectus hominum re- 
fertur, sed ad actiones vite particulares. Qua in 
parte nihil invenitur magis politicum, quam ut me- 
diocritas quedam servetur prudens et sana, In sensa 
animi circa actiones particulares aperiendo aut re- 
condendo. Licét enim profunda taciturnitas, et 
consiliorum occultatio, et is rerum gerendarum 
modus qui omnia ceecis et (ut moderne lingue potius 
loquuntur) surdis artibus et mediis operatur, res sit et 
utilis et mirabilis; tamen non raro evenit, ut quod 
dicitur, “ Dissimulatio errores pariat, qui dissimula- 
torem ipsum illaqueant.” Nam videmus viros poli- 
ticos maximé omnium insignes liberé et indissimu- 
lantér fines, quos peterent, palam proferre non du- 
bitdsse. Sic L. Sylla manifesto pre se tulit, “ Se 


LIBER OCTAVUS, 55 


omnes mortales vel felices vel infelices fieri cupere, 
prout sibi essent vel amici vel inimici.” Sic Caesar, 
cim primum profectus est in Gallias, nil veritus est 
profiteri, “Se malle primum esse in villa obscura 
quam secundum Rome.” Idem Cesar, coepto jam 
bello, dissimulatorem minimé egit, si audiamus quid 
Cicero de illo pradicet. ‘ Alter,” Caesarem innuens, 
“non recusat sed quodammodo postulat, ut (ut est) 
sic appelletur Tyrannus.” Similitér videmus, in 
epistola quadam Ciceronis ad Atticum, quam mi- 
nimé fuerit Augustus Cesar dissimulator; qui in 
ipso ingressu ad res gerendas, cum adhue senatut 
esset in deliciis, solitus tamen erat in concionibus 
apud populum jurare illa formula; “ Ita parentis 
honores consequi liceat.” Illud autem non minus 
quiddam erat, quam ipsa tyrannis. Verum est, ad 
invidiam paullulim leniendam, solitum eum simul 
ad statuam Julii Cesaris, que in rostris posita erat, 
manum protendere. Homines autem ridebant, et 
plaudebant, et admirabantur, et inter se ita loque- 
bantur; “ Quid hoc est? Qualis adolescens!” Sed 
tamen nihil malitia in eo suspicabantur, qui tam 
candidé et ingenue quod sentiret loqueretur. Et 
isti quidem, quos nominavimus, prospera omnia con- 
secuti sunt; Pompeius contra, qui ad eosdem ten- 
debat fines, sed viis magis umbrosis et obscuris (sicut 
Tacitus de eo loquitur, “ Occultior non melior ;” 
atque Sallustius similitér idem insimulat, “ Ore 
probo, animo inverecundo”) id prorsus agebat, et in- 
numeris technis moliebatur, ut cupiditates suas et 
ambitionem alté recondendo interim rempublicam 


o6 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


in anarchiam et confusionem redigeret, quo illa se 
necessariO in sinus ejus conjiceret, atque hoc pacto 
summa rerum ad eum deferretur quasi invitum et 
renitentem. Cum vero hoc se putaret consecutum, 
factus consul solus (quod nunquam cuiquam conti- 
gisset) nihilo plus ad fines suos proficiebat ; eo quod 
etiam illi, qui proculdubid eum fuissent adjuturi, 
quid vellet non perciperent. Adeo ut tandem co- 
actus sit tritam et vulgarem inire viam; ut scilicét, 
pretextu se Cesari opponendi, arma et exercitum 
compararet. Adeo lenta, casibus obnoxia, et ple- 
rlimque infelicia solent esse ea consilia, quee pro- 
funda dissimulatione obteguntur! Qué de re idem 
sensisse videtur Tacitus, cim simulationis artificia, 
tanquam inferioris subsellii prudentiam, constituit 
pre artibus politicis: illam Tiberio, has verdé Au- 
gusto Cesari attribuens. Etenim, de Livid verba 
faciens, sic loquitur ; quod fuisset illa cum artibus 
mariti et simulatione filii bené composita. 

Quod ad animum Flectendum et Effingendum 
attinet ; totis viribus certé incumbendum ut animus 
reddatur occasionibus et opportunitatibus obsequens, 
neque ullo modo erga eas durus aut renitens. Neque 
enim majus fuerit impedimentum ad res gerendas, 
aut fortunas hominum constituendas, quam illud ; 
“ Idem manebat, neque idem decebat ;” videlicét, 
cliim homines iidem sint, et natura sud utantur, 
postquam occasiones se mutaverint. Bené itaque 
Livius, cum Catonem Majorem introducit tanquam 
fortune sue architectum peritissimum, illud subjun- 
git; quod ei fuerit ingenium versatile. Atque hinc 


LIBER OCTAVUS. 57 


fit, quod ingenia ‘gravia, et sollennia, et mutare 
nescia plus plerimque habeant dignitatis, quam fe- 
licitatis. Hoc vero vitium in aliquibus a natura 
penitis insitum est, qui suopte ingenio sunt viscosi, 
et nodosi, et ad versandum inepti. At in aliis con- 
suetudine obtinuit, que est altera natura, atque 
opinione quadam (que in animos hominum facilé 
obrepit), ut minimé mutandam sibi putent rerum 
gerendarum rationem, quam prius bonam et pros- 
peram sint experti. Prudentér enim observat Machia- 
vellus in Fabio Maximo, quod “ pristinum suum 
et inveteratum cunctandi et belli trahendi morem 
retinere mordicus voluerit, cum natura belli esset 
alia, et acriora postularet consilia.” In aliis porrd 
idem vitium ex inopia judicii progignitur, cum homi- 
nes periodos rerum et actionum non tempestivé dis- 
cernant, sed tum demum se vertant postquam 
Opportunitas jam elapsa sit. Tale quidpiam in 
Atheniensibus suis redarguit Demosthenes, eos aiens 
esse “ rusticis similes, qui in ludo gladiatorio se pro- 
bantes semper post plagam acceptam in eam partem 
muniendam scutum transferunt qua percussi sunt, 
non prius.” In aliis rursis hoc ipsum contingit, 
quia operam in vid e& quam semel ingressi sunt 
collocatam perdere gravantur, nec receptui canere 
sciunt ; sed potitis se occasionibus superioribus su- 
periores fore constantia sud confidunt. Veriim ista 
animi viscositas et renitentia,a quacunque illa tan- 
dem radice pullularit, rebus gerendis et fortune 
hominum est damnosissima; nihilque magis politi- 
cum quam animi rotas reddere cum rotis fortune 


58 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


concentricas et simul volubiles. Atque de pre- 
ceptis duobus Summariis, circa Fortune Architec- 
turam, hactents. Precepta autem Sparsa haud 
pauca sunt. Nos tamen perpauca deligemus, pro 
modo exempli. 

Primum Preceptum est; “ Faber Fortune amusse 
sua perité utatur, eamque rité applicet ;” hoc est, 
animum assuefaciat ut rerum omnium pretium et 
valorem estimet, prout ad fortunam et fines suos 
magis aut minus conducant, hocque curet sedulo 
non perfunctorié. Mira enim res, sed verissima: 
inveniuntur plurimi, quorum mentis pars logica (si 
ita loqui licet) est bona, mathematica pessima; vi- 
delicét, qui de rerum consequentiis satis firmitér 
judicant, de pretiis vero imperitissimé. Hine fit, 
ut alii privata et secreta cum principibus colloquia, 
alii auras populares, tanquam magna adepti, admi- 
rentur (cm sit utrumque sepenumero res et in- 
vidia et periculo plena), alii autem res metiantur ex 
difficultate atque opera sua in eis impensa; fieri 
oportere existimantes, ut quantum moverint tan- 
tum etiam promoverint. Sicut Cesar de Catone 
Uticensi, veluti per ironiam, dixit (narrando quam 
laboriosus fuerit, et assiduus, et quasi indefatigabilis, 
nequetamen multtim ad rem) “ Omnia,” inquit,“ magno 
studio agebat.” Hinc etiam illud accidit, ut homines 
sepitis seipsos fallant, qui si magni alicujus aut ho- 
norati viri opera utantur, sibi omnia prospera pro- 
mittant; cm illud verum sit, non grandissima que- 
que instrumenta, sed aptissima, citius et felicius 
opus quodque perficere. Atque ad mathematicam 


LIBER OCTAVUS. 59 


veram animi informandam, opere pretium est illud in 
primis ndsse et descriptum habere, quid ad cujusque for- 
tunam constituendam et promovendam primum statui 
debeat, quid secundum, et sic deinceps. Primo loco, 
Emendationem Animi pono: animi enim impedi- 
menta et nodos tollendo et complanando, citius viam 
fortune aperueris, quam fortune auxiliis animi im- 
pedimenta sustuleris. Secundo loco, Opes pono 
et Pecuniam; quam summo loco plurimi fortassé 
collocaverint, cum tanti sit ad omnia usts. Verum 
eam opinionem similem ob caussam abjudico, atque 
Machiavellus fecit in alid re, non multtum ab ea 
discrepante. Cum enim vetus fuerit sententia, 
« Pecuniam esse nervos Belli ;” ille contra non alios 
esse nervos belli asseruit, quam nervos virorum for- 
tium et militarium. Eodem prorstis modo veré 
asserl possit, nervos fortune non esse pecuniam sed 
potius animi vires; ingenium, fortitudinem, auda- 
clam, constantiam, moderationem, industriam, et 
similia. Tertio loco, colloco Famam et Existimatio- 
nem ; eo magis quod illa zstus quosdam habeant et 
tempora, quibus si non opportuné utaris, difficile 
erit rem in integrum restituere. Ardua enim res, 
Famam precipitantem retrovertere. Postremo loco, 
pono Honores, ad quos certé facilior aditus per 
unumquodque ex illis tribus, multo magis per omnia 
conjuncta datur, quam si ab Honoribus auspiceris 
et deindé ad reliqua perrexeris. Verim, ut in ordine 
rerum servando haud parum est momenti, ita non 
multo minus in servando ordine temporis, cujus 
perturbatione frequentissimé peccatur, dum ad fines 


60 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


' tum properatur quando initia essent curanda ; atque, 
dum ad maxima queque subitd advolamus, que in 
medio posita sunt temeré transilientes. At illud 
recté precipitur ; “ Quod nunc instat, agamus.” 

Secundum Preceptum est, ut caveamus ne animi 
quadam magnitudine et prefidentiaé ad magis ardua 
quam par est feramur, neve in adversum fluvii remi- 
gemus. Optimum enim consilium circa fortunas 
hominum, 





‘“« Fatis accede, Deisque.” 


Circumspiciamus in omnes partes, et observemus 
qua res pateant, qua clausze et obstructze sint, qua 
proclives, qua arduz, neque viribus nostris ubi non 
patet aditus commodus abutamur. Hoc si fecerimus, 
et a repulsd nos immunes prestabimus, et in nego- 
tiis singulis nimis dil non herebimus, et moderatio- 
nis laudem reportabimus, et pauciores offendemus, 
et denique felicitatis opinionem acquiremus: dum 
que sponte fortassé eventura fuissent, nostre indus- 
trie accepta ferentur. 

Tertium Preceptum cum proximé precedente 
nonnihil pugnare videri possit ; licét probe intellec- 
tum, minimé. Illud hujusmodi est; ut occasiones 
non semper exspectemus, sed eas quanddque provo- 
cemus et ducamus. Quod etiam innuit Demosthe- 
nes, magniloquentia quadam: “ Et quemadmodum 
receptum est, ut exercitum ducat imperator ; sic a 
cordatis viris res ipse ducende, ut que ipsis viden- 
tur ea gerantur, et non ipsi persequi eventus tantum 
cogantur.” Etenim, si diligenter attendamus, duas 
observabimus easque discrepantes species eorum, qui 


LIBER OCTAVUS. 61 


rebus gerendis et negotiis tractandis pares habean- 
tur. Alii siquidem occasionibus commode sciunt 
uti, sed nihil ex se moliuntur aut excogitant ; alii 
toti sunt in machinando, qui occasiones que oppor- 
tuné incidunt non arripiunt. Harum facultatum 
altera, alteri non conjuncta, manca omnino et imper- 
fecta censenda est. 

Quartum est Preceptum, ut nihil suscipiamus, 
in quo necesse sit temporis plurimum insumere : 
verum ut versiculus ille aurem semper vellicet ; 


‘< Sed fugit interea, fugit irreparabile tempus.” 


Neque alia subest caussa cur ii, qui professionibus 
laboriosis aut rebus similibus se addixerunt (veluti 
jureconsulti, oratores, theologi doctiores, librorum 
scriptores, et hujusmodi) in fortuna sua constituenda 
et promovenda minus sint sollertes, quam quod tem- 
pore, alias scilicét insumpto, indigent ad particularia 
pernoscenda, opportunitates captandas, et machinas 
que ad fortunam suam spectent comminiscendas et 
meditandas. Quinetiam, in aulis principum et rebus- 
publicis eos reperias et ad fortunam suam promoven- 
dam et ad aliorum invadendam maximé efficaces, 
qui nullo publico munere funguntur, sed in hoc de 
quo loquimur Ambitu Vite perpetud occupantur. 
Quintum est Praceptum, ut Naturam quodam- 
modo imitemur, que “ nihil facit frustra.” Id quod 
factu non erit admodum difficile, si negotia nostra 
omnium generum perité commisceamus et contexamus, 
In singulis enim actionibus ita animus est instituendus 
et preparandus, atque intentiones nostre aliz aliis 


62 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


substernende et subordinande, ut si in aliqua re 
voti compotes in summo gradu fieri non possumus, 
in secundo tamen liceat consistere; immo vel in 
tertio: quod si nec in aliquaé omnino parte rei herere 
aut consistere possimus, tum vero ad alium quempiam 
preter destinatum finem operam impensam flecta- 
mus. Sin nec in presenti aliquem fructum demetere 
queamus, saltem aliquid ex ea extrahamus quod in 
futurum prosit. Si verd nihil solidi nec in presenti 
-nec in futuro indé elicere detur, satagamus saltém ut 
aliquid existimationi nostre indé accrescat, et alia id 
genus ; rationes semper a nobis ipsis exigendo, quibus 
constet nos fructus aliquid plus minus ex singulis 
actionibus et consiliis nostris percepisse ; neque ullo 
modo permittendo, ut tanquam confusi ac conster- 
nati animum illic6 despondeamus, si forte scopum ° 
principalem non licuerit attingere. Nihil enim 
minus convenit viro politico, quam uni rei unice 
esse intentum. Qui enim hoc facit occasionum 
innumerarum jactura mulctabitur, que rebus agen- 
dis ex obliquo intervenire solent; queque fortasse 
magis fuerint propitia et commode ad alia, que 
posted usui futura sint, quam ad ea que in manibus 
habeamus. Idedque bené calleamus illam regulam ; 
“¢ Heec oportet facere, et illa non omittere.” 

Sextum est Preceptum, ut nos rei alicui nimis 
peremptorié non astringamus, quanquam casul 
videatur primo intuitu minus obnoxia; sed semper 
habeamus vel fenestram apertam ad evolandum, vel 
posticum aliquod secretum ad redeundum. 

Septimum Preceptum est antiquum illud Bian- 


LIBER OCTAVUS. 63 


tis, modo non ad perfidiam, sed ad cautionem et 
moderationem, adhibeatur; “ Et ames tanquam 
inimicus futurus, et oderis tanquam amaturus.” 
Nam utilitates quasque mirum in modum prodit et 
corrumpit, si quis nimitm se immerserit amicitiis 
infelicibus, molestis et turbidis odiis, aut puerilibus 
et futilibus zemulationibus. 

Hec, exempli loco, circa doctrinam de Ambitu 
Vitee sufficient. Illud enim hominibus in memoriam 
subindé reducendum est, longé abesse ut adumbra- 
tiones iste, quibus utimur in Desideratis, loco justo- 
rum tractatuum ponantur; sed sint solummodo 
tanquam schede aut fimbriz, ex quibus de tela 
integra judicium fierl possit. Neque rursis ita 
desipimus, ut fortunam absque tanto quantum 
diximus molimine minimé parari asseramus. Probé 
enim novimus, eam tanquam sponte in gremium 
aliquorum defluere: alii autem eam diligentid sold 
et assiduitate (cautione nonnulla aspersd) absque 
arte multa aut operosa adipiscuntur. Verim sicut 
Cicero, oratorem perfectum depingens, non id vult 
ut caussidici singuli tales esse debeant aut possint : 
ac rursus, sicut in principe aut aulico describendo 
(quod nonnulli tractandum susceperunt) modulus 
effingitur prorsis secundum artis perfectionem, non 
autem secundum practicam vulgatam ; idem et nos 
in politico instruendo prastitimus, politico (inquam) 
quoad fortunam propriam. 

Enimvero illud utique monendum, Preecepta, que 
circa hance rem delegimus et proposuimus, omnia 
ex genere eorum esse que Bonz Artes vocantur. 


ad 


64 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


Quod enim ad Malas Artes attinet, si quis Machia- 
vello se dederit in disciplinam qui precipit “ virtu- 
tein ipsam non magnopereé curandam, sed tantum 
speciem ejus in publicum versam : quia virtutis fama 
et opinio homini adjumento sit, virtus ipsa impedi- 
mento ;” quique alio loco precipit “ ut homo politicus 
illud tanquam fundamentum prudentiz sue subster- 
nat; quod presupponas homines non recté nec tuto 
ad ea que volumus flecti aut adduci posse preter- 
quam solo metu, idedque det operam ut omnes 
“quantum in se est obnoxii sint, atque in periculis 
et angustiis constituti ;” ita ut politicus suus videa- 
tur esse, quod Itali dicunt, seminator spinarum: 
aut si quis axioma illud, quod a Cicerone citatur, 
amplecti velit; “ Cadant amici, dummodo inimici 
intercidant ;” sicut triumviri fecerunt, qui inimico- 
rum interitum amicissimorum exitio redimebant: 
aut si quis L. Catiline imitator esse velit, ut rerum- 
publicarum incendiarius fiat et perturbator, quo melius 
in aquis turbidis piscari et fortunam suam expedire 
possit ; “ Ego (inquit), si in fortunis meis incendium 
sit excitatum, id non aqua sed ruina restinguam :” 
aut si quis illud Lysandri ad se transferat, qui dicere 
solebat “ pueros placentis, viros perjuriis allicien- 
dos ;” cum aliis ejusdem farine pravis ac perniciosis 
dogmatibus (quorum, ut fit in ceteris rebus omni- 
bus, major est numerus quam rectorum et sanorum) 
si quis inquam hujusmodi inquinata prudentia delec- 
tetur ; non iérim inficlas eum, quandoquidem legibus 
caritatis et virtutis omnibus seipsum solutum for- 
tunze solummod6 manciparit, posse majore compendio 


LIBER OCTAVUS. 65 


et celeritis fortunam suam promovere. Fit vero in 
vita, quemadmodum et in via, ut iter brevius sit 
feedius et coenosius; neque sané, ut per viam melio- 
rem quis incedat, multa circuitione opus est. 
Tantum ver6 abest, ut homines ad hujusmodi 
artes pravas se applicare oporteat, ut potius sane 
(si modo sint apud se, seque sustinere valeant, neque 
ambitionis turbine et procellé in adversum rapiantur) 
ante oculos proponere debeant non solim mundi 
chorographiam generalem illam, quod “ omnia sint 
vanitas et vexatio spirits,” verum etiam et illam 
magis specialem: videlicét quéd ipsum Esse, sejunc- 
tum a Bené Esse, maledictionis loco sit, et quo 
grandius sit Esse, eo major sit maledictio; quodque 
amplissimum virtutis premium sit ipsa  virtus, 
quemadmodum et ultimum vitii supplicium est vitium 
ipsum, sicut egregié poeta ; 
<< Que vobis, quee digna, viril, pro laudibus istis 
Preemia posse rear solvi? Pulcherrima primim 
Dii moresque dabunt vestri.” 





Et e contra non minus vere ille de sceleratis, “ Atque 
eum ulciscentur mores sui.” Quinetiam mortales, 
dum in omnes partes cogitationes suas. agitant et 
diffundunt, ut fortunis suis recté prospectum atque 
consultum sit, interim in mediis illis animi transcur- 
sibus ad divina judicia et providentiam eternam 
oculos attollere debent; que szpissimé impiorum 
machinationes et consilia prava, licét profunda, 
subvertit et ad nihilum redigit, secundum illud 
Scripture ; “ Concepit iniquitatem, et pariet vani- 
tatem.” Imm6, etsi injuriis et malis artibus absti- 
VOL. IX. F 


66 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


neant, attamen hec jugis et irrequieta anhelatio ad 
ardua fortune, absque cessatione et quasi sine sab- 
bato, tributum temporis nostri Deo debitum minimé 
solvit; qui, ut videre est, facultatum nostrarum 
decimas, temporis autem septimas exigit et sibi 
seponit. Quorstim enim fuerit os gerere in cceli 
sublimia erectum, mentem vero humi prostratam et 
pulverem instar serpentis comedentem? Quod etiam 
ethnicos non fugit ; 
‘“¢ Atque affigit humi divinee particulam aure.” | 

Quod siin hoc sibi quisquam adblandiatur, quod 
fortuna sua, utcunque eam malis artibus obtinuerit, 
recté uti decreverit; sicut de Augusto Cesare et Septi- 
mio Severo solitum erat dici, “ Debuisse illos aut nun- 
quam nasci, aut nunquam mori” (tantain ambitu for- 
tune sue patrdrunt mala ; tanta rursUs summa adepti, 
contulerunt bona): intelligat nihilomints hanc ma- 
lorum per bona compensationem post factum probari, 
consilium autem hujusmodi merito damnari. Abs re 
postremo nobis non fuerit, in cursu isto incitato et 
fervido versus fortunam nostram, frigidam paullispér 
adspergere, haustam e dicterio illo non inelegante 
Caroli Quinti mperatoris, in Institutionibus suis ad 
filium; “ Imitari Fortunam mores mulierum, que 
procos plus nimio ambientes plerumque superbé 
aversantur.” Verum hoc ultimum remedium per- 
tinet ad eos, quibus gustus ex morbo animi corruptus 
est. Innitantur potitis homines lapidi illi, qui Theo- 
logie et Philosophie est tanquam angularis; que 
idem feré asserunt de eo, quod primum queri 
debeat. Etenim Theologia edicit, “« Primim querite 


LIBER OCTAVUS. 67 


regnum Dei, et ista omnia adjicientur vobis :” Philo- 
sophia autem simile quiddam jubet; “ Primim 
querite bona animi, cetera aut aderunt aut non 
oberunt.”. Quamyis autem hoc fundamentum, 
humanitis jactum, interdum locetur super arenas ; 
quemadmodum videre est in M. Bruto, qui in eam 
vocem sub exitum suum prorupit ; 
“ Te colui, Virtus, ut rem; ast tu nomen inane es :” 

At idem fundamentum, divinitis locatum, firmatur 
semper in petra. Hic autem Doctrinam de Ambitu 
Vite, et simul Doctrinam Generalem de Negotiis, 
concludimus. 





CAPUT fil. 


Partitiones Doctrine de Imperio, sive Republied, omit- 
tuntur ; tantim aditus fit ad Desiderata duo; 
Doctrinam de Proferendis Finibus Imperiu, et Doc- 
trinam de Justitia Universali, sive de Fontibus Juris. 


Venlo jam ad Artem Imperii, sive Doctrinam de 
Republica Administranda; sub qua etiam Cico- 
nomica continetur, ut familia sub civitate. In hac 
parte, sicut jam antea dixi, silentium mihi imperavi. 
Neque tamen prorstis diffidere debui, quin possim 
de illa fortassé non imperité aut inutilitér disserere 
utpoté qui longa experientia edoctus, et per tot 
munerum et honorum gradus ad amplissimum regni 
magistratum favore Majestatis tue indulgentissimo, 
nullo merito meo, evectus fuerim, eundemque ma- 
gistratum per annos quatuor integros gesserim et 


68 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


(quod pluris est) Majestatis tua mandatis et collo- 
quiis per annos octodecim continuos assueverim, 
quod etiam e stipite aliquo politicum exsculpere 
potuisset; quique etiam inter omnes artes pluri- 
mum temporis in Historiis et Legibus contriverim. 
Que omnia non jactantia ad posteros refero, sed 
quia ad litterarum dignitatem nonnihil pertinere 
putem, quod homo quispiam ad litteras potiliis quam 
ad aliud quidquam natus, et ad res gerendas nescio 
quo fato contra genium suum abreptus, ad civilia 
tamen munera tam honorifica et ardua sub rege pru- 
dentissimo assumptus fuerit. Vertim, si quid circa Po- 
liticam posthac parturiet otium meum, erit fortassé 
proles aut abortiva aut posthuma. Interim, ne (Scientiis 
omnibus, jam veluti in subselliis suis collocatis) sedes 
hee tam excelsa omnino vacet, decrevi duas tantium 
Civilis Scientia portiones, que ad arcana imperil 
non pertinent, sed sunt nature magis communis, ut 
Desiderata notare, earumque more nostro exempla 
proponere. 

Cum Artes Imperii tria Officia Politica complec- 
tantur; primo ut Imperium conservetur, secundod 
ut Beatum efficiatur et Florens, tertid ut Ampli- 
ficetur Finesque ejus longits proferantur; de duo- 
bus primis Officiis maxima ex parte egregie a non- 
nullis tractatum est, de tertio siletur. Illud itaque 
inter Desiderata reponemus, et more nostro exem- 
plum ejus proponemus; eam doctrine partem Con- 
sulem Paludatum, sive Doctrinam de Proferendis 
Imperii Finibus, nominantes, 


LIBER OCTAVUS. 69 


Exemplum Tractatts Summarii de Proferendts Finibus 
Imperi. 
Dictum Themistoclis, sibi ipsi applicatum, incivile 
certé fuit et inflatum; sin de aliis atque in genere 
prolatum fuisset, prudentem sane observationem et 
pergravem censuram complecti videatur. Rogatus 
in convivio ut citharam pulsaret, respondit; “ Fidi- 
bus se nescire, cetertim posse oppidum patvum in 
magnam civitatem evehere.” Ista certé verba, ad 
sensum politicum translata, facultates duas multum 
inter se discrepantes in iis, qui rerum gubernacula 
tractant, optimé describunt et distinguunt. Etenim 
si regum consiliarios, senatores, aliosque ad negotia 
publica admotos, qui usquam fuerunt, attente in- 
tueamur, reperientur profecto (licét rarissimeé) non- 
nulli, qui regnum aut civitatem e parvis ampla 
efficere possint, fidicines tamen sint valdé imperiti: 
e contra autem alii quamplurimi in cithara aut 
lyra (hoc est, aulicis tricis) miri artifices, qui tantum 
abest ut rempublicam amplificare possint, ut potius 
a naturé comparati videantur ad statum reipublice 
beatum et florentem labefactandum et evertendum. 
Sané artes ille degeneres et prestigie, quibus 
sepenumerO consiliarii atque rerum potentes et 
gratiam apud principes suos et famam in vulgus 
reportant, haud aliud nomen merentur quam peritie 
cujusdam fidicularie; utpoté cum sint res magis 
grate in presens, et artificibus ipsis ornamento, 
quam ad rerumpublicarum quarum sunt ministri 
opes et amplitudinem utiles aut accommode. Oc- 


70 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


current proculdubio et alii consiliarii, atque reipub- 
lice gubernatores minimé spernendi, qui sint nego- 
tlis pares, possintque res commodé administrare, 
easque a manifestis precipitiis et incommodis con- 
servare, a virtute tamen ill4 rerumpublicarum 
erectrice et amplificatrice longo intervallo absunt. 

Verum, qualescunque demum fuerint operarii, 
conjiciamus oculos in opus ipsum; qualis nimirtim 
censeri debeat vera Regnorum et Rerumpublicarum 
Magnitudo, et quibus artibus obtineri possit. Dig- 
num profecto argumentum, quod principes perpetud 
in manibus habeant et diligentér meditentur ; quo 
nec vires suas in majus estimantes inceptis se vanis 
et nimis arduis implicent, nec rurstts easdem plts 
zequo despicientes ad consilia pusillanima et meti- 
culosa se demittant. 

Magnitudo Imperiorum, quoad molem et terri- 
torlum, mensure subjicitur ; quoad reditus, calculis. 
Numerus civium et capita censu, urbium et oppi- 
dorum multitudo et amplitudo tabulis, excipi possint. 
Attamen non reperitur inter civilia res errori magis 
obnoxia, quam verum et intrinsecum excipere valo- 
rem circa vires et copias imperii alicujus. Assimi- 
latur regnum celorum non glandi aut nuci alicul 
grandiori, sed grano sinapis, quod inter grana est 
minimum; quod tamen habeat interim intra se pro- 
prietatem quandam et spiritum innatum, quo se et 
eitius attollat et latiis diffundat: eodem modo, 
invenire est regna et status ambitu quidem et regio- 
num tractu. valdé ampla, que tamen ad Fines 
ulterius Proferendos aut latius imperandum sunt 


LIBER OCTAVUS. 7 


minis apta; alia contra, dimensione satis exigua, 
que tamen bases in quibus maxime monarchiz 
inedificentur esse possint. 

1. Urbes munite, plena armamentaria, equorum 
propagines generose, currus armati, elephanti, ma- 
chine atque tormenta bellica omnigena, et similia ; 
sunt certé ista universa nihil aliud quam ovis induta 
pelle leonina, nisi gens ipsa stirpe sua et ingenio sit 
fortis et militaris. Immo, nec numerus ipse copia- 
rum multum juvat, ubi milites imbelles sunt et 
ignavi. Recté enim Virgilius; “ Lupus numerum 
pecorum non curat.” Exercitus Persarum in campis 
Arbele ocuiis Macedonum tanquam yastum homi- 
num pelagus subjiciebatur; adeo ut duces Alexandri, 
nonnihil ipso spectaculo perculsi, regem interpella- 
rent, atque ut noctu prelium committeret ei auctores 
erant: quibus ille, ‘“‘ Nolo (inquit) suffurari victo- 
riam.” Ea autem etiam opinione fuit facilior. 
Tigranes Armenius, castrametatus in quodam colle 
cum exercitu quadringentorum millium, ctim spec- 
taret aciem Romanorum, que quatuordecim millia 
non excessit, contra se tendentem, in dicterio illo suo 
sibi complacuit; “ Ecce, inquit, hominum pro lega- 
tione nimio plus quam oportet, pro pugna longé 
minus.” Eosdem tamen, priusquam occubuisset sol, 
satis multos ad se infinita strage profligandum 
expertus est. Innumera sunt exempla, quam sit 
multitudinis cum fortitudine congressus impar. 
Primo igitur pro re certissimd et exploratissima 
decernatur et statuatur, quod caput omnium que ad 
Magnitudinem Regni aut Statis spectent sit, ut 


72 DE AUGMENTIS SCIENTI[ARUM 


Populus ipse sit Stirpe et Ingenio bellicosus. Atque 
illud, magis tritum quam verum, quod nervi belli 
sint pecuniz, si desint nervi lacertorum in gente 
molli et effeminaté. Recté enim Creeso, ostentanti 
aurum, respondit Solon; “ At si quis, 0 rex, veuerit, 
qui melits quam tu ferrum gestet, illi profecté totum 
hoc cedet aurum.” Quare quicunque is tandem sit 
princeps aut status, cujus subditi nativi et indigenz 
non sint animosi et militares, potentiam suam admo- 
dum sobrié estimet: atque e contra principes, qui 
dominantur in gentes animosas et martias, nOrint 
illi satis vires suas, si sibi alias non desint. Quod 
attinet ad copias mercenarias (quod solet adhiberi 
remedium, cum copiz native desint), plena sunt 
omnia exemplis ; quibus liquid patet, quod quicun- 
que status illis innitetur, poterit fortassé pennas ad 
tempus breve nido majores extendere, sed defluent 
ill: paulld post. 

2. Benedictio Jude et Issacharis in unum nunquam 
convenient ; nimirum, ut eadem tribus aut gens sit 
simul et leonis catulus, et asinus procumbens inter 
sarcinas, Nequé unquam fiet, ut populus tributis 
oppressus fortis exsistat et bellicosus. Verum est, 
collationes publico consensu factas minus animos 
subditorum dejicere et deprimere, quam que ex 
imperio mero indicuntur. Id quod liquido videre 
est in tributis Germanie Inferioris, quas ‘ [’xcisas’ 
vocant; atque aliqua ex parte in lis, quee ‘ Subsidia’ 
nominantur apud Anglos. Etenim notandum est, 
sermonem jam institui de animis hominum, non de 
opibus. Tributa autem que ex consensu conferun- 


. LIBER OCTAVUS. 73 


tur, et que ex imperio imponuntur, etsi eadem res 
sint quoad opes exhauriendas, varié tamen omninod 
animos subditorum afficiunt. Statuatur igitur et 
hoc, populum tributis gravatum idoneum ad impe- 
randum non esse. ; 

3. Aspirantibus ad magnitudinem regnis et stati- 
bus prorsiis cavendum, ne Nobiles et Patricii, atque 
(quos vocamus) Generosi majorem in modum multi- 
plicentur. Hoc enim eo rem deducit, ut plebs 
regni sit humilis et abjecta, et nihil aliud fere quam 
nobilium mancipia et operarii. Simile quiddam 
fieri videmus in silvis ceduis; in quibus, si major 
quam par est caudicum sive arborum majorum relin- 
quatur numerus, non renascetur silva sincera et pura, 
sed major pars in vepres et dumos degenerabit. 
Eodem modo in nationibus, ubi numerosior justo 
est nobilitas, erit plebs vilis et ignava; atque e6 
demum res redibit, ut nec centesimum quodque 
caput sit ad galeam portandam idoneum ; presertim 
si peditatum spectes, qui exercittis plertimque est 
robur precipuum; undé succedet magna popula- 
tio, vires exigue. Nusquam gentium hoc quod 
dico luculentitis comprobatum est, quam exemplis 
Anglie et Gallie; quarum Anglia, quamvis terri- 
torio et numero incolarum longé inferior, potiores 
tamen partes feré semper in bellis obtinuit hanc 
ipsam ob caussam, quod apud Anglos coloni et infe- 
rioris ordinis homines militia habiles sint, rustici 
Galliz non itém. Qua in re mirabili quidam et 
profunda prudentid excogitatum est ab Henrico 
Septimo Angliz rege (id quod in Vite ejus Historia 


74 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


fusius tractavimus), ut predia minora atque domus 
agricolationis instituerentur, que habeant certum 
eumque mediocrem agri modum annexum, qui dis- 
trahi non possit; eo fine ut ad victum liberaliorem 
sufficiat, utque agricultura ab iis exerceretur qui 
domini fuerint fundi aut saltém usufructuarii, non 
conductitii aut mercenarii. Nam ita demum charac- 
terem illum, quo antiquam Italiam insignivit Virgi- 
lius, merebitur regio aliqua ; 





‘“‘ Terra potens armis, atque ubere glebe.” 


Neque pretereunda est illa pars populi (que Angliz 
feré est peculiaris; nec alibi quod scio in usu, 
nisi forté apud Polonos), famuli scilicét nobilium. 
Hujus enim generis etiam inferiores quoad pedita- 
tum agricolis ipsis minimé cedunt. Quare certis- 
simum est, quod magnificentia et splendor ille 
hospitalis atque famulitia et veluti satellitia ampla, 
quze in more sunt apud nobiles et generosos in 
Anglia, ad potentiam militarem apprimé conducant ; 
ubi contra, nobilium obscura et magis privata et in 
se reducta vite ratio copias militares minuit. 

4. Danda est omnino opera ut arbor ista monar- 
chie, qualis fuit Nebuchadnezzaris, truncum habeat 
satis amplum et robustum ad ramos suos et frondes 
sustentandos: hoc est, ut numerus indigenarum ad 
subditos extraneos cohibendos satis supérque sufficiat. 
Illiigitur status ad Imperii Magnitudinem bené com- 
parati sunt, qui jus civitatis facilé et libenter largiun- 
tur. Vana siquidem fuerit opinio posse manipulum 
-hominum, utctnque animis et consilio excellant, 
regiones nimio pliis amplas et spatiosas imperil Jugo 


LIBER OCTAVUS. 75 


cohibere et frenare. Id ad tempus fortassé facere 
possint, sed diuturnitatem hac res non assequitur. 
Spartani parci fuerunt, et difficiles in codptandis 
novis civibus. Undé, donec intra parvos limites 
dominati sunt, res eorum firme fuerunt et stabiles : 
at. postquam limites suos coepissent proferre, et latius 
dominari quam ut stirps Spartanorum turbam exte- 
rorum imperio commodé coércere posset, potentia 
eorum subito corruit. Nulla unquam respublica 
sinus suos ad novos cives recipiendos tam profuse 
laxavit, quam respublica Romana. Itaque par 
erat instituto tam prudenti fortuna, clm in imperium 
tote orbe ammplissimum succreverint. Moris apud 
eos erat, jus civitatis prompteé elargiri, idque in 
supremo gradu; hoe est, non solim jus commercii, 
jus connubii, jus hereditatis, verim etiam jus suf- 
fragii, et jus petitionis sive honorum: hocque rur- 
sus non singulis tanttm. personis, sed totis. familiis, 
immo civitatibus et nonnunquam integris nationibus 
communicarunt. Huc adde consuetudinem deducendi 
colonias, quibus Romane stirpes. in solum exterum 
transplantabantur. Que duo instituta si simul com- 
ponas, dices profectO non Romanos se diffudisse 
super universum orbem, sed contra orbem universum 
se diffudisse super Romanos; que securissima pro- 
ferendi imperii est ratio. Subit mirari spits 
imperium Hispanorum, quod tam paucis indigenis 
tot regna et provincias amplexari et freenare possit. 
At certé Hispaniz ipse pro arboris stemmate satis 
grandi haberi debent, cum longé ampliorem conti- 
neant regionum tractum qudm Rome aut Spartze 


76 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


sub initiis suis contigerat. Porrd, quanquam jus 
civitatis satis parce soleant Hispani impertire, quod 
proximum tamen est faciunt; quippé qui cujus- 
cunque nationis homines ad militiam suam ordina- 
riam promiscué admittant. Quinetiam, summum 
belli imperium haud raro ad duces natione non 
Hispanos deferunt. Attamen et illam ipsam viden- 
tur non ita pridém indigenarum paucitatem sensisse, 
eique succurrere cuplisse; ut ex Pragmatica Sanc- 
tione, hoc anno promulgata, cernere est. 

5. Certissimum est Artes Mechanicas Seden- 
tarias, que non sub dio sed sub tecto exercentur, 
atque manufacturas delicatas (que digitum potius 
quam brachium requirunt), sua natura militaribus 
animis esse contrarias. In universum, popul belli- 
cosi feriari gaudent, et pericula quam labores minus 
exhorrent. Atque in hoc ingenio suo non sunt ad- 
modum reprimendi si animos ipsorum in vigore 
conservare cordi nobis sit. Magno itaque adjumento 
Sparte, Athenis, Rome, aliisque antiquis rebuspub- 
licis fuit, quod habuerint non ingenuos sed servos 
plerimque, quorum laboribus istiusmodi opificia ex- 
pediebantur. Vertim mancipiorum usus, post legem 
Christianam receptam, maxima ex parte abiit in de- 
suetudinem. Huic vero rei proximum est, ut artes 
iste alienigenis tantiim permittantur, qui propterea 
alliciendi aut saltém facilé recipiendi sunt. Nativo- 
rum autem plebs ex tribus generibus hominum 
constare debet; nempé ex agricolis, famulis inge- 
nuis, et artificibus, quorum opera robur et lacertos 
viriles postulant ; cujusmodi sunt fabri ferrarii, lapi- 


LIBER OCTAVUS. 17 


darii, lignarii, et similes; non annumerando militiam 
descriptam. 

6. Ante omnia ad Imperii Magnitudinem con- 
fert, ut gens aliqua armorum studium profiteatur, 
tanquam decus suum et institutum vite primarium, 
et in precipuo honore habitum. Que enim a nobis 
adhuce dicta sunt, ad habilitates tantum erga arma 
spectant; quorstim autem habilitas, si non rei ipsi 
incumbitur ut producatur in actum? Romulus (ut 
narrant, aut fingunt) postquam e vivis excesserat 
illud civibus suis legavit, ut ante omnia rem milita- 
rem colerent, undé in caput orbis terrarum urbs 
eorum insurgeret. Imperii Spartani fabrica universa 
(non nimis prudentér quidem, sed diligentér tamen) 
ad illum finem et scopum composita est et con- 
structa, ut cives sui belligeratores essent. Persarum 
et Macedonum idem erat institutum, sed non tam 
constans aut diuturnum. Britanni, Galli, Germani, 
Gothi, Saxones, Normanni, et nonnulli alii etiam ad 
tempus armis se precipué dediderunt. Turce idem 
institutum, lege sud haud paullulim exstimulati, 
hodie retinent, sed magna cum militia sue ut 
nunc est declinatione. In Europa Christiana, gens 
que illud adhuc retinet et profitetur soli sunt His- 
pani. Verum res est tam liquida et manifesta, unum- 
quemque in eo proficere maximé in quo plurimum 
impendit studii, ut verbis non indigeat.. Satis sit 
innuisse, desperandum omnino alicui nationi esse, 
que non ex professo arma et militiam colat, iisque 
precipué studeat et incumbat, sibi veluti ultro ob- 
venturam insignem aliquam Imperii Magnitudinem : 


78 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


contra autem, certissimum esse temporis oraculum, 
nationes illas, que in armorum professione et studiis 
diutiis permanserint (id quod Romani, Turceque, 
potissimum fecére), miros in Imperio Amplificando 
facere progressus. Quin et ille, que bellicd gloria 
per unius tantummodo seculi spatium floruére, indé 
tamen unico illo szeculo eam Imperii Amplitudinem 
assecute sunt, quam longo post tempore etiam re- 
missa ill4 armorum disciplina retinuerunt. 

7. Preecepto precedenti affine est, ut status quis 
utatur ejusmodi Legibus et Consuetudinibus, que 
justas illi caussas aut saltém praetextus arma capes- 
sendi tanquam in promptu ministrent. Etenim ea 
est insita animis hominum justitiz apprehensio, ut 
bellum (quod tot sequuntur calamitates) nisi gravem 
ob caussam, saltém speciosam, inferre abstineant. 
Turcis prest6 est semper et ad nutum belli caussa; 
propagatio scilicét legis et sect sue. Romani, 
quanquam pro magno decore imperatoribus apud eos 
fuerit si Fines Imperii ipsorum protulissent, tamen 
ob hanc solam caussam, ut fines proferrentur, nun- 
quam bella susceperunt. Aspiranti igitur ad impe- 
rium nationi illud in more sit, ut sensum habeat 
vividum et acrem injuriz alicujus vel subditis suis 
Jimitaneis vel mercatoribus vel publicis ministris 
illate, neque a prima provocatione diutius torpeat 
aut tardet. Itém, prompta sit et alacris ad auxilia 
mittenda sociis suis et foederatis: id quod perpe- 
tuum erat apud Romanos: adeo ut si forte in popu- 
lum foederatum, cui etiam cum alts foedus defensi- 
yum intercederet, hostilis impressio facta esset, atque 


LIBER OCTAVUS, 19 


ille a plurimis suppetias peteret, Romani omnium 
primi semper adessent, beneficii decus nemini pre- 
ripiendum relinquentes. Quod vero attinet ad bella 
antiquis temporibus propter statuum conformitatem 
quandam aut correspondentiam tacitam gesta, non 
video in quo jure illa fundata sint. Talia fuerunt 
bella, que a Romanis suscepta erant ad Graciam in 
libertatem vindicandam; talia a Lacedemoniis et 
Atheniensibus ad constituendas aut evertendas de- 
mocratias et oligarchias; talia quandoque illata 
sunt a rebuspublicis aut principibus, sub pretextu 
subditos alienos protegendi et a tyrannide liberandi. 
Ad rem presentem sufficiat, ut illud decernatur ; 
non esse exspectandam statui alicui Imperii Ampli- 
tudinem, nisi ad quamvis occasionem justam se 
armandi protints expergiscatur. 

8. Nullum omnino corpus, sive sit illud natu- 
rale sive politicum, absque exercitatione sanitatem 
suam tueril queat. Regno autem, aut reipublice, 
justum atque honorificum bellum loco salubris ex- 
ercitationis est; bellum civile profecto instar caloris 
febrilis est; at bellum externum instar caloris ex 
motu, qui valetudini in primis conducit. Ex pace 
enim deside atque torpente et emolliuntur animi, et 
corrumpuntur mores. Sed utctinque res se habeat, 
quatenus ad alicujus status felicitatem, Magnitudinis 
proculdubid interest ut quasi semper in armis sit. 
Atque exercitus veteranus perpetud tanquam sub 
vexillis habitus, etsi res sit magni proculdubid 
sumptus et impense, attamen ejusmodi est ut statui 
alicui quasi arbitrium rerum inter vicinos, aut saltém 


80 : DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


plurimum existimationis ad omnia conferat. Id quod 
isigniter cernere est in Hispanis, qui jam per 
annos centum et viginti exercitum veteranum ad 
aliquas partes, licét non semper ad easdem, aluerunt. 

9. Maris Dominium monarchize quedam epitome 
est. Cicero, de Pompeii contra Cesarem apparatu, 
scribens ad Atticum: “ Consilium (inquit) Pompeii 
plané Themistocleum est: putat enim, qui mari 
potitur, eum rerum potiri.” Atque Casarem Pom- 
peius proculdubio delassdsset et attrivisset, nisi inani 
fiducié inflatus 2b illo incepto destitisset. Preelia 
navalia quanti fuerint momenti, ex multis exemplis 
patet. Pugna ad Actium orbis imperium determi- 
navit: pugna ad Insulas Cursolares circulum in 
naribus Turce posuit. Multotiés certé evenit, ut 
victoriz navales finem summe belli attulerint; sed 
hoc factum est, cum alez hujusmodi preliorum totius 
belli fortuna commissa est. Illud minimé dubium, 
quod qui maris potitur dominio, in magna hbertate 
agit et tantum quantum velit de bello sumere 
potest : ubi contra, qui terrestribus coplis est supe- 
rior, nihilominus plurimis angustiis conflictatur. At 
hodié atque apud nos Europeos, si unquam aut 
uspiam, potentia navalis (quae quidem huic regno 
Britarnniz in dotem cessit) summi ad rerum fastigia 
momenti est: tum quia pleraque Europe regna 
mediterranea simplicitér non sunt, sed maxima ex 
parte mari cincta; tum etiam quia utriusque Indiz 
thesauri et opes imperio maris veluti accessorium 
quiddam exsistunt. 

10. Bella moderna velutiin tenebris gesta cen- 


LIBER OCTAVUS. ~ 81 


seri possunt, pre gloria et decore vario, que in 
homines militares priscis temporibus a rebus bellicis 
resilire solebant. Habemus_ hodié, fortassé ad 
animos faciendos, Ordines quosdam honorificos mili- 
tie; qui tamen jam facti sunt et armis et toge 
communes. Etiam in Scutis Gentilitiis stemmata 
nonnulla habemus; insupér, Hospitia quedam Pub- 
lica militibus emeritis et mutilatis destinata, et 
hujusmodi. Vertim apud veteres in locis ubi victo- 
rie parte sunt, exstructa Tropea, Laudationes 
Funebres, et Monumenta Magnifica occumbentium 
in bello, Coronze Civica Militares singulis concesse, 
nomen ipsum Imperatoris quod postea reges maxim! 
a belli ducibus mutuati sunt, redeuntium ducum 
bellis prosperé confectis celebres Triumphi, Donativa 
atque Largitiones ingentes in milites sub exercituum 
dimissionem ; hee (inquam) tot et tanta fuerunt, et 
tam insigni splendore coruscantia, ut pectoribus 
mortalium etiam maximé conglaciatis igniculos sub- 
dere, eaque ad bellum inflammare potuerint. Ante 
omnia verO mos ille Triumphandi apud Romanos 
non res erat ex pompa, aut spectaculum quoddam 
inane, sed inter prudentissima plané nobilissimaque 
instituta numerandus: utpoté, qui in se hec tria 
haberet; Ducum Decus et Gloriam, Aérarii ex 
spoliis Locupletationem, et Donativa Militum. 
Verum honor Trivmphi fortassé monarchiis non 
competit, praterquam in personis regis ipsius aut 
filiorum regis, quod etiam temporibus imperatorum 
Rome obtinuit ; qui honorem ipsum triumphi sibi et 
filiis suis de bellis, que prasentes ipsi confecerant, 
VOL. IX. G 


82 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


tanquam peculiarem reservaérunt ; Vestimenta autem 
solummodo, et Insignia Triumphalia, aliis ducibus 
indulserunt. 

Vertm, ut sermones hos claudamus, nemo est 
(ut testatur Sacra Scriptura) “ qui sollicité cogitando 
potest apponere ad staturam suam cubitum unum,” 
in pusillo seilicét corporis humani modulo; ceterim 
in magna regnorum et rerumpublicarum fabricd 
imperium amplificare et fines proferre, reges penes 
et dominantes est. Nam prudentér introducendo 
leges, instituta, et consuetudines (quales jam propo- 
suimus), et alias his similes, posteris et saeculis futuris 
magnitudinis sementem fecerint. Vertim ista con- 
silia apud principes raro tractantur, sed res Fortune 
plerumque committitur. 

Atque hc habuimus, que de Proferendis Imperii 
Finibus m preesentia occurrunt. Verum quorsim 
ista commentatio; cum Monarchia Romana futura 
sit inter mundanas ut creditur ultima? Nisi quod 
nobis instituto nostro fidis, neque uspiam de via de- 
clinantibus (quandoquidem Amplificatio Imperii 
fuerit inter Officia tria Politices tertium) illud om- 
nino pretermittere non licuerit. Restat jam Desi- 
deratum alterum ex lis, que posuimus, duobus; 
nimirum, de Justitia Universali, sive de Fontibus 
Juris. 

— Qui de Legibus scripserunt, omnes vel tanquam 
Philosophi, vel tanquam Jurisconsulti, argumentum 
illud tractaverunt. Atque Philosophi proponunt 
multa dictu pulcra, sed ab usu remota. Juriscon- 
sulti autem, sue quisque Patria Legum (vel etiam 


LIBER OCTAVUS. 83 


Romanarum, aut Pontificiarum) placitis obnoxii et 
addicti, judicio sincero non utuntur, sed tanquam e 
vinculis sermocinantur. Certé cognitio ista ad viros 
civiles proprié spectat ; qui optimé nérunt quid ferat 
societas humana, quid salus populi, quid equitas 
naturalis, quid gentium mores, quid rerumpublica- 
rum forme diverse; idedque possint de Legibus ex 
principiis et preceptis, tam eequitatis naturalis quam 
politices, decernere.. Quamobrem id nunc agatur, 
ut Fontes Justitia et Utilitatis Publice petantur, et 
in singulis Juris partibus Character quidam et Idea 
Justi exhibeatur, ad quam particularium regnorum 
et rerumpublicarum leges probare, atque indé 
emendationem moliri quisque, cui hoc cordi erit et 
cure, possit. Hujus igitur rei, more nostro, Exem- 
plum in uno titulo proponemus. 


EXEMPLUM TRACTATUS DE JUSTITIA UNIVERSALI SIVE DE 
FONTIBUS JURIS, IN UNO TITULO, PER APHORISMOS. 


PROCGEMIUM. 


ApHorisMus I. 
In Societate Civili aut Lex, aut Vis, valet. Est 
autem et Vis quedam Legem simulans, et Lex non- 
nulla magis Vim sapiens quam AXquitatem Juris. 
Triplex est igitur Injustitia Fons; Vis mera, Illa- 
queatio malitiosa pretextu Legis, et Acerbitas ipsius 
Legis. 
APHORISMUS 2. 
Firmamentum Juris Privati tale est. Qui in- 
juriam facit, re utilitatem aut voluptatem capit, 


84. DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


exemplo periculum. Ceteri utilitatis aut voluptatis 
illius participes non sunt, sed exemplum ad se perti- 
nere putant. Itaque facile coéunt in consensum, ut 
caveatur sibi per Leges; ne injurize per vices ad 
singulos redeant. Quod si ex ratione temporum et 
communione culpz id eveniat, ut pluribus et poten- 
tioribus per Legem aliquam periculum creetur quam 
caveatur, factio solvit Legem ; quod et sepe fit. 
APHORISMUS 3. 

At Jus Privatum sub tutela Juris Publici latet. 
Lex enim cavet civibus, magistratus Legibus. Ma- 
gistratuum autem auctoritas pendet ex majestate 
imperil, et fabrica politiz, et Legibus Fundamen- 
talibus. Quare, si ex illa parte sanitas fuerit et recta 
constitutio, Leges erunt in bono usu; sin minus, 
parum in lis presidii erit. 

APHORISMUS 4. 

Neque tamen Jus Publicum ad hoc tantim 
spectat, ut addatur tanquam custos Juri Privato ne 
illud violetur, atque ut cessent injurie; sed exten- 
ditur etiam ad religionem, et arma, et disciplinam, et 
ornamenta, et opes, denique ad omnia circa Bene 
Esse civitatis. 

APHORISMUS 5. 

Finis enim et scopus, quem Leges intueri atque 
ad quem jussiones et sanctiones suas dirigere debent, 
non alius est quam ut cives felicitér degant. Id fiet, 
si pietate et religione recté instituti, moribus honest, 
armis adversus hostes externos tuti, Legum auxilio 
adversus seditiones et privatas injurias muniti, 1m- 
perio et magistratibus obsequentes, copiis et opibus. 


LIBER OCTAVUS. 85 


locupletes et florentes fuerint. Harum autem rerum 
instrumenta et nervi sunt Leges. 
APHORISMUS 6. 

Atque hunc finem optime Leges assequuntur, 
plurime vero ipsarum aberrant. Leges enim mirum 
in modum, et maximo intervallo, inter se differunt ; 
ut aliz excellant, aliz mediocritér se habeant, aliaze 
prorstis vitiose sint. Dictabimus igitur pro judicil 
nostri modulo quasdam tanquam Legum Leges, ex 
quibus informatio peti possit, quid in singulis Legi- 
bus bené aut perperam positum aut constitutum sit. 

APHORISMUS 7. 

Antequam vero ad Corpus ipsum Legum Parti- 
cularium deveniamus, perstringemus paucis Virtutes 
et Dignitates Legum in genere. Lex bona censeri 
possit, que sit Intimatione certa, Precepto justa, 
Executione commoda, cum Forma Politi congrua, 
et generans Virtutem in Subditis. 


TTTULUS 
De Prima Dignitate Legum, ut sint Certe. 


ApHorisMus 8. 

Legis tantum interest ut certa sit, ut absque hoc 
nec Justa esse possit. “Si enim incertam vocem det 
tuba, quis se parabit ad bellum ?” Similitér, si incer- 
tam vocem det Lex, quis se parabit ad parendum ? 
‘Ut moneat igitur oportet, priusquam feriat. Etiam 
illud recté positum est; optimam esse Legem, que 
minimum relinquit arbitrio eds id quod Certi- 
tudo ejus prestat. 


86 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


APHORISMUS 9. 

Duplex Legum Incertitudo: altera, ubi Lex 
nulla prescribitur ; altera, ubi ambigua et obscura. 
Itaque de Casibus Omissis a Lege primo dicendum 
est; ut in his etiam inveniatur aliqua norma Certi- 
tudinis. 7 

De Casibus Omissis a Lege. 
ApxorisMus 10. 

Angustia prudentiz humane Casus omnes, quos 
tempus reperit, non potest capere. Non raro itaque 
se ostendunt Casus Omissi et Novi. In hujusmodi 
Casibus triplex adhibetur Remedium, sive Supple- 
mentum; vel per Processum ad Similia, vel per 
usum Exemplorum licét in Legem non codluerint, 
vel per Jurisdictiones que statuunt ex arbitrio boni 
viri et secundum discretionem sanam, sive ille Curiz 
fuerint Pretoriz sive Censorie. 


De Processu ad Similia, et Extensionibus Legum. 
ApnorisMus 11. 

In Casibus Omissis deducenda est norma Legis a 
similibus; sed cauté, et cum judicio. Circa quod 
servande sunt regule sequentes. Matio prolifica, 
Consuetudo sterilis esto, nec generet casus. Itaque 
quod contra Rationem Juris receptum est, vel etiam 
ubi Ratio ejus est obscura, non trahendum est ad 
consequentiam. 

ApHorismus 12. 

Bonum publicum insigne rapit ad se Casus Omis- 
sos. Quamobrem quando Lex aliqua reipublice 
commoda notabilitér et majorem in modum intuetur 


LIBER OCTAVUS. 87 


et procurat, Interpretatio ejus [:xtensiva esto et 
Amplians. 
Aprnorismus 13. 

Durum est torquere Leges, ad hoc ut torqueant 
homines. Non placet igitur extendi Leges poenales, 
multo mints capitales, ad delicta nova. Quod si 
crimen vetus fuerit et Legibus notum, sed prosecutio 
ejus incidat in casum novum a Legibus. non provi- 
sum, omnino recedatur a placitis Juris potitis quam 
delicta maneant impunita. 

ApuHorismus 14. 

In Statutis, que Jus Commune (presertim circa 
ea que frequentér incidunt, et dit. codluerunt) 
plane abrogant, non placet procedi per Similitudi- 
nem ad Casus Omissos. Quando enim respublica 
tota Lege diu caruerit, idque in Casibus expressis, | 
parum periculi est si Casus Omissi exspectent reme- 
dium a Statuto Novo. 

ApuHorismus 15. 

Statuta, que manifesto Temporis Leges fuére 
atque ex occasionibus reipublice tunc invalescentibus 
nate, mutata ratione temporum satis habent, si se in 
Propriis Casibus sustinere possint: preposterum 
autem esset, si ad Casus Omissos ullo modo trahe- 
rentur. 

ApuorisMmus 16. 

Consequentiz non est consequentia: sed sisti 
debet Extensio intra Casus proximos. Alioqui labe- 
tur paullatim ad dissimilia; et magis valebunt acu- 
mina ingeniorum, quam auctoritates Legum. 


88 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


+ 


ApHorIsMus 17, — 
In Legibus et Statutis brevioris stili extensio 
facienda est liberitis: at in illis, qua sunt enumera- 
tiva casuum particularium, cautius. Nam ut ex- 
ceptio firmat vim Legis in casibus non exceptis, ita 
enumeratio infirmat eam in casibus non enumeratis. 
ApHoRisMus 18. 

Statutum Explanatorium claudit rivos Statuti 
prioris, nec recipitur posted Extensio in alterutro 
Statuto. Neque enim facienda est super-extensio 
a judice, ubi semel ccepit fieri Extensio a Lege. 

; Apuorismus 19. 

Sollennitas Verborum et Actorum non recipit 
Extensionem ad Similia. Perdit enim naturam sol- 
lennis, quod transit a more ad arbitrium; et intro- 
ductio novorum corrumpit majestatem veterum. 

APHORISMUS 20. 

Proclivis est Extensio Legis ad Casus Post-natos 
qui in rerum natura non fuerunt tempore Legislate. 
Ubi enim Casus exprimi non poterat, quia tunc 
nullus erat, Casus Omissus habetur pro Expresso, si 
similis fuerit ratio. 3 

Atque de Extensionibus Legum, in Casibus 
Omissis, hee dicta sint: nunc de usu Exemplorum 
dicendum. 

De Exemplis, et usu eorum. 
APHoRIsMus 21. 

De Exemplis jam dicendum est, ex quibus Jus 
hauriendum sit, ubi Lex deficit. Atque de consue- 
dine que Legis species est, deque Exemplis que per 
frequentem usum in consuetudinem transiérunt tan- 


LIBER OCTAVUS. 89 


quam JLegem tacitam, suo loéo dicemus. Nunc 
autem de Exemplis loquimur, que raro et sparsim 
interveniunt, nec in Legis vim coaluerunt ; quando, 
et qua cautione, norma Juris ab ipsis petenda sit, 
cium Lex deficiat. 

APHORISMUS 22. 

Exempla a temporibus bonis et moderatis petenda 
sunt,.non tyrannicis aut factiosis aut dissolutis. Hu- 
jusmodi Exempla temporis partus spuril sunt, et 
magis nocent quam docent. 

APHORISMUS 23. 

In Exemplis, recentiora habenda sunt pro tutio- 
ribus. Quod enim paull6 anté factum est, undé 
nullum sit secutum incommodum, quidni itertim re- 
petatur? Sed tamen minus habent auctoritatis 
Recentia: et si forté res in melius restitui opus sit, 
Recentia Exempla magis seculum suum sapiunt 
quam rectam rationem. 

ApnHorismus 24. | 
At Vetustiora Exempla cauté, et cum delectu, 
recipienda: decursus siquidem etatis multa mutat, 
ut quod tempore videatur antiquum, id perturbatione 
et inconformitate ad presentia sit plané novum. 
Medii itaque Temporis Exempla sunt optima, vel 
etiam talis temporis quod cum tempore currente 
plurimum conveniat ; quod aliquand6 preestat Tem- 

pus Remotius magis quam in Proximo. 

| APHOoRISMUS 25. 

Intra fines Exempli vel citra potius se cohibeto, 

nec illos ullo modo excedito. Ubi enim non adest 


90 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


norma Legis, omnia quasi pro Suspectis habenda 
sunt. Itaque, ut in Obscuris, minimum sequitor. 
APHORISMUS 26. 

Cavendum ab Exemplorum Fragmentis et Com- 
pendiis; atque integrum Exemplum, et universus 
~ejus Processus introspiciendus. Si enim incivile sit, 
nisi tota Lege perspecté, de parte ejus judicare, 
multo magis hoc valere debet in Exemplis; que 
ancipitis sunt uss, nisi valdé quadrent. 

APHOoRISMUS 27, 

In Exemplis plurimum interest, per quas manus 
transiérint et transacta sint. Si enim apud Scribas 
tantum et Ministros Justitia ex Cursu Curie, absque 
Notitia manifesta Superiorum obtinuerint, aut etiam 
apud errorum magistrum Populum, conculcanda 
sunt et parvi facienda. Sin apud Senatores aut 
Judices aut Curias Principales ita sub oculis posita 
fuerint, ut necesse fuerit illa approbatione judicum 
saltém tacité munita fuisse, plus dignationis habent. 

ApnorisMus 28. 

Exemplis que publicata fuerint, utcunque mints 
fuerint in usu, cm tamen sermonibus et discepta- 
tionibus hominum agitata et ventilata exstiterint, 
plus auctoritatis tribuendum. Que vero in scriniis 
et archivis manserunt, tanquam sepulta et palam in 
oblivionem transiérunt, minus. Exempla enim, sicut 
aque, in profluente sanissima. 

ApuHorisMus 29, 

Exempla, que ad Leges spectant, non placet ab 

Historicis peti; sed ab Actis Publicis, et Traditionibus 


LIBER OCTAVUS. 91 


diligentioribus. Versatur enim infelicitas queedam in- 

ter Historicos vel optimos, ut Legibus et Actis Judici- 

alibus non satis immorentur; aut si forté diligentiam 

quandam adhibuerint, tamen ab Authenticis longé 

varient. 7 
APHORISMUS 30. 

Exemplum, quod Aitas Contemporanea aut 
Proxima respuit, clim Casus subindeé recurreret, non 
facilé admittendum est. Neque enim tantum pro 
illo facit, quod homines illud quandoque usurparunt, 
quam contra quod experti reliquerunt. 

APHORISMUS 81. 

Exempla in Consilium adhibentur, non utique 
jubent, aut imperant. Igitur ita regantur, ut auc- 
toritas preteriti temporis flectatur ad usum pre- 
sentis. | 

Atque de Informatione ab Exemplis, ubi Lex 
deficit, hac dicta sint. Jam dicendum de Curiis 
Preetoriis, et Censoriis. 

De Curiis Pretoriis, et Censoriis. 
APHORISMUS 32. 
CurR1#£ sunto et jurisdictiones, que statuant ex arbi- 
trio boni viri, et discretione sand, ubi Legis norma 
deficit. Lex enim ut antea dictum est non sufficit 
Casibus; sed ad ea, que plertimque accidunt, apta- 
tur. Sapientissima autem res Tempus (ut ab anti- 
quis dictum est), et novorum Casuum quotidié 
auctor et inventor. 
_ ApHoRisMus 33. 

Interveniunt autem novi Casus, et in Criminali- 

bus qui poena indigent, et in Civilibus qui auxilio. 


92 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


Curias, que ad priora illa respiciunt, Censorias ; 
que ad posteriora, Preetorias appellamus. 
APHORISMUS 34, 

Habento Curize Censoriz jurisdictionem et po- 
testatem, non tanttm nova delicta puniendi, sed 
etiarn poenas a Legibus constitutas pro delictis ve- 
teribus augendi; si Casus fuerint odiosi et enormes, 
modo non sint capitales. Enorme enim tanquam 
novum est. 

APHORISMUS 35. 

Habeant similitér Curie Pretoria potestatem, 
tam subveniendi contra Rigorem Legis, quam sup- 
plendi Defectum Legis. Si enim porrigi debet 
remedium ei, quem Lex preteriit, multo magis ei 
quem vulneravit. 

ApnHorismus 36. 

Curiz iste Censorie et Pretoriz omnino intra 
Casus enormes et extraordinarios se continento, 
nec Jurisdictiones ordinarias invadunto; ne forté 
tendat res ad Supplantationem Legis, magis quam 
ad Supplementum. 

ApnorisMus 37. 

Jurisdictiones iste in Supremis tantum Curtis 
residento, nec ad Inferiores communicantor. Partum 
enim abest a potestate Leges condendi potestas eas 
supplendi, aut extendendi, aut moderandi. 

ApuorisMus 38. 

At Curie ille uni viro ne committantur, sed ex 
pluribus constent. Nec decreta exeant cum silen- 
tio; sed Judices sententia suw rationes adducant, 
idque palam, atque adstante corond: ut quod ipsa 


LIBER OCTAVUS. 93 


potestate sit liberum, fama tamen et existimatione 
sit circumscriptum. 
ApHorisMus 39. 

Rubrice sanguinis ne sunto ; nec de capitalibus 
in quibuscunque Curis, nisi ex Lege nota et Sok 
pronunciato. Indixit enim mortem Deus ipse pe. 
posted inflixit. Nec vita eripienda nisi el, qui se In 
suam vitam peccare prils ndsset. 

Apyonrismus 40. 

In Curiis Censoriis, calculum tertium dato; ut 
judicibus non imponatur necessitas aut Absolvendi, 
aut Condemnandi, sed etiam ut Non Liquere pro- 
nunciare possint. Etiam Censoria non tantum Peena, 
sed et Nota, esto; scilicét que non infligat suppli- 
cium, sed aut in admonitionem desinat, aut reos ig- 
nominia levi, et tanquam rubore castiget. 

ApuHorisMus 41. 

In Curiis Censoriis, omnium magnorum crimi- 
num et scelerum actus inchoati et medii puniun- 
tor; licét non sequatur effectus consummatus ; 
isque sit earum Curiarum usus vel maximus: cium 
et severitatis intersit initia scelerum puniri, et cle- 
mentiz perpetrationem eorum (puniendo actus me- 
dios) intercipi. 

APHORIsMUs 42. 

Cavendum in primis, ne in Curtis Pretoriis pre- 
beatur auxilium in Casibus, quos Lex non tam omisit 
quam pro levibus contempsit, aut pro odiosis reme- 
dio indignos judicavit. 

Apiorismus 43. 
Maximé omnium interest Certitudinis Legum 


94. DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


(de qua nunc agimus), ne Curie Pretorie intumes- 

cant et exundent in tantum, ut pretextu rigoris 

Legum mitigandi etiam robur et nervos iis incidant 

aut laxent, omnia trahendo ad arbitrium. 
ApHorismus 44. 

Decernendi contra statutum expressum, sub ullo 
equitatis pratextu, Curiis Preetoriis jus ne esto. Hoc 
enim si fieret, Judex prorsts transiret in Legislato- 
rem, atque omnia ex arbitrio penderent. 

ApHorismus 45, 

Apud nonnullos receptum est ut Jurisdictio que 
decernit secundim equum et bonum, atque illa 
altera que procedit secundum jus strictum, lis- 
dem Curiis deputentur : apud alios autem, ut diversis. 
Omnino placet Curiarum Separatio. Neque enim 
servabitur distinctio Casuum, si fiat commixtio Ju- 
risdictionum: sed arbitrium Legem tandem trahet. 

ApuHorisMus 46. 

Non sine caussa in usum venerat apud Romanos 
Album Pretoris, in quo prescripsit et publicavit 
quomodo ipse jus dicturus esset. Quo exemplo Ju- 
dices in Curtis Pretoriis regulas sibi certas (quan- 
tum fieri potest) proponere, easque publice affigere, 
debent. Etenim optima est Lex, que minimum re- 
linquit arbitrio Judicis ; optimus Judex, qui minimum 
sibi. | 

Verum de Curiis istis fusiis tractabimus, cum 
ad locum de Judiciis veniemus; obitér tantum jam 
locuti de ils, quatenus expediant et suppleant omissa 
a Lege. 


LIBER OCTAVUS. | 95 


De Retrespectione Legum. 
ApuorisMus 47. 
Est et aliud genus Supplementi Casuum Omisso- 
rum, cim Lex Legem supervenit, atque simul Casus 
Omissos trahit. Id fit in Legibus sive statutis, 
que retrospiciunt ut vulg6 loquuntur ; cujus generis 
Leges rard, et magna cum cautione, sunt adhi- 
bende. Neque enim placet Janus in Legibus. 


Apnorismus 48. 

Qui verba aut sententiam Legis Captione et 
Fraude eludit et circumscribit, dignus est qui etiam 
a Lege sequente innodetur. Igitur in Casibus 
Fraudis et Evasionis dolose justum est, ut Leges 
retrospiciant, atque altere alteris in subsidiis sint ; 
ut qui dolos meditatur, et eversionem legum pre- 
sentium, saltem a futuris metuat. 

ApHorismus 49. 

Leges, que Actorum et Instrumentorum veras 
intentiones contra Formularum aut Sollennitatum 
Defectus roborant et confirmant, rectissimé preterita 
complectuntur. Legis enim, que retrospicit, vitium 
vel pracipuum est quod perturbet. At hujusmodi 
Leges confirmatorie ad pacem ect stabilimentum 
eorum, que transacta sunt, spectant. Cavendum 
tamen est, ne convellantur res judicate. 

AruHorismus 50. 

Diligentér attendendum, ne ex Leges tanttim ad 
Preterita respicere putentur, que Ante-acta infir- 
-mant; sed et ex, que Futura prohibent et restrin- 
gunt, cum Preteritis necessarid connexa. Veluti, si 
que Lex artibus aliquibus interdicat, ne mercimonia 


96 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


sua in Posterum vendant: hec sonat in Posterum, 

‘sed operatur in Preeteritum. Neque enim illis alia 

ratione victum querere jam integrum est. 
APHoRisMus 51. 

Lex Declaratoria omnis, licét non habet verba 
de Preterito, tamen ad Preterita ipsa vi Declara- 
tionis omnino trahitur. Non enim tum incipit in- 
terpretatio cim declaratur, sed efficitur tanquam 
contemporanea ipsi Legi. Itaque Leges Declarato- 
rias ne ordinato, nisi in casibus ubi Leges cum jus- 
titia retrospicere possint. 

Hic vero eam partem absolvimus, que tractat de 
Incertitudine Legum ubi invenitur Lex nulla. Jam 
dicendum est de altera illa parte, ubi scilicét Lex 
exstat aliqua, sed perplexa et obscura. 


De Obscuritate Legum. 
ArpuHorismus 582. 
Osscuritas Legum a quatuor rebus originem ducit ; 
vel ab Accumulatione Legum nimia presertim ad- 
mixtis obsoletis, vel a Descriptione earum Ambigua 
aut minus perspicua et dilucida, vel a Modis Enu- 
cleandi Juris neglectis aut non bene institutis, vel 
denique a Contradictione et Vacillatione. Judicio- 


rum. 
De Accumulatione Legum nimid. 


ApPHorRismus 53. 
Dicit Propheta; “ Pluet super eos laqueos.” Non sunt 
autem pejores laquei quam Laquei Legum, preser- 
tim Poenalium; si numero immense, et temporis de- 
cursu inutiles, non lucernam pedibus prebeant, sed 
retia potitis objiciant. 


LIBER OCTAVUS. 97 


Apuorismus 54. 

Duplex in usum venit Statuti Novi condendi ratio: 
altera Statuta priora circa idem subjectum con- 
firmat et roborat, dein nonnulla addit aut mutat ; 
altera abrogat et delet cuncta que anté ordinata 
sunt, et de integro legem novam et uniformem sub- 
stituit.. Placet posterior ratio. Nam ex priore ra- 
tione ordinationes deveniunt complicate et perplexe ; 
et quod instat agitur sané, sed Corpus Legum interim 
redditur vitiosum : in posteriore autem major certé 
est adhibenda diligentia, dum de lege ipsa delibe- 
ratur, et anteacta scilicét evolvenda et pensitanda 
antequam lex feratur ; sed optimé procedit per hoc 
Jegum concordia in futurum. 

Apuorismus 55. 

Erat in more apud Athenienses, ut contraria Le- 
gum capita (que Anti-Nomias vocant) quotannis a 
sex Viris examinarentur, et que reconciliari non po- 
terant proponerentur populo, ut de illis certum ali- 
quid statueretur. Ad quorum exemplum ii, qui 
potestatem in singulis politiis lezum condendarum 
habent, per triennium aut quinquennium aut prout 
videbitur Anti-Nomias retractanto. Ez autem a viris 
ad hoc delegatis pritis inspiciantur et preparentur, et 
demum Comitiis exhibeantur, ut quod placuerit per 
suffragia stabiliatur et figatur. 

ApnHorismus 56, 

Neque vero contraria Legum capita reconciliandi, 
et omnia (ut loquuntur) salvandi, per distinctiones 
subtiles et quesitas, nimis sedula aut anxia cura 
esto. Ingenii enim hec tela est, atque utctinque 

VOL. IX. H 


98 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


modestiam quandam et reverentiam pre se ferat, 
inter noxia tamen censenda est ; utpoté que reddat 
Corpus universum Legum varium, et malé consu- 
tum. Melius est prorstis ut succumbant deteriora, et 
meliora stent sola. 

Apuorismus 57. 

Obsolete Leges et que abiérunt in desuetudinem, 
non minus quam Anti-Nomie, proponantur a Dele- 
gatis ex officio tollende. Ctm enim Statutum ex- 
pressum regularitér desuetudine non abrogetur, fit 
ut ex contemptu legum obsoletarum fiat nonnulla 
auctoritatis jactura etiam in reliquis; et sequitur 
tormenti illud genus Mezentii, ut leges vive in com- 
plexu mortuarum perimantur. Atque omnino ca- 
vendum est a gangreena in Legibus. 

ApHorismus 58. 

Quin et in Legibus et Statutis obsoletis, nec no- 
vitér promulgatis, curiis preetoriis interim contra 
eas decernendi jus esto. Licét enim non malé dictum 
sit, ‘neminem oportere legibus esse sapientiorem,’ 
tamen intelligatur hoc de legibus cum evigilent, 
non cum dormitent. Contra recentiora vero ta- 
tuta (que juri publico nocere deprehenduntur) non 
utique Pretoribus, sed Regibus et Sanctioribus 
Consiliis et Supremis Potestatibus, auxilium pre- 
bendi jus esto; earum executionem per edicta aut 
acta suspendendo, donec redeant Comitia aut hujyus- 
modi ceetus, qui potestatem habeant eas abrogandi, 
ne salus populi interim periclitetur. 


LIBER OCTAVUS, 99 


De novis Digestis Legum. 

| ApuHorismus 59. 

Quéd si Leges aliz super alias accumulate in 
tam vasta excreverint volumina, aut tanta confusione 
laboraverint, ut eas de integro retractare et in cor- 
pus sanum et habile redigere ex usu sit; id ante 
omnia agito, atque opus ejusmodi opus heroicum 
esto, atque auctores talis operis inter legislatores et 
instauratores rité et meritO numeranter. 

ApnHorismus 60. 

Hujusmodi Legum Expurgatio, et Digestum 
novum, quinque rebus absolvitur : primo, omittantur 
Obsoleta, que Justinianus ‘ antiquas fabulas’ vocat ; 
deindé, ex Anti-Nomiis recipiantur Probatissime, ab- 
oleantur contrarie; tertid, Homoio-Nomie, sive 
leges quee idem sonant atque nil aliud sunt quam 
iterationes ejusdem rei, expungantur, atque una que- 
plam ex ils que maximé est perfecta retineatur 
vice omnium; quarto, si que legum Nihil determi- 
nent, sed questiones tanttim proponant easque re- 
linquant indecisas, similitér facessant; postremd, 
que Verbosz inveniuntur et nimis prolixe, contra- 
hantur magis in arctum. 

7 ApuorisMus 61. 

Omnino vero ex usu fuerit, in novo Digesto Legum, 
Leges pro Jure Communi receptas, qua tanquam 
immemoriales sunt in origine sua, atque ex altera 
parte Statuta de tempore in tempus superaddita, 
seorsum digerere et componere: ctim in plurimis 
rebus non eadem sit in jure dicendo Juris Communis 


100 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


et Statutorum interpretatio et administratio. Id 
quod fecit Trebonianus in Digesto, et Codice. 

| APHoRISMus 62. 

Verum, in hujusmodi Legum Regeneratione atque 
structura nova, veterum legum atque librorum 
legis Verba prorstis et Textum retineto. Licét per 
centones et portiones exiguas eas excerpere necesse 
fuerit, ea deindé ordine contexito. Etsi enim for- 
tassé commodits (atque etiam, si ad rectam rationem 
respicias, melits) hoc transigi posset per textum 
novum, quam per hnjusmodi consarcinationem ; 
tamen in legibus non tam stilus et descriptio, quam 
auctoritas et hujus patronus antiquitas spectanda 
est. Alias videri possit hujusmodi opus Scholasticum 
potius quiddam et Methodus, quam Corpus Legum 
Imperantium. 

APHORIsMUs 63. 

Consultum fuerit in novo Digesto Legum vetera 
volumina non prorsus deleri et in oblivionem cedere, 
sed in bibliothecis saltém manere, licét usus eorum 
vulgaris et promiscuus prohibeatur. Etenim in 
caussis gravioribus, non abs re fuerit legum preteri- 
tarum mutationes et series consulere et inspicere ; at 
certé sollenne est antiquitatem presentibus asper- 
gere. Novum autem hujusmodi Corpus Legum ab 
lis, qui in politiis singulis habent potestatem legis- 
latoriam, prorstis confirmandum est ; ne forté, pre-_ 
textu veteres leges digerendi, leges nove impona- 
mur occulto. 

APHORIsMUS 64. 
Optandum esset, ut hujusmodi Legum Instaura- 


LIBER OCTAVUS. — 101 


tio illis temporibus suscipiatur, que antiquioribus, 
quorum acta et opera retractant, litteris et rerum 
cognitione prestiterint. Quod secus in opere Jus- 
tiniani evenit. Infelix res namque est, cum ex ju- 
dicio et delectu etatis minus prudentis et erudite 
antiquorum opera mutilentur et recomponantur. Ve- 
runtamen szpé necessarium est, quod non opti- 
mum. 

Atque de Legum Obscuritate, que a nimid et 
confusé earum acumulatione fit, hee dicta sint. Jam 
de Descriptione earum Ambigua et Obscura dicen- 
dum. 

De Descriptione Legum Perplevd et Obscura. 

APHORISMUs 65. 

Descriptio Legum Obscura oritur, aut ex Loquaci- 
tate et Verbositate earum, aut rursts ex Brevitate 
nimia, aut ex Prologo legis cum ipso corpore legis 
pugnante. 

APHORISMUs 66. 

De Obscuritate vero Legum, que ex earum De- 
scriptione prava oritur, jam dicendum est. Loquaci- 
tas que in perscribendo leges in usum venit, et 
Proiixitas, non placet. Neque enim quod vult et 
captat ullo modo assequitur, sed contrarium potius. 
Cum enim casus singulos particulares verbis appo- 
sitis et propriis persequi et exprimere contendat, 
majorem indé sperans certitudinem e contra qus- 
tiones multiplices parit de verbis; ut difficiliis pro- 
cedat interpretatio secundum — sententiam legis 
que sanior est et verior, propter strepitum ver- 
borum. 


102 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


Apnorismus 67. 

Neque propterea nimis Concisa et Affectata 
Brevitas majestatis gratia, et tanquam magis impe- 
ratoria, probanda est; presertim his seculis, ne 
forté sit Lex instar Regule Lesbia. Mediocritas 
ergo assectanda est, et verborum exquirenda gene- 
ralitas bene terminata; que licét casus compre- 
hensos non seduld persequatur, attamen non com- 
prehensos satis perspicue excludat. 

Aruorimus 68, 

In Legibus tamen atque Edictis Ordinariis et 
Politicis, in quibus ut plurimum nemo jurisconsultum 
adhibet sed suo sensui confidit, omnia fusitis expli- 
cari debent, et ad captum vulgi tanquam digito 
monstrari. 

APHoRIsMUS 69. 

Neque nobis Prologi legum qui inepti olim habiti 
sunt, et leges introducunt Disputantes, non Juben- 
tes, utique placerent, si priscos mores ferre pos- 
semus. Sed Prologi isti legum plerimque (ut nunc 
sunt tempora) necessariO adhibentur, non tam ad ex- 
plicationem legis, quam instar suasionis ad perferen- 
dam legem in Comitiis; et rurstis ad satisfaciendum 
populo. Quantum fier! potest tamen Prologi evi- 
tentur, et lex incipiat a Jussione. 

ApHoRismus 70. 

Intentio et Sententia Legis, licét ex Prefationi- 
bus et Preambulis (ut loquuntur) non malé quan- 
doque eliciatur, attamen Latitudo aut Extensio ejus 
ex illis minimé peti debet. Sapeé enim Preambu- 
lum arripit nonnulla ex maxime plausibilibus et spe- 


LIBER OCTAVUS. 1038 


ciosis ad exemplum, ciim lex tamen multd plura 
complectatur: aut contra, lex restringit et limitat 
complura, cujus limitationis rationem in Preambulo 
inseri non fuerit opus. Quare Dimensio et Latitudo 
legis ex Corpore legis petenda. Nam Praambu- 
lum sepé aut ultra aut circa cadit. 

ApuorisMus 71. 

Est ver6 genus perscribendi leges valde vitiosum. 
Cim scilicét Casus, ad quem lex collimat, fusé ex- 
primitur in Preambulo: deindé ex vi verbi ‘ talis’ 
aut hujusmodi relativi Corpus legis retro vertitur 
in Preambulum, undé Preambulum inseritur et in- 
corporatur ipsi legi: quod et obscurum est et minus 
tutum, quia non eadem adhiberi consuevit diligentia 
in ponderandis et examinandis verbis Preambuli, 
que adhibetur in Corpore ipsius legis. 

Hanc partem de Incertitudine legum, que ex 
mala descriptione ipsarum ortum habet, fusitis trac- 
tabimus, quando de Interpretatione legum postea 
agemus. Atque de Descriptione legum Obscura 
hee dicta sint ; jam de Modis Enucleandi Juris di- 
cendum. 


De Modis Enucleandi Juris, et Tollendi Ambigua. | 


APHORISMUS 72. 

Modi Enucleandi Juris, et Tollendi Dubia, quin- 
que sunt. Hoc enim fit aut per Perscriptiones Judi- 
clorum, aut per Scriptores Authenticos, aut per 
Libros Auxiliares, aut per Prelectiones, aut per 
Responsa sive Consulta Prudentum. Hee omnia, si 


104 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM , 


bené instituantur, presto erunt magna legum Ob- 
scuritati subsidia. 


De Perscriptione Judiciorum. 
Apuorismus 78. 

Ante omnia, Judicia reddita in Curiis Supremis 
et Principalibus atque Caussis Gravioribus, preser- 
tim dubtis, queeque aliquid habent difficultatis aut 
novitatis, diligentér et cum fide excipiunto. Judicia 
enim anchore legum sunt, ut leges reipublice. 

APHORISMUS 74, 

Modus hujusmodi Judicia excipiendi, et in scripta 
referendi, talis esto. Casus precisé, Judicia ipsa 
exacte, perscribito; Rationes Judiciorum, quas ad- 
duxerunt judices, adjicito; Casuum ad exemplum 
adductorum auctoritatem cum casibus principalibus 
ne commisceto; de Advocatorum Perorationibus, nisi 
quidpiam in iis fuerit admodim eximium, sileto. 

APHORISMUS 75. 

Persone, que hujusmodi Judicia excipiant, ex 
Advocatis maximé doctis sunto, et honorarium libe- 
rale_ ex publico excipiunto. Judices ipsi ab hujus- 
modi Perscriptionibus abstinento; ne forté opinioni- 
bus propriis addicti, et auctoritate propria freti, 
limites referendarii transcendant. 

ApuHorisMus 76. 

Judicia illa in ordine et serie temporis digerito, 
non per Methodum et Titulos. Sunt enim scripta_ 
ejusmodi tanquam Historie, aut Narrationes Legum. 
Neque soliim acta ipsa, sed et tempora ipsorum 
judici prudenti lucem prebent. 


LIBER OCTAVUS. 105 
De Scriptoribus Authenticis. 


ApnorisMus 77. 

Ex Legibus ipsis, que Jus Commune constituunt, 
deindé ex Constitutionibus sive Statutis, tertio loco 
ex Judiciis Perscriptis Corpus Juris tantummodo 
constituitor. Prater illa, alia Authentica aut nulla 
sunto, aut parcé recipiuntor. 

ApruonrisMus 78. 

Nihil tam interest Certitudinis Legum (de qua 
nunc tractamus) quam ut Scripta Authentica intra 
fines moderatos coérceantur, et facessat multitudo 
enormis auctorum et doctorum in jure; undé 
laceratur sententia legum, judex fit attonitus, pro- 
cessus immortales, atque advocatus ipse (cum tot 
libros perlegere et vincere non possit) compendia 
sectatur. Glossa fortassé aliqua bona; et ex scrip- 
toribus classicis pauci, vel potilis scriptorum pauco- 
rum paucule portiones, recipi possint pro authen- 
ticis. Reliquorum nihilomints maneat usus nonnullus 
in bibliothecis, ut eorum tractatus inspiciant Judices 
aut Advocati,ctim opus fuerit ; sed in caussis agendis 


in foro citare eos non permittitor, nec in auctoritatem 
transeunto. 


De Libris Auxiliaribus. 


APHOoRISMus 79. 
At Scientiam Juris et Practicam Auxiliaribus 
Libris ne nudanto, sed potiis instruunto. Ti sex 
in genere sunto: Institutiones, De Verborum Signi- 


ficatione, De Regulis Juris, Antiquitates Legum, 
Summe, Agendi Formule. 


106 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


ApHorismus 80. 

Preparandi sunt juvenes et novitii ad scientiam — 
et ardua juris altius et commodits haurienda, et 
imbibenda, per Institutiones. Institutiones illas 
ordine claro et perspicuo componito. In illis ipsis 
universum Jus Privatum percurrito: non alia omit- 
tendo, in aliis plus satis immorando ; sed ex singulis 
queedam brevitér delibando, ut ad Corpus Legum per 
legendum accessuro nil se ostendat prorstis novum, 
sed levi aliquaé notione preceptum. Jus Publicum 
in Institutionibus ne attingito, vertm illud ex fon- 
tibus ipsis hauriatur. 

ApHorisMus 8]. 

Commentarium de Vocabulis Juris conficito. In 
explicatione ipsorum, et sensu reddendo, ne curiosé 
nimis aut laboriosé versator. Neque enim hoc 
agitur, ut Definitiones verborum querantur exacte, 
sed Explicationes tantum que legendis juris libris 
viam aperiant faciliorem. Tractatum autem istum 
per litteras alphabeti ne digerito. Id indici alicul 
relinquito: sed collocentur simul verba que circa 
eandem rem versantur, ut alterum alteri sit juva- 
mento ad intelligendum. 

ApnHonrisMus 82. 

Ad Certitudinem Legum facit (si quid aliud) 
Tractatus bonus et diligens de Diversis Regulis Juris. 
Is dignus est, qui maximis ingeniis et prudentissimis 
jure-consultis committatur. Neque enim placent, 
que in hoc genere exstant. Colligende autem sunt 
Regule, non tantim note et vulgate, sed et aliz 
magis subtiles et recondite, que ex legum et rerum 


LIBER OCTAVUS. 107 


Judicatarum harmonid extrahi possint; quales in 

Rubricis optimis quanddque inveniuntur: suntque 

dictamina generalia rationis, que per materias legis 

diversas percurrunt, et sunt tanquam saburra juris. 
Apuorismus 83. 

At singula Juris Scita aut Placita non intelligan- 
tur pro Regulis, ut fieri solet satis imperité. Hoc 
enim si reciperetur, quot Leges, tot Regule. Lex 
enim nil aliud, quam Regula Imperans. Verim 
eas pro Regulis habeto, que in forma ipsa justitiz 
herent: undé, ut plurimtm, per Jura Civilia diver- 
sarum rerumpublicarum exdem Regule feré repe- 
riuntur; nisi forté propter relationem ad formas 
politiarum varient. 

ApHorIsMus 84. 

Post Regulam, brevi et solido verborum com- 
plexu enuntiatam, adjiciantur Exempla et Decisiones 
Casuum, maximé luculente ad Explicationem ; Dis- 
tinctiones et Exceptiones ad Limitationem ; Cognata 
ad Ampliationem ejusdem Regule. 

ApuHorismus 85. 

Recté jubetur, ut non ex Regulis Jus sumatur, 
sed ex Jure quod est Regula fiat. Neque enim ex 
Verbis Regulz petenda est probatio, ac si esset 
Textus Legis. Regula enim Legem (ut acus 
nautica polos) indicat, non statuit. 

ApuHorisMus 86. 

Prater Corpus ipsum Juris, juvabit etiam Anti- 
quitates Legum invisere; quibus licét evanuerit 
auctoritas, manet tamen reverentia. Pro Antiquita- 
tibus autem Legum habeantur Scripta circa Leges et 


108 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


Judicia, sive illa fuerint edita, sive non, que ipsum 
Corpus Legum tempore precesserunt. Earum 
siquidem jactura facienda non est. Itaque ex iis 
utilissima quaeque excerpito (multa enim invenientur 
inania et frivola), eaque in unum volumen redigito: 
ne antique fabule, ut loquitur Trebonianus, cum 
Legibus ipsis misceantur. 
APHORISMUS 87. 

Practice vero plurimum interest, ut jus univer- 
sum digeratur ordine in Locos et Titulos; ad quos 
subit6 (prout dabitur occasio) recurrere quis possit, — 
veluti in promptuarium paratum ad presentes usus, 
Hujusmodi Libri Summarum et ordinant sparsa, et 
abbreviant fusa et prolixa in lege. Cavendum 
autem est, ne Summe iste reddant homines promp- 
tos ad Practicam, cessatores in Scientia ipsa. EKarum 
enim officlum est tale, ut ex ils recolatur Jus, non 
perdiscatur. Summe autem omnino magna diligen- 
tid, fide, et judicio sunt conficienda, ne furtum faciant 
legibus. 

Aprnorismus 88. 

Formulas Agendi diversas in unoquoque genere 
colligito. Nam et practice hoc interest; et certeé 
pandunt ille oracula et occulta legum. Sunt enim 
non pauca que latent in legibus, at in Formulis 
Agendi melius et fusiiis perspiciuntur; instar pugni 
et palme. 

De Responsis et Consultis. 
APHoRISMUS 89. 

Dubitationes Particulares, que de tempore in 

tempus emergunt, dirimendi et solvendi aliqua ratio 


LIBER OCTAVUS. 109 


iniri debet. Durum enim est ut ii, qui ab errore 
cayere cupiant, ducem vie non inveniant ; verum ut 
actus ipsi periclitentur, neque sit aliquis ante rem 
peractam juris pranoscendi modus. 

ApHoRisMus 90. 

Responsa Prudentum, que petentibus dantur de 
jure sive ab Advocatis sive a Doctoribus, tanta valere 
auctoritate, ut ab eorum sententid Judici recedere 
non sit licitum, non placet. Jura a Juratis Judicibus 
sumunto. 

ApnHorisMus 91. 

Tentari judicia per Caussas et Personas fictas, 
ut eo modo experiantur homines qualis futura sit 
legis norma, non placet. Dedecorat enim majes- 
tatem legum, et pro preevaricatione quapiam cen- 
senda est. Judicia autem aliquid habere ex scena 
deforme est. 

APHORISMUS 92. | 

Judicum igitur solummodo tam Judicia, quam 
Responsa et Consulta, sunto: illa de Litibus Pen- 
dentibus, hec de Arduis Juris Questionibus in thesi. 
Ea Consulta sive in privatis rebus sive in publicis a 
Judicibus ipsis ne poscito (id enim si fiat, Judex 
transeat in Advocatum); sed a Principe, aut Statu. 
Abillis, ad Judices demandentur. Judices vero, tali 
auctoritate freti, disceptationes advocatorum, vel ab 
his quorum interest adhibitorum, vel a Judicibus ipsis 
(si opus sit) assignatorum, et argumenta ex utrdque 
parte audiunto; et, re deliberata, jus expediunto et 
declaranto. Consulta hujusmodi inter judicia refer- 
unto et edunto, et paris auctoritatis sunto. 


110 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


De Prelectionibus. n 


ApuHorisMus 93, 

Prelectiones de Jure, atque Exercitationes eorum 
qui juris studiis incumbunt et operam dant, ita in- 
stituuntor et ordinantor, ut omnia tendant ad ques- 
tiones et controversias de jure sedandas potius 
quam excitandas. Ludus enim (ut nunc fit) fere 
apud omnes instituitur, et aperitur ad altercationes 
et questiones de jure multiplicandas, tanquam osten- 
tandi ingenii caussdé. Atque hoc vetus est malum. 
Etenim etiam apud antiquos gloriz fuit, tanquam 
per sectas et factiones, questiones complures de jure 
magis fovere quam exstinguere. Id ne fiat, provideto. 


De Vacillatione Judiciorum. 


ApyorisMus 94. 

Vacillant Judicia vel propter Immaturam et Pre- 
festinam Sententiam, vel propter A‘mulationem 
Curiarum, vel propter Malam et Imperitam Perscrip- 
tionem Judiciorum, vel propter Viam prebitam ad 
Rescissionem eorum nimis facilem et expeditam. 
Itaque providendum est ut Judicia emanent matura 
deliberatione pritis habita, atque ut Curie se invicém 
revereantur, atque ut Judicia perscribantur fidelitér 
et prudenter; utque Via ad rescindenda Judicia sit 
arcta, confragosa, et tanquam muricibus strata. 

APHORISMUs 995. 

Si Judicium redditum fuerit de casu aliquo in 
aliqua Curid Principali, et similis casus intervenerit 
in alid curid, ne procedito ad Judicium antequam 
fiat consultatio in collegio aliquo judicum majore. 


LIBER OCTAVUS. © Et 


Judicia enim reddita, si forté rescindi necesse sit, 
saltém sepeliuntor cum honore. 

| ApruorisMus 96. 

_ Ut Curie de jurisdictione digladientur et con- 
flictentur, humanum quiddam est; eoque magis, 
quod per ineptam quandam sententiam (quod boni 
et strenui sit judicis, ampliare jurisdictionem Curie) 
alatur plané ista intemperies, et calcar addatur ubi 
freno opus est. Ut verO ex hac animorum conten- 
tione, Curia judicia utrobique reddita (que nil ad 
jurisdictionem pertinent) libentér rescindant, intole- 
rabile malum ; et a regibus, aut senatu, aut politia 
plané vindicandum. Pessimi enim exempli res est, 
ut Curie, que pacem subditis prestant, inter se 
duella exerceant. 

Arnorismus 97, 

Non facilis esto, aut proclivis ad judicia rescin- 
denda aditus per Appellationes,; aut Impetitiones de 
Errore, aut Revisus, et similia. Receptum apud 
nonnullos est, ut lis trahatur ad forum superius, 
tanquam res integra; judicio indé dato seposito, et 
plané suspenso: apudalios vero, ut judiclum ipsum 
maneat in suo vigore, sed executio ejus tantum 
cesset. Neutrum placet ; nisi Curia, in quibus 
judicium redditum sit, fuerint humiles et inferioris 
ordinis: sed potitis, ut et judicium stet, et proce- 
dat ejus executio; modo cautio detur a Defendente 
de damnis et expensis, si judicium fuerit rescissum. 


Atque hic Titulus, de Certitudine Legum, ad 
exemplum Digesti reliqui quod meditamur sufficiet. 


112 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


Jam vero Doctrinam Civilem (quatents eam nobis 
tractare visum est) conclusimus, atque una cum e4 
Philosophiam Humanam; sicut etiam, cum Philo- 
sophia Humana, Philosophiam in genere. Tandem 
igitur paullulum respirantes, atque ad ea que pre- 
tervecti sumus oculos retroflectentes, hunc tractatum 
nostrum non absimilem esse censemus sonis illis et 
preludiis, que pretentant musici dum fides ad 
modulationem concinnant ; que ipsa quidem auribus 
ingratum quiddam et asperum exhibent, at in causs& 
sunt ut que sequuntur omnia sint suaviora: sic 
nimirum nos in animum induximus ut in cithara 
musarum concinnandé et ad harmoniam veram 
redigenda operam navaremus, quo ab aliis postea 
pulsentur chord meliore digito aut plectro. Sané, 
cum nobis ante oculos proponamus temporum horum 
statum, in quibus littere jam tertid ad mortales 
videntur rediisse, et una diligenter intueamur quam 
variis jam nos inviserint instructe presidiis et aux- 
iliis; qualia sunt ingeniorum nostri temporum com- 
plurium acumen et sublimitas, eximia illa monumenta 
scriptorum veterum que veluti tot faces nobis pre- 
lucent, ars typographica ‘libros cujuscunque for- 
tune hominibus larga manu suppeditans, oceani sinus 
laxati et orbis ex omni parte peragratus, undé 
experimenta plurima priscis ignota comparuerunt, 
et ingens accessit Naturali Historia cumulus, otium 
quo ingenia optima in regnis et provinciis Europe 
ubique abundant, cum negotiis minus his in locis 
implicentur homines quam aut Greci propter popu- 
lares status, aut propter ditionum amplitudinem 


. 


LIBER OCTAVUS. rr 


Romani solebant, pax quad fruitur hoc tempore 
Britannia, Hispania, Italia, etiam nunc Gallia et 
alie regiones non pauce, consumptio et exinanitio 
omnium, que videntur excogitari aut dici posse 
circa controversias religionis, que tot ingenia jam~ 
dit diverterunt a ceterarum artium studiis, summa 
et excellens Majestatis tue eruditio, cul (tanquam 
Pheenici volucres) aggregant se undique ingenia, 
proprietas denique illa inseparabilis, que tempus 
ipsum sequitur ut veritatem indiés parturiat ;—hze 
(inquam) clim cogitamus, non possumus non in eam 
spem animum erigere, ut existimemus tertiam hanc — 
litterarum periodum duas illas priores apud Grecos 
et Romanos longo intervallo superaturam: modo 
salteém homines et vires suas, atque defectus etiam 
virlum suarum, probé et prudentér nosse velint; 
atque alii ab aliis inventionis lampada, non con- 
tradictionis torres, accipiant ; atque inquisitionem 
veritatis pro incepto nobili, non pro delectamento 
aut ornamento putent; atque opes ac magnificen- 
tiam impendant in res solidas et eximias, non in 
pervulgatas et obvias. Ad labores meos quod attinet, 
si cui libeat in eorum reprehensione aut sibi aut aliis 
placere, veterem certeé et ultime patientie petitionem 
exhibebunt illi ; “ Verbera, sed audi.” Reprehendant 
homines quantum libuerit, modo attendant et per- 
pendant que dicuntur. Appellatio sané legitima 
fuerit (licét res fortassé mints ed indigebit), si a 
primis cogitationibus hominum ad_ secundas provo- 
cetur, et ab xvo presenti ad _posteros, 

Veniamus nunc ad eam Scientiam, qua caruerunt 

VOL. IX, I 


114 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM. 


duz ille priscee temporum periodi (neque enim tanta 
illis felicitas concessa est), Sacram dico et divinittis 
Inspiratam Theologiam, cunctorum laborum 
ac peregrinationum humanarum 
sabbatum ac portum 
nobilissimum. 


FRANCISCI BACONI 
BAK ON IS 


DE 
VERULAMIO, 

VICE-COMETTS 
SANCTI ALBANI, 


DE 


DIGNITATE ET AUGMENTIS SCIENTIARUM. 





LIBER NONUS. 





AD REGEM SUUM. 
CALU ECT. 


Partitiones Theologie Inspirate omittuntur : Tantum 
aditus fit ad Desiderata tria: Doctrinam de Legi- 
timo Usu Rationis Humane in Divinis ; Doctrinam 
de Gradibus Unitatis in Crvitate Dei ; et Emanationes 
Scripturarum. 


JAM vero, Rex optime, clim carina parva, qualis nos- 
tra esse potuit, universum ambitum tam veteris quam 
novi orbis scientiarum circumnavigaverit (quam 
secundis ventis et cursu, posterorum sit judicium), 
quid superest, nisi ut vota tandem perfuncti persol- 
vamus? At restat adhuc Theologia Sacra, sive 
Inspirata: veruntamen si eam tractare pergamus, 


116 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


exeundum nobis foret e naviculé Rationis Humane, 
et transeundum in Ecclesiz navem, que sola acu 
nautica divina pollet ad cursum recté dirigendum. 
Neque enim sufficient amplius stella Philosophie, 
que hactenus precipue nobis affulserunt. Itaque 
par foret, silentium quoque in hac re colere. Quam- 
obrém partitiones legitimas circa eam omittemus ; 
pauca tamen, pro tenuitate nostra, etiam in hance 
couferemus loco votorum. Id eo magis facimus, 
quia in corpore Theologiz nullam prorstis regionem 
aut tractum plane desertum aut incultum inveni- 
mus: tanta fuit hominum diligentia in seminandis 
aut tritico, aut zizaniis ! 

Tres igitur proponemus Theologize Appendices, 
quze non de Materia per Theologiam Informata aut 
Informanda, sed tantummodo de Modo Informatio- 
nis, tractent. Neque tamen, circa eos tractatus (ut 
in reliquis consuevimus) vel Exempla subjungemus, 
vel Precepta dabimus. Id theologis relinquemus. 
Sunt enim illa, ut diximus, instar votorum tantum. 

1. Prerogativa Dei totum hominem complec- 
titur, nec minus ad Rationem quam ad Voluntatem 
Humanam extenditur: ut homo scilicét in univer- 
sum se abneget, et accedat Deo. Quare, sicut Legi 
Diving obedire tenemur, hicét reluctetur Voluntas ; 
ita et Verbi Dei fidem habere, licét reluctetur Ratio. 
Etenim, siea duntaxat credamus que sunt Rationi 
nostr consentanea, rebus assentimur, non auctori; 
quod etiam suspecta fidei testibus prastare solemus. 
At fides illa, quae Abrahamo imputabatur ad justi- 
tiam, de hujusmodi re exstitit quam irrisui habebat 
Sara; que in hac parte imago quedam erat Ra- 


LIBER NONUS. _~ 117 


tionis Naturalis. Quanto igitur Mysterium aliquod 
Divinum fuerit magis absonum et incredibile, tanto 
plis in credendo exhibetur honoris Deo, et fit. vic- 
toria Fidei nobilior. Etiam et peccatores, quo magis 
conscientia sud gravantur, et nihilominus fidem de 
salute sua in Dei misericordia collocant, eo Deum 
majore afficiunt honore: omnis autem desperatio 
Deo pro contumelia est. Quinetiam, si attenté rem 
perpendamus, dignius quiddam est Credere quam 
Scire, qualitér nunc scimus. In Scientia enim mens 
humana patitur a sensu, qui a rebus materiatis re- 
silit; in Fide autem anima patitur ab anima, que 
est agens dignius. Alitér se res habet in statu 
Gloriz : tune siquidém cessabit Fides, atque cognos- 
cemus sicut et cogniti sumus. 

Concludamus igitur Theologiam Sacram ex 
Verbo et Oraculis Dei, non ex Lumine Nature aut 
Rationis Dictamine, hauriri debere. Scriptum est 
enim, “ Coeli enarrant gloriam Dei:” at nusquam scrip- 
tum invenitur, “ Coeli enarrant voluntatem Dei.” De 
ila pronunciatur, “Ad Legem et Testimonia, si non 
fecerint secundum verbum istud,” ete. Neque hoc 
tenet tantum in grandibus illis mysteriis de Deitate, 
Creatione, Redemptione ; vertim pertinet etiam ad 
interpretationem perfectiorem Legis Moralis; “ Dili- 
gite inimicos vestros ; benefacite his qui oderunt vos, 
etc, ut sitis fill patris vestri qui in ccelis est, qui pluit 
super justos et injustos.” Que certé verba plausum 
illum merentur, “ Nec vox hominem sonat.” Siquidem 
vox est, que Lumen Nature superat. Quinetiam vi- 
demus poétas ethnicos, presertim ctim patheticé lo- 
quantur, expostulare non raré cum Legibus et Doc- 


{18 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


trinis Moralibus (que tamen Legibus Divinis mult6 
sunt indulgentiores et solutiores), ac si Nature liber- 
tati cum malignitate quaddam repugnent: 





“« Et quod Natura remittit, 
Invida jura negant.” 





Ita Dendamis Indus ad Alexandri nuntios, “ Se in- 
audisse quidem aliquid de nomine Pythagore et 
aliorum sapientum e Grecia, et credere illos fuisse 
viros magnos; vitio tamen illo labordsse, quod 
scilicét nimia in reverentia et veneratione habuissent 
rem quampiam phantasticam, quam‘ Legemet Morem’ 
vocitabant.” Quare nec illud dubitandum, mag- 
nam partem Legis Moralis sublimiorem esse, quam 
quéd Lumen Nature ascendere possit. Verunta- 
men quod dicitur, habere homines etiam ex Lu- 
mine et Lege Nature notiones nonnullas Virtutis, 
Vitii; Justitie, Injurie; Boni, Mali; id verissimum 
est. Notandum tamen, Lumen Nature duplici 
significatione accipi: primo, quatenUs oritur ex 
sensu, inductione, ratione, argumentis secundum 
Leges Coeli ac Terre; secundd, quatenus anime 
humane interno affulget instinctu secundum Legem 
Conscientiz, que scintilla quedam est et tanquam 
reliquiz pristine et primitive puritatis. In quo 
posteriore sensu precipué particeps est anima lucis 
nonnullius ad perfectionem intuendam et discernen- 
dam Legis Moralis; que tamen lux non prorsus 
clara sit, sed ejusmodi ut potius vitia quadamtenus ~ 
redarguat quam de officiis plené informet. Quare 
Religio, sive Mysteria spectes sive Mores, pendet ex 
Reyelatione Divina. 


LIBER NONUS. 119 


Attamen usus Rationis Humane in spiritualibus 
multiplex sané exsistit, ac laté admodum patet. 
Neque enim sine caussa est, quod Apostolus Religio- 
nem appellaverit Rationalem Cultum Dei. Recor- 
detur quis cxrimonias et typos veteris Legis; 
fuerunt ille rationales et significative, longé dis- 
crepantes a cerimoniis idololatrie et magia; que 
tanquam surde et mute erant, nihil docentes ple- 
rimque, immo ne innuentes quidem. Precipue 
Christiana Fides, ut in omnibus, sic in hoc ipso 
eminet; quod auream servet mediocritatem circa 
usum Rationis et Disputationis (que Rationis pro- 
les est) inter leges Ethnicorum et Mahometi, que 
extrema sectantur. Religio siquidem Ethnicorum 
fidei aut confessionis constantis nihil habebat ; 
contra, in religione Mahometi, omnis Disputatio 
interdicta est: ita ut altera erroris vagi et multipli- 
cis, altera vafre cujusdam et caute imposture, fa- 
cilem pre se ferat; ctim sancta Fides Christiana 
Rationis usum et Disputationem, sed secundum 
debitos fines, et recipiat et rejiciat. 

Humane Rationis usus, in rebus ad Religionem 
spectantibus, duplex est; alter in Explicatione Mys- 
teril, alter in Tllationibus que inde deducuntur. 
Quod ad Mysteriorum Explicationem attinet, vide- 
mus non dedignari Deum ad infirmitatem captts 
nostri se demittere, Mysteria sua ita explicando ut 
a nobis optimé ea possint percipi; atque Revelatio- 
nes suas in Rationis nostre syllepses et notiones 
veluti inoculando; atque Inspirationes ad intellec- 
{um nostrum aperiendum sie accommodando, quem- 


« : 


120 | DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


admodum figura clavis aptatur figure sere. Qua 
tamen in parte, nobis ipsis deesse minimé debemus ; 
cum enim Deus ipse opera Rationis nostre in Ilu- 
minationibus suis utatur, etiam nos eandem in om- 
nes partes versare debemus, quo magis capaces 
simus ad Mysteria recipienda et imbibenda: modd 
animus ad amplitudinem Mysteriorum pro modulo 
suo dilatetur, non Mysteria ad angustias animi con- 
stringantur. | 
Quantum vero ad Illationes, nésse debemus re- 
lingui nobis usum Rationis et Ratiocinationis (quoad 
Mysteria) secundarium quendam et respectivum, 
non primitivum et absolutum. Postquam enim Ar- 
ticuli et Principia Religionis jam in sedibus suis 
fuerint locata, ita ut a Rationis examine penitus 
eximantur, tum demum conceditur ab illis Ilationes 
derivare ac deducere secundum analogiam ipsorum. 
In Rebus quidem Naturalibus hoc non tenet. Nam 
et ipsa principia examini subjiciuntur, per Inductio- 
nem inquam, licet minime per Syllogismum : atque 
eadem illa nullam habent cum Ratione repugnan- 
tiam, ut ab eodem fonte tum prime propositiones, 
tum medie deducantur. Alitér fit in Religione ; 
ubi et prime propositiones authypostate sunt, atque 
per se subsistentes; et rursus non reguntur ab 
ill4 Ratione, que propositiones consequentes dedu- 
cit. Neque tamen hoc fit in Religione sola, sed 
etiam in aliis scientiis tam gravioribus quam levio- 
ribus; ubi scilicét propositiones primarie Placita 
sint, non Posita: siquidem et in illis Rationis usus 
absolutus esse non potest. Videmus enim in ludis 


LIBER NONUS.°© 121 


puta schaccorum aut similibus, primas Judi normas 
et leges meré positivas esse, et ad placitum ; quas re- 
cipi, non in disputationem voeari, prorsus oporteat: . 
ut verO vincas, et perité lusum instituas, id artifi- 
ciosum est et rationale. Eodem modo fit et in Legi- 
bus Humanis ; in quibus haud pauce sunt Maxime 
(ut loquuntur), hoc est, Placita mera Juris, que 
auctoritate magis quam ratione nituntur, neque in 
Disceptationem veniunt. Quid vero sit justissimum, 
non absoluté, sed relativé (hoc est, ex analogia illa- 
rum Maximarum), id demum rationale est, et latum 
disputation! campum prebet. Talis igitur est Se- 
cundaria illa Ratio, que in Theologia Sacra lo- 
cum habet, que scilicét fundata est super Placita 
Dei. 

Sicut veré Rationis Humane in Divinis usus est 
duplex, ita et in eodem usu duplex Excessus ; alter, 
cim in Modum Mysterii curiosius quam par est in- 
‘quiritur, alter cm Tllationibus aqua tribuitur auc- 
toritas ac Principiis ipsis. Nam et Nicodemi discipu- 
lus videri possit, qui pertinacils querat ; “ Quomod6 
posset homo nasci cum sit senex?” Et discipulus Pauli 
neutiquam censeri possit, qui non quandoque in doc- 
trinis suis inserat; “ Ego, non Dominus:” aut illud 
“Secundum consilium meum.” Siquidem Illationi- 
bus plerisque stilus iste conveniet. Itaque nobis res 
salubris videtur et in primis utilis, si tractatus in- 
stituatur sobrius et diligens, qui de usu Rationis 
Humane in theologicis utilitér pracipiat, tanquam 
Divina quedam Dialectica: utpoté, que futura sit 
instar opiate cujusdam medicine, que non modo 
speculationum quibus schola interdum laborat inania 


122 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


consopiat, verlim etiam controversiarum furores que 
in Ecclesia tumultus cient nonnihil mitiget. Ejus- 
modi tractatum inter Desiderata ponimus; et So- 
phronem, sive de Legitimo usu Rationis Humane in 
Divinis, nominamus. 

2. Interest admodum pacis Ecclesie, ut Foedus 
Christianorum a Servatore prescriptum in duobus illis 
capitibus, que nonnihil videntur discrepantia, bené 
et claré explicetur: quorum alterum sic definit; 
“ Qui non est nobiscum, est contra nos:” alterum 
autem sic; ‘‘ Qui contra nos non est, nobiscum est.” 
Ex his liquidd patet esse nonnullos articulos, in 
quibus qui dissentit extra Foedus statuendus sit ; 
alios verO, in quibus dissentire liceat salvo Foedere. 
Vincula enim communionis Christiane ponuntur, 
Una Fides, Unum Baptisma, &c.; non Unus Ritus, 
Una Opinio. Videmus quoque tunicam Salvatoris 
inconsutilem exstitisse, vestem autem Kcclesie ver- 
sicolorem. Palez in aristé separande sunt a fru- 
mento; at zizania in agro non protinus evellenda. 
Moses, ctim certantem reperisset Atgyptium cum 
Israélita, non dixit; “ Cur certatis?” Sed gladio 
evaginato AEgyptium interfecit. At cum Israelitas 
duos certantes vidisset, quamvis fierl non potuit ut 
utrique caussa justa contingeret, ita tamen eos allo- 
quitur; “ Fratres estis, cur certatis?” His itaque 
perpensis, magni videatur res et momenti ct usis 
esse, ut definiatur qualia sint illa et quante latitudinis, 
que ab Ecclesie corpore homines penitus divellant et 
acommunione fidelium eliminent. Quod si quis putet 
hoc jampridém factum esse, videat ille etiam atque 
etiam, quam sinceré et moderate. Illud interim ve- 


2 


LIBER NONUS. 123 


risimile est, eum qui pacis mentionem fecerit repor- 
taturum responsum illud Jehu ad nuntium (“ Nun- 
quid pax est, Jehu ?”) “Quid tibi et paci? Transi, 
et sequere me :” cim non pax, sed partes, plerisque 
cordi sint. Nobis nihilomints visum est tractatum 
de Gradibus Unitatis in Civitate Dei, ut salubrem et 
utilem, inter Desiderata reponere. 

3. Cum Scripturarum Sacrarum circa Theologiam 
informandam tante sint partes, de earum Interpre- 
tatione in primis videndum. Neque nunc de Aucto- 
ritate eas Interpretandi loquimur, que in consensu 
Kcclesie firmatur, sed de Modo Interpretandi. Is 
duplex est; Methodicus, et Solutus. Etenim la- 
tices isti divini, qui aquis illis ex puteis Jacobi in 
infinitum prestant, similibus feré hauriuntur et exhi- 
bentur modis, quibus aque naturales ex puteis 
solent: he siquidem aut sub primum haustum in 
cisternas recipiuntur, undé per tubos complures ad 
usum commodé diduci possunt ; aut statim in vasa 
infunduntur, subindé prout opus est, utenda. Atque 
modus ille prior Methodicus Theologiam nobis tan- 
dem peperit Scholasticam, per quam Doctrina Theo- 
logica in artem, tanquam in cisternam, collecta est, 
atque indé Axiomatum et Positionum rivuli in omnes 
partes sunt distributi. At in Interpretandi modo 
Soluto duo interveniunt Excessus: alter ejusmodi 
presupponit in Scripturis perfectionem, ut etiam 
omnis Philosophia ex earum fontibus peti debeat, ac 
si Philosophia alia quevis res profana esset et ethnica. 
Hee intemperies in scholé Paracelsi precipué, nec- 
non apud alios invaluit: initia autem ejus a Rabbinis 


124 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


et Cabalistis defluxerunt. Veriim istiusmodi homines 
non id assequuntur quodvolunt, neque enim honorem: 
ut putant, Scripturis deferunt; sed easdem potitis © 
deprimunt, et polluunt. Ccoelum enim Materiatum 
et Terram qui in Verbo Dei quesiverit (de quo dic- 
tum est; “ Coelum et Terra pertransibunt, Verbum 
autem meum non pertransibit”), is sané transitoria 
inter eterna temeré persequitur. Quemadmodum 
enim Theologiam in Philosophia querere, perindé est 
ac sl vivos queras inter mortuos; ita e contra Phi- 
losophiam in Theologia querere, non aliud est quam 
mortuos querere inter vivos. Alter autem Inter- 
pretandi modus, quem pro Excessu statuimus, vide- 
tur primo intuitu sobrius et castus; sed tamen et 
Scripturas ipsas dedecorat, et plurimo Ecclesiam 
afficit detrimento. Is est (ut verbo dicamus) quand6 
Scripture divinitus inspirate eodem, quo Scripta 
Humana, explicantur modo. Meminisse autem 
oportet, Deo Scripturarum Auctori duo illa patere, 
que humana ingenia fugiunt ; Secreta nimirum Cor- 
dis, et Successiones ‘Temporis. Quamobrem, cum 
Scripturarum dictamina talia sint ut ad cor scriban- 
tur, et omnium seculorum vicissitudines complec- 
tantur, cum eterna et certa prescientiaé omnium 
heeresium, contradictionum, et stattis Ecclesiz varii 
et mutabilis tum in communi, tum in electis singulis, 
interpretande non sunt solummodo secundum latitu- 
dinem et obvium sensum loci, aut respiciendo ad 
occasionem ex qua verba erant prolata, aut pracisé 
ex contextu verborum precedentium et sequentium, 
aut contemplando scopum dicti principalem ; sed sic 


LIBER NONUS. 1235 


ut intelligamus complecti eas non soliim totaliter au- 
collectivé, sed distributivé etiam in clausulis et voca- 
bulis singulis, innumeros doctrine rivulos et venas 
ad Ecclesiz singulas partes et animas fidelium irri- 
gandas. Egregié enim observatum est, quod re- 
sponsa Salvatoris nostri ad quzstiones non paucas 
ex iis que proponebantur non videntur ad rem, sed 
quasi impertinentia. Cujus rei caussa duplex est : 
altera, quod cum cogitationes eorum qui interroga- 
bant non ex verbis, ut nos homines solemus, sed 
immediaté et ex sese cognovisset, ad cogitationes 
ecrum non ad verba respondit; altera quod non ad 
eos soltiim locutus est qui tunc aderant, sed ad nos 
etiam qui vivimus, et ad omnis evi ac loci homines, 
quibus Evangeliuin fuerit preedicandum. Quod etiam 
in aliis Scripture locis obtinet. 

His itaque preelibatis, veniamus ad tractatum 
eum, quem desiderari statuimus. Inveniuntur pro- 
fecto inter scripta theologica libri Controversiarum 
nimio plures ; Theologiz ejus, quam diximus Positi- 
vam, massa ingens; Loci Communes; Tractatus 
Speciales; Casus Conscientie ; Conciones et Homi- 
lie; denique prolixi plurimi in libros Scripturarum 
Commentarii. Quod desideramus autem est hujus- 
modi: Collectio scilicét succincta, sana, et cum 
judicio, Annotationum et Observationum super 
textus Scripture particulares; neutiquam in locos 
communes excurrendo, aut controversias persequen- 
do, aut in artis methodum eas redigendo, sed que 
plane sparse sint et native. Res certé in concio- 
nibus doctioribus se quanddque ostendens, qux ut 


126 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM 


plurimtim non perennant; sed que in libros adhue 
non coaluit, qui ad posteros transeant. Certé quem- 
admodum vina, que sub primam calcationem mol- 
litér defluunt, sunt suaviora quam que a torculari 
exprimuntur, quoniam hee ex acino et cute uve ali- 
quid sapiant ; similitér salubres admodum ac suaves 
sunt doctrine, que ex Scripturis lenitér expressis 
emanant, nec ad Controversias aut Locos Com- 
munes trahuntur. Hujusmodi tractatum Emana- 
tiones Scripturarum nominabimus. 


Jam itaque mihi videor confecisse globum exi- 
guum Orbis Intellectualis, quam potui, fidelissimé ; 
una cum designatione et descriptione earum partium, 
quas industria et laboribus hominum aut non con- 
stantér occupatas, aut non satis excultas, invenio. 
Quo in opere, sicubi a sententia veterum recesserim, 
intelligatur hoc factum esse animo Proficiendi in 
Melius, non Innovandi aut Migrandiin Aliud. Neque 
enim mihimetipsi, aut argumento quod in manibus 
habeo, constare potui, nisi plané decretum mihi 
fuisset aliorum inventis quantum in me fuerit addere, 
cum tamen non minus optaverim etiam inventa mea 
ab aliis in posterum superari. Quam autem in hac 
re equus fuerim, vel ex hoc apparet; quod opiniones 
meas proposuerim ubique nudas et inermes, neque 
alien libertati per confutationes pugnaces preejudi- 
care contenderim. Nam in ils que recté a me posita 
sunt subest spes id futurum, ut si in prima lectione 
emergat scrupulus aut objectio, at in lectione iterata 


LIBER NONUS. 127 


responsum se ultro sit exhibiturum : in lis vero, in 
quibus mihi errare contigit, certus sum nullam a me 
illatam esse vim veritati per argumenta contentiosa ; 
quorum ea feré est natura, ut erroribus auctoritatem 
concilient, recté inventis derogent: siquidem ex 
dubitatione error honorem acquirit, veritas patitur 
repulsam. Interim in mentem mihi venit respon- 
sum illud Themistoclis, qui clim ex oppido parvo 
legatus quidam magna nonnulla perorasset, homi- 
nem perstrinxit ; “‘ Amice, verba tua civitatem desi- 
derant.” Certé objici mihi rectissimé posse existimo, 
quod verba mea seculum desiderent : seeculum forté 
integrum ad probandum, complura autem secula 
ad perficiendum. Attamen, quoniam etiam res que- 
que maxime initiis suis debentur, mihi satis fuerit 
sevisse posteris et Deo Immortali: cujus numen 
supplex precor, per Filium suum et S rvatorem nos- 
trum, ut has et hisce similes Intellectis Humani 
victimas, Religione tanquam sale respersas, 
et Gloriz suze immolatas, pro- 
pitius accipere dignetur. 

















‘ " 
x ee tee 
a 
fo 
s 
‘ . . : 
” ’ z 
' ~ 
« j . t 
4 4 
+ « o 
° 
’ - 
, 
» 
, 
N 
4 
- 
os 


, 
re. 
<_ ‘a 
» 
ea) 
as ¥ 











F 


~ NOVUS ORBIS 


SCIENTIARUM, 


SIVE 


DESIDERATA. 





Lin. IT. 


Errores Nature, sive Historia Preeter-Generatio- 
num. 

Vincula Nature, sive Historia Mechanica. 

Historia Inductiva, sive Historia Naturalis in Ordine 
ad condendam Philosophiam. 

Oculus Polyphemi, sive Historia Litterarum. 

Historia ad Prophetias. 

Philosophia secundum Parabolas Antiquas. 


Lis. IIT. 


Philosophia Prima, sive de Axiomatibus Scientiarum 
Communibus. 

Astronomia Viva. 

Astrologia Sana. 

Continuatio Problematum Naturalium. 

Placita Antiquorum Philosophorum. 

Pars Metaphysice de Formis Rerum. 

Magia Naturalis, sive Deductio Formarum ad Opera. 
VOU. ax K 


130 DESIDERATA. 


Inventarium Opum Humanarum. 
Catalogus Polychrestorum. 


Lis. 1V. 


Triumphi Hominis, sive de Summitatibus Nature 
Humane. 

Physiognomia Corporis in Motu. 

Narrationes Medicinales. 

Anatomia Comparata. 

De Curatione Morborum habitorum pro Insanabili- 
bus. 

De Euthanasia exteriore. 

De Medicinis Authenticis. 

Imitatio Thermarum Naturalium. 

Filum Medicinale. 

De Prolongando Curriculo Vite. 

De Substantia Anime Sensibilis. 

De Nixibus Spirits in Motu Voluntario. 

De Differentid Perceptionis et Sensis. 

Radix Perspective, sive De Forma Lucis. 


inv: 


Experientia Litterata, sive Venatio Panis. 
Organum Novum. 

Topice Particulares. 

Elenchi Idolorum. 

De Analogié Demonstrationum. 


DESIDERATA. 131 


bw. VE 
De Notis Rerum. 
Grammatica Philosophans. 
Traditio Lampadis, sive Methodus ad Filios. 
De Prudentia Sermonis Privati. 
Colores Boni et Mali Apparentis, tam Simplicis 
quam Comparati. 
Antitheta Rerum. 
_ Formule Minores Orationum. 


in. Ve 


Satyra Seria, sive de Interioribus Rerum. 
Georgica Animi, sive de Cultura Morum. 


Lis. VIII. 


Amanuensis Vite, sive de Occasionibus Sparsis. 

Faber Fortune, sive de Ambitu Vite. 

Consul Paludatus, sive de Proferendis Imperii Fini- 
bus. 

Idea Justitia Universalis sive de Fontibus Juris. 


Lips EX 


Sophron, sive de Legitimo Usu Rationis Humane in 
Divinis. 

Irenzus, sive de Gradibus Unitatis in Civitate Dei. 

Utres Ceelestes, sive Emanationes Scripturarum. 

















Se Oe EE ST ee ea, eT 
4 
’ 
‘ 
. e 
, . | 
“ 
: , ry . : 
. 
. ‘ 
f oo 
’ 4 : 4 : 
. | 5 
. 
aC) 
% : : 
id e i ; , 
ae : ; 
« 4 
he Py = : . 
* . he . 
o * os | 
A aad 
, ‘ . 
a 4 , 
; | . 4 : . . . 
a - : : 
‘ 5 
| ‘ ‘ 
* ‘ % : : | 
° | | 
/ : 
- Ms 5 : : 
F i 
t 
’ 
’ s 7 y 
« 
x : : 
di . 
: 3 . 
wok 
4 * . ; : 
5 ; | 
. oer 
‘ 
: or 
x : 
?: 
‘ 
: . 
3 y 
a} : 
t 
; . 


PRAN Cis. Ce Ss 
DE VERULAMIO 
SIC COGITAVIT 
TALEMQUE APUD SE 


rationem instituit, quam Viventibus et 
Posteris notam fieri, ipsorum 


interesse putavit. 





Cum illi pro comperto esset, intellectum humanum 
sibi ipsi negotium facessere, neque auxiliis veris (que 
in hominis potestate sunt) uti sobrié et commode; 
unde multiplex rerum ignoratio, et ex ignoratione 
rerum detrimenta innumera : omni ope connitendum 
existimavit, si quo modo commercium istud mentis 
et rerum (cui vix aliquid in terris, aut saltem in 
terrenis, se ostendit simile) restitui posset in integrum, 
aut saltem in melius deduci. Ut ver6 errores qui 
invaluerunt, quique in eternum invalituri sunt, alii 
post alios (si mens sibi permittatur) ipsi se corrige- 
rent, vel ex vi intellecttis propria, vel ex auxiliis 
atque adminiculis dialectice, nulla prorsus suberat 
spes; propterea quod notiones rerum prime, quas 
mens haustu facili et supino excipit, recondit, atque 


rccumulat (unde reliqua omnia fluunt), vitiose sint, 
VOL. IX. L 


146 


et confuse, et temeré a rebus abstracte; neque 
minor sit in secundis et reliquis libido et inconstantia ; 
ex quo fit, ut universa ista ratio humana qua utimur, 
quoad inquisitionem nature, non bene congesta et 
edificata sit, sed tanquam moles aliqua magnifica 
sine fundamento. Dum enim falsas mentis vires 
mirantur homines et celebrant ; veras ejusdem, que 
esse possint (si debita ei adhibeantur auxilia, atque 
ipsa rebus morigera sit, nec impotentér rebus insul- 
tet) pretereunt et perdunt. Restabat illud unum, 
ut res de integro tentetur, melioribus presidiis; 
utque fiat scientiarum, et artium, atque omnis huma- 
nz doctrine, in universum instauratio, a debitis 
excitata fundamentis. Hoc vero licét aggressu 
infinitum quiddam videri possit, ac supra vires mor- 
tales; tamen idem tractatu sanum invenietur ac 
sobrium, magis quam ea que adhuc facta sunt. 
Exitus enim hujus rei est nonnullus, In ils vero, 
qu jam fiunt circa scientias, est vertigo quedam, 
et agitatio perpetua, et circulus. Neque eum fugit, 
quanta in solitudine versetur hoc experimentum, et 
quam durum et incredibile sit ad faciendam fidem. 
Nihilominus, nec rem, nec seipsum deserendum 
putavit ; quin viam, que una humane menti pervia 
est, tentaret atque iniret. Praestat enim principium 


dare rei, que exitum habere possit, quam in lis, qué 


147 


exitum nullum habent, perpetua contentione et studio 
implicari. Viz autem contemplative, viis illis acti- 
vis decantatis feré respondent ; ut altera ab initio 
ardua et difficilis, desinat in apertum; altera primo 
intuitu expedita et proclivis, ducat in avia et preeci- 
pitia. Ctm autem incertus esset, quando hee alicui 
posthac in mentem ventura sint ; eo potissimum usus 
argumento, quod neminem hactenus invenit, qui ad 
similes cogitationes animum applicuerit ; decrevit 
prima queque, que perficere licuit, in publicum 
edere. Neque hec festinatio ambitiosa fuit, sed 
sollicita; ut si quid illi humanitus accideret, exstaret 
tamen designatio queedam, ac destinatio rei quam 
animo complexus est; utque exstaret simul signum 
aliquod honest suze et propense in generis humani 
commoda voluntatis. Certé aliam quamcunque 
ambitionem inferiorem duxit re, quam pre manibus 
habuit. Aut enim hoc quod agitur nihil 
est; aut tantum, ut merito ipso 
contentum esse debeat, 
nec fructum extra 


querere. 


1-amar 





id . 
: 
‘ 
; : 
‘ 
: ‘ . 
: her - ; | 
; b - 
' 
: ; | 
ee ans | 
| | : . Ear e : 
: | 
ime i | 
rete : 
: , ; 
3 2 
: al 
7 : | | 
; pee 
eae : ; 
: : ae + . ; 
S 
: a : 
. | | 
* ; : F | 
| » 
: ‘ ‘ . 
a 5 
; : ; i | 
: : : 
; : oo : | 
; a . 
a : | 
: : 
: ae Cae) : 
ee 
; : 
‘ ey 
7 tad ey a 2 | 
: ie . 
; eee ; 
fe 





SERENTIS SIM O 
POTENTISSIMOQUE 
PRINCIPI, AC DOMINO 


NOST RO 


PAC OFR-O; 


DEI GRATIA, 
MAGNE BRITANNIE 


Francie, et Hibernie Regi, 
Fidei Defensori, &c. 





SERENISSIME, POTENTISSIMEQUE Rex, 
PoteriT fortasse Majestas tua me furti incusare, 
quod tantum temporis, quantum ad hec sufficiat, 
negotiis tuus suffuratus sim. Non habeo quod dicam, 
temporis enim non fit restitutio; nisi forté quod 
detractum fuerit temporis rebus tuis, id memorize 
nominis tui, et honori seculi tui reponi possit; si 
modo hee alicujus sint pretii. Sunt certé prorsus 
nova; etiam toto genere: sed descripta ex veteri 
admodum exemplari, mundo scilicét ipso, et natura 
rerum et mentis. Ipse certé (ut ingenué fatear) 
soleo zstimare hoc opus magis pro partu temporis, 
quam ingenii. Illud enim in eo solummod6 mira- 
bile est; initia rei, et tantas de iis quee invaluerunt 
suspiciones, alicuiin mentem venire potuisse; cetera 
non illibentér sequuntur. At versatur proculdubid 
casus (ut loquimur) et quiddam quasi fortuitum, 
non minus in iis que cogitant homines, quam in 


150 - EPISTOLA DEDICATORIA. 


lis que agunt aut loquuntur. Verim hunc casum 
(de quo loquor) ita intelligi volo, ut si quid in his 
que affero sit boni, id immense misericordiea et 
bonitati divine, et felicitati temporum tuorum tri- 
buatur: cui et vivus integerrimo affectu servivi, et 
mortuus fortasse id effecero, ut illa posteritati, nova 
hac accensa face in philosophie tenebris, perlucere 
possint. Merito autem temporibus regis omnium 
sapientissimi et doctissimi, Regeneratio ista et Instau- 
ratio scientiarum debetur. Superest petitio, Majes- 
tate tud non indigna, et maximé omnium faciens ad 
id quod agitur. Ea est, ut quando Salomonem in 
plurimis referas, judiciorum gravitate, regno pacifico, 
cordis latitudine, librorum denique quos composuisti 
nobili varietate, etiam hoc ad ejusdem regis exem- 
plum addas, ut cures historiam naturalem et experi- 
mentalem, veram et severam (missis philologicis) et 
que sit in ordine ad condendam philosophiam, deni- 
que qualem suo loco describemus, congeri et perfict: 
ut tandem post tot mundi etates, philosophia et sci- 
entize non sint amplits pensiles et aérea, sed solidis 
experientiz omnigenee, ejusdemque bene pensitate, 
nitantur fundamentis. Equidem Organum prebui ; 
verum materies a rebus ipsis petenda est. Deus Opt. 
Max. Majestatem tuam dit servet incolumem. 
Serenissime Majestati tue 
Servus Devinctissimus, 
et Devotissimus, 
Franciscus VERULAM, 
Cancellarius. 


FRANCISCI 


DE VERULAMIO 
INSTAURATIO 
MAGNA. 





PRAFATIO. 


De statu scientiarum, quod non sit felix, aut majorem in 
modum auctus ; quodque alia omnind, quam prio- 
ribus cognita fuerit, via aperienda sit intel- 
lectui humano et alia comparanda 
auxilia, ut mens suo jure in rerum 
naturam uti possit. 





VipENTUR nobis homines, nec opes, nec vires suas 
bené nosse ; vertim de illis majora, quam par est, 
de his minora, credere. Ita fit, ut aut artes receptas 
insanis pretiis estimantes, nil amplius querant; 
aut seipsos plus equo contemnentes, vires suas in 
levioribus consumant; in iis, que ad summam rei 
faciant, non experiantur. Quare sunt et sue scien- 
tiis columne, tanquam fatales ; cim ad ulterius pene- 
trandum, homines nec desiderio, nec spe excitentur. 
Atque, ciim opinio copie inter maximas causas inople 
sit; climque ex fiduciaé prasentium, vera auxilia 
negligantur in posterum; ex usu est, et plané ex 
necessitate, ut ab illis, que adhuc inventa sunt, in 
ipso operis nostri limine (idque relictis ambagibus, 
et non dissimulantér) honoris et admirationis ex- 
cessus tollatur ; utili monito, ne homines eorum aut 


152 PREFATIO. 


copiam, aut utilitatem, in majus accipiant, aut cele- 
brent. Nam si quis in omnem illam librorum varie- 
tatem, qua artes et scientie exsultant, diligentius 
introspiciat, ubique inveniet ejusdem rei repeti- 
tiones infinitas, tractandi modis diversas, inventione 
preoccupatas ; ut omnia primo intuitu numerosa, 
facto examine, pauca reperiantur. Et de utilitate 
aperté dicendum est; sapientiam istam, quam a 
Grecis potissimim hausimus, pueritiam quandam 
scilentia videri, atque habere quod proprium est 
puerorum; ut ad garriendum prompta, ad generan- 
dum invalida et immatura sit. Controversiarum 
enim ferax, operum effoeta est. Adeo ut fabula illa 
de Scylla, in litterarum statum, qualis habetur, ad 
vivum quadrare videatur; que virginis os et vultum 
extulit, ad uterum vero monstra latrantia succinge- 
bantur et adhezrebant. Ita habent et scientia, quibus 


insuevimus, generalia queedam blandientia et spe- 


ciosa; sed cum ad particularia ventum sit, veluti ad 
partes generationis, ut fructum et opera ex se edant, 
tum contentiones et oblatrantes disputationes exo- 
riuntur, in quas desinunt, et que partis locum 
obtinent. Preterea, si hujusmodi scientize plané 
res mortua non essent, id minimé videtur eventurum 
fuisse, quod per multa jam secula usu venit; ut ille 
suis immote fere hzreant vestigiis, nec incrementa 
genere humano digna sumant: eO usque, ut sape- 
numero non soliim assertio maneat assertio, sed 
etiam quzstio maneat quzstio, et per disputationes 
non solvatur, sed figatur et alatur; omnisque tra- 
ditio et successio disciplinarum representet et exhi- 


PREFATIO. 153 


beat personas magistri et auditoris, non inventoris, 
et ejus qui inventis aliquid eximium adjiciat. In 
artibus autem mechanicis, contrarium evenire vide- 
mus: que, ac si aure cujusdam vitalis forent 
participes, quotidié crescunt et perficiuntur ; et in 
primis auctoribus rudes plerumque et feré onerose 
et informes apparent, posted verO novas virtutes et 
commoditatem quandam adipiscuntur, e6 usque ut 
citiiis studia hominum et cupiditates deficiant et 
mutentur, quam ille ad culmen et perfectionem 
suam pervenerint. Philosophia contra et scientiz 
intellectuales, statuarum more, adorantur et cele- 
brantur, sed non promoventur: quinetiam in primo 
nonnunquam auctore maximé vigent, et deinceps 
degenerant. Nam postquam homines dedititii facti 
sint, et in unius sententiam (tanquam pedarii sena- 
tores) coiérint, scientiis ipsis amplitudinem non 
addunt, sed in certis auctoribus ornandis et stipandis 
servili officio funguntur. Neque illud afferat quis- 
piam ; scientias paullatim succrescentes, tandem ad 
statum quendam pervenisse, et tum demum (quasi 
confectis spatiis legitimis) in operibus paucorum 
sedes fixas posuisse; atque postquam nil melius 
inveniri potuerit, restare scilicet, ut que inventa 
sint exornentur et colantur (atque optandum 
quidem esset, heec ita se habuisse): rectius illud et 
verius ; istas scientiarum mancipationes nil aliud 
esse, quam rem ex paucorum hominum confidentia, 
et reliquorum socordia et inertié natam. Postquam 
enim scientiz per partes diligentér fortassé exculte 
et tractate fuerint, tum forté exortus est aliquis, 


154 PRAEFATIO. 


ingenio audax et propter methodi compendia accep- 
tus et celebratus, qui specie tenus artem constituerit, 
revera veterum labores corruperit. Id tamen posteris 
gratum esse solet, propter usum operis expeditum, 
et inquisitionis nove tedium, et impatientiam. Quod 
si quis, consensu jam inveterato, tanquam temporis 
judicio. moveatur, sciat se ratione admodum fallaci 
et infirma niti, Neque enim nobis magna parte 
notum est, quid in scientiis et artibus, variis seculis 
et locis, innotuerit, et in publicum emanarit; multo 
minus, quid a singulis tentatum sit, et secreto agita- 
tum. Itaque nec temporis partus, nec abortus 
exstant in fastis. _Neque ipse consensus, ejusque 
diuturnitas magni prorsus estimandus est. Utcunque 
enim varia sint genera politiarum, unicus est status 
scientiarum, isque semper fuit, et mansurus est 
popularis. Atque apud populum plurimum vigent 
doctrine, aut contentiose et pugnaces, aut speciose 
et inanes; quales videlicet assensum aut illaqueant, 
aut demulcent. Itaque maxima ingenia proculdubid 
per singulas etates vim passa sunt; dum viri captu 
et intellectu non vulgares, nihilo secitis existimationi 
sux consulentes, temporis et multitudinis judicio se 
submiserint. Quamobrem altiores contemplationes, 
sl forté usquam emicuerint, opinionum vulgarium 
ventis subindé agitate sunt, et extincte: adeo ut 
tempus, tanquam fluvius, levia et inflata ad nos 
devexerit, gravia et solida demerserit. Quin et illi 
ipsi auctores, qui dictaturam quandam in scientiis 
invaserunt, et tanta confidentid de rebus pronun- 
tiant; culm tamen per intervalla ad se redeunt, ad 


PREFATIO. 155 


querimonias de- subtilitate nature, veritatis recessi- 
bus, ‘rerum obscuritate,. caussarum implicatione, 
ingenii humani infirmitate. se convertunt: in: hoc 
nihilo tamen modestiores,: .ctim: malint communem 
hominum et rerum conditionem caussari, quam de 
seipsis confiteri. | Quin illis hoc feré solenne est, ut 
quicquid ars aliqua non attingat, id ipsum ex eadem 
arte impossibile esse statuant. Neque vero damnari 
potest. ars, ciim ipsa disceptet, et judicet. Itaque 
id agitur, ut ignorantia etiam ab ignominia libe- 
retur. Atque que tradita et recepta sunt, ad hunc 
feré modum se habent: quoad. opera sterilia, ques- 
tionum plena; incrementis. suis tarda et languida ; 
perfectionem in toto simulantia, sed per partes male 
impleta ; delectu autem popularia et auctoribus ipsis 
suspecta, idedque artificiis quibusdam munita, et 
ostentata. Qui autem et ipsi experiri, et se scientiis 
addere, earumque fines proferre statuerunt, nec illi a 
receptis prorsus desciscere ausi sunt, nec fontes rerum 
petere. Vertim se magnum quiddam consecutos 
putant, si aliquid ex proprio inserant et adjiciant ; 
prudenter secum reputantes, se in assentiendo mo- 
destiam, in adjiciendo libertatem tueri posse. Ve- 
rum dum opinionibus et moribus consulitur, medio- 
critates iste laudate in magnum scientiarum detri- 
mentum cedunt. Vix enim datur, auctores simul et 
admirari, et superare, sed fit aquarum more, que 
non altitis ascendunt, quam ex quo descenderunt. 
Ataque hujusmodi homines, emendant nonnulla, sed 
partim promovent; et proficiunt in melius, non in 
majus. Neque tamen defuerunt, qui ausu majore 


156 PREFATIO. 


omnia integra sibi duxerunt, et ingenii impetu usi, 
priora prosternendo, et destruendo, aditum sibi et 
placitis suis fecerunt ; quorum tumultu non magno- 
pere profectum est; cum philosophiam et artes non 
re ac opere amplificare, sed placita tantum permu- 
tare, atque regnum opinionum in se _transferre 
contenderint: exiguo sane fructu, ctim inter 
errores oppositos, errandi causse sint feré com- 
munes. Si qui autem nec alienis, nec propriis. 
placitis obnoxii, sed libertati faventes, ita animati 
fuére, ut alios secum simul querere cuperent ; ili 
sane affectu honesti, sed conatu invalidi fuerunt. 
Probabiles enim tanttm rationes secuti videntur, 
et argumentorum vertigine circumaguntur, et pro- 
miscuaé querendi licentia severitatem inquisitionis 
enervarunt. Nemo autem reperitur, qui in rebus 
ipsis et experientid moram fecerit legitimam. Atque 
nonnulli rursus, qui experientiz undis se commisére, 
et feré mechanici facti sunt; tamen in ipsa expe- 
rientia erraticam quandam inquisitionem exercent, 
nec ei certé lege militant: quin et plerique pusilla 
quedam pensa sibi proposuére, pro magno ducentes, 
si unum aliquod inventum eruere possint; instituto 
non minis tenul, quam imperito. Nemo enim rei 
alicujus naturam in ipsa re recté aut felicitér per- 
scrutatur ; verum post laboriosam experimentorum 
variationem non acquiescit, sed invenit quod ulterius 
querat. Neque illud imprimis omittendum est, 
quod omnis in experiendo industria, statim ab initio 
opera quedam destinata prepropero et intempestivo 
studio captavit; fructifera (inquam) experimenta, 


PRAEFATIO. 167 


non lucifera, quesivit ; nec ordinem divinum imitata 
est, qui primo die lucem tantum creavit, eique 
unum diem integrum attribuit; neque illo die quic- 
quam materiati operis produxit, vertim sequentibus 
diebus ad ea descendit. At, qui summas dialectice 
partes tribuerunt, atque indé fidissima scientiis pre- 
sidia comparari putdrunt, verissimé et optimé vide- 
runt, intellectum humanum sibi permissum merito 
suspectum esse debere. Vertim infirmior omnino 
est malo medicina, nec ipsa mali expers: siquidém 
dialectica, que recepta est, licét ad civilia, et artes 
que in sermone et opinione posite sunt, rectissimé 
adhibeatur, nature tamen subtilitatem longo inter- 
vallo non attingit ; et prensando quod non capit, ad 
errores potius stabiliendos, et quasi figendos, quam 
ad viam veritati aperiendam valuit. 

Quaré, ut que dicta sunt, complectamur, non 
videtur hominibus aut aliena fides, aut industria pro- 
pria, circa scientias hactenis felicitér illuxisse ; pre- 
sertim cum et in demonstrationibus et in experi- 
mentis adhuc cognitis partim sit presidii. A&dificium 
autem hujus universi, structura sua, intellectui hu- 
mano contemplanti, instar labyrinthi est; ubi tot 
ambigua viarum, tam fallaces rerum et signorum 
similitudines, tam oblique et implexe naturarum 
spire et nodi, undequaque se ostendunt : iter autem, 
sub incerto senstis lumine, interdum affulgente, 
interdum se condente, per experientiz et rerum par- 
ticularium sylvas, perpetud faciendum est. Quin- 
etiam duces itineris (ut dictum est) qui se offerunt, 
et ipsi implicantur; atque errorum et errantium 


158 PREFATIO. 


numerum augent. In rebus tam duris de judicio 
hominum ex vi proprid, aut etiam de felicitate for- 
tuité, desperandum est : neque enim ingeniorum 
quantacunque excellentia, neque experiendi alea 
sepius repetita, ista vincere queat. Vestigia filo 
regenda sunt: omnisque via, usque ‘a ‘primis ipsis 
sensuum perceptionibus, certaé ratione munienda. 
Neque hac ita accipienda sunt, ac si nihil omnind 
tot seculis tantis laboribus actum sit. Neque enim 
eorum, que inventa sunt, nos poenitet. Atque anti- 
qui certé in iis, que in ingenio et meditatione ab- 
stractaé posita sunt, mirabiles se viros prestitére, 
Veruim, quemadmodum seculis prioribus, ctim ho- 
mines in navigando per stellarum tantiim observa- 
tiones cursum dirigebant, veteris sané continentis 
oras legere potuerunt, aut maria aliqua minora et 
mediterranea trajicere ; priusquam autem oceanus — 
trajiceretur, et novi orbis regiones detegerentur, 
necesse fuit, usum aciis nautice, ut ducem vie magis 
fidum et certum, innotuisse: simili prorsus ratione, 
que hucusque in artibus et scientiis iInventa sunt, ea 
hujusmodi sunt, ut usu, meditatione, observando, 
argumentando, reperiri potuerint, utpote que sen- 
sibus propiora sint et communibus notionibus feré 
subjaceant ; antequam vero ad remotiora et occul- 
tiora nature liceat appellere, necessariO requiritur, 
ut melior et perfectior mentis et intellectus on 
usus et adoperatio introducatur. 

Nos certé zterno veritatis amore devicti, viarum 
incertis, et arduis, et solitudinibus nos commisimus: 
et divino auxilio freti et innixi, mentem nostram et 


PREFATIO. 159 


contra opinionum violentias et quasi instructas acies, 
et contra proprias et internas hesitationes et scrupu- 
los, et contra rerum caligines et nubes, et undequaque 
volantes phantasias, sustinuimus; ut tandem magis 
-fida et secura indicia viventibus et posteris compa- 
rare possemus. Qua in re si quid profecerimus, non 
alia sané ratio nobis viam aperuit, quam vera et legi- 
tima spirittis humani humiliatio. Omnes enim ante 
nos, qui ad artes inveniendas se applicuerunt, con- 
jectis paullispér in res, et exempla, et experientiam 
oculis, statim, quasi inventio nil aliud esset, quam 
quedam excogitatio, spiritus proprios, ut sibi oracula 
exhiberent, quodammodo invocarunt. Nos vero inter 
res casté et perpetuo versantes intellectum longius a 
rebus non abstrahimus, quam ut rerum imagines et 
radii (ut in sensu fit) coire possint; unde fit, ut in- 
genil viribus et excellentia non multum relinquatur. 
Atque quam in inveniendo adhibemus humilitatem, 
eandem et in docendo secuti sumus. Neque enim 
aut confutationum triumphis, aut antiquitatis advo- 
cationibus, aut auctoritatis usurpatione quadam, aut 
etiam obscuritatis velo, aliquam his nostris inventis 
majestatem imponere aut conciliare conamur ; qualia 
reperire non difficile esset ei, qui nomini suo, non 
animis aliorum lumen affundere conaretur. Non 
(inquam) ullam aut vim, aut insidias hominum judi- 
clis fecimus aut paramus, veriim eos ad res ipsas, et 
rerum foedera adducimus; ut ipsi videant, quid 
habeant, quid arguant, quid addant, atque in com- 
mune conferant. Nos autem, si qua in re vel malé 
credidimus, vel obdormivimus, et mints attendimus, 


160 PREFATIO. 


vel defecimus in vid, et inquisitionem abrupimus ; 
nihilominus iis modis, res nudas et apertas exhibe- 
mus, ut errores nostri, antequam scientize massam 
altius inficiant, notari et separari possint; atque 
etiam ut facilis et expedita sit laborum nostrorum 
continuatio. Atque hoc modo, inter empiricam et 
rationalem facultatem (quarum morosa et inauspicata 
divortia et repudia omnia in humana familia turba- 
vere) conjugium verum et legitimum, in perpetuum, 
nos firmasse existimamus. 

Quamobrem, ctiim hee arbitrii nostri non sint, 
in principio operis, ad Deum Patrem, Deum Verbum, 
Deum Spiritum, preces fundimus humillimas et ar- 
dentissimas, ut humani generis e2rumnarum memores 
et peregrinationis istius vite, in qua dies paucos et 
malos terimus, novis suis eleemosynis, per manus 
nostras, familiam humanam dotare dignentur. Atque 
illud insuper supplices rogamus, ne humana divinis 
officiant ; neve ex reseratione viarum senstis, et accen- 
sione majore luminis naturalis, aliquid incredulitatis 
et noctis animis nostris erga divina mysteria obori- 
atur: sed potils, ut ab intellectu puro, a phantasiis 
et vanitate repurgato, et divinis oraculis nihilominis 
subdito et prorstis dedititio, fidei dentur que fidei 
sunt. Postrem6, ut scientiz veneno, a serpente in- 
fuso, quo animus humanus tumet et inflatur, depo- 
sito, nec altum sapiamus, nec ultra sobrium, sed veri- 
tatem in charitate colamus. 

Peractis autem votis, ad homines conversi, que- 
dam et salutaria monemus, et equa postulamus. 
Monemus primtim (quod etiam precati sumus) ut 


PRAEFATIO. : 161 


homines sensum in officio, quoad divina, contineant. 
Sensus enim (instar solis) globi terrestris faciem 
aperit, coclestis claudit et: obsignat. Rursus, ne 
hujusce mali fuga, in contrarium peccent; quod 
certé fiet, si nature inquisitionem ulla ex parte veluti 
interdicto separatam putant. Neque enim pura illa 
et immaculata Scientia naturalis, per quam Adam 
nomina ex proprietate rebus imposuit, principium 
aut occasionem lapsui dedit: sed ambitiosa illa et 
imperativa scientiz moralis de bono et malo dijudi- 
cantis cupiditas, ad hoc ut homo a Deo deficeret, et 
sibi ipsi leges daret, ea demtim ratio atque modus 
tentationis fuit. De scientiis autem que naturam 
contemplantur, sanctus ille philosophus pronuntiat, 
“ Gloriam Dei esse celare rem; gloriam Regis autem 
rem invenire :” non aliter ac si divina natura, inno- 
centi et benevolo puerorum ludo delectaretur, qui 
ideO se abscondunt ut inveniantur; atque animam 
humanam sibi collusorem in hoe ludo, pro sua in 
homines indulgentia et bonitate, cooptaverit. Pos- 
tremO omnes in universum monitos volumus, ut 
scientize veros fines cogitent; nec eam aut animi 
caussa petant, aut ad contentionem, aut ut alios 
despiciant, aut ad commodum, aut ad famam, aut ad 
potentiam, aut hujusmodi inferiora, sed ad meritum 
et usus vite, eamque in charitate perficiant et regant. 
Ex appetitu enim potentiz angeli lapsi sunt; ex 
appetitu scientiz homines, sed charitatis non est 
excessus ; neque angelus aut homo per eam unquam 
in periculum venit. 

Postulata autem nostra que afferimus talia sunt. 
De nobis ipsis silemus: de re autem que agitur 

VOL. IX. . M 


162 PREFATIO. 


petimus, ut homines eam non opinionem, sed opus 
esse cogitent, ac pro certo habeant, non sectz nos 
alicujus aut placiti sed utilitatis et amplitudinis 
humane fundamenta moliri. Deinde ut suis com- 
modis zequi, exutis opinionum zelis et praejudiciis, in 
commune consulant, ac ab erroribus viarum atque 
impedimentis, nostris presidiis et auxiliis, liberati et 
muniti laborum qui restant et ipsi in partem 
veniant. Pretered ut bené sperent, neque instau- 
rationem nostram, ut quiddam infinitum et ultra 
mortale, fingant et animo concipiant; cium revera 
sit infiniti erroris finis et terminus legitimus; mor- 
talitatis autem et humanitatis non sit immemor, 
cm rem non intra unius etatis curriculum omnino 
perfici posse confidat sed successioni destinet ; 
denique scientias non per arrogantiam in humani 
ingenii cellulis, sed submissé in mundo majore 
querat. Vasta vero ut plurimum solent esse que 
inania: solida contrahuntur maximé et in parvo sita 
sunt. Postrem6o etiam petendum videtur (ne forte 
quis rei ipsius periculo nobis iniquus esse velit) ut 
videant homines, quatenus ‘ex eo quod nobis asserere 
necesse sit (si modo nobis ipsi constare velimus) de 
his nostris opinandi, aut sententiam ferendi sibi jus 
permissum putent: clim nos omnem istam rationem 
humanam prematuram, anticipantem, et a rebus 
temeré et citiiis quam oportuit abstractam (qua- 
tenus ad inquisitionem nature), ut rem variam et 
perturbatam et malé exstructam,rejiciamus. 
Neque postulandum est, ut ejus 
judicio stetur, que ipsa in 
judiclum vocatur. 





DISTRIBUTIO 


OPERIS. 


~ 





Ejus constituuntur Partes sex. 


Prima; Partitiones Scientiarum. 


Secunda ; Novum Organum sive Indicia de Interpretatione 
Nature. 


Tertia ; Phenomena Universi, sive Historia Naturalis et 
Experimentalis ad condendam Philosophiam. 
Quarta; Scala Intellectus. 


Quinta; Prodromi, sive Anticipationes Philosophie Se- 
cunde. 


Sexta ; Philosophia secunda, sive Scientia Activa. 


Singularum Argumenta. 


Pars autem instituti nostri est ut omnia, quantum 
fieri potest, aperté et perspicué proponantur. Nu- 
ditas enim animi, ut olim corporis, innocentiz et 
simplicitatis comes est. Pateat itaque primo ordo 
operis, atque ratio ejus. Partes operis a nobis con- 
stituuntur sex. 

Prima pars exhibet scientize ejus sive doctrine, 
in cujus possessione humanum genus hactenus ver- 
satur, summam, sive descriptionem universalem. 
Visum enim est nobis etiam in iis que recepta sunt 
nonnullam facere moram: eo nimirtim consilio, ut 


164 DISTRIBUTIO OPERIS. 


facilis et veteribus perfectio et novis aditus detur. 
Pari enim feré studio ferimur et ad vetera excolenda 
et ad ulteriora assequenda. Pertinet etiam hoc ad 
faciendam fidem ; juxta illud ; “ Non accipit indoctus 
verba scientia, nisi prilis ea dixeris, que versantur 
in corde ejus.” Itaque Scientiarnm atque Artium 
receptarum oras legere, necnon utilia quedam in 
illas importare tanquam in transitu, non negligemus. 

Partitiones tamen Scientiarum adhibemus eas, 
quee non tanttim jam inventa et nota, sed hactenus 
omissa et debita complectantur. Etenim inveniun- 
tur in globo intellectuali, quemadmodum in terrestri, 
et culta pariter et deserta. Itaque nil mirum videri 
debet si a divisionibus usitatis quandoque recedamus. 
Adjectio enim dum totum variat, etiam partes 
earumque sectiones necessario variat : recepte autem 
divisiones recepte summe Scientiarum, qualis nunc 
est, tantum competunt. 

Circa ea vero que ceu omissa notabimus, ita nos 
geremus, ut non leves tantum titulos et argumenta 
concisa eorum, que desiderantur, proponamus. Nam 
siquid inter omissa retulerimus (modo sit dignioris 
subjecti) cujus ratio paullo videatur obscurior, adeo 
ut meritO suspicari possimus homines non facilé 
intellecturos, quid nobis velimus aut quale sit illud 
opus quod animo et cogitatione complectimur, per- 
petud nobis cure erit, aut preecepta hujusmodi 
operis conficiendi, aut etiam partem operis ipsius jam 
a nobis confectam ad exemplum totius subjungere : 
ut in singulis aut opera aut consilio juvemus. Etenim 
etiam ad nostram existimationem, non solum aliorum 


DISTRIBUTIO OPERIS. 165 


utilitatem pertinere putavimus; ne quis arbitretur, 
levem aliquam de istiusmodi rebus notionem men- 
tem nostram perstrinxisse, atque esse illa que desi- 
deramus ac prensamus, tanquam votis similia. Ea 
vero talia sunt, quorum et penes homines (nisi sibi 
ipsi desint) potestas plané sit, et nus apud nosmet 
rationem quandam certam et explicatam habeamus. 
Neque enim regiones metiri animo ut augures, 
auspiciorum caussa, sed intrare ut duces, prome- 
rendi studio, suscepimus. 
Atque hee prima Operis pars est. 

Porro pretervecti artes veteres intellectum hu- 
manum ad trajiciendum instruemus. — Destinatur 
itaque Parti Secunde, doctrina de meliore et perfec- 
- tiore usu rationis in rerum inquisitione, et de auxiliis 
veris intellectiis: ut per hoc (quantum conditio 
humanitatis ac mortalitatis patitur) exaltetur intel- 
lectus, et facultate amplificetur ad nature ardua et 
obscura superanda. Atque est ea, quam adducimus, 
ars (quam Interpretationem Nature appellare con- 
suevimus) ex genere logice ; licet plurimum, atque 
adeO immensum quiddam intersit. Nam et ipsa 
illa logica vulgaris auxilia et presidia intellectui 
moliri ac parare profitetur: et in hoc uno consen- 
tiunt. Differt autem plané 4 vulgari, rebus prae- 
cipué tribus: viz. ipso fine, ordine demonstrandi, et 
inquirendi initiis. 

Nam huic nostre scientiz finis proponitur, ut 
inveniantur non argumenta, sed artes; nec princi- 
pils consentanea, sed ipsa principia; nec rationes 
probabiles, sed designationes et indicationes operum. 


166 DISTRIBUTIO OPERIS. 


Itaque ex intentione diversa, diversus sequitur effec- 
tus. Illic enim adversarius disputatione vincitur et 
constringitur: hic natura, opere. 

Atque cum hujusmodi fine conveniunt demon- 
strationum ipsarum natura et ordo. In logicd enim 
vulgari opera feré universa circa syllogismum con- 
sumitur. De inductione vero dialectici vix serid 
cogitasse videntur; levi mentione eam transmitten- 
tes, et ad disputandi formulas properantes. At nos 
demonstrationem per syllogismum rejicimus, quod 
confusilis agat, et naturam emittat e manibus. 
Tametsi enim nemini dubium esse possit, quin, que 
in medio termino conveniunt, ea et inter se conve- 
niant (quod est mathematic cujusdam certitu- 
dinis): nihilomints hoc subest fraudis, quod syllo- 
gismus ex propositionibus constet, propositiones ex. 
verbis, verba autem notionum tessere et signa sint. 
Itaque si notiones ips mentis (que verborum quasi 
anima sunt, et totius hujusmodi structure ac fabrice 
basis) malé ac temeré a rebus abstracte, et vage, 
nec satis definite et circumscripte, denique multis 
modis vitiose fuerint, omnia ruunt. Rejicimus 
igitur syllogismum ; neque id solum quoad principia, 
(ad que nec illi eam adhibent) sed etiam quoad pro- 
positiones medias: quas educit sané atque parturit 
utcunque syllogismus, sed operum steriles, et a 
practicd remotas, et plane quoad partem activam 
scientiarum incompetentes. Quamvis igitur relin- 
quamus syllogismo et hujusmodi demonstrationibus 
famosis ac jactatis, jurisdictionem in artes populares 
et opinabiles (nil enim in hac parte movemus), 


DISTRIBUTIO OPERIS. 167 


tamen ad naturam rerum, inductione per omnia, et 
tam ad minores propositiones, quam ad majores, 
utimur. Inductionem enim censemus eam esse 
demonstrandi formam, que sensum tuetur, et natu- 
ram premit, et operibus imminet ac feré immiscetur. 

Itaque ordo quoque demonstrandi plane inverti- 
tur. Adhuc enim res ita geri consuevit, ut a sensu 
et particularibus primo loco ad maximé generalia 
advoletur, tanquam ad polos fixos circa quos dispu- 
tationes vertantur; ab illis ceetera per media deri- 
ventur, vid certé compendiaria, sed precipiti, et 
ad naturam impervia ad disputationes vero proclivi 
et accommodaté. At secundtm nos, axiomata con- 
tinenter, et gradatim excitantur, ut nonnisi postremo 
loco ad generalissima veniatur ; ea vero generalissia 
evadunt, non notionalia, sed bené terminata; et talia 
que natura ut revera sibi notiora agnoscat, quaeque 
rebus hereant in medullis. 

At in forma ipsa quoque inductionis, et judicio 
quod per eam fit, opus longé maximum movemus. 
Ea enim de qua dialectici loquuntur, que procedit 
per enumerationem simplicem, puerile quiddam est, 
et precarid concludit, et periculo ab instantia con- 
tradictoria exponitur, et consueta tantum intuetur 
nec exitum reperit. : 

Atqui opus est ad scientias inductionis forma 
tali, que experientiam solvat, et separet, et per 
exclusiones ac rejectiones debitas necessariO con- 
cludat. Quod si judicium illud vulgatum dialecti- 
corum tam operosum fuerit, et tanta ingenie exer- 
cuerit ; quanto magis laborandum est in hoc altero, 


168 DISTRIBUTIO OPERIS. 


quod non tantim ex mentis penetralibus, sed etiam 
ex nature visceribus extrahitur ? 

Neque tamen hic finis. Nam _ fundamenta 
quoque scientiarum fortiiis deprimimus et solidamus, | 
atque initia inquirendi altitis sumimus, quam adhuc 
homines fecerunt: ea subjiciendo examini, que 
logica vulgaris tanquam fide aliena recipit. Etenim 
dialectici principia scientiarum a scientiis singulis 
tanquam mutuo sumunt: rursus notiones mentis 
primas venerantur: postremo informationibus im- 
mediatis senstis bené dispositi acquiescunt. At nos 
logicam veram singulas scientiarum provincias ma- 
jore cum imperio, quam penes ipsarum principia sit, © 
debere ingredi decrevimus : atque illa ipsa principia 
putativa ad rationes reddendas compellere, quousque 
plané constent. Quod vero attinet ad notiones 
primas inteilectiis; nihil est eorum que intellectus 
sibi permissus congessit, quin nobis pro suspecto 
sit, nec ullo modo ratum nisi novo judicio se stiterit, 
et secundtim illud pronuntiatum fuerit. Quinetiam 
senstis ipsius informationes multis modis excutimus. 
Sensus enim fallunt utique, sed et errores suos in-— 
dicant: vertim errores presto, indicia eorum longe 
petita sunt. 

Duplex autem est senstis culpa: aut enim desti- 
tuit nos, aut decipit. Nam primo, plurime sunt res 
que sensum etiam recté dispositum, nec ullo modo 
impeditum effugiunt ; aut subtilitate totius corporis, 
aut partium minutiis, aut loci distantia, aut tardi- 
tate atque etiam velocitate mottis, aut familiaritate 
objecti, aut alias ob caussas, Neque rursus, ubi 


DISTRIBUTIO OPERIS. 169 


sensus rem tenet, prehensiones ejus admodum firme 
sunt. Nam testimonium et informatio senstis semper 
est ex analogia hominis, non ex analogia universi : 
atque magno prorsus errore asseritur, sensum esse 
mensuram rerum. 

Itaque ut his occurratur, nos multo et fido mi- 
nisterio auxilia sensui undique conquisivimus, et 
contraximus: ut destitutionibus substitutiones, va- 
riationibus rectificationes suppeditentur. Neque id 
molimur tam instrumentis, quam experimentis. Kte- 
nim experimentorum longé major est subtilitas, 
quam senstis ipsius, licét instrumentis exquisitis 
adjuti: de iis loquimur experimentis, que ad in- 
tentionem ejus quod queritur perité, et secundum 
artem excogitata et apposita sunt. Itaque percep- 
tioni sensis immediate ac proprie non multum tri- 
buimus: sed eo rem deducimus, ut sensus tanttim de 
experimento, experimentum de re judicet. Quare 
existimamus nos sensls (a quo omnia in naturalibus 
petenda sunt, nisi forte libeat insanire) Antistites re- 
ligiosos, et oraculorum ejus non imperitos interpretes 
hos prestitisse: ut alii professione quadam, nos re 
ipsa, sensum tuerl, ac colere videamur. Atque hujus- 
modi sunt ea, que ad lumen ipsum nature, ejusque 
accensionem, et immissionem paramus: que per se 
sufficere possent, si intellectus humanus equus et 
instar tabule abrase esset. Sed cum mentes homi- 
num miris modis adeo obsesse sint, ut ad veros 
rerum radios excipiendos sincera et polita area 
prorsus desit ; necessitas quaeedam incumbit, ut etiam 
huic rei remedium querendum esse putemus. 


170 | DISTRIBUTIO OPERIS. 


Idola autem, a quibus occupatur mens, vel ad- 
scititia sunt, velinnata. Adscititia verO immigrartint 
in mentes hominum, vel ex philosophorum placitis 
et sectis, vel ex perversis legibus demonstrationum. 
At innata inherent nature ipsius intellecttis, qui 
ad errorem longé proclivior esse deprehenditur, 
quam sensus, Utcunque enim homines sibi placeant, 
et in admirationem mentis humane ac feré adora- 
tionem ruant, illud certissimum est; sicut speculum 
inzequale rerum radios ex figura et sectione propria 
immutat, ita et mentem, cum 4 rebus per sensum 
patitur, in notionibus suis expediendis et comminis- 
cendis, haud optima fide rerum nature suam natu- 
ram inserere et immiscere. 

Atque priora illa duo Idolorum genera, xgré; 
postrema ver6 hee nullo modo evelli possunt. Id 
tantim relinquitur, ut indicentur, atque ut vis ista 
mentis insidiatrix notetur et convincatur, ne forté a 
destructione veterum, novi subindé errorum surculi 
ex ipsa mala complexione mentis pullulent, edque 
res recidat, ut errores non extinguantur, sed permu- — 
tentur : verim e contra, ut illud tandem in eternum 
ratum et fixum sit, intellectum nisi per inductionem, 
ejusque formam legitimam, judicare non posse. Ita- 
que doctrina ista de expurgatione intellectis, ut — 
ipse ad veritatem habilis sit, tribus redargutionibus 
absolvitur : redargutione philosophiarum, redargu- 
tione demonstrationum, et redargutione rationis 
humane native. His vero explicatis, ac postquam 
demim patuerit, quid rerum natura, quid mentis 
natura ferat; existimamus nos thalamum mentis 


DISTRIBUTIO OPERIS. 171 


et universi, pronuba divina bonitate, stravisse et 
ornasse. E:;pithalamii autem votum sit, ut ex eo con- 
nubio auxilia humana, et stirps inventorum, que ne- 
cessitates ac miserias hominum aliqua ex parte do- 
ment et subigant, suscipiatur. Hee vero est Operis 
pars secunda. 

At vias non solim monstrare et munire, sed 
inire quoque consilium est. Itaque Tertia Pars 
operis complectitur Phenomena Universi; hoc est, 
omnigenam experientiam, atque historiam natura- 
lem ejus generis que possit esse ad condendam 
philosophiam fundamentalis. Neque enim excellens 
aliqua demonstrandi via, sive naturam interpretandi 
forma, ut mentem ab errore et lapsu defendere ac 
sustinere, ita ei materiam ad sciendum preebere et 
subministrare possit. Verlm lis, quibus non conji- 
cere et hariolari, sed invenire et scire propositum est ; 
quique non simiolas et fabulas mundorum commi- 
nisci, sed hujus ipsius veri mundi naturam intro- 
spicere, et velut dissecare in animo habent ; omnia 
arebus ipsis petenda sunt. Neque huic labori, et 
inquisitioni, ac mundane perambulationi ulla in- 
genil, aut meditationis, aut argumentationis substi- 
tutio, aut compensatio sufficere potest; non si omnia 
omnium ingenia coierint. Itaque aut hoc prorsus ha- 
bendum, aut negotium in perpetuum deserendum. 
Ad hunc vero usque diem ita cum hominibus actum 
est, ut minimé mirum sit, si natura sui copiam 
non faciat. 

Nam prim6, senstis ipsius informatio et deserens 
et fallens, observatio indiligens et inaequalis et 


172 DISTRIBUTIO OPERIS. 


tanquam fortuita, traditio vana et ex rumore, 
practica operi intenta et servilis, vis experimenta- 
lis ceca stupida vaga et prerupta, denique histo- 
ria naturalis levis et inops, vitiosissimam materiam 
intellectui ad philosophiam et scientias conges- 
serunt. 

Deindé, prepostera argumentandi subtilitas et 
ventilatio, serum rebus plané desperatis tentatur 
remedium: nec negotium ullo modo restituit, aut 
errores separat. Itaque nulla spes majoris augmenti, 
ac progresstis sita est, nisi in restauratione quadam 
scientiarum. | , | 

Hujus autem exordia omnino a naturali historia 
sumenda sunt, eaque ipsa novi cujusdam generis et 
apparatis. Frustra enim fuerit speculum expolire, 
si desint imagines: et plané materia idonea preepa- 
randa est intellectui, non solum preesidia fida com- 
paranda. Differt vero rursus historia nostra (quem- 
admodum logica nostra) ab ea que habetur, multis 
rebus: fine, sive officio; ipsa mole et congerie; dein 
subtilitate ; etiam delectu; et constitutione in ordine 
ad ea que sequuntur. 

Primo eam proponimus Historiam Naturalem, 
que non tam aut rerum varietate delectet, aut pra- 
sentl experimentorum fructu juvet quam lucem 
inventioni caussarum affundat, et philosophiz enu- 
tricande primam mammam prebeat. Licet enim 
opera, atque activam scientiarum partem precipue 
sequamur, tamen messis tempus expectamus, nec 
muscum et segetem herbidam demetere conamur. 
Satis enim scimus axiomata recte inventa, tota 


DISTRIBUTIO OPERIS. 173 


agmina operum secum trahere ; atque opera non 
sparsim, sed confertim exhibere. Intempestivum 
autem illum et puerilem affectum, ut pignora aliqua 
novorum operum properé captentur, prorsus damna- 
mus et amovemus, ceu pomum Atalanta quod cursum 
retardat. Atque Historie nostra Naturalis officium 
tale est. 

Quoad congeriem vero, conficimus historiam non 
solim nature libere ac solute; (cum scilicet illa 
sponte fluit, et opus suum peragit, qualis est his- 
toria coelestium, meteororum, terra et maris, mine- 
ralium, plantarum, animalium); sed multo magis 
nature constricte et vexate ; nempé, cum per artem 
et ministerium humanum de statu suo detruditur, 
atque premitur et fingitur. Itaque omnia artium 
mechanicarum, omnia operative partis liberalium, 
omnia practicarum complurium, que in artem pro- 
priam non coaluerunt, experimenta, (quantum inqui- 
rere licuit, et quantum ad finem nostrum faciunt) 
perscribimus. Quinetiam (ut quod res est, eloqua- 
mur) fastum hominum et speciosa nil morati, multo 
plus et oper et presidii in hac parte, quam in illd 
altera, ponimus : quandoquidem natura rerum magis 
se prodit per vexationes artis, quam in libertate 
propria. 

Neque corporum tantum historiam exhibemus, 
sed diligentiz insuper nostre esse putavimus, etiam 
virtutum ipsarum (illarum dicimus, que tanquam 
cardinales in naturd censeri possint, et in quibus 
nature primordia plané constituuntur, utpoté mate- 
ria primis passionibus ac desideriis, viz. Denso, Raro, 


174 DISTRIBUTIO OPERIS. 


Calido, Frigido, Consistenti, Fluido, Gravi, Levi, 
aliisque haud paucis) historiam seorstim comparare. 

Enimvero ut de subtilitate dicamus, plané con- 
quirimus genus experimentorum longé subtilius et 
simplicius quam sunt ea que occurrunt. Complura 
enim a tenebris educimus et eruimus, que nulli in 
mentem venisset investigare, nisi qui certo et con- 
stanti tramite ad inventionem caussarum pergeret ; 
cum in se nullius magnoperé sint usus, ut liquidd 
appareat, ea non propter se quesita esse, sed ita 
prorsus se habeant illa ad res et opera, quemadmo- 
dum litterze alphabeti se habeant ad orationem et 
_verba: que licét per se inutiles, eedem tamen omnis 
sermonis elementa sunt. 

In delectu autem narrationum et experimentorum 
melitis hominibus cavisse nos arbitramur, quam qui 
adhuc in historia naturali versati sunt. Nam omnia 
fide oculata, aut saltem perspecta et summa quadam 
cum severitate recipimus : ita ut nil referatur auctum 
miracull caussa, sed que narramus a fabulis et 
vanitate casta et intemerata sint. Quinetiam et 
recepta queque ac jactata mendacia (que mirabill 
quodam neglectu per secula multa obtinuerunt et 
inveterata sunt) nominatim proscribimus et notamus ; 
ne scientiis amplitis molesta sint. Quod enim pru- 
dentér animadvertit quidam ; fabulas, et superstitio- 
nes, et nugas, quas nutricule pueris instillant, mentes 
eorum etiam serid depravare: ita eadem nos movit 
ratio, ut solliciti atque etiam anxli simus, ne ab 
initio, ctim velutiinfantiam philosophiz sub historia 
naturali tractemus et curemus, illa alicui vanitati 





DISTRIBUTIO OPERIS. 175 


assuescat. At in omni experimento novo et paullo 
subtiliore, licét (ut nobis videtur) certo ac probato, 
modum tamen experimenti, quo usi sumus, aperteé 
subjungimus: ut, postquam patefactum sit, quo- 
modo singula nobis constiterint, videant homines 
quid erroris subesse et adhzrere possit; atque ad 
probationes magis fidas, et magis exquisitas (si que 
sint) expergiscantur: denique ubique monita, et 
scrupulos, et cautiones aspergimus, religione quadam, 
et tanquam exorcismo omnia phantasmata ejicientes 
ac cohibentes. 

Postrem6, ciim nobis exploratum sit, quantopere 
experientia et historia aclem mentis humane disgre-, 
get; et quam difficile sit (presertim animis vel te- 
neris, vel preeoccupatis) a principio cum natura con- 
suescere ; adjungimus szpitis observationes nostras, 
tanquam primas quasdam conversiones et inclina- 
tiones, ac veluti aspectus historie ad philosophiam : 
ut et pignoris loco hominibus sint, eos in historiz 
fluctibus perpetu6 non detentos iri; utque, cium ad 
opus intellecttis deveniatur, omnia sint magis in 
procinctu. Atque per hujusmodi (qualem describi- 
mus) historiam naturalem, aditum quendam fieri 
posse ad naturam tutum et commodum, atque 
materiam intellectui preberi probam et preparatam 
censemus. | 

Postquam vero et intellectum fidissimis auxiliis 
ac preesidiis stipavimus, et justum divinorum operum 
exercitum severissimo delectu comparavimus; nil 
amplius superesse videtur, nisi ut philosophiam 
ipsam aggrediamur, Attamen in re tam ardua et 


176 DISTRIBUTIO OPERIS 


suspensa, sunt quedam que necessario videntur in- 
terponenda: partim docendi gratia, partim in usum 
presentem. : 

Horum primum est, ut exempla proponantur in- 
quirendi et inveniendi, secundum nostram rationem ac 
viam, in aliquibus subjectis representata : sumendo 
ea potissimim subjecta, que et inter ea que que- 
runtur sunt nobilissima, et inter se maximé diversa; 
ut in unoquoque genere exemplum non desit. Neque 
de iis exemplis loquimur, que singulis praceptis ac 
regulis illustrandi gratia adjiciuntur (hoc enim in 
secunda parte operis abundé prestitimus) ; sed plané 
typos intelligimus et plasmata, que universum 
mentis processum, atque inveniendi continuatam 
fabricam et ordinem in certis subjectis, iisque variis 
et insignibus, tanquam sub oculos ponant. Etenim 
nobis in mentem venit in mathematicis, astante ma- 
china, sequi demonstrationem facilem et perspicuam: 
contra absque hac commoditate, omnia videri invo- 
luta et quam revera sunt subtiliora. Itaque hujyus- 
modi exemplis Quartam Partem nostri operis attri- 
buimus: que revera nil aliud est, quam secunde 
partis applicatio particularis et explicata. 

At Quinta Pars ad tempus tantum donec reliqua 
perficiantur adhibetur, et tanquam foenus redditur, 
usque dum sors haberi possit. Neque enim finem 
nostrum ita petimus occecati, ut que occurrunt in 
vid utilia negligamus. Quamobrem quintam partem 
operis ex lis conficimus que a nobis aut inventa, aut 
probata, aut addita sunt: neque id tamen ex ratio- 
nibus atque prescriptis interpretandi, sed ex eodem 


DISTRIBUTIO OPERIS. 177 


intellecttis usu, quem alii in inquirendo et inveniendo 
adhibere consueverunt. Etenim cum, ex perpetua 
nostra cum natura consuetudine, majora de medita- 
tionibus nostris, quam pro ingenii viribus, speramus; 
tum poterunt ista veluti tabernaculorum in vid 
positorum vice fungi, ut mens ad certiora conten- 
dens in iis paullispér acquiescat. Attamen testamur 
interim, nos illis ipsis, quod ex vera interpretandi 
forma non sint inventa aut probata, teneri minimé 
velle. Istam ver6 judicii suspensionem non est 
quod exhorreat quispiam in doctrina, que non sim- 
plicitér nil sciri posse, sed nil nisi certo ordine et 
certa vid sciri posse asserit: atque interea tamen 
certos certitudinis gradus ad usum et levamen 
constituit ; donec mens in caussarum explicatione 
consistat. Neque enim ille ipse schole philo- 
sophorum, qui Acatalepsiam simplicitér tenuerunt, 
inferiores fuére istis‘ que pronuntiandi licentiam 
usurpadrunt. Illa tamen sensui et intellectui auxilia 
non paraverunt, quod nos fecimus: sed fidem et 
auctoritatem plané sustulerunt; quod longe alia res 
est, et feré opposita. 

Sexta tandem pars operis nostri (cui relique 
‘Imserviunt ac ministrant) eam demum recludit et 
;proponit philosophiam, que ex hujusmodi (qualem 
‘anté docuimus et paravimus) inquisitione legitima, 
‘et casta, et severa educitur et constituitur. Hance 
verO postremam partem perficere et ad exitum 
perducere, res est et supra vires, et ultra spes 
nostras collocata. Nos ei initia (ut speramus) non 
contemnenda, exitum generis humani fortuna dabit ; 

VOL 1 N 





178 DISTRIBUTIO OPERIS. 


qualem forté homines, in hoe rerum et animorum 
statu, haud facilé animo capere aut metiri queant, 
Neque enim agitur solum felicitas contemplativa, 
sed veré res humane et fortune, atque omnis 
operum potentia. Homo enim nature minister et 
interpres tantum facit et intelligit, quantum de 
nature ordine opere vel mente observaverit: nec 
amplius scit, aut potest. Neque enim ulle vires. 
caussarum catenam solvere aut perfringere pos- 
sint, neque natura alitér quam parendo vincitur. 
Itaque intentiones geminz ille, humane scilicet 
Scientiz et Potentiz, veré in idem coincidunt : 
et frustratio operum maximé fit ex ignoratione 
caussarumi. 

Atque in eo sunt omnia, siquis oculos mentis a 
rebus ipsis nunquam dejiciens, earum imagines, plané 
ut sunt, excipiat. Neque enim hoc siverit Deus, ut 
phantasiz nostre somnium pro exemplari mundi 
edamus: sed potius benigné faveat, ut apocalypsim, 
ac veram visionem vestigiorum et sigillorum creato- 
ris super creaturas, scribamus. 

Itaque tu, Pater, qui lucem visibilem primitias 
creaturz dedisti, et lucem intellectualem ad fasti- 
gium operum tuorum in faciem hominis inspirasti, 
opus hoc, quod a ttia _ bonitate profectum tuam 
gloriam repetit, tuere et rege. ‘Tu postquam con- 
versus es ad spectandum opera que fecerunt manus. 
tuze, vidisti quod omnia essent bona valde; et re- 
quievisti. At homo conversus ad opera que fece- 
runt manus su, vidit quod omnia essent vanitas 
et vexatio spirits ; nec ullo modo requievit. Quare 


DISTRIBUTIO OPERIS. 179 


si in operibus tuis sudabimus facies nos visionis tus 
et Sabbati tui participes. Supplices petimus, ut 
hee mens nobis constet: utque novis eleemosynis, 
per manus nostras et aliorum quibus 
eandem mentem largiéris, familiam 
humanam dotatam 
velis. 


DEEST PARS PRIMA 
INSTAURATIONIS, 


QUA COMPLECTITUR 
PARTITIONES SCIENTIARUM. 


Ille tamen ex Secundo Libro, de Progressibus 
faciendis in Doctrinaé Divina 
et Humana, nonnulla 
ex parte peti 


possunt. 





SEQUITUR SECUNDA PARS 


INSTAURATIONIS, 
QUA ARTEM IPSAM 


Interpretandi Naturam, et verioris adoperationis 
Intellecttis exhibet: neque eam ipsam tamen 
in corpore tractatts justi, sed tantum 
digestam per summas in 


Aphorismos. 


PARS SECUNDA OPERIS, 
QUE DICITUR, 
NOVUM ORGANUM, 

) SIVE 


INDICIA VERA 
DE INTERPRETATIONE NATURE. 








—— wp ae ee eae ee ee ee ng ee ee ae ee ee ee 








1 
ok 
‘ 
‘ ' s 
‘ 
* 
‘ . 
ae : A 
: , 
4 * p 
n i 
a 
. 
4 
Ed . 
A“ 
~ ‘ 
‘ : : P 
‘ a 
‘ t 
eet ° e ‘ = 
pe : ) . 
¥ . ti 
S', Re < . . ~ 
- 4 . . J 
‘ i . ' 
, ‘ 
a 3 
\ 
5 ss me, 
; : i; " 
re eP) 
' - 
- x : 
. : ’ : 
: “a 
i 
. hal 
\ ’ 
i : \ 
’ J 4 
. 
] s 
i 
~ 
# ‘ S 
‘ 
* 
e 
’ 
‘ ¢ , 
Cheta 
. a ‘ 
: ‘ 
: t 
ji 
¢ : : ‘ 
»~ 
i : : 
i ; 
. " ‘ . 
. 4 a os 
. > z . , » 
' : ; > 


PRAFATIO. 





Qui de natura, tanquam de re explorata, prenuntiare 
ausi sunt, sive hoc ex animi fiducia fecerint sive 
ambitiosé, et more professorio, maximis illi philoso- 
phiam et scientias detrimentis affecere. Ut enim 
ad fidem faciendam validi, ita etiam ad inquisitio- 
nem extinguendam et abrumpendam efficaces fuerunt. 
Neque virtute propria tantum profuerunt, quantum 
in hoe nocuerunt, quod aliorum virtutem corrupe- 
-rint, et perdiderint. Qui autem contrariam huic 
viam ingressi sunt, atque nihil prorsus sciri posse 
" asseruerunt, sive ex sophistarum veterum odio, sive 
ex animi fluctuatione, aut etiam ex quadam doctrine 
copia, in hance opinionem delapsi sint, certé non con- 
temnendas ejus rationes adduxerunt; veruntamen 
nec a Veris initlis sententiam suam derivarunt, et 
studio quodam, atque affectatione provecti, prorstis 
modum excesserunt. At antiquiores ex Grecis 
(quorum scripta periérunt) inter pronunciandi jac- 
tantiam, et acatalepsie desperationem, prudentits 
se sustinuerunt. Atque de inquisitionis difficultate, 
et rerum obscuritate, saepius querimonias et indig- 
nationes miscentes, et veluti frenum mordentes, 
tamen propositum urgere, atque nature se immis- 
cere, non destiterunt: consentaneum (ut videtur) 
existimantes, hoc ipsum (videlicet utrim aliquid 


186 PRFEATIO. 


sciri possit) non disputare, sed experiri. Et tamen 
illi ipsi, impetu tantum intellecttis usi, regulam non 
adhibuerunt, sed omnia in acri meditatione, et mentis 
volutatione et agitatione perpetua, posuerunt. 
Nostra autem ratio, ut opere ardua, ita dictu 
facilis est. Ea enim est, ut certitudinis gradus consti- 
tuamus, sensum per reductionem quandam tueamur, 
sed mentis opus quod sensum subsequitur, plerum- 
que rejiclamus, novam autem et certam viam, ab 
ipsis sensuum perceptionibus, menti aperiamus et 
muniamus. Atque hoc proculdubio viderunt et illi 
qui tantas dialectice partes tribuerunt. Ex quo 
liquet, illos intellectui adminicula quesivisse, mentis 
autem processum nativum, et sponte moventem, sus- 
pectum habuisse. Sed serum plane rebus perditis 
hoc adhibetur remedium ; postquam mens ex quo- 
tidiand vite consuetudine, et auditionibus, et doc-— 
trinis inquinatis occupata, et vanissimis idolis. obsessa 
fuerit. Itaque ars illa dialectice, sero (ut diximus) 
cavens, neque rem ullo modo restituens, ad errores 
potius figendos, quam ad veritatem aperiendam 
valuit. Restat unica salus ac sanitas, ut opus 
mentis universum de integro resumatur; ac mens, 
jam ab ipso principio, nullo modo sibi permittatur, 
sed perpetuo regatur; ac res, veluti per machinas, 
conficiatur. Sané si homines opera mechanica nudis 
manibus, absque instrumentorum vi et ope, aggressi 
essent, quemadmodum opera intellectualia nudis fere 
mentis viribus tractare non dubitarunt ; parve admo- 
dum fuissent res, quas movere et vincere potuissent, li- 
cét operas enixas, atque etiam conjunctas prestitissent- 


PREFATIO. 187 


Atque si paullispér morari, atque in hoc ipsum 
exemplum, veluti in speculum, intueri velimus; ex- 
quiramus (si placet) si forté obeliscus aliquis, mag- 
nitudine insignis, ad triumphi vel hujusmodi magni- 
ficentie decus transferendus esset, atque id homines 
nudis manibus aggrederentur, annon hoc magne 
cujusdam esse dementiz spectator quispiam rei so- 
brius fateretur ? Quod si numerum augerent opera- 
riorum, atque hoc modo se valere posse confiderent, 
annon tanto magis? Sin autem delectum quendam 
adhibere vellent, atque imbecilliores separare, et ro- 
bustis tanttim et vigentibus uti, atque hinc saltem 
se voti compotes fore sperarent, annon adhuc eos 
impensitis delirare diceret ? Quinetiam si hoc ipso 
non contenti artem tandem athleticam consulere 
statuerent, ac omnes deinceps, manibus et lacertis 
et nervis ex arte bene unctis et medicatis, adesse 
juberent, annon prorsus eos dare operam, ut cum ra- 
tione quddam et prudentia insanirent, clamaret ? 
atque homines tamen simili malesano impetu, et 
conspiratione inutili, feruntur in intellectualibus; dum 
ab ingeniorum vel multitudine et consensu, vel ex- 
cellentia et acumine, magna sperant ; aut etiam dia- 
lecticd. (que quedam athletica censeri possit) mentis 
nervos roborant, sed interim licét tanto studio et 
conatu, (si quis veré judicaverit) intellectum nudum > 
applicare non desinunt. Manifestissimum autem est, 
in omni opere magno, quod manus hominis prestat 
sine instrumentis et machinis, vires nec singulorum 
intendi, nec omnium coire posse. 


Itaque ex his que diximus pramissis, statuimus 


188 PREFATIO. 


duas esse res, de quibus homines plané monitos vo- 
lumus, ne forté ille eos fugiant aut pretereant. 
Quarum prima hujusmodi est; fieri fato quodam 
(ut existimamus) bono, ad exstinguendas et depellen- 
das contradictiones et tumores animorum, ut et ve- 
teribus honor, et reverentia intacta et imminuta 
maneant, et nos destinata perficere, et tamen mo- 
destia fructum percipere possimus. Nam nos, si 
profiteamur nos meliora afferre quam antiqui ean- 
dem quam illi viam ingressi, nulla verborum arte 
efficere possimus, quin inducatur quedam ingenii, 
vel excellentie, vel facultatis comparatio, sive con- 
tentio; non ea quidém illicita aut nova, (quidni 
enim possimus, pro jure nostro, neque eo ipso alio 
quam omnium, si quid apud eos non recté inventum 
aut positum sit, reprehendere aut notare?) sed 
tamen utcunque justa aut permissa; nihilominus 
impar fortasse fuisset ea ipsa contentio, ob virium 
nostrarum modum. Verum cum per nos illud aga- 
tur, ut alia omnino via intellectui aperiatur illis in- 
tentata et incognita, commutata jam ratio est; 
cessant studium et partes, nosque indicis tantum- 
modo personam sustinemus; quod mediocris certé 
est auctoritatis, et fortune cujusdam potils quam 
facultatis et excellentia. Atque hac moniti species 
ad personas pertinet, altera ad res ipsas. | 
Nos siquidem de deturbanda ea, que nunc floret, 
philosophid, aut si qui alia sit aut erit hac emen- 
datior aut auctior, minimé laboramus. Neque 
enim officimus, quin philosophia ista recepta, et aliz 
id genus, disputationes alant, sermones ornent, 


PREFATIO. 189 


ad professiora munera et vite civilis compendia 
adhibeantur et valeant. Quin etiam aperté signifi- 
eamus et declaramus, eam quam nos adducimus 
philosophiam ad istas res admodum utilem non 
futuram. Non prest6 est; neque in transitu capi- 
tur; neque ex prenotionibus intellectui blanditur ; 
neque ad vulgi captum, nisi per utilitatem et effecta 
descendet. 

Sint itaque (quod felix faustumque sit utrique 
parti) duze doctrinarum emanationes, ac due dispen- 
sationes ; due similiter contemplantium sive philoso- 
phantium tribus ac veluti cognationes ; atque ille 
neutiquam inter se inimice aut alienz, sed foederate 
et mutuis auxiliis devincte : sit denique alia scientias 
colendi, alia inveniendi ratio. Atque quibus prima 
potior et acceptior est, ob festinationem, vel vite 
civilis rationes, vel quod illam alteram ob mentis 
infirmitatem capere et complecti non possint (id 
quod longé plurimis accidere necesse est), optamus 
ut iis feliciter et ex voto succedat quod agunt ; 
atque ut quod sequuntur teneant. Quod si cui 
mortalium cordi et cure sit non tantum inventis 
herere atque lis uti, sed ad ulteriora penetrare; 
atque non disputando adversarium sed opere naturam 
vincere; denique non bellé et probabilitér opinari 
sed certo et ostensivé scire; tales tanquam verl 
scientiarum filii nobis (si videbitur) se adjungant ; 
ut omissis nature atriis que infiniti contriverunt, 
aditus aliquando ad interiora patefiat. Atque ut 
melius intelligamur, utque illud ipsum quod volumus 
ex nominibus impositis magis familiariter occurrat ; 


190 PRAFATIO. 


altera ratio sive via, Anticipatio Mentis, altera In- 
terpretatio Nature, a nobis appellari consuevit. 

Est etiam quod petendum videtur. Nos certé 
cogitationem suscepimus et curam adhibuimus ut 
que a nobis proponentur non tantum vera essent, 
sed etiam ad animos hominum (licét miris modis 
occupatos et interclusos) non incommodé aut asperé 
accederent. Veruntamen equum est ut ab homi- 
nibus impetremus (in tanta presertim doctrinarum 
et scientiarum restauratione) ut qui de hisce nostris 
aliquid, sive ex sensu proprio, sive ex auctoritatum 
turba, sive ex demonstrationum formis (que nunc 
tanquam leges quedam judiciales invaluerunt) stat- 
uere aut existimare velit; né id in transitu et velut 
aliud agendo facere se posse speret; sed ut rem 
pernoscat, nostram, quam describimus et munimus, 
viam ipse paullatim tentet, subtilitati rerum, que 
in experientia signata est, assuescat, pravos denique, 

atque alté herentes mentis habitus, tempestiva 
et quasi legitima mora corrigat ; atque tum 
- demtim (si placuerit), postquam in 
potestate sua esse ceperit, 
judicio suo utatur. 





SEQUITUR 
PARTIS SECUNDZ SUMMA, 
DIGESTA 
IN APHORISMOS. 


PARTIS SECUNDA: SUMMA, 
DIGESTA IN 


APHORISMOS. 





APHORISMI 


De Interpretatione Nature, et Regno Hominis. 


APHORISMUS I. 


Homo nature minister et interpres, tantum facit et 
intelligit, quantum de nature ordine re vel mente 
observaverit, nec amplitis scit, aut potest. 

II. 

Nec manus nuda, nec intellectus sibi permissus 
multum valet; instrumentis et auxiliis res perficitur ; 
quibus opus est non minus ad intellectum, quam ad 
manum. Atque ut instrumenta mantis motum aut 
elent, aut regunt; ita et instrumenta mentis, intel- 
lectui aut suggerunt, aut cavent. | 

IIT. 

Scientia et potentia humana in idem coincidunt, 
quia ignoratio caussze destituit effectum. Natura 
enim non nisi parendo vincitur: et quod in contem- 
platione instar causse est, id in operatione, instar 
regulz est. 


192 NOVUM ORGANUM. 


IV. 

Ad opera nil aliud potest homo, quam ut cor- 
pora naturalia admoveat et amoveat: reliqua natura 
intus transigit. 

3 V. 

Solent se immiscere naturee (quoad opera) me- 
chanicus, mathematicus, medicus, alchymista, et 
magus : sed omnes (ut nunc sunt res) conatu levi, 
successu tenul. 

vI. 

Insanum quiddam esset et in se contrarium ex- 
istimare ea, que adhue nunquam facta sunt, fieri 
posse, nisi per modos adhuc nunquam tentatos. 

VU. 

Generationes mentis et mantis numerose admo- 
dum videntur in libris et opificiis. Sed omnis ista 
varietas sita est in subtilitate eximia et derivationibus 
paucarum rerum, que innotuerunt; non in numero 


Axiomatum. 
VIII. 


Etiam opera que jam inventa sunt casui deben- 
tur et experientiz#, magis quam scientiis: scientiz 
enim quas nunc habemus, nihil aliud sunt quam 
quaedam concinnationes rerum antea inventarum; non 
-modi inveniendi aut designationes novorum operum. 

IX, 

Caussa vero et radix feré omnium malorum in 
scientiis ea una est; quod dum mentis humane vires 
falso miramur et extollimus, vera ejus auxilia non 


queramus. 


NOVUM ORGANUM. : 191 


% 

Subtilitas nature subtilitatem sensis et intellecttss 
multis partibus superat: ut pulchre ille medita- 
tiones et speculationes humane et caussationes res 
malesana sint, nisi quod non adsit qui advertat. 

XI. 

-Sicut scientia, que nunc habentur, inutiles sunt 
ad inventionem operum : ita et logica, quee nunc ha- 
betur, inutilis est ad inventionem scientiarum. 

XII. 

Logica, que in usu est, ad errores (qui in notioni- 
bus vulgaribus fundantur) stabiliendos et figendos 
valet, potius quam ad inquisitionem veritatis; ut 
magis damnosa sit, quam utilis. 

Hii, 

Syllogismus ad principia scientiarum non adhi- 
betur, ad media axiomata frustra adhibetur, cm sit 
subtilitati nature longé impar. Assensum itaque 
constringit, non res, 

Se ke 

Syllogismus ex propositionibus constat, proposi- 
tiones ex verbis, verba notionum tessere sunt. Itaque 
si notiones ipsze (id quod basis rei est) confuse sint 
et temeré a rebus abstractz; nihil in iis que super- 
struuntur est firmitudinis. Itaque spes est una in 
inductione vera. 

XV. 

In notionibus nil sani est, nec in logicis, nec in 
physicis ; non Substantia, non Qualitas, Agere, Pati 
ipsum Esse, bone notiones sunt; mult6 minis Grave, 


Leve, Densum, Tenue, Humidum, Siccum, Generatio, 


VOL. 1X. O 


192 NOVUM ORGANUM. 


Corruptio, Attrahere, Fugare, Elementum, Materia, 
Forma et id genus; sed omnes phantastice et malé 
terminate. 

XVI. 

Notiones infimarum specierum, Hominis, Canis, 
Columbe, et prehensionum immediatarum senstis, 
Calidi, Frigidi, Albi, Nigri, non fallunt magnoperé ; 
quze tamen ipse a fluxu materie et commissione 
rerum quandoque confunduntur; relique omnes 
(quibus homines hactents usi sunt) aberrationes sunt, 
nec debitis modis a rebus abstracte et excitate. 

XVII. 

Nec minor est libido et aberratio in constituen- 
dis axiomatibus, quam in notionibus abstrahendis ; 
idque in ipsis principlis, que ab inductione vulgari 
pendent. At multO major est in axiomatibus et 
propositionibus inferioribus quze educit syllogismus. 

XVIII. 

Que adhuc inventa sunt in scientiis ea hujusmodi 
sunt, ut notionibus vulgaribus feré subjaceant: ut 
vero ad interiora et remotiora nature penetretur, 
necesse est, ut tam notiones, quam axiomata magis 
certa et munita vid a rebus abstrahantur ; atque 
omnino melior et certior intellecttis adoperatio, in 
usum veniat. 

: OD. 

Due vie sunt atque esse possunt ad inquiren- 
dam et inveniendam veritatem. Altera a sensu et 
particularibus advolat ad axiomata maximé genera- 
lia, atque ex iis principiis eorumque immota veritate 
judicat et invenit axiomata media; atque hee via in 


NOVUM ORGANUM. 193 


usu est: altera a sensu et particularibus excitat 
axiomata, ascendendo continentér et gradatim, ut 
ultimo loco perveniatur ad maximé generalia; que 
via vera est sed intentata. 

Eandem ingreditur viam (priorem scilicet) intel- 
lectus sibi permissus, quam facit ex ordine dialectice#, 
Gestit enim mens exilire ad magis generalia, ut 
acquiescat, et post parvam moram fastidit experien- 
tiam: sed hac mala demim aucta sunt a dialectica 
ob pompas disputationum. 

XXI. 

Intellectus sibi permissus, in ingenio sobrio et 
patiente et gravi (presertim si a doctrinis receptis 
non impediatur), tentat nonnihil illam alteram viam 
que recta est, sed exiguo profectu; cum intellectus 
nisi regatur et juvetur res inzqualis sit, et omnin6d 
inhabilis ad superandam rerum obscuritatem. 

XIE 

Utraque via orditur a sensu et particularibus, et 
acquiescit in maximeé generalibus: sed immensum 
quiddam discrepant ; cm altera perstringat tantim 
experientiam et particularia cursim ; altera in iis rité 
et ordine versetur; altera rursiis jam a principio 
constituat generalia quedam abstracta et inutilia; 
altera' gradatim exsurgat ad ea que revera nature 
sunt notiora. 

XXIII. 

Non leve quiddam interest inter humane mentis 

idola et divine mentis ideas, hoc est inter placita 


194. NOVUM ORGANUM. 


quedam inania, et veras signaturas atque impres- 
siones factas in creaturis prout inveniuntur. 
XXIV. 

Nullo modo fieri potest, ut axiomata per argu- 
mentationem constituta ad inventionem novorum 
operum valeant ; quia subtilitas nature subtilitatem 
argumentandi multis partibus superat. Sed axio- 
mata a particularibus rité et ordine abstracta nova 
particularia rursus facilé indicant et designant ; 
itaque scientias reddunt activas. 

REV. 

Axiomata, que in usu sunt, ex tenui et manipulari 
experientia et paucis particularibus, que ut pluri- 
mum occurrunt, fluxére; et sunt feré ad mensuram 
eorum facta et extensa: ut nil mirum sit, siad nova 
particularia non ducant. Qudd si forte instantia 
aliqua non pris animadversa aut cognita se offerat, 
axioma distinctione aliqua frivola salvatur, ubi emen- 


dari ipsum verius foret. 
XXVI. 


Rationem humanam, qua utimur ad naturam, 
anticipationes nature (quia res temeraria est et pre- 
matura); at illam rationem que debitis modis elicitur 
a rebus, interpretationem nature docendi gratia 
vocare consuevimus. 

XXVII. 

Anticipationes satis firme sunt ad consensum ; 
quandoquidem si homines etiam insanirent ad unum 
modum et conformitér, illi satis bene inter se con- 


gruere possent. 


NOVUM ORGANUM. 195 


XXVIII. 

Quin longé validiores sunt ad subeundum assen- 
sum anticipationes quam interpretationes; quia ex 
paucis collecte, iisque maximé que familiaritér occur- 
runt, intellectum statim perstringunt et phantasiam 
implent ; ubi contra interpretationes ex rebus admo- 
dum variis et multtim distantibus sparsim collect 
intellectum subito percutere non possunt ; ut necesse 
sit’ eas quoad opiniones duras et absonas, feré instar 
mysteriorum fidei, videri. 

XXIX. 

In scientiis que in opinionibus et placitis funda- 
te sunt, bonus est usus anticipationum et dialectice ; 
quando opus est assensum subjugare non res. 

XX, 

Non, si omnia omnium etatum ingenia coierint 
et labores contulerint et transmiserint, progressus 
magnus fieri poterit in scientiis per anticipationes : 
quia errores radicales, et in prima digestione mentis, 
ab excellentia functionum et remediorum sequentium 
non curantur. 

9.0.8.8 

Frustra magnum exspectatur augmentum in scien- 
tiis ex superinductione et insitione novorum super 
vetera ; sed instauratio facienda est ab imis funda- 
mentis, nisi libeat perpetuo circumvolvi in orbem, 
cum exili et quasi contemnendo progressu. 

XXXII. 

Antiquis auctoribus suus constat honos, atque 

adeo omnibus ; quia non ingeniorum aut facultatum 


196 NOVUM ORGANUM. 


inducitur comparatio, sed viz ; nosque non judicis sed 
indicis personam sustinemus. 
| XXXII. | . 

Nullum (dicendum enim est aperté) recté fieri 
potest judicium nec de via nostra, nec de lis que se- 
cundim eam inventa sunt, per anticipationes (ratio- 
nem scilicet que in usu est), quia non postulandum 
est ut ejus rei judicio stetur, que ipsa in judicium 
vocatur. 

XXXIV, 

Neque etiam tradendi aut explicandi ea que ad- 
ducimus facilis est ratio; quia que in se nova sunt 
intelligentur tamen ex analogia veterum. 

XXXV. 

- Dixit Borgia de expeditione Gallorum in Italiam, 
eos venisse cum creta in manibus ut diversoria nota- 
rent, non cum armis ut perrumperent; itidem et 
nostra ratio est, ut doctrina nostra animos idoneos 
et capaces subintret ; confutationum enim nullus est 
usus, ubi de principiis et ipsis notionibus, atque etiam 
de formis demonstrationum dissentimus. 

XXXVI. 

Restat vero nobis modus tradendi unus et sim- 
plex, ut homines ad ipsa particularia et eorum series 
et ordines adducamus ; et ut illi rursts imperent sibi 
ad tempus abnegationem notionum, et cum rebus 
ipsis consuescere inciplant. 

XXXVI 

Ratio eorum qui acatalepsiam tenuerunt, et via 

nostra, initlis suis quodammodo consentiunt; exitu 


NOVUM ORGANUM. 197 


immensiim disjunguntur et opponuntur. Illi enim 
nihil sciri posse simplicitér asserunt ; nos non mul- 
tum sciri posse in natura ea, que nunc in usu est, 
vid: veriim illi exindé auctoritatem sensis et intel- 
lecttis destruunt ; nos auxilia lisdem excogitamus et 
subministramus. 

XXXVIII. 

Idola et notiones falsee que intellectum huma- 
num jam occuparunt, atque in eo alté herent, non 
solim -mentes hominum ita obsident, ut veritati 
aditus difficilis pateat; sed etiam dato et concesso 
aditu, illa rurstis in ipsa instauratione scientiarum 
occurrent, et molesta erunt; nisi homines pre- 
moniti, adversus ea se, quantum fierl potest, mu- 
niant. 

<x Rix. 

Quatuor sunt genera Idolorum que mentes hu- 
manas obsident. Tis (docendi gratia) nomina im- 
posuimus ; ut-primum genus, Idola Tribus ; secun- 
dum, Idola Spectis; tertium, Idola Fori; quartum, 
Idola Theatri vocentur. 

XL. 

Excitatio Notionum et Axiomatum per Inductio- 
nem veram, est certé proprium remedium ad Idola ar- 
cendaet summovenda; sed tamen indicatio Idolorum 
magni est ustis. Doctrina enim de Idolis similitér 
se habet ad Interpretationem Nature, sicut doctrina 
de Sophisticis Elenchis ad Dialecticam vulgarem. 

| XLI. 

Idola Tribtis sunt fundata in ipsa natura hu- 

mana, atque in ipsa tribu seu gente hominum. Fals6 


198 NOVUM ORGANUM. 


enim asseritur, sensum humanum esse mensuram 
rerum; quin contra, omnes perceptiones tam senstis 
quam mentis sunt ex analogia hominis, non ex ana- 
logia universi. Estque intellectus humanus instar 
speculi inzequalis ad radios rerum, qui suam natu- 
ram nature rerum immiscet,.eamqne distorquet et 
inficit. 
XL. 

Idola Spectis sunt idola hominis individui. Ha- 
bet enim unusquisque (preter aberrationes nature 
humane in genere) specum sive cavernam quandam 
individuam, que lumen nature frangit et corrum- 
pit; vel propter naturam cujusque propriam et sin- 
gularem, vel propter educationem et conversationem 
cum aliis; vel propter lectionem librorum, et aucto- 
ritates eorum quos quisque colit et miratur, vel prop- 
ter differentias impressionum, prout occurrunt in 
animo preoccupato et predisposito, aut in animo 
zequo et sedato, vel ejusmodi; ut plane spiritus hu- 
manus (prout disponitur in hominibus singulis) sit 
res varia, et omnino perturbata, et quasi fortuita: 
unde bené Heraclitus, homines scientias querere in 
minoribus mundis, et non majore sive communi. 

XLII. 

Sunt etiam idola tanquam ex contractu et socie- 
tate humani generis ad invicem, que Idola Fori, prop- 
ter hominum commercium et consortium, appella- 
mus. Homines enim per sermones sociantur; at 
verba ex captu vulgi imponuntur. Itaque mala et 
inepta verborum impositio miris modis intellectum 
obsidet. Neque definitiones aut explicationes, qui- 


NOVUM ORGANUM. 199 


bus homines docti se munire et vindicare in nonnullis 
consueverunt, rem ullo modo restituunt. Sed verba 
plané vim faciunt intellectui, et omnia turbant ; ‘et 
homines ad inanes et innumeras controversias et 
commenta deducunt. 

XLIV.. 

Sunt denique idola que immigrarunt in animos 
hominum ex diversis dogmatibus philosophiarum, ac 
etiam ex perversis legibus demonstrationum; que 
Idola Theatri nominamus ; quia quot philosophie re- 
cepte invente sunt, tot fabulas productas et actas 
censemus que mundos effecerunt fictitios et sceni- 
cos. Neque de his que jam habentur, aut etiam de 
veteribus philosophiis et sectis tantim loquimur, 
ctiim complures alie ejusmodi fabulze componi et 
concinnari possint; quandoquidém errorum -pror- 
sus diversorum causse sint nihilominus feré commu- 
nes. Neque rursus de philosophiis universalibus 
tantiim hoc intelligimus, sed etiam de principiis et 
axiomatibus compluribus scientiarum, que ex tradi- 
tione et fide et neglectu invaluerunt: veriim de 
singulis istis generibus idolorum fusius et distinctits 
dicendum est, ut intellectui humano cautum sit. 

XLY. 

Intellectus humanus, ex proprietate sud, facilé 
supponit majorem ordinem et zqualitatem in rebus, 
quam invenit: et cium multa sint in natura mono- 
dica et plena imparitatis, tamen affingit parallela, 
et correspondentia, et relativa que non sunt. Hine 
-commenta illa, in coelestibus omnia moveri per cir- 
culos perfectos, lineis spiralibus et draconibus (nisi 


200 NOVUM ORGANUM. 


nomine tenus) prorsus rejectis. Hine elementum— 
ignis cum orbe suo introductum est, ad constituen- 
dam quaternionem cum reliquis tribus, que subji- 
cluntur sensui. Etiam elementis (que vocant) im- 
ponitur ad placitum decupla proportio excesstis in 
raritate ad invicem; et hujusmodi somnia. Neque 
vanitas ista tanttim valet in dogmatibus, verim 
etiam in notionibus simplicibus. 
XEVEL 

Intellectus humanus, in iis que semel placuerunt 
(aut quia recepta sunt et credita, aut quia delectant), 
alia etiam omnia trahit ad suffragationem. et con- 
sensum cum illis: et licet major sit instantiarum vis 
et copia, que occurrunt in contrarium; tamen eas 
aut non observat, aut contemnit, aut distinguendo 
summovet et rejicit, non sine magno et pernicioso 
prajudicio, qué prioribus illis syllepsibus auctoritas 
maneat inviolata. Itaque recté respondit ille, qui, © 
cium suspensa tabula in templo ei monstraretur 
eorum qui vota solverant, quod naufragii periculo 
elapsi sint, atque interrogando premeretur anne 
tum quidem deorum numen agnosceret, quesivit 
denuo, “‘ At ubi sint illi depicti qui post vota nuncu- 
pata perierint ?” Eadem ratio est feré omnis super- 
stitionis, ut in astrologicis, in somniis, ominibus, 
nemesibus, et hujusmodi; in quibus homines, delec- 
tati hujusmodi vanitatibus, advertunt eventus ubi 
implentur; ast ubi fallunt, licet multo frequentits, 
tamen negligunt, et pretereunt. At longé subtilius 
serpit hoc malum in philosophiis et scientiis; in 
quibus quod semel placuit reliqua (licet multo fir- 


NOVUM ORGANUM. 201 


miora et potiora) inficit, et in ordinem redigit, Quin- 
etiam licet abfuerit ea, quam diximus, delectatio et 
vanitas, is tamen humano intellectui error est pro- 
prius et perpetuus, ut magis moveatur et excitetur 
affirmativis, quaém negativis; cum rite et ordine 
gquum se utrique prebere debeat; quin contra, in 
omni axiomate vero constituendo, major est vis in- 
stantie negative. 
XLVIL. 

Intellectus humanus illis, que simul et subit6 
mentem ferire et subire possunt, maximé movetur ; 
a quibus phantasia impleri et inflari consuevit: reli- 
qua vero modo quodam, licet imperceptibili, ita se 
habere fingit et supponit, quomodo se habent pauca 
illa quibus mens obsidetur ; ad illum vero transcur- 
sum ad instantias remotas et heterogeneas, per quas 
axiomata, tanquam igne, probantur, tardus omnino 
intellectus est et inhabilis, nisi hoc illi per duras le- 
ges et violentum imperium imponatur. 

XLVILI, 

Gliscit intellectus humanus, neque consistere 
aut acquiescere potis est, sed ulteritis petit; at 
frustra. Itaque incogitabile est ut sit aliquid extre- 
mum aut extimum mundi, sed semper quasi neces- 
sarlO occurrit ut sit aliquid ulterius: neque rursis 
cogitari potest quomodo eternitas defluxerit ad 
hunc diem; cum distinctio illa que recipi consuevit, 
quod sit infinitum a parte ante et a parte post, 
nullo modo constare possit; quia inde sequeretur, 
quod sit unum infinitum alio infinito majus, atque 
ut consumatur infinitum, et vergat ad finitum.  Si- 


202 NOVUM ORGANUM. 


milis est subtilitas de lineis semper divisibilibus, ex 
impotentia cogitationis. At majore cum pernicie in- 
tervenit hac impotentia mentis in inventione caus- 
sarum: nam cum maximé universalia in natura 
positiva esse debeant, quemadmodum inveniuntur, 
neque sunt revera caussabilia; tamen intellectus hu- 
manus nescius acquiescere, adhuc appetit notiora, 
Tum vero ad ulteriora tendens ad proximiora 
recidit, videlicét ad caussas finales; quee sunt plané 
ex natura hominis, potitis quam universi: atque ex 
hoc fonte philosophiam miris modis corruperunt. 
Est autem equé imperiti et leviter philosophantis, 
in maximé universalibus caussam requirere, ac in 
subordinatis et subalternis caussam non desiderare. 
XLIX. 

Intellectus humanus luminis sicci non est; sed re- 
cipit infusionem a voluntate et affectibus, id quod 
generat ad quod yvult scientias. Quod enim mavult 
homo verum esse, id potils credit. Rejicit itaque 
difficilia, ob inquirendi impatientiam; sobria, quia 
coarctant spem; altiora nature, propter superstitio- 
nem; lumen experientie, propter arrogantiam et 
fastum, ne videatur mens versari in vilibus et fluxis ; 
paradoxa, propter opinionem vulgi; denique innu- 
meris modis, iisque interdum imperceptibilibus, af- 
fectus intellectum imbuit et inficit. 

L. 

At longé maximum impedimentum et aberratio 
-jntellecttis humani provenit a stupore et incompe- 
tentid et fallaciis sensuum ; ut ea que sensum feriant, 
illis que sensum immediaté non feriunt, licet potio- 


NOVUM ORGANUM. 903 


ribus, preponderent. Itaque contemplatio feré de- 
sinit cum aspectu; aded ut rerum invisibilium 
exigua aut nulla sit observatio. Itaque omnis ope- 
ratio spirituum in corporibus tangibilibus incluso- 
rum latet, et homines fugit. Omnis etiam subtilior 
meta-schematismus in partibus rerum crassiorum 
(quam vulgo alterationem vocant, clm sit revera 
latio per minima) latet similitér: et tamen nisi duo 
ista, que diximus, explorata fuerint et in lucem 
producta, nihil magni fieri potest in natura quoad 
opera. Rursus ipsa natura aéris communis, et cor- 
porum omnium, que aérem tenuitate superant (que 
plurima sunt) feré incognita est. Sensus enim per 
se res infirma est, et aberrans; neque organa ad 
amplificandos sensus aut acuendos multim valent ; 
sed omnis verior interpretatio naturee conficitur per 
instantias, et experimenta idonea et apposita; ubi 
sensus de experimento tantum, experimentum de 
natura et re 1psa judicat. | 
Lt. 

Intellectus humanus fertur ad abstracta propter 
naturam propriam ; atque ea, que fluxa sunt, fingit 
esse constantia; melius autem est naturam secare, 
quam abstrehere, id quod Democriti schola fecit, 
que magis penetravit in naturam, quam relique. 
Materia potitis considerari debet, et ejus schematismi 
et meta-schematismi, atque actus purus, et lex acttis 
sive motiis; forme enim commenta animi humani 
sunt, nisi libeat leges illas actiis formas appellare. 


LII. 
Hujusmodi itaque sunt idola, que vocamus Idola 


204 NOVUM ORGANUM. 


Tribts ; que ortum habent aut ex equalitate sub- 
stantie spiritis humani; aut ex preoccupatione 
ejus; aut ab angustiis ejus; aut ab inquieto motu 
ejus; aut ab infusione affectuum; aut ab incompe- 
tentia sensuum ; aut ab impressionis modo. 

LIII. 

Idola Spectis ortum habent ex propria cujusque 
natura et animi et corporis; atque etiam ex educa- 
tione, et consuetudine, et fortuitis. Quod genus, 
_ licet sit varium et multiplex, tamen ea proponemus, 
in quibus maxima cautio est, queque plurimum va- 
lent ad polluendum intellectum, ne sit purus. 

Liv. 

Adamant homines scientias et contemplationes 
particulares; aut quia auctores et inventores se 
earum credunt; aut quia plurimum in illis opere 
posuerunt, lisque maximé assueverunt. Hujusmodi 
vero homines, si ad philosophiam et contemplationes 
universales se contulerint, illas ex prioribus phan- 
tasiis detorquent et corrumpunt; id quod maximé 
conspicuum cernitur in Aristotele, qui naturalem 
suam philosophiam logice sue prorstis mancipavit, 
ut eam feré inutilem et contentiosam reddiderit. 
Chymicorum autem genus, ex paucis experimentis 
fornacis, philosophiam constituerunt phantasticam, 
et ad pauca spectantem : quinetiam Gilbertus, post- 
quam in contemplationibus magnetis se laboriosis- 
simé exercuisset, confinxit statim philosophiam con- 
sentaneam rei apud ipsum prepollenti. 

LV. 
Maximum et velut radicale discrimen ingeniorum 


NOVUM ORGANUM. 205 


quoad philosophiam et scientias illud est ; quod alia 
ingenia sint fortiora et aptiora ad notandas rerum 
differentias ; alia ad notandas rerum similitudines. 
Ingenia enim constantia et acuta, figere contempla- 
tiones, et morari et herere in omni subtilitate diffe- 
rentiarum possunt: ingenia autem sublimia et dis- 
cursiva etiam tenuissimas et catholicas rerum simili- 
tudines et agnoscunt, et componunt: utrumque 
autem ingenium facilé labitur in excessum, pren- 
sando aut gradus rerum, aut umbras. 
LVI. 

Reperiuntur ingenia alia in admirationem anti- 
quitatis, alia in amorem et amplexum novitatis effusa ; 
pauca vero ejus temperamenti sunt, ut modum 
tenere possint, quin aut que recté posita sunt ab 
antiquis convellant, aut ea contemnant, que recté 
afferuntur a novis. Hoc vero magno scientiarum et 
philosophie detrimento fit, quum studia potits sint 
antiquitatis et novitatis quam judicia: veritas autem 
non a felicitate temporis alicujus, que res varia est, 
sed a lumine nature et experientia, quod eternum 
est, petenda est. Itaque abneganda sunt ista studia, 
et videndum ne intellectus ab illis ad consensum 
abripiatur. 

LVII. 

Contemplationes nature, et corporum in simpli- 
citate sua, intellectum frangunt et comminuunt: 
contemplationes vero nature, et corporum in compo- 
sitione et configuratione sua, intellectum stupefa- 
elunt et solvunt. Id optimé cernitur in schola 
Leucippi et Democriti, collata cum reliquis philoso- 


206 NOVUM ORGANUM. | 


phiis. Ila enim ita versatur in particulis rerum, ut 
fabricas feré negligat: relique autem ita fabricas. 
intuentur attonite, ut ad simplicitatem nature non 
penetrent. Itaque alternande sunt contemplationes 
iste et vicissim sumendz; ut intellectus reddatur 
simul penetrans et capax, et evitentur ea que dixi- 
mus incommoda, atque idola ex iis provenientia. 
LVIII. 

Talis itaque esto prudentia contemplativa in 
arcendis et summovendis Idolis Spectis; que aut ex 
predominantia, aut ex excessu conipositionis et divi- 
sionis, aut ex studiis erga tempora, aut ex objectis 
largis et minutis, maximé ortum habent. Generali- 
tér autem pro suspecto habendum, unicuique rerum 
naturam contemplanti, quicquid intellectum suum 
potissimum capit et detinet; tantoque major adhi- 
benda in hujusmodi placitis est cautio, ut intellectus 
servetur equus et purus. 

LIX. 

At Idola Fori omnium molestissima sunt; que ex 
foedere verborum et nominum se insinudrunt in in- 
tellectum. Credunt enim homines, rationem suam 
verbis imperare; sed fit etiam ut verba vim suam 
super intellectum retorqueant et reflectant; quod — 
philosophiam et scientias reddidit sophisticas et in- 
activas. Verba autem pleriimque ex captu vulgi 
induntur, atque per lineas vulgari intellectul maxime 
conspicuas res secant. Cum autem _intellectus 
acutior aut observatio diligentior eas lineas trans- 
ferre velit, ut ille sint magis secundum naturam, 
verba obstrepunt. Unde fit ut magne et solennes 


NOVUM ORGANUM.. 207 


disputationes hominum doctorum sepé in contro- 
versias circa verba et nomina desinant ; a quibus (ex 
more et prudentiaé mathematicorum) incipere con- 
sultius : foret, easque per definitiones in ordinem 
redigere. Qua tamen definitiones in naturalibus et 
materiatis huic malo mederi non possunt ; quoniam 
et ipse definitiones ex vetbis constant, et verba gig- 
nunt verba: adeo ut necesse sit ad instantias parti- 
culares, earumque series et ordines recurrere, ut 
mox dicemus, cim ad modum et rationem consti- 
tuendi notiones et axiomata deventum fuerit. 
| LX. 

- -Idola que per verba intellectui imponuntur duo- 
rum generum sunt: aut enim sunt rerum nomina, 
que non sunt (quemadmodum enim sunt res, que 
nomine carent per inobservationem ; ita sunt et no- 
mina que carent rebus, per suppositionem phantas- 
ticam), aut sunt nomina rerum que sunt,sed confusa 
et male terminata et temeré et inequalitér a rebus 
abstracta. Prioris generis sunt Fortuna, Primum Mo- 
bile, Planetarum Orbes, Elementum Ignis et hujus- 
modi commenta, que a vanis et falsis theoriis ortum 
habent. Atque hoc genus idolorum facilits ejicitur, 
quia per constantem abnegationem et antiquationem 
theoriarum exterminari possunt. 

At alterum genus perplexum est et alté herens ; 

quod ex mala et imperité abstractione excitatur. 

Exempli gratia, accipiatur aliquod verbum, Humi- 

dum si placet, et videamus quomodo sibi constent. 

que per hoc verbum significantur; et invenietur 

verbum istud Humidum nihil aliud, quam nota con- 
VOL, IX. P 


208 NOVUM ORGANUM: 


fusa diversarum actionum, que nullam constantiam 
aut reductionem patiuntur. Significat enim et quod 
circa aliud corpus facilé se circumfundit; et quod in 
se est indeterminabile, nec consistere potest ; et quod 
facilé cedit undique ; et quod facilé se dividit et dis- 
pergit; et quod facilé se unit et colligit; et quod 
facilé fluit et in motu ponitur ; et quod alteri corpori 
facilé adheret, idque madefacit ; et quod facilé redu- 
citur in liquidum sive colliquatur, ciim antea con- 
sisteret. Itaque cim ad hujus nominis predica- 
tionem et impositionem ventum sit; si alia accipias 
flamma humida est; si alia accipias, aér humidus 
non est; si alia, pulvis minutus humidus est; 
si alia, vitrum humidum est; ut facilé appareat 
istam notionem ex aqua tantum et communibus et 
vulgaribus liquoribus, absque ulla debita verificatione, 
temeré abstractam esse. 

In verbis autem gradus sunt quidam pravitatis et 
erroris. Mints vitiosum genus est nominum sub- 
stantie alicujus, presertim specierum infimarum et 
bene deductarum, namnotio Cretz, Luti, bona, Terre 
mala: vitiosius genus est actionum, ut Generare, Cor- 
rumpere, Alterare: vitiosissimum qualitatum (exceptis 
objectis senstis immediatis), ut Gravis, Levis, Tenuis, 
Densi, etc. et tamen in omnibus istis fieri non potest, © 
quin sint alia notiones aliis paullo meliores, prout in 
sensum humanum incidit rerum copia. 

LXI. 

At Idola Theatri innata non sunt nec occulto in- 
sinuata in intellectum; sed ex fabulis theoriarum et 
perversis legibus demonstrationum plane indita et 
recepta. In his autem confutationes tentare et sus- 


NOVUM ORGANUM. 209 


cipere consentaneum prorsus non est illis, que a 
nobis dicta sunt. Ctim enim nec de principiis con- 
sentiamus nec de demonstrationibus; tollitur omnis 
argumentatio. Id verd bono fit fato ut antiquis 
suus constet honos. Nihil enim illis detrahitur, 
ciim de vid omnino questio sit. Claudus enim (ut. 
dicitur) in vid antevertit cursorem extra viam. 
Etiam illud manifesto liquet, currenti extra .viam, 
quo habilior sit et velocior, eo majorem. contingere 
aberrationem. 

Nostra vero inveniendi scientias ea est ratio, ut 
non multum ingeniorum acumini et robori relinqua- 
tur; sed que ingenia et intellectus feré exequet. 
Quemadmodum enim ad hoc ut linea recta fiat, aut 
circulus perfectus describatur, multum est in con- 
stantiad et exercitatione mantis, si fiat ex vi mantis 
propria; sin autem adhibeatur regula aut circinus, 
parum aut nihil; omnino similis est nostra ratio. 
Licet autem confutationum particularium nullus sit 
usus ; de sectis tamen et generibus hujusmodi theo- 
riarum nonnihil dicendum est; atque etiam paull6 
post de signis exterioribus quod se malé habeant; 
et postremo de caussis tante infelicitatis et tam 
diuturni et generalis in errore consensiis ; ut ad vera 
minus difficilis sit aditus, et intellectus humanus 
volentius expurgetur et idola dimittat. 

LXII. 

Idola Theatri sive theoriarum multa sunt, et 
multo plura esse possunt, et aliquand6 fortassé 
erunt. Nisi enim, per multa jam secula, hominum 
ingenia circa religionem et theologiam occupata 


210 | NOVUM ORGANUM. 


fuissent ; atque etiam politi civiles (presertim mo- 
narchise) ab istiusmodi novitatibus, etiam contem- 
plationibus essent averse; ut cum periculo et 
detrimento fortunarum suarum in illas homines in- 
cumbant, non solum premio destituti, sed etiam 
contemptui et invidiz expositi; complures aliz pro- 
culdubio philosophiarum et theoriarum sectz, similes 
illis que magna varietate olim apud Grecos florue- 
runt, introducte fuissent. Quemadmodum enim 
super phenomena etheris plura themata ceeli con- 
fingi possunt; similitér et multo magis super phe- 
nomena philosophiz fundari possunt et constitul 
varia dogmata. Atque hujusmodi theatri fabule 
habent etiam illud, quod in theatro poetarum usu 
venit: ut narrationes fictee ad scenam narrationi- 
bus ex historia veris concinniores sint et elegantiores, 
et quales quis magis vellet. ; 

In genere autem in materiam philosophiz sumi- 
tur aut multum ex paucis aut partim ex multis; ut 
utrinque philosophia super experientie et naturalis 
historie nimis angustam basin fundata sit, atque ex 
paucioribus quam par est pronunciet. Rationale 
enim genus philosophantium ex experientia arripiunt 
varia et vulgaria, eaque neque certO comperta, nec 
diligentér examinata et pensitata; reliqua in medi- 
tatione, atque ingenii agitatione ponunt. 

Est et aliud genus philosophantium, qui in paucis 
experimentis sedulo et accurate elabordrunt, atque 
indé philosophias educere et confingere ausi sunt ; 
reliqua miris modis ad ea detorquentes. 

Est et tértium genus eorum, qui theologiam et 


NOVUM ORGANUM. 211 


traditiones ex fide et veneratione immiscent ; inter 

quos vanitas nonnullorum ad petendas et derivan- 

das scientias a spiritibus scilicét et gentis deflexit ; 

ita ut stirps errorum, et philosophia falsa, genere 

triplex sit: Sophistica, Empirica, et Superstitiosa. 
LXxIll. 

Primi generis exemplum in Aristotele maximeé 
conspicuum est, qui philosophiam naturalem dialec- 
ticd sud corrupit ; cim mundum ex categoriis effe- 
cerit ; anime humane, nobilissime substantie, genus 
ex vocibus secunde intentionis tribuerit ; negotium 
densi et rari, per quod corpora subeunt majores et 
minores dimensiones sive spatia, per frigidam dis- 
tinctionem acttis et potentie transegerit; motum 
singulis corporibus unicum et proprium, et si parti- 
cipent ex alio motu id aliundé moveri, asseruerit, et 
innumera alia, pro arbitrio suo, nature rerum im- 
posuerit; magis ubique sollicitus quomodo quis 
respondendo se explicet, et aliquid reddatur in verbis 
positivam, quam de interna rerum veritate; quod 
etiam optimé se ostendit in comparatione philoso- 
phi ejus ad alias philosophias, que apud Grecos 
celebrantur. Habent enim homoiomera Anaxagore, 
atomi Leucippi et Democriti, coelum et terra Par- 
menidis, lis et amicitia Empedoclis, resolutio corpo- 
rum in adiaphorum naturam ignis et replicatio 
eorundem ad densum Heracliti, aliquid ex philosopho 
naturali, et rerum naturam et experientiam et cor- 
pora sapiunt; ubi Aristotelis physica, nihil aliud 
quam dialectics voces pleriimque sonet; quam etiam 
in metaphysicis sub solenniore nomine, et ut magis 


212 NOVUM ORGANUM. 


scilicét realis, non nominalis, retractavit. Neque 
illud quenquam moveat, quod in libris ejus de ant 
malibus, et in problematibus, et in aliis suis tractati- 
bus, versatio frequens sit in experimentis. [le enim 
prils decreverat, neque experientiam ad _ consti- 
tuenda decreta et axiomata rité consuluit ; sed post- 
quam pro arbitrio suo decrevisset, experientiam ad 
sua placita tortam cireumducit et captivam; ut hoe 
etiam nomine magis accusandus sit, quam sectato- 
res ejus moderni (scholasticorum philosophorum ge- 
nus) qui experientiam omnino deseruerunt. 
LXIY. 

At philosophiz genus Empiricum placita magis: 
deformia et monstrosa educit, quam Sophisticum aut 
rationale genus; quia non in Juce notionum vulga- 
rium (que licét tenuis sit et superficialis, tamen 
est quodammodo universalis, et ad multa pertinens) 
sed in paucorum experimentorum angustiis et ob- 
scuritate fundatum est. Itaque talis philosophia. 
illis, qui in hujusmodi experimentis quotidiée versan- 
tur, atque ex ipsis phantasiam contaminarunt, pro- 
babilis videtur, et quasi certa; cateris, incredibilis 
et vana. Cujus exemplum notabile est chymicis, 
eorumque dogmatibus ; alibi autem vix hoc tempore 
invenitur, nisi forté in philosophia Gilberti. Sed 
tamen circa hujusmodi philosophias cautio nullo 
modo pretermittenda erat ; quia mente jam preevi- 
demus et auguramur, si quando homines, nostris 
monitis excitati, ad experientiam se serid contulerint 
(valere jussis doctrinis sophisticis), tum demum 
propter prematuram et preeproperam intellectas 


NOVUM ORGANUM. 213 


festinationem, et saltum sive volatum ad generalia 
et rerum principia, fore ut magnum ab hujusmodi 
philosophis periculum immineat; cui malo etiam 
nunc obviam ire debemus. 

LXV. 

At corruptio philosophiz ex Superstitione, et 
theologia admista, latius omnino patet, et pluri- 
mum mali infert, aut in philosophias integras, aut in 
earum partes. Humanus enim intellectus non mi- 
nus impressionibus phantasiz est obnoxius, quam im- 
pressionibus vulgarium notionum. Pugnax enim 
genus philosophiz et sophisticum ilaqueat intellec- 
tum: at illud alterum phantasticum et tumidum, 
et quasi poeticum, magis blanditur intellectui. Inest 
enim homini quzedam intellecttis ambitio, non minor 
quam voluntatis; praesertim in ingeniis altis et elevatis. 

Hujus autem generis exemplum inter Grecos il- 
lucescit pracipué in Pythagora, sed cum supersti- 
tione magis crassa et onerosd conjunctum ; at peri- 
culosils et subtilius in Platone, atque ejus schola. 
Invenitur etiam hoc genus mali in partibus philo- 
sophiarum reliquarum, introducendo formas ab- 
stractas, et caussas finales, et caussas primas; omit- 
tendo sepissimé medias, et hujusmodi. Huie autem 
rei summa adhibenda est cautio. Pessima enim 
res est errorum apotheosis, et pro peste intel- 
lectis habenda est si vanis accedat veneratio. 
Huic autem vanitati nonnulli ex modernis sum- 
ma levitate ita indulserunt,: ut in primo capitulo 
Geneseos, et in libro Job, et aliis scripturis sacris, phi- 
losophiam naturalem fundare conati sint ; inter viva 


914 NOVUM ORGANUM. 


quzrentes mortua. ‘T'antoque magis hee vanitas 
inhibenda venit et coercenda, quia ex divinorum et 
humanorum malesand admistione non solim edu- 
citur philosophia phantastica, sed etiam religio 
heretica. Itaque salutare admodum est, si mente 
sobria fidei tanttim dentur que fidei sunt. ) 

“ LXV], 

Et de malis auctoritatibus philosophiarum, que 
aut in vulgaribus notionibus, aut in paucis experi- 
mentis, aut in superstitione fundate sunt, jam dictum 
est. Dicendum porrod est, et de vitiosa ma- 


teria contemplationum, preesertim in philosophia 


naturali. Inficitur autem intellectus humanus ex 
intuitu eorum, que in artibus mechanicis fiunt, 
in quibus corpora per compositiones aut separa- 
tiones ut plurimum alterantur; ut cogitet simile 
quiddam etiam in naturd rerum universali fieri. 
Unde fluxit commentum illud elementorum, atque 
illorum concursu, ad constituenda corpora natu- 
ralia. Rurstis, cim homo nature. libertatem con- 
templetur, incidit in species rerum, animalium, plan- 
tarum, mineralium, undé facilé in eam. labitur cogi- 


tationem, ut existimet esse in natura quasdam formas 


rerum primarias, quas natura educere molitur, atque 
reliquam varietatem ex impedimentis, et aberratio- 
nibus natura in opere suo conficiendo, aut ex diver- 
sarum specierum conflictu, et transplantatione alte- 
rius in alteram, provenire. Atque prima cogitatio 
qualitates primas elementares, secunda proprietates 
occultas et virtutes specificas nobis peperit; qua- 
yum utraque pertinet ad inania contemplationum 


gag ‘thy i * 


“NOVUM ORGANUM. 215 


eompendia, in quibus acquiescit animus, et a soli- 
dioribus avertitur. At medici, in secundis rerum 
qualitatibus et operationibus, attrahendi, repellendi, 
attenuandi, inspissandi, dilatandi, astringendi, discu- 
tiendi, maturandi, et hujusmodi, operam preestant 
meliorem; atque nisi ex illis duobus (que dixi) 
compendiis (qualitatibus scilicet elementaribus, et 
virtutibus specificis) illa altera (que recté notata 
sunt) corrumperent, reducendo illa ad primas quali- 
tates, earumque mixturas subtiles et incommensu- 
rabiles, aut ea non producendo cum mapjore et dili- 
gentiore observatione ad qualitates tertias et quartas, 
sed contemplationem intempestivé abrumpendo, illi 
multo melius profecissent. Neque hujusmodi vir- 
tutes (non dico eaedem, sed similes) in humani cor- 
poris medicinis tantum exquirende sunt; sed etiam 
in ceterorum corporum naturalium mutationibus. 
Sed multo adhuc majore cum malo fit, quod 
quiescentia rerum principia, ‘ ex quibus,’ et non mo- 
ventia,‘ per que’ res fiunt, contemplentur et inquirant. 
I]la enim ad sermones, ista ad opera spectant. Neque 
enim vulgares ille differentize mottis, que in natu- 
rali philosophia recepta notantur, generationis, cor- 
ruptionis, augmentationis, diminutionis, alterationis, 
et lationis, ullius sunt pretil. Quippé hoc sibi vo- 
lunt ; si corpus, alias non mutatum, loco tamen mo- 
veatur, hoc lationem esse; si manente et loco et 
specie qualitate mutetur, hoc alterationem esse; si 
vero ex illa mutatione moles ipsa et quantitas cor- 
poris non eadem maneat, hoc augmentationis et 


216 NOVUM ORGANUM. 


diminutionis motum esse; si eatenus mutentur, spe- 
ciem ipsam et substantiam mutent, et in alia mi- 
grent, hoc generationem et corruptionem esse. At 
ista meré popularia sunt, et nullo modo in naturam 
penetrant ; suntque mensure et periodi tantum, non 
species mottis. Innuunt enim illud, ‘ hucusque,’ et 
non ‘quomodo, vel ex quo fonte.’ Neque enim de 
corporum appetitu, aut de partium eorum processu, 
aliquid significant; sed tantum ciim motus ille rem 
aliter ac prius, crasso modo, sensui exhibeat, inde 
divisionem suam auspicantur. Etiam cum de caussis 
motuum aliquid significare volunt, atque divisionem 
ex illis instituere, differentiam motis naturalis et 
violenti, maxima cum socordia, introducunt ; que et 
ipsa omnino ex notione vulgari est ; cum omnis mo- 
tus violentus etiam naturalis revera sit, scilicet cum 
externum efficiens naturam alio modo in opere ponet, 
quam quo prius. 

At hisce omissis ; si quis (exempli gratia) obser- 
vaverit, inesse corporibus appetitum contacttis ad in- 
vicem, ut non patiantur unitatem nature prorsus di- 
rimi, aut abscindi, ut vacuum detur: aut si quis dicat, 
inesse corporibus appetitum se recipiendi in natura- 
lem suam dimensionem, vel tensuram ut, si ultra eam, 
aut citra eam comprimantur aut distrahantur, statim 
in veterem spheram et exporrectionem suam se recupe- 
rare et remittere moliantur: aut si quis dicat, inesse 
corporibus appetitum congregationis ad massas con- 
naturalium suorum, densorum videlicet versus orbem 
terre, tenuiorum et rariorum versus ambitum ceell ; 


NOVUM ORGANUM. 217 


hac et hujusmodi veré physica sunt genera motuum; 
at illa altera plané logica sunt et scholastica, ut ex 
hac collatione eorum manifesto liquet. | 

Neque minus etiam malum est, quod in philoso- 
phiis et contemplationibus suis, in principiis rerum 
atque ultimitatibus nature investigandis et trac- 
tandis, opera insumatur; cum omnis utilitas et fa- 
cultas operandi in mediis consistat. Hine fit, ut 
abstrahere naturam homines non desinant, donec ad 
materiam potentialem et informem ventum fuerit; 
nec rursus secare naturam desinant, donec perven- 
tum fuerit ad atomum, que, etiamsi vera essent, 
tamen ad juvandas hominum fortunas parum possunt. 

LXVII. 

Danda est etiam cautio intellectui de intempe- 
rantiis philosophiarum, quoad assensum prebendum 
aut cohibendum ; quia hujusmodi intemperantize 
videntur Idola figere, et quodammodo perpetuare, 
né detur aditus ad ea summovenda. 

Duplex autem est excessus: alter eorum, qui 
facilé pronunciant, et scientias reddunt positivas et 
-magistrales; alter eorum, qui acatalepsiam intro- 
duxerunt, et mqulsitionem vagam sine termino ; 
quorum primus intellectum deprimit, alter enervat. 
Nam Aristotelis philosophia, postquam ceteras philo- 
sophias (more Ottomanorum erga fratres_ suos) 
pugnacibus confutationibus contrucidasset, de sin- 
gulis pronunciavit; et ipse rurstis questiones ex 
arbitrio suo subornat, deindé conficit, ut omnia 
certa sint et decreta; quod etiam apud successiones 
suas valet, et in usu est. 


218 NOVUM ORGANUM. 


At Platonis schola acatalepsiam introduxit, 
primo tanquam per jocum et ironiam, in odium 
veterum s: phistarum, Protagore, Hippie, et reliquo- 
rum, qui nihil tam verebantur, quam né dubitare de 
re aliqua viderentur. At Nova Academia acatalep- 
slam dogmatizavit, et ex professo tenuit. Que licét 
honestior ratio sit, quam pronunciandi licentia, 
cum ipsi pro se dicant, se minimé confundere 
inquisitionem, ut Pyrrho fecit et Ephectici, sed 
habere quod sequantur ut probabile, licet non 
habeant quod teneant ut verum; tamen postquam 
animus humanus de veritate invenienda semel despe- 
raverit, onnind omnia fiunt languidiora: ex quo 
fit, ut deflectant homines potitis ad ameenas dispu- 
tationes et discursus, et rerum quasdam peragra- 
tiones, quam in severitate inquisitionis se sustineant. 
Vertim quod a principio diximus, et perpetud 
agimus, sensui et intellectui humano eorumque 
infirmitati auctoritas non est deroganda, sed auxilia 
prebenda. 

LXVIII. 

Atque de Idolorum singulis generibus, eorumque 
apparatu jam diximus; que omnia constanti et 
solenni decreto sunt abneganda et renuncianda, et 
intellectus ab iis omnino liberandus est et expur- 
gandus; ut non alius feré sit aditus ad regnum 
hominis, qued fundatur in scientiis, quam ad regnum 
ceelorum, in quod, nisi sub persona infantis, intrare 
non datur. 

LXIXx. 
At prave demonstrationes, Idolorum veluti mu- 


NOVUM ORGANUM. 219 


nitiones quedam sunt et presidia; esque quas in 
dialecticis habemus id feré agunt, ut mundum plane 
cogitationibus humanis, cogitationes autem verbis, 
addicant et mancipent. Demonstrationes vero poten- 
tid quddam philosophie ipsa sunt, et scientiz. 
Quales enim ex sunt, ac prout rité aut male insti- 
tute, tales sequuntur philosophie, et contempla- 
tiones. Fallunt autem et incompetentes sunt ez, 
quibus utimur in universo illo processu, qui a sensu 
et rebus ducit ad axiomata et conclusiones. Qui 
quidém processus quadruplex est, et vitia ejus toti- 
dem. Primo, impressiones -senstis ipsius vitiose 
sunt ; sensus enim et destituit, et fallit. At destitu- 
tionibus substitutiones, fallaciis rectificationes deben- 
tur. Secundo, notiones ab impressionibus sensuum 
malé abstrahuntur, et interminate, et confuse sunt, 
quas terminatas et bené finitas esse oportuit. Tertio, 
inductio mala est, que per enumerationem simplicem 
principia concludit scientiarum, non adhibitis exclu- 
sionibus et solutionibus, sive separationibus nature 
debitis. Postremo, modus ille inveniendi et probandi, 
ut primo principia maxime generalia constituantur, 
deindé media axiomata ad ea applicentur et proben- 
tur, errorum mater est, et sclentiarum omnium 
calamitas. Verum de istis, que jam obitér perstrin- 
gimus, fusius dicemus, cium veram interpretande 
nature viam, absolutis istis expiationibus et expur- 
gationibus mentis, proponemus. 
LXX. 

Sed demonstratio longé optima est experientia ; 

modo hereat in ipso experimento. Nam si traduca- 


220 NOVUM’ ORGANUM. 


tur ad alia que similia existamantur, nisi rité et 
ordine fiat illa traductio, res fallax est. At modus 
experiendi, quo homines nunc utuntur, cecus est et 
stupidus. Itaque ctiim errant. et vagantur nulla via 
certa, sed ex occursu rerum tanttim consilium capiunt, 
circumferuntur ad multa, sed parim promovent ; et 
quandoqué gestiunt, quandodque distrahuntur ; et 
semper inveniunt quod ulterits querant. Feré autem 
ita fit, ut homines levitér et tanquam per ludum ex- 
periantur, variando paulluliim experimenta jam cog- 
nita ; et, si res non succedat, fastidiendo, et conatum 
deserendo. Quod si magis serid et constantér ac 
laboriosé ad experimenta se accingant, tamen in 
uno aliquo experimento eruendo operam collocant ; 
quemadmodum Gilbertus in magnete, chymici in 
auro. Hoc autem faciunt homines instituto non 
minus imperito, quam tenui. Nemo enim alicujus 
rel naturam in ipsa re felicitér perscrutatur, sed 
amplianda est inquisitio ad magis communia. 

Quod si etiam scientiam quandam et dogmata ex 
experimentis moliantur, tamen semper feré studio: 
prepropero et intempestivo deflectunt ad praxin: 
non tanttim propter usum et fructum ejusmodi 
praxeés, sed ut in opere aliquo novo veluti pignus 
sibi arripiant, se non inutilitér in reliquis versaturos: 
atque etiam aliis se venditent, ad existimationem 
meliorem comparandam de is in quibus occupati 
sunt. Ita fit ut, more Atalanta, de vid decedant 
ad tollendum aureum pomum, interim vero cursum 
interrumpant, et victoriam emittant e manibus. 
Verum in experientiz vero curriculo, eoque ad nova 


NOVUM ORGANUM. 221 


opera producendo, divina prudentia omnino et ordo 
pro exemplari sumenda sunt. Deus autem primo 
die creationis lucem tantum creavit, eique operi 
diem integrum attribuit ; nec aliquid materiati operis 
eo die creavit. Similitér et ex omnimoda experien- 
tid, primum inventio caussarum et axiomatum 
verorum elicienda est, et lucifera experimenta non 
fructifera querenda. Axiomata autem recté in- 
venta et. constituta praxin non strictim sed con- 
fertim instruunt, et operum agmina ac turmas post 
se trahunt. Vertim de experiendi viis, que non 
minus quam vie judicandi obsesse sunt et intercluse, 
postea dicemus : impresentiarum de experientia 
vulgari, tanquam de mala demonstratione, tanttm 
locuti. Jam vero postulat ordo rerum, ut de iis, 
quorum paullo anté mentionem fecimus,  signis, 
quod philosophie et contemplationes in usu malé 
se habeant, et de caussis rei primo intuitu tam 
mirabilis et incredibilis, quedam subjungamus. 
Signorum enim notio preparat assensum : caussarum 
vero explicatio tollit miraculum. Que duo ad 
extirpationem Idolorum ex intellectu faciliorem et 
clementiorem multum juvant. 
LXXI. 

Scientiz, quas habemus, feré a Gracis fluxérunt. 
Que enim Scriptores Romani aut Arabes aut recen- 
tiores addiderunt, non multa, aut magni momenti 
sunt : et qualiacunque sint, fundata sunt super basin 
eorum que inventa sunt a Grecis. Erat autem 
sapientia Grecorum professoria, et in disputationes 
effusa: quod genus inquisitioni veritatis adversissi- 


2292 - - NOVUM ORGANUM. 


mum est. Itaque nomen illud Sophistarum, quod 
per contemptum ab iis qui se philosophos haberi 
voluerunt in antiquos rhetores rejectum et traduc- 
tum est, Gorgiam, Protagoram, Hippiam, Polum; 
etiam universo generi competit, Platoni, Aristoteli, 
Zenoni, Epicuro, Theophrasto, et eorum successori- 
bus, Chrysippo, Carneadi, reliquis. Hoc tanttim 
intererat ; quod prius genus vagum fuerit et merce- 
narium, civitates circumcursando, et sapientiam suam 
ostentando, et mercedem exigendo ; alterum vero 
solennius et generosius, quippe eorum qui sedes fixas 
habuerunt, et scholas aperuerunt, et gratis philo- 
sophati sunt. Sed tamen utrumque genus (licét 
cetera dispar) professorium erat, et ad disputationes 
rem deducebat, et sectas quasdam atque hereses 
philosophiz instituebat et propugnabat: ut essent 
feré doctrine eorum (quod non malé cavillatus est 
Dionysius in Platonem) “ Verba otiosorum senum 
ad imperitos juvenes.” At antiquiores illi ex Gracis, 
Empedocles, Anaxagoras, Leucippus, Democritus, 
Parmenides, Heraclitus, Xenophanes, Philolaus, reli- 
qui (nam Pythagoram, ut superstitiosum, omittimus), 
scholas (quod novimus) non aperuerunt: sed majore 
silentio, et severitis, et simplicitis, id est, minore cum 
affectatione et ostentatione, ad inquisitionem verita- 
tis se contulerunt. Itaque et melits, ut arbitramur, 
se gesserunt; nisi quod opera eorum a levioribus 
istis, qui vulgari captui et affectui magis respondent 
ac placent, tractu temporis extincta sint: tempore 
(ut fluvio) leviora et magis inflata ad nos devehente, 
 graviora et ‘sclida mergente. Neque tamen istia 


NOVUM ORGANUM. 223 


nationis vitio prorsis immunes erant: sed in ambi- 
tionem et vanitatem secte condende, et aure popu- 
laris captande nimium propendebant. Pro desperata 
autem habenda est veritatis inquisitio, cum ad hujus- 
‘modi inania deflectat. Etiam non omittendum 
videtur judicium illud, sive vaticinium potils sacer- 
dotis Angyptii de Grecis : quod semper pueri essent, 
neque haberent antiquitatem scientiz, aut scientiam 
antiquitatis. Et certé habent id quod puerorum est ; 
ut ad garriendum prompti sint, generare autem non 
possint: nam yerbosa videtur sapientia eorum, et 
operum sterilis. Itaque ex ortu et gente philoso- 
phi, que in usu est, que capiuntur signa bona non 
sunt. 
LXXIl. | 
Neque multo meliora sunt signa, que ex natura 
temporis et etatis capi possunt, quam que ex natura 
loci et nationis. Angusta enim erat et tenuis notitia 
perillam ztatem, vel temporis vel orbis : quod longé 
pessimum est, prasertim ils qui omnia in experientia 
ponunt. Neque enim mille annorum historiam, que 
digna erat nomine historiz, habebant ; sed fabulas et 
rumores antiquitatis. Regionum vero tractuumque 
mundi exiguam partem noverant ; cum omnes hyper- 
boreos, Scythas; omnes occidentales Celtas indistincté 
appellarent: nil in Africa ultra citimam A<thiopie 
partem, nil in Asia ultraGangem ; multo minus Novi 
Orbis provincias, ne per auditum sané aut famam 
aliquam certam et constantem, ndssent; immo et 
plurima climata et zone, in quibus populi infiniti 
spirant et degunt, tanquam inhabitabiles ab illis pro- 
VOL. IX. Q 


2294 NOVUM ORGANUM. 


nuntiata sint : quinetiam peregrinationes Democriti, 
Platonis, Pythagore, non longinque profectd sed 
potius suburbanze ut magnum aliquid celebrarentur 
Nostris autem temporibus et Novi Orbis ‘partes com- 
plures et veteris orbis extrema undique innotescunt ; 
et in infinitum experimentorum cumulus excrevit. 
Quare si ex nativitatis aut geniturze tempore (astro- 
logorum more) signa capienda sint, nil magni de istis 
philosophiis significari videtur.: 
LXXIIL. 

Inter signa nullum magis certum aut nobile est, 
quam quod ex fructibus. Fructus enim et opera 
inventa pro veritate philosophiarum velut sponsores 
et fide-jussores sunt. Atque ex philosophiis istis 
Grecorum, et derivationibus earum per particulares 
scientias, jam per tot annorum spatia vix unum expe- 
rimentum adduci potest, quod ad hominum statum 
levandum et juvandum spectet, et philosophiz spe- 
culationibus ac dogmatibus veré acceptum referri 
possit. Idque Celsus ingenué ac prudentér fatetur ; 
nimirtim experimenta medicine primo inventa fuisse, 
ac postea homines circa ea philosophatos esse et 
caussas indagasse et assigndsse ; non ordine inverso 
evenisse, ut ex philosophia et caussarum cognitione 
ipsa experimenta inventa aut deprompta essent. 
Itaque mirum non erat, apud Aigyptios (qui rerum 
inventoribus divinitatem et consecrationem attribue- 
runt) plures fuisse brutorum animalium imagines 
quam hominum : quia bruta animalia, per instinctus 
naturales, multa inventa pepererunt ; ubi homines ex 
sermonibus et conclusionibus rationalibus pauca aut 
nulla exhibuerint. 


NOVUM ORGANUM. 225 


At chymicorum industria nonnulla peperit ; sed 
tanquam fortuito et obitér, aut per experimentorum 
quandam variationem (ut mechanici solent), non ‘ex 
arte aut theoria aliqua; nam ea quam confinxerunt 
experimenta magis perturbat quam juvat. Eorum 
etiam, qui in magia (quam vocant) naturali versati 
sunt, pauca reperiuntur inventa; eaque levia et im- 
posture propiora. Quocirca quemadmodum in 
religione cavetur, ut fides ex operibus monstretur ; 
idem etiam ad philosophiam optimé traducitur, ut ex 
fructibus indicetur et vana habeatur que sterilis sit, 
atque eo magis si, loco fructuum uve et olive, pro- 
ducat disputationum et contentionum carduos et 
spinas. 

LXXIV. 

Capienda etiam sunt signa ex incrementis et pro- 
gressibus philosophiarum et scientiarum. Que enim 
in natura fundata sunt crescunt et augentur: que 
autem in opinione variantur, non augentur. -Itaque 
si istee doctrine plané instar plante a stirpibus suis 
revulse non essent, sed utero nature adhererent, 
atque ab eadem alerentur, id minimé eventurum 
fuisset, quod per annos bis mille jam fieri videmus: 
nempe ut scientiz suis hereant vestigiis et in eodem 
feré statu maneant, neque augmentum aliquod me- 
morabile sumpserint ; quin potitis in primo auctore 
maxime floruerint et deinceps declinaverint. In ar- 
tibus autem mechanicis, que in natura et experientiz 
luce fundate sunt, contra evenire videmus:. que 
(quamditi placent) veluti spiritu quodam replete. 
continuo vegetant et crescunt ; prim6 rudes, deindé 
commode, postea excultz et perpetuo aucte. 


226 NOVUM ORGANUM. 


LXXV. : 
Etiam aliud signum capiendum est (si modé 
signi appellatio huic competat ; clim potils testimo- 
nium sit atque adeo testimoniorum omnium validis- 
simum); hoc est propria confessio auctorum, quos 
homines nunc sequuntur. Nam et illi, qui tanta 
fiducid de rebus pronuntiant, tamen per intervalla 
cum ad se redeant ad querimonias de nature subti- 
litate, rerum obscuritate, humani ingenii infirmitate, 
se convertunt. Hoc vero si simplicitér fieret, alios 
fortassé qui sunt timidiores ab ulteriori inquisitione 
deterrere, alios vero qui sunt in genio alacriori et 
magis fidenti, ad ulteriorem progressum acuere et 
incitare possit. Vertim non satis illis est de se con- 
fiteri, sed quicquid sibi ipsis aut magistris suis incog- 
nitum aut intactum fuerit id extra terminos possibilis 
ponunt, et tanquam ex arte, cognitu aut factu im- 
possibile pronuntiant: summa superbia et invidia, 
suorum inventorum infirmitatem in nature ipsius 
calumniam, et aliorum omnium desperationem ver- 
tentes. Hinc schola Academie Nove, que acatalep- 
siam ex professo tenuit, et homines ad sempiternas 
tenebras damnavit. Hinc opinio, quod forme sive 
vere rerum differentie (que revera sunt leges 
acttis puri) inventu impossibiles sint, et ultra 
hominem. Hinc opiniones ille in activa et opera- 
tiva parte; calorem solis et ignis toto genere 
differre ; né scilicét homines putent, se per opera 
ignis aliquid simile iis que in natura fiunt educere 
et formare posse. Hainc illud: compositionem tan- 
tum opus hominis, mistionem vero opus solius nature 
esse: né scilicet homines sperent aliquam ex arte 


NOVUM ORGANUM. 237 


corporum naturalium generationem aut transforma- 
tionem. Itaque ex hoc signo homines sibi persua- 
deri facilé patientur, né cum dogmatibus non soltim 
desperatis, sed etiam desperationi devotis fortunas 
suas et labores misceant. 

LXXVI. 

Neque illud signum pretermittendum est ; quod 
tanta fuerit inter philosophos olim dissensio et scho- 
larum ipsarum varietas: quod satis ostendit, viam a 
sensu ad intellectum non bené munitam fuisse, cum 
eadem materia philosophie (natura scilicet rerum) in 
tam vagos et multiplices errores abrepta fuerit et 
distracta. Atque licét hisce temporibus dissensiones 
et dogmatum diversitates, circa principia ipsa et 
philosophias integras, ut plurimum extincte sint ; 
tamen circa partes philosophiz innumere manent 
questiones et controversie ; ut plané appareat, neque 
in philosophiis ipsis, neque in modis demonstratio- 
num aliquid certi aut sani esse. 

LXXVII. 

Quod verd putant homines in philosophia Aris- 
totelis magnuin utique consensum esse; ctim post 
illam editam antiquorum philosophiz cessaverint et 
exoleverint, ast apud tempora que secuta sunt nil 
melius inventum fuerit ; adeo ut illa tam bené posita 
et fundata videatur, ut utrumque tempus ad se 
traxerit: primo quod de cessatione antiquarum 
philosophiarum post Aristotelis opera edita homines 
cogitant id falsum est; ditt enim postea, usque ad 
tempora Ciceronis et secula sequentia, manserunt 
opera veterum philosophorum. Sed temporibus in- 
sequentibus, ex inundatione barbarorum in imperium 


228 NOVUM ORGANUM. 


Romanum, postquam doctrina humana velut naufra- 
gium perpessa esset; tum demtim_philosophiz 
Aristotelis et Platonis, tanquam tabulze ex materia 
leviore et minus solida, per fluctus temporum ser- 
vate sunt. Illud etiam de consensu fallit homines, 
si acutils rem introspiciant. Verus enim consensus 
is est, quiex libertate judicii (re prits explorata) in 
idem conveniente consistit. At numerus longé 
maximus eorum, qui in Aristotelis philosophiam con- 
senserunt, ex prajudicio et auctoritate aliorum se 
illi mancipavit; ut sequacitas sit potills et coitio 
quam consensus. Quod si fuisset ille verus consen- 
sus et laté patens, tantum abest ut consensus pro 
vera et solidd auctoritate haberi debeat, ut etiam 
violentam presumptionem inducat in contrarium. 
Pessimum enim omnium est augurium quod ex con- 
sensu capitur in rebus_ intellectualibus: exceptis 
divinis et politicis, in quibus suffragiorum jus est. 
Nihil enim multis placet, nisi imaginationem feriat, 
aut intellectum vulgarium notionum nodis astringat, 
ut supra dictum est. Itaque optime traducitur 
illud Phocionis a moribus ad intellectualia; ut statim 
se examinare debeant homines, quid erraverint aut 
peccayerint, si multitudo consentiat et complaudat. 
Hoc signum igitur ex aversissimis est. Itaque quod 
signa veritatis et sanitatis philosophiarum et scien- 
tiarum, que in usu sunt, malé se habeant; sive 
capiantur ex originibus ipsarum, sive ex fructibus, 
sive ex progressibus, sive ex confessionibus auctorum, 
sive ex consensu ; jam dictum est. 
LXXVIII. 
Jam vero veniendum ad caussas errorum et tam 


\ 


NOVUM ORGANUM. 229 


diuturne in illis per tot secula more; que plurime 
sunt et potentissime : ut tollatur omnis admiratio, 
heec que adducimus homines hucusque latuisse et 
fugisse; et maneat tantiim admiratio, illa nunc 
tandem alicui mortalium in mentem venire potuisse, 
aut cogitationem cujuspiam subiisse: quod etiam 
(ut nos existimamus) felicitatis magis est cujusdam, 
quam excellentis alicujus facultatis; ut potitis pro 
temporis partu haberi debeat, quam pro partu ingenii. 

Primo autem tot seculorum numerus, veré rem 
reputanti, ad magnas angustias recidit. Nam ex 
viginti quinque annorum centuriis, in quibus me- 
moria et doctrina hominum feré versatur, Vix sex 
centuriz seponi et excerpl possunt, que sctentiarum 
feraces, earumve proventui utiles fuerunt. Sunt 
enim non minus temporum quam regionum eremi 
et vastitates. Tres enim tantum doctrinarum re- 
volutiones et periodi recté numerari possunt: una, 
apud Grecos; altera, apud Romanos; ultima, apud 
nos, occidentales scilicet Europe nationes: quibus 
singulis vix due centuria annorum merito attribui 
possunt. Media mundi tempora, quoad scientiarum 
segetem uberem aut letam, infelicia fuerunt. Neque 
enim caussa est, ut vel Arabum, vel Scholasticorum 
mentio fiat: qui per intermedia tempora scientias 
potitis contriverunt numerosis tractatibus, quam 
pondus earum auxerunt. Itaque prima caussa tam 
pusilli in scientiis profectis ad angustias temporis 
erga illas propitii rité et ordine refertur. 

10D. G9. 
At secundo loco se offert caussa illa magni certé 


930 NOVUM ORGANUM. 


per omnia momenti: ea videlicét, quod per illas 
ipsas zetates, quibus hominum ingenia et litterz 
maximé vel etiam mediocritér floruerint, Naturalis 
Philosophia minimam partem humane opere sortita 
sit. Atque hec ipsa nihilominus pro magna scien- 
tiarum matre haberi debet. Omnes enim artes et 
scientize ab hac stirpe revulse, poliuntur fortassé et 
in usum effinguntur, sed nil admodum crescunt. 
At manifestum est, postquam Christiana fides re- 
cepta fuisset et adolevisset, longé maximam inge- 
niorum prestantissimorum partem ad Theologiam 
se contulisse ; atque huic rei et amplissima premia 
proposita, et omnis generis adjumenta copiosissime 
subministrata fuisse: atque hoc Theologize studium 
precipue occupasse tertiam illam partem sive perio- 
dum temporis apud nos Europzos occidentales; eo 
magis, quod sub idem feré tempus et litterz florere, 
et controversiz circa religionem pullulare cceperint. 
At evo superiori, durante periodo illa secunda apud 
Romanos, potissime philosophorum meditationes et 
industrize in Morali Philosophié (que Ethnicis vice 
Theologia erat) occupate et consumpte fuerunt: 
etiam summa ingenia, illis temporibus ut plurimum 
ad res civiles se applicuerunt, propter magnitudinem 
imperii Romani, quod plurimorum hominum opera 
indigebat. At illa etas, qué Naturalis Philosophia 
apud Grecos maximé florere visa est, particula fuit 
temporis minimé diuturna; cum et antiquioribus 
temporibus septem illi qui sapientes pominabantur, 
omnes (preter Thaletem) ad Moralem Philosophiam 
et civilia se applicuerint; et posterioribus tempori- 


NOVUM ORGANUM. 231 


bus postquam Socrates philosophiam de celo in 
terras deduxisset, adhuc magis invaluerit Moralis 
Philosophia, et ingenia hominum a Naturali aver- 
terit. 

At ipsissima illa periodus temporis, in qua in- 
quisitiones de natura viguerunt, contradictionibus et 
novorum placitorum ambitione corrupta est, et inu- 
tilis reddita. Itaque quandoquidém per tres istas 
periodos Naturalis Philosophia majorem in modum 
neglecta aut impedita fuerit, nil mirum si homines 
parim in ea re profecerint, cum omnino aliud 
egerint. 7 

LXXxX. 

Accedit et illud, quod Naturalis Philosophia, in 
lis ipsis viris qui el incubuerint, vacantem et inte- 
grum hominem, presertim his recentioribus tempo- 
ribus, vix nacta sit ; nisi forté quis monachi alicujus 
in cellulé, aut nobilis in villula lucubrantis, exem- 
plum adduxerit : sed facta est demtim Naturalis Phi- 
losophia instar transitQs cujusdam et ponti-sternii 
ad alia. 

Atque magna ista scientiarum mater mira indig- 
nitate ad officia ancille detrusa est; que medicine 
aut mathematicis operibus ministret, et rursts que 
adolescentium immatura ingenia lavet et imbuwuat 
velut tinctura quadam prima, ut aliam posted feli- 
clus et commoditis excipiant. Interim nemo ex- 
spectet magnum progressum in scientiis (presertim 
in parte earum operativa), nisi Philosop'iia Naturalis 
ad scientias particulares producta fuerit, et scientiz 
particulares rursus ad Naturalem Philosophiam re- 


2352 ’ NOVUM: ORGANUM. 


ducte. Hinc enim fit, ut astronomia, optica, mu- 
sica, plurime artes mechanice, atque ipsa medicina, 
atque (quod quis magis miretur) philosophia moralis 
et civilis, et scientie logice nil feré habeant altitu- 
tudinis in profundo; sed per superficiem et varieta- 
tatem rerum tantum labantur: quia postquam par- 
ticulares istz scientiz dispertite et constitute fuerint, 
a Philosophia Naturali non amplius alantur; que 
ex fontibus et veris contemplationibus motuum, ra- 
diorum, sonorum, texture, et schematismi corporum, 
affectuum, et prehensionum intellectualium, novas 
vires et augmenta illis impertiri potuerit. Itaque 
minimé mirum est si scientiz non crescant, cum a 
radicibus suis sint separate. 

— OXXXI. 

Rursis se ostendit alia caussa potens et magna, 
cur. scientiz partiim promoverint. Ea vero hec est; 
quod fieri non possit, ut recté procedatur in curri- 
culo, ubi ipsa meta non recté posita sit, et defixa. 
Meta autem scientiarum vera et legitima non alia 
est, qudm ut dotetur vita humana novis inventis et 
copiis. At turba longé maxima nihil ex hoc sapit, 
sed meritoria plané est, et professoria; nisi forte 
quandoque eveniat, ut artifex aliquis acrioris Ingenil, 
et glorie cupidus, novo alicui invento det operam ; 
quod feré fit cum facultatum dispendio. At apud 
plerosque tantum abest, ut homines id sibi propo- 
nant, ut scientiarum et artium massa augmentum 
obtineat; ut ex ed, que presto est, massa nil am- 
pliiis sumant aut querant, quam quantum ad usum 
professorium, aut lucrum, aut existimationem, aut 


NOVUM ORGANUM. oe 


hujusmodi compendia convertere possint. Quod si 
quis ex tanté multitudine scientiam affectu ingenuo 
et propter se expetat; invenietur tamen ille ipse, 
potitis contemplationum et doctrinarum varietatem, 
quam veritatis severam et rigidam inquisitionem se- 
qui. Rursts, si alius quispiam fortassé veritatis in- 
quisitor sit severior; tamen et ille ipse talem sibi 
proponet veritatis conditionem, quz menti et intel- 
lectui satisfaciat in redditione caussarum rerum que 
jampridem sunt cognita ; non eam que nova operum 
pignora, et novam axiomatum lucem assequatur. 
Itaque, si finis scientiarum a nemine adhuc bene 
positus sit, non mirum est si in lis, que sunt subor- 
dinata ad finem, sequatur aberratio. 
| LXXXII. 

Quemadmodum autem finis et meta scientiarum 
malé posita sunt apud homines; ita rursts etiamsi 
illa recté posita fuissent, viam tamen sibi delegerunt 
omnino erroneam, et imperviam. Quod stupore 
quodam animum rité rem reputanti perculserit ; 
non ulli mortalium cure aut cordi fuisse, ut intel- 
lectui humano, ab ipso sensu et experientia ordinaté 
et bene condita, via aperiretur et muniretur; sed 
omnia vel traditionum caligini, vel argumentorum 
vertigini et turbini, vel castis et experientiz 
vage et inconditz undis et ambagibus permissa 
esse. Atque cogitet quis sobrié et diligentér, qualis 
sit ea via, quam in inquisitione et inventione alicujus 
rei homines adhibere consueverunt; et primo nota- 
bit proculdubio inveniendi modum simplicem et in- 
artificlosum, qui hominibus maximé est familiaris. 


234 NOVUM ORGANUM. 


Hic autem non alius est, quam ut is qui sead invenien- 
dum aliquid comparat et accingit, prim6 que ab aliis 
circa illa dicta sint inquirat et evolvat; deindé pro- 
priam meditationem addat, atque per mentis multam 
agitationem, spiritum suum proprium sollicitet, et 
quasi invocet, ut sibi oracula pandat; que res omnind 
sine fundamento est, et in opinionibus tanttim volvitur. 

At alius quispiam dialecticam ad inveniendum 
advocet, que nomine tenus tantum ad id quod 
agitur pertinet. Inventio enim dialectice non est 
principiorum, et axiomatum precipuorum, ex quibus 
artes constant, sed eorum tantim que illis consen- 
tanea videntur. Dialectica enim magis curiosos et 
importunos, et sibi negotium facessentes, eamque in- 
terpellantes de probationibus et inventionibus prin- 
ciplorum sive axiomatum primorum, ad fidem, et 
veluti sacramentum cuilibet arti praestandum notis- 
simo responso rejicit. 

Restat experientia mera, que, si occurrat, casus; 
si quesita sit, experimentum nominatur. Hoc autem 
experientie genus nihil aliud est, quam (quod aiunt) 
scope dissolute, et mera palpatio, quali homines 
noctu utuntur, omnia pertentando, si forté in rec- 
tam viam incidere detur; quibus mult6 satius et 
consultius foret, diem prestolari, aut lumen accen- 
dere, et deinceps viam inire. At contra, verus 
experientie ordo primo lumen accendit, deindé per 
lumen iter demonstrat, incipiendo ab experientia 
ordinata, et digesta, et minimé preposterd aut 
erratica, atque ex ea educendo axiomata, atque ex 
axiomatibus constitutis rurstis experimenta nova, 


NOVUM ORGANUM. 235 


cium nec verbum divinum in rerum massam absque 
ordine operatum sit. 

Itaque desinant homines mirari, si spatium scien- 
tiarum non confectum sit, cum avid omnino aber- 
raverint ; relictaé prorsus et deserta experientia, aut 
in ipsa (tanquam in labyrintho) se intricando, et 
circumcursando; culm rité institutus ordo per expe- 
rientie sylvas ad aperta axiomatum tramite con- 
stanti ducat. 

LXXXIII. 

Excrevit autem mirum in modum istud malum, 
ex opinione quadam, sive xstimatione inveteratd, 
verum tumidd et damnosé; minui nempé mentis 
humane majestatem, si experimentis, et rebus parti- 
cularibus sensui subjectis, et in materia determinatis, 
diui ac multim versetur: presertim cum hujusmodi 
res ad inquirendum laboriose, ad meditandum igno- 
biles, ad dicendum aspere, ad practicam illiberales, 
numero infinite, et subtilitate tenues esse soleant. 
Itaque jam tandem htc res rediit, ut via vera non 
tantum deserta, sed etiam interclusa et obstructa sit, 
fastidita experientid, nedim relicté, aut malé 
administrata. 

Rursus verO homines a progressu in scientiis 
detinuit et feré incantavit reverentia antiquitatis, et 
virorum, qui in philosophia magni habiti sunt, auc- 
toritas, atque deindé consensus. Atque de consensu 
superius dictum est. 

De antiquitate autem, opinio quam homines de 
ipsa fovent, negligens omnino est, et vix verbo ipsi 
congrua. Mundi enim senium et grandevitas pro 


236 NOVUM ORGANUM. 


antiquitate veré habenda sunt; que temporibus 
nostris tribui debent, non juniori etati mundi, qualis 
apud antiquos fuit. Illa enim etas, respectu nostri, 
antiqua et major; respectu mundi ipsius, nova et 
minor fuit. Atque reveraé quemadmodum majorem 
rerum humanarum notitiam, et maturius judicium, 
ab homine sene exspectamus, quam a juvene, propter 
experientiam, et rerum, quas vidit et audivit et 
cogitavit, varietatem et copiam; eodem modo et a 
nostra etate (si vires suas noOsset, et experiri et 
intendere vellet) majora multo quam a priscis tem- 
poribus exspectari par est; utpote xtate mundi 
srandiore, et infinitis experimentis et observationibus 
aucta et cumulata. 

Neque pro nihilo zstimandum, quod per longin- 
quas navigationes et peregrinationes (que seculis 
nostris increbuerunt) plurima in natura patuerint 
et reperta sint, que novam philosophies lucem 
immittere possint. Quin et turpe hominibus foret, 
si globi materialis tractus, terrarum  videlicet, 
marium, astrorum, nostris temporibus immensim 
aperti et illustrati sint; globi autem intellectualis 
fines inter veterum inventa et angustias cohi- 
beantur. 

Auctores vero quod attinet, summe pusillanimi- 
tatis est, auctoribus infinita tribuere, auctor1 autem 
auctorum, atque adeO omnis auctoritatis, T’empori 
jus suum denegare. Recté enim Veritas, Temporis 
filia dicitur, non Auctoritatis. Itaque mirum non 
est, si fascina ista antiquitatis, et auctorum et con- 
sensts, hominum virtutem ita ligaverint, ut cum 


NOVUM ORGANUM. | 237 
rebus ipsis consuescere, (tanquam maleficiati) non 
potuerint. , 

LXXXY. 

Neque solum admiratio antiquitatis, auctoritatis, 
et consenstis, hominum industriam in lis que jam 
inventa sunt acquiescere compulit; vertim etiam 
operum ipsorum admiratio, quorum copia jampridém 
facta est humano generl. Ktenim culm quis rerum 
varietatem, et pulcherrimum apparatum, qui per 
artes mechanicas ad culium humanum congestus et 
introductus est, oculis subjecerit, e0 certeé inclinabit, 
ut potilis ad opulentize humane admirationem, quam 
ad inopiz sensum accedat ; minimé advertens primi- 
tivas hominis observationes, atque nature operationes, 
(que ad omnem illam varietatem instar anime sunt, 
et primi mottis) nec multas, nec alté petitas esse ; 
cetera ad patientiam hominum tantim, et subtilem 
et ordinatum mantis, vel instrumentorum motum, 
pertinere. Res enim (exempli gratia) subtilis est 
certé et accurata confectio horologiorum, _ talis 
scilicét, que ccelestia in rotis, pulsum animalium in 
motu successivo et ordinato, videatur imitari; que 
tamen res ex uno aut altero nature axiomate pendet. 

Quod si quis rursus subtilitatem illam intueatur, 
que ad artes liberales pertinet; aut etiam eam que 
ad corporum naturalium preparationem per artes 
mechanicas spectat, et hujusmodi res suspiciat ; 
veluti inventionem motuum ccelestium in astronomia, 
concentuum in musica, litterarum alphabeti (que 
etiam adhuc in regno Synarum In usu non sunt) in 
grammaticé; aut rurstis in mechanicis, factorum 


238 NOVUM ORGANUM. 


Bacchi et Cereris, hoc est, przeparationem vini et 
cervisiz, panificiorum, aut etiam mens delitiarum, 
et distillationum et similium ; ille quoque si secum 
cogitet, et animum advertat, per quantos temporum 
circultus (cum hee omnia, preter distillationes, 
antiqua fuerint) hec ad eam quam nunc habemus 
culturam perducta sint, et (ut jam de horologiis dic- 
tum est) quam parum habeant ex observationibus et 
axiomatibus nature, atque quam facilé, et tanquam 
per occasiones obvias, et contemplationes incurrentes, 
ista inveniri potuerint ; ille (inquam) ab omni admi- 
ratione se-facilé liberabit, et potits humane condi- 
tionis miserebitur, quod per tot secula, tanta fuerit 
rerum et inventorum penuria, et sterilitas. Atque 
hee ipsa tamen, quorum nunc mentionem fecimus, 
inventa philosophia et artibus intellectis antiquiora 
fuerunt. Adeod ut (si verum dicendum sit) cum 
hujusmodi scientie rationales et dogmatice incepe- 
rint, inventio operum utilium desierit. 

Quod si quis ab officinis ad bibliothecas se con- 
verterit, et immensam quam videmus librorum va- 
rietatem in admiratione habuerit, is examinatis et 
diligentius introspectis ipsorum librorum materiis et 
contentis, obstupescet certé in contrarium ; et post- 
quam nullum dari finem repetitionibus observaverit, 
quamque homines eadem agant et loquantur, ab ad- 
Miratione varletatis transibit ad miraculum indigen- 
tia et paucitatis earum rerum, que hominum men- 
tes adhuc tenuerunt et occuparunt. 

Quod si quis ad intuendum ea, que magis 
curiosa habentur quam sana, animum submiserit, et 


NOVUM ORGANUM. 239° 


Alchymistarum aut Magorum opera penitis intro- 
spexerit, is dubitabit forsitan utrim risu, an lachry- 
mis potius illa digna sint. Alchymista enim spem 
alit sternam, atque ubi res non succedit, errores 
proprios reos substituit; secum accusatorié repu- 
tando, se aut artis aut auctorum vocabula non satis 
intellexisse, unde ad traditiones et auriculares su- 
surros animum applicat; aut in practice sue scru- 
pulis et momentis aliquid titubatum esse, unde ex- 
perimenta in infinitum repetit ; ac interim clm, inter 
experimentorum sortes, in queedam incidat aut ipsa 
facie nova, aut utilitate non contemnenda, hujus- 
modi pignoribus animum pascit, eaque in majus os- 
tentat et celebrat, reliqua spe sustentat. Neque 
tamen negandum est, Alchymistas non pauca inve- 
nisse, et inventis utilibus homines dondsse. Verum 
fabula illa non malé in illos quadrat de sene, qui filiis 
aurum in vined defossum (sed locum se _ nescire 
simulans) legaverit ; unde illi vine fodiendz dili- 
gentér iucubuerunt, et aurum quidem nullum reper- 
tum, sed vindemia ex ea cultura facta est uberior. 

At naturalis Magie cultores, qui per rerum Sym- 
pathias et Antipathias omnia expediunt, ex conjec- 
turis otiosis et supinissimis rebus virtutes et opera- 
tiones admirabiles affinxerunt; atque si quando 
opera exhibuerint, ea illius sunt generis, ut ad admi- 
rationem et novitatem, non ad fructum et utilita- 
tem, accommodata sint. 

In superstitiosa autem Magia (si et de hac di- 
cendum sit) illud imprimis animadvertendum est, 
esse tantummodo certi cujusdam et definiti generis 

VOL, 1X. R 


24.0 NOVUM ORGANUM. 


subjecta, in quibus artes curiose et superstitiose, 
per omnes nationes, atque etates, atque etiam reli- 
giones, aliquid potuerint aut luserint. Itaque ista 
missa faciamus: interim nil mirum est, si opinio 
copie caussam inopie dederit. | 

LXXXVI. 

Atque hominum admirationi quoad doctrinas et 
artes, per se satis simplici et propé puerili, incre- 
mentum accessit ab eorum astu et artificio, qui 
scientias tractaverunt et tradiderunt. Illi enim ea 
ambitione et affectatione eas proponunt, atque in 
eum modum efformatas, ac veluti personatas in ho- 
minum conspectum producunt, ac si ille omni ex 
parte perfectz essent, et ad exitum perducte. Si 
enim methodum aspicias, et partitiones, ille prorsts 
omnia complecti et concludere videntur, que in illud 
subjectum cadere possunt. Atque licét membra illa 
malé impleta, et veluti capsule inanes sint ; tamen 
apud intellectum vulgarem scientize formam et ra- 
tionem integre pre se ferunt. 

At primi et antiquissimi veritatis inquisitores, 
meliore fide et fato, cognitionem illam, quam ex re- 
rum contemplatione decerpere, et in usum recon- 
dere statuebant, in aphorismos, sive breves easdem- 
que sparsas nec methodo revinctas sententias, con- 
jicere solebant ; neque se artem universam complecti 
simulabant, aut profitebantur. At eo quo nunc res 
agitur modo, minimé mirum est, si homines in iis 
ulteriora non querant, que pro perfectis et numeris 
suis jampridém absolutis traduntur. 

LXXXVII. 
Etiam antiqua magnum existimationis et fidei 


NOVUM ORGANUM. 241 


incrementum acceperunt, ex eorum vanitate et levi- 
tate, qui nova proposuerunt ; presertim in Philoso- 
phie Naturalis parte activa et operativa. Neque 
enim defuerunt homines vaniloqui et phantastici, 
qui partim ex credulitate, partim ex imposturda, ge- 
nus humanum promissis onerarunt: vite prolonga- 
tionem, senectutis retardationem, dolorum levatio- 
nem, naturalium defectuum reparationem, sensuum 
deceptiones, affectuum ligationes et incitationes, in- 
tellectualium facultatum illuminationes et exsalta- 
tiones, substantiarum transmutationes, et motuum 
ad libitum roborationes et multiplicationes, aéris im- 
pressiones et alterationes, ccelestium influentiarum 
deductiones et procurationes, rerum futurarum divi- 
nationes, remotarum representationes, occultarum 
revelationes, et alia complura pollicitando et osten- 
tando. Vertim de istis largitoribus non multum 
aberraverit, qui istiusmodi judicium fecerit, tantum 
nimirum in doctrinis philosophie inter horum vani- 
tates et veras artes interesse, quantum inter res 
gestas Julii Ceesaris, aut Alexandri Magni, et res 
gestas Amadicii ex Gallia, aut Arthuri ex Britannia, 
in historiz narrationibus intersit. Inveniuntur enim 
clarissimi illi imperatores revera majora gessisse, 
quam umbratiles isti heroes etiam fecisse fingantur ; 
sed modis et viis scilicét actionum, minimé fabulosis 
et prodigiosis. Neque propterea equum est vere 
memorie fidem derogari, quod a fabulis illa quand6- 
que lesa sit et violata. Sed interim minimé mirum 
est, si propositionibus novis (presertim cum men- 
tione operum) magnum sit factum prajudicium, per 


242 ' NOVUM ORGANUM, 


istos impostores qui similia tentaverunt ; ciim vani- 

tatis excessus et fastidium etiam nunc omnem in 

ejusmodi conatibus mag nanimitatem destruxerit. 
LXXXVIII. 

At longé majora a pusillanimitate, et pensorum, 
que humana industria sibi proposuit, parvitate et 
tenuitate, detrimenta in scientias invecta sunt. Et 
tamen (quod pessimum est) pusillanimitas ista non 
sine arrogantia et fastidio se offert. 

Primtim enim omnium artium illa reperitur cau- 
tela jam facta familiaris, ut in qualibet arte aucto- 
res artis suze infirmitatem in nature calumniam 
vertant; et quod ars ipsorum non assequitur, id ex 
edidem arte impossibile in natura pronunciant. Neque 
certé damnari potest ars, si ipsa judicet. Etiam 
philosophia quz nunc in manibus est, in sinu suo 
posita quedam fovet, aut placita, quibus (si diligen- 
tils inquiratur) hoc hominibus omnino persuaderi 
volunt; nil ab arte, vel hominis opere arduum, aut 
in naturam imperiosum et validum, exspectari de- 
bere; ut de heterogenia caloris astri et ignis, et 
mistione, superius dictum est. Que si notentur ac- 
curatius, omnino pertinent ad humane potestatis 
circumscriptionem malitiosam, et ad quesitam et ar- 
tificlosam desperationem que non solum spei augu- 
ria turbet, sed etiam omnes industrize stimulos et 
nervos incidat, atque ipsius experientiz aleas abji- 
ciat; dum de hoc tantum solliciti sint, ut ars eorum 
perfecta censeatur; glorie vanissime et perditis- 
sim dantes operam, scilicét ut quicquid adhuc in- 
ventum et comprehensum non sit, id omnino nec 


NOVUM ORGANUM. 243 


inveniri, nec comprehendi posse in futurum creda- 
tur. At si quis rebus addere se, et novum aliquod 
reperire conetur, ille tamen omnino sibi proponet et 
destinabit unum aliquod inventum (nec ultra) per- 
scrutarl et eruere; ut magnetis naturam, maris 
fluxum et refluxum, thema ceeli, et hujusmodi, que 
secreti aliquid habere videntur, et hactenus parum 
felicitér tractata sint: cim summe sit imperitie, 
rel alicujus naturam in se ipsa perscrutari, quando- 
quidem eadem natura, que in aliis videtur latens et 
occulta, in aliis manifesta sit, et quasi palpabilis, 
atque in illis admirationem, in his né attentionem 
quidem moveat; ut fit in natura consistentie, que 
in ligno vel lapide non notatur, sed solidi appella- 
tione transmittitur, neque amplius de fuga separatio- 
nis aut solutionis continuitatis inquiritur : at in aqua- 
rum bullis eadem res videtur subtilis, et ingeniosa ; 
que bulle se conjiciunt in pelliculas quasdam, in 
hemispherii formam curiosé effictas, ut ad momen- 
tum temporis evitetur solutio continuitatis. 

Atque prorsus illa ipsa que habentur pro secre- 
tis, in aliis habent naturam manifestam et commu- 
nem; que nunquam se dabit conspiciendam, si ho- 
minum experimenta aut contemplationes in illis ipsis 
tantum versentur. Generalitér autem et vulgo in 
operibus mechanicis habentur pro novis inventis, si 
quis jampridém inventa subtilits poliat vel ornet 
elegantius, vel simul uniat et componat, vel cum usu 
commodius copulet, aut opus majore aut etiam mi- 
nore quam fieri consuevit mole vel volumine exhibeat, 
et similia. 


244 NOVUM ORGANUM. 


Itaque minimé mirum est, si nobilia et genere 
humano digna inventa in lucem extracta non sint, 
cim homines hujusmodi exiguis pensis et puerilibus 
contenti et delectati fuerint ; quinetiam in lisdem se 
magnum aliquod secutos, aut assecutos putaverint. 

LXXXIX: 

Neque illud pretermittendum est, quod nacta sit 
Philosophia Naturalis per omnes etates adversarium 
molestum et difficilem ; superstitionem nimirim et 
zelum religionis czecum et immoderatum. Etenim 
videre est apud Grecos, eos qui primtim caussas natu- 
rales fulminis et tempestatum insuetis adhuc homi- 
num auribus proposuerunt, impietatis in deos eo 
nomine damnatos : nec multo melius a nonnullis an- 
tiquorum patrum religionis christian exceptos 
fulisse eos, qui ex certissimis demonstrationibus (qui- 
bus nemo hodié sanus contradixerit) terram rotun- 
dam esse posuerunt, atque ex consequenti antipodas 
esse asseruerunt. 

Quinetiam ut nunc sunt res, conditio sermonum 
de natura facta est durior et magis cum periculo, 
propter theologorum scholeasticorum summas et me- 
‘thodos; qui cim theologiam (satis pro potestate) 
in ordinem redegerint et in artis formam effinxerint, 
hoc insupér effecerunt, ut pugnax et spinosa Aristo- 
telis philosophia corpori religionis plus quam par 
erat immisceretur. 

Eddem etiam spectant (licét diverso modo) eorum 
commentationes, qui veritatem christiane religionis 
ex principiis et auctoritatibus philosophorum dedu- 
cere et confirmare haud veriti sunt; fidei et senstis 


NOVUM ORGANUM. 245 


conjugium tanquam legitimum multé pompa et 
solennitate celebrantes, et grata rerum varietate 
animos hominum permulcentes ; sed interim divina 
humanis impari conditione permiscentes. At in 
hujusmodi misturis theologiz cum philosophia, ea 
tantiim, que nunc in philosophia recepta sunt, com- 
prehenduntur; sed nova, licét in melius mutata, 
tantum non summoventur et exterminantur. 
Denique invenias ex quorundam theologorum 
imperitia, aditum alicui philosophiz quamvis emen- 
date pene interclusum esse. Alii siquidém simpli- 
citis subverentur, ne forté altior in naturam inquisitio 
ultra concessum sobrietatis terminum penetret ; tra- 
ducentes et perperam torquentes ea, que de divinis 
mysteriis in scripturis sacris adversts rimantes secreta 
divina dicuntur, ad occulta nature, que nullo inter- 
dicto prohibentur. Alii callidits conjiciunt et animo 
versant, si media ignurentur singula ad manum et 
-virgulam divinam (quod religionis ut putant maximé 
intersit) facilitis posse referri: quod nihil aliud est, 
quam Deo per mendacium gratificarivelle. Alii ab 
exemplo metuunt, ne motus et mutationes circa phi- 
losophiam in religionem incurrant ac desinant. Alii 
denique solliciti videntur, ne in nature inquisitione 
aliquid inveniri possit, quod religionem (preesertim 
apud indoctos) subvertat, aut saltem labefactet. At 
isti duo posteriores metus nobis videntur omnind 
sapientiam animalem sapere; ac si homines, in mentis 
sue recessibus et secretis cogitationibus, de firmitu- 
dine religionis et fidei in sensum imperio diffiderent 
ac dubitarent ; et propterea ab inquisitione veritatis 


246 NOVUM ORGANUM. 


in naturalibus periculum illis impendere metuerent. 
At veré rem reputanti Philosophia Naturalis, post 
verbum Dei, certissima superstitionis medicina est ; 
eademque probatissimum fidei alimentum. Itaque 
merito religioni donatur tanquam fidissima ancilla : 
cum altera voluntatem Dei, altera potestatem mani- 
festet. Neque enim erravit ille qui dixit ; “ Erratis 
nescientes scripturas et potestatem Dei :” informatio- 
nem de voluntate et meditationem de potestate nexu 
individuo commiscens et copulans. Interim mints 
mirtim est si Naturalis Philosophie incrementa eohi- 
bita sint; cum religio, que plurimum apud animos 
hominum pollet, per quorundam imperitiam et zelum 
incautum in partem contrariam transiérit, et abrepta 
fuerit. 
xe. 

Rursus in moribus et institutis scholarum, aca- 
demiarum, collegiorum, et similtum conventuum, que 
doctorum hominum sedibus et eruditionis culture 
destinata sunt, omnia progressul scientiarum adversa 
inveniuntur. Lectiones enim et exercitia ita sunt 
disposita, ut aliud a consuetis haud facilé cuiquam 
in mentem veniat cogitare, aut contemplari. Si vero 
unus aut alter fortassé judicii libertate uti sustinuerit, 
is sibi soli hanc operam imponere possit; ab aliorum 
autem consortio nihil capiet utilitatis. Sin et hoe 
toleraverit, tamen in capessenda fortuna industriam 
hanc et magnanimitatem sibi non levi impedimento 
fore experietur. Studia enim hominum in ejusmodi locis 
in quorundam auctorum scripta, veluti in carceres, 
conclusa sunt ; a quibus si quis dissentiat, continuo ut 


NOVUM ORGANUM. 24:7 


homo turbidus et rerum novarum cupidus corripitur. 
At magnum certeé discrimen inter res civiles et artes : 
non enim idem periculum a novo motu et a nova 
luce. Verum in rebus civilibus mutatio etiam in 
melius suspecta est ob perturbationem ; cum civilia 
auctoritate, consensu, fama, et opinione, non demon- 
stratione nitantur. In artibus autem et scientiis. 
tanquam in metalli-fodinis, omnia novis operibus et 
ulterioribus progressibus circumstrepere debent. 
Atque secundum rectam rationem res ita se habet, 
sed interim non ita vivitur: sed ista, quam diximus, 
doctrinarum administratio et politia scientiarum 
augmenta duritis premere consuevit. 
KCI. ‘ | 
Atque insupér licét ista invidia cessaverit; tamen 
satis est ad cohibendum Augmentum Scientiarum, 
quod hujusmodi conatus et industria preemiis care- 
ant. Non enim penes eosdem est cultura scientiarum 
et premium. Scientiarum enim augmenta a magnis 
utique ingeniis proveniunt; at pretia et pramia 
Sclentiarum sunt penes vulgus aut principes viros, 
qui (nisi raro admodtm) vix mediocritér docti sunt. 
Quinetiam hujusmodi progressus non solum premiis 
et beneficientia hominum, vertim etiam ipsa populari 
laude, destituti sunt. Sunt enim illi supra captum 
maxime partis hominum, et ab opinionum vulgarium 
ventis facilé obruuntur et extinguuntur. Itaque nil 
mirum si res illa non felicitér successerit, que in 
honore non fuit. 
Cll 
Sed longé maximum progressibus scieutiarum et 


248 NOVUM ORGANUM. — 


novis pensis ac provinciis in iisdem suscipiendis ob- 
staculum deprehenditur in desperatione hominum, 
et suppositione impossibilis. Solent enim viri pru- 
dentes et severi in hujusmodi rebus plané diffidere : 
nature obscuritatem, vite brevitatem, sensuum falla- 
clas, judicii infirmitatem, experimentorum difficulta- 
tes, et similia secum reputantes. Itaque existimant 
esse quosdam scientiarum, per temporum et etatum 
mundi revolutiones, fluxus et refluxus ; cm aliis tem- 
poribus crescant et floreant, aliis declinent et jaceant : 
ita tamen ut, cum ad certum quendam gradum et 
statum pervenerint, nil ulteritis possint. 

Itaque si quis majora credat aut spondeat, id 
putant esse cujusdam impotentis et immaturi animi ; 
atque hujusmodi conatus, initia scilicét leta, media 
ardua, extrema confusa habere. Atque cum hujus- 
modi cogitationes ex sint, que in viros graves et 
judicio prestantes facilé cadant; curandum revera 
est, né rei optime et pulcherrime amore capti seve- 
ritatem judicii relaxemus aut minuamus; et sedulo 
videndum quid spei affulgeat, et ex qua parte se os- 
tendat; atque, auris levioribus spei rejectis, ea que 
plus firmitudinis habere videntur omnino discutiende 
sunt et pensitande. Quinetiam prudentia civilis ad 
consilium vocanda est et adhibenda, que ex pre- 
scripto diffidit, et de rebus humanis in deterius con- 
jicit. Itaque jam et de spe dicendum est; preser- 
tim cium nos promissores non simus, nec vim aut 
insidias hominum judiciis faciamus aut struamus, sed 
homines manu et sponte ducamus. Atque licét 
longeé potentissimum futurum sit remedium ad spem 


NOVUM ORGANUM. 249 


imprimendam, quando homines ad particularia, pre- 
sertim in Tabulis nostris Inyeniendi digesta et dis- 
posita (quz partim ad secundam, sed multo magis 
ad quartam instaurationis nostre partem pertinent) 
adducemus, cum hoc ipsum sit non spes tantum, sed 
tanquam res ipsa: tamen ut omnia clementius fiant, 
pergendum est in instituto nostro de preeparandis 
hominum mentibus; cujus przeparationis, ista osten- 
sio spei pars est non exigua. Nam absque ea reliqua 
faciunt magis ad contristationem hominum (scilicet, 
ut deteriorem et viliorem habeant de lis, que jam in 
usu sunt, opinionem quam nunc habent ; et suze con- 
ditionis infortunium plus sentiant et pernoscant), 
quam ad alacritatem aliquam inducendam, aut in- 
dustriam experiendi acuendam. Itaque conjecture 
nostra, qua spem in hac re faciunt probabilem, ape- 
riende sunt et preponende: sicut Columbus fecit, 
ante navigationem illam suam mirabilem maris Atlan- 
tici; cllm rationes adduxerit, cur ipse novas terras et 
continentes, preter eas que anté cognite fuerunt, in- 
veniri posse confideret: que rationes, licét primo rejec- 
te, postea tamen experimento probate sunt et rerum 
maximarum causse et initia fuerunt. 
XCIII. 

Principium autem sumenduma Deo: hoc nimi- 
rum quod agitur, propter excellentem in ipso boni 
naturam, manifesté a Deo esse; qui auctor boni et 
pater luminum est. In operationibus autem divinis, 
initia queque tenuissima exitum certo trahunt. At- 
que quod de spiritualibus dictum est, regnum Dei 
non venit cum observatione; id etiam in omni majore 


250 NOVUM ORGANUM. 


opere providentiz divine evenire reperitur, ut omnia 
sine strepitu et sonitu placidé labantur, atque res 
plane agatur, priusquam homines eam agi putent aut 
advertant. Neque omittenda est prophetia Danielis 
de ultimis mundi temporibus: “ Multi pertransibunt 
et multiplex erit scientia :” manifesté innuens et sig- 
nificans esse in fatis, id est in providentia, ut per- 
transitus mundi (qui per tot longinquas navigationes 
impletus plane, aut jam in opere esse videtur) et 
Augmenta Scientiarum in eandem etatem incidant. 
XCIV. | 

Sequitur ratio omnium maxima ad faciendam 
spem; nempé ex erroribus temporis preteriti et 
viarum adhuc tentatarum. Optima enim est ea re- 
prehensio, quam de statu civili haud prudentér admi- 
nistrato quispiam his verbis complexus est : “ Quod ad 
preterita pessimum est, id ad futura optimum videri 
debet. Si enim vos omnia, que ad officium vestrum 
spectant, prestitissetis, neque tamen res vestre in 
meliore loco essent, ne spes quidem ulla reliqua 
foret, eas in melius provehi posse. Sed cum rerum 
vestrarum status non a vi ipsd rerum sed ab errori- 
bus vestris malé se habeat, sperandum est, illis 
erroribus missis aut correctis, magnam rerum in me- 
lius mutationem fieri posse.” Simili modo si homines 
‘per tanta annorum spatia viam veram inveniendi et 
colendi scientias tenuissent, nec tamen ulteritis pro- 
gredi potuissent, audax proculdubid et temeraria 
foret opinio, posse rem in ulterius provehi. Quod si 
in vid ips erratum sit, atque hominum opera in lis 
consumpta in quibus minimé oportebat; sequitur ex 


NOVUM ORGANUM. 251 


eo, non in rebus ipsis difficultatem oriri, quee potes- 
tatis nostre non sunt, sed in intellectu humano 
ejusque usu et applicatione; que res remedium et 
medicinam suscipit. Itaque optimum fuerit illos 
ipsos errores proponere: quot enim fuerint errorum 
impedimenta in preterito, tot sunt spei argumenta 
in futurum. Ea vero, licét in his que superits dicta 
sunt, non intacta omnino fuerint; tamen ea etiam 
nunc brevitér, verbis nudis ac simplicibus represen- 
tare visum est. 
| XCV. 

Qui tractaverunt scientias, aut empirici, aut dog- 
matici fuerunt. Empirici, formicee more, congerunt 
tantum et utuntur; rationales, aranearum more, 
telas ex se conficiunt : apis vero ratio media est, quee 
materiam ex floribus horti et agri elicit, sed tamen 
eam propria facultate vertit et digerit. Neque ab- 
simile philosophize verum opificium est; quod nec 
mentis viribus tantum aut precipte nititur, neque 
ex historia naturali et mechanicis experimentis pre- 
bitam materiam in memoria integram, sed in intel- 
lectu mutatam et subactam, reponit. Itaque ex 
harum facultatum (experimentalis scilicet et ratio- 
nalis) arctiore et sanctiore foedere (quod adhuc 
factum non est) bené sperandum est. 

XCVI. 

Naturalis Philosophia adhuc sincera non inveni- 
tur, sed infecta et corrupta: in Aristotelis schola 
per logicam, in Platonis schola per theologiam 
naturalem ; in secunda schol Platonis, Procli et 
aliorum, per mathematicam; que Philosophiam Natu- 


252 NOVUM ORGANUM. 


ralem terminare, non generare aut procreare debet. 
At ex Philosophid Naturali pura et impermista me- 
liora speranda sunt. 

XCVII. 

Nemo adhuc tanta mentis constantid et rigore 
inventus est, ut decreverit et sibi imposuerit, theorias 
et notiones communes penitiis abolere, et intellectum 
abrasum et equum ad particularia de integro appli- 
care. Itaque ratio illa humana quam habemus, ex 
multa fide et multo etiam casu, nec non ex puerili- 
bus, quas primo hausimus, notionibus, farrago que- 
dam est et congeries. 

Quod si quis ztate matura et sensibus integris, 
et mente repurgata, se ad experientiam et ad parti- 
cularia de integro applicet, de eo melitis sperandum 
est. Atque hac in parte nobis spondemus fortunam 
Alexandri Magni: neque quis nos vanitatis arguat, 
antequam exitum rei audiat, que ad exuendam om- 
nem vanitatem spectat. 

Etenim de Alexandro et ejus rebus gestis Aéschi- 
nes ita locutus est: “ Nos certé vitam mortalem non 
vivimus; sed in hoc nati sumus, ut posteritas de nobis 
portenta narret et predicet :” perindéac si Alexandri 
res gestas pro miraculo habuisset. 

At evis sequentibus Titus Livius melitis rem ad- 
vertit et introspexit, atque de Alexandro hujusmodi 
quidpiam dixit: “ Eum non aliud quam bene ausum 
vana contemnere.” Atque simile etiam de nobis judi- 
cium futuris temporibus factum iri existimamus : nos 
nil magni fecisse,sed tantum ea, que pro magnis 
habentur, minoris fecisse. Sed interim (quod jam 


NOVUM ORGANUM. 253 


diximus) non est spes nisi in regeneratione scientia- 

rum; ut ex scilicét ab Experientia certo ordine exci- 

tentur et rurstis condantur: quod adhuc factum 

esse aut cogitatum nemo (ut arbitramur) affirmaverit. 
XCVIII. 

Atque Experientie fundamenta (quando ad hance 
omnino deveniendum est) aut nulla, aut admodum 
infirma adhuc fuerunt; nec particularium silva et 
materies, vel numero, vel genere, vel certitudine, 
informando intellectui competens, aut ullo modo 
sufficiens, adhuc quesita est et congesta. Sed contra 
homines docti (supini sané et faciles) rumores quos- 
dam Experientiz, et quasi famas et auras ejus, ad 
philosophiam suam vel constituendam vel confirman- 
dam exceperunt, atque illis nihilomints pondus 
legitimi testimonii attribuerunt. Ac veluti si regnum 
aliquod aut status non ex litteris et relationibus a 
legatis et nuntiis fide-dignis missis, sed ex urbano- 
rum sermunculis et ex triviis, consilia sua et negotia 
gubernaret ; omnino talis in philosophiam adminis- 
tratio, quatenis ad Experientiam, introducta est. 
Nil debitis modis exquisitum, nil verificatum, nil 
numeratum, nil appensum, nil dimensum in Naturali 
Historia reperitur. At quod in observatione indefi- 
tum et vagum, id in informatione fallax et infidum 
est. Quod si cui hee mira dictu videantur, et 
querele mintis juste propiora, cum Aristoteles 
tantus ipse vir, et tanti regis opibus subnixus, tam 
accuratam de animalibus historiam confecerit, atque 
alii nonnulli majore diligentia (licét strepitu minore) 
multa adjecerint, et rursts alii de plantis, de metal- 


254 NOVUM ORGANUM. 


lis, et fossilibus, historias et narrationes copiosas 
conscripserint ;-is sane non satis attendere et perspi- 
cere videtur, quid agatur ‘In presentia. Alia enim 
est ratio Naturalis Historiz, que propter se confecta 
est; alia ejus, que collecta est ad informandum 
intellectum in ordine ad condendam philosophiam. 
Atque he due historiz tum aliis rebus, tim praci- 
pue in hoc differunt; quod prima ex illis specierum 
naturalium varietatem, non artium mechanicarum 
experimenta, contineat. Quemadmodum enim in 
civilibus ingenium cujusque, et occultus animi 
affectuumque sensus, melius elicitur, cum quis in 
perturbatione ponitur, quam alias: simili modo, et 
occulta nature magis se produnt per vexationes 
artium, quam cum cursu suo meant. Itdque tum 
demum bené sperandum est de Naturali Philosophia, 
postquam Historia Naturalis (que ejus basis est et 
fundamentum) melits instructa fuerit; antea vero 
minimé. 
XEIX. 

Atque rursts in ipsa experimentorum mechani- 
corum copia, summa eorum, que ad intellecttis infor- 
mationem maximé faciunt et juvant, detegitur 
inopia. Mechanicus enim de veritatis inquisitione 
nullo modo sollicitus, non ad alia quam que operi 
suo subserviunt, aut animum erigit, aut manum 
porrigit. ‘Tum vero de scientiarum ulteriore pro- 
gressu spes bené fundabitur, cum in Historiam Natu- 
ralem recipientur et aggregabuntur complura expe- 
rimenta, que in se nullius sunt ustis, sed ad inventio- 
nem caussarum et axiomatum tantum faciunt; que 


~  NOVUM ORGANUM. 255. 


nos Lucifera experimenta, ad differentiam Fructife- 
rorum, appellare consuevimus. Illa autem miram 
habent in se virtutem et conditionem ; hanc videlicét, 
quod nunquam fallant aut frustrentur. Cum enim 
ad hoc adhibeantur, non ut opus aliquod efficiant, 
sed ut caussam naturalem in aliquo revelent, quaqua- 
versum cadunt, intentioni equeé satisfaciunt, clim 
quzstionem terminent. 
of 

At non soltim copia major experimentorum que- 
renda est et procuranda, atque etiam alterius generis, 
quam adhuc factum est; sed etiam methodus plané 
alia, et ordo et processus, continuande et provehende 
Experientiz introducenda. Vaga enim Experientia 
et se tanttm sequens (ut superius dictum est) mera 
palpatio est, et homines potits stupefacit, quam in- 
format. At cum Experientia lege certa procedet, 
serlatim et continentér, de scientiis aliquid melius 
sperarl poterit. 

Ck: 

Postquam vero copia et materies Historie Natu- 
ralis et Experientie talis, qualis ad opus intellectus 
sive ad opus philosophicum requiritur, presto jam 
sit et parata; tamen nullo modo sufficit intellectus, 
ut in illam materiem agat sponte et memoritér ; non 
magis, quam si quis computationem alicujus ephe- 
meridis memoritér se tenere et superare posse speret. 
Atque hactentis tamen potiores meditationis partes, 
quam scriptionis in inveniendo fuerunt ; neque adhtic 
Experientia Litterata facta est : atqui nulla nisi de 
scripto inventio probanda est. Illa vero in usum 

VOL, IX. S 


256 NOVUM ORGANUM. 


veniente ab Experientia facta demum Litterata, me- 
lius sperandum. 
CII. 

Atque insupér cum tantus sit particularium nu- 
merus et quasi exercitus, isque ita sparsus et diffusus 
ut intellectum disgreget et confundat, de velitatio- 
nibus et levibus motibus et transcursibus intellectiis 
non bene sperandum est ; nisi fiat instructio et coor- 
dinatio per Tabulas Inveniendi idoneas, et bené 
dispositas et tanquam vivas, eorum que pertinent ad 
subjectum in quo versatur inquisitio, atque ad harum 
Tabularum auxilia preeparata et digesta mens appli- 
cetur. 

CII. 

Vertm post copiam particularium, rité et ordine 
veluti sub oculos positorum, non statim transeundum 
est ad inquisitionem, et inventionem novorum particu- 
larium, aut operum; aut saltém, si hoc fiat, in eo 
non acquiescendum. Neque enim negamus, post- 
quam omnia omnium artium experimenta collecta et 
digesta fuerint, atque ad unius hominis notitiam et 
judicium. pervenerint, quin ex ipsa traductione ex- 
perimentorum unius artis in alias, multa nova inve- 
niri possint ad humanam vitam et statum utilia, per 
istam Experientiam quam vocamus Litteratam ; sed 
tamen minora de eA speranda sunt; majora ver6 a 
nova luce axiomatum ex particularibus illis certa 
vid et regula eductorum, que rurstis nova particu- 
laria indicent et designent. Neque enim in plano 
via sita est, sed ascendendo et descendendo; ascen- 
dendo primo ad axiomata, descendendo ad opera. 


NOVUM ORGANUM. 257 


CIV. 

Neque tamen permittendum est, ut intellectus a 
particularibus ad axiomata remota, et quasi general- 
issima (qualia sunt principia, que vocant, artium et 
rerum) saliat et volet ; et ad eorum immotam verita- 
tem axiomata media probet, et expediat : quod adhtic 
factum est, prono ad hoc impetu naturali intellectitis, 
atque etiam ad hoc ipsum, per demonstrationes que 
fiunt per syllogismum, jampridém edocto et assue- 
facto. Sed de scientiis tum demum bené sperandum 
est, quando per scalam veram, et per gradus con- 
tinuos, et non intermissos aut hiulcos, a particula- 
ribus ascendetur ad axiomata minora, et deindé ad 
media, alia aliis superiora, et postremo demtm ad 
generalissima. Etenim axiomata infima non mul- 
tum ab experientia nuda discrepant. Suprema vero 
illa, et generalissima (que habentur) notionalia sunt 
et abstracta, et nil habent solidi. At media sunt 
axiomata illa vera, et solida, et viva, in quibus 
humane res et fortune site sunt; et supra hee 
quoque, tandem ipsa illa generalissima ; talia scilicét 
que non abstracta sint, sed per hac media vere limi- 
tantur. | 

Itaque hominum intellectui non plume addende, 
sed plumbum potils et pondera; ut cohibeant om- 
nem saltum et volatum. Atque hoc adhtic factum 
non est; ctim vero factum fuerit, melitis de scientiis 
sperare licebit. 

_ CV. 

In constituendo autem axiomate, forma induc- 

tionis alia quam adhuc in usu fuit excogitanda est ; 


258 NOVUM ORGANUM. 


eaque non ad principia tanttm (que vocant) pro- 
banda et invenienda, sed etiam ad axiomata minora, 
et media, denique omnia. Inductio enim que pro- | 
cedit per enumerationem simplicem, res puerilis est, 
et precariO concludit, et periculo exponitur ab in- 
stantia contradictoria, et plerumque secundum 
pauciora quam par est, et ex his tantummodo que 
prestO sunt, pronunciat. At inductio, que ad in- 
ventionem et demonstrationem scientiarum et artium 
erit utilis, naturam separare debet, per rejectiones et 
exclusiones debitas; ac deindé, post negativas tot 
quot sufficiunt, super affirmativas concludere; quod 
adhue factum non est, nec tentatum certé, nisi tan- 
tummodo a Platone, qui ad excutiendas definitiones 
et ideas, hac certé forma inductionis aliquatents 
utitur. Verum ad hujus inductionis, sive demonstra- 
tionis, instructionem bonam et legitimam, quamplu- 
rima adhibenda sunt, que adhuc nullius mortalium 
cogitationem subiére; adeo ut in e@ major sit con- 
sumenda opera, quam adhuc consumpta est in syllo- 
gismo. Atque hujus inductionis auxilio, non solum 
ad axiomata invenienda, verum etiam ad notiones ter- 
minandas, utendum est. Atque in hac certé induc- 
tlone spes maxima sita est. 
CVI. 

At in axiomatibus constituendis per hanc induc- 
tionem, examinatio et probatio etiam facienda est ; 
utram quod constituitur axioma aptatum sit tantum, 
et ad mensuram factum eorum particularium ex 
quibus extrahitur; an vero sit amplius, aut latius. 
Quod si sit amplius, aut latius, videndum an eam 


NOVUM ORGANUM. 259 


suam amplitudinem et latitudinem per novorum 
particularium designationem, quasi fide-jussione qua- 
dam firmet; né vel in jam notis tanttim herea- 
mus, vel laxiore fortassé complexu umbras et formas 
abstractas, non solida et determinata in materia, 
prensemus. Hec vero cim in usum venerint, solida 
tum demtim spes merito affulserit. 
CVI. 

Atque hic etiam resumendum est, quod superitis 
dictum est de Naturali Philosophia producta, et 
scientiis particularibus ad eam reductis, ut non fiat 
scissio et truncatio scientiarum; nam etiam absque 
hoc minus de progressu sperandum est. 

CVIII. 

Atque de desperatione tollenda, et spe facienda, 
ex preteriti temporis erroribus valere jussis, aut rec- 
tificatis, jam dictum est. Videndum autem et si que 
alia sint, quae spem faciant. [llud vero occurrit ; si 
hominibus non querentibus, et aliud agentibus, 
multa utilia, tanquam casu quodam, aut per occa- 
sionem, inventa sint ; nemini dubium esse posse, quin 
lisdem querentibus, et hoc agentibus, idque via et 
ordine non impetu et desultorié, longé plura detegi 
necesse sit. Licét enim semel aut itertim accidere 
possit, ut quispiam in id forté fortuna incidat, quod 
magno conatu et de industria scrutantem antea 
fugit; tamén in summa rerum, proculdubio contra- 
rium invenitur. Itaque longé plura, et meliora, 
atqué per minora intervalla, a ratione et industria, 
et directione, et intentione hominum, speranda sunt, 


260 NOVUM ORGANUM. 


quam a casu, et instinctu animalium, et hujusmodi, 
que hactents principium inventis dederunt. 
CIX. 

Etiam illud ad spem trahi possit, quod nonnulla 
ex his quee jam inventa sunt ejus sint generis, ut 
antequam invenirentur, haud facilé cuiquam in men- 
tem venisset de iis aliquid suspicari; sed plane quis 
illa ut impossibilia contempsisset. Solent enim 
homines de rebus novis ad exemplum veterum, et 
secundum phantasiam ex lis preeceptam et inquina- 
tam, hariolari; quod genus opinandi fallacissimum 
est, quandoquidém multa ex his, que ex fontibus 
rerum petuntur, per rivulos consuetos non fluant. 

Veluti si quis, ante tormentorum igneorum in- 
ventionem, rem per effectus descripsisset, atque in 
hune modum dixisset ; inventum quoddam detectum 
esse, per quod muri, et munitiones queque maxime, 
ex longo intervallo concuti et dejici possint; homines 
sané de viribus tormentorum et machinarum per 
pondera, et rotas, et hujusmodi arietationes et im- 
pulsus, multiplicandis multa et varia secum cogita- 
turi fuissent: de vento autem igneo, tam subito et 
violentér se expandente et exsufflante, vix unquam 
aliquid alicujus imaginationi, aut phantasiz occur- 
surum fuisset ; utpoté cujus exemplum in proximo 
non vidisset, nisi forte in terre motu, aut fulmine, 
que ut magnalia nature, et non imitabilia ab homine 
homines statim rejecturi fuissent. 

Eodem modo si, ante fili bombycini inventionem, 
quispiam hujusmodi sermonem injecisset ; esse quod- 


NOVUM ORGANUM. 261 


dam fili genus inventum ad vestium et supellectilis 
usum, quod filum linteum aut laneum tenuitate, et 
nihilominus tenacitate, ac etiam splendore, et molli- 
tie longe superaret ; homines statim aut de Serico 
aliquo vegetabili, aut de animalis alicujus pilis deli- 
catioribus, aut de avium plumis et lanugine, aliquid 
opinaturi fuissent ; vertim de vermis pusilli textura, 
edque tam copiosa, et se renovante, et anniversaria, 
nil fuissent certé commenturi. Quod si quis etiam 
de vermi verbum aliquod injecisset, ludibrio certé 
futurus fuisset, ut qui novas aranearum operas som- 
niaret. 

Similitér si, ante inventionem acts nautice, quis- 
piam hujusmodi sermonem intulisset ; inventum esse 
quoddam instrumentum, per quod cardines, et puncta 
ceeli, exacté capi et dignosci possint ; homines statim 
de magis exquisita fabricatione instrumentorum as- 
tronomicorum, ad multa et varia, per agitationem 
phantasie, discursuri fuissent; quod vero aliquid 
inveniri possit, cujus motus cum ccelestibus tam bené 
conveniret, atque ipsum tamen ex ccelestibus non 
esset, sed tanttim substantia lapidea, aut metallica, 
omnino incredibile visum fuisset. Atque hec tamen 
et similia, per tot mundi etates, homines Jatuerunt, 
nec per philosophiam, aut artes rationales inventa 
sunt, sed casu, et per occasionem ; suntque illius (ut 
diximus) generis, ut ab iis que antea cognita fuerunt 
plane heterogenea, et remotissima sint, ut preenotio 
aliqua nihil prorsis ad illa conducere potuisset. 

Itaque sperandum omnino est, esse adhuc in 
nature sinu multa excellentis ustis recondita, que 


262 ‘NOVUM ORGANUM. 


nullam cum jam inventis cognationem habent, aut 
parallelismum; sed omnino sita sunt extra. vias 
phantasiz, que tamen adhuc inventa non sunt ; que 
proculdubio per multos saeculorum circuitus et -am- 
bages et ipsa quinddque prodibunt, sicut illa supe- 
riora prodierunt; sed. per vlam, quam nunc tracta- 
mus, properé et subitO et simul representari, et an- 
ticlpari possunt. 
ae CX. 

Attamen conspiciuntur et alia inventa ejus gene- 
ris, que fidem faciant, posse genus humanum nobilia 
inventa, etiam ante pedes posita, preterire et tran- 
silire. Utctinque enim pulveris tormentarii, vel fill 
bombycini, vel actis nautice, vel sacchari, vel papyri, 
vel similium inventa, quibusdam rerum et nature 
proprietatibus niti videantur, at certé imprimendi 
artificium nil habet, quod non sit apertum, et fere 
obvium. Et nihilomints homines non advertentes 
litterarum modulos difficilitis scilicét collocari, quam 
litteree per motum mands scribantur; sed hoc in- 
teresse, quod litterarum moduli semel collocati infi- 
nitis impressionibus, litter autem per manum 
exarate unice tantum scriptioni, sufficilant; aut 
fortassé iterd’m non advertentes, atramentum ita 
inspissari posse, ut tingat, non fluat, praesertim lit- 
teris resupinatis et impressivne facta desupér, hoc 
pulcherrimo invento (quod ad doctrinarum propaga- 
tionem tanttim facit) per tot szecula caruerunt. 

Solet autem mens humana, in hoc inventionis 
curriculo, tam leva sepenumerod et malé composita 
esse, ut primo diffidat, et paullo post se contemnat ; 


NOVUM ORGANUM. 263 


atque primo incredibile ei videatur aliquid tale in- 
veniri posse, postquam autem inventum sit, incre- 
dibile rursus videatur, id homines tamdit fugere 
potuisse. Atque hoc ipsum ad spem rité trahitur ; 
superesse nimirim adhtic magnum inventorum cu- 
mulum, qui non solliim: ex operationibus incognitis 
eruendis, sed et ex jam cognitis transferendis et 
componendis et applicandis, per eam quam diximus 
Experientiam Litteratam, deduci possit. 

CXI. Ea 

Neque illud omittendum ad faciendam spem; . 
reputent (si placet) homines infinitas ingenii tem- 
poris, facultatum expensas, quas homines in rebus 
et studiis longé minoris ustis et preti collocant ; 
quorum pars quota si ad sana et solida verteretur, 
nulla non difficultas superari possit. Quod idcirco 
adjungere visum est, quia plavé fatemur Historie 
Naturalis et Experimentalis collectionem, qualem 
animo metimur, et qualis esse debet, opus esse mag- 
num, et quasi regium, et multe opere atque 1m- 
pense. 

CXII. 

Interim particularium multitudinem nemo refor- 
midet, quin potits hoc ipsum ad spem revocet. 
Sunt enim artium et nature particularia phenomena 
manipuli instar ad ingenii commenta, postquam ab 
evidentia rerum disjuncta et abstracta fuerint. Atque 
hujus vie exitus in aperto est, et feré in propinquo ; 
alterius exitus nullus, sed implicatio infinita. Homi- 
nes enim adhtic parvam in Experientia moram fece- 
runt, et eam levitér perstrinxerunt, sed in medita- 


264 NOVUM ORGANUM. 


tionibus et commentationibus ingenii infinitum 
tempus contriverunt. Apud nos vero si esset prest6 
quispiam, qui de facto nature ad interrogata re- 
sponderet, paucorum annorum esset inventio caus- 
sarum, et scientiarum omnium, 

CXIII. 

Etiam nonnihil hominibus spei fieri posse putamus 
ab exemplo nostro proprio; neque jactantize caussa hoc 
dicimus, sed quod utile dictu sit. Si qui diffidant, me 
videant, hominem inter homines etatis mez civilibus 
negotiis occupatissimum, nec firma admodum vale- 
tudine (quod magnum habet temporis dispendium), 
atque in hac re plane protopirum, et vestigia nullius 
secutum, neque heec ipsa cum ullo mortalium com- 
municantem; et tamen veram viam constantér in- 
gressum, et ingenium rebus submittentem, hzec ipsa 
aliquatenus (ut existimamus) provexisse. Kt dein- 
céps videant, quid ab hominibus otio abundantibus, 
atque a laboribus consociatis, atque a temporum suc- 
cessione, post hec indicia nostra exspectandum sit ; 
presertim in vid, que non singulis solummodo per- 
via est (ut fit in via illa rationali), sed ubi hominum 
labores et opere (presertim quantum ad experien- 
tie collectam) optimé distribui, et deindé componi 
possint. Tum enim homines vires suas nosse inci- 
pient, ciim non eadem infiniti, sed alia alii pre- 
stabunt. 

CXIV. 
Postrem6, etiamsi mult6 infirmior et obscurior 
aura spei ab ist Nova Continente spiraverit ; tamen 
omnind experiendum esse (nisi velimus animi esse 


NOVUM ORGANUM. 265 


plané abjecti, statuimus. Non enim res pari peri- 
culo non tentatur, et non succedit; ctim in illo, in- 
gentis boni, in hoc, exigue humane opere jactura 
vertatur. Verum ex dictis, atque etiam ex non dictis, 
visum est nobis spei abundé subesse, non tantiim 
homini strenuo ad experiendum, sed etiam prudenti 
et sobrio ad credendum. 
Oxy: 

Atque de desperatione tollenda, que inter caussas 
potentissimas ad progressum scientiarum remoran- 
dum et inhibendum fuit, jam dictum est: atque 
simul sermo de signis et caussis errorum, et inertiz 
et ignorantize que invaluit, absolutus est ; prasertim 
cam subtiliores causse, et que in judicium popu- 
lare, aut observationem non incurrunt, ad ea, que 
de Idolis animi humani dicta sunt, referri debeant. 

Atque hic simul pars destruens Instaurationis 
nostre claudi debet, que perficitur tribus Redargu- 
tionibus; Redargutione nimirum Humane Rationis 
Native, et sibi permissze ; Redargutione Demonstra- 
tionum; et Redargutione Theoriarum, sive philoso- 
phiarum et doctrinarum que receptze sunt. Re- 
dargutio vero earum talis fuit, qualis esse potuit; 
videlicet per signa, et evidentiam caussarum ; cim 
confutatio alia nulla a nobis (qui et de principiis, et 
de demonstrationibus, ab aliis dissentimus) adhiberi 
potuerit. 

Quocirca tempus est, ut ad ipsam artem et nor- 
mam Interpretandi Naturam veniamus; et tamen 
nonnihil restat, quod prevertendum est. Cum enim 
in hoc primo aphorismorum libro illud nobis propo- 


266 NOVUM ORGANUM. 


situm sit, ut tam ad intelligendum, quam ad reci- 
piendum ea que sequuntur, mentes hominum pre- 
parentur; expurgata jam et abrasa et equata 
mentis area, sequitur ut mens sistatur in positione 
bona, et tanquam aspectu benevolo ad ea que pro- 
ponemus. Valet enim in re nova ad prejudicium 
non sclum preoccupatio fortis opinionis veteris, sed 
et preeceptio sive prefiguratio falsa rei que affertur, 
Itaque conabimur efficere, ut habeantur bone et 
vere, de tis que adducimus, opiniones, licét ad tem- 
pus tantummodo, et tanquam usurarie, donec res 
ipsa pernoscatur. 
CXVI. 

Primo itaque postulandum videtur, ne existiment 
homines nos more antiquorum Grecorum, aut quo- 
rundam novorum hominum, Telesii, Patricii, Severini, 
sectam aliquam in philosophia condere velle; neque 
enim hoc agimus, neque etiam multum interesse 
putamus ad hominum fortunas, quales quis opinio- 
nes abstractas de natura et rerum principiis habeat : 
neque dubium est, quin multa hujusmodi, et vetera 
revocari, et nova introduci possint ; quemadmodum 
et complura themata cceli supponi possunt, quae cum 
phenomenis sat bené conveniunt, inter se tamen 
dissentiunt. 

At nos de hujusmodi rebus opinabilibus, et simul 
inutilibus, non laboramus. At contra nobis consti- 
tutum est experiri, an revera potentie et amplitu- 
dinis humane firmiora fundamenta jacere, ac fines 
in latius proferre possimus. Atque licét sparsim, et 
in aliquibus subjectis specialibus, longé veriora ha- 


NOVUM ORGANUM. 267 


beamus, et certiora (ut arbitramur) atque etiam 
magis fructuosa, quam quibus homines adhuc utun-. 
tur (que in quintam Instaurationis nostre partem 
congessimus), tamen theoriam nullam universalem, 
aut integram proponimus. Neque enim huic rei 
tempus adhuc adesse videtur. Quin nec spem ha- 
bemus vite producende, ad sextam Instaurationis 
partem (que philosophie per legitimam Nature In- 
terpretationem invente destinata est) absolvendam ; 
sed satis habemus, si in mediis sobrié et utilitér nos 
geramus, atque interim semina veritatis sincerioris 
in posteros spargamus, atque initiis rerum magna- 
rum non desimus. 
CXVII. 

Atque quemadmodum sect conditores non su- 
mus ; ita nec operum particularium largitores, aut 
promissores. Attamen possit aliquis hoc modo oc- 
,currere; quod nos, qui tam sepé operum mentio- 
nem faciamus, et omnia eo trahamus, etiam operum 
aliquorum pignora exhibeamus. Vertim via nostra, 
et ratio (ut sepé perspicueé diximus, et adhuc dicere 
juvat) ea est ; ut non opera ex operibus, sive expe- 
rimenta ex experimentis (ut empirici), sed ex operi- 
bus et experimentis caussas et axiomata, atque ex 
caussis et axlomatibus rursus nova opera et expe- 
rimenta (ut legitimi Nature Interpretes) extraha- 
mus. 

Atque licét in Tabulis nostris Inveniendi (ex qui- 
bus quarta pars Instaurationis consistit), atque etiam 
Exemplis Particularium (quas in secunda parte ad- 
duximus), atque insuper in Observationibus nostris 
super Historiam (que in tertia parte operis descripta 


268 NOVUM ORGANUM. 


est), quivis vel mediocris perspicacie et sollertiz 
complurium operum nobilium indicationes, et desig- 
nationes ubique notabit; ingenué tamen fatemur, 
Historiam Naturalem, quam adhuc habemus, aut ex 
libris, aut ex inquisitione propria, non tam copiosam 
esse et verificatam, ut legitime Interpretationi satis- 
facere aut ministrare possit. 

Itaque si quis ad mechanica sit magis aptus et 
paratus, atque sagax ad venanda opera, ex conver- 
satione sola cum experimentis, ei permittimus et re- 
linquimus illam industriam, ut ex Historia nostra, et 
Tabulis, multa tanquam in via decerpat, et applicet 
ad opera, ac veluti foenus recipiat ad tempus, donec 
sors haberi- possit. Nos verd, ctim ad majora con- 
tendamus, moram omnem preproperam et prema- 
turam in istiusmodi rebus, tanquam Atalanta pilas 
(ut szepils solemus dicere) damnamus. Neque enim 
aurea poma puerilitér affectamus, sed omnia in 
victoria cursiis artis super naturam ponimus ; 
neque muscum, aut segetem herbidam demetere 
festinamus, sed messem tempestivam exspectamus. 

CXVIII. 

Occurret etiam alicui proculdubio, postquam 
ipsam Historiam nostram, et Inventionis Tabulas per- 
legerit, aliquid in ipsis experimentis minus certum, 
vel omnino falsum; atque propterea secum fortassé 
reputabit, fundamentis et principiis falsis et dubiis 
inventa nostra niti. Vertim hoc nihil est; necesse 
enim est, talia sub initiis evenire. Simile enim est, 
ac si inscriptione aut impressione una forte littera 
aut altera perperam posita aut collocata sit; id 
enim legentem non multiim impedire solet, quando- 


NOVUM ORGANUM. 269 


quidém errata ab ipso sensu facilé corriguntur. Ita 
etiam cogitent homines multa in Historia Naturali 
experimenta falsO credi et recipi posse; que 
paullo post a caussis et axiomatibus inventis facilé 
expunguntur, et rejiciuntur. Sed tamen verum est, 
si in Historia Naturali, et Experimentis magna et 
crebra et continua fuerint errata illa nulla ingenii 
aut artis felicitate corrigi aut emendari posse. Ita- 
que si in Historia nostra Naturali, que tanta diligen- 
tid, et severitate, et feré religione probata et col- 
lecta est, aliquid in particularibus quandoque subsit 
falsitatis, aut erroris; quid tandem de Naturali His- 
toria vulgari, que pre nostra tam negligens est, 
et facilis, dicendum erit? aut de philosophia et 
scientiis super hujusmodi arenas (vel syrtes potils) 
edificatis? Itaque hoc quod diximus neminem mo- 
veat. 
CXiX: 

Occurrent etiam in Historia nostra et Experimen- 
tis plurime res, primo leves et vulgate, deinde viles 
et illiberales, postremo nimis subtiles ac meré specu- 
lative, et quasi nullius ustis: quod genus rerum, 
hominum studia avertere et alienare possit. 

Atque de istis rebus, que videntur vulgate, illud 
homines cogitent; solere sané eos adhuc nihil aliud 
agere, quam ut eorum, que rara sunt, caussas ad ea, 
que frequentér fiunt, referant et accommodent: at 
ipsorum, que frequentér eveniunt, nullas caussas 
inquirant, sed ea ipsa recipiant tanquam concessa et 
admissa. 

Itaque non ponderis, non rotationis ccelestium, 


270 NOVUM ORGANUM. 


non caloris, non frigoris, non luminis, non duri, non 
mollis, non tenuis, non densi, non liquidi, non con- 
sistentis, non animati, non inanimati, non similaris, 
non dissimilaris, nec demtim organici caussas querunt; 
sed illis, tanquam pro evidentibus et manifestis, re- 
ceptis, de ceteris rebus, que non tam frequentér et 
familiaritér occurrunt, disputant et judicant. 

Nos ver6, qui satis scimus nullum de rebus raris 
aut notabilibus judicium fieri posse, multo minus res 
novas in lucem protrahi, absque vulgarium rerum 
caussis, et caussarum caussis, rité examinatis et reper- 
tis, necessari6 ad res vulgarissimas in Historiam nos- 
tram recipiendas compeliimur. Quinetiam nil magis 
philosophiz offecisse deprehendimus, quam qu6d res, 
quee familiares sunt et frequentér occurrunt, contem- 
plationem hominum non morentur et detineant, sed 
reciplantur obitér neque earum causse queri soleant: 
ut non sepils requiratur informatio de rebus igno- 
tis, quam attentio in notis. | 

EXX: 

Quod ver6 ad rerum vilitatem attinet, vel etiam 
turpitudinem, quibus (ut ait Plinius) honos prefan- 
dus est; ex res, non minus quam lautissime et pre- 
tiosissime, in Historiam Naturalem recipiende sunt. 
Neque propterea polluitur Naturalis Historia: sol 
enim equé palatia et cloacas ingreditur, neque tamen 
polluitur. Nos autem non Capitolium aliquod aut 
Pyramidem hominum superbize dedicamus aut con- 
dimus, sed templum sanctum ad exemplar mundi in 
intellectu humano fundamus. Itaque exemplar se- 
quimur. Nam quicquid essentid dignum est, id 


NOVUM ORGANUM. yet 


etiam scientid dignum, que est essentiz imago. At 
vilia equé subsistunt ac lauta. Quinetiam, ut e 
quibusdam putridis materiis, veluti musco et zibe- 
tho, aliquando optimi odores generantur; ita et ab 
instantiis vilibus et sordidis, quanddéque eximia lux 
et informatio emanat. Vertim de hoc nimis multa; 
cim hoc genus fastidii sit plané puerile et effoemi- 
natum. 
| CXXI. 

At de illo omnin6 magis accuraté dispiciendum ; 
quod plurima in Historia nostra captui vulgari, aut 
etiam cuivis intellectui(rebus presentibus assuefacto) 
videbuntur curiose cujusdam et inutilis subtilitatis. 
Itaque de hoc ante omnia et dictum et dicendum 
est; hoc scilicét, nos jam sub initiis et ad tempus 
tantim lucifera experimenta, non fructifera querere; 
ad exemplum creationis divine, quod szpitis diximus, 
que primo die lucem tantum produxit, eique soli 
unum integrum diem attribuit, neque illo die quic- 
quam materiati operis immiscuit. 

Itaque si quis istiusmodi res nullius esse usts 
putet, idem cogitat ac si nullum etiam lucis esse 
usum censeat, quia res scilicét solida aut materiata 
non sit. Atque revera dicendum est, simplicium 
naturarum cognitionem bené examinatam et defini- 
tam instar lucis esse; que ad universa operum pene- 
tralia aditum prebet, atque tota agmina operum et 
turmas, et axiomatum nobilissimorum fontes potes- 
tate quidam complectitur et post se trahit; in se 
tamen non ita magni usiis est. Quin et litterarum 
elementa per se et separatim nihil significant, nec 

VOL. IX. i i 


272 NOVUM ORGANUM. 


alicujus ustis sunt, sed tamen ad omnis sermonis 
compositionem et apparatum instar materie prime 
sunt. Etiam semina rerum potestate valida, usu 
(nisi in processu suo) nihili sunt. Atque lucis ipsius 
radii dispersi, nisi coéant, beneficlum suum non im- 
pertiuntur. 

Quod si quis subtilitatibus speculativis offenda- 
tur, quid de scholasticis viris dicendum erit, qui sub- 
tilitatibus immensum indulserunt ? que tamen sub- 
tilitates in verbis, aut saltem vulgaribus notionibus 
(quod tantundem valet), non in rebus aut natura 
consumptz fuerunt; atque utilitatis expertes erant, 
non tantum in origine, sed etiam in consequentiis : 
tales autem non fuerunt, ut haberent in presens uti- 
litatem nullam, sed per consequens infinitam ; quales 
sunt ez de quibus loquimur. Hoc vero sciant ho- 
mines pro certo, omnem subtilitatem disputationum 
et discursuum mentis, si adhibeatur tantum post 
axiomata inventa, seram esse et preposteram: et 
subtilitatis tempus verum ac proprium, aut saltém 
precipuum, versari in pensitanda experientia, et indé 
constituendis axiomatibus: nam illa altera subtilitas 
naturam prensat et captat, sed nunquam appre- 
hendit aut capit. Et verissimum certé est, quod 
de occasione sive fortuna dici solet, si. transfe- 
ratur ad naturam : videlicét, eam a fronte comatam, 
ab occipitio calvam esse. 

Denique de contemptu in Naturali Historia rerum 
aut vulgarium, aut vilium, aut nimis subtilium, et in 
originibus suis inutilium, illa vox muliercule ad tu- 
midum principem, qui petitionem ejus ut rem in- 


NOVUM ORGANUM. 273 


dignam et majestate sua inferiorem abjecisset, pro 
oraculo sit; “ Desine ergo rex esse:” quia certissi- 
mum est, imperium in naturam, si quis hujusmod! 
rebus ut nimis exilibus et minutis vacare nolit, nec 
obtineri nec geri posse. 

CXXIl. 

Occurrit etiam et illud; mirabile quiddam esse 
et durum, quod nos onmes scientias atque omnes 
auctores simul ac veluti uno ictu et Impetu summo- 
veamus: idque non assumpto aliquo ex antiquis in 
auxilium et presidium nostrum, sed quasi viribus 
propriis. 

Nos autem scimus, si minus sincera fide agere 
voluissemus, non difficile fuisse nobis, ista, que affe- 
runtur, vel ad antiqua secula ante Grecorum tem- 
pora (ctim scientie de natura magis fortassé, sed 
tamen majore cum silentio floruerint, neque in 
Grecorum tubas et fistulas adhuc incidissent), vel 
etiam (per partes certé) ad aliquos ex Grecis ipsis 
referre, atque astipulationem et honorem inde pe- 
tere: more novorum hominum, qui nobilitatem sibi 
ex antiqua aliqua prosapia, per genealogiarum fa- 
vores, astruunt et affingunt. Nos vero rerum evi- 
dentia freti, omnem commenti et imposture condi- 
tionem rejicimus; neque ad id quod agitur plus 
interesse putamus, utrum que jam invenientur 
antiquis olim cognita, et per rerum vicissitudines 
et secula occidentia et orientia sint, quam homini- 
bus cure esse debere, utrtim Novus Orbis fuerit in- 
sula illa Atlantis, et veteri mundo cognita, an nunc 
primum reperta. Rerum enim inventio a nature 


274 NOVUM ORGAXUM. 


luce petenda, non ab antiquitatis tenebris repe- 
tenda est. 

Quod vero ad universalem istam reprehensionem 
attinet, certissimum est veré rem reputanti, eam et 
magis probabilem esse, et magis modestam, quam 
si facta fuisset ex parte. Si enim in primis notioni- 
bus errores radicati non fuissent, fieri non potuisset, 
quin nonnulla recté inventa alia perperam inventa 
correxissent. Sed cum errores fundamentales fuerint, 
atque ejusmodi ut homines potius res neglexerint ac 
preteriérint, quam de illis pravum aut falsum judi- 
cium fecerint ; minimé mirum est, si homines id non 
obtinuerint, quod non egerint ; nec ad metam per- 
venerint, quam non posucrint aut collocarint ; neque 
viam emensi sint, quam non ingressi sint aut te- 
nuerint. | 

Atque insolentiam rei quod attinet, certé si quis 
mantis constantid atque oculi vigore lineam magis 
rectam, aut circulum magis perfectum se describere 
posse, quam alium quempiam, sibi assumat, indu- 
citur scilicét facultatis comparatio: quod si quis as- 
serat se, adhibita regula aut circumducto circino, 
lineam magis rectam aut circulum magis perfec- 
tum posse describere, quam aliquem alium vi sola 
oculi et mantis; is certé non admodum jactator fue- 
rit. Quin hoe, quod dicimus, non solum in hoc nostro 
-conatu primo et incceptivo locum habet; sed etiam 
pertinet ad eos quihuic rei posthac incumbent. Nos- 
tra enim via inveniendi scientias exeequat fere inge- 
nia, et non multum excellentie eorum relinquit : cum 
omnia per certissimas regulas et demonstrationes 


NOVUM ORGANUM. | 375 


transigat. Itaque hee nostra (ut sepé diximus) fe- 
licitatis cujusdam sunt potitis quam facultatis, et 
potils temporis partus quam ingenii. Est enim 
certé casus aliquis non minus in cogitationibus hu- 
manis, quam in operibus et factis. 

CXXEI- 

Itaque dicendum de nobis ipsis quod ille per 
jocum dixit, presertim cum tam bene rem secet: 
“fieri non potest ut idem sentiant, qui aquam et qui 
vinum bibant.” At czeteri homines, tam veteres quam 
novi, liquorem biberunt crudum in scientils, tanquam 
aquam, vel sponte ex intellectu manantem, vel per 
dialecticam tanquam per rotas ex puteo haustam. 
At nos liquorem bibimus et propinamus ex infinitis 
confectam uvis, iisque maturis et tempestivis, et per 
racemos quosdam collectis ac decerptis, et subindé 
in torculari pressis, ac postremo in vase repurgatis 
et clarificatis. Itaque nil mirum, si nobis cum aliis 
non conveniat. 

CXAIY. 

Occurret proculdubio et illud: nec metam aut 
scopum scientiarum a nobis ipsis (id quod in aliis re- 
prehendimus) verum et optimum prefixum esse. 
Esse enim contemplationem veritatis omni operum 
utilitate et magnitudine digniorem et celsiorem: 
longam vero istam et sollicitam moram in experien- 
tid et materia, et rerum particularium fluctibus, 
mentem veluti humo affigere, vel potius in Tartarum 
quoddam confusionis et perturbationis dejicere; at- 
que abstracte sapientiz serenitate et tranquillitate 





276 NOVUM ORGANUM, 


(tanquam a statu multo diviniore) arcere et summo- 
vere. Nos vero huic rationi libentér assentimur ; et 
hoc ipsum, quod innuunt ac preoptant, precipué atque 
ante omnia agimus. Etenim verum exemplar mundi 
in intellectu humano fundamus; quale invenitur, 
non quale cuipiam sua propria ratio dictaverit. Hoe 
autem perfici non potest, nisi facta mundi dissec- 
tione atque anatomia diligentissima. Modulos verd 
ineptos mundorum et tanquam simiolas, quas in 
philosophiis phantasia hominum exstruxerunt, om- 
nind dissipandas edicimus. Sciant itaque homines 
(id quod superitis diximus) quantum intersit inter 
humane mentis idola, et divinee mentis ideas. Illa 
enim nihil aliud sunt, quam abstractiones ad pla- 
citum: he autem sunt vera signacula Creatoris 
super creaturas, prout in materia per lineas veras et 
exquisitas imprimuntur et terminantur. Itaque ip- 
sissimee res sunt (in hoc genere) veritas et utilitas : 
atque opera ipsa pluris facienda sunt, quatenus sunt 
veritatis pignora, quam propter vitaze commoda. 
CXXV. 

Occurret fortassé et illud: nos tanquam actum 
agere, atque antiquos ipsos eandem, quam nos, viam 
tenuisse. Itaque verisimile putabit quispiam etiam 
nos, post tantum motum et molitionem, deventuros 
tandem ad aliquam ex illis philosophiis que apud 
antiquos valuerunt. Nam et illos,in meditationum 
suarum principiis, vim et copiam magnam exemplo- 
rum et particularium paravisse; atque In commen- 
tarios, per locos et titulos, digessisse ; atque inde 


NOVUM ORGANUM. 277 


philosophias suas et artes confecisse; et posted, re 
comperta, pronuntidsse; et exempla ad fidem et 
docendi lumen sparsim addidisse ; sed particularium 
notas et codicillos ac commentarios suos in lucem 
edere, supervacuum et molestum putdsse: idedque 
fecisse, quod in edificando fieri solet, nempé post 
edificii structuram, machinas. et scalas a conspectu 
amovisse. Neque alitér factum esse credere certé 
oportet. Vertim nisi quis omnino oblitus fuerit 
eorum que superits dicta sunt, huic objectioni (aut 
scrupulo potits) facilé respondebit. Formam enim 
inquirendi et inveniendi apud antiquos et ipsi profi- 
temur, et scripta eorum pre se ferunt. Ea autem 
non alia fuit, quam ut ab exemplis quibusdam et par- 
ticularibus (additis notionibus communibus, et for- 
tassé portione nonnulla ex opinionibus receptis, quee 
maximé placuerunt) ad conclusiones maximé generales 
sive principia scientiarum adyolarent ; ad quorum veri- 
tatem immotam et fixam conclusiones inferiores per 
media educerent ac probarent, ex quibus artem 
constituebant. ‘Tum demim si nova particularia et 
exempla mota essent et adducta, que placitis suis 
refragarentur, illa aut per distinctiones, aut per 
regularum suarum explanationes, in ordinem subtili- 
tér redigebant ; aut demum per exceptiones grosso 
modo summoyebant: at rerum particularium non 
refragantium caussas ad illa principia sua laboriosé 
et pertinacitér accommodabant. Verum nec His- 
toria Naturalis et Experientia illa erat, quam fuisse 
oportebat (longé certé abest) ; et ista advolatio ad 
generalissima omnia perdidit. 


278 NOVUM ORGANUM. 


CXXVI. 

Occurret et illud; nos, propter inhibitionem 
quandam pronuntiandi et principia certa ponendi, 
donec per medios gradus ad generalissima rité per- 
Ventum sit, suspensionem quandam judicii tueri, 
atque ad acatalepsiam rem deducere. Nos vero 
non Acatalepsiam, sed Eucatalepsiam meditamur et 
proponimus: sensui enim non derogamus, sed minis- 
tramus; et intellectum non contemnimus, sed regi- 
mus. Atque melius est scire quantum opus sit, et 
tamen nos non penitus scire putare, quam penitus 
scire nos putare, et tamen nil eorum que opus est 
scire. | 

CXXVII. 

Etiam dubitabit quispiam potitis quam objiciet ; 
utrum nos de Naturali tanttm Philosophia, an etiam 
de scientiis reliquis, Logicis, Ethicis, Politicis, secun- 
dum viam nostram perficiendis loguamur. At nos 
certe de universis hec, que dicta sunt, intelligimus : 
atque quemadmodum vulgaris logica, que regit res 
per Syllogismum, non tanttim ad naturales, sed ad 
omnes scientias pertinet ; ita et nostra, que procedit 
per Inductionem, omnia complectitur. Tam enim 
Historiam et Tabulas Inveniendi conficimus de Ira, 
Metu, et Verecundia et similibus; ac etiam de 
exemplis rerum Civilium; nec mints de motibus 
mentalibus Memorize, Compositionis et Divisio- 
nis, Judicii, et reliquorum: quam de Calido et 
Frigido, aut Luce, aut Vegetatione, aut similibus. 
Sed tamen ciim nostra ratio Interpretandi, post 
Historiam preparatam et ordinatam, non mentis 
tanttim motus et discursus (ut logica vulgaris), sed 


NOVUM ORGANUM. 279 


et rerum naturam intueatur; ita mentem regimus, 

ut ad rerum naturam se, aptis per omnia modis, 

applicare possit. Atque propterea multa et diversa 

in doctrina Interpretationis precipimus, que ad 

subjecti, de quo inquirimus, qualitatem et conditio- 

nem modum inveniendi nonnulla ex parte applicent. 
CXXVIII. 

At illud de nobis ne dubitare quidem fas sit ; 
utriim nos philosophiam et artes et scientias, quibus 
utimur, destruere et demoliri cupiamus: contra 
enim, earum et usum et cultum et honores libentér 
amplectimur. Neque enim ullo modo officimus, 
quin iste, quee invaluerunt, et disputationes alant, et 
sermones ornent, et ad professoria munera ac vite 
civilis compendia adhibeantur et valeant, denique 
tanquam numismata quedam, consensu inter homi- 
nes recipiantur. Quinetiam significamus aperté, ea, 
qua nos adducimus, ad istas res non multum idonea 
futura; cum ad vulgi captum deduci omnino non 
possint, nisi per effecta et opera tantum. At hoc 
ipsum, quod de affectu nostro et bona voluntate 
erga scientias receptas dicimus, quam vere profitea- 
mur, scripta nostra in publicum edita (presertim 
libri de Progressu Scientiarum) fidem faciant. Ita- 
que id verbis amplils vincere non conabimur. [lud 
interim constantér et diserté monemus ; his modis, 
qui in usu sunt, nec magnos in scientiarum doctrinis 
et contemplatione progressus fieri, nec illas ad am- 
plitudinem operum deduci posse. 

| CXXIX. 
Superest ut de Finis excellentia pauca dicamus. 


280 NOVUM ORGANUM,. 


Ea si prius dicta fuissent, votis similia videri potuis- 
sent : sed spe jam facta, et iniquis prajudiciis sub- 
latis, plus fortassé ponderis habebunt. Quod si nos 

omnia perfecissemus et plané absolvissemus, nec 
-alios in partem et consortium laborum subindé vo- 
caremus, etiam ab hujusmodi verbis abstinuissemus, 
ne acciperentur in predicationem meriti nostri. Cum 
vero aliorum industria acuenda sit, et animi exci- 
tandi atque accendendi; consentaneum est, ut que- 
dam hominibus in mentem redigamus. 

Primo itaque videtur inventorum nobilium intro- 
ductio inter actiones humanas longé primas partes 
tenere: id quod antiqua secula judicaverunt. Ea 
enim, inventoribus divinos honores tribuerunt ; iis 
autem, qui in rebus civilibus merebantur (quales 
erant urbium et imperiorum conditores, legislatores, 
patriarum a diuturnis malis liberatores, tyrannidum 
debellatores, et his similes), heroum tanttum honores 
decreverunt. Atque certé si quis ea recté confe- 
rat, justum hoc prisci seculi judicium reperiet. Ete- 
nim inventorum beneficia ad universum genus hu- 
manum pertinere possunt; civilia ad certas tantum- 
modo hominum sedes: hee etiam non ultra paucas 
etates durant; illa, quasi perpetuis temporibus. 
Atque statiis emendatio in civilibus non sine vi et 
perturbatione plertimque procedit : at inventa beant, 
et beneficium deferunt absque alicujus injuria aut 
tristitia. 

Etiam inventa quasi nove creationes sunt, 


et divinorum operum imitamenta; ut bene cecinit 
ille: 


NOVUM ORGANUM. 281 


‘¢ Primim frugiferos foetus mortalibus egris 
Dididerant quondam preestanti nomine Athene ; 
Et REcREAVERUNT vitam, legesque rogarunt.” 


Atque videtur notatu dignum in Solomone; 
quod cum imperio, auro, magnificentid operum, sa- 
tellitio, famulitio, classe insuper, et nominis clari- 
tate, ac summa hominum admiratione floreret, 
tamen nihil horum delegerit sibi ad gloriam, sed ita 
pronuntiaverit : “ Gloriam Dei esse, celare rem; glo- 
rlam regis, invest?ware rem.” 

Rursus (si placet) reputet quispiam, quantum 
intersit inter hominum vitam in excultissima quapiam 
Europe provincia, et in regione aliquaé nove Indie 
maximeé ferd et barbara: ea tantum differre existi- 
mabit, ut meritO hominem homini Deum esse, non 
solim propter auxilium et beneficium, sed etiam per 
statis comparationem, recté dici possit. Atque hoc, 
non solum, non celum, non corpora, sed artes 
prestant. | 

Rursts, vim et virtutem et consequentias rerum 
inventarum notare juvat : que non in aliis manifestius 
occurrunt, quam in illis tribus, que antiquis incog- 
nite, et. quarum primordia, licét recentia, obscura 
et ingloria sunt: Artis nimirim Imprimendi, Pul- 
veris Tormentarii, et Acts Nautice. Hec enim 
tria, rerum faciem et statum in orbe terrarum muta- 
verunt: primum, in re litteraria: secundum, in re 
bellicd: tertium, in navigationibus. Unde innumere 
rerum mutationes secute sunt; ut non imperium 
aliquod, non secta, non stella, majorem efficaciam et 


282 NOVUM ORGANUM. 


quasi influxum super res humanas exercuisse videatur, 
quam ista mechanica exercuerunt. 

Preeterea non abs re fuerit, tria hominum ambi- 
tionis genera et quasi gradus distinguere: primum 
eorum, qui propriam potentiam in patria sua ampli- 
ficare cupiunt ; quod genus vulgare est et degener : 
secundum eorum, qui patriz potentiam et imperium 
inter humanum genus amplificare nituntur; illud 
plus certé habet dignitatis, cupiditatis haud mints: 
quod si quis humani generis ipsius potentiam et 
imperium in rerum universitatem instaurafe et am- 
plificare conetur, ea proculdubio ambitio (si modo ita 
vocanda sit) reliquis et sanior est et augustior. Homi- 
nis autem imperium in res, in solis artibus et scientiis 
ponitur. Nature enim non imperatur, nisi parendo. 

Preeterea, si unius alicujus particularis inventi 
utilitas ita homines affecerit, ut eum, qui genus 
humanum universum beneficio aliquo devincire potu- 
erit, homine majorem putaverint; quanto celsius 
videbitur tale aliquid invenire, per quod alia omnia 
expedité inveniri possint ? Et tamen (ut verum 
omnino dicamus) quemadmodum luci magnam habe- 
mus gratiam, quod per eam Vias inire, artes exercere, 
legere, nos invicem dignoscere possimus, et nihilo- 
minus ipsa visio lucis res preestantior est et pulchrior, 
quam multiplex ejus usus : ita certé ipsa contempla- 
tio rerum, prout sunt, sine superstitione aut impos- 
turd, errore aut confusione, in seipsa magis digna 
est, quam universus inventorum fructus. 

Postrem6 siquis depravationem scientiarum et 


NOVUM ORGANUM. 283 


artium ad malitiam et luxuriam et similia objecerit ; 
id neminem moveat. Illud enim de omnibus mun- 
danis bonis dici potest, ingenio, fortitudine, viribus, 
forma, divitiis, luce ipsa, et reliquis. Recuperet 
modo genus humanum jus suum in naturam, quod 
ci ex dotatione divinad competit, et detur ei copia: 
usum vero recta ratio, et sana religio gubernabit. 
CXXX: 

Jam vero tempus est ut artem ipsam Interpre- 
tandi Naturam proponamus: in qua licét nos utilis- 
sima et verissima precepisse arbitremur, tamen 
necessitatem ei absolutam (ac si absque eA nil agi 
possit), aut etiam perfectionem non attribuimus. 
Etenim in ea opinione sumus; si justam Nature et 
Experientie Historiam presto haberent homines, 
atque in ea sedulo versarentur, sibique duas res 
imperare possent; unam, ut receptas opiniones et 
notiones deponerent, alteram, ut mentem a gene- 
ralissimis et proximis ab illis ad tempus cohiberent ; 
fore ut etiam vi propria et genuind mentis, absque 
alia arte, in formam nostram Interpretandi incidere 
possent. Est enim Interpretatio verum et naturale 
opus mentis, demptis lis que obstant: sed tamen 
omnia certé per nostra precepta erunt magis in 
procinctu, et multo firmiora. 

Neque tamen illis nihil addi posse affirmamus : 
sed contra, nos, qui mentem respicimus non tantum 
in facultate propria, sed quatenus copulatur 
cum rebus, artem inveniendi cum 
inventis adolescere posse 
statuere debemus. 


LIBER SECUNDUS 
APHORISMORUM. 








LIBER SECUNDUS 
APHORISMORUM. 


DE INTERPRETATIONE NATURA, 


SIVE 


DE REGNO HOMINIS. 


APHORISMUS. I. 
Super datum corpus novam naturam, sive novas 
naturas generare et superinducere, opus et intentio 
est Humane Potentia. Date autem nature formam, 
sive differentiam veram, sive naturam naturantem, 
sive fontem emanationis (ista enim vocabula habe- 
mus, que ad indicationem rei proximé accedunt) 
invenire, opus et intentio est Humane Scientie. At- 
que his operibus primariis. subordinantur alia opera 
duo secundaria, et inferioris note; priori, Transfor- 
matio corporum concretorum de alio in aliud, intra 
terminos possibilis ; posteriori, inventio, in omni ge- 
neratione et motu, Latentis Processtis continuati ab 
efficiente manifesto, et materia manifesta, usque ad 
formam inditam ; et inventio similitér Latentis Sche- 
matismi corporum quiescentium, et non in motu. 
II. 

Quam infelicitér se habeat scientia humana, que 
in usu est, etiam ex illis liquet que vulgo asserun- 

VOL. IX. U 


288 NOVUM ORGANUM. 


tur. Recté ponitur; veré scire, esse per caussas 
scire._ Etiam non male constituuntur caussze quatuor ; 
Materia, Forma, Efficiens, et Finis. At ex his, caussa 
Finalis tantum abest ut prosit, ut etiam scientias cor- 
rumpat, nisi in hominis actionibus. Forme inventio 
habetur pro desperata. Efficiens vero et Materia 
(quales queeruntur et recipiuntur, remote scilicét, 
absque latenti processu ad Formam) res perfunctoriz 
sunt, et superficiales, et nihili feré ad scientiam 
veram et activam. Neque tamen obliti sumus, nos 
superius notasse, et correxisse errorem mentis hu- 
mane, in deferendo Formis primas essentie. Licet 
enim in natura nihil yeré existat preter corpora in- 
dividua, edentia actus puros individuos ex lege ; in 
doctrinis tamen, illa ipsa lex, ejusque inquisitio, et 
inventio, atque explicatio, pro fundamento est tam 
ad sciendum, quam ad operandum. Eam autem 
legem, ejusque paragraphos, Formarum nomine in- 
telligimus ; praesertim ctim hoc vocabulum invalue- 
rit, et familiaritér occurrat. 
oe 

Qui caussam alicujus nature (veluti albedinis, 
aut caloris) in certis tantiim subjectis novit, ejus 
Scientia imperfecta est ; et qui effectum super certas 
tantum materias (inter eas quze sunt susceptibiles) 
inducere potest, ejus Potentia paritér imperfecta 
est. At qui Efficientem et Materialem caussam tan- 
tummod6 novit (que causse fluxe sunt, et nihil 
aliud quam vehicula, et caussee Formam deferentes in 
aliquibus), is ad nova inventa, in materia aliquatenus 
simili et przparata, pervenire potest; sed rerum 


NOVUM ORGANUM. 289 


terminos altitis fixos non movet. At qui Formas 
novit, is nature unitatem in materiis dissimillimis 
complectitur. Itaque que adhuc facta non sunt, 
qualia nec nature vicissitudines, neque experimen- 
tales industriz, neque casus ipse, in actum unquam 
perduxissent, neque cogitationem humanam subitura 
fuissent, detegere et producere potest. Quare ex 
Formarum inventione, sequitur contemplatio vera, et 
operatio libera. 
Iv. | 

Licét vie ad potentiam, atque ad scientiam hu- 
manam, conjunctissime sint, et feré eedem; tamen 
propter perniciosam et inveteratam consuetudinem 
versandi in abstractis, tutitis omnino est ordiri, et 
excitare scientias ab iis fundamentis, que in ordine 
sunt ad partem activam, atque ut illa ipsa partem 
contemplativam signet et determinet. Videndum 
itaque est, ad aliquam naturam super corpus datum 
generandam et superinducendam, quale quis pre- 
ceptum, aut qualem quis directionem aut deductio- 
nem maximé optaret; idque sermone simplici, et 
minimé abstruso. 

Exempli gratia; si quis argento cupiat superin- 
ducere flavum colorem auri, aut augmentum ponde- 
ris (servatis legibus materie), aut lapidi alicui non 
diaphano diaphaneitatem, aut vitro tenacitatem, aut 
corpori alicui non vegetabili vegetationem ; viden- 
dum (inquam) est, quale quis preceptum, aut de- 
ductionem potissimum sibi dari exoptet. Atque 
primo, exoptabit aliquis proculdubio sibi monstrari 


290 ‘NOVUM ORGANUM. 


aliquid hujusmodi, quod opere non frustret, neque 
experimento fallat. Secundo, exoptabit quis aliquid 
sibi preescribi, quod ipsum non astringat, et coerceat 
ad media quedam, et modos quosdam operandi par- 
ticulares. Fortassé enim destituetur, nec habebit 
facultatem et commoditatem talia media compa- 
randi et procurandi. Quod si sint et alia media, et 
alii modi (preter illud preceptum) progignende 
talis nature, ea fortasse ex lis erunt, quze sunt in 
operantis potestate ; a quibus nihilomints per an- 
gustias preecepti excludetur, nec fructum capiet. 
Tertio, optabit aliquid sibi monstrari, quod non sit 
eequé difficilé, ac illa ipsa operatio de qua inquiritur, 
sed propiuls accedat ad praxin. 

Itaque de Preecepto vero et perfecto Operandi, 
pronuntiatum erit tale; ut sit certum, liberum, et 
disponens, sive in ordine ad actionem. Atque hoc 
ipsum idem est cum inventione Forme vere. Etenim 
Forma nature alicujus talis est, ut ea posita natura 
data infallibiliter sequatur. Itaque adest perpetud, 
quando natura illa adest, atque eam universaliter 
affirmat, atque inest omni. Eadem Forma talis 
est, ut e& amotd natura data infallibiliter fu- 
giat. Itaque abest perpetud, quando natura illa 
abest, eamque perpetud abnegat, atque inest soli. 
Postremo, Forma vera talis est, ut naturam datam ex 
fonte aliquo essentiz deducat, que inest pluribus, et 
notior est nature (ut loquuntur) quam ipsa Forma. 
Itaque de Axiomate vero et perfecto Sciendi, pro- 
nuntiatum et preceptum tale est; ut inveniatur na- 


NOVUM ORGANUM. 291 


tura alia, que sit cum natura data convertibilis, et 
tamen sit limitatio nature notioris, instar generis 
veri. Ista autem duo pronunciata, activum et con- 
templativum, res eadem sunt; et quod in Operando 
utilissimum, id in Sciendo verissimum. 

v. 

At Preceptum sive Axioma de Transformatione 
corporum, duplicis est generis. Primum intuetur 
corpus, ut turmam sive conjugationem naturarum 
simplictum: ut in auro hee conveniunt; quod sit 
flavum; quod sit ponderosum, ad pondus tale; 
quod sit malleabile, aut ductile, ad extensionem 
talem; quod non fiat volatile, nec deperdat de 
quanto suo per ignem; quod fluat fluore tali; quod 
separetur et solvatur modis talibus; et similitér de 
ceteris naturis, que in auro concurrunt. Itaque 
hujusmodi Axioma rem deducit ex Formis naturarum 
simplicium. Nam qui Formas et modos novit super- 
inducendi flavi, ponderis, ductilis, fixi, fluoris, solu- 
tionum, et sic de reliquis, et eorum graduationes et 
modos, videbit et curabit, ut ista conjungi possint 
in aliquo corpore, undé sequatur T'ransformatio in 
aurum. Atque hoc genus operandi pertinet ad ac- 
tionem primariam. Eadem enim est ratio generandi 
naturam unam aliquam simplicem, et plures; nisi 
quod arctetur magis et restringatur homo in ope- 
rando, si plures requirantur, propter difficultatem 
tot naturas coadunandi, que non facilé conveniunt, 
nisi per vias nature tritas et ordinarias. Utcunque 
tamen dicendum est, quod iste modus operandi (qui 
naturas intuetur simplices, licét in corpore concreto) 


292 NOVUM ORGANUM. 


procedat ex lis, que in naturdé sunt constantia, et 
eterna, et catholica, et Jatas prebeat Potentie Hu- 
mane vias, quales (ut nunc sunt res) cogitatio hu- 
mana VIX capere aut representare possit. 

At secundum genus Axiomatis (quod a Latentis 
ProcessUs inventione pendet), non per naturas sim- 
plices procedit, sed per concreta corpora, quemad- 
modum in natura inveniuntur, cursu_ ordinario. 
Exempli gratia; in casu ubi fit inquisitio, ex quibus 
initlis, et quo modo, et quo processu, aurum, aut aliud 
quodvis metallum, aut lapis generetur, a primis 
menstruis aut rudimentis suis, usque ad mineram 
perfectam ; aut similitér, quo processu herbe gene- 
rentur, a primis concretionibus succorum in terra, 
aut a seminibus, usque ad plantam formatam, cum 
universd ill& successione mottis, et diversis et conti- 
nuatis nature nixibus; similitéer, de generatione or- 
dinatim explicata animalium, ab initu ad partum ; 
et similitér de corporibus aliis. 

EnimverO neque ad generationes corporum tan- 
tum spectat hec inquisitio, sed etiam ad alios motus 
et opificia nature. Exempli gratia; in casu ubi fit 
inquisitio de universa serie, et continuatis actionibus 
alimentandi, a prima receptione alimenti, ad assimi- 
lationem perfectam; aut similitér de motu volun- 
tario in animalibus, a prima impressione imagina- 
tionis, et continuatis nixibus spiritds, usque ad 
flexiones et motus artuum; aut de explicato motu 
lingue, et labiorum, et instrumentorum reliquorum, 
usque ad editionem vocum articulatarum. Nam hac 
quoque spectant ad naturas concretas, sive collegia- 


NOVUM ORGANUM. 293 


tas, et in fabric&a; et intuentur veluti consuetudines 
nature particulares, et speciales, non leges funda- 
mentales et communes, que constituunt Formas. Ve- 
runtamén omnino fatendum est, rationem istam 
videri expeditiorem, et magis sitam in propinquo, et 
spem injicere magis, quam illam primariam. 

At pars Operativa similitér, que huic parti Con- 
templative respondet, operationem extendit et pro- 
movet, ab iis que ordinario in natura inveniuntur, ad 
quedam proxima, aut a proximis non admodum 
remota; sed altiores et radicales operationes super 
naturam pendent utiqué ab Axiomatibus primariis. 
Quinetiam ubi non datur homini facultas Operandi, 
sed tantum Sciendi, ut in ccelestibus (neque enim 
ceditur homini operari in ceelestia, aut ea immutare 
aut transformare),tamen inqulsitio facti ipsius, sive ve- 
ritatis rei, non minus quam cognitio caussarum et 
consensuum, ad primaria illa et catholica Axiomata 
de naturis simplicibus (veluti de natura rotationis 
spontaneze, attractionis sive virtutis magnetice, et 
aliorum complurium que magis communia sunt, 
quam ipsa ceelestia) refertur. Neque enim speret 
aliquis terminare quastionem, utrum in motu diurno 
revera terra, aut coelum rotet; nisi naturam rota- 
tionis spontanee prils comprehenderit. 

VI. 

Latens autem Processus, de quo loquimur, longé 
alia res est, quam animis hominum (qualitér nunc 
obsidentur) facilé possit occurrere. Neque enim 
intelligimus mensuras quasdam, aut signa, aut scalas 
processtis, in corporibus spectabiles ; sed plané pro- 


294, NOVUM ORGANUM. 


cessum continuatum, qui maxima ex parte sensum 
fugit. 

Exempli gratid; in omni generatione et trans- 
formatione corporum, inquirendum, quid deperdatur 
et evolet, quid maneat, quid accedat ; quid dilatetur, 
quid contrahatur; quid uniatur, quid separetur ; 
quid continuetur, quid abscindatur ; quid impellat, 
quid impediat ; quid dominetur, quid succumbat ; et 
alia complura. 

Neque hic rursus, hec tantum in generatione 
aut transformatione corporum querenda sunt; sed 
et in omnibus aliis alterationibus, et motibus, sim1- 
litér inquirendum, quid antecedat, quid succedat ; 
quid sit incitatius, quid remissius; quid motum 
prebeat, quid regat ; et hujusmodi. Ista vero omnia 
scientlis (que nunc pinguissima Minerva, et prorsus 
inhabili contexuntur) incognita sunt et intacta. Cum 
enim omnis actio naturalis per minima transigatur, 
aut saltém per illa que sunt minora, quam ut sensum 
feriant, nemo se naturam regere aut vertere posse 
speret, nisi illa debito modo comprehenderit, et no- 


taverit. 
VIL. 


Similitér, inquisitio et inventio Latentis Schema- 
tismi in corporibus, res nova est; non minus, quam 
inventio Latentis Processtis et Forme. Versamur 
enim plané adhuc in atriis nature, neque ad interiora 
paramus aditum. At nemo corpus datum nova 
natura dotare, vel in novum corpus felicitér et ap- 
posité transmutare potest, nisi corporis alterandi 
aut transformandi bonam habuerit notitiam. In 


NOVUM ORGANUM. 295 


modos enim vanos incurret, aut saltém difficiles et 
perversos, nec pro corporis natura, in quod operatur. 
Itaque ad hoc etiam via plané est aperienda et 
munienda. 

Atque in anatomia corporum organicorum (qualia 
sunt hominis, et animalium) opera sané recté et 
utilitér insumitur, et videtur res subtilis, et scruti- 
nium nature bonum. At hoc genus anatomie spec- 
tabile est, et sensui subjectum, et in corporibus tan- 
tum organicis locum habet. Vertim hoc ipsum 
obvium quiddam est, et in promptu situm, pre ana- 
tomia vera Schematismi Latentis in corporibus, que 
habentur pro similaribus: presertim in rebus speci- 
ficatis, et earum partibus, ut ferri, lapidis; et parti- 
bus similaribus plante, animalis, veluti radicis, folii, 
floris, carnis, sanguinis, ossis, etc. At etiam in hoc 
genere non prorstis cessavit industria humana; hoc 
ipsum enim innuit separatio corporum similarium per 
distillationes, et alios solutionum modos, ut dissimila- 
ritas compositi per congregationem partium homo- 
genearum appareat. Quod etiam ex usu est, et facit 
ad id quod quezrimus; licét sepius res fallax sit, 
quia complures nature separationi imputantur et 
attribuuntur, ac si pritis substitissent in composito, 
quas revera ignis et calor, et alii modi apertionum de 
novo indunt, et superinducunt. Sed et hec quoque 
parva pars est operis, ad inveniendum Schematismum 
verum in composito ; qui Schematismus res est longe 
subtilior, et accuratior, et ab operibus ignis potius 
confunditur, quam eruitur et elucescit. 

Itaque facienda est corporum separatio et solutio, 


296 NOVUM ORGANUM. 


non per ignem certé, sed per rationem et induc- 
tionem veram, cum experimentis auxiliaribus ; et per 
comparationem ad alia corpora, et reductionem ad 
naturas simplices, et earum Formas, que in composito 
conveniunt et complicantur; et transeundum plané 
a Vulcano ad Minervam, si in animo sit veras corpo- 
rum texturas et Schematismos (undé omnis occulta, 
atque, ut vocant, specifica proprietas et virtus in 
rebus pendet; undé etiam omnis potentis altera- 
tionis et tranformationis norma educitur) in lucem 
protrahere. 7 

Exempli gratia; inquirendum, quid sit in omni 
corpore spiritls, quid essentie tangibilis; atque ille 
ipse spiritus, utrum sit copiosus et turgeat, an 
jejunus et paucus; tenuis, aut crassior; magis aé- 
reus, aut igneus ; acris, aut deses; exilis, aut robus- 
tus; In progressu, aut in regressu; abscissus, aut 
continuatus; consentiens cum externis et ambienti- 
bus, aut dissentiens; etc. Et similitér, essentia 
tangibilis (que non pauciores recipit differentias, 
quam spiritus) atque ejus villi, et fibre, et omnimoda 
textura; rurstis autem collocatio spirits per corpo- 
ream molem, ejusque porl, meatus, vene et cellule, 
et rudimenta, sive tentamenta corporis organici, sub 
eandem inquisitionem cadunt. Sed et in his quoque, 
atque adeo in omni Latentis Schematismi inventione, 
lux vera et clara ab Axiomatibus primariis immittitur, 
que certé caliginem omnem et subtilitatem discutit. 

VIII. 

Neque propterea res deducetur ad atomum, qui 

presupponit vacuum, et materiam non fluxam 


NOVUM ORGANUM. 297 


(quorum utrumque falsum est), sed ad particulas ve- 
ras, quales inveniuntur. Neque rursus est, quod ex- 
horreat quispiam istam subtilitatem, ut inexplicabi- 
lem ; sed contra, quo magis vergit inquisitio ad natu- 
ras simplices, eo magis omnia erunt sita in plano et 
perspicuo; translato negotio a multiplici, in sim- 
plex ; et ab incommensurabili, ad commensurabile ; 
et a surdo, ad computabile ; et ab infinito et vago, 
ad definitum et certum; ut fit in elementis lit- 
terarum, et tonis concentuum. Optime autem cedit 
inquisitio naturalis, quando physicum terminatur 
in mathematico, At rursus multitudinem, aut frac- 
tiones nemo reformidet. In rebus enim que per 
numeros transiguntur, tam facilé quis posuerit, aut 
cogitaverit millenarium, quam unum, aut mille- 
simam partem unius, quam unum integrum. 
ies 

Ex duobus generibus Axiomatum, qu superits 
posita sunt, oritur vera divisio Philosophie, et Scien- 
tiarum ; translatis vocabulis receptis (que ad indica- 
tionem rei proximé accedunt) ad sensum nostrum. 
Videlicét, ut inquisitio Formarum, que sunt (ratione 
certé, et sud lege) eterne et immobiles, constituat 
Metaphysicam; inquisitio ver6 Efficientis, et Ma- 
teri, et Latentis Processis, et Latentis Schematismi 
(que omnia cursum nature communem et ordi- 
narium, non leges fundamentales et eternas respi- 
ciunt) constituat Physicam ; atque his subordinentur 
similiter practicee due; Physica Mechanica; Meta- 
physica (perpurgato nomine) Magia, propter latas 
ejus vias, et majus imperium in naturam. 


298 NOVUM ORGANUM. 


.¢ 

Posito itaque doctrine scopo, pergendum ad 
precepta; idque ordine minimé perverso, aut per- 
turbato. Atque indicia de Interpretatione Nature 
complectuntur partes in genere duas; primam de 
educendis aut excitandis Axiomatibus ab Experientia ; 
secundam de deducendis aut derivandis Experimentis 
novis ab Axiomatibus. Prior autem trifariam dividi- 
tur, in tres nempé Ministrationes, Ministrationem ad 
Sensum, Ministrationem ad Memoriam, et Ministra- 
tionem ad Mentem, sive Rationem. 

Primo enim paranda est Historia Naturalis, et 
E;xperimentalis, sufficiens et bona; quod fundamen- 
tum rel est, neque enim fingendum, aut excogitan- 
dum, sed inveniendum, quid natura faciat aut ferat. 

Historia vero Naturalis et Experimentalis tam 
varia est et sparsa, ut intellectum confundat et dis- 
greget, nisi sistatur et compareat ordine idoneo. 
Itaque formande sunt Tabule et Coordinationes 
Instantiarum, tali modo et instructione, ut in eas 
agere possit intellectus. 

Id quoque licét fiat; tamen intellectus sibi per- 
missus, et sponte movens, incompetens est, et inhabilis 
ad opificium axiomatum, nisi regatur, et muniatur. 
Itaque tertid, adhibenda est Inductio legitima, et 
vera, que ipsa clavis est interpretationis. Incipien- 
dum autem esta fine, et retro pergendum ad reliqua. 

al 
Inquisitio Formarum sic procedit ; super naturam 
datam primo facienda est Comparentia ad Intellectum 
omnium Instantiarum notarum, que in eadem natura 


NOVUM OR GANUM. 299 


conveniunt, per materias licét dissimillimas. Atque 
hujusmodi collectio facienda est historicé, absque 
contemplatione preefestina, aut subtilitate aliqua 
majore. Exempli gratia; in inquisitione de Forma 


Calidi. 


Instantie Convenientes in Natura Calidi. 


1. Radii solis, preesertim estate et meridie. 

2. Radii solis reflexi et constipati, ut inter montes, 
aut per parietes, et maximé omnium in speculis 
comburentibus. 

3. Meteora ignita. 

4. Fulmina comburentia. 

5. Eructationesflammarum ex cavis montium, ete. 

6. Flamma omnis. 7 

7. Ignita solida. 

8. Balnea calida naturalia. 

9. Liquida ferventia, aut calefacta. 

10. Vapores et fumi ferventes, atque aér ipse, qui 
fortissimum et furentem suscipit calorem, si conclu- 
datur; ut in reverberatortiis. 

11. Tempestates alique sude per ipsam constitu- 
tionem aéris, non habitd ratione temporis anni. 

12. Aér conclusus et subterraneus in cavernis non- 
nullis, presertim hyeme. 

13. Omnia villosa, ut lana, pelles animalium, et 
plumagines, habent nonnihil teporis. 

14. Corpora omnia, tam solida, quam liquida, et 
tam densa, quam tenuia (qualis est ipse aér) igni ad 
tempus approximata. 


300 NOVUM ORGANUM. 


15. Scintille ex silice et chalybe per fortem per- 
cussionem. 

16. Omne corpus fortitér attritum, ut lapis, lig- 
num, pannus, etc. adeo ut temones, et axes rotarum, 
aliquando flammam concipiant; et mos excitandi 
ignis apud Indos Occidentales fuerit per attritionem. 

17. Herbe virides et humide simul concluse et 
contrusz, ut rose, pisee in corbibus ; adeo ut foenum, 
sl repositum fuerit madidum, sepé concipiat flammam. 

18. Calx viva aqua aspersa. 

19. Ferrum, cim primo dissolvitur per aquas 
fortes in vitro, idque absque ullé admotione ad 
ignem: et stannum similiter, etc. sed non aded 
intense. 

20. Animalia, presertim et perpetuo per inte- 
riora; licét in insectis calor ob parvitatem corporis 
non deprehendatur ad tactum. 

21. Fimus equinus, et hujusmodi excrementa ani- 
malium recentia. 

22. Oleum forte sulphuris et vitrioli exsequitur 
opera caloris, in linteo adurendo. 

23. Oleum origani, et hujusmodi, exsequitur 
opera caloris, in adurendis ossibus dentium. 

24. Spiritus vini fortis et bené rectificatus exse- 
quitur operacaloris; adeo ut, si albumen ovi in eum 
injiciatur, concrescat et albescat, feré in modum al- 
buminis cocti; et panis injectus torrefiat et incrus- 
tetur, ad modum panis tosti. 

25. Aromata, et herbe calide, ut dracunculus, 
nasturtium vetus, etc. licét ad manum non sint calida 
(nec integra, nec pulveres eorum), tamen ad linguam 


NOVUM ORGANUM. 301 


et palatum parim masticata percipiuntur calida, et 
quasi adurentia. 

26. Acetum forte, et omnia acida, in membro ubi 
non sit epidermis, ut in oculo, lingua, aut aliqua alia 
parte vulnerata, et cute detecta, dolorem cient, non 
multum discrepantem ab eo qui inducitur a calido. 

27. Etiam frigora acria et intensa inducunt sen- 
sum quendam ustionis ; 

“¢ Nec Bore penetrabile frigus adurit.” 

28. Alia. 

Hance Tabulam Essentiz et Preesentie, appellare 
consuevimus. 

XII. 

Secundo, facienda est Comparentia ad Intellectum 
Instantiarum, que natura data privantur: quia 
Forma (ut dictum est) non mints abesse debet, ubi 
natura data abest, quam adesse, ubi adest. Hoc 
vero infinitum esset in omnibus. 

Itaque subjungenda sunt Negativa Affirmativis, 
et privationes inspiciende tantum in illis subjectis, 
que sunt maximé cognata illis alteris, in quibus 
natura data inest et comparet. Hance Tabulam De- 
clinationis, sive Absentiz in Proximo, appellare con- 
suevimus. | 
Instantie in Proximo, que pricantur naturd Calidi. 
ae 1. Lune, et stellarum, et cometarum 
ea ae radii non inveniuntur calidi ad tactum : 
vel subjunctive. quinetiam observarisolent acerrima fri- 
gora in pleniluniis. 

At stelle fixe majores, quando sol eas subit, aut 
sl approximatur, existimantur fervores solis augere 


302 NOVUM ORGANUM. 


et intendere; ut fit cum sol sistitur in Leone, et 
diebus canicularibus, 

Ad Secundam. 2. Radi solis in medidé (quam vocant) 
regione aéris non calefaciunt ; cujus ratio vulg6 non 
malé redditur, quia regio illa nec satis appropinquat 
ad corpus solis undé radii emanant, nec etiam ad 
terram undé reflectuntur. Atque hoc liquet ex fasti- 
giis montium (nisi sint prealti), ubi nives perpetud 
durant. Sed contra notatum est a nonnullis, quod in 
cacumine Pictis de Tenariph, atque etiam in Andis 
Peruvie, ipsa fastigia montium nive destituta sint; 
nivibus jacentibus tantum inferils in ascensu. Atque 
insupéer aér illis ipsis verticibus montium deprehen- 
ditur minimé frigidus, sed tenuis tanttim et acer; 
adeo ut in Andis) pungat et vulneret oculos per 
nimiam acrimoniam, atque etiam pungat os ventri- 
culi, et inducat vomitum. Atque ab antiquis nota- 
tum est, in vertice Olympi tantam fuisse aéris tenui- 
tatem, ut necesse fuerit illis, qui e6 ascenderant, 
secum deferre spongias aceto et aqua madefactas, 
easque ad os et nares subindé apponere, quia aér 
ob tenuitatem non sufficiebat respirationi: in quo 
vertice etiam relatum est, tantam fuisse serenitatem 
et tranquillitatem a pluviis, et nivibus, et ventis, ut 
sacrificantibus litterze descripte digito in cineribus 
sacrificiorum super aram Jovis manerent in annum 
proximum, absque ulla perturbatione. Atque etiam 
hodié ascendentes ad verticem Picts de Tenariph, 
eO vyadunt noctti et non interdiu; et paulld post 
ortum solus monentur et excitantur a ducibus 
suis, ut festinent descendere, propter periculum (ut 


NOVUM ORGANUM. ——- 308 


videtur) a tenuitate aéris, ne solvat spiritus et 
suffocet. 

Reflectio radiorum solis, in regionibus propé cir- 
culos polares, admodum debilis et inefficax invenitur 
in calore: adeo ut Belge, qui hybernarunt in Nova 
Zembla, ciim exspectarent navis sue liberationem et 
deobstructionem a glaciali mole (que eam obsede- 
rat), per initia mensis Julii spe sua frustrati sint, et 
coacti scaphe se committere. Itaque radii solis di- 
recti videntur partim posse, etiam super terram 
planam; nec reflexi etiam, nisi multiplicentur et 
uniantur, quod fit, cium sol magis vergit ad per- 
pendiculum; quia tum incidentia radiorum facit 
angulos acutiores, ut line radiorum sint magis in 
propinquo : ubi contra in magnis dbliquitatibus solis” 
anguli sint valde obtusi, et proindé linee radiorum 
magis distantes. Sed interim notandum est, multas 
esse posse operationes radiorum solis, atque etiam ex 
natura calidi, quz non sunt proportionatz ad tactum 
nostrum: adeo ut respectu nostri non operentur us- 
que ad calefactionem, sed respectu aliorum nonnul- 
lorum corporum exsequantur opera calidi. 

Ad2=4* Fiat hujusmodi experimentum. Accipiatur 
speculum fabricatum contra ac fit in speculis com- 
burentibus, et interponatur inter manum et radios 
solis; et fiat observatio, utriim minuat calorem 
solis, quemadmodum speculum comburens eundem 
auget et intendit. Manifestum est enim quoad ra- 
dios opticos, prout fabricatur speculum in densitate 
ineequali respectu medii et laterum, ita apparere si- 
mulacra magis diffusa, aut magis contracta. Itaque 
idem videndum in calore. 

VOL. IX. X 


304 . NOVUM ORGANUM. 


ada 5* Fiat experimentum diligentér, utrum per 
specula comburentia fortissima et optimé fabricata, 
radii lune possint excipi et colligi in aliquem vel mi- 
nimum gradum teporis. Is vero gradus teporis, si 
fortassé nimis subtilis et debilis fuerit, ut ad tactum 
percipi et deprehendi non _possit,’ confugiendum 
erit ad vitra illa que indicant constitutionem aéris 
calidam aut frigidam; ita ut radii lune per specu- 
lum comburens incidant, et jaciantur in summita- 
tem vitri hujusmodi, atque tum notetur, si fiat de- 
pressio aque per-teporem. 

Aa2™6* Practicetur etiam vitrum comburens super 
calidum, quod non sit radiosum aut luminosum; ut 
ferri, et lapidis calefacti, sed non igniti, aut aque 
ferventis, aut similium: et notetur, utrum fiat aug- 
mentum et: intentio ecalidi, ut in radiis solis. 

aa2™ 7» Practicetur etiam speculum comburens in 
flamma communi. 

aaa se Cometarum (siet illos numerare inter me- 
teora libuerit) non deprehenditur constans aut mani- 
festus effectus in augendis ardoribus anni, licét sicci- 
tates spits inde sequi notate sint. Quinetiam trabes, 
et columnz lucide, et chasmata, et similia, appa- 
rent sepitis temporibus hybernis, quam estivis; et 
maximé per intensissima frigora, sed conjuncta cum 
siccitatibus. Fulmina tamen et coruscationes et 
tonitrua raro eveniunt hyeme, sed sub tempus mag- 
norum fervorum. At stelle (quas vocant) caden- 
tes existimantur vulgo magis constare ex viscosa 
aliquéd materia splendida et accensa, quam esse na- 


ture ignee fortioris. Sed de hoc inquiratur ul- 
terius. 


NOVUM ORGANUM. 305 


Ad4™9: Sunt quedam coruscationes, que prebent 
lumen, sed non urunt: ez vero semper fiunt sine 
tonitru. 

aas= 10" Eructationes et eruptiones flammarum in- 
veniuntur non minus in regionibus frigidis quam ca- 
lidis; ut in Islandia et Greenlandia : quemadmodum 
et arbores per regiones frigidas magis sunt quandod- 
que inflammabiles, et magis picee ac resinose, quam 
per regiones calidas ; ut fit in abiete, pinu, et reliquis: 
verum in quali situ et natura soli hujusmodi erup- 
tiones fieri soleant, ut possimus Affirmativee subjun- 
gere Negativam, non satis quesitum est. 

Ad6™ 11" Omnis flamma perpetuo est calida magis 
aut mints, neque omnino subjungitur Negativa: et 
tamen referunt ignem fatuum (quem vocant), qui 
etiam aliquando impingitur in parietem, non mul-_ 
tum habere caloris; fortassé instar flamme spirits 
vini, que clemens et lenis est. Sed adhuc lenior 
videtur ea flamma, que in nonnullis historiis fidis et 
gravibus invenitur apparuisse circa capita et comas 
puerorum et virginum; que nullo modo comas adu- 
rebat, sed mollitér circum eas trepidabat. Atque 
certissimum est, circa equum in itinere sudantem, 
noctti et suda tempestate apparuisse quanddque 
coruscationem quandam_ absque manifesto calore. 
Atque paucis abhinc annis, notissimum est, et pro 
miraculo quasi habitum, gremiale cujusdam puellx 
paull6 motum aut fricatum coruscasse: quod for- 
tassé factum est ob alumen aut sales quibus gremiale 
tinctum erat, paullo crassitis herentia et incrustata, 
et ex fricatione fracta. Atque certissimum est, 


306 NOVUM ORGANUM. 


saccharum omne, sive conditum (ut vocant) sive 
simplex, modo sit durius, in tenebris fractum aut 
cultello scalptum coruscare. Similitér aqua marina 
et salsa noctu interdum invenitur remis fortitér 
percussa coruscare. Atque etiam in tempestatibus 
spuma maris fortitér agitata noctu coruscat; quam 
coruscationem Hispani ‘pulmonem marinum’ vocant. 
De illa flamma autem quam antiqui naute vocabant 
Castorem et Pollucem, et moderni Focum Sancti 
Ermi, qualem calorem habeat, non satis quesitum est. 

Ad 74m 128 Omne ignitum, ita ut vertatur in ruborem 
igneum, etiam sine flamma perpetuo calidum est, 
neque huic Affirmative subjungitur Negativa: sed 
quod in proximo est, videtur esse lignum putre ; quod 
splendet noctt, neque tamen deprehenditur calidum : 
et squamez piscium putrescentes, que etiam splen- 
dent noctu, nec inveniuntur ad tactum calide ; neque 
etiam corpus cicindele, aut muscze (quam vocant 
Luciolam) calidum ad tactum deprehenditur. 

Aa 8 13" De balneis calidis, in quo situ et natura soli 
emanare soleant, non satis quesitum est: itaque non — 
subjungitur Negativa. 

Ado 14° Liquidis ferventibus subjungitur Negativa 
ipsius liquidi in natura sud. Nullum enim invenitur 
liquidum tangibile, quod sit in natura sua et maneat 
constantér calidum, sed superinducitur ad tempus 
tanttim calor, ut natura adscititia: adeo ut que po- 
testate et operatione sunt maxime calida, ut spiritus 
vini, olea aromatum chymica, etiam olea vitrioli et 
sulphuris, et similia, que paullod post adurunt, ad 
primum tactum sint frigida. Aqua autem balneo- 


NOVUM ORGANUM. 307 


rum naturalium excepta in vas aliquod, et separata 
a fontibus suis defervescit perindé ac aqua igne cale- 
facta. At verum est corpora oleosa, ad tactum 
paull6 minus esse frigida quam aquea; ut oleum 
minus quam aqua, sericum mints quam linteum. 
Verum hoc pertinet ad Tabulam Graduum de fri- 
gido. 

Ad 10 15 Similitér vapori fervido subjungitur Nega- 
tiva nature ipsius vaporis, qualis apud nos invenitur. 
Etenim exhalationes ex oleosis, licét facilé inflam- 
mabiles, tamen non inveniuntur calide, nisi a cor- 
pore calido recentér exhalaverint. 

Ad 10™ 16 Similitér aéri ipsi ferventi subjungitur Ne- 
gativa nature aéris ipsius. Neque enim invenitur apud 
nos aér calidus; nisi fuerit aut conclusus, aut attri- 
tus, aut manifesté calefactus a sole, igne, aut aliquo 
alio corpore calido. 

Ad 1117" Subjungitur Negativa tempestatum frigi- 
darum magis quam pro ratione temporis anni, que 
eveniunt apud nos flante Euro et Borea: quemadmo- 
dum et contrariz tempestates eveniunt flante Austro 
et Zephyro. Etiam inclinatio ad pluviam (presertim 
temporibus hyemalibus) comitatur tempestatem te- 
pidam : at gelu contra, frigidam. 

Ad 12m 18° Subjungitur Negativa aéris conclusi in 
cavernis tempore estivo. At de aére concluso omnind 

diligentits inquirendum. Primd enim non absque 
caussa in dubitationem venit, qualis sit natura aéris, 
quatenus ad calidum et frigidum in natura sua pro- 
prid, Recipit enim aér calidum manifesto ex impres- 


“308 NOVUM ORGANUM. 


sione coelestium ; frigidum autem fortassé ab expira- 
tione terre; et rursus in media (quam vocant) regione 
aéris, a vaporibus frigidis et nivibus: ut nullum judi- 
cium fieri possit de aéris natura per aérem qui fords 
est et sub di6, sed verius foret judicium per aérem 
conclusum, Atqui opus est etiam ut aér concludatur 
in tali vasi et materia, que nec ipsa imbuat aérem 
calido, vel frigido ex vi proprid, nec facilé admittat 
vim aéris extranei. Fiat itaque experimentum per 
ollam figularem multiplici corio obductam ad mu- 
niendam ipsam ab aére extraneo, facta mora per tres 
aut quatuor dies in vase bené occluso: deprehensio 
autem fit post apertionem vasis, vel per manum, vel 
per vitrum graduum ordine applicatum. 

Adis™19*° Subest similitér dubitatio, utrtm tepor in 
Jana, et pellibus, et plumis, et hujusmodi, fiat ex 
quodam exili calore inherente, quatents excernuntur 
ab animalibus ; aut etiam ob pinguedinem quandam 
et oleositatem, que sit nature congrue cum tepore ; 
vel plané ob conclusionem et fractionem aéris, ut in 
articulo preecedente dictum est. Videtur enim omnis 
aér abscissus a continuitate aéris forinseci, habere 
nonnihil teporis. Itaque fiat experimentum in fibro- 
sis, quae fiunt ex lino; non ex lana, aut plumis, aut 
serico, que excernuntur ab animatis. Notandum 
est etiam, omnes pulveres (ubi manifesto includitur 
aér) minus esse frigidos, quam corpora integra ipso- 
rum: gquemadmodum etiam existimamus omnem 
spumam (utpote que aérem contineat) minus esse 
frigidam, quam liquorem ipsum. 


NOVUM ORGANUM. 309 | 


Aad 14-20* Huic non subjungitur Negativa. Nihil enim 
reperitur apud nos sive tangibile, sive spiritale, quod 
admotum igni non excipiant calorem. In eo tamen 
differunt, quod alia excipiant calorem citids, ut aér, 
oleum, et aqua; alia tardius, ut lapis et metalla. 
Verum hoc pertinet ad Tabulam Graduum. 

Adis™21* Huic Instantia non subjungitur negativa 
alia, quam ut bene notetur, non excitari scintillas ex 
silice et chalybe, aut alia aliqua substantia dura, nisi 
ubi excutiuntur minutia alique ex ipsa substantia 
lapidis vel metalli, neque aérem attritum unquam 
per se generare scintillas, ut vulgo putant: quin et 
ipsee ile scintilla ex pondere corporis igniti magis 
vergunt deorsum quam sursum, et in exstinctione 
redeunt in quandam fuliginem corpoream. 

Ad 16 22* Hjxistimamus huic Instantie non subjungi 
Negativam. Nullum enim invenitur apud nos corpus 
tangibile, quod non ex attritione manifesto calescat ; 
adeo ut veteres somniarent non inesse ccelestibus 
aliam viam aut virtutem calefaciendi, nisi ex attri- | 
tione aéris per rotationem rapidam et incitatam. 
Vertim in hoc genere ulteritis inquirendum est, utrum 
corpora que emittuntur ex machinis (qualia sunt pile 
ex tormentis) non ex ipsa percussione contrahant 
aliquem gradum caloris; adeo ut postquam decide- 
rint, inveniantur nonnihil calida. At aér motus 
magis infrigidat quam calefacit; ut in ventis, et 
follibus, et flatu oris contracti. Verum hujusmodi 
motus non est tam rapidus ut excitet calorem, et 
fit secundiim totum, non per particulas: ut mirum 
non sit, si non generet calorem. 


310 NOVUM ORGANUM. 


Aa 17 23" Circa hanc Instantiam facienda est inquisitio 
diligentior. Videntur enim herbe et vegetabilia viridia 
et humida aliquid habere in se occulti caloris. Tle 
vero calor tam tenuis est, ut in singulis non percipia- 
tur ad tactum, vertim postquam illa adunata sint et 
conclusa, ut spiritus ipsorum non expiret in aérem, sed 
se invicém foveat ; tum vero oritur calor manifestus, 
et nonnunquam flamma in materia congrua. 

Ad 18™ 24* Etiam circa hanc Instantiam diligentior fa- 
cienda est inquisitio. Videtur enim calx viva aqué as- 
persa concipere calorem, vel propter unionem caloris 
qui antea distrahebatur (ut anté dictum est de herbis 
conclusis), vel ob irritationem et exasperationem spi- 
rittis ignei ab aqua, ut fiat quidam conflictus et anti- 
peristasis. Utra vero res sit in caussa, facilius appa- 
rebit, si loco aque immittatur oleum: oleum enim 
eque ac aqua valebit ad unionem spiritds inclusi, 
sed non ad irritationem. Etiam faciendum est ex- 
perimentum latius tam in cineribus et calcibus diver- 
sorum corporum, quam per immissionem diversorum 
liquorum. 

Ad 19 25° Huic Instantize subjungitur Negativa alio- 
rum metallorum, que sunt magis mollia et fluxa. Et- 
enim bracteole auri solute in liquorem per aquam 
regis nullum dant calorem ad tactum in dissolutione; 
neque similitér plumbum in aqua forti; neque 
etiam argentum vivum (ut memini); sed argentum 
ipsum partm excitat caloris, atque etiam cuprum 
(ut memini), sed magis manifesto stannum, atque 
omnium maxime ferrum et chalybs, que non solim 
fortem excitant calorem in dissolutione, sed etiam 


NOVUM ORGANUM. 311 


violentam ebullitionem. Itaque videtur calor fieri 
per conflictum, ctim aque fortes penetrant et fodiunt 
et divellunt partes corporis, et corpora ipsa resistunt. 
Ubi vero corpora facilis cedunt, vix excitatur calor. 

Ad a0 26° Calori animalium nulla subjungitur Nega- 
tiva, nisi insectorum (ut dictum est) ob parvitatem 
corporis. Etenim in piscibus collatis ad animalia ter- 
restria magis notatur gradus caloris, quam privatio. 
In vegetabilibus autem et plantis nullus percipitur 
gradus caloris ad tactum, neque in lachrymis ipso- 
rum, neque in mediullis recentér apertis. At in 
animalibus magna reperitur diversitas caloris, tum 
in partibus ipsorum (alius est enim calor circa cor, 
alius in cerebro, alius circa externa), tum in accidenti- 
bus eorum, ut in exercitatione vehementi, et febribus. 

Ad 21™ 27* Huic Instantiz vix subjungitur Negativa. 
Quinetiam excrementa animalium non recentia ma- 
nifesté habent calorem potentialem, ut cernitur in im- 
pinguatione soli. 

Adee 23 Liquores (sive aque vocentur, sive olea) 
qui habent magnam et intensam acrimoniam, exse- 
quuntur opera caloris in divulsione corporum, atque 
adustione post aliquam moram: sed tamen ad ipsum 
tactum mantis non sunt calidi ab initio. Operantur 
autem secundim analogiam, et poros corporis cul 
adjunguntur. Aqua enim Regis aurum solvit, argen- 
tum minimé: at contra, aqua fortis argentum solvit, 
aurum minimé: neutrum autem solvit vitrum; et 
sic de czeteris. 

Aa 24" 999 Fiat experimentum spiritis vini in lignis, 
ac etiam in butyro, aut cera, aut pice; si forté per 


312 NOVUM ORGANUM. 


calorem suum ea aliquatenis liquefaciat. Etenim 
Instantia 24°. ostendit potestatem ejus imitativam 
caloris in incrustationibus. Itaque fiat similitér 
experimentum in liquefactionibus. Fiat etiam expe- 
rimentum per vitrum graduum sive calendare, quod 
concavum sit in summitate sud per exterius; et im- 
mittatur in illud econcavum exterius spiritus vini 
bené rectificatus, cum operculo ut melits contineat 
calorem suum; et notetur utrum per calorem suum 
faciat aquam descendere. 

Ad 25" 30* Aromata, et herbe acres ad palatum, multo 
magis sumpte interius, percipiuntur calida. Viden- 
dum itaque in quibus aliis materiis exsequantur opera 
caloris. Atque referunt naute, clim cumuli et masse 
aromatum dit concluse subito aperiuntur, periculum 
instare illis qui eas primo agitant et extrahunt, a 
febribus et inflammationibus spirits. Similitér fieri 
poterit experimentum, utrim pulveres hujusmodi 
aromatum aut herbarum non arefaciant laridum, et 
carnem suspensam super ipsos, veluti fumus ignis. 

Aad26™ 31* Acrimonia sive penetratio inest tam frigi- 
dis, qualia sunt acetum, et oleum vitrioli, quam calidis, 
qualia sunt oleum origani et similia. Itaque similitér 
et in animatis cient dolorem, et in non animatis divel- 
lunt partes et consumunt. Neque huic Instantie 
subjungitur Negativa. Atque in animatis nullus re- 
peritur dolor, nisi cum quodam sensu caloris. 

Aa 27 328 Communes sunt complures actiones et ca- 
lidi, et frigidi, licéet diversA admodum ratione. Nam et 
nives puerorum manus videntur paulo post urere ; 
et frigora tuentur carnes a putrefactione, non minus 


NOVUM ORGANUM. 313 


. 


quam ignis; et calores contrahunt corpora in minus, 

quod faciunt et frigida. Vertm hec et similia op- 

portunius est referre adInquisitionem de Frigido. ~ 
APHORISMA XIII. 

Tertid facienda est Comparentia ad Intellectum 
Instantiarum in quibus natura, de qua fit inquisitio, 
inest secundum magis et minus; sive facté compara- 
tione incrementi et decrementi in eodem subjecto, 
sive facta comparatione ad invicem in subjectis di- 
versis. Cum enim Forma rei sit ipsissima res ; neque 
differat res a Forma, alitér quam differunt apparens 
et existens, aut exterius ct interius, aut in ordine ad 
hominem et in ordine ad universum; omnino sequi- 
tur, ut non recipiatur aliqua natura pro vera Forma, 
nisi perpetuo decrescat quando natura ipsa decrescit, 
et similitér perpetuo augeatur quando natura ipsa 
augetur. Hanc itaque Tabulam, Tabulam Graduum 
sive Tabulam Comparative appellare consuevimus. 

Tabula Graduum, sive Comparative in Calido. 

Primo itaque dicemus de iis que nullum prorsts 
gradum caloris habent ad tactum; sed videntur 
habere potentialem tanttim quendam calorem, sive 
dispositionem et preparationem ad calidum. Postea 
demum descendemus ad ea, que sunt actu, sive ad 
tactum calida, eorumque fortitudines et gradus. 

1. In corporibus solidis et tangibilibus non inve- 
nitur aliquid, quod in natura sua calidum sit origi- 
nalitér. Non enim lapis aliquis, non metallum, non 
sulphur, non fossile aliquod, non lignum, non aqua, 
non cadaver animalis, inveniuntur calida. Aquz 
autem calide in balneis videntur calefieri per acci- 


114 NOVUM ORGANUM. 


dens, sive per flammam, aut ignem subterraneum, 
qualis ex A.tna, et montibus aliis compluribus evomi- 
tur; sive ex conflictu corporum, quemadmodum ca- 
lor fit in ferri et stanni dissolutionibus. Itaque 
gradus caloris in inanimatis, quateniis ad tactum 
humanum, nullus est ; veruntamen illa gradu frigoris 
differunt ; non enim equé frigidum est lignum, ac 
metallum. Sed hoc pertinet ad Tabulam Graduum 
in Frigido. ) 

2. Attamen quoad potentiales calores et prepa- 
rationes ad flammam, complura inveniuntur inani- 
mata admodum disposita, ut sulphur, naphtha, 
petrelzum. 

3. Que antead incaluerunt, ut fimus equinus ex 
animali, aut calx, aut fortassé cinis aut fuligo ex 
igne, reliquias latentes quasdam caloris prioris re- 
tinent. Itaque fiunt quedam distillationes et sepa- 
rationes corporum, per sepulturam in fimo equino; 
atque excitatur calor in calce, per aspersionem aque ; 
ut jam dictum est. 

4. Inter vegetabilia non invenitur aliqua planta, 
sive pars plante (veluti lachryma, aut medulla) que 
sit ad tactum humanum calida. Sed tamen (ut 
superils dictum est) herbe virides conclusze cales- 
cunt; atque ad interiorem tactum, veluti ad pala- 
tum, aut ad stomachum, aut etiam ad exteriores 
partes post aliquam moram (ut in emplastris et un- 
guentis) alia vegetabilia inveniuntur calida, alia 
frigida. 

5. Non invenitur in partibus animalium, post- 
quam fuerint mortue aut separate, aliquid calidum 


NOVUM ORGANUM. 315 


ad tactum humanum. Nam neque fimus equinus 
ipse, nisi fuerit conclusus et sepultus calorem retinet. 
Sed tamen omnis fimus habere videtur calorem po- 
tentialem, ut in agrorum impinguatione. Et simili- 
tér, cadaverd animalium hujusmodi habent latentem 
et potentialem calorem ; adeo ut in cemeteriis, ubi 
quotidié fiunt sepulture, terra calorem quendam oc- 
cultum colligat, qui cadaver aliquod recentér imposi- 
tum consumit, longe citius quam terra pura. Atque 
apud orientales traditur inveniri textile quoddam 
tenue et molle, factum ex avium plumagine, quod 
vi innaté butyrum solvat et liquefaciat, in ipso levitér 
involutum. 

- 6. Que impinguant agros, ut fimi omnis generis, 
creta, arena maris, sal, et similia, dispositionem non- 
nullam habent ad calidum. 

7. Omnis putrefactio in se rudimenta quedam 
exilis caloris habet, licét non hucusque, ut ad tactum 
percipiatur. Nam nec ea ipsa que putrefacta sol- 
vuntur in animalcula, ut caro, caseus, ad tactum 
percipiuntur calida ; neque lignum putre, quod nocti 
splendet, deprehenditur ad tactum calidum. Calor 
autem in putridis quanddque se prodit per odores 
tetros et fortes. 

8. Primus itaque caloris gradus, ex lis que ad 
tactum humanum percipiuntur calida, videtur esse 
calor animalium, qui bené magnam habet graduum 
latitudinem. Nam infimus gradus (ut in Insectis) vix 
ad tactum deprenditur; summus autem gradus vix 
attingit ad gradum caloris radiorum solis in regioni- 
bus et temporibus maximé ferventibus, neque ita 


316 NOVUM ORGANUM. 


acris est, quin tolerari possit a manu. Et tamen re- 
ferunt de Constantio, aliisque nonnullis, qui consti- 
tutionis et habits corporis admodtm sicci fuerunt, 
quod acutissimis febribus correpti, ita incaluerint, ut 
manum admotam aliquantulum urere visi sint. 

9. Animalia, ex motu et exercitatione, ex vino et 
epulis, ex venere, ex febribus ardentibus, et ex 
dolore, augentur calore. 

10. Animalia in accessibus febrium intermitten- 
tium, a principio frigore et horrore corripiuntur, 
sed paullo post majorcm in modum incalescunt ; quod 
etiam faciunt a principio in causonibus, et febribus 
pestilentialibus. 

11. Inquiratur ulterius de calore comparato in 
diversis animalibus, veluti piscibus, quadrupedibus, 
serpentibus, avibus; atque etiam secundum species 
ipsorum, ut in leone, milvio, homine ; nam ex vulgari 
opinione, pisces per interiora minus calidi sunt, aves 
autem maximé calide, presertim columbe, accipi- 
tres, struthiones. 

12. Inquiratur ulterits de calore comparato in 
eodem animali, secundum partes et membra ejus di- 
versa. Nam lac, sanguis, sperma, ova, inveniuntur 
gradu modico tepida, et mints calida quam ipsa caro 
exterior in animali, quando movetur aut agitatur. 
Qualis ver6 gradus sit caloris cerebro, stomacho, 
corde, et reliquis, similitér adhuc non est queesitum. 

13. Animalia omnia, per hyemem et tempestates 
frigidas, secundiim exterius frigent ; sed per interiora 
etiam magis esse calida existimantur. 

14, Calor ccelestium etiam in regione calidissima, 


NOVUM ORGANUM. O17 


atque temporibus anni et diei calidissimis, non eum 
gradum caloris obtinet, qui vel lignum aridissimum, 
vel stramen, vel etiam linteum ustum incendat aut 
adurat, nisi per specula comburentia roboretur; sed 
tamen e rebus humidis vaporem excitare potest. 

15. Ex traditione astronomorum ponuntur stelle 
alize magis, aliz minus calide. Inter planetas enim 
post Solem ponitur Mars calidissimus, deindé Jupi- 
ter, deindé Venus; ponuntur autem tanquam frigidi, 
Luna et deindé, omnium maximé Saturnus. Inter 
fixas autem ponitur calidissimus Sirius, deindé Cor 
Leonis, sive Regulus, deindé Canicula, ete. 

16. Sol magis calefacit, quo magis vergit ad per- 
pendiculum, sive Zenith, quod etiam credendum est 
de altis planetis, pro modulo suo caloris; exempli 
gratia, Jovem magis apud nos calefacere, cim po- 
situs sit sub Cancro, aut Leone, quam sub Capricorno, 
aut Aquario. 

17. Credendum est solem ipsum, et planetas re- 
liquos, magis calefacere in perigzis suis, propter pro- 
pinquitatem ad terram, quam in apogeis. Qudd si 
eveniat, ut in aliqua regione sol sit simul in perigzo, 
et propius ad perpendiculum ; necesse est ut magis 
calefaciat, quam in regione ubi sol sit similitér in pe- 
rigeo, sed magis ad obliquum. Adeo ut comparatio 
exaltationis planetarum notari debeat, prot ex per- 
pendiculo ant obliquitate participet, secundum regio- 
num varietatem. 

18. Sol etiam, et similitér reliqui planete, calefa- 
cere magis existimantur, cum sint in proximo ad 
stellas fixas majores; veluti cum sol ponitur in- 


318 NOVUM ORGANUM. 


Leone, magis vicinus fit Cordi Leonis, Caudz Leonis, 
et Spice Virginis, et Sirio, etCanicule, quam cim poni- 
tur in Cancro, ubi tamen magis sistitur ad perpendicu- 
lum. Atque credendum est partes cceli majorem infun- 
dere calorem (licét ad tactum minimé perceptibilem), 
quo magis ornate sint stellis, preesertim majoribus. 

19. Omnino calor ccelestium augetur tribus mo- 
dis ; videlicét ex perpendiculo, ex propinquitate sive 
perigeo, et ex conjunctione sive consortio stellarum. 

20. Magnum omnino invenitur intervallum inter 
calorem animalium, ac etiam radiorum ccelestium 
(prout ad nos deferuntur), atque flammam, licét 
lenissimam, atque etiam ignita omnia, atque insuper 
liquores, aut aérem ipsum, majorem in modum ab 
igne calefactum. Etenim flamma spirittis vini, pre- 
sertim rara, nec constipata, tamen potis est stramen, 
aut linteum, aut papyrum incendere; quod nunquam 
faciet calor animalis, vel solis, absque speculis com- 
burentibus. 

21. Flamme autem, et ignitorum, plurimi sunt 
gradus in fortitudine et debilitate caloris. Verum 
de his nulla est facta diligens inquisitio; ut necesse 
sit ista leviter transmittere. Videtur autem ex 
flammis illa ex spiritu vini esse mollissima; nisi 
forté ignis fatuus, aut flamme, seu coruscationes ex 
sudoribus animalium, sint molliores. Hanc sequi 
opinamur flammam ex vegetabilibus levibus et po- 
rosis, ut stramine, scirpis, et foliis arefactis, a quibus 
non multum differre flammam ex pilis aut plumis. 
Hance sequitur fortassé flamma ex lignis, prasertim 
iis que non multum habent ex resina aut pice; ita 


NOVUM ORGANUM. 319 


tamen ut flamma ex lignis que parvaé sunt mole 
(que vulg6 colligantur in fasciculos) lenior sit, quam 
que fit ex truncis arborum et radicibus. Id quod 
vulgo experiri licet in fornacibus que ferrum exco- 
quunt, in quibus ignis ex fasciculis et ramis arborum 
non est admodum utilis. Hance sequitur (ut arbitra- 
mur) flamma ex oleo, et sevo, et cera, et hujusmodi 
oleosis et pinguibus, que sunt sine magna acrimonia. 
Fortissimus autem calor reperitur in pice et resina ; 
atque adhuc magis in sulphure, et caphura, et 
naphtha, et petreleo, et salibus (postquam materia 
cruda eruperit), et in horum compositionibus, veluti 
pulvere tormentario, igne Greco (quem vulg6 ignem 
ferum vocant), et diversis ejus generibus, que tam 
obstinatum habent calorem, ut ab aquis non facilé 
exstinguantur. 

22. Existimamus etiam flammam, que resultat 
ex nonnullis metallis imperfectis, esse valdé robus- 
tam et acrem. Verum de istis omnibus inquiratur 
ulterius. 

23. Videtur autem flamma fulminum potentio- 
rum has omnes flammas superare; adeo ut ferrum 
ipsum perfectum aliquando colliquaverit in guttas ; 
quod flamme illz alterze facere non possunt. 

24. In ignitis autem diversi sunt etiam gradus 
caloris, de quibus etiam non facta est diligens in- 
quisitio. Calorem maximé debilem existimamus 
esse ex linteo usto, quali ad flamme excitationem 
uti solemus; et similiter ex ligno illo spongioso, aut 
funiculis arefactis, qui ad tormentorum accensionem 

VOL, IX. ¥ 


320 NOVUM ORGANUM. 


adhibentur. Post hunc sequitur carbo ignitus ex 
lignis, et anthracibus, atque etiam ex lateribus igni- 
tis, et similibus. Ignitorum autem vehementissimé 
calida existimamus esse metalla ignita, ut ferrum, et 
cuprum, et cetera. Vertim de his etiam facienda 
est ulterior inquisitio. 

25. Inveniuntur ex ignitis nonnulla longé cali- 
diora, quam nonnulle ex flammis. Multo enim 
calidius est, et magis adurens ferrum ignitum, quam 
flamma spirittis vini. 

26. Inveniuntur etiam ex illis que ignita non 
sunt, sed tantum ab igne calefacta, sicut aque fer- 
ventes, et aér conclusus in reverberatoriis, nonnulla 
quze superant calore multa ex flammis ipsis, et 
ignitis. 

27. Motus auget calorem; ut videre est in folli- 
bus et flatu; adeo ut duriora ex metallis non solvan- 
tur, aut liquefiant per ignem mortuum aut quietum, 
nisi flatu excitetur. 

28. Fiat experimentum per specula comburentia, 
in quibus (ut memini) hoc fit; ut.si speculum pona- 
tur (exempli gratia) ad distantiam spithame ab 
objecto combustibili, non tantoperé incendat aut 
adurat, quam si positum fuerit speculum (exempli 
gratia) ad distantiam semi-spithame, et gradatim et 
lenté trahatur ad distantiam spithame. Conus 
tamen, et unio radiorum eadem sunt, sed ipse motus 
auget operationem caloris. 

29. Existimantur incendia illa, que fiunt flante 
vento forti, majores progressus facere adversus ven- 


NOVUM ORGANUM, 321 


tum, quam secundum ventum; quia scilicét flamma 
resilit motu perniciore, vento remittente, quam pro- 
cedit vento impellente. 

30. Flamma non emicat aut generatur, nisi detur 
aliquid concavi, in quo flamma movere possit et 
ludere ; preterquam in flammis flatuosis pulveris 
tormentarii, et similibus, ubi compressio et incarce- 
ratio flamme auget ejus furorem. 

31. Incus per malleum calefit admodum; aded 
ut si incus fuerit laminz tenuioris, existimemus illam 
per fortes et continuos ictus mallei posse rubescere, ut 
ferrum ignitum ; sed de hoc fiat experimentum. 

32. At in ignitis que sunt porosa, ita ut detur 
spatium ad exercendum motum ignis, si cohibeatur 
hujusmodi motus per compressionem fortem, statim 
exstinguitur ignis; veluti cum linteum ustum, aut 
filum ardens candelz aut lampadis, aut etiam carbo 
aut pruna ardens, comprimitur per pressorium, aut 
pedis conculcationem, aut hujusmodi, statim cessant 
operationes ignis. 

33. Approximatio ad corpus calidum auget ca- 
lorem, pro gradu approximationis ; quod etiam fit in 
lumine: nam quo propits collocatur objectum ad 
lumen, eo magis est visibile. 

34. Unio calorum diversorum auget calorem, nisi 
facta sit commistio corporum. Nam focus magnus, 
et focus parvus in eodem loco, nonnihil invicem 
augent calorem; at aqua tepida immissa in aquam 
ferventem refrigerat. 

35. Mora corporis calidi auget calorem. Etenim 
calor perpetud transiens et emanans commiscetur 


322 -NOVUM ORGANUM. 


cum calore preinexistente, aded ut. multiplicet ca- 
lorem. Nam focus non equé calefacit cubiculum 
per moram semi-hore, ac si idem focus duret per 
horam integram. At hoc non facit lumen; etenim 
lampas aut candela in aliquo loco posita non magis 
llluminat per moram diuturnam, quam statim ab 
initio. 

36. Irritatio per frigidum ambiens, auget calorem ; 
ut in focis videre est per gelu acre. Quod existima- 
mus fieri non tanttim per conclusionem et contrac- 
tionem caloris, que est species unionis, sed per 
exasperationem: veluti clim aér aut baculum vio- 
lenter comprimitur aut flectitur, non ad punctum 
loci prioris resilit, sed ulteriis in contrarium. Ita- 
que fiat diligens experimentum, per baculum vel 
simile aliquid immissum in flammam, utrim ad 
latera flamme non uratur citils quam in medio 
flamme. 

57. Gradus autem in susceptione caloris sunt 
complures. Atque primo omnium notandum est, 
quam parvus et exilis calor etiam ea corpora, qua 
caloris minimé omnium sunt susceptiva, immutet 
tamen et nonnihil calefaciat. Nam ipse calor mantis 
globulum plumbi, aut alicujus metalli, paullisper 
detentum nonnihil calefacit. Adeo facilé, et in om- 
nibus transniittitur et excitatur calor, corpore nullo 
modo ad apparentiam immutato. 

38. Facillimé omnium corporum apud nos et 
excipit, et remittit calorem aér; quod optimé cerni- 
tur ip. vitris calendaribus. Eorum confectio est talis : 
accipiatur vitrum ventre concavo, collo tenui et ob- 


NOVUM ORGANUM. Bi ok 


longo; resupinetur et demittatur hujusmodi vitrum 
ore deorsum verso, ventre sursum, in aliud vasculum 
vitreum ubi sit aqua, tangendo fundum vasculi 
illius recipientis, extremo ore vitri immissi, et in- 
cumbat paullulum vitri immissi collum ad 0s vitri 
recipientis, ita ut stare possit ; quod ut commodits 
fiat, apponatur parum cere ad os vitri recipientis, 
ita tamen ut non penitus obturetur os ejus, ne ob 
defectum aéris succedentis impediatur motus, de quo 
jam dicetur, qui est admodum facilis et delicatus. 
Oportet autem ut vitrum demissum, antequam 
inseratur in alterum, calefiat ad ignem a parte su- 
periori, ventre scilicet. Postquam autem fuerit 
vitrum illud collocatum, ut diximus, recipiet et con- 
trahet se aér (qui dilatatus erat per calefactionem), 
post moram sufficientem pro exstinctione illius adsci- 
titii caloris, ad talem extensionem sive dimensionem, 
qualis erit aéris ambientis aut communis tunc tem- 
poris quando immittitur vitrum, atque attrahet 
aquam in sursum ad hujusmodi mensuram. Debet 
autem appendi charta angusta et oblonga, et gradi- 
bus (quot libuerit) interstincta. Videbis autem 
prout tempestas diei incalescit aut frigescit, aérem 
se contrahere in angustius per frigidum, et exten- 
dere se in Jatius per calidum ; id quod conspicietur 
per aquam ascendentem quando contrahitur aér, et 
descendentem sive depressum quando dilatatur aér. 
Sensus autem aéris, quatentis ad calidum et frigi- 
dum, tam subtilis est et exquisitus, ut facultatem 
tacttis humani multum superet ; adeo ut solis radius 
aliquis, aut calor anhelitts, multo magis calor 


324 NOVUM ORGANUM. 


manus, super vitri summitatem positus, statim de- 
primat aquam manifesto. Attamen existimamus 
spiritum animalium magis adhuc exquisitum sen- 
sum habere calidi et frigidi, nisi quod a mole corpo- 
red impediatur et hebetetur. 

39. Post aérem existimamus corpora esse maximé 
sensitiva caloris ea, que a frigore recenter immutata 
sint et compressa, qualia sunt nix et glacies; ea 
enim leni aliquo tepore solvi incipiunt et colliquari. 
Post illa sequitur fortassé argentum vivum. Post 
illud sequuntur corpora pinguia, ut oleum, butyrum, 
et similia; deinde lignum; deinde aqua; postremo 
lapides, et metalla, que non facilé calefiunt, pre- 
sertim interius. Illa tamen calorem semel suscep- 
tum diutissimé retinent; ita ut later, aut lapis, aut 
ferrum ignitum in pelvim aque frigide immissum, 
et demersum per quartam partem hore (plus mints) 
retineat calorem, ita ut tangi non possit. 

40. Quo minor est corporis moles, eo cititis per 
corpus calidum approximatum incalescit; id quod 
demonstrat omnem calorem apud nos esse corpori 
tangibili quodammodo adversum. 

41. Calidum, quatentis ‘ad sensum et tactum hu- 
manum, res varia est et respectiva; adeO ut aqua 
tepida, si manus frigore occupetur, sentiatur esse 
calida ; sin manus incaluerit, frigida. 

APHORISMA XIV. 

Quam inopes simus historiz, quivis facile adver- 
tet, clim in tabulis superioribus, preterquam quod 
loco histories probate: et instantiarum certarum 
nonnunquam traditiones et relationes inseramus, 


NOVUM ORGANUM. 825 


(semper tamen adjecta dubiz fidei et auctoritatis 
nota) sepenumero etiam hisce verbis, ‘ fiat experi- 
mentum,’ vel ‘ inquiratur ulterius’ uti cogamur. 

XV. 

Atque opus et officium harum trium Tabularum, 
Comparentiam Instantiarum ad Intellectum vocare 
consuevimus. Factaéa autem Comparentia, in opere 
ponenda est ipsa Inductio, invenienda est enim, super 
Comparentiam omnium et singularum Instantiarum, 
natura talis, qua cum natura data perpetuo adsit, 
absit ; atque crescat, et decrescat ; sitque (ut supe- 
rius dictum est) limitatio nature magis communis. 
Hoc si mens jam ab initio facere tentet affirmativé 
(quod sibi permissa semper facere solet) occurrent 
phantasmata, et opinabilia, et notionalia malé ter- 
minata, et axiomata quotidié emendanda; nisi libeat 
(scholar'um more) pugnare pro falsis. Ea tamen 
proculdubio erunt meliora aut praviora, pro facul- 
tate et robore intellects qui operatur. At omnino 
Deo (Formarum inditori et -opifici) aut fortasse an- 
gelis et intelligentiis competit, Formas per affirma- 
tionem immediate nosse, atque ab initio contempla- 
tionis. Sed certé supra hominem est; cui tantim 
conceditur, procedere primo per negativas, et pos- 
tremo loco desinere in affirmativas, post omnimodam 
exclusionem. 

XVI. 

Itaque nature facienda est prorsus solutio et se- 
paratio; non per ignem certé, sed per mentem, tan- 
quam ignem divinum. Est itaque Inductionis vere 
opus primum (quatenus ad inyeniendas Formas) Re- 


326 NOVUM ORGANUM. 


jectio sive Exclusiva naturarum singularum, que non — 
inveniuntur in aliquaé instantia, ubi natura data 
adest ; aut inveniuntur in aliqua. instantid, ubi 
natura data abest; aut inveniuntur in aliqué in- 
stantid crescere, cum natura data decrescat; aut 
decrescere, clim natura data crescat. Tum _ vero 
post Rejectionem et Exclusivam debitis modis factam, 
secundo loco (tanquam in fundo) manebit (abeunti- 
bus in fumum opinionibus volatilibus) Forma Affirma- 
tiva, solida, et vera, et bené terminata. Atque hoc 
breve dictu est, sed per multas ambages ad hoc per- 
venitur. Nos autem nihil fortassé ex iis, que ad 
hoc faciunt, preetermittemus. 

XVII. 

Cavendum autem est, et monendum quasi per- 
petuo, ne, cm tantz partes Formis videntur a nobis 
tribui, trahantur ea, que dicimus, ad Formas eas, 
quibus hcminum contemplationes et cogitationes 
hactenuUs assueverunt. 

Primo enim, de Formis copulatis, que sunt (ut 
diximus) naturarum simplicium conjugia ex cursu 
communi universi, ut leonis, aquile, rose, auri, et 
hujusmodi, impresentiarum non loquimur. Tempus 
enim erit de iis tractandi, cum ventum fuerit ad La- 
tentesProcessus, et Latentes Schematismos, eorumque 
inventionem, prout reperiuntur in substantiis (quas 
vocant) seu naturis concretis. 

Rursus vero, non intelligantur ea que dicimus 
(etiam quatenus ad naturas simplices) de Formis et 
ideis abstractis, aut in materia non determinatis, 
aut male determinatis. Nos enim cum de Formis lo- 


NOVUM ORGANUM. $27 


quimur, nil aliud intelligimus, quam Leges illas et 
determinationes acttis puri, que naturam aliquam 
simplicem ordinant et constituunt ; ut calorem, lu- 
men, pondus, in omnimoda materié et subjecto sus- 
ceptibili. Itaque eadem res estForma Calidi,autForma 
Luminis, et Lex Calidi, sive Lex Luminis; neque verd 
a rebus ipsis et parte operativa unquam nos abstra- 
himus, aut recedimus. Quare ctim dicimus (exempli 
gratia) in inquisitione Forme Caloris, rejice tenuita- 
tem, aut tenuitas non est ex Forma Caloris; idem est 
ac si dicamus, potest homo superinducere calorem in 
corpus densum; aut contra, potest homo auferre 
aut arcere calorem a corpore tenul. 

Quod si cuiquam videantur etiam Forme nostre 
habere nonnthil abstracti, quod misceant et conjun- 
gant heterogenea (videntur enim valde esse hetero- 
genea calor celestium, et ignis; rubor fixus in rosa, 
aut similibus, et apparens, in iride, aut radiis opalii, 
aut adamantis; mors ex summersione, ex crematio- 
ne, ex punctura gladii, ex apoplexia, ex atrophia ; 
et tamen conveniunt ista in natura calidi, ruboris, 
mortis), is se habere intellectum n6rit consuetudine, 
et integralitate rerum, et opinionibus captum et de- 
tentum. Certissimum enim est, ista, utcunque he- 
terogenea et aliena,coire in Formam, sive Legem 
eam que ordinat calorem, aut ruborem, aut mortem; 
nec emancipari posse potentiam humanam, et libe-_ 
rarl a nature cursu communi, et expandi et exaltari 
ad efficientia nova, et modos operandi novos, nisi per 
revelationem et inventionem hujusmodi Formarum ; 


328 NOVUM ORGANUM. 


et tamen post istam unionem nature, que est res 
maximeé principalis, de nature divisionibus et venis, 
tam ordinariis quam interioribus et verioribus, suo 
loco postea dicetur. 

XVIII. 

Jam vero proponendum est exemplum Exclu- 
slonis sive Rejectionis naturarum, que per Tabulas 
‘Comparentiz reperiuntur non esse ex Forma Calidi ; 
illud interim monendo, non soliim sufficere singulas 
Tabulas ad Rejectionem alicujus nature, sed etiam 
unamquamque ex Instantiis singularibus in illis con- 
tentis. Manifestum enim est ex iis que dicta sunt, 
omnem Instantiam contradictoriam destruere opina- 
bilede Forma. Sed nihilomintis quanddéque perspi- 
cultatis caussa, et ut usus Tabularum clariiis demon- 
stretur, Exclusivam duplicamus, aut repetimus. 

Evemplum Exclusive, sive Rejections Naturarum a 
Forma Calidi. 

1. Per radios solis, rejice naturam elementarem. 

2. Per ignem communem, et maximé per ignes 
subterraneos (qui remotissimi sunt, et plurimum in- 
tercluduntur a radiis ccelestibus), rejice naturam 
coelestem. 

3. Per calefactionem omnigenuim corportm, (hoc 
est, mineralium, vegetabilium, partium exterlorum 
animalium, aque, olei, aéris, et reliquorum) ex ap- 
proximatione sola ad ignem, aut aliud corpus cali- 
dum, rejice omnem varietatem, sive subtiliorem 
texturam corporum, 

4, Per ferrum et metalla ignita, que calefaciunt 


NOVUM ORGANUM. 329 


alia corpora, nec tamen omnino pondere aut substan- 
tia minuuntur, rejice inditionem sive mixturam 
substantiz alterius calidi. 

5. Per aquam ferventem, atque aérem, atque 
etiam per metalla, et alia solida calefacta, sed non 
usque ad ignitionem sive ruborem, rejice lucem aut 
lumen. 

6. Per radios lune, et aliarum stellarum (ex- 
cepto sole), rejice etiam lucem et lumen. 

7. Per Comparativam ferri igniti, et flamme spi- 
ritts vini (ex quibus, ferrum ignitum plus habet calidi 
et minus lucidi, flamma autem spiritis vini plus 
lucidi et minus calidi), rejice etiam lucem et lumen. 

8. Per aurum et alia metalla ignita, que densis- 
simi sunt corporis secundum totum,  rejice te- 
nuitatem. | 

9. Per aérem, qui invenitur ut plurimum frigi- 
dus, et tamen manet tenuis, rejice etiam tenuitatem. 

10. Per ferrum ignitum, quod non intumescit 
mole, sed manet intra eandem dimensionem visi- 
bilem, rejice motum localem, aut expansivum secun- 
dum totum. 

11. Per dilatationem aéris in vitris calendariis et 
similibus, qui movetur localitér et expansivé mani- 
fest6, neque tamen colligit manifestum augmentum 
caloris, rejice etiam motum localem, aut expansivum 
secundum totum. 

12, Per facilem tepefactionem omnium corporum, 
absque aliqua destructione aut alteratione notabili, 
rejice naturam destructivam, aut inditionem violen- 
tam alicujus nature nove. 


330 NOVUM ORGANUM. 


13. Per consensum et conformitatem operuin si- 
milium, que eduntur a calore et a frigore, rejice 
motum tam expansivum vas contractivum, secun- 
dum totum. 

14. Per accensionem caloris ex attritione corpo- 
rum, rejice naturam principialem. Naturam princi- 
plalem vocamus eam, que positiva reperitur in na- 
turd, nec caussatur.a natura precedente. 

Sunt et alia naturze : neque enim Tabulas confici- 
mus perfectas, sed exempla tantim. 

Omnes et singulee nature preedicte non sunt ex 
Forma Calidi.. Atque ab omnibus naturis predictis 
liberatur homo in operatione super Calidum. 

APHORISMA XIX. 

Atque in Exclusiva jacta sunt fundamenta In- 
ductionis verze; que tamen non perficitur donec 
sistatur in Affirmativa. Neque vero ipsa Exclusiva 
ullo modo perfecta est, neque adeo esse potest sub 
initiis. Est enim Exclusiva (ut plané liquet) rejectio 
naturarum simplicium: quod si non habeamus 
adhuc bonas et veras notiones naturarum simplicium, 
quomodo rectificari potest Exclusiva? At nonnulle 
ex supradictis (veluti notio nature elementaris, notio 
nature ccelestis, notio tenuitatis) sunt notiones vage, 
nec bene terminate. Itaque nos, qui nec ignari 
sumus, nec obliti, quantum opus aggrediamur (viz. 
ut faciamus intellectum humanum rebus et nature 
parem), nullo modo acquiescimus in his que adhuc 
precepimus: sed et rem in ulterius provehimus, et 
fortiora auxilia in usum intellectts machinamur et 
ministramus, que nunc subjungemus. Et certeé in 


NOVUM ORGANUM. 331 


‘Interpretatione Nature animus.omnino talitér est 
preparandus et formandus, ut et sustineat se in gra- 
dibus debitis certitudinis, et tamen cogitet (presertim 
‘sub initiis) ea, que adsunt, multum pendere ex tis 
que supersunt. 

XX. 

Attamen quia cititis emergit veritas ex errore 
quam ex confusione, utile putamus ut fiat permissio 
intellectui, post tres Tabulas Comparentize Prime 
(quales posuimus) factas et pensitatas, accingendi se 
et tentandi opus Interpretationis Nature in Affirma- 
tiva; tam ex Instantiis Tabularum, quam ex iis que 
alias occurrent. Quod genus tentamenti, Permis- 
-sionem Intellectts, sive Interpretationem Inchoatam, 
sive Vindemiationem Primam appellare consuevimus. 

Vindemiatio Prima de Formé Calidi. 

Animadvertendum autem est, Formam rei inesse 
(ut ex lls, que dicta sunt, plané liquet) Instantiis 
universis et singulis, in quibus res ipsa inest ; alitér 
enim Forma non esset: itaque nulla plane dari potest 
Instantia contradictoria. Attamen longé magis con- 
spicua invenitur Forma et evidens in aliquibus Instan- 
tlis, quam in aliis; in iis videlicet, ubi minus cohibita 
est natura Forme, et impedita, et redacta in ordinem, 
per naturas alias. Hujusmodi autem Instantias, Elu- 
cescentias vel Instantias Ostensivas appellare con- 
suevimus. Pergendum itaque est ad Vindemiationem 
ipsam Primam de Forma Calidi. 

Per universas et singulas Instantias, natura, cujus 
limitatio est Calor, videtur esse Motus. Hoc autem 
maximé ostenditur in flamma, que perpetuo movetur 
et in liquoribus ferventibus aut bullientibus, qui etiam 


3) NOVUM ORGANUM. 


perpetuo moventur. Atque ostenditur etiam in incita- 
tione sive incremento caloris facto per motum, ut in 
follibus, et ventis : de quo vide Instant. 29. Tab.3. At- 
que similitér in aliis modis motts, de quibus vide In- 
stant. 28. et 31. Tab. 3. Rursis ostenditur in exstinc- 
tione ignis et caloris per omnem fortem compressio- 
nem, quee freenat et cessare facit motum: de qua vide 
Instant. 30. et 32. Tab. 3. Ostenditur etiam in hoc, 
quod omne corpus destruitur aut saltem insignitér 
alteratur ab omni igne et calore forti ac vehementi: 
unde liquid6 constat, fieri a calore tumultum et per- 
turbationem, et motum acrem in partibus internis 
corporis; qui sensim vergit ad dissolutionem. 

Intelligatur hoe quod diximus de Motu (nempé, 
ut sit instar generis ad Calorem), non quéd calor 
generet motum, aut quod motus generet calorem 
(licet et hac in aliquibus vera sint); sed quod ipsissi- 
simus Calor, sive ‘ quid ipsum’ Caloris sit Motus, et 
nihil aliud, limitatus tamen per differentias, quas mox 
subjungemus, postquam nonnullas cautiones adjece- 
rimus ad evitandum zquivocum. 

Calidum ad sensum, res respectiva est, et in 
ordine ad hominem, non ad universum, et ponitur 
recté ut effectus Caloris tanttm in spiritum anima- 
lem. Quinetiam in seipso res varia est, cum idem 
corpus (prout sensus predisponitur) inducat percep- 
tionem tam calidi quam frigidi: ut patet per Instant. 
41. Tab. 3. 

Neque verO communicatio Caloris, sive natura 
ejus transitiva, per quam corpus admotum corpori 
calido incalescit, confundi debet cum Forma Calidi. 


NOVUM ORGANUM. aao 


Aliud enim est calidum, aliud calefactivum. Nam 
per motum attritionis inducitur calor absque aliquo 
ealido precedente, unde excluditur calefactivum a 
Forma Calidi. Atque etiam ubi calidum efficitur per 
approximationem calidi, hoc ipsum non fit ex Forma 
Calidi ; sed omnino pendet a natura altiore et magis 
communi ; viz. ex natura assimilationis sive multipli- 
cationis sui: de qua facienda est separatim in- 
quisitio. 

At notio ignis plebeia est, et nihil valet: compo- 
sita enim est ex concursu qui fit calidi et lucidi in 
aliquo corpore ; ut in flamma communi, et corporibus 
accensis usque ad ruborem. 

Remoto itaque omni xquivoco, veniendum jam 
tandem est ad Differentias veras que limitant Motum, 
et constituunt eum in Formam Calidi. 

Prima igitur Differentia ea est; quod calor sit 
motus expansivus, per quem corpus nititur ad dilata- 
tionem sui, et recipiendi se in majorem spheram sive 
dimensionem, quam pritis occupaverat. Hec autem 
Differentia maximé ostenditur in flamma; ubi fumus 
sive halitus pinguis manifesto dilatatur et aperit se 
in flammam. 

Ostenditur etiam in omni liquore fervente, qui 
manifesto intumescit, insurgit, et emittit bullas; at- 
que urget processum expandendi se, donec vertatur 
in corpus longé magis extensum et dilatatum, quam 
sit ipse liquor; viz. in vaporem, aut fumum, aut 
aerem. 

— Ostenditur etiam in omni ligno et combustibili; 
ubi fit aliquando exsudatio, at semper evaporatio. 


334 NOVUM ORGANUM. 


Ostenditur etiam in colliquatione metallorum, 
‘que (clm sint corporis compactissimi) non facilé 
intumescunt et se dilatant: sed tamen spiritus 
eorum, postquam fuerit in se dilatatus, et majorem 
adéo dilatationem concupiérit, trudit plané et agit 
partes crassiores in liquidum. Quodd si etiam calor 
fortis intendatur, solvit et vertit multum ex lis in 
volatile. 

Ostenditur etiam in ferro aut lapidibus: que 
licét non liquefiant aut fundantur, tamen emolli- 
untur. Quod etiam fit in baculis ligni; que cale- 
facta paullulum in cineribus calidis fiunt flexibi- 
lia. 

Optimé autem cernitur iste Motus in aére, qui 
per exiguum calorem se dilatat at continuo et mani- 
fest6 : ut perInstant, 38, Tab. 2. 

Ostenditur “etiam in natura contrarié Frigidi. 
Frigus enim omne corpus conitrahit et cogit in an- 
gustius; adeo ut per intensa frigora clayi excidant 
ex parietibus, era dissiliant, vitrum etiam calefactum 
et subitO positum in frigido dissiliat et frangatur. 
Similitér aér per levem infrigidationem recipit se in 
angustius: ut per Instant. 38. Tab. 3. Verum de 
his fusitis dicetur in inquisitione de Frigido. 

Neque mirum est, si Calidum et Frigidum edant 
complures actiones communes (de quo vide Instant. 
32 Tab. 2.), cm inveniantur duze ex sequentibus 
Differentiis (de quibus mox dicemus) que competunt 
utrique nature ; licét in hac Differentia (de qua nunc 
loquimur) actiones sint ex diametro opposite. Cali- 
dum enim dat motum expansivum et dilatantem, 


NOVUM ORGANUM. : 335 


frigidum autem dat motum contractivum et coé- 
untem. 

Secunda Differentia est modificatio prioris ; 
hee videlicet, quod calor sit motus expansivus 
sive versus circumferentiam: hac lege tamen, ut 
‘una feratur corpus sursum. Dubium enim non 
est, quin sint motus complures mixti. Exempli 
gratia: sagitta aut spiculum simul et progrediendo 
rotat, et rotando progreditur. Similitér et motus 
caloris simul est et expansivus et latio in surstim. 

Hec vero Differentia ostenditur in forcipe, aut 
bacillo ferreo immisso in ignem: quia si immittatur 
perpendicularitér tenendo manum superiis, citd 
Manum adurit; sin ex latere aut inferiis omnin6o 
tardius. 

Conspicua etiam est in distillationibus per des- 
censorium ; quibus utuntur homines ad flores deli- 
catiores, quorum odores facilé evanescunt. Nam 
hoc reperit industria, ut collocent ignem non subtér 
sed supra, ut adurat minus. Neque enim flamma 
tantim vergit sursum, sed etiam omne calidum. 

Fiat autem experimentum hujus rei in contraria 
natura frigidi: viz. utrum frigus non contrahat cor- 
pus descendendo deorsim; quemadmodum calidum 
dilatat corpus ascendendo surstm. Itaque adhi- 
beantur duo bacilla ferrea, vel duo tubi vitrei, quoad 
cetera pares; et calefiant nonnihil; et ponatur 
spongia cum aqua frigidd, vel nix, subter unam, 
et similitér super alteram. Existimamus enim ce- 
leriorem fore refrigerationem ad extremitates, in eo 


VOL, 1x. Z 


336 NOVUM ORGANUM. 


bacillo ubi nix ponitur supra, quam in eo ubi nix 
ponitur subtér: contra ac fit in calido. 

TertiA Differentia ea est; ut calor sit motus, non 
expansivus uniformitér secundum totum, sed expan- 
sivus per particulas minores corporis; et simul cohi- 
bitus, et repulsus, et reverberatus, adeo ut induat 
motum alternativum, et perpetud trepidantem, et 
tentantem, et nitentem, et ex repercussione irrita- 
tum; unde furor ille ignis et caloris ortum habet. 

Ista vero Differentia ostenditur maximé in flammé 
et liquoribus bullientibus: que perpetuo trepidant, 
et in parvis portionibus tument, et rursts subsi- 
dunt. 

Ostenditur etiam in lis corporibus, quze sunt tam 
durz compagis, ut calefacta aut ignita non intu- 
mescant aut dilatentur mole; et ferrum ignitum, in 
quo calor est acerrimus. 

Ostenditur etiam in hoc, quod per frigidissimas 
tempestates focus ardeat acerrime. 

Ostenditur etiam in hoc, quod ctim extenditur 
aer in vitro calendari absque impedimento aut re- 
pulsione, uniformitér scilicet et squalitér, non per- 
cipiatur calor. Etiam in ventis conclusis, licét eram- 
pant vi maxima, tamen non percipitur calor insignis ; 
quia scilicét motus fit secundum totum, absque 
motu alternante in particulis. Atque ad hoc fiat 
experimentum, utrim flamma non urat acrius ver- 
sus latera, quam in medio flamme. 

Ostenditur etiam in hoc, quod omnis ustio transi- 
gatur per minutos poros corporis, quod uritur ; adeo 


NOVUM ORGANUM. SST 


ut ustio subruat, et penetret, et fodicet, et stimulet; 
perinde ac si essent infinite cuspides acts. Itaque 
ex hoc illud etiam fit, quéd omnes aque fortes (si 
proportionate sint ad corpus, in quod agunt) edant 
opera ignis, ex natura, sud corrodente et pungente. 

Atque ista Differentia (de qua nunc dicimus) 
communis est cum natur4 frigidi; in quo cohibetur 
motus contractivus, per renitentiam expandendi ; 
quemadmodum in calido cohibetur motus expansivus, 
per renitentiam contrahendi. 

Itaque sive partes corporis penetrent versis in- 
terius, sive penetrent verstUs exterius, similis est ra- 
tio licét impar admodum sit fortitudo: quia non 
habemus hic apud nos in superficie terre aliquid, 
quod sit impensé frigidum. Vide Instant. 27. 
Tab. 9. 

Quarta Differentia est modificatio prioris: hec 
scilicet quod motus ille stimulationis aut penetra- 
tionis debeat esse nonnihil rapidus et minimé len- 
tus, atque fiat etiam per particulas, licét minutas ; 
tamen non ad extremam subtilitatem, sed quasi ma- 
jusculas. 

Ostenditur hec Differentia in comparatione ope- 
rum que edit ignis, cum iis que edit tempus sive 
zetas. Aitas enim sive tempus arefacit, consumif, 
subruit, et incinerat, non mints quain ignis, vel 
potits longé subtilitis: sed quia motus ejusmodi est 
lentus admodum et per particulas valdé exiles, non 
percipitur calor. 

Ostenditur etiam in comparatione dissolutionum 
ferri et auri. Aurum enim dissolvitur absque calore 


338 | NOVUM ORGANUM. 


excitato; ferrum autem cum vehementi excitatione 
caloris, licét simili feré intervallo quoad tempus. 
Quia scilicet in auro, ingressus aque separationis est 
clemens et subtilitér insinuans, et cessio partium 
auri facilis: at in ferro, ingressus est asper, et cum: 
conflictu, et partes ferri habent obstinationem ma-' 
jorem. 

Ostenditur etiam aliquatentis in gangrezenis non- 
nullis et mortificationibus carnium; que non exci- 
tant magnum calorem aut dolorem, ob subtilitatem 
putrefactionis. 

Atque hee sit Prima Vindemiatio, sive Interpre- 
tatio inchoata de Forma Calidi, facta per permissio- 
nem intellecttis. 

Ex Vindemiatione autem istA Prima, Forma sive 
definitio vera caloris (ejus, qui est in ordine ad uni- 
versum, non relativus tantummodo ad sensum) talis 
est, brevi verborum complexu: ‘ Calor est motus ex- 
pansivus, cohibitus, et nitens per partes minores.’ 
Modificatur autem expansio; ut expandendo in am- 
bitum, nonnihil tamen inclinet versus superiora. 
Modificatur autem et nixus ille per partes; ut non 
sit omnino segnis, sed incitatus et cum impetu non- 
nullo. 

Quod vero ad Operativam attinet, eadem res est. 
Nam designatio est talis : ‘ Siin aliquo corpore natu- 
rali poteris excitare motum ad se dilatandum, aut 
expandendum; eumque motum ita reprimere et in 
se vertere, ut dilatatio illa non procedat equalitér, 
sed partim obtineat, partim retrudatur ; proculdubio 
generabis calidum: non habita ratione, sive corpus 


NOVUM ORGANUM. 339 


illud sit elementare (ut loquuntur), sive imbutum a 
celestibus; sive luminosum, sive opacum ; sive tenue, 
sive densum; sive localitér expansum, sive intra 
claustra dimensionis prim contentum ; sive’vergens 
ad dissolutionem, sive manens in statu; sive animal, 
sive vegetabile, sive minerale, sive aqua, sive oleum, 
sive aér, aut aliqua alia substantia quecunque sus- 
ceptiva motts predicti. Calidum autem ad sensum, 
res eadem est: sed cum analogia, qualis competit 
sensui, Nunc vero ad ulteriora auxilia proceden- 
dum est. 
APHORISMUS XXI. 

Post Tabulas Comparentie Prime et Rejectionem 
sive Exclusivam, nec non Vindemiationem Primam 
factam secundum eas, pergendum est ad reliqua 
auxilia intellectts, circa Interpretationem Nature, et 
Inductionem veram ac perfectam. In quibus pro- 
ponendis, ubi opus erit Tabulis, procedemus super 
Calidum et Frigidum ; ubi autem opus erit tantum 
exemplis paucioribus, procedemus per alia omnia: 
ut nec confundatur inquisitio, et tamen doctrina ver- 
setur minus in angusto. 

Dicemus itaque primo loco, de Prerogativis In- 
stantiarum: secundo, de Adminiculis Inductionis : 
tertid, de Rectificatione Inductionis: quarto, de 
Variatione Inquisitionis pro Natura Subjecti: quinto, 
de Prerogativis Naturarum quatenus ad Inquisitio- 
nem, sive de eo quod inquirendum est prius et pos- 
teritis: sextO, de Terminis Inquisitionis, sive de 
Synopsi omnium Naturarum in Universo: septimo, 
de Deductione ad Praxin, sive de eo quod est in 
Ordine ad Hominem: octavo, de Parascevis ad In- 


340 _ NOVUM ORGANUM. 


quisitionem : postremo autem, de Scala Ascensorid 
et Descensorid Axiomatum. 
XXII. 

Inter Prerogativas Instantiarum, primd propo- 
nemus Instantias Solitarias. Ez autem sunt Solita- 
riz, quze exhibent naturam, de qua fit inquisitio, in 
talibus subjectis que nil habent commune cum aliis 
subjectis, preter illam ipsam naturam: aut rursus 
que non exhibent naturam, de qua fit inquisitio, in 
talibus subjectis que sunt similia per omnia cum 
aliis subjectis, preterquam in illé ipsé natura. Ma- 
nifestum enim est, quod hujusmodi Instantiz tollant 
ambages, atque accelerent et roborent Exclusivam ; 
adeo ut pauce ex illis sint instar multarum. 

Exempli gratia: si fiat inquisitio de natura Co- 
loris, Instantiz Solitarie sunt prismata, gemme 
chrystallinze que reddunt colores, non solum in se, 
sed exterils supra parietem: item rores, etc. Iste 
enim nil habent commune cum coloribus fixis in 
floribus, gemmis coloratis, metallis, lignis, ete. pre- 
ter ipsum colorem. Unde facilé colligitur, quod 
color nil aliud sit quam modificatio imaginis lucis 
immissee et recepte: in priore genere, per gradus 
diversos incidentie; in posteriore, per texturas et 
schemati:mos varios corporis. Istz autem Instan- 
tie sunt Solitaria quatents ad Similitudinem. 

Rurstis in eddem inquisitione, vene distincte 
albi et nigri in marmoribus, et variegationis colo- 
rum in floribus ejusdem speciei, sunt Instantize So- 
litariae. Album enim et nigrum marmoris, et ma- 
cule albi et purpurei in floribus garyophylli, conve- 
niunt feré in omnibus preter ipsum colorem. Unde 


NOVUM ORGANUM. 341 


facilé colligitur, colorem non multum rei habere cum 
naturis alicujus corporis intrinsecis, sed tantim 
situm esse in positura partium crassiori et quasi 
mechanica. Istze autem Instantize sunt Solitaria, 
quatenus ad Discrepantiam. Utrumque autem genus, 
Instantias Solitarias appellare consuevimus ; aut Fe- 
rinas, sumpto vocabulo ab astronomis. 
XXIII. 

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus se- 
cundo loco Instantias Migrantes. Eze sunt, in qui- 
bus natura inquisita migrat ad generationem, cim 
prius non existeret; aut contra migrat ad corrup- 
tionem, cm prils existeret. Itaque in utraque 
antistrophe, Instantie tales sunt semper gemine; 
vel potius una Instantia in motu, sive transitu, pro- 
ducta ad periodum adversam. At hujusmodi Instan- 
tie non solim accelerant et roborant Exclusivam, 
sed etiam compellunt Affirmativam, sive Formam 
ipsam in angustum. Necesse est enim ut Forma rei 
sit quippiam, quod per hujusmodi Migrationem in- 
datur ; aut contra per hujusmodi Migrationem tol- 
latur, et destruatur. Atque licét omnis exclusio 
promoveat Affirmativam; tamen hoc magis directé 
fit in subjecto eodem, quam in diversis. Forma 
autem (ut ex omnibus que dicta sunt manifesto li- 
quet) prodens se in uno ducit ad omnia. Quo 
autem simplicior fuerit Migratio, eo magis ha- 
benda est Instantia in pretio. Praterea Instantie 
Migrantes magni sunt uss ad partem operativam ; 
quia ctim proponant Formam copulatam cum effi- 
ciente aut privante, perspicué designant praxin in 


342 NOVUM ORGANUM. 


aliquibus ; unde facilis etiam est transitus ad proxi- 
ma. Subest tamen in illis nonnihil periculi, quod 
indiget cautione ; hoc videlicét, ne Formam nimis 
retrahant ad efficientem, et intellectum perfundant, 
vel saltem perstringant falsd opinione de Forma, ex 
intuitu efficientis. Efficiens verO semper ponitur nil 
aliud esse, quam vehiculum, sive deferens Forme. 
Vertm huic rei, per Exclusivam legitimé factam, 
facilé adhibetur remedium. 

Proponendum itaque est jam exemplum Instantize 
Migrantis. Sit natura inquisita, Candor, sive Albedo : 
Instantia Migrans ad generationem, est vitrum inte- 
grum, et vitrum pulverizatum. Similitér, aqua sim- 
plex, et aqua agitata in spumam. Vitrum enim 
integrum, et aqua simplex, diaphana sunt, non 
alba: at vitrum pulverizatum, et aqua in spuma, alba, 
non diaphana. -Itaque querendum quid acciderit ex 
ista’ Migratione vitro, aut aque. Manifestum enim 
est, Formam Albedinis deferriet invehi per istam con- 
tusionem Vitri, et agitationem aque. Nihil autem 
reperitur accessisse, preter comminutionem partium 
vitri et aque, et aéris insertionem. Neque vero 
partim profectum est ad inveniendam Formam Albe- 
dinis, quod corpora duo per se diaphana, sed secun- 
dim magis et minus (aér scilicét et aqua, aut aér et 
vitrum), simul posita per minutas portiones exhibeant 
albedinem, per refractionem inzqualem radiorum 
lucis. | 7 

Verum hac in re proponendum est etiam exem- 
plum periculi et cautionis, de quibus diximus. Ni- 
mirum facilé hic occurret intellectui ab hujusmodi 


NOVUM ORGANUM. 343 


efficientibus depravato, quod ad Formam Albedinis 
aér semper requiratur; aut quod Albedo generetur 
tantum per corpora diaphana; que omnino falsa 
sunt, et per multas Exclusiones convicta. Quin 
potius apparebit (misso aére, et hujusmodi) corpora 
omnino «qualia (secundum portiones opticas) dare 
diaphanum ; corpora vero inzequalia, per texturam 
simplicem, dare album; corpora ineequalia secundim 
texturam compositam, sed ordinatam, dare reliquos 
colores, preter nigrum; corpora vero inequalia per 
texturam compositam, sed omnino inordinatam et 
confusam, dare nigrum. Itaque de Instantia Mi- 
grantead generationem in natura inquisita Albedinis, 
propositum est jam exemplum. JInstantia autem 
Migrans ad corruptionem in eddem natura Albedinis, 
est spuma dissoluta, aut nix dissoluta.  Exuit enim 
albedinem, et induit diaphanum aqua, postquam fit 
integrale sine aére. ; 

Neque vero illud ullo modo pretermittendum est, 
quod sub Instantiis Migrantibus comprehendi debeant 
non tanttm ille que migrant ad generationem et 
privationem, sed etiam ille qua migrant ad majora- 
tionem et minorationem; ctm illz etiam tendant ad 
inveniendam Formam, ut per definitionem Forme su- 
perils factam, et Tabulam Graduum manifesto liquet. 
Itaque papyrus, que sicca cim fuerit, alba est, at 
madefacta (excluso aére, et recepta aqua) minus 
alba est, et magis vergit ad diaphanum, similem 
habet rationem cum Instantiis supradictis. 

XXIV. 
Inter Prarogativas Instantiarum, tertio loco 


344 NOVUM ORGANUM,. 


ponemus Instantias Ostensivas, de quibus in Vinde- 
miatione Prima de Calido mentionem fecimus ; quas 
etiam Elucescentias, sive Instantias Liberatas, et Pre- 
dominantes, appellare consuevimus. Ez sunt, que 
ostendunt naturam inquisitam nudam et substan- 
tivam, atque etiam in exaltatione sud, aut summo 
gradu potentie suze; emancipatam scilicét, et libera- 
tam ab impedimentis, vel saltem per fortitudinem 
sue virtutis dominantem super ipsa, eaque suppri- 
mentem et coercentem. Cttm enim omne corpus 
suscipiat multas naturarum Formas copulatas, et in 
concreto, fit ut alia aliam retundat, deprimat, fran- 
gat, et liget; undé obscurantur Forme singule. 
Inveniuntur autem subjecta nonnulla, in quibus 
natura inquisita pre aliis est in suo vigore; vel per 
absentiam impedimenti, vel per predominantiam vir- 
tutis. Hujusmodi autem Instantie sunt maxime 
Ostensive Forme. Vertim et in his ipsis Instantiis 
adhibenda est cautio, et cohibendus impetus intel- 
lecttis. Quicquid enim ostentat Formam, eamque 
trudit, ut videatur occurrere intellectui, pro suspecto 
habendumest, etrecurrendum ad Exclusivam severam 
et diligentem. | 

_ Exempli gratia; sit natura inquisita, Calidum. 
Instantia Ostentiva motiis expansionis, que (ut su- 
perils dictum est) portio est precipua Forme Calidi, 
est vitrum calendare aéris. Etenim flamma, licét 
manifesto exhibeat expansionem, tamen  propter 
momentaneam exstinctionem, non ostendit progressum 
expansionis. Aqua autem fervens, propter facilem 
transitionem aque in vaporem et aerem, non tam 


NOVUM ORGANUM. 345 


bené ostendit expansionem aque in corpore suo. 
Rursus ferrum ignitum, et similia, tantum abest ut 
progressum ostendant, ut coutra per retusionem et 
fractionem spirits, per partes compactas et crassas 
(que domant et franant expansionem) ipsa expansio 
non sit omninO conspicua ad sensum. At vitrum 
calendare claré ostendit expansionem in aére, et 
conspicuam, et progredientem, et durantem, neque 
transeuntem. 

Rursus, exempli gratia; sit natura inquisita, 
Pondus. Instantia Ostensiva Ponderis, est argentum 
vivum. Omnia enim superat pondere magno in- 
tervallo, preter aurum; quod non mult6 gravius 
est. At prestantior Instantia est ad indicandam 
Formam Ponderis, argentum vivum, quam aurum; 
quia aurum solidum est, et consistens, quod genus 
referri videtur ad densum; at argentum vivum 
liquidum est, et turgens spiritu, et tamen multis 
partibus exsuperat gravitate diamantem, et ea que 
putantur solidissima. Ex quo ostenditur Formam 
Gravis, sive Ponderosi dom nari simpliciter in copia 
materiz, et non in arctaé compage. 

XXV. 

Inter Prerogativas Instantiarum ponemus quarto 
loco Instantias Clandestinas, quas etiam Instantias 
Crepusculi appellare consuevimus. Ke sunt veluti 
opposite Instantiis Ostensivis. Exhibent enim na- 
turam inguisitam in infima virtute, et tanquam in 
incunabulis, et rudimentis suis; tentantem, et tan- 
quam primo experientem, sed sub contraria natura 
latentem, et subactam. Sunt autem hujusmodi In- 


346 NOVUM ORGANUM, 


stantie magni omnind momenti, ad inveniendas 
Formas; quia sicut Ostensive ducunt facilé ad dif- 
ferentias, ita Clandestine ducunt optimé ad genera; 
id est, ad naturas illas communes, quarum nature 
inquisite nihil aliud sunt quam limitationes. 
Exempli gratia; sit natura inquisita, Consistens, 
sive se determinans ; cujus contrarium est Liquidum, 
sive fluens. Instantiz Clandestine sunt ille, quee ex- 
hibent gradum nonnullum debilem et infimum Consis- 
tentis in fluido; veluti bulla aque, que est tanquam 
pellicula quedam consistens, et determinata facta ex 
corpore aque. Similiter stillicidia, que, si adfuerit 
aqua que succedat, producunt se in filum admoduin 
tenue, ne discontinuetur aqua; at si non detur talis 
copia aque, que succedere possit, cadit aqua in 
guttis rotundis, que est figura que optimé aquam 
sustinet contra discontinuationem. At in ipso tem- 
poris articulo, cum desinit filum aque, et incipit 
descensus in guttis, resilit ipsa aqua surstm ad evi- 
tandam discontinuationem. Quin in metallis, quae 
cum funduntur sunt liquida, sed magis tenacia, reci- 
piunt se sepé gutte liquefacte sursum, atque ita 
herent. Simile quoddam est Instantia speculorum 
puerilium, que solent facere pueruli in scirpis ex 
saliva, ubi cernitur etiam pellicula consistens aque. 
At multo melits se ostendit hoc ipsum, in altero illo 
ludicro puerili; quando capiunt aquam, per sapo- 
nem factam paullo tenaciorem, atqne inflant eam 
per calamum cavum, atque indé formant aquam, 
fanquam in castellum bullarum ; que per interpo- 
-sitionem aéris inducit consistentiam, eO usque ut se 


NOVUM ORGANUM., - 347, 


projici nonnihil patiatur absque discontinuatione. 
Optimé autem cernitur hoc in spumé et nive, que 
talem induunt consistentiam, ut feré secari possint ; 
cum tamen sint corpora formata ex aére et aqua, 
que utraque sunt liquida. Que omnia non obscuré 
innuunt, Liquidum et Consistens esse notiones tantim 
plebeias, et ad sensum ; inesse autem revera omni- 
bus corporibus fugam et evitationem se disconti- 
nuandi; eam vero in corporibus homogeneis (qualia 
sunt liquida) esse debilem et infirmam, in corpori- 
bus vero que sunt composita ex heterogeneis, magis 
esse vividam et fortem: proptered quod admotio 
heterogenei constringit corpora, at subintratio ho- 
mogenei solvit et relaxat. 

Similiter, exempli gratiaé; sit natura inquisita, 
Attractio, sive Coitio Corporum. Instantia circa For- 
mam ejus Ostensiva maximé insignis est, magnes. 
Contraria autem natura Attrahenti est, Non Attra- 
hens; licét in substantia simili. Veluti ferrum, 
quod non attrahit ferruam, quemadmodum nec plum- 
bum plumbum, nec lignum lignum, nec aquam aqua. 
Instantia autem Clandestina est, magnes ferro ar- 
matus, vel potitis ferrum in magnete armato. Nam 
ita fert natura, ut magnes armatus in distantia ali- 
qua non trahat ferrum fortius, quam magnes non 
armatus. Vertim si admoveatur ferrum, ita ut tan- 
gat ferrum in magnete armato, tune magnes arma- 
tus longé majus pondus ferri sustinet, quam magnes 
simplex et inermis, propter similitudinem substan- 
tice ferri versus ferrum ; que operatio erat omnino 
Clandestina, et latens in ferro, antequam magnes 


348 NOVUM ORGANUM. 


accessisset. Itaque manifestum est, Formam Coitio- 
nis esse quippiam, quod in magnete sit vividum et 
robustum, in ferro debile et latens. Itidem, nota- 
tum est sagittas parvas ligneas absque cuspide fer- 
red, emissas ex sclopetis grandibus, altius penetrare 
in materiam ligneam (puta latera navium, aut simi- 
lia), quam easdem sagittas ferro acuminatas, propter 
similitudinem substantie ligni ad lignum, licét hoe 
anté in ligno latuerit. Itidem, licét aér aérem, aut 
aqua aquam manifesto non trahat in corporibus in- 
tegris; tamen bulla approximata bulla, facilits dis- 
solvit bullam, quam si bulla illa altera abesset, ob 
appetitum Coitionis aque cum aqua et aéris cum 
aére. Atque hujusmodi Instantize Clandestine (que 
sunt ustis nobilissimi, ut dictum est) in portionibus 
corporum parvis et subtilibus maxime se dant con- 
spiciendas. Quia masse rerum majores sequuntur 
Formas magis catholicas, et generales; ut suo loco 
dicetur. 
XXVI. 

Inter Prerogativas Instantiarum ponemus quinto 
loco Instantias Constitutivas, quas etiam Manipula- 
res appellare consuevimus. Ez sunt, que consti- 
tuunt unam speciem nature inquisite tanquam For- 
mam Minorem. Cutm enim Forme legitime (que 
sunt semper convertibiles cum naturis inquisitis) la- 
teant in profundo, nec facilé inveniantur, postulat 
res et infirmitas humani intellectis, ut Forme Parti- 
culares, que sunt congregative Manipuiorum quo- 
rundam Instantiarum (neutiquam vero omnium) in 
notionem aliquam communem, non negligantur, 


NOVUM ORGANUM. 349 


verim diligentits notentur. Quicquid enim unit 
naturam, licét modis imperfectis, ad inventionem 
Formarum viam sternit. Itaque Instantie que ad 
hoc utiles sunt, non sunt contemnende potestatis, 
sed habent nonnullam Prerogativam. 

Vertm in his diligens est adhibenda cautio, ne 
intellectus humanus, postquam complures ex istis 
Formis Particularibus adinvenerit, atque inde parti- 
tiones sive divisiones nature inquisite confecerit, in 
illis omnino acquiescat, atque ad inventionem legiti- 
mam Forme Magne se non accingat; sed presup- 
ponat naturam velut a radicibus esse multiplicem et 
divisam, atque ulteriorem nature unionem, tanquam 
rem supervacue subtilitatis, et vergentem ad merum 
abstractum, fastidiat et rejiciat. | 

Exempli gratia; sit natura inquisita, Memoria, 
sive excitans et adjuvans Memoriam.  Instantie 
Constitutive sunt; ordo, sive distributio, que ma- 
nifestO juvat memoriam: item loci in Memoria ar- 
tificiali; qui aut possunt esse loci secundum pro- 
prium sensum, veluti janua, angulus, fenestra, et 
similia; aut possunt esse persone familiares et 
note; aut possunt esse quidvis ad placitum (modo 
in ordine certo ponantur) veluti animalia, herbe, 
etiam verba, littere, characteres, persone historice, 
et cetera; licét nonnuila ex his magis apta sint et 
commoda, alia mints. Hujusmodi autem loci Me- 
Moriam insignitér juvant, eamque longé supra vires 
naturales exaltant. Item carmina facilits herent, 
et discuntur memoritér, qudm prosa. Atque ex isto 
Manipulo trium Instantiarnm, videlicét ordinis, loco- 


350 NOVUM ORGANUM. 


rum artificialis memoria, et versuum, constituitur 
species una auxilii ad Memoriam. Species autem 
illa, Abscissio Infiniti. recté vocari possit. Cum 
enim quis aliquid reminisci, aut revocare in memo- 
riam nititur, si nullam prenotionem habeat, aut 
perceptionem ejus quod querit, querit certé et 
molitur, et hac illac discurrit, tanquam in infinito. 
Quod si certam aliquam prenotionem habeat, statim 
abscinditur infinitum, et fit discursus memorize magis 
in vicino. In tribus autem illis Instantiis que su- 
perius dictze sunt, prenotio perspicua est et certa. 
In prima videlicet, debet esse aliquid quod congruat 
cum ordine: in secunda, debet esse imago, que rela- 
tionem -aliquam habeat, sive convenientiam ad illa 
loca certa: in tertidé, debent esse verba, que cadant 
in versum; atque ita abscinditur infinitum. Alle 
autem Instantize dabunt hanc alteram speciem; ut 
quicquid deducat intellectuale ad feriendum sensum 
(que ratio etiam pracipue viget in artificiali me- 
morid) juvet Memoriam. Alia Instantia dabunt 
hanc alteram speciem ; ut que faciunt impressionem 
in affectu forti, incutientes scilicét metum, admira- 
tionem, pudorem, delectationem, juvent Memoriam. 
Alice Instantiz dabunt hanc alteram speciem; ut 
que maxime imprimuntur a mente pura, et minus 
preoccupatd anté vel post, veluti que discuntur in 
pueritia, aut que commentamur ante somnum, etiam 
prime queque rerum vices, magis hereant in Me- 
moria. Alize Instantie dabunt hance alteram speciem ; 
ut multitudo circumstantiarum, sive ansarum, juvet 
Memoriam; veluti scriptio per partes non continua- 


NOVUM ORGANUM. 351 


tas; lectio, sive recitatio voce alta. Alize denique 
Instantiz dabunt hance alteram speciem; ut que 
exspectantur, et attentionem excitant, melitis he_ 
reant, quam que pretervolant. Itaque si scriptum 
aliquod viciés perlegeris, non tam facilé illud memo- 
ritér disces, quam si illud legas deciés, tentando 
interim illud recitare, et ubi deficit memoria, inspici- 
endo librum. Ita ut sint veluti sex Forme Minores 
eorum, que juvant Memoriam; videlicét abscissio 
infiniti; deductio intellectualis ad sensibile; im- 
pressio in affectu forti; impressio in mente pura; 
multitudo ansarum ; preexspectatio. 

Similitér, exempli gratia; sit natura inquisita, 
Gustus, sive Gustatio. Instantiz quae sequuntur sunt 
Constitutive : videlicét, quod qui non olfaciunt, sed 
sensu eoa natura destituti sunt, non percipiant, aut 
gustu distinguant cibum rancidum, aut putridum ; 
neque similitér alliatum, aut rosatum, aut hujusmodi. 
Rursus, illi qui per accidens nares habent per de- 
scensum rheumatis obstructas, non discernunt aut 
percipiunt aliquid putridum, aut rancidum, aut aqua 
rosacea inspersum. Rursus, qui afficiuntur hujus- 
modi rheumate, si in ipso momento ctim aliquid 
foctidum aut odoratum habent in ore, sive palato, 
emungant fortitér, in ipso instanti manifestam per- 
ceptionem habent rancidi vel odorati. Que Instantiz 
dabunt et constituent hance speciem, vel partem 
potitis gusttis; ut sensus gustationis ex parte nihil 
aliud sit, quam olfactus interior, transiens et descen- 
dens anarium meatibus superioribus in os et palatum. 
At contra, salsum, et dulce, et acre, et acidum, et 

VOL. IX. AA 


S52 NOVUM ORGANUM. 


austerum, et amarum, et similia, hec (inquam) 
omnia eque sentiunt illi, in quibus olfactus deest, 
aut obturatur, ac quisquam alius: ut manifestum 
sit, sensum gusttis esse compositum quiddam ex 
olfactu interiori, et tactu quodam exquisito; de quo 
nune non est dicendi locus. 

Similitér, exempli gratia; sit natura inquisita, 
Communicatio Qualitatis, absque commistione sub- 
stantiz. Instantia lucis, dabit vel constituet unam 
speciem Communicationis; calor verd et magnes, 
alteram. Communicatio enim lucis est tanquam 
momentanea, et statim perit, amota luce originali. 
At calidum, et virtus magnetica, postquam transmissa 
fuerint, vel potitis excitata in alio corpore, herent et 
manent ad tempus non parvum, amoto primo mo- 
vente. 

Denique magna est omnino Prerogativa Instan- 
tiarum Constitutivarum, ut que plurimum faciant, 
et ad definitiones (presertim particulares), et ad 
divisiones, sive partitiones naturarum; de quo non 
malé dixit Plato, “ Quod habendus sit tanquam pro 
Deo, qui Definire et Dividere bené sciat.” 

XXVII. 
Inter Prerogativas Instantiarum ponemus sexto loco 
Instantias Conformes, sive Proportionatas; quas 
etiam Parallelas, sive Similitudines Physicas, appel- 
lare consuevimus. Ez vero sunt, que ostendunt 
similitudines et conjugationes rerum, non in Formis 
Minoribus (quod faciunt Instantiz Constitutive) sed 
plané in concreto. Itaque sunt tanquam primi et 
infimi gradus ad unionem nature. Neque consti- 


NOVUM ORGANUM. 353 


tuunt aliquod axioma statim ab initio ; sed indicant 
et observant tantim quendam consensum corporum. 
Attamen licét non multim promoveant ad inveniendas 
Formas, nihilomintus magna cum utilitate revelant 
partium universi fabricam, et in membris ejus exer- 
cent veluti anatomiam quandam ; atque proindé veluti 
manu-ducunt interdum ad axiomata sublimia et 
nobilia, presertim illa que ad mundi configura- 
tionem pertinent, potils quam ad naturas et Formas 
simplices. 

Exempli gratia; Instantiz Conformes sunt que 
sequuntur: speculum, et oculus; et similitér fabrica 
auris, et loca reddentia echo. Ex qua conformi- 
tate, praeter ipsam observationem similitudinis, que 
ad multa utilis est, proclive est insupér colligere et 
formare illud axioma; videlicét, organa sensuum et 
corpora que pariunt reflexiones ad sensus, esse 
similis nature. Rursus ex hoc ipso admonitus 
intellectus, non egré insurgit ad axioma quoddam 
altius et nobilius. Hoc nimirim; nihil interesse 
inter consensus, sive sympathias corporum sensu 
preditorum, et inanimatorum sine sensu, nisi quod 
in illis accedat spiritus animalis ad corpus ita dis- 
positum; in his autem absit. Adeo ut quot sint 
consensus in corporibus inanimatis, tot possint esse 
sensus in animalibus, si essent perforationes in cor- 
pore animato, ad discursum spiritis animalis in 
membrum rité dispositum, tanquam in organum 
idoneum. Et rursus, quot sint sensus in animalibus, 
tot sint proculdubio motus in corpore inanimato, ubi 
spiritus animalis abfuerit; licet necesse sit multo 


354 _NOVUM ORGANUM. 


plures esse motus in corporibus inanimatis, quam 
sensus in animatis, propter paucitatem organorum 
sensis. Atque hujus rei ostendit se exemplum 
valdé manifestum in doloribus. Etenim ctm sint 
plura genera doloris in animalibus, et tanquam varii 
‘illius characteres (veluti alius est dolor ustionis, alius 
frigoris intensi, alius puncture, alius compressionis, 
alius extensionis, et similium) certissimum est omnia 
illa, quoad motum, inesse corporibus inanimatis ; 
veluti ligno aut lapidi cum uritur, aut per gelu 
constringitur, aut pungitur, aut scinditur, aut flec- 
titur, aut tunditur, et sic de aliis; licét non subin- 
trent sensus, propter absentiam spirittis animalis. 

Item Instantia Conformes (quod mirum fortasse 
dictu) sunt radices et rami plantarum. Omne enim 
vegetabile intumescit, et extrudit partes in circum- 
ferentiam, tam sursum quam deorsum. Neque alia 
est differentia radicum et ramorum, quam quod 
radix includatur in terra, et rami exponantur aéri et 
soli. Si quis enim accipiat ramum tenerum et 
vegetum arboris, atque illum reflectat in aliquam 
terre particulam, licét non cohereat ipsi solo, gignit 
statim non ramum, sed radicem. Atque vice versa, 
si terra ponatur superius, atque ita obstruatur lapide, 
aut aliqua dura substantia, ut planta cohibeatur, 
nec possit frondescere sursum, edet ramos in aérem 
deorsum. 

Item Instantize Conformes sunt, gummi arborum, 
et plereque gemme rupium. Utraque enim nil 
aliud sunt, quam exsudationes, et percolationes suc- 
corum; in primo genere scilicét, succorum ex arbo- 


NOVUM ORGANUM., 355 


ribus ; in secundo, ex saxis; unde gignitur claritudo 
et splendor in utrisque, per percolationem nimirim 
tenuem et accuratam. Nam inde fit etiam, quod 
pili animalium non sint tam pulchri, et tam vividi 
coloris, quam avium plume complures ; quia succi 
non tam delicaté percolantur per cutem, quam per 
calamum. 

Item Instantiz Conformes sunt, scrotum in ani- 
malibus masculis, et matrix in femellis. Adeo ut 
nobilis illa fabrica, per quam sexus differunt, (qua- 
tenis ad animalia terrestria) nil aliud videatur esse, 
quam secundum exterius, et interius; vi scilicét 
majore caloris genitalia in sexu masculo protrudente 
in exterlus, ubi in femellis nimis debilis est calor, 
quam ut hoc facere possit; unde accidit, qudd 
contineantur interius. 

Item Instantiea Conformes sunt, pinne piscium, 
et pedes quadrupedum, aut pedes et ale volucrum ; 
quibus addidit Aristoteles quatuor volumina in motu 
serpentum. Adeo ut in fabricd universi, motus 
viventium plerumque videatur expediri per quater- 
niones artuum, sive flexionum. 

Item dentes in animalibus terrestribus, et rostra 
in avibus, sunt Instantiz Conformes; unde mani- 
festum est, in omnibus animalibus perfectis, fluere 
duram quandam substantiam versus os. 

Item non absurda est Similitudo et Conformitas 
illa, ut homo sit tanquam planta inversa. Nam 
radix nervorum et facultatum animalium est caput ; 
partes autem seminales sunt infime, non computatis 
extremitatibus tibiarum et brachiorum. At in plan- 


306 NOVUM ORGANUM. 


ta, radix (quee instar capitis est) regularitér infimo 
loco collocatur ; semina autem supremo. 

Denique illud omnino precipiendum est, et 
seplus monendum ; ut diligentia hominum in inqui- 
sitione et congerie Naturalis Historia deinceps 
mutetur plane, et vertatur in contrarium ejus quod 
nunc in usu est. Magna enim hucusque, atque aded 
curiosa fuit hominum industria, in notandad rerum 
varietate, atque explicandis accuratis animalium, 
herbarum, et fossilium differentiis; quarum plere- 
que magis sunt lusus nature, quam serie alicujus 
utilitatis verstis scientias. Faciunt certé hujusmodi 
res ad delectationem, atque etiam quanddque ad 
praxin ; verum ad introspiciendam naturam parum, 
aut nihil. Itaque convertenda plane est opera, ad 
inquirendas et notandas rerum similitudines et ana- 
loga, tam in integralibus, quam partibus. Ille enim 
sunt, que naturam uniunt, et constituere scientias 
incipiunt. 

Vertim in his omnino est adhibenda cautio gravis, 
et severa; ut accipiantur pro Instantiis Conformi- 
bus et Proportionatis, ille qua denotant Similitudi- 
nes (ut ab initio diximus) Physicas ; 1d est, reales et 
substantiales, et immersas in natura, non fortuitas 
et ad speciem; multo mints superstitiosas aut curi- 
osas, quales naturalis magiz scriptores (homines 
levissimi, et in rebus tam seriis, quales nunc agimus, 
vix nominandi) ubique ostentant ; magna cum vani- 
tate et desipientid, inanes similitudines et sym- 
pathias rerum describentes, atque etiam quandoque 
affingentes. | 


NOVUM ORGANUM. 357 


Vertim his missis etiam in ipsa configuratione 
mundi in majoribus non sunt negligende Instantie 
Conformes : veluti Africa, et regio Peruviana, cum 
continente se porrigente usque ad Fretum Magellani- 
cum. Utraque enim regio habet similes isthmos, et 
similia promontoria, quod non temeré accidit. 

Item Novus et Vetus Orbis; ineo quod utrique 
orbes versus septentriones lati sunt, et exporrecti, 
versus austrum autem angusti et acuminati. 

Item Istantize Conformes nobilissime sunt, frigora 
intensa in media (quam vocant) a€éris regione, et 
ignes acerrimi, qui sepé reperiuntur erumpentes ex 
locis subterraneis; que duc res sunt ultimitates et 
extrema, nature scilicét frigidi, versus ambitum 
coeli, et nature calidi versus viscera terre, per 
antiperistasin, sive rejectionem nature contrarie, 

Postremo autem in axiomatibus scientiarum, no- 
tatu digna est Conformitas Instantiarum. Veluti 
tropus rhetorice, qui dicitur Preeter-exspectatum, 
conformis est tropo musice, qui vocatur declinatio 
cadentia. Similitér, postulatum mathematicum, ut 
que eidem tertio equalia sunt, etiam inter se sint 
equalia, conforme est cum fabrica syllogismi in 
logicdé, qui unit ea que conveniunt in medio. Deni- 
que multtiim utilis est in quamplurimis sagacitas 
quedam in conquirendis et indagandis Conformitati- 
bus et Similitudinibus Physicis. 

XXVIII. 

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus sep- 
timo loco Instantias Monodicas ; quas etiam irregu- 
lares, sive heteroclitas (sumpto vocabulo a gram- 


358 NOVUM ORGANUM. 


maticis) appellare consuevimus. Ez sunt, que os- 
tendunt corpora in concreto ; que videntur esse 
extravagantia, et quasi abrupta in natura, et minimé 
convenire cum aliis rebus ejusdem generis. Etenim 
Instantiz Conformes sunt similes alterius: at Instan- 
tiz Monodice sunt sui similes. | Usus vero Instan- 
tiarum Monodicarum est talis, qualis est Instan- 
tiarum Clandestinarum; viz. ad evehendam et uni- 
endam naturam ad invenienda genera, sive com- 
munes naturas, limitandas postea per differentias 
veras. Neque enim desistendum ab inquisitione, 
donec proprietates et qualitates, que inveniuntur in 
hujusmodi rebus que possunt censeri pro miraculis 
nature, reducantur et comprehendantur sub aliqua 
Forma sive Lege certa: ut irregularitas sive singula- 
ritas omnis reperiatur pendere ab aliqua Forma com- 
muni, miraculum vero illud sit tandem solummodo in 
differentiis accuratis, et gradu et concursu raro; et 
non in ipsa specie: ubi nunc contemplationes homi- 
num non procedant ultra, quam ut ponant hujus- 
modi res pro secretis et magnalibus nature, et tan- 
quam incausabilibus, et pro exceptionibus regula- 
rum generalium. 

Exempla Instantiarum Monodicarum sunt, sol, 
et luna, inter astra; magnes, inter lapides; argen- 
tum vivum, inter metalla; elephas, inter quadru- 
pedes; sensus veneris, inter genera tactls ; odor 
venaticus in canibus, inter genera olfactiis. Etiam 
S. litera apud grammaticos, habetur pro Monodica ; 
ob facilem compositionem, quam sustinet cum con- 


NOVUM ORGANUM. 309 


sonantibus, aliquando duplicibus, aliquando tripli- 

cibus.: quod nulla alia littera facit. Plurimi autem 

faciende sunt. hujusmodi Instantie ; quia acuunt et 

vivificant inquisitionem, et medentur intellectui de- 

pravato a consuetudine, et ab iis que fiunt plertimque. 
XIX: 

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco 
octavo Instantias Deviantes ; errores scilicét nature, 
et vaga, ac monstra: ubi natura declinat et deflec- 
tit a cursu ordinario. Differunt enim Errores natu- 
re ab Instantiis Monodicis, in hoc; quéd Monodice 
sint miracula specierum, at Errores sint miracula 
individuorum. Similis autem feré sunt ustis; quia 
rectificant intellectum adversts consueta, et revelant 
Formas Communes. Neque enim in his etiam desis- 
tendum ab inquisitione, donec inveniatur caussa hu- 
jusmodi declinationis. Veruntamén caussa illa non 
exsurgit ad Formam aliquam proprié, sed tantum ad 
latentem processum ad Formam. Qui enim vias 
nature noverit, is deviationes etiam facilitis observa- 
bit. At rursts qui deviationes noverit, is accuratitis 
vias describet. 

Atque in illo differunt etiam ab Instantiis Mo- 
nodicis, quod multo magis instruant praxin et 
operativam. Nam novas species generare, arduum 
admodum foret: at species notas variare, et inde 
rara multa ac inusitata producere, minus arduum. 
Facilis autem transitus est a miraculis nature, ad 
miracula artis. Si enim deprehendatur semel natura 
in variatione sud, ejusque ratio manifesta fuerit : 
expeditum erit e6 deducere naturam per artem, quo 


360 NOVUM ORGANUM. 


per casum aberraverit. Neque soliim e6, sed et 
aliorsim ; clim errores ex und parte monstrent et 
aperiant viam ad errores et deflexiones undequaque. 
Hic vero exemplis non est opus, propter eorundem 
copiam. Facienda enim est congeries sive Historia 
Naturalis Particularis, omnium monstrorum, et par- 
tuum nature prodigiosorum; omnis denique novita- 
tis, et raritatis, et inconsueti in natura. Hoc vero 
faciendum est cum severissimo delectu, ut constet 
fides. Maximé autem habenda sunt pro suspectis, 
que pendent quomodocunque a religione, ut pro- 
digia Livii: nec minus, que inveniuntur in scripto- 
ribus magiz naturalis, aut etiam alchymiz, et 
hujusmodi hominibus; qui tanquam proci sunt et 
amatores fabularum. Sed depromenda sunt illa ex 
gravi et fida historia, et auditionibus certis. 
0.6.6 

Inter Przerogativas Instantiarum, ponemus loco 
nono Instantias Limitaneas; quas etiam Partici- 
pia vocare consuevimus. Ee vero sunt, que exhi- 
bent species corporum tales, que videntur esse 
compositze ex speciebus duabus, vel Rudimenta 
inter speciem unam et alteram. He vero Ins- 
tantie inter Instantias Monodicas sive Heteroclitas 
recté numerari possunt: sunt enim in universitate 
rerum rare et extraordinariz. Sed tamen ob dig- 
nitatem, seorsim tractande et ponende sunt: optimé 
enim indicant compositionem et fabricam rerum, et 
innuunt caussas numeri et qualitatis specierum ordi- 
nariarum in universo, et deducunt intellectum ab 
eo quod est, ad id quod esse potest. 


NOVUM ORGANUM, 361 


Harum exempla sunt : muscus, inter putredinem 
et plantam; comete nonnulli, inter stellas et me- 
teora ignita; pisces volantes, inter aves et pisces ; 
vespertiliones, inter aves et quadrupedes; etiam 

‘‘ Simia quam similis turpissima bestia nobis ;” 
et partus animalium biformes, et commisti ex specie- 
bus diversis, et similia. 
XXXI. 

Inter Preerogativas Instantiarum ponemus de- 
cimo loco Instantias Potestatis, sive Fascium 
(sumpto vocabulo ab insignibus imperil), quas etiam 
Ingenia, sive Manus Hominis appellare consue- 
vimus. Ez sunt opera maximé nobilia et perfecta, 
et tanquam ultima in unaquaque arte. Cum enim 
hoc agatur precipué, ut natura pareat rebus et com- 
modis humanis ; consentaneum est prorsus, ut opera, 
que jampridem in potestate hominis fuerunt (quasi 
provinciz antea occupate et subacte), notentur et 
numerentur ; presertim ea, que sunt maximé enu- 
cleata et perfecta: propterea quod ab istis proclivior 
et magis in propinquo sit transitus ad nova et hac- 
tents non inventa. Si quis enim ab horum contem- 
platione attenta propositum acritér et strenué ur- 
gere velit, fiet certé, ut aut producat illa paull6 
longitis; aut deflectat illa ad aliquid, quod finiti- 
mum est; aut etiam applicet et transferat illa ad 
usum aliquem nobiliorem. 

Neque hic finis. Vertim quemadmodum ab 
operibus nature raris et inconsuetis erigitur intel- 
lectus et elevatur ad inquirendas et inveniendas 
Formas, que etiam illorum sunt capaces : ita etiam in 
operibus artis egregiis et admirandis hoc usu vyenit : 


362 NOVUM ORGANUM. 


idque multo magis, quia modus efficiendi et ope- 
randi hujusmodi miracula artis, manifestus ut pluri- 
mum est; cum plerimque in miraculis nature sit 
magis obscurus. Attamen in his ipsis cautio est 
adhibenda vel maximé ; ne deprimant scilicet intel- 
lectum, et eum quasi humo affigant. 

Periculum enim est, ne per hujusmodi opera 
artis, que videntur velut summitates quedam et fas- 
tigia industriz humane, reddatur intellectus attoni- 
tus et ligatus, et quasi maleficiatus quoad illa; ita 
ut cum aliis consuescere non possit, sed cogitet 
nihil ejus generis fieri posse, nisi eadem via qua 
illa effecta sunt, accedente tantummodo diligentia 
majore, et preparatione magis accurata. 

Contra illud ponendum est pro certo: vias et 
modos efficiendi res et opera, que adhuc reperta sunt 
et notata, res esse plerumque pauperculas; atque 
omnem potentiam majorem pendere et ordine deri- 
vari a fontibus Formarum, quarum nulla adhuc in- 
venta est. 

Itaque (ut alibi diximus) qui de machinis et 
arietibus, quales erant apud veteres, cogitasset, licet 
hoc fecisset obnixé, atque ztatem in eo consumpsis- 
set, nunquam tamen incidisset in inventum tormen- 
torum igneorum operantium per pulverem pyrium. 
Neque rursts, qui in lanificiis et serico vegetabili 
observationem suam et meditationem collocasset, 
unquam per ea reperisset naturam vermis aut serici 
bombycini. 

Quocircé omnia inventa, que censeri - possunt 
magis nobilia, (si animum advertas) in lucem pro- 


NOVUM ORGANUM. 363 


diére, nullo modo per pusillas enucleationes et ex- 
tensiones artium, sed omnind per casum. Nihil 
autem representat aut anticipat casum (cujus mos 
est, ut tantum per longa secula operetur) preter 
inventionem Formarum. 

Exempla autem hujusmodi Instantiarum particu- 
laria nihil opus est adducere, propter copiam eo- 
rundem. Nam hoc omnino agendum; ut visitentur 
et penitus introspiciantur omnes artes mechanic, 
atque liberales etiam (quatenus ad opera), atque 
inde facienda est congeries sive Historia Particularis, 
tanquam magnalium, et operum magistralium, et 
maximeé perfectorum in unaquaque ipsarum, una 
cum modis effectionis sive operationis. 

Neque tamen astringimus diligentiam, que adhi- 
benda est in hujusmodi collecta, ad ea que censen- 
tur pro magisteriis et arcanis alicujus artis tantim, 
atque movent admirationein. Admiratio enim proles 
est raritatis: siquidem rara, licét in genere sint ex 
vulgatis naturis, tamen admirationem pariunt. 

At contra, que revera admirationi esse debent, 
propter discrepantiam que inest illis in specie, colla- 
tis ad alias species, tamen si In usu familiari prast6 
sint, levitér notantur. Debent autem notari Mo- 
nodica artis, non minus quam Monodica nature; de 
quibus antea diximus, Atque quemadmodum in 
Monodicis nature posuimus solem, lunam, magne- 
tem, et similia, que re vulgatissima sunt, sed 
natura tamen feré singulari: idem et de Monodicis 
artis faciendum est. 

Exempli gratia: Instantia Monodica artis, est 


364 NOVUM ORGANUM. 


papyrus, res admodim vulgata. At si diligentér 
animum advertas, materie artificiales aut plané 
textiles sunt per fila directa et tranversa; qualia 
sunt, pannus sericus, aut laneus, et linteus, et hujus- 
modi: aut coaugmentantur ex succis concretis ; 
qualia sunt later, aut argilla figularis, aut vitrum, 
aut esmalta, aut porcellana, et similia; que si bene 
uniantur, splendent, sin mints, indurantur certé, 
sed non splendent. Attamen omnia talia, que fiunt 
ex succis concretis, sunt fragilia; nec ullo modo he- 
rentia, et tenacia. At contra, papyrus est corpus 
tenax, quod scindi et lacerari possit ; ita ut imitetur 
et feré emuletur pellem sive membranam alicujus 
animalis, aut folium alicujus vegetalis, et hujusmodi 
opificia nature. Nam neque fragilis est, ut vitrum ; 
neque textilis, ut pannus; sed habet fibras certé, 
non fila distincta, omnino ad modum materiarum 
naturalium: ut inter artificiales materias vix inve- 
niatur simile aliquod, sed sit plané Monodicum. 
Atque preferenda sané sunt in artificialibus ea que 
Maximeé accedunt ad imitationem nature; aut é 
contrario eam potentér regunt et invertunt. 

Rursus, inter Ingenia et Manus Hominis, non 
prorsus contemnenda sunt prestigie et jocularia. 
Nonnulla enim ex istis, licét sint usu levia et ludicra, 
tamen informatione valida esse possunt. 

Postremo, neque omnino omittenda sunt supersti- 
tiosa, et (prout vocabulum sensu vulgari accipitur) 
magica. Licét enim hujusmodi res sint in immen- 
sum obrute grandi mole mendaciorum et fabula- 
rum; tamen inspiciendum paullispér, si forté subsit 


NOVUM ORGANUM. 365 


et lateat in aliquibus earum aliqua operatio natura- 
lis: ut in fascino; et fortificatione imaginationis ; et 
consensu rerum ad distans ; et transmissione impres- 
sionum a spiritu ad spiritum, non mints quam a 
corpore ad corpus; et similibus. 

66.6 946 

Ex iis, quee anté dicta sunt, patet; quod quinque 
illa Instantiarum genera, de quibus diximus (viz. In- 
stantiarum Conformium, Instantiarum Monodicarum, 
Instantiarum Deviantium, Instantiarum Limitanea- 
rum, Instantiarum Potestatis) non debeant reservari, 
donec inquiratur natura aliqua certa (quemadmodum 
Instantiz relique, quas primo loco proposuimus, nec 
non plurime ex iis, que sequentur, reservari debent): 
sed statim jam ab initio facienda est earum collectio, 
tanquam historia quedam particularis; eo quod di- 
gerant ca que ingrediuntur intellectum, et corrigant 
pravam complexionem intellectts ipsius, quem om- 
nino necesse est imbui, et infici, et demum perverti 
ac distorqueri ab incursibus quotidianis et consuetis. 

Itaque adhibende sunt ex Instantie tanquam 
preparativum aliquod, ad rectificandum et expur- 
gandum intellectum. Quicquid enim abducit intel- 
lectum a consuetis, equat et complanat aream ejus, 
ad recipiendum lumen siccum et purum notionum 
-verarum. 

Quin etiam hujusmodi Instantiz sternunt et pre- 
struunt viam ad operativam; ut suo loco dicemus, 
quando de Deductionibus ad Praxin sermo erit. 

0.0.4 05 
Inter Prerogativas Instantiarum ponemus loco 


366 NOVUM ORGANUM. 


undecimo Instantias Comitatis, atque Hostiles; 
quas etiam Instantias Propositionum Fixarum appel- 
lare consuevimus. Ez sunt Instantie, que exhibent 
aliquod corpus sive concretum tale, in quo natura 
inquisita perpetuo sequatur tanquam comes quidam 
individuus : aut contra, in quo natura inquisita per- 
petud fugiat, atque ex comitatu excludatur, ut 
hostis et inimicus. Nam ex hujusmodi Instantiis 
formantur propositiones certe et universales, aut 
affirmative, aut negative; in quibus subjectum 
erit tale corpus in concreto, predicatum vero natura 
ipsa inquisita. Etenim propositiones particulares 
omnino fixe non sunt, ubi scilicét natura inquisita 
reperitur in aliquo concreto fluxa et mobilis; viz. 
accedens, sive acquisita, aut rursus recedens, sive 
deposita. Quocirca particulares propositiones non 
habent Prerogativam aliquam majorem, nisi tantum 
in casu Migrationis, de quo antea dictum est. It 
nihilomints, etiam particulares illa propositiones 
comparate et collate cum universalibus multum ju- 
vant; ut suo loco dicetur. Neque tamen, etiam in 
universalibus istis propositionibus exactam aut abso- 
lutam affirmationem vel abnegationem requirimus. 
Sufficit enim ad id quod agitur, etlamsi exceptionem 
nonnullam singularem aut raram patiantur. 

Usus autem Instantiarum Comitatts est, ad an- 
gustiandam Affirmativam Forme. Quemadmodum 
enim in Instantiis Migrantibus angustiatur Affirma- 
tiva Forme ; viz. ut necessarid poni debeat Forma 
rei esse aliquid, quod per actum illum Migrationis 
inditur aut destruitur: ita etiam in Instantiis Co- 


‘NOVUM ORGANUM. 367 


mitattis angustiatur Affirmativa Forme; ut neces- 
sarid poni debeat Forma rei esse aliquid, quod talem 
concretionem corporis subingrediatur, aut contra ab 
eddem abhorreat ; ut qui bené nd6rit constitutionem 
aut schematismum hujusmodi corporis, non longé 
abfuerit ab extrahendd in lucem Forma nature in- 
quisite. 

Exempli gratia; sit natura inquisita, Calidum. 
Instantia Comitatts, est flamma. Etenim in aqua, 
aére, lapide, metallo, et aliis quamplurimis, calor 
est mobilis, et accedere potest et recedere: at omnis 
flamma est calida, ita ut calor in concretione flamme 
perpetuo sequatur. At Tnstantia Hostilis Calidi 
nulla reperitur apud nos Nam de visceribus terre 
nihil constat ad sensum; sed eorum corporum, que 
nobis nota sunt, nulla prorstis est concretio que non 
est susceptibilis caloris. 

At rursts, sit natura inquisita, Consistens. In- 
stantia Hostilis, est aér. Etenim metallum potest 
fluere, potest consistere; similitér vitrum; etiam 
aqua potest consistere, cm conglaciatur: at im- 
possible est ut a€r unquam consistat, aut exuat 
fluorem. 

Verum de Instantiis hujusmodi propositionum 
fixarum supersunt duo monita, que utilia sunt ad 
id quod agitur. Primum, ut si defuerit plané uni- 
versalis Affirmativa aut Negativa, illud ipsum dili- 
gentér notetur tanquam non-ens: sicut fecimus de 
Calido, ubi universalis Negativa (quatentis ad entia 
que ad nostrain notitiam pervenerint) in rerum na- 
turd deest. Similitér, si natura inquisita sit Asternum, 

VOL. IX. BB 


368 NOVUM ORGANUM. 


aut Incorruptibile ; deest Affirmativa universalis hic 
apud nos. Neque enim preedicari potest AEternum 
aut Incorruptibile de aliquo corpore eorum, que 
infra coelestia sunt, aut supra interiora terre. Alte- 
rum monitum est, ut propositionibus universalibus, 
tam affirmativis quam negativis de aliquo concreto, 
subjungantur simul ea concreta, que proximé viden- 
tur accedere ad id quod est ex non-entibus: ut in 
calore, flammz mollissime et minimim adurentes ; 
in incorruptibili, aurum, quod proximé accedit. Om- 
nia enim ista indicant terminos nature inter ens et 
non-ens ; et faciunt ad circumscriptiones Formarum, 
ne gliscant et vagentur extra conditiones materie. 
XXXIV. 

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco 
duodecimo ipsas illas Instantias Subjunctivas, de 
quibus in superiori aphorismo diximus: quas etiam 
Instantias Ultimitatis sive ‘Termini, appellare con- 
suevimus. Neque enim hujusmodi Instantie utiles 
sunt tantum, quatenus subjunguntur propositionibus 
fixis; verum etiam per se, et in proprietate sua. In- 
dicant enim non obscure veras sectiones nature, et 
mensuras rerum, et illud quousque natura quid faciat 
et ferat, et deinde transitus naturze ad aliud. Talia 
sunt ; aurum, in pondere; ferrum, in duritie; cete, 
in quantitate animalium ; canis, in odore; inflam- 
matio pulveris pyrii, In expansione celeri; et alia id 
genus. Nec mints exhibenda sunt ea, que sunt 
ultima gradu infimo, quam que supremo: ut spiri- 
tus vini, in pondere; sericum, in mollitie; vermiculi 
cutis, In quantitate animalium ; et cetera. 


NOVUM ORGANUM. 369 


mkxy. 

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco 
decimo-tertio Instantias Foederis sive Unionis. Ee 
sunt, que confundunt et adunant naturas, que exis- 
timantur esse heterogenee, et pro talibus notantur 
et signantur per divisiones receptas. 

At Instantiz Foederis ostendunt operationes et 
effectus, que deputantur alicui ex illis heterogeneis 
ut propria, competere etiam .allis ex heterogeneis ; 
ut convincatur ista heterogenia (que in opinione 
est) vera non esse, aut essentialis, sed nil aliud esse, 
quam modificatic natures communis. Optimi itaque 
sunt usus ad elevandum et evehendum intellectum a 
differentiis ad genera; et ad tollendum larvas et 
simulacra rerum, prout occurrunt et prodeunt per- 
sonate in substantiis concretis. 

Exempli gratia: sit natura inquisita, Calidum. 
Omnino videtur esse divisio solennis et authentica, 
quod sint tria genera caloris ; viz. calor ccelestium, 
calor animalium, et calor ignis : quodque isti calores 
(presertim unus ex illis comparatus ad_ reliquos 
duos) sint ipsa essentid et specie, sive natura specifica 
differentes et plane heterogenei: quandoquidém 
calor ceelestium et animalium generet et foveat, at 
calor ignis contra corrumpat et destruat. Est itaque 
Instantia Foederis experimentum illud satis vulga- 
tum, cium recipitur ramus aliquis vitis intra domum 
ubi sit focus assiduus, ex quo maturescunt uve, 
etiam mense integro citius quam fords; ita ut ma- 
turatio fructts etiam pendentis super arborem fier! 
possit scilicet ab igne, cum hoc ipsum videatur esse 


3710 NOVUM ORGANUM. 


opus proprium solis. Itaque ab hoc initio facilé in- 
surgit intellectus, repudiata heterogenia essentiali, 
ad inquirendum que sint differenti ille que revera 
reperiuntur inter calorem solis et ignis, ex quibus fit, 
ut eorum operationes sint tam dissimiles, utcunque 
illi ipsi participent ex natura communi. 

Que differenti reperientur quatuor: viz. pri- 
mo, quod calor solis respectu caloris ignis, sit gradu 
longé clementior et lenior: secund6, quod sit (pra- 
sertim ut defertur ad nos per a€érem) qualitate multo 
humidior: tertid (quod caput rei est) qu0d sit 
snmmeé inzqualis, atque accedens et auctus, et de- 
inceps recedens et diminutus, id quod maximé con- 
fert ad generationem corporum. Recté enim asseruit 
Aristoteles, caussam principalem generationum et 
corruptionum, que fiunt hic apud nos in superficie 
terre, esse viam obliquam solis per zodiacum: unde 
calor solis, partim per vicissitudines diel et noctis, 
partim per successiones estatis et hyemis, evadit 
miris modis inequalis. Neque tamen desinit ille vir, 
id, quod ab eo recté inventum fuit, statim corrumpere 
et depravare. Nam, ut arbiter scilicé’ nature 
(quod illi in more est), valde magistralitér assignat 
caussam generationis accessui solis; caussam autem 
corruptionis, recessul: cum utraque res (accessus 
videlicét solis, et recessus) non respective, sed quasi 
indifferentér praeebeat caussam tam generation! quam 
corruptioni: quandoquidém ineequalitas caloris, ge- 
nerationi et corruption! rerum, equalitas, conserva- 
tioni tantim ministret. Est et quarta differentia 
inter calorem solis et ignis, magni prorstis momenti: 


NOVUM ORGANUM. o71 


viz. quod sol operationes suas insinuet per longa’ 
temporis spatia, ubi operationes ignis (urgente homi- 
num impatientia) per breviora intervalla ad exitum 
perducantur. Quod si quis id seduld agat, ut calo- 
rem ignis attemperet et reducat ad gradum modera- 
tiorem et leniorem (quod multis modis facilé fit) ; 
deinde etiam inspergat et admisceat nonnullam hu- 
miditatem ; maximé autem si Imitetur calorem solis 
in inequalitate ; postremo, si moram patientér tole- 
ret (non certé eam que sit proportionata operibus 
solis, sed largiorem, quam homines adhibere solent in 
operibus ignis); is facilé missam faciet heterogeniam 
illam caloris, et vel tentabit, vel exeequabit, vel in 
aliquibus vincet opera solis, per calorem ignis. Si- 
milis Instantia Foederis est, resuscitatio papilionum 
ex frigore stupentium et tanquam emortuarum, per 
exiguum teporem ignis: ut facilé cernas, non magis 
negatum esse igni vivificare animantia, quam matu- 
rare vegetabilia. Etiam inventum illud celebre 
Fracastorii de sartagine acritér calefacta, qua circun- 
dant medici capita apoplecticorum desperatorum, 
expandit manifesté spiritus animales, ab humoribus 
et obstructionibus cerebri compressos et quasi exstinc- 
tos; illosque ad motum excitat, non aliter quam 
ignis operatur in aquam aut aérem, et tamen per 
consequens vivificat. Etiam ova aliquando exclu- 
duntur per calorem ignis, id quod prorsus imitatur 
calorem animalem ; et complura ejusmodi: ut nemo 
dubitare possit quin calor ignis in multis subjectis 
modificari possit; ad imaginem caloris ccelestium et 
animalium. ; 

Similitér sint nature inquisite, Motus et Quies. 


372 NOVUM ORGANUM. 


Videtur esse divisio solennis atque ex intima philo- 
sophia, quod corpora naturalia vel rotent, vel fe- 
rantur recta, vel stent sive quiescant. Aut enim est 
motus sine termino, aut statio in termino, aut latio 
ad terminum. At motus ille perennis rotationis vi- 
detur esse ccelestium proprius: statio sive quies 
videtur competere globo ipsi terre: at corpora 
cetera (gravia que vocant, et levia, extra loca sci- 
licét connaturalitatis suze sita) feruntur recta ad 
massas sive congregationes similium; levia sursum, 
versus ambitum cceli, gravia deorstim, versus ter- 
ram. Atque ista pulcra dictu sunt. 

At Instantia Foederis est cometa aliquis humi- 
lior ; qui cum sit longé infra ccelum, tamen rotat. 
Atque commentum Aristotelis, de alligatione sive 
sequacitate comete ad astrum aliquod, jampridem 
explosum est; non tantum quia ratio ejus non est 
probabilis, sed propter experientiam manifestam dis- 
curstis et irregularis mots cometarum per varia 
loca ceelt. 

At rursis alia Instantia Foederis circa hoc sub- 
jectum est motus aéris: qui intra tropicos (ubi cir- 
culi rotationis sunt majores) videtur et ipse rotare ab 
oriente in occidentem. | 

Et alia rurstis Instantia foret fluxus et refluxus 
maris, si modo aque ipse deprehendantur ferri 
motu rotationis (licét tardo et evanido) ab oriente 
in occidentem ; ita tamen, ut bis in die repercuti- 
antur. Itaque, si hee ita se habeant, manifestum 
est motum istum rotationis non terminari in ceelesti- 
bus, sed communicari aéri et aque. 


NOVUM ORGANUM. 373 


Etiam ista proprietas levium, nimirtim ut feran- 
tur sursum, vacillat nonnihil. Atque in hoc, sumi 
potest pro Instantia Foederis bulla aque. Si enim 
aér fuerit subter aquam, ascendit rapidé verstis 
superficiem aque, per motum illum plage (quam 
vocat Democritus), per quam aqua descendens per- 
cutit et attollit aérem sursim ; non autem per con- 
tentionem aut nixum aéris ipsius. Atqui ubi ad 
superficiem ipsam aque ventum fuerit, tum cohi- 
betur aér ab ulteriore ascensu, per levem resisten- 
tiam quam reperit in aqua, non statim tolerante se 
_discontinuari: ita ut exilis admodum sit appetitus 
aéris ad superiora. 

Similitér sit natura inquisita, Pondus. Est plané 
divisio recepta, ut densa et solida ferantur versus 
centrum terre, rara autem et tenula versts ambitum 
coeli; tanquam ad loca sua propria, Atque loca 
quod attinet (licét in scholis hujusmodi res valeant), 
plane inepta et puerilis cogitatio est, locum aliquid 
posse. Itaque nugantur philosophi, cum dicant quod, 
si perforata esset terra, corpora gravia se sisterent 
quando ventum esset ad centrum. LEsset enim certé 
virtuosum plane et efficax genus nihili, aut puncti 
mathematici, quod aut alia afficeret, aut rursus quod 
alia appeterent: corpus enim non nisi a corpore pa- 
titur. Verum iste appetitus ascendendiet descendendi, 
aut est in schematismo corporis quod movetur, aut 
in sympathia sive consensu cum alio corpore. Quod 
si inveniatur aliquod corpus densum et solidum, quod 
nihilomints non feratur ad terram, confunditur 
hujusmodi divisio. At si recipiatur opinio Gilberti, 


374 NOVUM ORGANUM. 


quod magnetica vis terre ad alliciendum gravia non 
extendatur ultra orbem virtutis sue (que operatur 
semper ad distantiam certam, et non ultra), hocque 
per aliquam Instantiam verificetur, ea demi crit 
Instantia Foederis cirea hoc subjectum. Neque ta- 
men occurrit impresentiartim aliqua !nstantia super 
hoc certa et manifesta. Proximé videntur aecedere 
cataracte coeli, que in navigationibus per Oceanum 
Atlanticum versus Indias utrasque sepé conspici- 
untur. Tanta enim videtur esse vis et moles aqua- 
rum, que per hujusmodi cataractas subito effunditur, 
ut videatur collectio aquarum fuisse anté facta, atque 
in his locis hesisse et mansisse ; et postea potitis per 
caussam violentam dejecta et detrusa esse, quam 
naturali motu gravitatis cecidisse: adeO ut conjici 
possit, corpoream molem densam atque compactam, 
in magna distantia a terra, fore pensilem tanquam 
terram ipsam, nec casuram, nisi dejiciatur. Verum 
de hoc nil certi affirmamus. Interim in hoc et in 
multis aliis facile apparebit, quam inopes simus 
Historiz Naturalis ; cium loco Instantiarum certarum, 
nonnunquam suppositiones afferre pro exemplis 
cogamur. | 

Similitér sit natura inquisita, Discursus Ingenii. 
Videtur omnino divisio vera, rationis humane, et 
solertie brutorum. Attamen sunt nonnulle in- 
stantiz actionum, que eduntur a brutis, per quas 
videntur etiam bruta quasi syllogizare : ut memorize 
proditum est de corvo, qui per magnas siccitates feré 
enectus siti, conspexit aquam in trunco cavo arboris; 
atque clim non daretur ei intrare propter angustias, 


NOVUM ORGANUM. 375 


non cessavit jacere multos lapillos, per quos surgeret 
et ascenderet aqua, ut bibere posset; quod postea 
cessit in proverbium. 

Similitér sit natura inquisita, Visibile. Videtur 
omnino esse divisio vera et certa, lucis, que est 
visibile originale, et primam copiam facit visui; et 
coloris, qui est visibile secundarium, et sine luce non 
cernitur, ita ut videatur nil aliud esse quam imago 
aut modificatio lucis. Attamen ex utrdque parte 
circa hoc videntur esse Instantie Foederis; scilicét, 
nix in magna quantitate, et flamma sulphuris: in 
quarum altera videtur esse color primulim lucens, 
in altera lux vergens ad colorem. 

MEXVIL, 
- Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco 
decimo-quarto Instantias Crucis; translato vocabulo 
a Crucibus, que erectz in biviis indicant et signant 
Viarum separationes. Has etiam Instantias Deci- 
sorlas et Judiciales, et in casibus nonnullis Instan- 
tias Oraculi, et Mandati, appellare consuevimus. 
Earum ratio talis est. Cum in inquisitione nature 
alicujus intellectus ponitur tanquam in equilibrio, ut 
incertus sit, utri naturam e duabus, vel quanddque 
pluribus, caussa nature inquisite attribui aut assig- 
nari debeat, propter complurium naturarum concur- 
sum frequentem et ordinarium, Instantie Crucis 
ostendunt consortium unius ex naturis (quoad natu- 
ram inquisitam) fidum et indissolubile, alterius 
autem varium et separabile; unde terminatur 
questio, et recipitur natura illa prior pro caussa, 
missa alter et repudiata. Itaque hujusmodi Instan- 
tie: sunt maxime lucis, et quasi magne auctoritatis ; 


376 NOVUM ORGANUM. 


ita ut curriculum interpretationis quandoque in illas 
desinat, et per illas perficiatur, Interdum autem 
Instantie Crucis ille occurrunt, et inveniuntur inter 
jampridém notatas; at ut plurimtm nove sunt, et 
de industria atque ex composito quesite et appli- 
cate, et diligentia sedula et acri tandem erute. 

Exempli gratia; sit natura inquisita Fluxus et 
Refluxus Maris, ille bis repetitus in die, atque sex-ho- 
rarius, in accessibus et recessibus singulis, cum dif- 
ferentia nonnulla que coincidit in motum lune. Bi- 
vium circa hance naturam tale est. 

Necesse prorsts est, ut iste motus efficiatur, vel 
ab aquarum progressu et regressu, in modum aque 
in pelvi agitate, que, quando latus unum pelvis 
alluit, deserit alterum; vel a sublatione et subsiden- 
tid aquarum e profundo, in modum aque ebullien- 
tis, et rursus subsidentis. Utri vero causse fluxus et 
refluxus ille assignari debeat, oritur dubitatio. Quod 
si recipiatur prior assertio, necesse est ut, cum sit 
fluxus in mari ex una parte, fiat sub idem tempus 
alicubi in mari refluxus ex alid. Itaque ad hoc re- 
ducitur inquisitio. Atqui observavit Acosta, cum 
aliis nonnullis (diligenti facta inquisitione), quod ad 
littora Floride et ad littora adversa Hispanie et 
Africe, fiant fluxus maris ad eadem tempora, et re- 
fluxus itidem ad eadem tempora; non contra, quod 
cum fluxus fit ad littora Florida, fiat refluxus ad lit- 
tora Hispanie et Africe. Attamen adhuc diligen- 
gentius attendenti, non per hoc evincitur motus at- 
tollens, et abnegatur motus in progressu. Fieri enim 
potest, quod sit motus aquarum in progressu, et 
nihilominus inundet adversa littora ejusdem alvei 


NOVUM ORGANUM. 377 


simul; si aque scilicet. ille contrudantur et compel- 
Jantur aliundeé, quemadmodum fit in fluviis, qui 
fluunt et refluunt ad utrumque littus horis iisdem, 
cum tamen iste motus liquido sit motus in pro- 
gressu, nempe aquarum ingredientium ostia flumi- 
num ex mari. Itaque simili modo fieri potest, ut 
aque venientes magna mole ab Oceano Orientali 
Indico, compellantur et trudantur in alveum Maris 
Atlantici, et propterea inundent utrumque latus 
simul. Querendum itaque est, an sit alius alveus, 
per quem aque possint iisdem temporibus minui et 
refluere, atque presto est Mare Australe, Mari At- 
Jantico neutiquam minus, sed potilis magis latum 
et extensum, quod ad hoc sufficere possit. 

Itaque jam tandem perventum est ad Instantiam 
Crucis circa hoc subjectum. Ea talis est: si pro 
certo inveniatur, quod cum fit fluxus ad littora ad- 
versa tam Floride, quam Hispania, in Mari Atlan- 
tico, fiat simul fluxus ad littora Peruvie, et juxta 
dorsum Chine in Mari Australi; tum certé per 
hanc Instantiam Decisoriam abjudicanda est assertio, 
quod fluxus et refluxus maris, de quo inquiritur, fiat 
per motum progressivum: neque enim relinquitur 
aliud mare, aut locus, ubi possit ad eadem tempora 
fieri regressus, aut refluxus. Commodissimé autem 
hoc sciri possit, si inquiratur ab incolis Paname, et 
Lime (ubi uterque Oceanus, Atlanticus et Australis, 
per parvum Isthmum separantur), utrum ad contra- 
rias Isthmi partes fiat simul fluxus et refluxus 
maris, ane contra. Vertim hec decisio, sive abju- 
dicatio certa videtur, posito quod terra stet immo- 


378 NOVUM. ORGANUM. 


bilis. Quod si terra rotet, fieri fortasse potest, ut 
eX inequali rotatione (quatenus ad celeritatem sive 
incitationem) terre et aquarum maris, sequatur com- 
pulsio violenta aquarum in cumulum surstim, que 
sit fluxus; et relaxatio earundem (postquam am- 
plits cumulari non sustinuerint) in deorsum, que 
sit refluxus. Vertim de hoc facienda est inquisitio 
separatim. Attamen etiam hoc supposito, illud 
eque manet fixum, quod necesse sit fieri alicubi 
refluxum maris ad eadem tempora, quibus fiunt 
fluxus in alts partibus. 

Similiteér, sit natura inquisita, posterior ille mo- 
tus ex duobus quas supposuimus, videlicét motus 
maris se attollens, et rurstis subsidens; si forté 
ita acciderit, ut (diligenti facto examine) rejiciatur 
motus alter, de quo diximus, progressivus. Tum 
vero erit trivium circa hance naturam tale. Necesse 
est, ut motus iste, per quem aque in fluxibus et re- 
fluxibus se attollunt, et rursus relabuntur, absque 
aliqua accessione aquarum aliarum que advolvuntur, 
fiat per unum ex his tribus modis; vel quod ista 
aquarum copia emanet ex interloribus terre et rur- | 
sus in illa se recipiat; vel quod non sit aliqua am- 
plior moles aquarum, sed quod eadem aque (non 
aucto quanto suo) extendantur, sive rarefiant, ita ut 
majorem locum et dimensionem occupent, et rursus 
se contrahant; vel quod nec copia accedat major, 
nec extensio amplior, sed exadem aque (prout sunt 
tam copid, quam densitate aut raritate) per vim ali- 
quam magneticam desuper eas attrahentem, et evo- 
cantem, et per consensum, se attollant, et deinde se 
remittant. Itaque reducatur (si placet) jam inqui- 


NOVUM ORGANUM. 379 


sitio (missis duobus illis motibus prioribus) ad hunc 
ultimum ; et inquiratur si fiat aliqua talis sublatio 
per consensum, sive vim magneticam. Atqui primo 
manifestum est universas aquas, prout ponuntur in ~ 
fossa, sive cavo maris, non posse simul attolli, quia 
defuerit quod succedat in fundo: adeo ut si foret in 
aquis aliquis hujusmodi appetitus se attollendi, ille 
ipse tamen a nexu rerum, sive (ut vulgo loquuntur) 
ne detur vacuum, fractus foret et cohibitus, Relin- 
quitur, ut attollantur aque ex aliqua parte, et per 
hoc minuantur et cedant ex alid. Enimvero rur- 
sus necessarlo sequetur, ut vis illa magnetica, cim 
super totum operari non possit, circa medium ope- 
retur intensissimé, ita ut aquas in medio attollat ; 
ille vero sublate, latera per successionem deserant 
et destituant. 

Itaque jam tandem perventum est ad Instantiam 
Crucis circa hoc subjectum. Ea talis est: si inve- 
niatur, quod in refluxibus maris aquarum superficies 
in mari sit arcuata magis et rotunda, attollentibus 
se scilicét aquis in medio maris, et deficientibus 
circa latera, que sunt littora; et in fluxibus eadem 
superficies sit magis plana et equa, redeuntibus sci- 
licét aquis ad priorem suam positionem; tum certé 
per hance Instantiam Decisoriam potest recipi sub- 
latio per vim magneticam, alitér prorsus abjudi- 
canda est. Hoc vero in fretis per lineas nauticas 
non difficile est experiri; videlicét utrim in refluxi- 
bus versus medium maris, Mare non sit magis altum 
sive profundum, quam in fluxibus. Notandum autem 
est, si hoc ita sit, fierl (contra ac creditur) ut attol- 


380 NOVUM ORGANUM. 


lant se aque in refluxibus, demittant se tantum in 
fluxibus, ita ut littora vestiant et inundent. 
Similitér, sit natura inquisita, Motus Rotationis 
Spontaneus; et speciatim, utrim Motus Diurnus, 
per quem sol et stelle ad conspectum *nostrum 
oriuntur et occidunt, sit motus rotationis verus in 
ceelestibus, aut motus apparens in ccelestibus, verus 
interra. Poterit esse Instantia Crucis super hoc sub- 
jectum talis. Si inveniatur motus aliquis in oceano 
ab oriente in occidentem, licét admodum languidus 
et enervatus; si idem motus reperiatur paullo inci- 
tatior in aére, presertim intra tropicos, ubi propter 
majores circulos est magis. perceptibilis; si idem 
motus reperiatur in humilioribus cometis, jam factus 
vivus et validus; si idem motus reperiatur in plane- 
tis, ita tamen dispensatus et graduatus, ut quo pro- 
plus absit a terra, sit tardior, quo longius, celerior, 
atque in coelo demum stellato sit velocissimus; tum 
certé recipi debet motus diurnus pro vero in ceelis, 
et abnegandus est motus terre; quia manifestum 
erit, motum ab oriente in occidentem esse plane cos- 
micum, et ex consensu universi, qui in summitatibus | 
coeli maximé rapidus gradatim labascat, et tandem 
desinat et exstinguatur in immobili, videliceét terra. 
Similitér, sit natura inquisita, Motus Rotationis ille 
alter apud astronomos decantatus, Renitens et Con- 
‘ trarius Motui Diurno, videlicét ab occidente in orien- 
tem, quem veteres astronomi attribuunt planetis, 
etiam ccelo stellato, at Copernicus, et ejus sectatores 
terre quoque; et queratur utrum inveniatur in 
rerum natura aliquis talis motus, an potilis res con- 


NOVUM ORGANUM. ook 


ficta sit et supposita, ad compendia et commoditates 
calculationum, et ad pulchrum illud, scilicét de expe- 
diendis motibus ccelestibus per circulos perfectos. 
Neutiquam enim evincitur iste motus esse in supernis 
verus et realis, nec per defectum restitutionis planetz 
in motu diurno ad idem punctum ceeli stellati; nec 
per diversam politatem zodiaci, habito respectu ad 
polos mundi; que duo nobis hunc motum pepere- 
runt. Primum enim phenomenon per anteversionem 
et derelictionem optime salvatur; secundum per 
lineas spirales; adeo ut inzequalitas restitutionis, 
et declinatio ad tropicos, possint esse potitis modifi- 
cationes mottis unici illius diurni, quam motus reni- 
tentes, aut circa diversos polos. Et certissimum est, 
si paullisper pro plebeiis nos geramus (missis astrono- 
morum et schole commentis, quibus illud in more 
est, ut sensul in multis immerito vim faciant, et 
obscuriora malint), talem esse motum istum ad sen- 
sum, qualem diximus ; cujus imaginem per fila ferrea 
(veluti in machina) aliquando representari fecimus. 

Vertm Instantia Crucis super hoc subjectum 
poterit esse talis. Siinveniatur in aliqua historia 
fide digna, fuisse cometam aliquem vel sublimiore m, 
vel humiliorem, qui non rotaverit cum consensu 
manifesto (licét admodum irregulariter) motis di- 
urni, sed potitis rotaverit in contrarium coeli; tum 
certé hucusque judicandum est, posse esse in natura 
aliquem talem motum. Sin nihil hujusmodi inveni- 
atur, habendus est pro suspecto, et ad alias Instan- 
tias Crucis circa hoc confugiendum. 


382 NOVUM ORGANUM. 


Similitér, sit natura inquisita, Pondus sive Grave. 
Bivium circa hanc naturam tale est: necesse est, 
ut gravia et ponderosa vel tendant ex natura sud 
ad centrum terre, per proprium schematismum; vel 
ut a massa corporea ipsius terrae, tanquam a con- 
gregatione corporum connaturalium, aitrahantur et 
rapiantur, et ad eam per consensum ferantur. At 
posterius hoe si in caussa sit, sequitur ut quo propitis 
gravia appropinquant ad terram, eo fortils et majore 
cum impetu ferantur ad eam; quo longitis ab ea 
absint, debilius et tardius (ut fit in attractionibus 
magneticis), idque fieri intra spatium certum; aded 
ut si elongata fuerint a terra tali distantia, ut virtus 
terre in ea agere non possit, pensilia mansura sint, 
ut et ipsa terra, nec omnino decasura. 

Itaque talis circa hanc rem poterit’ esse In- 
stantia Crucis. Sumatur horologium ex iis que 
moventur per pondera plumbea; et aliud ex lis que 
moventur per compressionem lamine ferrez ; atque 
vere probentur, ne alterum altero velocius sit, aut 
tardius ; deindé ponatur horologium illud movens 
per pondera, super fastigium alicujus templi altis- 
simi, altero illo infra detento; et notetur diligenter, 
si horologium in alto situm tarditis moveatur quam 
solebat, propter diminutam virtutem ponderum. 
Idem fiat experimentum in profundis minerarum, 
alté sub terrd depressarum; utrum horologium 
hujusmodi non moveatur velocius quam solebat, 
propter auctam virtutem ponderum. Quod si inve- 
niatur virtus ponderum minui in sublimi, aggravari 


NOVUM ORGANUM. 383 


in subterraneis, recipiatur pro caussdé ponderis at- 
tractio a massa corporea terre. 

Similitér, sit natura inquisita, Verticitas Acts 
Ferree, tacte magnete. Circa hanc naturam tale 
erit biviuin. Necesse est, ut tactus magnetis vel ex 
se indat ferro verticitatem, ad septentriones et 
austrum ; vel ut excitet ferrum tantummodo et habi- 
litet, motus autem ipse indatur ex presentid terre; 
ut Gilbertus opinatur, et tanto conatu probare niti- 
tur.. Itaque hue spectant ea, que ille perspicaci 
industria conquisivit. Nimirum quod clavus ferreus, 
qui di duravit in situ verstis septentriones et aus- 
trum, colligat mora diutinad verticitatem, absque 
tactu magnetis: ac si terra ipsa, que ob distantiam 
debilitér operatur (namque superficies aut extima 
incrustatio terre virtutis magnetice, ut ille vult, 
expers est), per moram tamen longam, magnetis 
tactum suppleret, et ferrum excitet, deinde excitum 
conformaret et verteret. Kursus, quod ferrum 
ignitum et candens, si in exstinctione sua exporriga- - 
tur inter septentriones et austrum, colligat quoque 
verticitatem absque tactu magnetis: ac si partes 
ferri in motu posite per ignitionem, et posted se reci- 
pientes, in ipso articulo exstinctionis sua magis essent 
susceptive et quasi sensitive virtutis manantis a 
terra, quam alias, et inde fierent tanquam excite. 
Vertim hee, licét bene observata, tamen non eviicunt 
prorsts quod ille asserit. 

Instantia Crucis autem circa hoc subjectum pote- 
rit esse talis. Capiatur terrella ex magnete, et no- 
tentur poli ejus; et ponantur poli terrelle versus 

VOL. 1X. C 


384 NOVUM ORGANUM. 


orientem et occasum, non versus septentriones et 
austrum, atque ita jaceant: deinde superponatur 
acus ferrea intacta, et permittatur ita manere ad dies 
sex aut septem. Acus vero (nam de hoc non dubi- 
tatur) dum manet super magnetem, relictis polis 
mundi, se vertet ad polos magnetis; itaque quam- 
diui ita manet, vertitur scilicet ad orientem et occi- 
dentem mundi. Qudd si inveniatur acus illa re- 
mota a magnete, et posita super versorium, statim se 
applicare ad septentriones et austrum, vel etiam 
paullatim se eo recipere, tum recipienda est pro 
caussa, presentia terre: sin aut vertatur (ut prits) 
in orientem et occidentem, aut perdat verticitatem, 
habenda est illa caussa pro suspecta, et ulterils inqui- 
rendum est. 

Similitér, sit natura inquisita, Corporea Substan- 
tia Lune ; an sit tenuis, flammea, sive aérea, ut plu- 
rimi ex priscis philosophis opinati sunt ; an solida et 
densa, ut Gilbertus et multi moderni, cum nonnullis 
ex antiquis, tenent. Rationes posterioris istius 
opinionis fundantur in hoc maximé, quod luna radios 
solis reflectat ; neque videtur fieri reflexio lucis nisi 
a solidis. 

Itaque Instantiz Crucis circa hoc subjectum ex 
esse poterint (si modo alique sint) que demonstrent 
reflexionem a corpore tenui, qualis est flamma, 
modo sit crassitiei sufficientis. Certé caussa crepus- 
culi, inter alias, est reflexio radiorum solis a supe- 
riore parte aéris. Ktiam quandoque reflecti vide- 
mus radios solis temporibus vespertinis serenis a 
fimbris nubium roscidarum, non minori splendore, 


NOVUM ORGANUM. 385 


sed potius illustriori, et magis glorioso, quam qui 
redditur a corpore lune; neque tamen constat eas 
nubes coaluisse in corpus densum aque. Etiam 
videmus aérem tenebrosum poné fenestras noctu 
reflectere lucem candele, non minUs quam corpus 
densum. Tentandum etiam foret experimentum 
immissionis radiorum solis per foramen, super flam- 
mam aliquam subfuscam et ceruleam. Sané radii. 
aperti solis incidentes in flammas obscuriores, viden- 
tur eas quasi mortificare, ut conspiciantur magis in- 
star fumi albi, quam flammee. Atque hee impre- 
sentiarim occurrunt, que sint ex natura Instantia.- 
rum Crucis circa hane rem; et meliora fortassé re- 
periri possunt. Sed notandum semper est, reflexio- 
nem a flamma non esse exspectandam, nisi a flamma 
alicujus profunditatis: nam alitér vergit ad diapha- 
num. Hoe autem pro certo ponendum, lucem 
semper in corpore equali, aut excipi et transmitti, 
aut resilire. 

Similitér, sit natura inquisita, Motus Missilium, 
veluti spiculorum, sagittarum, globulorum, per 
aérem. Hunc motum schola (more suo) valdé ne- 
gligentér expedit; satis habens, sl eum nomine 
motiis violenti a naturali (quem vocant) distinguat : 
et quod ad primum percussionem sive impulsionem 
attinet, per illud, quod duo corpora non possint 
esse in uno loco, ne fiat penetratio dimensionum, 
sibi satisfaciat; et de processu continuato istius 
motis nihil curet. At circa hance naturam bivium 
est tale: aut iste motus fit ab aére vehente, et pone 


386 NOVUM ORGANUM. 


corpus emissum se colligente, instar fluvii erga 
scapham, aut venti erga paleas; aut a partibus 
ipsius corporis non sustinentibus impressionem, sed 
ad eandem laxandam per successionem se promoven- 
tibus. Atque priorem illum recipit Fracastorius, et 
feré omnes qui de hoc motu paullo subtilits inquisi- 
verunt ; neque dubium est, quin sint aéris partes in 
hac re nonnulle; sed alter motus proculdubio verus 
est, ut ex infinitis constat experimentis. Sed inter 
ceteras, poterit esse circa hoc subjectum Instantia 
Crucis talis; quod lamina, aut filum ferri paulo 
contumacius, vel etiam calamus sive penna in 
medio divisa, adducta et curvata inter pollicem et 
digitum, exsiliant. Manifestum enim est, hoc non 
posse imputari aéri se pone corpus colligenti, quia 
fons mottis est in medio lamine vel calami, non in 
extremis. 

Similitér sit natura inquisita, motus ille rapidus 
et potens IXxpansionis Pulveris Pyri in flammam; 
unde tante moles subvertuntur, tanta pondera emit- 
tuntur, quanta in cuniculis majoribus et bombardis 
videmus. Bivium circa hanc naturam tale est: aut 
excitatur iste matus a mero corporis appetitu se 
dilatandi, postquam fuerit inflammatum ; aut ab ap- 
petitu mixto spiritts crudi, quirapide fugit ignem, et 
ex eo circumfuso, tanquam ex carcere, violentér 
erumpit. Schola autem, et vulgaris opinio tantim 
versatur circa priorem illum appetitum. Putant 
enim homines se pulchré philosophari, si asserant 
flammam ex forma elementi necessitate quadam do- 


NOVUM ORGANUM. 387 


-nari locum ampliorem occupandi, quam idem corpus 
expleverat, ciim subiret formam pulveris, atque inde 
sequi motum istum. Interim minimé advertunt, 
licét hoc verum sit, posito quod flamma generetur, 
{amen posse impediri flamme generationem, a 
tanta mole que illam comprimere et suffocare queat; 
ut non deducatur res ad istam necessitatem, de qua 
loquuntur. Nam quod necesse sit fieri expansionem, 
atque inde sequi emissionem, aut remissionem corpo- 
ris quod obstat, si generetur flamma, recté putant. 
Sed ista necessitas plané evitatur, si moles illa solida 
flammam supprimat, antequam generetur. Atque 
videmus flammam, presertim in prima generatione, 
mollem esse et lenem, et requirere cavum, in quo ex- 
periri et ludere possit. Itaque tanta violentia huic rei 
per se assignarinon potest. Sed illud verum ; genera- 
tionem hujusmodi flammarum flatulentarum, et veluti 
ventorum igneorum, fieri ex conflictu duorum cor- 
porum, eorumque nature inter se plané contrarie ; 
alterius admodum inflammabilis, que natura viget 
in sulphure; alterius flammam exhorrentis, qualis 
est spiritus crudus, quiest in nitro: adeo ut fiat 
conflictus mirabilis, inflammante se sulphure quan- 
tum potest (nam tertium corpus, nimirim carbo 
salicis, nil aliud feré prestat, quam ut illa duo cor- 
pora incorporet, et commodé uniat), et erumpente 
spiritu nitri quantum potest, et una se dilatante 
(nam hoc faciunt et aér, et omnia cruda, et aqua, ut 
acalore dilatentur), et per istam fugam et eruptio- 
nem interim flammam sulphuris, tanquam follibus 
occultis, undequaque exsufflante. 


388 NOVUM ORGANUM. 


Poterant autem esse Instantiz Crucis circa hoc 
subjectum duorum generum. Alterum eorum cor- 
porum que maxime sunt inflammabilia, qualia sunt 
sulphur, caphura, naphtha, et hujusmodi, cum 
eorum misturis, que citils et facilitis concipiunt 
flammam, quam pulvis pyrius, si non impediantur : 
ex quo liquet, appetitum inflammandi per se eftec- 
tum illum stupendum non operari. Alterum eorum 
quz flammam fugiunt et exhorrent, qualia sunt 
sales omnes. Videmus enim, si jaciantur in ignem, 
spiritum aqueum erumpere cum fragore, antequam 
flamma concipiatur ; quod etiam lenitér fit in follis 
paull6 contumacioribus, parte aquea erumpente, an- 
tequam oleosa concipiat flammam. Sed maximeé 
cernitur hoc in argento vivo, quod non malé dicitur 
aqua mineralis. Hoc enim, absque inflammatione, 
per eruptionem et expansionem simplicem, vires pul- 
veris pyrii feré adequat; quod etiam admixtum 
pulveri pyrio, ejus vires multiplicare dicitur. 

Similitér, sit natura inquisita, Transitoria Natura 
flamme, et exstinctio ejus momentea. Non enim vi- 
detur natura flammea hic apud nos figi et consis- 
tere, sed singulis quasi momentis generari, et statim 
exstingui. Manifestum enim est, in flammis que hic 
continuantur et durant, istam durationem non esse 
ejusdem flamme in individuo, sed fierl per succes- 
sionem nove flamme seriatim generate, minimeé 
autem manere eandem flammam numero; id quod 
facilé perspicitur ex hoc, quod, substracto ali- 
‘mento sive fomite flamme, flamma statim pereat. 
Bivium autem circa hanc naturam tale est: mo- 


NOVUM ORGANUM. 389 


mentanea ista natura, aut fit remittente se caussA 
que eam primo genuit, ut in lumine, sonis, et moti- 
bus (quos vocant) violentis, aut quod flamma in na- 
turd sua possit hic apud nos manere, sed a contrariis 
naturis circumfusis vim patiatur et destruatur. 
Itaque poterit esse circa hoc subjectum Instan- 
tia Crucis talis. Videmus flammas in incendiis ma- 
joribus, quam alté in. surstim ascendant: quanto 
enim basis flamme est latior, tanto vertex sublimior. 
Itaque videtur principium exstinctionis fieri circa la- 
tera, ubi ab aére flamma comprimitur, et malé ha- 
betur. At meditullia flamme, que aér non contin- 
git, sed alia flamma undique circumdat, eadem 
numero manent; neque exstinguuntur, donec paulla- 
tim angustientur ab aére per latera circumfuso. 
Itaque omnis flamma pyramidalis est basi circa fo- 
mitem largior, vertice autem (inimicante aére, nec 
suppeditante fomite) acutior. At fumus angustior 
circa basin, ascendendo dilatatur, et fit tanquam 
pyramis inversa; quia scilicét aér fumum recipit, 
flammam (neque enim quispiam somniet aérem esse 
flammam accensam, cum sint corpora plané hetero- 
genea) comprinit. 
Accuratior autem poterit esse Instantia Crucis 
ad hanc rem accommodata, si res forté manifestari 
possit per flammas bicolores. Capiatur igitur situla 
parva ex metallo, et in ea figatur parva candela cerea 
accensa ; ponatur situla in patera, et circumfundatur 
spiritus vini in modica quantitate que ad labra situle 
non attingat; tum accende spiritum vini. At spiri- 
tus ille vini exhibebit flammam magis scilicét ceru- 


6) 


390 NOVUM ORGANUM. 


leam, lychnus candela autem magis flavam. Note- 
tur itaque utraum flamma lychni (quam facilé est 
per colorem a flamma spirittis vini distinguere, ne- 
que enim flamme, ut liquores, statim commiscentur) 
maneat pyramidalis, an potitis magis tendat ad 
formam globosam, cium nihil inveniatur quod eam 
destruat aut comprimat. At hoc posterius si fiat, 
manere flammam eandem numero, quamdiu intra 
aliam flammam concludatur, nec vim inimicam aéris 
experiatur, pro certo ponendum est. 

Atque de Instantiis Crucis hee dicta sint. Lon- 
gores autem in ils tractandis ad hunc finem fuimus, 
ut homines paullatim discant et assuefiant de natura 
judicare per Instantias Crucis, et experimenta luci- 
fera, et non per rationes probabiles. 

XXXVI 

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco 
decimo-quinto Instantias Divortii: que indicant 
separationes naturarum earum, que ut plurimum 
occurrunt. Differunt autem ab Instantiis que sub- 
junguntur Instantiis Comitatis; quia ille indicant 
separationes nature alicujus ab aliquo concreto, 
cum quo ila famillaritér consuescit, he vero 
separationes nature alicujus ab altera natura. Dif- 
ferunt etiam ab Instantiis Crucis; quia nihil deter- 
minant, sed monent tantum de _ separabilitate unius 
nature ab alterd. Usus autem earum est ad pro- 
dendas falsas Formas, et dissipandas leves contem- 
plationes ex rebus obviis orientes; adeo ut veluti 
plumbum et pondera intellectui addant. : 

Exempli gratia: sint nature inquisite quatuor 


NOVUM ORGANUM. 391 


nature ille, quas Contubernales vult esse Telesius, 
et tanquam ex eddem camera; viz. Calidum, Luci- 
dum, Tenue, Mobile sive promptum ad motum. At 
plurime inveniuntur Instantiz Divortii inter ipsas. 
Aér enim tenuis est et habilis ad motum, non calidus 
aut lucidus: luna lucida, absque calore: aqua fer- 
vens calida, absque lumine: motus actis ferreze super 
versorium, pernix et agilis, et tamen in corpore fri- 
gido, denso, opaco: et complura id genus. 

Similitér sint nature inquisite, Natura Corporea, 
et Actio Naturalis. Videtur enim non inveniri actio 
naturalis, nisi subsistens in aliquo corpore. Atta- 
men possit fortasse esse circa hanc rem Jnstantia 
nonnulla Divortii. Ka est actio magnetica, per quam 
ferrum fertur ad magnetem, gravia ad globum ter- 
re. Addi etiam possint aliz nonnull operationes ad 
distans. Actio siquidem hujusmodi et in tempore 
fit, per momenta, non in puncto temporis; et in 
loco, per gradus et spatia, Est itaque aliquod mo- 
mentum temporis, et aliquod intervallum loci, in 
quibus ista virtus sive actio heret in medio inter duo 
illa corpora que motum cient. Reducitur itaque 
contemplatio ad hoc; utrum illa corpora, que sunt 
termini motus, disponant vel alterent corpora media, 
ut per successionem et tactum verum labatur virtus a 
termino ad terminum, et interim subsistat in corpore 
medio ; an horum nihil sit, preter corpora, et vir- 
tutem, et spatia ? Atque in radiis opticis, et sonis, 
et calore, et aliis nonnullis operantibus ad distans, 
probabile est media corpora disponi et alterari: eo 
magis, quod requiratur medium qualificatum ad de- 
ferendam operationem talem. At magnetica illa, sive 


392 NOVUM ORGANUM. 


coitiva virtus, admittit media tanquam adiaphora, 
nec impeditur virtus in omnigeno medio. Quod si 
nil rei habeat virtus illa aut actio cum corpore me- 
dio, sequitur quod sit virtus aut actio naturalis ad 
tempus nonnullum, et in loco nonnullo, subsistens 
sine corpore: clm neque subsistat in corporibus 
terminantibus, nec in mediis. Quare actio magne- 
tica poterit esse Instantia Divortii circa naturam 
corpoream, et actionem naturalem. Cui hoc adjici 
potest tanquam corollarium aut Jucrum non pre- 
termittendum: viz. quod etiam secundum sensum 
philosophanti sumi possit probatio, quod sint entia 
et substantiz separate et incorporee. Si enim 
virtus et actio naturalis, emanans a corpore, sub- 
sistere possit aliquo tempore, et aliquo loco, omnino 
sine corpore; propé est ut possit etiam emanare 
in origine sud a substantia incorporea. Videtur 
enim non minis requiri natura corporea ad _actio- 
nem naturalem sustentandam et devehendam, quam 
ad excitandam aut generandam. 
XXXVIIL. 

Sequuntur quinque ordines Instantiarum, quas 
uno vocabulo generali Instantias Lampadis, sive 
Informationis Prime, appellare consuevimus. Ez 
sunt quee auxiliantur sensui. Ctm enim omnis In- 
terpretatio Nature incipiat a sensu, atque a sensuum 
perceptionibus, recta, constanti, et munita via ducat 
ad perceptiones intellects, que sunt notiones vere et 
axiomata : necesse est ut quanto magis copiose et 
exacte fuerint representationes, sive prebitiones 
ipsius senstis, tanto omnia cedant facilius et fe- 
licius. 


NOVUM ORGANUM. 393 


Harum autem quinque Instantiarum Lampadis, 
prime roborant, ampliant, et rectificant actiones 
senstis immediatas : secunde deducunt non-sensibile 
ad sensibile : tertiz indicant processus continuatos, . 
sive series earum rerum et motuum, que (ut pluri- 
mum) non notantur, nisi in exitu aut periodis: 
quarte aliquid substituunt sensui in meris destituti- 
onibus: quinte excitant attentionem senstis et 
advertentiam, atque una limitant subtilitatem rerum. 
De his autem singulis jam dicendum est. 

XXXIX. 

Inter Przerogativas Instantiarum, ponemus loco 
decimo-sexto Instantias Janue sive Porte: eo enim 
nomine eas appellamus, que juvant actiones sensts 
immediatas. Inter sensus autem manifestum est 
partes primas tenere visum, quoad informationem: 
quare huic sensui precipué auxilia conquirenda. 
‘Auxilia autem triplicia esse posse videntur: vel, ut 
percipiat non visa; vel, ut majore intervallo; vel ut 
exactius et distinctius. 

Primi generis sunt (missis bis-oculis et hujusmodi, 
que valent tantum ad corrigendam et levandam in- 
firmitatem vistis non bené dispositi, atque ideo nihil 
amplius informant) ea, quze nuper inventa sunt, perspi- 
cilla, que latentes et invisibiles corporum minutias, 
et occultos schematismos et motus (aucta insignitér 
specierum magnitudine) demonstrant: quorum Vi, 
in pulice, musca, vermiculis, accurata corporis 
figura et lineamenta, nec non colores et motus prius 
non conspicui, non sine admiratione cernuntur. Quin- 
etiam aiunt lineam rectam calamo vel penecillo 


O94 NOVUM ORGANUM. 


descriptam, per hujusmodi perspicilla inequalem 
admodum et tortuosam cerni : quia scilicét nec mo- 
tus mantis, licét per regulam adjute, nec impressio 
atramenti aut coloris revera equalia existant ; licét 
ille inzequalitates tam minute sint, ut sine adju- 
mento hujusmodi perspicillorum conspici nequeant. 
Etiam superstitiosam quandam observationem in 
hac re (ut fit in rebus novis et miris) addiderunt ho- 
mines : viz. quod hujusmodi perspicilla opera nature 
illustrent, artis dehonestent. Illud ver6d nihil aliud 
est, quam quod texture naturales multo subtiliores 
sint quam artificiose. Perspicillum enim illud ad 
minuta tantiim valet: quale perspicillum si vidisset 
Democritus, exsiluisset forté, et modum videndi ato- 
mum (quem ille invisibilem omnino affirmavit) in- 
ventum fuisse putdsset. Vertim incompetentia hu- 
jusmodi perspicillorum, preterquam ad minutias tan- 
tim, (neque ad ipsas quoque, si fuerint in corpore 
‘majusculo) usum rei destruit.. Si enim inventum 
extendi posset ad corpora majora, aut corporum ma- 
jorum minutias, adeo ut textura panni lintei con- 
spici posset tanquam rete, atque hoc modo minutiz 
latentes et ineequalitates gemmarum, liquorum, uri- 
narum, sanguinis, vulnerum, et multarum aliarum 
rerum cernl possent, magne proculdubio ex eo in- 
vento commoditates capi possent. 

Secundi generis sunt illa altera perspicilla, que 
memorabili conatu adinvenit Galileus: quorum ope, 
tanquam per scaphas aut naviculas, aperiri et exer- 
ceri possint propiora cum ceelestibus commier- 
cia. Hine enim constat, galaxiam esse nodum sive 


NOVUM ORGANUM. 395 


coacervationem stellarum parvarum, plané nu- 
meratarum et distinctarum: de qua re apud anti- 
quos tantiim suspicio fuit. Hine demonstrare vide- 
tur, quod spatia orbium (quos vocant) planetarum 
non sit plané vacua aliis stellis, sed quod coelum in- 
cipiat stellescere, antequam ad coelum ipsum stella- 
tum ventum sit; licét stellis minoribus, quam ut 
sine perspiciliis istis conspici possint. Hinc choreas 
illas stellarum parvarum circa planetam Jovis (undé 
‘conjici possit esse in motibus stellarum plura centra) 
intueri licet. Hine inzqualitates luminosi et opaci 
in luna distinctitiis cernuntur et locantur; adeo ut 
fieri possit quedam seleno-graphia. Hinc macule in 
sole,et 1d genus: omnia certé inventa nobilia, qua- 
tents fides hujusmodi demonstrationibus tuto adhi- 
beri possit. Que nobis ob hoc maxime suspecte 
sunt, quod in istis paucis sistatur experimentum, 
neque alia complura investigatu aque digna eaddem 
ratione inventa sint. 

Tertii generis sunt bacilla illa ad terras mensu- 
randas, astrolabia, et similia: que sensum videndi 
‘non ampliant, sed rectificant et dirigunt. Quod si 
sint alia instantie, que reliquos sensus juvent ipso- 
rum actionibus immediatis et individuis, tamen si 
ejusmodi sint que informationi ipsi nihil addant 
plus quam jam habetur, ad id quod nunc agitur 
non faciunt. Itaque earum mentionem non feci- 
mus. 

| XL. . 

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco 

decimo-septimo Instantias Citantes, sumpto voca- 


396 NOVUM ORGANUM, 


bulo a foris civilibus, quia citant ea ut compa- 
reant, que prius non comparuerunt, quas etiam 
Instantias Evocantes appellare consuevimus. Ee 
deducunt non-sensibile ad sensibile. 

Sensum autem fugiunt res, vel propter distan- 
tiam objecti locati; vel propter interceptionem sen- 
sus per corpora media; vel quia objectum non est 
habile ad impressionem in sensu faciendam ; vel quia 
deficit quantum in objecto, pro feriendo sensu; vel 
quia tempus non est proportionatum ad actuandum 
sensum ; vel quia objecti percussio non toleratur a 
sensu; vel quia objectum ante implevit et possedit 
sensum, ut novo motui non sit locus. Atque hee 
precipueé ad visum pertinent, et deinde ad tactum. 
Nam hi duo sensus sunt informativi ad largum, at- 
que de communibus objectis; ubi reliqui tres non 
informent feré nisi immediaté et de propriis ob- 
jectis. 

In primo genere non fit deductio ad sensibile, 
nisi rel, que cerni non possit propter distantiam, 
adjiciatur aut substituatur alia res, que sensum 
magis e longinquo provocare et ferire possit: ve- 
luti in significatione rerum per ignes, campanas, et 
similia. | 

In secundo genere fit deductio, cim ea que inte- 
rius propter interpositionem corporum latent, nec 
commodé aperiri possunt, per ea que sunt in su- 
perficie, aut ab interioribus effluunt, perducuntur 
ad sensum: ut status humanorum corporum per 
pulsus, et urinas, et similia. 

At tertii et quarti generis deductiones ad plu- 


NOVUM ORGANUM, 397 


rima spectant, atque undique in rerum inquisitione 
sunt conquirende. Hujus rei exempla sunt. Patet 
quod aer, et spiritus, et hujusmodi res, que sunt 
toto corpore tenues et subtiles, nec cerni nec tangi 
possint. Quare in inquisitione circa hujusmodi cor- 
pora, deductionibus omnino est opus. 

Sit itaque natura inquisita Actio et Motus Spiri- 
tis qui includitur in corporibus tangibilibus. Omne 
enim tangibile apud nos continet spiritum invisibi- 
lem et intactilem, eique obducitur atque eum quasi 
vestit. Hine fons triplex potens ille et mirabilis 
processus spiritis in corpore tangibili. Spiritus 
enim in re tangibili, emissus corpora contrahit et 
desiccat, detentus corpora intenerat et colliquat, 
nec prorstis emissus nec prorsis detentus infor- 
mat, membrificat, assimilat, egerit, organizat, et 
similia. Atque hec omnia deducuntur ad sensibile 
per effectus conspicuos. | 

Etenim in omni corpore tangibili imanimato, 
spiritus inclusus primo multiplicat se, et tanquam 
depascit partes tangibiles eas que sunt maximé ad 
hoc faciles et preparatze, easque digerit, et conficit, 
et vertit in spiritum, et deindé una evolant. Atque 
hee confectio et multiplicatio spiritis deducitur ad 
sensum per diminutionem ponderis. In omni enim 
desiccatione, aliquid defluit de quanto; neque id 
ipsum ex spiritu tanttim preinexistente, sed ex cor- 
pore quod pritis fuit tangibile et noviter versum est: 
spiritus enim non ponderat. Egressus autem sive 
emissio spirittis deducitur ad sensibile in rubigine 
metallorum, et aliis putrefactionibus ejus generis, 


398 NOVUM ORGANUM. 


que sistunt se antequam pervenerint ad rudimenta 
vite, nam ille ad tertium genus processtis perti- 
nent. Etenim in corporibus magis compactis spi- 
ritus non invenit poros et meatus per quos evolet: 
itaque cogitur partes ipsas tangibiles protrudere et 
anté se agere, ita ut ille simul exeant, atque indé 
fit rubigo, et similia. At contractio partium tangi- 
bilium, postquam aliquid de spiritu fuerit emissum, 
(unde sequitur illa desiccatio) deducitur ad sensibile, 
tum per ipsam duritiem rei auctam, tum multé 
magis per scissuras, angustiationes, corrugationes, 
et complicationes corporum, que indé sequuntur. 
Etenim partes ligni desiliunt et angustiantur ; pelles 
corrugantur; neque id solum, sed (si subita fuerit 
emissio spiritts per calorem ignis) tantum prope- 
rant ad contractionem, ut se complicent et con- 
volvant. 

At contra ubi spiritus detinetur, et tamen dila- 
tatur et excitatur per calorem aut ejus analoga (id 
quod fit in corporibus magis solidis aut tenacibus), 
tum verO corpora emolliuntur, ut ferrum candens ; 
fluunt, ut metalla; liquefiunt, ut gummi, cera, et 
similia. Itaque contrarie ille operationes caloris 
(ut ex eo alia durescant, alia liquescant) facile recon- 
ciliantur; quia in illis, spiritus emittitur, in his, 
agitatur et detinetur: quorum posterius, est actio 
propria caloris et spirits, prius, actio partium tan- 
gibilium tanttim per occasionem spirits emissi. 

Ast ubi spiritus nec detinetur prorsus, nec pror- 
sls emittitur, sed tanttim inter claustra sua tentat 
et experitur, atque nacta est partes tangibiles obedi- 


NOVUM ORGANUM. 399 


entes et sequaces in promptu, ita ut quo spiritus 
agit ee simul sequantur : tum vero sequitur effor- 
matio in corpus organicum, et membrificatio, et re- 
lique actiones vitales, tam in vegetabilibus quam in 
animalibus. Atque hec maximé deducuntur ad 
sensum, per notationes diligentes primorum inccep- 
tuum, et rudimentorum sive tentamentorum vite in 
animalculis ex putrefactione natis: ut in ovis formi- 
carum, vermibus, muscis, ranis post imbrem, etc. 
Requiritur autem ad vivificationem, et lenitas caloris, 
et lentor corporis ; ut spiritus nec per festinationem 
erumpat, nec per contumaciam partium coérceatur : 
quin potius ad cerze modum illas plicare et effingere 
possit. 

Rursus, differentia illa spirittis, maximé nobilis 
et ad plurima pertinens, viz. spiritis abscissi, ramosi 
simplicitér, ramosi simul et cellulati, ex quibus 
prior est spiritus omnium corporum inanimatorum, 
secundus vegetabilium, tertius animalium, per 
plurimas Instantias deductorias tanquam sub oculos 
ponitur. 

Similitér patet, quod subtiliores texture et sche- 
matismi rerum (licét toto corpore visibilium, aut tan- 
gibilium) nec cernantur, nec tangantur. Quare in 
his quoque per deductionem procedit informatio. 
At differentia schematismorum maximé radicalis et 
primaria sumitur ex copia vel paucitate materie, 
que subit idem spatium sive dimensum. ' Reliqui 
enim schematismi (qui referuntur ad dissimilaritates 
partium, que in eodem corpore continentur, et collo- 

VOL, IX. DD 


400 NOVUM ORGANUM. 


cationes ac posituras earundem) pre illo altero sunt 
secundarii. 

Sit itaque natura inquisita, Expansio sive Coitio 
Materiez in corporibus respectivé: viz. quantum ma- 
teria impleat quantum dimensum in singulis. Etenim 
nil verius in natura, quam propositio illa gemella ; 
‘ex nihilo nihil fieri: neque, quicquam in nihilum re- 
digi: vertim quantum ipsum materie sive summam 
totalem constare, nec augeri aut minui. Nec illud 
minis verum; ‘ex quanto illo materiz sub iisdem 
spatiis sive dimensionibus, pro diversitate corporum, 
plus et minus contineri;’ ut in aqua plus, in aére 
minus: adeo ut si quis asserat, aliquod contentum 
aque in par contentum aéris verti posse, idem sit 
ac si dicat, aliquid posse redigi in nihilum: contra si 
quis asserat, aliquod contentum aéris in par conten- 
tum aque verti posse, idem. sit ac si dicat, aliquid 
posse fieri ex nihilo. Atque ex copia ista et pauci- 
tate materiz, notiones ille densi et rari, que varié 
et promiscué accipiuntur, proprié abstrahuntur. 
Assumenda est et assertio illa tertia, etiam satis 
certa: quod hoc, de quo loquimur, plus et minus 
materie in corpore hoc vel illo, ad calculos (facta 
collatione) et proportiones exactas, aut exactis pro- 
pinquas reduci possit. Veluti si quis dicat inesse 
in dato contento auri talem coacervationem materie, 
ut opus habeat spiritus vini, ad tale quantum mate- 
riz equandum, spatio vicies et semel majore, quam 
implet aurum, non erraverit. 

Coacervatio autem materiz, et rationes ejus de- 


NOVUM ORGANUM. 401 


ducuntur ad sensibile per pondus. Pondus enim 
respondet copiz materiz, quoad partes rei tangibilis: 
spiritus autem, et ejus quantum ex materid, non 
venit in computationem per pondus; levat enim 
pondus potius, quam gravat. At nos hujus rei 
Tabulam fecimus satis accuratam; in qué pondera 
et spatia singulorum metallorum, lapidum preci- 
puorum, lignorum, liquorum, oleorum, et pluri- 
morum aliorum corporum tam naturalium quam 
artificialium, excepimus ; rem polychrestam, tam 
ad lucem informationis, quam ad normam opera- 
tionis; et que multas res revelet omnino preter 
exspectatum. Neque illud pro minimo habendum est, 
quod demonstret omnem varietatem, que in corpo- 
ribus tangibilibus nobis notis versatur (intelligimus 
autem corpora bene unita, nec plané spongiosa, et 
cava et magna ex parte aére impleta), non ultra 
rationes partium 21. excedere: tam finita scilicét est 
natura, aut saltem illa pars ejus cujus usus ad nos 
-maximé pertinet. 

Etiam diligentie nostra esse putavimus, experiri 
si forté capi possint rationes corporum non-tangi- 
bilium sivi pneumaticorum, respectu corporum tan- 
gibilium. Id quod tali molitione aggressi sumus. 
Phialam vitream accepimus, que unciam fortassé 
unam capere possit: parvitate vasis usi, ut minori 
cum calore posset fieri evaporatio sequens. Hance 
phialam spiritu vini implevimus feré ad collum; eli- 
gentes spiritum vini, quod per Tabulam priorem eum 
esse ex corporibus tangibilibus (que bené unita, nec 
cava sunt) rarissimum, et minimum continens ma- 


402 NOVUM ORGANUM. 


teriz sub suo dimenso, observarimus. Deinde pon- 
‘dus aque cum phiala ipsa exacté notavimus. Postea 
vesicam accepimus, que circa duas pintas contineret. 
Ex ea aérem omnem, quoad fieri potuit, expressimus 
eO usque ut vesice ambo latera essent contigua: 
etiam pritis vesicam oleo oblevimus cum fricatione 
leni, quo vesica esset clausior: ejus, si qua erat, po- 
rositate oleo obturata, hanc vesicam circa os. phiale, 
ore phiale intra os vesice recepto, fortitér ligavimus, 
filo partim cerato, ut melius adheresceret et arctius 
ligaret. ‘Tum demum phialam supra carbones ar- 
dentes in foculo collocavimus. At paulo post vapor 
sive aura spiritis vini, per calorem dilatati et in pneu- 
maticum versi, vesicam paullatim sufflavit, eamque 
universam Veli instar undequaque extendit. Id post- 
quam factum fuit, continuo vitrum ab igne removi- 
mus, et super tapetem posuimus, ne frigore disrum- 
peretur: statim quoque in summitate vesice foramen 
fecimus, ne vapor cessante calore in liquorem resti- 
tutus resideret, et rationes confunderet. Tum vero 
vesicam ipsam sustulimus, et rursus pondus excepi- 
mus spirittis vini qui remanebat. Inde quantum 
consumptum fuisset in vaporem seu pneumaticum, 
computavimus; et facta collatione, quantum locum 
sive spatium illud corpus implésset, quando esset spi- 
ritus vini in phiala, et rursus quantum spatium im- 
pleverit, postquam factum fuisset pneumaticum in 
vesica, rationes subduximus: ex quibus manifesté 
liquebat, corpus istud ita versum et mutatum ex- 


pansionem centuplo majorem, quam antea habuisset, 
acquisiVisse. 


NOVUM ORGANUM. 403 


Similitér sit natura iuquisita, Calor aut Frigus ; 
ejus nempé gradiis, ut a sensu non percipiantur ob 
debilitatem. Hec deducuntur ad sensum per vitrum 
calendare, quale superitis descripsimus. Calor enim 
et frigus, ipsa non percipiuntur ad tactum: at calor 
aérem expandit, frigus contrahit. Neque rurstis 
illa expansio et contractio aéris percipitur ad visum: 
at aér ille expansus aquam deprimit, contractus 
attollit ; ac tum demtim fit deductio ad visum, non 
anté, aut alias. 

Similitér sit natura inquisita, Mistura Corpo- 
rum; viz. quid habeant ex aqueo, quid ex oleoso, 
quid ex spiritu, quid ex cinere et salibus, et hu- 
jusmodi: vel etiam (in particulari) quid habeat 
lac butyri, quid coaguli, quid seri, et hujusmodi. 
Hee deducuntur ad sensum per artificiosas et peritas 
separationes, quatents ad tangibilia. At natura 
spirits in ipsis, licét immediaté non percipiatur, 
tamen deprehenditur per varios motus et nixus cor- 
porum tangibilium, in ipso actu et processu separa- 
tionis sue : atque etiam per acrimonias, corrosiones, 
et diversos colores, odores, et sapores eorundem 
corporum post separationem. Atque in hac parte, 
per distillationes atque artificiosas separationes, 
strenué sané ab hominibus elaboratum est ; sed non 
multo felicitis quam in ceteris experimentis, que 
adhuc in usu sunt: modis nimirim prorsus palpa- 
toriis, et viis cacis, et magis operosé quam intelli- 
gentér, et (quod pessimum est) nulla cum imita- 
tione aut emulatione nature, sed cum destructione 
(per calores vehementes, aut virtutes nimis validas) 


4.04: NOVUM ORGANUM. 


omnis subtilioris schematismi, in quo occulte rerum 
virtutes et consensus precipué site sunt. Neque 
illud etiam, quod alias monuimus, hominibus in 
mentem aut observationem venire solet in hujus- 
modi separationibus: hoc est, plurimas qualitates in 
corporum vexationibus, tam per ignem quam alios 
modos, indi ab ipso igne, iisque corporibus que ad 
separationem adhibentur, que in composito prius 
non fuerunt: undé mire fallacia. Neque enim scili- 
cet vapor universus, qui ex aqua emittitur per ignem, 
vapor aut aér antea fuit in corpore aque ; sed factus 
est maxima ex parte per dilatationem aque ex ca- 
lore ignis. 

Similitér in genere omnes exquisite probationes 
corporum sive naturalium sive artificialium, per quas 
vera dignoscuntur ab adulterinis, meliora a vilio- 
ribus, huc referri debent: deducunt enim non-sensi- 
bile ad sensibile. Sunt itaque diligenti cura undique 
conquirende. 

Quintum vero genus latitantiz quod attinet, 
manifestum est actionem sensts transigi in motu, 
motum in tempore. Si igitur motus alicujus corpo- 
ris sit vel tam tardus vel tam velox, ut non sit pro- 
portionatus ad momenta, in quibus transigitur actio 
senstis, objectum omnino non percipitur: ut in 
motu indicis horologii, et rursus in motu pile sclo- 
peti. Atque motus, qui ob tarditatem non percipi- 
pitur, facilé et ordinarid deducitur ad sensum, per 
summas mottis: qui vero ob velocitatem, adhuc non 
bene mensurari consuevit, sed tamen postulat in- 
quisitio nature, ut hoc fiat in aliquibus. 


NOVUM ORGANUM. 405 


Sextum autem genus, ubi impeditur sensus prop- 
ter nobilitatem objecti, recipit deductionem; vel 
per elongationem majorem objecti a sensu; vel per 
hebetationem objecti per interpositionem medii ta- 
lis, quod objectum debilitet, non annihilet; vel per 
-admissionem et exceptionem objecti reflexi, ubi per- 
cussio directa sit nimis fortis ; ut solis in pelvi aque. 

Septimum autem genus latitantiz, ubi sensus ita 
oneratur objecto, ut nove admissioni non sit locus, 
non habet feré locum nisi in olfactu et odoribus ; 
nec ad id, quod agitur, multum pertinet. Quare 
de deductionibus non-sensibilis ad sensibile, hee 
dicta sint. 

. Quandoque tamen deductio fit non ad sensum 
hominis, sed ad sensum alicujus alterius animalis, 
cujus sensus in aliquibus humanum excellit : ut non- 
nullorum odorum, ad sensum canis; lucis, que in 
aére non extrinsecus illuminato latentér exsistit, ad 
sensum felis, noctue, et hujusmodi animalium que 
cernunt noctt. Recté enim notavit Telesius, etiam 
im aére ipso inesse lucem quandam originalem, licét 
exilem et tenuem, et maxima ex parte oculis homi- 
num aut plurimorum animalium non inservientem ; 
quia illa animalia, ad quorum sensum hujusmodi lux 
est proportionata, cernant noctu; id quod vel sine 
luce fieri, vel per lucem internam, minus credi- 
bile est. 

Atque illud utique notandum est, de destitutio- 
nibus sensuum, eorumque remediis, hic nos tractare, 
Nam fallacie sensuum ad proprias inquisitiones de 
sensu et sensibili remittende sunt: excepta illa mag- 


4.06 NOVUM ORGANUM. 


nd fallacid sensuum, nimirim quod constituant li- 
neas rerum ex analogid hominis, et non ex analogia 
universi, que non corrigitur, nisi per rationem et 
philosophiam universalem. 

xi. 

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco 
decimo-octavo Instantias Vie, quas etiam Instantias 
Itinerantes, et Instantias Articulatas appellare con- 
suevimus: ez sunt que indicant nature motus gra- 
datim continuatos. Hoc autem genus Instantiarum 
potiis fugit observationem, quam sensum. Mira 
enim est hominum circa hanc rem _indiligentia. 
Contemplantur siquidem naturam tantummodo de- 
sultorié et per periodos, et postquam corpora fuerint 
absoluta ac completa, et non in operatione sua. 
Quod si artificis alicujus ingenia et industriam ex- 
plorare et contemplari quis cuperet, is non tantum 
materias rudes artis, atque deinde opera perfecta 
conspicere desideraret, sed potius preesens esse, clm 
artifex operatur et opus suum promovet. Atque 
simile quiddam circa naturam faciendum est. Ex- 
empli gratia, si quis de vegetatione plantarum inqui- 
rat, ei inspiciendum est ab ipsa satione seminis 
alicujus (id quod per extractionem, quasi singulis 
diebus, seminum que per biduum, triduum, quatri- 
duum, et sic deinceps in terra manserunt, eorumque 
diligentem intuitum facilé fieri potest), quomodo et 
quand6 semen intumescere et turgere incipiat, et 
veluti spiritu impleri; deindé quomodo corticulam 
rumpere, et emittere fibras, cum latione nonnulla 
sui interim sursum, nisi terra fuerit admodum con- 


NOVUM ORGANUM. 407 


tumax; quomodo etiam emittat fibras, partim 
radicales deorstim, partim cauliculares surstim, ali- 
quando serpendo per latera, si ex e& parte inveniat 
terram apertam et magis facilem, et complura id 
genus. Similitér facere oportet circa exclusionem 
ovorum ; ubi facilé conspici dabitur processus vivi- 
ficandi et organizandi, et quid et que partes fiant 
ex vitello, quid ex albumine ovi, et alia. Similis est 
ratio circa animalia ex putrefactione. Nam circa 
animalia perfecta et terrestria, per exsectiones foe- 
tuum ex utero, minus humanum esset ista inquirere; 
nisi forté per occasiones abortuum, et venationum, 
et similium. Omnino igitur vigilia quedam ser- 
vanda est circa naturam, ut que melius se conspi- 
ciendum prebeat noctu, quam interdiu. Istz enim 
contemplationes tanquam nocturne censeri possint, 
ob lucerne parvitatem et perpetuationem. 
Quin et in inanimatis idem tentandum est: id 
quod nos fecimus in inquirendis aperturis liquorum 
per ignem. Alius enim est modus aperture in aqua, 
alius in vino, alius in aceto, alius in omphacio ; longé 
alius in lacte, et oleo, et ceteris. Id quod facilé 
cernere erat per ebullitionem super ignem lenem, et 
in vase vitreo, ubi omnia cerni perspicué possint. 
Vertim hec brevitis perstringimus, fusils et exac- 
tilis de iis sermones habituri, cim ad inventionem 
Latentis rerum Processtis ventum erit. Semper 
enim memoria tenendum est, nos hoc loco non res 
ipsas tractare, sed exempla tantum adducere. 
XUIL. 
Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco 


408 NOVUM ORGANUM. 


decimo-nono Instantias Supplementi, sive Substitu- 
tionis ; quas etiam Instantias Perfugii appellare con- 
suevimus. Ez sunt, que supplent informationem, 
ubi sensus plané destituitur: atque idcircd ad 
eas confugimus, cim ‘Instantie Proprie haberi 
non possint. Duplicitér autem fit substitutio: aut 
per Graduationem, aut per Analoga. Exempli gratia: 
non invenitur medium, quod inhibeat prorsus ope- 
rationem magnetis in movendo ferrum: non aurum 
interpositum, non argentum, non lapis, non vitrum, 
lignum, aqua, oleum, pannus aut corpora fibrosa, 
aér, flamma, et cetera. Attamen per probationem 
exactam fortassé inveniri possit aliquod medium, 
quod hebetet virtutem ipsius plus quam aliquod 
aliud, comparative et in aliquo Gradu: veluti quod 
non trahat magnes ferrum per tantam crassitiem 
auri, quam per par spatium aéris; aut per tantum 
argentum ignitum, quam per frigidum; et sic de 
similibus. Nam de his nos experimentum non feci- 
mus: sed sufficit tamen, ut proponatur loco exem- 
pli. Similitér non invenitur hic apud nos corpus, 
quod non suscipiat calidum igni approximatum. 
Attamen longé citiiis suscipit calorem aér, quam 
lapis. Atque talis est substitutio, que fit per 
Gradus. 

Substitutio autem per Analoga, utilis sané, sed 
mints certa est; atque idcircd cum judicio quodam 
adhibenda. Ea fit, ctim deducitur non-sensibile ad 
sensum, non per operationes sensibiles ipsius cor- 
poris insensibilis, sed per contemplationem corporis 
alicujus cognati sensibilis. Exempli gratia: si in- 


' NOVUM ORGANUM. 409 


quiratur de Mistura Spirituum, qui sunt corpora non- 
visibilia; videtur esse cognatio quedam inter cor- 
pora, et fomites sive alimenta sua. Fomes autem 
flammee videtur esse oleum et pinguia; aéris, aqua 
et aquea : flamme enim multiplicant se super halitus 
olei, aér super vapores aque. Videndum itaque de 
misturd aque et olei, que se manifestat ad sensum; 
quandoquidem mistura aéris et flammei generis fu- 
giat sensum. At oleum et aqua inter se per compo- 
sitionem aut agitationem imperfecté admodum mis- 
centur; eadem in herbis, et sanguine, et partibus 
animalium, accuraté et delicaté miscentur. Itaque 
simile quiddam fieri possit circa misturam flammei 
et aérei generis in spiritalibus; que per confusio- 
nem simplicem non bené sustinent misturam, eadem 
tamen in spiritibus plantarum et animalium misceri 
videntur: presertim cim omnis spiritus animatus 
depascat humida utraque, aquea et pinguia, tan- 
quam fomites suos. 

Similitér si non de perfectioribus Misturis spiri- 
talium, sed de Compositione tantiim inquiratur ; 
nempé, utrtm facilé inter se incorporentur, an po- 
titis (exempli gratia) sint aliqui venti et exhalationes 
aut alia corpora spiritalia, que non miscentur cum 
aére communi, sed tanttiim herent et natant in eo, 
in globulis et guttis; et potius franguntur ac com- 
minuuntur ab aére, quam in ipsum recipiuntur et 
incorporantur ; hoc in aére communi et aliis spirita- 
libus, ob subtilitatem corporum, percipi ad sensum 
non potest, attamen imago quedam hujus rei, qua- 
tentis fiat, concipi possit in liquoribus argenti vivi, 


410 NOVUM ORGANUM. 


olei, aquz ; atque etiam in aére, et fractione ejus, 
quando dissipatur et ascendit in parvis portiunculis 
per aquam; atque etiam in fumis crassioribus ; deni- 
que in pulvere excitato et herente in aére ; in qui- 
bus omnibus non fit incorporatio. Atque repreesen- 
tatio predicta in hoc subjecto non mala est, si illud 
primo diligentér inquisitum fuerit; utram possit 
esse talis heterogenea inter spiritalia, qualis invenitur 
inter liquida: nam tum demim hee simulacra per 
Analogiam non incommode substituentur. 

Atque de Instantiis istis Supplementi, quod dixi- 
mus informationem ab iis hauriendum esse, quando 
desint Instantiz Proprize, loco Perfugii; nihilominus 
intelligi volumus, quod illee etiam magni sint usts, 
etiam cum propriz instantiz adsint; ad roboran- 
dam scilicét informationem una cum propfiis. Ve- 
rum de his exactits dicemus, quando ad Adminicuia 
-Inductionis tractanda sermo ordine dilabetur. 

XLIII. 

‘Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco 
vicesimo Instantias Persecantes ; quas etiam Instan- 
tias Vellicantes appellare consuevimus, sed diversa 
ratione. Vellicantes enim eas appellamus, quia vel- 
licant intellectum, Persecantes, quia persecant na- 
turam; unde etiam illas quandoque Instantias De- 
mocriti nominamus. Ez sunt, que de admirabili et 
exquisitd subtilitate nature intellectum submonent, 
ut excitetur et expergiscatur ad attentionem, et ob- 
servationem, et inquisitionem debitam. Exempli 
gratid: quod partiim guttule atramenti ad tot litteras 
vel lineas extendatur ; quod argentum, exterius tan- 


NOVUM ORGANUM. 411 


tum inauratum, ad tantam longitudinem fili inau- 
rati continuetur ; quod pusillus vermiculus, qualis in 
cute invenitur, habeat in se spiritum simul et figu- 
ram dissimilarem partium ; quod partm croci, etiam 
dolium aque colore inficiat; quod partim zibethi 
aut aromatis, longé majus contentum aéris, odore; 
qudd exiguo suffitu tanta excitetur nubes fumi; 
quod sonorum tam accurate differenti, quales sint 
voces articulate, per aérem undequaque vehantur, 
atque per foramina et poros etiam ligni et aque 
(licét admodum extenuate) penetrent, quin etiam 
repercutiantur, idque tam distincté et velocitér ; 
quod lux et color, etiam tanto ambitu et tam perni- 
citér, per corpora solida vitri, aque et, cum tanta et 
tam exquisita varietate imaginum permeent, etiam 
refringantur et reflectantur ; quod magnes per cor- 
pora omnigena, etlam maximeé compacta, operetur : 
sed (quod magis mirum est) quéd in his omnibus, in 
medio adiaphoro (quale est aér) unius actio aliam 
non magnoperé impediat; nempé quod eodem tem- 
pore, per spatia aéris devehantur et visibilium tot 
imagines, et vocis articulate tot percussiones, et 
tot odores specificati, ut viole, rose, etiam calor et 
frigus, et virtutes magnetice ; omnia (inquam) si- 
mul, uno alterum non impediente, ac si singula ha- 
berent vias et meatus suos proprios separatos, neque 
unum in alterum impingeret aut incurreret. 
Solemus tamén utilitér hujusmodi Instantiis Per- 
secantibus subjungere Instantias, quas Metas Perse- 
cationis appellare consuevimus; veluti, quod in iis, 
que diximus, una actio in diverso genere aliam non 


4.12 NOVUM ORGANUM. 


perturbet aut impediat, ctim tamen in eodem ge- 
nere una aliam domet et extinguat: veluti, lux solis, 
Jucem cicindele ; sonitus bombarde, vocem ; fortior 
odor, delicatiorem; intensior calor, remissiorem ; 
lamina ferri interposita inter magnetem et aliud fer- 
rum, operationem magnetis. Verum de his quoque, 
inter Adminicula Inductionis, erit proprius dicendi 
locus. 
xLI¥. 

Atque de Instantiis, que juvant sensum, jam dic- 
tum est: que precipui usUs sunt ad Partem Informa- 
tivam. Informatio enim incipit a sensu. At uni- 
versum negotium desinit in Opera; atque quemad- 
modum illud principium, ita hoc finis rei est. Se- 
quentur itaque Instantie precipui ustis ad Partem 
Operativam. Ez genere duz sunt, numero septem: 
quas universas, generali nomine, Instantias Practicas 
appellare consuevimus. Operative autem Partis, 
vitia duo; totidemque dignitates Instantiarum in 
genere. Aut enim fallit operatio, aut onerat nimis. 
Fallit operatio maximé (presertim post diligentem 
naturarum inquisitionem) propter malé determinatas 
et mensuratas corporum vires et actiones. Vires au- 
tem et actiones corporum circumscribuntur et men- 
surantur, aut per spatia loci, aut per momenta tem- 
poris, aut per unionem quanti, aut per predominan- 
tiam virtutis: quee quatuor nisi fuerint probé et 
diligentér pensitata, erunt fortassé scientie specula- 
tione quidém pulchre, sed opere inactive. Instantias 
vero quatuor itidém, que huc referuntur, uno no- 


NOVUM ORGANUM. 413 


mine Instantias Mathematicas vocamus, et Instantias 
Mensurz. 


Onerosa autem fit Praxis, vel propter misturam 
rerum inutilium, vel propter multiplicationem in- 
strumentorum, vel propter molem materie, et cor- 
porum que ad aliquod opus requiri contigerint. 
Itaque ez instantie in pretio esse debent, que aut 
dirigunt operativam ad ea que maximé hominum 
intersunt; aut que parcunt, instrumentis; aut quxe 
parcunt materi sive supellectili. Eas autem tres 
Instantias, quee huc pertinent, uno nomine Instantias 
Propitias sive Benevolas vocamus. Itaque de his 
septem Instantiis jam sigillatim dicemus; atque cum 
iis partem illam de Preerogativis sive Dignitatibus 
Instantiarum claudemus. 

XLV. 

Inter Preerogativas Instantiarum, ponemus loco 
vicesimo-primo Instantias Virge, sive Radii; quas 
etiam Instantias Perlationis, vel ‘de Non Ultra’ ap- 
pellare consuevimus. Virtutes enim rerum et mo- 
tus operantur et expediuntur per spatia, non indefi- 
nita aut fortuita, scd finita et certa, que ut in singulis 
naturis inquisitis teneantur et notentur, plurimim 
interest Practice, non solim ad hoc, ut non fallat, 
sed etiam ut magis sit aucta et potens. Etenim in- 
terdum datur virtutes producere, et distantias tan- 
quam retrahere in propius; ut in perspicillis. 

Atque plurime virtutes operantur et afficiunt 
tantim per tactum manifestum; ut fit in percus- 
slone corporum, ubi alterum non summovet alterum, 
nisi impellens impulsum tangat. Etiam medicine, 


414 NOVUM ORGANUM. 


que exterius applicantur, ut unguenta, emplastra, 
non exercent vires suas, nisi per tactum corporis. 
Denique objecta sensuum tactis et gustiis, non fe- 
riunt nisi contigua organis. | 
Sunt et aliz virtutes que operantur ad distan- 
tiam, verim valdé exiguam, quarum paucz adhtc 
notatz sunt, clm tamen plures sint quam homines 
suspicentur: ut (capiendo exempla ex vulgatis) cim 
succinum aut gagates trahunt paleas; bulle ap- 
proximate solvunt bullas; medicinz nonnulle pur- 
gative eliciunt humores ex alto, et hujusmodi. At 
virtus illa magnetica per quam ferrum et magnes, 
vel magnetes invicém, coéunt, operatur intra orbem 
virtutis certum, sed parvum: ubi contra, si sit ali- 
qua Virtus magnetica emanans ab ipsa terra (paullo 
nimirum interiore) super acum ferream, quatenus ad 
verticitatem, operatio fiat ad distantiam magnam. 
Rursiis, si sit aliqua vis magnetica, que operetur 
per consensum, inter globum terre et ponderosa, 
aut inter globum lune et aquas maris (que maximeé 
credibilis videtur in fluxibus et refluxibus semi-men- 
struis), aut inter coelum stellatum et planetas, per 
quam evocentur et attollantur ad sua apogea; hec 
omnia operantur ad distantias admodum longinquas. 
Inveniuntur et quedam inflammationes sive concep- 
tiones flamme, que fiunt ad distantias bene magnas, 
in aliquibus materiis ; ut referunt de naphtha Baby- 
lonicd. Calores etiam insinuant se per distantias 
amplas, quod etiam faciunt frigora; adeo ut habi- 
tantibus circa Canadam, moles sive masse glaciales 
que abrumpuntur et natant per oceanum septen- 


NOVUM ORGANUM. 415 


trionalem, et deferuntur per Atlanticum versus illas 
oras, percipiantur et incutiant frigora e longinquo. 
Qdores quoque (licét in his videatur semper esse 
quedam emissio corporea) operantur ad distantias 
notabiles; ut evenire solet navigantibus juxta littora 
Florida, aut etiam nonnulla Hispanie, ubi sunt sylve 
tote ex arboribus limonum, arantiorum, et hujus- 
modi plantarum odoratarum, aut frutices rorisma- 
rini, majorane, et similium. Postremo radiationes 
lucis, et impressiones sonorum operantur scilicet ad 
distantias spatiosas. | 

Verum hec omnia, utctinque operentur ad dis- 
tantias parvas sive magnas, operantur certé ad _fini- 
tas et nature notas, ut sit quiddam Non Ultra; idque 
pro rationibus, aut molis seu quanti corporum, aut 
vigoris et debilitatis virtutum; aut favoribus et im- 
pedimentis mediorum; que omnia in computationem 
venire et notari debent. Quinetiam mensure mo- 
tuum violentorum (quos vocant), ut missilium, tor- 
mentorum, rotarum, et similium, cum he quoque 
manifestO suos habeant limites certos, notande 
sunt. 

Inveniuntur etiam quidam motus et virtutes con- 
trarie illis que operantur per tactum, et non ad 
distans, que operantur scilicét ad distans, et non 
ad tactum; et rursiis, que operantur remissius ad 
distantiam minorem, et fortius ad distantiam ma- 
jorem. Etenim visio non bene transigitur ad tactum, 
sed indiget medio et distantid. Licét meminerim 
‘me audisse ex relatione cujusdam fide digni, quod 
ipse in curandis oculorum suorum cataractis (erat 

VOL. IX. EE 


416 NOVUM ORGANUM. ; 


autem cura talis, ut immitteretur festuca quedam 
parva argentea intra primam oculi tunicam, que pel- 
liculam illam cataracte removeret et truderet in an- 
gulum oculi) clarissimé vidisset festucam illam supra 
ipsam pupillam moventem. Quod utctinque verum 
esse possit, manifestum est majora corpora non bené 
aut distincté cerni, nisi in cuspide coni, coeuntibus 
radiis objecti ad nonnullam distantiam. Quinetiam in 
senibus oculus melits cernit remoto objecto paullo lon- 
gius, quam propits. In missilibus autem certum est 
percussionem non fieri tam fortem ad distantiam nimis 
parvam, quam paullo post. Hee itaque et similia 
in mensuris motuum quoad distantias notanda sunt. 

Est et aliud genus mensure localis motuum, 
quod non pretermittendum est. Illud vero pertinet 
ad motus non progressivos, sed spheericos ; hoc est, 
ad expansionem corporum in majorem spheram, aut 
contractionem in minorem. Inquirendum enim est 
inter mensuras istas motuum, quantam compressio- 
nem aut extensionem corpora (pro natura ipsorum) 
facilé et libentér patiantur, et ad quem terminum 
-reluctari incipiant, adeo ut ad extremum Non Ultra 
ferant; ut clim vesica inflata comprimitur, sustinet 
ila compressionem nonnullam aéris, sed si major 
fuerit, non patitur aér, sed rumpitur vesica. 

At nos hoc ipsum subtiliore experimento magis 
exacté probavimus. Accepimus enim campanulam 
ex metallo, leviorem scilicet et tenuiorem, quali ad 
excipiendum salem utimur; eamque in pelvim aque 
immisimus, ita ut deportaret secum aérem, qui con- 
tinebatur in concavo, usque ad fundum pelvis. Lo- 


NOVUM ORGANUM, 417 


caveramus autem prius globulum in fundo pelvis, 
super queni campanula imponenda esset. Quare 
illud eveniebat, ut, si globulus ille esset minusculus 
(pro ratione concavi), reciperet se aér in locum mino- 
rem, et contruderetur sollim, non extruderetur, 
Quod si grandioris esset magnitudinis, quam ut aér 
libentér cederet; tum aér majoris pressure impa- 
tiens campanulam ex aliqua parte clevabat, et in 
bullis ascendebat. 

Etiam ad probandum qualem extensionem (non 
minus quam compressionem) pateretur aér, tale 
quippiam practicavimus. Ovum vitreum accepimus, 
cum parvo foramine in uno extremo ovi. Aérem 
per foramen exsuctione forti attraximus, et statim 
digito foramen illud obturavimus, et ovum in aquam 
immersimus, et dein digitum removimus. Aér ver6 
tensura 1114 per exsuctionem facta tortus, et magis 
quam pro natura sua dilatatus, idedque se recipere 
et contrahere nitens (ita ut si ovum illud in aquam 
non fuisset immersum, aérem ipsum traxisset cum si- 
bilo), aquam traxit ad tale quantum, quale sufficere 
posset ad hoc, ut aér antiquam recuperaret spheram 
sive dimensionem. 

Atque certum est corpora tenulora (quale est 
aér) pati contractionem nonnullam notabilem, ut 
dictum est: at corpora tangibilia (quale est aqua) 
multo egritis, et ad minus spatiun patiuntur com- 
pressionem. Qualem autem patiatur, tali experi- 
mento inquisivimus. 

Fieri fecimus globum ex plumbo cavum, qui duas 
circitér pintas vinarias contineret ; eumque satis per 


418 NOVUM ORGANUM. 


latera crassum, ut majorem vim sustineret. In illum 
aquam immisimus, per foramen alicubi factum; 
atque foramen illud, postquam globus aqua impletus 
fuisset, plumbo liquefacto obturavimus, ut globus 
deveniret plané consolidatus. Dein globum forti 
malleo ad duo latera adversa complanavimus; ex 
quo necesse fuit aquam in minus contrahi, cium 
sphera figurarum sit capacissima. Deinde, cim 
malleatio non amplius sufficeret, zegritis se recipiente 
aqua, molendino seu torculari usi sumus; ut tandem 
aqua impatiens pressure ulterioris per solida plumbi 
(instar roris delicati) exstillaret. Postea, quantum 
spatii per eam compressionem imminutum foret, 
computavimus: atque tantam compressionem passam 
esse aquam (sed violentiaé magna subactam) intel- 
leximus. 

At solidiora, sicca, aut magis compacta, qualia 
sunt lapides et ligna, nec non metalla, multo adhuc 
minorem compressionem aut extensionem, et feré 
imperceptibilem ferunt; sed vel fractione, vel pro- 
gressione, vel aliis pertentationibus se liberant; ut 
in curvationibus ligni aut metalli horelogiis moven- 
tibus per complicationem lamin, missilibus, mallea- 
tionibus, et innumeris aliis motibus apparet. Atque 
hac omnia cum mensuris suls in indagatione nature 
notanda et exploranda sunt, aut in certitudine sud 
aut per estimativas, aut per comparativas, prout 
dabitur copia. 

XLVI. | 

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco 
yicesimo-secundo Instantias Curriculi, quas etiam In- 


NOVUM ORGANUM. 419 


stantias ad Aquam appellare consuevimus; sumpto 
vocabulo a clepsydris apud antiquos, in quas infun- 
debatur aqua, loco arene. Ez mensurant naturam 
per momenta temporis, quemadmodum Instantie 
Virge per gradus spatil. Omnis enim motus sive 
actio naturalis transigitur in tempore; alius velo- 
cius, alius tardius, sed utcunque momentis certis, et 
nature notis. Etiam illz actiones, que subit6 vi- 
dentur operari, et in ictu oculi (ut loquimur), depre- 
henduntur recipere majus et minus quoad tempus. 
Primo itaque videmus restitutiones corporum 
coelestium fieri per tempora numerata; etiam fluxus 
et refluxus maris. . Latio autem gravium versils 
terram, et levium versts ambitum cceli, fit per certa 
momenta, pro ratione corporis quod fertur, et medii. 
At velificationes navium, motus animalium, perla- 
tiones missilium, omnes fiunt itidém per tempora 
(quantum ad summas) numerabilia. Calorem vero 
quod attinet, videmus pueros per hyemem manus in 
flanma lavare, nec tamen uri; et joculatores vasa 
plena vino vel aqua, per motus agiles et equales, 
vertere deorsim, et sursim recuperare, non effuso 
liquore, et multa hujusmodi. Nec minus ips com- 
pressiones, et dilatationes, et eruptiones corporum 
fiunt, alia velocits, aliz tarditis, pro natura corporis 
et mottis, sed per momenta certa. Quinetiam in ex- 
plosione plurium bombardarum simul, que exaudiun- 
tur quandodque ad distantiam triginta milliarium, 
percipitur sonus prils ab lis qui prope absunt a loco 
ubi fit sonitus, quam ab iis qui longé. At in visu(cujus 
actio est pernicissima) liquet etiam requiri ad eum 


420 NOVUM ORGANUM. 


actuandum momenta certa temporis ; idque probatur 
ex lls, que propter mottis velocitatem non cernun- 
tur; ut ex latione pile ex sclopeto. Velocior 
enim est preetervelatio pila quam impressio speciei 
ejus, que deferri poterat ad visum. 

Atque hoc, cum similibus, nobis quanddque du- 
bitationem peperit plané monstrosam;  videlicét, 
utrtim ceeli sereni et stellati facies ad idem tempus 
cernatur quando vere exsistit, an potils aliquanto 
post; et utrum non sit (quatenus ad visum cceles- 
tium) non minus tempus verum, et tempus visum, 
quam locus verus, et locus visus, qui notatur ab as- 
tronomis in parallaxibus. Adeo incredibile nobis 
videbatur, species sive radios corporum ccelestium, 
per tam immensa spatia milliarium, subito deferri 
posse ad visum ; sed potius debere eas in tempore 
aliquo notabili delabi. Verum illa dubitatio (quoad 
majus aliquod intervallum temporis inter tempus 
verum et visum) postea plané evanuit; reputantibus 
nobis jacturam illam infinitam, et diminutionem 
quanti, quatentis ad apparentiam inter corpus stelle 
verum, et speciem visam, que caussatur a distantia ; 
atque simul notantibus ad quantam distantiam (sex- 
aginta scilicét ad minimum milliariorum) corpora, 
eaque tantum albicantia, subito hic apud nos cernan- 
tur; cum dubium non sit lucem ccelestium, non tan- 
tiim albedinis vividum colorem, vertim etiam omnis 
flamme (que apud nos nota est) lucem, quoad vigo- 
rem radiationis multis partibus excedere. Etiam im- 
mensa illa velocitas in ipso corpore, que cernitur in 


PS ee ee See ee 


NOVUM ORGANUM. 421 


motu diurno (que etiam viros graves ita obstupefecit, 
ut mallent credere motum terre) facit motum illum, 
ejaculationis radiorum ab ipsis (licét celeritate, ut 
diximus, mirabilem) magis credibilem. Maximé 
vero omnium nos movit, quod si interponeretur in- 
_ tervallum temporis aliquod notabile inter veritatem 
et visum, foret ut species, per nubes interim orientes, 
et similes medii perturbationes, interciperentur se- 
penumero, et confunderentur. Atque de mensuris 
temporum simplicibus hec dicta sint. 

Verum non solum quzrenda est mensura mo- 
tuum et actionum simplicitér, sed multo magis com- 
‘parative : id enim eximii est ustis, et ad plurima spec- 
tat. Atque videmus flammam alicujus tormenti 
ignel citius cerni, quam sonitus audiatur; licét ne- 
cesse sit pilam prius aérem percutere, quam flamma 
que poné erat, exire potuerit; fieri hoc autem prop- 
ter velociorem transactionem motts lucis, quam soni, 
Videmus etiam species visibiles a visu citiiis excipi, 
quam dimitti; unde fit quod nervi fidium, digito im- 
pulsi, duplicentur aut triplicentur quoad speciem, 
quia species nova recipitur, antequam prior dimitta- 
tur; ex quo etiam fit, ut annuli rotati videantur glo- 
bosi, et fax ardens, noctu velocitér portata, conspicia- 
tur caudata. Etiam ex hoc fundamento inequalitatis 
motuum quoad velocitatem, excogitavit Galilzeus. 
caussam fluxus et refluxtis maris, rotante terra velo- 
clus, aquis tarditis; idedque accumulantibus se aquis 
in surstim, et deinde per vices se remittentibus in de- 
orstim, ut demonstratur in vase aque incitatius mo- 
vente. Sed hoc commentus est concesso non conces- 


422 NOVUM ORGANUM. 


sibili (quod terra nempe moveatur), ac etiam non 
bené informatus de oceani motu sex-horario. 

At exemplum hujus rei de qua agitur, videlicét 
de comparativis mensuris motuum, neque solim rei 
ipsius, sed et ustis insignis ejus (de quo paullo anté 
locuti sumus), eminet in cuniculis subtérraneis, in 
quibus collocatur pulvius pyrius; ubi immense mo- 
les terre, edificiorum, et similium, subvertuntur, et 
in altum jaciuntur, a pusilla quantitate pulveris 
pyrii. Cujus caussa pro certo illa est, quod motus 
dilatationis pulveris, qui impellit, multis partibus. sit 
pernicior, quam motus gravitatis per quem fieri 
possit aliqua resistentia ; adeo ut primus motus per- 
functus sit, antequam motus adversus inceperit, ut in 
principiis nullitas quaedam sit resistentiz. Hinc etiam 
fit, quod in omni missili, ictus non tam robustus, quam 
acutus et celer, ad perlationem potissimum valeat. 
Neque etiam fierl potuisset, ut parva quantitas spi- 
ritis animalis in animalibus, presertim in tam vastis 
corporibus qualia sunt balene aut elephanti, tan- 
tam molem corpoream flecteret et regeret, nisi prop- 
ter velocitatem motus spiritus, et hebetudinem cor- 
pore molis, quatenus ad expediendam suam resis- 
tentiam. 

Denique, hoc unum ex precipuis fundamentis est 
experimentorum magicorum, de quibus mox dice- 
mus; ubi scilicét parva moles materia longé majo- 
rem superat, et in ordinem redigit : hoc, inquam, si 
fieri possit ante-versio motuum per velocitatem unius, 
antequam alter se expediat. | 

Postremo, hoc ipsum Prius et Posterius in omni 


Pepe: Sot ai toate: 
Se FS he FE Ay Le Oe Pm 


Lad FA. Pon al® & 


NOVUM ORGANUM. © 423 


actione naturali notari debet ; veluti quod in infu- 
sione rhubarbari eliciatur purgativa vis prits, astric- 
tiva post; simile quiddam etiam in infusione viola- 
rum in acetum experti sumus, ubi primd excipitur 
suavis et delicatus floris odor, post, pars floris magis 
terrea, que odorem confundit. Itaque si infundan- 
tur viola per diem integrum, odor multo languidiis 
excipitur ; quod si infundantur per partem quartam 
hore tantum, et extrahantur, et (quia paucus est 
spiritus odoratus qui subsistit in viola) infundantur 
post singulas quartas hore violz nove et recentes 
ad sexies, tum demum nobilitatur infusio, ita ut li- 
cét non manserint viole, utcunque renovate, plus 
quam ad sesqui-horam, tamen permanscrit odor gra- 
tissimus, et viol4 ipsa non inferior, ad annum inte- 
grum. Notandum tamen est, quod non se colligat 
odor ad vires suas plenas, nisi post mensem ab infu- 
sione. In distillationibus vero aromatum macerato- 
rum in spiritu vini patet, quod surgat primo phlegma 
aqueum et inutile, deinde, aqua plus habens ex spi- 
ritu vini, deinde post, aqua plus habens ex aromate. 
Atque hujus generis quamplurima inveniuntur in 
distillationibus notatu digna. Vertim hec sufficiant 
ad exempla. 
XLVI. 

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco 
vicesimo-tertio Instantias Quanti, quas etiam Doses 
Nature (sumpto vocabulo a Medicinis) vocare con- 
suevimus. He sunt que mensurant virtutes per 
Quanta corporum, et indicant quid Quantum Cor- 
poris faciat ad Modum Virtutis. Ac primo sunt 


4,24, NOVUM ORGANUM. 


quedam virtutes quz non subsistunt nisi in Quanto 
Cosmico, hoc est, tali Quanto quod habeat consen- 
sum cum configuratione et fabricé universi. Terra 
enim stat; partes ejus cadunt. Aque in maribus 
fluunt et refluunt; in fluviis minimé, nisi per in- 
gressum maris. Deinde etiam omnes feré virtutes 
particulares secundum multum aut parvum corporis 
operantur. Aque large non facilé corrumpuntur ; 
exigue citO. Mustum et cervisia maturescunt longé 
cititis, et flunt potabilia, in utribus parvis, quam in 
doliis magnis. Si herba ponatur in majore portione 
liquoris, fit infusio, magis quam imbibitio: si in mi- 
nore, fit imbibitio, magis quam infusio. Aliud igi- 
tur erga corpus humanum est balneum, aliud levis 
irroratio. Etiam parvi rores in aére nunquam ca- 
dunt, sed dissipantur, et cum aére incorporantur. 
Kt videre est in anhelitu super gemmas, parum illud 
humoris, quasi nubeculam vento dissipatam, conti- 
nuo solvi. Etiam frustum ejyusdem magnetis non 
trahit tantum ferri, quantum magnes integer. Sunt 
etiam virtutes in quibus parvitas Quanti magis 
potest; ut in penetrationibus, stylus acutus citits 
penetrat, quam obtusus; adamas punctuatus sculpit 
in vitro; et similia. 

Vertim non hic morandum est in Indefinitis, sed 
etiam de Rationibus Quanti corporis erga modum 
virtutis inquirendum. Proclive enim foret credere, 
quod Rationes Quanti rationes virtutis adequarent : 
ut si pila plumbea unius uncie caderet in tali tem- 
pore, pila unciarum duarum deberet cadere duplo 
celeritis, quod falsissimum est; nec ewdem rationes 


NOVUM ORGANUM. 425 


in omni genere virtutum valent, sed longé diverse. 
Itaque he mensure ex rebus ipsis petende sunt, et 
non ex verisimilitudine, aut conjecturis. 

Denique in omni inquisitione nature Quantum 
corporis requiratur ad aliquod effectum, tanquam 
Dosis, notandum; et cautiones de Nimis et Parum 
aspergende. 

XLVUI. 

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco 
vicesimo-quarto Instantias Lucte; quas etiam In- 
stantias Praedominantiz appellare consuevimus. Ee 
indicant predominantiam et cessionem virtutum ad 
invicem; et que ex illis sit fortior et vincat, que 
infirmior et succumbat. Sunt enim motus et nixus 
corporum compositi, decompositi, et complicati, non 
mints quam corpora ipsa. Proponemus igitur pri- 
mim species precipuas Motuum sive virtutum acti- 
varum ; ut magis perspicua sit ipsarum comparatio 
in robore, et exindé demonstratio atque designatio 
Instantiarum Lucte et Pradominantie. 

Motus Primus sit Motus Antitypize materiz, que 
inest in singulis portionibus ejus, per quem plané 
annihilari non vult: ita ut nullum incendium, nul- 
lum pondus aut depressio, nulla violentia, nulla de- 
nique etas aut diuturnitas temporis possit redi- 
gere aliquam vel minimam portionem materi in 
nihilum, quin illa et sit aliquid, et loci aliquid occu- 
pet; et se (in qualicumque necessitate ponatur), vel 
formam mutando vel locum, liberet; vel (si non de- 
tur copia) ut est, subsistat; neque unquam res eo 
deveniat, ut aut nihil sit, aut nullibi. Quem Motum 


426 NOVUM ORGANUM. 


schola (que semper feré et denominat et definit res, 
potius per effectus et incommoda, quam per caussas 
interiores) vel denctat per illud axioma, ‘quéd duo 
corpora non possint esse in uno loco ;’vel vocat ‘ Mo- 
tum, ne fiat penetratio dimensionum.’ Neque hujus 
motus exempla proponi consentaneum est: inest 
enim omni corpori. _ 

Sit Motus Secundus, Motus (quem appellamus) 
Nextis; per quem corpora non patiuntur se ulla ex 
parte sui dirimi a contactu alterius corporis, ut que 
mutuo nexu et contactu gaudeant. Quem motum 
schola vocat ‘ Motum, ne detur vacuum:’ veluti cim 
aqua attrahitur sursum exsuctione, aut per fistulas ; 
caro per ventosas ; aut cm aqua sistitur, nec effluit 
in hydriis perforatis, nisi os hydriez ad immittendum 
aérem aperlatur ; et innumera id genus. 

Sit Motus Tertius, Motus (quem appellamus)Li- 
bertatis ; per quem corpora se liberare nituntur a 
pressurd aut tensura preter-naturali, et restituere se 
in ‘dimensum corpori suo conveniens, cujus motts 
etiam innumera sunt exempla: veluti (quatents ad 
liberationem a pressura) aque in natando, aéris in 
volando, aque in remigando, aéris in undulationi- 
bus ventorum, lamine in horologiis. Nec inelegan- 
tér se ostendit motus aéris compressi in sclopetis 
ludicris puerorum, cum, alnum aut simile quiddam 
excayant, et infarciunt frusto alicujus radicis succu- 
lentze, vel similium, ad utrosque fines; deinde per 
embolum trudunt radicem vel hujusmodi farcimen- 
tum in foramen alterum, unde emittitur et ejicitur 
radix cum sonitu ad foramen alterum, idque ante- 


NOVUM ORGANUM. 4.27 


quaém tangatur a radice aut farcimento citimo, aut 
embolo. Quatenus vero ad liberationem a tensurd, 
ostendit se hic motus in aére post exsuctionen in ovis 
vitreis remanente, in chordis, in corio, et panno; re- 
silientibus post tensuras suas, nisi tensure ille per mo- 
ram invaluerint, et cetera. Atque hunc motum schola 
sub nomine ‘ Mottis ex Forma Elementi innuit: satis 
quidem inscité, cum hic motus non tantiim ad aérem, 
aquam, aut flammam pertineat, sed ad omnem diver- 
sitatem consistentiz ; ut ligni, ferri, plumbi, panni, 
membrane, etc. in quibus, singula corpora sue habent 
dimensionis modulum, et ab eo egré ad spatium 
aliquod notabile abripiuntur. Verum quia Motus iste 
Libertatis omnium est maximé obvius, et ad infinita 
spectans, consultum fuerit eum bené et perspicueé dis- 
tinguere. Quidam enim valdé negligentér confun- 
dunt hune motum, cum gemino illo Motu Aniitypiz 
etNextis; Liberationem scilicét a pressura, cum Motu 
Antitypie ; a tensura, cum Motu Nexis; ac si ideo 
cederent aut se dilatarent corpora compressa, ne 
sequeretur penetratio dimensionum ; ideo resilirent 
et contraherent se corpora tensa, ne sequeretur va- 
cuum. Atqui si aér compressus se vellet recipere in 
densitatem aque, aut lignum in densitatem lapidis, 
nil opus foret penetratione dimensionum : et nihilo- 
miniis longé major posset esse compressio illorum, 
quam illa ullo modo patiuntur. Eodem modo si 
aqua se dilatare vellet in raritatem aéris, aut Japis in 
raritatem ligni, non opus foret vacuo: et tamen 
longé major posset fieri extensio eorum, quam illa 
ullo modo patiuntur. Itaque non reducitur res ad 


428 NOVUM ORGANUM. 


penetrationem dimensionum, e! vacuum, nisi in ulti- 
mitatibus condensationis et rarefactionis. Ciim tamen — 
isti motus longé citra eas sistant et versentur, neque 
aliud sint, quam desideria corporum conservandi se 
in consistentiis suis (sive, si malint, in formis suis), 
nec ab iis recedendi subito, nisi per modos suaves, ac 
per consensum alterentur. At longé magis necessa- 
rium est (quia multa secum trahit), ut intimetur 
hominibus, Motum Violentum (quem nos mechani- 
cum, Democritus, qui in motibus suis primis expe- 
diendis etiam infra mediocres philosophos ponendus 
est, Motum Plage vocavit) nil aliud esse quam 
Motum Libertatis, scilicét a compressione ad relaxa- 
tionem. Etenim in omni sive simplici protrusione, 
sive volatu per aérem, non fit summotio aut latio 
localis, antequam partes corporis preeternaturaliter 
patiantur et comprimantur ab impelilente. Tum 
vero partibus aliis alias per successionem trudenti- 
bus, fertur totum; nec soliim progrediendo, sed 
etiam rotando simul; ut etiam hoc modo partes se 
liberare, aut magis ex zquo tolerare possint. Atque 
de hoc Motu hactents. 

Sit Motus Quartus, Motus cui nomen dedimus 
Motus Hyles: qui motus antistrophus est quodam- 
modo Motui, de quo diximus, Libertatis. Etenim in 
Motu Libertatis corpora novum dimensum, sive 
novam spheram, sive novam dilatationem aut con- 
tractionem (hc enim verborum varietas idem innulit) 
exhorrent, respuunt, fugiunt, et resilire ac veterem 
consistentiam recuperare totis viribus contendunt. 
At contra in hoc Mctu Hyles, corpora novam sphe- 


NOVUM ORGANUM. 4.29 


ram sive dimensum appetunt; atque ad illud liben- 
tér et properé, et quandoque valentissimo nixu (ut 
in pulvere pyrio) aspirant. Instrumenta autem 
hujus mottis, non sola certé, sed potentissima, aut 
saltém frequentissima, sunt calor et frigus. Exempli 
gratia: aér, si per tensuram (velut per exsuctionem 
in ovis vitreis) dilatetur, magno laboret desiderio 
seipsum restituendi. At admoto calore, e contra 
appetit dilatari, et concupiscet novam spheram, et 
transit et migrat in illam libentér, tanquam in 
novam formam (ut loquuntur), nec post dilatationem 
nonnullam de reditu curat, nisi per admotionem 
frigidi ad eam invitetur; que non reditus est, sed 
transmutatio repetita. Eodem modo et aqua, si per 
compressionem arctetur, recalcitrat, et vult fierl 
qualis fuit, scilicét latior. At si interveniat frigus 
intensum et continuatum, mutat se sponte sua et 
libentér in condensationem glaciei: atque si plane 
continuetur frigus, nec a teporibus interrumpatur 
(ut fit in speluncis et cavernis paullo profundiori- 
bus), vertitur in crystallum, aut materiam similem, 
nec unquam restituitur. 

Sit Motus Quintus, Motus Continuationis : intel- 
ligimus autem non Continuationis simplicis et prima- 
riz, cum corpore aliquo altero (nam ille est Motus 
Nextis), sed Continuationis sui, in corpore certo. 
Certissimum enim est, quéd corpora omnia soluti- 
onem continuitatis exhorreant; alia magis, alia 
minis, sed omnia aliquatenus. Nam ut in corpori- 
bus duris (veluti chalybis, vitri) reluctatio contra 


430 NOVUM ORGANUM. 


discontinuationem est maximé robusta et valida, 
ita etiam in liquoribus, ubi cessare aut languere 
saltem videtur motus ejusmodi, tamen non prorsts 
reperitur privatio ejus ; sed plané inest ipsis in gradu 
tanquam.infimo, et prodit se in experimentis pluri- 
mis, sicut in bullis, in rotunditate guttarum, in filis 
tenuioribus stillicidiorum, et in sequacitate corporum 
glutinosorum, et ejusmodi. Sed maximé omnium 
se ostendit appetitus iste, si discontinuatio tentetur 
usque ad fractiones minores. Nam in mortariis, 
post contusionem ad certum gradum, non ampliis 
operatur pistillum: aqua non subintrat rimas mi- 
nores: quin et ipse aér, non obstante subtilitate 
corporis ipsius, poros vasorum paullo solidiorum 
non pertransit subito, nec nisi per diuturnam insinua- 
tionem. 

Sit Motus Sextus, motus quem nominamus Motum 
ad Lucrum, sive Motum Indigentie. Is est, per 
quem corpora, quando versantur inter plane hetero- 
genea et quasi inimica, si forté nanciscantur copiam 
aut commoditatem evitandi illa heterogenea, et se 
applicandi ad magis cognata (licét illa ipsa cognata 
talia fuerint, que non habeant arctum consensum 
cum ipsis),tamen statim ea amplectuntur, et tan- 
quam potiora malunt; et lucri loco (unde vocabu- 
Jum sumpsimus) hoc ponere videntur, tanquam talium 
corporum indiga. Exempli gratia: aurum, aut 
aliud metallum foliatum non delectatur aére cir- 
cumfuso. Itaque si corpus aliquod tangibile et 
crassum nanciscatur (ut digitum, papyrum, quidvis 


NOVUM ORGANUM. 431 


aliud) adheret statim, nec facilé divellitur. Etiam 
papyrus, aut pannus, et hujusmodi, non bene se 
habent cum aére qui inseritur et commistus est in 
ipsorum poris. Itaque aquam aut liquorem libentér 
imbibunt, et aérem exterminant, Etiam saccharum, 
aut spongia infusa in aquam aut vinum, licét pars 
Ipsorum emineat et longé attollatur supra vinum 
aut aquam, tamen aquam aut vinum paullatim et 
per gradus attrahunt in surstm. 

Unde optimus canon sumitur aperture et solu- 
tionum corporum. Missis enim corrosivis et aquis 
fortibus, que viam sibi aperiunt, si possit inveniri 
corpus proportionatum et magis consentiens et 
-amicum corpori alicui solido, quam illud cum quo 

tanquam per necessitatem commiscetur, statim se 
aperit et relaxat corpus, et ilud alterum intro 
recipit, priore excluso aut summoto. Neque opera- 
tur, aut potest iste Motus ad Lucrum, solummodo 
ad tactum. Nam electrica operatio (de qua Gilber- 
tus, et alii post eum tantas excitarunt fabulas) non 
alia est quam corporis per fricationem levem exci- 
tati appetitus, qui aérem non bene tolerat, sed 
‘aliud tangibile mavult, si reperiatur in propinquo. 

Sit Motus Septimus, Motus (quem appellamus) 
Congregationis Majoris ; per quem corpora ferun- 
tur ad massas connaturalium suorum: gravia, ad 
globum terre; levia, ad ambitum cceli. Hunc schola 
nomine Mottis Naturalis insignivit ; levi contempla- 
tione, quia scilicét nil spectabile erat ab extra, quod 
eum motum cieret (itaque rebus ipsis innatum — 
-atque insitum putavit), aut forte quia non cessat. 
VOUn ee ey 


4.32 NOVUM ORGANUM. 


Nec mirum: semper enim prest6 sunt ccelum et ter- 
ra; cum e contra causse et origines plurimorum ex 
reliquis motibus interdum absint, interdum adsint. 
Itaque hunc, quia non intermittit, sed ceteris inter- 
mittentibus statim occurrit, perpetuum et proprium; 
reliquos, adscititios posuit. Est autem iste motus 
revera satis infirmis et hebes, tanquam is qui (nisi sit 
moles corporis major) cxteris motibus, quamdit ope- 
rantur, cedat et succumbat. Atque ctim hic motus 
hominum cogitationes ita impleverit, ut feré reliquos 
motus occultaverit; tamen parum est quod homi- 
nes de eo sciunt, sed in multis circa illum erroribus 
versantur. 

Sit Motus Octavus, Motus Congregationis Mino- 
ris ; per quem partes homogeneze in corpore aliquo 
separant se ab heterogeneis, et coéunt inter sese ; per 
quem etiam corpora integra ex similitudine substan- 
tie se amplectuntur et fovent, et quanddque ad dis- 
tantiam aliquam congregantnr, attrahuntur, et con- 
veniunt: veluti, cum in lacte flos lactis post moram 
aliquam supernatat ; in vino feces et tartarum sub- 
sidunt. Neque enim hee fiunt per motum gravita- 
tis et levitatis tantum, ut aliz partes summitatem 
petant, aliz ad imum vergant; sed multo magis per 
desiderium homogeneorum inter se coeundi, et se 
uniendi. Differt autem iste motus a Motu Indigen- 
tie, in duobus. Uno, quod im Motu Indigentiz sit 
stimulus major nature maligne et contrariz: at in 
hoc motu (si modo impedimenta et vincula absint) 
uniuntur partes per amicitiam, licét absit natura 
aliena que litem moveat: altero, quod arctior sit 


NOVUM ORGANUM. 433 


unio, ef tanquam majore cum delectu. In illo enim, 
‘modo evitetur corpus inimicum, corpora etiam non 
admodum cognata concurrunt: at in hoe coéunt 
substantia, germana plané similitudine devincte ; 
et conflantur tanquam in unum. Atque hic motus 
omnibus corporibus compositis inest; et se facilé 
conspiciendum in singulis daret, nisi ligaretur et 
frenaretur per alios corporum appetitus et necessi- 
tates, que istam coitionem disturbant. 

Ligatur autem motus iste plertimque tribus 
modis : torpore corporum ; freno corporis dominan- 
tis; et motu externo. Ad torporem corporum quod 
attinet ; certum est inesse corporibus tangibilibus 
pigritiam quandam secundum magis et mints, et 
exhorrentiam motis localis; ut, nisi excitentur, ma- 
lint statu suo (prout sunt) esse contenta, quam in 
melius se expedire. Discutitur autem iste torpor 
triplici auxilio: aut per calorem, aut per virtutem 
alicujus cognati corporis eminentem, aut per motum 
vividum et potentem. Atque primo quoad auxilium 
caloris : hine fit, quod calor pronuntietur esse, ‘ illud 
quod separet Heterogenea, congreget Homogenea.’ 
Quam definitionem Peripateticorum merito derisit 
Gilbertus; dicens eam esse perinde ac si quis dice- 
ret ac definiret hominem illud esse, quod serat triti- 
cum, et plantet vineas: esse enim definitionem tan- 
tim per effectus, eosque particulares. Sed adhuc 
magis culpanda est illa definitio ; quia etiam effectus 
uli (quales, quales sunt) non sunt ex proprietate ca- 
loris, sed tanttim per accidens (idem enim facit fri- 
gus, ut posted dicemus), nempe ex desiderio partium 


434. NOVUM ORGANUM. 


homogenearum coéundi; adjuvante tanttim calore 
ad discutiendum torporem, qui torpor desiderium 
illud antea ligaverat. Quoad vero auxilium virtutis 
inditz a corpore cognato; illud mirabilitér elucescit 
in magnete armato, qui excitat in ferro virtutem de- 
tinendi ferrum per similitudinem substantiz, discusso 
torpore ferri per virtutem magnetis. Quoad vero 
auxilium mottis, conspicitur illud in sagittis ligneis, 
cuspide etiam lignea ; que altits penetrant in alia 
ligna, quam si fuissent armate ferro, per similitudi- 
nem substantiz, discusso torpore ligni per motum 
celerem: de quibus duobus experimentis etiam in 
Aphorismo de Instantiis Clandestinis, diximus. 
Ligatio vero Mottis Congregationis Minoris, que 
fit per freenum corporis dominantis, conspicitur in_ 
solutione sanguinis et urinarum per frigus. Quamdiu 
enim repleta fuerint corpora illa spiritu agili, qui 
singulas eorum partes cujuscunque generis, ipse ut 
dominus totius, ordinat et cohibet, tamdiu non coé- 
unt heterogenea propter frzenum : sed postquam ille 
spiritus evaporaverit, aut suffocatus fuerit per fri- 
gus, tum solute partes a freno coéunt secundum 
desiderium suum naturale. Atque ideo fit, ut omnia 
corpora, que continent spiritum acrem (ut sales, et 
hujusmodi), durent et non solvantur, ob freenum per- 
manens et durabile spiritis dominantis et imperiosi. 
Ligatio verd Mottis Congregationis Minoris, que 
fit per motum externum, maximé conspicitur in 
agitationibus corporum, per quas arcetur putrefac- 
tio. Omnis enim putrefactio fundatur in congrega- 
tione homogeneorum; unde paullatim fit corruptio 


NOVUM ORGANUM. 435 


prioris (quam vocant) forme, et generatio nove. 
Nam putrefactionem, que sternit viam ad genera- 
tionem nove forme, pracedit solutio veteris; que 
est ipsa coitio ad homogeniam. Ea vero, si non im- 
pedita fuerit, fit solutio simplex; sin occurrant 
varia que obstant, sequuntur putrefactiones que sunt 
rudimenta generationis nova. Quod si (id quod 
nunc agitur) fiat agitatio frequens per mctum ex- 
ternum, tum vero motus iste coitionis (qui est deli- 
catus et mollis, et indiget quiete ab externis) distur- 
batur et cessat; ut fieri videmus in innumeris; 
veluti, cum quotidiana agitatio aut profluentia aque 
arceat putrefactionem; venti arceant pestilentiam 
aéris; grana in granariis versa et agitata maneant 
pura; omnia denique agitata exterius non facilé 
putrefiant interius. 

Superest ut non omittatur coitio illa partium 
corporum, undé fit praecipué induratio et desiccatio. 
~Postquam enim spiritus, aut humidum in spiritum 
versum, evolaverit in aliquo corpore porosiore (ut in 
ligno, osse, membrana, et hujusmodi), tum partes 
crassiores majore nixu contrahuntur et coéunt, unde 
sequitur induratio aut desiccatio : quod existimamus 
fieri, non tam ob Motum Nexts, ne detur vacuum, 
quam per motum istum amicitiz et unionis. 

Ad coitionem verO ad distans quod attinet, ea 
infrequens est et rara: et tamen in pluribus inest, 
quam quibus observatur. Hujus simulacra sunt, 
ctim bulla solvat bullam; medicamenta ex similitu- 
dine substantie trahant humores; chorda in diversis 
fidibus ad unisonum moveat chordam ; et hujusmodi. 


436 NOVUM ORGANUM. > 


Etiam in spiritibus animalium hune motum vigere 
existimamus, sed plané incognitum. At eminet 
certé in magnete, et ferro excito. Cum autem de 
motibus magnetis loquimur, distinguendi plané sunt. 
Quatuor enim virtutes sive operationes sunt in mag- 
nete, que non confundi, sed separari debent; licet 
admiratio hominum et stupor eas commiscuerit. Una, 
coitionis magnetis ad magnetem, vel ferri ad magne- 
tem, vel ferri exciti ad ferrum. Secunda, vertici- 
tatis ejus ad septentriones et austrum, atque simul 
declinationis ejus. Tertia, penetrationis ejus per 
aurum, vitrum, lapidem, omnia. Quarta, commu- 
nicationis virtutis ejus de lapide in ferrum, et de 
ferro in ferrum, absque communicatione substantie. 
Vertim hoc loco de prima virtute ejus tantum loqui- 
mur, videlicét coitionis. Insignis etiam est motus 
coitionis argenti vivi et auri; adeo ut aurum alliciat 
argentum vivum, licét confectum in unguenta, at- 
que operarii inter vapores argenti vivi soleant tenere 
in ore frustum auri, ad colligendas emissiones ar- 
genti vivi, alias crania et ossa eorum invasuras ; 
undé etiam frustum illud paullo post albescit. At- 
que de Motu Congregationis Minoris hee dicta 
sint. | 

Sit Motus Nonus, Motus Magneticus; qui licét 
sit ex genere Motiis Congregationis Minoris, tamen 
si operatur ad distantias magnas, et super massas 
rerum magnas, inquisitionem meretur separatam ; 
presertim si nec incipiat a tactu, quemadmodum 
plurimi, nec perducat actionem ad tactum, quem- 
admodum omnes motus congregativi; sed corpora 


NOVUM ORGANUM. 437 


tanttim elevet, aut ea intumescere faciat, nec quic- 
quam ultra. Nam si Juna attollat aquas, aut turge- 
scere aut intumescere faciat humida; aut ccelum 
stellatum attrahat planetas versiis sua apogea; aut 
sol alliget astra Veneris et Mercurii, ne longitis ab- 
sint a corpore ejus. quam ad distantiam certam; 
videntur hi motus nec sub Congregatione Majore, 
nec sub Congregatione Minore bené collocari; sed 
esse tanquam congregativa media et imperfecta, 
idedque speciem debere constituere propriam. 

Sit Motus Decimus, Motus Fuge; motus scilicét 
Motui Congregationis Minoris contrarius ; per quem 
corpora ex antipathiad fugiunt et fugant inimica, 
seque ab illis separant, aut cum illis miscere se re- 
cusant. Quamvis enim videri possit in aliquibus 
hic motus esse motus tantiim per accidens, aut per 
consequens, respectu Mottis Congregationis Minoris, 
quia nequeunt coire homogenea, nisi heterogeneis 
exclusis et remotis: tamen ponendus est motus iste 
per se, et in speciem constituendus, quia in multis 
appetitus Fuge cernitur magis principalis, quam 
appetitus Coitionis. 

Eminet autem hic motus insignitér in excretioni- 
bus amimalium; nec mints etiam in sensuum non- 
nullorum odiosis objectis, preecipué in olfactu et 
gustu. Odor enim feetidus ita rejicitur ab olfactu, 
ut etiam inducat in os stomachi motum expulsionis 
per consensum ; sapor amarus et horridus ita rejici- 
tur a palato aut gutture, ut inducat per consensum 
capitis conquassationem et horrorem. Veruntamen 
etiam in aliis locum habet iste motus. Conspicitur 


438 | NOVUM ORGANUM. 


enim in antiperistasibus nonnullis; ut in aéris medi& 
regione, cujus frigora videntur esse rejectiones natu-- 
re frigide ex confiniis ccelestium ; quemadmodum 
etiam videntur magni illi fervores et inflammationes, 
que inveniuntur in locis subterrancis, esse rejecti- 
ones nature calide ab interioribus terre. Calor 
enim et frigus, si fuerint in quanto minore, se invi- 
cem perimunt; sin fuerint in massis majoribus, 
et tanquam. justis exercitibus, tum vero per con- 
flictum se locis invicém summovent, et ejiciunt. 
Etiam tradunt cinamomum et odorifera, sita juxta 
latrinas et loca foetida, diutius odorem retinere, 
quia recusant exire et commisceri cum foetidis. 
Certé argentum vivum, quod alias se reuniret in 
corpus integrum, prohibetur per salivam hominis, 
aut axungiam porci, aut terebinthinam, et hujus~ 
modi, ne partes ejus coéant; propter malum con- 
sensum quem habent cum hujusmodi corporibus, a 
quibus undique circumfusis se retrahunt; adeo ut 
fortior sit earum Fuga ab istis interjacentibus, quam 
desiderium uniendi se cum partibus sui similibus; 
id quod vocant mortificationem argenti vivi. Etiam 
quod oleum cum aqua non misceatur, non tantum 
in caussa est differentia levitatis, sed malus ipsorum 
consensus: ut videre est in spiritu  vini, qui cum 
levior sit oleo, tamen se bené miscet cum aqua. At 
maximé omnium insignis est Motus Fuge in nitro, 
et hujusmodi corporibus crudis, que flammam ex- 
horrent ; ut in pulvere pyrio, argento vivo, necnon 
in auro. Fuga vero ferri ab altero polo magnetis, 
a Gilberto bene notatur non esse Fuga propria, 


NOVUM ORGANUM. 439 


sed conformitas, et coitio ad situm magis accommo- 
datum. : 

Sit Motus Undecimus, Motus Assimilationis, sive 
Multiplicationis sui, sive etiam Generationis Simplicis. 
Generationem autem Simplicem dicimus non corpo- 
rum integralium, ut in plantis, aut animalibus; sed 
-corporum similarium. Nempe per hunc motum 
corpora similaria vertunt corpora alia affinia, aut 
saltem bené disposita et preparata, in substantiam 
et naturam suam; ut flamma, que super halitus et 
oleosa multiplicat se, et generat novam flammam ; 
aér, qui super aquam et aquea multiplicat se, et 
generat novum aérem; spiritus vegetabilis et ani- 
malis, qui super tenulores partes tam aquel quam 
oleosi in alimentis suis multiplicat se, et generat 
novum spiritum; partes solids plantarum et anima- 
lium, veluti folium, flos, caro, os, et sic de ceteris, 
que singule ex succis alimentorum assimilant et 
generant substantiam successivam, et epiusiam. 
Neque enim quenquam cum Paracelso delirare 
juvet, qui (distillationibus suis scilicét occecatus) 
nutritionem per separationem tantum fier voluit; 
quodque in pane vel cibo lateat oculus, nasus, cere- 
brum, jecur; in suceo terre radix, folium, flos. 
Etenim sicut faber ex rudi massa lapidis vel Jigni, 
per separationem et rejectionem superflui, educit 
folium, florem, oculum, nasum, manum, pedem, et 
similia; ita archeum illum fabrum internum ex 
alimento, per separationem et rejectionem, educere 
singula membra et partes, asserit ille. Verim missis 


44.0 NOVUM ORGANUM. 


nugis, certissimum est partes singulas, tam similares, 
quam organicas, in vegetabilibus et animalibus, 
succos alimentorum suorum feré communes, aut non 
multum diversos, primo attrahere cum nonnullo 
delectu, deinde assimilare, et vertere in naturam 
suam. Neque Assimilatio ista, aut Generatio simplex, 
fit solum in corporibus animatis, verim et inani- 
mata ex hae re participant; veluti de flamma et 
aére dictum est. Quinetiam spiritus emortuus, 
qui in omni tangibili animato continetur, id perpe- 
tud agit, ut partes crassiores digerat et vertat in 
spiritum, qui deinde exeat; unde fit diminutio pon- 
deris et exsiccatio, ut alibi diximus. Neque etiam re- 
spuenda est in Assimilatione, accretio illa, quam vulg6 
ab alimentatione distinguunt; veluti cttm lutum inter 
Japillos concrescit, et vertitur in materiam lapideam ; 
squamme circa dentes vertuntur in substantiam non 
minus duram, quam sunt dentes ipsi, etc. Sumus 
enim in ea opinione, inesse corporibus omnibus deside- 
rium assimilandi, non minus quam coéundi ad homo- 
genea: vertim ligatur ista virtus, sicut et illa, licét 
non lisdem modis. Sed modos illos, necnon solutionem 
ab iisdem, omni diligentia inquirere oportet, quia 
pertinent ad senectutis refocillationem. Postremo 
videtur notatu dignum, quod in novem illis motibus, 
de quibus diximus, corpora tanttim nature sue con- 
servationem appetere videntur; in hoc decimo 
autem propagationem. 

Sit Motus Duodecimus, Motus Excitationis; qui 
Motus videtur esse ex genere Assimilationis, atque 


NOVUM ORGANUM. 441 


eO nomine quanddque a nobis promiscué vocatur. 
Est enim motus diffusivus, et communicativus, et 
transitivus, et multiplicativus, sicut et ille; atque 
effectu (ut plurimum) consentiunt, licét efficiendi 
modo et subjecto differant. Motus enim Assimila- 
tionis procedit tanquam cum imperio, et potestate, 
jubet enim, et cogit assimilatum in assimilantem 
vertiet mutari. At Motus Excitationis procedit 
tanquam arte et insinuatione, et furtim; et invitat 
tantum, et disponit excitatum ad naturam excitan- 
tis. Etiam Motus Assimilationis multiplicat et 
transformat corpora et substantias; veluti, plus fit 
flamme, plus aéris, plus spirittis, plus carnis. At in 
Motu Excitationis, multiplicantur et transeunt vir- 
tutes tantim; et plus fit calidi, plus magnetici, plus 
putridi. Eminet autem iste Motus precipue in 
calido et frigido. Neque enim calor diffundit se in 
calefaciendo per communicationem primi caloris ; 
sed tanttim per Excitationem partium corporis ad 
motum illum, qui est Forma Calidi; de quo in Vin- 
demiatione Prima de Natura Calidi diximus. Itaque 
longé tardiiis et difficiliis excitatur calor in lapide 
aut metallo, quam in aére, ob inhabilitatem et 
impromptitudinem corporum illorum ad motum 
illum; ita ut verisimile sit, posse esse interius versus 
viscera terrae materias, que calefierl prorsus respu- 
ant, quia ob condensationem majorem spiritu illo 
destituuntur, a quo Motus iste Excitationis plerum- 
que incipit. Similitér magnes induit ferrum nova 
partium dispositione et motu conformi; ipse autem 
nihil ex virtute perdit. Similitér fermentum panis, 


442 NOVUM ORGANUM. 


et flos cervisiz, et coagulum lactis, et nonnulla ex 
venenis, excitant et invitant motum in massé fari- 
naria, aut cervisia, aut caseo, aut corpore humano 
successivum et continuatum; non tam ex Vi exci- 
tantis, quam ex predispositione et facili cessione 
excitati. 

Sit Motus Decimus-tertius, Motus Impressionis ; 
qui Motus est etiam ex genere Motus Assimilationis, 
estque ex diffusivis motibus subtilissimus. Nobis 
autem visum est eum in speciem propriam consti- 
tuere, propter differentiam insignem quam _ habet 
erga priores duos. Motus enim Assimilationis sim- 
plex corpora ipsa transformat; ita ut si tollas primum 
movens nihil intersit ad ea que sequuntur. Neque 
enim prima accensio in flammam, aut prima versio in 
aérem, aliquid facit ad flammam aut aérem, in gene- 
ratione succedentem. Similitér, Motus Excitationis 
omnino manet, remoto primo movente, ad tempora 
bené diuturna; ut in corpore calefacto, remoto 
primo calore; in ferro excito, remoto magnete ; in 
massa farinarid, remoto fermento. At Motus Im- 
pressionis, licét sit diffusivus, et transitivus, tamen 
perpetuo pendere videtur ex primo movente; adeo 
ut sublato aut cessante illo, statim deficiat et pe- 
reat ; itaque etiam momento, aut saltem exiguo tem- 
pore transigitur. Quare Motus illos Assimilationis 
et Excitationis, Motus Generationis Jovis (quia ge- 
neratio manet), hunc autem motum, Motum Gene- 
rationis Saturni (quia natus statim devoratur et ab- 
sorbetur) appellare consuevimus. Manifestat se vero 
hic motus in tribus; in lucis radiis; sonorum per- 


NOVUM ORGANUM., 4A3 


cussionibus; et magneticis, quatents ad communi- 
cationem. Etenim amota luce, statim pereunt colo- 
res, et relique imagines ejus; amota percussione 
prima, et quassatione corporis indé facta, paullo 
post perit sonus. Licét enim soni, etiam in medio 
per ventos, tanquam per undas agitentur: tamen di- 
ligentils notandum est, quéd sonus non tam dit 
durat, quam fit resonatio. Etenim impulsa campana, 
sonus ad bené magnum tempus continuari videtur ; 
unde quis facilé in errorem labatur, si existimet toto 
illo tempore sonum tanquam natare et herere in aere, 
quod falsissimum est. Etenim illa resonatio non est 
idem sonus numero, sed renovatur. Hoc autem 
manifestatur ex sedatione sive cohibitione corporis 
percussi. Si enim sistatur et detineatur campana 
fortitér et fiat immobilis, statim perit sonus, nec re- 
sonat amplits; ut in chordis, si post primam per- 
cussionem tangatur chorda, vel digito ut in lyra, vel 
calamo ut in espinetis, statim desinit resonatio. Mag- 
nete autem rcmoto statim ferrum decidit. Luna 
autem a mari non potest removerl; nec terra a 
ponderoso dum cadit. Itaque de illis nullum fieri 
potest experimentum ; sed ratio eadem est. 

Sit Motus Decimus-quartus, Motus Configuratio- 
nis, aut Sits ; per quem corpora appetere videntur 
non coitionem, aut separationem aliquam, sed situm, 
et collocationem, et configurationem cum aliis. Est 
autem iste motus valdé abstrusus, nec bené inquisi- 
tus. Atque in quibusdam videtur quasi incaussabi- 
lis; licét revera (ut existimamus) non ita sit. Ete- 
nim si queratur, cur potitts coelum volvatur ab 


4.4.4 NOVUM ORGANUM. 


oriente in occidentem, quam ab occidente in orien- 
tem; aut cur vertatur circa polos positos juxta 
Ursas, potils quam circa Orionem, aut ex alia aliqua 
parte coeli; videtur ista questio tanquam quedam 
exstasis, clim ista potius ab experientia, et ut posi- 
tiva recipi debeant. At in natura profecto sunt 
quedam ultima et incaussabilia ; vertim hoc ex illis 
non esse videtur. Etenim hoc fieri existimamus ex 
quaddam harmonia et consensu mundi, qui adhuc 
non venit in observationem. Qudd si recipiatur 
motus terre ab occidente in orientem; esedem ma- 
nent questiones. Nam et ipsa super aliquos polos 
movetur. Atque cur tandem debeant isti poli collo- 
cari magis ubi sunt, quam alibi? Item verticitas, et 
directio, et declinatio magnetis ad hunc motum re- 
feruntur. Etiam inveniuntur in corporibus tam na- 
turalibus quam artificialibus, presertim consistenti- 
bus, et non fluidis, collatio quedam et positura 
partium, et tanquam villi et fibre, que diligentér 
“Investigandz sunt; utpoté sine quarum inventione 
corpora illa commodé tractari aut regi non possunt. 
At circulationes illas in liquidis, per quas illa dum 
pressa sint, antequam se liberare possunt, se Invicém 
relevant, ut compressionem illam ex xquo tolerent, 
Motui Libertatis verius assignamus. 

Sit Motus Decimus-quintus, Motus Pertransitio- 
nis, sive Motus secundum Meatus ; per quem virtu- 
tes corporum magis aut minUs impediuntur, aut 
provehuntur a mediis ipsorum, pro natura corporum 
et virtutum operantium, atque etiam medii. Aliud 
enim medium luci convenit, aliud sono, aliud calori 


NOVUM ORGANUM. 4AD 


et frigori, aliud virtutibus magneticis, nec non aliis 
nonnullis respective. 

Sit Motus Decimus-sextus, Motus Regius (ita 
enim eum appellamus) sive Politicus; per quem 
partes in corpore aliquo praedominantes et imperan- 
tes reliquas partes franant, domant, subigunt, ordi- 
nant, et cogunt eas adunari, separari, consistere, 
moveri, collocari, non ex desideriis suis, sed prout in 
ordine sit et conducat ad bené esse partis illius im- 
perantis; adeo ut sit quasi Regimen et Politia que- 
dam, quam exercet pars regens, in partes subditas. 
Eminet autem hic motus precipue in spiritibus ani- 
malium, qui motus omnes partium reliquarum, 
quamdit ipse in vigore est, contemperat. Invenitur 
autem in aliis corporibus in gradu quodam inferiore ; 
quemadmodum dictum est de sanguine et urinis, 
que non solvuntur, donec spiritus, qui partes earum 
commiscebat et cohibebat, emissus fuerit aut suffo- 
catus. Neque iste motus omnino spiritibus proprius 
est, licét in plerisque corporibus spiritus dominentur 
ob motum celerem, et penetrationem. Veruntamen 
in corporibus magis condensatis, nec spiritu vivido 
et vigente (qualis inest argento vivo et vitriolo) re- 
pletis, dominantur potits partes crassiores ; adeo ut 
nisi frenum et jugum hoc arte aliqua excutiatur, 
de nova aliquaé hujusmodi corporum transformatione 
minimé sperandum sit. Neque vero quispiam nos 
oblitos esse existimet ejus quod nunc agitur; quia 
cilm ista series et distributio motuum ad nil aliud 
spectet, quam ut illorum Pradominantia per Instan- 
tias Luctz melits inquiratur, jam inter motus ipsos, 


446 NOVUM ORGANUM. 


Predominantiz mentionem faciamus. Non enim in 
descriptione Mottis istius Regii, de Predominantia 
motuum aut virtutum tractamus, sed de Preedominan- 
tia partium in corporibus, hec enim ea est Predo- 
Minantia, qu speciem istam motts peculiarem 
constituit. 

Sit Motus Decimus-septimus, Motus Rotationis 
Spontaneus; per quem corpora motu gaudentia, et 
bené collocata, natura sud fruuntur, atque seipsa se- 
quuntur, non aliud ; et tanquam proprios petunt am- 
plexus. Etenim videntur corpora aut movere sive 
termino; aut plané quiescere ; aut ferri ad termi- 
num, ubi pro natura sud aut rotent, aut quiescant. 
Atque que bené collocata sunt, si motu gaudeant, 
movent per circulum: motu scilicét eterno, et infi- 
nito. Que bené collocata sunt, et motum exhor- 
rent, prorsus quiescunt. Que non bené collocata — 
sunt, movent in linea recta (tanquam tramite bre- 
vissimo) ad consortia suorum connaturalium. Re- 
cipit autem Motus iste Rotationis differentias novem. 
Primam, centri sul, circa quod corpora movent: se- 
cundam, polorum suorum, supra quos movent : ter- 
tiam, circumferentiz sive ambitiis sui, prout distant 
a centro: quartam, incitationis sue, prout celerius 
aut tardius rotant: quintam, consecutionis motts 
sui, veluti ab oriente in occidentem, aut ab occidente 
in orlentem : sextam, declinationis a circulo perfecto 
per spiras longius aut propius distantes a centro 
suo: septimam, declinationis a circulo perfecto per 
spiras longits aut propius distantes a polis suis: 
octavam, distantiz propioris aut longioris spirarum 


NOVUM ORGANUM., 447 


suarum ad invicém: nonam et ultimam, variationiz 
ipsorum polorum, si sint mobiles, que ipsa ad rota- 
tionem non pertinet, nisi fiat circularitér. Atque 
iste motus commun! et inveterata opinione habetur 
pro proprio ccelestium. Attamen gravis de illo 
motu lis est inter nonnullos tam ex antiquis quam 
modernis, qui Rotationem terre attribuerunt. At 
multo fortasse justior movetur controversia (si modo 
res non sit omnino extra controversiam), an motus 
videlicét iste (concesso quod terra stet) ceeli finibus 
contineatur, an potius descendat, et communicetur 
aéri, et aquis. Motum autem Rotationis in missi- 
libus; ut in spiculis, sagittis, pilis scloppetorum, 
et similibus, omninod ad Motum Libertatis rejici- 
mus. 

Sit Motus Decimus-octavus, Motus Trepidatio- 
nis, cui (ut ab astronomis intelligitur) non multum 
fidei adhibemus. Nobis autem corporum natura- 
lium appetitus ubique serio perscrutantibus occurrit 
iste motus; et constitul debere videtur in speciem. 
Est autem hic motus veluti eterne cujusdam capti- 
vitatis. Videlicét ubi corpora non omnino pro na- 
turd sud bene locata, et tamen non prorsus male se 
habentia, perpetuo trepidant, et irrequicteé se agant, 
nee statu suo contenta, nec ulteritis ausa progredl. 
Talis invenitur motus in corde et pulsibus anima- 
lium; et necesse est ut sit in omnibus corporibus, 
que statu ancipiti ita degunt, inter commoda et 
incommoda, ut distracta liberare se tentent, et 
denud repulsam petiantur, et tamen perpetuo expe- 
rlantur. 

W Obs ik: GG 


448 NOVUM ORGANUM. 


Sit Motus Decimus-nonus et postremus, motus 
ille cul vix nomen mottis competit, et tamen est 
plané motus. Quem motum, Motum Decubitis, 
sive Motum Exhorrentiz mottis vocare licet. Per 
hunc motum terra stat mole sua, moventibus se ex- 
tremis suis in medium; non ad centrum imaginati- 
vum, sed ad unionem. Per hunc etiam appetitum 
omnia majorem in modum condensate motum ex- 
horrent, atque illis pro omni appetitu est non mo- 
verl; et licét infinitis modis vellicentur et provocen- 
tur ad motum, tamen naturam suam (quoad pos- 
sunt) tuentur. Quod si ad motum compellantur, 
tamen hoc agere semper videntur, ut quietem et 
statum suum recuperent, neque amplius moveant. 
Atque circa hoc certé se agilia prebent, et satis per- 
nicitér et rapidé (ut pertesa et impatientia omnis 
more) contendunt. Hujus autem appetitts imago 
ex parte tantum cerni potest; quia hic apud nos, ex 
subactione et concoctione ccelestium, omne tangibile 
non tanttim non condensatum est ad ultimitatem, 
sed etiam cum spiritu nonnullo miscetur. 

Proposuimus itaque jam species, sive elementa 
simplicia motuum, appetituum, et virtutum activa- 
rum, que sunt in natura maximé catholica. Neque 
parum scientiz naturalis sub illis adumbratum est. 
Non negamus tamen et alias species fortasse addi 
posse, atque istas ipsas divisiones secundum veriores 
rerum venas transferri, denique in minorem nume- 
rum posse redigi. Neque tamen hoc de divisionibus 
-aliquibus abstractis intelligimus : veluti, si quis dicat, 
corpora appetere vel conservationem, vel exaltatio- 


NOVUM ORGANUM. 4.4.9 


nem, vel propagationem, vel fruitionem nature sue ; 
aut si quis dicat, motus rerum tendere ad conserva- 
tionem et bonum, vel universi, ut Antitypiam et 
Nexum, vel universitatum magnarum, ut Motus 
Congregationis Majoris, Rotationis, et Exhorrentiz 
Mots, vel formarum specialium, ut reliquos. Licét 
enim hec vera sint, tamen nisi terminentur in mate- 
ria et fabricé, secundum veras lineas, speculativa 
sunt, et minus utilia. Interim sufficient, et boni 
erunt ustis ad pensitandas Preedominantias virtutum, 
et exquirendas Instantias Lucte; id quod nunc 
agitur. 

Etenim ex his quos proposuimus motibus alu 
prorsus sunt invincibiles ; alii aliis sunt fortiores, et 
illos ligant, frenant, disponunt; alii aliis longius 
jaculantur; alii alios tempore et celeritate praver- 
tunt; alii alios fovent, roborant, ampliant, accele- 
rant. 

Motus Antitypiez omnino est adamantinus et 
invincibilis. Utrim vero Motus Nexis sit invin- 
cibilis, adhuc heremus. Neque enim pro certo affir- 
maverimus, utrum detur vacuum, sive coacervatum, 
sive permistum. At de illo nobis constat; rationem 
illam, propter quam introductum est vacuum a Leu- 
cippo et Democrito (videlicét quod absque eo non 
possent eadem corpora complecti et implere majora 
et minora spatia), falsam esse. Est enim plane plica 
materia complicantis et replicantis se per spatia, 
inter certos fines, absque interpositione vacul: neque 
est in aére, ex vacuo bis millies (tanttim enim esse 


450 NOVUM ORGANUM. 


oportet) plus quam in auro. Id quod ex potentis- 
simis corporum pneumaticorum virtutibus (que alitér 
tanquam pulveres minuti natarent in vacuo), et 
multis aliis demonstrationibus, nobis satis liquet. 
Reliqui vero Motus regunt et reguntur invicém, pro 
rationibus vigoris, quanti, incitationis, ejaculationis, 
necnon tum auxiliorum, tum impedimentorum que 
occurrunt. 

Exempli gratia: magnes armatus nonnullus de- 
tinet et suspendit ferrum, ad sexagecuplum pondus 
ipsius; eO usque dominatur Motus Congregationis 
Minoris, super Motum Congregationis Majoris : 
quod si majus fueril pondus, succumbit. Vectis 
tanti roboris sublevabit tantum pondus; ed usque 
dominatur Motus Libertatis, super Motum Congre- 
gationis Majoris; sin majus fuerit pondus, succum- 
bit. Corium tensum ad tensuram talem non rum- 
pitur; eO usque dominatur Motus Continuationis, 
super Motum Tensure; quod si ulterior fuerit ten- 
sura, rumpitur corlum, et succumbit Motus Continu- 
ationis. Aqua per rimam perforationis talis effluit ; 
eo usque dominatur Motus Congregationis Majoris, 
super Motum Continuationis; qudd si minor fuerit 
rima, succumbit, et vincit Motus Continuationis. 
In pulvere sulphuris solius immissi in scloppetum 
cum pila, et admoto igne, non emittitur pila; in eo 
Motus Congregationis Majoris vincit Motum Hyles. 
At in pulvere pyrio immisso vincit Motus Hyles in 
sulphure, adjutus Motibus Hyles et Fuge in 
nitro. Et sic de ceteris. Etenim Instantize Lucte 


Lal 


NOVUM ORGANUM. 451 


(que indicant Predominantiam Virtutum, et secun- 
dim quas rationes et calculos predominentur et suc- 
cumbant) acri et sedula diligentia undique sunt con- 
quirende. | 

Etiam modi et rationes ipsius succumbentiz 
motuum diligentér sunt introspiciende. Nempé, 
an omnino cessent, vel potils usque nitantur, sed 
ligentur. Etenim in corporibus hic apud nos, nulla 
vera est quies, nec In integris, nec in partibus; sed 
tanttim secundum apparentiam. Quiles autem ista 
apparens, caussatur aut per Atquilibrium; aut per 
absolutam Predominantiam Motuum. Per Aiqui- 
librium, ut in bilancibus, que stant si equa sint pon- 
dera. Per Predominantiam, ut in hydriis perforatis, 
ubi quiescit aqua, et detinetur a decasu, per Pre- 
dominantiam Mottis Nextis. Notandum tamen est 
(ut diximus) quatents nitantur motus illi succum- 
bentes. Etenim si quis per luctam detineatur exten- 
sus in terra, brachiis et tibiis vinctis, aut alitér deten- 
tis; atque ille tamen totis viribus resurgere nitatur, 
non est minor nixus, licét non proficiat. Hujus 
autem rei conditio (scilicét utrum per Pradominan- 
tiam, motus succumbens quasi annihiletur, an potius 
continuetur nixus, licét non conspiciatur), que latet 
in conflictibus, apparebit fortasse in coucurrentiis. 
Exempli gratia; fiat experimentum in scloppetis, 
utriim scloppetus, pro tanto spatio quo emittat pilam 
in linea directa, sive (ut vulg6 loquuntur) in puncto 
blanco, debiliorem edat percussionem ejaculando in 
supra, ubi Motus Ictis est simplex, quam desuper, 
ubi Motus Gravitatis concurrit cum I[ctu. 


452 NOVUM ORGANUM. 


Etiam canones Predominantiarum qui occurrunt, 
colligendi sunt. Veluti, quod quo communius est 
bonum quod appetitur, eo Motus est fortior: ut 
Motus Nextis qui respicit communionem universi, 
fortior est Motu Gravitatis, qui respicit communio- 
nem densorum. Etiam quod appetitus, qui sunt 
boni privati, non preevalent plerumque contra appe- 
titus boni magis publici, nisi in parvis quantis. Que 
utinam obtinerent in civilibus. 

ALIX. 

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco 
vicesimo-quinto Instantias Innuentes; eas scilicét, 
quee commoda hominum innuunt aut designant. 
Etenim ipsum Posse et ipsum Scire naturam huma- 
nam amplificant, non beant. Itaque decerpenda sunt 
ex universitate rerum ea, quee ad usus vite maximé 
faciunt. Vertim de iis erit magis proprius dicendi 
locus, clim Deductiones ad Praxim tractabimus. 
Quinetiam in ipso opere Interpretationis circa sin- 
gula subjecta, locum semper Charte Humane, sive 
Charte Optative assignamus. Etenim et querere 
et optare non inepté pars scientiz est. 

i. 

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco 
vicesimo-sexto Instantias Polychrestas. Ee sunt, 
que pertinent ad varia, et spills occurrunt: ideo- 
que opere et novis probationibus haud partum par- 
cunt. Atque de instrumentis ipsis atque ingeniatio- 
nibus proprius erit dicendi locus, cum Deductiones 
ad Praxim et Experimentandi Modos tractabimus. 
Quinetiam que adhuc cognita sunt et in usum vene- 


_ NOVUM ORGANUM. 4.53 


runt, in Historiis Particularibus singularum artium 
describentur. In presenti autem subjungemus que- 
dam Catholica circa ea pro exemplis tantim Poly- 
chresti. | 

Operatur igitur homo super corpora naturalia 
(preter ipsam admotionem et amotionem corporum 
simplicem) septem precipué modis: nempé, vel per 
exclusionem eorum que impediunt et disturbant: 
vel per compressiones, extensiones, agitationes, et 
hujusmodi : vel per calorem et frigus: vel per moram 
in loco convenienti: vel per freenum et regimen mo- 
tiis: vel per consensus speciales: vel per alternatio- 
nem tempestivam et debitam, atque seriem et suc- 
cessionem horum omnium; aut saltem nonnullorum 
ex illis. 

Ad primum igitur quod attinet ; aér communis 
qui undique presto est et se ingerit, atque radii coe- 
lestium, multum turbant. Que itaque ad illorum 
exclusionem faciunt, merito haberi possint pro Poly- 
chrestis. Huc igitur pertinent materies et crassities 
vasorum, in quibus corpora ad operationem prepa- 
rata reponuntur. Similitér, modi accurati obtura- 
tionis vasorum, per consolidationem et lutum sa- 
pientiz, ut loguuntur chymici. Etiam clausura per 
liquores in extimis, utilissima res est: ut cum infun- 
dunt oleum super vinum aut succos herbarum, quod 
expandendo se in summitate instar operculi, optimé 
ea conservat illasa ab aére. Neque pulveres res 
male sunt; qui, licét contineant aérem permistum, 
tamen vim aéris coacervati et circumfusi arcent; ut 
fit in conservatione uvarum et fructuum intra are- 


454. NOVUM ORGANUM. 


> 


~nain, et farinam. Etiam cera, mel, pix, et hujus- 
“modi tenacia, recté obducuntur ad clausuram perfec- 


-tiorem, et ad summovendum aérem et ccelestia. 


Etiam nos experimentum quanddque fecimus po- 
nendo vas necnon aliqua alia corpora intra argentum 
vivum, quod omnium longeé densissimum est ex tis 


que circumfundi possunt. Quinetiam specus et ca- 


verne subterranee magni ustis sunt ad prohibendum 


insolationem et aérem istum apertum predatorium ; 
qualibus utuntur Germani septentrionales pro gra- 


nariis. Necnon repositio corporum in fundo aqua- 
rum ad hoc spectat, ut memini me quippiam audisse 
de utribus vini demissis in profundum puteum, ad 


infrigidationem scilicét ; sed casu et per neglectum | 


ac oblivionem ibidem remanentibus per multos annos, 
et deinde extractis ; unde vinum factum est non solim 
non vapidum aut emortuum, sed multo magis no- 
bile ad gustum, per commixtionem partium suarum 
(ut videtur) magis exquisitam. Qudd si postulet 
res, ut corpora demittantur ad fundum aquarum, 
veluti intra fluvios aut mare, neque tamen aquas 
tangant, nec in vasibus obturatis concludantur, sed 
aére tantum circumdentur; bonus est usus vasis 
illius quod adhibitum est nonnunquam ad operan- 
dum subter aquis super navigia demersa, ut urina- 
tores diutils manere possint sub aquis, et per vices 
ad tempus respirare. Illud hujusmodi erat. Con- 


ficiebatur dolium ex metallo concavum, quod demit- 


tebatur equabiliter ad superficiem aqua, atque sic 
deportabat totum aérem qui continebatur in dolio 
secum in fundum maris. Stabat autem super pedes 


NOVUM ORGANUM. ADDS 


tres, (instar tripodis) qui longitudinis erant aliquanto’ 
minoris statura hominis; ita ut urinator posset, clm 
-anhelitus deficeret, immittere caput in cavum dolii,. 
et respirare, et deinde opus continuare. Atque au- 
divimus inventam esse jam machinam aliquam navi- 
cul aut scaphe, que homines subter aquis vehere 
possit ad spatia nonnnlla. Veriim sub tali vase, 
quale mod6é diximus, corpora quevis facilé suspendi 
possint; cujus caussd hoc experimentum adduxi- 
mus. 
Est et alius usus diligentis et perfecte clausurze 
corporum : nempe, non solum ut prohibeatur adi- 
tus aéris per exterius (de quo jam dictum est), vertim 
etiam ut cohibeatur exitus spirits corporis, super 
quod fit operatio per interius. Necesse est enim 
‘ut operanti circa corpora naturalia constet de summis 
suis: viz. quod nihil expirarit aut effluxerit. Fiunt 
enim profunde alterationes in corporibus, quando, 
natura prohibente annihilationem, ars prohibeat 
etiam deperditionem aut evolationem alicujus par- 
tis. Atque hdc de re invaluit opinio falsa (que si 
vera esset, de ist& conservatione summez certe abs- 
que diminutione esset feré desperandum) : viz. spi- 
ritus corporum, et aérem majori gradu caloris atte- 
nuatum, nullis vasorum claustris posse contineri, quin 
per poros vasorum subtiliores evolent. Atque in 
hance opinionem adducti sunt homines per vulgata 
illa experimenta, poculi inversi super aquam cum 
candela aut carta inflammata, ex quo fit ut aqua 
sursum attrahatur: atque similiter ventosarum, que 
super flammam calefacte trahunt carnes. Existi- 


4.56 NOVUM ORGANUM. 


mant enim In utroque experimento aérem attenua- 
tum emitti, et inde quantum ipsius minui, idedque 
aquam aut carnes per Nexum succedere ; quod fal- 
sissimum est. Aér enim non quanto diminuitur, sed 
spatio contrahitur ; neque incipit motus iste succes- 
sionis aque, antequam fiat exstinctio flamme aut re- 
frigeratio aéris: adeo ut medici, quo fortils attra- 
hant ventosee, ponant spongias frigidas aqua made- 
factas super ventosas. Itaque non est cur homines 
multum sibi metuant de facili exitu aéris, aut spiri- 
tuum. Licét enim verum sit, etiam solidissima cor- 
pora habere suos poros, tamen egre patitur aer, aut 
spiritus, comminutionem sui ad tantam subtilitatem ; 
quemadmodum et aqua exire recusat per rimam mi- 
nusculam. 7 

De secundo ver6 modo ex septem predictis illud 
imprimis notandum est, valere certé compressiones 
et hujusmodi violentias ad motum localem, atque 
alia id genus, potentissimé, ut in machinis et missi- 
libus: etiam ad destructionem corporis organici, 
atque earum virtutum que consistunt plane in motu. 
Omnis enim vita, immo etiam omnis flamma et ig- 
nitio destruitur per compressiones: ut et omnis ma- 
china corrumpitur et confunditur per casdem. 
Etiam ad destructionem virtutum que consistunt 
in posituris, et dissimilaritate partium paullo cras- 
siore, ut in coloribus (neque enim idem color flo- 
ris integri et contusi, neque succini integri et pulve- 
rizati): etiam in saporibus (neque enim idem sapor 
pyri immaturi, et ejusdem compressi ac subacti; nam 
manifesto dulcedinem majorem concipit). Verum 


NOVUM ORGANUM. 457 


ad transformationes et alterationes nobiliores corpo- 
rum similarium non multum valent iste violentiz ; 
quia corpora per eas non acquirunt consistentiam 
aliquam novam constantem et quiescentem, sed tran- 
sitoriam et nitentem semper ad restitutionem et libe- 
rationem sui. Attamen non abs re foret hujus rei 
facere experimenta aliqua diligentiora; ad hoc scili- 
cét, utrum condensatio corporis bené similaris (qua- 
lia sunt aér, aqua, oleum, et hujusmodi), aut rarefac- 
tio similitér per violentiam indita, possint fieri con- 
stantes et fixes et quasi mutate in naturam. Id 
quod primo experiendum per moram __ simpli- 
cem; deinde per auxilia et consensus. Atque illud 
nobis in promptu fuisset (si modo in mentem venis- 
set), cum aquam (de qua alibi) per malleationes et 
pressoria condensavimus, antequam erumperet.. De- 
buerimus enim spheram complanatam per aliquot 
dies sibi permisisse, et tum demum aquam extraxisse ; 
ut fieret experimentum, utrum statim impletura fuis- 
set talem dimensionem, qualem habebat ante con- 
densationem. Quod si non fecisset aut statim, aut 
certé paullo post, constans videlicet facta videri po- 
tuisset ista condensatio: sin mints, apparuisset fac- 
tam fuisse restitutionem, et compressionem fuisse 
transitoriam. Etiam simile quiddam faciendum erat 
circa extensionem aéris in ovis vitreis. Etenim de- 
buerat fieri, post exsuctionem fortem, subita et firma 
obturatio ; deinde debuerant ova illa manere ita ob- 
turata per nonnullos dies; et tum demum expert- 
endum fuisset, utrim aperto foramine attractus fuis- 
set aér cum sibilo, aut etiam attracta fuisset tanta 


458 NOVUM ORGANUM. 


quantitas aque post immersionem, quanta fuisset ab 
initio, si nulla adhibita fuisset mora. Probabile enim, 
aut saltem dignum probatione est, heec fieri potuisse 
et posse; propterea quod in corporibus paullo magis 
dissimilaribus similia efficiat mora temporis. Etenim 
baculum per compressionem curvatum post aliquod 
tempus non resilit: neque id imputandum est alicui 
deperditioni ex quanto ligni per moram, nam idem 
fiet in lamina ferri (si augeatur mora) que non est 
exspirabilis. Quod si non succedat experimentum 
‘per moram simplicem, tamen non deserendum est 
negotium, sed auxilia alia adhibenda. Non enim 
partum lucri fit, si per violentias indi possint corpo- 
ribus nature fixe et constantes. Hac enim ratione 
aér possit vertiin aquam per condensationes, et com- 
plura alia id genus. Dominus enim est homo mo- 
tuum violentorum, magis quam ceterorum. 

At tertius ex septem modis, refertur ad magnum 
illud organum, tam nature quam artis, quoad ope- 
randum ; videlicét calidum et frigidum. Atque in 
hac parte claudicat plané potentia humana, tanquam 
ex uno pede. Habemus enim calorem ignis, qui ca- 
loribus solis (prout ad nos deferuntur), et caloribus 
animalium, quasi infinitis partibus potentior est et 
intensior. At deest frigus, nisi quale per tempesta- 
tes hyemales, aut per cavernas, aut per circumda- 
tiones nivis et glaciei, haberi potest: quod in com- 
paratione equari potest cum calore fortasse solis 
meridiano in regione aliqua ex torridis, aucto insuper 
per reverberationes montium et parietum: nam 
hujusmodi utique tam calores, quam frigora ab ani- 


NOVUM ORGANUM. 459 


malibus ad tempus exiguum tolerari possunt. Nihili 
autem sunt fere pre calore fornacis ardentis, aut 
alicujus frigoris quod huic gradui respondeat. Ita- 
que omnia hic apud nos vergunt ad rarefactionem, 
et desiccationem, et consumptionem : nihil feré ad 
condensationem et intenerationem, nisi per misturas 
et modos quasi spurios. Quare Instantiz Frigoris 
omni diligentia sunt conquirende; quales videntur 
inveniri in expositione corporum super turres quando 
gelat acriter ; in cavernis subterraneis; circumda- 
tionibus nivis et glaciei in locis profundioribus, et ad 
hoc excavatis; demissione corporum in puteos; se- 
pulturis corporum in argento vivo et metallis; im- 
mersione corporum in aquis, que vertunt ligna in 
lapides ; defossione corporum in terra (qualis fer- 
tur apud Chinenses esse confectio porcellane, ubi 
masse ad hoc facte dicuntur manere intra terram 
per quadraginta aut quinquaginta annos, et trans- 
mitti ad heredes, tanquam minere quedam artifi- 
ciales) ; et hujusmodi. Quinetiam que interveniunt 
in natura condenzationes, facte per frigora, similitér 
sunt investigandee ; ut, caussis eorum cognitis, trans- 
ferri possint in artes. Quales cernuntur in exsuda- 
tione marmoris et lapidum; in rorationibus super 
vitra per interius fenestrarum, sub auroram, pest 
gelu noctis; in originibus et collectiontbus vaporum 
in aquas sub terra, undé seepé scaturiunt fontes: et 
quecunque sunt hujus generis. 

Inveniuntur autem preter illa que sunt frigida 
ad tactum, quedam alia potestate frigida, que etiam 
condensant ; yeruntamen operari videntur super cor- 


460 NOVUM ORGANUM., 


pora animalium tantim, et vix ultra. Hujus generis 
se ostendunt multa in medicinis et emplastris. Alia 
autem condensant carnes et partes tangibiles ; qualia 
sunt medicamenta astringentia, atque etiam inspis- 
santia; alia condensant spiritus, id quod maximé 
cernitur in soporiferis. Duplex autem est modus con- 
densationis spirituum, per medicamenta soporifera, 
sive provocantia somnum: alter per sedationem mo- 
tls; alter per fugam spirituum. Etenim viola, rosa 
sicca, lactuca, et hujusmodi benedicta sive benigna, 
per Vapores suos amicos et moderaté refrigerantes, 
invitant spiritus ut se uniant, et ipsorum acrem et 
inquietum motum compescunt. Etiam aqua rosacea, 
apposita ad nares in deliquiis anime, spiritus resolu- 
tos et nimium relaxatos se recipere facit, et tanquam 
alit. At opiata et eorum affinia spiritus plané fu- 
gant, ex qualitate sud maligna et inimica. Itaque 
si applicentur parti exteriori, statim aufngiunt spin- 
tus ab illa parte, nec amplius libentérinfluunt: sin 
sumantur interilis, vapores eorum, ascendentes ad 
caput, spiritus in ventriculis cerebri contentos un- 
dequaque fugant; ciimque se retrahant spiritus, 
neque in aliam partem effugere possint, per conse-— 
quens coéunt, et condensantur, et quanddque plané 
exstinguuntur et suffocantur, licét rursus eadem 
opiata moderaté sumpta, per accidens secundarium 
(videlicét condensationem illam quze a coitione suc- 
cedit), confortent spiritus, eosque reddant magis ro- 
bustos, et retundant eorum inutiles et incensivos 
motus, ex quo ad curas morborum, et vite prolon- 
gationem haud parim conferant. 


NOVUM ORGANUM. 461 


Etiam preparationes corporum ad excipiendum 
Frigus tion sunt omittende; veluti qudd aqua 
partim tepida facilis conglacietur, quam omnin6 
frigida et hujusmodi. 

Preeterea, quia natura Frigus tam parce suppe- 
ditat, faciendum est quemadmodum pharmacopole 
solent ; qui quando simplex aliquod haberi non _pos- 
sit, capiunt succedaneum ejus, et Quid pro Quo, ut 
vocant ; veluti lignum aloes pro xylobalsamo, cassiam 
pro cinamomo. Simili modo diligentér circumspici- 
endum est, si que sint succedanea frigoris; vidlelicét 
quibus modis fierl possint condensationes in corpori- 
bus, alitér quam per frigus, quod illas efficit, ut 
opus suum proprium. _ Ille autem condensationes vi- 
dentur intra quaternum numerum (quantum adhue 
liquet) contineri. Quarum prima videtur fieri per 
contrusionem simplicem: que parum potest ad den- 
sitatem constantem (resiliunt enim corpora) sed ni- 
hilominus forté res auxiliaris esse queat. Secunda 
fit per contractionem partium crassiorum in corpore 
aliquo, post evolationem aut exitum partium tenuio- 
rum, ut fit in indurationibus per ignem, et repetitis 
exstinctionibus metallorum, et similibus. Tertia fit 
per coitionem partium homogenearum, que sunt 
maximé solide in corpore aliquo, atque antea fuerant 
distractee, et cum mints solidis commiste: veluti in 
restitutione mercurii sublimati, qui in pulvere longe 
majus occupat spatium, quam mercurius simplex, et 
similitér in omni repurgatione metallorum a scortis 
suis. Quarta fit per consensus, admovendo que ex 
vi corporum occulta condensant ; qui consensus ad- 


462 NOVUM ORGANUM. 


Ad 


huc raro se ostendunt, quod mirum minimé est, 
quoniam antequam inventio succedat Formarum 
et Schematismorum, de inquisitione consensuum non 
multum sperandum est. Certé quoad corpora ani- 
malium, dubium non est quin sint complures medi- 
cing, tam interius qudm exterilis sumpte, que 
condensant tanquam per consensum, ut paulld ante 
diximus. Sed in inanimatis rara est hujusmodi 
operatio. Percrebuit sané, tam scriptis quam fama, 
narratio de arbore in una ex insulis sive Terceris sive 
Canariis (neque enim bené memini), que perpetuod 
stillat ; adeo ut inhabitantibus nonnullam commodi- 
tatem aque preebeat. Paracelsus autem ait, herbam 
vocatam rorem solis meridie et fervente sole rore 
impleri, ctim alize herbe undique sint sicce. At nos 
utramque narrationem fabulosam esse existimamus. 
Omnino autem illz Instantize nobilissimi forent usts, 
et introspectione dignissimze, si-essent vere. -Etiam 
rores illos mellitos, et instar manne, qui super foliis 
quercls inveniuntur mense Maio, non existimamus 
fieri et densari a consensu aliquo, sive a proprietate 
folii querctis; sed cum super aliis foliis pariter ca- 
dant, contineri scilicét et durare in foliis querctis quia 
sunt bené unita, nec spongiosa, ut plurima ex aliis. 

Calorem verd quod attinet, copia et potestas 
nimirum homini abundé adest ; observatio autem et 
inquisitio deficit in nonnullis, lisque maxime necessa- 
rlis, utcunque spagyrici se venditent. Etenim ca- 
loris intensioris opificia exquiruntur et conspiciuntur ; 
remissloris verO, que maximeé in vias nature incl- 
dunt, non tentantur, idedque latent. Itaque vide- 


NOVUM ORGANUM. 468 


mus per vulcanos istos qui in pretio, sunt, spiritus 
corporum magnopere exaltari, ut in aquis fortibus, 
et nonnullis aliis oleis chymicis, partes tangibiles 
indurari, et emisso volatili, aliquando figi; partes 
homogeneas separari; etiam corpora heterogenea 
grosso modo incorporari et commisceri; maximé 
autem compages corporum compositorum, et subti- 
liores schematismos destrui et confnndi. Debue- 
rant autem opificia caloris lenioris tentari et exquiri ; 
unde subtiliores misturze et schematismi ordinati 
gigni possint, et educi, ad exemplum nature, et 
imitationem operum solis ; quemadmodum in Apho- 
rismo de Instantiis Foederis quedam adumbravimus. 
Opificia enim nature transiguntur per longé mino- 
res portiones, et posituras magis exquisitas et varias, 
quam opificia ignis, prout nunc adhibetur. Tum 
vero videatur homo revera auctus potestate, si per 
calores et potentias artificiales, opera nature possint 
specie representari, virtute perfici, copia variari: 
quibus addere oportet accelerationem temporis. 
Nam rubigo ferri longo tempore procedit, at versio 
in crocum Martis subit6: et similiter de erugine et 
cerussi: crystallum longo tempore conficitur, vi- 
trum subit6 conflatur: lapides longo tempore con- 
crescunt, lateres subit6 coquuntur, ete. Interim (quod 
nunc agitur) omnes diversitates caloris.cum effectibus 
suis respectivé diligentér et industrié undique sunt 
colligende et exquirende: ccelestium, per radios 
suos directos, reflexos, refractos et unitos in speculis 
comburentibus : fulguris, flamme, ignis carbonum : 
ignis ex diversis materiis ; ignis aperti, conclusi, an- 
VOL, IX. HH 


464 - NOVUM ORGANUM. > 


gustiati et inundantis, denique per diversas fabricas 
fornacium qualificati; ignis flatu exciti, quieti et non 
exciti; ignis ad majorem aut minorem distantiam re- 
moti; ignis per varia media permeantis: calorum 
humidorum, ut balnei Marie, fimi, caloris animalium 
per exterius, caloris animalium per interius, foeni 
conclusi: calorum aridorum, cineris, calcis, arene 

tepide ; denique calorum eke generis cum gra- 
_dibus eorum. 

Precipué vero tentanda est inquisitio et inven- 
tio effectuum et opificiorum caloris accedentis et re- 
cedentis graduatim, et ordinatim, et periodicé, et 
per debita spatia et moras. Ista enim inequalitas 
ordinata revera filia coeli.est, et generationis mater : 
neque acalore aut vehementi, aut precipiti, aut 
subsultorio, aliquid magni exspectandum est. Etenim 
et in vegetabilibus hoc manifestissimum est; atque 
etiam in uteris animalium magna est caloris inequa- 
litas, ex motu, somno, alimentationibus et passioni- 
bus foemellarum que uterum gestant; denique in 
ipsis matricibus terrze, iis nimirum in quibus metalla 
et fossilia efformantur, locum habet et viget ista ine- 
qualitas. Quo magis notanda est inscitia aliquo- 
rum alchymistarum ex reformatis, qui per calores 
equabiles lampadum et hujusmodi, perpetud uno 
tenore ardentium, se voti compotes fore existima- 
runt. Atque de opificiis et effectibus caloris hac 
dicta sint, neque vero tempestivum est illa penitus 
scrutari antequam rerum Forme et corporum Sche- 
matismi ulterilis investigati fuerint, et in lucem pro- 
diérint. Tum enim querenda et adoperanda, et 


NOVUM ORGANUM. 465 


aptanda sunt instrumenta, quando de exemplaribus 
constiterit. 
Quartus modus operandi est per moram, que 


certé et promus et condus nature est, et quedam 
dispensatrix. Moram appellamus, cim corpus all- 
quod sibi permittitur ad tempus notabile, munitum 
interim ad defensum ab aliqué vi externa. Tum 
enim motus intestini se produnt et perficiunt, cim 
motus extranei et adventitii cessant. Opera autem 
etatis sunt longé subtiliora quam ignis. Neque 
enim possit fieri talis clarificatio vini per ignem, qua- 
lis fit per moram: neque etiam incinerationes per 
ignem tam sunt exquisitz, quam resolutiones et 
consumptiones per sewcula. Incorporationes etiam, 
et mistiones subite et precipitate per ignem, longé 
inferiores sunt illis, qua fiunt per moram. At dis- 
similares et varil schematismi, quos corpora per 
moras tentant (quales sunt putredines), per ignem_ 
aut calorem vehementiorem destruuntur. [lud in- 
terim non abs re fuerit notare; motus corporum 
penitus conclusorum habere nonnihil ex violento. 
Incarceratio énim illa impedit motus spontaneos cor- 
poris. Itaque mora in vase aperto plus facit ad sepa- 
rationes ; in vase penitus clauso ad commistiones ; 
in vase nonnihil clauso, sed subintrante aére, ad pu- 
trefactiones; utcunque de opificiis et effectibus 
more undique sunt diligenter conquirende In- 
stantie. 

At regimen mottis (quod est quintus ex modis 
operandi) non partim valet. Regimen autem motts 
vocamus, ciim corpus aliud occurrens corporis alte- 
rius motum spontaneum impedit, repellit, admittit, 


466 NOVUM ORGANUM. 


dirigit. Hoc vero plerumque in figuris et situ vaso- 
rum consistit. Etenim conus erectus juvat ad con- 
densationem vaporum in alembicis; at conus inversus 
juvat ad defzecationem sacchari in vasis resupinatis. 
Aliquando autem sinuatio requiritur, et angustiatio, 
et dilatatic per vices, et hujusmodi. Etiam omnis 
percolatio huc spectat ; scilicét cttm corpus occur- 
rens uni parti corporis alterius viam aperit, alteri 
obstruit. Neque semper percolatio aut aliud regi- 
men motis fit per extra, sed etiam per corpus in 
corpore: ut cum lapilliimmittuntur in aquas ad col- 
ligendam limositatem ipsarum; syrupi clarificantur 
cum albuminibus ovorum, ut crassiores partes adhe- 
rescant, et postea separari possint. Etiam huic re- 
gimini motiis satis levitér et inscité attribuit Telesius 
figuras animalium, ob rivulos scilicét et loculos ma- 
tricis. Debuerat autem notare similem efformatio- 
nem in testis ovorum, ubi non sunt ruge aut inzequa- 
litas. At verum est regimen mottis efformationes 
perficere in modulis et proplasticis. 

Operationes verO per consensus aut fugas (qui 
sextus modus est) latent seepenumero in profundo. 
Ista enim (quas vocant) proprietates occulte, et 
specifice, et sympathize, et antipathie, sunt magna 
ex parte corruptele philosophie. Neque de con- 
sensibus rerum inveniendis multum sperandum est, 
ante inventionem Formarum et Schematismorum Sim- 
plicitum. Consensus enim nil aliud est quam sym- 
metria Formarum et Schematismorum ad invicem. 

Atqui majores et magis catholici rerum consen- 
sus non prorsus obscuri sunt. Itaque ab iis ordien- 
dum. Eorum prima et summa diversitas ea est; ut 


NOVUM ORGANUM. 467 


quedam corpora copia et raritate materie admodum 
discrepent, schematismis consentiant: alia contra 
copia et raritate materiz consentiant, schematismis 
discrepent. Nam non malé notatum est a chymicis 
in principiorum suorum triade, sulphur et mercu- 
rium, quasi per universitatem rerum permeare 
(nam de sale inepta ratio est, sed introducta, ut 
possit comprehendere corpora terrea, sicca, et fixa). 
At certeé in illis duobus videtur consensus quidam na- 
ture ex maximé catholicis conspici. Etenim consen- 
tiunt sulphur; oleum, et exhalatio pinguis; flamma; 
et fortassé corpus stelle. Ex alterd parte consen- 
tiunt mercurius; aqua et vapores aquei; aér; et 
fortassé ether purus et interstellaris. Attamen 
iste quaterniones gemine, sive magnze rerum tribus 
(utraque intra ordines suos) copia materia atque 
densitate immensum differunt, sed schematismo 
valdé conveniunt: ut in plurimis se produnt. At 
contra metalla diversa copia et densitate multum 
conveniunt (presertim respectu vegetabilium, etc.), 
sed schematismo multifariam differunt; et similiter 
vegetabilia et animalia diversa schematismis quasi 
infinitis variantur, sed intra copiam materia, sive 
densitatem, paucorum graduum continentur. 
Sequitur consensus maximé post priorem catho- 
licus, videlicét corporum principalium et fomitum 
suorum; videlicét menstruorum, et alimentorum. 
Itaque exquirendum, sub quibus climatibus, et in 
qua tellure, et ad quam profunditatem metalla sin- 
gula generentur; et similitér de gemmis, slve ex 
rupibus, sive inter mineras natis: in qua gleba 
erre, arbores singulz, et frutices, et herbe potissi- 


4.68 NOVUM ORGANUM. 


mum proveniant, et tanquam gaudeant: et insimul 
quz impinguationes, sive per stercorationes cujus- 
cunque generis, sive per cretam, arenam maris, 
cineres, etc. maximé juvent ; et que sint ex his pro 
varietate glebarum magis apte et auxiliares. Etiam 
insitio et inoculatio arborum et plantarum, earumque 
ratio, que scilicét plantz super quas foelicius inse- 
rantur, etc. multum pendet de consensu. In qua 
parte non injucundum foret experimentum quod 
novitér audivimus esse tentatum, de insitione arbo- 
rum sylvestrium (que hucusque in arboribus hor- 
tensibus fieri consuevit), unde folia, et glandes majo- 
rem in modum amplificantur, et arbores fiunt magis 
umbrose. Similitér, alimenta animalium respectivé 
notanda sunt in genere, et cum negativis. Neque 
enim carnivora sustinent herbis nutriri; unde etiam 
Ordo Folitanorum (licét voluntas humana plus possit 
quam animantium ceterorum super corpus suum), 
post experientiam factam (ut aiunt), tanquam ab hu- 
mana natura non tolerabilis, feré evanuit. Etiam 
materie diverse putrefactionum, undé animalcula 
generantur, notanda sunt. 

Atque consensus corporum principalium erga 
subordinata sua (tales enim ii possint censeri quos 
‘notavimus) satis in aperto sunt. Quibus addi pos- 
sunt sensuum consensus erga objecta sua. Qui con- 
sensus cum manifestissimi sint, bené notati, et acri- 
tér excussi, etiam aliis consensibus qui latent mag- 
nam prebere possint lucem. 

At interiores corporum consensus et fuge, sive 
amicitiz ct lites (tedet enim nos fere vocabulorum 
sympathize et antipathie, propter superstitiones et 


NOVUM ORGANUM. 4.69 


inania), aut falsO ascripte, aut fabulis conspersa, 
aut per neglectum rare admodum sunt. Ete- 
nim si quis asserat inter vineam et brassicam esse 
dissidium, quia juxta sata minus leté proveniunt, 
presto ratio est: quod utraque planta succulenta sit 
et depredatrix, undé altera alteram defraudat. Si 
quis asserat esse consensum et amicitiam inter sege- 
tes, et cyaneum, aut papaver sylvestre, quia herbe 
illee feré non proveniunt nisi in arvis cultis: debuit 
is potilis asserere dissidium esse inter ea, quia pa- 
paver et cyaneus emittuntur et creantur ex tali succo 
terre, qualem segetes reliquerint et repudiaverint; 
adeo ut satio segetum terram preparet ad eorum 
proventum. Atque hujusmodi falsarum ascriptio- 
num magnus est numerus. Quoad fabulas vero, ille 
omnino sunt exterminande. Restat tenuis certé 
copia corum consensuum, qui certo probati sunt ex- 
perimento; quales sunt magnetis et ferri, atque 
auri et argenti vivi, et similium. At in experimen- 
tis chymicis circa metalla inveniuntur et alii nonnulli 
observatione digni. Maxima vero frequentia eorum 
(ut in tanta paucitate) invenitur in medicinis non- 
nullis, que ex proprietatibus suis occultis (quas vo- 
cant) et specificis, respiciunt aut membra, aut hu- 
mores, aut morbos, aut quandoque naturas individuas. 
Neque omittendi sunt consensus inter motus et affec- 
tus lune, et passiones corporum inferiorum, prout ex 
experimentis agriculture, nautica, et medicine, aut 
alias, cum delectu severo et sincero, colligi et recipi 
possint. Vertim Instanti# universe consensuum se- 
cretiorum quo magis sunt infrequentes, eo majori 
cum diligentié sunt inquirende, per traditiones, et 


470 NOVUM ORGANUM,- 


narrationes fidas et probas; modo hoc fiat absque 
ulla levitate, aut credulitate, sed fide anxid et quasi 
dubitabundd. Restat consensus corporum modo 
operandi tanquam inartificialis, sed usu Polychrestus, 
qui nullo modo omittendus est, sed sedula observa- 
tione investigandus. Is est coitio, sive unio corpo- 
rum proclivis, aut difficilis, per compositionem, sive 
appositionem simplicem. Etenim corpora nonnulla 
facilé et libentér commiscentur et incorporantur, alia 
autem egreé et perversé: veluti pulveres melitis in- 
corporantur cum aquis; calces et cineres, cum oleis ; 
et sic de similibus. Neque tantum sunt colligende 
Instantiz propensionis, aut aversionis corporum 
erga misturam, sed etiam collocationis partium, et 
distributionis, et digestionis, postquam commista 
sint; denique et predominantie post misturam 
transactam. 

Superest ultimo loco ex modis septem operandi, 
septimus et postremus; operatio scilicét per alter- 
nationem, et vicissitudines priorum sex: de quo an- 
tequadm in singulos illos paullo altits fuerit inquisi- 
tum, tempestivum non foret exempla proponere. 
Series autem, sive catena hujusmodi alternationis, 
prout ad singula effecta accommodari possit, res est 
et cognitu maximé difficilis, et ad opera maxime va- 
lida. Summa autem detinet et occupat homines 
impatientia hujusmodi tam inquisitionis, quam 
praxeos; clim tamen sit instar fili labyrinthi, quoad 
opera majora. Atque hec sufficiant ad exemplum 
Polychresti. 


NOVUM ORGANUM. ATI 


LI. 

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco 
vicesimo-septimo atque ultimo Instantias Magicas. 
Hoc nomine illas appellamus, in quibus materia, aut 
efficiens, tenuis aut parva est, pro magnitudine ope- 
ris et effecttis qui sequitur; adeo ut, etiamsi fuerint 
vulgares, tamen sint instar miraculi, aliz primo in- 
tuitu, aliz etiam attentius contemplanti. Has vero 
natura ex sese subministrat parcé ; quid vero factura 
sit sinu excusso, et post inventionem Formarum, et 
Processuum, et Schematismorum, futuris temporibus 
apparebit. At ista effecta Magica (quantum adhue 
conjicimus) fiunt tribus modis: aut per multiplica- 
tionem sui, ut in igne, et venenis, que vocant speci- 
fica, necnon in motibus, qui transeunt et fortifican- 
tur de rota in rotam; aut per excitationem sive 
invitationem in altero, ut in magnete, qui excit acus 
innumeras, virtute nullatents deperdita aut dimi- 
nuta, aut in fermento, et hujusmodi; aut per ante- 
versionem mottis, ut dictum est, de pulvere pyrio, et 
bombardis, et cuniculis: quorum priores duo modi 
indagationem consensuum requirunt, tertius, men- 
suree motuum. Utrim vero sit aliquis modus mu- 
tandi corpora per minima (ut vocant), et transponendi 
subtiliores materia schematismos (id quod ad omni- 
modas corporum transformationes pertinet, ut ars 
brevi tempore illud facere possit, quod natura per 
multas ambages molitur), de eo nulla hactentis nobis 
constant indicia. Quemadmodum autem in solidis 
et veris aspiramus ad ultima et summa; ita vana et 
tumida perpetud odimus, et quantum in nobis est 
profligamus. 


4.72 NOVUM ORGANUM. 


LIl. 

Atque de Dignitatibus sive Prerogativis Instan- 
tiarum hee dicta sint. Illud verO monendum, nos 
in hoc nostro Organo tractare logicam, non philoso- 
phiam. Sed ctim logica nostra doceat intellectum 
et erudiat ad hoc, ut non tenuibus mentis quasi cla- 
viculis rerum abstracta captet et prenset (ut logica 
vulgaris), sed naturam revera persecet, et corporum 
virtutes et actus, eorumque leges in materia deter- 
minatas Inveniat; ita ut non solim ex natura men- 
tis, sed ex natura rerum. quoque hec scientia ema- 
net; mirum non est, si ubique naturalibus contem- 
plationibus et experimentis, ad exempla artis nostra, 
conspersa fuerit et illustrata. Sunt autem (ut ex 
lis que dicta sunt patet) Prerogative Instantiarum 
numero 27; nominibus, Instantiz Solitarie: In- 
stantie Migrantes: Instantia Ostensive: Instantive 
Clandestine: Instantiz Constitutive: Instantiz 
Conformes: Instantiz Monodice; Instantie Devi- 
antes: Instantie Limitanez: Instantize Potestatis : 
Instantie Comitatis et Hostiles: Instantize Sub- 
junctive: Instantia Foederis: Instantiz Crucis: 
Instantia Divortii: Instantie Januz: Instantie Ci- 
tantes: Instantiz Vize: Instantiz Supplementi: 
Instantia Persecantes: Instantiz Virge: Instantiz 
Curriculi: Doses Nature: Instantiz Lucte: Instan- 
tie Innuentes : Instantiz Polychrestz : Instantiz Ma- 
gice, Usus autem harum Instantiarum, in quo Instan- 
tias Vulgares excellunt, versatur in genere, aut circa 
Partem Informativam; aut circa Operativam ; aut cir- 
cautramque. Atque quoad Informativam, juvant ille 
aut Sensum, aut Intellectum. Sensum, ut quinque 


NOVUM ORGANUM. 473 


Instantiz Lampadis: Intellectum, aut accelerando 
Exclusivam Forme, ut Solitariz ; aut angustiando et 
_propius indicando Affirmativam Forme, ut Migran- 
tes, Ostensive, Comitattis, cum Subjunctivis; aut 
erigendo Intellectum, et ducendo ad genera et na- 
turas communes, idque aut immediaté, ut Clandes- 
tine, Monodice, Foederis, aut gradu proximo, ut 
Constitutive, aut gradu infimo, ut Conformes, aut 
rectificando Intellectum a consuetis, ut Deviantes, 
aut ducendo ad Formam Magnan, sive Fabricam Uni- 
versi, ut Limitanee, aut cavendo de Formis et 
caussis falsis, ut Crucis et Divortii. Quod vero ad 
Operativam attinet; ille practicam aut designant > 
aut mensurant; aut sublevant. Designant aut os- 
tendendo a quibus incipiendum, ne actum agamus, 
ut Instantiz Potestatis, aut ad quid aspirandum si 
detur facultas, ut Innuentes : mensurant quatuor ille 
Mathematicze: sublevant Polychrestz et Magice. 
Rurstis ex istis Instantiis 27. nonnullarum (ut 
superius diximus de aliquibus) facienda est collectio 
_ jam ab initio, nec exspectanda particularis inquisitio 
naturarum. Cujus generis sunt Instantie Confor- 
mes, Monodice, Deviantes, Limitanee, Potestatis, 
Janu, Innuentes, Polychreste, Magice. He enim 
aut auxiliantur et medentur intellectui et sensui; 
aut instruunt praxin, in genere. Relique tum de- 
mum conquirende sunt, ctim conficiemus Tabulas 
Comparentie ad opus Interpretis circa aliquam na- 
turam particularem. Sunt enim Instantiz Prero- 
gativis istis insignitze et donate anime instar, inter 
vulgares Instantias Comparentie, et ut ab initio 
diximus, pauce ilarum sunt vice multarum ; quo- 


474 -NOVUM ORGANUM. 


circa cum Tabulas conficimus, ille omni studio sunt 
investigande, et in Tabulas referende. Erit etiam 
earum mentio necessaria in lis que sequuntur. Pre- 
ponendus itaque erat earum tractatus. Nunc veré 
ad adminicula et rectificationes Inductionis, et dein- 
-eeps ad concreta, et Latentes Processus, et Latentes 
‘Schematismos, et reliqua que Aphorismo 21. ordine 
proposuimus, pergendum ; ut tandem (tanquam cu- 
ratores probi et fideles) tradamus hominibus fortu- 
nas suas emancipato intellectu, et facto tanquam 
majore ; unde necesse est sequi emendationem sta- 
tis hominis, et ampliationem potestatis ejus super 
naturam. Homo enim per lapsum et de statu inno- 
centie decidit, et de regno in creaturas. Utraque 
autem res etiam in hae vita nonnulla ex parte re- 
parari potest ; prior per religionem et fidem, poste- 
rior per artes et scientias. Neque enim per male- 
dictionem facta est creatura prorsiis et ad extremum 
rebellis, sed in virtute illius diplomatis, ‘ In sudore 
vultus comedes panem tuum,’ per labores varios 
(non per disputationes certé, aut per otiosas cere- 
monias magicas) tandem et aliqua ex parte 
ad panem homini prebendum, id 
est, ad usus vite humane 
subigitur. 


-END. OF VOLUME THE NINTH. 


Thomas White, Printers 
Johnson’s Court. 


eu 
ey 


ee 
ae 
ee 


cy 
a 
&S ef 
Berk 
























ty of Toronto 
Library 


REMOVE 
POCKET 


THE 


72) 
See 
@ 

oo 
= 

—_ 


“6 ‘TO, Sest 
"SOTTUA 


*"sUBaTyY “99 pUNOOST, ‘SToueig ‘UuoDeg q
Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Works;"

See other formats
