Barbara Plautina

Theophanes A. Kalcrldis

Barbara Plautina

T7217
■YK

BARBARA PLAUTINA

SCR I P S IT

THEOPHANES A. KAKRIDIS

PHILOSOPHIAE DOCTOR

OH VENIAM LITTERAS LATINAS IN UMVERSITATE
DOCENDI LMPETRANDAM

» ♦^♦♦♦♦«ct-^^-*-

ATHENIS

EX OFPICINA I.. VERJANITIS
MDCCCCim

MEAE UXORI MARIAK

o. CHATZID AKI

QUAE MEORUM STUDIORUM FAVORE PATRIAM
MECUM TRIENNIUM DESIDERAVERIT

Th. K.

T(3rontias in prologo coinoediae, quae Andria in-
scribitui', praeinisso, cuni se excuset de re, quain
vituperatores sui sil)i vitio darent, quod in vertendis
graecis exeinplaribus fabulas containinavisset,dicit se,
ut id faceret, Naeviuin, Plautum, Enniuin auctores
hal)uisse'). Hoc Terentii testiinonium, ut oiunia vote-
ruin scriptoruni testiinonia, est nobis maxiini pretii,
quamquam ex eo non certiores fimus, quae Plauti
fabulae sint contaminatae _ne£iifi^; namque Teren-
tius, qui pauca post Plautiim decennia vixerit, pote-
rat conferre coinoodias Plautinas cuin graecis fabu-
lis, unde Plautus suas vertit ; quod nobis a fortuna
invisum est. Nequo sunt nobis traditao oinnes comoe-
d^iae Plautinae iu ea forma, quain poeta eis dederat,
sed multifariaiu demutatae^) ; quod rein per se dif-
ficilem, comoedias contaminatas ab incontaminatis
secernere, difficiliorem fecit.

Plautus in vertendis graecis fabulis non modo trans-
ferebat ex aliis comoediis, quae convenirent in eam,
quam vertere sibi instituisset, ut argumentum coacer-
varet^), sed etiam totos locos i n t egr o s relinquebat
personis minoribus omissis*). Suntque etiain comoe-
diae,quae sine uila contaminatione e Graecis exempla-
ribus esse conversae videantur. Sed tam in his, quain
in illis contaminatis sunt multa,quao in graecis exem-
plaribus esse nequeant. Cuin Plautus in animo habe-

1) Terent, Andr. prol. 8 sq.

2) Leo, Plaut. Forsch. pag. 50. Brix, Einleit. zu Mil. glor. 11.

3) Leo, Plaut. Porsch. pa^ 83.

4) Casin. prol 65. Teren. Adelph prol, 9—10.

~ e ~

T

i-et litteras Latinas auo-ere n„M-

1^« «cnbere, non e^n^^l ad ^T'"" ^°'"*°° '"'^b"-

«OMioeclias, sed in his ve,' r '■'""" " Cf''aecis suas

«om„>utav,t, nt fabuir'n? 1? '^'/'''''''^ '""^ i"'«
Plaeerent. Quan„,ua,a sreUe "" '^"""""' "'•Vi«
'"'•- tanien in co „oedia ?nL T" "'^" ''"'"""ita.
modo Ron.ae sunt auf 1 " ^, -„^.--'- ■-, quae
l'a, ul,. scaena «Cai,tivoru „ n "f ' . '"'' '" •^«'°-
neque fipidauri, ubi seao" a "cur. '"'''^ ^''■'&°«'"a^),
Cloacnae sacrumn,neaueAU ''?''''' ^«' ^'«"«'-is
Jar.ae« est S.lvani lucu ») n!r"';''" '''""' «^'^1''-
P * 1 1 i a t , c a p i t e 0 i' e r '"' '^''"'*"'-' ^ '• •'' « « i

«'^ffarcinaticuVlib/iV'""""''"'' *"'
«P°'-tulis etc.'«) neoue A,l "'«edunt eum

t -^ ■■ g '• a e c a f i^d " ,1) M?°'f ^'"'' '" '''•''"-
'•uinnomina et titulos ipsoscomllH- '''"'* P""'°"*-
de suo multa nomina co, , Le 2T T^^ ' '^'''"''it
"«"«, 'nultas adno„.inat,l„es a/lir ? ""'^°'-"'"
l'a<-iue. S,gnificavit multis^oe ^ all,tte,-at.ones simi-
seru.t fabuHs g.-aecis .•omano3 Z' '•°""'"'^^"). "'"
looo al,eno.'). Ut in pau"a°J' ""'""""'''"»'"
m-scuit quod',.omanu,, rat ZT'"""- P'"'""-^ ''<""-
lae suae quam pote 6o>narjj P'^'"' "* -^' fabu-
^^yaxKo^teea, fierent'^). Si Plautus

5) Lorenz Einl. zu Mostel. 25
C Leo ad Ourcul. ;65-2f,9 al
7j Gaptiv. 90.

8) Curcul. 470 sq

9) Aulul. 674.

*0) Curcul. 288 sq.

H) Asinar. 99.

<2) of. 8,ichus, Trinummus.

Ijj Pseud. 303 Canf aqo «fi

14)Captiv ir 2^'P^- ^^^^- M'J- 154-165 al.

fabulas graecas ita ver|^sset, iit Liviiis Andronicus
Odysseam vertit *''), ut Ennius ((Medeani)) et Pacuvius
((AntiopaiiD), (|Uorinii translationes crant ad verbuni
e graecis expressae*'), ne({ue lusinun verborum tanta
apud euiii ul)crtas esset ne({ue ansaiu ad Plautum re-
prehendendiini lloratiiis haberet,ut is ciim antea prae-
cepisse l: v o s e x e m p 1 a r i a g r a e c a n o c t u r n a
V e r s a t e m a n u, v e r s a t e d i u r n a, postea ad-
deret : at vestri proavi Plautinos et
n u m e r 0 s e t 1 a u d a v e r e s a 1 e s, n i m i u m
p a t i e n t e r u t r u m 4 u e, n e d i c a m s t u 1 1 e,
m i r a t i, s i m 0 d 0 e g 0 e t v 0 s s c i m u s i n-
urbanum lepido seponere dicto legi-
timumc{ue sonum digitis callemus et
aure *^). Quodsi Horatius Plautinos sales reprehendit,
hoc est argumentum certum sales illos Flacco c{uidem
non e graecis expressos, sed in solo romano a Plauto
esse procreatos; nam Fiaccus minime reprehendit sa-
lem Atticum,({uem ipse cj[Uoc{ue in satiris suis imitatus
esse videatur'-'). Cum Plautus longum aetatis suae
prioris tempus in scaena ({uippe comoediarum histrio

entgangen das romische Leben zu graecisiren ; er hat das Spiegel-
bild des attischen Lebens wahrhuft romanisirt. So vvird seine Kunst
auch dann noch dauern, wenn einmal die freundliche Erde uns seine
Originale wiederscheniien wird und wir, ura deren Eigenschaften
zu erivennen, nicht mehr die verschlungenen Wegewerden zu gehen
brauchen, die ich den Leser habe fuhren miissen. Zu der Bedeutung
eines blossen Sprachdenkmals werden die plautinischen Komodien
niemals sinken».

16) cf. fragmenta Odysseae Livianae cum initio ilHus Ilomeri,

17) Cicer. de finibus I, 4.

18) Hor. Art. poet. 26S sq. cf. etiam Epist. II, 1, !70 sq :
adspice Plautus quopacto partis tutetur aman-
tis ephebi, utpatrisattenti, lenonisutinsidiosi,
quantus sit Dossenus edacibus in parasitis, quam
non adstrictopercurrat pulpita socco.

19) cf. Karsten-Schwach, Quintus Horatius Fkccus pag. 65,

— 8 —

consumpsisset, et linguae latinae tam peritus fuisset
utea sine ulladiffieultate ad delicias facien-
das uteretur, nullam datam ludendi occasionem
omittebat, quin luderet, etiam si in oxemplari graeco
nullus lusus daretur ; sed in hoc ludondi studio Plau-
tus saepe finem transiit et ]>raeter modum hisit, ut in
Epid. I, 1, ubi Epidicus Thesprionem vocat C( H e u s,
a d u 1 e s c e n s )), iUo c|uam(juam a conservo pallic)
reprehonsus non respicit ad vocantem sed interrogat:
«qu^i s p r 0 p e r a n t e m m o r e p r e h e n d i t p^^a 1-
1 10 ?»; Epidicus rospondot ((f a m i 1 i a r i s»; Thesprio
etiam a f a m i 1 i ar i vocatns non respicit, sed ludens
in vocabulo C(f a m i 1 i a r i s» addit : «f a t o o r; n a m
odio es familiariter»; vix tandem cum Epi-
dicus hortotur ((rospice vero, Thesprio»,
respicit ille, Epidicum agnoscit eumque salvore iubet!
Hoc loco sine dubio Plautus fecit Thosprionem nimis
tarde et praeter morem ad vocantem rospicore modo
ut luderet in v6cabulis f a m i 1 i a r i s - f a m i 1 i a-
r i t e r, quibus etiam in « A m p h 1 1 r u o n e » lusit,
V. 354 sq. Nescio quam tu familiaris sis:'
n 1 s 1 a c t u t u m h i n c a b i s , f a m i 1 i a r i s
accipiere faxo haud f a m i 1 i a r i t e r ».
Eodom modo ludit in Oaptivis, 833 sq.: HEO. P o r-
lubet hunc hominemcoiloqui: Erga-
sile. ERG. Ergasilum qui vocat? HEG.
Respice. ERG. Fortuna quod tibi nec
facit nec faciet, me iubes (scil. respicore
adte)-sed quis e s t ? HEG. R o s p i c e ad m e,
H e g i 0 s u m . . .— Aliter lusit Plautus in Trinummo
V. 1059 sq., Trucul. 115—121, Poen. 851-858^0). in

20) In Rudente 677 non lusit poeta ; quodsi puellae quae vocan-
tur, Palaestra t;t Arapelisea. tarde respiciunt, huius causa est timor
magnus, in quo puellae sunt. Apud Terentiura, Andr. 344. Phorm.
375. 847 sq. Adelph 320, nullus lusus lactus est.

— 9 —

Monaechinis II, 1 propter lusum factum sernio fit in-
consequens :

273 CYL. Bene opsonavi atque ex raea sententia,

bonum anteponam prandium pransoribus.
275 sed eccura Menacchraum video. vae tcrg-o meo,

prius iam convivae arabulant ante ostium.

quara ego opsonatu redeo. adibo atque alloquar.

Menaechme salve. MEX. Di tc amabunt quisquis es.

CYL. Quisquis * <; quis > ego sira ?

280 ME\. Non hercle vero. CYL. Ubi convivae ceieri ?

MEN. Quos tu convivas quacris ? CYL. Parasitura tuora.

MEN. Meuni parasitum? certe hic insanust homo.

MESS Dixin tibi esse hic sycophantas plururaos ?

(lacuna)

285 MEN. Quera tu parasitura quaeris, adulescens, meum ?

MESS. Peniculura eccum in vidulo salvom fero.

CrL. Menaechme numero advenis ad praQdium.

nunc opsonatu redeo

In hac scaena Cylindrus, Erotii cocus, redit e foro
cura prandio bono opsonato. Hic cum vidisset Me-
naechiuuui II s. Sosiclem, propter similitudinem pro
Menaechmo erae suae amico habitum, ante ostium
Erotii ambulare, familiariter iussit eum salvere. Me-
naechmus utpote ab ignoto salutatus respondet : D i
t e a m a b u n t, q u i s q u i s e s. Quod miratur Gy-

lindrus :Quisquis <;q u i s^e g o s i m ?

Huius ducentesimi undeoctogesimi versus, qui muti-
latus est in libris, sententia sine dubio est haec :
((Quisquis sum? non tu scis, Menaechme, quis ego
sim» (Leo). Postquam Menaechmus respondit : non
h e r c 1 e v e r o (te scio), Cjlindrus rogat ub- sint
ceteri convivae? Hanc interrogationem et C|uae se-
quuntur usque ad versum ducentesimum octogesimum
septimum a Plauto esse intercalata, ut lusus tieret in
vocabulis Peniculo — peniculo, ostendit non
modo sermonis inconsequentia, quae est post verba
Menaechmi «n o n h e r c 1 e v e r o»^^), et illa altera

21) Haec quae videtur inconsequentia potest quodaru modo pro-

- 10 —

quae est post versiim ducentesimum octogesimum sex-
tum, sed etiam ipsa interrogatio «u b i c o n v i v a e
cote ri?» non suo loco posita. Nam quid 0])us erat
cetcris cunvivis, ut Cylindriis rogaret, ul)i ii essent,
cum ])randium nondum coctum esset? Praeterea verba
(]uae in versu ducentesimo octogesimo septimo et se-
quenti dicuntiir : M e n a e c h m e, n u m e r o h u c
a d V e n i s a d j) r a n d i u m* n u n c o p s o n a t u
re d e 0 : locum suum hal)erent, antequam Cylindrus
de ceteris convivis rogaret. In graeco exemplari, quo
aliud erat nomen parasiti-'), neque lusus ullus fiebat,
deerat sententia, quae in fabula Plautina inest in ver-
sibus 280—286").

bari, si yerba Cyliiidri ita accipimus, ut antca intellcgatur haec sen-
tentia : Aufer nunc ridicularia ct dic mihi quaeso, ubi sint ceteri
convivae?

22) cf. Brix-Nieraeyer Einleit. zu Menaechmi pag. 9 et pag. 13
subn.

23) Locus Plautinus, quem supra consilio totum e.xscripsimus,
est corruptus. In libris cetcris, praeter Anibrosianum, post versum:
Dixin tibi esse hic sycophantas plurumos? sequi -
tur versus : Quem tu parasitum quaeris, adulescens,
m e u m? sine ulla lacuna indicata; in codice vero Ambrosiano. quo
versuum 284 — 300 «posteriorcs partes fere lcguntur» (Leo), inter
versus modo memoratos leguntur litterae quaedam et indicatur
unius versus spatium. Huius versus senlentia Schoellio erat haec :
«CYL. Hides me, opinor; ne tu parasitum manes» : Brixio Cylin-
drus rogabat de ])arasito, ubi vel quo modo periisset, Leoni Cylin-
drus nominabat parasitum (tPeniculum parasitum tuom»). Atqui si
in versu corrupto Cylindrus parasitum nominasset, in versu scquenti
Menaechmus non rogaret : •quera tu parasitum quaeris, adulescens,
meum» , sed sive: quera tu mihi Peniculum nominas
(s. praedicas), ut in Pseud. 1195: quemtu Pseudoiura,
quas tu raihi pracdicas fallaciasPin Curculione 546 :
quostumihiluscos libertos, quos Summanos
soranias?613: Quod argentum, quastumihitri-
casnarras?quara tuvirginera rae reposcis?, Me-
naechm. 281:Quostu convivas quaeris?, sive : q u i s
i s t c e s t P e n i c u 1 u s : cf. v. 391 : Q u i s i s t e e s t P c n i-

— 11 —

Propter lusuiu verborum sernio fit inconsequens
etiam in Curculione, v. 39 sq., 44 sq., Rud. 371 sq. In
scaena tertia actus secundi ((Curculionis)), cum para-
situs i^roperet Phaedroniuni conv.-nire isijue valde
cupiat certior fteri, quid ille in Caria fecerit, tamen
nimis multa prius verba dicit quain Phacdromum de
sua opera cortior ni facit. In Cisteliaria, IV, 1, Lam-
padio cum primum eram suam videat (s e d eccam
e r a m v i d e o \ postea tamen, ut p u e r i 1 e o f f i-
c i u m f a c i a t neminem in via conspicatur. Haec in-
ter se dissentiunt absque graeco poeta oriri nequeunt.

Nimio ludendi studio persaepe Plautus oblitus est

culus? qui extergentur baxeae? Pseud. 1193: Quis
iste est Pseudolus? (De hoc genere dicendi plura videas
apud Vahlenum, Indic. Berolin. MDCCCCII). Menaechmi interroga-
tio: quem tu parasitam quaeris, adulescens,
meum? spectat sine dubio ad verba Cylindri : «parasitum
t u 0 m» (quaero)v.281.Quodsi post versum: dixin tibi esse hic
sycophantas plururaos?et ante versura: Quem tu para
situm quaeris, adulescens, meura? alius versus inter-
cedebat, in hoc versu continuabatur oratio Messenionis, cuius senten-
tia erat haec: «sed tu non voluisti mihi credere» vel osed tu me rai-
nis insecutus es» (cf.v.375 sq.). Menaechraus,qui verba: certe hic
insanust horao: ad Messenionera versus dicit, nunc, postquam
Messenio dixerat : dixin tibiesse hic sycophantas
plurumos?< sed tu rae rainis insecutus es > , vertit denuo se ad
Cylindrura et rogat : quera tu parasitura quaeris, adu-
lescens, raeum? Nunc raodo respondeat recte CyHndrus : Pe-
niculum quaero. Si nunc res ita se habet, rectius Itali, quos Ussin-
gius et Brixius sequuntur, vocabulura «p e n i c u 1 u ra» (v. 286)
Cylindri esse putant. Cum tamen ita oratio non modo durior fiat,
sed etiara verisirailliraura sit Messenionera vocabulum, in quo lusura
facit, iterasse, ut in Curculione v. 586—587: Ibi nunc Cur-
culionera inveniam? — In tr^itiico facillurae vel
quingentos curculiones pro uno faxo reperias,
nobis videtur post versura ducentesimura octogesimura quintum al-
ter excidisse versus, qui incipiebat eodera vocabulo, quo versus se-
quens et cuius sententiara hanc putaraus fuisse : Peniculum quaero
ubi sit, qui tecura erat.

— 12

liuniiiniiii,({Uos iocari facit. Non omnes hominos cavil-
lari (lecet, neque in oiuni re aut tempore. Attamen
Plautus nullum iocandi moduin rotinet. Ita in Poenulo,
V. ^79, erus Agorastocles facit delicias, quas de suo
servo j\Iil})hione didicit. In Pseudolo, v. 90, certum
est Calidoro, tnii iii i s e r e iii i s er est a n t e t e-
n e ]) ]• a s t e n e b r a s p e r s e q u i. In Cistellaria, v.
778, senex Domipho nil moratur a 1 i e n a o p e r a^*)
sibilieri pluris liberus. Iii Miiite glorioso, v. 164 — 165,
Periplectomenus, (|uam(|uam est iratus atque timidus
propterea,quod res palam facta sit,tamen iubet servos
suus talos cuius([ue a milite hominis, quem in tegulis
viderint, dilf rangere et, n e 1 e g i a 1 e a r i a e f r a u-
d 0 111 f a c i a n t, adcurare, u t s i n e t a 1 i s d o m i
a g i t e n t c o n v i v i u iii '^^). Pyrgopolynices, quam-
quaiii a lurario valde verberatus est, tam^n cavillatur
in vocaliulis m i tt i s - m i t i s'-^). In Trinummo, v.
1091 — 109^i, Charmides quamquam aegritudo eius ani-
mam a^limit, ita ut Stasimus iiibeatur, erum tenere. et
a viribus dofectus tamen iocum facit : res quom a-
n i m a m age b a t, t u m e s s e a q u a m o f f u s a m
0 p 0 r t u i t. In Bacchidibus,v.694, Mnesilochus iubet
Chrysaluni curare ut senem d o c t u m d o c t e fallat
aurumque auferat. Verba d o c t u m d o c t e, quae ad-
nominationis faciendae causa Plautus Mnesilochum
dicere facit, minimc decent filium senis. Illa recte se
habent,si dicuntur a servo suis dolis gloriante cum eos
fabricetur vel iam fabricatis^^). In Bacchidibus, IV 9,

24) cf. V. 777.

25) cf. Brixius et Lorenzius ad locum.

26) Mil. glor 1424: Ilaec praeter naturam csse indicat Xcnophon,
qui iY*'^'^^^ "fO" 0Tf)pa[i,evou; xpfvei, xb tou 6avaT0u TrapeuTTfjxoTo; p.viTe Tb
cppovtLLOv [irjTE TO TTatYvtoiSei; iuoAntetv ty,? '■j'U"//ri; (Xenoph. Ilistor. Graec.
II, 3, 56).

27) cf. Bacch. 642 erum maiorem meum ut ego hodie lusi 1 e p i-
el e, ut ludificatus cst. 04 3 . callidum senem callidis dolis com-

— 13 —

Chrysalus suas machinas seni Nicobulo fa])picatas
cuni facinore Atridaruni coniparans dicit :

Atridae duo fratres cluent fecisse facinus raaxiraunQ,

quoin Priami patriam Pergamum , divinaraoenitm raanu

arrais, equis, exercitu atque exiraiis bellatoribus

raille cum nuraero navium decurao anno post subegerunt

non pedibus termento fuit praeut ego erura expugnabo raeura

sine classe sineque exercitu et tanto numero militum.

puli ... 701 : Eraungam hercle horainera probe hodie, ne id ne-
quiquara dixerit. T66. Versabo ego illura hodie, si vivo, p r o b e.
1068 sq. hoc est incepta efficere pulcre: bellule rai evenit, ut
ovans praeda onustus incederera. Pseud.9 41: raeditati sunt raihi doli
docte. Persa 4 80: hunc hominera ego hodie in trasennara doctis
deducam dolis: Pseud. o-27 sq. per doctos dolos tibicina
circumducara lepide lenonem. Hi loci et quos paulo post confere-
raus ostendunt in Trucul. 892 scribendura essecum Caraerario astu-
t i s— f a 1 1 a c i i s et in Poen 187: ita decipiemus fovea 1 e p i d e to v
Xuxov (cf Wiener Studien, 1901 pag. 176)' ubicumque enim incidit
serrao de dolo fabricando vel iam cura eventu fabricato, adverbio quo-
dam (le p ide, p u lc r e, probe, docte siraiHbus) vel adiectivo
dolus notatur: ita etiam in Amph. 997: faxo pro be iam hic delude-
tur, spectatores. vobis inspectantibus. iOOo '• iam ille hic deludetur
p r 0 b e. Pseud. 529: circuraducam lepide lenonera 585: Bal-
honera exbalhstabo lepide. 1308 : ut probe tactus est BaUio.
Curcul. 385 : ego hoc efTectum lepide tibi tradara. Cas 509 :
pulcre praevortar viros. Mercat. 604: pulcre os sublevit pa-
tri. Pocn. 201 : lenoni iara inforluni intenta balhstast probe. 457:
eo pacto avara3 Veneri pulcre adii raanum. Trinura. 560 : le-
pide hercle de agro ego hunc senem deterrui. 817 : eumque (sy-
cophantam) huc ad adulescentera raeditatum probe mittara. Tru-
cal. 414 sq. Quippini, ubi sine labore res geri pulcre potest ?
964 : lepide ecastor aucupavi atque ex raea sententia. Mil 935:
Vos modo curate, ego illum probe iam oneratum huc acciebo.
1142 : ut lepide deruncinavit militera 1161 : railitem lepide
et facete et laute ludificarier volo 907 : l e p i d e et s a p i e n-
ter, comraode et facete res paratast. Insolentius gloriatur
suis dolis Tranio (Mostell. 4 27 sq.): ludos ego hodie vivo
praesenti hicsenifaciam, quod credo raortuo nu-
mquara fore. cf. etiara Capt. prol. 40 : hic hodie expediet hanc
docte fallaciara : [Mil. glor. 147 sq. Ei nos facetis fabricis
et doctis dolis trlaucumam ob oculos obiciemus].

- 14 ^

Fortasse hic locus totus est in solo romano pi*o-
creatus ; si non totus, at illud d i v i n a m o e n i t u m
m a n u sine dubio a graeco poeta alionum est. Plau-
tus allitterationis faciendae studio facit Chrysalum
stulta et mora dicere. Nam si Perganmm erat d i v i n a
m a n u m o e n i t u m, iusto iure Atridae chient fecisse
facinus maxinmm. Nonnunuiuam Plautus cum Uidit
in vocabulo quodam ancipiti continuo protinam inter-
pretatur suum hisum, ut in Amphitr. 302 sq.

MERC

302 agite, pugni, iam diu est quotu ventri victum non datis :

iam pridem videtur factum, heri quod homines quattuop

in soporem collocastis nudos. SOS. Formido malc,
305 ne ego hic nomen meum commutem et Q u i n t u s fiara e Sosia;

quattuor nudos sopori se dedisse hic autumat ;

metuo ne numerum augeam illum.

Vellem hos duo postremos versus non additos fuisse.
Interprotatio lusus nemini opinor probari potest.
Probus hisus est ille ([ui sine uUa interpretatione
a pubUco inteUegatur ; quodsi qui ludit ipse suum
hisum interpretatur, is vel de suo lusu dubitat an im-
l^robus sit, vol inteUegendi spectatorum vim minorem
aestimat. In Captivis, I 1, Plautus studet suum lusum
spectatoribus probare eo interpretando :

luventus nomen indidit Scorto mihi,

eo quia i n v o c a t u s soleo esse in convivio.

scio absurde dictum hoc derisores dicere,

at ego aio recte ; nam scortum in convivio

sibi amator, talos quom iacit, scortum invocat.

estne i n v o c a t u m an non <; est ? est > planissume ;

verura hercle vero nos parasiti jjlanius (invocali sumus)

quos numquara quisquara neque vocat neque invocat.

In MosteUaria, I 2, dicit fuse lateque argumenta,
cur ipse hominem, quando natus est, similem novarum
aedium esse arbitretur-^).

28) Plautus, cum sui spectatores non possent intellegcre omnia
quae in graecis exemplaribus paucis verbis indicabantur, necesse

— 15 -

Plautus ludit etiaiii in pronominibus vel in adver-
biispi-onominalibus, quibus iisdeni utitur ad res diver-
sas significandas ; oxenipli causain Mostell. 778 : ve-
hit hic (Theopropides) clitellas, vehit hic (Sinio)
auteni alter senex. Mil. g-lor. 418 : sed facinus mirum
est, quo modo haec hinc huc transire potuit.
Bacch. 881: Roga hunc tu, tu promitte h u i c.
Stich. 351 : H oc egomel, tu hoc converre-^). Hi loci
ostendunt nihil esse mutandum ne(iue in Mil. glor.
242—245 :

Ut si illic concriminatus sit advorsum militem
meus conservos, eam vidisse hic cum alieno oscularier,
eam arguam vidisse apud tc contra conservom meum
cum suo amatore amplexantem atque osculantem.

neque in Aulul. 20.

i t e m a mc contra factum est ; nam i t e m obiit diem^O).

In comocdiis Plautinis inveniuntur etiam multa,
quae mininie apte vel dq uTTcp6o2vnv facta sint, ut in
Mercatore, 931 sq., Charini insania est per cacoze-
liam imitata e Menaechmis, V 2. In Trinummo, IV 3,
Stasimus niniis multa philosophatur de moribus ; de
moribus malis aptius queritur Megaronides (Trinum.
I 1). Est quidem etiam Stasimo causa data, qua de
moribus queratur, sed ab eo nimis nmlta dici ostendit
etiam hoc, quod Calliclos, quamquam properat suos
liberos videre (v. 1074—1077), tamen propter Stasimi
philosophationes retardatur a suo consilio^^).

erat ut copiosius ea explicaret. cf. Langen Plaut. Stud. pag. 176 —
177. 218. 232. al.

29) cf. (Dziatzko— ) Hauler ad Terent. Phorra. 332.

30) cf. Wiener Studien XXIII, pag. 174.

31) De ei; uTTeoSoATiv a Tlauto factis cf. Leo, Gott. Nachr. 1902
pag. 377, Langen Plaut. Stud. pag. 93. 180 al., Lorenz Einleit. zu
Mil. glor. 32-33.

— le —

Sed pessime affocta sunt exemplana graeca, quae
cit Ut Naovms Lmuusve suas palliatas oontannnave

" ' ot;TJ," " -/^""'■--'-"■nand.s ;;::;:■

,tu"aZl: r '■""°""" '''• ^■^'•""""^ oontammavit
ita tahulas Graecas, ut nobis difficilo esset contanii

S 0 m,f,lf*'^''' '° «'^«""" «Pe'-a .Hapsae sunt
niu de coit/ '"'^^'^'•"^'""ao, quae nobis ef am uW
niliu de contaminatione dicitur eam indicent.

Meoiudieio sunt contaminatao comoediae « Am -
f n "Vy'^'^""^-"'' «CurcuHo,,. «C -
E co^ ., ,i ?," " I " -^, « H u d e n s „, c, S 1 1 c h u s ».
« E D i d i c ," ^" " '' '" ' »• « T r i n u m m u s „,

iliLle. ^''^^ gl--,osus„suntnobisinconta-

32) cf. Lco, Plaut Forsdi. pag 153

dieil ''"'^'""'''''^' 'P- ■•e^pondere,. ,„ vers^u prologi 23 sq!

huic (Euclioni) filia una est; ea mihi cottidie
aut ture aut viuo aut aliqui semper supplicat
'= dat raih. coronas. eius honoris gratia
feci. then.s.iurura ut hic reperiret Euclio

quoillamfacilius nuptum, si vellet. darct
nam cam compressitdesummoadulescons lo,n
Hacc prologi verba discrepant cum coraocdia ipsa nam lue t.m
Megadorus quam Lycon.des cupiunt Euclionis paupcic^ ni am
uterque u.xorem ducere sine ulla dotc. neque sciunt il um hen u
rum reppcrisse ignorat quidem Alcgadorus puellam es^ ZZl
sam, atLyconides est sibi huius rei conscius et taraen volt nuel aiu
sibi i„ matrimoniura duccre, e t d u c i t e a m s i n e u 11 a 'd i e
Prologi verba: q u 0 i 1 1 a ra f a c i i i u s n u p , u ra s 1 v e 1 1 e t'
dare,. „,„ ,^„ coraprcssit d e s u ra'^™ 0 a'du esc ns

Iliud ,r°""""="" '^"'"'"^'''^' ™'- -8"™entum cssc lo„"e
al ud quo nerao, neque ,pse qu! puellara stupravit, eara «ibi raa"
tiiinonio jungeic, nisi dote magna accepta ,e'lct

— 77 —

De ((Persa», ((Truculento», ((Mercatore», ((Cistel-
laria» (et ((Vidularia))) luihi liaud satis lic^uet.

Anto([uaiu de conioediis contaniinatis singulis di-
co, dicenduni est niihi etiani in iis coiii(i.'diis, quas
ego incontaininatas esse putavi, esse ({uasdam incon-
se(|uentias,quae tamen inconsequentiae nuUam conta-
minationem. sed tantuin quandam permutationom in-
dicent ; ut uno exemplo utar, in Bacchidibus, IV 8,
miies Cleomachus incedit in scaenam his verhis :

Mcamnc hic Mnesilochus Nicobuli filius

per vim ut retineat mulierem? quae haec factiost ?

Quis Cleomachum certiorem fecit Bacchidem suam
retineri a Mnesilocho, Nicobuli filio ? Haud dubie
Cleomachus novit et erum Mnesiloclium et servum
Chrysalum3*),'sed ambo reliquit in Epheso, cum ipse
illic profectus est ; praeterea Mnesilochus ex Epheso
epistulam super amica, ut eam inveniret ^^), Pisto-
clero miserat. Cum tamen opus sit, Cleomachum di-
serte dicere et M n e s i 1 o c h u m, N i c o b u li f i-
li u m nominare, ut ea pater Mnesilochi, senex Nico-
bulus, qui prope sit, audiat, necesse est Cleomachus
sciat Mnesilochum esse, qui retineat Bacchidem ; sed
ut hoc sciat, oportet de ea re aquodam antea certior
factus sit ; quis autem alius praeter suum parasitum,
quem ilie misisset, ut suam Bacchidem vel pro ea ar-
gentum reciperet, IV 1 — 12, poterat Cleomachum cer-
tiorem facere, Mnesilochum retinere suam Bacchi-
deni neque eam reddere velle ? At initio actus quarti,
in scaena prima et secunda, quibus solis parasitus
prodit, huic Bacchidem quaeritanti a Pistoclero enun-
tiatum est modo, Bacchidem non ire ; negare se itu-
ram ; alium amare illam, non Cleomachum. Mnesi-
lochum parasitus neque vidit neque audivit eum iam
ex Epheso rediisse. Atqui usus est parasitum hoc loco

34) cf. V. 872.

35) V. 561 sq.

^ 18 -

vidisse Mnesilochum et certiorem factum esse illum
retinere Bacchidem, ut hoc oro suo enuntiarot. Quae
cum ita sint, nos putavimus Plautum permutasse
scaenam alteram tertiamque actus quarti. In exem-
plari graeco non modo Pistoclerus, sed etiam ipse
iMnesilochus cum parasito sermonem conferebat eum-
([ue iratus iubel)at, Cleomacho ut enuntiaret, se Bac-
chidem retinere neque eam mittere velle. Canticum,
(|uod apud Plautum iMnesilochus cantat, IV 3, in exem-
plari graeco fortasse nuilum erat ; neque suum lo-
cum apud Plautum habere videtur. Postquam para-
situs retro ad Cleomachum abiit, Pistoclerus dicit :

606 in eura nunc haec res venit locum, ut quid consili

dem meo sodali super amica nesciam,

qui iratus renumeravit omne aurum palri,

neque nummus uUust qui reddatur militi.

sed huc conccdam, nam concrepuerunt fores.
61 r Mnecilochus eccum maestus progreditur foras.

Si memoria recte teneo, nusquam alibi amicus
concedit in angiportum, quo concedunt inimici, qui
aliquid subauscultare velint '^^), In hoc Baechidum
loco cedit Pistoclerus de scaena, ut Mnesilochus pro-
deat solusque canticum suum cantet. Si recte nos
iudicamus, in exemplari graeco Mnosilochus maestus
progrediebatur foras una cum Pistoclero, qui ami-
cum petulantiam suam incredibilitatemque queren-
tem et lamentantem consolabatur. Cum parasito, ut
supra dictum cst, sermonem habebat non modo Pi-
stoclerus, sed etiam ipse Mnesilochus.

De (( A m p h i t r u 0 n e )> contaminata actum est
mihi in Museo Rhenano vol. LMI, pag. 463 sq. (ann.
190-2) ^').

In (( C a p t i V i s)) parasitus Ergasilus mihi vide-

136) Casin 434 sq. Mil. 985. Aulul 606. Men. 570. Epid.103. Most.
429. Pseud.414.

(37)cf. etiam Berliner Philolog.vVochenschr. 190?N0 38pag. H80.

— 19 —

tur per contaminationein fabulae imniixtus esse. In
prologo, V. 35 sq. legitui' :

hisce autem Inter sese hunc confixerunt ddhim,

quo pacto hic servos suora erum hinc araituit donium ;

itaque inter se coramutant vestem et nomina ;

iHic vocatur Philocrates, hic Tyndarus :

huius iUic, hic ilHus hodie fert imaginem.

Jlis prologi verbis clarum est captivos iam ante ve-
stom et nomina commutasse quam Ergasilus in scco-
nam prodit-^^). Sed ut hoc fieret, necesse erat captivi
Ilegionis nientem noscerenf, si non, corte suspica-
rentur ; quod tamen ante scaenam alteram actus
primi (ieri nequibat. Captivos Hegio emit de praeda
a quaestoribus dje antecedenti ^^) ; hi erant adhuc
iuncti iisdem catenis maioribus, quibus etiam apud
quaestores. Ab Ilegione nihil dum factum erat, quo
captivi illius consilium suspicarentur ; ex eo solum,
quod eos emisset, nihil suspicari poterant ; neque
enim Hegio modo captivos emerat, neque hic Tynda-
rum Philocratemque solos, sed iam aliosmultos. Ne-
que habuit Hegio cum captivis sermonem ullum ante
scaenam, quae apud Piautum est secunda actus se-
cundi. Sin autem catenae erant iDanuum vincula, non
compedes ^**), etiam si captivi Hegionis consilium iam
ceperant, tamen iis vestis commutandae, quoad illis
maioribus catenis iuncti erant, nulla potestas erat.

In exemplari graeco «neque periurus leno nec
meretrix mala neque miies gioriosus» neque parasitus
uilus erat. Fabuia graeca incipiebat inde a scaena,qu3e
apud Piautum aitera est actus primi. In hac scaena
iubebat Hegio lorarium demere captivis maiores cate-

(38) Dombart, Bayer. Gyranasialschw. XXI pag. 155 sq.

(39) V. 110. sq.

40) Nusquara vincula, quibus erant vincti Philocrates et Tynda-
rus, norainat Plautusnisi catenas, quas videtur aHas esse veHe quam
compedes, cf. Men. Il.Oraniuo catenae captivorum erant manuum,
non pedura vincula, cf. Liv. 29,21. Flor. II 14,18. III 19.

- 20 —

nas atque pro iis singularias indere ceteraque, ut in

Plautina us(|ue ad versum centcsimum duodetricesi-

niuiii; sed postea ibat Hcgio ad fratrem ad alios capti-

vos suos, ut viserotne nocte proxima quippiam turl)a-

visscnt; unde se continuo recipiel)at rursum domum.

Interea lorarius faciebat^quod Ilegio iusserat, in scae-

na spectantibus spectator.])us. Cum autem lorarius ca-

tenas commutaret, captivi pei-contabantur ex eo He-

o-ionis consilium; quo cognito captivi postea per se ma-

chinabantur llegioni dolum att|ue vestem nominaque

f^, ommutabant; quae haud dubie fiebant in pausa, quae

^.* ator actum primum et secundum intercedebat. Si res

,^ ^tifr^^" ita, ut nos putaviinus, in fahuha graeca habebat, tum

^t^'^ cUandestinum intcr captivos arhitris semotis colloquium

^ orat necessarium, nedum supervacaneum, ut in Plau-

r) . I tina esse videtur''^). Opus erat spectatores cortiores

\l/yi^>^M[(iy[ de dolo Hegioni meditato. Plautus immixta Er-

^ gasili persona vakie oeconomiam fabulae portui-bavit;

primum propter Ergasilum Hegio non iit ad fratrem.

E coUoquio, quod Hegio habet cuni Ergasilo,spectato-

res tantum modo doctiores fiunt, Hegionis filium, qui

captus est in Alea, unicum esse, v. 147, nihil auiplius.

Post hoc colloquium Hegio it intro ut intus subducat

ratiunculam, quantillum argonti sibi apud tarpezitam

siet; ad fratrem, quo ire dixerat, mox iverit,(v.l92 sq ).

Vorum tamen ad fratrom it Hegio vix demum in actu

tertio, postoa quam is Pseudo-Tyndarum domum, in

^'iJ^ Aloani, misit. In actu secundo Hegio percontatur genus

Philocratis, honorem, divitias,patrem, quae sine dubio

etiam in exemplari graeco percontabatur ot sunt haec

y.aTQ x^9^^- l^ ^^^^ actus secundi Hogio iubet Pseudo-

Philocratom intro abii^e, servos eum bene servare, ne

quoquam pedem ecferat sine custodoS^ ipse autem

Ilegio abit ad praetorem cum Psoudo-Tyndaro uteum

syntrrapho dato in Aleam amittat. ad fratrom

41) Langen, Plaut Stud. IIG-IIT.

— 2i —

modocaptivosaliosinvisit suos, ea-

d e m p e r c 0 n t a b i t u 1*, o c (| u i s P li i 1 o c r a -

tem adulescentem noverit... Tertium iam

memorat eundum esse sihi ad fratrem'"'). Quodsi nunc

perscrutemur verba Ilef^ionis, quae in scaena secunda

actus tertii leguntur''^), videbimus Hcgionem non ex

consilio quoquam ad fratrem iisse, sed cum e foro do-

mum reverteretur, laetus ob rem bene gestam dever-

tit**) «ad fratrem, qui habitat inter forum et Hegionis

domum» (Leo), rogat Philocratem ex Alide ecquis ho-

minum noverit: «t a n d e m h i c e x c 1 a m a t, e u m • ^

sibiessesodalem;dico eumesse apud

m e». Si Hegio ad fratrem consulto iret, ut alios capti-

vos viseret eademque percontarotur, ecquis Philocra-

tem novisset, non dicam ei eundum fuisse priusquam

Pseudo-Tyndarum in Aleam misisset*^), sed certe di-

cendum esset etiam in scaena secunda actus tertii,quo

consilio ad fratrem iisset^'^). Quum Hegio omnia,quae

sibi Tyndarus cum Philocrate, II 2 3, dixissent, inex-

plorate credidisset^"), utpote quae ad rem suam adi-

piscendam pertinerent, quid opus erat, ad fratrem ire

42) V. 126 sq. 194. 458 sq.

43) V. 505 sq.

tandem abii ad praetorem ; ibi vix requievi :

rogo syngraphum, datur mi ilico; dedi Tyndaro : ille

[abiit doraum.

inde ilico praevortor don>«m, postquam id actum est ; _ a aX^f
^^ e^^protinus ad fratremymei ubi sunt alii captivi.
u rogo, Philocratem ex Alide ecquis hominura

noverit : tandem hic exclamat, eura sibi esse sodalera ;

dico eura esse apud me; hic exteraplo orat obsecratque

eura sibi ut liceat videre :

iussi ilico hunc exsolvi nunc tu sequere rae,

ut quod rae oravisti impetres, eum hominem uti convenias.

44) aer raacht einen Abstecher» Brix.

45) Langen, Plaut. Stud. 119.

46) his ferme verbis : eo protinus ad fratrem, mei
ubi sunt alii captivi, ut eos visarane noctu hac
quippiara t u r b a ver i n t. i b i r o g o etc.

47) cf. III, 4.

— 22 ^

pGPContariqiie, QC(|uis Philocratem novisset?**') Si hoc
iv naoeoytp facit laetitia sua coactus, quain laetitiam
clarissimam indicant verha dico eum esse apud
m 0, V. 511, ros recte se hahet. Quod autem Hegio ter
memoravit, sihi eundum osse ad fratrom, id meo iu-
dicio nihil aliud indicat quam hoc: Plautum, cum in
exemplari graeco Ilegio his ad fratrem iret,primum ut
captivos viseret ne turhavissent, alterum laetitia sua
ut rogaret, er-quis Philocratem novisset, vohiisse im-
mixta Ergasili persona pro duohus itinerihus eum
unum solum facere.

In actu quarto, in quo solo Ergasili persona artius
cum reliqua fal)ula coniuncta et quasi incorporata est,
videtur Ergasilus partes alienas agere, fortasse servi
cuiusdam, qui, ut in((Sticho)) Pinacium, Hegionis iussu
in portu Philopolemi reditum manehat. Nam ciuam-
quam Ilegio dicit elapsam esse sihi spem, ex servitute
se exemisse filium, v. 759, tamen, cum Tyndarus his
terc|ue de Philocratis reditu memoret^'^),estverisimile,
servum aliquem Hegionis iussu in portu manere Phi-
lopolenmm, si is rediturus sit. Mihi videtur Ergasi-
lus ipse indicare se alionas partes agere, cum dicit v.
778 sq.: ((nunc certa res est, eodom pacto ut c o mi ci
s e r V i s o 1 e n t^"), coniciam in coUum pallium, primo
ex med hanc rem ut audiat»; currit etiam in ((Curcu-
lione» parasitus, sed fortasse illa comoedia lahorat
morho graviore.

In scaena quarta actus quarti exit puer Ilegionis
domo multa exsecrans in parasitum, qui C|uasi lupus
esuriens dentihus frendons in culinam impetum fece-
rit, et, cum conscrvis iusserit, ut eum adservarent,
dicit se iturum esse, ut erum conveniat eique dicat ut

48) V. 459.

49) V. 74 7 : At unura hoc quaeso, si huc rebitet Philocrates, ut
mi eius facias conveniundi copiam ; cf. etiam v. 682 sq. v. 695 sq.

50) cf Poen. 523 : servile esse duco festimautem currere, c(.
et Amphitr. 986 sq.

— 23 —

aliuin penuin adornot; n a m d o m i a u t i a ni n i-
h i l e s t a u t i a m n i h i 1 o r i t. Verum tamen ne-
que puer usquam in scaenis posterioribus neque Ei*ga-
sihis prodeunt; immo ne syllaba una memorantur.

Ergasihis per contaminationem fabulae immixtus,
ita ut in actu quarto alienas partes agat, fuit etiam
causa, omnia, quae in comoedia aguntur, videri in
uno eodemque die fieri, quod merito Langenus vitupe-
rat^*), quamquam Brixius^^) idem excusare conatus
est. Quodsi Ergasili personam ab exemplari graeco
aUenam putemus, liberabinms illud hac gravi culpa,
qua haeret fabula Plautina.

In ((Casina» Plautus omisit personam Euthjnici
una cum servi cuiusdam^^). In exemplari graeco, xoig
Ai^i?;ou ((K?^npovy,evoic», videtur nuUus dolus lo-
cum habuisse; argumentumfabulae graecaeerat huius-
cemodi : pater Lysidamus et filius Euthynicus, C[ui
unam eandemque puellam efflictim peribant, niteban-
tur eam sibi uterque parare, pater per vilicum Olym-
pionem, fiiius armigeri sui Chalini opera. Lysidamus
filium, ut is ad rem sibi parandam non impedimento
esset, peregre ablegabat; sedtamen materfilio absenti
dabat opcram et cum marito Casinam sortiebatur,unde
tituhis aK?;npou(.ievoi». Postea, cum sortito eveniret ut
Chalinus vinceretur,Lysidamus uxoriiubebatadornare
nuptias; quae cum iam paratae erant, podibat servus,
qui ante annos sedecim puellam a muliere, quae eam
exponebat. acceptam domum detulerat eraeque suae
ut educaret dederat. Cuius opera re patefacta Casina,
puella illa expositicia, inventa et pudica et lib.-ra, in-
genua Atheniensis, filia Alcesimi, nubebat Euthjnico
a peregrinatione revertenti. Ita fabula extrema erat
similis Terentii comoediarum, necpe ficta Casina Ly-

51) Plaut. Stud. 119-121.

52) Einleit. zu Capt. pag. 3.

53) cf. V. 37-38. 64 scj. Leo Plaut. Forsch. 188 sq.

— 24 —

sidamo Olympionive os suLlinebatur, quod apud Plau-
tuiu ficri videmus.

In actu primo « Curculionis)) Planesium videtur
ignorare sealenone Cappadoce militi Therapontigono
venum iisse ; nam si sciret, diceret lioc amico suo
Phaedromo ignoranti^^); vix auteni credibile est Pla-
nesio ignorante Cappadocem cum Therapontigono ve-
num ha])uisse; quam(|uam lenones agebant cum ancil-
lulis suis tamcjuam cum mancipiis argento paratis, at-
tamen illae hoc cognoscebant, si venum irent, immo
etiam ipsas conditiones, quibus venum irent ^^). Prae-
torea Phaedromus in actu socundo non vidotur igno-
rare Therapontigonum militem noque ab eo amicam
suam emptam esse; primum quod Curculio de milite
tamquam de noto homine verba facit^^'), deinde quod
Phaedromus, si hoc ignoraret, amicam suam aThera-
pontigono emptam fuisse,rogaret parasitum Curculio-
nem, qui rem duobus tribusve vocabulis significet, ut
sibi eam amplius enarraret; iiha Phaedromi interro-
gatio: m e 0 s n e a m o r e s? non ignorantis, sed in-
dignantis est; si ignoraret Phaedromus suam amicam
militi venditam esse, interrogaiet iam in versu tre-
centesimo quadragesimo quarto, cum Curculio narra-
ret dicta Therapontigoni, qui emit de lenone Cappa-
doce virginem triginta minis; etiam si Cappadox non
Planesium solam puellam haberet, Phaedromus inter-
rogaret : n u m n a m m e a m P 1 a n e s i u m'i^

Therapontigonus emit de lenone Planesium minis
triginta,quas dedit tarpezitae Lyconi; sed nusquam di-
citur, cur non ipse Tlierapontigonus secum in Cariam
emptam pueilam duxerit, cum is omne argentum ha-
buisset^').

54) cf. V. 46 : (Cappadox) eam volt meretricera facere.

55) cf. Pseud. 50 sq.

56) cf. V. 337 sq.

57) In aPseudolo», quae cum aCurculioneo non ita dissimili ar^u-

- 25 —

Cupculio su])ducit iniliti anuliini, cuin ille condor-
miscat, dcducit pedcs de lecto claiii, ne miles scntiat,
scque iiico protinani dat. Anuli subductio est apud
Plautuui unica, net^ue apud alium poetam, ([uod scio,
locuui usquam habuit. Nova comoedia armis utebatur
dolis, fallaciis, astutiis^ similibus, sed minime subdu-
ctionibus.

Mirum in modum nimis sei*o Therapontigono in
suspicionem venit, Curculionem esse illum qui sibi
verba dederit : attat, Curculio hercleverba
m i li i d e d i t, c u m c o g i t o . i s m i h i a n u 1 u m
sub r ip u i t^^). Atqui si ipse Therapontigonus Lyconi
raandavit, qui anulo suo tabellas obsignatas attulisset,
daret operam,ut is sibi mulierem a lenone cum auro et
veste abduceret^-'), de1)ebat e primo cum Lycone serto
sermone in eam cogitationem venire,ut sciret Curculi-
onem eum fuisse qui tabellas obsignatas attulisset vir-
gineraque abduxisset. Quodsi hic serius dicit : a 1 1 a t,
C u r c u 1 i 0 h e r c 1 e v e r b a m i h i d e d i t, c u ra
c 0 g i t 0 : i s m i h i a n u 1 u m s u b r i p u i t : hoc
est, nisi fallor, indicium Plautum contaminasse scae-
nas duarum fabularum, ([uarum in altera mittebatur
a railite homo cum tabellis anulo militis obsignatis, in
altera veniebat ipse qui puellam^*^) emerat.

Si Therapontigonus in actu quarto, IV 3, Lyconem
conveniat, isque Lyco sciat inde ab hoc tempore iilum,
qui cum tabellis obsignatis venerit, fraudulentum ali-
quem mendacemque fuisse, cur det postea Lyco lenoni
istas minas decem, quae reliquum restent V*^*).

mento est, miles non habuit omne argentam, quo Phoeniciura
emeret.

58) V. 583 sq.

59) V. 346 sq.

60) cf. V. 4 37 : ubi ipsus ? cur non venit?

61) In ultiraa scaena «Curculionis» personae non recte oranes in
editionibus indicantur; in versibus 687, 691 et 693 substituenda est
pro illa Phaedromi persona CurcuUonis propter versum 696 sq. qui-

— 2n —

Dolus neqiio in a K a 9 ^ n 5 o v i co » , unde Plautus
f( P 0 e n u 1 u ni)> suaui latine vertit, ullus locuni ha-
buisse videtur; personam Collybisci etadvocatos, for-
tasse etiani Antanionideni pei* contaniinationem Plau-
tus iminiscuit -;).

In actu primo « Pt u d e n t i s», I 2, Plesidippus
venit ad Veneris fanum una cum tribus amicis armatis
(v.315) quaeritans lenonem, qui adulescentem deludifi-
caverat atque navi meretriculas avexerat. H.c ex sene
Dciemone percontatui',ecquem ibi hominem viderit cum
duabus mulierculis, lenonem scilicet cum Palaestra
et Ampelisca, qui ceKe non venerunt neque visi sunt
usquam in illo loco.Dum senexPlesidippum certiorem
facit, iam eos dies complusculos neminem vidisse
sacruticare, neque posse clam se esse, si quis sacru-
ficet, videt ille secundum litus homines, quibus con-
fracta est navis in mari; qui sunt sine dubio leno cum
Charmide. Cum ea Pl sidippus audiverit, rogitat :
u b i s u n t i h 0 m i n e s 0 b s e c r 0? Quibus visis
abit ad litus cum verbis minacibus : s e q u i m i n i :
u t i n a m i s s i t q u e m e g 0 (| u a e r 0, v i r s a -
ce r r i m u s. Atqui Plesidippus nusquam prodit ne-
que cum lenone neque cum alio quodam homine, nisi
in actu tertio, III G, a servo Trachalione arcessitus,
ut amicae suae opem ferret contra lenonem, qui puel-
lam de ara vi deripere vellet. Si Plesidippus in actu
primo ad litus, quo naufragos viderat, abiit cum suis
amicis annatis, cur non sectatus est lenonem ? Litus,
quo Plesidippus cum amicis suis abiit, esse idem cum

bus Phaeclromus litigantcs pacificafe studet; in versibus 712 et 713
substituenda est pro ilia Thcrapontigoni ciusdera Curculionis per-
sona.quam etiam codex B intlicat. Verba «n 0 n ta c e s» recte dican-
tur ad Curculionem sese scrmoni inserentem (cf. Men. 612), minime
autem ad Therapontigonum.

62) De contaminatione «Poenuli» cf. Langen, Plaut. Stud.
181—198. Leo, Plaut. Forsch. 153—161 T. Karsten, MnemosynQ
XXlX, 4.

— 27 -

eo, (^110(1 prope lononi navis in niari confracta est, pa-
tet etiani ex oo, (|uod Ti-achalio ad litus niissus, qui
illos aniicos eri arniatos in url^eni ad portuni ei ol)viani
ire iuboret, il)i nactus est Gripuni, ([ui lenonis vidu-
luni in iii.'ii'i reppererat.

In eodeni actu primo, postciuam Plesidippus abiit,
Sceparnio cernit in mari duas mulierculas in scapha
solas sedentis, quas oculis sequitur, ut miserae ab un-
dis maximis adflictentur, ut fluctus scapham ab saxo
ad litus avorterit, ut alteram unda in vadum eiecerit
utque altcra in terram e scapha desiluerit, neque ocu-
los ab iis prius avortit quam ab ero suo Daemone sibi
operam dari iussum est. Hic videmus senem Daemo-
nem praeter suampietatem^^) non modo ipsum minime
puellarum miserori, sed etiam servo suo illis miseris
opem ferre cupienti hoc interdicere. Tantam inesse
seni crudelitatem nobis vix credibile est ; namque
quamquam causam habebat ut homines odisset, tamen
erat longe dissimiiis Timonis illius Misanthropi. Prse-
terea Sceparnio, qui in actu primo vidit omnes puel-
larum in mari iactationes atque in terra errationes, in
actu secundo, II 7, idem ipse videtur ignorare quae in
actu priore viderat^*). Quodsi actus primus, I 1 — 2,
tam cum secundo quam cum tertio discrepat, nihil
aliud conici potest quam hoc : graeci exemplaris ini-
tium fuisse scaenam, quae apud Piautum tertia est
actus primi, duasqne priores scaenas a Plauto per
contaminationem additas esse. Initium Plautinae, quo
Daemones in scaenam prodit, alienum fuisse a graeco
exemplari ostendit praeterea etiam hoc: somnium mi-
rum, quod nocte proxima Daemones somniavit enar-
rat non cum primum in scaenam prodit, sed in actu
tertio; quod praeter morem esse non modo ex aliis

63) cf. V. U76. H93— M94.

64) cf. V. 561 sq. nocte hac aiunt proxuma se iactatas, atque
eiectas hodie esse a i u nt e marj.

— 28 —

coinoodiis Plautinis apertiun cst, ut e C u p c u 1 i o n e,
II 2, et M 0 r c a t 0 r e, II 1, quibus Cappadox et De-
niipho suum uterque somnium enarrant, cum primum
in scaonam protleunt, sed otiam ex Eleetra Sophoclea,
ex Hecuha, Iphigonia Taurica, Porsis. Hoc idem vi-
demus fieri etiani in vita liominum, qui cum videant
somnium mirum hoc onarrant aliis ubi primum eos
conveniunt''^).

Multo magis ciuam in (( C a p t i v i s » perspicuum
est in (( S t i c h 0 )) personam parasiti por contamina-
tionem a Plauto comoediae immixtam esse. Cum pri-
mum Gelasimus prodit in scaonam, I 3, cantat can-
t cum quod parasiti canere solent'^''"'), multa de se ma-
treque sua garriens pluraque de moribus mutatis que-
rens.Hunc inde a versu centesimo nonagesimo sexto'^''^)
auscultat ancilla Epignomi Crocotium, quae a Pane-
gyrido missa ost, ut arcessorot parasitum''"); adit eum
rogatquo verbis Panegyridis, secum simitu ut eat ad
domuju oius. (^uamquam parasitus intorrogat, ([uid se
Panogyris volit, neque Crocotium ^^) dicit neque ipsa
postoa ''''■') Panogyris.

6o) cf. praeter alios Platoncm in Critone, 44 A, : TeKviatpoyat
(5' £k Tivog ^vujtviou, o iopaKa oXlyov jxpbTepov TauTng Tng
vuKT6g- Ka\ KivSuvfueig ^v Kaipco tivi ovtk feYeipa( p.e. Initium actus
primi. I 1-2. a Plauto essc additum indicant etiam inconsequentiae»
quas ostendit Langenus in suis cStudiis Tlautinis», pag 205 sq.

66) Capt I. \. Men. 1, I. Pers. I. 1. Eun. II, 2.

66a) Leo, Gott. Nachr, 1902 pag 375, 1) putat Crocotium fuissc
in scaena iam antequam Gelasimus prodiit ; quod mihi non satis
crcdendum est, si ancilla nuilum verbum facit. Putandum est raagis
Crocotium non actutum, simulac ab era sua iussa est, abiisse ad
Gelasimum arccssendum, sed aliqua de causa intus retardatam esse,
ita ut in scaenam prodiret posteaquam Gelasimus prodieratcf.v.243 sq.

67) cf. V. 150 sq.

68) Respondet quidem Crocotium «tritici raodios decera
rogare, opinor, ut a vobis mutuom nobis dares»,
sed hoo, quod sine dubio falsum est, dixit Crocotium modo ut para-
situm irrideret.

69) II 2.

- 29 —

Cum Gelasimus rogitarit Panegyridem, si ad rem
divinam pai^andam se administrar vellet, illa respon-
det, s a t s e r V 0 r u m li a b e o d o m i '"). Sed si
Panegyris sat servorum domi habebat, quid opus erat
Gelasimo, ut eum ad portum mitteret^*)? S<irvi, quo-
rum sat domi habebat, non poterant ad portum ire, ut
viderent, si quae forte ex Asia navis venisset ?

In actu tertio, III 2, prodit iternm Gelasimus, oum
inspexerit libros parasiticos ridicularia continentos,
salutat Epignomum, qui modo venit, et serinonem cum
eo confert. Tam in hac scaena, quam in altera actus
quarti, Gelasimus cum nihil ad rem faciat, est impe-
dimento quominus Epignoums ") et Pamphilippus '^),
qui domo iam tertium annum abessent,citius, ut debe-
bant ■'*), domum atque ad uxores suas eant. li manent
in scaena modo ut parasitum ludificentur '=). Quam-
quam autem ante domum Panegyridis Epignomus cum
Gelasimo sermonem lono-um instituit, mirum in mo-
dum Panegyris non exit e domo, praesertim cum a
Sticlio servo, qui in versu quadringentesimo quinqua-
gesimo tertio intro domum cum tibicinis et fidirinis
iisset, certior facta sit, virum suum Epignomum ante
fores esse. '^a)

Reiiquum restat niinc nobis ut de «M i 1 i t o g 1 o-
r i 0 s 0)) dicamus, quam nos Plauto incontaminatam
esse putavimus. De hac comoedia multi adhuc scri-
pserunt'*^), qui quamquam omnes fere couseutiunt,

70) V. 397.
:i) V. 150 sq.

72) III, 2.

73) In IV 2.

74) cf. Mostell II, 2. Tiin. IV. v 842.

75) cf V. 578.

7 5 a) De «Sticho» contaminata vid. Leo Golt. Nachr 19C2 pag
375—391.

76) Videas Lorenzium, Mil. glor2. Einleit. pag. 31 sq. ;
Brixium^, Einleit. pag. 10 sq. ; Langenum, Plautinische

- 30 -

coinoodiain contaminatam esse, tamen in singulis haud
pai-um dissentiunt; quam ob rem necesse cst nobis la-
tiiis de liac comoedia disserere.

Initio t'a1)ulae prodit miles Pyrgopolynices cuni
parasito Ai-totrogo et satellitibus suis. Sermone cuni
l^arasito conserto atque liuius blanditiis depingitur
miles, (pii est homo gloriarun], periurii atque adulte-
rii plenus, impudens, stercoreus; qua(|ua incedit omni-
bus est deridicuio, ita iit ipse parasitus eum naso su-
spendat. Ilaec scaena (1 1) Lorenzio''') est (ceine vol-
lig isolirte Paradesccno)) ([uae ((mit dem Stucke selbst
in keinem weiterenZusammenhange steht und nur eine
Charakterschiklerung biidet, in welcher zwei bei dem
damaligen Publicum sehrbeliebte Figuren in reicher,
stark burlesker Entfaltung ihrer Eigentiimlichkeiten
vorgefiihrt werden sollen)). E contrario Leoni '^) ((Das
((Vorspieb) (I) liiingt organisch niit IV, V zusammen,
iiusserlich und innerlich; liusserlich, denn der miles
kehi't V. 'J'i7 nach Erledigung seiner Geschiifto vom
Foriim zuriick, vordem, ist bfter an seinen Aufent-
halt dort erinnert worden, der Parasit ist jTpoownov
Ti^)UTaTiKuv, al)er sein \^erschwinden wird motivirt v.
9 i8 und an seine Stelle tritt nun Palaestrio; innerlich,
denn das A^orspiel gibt die Charakterisirung des llel-
den, und zwar nicht nur als eines eitlen Prahlers son-
dern auch als thbrichten Weiberjagers (58 s(|.) und
damit die Vorbereitung auf das Hauptmotiv des 'Aka-
Ccov (775 s([.). Der Prolog Palaestrios gibt die Sitiia-
tion an, die der ganzen Composition zu Grunde liegt,
leitet aber dann nur die Handlung des folgenden Aktes
ein; das ist unverfanglich. Er folgt auf die Anfangs-

Studien 313 sq. P. S c h ra i d i t i u m, Flcckeisen's Jahrbiicher IX
Supplb. pag. 391 sq., R i b b e c k i u m Alazon pag.oo sq. L c o n e m
Plautin Forschungen pag. 161 sq.

77) Einleit. pag. 31 sq

78) Plaut. Forsch, pag. 161 sq.

- 31 -

scene, das ist giit attisch; da dfi' 'A?.a(o)v mit einoin
Vorspiol begann, so hatto in ihiu dei* Prolog diese
Stelle ....)) Cuni inorodil^ile sit (( m i l i t o m g l o -
r i 0 s u m » carere scaena, (^ua depingatur miles glo-
riarum pienus, immo in hac comoedia inveniatur «die
geiungeste Charakterschilderung eines Prahlers» (Lo-
renz) consentiendum est cum Leone, Plautum inve-
nisse iam in exemplari graeco lianc scaenam ne([ue
ab eo per contaminationem additam esse.

In scaena sequenti, I '^, prodit Palaestrio, ([ui pri-
mum enarrat argumentum fabulae ; sed in hac enar-
ratione Palaestrio videtur scire (|uod scire ne(put :
«ei», ait, scilicet custodi concubinae militis, (( n o s
facetis fabricis etdoctis dolisglau-
c u m a m o b o c u 1 o s o b i c i e m u s e u m (| u o
itafaciemus ut([Uod viderit nevide-
r i t. e t m 0 X n e e r r e t i s, h a e c d u a r u m h o-
d i e V i c e m < s u a m > e t li i n c e t i 1 1 i n c
m u l i e r f e r e t i m a g i n e m, a t (| u e e a d e m
e r i t, V e r u m a 1 i a e s s e a d s i m u l a b i t u r.
ita sublinetur os custodi mulieris».
Haec sine dubio referuntur ad dolum, (|uem postea
Palaestrio cum Periplectomeno conti^a Sceledrum me-
ditati sunt, cum is in domo Periplectomeni vidisset
Philocomasium at(|ue l'leusiclem osculantis. Jam
Dziatzko ''^) putavit secludendos esse versus 147 — 149
ut pote ab ali(pio posteriore additos, non a Plauto
ipso scriptos; at Trautweinius ^^) hos vindicare susco-
pit suam(|ue rationem, ut videtur, Leoni probavit^').
Quanu|uam recte Trautweinius particulam nam, v.
145, in c[ua explicanda haeserunt interpretes^*), ante-
cedentium causam introducere putavit, attamen ce-

79) Rhein. Mus. Vol. XXIX, pag.o3.

80) De prologorum Plautinorura indole atque natura pag. 47 sq.

81) cf. Leo ad v 149 et Plaut. Forsch. pag. 195 221 sq.

82) cf. Ritschl praef. in Mil. Glor. pag XII.

— B2 —

tera quae dicit ut versus sequentes, 147 sq., Plautinos
esse ostondat, nieo iudicio vera esse nequeunt. \^erba
I^alaesti*iunis quae supra exscripsimus non liabent sen-
tentiani,«ju;iiii ex iis Trautweinius extorquere conatur:
«ego eum ([ulmii sene suadente perfeci dolum excogi-
tare debebam; nam conservus meus, queni amicae
custodem niiles dedit, homo est nequissimus, qui si
([uid senserit, statim sine dubio domino rem indica-
bit. sed ei facetis fabricis et doctis dolis glaucumam

ol) oculos obiciemus ». Primum vix est verisi-

mile Palaestrionem Sceledrum hominem nequissinmni
appeliasse, quod is, si quid sensisset, statim sine du-
bio domino rem indicaturus esset. Hoc debebat Scele-
drus facere; sin autem quis id quod debet facere fa-
cit, is non est homo neijuissinHis. Haec poterat Pa-
laestrio dicere Sceledro ij^si praesenti, ut eum abster-
reret, quin, si (jiiid sensisset, hoc indicaret, sed mi-
nime ad spectatores ilio absente. Palaestrio nihil a-
liud dicit, quam hoc : ((miles dedit concubinae con-
clave, ([uo nemo nisi eapse inferret pedem, eique
custodem addidit ; ego sene sciente atque suadente in
hoc conclavi parietem perfodi, qua commeatus clani
esset liinc huc mulieri; meus conservus, mulieris cu-
stos, nihil de nostris machinis sentiet, ne([ue quid-
quam suspicabitur; nam is est homo haud magni j^re-
tii, liomo nequam». Illae magnae machinae, quae in-
tus paratae sunt, non sunt facetae fabricae doctive
doli, ([uibus Sceledri ob oculos glaucuma obiciatur,
sed paries perfossus, qua commeatus nmlieri ciam
esset e domo militis ad 1 leusiclem. Si Plautus, quod
Trautweinius probare conatur, dicere vellet, opus
esset ut post versum centesimum quadragesimum ter-
tium adderctur : q u a q ue , si forte custos eam mu-
lierem apud Peri[)lectomenum cum Pleusicle esse vel
osculari vidisset, eum nos redargueremus aliam illi
persimilem vidisse ; quod ne([ue dixit neque dicere
v(j]uit. Praeterea si Palaestrio cum sene facetas fa-

— 33 -

bricas dolosqnc doctos, quibus facorent Seeledrum ut
quod vidisset ne vidisset, antea iani paratos habuis-
sent, scaena quae sequitur, 112, non ita, ut tradita
est, se hal)(ji'(!t. \\\ ea scaena neque senex Periplecto-
luenus, neque Palaestrio ipse verl)um ulluju faciunt
de Sceledro aut de dolis praeparatis. Quod Sceledrus
amatorem cum puella per impluvium apud Periplecto-
menum osculantes vidit, hoc necopinante tam Palae-
strione quam sene accidit; quamobrem etiam in pro-
fundum consilium incidit *^-^), quod esset stultum, si
doli iam parati essont ^''').

Nobis spurii sunt versus septem, inde a versu cente-
simo quadragesimo septimo usque ad versum centesi-
mum quinquagesimum tertium; duo versus anteceden-
les, i'i5 — 146, non modo possunt esse in loco, sed e-
tiam opus est eos esse in loco ; nam propter hos ad-
diti sunt versus sequentes, 147- 153, ab aliquo poste-
riore, cui non satis perspicua esset sententia versuum
145—146; fortasse etiam quod is qui versus 147—153
inseruit credebat prologum non modo quae iam antea
fuissent spectatoribus enarrare,sed etiam quae postea
futura essent praedicere, ita ut in prologis non pau-
cis fieri videmus, Amp hi tru o n i s, A u 1 u 1 ariae,
Captivorum, Casinae, Menaechmorum,
P 0 e n u 1 i, R u d e n t i s ; atqui in his fabulis prolo-
gum dicit aut deus quidam, — in A m h i t r u o n e
Mercurius, in A u 1 u la r i a Lar Familiaris, in R u -
d e n t e A r c t u ru s, ~ aut poeta ipse vel persona
quaedam, quae nullas partes agit in comoedia ipsa.
Palaestrio cum sit twv opoSviwv rcpo.Tconoiv, quae facta
sunt licet eum scire, quae tamen postea fabula pro-
deunte accidere possunt, is ea scire nequit.

Prologus, quem dicit Palaestrio, Lorenzio totus

83) cf. V 200 sq.

84) Omnino praeparationes aut praecautiones sunt alienae a ser-
vis novae comocdiac, neque cum charactere corum congruunt.

3

•- c?4 —

est una cuiii actu primo, h. e. II 2 — 11 6, translatus ex
alio praeter 'A A a ( 6 v a exemplari^^), Leoni modo
ppologus L'xti*emus,quo praeparetur ((d i e d e m A 1 a-
zon fremde Handlung», h. e. inde a versu
centesimo unde^juadragesimo*"'). SiSceledri ludificatio
est aliena ab Alazone, est etiam prologus extremus
una cuiu illa per contaminationem a Plauto additus ;
sed sitne necne Scelodri ludificatio per contaminatio-
nem in fahula Alazonis iinmixta, patefiet credo e se-
quenti disputatione.

In actu secundo, 11 '2 — 6, sublinitur os Sceledro,
custodi mulir-ris, ita ut ei persuadeatur non vidisse
(piod vidisset, h. e. puellam (juam cum hosjiito apud
Periplectomenum osculari vidisset, non Philocoma-
sium fuisse, sed alinm, Philocomasii sororem, (pae
cum amico suo apud Periplectomenu]ii hospitio devor-
tat; (juod persuasum est Sceledro purparictem, (|uem
Palaestrio perfoderat, qui amantis una inter se face-
ret convenas, ([U0([ue Philocomasium cito e domo mi-
i^^ litis doiiunn P(M'iplectomeni et retro inde illjfc transi-
bat, duarum puellarum vicem ferens.

Hanc (( m i 1 i t i s g 1 o r i o s i » parteiii, 11 2—11 6,
omnes fere critici j^utant esse a Plauto translatam ex
alia praeter Alazona fabula per contaminationem,
quod perfossus paries in actu quarto et quinto non in
usu sit, neque mentio ulla eius fiat, Sceledrum vidisse
Philocomasmm cum Pleusicle osculari*^').

85) Lorenz, Einleit. zu Mil. gloi*. pag. 34.

86) Leo, Plaut. Forsch. pag. 162.

87) Lorenz -, Einleit. pag. 31: Denn der Umstan(J, der den lan-
gen Kanapf gegen Sceledrus herbeifuhrt, wird am Schlusse des er-
sten Aktes so grundlich beseitigt, dass er fur das ganze ubrige Stuck
durchaus unwichtig ist und in der That auch rait Keiner Silbe da-
selbst erwahnt wird; ja Sceledrus selbst ist in der zweiten Halfte so

gut wie verschollen — Leo, Piaut. Forsch. pag. 162: Ira

4 Aktc wird das Grundmotiv des zweiten, der gcheirae Gang durch
jie durchbrochene Wand, vollig fallen gelassen : et paulo inferius :

— 35 —

Parietem perfodit Palaestrio niodo (^ui aniantis
una intci' se convenas faceret, v. 149; adhibuit tanien
eundoni ])erfossuni etiam ut Scelodro, ([ui necopi-
nato vidisset Philoconiasium cum Pleusicle apud Pe-
riplectomenum osculari, persuaderetur se non vidisse
id quod vidisset. Eodem niodo, quo Sceledrum ludifi-
caverant, essent ludificaturi etiam ipsum militem, si
Sceledrus non mussitaret -'). Oum autem Sceledrus
aufugisset atque se per aliquot dies occuitasset, dum
turbae erectae consilescerent atque ii'ae lenirent,
quani ob rem nihil ero suo eloqui potuisset, non opus
fuit pariete perfosso, ut eo etiam miles iudificai-etur;
atqui ([uamquam hoc non utuntur ad militem docipi-
endum, tamen sine pariete jierfosso quaedam, quae
in actu quarto fiunt, intellegi nequeunt; non modo e-
nim semel iterumque dicitur Philocomasium esse apud
Periplectomenum^^),sed etiani necesse est eam conve-
nire socios, qui apud Periplectomenum sunt, ut cer-
tior fiat, quid porro factum sit, ipsaque faciat quod
opus sit, ne res, cum ad summum puteum geritur pe-
riculumque maxumum est, eius ignorantia ab summo

Die Erfindung des 4 Aktes sieht nieht nur von dera des 2 vollig ab,
sie hat auch nur dann Sinn, wenn die Befreiuug auf anderem Wege
als unter der Zustimmung des Herrn nicht mcighLh war ; also sie
steht in Widerspruch mit der Existenz des geheimen Durchgangs.
Plautus hat das zweimal nicht bedacht, v. 869, wo die neue Aktion
noch nicht begonen hat, und v. 1090, wo er zur Belustigung des
Publicuras das hubsche Motiv einftihrt, dass, Philocomasium mit
Acroteleutiura in der Thur des Nebenhauses steht und zuh(irt . . .

88) cf. infra.

89) Vs. 1088 sq PAL .... Philocomasio dic, si est istic, do-
raum ut transeat; hunc hic esse. MlLPH. Hic cura raea era est,
<; hinc > clam nostrura hunc sermonem sublegerunt. PAL. Lepide
factum est; iaui ex serraone hoc gubernabunt doctius
p 0 r r o Et vs 1 1 54 sq. : d o m i esse ad eam rem video silvai satis,
muliercs tres (h. e. Acroteleutium, Milphidippam, Philocomasium),
quartus tute es, quintus ego, sextus senex.

— 55 —

rursum eadat^"). Cuin autem Philocouiasium faciat
quod opus sit''), ergo scit (|u:d sibi faciendum sit, ergo
convenitsocios, qui apud Periplectomenuui sunt; quod
aliter fi(M'i noquit nisi pariete perfosso, quo Philoco-
masium cito e domo militis ad Periplectomeni et re-
ti'o inde illic transire potuit. Praeterea in actu quarto
saepo mentio fit de falsa Philocomasii sorore ''"^), (piam
Palaestrio machinatus est in Sceledrum, ut ei persua-
deretur non vidissi' quam vidisset^^). Quodsi in actu
secundo soror modo rhilocomasii dicitur Ephesum ve-
nisse, nulla mater, in actu autem quarto soi"or cum
matre '-'■'). haec est nulla dissonantia;spectatores sciunt
ne(|ue matrem neque sororem uUam Philocomasii
Ephesum venisse; in actu secundo dicitur soi"or uiodo
venisse, quod ea sola usus erat, ut Sceledro persua-
deretur, quam is vidisset cum Pleusichi osculari non
Philocomasium, sed alian% huius sororem, fuisse; in
actu (juarto dicuntur soror et mater venisse, ut tam
Philocomasium, liaec simulate^^), quam Pyrgopolyni-
ces facilius matri atque sorori operam darent.

In fine actus secundi cum Periplectomenus ignove-
rit Sceledro, (jui li(jsj)itam illius tractavisset et ludifi-
cavisset, abit Sceledrus domum his verbis, quae dicit
ad spectatoi'es Poriplectomeno non audiente :

Dedit hic mihi vcrba quam benignc gratiam
fecit. ne iratus csset. scio quain rem gerat :
ut miles quam cxtemplo a foro adveniat domum,
d(jmi comprehendar. una hic et Palaestrio
me habent venalem : sensi et iam dudura scio.
numquam hercle ex ista nassa cgo hodie escam petam ;
nam iam aliquo aufugiam et me occultabo alitjuot dies,
(lum hacc consiles(;unt turbae atque irae leniunt.
nam uni satis popuio impio merui mali.

90) cf. V. 1150 sq.

91) cf. IV 5 et IV 8.

921 V. 974 sq. 1102. H-i(). i:ll3. 1315. 1318.
93) cf V 237 sq.

91) In duobus locis dicitur modo mater venisse, v. 1185 sq. et
1299; in quo minime haereas.
951 cf. V. 1319.

— 37 —

Apertum est verbis ipsius Sceledri huno domo au-
fugisse; quod tamen neseit tam Pei*iplectomonus,quam
Palaesti'io, ([ui putant eum esse domi^^'). Versiim ([uin-
gentesimum octogesimum ([uintum spurium esse recte
iudicavit Ribbeckius '-''). Postea Periplectomenus redit
in senatum rursum; initio actus tertii prodeiint sona-
toros, prior Palaestrio, ut perspoctet, ne uspiam insi-
diae sint concilio, quod habere volunt, postea Periple-
ctomenus cum Pleusicle. Cum hi posteriores progressi
sint, Palaestrio rogitat Periplectomenum et Pleusi-
clem, eodemne consilio, quod intus meditati sint, ve-
lint gerere rem; illi respondent ambo assentientes.
Quaeritur nunc, quid consilii intus senatores meditati
sinfc. Sine dubio consilium meditatum erat in militem,
sed utrum, ut ei quo(|ue persuaderetur puellam, quam
ScelediHis vidisset apud Periplectomenum cum Pleusi-
cle osculari, aliam fuisse praeter Philocomasium^^),
an ut concubinam dimittereti' Quamquam Palaestrio
una cum Periplectomeno iam in scaena altera actus se-
cundi meditati sunt, quomodo Sceledrus, si is concri-
minatus esset advors um militem, argueretur aliam,
non Philocomasium, vidisse, tamen antequam miles
quoque ludifioaretui*, verisimile est socios data occa-
sione consilii habendi iterum de eadem re senatu fre-
quenti cogitasse. Sed cum hoc consilium non ad libe-
randam puellam spectaret, videtur Palaestrio, ut fa-
bula finem haberet, in eodem senatu etiam de ea re
consilium dedisse, scilicet ut militi persuaderi posset,
ut concubinam Philocomasium dimitteret; qua autem
ratione hoc fieri posset, non dixit intus, sed, ut eam
etiam spectatores audiant, dicturus est ante foras.
Hoc ita factum esse conicio primum ex eo quod Palse-

96) cf infra quae de scaena III 2 dicturi simus.

97) Alazon, pag. 71 et Rhein. Mus. Xll, 597 cf, et Leo Plaut.
Forsch. pag, 166 sq.

98) cf. V. 805 sq.

- 38 —

strio praocavet ab insidiis ''^), postea ex eo quod Pleu-
sicles tacet, ciiin Palaestrio dicit se lepidam invenisse
sycophantiain, qui adiuutJlaretui* miles usque cacsa-
riatus atque ut Pleusicles Philocoiuasium abduceret
haberetque ^^^). Si lioc consilium tum primum Pleusi-
cles audiret, non poterat quin suam laetitiam paucis
verbis indiclret. Sed ante versum septingentesimuin
sextiim, (luo Palaestrio suum consilium cum sociis
communicare incipit, sunt multa quae a posteriori-
bus et iis multis et temporibus diversis inserta cum
Plautinis sint.

Cum Pleusiclos ad Periplectomenum dixit : A t
i 1 1 a 1 a u s e s t, m a g n o i n g e n e r e e t i n
d i v i t i i s m a x u m i s, 1 i b e r o s h o m i n e m
e d u c a r e , g e n e r i m o n u m e n t u m e t s i b i,
Periplectomenus respondet: Q u a n d o h a b e o mu 1-
1 0 s c 0 g n a t 0 s, q u i d o p u s e s t m i h i l i b e -
r i s ? n u n c 1) e n e \^ i v o e t f o r t u n a t e a t -
q u e u t V 0 1 0 a t q u e a n i m o u t 1 u 1) e t m e a
bona in morte cognatis didain, inter
e 0 s p a r t i a m. Luce clarius est haec Periplecto-
meni verba non recte ad illa Pleusiclis respondere.

In versu septingentesimo tricesimo octavo et se-
quentibus Periplectomenus dicit se opsonare velle, ut
Pleusiclem ex virtute sua atque hospitis domi suae ac-
cipiat benigne, lepide et iepidis victibus. Ilaec recte
se habere nequeunt, si Pleusiclos non modo ac paulo
ante, sed iam decem ante diebus venit ""). Praeterea
si Palaestrio consilium suum de milite admutilando
cum sociis sive lam antea communicaverat, ut Leoni
videtur '*'*), sive postea communicaturus erat, Periple-

99) V. 596 sq. Recte Schmiditius has praecautiones, si ahter at-
que nos de re putes, ineptas esse censet.

100) cf V. 766 sq.
104) cf. V. 743.

102) Leo, Plaut. Forsch. pag. 163 sq.

— 30 —

otonienus diibobat (loini cuni ceteris nianere atqne ad
doluin peraj^ondum opitulai-i, non ad opsoniuni ire,
cuin ros tantae amici sui agerentur.

Postquam Palaestrio consilium suum communica-
vit at(jue a Periploctoineno ancillam catam et lepi-
dani mulierom (juaesivit ad se ut deduceret ex matro-
narum nujdo ornatam, quae Periplectomeni uxor esse
simularot et militem deperire, at([ue Periplectomenus
abiit ad eas mulieres parandas, Palaostrio Pleusiclem
iubot, ubi miles domuin advenorit, meminerit ne Philo-
comasium nominet, sed Diceam. In his nihil offendas,
cum memineris quae supra dicta sint, Palaestrionem
ignorare Scolodrum domo aufugisse, neque esse quod
sibi ab eo timendum sit.

Scaena, ({uae postea sequitur, III 2, « L u c r i o -
s ce n e )) Plautina esse nequit; primum quod haec dis-
sentit cum scaena sexta actus secundi; deindo (piod
non est verisimile militem, qui a rego Selouco missus
esset, ut ei latrones conscriboret, Ephesi habere apo-
thecam vinariam cum promis atquo subpromis; si is
incola Ephesius esset, haberet fortasse apothecam vi-
nariam; sed eum non ex Epheso fuisse, aportuin est
ex 00, quod is ignorat Periplectomenum, vicinum
suum, caelibem esse. Tum quod Sceledrum, qui sit
servus fidus quique ncgotium erile curet, ut Grumio
in (( M 0 s t 0 1 1 a r i a )), minime decet facero quae Lu-
crio de eo dicit^° ). Haec scaona sino ullo dubio ad-
dita vel pro alia, fortasse pro cantico quodani ^°*)
substituta est ab aliquo posteriore, qui et versum quin-
gentesimum octogesimum quintum inseruit.

Haec sunt quibus inihi persuasuni est (( m il i t o m
gl 0 r i 0 s u m)) non esse contaminatam; quod fit pro-
babilius, si haec fabula est antiqussimarum Plauti^"');

103) cf. Schraidt, Flcckeisens Jahrbucher IX Suplb. pag. 385.

104) cf. Schraidt u. s. pag.

105) Lorenz, l^ inleit. pag. 53—54. Leo, Plaut. Forsch. pag 165.
W\K^ ad V. 213.

^ 40 —

non est verisimile Plautuni in primis fabulis vertendis
contaminationi, operi tam diffioili, operam dedisse.

Sin igitur nos recta via in hac ((ni i 1 i t i s g 1 o-
r i 0 s i )) fabula perscrutanda iimus abscisis spuriis
locis actus comoediae est hic:

Miles Pyrgopolynices cum parasito Artotrogo su-
isc|ue satellitibus prodeunt in scaenam, ibicjue sermo-
nem inter se Pyrgopolynices cum Artotrogo confe-
runt, quo sermone noscitur Cjualis sit miles. Postea
abeunt in forum, ut miles regi Seleuco latrones con-
scribat (vers. 1—78); C|Uo facto prodit Palaestrio, qui
enarrat argumentum comcedice C|Uodcpie adhuc factum
sit, nihil amplius (79 — l'i6) *^''). Vix argumentum dixe-
rat Palaestrio, cum is audivit Periplectoineni vicini
senis, apud cpiem Pleusicles suus prior erus hospitio
devortitur, forcs concrepuisse atc[ue ipsum Periple-
ctomenum videt cxire foras (154—155). Is iubet ser-
vos suos diffringere talos cuiusque alieni, quem in te-
gulis viderint ; nam arbitri, quid fiat domi suae, vi-
cini per impluvium intro in domum suam spectando
sint. Haec dicit Pcriplectomcnus, quod aliquis a mi-
lite modo de tegulis per impluvium inspectaverit intus
apud se Philocomasium atque Pleusiclem osculantis ;
quod cum Palaestrio audivisset, primum iussit Peri-
plectomenum intro ire atque Philocomasio dicere ut
transiret in domum militis atque intitias iret se a servo
illo visam fuisse; postea dolum praeparat, quo militi
persuadeatur non Philocomasium fuisse eam, quani
servus vidisset apud Periplectomenum cum Pleusicle
osculari, sed aliam, sororem Pliilocomasii*""). IIoc
dolo praeparato abiit Periplectomenus domum, ut ea
Philocomasio quoque praeciperet (156 — 260). Sed an-

106) Versus H7 — lb3 spurios esse putavimus,

107) Hoc loco addidit Plautus dc suo quae ad Naevium carcere
inclusum poetam attinent; quamobrem actura comoediae paulum
titubare fecit.

— 41 —

tequam iiiachinao institutae ad inilitoin afhnoventur,
persuadetup Sneledro, ei scilicet servo ([iii Plulocoma-
sium apud Periplectomenum viderat, non oam fuisse
quae a se visa esset, sed aliam, soi*oi*em Philocoma-
sii, quae cum amicosuo apud Periplectomenum hospi-
tio devortantur; ([ua de causa Sceledrus coactus non
modo tacet noquc (|ui(lquani militi eloquitup, sed, cum
falsam Periplectomeni hospitam ante huius aedes
tractaverit, domo aufugit et se aliquot dies occultat id
metuens, ne domi comprehendatur, cum milos a foro
domumadveniat certiorque fiat de Sceledri factis {liW.
— 585). Absccssu Sceledri pot st frequens senatus ha-
beri domi Periplectomeni, ubi erunt Palaestrio, Pleu-
sicles, Periplectomenus (586 -595). In hoc senatu me-
ditatum est iterum quo modo etiam militi ipsi persua-
deretur, si advorsum eum Sceledrus concriminatus es-
set, se vidisse Philocomasium apud Periplectomenum
cum alieno osculari, non Philocomasium eam fuisse,
sed aliam, sororem Philocomasii (cf. v. 805 sq.) ^^').
Atqui hic dolus paratus non satis erat; ut comoedia
fimen aliquem haberet, necesse erat, miles admutila-
retur atque concubinam dimitteret: utautemhoc fieret,
opus erat novo consilio, quod consilium meditati sunt
intus, sed rationem,qua hoc fieri deberet, dedit Palae-
strio ante aedis Periplectomeni, in scaena, ut eara una
cum sociis Palaestrionis spectatores quoque audi-
rent (596-812). lussu Palaestrionis Periplectomenus
parat mulierem Acroteleutium cum ancilla Milphidip-
pa, quarum opera miles a foro domum reversus pr^-
mum dimittit Philocomasium cum Palaestrione, po-
stea domi Periplectomeni pro moecho prehensus poe-
nas luit (874-1425)^09).

108) Scele(Jrum domo militis aufugisse ignorant senatores; quam-
obrem non omittunt dolum priorem.

109) Scaenam alterara actus tertii dictum est in antecedentibus
non esse Plautinam,

APPENDi;:

*)

*1 Liceat appendicis loco typis itcrarc quae a nobis hic illic ii
finnalibus quibusdam disserta sunt.

(WIENER STUDIEN XXIII, pag. 174 s<i.)

P L A U T 1 N A

Aul. 20. 1 1 0 111 a 111 0 c 0 11 t r a f a c t u iti o s t ;
n a 111 i t e 111 o b i i t tl i e < m > . Editores hunc ver-
suin totuin aut alterum eius dimidium corruptum esse
aut ([ua 'dam intercidisse censuerunt. Sed videas, num
nos Plauti versum totum q-enuinum iudicantes erre-
mus. Quia Euclionis pater iiiinus minusque impendio
Larem familiarem curavit minusque impertivit liono-
ribuSjitem a Lare factum est contra; huius eniiii opera,
quein ille debitis honoribus fraudavit, fraudatus the-
sauro item misere obiit diem supremum, ut misere
magnoque cum labore pater eum vivere voluerat (v.
14), h. e. vixit usque ad diem supremum iiiiser, cui
thesaurus occultus mansisset. Alterum i t e m non ad
prius item referendum est, sed, ut verbis obiit
d i e m demonstratur, subaudienda sunt verba : u t
c u m 1 a b 0 r e m a g n o e t m i s e r e v i x e r a t.
Fortasse non erramus Plautum suo more hoc loco in
adverbio i t e m - i t e m repetito lusisse rati.

AuL 282 : u t d i s p e r t i r e m o b s o n i u m h i c
bifariam. Editores quoniam hunc locum non recte
vel imperfecte traditum esse suspicati sunt, alius a-
liud coniecit. Ita ut iegitur versus in editionibus, offen-
sionem praebet, quod de solo obsonio dividendo hic
sermo est, cum vv. sequentibus doceamur etiam co-
quos tibicinasque intellectos fuisse. At vocabulo o b-
s 0 n iu 111 una cum epulis etiam coqui ad illas parandas
tam necessarii tibicinaeque significari possunt. Sunt
enim loci, quibus Plautus solo verbo obsonandi
cum epulis emendis etiaiii coquos conducendos signi-
ficavit. Atque primum quidem in Bacchidum v, 96—97

— 44 —

Baccliis rogat Pistoclenun, ut sibi ohsonatuni
s i t 0 p u l G n t u ni o b s o n i u ni, isquc pollicetur :

0 g 0 0 b s 0 n a Ij 0. Niiiil additur de coijuis ; tanien
in scaena, (|uae se([uitur Pistocleruni redeunteni vi-
denius c o ni i t a n t i h u s s e r v is o b s o n i a p o r-
t a n t i b u s c o (| u i s (| u e (Ussing. p. 383). Deinde
in Casinae v. 491 S(|. Lysidanius sei'vuni Olympioneni
obsonatuni niittit : a b i a t q u e o b s o n a, p r o -
p 0 r a, s e d 1 e p i d e v o 1 o cf . 501: a r g e n t o p a r ci
n 0 lo, 0 b so n a t o a ni p 1 i t e r. Etsi nulluni de co-
quis verbuni fit, tamen 01\'mpio v. 720 sq. (111, 6) non
niodo cum epulis, sed etiam cum C0(|uis de foro redit.
Si vocabulum o b s o n a n d i nil amplius quam e p u -

1 a s e m e re significaret, nuUo pacto poterat servus
coquos non mandatos conducere. Cf. praeterea Merc.
r)78 sq., 58-2, IV.J5 sq., 754 sq. Coqui tibicinaeque, ho-
mines saepe viles raroque liberi, sine ulla offensione
una cum epulis sul) uno eodemque verbo (obso-
n i II m, () b s o na r o) intelleguntur.

Baccli.7'20. PIST. Q ii a e i m p e ra v i s t i : i m p e-
tum bene bonis f a c t u m i 1 i c o s t. Pistoclerum,
qui Chrysali iiissu (v. 715) domum Bacchidum ad ta-
bellas, stilum, linum efferenda intraverat, hoc v. in
scaenam rL.Ml(juntem et quae iussus erat apportantem
videmiis ; haec cum tradit, dicit : q u a e i m p e r a -
vis t i : h. e. hic sunt (cf. v. 715: iam faxo hic
erunt) vel adsunt ; cf. Casinae locum simillimum, v.
358 : a d s u n t (| u a e i m p e r a v i s t i o m n i a et
Mil. 8'J8. Estne igitur illa ellipsis tani dura, ut locum
corriiptiim esse iudicemus^ id (pKKJ viri (iuidam doctis-
simi censuerunt? Eratne necesse, ut Pistoclerus post
ea,puae in v.715 dixerat,repeteret : hi c s un t? Num
improbabilis est talis ellipsis in fabulis scaenicis, qua-
riim vorl)a magnopere adiuvari et illustrari actione
gestuque liisirionum inter omnes constat ?

— 45 —

Persa 179. Lemn. M i s o r o s t f| u i a m a t. Sor-n.
C 0 1- 1 o i s (1 11 i (1 (• III 11 i li i 1 i s t . . . . Nosciiinis,
• luaiii ol) roiii editores nori socuti sint iibi"os AP, qui,
nisi fallimui*, rocto omittunt nomon Loiiiniselonis,(juao
noquo in ulla prioro scaona aut in hac quidquam lo-
quitui* nequo prodit in scaonaiii. Astat in foribus ta-
cita, ut Ptolemocratia in lludonte 331 ot Phronesium
in Tnic. \\\ et Archilis in Terent. Andria 2?8. 481
(cf. Adolph. 201) sqq., 551 sq., 635 sq. 787 sq., 889 sq.
al.) astant neque ullum usquam verbum proferunt.
Praeterea nullam causam in oratione Sophoclidiscae
videmus, cur Lomniseleni verba iniser est ([ui
a m a t tribuantur. Ex versihus quidom, qui sequun-
tur, nemo conicere potest Lemniselenem quid([uam
dixisse. hiiiiio voro versu 181 indicatur Sophoclidiscam
non paulo anto a Lomniselene abscessisse (cf. Pvud.
403—405 412). Quare nobis multo verisimilius vidotur
esse haec quo([ue vorba Sophoclidiscae fuisse, quae ex
Lemniselenis aut omnino amantium sententia profer-
ret ad ea statim refollenda his : c e r t o i s q u i -
d 0 m n i h i 1 i s t, ([ u i n i 1 a m a t et iis, quae se-
([uuntur.

Persa 268 : V i r t u s t, u b i o c c a s i o a d m o -
n e t, d i s p i c e r e. Q u i d f a c i e t m i h i ? Ex v.
266 sq. N a m i d d e m u m 1 e p i d u m s t, t r i p a r-
c 0 s h 0 m i n e s, v e t u 1 o s, a v i d o s, a r [ i ] d o s
B 0 n e a d m 0 r d 0 r 0, c( u i s a 1 i n u m s o r v o o b-
signant cum sale patero videtur non d i s p i -
c e r e, sed d i s i c e r e (h. e. dissipare, disperdere)
scribenduin esse. Neque enim quadrare puto inter se
a d m 0 n e t et d i s p i c e r e ; dicitur quidem recte
dispicere, ubi occasio est, sed, nisi fallor,
rainus bene , u b i o c c a s i o a d m o n e t. Deinde sen-
tentiae verbi d i s p i c i e n d i vis enuntiati,quod se([ui-
tur, interrogativi : cj u i d f a c i o t m i hi ? minus apta
est. Quod recte se habet, si antecedit : virtust, u b i

— 46 —

occasio admonet, disicere. Cf. de verbo
d i s i r- i L' n (li ■Muollei* ad Caelianani 10, 37 : d i d e
a (• il i s i c c. Ceteriini in codice Anibrosianu non est
satis cei'ta scriptiira (nani DISPICERE praebet Stu-
deimindi Apographon).

Poen. 187: 1 1 a d o c i p i e m u s f o v c a 1 e n o n e m
L y c u m. Plautus ludit in vv. 1 y c u s (lu})us) et L y-
c u s, ut vocabiilum f o v e a indicat ((( f o v e a r u -
s t i c i 1 u p o s c a p e i* e s o 1 e n t »). Sed, ut lusus
voi-b(U'uni vore Plautinus fiat, substantiviim leno-
n e m, (|Uo ille tui*])otur, alii aptiori vocalmlo lo-
cuni cedere voluerim. Nam (|uam([uam Plautus sescen-
ties lusit verbis forma inter se similibus, sententia
dissimili])us, velut iMen. 286. Curc. 587. Ainph. 303-5.
3-25 6. 3'f8- 0. Asin. 907-8. Capt. 577-8. Cas. 326
-7. i<J7. 853. !)71)-80. Cist. 188-9.731-2. Epid. 25.
029. Curc. 599, ii])i praeferenda nobis videtui' Acidalii
interpunctio, Poen. 089 — 92. 292 — 4 al., tamen in tanto
numero vix invenias ulluni similem huic, do quo agi-
mus. Quam ol) rem Plautum scripsisse putamus

I t a d e c i p i e m u s f o v e a 1 e p i d e t6v Avkov,
cf. Leonis app. crit. et v. 0 i8 : C a n e s , c o m p e 1 -
1 u n t i n p 1 a g a s 1 e p i d e l u p u m (Avkov),

77(*) : L u p 0 a g n u m e r i p e r e j) o s t u 1 a n t ;
Sticii. P20. Facile autem niea ex sententia locutio le-
n o n e m L y c u m ex aliis versibus (157, 200, 591,
7i2) in liiinc locum irrepore potuit.

— 47 -

[ReVUE DE pHILULOr.IE, AVIUL 1901 J

PLAUTUS, ASIN. 0'J-100

lubeas una opera me piscari in acre
venari autera rcte iaculo in medio raari.

Les editeurs ne sont pas eneore d'accord sur le
texte du second vers, aucune des corrections propo-
sees n'etant satisfaisante. Cest bien avec raison (|ue
Ribbeck (Rbein. Mus. 37, 58) condainne le niot au-
t e ni, i|ui, contre le sens de ia phrase, marque un con-
traste; niais il a tort, croyons-nous, dans ce (|u'il dit
plus loin a jtropos du verbe v e n ar i : «Die Zweideu-
tigkeit des \'erbiims v e n a r i veriangt vielmehr ein
Object, wie es in piscari schon gegeben ist».
Quand le poete ecrit p i s c a r i i n a e r e, v e n a r i
i n m a r i, nul ne peut douter que v e n a r i puisse
signifier quelque autre chose que ((chasser des betes
de terre», comme nul n'a jamais doute du sens du pas-
sage connu des E p i s t u 1 a e de Pline (11,8,1) : «St u-
d e s a n p i s c a r i s a n v e n a r i s a n s i m u 1 o-
m n i a 'r' » Le mot a v e m, que Heinse a, le premier,
^res spii'ituellement propose, serait bon a accepter a
cause du mot i n a e r e dans le vers prcicedent; cf. le
proverbe neo-grec :

"Ottoio; to'j; Aoyou; (TOu 'y;o'.x^ xxi t; opxou; (JO'j Ti-.ffTeje:,
; TT, 6iXa(Taa navst a a y Ci 'J ? "sti ';Tapouv«.!/apeu£t.

Comme, dans ce proverbe, se correspondent les niots

\ TT, 6 i A a a a a TTiJvei^^^ ^^'^ a y ^ '-* ^

■KzX \ T a ^ 0 u V i.

— 48 -

ainsi Ton desirerait avoir, dans les vcrs dc Plaute, le
oon-espondance

p 1 s 0 a r 1

venari a v e m

ct\ ausi Menaechm. 918 :

soloainnc esse avis

p i s c i s

s q u a ni 0 s a s
p e n n a t 0 s ?

D' apres cola, le passage en question aurait ete
tres l)ien corrige de cette faQon, niais, a la condition
([ue, au lieu de i n ni e d i o ni a r i (au large), se
trouvatecrit i n a 1 1 o m a ri (dans le fond de la mer),
ou bien que les mots in medio mari pussent si-
gnifier : d a n s 1 e f o n d d e l a m e r ; et alors les
mots 1" e t e iaculo, ioin d^etrc inutiles (cf. Leo),
seraient au contraire necessaires. Mais, autant que
nous savons du moins, les mots in medio mari
ne peuvent signider que «au large» «loin des cotes»
(auf hoher See, llibbeck); c'est-a-dire (|ue ces mots
sont Foppose de «sur la terre» et non de ccdans Tair))
(cf. Epid. 679. Truc. 527). Par suite, la correction
a V e m nest pas acceptable, puisqu'on ])eut bien ren.
contrer des oiseaux in m e d i o m a r i, soit nageant
(Cic. de lin. V § 'i'2 : «nare anaticulas, evolare meru-
las», cf. Plaut. Rud. o33 \ . . .), soit volant au-des-
sus de Teau. En outre, rete iaculo ne s'accorde
pas bien avec ce sens de i n m e d i o m a r i, puisque
le r e t e i a c u l u m, jete dans la mer, s'j plonge
profondement; il suffirait de dire, tout simplement,
i n m a r i ; pourquoi i n m e d i o m a r i ?

Nous croyons donc d'apres ce qui precede, que Ton
doit ecrire ou

V e n a r i avem r e t e i a c u 1 o in f undo raaris

— 49 ~

(Dans le fond do la mer ne se trouvent pas, en ve-
rite, des oiseaux, de nieme que nul poisson dans Tair),
ou plutot :

vonari i t e m 1 e p u s c u 1 u m in modio mari

De V e n a r i i t e m a v e n a r i a u t e m, il n y
a pas loin (venariitem-venaritem-venari tem (?) ve-
nari autem.

Quant a 1 e p u s c u 1 u m, nous devons avouer c'est
bien la une correction un peu osee, mais il faut, par
contre, se rappeler que r e t e manque dans plusieurs
manuscrits, et qu'on y trouve seulement iaculo.
Or, ce dernier mot ressemble evidemment beaucoup
a la derniere moitie du mot lepus-culu m.

[Revue de Philologie, Octobhe 1901]

T E R E N T I A N A

H au t. 67-70

Numquam tam mane egredior neque tam vesperi
domura revortor, quin te in fundo conspicer
fodere aut arare aut aliquid ferre d e n i q u e.
NuUum remittis tempus neque te respicis.

Saepe a viris doctis disputatum est de adverbio
d e n i q u e, quod v. 69 finit quodque omnes fere edi-
tores ab antecedentibus puncto pleno separatum cum
sequentibus coniungunt, quamquam non modo Cicero,
qui in libro de Finibus (1, 3) locum Terentianum lau-
dat, finem tam sententiae antecedentis quam versus
adverbium agnoscit, sed etiam Donatus ad Phormio-
nem I, 2, 71 his ipsis verbis testatur Terentium cum
alibi tum hoc loco, de quo nunc agitur, adverbium in
fine sensus posuisse. Muuro (ad Lucret. I, 17) et Wa-
gnerus sibi probare voluerunt Ciceronem minime ac-
curate locum legisse ; Madvigius (ad Cicer. 1. s. m.)

4

— 50 —

assentitiir illis, qui a voc. d e e i q u e novam senten-
tiani inoipere statuant, rationemque suam eisdem pro-
hat argumentis, quibus et Westerhovius, qui Fabrini
versionem < «finahiiente tu non perdi punto di tempo» >
optimam esse putat. Nuperrime Rol^ertus Kauer in sua
oommentatione «zu Terenz» < Wiener Studien, XXII,
11)00, I, pag. 56, sqq. > docuit in libro Bembino a lo-
viale quodam correctore post vocabuium ferre in-
terpunctum esse, ita ut adverbium d e n i q u e cum se-
([uentibus coniungeretur.— Sed tamen etiam post hanc
Roberti Kauer inventionem Ciccronis Donatique testi-
monium non est aspernandum. In Donati temporibus
interpungebant postdenique, neque erat lis uUa
(hj hac distinctione, quod in aliis locis factum esse
videmus (v. 8-23. 322. 481 et alibi). Quod autem Kauer
dicit ut Donati testimonium aut parvi pretii aut falsum
esse redarguat, nol)is quidem non probatum dicit.
Nam si adverbiuin d e n i q u e in line «versus» a Te-
rentio positum esse Donatus dicere vohjisset, non to-
tum versum aut hunc unum adnotaret; itaque adver-
hium d e n i q u e cum antecedentibus cohaerere sen-
tentiaeque eiusdemcum illis partem esse censuit. Do-
natus errat ideo tantum, quod collocationem bis terve
usitatam ut morem Terentianum notavit, quod minime
est mirandum in illis temporibus factum. Iniuria eti-
am Ciceronis testimonium Kauer reputavit parvi aes-
timandum esse, utpote (]ui nihil aliud nisi SLnarium
tantum j^roferat, quam ob rem non facile vocabulum,
versus extremum omittere i)osset. Hoc verum esse ne-
(juit; nam Cicero non senaiuum, sed, ut parenthesis,
quae se(|uitui' <((non eniin illiiin ab industria, sed ab
illiberali labore deterret)>>, ciaram emittit vocem,
ipsam sententiam versus laudat, cuius sententiae fines
sunt eidem cum versus linihus. Si sententia in versu
medio finem suum haberet, non poterat Cicero totum
versum adscribere. — Quod autem ad lovialisinterpun-

— 51 —

ctionoiii attinet, cum etiam in alio loco') eum non re-
cte alj antecedentibus adv. d e n i r| u e separare vi-
deamus, liceat nobis dissentire a viris doctissimis et
alteram distinctionem praeferre, quam solam probare
in se({uentibus conati sumus.

Tam ex iis quae antecedunt (v. 66 sq.) quam ex
iis quae sequuntur (73. 74) apertum est Cbremetem
vicinum suum non al) industria, ut Ciceronianis ipsis
verbis utar, sed ab illiberali labore deterrere, quum
eum servorum officia attente fungi videat, fodere aut
arare aut rastros graves (v. 88. 9?) ferre. Menede-
mus, quod filium accusando in exilium coegisset illi-
beralemque laborem ut susciperet sub vegQ in Asia
militans, supplicium illi de se dare decrevit laborans,
parcens, quaerens, illi serviens (v. J39), omniaque
servorum officia ipse fungens. Quae cum ita sint ver-
sio Fabriniana (v. s.) recte habere nequit; namque
illud ((finalmentetunonperdi punto di
t e m p 0 », magis laudantis t|uam vituperantis vel ca-
stigantis est. Chremes dicit : numquam tam mane e-
gredior neque tam vesperi domum revortor, quin te
i n f u n d 0 conspicer fodere aut arare aut denique,
quod nunc tefacere video, aliejuid ferre.
Haec est vis adverbii a poeta in fine sententiae additi
ut quod postremum dictum sit, a 1 iqu i d f e rr e, id
nunc tieri ostendat. Nam id ([uoque se cruciandi causa
Menedemus facit, ut verba ipsius (v. 90 sq.) clara voce
docent. — Non modo autem ipsa opera arandi vel fo-
diendi vel aliquid grave ferendi servorum sunt, sed
etiam ea a mane us([ue ad vesperum exercere.

1. Eun. 158, cf. Kauer 1. cit. pag. 95, n. 2.

— 52 -
[THE CLASSICAL REVIEW]

(Vol. XV. Octohcr, ^901 N» 7, pag. 36!!)

PLAUTINUM

Pcrsa 777 — 8 :

Qiii sunt qui crunt quiijuc fucrunt quique futuri sunt posthac,
solus ego onanibus antideo facile, miserrimus hominum ut vivam.

Pro vocabulis q u i e r u n t, quae utpote comipta
iam ab aliis (cf. Leo) notata sunt, nobis videtur scri-
bendum esse m i s e r i, ut locus se habeat :

Qui sunt raiscri quique fuerunt quique futuri sunt posthac,
solus cgo omnibus antidco facile, miserrimus hominum ut vivam.

Vocabulum m i s e r i desideratur in sententia: q u i
s u n t ([ u i (| u e f u e r u n t ([ u i ([ u e f u t ii i- i sunt
p 0 s t h a c, s 0 l u s e g o o m n i b u s a n t i d e o
facile — deest ali(|uid, quod opus est memorari,
dico m i s e r i (([ u i s u n t m i s e r i...) vel m i s e -
r i a (s o 1 u s e g 0 o m n i b u s a n t i d e o m i s e r ia);
neque facile ex sequente superlativo (m i s e r r i -
m u s h 0 m i n u m u t v i v a m) positivum m i s e r i
vel substantivum m i s e r i a e^ dvQAoyou intellegas.
Loci, quos critici laudare solent, aut praepositum su-
perlativum habent— Catull, 49, 1 : D i s e r t i s s i m e
Romuli nei)otum, quot sunt, quotquo fuere... quotque
post aliis erunt in annis: Cic FaraiL XI, 21,1: Dei isti
Segulio male faciant, homini nequ issimo omnium
qui sunt, qui fuerunt, ([ui futuri sunt: — aut substanti-
vum additum,([Uod ostendat,qua in re quidam ceteros
antideat: Cic. ad Quir. IG. vir omnium qui sunt, fue-
runt, erunt, v i r t u t e, s a p i e n t i a, g 1 o r i a prin-
ceps (=omnes anteiens). Longe autera dissimilis loci
Plautini est ille Xenophontis (Conv. 2,10): xp^ yvvaixi
TOJv ovawv, o\]X(x\ 5^ xat twv YeYevny,eva)v Ka\ t(I)v iooyxi-
vcov, j^a^.cr.toxdxn ; in hoc enim loco adiectivum j^a-
^eTtcoTci-cn ust praedicatuiu in eadera sententia {•^gn
YuvaiK\ 2(a^encoTdTn...). In Bacch. 1087 sq. non niodo
substantivum additum cst, sed ediam positiva praepo-

— 53 ~

sita; Q 11 i c u m q u e u 1) i u 1) i s u n t, q u i f u e -
1" u n t, ({ u i (] u e f u t u i* i s u n t p (j s t h a c s t u 1-
t i, s t o 1 i d i, f a t u i, f u n g i b a r (J i, h 1 e n n i,
buccones, solus ego oninis longe an-
t i (1 e 0 s t u 1 1 i t i a et ni o r i b u s i n d o c 1 1 s. *

THE CLASSICAL REVIEW
VoL XVI, July 1902, pag. 305

P L A U T I iN U M

Stichus 353—4

PIN. Age tu 0("ius,
p i n g e, hurnum consperge ante aedis.

Multa sunt de hoc loco scripta, neque niinus multa
quae critici coniecerunt; finge: tergeistringe
t i n g e; quoruni nuUum satis probatum videtui*; quam
ob i*em in editionibus recentioribus revocata est li-
brorum lectio (cf. Leo, Goetz-Schoell edit. stereot.),
quamquam sine dubio haec depravata est.

Nobis videtur Plautus scripsisse :

age tu ocius; '
perge, humum consperge ante aedis

Verbum p e r g e r e praeter solitam vim (iter vel
aliud quippiam iam coeptum continuare, prosequi,
perseverare) habet etiam illam festinandi facere ali-
quid, quod nondum coeptum est, sed quod iam coe-
ptum, ne effoctumdicam, esse volumus, ut locus siinilis
e Bacchidibus docet, v. 870 sq. C(Em illuc pacisce, si
potes; perge obsecro, pacisce quid vis». cf. 695:

1. The priority in this emendation is due to Schoell: hut Dr Ka-
kridis' defence of it will be welkome to readers of theC.R.— Ed C.R.

[Eraendationem SchoeUii ignorabamus cum de loco Plautino dis-
serere conati sumus. In editione stereotypa quara Schoellius cnm
Goetzio curaverunt, nuUara eraendationeramemorari videmus. Th. K]

- 54 —

C(p e r g e, ac facil ' ecfeceris)).— Vocabulum p e r g e
cuni se([uente conspei*i^e conficit adnoniinationem,
([uae figura apud Flaiitum usitatissima est. Stich. 295:
«a p 0 r t u a d p o r t o)). 404: ((simul M e r c u i* i o
(jui iiie in m e r c i m o n i i s iuvit)). Men. 257: «G e -
m i n u m dum ([uaeres g e nie s). GIO. (cp a 1 1 a p a 1-
lorem incutit)). Poen. 137: ((tuae blanditiae sunt
mihi g e r r a e g e r m a n a o, ocu 61 Ko?v?^uoai ?iupai»:
et aliis locis sescentis (cf. Leo, Analecta Plautina II).

THE CLASSICAL REVIEW

VoL XVII pag. 252
C A T U L L I A N U M

66,59 sqq.

H i d i i V c n i b i vario ne solum in kiraine caeli

Ex Ariadneis aurea tennporibus
Fixa corona foret, sed nos quoque fulgeremus

Devotae flavi verticis exuviae,
Uvidulam a fletu cedentem ad templa deum me

Sidus in antiquis diva novum posuit'

Initium vorsiis undosexagesimi etiam post ea quae
et alii et \'alilenus (Sitzungsberichte RerL Academie
1888, pag. 1361 s(p[.) de loco et de toto carmine do-
cuit, iacet corruptum. Emendationes aliorum iurc
Vahlenus improbavit; sed etiam quae ab hoc propo-
nitur non magis probata esse vidotur. Namque vix
verisimile est comam dixisse se abArsinoe Ariadneae
coronae invidia percita in sideribus positam esse,
cum invidus seraper malus sit neque aliud facere ve-
lit, qiiam adirnere cui invideatur illud, propter quod
ei invideatur, aut prohibere ne ([uicquam boni fiat
cuiquam, ut in loco Aristophaneo ab ipso Vahleno
laudato: kouk ea0' oncog dKeivouc ou^i ^Bovcov enauaac,
iva |.in ^»nropec Y^'^*^'^"^''^^^ (Equit. 880). Enuntiatum i p s a
s u 11 m Z e p h y r i t i s e 0 f a m u 1 u m 1 e g a r a t,

- 55 —

G r a i a C a n 0 p i e i s i n o o 1 a 1 i t o i- i 1) u s dictum
est pai'entlietice, ne([ue opus est ut })oeta dicat, cur
ales e(iuos Arsinoes iussu conia'n sustulerit doniinae-
que appoi*tavorit. Inde auteni a versu undesexagesimo
coma pergit narrare, (juid postea factum fuerit, cum
ales equos casto Veneris in gremio illam coUocasset.
*.. vario nesolumin lumine caeli ex
A r i a d n e i s t e m p o r i 1) u s a u r e a c o r o n a
f i X a f 0 r e t m e s i d u s i n a n t i ([ u i s n o v u m
d i V a p 0 s u i t. Si res ita se habet, ut nos iudicamus,
in corruptis H i d i i v e n i b i latent vocabula H 1 C
A V T E M :

HIC AVTEM, vario ne solum in luniine caeli
Ex Ariadneis aurea temporibus
Fixa corona foret, . . . etc.

BERLINER PHILOLOGISCHE WOCHENSCHRIFT

20 September 1902

M I T T E I L U N G E N

EIN GEOGRAPHISCnES VERSEHEX DES PLAUTLS

Im Amphitruo des Plautus ist der Schauplatz der
Handlung, wie bekannt, die bbotische Stadt Theben ;
obvvohl diese Stadt keiner See nahe liegt, ist doch der
Ort der Ilandlung im Piautinischen Stiicke als See-
stadt mit Hafengedacht.((Dass der griechische Dichter
seinem Publikum eine soiche Auffassung der geogra-
phischen Lage Thebens sollte vorgefiihrt haben, ist
kauni glaublich: Plautus muss in dieser Beziehung
seine Vorlage selbstiindig bearbeitet haben» (Langen
Plaut. Stud. 96).

Langen rechnet alle Stellen (V. i49. 163. 195. 460.
664. 689 f. 701. 730 f. 849. 854. 949 ff. 967f. 1009) wo
der Hafen oder die Schiffe erwahnt werden, um zu
be weisen, dass Theben ais Seestadt von Plautus gedacht

— sn —

ist, und, wenii er sagt, ((dass der grieohische Dicliter
seineni Puhlikiini eino solche Auflassung" dei* geogra-
plusclien Lage Thehens solle vorgefiihrt hahen, ist
kauni glauhlich», so meint er, wenn ich recht urteile,
dass Piautus an allen diesen Stellen sein Original ge-
iindert liat. Iin Kopf dcs Plautus ist allerdings Thehen
durch das ganze StUck als Seestadt vorgestellt; doch
nieiner Meinung nach sind nicht alle Stellen des Ori-
ginals geandert.

Aus ApoUodor (Bihl. II 4, 7, 3 ff.) ist uns bekannt,
dass Aniphitruo gegen die Telehoer zu Wasser zog,
und dass IlrepeAdou Te^^euTnaavxog ^^(eipcoaaTO (6 'A^^i-
Tpvwv) Tcig vuaouc dndaac;... xai ttiv ^^eiav ej^cov in^kzx eig
6ia6ac. Es ist also ani wahrscheinlichsten, dass auch
ini Orlginal der Phiutinischen Kombdie Amphitruo
nach seiner Landung am Hafenplatz von Thehen den
Sosia a portu {Y. Li9. 103. 195) zu Alkmene vor-
ausschickte, um den giiicklichen Ausgang des Zuges
friiher anzumelden. Und wenn Sosia, nachdem er von
Mercurius a f o r i h u s fortgejagt wurde, wieder nach
dem Hafen zu seinem Herrn gehen will (460: ibo ad
portum atque haec uti sunt facta ero dicain meo), so
ist das kein Beweis, dass der Hafen nahe liegt; da es
noch Nacht war und Amphitruo die ganze Nacht im
Schiffe schlafen musste, so linde ich es natUrlich^wenn
Sosia sagt: ibo ad portum atque haec uti sunt facta
ero dicam meo. — Also his auf diesen Punkt ist Theben
nicht versetzt; es bleiht an Ort und Stelle auch nach
den Versen 664. 689f!. 70J. 730 bis auf V. 849. Zeus
hat Alkmene am vorigen Abend besucht (vgL 800ff. :
lavisti — accubuisti — cena adposita est — senavi-
sti — dormitare aiedas — mensa a])lata est — cubitum
hinc abiimus: vgl. auch Apollodor II 4, 8, 1 : Zevc 5id
vfKToc e^Ocov... 'A^.uKuvn auvnuvdaOn). AniphitruG lan-
det im Hafen nachts (hac noctu),;aber vor dom Abend-
essen (vgl. 732: ibi— in portu cenavi atque ibi quievi
in navi noctem perpetem. Ich meine, wenn Theben

— 57 —

wirklieh eine Seestadt wiire, so wai'e es dem Amphi-
truo nicht iininof^lich, f^leich nach soiner Landung
nach Ilauso zu eilen und mit seiner Frau das Abond-
essen zu halten und zu schlafon. Nur wenn dei* Ila-
fen so weit von der Stadt \var, dass man nicht in kui'-
zei" Zeit vom Hafen zur Stadt kommen konnte, durfte
Amphitruo sagen: Quor praedicas te heri (abends) me
vidisse, t|ui hac noctu (vor dem Abendessen) in por-
tum advecti sumus? ibi cenavi atque ilii quievi in navi
noctem perpetem, d.h. es ist unmoglich, was du sagst,
te hori nie vidisse, weil ich gestern Abend erst
im Hafen gelandet war, d.h. so weit, dass es mir un-
mbglich war, hier einzutreffen. Ausserdem ware So-
sias Scherz (V. 701) kein Scherz. Wir sehen also kei-
nen Grund, bis hierher eine Aenderung des Originals
anzunehnii-n. Aber nur bis zum Vers 849; denn von
diesem Vers an ist die Lage Thebens versetzt, sei es
aus Unkenntnis, wie Ussing nieint, sei es aus einer
gewissen Sorglosigkeit, wie Langen will, sei es aus
falscher Auf^assung der Vorstellung des Originales.^)
Es soUten wedor Amphitruo den Naukrates noch So-
sia den Blepharo anavi hoien, wenn der Hafen
nicht nahe gedacht wurde. Merkwurdigerweise finden
sich im dritten wie im vierten und fiinften Akt auch
ein paar andere sachliche Mangel, die meiner Mei-
nung nach eine Kontamination zeigen.

Am Ende der zweiten Szene des zweiten Akts geht
Amphitruo zu den Schiffen, um den Naukrates zu ho-
len, obwohl dies Sosia thun konnte; doch in der drit-
ten Szene des dritten Akts weiss Sosia nichts iiber

1) Ich raeine, Plautus hat im Original eine Vorlage gefunden,
wie sie uns von Anfang an bis fast zum Ende der zweiten Szene des
zweiten Akts vorliegt; und da er ina Original gelesen hat, dass Am-
phitruo vom Hafen den Sosia zu Alkmene geschickt hat, und dass
Sosia wieder nach dem Ilafen geht, hat er aus falscher Auffassung
der Vorstellung des Originales, also aus Irrtura geglaubt, dass The-
ben eine iSeestadt war.

— 58 —

Aini>liitpii(js Abo-anp", ohwohl or da war, als Aiiiphi-
triio aljgiug.

(dii dei* ersten Szene des dritten Akts werden dem
Juppiter solche Worte in den Mund gelegt, als wenn
er nun zuni ersten Male auftrete» (Langen, S. 94).

Obwohl Mcrcurius luppiter bogieiten sol. (V. 880
f. Mercuriuin iussi ine continuo consoqui, si quid
voUein iniperaro; 910 f. eciuideni ioco illa dixeram
dudum tibi, ridiculi causa: vel hune rogato Sosiain:
diesoi' Sosia muss der Pseudo-Sosia (xMercurius) sein;
denn Sosia selbst weiss nicht, dass Aniphitruo illa
por iocum dixit: III 3) - ruft doch am Ende der drit-
ten Szene des dritten Akts luppiter den divinus Sosia,
der nicht anwo send ist.

In dor dritton Szene dos dritton Akts kommt der
berufene Sosia aus Amphitruos Hause heraus, und
da er don Amphitruo (Pseudo-Aniphitruo) und Al-
kinone vorsohnt sielit, frout er sich; os ist abor sohr
auffallond, wie leicht er iiberzeugt wird, dass Amphi-
truo im Scherze gesprochen hat (V. 964: an id ioco
dixisti? otjuidem serio ac vero ratus). Aber was ist
von Ainphitruo im Scherze gesagt? War es namlich
eino Iloucholoi des Amphitruo, wenn er mit aller
Kraft leugnote, dass cr, wie vlkmone behauptete, in
dor vorigon Nacht nach Ilause gekommen ware, und
vcrsicherte, dass er im Schiffe das Abendessen gehal-
ton und da goschlafen hatte? Aber dass Amphitruo im
Schiffe das Abondosson gehalten und da geschlafon
hat, das war fiir Sosia eine wirkliche Thatsache, die
er mit soinen eigenen Augen gesehen hatto. Wie ist
es denn moglich, den Sosia mit den Worten: deri-
d e s, q u i s c i s li a o c d u d u m m e d i x i s s e p e r
i 0 c u ni so rasch und inuhelos umzustimmen ?

In dor ersten Szeno dos vierten Akts koinmt Am-
phitiHio zuriick, nachdein er den Naukrates ohne Er-
folg aufgosucht hat; nach ein paar Versen fiigt er
hinzu : nunc domum ibo atque ex uxore

— 50 —

h a n c r e 111 p e r g a m e x ([ ii i r e r e , q u i s
f u e r i t q u e 111 p r o ji t e r c o r p u s s u o m
s 1 11 p r i c 0 111 p 1 (' V e r i t. Al)er was kann er von
Alkiiiene erkunden ?

Auch die folgende Szene, IV 2, ist nicht tadellos.
Es ist wohl luoglich, dass ein Mensch so sehr hetrun-
ken ist, dass er keinen von den Bekannten erkennt ;
aher Mercurius' Worte zeigen nicht, dass er hetrun-
ken ist; es ist sehr leicht, einen hetrunkenen Men-
schen zu erkennen,wie den Callidamates in Most. I 4.

Da nun auch die Geburt^) nicht gleich nach Her-
kules' Empfangnis stattfinden kann, wie hei Plautus,
ist es am wahrscheinlichsten, dass 'A m p h i t r u o'
keine von den Komodien ist, «deren Form Plautus
gelassen hat, wie sie dem Geiste des Meistcrs entstie-
gen war» (Leo, Plaut. Forsch. 151), sondern dass
auch dieses Stiick kontaminiert und die Kontamina-
tion in den drei letzten Akten aufzuspliren ist.

RIIEINISCHES MUSEUM FUR PHILOLOGIE
Neue Folge, Bd. lvii, pag. 463 sqq.

PLAUTUS AMPHITRUO

So viel ich weiss, hat Niemand hisher iiber Plautus
Amphitruo den Verdacht geaussert, dass auch diese
Kombdie, wie viele andere des Plautus, eine comoedia
contaminata ist; im Gegentheil hat man gemeint, Am-
phitruo, wie Bacchides Aulularia Mostellaria, sei von
den Komodien, 'deren Form Plautus gelassen hat, wie
sie dem Geiste des Meisters entstiegen war, und de-
nen er nur in der Ausfiihrung von Spiel und Rede die
hunten Zlige seines zwischen griechisch und romisch
schillernden Stiles aufgepragt hat' (Leo, Plaut. Forsch.
151). Doch eine weitere Untersuchung wird vielleicht

1) Daruber (ienke ich auderswo zu handeln (s Rhein. Mus LVII,
pag 463 ff.)

— 60 —

aiich dieses Stiick den contaniinirten einreihen. Mir
wenii^-stens ist es am wahrscheinlichsten, dass hier
eine Contaniination vorliegt, wenn in deni gleich auf
die n 0 X 1 o n g i o r, in der Zeus c u ni A 1 c u ni e n a
voluptateni capit, folgenden Tage Alkniene
g e m i n 0 s f i 1 i o s p a r i t , ohwohl a 1 1 e r d e -•
c u ra 0 p 0 s t m e n s e n a s c e t u r p u e r ({ u a m
s e m i n a t u s e s t , a 1 t e r in e n s e s e p t u m o
(vgl. Leo zu 479 ff. und Langen, Phiutinische Studien
234 — 237, welch letzterer eine Erweiterung nachpiau-
tinischer Zeit fur Vers 479 — 495 annimmt).

In der zweiten Scene des ersten Actus sagt Mer-
curius: B e n e p r o s p e r e q u e h o c h o d i e o p e-
r i s p r 0 c e s s i t m i li i : a m o v i a f o r i b u s
m a X i m a m m o 1 e s t i a m ( Sosiani), p a t r i u t
1 i c e r c t t u t o i 1 1 a m a m p 1 e x a r i e r etc.
alles richtig bis zum Vers 478. Von Vers 479 an giebt
Mercurius einen Zusatz zum Argumentum: n u n c de
A 1 c u m e n a d u d u m q u o d d i x i m u s m i n u s,
h 0 (1 i e i 1 1 a p a r i e t f i 1 i o s g e m i n o s d u o s
etc. biiv Zusatz an und fur sich ist vielleicht nicht
sehr auffallend, obwohl ein iihnlicher sonst nirgends
bei Plautus vorkommt; denn in der Cistellaria sagt
die lena nicht das Argumentum selbst, was nacliher
Auxilium erzahlen soll, sondern sie sagt nur das aus,
was sie iiber Seleniums Abenteuer weiss. Das AufFal-
lende ist hier: der Zusatz trifft eben das, was im Ori-
ginal nicht vorlianden gewesen zu sein scheint, die
Geburt und die Geburtsscenen. In der folgenden Scene
(13) sagt Pseudo-Amphitruo zu Alkmcne, indem er
von ihr Abschied nehmen und das Haus verlassen
muss: B e n e v a 1 e , A 1 c u m e na , c u r a r e m
c 0 m m u n e m, q u o d f a c i s; a t q u e i m p e r c e
({uaeso: menses iam tibi esse actos
vides: iiiihi necesse est ire hinc; ve-
rum quod erit natum tollito. Erstens ist
es sehr fragiich, ob Pseudo-Amphitruo dies sagen

- /?7 -

durfte, 111 e n s e s iam tibi esse actos vides;
auch wenn es fur Amphiti-uo's semen geltend war,
solltc der Dichter— zugcgeben, dass die Verso 479—
495 nicht plautiniscli sind, wie Langen will— in der
ersten Scene des dritten Actus, wo er den Juppiter
sagen lasst: post igitur d e m u iii faciam res
p a 1 a m f i a t 9 t q u e A 1 c u m e n a e i n t e m p o r e
a u X i 1 i u m f e r a m f a c ia m q u e u t u n o f e t u
et quod gravida est viro et me quod
g r a V i d a s t p a r i a t s i n e d o 1 o r i b u s , iiber
Herkules' Geburt voraussagon, dass er sogleich nach
der Euipfiingniss geboren wird (wie Langen glauben
will), dh. nicht dogiaTwc in tempore, sondern ho-
die, zumal da der Herkules-Mythus ganz anders
klang. Wenn der Dichter weder dort(HI 1) noch sonst
irgendwo etwas iiber Herkules' Geburt sagte, so waro
es ein Beweis, dass die Geburt entweder naturlich
oder wenigstens dass sie so geschehen soUte, wie man
dariiber zu denken pflegt. Wir glauben, wennder Di-
chter den Juppiter sagen lasst in t e m p o r e a u -
X i l i u m f e r a m, so stellt er sich die Geburt nicht
am selben Tage, an dem er dies sagt, vor. Ausserdem
wenn Alkmene der Niederkunft nah ware, sollte sie
nichts iiber die bevorstehende Geburtsagen?Sie klagt,
weil Pseudo-Amphitruo fortgehen will, priusquam
lectus ubi cubuit concaluit locus (513)
und sie 1 a c r i m a n t e m e x a b i t u c o n c i n n a t
(529 1; iiber die Geburt kein Wort,weder in der dritten
Scene des ersten Actus, wo Juppiter zu ihr sagt:
ni e n s e s i a m t i b i e s s e a c t o s v i d e s; m i h i
necesse est ire hinc; verum quod erit
n atu 111 t 0 1 1 i t 0 , noch in der zweiten Scene des
zweiten Actus (Canticum). Das ist sehr sonderbar
fiir eine Frau die der Niederkunft so nah ist.

Da nun die Gel)urt nicht innerlich mit der Ubrigen
Kombdie verbunden ist, mbchten wir glauben, dass
riautus die Geburtsscenen nicht im Original gefunden

— 62 —

sondern sie durch Contanunation aus eineni anderen
Stiik zuij-ofiigt hat, 'uni Stolfund Ilandliing- zu haufen'.
Er liat sich heniiilit, diese Scenen vorzuhereiten (I 2.
I 3. II -^^jaher ganz iiusserlich und nicht treflend. Dass
dic Gehurt ein deni Original rrenides Stiick war, zei-
gen auch die Verse 876 ff. p o s t i g i t u i- d e m u m
f a c i a m r e s p a 1 a m f i a t a t q u e A 1 c u m e-
n a e i n t e m p o r e a u x i 1 i u m f e r a m etc,
also der Betrug soll v o r d e r G e h ur t entdeckt
werden. Dass es aher nicht nothwendig, dass alles
wass Juppiter voraussagt, also die Gehurt, in der
l'ai)iih\ selhst stattfinden musste, kann man nicht leu-
gnen (vgl. Casina). Der Dichter des Originals scheint
niir den Mythus so umgeformtzu hahen, dass Alkmene
vom Auipliitruo im schwangeren Zustande zuriickge-
hissen wurde, als er in den Krieg zog; aus dem Krieg
kamAmphitruo dreiMonate nachher zuruck,und zwar
an dem gleicli auf die n o x 1 o n g i o r folgenden
Tage; in der nox longior wurde Alkmene auch
von Zeus schwanger. Die Niederkunft sollte in zehn
Monaten nac)i Am])hitruos Zug und in siehen Monaten
nach dessen Riickkehr stattfisden; also niclit, wic hei
iMautus, gleicO nach der Riickkehr.

Zum Scliluss des Originales machte der udvTic
Tcipeaiic oder Zcuc djro unj(avfic die ganze Geschichte
kiar und sagte Herkules' Gehurt voraus. Was die Bro-
mia iiber die Gehurt aussagt, ist wahrscheinlich aus
Euripides'Alkmene ahgeleitet.Auf Eui'ipides' Alkmene
hat Plautus oder dessen Original im Rudens (v. 86)
hingedeutet. Aus der Euripideischen Tragijdie ist viel-
leicht auch die von Sosia gelieferte Beschreibung der
Schlacht (v. '203 ft'.). Eine solche Schihlerung im Am-
phitruo hiltte nur dann Zweck, wenn Mercurius nichts
iiher die Schlacht und den Sieg der Tliebaner wusste,
weshalh er Sosia's Beschreibung ex angiporto erlau-
schen nmsste; aber Mercurias, als Gott, wusste alles;
er hatte auch die patera aus dem versiegelten Kasten

— (55 -

weggestohlen, ohne das Siegel zu verletzen. Von Con-
tamination soheinen auch die Inoonsequenzen und
Unwahrscheinlichkeiten herzurijhren, iiher die Lan-
gen p. 91 tr. und Leo zu 880 sprechen.

RHEINISCHES MUSEUM FUU PIIILULOOIE
Neue Folge, Bd. lix. pag. 626 sqq.
Die Kontamination in Plautus' Miles Gloriosus.

Die Hauptgriinde, die zu der Annahme fiihren,
dass im Miies gloriosus Kontamination vorliegt, sind
folgende: I. dass das Grundmotiv des zweiten Actes,
der geheime Gang durch die durchhrochene Wand,
im vierton Akte vblliii" fallen c^elassen ist: 2. der \Vi-
derspruch, in dem die Lucrioscene (III 2) mit der let-
zten Scene des zsveiten Aktes steht; 3 der Streit der
Verse 612 sq. mit 596 sqq. ; 4. die Inkongruenz der
Verse 805 sqq. mit der folgenden Handlung (s. Lorenz,
Einleitung 31 tf. ; Fr. Schmidt, Fleckeisens Jahrb. IX
Supplementb. 391 ff. ; Ribbeck, Alazon 55 ft'. ; Langen
Plaut. Studien 313 if . ; Leo Plaut. Forsch. 161 ff.).
Dennoch last sich daran noch zweifeln.In der Tiiat ist
nur der Widerspruch der Lucrioscene mit der letzten
Scene des vorigen Aktes eine Unebenheit; und diese
Scene rlihrt aller Wahrscheinlichkeit nach nicht vom
Plautus her. "\^on den iibrigen Mangeln, die die genan-
nten Gelehrten zu linden glauben, ist das Stiick viel-
leicht frei.

Was die durchbrochene Wand betrifft, obwohl sie
im vierten Akte nicht in Gebrauch genommen ist, um
auch Pyrgopolynices in ahnlicher Weise, wie vorher
Sceledrus,zu tciuschen,ohne den geheimen Gang ware
doch der vierte Akt ganz unverstandlich; denn nicht
nur wird zweimal gesagt, Philocomasium sei im Hau-
se des Periplectomenus (1088—1089. 1154—1155),
und wird die wegen der unerwarteten Entdeckung

— 64 —

des Liebespaares im zweiten Akte fingirte Zwillings-
schwester wiederbolt erwcibnt(974 sqq.l 10-^ 1 1 iG,13J3,
13 15 sqq.), sondern es nuiss auch Philocomasium wie-
derholt sich im Hause des Periplectomenus hefinden,
damit sie darlibei' unteri-icbtet wird, was Pabiestrio
mit Peripleetomenus und Pleusicles gegen den miles
vorbereiten; sie muss alles wissen, um ibre Rolle gut
zu spielen (vgl. IV 5 und IV 8), dass sie nicbt aus Un-
kunde, cum res apud summum puteum
g e r i t u r (1152), die ersonnene List zunicbte macbe.
Ja Philocomasium liat, da sie das Zwiegespriicb des
Pyrgopolynices mit Palaestrio gehbrt batte (1090),
eber, als es PaUiestrio ibr riitb, vom miles erbeten,
dasser den Palaestrio ibr mitgiebt(vgl.ll91 und 1205).

Palaestrio bat die V^and durcbbrocben, nicht um
den Pyrgopolynices odor Sceledrus zu libertolpeln,
sondern nur um das liebende Paar zusammenkommen
zu lassen (139 qui amantis una inter se
facerem convenas). Nachdem Sceledrus die
Philocomasium mit dom Pleusicles im Hause des
Periplectomenus gesehen bat, wurde die durcbbro-
cliene Wand natiirlich ge])raucbt, um Sceledrus zu
uberzeugcn, ut quod vidit, non viderit,
sie wiirde ebenfalls in Gebraucb genommen werden,
um den miles zu tauschen, wenn Sceledrus im Hause
bleiben und seinem Herrn was eingetreten war mel-
den soUte.

In der sechsten Scene des zweiten Aktes nacb Ent-
fernung des Sceledrus kebrt Periplectomenus in die
Senatsverbandlung zuriick (592 redeo in sena-
t u m r u s u m ). Es ei'liebt sicb nun die Frage, mit
was bat sicb der senatus bisber hescbaftigt?Icb glau-
b(; nocb nicht mit der Befreiung der Philocomasium.
Es batten Palaestrio und seine Genossen sich vorerst
zu herathen, wie auch der miles iiberzeugt werden
soile, dass das Madchen, das Sceledrus gesehen batte,
n'cbt Philocomasium,sondern ibre Scbwester war.We-

~ G5 —

derPeriplectomenus nocli Palaestrio vvissen,dassSce-
ledrus aus deui Hauso seines Ilorrn p e r a liq u o d
dies entflohen ist; — denn 57() — 578 f584) sagt Sceie-
drus zu den Zuschauern, nicht zuni Periplectonienus,.
— und da sie es nicht wissen, miissen sie bofiirchten,
dass Sceledrus dem mih3s Meldung mache, und dafiir
sich vorsehen.

Bei dieser Berathung erst wurde vom Palaestrio
vorgeschlagen, don miles zu tauschon und ihm die
Philocomasium zu entziehon. Ich glaube, dass dies
drinnen im Hauso des Poriplectomenus verhandolt
wurde. Der Plan selbst sollte, damit ihn auch die
Zuschauer horon, nachhor vor dem Hause entvvickelt
vverden, wie es in dor That von Vers 765 an gesche-
hen ist.

In der Partie von 611 bis 764 sind viole spatere
Zuthaten eingewebt. So ist es unmbglich, dass die
Partie vom Plautus herriihrt. vvo der alte Ephesier
Anstalton macht auf don Markt zu gehen um Speisen
einzukaufen. Das ist doch wunderlicli und beispiollos,
nachdem der Plan gegen den Feind gesponnen ist
(nach Leos Auffassung), dass Periplectomenus auf
den Markt geht um ein Gastmahl fiir Pleusiclos vor-
zubereiton, als ob der oben und nicht vor vielen Tagen
zu Ephesos angekommen ware. Also muss man nicht
mit Leo annehmen, dass der Streit der Verse 612 sq.
mit 596 sqq. und 765 sqq. eine Kontamination ver-
rath, auch nicht mit Y\\ Schmidt alle Vorse 612—765
als unecht ausscheiden; meiner Meinung nach sind
auszuscheiden die Verse 652—764.

Nachdem Palaestrio dem Periplectomenus seine
RoUe zugetbeilt hat (766 — 805), wendet er sich zum
Plousicles und fordort ihn auf, nach der Pilickkehr
dos miles vom Forum die Philocomasium nicht bei
ihrem Namen zu nennen, sondern als die fingirte Zwil-
lingsschwoster. Weder Periplectomenus, noch Palse-
strio wissen, dass Sceledrus aus dom Hause entfloheii.

5

— 68 —

ist. Da sie niin l)ofurcliton, iind beflipchten nuissen,
dass Sceledrus was passirt war seinom Ilorrn nielde,
so niussen sie vorsichtig sein und ahnliche Tauschung
auch des miles vorberoiton. Das ist fiir Palaestrio und
seinen Helfer, die nicht wissen, was mit Sceledrus
geschehon ist, natlirlich, Dor Dichtor konnto es an-
ders oinrichton und hat os in der That andors ein-
gericlitet.

Es folgt nun die Lucrioscene; da^s sie vom rlau-
tus selbst herr'iilii*t, ist hbclist unwahrscheinlicli. Es
ist wahr, dass Platus mit Liobe solche heitere Scenen
seinom Publikum vorstellto; aber doch kaum in so
klarem Widerspruch, wie in dem diese Sceno mit dem
vorigon Akte stoht. Es ist auch unwahrscheinlicli,
dass der miles dor weder aus Ephesos war, noch
lange zeit da anwesend sein soU, oinen Weinkeiler
hat. Ausserdem steht der Sceledrus der Lucrioscene
in Widerspruch mit deni Sceledrus des zweiten Aktes
(Fr. Schmidt p. 385). Die Lucriosceno ist aus einom
anderen Stiick genommen und riihrt vom selbon her,
von welchem der Vers 588, nicht von Plautus. Bei
Plautus wurde an dieser Stelle bekannt gegeben, dass
Sceledrusaus dem tlause des miles entflohon ist [oder
vielmchr ein Canticum vgl. Seite 39].

■-•-^^S^^g^-^^-^K^-O» » »

A D D E N D U M

ad pag. 00.

Jaiii erat nobis scpiptuiii et prelo subiectuiii illud
C a t u 1 1 i a n u ni (cann. 66, 59 sq.), cuin legiiuus
professoris et uostri niagistri X-Tvoidcoros Bdot] 'A v d -
^ £ K T a £\q Tov otouaiov «oinxnv KdTOtO»?*ov B'

('EmoT}]uorty.)] 'E.neT}]Qlg naveniort]uiov 1902 — 1903 pag. 214

sq.j, ijuae uos multa de loco disputato dedoctura es-
sent.

Th. K.

o
cO

-p 'd

H ■::

§

•H
-P

H
* PU

University oi Toronto
Library

DO NOT

REMOVE

THE

CARD

FROM

THIS

POCKET

AcmeLibrary CardPccket

Lndei Pat. '•Ref. Indec FIU"
Made by LIBRARY BUREAU