Skip to main content

Full text of "Bibliotheca classica Latina, sive, Collectio auctorum classicorum Latinorum, cum notis et indicibus"

See other formats 


Google 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  prcscrvod  for  gcncrations  on  library  shclvcs  bcforc  it  was  carcfully  scanncd  by  Googlc  as  part  of  a  projcct 

to  make  the  world's  books  discoverablc  onlinc. 

It  has  survived  long  enough  for  the  copyright  to  cxpirc  and  thc  book  to  cntcr  thc  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subjcct 

to  copyright  or  whose  legal  copyright  term  has  expircd.  Whcthcr  a  book  is  in  thc  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 

are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  cultuie  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discovcr. 

Marks,  notations  and  other  maiginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  flle  -  a  reminder  of  this  book's  long  journcy  from  thc 

publishcr  to  a  library  and  fmally  to  you. 

Usage  guidelines 

Googlc  is  proud  to  partncr  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  thc 
public  and  wc  arc  mcrcly  thcir  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  this  resource,  we  liave  taken  stcps  to 
prcvcnt  abusc  by  commcrcial  partics,  including  placing  tcchnical  rcstrictions  on  automatcd  qucrying. 
Wc  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  ofthefiles  Wc  dcsigncd  Googlc  Book  Scarch  for  usc  by  individuals,  and  wc  rcqucst  that  you  usc  thcsc  filcs  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrainfivm  automated  querying  Do  nol  send  aulomatcd  qucrics  of  any  sort  to  Googlc's  systcm:  If  you  arc  conducting  rcscarch  on  machinc 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  laigc  amount  of  tcxt  is  hclpful,  plcasc  contact  us.  Wc  cncouragc  thc 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attributionTht  GoogXt  "watermark" you  see  on  each  flle  is essential  for  informingpcoplcabout  this  projcct  andhclping  thcm  lind 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatcvcr  your  usc,  rcmember  that  you  are  lesponsible  for  ensuring  that  what  you  arc  doing  is  lcgal.  Do  not  assumc  that  just 
bccausc  wc  bclicvc  a  book  is  in  thc  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countrics.  Whcthcr  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  wc  can'l  offcr  guidancc  on  whclhcr  any  speciflc  usc  of 
any  speciflc  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearancc  in  Googlc  Book  Scarch  mcans  it  can  bc  uscd  in  any  manncr 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liabili^  can  be  quite  seveie. 

About  Google  Book  Search 

Googlc's  mission  is  to  organizc  thc  world's  information  and  to  makc  it  univcrsally  acccssiblc  and  uscful.   Googlc  Book  Scarch  hclps  rcadcrs 
discovcr  thc  world's  books  whilc  hclping  authors  and  publishcrs  rcach  ncw  audicnccs.  You  can  scarch  through  thc  full  icxi  of  ihis  book  on  thc  wcb 

at|http  :  //books  .  qooqle  .  com/| 


I 


y 


VTC 


BIBLIOTHECA 


CLASSICA  LATINA 


SIVE 


CGLLECTIO 

AUCTORUM  CLASSICORUM  LATINORUM 


CUM  NOTIS  ET  INDICIBUS 


e^ 


On  souscrit,  d  Paris^ 

Cmz  .N.  £•  LEMAIEE,  iJditeur,  bouleTard   Italien,  n'*  aa ,  en   face 
des  Baiiis  Ghdic^ 
BAB&OIS  Ti^,  libriUre,  rue  de  SeiHe, n''  xo,  Paob.  At-Gefm. 
DEBUBE  fr^res,  libsaires  du  &oi,  rue  Serpente,  n®  7. 
TBEUTTEL  sr  WUKTZ,  libraires,  rae  de  Boutbon,  n"*  17. 
F.  DIDOT,  imprimear  du  Boi  et  de  rinstitat,  rae  Jacob,  n^  24. 
AiTT  AuG.  BENGUABD,  libraire,  rae  de  Toaraon,  n''  6. 
BGSSANGE  pere,  libraire,  rae  de  Bicheliea,  n®  60. 
BBUNOT-LABBE,  l&rake  de  rUniyersit^,  qliai  des  AogUiitins,  n**  33. 
MONGIE  auie,  ^raire,  boideTard  PoiMonniifere^  n°  iS, 
H.  TEBDI^BE,  libraire,  quai  des  Augustins,  n°  a5. 
ABTHUS-BEBTBAND,  libraire,  rae  Haate&oille,  n**  93. 
£t  chez  tous  les  Libraires  de  France  et  des  pays  etrangers. 


i 


T.  LIVII  PATAVINI 


QUJfi  EXStANT  .      .  .   . 


'  '* :' 

-  -  *• 


tf  • 


^»  <• 


•  • « 


OMNIA  0=BERA 


^       •■ 


o  •  *  -      •  • 

u  •   *        •   •     , 

•        •••••• 


•      •  •. 


•  «  /    •    • 


•  •  ^  •  «• 


•    «    • 


EXCUDEBAT  FIRMINUS  DIDOT, 

REGIS   ET   GALLICARUM   AGADEMIARUM   TTPOGRAPHUS. 


I 

^ 


w       •        • 

••••  •••••^ 


•••••  ••••  •••^», 

•       •    •       •       •**  .  ••     ••  ,        *    ^ 

•*•     t  '  •.  •       •• 

•I  ::•  ••  •••: 

•••:,•  :•••••  •   • 

•     •     •••         /, • 

•;•  ••:  •  •  ••:•••::    : 

•  •••#•  ",«  "•    " 

•:••; 


TITUS  LIVIUS 

PATAVINUS 

■     AD  CODICES  PARISINOS  RECENSITUS 

CUH  TARIITATE  LECTIOKOH 

ET  SELECTIS  COMMENTARIIS 


ITEM  SUPPLEMENTA  I.  FREINSHEMn 

CDHANTE 

N.  E.  LEMAIRE 


VOLUMEJJ.  SHXTUM    . . ,' . 


PARISIIS 

COLLIGEBAT  fflCOLAUS  ELIGIUS  LEHAIRE 


MDCCCXXIV 


••  •  • 

•  •  •  • 
•   •  •   • 


•  ••  • 

.  • 


••• 


•  •      ••• 

•  •  •_    •  • 


■  •  • •    •• 

•  •     •  « • 


T.  LIVII  PATAVINI 


HISTORIARUM 


AB  URBE  CONDITA 

,.        LIBER   XXX. 


»«<N 


BREVIARIUM. 

Cap.  I;  Imperia  nova  et  pi^orogata.  —  II;  Naves  legionesque 
decrel» ,  et  prodigia  procurata.  —  III ;  Scipio ,  vestiuin ,  com- 
meatus  armorumque  copia  auctus,  Uticam  obsidet,  et  spem 
facit  pacis,  a  Syphace  petitae,  ut  probabiiis  causa  suis  com- 
raeandi  sit  incastra  hostium;  quse,  quod  iignea  ferme  tota  sunt, 
per  occasioQem  ineendendi  consiiia  agitat.  —  lY ;  Legatos  alios 
atque  alios  ad  regem  mittit,  et  satis  omnibus  exploratis  tollit 
inducias.  —  Y;  Media  nocte  castra  tom  Syphacis  a  Lsetio  ac 
Masinissa,— yi;  tnm  Hasdrubalis,  illis  propinqua,*a  Scipione 
incenduntur ,  et  flamma  ferroque  absumuntur  multi  homines , 
equi  et  eiephanti.  —  YII ;  Hasdnibal  et  Syphax  summa  ope  re~ 
parant  beiium  et  copias  jungunt.  —  YIII;  Pauio  post  in  aciem 
descendunt ,  et  a  Aomanis  vincuntur. — IX;  Scipio  multas  uii>es 
ekpugnat ;  et  Carthaginienses  legatos  ad  Hannibalem  arcessen- 
dnm  classemque  ad  levandam  Uticae  obsidionem  mittunt.  —  X; 
Hostes  frustra  aggredinntur  navee  Romanorum,  ad  muros  Uticae 
appulsas.  ^XI;  Laelius  et  Masinissa  in  Numidiam  perveniunt, 
novumqueexercitum,  a  Syphace  in  regna  suo  conscriptum,  pro- 
fligant.  —  XII;  Rex  ipse  vivus  capitur,  et  Cirta,  caput  regni 
ejus,  a  Masinissa  occupatur.  Is  Sophonisbam,nxoreinSyphacis, 
filiam  Hasdrubalis ,  amore  captus  pollicitusque  se  prohibiturum, 
quo  minus  Romanis  traderetur,  matrimonio  sibi  jungit :  quod 
Laelius,  factis  nuptiis  snperveniens ,  valde  improbat.  — XIII  ;Sy- 
phax,  sermonibus  circumstantium  celebratus ,  in  castra  ad  Sci- 


a  T.  LIVII 

pionem  perducitur,  omnemque  perfidiae  et  belli  cansam  cottfert 
in  uxorem. -^XIY;  Masinissa,  castigatus  a  duce  rom.  propter 
nuptias  festinatas,  —  XV;  venenum  mittit  Sophonisbae,  et  exi- 
miis  a  Scipione  ornatur  laudibus  honoribusque.  —  XYI;  Car- 
.thaginienses  legatos  mittunt  Romam  et  ad  Scipionem ,  qui  pacis 
conditiones  .dicit  datque  inducias.  —  XYII;  Multis  ante  diebus 
Xaelius  cum  Syphace  aliisque  captivis  et  legatis  Masinissae  Ro- 
mam  venit,  et  ingenti  urbem  laetitia  complet.  Senatus  supplica- 
tionem  decernit ,  et  confirmat  regiumnomen,  regnum  paternum 
aliaque  munera,  Masinissae  a  Scipione  data.  —  XYIII;  Interea 
Mago  a  P.  Quintilio  Yaro  praetore  et  M.  Comelio  proc.  in  agro 
Insubrium  Gallorum  vincitur ,  et  graviter  vulneratus  ex  praelio 
aufertur  prope  exsanguis.  —  XIX ;  Inde  ad  mare  in  Ligures 
Ingaunos  pervenit ,  et  imperio  senatus  carthaginiensis ,  a  legatis 
perlato ,  periculoque  et  patriae  et  suo  motus  in  Africam  trajicit : 
sedy  vixdum  superata  Sardinia,  ex  vujnere  moritur,  et  naves 
aliquot  disjectae  a  classe  rom.  capiuntur.  C.  Servilius  cos. 
patrem  Catulumque ,  a  Boiis  olim  captos ,  Romam  reducit.  Ad 
Cn.  Servilium  cos.  multa  Bruttiorum  deficiunt  oppida ;  idemque 
in  agro  crotoniensi  acie  confli^at  cum  Hannibale.  —  XX ;  Mox 
summus  hic  Poenorum  dux  a  legatis  in  patnam  revocatur ,  et 
inutili  militum  turba  praesidii  specie  in  oppida  bruttii  agri  di- 
missa  multisque  italici  generis  in  templo  Junonis  Laciniae  fcede 
interfectis,  quod  roboris  in  exercitu  est,  in  Africam  transvehit, 
moestissimo  aoimo  detractus  ex  diutina  possessione  Italiae,  et 
deos,  homines  seque  ipsum  accusans.  —  XXI;  Legati  saguntini 
Poenos ,  ad  conducenda  auxilia  in  Hispaniam  missos  comprehcn- 
sosque  cum  pecunia ,  Romam  adducunt :  et  quinque  ibi  dies 
circa  omnia  pulvinaria  supplicatur  ex  senatusconsulto.  —  XXII ; 
Carthaginiensium  legati,  pacem  petentes,  punica  fraude  erecti 
videntur  senatui  romairo ,  —  XXHI ;  et  pace  infecta  ac  prope 
sine  responso  dimittuntur.  —  XXIV ;  Cn.  Servilius  in  Siciliam , 
inde  inAfricam  discessurus,  trajicit,  sed  a  P.  Sulpicio  dictatore 
ad  id  ipsum  creato  in  Italiam  revocatur.  Onerariae  Cn.  Octavii 
naves,  in  conspectu  Carthaginis  tempestate  per  litora  portusque 
dispersae,  a  Poenis  per  induciarum  tempus  capiuntur.  —  XXY ; 
Legati  de  injuna  hac  questum  a  Scipione  missi  Carthaginem 
prope  violantur,  et  in  reditu  ex  insidiis  Poenorum  »  ex  alto  re- 
pente  eos  aggredientium ,  vix  incolumes  ipsi  evadunt.  Scipio 
contra  legatosCarthaginiensium,  cum  Laelio  Fulvioque  ab  Roma 


LIBER    XXX.  3 

supervenientes,  dimittit  salvos :  et  Hannibal  mox  ad  Leptim  ap- 

pellit  classeifi.  —  XXYI ;  In  Macedoniam  legati  mittuntur  ad 

Philippum ,  qui  adversus  foedus  qusedam  facta  videri  Patribus 

nuntient.  Rom»  est  incendium  ingens  et  inundatio ,  sed  annonae 

vilitas.  Mors ,  honores  laudesque  Q.  Fabii  Maximi.  Ludi  Romani 

ac  plebeii.  Comitia. — ^XXVII;  Consules  insequentis  anniTi.  Clau- 

dius  Africam  (quae  provincia  ex  senatus  decreto  in  sortem  con- 

jecta  erat ) ,  et  M.  Servilius  Etruriam  sortiuntur.  Pratorum  co- 

mitia  ac  provinciae.  Ludi   quinquennales.  —  XXVIII;  Curae 

metusque  Romanorum  Poenorumque ,  imminente  supremo  cer- 

tamine.  —  XXIX ;  Hannibal  Adrumetum  et  inde  Zamara  venit : 

Scipio  haud  procul  Naraggara  urbe  considet,  et  speculatores 

hostium  per  castra  sua  circumduci  dimittique  jubet ;  neque  ab- 

nuit  colloquium  ab  eorum  duce  petitum.  —  XXX;  Hannibal  prior 

alloquitur  vScipionem ;  —  XXXI ;  isque  respondet.  —  XXXII ; 

Duces  infecta  pace  arma  expediri  jubent ,  et  militibus  animum 

incendunt  hortando.  —  XXXIII ;  Tum  acies  instruunt  singulari 

arte ,  et  pugnant.  —  XXXIV ;  Romani ,  et  numero  superiores  et 

animo,  ingentem  hostium  cladem  edunt.  —  XXXV;  Lselius  ac 

Masinissa  Poenos  fundunt,  cum  equitatu  in  aversam  eorum  aciem 

incurrentes,  et  Hannibal  cum  paucis  equitibus  inter  tuihultum 

elapsus,  Adrumetum  perfugit.  —  XXXVI;  Paulo  post  Scipio 

JNumidas ,  duce  Vermina,  Syphacis  filio,  Poeuis  auxilio  venientes 

fiindit,  et  Tunete  de  pace  agit  cum  legatis  Carthaginiensium. 

—  XXXVII;  Hi  conditiones  ab  eo  dictas  domum  referunt,  et 

Hannibal  Gisgonem,  pacem  dissuadere  conantem,  arreptum 

manu  sua  ex  superiore  loco  detrabit.  — XXXVIII;  Induciae 

Poenis  dantur ,  et  Romam  mittuntur  legati.  Prodigia ,  inundatio 

Tiberis,  et  ludi  Apollinares.  —  XXXIX;  Ti.  Claudius  cos.,  in 

SiciUam  atque  inde  in  Africam  trajicere  jussus,  classem  tem- 

pestate  laceratam  reficit  Caralibus ,  et  circumacto  anni  tempore 

privatus  Romam  reducit.  Comitia  a  C.  Servilio  Gemino  saepe 

indicta  perfici  tempestates  prohibent.  Ludi  Romani,  plebeii, 

Cereales.  Scribae  viatoresque  ae.dilitii  ob  pecuniam  ex  aerario 

clam  egestam  damnantur.  -^  XL ;  Legati  Carthaginiensium  et 

Philippi  Romam  veniunt.  Supplicationes ,  comitia  et  provinciae 

consulum  praetorumque.  Cn.  Comelius  Lentulus   cos.  frustra 

cupiditate  flagrat  provinciae  Africae;  quae  res  multis  contentio- 

nibus  in  senatu  et  ad  populum  agitur.  — XLI;  Legiones  clas- 

sesque  novis  magistratibus  decertiuntur.  —  XLII;  Legati  Phi^ 


6  T,  LIVII  tcX 

transvectum  fuerat,  ne  qua  classis  ex  Africa  trajice- 
ret',  quadraginta  navibus  custodiri  placuerat  Siciiiae 
maritimam  oram.  Tredecim  novas  naves  Viliius  secum 
in  Siciliam  duxit;  caeterae  in  Sicilia  veteres  refectae: 
huic  classi  M.  Pomponius,  prioris  anni  praetor,  pro- 
rogato  imperio  praepositus ,  novos  milites  ex  Italia  ad- 
vectos  in  naves  imposuit  Parem  navium  numerum 
Cn.  Octavio ,  praetori  item  prioris  anni  *,  cum  pari  jure 
imperii  ad  tuendam  Sardinise  oram  Patres  decreve- 
runt.  Lentulus  praetor  duo  millia  militum  dare  in 
naves  jussus.  £t  Italiae  ora,  quia  incertum  erat,  quo 
missuri  ciassem  Carthaginienses  forent  (videbantur 
autem ,  quidquid  nudatum  praesidiis  esset ,  petituri ) , 
M.  Marcio,  praetori  prioris  anni,  cum  totidem  navibus 
tuenda  data  est.  Tria  millia  militum  in  eam  classem 
ex  decreto  Patrum  consules  scripserunt,  et  duas  le- 
giones  urbanas  ad  incerta  belli^.  Hispaniae  cum  exerci* 
tibus  imperioque  veteribus  imperatoribus,  L.LentuIo 
et  L.  Manlio  Acidino,  decretjie^.  Viginti  omnino  legio- 
iiibus  et  centum  sexaginta  navibus  longis^  res  romana 


Cap.  II.  I.  In  SiciUam  (male  in 
Sieilia  vulgo  legitnr)  tria  millia  miU' 
titm  sunt  scripta,  quia,  quod  robo' 
ris.,,fuerat;  et,  ne  qua  classis  ex 
Afiica  (in  Siciliam)  trajiceret,  etc.  non 
male  cpnj.  Gron.  —  Qanm  in  Putean, 
sit  et  qui.,pante  qua,  Creverius  inde 

effecit  lectionem  et  quia ne  qua, 

non  adversaute  Drak*  docens  dupli- 
cem  rationem  afFerri  cur  scripta  fue« 
rint  haec  tria  millia  in  3iciliam :  una , 
^uod  insula  non  satis  firqio  tenebatur 
praesidio;  altera  ut  hi  nqvi  miUtes 
jmponerentur  in  naves  quibus  cnsto- 
diri  placebat  maridmam  oram ;  idque 
ftsvefa^  factum  panlo  post  mempra* 
(ur.  Ep. 

9r  Cnf  Octavio ,  praitori  item  prio* 


ris  anni  :  Livium  sul  oblitum  esse ,  ex 
XXVm,  38,  etXXIX,  i3,  colliglt 
Periz,  Aaim.  hist.  cap.  8,  p.  34a.  Cf. 
adXXX,  24»  n.  a.  —  Quo  missuri 
classem  Cforent;  vide  supra  ad  VI  ^ 
4»,n.7. 

3.  Incerta  beUi,  nt  inc,  casuum, 
4;ap.  3o;  vide  ad  FV,  27,  n.  i. 

4.  Uisptmia!  cum  exercitibus .^.de^ 
creta;  vide  ad  XXVIII ,  38  ,  n.  4. 

5.  Centum  sexagmta  navibus  longis; 
^de  ad  XXI,  17,  n.  5.  M.  Pomponins 
acceperat  XL  naves,  Cn.  Gctavios 
totidem,  M.  Marcius  parem  numeiiun, 
et  Scipio  XL.  Conf*  XXIX,  a5,  36; 
XXX,  41,  4a,  et  Drak.  —  Res  ro^. 
mana  eo  anno  gesta ;  vide  sppra  a4 
II,  64,  I).  3« 


t,c:lt         LIB.  XXX.  CAP.  11.  III.  7 

eo  anuo  gesta.  Prsetores  in  provincias  ire  jussi :  consu- 
libus  imperatum,  prius  quam  ab  Urbe  proficisceren- 
tur,  ludos  magnos  facerent,  quos  T.  Manlius  Torqua- 
tus^  dictator  in  quintum  annum  vovisset,  si  eodem 
statu.respublica  staret.  £t  novas  religiones  excitabant 
in  animis  hominum  prodigia,  ex  pluribus  locis  nun- 
tiata  :  aurum  in  Capitolio  corvi  non  lacerasse  tantura 
rostris  crediti,  sed  etiam  edisse  :  mures  Antii  coronam 
auream  arrosere:  circa  Capuaro  omnem  agrum  locii- 
starum  vis  ingens ,  ita  ut ,  unde  advenissent ,  parum 
constaret ,  complevit :  equuleus  Reate  cum  quinque 
pedibus  natus :  Anagniae  sparsi  primum  ignes  in  caelo , 
dein  fax  ingeos  arsit^  :  Frusinone  arcus  solem  tenui 
linea  amplexus  est ;  circulum  deiiide  ipsum  major  solis 
orbi&  extrinsecus  inclu^it :  Arpini  terra  campestri  agro 
in  ingentem  sinum  consedit  :  consulum  alteri,  pri- 
mam  hostiam  immolanti,  caput  jocinoris  defuit.  £a 
prodigia  majoribus  hostiis  procurata  :  editi  a  coUegio 
pontificum  dii  ^,  quibus  sacrificaretur. 

III.  Iis  transactis ,  consules  praetoresque  in  provincias 
profecti.  Omnibus  tamen,  veiut  eam  sortitis,  Africae 
cura  erat ;  seu  quia  ibi  Summam  rerum  bellique  *  verti 
cernebant,  seu  ut  Scipioni  gratificarentur ,  in  quem 
tum  omnis  versa  civitas  erat.  Itaque  non  ex  Sardinia 
tantum  (sicut  ante  dictum  est),  sed  ex  Sicilia  quoque 
et  Hispania  vestimenta  frumentumque  et  arma  etiam 
ex  Sicilia  et  omne  genus  commeatus  eo  portabantur. 
Nec  Scipio  uUo  tempore  hiemis  beUi  opera  remiserat , 

6.  Zutios  magnos,  quos  T,  Manlius      vide   sopra    ad    Ubrum  VIII ,  eap. 
Torquatus,  etc.  yide  ad  XXVII,  33,      9,  not.  i. 

n.  4.  —  Nov€u  reUgioMS  (vide  ad  II,  8.  Editi  a  eoHegio  pont,  dii;  vide 

5,  n.  4  )  exoitahant prodigia ,  etc.  de  ad  1 ,  1 8 ,  n.  a. 

qoibus  vide  ad  1 ,  3 1 ,  n.  i .  Cap.  III.  i .  Jbi  summam  rerum  bel- 

7.  Fax  ingens  arsit;  vid.  XXIX,  Uque  vertif  vide  ad  III,  5.,.n..6^  e.| 
14)0.  a.  —  Caput  jocinoris  defitit;  III ,  27,  n.  6, 

V 


A.  C*  ao3. 
U.  C.  549. 


8  T.   LIVII 

quse  multa  simul  undique  eum  circumstahaat.  Uti- 
cam  obsidebat;  castra  in  conspectu  Hasdrubalis  erant ; 
Carthaginienses  deduxerant  naves^;  classem  paratam 
instructamquead  commeatus  intercipiendoshabebant. 
Inter  baec  ne  Syphacis  quidem  reconciliandi  curam 
ex  animo  miserat^ ;  si  forte  jam  satias  amorisin  uxore 
ex  multa copia  cepisset.  Ab Syphace  magispacis cum 
Garthaginiensibus  conditiones,  ut  Romani  Afiica, 
Poeni  ItaUa  excederent ,  quam ,  si  bellaretur ,  spes  ulla 
desciturum  afferebatur.  Haec  per  nuntios  magis  equi- 
dem  acta  crediderim  (et  ita  pars  major  auctoressunt^), 
quam  ipsum  Syphacem,  ut  Antias  Yalerius  prodit,  in 
castra  romana  ad  coUoquium  venisse.  Primo  eas  con- 
ditiones  imperator  romaims  vix  auribus  admisit. 
Postea,  ut  causa  probabilis  suis  commeandi  foret  in 
castra  hostium,  moUius  eadem  illa  abnuere,  ac  spem 
facere ,  saepius  ultro  citroque  agitantibus  rem  conven* 
turam.  HU)ernacula  Carthaginiensium ,  congesta  te- 
mere  ex  agris  materia  exaedificata,  lignea  ferme  tota 
erant.  Numidae  praecipue^,  arundine  textis  storeaque 


a.  Carthagin,  deduxerane  naves; 
▼ide  ad  Vin,  26,11.  i. 

3.  Curam  ex  animo  nuser^U,  tit 
apud  Virg.  £11. VI,  85.  Similiter  mit- 
tere  (h.  e.  omittere)  ambages  VI,  16 
pr.  XXXTV,  5g,  et  odium  XL,  46. 
Dimisertu  repoauit  Rhen.  et  amiserat 
conj.  Perizon.  -^  Satias  ( yide  ad 
XXV,  a3 ,  n.  9)  amoris  in  uxore  (pro 
uxorem  ,  quod  et  qmdam  libri  habenit ; 
conf.  ad  II ,  14 ,  n.  a ;  VI ,  aa  ,  n.  i, 
et  Drak.  ad  h.  1.)  ex  multa  copia  ce- 
pisSet  eum.  Conf.  ad  Polyb.  XIV,  x , 
06  yoip  «irt*fivci>a»e ,  imX  tyj;  icou^C- 
ffXKic  airbv  li^  xopov  »x**^ »  ^*'  ^ 
e2^.eTo  Ta  Kiau^yyi^fx^iwt  ^  xal  xoAo^Xcu 
T^C  irpb;  Toi)c  4»omxa;  f  tXiac,  ^ta  tc 
TV)v  fuoixTjv  Tttv  NofAac^ttv  di|itxopiav , 


xai  (S^ia  Tinv  7rpo'c  t*  tcu;  6cou;  xat 
TOU(  dcvOpuTTOUc  aOaaiav.. —  Quam,si 
porro,  dintius  6e//ar«Afr  oum  Poanis , 
ant  bellum  ei  inferretnr ,  desciturum 
eum  a  Pcenis. 

4.  Ita  pars  major  auctores  sunt; 
vide  ad  II ,  5S,  n.  i.  Conf.  ad  hsec  et 
seqq.  Polyb.  XIV,  x,  et  de  Syphacis 
consilio  Appiah.  Pun.  17.  —  j4gitan- 
iibtts  rem  eonventuram  eam.  Sed  forte 
leg.  conventurum  cum  Duk.  —  Hiber^ 

naoiUa  Carthaginiensium habita-' 

hant;  vid.  Polyb.  1.  1.  Sil.  XVII,  68 
sq.  et  SdieL  ad  Hygin.  pag.  1 1  lo.  — — 
TViMre;  vide  ad  II,  46,  n.  3.  — 
Materia;  yid.  VI,  a  ,  n.  6. 

5.  Numidee  preeoipue,  pars  maxima, 
b.  e,  Numidamm  plufimi  (conf.  VI , 


A.  C.  ao3. 
0.  C.  5.49- 


LIB.  XXX.  CAP.  IIL  IV.  9 

pars  maxima  tectis,  paissim  nuUo  ordine,  quidam, 
ut  sine  imperio  occupatis  locis,  extra  fossam  etiam 
vaUumque  habitabant.  Haec  relata  Scipiom  spem  fece- 
rant  casjra  hostium  per  occasionem  incendendi. 

lY.  Cum  iegatis,  quos  mitteret  ad  Syphacem,  calo- 
num  loco  primos  ordines '  spectatae  virtutis  atque  pni- 
dentiae  servili  habitu  mittebat :  qui ,  dum  in  colloquio 
legati  essent ,  vagi  per  castra ,  aUus  alia ,  aditus  exitus- 
que  omnes ,  situm  formamque  et  universorum  castro- 
rum ,  et  partium ,  qua  Poeni ,  qua  Numidae  ^  haberent , 
quantum  intervalli  inter  Hasdrubalis  ac  regia  castra 
esset,  specularentur,  moremque  simul  noscerent  sta- 
tionum  vigiliarumque;  nocte,  an  interdiu  opportu* 
niores  insidianti  essent.  £t  inter  crebra  coUoquia  alii 
aftque  alii  de  industria,  quo  pluribus  omnia  nota  es- 
sent ,  mittebantur.  Quum  saepius  agitata  res  certiorem 
spem  pacis  in  dies  et  Syphaci  et  Carthaginiensibus  per 
eum  faiceret,  legati  romani  vetitos  se  rei^erti  ad  impe'- 
ratorem^  aiunt,  nisi  certum  responsum  detur,   Pro* 


34«  et  aL)  in  hibernacalis  arundine 
textis.  —  Storea  dicta  airb  tou  9to- 
psvvufAi*  quidam  scribunt  storiam :  pa- 
lea  Tel  alva ,  quam  extendimas  supofr 
terram.  Vide  ad  Caes.  Bell.  civ.  II,  9. 
£d.  —  Quidam,  ut  sine  imperio  o.  l, 
YideadVUI,  3o,  n.  7.  —  Habita- 
bant,  ia  castris  degebant,  ut  cap.  4, 
n.  a ,  htiberc  ;  unde  twta  c.  6 ,  n.  3 , 
tsbemacula  ye\  casao  in  castris ;  Doer. 
Cu*.  IV.  I.  Pnimas  ardines,  ut 
XIXV,  33  et  36,  sexprimomm  ordi* 
nam  ductores  seu  centuriones,  duos 
primipiios,  duos  primos  principes, 
dnos  primos  bastatos ;  Gron.  Conf.  ad 
II,  4^9  u.  z4;  Lips.  Mil.  Rom.  II9  8, 
et  Morus  ad  Ccs.  B.  G.  V ,  3o.  Rera 
tnrbat  Veget.II,  7,  8.  O  IloVXtoc  «si 
T(vot(  (Mv  Tuv  irpaYfAaTix&v ,  oO^  ^e 


xal   VTpCTittTiibttV ,    ^uir&vTtfc  >   etc. 
Polyb.  XIV,  I,  i3. 

a.  Qua  Pceni,  qua  (vide  ad  III,  70, 
n.  a)  Numido!  haberent,  sc.  tentoria, 
vel  se ,  h.  e.  essent ,  vel  potius  babita- 
rent  (vid.  ad  cap.  3 ,  n.  5 ;  Schmieder 
ad  Plaut.  Trin.  I ,  a  ,  i56,  et  ScheUeri 
lex.) :  nisi  leg.  haberentur,  i.  e.  essent 
(ut  saepissime  apud  Tacitnm;  vide  ad 
Tac.  Ann.  11,  58 ,  n.  a),  yel  ex  aliis 
libris  quas  Pceni,  quas  Numida  hab, 
Yel  cum  viris  doctis  tenderent,  aut 
he^itarent, 

3.  Vetitos  se  revtrti  ad  imperato- 
rem,  etc.  quo  Scipio  et  otinm  prsebe- 
bat  o/ficio ,  quod  additum  legatis  erat , 
castra  contemplandi ,  et  speciem  cu- 
pidi  pacis  praebebat ;  Gron.  Idem  et 
plura  docet  Polyb.  XIV,  a.  —  Ipsi 


lo  T.  LIVII  u.c.549^ 

inde ,  seu  ipsi  staret  jam  sententia ,  seu  considendus 
Hasdrubal  et  Carthaginienses  essent,  consuleret.  Tem" 
pus  essCy  autpacem  componi,  aut  bellum  navitergeri. 
Dum  consulitur  Hasdrubal  ab  Syphace, ab  Hasdrubale 
Carthaginienses;  et  speculatores  omnia  visendi ,  et  Sci- , 
pio  ad  comparanda  ea,  quae  in  rem  erant^,  tempus 
habuit.Et  ex  mentione  ac  spe  pacis  uegligentia,  utfit, 
apud  Poenos  Numidamque  orta  cavendi ,  ne  quid  ho- 
stile  interim  paterentur.  Tandem  relatum  responsum , 
quibusdam  (quia  nimis  cupere  Romanus  pacem  vide- 
batur)  iniquis  per  occasionem  adjectis  :  quae  perop- 
portune  cupienti  toUere  indudas  Scipioni  causam 
prasbuere;  ac  nuntio  regis,  quum  relaturum  se  ad 
consilium^  dixisset,  postero  die  respondit,  Se  uno 
frustra  tendente^  nulU  alii  pacem  placuisse.  Renun" 
tiaret  igitur^  nullam  cUiam  spem  pacis  ^  quam  relictis 
Carthaginiensibus  j  Sjrphaci  cum  Rojnanis  esse.  Ita 
tollit  inducias,  ut  libera  fide  incepta  exsequeretur ; 
deductisque  navibus^  (et  jam  veris  principium  erat) 
machinas  tormentaque,  velut  a  mari  aggressurus  Uti- 
cam,  imponit,  et  duo  miliia  militum  ad  capiendum , 
quem  antea  tenuerat ,  tumulum  super  Uticam  mittit ; 
simul  ut  ab  eo ,  quod  parabat ,  in  alterius  rei  curam 
converteret  hostiiun  animos,  simul  ne  qua,  quum 


staret  sententia  ;  vide  ad  IV,  z  3 ,  n.  6. 
—  Sapplendum  censet  Creverius :  da- 
ret  statim  responsum ,  vel  aliud  quid 
simila:  verbum  enim  constUeret  bic 
locum  non  babet.  Ed. 

4.  Qua  in  rem  erant;  vide  ad  I, 
27,  n.  5.  ->-  Iniquis  conditionibus/»^ 
occasianem  adjectis,  ob  pacis,  quam 
Scipio  prae  se  ferebat,  cupiditatem; 
Doering. 

5.  Relaturum  se  adconsilium;Tide 
ad  Vm,  6,  n.  6,  et  XX.VI,  a,  n.  3. 


—  «^(Scipione)  unojrustra  tendente, 
sc.  ut  pax  componeretur.  Conf.  ad 
IV,  7,  n.  6.  —  NuUi  alii,  sc.  legato- 
rum  aliorumque»  qui  in  consilio  afiTuis- 
sent.  —  lAberafide,  ea  liberatus, 
solutus.  Conf.  Polyb.  XTV,  a  extr. 

6.  Deductisque  navibus  (vid.  VHI, 
a6,  n.  i) ,  etc.  Cf.  Polyb.  XIV,  a  pr. 
— Ad» .  •  tumulum  super  Utictuu  mittit; 
vide  ad  XXIX,  35,  n.  6,  etXXXI, 
47,  n.  3.  Tbv  Oivip  rviv  iroXiv  xecfAsvoM 
X090V ,  Polyb.  XIV,  2. 


A.  G.  ao3. 

U.  C.  549. 


I  r 


^  LIB.  XXX.  CAP.  IV.  V. 
ipse  ad  Syphacem  Hasdnibalemque  profectus  esset , 
eruptio  ex  urbe  et  impetus  in  castra  sua ,  reUcta  cum 
]evi  praesidio,  fieret. 

y.  His  praeparatis  advocatoque  consiIio%  edicere 
exploratoribus  ju^sis,  quae  comperta  afferrent ,  Masi- 
nissaque ,  cui  omnia  hostium  nota  erant ;  postremo 
ipse,  quid  pararet  in  proximam  noctem,  proponit 
Tribunis  edicit,  ut,  ubi,  prattorio  dimisso,  signa  con- 
cinuissent  ^,  extemplo  educerent  castris  legiones.  Ita , 
ut  imperaverat ,  signa  sub  occasum  solis  e£Ferri  sunt 
coepta^ :  ad  primam  ferme  vigiliam^  agmen  expiicave<- 
runt;  media  nocte  (septem  enim  millia  itineris  erant) 
modico  gradu  ad  castra  hostium  perventum.  Ibi  S.ci- 
pio  partem  copiarum  Laelio  Masinissamque  ac  Numi- 
das  attribuit;  et  castra  Syphacis  invadere,  ignesque 
conjicere  jubet.  Siugulos  deinde  separatim ,  Laelium 
ac  Masinissam,  seductos  obtestatur,  ut,  quantum  nox 
prouidentice  adimaty  tantum  diligentia  expleant  cu^ 
raque.  Se  Hasdrubalem  punicaque  castra  aggressu- 
rum  :  cceterum  non  ante  coepturum ,  quam  ignem  in 
regiis  castris  conspexisset.  Neque  ea  res  morata  diu 
est :  nam  ut  proximis  casis  ^  injectus  ignis  haesit ,  ex-* 


CiiP.  Y.  I.  Advocato  consilio;  vide 
ad  VIII,  6y  n.  6.  —  Edicere,  ex- 
ponere,  palam  facere,  dicere.  Con£l 
ad  XXI,  63,  n.  i;  Gron.  et  Drak.  ad 
h.  1.  Cort.  ad  Sall.  B.  C.  48,  et  £m. 
Clay.  Cic. 

a.  Tribunis  edicit,  tit,  ubi,  prastQrio 
dimisso  (  vide  ad  XXI,  54,  n.  3  ), 
signa  concinuissent  (vide  ad  VII,  40, 
n.  4)9  extemplo,  etc.  conf.  ad  Tao. 
Ann.  XV,  3o,  n.  3;  Polyb.  XFV,  3; 
Lips.  Mil.  Rom.  Y,  a ;  Scbel.  ad 
Polyb.  cap.  2. 

3.  Efferri  sunt  ccepta  signa;  vide 
«dXXV,  41,  n.  a. 


4*  Ad primam  ferme  vigiliam  (vid. 
ad  VII,  35,  n.  a),  aprt  XKiyouoTi;  r«c 
irpumc  fuXocx-QC*  rnedia  nocte,  irepl 
rfjv  TpiTnv  fuXaxTiv  XiiiYouaav  .  .  . 
septem  enim  miUia  (vide  supra  ad 
lib.  IX,  cap.  a4,  n.  a)  itineris  erant, 
wepl  e^iixovTa  aTa^iou; ,  Polyb.  XIV, 
4 ,  qui  et  conf.  ad  seqq.  Tertia  vigilia 
aignum  taba  datiun  dicit  Appian.  Pun. 
ai.  —  Modico  gradu;  vide  ad  VIII, 
8,  not.  6. 

5.  Proximis  casis,  mapalibus ,  ten- 
toriis  Numidaruro.  Conf.  ad  XXV, 
39,  n.  a;  XXIX,  3i,  n.  3,  et  Sil. 
XVII,  88.  Proximis  casis,  ntproxima 


la 


A.  C.  aoS. 

V.  c.  549. 


T.  LIVII 

templo  proxima  qua^que  et  deinceps  continua  am- 
plexus ,  totis  se  passim  dissipavit  castris.  Et  trepidatio 
quidem ,  quanta  necesse  erat ,  in  nocturno  effuso  tam 
late  incendio  orta  est :  caeterum  fortuitum,  non  ho- 
stilem  ac  bellicum ,  ignem  rati  esse  ^  sine  armis  ad  re- 
stinguendum  incendium  effusi,  in  armatos  incidere 
hostes,  maxime  Numidas,  ab  Masinissa  notitia  regio- 
mm  castrorum^  ad  exitus  itinerum  idoneis  locis  dis- 
positos.  Multos  in  ipsis  cubilibus  semisomnos  hausit 
flamma  :  multi  in  prsecipiti  fuga ,  ruentes  super  alios 
alii,  in  angustiis  portarum  obtriti  sunt. 

VI.  Relucentem  flammam'  primo  vigiles  Cartha- 
giniensium,  deinde  excitati  alii  noCturno  tumultu 
quum  conspexissent ,  ab  eodem  errore  credere  et  ipsi 
sua  sponte  incendium  ortum.  Et  clamor  inter  caedem 
et  vulnerasublatus,  an  ex  trepidatione  nocturna  esset, 
confusus ,  sensum  veri  adimebat.  Igitur  pro  se  quisque 
inermes,  ut  quibus*  nihil  hostile  suspectum  esset. 


teeta  (tentoria  Pcenorum),  c.  6,d.  3. 
Sed  Gron.  jam  recte,  opinor,  monuit, 
eiae  leg.  primis  casis ,  tum  ob  fteq. 
proxima  qtueque,  tom  ob  verba  Polyb. 
XIV,  4. ,  tic  Tot?  'np(uTac  axviva;.  — 
Deinceps  continua;  yide  ad  I,  ai, 
n.  8 ,  et  IV,  22 ,  n.  4*  —  Quanta  ne- 
cesse  erat,  forte  quantam;  Gron. 

6.  Notitia  reg.  castrorum,  ob  eam. 
Mox  nemo  meliomm  MSS  agnoseit 
rh  Multos,  non  improb.  Gron.  ut  sen- 
sus  sit :  qni  in  cubiUbus  marcebant , 
eos,  ut  erant  scmisomni,  kausitjlam^ 
ma,  Vnlgatae  tamen  lect.  fayet  Polyb. 
XIV,  4  extr.  ad  verbum  expressus  fere 
ubiyis.  —  Castrornm  ab  hoste  pariter 
incensorum  luculenta  descriptio,  et 
admodum  poetica  legitur  apud  Nostra- 
tem  Fenelon,  Tilemaque,  lib.VII.  Ed. 

Ca.p.  VI.  X .  Relacentem  flammam 
In  castris  regiis  seu  Numidarum  -vi^- 


les  Carthag.  in  vicinb  castris  Hasdru- 
balis,  etc.  conf.  Polyb.  XIV,  5.  — 
Conjusns,  incertns,  h.  e.  qni  an  ex 
trepidadone,  quae  noctumum  incen- 
dium  comitari  solet,  ortus  esset,  in- 
certnm  erat ;  Crev.  Cum  trepid,  noct. 
confusus  conj.  Gron.  Sed  onmino  cnm 
Rhen.  leg.  confusis,  hoc  sensn:  cla- 
mor...8ublatus  caeteris  raQitibus,  an 
ille  ex  trepid.  noct.  oriretnr,  incertia 
et  ambigentibns  sensum  veri  adimc' 
bat,  ut  confusus  atque  incertus  animi, 
1 ,  7,  et  inf.  cap.  i5  pr.  confusus,  flu- 
ctuaus  et  dnbitans ,  qnid  faciat ;  Boer. 
Clamoris  hujus-  nullam  mentionem  fa- 
cit  Polyb. ;  at  Appian.  Pun.  ai, 
Po-p  ^i  TOT6  irapi.pi.iYst  xai  «aXiriY|iv 
aOpo'ai(  xal  pUKavnfJkaaiv  1;  xa-a- 
itXyi^iv  ^ei>p.tvoi,  sc.  PcdfAatoi. 

3.  Pro  se  quisque  inermes,  ut  qui- 
bus,  etc.  vide  ad  I,  5g,  n.  3,  et  VIII,. 


talt  LIBER  XXX.  CAP.  VI.  i3 

omaibus  portis ,  quacuique  proximum  erat ,  ea  modo, 
quae  restinguendo  igni  forent,  peirtantes^  ie,  agmen 
romanum  ruebant.  Quibus  caesis  omnibus,  praM:er- 
quam  hostili  odio^,  etiam  ne  quis  nuntius- effugeret , 
extemplo  Scipio  neglectas,  ut  in  tali  tumultu,  portas 
invadit :  ignibusque  in  proxima  tecta  conjectis,  effusa 
flamma  primoveiutisparsapluribuslocis  reluxit,  dein 
per  continua  serpens^,  uno  repente  omnia  incendio 
hausit.  Ambusti  homines  jumentaque  foeda  primum 
fuga ,  dein  strage ,  obruerant  itinera  portarum  :  quos 
non  oppresserat  ignis ,  ferro  absumpti ;  binaque  castra 
clade  una  deleta.  Duces  tamen  ambo  et  ex  tot  milli- 
bus  armatorum  duo  millia  peditum  et  quingenti  equi- 
tes  ^  semierm^s,  magna  pars  saucii  afQatique  inceodio, 
effugerunt.  Caesaauthausta  flammis  quadraginta  millia 
hominum^  sunt,  capta  supra  quinque  miilia:  multi 
Cartiiaginiensium  nobiles,  undecim  senatores,  signa 


VIII,  3o ,  n.  7.  —  Q^iB  restinguendo 
igni  forent;  vide  a^  III ,  35,  n.  i.  — 
In  agmen  romanum,  quod  Scipio  ipse 
castris  admoverat  punicis  seu  Hasdru- 
balis,  quae  sibi  incendenda  sumpserat , 
quunb  primnm  ignem  in  regiis  con- 
spezisset  castris.  Hnnc  rerum  ordinem 
invertit  Appian.  Pun.  21 ,  aa. 

3.  Prceterquam  quod  ex  hostili  odio 
fieri  solet,  praeter  bdiuin  h.,  etiam 
ne ,  etc. ,  tnm  odio ,  tum  eam  ob  cau- 
sam  ne<  etc.  Conf.  simill.  loc.X,  ao, 
et  ad.lib.V,  cap.  il^,u.  5\  lib. XXII, 
cap.  3 ,  n.  8.  —  In  proapima  tecta ; 
vide  ad  cap.  3,  not.  5,  et  ad  cap.  5, 
not.  5. 

4.  Dein  per  continua  serpens ;  vidc 
ad  IV,  aa ,  n.  4.  Paulo  ante  sparso 
(scil.  incendio)  optin^  MSS,  prob. 
Gronovio. 

5.  Duo  milliapeditum  et  D  equites, 
ut  ap.  Polyb.  XIV,  6.  Eqnltes  D  cum 


Hasdrubale   eHfugisse  tradit  Appian. 
Pun.  24. 

6.  Casa  aut  hausta  fiammis  XL 
miUia  h.,  etc.  Polybius  numerum  non 
addit,  et  Appian.  Pun.  a3,  alium. 
Dnkeri  nota  est :  «St  his  addas  a5oo, 
quos  efTugisse  dicit,  sunt  in  univer- 
snm  47500.  Sed  XXIX,  35,  Hasdru- 
dalem  3 0000  ped.  3ooo  equit. ,  et 
Syphacem  5oooo  ped.  loooo  eq.  ha- 
biQsse  scribit,  qn^e  sunt  i^Sooo.  Et 
sic  Polyb.  XIV,  i.  Si  jam  perieruut 
40000  et  supra  5ooo  capti  sunt,  efFu- 
git  panlo  plus  dimidia  parte  ex  gSooo. 
Polybius,  XIV,  i,  alio  Hasdrubalem, 
alio  Syphacem  fugisse,  et  Hasdruba- 
lem  equites  ad  5oo ,  pedites  circiter 
aooo  secum  habnisse.  Hi  ergo  snnt, 
qnos  efifugisse  dicit  Livius.  Sed  tamen, 
quum  ambos  duces  et  ex  tot  milUbus 
armatorum  duo  miUia  peditum  et  5oo 
equites  effugisse  scribi^,  ita  loquilur. 


i4  T.  Livii  ^:^'X: 

militaria  centum  septuaginta  quatuor,  equi  numidici 
supra  duo  millia  se^tingenti,  elephanti  sex  capti,  octo 
flamma  ferroque  absumpti ,  magnaque  vis  armorum 
capta.  £a  omnia  imperator  Yulcano  sacrata  incendit. 
VII.  Hasdrubal  ex  fuga  cum  paucis  Afrorum  nrbem 
proximam^  petierat;  eoque  omnes,  qui  supererant, 
vestigia ducis  sequentes ,  se  contulerant :  metu  deinde, 
ne  dederetur  Scipioni ,  urbe  excessit.  Mox  eodem  pa- 
tentibus  portis  Romani  accepti ;  nec  quidquam  hostile, 
quia  voluntate  concesserant  in  ditionem ,  factum :  duae 
subinde  urbes  captae  direptaeque.  Ea  praeda,  et  qua& 
castris  ex  incensis  et  igne  rapta  erat,  militi  concessa 
est,  Syphax  octo  millium  ferme  inde  spatio  loco  com- 
munito  consedit^.  Hasdrubal  Carthaginem  contendit, 
ne  quid  per  metum  ex  recenti  clade  mollius  consu- 
leretur :  quo  tantus  primo  terror  est  allatus,  ut, omissa 
Utica,  Carthaginem  crederent  extemplo  Scipionem 
obsessurum.  Senatum  itaque  sufetes  (quod  velut  con- 
sulare  imperium^  apud  eos  erat)  vocaverunt.  Ibi  e 
tribus  (una  de  pacelegatos  ad  Scipionem  decernebat: 
altera  Hannibalem  ad  tuendam  ab  exitiabili  bello  pa- 
tria;n  revocabat :  tertia  romanae  in  adversis  rebus  con- 
stantiae  erat  ^ ;  reparandum  exercitum ,  Syphacemque 
hortandum,  ne  bello  absisteret,  censebat),  haec  sen- 


ut  lector  facUe  putare  posslt ,  hos  sb- 
los  ex  qSooo  effugisse. » 

Cjlp.  VII.  I.  Afrorum  urbemproxi- 
mam,  Andam  teste  Appiano,  Pun. 
a4 ,  qui  solus  urbis  nomen memoravit. 
Conf.  tamen  ad  haec  el  seqq.  Polyb, 
XIV,  6. 

^.  Ofito  millium  passuum  inde  spa- 
tio  loca  communito,  Abba.  Conf.  n.  6, 
ctPolyb.XIV,  6,  la. 

3.  Sufetes,  consulare  imperium  ;  vicle 
ad  XXVIII,  37,  n.  3.  —  Ibi  e  tribus. 


una  de  pace . . .  vicit :  haec  edidit  Drak. 
cx  emend.  Gron.  pro  vulg.  Ibi  tribus 
dictis  sententiis,  una  de  paccj  etc. 
Optimi  MSS  non  habent  ra  dictis 
sententiis,  et  scitam  hanc  brevitatem 
sermonis  firmavit  multis  exemplis 
Gron.  ad  h.  1. ,  ad  Stat.  Theb.  I,  i  la  , 
et  Obss.  IV,  4.  E  tribus,  sc.  sententiis, 
quod  e  seqq.  intell. ,  ut  passim  alia , 
Tide  ad  XXI ,  43,  n.  4. 

4  •  Tertia  romana:  in  a.  r.  constan- 
tia  erat;  vide  ad  III,  62 ,  u.  5.  Mox 


A.  G.  3t>3. 
U.  G.  549. 


LIB.  XXX.  CAP.  VII.  VIIL  i5 

tentia ,  quia  Hasdrubal  praesens  Barcinseque  omnes  fa- 
Gtionis  ^  bellura  malebant,  vicit.  Inde  delectus  in  urbe 
agrisque  haberi  coeptus,  et  ad  Syphacem  legati  missi, 
summa  ope  et  ipsum  reparantem  bellum,  quum  uxor 
non  jara,  ut  ante,  blanditiis,  satis  potentibus  ad  ani- 
mum  amantis ,  sed  precibus  et  misericordia  valuisset , 
plena  lacrymarum  obtestans,  ne  patrem  suum  pa- 
triamque  proderet,  iisdemque  flammisCarthaginem, 
quibus  castra  conflagrassent ,  absumi  sineret.  Spem 
quoque  opportune  oblatam  a£ferebant  legati ,  quatuor 
miilia  Celtiberorum  circa  urbem  nomine  Abbam^,  ab 
conquisitoribus  suis  conducta  in  Hispania,  egregiae  ju- 
ventutis,  sibi  occurrisse,  et  Hasdrubalem  prope  diem 
a£fore  cimi  manu  haudquaquam  contemnenda.  Igitur 
non  benigne  modo  legatis  respondit,  sed  ostendit 
etiam  multitudinem  agrestiura  Numidarum,  quibus 
per  eosdem  dies  arma  equosque  dedisset ,  et  omnem 
juventutem  affirmat  exciturum  ex  regno.  Scire  incen-^ 
diOj  nonprosliOj  cladem  acceptam  :  eum  bello  inferio- 
rem  essejquiarmisvincatur.  Haec  iegatisresponsa:  et 
post  dies  paucos  rursus  Hasdrubal  et  Syphax  copias 
junxerunt.  Is  omnis  exercitus  fuit  triginta  ferme  mil- 
iium  armatorum. 

VIIL  Scipionera,  velut  jam  debellato,  quod  ad  Sy- 
phacem  Carthaginiensesque  attineret,  Uticae  oppu- 
gnandae  intentum ,  jamque  machinas  admoventera 
muris ,  avertit  faraaredintegratibeUi;  raodicisque  prae- 


verbam  censebat  del.  forte :  Crev.  et 
Drakenb.  —  Qaibiis  et  ego  etiam  in- 
vitis  codd.  meis  assentior.  £d. 

5.  Hasdruhal  prcesens  omnesque 
Barcino!  fitctionis  ;  vide  ad  XXI ,  a , 
n.  5.  De  Hasdrubale  longe  alia  tradit 
Appian.  Pun.  a4,  29,  3o,  36,  38. 

6.  Urbem  nomine  j4bbam  e  Polyb. 


XrV,  6,  7.  Obbam  MSS.  Olbam  edd. 
vett.  Vox  nomine  importune  ab  ali- 
qao  videtnr  intrusa :  nam  Abba  nota 
erat  Syphaci,  nec  probabile  est,  lega- 
t08  apndillum  de  ea,  tanquam  de  illi 
ignota ,  loquntos  esse ;  Duker.  —  Si- 
gonius ,  qui  legebat  Olbam ,  jnngebat 
condticta  cum  circa  Olbam ,  quam  pn« 


i6  T.   LIVIl  tcX\ 

sidiis  ad  speciem  modo  obsidionis  teira  marique  re- 
lictis ,  ipse  cum  robore  exercitus  ire  ad  hostes  pergit. 
Primo  in  tumulo,  quatuor  ferme  millia  distante  ab 
castris  regiis ,  consedit :  postero  die  cum  equitatu  in 
Magnos  (ita  vocant)  campos%  subjectos  ei  tumulo, 
degressus ,  succedendo  ad  statioues  hostium  lacessen*» 
doque  levibvis  praeliis  diem  absumpsit;  et  per  inse- 
quens  biduum ,  tumultuosis  hinc  atque  illinc  excur- 
sionibus  in  vicem ,  nihii  dictu  satis  dignum  fecerunt : 
quarto  die  utrimque  in  aciem  descensum  est.  Roma- 
nus  principes  post  hastatorum  prima  signa ,  in  sub- 
sidiis  triarios  constituit;  equitatum  italicum  ab  deiEtro 
cornu ,  ab  laevo  Numidas  Masinissamque  opposliit.  Sy- 
phax  Hasdrubalque,  Numidicis*  adversus  italicum 
equitatum ,  Cartha^niensibus  contra  Masinissam  lo- 
cat|s,  Cehiberos  in  mediam  aciem  in  adversa  signa 
legionum  accepere  :  ita  instructi  concurrunt.  Primo 
impetu  simui  utraque  cornua ,  et  Numidae  et  Cartha- 
ginienses  pulsi :  nam  neque  Numidae ,  maxima  pars 
agresteS)  romanum  equitatum ,  neque  Carthaginienses, 
et  ipse  novus  miles ,  Masinissam ,  recenti  super  caetera 


tabat  esse  Hispaniae  urbem  :  male. 
Abbam  in  Africa  victns  modo  Syphax 
se  contulerat.  Ed.  —  Conquisitoribus ; 
Tide  tamen  adlibrumXXI,  cap.  ii, 
not.  lo. 

Cjlp.  VIII.  I.  Prirno  in  tumtilo .... 
in  Magnos  campos ,  elc.  conf.  Polyb. 
XIV,  7,8,  et  intpp.  Cic.  de  Orat. 
'  III,  4**.  —  Romojius  principes  post 
hastatorum  prima  signa,  in  subsidiis, 
etc.  conf.  ad  VIII,  8 ,  et  II ,  ao,  n.  a. 
Post  principes  hast.  perperam  omnes 
et  MSS  et  edd.  ante  Sigon;  Cf.  Lips. 
de  Mil.  Rom.  IV,  i. 

a .  Sjphax  Hasdrubalque  Numidicis, 
scil.  equitibus-;  ita  MSS:  at  Numidis 


edd.  ante  Gron.  qui  etiam  mox  ex 
optimis  codd.  malebat  Celtiberos,  me- 
diam  aciem,  et  pro  in  advefsa  conj. 
€uiversa,  vel  adversam,  vel  adverscs  : 
quoiiim  tamen  nihil  satis  aptam  est. 
Forte  leg.  Celtiberos  in  mediam  aciem 
adversHS  signa  legionum  ( rom.)  acce- 
pere.  Eumdem  vulgatae  lect.  sensum 
eumque  planum  esse;  non  mihi  per- 
suasit  Doer.  —  Vulgatam  omni  ope 
tuetur  Creverlus,  cujus  explicatio  est : 
«  Celtiberos  accepere  in  mediam  aciem 
in  adversa,  id  est,  contta  adversa  le- 
gionnm;  oppositotf  signis  legionnm, 
quse  proinde  adversa  Ceitiberb  erant. 
Sic  vulgo  dicunt  in  adversum  mon- 


A.  G.  ao3. 
U.  G.  549. 


LIB.  XXX.  CAP.  VIIT.  IX.  17 

vietoria  terribilem ,  sustinuere.  Nudata  utrimque  cor- 
nibus  Celtiberum  acies  stabat ,  quod  nec  in  Aiga  salus 
ulia  ostendebatur  locis  ignotis ,  neque  spes  yenise  ab 
Scipione  erat ;  quem ,  bene  meritum  de  se  et  gente 
sua,  mercenariis  armis  in  Africam  oppugnatum  ye- 
nissent.  Igitur,  circumfusis  undique  hostibus,  alii  su- 
per  alios  cadentes,  obstinati  moriebantur;  omnibiisque 
in  eos  versis ,  aliquantum  ad  ftigam  temporis  Syphax 
et  Hasdrubal  praeceperunt.  Fatigatos  caede  diutius, 
quam  pugna ,  victores  nox  oppressit. 

IX.  Postero  die  Scipio  Laelium  Masinissamque  cum 
omni  romano  et  numidico  equitatu  expeditisque  miii- 
tum  ^  ad  persequendos  Syphacem  atque  Hasdrubalem 
mittit.  Ipse  cum  robore  exercitus  urbes  circa ,  quae 
omnes  Carthaginiensium  ditionis  erant^,partim  spe, 
partim  metu,  partim  vi  subegit.  Carthagini  quidem 
erat  ingens  terror,  et  circumferentem  arma  Scipio- 
nem,  omnibus  finitimis  raptim  perdomitis,  ipsam 
Carthaginem  repente  aggressurum  credebant.  Itaque 
et  muri  reficiebantur  propugnacuiisque  armabantur, 
et  pro  se  quisque,  quae  diutinse  obsidioni  tolerandae 
sunt^,  ex  agris  convehit.  Rara  mentio  est  pacis,  fre- 
quentior  legatorum  ad  Hannibalem  arcessendum 
mittendorum.  Pars  maxima  classem,  quae  ad  com- 
meatus  excipiendos  parata  erat,  mittere  jubent  ad  op- 
primendam  stationem  navium  ad   Uticam,  incante 


tenij  veXfluvium  niti,»  Attamen  locu- 
tio  mihi  impedita  videtur.  Ed. 

Cap.  IX.  I.  Expeditisque  militum; 
vide  ad  XXII,  3o,  n.  a. 

a.  Urbes  circa,  quon  omnes  C,  ditio- 
nis  erant, . . .  subegit;  vid.  I ,  ^ ,  n.  1 1 ; 
III ,  62 ,  D.  5;  XXI,  3o  ,  n.  5.  Conf. 
Polyb.  XrV,  g.  —  Carthagini;  vide 
ad  XXVIII,  26,  n.  i.  —  Circumfe- 

VI . 


rentem  arma ;  vide  snpra  ad  lib.  IX , 
cap.  41  y  n.  3. 

3.  Quce  diutinee  obsidioni  tolerancUe 
sunt;  vide  ad  III,  35,  n.  i.  —  Ex 
agris  convehit  omnes  MSS  et  edd. 
ante  Frob.  qui  reposuit  convehebat  : 
et  videtur  illad  festinationem  trepi- 
dantium  magis  exprluiere,  quam  len- 
tura  hoc  verbum ;  Gron. 

7l 


A.  C  ao3. 
U.  C.  S49- 


i8  T.  LIVII 

agentem  ;  forsitan  etiam  navalia  castra^,  relicta  cum 
levi  praesidio ,  oppressuros.  In  hoc  consiiium  maxime 
inclinant :  legatos  tamen  ad  Hannibalem  mittendos 
censent.  Quippe,  classi  ut  felicissime  gerantur^  res, 
parte  aliqua  levari  Uticae  obsidionem  :  Carthaginem 
ipsam  qui  tueatur,  neque  imperatorem  alium,  quam 
Hannibalem,  neque  exercitum  alium,  quam  Hanni- 
balis,  superesse.  Deductae  ergo  postero  die  naves, 
simul  et  legati  in  ItaUam  profecti,  raptimque  omnia, 
stimulante  fortuna,  agebantur;  et,  in  quo  quisque 
cessasset ,  prodi  ab  se  salutem  omnium  rebatur  ^.  Sci- 
pio ,  gravem  jam  spoliis  multarum  urbium  exercitum 
trahens ,  captivis  aUaque  prseda  in  vetera  castra  ad  Uti- 
cam^  missis,  jam  in  Carthaginem  intentus,  occupat 
relictum  fuga  custodum  Tuneta*.  Abest  ab  Carthagine 
quindecim  millia  ferme  passuum  iocus ,  quum  operi- 
bus,  tum  suapte  natura  tutus,  et  qui  et  ab  Carthagine 
conspici,  el  praebere  ipse  prospectum,  quum  ad  ur- 
bem,  tum  ad  circumfusum  mare  urbi,  posset. 

X.  Inde ,  quum  maxime  vallum  Romani  jacerent , 
conspecta  classis  hostium'  est,  Uticam  Carthagine 
petens.    Igitur,  omisso  opere,  pronuntiatum   iter. 


4.  Porsitan  etiam  navtUia  castra, 
stationem  navium;  vide  ad  XXIX, 
35,  n.  7.  Distlngui  tamen  ea  h.  1.  vi- 
dentur,  et  forte  Ug.  'vetera  castra,  ut 
raox  dicuntur,  yel  hiemalia  castra,  ut 
sint  ea;  de  quibus  vide  ad  XXIX, 
35,  n.  6. 

5.  Classi  utfelicissime  geranturres; 
vide  ad  II,  38 ,  n.  3 ,  et  lY,  la ,  n.  8. 
—  Deductat  naves ;  vide  supra  ad 
VIII,  a6,  n.  j. 

6.  In  quo  quisque  cessasset. . .  reba» 
tur;  yide  ad  II,  43,  n.  5.  Duk.  snspi- 
cabatnr,  boc  sumptam  esse  a  Thucyd. 
II,  8 y  iv  TouTtt»  TE  xexuXudOoci  i^6" 


xei  ixaoTtt  Toe  irpa^YfiiaTa ,   &  [aii  ti; 
a^Tb;  Trap^ffTai. 

7.  Vetera  castra  ad  Uticam  ;  vide 
ad  XXIX ,  35,  n.  6  et  7. 

8.  Occupat  Tuneta  (6  T6vtic)  ,  etc. 
couf.  Polyb.  XrV,  10.  —  Hanc  urbem 
Strabo  quoque  memoravit  lib.  ultimo : 
ab  ea  regnum  Tunetannm  nomen  ac- 
cepit ,  le  rojraume  de  Tunis.  Ante  Si- 
gonium  edebatur  duodecim  miUiaptus, 
primus  ille  ex  Polybio  veram  restituit 
lectionem ,  assentientibus  MSS.  £d. 

Cap.  X.  I .  Classis  hostium  G  na- 
Tium.  Conf.  ad  haec  et  seqq.  Appian. 
Pun.  a4,  25,  et  Polyb.  XIV,  10. 


A.  C.  a»3.- 
V.  G.  549. 


LIBER  XXX."  CAP.  X.  19 

signaque  raptim  ferri^  sunt  coepta;  ne  naves,  in  ter- 
ram  et  obsidionem  versae,  ac  minirae  navali  praelio 
aptae,  opprimerentur.  Qui  enim  restitissent  agili  et 
nautico  instrumento  aptae  et  armatse  classi  naves,  tor- 
mentamachinasqueportantes,  etaut  in  onerariarum 
usum  vers» ,  aut  ita  appulsae  ad  muros ,  ut  pro  ag- 
gere  ac  pontibus  pra&bere  adscensus  possent  ?  Itaque 
Scipio ,  contra  quam  in  navali  certamine  solet  ^,  ro- 
stratis,  quae  priFsidio  aliisessepoterant,  inpostremam 
aciem  receptis  prope  terram,  onerariarum  quadrupli- 
cem  ordinem  pro  muro  adversus  hostem  *  opposuit ; 
easque  ipsas,  ne  in  tumultu  pugnae  turbari  ordines 
possent ,  malis  antennisque  de  nave  in  navem  trajectis, 
ac  validis  funibus  velut  uno  inter  se  vinculo  illigatis, 
comprendit  :  tabulasque  superinstravit ,  ut  pervium 
ordinem  faceret :  et  sub  ipsis  pontibus  intervalla  fe- 


2.  Sigiutque  rafnmfeni;  Yide  ad 
m,  54,  n.  5.  —  Qui  (quomodo) 
€nim  restitissent  agiU  et  nautico  in- 
strumento  apta  c/a5ji  (Poenoram) ,  etc. 
▼ide  ad  XXI,  aa,  n.  a,  et  XXII, 
14,  n.  rS. 

3.  Itaque  Scipio,  eontra  quam  (iit 
cap.  19,  et  advorsum  quam  apod 
Plaut.  Trin.  I,  a)  m  namU eertamine 
fieri  sokt  (in  qoo  restratas  a  fronte, 
onerariae  a  fergo  collocabantar^fquum 
neque  numero  navium  ad  conaeEcn- 
dom  in  aperto  maMri  certamen  par  ea- 
set  Poenis ,  neque  satia  faaJaeret  tera- 
poris'  ad  eas,  quae  aderanl ,  inftruen- 
das  et  edtMendaa,  rostratas,  qum 
preesidio  aHis  esse  poterant,.  qn«e  pri- 
mam  impressionem  in  hoates£icerent, 
si  justura  pTRliara  teMandom  foret, 
quae  tegere  alias  et  propugnacolum 
onerariarum  ease  deberent ,  im  postre- 
mam  aeiemreeepit;  oaerarias  m  iroAte 
colIocaTit,  commode  inter  ipsas  le- 


.lictointervallo,  colligatas  injectis  tra- 
bibus  ac  velvitponte  stratas,  sub  quo 
speculatorioB  procurrere  atque  infis- 
stare  oppugnantem  hostem  possent  : 
unde  roatratarum  in  praelio  paene  nnl- 
lus  nstts  fiiit ,  niai  qnod  servatae  snnt 
et  fortaaaia  inde  longinqna  tormentis 
tela  missa;  Gronov.  Conf.  Polyb.  et 
Appian.  U.  IL;  Schweigh.  ad  Polyb. 
tom.  V,  pag.  40 ,  et  SchefFer.  de  Mil. 
Nav.  m,  5. 

4.  Pro  muro  adversus  h,  opposuit, 
tva  avrl  reixou?  i  Appian.  —  Malis 
antennisque  de  nave  in  navem  traje- 
ctis,  etc.  conf.  Polyb.  XIV,  lo  extr. 
et  Polyaen.  Strat.  II,  oa,  n,  i.  — 
Comprendit,  copulavit,  conjunxit.  — 
Tabulasque  superinstravit ,  tabulata, 
pontes ,  in  quibus  starent  pi*opngnato- 
res  telaque  in  hostes  mitterent.  Conf. 
ad  XXII,  19,  n.  4.  —  Ut  ordinem, 
scil.  quadruplicem  onerariarum  per- 
viumfaceret ,  ita  inter  se  jungeret ,  ut 

2. 


ao 


T.  LIVII 


A.  C.  ao34 
U.  C.  549. 


cit,qiia  procurrere  speculatoriae  naves^  in  hostem,  ac 
tuto  recipi  possent.  His  raptim  pro  tempore  instru- 
ctis ,  mille  ferme  delecti  propugnatores  onerariis  im- 
ponuntur  :  telorum  maxime  missilium,  ut,  quamvis 
longo  certamine,  sufficerent,  vis  ingens  congeritur. 
Ita  parati  atque  intenti  hostium  adventum  opperie- 
bantur.  Carthaginienses ,  qui,  si  maturassent,  omnia 
permixta  turba  trepidantium  primo  impetu  oppres- 
sissent,  perculsi  terrestribus  cladibus,  atque  iude  ne 
in  mari  quidem,  ubi  ipsi  plus  poterant,  satis  fidentes, 
die  segni  navigatione  absumpto ,  sub  occasum  solis  in 
portum  (  Rusucurona  Afri  vocant^ )  classe  appulere. 
Postero  die  sub  ortum  solis  instruxere  ab  alto  naves, 
velut  ad  justum  praelium  navale,  et  tanquam  exituris 
contra  Romanis.  Quum  diu  stetissent,  postquam  nihil 
moveri  ab  hostibus  viderunt,  tum  demum  onerarias 
aggrediuntur.  Erat  res  minime  certamini  navali  simi- 
lis,  proxime  speciem  muros  oppugnantium  navium. 
Altitudine  aliquantum  onerariae  superabant :  ex  ro- 


per  tabulas  snperinstratas  de  nave  in 
navem  iri  posset ;  Doer.  —  £x  BJie* 
nano  Creverius  ediderat  ut  pervius  in 
totum  navium  ordo  esset;  malebat 
tamen  lectionem  plnribns  baud  sper- 
nendis  codd.  firmatam,  ut  pervium  in 
totum  ordinem  esset ;  ita  xxt  pervium 
idem  fherit  ac  pervius  transitus.  Sed 
banc  lectionem  impngnat  Drak.  eam- 
que  tnetur  quam  edidimus.  £d. 

5.  Speculatorite  naves;  vide  snpra 
ad  lib.XXII,  19,  n.  4.  At  Tpiiipcic 
apud  Appian.  —  Pro  tempore;  vidc 
ad  lib.VII,  c.  33,  n.a.  —  Plus pote- 
rant ;  vide  ad  V,  33 ,  n.  3. 

6.  Rusucurona  Jfri  vocant  ex 
emend.  Jac.  Gron.  recepi  pro  vulg. 
Ruscinona.  In  MSS  Rusueinona ,  Ru- 
sucinova,   Rusicinona,  Rusuamona, 


Rusuomona,    Rusuemona;   in    Put. 

Flor.  et  Pal.  pr.  Rusucmona,  Conf. 

Holsten.  ad  librum  de  Patriarch.  Rom. 

p.  94 ,  et  Hard.  ad  Plin.V,  a ,  sea  i , 

eolonia  Augusti  Rusconiee  (in  Anton. 

Itin.  et  Notit.  A£ricas  Rusguniee,  apud 

Ptol.  IV,  a  ,  mendose  Pcuarcviov  pro 

Pou9xovtov ,  bod.  Tadeles )  ,  Rusucu- 

rium  civitate  honoratum  a  Claudio. 

(Al.  Rusicorum ,  Rusuccurum ,  Rusu- 

eurrum,  Ruscurium:  in  Antonini  Itin. 

et  Notit.  Afr.  Rusuccurum;  ap.  Ptol. 

IV,  a  9  i*ouoouxopai  9  nunc  Carbona, 

non  longe  a  Saldis,  hodie  Bugie  in 

regno  AJgeriano.)  Hinc  suspicari  licet 

Rusconieu  seu  Rusconuim,  vel  JUisu- 

curumaeaRusucurona^  ut  fere  in  Put. 

Sed  diversnm  esse  Plinii  Rusucurrum 

putabat  Wessel.  ad  Anton.  liin.  p.  17. 


i,:^:lt  LIBER   XXX.  CAP.  X.  ai 

stratis  Poeni  vana  pleraque  (utpote  supino  jactu')  tela 
in  superiorem  locum  mittebant :  gravior  ac  pondere 
ipso  libratior  superne  ex  onerariis  ictus  erat.  Specu- 
latoriae  naves  ac  levia  ipsa  navigia,  quae  sub  constra- 
tis*  pontium  per  intervalla  excurrebant,  primo  ipso 
tantum  impetu  ac  magnitudine  rostratarum  obrue- 
bantur  :  deinde  et  propugnatoribus  quoque  incom- 
modse  erant,  quod  permixtd&  cum  hostium  navibus 
inhibere  saepe  tela  cogebant ,  metu ,  ne  ambiguo  ictu 
suis  inciderent :  postremo  asseres  ferreo  unco  praefixi 
(harpagones^  vocant)  ex  punicis  navibus  injici  in 
romanas  coepti.  Quos  quum  neque  ipsos ,  neque  cate- 
nas ,  quibus  suspensi  injiciebantur,  incidere  possent ; 
ut  quseque  retro  inhibita  rostrata  ouerariam  hserentem 
unco  traheret,  scindi  videres  vincula,  quibus  alia 
aliis  innexa  erat ,  seriem  aUam  simul  plurium  navium 
trahi.  Hoc  maxime  modo  lacerati  quidem  omnes  pon- 
tes ,  et  vix  transiliendi  in  s^cundum  ordinem  navium 
spatium  propugnatoribus  datum  e$t.  Sex  ferme  one- 
rariae  puppibus  abstractae  Carthaginem  sunt :  major 
quam  pro  re  laetitia^",  sed  eo  gratior,  quod  inter  as- 

7.  Utpote  supino  jactu ,  ut  solent  gnatoribu/ quoque  incommodat,  etc. 
esse  tela,  quae  siirsttin  jaciantur.  —  Sub  constratis  pontium,  snb  c.  pon- 
Gravior  ac pondere  ipso  Ubratior  su-  tibns.  Conf.  ad  IX,  3  ,  n.  i ;  XXII, 
peme  ictus;  vide  ad  VII,  a3,  n.  4*  3o,  n.  a ,  et  Cerd.  ad  Virg.  Mn,  I, 
Contrarium  dicere  videtur  Gell.  IX,  422.  —  Primo  ipso  tantum  impetu, 
I ,  quae  Magius ,  Misc.  II ,  16,  con-  primum  solo  t.  imp.  Primo  ips€e  tanto 
ciliare  conatur ;  Duk.  impetu  Put.  et  Flor.  prob^  Crever.  ut 

8.  Speculatoriof  naves..»suh  con-  ipsa!Ojp^ouaintarpropugnatoribus,qui 
stratis ;  vide  ad  XXII,  19,  n.  4*  —  in  navibus  onerariis  erant.  Primo  ipsa 
Ac  levia  ipsa  navigia,  vox  ipsa  del.  adactas  <*.  conj.  Gron. 

videbatnr  Crever.  Potius  omnes  illae  9.  Asseres  ferreo  unco  prasjixi ,  har* 

quatuor    voces;   Doer.  Speculatorias  /»a^o/itfj;  vide  ad  XXIV,  34j  x^6.  — ^ 

naves ,    levia   ipsas   navigia,  emend.  Retro  inhibita;  vide  ad  XXVI,  39, 

Dnker.  quia  Livius  non  de  aliis  levi-  n.  8 .  —  Seriem  aliam ,  reliquam.  Se- 

bos  navigiis ,  quam  de  speculatoriis ,  riemque  quidam  MSS  et  edd.  Asyn* 

et  paulo  ante  loquutns  sit,  et  nunc  deton  probabat  Gron. 

loquatur,  qood  pateat  es  seqf^. propn*  10.   Major  quam  pro  re  lartitia; 


23 


A.  C.  ao3. 
U.  C.  S49. 


T.  LIVII 

siduas  clades  ac  lacrymas  unum  quantumcumque  ex 
insperato  gaudium  affiilserat ;  cum  eo  ^ ',  ut  appareret , 
haud  procul  exitio  fuisse  romanam  classem,  ni  ces- 
satum  a  praefectis  suarum  navium  foret,  et  Scipio  in 
tempore  subvenisset. 

XI.  Per  eosdem  forte  dies,  quum  Laelius  et  Masi- 
nissa '  quintodecimo  ferme  die  in  Numidiam  perve- 
nissent,  Massyli,  regnum  paternum  Masinissae^,  laeti 
ut  ad  regem  diu  desideratum,  concessere.  Syphax, 
pulsis  inde  praefectis  praesidiisque  suis ,  vetere  se  con- 
tinebat  regno,  neutiquam  quieturus.  Stimulabant 
aegrum  amore  uxor  socerque;  et  ita  viris  equisque 
abundabat,  ut-subjectae  oculis  regni  per  raultos  flio- 
rentis  annos  vires  etiam  minus  barbaro  atque  iinpo- 
tenti  animo  spiritus  possent  facere^.  Igitur  omnibus, 
qui  bello  apti  erant,  in  unum  coactis  equos,  arma, 
tela  dividit :  equites  in  turmas ,  pedites  in  cohortes , 
sicut  quond^m  ab  romanis  centurionibus^  didicerat^ 
distribuit.  Exercitu  haud  minore,  quam  quem  prius 
habuerat,  caeteifum  omni  prope  novo  atque  incondito, 
ire  ad  hostes  pergit.  Et  castris  in  propinquo  positis  , 
primo  pauci  equites  ex  tuto  speculantes  ab  stationi- 
bus  progredi;  inde  jaculis  submoti  recurrere  ad  suos; 


▼ide  sopni  ad  1U>.  VU ,  cap.  33 ,  n.  a. 

zi«  Cum  eo,  ut  appareret,  etc. 
▼ide  ad  VIII,  14 ,  n.  3. 

CA-p.  XI.  z .  LaluM  et  JUasmissa,  elc. 
conf.  cap^  g  pr. 

9.  Massjrli  (aL  Massylii),  regnum 
patemum  Masinissas  (pcr  epcxegeain, 
ttt  Heraelienses  regnum  tyranriorum 
apud  Justin.  XVI ,  S  extr.  ubi  vid. 
Gronov.) ,  keti  ad  Masinissam ,  nt  ad 
regem  diu  desiiieratum ,  concessere, 
transicre.  Gonf.  XXIX,  29-33;  ad 
VIII,  3o,  n.  7 ,  et  XXIV,  48,  n.  r. 
—  P^etere  regno  MaMesylomm ;  vide 


snpra  ad  lib.  XXIV,  cap.  4^  r  not.  x . 

3.  Impotenti  animo  (  vide  ad  III , 
36,  n.  a)  spirUm  possentfaceret  h.  e. 
animum,  audaciam  et  fiduciam,  ▼«! 
aTrogaiitiam  y  ut  passim  spiritus  alti 
et  elati,  autflatus,  tumor,  tumidiar 
5«n»o  (XLV,  a3),  veria  tumieUan 
(XLV,  »4  pr.),  ^vti\>.tLy  9uoifi»9ec9 
dyxocy  ot^f&a,  irvodtl,  si^atvsr».  -^^ 
Arma  ,  teka  dividit ;  vide  supra  ad  I  ^ 

43 ,  n.  4« 

4.  AB  romanis  eenturionibus  didi" 
cerat;  vide  ad  XXIV,  48-  -^  Noi^ 
atque  ineondito;  vtd.  XXI,  57,n.i  x . 


♦ . 


v.csiQ.         LIB.  XXX.  CAP.  XI.  .XIL  aS 

iade  excursiones  in  vicem  fieri ,  et ,  quum  pulsos  in^ 
dignatio  accenderet ,  plures  subire  :  quod  irritamen- 
tum  certaminum  equestrium  est ,  quum  aut  vincen- 
tibus  spes,  aut  pulsis  ira  aggregat  suos.  Ita  tum  a 
pauds  praelio  accenso^  omnem  utrimque  postremo 
equitatum  certaminis  studium  effudit.  Ac  dum  since- 
riim  equestre  praelium  erat  ^^  multitudo  Masaesylorum , 
ing^ntia  agmina  Syphace  emittente ,  sustineri  vix  po- 
terat :  deinde ,  ut  pedes  romanus  repentino  per  tur- 
mas  suas  viam  dantes  intercursu  stabilem  aciem  fecit , 
absterruitque  effuse  invehentem  sese  hostem,  primo 
Barbari  segnius  permittere  equos^;  deinde  stare  ac 
prope  turbari  novo  genere  pugnae;  postremo,  non 
pediti  solum  cedere,  sed  ne  equitem  quidem  susti- 
nere  ^  peditis  prassidio  audentem.  Jam  signa  quoque 
legionum  appropinquabant.  Tum  vero  Masaesyli  non 
modo  primum  impetum,  sed  ne  conspectum  quidem 
signorum  atque  armorum,  tulerunt :  tantum  seu  me* 
moria  priorum  cladium ,  seu  prassens  terror  valuit ! 

XII.  Ibi  Syphax,  dum  obequitat  hostium  turmis,  si 
pudore^,  ai  peticulo  suo  fugam  sistere  posset,  equo 
graviter  icto,  effiisus  opprimitur  capiturque,  et  vivus, 
laBkum  ante  omnes  Masinissae  praebiturus  spectaculum, 
ad  Laelium  pertrahitur.  Cirta  caput  regni  Syphacis 
erat  :  eo  se  ingens  hominum  contulit  vis.  Ceedes  in 
eo  praelio  minor ,  quam  victoria ,  fuit ,  quia  equestri 
tslnttunmodo  praelio  certatum  fuerat :  non  plus  quin- 

5a  SiHofirum  ^quei&e  praiiam,  me-  dacem  fiictum.  Pediees  h.  1.  sunt  veli- 

nim,  eqmtibfu  tantmb  pfugaaiitibus,  tes,  quia  opponuntur  mox  signa  /e» 

non  admixtis  pedidbiM.  gionum  sen  legionarii  \  £rn.   Sic  et 

<(.  Seghius  pefi/nittetn  equos;  vide  XXXUI ,  7  et  14. 
ad  li,  56,  i^.  I.  VLxn.  proptre  turhmi  €a.p.  XII.  i<  Si  pudore,  experiens 

OptiM  MSS,  rtctit»,  qikia  fttatim  eei-  nnm  forte  sensu  pudoriti,  qnem  exem- 

sisse  dici^ntur;  JFac.  Gfoih.  Intolenter  plo  sno  militibus  lAjiceret;  Boer.  Cf. 

dletottt  e«t ;  Doer.  —  Audenten\ ,  aa-  ad  1 ,  5^,.  u.  i . 


T.  LIVII 
aa 


«.** 


A5- 


siduas  clades  ac  lacrymas  unum 
insperato  gaudium  affulserat ;  cui 
haud  procul  exitio  fuisse  roma: 
satum  a  praefectis  suarum  navu 
terapore  subvenisset. 

XL  Per  eosdem  forte  dies,  < 
nissa'  quintodecimo  ferme  di<        ,   _ 
nissent ,  Massyli,  regnum  pate         .  ^- 1:^^ 
ut  ad  regem  diu  desideratum         ^  ^.^  ^^-*     «^ 
pulsis  inde  praefectis  praesidiisq  ^.^    {f^^^^T 

tinebat   regno,   neutiquam   q  ^,  '  ^  ^Si^^**^ 

aegrum  amore  uxor  socerque  ,-^^^^P^ 

abundabat,  ut-subjectae  ocub^  '  ,   ^*'  ^^*^ 

rentis  annos  vires  etiam  mim  ^^    ^g#>**  . 

tenti  animo  spiritus  possent  1  ^    ''^  *^^*^a  > 

qui  bello  apti  erant,  in  unv  ^^^fl^^?*^.    \ 

tela  dividit :  equites  in  turn  •    ^    ^**^^**^ 

sicut  quond^  ab  roroanis 


distribuit.  Exercitu  haud  i^  .    ^^Ai^*^ 


habuerat,  caeterum  omni  pi  ^'^jifis 

ire  ad  hostes  pergit.  E*  ca  ■•  ^i^vT 

primo  pauci  equites  ex.  t\  ^^^^^ 

bus  progredi;  inde  jaculis  ■  ^^ 

▼ide  wpra  ad  lib.VU,  cap-  33  ,  ti.  ^  ^   ^^lft 

II,   Cum  eo,  i4t  apparerct,    e  rf^  tii^ 

^e  ad  TIII,  14 ,  n.  3.  j^^ 

Cap.  XI.  I .  LalUn  et  ]lfasi9zlss€z ,  ^- 

conf.  cap^  g  pr.  ^ 

a.  Jlftww^/i  (al.  MMsriii  )  »    '^*^  -.  •  '^1 


patemum  Masinissai  (p«r  «pe^c*-  ^^ 

nt  Heraclienses  regnum   C7^*^'  ^i^  . 

apud  Justiii.  XVI,  5   ex.tr-     »  ^/ 

Grono V.) ,  keti  ad  Masim  ss  a  »  ^r 

regem  diu  desideratum  9     ^*'  ^     f 

traasiere.   Gonf.  XXI"3t.,     *-*  •    ^*^ 
Vin,3o,n.  7,  et  XXI^ 


J 


CAK  XII. 


«,N 


\im  iirciaquo  miw  V(HMi>iii 

{■cruia ,  M  virlrimii  nlliii- 
o(]uo  \wr  iiiHJttMulfiii  IV- 
iiui  qiioqiifl  liiiiiiilN,  \w 
(|ii()(l  Libi  ciiiii  .S)'|iliHi'0 
<'  rngia!  iIci»k,  (jiii  lii  itit*- 
ii.qiiam  Ny|)tiii(;fiii  liiiu' 
jiplici  (lcN,  ut  ijinn,  i{ii(t(l' 

:ijitiva  HtttUlHM,  llf(|ll(i  tlin 

Imm  »ccruiit;lKm'i)'tirintu 
1,  quarii  Hyyinifin  ii%iil', 
ktt^m  iii  tm\*:m  timuiii 
■HiKtim  et  t!%UtriH,  iuUin 
iiiiat^nUsim  'dU  Hinminf, 
DiUuii  Mt,  vifji^  ;  M  iiuUi* 

Silt4'uA%  At  ii*Hni*fHHH$H 

ijuu  iwj4»/,  tU-Kif4ih  m* 

..    #»r^ij«f    j»>,.^)f,    •]/(.«  , 


?4  T.  Livii  tcX: 

que  millia  occisa,  minus  dimidium  ejus  hominura  ca- 
ptum  est,  impetu  in  castra  facto,  quo  perculsa  rege 
amisso  multitudo  se  contulerat.  Masinissa,  sibi  qui" 
dern^  dicere,  nihil  esse  in  prcesentia pulchrius^quam 
victoreniy  recuperatum  tanto  post  intervaUo  y  patriwn 
inuisere  regnum;  sed  tam  secundis,  quam  adversis, 
rebus  non  dari  spatium  ad  cessandum.  Si  se  Lcelius 
cum  equitatu  vinctoque  Sjphace  Cirtam  prcecedere 
sinaty  trepida  omnia  metu  se  oppressurum :  Lcelium 
cum  peditibus  subsequi  modicis  itineribus  posse.  As- 
sentiente  Laelio ,  praegressus  Cirtam ,  evocari  ad  coUo- 
quium  principes  Cirtensium  jubet.  Sed  apud  ignaros 
regis  casus,  neque  quae  acta  essent  promendo,  jxeq 
minis,  nec  suadendo,  ante  valuit,  quam  rex  vinctus 
in  conspectum  datus  est.  Tum  ad  spectaculum  tam 
foedum  comploratio  orta ;  et  partim  pavore  moenia 
sunt  deserta,  partim  repentino  consensu  gratiam  apud 
victorem  quaerentium  patefactae  portae.  Et  Masinissa , 
praesidio  circa  portas  opportunaque  moenium'*  di- 
misso,  ne  cui  fugae  pateret  exitus,  ad  regiam  occu- 
pandam  citato  vadit  equo.  Intranti  vestibulum  in  ipso 
limine  Sophonisba^,  uxor  Syphacis,  filia  Hasdrubalis 
Poeni ,  occufrit,  et  quum  in  medio  agmine  armatorum 
Masinissam  insignem,  quum  armis,  tum  caetero  ha- 
bitu ,  conspexisset ,  regem  •  esse  ( id  quod  erat)  rata , 
genibus  advoluta  ejus  :  «  Omnia  quidem  ut  posses  in 
«  nobis ,  dii  dederunt  virtusque  et  felicitas  tua.  Sed , 


a.  Opportuna  mcenium  loca;.  vide 
ad  I,  54,  n.  4* 

3.  Sophonisba,  uxor  Syphacis ,  etc. 
vide  ad  XXIX,  a3,  n.  3.  ->-  Omnia 
quidem  ut  posses  in  nobis ,  optimi 
MSS,  ut  in  V,  II,  n.  9,  et  XXVI, 
33,  n.  8;  vid.VI,  aa,  u.  i.  Omnia 
quidem,  inquit,  utposses  in  nos,  diitibi 


dederuttt,  edd.  ante  prak.  Saepe  inquit, 
ait,  dicit  4  Livio  omissa  et  a  librsiriis 
adjecta;  vid.  Drak.  ad  XXIII,  45, 
n.  6*  —  In  nos ,  pro  in  nobis,  tueri 
conatur  Crever.  contra  Gronovium: 
nam  ex  comiQ,uni  usu  latini  sermoni» 
statuere  debemus  quid  rectum  sit , 
quid  probai'i  aut  rcgici  necesse  sit.  Ep. 


^,c.lt         LIBER  XXX.  CAP.  XII.  aS 

<c  si  captivae  apud  dominum  vitae  necisque  suae  vocem 
«  suppUcem  mittere  licet ,  si  genua ,  si  victricem  attin- 
«  gere  dextram ,  precor  quaesoque  per  majestatem  re- 
<c  giam ,  in  qua  paulo  ante  nos  quoque  fiiimus ,  per 
cc  gentis  Numidarum  nomen,  quod  tibi  cum  Syphace 
a  commune  fuit,  per  hujusce  regiae  deos,  qui  te  me- 
«  lioribus  ominibus  accipiant ,  quam  Syphacem  hinc 
«  miserunt ,  hanc  veniam  supplici  des ,  ut  ipse ,  quod- 
«  cumque  fert  animus,de  captiva  statuas,  neque  me 
«  in  cujusquam  romani  superbum  ac  crudele  arbitrium 
«  venire  siiias.  Si  nihil  aliud,  quam  Syphacis  uxor, 
ccfuissem,  tamen  Numidae,  atque  in  eadem  mecum 
(( Africa  geniti ,  quam  alienigenae  et  extemi ,  fidem 
a  experiri  mallem.  Quid  Carthaginiensi  ab  Romano , 
«  quid  filiae  Hasdrubalis  timendum  sit ,  vides  :  si  nulla 
<c  alia  re  potes ,  morte  me  ut  vindices  ab  Romanorum 
(carbitrio,  oro  obtestorque  ».  Forma  erat  insignis  et 
florentissima  setas.  Itaque  quum  modo,  dextram  am- 
plectens ,  in  id ,  ne  cui  Romano  traderetur ,  fidem 
exposceret ,  propiusque  blanditias  oratio  esset ,  quam 
preces ;  non  in  misericordiam  modo  prolapsus  est  ani- 
mus  victoris ,  sed  (  ut  est  genus  Numidarum  in  vene- 
rem  praeceps*)  amore  captivae  victor  captus,  data 
dextra  in  id,  quod  petebatur,  obligandae  fidei,  in  re- 
giam  concedit.  Institit  deinde  reputare  secum  ipse, 
quemadmodum  promissi  fidem  praestaret :  quod  quum 
expedire  non  posset ,  ab  amore  temerarium  atque  im- 
pudens  mutuatur  consilium.  Nuptias  in  eum  ipsum 
diem  repente  parari  jubet,  ne  quid  relinqueret  integri 

4 .  Genus  Numidarum  in  venerem  capta  ferum  yictorem  cepit ».  Ed.  — 

prasceps;  vide  ad  I,    i8,   n.  5,    et  Instidt  deinde  reputare;  vid.  XXIV, 

^X.IX,  a3,  n.  4.  —   Victor  captus^  26,^.7.  —  Promissi  fidem  preesta- 

Eadem  fere  antithesis  occnrrit  apud  ret;  vide  ad  XXV,  41,  n.  3.  —  j4b 

Horat.  Epist.  II,  i,  v.  i56  :  «  Grsecia  amorc   mutuatur  consiiium  ,  nempe 


A.  C.  ao3. 

u.  c.  549. 


28  T.   LIVII 

constantiorem  Masinissam^  quam  Syphacemy  esse, 
etiamjuventa  incautiorem.  Certe  stultius  illum  atque 
intemperantius  eam^  quam  se^  duxisse. 

XIV.  Haec  non  hostili  modo  odio ,  sed  amoris  etiam 
stimulis ' ,  amatam  apud  aemulum  cernens ,  quum  dixis- 
set,  non  mediocri  cura  Scipionis  animum  pepulit^.  £t 
fidem  criminibus  raptae  prope  inter  amia  nuptiaB^,ne- 
que  consulto,  neque  exspectato  Laelio,  faciebant, 
tamque  praeceps  festinatio,  ut,  quo  die  captam  ho- 
stem  ^  vidisset,  eodem  matrimonio  junctam  acciperet, 
et  ad  penates  hostis  sui  nuptiale  sacrum  conficeret. 
Eo  foediora  haec  videbantur  Scipioni ,  quod  ipsum  in 
Hispania  juvenem  nuUius  forma  pepulerat  captivae. 
Haec  secum  volutanti  Laelius  ac  Masiuissa  supervene- 
runt :  quos  quum  pariter  ambo  et  benigno  vultu  ex- 
cepisset.^  egregiis  laudibus  frequenti  praetorio  ^  ce- 
lebrasset ,  abductum  in  secretum  Masinissam  sic  ailo- 
quitur :  «  Aliqua  te  existimo,  Masinissa,  intuentem  in 
(c  me  bona ,  et  principio  in  Hispania  ad  jungendam  me- 
*«  cum  amicitiam  venisse,  et  postea  in  Afi:ica  te  ipsum 
«  spesque  omnes  tuasin  fidem  meam  commisisse.  Atqui 


Cap.  XIV.  I .  Amoris  etiam  stimulis, 
nt  xevTpoXc  lp(DTO(  (xireirXYiYixevY)  et 
^{XYldeiaa  apud  Eurip.  Hippol.  38  ^ 
z3i7,  et  Herc.  fur.  ai ;  Oppian.  Cyn. 
n,  3i,  32  ;  Lucret.  IV,  iao8  al.  Cf. 
ad  haec  et  sqq.  Appian.  Pun.  a8.  Amor 
h.  1.  invidia  ex  amore  Jalousie;  Bauer. 

a.  Non  mediocri, .  ,pepuUt,  ut  mox 
ipsum  juvenem  nuUius  forma  pepule- 
ratcaptiva,  h.  e.  commoverat,  teti- 
gerat,  afTecerat.  Nam  res  pellere  nos 
et  impellere  dicuntur,  quae  vel  sen- 
suum  insfrumenta  vel  animum  sua- 
viter  aut  moleste  afHciunC.  Cf.  Emesti 
Clav.  Cic. 

3,  Raptce  prope  inter  arma  nuptio!; 


yide  tamen  ad  lib.VI,  cap.  a3 ,  not.  3. 

4.  Captam  hostem,  Sophonisbam ; 
nW  Prisciani  regula  est  V  :  «  In  £r 
^nita  nomina ,  si  ad  homines  proprie 
solos  pertinent ,  communia  sunt ,  et 
non  faciunt  ex  se  neutra ,  ut  hic  et 
haec  civis,  hic  et  hsec  hostis  »;  Gron. 
Cf.  Duk.  et  Drak.  ad  h.  1.  et  Bunn.ad 
Ovid.  Her.VI,  84..' —  Adpenates  ho- 
stis;  vid.  X ,  a3,  n.  za ,  et  XXVIII, 
1 8 ,  n.  I .  —  Juvenem  nullius  forma 

pepulerat  captivas;  conf.  not.  a. 

5,  Frequenti  prcetorio  ;  vid.  XXI, 
549  n.  3.  —  In  Hispania  ad  jungen- 
dam  m»  a.  venisse ,  scilic  ad  me :  non 
in  Hispaniam,  ut  in  multis  legitur  li* 


v.c:Til:      LIB.  XXX.  CAP.  XIV.  XV.  29 

«  nuUa  earum  virtus  est ,  propter  quas  appetendus  tibi 
«  visus  sim ,  qua  ego  seque ,  atque  temperantia  et  con- 
(c  tinentia  libidinum ,  gloriatus  fuerim.  Hanc  te  quoque 
a  ad  caeteras  tuas  eximias  virtutes,  Masinissa ,  adjecisse 
«  velim.  Non  est,  non(mihi  crede)  tantum  ab  hostibus 
«  airmatis  aetati  nostrae  periculum ,  quantum  ab  circum- 
c(  fusis  imdique  voluptatibus.  Qui  eas  sua  temperantia 
« frenavit  ac  domuit,  multo  majus  decus  majoremque 
«  victoriam  sibi  peperit ,  quam  nos  Syphace  victo  ha- 
«  bemus.  Quae,  me  absente ,  strenue  ac  fortiter  fecisti, 
« libeuter  et  commemoravi,  et  memini  :  caetera  te 
« ipsum  reputare  tecum,  quam,  me  dicente,  erube- 
«  scere  malo.  Syphax  populi  romani  auspiciis^  victus 
«  captusque  est :  itaque  ipse ,  conjux ,  regnum ,  ager , 
«  oppida,  homines,  qui  incolunt,  quidquid  denique 
«  Syphacis  fuit ,  praeda  populi  romani  est ;  et  regem 
«  conjugemque  ejus,  etiamsi  non  civis  carthaginiensis 
«  esset ,  etiamsi  non  patrem  ejus  imperatorem  hoslium 
«  videremus,  Romam  oporteret  mitti,  ac  senatus  popu- 
« lique  romani  de  ea  judicium  atque  arbitrium  esse,  quse 
«  regem  nobis  socium  aUenasse ,  atque  in  arma  egisse 
«  praecipitem  dicatur.  Vince  animum  :  cave  deformes 
«  raulta  bona  uno  vitio,  et  tot  meritorum  gratiam  ma- 
«  jore  culpa,  quam  causa  culpae  est,  corrumpas». 

XV.  Masinissae  haec  audienli  non  rubor  solum  suf- 
fusus ,  sed  lacrymae  etiam  obortae ;  et  quum  se  quidem 
in potestatefuturum  imperatoris^  dixisset,orassetque 
eum,  uty  quantum  res  sineret ,  fidei  suce  temere  ob- 
strictce  consuleret;  promisisse  enim ,  sese  in  nuUius  po^ 

bris.  Qunin  in   Hispania  fbret,  eam  Gisgonis   filio  Hasdrubale;  Banerus. 

cnm  Scipione  firmarit;  Drak.  Cap.  XV.  i.  Se  in  potestatejuturum 

6.  Populi  romani  auspiciis ;  vide  imperatoris;  vide  ad  II,  56,  n.  z6. 

ad  lib.  Vy  cap.  46,  not.  10.  Mox  vi-  —  Fidei  suce  temere  abstrictte,  datse 

deremus  ^  quia  de  superstite  loqnitnr,  (ut  XXIII,  9,  et  obligata ^de  Xh , 


36  T.   LIVII  tcAt 

iestatem  eam  traditurum ,  ex  praetorio  in  tabernacu- 
lum  snum  confusus  concessit.  Ibi,  arbitris  remotis, 
quum  crebro  suspiritu  et  gemitu ,  quod  fadie  ab  cir- 
cumstantibus  tabernaculum  exaudiri  posset,  aliquan- 
tum  temporis  consumpsisset ;  ingenti  ad  postremum 
edito  gemitu,  fidum  e  servis^  vocat,  sub  cujus  custo- 
dia  regio  more  ad  incerta  fortunae  venenum  erat ,  et 
mixtum  in  poculo  ferre  ad  Sopbonisbam  jubet^,  ac 
simul  nuntiare ,  Masinissam  Ubenter primam  ^fidem 
prasstaturum  fuisse y  quam  vir  uxori  debuerit  Quo^ 
niam  arbitrium  ejus^  quipossintj  adimantj  secundam 
fidem  prcestare^  ne  viua  in  potestatem  Romanonun 
veniat.Memor patris  imperatoris  patriasque  et  duorum 
regumyquibus  nuptafiiissety  sibi  ipsa  corksuleret. Hunc 
nuntium  ac  simul  venenum  ferens  minister  quum  ad 
Sophonisbam  venisset,  «Accipio,  inquit,  nuptiale 
fc  munus ,  neque  ingratum ,  si  nihil  majus  vir  uxori 
«  prsestare  potuit.  Hoc  tamen  nuntia ,  melius  me  mo- 
(crittu*am  fuisse,  si  non  in  funere  meo  nupsissem». 


S7)  CQHsuIerei,  eam  praMtavety  cjiu 
ex3olveoda?  ratioDem  haberet.  —  Con- 
Jusus;  vide  ad  cap.  6,  n.  i.  —  Suspi- 
ritu  meliores  MSS ,  non  suspiri:  C/. 
GronoT.  ad  h.  1.  et  Colvii»  ad  Apal. 
Met.  I,  p.  9.  —  Quodfacile,  etc.  ut 
illud,  sc.  suspirare  et  gemere :  niai 
pro  quodle^,  qui;  Doer. 

%,  Fidum  o  servis ,  ut  apud  Tacit. 
Annal.  XIV,  1 1 ;  Sueton.  Aug,  67,  et 
al.  Gron.  —  Snb  cujus  custodia  regio 
Tnore  ad  incerta  fortnnai  (vide  ad  IV, 
27,  n.  i)  venenumerat;  conf.  Lips. 
Manuduct.  ad  Philos.  Stoic.  III ,  aS, 
et  Casnub.  ad  Strab.  III,  pag.  35i. 

3.  Mixtum  in  pocnh  ferre  ad  So- 
phonisham  jubet  j  etc.  Conf.  Ap|>ian. 
Pun.  8  ,  qui  tamen  hoc  venenum  ab 
ipso  Masinissa  clam  Sophonisbae  alla- 


tunt  dicit.  —  Similem  muUeria  miser- 
rimae  et  simul  fortissimae  exitum  in 
scenam  gallicam  protulit,  et  quaedam 
ez  hoc  loco  ad  verbiim  fere  expresait 
Noatraa  Bacine,  Mithridate,,  V,  sc.  a  : 
Donnec.  Dites,  Arcas,  au  roi  qoi  me  renToie , 
Qae  de  too»  les  praseats  qne  m'a  fidts  s»  bonte, 
Jtt  r«(ois  le  pka»  cber  et  le  plos  soaliaite. 
Hoc  argumentnm  apud  receutiores 
poeseos  tragicae  principium  singulari 
quedam  iato  celefaratnv.  Primufl  Italo- 
ram,  q[tii  trageediam  scripserit,  Georg. 
Trissinus,  hanc  ud  tres  artis  tragicae 
regulas  exegit  fabulam ,  quae  postea  in 
gaiHcm  tbeatrmn  aecundmn  hnjiM  le- 
ges  a  Jo.  Mi.niKT  septem  awiia  aate 
Magnum  ConieliuHa  (u  Cn)  tians- 
kta,  velut  taoti  luminia  prsemmtia  re- 
fulsit :  eam  et  tpse  P.  Comeliiia  Tol- 


A.  C,  so3. 

u.  c.  549. 


LIB.  XXX.  CAP.  XV.  XVI.  3i 

Jion  loquuta  est  ferociiis  y  quam  acceptum  poculum , 

nuUo  trepidationis  signo  dato^  impavide  hausit^.  Quod 

ubi  nuntiatum  est  Scipioni,  ne  quid  seger  animi  fe- 

rox  juvenis  gravius  consuleret ,  accitum  eum  extemplo 

nunc  solatur;  nunc,  quod  temeritatem  temeritate  alia 

luerit,  tristioremque  rem ,  quam  necesse  fiierit,  fece- 

rit,  leniter  castigat.  Postero  die,  ut  a  prassenti  motu 

averteret  animum  ejus,  in  tribunal  escendit^,  et  con* 

cionem  advocarijussit.  Ibi  Masinissam,  primum  regem 

appellatum  eximiisque  ornatum  laudibus,  aurea  co- 

rooa,  aurea  patera,  sella  curuli  et  scipione  eburneo, 

toga  picta  et  palmata  tunica  donat^.  Addit  verbis  ho- 

norem,  Neque  nuignificentius  quidquam  triumpho 

apud  Romanos,  neque  triumpkantibus  ampliorem  eo 

omatu  esse;  quo  unum  omnium  extemorum  dignum 

Masinissam  populus  romanus  ducat.  Laeiium  deinde 

et  ipsum  coUaudatum  aurea  corona  donat :  et  aUi 

roilitares  viri,  prout  a  quoque  navata  opera  erat,  do- 

nati.  His  honoribus  mollitus  regis  animus ,  erectusque 

in  spem  propinquam,  sublato  Syphace,  omnis  Nu- 

midiaD  potiundae. 

XVI.  Scipio,  C.  Laelio  cum  Syphace  aliisque  captivis 
Romam  misso,  cum  quibus  et  Masinissas  legati  pro- 
fecti  sunt,  ipse  ad  Tuneta  rursum  castra  refert,  et. 


tariHsqae  ycaia  aeiiiU  panim  fetieiter 
tractanmt.  Ed. 

4>  Non  loquuta  estferoeiuSf  quam 
pocuhtm . .  •  impavkk  hausii  ;  debebat  r 
non  magis  loqirata  est/erociterf  etc. , 
qaod  et  inverse  intelligi  conyeait,  ac 
si  citra  pleoDasmiim  diceret :  noii  mi- 
nus  impavide  haoait,  quam  firociter 
loqtrata  eat;  Baoer. 

S.In  tribunalescendit;  v.II,  7,n.  7. 

6.  Ihi  Masinissam ,  primum  regem 
appellatum,  aurea  corotM.^.donat; 


conf.  Dionys.  Hal.V,  35,  etTac.  Ann. 
rVy  a6  extr.  Haeo  aliaqae  a  popolo 
rom.  Masiniaaae  dono  missa  foisse, 
tradit  Appian.  Pun.  3a ,  qiri  eonliidit 
httnc  locom  et  alium  inf.  cap.  17.  — 
Aureapatera,  nt  argentea  phiak  ap. 
Plnt.in£inil.p.  270.  Cf.  Polyb.VI, 
39,3.  —  Scipione  ebumeo ,  sceptro. 
Conf.  simil.  loc.  XXXI ,  1 1 .  De  toga 
picta,  etc.  vide  ad  X,  7,  n.  9.  Moz 
ibrte  leg.  j4ddit  verborum  konorem. 
Conf.  ad  XXV,  17,  n.  5. 


3a  T.  Livii  ^\li;l: 

quae  munimenta  inchoaverat,  permunit.  Carthagi- 
nienses,  non  brevi  solum,  sed  prope  vano  gaudio, 
ab  satis  prospera  in  praesens  oppugnatione  classis  per- 
fusi,  post  famam  capti  Syphacis,  in  quo  plus  prope, 
quam  in  Hasdrubale  atque  exercitu  suo  spei  repo- 
sueranty  perculsi,  jam  nuiio  auctorebelli  ultra  audito, 
oratores  ad  pacem  petendam  mittunt  triginta  senio- 
rum  principes.  Id  erat  sanctius  apud  illos  consilium , 
maximaque  ad  ipsum  senatum  regendum  vis.  Qui  ubi 
in  castra  romana  et  prsetorium  pervenerunt,  more 
adulantium'  (accepto,  credo,  ritu  ex  ea  regione,  ex 
qua  oriundi  erant )  procubuerunt.  Conveniens  oratio 
tam  humili  adulationi  f uit ,  non  culpam  purgantium , 
sed  transferentium  initium  culpa;  in  Hannibalem  im- 
potentiaeque  ejus  fautores  *.  Veniam  civitati  petebant, 
civium  temeritate  bis  jam  ante  eversae,  incolumi  fu- 
turae  iterura  hostium  beneficio.  Imperium  ex  victis 
hostibus  populum  romanumj  non  perniciem  ^  petere : 
paratis  obedienter  servirCj  quce  vellety  imperaret  Sci- 
pio ,  et  venisse  ea  spe  in  Africam  se,  ait ,  et  spem 
suam  prospero  belli  es^entu  auctam ,  victoriam  se , 
nonpacem,  domum  reportaturum  esse:  tamen,  quum 
victoriam  prope  in  manibus  habeat,  pacem  non  ab- 
nuere;  ut  omnes  gentes  scianty  populum  romanum  et 


€▲?.  XVI.  I .  More  aduUtntium,  etc. 
vide  ad  IX ,  i8,  n.  a,  et  conf.  Polyb. 
XV,  X.  —  Ex  ea  regione,  ex  qua 
oriundierant^Pcemf  e  Tyro.  Sed  totius 
fere  Orientis  ritus  est ;  vide  supra  ad 
IX,  i8,  n.  a. 

a.  Impotentiasque  ejus  fautores ; 
vide  ad  III,  36,  n.  a.  Potenticeque 
Put.  Flor.  et  al.  —  Sed  notat  Drak. 
humilitati ,  qua  legati  Carthaginien- 
sium  pacem  petunt ,  magis  convenire 
ut    auctoritatem    Hannibalis    vocent 


impotentiam  quam  potentiam.  Hsec 
enim  legitima  esse  potest ,  illa  semper 
vitio  vertitur.  £d.  —  Bis  jam  ante 
eversce ,  non  vastatse ,  dirutse ,  excisae , 
sed  cujus  potentia  labefacta  esset,  et 
quae  fractis  viribus  non  multum  abes- 
set  ab  interitu  et  eversione:  sed  vel 
ita  mihi  snspectum  est  ante ,  qaod  ex 
duabus  postremis  literis  vocis  praec. 
et  prima  seqnentis  oriri  potuit  (nam 
eo  tempore  adhuc  durabat  bellum  se- 
cundum,  nec  duo  alia  bella  ante  illud 


tcX:      LIB.  XXX.  CAP.  XVI.  XVII. 


33 


susciperejuste  bella,  etfinire,  Leges  pucis  se  has  di" 
cere^  :  CaptivoSj  et perfugaSy  et  Jugitivos  restituant: 
exercitus  exltalia  et  Gallia  deducant;  Hispania  abs^ 
tineant :  insulis  omnibuSy  quce  inter  Italiam  et  jifri" 
carn  sunty  decedant :  na\^es  longas  y  prceter  vfginti , 
omnes  tradant;  tritici  quingentUj  hordei  trecenta  millia 
modium,  Pecunias  summam  quantam  imperaverit ,  pa- 
rum  conveuit  ^  :  alibi  quinque  millia  talentum ,  alibi 
quinque  milliapondo  argenti,  alibi  duplex  stipendium 
militU>us  imperatum  invenio.  k  His  conditionibus ,  in- 
«  quit ,  si  placeat  pax ,  triduum  ad  consultandum  da* 
(c  bitur.  Si  placuerit,  mecum  inducias  facite,  Romam 
(( ad  senatum  mittite  legatos. »  Ita  dimissi  Carthagi- 
«nienses,  nullas  recusandas  conditiones  pacis  quum 
censuissent  (  quippe  qui  moram  temporis  quaererent , 
dum  Hannibal  in  Africam  trajiceret ) ,  legatos  alios  ad 
Scipionem ,  ut  inducias  facereut ,  alios  Romam  ad  pa- 
cem  petendam  mittunt ,  ducentes  paucos  in  speciem 
captiyos  perfugasque  et  fugitivos ,  quo  impetrabilior 
pax  esset. 

XVII.  Multis  ante  diebus  Lselius  cum  Syphace  pri- 
moribusque  Numidajum  captivis  Romam  venit ;  quae- 
que  in  Africa  gesta  essent ,  omnia  exposuit  ordine  Pa- 


gesta),  aut  leg.  bis  tantum  non  ever- 
sce  ;  Duk.  Sio  et  Crev.  delendum  pn- 
tabat  ante,  et  exponebat :  quam  cives 
sui  jam  bis,  quautum  in  se  esset,  ever< 
tissent;  vel  quae  perire  meruisset.  C/. 
ad  XXVm,  34,  n.  4.  Bis  jamtever- 
sos  Pnt.  et  Flor.  at  plane  his  jam 
eversas  Eeg.  Lov.  3 ,  et  HarL  bis  jam 
picne  eversas  conj.  Doer.  coil.  Cic. 
Har.  Resp.  4* 

3.  Leges  pacis  se  has  dicere,  etc. 
conf.  Appian.Pun.  3i,  3a.  —  Perfii- 
gas  etjugitiyos;  vide  ad  cap.  43 ,  n.  9. 
—  Naves  longas,  prater  XX;  apmd 

FI. 


Eutrop.  III,  ax,  et  Appian. /yr^r^er 
XXX, 

4.  Parum  convenit;  vide  ad  1,  3, 
n.  4.  —  Quinque  millia  talentum:  ap. 
Appian.  MDC  talenta.  Immane  est , 
inquit  Creverius ,  quantum  baec  sum- 
ma  ab  altera  distet.  Quinque  millia  ta- 
lentum  sunt  marcx  argenti  nostrates 
468750;  quinque  vero  millia  pondo 
aequant  marcas  nostrates  7812  cum 
quatuor  unciis.  En.  —  Si  (b.  e.  an  ) 
placeat  pax  ex  emend.  Gronov.  pro 
vulg.  placeatne  pax  recepi.  Si  pla- 
ceant  pax  Put.  Si  plaeet  pax  Gud. 


34  T.  LIVII  tcX 

tribus ,  ingenti  omnium  et  in  prsesens  Isetitia ,  et  in 
futurum  spe.  Consulti  indePatres  regem  in  custodiam 
Albam  mittendum  censuerunt;  Laelium'  retinendum, 
donec  legati  carthaginienses  venirent.  Supplicatio  in 
quatriduum  decreta  est.  P.  ^lius  praetor ,  sendtu  misso 
et  concione  inde  advocata ,  cum  C.  Laelio  in  Rostra 
escendit.  Ibi  vero  audientes,  fusos  Carthaginiensium 
exercitus,  devictum  et  captum  ingentis  nominis  re- 
gem,  Numidiam  omnem  egregia  victoria  peragratam, 
tacitum  continere  gaudium  non  poterant,  quin  cia- 
moribus,  quibusque  aliis  multitudo  solet,  laetitiam 
immodicam  significarent.  Itaque  praetor  extemplo 
edixit ,  Uti  ceditui  cedes  sacras  omnes  tota  urhe  aperi" 
rent;  circumeundi  salutandique  deos  a^gendique  grates 
per  totum  diem'^  populo  potestas  fieret.  Postero  die 
iegatos  Masinissae  in  senatum  introduxit.  Gratulati 
primum  senatui  sunt,  quod  P.  Scipio  prospere  res  in 
Africa  gessisset :  deinde  gratias  egerunt ,  quod  Masi- 
nissam  non  appelktsset  modo  regem ,  sed  fecisset^ 
restituendo  inpaternum  regnum;  in  quo  post  Sypha" 
cem  suhlatum^  si  ita  Patrihus  visum  esset,  sine  metu 
et^  certamine  esset  regnaturus.  Dein ,  quod  collauda" 
tum  pro  concione  amplissimis  decorasset  donis :  qui- 
bus  ne  indignus  esset  ^  et  dedisse  operam  Masinissamj 
etporro  daturum  esse.  Petere ,  ut  regium  nomen  cce- 


Conf.  sapra  ad  libram  I,  cap.  57,  n.  i. 
Cap.  XVII.  I.  Latium  retinendum, 
etc.  «ed  cap.  ai  extr.  dimissnm  ait 
ante  adventnm  legatorum :  qnapropter 
vel  decretum  mntatnm  est ,  vel  lapsus 
memoria  diversosve  sequntns  anctoies 
Livias  haec  scripait;  Glar.  Vide  qaas 
notantnr  infra ,  p.  44*  Ed.  —  In  Ro- 
stra  escendit;  vide  ad  II,  7,  n.  7,  et 

vni,i4. 

a.   Jgendique  grates  per    totum 


diem,  forte  per  IIII  duum ,  h.  e.  qna- 
triduum  :  nam  suppUcatio  in  quatri- 
duum  decreta  erat ;  Pigb.  in  Ann.  ad 
an.  55o ,  p.  aa4>  Senatns  quidem  de- 
creverat  eam,  sed  praetor  nondum 
edixerat :  interim  igitur,  dum  tempna 
commodnm  veniret,  nt  popnlo  satia 
fieret,  edixit,  ut  eo  etiam  die  aedes 
sacrae  tota  nrbe  paterent ;  Drak.  Per 
totum  diem  unoquoque  quatnor  die- 
ram ;  Doer. 


A.  G.  io3. 
D.  C.  549. 


LIB.  XXX.  CAP.  XVII.  XVIII.  35 
teraque  Scipionis  beneficia  ei  munera  senatus  decreto 
confirmaret :  et,  nisi  molestum  esset,  illud  quoque 
petere  Masinissam,  ut  Numidas  captiifos'^  qui  Roma: 
in  custodia  essenty  remitterent.  Id  sibi  amplum  apud 
populares  futurum  ^  esse.  Ad  ea  responsum  legatis  : 
Rerum  gestarum  in  Africa  prospere  communem  sibi 
cum  rege  gratulationem  esse.  Scipionem  recte  atque 
ordine  viderifecisse^y  quod  eum  regem  appellauerit; 
ety  quidquid  aliudfecerit^  quod  cordiforet  MasinisseSy 
ea  Patres  comprobare  atque  laudare.  Munera,  quae 
legati  ferrent  regi ,  decreverunt :  sagula  purpurea  duo 
cum  fibulis  aureis  singulis  et  lato  clavo  tunicis,  et 
equos  duophaleratos,  bina  equestria  arma  cum  lo- 
ricis,  et  tabernacida  militaremque  supellectilem ,  qua- 
lcm  praefoeri  consuli  mos  esset.  Haec  regi  praetor  mit- 
tere  jussus.  Legatis  in  singulos  dona  ne  minus  quinum 
millium,  comitibus  eorum  milliumferis;  et  vestimenta 
bina  legatis,  singula  comitibus  Numidisque,  qui  ex 
custodia  emissi  redderentur  regi.  Ad  hoeaedes  liberae, 
loca ,  lautia  ^  legatis  decreta.    i 

XVIII.  Eadem  aestate,  qua  haec  decreta  Romae  et  in 
Africa  gesta  sunt ,  P.  QuintiKus  Varus  praDtor  et  M.  Cor- 
nelius  proconsul  in  agro  Insubrium  Gallorum  cum 


3.  Id  sibi  amplum  a.  p.  fntarum  ; 
▼ide  ad  H,  9,n.  a. 

^.Reete  atque  ordine  ifiderifecisse; 
▼idc  ad  XXrV,  3i,  n.  3.  —  Quod 
cordiforet  Masinissa! ,  ea,  elc.  vide 
adVI,  9,  n.  i,  et  XXXIII, a4,n.  4. 
—  Cum  fibulis  aureis  smgulis  et  lato 
cum  ela%'o  tunicis;  Tide«ad  I,  14» 
n.  4.  Cumfihulis  aureis  et  singulis  L 
c.  t.  conj.  Pigfa.  in  Ann.  ad  an.  55o, 
p.  224,  et  tom.  ly  p.  66.  Sed,  qnum 
Livius  dicit  tunicis ,  credo  e  priecedd. 
repeti  posse  singulis ,  et  ad  singula 
saga  purpnrea  singnlas  fibalas  aureas 


et  singnlas  lato  clavo  tnnicas  datas 
esse;  Dnker.  —  Legatis  in  singulos 
dona  ne  minuSf  etc.  vide  ad  XXVIII, 
39 ,  n.  7 ;  XXIX,  i5,  n.  5,  et  XLII , 
I,  m  5.  —  Quinum  millium.  Si  aes 
graye  cnm  Creyerio  intelligamns,  qui> 
na  millia  seris  aestimari  possnnt  mar- 
cis  argenti  paris.  7  cnm  unciis  sex  et 
semuncia;  mille  aeris  unciis  argenti 
dnodecim  itidem  cnm  semuncia.  £d. 

5,  j4dhoc  ades  iiberof,  loca,  lau- 
tia ,  etc.  vide  ad  II,  a  3 ,  n.  3 ;  XXIV, 
7,  n.  3 ;  XXVIII,  39,  n.  «,  ct  XLH, 
I,  not.  5. 

3. 


36 


T.   LIVII 


A.  G.  2o3. 
U.  G.  549. 


Magone  poeno  signis  coUatis  pugnarunt.  Praetoris  le- 
giones  in  prima  acie  fuerunt :  Cornelius  suas  in  sub- 
sidiis  tenuit ,  ipse  ad  prima  signa  equo  advectus :  pro- 
que  duobus  cornibus  ^  praetor  ac  proconsul  milites  ad 
inferenda  in  hostes  signa  summa  vi  hortabantur.  Post- 
quam  nihil  commovebant,  tum  Cornelio  Quintilius  : 
«  Lentior,  ut  vides,  fit  pugna;  et  induratus  praeter 
(c  spem  resistendo  hostium  timor ;  ac ,  ne  vertat  in  au- 
«  daciam ,  periculum  est.  Equestrem  procellam  *  exci- 
« temus,  oportet,  si  turbare  ac  statu  movere  volumus. 
« Ita  vel  tu  ad  prima  signa  praelium  sustine ,  ego  in- 
K  ducam  in  pugnam  equites :  vel  ego  hic  in  prima  acie 
cc  rem  geram ,  tu  quatuor  iegionum  equites  in  hostem 
«  emitte^».  Utram  vellet  praetor,  muneris  partem  pro- 
consule  accipiente ,  Quintilius  praetor  cum  filio ,  cui 
Marco  praenomen  erat,  impigro  juvene,  ad  equites  per- 
git ,  jussosque  escendere  in  equos  repente  in  hostem 
emittit.  Tumultum  equestrem  auxit  clamor  ablegio- 
nibus  additus ;  nec  stetisset  hostium  acies ,  ni  Mago 
ad  primum  equitum  motum  paratos  elephantos  ex- 
templo  in  praelium  induxisset.  Ad  quorum  slridorem 
odoremque  et  adspectum  territi  equi  vanum  equestre 


Cjlv.  XVIII.  I .  Proque  duobus  cor- 
nibus,  ante  ea.  —  Nihil  commovebant, 
8cil.  hostem,  e  statn  sao  moyebant 
(ut  panlo  post ,  etlX.,  40);  Doer. 
Immo  :  milites  hortatione  sua.  —  In- 
duratuSf  durior  et  firmior  factus  est, 
h.  e.  hostes  contra  timorem  resistendo 
se  obfirmarunt ;  Doer*  -^  Nc  vertat  in 
audaciam;  ylde  ad  II,  3,  n.  a.  Ti- 
mor  ne  ifertat  in  audaciam  malebat 
Grenovius. 

a.  Equestrem  procellam;  vide  ad 
X ,  5,  n.  4*  —  Statu  movere;  vide  ad 
II,  10,  n.  7.  —  Prcelium  sustine; 
vide  ad  II,  44,  n.  6. 


3.  Equites  in  hostem  emitte;  vide 
ad  II,  56,  n.  I.  —  Utram  velletprof' 
tor,  scil.  accipere  proconsulem ,  acci- 
piente,  dicente ,  se  paratnm  esse  acci- 
pere.  —  Cumfilio,  cui  Marco  pras- 
nomen  erat :  nescio ,  cnr  tam  notabile 
visum  fuerit  Livio ,  hnic  Marco  prae- 
nomen  fdisse,  ut  id  posteritati  non 
invidendom  putaiKrit:  nam  sufficie- 
bat  utiqne  cum  fiUo  31arco,.et  raro 
utituT  vooe preenomen ,  qua  etVI,  ao 
deditaopera  abstinuissevidetur;  Duk. 
Sic  etVII,  aa.  Drak.  ^Tumultum. 
equestrem;  vide  ad  X,  5,  n.  4»  ~~ 
Stridorem,  barritum^  ut  XLIV,  5. 


v,c.lt      LIBER  XXX.  CAP.  XVIII.  37 

auxilium  feceruut :  et  ut  permixtus ,  ubi  cuspide  uti 
et  cominus  gladio  posset,  roboris  majoris  romanus 
eques  erat  ^,  ita  in  ablatum  paventibus  procul  equis 
melius  ex  intervallo  Numida^  jaculabantur.  Simul  et 
peditum  legio  duodecima ,  magna  ex  parte  caesa ,  pu- 
dore  magis ,  quam  viribus ,  tenebat  locum ;  nec  diutius 
tenuisset ,  ni  ex  subsidiis  tertia  decima  legio ,  in  pri- 
mam  aciem  inducta,  praelium  dubium^  excepisset. 
Mago  quoque  ex  subsidiis  Gallos  integrae  legioni  op- 
posuit  :  quibus  baud  magno  certamine  fusis ,  hastati 
legionis  undecimae  conglobant  sese ,  atque  elephantos  ' 
jam  peditum  aciem  turbantes  invadunt.  In  quos  quum 
pila  conf^rtos  conjecissent,  nuUofermefrustraemisso, 
omnes  retro  in  aciem  suorum  averterunt :  quatuor 
gravati  vulneribus  corruerunt.  Tuih  prima  commota 
hostium  acies^  :  simul  omnibus  peditibus,  ut  aversos 
videre  elephantos ,  ad  augendum  pavorem  ac,  tumul* 
tum  effusis,  sed  donec  stetit^ante  signa  Mago,  gradum 
sensim  referentes  ordines  tenorem  pugnae  servabant; 
postquam  femine  transfixo  cadentem,  auferrique  -  ex 
praelio  prope  etsanguem  viderqv  extemplo  in  fugam 
omnes  versi.  Ad  quinque  millia  Uostium  eo  die  caesa , 
et  signa  militaria  duo  et  vigienti  capta  :  nec  Romanis 


4.  Roboris  majoris  romanUs  eques 
erat,  nujorem  vim  babebat  f  plns  per- 
ficere.  poterat,  permixUt^hoaitiam  eqoi- 
tatiii  et  elepfaantis.  —  Ablatum  pa- 
ventibus  equis ,  abreptum  ( graece 
fspofjksvov,  gall.  emporti)  a  constema- 
tiaequis.  Conf.  ad'Sil.V,  633. 

5.  Pnelium  dubium  excepisset ;  vide 
ad  IV,  43,  n.  4.  Expefisset  multi  bo- 
niqfue  MSS ,  et  hinc  Gron.  Conf .  ad  I , 
a5,  n.  7.  -—  Jiun  peditum  aciem  tur- 
bantes.  Pnte^n.  Uber  et  unua  ex  Gro- 
noviabifl  onutlnnt  etiam,  quod  inse- 


ritur  post  jam  ;  quare  illud  nos  abje- 
cimus:  quod  si  recipias,cum  Grererio 
puta  hic  ideo  additum,  qnia  primo 
cqaitatnm  romanum  elephanti  turba- 
Tcrant.  £n. 

^.  Tum  prima  (f.  primum;  Dnk.) 
eommpta  hostium  acies  (  cf.  nbt.  i  ) , 
effitsis  (vide  ad  I,  14,  u.  7)  simul 
omnibus  peditibus  romanis,  utat^rsos 
ab  hastatis  illia  videre  ekphantos. 
Non  est  itaque ,  qnod  e§^re  pro  vi- 
dere  legas  cum  Gronov.  — -  Tenhrem 
pugna.servabant ,  pugnandi  ardorem. 


38  T.  LIVII  tc:lt 

incruenta  victoria  fiiit ;  duo  millia  et  trecenti  de  exer- 
citu  praetoris,  pars  multo  maxima  ex  legione  duode-^ 
cima,  amissi :  inde  et  tribuni  militum  duo,  M.  Cosco- 
nius  et  M.  Ma^nius ;  tertiae  decimae  quoque  legionis , 
quae  postremo  praelio  affuerat ,  Cn.  Helvius  tribunus 
militum  in  restituenda  pugna  cecidit,  et  duo  et  vi- 
ginti  ferme  equites  illustres^,  obtriti  ab  elephantis, 
cum  centurionibus  aliquot  perierunt :  et  longius  cer- 
tamen  fuisset ,  ni  vulnere  ducis  concessa  victoria  esset. 
XIX.  Mago ,  proximaE?  noctis  silentio  profectus , 
quantum  pati  viae  per  vulnus  poterat%  itineribus  ex- 
tentis ,  ad  mare  in  Ligures  Ingaunos  pervenit.  Ibi  eum 
legati  ab  Carthagine ',  paucis  ante  diebus  in  sinum 
Gallicum  appulsis  navibus ,  adierunt ,  jubentes,primo 
quoque  tempore  in  Africam  trajicere.  Idem  etfratrem 
ejus  Hannibalem  (nam  ad  eum  quoque  isse  legatos 
eadem  jubentes )  facturum,  Non  in  eo^  esse  Cartha- 
giniensium  res ,  ut  GatliaAi  atque  Italiam  armis  obti- 
neant.  Mago ,  non  imperio  modo  senatus  periculoque 
patrias  motus,  sed  metuens  etiam,  ne  victor  hostis 
moranti  in8taret,Liguresque  ipsi,  relinqui  Italiam  a 
Poenis  cerneutes ,  ad  eos ,  quorum  mox  in  potestate 
futuri  essent,  deficerenl,  simul  sperans  teniorem  in 


—  Ifide,  ez  ea  legione ,  et  tribwn  mi- 
litum,  etc. 

7..  Eqmtes  iUustres,  «  i.  e.  clari, 
nobiles ,  siye  genere ,  sive  opibas,  siye 
yirtute  et  factis  fortibus,  aive  qua- 
cumque  alia  re ,  quae  eos  praeter  cae- 
teros  illustres  et  claroa  fecerat ;  adeo- 
que  b.  1.  qnum  alii,  tum  etiam  ii,  qui, 
quum  equum  pnblicum  baberent ,  vel 
lectione  eensorum ,  vel  jure  magistra- 
tus  in  senatum  venerant;  quosequum 
publ.  retinere  potuisse,  probid>ile  esse 
dijfi  ad  XXIX,  3^  ,  n.  6.  Hi  enim 


non  minns  infeer  equites  merere  po- 
tuerunt,  quatn  sua  •vohtHtate  nUlites 
facti  sunt  octoginta  senatores  ,  eto. 
XXII,  4g.  Alibi  Livius  viros  iliustres 
Yocat  eos,  qui  gradu  ac  dignitate  mi- 
litari  ante  alios  eminebant,  utXXXHI, 
36;  forte  et  XXXIII,  a5».  Dnker. 
Conf.  aA  Tac.  Ann.  I,  73,  n.  i. 

Cap.  XIX.  I.  Per  vulniu  poterat ; 
videad  V,  la,  n.  6. 

3.  Legati  ab  Cartkagine,  ut  cap. 
extr.  Conf.  ad  X ,  14 ,  n.  n. 

3.  Non  in  eo,  scil.  loco,  statu  esse 


vllt         LIBER  XXX.  CAP.  XIX.  89 

navigatione ,  quam  in  via ,  jactationem  vulneris  *  fore , 
et  curationi  omnia  commodiora,  impositis  copiis  in 
naves  profectus,  vixdum  superata  Sardinia ,  ex  vulnere 
moritur  :  naves  quoque  aliquot  Poenorum  disjecta;  in 
alto  a  classe  romana ,  quae  circa  Sardiniam  erat ,  ca- 
piuntur.  Haec  terra  marique  in  parte  Italiae ,  quae  jacet 
adAlpes,  gesta.  Consul  C.  Servilius ,  nulla  memorabili 
re  in  provincia  Etruria  et  Gallia  (quoniara  eo  quoque 
processerat^)  gesta,  patre  C.  Servilio  et  C.  Lutatio  ex 
servitute  post  sextumdecimum  annum  receptis,qui  ad 
vicum  Tanetum  a  Boiis  capti  fuerant,  hinc  patre,  hinc 
Catulo  lateri  circumdatis ,  privato  magis,quam  publico 
decore  insignis,  Romam  rediit.  Latum  ad  populum^  est, 
ne  C.Sen^ilio/raudi  essety  quodpatrej  quisella  curuli 


Cres  (fonan  rem) ;  yide  rapra  ad  H, 
17,  n.  a. 

4.  Jaeuuionem  nmlneris ;  ^ide  ad 
XXI  ,4890.  5. 

5.  Quoniam  eo  quoque  processerat, 
quidam  MSS  et  edd.  ante  Gron.  nam 
eo  q^p.,  nonnule:  sed  emendationem 
sapit.  —  Patre  C,  ServiUo  et  C,  Luta- 
tio  Catnlo  ex  servitute  post  XVI  an- 
num  reoeptis,  qm»,.oapti /uerant  a. 
U.  534;  ^de  ad  XXI,  a5,  et  ad  cap. 
44  pr.  ServiUum  fuisse  prstorinm  et 
Lutatium  conanlarem ,  docct  Poljb. 
in,4o,  g,  ad  weum  Tanetum;  yide 
ad  XXI,  a5,  n.  9.  Sed  ibidem  et 
XXVII,  az  extr.  LiWua,  alios  forte 
anctores  aeqnntoa,  eos  Mutina  evoca- 
tOB  captosquc  dixit.  In  edd.  ante  Drak. 
post  iMtatio  additnr  patruo ,  ek  mox 
pro  Catuio  legitnr  patrua,  adveraan- 
tibus  optimis  MSS.  Quorum  consen- 
ans  nisi  obstaret,  Gatulum  potuisse 
fratrem  nterinum  esse  C.  Servilii ,  pa- 
tris  consnlis,  et  ita  reote  patruum 
consttlis  dici,  monet  Duk.  Idem  pro 
^fif  adinnum  conj.  quam  adv. 


6.  Latum  ad  populum  est ,  ne 
C.  Servilio  fraudi  esset  (vide  ad  I ,  a4 , 
n.  8) ,  quod  patre,  qui  sella  curuU  se- 
disset  (c<mf.  not.  5),  vivo,  quumid 
ignoraret,  tribunus  plebis  atque  iedilis 
plebis  fitisset ,  contra  quam  (videad 
cap.  10,  n.  3  )  sanctum  legibus  erat-: 
de  qna  re  basc  leguntur  XXVII,  ai 
extr. :  ServiUum  negabant  yulgo  bom»> 
nes  tum  Tiventes  jure  aut  tribunum 
plebisfrisse,  aut  ofdiiem  plebis  nnnc 
esse,  qttodpatrem  ejus,  quem  triun^ 
virum  agrarium  oecisum  a  Boiis  circa 
Mutinahi  esse  opinioper  decem  annos 
frerat  (yide  ad  XXI,  a5,  n.  4)9  vi- 
vere  atque  in  hostium  potestate  esse-, 
satis  constabat.  Dukeri  nota  est : «  Le- 
gb,  qua  hoc  probibebatnr,  nusquam 
alibi  fit  mentio.  Manutins,  de  Leg. 
&om.  cap.  5,  eam  ad  omnes  nuigistva- 
tus  pertinuisse  cxistimat,  et  yetnisse 
magistratum  ahiilo  capi,  cnju&pater 
in  potestate  hostium  esset^  lUius  fe- 
rendse^anc  rationem  addit,  B.omano&, 
sapientissimos  yiros  judicasse ,  bomi- 
nis  non  liberi  filium  rempublieam  ad- 


A.  C.  ao3. 
U.  G.  549. 


40  T.   LIVII 

sedissety  vwo^  quum  id  ignoraret^  trihunus  plebis  at- 
que  cedilis  plebis  fuisset^  contra  quam  sanctum  legi- 
bus  erat  Hac  rogatione  perlata,  in  provinciam  rediit. 
Ad  Cn.Servilium  consulem,  qui  in  Bruttiis  erat,  Con- 


ministrare  nimis  indecorom  esse.  Idem 
sensisse  Franc.  Hotomannnm  ex  eo 
colligo ,  quod  Obss.  HI,  1 1,  h.  1.  servo 
pro  vivo  legendam  sospicatur.  Gru- 
chius ,  de  Com.  Rom.  II ,  3 ,  nihil 
aliud  de  bac  lege  afTert ,  quam  cautum 
fuisse ,  ut  faos  magistratus,  tribunatum 
scil.  et  sedilitatem.plebis,  gerere  non 
possent,  quorum  pater,  qui  sella  cu- 
ruli  sedisset,  viyeret.  Pigbius  denique 
in  Ann.  ad  an.  U.  a6o,  p.  94»  potat, 
qno  magis  adversus  potentiam  nobi- 
lium  muniretur  tribunitia  potestas, 
cantum  fnisse,  ne  filii,  quoixim  pa- 
tres  curull  magistratn  foncti  adbuc 
snperstites  essent,  ad  tribunatum  aedi- 
litatemTe  plebis  admitterentur.  Paren- 
tum  enim  jus  in  liberos  potestatem 
quamyis  infringere  ac  minueie-posse, 
persnasum  fuisse.  Nam  et  (quod  ad 
au.  U.  6ai,  pag.  loi  addit)  Dionjs. 
HaL  II,  a 6  auctore,  aUquando  yiros 
iUostres,  pro  Rostris  adversus  senatum 
concionantes ,  nec  plebe ,  nec  tribunis 
intercedentibus,  a  patribus  de.tractos 
et  abdnctos  fuisse.  Auctorem  legis 
ignorare  se  fatetur,  sed  occasionem 
ejus  ferendse  fiiisse  suspicatar,«quod 
C.  Flaminiiis,  ille  qui  ad  Trasimenam 
cecidit,  qaum  tribnnns  plebia  legem 
de  agro  picente  et  gallico  yiritim  divi- 
dendo  fierret ,  a  patre  mana  injecta  de 
Rostris  detractus  est,  ut  narrant  Cic. 
de  Iny.  II,  17,  et  YaL  Max.  Y,  4»  5. 
—  Non  absarda  est  ratio ,  qaa  dactus 
Manatius  putayit  9  ad  nuUos  magistra- 
tas  aJmisi>os  fiiisse  eos,  quorum  pa* 
tres  non  essent  liberi.  Sed  primum 
apertum  est  ex  ipsis  verbis  Livii ,  hac 
lege  non  prohibitos  fuisse  iiiagistra- 


tam  gerere  eos,  qaonim  patres  ser- 
virentf  sed  quorum  patres,et  quidem 
qui  sella  curuU  sedissent,  viverent;  ncc 
ea  cautam  fdisse,  ne  hi  uUum  magi- 
stratum ,  sed  ne  tribunatum  et  asdili' 
tatem  plebis  capere  possent.  Nam ,  si 
lex  de  omnibns  magistratibus  loqnuta 
iaisset ,  omnino  adpopulumferendum 
fuisset ,  ne  C,  Servilio  fraudi  esset, 
non  modo  quod  tribunus  et  adiHs 
plebis,  sed  etiam  quod  asdiUs  eurulis 
etprastor  fiiissct  (vide  XXVII,  33, 
36,  et  XXVIII,  10),  ac  tum  consul 
esset.  Deinde  non  major  erat  ratio  ab 
omnibus  magistratibus  excludendi  eos, 
qnorumpatres,  postquam  seUa  cnmli 
sederant ,  Ubertatera  amiserant ,  quam 
quorum  patres  nnnqnam  illa  sederant. 
£t  hoc  quoque  infirmat  conjecturam 
Hotomanni,  praeterquam  quod  ei  ad- 
yersantur  Ubri  omnes  Liyii.  Pighii 
sententiae  obstat,  quam  quod  n<yn 
erat  causa  aediUtatem  plebis  ita  mu- 
jaiendi  adversus  potentiam  nobilium, 
nt  tribunitiam  potestatem ,  tum  maxi- 
me  illud ,  quod  secando  loco  Maau- 
.tianae  opponi  posse  dixi :  neqoe  ehim 
minor  in  liberos  erat  potestas  patrum , 
qui  seUa  curnli  non  sederant ,  quam 
qui  ea  sederant.  Nec  oredo  responderi 
posse,  patres,  qui  seUa  cm-aU  aede- 
rant ,  fortassis  factioni  optinMitum  ad- 
dictiores  existimatos,  et  ob  id  faorum 
Uberos  ad  faos  magistratus  non  admis- 
8O8  fiiisse :  nam  semper  multi  tom  ex 
fais,  quam  ex  senatoribus  popalares 
erant ,  et  oontra  muiti  ex  plehe ,  qui 
nunquam  ad  faonores  curules  perve- 
nerant,  sectam  optimatum  seqndMin- 
tur ;  quibus  nullo  negotio  persoaderi 


A.  C.  ao3. 

u.  c.  549.  ^ 


LIBER  XXX.  CAP.  XIX. 


41 


sentia,  Uffugum,  Vergae,  Besidiae,  Hetriculum,  Sy- 
pheum,  Argentanum,  Clampetia7,multique  alii  igno- 
biles  populi,  senescere  punicum  bellum^  cernentes, 
defecere.  Idem  consul  cum  Hannibale  in  agro  croto- 
niensi  acie  conflixit :  obscura  ejus  pugnae  fama  est. 
Valerius  Antias  quinque  millia  hostium  caesa  ait.  Quae 
tanta  res  est,  ut  aut  irapudenter  ficta^sit,  aut  ne- 
gligenter  praetermissa.  Nihil  certe  ultra  rei  in  Italia  ab 
Hannibale  gestum :  nam  ad  eum  quoque  legati  ab 
Carthagine,  vocantes  in  Africam,  iis  forte  diebus, 
quibus  ad  Magonem ,  venerunt. 


potnisset ,  ut  in  fUiis  tribnnis  et  aedi- 
UbDS  plebis  patria  potestate  nterentur. 
Dixi,  cor  mihi,  qtue  de  hac  lege  scri- 
psenint  viri  docti,  nondum  satis  fa- 
ciant;  nec  dissimalo,  me  planeigno- 
rare ,  cur  ea  tantom  a  duobns  magi- 
stratibus  plebis  non  omnes,  qnornm 
patres ,  sed  quorum  patres  curuli  ma- 

S's^tu  fancti ,  viverent,  arcuerit. 
uaerant  doctiores,  et  simnl  ▼ideant 
jurisconsulti ,  an  hic  aliquid  sit , 
quod  Sid  jus  postliminii  pertinere  pos- 
sit. »  — '  Meo  qualicumqae  judicio  h.  1. 
non  de  lege  aliqua  singulari,  sed  de 
legibus  sermo  est ,  et  quidem  iis ,  qui* 
bus  c^atnm  erat ,  ut  pater  ab  hostibus 
captns,  et  hinc  quoque  filius  ejns, 
propter  capitis  diminutionem  maxi- 
mam,  amitteret  jus  civitatis  adeoque 
et  honorom :  quod  recipiebat  redem- 
ptione  ex  captivitate  et  jure  postlimi- 
nii;  vid.  intpp.  Ciceronis  Top.  8,  pro 
Caednna,  14 >  et  pro  Balbo,  11 ,  xa*. 
Filios  antem ,  ^unm  ignorasset,  pa- 
trem  captivnm  vivumqne  esse  (nam 
ntivo  recte  legl,  vel  ex  XXVU,  ai 
extr.  patet ) ,  ant  certe  id  ignorare  si- 
muksset ,  et  ambierat  et  acceperat  ho- 
nores^  ex  qoibus  h.  1.  non  nisi  primi 
memorantur  :  nam  si  eos  rite  ac  jure 
consequulus  erat ,  aditus  etiam  ei  pa- 


tebat  ad  reliqnos  et  majores;  et  id 
tantum  quaerebatur,  ntmm  omnino 
honores,  etiam  infimos,  petere  per 
legps  ei  licuerit  necne.  Id  manifestum 
est  ex  XXVII,  ai  extr,  «  Servilium 
negabant  jure  ant  tribnnnm  plebis 
ihisse ,  aut  aedilem  esse ,  quod  patrem 
ejus  vivere  atque  in  faostium  pptestate 
esse  satis  constabat.  »  Unns,  ni  fallor, 
■  restat  scrupnlus ,  quem  verba  qui  setta 
curuli  sedisset  nobis  injlcere  possint. 
Haec  vero  ad  ipsum  rei  caput  nihil 
pertinere  arbitror :  quare  etiam  sop. 
XXVII,  a I,  haud  quidqnam  cjusmodi 
legitur.  Vellem  tamen  per  libros  snb- 
stitnere  liceret  qui  bello  eaptits  faisset 
aut  consenuisset,  Ita  plane  hic  locus 
cnm  altero,  XXVII  ,21,  congrueret , 
nec  quidquam  superesset,  quod  nos 
offendere  posset  in  alterutro.       < 

7 .  Consentia Clampetia ,   etc. 

vide  ad  XXIX ,  38 ,  n.  i .  —  Besidits , 
forte  Ba^t^a  apnd  Steph.  ct  hodie 
Bisigniano,  Cf.  Cluver.  Ifal.  IV ,  pag. 
i3t7,  et  Schweigh.  ad  Polybium  , 
XIII,  10,  I. 

8.  Senescere  punicum  hellum  ;  vide 
supra  ad  librum  XXVIII ,  cap.  36 , 
not.  a. 

9.  Impudenter  ficta  a  Valerio  An- 
tiate ,  omnia  imraodice  augente  ;  de 


A.  C.  ao3. 
U.  G.  549. 


4a  T.  LIVII 

XX.  Frendens  gemensque  ac  vix  lacrymis  tempe* 
rans  dicitur  legatorum  verba  audisse.  Postquam  edita 
sunt  mandata ,  qc  Jam  non  perplexe ,  inquit ,  sed  palam 
a  revocant,  qui,  vetando  supplementum  et  pecuniam 
a  mitti ,  jam  pridem  retrahebant.  Yicit  ergo  Hanniba- 
« lem  uon  populus  romanus  toties  ca^sus  fugatusque , 
«  sed  senatus  carthaginiensis  obtrectatione  atque  in- 
«  vidia.  Neque  hac  deformitate  reditus  mei  tam  P.  Sci- 
«  pio  exsultabit  atque  efferet  sese ,  quam  Hanno ,  qui 
(( domum  nostram ,  quando  alia  re  non  potuit,  ruina 
<(  Carthaginis  oppressit ».  Jam  hoc  ipsum  praesagiens 
animo  praeparaverat  ante  naves  :  itaque ,  inutili  mili- 
tum  turba  praesidii  specie  in  oppida  br uttii  agri ,  quae 
pauca  magis  metu,  quam  fide,  continebantur ',  di- 
missa,  quod  roboris  in  exercitu  erat,  in  Africam 
transvexit ;  multis  itaiici  generis  (  quia  in  Africam  se* 
quuturos  abnuentes  concesserant  in  Junonis  Laciniae 
delubrum ,  inviolatum  ad  eam  diem )  in  templo  ipso 
foede  interfectis.  Raro  quemquam  alium ,  patriam  ex- 
silii  causa  relinquentem ,  magis  moBStum  abisse  ferunt, 
quam  Hannibalem  hostium  terra  excedentem  :  re- 
spexisse  saepe  Italiae  litora^,  et  deos  hominesque  ac- 
cusantem,  in  se  quoque  ac  suum  ipsius  caput  exse- 
cratum,  quod  non  cruentum  ah  cannensi  victoria 
militem  Romam  duxisset,  Scipionem  ire  ad  Carthagi- 
nem  ausum^  qui  consuL  h/ostem  in  Italia  PoRnum  non 


qiio  Tid.  XXVI,  49;  XXXIU,  10; 
XXXVI,  38. 

Ga.p.  XX.  I.  Magis  metu  contine- 
biintur;  vide  ad  XXII,  aa ,  n.  9. 

a.  Respexisse  scepe  ItalicB  litora, 
more  eonun ,  qui  inviti  locum  relin- 
quunt.  Conf.  ad  Sii.VIII,  108;  XII, 
594*  —  £a  quoque  in  laudem  Hanni- 
balLs  citat  Nostraa  Montesquicu,  Gran- 


deur  et  VScadence  des  Homains,  c  5: 
tt  Les  succes  de  Sciplon  obligerent  les 
Carthaginois  a  rappeler  d'Italie  Anni< 
bal ,  qai  pleura  de  donleur,  en  cedant 
auxB.omains  cette  terre ,  on  il  les  avait 
tant  de  fois  vaincus  ».  £0.  —  Mox  to 
et  ante  deos  canceUandum;  Gron.  — 
In  se  ac  suum  caput  ejcsecratum  ;  vide 
ad  I,  5i,  n.  i.  ^ 


tc:lt      LIB.  XXX.  CAP.  XX.  XXI.  43 

vidisset.  Se,  centum  millibus  armatorum  ad  Trasime- 
num  et  Cannas  cassis ,  circa  Casilinum  Cumasque  et 
Nolam  consenuisse.  Haec  accusans  querensque  ex  diu- 
tina  possessione  Italiae^  est  detractus. 

XXI.  Romam  per  eosdem  dies,  etMagonem  et  Han- 
nibalem  profectos,  allatum  est.  Gujus  duplicis  gratu- 
lationis  minuit  laetitiam ,  et  quod  parum  duces  in  re-* 
tinendis  iis  (quum  id  mandatuih  ab  senatu  esset)  aut 
animi,  aut  virium  habuisse  videbantur,  et  quod  sol- 
liciti  erant,  omni  belli  mole  in  unum  ducem  exerci- 
tumque  inclinata ,  quo  evasura  esset  res.  Per  eosdem 
dies  legati  saguntini  venerunt,  comprehensos  cum 
pecunia  adducentes  Carthaginienses ,  qui  ad  condu- 
cenda  auxilia  in  Hispaniam  trajecissent.  Ducentutn  et 
quinquaginta  auri,  octingentum  pondo  argenti'  in 
vestibulo  curiae  posuerunt.  Hominibus  acceptis  et  in 
carcerem  conditis,  auro  argentoque  reddito,  gratiae 
legatis  actae ,  atque  insuper  munera  data  ac  naves , 
quibus  in  Hispaniam  reverterentur.  Mentio  deinde  ab 
senioribus  facta  est,  Segnius  homines  honay  quam 
malay  sentire,  Transitu  in  Italiam  Hannibalis  quan' 
tum  terroris  pavorisque^  sese  meminisse ,  quas  deinde 
clades,  quos  luctus  incidisse^!  Visa  castra  hostium  e 
muris  Urbis :  quce  vota  singuiorum  unis^ersorumque 


3,  Ex  iUuuna  possessione  Italia; 
oosf.  cap.  a8  pr. 

Cxp.  XXJ.  I.  Ducentum  ei  L  auri, 
octingentum  pondo  argenti  pleriqne 
MSS  et  edd.  ante  Mognntinoa,  qni 
dueenta  et  octoginta  reposaere.  Conf. 
XXII,  37,  n.  i;  XXVIU,  45,  n.  5; 
XLU,  6;  quUms  alUsqae  locis  Gron. 
de  Pec.  Vet.  I,  7,  ro  pondo  semper 
contendit  esse  ablatiyum  singnlarem, 
et  intell.  librarum  pondus  WMpondera 
T.  o.  ducentum,   h.  e.  ducentarum. 


Sed  oor  ita  rhpondo  adjicitur  ?  Conf. 
Schelleri  Lex.  lat.  —  Gonferendus 
quoqiie  Gronoyius  de  Pecun.  Vet. 
lib.  I',  cap.  7.  Caetemm  ei^  Creverii 
rationibus,  aSo  librae  romanae  effi,- 
ciunt  marcas  nostrates  Sgo  cum  quin- 
que  nnciia  :  octingentae  vero  librse 
rom.  marcas  ia5o.  £d. 

nktQuos  luctus  incidisse,  fuisse.  Cf. 
ad  I,  46,  n.  7.  Verba  sese  me/ninisse, 
ut  plane  otiosa ,  Gron.  et  Crev.  reci- 
denda  putabant.  Sed  benc  illa  senio- 


44  T.  nvii  t.l:^l: 

/iasse !  quoties  in  conciliis  voces  manus  ad  ccebim 
porrigentium  auditas  :  En  unquam  ille^  dies  futurus 
esset,  quo  vacuam  hostibus  Italiam  bdna  pace  flo- 
rentem  visuri  essentl  Dedisse  tandem  id  deos  sexto-- 
decimodemum  anno;  nec  esse,  qui  diis  grates  agendas 
censeant.  Adeo  ne  adi^enientem  qwdem  gratiam  ho- 
mines  benigne  accipere,  nedum  ut  prceteritce  satis  me- 
mores  sint.  Conclamafum  deinde  ex  omni  parte  curide 
est ,  uti  referret  P.  iElius  ^  praetor ;  decretumque ,  ut 
quinque  dies  circa  omnia  pulvinaria  supplicaretur , 
victimaeque  majores  immolarentur  centum  viginti.  Jam 
dimisso  Ls&lio  legatisque  Masinissae ,  quum  Carthagi- 
niensium  legatos  de  pace  ad  senatum  venientes  Pu- 
teolis  visos ,  inde  terra  venturos  allatum  esset ;  revo- 
cariC.  Laeliumplacuit,  ut  coram  eo  de  pace  ageretur. 
Q.  Fulvius  Gillo,  legatus  Scipionis,  Carthaginienses 
Romam  adduxit;  quibus,  vetitis  ingredi  Urbem,  ho- 
spitium  in  villa  publica^,  senatus  ad  aedem  Bellonae 
datus  est. 

XXII.  Orationem  eamdem  ferme ,  quam  apud  Sci- 
pionem ,  habuerunt ;  culpam  omnein  belli  a  pubUco 
consilio  in  Hannibalem  vertentes.-fi^tt/w  injussu  senatus 
non  Alpes  modo^  sed  Iberum  quoque,  transgressum: 
nec  Romanis  solum^  sed  ante  eUam  SaguntiniSy  pri- 


rum  de  re  praeterita  narrantiiun  ora- 
tioni  conyenire  yidentar :  se  bene  ad- 
hnc  habere  in  memoria)  qvAnium 
terroris . . « incidisse,  hoc  est ,  inciderit; 
qnae  forma  orationis  obliqnsB  ssepins 
apnd  Nostrum  obvia  est ;  Doer. 

3.  En  unquam  ille,  etc.  ySde  ad 
IV,  3,  n,  6.  —  Advenientem  gra- 
tiam,  recentia,  prsesentia  deorum  be- 
neficia. 

4.  Uti  referret  P.  Mlius ;  yide  ad 
"XXVI,  2  ,  n.  3.  —  Circa  omnia  put- 


vinaria  suppUoaretur ;  yide  ad  T,  i3, 
n.  5.  —  Jam  dimisso  Lalio,  eto.  Ob- 
seryat  Creyerins  snp.  cap.  1 7  esse  me- 
moratum,  Patres  censnisse  retinendnm 
Lselinm,  donec  legati  Gardiag.  yeni- 
rent.  Sed  fortasse ,  Hannibale  profecto 
ex  Italia  nnUos  jam  crediderant  yen- 
turos  a  Garthaginiensibus  legatos.  £d. 
5.  Hospitium  in  viila  pubiica;  yide 
ad  IV,  aa  ,  n.  5.  —  Senatus  ad  asdem 
Beiiona  datus  ;  yide  supra  ad  librum 
XXVI,  21,  n.  I. 


„; 0.549:   LIB.  XXX.  CAP.  XXII.  XXIII.  45 

ifuto  consHio  bellum  intulisse.  SenaUu  ac  populo  car'- 
thaginiensiy  si  quis  vere  cestimet^yfxdus  ad  eam  diem 
inviolatum  esse  cum  Romanis.  Itaque  nihil  aliud  sibi 
mandatum  esse ,  uti  peterent,  quam  ut  in  ea  pace , 
quce  postremo  cum  consule  Lutatio /dcta  essetymanere 
liceret.  Quum,more  tradito,  Patribus  potestatem  in- 
terrogandi*,  si  quis  quid  vellet,  legatos,  praetor  fe- 
cisset ,  senioresque ,  qui  foederibus  interfuerant ,  alia 
alii  interrogarent,  nec  meminisse  per  aetatem^(etenim 
omnes  ferme  juvenes  erant)  dicerent  legati;  concla- 
matum  ex  omni  parte  curiae  est ,  punicafraude  electosy 
qui  veterem  pacem  repeterenty  cujus  ipsi  non  /we- 
minissent. 

XXIII.  Emotis  deinde  curia  legatis,  sententiae  in- 
terrogari  coeptae.  M.  Livius ,  C.  Sen^ilium  consulem , 
quipropior  esset^ ,  arcessendumy  ut  coram  eo  depace 
ageretuTy  censebat.  Quum  de  re  majore^  quam  quanta 
ea  essety  consultatio  incidere  non  possety  non  videri 
sibiy  ahsente  consulum  altero  amhobusvcy  eam  rem 
agiy  satis  ex  dignitate populi  romani  c^^e.Q.Metellus, 
qui  triennio  ante  consul  dictatorque  fiierat,  Quum 
P.  ScipiOy  ccedendo  exercituSy  agros  populandOy  in 
eam  necessitatem  compulisset  hostesy  ut  supplicespa- 
cempeterenty  etnemo  omnium  verius  existimare^pos-^ 


Ca.p.  XXII.  I .  Si  quis  vere  testimet 
rem ,  seu  id;  vide  ad  III ,  xg,  n.  8. 

a.  Quum,  more  tradito  a  majoribus, 
Pdtribus  potestatem  interrogandi ,  etc. 
Conf.VIII,  ai ;  XXXVII,  i  et  49.  — 
Hsc  lectio  est  a  conjectura  Freinafae- 
mii  ad  Tacit.  Hist.  I,  44»  qunin  antea 
legeretur  tnore  tradito  a  Patribus;  sed 
emnes  alihinc  editores  emendationem 
receperunt ,  quae  minime  dnbia  CreY. 
videtur.  £n. 

3.  Nec  meminisse,  scil.  se  per  eeta* 


tem;  vide  ad  V,  13,  n.  6.  Illud  se 
abest  a  plerisque  MSS ,  sed  adjectum 
est  in  edd.  antt.  et  facile  h.  1.  excidere 
potuit.  Gf.  tamen  ad  XXIV,  i3,  n.  a. 

Cap.  XXIII.  I.  C.  Servilium  Gemi- 
num  consulem,  qui  propior  esset, 
Etmriam  sortitus,  ut  Gn.  Servilius 
Gaepio  Bmttios ;  Drakenb.  —  Quam 
quanta  ea  esset;  vide  ad  XXVI, 
19,  not.  a. 

2.  Verius  existimare;  vide  ad  III, 
19,  n.  8,  et  IV,  i5,  n.  i.  —  jlf.  Va- 


46  T.  LIVII  tc.lt: 

sety  qua  mente  ea  pcLX  peteretur,  quam  w,  qui  ante 
portas  Carthaginis  bellum  gereret ;  nulUus  alterius  con- 
silio,  quam  Scipionis ,  accipiendam  abnuendamve  pa' 
cem  esse,  M.  Valerius  Laevinus,  qui  bis  consul  fuerat, 
Speculatores  y  non  legatos  ^  venissCf  arguebat,yV/ie/i- 
dosque  Italia  excedere^^  etcustodes  cum  iis  usquead 
nai^es  mittendos ;  Scipionique  scribendumy  ne  bellum 
remitteret.  Laelius  Fulviusque  adjecerunt :  Et  Scipio- 
nem  in  eo  positam  habuisse  spem  paciSy  si  Hannibcd 
et  Mago  ex  Italia  non  rewcarentur.  Omnia  simulaturos 
Carthaginienses  y  duces  eos  exercitusque  exspectantes: 
deindcy  quami^is  recentium^  foederum  et  deorum  om- 
nium  oblitos ,  bellum  gesturos.  Eo  magis  in  La&viiii 
sententiam  discessum  ^.  Legati  pace  infecta  ac  propc 
sine  responso  dimissi. 

XXIV.  Per  eos  dies  Cn.  Servilius  consul ,  haud  du- 
bius ,  quin  pacataa  Italise  penes  se  gloria  esset ,  velut 
pulsum  ab  se  Hannibalem  persequens,  in  Siciliam, 
inde  in  Africam  transiturus,  trajecit,  Quod  ubi  Bomae 
vulgatum  est,  primo  censuerunt  Patres,  ut  praetor 
scriberet  consuli ,  senatum  aequum  censere,  in  Italiam 
reverti  eum:  deinde,  quum  praetor,  spreturum  eum 
literas  suas,  diceret,  dictator  ad  id  ipsum  creatus 
P.  Sulpicius ,  pro  jure  majoris  imperii ,  consulem  in 
Italiam  revocavit ;  reliquum  anni ,  cum  M.  Servilio  ma- 
gistro  equitum,  circumeundis  Italias  urbibus,  quae 
bello  alienatae  fuerant ,  noscendisque  singularum  cau- 
sis*  consumpsit.  Per  induciarum  tempus  et  ex  Sardi- 

lerius  Lasvinus,  qui  bis  consulf,;  yide  5.  In  Lofvini  sencentiam  discessum; 

supra  ad  XXIX,  II,  n.  3.  vide  tameii  ad  libmm  I,  cap.  Sa, 

3.  Jubendosque  Italia  excedere,  sc.  not.  i3. 

censebat.  Cap.  XXIV.  i.  Noscendisque  singu- 

l^.  Quamyisrecentium,  quamvis  re-  larum  causis;  vide  ad  XXVII,  a5, 

centia   essent,  et   eo    minus   eorum  n.  3. — Per  indtusiarum  tempus ;  \\Ae 

oblivisci  ct  possent  et  deberent.  ad  II,  i8y  n.  i. 


A.  G.  ao3. 
U.  C.  S49. 


LIBER  XXX.  CAP.  XXIV.  47 

nia  ab  Lentulo  praetore  centum  onerarise  naves,  cum 
commeatu  et  viginti  rostratarum  praesidio,  et  ab  hoste, 
et  ab  tempestatibus  mari  tuto ,  in  Africam  transmise- 
runt.  Cn.  Octavio  ducentis  onerariis,  triginta  longis 
navibus  ex  Sicilia  trajicienti^,  noneadem  fortuna  fuit. 
In  conspectum  ferme  Africae  prospero  cursu  vectum 
primo  destituit ventus;  deindeversus  in Africum ^ tur- 
bavit  ac  passim  naves  disjecit.  Ipse  cum  rostratis ,  per 
adversos  fluctus  ingenti  remigum  labore  enisus,  Apol- 
linis  promontorium  tenuit^.  Onerariae,  pars^maxima 


a.  Oi,  Octavio  cam  dueentis  one- 

rariis,.,ex  Sicilia  trajicienti;  Dukeri 

nota  est :  «  Aliquantnm  perplexa  sunt, 

qnae  de  Cn.  Octavio  prodit   Livius. 

An.U.  548  eum  praetorem  provinciam 

Sardiniam  habnisse  scribit  XXVIII, 

38.  Dnobns  annis  seqq.  5^9  et  55o,  ei 

prorogato  imperio  oramSardinise  tuen- 

dam  datam  esse ,  ex  XXIX ,  1 1 ,  1 3 , 

26 ,  et  XXX ,  a,  intelligitnr :  quo  loco 

eum  perperam  preetorem  prioris  anni, 

i.  e.  an.  Urb.  549 ,  vocari ,  monuit 

Periz.  Anim.  hist.  cap.  8  ;  nam  erat 

proprcetor  prorogato  imperio ,  et  recte 

proprator  dicitur  XXIX ,  36.  Neque 

librarios,  sed  ipsum  Liyium,XXX, 

a ,  prcetori  scripsisse  pro  proprastori, 

indicio  est  vox  item  in  fais  Cn.  Octa- 

vio  prastori  item  (sc.  ntM.  Pomponio, 

qui  an.  Urb.  549  praetor  Siciliam  pro- 

vinciam  habuerat^/riom  emni,  Deinde 

hocquoque  intricatum  est,  qnod  hic 

iu  rebus  an.  U.  55o  scribit ,  -Cn.  Octa- 

vinm  ex  Sicilia  in  Africam  trajecisse. 

Nam  hoc  anno  Siciliae  prae^rat  P.Vil- 

lius ,  classi  in  Sicilia  M.  Pomponius , 

Cn.  Octavius  autem  classi  ad  tuendam 

oram  Sardiniae;  vid.  cap.  i  et  a.  An 

eum  ex  Sardinia  primum  in  Siciliam , 

ac  deinde  ex  ea  in  Africam  profectum 

credemus?  Uoc  parum  probabile;  et 


forte  error  est  in  voce  Sieiiia.  Sed 
Gn.  Octavium  deinde  an.  Urb.  55 1  et 
seqq.  cum  Scipione  in  Africa  fuisse, 
constat  ex  cap.  36, 41,  44  »•  Illud  po- 
cins  probabile  esse,  Livinmque  omni- 
bns  sigillatlm  enarrandia  vix  immorari 
potnisse ,  monet  Doer. 

3.  Versus  (  mntatns  )  in  AJricum 
ventum,  nt  apud-Caes.3.  C.  III,  a6. 
—  Naves  disjecit;  vide  supra  ad  XXI , 
49,  n.  3. 

4.  ApoUinis  prom.  tenuit ;  vide  ad 
I ,  I ,  n.  8.  Promontoria  Apollinis  et 
Mercnrii  (^cap  Zibeeb,  sen  Zebibi,  et 
cap  Bon),  sinum  Tnnitanunu^le golfi 
de  Tiinis)  e£Bciunt,  in  quo  sita  Car- 
thago  est,  cujusque  os  nndecim  leu- 
cas  patet  inter  dno  haec  promontoria, 
qnomm  illnd  ab  Occidente ,  hoc  ab 
Oriente  sinum  claudit.  Inter  eadem 
promontoria ,  ex  adverso  Garthaginis , 
CCXXX  ab  urbe  stadiis,  erant  duae 
insulae  sen  verius  soopuli,  saepius  pro 
nna  insula  habiti,  ^nae  olim  diceba^ 
tur  uEgimurus,  sea  ^gimorus  (Ai^yi- 
|xoupoc  Strab.  XVu,  p.  834»  al.  1191; 
Atyt{i.opo(  Steph. ) ,  et  hodie  Zowa- 
moore,  seu  Zimbra,  Haec  et  alia ,  quae 
adsitnm  Carthaginis  spectant,  monnit 
Heyn.  Exc.  IV  et  VI ;  ad  Virg.  ^n. 
I,  108  sq.  et  139  sq.  Conf.  ad  XXVI, 


48  T.  Livn  t',cAt 

ad  ^gimurum  (insula  ea  sinum  ab  alto  claudit,  in  quo 
sita  Carthago  est,  triginta  ferme  millia  ab  urbe),  alise 
adversus  urbem  ipsam  ad  Calidas  Aquas  ^  delatse  sunt. 
Orania  in  conspectu  Carthaginis  erant :  itaque  ex  tota 
urbe  in  forum  concursum  est.  Magistratus  senatum 
vocare ;  populus  in  curise  vestibulo  fremere ,  ne  tanta 
ex  ocuiis  manibusque  amitteretur  praeda.  Quum  qui- 
dam  pacis  petitae,  alii  induciarum  (necdum  enim  dies 
exierat^)  fidem  opponerent,  permixto  psene  senatus 
populique  concilio,  consensum  est,  ut  classe  quin- 
quaginta  navium  Hasdrubal  iEgimurum^  trajiceret; 
inde  per  litora  portusque  dispersas  romanas  naves 
coUigeret.  Desertae  fuga  nautarum ,  primum  ab  i£gi- 
muro ,  dein  ab  Aquis  onerariae  Carthaginem  puppibus 
tractae  sunt. 

XXV.  Nondum  reverterant  ab  Romalegati,  neque 
sciebatur ,  quae  senatus  romani  de  bello  aut  pace  sen- 
tentia  esset ;  necdum  induciarum  dies  exierat :  eo  in- 
digniorem  injuriam  ratus  Scipio,  ab  iis ,  qui  petissent 
pacem  et  inducias,  et  spem  pacis  et  fidem  induciarum 
violatam  ^  esse ,  legatos  Carthaginem ,  L.  Baebium , 
L.  Sergium,  L.  Fabium  extemplo  misit.  Qui  quum 
multitudinis  concursu  prope  violati  essent,  nec  redi- 
tum  tutiorem  cernerent  futurum ,  petierunt  a  magi- 
stratibus ,  quorum  auxilio  vis  prohibita  erat ,  ut  naves 
mitterent,  quae  se  prosequerentur.  Dataetriremesduae, 


4a,n.  7;  XXIX,  27,0.  5;  Polyb.  hoc  loco   ct  capit.  24,    a5   ac  37 

1,73,75;  Plin.V,  7,  et  Shawii  Tra-  patel. 

vels,  p.  146  sq.  *).HasdrubalAigimurumtrajiccret; 

5.  j4d  Caiidas  Aqtms;  conf.  Strab.  cf.  ad  haec  et  seqq.  Appian.  Pnn.  34, 
1.1.  etTab.  Peut.  et  Polyb.  XV,   z  sq.  -r—  ^fr  jiquis 

6.  Necdum  dies  exierat  induciantm;  Calidis.  Conf.  not.  5. 
videadlX,  34,  n.  x8.  Eas  a  Poenis  Cap.  XXV.  i.  Spempacis  et  fidem 
petitas  I4v.  cap.  16,  non  vero  a  Sci-  ..,violatam;  vid.  snpra  ad  Ubram  I, 
pione  datas  tradit,   quod  tamen  ex  cap.  33,  n.  7. 


tc.lt        LIBER  XXX.  CAP.  XXV.  49 

quum  ad  Bagradam  flumen  '  pervenissent ,  unde  castra 
romana  conspiciebantur,  Carthaginem  rediere.  Classis 
punica  ad  tJticam  stationem  habebat :  ex  ea  tres  qua- 
driremes^,  seu  clam  misso  a  Carthagine  nuntio,  uti 
fieret ,  seu  Hasdrubale,  qui  classi  prseerat ,  sine  publica 
fraude  auso  facinus,  quinqueremem  romanam  superan- 
tem  promontorium  ex  alto  repente  aggressae  sunt.  Sed 
neque  rostro  ferire  celeritate  subterlabentem^  po- 
terant,  neque  transilire  armati  ex  humilioribus  in  al- 
tiorem  navem  ;  et  defendebatur  egregie,  quoad  tela 
suppeditarunt  ^.  Quis  deficientibus ,  quum  jam  nulla 
alia  res  eam ,  quam  propinquitas  terrae  multitudoque 
acastris  in  litus  effusa^,  tueri  potuisset;  concitatam  re- 
mis ,  quanto  maximo  impetu  poterant ,  in  terram  quum 
immisissent,  navis  tantum  jactura  facta,  incolumes  ipsi 
evaserunt.  Ita  alio  super  aliud  scelere  quum  haud  dubie 
inducise  ruptae  essent ,  LaeliusFulviusque  ab  Roma  cum 
legatis  carthaginiensibus  ^  supervenerunt.  Quibus  Sci- 
pio,  etsi  non  induciarum  modo  fides  a  Carthaginien- 
sibuSy  sedjus  etiam  gentium  in  legatis  violatum  esset; 

a.  Ad  Bagradam  fiumen ,    hodie  .  Appian.  Puii.  34.  Legati  romani  ad 

Magierda,  yel  Megierda ,  Magiarda ,  ostium  Bagradae  fl.  e  duabus  triremi- 

Nagiarda,  flnens  in  mare  mediterra'  bus,  inde   Carthaginem   reversis,  in 

neum  prope  Uticam  et  Carthaginem.  quinqueremem  transkti  fnerant.  Conf. 

Baypa^a^  vocatur  Graecis,  Bayoti^pas  Polyb.  XV,  2. 

Strab.    1.   1.    Baxopa    vel    Maxapa  4.   Celeritate  subterlabentem,   ela- 

Polyb.  I,  75,  5,  et  XV,  a ,  8 ,  ad  quae  bentem ,    eflfngientem ;    UTroxcdpoudYic 

11.  V.  Schweigh.  et  ad  Appian.  B.  C.  t^;  ^itn^  Polyb. 

II,  45.  Conf.  ad  Sil.  VI,  140  sq.  et  5.  Quoad  tela  suppeditarunt ;  vid. 

Bocharti   Geogr.    sacr.  II,   i,    24  9  VI,  a4,n.  i. 

pag.  485.  6.  Multitudoque  (Romanomm)  a 

3.  Tres  qUadriremes;  tres  triremes  castris  (proximis)  in  litus  effusa,  et 

apud  Polyb.  XV,  a.  —  Misso  a  Car-  in  oram  pabulatnm  egressa.  Conf.  ad 

thagine  nuntio ,  uti  fieret  hoc  ;  vide  Polyb.  —  Potuisset;  Crev.   malebat 

ad  VIII,  19,  n.  ro.  —  Sine  publica  poterat,  et  DTaik.,  potuit. 

/raade,  ita  ut  sponte  sua  fidem  indu-  7.  Cum  legatis  carthag,  supervene- 

ciarum  violaverit.  —  Quinqueremem  runt,  Quibus  Scipio ,  etc.  Conf.  Polyb. 

rom.  superantem prom,  Apollinis.  Cf.  X,V,  4  f  ct  Appian.  Pun.  35.  —  In  iis 

VL  4 


5o  T.  LlVIl  vxX:' 

tamen  se  nihily  nec  institutis  populi  romani,  nec  suis 
moribus  indignum,  in  iisfacturumesse,  quum  dixisset, 
legatis  dimissis ,  bellum  parabat.  Hannibali  jam  terrae 
appropinquanti  jussus  e  nauticis  escendere  in^  malum, 
ut  specularetur,  quam  tenerent  regionem,  quum  dixis- 
set,sepulcrumdirutumproram  spectare,  abominatus, 
praetervehi  jusso  gubernatore ,  ad  Leptim  s>  appulit  clas- 
sem ,  atque  ibi  copias  exposuit. 

XXVI.  Hajc  eo  anno  in  Africa  gesta  :  insequentia 
excedunt  in  eum  annum%  quo  M.  Servilius  Geminus, 
qui  tum  magister  equitum  erat ,  et  Ti.  Claudius  Nero 
consules  facti  sunt.  Caeterum  exitu  superioris  anni 
quum  legati  sociarum  urbium  ex  Graecia  questi  es- 
sent ,  vastatos  agros  ab  regiis  praesidiis ,  profectosque 
in  Macedoniam  legatos  ad  res  repetendas  non  admissos 
ad  Philippum  regem ;  simul  nuntiassent ,  quatuor  mil- 
lia  militum  cum  Sopatro  duce  trajectain  Africam  dici, 
ut  essent  Carthaginiensibus  praesidio,  et  pecuniae  ali- 
quantum.  una  missum  :  legatos  ad  regem,  qui  haec 
adversus  foedus  facta  videri  Patribus  nuntiarent,  mit- 
tendos  censuit  senatus.  Missi  C.  Terentius  Varro, 
C.  Mamilius ,  M.  Aurelius :  iis  tres  quinqueremes  datae. 
Annus  insignis  incendio  ingenti,quo  clivus^  Publicius 
ad  solum  exustus  est ,  et  aquarum  magnitudine  :  sed 
annonae  vilitas  fuit,  praeterquam  quod  pace  omnis 


facturum  esse;  yide  supra  ad  Ubrum 
TI,  cap.  aa,  n.  x. 

8.  Escendere  in  malum;  vide  ad  II, 
7,  n.  7.  Ante  escendere  edd.  prseter 
GronoY.  inserunt  unus,  quod  optimi 
MSS  ignorant.  —  Quam  tenerent  re- 
gionem;  vide  adl,  i,n.  8.  —  Hunc 
locum  Livii  ob  oculos  fuisse  Orosio , 
IV,  19,  notat  Drak.  £d. 

g.  Ad  Leptim ,  et  quidem  parvam 
(hodie  Lemta  seu  Susa),  juxta  Syr- 


tim  minorem  et  Adrumetum ,  ad  quod 
oppidum  classem  appulsam  castraque 
posita  tradunt  Appian.  Pun.  33,  et 
Polyb.  XV,  5.  De  utraque  Lepti ,  vide 
ad  Sil.  III,  a56.  —  Cf.  quoquePtol. 
et  Plin.  lib.y,  cap.  4.  £d. 

C-A.P.  XXVI.  I.  Excedunt  in  eum 
annum,  v.  XXI,  1 5,  n.  3 ;  et  de  M.  Ser- 
vilio  Gemino  Pigh.  Ann.  ad  a.  DLI. 

2.  CUvus  Publicius;  vide  ad  XXVI , 
zo,  n.  5. 


A.  G.  ao3. 

U.  c.  549. 


LIBER  XXX.  CAP.  XXVI.  5r 

Italia  erat  aperta^,  etiam  quod  magnam  yim  frumeati, 
ex  Hispania  missam ,  M.  Valerius  Falto  et  M.  Fabius 
Buteo  aediles  quaternis  aeris  vicatim  populo  descripse- 
runt.  Eodem  anno  Q.  Fabius  Maximus  moritur ,  exa- 
ctae  aetatis;  siquidem  verum  est,  augurem  duos  et 
sexaginta  annos  fuisse^,  quod  quidam  auctores  sunt. 
Vir  certe  fuit  dignus  tanto  cognomine ,  vel  si  nov^um 
ab  eo  inciperet :  superavit  paternos  honores,  avitos 
aequavit.  Pluribus  victoriis  et  majoribus  praeliis  avus 
insignis  RuUus ;  sed  omnia  aequare  unus  hostis  Han- 
nibal  potest.  Cautior  tamen ,  quam  promptior,  hic  ha- 
bitus  fuit :  et  sicut  dubites,  utrum  ingenio  cunctator 
fuerit,  an  quia  ita  belio  proprie,  quod  tum  gereba- 
tur,  aptum  erat;  sic  nihil  certius  est,  quam  unum 
hominera  nobis  cunctando  rem  restituisse,  sicut  En- 
nius  ait  ^.  Augur  in  locum  ejus  inauguratus  Q.  Fabius 
M^ximus  filius :  in  ejusdem  locum  pontifex  ( nam  duo 
sacerdotia  habuit  ^)  Ser.  Sulpicius  Galba.  Ludi  Romani 
diem  unum ,  plebeii  ter  toti  instaurati '  ab  aedihbus , 


3.  Pace  omnis  Italia  erat  aperta, 
libera  fnimenti  comportatio  ob  pacem. 
Sic  fere  Asiam  Syriamque  et  omnia. . . 
regna  imperio  rom,  aperire,  XXXVI, 
17,  n.  7  ;  aperire  armis  orbem  terra- 
rum,  XLII,  5a ;  clausam  Britanniam 
aperit  principum  maximus  Melai ,  III, 
6.  Conf.  Broekh.  ad  TibuU.  1 ,  3,  36. 
Similiter  fere  maria,  viae  (ut  V,  i3), 
Alpes  (ut  XXVII ,  36),  ac  rura  ape- 
riri,  et  hieme,  nive  geluqne  claudi, 
invia  reddi ,  dicuntur.  Cf.  ad  Juvenal. 
VT,  i54.  —  Quatemis  ceris,  assibus, 
in  modios  (ut  XXXI,  5o  pr.),  vica- 
tim  (  vide  ad  X  ,  4 »  n.  i)  populo  de- 
scripserunt,  diviserunt  plebi;  vide  ad 
XXXI,  5o,  n.  I.  —  Quatuor  asses 
aequabant  denarii  qnadrantem ,  sive 
sestertium ,  qui  aestimari  potest  granis 


argenti  nostratibus  octodecim.  Edit. 

4.  Augurem  per  LXII  (al.  XLII) 
annos  fiiisse  eum,  Fabium.  Cf.  Plin. 
Vn,  48,  et  Val.  Max.VIII,  i3,  n.  3. 
—  Quod  quidam  auctores  sunt;  vide 
ad  II,  58,  n.  i.  —  Dignus  tanto  co- 
gnomine,  vel  si  nomm  ab  eo  incipe- 
ret ;  vide  ad  IX  ,  46,  n.  ig.  —  Avus 
insignis  Rullus  ( forte  proavus) ,  Q.  Fa- 
bius  Maximus  Rullianus ;  de  qno  vid. 
Ind.  —  Omnia ,  bella  et  victorias  avi. 

5.  Unum  hominem  eiim  nobis  cuu' 
ctando  rem  (vide  ad  I,  12 ,  n.  3)  resti- 
tuisse ,  sicut  Ennius  ait;  conf.  Cic. 
Offic.  I,  24.  —  Q.  Fabius  Max,Jilius; 
vide  ad  XXVIII,  9,  n.  i. 

6.  Nam  duo  sacerdotia  habuit;  vide 
ad  XXVII,  6,  not.  8. 

7.  Ludi  Romani . , , , , plebeii  ter  in» 

4- 


A.  C.  aox. 
U.  C.  55o. 


Sa  T.  LIVII 

M.  S^xtio  Sabino  et  Cn.  Tremellio  Flacco.  li  ambu 
praetores  facti ,  et  cum  iis  C.  Livius  Salinator  et  C.  Au- 
relius  Cotta.  Comitia  ejus  anni  utrum  C.  Servilius 
consul  habuerit,  an  (quia  eum  res  in  Etruria  tenue- 
rint ,  quaestiones  ex  senatusconsulto  de  conjurationi- 
bus  principum  habentem)  dictator  ab  eo  dictus  P.  Sul- 
picius ,  incertum  ut  sit ,  diversi  auctores  faciunt. 

XXVn.  Principio  insequentis  anni  M.  Servilius  et 
Ti.  Claudius ,  senatu  in  CapitoUum  vocato ,  de  pro- 
vinciis  retulerunt.  Italiam  atque  Africam  in  sortem  con- 
jici',  Africam  ambo  cupientes,  volebant.  Caeterum, 
Q.  Metello  maxime  adnitente  neque  data,  neque  ne- 
gata  est  Africa.  Consules  jussi  cum  tribunis  plebis  agere, 
ut ,  si  iis  videretur ,  populum  rogarent ,  quem  vellet  in 
Africa  bellum  gerere  :  omnes  trU)us  P.  Scipionem  jus- 
serunt.  Nihilominus  consules  provinciam  Africam  (ita 
enim  senatus  decreverat  ^ )  in  sortem  conjecerunt. 
Ti.  Claudio  Africa  evenit,  ut  quinquaginta  navium 
classem,  omnes  quinqueremes ,  in  Africam  trajiceret, 
parique  imperio  cum  Scipione  imperator  esset :  M.  Ser- 
vilius  Etruriam  sortitus.  In  eadem  provincia  et  C.  Ser- 
vilio  prorogatum  imperium,  si  consulem  manere  ad 
Urbem  ^  senatui  placuisset.  Praetores ,  M.  Sextius  Gal- 
liam  est  sortitus ,  ut  duas  legiones  provinciamque  tra- 
deret  ei  P.  Quintilius  Varus ;  C.  Livius  Bruttios  cum 


staurati;  Tide  ad  II,  36,  n.  i.  —  Res 
in  Etruria  t,  mnneris  officia;  Doer. 
Quia  eum  in  Etruria  tenuerint  qute- 
stiones • , .habendce  conj.  Gronov.  — 
Incertum  ut  sit,  diversi  auctores  fa- 
ciunt;  conf.  sup.  ad  XXII ,  i3,  n.  6. 
Yerba  ut  sit  forte  inculcata ;  Gron. 

Ga.p.  XX VII.  I.  In  sortem  conjici; 
yide  supra  ad  librum  III,  cap.  a, 
not.  I. 

a.  Ita  enim  senattis  decreverat:  tI- 


detnr  senatns ,  instantibus  etiam  post 
judicium  populi  consnlibus,  hoc  tan- 
dem  temperamento  nti  coactns  esse, 
ut  classis  certe  in  Africam  trajicere- 
tur,  et  alterutri  e  consulibus  par  cnm 
Scipione  imperium  decemeretur;Crey. 
—  Imperator  vox  del.  forte ;  Crcver. 
Malim  imperatore;  Drakenb.  Neutrum 
opus  est;  Doer. 

3.  Manere  ad  Urhem;  vide  supra 
ad  X,  a3,   n.  12. 


u:c:55o:  lib.  xxx.  cap.  xxvii.  xxviil     53 

duabus  legionibus ,  quibus  P.  Sempronius  proconsul 
priore  anno  praefuerat ;  Cn.Tremellius  Si^iliam ,  ut  ab 
P.  Villio  Tappulo  praetore  prioris  anni  provinciam  et 
duas  legiones  acciperet ;  Villius  propraetor  viginti  na- 
vibus  longis^,  militibus  mille ,  oram  Siciliae  tutaretur : 
inde  M.  Pomponius  viginti  navibus  reliquis  mille  et 
quingentos  milites  Romam  deportaret.  C.  Aurelio  Cot- 
tae  urbana  evenit  ^ :  caeteris,  itauti  quisque  obtinebant 
provincias  exercitusque ,  prorogata  imperia.  Sexdecim 
non  amplius  eo  anno  legionibus  defensum  imperium 
est :  et  ut  placatis  diis  omnia  inciperent  agerentque , 
ludos,  quos^,  M.  Claudio  Marcello,  T.  Quintio  con- 
suUbus ,  T.  Manlius  dictator,  quasque  hostias  majores 
voverat ,  si  per  quinquennium  illud  respublica  eodem 
statu  fuisset,  ut  eos  ludos  consules,  prius  quam  ad 
bellum  proficiscerentur,  facerent.  Ludi  in  circo  per 
quatriduum  facti ;  hostiaeque ,  quibus  votae  erant  diis , 

XXVIII.  Inter  haec  simul  spes,  simul  cura  in  dies 
crescebat;  nec  satis  certum  constare  apud  animum '  po- 
terat,  utrum  gaudio  dignum  esset,  Hannibalem ,  post 
sextumdecimum  annum  ex  Italia  decedentem,  vacuam 
possessionem  ejus  *  reliquisse  populo  romano ,  an  magis 
metuendum,  quod  incolumi  exercitu  in  Africara  trans- 
isset.  Locum  nimirumynonpericulumy  mutatum;cuju$ 


4.  yilUus  prop,  XXnavibus  longis; 

yide  ad  I ,  x  4 »  n.  4* 

5.  Cotto!  urbana  evenit  proyincia 
(▼ide  ad  II ,  40 ,  n.  9)  et  simnl  pere- 
grina;  yide  ad  XXV,  41,  n.  8. 

6.  Ludos,  quos,  etc.  vid.  XXVII, 
33 ,  n.  4«  —  Hos  Indos  jassi  fiierant 
facere  consules  prioris  anni,  qno  re- 
ipsa  quinqnennium  a  Manlio  defini- 
tnm  clandebatur.  Creverins  observat 
necesae  igitur  fuisse ,  ut  aliqua  interve- 


nerit  mora,  quae  eos  inhnnc  annnm 
rejicere  coegerit.  En.  —  Ut  eos  ludos 
consules  facerent,  sc.  decretum  est. 
Conf.  snpra  ad  librum  II,  cap.  32^ 
not.  6. 

G^p.  XXVIII.  I.  Constare  apud 
animum,  animos;  vid.  Gron.  ad  VII, 
33,  22.  —  Post  XVI  annum;  cf.  ad 
c.  44  pr.  et  XXVIII,  la ,  n.  a. 

2.  Vacuam  possessionem  ejus  ;  vide 
ad  cap.  ao  extr.  —  An  magis,  potius. 


A.  C.  los. 
17.  G.  55o. 


54  T.   LIVII 

tantce  dimicationis  vatem ,  qui  nuper  decessisset,  Q.  Fa- 
bium  haud  frustra  canere  solitum^  granorem  in  sua 
terra  futurum  hostem  Hannibalem^  quam  in  aliena 
fuisset.  JNecScipioni  aut  cum  Syphace,  inconditce  bar- 
barice  rege^  cuiStatorius  semilixa  ^  ducere  exercitus  so- 
litus  sity  aut  cum  socero  ejus  Hasdrubale  yfugacissimo 
duce  j  remfuturam,  aut  tumultuariis  exerciiibus^^  ex 
agrestiumsemiermiturba  subito  collectis^sedcumHan- 
nibaleyprope  nato  in prcetorio  patris  fortissimi  ducis  y 
alito  atque  educato  interarma^  puero  quondam  militey 
vixdumjuvene  imperatore^  qui  senex  vincendofactus, 
Hispanias  j  Gallias  y  Italiam  ab  Alpibus  ad^  fretum 
monimentis  ingentium  rerum  complesset;  ducereexer- 
citum  cequalem  stipendiis  suis^^  duratum  omnium  re- 
rum patientia y  quas  vixfidesfiathominespassos;per- 
fusum  millies  cruore  romano;  exuvias  non  militum 
tantumy  sed  etiam  imperatorum ,  portantem.  Multos 
occursuros  Scipioni  in  acie,  qui  prcetores  ^  qui  impe^ 
ratores ,  qui  consules  romanos  sua  manu  occidissenty 
muralibus  vallaribusque  insignes  coronis ,  pen^agatos 
capta  castra,  captas  urbes  romana^.  Non  esse  hodie 


—  duiere  vatem ;  vide  snpra  ad  lib. 
I,  cap.  7,11.9. 

3.  Statorius  semilixa;  cf.  XXI Y, 
48 ,  n.  7,  et  ad  XXTIII ,  a8  ,  n.  a  ; 
Oudend.  ad  Frontin.  I,  i,  3;  Gron. 
Obss.  IV,  7. 

4.  Tamultuariis  exercitibus ;  vide 
adl,  37,  n.4.  —  Senex  vincendo 
factus;  vid.  cap.  3o ,  n.  5^ 

5.  Ab  Alpibus  adfretum  Siculum , 
quod  simpl.  et  xaT*  i^ox^nv  ita  dicitur 
XXYI,  39;  apnd  Flor.  I,  26,  fin. 
Caes.  B.  C.  I,  !%6;  Cic.  ad  Attic.  II , 
I.  Sic  et  irop6(i.o(  apud  Polyb.Y,  i  xo , 
9.  Mox  omnino  leg.  duceret  exercitum 
cmii  Gront  vel  et  (fueeret  vel  ducens. 


—  Donjatins  nihil  oontra  codd.  au- 
ctoritatem  mutandum  censet ;  ducere 
euim  pendere  ex  eo  quod  praecessit , 
Fabium  haud  frustra  canere  soiitum» 
Yerum  in  memorabili  illa  Fabii  ora- 
tione  snpra  XXYIII,  40  sq^»  quo 
respicitnr,  nihil  hujus  rei  memorari 
notat  Drak.  qui  cnm  Creverio  Grono- 
vii  emendationem  duceret  probavit  : 
neuter  tamen  in  textum  eam  recepit , 
qnoruiq  prudentlam  imitamur.  Ed. 

6.  Exercitfim  cequaletn  stipendiis 
suis ;  vide  supra  a4  librum  III,  cap. 
57,  not.  5.  —  Perfiisum,  scilicet, 
exercitum.  —  Pxuyias  portantem, 
spolia. 


A.  C.  aoa. 
V.  C  55o. 


LIB.  XXX.  CAP.  XXVIII.  XXIX.       55 

tot  fasces  magistratibus  populi  romaniy  quot  captos 
ex  ccede  imperatorum  prceferre  posset  HannibaL  Has 
formidines  agitando  anirnis  ipsi  curas  et  metus  auge- 
bant  etiam,  quod,  quum  assuesseut  per  aliquot  an- 
nos  bellum  ante  oculos  aliis  atque  aliis  in  Italiae  par<- 
tibus  lenta  spe ,  in  nuUum  propinquum  debellandi 
finem  gerere,  erexerant  omnium  aniraos  Scipio  et 
Hannibal,  velut  ad  supremum  certamen  comparati  du- 
ces''.  li  quoque,  quibus  ingens  erat  in  Scipione  fiducia 
et  victoriae  spes ,  quo  magis  in  propinquam  eam  immi- 
nebant  animis,  eo  curae  intentioris  erant.  Haud  dispar 
habitus  animorum  Carthaginiensibus  erat;  quos  modo 
petisse  pacem ,  intuentes  Hannibalem  ac  rerum  gesta- 
rum  ejus  magnitudinem ,  poenitebat;  modo,  quum 
respicerent ,  bis  sese  acie  victos ,  Sy phacem  captum , 
pulsos  se  Hispania ,  pulsos  Italia ,  atque  ea  omnia  unius 
virtute  et  consilio  Scipionis  facta ,  velut  fatalem  eum 
ducem  in  exitium  suum  natum  horrebant. 

XXIX.  Jam  Adrumetum  venerat  Hannibal ' ;  unde, 
ad  reficiendum  ex  jactatione  maritima  militem  paucis 
diebus  sumptis,  excitus  pavidis  nuntiis,  omnia  circa 
Carthaginem  obtineri  armis,  afferentium,  magnis  iti- 
neribus  Zamam  contendit.  Zama  quinque  dierum  iter 
abCarthagine  abest*.  Inde  praemissi  speculatores  qiium 
excepti  a  custodibus  rpmanis  deducti  ad  Scipionem  es- 
sent,  traditos  eos  tribunis  militum,  jussosque  omisso 


7.  Adsupremum  cerCamen  compa' 
ratidttces,  de&tinati,  creati;  £m.  At 
Tlde  ad  VII,  33 ,  n.  i. 

Cap.  XXIX.  I.  Jam  Adrumetum 
venerat  Hannibal,  etc.  ad  fin.  cap. 
cf.  Polyb.  XV,  5,  et  Appian.  Pun.  33, 
39.  Adrumetum,  seu  Adrumetus,  et 
0  A^pU{Jt.o&;,  mnnitam  Byzacii  capnt 
naTalibusque  instructum,  non  longe  a 


Lepti  parya.  Cf.  Intpp.  Nepot.  Hann. 
7;  Berkel.  ad  Steph.;  Cort.  ad  Sall. 
Jug.  19,  I ;  Cellar.  Geogr.  ant.  IV, 
4,  p.  88;  Bocharti  Geogr.  sacr.  II, 
I,  24)  pag.  478.  — Vide  quoque 
nostrum  Indicem  geogr.  ad  Caesa- 
rem.  £d. 

a.  Zama  (hodie Zamora  in  regione 
Const^nMna)  F  dierum  iter  ak  C  a6- 


A.  C.  303. 

U.  C.  55o. 


56  T.   LIVII 

metu  vi$ere  oirmia,  per  castra,  qua  Tellent,  circum* 
duci  jussit;  percunctatusque,  satin^'  per^  commodum 
omnia  explorassent ,  datis ,  qui  prosequerentur ,  retro 
adHannibalemdimisit.  ilannibal  uihil  quidemeorum, 
quae  nuntiabantur  (nam  et,  Masinissam  cum  sex  mil- 
libus  peditum ,  quatuor  equitum  venisse  eo  ipso  forte 
die,  afferebant),  laeto  animo  audiit,  maxime  hostis 
fiducia,  quasnon  de  nihilo  profecto  concepta  est^,  per- 
culsus.  Itaque ,  quanquam  et  ipse  causa  belli  erat ,  €t 
adventu  suo  turbaverat  et  pactas  inducias ,  et  spem 
foederum;  tamen,  siinteger,  quam  si  victus,  peteret 
pacem,  sequiora  impetrari  posse  ratus,  nuntium  ad 
Scipionem  misit ,  ut  colloquendi  secum  potestatem  fa- 
ceret.  Id  utrum  sua  sponte  fecerit ,  an  publico  con- 
silio,  neutrum  cur  affirmem,  habeo^.  Valerius  Antias, 
primo  prseUo  victum  eum  a  Scipione ,  quo  duodecim 


est  occasum  versus,  Jubae  regia  in 
Namidia  mediterr.  Conf.  Polyb.  1.  1. 
et  Cellar.  Geogr.  ant.  IV.  5,  p.  ii5. 
—  Hic  Glareani  notam  relata  dignam 
existimavi  ,  qni  ait  legi  apnd  Plutar- 
chum,  Hannib.,  extremam  hanc  pu- 
gnam  ad  Zamam  fuiMe ,  neque  in  eo 
auctore  mentionem  Naraggarae  (vide 
inf.  not.  6)  fieri.  Oportet  autem  aliam 
fuisse  urbem  Zamam  quam  quae  a 
Strabone,lib.  ultimo,  p.  8ag,  descrio 
bitur,  et  ab  incerto  anctore  Belli  Afri- 
cani,  lib.  V,  91  (vide  nostrum  Caesa- 
rem ,  tom.  II ,  p.  5x4  sq.) ,  et  a  Sal- 
lustio,  Jugurt.  cap.  57.  Plutardius 
nihil  de  diatantia  tanta  dlcit :  certum 
est  hic  mendum  esse.  Adnimetiim 
enim  vix  distat  itinere  qninque  die- 
lom  ab  Carthagine  :  quum  haec  Zama, 
nt  ex  omnibus  locis  apparet ,  projMn- 
quior  mnlto  sit,  videlicet  ad  quam,ut 
Carthagini  snccurreret ,  ab  Admmeto 
magnis  itineribos  contendit  Hamubal. 


Gonf.  quoque  nostrum  Indicem  geogr. 
ad  Caesarem.  £d.  —  Mox  fbrte  leg. 
speculatores  tres  e  Polyb.  et  deinde 
tribuno  militum  ex  eodem  et  lib.  Tet. 
Sigon.  et  Heam.  D. 

3.  Per  commodum,  non  nt  T,  la  , 
n.  6,  sed  ut  XLII,  18 ,  et  al.  suo  com- 
modo  et  ex  commodo  pro  :  commode, 
oum  commodltate.  Conf.  ad  II ,  38 , 
n.  3.  —  Masinissam  cum  sex  millibus 
peditum,  quatuor  equitum  :  sex  equi- 
tum  millia  habet  Poljb.  quem  tamen 
*ex  Livio  oorrexit  Schweigh. 

4*  Quo!  non  de  nihilo  profecto  con- 
eepta  est;  immo  esset:  est  enim  cogi- 
tatio  Hannibalis ,  non  affirmatio  Li- 
vii;  Gron.  Sed  quum  additum  sit  pro- 
fBCto,  ad  Livium  potius  retulerim,  ut 
dictum  sit  pro  :  concipi  tolet;  Doer. 
—  Si  integer,  quam  si  vietus  ;  vide  ad 
III ,  7,  n.  I. 

5.  Neutrum  eur  affirmem,  habeo, 
«cil.  rationes.  —  /n  acie  sunt  ceesa. 


A.  G.  aoa. 
V.  C.  S5o. 


LIB.  XXX.  CAP.  XXIX.  XXX.  67 

millia  armatorum  in  acie  sunt  caesa,  mille  et  septin- 
genti  capti ,  legatum  cum  aliis  decem  legatis  tradit  in 
castra  ad  Scipionem  venisse.  Caeterum  Scipio  quum 
coUoquium  haud  abnuisset ,  ambo  ex  composito  duces 
castra  protulerunt,  ut  Coire  ex  propinquo  possent. 
Scipio  haud  procul  Naraggara^  urbe,  tum  ad  caetera 
loco  opportuno,  tum  quod  aquatio  intra  teli  con- 
jectum  erat,  consedit.  Hannibal  tumulum  a  quatuor 
millibus  inde,  tutum  commodumque  alioquin,  nisi 
quod  longinquae  aquationis  erat,  cepit.  Ibi  in  medio 
locus  conspectus  undique ,  ne  quid  insidiarum  esset , 
delectus. 

XXX.  Submotis  pari  spatio  armatis,  cuna  singulis 
interpretibus  congressi  sunt  non  suae  modo  aetatis 
maximi  duces,  sed  omnis  ante  se  mempriae,  omnium 
gentium  cuilibet  regum  imperatorumve  pares.  Paulis* 
per  alter  alterius  conspectu ,  admiratione  mutua  prope 
attoniti,  conticuere.  Tum  Hannibal  prior ' :  aSi  hoc  ita 
«fato  datum  erat,  ut,  qui  primus  bellum  intuU  po- 
«  pulo  romano ,  quique  toties  prppe  in  manibus  victo- 
«  riam  habui ,  is  ultro  ad  pacem  petendam  yenirem ; 


scil.  secimdiim  Antiatem ,  v«l  nt  Va- 
lerius  Antias  tradit;  Doer.  Immo 
sint;  Gron. 

6.  Hnttd  procnl  Naraggara  :  ita 
Pm.  Men.  et  alii :  oed  quidam  Nada' 
gra,  Nadagara,  Nargara  (ut  Ptol.), 
et  rectius  ibrte  Naragara  /unde  apnd 
Polyb.  Nocpo^apa  pro  Mo^yapov  snb- 
stituit  Schwttgh.  Ccmf.  Ptolem.  et  An- 
toniiii  Itiner.  ibique  Wesael.  pag.  41. 
KtXXav  pro  Naraggara  memorat  Ap- 
pian.  Pun.  40. 

Caf.  XXX.  I.  Tum  Hannibtdprior, 
etc.  conf.  Polyb.  XY,  6,7,  nbi  ora- 
tio  brevior  est.  —  Quipnmus  heUum 
iniuU  popuio  rom,  Nota  Dukeri  est : 


« In  ex.trema  oratione  dictt  beilitm  a 
me  ceeptum  est.  Non  credo^  Hannibs- 
lem  apud  Scqpionem  vobiisse  &teri, 
se  causam  belli  qussivisse  anctorem- 
qne  iUius  fuisse ,.  et  rupto  foedere  in- 
jnsta  tulisse  arma  ;  etsi  Scipio  in  bunc 
sensum  iUa  acc^erit  cap.  3  x ,  Fos  la- 
cessisse  et  tu  ipse  fateris^  et  dii  testes 
sunt.  Non  facile  enim  solent,  ne  illi 
qnidem ,  qni  sibi  divini  bnmanique 
juris  bello  aliis  inferendo  violati  con- 
scii  snnt,  id  £iteri;  et  Poeni  sibl,  nec 
fortassis  omnino  temere  penuadebant, 
se  ntrtnsqne  belli  justissimas  habuiase 
causas;  vid.  XXI,  44.  An  ergo  Han- 
nibal  dicit,  se  Romanos  nondum  pa« 


A.  C.  aos. 
U.  G.  55o. 


58  T.  LIVII 

<(  laetor  te  mihi  forte  potissimum  datum ,  a  quo  pete- 
«  rem.  Tibi  quoque  inter  multa  egregia  nonin  ultimis* 
«  laudum  ^  hoc  fuerit,  Hannibalem ,  cui  tot  de  romanis 
«  ducibus  victoriam  dii  dedissent ,  tibi  cessisse  ;  teque 
«  huic  bello,  vestris  prius,  quam  nostris,  cladibus  in- 
«  signi,  finem  imposuisse.  Hoc  quoque  ludibrium  casus 
«  ediderit  fortuna  ^,  ut,  quum  patre  tuo  consule  cepe- 
«  rim  arma ,  cum  eodem  primum  romano  imperatore 
«  signa  contulerim ,  ad  filium  ejus  inermis  ad  pacem 
«  petendam  veniam.  Optimum  quidem  fuerat ,  eam 
«  patribus  nostris  mentem  datam  ab  diis  esse ,  ut  et 
«  vos  Italiae,  et  nos  Africae  imperio  contenti  essemus : 
«  neque  enim  ne  vobis  quidem  Sicilia  ac  Sardinia  satis 
«  digna  pretia  sunt  pro  tot  classibus ,  tot  exercitibus , 
«  tot  tam  egregiis  amissis  ducibus.  Sed  praeterita  magis 
«  reprehendi  possunt,  quam  corrigi :  ita  aliena  appe- 
«  tivimus ,  ut  de  nostris  dimicaremus ,  nec  in  ItaUa  so- 
« lum  vobis  bellum ,  nobis  in  Africa  esset ;  sed  et  vos 
« in  portis  vestris  prope  ac  moenibus  signa  armaque 
«  hostium  vidistis  ^,  et  nos  ab  Carthagine  fremitum 


ratos  bello  praevenisse ,  ibque  delibe- 
rantibiia  et  cunctantibus  priorem  ar- 
ma  intulbse?  Ita  quidem  accipi  pos- 
sunt  illa  bellum  a  me  cceptum  est»  Sed 
▼alde  dubito ,  an  vox.primus  id  patia- 
tnr.  Forte  leg.  primus  (sc.  exterorum) 
bellum  in  Italia  intuli  p.  r.  Nam  Pyr- 
rhus  non  tam  belli  Romanis  inferendi, 
qnam  Tarentinos  adversus  eos  defen- 
dendi  oausa  in  Italiam  venisse  videri 
volebat ».  — Te  mihi  sorte  potissimum 
datum;  vide  ad  VI,  ai,  n.  2. 

a.  Non  in  ultimis  laudum,  laudibus 
(ut  terrarum  ultimas  XXVIII,  Sg; 
ubivide  ad  Drakenb.),  hocjuerit,  ut 
oOx  Ih  uoTaToi^  eivai  apud  Sopbocl. 
Trach.  3i5. 


'  3.  Hoc  quoque  ludibrium  easus  edi' 
derit  fortuna;  ita  Put. ,  h.  e.  hunc 
qnoque  Indicrum  casum  quasi  jocata 
fortuna  ediderit ;  Gron.  Sic  iudibrium. 
casuum  humanorum  XLV,  41 9  mirae 
et  inopinatae  eorum  vicissitudines ;  et 
sic  passim  fortuna  jocari  quasi  et  lu- 
dere  dicitnr,  h.  e.  Indibrio  habere 
homines;  vide  ad  Tac.  Ann.  III,  x8, 
n.  6,  et  ad  Juvenal.  III  ,  40;  VI, 
608.  —  Cum  eodem  primum  romano 
imperat,  signa  contulerim  :  non  male 
animadvertit  Buchner.  de  Commut. 
Rat.  dicendi,  I,  4,  Hannibalem  ofFen- 
sionis  et  odii  vitandi  causa  non  dicere 
quem  'vicerim;  Duk. 

4,  Signa  armaque  hostium  vidistis; 


A.  C.  aoa. 
U.  C.  55o. 


LIBER  XXX.  CAP.  XXX.  Sg 

c(  castrorum  romanorum  exaudimus.  Quod  igitur  nos 
«  maxime  abominaremur,  vos  an  te  omnia  optaretis ,  in 
«  meliore  vestra  fortuna  de  pace  agitui*  :  agimus  ii , 
«  quorum  et  maxime  interest  pacem  esse ,  et  qui  quod- 
«  cumque  egerimus ,  ratum  civitates  nostrae  habiturae 
«  sint.  Animo  tantum  nobis  opus  est  non  abhorrente 
«  a  quietis  consiliis  ^.  Quod  ad  me  attinet ,  jam  aetas 
«  senem  in  patriam  revertentem ,  unde  puer  profectus 
«  sum ,  jam  secundae,  jam  adversae  res,  ita  erudierunt, 
«  ut  rationem  sequi,  quam  fortunam,  malim.  Tuam 
«  et  adolescentiam  etperpetuam  felicitatem,  ferociora 
«  utraque ,  quam  quietis  opus  est  consiliis ,  metuo.  Non 
« temere  incerta  casuum  reputat ,  quem  fortuna  nun- 
«  quam  decepit :  quod  ego  fui  ad  Trasimenum ,  ad 
«  Gannas,  id  tu  hodie  es.  Vixdum  militari  aetate  im- 
«  perio  accepto ,  omnia  audacissime  incipientem  nus- 
«  quam  fefellit  fortuna.  Patris  et  patrui  persequutus 
«  mortem ,  ab  calamitate  vestrae  domus  decus  insigne 
«  virtutis  pietatisque  eximiae  cepisti :  amissas  Hispa- 
«nias  recuperasti,  quatuor  inde  punicis  exercitibus 
«pulsis:  consul  creatus,  quum  caeteris  ad  tutandam 
« Italiam  parum  animi  esset ,  transgressus  in  Africam , 
«  duobus  hic  exercitibus  caesis,  binis  eadem  hora  ca- 
«  ptis  simul  incensisque  castris ,  Syphace  potentissimo 


»  immo  videretis  et  moz  exaudiremus: 
Dam  pendet  ab  illis  ut  dimicaremus, 
neQ  solum,,,esset.  Mox  pro  quorum 
et  maxime  interest  debebat  intersit, 
inpr.  ob  seq.  sint,  Etiam  initio  cap. 
intuli  et  habui  pro  intulissem  et  ha- 
huissem  ».  Bauer. 

5.  Quietis  consiliis,  germ.  kaltblii' 
tige,  rukige :  mox  oip^.ferociora;  et 
calidiora  XXU,  a4.  —  Senem  in  pa- 
triam  revertentem,  unde  puer  profe- 
ctus  sum:  res  aucta,  ut  cap.  28,  n.  4. 


Conf.  ad  XXJ,  3,  n.  2.  —  Adole- 
scentiam  et  p.  felicitatem,  ferociora 
utraque ;  vide  ad  XXTV,  26,  n.  i.  — 
Non  temere  incerta  casuum  reputat; 
vide  ad  II,  61,  n.  3,  et  XXX,  2,  n.  2. 
—  Consul  creatus,  quum.  Notat  hic 
J.  Fr.  Gronovius  in  his  verbis  incom- 
parabilem  illum  Pnteanomm  codicem 
finiri ,  magno  nostro  et  Livii  damno , 
additque  :  «  Jam  ad  reliqua  spissius 
et  non  ita  bonis  tibicinibns  fulti  sece- 
demus  ».  Ed. 


A.  G.  3oa. 
U.  G.  5So. 


60  T.   LIVII 

a  rege  capto ,  tot  urfaibus  regni  ejus,  tot  nostri  imperii 
(c  ereptis^,  me  sextum  decimum  jam  annum  haerentem 
cc  in  possessione  Italiae  detraxisti.  Potest  victoriam , 
(c  inquam^  malle,  quam  pacem ,  animus  :  novi  spiritus 
cc  magis  magnos ,  quam  utiles ;  et  mihi  talis  aliquando 
« fortuna  affulsit.  Quod  si  in  secundis  rebus  bonam 
cc  quoque  mentem  darent  dii ;  non  ea  solum ,  quae  eve-* 
«  nissent ,  sed  etiam  ea ,  quae  evenire  possent ,  reputa- 
«  remus.  Ut  omnium  obliviscaris  aliorum  7,  satis  ego 
(c  documenti  in  omnes  casus  sum.  Quem  modo ,  castris 
€c  inter  Anienem  atque  urbem  vestram  positis,  signa 
cc  inferentem  ad  moenia  romana ;  hic  cernis ,  duobus 
cc  fortissimis  viris  ,fratribus,  clarissimis  imperatoribus , 
cc  orbatum  ^,  ante  moenia  prope  obsessae  patriae ,  quibus 


6.  Tot  urbibiis  regni  «jus . . .  ereptis , 
captls,  vel  q[aum  nobis  eripuisses, 
vel  r^ni  pro  datiTO ;  Bauer.  —  Xri 
jam  annum  luerentem  in  possessione 
Italias ;  vide  ad  XXVIH,  la,  n.  a, 
et  XXX,  20  eztr.  Mox  to  inquam  ex 
mnltis  HSS  refeepit  Diak.  snadente 
Heins.  adVell.  I,  17,  5,  ubi  docet, 
historicos  aliosque  scriptores  orationi 
longius  extensae  ant  repetitae  sive  iis* 
dem,  sive  aliis,  sed  similibus,  verbis 
70  inquam  interjicere ,  ut ,  quod  dici- 
tnr,  serio  dictum  appareat ;  haec  autem 
referenda  esse  ad  verba  praec.  tuiun  et 

adolescentiam metuo,  Sententiam 

supra  positam  quemfortuna  nunquam 
decepit  ita  com  vi  repeti  vel  innui 
putat  Doer.  Gontra  ambiguam  conj. 
Gronov.  Possis  et  incertam,  Sed  nil 
mnto.  —  Novi  spiritus  me^is  nwgnos, 
quam  utiles ,  homines ,  quorum  auda- 
oia,  fiducia  et  superbia  ingens  qui- 
dem,  sed  parum  utilis  fuit,  verbi  c. 
Sempronium,  Flaminium,  Minucium, 
Varroittem  et  alios. 

7.  Ut  (vid.  II,  38,  n.  3)  bmnium 


obliviscaris  atiorum  hominum  ejns  mo- 
di,  satis  ego  docuikenti  (f.  documen' 
to;  Doer.)  in  o.  c,  sum;  vide  ad  Praef. 
n.  14.  —  Quem  modo . .  .signa  inferen~ 

tem  ad  mcenia  rom.  yide  ad  VIII,  38, 
n.  a,  et  XXII,  i4)  n*  12.  Ita  Drak. 
e  plurimis  codd.  In  quibusdam  MSS 
s^na  inferentem  ac  prope  scandentem 
mcenia  romana,  et  in  edd.  antt.  (omis- 
sis  verbis  signa  inf^  ac  (qnod  sic  del. 
certe)  jam  prope  scandentem  meenia. 
Ronue  Dideras,  Sed  haec  lacinia  suspe- 
cta  est,  et  rb  videras  sufficit  intelligi 
ex  seqq.  hic  cemis;  Gron. 

8.  Duobus  fortissimis  ixiris ,  fratri- 
bus,  clarissimis  imperatoribus ,  orba- 
tum  :  tres  fratres  amiserat  Hannibal , 
Hasdrubalem  (vid.  XXVII,  4g) ,  Ma- 
gonem  (  XXX,  19  )  »  Hannonemque 
(XXIX,  34):  quod  autem  hic  dnos 
duntaxat  numeret,  qunm  oratorie  sua 
angere  incommoda  vellet,  in  causa 
fuisse  puto,  vel  quodHanno  inter  duces 
nominari  non  debnerit ,  vel  quod  Li- 
Yius  hic  alios  auctores  sit  sequntus ; 
Glar.  Hannonem  ideo  forte  inter  du- 


u.c  56o:        LIBER  XXX.  CAP.  XXX.  61 

«terrui  vestram  arbem,  ea  pro  mea  deprecantem. 
a  Maximse  cuique  fortunae  minime  credendum  est :  in 
(c  bonis  tuis  rebus ,  nostris  dubiis ,  tibi  ampla  ac  spe- 
<(  ciosa  danti  est  pax;  nobis  petentibus  magis  neces- 
(c  saria ,  quam  honesta.  Melior  tutiorque  est  certa  pax , 
(c  quam  sperata  victoria :  haec  in  tua ,  illa  in  deorum 
(( manu  est  ^.  Ne  tot  annorum  felicitatem  in  unius  horae 
((  dederis  discrimen  :  quum  tuas  vires ,  tum  vim  for- 
(( tunae  martemque  belli  communem ,  propone  animo. 
(c  Utrimque  ferrum ,  corpora  humana  erunt ;  nusquam 
cc  minus ,  quam  in  bellS ,  eventus  respondent.  Non 
a  tantum^ad  id,  quod  data  pace  jam  habere  potes, 
ccsi  praelio  vincas,  gloriae  adjeceris,  quantum  ade- 
(c  meris  ^^,  si  quid  adversi  eveniat  :  simul  parta  ac 
cc  sperata  decora  unius  horae  fortuna  evertere  potest. 
cc  Omnia  in  pace  jungenda  tuae  potestatis  sunt,P.  Cor- 
cc  neli :  tunc  ea  habenda  fortuna  erit ,  quam  dii  de- 
ccderint.  Inter  pauca  felicitatis  virtutisque  exempla 
<5tM.  Atilius'^  quondam  in  hac  eadem  terra  fuisset,  si 
cc  victor  pacem  petentibus  dedisset  patribus  nostris  : 
cc  non  statuendo  [tandem]  felicitati  modum,  nec  co- 
cc  hibendo  efferentem  se  fortunam ,  quanto  altius  ela- 
cctus  erat,  eo  foedius  corruit.  Est  quidem  ejus,  qui 

ce»  non  nmneravit,  qnia  exercitum  adlib.V,  cap.  ia,not. i.  —  Eventus 

dnxisse  non  legitnr,  sed  tantnm  in  respondent;  Tide  tamen  ad  lib.  IX, 

locum  alterinsHannonis  eqnitum  prae-  cap.  i5,  n.  a. 

fectus  fiiit  (  vide  ad  XXIX  ,29,34):"  10.  Gloriee  adjeceris,  quantum  ad- 

aut  Magonem  obiisse  (vid.  ad  XXX,  emeris,  etc.  quasi  ante  ocnlos  habnis- 

20)    nondum    audiverat    Hannibal;  set  illnd  Cic.  de  Prov.  Cons.  14,  «Si 

Drak.  An  leg.  ///  pro  //,  vel  tribus  timeret  casum  aliquem,  qui  illi  Untum 

pro  duobus?  —  Quibus  terrui  peri-  addere  jam  non  potest,  quantumau- 

cnlis.  ferre»;  Gron. 

g.Haic  in  tua,  illa  in  deorum  manu  11.  M.  Atilius  RegnTus,   etc.  vide 

est;  vide  ad  IH,  72,  n.  3.  Ita  nunc  ad  lib.  XXVm,  cap.  4» 5  n.  x.  Mox 

loqmtaTviTjcni  nuUtudeorummetus,  to  tandem  a  quibnsdam  MSS  abest. 

nuila  religio  fhit;  vidc  ad  XXI,  4.  —  I»  »1««  legitnr  tm,  h.  e.  tamen,  pro- 

Martem  belli  eommunem  ;  vide  supra  bante  Crcverio. 


6a 


T.  LIVII 


A-  C.  ao2. 
U.  C.  55o. 


dat,  non  qui  petit,  conditiones  dicere  pacis  :  sed 
forsitan  non  indigni  simus ,  qui  nobismet  ipsi  mul- 
ctam  irrogemus".  Non  recusamus,  quin  omnia, 
propter  quae  beilum  initum  est,  vestra  sint,  Sicilia, 
Sardinia,  Hispania,  quidquid  insularum  toto  inter 
Africam  Italiamque  continetur  mari.  Carthagipien- 
ses,  inclusi  Africae  litoribus,  vps  (quando  ita  diis 
placuit)  externa  etiam  terra  marique  videamus  re- 
gentes  imperia.  Haud  negaverim ,  propter  non  nimis 
sincere  petitam  aut  exspectatam  nuper  pacem,  su- 
spectam  esse  vobis  puni(?am  fidem.  Multum,  per 
quos  petita  sit,  ad  fidem  tuendse  pacis  pertinet, 
Scipio.  Vestri  quoque  (ut  audio)  Patres  nonnihil 
etiam  ob  hoc,  quia  parum  dignitatis  in  legatione 
erat,  negaverunt  pacem.  Hannibal  peto  pacem;  qtii 
neque  peterem,  nisi  utilem  crederem,  et  propter 
eamdem  utilitatem  tuebor  eam ,  propter  quam  petii : 
et  quemadmodum,  quia  a  me  bellum  cceptum  est, 
ne  quem  ejus  pceniteret,  quoad  ipsi  invidere^^  dei, 
praestiti;  ita  annitar,  ne  quem  pacis  per  me  partae 
poeniteat.  w 

XXXI.  Adversus  haec  imperator'  romanus  in  hanc 
fere  sententiam  respondit  :  «  Non  me  failebat ,  Han- 
it  nibal ,  adventus  tui  spe  Carthaginienses  et  praesen- 
« tem  induciarum  fidem ,  et  spem  pacis  turbasse : 
(c  neque  tu  id  sane  dissimulas,  qui  de^  conditionibus 


la.  Qtii  nobismet  ipsi  (al.  ipsis) 
mulctam  irrogemus :  hunc  sensum  ab 
Herodoto,  XX,  77,  snmptum  monet 
Gron. 

i3.  Quoad  ipsi  invidere  dei;  vide 
ad  V,  21,  n.  10;  X,  i3,  n.  5,  et 
XXm,a6,n.  r. 

Cap.  XXXI.  I.  Adversus  hcec  im- 
perator,  ctc.  Cf,  Polyb.  XV,  S.Verbum 


respondit  deest  in  MS  Cantabr.  — 
Editiones  principes  dabant  ad  hcec ; 
sed  recte  dicitur  adversus  hcec;  yide 
ad  VIII ,  a ;  XXXV,  So ;  pari  modo 
dixisse  Ciceronem  de  Arusp.  VUI, 
respondere  contra  figuras ,  al.  notat 
Drak.  £d. 

a.  De  conditionibus  superioribus  pa- 
cis;  conf.  cap.  16. 


A.  G.  ao3. 
U.  G.  55o. 


LIBER  XXX.  CAP.  XXXI.  63 

<c  superioribus  pacis  omnia  subtrahas ,  praeter  ea , 
cc  quae  jam  pridem  in  uostra  potestate  sunt.  Caeterum 
(c  sicut  tibi  curae  est ,  sentire  cives  tuos ,  quanto  per 
« te  onere  leventur ;  sic  mihi  laborandum  est ,  ne , 
cc  quae  tunc  pepigerunt ,  hodie  subtracta  ex  conditio- 
c(  nibus  pacis,  praemia  perfidiae  habeant.  Indigni,  qui- 
«  bus  eadem  pateat  conditio,  ut  etiam  prosit  vobis 
cc  fraus,  petitis.  Neque  patres  nostri  priores  de  Sicilia, 
c(  neque  nos  de  Hispania  fecimus  bellum.  £t  tunc 
cc  Mamertinorum  sociorum  periculum  ^,  et  nunc  Sa- 
cc  gunti  excidium  nobis  pia  ac  justa  induerunt  arma. 
cc  Vos  lacessisse,  et  tu  ipse  fateris,  et  dei  testes  sunt, 
cc  qui  et  illius  belli  exitum  secundum  jus  fasque  dede- 
cc  runt,  et  hujus  dant  et  dabunt.  Quod  ad  me  attinet, 
cc  et  humanae  infirmitatis  memini ,  et  vim  fortunae  re- 
cc  puto,  et  omnia,  quaecumque  agimus,  subjecta  esse 
<(  mille  casibus  scio.  Caeterum ,  quemadmodum  su- 
(c  perbe  et  violenter  me  faterer  facere,  si  prius,  quam 
cc  in  Afiricam  trajecissem,  te  tua  voluntate  cedentem 
cc  Italia,  et,  imposito  in  naves  exercitu,  ipsum  venien- 
cc  tem  ad  pacem  petendam  adspernarer ;  sic  nunc , 
ccquum  prope  manu  conserta  restitantem*  ac  tergi- 
c(  versantem  in  Africam  attraxerim ,  nulla  sum  tibi 
«  verecundia  obstrictus.  Proinde  si  quid  ad  ea  ^,  in 


3.  Mamerdnorum  sociorump. ;  vide 
ad  XXVm,  aS,  n.  3.  —  De  ea  re 
Creverius  notat  videndum  ease  Polyb. 
lib.  I ,  et  Snpplem.  Freinshemii ,  lib. 
XVI ,  ex  qnibus  apparet  Scipionem 
hic  snae  Romanomraque  causae  grati- 
ficari.  Romana  enim  arma  in  Sicillam 
vocavit  magis  nimiae  jam  Carthagi- 
niensiura  potentiae  metus  qnam  Ma- 
raertinorum  preces,  qui  nec  vetusta 
societate  juncti  cum  Roma  erant,  et 
ob  immanitatem  injustitiamque ,  qua 
Messanam  veteribus  cultoribus  ademe- 


rant,  parum  sane  digni  erant  auxi- 
lio.  Ed.  —  Vos  lacessisse  nos  bello, 
ut  paulo  ante  :  priores  fecisse  belUim, 

4.  Prope  manu  conserta  restitan' 
tem;  vide  ad  X,  ig,  n.  4>  Consertum 
plnrimi  MSS,  prob.  Doer.  Ex  jure 
manu  consertum  formula  est  veteris 
juris  de  vindicationibus  in  re  prsesen- 
ti,  adhibita  vi  civili  et  festucaria; 
vid.  Ern.  Clav.  Cic.  et  Intpp.  Gell. 
XX  ,  lo. 

5.  Proinde  si  quid  ad  ea,  in  quas 
tum  pax  conyentura  videbatur  (vide 


A»  G.  2oa. 
U.G.  55o. 


64  T.  LIVII 

((  quae  tum  pax  conrentura  videbatur ,  quse  sit  mulcta 
«  naviom  cum  commeatu  per  inducias  expugnatarum 
« legatorumque  violatorum,  adjicitur;  est,  quod  re- 
((  feram  ad  consilium.  Sin  illa  quoque  gravia  videntur, 
(( bellum  parate ,  quoniam  pacem  pati  non  potuistis.  » 
Ita  infecta  pace  ex  colloquio  ad  suos  quum  se  rece- 
pissent,  firustra  verba  jactata^  renuutiant.  Armis  de- 
cernendura  esse ,  habendamque  eam  fortunam ,  quam 
dii  dedissent. 

XXXII.  In  castra  ut  est  ventum,  pronuntiant  ambo, 
Arma  eocpedirent  milites  animosque^  ad  supremum 
certamenj  non  in  unum  diem  sed  in  perpetuum^  si 
felicitas  adesset,  victores.  Roma^  an  Cartha^o  y  jura 
gentibus  darentj  ante  crastinam  noctem  scituros.  JVe- 
que  enimAfiicamy  autltaUamj  sed  orbem  terrarum 
victorice  prcemiumfore ;  par  periculum  prcemio,  qui- 
bus  ads^ersos  pugnce  fortuna  fuisset.  Nam  neque  Ro- 
manis  effugium  ullum  patebat  in  aliena  ignbtaque 
terra ;  et  Carthagini ,  supremo  auxilio  effuso  *,  adesse 


ad  I,  3,  n.  4)»  ?«ar  sU  mulcta  na- 
vium ,  pQena  ob  naves  cum  commeatu 
per  inducias  (vide  ad  II,  i8,  n.  t) 
expngnatas,  adjicitur;  est,  quod  re- 
feram  ad  consilium  ;  vide  ad  VIII ,  6 , 
n.  6,  et  XXVI,  a ,  n.  3.  Quoi  sit 
mulcta  navium  edidi,  qnia  in  MSS 
legitnr  quce  si  vel  sint  et  sunt  multa , 
vel  multas ,  yel  quasi  multas,  Possis 
et  conjicere  quod  pro  quce,  quoniam 
et  quo!  et  quod  referendum  ad  prsec. 
quid.  Sed  vide  ad  XXI,  lo,  n.  14,  et 
XXIV,  4^9  n.  6.  Vnlgaris  lectio  est 
videbatur  (qua  sint,  nostij ,  mulctce 
navium ,  etc.  quam  notavit  Bauer.  his 
verbis  :  «  Cormptus  baud  dubie ,  in- 
tricatus  certe  locus.  Dativus  mulctce 
non  habet ,  quo  sat  commode  refera- 
tnr,   quum  verbum  adjicitur  habeat 


jam  sunm  regimen,  ad  ea,  Dubiom 
quoque  est ,  post  nosti ,  an  post  WO" 
latorum,  parenthesis  claudatnr.  Nec 
placet  Gronoviano  quasi  mulcta,  Ne- 
que  enim  pactis  tam  rigidis  conve- 
nit  particula  quasi,  IS^eque  verba  qu<e 
sint,  nosti,  desiderari  videnturposse, 
qunm  ante  jactatas  conditiones  non 
repetat  Scipio.  £go  post  mulctce  addi- 
derim  nomine,  quod  a  voc.  navium 
absorberi  potuit ».  Si  quid  mulctce  na^ 
vium ,  ob  naves ,  etc.  exponit  Doer. 

6.  Frustra  verba  jactata;  vide  ad 
II,  la,  n.  7. 

Ca.p.  XXXII.  I.  Arma  expedirent 
milites  animosque ;  vid.  XXXVIII, 
a5,  not.  5. 

a.  Supremo  auxilio  effuso,  exxtxo- 
(A^V6>  I  frustra  consumpto.  Mox  vide- 


U.  C.  55o. 


LIBER  XXX.  CAP.  XXXIL  65 

videbatur  prassens  excidiuin.  Ad  hoc  discrimea  pro- 
ceduut  postero  die  duorum  opuientissimorum  popu- 
lorum  duo  longe  clarissimi  duces,  duo  fcMtissimi 
exercitus ,  multa  ante  parta  decora  aut  cumulaturi  eo 
die,  aut  eversuri.  Anceps  igitur  spes  et  metus  mi- 
scebant  animos  ^ ;  contemplantibusque  modo  suam  , 
modo  hostium  aciem,  quum  oculis  magis,  quam  ra- 
tione,  pensarent  vires,  ^mul  laeta,  simul  tristia  ob- 
versabantur.  Quas  ipsis  sua  sponte  non  succurrebant , 
ea  duces  admonendo  atque  hortando  subjiciunt.  Poe- 
nus  sedecim  annorum  in  terra  Itaiia  res  gestas,  tot 
duces  romanos,  tot  exercitus  occidione  occisos,  et 
sua  cuique  decora ,  ubi  ad  insignem  alicujus  pugnae 
memoria  militem  venerat ,  referebat.  Scipio  Hispanias 
et  recentia  in  Africa  praelia  et  confessionem  hostium , 
quod  neque  non  petere  pacem  propter  metum ,  ne- 
que  manere  in  ea  prae  insita  animis  perfidia  potuis- 
sent.  Ad  hoc,  colioquium  Hannibalis  in  secreto  habi- 
tum  ac  liberum  fingenti,  qua  velit,  flectit^.  Ominatur, 
quibus  quondam  auspiciis  patres  eorum  pugnaverint 
ad  ^gates  insulas ,  ea  illis  exeuntibus  in  aciem  por- 


batur  forte  del.  et  paalo  aote  pro 
p€Ueb4U  \e^,patere,  ut  haec  conjan- 
gatatur  com  prvc.  oratione  obliqiia : 
certe  inter  alias  adhortationes  impe- 
ratorum  h»  qnoqiie  tnm  apud  Poiyb. 
XV,  lo ,  1 1,  et  Appian.  Pan.  49 ,  tom 
XXI,  41,  43,  44,Thucyd.Vn,64, 
Gurt.  IV,  14,  7  (obi  conf.  Freinah.) , 
reremntur;  Dok.  —  jid  Aoc  diseri. 
men;  yideadVI,  17,  n.  i. 

3.  j4neepi  tpes  et  metus  miscebant 
animos,  simol  turbabant ,  ut  XXXV, 
za,  n.  a  (cf.  Gort.  ad  Sall.  Jng.  41); 
vel  in  his  miscebantur.  —  Hortando 
suljiciunt;  vide  ad  I,  Sg,  n.  7,  et 
XXIX,  i5,  n.  I.  Gonf.  Appian.  Pun. 


42.  Orationea  ipsas  ducum  ad  milites 
vid.  apud  Polyb.  XV,  10,  it.  — 
Sedecim  annomm  in  terra  Italia;  vide 
supra  ad  XXV,  7,  n.  3 ,  et  XXVIII , 
la ,  n.  3. 

4.  Ad  hoc  (vide  ad  II,  a5,  n.  3), 
eoUoquium H.... tiberumjingenii,  qua 
(f.  ^fio)  wUt ,  Jlectit ,  comminiscitur 
pro  lubitu  Uannibalis  dlcta  et  indicia 
timoris.  Gonf.  ad  IX,  19,  n.  3,  et 
XXVI,  38,  n.  8.  Qua  veKt fleed qm- 
dam  MSS ,  prob.  Grev.  ut  omnia  a 
verbo  referebat  pendeant.  Qua  vult 
et  quo  vult  alii.  —  Ominatur  verbum 
h.  1.  non  satis  aptum.  Forte  leg.  Omi- 
natur,  quum,  quibus  quondam  auspi- 

5 


A.  G.  ao». 
U.  G..55fx 


66  T.  LIVII 

tendisse  deos^.  Adessefinem  belliac  laboris  :  in  ma^ 
nibus  esse  prcedam  CarthaginiSj  reditum  domum  in 
patriam,  adparentes^  liberoSj  conjuges  j  penatesque 
deos.  Celsus  haec  corpore,  vultuque  ita  laeto,  ut  vicisse 
jam  crederes,  dicebat^.  Instruit  deinde  priinos  ha- 
statos,  post  eos  principes;  triariis  postremam  aciem 
clausit. 

XXXIII.  Non  confertas  autem  cohortes^  ante  sua 
quamque  signa  instruebat,  sed  manipulos  aliquau- 
tum  inter  se  distantes ,  ut  esset  spatium ,  quo  ele- 
phariti  hostiura  accepti  nihil  ordines  turbarent.  Lae- 
hum  (cujus  ante  legati*,  eo  anno  quaestoris  extra 


ciis..»portenderint  dii,  adesse  finem 
belli  ac  laboris^ 

5.  Portendisse  deos  ea  auspicia, 
ostendisse,  dedisse. «  Venim  dii  propr. 
non  portendunt  auspicia ,  sed  porten- 
dunt  fdtura  auspiciis,  ut  XXVI,  41. 
Videtur  sermo  ellipticus  esse ,  et  ita 
supplendus :  ea  illis  portendisse  deos, 
qnae  qnondatn  portendissent  iis  auspi- 
ciis,  quibus  patres  eorum,  etc. »  Duk. 

6.  Celsus  hatc  corpore...dicebat: 
yide  ad  VII,  16,  n.2. 

Cap*  XXXIII.  I.  Non  confertas  au- 
tem  cohortes,  etc.  Conf,  de  hac  Sci- 
pionis  Hannibalisqne  acie,  Polyb. 
XV,  9,  11;  Appian.  Pnn.  40,  41; 
Frontin.  Strat.  II,  3,  16  (ubi  Tennul. 
Disputat.  adversus  Salmas.  de  Re  Mil. 
Rom.  cap.  2,  p.  i3or);  Guischardti 
MSmoires  miiitaires,  tom.  I,  capl  la; 
Scbel.  ad  Hygin.  p.  io53,  et  Lips. 
Mil.  Rom.  IV,  I,  et  Dial.  II,  3,  ubi 
prseter  alia  notavit  haec :  «Scipio,  quod 
Polybius  docet,  in  hac  pugna  non 
servavit  commnnem  receptumque  Ro- 
manorum  morem  in  manipulls  collo- 
candis,  qno  hastati  sciiicet  primi  e 
gravi  armalura  pngnabant,  pnlsique 
Tetrocedebant  in  intervalla   ordinum 


sive  vias  patentes  inter  manipulos 
antesignanorum  ((^taxupouc,  seu^ia- 
aniiAaTa  t&v  Xoxov  ,  in  quibus  clan- 
dendis  et  aperiendis ,  prout  visum, 
ars  omnis  et  arcanum  militiae  rom.) , 
et  principes  excipiebant.  Neque  enim 
manipuios  ad  intervalla  et  vias  oppo- 
suit,  sed  ipsos  sibi  et  a  tergo  rectis 
ordinibus  adnexuit,  ut  viae  directae 
per  omnia  genera  sine  obstaculo  pe- 
netrarent.  Cur  ita  ?  non  ut  equites  per 
eas  facilius  transmitterentur ,  quod 
Appiauus  dicit ,  sed  ut  elephantis  ho^ 
stium  ,  qui  maxime  timebantur,  locas 
daretur  per  medias  acies ,  hique  sine 
confusione  manipulorum  agerentnr  ad 
extrema.  Si  enim  manipnli  solennl 
more  fdissentNdispositi ,  incurrissent 
necessario  in  principes  objectos.  Li- 
vins  rem  miriiice  obscurat ,  nec  vide- 
tur  intellexisse  Polybium;  certe  impli- 
cate  scribit.  Tamen  ea  mens  :  non 
instruxit  confertas  eohortes ,  sed 
quamque  ante  sna  signa  in  recto  or^ 
dine.  Nam  in  vulgari  dispositione  co- 
hortes  non  sunt  rectae,  nec  signa  si- 
gnis  respondent. »  Cf.  mox  not.  3. 

2.  Lcelium,  cujus  ante  legati  (quod 
ex  h.  1.  discimas :  iiam  praefectus  clas- 


A.  G.  aoa. 
U.  C.  55o. 


LIBER  XXX.  CAP.  XXXIII.  67 

sortem  ex  senatusconsulto  opera  utebatur)  cum  ita- 
lico  equitatu  ab  sinistro  cornu ,  Masinissam  Numidas- 
que  ab  dextro  opposuit.  Vias  patentes  inter  manipu- 
los  antesignanorum  velitibus  (ea  tunc  levis  armatura 
erat^)  complevit;  dato  prajcepto,  ut  ad  impetum  ele- 
phantorum  aut  post  rectos  refugerent  ordines,  aut, 
in  dextram  laevamque  discursu  applicantes  se  antesi* 


sis  dicitar  XXVI,  4a;  XXI^,  a5  et 

al.),  eo  anno  queestons  extra  sortem 

ex  seruttusconsuho  opera   utehatur; 

«  Gatonem  probabile  est  exacto  anno 

quaestnrae  Romam  rediisse  (cf.  XXIX, 

a5,  etNep.  Cat.  i,  qui  eum  a  Scipione 

non  pro  sortis  necesaitudine  Yixiasey 

et  ab  eo  perpetua  dissensisse  vita  di- 

clt),  et  Scipioni  petenti  Laelium,  ei. 

amicissimum ,    forte   abtentem  ,   aut 

quaesturae  petendae  causa  Romam  pro- 

fectnm,  quaestorem  extra  sortem  da- 

tum  :  nam  quemadmodnm   praesides 

provlnciarum ,   sic    etiam   quaestores 

non  semper  provincias  sorte,  sed  in- 

terdum  lege  aut  senatusconsulto  extra 

urdinem  acceperunt».Dak.coll.Sigou. 

de  Jor.  Prov.  II ,  3 ,  et  M anut.  ad 

Cic.  de  Div.  11,   19.  —  LasHum  ab 

sinistro  cornu,  Masinissam  ab  dex' 

tro  :  ita  et  apud  Polyb.  Uterque  in 

dextro  apud  Appian.  Pun.  41»  44* 

3.  VeUtibus:  ea  tunc  levis  arnuitura 
erat;  vide  supra  ad  XXI,  55,  n.  a,  et 
XXVI ,  4 ,  n.  6.  —  Post  rectos  refiigC' 
rent  ordines;  conf.  notae  Schweigh.  ad 
Polyb.  XI,  a3,  a  ;  XV,  9,  7,  et  XV, 
i5,  7.  «ManipuU  quique  tres  hasta- 
torum ,  principum  et  triariorum ,  qui 
unam  cohortem  e£6ciebant,  non  jam, 
ut  alias  in  acie  rom.  moris  erat,  in 
quincuncem  et  per  intervalla  ordi- 
num,  sed  una  recta  linea  alii  post 
alios  locati  erant  ita,  ut  alter  alteri 
responderet  (qui  J?olybio  dicuntur 
<rn(AaTat  vel  <jiriTpai  xarocXXiQXci ,  seu 


5XX«i  xar'  dlXXa; ,  seu  xar*  dDL>.iiXac 
Te6ET<yaf  et  XI,  li,  ^,  <iraXXr,Xot 
Tdc^ti;*  Appian.  Pnn.  41,  ^pOiot  Xoxoi* 
IXyio  recti  ordines) ,  ntque  inter  duas 
quasque  cohortes  via  recta  per  omnes 
treS  manipnlos  pateret.  Per  ipsam  ra- 
tionem,  qua  instruitnr  romana  acies, 
per  interstitia  illa ,  quae  sunt  inter  ma- 
nipulos ,  fit,  ut  tiou  facile  rumpi  diri- 
miqae  acies  eorum  possit;  qnia,  si  vel 
maxime  irruperint  hostes .  per  primos 
hastatorum  manipulos ,  caedunt  eos  hi 
ipsi  a  latere ,  tum  occnrrnnt  sequen- 
tes  manipuli  hastatorum  in  qnincnn- 
cem  dispositi ,  tum  manipuli  princi- 
pum ,  manipuli  triariorura.  Quare 
etiam ,  quoniam  militum  vi  non  facile 
rumpi  aciem  rom.  posse  (^(y^taorira- 
aTOu  oCaiQC  Tvic  Pcd^Aattav  Ta^eca;  xai 
^va|Aecd{  )  noverat  Hannibal,  bel- 
luarum  impetn  eam  vel  ordines  turbare 
mmpereque,  (ruvTapa^ai  xal  <^ia9ira- 
oat ,  conatus  est.  Sed  et  hoc  pericu- 
lum  evitavit  Scipio  ordines  rectos  fa- 
ciendo ,  non  in  quincuncem  locando ; 
quod  ipsum  facere  potuit  pcopter 
commodum  illud ,  quod  habet  Roma- 
norum  armatura  et  omnino  acies  ro- 
mana,  quod  et  singuli  manipuli  et 
singuli  iuilites  in  quamcumque  partem 
sunt  moblles  et  pugnare  possunt  :. 
quod  ipsum  commodum  simul  illam 
eis  operam  praestat ,  ut  non  facile 
rumpi  atque  turbari  eorum  acies , 
etiamsi  pei*  inlerstltia  pervadant  bel- 
luae ,  vel  perrumpant  aliquatenus  non- 

5. 


A.  C.  2oa. 
U.  G.  dSo. 


68  T.   LIVII 

gnanis,  viam,  qua  irruerent  in  ancipitia  tela,  belluis 
darent.  Hannibal  ad  terrorem  primum  elephantos 
(octogifita  autem  erant,  quot  nuUa  unquara  in  acie 
ante  habueral;)  instruxit;  deinde  auxilia  Ligurum  6al- 
lorumque ,  Baliaribus  Maurisque  admixtis ;  in  secunda 
acie  Carthaginienses  Afrosque  et  Macedonum  legio- 
nem^;  modico  inde  intervallo  relicto,  subsidiariam 
aciem  italicorum  militum  (Bruttii  plerique  erant,  vi  ac 
necessitate  plures ,  quam  sua  voluntate ,  decedentem 
ex  Italia  sequuti)  instruxit  Equitatum  etiam  ipsum 
circumdedit  cornibus  ;  dextrum  Carthaginienses ,  sini- 
strum  Numidae  tenuerunt.  Yaria  adhortatio  erat  in 
exercitu  inter  tot  horaines,  quibus  non  lingua,  non 
mos,  non  lex,  non  arma,  non  vestitus  habitusque, 
non  causa  railitandi  eadem  esset.  Auxiliaribus  et  prae- 
sens,  et  multiplicata  merces  ex  prseda^  osteritatur. 
Galli  proprio  atque  iusito  in  Romanos  odio  accen- 
duntur  :  Liguribus  campi  uberes  Itali^e,  deductis  ex 
asperrimis  montibus,  in  spem  victoriae^  ostentantur: 
Mauros  Numidasque  Masinissae  impotenti  futuro  do- 
minatu  terret  :  aliis  aliae  spes  ac  metus^  jactantur. 
Carthaginiensibus  moenia  patriae ,  dii  penates ,  sepul- 
cra  majorum,  liberi  cum  parentibus,  conjuges  pavidae; 
aut  excidium  servitiumque,  aut  imperium  orbis  ter- 


nalli  hostium  globi ,  possit :  continno 
enim  et  minima  opera  pristinn^  suum 
locum  commodamque  suam  formam 
recipit.  »  —  In  ancipieia  tela;  vide 
ad  I,  i5,  n.  4-  —  ^d  urrorem  pn- 
mum  elepkantos.  Creyerio  potius  vi- 
deretur  primos,  qood  ex  Cantabri- 
gienst  eodioe  a(!ert  Jac.  Gronoviui, 
et  firmat  noster  Regius.  Ed. 

4.  Maeedonum  hgionem  memorat 
etiam  Frentinua,  non  vero  Polybins 
et  Apptanas.  Cf.  cap.  43 ,  et  XXXI , 


I  extr.  ■<-<-  Non  lingua,  non  mos,  non 
lex,  etc.  ut  XXVIU,  la,  et  apud 
Polyb.  XI,  19,  4. 

5.  Prassens  merces  oswntatur;  vide 
ad  I,  la ,  n.  6,  et  IV,  3o,  n.  i. 

6.  In  spem  victorio!  (si  vi<»ssent, 
im  FaUe  des  Siegs,  auf  den  Fall; 
Bauer.)  ostentantur;  oonf.  ad  IV,  3o, 
n.  I,  et  VI,  5,  n.  i.  —  Impotenti fu" 
turo  dominatu;  vide  ad  Hbrum  III, 
cap.  36,  n.  a. 

7.  Alite  spes.jactandv;  vide  ad  II, 


A-  C.  ao2. 


U.C.550.  LIB.  XXX.  CAP.  XXXIII.  XXXIV.  69 
raniii];  nihil  dut  in  metum,  aut  in  spem  medium 
ostentatur.  Quum  maxime  haec  imperator  apud  Car- 
thaginienses,  ducessuarum  gentium^  inter  populares, 
plerique  per  interpretes  inter  immixtos  ahenigenis 
agerent,  tubae  cornuaque  ab  Romanis^  tecinerunt; 
tantusque  clamor  ortus,  ut  elephanti  in  suos,  sinistro 
maxime  cornu ,  verterentur ,  Mauros  ac  Numidas.  Ad- 
didit  facile  Masinissa  perculsis  terrorem ,  nudavitque 
ab  ea  parte  aciem  equestri  auxilio.  Paucae  tamen  be- 
stiarum,  intrepidae  in  hostem  acta;,  inter  velitum  or- 
dines  cum  multis  suis  vulneribus  ingentem  strageni 
edebant.  Resilientes  enim  ad  manipulos  vehtes,  quum 
viam  elephantis,  ne  obtererentur,  fecissent,  in  anci- 
pites  ad  ictum  utrimque  ^°  conjiciebant  hastas ;  nec  pila 
ab  antesignanis  cessabant ;  donec  undique  incidenti- 
bus  teHs  exacti  ex  romana  acie,  hi  quoque  in  suo 
dextro  comu  ipsos  Carthaginiensium  equites  in  fii- 
gam  verterunt.  Lsehus,  ut  turbatos  vidit  hostes,  addit 
perculsis  terrorem. 

XXXIV.  Utrimque  equite  nudata  erat  punica  acies^ 
quum  pedes  concurrit ,  nec  spe,  nec  viribus  jam  par. 


12,  n.  7.  —  Nikil  in  spem  medium 
ostentatur;  Tide  ad  U ,  49 »  n.  6 ,  et 
IV,  3o,  n.  I. 

8.  Duces  suarum  gentium,  Mauri 
'Maororam  ,  Hispani  Hispanoram , 
Galli  Gallorum,  Macedones  MacedO" 
nom:  qase  cohortes,  manipuK,  legio- 
nes  qinim  non  sineerae  omniito  essent, 
se^  permixtae  varia  nationnm  coltu- 
vie ,  nonnuUi  duces  ex  his ,  quae  apnd 
soo»  Ternacttlo  sermone  pronuntia- 
l»ant,  per  interpretes  cmteris  indica- 
bant;  Gron. — Plerique  pIurimiMSS. 
Phraqne,  non  minus  apte. 

9.  Tti^  eomuaque  ab  Romanis  ce- 
einemnt  {  \'Ae  tid  VFI ,   40 ,  n.  4  ) , 


et  siaiai  a  Poenis;  vid.  Polyb.  XV, 
la,  et  Appian. Pun.  43.  —  P^erteren- 
tur;  al.  verterent;  vide  ad  II ,  3 ,  n.  2. 
De  memorabili  hac  pugna  cf.  Polyb. 
XV,  la  sq.  Ap{^ian.  Pnn.  43,  et  Guis- 
cfaardti  M4moires  miKtaires ,  tom.  I , 
cap.  12. 

zo.  In  ancipites  ad  ictum  utrimque 
elephantos,  ab  ambobus  Iateribo«  in- 
festatos ,  ab  dextra  laevaque  telortim 
ictui  expositos,  anxios  et,  quo  se 
vertereut,  nescios  (conf.  nc^.  3  extr. 
et  ad  1 ,  25,  n.  4)>  conjiciehant  kastas 
vehtes ,  qut  compliSverant  intervalla 
inter  'manipnlos,  et  actis  eodent  ele« 
phitntis  focum  dedcrant;  Gron. 


A.  C.  ao>. 
y.  C.  559. 


70  T.   LIVII 

Ad  hoc  dictu  parva,  sed  magni  eadem  in  re  gerenda 
momenti  res',  congruens  clamor  a  Romanis,  eoque 
major  et  terribilior ;  dissonae  iiiis ,  ut  gentium  multa-^ 
rum  discrepantibus  linguis ,  voces  ^  :  pugna  romana 
stabilis^,  et  suo  et  armorum  pondere  incumbentium 
in  hostem :  concursatio  et  velocitas  illincmajor,  quam 
vis.  Igitur  primo  impetu  extemplo  movere  loco  ho- 
stium  aciem  Romani :  ala  deinde  et  umbonibus  puU 
santes,  in  submotos  gradu  iilato,  aliquantum  spatii, 
velut  niillo  resistente,  incessere;  urgentibus  et  no- 
vissimis  primos,utsemeI  motam  aciera  sensere :  quod 
ipsum  vim  magnam  ad  pellendum  hostem  addebat. 
Apud  hostes,  auxiliares  cedentes^  secunda  acies,  Afri 
et  Carthaginienses ,  adeo  non  sustinebant ,  ut  contra 
etiam,  ne  resistentes  pertinaciter  primos  caedendo  ad 
se  perveniret  hqstis ,  pedem  referrent.  Igitur  auxi- 
liares  terga  dant  repente,  et,  in  suos  versi,  partim 
refugere  in  secundam  aciem ,  partim  non  recipientes 
caedere,  uti  pauio  ante  non  adjuti,  et  tunc  exclusi.  Et 
prope  duo  jam  permixta  praelia  erant ,  quum  Cartha- 
ginienses  simul  cum  hostibus,  simuls^cum  suis  cogeren- 
tur  conserere  manus.  Non  tamen  ita  perculsos  iratos- 
que  in  aciem  accepere;  sed,  densatis  ordinibus,  iii 
cornua  vacuumque  circa  campum  extra  praelium  eje- 
cere,  ne  pavidi  fuga  vulneribusque  ^  milites  sinceram 


Ci.p.  XXXIV.  I.  Adhoc  (videad 
II,  a3,  n.  3)  dictuparva,.,res:  voz 
res  abest  ab  oiqnibus  fere  MSS;  et 
recte ,  opinor ,  eam  deleyere  Gron.  et 
Doer.  at  rb  parva  referatar  numero 
plur.  ad  omnia,  quse  seqauntnr,  ad 
clamorem,  voces,  pugnani  stabilem, 
etc.  Conf.  ad  XXJV,  5,  n.  a. 

a.  Congruens  elamor.,,voces;  cf. 
adlV,  37,  n.  7,  et  Polyb.  XV,  la ,  9. 

3.  Pugna  rom.  stabilis^  etc.  conf. 


ad  IV,  ig^  n.  4;  IX,  41,  »•  H,  et 
Polyb.  XV,  i3  pr.  Rem  gladiis  qui- 
dem  cominus  gestam  a  ^omanis  ,  sed 
pugna  fere  finita,  tradit  Appian.  Pon. 
45  extr. 

4.  Auxiliares  cedentes ,  Ligures, 
Gallos,  Baliares  Maurosque,  qai  in 
prima  hostium  acie  erant. 

5.  Ne  pavidi  fuga  vulneribusque 
milites  sinceram  (vide  ad  c  1 1 ,  n.  5  ) 
et,  etc.  MS  Reg.  probb.  Gronov.  e^ 


tc\Z:  LIB.  XXX,  CAP.  XXXIV.  XXXV. 


7' 


et  integram  aciem  miscerent.  Gseterum  tanta  strages 
honiinum  armorumque  locum ,  in  quo  steterant  paulo 
ante  auxiliares,  compleverat,  ut  prope  diflGiciiior  trans- 
itus  esset,  quam  per  confertos  hostes  fuerat.  Itaque, 
qui  primi  erant,  hastati,  per  cumulos  corporum  ar* 
morumque  et  tabem  sanguinis,  qua  quisque  poterat, 
sequentes  hostem ,  et  signa  et  ordines  confiiderunt. 
Principum  quoque  signa  fluctuari^  coeperant  vagam 
ante  se  cernendo  aciem.  Quod  Scipio  ubi  vidit,  re- 
ceptui  propere  canere?  hastatis  jussit,  et,  sauciis  in 
postremam  aciem  subductis ,  principes  triariosque  in 
comua  inducit ;  quo  tutior  firmiorque  media  hastato- 
rum  acies  esset.  Ita  novum  de  integro  praelium  ^  or- 
tum  est :  quippe  ad  veros  hostes  perventum  erat ,  et 
armorum  genere ,  et  usu  miiitiae ,  et  fama  rerum  ge- 
starum,  et  magnitudine  vel  spei  vel  periculi  pares. 
Sed  et  numero  Bomanus  superior  erat,  et  animo; 
quod  jam  equites ,  jam  elephantos  fuderat,  jam ,  prima 
acie  pulsa,  in  secundam  pugnabat. 

XXXV.  In  tempore'  Laelius  ac  Masinissa,  pulsos 
per  aliquantum  spatii  sequuti  equites,  revertentes  in 
aversam  hostium  aciem  incurrere  :  is  demum  equi- 
tum  impetus  fudit  hostem.  Multi  circuinventi  in  acie 


Drak.  Recepi  pro  vulg.  110  pavidosf. 
V.  mUites  in  certam,  etc.  —  Creve- 
nus  cum  Gron.  fiicile  crederet  veram 
livii  scripturam  eam  esse ,  quam  ex- 
hibet  Regins  codex,  ne  pavido  /uga 
imln,  miliu  sinceram  et,  etc.  Ed«  — 
Tabem  sanguinis;  vide  sapra  ad  IV, 
3O9  n.  4» 

6.  Signa  fliuituari;  al.  Jluctuare ; 
▼ide  ad  lU,  60,  n.  9.  —  Cernendo, 
i.  e.  cernentium ,  more  Llvii  in  ge- 
randio  adhibendo ;  Baner. 

7.  Receptui   canere  tubiciues  seu 


slga&jussit  hastatis,  homm  cansa,  ut 
hi  se  reciperent.  Cf.  ad  VII, 40, n.  4, 
etXLII,  a8,  n.  i. 

S.  Nosfum  de  integro  prteiium,, 
m  aynonyma  juncta ,  quse  tamen  difFe- 
rnnt :  novum  aliud  post  priua  praelium, 
de  integro ,  repetito  conatn ,  renovatis 
viribus,  quasi  noudum  pugnassent. 
Mox  ad  'veros  hostes  Poenos,  dignos. 
hostium  nomine ,  bellicosos ,  peritos ,. 
fortes».  Bauer. 

C^.  XXXV.  r.  /n  tempore  ^  vid.e- 
ad  II,  47  >  n.  4' 


▲•  C.  Moa, 
U.  C.  SS«. 


7^  T.  LIVII 

C£esi ;  miilti  per  patentem  circa  campum  fuga  sparsi , 
tenente  omnia  equitatu,  passim  interimmt.  Cartha* 
giniensium  sociorumque  caesa  eo  die  supra  millia  yi- 
ginti :  par  ferme  numerus  eaptus  est ,  cum  signis  mi-' 
litaribus  centum  triginta  tribiis  y  elephantis  undecim. 
Victores  ad  duo  milha  cecidere^.  Hannibal^  cum  pan* 
cis  equitibus  inter  tumulturo  elapaus,  Adrumetum 
perfugit;  omnia  et  in  praeho,  et  ante  aciem,  prius 
quam  excederet  pugna,  expertus^,  et  confessione 
etiam  Scipionis  omniumque  peritorum  mihtia^  iilam 
latidem  adeptus,  singulari  arte  aciem  eo  die  instru- 
xisse.  Elephantos  in  prima  fronte ;  quorum  fortuitus 
impetus  atque  intolerabilis  vis  signa  sequi  et  seryare 
ordines  (in  quo  plurimiun  spei  ponerent)  Romanos 
prohiberet.  Deinde  auxihares  ante  Carthaginiensium 
aciem,  ne  homines  mixti  ex  colluvione  omnium  gen- 
tium,  quos  non  fides  teneret,  sed  merces,  hberum 
receptum  fugae  haberent ;  simul  primum  ardorem  at- 
que  impetum  hostium  excipientes  [fatigarent^,  ac,  si 
nihil  aliud,]  vulneribus  suis  ferrum  hostile  hebetarent. 
Tum,  ubi  omnis  spes  esset,  milites  carthaginienses 
afrosque,  ut,  omnibus  rebus  ahis  pares,  eo,  quod  in- 
tegri  cum  fessis  ac  sauciis  pugnarent ,  superiores  es* 


a.  Cartkaginiensium  sociorttmque 
cafsa,..eeeidere;  ef.  Polyb.  XV,  14  fc 
et  Appian.  Pun.  48.  Hic  et  mini  me- 
Biorat  cap.  45,  469  d«  singnlari  certa- 
mine,  inquod  Hannibal  cum  Sci|Hone 
primnm  et  deinde  cum  Masinissa  de- 
scenderit. 

3.  Omnia  . . .  experttis,  vel  potins 
ante aeiem,  etinpnelio  etp»,  etc,  conj. 
Dnker.  nt  tria  designentur  tempora  et 
emte  aciem  dictum  sit  pro :  prius  quam 
concurrerent  acies.  Omnia  ei  tuite 
aciem  et  in  pralio ,  pritts  qiuun,ete. 


emend.  Drak.  coU.  Oros.  IV,  19.  -4. 
Eiephantos  in  primafiwite ,  TvAm  ab 
mstrtuciss&  pendentift,  nt  et  aeqq.  Cf. 
PolybwXV,  i5,  16. 

4.  Fatigareni  ( se.  hoste»)  «r  n 
nihil  alitul:  haec  ignoraat  MSS ,  taii- 
tum  non  omnes  atqne  edd.  aiite 
Gryph.  et  ea  exterantnr  sane;  Gron. 
Exeipientes  alii  missiHbus,  tUii  iml- 
neribus  mnlti  MSS.  Sed  ▼nlgatnm  et 
Livianum  esAC^  et  anctoritate  tnna 
cod.  Reg. ,  tnm  Polyb.  XV,  16,  3, 
firmari ,  monet  Drftk*  Si  nihi^  aiiud. 


A.  C  aoa. 


U.C.55-  LIB.  XXX.  CAP.  XXXV.  XXXVI.  73 
sent :  Italicos,  intervalk)  quoque  dtTempto&,  incertos 
socii  an  hostes  essent,  in  postremam  aciem  submotos. 
Hoc  editovelut  ultimo  virtutis  opere,  Hannibal,  quum 
Adrumetum  refiigisset  ^,  accitusque  inde  Carthaginem 
sexto  ac  trigesimo  post  anno,  quam  puer^  inde  pro- 
fectus  erat ,  redisset ,  fassus  in  cnria  est ,  non  praclio 
modo  se ,  sed  bello  victum ,  nec  spem  salutis  alibi , 
quam  in  pace  impetranda  esse. 

XXXVI.  Scipio,  confestim  a  praelio*  expugnatis 
hostium  castris  direptisque,  cum  ingenti  prasda  ad 
mare  ac  naves  rediit ;  nuntio  allato ,  P. '  Lentulum 
cum  quincpaginta  rostratis,  centum  onerariis,  cnm 
omni  genere  commeatus ,  ad  Uticam  accessisse.  Ad- 
moTendum  igitur  undique  terrorem  perculsa;  Cartha- 
gini  ratus,  misso  Laelio  Romam  cum  victori^  nuntio. 


sc.  efficere  possent,  i.  e.  saltem,  certe; 
T.  Dtak»  tf^i  omnis  spes  esset,  in  qni- 
bus.  —  Incertos  socii  ar^  hostes  essent: 
«  vcrba  haec  ita  capi  possent,  ipsos  Ita- 
licos  incertos  ihisse ,  utrnm  sibi  expe- 
diret,  esse  Pomorom  sociis  an  hosti- 
bus.  Potius  tamen  est,  nt  credamns, 
ipsnm  Hannibalem  incertum  fuisse, 
quo  looo  habendi  forent.  Incertus  igi- 
turpassive  dicitur,  de  qno  alii  sunt 
incerti,  de  quo  dubitatur,  nt  XXYII, 
37,  n.  4)  etXXXI,  la,  n.  5.  Cf.  ad 
SiL  II,  99.  Id  si  ent  minas  placet,  • 
legat  incertiim ;  vide  ad  YIII ,  17, 
n.  6  ».  Drak.  Incertos  incertnm  facien- 
tee ,  de  qnibns  incertom  esset ;  Boer. 
et  Em. — «Passivam  signifieationem 
vocis  ineertus,  si  bob  certioribns  eo- 
gnosceremus  exemplis  quam  Draken- 
borchii  ad  hnnc  locum  et  ad  Silium  , 
dubia  significatione ,  in  ptompfn  erat 
scribere ,  incertb  socii  an  hostes,  Hoc 
Liviannm ,  lib.  XX  Vm ,  c.  36  :  Multi 
adnantes  navibus,  incerto  pree,  etc. 


ubi  id  Emestius  pro  adverbio  accipit. 
Non  meminerat  aUativo  adjectivomm 
absoluto  et  Livium  saepe  nti  et  multo 
frequentins  Tacitum  ejusque  aequales. 
Sed  ineertus  pessiva  significatione  ha- 
bes  in  SaUuat.  Jugurtha,  49 :  Squi  Nu- 
midceque., . incerti  quidnam  esset,  ubi 
vide  Cortinm. »  Haec  Walchius ,  Emen- 
dat.  p.  ao6 ;  cC  qnoque  Sallust.  nostrsB 
edit.  pag.  229,  not.  7.  En. 

5.  Quum  j4drumetum  refugisset  bi- 
duo  et  duabns  noctibus ,  etst  longe  a 
Zama  abest^vid.  Appian.  Pun.  47; 
Nep.  Hann.  6. 

6.  XXXVI  post  anno,  quam  puer, 
etc.  vide  snpni  ad  Hbmm  XXI ,  cap. 
3,  not.  a. 

Caj.  XXXVI.  I.  Confestim  a  prae- 
Uo;  vide  ad  I ,  t ,  n.  5. 

a.  P.  Lentuhtm;  vide  ad  XXIX, 
38,  n.  a.  —  Misso  Lcelio  Romam  cum 
inctoriof  nuntio;  cf.  Appian.  Pnn.  48. 
— ^Vide  ad  cap.  38,  n.  2.  Ed.  — To  cum 
forte  del. ;  Jac.  Gron. 


A.  C.  los. 
U.  G.  55o. 


74  T.  LIVII 

Cii.  Octavium  terrestri  itinere  ducere  legianes  Car* 
thaginem  jubet  :  ipse ,  ad  suam  veterem  nova  Lentuli 
classe  adjuncta,  profectus  ab  Utica  portum  Cartha- 
ginis  petit.  Haiid  procul  aberat ,  quum  velata  infulis 
ramisque  oleae  Carthaginiensium  occurrit  navis^  De- 
cem  legati  erant  principes  civitatis,  auctore  Hanni-^ 
bale  missi  ad  petendam  pacem :  qui  quum  ad  puppim 
praetoriae  navis  accessissent ,  veiamenta  supplicum 
porrigentes ,  orantes  implorantesque  fidem  et  miseri- 
cordiam  Scipiouis ;  nullum  iis  aliud  responsum  datum , 
quam  ut  Tunetem  venirent  :  eo  se  moturum  castra. 
Ipse  ab  contemplato  situ  Carthaginis^,  non  tam  no- 
scendi  in  praesentia,  quam  deprimendi  hostis  causa, 
Uticam,  eodem  et  Octavio  revocato,  rediit.  Inde  pro- 
cedentibus  ad  Tunetem  nuntius  allatus ,  Yerminam , 
Syphacis  filium,  cum  equitibus  pluribus,  quam  pedi- 
tLbus,  venire  Carthaginiensibus  auxilio.  Pars  exerci- 
tus,  cum  omni  equitatu-^  Saturnalibus  primis  agmen 
aggressa,  Numidas  levi  certamine  fudit.  Exitu  quoque 
fugae  intercluso ,  a  parte  omni  circumdatis  equitibus , 
quindecim  millia  hominum  caesa ;  mille  et  ducenti  vivi 
capti  sunt,  et  equi  numidici  mille  et  quingenti,  signa 
miiitaria  duo  et  septuaginta,  Regulus  ipse  inter  tu- 
multum  cum  paucis  effugit.  Tum  ad  Tunetem  eodem, 
quo  antea ,  loco  castra  posita ,  legatique  triginta  Car- 
thagine  ad  Scipionem  venerunt :  et  illi  quidem  multo 


3.  Velata  infalis  ramisque  cleof  C. 
navi^;  vide  ad  II ,  54»  n.  6.  Cf.  Appian. 

Piin.  49  sq* 

4.  Ab  contemplato  situ  C, ;  forte  leg. 
ab  contemplando  situ;  Gron.  Cf.  ad 
I,  53,  n.  3.  —  Deprimendi 'hostis , 
animi  ejus  frangendl ,  vel  speraendi. 
Deprimere  opponitur  t^  extoUere 
XXXVII,  53  ,n.  3,  etap.  Cic  Pis.  i8. 


5.  Pars  ejeercitus  cum  omniequitatu; 
vide  ad  XXII ,  3^ ,  n.  a.  —  Satuma- 
Ubus  primis;  vide  ad  II,  ax,n.  i.  Est 
deaignatio  temporis  et  diei ,  qno  ea 
pugnapugnata :  et  circa  id  tempus  post 
to  t  annos  finitum  irl  bellum  punicum  II, 
ejus  rei  omen  datum  paulo  post  priu-> 
cipinm  Ub.  XXII ,  cap.  i  extr.  narra-i 
tur;  Gronov. 


A.  C.  aoa. 


^.liJs::  LIB.  XXX.  CAP.  XXXVL  XXXVIL  75 
miserabilius ,  quam  ante^  (quo  magis  cogebat  for- 
tuna),  egerunt,  sed  aliquanto  minore  cum  miseri- 
cordia  ab  recenti  memoria  perfidiae  auditi  sunt.  In 
consilio  quanquam  justa  ira  omnes  ad  delendam  sti- 
mulabat  Cartbaginem ;  tamen ,  quum ,  et  quanta  res 
esset ,  et  quam  longi  temporis  obsidio  tam  munitae  et 
tam  validae  urbis,  reputarent,  et  ipsum  Scipionem 
exspectatio  successoris,  venturi  ad  paratam  alterius 
labore  ac  periculo  finiti  belli  famam ,  sollicitaret ,  ad 
pacem  omnium  animi  versi  sunt. 

XXXVIL  Postero  dje,  revocatis  legatis,  et  cum 
multa  castigatione  perfidise  monitis,  ut,  tot  cladibus 
edqcti,  tandem  deos  et  jusjurandum  esse  crederent, 
conditiones  pacis  dictae^  :  Ut  liheri  legibus  suis  v^Ve- 
rent.  Quas  urbes  quosque  agros  quibusque  finibus 
ante  bellum  tenuissent^j  tenerent,populandiquefinem 
eo  dieRomanusfaceret-  Perfuga^ fijLgitivosque  et  capti- 
vos  omnes  redderent  Romanis  j  et  naves  rostratas  y  prce- 
ter  decem  triremeSy  traderent,  elephantosque ,  quos 
haberent  domitos;  neque  domarent  alios.  Bellum  nei^e 
in  Africay  neve  extra  Africam  y  injussu  populi  romani 
gererent.  Masinissce  res  redderentj  foedusque  cum  eo 
facerent,  Frumentun^  stipendiumque  auxiliis ,  donec 
ab  Roma  legati  redissent,  prcestarent.  Decem  millia 


6.  JUulio  miserabilius ,  quam  aiite  , 
etc,  cf.  cap.  16,  et  ad  seqq.  Polyb. 
XV,  17,  et  Appian.  Rm.  49-53,  — 
Ab  recenti  memoria  perjidice  ;  t,  cap. 
a5,  et  ad  I,  x,  n,  5<  —  in  comilio 
militari;  vide  ad  VIII,  6,  o.  6.  — 
Ohsidio  tam  munitcc  . . .  urbis,  Editt. 
principes  dant  tam  invictas,  sed  MSS 
pars  maxima  vulgatam  tuentur.  En. 

Ci4.p.  XXXVII.  I .  Conditiones  pa- 
cis  dicttg ,  etc.  cf.  Polyb.  XV ,  1 8 ,  et 
Appiai\.  Pi|n.  54.  —  Ut  liberi  legibus 


s.  V. ;  vide  supra  ad  XXV,  16 ,  n.  4* 
a.  jinte  bellum  tenuLsscnt  in  Africa. 
—  Perfugas  fugitivosque  ;  v.  ad  cap. 
43  ,  n.  9.  —  Bellum  neve  in  Africa, 
neve  extra  Africam,  injussu  populi 
rom,  gererent:  non  recte  Livium  verba 
Pulybii  latine  reddidisse,  sed  borum 
sensum  esse  ,  Poenis  non  permitti ,  ut 
alicui  e^Ltra  Africam  bellum  inferant , 
at,  alicui  in  Africa,  ita  permitti,  si 
consentiret  populus  romanus;  Livium 
veyo  boc  di^crimen  inter  habitantem 


A.  C.  aos* 
U.  C.  5So. 


76  T.  LIVII 

talentum  argenti,  descripta pensionibus  cequis  in  an- 
nos  quinqua^intaj  solverent.  Obsides  centum^  arbi- 
tratu  Scipionis  darent;  ne  minores  quatuordecim  an- 
nisj  neu  triginta  majores.  Inducias  ita  se  daturum^  si 
per  priores  inducias^  naues  onerarite  captas,  quasque 
fuissent  in  navibus^  restituerentur:  aliter  nec  inducias, 
nec  spem  pacis  uUam  esse.  Has  conditiones  legati 
quum  domum  referre  jussi  in  concione  ederent ,  et 
Gisgo  ad  dissuadendam  pacem  processisset ,  audire- 
turque  a  multitudine  inquieta  eadem  et  imbelli,  in- 
dignatus  Hannibal ,  dici  ea  in  tali  tempore  audirique , 
arreptum  Gisgonem  manu  sua  ex  superiore  loco  de- 
traxit  ^.  Quae  insueta  liberae  civitati  species  quum  fre- 
mitum  popult  movisset ,  perturbatus  militaris  vir  ur- 
bana  libertate,  «Novem,  inquit,  annorum  a  vobis 
«  profectus,  post  sextum  et  tricesimum  annum^  redii. 
rt  Militares  artes ,  quas  me  a  puero  fortuna  nunc  pri- 
«  vata ,  nunc  publica  docuit ,  probe  videor  scire.  Urbis 
«  ac  fori  jura,  leges,  mores,  vos  me  oportet  doceatis  ». 
Excusata  imprudentia,  de  pace  multis  verbis  disseruit, 


in  Africa  vel  extra  eam  neglexisse, 
monet  Drak.  —  Decem  millia  talen- 
toram  argenti  (  raarcas  nostrate»  ar- 
gentf  937500.  £d.  )  CC  talenta  eu- 
boica  ap.  Appian.  descripta  (dispartita) 
pensionibus  eequis  in  annos  L,  sohe- 
rent,  r.  e.  singulis  annis  tantumdem 
pecuni» ,  Telut '  ratam  partem  totius 
summ» :  qno  sensu  tequis  p&rtionibus 
persolvere  dicitur  VT,  35,  n.  3 ,  vAApen- 
sionihus  malebat  Cujac.  »edpensiones 
STont  portiones  xque  y  plerumque  certe, 
snmmae  universse ;  Em. 

3.  Obsides  centum  :  ita  et  Polyb.  sed 
CL  Appian.  qnod  firmari  loco  liv. 
XXXI E,a,  monet  Sigon.  Forte  Livius 
b.  I.  Polybinm,  et  XXXII,  a,  alios 
seriptores  sequntus  est:Appiani  autem 


CL  obsides  huc  pertinere  neqaeunt, 
quia  de  his  addit  YevopLSVttV  tuv 
aicov^tfv  y  airoXiiilfsar&e  tk  ^{XDpa  * 
Drakenb. 

4.  Perpriores  inditcias;  vide  ad  II , 
18,  n.  I. 

5.  Arreptnm  Gisgonem  manu  sua 
ex  superiore  loco  (suggestu ,  loco  ora- 
toris,  dico  tou  pii|AaT0( )  detraxit, 
elc.  cf.  Polyb.  XV,  19 ,  et  Appian. 
Pun.  55.  —  Species ,  germ.  Erschei- 
nung,  jiuftritt;  Doer. 

6.  Novem  annorum  pner  a  vobis 
profectus  post  XXXVI  annum  rediii 
cf.  ad  XXI ,  3 ,  n.  a ,  et  Schweigh.  ad 
Polyb.  XV,  19,  n.  3  ,  cnjas  nota  est : 
u  Consentit  numerornm  ratio.  Dixit 
hoc  Hannibal  exeunte  anno  ab  U.  C. 


U.C.55::  LIB.  XXX.  CAR  XXXVII.  XXXVIII.  77 

quam  nec  iiiiqua,  et  necessaria  esset.  Id  omnium  ma- 
xime  difficile  erat,  quod  ex  navibus  per^  inducias 
captis  nihil  praster  ipsas  comparebat  naves ;  neque  in- 
quisitio  erat  facilis,  adversantibus  paci,  qui  argue- 
rentur.  Placuit  naves  reddi,  et  homines  utique  in« 
quiri.  Caetera,  qua;  abessent,  aestimanda  Scipioni 
permitti;  atque  ita  pecunia  luere  Carthaginienses. 
Sunt  qui  Hannibalem  ex  acie  ad  mare  pervenisse, 
inde  praeparata  nave  ad  regem  Antiochu^  extemplo 
profectum  tradant;  postulantique  ante  omnia  Sci- 
pioni,  ut  Hannibal  sibi  traderetur,  responsum  esse, 
Hannibalem  in  Africa  noSi  esse. 

XXXVIII.  Postquam  redierunt  ad  Scipionem  le- 
gati;  quse  publica  in  navibus  fuerant,  ex  publicis  de- 
scripta  rationibiis '  quaestores ;  quae  privata ,  profiteri 
domini  jussi.  Pro  ea  summa  pecuniae  viginti  quinque 
miUia  pondo  argenti  pra^sentia  exacta;  induciaeque 

55o.  Completos  autem  IX  annos  ha-    ,  tor  ipsse  naves  captique  homines ,  res 

bueratinitio  a.  5x5,  quo  cumpatrein  ex  aerario  praestarentnr.  »  Gron.  — 

Hispaniain  est  profectns ;  fid.  Polyb.  Homines  simul  cum  navibns  captos. — 

n,  I  ».  Utique;  Tide  ad  II,  3o,  n.  i,  etVI, 

7.   Quod  ex  navibus  per  inducias  35,  n.  4.  —  Jtque  ita,  ex  Scipionis 

(▼ide  ad  H,  18,  n.  i  )  captis  nihil  xstimtktione, peeunia  luereCsc.hase, 

pneter  i.  c.  n, ,  neque  etiam  qoae  fois-  Cf.  Drak.  et  ad  Tac.  Ann.  XIII ,  ai, 

sent  in  naTibus ,  quseque  simul  resti-  n.  t.Publica  pro  atque  ita  conj.  Gron. 

tuenda  dixisset  Scipio  •—  Adversan-  Cap.  XXXVIII.  i.  Ex  publicis  ra^ 

tibus  p€tci  y  qui  arguerentur,  sc.  ra-  tionibus,  tabulis,  descriptahonaL  qiuc' 

puissc  et  possidere  catera,qua!  abes-  stores  profiteri  jussi,  h.  e.  referre  vel 

sent.  «  Res  Tarios  possessores  accepe-  proponere ,  per  zengma;  Doer.Vid.  ad 

rant  arcte  tenentes  complectentesque  1 ,  33,  n.  7 .  Sed  verbnm profiteri  etiam 

praedam ;  neque  audebant  qnaestionem  ad  qucestores  simpl.  referri  potest.  — 

institoere  ob  potentiam  eorum  et  per-  Pro  ea  summa  pecunice,  sc.  qua  haec 

tinaciAm :  namnteam  eluderentrapto-  bona  aestimari  possent,  et  tam  a  quais 

restendendocontrapacemetincitando  storibus  quam  a  dominis  aestimata  es- 

populum ,  totam  remp.  in  majns  dis«  sent ,  quum  retulissent  ea  in  rationes. 

crimen  daturos  apparebat :  hoc  metn  Summam  esse  omnia  haec  bona  ,  et 

sublato ,  facilius  in  caetera  consensn-  voc.  pecunice  delendam  putat  Doer. 

ros  :  ergo  hujus  qnoque  mali  medici*  —  Viginti  quinque  milia  pondo,  Se- 

nam  invenerunt  statnto,  nt  redderen-  librae  suut  nostrates  39062  cum  qua- 


I 


7»  T.  LIVII  'v.UVo: 

Carthaginiensibus  datae  in  tres  menses.  Additum ,  ne 
per  induciarum  tempus^  alio  usquam,  quam  Romam, 
mitterent  legatos ;  et ,  quicumque  legati  Carthaginem 
venissent,  ne  ante  dimitterent  eos,  quam  romanum 
imperatorem ,  qui  et  quae  petentes  venissent ,  certio- 
rem  facerent.  Cum  legatis  carthaginiensibus  Romam 
missi  L.Veturius  Philo,  et  M.  Marcius  Ralla,  etL.  Sci- 
pio,  imperatoris  frater.  Per  eos  dies  commeatus  ex 
Sicilia  Sardiniaque  tantam  vilitatem  annonae  effece- 
runt,  ut  pro  vectura  frumentum  mercator  nautis  re- 
linqueret.  Romaj  ad  nuntium  primum  rebellionis  Car- 
thaginiensium  trepidatum  fuerat ;  jussusque  erat  Ti. 
Claudius  mature  in  Siciliam  classem  ducere,  atque 
inde  in  Africam  trajicere,  et  alter  consul  M.  Servilius 
ad  Urbem  morari ,  donec ,  quo  statu  res  in  Africa  es- 
sent,  sciretur.  Segniter  omnia  in  comparanda  dedu- 
cendaque  classe^  ab  Ti.  Claudio  consule  facta  erant; 
quod  Patres  de  pace  Scipionis  potius  arbitrium  esse, 
quibus  legibus  daretur,  quam  consulis,  censuerant. 
Prodigia  quoque,  nuntiata  sub  ipsam  famam  rebel- 
lionis ,  terrorem  attulerant.  Cumis  solis  orbis  *  minui 
visus,  et  pluit  lapideo  imbri  :  et  in  veliterno  agro 
terra  ingentibus  cavernis  consedit,  arboresque  in 
profundum  hausta?.  Ariciae  forum  et  circa  tabernae, 
Frusinone  murus  aliquot  locis  et  porta  de  caelo  tacta  : 
et  in  Palatio  lapidibus  pluit.  Id  prodigium  more  pa- 
trio  novemdiali  sacro^,  caetera  hostiis  majoribus  ex- 

tnor  uncils.  £d.  —  Prcesentia  ;  vide  ad      nunc  antem  tres  alios  legatos  nominat, 

I,  la,  n.  6.  et  in  cap.  40,  de  Veturio  quoqnemen- 
a.  Per  induciarum  tempus;  vide  ad      tionem  facit.  Ego  quldem  non  hunc 

II ,  18,  n.  I.  —  Romam  missi  L.  Ve-      nodum  solvam.  Ed. 

tttrius,  etc.  Hic  oritur  difficultas  non  3.   Deducendaque  classe;  vide  ad 

commode  extricanda :  namqne  supra  VIII,  a6,  n.  i. 
cap.  36  pr.  dixit  Livius  Lselium  Ao-  4.  Cumis  solis  orbis;  v.  T,  3i,  n.  i . 

mam  missum  essc,  victoriae  nuncinm;  5.  Nofcmdiali  sacro;  vide  adl,  3i, 


A.  C  aoa. 


u.c.  560.  LIB.  XXX.  CAP.  XXXVIII.  XXXIX.  79 
piata.  Inter  quae  etiam  aquarum  insolita  magnitudo 
in  religionem  versa  :  nam  ita  abundavit  Tiberis ,  ut 
ludi  Apollinares,  circo  inundato,  extra  portam  Colii- 
nam  ad  aedem  Erycinae  Veneris^  par^i  sint.  Cseterum 
ludorum  ipso  die,  subita  serenitate  orta,  pompa,  duci 
coepta  ad  portam  Coliinam,  revocata  deductaque  in 
circum  est,  quum  decessisse  inde  aquam  nuntiatum 
esset :  isetitiamque  popuio  et  iudis  ceiebritatem  addi- 
dit  sedes  sua  soienni  spectacuio  reddita. 

XXXIX.  Claudium  consuiem,  profectum  tandem 
ab  Urbe,  inter  portus  Cosanum  '  Lauretanumque 
atrox  vis  tempestatis  adorta  in  metum  ingentem  ad- 
duxit.  Popuionios  inde  quum  pervenisset,  stetisset- 
que  ibi ,  dum  reiiquum  tempestatis  exsa^viret ,  livam 
insuiam ,  et  ^b  liva  Corsicam ,  a  Corsica  in  Sardiniam 
trajecit.  Ibi  superantem  Insanos  montes,  muito  et  sae- 
vior  et  infestioribus  iocis  tempestas  adorta  disjecit 
ciassem.  Multae  quassatae  armamentisque  spoiiatae  na- 
ves;   quaedam  fractae  :  ita  vexata  ac  iacerata  ciassis 


n.  3.  —  In  religionem  versa  (  vide  ad 
II,  5,  n.  4)  inundatio  Tiberis,  ut 
XXXV,  9,  ai,  et  apud  Uoratlum, 
Od.  I,a. 

6.  Extraportam  ColUnam  adasdem 
Erycinas  Veneris  ;  vide  ad  XXI,  lo, 
n.  8.  Nota  Drak.  est :  «  Fuit  cedes  Ery- 
cinas  Veneris  in  Capitolio;  vid.  XXII , 
9,  10;  XXni,  3o,  3i,  et  Ryck.  de 
Capit.  c.  4i*  Sed  h.  1.  memoratar  alia 
extra  vel  adportam  Collinam.  Cf.  XL, 
34;  Ovid.  Faat.  IV,  87 1  sq.  Strab.  VI, 
272 ;  Appian.  B.  C.  I,  gS ;  Donat.  de 
urbe  Rom.  III ,  1 5;Nardin,  Rom.  vet. 
IV,  4.  Sed  hsec  postea  demum  dedicata 
est;  vid.  XL,  34>  Vel  itaque  Livius 
erravit,  vel  per  prolepsin  ita  locum 
vocavit,nbI  postea  sdes  condita  est. 
Ovidiam  ctiam  circa  hanc  aedera  erras- 


se,  observat  Neapolis  ad  Fastos,  IV, 
875.  » 

Cap.  XXXIX.  I.  Lauretanumque , 
forte  Falerianumque ,  Doujat.  Scapri' 
tanumque  coiij.  Cluver.  It.  Ant.  II, a, 
p.  476. —  Pluribus  MSS  inest  Loreta- 
num,  quem  portum  Glareanus  eum 
esse  patat,  qui  posteriore  tempore 
Trajanus  dictus  est.  Ed. — Ilvam  insu- 
lam  in  mari  Tusco  et  Etruriae  ora ,  gr. 
AtOoXv]  seu  AiOoO.iA ,  hod.  Elba;  quam 
nostra  aetate  nimis  famosam  quis  ne- 
scit !  Ed.  —  Superantem  (  vid.  U ,  5o, 
n.  4)*  Insanos  montes  Sardiniae,  ab 
immani  altitudine  sic  dictos,  toc  Mat- 
vofASva  cipYi.  Cf.  Sil.  XII,  371^  Flor. 
II,  6,  35;  Quver.  Sardin.  ant.  c.  i, 
p.  496.  —  Disjecit  classem;  vide  ad 
XXI,  49)  n.  3. 


A.  C.  Bos. 
U.  C.  55o 


80  T.   LIVII 

Carales  tenuit^.  Ubi  dum  subductae  reficiuntur^  naves, 
hiems  oppressit;  circumactumque  anni  tempus,  et, 
nuUo  prorogante  imperium,  privatus  Ti.  Claudius 
classem  Romam  reducit.  M.  Servilius ,  ne  comitiorum 
causa  ad  Urbem  revocaretur,  dictatore  dicto  C.  Ser- 
vilio  Gemino  \  in  provinciam  est  profectus.  Dictator 
magistrum  equitum  P.  iElium  Psetum  dixit.  Saepe  co- 
mitia  indicta  perfici  tempestates  prohibuerunt  :  ita- 
que,  quum  pridie  idus  martias^  veteres  magistratus 
abissent ,  novi  suffecti  non  essent ,  respublica  sine 
curulibus  magistratibus  erat.  T.  Manlius  Torquatus 
pontifex  eo  anno  mortuus  :  in  locum  ejus  suffectus 
C.  Sulpicius  Galba.  Ab  L.  Licinio  Lucullo  et  Q.  Ful- 
vio  sedilibus  curulibus  ludi  Romani  ter  toti  instau* 
rati^.  Pecuniam  ex  aerario  scriba;  viatoresque^  aedilitii 
clam  egessisse  per  indicem  comperti,  damnati  sunt, 
non  sine  infamia  LucuUi  sediiis.  P.  £lius  Tubero  et 
L.  Laetorius  a^diles  plebis  vitio  creati ,  magistratu  se 
abdicarunt,  quum  ludos  ludorumque  causa  epulum 
Jovi  fecissent,  et  signa  tria  ex  mulctaticio  argento 
facta  in  Capitolio  posuissent.  Cerealia  ludos  *  dictator 
et  magister  equitum  ex  senatusconsulto  fecerunt. 


a.  Classis  CartUes  tenuit ;  Tide  ad 
I,  I,  n.  8,etXXIII,  40,  n.  i. 

.3.  Subductas  reficiunturnaves ;  vid. 
adVm,a6,n.  I. 

4.  Dietatore  dicto  C»  SeryiUo  Ge* 
mino  :  post  quem  DMjue  ad  SoUam 
dictatores  in  repnblica  romana  non 
Aiisse,  monet  Pigh.  in  Ann.  ad  a»  U. 
55i,p.  aaS. 

5.  Quum  pridie  idus  martias  (  vide 
adXXI,63,n.  i)  veteres magistratus 
ahissenty  scil.  mag^stratu  :  nisi  potins 
cnm  Gron.  et  Drak.  leg.  veteres  (sc.ma- 
gistratus  curules ;  nominativis  repetitis 
eseqq.)  magistratu  abissent,   utll, 


3z;m,  5i, 641  XXVI,  a3.  —  Sine 
curulibus  magistnuibus,  scordinariis : 
nam  dictatura  mag^stratus  extraordi- 
narius  erat ;  Duk.  —  Uic  de  Manlii 
pr8pn<Hnine disseritDrak.  et  Titumnon 
Lucinm  dictum  fuisse  putat,  qnia  jam 
J.  Manlius  TorqueUiu  memoratnr  ad 
XXV,  5,  maximum  pontificatum  pe- 
tiisse.  £d. 

6.  LuM  Rom.  etc.  vid.  II,  36,  n.  i. 

7.  ScriboB  *viatoresque  afdilitii;yide 
ad  II,  56,  n.  10 ,  et  IX,  46 ,  n.  6.  — 
JEdiles  pl.  vitio  creati;  vide ad  V,  17, 
n.  4)^^9479  11.  I. 

8.  Cerealia  btdos;  vide  ad  If ,  a  i , 


A.  C.  202. 

U.  C.  55o, 


LIBER  XXX.  CAP.  XL.  8r 

XL.  Legati  ex  Africa  romani  simul  carthaginien- 
sesque  quum  venissent  Romam,  senatus  ad  aedem 
Bellonas  habitus  est'.  Ubi  quum  L.  Veturius  Philo, 
pugnatum  cum  Hannibale  esse  suprema  Carthaginien- 
sibus  pugna,  jBnemque  tandem  lugubri  beilo  imposi* 
tum,  ingenti  laetitia  Patrum  exposuisset;  adjedt,  Ver- 
minam  etiam ,  Syphacis  fiiium ,  qu8e  parva  bene  gest^e 
rei^  accessio  erat,  devictum.  In  concionem  inde  pro- 
dire  jussus,  gaudiumque  id  populo  impartire.  Tum 
patuere,  facta  gratulatione,  omnia  in  Urbe  templa, 
suppiicationesque  in  triduum  decretae.  Legatis  Car-  ' 
thaginiensium  et  Philippi  regis  (nam  ii  quoque  vene- 
rant)  petentibus,  ut  senatus  sibi  daretur^,  responsum 
jussu  Patrum  ab  dictatore  est,  consules  novos  eis  se- 


n.  I.  —  Sic  1.  XXXIV,  cap.  54,  Me- 
galesia  ludos  scenicos ,  et  al.  De  Ce- 
reallbas  Indiii  Rosinaa  lib.  V,  cap.  x4 
disserit.  Adi  Ov.  Faat.  lib.  IV,  Sqo  sq. 
et  Jul.  Caes.  Scaligemiii  Poetic.  I, 
cap.  3a.  £d. 

Ca.p.  XL.  X.  Senaius  ad  asdem 
BeUonee  habitus  est;  vide  ad  X,  a3, 
n.  12,  et  XXVI,  ai,n.  i.  Mox  ante 
Carthaginiensibus  scripti  et  editi  ante 
Froben.  addant  cum,  pro  quo  et  conj. 
Gron.  Hoc  cum  probat  Dujat. ,  Liyiuin 
enim  indicare  voluisse,  pugnam  cum 
Uannibale  fuisse  postremam  cum  Poe- 
nis ,  etsi  non  postremam  cum  hostibus 
in  AMca ;  etenim  cum  Vermina  dimi- 
catum  postea  esse.  Contra  Crev.  et 
Drak.  illud  cum  ad  fidem  AfS  Reg. 
delevere,  nt  sensus  sit :  pugna,  quae 
suprema,  postrema  fuit  Poenis,  bello 
jam,  non  solum  praelio  victis.  An 
glossa  est  vel  cum  Carthitg. ,  vel  cum 
Htmnibale? 

a.  Quas  parva  hene  gestce  rei,  finiti 
belli  ponici  accessio  erat;  quidam  MSS 
fuof  non'  parva ,  quod  contra  senten- 

FL 


tiam  Gron.  praetnlerim  :  nam  res  illa 
haud.parvi  momenti  erat  (v.  cap.  36), 
et  ejusmodi  fkcta  in  remm  gestarum 
ezpositione  extoUi  magis  quam  elevari 
solent;  Doer.  Haec  autem  verba  non 
Veturius  dixisse ,  sed  Livins  adjecisse 
censendns  est.  —  Facta  gratulatione 
niutua ,  postquam  omnes  sibi  de  laetis- 
simo  nuntio  gratnlati  erant;  nisi^o- 
tulatio  est  laetitia  (  cf.  Cic.  Verr.  IV, 
34))  ant  dies  festus,  ut  sensus  sit : 
qunm  hic  dies  factus  esset  festus ,  et 
quidem»  quo  diis  gratiae  agerentur 
pro  re  laeta,  nt  ap.  Cic.  ad  Div.  XI, 
18  :  Hac  tam  recenti  gratufatione , 
quam  diis  ad  omnia  templa  fecimus  ; 
ex  quo  loco  Gron.  conj.  faciendce 
gratulationi ,  probb.  Drak.  et  Doer. 
Cf.  ad  III,  63,  n.  a.  Malim  edicta 
gratuiatione :  quae  emendatio  et  minus 
violenta  est  (nam  litera  e  facile  ex* 
cidere  potuit,  qnia  est  ultima  vocis 
praec.  ),  et  non  minus  apta;  vide  ad 
XXXII,  X ,  n.  8. 

3.  Utsenatus  sibi  daretur;  vide  ad 
Vni,5,  n.  r. 


A.  C  aoi. 
U.  C.  55i. 


8a  T.  LIVII 

natum  daturos  esse.  Comitia  inde  habita :  creati  con- 
sules  Cn.  Cornelius  Lentulus,  P.  iElius  Paetus  :  prae- 
tores  M.  Junius  Pennus,  cui  sors  urbana^  evenit; 
M.  Valerius  Falto  Bruttios  ^,  M.  Fabius  Buteo  Sardi* 
niam,  P.  ^lius  Tubero  Siciliam  est  sortitus.  De  pro- 
vinciis  consuium  nihil  ante  placebat  agi ,  quam  legati 
Philippi  regis  et  Carthaginiensium  auditi  essent.  BelU 
finem  alterius ,  principium  alterius  prospiciebant  ani- 
mis.  Cn.  Lentulus  consul  cupiditate  flagrabat  provin- 
ciae  Africse ;  seu  belhim  foret ,  facilem  victoriam ,  seu 
jam  finiretur,  finiti  tanti  beUi  se  consule  gloriam  pe- 
tens^  Negare  itaque  prius  quidquam  agi  passurum, 
quam  sibi  Africa  decreta  esset,  concedente  coUega, 
mod^rato  viro  et  prudenti ;  qui  gloriae  ejus  certamen 
cum  Scipione,  praeterquam  quod  iniquum  esset,  etiam 
impar  futurum  cernebait.  Q.  Minucius  Thermus  et 
M'.  AciUus  Glabrio^,  tribuniplebis,  rem^  priore  anno 
nequidquam  tentatam  ab  Ti.  Claudio  consule,  Cn,Co7^- 
nelium  tentare  aiebant.  Ex  auctoritate  Patrum  latum 
ad  populwn  esse^  cujus  vellent  imperium  in  Africa 
esse.  Omnes  quinque  et  triginta  tribus  P.  Scipioni  id 
imperium  decresse.  Multis  contentionibus,  et  in  senatu 
et  ad  populum,  acta  res  postremo  eo  deducta  est,  ut 
senatui  permitterent.  Patres  igitur  jurali  (ita  enim 
convenerat)  censuerunt^,  uti  consules  provincias  in- 


4.  Cui  sors  urbana  evenu  (vide  ad 
XXn,  35 ,  n.  5  ),  et  simui  peregriiia; 
vidcadXXV,4i,n.  8. 

5.  M.  Valeritis  Paho  Bruttios ,  etc. 
Tide  ad  XX. V,  41,  n.  8.  Periodus  ali- 
quid  confragosum  habet,  et  forte  leg. 
Pnetores  M,  Junins  Pennus,  uria- 
nam ,  M.  Valerius  Falto ....  Siciliam 
sortiti,  fiiere;  Gron.  Omnia  bene 
(luunt  et  a  verbo  creati  pendent ,  modo 
deleatur  rb  est. 


6.  Finiti  tanti  helli  se  consuie  gio- 
riampetens;  imfno  a  se  consule^  nam 
sane  finitnm  fnit  bellum  illo  consule ; 
sed  non  satis  erat  hoc  amfaitioni  ho- 
minis  :  volebat  ipse  ultimam  manum 
imponere  faello;  Perizon.  Cf.  Appian. 
Pnn.  56. 

7 .  M'  AciUus  Qlabrio  :  male  vulgo 
M.  —  Nequidquam  tentatam  ab  Ti. 
Claudio;  vid.  cap.  27  et  Sg. 

8.  Peitres  igitur  jurati  censuerunt; 


A.  C-  90I. 
U.C.  55i. 


LIB.  XXX.  CAP.  XL.  XLL  83 

ter  se  compararent  sortirenturve ,  uter  Italiam ,  uter 
classem  navium  quinquaginta  haberet :  cui  classis  ob- 
venisset ,  in  Siciliam  navigaret :  si  pax  cum  Carthagi- 
niensibus  componi  nequisset,  in  Africam  trajiceret. 
Consul  mari,  Scipio  eodem,  quo  adhuc,  jure  imperii 
terra  rem  gereret.  Si  conditiones  convenirent  pacis, 
tribuni  plebis  populum  rogarent,  utrum  consulem, 
an  P.  Scipionem ,  juberent  pacem  dare ;  et  quem ,  ^ 
deporlandus  exercitus  victor  ex  Africa  esset ,  depor- 
tare.  Si  pacem  per  P.  Scipionem  dari ,  atque  ab  eodem 
exercitum  deportari  jussissent,  ne  consul  exSicilia  in 
Afiicam  trajiceret.  Alter  coiisul,  cui  Italia  evenisset, 
duas  legiones  a  M.  Sextio  praetore  aicciperet. 

XLI.  P.  Scipioni  cum  exercitibus,  quos  haberet, 
in  provincia  Africa  prorogatum  imperium.  'Praetori 
M.  Valerio  Faltoni  duae  legiones  in  Bruttiis^  quibus 
C.  Livius  priore  anno  praefuerat,  decreta?.  P.  iElius 
praetor  duas  legiones  in  Sicilia  ab  Cn.  Tremellio  acci- 
peret.  Legio  una  M.  Fabio  in  Sardiniam,  quam  P.Len- 
tulus  pro  praetore  habuisset,  decemitur.  M.  Serviho 
prioris  anni  consuli,  cum  suis  duabus,  item  legioni- 
bus  in  Etruria  prorogatum  imperium  est.  Quod  ad 
Hispanias  attineret,  aliquot  jam  annos  ibi  L.  Corne- 
lium  Lentulum  et  L.  Manlium  Acidinum  esse.  Uti  con- 
sules  cum  tribunis  agerent,  si  eis  videretur,  ut  ple- 


TiHe  ad  XXVI,  33,  n.  9.  —  Ita  emm 
id  convenerat  inter  eos.  Posais  et  ciim 
Jac.  Gron.  conjicere  id  e.  c.  sed  non 
opns  est.  Conf.  ad  I,  3 ,  n.  4.  —  Pro- 
vincias  inter  se  compararent  s,  vide 
ad  III ,  a ,  B.  i. 

Cap.  XLI.  I.  Prcetori,  Plerique 
scripti  dant  prcetoribus;  hinc  Grono- 
Tius  vnlt  prcetorum,  quasi  sit  inter 
prcetores.  De  simili  genitivi  partitivi 


usu  vide  ad  IX,  27.  At  Drakenb. 
quominns  hanc  Gronov.  conjecturam 
probare  possit,  illud  obstare  ait, quod 
mox  subjungatur  P.  JElius  praHQr; 
ubl  ultima  vox  abundabit  si  hic  prce- 
'  torum  legimus.  lUud  itSiqne  prcetoribus 
e  compendio  scrihendi  ortum  putat. 
Ed.  —  In  Etruria  prorogatum,  i.  e. 
vide  ad  XXVI,  cap.  18,  not.  3.  7— 
Uti  ex  emend.  Pigh.  pro  vulg.  ut  ii. 

6. 


84  T.  Livii  *;^:n:; 

bem  rogarent,  cui  juberent  in  Hispania  imperiumesse. 
Is  ex  duobus  exercitibus  in  unam  legionem  conscri- 
beret  romanos  milites,  et  in  quindecim  cohortes  so- 
cios  latini  nominis,  quibus  provinciam  obtineret :  ve- 
teres  milites  L.  Cornelius  et  L.  Manlius  in  Itaiiam 
deportarent.  Cornelio  consuli  quinquaginta  navium 
classis  ex  duabus  classibus,  Cn.  Octavii,  quae  in  Africa 
esset,  P.  Villii,  qua;  Sicilia;  oram  tuebatur,  decreta; 
ut  quas  naves  vellet,  delegeret.  P.  Scipio  quadra- 
ginta  longas  naves  haberet*,  quas  habuisset.  Quibus  si 
Cn.  Octavium,  sicut  praefuisset,  praeesse  vellet,  Octa- 
vio  pro  praetore  in  eum  annum  imperium  esset  :  si 
Laelium  praeficeret,  Octavius  Romam  decederet,  redu- 
ceretque  naves,  quibus  consuli  usus  non  esset.  Et 
M.  Fabio  in  Sardiniam  decem  longae  naves  decretae : 
et  consules  duas  legiones  urbauas  scribere  jussi ;  ut 
quatuordecim  legionibus  eo  anno,  centum  navibus 
longis  respublica  administraretur^. 

XLIL  Tum  de  legatis  Philippi  et  Carthaginiensium 
actum  :  priores  Macedonas  introduci  placuit ;  quo- 
rum  varia  oratio  fuit,  partim  purgantium ,  quae  questi 
erant  missi  ad  regem  a  Roma  legati '  de  populatione 
sociorum ;  partim  ultro  accusantium  quidem  et  socios 
populi  romani,  sed  multo  infestius  M.  Aureliura 
(quem  ex  tribus  ad  se  missis  legatis,  d^lectu  habito, 

2.  P.  Scipio  XL  hngas  naves  h,  et  XXI,  17,  n.  5.  —  Qaum  supra 
vide  sup.  ad  XXIX,  a6,  n.  a  ,  et  ad  fin»  oninm  «cribant  q^iquaginta 
XXX,  a,  n.  4*  —  Sicut prcefiiisset,  fuiase  naves  P.  Scipioni,  Creyerins 
scil.  ipse  Scipio :  aut ,  si  intell.  Octa-  censet  yel  legendum  ibi  centum  et 
Tina ,  accipiendum  non  hnic,sedpro-  decem,  tcI  a  Livio  minorem  nume- 
priae  classi ;  Drak.  —  Quihus  consuK  mm  neglectnm.  Potiora  tamen  Tisa 
Cn.  Comelio  Lentulo  ustis,  opus,  non"  snnt  nobu  quae  edidimns.  £d. 
esset;  vid.  Perizon.  ad  Sanctii  Min.  Ca.p.  XLII.  i.  Missi  ad  regem  a 
IV,  i5 ,  8.                                      '  Roma  legati;  conf.  cap.  a6.  —  viccu- 

3.  Centum  navibus  longis  respuNica      santium  quidem  et  socios,  debebat  et 
administraretur ;  videad  II,  64^  n.  3,      socios  quidem;  Bauer.   —  Sopatrum 


i^.  G.  aoz. 
U.  C.  55i. 


LIBER  XXX.  CAP.  XLII.  85 

substitisse ,  et  se  bello  lacessisse  contra  fcedus ,  et 
saepe  cum  praefectis  suis  signis  collatis  pugnasse);  par- 
tim  postulantium ,  ut  Macedones  duxque  eorum  So- 
pater,  qui  apud  Hannibalem  mercede  militassent,  ca- 
ptique  in  vincuiis  essent ,  sibi  restituerentur.  Adver- 
sus  ea  M.  Furius ,  missus  ad  id  ipsum  ab  Aurelio  ex 
Macedonia ,  disseruit ,  Aurelium  relictumy  ne  socii 
populi  romani  ^  fessi  populationibus  atque  injijLriay 
adregem  deficerent  ^  finibus  sociorum  non  excessisse; 
dedisse  operam^  ne  impune  in  agros  eorum  transcen- 
derentpopulatores.  Sopatrum  expurpuratis  etpropin- 
quis  regis  esse :  eum  cum  quatuormillibusMacedonum 
et  pecunia  missum  nuper  in  Afiricam  esse  Hanrdbali 
Carthaginiensibusque  auxilio.  De  his  rebus  interrogati 
Macedones,  quum  perplexe  responderent  ipsi,  ante 
responsum  tulerunt*,  Bellum  qucerere  regem^  et^  si 
pergaty  propediem  inventurum,  Dupliciter  ab  eo  fce- 
dus  violatumy  et  quod  sociis  populi  romani  injurias 
fecerity  bello  armisque  lacessierit;  etquodhostes  auxi- 
liis  et  pecunia  jwerit,  EtP.  Scipionem  recte  atque  or^ 
dine  videri  fecisse^  et  facere,  quod  eos,  qui  arma 
contrapopulumromanumferentes  captisunty  hostium 
numero  in  vinculis  habeat;  et  M,  Aurelium  e  repu- 
blica  facerey  gratumque  id  senatui  esse^  quod  socios 
populi  romaniy  quando  jure  fcederis  non  posset,  ar- 
mis  tueatur,  Cum  hoc  tam  tristi  responso  dimissis 


ex  purpuratis.  Slc  ii  Tocabantur  qni 
in  regum  macedonicorum  aulis,  qaia 
dignitate  caeteros  anteibant,  purpurea 
▼este  utebantur,  sicut  romani  magi- 
stratos.  £d. 

a.  Ante  responsum  tulerunt ,  ante 
qtiam  ca,  qnae  ad  rem  pertinerent, 
disertis  verbis  et  siae  ambagibns  ex- 
ponerent;  Doer.  Forte  \ef^,anceps  r. 


t. ;  Gron.  Immo  talfi  :  non  enim  anceps 
adeo  erat ,  et  tnste  raox  Tocatur;  Bauer. 
Acre  conj.  Periz. 

3.  Recte  atque  oreUne  Dideri/ecisse  ; 
vide  ad  XXIV,  3i,  n.  3.  —  Capti 
sunt,  debebat  sint,  nt  in  oratione 
obliqua ;  Dnk.  Crewhsiuer.  erepubliea 
fecisse;  vide  supra  ad  librum  I,  cap. 
a7,  not.  5. 


A.  C  aor. 
U.  C.  55i. 


86  T.  LIVII 

Macedonibus ,  legati  carthaginienses  vocati.  Quorum 
setatibus  dignitatibusque  conspectis  (nam  longe  primi 
civitatis  erant),  tum,  pro  se  quisque  dicere,  vere  de 
pace  agi.  Insignis  tamen  inter  caeteros  Hasdrubal  erat 
(Haedum  ^  populares  cognomine  appellant),  pacis  sem- 
per  auctor  adversusque  factioni  Barcinae.  £o  tum  plus 
illi  auctoritatis  fuit,  belli  culpam  in  paucorum  cupi- 
ditatem  a  republica  transferenti.  Qui  quum  varia 
oratione  usus  esset,  nunc  purgando  crimina,  nunc 
quaedam  fateudo,  ne  impudenter  certa  negantibus 
difficilior  venia  esset,  nunc  monendo  etiam  Patres 
conscriptos,  ut  rebus  secundis  modeste  ac  moderate 
uterentur ;  Si  se  atque  Hannonem  audissent  Cartha'- 
giniensesy  et  tempore  uti^  voluissent^  daturos  fuisse 
pacis  conditioneSj  quas  tunc  peterent.  Raro  simulho^ 
minihus  bonamfortunam  bonamque  mentem  dari.  Po- 
pulum  romanum  eo  imictum  esse^  quod  in  secundis 
rebus  sapere  et  consulere  meminerit :  et^  hercule^  mU 
randumfuissey  si  aliter facerent.  Ex  insolentia^y  qui- 
bus  nova  bona  fortuna  sit^  impotentes  lcetitice  insa^ 
nire.  Populo  romano  usitata  acprope  jam  obsoleta  ex 
victoria  gaudia  esse;  ac  plus  pcene  parcendo  victis, 
quam  vincendo^  imperium  auxisse.  Caeterorura  mise- 
rabilior  oratio  fuit ,  commemorantium ,  Ex  quantis 
opibus'^  quo  recidissent  Carthaginiensium  res  :  nihil 


4.  Htisdrubal  Heedus ,  A<7^pou6ac 
6  Epifoc,  qni  etiam  princeps  fuerat 
legatorum  ad  Seipionem  missorum ; 
vid.  Appian.  Pun.  34»  49  sq.  —  Fa- 
ctioni  BarcincB;  vid.  XXI,  a,  n.  5. 

5.  Tempore  uti;  vide  ad  UI,  9, 
n.  4.  —  Tunc;  fortc  nunc.  —  Raro 
simul  hominibuSf  etc.  haec  e  Demo- 
stliene  sumpta  esse ,  monet  Victor. 
var.  lect.  XXV,  3.  —  Si  aUterface- 
rent,  quiddm/kceret.  Sed  v.  1, 4 1 ,  n.  i . 


6.  Ex  insolentia,  ob  insolentiam 
bonae  fortunse  eos  (  Poenos  ) ,  quibus 
nova  sit,  insolita,  bonafortuna,  im^ 
potentes  ketitio!  insanire;  vide  ad  IH  , 
36,  n.  a  ,  et  XXIII,  18 ,  n.  6.  Haec 
desumpta  esse  ex  Thucyd.  IV,  17,  do- 
cet  Victor.  —  Populo  romano  usitata 
gaudia  esse,  ac . . ,  imperium  auxisse, 
scil.  eum;  vid.  XXXV,  14,  n.  4»  et 
cf.Virg.  /En.  VI,  854  sq. 

7.  Ex  quantis  opibus,  viribus  ,  po- 


acss::    LIB.  XXX.  CAP.  XLII.  XLIII.  87 

eis ,  qui  modo  orbem  prope  terrarum  obUnmssent  ar^ 
misy  superesse ,  prceter  Carthaginis  mxjerua.  lis  inclu- 
sosy  non  terra,  non  mariquidquam  suijuris  cemere. 
Vrbem  quoque  ipsam  acpenates  ita  habituros^  si  non 
in  ea  quoquCy  quo  nihil  ulterius  sit^  scevire  populus 
romanus  velit.  Quum  flecti  misericordia  Patres  appa- 
reret,  senatorum  unum  infestum  perfidiae  Carthagi- 
niensium  succlamasse  ferunt,  Per  quos  deos  fosdus 
icturi  essenty  quum  eos ,  per  quos  ante  ictum  esset , 
fefellissent?  «  Per  eosdem,  inquit  Hasdrubal,  qui  tam 
<c  infesti  sunt  foedera  violantibus.  » 

XLIII.  Inclinatis  omnium  ad  pacem  animis,  Cn.  Len- 
tulus  consul,  cui  classis  provincia  erat%  senatuscon* 
sulto  intercessit  Tum  M'.  Acilius  et  Q.  Minucius  tri- 
buni  plebis  ad  populum  tulerunt ,  Vellent  juberentne 
senatum  decernere  \  ut  ci^m  Carthaginiensibus  pax 
fieret;  et  quem  eam  pacem  darej  quemque  ex  Africa 
exercitus  deportare  juberent?  De  pace*  uti  rogassent, 
omnes  tribus  jusserunt :  pacem  dare  P.  Scipionem , 
eumdem  exercitus  deportare.  Ex  hac  rogatione  sena- 
tus  decrevit,  ut  P.  Scipio  ex  decem  legatorum  senten- 
tia  pacem  cum  populo  carthaginiensi,  quibus  legibus 
ei  videretur,  faceret.  Gratias  deinde  Patribus  egere 
Carthaginienses,  petieruntque ,  ut  sibi  in  Urbem  in- 
troire,  et  colioqui  cum  civibus  suis  liceret^,  qui  capti 


tentia.  Cf.  ad  1 ,  4  9  n.  i  y  et  Drak.  ad 
n,  ai,  n.  5.  —  FefelUssent  deos;  vid. 
U ,  45,  n.  16 ;  Mitscherl.  ad  Hor.  Od. 
n,  8,  10;  Heins.  ad  Ovid.  Her. 
II,  37. 

€▲?.  XLIII.  I .  Cui  classis  provin-' 
cia  erat ;  vide  ad  II,  4o,  n.  9.  — 
SenatusconsuUo  intercessity  quin  id 
fieret,  impedire  conatns  esL  Conf. 
Appian.  Pnn.  57*65.  Mox  forte  leg. 
Felhntjuberentve ,  aut  juberentque, 


aot  'vell,  juberent,  ut  XXXI,  6  pr. 

a.  Depace  uti  rogassent,  sc.  tribuni 
pl.  (ut  XXXI,  8,  n.  I,  et  XXXVIII, 
53)  omnes  tribus  jusserunt ;  in  aliis  li- 
bris  uti  rogata: ,  ut  XXXIII,  25,  et. 
Sigon.  hoc  et  omnibus  lllis  locis ,  ut 
et  VI,  38 ;  X,  8,  al.  frnstra  Livio  ob- 
trudit,  uti  rogas  ;  vid.  IV,  58,  n.  10. 
Verba  de  pace  etiam  jungi  possunt 
canx  jusserunt ;  vide  ad  IX,  43  ,  n.  i. 

3.  Ui  sibi  in  Urbem  iniioire  liceret; 


A.  C*  aoi. 
U.  C.  55i. 


88  T.  LIVII 

in  publica  custodia  essent.  Esse  in  iis  partim  propin- 
quos  amicosque  suos ,  nobiies  homines ;  partim-  ad 
quos  mandata  a  propinquis  haberent.  Quibus  con- 
ventis^,  quum  rursus  peterent,  ut  sibi,  quos  vellent, 
ex  iis  redimendi  potestas  fieret ;  jussi,  nomina  edere , 
et,  quum  ducentos  ferme  ederent,  senatusconsultum 
factum  est,  Ut  legati  romani  ducentos  ex  captivisy  quos 
Carthaginienses  vellent,  ad  P.  Comelium  Scipionem 
in  Jlfricam  deportarent,  nuntiarentque  eiy  uty  si  pax 
coni^enissety  sine  pretio  eos  Carthaginiensibus  red- 
deret.  Fetiales  quum  in  Africam  ad  foedus  feriendum 
ire  juberentur;  ipsis  postulantibus,  senatusconsul- 
tum  in  haec  verba  factum  est :  Ut  pri^os  lapides  silices 
priifasque  verbena^  secum  ferrent^ ;  uti prcetor  roma- 
nus  his  imperarety  ut  fosdus  ferirent,  iUi  prcetorem 
sagmina  poscerent.  Herbae  id  genus  ex  arce  sumptum 
dari  fetialibus  solet.  Ita  dimissi  ab  Roma  Carthagi- 
nienses,  quum  in  Africam  venissent  ad  Scipionem,  qui- 
bus  ante  dictum  est  legibus^,  pacem  fecerunt.  Naves 
longas,  elephantos,  perfugas,  fugitivos,  captivorum 
quatuor  millia  tradiderunt :  inter  quos  Q.  Terentius 
CuIIeo  senator^  fuit.  Naves  provectas  in  altum  incendi 
jussit :  quingentas  fuisse  omnis  generis^,  quse  remis 


nam  senatus  iis  extra  Urbem  datns 
erat  in  aede  Bellonae;  conf.  cap.  4o. 

4.  Quibiis  converUis  (concessis),  ut 
fere  mox  si  pax  convenisset ;  Tide  ad 
1,3,  n.  4.  Minus  apte  Doer.  ex- 
ponit :  postquam  eos  convenerant,  ut 
convento  Valerio  et  Octavio  XLII, 
17,  et  XLV,  a8.  Prius  legatis  peten- 
tibns  responsum  erat  dandnm ;  et  li- 
dem  mox  aliud  petunt,  neque  alins 
iis  senatns  videtur  datns. 

5.  Ut  privos  (singuU  singnlos)  lapi- 
des  silices  privcuque  verbenas  secum 

ferrent  fetiales;  M  prastor  romanus. 


dux ,  Scipio  (  vide  ad  VI ,  4a ,  n.  7  )  y 
his  imperaret,  ut  fiedus  firirent,  ilU 
prastorem  sagnuna  poscerent,  Herbee 
idgenus  ex  arce  sumptum  d,f.  s.  vid. 
I^  a4,  n*  5,  6et  14. 

6.  Quibus  ante  dietum  est  legibus 
<»p.  16  et  37.  —  Perfiigas,Jugidvos4 
conf.  not.  9. 

7.  Q,  Terentius  Culleo  senator;  cf. 
Ind.  et  Plut.  in  Apophthegm.  tom.  Uy 
p.  196.  Ab  Orosio  perperam  confbn- 
ditur  cum  Terentio  comoediamm  scri- 
ptore. 

8.  Quingentas  fuisse  omnis  generis  , 


A.  C.  aoi. 
U.  C-  55». 


LIB.  XXX.  CAP.  XLIII.  XLIV.  89 

agerentur,  quidain  tradunt :  quarum  conspectum  re- 
pente  incendium  tam  lugubre  fuisse  Pcenis,  quam  si 
tum  ipsa  Carthago  arderet.  De  perfugis  gravins,  quam 
de  fugitivis,  consultum^;  nomitiis  latini  qui  erant,  se- 
curi  percussi ,  Romani  in  crucem  sublati. 

XLIV.  Annis  ante  quadraginta  pax  cum  Carthagi- 
niensibus  postremo  facta  erat,  Q.  Lutatio,  A.Manlio 
consulibus :  bellum  initum  annis  post  tribus  et  viginti, 
P.  Cornelio,  Ti.  Sempronio  consulibus  :  finitum  est 
septimodecimo  anno',  Cn.  Cornelio,  P.  iElio  Paeto 
consulibus.  Saepe  postea  ferunt  Scipionem  dixisse, 
Ti.  Claudii  primum  cupiditatem*,  deinde  Cn.  Cornelii, 
fuisse  in  mora,  quo  minus  id  beilum  exitio  Cartha- 


qiue  remis  agerentur:  «has  non  fuisse 
omnes,  quse  remis  agerentur,  quod 
putabat  Salmas.  Obss.  ad  Jus  Att.  et 
Rom.  cap.  i%,  pag.  730,  sed  longas 
iUaa  seu  rostratas ,  praeter  X  triremes , 
qnas  Romanis  traditas  scribit  Livius, 
cap.  37,  recte  putat  SchefFer.  de  Mil. 
Nav.  n ,  a.  Sed  verba  quce  remis  age- 
rentur  videntur  indicare ,  fnisse  etiam 
naves  longas,  quae  remis  non  ageren- 


bello  captis,  et  de  rebns  bellicis  pu- 
blicisque  agitur ;  non  de  re  privata , 
et  quae  nihil  pertinet  ad  bellum.  Cur 
etiam  de  his  servis  minus  graviter  con- 
sultum  dicamus?  et  quot  servos  a  do- 
minh  romanis  ad  Posnos  confngisse 
putabimusP  et  belli  potius,  qnam  pa- 
cis  tempore? 

Ci.p.  XLIY.  z.  Annis  ante  XLpax 
. . .  belhim  initum  annis  post  XXIH , . .. 


tur :  quod  cujus  modi  sit ,  me  non  in-     Jinitum  est  XVII  anno  :  in  his  LiviiM 


telligere  fateor».  Duk.  ^atw  omnis 
generis,  qua:  remis  agerrnitur  dici  pu« 
to  naves  longas  sen  rostratas  cnjus- 
cumque  generis,  h.  e.  triremes,  qua- 
driremes ,  qninqneremes  et  alise;  vid. 
XXI,  17,  n.  5. 

9.  De  perfugis  gravius,  quam  de 
fiigitivis,  consultum;  vid.  XXYI,  33, 
n.  2 ,  et  de  perfngarum  poenis  conf. 
Ind.  et  P.  Faber  Semestr.  I,  x8.  /'«r- 
fiigee  et  fiigitivi  etiam  distingunntur 
cap.  z6  et  37,  et  illi  snnt  transfugse 
ad  hostes,  hi  milites  romani  ex  fnga 


annum  prminm  extremumve  non  nu» 
merat;  at  £n  illis  XXX,  zg,  n.  5,  et 
XXX,  a8,  n.  z,  ambos  extremos  an- 
nos  numerat ;  Sigon.  Cf.  Drakenb.  ^ — 
Q,  Lutatio  Cercone.  Alius  C.  Lutatius 
Catnlns ,  consul  anni  praec. 

a.  7¥.  Claudii  primum  cupiditatem 
finiendi  belli  (vid.  ad  cap.  27  et  3g), 
deinde.  C.  Cornelii  (vid.  ad  cap.  4o), 
fiusse  in  mora  (vid.  ad  III ,  a4 ,  n.  6 , 
et  conf.  AppSan.  Pun.  56  extr.),  quo 
minus  id  beHum  cum  exitio  Cfimret, 
ipse  finivisset :  nisi  dictum   est  pro 


palati  et  a  Poenis  interoepti;  non,  finiret  se,  h.  e.  finiretur;  conf.  snpra 

quod  Em.  et  Doer.  monent,  servi,  ad  lib.  II,  cap.  3,  n.  2.  Exitium  qui- 

({oi  a  dominis  romanis  confugerint  ad  dam  MSS,  et  exitio  Carthaginis  fini- 

Pcenos.  Nam  de  eaptivis ,  militibus  retiw  alii. 


A.  G.  aoi. 
U.  C.  55i. 


90  T.   LIVII 

ginis  finiret.  Carthagini  quum  prima  coliatio  pecunia^ 
diutino  belio  exhaustis^  difficilis  videretur,  moestitia- 
que  et  fletus  in  curia  esset,  ridentem  Hannibalem 
ferunt  conspectum.  Cujus  quum  Hasdrubal  Haedus 
risum  increparet  in  publico  fletu,  quum  ipse  lacry- 
marum  causa  esset;  cc  Si,  quemadmodum  oris  habitus 
(c  cernitur  oculis,  inquit,  sic  et  animus  intus  cerni 
«posset,  facile  vobis  appareret,  non  laeti,  sed  prope 
((  amentis  malis  cordis  hunc ,  quem  increpatis ,  risum 
((  esse.  Qui  tamen  nequaquam  adeo  est  intempestivus, 
«  quam  vestrae  istae  absurdae  atque  abhorrentes  lacry- 
(( mae^  sunt.  Tunc  flesse  decuit,  quum  adempta  nobis 
(carma,  incensae  naves,  interdictum  externis  beliis : 
a  illo  enim  vulnere  concidimus.  Nec  esse  in  vos ,  odia 
(( vestro,  consultum  ab  Romanis  credatis.  Nulla  ma- 


3.  Careheigini.,,exhaustis;  vid.  ad 
I,  4f ,  n.  z,  et  III,  47)  n.  z.  Sed  Car- 
thagini  est  potius  pro  Carthagime; 
vide  ad  XXVIII ,  a6,  n.  i.  Carthagi" 
niensibus  edd.  ante  Drak.  et  Cartha- 
gine  qnidam  MSS.  —  Tuncflesse  de- 
cuit.  Eadem  est  loquendi  forma  ad 
Virgil.  ^n.  IV,  v.  597  :  Tunc  decuit 
quum  sceptra  dabas;  qaem  imitatos 
est  nostns  Racine,  Bajazet,  act.  IV, 
8c.  5.  £d. 

4.  Abhorrentes  lacrpnas,  minus  ju- 
stae  ac  decorae,  profectae  qoippe  a 
studio  rei  privata  nimio,  qaum  in 
publica  jactura  fuisset  animus  parum 
conmnotus ;  £m.  —  Nec  esse  in  ifos , 
odio  vestro,  consultum  ab  Romanis 
credatis,  neque  eaiatimetis,  ideo  tam 
acerbe  egisse  vobiscum  Ronnanos ,  ut 
suum  in  vos  odium  explerent;  sed  ve- 
strae  paci  ac  tranquiltitati  consnlaere , 
et,  quoniam  nuila  magna  civitas  diu 
quiescere  potest ,  vobis  vires  ademere, 
ut  quiescere  cogeremini ;  Crever.  Sed 
idcm  rGcte  monet ,  hanc  defensionem 


romanse  in  viptos  acerbitatis  haud  sa- 
tis  fortasse  decere  personam  Hanniba- 
lis.  Necesse  est,  in  vos  odio  vestro 
consultum  ab  Romanis  credatis  conj. 
Drak.  at  sensos  sit :  omnino  existiznare 
debetis ,  Romanos  vobiicum  egisse 
odio  vestro,  h.  e.  pro  znagnitadine 
odii ,  quo  vos  semper  prosequuti  sunt 
( vide  ad  II,  6z,  n.  3  )  :  nonmt  enim 
magnam  civitatem  diu  quiescere  non 
posse,  et  hiiic  interdicendo  beUis 
extemis,  adimendo  etiamilla,  quibus 
alteri  bellum  inferre  possetis,  even- 
tnrum  praevident,  ut  hostem,  quem 
foris  habere  vel  non  poteritis,  vel 
nou  audebitis,  dozni  inventuri  sitis. 
Eodem  sensu  possis  etiam  non  inse- 
rere  ante  consultum,  vel  na:  legere 
pro  nec,  —  Noster  Regius  5^3  z  lo- 
com  hanc  ita  exhlbet :  Necesse  est  ne 
'vos  otio  vestro  consuUum  ab  Romanis 
credatis.  Walchius  Emend.  p.  zza  sq, 
notam  interrogandi  post  credatis  inse- 
rendam  monet;  sed  istud  improbat 
Biittner,  Obs.  pftg.  80  sq.  qui,  qaum 


A.  G.  20I. 
O.  C.  S»T. 


LIB.  XXX.  CAP.  XLIV.  XLV.  91 

/<gna  civitas  diu  quiescere  potest  :  si  foris  hostem 
«  non  habet,  domi  invenit^;  ut  praevalida  corpora  ab 
«  externis  causis  tuta  videntur^  sed  suis  ipsa  viribus 
«  onerantur.  Tantum  nimirum  ex  publicis  malis  sen- 
«  timus ,  quantum  ad  privatas  res  pertinet ;  nec  in  eis 
«quidquam  acrius,  quam  pecunise  damnum,  stimu- 
« lat.  Itaque  quum  spolia  victae  Carthagini  detrahe- 
«  bantur,  quum  inermem  jam  ac  nudam  destitui  inter 
« tot  armatas  gentes^  Africae  cerneretis,  nemo  inge- 
«  muit.  Nunc,  quia  tributum  ex  privato  conferendum 
«  est,  tanquam  in  pubUco  funere  comploratis.  Quam 
«  vereor,  ne  propediem  sentiatis,  levissimo  in  malo 
«  vos  hodie  lacrymasse !  »  Haec  Hannibal  apud  Cartha- 
ginienses.  Scipio,  concione  advocata,  Masinissam  ad 
regnum  paternum  Cirta  oppido  et  cseteris  urbibus 
agrisque,  quae  ex  regno  Syphacis  in  populi  romani 
potestatem  venissent,  adjectis  donavit.  Cn.  Octavium 
classem  in  Siciliam  ductam  Cn.  Cornelio  consuli  tra- 
dere  jussit :  legatos  Carthaginiensium  Romam  profi- 
cisci,  ut,  quae  ab  se  ex  decem  iegatorum  .sententia 
acta  essent,  ea  Patrum  auctoritate  populique  jussu 
confirmarentur. 

XLV.  Pace  terra  marique  parta ,  exercitu  in  naves 
imposito,  in  SiciUam  Lilybaeum  trajecit.  Inde  magna 
parte  militum  in  navibus  missa,  ipse  per  laetam  pace 


»ibi  videatar  ea  esse  sententia,  «Ac 
ne  quis  forte  vestrum  opinetur  isto 
modo  tranquillitati  Testrae  consul- 
tum  »,  ita  locum  refingit :  nec  (pro- 
fecto)'  est,  ut  ifo^  otio  vestro  consul' 
tum  ah  RomaHis  credatis,  E  cod.  Pal. 
notacur  ut  vos,  nec  abhorrens  a  latl- 
nitate.  Bambergensis  B ,  quem  contu- 
lit  F.  Goetler,  exfaibet,  nec  est  ne  vos, 
odio  ifestro,  punctis  subter  tci(  est  ne 
positis  et  supra  scripta  pra;positione 


m.  De  omni  hocloco  judicent  periti ; 
ego  quidem  otio  in  textu  repositum 
velim.  £d. 

5.  Siforis  hostem  non  habet,  domi 
invenit;  conf.  ad  Praef.  n.  8.  —  M 
externis  causis ;  vid.  snpra  ad  librum 
XXII,  cap.  8,  n.  3. 

6.  Destitui  inter  ^pt  gentes  A,  vid. 
III,  38 ,  n.  5.  —  Tanquam  in  p.  Ju" 
nere  comploratist  universi  ploratis» 
Conf.  adIII,38,  n.  3. 


A.  C  aoi* 
U.  C.  55i. 


92      T.  LIVII  LIB.  XXX.  CAP.  XLV. 

non  minus,  quam  victoria,  Italiam  eflusis  non  urbi' 
bus  modo  ad  habendos  honores,  sed  agrestium  etiam 
turba  obsidente  vias ,  Romam  pervenit,  triumphoque 
omuium  clarissimo'  Urbem  est  invectus.  Argenti  tulit 
in  aerarium  pondo  centum  millia  viginti  tria :  militi- 
bus  ex  praeda  quadragenos  seris  divisit.  Morte  subtra- 
ctus  spectaculo  magis  hominum,  quam  triumphantis 
gloriae,  Syphax  est,  Tibure  haud  ita  multo  ante  mor- 
tuus^,  quo  ab  Alba  traductus  fuerat.  Conspecta  mors 
tamen  ejus  fuit,  quia  publico  funere  est  elatus.Hunc 
regem  in  triumpho  ductum  Polybius^,  haudquaquam 
spernendus  auctor,  Iradit.  Sequutus  Scipionem  trium- 
phantem  est  piieo  capiti  imposito  *,  Q.Terentius  Cul- 
leo,  omnique  deinde  vita,  ut  dignum  erat,  libertatis 
auctorem  coluit.  Africanum  cognomen  miiitaris  prius 
fevor,  an  popularis  aura^,  celebraverit,  an,  sicutiFeli- 
cis  SuUae  Magnique  Pompeii  patrum  memoria,  coe- 
ptum  ab  assentatione  familiari  sit ,  parum  compertum 
habeo.  Primus  certe  hic  imperator  nomine  victae  ab 
se  gentis  est  nobiiitatus.  Exemplo  deinde  hujus  nequa- 
quam  victoria  pares  insignes  imaginum  titulos  clara- 
que  cognomina  familiae  fecere. 


Cjlp.  XLV.  I.  Triumpko  omnium 
elarissimo ,  et€.  cf.  Appian.  Pno.  65 , 
66,  et  Polyb.  XVI,  a3,ubiSchweigh. 
monet,  bonc  triumphamTix  ante  anni 
seq.  initiam  agi  potnisse.  —  Quadra- 
genos  eeris  :  immo  quadringenos,  qnod 
jam  alii  monuere ,  quia  majorem  suai' 
mam  in  minus  clavo  tiiumpho,  nec 
tanta  pecunia  in  aerarinm  illata ,  divi- 
sam  legimus  VIII ,  9 ;  XXVIII ,  9 ; 
XXXI,  ao ;  XXXIII ,  a3 , 27  et  al. 

a.  Tibure  kaud  multo  ante  mor- 
tuus  ;  cf.  Appian.  Pun.  a8  extr.  — 
Conspecta  mors  ejus  fuit  (  vide  ad  U , 
5,  n.  8) ,  quia publico  funere  est  ela- 


tus;  yide  ad  Tac.  A^nal.  m,  5»  n.  z, 

3.  Hunc  regem  in  trinmpho  ductum 
Poljrhius  tradif,  se.  XVI  ,2  3.  —  Haud 
tpemendus  auctor ;  yide  ad  IV,  20, 
n.  10,  et  XXXIII ,  10,  n.  5. 

4.  Piteo  capiti  imposito  (vlde  ad 
XXIV,  16,  n.  9)  Q,  Terentius  Cul- 
leo,  etc.  vid.  ad  c.  43?  ^*  7* 

5.  Popularis  aura;  vide  ad  JH^ 
33,  fk.  a.  Magnum  etiam  proprinm 
Scipioni  cognomenfuisse,  docet  PeruB. 
Anim.  hist.  o.  t.  — Felicis  Suilat  aea 
Fausti;  vid.  ad  Epit.  Li«.  LXXXIX , 
2.  —  Magnique  Pompeii,  etc.  vid.  ad 
Bpit.  Liv.  CIII  «Ktr. 


T.  LIVII  PATAVINI 


HISTORIARUM 


AB  URBE  CONDITA 


LIBER   XXXI. 


BREVIARIUM. 

Cap.  I;  Beila  pnnicay  Xf  llbris  descripta,  excipit  macedonicnni, 
claritate  gentis,  imperii  regomqne  antiquonim  prbpe  nobilius, 
ad  quod  renovandum  Romani|  Philippo  infensi,  precibus  Athe- 
niensium  excitantur.  —  II ;  Consuitatio  de  eo  ad  consnles  ab- 
sentes  rejicituri  lc^atique  mittuntur  ad  Ptoiemaeum  iEgypti  re- 
gem.  Sub  auspiciis  P.  ^lii  consulis  C.  Oppius  male  res  gerit 
adversus  Boios,  et  consul,  horum  finibus  vastatis,  Romam  redit. 
—  ni ;  M.yalerius  Laevinus  propraetor  cum  classe  transmittit  in 
Macedoniam»  et  M>  Aurelius  legatu»  scribit  senatui,  bellum  id 
majore  conata  capessendum  esse.  —  IV;  Agri  veterum  P.  Sci- 
pionis  militum.  Comitia  consularia  ac  praetoria.  Ludi  Romani  et 
plebeii.  — ^V;  Secundum  rem  divinam  precationemque  audiuntur 
legati  Atheniensium,  nuntiantes  Philippum  appropinquare  fini- 
bus  suis,  et  literae  Valerii  Aureliique  ieguntur.  —  VI;  Rogatio 
de  bello  macedonicoy  a  P.Sulpicio  cos.  cuiprovinciaMacedonia 
sorteevenerat,  promulgata,  primis  comitus  ab  omnibus  ferme 
centuriis  antiquatur,  eique  intercedit  Q.  Balbius  trib.  pl. — YII; 
Sulpicius  concione  iterum  advocata  legem  suadet.  — YIII;  Bel- 
lum  a  populo  jubetur  indiciturque  Philippo  regi.  De  exercitibus 
et  provinciis  consulum  praetorumque  agitur. —  IX;  Ptolemaeus 
Atheniensibus  Romanisque  auxilium  promittit;  et  ludi  magni, 
de  incerta  primum  pecunia,  voventur.  — X;  Galli  liguresque, 
Hamilcare  Ppeho  duce,  qui  in  iis  locis  de  Hasdrubalis  exercitu 
substiterat ,  dir^iiunt  Placentiam  et  Cremonam  oppugnant :  ne- 


94  T.   LIVH 

que  L.  Furiiis  Purpureo  praetor  sociis  laborautibus  succurrere 
audet.  —  XI ;  Hinc  C.  Aurelius  consul  ad  opprimendum  galli- 
cum  tumultum  proficisci  jubetur  :  et  legati  mittuntur  ad  Cartha- 
giniense»,  Masinissam  ac  Verminam.  —  XII ;  Q.  Mlnucio  praetori 
in  Bruttiis  quaestio  de  pecunia  Locins  ex  Proserpinse  thesauris 
nocte  clam  sublata  mandatur.  Prodigia  expiantur^et  carmen, 
a  P.  Licinio  Tegula  conditum,  per  Urbem  canitur  a  virginibus. 

—  XIII;  Privatis  pro  tertia  parte  pecuniae,  quam  aerario  olim 
mutuam  dederant,  ager  publicus  traditur  vectigalis.  —  XIV; 
P.  Sulpicius  trajicit  in  Macedoniam,  et  C.  Claudium  Centhonem 
cum  classe  et  exercitu  extemplo  mittit  ad  Athenienses  obsidione 
liberandos  :  quibus  bellum  intulerat  Philippus,  motus  Acar- 
nanum  precibus,  quorum  duo  juvenes,  per  errorem  ingressi 
templum  Cereris  tempore  Initiorum ,  interfecti  fuerant.  —  XV; 
Attalus  Rhodiorumque  legati,  Athenas,  sociam  civitatem, 
profecti,  immodicis  omantur  honoribus;  sed  socordia  alunt 
bellum ,  cujus   perfecti  gloriam  Romanis  eripere  potuissent. 

—  XVI;  Philippus  Maroneam,  iEnum  aliaque  oppida  ca^t,et 
oppugnat  Abydum.  —  XVII -XVIII;  Abydeniy  conditionibus 
tradendae  urbis  frustra  latis,  ad  Saguntinorum  rabiem  versi, 
suos  seque  ipsi  interficiunt.  —  XIX ;  Responsa  legatis  Romano- 
rum  data  a  Carthaginiensibus ,  Masinissa  ac  Vermina.  —  XX ; 
L.  Cornelius  Lentulus  propraetor,  ex  Hispania  reversus,  cui  diu 
praefuerat,  ovans  Urbem  ingreditur.  — XXI;  L.  Furius  Cremo- 
nam  obsidione  eximit  ingenti  caede  Gallorum.  —  XXII ;  C.  Au- 
relius,  profectus  in  Galliam,  victorem  exercitum  a  praetore 
accipit ;  et  alter  consul ,  P.  Sulpicius,  circa  ApoIIoniam  hiber- 
nat :  pars  autem  classis  romanae ,  a  C.  Claudio  Corcyra  Athenas 
traducta,  ingentem  sociis  affert  spem.  — XXIII;  Inde  Claudius 
pervehitur  Chalcidem,  et  capto  oppido  ingentique  praeda  in 
naves  imposita  Pitaeeum  redit.  —  XXIV ;  Philippus  sociae  urbi 
serum  fert  auxilium,  et  raptim  Athcnas  profectus  Athenienses, 
Dipylo  egressos,  in  portam  compellit :  eam  vero  irrumpere  non 
audet,  contentus  omnia  circa  urbem  diruisse.  —  XXV;  Inde 
exercitum  ducit  Eleusinem,  Megaram,  Corinthum  et  Argos,  ubi 
in  concilio  Achaeorum  frustra  eos  illigare  romano  bello  cona- 
lur.  —  XXVI ;  Tum  junctus  Philocli  Eleusinis ,  Piraeei  et  Athe- 
narum  oppugnationem  tentat ,  ac  templa ,  in  Attica  pagatim  sa- 
crata,  diruit.  —  XXVII;  L.  Apustius  legatus,  a  Sulpicio  ad 
extrema  Macedoniae  depopulanda  missus,  Antipatriara ,  Codrio- 


LIBER   XXXI.  95 

nem  et  Ilion  capit,  funditque  Athenagoram.  —  XXVIII;  Sul- 
picius  in  oastris  ad  Apsum  fl.  positis  de  bello  consultat  cum 
Pleurato,  Amynandro,  Dardanis ,  legatis  Attali  Rhodiisque.  Nec 
Philippus,  in  Macedoniam  regressus,  bellum  segnius  apparat, 
et    Perseum  filium   obsidere  jubet  augustias  ad   Pelagoniam. 

—  XXIX -XXXI;  In  Panastolio  Philippi,  Atheniensium  Roma- 
norumqiie  legati  audiuntur ;  —  XXXII ;  sed  suspensa  re  dimit- 
tuntur  ab  iEtolis,  utrius  partis  melior  fortuna  belii  esset,  ad 
ejus  societatem  inclinaturis.  —  XXXIII;  Sulpicius  exercitiim 
ducit  per  Dassaretiorum  fines,  ubi  Romanorum  Macedonumque 
equites  sequis  viribus  pugnant.  —  XXXIV ;  Philippus  cura  eo- 
rum ,  qui  in  prselio  ceciderant ,  sepeliendorum  animos  suorum 
magis  frangit  quam  auget,  filioque  revocato  castrasua  nonjonge 
a  Romanis  commimit.  —  XXXV -XXXVI;  Vario  marte  pu- 
gnatur.  —  XXXVII;  Victoria  Romanorum,  et  ingens  regis  pe- 
riculum.  —  XXXVIII;  Temeritas  regis  et  consulis  segnities. 
Philippus ,  certior  factus  de  transitu  Pieurati  Dardanorumque 
in  Macedoniam,  siienti  agmine  abit.  —  XXXIX;  Angusdas 
prope  Eordseam  ab  hoste  occupatas  Romani  haud  magno  certa- 
mine  superant.  —  XL ;  Consul  Orestidem  et  Dassaretiorum 
agros  pervastat,  etpraeter  Dardanos,  Pleuratum  et  Illyrios  etiam 
iEtoli,  Athamanibus  juncti,  impetus  in  Macedoniam  faciunt. 

—  XLl-XLII;  Hi  Perrhaebiam  et  campos  Thessaliae  opimos 
populantur :  sed  a  Philippo  bis  fusi  repetunt  ^toliam.  — XLIII ; 
Dardani  etiam  ab  Athenagora  repelluntur,  et  magna  iStolorum 
manus  raercede  conducta  a  Scopa  principe  gentis  avehitur 
iEgyptum.  —  XLIV ;  Athenienses  adventu  L.  Apustii  Atlalique 
freti,  omne  odium  in  Philippum  effundunt.  —  XLV-XLVI; 
Maritimae  Attali  Romanorumque  expeditiones.  —  XLVII; 
lEAtSLte  exeunte  Apustius  repetit  Corcyram ,  et  Attalus  Asiam. 
C.  Aurelius  in  Gallia,  a  L.  Furio  jam  pacata ,  bellum  populando 
gerit;  et  hic  praetor,  ab  eo  in  Etruriam  missus,  mox  inde 
Romam  contendit,  gallico  triumpho  imminens,  quem,  absente 
consule  irrato  atque  invidente  ,  facilius  impetrari  posse  putat. 

—  XLVIII ;  Variae  de  ea  re  Patrum  sententiae.  —  XLIX ; 
Triumphus  L.  Furii.  Ludi,  a  P.  Scipionc  olim  voti  in  Africa; 
et  agri  militum  ejus.  Victoria  C.  Comelii  Cethegi  procos.  in 
Hispania.  C.  Aurelii  reditus,  et  indignatio  propter  honorem 
Furio  habitum.  Comitia  consularia  et  praetoria.  —  L;  Annona 
pervilis.  Ludi  Remani,  plebeii,  ac  funebres.  iEdiies  curules  crcati 


/ 


A.  C.  anx. 
U.  C.  55t. 


96  T.   LIVII 

non  statim  occipere  magistratum  possunt,  quia  aiter  Hispaniam 
obtinet  provinciam ,  alter  flamen  dialis  est,  cui  non  licet  in  leges 
jurare*  Itaque  hujus  frater  pro  eo  jurare  jubetur,  et  novi  pro- 
consules  mittuntur  in  Hispaniam. 

I.  IVJLe  quoque  juvat,  velut  ipse  in  parte  laboris  ac 
periculi  ftierim ,  ad  finem  belli  punici  *  pervenisse  : 
nam  etsi  profiteri  ausum,  perscripturum  res  omnes 
romanas^,  in  partibus  singulis  tanti  operis  fatigari 
minime  conveniat;  tamen,  quum  in  mentem  venit, 
tres  et  sexaginta  annos  (tot  enim  sunt  a  primo  pu- 
nico^  ad  secundum  bellum  finitum)  a^que  multa  volu- 
mina^  occupasse  mihi,  quam  occuparint  quadrin- 
genti  octoginta  octo  anni  a  condita  Urbe  ad  Ap,  Clau- 
dium  consulem ,  qui  primus  bellum  Carthaginiensibus 
intulit;  jam  provideo  animo,  velut  qui  proximis  li- 
tori^  vadis  inducti  mare  pedibus  ingrediuntur,  quid- 
quid  progredior ,  in  vastiorem  me  altitudinem  ac  velut 
profundum  invehi ,  et  crescere  paene  opus ,  quod  prima 
quaeque  perficiendo  minui  videbatur.  Pacem  punicam 
bellum  macedonicum  excepit,  periculo  haudquaquam 
comparahdum,  aut  virtute  ducis,  aut  militum  robore ; 
claritate  regum  antiquorum  vetustaeque  fama  gen- 
tis^  et  magnitudine  imperii,  quo  multam  quondam 
Europae,  majorem  partem  Asiae  obtinuerant  armis, 


Cjlb.  I.  I.  In  parte  Idboris  ac  p» 
fuerim;  vide  ad  V,  a  i ,  n.  4> 

Oi,  PerscripCurum  se  res  omnes  rom. 
vid.  ad  Prsef.  n.  2. 

3.  Tot  enim  sunt  a  primo  punico, 
quod  ortnm  a.  U.  C.  488,  adsecundum 
bellum  finitum  a.  U.  55i. 

4.  JEque  multa  voiumina ,  9C.  XV 
libros ;  nam  bellom  panicum  I  narrare 
inceperat  libro  XVI  historiae  snae.  £d. 

5.  Proximis  Htori,  etc.  In  cod. 
Kainberg.  a  cl.  GoelUr  coUato,  et  in 


quibuadam  aliis  legitur  proximiy  et 
moiX.  profundam  loco  xg^  profundum. 
Ed.  —  Quidquid  progredior;  vide  ad 
VII,  32,  n.  3. 

6.  Vetusteeque  fama  gentis  Mace- 
donum ,  pro  vetusta  (vide  ad  I ,  i , 
n.  6  )  :  quod  vix  tamen  bic  opus ;  nam 
et  vetusta  gens  claritatis  landem  ha- 
bet;  Baner.  Fetustaque  alii,  etiam 
Drak.  Fama  vetustas  gentis  ut  claritas 
antiquorum  regum,  —  Decemferme 
annis  ante  pacem  cum  Pomis. — Trten- 


A.  C.  aoi. 
V.  C.  55i. 


LIB.  XXXI.  CAP.  I.  11.  97 

prope  nobilius.  Caeterani  coeptum  bellum  adversus 
Philippum  decem  ferme  ante  annis,  triennio  prius 
depositum  erat ,  quum  iEtoli  et  belli  et  pacis  fuissent 
causae.  Yacuos  deinde  pace  punica^  jam  Romanos  et 
infensos  Philippo ,  quum  ob  infidam  adversus  ^tolos 
aliosque  regionis  ejusdem  socios  pacem,  tum  ob  auxi- 
lia  cum  pecunia  nuper  in  Africam  missa  Hannibali 
Poenisque,  preces  Atheniensium ,  quos  agro  perva- 
stato  in  urbem  compulerat^,  excitaverant  ad  reno- 
vandum  bellum. 

II.  Sub  idem  fere  tempus  et  ab  Attalo  rege,  et 
Rhodiis  legati'  venerant,  nunciantes,  Asiae  qiioque 
civitates  sollicitari.  His  legationibus  responsum  est, 
curae  asianam  rem  senatui  fore.  Consultatio  de  macedo- 
nico  bello  integra  ad  consul)6s ,  qui  tunc  in  provinciis 
erant,  rejecta  est.  Interim  ad  Ptolemaeum*  ^gypti 
regem  legati  tres  missi,  C.  Claudius  Nero,  M.iEmilius 


nio  prius,  quam  haec  pax  fieret.  Cf. 

xxrv,  40;  XXIX ,  12. 

7.  Fiacuos  pace  punica ,  cam  Pce» 
nis,  Romanos,  solutos,  expeditos  ob 
pacem ,  per  pacem  ,  llberos  ad  aliud 
bellom  suscipiendum  et  sine  interpel- 
latione  gerendum  ;  Bauer.  Cf.  ad  IH , 
40 ,  n.  8 ,  et  XXXI ,  ag,  n.  z i. 

8.  In  urbem  Atfaenas  compulerat 
Philippus ,  etc.  Gf.  c.  14;  Polyb.  XVI, 
27,  et  Appian.  Maced.  Exc.  III. 

Gap.  II.  I.  j4b  jittalo  rege,  €t  Rho- 
cUis  hgati,  etc.  conf.  ad  Polyb.  XVI , 
34)  379  ct  Appian.  locobiad.  —  Jld 
consuies,  qui  tunc  in  provinciis  erant 
edidi  ex  emend.  Rubcn.  pro  rolg.  qui 
tunc  in  preeUo  cum  Boiis  erant,  qaiod 
ineptum  esse  jam  monutt  Gron.  nam 
soli  P.  ^lio  fuisse  hanc  provinciam , 
Lentulo  Siciliam ;  et  alienum  ab  h.  1. 
esse  nobile  illud  prasUum  cum  JBoiis, 
qnnm  adversus  eos  nihil  memorabile 

ri. 


a  consule  gestum  ipox.  dicatur;  prae- 
terea  in  MS  legi  in  preelio  Boiis  et 
Neiis.  —  EmendacSonem  Rubenii  con- 
firmat  codex  Bamberg.  teste  Goeller, 
pag.  162,  363.  Ed. 

2.  j4d  Ptolenueum  V,  sen  Epipha- 
nem ,  jEgypti  regem ,  cpii  quadrimus 
poer  Philopatori  snccesserat  patri  a. 
U.  549 »  quo  statim  d«  cgns  regno  di- 
videndo  pactum  inter  se  inierant  An- 
tiochns  et  Philippns.  Gonf.  cap.  14; 
XXXII ,  33  ;  Polyb.  III,  a  ,  i5,  20; 
XVI, a5;  Justin.  XXX,  a;  Appian. 
].  cit.  Legatos  hos  etiam  ad  Antiochum 
missos  tradit  Polyb.  XVI,  27  et  34. 
Gonf.  Jnstin.  XXl^,  3 ;  XXXI «  i,  et 
Appian.  1. 1.  Livins  neqne  rerum ,  a 
Philippo  hoc  anno  55 1  geslarum,  ne- 
que  legatOTum  ad  Antiochum  misso- 
rum  bellique  ab  eo  advcrstis  Ptole- 
raaeara  moti  meminlt ,  nisi  paucis 
XXXII,  33.  —  P.  Sempronius  Tudi- 


r.  Livii 


A.  G.  aox. 
U.  G.  &5f. 


98 

Lepidus,  P.  Senipronius  Tuditanus;  ut  et  adnuntia- 
rent  victum  Hannibalem  Poenosque ;  et  gratias  agerent 
regi,  quod  in  rebus  dubiis,  quum  finitimi  etiam  socii 
Romanos  desererent ,  in  fide  mansisset ;  et  peterent , 
ut,  si  coacti  injuriis  bellum  adversus  Philippum  sus- 
cepissent,  pristinum  animum  erga  populum  romanum 
conservaret.  Eodem  fere  tempore  P.  iElius  consul  in 
Gallia,  quum  audisset  a  Boiis  ante  suum  adventum 
incursiones  in  agros  sociorum  factas,  duabus  legioni- 
bus  subitariis  tumultus' ejus  causa  scriptis,  additisque 
ad  eas  quatuor  cohortibus  de  exercitu  suo,  C.  Op- 
pium  praefectum  socium  hac  tumultuaria  manu^  per 
Umbriam^  (quam  tribum  Sappiniam  vocant)  agrum 
Boiorum  invadere  jussit :  ipse  eodem,  aperto^  itinere, 
per  medios  montes  duxit.  Oppius,  ingressus  hostium 
fines ,  primo  populationes  satis  prospere  ac  tuto  fecit. 
Delecto  deinde  ad  castrum  Mutilum  satis  idoneo  loco , 
ad  demetenda  frumenta  (jam  enim  maturae  erant  se- 
getes)  profectus,  neque  e^plorato  circa^,  nec  statio- 
nibus  satis  firmis ,  quae  armatae  inermes  atque  operi  in- 
tentos  tutarentOT,  positis,  improviso  impetu  Gallorum 


ituuu,  forte  non  qui  censor  et  con- 
snl  fait  (vid.  XXVII ,  1 1 ,  et  XXIX , 
11),  sedalins,  autleg.  C.  Sempronius 
Tudit.,  qui  prior  ille  ante  Lepidum 
praetoriom  memoratos  faiflset,  et  trium 
Jegatorum  tertins  tum  esse  solebat 
bomo  nnllo  adhuc  honore  functus ; 
Drakenb. 

3.  Legionibus  subitariis   tutnulttts 

ejus   causa  scriptis tunuiltuaria 

manu;  ride  ad  lib.  I,  cap.  37,not.  4» 
et  II,  a6,n  i. 

4.  Per  Umbriam,  per  illam  Umbriae 
partem ,  Boiis  vicinam ,  quae  circa  Sa- 
pim  fl.  (bod.  Savio  )  est ,  et  hinc  Um^ 
bris  tr^ut  Sapinia   vocatur.    C(mf, 


XXXIII,  37;  ad  Si).  VUI,  44S  ,  et 
Cluver.  Ital.  Ant.  II,  6,  p.  6a3.  Gni- 
chius  de  Com.  Rom.  II,  i,  et  Panvin. 
de  Civ.  Rom.  c.  5i,  eam  faciunt  unam 
e  tribubns  rom. ,  et  bic  quidem  extra 
numemm  ,  ille  exclusa  Horatia.  Sed 
vid.  Duker.  ad  h.  1. 

5.  Aperto  itinere;  vide  ad  X ,  14  , 
n.  6.  —  Duxit;  vide  ad  I,  a3,  n.  4. 
—  j4d  castrum,  castellum ,  Mutilum  , 
hod.  Medolo ,  iuter  Gabdlum  et  Scul* 
tennam  fluvios ,  supraMntinam ,  versus 
Mutinam.  Conf.  ad  V,  35,  n.  4,  et 
XXXIII,  37  pr. 

6.  Neque  explorato  eirca  ;  vide  ad 
I,  41 9  n.  10. 


A*  C.  soT. 
U.  G.  55i. 


LIB.  XXXI.  CAP.  II.  III.  99 

cum  framentatoribus  est  circumTentus  :  inde  pavor 
fugaque  etiam  armatos  cepit.  Ad  septem  millia  homi- 
num  palata  per  segetes  sunt  csesa;  inter  quos  ipse 
C.  Oppius  praefectus  :  caeteri  in  castra  metu  compulsi, 
inde  sine  certo  duce  consensu  militari  proxima  nocte , 
relicta  magna  parte  rerum  suarum ,  ad  consulem  per 
saltus  prope  invios  pervenere ;  qui ,  nisi  quod  popu- 
latus  est  Boiorum  fines,  et  cum  Ingaunis  Liguribus 
foedus  icit ,  nihil ,  qiiod  esset  memorabile ,  aliud  in 
provincia  quum  gessisset,  Romam  rediit. 

III.  Quum  primum  senatuin  habuit ,  universis 
postulantibus ,  ne  quam  prius  rem ,  quam  de  Philippo 
sociorumque  querelis,  ageret;  relatum  extemplo  est, 
decrevitque  frequens  senatus ,  ut  P.  iElius  consul , 
quem  videretur  ei,  cum  imperio  mitteret  %  qui,  classe 
accepta,  quam  ex  Sicilia  Cn.  Octavius  reduceret,  in 
Macedoniam  trajiceret.  M.Valerius  Laevinus*  proprae- 
tor  missus ,  circa  Vibonem  duodequadraginta  navibus 
ab  Cn.  Octavio  acceptis ,  in  Macedoniam  transmisit. 
Ad  quem  quum  M.  Aurelius  legatus  venisset ,  edo- 
cuissetque  eum ,  quantos  exercitus ,  quantum  navium 
numerum  comparasset  rex,  et  quemadmodum  circa 
omnes  non  continentis  modo  urbes,  sed  etiam  insu- 
las,  partim  ipse  adeundo,  partim  per  legatos,  con- 
ciret  homines  ad  arma;  roajore  conatu  Romanis  id 
capessendum  belium  esse,  ne,  cunctantibus  iis,  aude- 
ret  Philippus ,  quod  Pyrrhus  prius  ausus  ex  aliquanto 


Ci.p.  VI.  I.  Quem  videretur  ei, 
mitteretf  vide  ad  I,  ag ,  n.  4. 

2.  Jlf.  ralerius  Lcevinus  forte  non 
summus  ille  yir  et  consularis ,  qui  din 
in  Gnecia  bellum  cnm  Philippo  ges- 
sit  (nam  etsi  poterat  causa  esse,  cur 
bic  potissimum  cum  classe  mitteretur, 
(}uod  ei  res  GraBComm  Maccdonnra- 


qne  notissimae  erant,  tamen  ex  ejns 
dignitate  non  videtur  fuisse ,  nt '  a 
consule  pro  prsetore  ad  classem  mit- 
teretur  ) ,  sed  hujus  filius  (  vid»  c.  5  ) , 
extra  ordinem  ex  privato  pro  praetore , 
ut  saepe  alii,  missus;  Duker.  —  Circa 
Vlbonem  ;  vide  supra  ad  librnm  XXI, 
cap.  5i,  n.  4« 


A.  G.  aoT. 
U.  G.  5Si. 


loo  T.  LIVII 

miiiore  regno  esset;  haec  eadem  scribere  Aurelium 

coiisulibus  et  senatui  placuit. 

IV.  Exitu  hujus  anni  quum  de  agris  veterum  mili- 
tum  *  relatum  esset ,  qui  ductu  atque  auspicio  P.  Sci- 
pionis  in  Africa  bellum  perfecissent ,  decreverunt  Pa- 
tres,  ut  M.  Junius  praetor  Urbis'*,  si  ei  videretur, 
decemviros  agro  samniti  appuloque,  quod  ejus  pu- 
blicum  populi  romani  esset^,  metiendo  dividendoque 
crearet :  creati  P.  Servilius,  Q.  Caecilius  Metellus,  C.  et 
M.  Servilii  (Geminis  ambobus  cognomen  erat),  L.  et 
A.  Hostilii  Catones,  P,  Villius  Tappulus,  M.  Fulvius 
Flaccus,  P.  iElius  Paetus,  Q.  Flaminius.  Per  eos  dies, 
P.  Mlio  consule  comitia  habente  ^,  creati  consules 
P.  Sulpicius  Galba,  C.  Aurelius  Cotta.  Praetorcs  ex- 
inde  facti  Q.  Minucius  Rufus,  L.  Furius  Purpureo, 
Q.  Fulvius  Gillo,  Cn.  Sergius  Plancus.  Ludi  Romani 
scenici^  eo  anno  magnifice  apparateque  facti  ab  asdi- 
libus  curulibus,  L.Valerio  Flacco  et  L.  QuintioFiami- 
i:iino  :  biduum  instauratum  est;  frumentique  viin 
ingentem ,  quod  ex  Africa  P.  Scipio  miserat ,  quater- 
nis  aeris  populo  cum  summa  fide  et  gratia  diviserunt. 
Et  plebeu  ludi  ter  toti  instaurati  ab  a&dilibus  plebis , 
L.  Apustio  FuUone  et  Q.  Minucio  Rufo ,  qui  ex  aedi- 


Ci.p.  IV.  I.  De  agris  vetenim  miU' 
tum ,  etc.  cf.  cap.  49  —  PiiiDain  hanc 
apud  Liviam  naentioneiD  occnrrere 
agroram  certo  cuidam  mllitum  generi 
diyisorum  in  praemiom  emeritae  mili- 
tiae  monet  Crev.  Retentum  hoc  exea- 
plum  est  et  crebro  deinde  usurpatmn : 
et  aub  Caesaribns  in  cAnsuetudinem 
jam  legemque  abiit.  Ed^. 

2.  M.Junius,  preetor  Urbis;  vide  ad 
XXV,  I,  n.  7. 

3.  Quod  ejus  pubUeum  popttli  rofn. 
esset;  vid.  V,  25,  n.  5. 


4.  P,  JElio  consule  comitia  habente 
ex  emend.  Gron.  pro  consulum,  quod 
et  aliomm  magistratuom  comitiis  prae- 
fuit. 

5.  Ludi  Romani  seenici  (vide  ad  I, 
9 ,  n .  4  )  •  •  •  apparate  facti . . .  biduum 
instauratum  est,..piebeii  iudi  ter  ton 
instaurati;  vide  ad  II,  36,  n.  i,  et 
XXIII,  4>  u.  I.  — FrumenHque  •vim 
ingentem  quatemis  asris  popuh  divise- 
runt;  vide  tamen  ad  tibrum  XXIX , 
cap.  37,  n.  3,  et  lib.  XXXI,  eap. 
5o,n.  I. 


v.cAZ:        LIB.  XXXI.  CAP.  IV.  V.  lof 

litate  praetor.  creatus  erat ;  et  Jovis  epulum  ftiit  ludo* 
rum  causa. 

V.  Anno  quingentesimo  quinquagesimo '  ab  Urbe 
condita,  P.  Sulpicio  Galba,  C.  Aurelio  consulibus, 
bellum  cum  rege  Philippo  initum  est ,  paucis  mensi- 
bus  post  pacem  Carthaginiensibus  datam.  Omnium 
primum  eam  rem  idibus  martiis,  quo  die  tum  con- 
sulatus  ihibatur,  P.  Sulpicius  consui  retulit^ ;  sena« 
tusque  decrevit,  uti  consules  majoribus  hostiis  rem 
divinam  facerent ,  quibus  diis  ipsis  videretur,  cum 
precatione  ea :  Quam  rem  senaius  popuJusque  roma- 
nus  de  republica  deque  ineundo  noifo  bello  in  animo 
kaberetf  ea  res  utipopulo  romano  sociisque  ac  nomini 
latino  bene  acJeUciter  ei^eniret :  secundum  rem  divi- 
nam  preeationemque ,  ut  de  republica  deque  provin- 
ciis  senatum  consulerent.  Per  eos  dies  opportune  irri* 
tandis  ad  bellum  animis  et  literde  a  M.  Aureiio  iegato 
et  M.  Valerio  Laevino  propraetore  ailatae ,  et  Atheuien- 
sium  nova  iegatio  venit,  quas  itegetn  appropinquare 
finibus  suis  nuntiaret,  brevique  non  agros  modo,  sed 
urbem  etiam  in  ditione  ejus  futuram,  nisi  quid  in 
Romanis  auxiiii  foret.Quum  pronuntiassent  consuies, 
rem  divinam  rite  perfectam  esse ,  et  precationem  ad- 
misisse  d^os^  haruspices  respondere,  iaetaque  exta 
fuisse,  et  proiationem  finium  victoriamque  et  trium- 
phum  portendi;  tum  literae  Vaierii  Aureiiique  lectae, 
et  iegati  Atheniensium  auditi.  Senatus  inde  consuitum 

Ci.p.  V.    I.    Atmo   qui¥igent«stmo  primum,  ut  supra  lib.  III,  cap.  xg, 
quinquagetimo  :  niunerus  coirnptns  *,  a.  Sulpicms  centui  retulit ,  scilic.  ad 

nt  et  apud  Orosinm,  Eutrop.  et  alios.  senatum. 

Quadragesimo  pleriqne  MSS  et  vett.  ^ .  Precationem  admisisse  deos  ;  yid. 

edd.  Quing,  quinq,  quarto  conj.  Giar.  I,  36,  n.  3.  Baspondere ▼erbam  propr. 

et  quing,  quinq.  secundo  Dodwcli.  (in  de  ominibus ,  iis ,  qni  ccmsttlnntnr.  — 

Cbronoi.  subjnneta  DSonys.  Halicarn.  Prolationem  finiumf  etc.  iride  supra 

pag.  5a  )  Cler,  et  GreTer.^  —  Omnium  ad  XXVI ^  %t,  n.  i« 


loa 


A.  C  aoo. 
U.  C.  &5a. 


T.  LIVII 

factum  est ,  pt  sociis  gratise  agerentur ,  quod  diu  sot- 
licitati  ne  obsidionis  quidem  metu  fide  dece^sissent. 
De  auxiiio  mittendo  tum  respondere  placere^,  quum 
consules  provinciis  sortiti  essent,  atque  is  consul^ 
cui  Macedonia  provincia  evenisset ,  ad  populum  tulis- 
set,  ut  PhilippQ  regi  Macedonum  indiceretur  bellum. 
yi.  P.  Sulpicio  provincia  Macedonia  sorte  evenit, 
isque  rogationem  promulgavit,  Fellenty  juberent  Phi^ 
lippo  regi  Macedonibusque ,  qui  sub  regno  ejus  essentj 
ob  injurias  armaque  illata  sociis  populi  romani,  bel^ 
lum  indici^.  Alteri  consuli  Aurelio  Italia  provincia 
obtigit  :  pr^Btores  exinde  sortiti  sunt,  Cn.  Sergius 
Plancus  urbanam^,  Q.  Fulvius  Gillo  Sicij[iam,  Q.  Mi- 
nucius  Rufus  Bruttios,  L.  Furius  Purpureo  Galliam. 
Rogaiio  de  bello  macedonico  primis  comitiis  ab  om- 
nibus  ferme  centuriis  antiquata  est^  :  id  quum  fessi 
diuturnitate  et  gi^avitate  belli  sua  sponte  homines  tae- 
dio  laborum*pericuIorumque  fecerant,  tum  Q.  Baebius 
tribunus  plebis,  yiam  antiquam  criminandi  Patres  in-*- 
gressus,  incusaverat  bella  ex  bellis  seri^,  ne  pace  un- 
quam  frui  plebs  posset.  iEgre  eam  rem  passi  Patres , 
laceratusque  probris  in  senatu  tribunus  plebis ; .  et 
consulem  pro  se  quisque  hortari ,  ut  de  integro  comi-* 
tia  rogationi  ferendse  ediceret,  castigaretque  segni-» 
tiem  pqpuliy  aique  doceret,  quanto  damno  dedeco*^ 
rique  dilatio  ea  belli  futura  esset. 


4.  Tum  respondere  placere  f  «cilic. 
senatum  vel  consnles  (  oonf.  XXX V, 
47).  et  Drak.  ad  XLII,  a5,  n.  5),  nisi 
leg.  responderi;  Duker.  et  Crever.  — 
Qood  MSS  nibil  variarent ,  vulgatam 
damnare  non  •ustinuit  Drakenb.  at  in 
codt  Bamberg.  responderi  legitur.  En. 

Ca-p.VI.  I.  Felleni,jukfirfnt.,»in' 
dici ;  vide  ad  1 ,  24  9  n.  z  i. 


li.  Plmncus  urbemam,  scil.  proviki- 
ciam;  vid*  II,  40,  n.  9. 

3.  AntiqutUa  est  rogatio ;  vidL  ad 
IV,  58,  n.  iQ. 

4.  Bella  ex  bellis  seri;  vide  ad  II, 
I ,  n.  6.  —  Castigaretque  segnitiem 
pop,  atque  doceret,  Cod.  Bamb.  exht«> 
bet  segnitiam,  et  edoceret,  Hne  Diak« 
^ocat  Servium  ad  Virg,  j^neid.  U^ 


A.  G.  aoo. 
U.  C,  SS». 


LIBER  XXXI.  CAP.  VIL  io3 

Yll.  Consul  in  campo  Martio  comitiis  habitis%  prius 
quam  centurias  in  suf fragium  mitteret ,  concione  ad- 
vocata,  «Ignorare,  inquit,  videmini  mihi,  Quirites, 
c(  non,  utrum  bellum  an  pacem  habeatis,  vos  consuli 
i<  (neque  enim  liberum  id  vobis  permittit  Philippus, 
«  qui  terra  marique  ingens  bellum  molitur) ;  sed  utnim 
<c  in  Macedoniam  legiones  transportetis ,  an  hostem  in 
<c  Italiam  accipiatis.  Hoc  quantum  intersit ,  si  unquam 
«  ante  alias^,  punico  certe  proximo  bello  experti  estis. 
«  Quis  enim  clubitat,  quin,  si  Saguntinis  obsessis  fidem- 
«  que  nostramimplorantibusimpigre  tulissemusopem, 
«sicut  patres  nostri  Mamertinis  tulerant',  totum  in 
« Hispaniam  aversuri  bellum  fuerimus ,  quod  cun- 
«  ctando  cum  summa  clade  nostra  in  Italiam  accepi- 
«  mus  ?  Ne  illud  quidem  dubium  est ,  quin  hunc  ipsum 
«Hiilippum,  pactum  jam  per  legatos  literasque  cum 
«Hannibale  in  Italiam  trajicere,  misso  cum  classse 
«  Laevino ,  qui  ultro  ei  bellum  inferret ,  in  Maeedonia 
«  continuerimus  :  et  quod  tunc  fecimus,  quum  hostem 
«  Hannibalem  in  Italia  haberemus ,  id  nunc ,  pulso 
«Italia  Hannibale,  devictis  Carthaginiensibus ,  cun- 
«  ctamur  facere  ?  Patiamur  expugnandis  Athenis,  sicut 
«  Sagunf o  expugnando  Hannibalem  passi  sumus ,  se- 
«  gnitiem  nostram  experiri  regem.  Non  quinto  inde 


374:«  Segnides  }vaasi  antiquos  diotam 
efit;  uam  modo  segnitia  dicitor  ».  Ed. 

Cap.  VU.  I .  Consul  in  campo  Mar- 
tio  comitiis  habitis ,  h.  e.  dam  haben- 
tur  comitia  (  con£.  ad  V,  36 ,  n.  3  )  : 
nam  ea  nondom  peracta  erant,  sed 
incipiont.  At  yox  habitis  ab  omnibns 
MSS  abest,  et  forte  est  delenda.  Tum 
comitiis  dictum  ,  nt  lutUs  et  alia;  yid. 
n,'36,  n.  I. 

2.  Si  nnquam  ante  alias,  ut  I,  aS ; 
JI,y;VI,  4a;IX,3ft;XXXn,  4. 


«  Scio ,  sic  solere  loqui  omnes  :  sed 
hic  postulare  contextns  Yidetur,  ut 
nunquam  legamns.  Nam  si  unquam 
notat  exemplum  e  pluribus  potissi- 
mum ,  si  nunquam  unicnm ;  quod  hic 
pomtur,  et  toc.  certe  etiam  indicatur. » 
Bauer.  -*-  Baneri  sententiam  seqnitar 
cl.  Goelier,  p.  364 1  legendumque  pri^- 
cipit  e  cod.  Bamb.  si  nunquam  ;  qui 
sensus  huic  loco  aocommodatior  est ; 
et  libenter  eum  admittam.  £d. 

3i  Hfamertinis  tulerant;  vid.  siipra 


▲.  G.  aoe. 
U.  C.  55i. 


io4  T.   LIVII 

<c  mense ,  qfuemadmodum  ab  Sagunto  Hannibal  ^,  sed 
a  quinto  inde  die,  quam  ab  Corintho  solvent  navies, 
(c  in  Italiam  perveniet.  Ne  aequaveritis  Hannibali  Phi- 
«lippum,  ne  Carthaginiensibus  Macedonas;  Pyrrho 
«  certe  aequabitis  :  dico ,  quantum  vel  vir  viro ,  vel 
<i  gens  genti  pra^stat.  Minima  accessio  semper  Epirus 
ti  regno  Macedoniae  fuit,  et  hodie  est^.  Peloponnesum 
(K  totam  in  ditione  Philippus  habet ,  Argosque  ipsos , 
<(  non  vetere  fama  magis,  quam  morte  Pyirhi  nobili- 
«c  tatos.  Nostra  nunc  compara  :  quanto  magis  floren* 
a  tem  Italiam,  quanto  magis  integras  res,  salvis  duci- 
a  bus ,  salvis  tot  exercitibus ,  quos  punicum  postea 
ttbellum  absumpsit,  aggressus  Pyrrhus  tamen  con- 
(c  cussit ,  et  victor  prope  ad  ipsam  urbem  Romam  ve- 
(c  nit !  nec  Tarentini  modo  oraque  illa  Italia^ ,  quam 
cc  majorem  Graeciam  vocant,  ut  linguam,  ut  nomen 
ic  sequutos  crederes ,  sed  Lucanus  et  Bruttius  et  Sam- 
cc  nis  ^  a  nobis  defecerunt.  Haec  vos ,  si  Philippus  in 
cc  Italiam  transmiserit ,  quietura  aut  mansura  in  fide 
cc  creditis?  manserunt  enim  punico  postea  belio  :  nun- 
cc  quam  isti  populi ,  nisi  quum  deerit ,  ad  quem  de* 
cc  sciscant ,  a  nobis  non  deficient.  Si  piguisset  vos  in 
cc  Africam  trajicere ,  hodie  in  Italia  Hannibalem  et 


ad  llbrum  XXVIII,  cap.  a8 ,  not.  3. 
4«  Quemadmodum  ab  Sagunto  H,^ 
vid.  XXI ,  38 ,  n.  z.  —  Ne  aiquave^ 
rUts  HanmbaH  PhiUppumf  etc.  Yid.  ad 
XXXII ,  9 1 ,  n.  8.  •—  Dico ,  quantum 
vel  vir  inro ,  vel  gens  genti  pnestat, 
immo  prasstBt :  at  dicam,  docebo  tos, 
qoantam  Philippus  Pyrrbo  et  Mace- 
dones  Epirotis  {Hraestent,  ex  iis ,  vpm 
in  compavatione  ponuntur ,  liqoet  \ 
Duk»  Idem  tamen  monet ,  orationem 
abruptam  et  loeom  forte  non  sine  vitio 
esse.  Dii,  quantum ,  etc.  conj.  Roell, 
-r~Walchiiis  Emend.  p.  171,  ait  varia 


viros  doct.  conjecisse ;  sed  nibil  verius 
esse  egregia  bac  cl.  Jacobsii  emenda- 
tione : «  Pyrrfao  certe  aequabitis.  ^qoa- 
iMtis  dieo  ?  quantum,  etc.  >•  Ed. 

5.  Et  hodie  est,  leg.  hodieque  (1.  e. 
faodiequoque;  sed  ef.  Duk.  etDrak.), 
et  mox  Nostra  nune  eojnparate  ;  Gron . 
Sed  in  proxime  antecedd.  et  conseqq. 
non  ailoquitar  Quirites  ;  Bauer.  Immo 
per  totam  orationem. —  Morte  Pjrrhi 
nobilUtUos  Argos;  v.  XXIX,  z8 ,  n.  3. 

6.  Lucanus  et  BrutHus  et  Samnis  ab 
aliis  recte  accensentnr  Grofciai  Mu" 
gna,  ^Hatc,  bos,  bos  populo«. 


A.  C.  aoo. 
U.  G.  56a. 


LIB.  XXXI.  CAP.  VII.  VIII.  io5 

(c  Carthaginienses  hostes  haberetis.  Macedonia  potius 
(i  quam  Italia,  bellum  habeat;  hostium  urbes  agrique 
(c  ferro  atque  igni  vastentur  :  experti  jam  sumus ,  fo- 
«  ris  nobis,  quam  domi ,  feliciora  potentioraque  arma 
(cesse.  Ite  in  suffragium,  bene  juvantibns  diis,  et, 
«  quae  Patres  censuerunt ,  vos  jubete.  Hujus  vobis  sen- 
« tentiae  non  consul  modo  auctor  est ,  sed  etiam  dii 
c(  immortales ;  qui  mihi  sacrificanti  precantique,  ut 
(choc  bellum  mihi,  senatui,  vobisque,  et  sociis  ac 
«nomini  latino,  classibus  exercitibusque  nostris  bene 
<f  ac  feliciter  eveniret ,  laeta  omnia  prosperaque  por- 
c«  tendere. » 

VIII.  Ab  hac  oratione'  in  suffragium  missi,  uti 
rogarat,  bellum  jusserunt.  Supplicatio  inde  a  consu- 
libus  in  tridunm  ex  senatusconsulto  indicta  est,  ob- 
secratique  circa  omniapulvinaria'  dii,  ut ,  quod  bellum 
cum  Pbilippo  populus  jussisset,  id  bene  ac  feliciter 
eveniret;  consultique  fetiales^  ab  consule  Sulpicio, 
bellum,  quod  indiceretur  regi  Philippo,  utrum  ipsi 
utique  nuntiari  juberent^,  an  satis  esset,  in  finibus 
regni  quod  proximum  praesidium  ^  esset ,  eo  nuntiari  ? 
Fetiale^  decreverunt,  utrum  eorum  fecisset,  recte  fa- 
cturum.  Consuli  a  Patribus  permissum ,  ut ,  quem  vi- 
deretur^,  ex  iis,  qui  extra  senatum  essent,  legatum 


Caj.  Vni.  X.  j4b  kac  oratione  (vid. 
I,  X,  n.  5)  m  suffrofiwm  missi ,  uti 
rogarai  Snlpiciiis  coasnl ,  bellum  jus- 
seruni;  vid.  ad  XXX,  43,  n.  a.  «*- 
SuppUcaao  in  tnduumf  etc.  yid.  III, 
63  ,  n,  a. 

3.  Circa  omnia  pulvinaria;  vid.  ad 
V,  x3,  n.  5. 

3.  Consultique  fetiales,,,decre^^ 
runi;  vid.  IX ,  9  ,  n.  a.  —  Postorius 
fitiales  Creyefium  ofifendit,  sicut 
aotet  Gronoyiam ;  potest  tamen  de- 


fendi  repetitio  yocis  propter  inteije- 
ctam  orationem  loBginscalam.  Eo. 

4<  Utrum  ipsi  utique  nuntiari  jub, 
yid.  II,  3o,  n.  i. 

5.  Proximum  profsidium  ;  vid.  IX , 
3x,  n.  I.  Ad  rem  conf.  XXXVI,  3, 
et  XXXVIII ,  46.  Post  yoc.  praec, 
consulti  sappleto'sunt,  recte  habet 
^q, /ittiales ,  quod  Gron.  delendnm 
pntabat,  nec  male  repetitum  est,  pln* 
ribns  interjeetis ;  Baner. 

%^  Ut,  qitem  videretur.,»mitteireti 


A.  G.  a«o. 
U.  0.  55s. 


106  T.  LIVII 

initteret  ad  bellum  rcgi  indicenduni.  Tiun  de  excr- 
citibus  consulum  prsetorumque  actum  :  consules  bi- 
nas  legiones  scribere  jussi ;  veteres  dimittere  exercitus. 
Sulpieio,  cui  novum  ac  magni  nominis  bellumdecre- 
tum  erat,  permissum,  ut  de  exercitu,  quem  P.  Scipio 
ex  Africa  deportasset ,  voluntarios ,  quos  posset ,  du- 
ceret :  invitum  ne  quem  militem  veterem  ducendi  jus 
esset'.  Praetoribus  L.  Furio  Purpureoni  et  Q.  Minucio 
Rufo  quina  millia  socium  latini  nominis  consul  daret : 
quibus  praesidiis  alter  Galliam ,  alter  Bruttios  provih- 
ciam  obtineret.  Q.  Fulvius  Gillo  et  ipse  jussus  ex  eo 
exercitu,  quem  P.  ^lius  consul  habuisset,  utquisque 
minime  multa  stipendia  haberet^,  legere,  donec  et 
ipse  quinque  millia  socium  ac  nominis  latini  effecis- 
set  :  id  praesidio  Siciliae  provinciae  esset.  M.Valerio 
Faltoni,  qui  praetor^  priore  anno  Campaniam  provin- 
ciam  habuerat,  prorogatum  in  annum  imperium  est; 
uti  propraetor  in  Sardiniam  trajiceret,  atque  de  exer- 
citu,  qui  ibi  esset,  quinque  millia  socium  nominis 
latini,  qui  eorumminime  multa  stipendia'^  haberet, 
legeret  :  et  consules  duas  urbanas  legiones  scribere 
jussi,  quae,  si  quo  res  posceret,  multis  in  ItaUa  con- 
tactis  gentibus  punici  belli  societate ,  iraque  inde  tu- 
mentibus*',  mitterentur.  Sex  legionibus  romanis  eo 
anno  usura  respublica  erat. 


vid.  sap.  ad  librum  I,  cap.  ag,  n.  4. 
7.  FohintarioSf  quos posset ,..,ju$ 
^sset,  quod  XXXII,  3 ,  inultOB  legi- 
10119  queatoft.  Voluntarii  et  Deteres  mi- 
lites  fa.  1.  non  ii ,  quilegitima  annoram 
XX  stipendia  confecerant,  ut  eToca- 
ti ,  sed  qui  anno  priore  militaverant , 
quosque  dimittere  consules  jubentur, 
ut  iis  aliquid  laxamenti  a  continua 
militia  detur;  Duker.  Conf.  X,39; 
XXXII,  X,  8,  al. 


8.  Minime  mutta  stipendia  htUteret; 
vide  ad  III,  57,  n.  5.  Mox  Gron. 
malebat  id  pnesidium  Sicilite  proinn- 
eiof  esie,  acjussum. 

9.  M.  Valerio  Faltoni,  qui  preetor, 
etc.  vid.XXV,  41,  n.  8. 

xo.  Qui  eorum  minime  m.  s,  heUfe- 
ret,  immo  haberent;  Mnr.  —  Con- 
tactis  gentibus  belli  societate ;  vid.  ad 
II ,  5,  n.  3. 

X I,   Iraque  inde  tttmtmtibus ,  ut 


A.  X!!.  aoo. 
U.  C.  55a. 


LIBER  XXXI.  CAP.  IX.  107 

IX.  In  ipso  apparatu  belli  legati  ab  rege  Ptolemseo 
venerunt,  qui  nuntiarunt,  Athenienses  adversus  Phi- 
Uppum  petisse  ab  rege  auxilium.  Cceterumy  etsi  com" 
munes  socii  sint^  tamen,  nisi  ex  auctoritate  populi 
romani,  neque  clcLSsem^  neque  exercitum  defendendi 
aut  oppugnandi  cujusquam  causa  regem  in  Grceciam 
missurum  esse  :  vel  quieturum  eum  in  regno,  sipo* 
pulo  roinano  socios  defendere  liceat^;  vel  Romanos 
quiescere,  si  maUntj  passurwn^  atque  ipsum  ojixilia, 
qmefacile  adversus  PhUippum  tueri  Athenas possentj 
missurum.  Gv^tiddve^i  ab senatu  actae,  responsumque, 
Tutaji  socios  popuh  romano  in  animo  esse  :  si  qua 
re,  ,ad  id  beUum  opus  sit,  indicaturos  regi,  regnique 
ejus  opes  scire  subsidia  firma  ac  fideUa  suce  reipu^ 
blicce  esse.  Munera  deinde  legatis  in  singulos  quinum 
millium  seris  ex  senatusconsulto  missa.  Quum  dele- 
ctum  consules  haberent,  pararentque,  qu9s  adbelium 
opus  essent,  civitas  religiosa,  in  principiis  maxime 
novorum  bellorum,  supplicationibus  habitis  jam,  et 
obsecratione  circa  omnia  pulvinaria  facta^,  ne  quid 
prsetermitter^tur,  quod  aliquando  factumesset,  ludos 
Jovi  donumque  vovere  consulem,  cui  provincia  Ma- 
cedonia  evenisset,  jussit.  Moram  voto  publico  Licinius 
pontifex  maximus  attulit,  qui  negavit,  ex  incertape^ 
cunia  voi^ere  ^  debere,  si  ea  pecfunia  non  posset  in 


XXXUI,  IX,  n.  3  (ubiTid.  Gron.), 
jam  tummtes  ;  nisi  com  £m.  leg.  ira 
tumentes.  Sic  passim  tum^e ,  tume- 
seere ,  turgere,  turgescere,  tumidus, 
turgidtts,  tumor  de  ira,  et  inflati 
XXTV,  3a,  u^i  vid.  not.  a,  Conf.  ad 
Sil.  n,  6a6;  ad  Juvenal.  I,  4^,  et 
intpp.  Hor.  Sat,  I,  i,  ar.    . 

Cap..IX,  I.  Defendere  Uceat^pet 
alia  beila;  Periz.  si  possit,  si  nihil  im- 
pediat;  Dnk..con.  Cic.  Of&c«  I,  a6; 


II,  19.  Sed  forte  leg.  liheat  cum  Mur. 

a.  Obsecratione  circa  omnia  pulyi" 
nariafacta;  vide  ad  III,  63,n. a.     . 

3.  Ex  inperta  pecunia  vovere  dehere 
(potius  voveri,  ut  mox  reponi  debere) 
si,  siquidem ,  ea  pecunia  non  posset 
in  beilum  usui  esse :  nisi  voyeantur 
Indi  ex  pecunia,  ex  aerario  sumenda» 
et  summa  ejus  statuta  fherit  ac  sepo- 
sita ,  tota  aerarii  pecunia  fauic  TOti  ob- 
ligfttioni  obaozia  Tidebitur ,  et  aBrarii 


U.  C.  S5i. 


io8  T.   LIVII 

bellum  usui  esse  :  reponi  statim  debere^  nec  cum 
alia  pecunia  misceri;  quad  nisi  factum  esset,  votum 
rite  sohi  nonposse.  Quanquam  et  res ,  et  auctor  move- 
bat,  tamen  ad  coUegium  pontificum  referre  consul 
jussus,  si  posset  recte  votum  incertas  pecuniae  sus- 
cipi :  posse  rectiusque  etiam  esse ,  pontifices  decreve- 
runt.  Vovit  in  eadem  verba  consul ,  praeeunte  maximo 
pontifice^,  quibus  antea  quinquennalia  vota^  suscipi 
solita  erant ;  praeterquam  quod  tanta  pecunia ,  quan- 
tam  tum,  quum  solveretur,  senatus  censuisset,  hi- 
dos  donaque  facturum  vovit.  Toties  ante  ludi  magni 
de  certa  pecunia  voti  erant  :  ii  primi  de  incerta. 

X.  Omnium  aninlis  in  bellum  macedonicum  versis, 
repente  nihil  minus  eo  tempore  timentibus,  gallici 
tumultus  fama  ^  exorta  est.  Insubres  Cenomanique  et 
Boii,  excitis  Salyis  Ilvatibusque*  et  caeteris  ligustinis 
populis,  Hamilcare  poeno  duce,  qui  in  iis  locis  de 


luus  ixk  bellum  nallus  erit;  Crev.  Forte 
leg.  ex  I.  p,  uoveri  deberi.  Si  (elsi; 
▼ide  ad  V,  5i,  n.  i)  ea  pecunia  nunc 
p9u«t  in  bellum  ufm  esse,  seponi  sia^ 
tim  debere,  etc.  —  Codex  noster  Re- 
gius  5788  pro  si  ea  pec.  etc.  ita  va- 
riat :  se  a  pectm,  nonposse  in  bel,  us. 
esffig  reponigus  stat,  deberet ;  quidam 
silent.  Goelkr,  pag.  365 ,  sic  e  cod. 
Bamb.  legendum  proponit  :  ex  inc, 
pec,  ijoveri  debere,  quia  pec, . . .  esse , 
reponique  st,  deberet  nee,,,misceri: 
quodsifact,,  id  est,  si  ctmi  alia  pe- 
cunia  misceretur,  etc.  Ed. 

4.  Preeeunte  maximo  pontifice;  vide 
ad  IV,  ai,  n,  i. 

5.  Quinquennaliaifota;  v,  XXVII, 
33 ,  n.  4.  —  Quantam  tum,  quum  soh 
yeretur,  senatus  censuisset,  sc.  ad  eaa 
res,  i.  e.  ad  ludos  donaqne  dandam 
(  cf.  XXV,  12 ,  et  XXXVI ,  a  )  :  nisi 
leg.  ^uanta,  sc.  pecunia  semitos  tum. 


quum  votum  solveretur ,  ludos  dona- 
que  facienda  censuisset;  Duk.  Conf. 
XXXIV,  44,  et  XUI,  28.  —  Toties 
ante  iudi,  In  ood.  Bamb.  variam  le- 
ctionem  bic  Goeller  notat  memoratu 
dignam;  pro  toties  inest  octiens;  ccgus 
leetionis  veritas  probart  nunc  quidem 
non  potest.  Nam  quinquies  tantum  in 
superioribus ,  qiue  supersunt,  a  Livio 
magniludi  memorantnr,  IV,  37;  V,  19; 
VII ,  11; XXII ,  10 ;  XXVIII,  45.  Dc 
lectione  octiens  itaque  deeemi  non 
potest ,  dnbitari  tamen.  En. 

Ca.p.  X.  I.  Gallici  tumultus  famA ; 
vid.  II,  a6,  n.  i. 

2.  Safyis  Iluatibusque  :  illi  ab  fa.  1. 
aUeni  snnt  (vid.V,  34»  n.  7),  et  hi 
nominis  sitnsque  obseuri ,  qui  tamen 
memorantur  etiam  XXXII ,  29  et  3i. 
Pro  Safyis  MSS  et  edd.  antt.  habent 
Selanibus,  Selinibus,  Silemibus  et  Se- 
nilibus,  Oluver.  Ital,  Ant.  I,  7,  10« 


A.  C.  i«o. 
U.  C.  552. 


LIB.  XXXI.  CAP.  X.  XI.  109 

Hasdrubalis  exercitu^  substiterat,  Placentiam  invase* 

rant ;  et,  direpta  urbe  ac  per  iram  magna  ex  parte 

incensa,  vix  duobus  millibus  hominum  inter  incen- 

dia  ruinasque  relictis,  trajecto  Pado  ad  Cremonam 

diripiendam  pergunt.  Yicinse  urbis  audita  clades  spa- 

tium  colonis  dedit  ad  claudendas  portas,  praesidiaque 

per  muros  disponenda ;  ut  obsiderentur  tamen^  prius, 

quam  expugnarentur,  nunciosque  mitterent  ad  prae- 

torem  romanum.  L.  Furius  Purpureo  tum  provinciae 

praeerat :  caetero  ex  senatusconsulto  exercitu  dimisso, 

praeter  quinque  millia  socium  ac  latini  nominis  ^  cum 

iis  copiis  in  proxima  regione  provinciae  circa  Arimi- 

num  substiterat.  Is  tum  senatui  scripsit,  quo  in  tu- 

multu  provincia  esset :  duarum  coloniarumy  quee  in- 

gentem  illam  tempestatem  punici  beUi  subterfugissentj 

alteram  captam  ac  direptam  ab  hostibusy  alteram 

oppugnari :  nec  in  exercitu  suo  satis  preesidii  colonis 

laborantibus^  fore,  nisi  quinque  millia  socium  qua-- 

draginta  miUibus  hostium  (tot  enim  in  armis  esse) 

trucidanda  objicere  velity  et  tanta  sua  clade  jam  in- 

flatos  excidio  colonice  romance  augere  hostium  animos. 

XI.  His  literis  recitatis  decreverunt,  ut  C.  Aurelius 

consul  exercitum ,  cui  in  Etruriam  ad  conveniendum 

diem  edixerat',  Arimini  eadem  die  adesse  juberet,  et 

aut  ipse,  si  per  commodum  reipublicae  posset,  ad  op- 


p.  5o  et  78,  conj.  Statieltis  (sed  yid. 
XLII ,  8  )  Veliadbusque  (  conf.  Hin. 
VU,  49  seu  5o,  ibique  Hard.) ;  J.  Fr. 
GronoT.  Saljis  Celelatibusque ;  Jac. 
GronoY.  Sollinibus  (sen  SoUiniensibns; 
de  qnibns  vid.  Clnver.  Ital.  Ant.  p.  67, 
et  Uolsten.  ad  Cluver.  p.  87  )  Iriati» 
busque,  ita  dictis  ab  Iria  opp.  apud 
Ptol. ,  Plin.  et  alios ,  bod.  Voghera. 

3.  De  Hasdrubalis  exercitu  ibi  cxao^ 
vid.  XXVII,  49. 


4.  Ut  obsiderentur  tamen  (vid.  I, 
II ,  n.  X  )  prius,  q»  e.  b.  e.  ut  non 
ex  improviso  caperentur,  sed  obsi- 
dione  morarentur  prins,  et  nuntios 
mitterent  auxQia  petitum;  Gron. 

5.  Colonis  Uiborantibus ;  vid.  III, 
3i,  n.  I. 

Cap.  XI.  X.  In  Etruriam  ad  con- 
veniendum  diem  edixerat;  vid.  XXII, 
X3 ,  n.  X .  —  Per  commodum  reip,  vid. 
V,  12,  n.  6. 


Tf   "f  "wrfT  A.  C.  aoo* 

.     LIVII  U.C.55.. 

primendtim  gallicum  tiimuUum^  proficisceretur ;  aiit 
L.  Furio  praetori  scriberet,  ut,  quum  ad  eum  legiones 
ex  Etruria  venissent ,  missis  in  vicem  earum  quinque 
millibus  sociorum ,  qui  interim  Etruriae  praesidio  es- 
sent ,  proficisceretur  ipse  ad  coloniam  liberandam 
obsidione.  Legatos  item  mittendos  in  Afi^icam  cen- 
suerunt ,  eosdem  Carthaginem ,  eosdem  in  Numidiam 
ad  Masinissdm  :  Carthaginem ,  ut  nuntiarent ,  civem 
eorum  Hamilcarem  relictum  in  Galliay  haud  satis 
scire  ex  Hasdrubalis  priuSj  an  ex  Magonis  postea 
exercitUj  bellwn  contra  fasdus  foLcere  :  exercitus  Gal- 
lorum  Ligurumque  exciuisse  adarma  contra  populum 
romanum.  Eum,  si  pax  placeret,  re^ocandum  ilUsj 
et  dedendum  populo  romano  esse.  Simul  nuntiare 
]\}ssi^  perfugas  sibi  non  omnes  redditos  esse,  ac  ma- 
gnampartem  eorumpalam  Carthagini  obversari^  dici: 
quos  comprehendi  conquirique  debere,  ut  sibi  exfoe^ 
dere  restituantur,  Hsec  ad  Carthaginienses  mandata. 
Masinissae  gratulari  jussi,  quod  non  patrium  modo  re- 
cuperasset  regnumj  sedy  parte  florentissima  Syphacis 
finium  adjectUy  etiam  auxisset.  Nuntiare  praeterea 
jussi*,  bellum  cum  rege  Philippo  susceptum^  quod 
Carthaginienses  ,auxiliis  jwissetj  injuriasque  infe- 
rendo  sociis  populi  romani^  flagrante  bello  Italia,  co- 
egisset  classes  exercitusque  in  Grceciam  mitti;  et^  dis^ 
tinendo  copias^y  causa  inprimis  fuisset  serius  in 
Africam  trajiciendi.  PeterCj  ut  ad  id  bellum  mitteret 
auxilia  numidarum  equitum.  Dona  ampla  data,  quas 


a.  Ad  opprhnendum  gaUicnm  tti-  forte  vox  postrema;  Gronov.  —  Fla- 

multum;  vid.  II,  26,  n.  i.  grante  bello  Italia,  vulg.  Italite. 

3.  Carthagini  obversari;  vid.  supra  5.  Distinendo  copias;  vtd.  supra  ad 
ad  XXIV,  a3,  n.  a  ,  et  XXVIII,  libmmlll ,  cap.  a3,  n.  i.  —  Petere, 
a6,  n.  I.  sciljc.  jussi  :  non  legendum,  ut  vulg., 

4.  Nuntiare  preeterea  jussi  :  del.  peterent;  Gron. 


A.  C.  aoo. 
U.  G.  55 a. 


II  I 


LIBER  XXXL  CAP.  XI. 

ferrent  regi,  vasa  aurea  argenteaque,  toga  purpurea 
et  palfnata  tunica^  cum  eburneo  scipione,  et  toga 
praetexta  cum  curuli  sella ;  jussique  poUiceri ,  si  quid 
ei  adfirmandum  augendumque  regnum  opus  esseju- 
dicassetj  enise  idpopulum  romanum  merito  ejusprcB' 
staturum,  VerminaB  quoque  Syphacis  filii  legati  per 
eos  dies  senatum  adierunt,  excusantes  errorem  ado- 
lescentiamque,  et  culpam  omnem  in  fraudem  Cartha- 
giniensium  avertentes.  Et  Masinissam  Romanis  ex 
hoste  amicumfactum;  Verminam  quoque  annisurumj 
ne  ojficiis  inpopulum  romanum  aut  a  Masinissa,  aut 
ab  ullo  alio  vincatur.  Petere^  ut  rex  sociusque  et  ami- 
cus  ab  senatu  appellaretur.  Responsum  legatis  est : 
Etpatrem  ejus  Syphacem  sine  causa  ex  socio  et  amico 
hostem  repente  populi  ronj^nifactum;  et  eum  ipsum 
rudimentum  adolescentice  bello  lacessentem  Romanos 
posuisse;  itaque  pax^em  illi  prius  petendam  a  populo 
romano  esse,  quam  ut  rex  sociusque  et  amicus  ap^ 
pelletur.  Nominis  ejus  honorem  pro  magnis  erga  se 
regum,  meritis  dare  populum  romanum'^  consuesse. 
Legatos  romanos  in  Africa  fore  ^  quibus  mandaturum 
senatumy  ut  VermiruB  pacis  dent  leges,  liberum  arbi- 
trium  eis  populo  romano  permittente.  Si  quid  ad  eas 
addiy  demij  mutariue  vellet^  rursus  ab  senatu  ei 


^.Toga  purp,,  pahnata  timica,  etc. 
conf.  XXVII,  4 ,  et  XXX,  i5,  n.  5. 
Mox  leg.  si  quid  sibi  adjirmandum , 
etc.  Gron.  —  Nihll  mutandum  cense- 
bat  Donjatius,  sententiamqne  snam 
probavit  exeraplis,  quae  tamen  Drak. 
non  satisfaciunt.  Walchius  quoque 
Emend.  pag.  aao,  yoc.  ei  tueri  vide- 
tur.  GoeUer  pro  judicasset ,  e  codice 
Bambergensi  vult  indicasset ,  quod 
ego  reperio  in  ^nostris  codd.  Regiis 
5732,  et  5740.  Ed. 


7 .  Nominis  ejiu  honorem  pro  ma- 
gnis,,.consuesse;  yid.  Spanbem.  de 
pr.  et  usu  num.  Diss.VIII,  p.  476. 
Dukeri  nota  est :  «  Verbum  consuesse 
indicat ,  id  dudum  ita  factitatum.  Sed 
non  alia  exempla  babeo,  qnam  XXX, 
i5,  et  forte  Polyb.  I,  16,  de  Masi- 
nissa  et  Hierone.  Itaque  suspicor,  Li- 
▼ium  magis  ex  posterioris ,  qpam  illius 
temporis  consuetudine  hoc  senatui  tri- 
bujcrc».  —  Libemm  arbitrium  eis  po- 
pulo  rom,  permittente,  in  multis  MSS 


A.  C  aoo. 
U.  C.  &5s. 


112  T.  LIVII 

postidandum  fore.  Legati  cum  iis  xnandatis  in  Africam 
missi  C.  Terentius  Varro ,  Sp.Lucretius,  Cn.  Octavius: 
quinqueremes  singulis  datae. 

XII.  Literae  deinde  in  senatu  recitatae  sunt  Q.  Mi- 
nucii  praetoris ,  cui  Bruttii  ]n*ovincia  erat ;  Pecuniam 
Locris  ex  Proserpirue  thesauris^  nocte  clam  subla- 
tam  :  nec  f  ad  quos  pertineat  facinus  ^  vestigia  uUa 
exstare.  Indigne  passus  senatus ,  non  cessari  ab  sacri- 
legiis,  et  ne  Pleminimu  quidem^,  tam  darum  recens- 
que  noxse  simul  ac  poen^  exemplum,  homines  de- 
terrere.  C.  Aiu*elio  consuli  negotium  datum,  ut  ad 
praetorem  in  Bruttios  scriberet :  senatui  placere y  quce- 
stionem  de  expilatis  thesauris  eodem  exemplo  haberiy 
quo  M.  Pomponius^  prcetor  triennio  ante  habuisset. 
Quce  inventa  pecunia  essety  ^reponi,  Si  quo  minus  in- 
ventumforety  expleri  :  ac  piacularia,  si  videretur, 
sicut  ante  pontifices  censuissent^y  fieri  causa  expian- 
dce  violationis  ejus  templL  Prodigia  etiam  sub  idem 
tempus  piuribus  locis  nuntiata  acciderunt :  in  Lucanis 
caelum  arsisse  afferebant ;  Priverni  sereno  per  diem 
totum  rubrum  solem  fiiisse ;  Lauuvii  templo  Sospitae 
Junonis  nocte  strepitum  ingentem  exortum.  Jam  ani- 
malium  obscoeni  fetus^  pluribus  locis  nuntiabantur : 


et  edd.  antt.  ejus ,  prob.  Ruben.  si 
etpermiuenti  legatur,  ut  sensus  slt:  si 
liberum  pacis  dandae  arbitrium  populo 
rom.Vermina  permittat.  Id  probabile 
fieri  ex  cap.  19  extr.  et  XXVIII,  34, 
monet  Gron. 

Cap.  XII.  I.  Locris  ex  Proserpinte 
thesattris;  conf.  XXIX,  7  et  18. 

2.  Ne  Pleminium  quidem,  etc.  cf. 
XXIX,  7,  ai,aa. 

3.  Eodem  exemplo  heU^eri,  quo 
M,  Pomponius,  etc.  cf.  XXIX,  20  sq. 
et  ad  XXIV,  14«  n.  3.  —  Triennio 
ante.  Hoc  Teram  esse  ait  Crev.  si  non 


numerentur  extrema;  alioqnin  legen- 
dnm  fore  quinquennio  ante,  Eo.  — 
Mox  leg.  si  quod  minus  inventumfo' 
ret,  etc. 

4.  Sieut  ante  pontifices  censuissent; 
conf.  XXIX,  ao,  21.  —  Causa  e»- 
piandte  violationis  ejus  tempK;  vid. 
ad  Praef.  n.  3 ,  et  ad  II ,  3i,  n.  2.  De 
prodigiis  mox  memoratis  vid.  ad  I, 
3i ,  n.  X. 

5.  Jam  animaiium  obsceeni  fetus , 
monstrosi  et  hinc  male  ominati,  mala 
portendentes.  Conf.  Heyn.  ad  Virgil. 
Georg.  I,  470,  et^n.XII,  876.  — ' 


A.  C.  aoo. 
U.  C.  55a. 


LIB.  XXXI.  CAP.  XII.  XIII.  ii3 

in  Sabinis  incertus  infans  natus,  masculus  an  femina 
esset ;  alter  sexdecim  jam  annorum  item  ambiguo  sexu 
inventus;  Frusinone  agnus  cum  suillo  capite ,  Sinuessae 
porcus  cum  capitehtimano  natus;  in  Lucanis  in  agro 
publico  equuleus  cum  quinque  pedibus  :  foeda  omnia 
et  deformia  errantisque  in  atienos  fetus  naturae  visa. 
Ante  omnia  abominati  semimares,  jussique,  in  mare 
extemplo  deportari ;  sicut  proxime ,  C.  Claudio^,  M.  Li- 
vio  consulibus ,  deportatus  similis  prodigii  fetus  erat : 
niUilo  minus  decemviros  adire  libros^  de  portento  eo 
jusserunt :  decemviri  ex  libris  res  divinas  easdem,  quae 
proxime  secundum  id  prodigium  facta;  *  essent ,  impe- 
rarunt.  Carmen  praeterea  ab  ter  novenis  virginibus 
cani»  per  IJrbem  jusserunt,  donumque  Junoni  Re- 
ginae  ferri.  Ea  liti  fierent,  C.  Aurelius  consul  ex  de- 
cemvirorum  responso  curavit.  Carmen,  sicut  patrum 
raemoria  Livius,.ita  tum  condidit  P.  Licinius  Tegula. 
XIIL  Expiatis  omnibus  religionibus  (nam  etiam 
Locris  sacrilegium  pervestigat^im^a  Q.  Minucio  erat, 
pecuniaque  ex  bonis  noxiorum  in  thesauros  reposita) , 
quum  consules  in  provincias.  proficisci  vellent ;  pri- 
vati  frequentes ,  quibus  ex  pecunia ,  quam  M.  Valerio , 
M.  Claudio  consulibus  mutuam  dederant ,  tertia  pen- 
sio  debebatur  eo  anno',  adierunt  senatum;  quia  con^ 
sules ,  quum  ad  novum  bellum ,  quod  magna  classe 


Incertus  infans  natus  t  nuucuhis  an 
femina  esset;  'vid.  XXVII ,  ii,  n.  5, 
et  XXX  y  35,  n.  4. 

6.  SicutproJcime,  C.  Claudio . . .  erat; 
vid.  XXVII,  37. 

7.  Decemviros  adire  libros;  vide  ad 
III,  10,  n.  6. 

8.  Secundum  id  prodigium  factce; 

Tid.  I,  4  »  x><  t' 

9.  Carmen  ah  ter  novenis  nnrginibus 
eani,  etc.  vide  ad  XXVII,  37,  n.  .5. 

Fi: 


—  Patrum  memoria,  Cur  Noster  de 
carmine,  quod  septem  annis  ante  hoc 
tempus  fnerat  conditum,  ita  loqnatur, 
sibi  non  liquere  fatetnr  Dnk.  £d. 

Cai».  XIII.  I .  Privati, '  quibus  ex 
pecunia,  quam  M,  Valerio,,,eo  an- 
no;  conf.  XXVI ,35,  36,  et  XXIX, 
16.  Alteram  pensionem  non  memora- 
yit  Livius;  nnde  eam  nondnm  soln- 
tam ,  et  nunc  deroum  pro  tertia  solvi 
putabat  Qt}^^    Hinc  ct  ultima  pcnsio 

8 


A.  C.  aoo. 
U.  C.  552. 


ii4  T.    LIVII 

magnisque  exercitibus  gerendum  esset,  vix  oerarium 
sufficeret ,  negaverant  esse ,  unde  iis  in  proesentia  sol- 
veretur.  Senatus  querentes  eo  non  sustinuit^,  5/  in 
punicum  bellum  pecunia  data  in  macedonicum  quo- 
que  bellum  uti  respublica  vellet;  aliis  ex  aliis  orien- 
tibus  bellisy  quid  aliud  quam  publicatam,  pro  benefir 
ciOj  tanquam  ob  noxam^  suam  pecuniam/ore?  Quum 
et  privati  aequum  postularent,  nec  tamen  solvendo 
aere  alieno  respublica  esset^,  quod  medium  inter 
aequum  et  utile  erat,  decreverunt,  Uty  quoniam  ma- 
gnapars  eorum  agros  vulgo  venales  esse  diceret,  et 
sibimet  emptis  opus  esse^  agripubliciy  qui  intra  quin- 
quagesimum  lapidem  esset,  copia  iis  fiereL  Consules 
agrum  cestimaturos  y  et  injugera  asses  vectigales,  te- 
standi  causa  publicum  agrum  esse  y  imposituros ;  ut  ^  si 
quiSy  quum  sohere posset populus  y  pecuniam  haberCy 
quam  agrumy  mallety  restitueret  agrum  populo.  Laeti 
eam  conditionem  privkti  accepere  :  Trientius  Tabu- 
liusque*  is  ager,  quia  pro  tertia  parte  pecuniae  datus 
erat,  appellatu». 

;XIV.  Tum  P.  Sulpicias,  secundum  vota'  in  Capi- 
tolio  nuncupata ,  paludatus  cum  lictoribus  profectus 
ab  Urbe ,  Brundisium  venit ,  et ,  veteribus  militibus 
voluntariis  ex  africano  exercitu  in  legiones  descriptis, 


memorari  demum  videtur  1.  XXXJII, 
cap.  43« 

3.  Senattu  querentes  eo  non  susti- 
nuit;  vide  ad  11,  44»  n*  ^*  —  Pubii' 
catam  suam  peeuniam  fore;  ride  ad 
III,  3i,  n.  a. 

3.  Solvendo  (cre  alieno  resp,  esset; 
▼ide  ad  II,  9,  n.  5.  —  Rectam  lo> 
qnettdi  normam  et  consnetadinem 
postulare  wri,  monet  Crey.  sic  legit 
ad  lib.  IX,  D.  de  Pollicitat.  quem 
sequifUr  Voss.  de  Construct.  cap.  z?; 


et  sic  citat  Sanctius  ,  Min.  IV,  4 , 
roce  ais  alienum,  Sed  cere  defendit 
Pintianas  Parerg.  I,  i5,  notante  Dra- 
kenborchio.  Ed. 

4.  Trientius  Tahuliusque :  forte  leg. 
trientius  tabulius  vel  trientabutus;  h.  e. 
datus  pro  trientibus  tabulis  aut  triente 
tertJO  tabularum ,  i.  e.  pro  tertia  parte 
cgus ,  quod  tabuUs  publicis  debebatnr ; 
Gron.  ad  h.  1.  et  Obss.  IV,  i3. 

Cap.  XIV.  1.  Secundum  vota ,  ctc. 
yide  ad  1 9  4  >  n.  i .  —  Cum  'vig,  long. 


A.  C.  aoo. 
U.  G.  55». 


I  ID 


LIBER  XXXI.  GAP.  XIV. 

iiavibusque  ex  classe  consulis  Cornelii  lectis,  altera 
die,  quam  a  Brundisio  solvit,  in  Macedoniam  traje- 
cit.  Ibi  ei  praesto  fiiere  Atheniensium  legati ,  orantes , 
ut  se  obsidione  exiraeret.  Missus  extemplo  Athenas 
est  C.  Claudius  Centho  cum  viginti  longis  navibus 
et  milituni'  copiis ;  neque  enim  ipse  rex  Athenas  ob- 
sidebat.  Eo  maxime  tempore  Abydum*  oppugnabat, 
jam  cum  Rhodiis  et  Attalo  navalibus  eertaminibus , 
neutro  feliciter  praelio,  vires  expertus.  Sed  animos  ei 
faciebat,  praeter  ferociam  insitam,  foedus  ictum  cum 
Antiocho^  Syriae  rege,  divisaeque  jam  cum  eo  -^gypti 
opes;  cui,  morte  audita  Ptolemaei  regis,  ambo  immi- 
nebant.  Contraxerant  autem  sibi  cum  Philippo  bel- 
lum  Athenienses  haudquaquam  digna  causa ;  dum  ex 
vetere  fortuna  nihil  preeter  animos  servant.  Acarnanes 
duo  juvenes  per  Initiorum  dies^,  non  initiati,  tem- 
plum  Cereris,  imprudentes  religionis,  cum  caetera 
turba  ingressi  sunt.  Facile  eos  sermo  prodidit,  ab- 
surde  quaedam  percunctantes ;  deductique  ad  anti- 
stites  templi,  quum  palam  esset ,  per  errorem  ingres- 
sos ,  tanquam  ob  infandum  scehis ,  interfecti  sunt.  Id 


nap,  et  militum  eopiis.  Hic  vocem  ex- 
cidisse ,  et  exiguis  vel  parvis  militum 
copiis  legendum  putat  Grev.  idque 
suaderi  ab  seqq.  neque  enim  ipse ,  etc. 
quihus  ratio  contineatar,  cur  necesse 
non  fiierit  valida  auxilia  Atbenas  mit- 
tere.  At  Goeller  invenit  in  cod.  Bamb. 
el  oo  miUtum ,  omisso  copiis,  quod  et 
omittitnr  in  nostro  Eegio  5^3 a;  ita- 
qne  l«gi  possit  ^tmille  militum,  £d. 

a.  Eo  nuLxime  tempore  Abjrdum 
oppugnahatl^hWJL^i^u»  (vid.  ad  c.  17, 
n,  i),jam  cumBhodiis  etAttqlq  nava- 
libus '  oertaminibus ,  ad  Cbium  et  ad 
laden  in».,  neutro  fehciter proflio,  vi- 
res   expertus;  \ide  ad   X XXII,  33, 


n.  5,  et  Polyb.  XVI,  14,  ubi  eonf. 
Scbweigh. 

3.  Fopdus  ictum  cum  Antiocko  S. 
r»  divis{eque,,.immiH€bant;  vide  ad 
cap.  a  ,  n,  2 ,  et  ad  III ,  5z,  n.  3. 

4-  P^^  Initiorum  dies;  vide  ad  II, 
18,  n.  I.  Initia  mysteria  (Cereris), 
quoniam  principia  vitae  melloris  fuere. 
Majora  mysteria  menseBoedromlone, 
in  autnmno,  agebantui'.  Cf.  Wagnet-. 
ad  Cic.  Leg.  II,  14,  35;  Casauh. 
Exerc,  adv.  Baron.  XYI,  43;  Meurs. 
Eleus.  cap.  7;  Scaliger.  de  Emend. 
Temp.  I,  p.  ag,  et  V,  p.  3 18.  . — 
Imprudentes  religionis;  vidc  supra  ad 
IV,  39,  n.  4. 

8. 


ii6 


T.  LIVII 


A.  C.  300. 
U.  G.  55>. 


r- 


/ 


tam  foede  atque  hostiliter  factum  gens  Acarnanum  ad 
Philippum  detulit;  impetravitque  ab  eo,  ut,  datis 
Macedonum  auxiliis,  bellumse  inferre  Atheniensibus 
pateretur.  Hic  ^ercitus,  primo  terram  Atticam  ferro 
ignique  depopulatus,  cum  omnis  generis  praeda  in 
Acarnaniam  rediit;  et  irritatio  animorum  ea  prima 
fuit :  postea  justum  bellum  decretis  civitatis  ultro  in- 
dicendo  factum.  Attalus  enim  rex  Bhodiique,  perse- 
quuti  cedentem  in  Macedoniam  Philippiim,  quum 
^ginam  venissent ;  rex  Piraeeum  ^,  renovanda;  firman- 
daeque  cum  Atheniensibus  societatis  causa,  trajecit. 
Givitas  omnis  obviam  efiPusa  cum  conjugibus  ac  libe- 
ris,  sacerdotes  cum  insignibus^suisintrantem  urbem, 
ac  dii  prope  ipsi  exciti  sedibus  suis,  exceperunt. 

XV.  In  concionem  extemplo  populus  vocatus,  ut 
rex ,  quae  vellet ,  coram  ageret  :  deinde  ex  dignitate 
magis  visum ,  scribere  eum ,  de  quibus  videretur , 
quam  praesentein  aut  referendis  suis  in  dvitatem  bene- 
ficiis  erubescere,  aut  significationibus  acclamationi- 
busque  multitudinis%  assentatione  immodica  pudorem 
onerantis.  In  literis  autem ,  qua^  missse  in  conoionem 
recitalaeque  sunt,  commemoratio  erat  b^neficiorum 
primum  in  civitatem  sociam ;  deinde  rerum ,  quas  ad- 
versus  Philippum  gessisset;  ad  postremum  adhorta- 
tio;  Capessendum  helhimy  dum  .se,  dum  JRhodioSf 
tum  quidem^  dum  etiam  Romanos  habererU^;  ne- 


5..  Rex  Pirzeeum . .-.  trajeeit;  vide  a4 
Nep.  Them.  6. 

6.  Sticerdotes  cum  insignibus,  etc. 
conf.  Polyb.  XVI,  a5,  5  -  7.  —  Dii 
prope  ipsi  exciti  sedibus  suis , 'Kfiwi/.q 
jjiev  Toi»c  vaou(  av««>$av ,  iirt  ^k  iraot 
6up.aTa  TOt(  p6»p:ot(  TrapaerTiieavTec 
iq^iuaav  a^Tbv  6&aat,  Polyb. 

Cap.  XV.  I.  Significatianibus  ■ac' 


^lamationibusque  muUitudinis ,  ut 
iirt(jY)]ji.aoia  t6voiXT)  xai  ^po«7aTixiq 
et  simpl.  lirterY)pi.aoia  fkvoris  faono- 
rittque  sigoi^catio,  benevoienti»  testi- 
fliionium  apud  Polyb.  VI,  6 ,  8 ,  «t 
XXX,  t,  I.  Conf.  raf.  ad  XXXV, 
43,  n.  6;  Schweigh.  ad  Polyb.XXTI, 
a,  6;  Victor.  ad  Cic.  ad  Attic.  I,  16. 
^.  Dttm  -etiam  RomoHOs  haherent. 


A.  C.  300. 
U.  G.  SSa. 


LIBER  XXXI.  CAP.  XV.  117 

quidquam  pdstea ,  si  tum  cessassenty  prcetermissgm 
occasionem  qucesituros.  Rhodii  deinde  legati  auditi 
sunt;  quorum  recens  erat  beneficium,  quod  naves 
longas  quatuor  Atheniensium ,  captas  nuper  a  Mace^ 
donibus  recuperatasque ,  remiserant :  itaque  ingenti 
consensu  bellum  adversus  Philippum  decretum.  Ho- 
nores  regi  primum  Attalo  immodici ,  deinde  et  Rho- 
diis  habiti :  tum  primum  mentio  illata  de  tribu,  quam 
Attalida  appellarent  ^,  ad  decem  veteres  tribus  ad- 
denda  :  et  Rhodiorum  populus  corona  aurea  virtutis 
gratia  donatus,  civitasque  Rhodiis  data,  quemadmo- 
dum  Rhodii  prius  Atheniensibus  dederant.  Secundum 
haec  rex  Attalus  ^ginam  ad  classem  se  recipit.  Rhodii 
Ciam^  ab  iEgina,  inde  per  insulas  Rfaodum  naviga- 
runt ;  omnibus ,  praeter  Andrum  Parumque  et  Cyth- 
num,  quae  prsesidiis  Macedonum  tenebantur,  in  so- 
cietatem  acceptis.  Attalum  ^ginse  missi^  in  ^toliam 
nuntii  exspectatique  inde  legati  aliquamdiu  nihil  agen- 
tem  tenuere^;  et  neque  illos  excire  ad  arma  potuit, 
gaudentes  utcmnque  composita  cum  Philippo  pace ; 
et  ipse  Rhodiique,  si  institissent  tunc  Philippo,  egre- 


ac.  socios.  —  Preeurmissam  occasia- 
nem  qutcsituros ;  Tide  ad  lib.  I,  cap. 
z X,  n.  I ;  lib.  IX. ,  cap.  19 y  n.  5;  lib. 
XXV,  cap.  38 ,  n.  8. 

3.  De  tribu,  quam  AttaUda  appeU 
Jarent  Athoiienses ,  ad  deeem  wteres 
tribus  addenda;  conf.  Polyb.  XVI, 
a5,  9;  Pausan.  I,  5,  5;  I,  8  pr.  Steph. 

'Bya.  in  SlTtoc).»;  et  Biptvtxi^ai.  — 
Seeundum  hasQ-;  yid.  snpra  ad  librum 
I,  cap.  4»  n.  I* 

4.  RhodiiCiam  inaulam,  Simonidis 
patriam ,  qaae  ab  JSgina  Rbodnm  n»'* 
Tigantibus  non  longe  a  Sunio  prom. 
prima  Cycladura  occurrit,  et  ▼olgo 
Xtuc  ,  Ceos,  Ptolem.  Xia ,  aliis  Cea 


et  Kioc,  hod.  Cia  Tel  Zea  dicitor; 
vid.  Intpp.  Plin.  IV,  la ,  seu  ao  extr. 
Strab.  X,  pag.  486»  et  Scbwcigh,  ad 
Polyb.  XVI,  »6,  10,  et  XVI,  41, 
7«  MSS  h. ).  Ceimm  (  forsan  haa4  ab- 
surde),  eoramp  etiam,  etc.,  nullas 
Ceam  aut  Cieun,  —  Per  insulas  Gy- 
cladas. 

S.  jittalum  Mginee  missi,  etc.  conf. 
Polyb.XVI,a8. 

^^  Nihil  agentem  tenuere ;  conf.  ad 
II ,  63 ,  n.  3.  Mox  Duk.  conj.  sed  ne^ 
que  iilos  ejceire,,.et  ipse  Rh^iique 
quum  ( ita  quinque  MSS ,  inter  quos 
ood.  Bamberg»  £n.))  ti  institissent  tunc 
Phiiippo,  etc. 


ii8 


T.  LIVII 


V.  C.  55?, 


gium  liberatse  per  se  Graeciae  titulum^  habere  potuis- 
sent.  Patiendo  rursus  eum  in  Hellespontum  trajicere, 
occupantemque  GraecL^e  opportuna  loca*  vires  colli- 
gere,  bellum  aluere;  gloriamque  ejusgesti  perfectique 
Romanis  concesserunt. 

XYI.  Philippus  magis  regio  animo  est  usus';  qui, 
quum  Attalum  Rhodiosque  hostes  non  sustinuisset , 
ne  romano  quidem,  quod  imminebat^  bello  territus^ 
Philocle  quodam  ex  praerfectis  suis  cum  duobus  milii- 
bus  peditum,  equitibus  ducentis  ad  populandos  Athe- 
niensium  agros  misso,  classe  tradita  Heraclidi^,  ut 
Maroneam  peteret,  ipse  terra  eodem  cum  expeditis 
duobus  millibus  peditum ,  equitibus  ducentis  pergit : 
et  Maroneam  quidem  primo  impetu  expugnavit ;  ^num 
inde  ciim  magno  labore ,  postremo  proditione  Gany- 
medis  praefecti  Ptolepfiaei,  cepit ;  deinqeps  alia  castella, 
Cypsela  et  Doriscon  et  Serrheum^,  occupat  :  inde 
progressus  ad  Chersonesum,  Elacunta  et  Alopeconne- 
sum ,  tradentibus  ipsis,  recepit.  Callipolis  quoque  et 
Madytos  dedita,  et  castella  quaedam  ignobilia.  Aby- 
deni,  ne  legatis  quidem  admissis,  regi  portas  clause- 


7.  Egregittm  Uberaue  per  se  GrcC' 
cieejieulnm,  laudem,  gloriam.  Conf. 
ad  XXXJV,  3a,  n.  4;  XLII,  5a  , 
n.  8;  XXV,  ii. 

8.  Grceci/e  opportuna  loca  ,•  ▼idc 
ad  1 ,  54 ,  n.  4.  Pro  Gr/veia  leg,  TTira- 
iias ,  cujus  sunt  loca ,  quae  mox  enar- 
rantnr;  Gron.  —  Vulgatam  lect.  de- 
fendit  Ooujat.  et  Greecicc  loca  intel- 
ligit  possessas  antea  a  Philippo  Gne- 
ciae  urbes ,  et  per  cessationem  Attali 
et  Rhodiorum  retentas :  dccupandi 
enim  Terhnm  non  minus  detinere  si- 
gniiicat ,  quam  invadere.  Gronovii  ta- 
itten  conjectura  Crev.  et  Drak.  slcat 
ct  mibi  verior  videtur.  En. 

Cap.  XVI.  I.  Philippus  magis  regio 


animo  est  usus;  conf.  Polyb.  XVI, 
2^,  .^.  — Pkihele  quodam,  etc.  conf. 
Ind.  et  Polyb.  XVI,  24 ;  XXIII,  14; 
XXIV9  X,  3.  Mox  memorantur  multa 
Thraciae  oppida,  tnm  maritima,  nt 
Maronea  etASmts,  tnm  mediterr.inea. 

2»  Clatse  tradita  Heretciidi;  conf. 
c.  33,  et  ad  XXXII,  5,  n.  5. 

3.  Serrkeum,  Dao  e  nostris  codd. 
Sentheuni ;  quod  in  MSS  -varie  cor- 
rmnpitur.  Csetemm  Plinius  lib.  IV» 
cap.  1 1,  Serreum  montem  ponit  prope 
Doriscnm;  ideni  ait  lib.  cit.  cap.  12, 
Alopeconnesum  esse  insnlam  haud 
protul  a  Ccelo,  Chersonesi  portn.  Ed.> 
-<—  Tradentibus  ipsis  ;  vid.  supra  ad 
lib.  III,  cap.  47  y  n*  !• 


ufcsn.      LIB-  XXXI.  CAP.  XVI.  XVII.  iiy 

runt  :  ea  oppugnatio  diu  Philippum  tenuit ;  eripique 
ex  obsidione,  ni  cessatum  ab  Attalo  et  Rhodiis  foret, 
potuerunt.  Attalus  trecentos  tantum  milites  in  praesi- 
dium,  Rhodii  quadriremem  uuam  ex  classe,  quum 
ad  Tenedum  staret,  mis^ruQt.  Eodem  postea,  quum 
jam  vix  sustinerent  obsidionem,  et  ipse  Attalus  quum 
trajecijsset ,  spem  tautum  auxilii  ex  propinquo  osten- 

,         dit,  neque  terra,  neque  mari  adjutis  sociis. 

XVII.  Abydeni  primo ,  tormentis '  per  muros  dis- 
positis,  non  terra  modo  adeuntes  aditu  arcebant,  sed 
navium  quoque  stationem  infestam  hosti  faciebant. 
Postea,  quum  et  muri  pars  strata  ruinis,  et  ad  inte- 
riorem  raptim  oppositum  murum  cuniculis  jam  per- 
ventum  esset,  legatos  ad  regem  de  conditionibus 
tradendae  wbis  miserunt^.  Paciscebantur  autem,  ut 
Rhodiam  quadriremem  cum  soc^s  uavalibus,  Atta- 
lique  praesidium  emitti  Uceret ,  atqfie  ipsis  urbe  exce- 
dere  cum  singulis  vestimentis.  Quibus  quum  Philip- 
pus  nihil  pacati,  nisi  omnia  permitteatibus,  respon- 
disset^;  adeo  renuntiata  haec  legatio  ab  indignatione 
simul  ac  desperatione  irafu  acceudit,  ut,  ad  Sagun- 
tinam  rabiem  versi,  matronasomnes  in  templo  Dianae, 
pueros  ingenuos  virginesque,  infantes  etiam  cum  suis 
nutricibus ,  in  gymnasium  includi  juberent ;  aurum 
et  argentum  in  forum  deferri,  vestera  pretiosam  in 
naves  Rhodiam  Cyzicenamque ,  quae  in  portu  erant, 
congeri ;  sacerdotes  victimasque  adduci ,  et  altaria  in 

j        medio  poni.  Ibi  delecti  primum ,  qui ,  ubi  caesam  aciem 

« 

Cap.  XVII.  I.  Abydeniprimo ,  toT'  XXXJI ,  33»  n.  8)  oppugnata  ob  por- 

mentis ,  etc.  cf.  de  situ  et  memorabili  tum  praecipne  ingentem ,  ut  per  enm 

ezpngnatione   Abydi    Polyb.   XVI ,  in  Asiam  ingredi  posset. 
29-35.  W^^xtf  nrbs  Troadis  in  Aaia  a.  Legatos  ad  regem,..miseruitt; 


Minore  ad    Hellespontnm  »  obgacena      cf.  Polyb.  XVJ,  3o,  7. 

Sesto  in   Chersuneso  Thrauiae,  et  a      '3.  Nihil pacati , , .  respondisset,  ut 

Pbilippo  una  cnm  Sesto  (  vide  infra  ad      XLIII ,  18.  —  Ab  indignatione  sinutl 


A.  C.  ao«. 
U.  G.  bSi. 


I!20  T.    LIVII 

suorum ,  pro  dinito  miiro  pugnantem ,  vidissent ,  ex- 
templo  conjuges  liberosque  interficerent ;  aurum,  ar- 
geiitum  vestemque,  quae  in  navibus  esset,  in  mare 
dejicerent ;  tectis  publicis  privatisque,  quam  plurimis 
locis  pos$ent,  ignes  subjicc^tent :  et,  se  facinus  per- 
petraturos ,  praeeuntibus  exsecrabile  carmen  sacerdo- 
tibus^,  jurejurando  adacti;  tum  militaris  aetas  jurare, 
neminem  vivum ,  nisi  victorem ,  acie  excessurum.  Hi, 
^memores  deorum,  adeo  pertinaciter  pugnaverunt,  ut, 
quum  nox  praelium  diremptura  esset,  rex  prior,  ter- 
ritus  rabie  eorum,  pugna  abstiterit.  Principes,  qui- 
bus  atrocior  pars  facinoris  deiegata  erat,  quum  pau- 
cos  et  confectos  vulneribus  ac  lassitudine  superesse 
praelio  cernerent,  luce  prima  sacerdotes  cum  infulis 
ad  urbem  dedendam  Philippo  mittunt. 

XYIII.  Ante  deditionem  ex  iis  legatis  romanis ,  qui 
Alexandriam  missi  erant,  M.  ^milius'  trium  consensu 
miuimus  natu,  audita  obsidione  Abydenorum,  ad  Phi- 
lippum  venit.  Qui,  questus  Attalo  Rhodiisque  arma 
iilata,  et  quod  tum  maxime  Abydum  oppugnaret, 
quum  rex  ab  Attalo  et  Rhodiis  uUro  se  bello  lacessi- 
tum  diceret;  «Num  Abydeni  quoque,  inquit^,  ultro 
«  tibi  intulerunt  arma?  »  Insueto  vera  audire  ferocior 
oratio  visa  est ,  quam  quae  habenda  apud  regem  esset. 
«iEtas,  iuquit,  et  forma  et  super  omnia  romanuni 
«  nomen  te  ferociorem  facit :  ego  autem  primum  ve- 


ac  desperatione ;    vid.  I,   i,    n.    5. 

4.  Prceeuntibus  exsecrabile  carmen 
sacerdotibus;  yide  ad  I,  24»  n*  9»  et 
IV,  II,  n.  I.  —  Principes,  Giancidea 
et  TheogTieUu,  ^mbus  atrocior  pars 
facinoris . . .  mittunt ;  cf.  Polyb.  XVI , 
33.  —  Cum  infulis ; yldL,ll j  53  ,  n.  6. 

Ca.p.  XVIII.  I.  M.  Mniilius  Lepi- 
dus,  Alcjcandriam  inissus  tum  aliam 


ob  cansain  (  vid.  cap.  2  ) ,  tum  ut  tn- 
telam  Ptulemiei  EpiphanU  paeri  sus- 
ciperet;  vid.  Justin.  XXX,  3yet  Val. 
Max.VI,  6,  I.  Gonf.  ad  haec  et  seqq. 
Polyb.  XVI ,  34.  — Trium  legatorum 
(vftd.  c.  a)  consensUf  h.  e.  ambornm  col- 
legai'um  ei  suo ;  Gron.  Cf.  III ,  a  5,  n.  4  • 
a .  Num  Abjrdeni  quoquc,  inquit,  etc. 
Polyb.  XVI ,  34  ,  Ti  ^' A6*ivaicii  n 


A.  C  aoo. 
U.  G.  55a. 


LIBER  XXXI.  CAP.  XVIII.  121 

« lim,  Yos  fcederum  memores  servare  mecum  pacem. 
(c  Si  bello  lacesseritis ,  mihi  quoque  in  animo  est  fa- 
K  cere ,  ut  regnum  Macedonum  nomenque ,  haud  mir 
c(  nus  quam  romanum ,  nobile  bello  sentiatis. »  Ita 
dimisso  legato,  Philippu^,  auro  argentoque,  quse  co- 
acervata  erant,  accepto,  hominum  prsedam  omnem 
amisit  :  tanta  enim  rabies  multitudinem  invasit,  ut 
repente  proditos  rati^,  qui  pugnantes  mortem  oc- 
cubuissent,  perjuriumque  aiiis  alii  exprobrantes ,  et 
f^acerdotibus  maxime,  qui,  quos  ad  mortem  devovis- 
sent,  eorum  deditionem  vivorum  hosti  fecissent,  re- 
pente  omnes  ad  caedem  conjugum  liberorumque  dis- 
currerent,  seque  ipsi  per  omnes  vias  leti^  interficerent. 
Obstupefactus  eo  furore  rex  suppressit  impetum  mi- 
litum,  et,  triduum  se  ad  moriendum  Abydenis  darey 
dixit.  Quo  spatio  plura  facinora  in  se  victi  ediderunt, 
quam  infesti  edidissent  victores;  nec,  nisi  quem  vin- 
cula  aut  alia  necessitas  mori  prohibuit ,  quisquam  vi- 
vus  in  potestatem  venit.  Philippus,  imposito  Abydi 
praesidio^,  in  regnum  rediit.  Quum ,  velut  Sagunti  ex- 
cidium  Hannibali,  sic  Philippo  Abydenorum  clades 


<^(  Kiavoi ;  Tt  ^i  v3v  aCu^voi  ;  xal 

TouT«»v  Ttc  f  ifin  ,  •  <TQi  irpoTtpcc  M» 

3.  Repente  proditos  rati;  vide  ad 
II,  43  ,  n.  5.  —  Iteratoin  repente  fri- 
gere  ait  Walclilua,  Emend.  pag.  ao; 
quem  vero  impugnat  Biittner,  Obs. 
p.  8a  sq.  nam  repetitio  voculae  tot  in- 
terjectis  verbis  facta  nihilo  magorem , 
illo  jndice ,  offeasionem  habet ,  qnam 
qnae  aliis  locis  exhibentor  redundan- 
Uae;  sic  itetatur  potiui  ad  XXXII, 
a  I ,  aL  En.  —  Proditos,  Walchins  loco 
citato  interrogat,  cur  prvditos  dicat 
Livios,  quos ,  voluntarium  letum  op- 
petentesy  prodiderat  nemo.  Itaqne, 


qunm  hic  hand  dubie  trattslatio  aCa- 
tuenda  sit,  requiri  quasip  aut  veluti, 
Biittner  autem  looo  cit.  hnnc  quoque 
locum*  defendit,  particnlamque  non 
intradeiidam  es^e  contendit ,  soj^Ieri 
tamen  posse^lmmo,  inquit,  ne  sup- 
pleta  quidem  opus  videtnr :  Abydeno- 
mm  multitudo  snos  proditos  vocabat 
ideo  quod  mors  eorum ,  quamvis  vo- 
luntaria ,  gratuita  erat  prinoipnm  frau- 
de,  qui  contra  fidem  atque  jusjuran- 
dnm  nrbis  deditionem  Philippo  fe- 
oerant.  En. 

4.  Per  omnes  inas  leti;  vide  ad  lY, 
48 ,  n.  a. 

5.  Imposito  Afydi  prasidio ,  sic  ut 


ia!i 


A.  C.  too. 


T.  LIVII 

ad  romanum  bellum  aniraos  fecisset,  Duatii  occur- 

rerunt,  consulem  jam  ia  Epiro  esse,  et  Apolioniam 
terrestres  copias,  navales  Corcyram  in  hiberna  de- 

duxisse. 

XIX.  Inter  hsec  legatis ,  qui  in  Africam  missi  erant 
de  Hamilcare  gallici  exercitus  duce,  responsum  a  Car^ 
thaginiensibus  est ,  nihil  uitra  se  facere  posse ,  quam 
ut  exsilio  eum  mulctarent,  bonaque  ejus  pubhcarent* 
Perfugas  et  fugitivos,  quos  inquirendo  vestigare  po- 
tuerint,  reddidisse ;  «t  de  ea  re  missuros  legatos 
Romam ,  ,qui  senatui  satis  facerent.  Ducenta  miliia 
modium  tritici'  Romam^  ducenta  ad  exercitum  in 
Macedoniam  miserunt  :  inde  in  Numidiam  ad  regem 
profecti  legati;  dona  data  Masinissa^,  mandataque  edi- 
ta;  equites  mille  numidae  (quum  dup  millia^  daret) 
accepti.  Ipse  in  naves  imponendos  curavit,  et  cum 
ducentis  millibus  modium  tritici,  ducentis  hordei,  in 
Macedoniam  misit.  Tertia  legatio  ad  Yerminam  erat : 
is ,  ad  primos  fines  regni  legatis  obviam  progressus  y 
ut  scriberent  ipsi,  quas  vellent,  pacis  conditiones, 
permisit.  Omnem  pacem  bonam  justamque  fore  sibi 
cum  pppulo  romano  :  datae  leges  pacis ,  jussusque  ad 
eam  confirmandam  mittere  iegatos  Romam. 

XX.  Per  idem  tempus  L.  Cornelius  Lentulus  pro 
consule  ex  Hispania  rediit.  Qui  quum  in  senatu  res  ab 
se  per  multos  annos  fortiter  feliciterque  gestas  expo- 
suisset,  postulassetque ,  ut  triumphanti  sibi  invehi 


XXXVI ,  is ,  n.  4 ;  Bist  ex  quatnor 
MSS  reponeiidum  sit  Abfdenis}  Jao. 
Gron..  —  JNuntii  oceu7Terunt,,,esse; 
vid.  tamen  ad  Ubrum  VIII,  cap.  19, 
not.  10. 

Cap.  XIX..  t .  Dueenta  milHa  mod. 
trit,  Creverius  ait  esse  inodios  nostra- 
tes  parisienses  paulo  plna  x  54x66, 


sive  qnos  yocamos  setiers  ia847-  Ed. 
•^  In  Numidiam  ad  regem ,  Masini»- 
sam.  Ita  omnes  MSS  et  edd.  ante 
Froben.  qne  ad  reges  (Mannissam  efc 
Verminam)  snbstitait.  Sed  ad  yiermi" 
tam  terda  iegeuio  fuit. 

9.  Quum  eluo  milUa  daret;  vide  ad 
III,  ax,  n. 3. 


u;c.5*n:     LIB.  XXXL  GAP.  XX,  XXI.  ia3 

liceret  in  Urbem ;  res  triumpho  dignas  esse  censebat 
seoatus,  sed  exemplum  a  moforibus  non  accepisse,, 
utj  qui  neque  diciator^,  neque  consuif  neque  prcetor 
res  gessissety  triwnpharet.  Pro  consule  illum  Hispa^ 
niam  provinciamy  non  consulemy  aut  prcetorem,  ob^ 
tinuisse.  DecuiTebatur  lamen  eo ,  ut  ovans  Urbem  ini- 
ret ,  ifitercedente  Ti.  Sempronio  Lokigo  tribuRo  plebis, 
qui  nihilo  magis  id  more  majorum,  aut  vlOxx  exemplo 
futurum  diceret.  Postremo  victus  consensu  Patrum 
tribunus  cessit ,  et  ex  senatusconsulto  Ij.  Lentulus 
ovans  Urbem  est  ingressus.  Argenti  tuCt^  ex  praeda 
quadraginta  quatuor  miliia  pondo ;  auri  duo  millia 
quadringenta  quinquagiuta  :  militibus  ex  praeda  cen- 
tum  viginti  asses  divisit. 

XXI.  Jam  exercitus  consularis'  ab  Arretio  Arimi- 
11  um  traductus  erat,  et  quinque  millia  socium  latini 
nominis  ex  Gallia  in  Etruriam  transierant  :  itaque 
L.  Furius,  magnis  itineribus  ab  Arimino  adversu» 
Gallos,  Cremonam  tum  obsidentes,  profectus,  ca- 
stra  mille  quingentorum  passuum  intervallo  ab  hoste 
posuit.  Occasio  egregie  rei  gerendae  fuit*,  si  protenus. 
de  via  ad  castra  oppugnanda  duxisset  :  palati  passim 
vagabantur  per  agros,  nullo  satis  firmo  relicto  prae- 
sidio  :  lassitudini  militum  timuit,  quod  raptim  du- 
ctum  agmen  erat.  Galli,  clamore  suorum  ex  agris  re- 
vocati,  omissa  praeda,  quae  in  manibus  erat,  castra 
repetivere ,  et  postero  die  in  aciem  progressi ;  nec  Ro- 

Cap.  XX.  I.  Ut,  qui  neque  dxcta-  Omtum  nfi^md  a§ses,  Denarto*  septem 

tor,  etc.  vide  ad  XXVI,  ai ,  n.  i ,  et  cQm  Mmisse,  qui  non  totam.  «xplenft 

X XVIII ,  3S ,  n.  4.  argenti  unciara.  Ed. 

2.  y^rgrnti  talit  ex  profda ,  ete.«cil.  Cu*.  XXI.  i.  J-am  exercitus  eomsu^ 

in    «rariura.   —  Qnatir^finta  quatk  latis,  eto.  conf.  cap.  lO  pr.  et  ii  pr. 
mrV.  Selibras  ftostrates  pondo  687$».  a.  Otxsasio  egregie  rei gerendo' fiiit , 

E».  —  Dno  millia  quadnHg.^uinquag,  si, .  .dujdsset;  vide  ad  I ,  «3,  n.  4 ,  ei 

Seiibras  nostrates  pondo  3?  5o.  En.  -^  XXVIII ,  33 ,  n.  2 . 


A<  C.  »00. 
U.  C.  SSa. 


ia4  '  T.   LIVII 

manus  moram  pugnandi  fecit  :  sed  vix  spatium  in- 
struendi  fuit ;  eo  cursu  hostes  in  praelium  venerunt. 
Dextra  ala  (in  alas  divisum  socialem  exercitum  habe- 
bat^)  in  prima  acie  locata  est;  in  subsidiis  duae  ro- 
mauae  legiones.  M.  Furios  dextra&  al»,  legionibus 
M.  Caeciliusy  equitibus  L.yalerius  Flaccus  (legati  bm- 
nes  erant)  prsepositi  :  praetor  secum  duos  legatos, 
Gn.  Lsetorium  et  P.  Titinium^  habebat;  cum.quibus 
circumspicere  et  obire  ad  omnes  hostium  siibitos  co- 
natus  ^  posset.  Primo  Galii ,  omni  multitudine  in  unum 
locum  connisi ,  obruere  atque  obterere  sese  dextram 
alam ,  quse  prima  erat ,  sperarunt  posse.  Ubi  id  parum 
procedebat ,  circumire  a  cornibtis,  et  amplecti  hostium 
aciem  ( quod  m  multitudine  adversus  paucos  facila 
videbatur)  conati  sunt.  Id  ubi  vidit  praetor-,  ut  et  ipse 
dilataret  aciem,  duas  iegiones  ex  subsidiis  dexlra  laB- 
vaque  ala^,  quas  in  prima  acie  pugnabat,  circumdat, 
aedemque  deo  Jovi  vovit  ^,  si  co  die  hostes  fiidisset. 
L.  Valerio  imperat,  ut  parteduarum  legionum  equites, 


3.  Dextra  ala  in  prima  ade :  in 
alas  divistini  socialem  exercitum  ha^ 
bcbat ,  scilic.  Farius  \  nisi  potius  cum 
Lips.  de  Mil.  Rom.  11»  7»  leg.  habC' 
bant,  ut  atudiose  notet  Livius  morem , 
qui  uon  sao  aevo  et  diu  ante,  sed  ttmc 
obtinuerit,  nec  omnibus  forsanluerit 
notus.  Nota  Dukeri  est :  «  Cor  Tefo 
Livius ,  qoi  saepe  antea  alas  sociorum 
memoravit,  deraam  h^  1.  tam  stadiose 
id,  qaod  Lipsius  putat,  notare  voluit? 
e.t  cur  h.  L  tantum  una  ala  aociorra 
in  prima  acie,  et  dua:  legiones  in  sub- 
sidiis  locatse  dicuntur?  Hoc  tum  ideo 
factum  credit  Schel.  ad  Polyb.  c<  19* 
quod  Galli  eo  cnrsu  in  praeliom  vene- 
rint ,  ut  Roinanis  viz  spatinm  faorit 
caeteras  copias  instruendi.  Mihi  vero' 
slmiiius  videtur,  siniAiram   sociorom 


atam  aon  foisse  in  exercitn  praetorisy 
sed  consulem  inEtruria  eam  subsistere 
volaisse,  et  qaidem  senatasconsolto 
jnssum  j  oonf.  ad  cap*  11.  Neo  objici 
potest ,  si  tantnm  ona  ala  in  exereitu 
praetoris  iniaset,  non  posse  eam  ap- 
peUari  dextram;  sed  potiua  ex,  hoe 
etiam  looo  probabile  fit  y.  dixinan  et 
sinistram  alam  non  a  loco  appellatas 
fuisse ,  qaem  in  acte  tenuerint ».  CH 
ad  lib.  XXV,  cap.  a  i,  n.  4,  et  XXVII, 
i4,a.  a. 

4«  Obire  ad  onrnes  h,  sub»  couatru^ 
vide  ad  X,  a5,  n.  9* 

5.  JEdemque  deo  Jovi^vovit:  Sigcm. 
CCH^.  wdesquM  duas  Jovi  vovit,  coll. 
XXXIV,  53  extr.  et  XXXV,  41.  Cf. 
infin  ad  librum  XXXIV,  cap.  53, 
not.  5. 


tcAZ:    LIB.  XXXL  CAP.  XXL  XXIL 


1^5 


altera^.  sociorum  equitatum  in  cori>ua  hostium  emit- 
tat ,  nec  circumire  eos  aciem  patiatur.  Simul  et  ipse , 
et  extenuatam  mediam  deductis  cornious  aciem  GaU 
lorum  vidit,  signa  inferre  confertos  milites,  et  per- 
rumpere  ordines  jubet»  Et  comua  ab  equitibus ,  et 
medii  a  pedite  pulsi;  ac  repente,  quum  omni  parte 
c»de  ingenti  sternel*entur ,  Galli  terga  vertunt ,  fuga- 
que  e£fusa  repetunt  castra.  Fugientes  persequutus 
erques,  mox  et  legiones  inseqtmtae  in  castra  impetum 
fecerunt :  minus  sex  millia  hominnm  inde  effugerunt ; 
csesa  aut  capta  supra  quinque  et  triginta  miliia  cum 
signis  miUtaribus  $eptuaginta,  carpentis  gallicis,  multa 
prseda  oneratis ,  pius  ducentis»  Hamilcar  dux  poenus 
eo  praelio  cecidit',  et  tres  imperatores  nobiles  Gallo- 
rom.  Placentini  captivi  ad  duo  miilia  Uberorum  capi- 
tum  redditi  colonis^ 

XXII.  Magna  victoria  laetaque  Romae  fuit  :  iiteris 
allatis,  supplidatio  in  friduum  decreta  est.  Romano- 
rum  sociorumque  ad  duo  millia  eo  praelio  ceciderdnt ; 
plurimi  dextrae  alae ,  in  quam  primo  impetu  yis  ingens 
hostium  iUata'  est.  Quanquam  per  praetorem  prope 
debeliatum  erat,  consul  quoque  G.  Aurelius,  perfe- 
ctis,  quae  Romae  agenda  fuerant,  profectus  in  Gal- 
Uam,  yictorem  exercitum  a  praetor^  acc^it.  Consul 


6«  Utparte  duarum  legiomim  equi' 
tes ,  altera,  etc.  yide  ad  III,  37,  n.. 6. 
—  Edebatur  olim  parte  altera  dtia- 
rum,  qaod  Tix  lums.  et  alter  cod. 
tuentur ,  nostri  vero  ignorant :  hanc 
tamen  priorem.  lectionem  Crev.  de- 
fendere  conatns  est  adversus  Grono- 
▼iam ,  qui  primus  altera  post  voc. 
parte  cjecit.  Ed.  —  Circumire  eos 
aciem,  ut  IX,  37;  XXXTI,  16;. 
XXXVII,  29,42. 

7.  Hamilcar  dux  pcenus  eo  praslio 


cecidit,  qnenk  triennio  post  alio  ca- 
ptum  praelio  ,  et  in  triumpbo  ductnm 
ftiisse,  alii  auctores  sunt;  vide  ad 
librum  XXXII,  cap.  3o,  et  lib. 
XXXIII,  cap.  23. 

Cap.  XXII.  I.  In  quam  primo  im- 
petwvis  ingens  hostium  illata  est:vox 
ingens  exsnlat  a  MS  Thuan.  et  Lov.  2, 
prob.  Jac.  Gron.  et  Duk.  qiiia  Livins 
ante  dixit, bostes in  unum  bunc  locum 
omni  multitudine  connisos  fuisse.  Cf. 
Duk.  ad  Flor.  IV,  2 ,  72. 


A.  C.  aon. 
U.C»  55a. 


ia6  T.   LIYII 

alter,  qiium  autumno  ferme  exaeto  id  pi^ovinciam 
Yenisset,  circa  Apolioniam  hibernabat.  Ab  classe, 
qu86  Corcyrae  subducta*  erat,  C.  Claudius  triremes* 
que  romanse  (sicut  ante  dictnm  est  ^),  Athenas  missas, 
quum  Pirjeeum  pervenissent ,  despondentibus  jam 
animos  sociis  spem  ingentem  attulerant ;  nam  et  ter«- 
restres  ab  Corintho ,  quce  per  Megaram  incursiones 
in  agros  fieri  solitae  erant ,  non  fiebant ;  et  praedonum 
a  Chalcide  naves,  quf&  non  mare  solum  infestum,  sed 
etiam  omnes  maritimos  agros  Atheniensibus  fecerant, 
non  modo  Sunium  superare^,  sed  nec  extra  fretum 
Euripi  canimittere  aperto  mari  se  audebant.  Superve- 
nerunt  his  tres  Rhodise  quadriremes ,  et  erant  Attic» 
tres  apertae  naves  ^,  ad  tuendos  maritunos  agros  com-^ 
paratae  :  hac  classe  si  urbs  agrique  Atheniensium  de- 
fenderentur,  satis  in  pra^sentia  existimantt  Claudio 
esse,  majoris  etiam  rei  fortuna  oblata  est. 

XXIII.  Exsules  ab  Chalcide ,  regiorum  injuriis  pulsi, 
attuienmt,  occupari  Chalcidem  siiie  certamine  ullo 
posse;  nam  et  Macedonas,  qiiia  nuUus  in  propinquo 
sit  hostium  metus;  vagari  passim,  et  oppidanos,  prae* 
sidio  Macedonum  fretos,  custodiam  urbis  negligere. 
His  auctoribus  profectus  ^  quanquam  Sunium  ita  ma« 
ture  pervenerat ,  ut  inde  provehi  ad  primas  angustias 


a.  Corcyne  suhducta  dafisis;  viiieBd 
Vin,a6,n.  I. 

3.  Sicut  aute  dictum  est  cap.  s4.  ^ 
Per  Megaram;  yide  ad  XXIV,  3o, 
n.  6. 

4«  Non  modo  non  Snnium  superare 
(vide  adl,  40, n.  i,etll,  5o,  n.  4), 
sed  nec,  etiam  non ,  yel  ne  quidem , 
nt  neque  XXXIII,  5,  n.  6 ;  nisi  malis 
dlcere  post  j(?<isupplendum  esseefiiam 
(  vlde ad  I,  40,  n.  t ),  et  nec  positum 
pro  simpl.  non ,  ut  passim  nee  et  ne- 


que;  T.  c.  1 ,  23  ;  II,  aa  ; m ,  aa  ,  aL 
Gf.  ad Tae.  Ann.  1 ,  3a ,  n.  7.  In  multis 
MSS  et  edd.  ante  Atieens.  ne,  h.  e.  ne 
qutdem;  vide  ad  lib.  XXXIU,  49, 
n.  I.  —  Rsctra  fretum  Euripi  f  vide 
tanten  ad  ISJ^nim  XXVIII,  cap.  6, 
not.  3. 

5.  j4tticic  tres  apertas  naves  ;  vide 
ad  XXII,  19,  n.  4*  —  Nave«  apertae 
oppoimntur  constratis ,  et  e»  snnt  que 
nuUa  habent  tabulata,  bdtiments  qid 
ne  sont  pas  pontes.  fin. 


A.  C.  aoo. 
U.  C.  5&a. 


LIBER   XXXl.  GAP.  XXIII.  127 

Euboeae  posset ;  ne  superato  promontorio '  conspice* 
retur,  classem  in  statione  usque  ad  noctem  tenuit. 
Primis  tenebris'  movit;  et  tranquillo  pervectus  Chal- 
cidem ,  paulo  ante  lucem ,  qua  infrequentissima  urbis 
sunt,  paucis  militibus  turrim  proximam  murumque 
circa  scalis  cepit,  alibi  sopitis  custodibus,  alibi  nullo 
custodiente.  Progressi  inde  ad  frequentia  sedificiis  loca, 
custodibus  interfectis,  refractaque  porta,  caeteram 
multitudinem  armatorum  acceperunt  ^ ;  inde  in  totam 
urbem  discursum  est,  aucto  etiam  tumultu,  quod 
circa  forum  ignis  tectis  injectus  erat.  Conflagrarunt 
et  horrea  regia ,  et  armamentarium  cum  ingenti  ap- 
paratu  macliinarum  tormentorumque  :  ca^des  inde 
passim  fugiemium  pariter  ac  repugnantium  fieri  coe- 
pta  est;  nec  ullo  jam,  qui  militaris  aetatis  esset,  non 
aut  caeso,  aut  fugato,  Sopatro  etiam  Acarnane  prse- 
fecto  prassidii  interfecto ,  praeda  omnis  primo  in  forum 
coUata ,  deinde  in  naves  imposita.  Carcer  etiamti  ab 
Rhodiis  refractus,  emissique  captivi,  quos  Philippus 
tanquam  in  tutissimam  custodiam  condiderat.  Statuis 
inde  regis  dejectis^  truncatisque,  signo  receptui  dato, 
conscenderunt  naves,  et  Piraceum,  unde  profecti  erant, 
redierunt.  Quod  si  tantum  militum  romanorum  fins- 
set ,  ut  et  Chalcis  teneri ,  et  non  deseri  praesidium  Athe- 
narum  potuisset;  magna  res  principio  statim  belli, 
Chalcis  et  Euripus  ^  adempta  regi  forent ;  nam  ut  terra 


Ca.p.  XXin.  I.  Superato  promon- 
torio  ;  vide  ad  II ,  5o ,  n.  4« 

2.  Primis  tenebris  movit ;  vide  ad 
II,  3,  n.  2.  —  TranquiUo  pcrvectus ; 
vide  ad  XXIV ,  8 ,  n.  6.  —  Qua  in- 
frequentissima  urbis  sunt;  videadlll, 

70,  n.  a ,  et  X ,  1 1,  n,  3.  —  Paucis  m, 
vide  ad  I,  14,  n.  4* 

3.  Multitudinem  armatorum  acce- 
perunt,  ceperunt.  —  Voss.  et  Lov.  i 


ac  6,  ceperunt,  quo  sensu  locuni  in- 
teUexisse  cl.  Ruperti  videtur :  male,  ut 
opinor.  Ego  locum  ita  capio  :  acce- 
perunt  snos,  et  introduxemnt  in  ur- 
bem.  £d. 

4.  Statuis  regis  dejectis ;  conf.  ad 
XXXIX,  7,  n.  4 ,  et  ad  Juvenal.  X, 
58.  Paulo  ante  quos  eo  Pkilippus,  etc. 
conj.  Gron. 

5.  Chalcis   et   Euripus;    vide   ad 


ia8 


T.   LIVII 


A.  C.  aoo. 
U.  C.  55s. 


Thermopylarum  aiigustiae  Graeciam ,  ita  mari  fretum 
£unpi  claudit. 

XXIV.  Demetriade  tumPhilippus  erat :  quod  quum 
esset  nuntiata  clades  sociae  urbis,  quanquam  serum 
auxilium  perditis  erat,  tamen,  quse  proxima  auxilio 
est ,  ultionem  petens ,  cum  expeditis  quinque  millibus 
peditum  et  trecentis  equitibus  extemplo  profectus, 
cursu  prope  Chalcidem  contendit ,  haudquaquam  du- 
bius  opprimi  Romanos  posse.  A  qua  destitutus  spe, 
nec  quidquam  aliud,  quam  ad'  deforme  spectaculum 
semirutae  ac  fumantis  sociae  urbis  quum  veuisset,  pau- 
cis  vix,  qui  sepelirent  bello  absumptos,  relictis,  aeque 
raptim  ac  venerat,  transgressus  ponte  Euripum^,  per 
Boeotiam  Athenas  ducit,  pari  incepto  haud  disparem 
eventum  ratus  responsurum.  Et  respondisset ,  ni  spe- 
culator  ( heraerodromos  vocant  Graeci,  ingens  die 
uno  cursu  emetientes  spatium  ^) ,  contemplatus  regium 
agmen  e  specula  quadam,  praegressus  nocte  media  Athe- 
nas  pervehisset.  Idem  ibi  somnus  eademque  negligen* 
tia  erat,  quae  Chalcidem  dies  ante  paucos^  prodiderat* 
Excilati  nuutio  trepido  et  praetor  Atheniensium  ^  et 
Dioxippus  praefectus  cohortis  mercede  militantium 
auxiliorum,  convocatis  in  forum  militibus,  tuba  si- 
gnum  ex  arce  dari  jubent,  ut  hostes  adesse  omnes 


XXVIII,  5,  n.  8,  et  XXVm,  6, 
n.  3. 

C  A.P.  XXIV,  I .  Nec  quidquam  aliud, 
quam  ad,  etc.  vide  ad  II,  8,  n.  9. 

2.  Transgressus  ponte  Euripum ; 
videadXXVm,6,n.  3. 

3.  Speculator  :  hemerodromos  vo- 
cant  Graici,  ingens  die  uno  cursu  eme- 
tientes  spatium;  proprle  speculatores 
Grsecis  iQ[i.8pc9X07i:oi  et  :^|i.EpC9uXa)ce( 
dicebantur :  sed  ildem  solebaut  esse 
^p.Epc^po(i.oi  et  (^pcpkoxi^ipuxe^  (  Eilbo' 


ten),  ut  quam  celerrime  scitu  neces- 
saria,  quae  signis  indicari  non  pps- 
sent,  suis  nuntlarent.  Conf.  Duker.ad 
h.  1.  Stepbani  Schediasm.  VI ,  p.  a8o 
(ubi  graeca  legltur  :np.epo^po'{i.<i)v  de- 
scriptio);  Herodot.  VII,  192;  JEneae 
Poliorc.  c.  6 ,  ibique  Casaub.  Tutneb. 
Advers.  XXVII,  7. 

4.  Quee  Chalcidem  , , ,  prodiderat ; 
Yide  n,  43,  n.  5. 

5.  Preetor  Jtheniensium  forte  uon 
archon ,  quod  Duk.  suspicabatur ,  sed 


A.  C.  aoe. 
U.  C.  561. 


LIBER  XXXI.  CAP.  XXIV.  1^9 

scirent :  ita  undique  ad  portas,  ad  muros  discurrunt. 
Paucas  post  horas  Philippus ,  aliquanto  tamen  ante 
lucem,  appropinquans  urbi,  conspectis  luminibus  cre- 
bris,  et  fremitu  homimim  trepidantium  (ut  in  taU  tu- 
multu)  exaudito,  sustinuit  signa^;  et  considere  ac  con- 
quiescere  agmen  jussit ,  vi  aperta  propalam  usurus , 
quando  parum  dolus  profuerat.  Ab  Dipylo  accessit  : 
porta  ea,  velut  in  pre  urbis  posita,  major  aliquanto 
patentiorque ,  quam  cseterae,  est;  et  intra  eam  extra- 
que  latae  sunt  viae^,  ut  et  oppidani  dirigere  aciem  a 
foro  ad  portam  possent,  et  extra  limes  mille  ferme 
passus^,  in  Academiae  gymnasium  ferens,  peditl  equi- 
tique  hostium  liberum  spatium  praaberet.  £0  limite 
Athenienses  cum  AttaU  prsesidio  et  cohorte  Dioxippi, 
acie  intra  portam  instructa,  signa  extulemnt.  Quod 
iibi  PhiUppus  vidit,  habere  se  hostes  in  potestate  ra- 
tus,  et  diu  optata  caede  (neque  enim  uUi  graecarum 
civitatium  infestior  erat)  expleturum^,  cohortatus  mi- 
Utes,  ut,  se  intuentes y  pugnarent ^  scirentque  ibisigna, 
ibi  aciem  esse  debere,  ubi  rex  essety  concitat  in  hostes 
equum,  non  ira  tantum,  sed  etiam  gloria  elatus; 
quod,  ingenti  turba  completis  etiam  ad  spectaculum 
muris,  conspici  se  pugnantem  egregium  ducebat.  Ali- 
quantum  ante  aciem  cum  equitibus  paucis  evectus  in 


oTpatTiYo^.  Conf.  supra  ad  librimi  VI, 
cap.  4^9  n.  7. 

6.  Sustinuit  signa ;  vide  ad  H,  44* 
11.6.  —  Ab  Dipjrlo  accessit,  ftcilic.  ad 
urbem  ,  porta  ea ,  etc.  vide  ad  VUI, 
17,  n.  5,  et  XXIV,  ai,  n.  3. 

7.  Et  extra  limes  (vide  ad  U,  39, 
n.  3)  miiie  ferme  passus  longus  (sed 
potias  cnm  Dok.  leg./^ajjui/n»,  qnia 
latitudo ,  non  longitudo  limitis  signi- 
ficatnr),  ab  Dipylo  in  Academice 
Igymnasium  ferens ;  vid.  Plin.  XII,  x 

•     VI. 


seu  5  ;  XXXJ ,  i  sen  3  ;  Potteri 
Archaeol.  1 ,  8 ,  p.  88  sq.  vers.  Ramb. ; 
Vojrage  du  jeune  jinacharsis ,  t.  II, 
c.  7,  8 ;  Meursius  in  Ceramico  gemi- 
&o ,  c.  ao sq.  et  in  A then.  Attic.  lib.  II , 
c.  I  sq.  Menag.  ad  Diog.  Laert.  III ,  7. 
8.  Et  diu  optata  c{ede.,,expletu- 
rum  se,  scil.  odium;  vel  diu  optata, 
quae  jam  diu  optasset ,  se  expleturum , 
confecturum,  perfecturum,  ceede  ho- 
stium.  —  Ubi  rex  esset.  Religioni  mi- 
hi  foret  hic  non  memorare  praeclaris- 

9 


t3o 


T.  LIVII 


A.  C.  aoo. 
U.  C.  55a. 


medios  hostes,  ingentem  quum  suis  ardorem,  tum 
pavorem  hostibus,  injecit.  Plurimos  manu  sua  comi- 
nus  eminusque  vulneratos  compulsosque  in  portam 
consequutus  et  ipse,  quum  majorem  in  angustiis  tre- 
pidantium  edidisset  ca;dem,  in  temerario  incepto  tu- 
tum  tamen  receptum  habuit;  quia,  qui  in  turribus 
portae  erant ,  sustinebant  tela ,  ne  in  permixtos  hosti- 
bus  suos  conjicerent.  Intra  muros  deinde  tenentibus 
milites  Atheniensibus ,  Philippus ,  signo  recepttii  dato, 
castra  ad  Cynosarges  (templum  Hefculis  gymnasiura- 
que^  et  lucus  erat  circumjectus)  posuit;  sed  Cyno- 
sarges  et  Lyceum ,  et  quidquid  sancti  amoenive  circa 
urbem  erat,  incensum  est,  dirutaque  non  tecta  solum, 
sed  etiam  sepulcra^® ;  nec  divini  humanive  juris  quid- 
quam  prae  impotenti  ira  est  servatum. 

XXV.  Postero  die,  quum  primo  clausae  fuissent 
portae,  deinde  subito  apertae,  quia  praesidium  Attali 
ab  Mgirn. ,  Romanique  ab  Piraeeo  ^  intf  averant  urbem , 
castra  ab  urbe  retulit  rex  tria  fefme  millia  passuum. 
Inde  Eleusinem  profectus,  spe  improviso  templi  ca- 
stellique ,  quod  et  imminet  et  circumdatum  est  tem- 


-sliiia  haec  Terba  Hearici  IV,  digni  Gal- 
loriun  regis,  audita  ante  praeUiun  di- 
ctnm  d^Iyiy  :  «  Enfants ,  si  v ous  perdez 
Tos  enseignes ,  comettes  et  guidons , 
ne  perdes  point  de  Tue  mon  panaclie 
blanc  :  youa  le  trouveres  tonjours  au 
chemin  de  rhonneur  et  de  la  Tictoire». 
Ea  sic  retulit  Hard,  de  Pirifixe,  part. 
It,  p.  ia3,  Paris.  x8i6.Eanosrescri- 
bimus,  rati  qnoque,  nbi  Rez  est,  ibi 
laudem  esse ,  honorem  etTirtntem.  En. 
9.  Cjnosarges  ftemplum  Herc.  lucus 
ei  gjrmnasium,  a  qno  dicti  K6vixot ) 
ei  fyceum  et  Academia ,  tria  gymna- 
sia  Athenamm  celeberrima,  extra  ur- 
bis  motnia  exstracta;  Tid.  Hesych.  et 


Snid.  T.  Kuvoaapifsc  (qui  iUad  ita 
dictum  tradunt,  quod  Didymus  jussu 
oraculi  eo  loco  templnm  Herculi  stru- 
xerit,  quo  canis  alhus,  xubiv  opTTiCf 
deposuerit  caraes  Tictimae ,  a  se  ma- 
ctatae) ,  et  auctores  in  not.  7  laudati. 

10.  Sed  etiam  sepuicra,  quae  in 
Graecia  extra  urbium  rooenia  esao  so- 
lebant.  Cf.  ad  XXV,  g,  n.  11;  Vales.» 
ad  Ammian.  MarcelL  18,7;  Potteri 
Archseol.  gr,  4,  7. — Prte  impotenti 
ira ;  Tide  ad  HI ,  36 ,  n.  a  ,  et  VI , 
40,  n.  I ;  et  Horat.  I,  od.  16,  17.  Ed. 

Ca.p.  XXV.  I.  AbJEgina,  Romani- 
que  ab  Pireeeo,  etc.  Ttdead  VIII,  17  , 
n.  5.  —  Inde  Eleusinem  profeetns. 


u.csr        LIBER  XXXL  CAP.  XXV.  i3i 

plo,  capiendi,  quum  haudquaquam  neglectas  custo- 
dias  ahimadvertisset ,  et  classem  a  Pineeo  sudsidio 
venire,  omisso  incepto,  Megaram  ac  protenus  Corin- 
thum  ducit^;  et  quum  Argis  Achaeorum  concilium 
esse  audisset,  inopinantibus  Achseis,  concioni  ipsi  su* 
pervenit.  Consultabant  de  bello  adversus  Nabin  ty- 
rannum  Lacedaemoniorum ;  qui,  translato  imperio 
Philopoemene  ad  Cycliadem^,  nequaquara  parem  illi 
ducem,  dilapsa  cernens  Achaeorum  auxilia,  redinte- 
graverat  bellum ,  agrosque  finitiroorum  vastabat ,  et 
jam  urbibus  quoque  erat  terribilis.  Adversus  hunc 
hostem,  quum,  quantum  ex  quaque  civitate  militum 
scriberetur,  consultarent ;  Philippus,  dempturum  se 
eis  curam,  quod  ad  !N^abiil  et  Lacedaemonios  attineret, 
pollicitus,  nec  tantum  agros  sociorum  populationibus 
prohibiturum  ^,  sed  terrorem  omnem  belli  in  ipsam 
Laconicam,  ducto  eo  extemplo  exercitu,  translatu- 
rum.  Haec  oratio  quum  iugenti  hpminum  assensu  ac- 
ciperetur  :  <r  Ita  tamen  aequum  esjt ,  inquit,  me  vestra 

opp.  Atticae  Megara  yersns  in  maris  ut  ap.  Polyb. );  qnae  videtur  altera 

ora,ad  deztram  Cepbisi  ripam,  cele-  Philopceteenis  fuisse   praetura;  con^ 

berrimum  initiis  seu  mysteriis  £leu-  XXXII,  19,  iet  Schweigh.  ad  Polyb. 

sinis    Cereris ,    spe  impronso  tempU  XVI ,  36 ,  n«  i ;  XVII ,  x ,  n.  a ;  XVIII, 
Cererls  capiendi  etutelliqtie ,  quod  et      17,  n.  4*  De  prima  ejns  praetura  y. 

imminet  (vide  ad  III,  5x,  n.  3)  et  Polyb.U,  10  sq.  de  terda  ,  ni  fallor, 

cifcumdatum  est  templo ,  intra  templi  inf.  XXXV,  aS-ag,  36;  de  quarta 

murum  et  irepi^oXov*  quod  castellum,  XXXVIII,  3x  sq.  Polyf).  XXII,  23 ; 

templi  propngnacnlum ,  cnjus  et  men-  XXIU,  i  sq.  XXIV ,  5  sq.  do  quinta 

tio  fit  in  Scylads  Periplo    (  Geogr.  inf.  XXXVIU  ,33  pr.  de  octava  inf. 

min.  1. 1,  p.  ao),  adumbratum  v.  in  XXXIX,  49,  n.i;deprudentiaejuset 

niinis  illins  templi ,  a  Foucheroto  de-  virtutibus  inf.  XXXIV,  25;  XXXIX , 

lineatis  et  ezpressis  in  AUg.  Ut,  Zeit,  5o ,  et  Polyb.  U ,  40 ,  67  sq.  X,  2 1  -25; 

a,  1802,  vol.  UI  pr.  XXIV,  9,  12  ;  XXV,  9 ;  de  natalibus , 

2.  3/egaram  ac  protenus  Corin-  forma ,  studiis  et  rebus  gestis  Pausan. 
thumducit;  vide  ad  1,23,  n.  4;  VIII,  49-52,  etPlnt.  Philop.  p.  356- 
XXn ,  5o ,  n.  3 ,  et  XXIV,  3o ,  n.  6.  368. 

3.  Translato  imperio  a  Philopo!^  4-  Agros  socior%tm  populationibus 
mene  ad  CxcUadem  ( forte  CycUadam,  prohil itirum ;  viile  ud  XXII ,  1 4,  n.  3. 


i3i  T.  LIVII  vllZ 

tt  meis  armis  tutari ,  ne  mea  interim  nudentur  praesi- 
«  diis.  Itaque ,  si  vobis  videtur ,  tantum  parate  mili- 
«c  tum,  quantum  ad  Oreum  et  Chalcidem  et  Corinthum 
« tuenda  satis  sit ,  ut ,  meis  ab  tergo  tutis ,  secunis  bel- 
«  lum  Nabidi  inferam  et  Lacedaemoniis  ».  Non  fefellit 
Achdpos,  quo  spectasset  tam  benigna  poUicitatio  auxi- 
liiunque  oblatum  adversus  Lacedaemonios ;  id  quaeri, 
ut  obsidem  Achaeorum  juventutem  educeret  ex  Pelo- 
ponneso ,  ad  illigandam  romano  bello  gentem.  £t  id 
quidem  ooargu^e  Cycliades  praetor  Achaeorum  uihil 
attinere  ratus,  id  modo  quum  dixisset,  non  licere  le- 
^giims  Achaeonim  de  aliis  rebus  referre,  quam  propter 
*quas  convocali  essent^  decreto  de  exercitu  parando 
adversus  Nabin  facto ,  conciUum  fortiter  ac  hbere  ha- 
bitum  dimrsit ,  inter  assentatores  regios  ante  eam  diem 
habitus.  Phijippus^,  magna  spe  depulsus,  voluntariis 
paucis  militibus  conscriptis,  Corinthum  atque  in  at- 
ticam  terram  rediit. 

XXVI.  Per  eos  ipsos  dies,  quibus  Philippus  in 
Achaia  fuit,  Philocles  prsefectus  regius,  ex  Euboea 
profectus  cum  duobus  miUibus  Thracum  Macedouum- 
que  ad  depopulandos  Atheniensium  fines,  e  regione 
Eleusini^  saltum  Cithaeronis'  transcendit.  Inde  dimidia 
parte  miUtum  ad  praedandum  passim  per  agros  di- 
missa,  cum  parte  ipse  occullus  loco  ad  insidias  oppor- 
tuno  consedit ,  ut ,  si  ex  casteUo  ab  Eleusine  in  prae- 
dantes  suos  impetus  fieret ,  repente  hostes  effusos  ex 
improviso  adoriretun  Non  fefeUere  insidiae;  itaque 
revocatis,  -qui  4iscurrerant  ad  praedandum,  miUtibus, 
instructisque,  ad  oppugnandum  casteUum  Eleusinem 
profectus,  cum  miiltis  inde  vuhieribus  recessit,  Phi- 

Cap.  XXVI.  I.  Saltum  Citharonis.      Nat.  IV,    7.  Ed.  —  Ex  ceutelh  ab 
Hujas  saltas  mcminit  Plinias,  Uist.      Eleusines  y\^e  ^A<^i5^n^t. 


A.  C.  aoo. 
U  C.  55  a. 


LIBER  XXXI.  CAP.  XXVL  i35 

lippoque  se  venienti  ex  Achaia  conjnnxit.  Tentata  et 
ab  ipso  vege  oppu^atio  ejus  castelli  est;  sed  naves 
romanae,  a  Piraeeo  venientes,  intromissumque  praesi- 
dium  absistere  incepto  coegerunt.  Diviso:deinde  exer- 
citu,  rex  cum  parte  Philoclem  Athenas  mittit,  cum 
parte  ipse  Piraeeum  pergit ;  ut ,  quum  Philocles  sub- 
eundo  muros  et  comminanda  oppugnatione  ^  conti- 
neret  urbe  Athenienses,  ipsi  Piraeeum  levi  cum  prae- 
sidio  relictum  expugnandi  facult.is  esset.  Caeterum 
nihilo  ei  Piraeei ,  quam  Eleusinis ,  facilior ,  iisdem  fere 
defendentibus ,  oppugnatio  fuit.  A  Piraeeo  Athenas  re- 
pente  duxit ;  inde  eruptione  subita  peditum  equi- 
tumque  inter  angustias  semiruti  muri^,  qui  brachiis 
duobus  Piraeeum  Athenis  jungit,  repulsus,  omissa  op- 
pugnatione  urbis,  diviso  cum  Philocle  rursus  exerr 
citu,  ad  vastandos  agros  profectus,  quum  priorem 
populatioiiem  sepulcris  circa  urbem  diruendis  exer- 
cuisset,  ne  quid  inviolatum  relinqueret,  tempiadeum, 
qilae  pagatim  sacrata  habebant^,  dirui  atque  incendi 
jussit.  Exornata  eo  genere  operum  eximie  terra  attica, 
et  copia  domestici  marmoris,  et  ingeniis  artificum^ 


a.  Subeundo  muros  ei  comminanda 
opptignatione  ;  yide  ad  XXI ,  5,  n.  5. 
—  Nihilo  ei  Pirasei  oppidi  (v.  intpp. 
Cic.  ad  Att.  VII,  3  ),  quam  Eleusinis, 
faciUor . . .  oppugnatio  fiiit :  forte  leg. 
veljelicior,  vel  expugnatio  :  nam  op- 
pagnatio  saspe  non  adinodum  diificilis 
est ,  et  Philippas  expagnare  Piraeeum 
conabatnr ;  Duker. 

3.  Seminiti  muri,  muri  longi  ([Aaxpa 
Teixtl,  seu  <rxgXyi)  a  Themistocle  et 
Pertcle  exstmcti  ac  XL  stadia  longi , 
qul  tanquam  brachiis  duobus  Piraseum 
Athems  et  tres  Athenarum  portus  a 
natura  factos,.  Piraeeom,  Phalerenm 
et  Munychtium ,  ano  muro  conclusos , 


xnter  se  jungunt ;  cf.  Nep.  Them.  6 ; 
Uerod.  V,  63 ;  VI ;  1 16 ;  VII,  76,  91; 
Pausan.  I ,  i ;  Diodor.  XJ ,  4  x  sq.  l^V^ 
3a ;  Thucyd.  I,  ^3,  1 07  ;  II,  1 3;  Vm  , 
90 ;  Piut.  in  Cim. ,  Themist.  et  Periele;, 
Meurs.  Ath.  Att.  III ,  la ;  Potteri  Ar^- 
chaeoi.  1 ,  8 ,  p.  67  sq.  vers.  Ramb.  ; 
Voyage  du  jeune  Anarchasis ,  t.  II , 
c.  la ,  et  Chandleri  Itiner.  c.  5. 

4.  Templa  deum,  quae  pagatim 
sacrata  habebant  Athenienses  (cf. 
cap.  3o ,  n.  3  ),  dimi  et  ineendi jussit : 
quod  fiurentis  ease  hominis  dicit  Polyb. 
V,  1 1 ,  4*  —  Copia,  ob  copiam ,  do- 
mestici  marmoris ,  Attici ,  inpr.  Hy- 
mettii  ;  de  quo'  v.  Strab.  IX ,  p.  399 ; 


A.  C  soo. 
U.  C.&5a. 


i34  T.  LIVII 

praebuit  huic  furori  materiam;  neque  enim  diruere 
raodo  ipsa  templa,  ac  simulacra  evertere  satis  habuit, 
sed  lapides  quoque ,  ne  integri  cumularent  ^  ruinas , 
frangi  jussit ;  et,  postquam  non  tam  ira  satiata,  quam 
irae  exercendae  materia  haec  deerat,  agro  hostium  in 
Boeotiam  excessit  ^  nec  aliud  quidquam  dignum  me- 
moria  in  Graecia  egit, 

XXVII.  Gonsul  Sulpicius  eo  tempore  inter  ApoUo- 
niam  ac  Dyrrachium  ad  Apsum  fluraen^  habebat  ca- 
stra ;  quo  arcessitum  L.  Apustium  legatum,  cum  parte 
copiarum  ad  depopulandos  hostium  fines  mittit.  Apu- 
stius,  extrema  Macedoniae  populatus,  Corrago  et  Ger- 
runio  et  Orgesso  castellis  primo  impetu  captis,  ad 
Antipatriam  in  faucibus  angustis  sitam  urbem,  venit; 
ac  primo  evocatos  principes  ad  colloquium ,  ut  fidei 
Romanorum  se  committerent ,  perlicere  est  conatus ; 
deinde,  iibi,  magnitudine  ac  moenibus  situque  urbis 
freti,  dicta  adspernabantur,  vi  atque  armis  adortus, 
expugnavit,  puberibusque  interfectis,  praeda  omni 
militibus  corlcessa,  diruit  muros,  atque  urbem  in- 
cendit.  Hic  metus  Codrionem ,  satis  validum  et  muni- 
tum  oppidum ,  sine  certamine  ut  dederetur  Romanis, 
effecit*.  Praesidio  ibi  relicto,  Ilion  (nomen  propter 


Plin.  XVH ,  I ;  XXXVI,  3 ,  a4 ;  Hor. 
Od.II,i8,3. 

5.  Sed  lapides  qtioque  frangi  jussit , 
ne  integri  cnmularent  ruinas ,  nec 
templa  restitui  possent.  Cf.  Polyb. 
XVI,  I ,  qui  PhilippnAi  eodem  modo 
in  templa  Pergami  saevisse  tradit.  Pars 
historiarum  ejus  ad  hoc  cap.  et  seqq. 
pertinens  deperdita. 

Cap.  XXVII.  1.  Jd  Jpsum  flu- 
men ,  etc.  cf.  Plut.  in  Qnintio ,  p.  370. 
—  Corrago  et  Geminio  et  Orgesso 
casteiHs  non  aliunde  notis;  nisi  sunt 


eadem,  qnse  Kpecovtov ,  FEpouvTa ,  seu 
repTOuvTot  et  Opvuffov  vel  Opyuffaov 
appellat  Polyb.V,  108,  a  cl  8,  ubi 
id  suspicatnr  Schweigh.  et  ubi  Antipa- 
tria  quoque  memoratur.  Ko^p^ayov  in 
^schin.  orat.  c.  Gtesiph.  p.  553,  ed. 
Reisk.  ducis  nomen'esse,  jam  alii  mo- 
nuere. 

2.  Hicmetus  Codrionem,,.sine  eer- 
tamine  ut  dederetur  Romanis ,  effecit 
pro  :  Codrion  ut  dederetur,  Cf.  ad 
n,  57,n.  3.  Condrionem  qnidamMSS. 
Xpuoov(^((Ava  Tel   xp^^ov^uva  apud 


A.  C.  aoo. 


U.C.55..  LIB.  XXXI.  CAP.  XXVII.  XXVIII.  i35 
alteram  in  Asia  urbem,  quam  oppidum,  notius)  vi 
capitur.  Revertentem  legatum  ad  consulem  cum  satis 
magna  praeda  Athenagoras  quidam  regius^  prsefectus 
in  transitu  fluminis  a  novissimo  agmine  adortus, 
postremos  turbavit  :  ad  quorum  clamorem  et  trepi- 
dationem  quum  revectus  equo  propere  legatus  signa 
con ver tisset ,  conjectisque  in  medium  sarcinis  aciem 
direxisset ;  non  tulere  impetum  romanorum  miiitum 
regii ;  multi  ex  iis  occisi ,  piures  capti.  Legatus ,  inco- 
lumi  exercitu  reducto  ad  consulem,  remittitur  inde 
extemplo  ad  classem. 

XXVIII.  Hac  satis  felici  expeditione  bello  com- 
misso,  reguli  ac  principes  accolse  Macedonum  in  ca- 
stra  romana  veniunt,  Pleuratus  Scerdiiaedi  filius,  et 
Amynander  Athamanum  i*ex,  et  ex  Dardanis'  Bato, 
Longari  filius  :  bellum  suo  nomine  Longarus  cum 
Demetrio  Philippi  patre  gesserat.  PoIIicentibus  auxi- 
lia  respondit  consui,  Dardanorum  et  Pleurati  opera, 
quum  exercitum  in  Macedoniam  induceret,  se  usu- 
rum ;  Amynandro  ^tolos  concitandos  ad  bellum  at- 


Polyb.  V,  io8  ,  2  ,  esse  forsan  nomen 
ejusdem  vel  duoram  oppidoram ,  nec 
tamen  cum  Jac.  Gron.  Kvi^ov,  Ko- 
<^piova  f  et  moz  in  hoc  c.  Liv.  Cnidus 
pro  llion  legendum  esse ,  ibi  monet 
Schweigh.  In  MSS  qnidem  et  antt. 
edd.  nidus,  indus  et  nudus  reperitur 
pro  Iliony  et  notissima  Cnidus  seu 
Gnidna  orbsDoridis  Asiaticae  in  Caria, 
ubl  Yenus  sanctissime  colebatur ;  sed 
CnidumThessalicam  seu  Macedonicam 
nemo  memoravit  praeter  Steph.  Bys. 
et  Scol.  Callim.  H.  in  Cer.  a5 ,  ubi 
Cnidus  Asiatica  inteU.  t.  ibi  Intpp. 
«t  Wessel.  ad  Diodor.  t.  I ,  p.  879. 
D.10V  inter  Macedoniae  oppida  idem 
recenset  Stcph.  Byz.  -—  Goeller  quo- 


que  e  cod.  Bamberg.  vult  Cnidus , 
cujus  recentes  notas  adi ,  p.  369  sq. 
Nostri  quoque  MSS  huc  alludunt 
dantes  indus  et  nidus,  En. 

3.  j4thenagoras    regius  prafectus 

(cf.  Polyb.  XVm,  5,  a)  1«  transitu 

flundnis  Apsi,  ad  quod  consul  castn 

habebat  (  v.  cap.  pr. ) ,  a  nonssimo 

agmine  a.  yide  ad  YIIl,  17,  n.  5. 

Cap.  XXVIII.  I.  Ex  Dardanis  (  cf. 
ad  XXYI,  a5 ,  n.  4)  BcUo,  cujus  no- 
rainis  Dabnatiae  regem  Dio ,  sed  re- 
ctins  Pannonium  ducem  memorat 
Suet.  Tib.  a.  Gf.  ibi  intpp.  et  ad 
Ovid.  ex  Ponto,  II,  i,  46. — Longari 
filius  sex  MSS  Langari  prob.  Drak. 
qnia  AaYY^poc  ^  ^^^  AYpiavcov  paffi- 


A.  G.  200. 
U.C.  5&a. 


i36  T.  LIVII 

tribuit.  Attali  legatis  (nam  ii  quoque  per  id  tempus 
venerant)  mandat,  ut  Mgined  rex,  ubi  hibernabat, 
classem  romanam  opperiretur,  qua  adjuncta,  bello 
maritimo,  sicut  ante,  Philippum  urgeret.  A.d  Rho- 
dios  quoque  missi  legati,  ut  capesserent  partem  belli. 
Nec  Philippus  segnius  ( jam  enim  in  Macedoniam  per- 
venerat)  apparabat  bellum  :  filium  Persea^,  puerum 
admodum,  datis  ex  amicorum  numero,  qui  aetatem 
ejus  regerent,  cum  parte  copiarum  ad  obsidendas  an- 
gustias,  quae  ad  Pelagoniam  sunt,  mittit.  Sciathum  et 
Peparethum,  haud  ignobiles  urbes,  ne  classi  hostium 
praedae  ac  praemio  essent,  diruit.  Ad  ^tolos  mittit  le- 
gatos,  ne  gens  inquieta'  adventu  Romanorum  fidem 
mutaret. 

XXIX.  Concilium  ^tolorum  statuta  die%  quod  Pa- 


).EU<  apnd  Arrian.  de  exped.  Alez.  M. 
1,5;   ubi  conf.  Gron. 

a.  Pilium  Persea,  puerum,  etc.  cf. 
Tac.  Ann.  U,  44*  —  Sciathum  et  Pe- 
parethum,  Drak.  monet  variare  qui- 
dem  codd.  et  editt.  in  harnni  urbium 
nominibus,  sed  veram  hanc  esse  or- 
thographiamj  quae  primum  appamit 
in  ed.  Mog,  Fuerunt  autem  insulae 
maris  iBgaei ,  qnaram  quaeque  urbem 
ejusdem  nomiiiis  habnit.  Vid.  Ptol. 
Geogr.  ni,  i3.£d. 

■3,  Ne  gens  inquieta  fidem  mutaret; 
vide  ail  XXVI,  a5,  n.6. 

Caf.  XXIX.  I .  Concilium  jEtolorum 
statuta  die,  —  In  cod.  Bamberg.  legi- 
tur  stata  die,  quod  recipi  vnlt  Goel- 
ler;  quippe  qnia  dicitur  statum,  quod 
certo  ac  defiuito  tempore  reeurrit; 
statutum  vero ,  quod  tempore  indicto. 
Ed.  —  Quod  Panastolium  vocant , 
Thermi  esse  qnotannis  autumuali  tem^ 
pore ,  ibique  tum  nundinae  ludique 
agi,  et  populi  magistratus  ci*eari  sole- 


bant;  vid.  XXXV,  32;  PoIyb.V,  8 ; 
XXVin,  4,  i;  Strab.X,  pag.  463  ; 
Potteri  Archaeol.  lib.  I  extr.  Idem  con- 
cilium  Thermaicum,  tviv  tuv  08{>p.i* 
xuv  auvc^ov,  appellat  Polyb.  XVIII , 
3 1,  n.  5,  ubi  Schweigh.,  Palmerio  (  io 
Exerc.  ad  Auct.  grsec.  p.  89)  et  Dak. 
praeeuntibus ,  jam  recte  notavit  erro- 
rem  Liv.  XXXIII,  35,  qui  verba  Po- 
lybii  cepit  de  /requenti  Grceeiee  eon^ 
ventu  ad  ThermopjrJas ,  quem  in^e 
Pyiaicum  appellant,  ttiv  auvo^cv  Hu- 
Xaiav  vel  ttqv  UuXaiav  (vid.  Strab. 
IX  ,  p<  ^90 ;  Suid.  et  Hesych.) ,  qno- 
niam  locus  ille  dlcebatur  proprie 
HuXai  (ut  Pylce  XXXII,  4;  XXXVI, 
i5,  et  hinc  portas  XXXVI,  17  , 
n.  a),  et  deinde  a  vicinis  aquis  calidis 
Qgpli.ciruXai*  vid.  XXXVI,  i5  cxtr. 
Strab.  IX,  pag.  428;  Herodot.VII, 
aoi ;  Appian.  Syr.  17,  etPansan.  X, 
8,  qui  etiam  docet,  ad  Pylos  oonve- 
nisse  ex  pluribus  Graeciae  populis 
XXX  legatos,  et  in  his  duo6  tantum 


A.  C.  aoo. 
U.  G.  55a. 


LIBER  XXXL  CAP.  XXIX.  iSy 

naetolium  vocant,  ftiturum  erat.  Huic  ut  *  occurrerent, 
et  legati  regis  iter  accelerarunt ,  et  ab  consule  missus 
L.  Furius  Purpureo  legatus  venit ;  Atheniensium  quo- 
que  legati  ad  id  concilium  occurrenint :  primi  Mace- 
dones^  cum  quibus  recentissimum  foedus  erat,  auditi 
sunt.  Qui,  nulla  nosfa  re,  nihil  se  nosd  habere^  quod 
afferrent,  dixerunt  :  quibus  enim  de  causis  y  experta 
inutili  societate  romanay  pacem  cum  Philippofecis» 
senty  compositam  semelservare  eos  debere.  «c  An  imi- 
ff  tari,  inquit  unus  ex  iegatis,  Romanorum  licentiam, 
«  an  levitatem  dicam,  mavultis?  qui,  quumJegatis  ve- 
<(  stris  Romae  responderi  ita  jussissent  :  Quid  ad  nos 
«  venitis ,  ^toli ,  sine  quorum  auctoritate  pacem  cum 
«  Philippo  fecistis  ?  iidem  nunc ,  ut  bellum  secum  ad- 
«  versus  Phihppum  geratis ,  postulant  :  et  antea  pro- 
« pter  vos,  et  pro  vobis  arma  sumpta  adversus  eum 
« simulabant ;  nunc  vos  in  pace  esse  cum  Philippo  pro- 
«hibent.  Messanaj  ut  auxilio  essent^,  primo  in  Sici- 
« liam  conscenderunt ;  iterum ,  ut  Syracusas  oppres- 
«sas  ab  Carthaginiensibus  in  libertatem  eximerent: 
«  et  Messanam  et  Syracusas  et  totam  Siciliam  ipsi  ha- 


fuissc  ^toloruro  nuXaYopa?.  Paneeto- 
//«/n,  ut  napk€oi(OTia,  naveXXiivia, 
Ilavaj^ata  seu  navaj^aixa.,  IlavtcAvta, 
navaOiivaia.  Caeterum  Bauer.  notat, 
infra  et  alibi  PancetoUcum  scribi, 
tnagis  ex  analogia ,  ut  et  Pjrlaicum  et 
Achaicum  concilium ,  sed  et  PametO' 
Uum,  T^  nayaiTCdXiov ,  rectehabere, 
et  snbstant.  ts&t. 

2.  Huic  ut  occurrerent  ut  mox  ad 
id;  vide  ad  XXI,  6i,  n.  i.  —  NuUa 
nova  re,  sc.  oblata,  quum  nihil  noTi 
inciderit  aut  accesserit:  ablativi  simpl. 
positi  in  adjectivo ;  Bauer. 

3.  3Iessanfe  ut  auxilio  essent  (vid. 
ad  XX.YIII,  a8 ,  n.  3),  primo  in  Sici" 


Uam  conscenderunt ,  b.  e.  naves  con- 
scenderunt  (ut  XXXVII,  ii ;  XLIV, 
23,  35,  et  graece  lp.6atvsiv  ),  ut  in  Sf- 
ciliam  navigarent;  Drak.  Transcende" 
runt  (ut  XXXIV,  4)  conj.  Crever.  et 
exscenderunt  Gron.  Sed  exscensiwiem 
facere  eos  dici,  qui  praedandi  causa 
milites  e  navibus  in  terram  exponant , 
eoque  animo  B.omano8  prioio  in  Siei' 
liam  non  trajedsse,  monet  Duker.  — 
Transcenderunt  est  in  cod.  Bamb^. 
quare  Goeller  redpi  vult  Creveril 
emendationem.  £d.  —  Ut  Sjrracusas  , 
oppressas  a  Carth,  (  vid.  ad  XXIV,  27 
sq.) ,  in  Ubertatem  eximerent,  exime- 
rent  servitio  (ut  lib.  XXVIII,  ca|k. 


A.  C.  aoo. 


i38  T.  LIVII  xjcss» 

«  bent,  vectigalemque  provinciam*  securibus  et  fasci- 
«  bus  siibjecerunt.  Sciiicet ,  sicut  vos  Naupacti  iegibus 
«  vestris  ^  per  magistratus  a  vobis  creatos  conciiium 
«habetis,  socium  hostemque  Ubere,  quem  velitis, 
«  lecturi,  pacem  ac  bellum  arbitrio  habituri  vestro; 
«sic  Siculorum  civitatibus  Syracusas  aut  Messanam 
«  aut  Lilybaeum  indicitur  concilium^.  Praetor  romanus 
«  conventus  agit  ^ :  eo  imperio  evocati  conveniunt ;  ex- 
«  celso  in  suggestu  superba  jura  reddentem,  stipatura 
«  lictoribus  vident ;  virgae  tergo ,  secures  cervicibus 
« imminent;  et  quotannis  alium  atque  alium  dominum 
«  sortiuntur.  Nec  id  mirari  debent  aut  possunt,  quum 
« ItaUae  urbes  Rhegium,  Tarentum,  Capuam,  ne  fiui- 
«  timas  nominem,  quarum  ruinis  crevit  urbs  romana, 
«  ejusdem  subjectas  videant  imperio.  Capua  quidem, 
«  sepulcrum  ac  monimentum  campani  popuU ,  eiato 
«  et  extorri  ejecto  ipso  populo^,  superest;  urbs  trunca, 
«  sine  senatu ,  sine  plebe ,  sine  magistratibus ,  prodi- 
«giura;  reiicta  crudelius  habitanda,  quam  si  deieta 
«  foret.  Furor  est ,  si  alienigenae  homines ,  plus  lingua 
«  et  moribus  et  legibus,  quam  maris  terrarumque 


39  extr.)  et  in  libertatem  restituerent.  pido ,  qnod  hinc  etiam  ipsum  conventm 

^,  Vectigalem  provinciam  (videad  appellatur.  — Ejusdem  subjectas  vi- 

y,  10  ^n.  S)  securibus  etfascibus  sub'  deant  imperio.   Creverio   magis  pla- 

jecerunt,  h.  e.  saevo  imperio.  Cf.  seqq.  cuisset  eidem  subj.  ut  non  modo  Ro- 

Fasces  designant  jus  animadvertendi  manis  subjectae  dicantur ,  sed  et  eodeiu 

summumque   imperium ;    secures  jus  modo,  eadem  superbia  a  Roroanis  regi. 

vitae^et  necis.  Cf.  II,  7,  n.  7.  Hanc  conject.  firmat  codex  Bamb.  £0. 

5.  Sicut  vos  Naupacti  (vid.  XXyi ,  8.  Capua . . .  sepulcrum  ac  monimen- 
a6 ,  n.  i)  . . .  concilium  habetis,  etc.  cf.  tum  campani  populi,  elato . .  .populo; 
XXXV,  xa  ,  et  Polyb.  Vj  io3.  videadXXIV,  aa,n.  11. — Prodigium 

6.  Liljrbasum  indicitur  concilium;  relicta  crudelius  habitanda,  quam  si 
vide  ad  IV,  a5,  n.  4«  deleta  foret ,  ita  continentibus  verbis 

7.  Pr,  rom.  conventus  (dYOpaiouc)  legendum,  ut  sensus  sit,  Capuam  re- 
agit,  quod  propr.  dicitur  de  magistratu  lictam  sic  habitandam  esse  prodigium 
provinciaU,  diem  indicente ,  quo  jus  crudelius,  sen  majus  crudelitatis  mon- 
diclurus  sit  in  aiiquo  provinciae  op-  ^strum,  qoam  foret  deleta ;  Gron.  Vnl- 


A.  C.  aoo. 
U.  C.  55i. 


LIB.  XrXXI.  CAP.  XXIX.  XXX.  iSg 

«spatio,  discreti,  haec  tenuerint,  sperare,  quidquam 
«eodem  statu  mansurum.  Philippi  regnum  officere 
«  aliquid  videtur  libertati  vestrae ;  qui ,  quum  merito 
«  vestro  vobis  infeslus  esset ,  et  nihil  a  vobis  ultra , 
cc  quam  pacem ,  petiit ,  fidemque  hodie  pacis  pactse 
«  desiderat^.  Assuefacite  his  terris  legiones  externas, 
«  et  jugum  accipite  :  sero  ac  nequidquam ,  quum  do- 
«  minum  romanum  habebitis ,  socium  Philippum  quae- 
«retis**^.  ^tolos,  Acarnanas,  Macedonas,  ejusdem 
«  linguae  honfiines,  leves  ad  tempus  ortse  causa;  dis- 
«  jungunt  conjunguritque ;  cum  alienigenis,  cum  Bar- 
«  baris  aetemum  omnibus  Graecis  bellum  est  eritque. 
« IVatura  enim ,  quae  perpetua  est ,  non  mutabilibus 
«  in  diem  causis,  hostes  sunt.  Sed,  unde  coepit  oratio 
«  mea ,  ibi  desinet.  Hoc  eodem  loco  iidem  homines 
«  de  ejusdem  Philippi  pace'^  triennio  ante  decrevistis, 
« iisdem  improbantibus  eam  pacem  Romanis ,  qui 
«  nunc  pactam  et  compositam  turbare  volunt  :  in 
«  qua  consultatione  nihil  fortuna  mutavit,  cur  vos 
«  rautetis,  non  video.  » 

XXX.  Secundum  Macedonas',  ipsis  Romanis  ita 
concedentibus  jubentibusque,  Athenienses,  qui  foeda 
passi  justius  in  crudelitatem  saevitiamque  regis  invehi 
poterant ,  introducti  sunt.  Deploraverunt  vastationem 
populationemque  miserabilem  agrorum.  Neque  id  se 


gatam  distinct.  probant  Duk.  et  Periz. 
iim  prodigium  ad  praec.  referunt,  et 
crudelius  accipiunta  dverbialiter.  -— 
Heec  tenuerint:  si  Graeciam  occupave- 
rint,  et  tos  alienigenas  in  potestate 
habuerint.  Ed. 

9.  Fidemque  (pro  etfidem,  ut  duo 
et  sint  h.  1. ,  nisi  et  ante  nihil  del. ) 
hodie  paeis  pactie  desiderat,  post  hoc 
verbum  sustuli  interr.  signnm  :  nam 
post  ^ii  xntell.  tamen ,  et  verba  Phi^ 


lippi  regnum ,  ete.  non  interrogantis  , 
sed  referentis,  animo  dici,  magis  est 
e  more  Livii ,  ut  XXXI EI,  i3 ,  Hber-, 
tati  graves  videri  reges  ;  Baner. 

10.  Socium  Philippum  quceretis; 
vide  ad  IX,  19,  n.  5.  Mox  post  leves 
excidisse  videatnr  et;  Bauer. 

it,  De  PhiUppi pace ,  de  pace  cum 
eo.  Cf.adc.  x,n.  7. 

Ga.p.  XXX.  I.  Secuntium  Mace^ 
donas  ;  vtde  adl ,  4  >  n.  i . 


A.  C  leo. 
U.  C.  552. 


i4o  T.   LIVII 

queri^^  quod  hostilla  ab  hoste  passi/brent;  esse  enim 
quasdam  belli  jura  ;  quce  ut  facere ,  ita  pati  sitfas  : 
sata  exuri,  dirui  tecta  ^  prcedas  hominum  pecorum- 
que  agiy  misera  magiSy  quam  indigna  ^  patienti  esse. 
Verum  enim  v^ro  id  se  queri^  quod  isy  qui  Romanos 
alienigenas  et  Barbaro^  vocety  adeo  omnia  simul  di^ 
vina  humanaquejurapolluerity  ut  priore  populatione 
cum  infernis  diiSy  secunda  cum  superis  bellum  nefa^ 
rium  gesserit :  omnia  sepulcra  monimentaque  diruta 
esse  infinibus  suis,  omnium  nudatos  manes  ^  nullius 
ossa  terra  tegi.  Delubra  sibi  fuissCy  quce  quondam 
pagatim^  habitantes^  in  pan>is  illis  castellis  vicisque 
consecratUj  ne  in  unam  urbem  quidem  contributi 
majores  sui  deserta  reliquerint;  circa  ea  omnia  tem- 
pla  Philippum  infestos  circumtulisse  ignes;  semiusta 
et  truncata  simulacra  deum  inter  prostratos  jacere 
postes  templorum.  Qualem  terram  atticam  fecerit, 
exornatam  quondam  opulentamque ,  talem  eumj  si 
liceaty  jEtoliam  Grceciamque  omnem  fajcturum  :  ur^ 
bis  quoque  suce  similem  deformitatemfuturamfiiisse, 
nisi  Romani  subs^enissent,  Eodem  enim  scelere  urbem 
colentes  deos'^  prcesidemque  arcis  Minervam^ petitam; 


a .  Id  se  queri ,  repetitio  rhetorica 
et  elegans ;  Duk.  et  Drak.  —  Cum 
infemis  diis ,  sc.  sepnlcris  circa  Athe- 
nas  diruendis;  cum  superis,  templis 
i/icendendis.  Cf.  c.  a6. 

3.  Delubra  sibi  fiiisse ,  quas  quon- 
dam  pagatim,  xara  <$^{ji.cu^y  Tel ,  nt 
in  Praef.  Thucyd. ,  xata  xtdfxoc  jkabi-' 
tantes  inparns  illis  casteUis  vicisque 
eonsecraia  (  v.  Pansan.  I,3i,  3ik)ne 
in  unam  urbem  quidem  contributi, 
eontracti,  sc.  a  Theseo  (  ut  airoxpivetv 
in  prooem.  Thacyd.  eadem  de  re ; 
Baner. ) ,  majores  sui  deserta  relique- 
rint;  vide  ad  Y,  5,  n.  a  ;  XXV,  5, 


n.  3 ;  XXXI,  a6 ,  n.  4*  Multos  Attic» 
faisse  ^'^piou;,  et  eam  sparsim  habi- 
tantes  in  unam  urbem  conducto» , 
notnm  est;  Duk.  Romanis  tribus  et 
pagi  dicebantur ,  nobis  Cantons,  Cf. 
Wolf.  ad  Leptin.  p.  a3a;  Yalcken.  ad 
Uerodot.  III ,  55;  Potteri  Archseol.  I , 
9  extr.  Ernesti  Clav.  Cic.  v.  puganus , 
ct  in  Ind.  Graeco-Lat.  v.^^|ji.o(. 

4*  Urbem  colentes  deos,  ut  TtoXta- 
aouxot  et  noXioux^^  ^tot'  Gron.  Cf.  ad 
XXIV,  38,  n.  4  ;  XXIX,  a^,  n.  i;  ad 
Sil.  I,  a7,  et  Spanhem.  ad  Callim.  H. 
in  Pall.  53. 

5.  Pnesidem  arcis  Minervam;  vidc 


A.  G.  aoo. 
U.  C.  55a. 


LIB.  XXXL  GAP.  XXX.  XXXL        i4i 

eodem  Eleusine  Cereris  templum ,  eodem  Pirceei  Jo^ 
vem  Minervamque  :  sed  ab  eorum  non  tempUs  modoy 
sed  etiam  moenibus  vi  atque  armis  repulsum ,  in  ea 
delubruj  quce  sola  religione  tuta  fuerinty  sces/isse, 
Itaque  se  orare  atque  obsecrare  JEtoios,  uty  miserti 
Atheniensium  y  ducibus  diis  immortalibus  y  deinde  Ro- 
manisy  qui  secundum  deos  plurimum  possinty  bellum 
susciperent. 

XXXl.  Tum  Romanus  legatus  :  «  Totam  orationis 
«  meae  formam  Macedones  primum ,  deinde  Athenien- 
«  ses  mutarunt':  nam  et  Macedones,  quum  ^d  con- 
«  quereiidas  Philippi  injurias  in  tot  socias  nobis  urbes 
«  venissem ,  ultro  accusando  Romanos ,  defensionem 
«ut  accusatione  potiorem  haberem,  effecerunt;  et 
«  Athenienses,  in  deos  superos  inferosque  "nefanda  at- 
«  que  inhumana  scelera  ejus  referendo ,  quid  mihi  aut 
«  cuiquam  reliquerunt,  quod  objicere  ultra  possim? 
«  £adem  Cianos,  Abydenos^,  iEneos,  Maronitas,  Tha- 
«  sy)s,  Parios ,  Samios,  Larissenses ,  Messenios  hinc  ex 
«Achaia,  existimate  queri;  graviora  etiam  acerbio- 
«  raque  eos ,  quibus  nocendi  majorem  facultatem  ha- 
«  buit.  Nam  quod  ad  ea  attinet,  quae  nobis  objecit; 
«  nisi  gloria  digna  sunt,  fateor  ea  defendi  non  posse. 
« Rhegium  et  Capuam  et  Syracusas  nobis  objecit : 
«  Rhegium  Pyrrhi  bello  legio  a  nobis ,  Rheginis  ipsis , 
«  ut  mitteremus,  orantibus,  in  praesidium  missa,  ur- 
«  bem,  ad  quam  defendendam  missa  erat,  per  scelus 


infra  ad  lihrain  XLY,  cap.  a8,  n.  i. 

Cjlp.  XXXI.  I.  Orationis  metefor^ 
mam,..mutarunt,  i.  e.  fecerunt,  nt 
ego  mntarem ,  coegerunt  me  mutare : 
metonymia  efFectns  pro  causa ,  ut  I , 
a8,  memor  f  Bauer.  —  Uitro  aceu- 
sando ,  quia  ipsi  accnsamnt. 

9.  Cig^os,  —  Ex  urbe  Gio  inBt< 


thynia ;  de  qnorum  excidio  mnlta  que- 
ritur  Polyb.  Itb.  XT.  £d.  —  Jhyde- 
nos ,  etc  conf.  cap.  i6  aq.  et  ad 
lib.  XXXII,  c.  ai ,  n.  8.  —  Aineos, 
Aivaiovc  ^  plerumqne  JEaiosj  Aiviou;. 
Conf.  ad  XL,  4»  n>4*  —  Thasios; 
▼ide  infra  ad  librum  XXXIII,  cap. 
3o,  n.  a. 


A.  G.  ao«. 
U.  C.  55j. 


i4i  T.   LlVll 

c<  possedit.  ComprobaYimus  ergo  id  facinus  ?  an  bello 
c<  persequuti  sceleratam  legionem ,  in  potestatem  no- 
«  stram  redactam  tergo  et  cervicibus  poenas  sociis  pen- 
«  dere  quura  coegissemus,  urbem,  agros,suaque  om- 
«  nia  cum  libertate  legibusque  Rheginis  ^  reddidimus  ? 
ff  Syracusanis  oppressis  ab  externis  tyrannis  ^,  quo  in- 
«dignius  esset,  quum  tulissemus  opem,  et  fatigati 
«  prope  per  triennium  terra  marique  urbe  munitissima 
«  oppugnanda  essemus,  quum  jam  ipsi  Syracusani  ser- 
«  vire  tyrannis,  quam  capi  a  nobis  malleut,  captam 
« iisdem  armis  et  liberatam  urbem  reddidimus :  neque 
« infitias  imus ,  Siciliam  provinciam  nostram  esse ,  et 
«civitates,  quae  in  parte  Carthaginiensium  fuerunt, 
«  et  uno  animo  cum  illis  adversus  nos  bellum  gesse- 
«  runt,  stipendiarias  nobis  ac  vectigales^  esse.  Quin 
«  contra  hoc  et  vos  et  omnes  gentes  scire  volumus, 
«  pro  merito  cuique  erga  nos  fortunam  esse.  An  Cam- 
«  panorum  poenae,  de  qua  neque  ipsi  quidem^  queri 
«  possunt ,  iios  poeniteat  ?  Hi  homines ,  quum  pro  iis 
«  bellum  adversus  Samnites  per  annos  prope  septua* 
«  ginta  cmn  magnis  nostris  cladibus  gessissemus ,  ip- 
«  sos  foedere  primum ,  deinde  connubio ,  atque  inde 
«  cognationibus,,  postremo  civitate  nobis  conjunxis- 
«  semus ,  tempore  nostro  adverso  primi  oranium  Ita- 
« liae  populorum ,  praesidio  nostro  foede  interfecto  ^,  ad 


3.  Rhegitim  -Pjrrrhi  bello  legio 

Rheginis  reddidinuis ;  vid.  'X.XVIII, 
a8,  n.  I.  —  Possedit;  vid.  XXJV, 
45,  n.  6. 

4.  S^acusanis  oppressis  ah  extemis 
tjrannis ,  Epicyde  et  Hippocnite,  fra- 
tribns  Poenisque,  non  a  domesticls, 
quo,  nt  eo  indig^iius  esset  (quod  conj. 
Sigon.  sed  nil  interest ;  Baner.)  :  sed 
Hieronymus  non  minus  crudelis  fuit 
omniumqne  malorum  auctor. 


5.  Stipendiarias  ac  vectigaXes ;  vid. 
y,  xo,  n.  5. 

6.  Neque  ipsi  quidem,  leg.  ne  i,  q,; 
Gron.  et  Bauer.  -—  Bellum  adversus 
Samnites  per  annos  prope  LXX,  etc. 
vide  ad  XXIII,  4^ ,  n.  i.  —  Connu- 
hio  atque  inde  cognationibus ,  postre- 
mo  civitate;  vid.  «npra  ad  lib.  YUI, 
cap.  14,  n.  9. 

7.  Praisidio  nostro  fccde  interfecto , 
etc.  vid.  XXIII,  7. 


A.  C.  >oo. 
U.  G.  55 a. 


LIBER  XXXI.  CAP.  XXXI.  i43 

c<  Hannibalem  defecerunt;  deinde,  indignati  se  obsi- 
<(  deri  a  nobis ,  Hannibalem  ad  oppugnandam  Romam 
(( miserunt  :  horum  si  neque  urbs  ipsa ,  neque  bomo 
(( quisquam  superesset ,  quis  durius ,  quam  pro  me- 
(crito  ipsorum,  statutum  indignari  posset*?  Plures 
<c  sibimet  ipsi  conscientia  scelerum  mortem  conspive- 
«  runt ,  quam  a  uobis  supplicio  affecti  sunt.  Cseteris 
<(  ita  oppidum,  ita  agros  ademimus,  ut  agrum  locum- 
(( que  ad  habitandum  daremus,  urbem  innoxiam  stare 
((incolumem  pateremur;  ut,  qui  hodie  videat  eam, 
(( nullam  oppugnatae  captaeve  ibi  vestigium  inveniat. 
(( Sed  quid  ego  Capuam  dico  ?  quum  Carthagini  victae 
(c  pacem  ac  libertatem  dederimus  :  magis  illud  est  pe- 
(criculum,  ne,  nimis  facile  victis  ignoscendo,  plures 
(( ob  id  ipsum  ad  experiendam  adversus  nos  fortunam 
(( belli  incitemus.  Hsec  pro  nobis  dicta  sint,  haec  ad- 
«  versus  Philippum;  cujus  domestica  parricidia  et  co- 
(cgnatorum  amicorumque  caedes  et  libidinem  inhu- 
(( manioreiii  prope ,  quam  crudelitatem ,  vos ,  quo 
(c  propiores  Macedouiae  estis^,  melius  nostis.  Quod  ad 
((Vos  attinet,  iEtoIi,  nos  pro  vobis  bellum  suscepi* 
((mus  adversus  Philippum;  vos  sine  nobis  cum  eo 
(( pacem  fecistis  :  et  forsitan  dicatis ,  bello  punico  oc- 
(( cupatis  nobis,  coactos  metu  vos  leges  pacis  ab  eo, 
((  qui  tum  plus  poterat'**,  accepisse.  Et  nos,  quum  alia 


8.  Qttis  driTius,..statutum  indignari 
posset,  «  an  criminari?  Certe  sic  in- 
terpretandam.  Nam  durius,  quampro 
merito ,  statutum,  recte  quillbet  in- 
dignetur.  Sed  indignari  bic  est  cum 
indiguatione  qneri ,  exprobrare ,  ut 
jirip.ep.f  EaOai  ap.  Thucyd.  Ita  Noster 
XXX I V,  6 ,  legem . . .  abrogari  est  in- 
digtiatus,  1.  e.  conquestus ,  repreben- 
dit ,  improbavit ,  noluit  *>.  Bauer.  Cf. 


ad  m,  3,  n.  i.  — Plures  sibimet  ipsi 
conscientia,  etc.  vid.  XXVI ,  1 3  - 16. 
—  Cigteris  ita  oppidum  ademimus , 
ut,.. daremus ;  yid.  supra  ad  libmm 
I,  17,  n.  5. 

g.  ros,  quo  propiores  Macedonioi 
estis;  eo  seu  hoc  melius  nostis;  conf. 

ad  I,  23,  n.  9,  et  II,  4^t  n*  19. 

I  o.  Qui  tum  plus  poterat;  vide  ad 
V,  33,  n.  3. 


A.  C.  300. 
U.  G.  55a. 


i44  T.   LIVII 

(c  majora  urgerent,  depositum  a  yobis  belliun  et  ipsi 
«  omisimus.  Nunc  et  nos ,  deum  benignitate  punieo 
«  perfeeto  bello ,  totis  yiribus  nostris  in  Macedoniam 
<c  incubuimus ,  et  vobis  restituendi  vos  in  amicitiam 
« socielatemque  nostram  fortuna  oblata  est ;  nisi 
(c  perire  cum  Philippo ,  quam  vincere  cum  Romanis , 
(c  mavultis. » 

XXXII.  Haec  dicta  ab  Romano  quum  essent,  incli- 
natis  omnium  animis  ad  Romanos ,  Damocritus  prae- 
tor  ^tolorum ,  pecunia ,  ut  fama  est ,  ab  rege  accepta, 
nihil  aut  huic  aut  illi  parti  assensus ,  rem  magni  dis^ 
criminis  consiliis  nullam  esse  tam  inimicamy  quam 
celeritatem,  dixit.  Cehrem  enim  poenitentiam  y  sed 
eamdem  seram^  atque  inutilemy  sequijquum prcecipi- 
tata  raptim  consilia  neque  ret^ocarif  neque  in  inte- 
grum  restitui  possint,  Deliberationis  autem  ejus ,  cu- 
jus  ipse  maturitatem  exspectandam  putaret,  tempus 
itajam  nunc  statuiposse^  quum  legibus  cautum  essety 
ne  de  pace  belloue ,  nisi  in  Pancetolico  et  Pylaico  con- 
cilioj  ageretur^y  decernerent  extemplo  ^  ut prcetor  sine 
fraude,  quum  de  bello  aut  de  pace  agerelvelily  ad-- 
uocetconcilium;  et,  quod  tum  re/eraturdecernaturque. 


Cjlt.  XXXU.  I.  Eamdem  seram. 
MSS  plares  exhibent  tandem  seram, 
sic  et  nostri;  prinius  Frob.  anno  i53i 
eamdem  edidit;  qaod  in  nuUo  cod. 
sibi  visam  ait  Drak.  at  in  nno  Mead. 
a  invenit  tamen,  neqae  banc  Tooem 
sensus  repadiat.  Quisqae  igitur,  proat 
libuerit,  eligere  potest,  vel  eamdem, 
vel  tamen,  Prias  magis  probaret  Drak. 
Eleganter  antem  talis  poenitentia  sera 
vocatur,  eique  jungitur  inutilis  :  nam 
sero  fieri,  quse  irustra  sunt,  amissa 
temporis  occasione  docuit  Brouchk. 
ad  Tiballi  lib.  I,  xx,  vs.  4i.  Eo  sensu 


seruin  anxilium  est  inutife.  Ed.  — 
Preecipitata  raptim  consiliOf  (cf.  ad 
II ,  4^ )  n.  lo)  neque  revocari,  repre- 
hendi,  ut  denao  sint  in  potestate 
(non  sign.  widerrufen,  sed  pressios 
zuriicAffenommen  werden)  :  ut  ap. 
Hor.  Ep.  I,  x8,  7X  ,  emissum  volat 
irrevocaJfileverbum,  instarteli  emissi;. 
neque  in  integrum  restitui  possint, 
manere  jus  et  copiam  aliter^de  integro 
statuendi;  Bauer. 

2.  Ne  depace  bellove,  nisi  in  Panee-» 
tolico  et  Pjrlaico  conciiio,  ageretur; 
videadc.  ag,  n.  x. 


u:c:Jn  LiB.  XXXI.  CAP.  xxxii.  xxxiii.  145 

utperinde  jus  ratumque  sity  ac  si  in  Pancetolico  aut 
Pylaico  concilio  actum  esset.  Dimissis  ita  suspensa^  re 
legatis,  egregie  consuitum  genti  aiebat;  nam,  utrius 
partis  meiior  fortuiia  belli  esset,  ad  ejus  societatem 
inclinaturos.  Hoec  in  concilio  ^toiorum  acta. 

XXXUI.  Philippus  impigre  terra  marique  parabat 
bellum;  navales  copias  Demetriadem  in  Thessaliam 
contrahebat.  Attalum  romanamque  classem  principio 
veris  ab  j£gina  ratus  moturos ,  navibus  maritimseque 
ora  prsefecit  Heraclidem ,  quem  et  ante  prasfecerat : 
ipae  terrestres  copias  comparabat,  magna  se  duo  auxi- 
lia  d^traxisse  Bomanis  credens,  ex  una  parte  iEtolos, 
ex  altera  Dardanos,  faucibus  ad  Pelagoniam  a  filio 
Perseo  interclusis.  Ab  consule  non  parabatur,  sed 
gerebatur  jam  bellum ;  per  Dassaretiorum  fines'  exer- 
citum  ducebat ,  frumentum ,  quod  ex  hibernis  extule- 
rat,  integrum  vehens;  quod  in  usum  militi  satis  esset,  ' 
praebentibus  agris.  Oppida  vicique  partim  voluntate , 
partim  metu  se  tradebant ;  quaedam  vi  expugnata,  quae- 
dam  deserta,  in  montes  .propinquos  refugientibus  Bar- 
baris,  inveniebantur.  Ad  Lyncum  stativa  posuit  prope 
flumen  Bevum ;  inde  frumentatum  circa  hbrrea  Das- 
saretiorum  mittebat.  Philippus  consternata  quidem 
omnia  circa  pavoremque  ingentem  hominum  ceme- 
bat;  sed  parum  gnarus,  quam  partem  petissel  consiil, 
alam  equitum  ad  explorandum ,  quouam  hostes  iter 
iatendissent^,  misit.  Idem  error  apud  consulem  erat; 

3.  Suspcnsa  re;  vid.  II,  3a,  n.  5.  Stephano  et  Eustathio.  Ed.    —   jld 

Cap.  XX.XIII.    I.     Dassaredonim  Ljncum;  vide  ad  XXVI,    a5,  n.  4. 

fines.   Eoram  meniinlt  Plin.  lib.  III ,  *  Bevus  fl.  ad  Bevam  opp.  Macedoni;e; 

23,  et  rV,  I :  meminisse  et  Ptol.  III*,  vid.  Steph. 

i3,  contendit  Glareaniis;  quanquam  2.  Quonam  hostes  iter  intendissent ; 

oranes    ejus    codlces,  quotquot  ipse  vide  ad  IV,  19,  n.  i.  —  Idem  error, 

viderit ,  corrupte  Deparetii  exhibeant.  inscitla ,  ignorantia ,  quod  ex  praec.  et 

Sigonins   volobat    Dassaritionim    ex  seqq.  patct.  Conf.  nA  XXVII,    46, 


A.  C.  200. 
U.C.  &5a. 


i46  T.  LIVII 

movisse  ex  hibernis  regem  sciebat,  quam  regionem 
petisset  ignorans :  is  quoque  speculatum  miserat  equi- 
tes.  Hae  duse  alse  ex  diverso,  quum  diu  incertis  itine- 
ribus  vagatae  per  Dassaretios  essent,  tandem  in  unum 
iter  convenerunt.  Neutros  fefellit ,  ut  fremitus  procul 
hominum  equorumque  exauditus  est,  hostes  appro- 
pinquare  :  itaque  prius ,  quam  in  conspectum  veni- 
rent,  equos  armaque  expedierant;  nec  mora,  ubi 
primum  hostem  videre,  concurrendi  facta  est.  Forte 
et  numero  et  virtute,  utpote  lecti  utrimque,  haud  im- 
pares,  sequis  viribus  per  aliquot  horas  pugnarunt. 
Fatigatio  ipsorum  equorumque ,  incerta  victoria  y  di- 
remit  praelium.  Macedonum  quadraginta  equites,  Ro- 
manorum  quinque  et  triginta  ceciderunt;  neque  eo 
magis  explorati  quidquam ,  in  qua  regione  castra  ho- 
stium  essent ,  aut  illi  ad  regem ,  aut  hi  ad  consulem 
retulerunt.  Per  transfugas  cognitum  est^,  quos  levitas 
ingeniorum  ad  cognoscendas  hostium  res  in  omnibus 
bellis  praebet. 

XXXIV.  Philippus,  aliquid  et  ad  caritatem'  suorum, 
et  ut  promptius  pro  eo  periculum  adirent ,  ratus  pro- 
fecturum  se,  si  equitum,  qui  ceciderant  in  expedi- 
tione ,  sepeliendorum  curam  habuisset ,  afferri  eos  in 
castra  jussit,  ut  conspiceretur  ab  omnibus  funeris 
honos.  Nihil  tam  incertum  nec  tam  inaestimabile^  est. 


n.  5.  -. —  Movisse ;  v!de  ad  II,  3 ,  n.  a. 
—  Ex  diverso  itinere ,  e  diyersis  locis , 
IMitibns. 

3.  Per  transfugas  cognitum  est , 
quos  levitas,  inconstantia,  ingeniorum 
prashet  idoneos ,  yel  quonun  operam 
usnmque  praebet  ad,  etc. 

Caj.  XXXIV.  I»  Ad  caritatem  sua- 
rum,  etc.  cf.  Platonis  Menexen.  pr. ; 
Lncian.  de  Amicit.  pr.  et  Intpp.  Hor. 
Od.  I,  a8,  a3  sq. 


9.  Nihii  yero  tain  incertum  nectam 
inassHnuAiie  est,  quod  tam  parum 
aestimare  ac  praeTidere  poasis  (qao 
confidere  non  licet,  woranfman  nieht 
rechnen  Aann;Em.),  Quam  animi  mul' 
Htudinis  (cC  XXIV,  24  extr.);  quip- 
pe ,  etenim  quod promptiores ,  etc.  Si- 
militer  forsan  inasstimabile  perjurium 
XXXVII,  57  extr.  nisi  potius  ironice 
dictum  pro  prorsns  egregio  et  singula- 
ri  (ut  fexe  inofstimabile  gaudium ,  lib. 


A*  G.  900. 
U.  C.  55a. 


LIBER  XXXI.  CAP.  XXXIV.  1^7 

quam  animi  multitudinis  :  quod  promptiores  ad  sub- 
eundam  omnem  dimicationem  videbatur  facturum, 
id  metum  pigritiaroque  incussit ;  nam  qui  hastis  sagit- 
tisque  et  rara  lanceis^  vulnera  facta  vidissent,  cum 
GraE^cis  Illyriisque  pugnare  assueti,  postquam  gladio 
hispaniensi  detruncata  corpora  brachiis  abscisis,  aut 
tota  cervice  desecta  divisa  a  corpore  capita  patentia- 
que  viscera  et  fceditatem  aliam  vulnerum  viderunt, 
adversus  qua;  tela  quosque  viros  pugnandum  esset, 
pavidi  vulgo  cemebant.  Ipsum  quoque  regem  terror 
cepit,  nondum  justo  praelio  cum  Romanis  congres- 
sum  :  itaque,  revocato  filio  praesidioque  y  quod  in  Pe- 
lagoniae  faucibus  erat,  ut  iis  copiis  suas  augeret,  Pleu- 
rato  Dardanisque  iter  in  Macedoniam  patefecit.  Ipse , 
cum  viginti  millibus  peditum ,  quatuor  equitum ,  du- 
cibus  transfugis,  ad  hostem  profectus,  paulo  plus 
ducentos  passus^  a  castris  romanis  tumulum  propin- 
quum  Atbaco  fossa  ac  vallo  communivit ;  ac,  subjecta 
cernens  romana  castra ,  admiratus  esse  dicitur  et  uni- 
versam  speciem  castrorum ,  et  descripta  suis  quacque 
partibus,  tum  tendentium  ordine^,  tum  itinerum  in- 


XXIX ,  ctp.  3a),  aut  cum  Gron.  leg. 
inexpiabili,  koI  intestabili  (▼id.Tac. 
Ann.  YI,  40,  n.  6) ,  ant  inexcusabili 
perjurio,  ant  ex  cod.  N.  deUstabilL 
Sed  cf.  ibi  not.  5. 

3.  JSastis.».lanceis»  Hinc  colUgen- 
dom,  lanceam  longina  et  ▼alidins  fiuMe 
telum  quam  kastam,  monet  Creverius. 
£d.  —  Gladio  kispaniensi;  vide  supn 
ad  VII,  lo,  n.  i.  —  Abseisis  braekiis, 
Quidam  leffmt  tUtscissis  ^  solita  per-, 
mutatione;  vid.  Gifan.  in  Obs.  )ing. 
lat.  5;  et  ad  nostrum  Silium  V,  473. 
Qnaenam  inter  utrumque  faerit  diffe- 
rentia ,  non  per  omnia  convenire  ait 
Drak.  Yid.  Oudend.  ad  Front.  1 ,  417; 


ArentJB.  ad  Aur.  YJct.  Epit.  Caes.  XIII, 
3 ,  et  quos  ibi  landarunt.  Ed. 

^.  Pauio  pltis  CCpassus,  sed  cap. 
seq.  pr.  paulo  pius  D  passus.  —  Pro 
ducentos  passus  in  cod.  Bamb.  legitur 
milie  passuum,  qui  numerus  certe  ye- 
rior  quam  ▼olgari  Goellero  videtur,  et 
ita  jam  suspicatua  fuerat  legendura 
Roellius.  En.  —  Propinquum  j4tkaco, 
forte  opp.  Dassaretiorum. 

5.  Deseripta  suis  quasque  partibus , 
tum  tendentium  ordine,  fttc.  vid.  ad 
XXY,  6,  n.  10;  Lips.  Mil.  Rom. 
Y,  I ;  Schel.  ad  Hygin.  de  Gastram. 
pag.  io3i  et  104 1  ;  Thes.  Graev. 
t.  X. 

10. 


i48  T.  Livii  ^:^c.n:: 

tervallis;  et  negasse ,  Barbarorum  ea  castra  ulli  videri 
posse.  Biduum  consul  et  rex,  alter  alterius  conatus 
exspectahtes,  continuere  suos  intra  vallum ;  tertio  die 
Romanus  omnes  copias  in  aciem  eduxit. 

XXXV.  Rex  vero,  tam  celerem  aleam  universi  cer- 
taminis  timens,  quadringentos  Tralles^  (Illyriorum 
id,  sicut  alio  diximus  loco,  est  genus)  et  Cretenses 
trecentos,  addito  iis  peditibus  pari  numero  equitum, 
>cum  duce  Athenagora,  uno  ex  purpuratis,  ad  laces- 
sendos  hostium  equites  misit.  Ab  Romanis  *  autem 
(aberat  acies  eorum  paulo  plus  quingentos  passus) 
velites  et  equitum  duae  ferme  alae  emissae,  ut  numero 
quoque  eques  pedesque  hostem  «npquarent.  Credidere 
regii,  genus  pugnae,  quo  assuerant^,  fore,  ut  equite^, 
in  vicem  insequentes  refugienlesque ,  nunc  telis  ute- 
rentur,  nunc  terga  darent;  Illyriorum  velocitas  ad 
excqrsiones  et  impetus  subitos  iisui  esset ,  Cretenses 
in  invehentem  se  effuse  hostem  sagittas  conjicerent. 
Turbavit  hunc  ordinem  pugnandi  non  acrior,  quam 
pertinacior ,  impetus  Romanorum ;  nam  haud  secus , 
quam  si  tota  acie  dimicarent,  et  velites ,  emissis  hastis, 
cominus  gladiis  rem  gerebant,  ,et  equites,  ut  semel  in 
hostem  evecti  sunt ,  stantibus  equis ,  partim  ex  ipsis 
equis ,  partim  desilientes  immiscentesque  se  pedilibus, 
pugnabant.  Ita  nec  eques  regius  equiti  par  erat ,  in- 
suetus  ad  stabilem  puguam;  nec  pedes  coucursator 


Ci.1*,  XXXV.  I.   TraMes^  Ilfyri^  CEttamnMiBiiiiiiisopposaenint;  Groii. 

rMm,  etc.  vid.  XX Yn,  3ft,n.  I.  3.  Oenus  pygruc,   quo  tusueraju 

a.  AbRomams  autem,  focte  item  :  (  Tide  ad  XXI,   z<S,  n.  6),  fore,  ut 

qnia   rex   periculo   soaunam    renite  equites ,    in  vicem  insequentes  refk- 

comjnittere  noluit,  sed  electps  ad  tea-  gientesque ,    etc  ut  fere   Parthorum 

tandam  prselii  fortnnam  In  campnm  equitea ;  de  quibns  vid.  Juatiii.  XXII , 

emisit,  payiter  Romani  haud  fere  di»-  a,  et  Uorat.  Od.  I,  19,   11  sq.  II, 

pari  nhmero  eqnitum  peditumque  ex-  1 3 ,  17. 


A.  C.  aoo. 
U.  C.  &&a. 


LIB.  XXXI.  CAP.  XXXV.  XXXVI.    149 

et  vagus^  et  prope  semtnudus  genere  armorum  veliti 
romano,  parmam  gladiumque  habenti  pariterque  et 
ad  se  tuendum,  et  ad  hostem  petendum  armato.  Non 
tulere  itaque  dimicationem ;  necalia  re,  quam  veloci- 
tate,  tutantes  se,  in  castra  refugerunt. 

XXXVI.  Uno  deinde  intermisso  /die  ,  quum  omni- 
bus  copiis  equitum  levisque  armaturse  pugnalurus  rex 
esset,  uocte  csetratos,  quos  peltastas  vocant',  loco 
opportuno  inter  bina  castra  in  insidiis  abdiderat,  pras- 
ceperalque  Athenagorae  et  equitibus,  ut,  si  aperto 
praelip  prpcederet  res ,  uterentur  fortuna ;  si  minus , 
cedendp  sensim  ad  insidiarum  locum  hostem  pertra- 
herent.  £t  equitatus  quidem  cessit;  duces  caetratse 
cohortis,  non  satis  exspectato  signo,  ante  tempus  ex- 
cttatis  suis,  occasionem  bene  gerendae  rei  amisere. 
Romanus,  et  apwto  praslio  victor,  et  tutus  a  fraude 
insidiarum,  in  castra  sese  recepit.  Postero  die  omni- 
bus  copiis  consul  in  aciem  descendit^,  ante  prima  signa 
iocatis  elephantis;  quo  auxilio  tum  primum  Romani, 
quia  captos  aiiquot  beilo  punico  babebant,  usi  sunt: 
ubi  latentem  intra  vaHum  sensit^,  exprobrans  metum 
successit.  Postquam  ne  tum  quidem  potestas  pugnandi 
dabatur,  quia  ex  tam  propinquis  stativis  parum  tuta 
frumeutatio  erat  ^,  dispersos  milites  per  agros  equiti- 


4.  Pedes  concnrs€Uor  et  'vagus  (vM. 
XX.VII,  18,  n.  6),  et  prope  seminu' 
dtts  genere  armorum  ;  vide  supra  ad 
lU,  19  «n.  9. 

Gat.  XXXVI.  X.  Castratos,  quos 
peltastas  ^toeant ;  vide  ad  XXI «  a  i , 
n.  6.  —  Aperto  praflio;Mde  ad  X,  1 4 » 
n.  6. 

3»  Ubi  latentem  intra  ifoUum  sen- 
sit,  forte  leg.  iatere  hostem. — Successit, 
sc.  vaUum.  —  Goeller.  bunc  locum  ita 
leg.  ex  cod.  Bamb.  proponit :  Ubi  iat. 


intra  vaiium  hostem  vidit,  in  tumnlos 
quoque  ac  sub  ipsum  vallum  expro- 
brans  metum  successit,  TCibil  autem 
addunt  nostri ,  immo  yoc.  sensU  omit- 
tnnt.  Ed» 

3.  Quia  ex  tam  prApinquis  stativis 
parum  tttta  frumentatio  erat,  «aiitn 
scripsit  KiTius,  sufplendum  est  hosti: 
aed  quia  boc  a]iquanto  dnriosy  forte 
leg.  quia  hostiutn  tam  pr.  st.,  ut 
XXIU,  17».  Duk.  £x  tam  propinq/tis 
stativis  accipio  dictum  pro  :  propter 


A.  C.   xoo. 


l5o  T.     LIVII  O.C.55.. 

« 

bus  extemplo  invasuris;  octo  ferme  inde  millia,  in- 
tervallo  tutiorem  frumentationem  habiturus,  castra 
ad  Octolophum  (id  est  loco  nomen)  movit.  Quum  in 
propinquo  agro  frumentarentur  Romani,  primo  rex 
intra  vallum  suos  tfenuit,  ut  cresceret  simul  et  uegli- 
gentia  cum  audacia  hosti^.  Ubi  effiisos  vidit,  cum 
omni  equitatu  et  Cretensium  auxiliaribus  y  quantum 
equitem  velocissimi  pedites  cursu  aequare  poterant, 
citato  profectus  agmine ,  inter  castra  romana  et  fru- 
mentatores  constituit  signa.  Inde,  copiis  divisis,  par- 
temad  consectandos  vagos  frumentatores  emisit,  dato 
signo  9  ne  quem  vivum  .reUnquerent ;  cum  parte  ipse 
substitit,  itineraque,  quibus  ad  castra  recursuri  vide- 
bantur  hostes,  obsedit.  Jam  passim  ca^des  ac  fuga  erat, 
necdum  quisquam  in  castra  roroana  nuntius  cladis 
pervenerat)  quia  refugientes  in  regiam  stationem  in- 
cidebant;  et  plures  ab  obsidentibus  vias,  quam  ab 
emissis  ad  C£edem,anterficiebantur.  Tandem  inter  me- 
dias  hostium  stationes  elapsi  quidam  trepidi,  tumul- 
tum  magis,  quam  certum  nuntium,  intulerunt  castris. 
XXXyil.  Consul,  equitibus  jussis,  qua  quisque 
posset%  opem  ferre  laborantibus ,  ipse  legiones  e  ca- 
stris  educit,  et  agmine  quadrato  ad  hostenl^  ducit. 
Dispersi  equites  per  agrosquidam  aberrarunt,  dece- 
pti  clamoribus  aliis  ex  alio  exsistentibus  loco  :  pars 
obvios  habuerunt  hostes;  pluribus  locis  simul  pugna 
coepit.  Regia  statio  atrocissimum  praeUum  edebat ; 

tam  propinqua  stati^a,  propter  tan*  del.  et;  Dak.  Conf.  ad  libram  XXI, 

tam  propinquitatem    stati\oram    sc.  cap.  60,  n.  5,  et  lib.  XXVI,  cap. 

iiostinm;  vide  ad  VII ,  39  ,  n.  4.  Ita  43,  n.  a. 

nil  mutandnm.  Cap.   XXXVII.   1.    Qita   quisque 

4.  Ui  cresceret  simul  et  negligentia  posset;  vide  ad  III ,  70,  n.  2.  —  Opefn 

cum  audficia  hosti,  pro  vulgari  simul  ferre    lahorantihus  ;  vide  ad  III ,  3 1 , 

\etnegligentiaetaudaciafUtconsilium  n.  r.  —  Agmine  tjuadrato ;  vide  ad 

cum  re,  animus  cum  re  :  scd  forte  II,  6,  n.  3. 


u.cw:;     LIBER  XXXI.  CAP.  XXXVII.  i5i 

iiam  et  ipsa  multitudine  equitum  peditumque  prope 

justa  acies  erat;  et  Romanorum,  quia  medium  obse- 

derat  iter,  plurimi  in  eam  iuferebantur.  £o  quoque 

supmores  Macedones  erant ,  quod  et  rex  ipse  borta- 

tor  aderat,  et  Cretensium  auxiliares  multos  ex  iropro- 

viso  vulnerabant,  conferti  prseparatique  in  dispersos 

et  effusos  pu^nantes.  Quod  si  modum  in  insequendo 

habuissent,  non  in  praesentis  modo  certaminis  gloriam, 

sed  in  summam  etiam  beili  profectum  '  foret :  nunc  avi- 

ditate  caedts  intmiperantius  insequuti  in  praegressas 

cum  tribuuis  militum  cohortes  romanas  incidere;  et 

fugiens  eques,  ut  primo  signa  suorum  yidit ,  convertit 

in  effusum  hostem  equos  :  versaque  momento  tem- 

poris  fortuna  pugnae  est,  terga  dantibus,  qui  modo 

sequuti  erant.  Multi  cominus  congressi ,  multi  fugien- 

tes  interfecti;  uec  ferro  tantum  periere,  sed  in  pahi- 

des  quidam  conjecti  profundo  limo  cum  ipsis  eqtiis 

hausti  sunt.  Rex  quoque  in  periciilo  fuit ;  nam,  ruente 

saucio  equo,  praeceps  ad  terraim  datus,  haud  multum 

abfuit ,  quin  jacens  opprimeretur.  Saluti  fuit  eques , 

qui  raptim  ipse  desiluit ,  pavidumque  regem  in  equuni 

snbjecit^.  Ipse  quum  pedes  sequare  cursu  fugientes 

non  [Ibsset  equites,  ab  hostibus  ad  casum  regis  con- 

citatis  confossus,  periit.  Rex,  circumvectus  pahides 

pervias  inviasque  trepida  fuga,  in  castra  taiidem,  jam 

desperantibus  plerisque  incolumem  evasuriim,  per- 

venit.  Ducenti  Macedonum  equites  eo  praeUo  periere : 

centum  ferme  capti ;  octoginta  admodum  ornati  equi , 

spohis  simul  armorum  relatis,  abducti. 

a.  /n  summani  beUi profecttim;  vide  anni  1 535;  antet  edehvitur perpaiudes, 

ad  III,  6i,n.  4.  qiiam  lectioneni  in  nostris  codicibus 

3.  Regem  in  equum  subjecit ;  vide  iiivenio.   Drak.  suspicatnr  forte  leg. 

nd  IV,  19,  n.  3.  —  Rex  circumvectus  circ.  pal,  per  vias  invitique  ;i\i\m  hscc 

paiudes.  Ita  prima  exhibet  ed.  Froben.  ita  S9:pe  jonguntur.  Eo. 


^-  rit  T     ¥  1/  II  A.    C    200» 

XXXYUI.  Fuerunt,  qiii  hoc  cUe  regem  teineritatis, 
coQ^ulem  segnitiae  accusareat:  nam  et  Pbilippo  quie- 
scendum  fuisse,  quuro  paucis  diebus  bostes,  exhau- 
sto  circa  omni  agro%  ad  ultimum  inopi^e  venturos 
ficiret ;  et  consulem ,  quuiD  equitatum  hostium  levem- 
que  armaturam  fudisset,  ac  prope  regem  ipsum  ce- 
pisset.,  protenus  ad  castra  hostium  ducere  debuisse; 
nec  enim  mansuros'  ita  perculsos  bostes  fuisse ,  de- 
bellarique  momento  temporis  potuisse.  U\  dictu,  quam 
re,  ut  pleraque,  facilius  :  nam  si  omnibus  peditum 
quoque  copiis  rex  congressus  fuis^t,  forsit^n  inter 
tumultum,  quum  omnes  victi  metuqjue  percul&i  ex 
praslio  intra  vallum ,  protenus  inde  supervadentem 
munimenta  victorem  hostem  fugerent ,  ea^wi  castris 
potuerit  rex ;  quum  vero  iQtegrfl^  copis^  peditum  in 
castris  mansissenty.statianes  ante  poitas,  pna^idiaque 
disposita  essent,  qpid,  nisi  ut  temeritatem  regis,  ef- 
fuse  paulo  ante  sequuli  perculsos  equites,  imitare- 
tur,  profecissjst?  ixi^m  enim  ne  regisquidepi  primum 
consilium,  quo  impetum  in  frumentatOres  palatos 
per  a§^os  fecit,  repnebendendum  foret,  ei  modum 
prosperae  pugnae  imposuisset.  Eo  quoque  minus  test 
mirum ,  tentasse  eum  fortunam ,  quod  famp  erat , 
Pleuratum  Dardanosque,  ingentibvis  copiis  profectos 
domo,  jam  in  MaoedPQiam  transcendiase.  Quibus  si 
undique  circumventus  copiis  foret ,  sedeatem  Roma- 
num  debellaturum^^  credi  poterat.  Itaque,  secundum 
duas  adversas  equestres  pugnas,  muUo  minus  tutam 
moram  in  iisdem  stativis  fore  Philippus  ratus^  quura 

Cjlp.  XX.XVIII.  1.  Exhausta  cuca  loco  7ei>y  Jebellari , . » *  potuisse  plwces 

agro  ;  yide  ad  X  ,  44 1  ^* ,  i  •  habent  iiebilitari . . .  debuisse,  qbod  rc- 

a.  Nec  enim  mansuros,  etc.  viile  ad  pcritur  quoque  in  codice  Bamb.  £d. 

V,  55,n.  2. — MoJL  pro  perculsos ,  e  3.    Stid»  K»  debeli,  vid.  VU,   37, 

ifostris  Reg.  3738  dit  pericuiosos  ;  et  u.  4> 


A.  C  aoo. 
U.  C.  5Ji%. 


LIB.  XXXI.  CAP.  XXXVIII.  XXXIX.    i53 

abire  inde  et  fallere  abiens  hostem  vellet,  caducea- 
tore  sub  occasum  solis  ad  consulem  misso,  qui  indu- 
cias  ad  sepeliendos  equites  peteret^  frustratushosteni, 
secunda  vigilia ,  multis  ignibus  per  tota  castra^  relictis, 
silenti  agmine  abiit. 

XXXIX.  Corpus  jam  curabat  consul,  quum,  ve- 
inssecaduceatorem,  et  quid  venisset',  nuntiatum  est. 
Besponso  tantum  dato ,  mane  postero  die  fore  copiam 
conveniendi;  id  quod  qusesitum  erat,  nox  dieique  in- 
sequentis  pars  ad  pra^ipiendum  iter  Philippo  data  est. 
MoQtes,  qttam  viam  non  ingressurum  gravi  agmine 
Romanum  sciebat,  petit.  Consul,  prima  luce  cadu- 
ceatore  datis  induciis  dimisso,  haud  ita  multo  post 
abisse  Hostem  quum  sensisset,  ignarus  qua  sequere- 
tur,  iisdem  stativis  frumentando  dies  aliquot  con- 
siimpeit.  Stuberam  deindepetit^,  atque  ex  Pelagonia 
frumentum,  quod  in  agris  erat,  convexit  :  inde  ad 
Pluvinam  est  progressus,  nondum  comperto,  quam 
regionem  faostes  petissent.  PhiUppus ,  quum  primo 
ad  Brjanium^  stativa  habuisset ,  profectus  inde  trans- 
versis  limitibus^,  terrorem  pr8Dbuit  subitum  hosti : 
movere  itaque  ex  Pluvina  Romani ,  et  ad  Osphagum 
flumen  posuerunt  castra.  Rex  haud  procul  inde  et 
ipse,  vallo  super  ripam  amnis  ducto  (Erigonum  in- 
colse  vocant^),  consedit.  Inde  satis  comperto,  Eox^ 


4*  Mnhis  ignibus  per  castra  reL 
vitl.  XXII,  4r,  n.  5. 

Cap.  XXXIX.  I.  Et  quid 'venisset ; 
vide  ad  V,  5r,  n.  a.  —  Ad preecipien- 
dum  iter ;  vid.  III ,  4fl,  n.  5. 

ik,  Stuherarn  deinde petit ,  opp.  Pe- 
lagonisead  Erigonem  fl.  Cf.  XLIII,  1 8, 
2o.  XTuesppa  Polyb.  XXVIII,  8 ,  8. 
2T6p.Sapa  Strab.  VII,  7,  9,  p.  327. 
2To67jpa  Saidae  dicitar.  Mox  pro  P/«- 


vinam  al.  Pluinam ,  et  qua^dam  edd, 
PeUinam  ex  etnendat  Sigonil,  qaem- 
gravissirae  hallucinatam  esse  docet 
Jac.  Gron.  ad  Arrian.  I,  7. 

5.  j4d  Brjaninm ;   conf.  Stepb.  et 
Strab.  1.  1. 

4.  Transversis  Hmitibus;  vide  ad  II, 
39,  n.  3. 

5.  Erigonurh  incoleu  vocant ;  conf. 
XXXIX,  53  extr.  et  Slrab.  VII ,  7, 


Aa   C.    300. 

V.  C.  5S2. 


\54  T.  LlVil 

daeam  petituros  Romanos ,  ad  occupandas  angustias , 
ne  superare  hostes  arctis  faucibus  inclusum  aditum 
possent ,  prsecessit.  Ibi  alia  vallo ,  alia  fossa ,  alia  lapi- 
dum  congerie ,  ut  pro  muro  essent ,  alia  arboribus 
objectis,  ita  ut  locus.  postulabat,  aut  materia  suppe- 
ditabat,  permuniit^;  atque  (ut  ipse  rebatur)  viam, 
suapte  natura  difi&cilem,  objectis  per  omnes  transitus 
operibus  inexpugnabilem  fecit.  Erant  pleraque  sil- 
vestria  circa,  incommoda  phalangi  maxime  Macedo- 
num ;  quae ,  nisi  ubi  praelongis  hastis  velut  vallum  ante 
clypeos  objecit?  (quod  ut  fiat,  libero  campo  opusest), 
nuUius  admodum  usus  est.  Thracas  quoque  romphaeae, 
ingentis  et  ipsae  longitudiuis,  inter  objectos  undique 
raraos  impediebant.  Cretensium  una  cohors'  non  in- 
utilis  erat ;  sed  ea  quoque  ipsa  dt,  si  quis  impetum 
faceret ,  in  patentem  vulneri  equum  ^  equitemque  sa- 
gittas  conjicere  poterat,  ita  adversus  scuta  roraana 
nec  ad  trajiciendum  satis  magnam  vim  habebat,  nec 
aperti  quidquam  erat ,  quod  peteret :  itaque  id  ut  va- 
num  teli  genus^  senserunt  esse,  saxis  passim  tota  valle 
jacentibus  incessebant  hostem.  £a,  majore  cum  so- 


8  et  g,  pag.  Sa^.  Hic  et  Arrlan.  I,  5, 
Epiycdva  dicunt ,  sed  PtoL  EpiYoivoy. 
—  Eordaam,  Eop^aiav  et  Eop^atav 
conf.  XLV,  3o ;  Arrian.  1,7;  Plin. 
IV,  lo,  et  Schweigh.  ud  Polybium, 
XVIII,  6,  3. 

6.  Suppeditabat ,  permuniit.  Antea 
legebatur  operepermuniit ;  sed  primara 
▼ocem,  quae  in  nostris  codd.  et  in 
Bamb.  exstat ,  at  superfluam  et  mo- 
lestam  rejecere  Crey.  et  Drakenb.  At 
Walchius ,  Eniend.pag.a3a,  vocem 
banc  auctoritate  codd.  defendit,  ita 
tamen  mutans :  suppeditabat  operi , 
permuniitJacohs,  quoque  vocem  opere 
non  omittendam  sed  corrigendam  cen- 
sebat;  itaque  legendum  CMe  propere 


muniit.  Ed.  —  Objectis  per  o.  trans- 
itus  operibus;  vid.  XXI,  5^,  n.  7. 

7.  Prtehngis  hastis  ( sarissi»  )  w/wf 
TKiUum  ante  cfypeos  objecit;  vide  ad 
IX ,  X  9 ,  n.  a ,  et  XXXVI ,   1 8  ,  n.  6. 
—  Romphago!  seu  rhomphcca  et  ntm- 
pias  tela  Thracnm  ap.  Gell^  X,   aS. 
PoiAfOiof   tpaxtov ,   afii.uvTiipiov ,   fi.a- 
Xaipa ,   y^oc ,   "n    axovTiov    (Aaxpov  , 
Hesych.  Conf .  Heins.  ad  Val.  Tl.  VI , 
98 ,  et    Bocbarti   Hieroz.    I ,  a  ,   8  , 
p.    137. 

8.  Patentem  vulneri  equum,  q. ,  ut 
mox  nec  aperti  quidquam;  vid.  XXII, 
5o,  n.  3,  etXXV,  16,  n.  xa. 

9.  Fanum  teli  genus;  vide  supraad 
X,  a9,n.  I. 


A.  C.  200. 
U.  C.  552. 


LIB.  XXXI.  CAP.  XL.  XLL  i55 

nitu,  quam  vulnere  ullo,  pulsatio  scutorum  parura- 
per  succedentes  Romanos  tenuit;  deinde,  iis  quoque 
spretis,  parlim,  testudine  facta'°,  per  adversos  va- 
dunt  hostes;  partim,  brevi  circuitu  quum  in  jugum 
collis  evasissent,  trepidos  ex  praesidiis  stationibusque 
Macedonas  deturbant,  et,  ut  in  locis  impeditis  diffi- 
cili  fuga,  plerosque  etiam  obtruncant. 

XL.  Ita  angusttae  minore  certamine,  quam  quod 
animis  proposuerant ,  superatae ,  et  in  Eordaeam  per- 
ventum;  ubi  pervastatis  passim  agris,  in  Elimeam  se 
recepit ' .  Inde  impetum  in  Orestidem  fecit,  et  oppidum 
Geletrum  est  aggressus,  in  peninsula  situm  :  lacus 
moenia  cingit;  angustis  faucibus  unum  ex  continenti 
iter  est.  Primo  situ  ipso  freti,  clausis  portis,  impe- 
rium  abnuere;  deinde,  postquam  sigila  ferri  ac  testu- 
(line  succedi  ad  portam  obsessasque  fauces  agmine 
hostium  viderunt ,  priusquam  experirenturcertamen, 
metu  in  deditibnem  venerunt.  Ab  Celetro  in  Dassare- 
tios  processit,  urbemque  Pelium  vi  cepit  :  servitia 
inde  cum  castera  praeda  abduxit ,  et  libera  capita  sine 
pretio  dimisit ;  oppidumque  iis  reddidit ,  praesidio  va- 
lido  imposito;  nam  et  sita  opportune  urbs  erat  ad 
iihpetus  in  Macedoniam  faciendos.  Ita  peragratis  ho- 
stium  agris,  consul  in  loca  jam  pacata'  ad  ApoIIo- 


10.  Testttdine  facta  ;  vid.  ad  V,  43, 
n,  a.  -—  Evasissent;  vid.  II ,  7,  n.  7. 
—  DifficiUfitga ,  quum  fuga  difficills 
esset,  ne  in  locis  impeditis  ;  vide  ad 
libruni  VIII ,  cap.  3o,  n.  7,  etlib.  IX, 
cap.  43 ,  n.  6. 

Ca.p.  XL.  r.  In  Elimeam  se  recepit , 
sc.  consol :  EXtf^iiA  regio  et  arbs  II- 
lyrici  apud  Strab.VU,  7,  8,  p.  3a6, 
et  Steph.  £Xt|ii.a  seu  EXufix  apud 
Ptol.  qui  etiam  rectius  eam  ad  Aonm 
llum.  ponit,  quam  Liv.  XLII,  53,  ad 


Haliacmona ,  qui  flnvins  longe  abest , 
et  mediam  percurrit  Macedoniam  (  cf. 
Cellar.  Geogr.  ant.  II ,  1 3) ;  cui  Mace- 
donise  E/imiotis  a  Romanis  demuui 
juncta  dicitur  XLV,  3o ,  in  divisione 
regni.  £Xu{iiifii>Tt;  apud  Arrian.  1^7. 
Eiimeam  h,  1.  et  Xi«II ,  53 ,  n.  3 , 
XLIII ,  a  c ,  n.  3 ,  regionem  esse ,  ex 
adjunctis  verbis  et  praepos.  in  pro- 
babile  lit. 

2.  In  loca  pacata;  vid.  snpra  ad 
lib.  II ,  cap.  59,  n.  5. 


i56  T.  LIVII  ^.^.5^: 

uiam,  unde  orsus  bellum  erat,  copias  reduxit.  Phi- 
lippum  averterant  ^Etoli  et  Athamanes  et  Dardani  et 
tot  bella  repente  aUa  ex  aliis  locis  exorta.  Adversus 
Dardanos,  jam  recipientes  ex  Macedonia  sese,  Athe- 
uagoram  cum  expeditis  peditibus  ac  majore  part^ 
equitatus  misit,  jussum  instare  ab  tergo  abeuntibus^ 
et,  carpendo  postremum  agmen^,  segniores  eos  ad 
raovendos  dorao  exercitus  efficere.  ^tolps  Damocri- 
tus  praetor,  qui  morae  ad  decernendum  beilum  ad 
Naupactum  auctor  fuerat,  idem  proximo  concilio  ad 
arma  conciverat,  post  famam  equestris  ad  Octolo- 
phum  pugnae,  Dardanorumque  et  Pleurati  cum  lUy- 
riis  transitum  in  Macedoniam,  ad  haec  classis  roraanse 
adventum  in  Oreuniy  et,  super  circumfusas  tot  Mace- 
doniae  gentes,  maritimam  quoque  instantem  obsi- 
dionem. 

XLI.  Hae  causae  Damocritum  iEtolosque  restitue- 
rant  Romanis;  et,  Amynandro  rege  Athamanum  ad- 
juncto,  profecti  Cercinium  obsedere '.  Clauserant 
portas,  incertum  vi,  an  voluntate;  quia  regium  habe- 
bant  praesidium  :  caeterum  intra  paucos  dies  captum 
est  Cercinium  atque  incensum  :  qui  superfuerant  e 
magna  clade,  liberi  servique,  inter  caBteram  praedam 
abducti.  Istimor  omnes,  qui  circumcolunt  Boeben  pa- 
hidem'*,  relictis  urbibus,  montes  coegit  petere.  ^toli, 
inopia  praedae  inde  aversi,  in  Perrhaebiaro  ire  pergunt. 
Cyretias  ibi  vi  capiunt  foedeque  diripiunt ;  qui  Mal- 


3.  Carpendo postremum  agmen;  vid.  dem  ct  Penei  oMia )  apud    Stephan. 

in,  5,  n.  I.  Boi6y)i?  Xiprj  apud  Hom.  II.  II,  71 1 ; 

Cap.  XLI.  I.   Cercinium  obsedere  Strab.IX,  436,  et  PUn.  IV,  8  seu  i5. 

opp.  Macedoniac,  cui  forte  vicina  pa-  Conf.  Voss.  ad  Mel.  II,  3,    82.  — 

,  Ins  Cercinitis  ap.  Arrian.  et  Curt.  I,  3,  Cjretias  ap.  Polyb.  III ,  i3,Xup8Tiac, 

a.  Basben  paludem ,  Boi6t)  oppid.  et  quam  statuit  inter  Estiotas ,  Thessaliae 

Bci^ia;  lacus  Thessalide  (iuter  Sepia-  populos.  Bu. 


v,c.lZ:         LIBER  XXXI.  CAP.  XLL  iS^ 

lceam  incolunt,  voluntate  in  deditionem  societatem- 
que  accepti.  Ex  Perrhjebia  Gomphos  petendi  Amy- 
nander  atictor  erat;  et  imminet  Athamania  huic  urbi, 
videbaturque  expugnari  sine  magno  certamine  posse. 
^toU  campos  Thessahae  opimos  ad  prsedam  petiere ; 
sequente,  quanquam  non  probante,  Amynandro, 
nec  effusas  populationes  ^tolorum ,  nec  castra ,  quo 
fors  tuHsset  loco,  sine  uUo  discrimine  ac  cura  mu- 
niendi,  posita.  Itaque,  ne  temeritas  eorum  negligen- 
tiaque  sibi  ac  suis  etiam  cladis  alicujus  causa  esset, 
quum  campestribus  locis  subjicientes  eos  castra  Phe- 
cado  urbi^  videret,  ipse  paulo  plus  quingentorum 
passuum  inde  tumulum  suis,  quamvis  levi  munimento 
tutum,  cepit.  Quum^toli,  nisi  quod  populabantur, 
vix  meminisse  viderentur ,  se  in  hostium  agro  esse , 
aUi  palati  semiermes  vagarentur^  aUi  in  castris  sine 
stationibus  per  somnum  vinumque  dies  noctibus  dpqua- 
rent;  PhiUppus  inopinantibus  advenit.  Quem  quum 
adesse  refugientes  ex  agris  quidam  pavidi  nuntiassent, 
trepidare  Damocritus  caeterique  duces ;  et  erat  forte 
raeridianum  tempus ,  quo  plerique  graves  cibo  sopiti 
jacebant.  Excitare  igitur  alii  aUos,  jubere  arma  capere, 
alios  dimittere  ad  revocandos,  qui  palati  per  agros 
praedabantur  :  tantaque  trepidatio  fuit,  ut  sine  gladiis 
quidam  equitum  exirent,  loricas  plerique  non  indue- 
rent.  Ita  raptim  educti,  quum  universi*  sexcentorum 
aegre  simul  equites  peditesque  numerum  explessent, 
incidunt  in  regium  equitatum,  numero,  animis  armis- 


3.  Phecadty  urbi,  ^rte  quse  Pheca  passtmm ,   imtno  quingentos  passus ; 

fUcitur  XXXII,  i4>  —  Hanc   con-  Crev.  et  Drak. 

jecturain^  firmat  cod.  Bamb.  in  quo  4.  Quum  universi,  Vocabulum  uni- 

ultima  litterae  </o  a  sec.  manu  additae  versi,    multi    ignorant    MSS,  quod 

sunt,  quum  a  prbua  scriptnm  sit  Phe-  primiis  Gelen.  restitnit ,  et  alii  sub- 

ca,  Ei>.  —  Paulo  plus  quingentorum  indc  sequuti  sunt.  Eo. 


i58  T.   LIVII  tclZ 

qiie  praestantem  :  itaque  prirao  impetu  fusi ,  vix  leii- 
tato  certamine,  turpi  fuga  repetunt  castra.  Caesi  ca- 
ptique  quidam,  quos  equites  ab  agmine  fugientium 
interclusere. 

XLII.  PhilippuSy  suis  jam  vallo  appropinquantibus, 
receptui  cani  jussit.  Fatigatos  enim  equos  virosque 
non  tam  praelio ,  quam  itineris  simul  longitudine ,  si- 
mul  praepropera  celeritate ,  habebat.  Itaque  turmatim 
equites  in  vicemque  manipulos  levis  armaturae  aqua- 
tum  ire  et  prandere  jubet;  alios  in  statione  armatos 
retinet,  opperiens  agmen  peditum  tardius  ductum 
propter  gravitatem  armorum.  Quod  ubi  advenit,  et 
ipsis  imperatum ,  ut ,  statutis  signis  armisque  ante  se 
positis ,  raptim  cibum  caperent ,  binis  ternisve  sura- 
mum '  ex  manipulis  aquandi  causa  missis  :  interim 
eques  cum  levi  arm^tura  paratus  instructusque  stetit, 
si  quid  hostis  raoveret.  ^toli  (jam  enim  et,  quae  per 
agros  multitudo  sparsa  fuerat,  receperat  se  in  castra), 
ut  defensuri  munimenta,  circa  portas  vallumque  ar-* 
matos  disponunt ,  dum  quietos  hostes  ipsi  feroces  ex 
tuto  spectabant.  Postquam  mota  signa  Macedonum 
sunt,  et  succedere  ad  vallum  parati  atque  instructi 
coepere,  omnes  repente ,  relictisstationibus,  per  aver- 
sam  partem  castrorum^  ad  tumulum,  ad  castra  Atha- 
manum  perfugiunt^  Multi  in  hac,quoque  tam  trepida 
fuga  capti  caesique  sunt  iEtolorum.  Philippus,  si  satis 
diei  superesset,  non  dubius,  quin  Athamanes  quoque 
exsui  castris  potuissent,  die  per  praelium,  deinde  per 


Ci.p.  XLII.  I.  Binis  ternisve  sum-  quod    notavit   Drak.    ad    VI,     zg, 

mum;  vide  ad  XXI,  35,  n.   7.  —  n.   7.  £d. 

Mukitudo  ...  receperat  se,  etc.   Pla-  a.  Per  aversam partem  castrortim; 

res  MSS   receperant.  Solet  ita  saepe  vide  ad  III,  5,  n.  3.  Mox  forte  leg. 

t6  multitudo ,  quasi  nomen   oollecti  in  tumuium  adcastra,  \e\  ad  tum.ia 

▼um  ,    adsciscere    Terbnm    plMrale  ;  castra ;  Gron. 


u.c:^;.    LIB.  XXXI.  CAP.  XLII.  XLIIL  i59 

clireptionem  castrorurn  absumpto,  sub  tumuio  in  pro* 
xima  planitie  consedit^  prima  luce  insequentis  diei 
hostem  aggressurus  :  sed  ^toli  eodem  pavore ,  quo 
sua  castra  reliquerant,  nocte  proxima  dispersi  fuge- 
runt.  Maximo  usui  fuit  Amynander,  quo  duce  Atha- 
manes,  itinerum  periti,  summis  montibus  per  calles 
ignotos  sequentibus  eos  hostibus^  in  ^toliam  per- 
duxerunt.  Non  ita  multos  in  dispersa  fuga  error  in-, 
tulit  in  Macedonum  equites,  quos  luce  prima  Phi- 
hppus,  ut  desertum  tumulum  yidit,  ad  carpendum 
hostium  agmen  mlsit. 

XLIII.  Per  eos  dies  et  Athenagoras  regius  praefectus, 
Dardanos  recipientes  se  in  fines  adeptus  %  postremum 
agmen  primo  turbavit.  Dein ,  postquam  Dardani  con- 
versis  signis  direxere  aciem,  aequa  pugna  justo  praelio 
erat;  ubi  rursus  procedere  Dardani  coepissent,  equite 
et  levi  armatura  regii,  nullum  talis  auxilii  genus  ha- 
bentes  Dardanos,  oneratos  immobilibus  armis,  vexa- 
bant :  et  loca  ipsa  adjuvabant.  Occisi  perpauci  sunt , 
plures  vulnerati ,  captus  nemo ,  quia  non  excedunt 
temere  ordinibus  suis,  sed  confertim  et  pugnant,  et 
cedunt  Ita  damnaromano  accepta  belio,  duabus  per 
opportunas  expeditiohes  coercitis  gentibus,  restituerat 
PhiUppus ,  incepto  forti ,  non  prospero  solum  eventu . 
Minuit  deinde  ei  forte  oblata  res  hostium  iCtolorum 
numerum.  Scopas  princeps  gentis,  ab  Alexandria  ma- 
gno  cum  pondere  auri  ab  rege  Ptolemaeo  missus,  sex 
millia  peditum  et  equites^  mercede  conductos  ^gy- 


3.  Per  calles  (al.  coHes)  ignotos  saperTacua  Gronovio   videtur;    eam 

seqUentibus  eos  hostibus,  si  forte  se-  tamen  non  delendam  exLstimat  Drak. 

querentur;  Gron.  Cf. ad  V, 2,  n.  7.  .  quia  saepius  similes   dictiones,  qna? 

Cap.  XLIU.   X.   Dardanos » , ,  ade-  tuto    omitti    poterat,    perspicuitatis 

ptus;  vide  adll,  3o,  n.  7. — Postquam  causa  Livius  repetivit.  Kd. 

Dardani  conversis,    Vocem  Dardani  2 .  Sex  milUa  peditiim  et  equitvs  , 


A.  C.  200. 
U.  C.  &&a. 


r6o  T,   LIVII 

ptum  avexit :  nec  ex  juventute  ^Etolorum  quemquam 
reliquisset,  ui  Damocritus,  nuncbelli,  quod^  instaret, 
nunc  futurae  solitudinis  admonens  (incertum  cura  gen- 
tis,  an  ut  adversaretur  Scopa),  parum  doiiis  cultus), 
partem  juniorum  castigando  domi  continuisset.  Haec 
ea  a^state  ab  Romanis  Philippoque  gesia  erant. 

XLIV.  Classis  a  Corcyra  ejusdem  principio  aestatis 
cum  L.  Apustio  legato  profecta,  Malea^  superata^ 
circa  Scyllaeum  agri  Hermionici  Attalo  regi  conjuncta 
est.  Tum  vero  Atheniensium  civitas,  cui  odio  in  Phi- 
lippum  per  metum  jam  diu  moderata  erat,  id  omne 
in  auxilii  prsesentis  spem  effudit^  :  nec  unquam  ibi 
desunt  linguae  promptae  ad  plebem  concitandam  ; 
quod  genus,  quum  in  omnibus .  liberis  civitatibus, 
tum  praecipue  Athenis,  ubi  oratio  plurimum  poUet, 
favore  multitudinis  alitur.  Rogationem  exfemplo  tu- 
lerunt,  plebesque  scivit,  ut  Philippi  statuce ^  imagines 
omnes  nominaque  earum  ^,  item  majorum  ejus  virilis 


fortc  et  M,  vel  et  D  equites  :  quonun 
numerus  sine  dubio  excidit;  Gron. — 
In  cod.  Bamb.  esse  D  equites  teslatur 
Goeller ,  Gronovio  plaudens.  £d. 

3.  Nunc  beUi,  quod  instarct;  vide 
ad  III,  6  ,  n.  5.  —  Htec  ea  astate,, . 
gesta  erant :  nltima  voce  sio  non  otl 
solet  Livius;  Duk. 

Cap.  X.LIV.  I.  Halea  supertUa ; 
vide  ad  II,  5o,  n.  4»  —  ScjHceum 
prora.  naufragiis  celebre  et  opp.(hod. 
Capo  Sckilli  s.  Sciglio)  in  quod  po«tae 
Scyllam  fubulantur  mutatam ,  ad  fre- 
tum  Siculum  inter  Bruttios  et  Argoli- 
dem,  cujus  opp. Hermion  s. Hermione 
non  longe  ab  eo  nbcst,  ad  sinum  Her- 
mionicum  ,  partem  Argolici ,  inter 
Maleam  et  Scyllacum  pronim.  ZxuX- 
X«icv  TO  ev  T"^  £p;i.iov^  dixit  Strabo, 
VIII,  373,  et  To  EojAtcvwov  axptdTTi- 


pi6v  TO  SxoXXaicv,  X,  484»  Conf. 
Eustath.  ad  Uom.  U.  U,  56o;  od 
Dionys.  Perieg.  v.  420;  Voss.  ad 
Scylac.  Peripl.  p.  ao,  ed,  Oxon. 

a.  Id  omne  in  auxilii  prtesentis 
spem ,  ob  eam ,  illa  freta ,  effudit ;  cf. 
ad  VI 1 ,  3  9 ,  n.  a .  —  lAnguce  promptie, 
propr.  hoftiines  linguaep. ,  quodgenus 
hominura,  etc.  Demagogos  d«aignari, 
monet  H.  Steph.  in  Dicaearchi  Sym- 
practore ,  p.  65. 

3*  Nominaque  eantm,  inseriptie* 
nes,  vel  titulofl  Philippi  statais  et 
imaginibus  inscriptos;  sed  forte  leg. 
imagines  omnes ,  item  majomm,., 
omnium  nomintique  eorum  (Philippi 
et  majorum  ejus)  tolierentur;  Crev. 
5»f(d  nota  Duk.  est  :  «  Vox  earum  ab 
aitqno  forte  adsuta  {nam  subktis  sta- 
tuis  imaginibnsqne  etiam  nomtna  ea- 


A.  C.  aoo. 
U.  C.  6&a. 


LIBER  XXXL  CAP.  XLIV.  i6i 

ac  muliebris  sexus  omnium  tollerentur  delerenturque : 
dies  festij  sacra^  sacerdotes^  quce  ipsius  majorumve 
ejus  honoriscausa  instituta  essent^  omnia  profanaren-^ 
tur.  Loca  quoque^  in  quibus  positum  aliquid  inscri^ 
ptumife  honoris  e^us  causa  fuisset^  detestabilia  esse , 
neque  in  iis  quidquam  postea  poni  dedicarique  pla- 
cere  eorum^  quce  in  loco  puro  poni  dedicarique  fas 
esseL  Sacerdotes  puhUcos y  quotiescumque  pro  populo 
atheniensi  sociisque  et  exercitibus  et  classibus  eorum 
precarentur^  toties  detestari  atque  exsecrari  Philip" 
pumy  liberbs  ejus  regnumquey  terrestres  navalesque 
copiaSj  Macedonum  genus  omne  nomenque.  Additum 
decreto ,  Si  quis  quid  postea ,  quod  ad  notam  igno^ 
miniajnque  Philippi  pertinerety  ferretj  id  omne  popu- 
lum  atheniensem  jussurum  :  si  quis  contra  ignomi^ 
niam  proi^e  honore  ejus  diocisset  fecissets^Cy  qui  occi- 
disset  eum,  jure  cassurum.  Postremo  inclusum^,  ut 


ruin  tollebantnr  ) ;  et  nomina  ea,  qn» 

alii»  operibiu  adscripta  erant :  nam 

lioc  qaoqne  £ftctnm  fiilase»  patet  ex 

verbia  seqq.  hcat  in  quibus  positum 

aliquid  inscriptumve ,  etc.  £x  hia  om- 

nibos  nomina  Philippi  eradi ,  qnem- 

admodnm  atatuas   imagineaqne  tolli 

▼olnerunt;  qnod  ap\id  Romanos  qno- 

qiie  n<>n  semel  £ictnm  eat.  (  Gf.  ad 

Tacit.  Ann.  II,  Sa ,  n.  3  ;  YI  ,a,  n.  a; 

ad  JuTcnid.  VIII,  i8;  X,  5S  sq.)  — 

Volgatam  lectionem  defendere  cona- 

tur  Walcfaitts ,  Emend.  p.  9 08,  dicena, 

dudum  Athenis  recepfnm  foisse  mo- 

rem  insignibns  ▼iris  non  statuas  solnm 

ponendi  9  scd  basibus  etiam ,  qno  au- 

gttstior  species  esset,  imponendi,  et 

non  modo  titulis ,  ▼emm  et  epigram- 

matibus ,  multoque  verborum  honore 

acGumulato  condecorandi.  «  An  igitur 

videri  possit  mimm  quod  et  statuae  et 

aomma  etiam  earum  ne  relinqueren- 

ri. 


tur,  cautum  fuerit.  Quid?  si  exoriretur 
qni  relictis  basibus  cnm  titulis  suis 
clam  privato  sumptu  novas  statuas 
imponendas  curaret,  quas  violari  in 
locis  sacris  religio  vetaret?  Irritum 
fuerat  totnm  illud  abolendi  consilium 
et  de  integro  res  sancienda  :  nt  non 
ntilis  sed  prope  necessaria  debeat  vi- 
dennominum  diserta  commemoratio.» 
Testem   prseterea    adhibet  Cicer.  in 

Verr.  IV,  34,  35,  36  et  57.  Kd . 

Firi/is  ae  muUebris  sexus,  Codex 
Bamb.  inrile  ac  muliebre  secus,  qnod 
exquisitius  judicat  Goeller,  pag.  3^2  , 
conferens  intpp.  Tac.  Ann.  lY,  6a ,  et 
y .  Hish  X  3  Charis.  apud  Potsch.  p.  6  x . 
Ed.  —  De  diebusfestis  et  sacris,  ho- 
noris  regum  principumque  causa  in- 
stitutis,  multa  habet  Spanhem.  epist. 
T,  ad  Morelluin. 

4.  Postremo  inclusum,  insertnm, 
adject^  decreto,  ut  XLY,  i5.  — 

II 


i6x  T.  LIVII  tclir.: 

omniaf  quce  ad^ersus  Pisistratidas  decreta  quondam 
eranty  eadem  in  Philippo  sen^arentun  Athenienses 
quidem  literis  verbisque,  quibus  solis  vaient,  belium 
adversus  Pliilippum  gerebant. 

XLY.  Attalus  Romanique,  quum  Piraseum  primo 
ab  Hermione  petissent,  paucos  ibi  morati  dies,  one- 
ratique  aeque  immodicis  ad  honores  sociorum  %  ac 
qnsd  in  ira  adversus  hostem  fecerant ,  Atheniensium 
decretiS)  navigant  a  Pirseeo  Andrum^  :  et  quum  in 
portu,  quem  Gaureleon  vocant,  constitissent,  missis, 
qui  tentarent  oppidanorum  animos ,  si  voluntate  tra- 
dere  urbem,  quam  vim  experiri,  mallent.;  postquam 
praesidio  regio  ancem  teneri,  nec  se  potestatis  suae 
esse^  respondebant ;  expositis  copiis  omnique  appa- 
ratu  urbium  oppugnandarum,  diversis  partibus  rex 
et  legatus  romanus  ad  urbem  subeunt.  Plus  aliquanto 
Grascos  romana  signa  armaque  non  ante  visa  animi- 
que  militum,  tam  prompte  succedentium  muros^,  ter- 
ruere  :  itaque  fuga  extemplo  in  arcem  facta  est ;  urbe 
hostes  potiti.  £t  in  arce  quum  biduum  loci  se  magis, 
quam  armorum,  fiducia  tenuissent,  tertio  die  pacti 

Qaai  adversus  Pisistratidas ,  PiAistn*  conj.af^«em  tnta.  h,fiterani  {(^puid. 

tam  ^asque  £Qios,  Atheniensium  ty-  reoepit  Dnk.) »  ef  ae  quai  ira  a.  h. 

rannosy  deereta  quondam  erant;  cf.  fieerat*  In  edd.  ante  Dnk.  legitnr 

Justin.  II,  8»  9;  Aristot»  Polit.  V^  5;  ae  qute  in  iram  a%  h^fiienmt* 

Meursii  Pisistratus  in  Thes»  Gronor.  a»  Nai^ant  a  Pirceeo  jindrum, 

vol.  "Vf  et  Voyage  du  /eune  Anaehar-'  septemtrionslis  Cydadnm  insnla,qac 

sis,   X.  If  pl.  U»  aeet.  z»  —  Literis  freto  ab  Enboea  anstrali,  et  aiio  an- 

verbisque,  quibus  solis  vaient,  eto»  gustiore  aTeno  insnla  dirimitnr.  Conf. 

^o  nomine  etiam  Demosthenes  eos  XXXVI^  ao»  -^  Gaureleonf  mnlti 

notayit;  Duk.  Gonf.  Victor.  Tas.  leot.  MSS  Gaurehn.  raupiov  riic  Av^ptoc 

rX,  16.  '  X^^^P^C  ^®'"^®''^  ^™<^P^*  ^>*t*  ^'^M* 

Cu.  XLV.  X.  Mqne  immodieis  ad  p.  440,  monet  Drsk. 
(xar^)  honotes  sociorum,  Attali  Ro-  3.  Nec  se  potestatis  sum  essefride 

manorumque,  ae  qua  in  ira  adversus  ad  III,  6a ,  n.  5. 
hostem  fecerant,  scilic.  Athenienses,  4»  Suecetlentium- muros ,  al.  muro^ 

scripsi  ez  emend»  Gronoy.  qui  etiam  vide  tamen  ad  lib.  XXII  >  c.  a8»  n.  7* 


A«  C.  soo. 
U.  C.  55a. 


LIBER  XXXI.  CAP.  XLV.  i63 

ipsi  praesidiumqtie ,  ut  cum  singulis  vestimentis  De- 
lium  Boeptide^  transveherentur.  £a  ab  Romanis  r^gi 
Attalo  concessa  :  prsedam  ornamentaque  urbis  ipsi 
avexerunt.  Attalus,  ne  desertam  haberet  insulam,  et 
Macedonum  fere  omnibus^  et  quibusdam  Andriorum, 
ut  manerent,  persuasit.  Postea  et  ab  Deiio,  qui  ex  pa- 
cto  transvecti  eo  fuerant,  promissis  regis,  quum  de- 
siderium  quoque  patriae  facilius  ad  credendum  incli- 
naret  animos ,  revocati :  ab  Andro  Cythnum  trajece- 
runt  7 ;  ibi  dies  aliquot  oppugnanda  urbe  nequidquam 
absumpti;  et,  quia  vix  operse  pretium  erat,  absces- 
sere.  Ad  Prasias  (continentis  Atticse  is  locus  est)  Issa^o-* 
rum  viginti  lembi  classi  Romanorum  adjuncti  sunt :  ii 
missi  ad  populandos  Carystiorum  agros ,  caetera  classis 
Geraestum ,  nobilem  Euboeae  portum ,  dum  a  Carysto 
Issaei  redirent,  tenuit.  Inde  omnes,  velis  in  altum  da- 
tis,  maris  medio  praeter  Scyrum  insulam  Icum*perve- 
nere,  ibi  paucos  dies,  saeviente  borea,  retehti;  ubi 


5.  Delium  B€eoU€B  o|>pidalam,tii- 
ginta  stadiis  ab  Aulide ,  ad  mara ,  cmn 
templo  ApoUiiiia,  ad  formam  ejus, 
qttod  in  Delo  insnla  erat,  exstnicto  ; 
▼id.  XXXVy  5i  pr.  Pansan.  IX,  ao; 
Strab.  TL ,  p.  368,  4o3 ;  Hecodot.  VI, 
zi8;  Thucyd.  IV,  76;  Appian.  Syr. 
I  a ;  Wessel.  ad  Diodor.  t.  II,  p.  5^4 , 
et  Holsten.  ad  Steph.  Byz.  ▼.  AioXtov. 
In  mediterraneis  BceotiB  oppidis  re- 
ccnsetnra  Ptoiem.  UI,  i5.  —  Post 
▼oc  transveh^  ood.  Bambi  addit  ur^em 
itrcemque  tradidenuit,  En'. 

6.  Macedonism  fere  omnibus;  Tide 
ad  XXIV,  3i,  n.  4.  TAox./aeUes  ad 
credendum  malebat  Gron. 

7.  AbAndro  Offiknum  trajeeerunt, 
insolam  juxta  Ceam  Atticamqne  snb 
Eubcea ;  t.  Strab.  10  extr.  et  Intpp. 
Tae.  Hist.  U ,  8.  Hae  insulse  Cyclades 


prasidiis  Macedonum  tenebantnr ;  v. 
cap.  iS.-^Prasiie,  continentis  Attieas 
hcus;  V.  Strab.  IX,  399.  Aliae  Prasiof 
Laconioae  in  Argolico  sinu;  v.  Duker. 
ad  Tbucyd.II,  56.  ^issa  insula  et 
oppidum  cjus,  in  mari  Hadriatico, 
prope  Pharum  oramque  lUyrici :  unde 
Isstei»,  Issii ,  et  Jssaici  /em^i  XXXII , 
az ,  Issenses  naves  XLIII ,  9.  Gf.  Ind. 
et  Schweigfa.  ad  Poiyb.  II,  8  et  11 ; 
XXXU,  t^.^Carystms  Euboeae  opp. 
inte^Caphareom  et  Gereestam  (cui 
Gertestus  opp.  cum  portu  subjacet) 
promontoria.  -^  Sepiu  (  hod.  Seiro  ) , 
leus  et  Sciathus  insulae  Cyelades  in 
mari  iEgaeo.  S&athus  male  iegitur  in 
edd.  recentt.  XXXV,  43,  3.  Icum 
inter  Scymm  et  Sciathnm  sitam ,  docet 
Strabo,  1.  IX,  p,  436.-->Pn'ma  tran^ 
quiUitas  boreie,  aut  maris,  ntXXV,  9  7 . 

II. 


A.  C.  900. 
D.  C.  6Ss 


164  T.  LIVII 

prima  tranquillitas  data  est,  Sciathum  trajecere,  va- 
statam  urbem  direptamque  nuper  a  Philippo.  Per 
agros  palati  railites  frumentum,  et  si  qua  alia  usui 
esse  ad  vescendum  poterant ,  ad  naves  retulere ;  prae- 
dae  nec  erat  quidquam ,  nec  mer uerant  Grasci ,  cur  di- 
riperentur.  Inde  Cassandream^  petentes  primo  ad 
Mendin ,  jnaritimum  civitatis  ejus  vicum ,  tenuere ; 
inde  quum,  superato  promontorio,  ad  ipsa  moenia 
urbis  circumagere  classem  velient,  saeva  coorta  tem- 
pestate^  prope  obruti  Huctibus ,  dispersi,  magna  ex 
parte  amissis.armamentis,  in  terram  effugeront.  Omen 
quoque  ea  maritima  tempestas  ad  rem  terra  gerendam 
f uit ;  nam ,  coUectis  in  unum  navibus  ^  expositisque 
copiis,  aggressi  urbem,  cum  multis  vulneribus  re- 
pulsi  (et  erat  validum  ibi  regium  praesidium ) ,  irrito 
incepto  regressi  Canastrseum  Pallenes  trajecere.  Inde, 
superato  Toronae  promontorio '^,  navigantes  Acan- 
thum  petiere  :  ibi  primo  ager  vastatus ,  deinde  ipsa 
urbs  vi  capta  ac  direpta.  Nec  ullra  progressi  (jam 
enim  et  graves  praeda  naves  habebant)  retro,  unde 
venerant,  Sciathum  et  ab  Sciatho  Euboeam  itepetunt. 
XLVI.  Ibi  relicta  classe,  decem  navibus  expeditis 
sinum  Maliacum'  intravere,  ad  coUoquendum  cum 
iEtolis  de  ratione  gerendi  belli.  Sipyrrhicas  «tolus 


8*  Inde  Catsandream  (  vide  ad 
XXVin ,  8 ,  n.  8  )  petentes  primo  ad 
Mendin  tenuere;  Tide  ad  I,  z,  n.'  8. 
-^  Praepositio  4id  Groverio  non  necet- 
saria  Yidetar;  qiiam  omittit  Victor. 
codex :  si  qoSfl  tamen  eam  retentam 
reUt»  eiKplieanda  hocmodo,  tennere 
litns  ad  Mendin,  litas  ▼ioinnm  vico 
vpi  vocatar  Mcndis.  £d*  ' —  Inde,, . 
intle;  vide  adl ,  3 ,  n*  8.  — Superato; 
vide  ad  II^  fo ,  n»  4*  ■ 

9.  Cotteedt  in  anumnavibusi  vide 


ad  libmm  XXVU,  >cap.  Sg,  n.  2. 
.  zo.  Canattrasum  PaUenes»M^m,tu- 
perato  Toronee  promontorio ;  ride  ad 
II,  5o ,  n.  4 9  et  XXVIU ,  7 ,  n.  6.  — 
Acanthus  oppid.  Macedoniae  (hod. 
Brisso  ) ,  ad  sinum  Strymonicnm  vel 
Siagiticam.  Cf.  Herodot»  VII,  za  z  sq. 
et  Mardanns  Herad.  p.  27.  —  Retro 
repetunt;  vide  ad  librum  II,  c.  45, 
n.  zo. 

Ci.».XLVI.  z.  Sinum  Maliacum,., 
Heracleam  ;  vide  ad  XXVUI,  5|  n«  6« 


X.  C  300. 
U.  G.  55a- 


LIBER  XXXI.  CAP.  XLVL  i65 

princeps  legationis  ejus  fuit,  quae  ad  coinmuntcanda 
consilia  Heracleam  cum  rege  et  cum  romano  legato 
venit.  Petitum  ex  foedere  ab  Attalo  est,  iit  mille  mi* 
lites  praestaret;  tantum  enim  numerum  belium  ee^ 
«„i  advor;»,  PhUlppun.  debeb..  :  id  oeguL 
iEtolis ;  quod  illi  quoque  gravati  prius  essent  ad  po- 
pulandam  Macedoniam  exire,  quo  tempore,  Philippo 
circa  Pergamum  urente  sacra  profanaque  ^,  abstrahere 
eum  inderespectu  rerum  suarum  potuissent.  Ita^toli 
cum  spe  magis,  Romanis  omnia  poUicentibus ,  ,quam 
cum  auxilio  dimissi.  Apustius  cum  Attalo  ad  dassem 
rediit;  inde  consultari  de  Oreo  oppugnando  coeptum : 
valida  ea  civitas  et  moenibus,  et,  quia  ante  fuerat 
tentata^,  firmo  erat  praesidio.  Conjunxerant  se  iis  post 
expugnationem  Andri  cum  praefecto  Agesimbroto  vi- 
ginti  rhodiae  naves,  tectae  omnes :  eam  classem  in  sta- 
tionem  au  Zelasium  miserunt  (Isthmiae  id  super  Deme- 
triadem*  promontorium  est  peropportune  objectum), 
ut,  si  quid  inde  moverent  Macedonum  naves,  in  prae- 
sidio  essent.  Heraclides  prsefectus  regius  classem^  ibi 
tenebat,  magis  per  occasipnem,  si  quam  negiigentla 
hostium  dedisset,  quam  aperta  vi  quidquam  ausurus. 
Oreum  diversi  Romani  et  rex  Attalus  oppugnabant; 


a.  Philippo  circa  Pergamum  ttrente 
tacra ,  in  hU  templum  Venerit  et  Ni- 
cephorium,  lacam  jaxta  Pergamum 
ab  Eamene  consitam,  teste  Strabone, 
Xin,  pag.  624.  Conf.  ad  XXXII, 
33,34;  Polyb.  XVI,  1}  XVU,  a 
et  6. 

3.  Quia  anteafuerat  tentata;  vide 
XXVIII,  5  »q.  et  ud  IX,  35,  n.  i,  — 
RhoMte  naves ,  •  tectat  omnes  ;  vide  ad 
XXU,  X9,n.  4. 

4.  Ad  Zelasium  miserunt,  Isthmiat 
id  super  Demetriadem ,  oltni  D.  est, 
vel  potiui  e  regione  Demetriadis  in 


alto  mari(  cf.  ad  XXVII,  3a ,  n.  5, 
et  XXXI ,  47,  n.  3  ),  promontorium  ; 
•ed  Gron.  emend.  ad  Phalasiam  mi- 
serurU,  Istiame  id  vel  Istriteoridos  SU' 
per  D.  p,  Non  maie.  Phalasia  prom. 
Euboeae,  et  Oreus  olim  diota  Istiofa, 
sen  Histimi,  sea  HestiKa,  nt  regio  illa 
Istiaeotis,  seu  Histiseotis ;  v.  Strab.  X , 
p.  683  B ;  Pausan.  Vll ,  a6 ;  QsUar. 
Geogr.  ant.  II,  14,  pag.  811,  8ia. 
5.  HeracUdes  proBfectus  regius  clas- 
sem ,  etc.  vide  ad  XXXU,  5,  u.  5. — 
Diversi  Romani  et  Attalus  ;  vide  ad 
III,  60,  n.  X. 


i66 


T.  LIVII 


r 


A.  C.  aoo, 
U.G.  65». 


Roznam  a  inaritiiiia  arce,  regii  adversus  vallem  inter 
duas  jacentem  arces,  qua  et  muro  iutersepta  urbs  est : 
et  ut  loca  diversa,  sic  dispari  modo  etiam  oppugna- 
bant ;  Romani  testudinibus  et  vineis  et  ariete  admo* 
vendo  muris ;  regii  ballistis  qatapultisque  et  alio  omnj 
genere  tormentorum  tela  ingerentes.  £t  pondere  in- 
genti  saxa  jaciebant  et  cuniculos^,  et  quidquid  aliud 
priore  oppugnatione  expertum  profuerat.  Caeterum 
non  plures  tantum  Macedones,  quam  ante,  tuebantur 
urbem  aroesque,  sed  etiam  praesentioribus  animis,  et, 
.  castigationibus  regis  in  admissa  culpa^,  simul  mina-* 
rum,  simul  promissionum  in  futurum  memores,  ita 
ut  parum  in  e:^pugnatione  celeri  spei  esset.  Interim 
et  aliud  agi  posse  ratiis  legatus,  relictis,  quot  satis 
videbantur  ad  opera  perfici^nda,  miiitibus^  trajicit  in 
proxima  contineiitis ;  Larissamqu^  (  non  illam  ini  Thes- 
s£ilia  nobilem  qrbem,  sed  alteram,  quam^  Cremasten 
vocant)  subitQ  adventu,  praQter  arcem,  cepit.  Attalus 


6.  Tela  ingerentes  et  pondere  Uir 
gentisaxa,  et  cunicuUs ,  etc.  emend. 
GroD.  yerbo  jaciebant  deleto,  quod 
cuniculis  non  oonyenit,  Maliip  :  tela 
ingerentes  et  pandere  ingenti  saxa: 
itgeba/it  et  ounieulos,  etc.  Vulgatam 
lect.  seryari  po9se  putabant  Crey.  et 
Drak.  si  ad  cuniculos  suppleatur  agC' 
bant,  Sed  quon^odo  haec  notio  in  praec. 

jaciebant  latet?  Gf.  ^d  Ubram  I,  cap. 
33y  n.  7. 

7.  Etcastrgationibus  regis  in  adnUssa 
cnlpa,  eto.  immo  leg.  et  castigationis 
regio!, . .  memores  :  nam  quum  peccas^ 
sent  antea ,  Philippus  eos  sermoqibiis 
iu  castigayitj  nt  jNirtim  minis,  si 
culpam  iterarent ,  partim  pollicitis ,  si 
fortiter  facerent,  ageret;  Grpn.  Cf. 
XXVIII ,  8.  Prasentioribus  animis  ex 
castigationibus,  ctc.  conj.  Dujat.  Nilii) 


Tero  mutandnm  monent  Duk.  et  Drak, 
sed  castigationibus  accipiendnm  pro 
propter  castigationes. 

8.  Relietis,  quat  satis  videbantur 
ado,  p^,  jnilitibus;  yox  ultima  abest 
a  mnltis  MSS  et  edd,  In  plerisqne 
yero  edd.  yfitt.  ante  Gnm.  legitur 
quodsatis  videbatur,  Illud  non  impro- 
babat  Drak. ,  hoc  Duker.  ut  quod  di- 
ctum  sii  pro  quod  militum  yel  eorum , 
b.  e.  quantum ,  ut  XXIV,  40 ,  n.  6. 
Cf.  Periz.  ad  Sanctii  Min,  III,  6  ,  i ; 
IV,  4f  77 ,  et  Bnrm.  ad  Ovid,  Her. 
VIII,  5. 

9.  Larissam  Cremasten  (pensilem), 
sen  Pelasgiam  in  Phthiotide  Thessal. , 
prope  Echinum  et  XX*stadia  a  mari; 
yid.  Strab.  IX ,  5 ,  1 3 ,  p.  435 ;  Polyb. 
XVII,  3,  8;  XVIII,  ai;  Ptol.  m, 
;3.  Mox  malim  cum  GreV.  pro  timen- 


vllT..  LIB.  XXXI.  CAP.  XLVI.  XLVII.  .  167 
quoque  Mgeleo^j  niliil  minus  quam  tale  quidquam 
ui  alterius  oppuguatione  urbis  timentibus,  oppressit. 
£t  jam  quum  opera  in  e£Fectu  erAnt  circa  Oreum,  tum 
praesidium,  quod  intus  erat,  labore  assiduo,  vigiliis 
diurnis  pariter  noctumisque,  et  vulneribus  confe- 
ctum  :  muri  quoque  pars,  ariete  incusso  subruta, 
multis  jam  locis  prociderat;  perque  apertum  ruina 
iter  nocte  Romahi,  quodque  super  portum  est ,  in  ar- 
cem  perruperunt.  Attalus  luce  prima,  signo  ex  arce 
dato  ab  Romanis ,  et  ipse  urbem  invasit ,  stratis  ma- 
gna  ex  parte  muris  :  praesidium  oppidanique  in  alte- 
ram  arcem  perfugere ;  unde  biduo  post  deditio  facta : 
urbs  regi,  captiva  corpora  Romanis  cessere» 

XLVXL  Jam  autumnale  aequinoctium  instabat :  et 
est  sinus  Euboicus,  quem  Coela  vocant^,  suspectus 


ti^s'\tger9  timentes  et  jangere  Mge^ 
leoH  timenus;  ▼ide  ad  III,  47  *  n.  i» 
Pro  JEgeleon  forte  leg,  Pteleon.  — 
Muri  quoque  pars ,  etc.  Honc  locam 
Talde  impognat  Walchios,  Emend. 
p.  xa8  sqq.  Eum  enim  ofTendimt  muri 
pars  joncta  cum  multis  locis,  subruta 
cam  prociderat ;  ofFendit  ruma,  sin- 
gulari  nomero ,  de  muro ,  qui  mnltis 
partibus  prbcidit;  ofifendit  quodque 
super  porfum  est  •*  et  homm  pleraque 
non  immerito.  Itaque  locnm  sic  vnlt 
refingi :  muri  quoque  (pars  ariete  inc, 
subrutaj  muit.jam  loc,  quodque  supra 
port,  est  prociderat  f  perque  ap,  ruina- 
it,  nocte  Rom,  in  arCp  perr,  Non  hac 
emendatione  contentus  fuit  Bdttuer 
qui,  Obs.  p,  85  sqq,  plura  quoqoe 
dispotat,  eamque  de  hoc  loco  perfert 
conjectoram  ;  Muri  quoquc  pars, 
ariete  inc,  subruti  multis  jam  hcis, 
prociderat :  perque  ap,  rui,  it,  noc, 
Rom,  [  quodque  superport,  est]  (  de 
his  despemt)  in  ifrpem  perr,  Jodicct 
l^tor^  Ed. 


CjkP.  XLVII.  z.  ^inus  Muboicus , 
quem  Cala  voeant :  ^ota  Dokeri  est : 
•  Uic  sinus  Euboicu^  Yocator  etiam 
Oros.  VI  y  1 5 ,  et  xoiXb^  E&6oiac  (aux^< 
Eurip.Troad.  84,  de  naofragio  Grae- 
corum  ad  Capharea  in  redito  a  Troja ; 
nam  circa  hunc  proprie  fuisse,  qoae 
T«  xoTXa  TV(  EuSoia^  et  xotXii  E56o(« 
dicehantur,  patet  ex  Dion.  Cbrys, 
Orat.VIX;  Tzetze  ad  Lycophr.  7. 384  > 
et  Philostr.  Heroic.  X »  z  x  ,  et  in  vita 
Apollon.  1 ,  24 ;  I II ,  a3,  Strab.  I.  X 
pr.  aoctor  est ,  £&6okOCc  Tpe  xoIXa  to- 
cazi  Ttt  /AtTa^  AuXC^o^  (BcBotije)  et 
Tttv  TTtpi  rtpatcTov  (]Enb<sai)  Toirttv* 
nam  latius  prodoctam  foisse  hanc  ap- 
pellationeDff  intelligi  potest  ex  Val. 
Max.  I,  8, 10;  Locano,  V,  Z95,  a3o 
sq.  et  PhilostP.  vita  ApoU.  I9  24*  ubi 
'  conf.Olear.Malim  tamen  com  Casaob. 
ex  Epit,  Strab.  legere  Ka^ ap<tt<  pro 
A0Xt^O(  9  qoia  9  si  A&X(^oc  soiipsisset 
Strabpff  Capharea  potius,  quam  Ge- 
r^estupt,  ziominatums  fuisse  Tidetor. » 
Cvt^rom  ad  sinum  maritimam  trans- 


V,  C.  SS2. 


i68  T.   LIVII 

nautis  :  itaque,  ante  hieoiales  motus^  evadere  inde 
cupientea,  Piraeeum,  unde  profecti  ad  beUum  erant, 
repetunt.  Apustius,  triginta  navibus  ibi  relictis,  super 
Maleam^  navigat  Corcyram :  regem  spatium  Initiorum 
Cereris,  ut  sacris  interesset,  tenuit.  Secundum^  Initia 
et  ipse  in  Asiam  se  recepit,  Agesimbroto  et  Rhodiis 
domum  remissis.  Haec  ea  sestate  terra  marique  adver- 
su$  PhUippum  sociosque  ejus  a  consule  et  iegato  Bo- 
manis,  adjuvantibus  rege  Attalo  et  Rhodiis,  gesta. 
Cpnsul  alter  C.  Aureiius  ad  confectum  bellum  ^  quum 
in  provinciam  venisset,  haud  clam  tulit  iram  adver- 
sus  praetorem ,  quod  absente  se  rem  gessisset :  roisso 
igitur  eo  in  Etruriam ,  ipse  in  agrum  hostium  legiones 
indui^it;  populandoque ,  cum  prasda  majore,  quam 
gioria,  bellum  gessit.  L.  Furius,  simul  quod  in  £tru- 


lata,  qoae  de  tittctu  terrae  dooent  geo- 
grapki ,  Ptol.  III ,  x5,  et  Strab.  X  pr. 
sc.  tractum  Enboeae  a  Geraesto  prom. 
ad  Aulidem  siTe  Chalcidem  dietum 
fuisse  Tft  KoTXft  fdie  HohlungJ  tr^ 
E4€otac  propter  situm,  qnoniam  ibi 
xoXTrouTflii  "h  TPftpoXia,  sinoatur  ora 
maritima,  et  ali  ChaTcide  xupToQrat 
irtcXtv  -JTpos  rrjv  viiretpov ,  curvatur 
denuo  in  continentem.  Conf.  Oroa. 
VI,  i6;  Lacan.  V,  a3i  »q.  et  Valer. 
Max.  1 ,  8 ,  g.  Similiter  KotXa  vo- 
cantur  loca  concava ,  humilia  et  de- 
pnssa,  cavsB  et  profundae  valles ,  aeu 
convalles,  verbi  o.  Coela  Thessaliat 
XXXII,  4;  fauces  ^us  ooncavae,  con- 
Jragosa  loca  impUcatatque  fiexibus 
'vallium  vinf;  Cwle  fyria  XXXIII, 
19;  XLir,  29;  nbi  etiam  Calen  Sjr- 
riam  edidit  Dnik.  pro  vulg.  CcbUsx' 
riam,  quia  in  MS  et  edd.  antt.  legitur 
Catlenspriam ,  conf.  ad  XXXIl,  5, 
n.  4»  XLY,  11;^  K0D.IQ  2upba ,  Coe- 
lesyriay  cava  Syria  (Mohlsjrrien) ,  et 


simpl.  €op/e  ap.  Mel.  I ,  x it  propr. pla- 
nities  sen  valles  inter  Libanuni  et  An- 
tilibannm,  deinde  tractus  Syrise  per 
totam  Phoenicen  et  Palaestinam  perti- 
nens  usque  ad  Raphiam  finesque  iEgy- 
pii ;  ct  Tflt  KoTXa  ttj;  NaowaxTtac , 
convalles  agri  Naupactii ,  apud  Polyb. 
V,  io3,  4. 

a.  j4nte  hiemales  motus,  mans  '^t 
fiuctuum  agitationemque ,  qnalis  hie- 
me  esse  soiet. 

3.  Super  Maleam ,  supra ,  ultra  Ma- 
leam  (Malea  superata  XXXI ,  44  pi^Ot 
ut  XLII^  56 ,  n.  X  ,  et  gr.  &irip  ttiv 
MoXtav.  Gonf.  ad  XXYIU,  8 ,  n.  6 ; 
'XXX, 4,  n.  6;  XXXI,  46»  n.  4; 

XLin,  21,  n.  4;  Sall.  Jug.  19(92); 
Yirg.  JEn.  YI ,  795 ;  Duk.  ad  h.  L 
Yictor.  et  BAanut.  ad  Cic.  ad  Fam. 

lY,   X2. 

4.  Secundum  Initia;  vide  ad  I,  4, 
n.  I,  et  XXXI ,  x4 9  n.  4- 

5.  Consul  alter  C,  AureHus  ad  con- 
fectum  beUum  quum,  eto.  vid.  c.  aa. 


vtlll:  LIB.  XXXI.  CAP.  XLVII.  XLVIII.  169 
ria  nihil  erat  rei,  quod  gereret,  simul  gallico  trium- 
pho  immiuens^,  eumque,  absente  consule  irato  atque 
invidente,  facilius  impetrari  posse  ratiis,  Romam  in- 
opinato  quum  venisset,  senatum  in  ecde  Bellonoe  ba- 
buit^;  expositisque  rebus  gestis,  ut  triumphanti  sibi 
in  Urbem  invehi  iiceret,  petit. 

XLVIIL  Apud  magnam  partem  senatus  et  magni- 
tudine  rerum  gestarum  vaiebat  et  gratia.  Majores  natu 
negabant  triumphum,  et  quod  aUeno  exercitu  rem 
gessisset^f  et  quod propinciam  reliquisset  auiditate  ra^ 
piendi  per  occasionem  triumphi^;  id  vero  eum  nullo 
exemplo  fecisse.  Consulares  praecipue,  exspectandum 
faisse  consulemy  dicebant;  potuisse  enim  castrisprope 
Urbem  positis ,  tutanda  colonia,  ita  uta^^ie  non  decer^ 
nerety  in  adi^entum  ejusrem  extrahere;  etj  quodpree- 
tor  nonfscissety  senatui  faciendum  esse,  Consulem 
exspectarent;  ubi  coram  disceptantes  consulem  etprce* 
torem  audissenty  verius  de  causa  existimaturos^  esse, 
Magna  pars  senatus  nihil  praeter  res  geslas,  et  an  in 
magistratu  suisque  auspiciis  gessisset,  censebant  spe- 
clare  senatum  debere.  Exduahus  coloniis^y  qucevelut 
claustra  adcohibendos  gallicos  tumultus  oppositcefuis- 


6.  Gallico  triumpho  imminens  ;yide 
ad  ni,  5t,  n.  3.  Mox  eumque  scripsi 
pro  Tol^.  quem  aoadente  Gron.  Ita 
UearniiL.  I. 

7.  Senatum  in  eede  Bellome  h.  etc. 
▼ide  ad  XXVI ,  a i,  n.  i. 

Cav.  XLVin.  I.  Negahant  trium-' 
phum,  et  quod  alieno  exercitu  rem, 
etc.  vide  ad  XXVI,  ai ,  n.  i.  C.  Aa- 
relio  consuli  beUum  erat  mandatom; 
vid.  cap.  Ti. 

a.  Rapiendi  per  occasionem  trittm- 
phi;  yide  ad  VI,  23,  n.  3.  — Consu- 
lem  exspectarent,  Haec  nimis  impera- 


torie  dicta  vldentarGoelIero,qui  com- 
modios  legendum  putat  e  cod.  Bamb. 
senatuifac,  esse,  ut  consulem  exspe- 
ftaret,  In  nostris  omnibns ,  quos  con- 
suluerim,  exspectare  legltnr,  nulla 
si^o  superscripto.  Ed. 

3.  Verius  de  causa  existimaturos  ; 
▼ide  adin,  19,  n.  8,  eflV,  i5,  n.  i. 
—  j4nin  magistratu  suisque  auspiciis 
gessisset  res ;  yide  ad  XXVI ,  a  i,  n.  i , 
et  XXYin,  38,  n.  4.  ne  rebus  ab  eo 
gestis,  vid.  cap.  ai. 

4.  Exduahus  eoioniis,  Placentia  et 
Cremona , . -. .  ^uum  uffa,  Plaoenti^i 


I70  T.   LIVII  tc.^, 

sentf  quwn  una  direpta  et  incensa  esset,  trajecturum-. 
que  id  incendiuniy  vebit  ex  continentibus  tectisj  in  aU 
teram  tam  propinquam  coloniam  esset,  quid  tandem 
prcetori  fiiciendum  fuisse?  nam^  si  sine  consule  geri 
nihil  oportuerit^  autsenatumpeccassCy  qui  exercitum 
prtetori  dederit  (potuisse  enim^  si  non  cum  prcetoris  ^ 
sed  consuUsj  exercitu  rem  geri  voluerit,  itafinire  se- 
natusconsidtum  y  ne  per  prcetorem,  sed  per  consulem 
gereretur)y  aut  consulem,  qui  non^  quum  exercitum 
ex  Etruria  transire  in  Galliam  jussissety  ipse  Arimini 
occurrerity  ut  beUo  interessety  quod  sine  eo  gerifas 
non  esset.  Non  exspectare  beUi^tempora  moras  et  di- 
lationes  impcratorum;  etpugnandum  esse  interdum, 
non  quia  velis,  sed  quia  hostis  cogat.  Pugnam  ipsam 
eventumque  pugnce  spectari  oportere  ifusos  ccesosque 
hostes;  castra  capta  ac  direpta;  cohniam  liberatam 
obsidione;  aberius  colonice  captiuos  recuperatos  resti" 
tutosque  suis ;  debellatum  uno  prcelio  esse.  JVon  ho' 
mines  tantum  ea  vietoria  ketatos,  sed  diis  quoque  im- 
mortaUbus per  triduum  suppUcationes  habitas^,  quod 
bene  acfeliciter,  non  quod  male  ac  temerey  respu- 
blica  a  L.  Furio  prcetore  gesta  esset.  Datafato  etiam 
quodam  Furice  genti  gaUica  beUa. 

XLIX.  Hujus  generis  orationibus  ipsius  amicorum- 
que  victa  est,  praesentis  gratia  praetoris,  absentis  con- 
sulis  majestas;  triumphumque  frequentes  L.  Furio 
decreverunt.  Triumphavit  de  Gallis  in  magistratu 
L.  Furius  praetor,  In  aerarium  tulit  trecenta  viginti 
miUia'  aeris,  argenti  centum  septuaginta  millia  pondo  j 

ete.  evpp  so  et  ai.  —  Velut  clamtra  genli;  oonf.  V,  49>  ^^ »  4a »  et  Vn, 

ad  cohibendos,  ete.  Tid.  ad  libnim  a5  sq. 

HHl,  cap.  a5.  C^*  XUX..  x.  Trecenta  vig.  miilia. 

S,  Supplicationes  kahitas;  yid.  cap.  Grave  aes  hic  cum  .CreTerio  inteUigi- 

%%  pr.  et  ad  UI|  63 »  n.  s.  —  Furitv  mua ;  ita^e  aiimma  haec  arria  par  erit 


vlZ:         LIB.  XXXI.  CAP.  XLIX.  171 

neque  captivi  uUi  ante  currum  ducti ,  neque  spolia 
praelata,  neque  milites  sequuti.  Oinnia,  prseter  victo- 
riam,  penes  consulem  esse  apparebat.  Ludi  deinde  a 
P.  Comelio  Scipione ,  quos  consul  in  Africa  voverat , 
raagno  apparatu  facti  :  et  de  agris  miiitum  ejus  de- 
cretum,  ut,  quot  quisque  eorum  annos  in  Hispania 
aut  in  Africa  militasset,  in  singuios  annos  bina  jugera 
acciperet;  eum  agrum  decemviri  assignarent'.  Trium- 
viri  inde  creati  ad  supplendum  Yenusinis  colonorum 
numerum,  quod  bello  Hannibalis  attenuatas  vires 
ejus  coloniae  erant,  G.  Terentius  Varro,  T.  Quintius 
Flamininus ,  P.  Cornelius  Cn.  F.  Scipio  :  hi  ^  colonos 
Yenusiam  adscripserunt.  Eodem  anno  C.  Cornelius 
Cethegus,  qui  proconsul  Hispaniam  obtinebat,  ma- 
gnum  hostium  exercitum  in  agro  sedetano  fudit : 
quindecim  millia  Hispanorum  eo  praelio  dicuntur 
caesa,  signa  militaria  capta  octo  et  septuaginta.  C.  Au- 
relius  consul,  quum  ex  provinoia  Romam  comitiorum 
causa  venisset,  non  id,  quod  animis  praeceperant , 
questus  est,  nan  exspectatum  se  ab  senatu,  neque 
disceptandi  cum  prcetore  consuU potestatem  factam  ; 
sed  ita  triumphum  decresse  senatum,  ut  nuLliuSy  nisi 
ejuSj  qui  triumphaturus  esset,  haud  eorum^  qui  hello 
interfuissent y  verba  audiret,  Majores  ideo  instituissey 
utlegatij  tribunimiUtum,  centurioneSy  milites  denique 
triumpho  adessent,  ut  veritas  rerum  gestarum  ejusy 
cui  tantus  honos  haberetUTj  publice  videretur^.  Ec" 


ilenariis  3a,ooo,  et  marcis  argentl  no-  a.  Binajug*  acciperet;  eum  agrtim 

stratibiu  5oo.  Eo.  —  Argenti  cetU,  decemyiri  assignarent;  cf.  cap.  4 ,  et 

sept.  mUUa ,  selibraa  nostratea  pondo  ad  VI ,  36 ,  n.  5, 

365,6a5.  Ed.  — Ludi  deinde  a  P,  Cor'  3.  Hi  colonos  Fenusiam  adscripse- 

neUo  Scipionef  qitos  consul  in  Africa  runt;  vide  tamen  ad  lib.  IV ,  a5y  n.  4* 

iHtvereU,  etc.  vide  ad  XXVIII,  Sg,  4-  ^'  writas  rerum  gestarum... 

n.  I ,  et  cf.  Polyb.  XVI ,  a3 ,  7.  pabliceiHderetur,  palam  et  ab  ommbui 


A    C.  ane. 
U.  C.  S5i. 


172  T.   LIVIl 

quem  ex  eo  exercitUy  qui  cum  Gallis  pugnauerity  si 

non  militemj  lixam  saltem  fuisse,  quem  percunctari 

posset  senatuSj  quid  veri prcetor  vaniue  referret?  Co- 

rnitiis  deinde  diem  edixit^;  quibus  creati  sunt  con- 

sules  L.  CorneliusLentulus,  P.  Villius  Tappulus :  pra&- 

tores  inde  facti  L.  Quintius  Flamininus ,  L.  Valerius 

Flaccus,  L.  Villius  Tappulus,  Cn.  Bsebius  Tamphilus. 

L.  Annona  quoque  eo  anno  pervilis'  fuit.  Fru- 

menti  vim  magnam  ex  Africa  advectam  a»diles  curules 

M.  Claudius  Marcellus  et  Sex.  iElius  Psetus  binis  aeris 

in  modios  populo  diviserunt :  et  ludos  Romanos  ma- 

gno  apparatu  fecerunt;  diem  unum*  instaurarunt : 

signa  aenea  quinque  ex  mulctaticio  argento  in  aerario 

posuerunt.  Plebeii  ludi  ab  asdilibus  L.  Terentio  Mas- 

siliota  et  Cn.  BaebioTamphilo,  quem  praetorem  desi- 

gnaverant,  ter  toti  instaurati  :  et  ludi  funebres  eo 

anno  per  quatriduum  in  foro ,  mortis  M.  Valerii  Lae- 

vini  causa,  a  P.  et  M.  filiis  ejus  facti;  et  munus  gla- 

diatorium^  datum  ab  iis  :  paria  quinque  et  viginti 

pugnarunt.  M.  Aurelius  Cotta,  decemvir  sacrorum, 


penplceretnr,  cognosceretnr.  —  Pro 
veritas  dno  e  nostris  habent  virtutes, 
qnod  et  alil  jam  notayenmt.  Goeller 
e  cod.  Bamb.  sic  locnm  reatituit :  ui 
Derum  rer,  gest,.,,hah,  popuhu  ro- 
manus  videret.  Ed. 

5.  Cdmitiis  deinde  eUem  edixit  MSS 
pptimi.  Indixit  edd.  ante  Drak.  Simi- 
liter  edicere  senatum  m,  38;  diem 
militibus,  supplieationem  popuh ,  co^ 
!»{>/«  XXII,  12  (nbiy.not.  i);  XXII, 
33;  XXrV,  37 ;  XXXII,  i;  XXXm, 
1 4 ;  XL ,  59,  et  indioere  eoncilio  diem , 
comitia,  eto.  XXVII,  XXX,  XXXVI, 
6  al.  edicete  et  indicere  justitium  III, 
3 ; IV,  a6 ;  edicere  et  indicere  delectum 
II,  55;  III,  10;  V,  19;  XXV,  57. 


Cf.  ad  XXI ,  63 ,  n.  i,  et  Drak.  ad 
h.  1.  etlll,  38,  n.  i3. 

Cap.  L.  I.  jinnona,.,pervilisJttit; 
vide  ad  II ,  34  9  n.  10.  —  Popuio  divi- 
serunt  «h.  e.  plebi,  faeci  populi,  nt 
XXX,  a6;  XXXI,  4 ;  XXXIII,  4a ; 
«p.  Snet.  Gaes.  4x  9  ot  Ang.  40,  41, 
4a  ».  Duk.  Quae  loca  omnla  de  lar- 
gitionibua  firumentariis  agunt,adqi|as 
tenuis  tantnm  plebeeula  admittebator. 
Similiter  tribnni  ad  popuhtm ,  h.  e. 
plebem,  rogationes  tulisse  dicuntnr 
111,9;  VII,  4a;  X,  i3  aL  Cf.  ad 
Epit.  Liv.  II 5,  3. 

3.  Ludos  Romanos. , .  instaurarunt; 
▼ide  ad  II ,  36 ,  n.  I . 

3.  Lttdijunebres,,.muntts  gladia- 


A.  C.  aoo. 
U.  C.  55». 


LIBER  XXXI.  CAP.  L.  173 

mortuus  :  in  ejus  locum  M*.  Acilius  Glabrio  suffectus. 
Comitiis  SBdiles  curules  creati  sunt  forte  ambo ,  qui  sta- 
tim  occipere  magistratum  non  possent;  nam  C.  Cor- 
nelius  Cethegus  absens  creatus  erat ,  quum  Hispaniam 
obtineret  provinciam^;  C.  Valerius  Flaccus,  quem 
praesentem  creaverant,  quia  flamen  dialis  erat,  jurare 
in  leges  non  poterat ;  magistratum  autem  plus  quin- 
que  dies,  nisi  qui  jurasset  in  leges ,  non  licebat  gerere. 
Petente  Flacco,  ut  legibus  solveretur,  senatus  decre- 
vit,  ut,  si  aedilis,  qui  pro  se  juraret,  arbitratu  consu- 
lum  daret,  consules,  si  eis  videretur,  cum  tribunis 
plebis  agerent,  uti  ad  plebem  ferrent :  datus,  qui  ju- 
raret  pro  fratre ,  L.  Valerius  Flaccus ,  praetor  designar 
tus.  Tribuni  ad  plebem  tulerunt,  plebesque  scivit,  ut 


torium,  cto.  vid.  XXIII,  3o,  n.  9.— 
M,  Valerii  Ltevini  causa  a  P.  et  M, 
fiUis;  cf.  qaae  de  iis  Drak.  disputavic 
adversus  Pigh.  in  Ann.  ad  a.  U.  563 , 
566 ,  576, 

4.  C.  Comelius  Cethegus  abseru 
creatus  erat,  quum  Hispaniam  obti' 
neret  provineiam :  Sigonius  recte  ex 
Li?io  ordinat  successionem  eoruni, 
qai  Hispanlis  praefuere :  qui  an.  U. 
533  fuere  P.  et  Cn.  Comelii  Scipio- 
nes  (XXI,  17,  3a);  an*  53 9  P.  Scipio 
P.  F.  Africanus;  a.  544  L.  Lentulus 
et  L.  Manlios  Acidinna  (  XXVIII , 
38);  an.  55o  C.  Comelius  Cethegos 
(XXXI,  ao,  49,  5o).  « Sed  non 
toUit,  quod.  in  narratione  Livii  de 
L.  Manlii  Acidinl  et  L.  Comelii  Len- 
tuli  succeasoribus  difScile  et  obscn- 
rum  cst.  Ui  P.  Scipioni  successerunt 
XXVin  ,38;  ubi  qnum  quinque  an- 
nos  fuissent ,  de  snccessione  actnm  in 
senatu ,  XXX ,  4<*  Sexto  anno  Lentu- 
las  ex  HispaniR  rediit  accepto  succes- 
sore  Coraelio  Cethego  (XXXI,  ao, 
49)»  et  relicto  in  proyineia  Acidino, 


qui  anno  post  decessit ,  et  snccesso- 
rem  habuit  L.  Stertininm,  XXXII, 
5o ;  XXXII 9  7«»  Dnk.  Haec  parum 
accurate  traduntuv  a  Livio  :  nnde 
etiam  mutilatum  esse  quadam  parte 
hnnc  librum ,  suspicati  sunt  Glar*  et 
Pigh.  ad  an.  553.  —  Quiajlamen  dia- 
lis  eratf  jurare  in  l^es  non  poterat, 
iroTspov  ^Ti  Paaavoc  tic  lXtu6^p«iv  6 
2pxoc  iazl^  ^ti  ^k  dcSaoavioTGv  etvai 
xxl  To  9U{&a  xai  ttiv  ^M^-h  tou  U- 
pi'ttc  ;  ^  ^Ti  irtpl  (Aixpuv  airiaTiT<r6at 
Tov  Toi  dcix  xal  ^kiyiaTOL  ireirioTtu{ji.8- 
vov  c&x  ctxo'c  ioTiv  ;  ^  .Iti  irac  ^pxoc 
c^c  xaTOipav  tcXcut^  t^c  iiriopxiac* 
xaTttpa  ^c  ^(jfv)(&0v  xal  <rxu6p«Mrov  ; 
^  xcivbc  6  T^c  ciriepxioic  xtv^voc ,  av 
dvYip  cuoe€inc  xat  jiriopxoc  eOxtbv  xa- 
TOf  x>iTat  xat  Up&v  6irip  Ttic  irdXeoDc  3 
Plntarch.  Quaest.  Rom.  44 ;  Opp.  t.  II , 
p.  275.  Temporibus  tamen  imperato- 
ram  in  acta  eornm  jurabant;  vid.  Dio 
Cass.  LIX,  i3^  et  GelL  X,  i5,  nbi  et 
Fabius  Pictor.  —  Jurare  inleges,,,» 
magistratum  autem ,  etc.  vid.  ad  lib.  ' 
XXIX  ,  oflp.  37f  n*  9* 


/ 


174  T.LiVII  LIB.  XXXL  CAP.  L.  u.cst!: 
perinde  esset ,  ac  si  ipse  sedilis  jurasset.  £t  de  altero 
sedile  scitum  plebis  est  factum,  rogantibus  tribunis, 
quos  duos  in  Hispaniam  cum  imperio  ad  exercitus  ire 
juberent,  ut  C.  Cornelius  aedilis  curulis  ad  magistra- 
tum  gerendum  veniret ,  et  L.  M anlius  Acidinus  dece- 
deret  de  provincia  multos  post  annos.  Piebes  Cn.  Cor- 
nelio  Lentulo  et  L.  Sterlinio  pro  consulibus  imperium 
esse  in  Hispania  jussit. 


I 


^^«"^^«/•««'«/«•^^ 


T.  LIVII  PATAVINI 


HISTORIARUM 


AB  URBE  CONDITA 


LIBER   XXXII 


BREVIARIUM. 

Cap.  I;  ProvincisB  et  legiones  divisae.  Feriae  Ladnae  instauratae.ob 
camem  non  datam  legatis  Ardeatium.  Prodigia  nuntiata  ac  pro- 

"  curata.  — 1|;  Carthaginienses  argentum  in  stipendium  imposi- 
tum  primum  Romam  advehunt ,  iisque  petentibus  obsidum  pars 
redditur,  pars  alio  traducitur.  Gaditanis  petentibus  remittitur, 
ne  prsefectus  mittatur  Gades;  et  Narniensibus  colonorum  nu- 
merus  expletur. — III;P.Villius  consul  in  Macedonia  comprimit 
seditionem  militum,  missionem  postulantium.  —  lY;  Philippns 
frustra  oppugnat  Thaumacos ,  et  inde  in  Macedoniam  in  hibema 
copias  reducit.  —  Y^  Ibi  popularium  animos  sibi  conciliat,  He^ 
raclide  in  vincula  conjecto;  belloque  magna  cura  apparato,  cum 
Athenagora  ad  Aoum  amnem  idonea  munit  loca. ' — VI;  Consul 
adversus  eum  nihil  memorabile  gerit.  — VII;  Censores  creantur 
P.  Comelius  Scipio  Africanus  et  P.  ^lius  Psetus.  L.  Manlius 
Acidinus,  ex  Hispania  decedens,  ovans  Urbem  ingreditur. 
Cn.  Baebius  Tamphilus  praetor,  circumventus  a  Gallis  Insubri- 
bus,  multos  milites  amittit,  et,  exercitu  L.Lentulo  consuli  tra- 
dito,  abire  Romam  jubetur.  Creantur  consules  (Sex.  JBliusPaetus 
et  T.  Quintius  Flamininus ,  qui  consulatum  ex  quaestura  petierat), 
et  praetores.  Ludi  plebeii  et  Romani.  —  VIII;  Consules  praeto- 
resque  sortiuntur  provincias,  et  delectus  habetur.  Attalus  nun- 
tiat  senatui  rom. ,  regnum  suum  invadi  ab  Antiocho.  «—  IX; 
Prodigiis  procuratis  iElius  proficiscitur  in  Galliam,  Quihtius  in 
Macedoniam.  —  X;  Philippus  et  consul  in  arctissimis  Aoi  ripis 


176  T.  LIVII 

faucibusqtie  Epiri  veniunt  in  colloquium;  sed  re  infecta  rece- 
dunt.  ^XI;  Pastor  quidam,  a  Charopo  principe  Epirotarum 
missus,  partem  exercitus  romani  per  saltum,  a  Macedonibus 
obsessun^y  supra  caput  eorum  deducit  in  verticem  montis. — XII ; 
Piigna  inde  exorta  hostes  circumventi  fugiunt,  petuntque  Thes- 
saliam.  —  Xllf;  Ibi  rex  urbes  sociorum ,  mox  futuras  hostiuro  y 
incendit,  et  in  Macedoniam  regreditur :  quo  facto  ^toli,— XIV; 
Amynander  et  Athamanes  multa  Thessaliae  oppida  diripiunt. 
—  XV;  Eamdem  terram  vastat  T.  Quintius. —  XVI;  Interea 
frater  ejus,  L.  Quintiusy  cum  classe  rom.  Piraeeum,  etinde, 
conjunctus  Attati  Rhodiorumque  navibus,  Euboeam  petit,  ca- 
pitque  Eretriam  —  XVII;  et  Caristum.  Consul  vero  Atraccm 
diu  ac  frustra  oppugnat :  —  XVIII ;  nec  rationem  procul  a  mari 
et  in  Thessalia  belli  cladibus  evastata  hibemandi  uUam  cemens 
transgreditur  in  Phocidem,  et  nonnulla  ejus  oppida  castellaque 
expugnat. — >XIX;  Eo  auctore  a  fratre,  AtheniensibuSy  Attalo 
ac  Rhodiis,  Corinthum  oppugnare  parantibus,  ad  Achaeos  eo- 
rumque  praetorem ,  Aristaenum ,  qui  Cjcliadae  successerat  Ro- 
manisque  gentem  jungi  cupiebat,  legati  mittuntur;  quorum 
perpetuis  orationibus  Sicyone  absumitur  dies. — XX -XXI; 
Aristaenus  suadet   societatem  romanam.  —  XXII;  Inter  de- 
miurgos  seu  magistratus  Achaeorum  certamen  oritur  nihilo  se- 
gnius,  quam  inter  multitudinem ,  et  prius,  quam  decretum  fit, 
Dymaei ,  Megalopolitani  ac  quidam  Argivoram  relinquunt  con- 
ciUum.  —  iXIII;  Caeteri  Achaeorum  populi  societatem  cum 
Attalo  ac  Rhodiis  praesenti  confirmant  decreto,  cum  Roroanis  in 
id  tempus  difTerunt ,  quo  Romam  mitti  possunt  legati.  Tum  Co- 
rinthus  omni  vi  oppugnatur;  sed  irrito  tandem  incepto  Attalus 
Piraeeum,  Roroani  Corcyram  petunt.  —  XXIV;  Interim  consul 
iri  Phocide  scalis  capit  Elatiam.  —  XXV;  Caetenun  adventu  in 
Achaiam  Philoclis  regii  praefecti  non  Corinthus  tantum  liberatur 
obsidione,  sed  Argos  quoque  ei  proditur.  —  XXVI ;  Sex.  ./Elius 
in  Gallia  totum  prope  annum  Cremonensibus  Placentinisque 
cogendis  redire  in  colonias  consmnit.  Circa  Urbem  vero  tumultus 
paene  excitatur  a  servis  conjurantibus ,  quomm  ^magna  vis  ^rat 
Setiae  cum  obsidibus  Carthaginiensium.  —  XXVII  ^  Attalus  le- 
gatos  Romam,  et  Masinissa  triticuro  auxiliaque  ad  exercitum 
rom.  mittit.   M.  Porcius  Cato   e  Sardinia  fugat  feneratores, 
sumptusque  a  sociis  in  culturo  praetomm  Cactos  circumcidit  aut 
tollit.  Consules  creantur  C.  Coraelius  Cethegus  ei  Q.  Minucius 


vlTi.  LIBER  XXXII.  CAP.  I.  177 

Rufus ,  primumque  illo  anno  sex  praetores.  —  XXYIII ;  Consu- 
libuSy  Italiam  Macedoniamque  sortiri  parantibus,  bellumman- 
datur  cum  Gallis  Cisalpinis,  et  Quintiis  imperium  in  Macedonia 
prorogatur. — XXIX;  Prodigia  procurantur;  et  quinque  coloni» 
deducuntur  in  oram  maritimam.  Consules  ambo  in  Galliam  pro* 
ficiscuntur  y  et  brevi  omnia  fere  cis  Padum  sub  ditionem  rom. 
redigunt. —  XXX;  Insubres  a  Cornelio  vincuntur,  et  Ceno- 
mani,  ad  defectionem  ab  iis  soUicitati,  dedunt  se  Romanis. 

—  XXXI;  Minucius  populatur  agros  Boiorum,  et  Ligustinos 
Ilvates  subigit.  —  XXXII ;  T.  Quintius  Opuntem  oppugnare 
statuit,  et  Philippo  petenti  coOoquium  concedit  prope  INicaiam. 

—  XXXIII  -  XXXVI ;  Res  altercationibus,  regis  ma^dme  socio- 
rumque  consulis,  teritur,  et  bis  differtur  in  alium  diem.  Tandem 
inducias  facere  placet,  donec  legati  Romam  mittantur  ad  sena- 
tum.  —  XXXVII ;  Hi  infecta  pace  redeunt.  — ^  XXXVIII;  Phi- 
lippus ,  de  longinquis  Achaiae  oppidis  sollicitus ,  Philocli  solam 
Corinthum  dat  tuendam,  et  Argos  Nabidi  velut  fiduciarium 
tradit.  Is  ibi.saevit  in  principes,  —  XXXIX;  et  mox  a  Quintio 
atque  Attalo  colloquiubfi  petitimpetratque,inquo  de  conditio- 
nibus  amicitise  agitur.  —  XL;  Auxilia  mittit Romanis,  et,  Lace- 
daemonem  regressus,  Argospraesidio  firmatos  uxor^m  remittit  ad 
feminas  spoliandas.  Quintius ,  Philocle  et  Corinlho  frustra  ten- 
tatis ,  Anticyram ;  Attalus  Sicyonem  et  inde  Cenchreas  trajicit. 

I.  v^OTfSULES  praetoresque ,  quum  idibus  martiis  ma- 
gistratum  inissent,  provincias  sortiti  sunt.  L.  Corne- 
lio  Lentulo  Italia,  P.Villio  Macedonia;  prdetoribus, 
L.  Quintio  urbana',  Cn.  Baebio  Ariminum ,  L.  Valerio 
Sicilia,L.VillioSardinia  evenit.  Lentulus  consulnovas 
legiones  scribere  jussus ;  Villius  a  P.  Sulpicio  exerci- 
tum  accipere  :  in  supplementum  ejus  quantum  mili- 
tum  videretur,  ut  scriberet,  ipsi  permissum.  Praptori 
Baebio  legiones,  quas  C.  Anrelius  consul  habuisset, 
ita  decretae,  ut  retineret  eas,  donec  consul  novo  cum 
exercitu  succederet.  In  Galliam  ubi  isvenisset,  omnes 

Cap.  I.  I .  X.  Quintio  urbana  (  vid.      vid.  ad  XXV ,  4 1,  n.  8.  —  Basbib  Ari" 
ad  II,  40,  n.  9),  et  simul  peregrina;      minitm;  videad  XXJV,  44,  n.  2. 

ri.  la 


178  T.    LIVII  u.  0.5^5; 

milites  exauctorati  domum  dimitterentur  *,  praeter 
quinque  millia  socium.  His  obtineri  circa  Ariminum 
provinciam  satis  esse.  Prorogato  imperio  pi*aetoribus 
prioris  anni(Cn.  Sergio,  utmilitibus,  qui  inHispania, 
Sicilia,  Sardinia^  stipendia  per  multos  annos  fecis- 
sent ,  agrum  assignandum  curaret ;  Q.  Minucio ,  ut  in 
Bruttiis^  idem  de  conjurationibus  quaestiones,  quas 
praetor  cum  fide  curaque  exercuisset,  perficeret,  et 
eos,  quos  sacrilegii  compertos^  in  vinculis  Romam 
misisset ,  Locros  mitteret  ad  supplicium ,  quaeque  sub- 
lata  ex  delubro  Proserpinae  essent,  reponenda  cum 
piaculis  curaret),  feriae  Latinae  pontificum  decreto  in- 
stauratae  sunt ;  quod  legati  ab  Ardea^  questi  in  senatu 
erant,  sibi  in  moute  Albano  Latinis  carnem,  ut  asso- 
let,  datam  non  esse.  Ab  Suessa  nuntiatum  est,  duas 
portas,  quodque  inter  eas  muri  erat,  de  caelo  tactum; 
et  Formiani  legati  aedem  Jovis,  item  Ostienses  aedem 
Jovis,  et  Veliterni  ApolUnis  et  Sanci  aedes^,  et  in  Her- 
culis  aede  capillum  euatum :  et  ex  Bruttiis  ab  Q.  Mi- 

a.  Omnes  milites  exauctortui  d,  d, ;  Hinc  Bruttiani  interdum  lictores  ma- 

yide  ad  VIII^  34 »  n.  8.  glstratuum  dicuntur.  Ed. 

3.  Prorogato  imperio . . .  Cn*  Sergio,  5.  Sacrilegii  compertos  ;  vide  ad 
Mtmilitibus,  qui  inHispania,  Sicilia,  VII,  4,  n.  3. 

Sardinia,  etc.   cf.  XXXI,  4  ct  49*  6.    Legati  ab  Ardea  (vide  ad  X, 

onde  snspicari  possis,    voc.   Africa  i^fH,^)  questi,  sibi Latinis  inmonte 

h.  1.    excidisse.    Prorogato    imperio  Albano  et  epnlis  solennibns  sacrisque 
prastori  prioris  anni  (vid.  XXXI,  6)   ^  (  v.  Dionys.  Hal.  lib.  IV,  p.  a5o  sq.  ) 

C,  Sergio  ;  vide  ad  XXVII,  aa ,  n.  a.  carnem  datam  non  esse  ;  cujus  rei  cau- 

—  Agrum  assignandum  curaret,  sc,  sa  non  memoratnr,  ut  nec  XXXVII, 

per  mensores.  3,  in  simili  re.  —  Ab  Suessa  nuntiatum 

4.  Q.  Minucio,  ut  in  Bruttiis,  etc^  est,  forte  nuntiarunt ,  ut  melius  con- 
cf.  XXXI,  la,  i3. — Testis  est  Gel-  veniant  seqq.  et  Formiani  legati, 
lius,  X,  3,  quem  hic  citat  Crev.  Ro-  Ostienses  ,  f^elitemi ,  sc.  nnntiarnnt; 
manos  ita  severe  cnm  Bruttiis  egisse,  Gron.  Sic  ab  Suessa  dictnm  pro  legeui 
ut  eos  ignominiae  causa  milites  non  Suessani, 

scriberent,    verum   magistratibns  in  '^ ,  Apollinis  et Sanci  (vide  Sidyillf 

provincias  euntibus  apparere  et  prse-      ao,n.  10)  atdes,  sc.  de  caelo  tactas 
aiinistrare  servorum  roore  juberent.      esse.  —  £e  in  HercuKs  aide  capillum 


tcA^i  LIB.  XXXII.  CAP.  I.  IL  179 

Qucio  propraetore  scriptum,  equuleum  cum  quinque 
pedibus,  puUos  gallinaceos  tres  cum  ternis  pedibus 
natos  esse.  Inde  a  P.  Sulpicio  proconsule  ex  Macedo- 
nia  literae  allatae,  in  quibus  inter  caetera  scriptum  erat/ 
lauream  in  puppi  navis  longse  enatam^.  Priorum  pro- 
di^orum  causa  senatus  censuerat,  ut  consules  ma- 
joribus  bostiis,  quibus  diis  videretur,  sacrificarent^ 
Ob  hoc  unum  prodigium  haruspices  in  senatum  vo- 
cati,  atque  exresponso  eorum  supplicatio  populo  in 
diem  unum  edicta^  et  ad  omnia  pulvinaria  res  divinae 
factae. 

II.  Carthaginienses  eo  anno  argentum  in  stipeu- 
dium  impositum  primum  Bomam  advexerunt.  Id  quia 
probum  non  esse  quaestores  renuntiaverant ,  expe- 
rientibusque  pars  quarta  decocta  erat,  pecunia  Bomae 
mutua  sumpta,  intertrimentum  argenti^  suppleve- 
runt.  Petentibus  deinde,  ut,  si  jam  videretur  senatui, 
obsides  sibi  redderentur,  centum  redditi  obsides;  de 
caeteris  *,  si  in  fide  permanerent ,  spes  facta.  Peten- 
tibus  iisdem ,  qui  non  reddebantur  obsides ,  ut  ab 
Norba ,  ubi  parum  commode  essent ,  alio  traduceren- 


emUum,  obscarum  prodigium ;  conf. 
Heya.  Opasc.  Acadw  t.  III  >  p.  264 ,  et 
Steger  'von  den  Prodigien,  p.  180. 
Forte  tenuis  plant«  fibra  aut  crinis  « 
pariete  seu  pavimento,  n^scio  quo 
casu,  eminait.  Robb  Titius  loc.  con- 
trov.  XVIII,  3  ,  conjectk  c  Plut.  de 
Pytbiae  orac.  pag.  397 ,  caprificum 
enatum  (y.  ad  Juvenal.  X»  i45)>  ▼el 
potias  in  Herculis  sede  (  natibus  )  ca^ 
pillum  enatum,  quem  pilam  referebat 
ad  Herculem  {ji.eXa{ji.7n>Ycv  (vid.  Suid. 
et  Plut.  de  discn  amici  et  adulat.), 
putabatque,  quum  piii  in  statuis  ef- 
lingi  minime  consueverint,  et  Hercules 
iis  aegre  careret ,  ne  wuYap-yoc  et  Xsu- 
xoTCUYoc ,  b.  e.  moUis  et  effeminatus , 


existimaretur)  eom  voluisse  lios  ex 
illa  sui  parte  erumpei^e ,  et  maximum 
praebere  prodigium.  —  Equuhum»  In 
pluribus  MSS  legitnr  equum,  £n. 

8.  Lauream  in  puppi  enatam^  cf. 
lain,  i3  ;  Plin.  XVII,  38  seu  25, 
et  Steger  1. 1.  p.  178.  —  SuppHcatio 
edicta  ad  omnia  puhinaria ,  etc.  vide 
adlll,  63,  n.  a;  V,  i3,  n.  5,  et 
XXXI,  49  .n.  5. 

Ca.p.  II.  X.  Jntertrimencum  argentt, 
quod  decoquendo  (ut  etiun  terendo 
et  absumendo  XXXIV,  7 ,  n.  5 )  ar- 
gento  perierat;  £tn. 

a.  Centum  reddili  obsides;  de  ca- 
teris,  eic.  vide  ad  XXX ,  37,  n.  3.  — 
Signiam ,  forte  leg.  Setiam  e  cap.  26 ; 

12. 


A.  C.  199. 
U.  C.  553. 


180  T.   LIVII 

tur,  concessum,  utSigniam  etFerentinum  transirent. 
Gaditanis  item  petentibus  remissum ,  ne  praefectus 
Gades  mitteretur^,  adyersus  quod  iis,  in  fidem  populi 
romani  venientibus ,  Cum  L*  Marcio  Septimo  conve- 
nisset.  £t  Naruiensium  legatis  querentibus,  ad  nume- 
rum  sibi  colonos  non  esse ,  et  immixtos  quosdam  non 
sui  generis  pro  colonis  se  gerere ,  earum  rerum  causa 
tresviros  creare  L.  Comelius  consul  jussus  :  creati 
P.  et  Sex.  iElii  (Pa&tis  foit  ambobus  cognomen)  et 
C.  Corneiius  Lentulus.  Quod  Namiensibus  datum 
erat,  ut  colonorum  numerus  cogeretur*,  id  Cosani 
petentes  non  impetraverunt. 


Sigon.  Sed  potuit  prlmo  concessum 

esse,  ut  Signiam  transirent  obsides ,  et 

deinde  pro  Signiaplacaisae  Setia,  cujus 

nintatae  sententie  Livins  non  dedita 

operacerdoreui  fecerit  lectorem ;  Drak. 

3.  Gaditanis  petentibus  remissum^ 

ne  praafectus  GtuUs  mitteretur  (  vide 

ad  IX,  ao,  n.a),  ad^ersus  quod  iis, 

infidempopuU  rom.  venientibus  (  yide 

«d  Vn,  18,  n.  i),  cum  L,  Marcio 

Septimo  eonvenisset;  vide  ad  I,  3, 

n.  4*  Dokeri  nota  est :  «  Dubitari  po- 

test,  utmm  his  rerbis  significetur, 

G^ditanis  in  fitUm^.^convenisse,  ut 

praefectum  i^om.  aceiperent  (  quas  est 

sententia  Sigon.  de  ant.  Jur.  Frov.  I, 

•5 :  nam  remitu  fere  dicnntur,  qnae  jure 

exigi  possunt) ;  an ,  quum  convenisset , 

ne  acciperent ,  et  imperatbres  rom.  in 

Hispania  deinde,  adversus  qnod  iis 

<nim  Marcio  convenetat,   praefectos 

Gades  mittere  coepissent,  iis  petenti- 

bus ,   ne  hoc  deinde  adversus  pacta 

«um   Mareio   fieret,   concessnm.    Si 

quis  ita  accipiendnm  pntabit,  renus- 

sum  erit  id.  qd.  datum,  coneessum 

(videadXXXV,  17,  n.  a;  XXXV, 

45,  n.  I,  et  Gron.  Obss.  IV,  a).  Non 

poaset  eue  dubia  scntentia  hujns  loci, 


si  de  conditionibus,  qnibus  Gaditani 
in  fidem  Romanorum  venerunt ,  con- 
staret.Sed  de  ea  re  nihil  aliud  proditQm 
invenio ,  quam  quod  livius  XXVIII, 
37 ,  scribit,  Gaditanos  Ronumis  dedi- 
tos,  et  Gic.  p.  Balbo,  i5,  L,  Marcium 
foedus  cum  Gaditanis  fecisse ,  quod 
magisfide  Hlius  popuii  et  justitia  Ro- 
manorum ,  quam  aliquo  pubUco  vin- 
eulo  religionis  teneretur.  £  quo  loco 
videtnr  colllgi  posse,  eos  nec  prae- 
fectum  cum  praesidio  rom. ,  quod  ci- 
vitatem  in  fide  contineret ,  nec  pne- 
fectum,  qui  ibi  ex  legibus  rom.  jus 
diceret  (vide  ad  IX,  ao,  n.  a  ),  acce- 
pisse.  HojC  quidem  neqnaquam  pro- 
babile  est,  qnoniam  sua  voluntate 
deditionem  fecere,  et  alia  qnoque  foe- 
derata  oppida  snis  legibus  yivebant. 
Cf.  Cic.  p.  Balbo,  c.  i  g  ». — C,  Cometius 
Lentulus  non  alibi  memoratnr ;  nec 
tamen  propterea  cnm  Periz.  6V1.  Cor- 
neUum  ex  XXXI,  5o,  snbstituendum 
monet  Drak. 

4.  Ut  colonorum  numerus  cogeretur, 
ita  MSSet  primae  edd.  ante  Froben.  qui 
augeretur  substitnit ,  forte  e  XXXIII, 
a4  extr.  Sed  illud  oppido  eleguitius ; 
nam  eogittir  numems ,  qui  conficitur, 


A.  C.  199* 
U.  C.  553. 


LIBER  XXXII.  CAR  III.  181 

III.  Rebus,  quas  Romas  agendae  erant,  perfectis, 
consules  in  provincias  profecti.  P.  yillium,  in  Macedo- 
niam  quum  venisset,  atroxseditio^militum,  jam  ante 
irritata,  nec  satis  in  principio  compressa,  excepit. 
Duo  millia  ea  militum  fuere ,  qui  ex  Africa  post  de* 
victum  Hannibalem  in  Siciliam ,  inde  anno  fere  post 
in  Macedoniam  pro  voluntariis  transportati^  erant. 
Id  voiuntate  factum  negabant :  Ab  triburUs  recusantes 
in  naves  impositos;  sed  utcumquey  seu  iryuncta^  seu 
suscepta^  foret  miUtiay  et  eam  exhaustamj  etfinem 
aUquem  miUtandi  fieri  cequum  esse.  Multis  annis  sese 
ItaUam  non  vidisse;  consenubse  sub  armis  in  SiciUuy 
Africaj  Macedonia  :  confectos  jam  se  laborCy  opere^ 
exsangues  tot  acceptis  vulneribus  esse.  Consul,  cau- 
sam  posuUandce  missionis  probabilem  y  si  modeste 
peteretur,  viderij  dixit.  Seditionis  nec  eam^  nec  uUam 
aliam  satisjustam  causam  esse  :  itaque  si  manere  ad 


hlc  qmdem  partim ,  ut  infra  loqiiitury 
eogendo  redire  in  coloniam,  qui  alio 
dissipati  erant,  partim  adacribendo 
novos,  si  quse  familis  interierant :  slc 
eogere  milieem  ,  peeunitan ,  stipendium 
est  cujuaqae  rei  definitom  nnmemm 
conficere :  sic  eogitur  pecus ,  -ne  qnod 
exerrety  et  cogUur  agmen  ab  iis,  qoi 
operam  dant ,  ne  quis  resistat  ac  de- 
ficiat  numerum ;  Gron.  Cogere  propr» 
est  coagere,  et  hinc  vel  contrahere 
(  ▼.  c.  wm  navium  XXI ,  a6 ,  ^agmen 
kominum  XLII » lo  )  seo  coarctare  (  nt 
potestatem  intra  anni  spatium  IX, 
55,  n.  4,  et  saltus  in  arctas  coactus 
fauces  ^mil,  iSy  n.6),  vd  congre- 
gaie  ( V.  c.  senatum  I,  48  ,  n.  i  ;  III , 
39,  n.  5 ; i/i  senatum XXVI ,  12, n.  4  9 
fendnas  XLIV,  3«  extr.  nisi  potius 
ibi  ciim  Drak.  leg. coacta  ciharia),  vel 
conscribere  {militiam;  de  qno  vide 
ad  lY,  a6 ,  n.  a  ),  densarc  (agmen 


XXXVIII ,  1 8  )  ^  claudere  (  XXXIV, 
a8;  XXXV,  a? ;  XXXVI,  44;  XLII , 
64 ;  XLFV,  4  ) ,  supplere ,  nt  h.  l.  nu- 
merujn-  Cf.  Drak.  ad  IV,  a6,  n.  3  ; 
XXX,  4,  B.  I,  et  Corte  ad  Sallust. 
Jng.  54.  Gaetermn  de  aacto  colonorum 
nnmero  cf.  XXXI,  49 ;  XXXIII ,  a4 ; 
XXXVII,  46.  — Goeller  e  cod.  Bamb. 
augeretur,  sed  vulgata  optime  se  ha- 
bet.  Ed.  —  Id  Cosani  petentes  non 
impetraverunt ;  ef.  tamen  ad  XXXIII ,. 
cap.  a4  extr. 

CiLP.  III.  I.    ViUium,,^seditio... 
excepit;  vide  ad  I,  53 ,  n.  5.  •— *  Du» 
miUia  ea  :  to  ea  post  Gronovium  Cre- 
verius  expanxit,  sed  reatitnit  DrakiK 
recte.  Ed. 

a.  Pfo  vobtntariis  transportati. 
Cod.  Bamb.  transportata ,  qnod  jam 
multi  protnlemnt;  sed  vide  ad  II,  7 , 

n.  4.  £»• 

3.  Seu  iMJuncta,  seu  suscepta;  vid. 


i8a  T.  LIVII  ^Ssfs: 

signa  et  dicto  parere  velint,  se  de  missione  eorum  ad 
senatum  scripturum.  Modestia  faciliusy  quam  perti- 
naciay  quod  velint,  impetraturos, 

IV.  Thaumacos  eo  tempore  Philippus  summa  vi  op- 
pugnabat  aggerihus  vineisque ;  et  jam  arietem  muris 
admoturus  erat.Caeterum  incepto  absistere  eum  coegit 
subitus  iEtolorum  adventus,  qui,  Archidamo  duce  in- 
ter  custodias  Macedonum  moenia  ingressi ,  nec  die , 
nec  nocte  finem  uUum  erumpendi ,  nunc  in  stationes, 
nunc  in  opera  Macedonum,  faciebant.  Et  adjuvabat 
eos  natura  ipsa  loci ;  namque  Thaumaci'  a  Pylis  sinu- 
que  Maliaco  per  Lamiam  eunti  loco  alto  siti  sunt, 
ipsis  faucibus  imminentes,  quas  Coela  vocant :  Thessa- 
liaeque  transeunti  confragosa  loca  iraplicatasque  flexi- 
bus  vallium.  vias ,  ubi  ventum  ad  hanc  urbem  est , 
repente,  velut  maris  vasti,  sic  immensa  panditur  pla- 
nities,  ut  subjectos  campos  terminare  oculis*  haud 
facile  queas;  ab  eo  miraculo  Thaumaci  appellati :  nec 
altitudine  solum  tuta  urbs,  sed  quod,  saxo  undique 
absciso^,  rupibus  imposita  est.  Hae  difficultates ,  et 


adll,  43,  n.  2.  —  Modestia facilius, 
£amdem  sententiam  sic  expressit  bo' 
nus  ille  nostras  Lafontaine,  lib.  VI, 
fabt  3 ,  Ts.  ultimo  : 

Pltts  fait  douceur  que  violence.  Ed. 

Ca.p.  IV.  I.  Thaumaciia  Phthiotide 

Thessal.  a  Pylis  (vide  ad  XXXI,  29, 

n.  i)  sinuque  Maliaco  (v.  ad  XXVII, 

3o,n.  3)per  Lamiam  eunti  loco  alto 

siti  sunt;  vide  ad  1 ,  8 ,  n.  5.  —  Ipsis 

faucibu$  imminentes ,  quas  Ccela  vo- 

cant fvideAd  XXXI,  47>  n*  ^-  Alii 

quas  CcsJen  vocant,  et  quam  Ccelen 

V.  Hoc  elegantios  est ;  Gron.  cf.  ad 

XXIV,  42 ,  n.  6.  Sed  ita  malim  quof 

Coele  vocant;  vide  ad  XXXI,  47,  n.  i. 

Quoi    Coela   Docant.  Thessalia;  quas 

transeunti,  vel    quas    Casia  A)ocant 


ThessaUee:  qnte  transeunti,  etc.  conj. 
Drak.  et  posterius  etiam  Crever.  Sed 
ille  jangebat  qufe  confragosa  loca 
transeunti ,  quo!  (Thessalia)  panditur, 

a.  Subjectos  campos  terminare  ocu' 
lis ,  eomm  terminos ,  fines  videre, 
ubersehen,  iiberschanen.  — j^b  eo  mi- 
raculo  Thaumaci  appellati  :  a  Thau- 
maco  conditore,  Poeantis  filio,  teste 
Steph.  Byz.  Thaumaci  etiam  XXXYI, 
14 ;  XXXVII,  7;  Strab.  IX ,  434 ,  et 
Steph.  Thaumacus  forte  inf.  cap.  i3,. 
n.  7.  Thaumacia,  seu  Thaumaciiet 
Plin.  rV,  9  seu  16. 

3.  Saxo  undique  absciso,  al.  absds- 
so;  vide  ad  IV,  19,  n.  5.  —  Creve- 
rius  ait  vocem  rupibus  ibi  sapere  glos- 
sema  quoddam  additnm  interpretandis 


A..C.  if)9* 
U.  G.  553. 


LIB.  XXXII.  CAP.  IV.  V.  i83 

quod  haud  satis  dignum  tanti  laboris  periculique  pre- 
tium  erat,  ut  absisteret  incepto  Philippus,  effecerunt. 
Hiems  quoque  jam  instabat ,  quum  inde  abscessit,  et 
in  Macedoniam  in  hiberna  co^pias  reduxit. 

V.  Ibi  caeteri  quidem ,  data  quantacuitique  quiete 
temporis,  simul  animos  corporaque  remiserant^  Phi- 
lippum  quantum  ab  assiduis  laboribus  itinerum  pugna- 
rumque  laxaverat  annus ,  tanto  magis  intentum  in  uni- 
versum  eventum  belli  *  curae  angunt ,  non  hostes  modo 
timentem,  qui  terra  marique  urgebant ;  sed  nunc  socio- 
rum,  nunc  etiam  popularium  animos,ne  et  illi  ad  spem 
amicitia;  Romanorum  deficerent ,  et  Macedonas  ipsos 
cupido  novandi  res  caperet.  Itaque  et  in  Achaiam  le- 
gatosmisit,  simul  qui  jusjurandum  (ita  enim  pepi- 
gerant,  quotannis  juraturos  in  verba  Philippi^)  exi- 
gerent ;  simul  qui  redderent  Achaeis  Orchomenon  et 
Heraeam  et  Triphyliam ,  Eleis  Alipherara ,  contenden- 
tibus,  nunquam  eam  urbem  fuisse  ex  Triphylia,  sed 
sibi  debere  restitui,  quia  una  esset  ex  iis,  quae  ad  con- 
dendam  Megalopolim  ex  concilio  Arcadum  contributae 
forent^ ;  et  cum  Achaeis  quidem  per  haec  societatem  fir-- 


praecedd.  verbis.  Drak.  legendum  pro- 
ponit  saxi  undique  abscisi  rupibus, 
ut  per  saxum  intelligatur  mons  sa- 
xens  ;  vel  potios  distinguendnm  est , 
sicut  distinximus.  '£d. 

Ca.p,  V.  I.  Animos  corporaque  r«- 
miserantf  ut  relaxare  vel  mox  /ato- 
re,  et  contra  intendere,  —  Philippum 
quantum,  quanto  scil.  magis  (vide  ad 
I,  40,  n.  I,  et  ad  Tac.  Ann.  VI,  ai, 
n^i^)  ab  assidnis  laboribus  i.  p,  laxa- 
verat  (vide  ad  II,  34»  n.  i3)  annus, 
illa  anni  pars,  qua  cessatur  ab  armis, 
scilicet  tempus  hibernum ,  ut  graece 
&viixuTbc  pro  tempore  anni,  &pa  Itou;  , 
seu  pro  qualibet  ejus  parte;  Gronov. 


cujus  nota  e^t :  «  annus  leg.  pro  vidg. 
animum  (al.  animi,  animos  et  ani-. 
mus )  :  nam  remissus  labor  itinerum 
prseliornmque  non  tam  animum  refi* 
cit,  quam  membra,  quae  exercitio  illo 
et  contentione  fatigantur ;  et  de  cor- 
pore  Philippi  intelligi  vult  livius,  do- 
cens,  alios  membris  simnl  animoqne 
avide  qnietem  snmpsisse,  regem,  quan- 
tum  corpore  cessarit,  tanto  magis 
exercitam  mentem  habuisse». 

2.  In  universum  eventum  belli;  vide 
ad  I,  38,  n.  2. 

3.  Juraturos  sc  in  Derba  Philippi; 
vide  adll,  32  ,  n.  I. 

4.  Qui  redderent  Jcheeis  Orchome^ 


A.  C.  >99. 
U.  C.  553. 


i84  T.  LIVII 

mabat.  Mdcedonum  animos  sibi  concitiavit  cum  Hera- 
clide^;  nam  quum  eum  maximae  invidiae  sibi  esse  cer- 
neret ,  rrmltis  criminibus  oneratum  in  vincula  conjecit , 
ingenti  populariura  gaudio.  Bellum,  si  quando  un- 
quam  ante  alias,  tum  inagna  cura  apparavit,  exer- 
cuitque  in  armis  et  Macedonas,  et  mercenarios  mi- 
lites  :  principioque  veris  cum  Athenagora  omnia 
externa  auxilia,  quodque  levis  armaturse  erat,  in 


non  et  Heraam  et  Triphyliam  ,  Eleis 
(  immo  Megalop^litis  )  Alipheram  , 
contendentibus ,  dictantibus  ,  asseve- 
rantibus,  nunquam  eam  urbemfiiisse 
ex  Triphjrlia,  ejas  partem,  sed^.,ad 
condendam  MegalopoUm  contrihutce 
forent;  Gron.  vide  ad  XXVin,  8, 
n.-  3.  Herasan ,  Tnphylian  efc  Aliph^ 
ran  mnlti  Godd,  velle  videntur;  Drak. 
MegalempoUn  MS  Pet.  nnde  Gronov. 
conj.  liiegalenpoUn ,  ut  Coelen  Sjrriam 
XLII,  ag,  et^  MeyoXia  *oXt;  Plut. 
Polyb.  Steph.  MegalenpoUn  Lov.  4- 
MegalepoUn,  MegalepoUm  et  Mega- 
iepoUn  multi  MSS.  Cohf.  Drakenb.  — 
Panca  hic  memorat  Crev.  de  Megalo- 
poli,  xiux  condita  fnit,  auctore  Epa- 
minonda ,  mnltis  ignobilibus  Arcadiae 
vicis  oppidisqu^  in  unam'  urbem ,  ma- 
joris  roboris  gratia,  contrlbutis  ex 
communi  gentis  Arcadnm  decreto.Vid. 
Pausan.  in  Arcadicis.  £n. 

5.  Macedonum  animos  sibi  conciUa- 
vit  cum  HeracUde,  prtefecto  classis, 
Tarentino ,  perdito  homfne  et  astuto,. 
qui,  postquam ,  Tarento  Romanis  pro- 
dita  j  profugerat  ad  Philippum ,  in  fa- 
miliaritatem  ejos  se  insinuaverat ,  et 
auctor  illi  fiierat  ministerque  omnis 
crudelitatis ;  conf.  XXXI,  i6 ,  33; 
Athen.  VI,  i3,  p.  a5i  (ed.  Schweigh. 
VI,  59);  Polyb.  Xni,  4,  5;  XVI, 
x5;  Diodor.  Eclog.  p.  5^3;  Polyseni 
Strat.  V,  17,  2.  Alius  fuit  Heraehdes 


Gyrtonius ,  thessalito  equitatui  a  Phi- 
lippo  prsefectus ;  vid.  Polyb.  XVUI , 
5.  Alteruter  aut  tertius  aliquis  desi- 
gnatur  XXXI ,  46 ,  n,  5.  Verba  cum 
HeracUde  corrupta  esse ,  vix  est  qnod 
moneam.  Jacobs  ad  Anthol.  Graec. 
vol.  I,  P.  II,  p.  358,  ingeniose  emend. 
Maeedonum  animos  sibi  conciUapit* 
Nam.HeraeUden  amicum  quum  nuuei- ' 
me  invidiie  sibiessecerneret,  etc.  Sed  ita 
saltem  post  Macedonum  ezcidisse  quo-^ 
que  aut  simile  quid  censendum  est;  et 
in  vulgata  lect.  nihil  videtur  esse, 
q^iod  displicere  possit  praeter  voc. 
cum,  Cui  si  substitueris  punito  vel 
aliud  hujus  generis  verfaum ,  rkpunito 
HeracUde  toT;  per  hcec  et  singula  verba 
singulis  praecedentibus  exacte  respon- 
debnnt :  caufa  Heraclidis  conj.  Drak. 
Verba  sibi  conciUavit  absunt  ab  omni- 
bus  MSS  et  edd.  ante  Ascens.  a.  t5x3; 
unde  alia  eorumlocoscripsisse  Livium 
suspicarl  possis»  —^  Absunt  quoqne  a 
iiostris  codd.  Verba  sibi  conciUavit, 
quae  pariter  ignorat  cod.  Bamberg. 
unde  Goeller  locum  ita  exhibet :  Ee 
cum  Ach. . . .  firmabat ;  Macedomim 
(quoqne  firmabat)  animos,  quum  He^ 
racUden  amicum  max.  inv,  s,  esse  cer- 
nertt.  Multis,  etc.  Mihi  autem  dnrior 
ea  videtur  loquendi  forma ,  quam  qa» 
Livio  intrudi  possit.  Facilius  Jacobsio 
accederem,  qui  de  prima  parte  dnba- 
tans,  de  reliqnis  aiErmat  scribendam  : 


A.  G.  199. 
U.  C.  553. 


LIB.  XXXII.  CAP.  V.  Vl.  18^ 

Chaoniam  ^  per  Epirum  ad  occupandas ,  quse  ad  An- 
tigoneam  fauces  sunt  (Stena  vocant  Graeci),  misit. 
Ipse  post  paucis  diebus^  graviore  sequutus  agmine, 
quum  situm  omnem  regionis  adspexisset,  maxime 
idonenm  ad  muniendum  locum  credidit  esse  praeter 
amnem  Aoum*  :  is  inter  montes,  quorum  alterum 
^ropum ,  alterum  Asnaum  incola;  vocant ,  angu- 
sta  valle  fluit,  iter  exiguum  super  ripam  praebens. 
Asnaum  Athenagoram  cum  levi  armatura  tenere  ac 
coxnmunire  jubet  :  ipse  in  iEropo  posuit  castra.  Qua 
abscisae  rupes  erarits,  statio  paucorum  armatorum  te- 
nebat ;  quae  minus  tuta  erant ,  alia  fossis ,  alia  vallis , 
alia  turribus  muniebat.  Magna  tormentorum  etiam  vis, 
ut  missilibus  procul  arcerent  hostem,  idoneis  locis  dis- 
posita  est.  Tabemaculum  regium  pro  vallo,  in  con- 
specto  maxime  tumulo^®,  ut  terrorem  hostibus  suis- 
que  spem  ex  fiducia  faceret,  positum. 

VI.  Consul,  per  Charopum  Epiroten '  certior  factus, 
quos  saltus  cum  exercitu  insedisset  rex,  et  ipse,  quum 
Corcyrae  hibernasset ,  vere  primo  in  continentem  tra- 


quum  HeracUden  ^micum  max,  inv. 
s,  esse  cemeret,  muUis ,  etc.  Ed. 

6.  In  Ciiaoniam  (quse  septemtrioDa- 
lis  EpiEi  pars  fiiit ,  ut  Tfiesprotia  me- 
diterranea  et  Molossia  australia)  per 
Epiram  ad  oceupandas ,  qute  ad  jin* 
tigoneam ,  Chaoaue  nrbem »  et  ia  Ge- 
raoniis  montibus ,  fauces  sunt :  Stena 
voeant  Grteci;  ri  irapi  tw  AvTtyovita 
OTsva  apud  Polyb.  U ,  5 ,  6 ,  et  II ,  6 , 
6.  Conf.  Plat.  in  Qaintio,  p.  870,  et 
PaUncr.  Graec.  Antt.  II ,  3 ,  p.  a  5 1 . 

7.  Post  paucis  diebus;  yide  ad  II, 
3i,  n.  2. 

8.  Pneter  amnem  Aoum,  etc.  Tide 
id  XXrV,  40 ,  n.  a.  Ad  Apsum  fl. 
cladem  Phiiippi  fiiisse  tradit  Plutarch. 


Flamin.  pag.  870 ,  forte  quia  Aous  et 
Apsus  non  longe  distant.  Gonf.  Strab. 
VII,  5,  9,  p.  3x6,  et  Palmer.  Graec. 
Antt.  I,  a3,  a6,  et  II ,  3. 

9.  Qrm  abscisce  rupes  e,  vide  ad 
III ,  70,  n.  a ,  et  IV,  19 ,  n.  5.  —  Sta» 
tiop,  armatorum  tenebat;  Yidesupm 

adXXVm,  x,'n.4. 

10.  In  conspecto  maxim£  tumulo; 
▼ide  ad  II ,  5,  n.  8. 

Gap.  VI.  I.  Per  Ckaropum  EpirO' 
ten;  conf.  cap.  11 ;  Plnt.  in  Qaintlo, 
pag.  370,  et  Polyb.  XX,  3;  XXVII , 
1 3 ,  cui  coustanter  dicitur  Gharops  , 
nisi  quod  XXXI ,  8 «  la ,  Xapoirov  ia 
omnibus  legitar  libris.  Hinc  com  Gro- 
aoTio  scrib.  Charopem  h.  1.  et  al.  Fait 


i86  T.  LIVII  Sijfr. 

jectus^  ad  hostem  ducere  pergit^.  Quinque  miilia 
ferme  ab  regiis  castris  quum  abesset,  loco  munito 
relictis  legionibus,  ipse  cum  expeditis  progressus  ad 
speculanda  loca,  postero  die  consilium  habuit,  utrum 
per  insessum  ab  hoste  saltum ,  quanquam  labor  ingens 
periculumqu,e  proponeretur,  transitum  tentaret,  an 
eodcm  itinere,  quo  priore  anno  Sulpicius  Macedo- 
niam  intraverat,  circumduceret  copias.  Etoc  consi- 
lium  per  multos  dies  agitanti  nuntius  venit,  T.Quin- 
tium  consulem  factum ,  sortitumque  provinciam  Ma- 
cedoniam ,  maturato  itinere  jam  Corcyram  trajecisse. 
Valerius  Antias  intrasse  saltum  Yillium  tradit,  quia 
recto  itinere  nequierit ,  omnibus  a  rege  insessis ,  se- 
quutum  vallem  ^,  per  quam  mediam  fertur  Aous  am- 
nis ;  ponte  raptim  facto ,  in  ripam ,  in  qua  erant  castra 
.regia,  transgressum  acie  conflixisse;  fusum  fugatum- 
que  regem ,  castris  exsutum ;  duodecim  millia  hostium 
eo  praelio  cassa,  capta  duo  millia  et  ducentos,  et  si- 
gna  militaria  centum  triginta  duo,  equos  ducentos 
triginta  :  aedem  etiam  Jovi  in  eo  praelio  votam ,  si  res 
prospere  gesta  esset.  Caeteri  graeci  latinique  auctores, 
quorum  quidem  ego  legi  annales ,  nihil  memorabile 
a  Villio  actum ,  integrumque  bellum  *insequentem 
consulem  T.  Quintium  accepisse  tradunt. 

aatem  yir  probus  et  amicus  Romanis  :  de  forsan  leg.  travectus;  Gron.  —  Et 

at  nepos  ejns  Charops,  Machaetse  filins,  est  trq\>ectiis  in  cod.  Bamberg.  Ed.  — 

qni  Rom»  sermonera  literasqne  Ro-  Trajectus  active  dictun<  pro  quum  tro' 

manorum  didicerat,  pessimus  et  sae-  jecisset,  ut  cap,  ^^,juratus  propose- 

Tissimus  horao  ,  caedium  civilium  au-  quam  juraverat,   Drak.  Conf.  sapra 

ctor,  et  invisus  tum  populaiibus,  tum  ad  XXVI,  33,  n.  9. 

Romanis  factns;  vid.  Poiyb.  XXVII,  a.  j4d  hostem  ducere  pergit;  v!de 

i3  ;    XXX  ,    10,    14;  XXXI ,   8  ;  ad  XXVII,  17,  n.  6.  —  Cum  expedi- 

XXXII,  ai,  32;  Diodor.  t.  II,  p..  r/f  ;  vide  ad  V,  16,  n. 2.  —  Consilium. 

578;    Duker.    ad  Thncyd.  II,    80;  Aa*«zV;  vide  ad  VIII ,  6 ,  n.  6. 

Amtzen.  ad  Aurel.  Victor.  de  Vir.  ill.  3.  Sequutum  vailem  esse,  h.  e.  pe- 

c.  5i.  Mox  pro  trajectus  plerique  li-  tiisse,  adiisse;  vid.  IV,  17,  n.  8.  — 

bri  trabentus,  quidam  transvcctus:  un-  Integrumque  bellum  ;  vid.  II ,  5,  n.  i . 


A.  G.  199. 
U.  C.  553. 


LIBER   XXXII.  CAP.  VII.  187 

VII.  Dum  haec  in  Macedonia  geruntur,  consul  alter 
L.  Lentulus,  qui  Romse  substiterat ,  comitia  censoribus 
creandis  habuit.  Multis  claris  petentibus  viris ,  creati 
censores  P.  Cornelius  Scipio  Africanus  et  P.  ^lius 
Paetus.  Hi ,  magna  inter  se  concordia ,  et  senatum  sine 
ullius  nota  legerunt^,  et  portoria  venalium  Capuae 
Puteolisque ,  item  Castrorum  portorium ,  quo  in  loco 
nunc  oppidum  est,  fruendum  locarunt* ;  coionosque 
eo  trecentos  (is  enim  numerus  finitus  ab  senatu  erat) 
adscripserunt  ^,  et  sub  Tifatis  Capuae  agfum  vendide- 
runt.  Sub  idem  tempus  L.  Manlius  Acidinus ,  ex  His- 
pania  decedens ,  prohibitus  a  P.  Porcio  Laeca  tribuno 
plebis,  ne  ovans  rediret,  quum  ab  senatu  impetras- 
set,  privatus  XJrbem  ingrediens  mille  ducenta  pondo 
argenti,  triginta  pondo  ferme  auri  in  aerarium  tulit. 
Eodem  anno  Cn.  Baebius  Tamphilus,  qui  ab  C.  Aure- 
lioconsule  anniprioris  provinciam  Galliam  acceperat, 
temere  ingressus  Gallorum  Insubrium  fines,  prope 
cum  toto  exercitu  est  circumventus  :  supra  sex  millia 
et  sexcentos  milites  amisit.  Tanta  ex  eo  bello,  quod 
jam  timeri  desierat,  clades  accepta  est.  Ea  res  L.Len- 
tulum  consulem  ab  Urbe  excivit ;  qui ,  ut  in  provin- 
ciam  venit  plenam  tumultus ,  trepido  exercitu  acce- 
pto ,  praetorem  multis  probris  increpitum  provincia 


Ci.p.  VII.  I.  Senatum  sine  utKus 
nota  legerunt ;  yide  ad  XXIH,  aa, 
n.  I ,  et  XXXV,  i6,  n.  5.  —  Porto- 
ria  venalium  rerum  ,  solvenda  pro 
invectione  et  eyectione  mercium,  quae 
promercii  et  negotiandi ,  non  ntendi , 
causa  portnbns  importabantnr.  Conf. 
adll,  9,n.  4,  et  Bnrm.  de  Vectig. 
pop.  rom.  cap.  5,  p.  55.  —  Castrorum 
portorium,  yelihijam  ante  exactum, 
yelnovum;  vid.  Burm.  ibid.  pag.  5i. 
Castra  forte  castellum  iliud ;  de  quo 


yid.  XXV,  ao,  qno  nnnc  coloni  ad- 
scripti,  sed  colonia  serins  dedncta; 
Drak.  coll.  XXXII ,  »9 ,  et  XXXFV, 
45. 

a.  Fruendum  locarunt  portorium  ; 
vide  ad  XXVII ,  3 ,  n.  i. 

3.  Colonos  eo  trecentos  adscripse- 
runt;  vide  ad  IV,  a5,  n.  4.- —  Priva- 
tus  Urbem  ingrediens ;  vid.  Gruch. 
cap.  4 ;  Refnt.  ad  poster.  Sigon.  Disp. 
et  supra  ad  XXVI ,  2 1 ,  n.  i.  —  Mille 
dncenta  pondo,   etc.  suspecti  numeri 


i88  T.   LIVII  vll^, 

decedere,  atque  abireRomam  jussit^;  neque  ipse  con- 
sul  memorabile  quidquam  gessit,  comitiorum  causa 
Romam  revocatus;  quae  ipsa  per  M.  Fulvium  et  M*.  Cu- 
rium  tribunos  plebis  iippediebantur,  quodT.Quintium 
Flamininum  consulatum  ex  quaestura^  petere  non  pa- 
tiebantur.  Jam  cedilitatemprceturamquefastidiri:  nec 
per  honorum  gradus^  documentum  sui  dantesy  nobiles 
homines  tendere  ad  consulatumy  sedy  transcendendo 
mediuy  summa^  imis  continuare.  Res  ex  campestri 
certamine  in  senatum  venit.  Patres  censuerunt ,  Qui 
konorem ,  quem  sibi  capere  per  leges  liceret^^y  peterety 
in  eo  populo  creandi,  quem  velity  potestatem  fieri 
asquum  esse.  In  auctoritate  Patrum*  fuere  tribuni. 
Creati  consules  Sex.  SXvas  Paetus  et  T.  Quintius  Fla- 


Dukero,  qixia  Mmlius  mult05  annos 
cum  Lentulo  fuerit  in  Uispania,  et 
raulta  fortiter  ac  feliciter  gesserit, 
Lentulus  antem  XXXI,  20,  multo 
pltt»  ii|  «erarium  toUsse  dicatur.  MilU 
abest  a  3  MSS,  quo  suspicionem  suam 
confirmari  putabat.  — '  Mille  dueenta 
pondo ,  sunt  marcse  nostrates  pondo 
1875;  triginta  wiXempondo  sunt  pon- 
deris  nostratis  selibrae  46  cnm  septem 
nnciis.  Ed. 

^^Provincia  decedere  prastorem  jus" 
sit  consnl  ex  auctoritate  senatus.  Cf. 
ad  XXXIX,  3,  n.  2. 

5»T.  Quintium  Flamininum  consu- 
latum  ex  quastwa  (videadrV,  3i, 
11.  x)  petere,  etc.  coof.Piut.  in  Quin- 
tio ,  1. 1 ,  p.  369 ,  ubi  eum  triginta 
nondum  annos  natum  fuisse  prodit. 
Gonf.  ad  XXV,  2 ,  n.  4.  Eidem  Plut. 
FlOfminius  dicitur,  quod  gentis  potins 
plebeiae  nomen  esse  putatur,  ut  i7a- 
mininus  cognomen  Qiuntiorum,  gen- 
tis  patriciae.  Quod  si  yerum  est,  etiam 
xnter  honorum  gradus,  ab  eo  tran- 
scensos ,  idem  Plut.  male  refert  tribn- 


natum  plebis.  Cf.  Drak.  ad  XXXIX », 
59  pr.  Duker.  ad  Flor.  II,  7,  10; 
BcNigars.  ad  Jnstin.  XXX,  3,  6. 
ITostram  quoque  scripturam  firmant 
li^ides  CapitoL  Sed  in  optimis  grae» 
corum  latinorumque  auctorum  exem- 
plaribos  GOgnomen  Quintionim  scribi 
Flaminium,  talemque  eonsenaum  yij: 
ex  librariorum  errore  profectum  vide- 
ri,  monet  Schweigh.  ad  Appian.Maced» 
Eatc.VL 

6.  Transcendendo  media  ,  summa  , 
summos  honores,  imis  continuiire 
(vide  ad  lY,  22 ,  n.  4 ) ,  per  saltum, 
qaasi  adscendentes  ;  ut  transcendere^ 
ordinem  oftatis,  naturee,  moris  XL» 
9  et  X I.  —  Campestri  certamine;  vid. 
ad  YII,  I,  n.  2. 

7.  Honorem^  quem  sibi  capere  per 
leges  liceret  (vide  adV,  12,  n.  6), 
nondum  latis  legibus  annalibus ,  quae 
magistratusordlne  geri  jusserunt;  Dqk. 
et  Gruch.  de  Com.  Rom.  1 ,  3.  Conf. 
ad  XXV,  2 ,  n.  4 ,  et  Plut.  1. 1. 

8.  In  auctorilate  Patrum  f.  t.  vide: 
ad  11,56,  n.  x6. 


tc:lt    LIB.  XXXII.  CAP.  VII.  VIII.  189 

mininus.  Inde  Praetorum  comitia  habita :  creati  L.  Cor- 
nelius  .  Merula ,  M.  Ciaudius  Marcellus ,  M.  Porcius 
Cato^,  C.  Helvius,  qui  aediles  plebis  fuerant.  Ab  iis 
ludi  plebeii  instaurati ;  et  epulum  Jovis  fuit  ludorum 
causa  :  et  ab  aedilibus  curulibus  C.  Valerio  Flacco  fla* 
mine  diali  et  C.  Cornelio  Cethego  ludi  Romani  ma* 
gno  apparatu  facti.  Ser.  et  C.  Sulpicii  Galb^  pontifices 
eo  anno  mortui  sunt  :  in  eorum  locum  M.  iEmilius 
Lepidus  et  Cn.  Comelius  Scipio  pontifices  suffecti 
sunt. 

VIII.  Sex.  ^lius  PaRtus ,  T.  Quintius  Flamininus  con- 
sules,  magistratu  inito,  senatum  in  Capitolio  quum 
habuissent ,  decreverunt  Patres ,  ut  proi^incias  Mace-- 
doniam  atque  Italiam  consules  compararent  irUer  se 
sortirenturve  ^ .  Utri  eorum  Macedonia  evenissety  in 
supplementum  legionum  tria  miUia  miiitum  romanor 
rum  scriheret  et  trecentos  equites ;  item  sociorum  la^ 
tini  nominis  quinque  milUa  peditum  y  quingentos  equi- 
tes.  Alteri  consuli  novus  omnis  exercitus  decretus. 
L.  Lentulo  prioris  aniii  consuli  prorogatum  imperium 
est;  vetitusque  aut  ipse  provincia  decedere  prius,  aut 
veterem  exercitum  deducere ,  quam  cum  legionibus 
novis  consul  venisset.  Sortiti  consules  provincias; 
JEXio  Italia,  Quintio  Macedonia  evenit.  Praetores, 
L.  Cornelius  Merula  urbanam  ^,  M.  Claudius  Siciliam, 
M.  Porcius  Sardiiiiam,  C.  Helvius  Galliam  est  sortitus. 


9.  M,  Porcius  Cato  ;  conf.  Cic.  de 
Sen.  4,  et  ibi  intpp. 

Ci.p.  Vni.  I .  Campararent  inter  se 
sortirenturve ;  vide  ad  lU,  1 ,  n.  i. 

2.  Z.  Cornelius  Merula  urbanam; 
▼idc  ad  II,  40,  n.  9.  Mox  forte  leg. 
nam,  prater  consules ,  prattdres ,  etc. 
et  deinde  Marceilus  in  Sic, , , ,  Cato  in 
Sard,  —  Lenlori  matatione  lociim  ez- 


pediit  GreVerias,  aSerens  pralotihus  ; 
ita  nt  consules  etiam  praetoribus  co- 
pias  scriberent.  Nec  est  qnod  to  con- 
sulares  exereitus,  plurali  numero  of- 
fendat;  nam,  ntnotat  Drak.  etsi  uni 
consalnm  exercitns  decretus  est ,  alter 
tamen  in  supplementum  uon  paucos 
milites  scribere  fnit  jussus :  unde  Li- 
vius  etiam  eons.  ex.  dicere  potnit.  Ed. 


I90  T-  LIVII  ttlt 

Delectus  inde  haberi  est  coeptus ;  nam ,  praeter  con- 
sulares  exercitus ,  praetores  quoque  jussi  scribere  mi- 
lites  erant.  Marcello  in  Siciliam  quatuor  millia  pedi- 
tum  socium  latini  nominis  et  trecentos  equites ;  Catoni 
in  Sardiniam  ex  eodem  genere  miiitum  tria  millia 
peditum,  ducentos  equites  :  ita  ut  hi  praetores  ambo, 
quum  in  provincias  venissent,  veteres  dimitterent 
pedites  equitesque.  Attali  deinde  regis  legatos  in 
senatum  consules  introduxerunt.  Hi,  regem  classe 
sua  copiisque  omnibus  terra  marique  romanam  rem 
juvare,  quaeque  imperarent  romani  consujes,  impi- 
gre  atque  obedienter  ad  eam  fecisse ,  quum  exposuis- 
sent,  Fereri  dixerunt,  ne  id  prcestare  ei  per  AntiO' 
chum  regem  ultra  non  liceret  ^  :  vacuum  namque 
prcesidiis  navaUbus  terrestribusque  regnum  AttaliAn- 
tiochum  invasisse  :  itaque  Attalum  orare  Patres  con- 
scriptoSj  si  sua  cUisse  suaque  opera  uti  ad  macedo^ 
nicum  beUum  veUenty  mitterent  ipsi  prcesidium  ad 
regnum  ejus  tutandum :  si  id  noUent,  ipsum  ad  sua 
defendenda  cum  cUisse  ac  reUquis  copiis  redirepate* 
rentur.  Senatus  legatis  ita  responderi  jussit,  Quod 
rex  Attalus  cla^se  copiisque  aUis  duces  romanos  ju- 
uisset,  idgratum  senatui  esse^,  AuxiUa  nec  ipsos  mis- 
suros  Attalo  adversus  Antiochum ,  socium  et  amicum 
populi  romani;  nec  AttaU  auxiUa  retenturos^  ultra 
quam  regi  commodum  esset,  Semper  populum  roma- 
num  aUenis  rebus ,  arbitrio  aUeno ,  usum  :  et  princi- 
pium  etfinem  inpotestate  ipsorum^  qui  ope  sua  veUnt 
adjutos  RomanoSj  esse,  Legatos  ad  Antiockum  mis^ 
suroSy  qui  nuntienty  AttaU  nauiumque  ejus  et  miUtum 

3.  Per  Antiochum  r.  non  Uceret;  memorem  fore  senatnm  gratiis  opera 

videadV,  X2,  n.  6.  reque  referendis,    ut  IV,  48,   n.  6, 

'  4.  Idgratuni  senatui  esse  :  Gronov.  gratum  id  singulis  Patribus^re  pro  : 

Teposuit /ore ,  ut  sensus  sit :  ejus  rei  eos  gratiam  relaturos.  Sed  ita.  dicen- 


a.cssl:      LIB.  XXXIL  CAP.  VIII.  IX.  191 

opera  adversus  Philippum  communem  hostem  ud  po- 
pulum  romanum.  Gratum  eumfacturum^  et  senatuiy 
si  regno  Attali  abstineatj  belloque  absistat.  Mquum 
essej  socios  et  amicos  populi  romani  reges  inter  se 
quoque  ipsos  pacem  sen^are. 

IX.  Consulem  T.  Quintium ,  ita  habito  delectu ,  ut 
eos  fere  legeret,  qui  in  Hispania  aut  Africa  meruis- 
sent  spectatae  virtutis  milites,  properantem  in  pro- 
vinciam'  prodigia  nuntiata  atque  eorum  procuratio 
Rpmae  tenuerunt.  De  caelo  tacta  erant  via  publica  Veiis , 
forum  et  aedes  Jovis  Lanuvii ,  Herculis  aedesArdeae,  Ca- 
puae  murus  et  turres  et  aedes ,  quae  Alba  dicitur  :  caelum 
ardere  visum^  erat  Arretii :  terra  Velitris  trium  juge- 
rum  spatio  caverna  ingenti  desederat :  Suessae  Aurun- 
cae  nuntiabant  agnum  cum  duobus  capitibus  natum , 
et  Sinuessae  porcum  humano  capite.  Eorum  prodigio- 
rum  causa  supplicatio  unum  diem  habita  :  et  con- 
sules  rebus  divinis  operam  dederunt ,  placatisque  diis, 
profecti  in  provincias  sunt.  iElius  cum  C.  Helvio  prae- 
tore  in  Galliam  :  exercitumque  ab  L.  Lentulo  acce- 
ptum ,  quem  dimittere  debebat ,  praetori  tradidit ; 
ipse  novis  legionibus,  quas  secum  adduxerat,  bellum 
gesturus.  Neque  memorabilis  rei  quidquam  gessit.  Et 


dum  fuisse  gratum  senatum  fore ,  et 
gratum  esse  alicui  tam  h.  1.  qoam  IV, 
48,  non  aliter  accipi  posse,  quam 
placere ,  voluptatem  afTerre ,  jam  mo- 
nuit  Drak. 

5.  Gratum  eum  facturum  et  sena^ 
tui,  non  Attalo  tantom.  T6  et  delevere 
Geien.  et  alii.  Gratum  ei  ( popalo 
rom.  )  futurum  ( ita  MS  Bnflid.  )  et 
senatui  non  male  conj.  Ruben. ,  et 
utenti  populo  romano  gratum  eum 
facturum  et  senatui ;  Gron. 

Cap.  IX.  I.  Propcrantem  in  pro- 
vinciam ,  propere  profecturum ,  pro- 


digia  Ronue  tenuerunt;  vide  ad  II, 
63,  n.  3. 

2,  Ccelum  ardere  visum,  etc.  vid. 
I,  3i,  n.  I.  —  Terra  Velitris  trium 
jugerum  spatio  caverna  ingenti  dese- 
derat  in  imom ,  in  profundum  ruerat ; 
ut  passim  sidere ,  desidere ,  suhsidere. 
Cf.  Drak.  ad  Ii.  I.  nos  ad  Jnvenal.  VI, 
4i  i;  ad  Tac.  Ann.  II ,  47,  n.  3  ;  Cic. 
Div.  I,  35  et  43.  — Suessce  Aurunca: 
agnum  cum  d.  c.  natum  esse  nuntia- 
bant,  sc.  homines,  quld.im;  i.  e.  nun- 
tiabatur.  —  Porcum  humano  capite, 
forte  porcum  cum  h.c;  Duk. 


19»  T.  Liyii  tc:lll: 

T.  Quintius  alter  consul  maturius ,  quam  priores  so- 
liti  erant  consules,  a  Brundisio  quum  transmisisset , 
Corcyram  tenuit^  cum  octo  millibus  peditum,  equi- 
tibus  octingentis.  Ab  Corcyra  in  proxima  Epiri  quin- 
queremi  trajecit;  et  in  castra  romana  magnis  itineri- 
bus  contendit  :  inde  Yillio  dimisso,  paucos  moratus 
dies,  dum  se  copiae  ab  Corcyra  assequerentur ,  con- 
silium  habuit ,  utrum  recto  itinere  per  castra  hQStium 
vim  ^  facere  conaretur ;  an ,  ne  tentata  quidem  re  tanti 
laboris  ac  pericuU ,  per  Dassaretios  potius  Lycumque 
tuto  circuitu  Macedoniam  intraret;  vicissetque  ea  sen- 
tentia,  ni  timuisset,  ne,  quum  a  roari  longius  reces- 
sisset,  misso  e  manibus  hoste,  si  (quod  antea  fecerat) 
solitudinibus  silvisque  se  tutari  rex  voluisset,  sine 
ullo  effectu  aestas  extraheretur  ^.  Utcumque  esset  igi- 
tur ,  illo  ipso  tam  iniquo  loco  aggredi  hostem  placuit ; 
sed  magis  fieri  id  placebat,  quam,  quomodo  fieret, 
satis  expediebat. 

X.  Dies  quadraginta  sine  ullo  conatu  sedentes  in 
conspectu  hostium  absumpserant :  inde  spes  data  Phi- 
lippo  est,  per  Epirotarum  gentem  tentandae  pacis; 
habitoque  consilio  delecti  ad  eam  rem  agendam,  Pau- 
sanias  praetor  et  Alexander  magister  equitum ',  con- 
sulem  et  regetn ,  ubi  in  arctissimas  ripas  Aous  cogitur 
amnis,  in  colloquium  adduxerunt.  Summa  postula- 


3.  Corcyram  tenuit;  vide   ad  I, 
I,  n.  8. 

4.  Recto  itincre  per  castra  hostiurn 
wm,  impetam ,  facere,  ea  tI  pernim- 
pere.  Gonf.  XXXTI,  i6  pr.  inpr. 
XXXYII,  II,  n.  4,  et  XLIV,  35. 
yiatn  pro  wm  alii ,  non  minos  apte. 
P^i  viam  /acere,  ut  lY,  38 ,  et  apud 
Yirg.  Mn,  II,  494  ;  ex  Plut.  Flamin. 
p.  370  {ly^ta  <7rpoff6aXo>v  ava  xparoc 
^ia  Tfa>v  a)cp(i>v  f^taaaadat  tv)v  irapo- 


^ov  )  9  conj.  Duk.  et  Drakenb.  —  Per 
Dassaretios  Ljrcumque  ;  vide  anpra  ad 
XXVII ,  3a ,  n.  3. 

5.  Sine  uilo  tffectu  astas  extrahe- 
retur;  vide  ad  IV,  43,  n,  6.  —  SiUis 
expediebat,  exponebat ,  scil.  consul. 
Expediebatur  vel  expediebant  emend. 
Gronov.;  et  ultimam  hanc  lectionem 
babet  cod.  Bamb.  En. 

Cat.X.  Zf  jilex.  magister  equitum, 

tiriFapxoc. 


A.  C.  198« 

u.  c.  554. 


LIBER  XXXII.  CAP.  X.  jgS 

torum  consulis  erat ,  praesidia  ex  civitatibus  rex  dedu* 
ceret  :  iis ,  quorum  agros  urbesque  populatus  esset , 
redderet  res,  quae  comparerent*  :  caeterorum  sequo 
arbitrio  aestimatio  fieret.  Philippus  aliam  aliarum  ci- 
vitatium  conditionem  esse  respondit.  Qua^  ipse  cepis- 
sety  eas  liberaturum  :  quce  sibi  traditce  a  majoribus 
essent,  earum  hereditaria  ac  justa  possessione  non 
excessurum.  Si  quas  quererentur  belli  clades  ece  ci^i" 
tates^  cum  quibus  bellatum  foret ;  arbitriOy  quo  vel- 
lenty  populorum^  cum  quibus  pax  utrisque  /iiisset^ 
se  usururn.  Consul,  nihil  ad  id  quidem  arbitro  aut 
judice  opus  esse,  dicere.  Cui  enim  non  apparere,  ab 
eOy  qui  prior  arma  intulisset^  injuriam  ortam?  nec 
Philippum  ab  ullis  bello  lacessitum ,  ipsum  priorem 
vim  omnibus  fecisse,  Inde  quum  ageretur,  quae  civi- 
tates  liberandae  essent,  Thessalos  primos  omnium  no- 
minavit  consul.  Ad  id  vero  adeo  accensus  indigna- 
tione  est  rex ,  ut  exclamaret ,  <c  Quid  victo  gravius 
«imperares^,  T.  Quinti?»  atque  ita  se  ex  colloquio 
proripuit.  Et  temperatum  aegre  est,  quin  missilibus, 
quia  dirempti  medio  amni  fuerant,  pugnam  inter  se 
consererent.  Postero  die  per  excursiones  ab  stationi- 
bus  primo  in  planitie,  satis  ad  id  patenti,  multa  levia 
commissa  praelia  sunt :  deinde  recipientibus  se  regiis 
in  arcta  et  confragosa  loca ,  aviditate  accensi  certami- 
nis  eo  quoque  Romani  penetravere.  Pro  his  ordo  et 
militaris  disciplina  et  genus  armorum  erat,  aptum 
urgendis  regiis  ^ ;  pro  hoste  loca  et  catapultac  balistae- 


2.  Redderet  res^  quee  comparerent 
(  vide  ad  VI ,  i ,  n.  6  ) ;  aeterorum , 
fortc  leg.  cofterarum.  —  ^rbitrio,  quo 
vellent,  populorum :  lege  quorum  vel- 
/tfnff  Gronov.  Valgatani  Drak.  dictum 
putabat,  ut  similia,  I,  29,  n.  4»et 
I^ »   39 ,  n.  6. ;  Doker.  ut  XXXI , 


36 ,  quo  auxilio  pro  quorttm  auxilio. 

3.  Quid  victo  gravius  imperares, 
mihi,  si  jam  victus  essem.  —  Se  ex 
colL proripuit ;  vide  ad  II,  24,  n.  6. 

4.  j4ptum  urgendis  regiis.  Hic  locus 
in  omnibus  fere  manuscripiis  corru- 
ptus  est  adeo  foede ,  ut  vix  inde  quid- 

i3 


U.  C.  5&4. 


194  T.   LIVII 

que,  in  omnibus  prope  rupibus,  quasi  in  muris,  dis- 
posita&.  Multis  hinc  atque  illinc  vulneribus  acceptis , 
•  quum  etiam,  ut  in  praelio  justo^  aliquot  cecidissent, 
nox  pugnae  finem  fecit. 

XI.  Quum  in  hoc  statu  res  esset ,  pastor '  quidam , 
a  Charopo,  principe  Epirotarum ,  missus,  deducitur  ad 
consulem.  Is  se  in  eo  saltUy  qui  regiis  tunc  oneratus 
castris  erat,  armentum  pascere  ait  :  omnes  montium 
eorum  amfractus  callesque  nosse.  Si  secum  aliquos 
mittere  velity  non  iniquo  nec  jperdifficili  aditu  supra 
caput  hostium  deducturum.  Hcec,  Charopus  renun- 
tiari  jubet ,  ita  crederet,  ut  suce  potius  omnia ,  ^quam 
illius ,  potestatis  essent^.  Quum  magis  vellet  credere, 
quam  auderet,  consul,'  mixtumque  gaudio  ac  metu 
animum  gereret,  auctoritate  motus  Charopi,  experiri 
spem  oblatam  statuit ;  et ,  ut  averteret  rem  a  suspi- 
cione,  biduo  insequenti  lacessere  hostem,  dispositis  ab 
omni  parte  copiis,  succedentibusque  integris  in  locum 
defessorum,  non  destitit.  Quatuor  millia  inde  lecta 
peditum  et  trecentos  equites  tribuno  militum  tradit : 
equites,  quoad  loca  patiantur,  ducere  jubet  :  ubi  ad 
invia  equiti  ventum  sit ,  in  planitie  aliqua  locari  equi- 


quam  possis  eraere.  Goeller  tamen  e 
cod.  suo  proponit  lectionem  non  de-^ 
dignandam  amplum  tegendis  corpori- 
hus ,  ciqns  Testigia  latent  in  yarietate 
lectionam  ,  quas  Drak.  adscripait.  £d. 
Ca-1*.XI.  I.  Pastor  quidam  (pasto> 
res  apud  Plut.  in  Quintio ,  p.  $70 ,  E.) 
a  Charopo ,  etc.  yide  ad  cap.  6 ,  n.  i. 
Conf.  Appian.  Maced.  4*  —  Oneratus 
castris ,  forte  occupatus  castris  ;  Duk. 
—  Walchius,Emend.  p.aSS ,  conjicit 
obseratus,  quia  mire  sibi  placentKo- 
mani  in  lcquendi  formulis  translatis 
a  sera,  obice,  etc.  sed  aliam  huie  loco 
medicinam  infert  Goeller,  codice  sno 


fretus,  qui  pro  oneratus.,.erat,  dat 
teneretur;  et  quidem  erat  ahest  a  no- 
stria.  Mox  cod.  Bamb.  ita  habet :  . . . 
tleducturum.  Heec  ubi  consul  audiwt 
percunctatum  ad  Charopum  mittit, 
satisne  credendum  super  tanta  re 
agresti  censeret?  Charopus  renuntiari 
jubet ,  etc.  Qnum  ea  in  nuUo ,  quod 
sciam,  alio  codice  appareant,  glosse- 
ma  pnto  ab  aliqno  librario  textut  ad- 
sutnm.  Ed. 

a«  Ita  crederet,  ut  suee  potius  om^ 
nia,  quam  iUius ,  potestatis  essent  .- 
verba  obscura,  de  qnibus  Gronor. 
haec  notavit :  «  Potest  sensus  non  nnns 


u.cisS:       LIB.  XXXII.  GAP.^XI.  XII.  igS 

tatum ;  pedites ,  qua  dux  monstraret  viam ,  ire  :  ubi , 
ut  polliceretur ,  super  caput  hostium  perventum  sit, 
fumo  dare  signum ;  nec  ante  clamorem  toUere ,  quam 
ab  se  signo  accepto  pugnam  coeptam  arbitrari  pos- 
set^,  Nocte  itinera  fieri  jubet  (et  pernox  forte  luna 
erat),  interdiu  cibi  quietisque  sumeret  tempus.  Ducem 
promissis  ingentibus  oneratum ,  si  fides  exstaret ,  vin'* 
ctum  tamen  tribuno  tradit.  His  copiis  ita  dimissis ,  eo 
intentius  Romanus  ^  undique  instat  capi  stationes. 

XII.  Interim  die  tertio  quum  verticem,  quem  pe- 
tierant,  Romani  cepisse  ac  tenere  se  fumo  significa- 
rent ;  tum  vero ,  trifariam  divisis  copiis ,  consul  valie 
media  cum  miiitum  robore  succedit ;  comua  dextra 
laevaque  admovet  castris.  Nec  segnius  hostes  obviam 
eunt;  et,  dum,  aviditate  certaminis  provecti,  extra 
raunitiones  pugnant ,  haud  pauio  superior  est  roma- 
nus  mileset  virtute,  et  scientia,  et  armorum  genere. 


dari  :  yel,  hnic  homini  ita  fidat,  nt 
ipsnm  potius  in  potestate  suonimy 
qnos  cum  illo  erat  misaurua ,  habeat, 
quam  suos  ei  secure  committat  atque 
in  potestatem  dedat ;  yel ,  qnam  mihi 
crederea,  si  ego  me  dncem  fore  pro« 
mitterem ,  tam  huic  licet  credas.  Uoo 
yidetur  confirmare  Plutarch.  loco  1. 
•yvwffTtiv  ^i  TJic  itiffTSwc  itapsixovTO 
xxt  Pt€oUfi»TiQV  x«p07ra  tov  MaxATav. 
Parum  enim  certum  notorem  yadem- 
qne  dedisset  suae  Bdei  pastor,  qui  ultro 
moneret,  ne  nimium  illi  fideretnr.  Is 
yero  sensus  yidetnr  requirere,  ut  le- 
gamus:  ut  si  siue.  Nam  quod  Quintius 
nihilominus  enm  yinctnm  trihuno  tra- 
didit,proyidentiam  decuit  dncis:  non 
hoc  prohihet  tamen ,  qnominns  suam 
pro  illo  fidem  interposuerit  Charops. 
Deniqne  possunt  et  sic  acclpi,  ut  yi- 
deatnr  Charops  non  quldem  diffiden- 
tia,  sed  spe  certa  eyentus  et  yoluntate 


pastoris,  et  quo  major  fides  fieret 
Qnintio ,  nltro  hominem  ofiTerre  ad 
yincnla  et  quamyis  arctam  cnstodiam , 
dnra  promissa  prsestaret ». 

3.  Pugnam  cceptam  arbitrari  pos' 
set,  immo  possent,  et  moxsumere; 
Gron.  Sed  posset  referendum  ad  tri- 
bunum  militum,  cui  soli  hoc  arbl' 
trandi  jus  datum ;  sumeret  yero  et 
sumere  perinde  est,  et  utrumyis  tum 
anctoritate  codd. ,  tum  exemplls  Li- 
yianis  defendi  potest;  Drak.  —  Sifides 
exstaret  pro  yulg.  exstet  recepi  ex 
qnifausdam  MSS  et  omnifans  edd.  antt. 
ante  Froben. 

4.  Eo  intentius  romanus  duz ,  con- 
snl  (utlV,  10,  n.  3;  XXI,  59,  n.  3; 

XXVI,  17,  n.  3;  XXVII,  17,  n.  9; 

XXVII ,  41  et  42 ;  XXXII,  32,  n.  i ; 
XXXII ,  40 ;  XXXni ,  29  ;  et  Vciens 
IV,  18,  n.  a  ;  cf.  Cort.  ad  Sallust.  Jug. 
81),  undiqite  instat   capi  stationes, 

i3. 


196  T.  LIVII  ttZ 

Postquam ,  multis  vulneratis  interfectisque ,  recepere 

se  regii  in  loca ,  aut  raunimento ,  aut  natura  tuta ,  v6r- 

terat  periculum  in  Romanos',  terhere  in  loca  iniqua 

nec  faciles  ad  receptum  angustias  progressos.  Neque 

impunita  temeritate  inde  recepissent  sese,  ni  clamor 

primum  ab  tergo  auditus,  dein  pugna  etiam  coepta, 

amentes  repentino  terrore  regios  fecisset.  Pars  in  fii- 

gam  effusi  sunt^;  pars  magis,  quia  locus  fugae  deerat, 

quam  quod  animi  satis  esset  ad  pugnam ,  quam  sub- 

stitissent ,  ab  hoste ,  et  a  fronte  et  ab  tergo  urgente , 

circumventi  sunt :  deleri  totus  exercitus  potuit ,  si  fu- 

gientes  persequuti  victores  essent;  sed  equitem  angu- 

stiae  locorumque  asperitas,  peditem  armorum  gravi- 

tas  impediit.  Rex  primo  effuse  ac  sine  respectu^  fugit; 

dein ,  quinque  millium  spatium  progressus ,  quum  ex 

iniquitate  locorum,  id  quod  erat,  suspicatus  esset, 

sequi  non  posse  hostem,  substitit  in  tumulo  quedam, 

dimisitque  suos  per  omnia  juga  vallesque ,  qui  palatos 

in  unum  coUigerent.  Non  plus  duobus  millibus  homi- 

num  amissis ,  caetera  omnis  multitudo ,  velul  signum 

aUquod  sequuta,  in  unum  quum  convenisset,  fre- 

quenti  agmine  petunt  Thessaliam.   Romani,  quoad 

tutum  fuit  insequuti,  caedentes  spoliantesque  ca;sos, 

castra  regia,  etiam  sine  defensoribus  difficili  aditu,* 

diripiunt ,  atque  ea  nocte.  in  suis  castris  manserunt. 

XIII.  Pbstero  die  consul  per  ipsas  angustias,  qua 
se  inter  valles  flumen  insinuat,  hostem  sequitur.  Rex 

urgetmUites,nteoramoperacapian-  ^v   Hweipw   ^Udxwpia;   dixit   Polyb. 

tnr  stationes ,  et  ex  iis  pellatur  hostis,  XVIII  ,6,4. 

pcrstat  jnbendo  et  adigendo  ad  id  mi-  2.  Pars  infugam  effusi  simt;  "vidc 

litem,  nt  capiantnr;  Gron.  Cf.  ad  X,  ad  I,  14,  n.  7  ,  et  I,  4x,  n.  i.  Mox 

27,  n.  4.  clarins  erit  ,   si  legas  :  si  fugientem 

Ca.p.  XII.  I.  Verterat  periculum  in  persequuti;  Gron. 
i{om.  vide  ad  lib.  II,  cap.  3  ,  n.  2.  —  3.  Effuse  ac  sine  respectu  fugit; 

Loca  iniqua,  etc.  toc;  a^irYiXirKrfi.evac  '^ide  ad  VIII,  38,  n.  9. 


u.c.«J:       LIBER  XXXII.  CAP.  XIII.  197 

primo  die  ad  Castra  Pyrrhi^  pervenit;  locus,  quem 
ita  vocant,  est  iii  Triphylia  teirae  Melotidis  :  inde 
postero  die  (ingens  iter  agminis,  sed  metus  urgebat) 
in.  montem  Lingon  ^  perrexit.  Ipsi  montes  Epiri  sunt , 
interjecti  Macedoniae  Thessaliseque  z  latus ,  quod  ver- 
git  in  Thessaliam,  oriens  spectat;  septemtrio  a  Mace- 
donia  objicitur  :  vestiti  frequentibus  silvis  sunt ;  juga 
summa  campos  patentes  aquasque  perennes  habent. 
Ibi  stativis  rex  per  aliquot  dies  habitis  fluctuatus  ani- 
mo  est,  utrum  protenus  is  regnum  se  reciperet,  an 
reverti  in  Thessaliam  posset^  :  inclinavit  sententia, 
suum  ^  in  Thessaliam  agmen  demittere ,  Triccamque 


Cap.  XIII.  X.  Castra  Pjrrrhi  alia 
laudantur  XXXV,  a  7 .  —  In  TriphjrUa 
terras  Mdotidos ,  forte  leg.  Stympha' 
iiam  inter  et  EUmiotidem:  nam  Elis 
com  sua  Triphylia  hinc  longe  ( et 
Melotis  nemini  memoratur) ;  Gron.  In 
Tjrmphcea  vel  Stjrmphcea  terrce  EUmio- 
tidis (ut  terra  Erythra^a  XXXVI,  45) 
conj.  Drak.  quia  talem  hic  fuisse  lo- 
cnm ,  non  StjrmphaUam ,  docuerit  Pal- 
mer.  Grsec.  Antiq.  II>  9,  qui  XLV, 
3o ,  Stjrmphasis  conj .  pro  Stjrmphalis , 
putans  librarios  notissimnm  ob  fabu- 
lam  de  avibus  Stymphalidibus  et  Her- 
cule  nomen  pro  minus  noto  passim 
supposuisse.  Cf.  etiam  Cellar.  G*  A. 
'll,i3,p.  664,  et  inf.  adXLV,  3o,n.  5. 

12.  In  montem  Lingon,  non  aliis, 
qnod  sciam,  memoratum.  Igrncon 
coi^*  Sigon.  Sed  Lyncus  fnit  opp. 
Epiri,  non  mons.  Pindum  forte  leg. 
cum  Drak.  coU.  Strab.  IX ,  434 ;  cujus 
descriptio  in  multis  convenit ,  quique 
Triccam  quoque  Pindo  \icinam  fuisse, 
innnit  p.  437^Idem  Drak..  mox  emend. 
orientem  spectat  et  septemtrioni  a  Mor- 
cedonia  objioitur.  In  omnibus  sane 
MSS  et  edd.  ante  Froben.  a.  1 535  est 
septemtrioni ,  et  vulgatum  vidctur  in- 


eptum.  —  Fluctuatus  animo  est;  vid. 
rV,  a4  ,  n^a. 

3.  jinrevertiin  Thessalmm  posset, 
h.  e.  an  reverti  anderet ,  an  commode 
et  sine  magno  pericnlo  reverteretur  : 
nam  verbum  posse  saepe  venustatis 
magis  quam  necessitatis  causa '  aliis 
jungitur  ,  ut  inf.  cap.  40 ,  ut  id  seiri 
posset,  i.  e.  sciretur,  cognosceretur,  et 
XLIII,  10,  ne  sustiiiere  primam  pro- 
cellam  eruptionis  Remani  possent  , 
h.  e.  ne  sustinerent :  nam  potuissent 
utiqae,  ai  ducem  romano  nominc 
dignum  habuissent ,  nisi  incompositi , 
longo  agmine  efFusi,  infrequentes  ve- 
nissent ,  et  erat  omnis  ille  terror  va- 
nus  adversus  vere  aestimantes ;  Gron. 
Sed  utroque  loco  verbum  posse  pro- 
prlo  sensu  capiendum  videtur.  Conf. 
tamen ,  quos  Drakenborch.  laudat  , 
Barth.  ad  Calpurnium,  EcL  lU,  ^i  \ 
Broekh.  ad  Tibullum ,  1 ,  11,  v.  3 1 ; 
ad  Prop.  I,  I ,  V.  i5;  Snakenb.  ad 
Curt.  VII,  i,a8 ;  Burm.  ad  Ovid.  Her. 
XVII,  aog;  ad  Phaedr.  I,  i5,  6 ;  loco 
verbum  posse  propcio  sensu  capien- 
dum  videtur. 

4.  IncUnavit  sententia ,  suum  (forte 
citum  ;  Gron.  certe  suum  plane  friget ; 


A,  C.  19». 

u.  c.  554. 


198  T.  LIVII 

proximis  limitibus  petit ;  inde  obvias  urbes  raptim 
peragravit.  Homines ,  qui  sequi  possent ,  sedibus  ex- 
cibat ;  oppida  incendebat ;  rerum  suarum ,  quas  pos- 
sent,  ferendarum  secum  dominis  jus  fiebat  :  ca^tera 
militis  praeda  erat.  Nec ,  quod  ab  hoste  crudelius  pati 
possent,  reliqui  quidquam  fuit,  quam  quae  ab  sociis  pa- 
tiebantur^.  Haec  etiam  facienti  Philippo  acerba  erant; 
sed  e  terra,  mox  futura  hostium,  corpora  saltem  eri- 
pere  sociorum  volebat.  Ita  evastata  sunt  oppida ,  Pha- 
cium ,  Iresiae ,  Euhydrium ,  Eretria ,  Palaepharus.  Phe- 
ras  quum  peteret,  exclusus,  quia  res  egebat  mora,  si 
expugnare  vellet ,  nec  tempus  erat ,  omisso  incepto , 
in  Macedoniam  transcendit :  nam  etiam  ^Etolos  appro- 
pinquare  fama  erat;  qui,  audito  praelio,  quod  circa 
amnem  Aoum  factum  erat,  proximis  prius  evastatis 
circa  Sperchjas^  et  Macran  (quam  vocant)  Comen, 
transgressi  inde  in  Thessaliam,  Cymines  et  Angeas 


Duk.)  in  Thessaltam  agmen  demit' 
tere;  nam  Thessalia  Macedonia  snb- 
jecta,  et  stativa  in  inonte  erant.  Cf. 
ad  XXVra,  a5 ,  n.  8.  —  Waichius , 
Emend.  p.  235,  pro  suum  conjicit  sub' 
itum,  et  exemplis  pluribus  conjectn- 
ram  firmat.  Ed.  —  Tricca  opp.  He- 
stiaeotidis,  occidentalis  partis  Thes- 
saiiae. 

5.  Quam  quas  ab  sociis paticbemtur  : 
sapervacaom  to  quoi ,  aut  mutandum 
in  tum  ;  Gron.  Sed  quod  hic  legitur , 
idem  est  ac  si  esset :  nilul  crudeliiis , 
vel  nihil  ultra  crudeliter,  ab  hoste 
pati  potuerunt ,  quam  qua:  ab  sociis 
patiebantur;  Duk.  coll.  IX,  z,  5; 
X,  i3;  XXra,  7  ;  XXVI,  3o,  al. 
yide  ad  XXXV,  x ,  n.  i.  —  Phacium, 
Iresiee  y  Euhjrdrium,  Eretria,  Pake' 
pharus  oppida  Heatiaeotidis.  Pro  Pa- 
loBpharus  MSS  et  edd.  antt.  Pala 
Bphanis ,  ed.   Paris.   1^7  3  et  seqq. 


Palasphatus  :  sed  cum  Ortelio  et  Drak. 
videtur  leg.  Paiofpharsalus,  —  Palee' 
pharsalus  quoque  e  cod.  suo  resti- 
tuendum  vult  Goeiler;  hnjus  enim 
urbis  mentio  fit  inf.  lib.  XLIV,  z  ; 
vide  quoque  ad  Frontin.  II ,  3  ,  aa  , 
et  Cell.  Geogr.  ant.  II ,  i3,  p.  686. Eo. 
6.  Circa  Sperchias:  forte  Sperchion, 
Doridis  opp. ,  Dujat.  Cf.  Plin.  IV,  7. 
2ir£pXeia  Thessaliae  Phthiotidis  urbs  ^ 
non  longe  a  Sircpx^iou  fl.  ostio  et  The- 
bis  Phthioticis,  ap.  PtoL  III,  i3,  et 
Steph.  Sed  nondnm  transgressi  in 
Thessaliam  erant.  Sperchias  Itiisse 
circa  j4oum  fl. ,  parum  probabilis  est 
sententia  Ortelii  in  Thes.  Geogr.  nam 
uemini  persuadebit,  JEtolos,  audito 
praelio ,  quod  circa  j4oum  factum  erat, 
in  Macedoniam  priua ,  et  ita  in  Thes- 
saiiam  profectos  esse;  Drak.  — Macra 
Come,  i.  e.  longus  vicos.  -—  Cx^nines 
et  Ai^geas  vel  Angeias  videntur  eaae 


u^cissj:    LIB.  XXXII.  CAP.  XIII.  XIV.  199 

primo  impetu  potiti  sunt.  A  Metropoli,  dum  vastant 
agros,  concursu  oppidanorum  ad  tuenda  mcenia  fa- 
cto,  repulsi  sunt.  Callithera  inde  aggressi,  similem  im- 
petum  oppidanorum  pertinacius  sustinuerunt ;  com- 
pulsisque  intra  moenia,  qui  eruperant,  contenti  ea 
victoria,  quia  spes  nuUa  admodum  expugnandi  erat, 
abscesserunt ;  Theuma  inde  et  Calathana  vicos  expu- 
gnant  diripiuntque ;  Acharras  per  deditionem  recepe^ 
runt;  Xyniae  simili  metu  a  cultoribus  deserlae  sunt. 
Hoc  sedibus  suis  extorre  agmen  in  prdesidium  incidit , 
quod  Thaumacum ,  quo  tutior  frumentatio  esset ,  du- 
cebatur^ :  incondita  inermisque  multitudo,  mixta  im- 
belli  turba,  ab  armatis  caesa  est.  Xyniae  desertae  diri- 
piuntur.  Cyphara  inde  ^Etoli  capiunt ,  opportune 
Dolopiae  imminens  castellum<  Haec  raptim  intra  pau- 
cos  dies  ab  ^tolis  gesta ;  nec  Amynander  atque  Atha- 
manes,  post  famam  prosperae  pugnae  Romanorum, 
quieverunt. 

XIV.  Caeterum  Amynander,  quia  suo  militi  parum 
iidebat,  petito  ab  consule  modico  praesidio,  quum 
Gomphos  peteret,  oppidum  protenus  nomine  Phe- 
cam%  situm  inter  Gomphos  faucesque  angustas,  quae 
ab  Athamania  Thessaliam  dirimunt ,  vi  cepit  :  inde 
Gomphos  adortus ,  et  per  aliquot  dies  summa  vi  ur- 
bem  tuentes,  quum  scalas  ad  moenia  erexisset,  eo^  de- 


genitivi  more  Graeconun  fdmuiti ; 
Drak.  —  jichamu,  alii  j^eharas  et 
jtchorras,  Omnia  nomina  ignota. 

*}  ,In  prarsidium  incidie,  quod  Thau. 
macurn  ducebatar ;\id.aid  cap.  4>n.  a. 
Tkaumacum  e  MSS  Voss.  et  Victor. 
recepi.  In  aliis  codd.  Taumacum, 
Athtuanacum,  Atheumacum,  Atheu- 
matuM^  Aehaumatum  ;  in  nullo  Atha- 
manum ,  quod  in  omnibu»  edd.  legi- 
tur, et  ab  b.  l.aliennm  est.  Thaumaeos 


conj .  Ruben. ,  et  Gron.  Ithomen,  quam 
Strab.  XI,  637,  r>i{  MviTpoiroXiTWv 
ttvai  xi^^oL^  dicit.  —  Goeller  e  cod. 
Bamb.  conjicit  ita  ewe  legendum : 
quod  ad  Theuma  tum,  quo,  etc.  cu- 
jua  urbis  paulo  ante  mentio  ^cta 
est.  £n. 

Ga.p.  XrV.  I.  Oppidum  nomine 
Phecam;  vide  ad  XXXI,  4^ »  n*  ^- 

a.  Eo  demum  metn ,  sc.  scalamm 
Jam  ad  mcenia   erectarnm  edidi  pro 


aoo 


A.  G.  198. 
V.  G.  5S4. 


T.  LIVII 

mum  raetu  perpulit  ad  deditionem.  Haec  traditio  Gom- 
phorum  ingentem  terrorem  Thessalis  intulit :  dedidere 
deinceps  sese ,  qui  Argenta ,  quique  Pherinum  et  Thi- 
marum  et  Lisinas  et  Stimonem  et  Lampsum  habent, 
aliaque  castella  juxta  ignobilia  ^.  Dum  Athamanes  .£to- 
lique ,  submoto  Macedonum  metu ,  in  aUena  victoria 
suam  praedam  faciunt ,  Thessaliaque  a  tribus  simul 
exercitibus,  incerta  quem  hostem,  quemve  socium  cre- 
deret ,  vastatur ;  consul  faucibus ,  quas  fuga  hostium 
aperuerat^,  in  regionem  Epiri  transgressus ,  etsi  probe 
scit,  cui  parti,  Charopo  principe  excepto,  Epirotae 
favissent ,  tamen  ^  quia  ab  satis  faciendi  quoque  ^  cura 
imperata  enise  facere  videt,  ex  praesenti  eos  potius, 
quam  ex  praeterito ,  aestimat  habitu ,  et  ea  ipsa  facili- 
tate  venioe  animos  eorum  in  posterum  conciliat.  Missis 
deinde  nuntiis^  Corcyram,  ut  onerariae  navesin  sinum 
venirent  Ambracium ;  ipse ,  progressus  modicis  itine- 
ribus,  quarto  die  in  monte  Cercetio  posuit  castra, 
eodem  Amynandro  cum  suis  auxiliis  accito ;  non  tam 
virium  ejus  egens,  quam  ut  duces  in  Thessaliam  ha- 


vulg.  eodem  metu  ex  emend.  certlssima 
Periz.  Vid.  ejus  Anim.  hist.  cap.  a , 
p.  65 ,  et  sup.  ad  I,  5 ,  n.  »0.  —  De' 
didere  deinceps  sese;  Tide  ad  I,  ai, 
uot.  8. 

3.  Castella  juxta  ignobilia  ;  yide  ad 
V,  6,  n.  3.  —  In  aliena  victoria,  sc. 
Romanorum  ad  Aoum  fl.  (  c.  la  )  qua 
territus  Phiiippus  redierat  in  Mace- 
doniam.  —  ThessaUa  a  tribus  simul 
exercitibus  . . .  vastatur,  sc.  Philippi , 
quamyis  socii  (  ▼.  cap.  1 3  )  ,  AthanU' 
num  ^tolorumque. 

4.  Consul  e  faucibus,  quas  fuga 
hostium  aperuerat,  monstraverat;  Ern. 
(cf.  ad  XXU,  19 ,  n.  5.)  Imroo :  per- 
vias  fecerat  Romanis ,  per  quas  tutum 


iis  transitum  dederat.  Htfaucibtts  his 
vid.  cap.  9-ia. 

5.  jib  satis  faciendi  cura ,  oh  cn- 
ram  stadiumque  gratiae  et  ▼eniae  ejoft 
impetrandae;  vide  ad  I,  i ,  n.  5.  — 
Habitu  animorum,  cogitandi  agendi- 
que  ratione. 

6.  Missis  deinde  nuntiis ,  ut ,  etc. 
vide  ad  VIII ,  19J  n.  10.  —  Ambracius 
sinus  inter  Epirum  et  AcamaDiam 
(hod.  golfi}  di  Larta  ),  sic  dictus  ab 
Ambracia ,  capite  Epiri  Pyrrhique  re- 
gia,  ei  adjacente.  Cf.  XXXVIII,  4» 
Strab.VII,  7,  5,6,p.  3a4,  3a5;PUn. 
IV,  I .  —  Cercetius  mons  Thessaliae , 
Kepxtnioioc  Ptol.  UI,  i3.  Cerceti 
mons  Plin.IV,  8  seu  i5.  E  Stephano 


tllt    LIB.  XXXII.  CAP.  XIV.  XV.  aor 


beret  :  ab  eodem  consilio'^  et  plerique  Epirotarum 
voluntarii  inter  auxilia  accepti. 

XV.  Primam  lirbium  Thessaliae '  Phaloriam  est  ag- 
gressus.  Duo  millia  Macedouum  in  prsesidio  habebat, 
qui  primo  summa  vi  restiterunt,  quantum  arma, 
quantum  moenia  tueri  poterant :  sed  oppugnatio  con^ 
tinua,  non  die,  non  nocte  remissa  (quum  consul  in 
eo  verti  crederet  cseterorum  Thessalorum  animos ,  si 
primi  vim  romanam  non  sustinuissent ) ,  vicit  perti- 
naciamMacedonum.  Capta  Phaloria,  legati  a  Metropoli 
et  a  Piera'^  dedentes  urbes  venerunt :  venia  eisdem 
petentibus  datur;  Phaloria  incensa  ac  direpta  est. 
Inde  -Sginium  petit ;  quem  lociim  quum  vel  modico 
praesidio  tutum  ac  prope  inexpugnabilem  vidisset, 
paucis  in  stationem  proximam  telis  conjectis,  ad  Gom- 
pkorum  regionem  agmen  vertit  :  degressusque  in 
campos  Thessaliae,  quum  jam  omnia  exercitui  dees-* 
sent,  quia  Epirotarum  pepercerat  agris,  explorato 
ante^,  utrum  Leucadem,  an  sinum  Ambracium  one- 
rariae  tenuissent ,  frumentatum  Ambraciam  in  vicem 
cohortes  misit  :  et  est  iter  a  Gomphis  Ambraciam , 
sicut  impeditum  ac  difficile,  ita  spatio  perbrevi.  Intra 


in  niaXia  Cercetico  h.  1.  legendmn 
pntabat  Sigon. 

7.  Ab  eodem  consiUo;  vid.  I,  i, n.  5. 

Cap.XT.  I.  Primam  urbium  Thes- 
saliee,  h.  e.  ex  urbibus  Th.  primnm 
est  aggressus  Phahriam,  quse  <I>aX(iSpy) 
et(I>aXttpiadicitnrSteph.Cf.  XXXVI, 
i3,et XXXIX,  25. 

2.  A  MetropoK  et  Piera,  €jaeR 
XXXVI  ,14.  Pieria,  scd  in  uno  tan- 
tnm  MS  vocatur ;  in  reliquis  et  edd. 
vett.  Pieria,  Gieria,  Cieria,  Cyeria, 
Egeria,  JSieria.  Forte  leg.Pialia  cum 
Sigon.e  Steph. ,  vel  potius  cum  Drak. 
Crpeera ,  quae  in  hls  oris  memoratur  a 


Ptol.  III,  i3,  et  inf.  XXXVI,  10  pr. 

cum  Metropoli  jnngitur ,  ut  Pieria  h.  1. 
et  XXXVI  ,14.  —  Mginium  opp.  He- 
stiaeotidis  ad  fines  Epiri,  utXXXVI, 
i3.  A^Yiviov  Tu(jt.9ai(i>v  (inEpiro), 
^piopov  Ai6ixia  xal  Tptxxv]  Strab.  VII , 
7,  9,  p.  327.  /«  regione,  quie  Pieria 
appellatur  a  nemore  ( cf.  XLIV,  43 
pr. ),  .^ginium  Plin.  IV,  10  seu  17. 
Illyrioo  tribuitur  a  Steph. 

3.  Explorato  ante;  vide  ad  1 ,  4^  » 
n.  10.  —  Utrum  Leucadem  tenuissent; 
vide  ad  I,  i,  n.  8  ,  et  XXVI ,  26  n.  k. 
De  sinu  Ambracio  et  Ambracia ,  vide 
ad  c.  149  n.  6. 


!202 


A.  C.  198. 
U>  G.  S54. 


T.  Livn 

paucos  itaque  dies,  transvectis  a  mari  commeatibus, 
repleta  omni  rerum  copia  sunt  castra.  Inde*  Atracem 
est  profectus  :  decem  ferme  millia  ab  Larissa  abest ; 
ex  Perrhaebia  oriundi  sunt ;  sita  est  urbs  super  Peneum 
amnem.  Nihil  trepidavere  Thessali  ad  primum  adven- 
tum  Rpmanorum  :  et  Philippus ,  sicut  in  Thessaliam 
ipse  progredi  non  audebat,  ita,  intraTemp^  stativis 
positis ,  ut  quisque  locus  ab  hoste  tentabatiu'  ^,  prae- 
sidia  pef  occasiones  3ubmittebat. 

XVI.  Sub  idem  ferme  tempus,  quo  consul  adversus 
Philippum  primum  in  Epiri  faucibus '  castra  posuit , 
et  L.  Quintius ,  frater  consuUs ,  cui  classis  cura  mari- 
timaeque  orae  imperium  mandatum  ab  senktu  erat, 
cum  duabus  quinqueremibus  Corcyram  transvectus, 
postquam  profectam  inde  classem  audivit ,  nihil  mo- 
randum  ratus,  quum  ad  Zamam  insulam^  assequutus 
esset ,  dimisso  L.  Apustio ,  cui  successerat ,  tarde  inde 
ad  Maleam,  trahendis  plerumque  remulco^  navibus, 
quae  cum  commeatu  sequebantur ,  pervenit.  A  Malea, 


4.  Inde  j4tracem  ( ex  emendat. 
Gron.  pro  Tulg.  ad  Ragen  et  Rhagen  ) 
est profectus,,.ex  Perrhabia  oriundi 
sunt  (  vide  ad  III ,  47,  n.  i ) ,  sita  est 
urbs  super  Peneum  amnem;  v.  Strab. 
IX,  p.  440. 

5.  Locus  ab  hoste  tentabatur;  vide 
ad  IX,  35,  n.  I. 

CA.P.XVI.  I.  InMpirifaucibus,  etc. 
vid.  cap.  9-xa. 

a.  j4d  Zamam  insulam ,  a  librariis 
haud  dubie  effictam.  Zacynthum  conj. 
Glar.  et  Samen  Sigon.  Sed  illud  voc. 
nimis  differt  a  nostro,  neutrumque 
satis  aptum  h.  1. ,  ubi  non  insnla  longe 
remota  a  Malea  prom.  Laconiae ,  sed 
ei  propinqua  desigiiari  videtnr.  Pr%- 
terea  Zacynthus  quidem  est  insula 
(  Cephalleniai  subjecta  versus  austmm 


et  ^x  adverso  Elidisita,  hod.  Zante)', 
Same  vero  vel  oppidum  Cephallenise 
(vid.  XXXVIII,  a8-3o),  vel  antiquius 
ejus  nomen  (vid*  Strab.  X ,  pag.  453  ; 
Enstath.  ad  Hom.  II.  1, 141,  et Odyss. 

I,  246;  IV,  671;  Palmer.  Graec.  Antt. 
rV,  a4 ,  et  Intpp.Virg.  iEn.  III ,271), 
quam  diversam  ab  ea  et  vicinam  fiiisse 
insulam,  perperam  ex  Homeii  locis 
coUegisse  videntur  Mela  ,  II ,  7 ,  et 
Plin.  IV,  12  seu  19.  Camam,  Caniam 
et  Gamam  quidam  MSS.  Forte  leg. 
Cranaen,  quae  insnla  praejacet  Gy- 
thio,  Laconicae  opp.  vid.  Strab.  IX , 
p.  6ia ;  Pausan. III,  aa  ;  Intpp.  Hom. 

II.  III ,  445,  et  Begeii  Diss.  de  Cranae 
injBuIa  Laconica  eadem  et  Helena  di- 
cta ,  etc. 

3.  Trahendis  retitalco  navibus;  vide 


A.  C  198. 

u.  c  554^ 


LIBER  XXXII.  CAP.  XVI. 


!2o3, 


jussis  cceteris,  quantum  maxime  possent  maturate, 

sequi ,  ipse  trihus  quinqueremibus  expeditis  Piraeeum 

prsecepit ,  accepitque  naves  ibi  relictas  ab  L.  Apustio 

legato  ad  praesidium  Athenarum.  Eodem  tempore  duse 

ex  Asia  classes  profectse ,  una  cuni  Attalo  rege  ( eae 

quatuor  et  viginti  quinqueremes  erant);  Rhodia  al- 

tera  viginti  navium  tectarum*;  Agesimbrotus  prseerat. 

Hae  circa  Andrum  insulam  classes  conjunctae  Euboeam, 

inde  exiguo  distantem  freto,  trajecerunt.  Carystiorum 

primum  agros  yastarunt;  deinde,  ubiCarystus,  pr8&- 

sidio  a  Chalcide  raptim  misso ,  firma  yisa  est ,  ad  Ere- 

triam  accesserunt^  Eodem  et  L.  Quintius  cum  iis  na- 

vibus,  quas  Piraeei  fuerant ,  Attali  regis  adventu  audito, 

venit ,  jussitque,  ut,  quae  ex  sua  classe  venissent  naves, 

Euboeam  peterent^.  Eretria  summa  vi  oppugnabatur^; 

nam  et  trium  junctarum  classium  naves  omnis  gene- 

ris  tormenta  machinasque  ad  urbium  excidia  secum 

portabant ,  et  agri  affatim  materia;  praebebant  ad  nova 

molienda  opera.  Oppidani  primo  haud  impigre  tue- 

bantur  moenia;  deinde  fessi  vulneratique   aliquot, 

quum  et  muri  partem  eversam  operibus  hostium  cer- 

nerent,  ad  deditionem  inclinarunt.  Sed  praesidium 

erat  Macedonum,  quos  non  minus,  quam  Romanos, 

metuebant;  et  Philocles  regius  praefectus  a  Chalcide 


ad  1 ,  53,  n.  3,  et  XXV,  3o,  n.  6.  — 
Jussis  casteris,  quantam  maximepos' 
sent  maturate,  sequi  ,  mnltis  MSS  et 
edd.  vett.  matutare,  et  Lov.  3 ,  matu* 
rarent  sequi,  Alterutrum  praeferendum 
putabant  Gron.  et  Drak.  —  Ipse  cum 
tribus  quinqueremibus  (vide  ad  I,  14  * 
n,  4)  expeditisj  quarum  Iternon  impe- 
diebatur  trahendis  remulco  navibas 
onerariis  (  vide  tamen  ad  librum  V, 
cap.  x6  ,  n.  a),  Piraseum  pratcepit, 
portum  Atbenamm  prias  cepit ,  per- 


veuit.  Conf.  supra  ad  librum  III ,  oap, 
46 ,  n.  5. 

4.  Viginti  navium  tectarum;  vide  ad 
XXII,  19 ,  n.  4« 

5.  Jussitque,  ut , .  *  Eubccam  pete" 
rent;  vide  adl,  17,  n.  7.  —  Creve- 
rins  locutionem  banc  notandam  mo- 
nnit;  nam  Verbo  jubere  subjungitur 
fere  verbum  infiniti  modi.  Qnare  con-^ 
jicit  :  jussitque ,  ut  queequc.venis' 
sent  nayes ,  Eubccam  petere.  Sed  vul-> 
gatam  Drak.  tnetur.  Ed. 


A.  C,  19«. 

u.  c.  554. 


ao4  T.  LIVII 

nuntios  mittebat,  se  in  tempore  affiiturum^,  si  susti- 
nerent  obsidionem :  haec  mixta  metu  spes  ultra,  quam 
vellent ,  aut  quam  possent ,  trahere  eos  tempus  coge- 
bat ;  deinde,  pbstquam  Philoclem  repulsum  trepidan- 
temque  refugisse  Chalcidem  acceperunt ,  oratores  ex- 
templo  ad  Attalum,  veniam  fidemque  ejus  petentes, 
miserunt.  Dum  in  spem  pacis  intenti  segnius  munera 
belU  obeunt,  et  ea  modo  parte,  qua  murus  dirutus 
erat,  cseteris  neglectis,  stationes  armatas  opponunt; 
Quintius,  noctu  ab  ea  parte,  quae  minime  suspecta 
erat,  impetufacto,  scalis  urbem  cepit.  Oppidanorum 
omnis  multitudo  cum  cenjugibus  ac  hberis  in  arcem 
confugit;  deinde  in  deditionem  venit^.  Pecuniae  auri- 
que  et  argenti  haud  sane  multilm  fuit :  signa ,  tabulae 
priscae  artis,  ornamentaque  ejus  generisplura,  quam 
pro  urbis  magnitudine^  aut  opibus  caeteris,  inventa. 
XVII .  Carystus  inde  repetita;  unde,  prius  quam  e 
navibus  copiae  exponerentur ,  onmis  multitudo ,  urbe 
deserta ,  in  arcem  confugit :  inde  ad  fidem  ab  Romano 
petendam  oratores  mittunt.  Oppidanis  extemplo  vita 
ac  libertas  concessa  est;  Macedonibus  treceni'  nummi 
in  capita  statutum  est  pretium ,  et  ut  arrais  traditis 
abirent  :  hac  summa  redempti,  in  Boeotiam  inermes 
trajecti.  Navales  copiae,  duabus  claris  urbibus  Euboeae 
intra  dies  paucos  captis,  circumvectae  Sunium  atticas 


6.  A  Chalcide  nuntios  mittebat,  se 
in  tempore  affuturum;  yide  ad  II, 
47,  n.  4  9  clt  VIII ,  19 ,  n.  10. 

7.  Deinde  in  deditionem  venit;  vid. 
ad  VIII,  ao,  n.  7. 

8.  Piura,  quampro  magnitud.,  etc. 
vide  etiam  ad  libruui  VII,  cap.  33, 
not.  2.  \ 

Gap.  XVII.  I .  Treceni  nummi,  Cre- 
veiioA  quserit  quales  hi  nummi  fue< 


rint,  .graecine  au  romani?  dracbmas 
tftmen  intelligendas  esse  facile  crede- 
ret ,  ex  lib.  XXII ,  cap.  58 ,  ubi  pre- 
tia  in  capita  Romanorum  constituta  ab 
Hannibale  sunt  equiti  quingeni  qua' 
drigati  nummi,  pediti  treceni.  Qua- 
drigati  autem ,  denarii  sunt ,  quibus 
pares  drachmse.  Trecentse  drachmse 
ef&ciunt  marcas  argenti  nostrates  4 , 
cum   5   uncils  et  semuncia.  En.  — 


^:c,lll:       LIBER  XXXII.  CAP.  XVII.  ao5 

terras  promontorium,  Cenchreas  Corinthiorum  empo* 
rium  petierunt.  Consul  interim  omnium  spe  longio* 
rem  atrocioremque  oppugnationem  habuit ;  et  ea , 
qua  minimum  credidisset,  resistebant  hostes  :  nam 
omnem  laborem  in  muro  diruendo  crediderat  fore; 
si  aditum  armatis  in  urbem  patefecisset  ^  fugam  inde 
caedemque  hostium  fore,  qualis  captis  urbibus  fieri 
solet.  Caeterum  postquam ,  parte  muri  arietibus  de- 
cussa^,  per  ipsas  ruinas  transcenderunt  in  urbem  ar- 
raati,  illud  principium  velut  novi  atque  integri  laboris 
fuit ;  nam  Macedones ,  qui  in  praesidio  erant  et  multi 
et  delecti ,  gloriam  etiam  egregiam  rati ,  si  armis  po- 
tius  et  virtute,  quam  moenibus,  urbem  tuerentur, 
conferti,  pluribus  introrsus  ordinibus  acie  firmata, 
quum  transcendere  r uinas  sensissent  Romanos ,  per 
impeditum  ac  difficilem  ad  receptum  locum  expule- 
nmt.  Id  consul  aegre  passus,  nec  eam  ignominiam  ad 
unius  modo  expugnandae  moram  urbis,  sed  ad  sum- 
mam  universi  belli^,  pertinere  ratus,  quod  ex  mo- 
mentis  parvarum  plenimque  rerum  penderet ,  pur- 
gato  loco,  qui  strage  semiruti  muri  cumulatus  erat, 
turrem  ingentis  altitudinis ,  magnam  vim  armatorum 
multiplici  tabulato  portantem ,  promovit ,  et  cohortes 
in  vicem  sub  signis,  quae  cuneum  Macedonum  (pha- 
langem  ipsi  vocant),  si  possent,  vi  perrumperent, 
emittebat*  Sed  ad  loca  angusta ,  haud  late  patente  in- 
tervallo  diruti  muri ,  genus  armorum  pugnaeque  hosti 
aptius  erat.  Ubi  conferti  hastas  mgentis  longitudinis 


Cenchre€u  Coriathiorum   emporium  f  a.  Parte  muri  arietibus  decussa  ; 

vidc  ad  XXVIII,  8  ,  n.  6.  —   Atro-  vide  ad  XXI ,  la ,  n.  i. 

cioremque  oppugnationem  fiabuit,  sc.  3.  Ad  summam  universi  belh  (vid. 

Atracia;  vid.  cap.  i5  extr.  Pro  atro-  ad  III,  5,  n. 6),  quod  ex  momentis 

cioremque  Gron.  conj.  Atracis  vel  ad  parvarum p.  rerum  penderet;  vide  ad 

Atraeem»  —  Et  ea,  sc.  parte.  III,  27,  n.  6. 


ao6  T.  LIVII       '  tcAt 

pras  se  Macedones  objeCissent^,  velut  in  constructam 
densitate  clypeorum  testudinem  Romani,  pilis  nequid- 
quam  emissis,  quim)  strinxissent  gladios ;  neque  con- 
gredi  propius,  neque  praecidore  hastas  poterant :  et, 
si  quas  incidissent,  aut  prsefregissent ,  hastilia  fra- 
gmento  ipso  acuto,  inter  spicula  integrarum  hasta- 
rum,  velut  vallum  explebant.  Ad  hoc  et  muri  pars 
adhuc  integra  utraque  tuta  prsestabat  latera;  nec  ex 
longo  spatio  aut  cedendum,  aut  impetus  faciendus 
erat :  quae  res  turbare  ordines  solet.  Accessit  etiam 
fortuita  res  ad  animos  eorum  firmandos ;  nam  quum 
turrisper  aggerem  ^  parum  densati  soli  ageretur,  rota 
una  in  altiorem  orbitam  depressa  ita  turrim  incli- 
navit,  ut  speciem  ruentis  hostibus  trepidationemque 
insanam  superstanlibus  armatis  praBbuerit. 

Xyill.  Quum  parura  quidquam  succederet ,  consul 
minime  aequo  animo  comparationem  militum  generis 
armorumque  fieri  patiebatur ;  simul  nec  maturam  ex- 
pugnandi  spem,  nec  rationem  procul  a  mari  et  in  eva- 
statis  belii  cladibus  locis  hibernandi  uUam  cernebat : 
itaque  relicta  obsidione ,  quia  nuUus  in  tota  Acarna- 
niae  atque  ^toliae  ora  portus  erat ,  qui  simul  et  omnes 
onerarias',  quae  commeatum  exercitui  portabant,  ca- 
peret,  et  tecta  ad  hibernandum  legionibuspraeberet, 
Anticyra  in  Phocide ,  in  Corinthium  versa  sinum ,  ad 
id  opportunissime  sita  visa ;  qura  nec  procul  Thessalia 
hostiumque  locis  abibant,  et  ex  adverso  Peloponne- 
sum  exiguo  maris  spatio  divisam ,  ab  tergo  iEtoliam 
Acarnaniamque,  ab  lateribus^^Locridem  ac  Boeotiam 


4.  Heutas  ingentis  longUudinis  pra;  Gap.  XVIII.  x.  Quisimulet  omnes 
se  Macedones  objecissent,  non  trans-  onerarias;  vide  ad  XXV,  27,  n.  5 ,  et 
Tcrsas,  seddirccta»;  Ern.  XXVI,  43,  Yi.  a.  —  Antic^ra  in 

5.  Quum  turris  per  aggerem,  etc.  PAocirfe ; vidc  ad  XXVI , a6 ,  n.  i,  et 
conf.  Lip».  Poliorc.  II ,  4.  conf-  Paa»n.  VII ,  7  extr. 


^llt  LIB.  XXXII.  CAP.  XVIIL  XIX.  207 
habebant.  Phocidis  primo  impetu  Phanoteam*  sine 
certamine  cepit.  Anticyra  haud  muitum  in  oppugnando 
praebuit  morae.  Ambrysus  inde  Hyampolisque  receptae. 
Daulis,  quia  in  tiunulo  excelso  sita  est,  nec  scalis, 
nec  operibus  capi  poterat :  lacessendo  missilibus  eos, 
qui  in  praesidio  erant,  quum  ad  excursiones  elicuis- 
sent ,  refugiendo  in  vicem  insequendoque ,  et  levibus 
sine  effectu  certaminibus ,  eo  negligentiae  et  contem- 
ptus  adduxerunt,  ut  cum  refugientibus  in  portam 
permixti  impetum  Romani  facerent^.  Sex  alia  igno- 
bilia  castella  Phocidis  terrore  magis,  quam  armis,  in 
potestatem  venerunt.  Elatia  clausit  portas^;  nec,  nisi 
vi  cogerentur ,  recepturi  moenib.us  videbantur  aut  du  - 
cenij  aut  exercitum  romanum. 

XIX.  Elatiam  obsidenti  consuli  rei  majoris  spes 
affulsit ,  Achnf^orum  gentem  ab  societate  regia  ad  ro- 
manam  amicitiam  avertendi :  Cycliadam^,  principem 
factionis  ad  Philippum  trahentiura  res,  expulerant. 
Aristaenus ,  qui  Romanis  gentem  jungi  volebat ,  prae- 
tor  erat :  classis  romana  cum  Attalo  et  Rhodiis  Cen- 
chreis  stabat,  parabantque  comrauni  omnes  consilio 
Corinthum  oppugnare :  optimum  igitur  ratus  est,  prius 
quam  eam  rem  aggrederentur ,  legatos  ad  gentem 


a .  Phocidis , . .  Phanoteam  ;  ylde  ad 
XLIII,  ai,  not.  a.  —  Jmbrysus, 
Hjrampolis  et  DauUs;  yid.  Strab.  IX , 
424 ,  et  Palmer.  Grsee.  Antt.  VI,  xa , 
i3  et  z5.  —  Strabo  loco  laud.  duas 
Hyampoleis  facit ;  alteram  Phocen- 
sinm ,  cnjna  bic  mentio  est ;  alteram 
in  Parnasso  monte.  En. 

3.  Ut  eum  refugientihus  in  portam 
permixti  impetum  Romani  facerent : 
«  ex  eo ,  quod  seqnitur,  sex  alia  igno- 
bilia  caatella  in  potestatem  veniase , 
coUIgf  quidcoi  potest,  Danlidem  quo- 
que  captam  foisse ;  sed  hxc  rerba  in- 


certum  relinquunt ,  qno  effectu  impe- 
tum  Romani  fecerint :  nam  mnlti  im- 
petus  «ine  effifetu  sunt.  Suspicor,  Tel 
aliquid  excidisse ,  Tel  leg.  impetu  eam 
Romani  caperentn,  Duk. 

4.  Elatia  clausft  portas  (vide  ad 
XXVIII ,  7)  n.  3  ) ,  nec ,  nisi  vi  coge^ 
rentur,  recepturi  moenihus,  etp.  Tide 
ad  III,  47,  n.  i.Verba  aut  dueem  aut 
exercitum  glossam  esse  dubitantis,  qno 
sensn  romanum  dixisset  Livins,  non 
male  suspicabatnr  Drak. 

Cap.  XIX.  I.  CycHadam,,.expu-' 
lerant  Achael ,   et  JHstienus  prastor 


ao8  T.  LIVII  tcX: 

Achasdram  mitti ,  poUicentes ,  si  ab  rege  ad  Romanos 
defecissent ,  Corinthum  iis  contributuros  in  antiquum 
gentis  concilium^.  Auctore  consule,  legati  a  fratre 
ejus  L.  Quintio  et  Attalo  et  Rhodiis  et  Atheniensibus 
ad  Achaeos  missi ;  Sicyone  datum  iis  est  conciUum  : 
erat  autem  non  admodum  simplex^  habitus  animo- 
rum  inter  Achaeos.  Terrebat  eos  Lacedaemonius,  gra- 
yis  et  assiduus  hostis ;  horrebant  romana  arma;  Mace- 
donum  beneficiis  et  veteribus  et  recentibus  obligati 
erant;  regem  ipsum  suspectum  hahebant  pro  ejus  cru- 
delitate  perfidiaque ,  neque  ex  iis ,  quae  tum  ad  tem- 
pus  faceret,  aestimantes^,  graviorem  post  bellum  do- 
minum  futurum  cernebant.  Neque  solum ,  quid  in 
senatu  quisque  civitatis  suae ,  aut  in  communibus  con- 
ciliis  gentis  pro  sententia  dicerent,  ignorabant;  sed 
ne  ipsis  quidem  secum  cogitantibus ,  quid  vellent,  aut 
quid  optarent,  satis  constabat^.  Ad  homines  ita  incer- 
tos  introductis  legatis  potestas  dicendi  facta  est.  Ro- 
manus  primum  legatus  L.  Calpurnius,  deinde  Attali 
regis  legati,  post  eos  Rhodii  disseruerunt :  Philippi 
deipde  legatis  dicendi  potestas  facta  est.  Postremi  Atfie- 


erai;  conf.  Polyb.  XVII,  i,  ibiqae 
Schweigh.  ^ 

a.  Corinthum  iis  contrihuturos  se , 
sc.  Romanos  in  antiquum  gentis  con- 
cilium ,  attrJbuturos  antiquo  Achaeo- 
ram  foederi  sociali ,  coi  simile  postea 
JEtolonmi  erat  oppositum,  tota  fere 
Graecia  in  duas  partes  societateaque 
divisa.  Conf.  XLII,  87,  et  de  utroque 
foedere  achaico  setolicoqne  Potteri  Ar- 
chseol.  lib.  I  extr.  et  Polyb.  II,  37-42. 

3.  Er€U  autem  non  admodum  sim- 
plex,  non  unns  idemque ,  hahitus  ani' 
morum  inter  Jchaeos,  id  est,  incerti 
animis  erant ,  et  yariis  difiBcultatibus 
impediti  nesciebant ,  quomodo  se  expe< 
dircnt,  quid  optarent  et  facercnt,  ob 


rationes  in  ntramque  vel  multiplicem 
potlus  partem  permultas ;  £m.  — Ter- 
rehat  eos  Laced,  Goeller  e  codice 
Bamb.  velit  restitui  terrebat  Nabis 
Laced,  quia  de  bello  adversus  eum 
jam  deliberaverant  Achsei,  sup.  lib. 
XXXI,  25.  Ed. 

4.  Neque  ex  iis ,  quas  tum  ad  tem- 
pus  faceret^  isstimantes,  etCr  h.  e. 
regem ,  qui  colebat  ipsos  tum  temporia 
et  quaedam  iis  oppida  restituerat ,  non 
ex  simnlata  ad  tempus  benignitate,  sed 
ex  insita  crudelitate  ac  perfidia  aesti* 
mantes ,  si  victor  foret ,  nihil  ab  illo 
boni  exspectabant ;  Gron. 

5.  Sed  etiam  ne  ipsis  quidem . . .  quid 
ifeUent,  satis  constabat;  vide  ad  If^o, 


vllfA.     LIB.  XXXII.  CAP.  XIX.  XX.  aog 

nienses,  ut  refellerent  Macedoniim  dicta,  auditi  sunt : 
ii  fere  atrocissime  in  regem ,  quia  nuUi  nec  plura , 
nec  tam  acerba  passi  erant ,  invecti  sunt.  £t  illa  qui- 
dem  concio  sub  occasum  solis^,  tot  legatorum  perpe- 
tuis  .orationibus  die  absumpto ,  dimissa  est. 

XX.  Postero  die  advocatur  concilium  :  ubi  quum 
per  praeconem,  sicut  Graecis  mos  est,  suadendi,  si 
quis  vellet,  potestas  a  magistratibus  facta  esset,  nec 
quisquam  prodiret;  diu  silentium  aliprum  alios  in- 
tuentium  fuit.  Bfeque  mirum,  si,  quibus  sua  sponte, 
Yolutantibus  res  inter  se  pugnantes ,  obtorpuerant 
quodammodo  animi,  eos  orationes  quoque  insuper 
turbaverant,  utriraque  quae  difiBcilia  essent,  promendo 
admonendoque ,  per  totum   diem  habitae.  Tandem 

• 

Aristseims  praetor  Achaeorum ,  ne  tacitum  concilium 
dimitteret,  «Ubi,  inquit,  illa  certamina  animorum, 
«Achaei,  sunt,  quibus  in  conviviis  et  circulis,  quum 
«  de  Philippo  et  Romanis  mentio  incidit,  vix  manibus 
« temperabatis  *  ?  Nunc  in  concilio ,  ad  eam  rem  unam 
« indicto,  quum  legatorum  utrimque  verba  audieritis; 

I  «  qqum  referant  magistratus^,  quum  praeco  ad  suaden- 
«  diun  vocet ,  obmutuistis.  Si  non  cura  communis  sa- 
« lutis ,  ne  studia  quidem ,  quae  in  hanc  aut  illam  par- 

I  «tem  animos  vestros  inclinarunt,  vocem  cuiquam 
«  possunt  exprimere  ?  quum  praesertim  nemo  tam  he- 

'  «bes  sit,  qui  ignorare  possit,  dicendi  ac  suadendi, 
«quod  quisque  aut  velit,  aut  optimum  putet,  nunc 

I  n^Q.^SHoiLauditiffere atrocissime,  etc.  rabatis  .^  vide  ad  II,    23,  n.  8.  

]eg..cain  Drak.,  yel  cum  Gron.  auditi  Vide  quae  de  Acbaei»  et  de  omnibus 

sunt ,  fere  atrocissime . . .  invecti.    Et  tunc  temporis  popuHs  belhim  in  Grae- 

illa,  etc.  Certe  to  H  ab  Gelenio  est.  cia    exercentibus  disserit   acntissirae 

6.  Sub  occasam  50/w;  vide  ad  I,  nostras   Montesquieu  ,    Grandear    et 

35,  n.  I.   —  Perpetuis  orationibus ;  Decad.  des  Romains,  cap.  5.  Ed. 
vide  ad  IV,  6,  n.  i.  2.  Quum  rejerant  magistratus;  vjd^ 

Ca.p.  XX,  I.   rix  manibus  tempe-  ad  XXVI,  a,.  n.  3. 


aio  T.   LIVII  tcllt 

a  occasionem  esse ,  prius  quam  quidquam  decerna-^ 
(c  mus.  Ubi  semel  decretum  erit ,  omnibus  id ,  etiam 
«  quibus  ante  displicuerit ,  pro  bono  atque  utiU  foe- 
cc  dere  defendendum^  ».  Haec  adhortatio  praetoris  non 
modo  queroquam  unum  elicuit  ad  suadendum;  sed 
ne  fremitum  quidem^  aut  murmur  concionis  tantse, 
ex  tot  populis  congregatae,  movit. 

XXI.  Tum  Aristaenus  praetor  rursus :  «  Non  magis 
«  consilium  vobis ,  principes  Achaeorum ,  deest ,  quam 
cc  lingua;  sed  suo  quisque  periculo  in  commune  con- 
«  sultum '  non  vult.  Forsitan  ego  quoque  tacerem ,  si 
cc  privatus  essem  :  nunc  praetor  video,  aut  non  dan- 
(c  dum  concilium  legatis  fdisse,  aut  inde  sine  responso 
«  eos  dimittendos  non  esse.  Bespondere  autem ,  nisi 
(c  ex  vestro  decreto,  qui  possum?  £t  quando  nemo 
cc  vestrum,  qui  in  hoc  concilium  advocati  estis,  pro 
cc  sententia  quidquam  dicere  vult,  aut  audet;  oratio- 
(c  nes  legatorum ,  hesterno  die  dictas ,  pro  sententiis 
cc  percenseamus ,  perinde  ac  non  postulaverint ,  quae 
cc  e  re  sua  essent^,  sed  suaserint,  quae  nobis  censerent 
cc  utilia  esse.  Romani  Rhodiique  et  Attalus  societa- 
« tem  amicitiamque  nostram  petunt ,  et  in  bello , 
cc  quod  adversus  Philippum  gerunt,  se  a  nobis  adju- 
cc  vari  aequiun  censent.  PhiUppus  societatis  secum 
ccadmonet  et  jurisjurandi,  et  modo  postulat,  ut  se- 
cc  cum  stemus;  modo,  ne  intersimus  armis,  contentum 
<c  ait  se  esse.  Nulline  venit  in  mentem,  cur,  qui  non- 

3.  Pro  bono  atque  utilifoedere  de-  Cap.  XXI.  i.  In  commune  oonsul- 
/endendum :  immo  fore  defendendum  :      tum;  vide  ad  VI ,  6 ,  n.  7. 

nam  nulla  foederis  antea  fit  mentio,  a.  Quas  e.  re  sua  essent,  ut  mox 

neque  necessario   illud  isto  decreto  utilia  esse;  vide  ad  I,  37,  n.  5.  — 

erant  juncturi;  Periz.  Societatis  secum  inits ,  junctae.  —  Se- 

4.  Non  modo  quemquam  unum...  cum  stemus;  vide  ad  VIII,  34,  n.  x. 
sed  ne  fremitum  quidem,  etc.  vidc  ad  —  Intersimus  armis;  vide  supra  ad 
I,  40  ,  n.  I,  et  III ,  55  ,  n.  i3.  III,  x5,  n,  8. 


A.  G.  198. 

u.  c.  554. 


211 


LIBER  XXXII.  CAP.  XXI. 

(c  dum  socii  sunt^,  plus  petant,  quam  socius  ?  Non  fit 
a  hoc  neque   modestia  Philippi ,  neque  impudentia 
«  Romanorum  :  Achaei  portus  et  dant  fiduciam  postu- 
a  lantibus ,  et  demunt ;  Philippi  praeter  legatum  vide- 
«  mus  nihil.  Romana  classis  ad  Cenchreas  stat,  urbium 
c(  Eubceae  spolia  prse  se  ferens ;  consulem  legionesque 
cc  ejus ,  exiguo  maris  spatio  disjunctas ,  Phocidem  ac 
«  Locridem  pervagantes  videmus.  Miramini,  cur  diffi- 
cc  denter  Cleomedon  legatus  Philippi ,  ut  pro  rege  arma 
cc  caperemus  adversus  Romanos,  modo  egerit;  qui,  si 
«  ex  eodem  foedere  ac  jArejurando,  cujus  nobis  reli- 
ccgioncm  injiciebat,  rogemus  eum,  ut  nos  Philippus 
«c  et  ab  Nabide  ac  Lacedaemoniis  et  ab  Romanis  defen- 
<c  dat,  non  modo  prsesidium,  quo  nos  tueatur,  sed  ne 
ic  quid  respondeat  quidem  nobis,  sit  inventurus :  non, 
«hercle,  magis,  quam  ipse  Philippus  priore  anno, 
<c  qui,  poUicendo  se  adversus  Nabidem^  bellum  gestu- 
crrum,  quum  tentasset  nostram  juventutem  hinc  in 
cc  Euboeam  extrahere ;  postquam  nos  neque  decernere 
(c  id  sibi  pra^sidium,  neque  velie  illigari  romano  bello 
«  vidit,  oblitus  societatis  ejus,  quam  nunc  jactat,  va- 


3.  Qui  nondum  sociisunt,  Romani, 
plus  petantf  quam  socius,  Philippus. 
—  j^ch/Bi  portus  et  dant  Jiduciam 
postulantibus ,  ad  postnlandtim ,  Ro* 
manis ,  classem  eamque  victricem  ha- 
bentibos,  et  demunt,  Philippo,  non 
hahenti  classem,  cujus  nihilprceter  /0- 
gatum  Didemus;  Sigon.  Non  satis  fa- 
cit  haec  interpretatio,  et  sententia  pro 
Achcei  portus  reqnirit  srii  exercitus 
vel  suee  ifires  aut  quid  tale;  Gronov. 
Lenior  medicina  fnerit :  Arma  vel  ar- 
matipotius  et  dantjiduciampostulan- 
tibus  societatem  nostram  Romanis,  et 
demunt  Philippo ;  qno  sensu  infra  di- 
citur :  si  victus  armis  cessit ,  j4chcei 


arma  romana  smtinebimus ,  qtue  vos 
Macedones  non  sustinuistis  ?  —  Omnes 
fere  MSS  exhibent  dat  et  demit;  unde 
Walchios,  Emend.  p.  109,  conjectu- 
ram  hanc  profert :  Cenchrea:  portus  ; 
nam  illud  ipse  Livins  innuere  videtnr, 
addens  mox:  elassis  romana  €id  Cen- 
chreas  stat,  Cenchrea:  portus  dictum 
fnerit  ut  FregeUte^cohnia,  IX,  la ; 
Cyphanta  portus,  Plin.  lib.  IV,  cap. 
5,  etc.  Goeller  vero  e  cod.  Bamb.  vult 
ita  legi : . . .  Romanorum ,  Achtei,  For- 
tuna  dat,  etc.  facilius  lectionem  hanc 
e  vulgata  refingere  possis.  Ed. 

4.  PoUicendo  se  adv.  T^ahidem,  etc. 
vid. XXXI,  2  5. 

14. 


1^12  T.  Livii  ttltl: 

«  standos  depopulandosque  Nabidi  ac  Lacedsemoniis 
«  reliquit.  Ac  mihi  quidem  minime  conveniens  inter 
«  se  oratio  Cleomedontis  visa  est :  elevabat  romanum 
«bellum^,  eventumque  ejus  eumdem  fore,  qui  prio- 
«ris  belli,  quod  cum  Philippo  gesserint,  dicebat.  Cur 
a  igitur  nostrum  ille  auxilium  absens  petit  potius , 
«  quam  praesens  nos  veteres  socios  simul  ab  Nabide 
c<  ac  Romanis  tueatur?  Nos,  dico?  quid  ita  passus  est 
«  Eretriam  Carystumque  capi  ?  quid  ita  tot  Thessaliae 
«  urbes  ?  quid  ita  Locridem  Phocidemque  ?  quid  ita 
«  nunc  Elatiam  oppugnari  patitur?  cur  excessit  fauci- 
«  bus  Epiri  claustrisque  illis  inexpugnabilibus  super 
«  Aoiun  amnem,  aut  vi,  aut  metu,  aut  voluntate, 
«relictoque,  quem  insidebat,  saltu,  penitus  in  re- 
«  gnura  abiit  ?  Si  sua  volunlate  tot  socios  reliquit  ho- 
«  stibus.  diripiendos,  quid  recusare  potest,  quin  et 
«  socii  sibi  consulant?  si  metu,  nobis  quoque  igno- 
«  scat  timentibus.  Si  victus  armis  cessit,  Achaei  arma 
^c  romana  sustinebimus^,  Cleomedon ,  quae  vos  Mace- 
<c  dones  non  sustinuistis  ?  An  tibi  potius  credamus , 
<(Romanos  non  majoribus  copiis  nec  viribus  nunc 
^(bellum  gerere,  quam  antea  gesserint,  potius  quam 
x(  res  ipsas  intueamur  ?  ^tolos  tum  classe  adjuverunt; 
«  nec  duce  consulari,  nec  exercitu  bellum  gesserunt; 
<(  sociorum  Philippimaritimae  urbes  in  terrore  ac  tu- 
*«  multu  erant ;  mediterranea  adeo  tuta  ab  romanis  ar- 
XI  mis  fuerunt,  ut  PhilippusiEtolos ,  nequidquam  opem 


S,  Rlevabat  rQmanum  bellum  ;  vide 
ad  III,  ai ,  D.  5« —  Prioris  belli;  de 
quo  vid.  XXVII^  29  sq.  XXVIII,  5 
aq.  XXIX,  xa.  Mox  pro  tueatur  forte 
leg.  tuetur;  Gron. 

G.  j4c1uei  arma  romana  sustinebi- 
mus  ;  vide  ad  XXXIV,  32 ,  n.  2.  — 
JVeo  duce  consuiari,  nec  exercitu  con- 


sulari;  vide  ad  X,  25,  n.  9.  Sed  qaia 
hoc  bellum  consules  gerunt ,  non  con- 
sulares,  forte  cum  Crev.  leg.  nec  duce 
consule ,  nec  ex.  consulari,  vel  nee 
duce,  nec  ex,  consulari,  Mox  eeiam 
post  maritinue  addunt  MSS  et  edd. 
antt.  Delevit  Gelen.  Sed  forte  pro  eo 
leg.  tantum;  Gron. 


ucst  LIBER  XXXII.  CAP.  XXI.  *  21 3 
«  Romanorum  implorantes,  depopularetur.  Nunc  au- 
« tem  defuncti  bello  punico  Romani ,  quod  per  sex- 
«  decim  annos  velut  intra  viscera  Italiae^  toleraverunt , 
«  non  praesidium  ^StoIis  bellantibus  miserunt ,  sed  ipsi 
«  duces  belli  arma  terra  marique  simul  MacedonidB 
« intulerunt  :  tertius  jam  consul  summa  vi  gerit  bel- 
«  lum.  Sulpicius,  in  ipsa  Macedonia  congressus^  fudit 
«  fugavitque  regem ;  partem  opulentissimam  regni  ejus 
«  depopulatus :  nuncQuintius  tenentem  claustraEpiri, 
«  natura  loci,  munimentis  exercituque  fretum,  castris  , 
«  exsuit;  fugientem  in  Thessaliam  persequutus,  pra;- 
«  sidia  regia  sociasque  ejus  urbes  prope  in  conspectu 
«  regis  ipsius  expugnavit.  Ne  sint  vera ,  quae  Athe- 
«  nienses  modo  legati*  de  crudelitate,  avaritia,  libi- 
«dine  regis  dixerunt;  nihil  ad  iios  pertineant,  quae 
«in  teira  attica  scelera  in  superos  inferosque  deos 
«  sunt  admissa ;  multo  minus,  qua;  Ciahi  Abydenique, 
«  qui  procul  a  nobis  absunt,  passi  sunt  :  nostrorum 
«ipsi  vulnerum,  si  vultis,  obliviscamur ;  caedes  dire- 
«  ptionesque  bonorum  Messenaj^  in  media  Pelopon- 
«  neso  factas ;  et  hospitem  Cyparissiae  Gariteriem  con- 


7.  Intra  Discera  Italiee;  vid.  XXII, 
38,  n.  4'  —  Tertius jam  coruul s,  7}i 
gerit  bellum,  T.  Quintius,  post  P.  Sul- 
piciam  et  P.  Villiuin ,  a  quo  nihil  me- 
morabile  actum  (yid.  cap.  6);  unde 
mos.  cjus  mentio  non  fit. 

8.  Ne  sint  vera,  qua;  Athenienses 
modo  legati,  etc.  est  concedentis,  ut 
XXXI,  7,  n.  4,  ne  eequaveritis  Han- 
mbali  PhilippUm,  etc.  pit):  ut  jam 
non  aequetis,  ut  concedam  non  sequan- 
dum  esse  Hannibali  Philippum,  *  at 
certe  Pbilippam  Pyrrho  aequandum 
esse  non  negabitis;  Duker.  —  Cieuu 
Afydenique;  de  his  vid.  XXXI,  i6 
»q.  Cius  vero ,  Cianonun  et  Bitbyniae 


urbs  fuit,  ad  oram  Propontidis  et  Cia- 
nam  sinum  ,qai  ex  Propontide  in  con- 
tinentem  influit :  expugnata  ac  deletu 
a  Philippo  in  gratJam  Prusiae,  generi 
ejus  et  socii,  ex  qao  forsan  Prusias  ad 
mare  est  appellata.  Cf.  cap.  33  extr. 
et  34  (  quibus  locis  in  omnibus  fere 
MSS  et  edd.  etiam  Drakenb.  perperam 
Chium,  uth.  1.  Cluvii,  legitur);  Strab. 
XII,  pag.  563;  Polyb.  XV,  21-23; 
XVI,  34;  XVII,  3-5;  XVIII ,  27  (ad 
quae  loca  vi^.  Schweigh.);  Hard.  ad 
Plin.  V,  32  seu  40  et  43 ;  Wessel.  ad 
Hierocl.  p.  692  ,  694. 

9.   Ccedes  direptionesqu»   bonorum 
Messence^  etc.  v,  PJut,  A^at.  p.  xo5o  sq^. 


A.  C.  X98. 

u.  c.  554. 


21/i  T.   LIVII 

«  tra  jiis  omne  ao  fas  inter  epulas  prope  ipsas  occisum : 
«  et  Aratum  patrem  filiumque  Sicyonios'**,  quum  se- 
«  nem  infelicem  parentem  etiam  appellare  solitus  esset, 
«  interfectos;  filii  etiam  uxorem  libidinis  causa  in  Ma- 
«  cedoniam  absportatam  :  caetera  stupra  virginum  ma- 
« tronarumque  oblivioni  dentur  :  ne  sint  cum  Phi- 
«  lippo  res,  cujus  crudelitatis  metu  obmutuistisomnes ; 
«  (nam  quse  alia  tacendi  advocatis  in  concilium  causa 
ff  est?)  cum  Antigono",  mitissimo  ac  justissimo  rege, 
«et  de  nobis  omnibus  optime  merito,  existimemus 
«  disceptationem  esse  :  num  id  postularet  facere  nos, 
«  quod  tam  fieri  non  posset  ?  Peninsula  est  Pelopon- 


Polyb.  m,  19;  VII,  II,  la;  VIII, 
xo,  14 ;  IX,  3o.  —  Cjrparissia,  aut 
Cyparissa ,  Cyparissiae ,  Cy parissae  et 
Cyparissaea,  opp.  Measeniae,  ad  Cy- 
parissium  sinum  et  prom. 

10.  Aratum  patrem  (auctorem  in- 
staurati  fGederisAchai€i)y?//Mm^ue  Si- 
cyronios,  Cliniie  filium  nepotemque  et 
Achaeornm  praetores ,  a  Phih*ppo  i/i- 
terfeclos ,  Jilii  etiam  uxorem  libidinis 
causa  in  Rfaeedoniam  absportatam; 
videadXXVII,3i,n.  4;Polyb.  VIII, 
x4;  Pausun. II,  8,  9 ;  Plut.  Arat.  1. 1, 
p.  io5o-xo5si ;  ex  qno  Plut.  patet,  in- 
dicari  Aratum  juniorem,  fUinm  ejns, 
quem  mirls  lundibus  omat  Strabo ,  1. 
VIII,  p.  3 812,  385.  —  Quum  senem  in- 
/elicem,  etc.GoellerinotSiest,  p.  379 : 
«  Obscnra  sunt  haec ;  nam  quae  vis  est 
«  in  hoc,  a  filio  senem  infelicem  pa- 
«  Tentem  etiam  appellari  solitumPGra- 
«<  vis  sententia  existet  si  legerls  ex 
«  codiee  Bumb.  quum  sehem  inf,  par. 
•(  et  app,  obtitus  esset ».  Equidem  valde 
miror  virum  doctum  ibi  haesisse ;  sen* 
sns  mihi  planns  videtur.  Aristenaens 
memorat  Aratniti  patrem  iiliunique  a 
Philippo  interfectos,  eo  majore  flagi- 
tio,  qiiod  ipse  Philippus  Aratnm  senem 


parentis  nomine  appellare  solitos  es- 
set.  Sic  omnia  snntplana,  nedum  opos 
immutatione  sit.En. — Filiietiam  uxo- 
rem,  Goeller  legl  veHt  :  Poljrcratiam 
ejus  uxorem  ex  lib.  XXVII.  Ed. — No 
sintcum  Philippo  res,  forte  sit,  quia  fre- 
quentius  dicitur  hoc  sensu  mihi  res 
cum  illo  est,  quam  sunt;  Duk.  et  Drak. 
XX.  Cum  Jntigono  Dosone  seu 
Evergete  et  Sotere,  mitissimo  acjustis^ 
simo  rege ,  et  de  nobis  Achaeis  optime 
merito;  vid.  ad  Polyb.  H,  47-54  ct 
70;  Plut.Arat.p.  1045  sq.  Pausan.II , 
8,9;  VII,  7.  Nepos  fuit  Antigoni  II 
Gonatae ,  qni  duos  habuit  fiUos ,  De* 
metrium  II  patrem  Philippi ,  ac  no- 
thiim  Alcyonenm ,  patrem  Antigoni 
Dosonis  (qui  mortuo  Demetrio  II,  totor 
ac  vitricns  Philippi  patmelis  simulque 
ante  eum  rex  factus  est)  et  Echecratis, 
cujus  filius  fhit  Antigonns.  Conf.  XL , 
54 ;  Diog.  Laert.  Vit.  Philos.  IV,  41 ; 
Pausan.  II,8;VI,  16;  VII,  7;  VIU, 
8  ;  Plut.  iEmil.  p.  l58,  et  Pyrrh.  p. 
406;  Justin.  XXVm,  3;  Polyb.  U, 
45,  70 ;  IV,  87 ;  XX ,  5.  —  Quod  tum 
fieri,  etc.  quam  vim  illud  tnm  habere 
possit ,  capere  non  facile  est.  An  le» 
gendom  cnm  Drakenb.  quadtutofieris 


ulc  554:        LIBER   XXXII.  CAP.  XXI.  aiS 

«nesus,  angustis  Isthmi'^  faucibus  continenti  adbae- 
«rens,  nuUi  apertior  neque  opportunior,  quam  na- 
<(V.ali,  bello.  Si  centum  tectae  naves  et  quinquaginta 
« leviores  apertae  et  triginta  Issaici  lembi  maritimam 
<c  oram  vastare,  et  expositas  prope  in  ipsis  litoribus 
<curbes  cceperint  oppugnare,  in  mediterraneas  scili- 
«cet*^  nos  urbesrecipiemusPtanquam  nou  intestino 
«  et  haerente  in  ipsis  visceribus  uramur  bello  ?  Quum 
a  terra  Nabis  et  Lacedaemonii ,  mari  romana  classis 
«  urgebunt ;  unde  regiam  societatem  et  praesidia  Ma- 
«  cedonum  implorem?  an  ipsi  nostris  armis  ab  hoste 
«  romano  tutabimur  urbes,  quae  oppugnabuntur  ?  egre- 
«gie  enim*  Dymas  priore  bello  sumus  tutati'^.  Satis 
«  exemplorum  nobis  alienae  clades  praebent;  ne  quae- 
«  ramus,  quemadmodum  caeteris  exemplo  simus.  No- 
«  lite ,  quia  ultro  Romani  petunt  amicitiam ,  id ,  quod 
«  optandum  vobis  ac  summa  ope  petendum  erat,  fa- 
«  stidire.  Metu  enim  videlicet  compulsi^^  in  aliena 
«  terra,  quia  sub  umbra  auxilii  vestri  latere  volunt, 
« in  societatem  vestram  confugiunt,  ut  portubus  ve- 
«  stris  recipiantur ,  ut  commeatibus  utantur.  Mare  in 
«potestate  habent;  terras^  quascumque  adeunt,  ex- 


vel  cum    GoeUero  >  quod  ^tueri  non 
posset?  £d. 

12.  Peninsula  est  Pdoponnesus , 
wtgustis  Isthmi  Corinthiaci  seu  Achaici 
faucibus  continenti  Graecise,  aeu  Helladi 
adhatrenSf  nulli  apertior  neque  oppor- 
tunior,  quam  navali,  bello;  vide  ad 
I,  54  9  u*  4;  XXY,  16,  n*  12,  et 
XXV,  28 ,  n.  3.  ~~  Tectte  naves  et 
apertce  ;  vide  ad  XXII,  19,  n.  4-  — 
Isstuci  lembi;  vide  ad  XXXI,  4^9 
n.  7.  —  Ejcpositas  in  ipsis  litoribus 
urbes;  vide  ad  XXV,  16, n.  12. 

i5.  In  mediterraneas  scHicet,  etc. 
vide  ad  IV,  5,  n.  2.  —  Ucereate  in 


visceribus  uramur  bello;  vlde  ad  X  , 
17,  n.  I,  et  XXII,  38,  n.  4. 

1 4.  Egregie  enim  Dymaspriore  bello 
sumus  tutati;  vide  ad  XX VH ,  3 1 , 
n.  4.  Prius  bellum  est  iliud,  quod 
Komani  tempore  belli  punici  ll  cum 
Philippo  gesserunt,  et  quo  Dymas  a, 
Romanis  expugnatas  esse,  memorant 
et  Livius ,  etsi  non  suo  loco ,  sed  de- 
mum  hic  et  cap.  seq.  data  occasione , 
et  Pausau.  VII ,  1 7 ,  n.  3  ;  ubi  ex  Liv^ 
XXVII,  3i  sq.  pro  OuXufAffoto;  leg. 
2ou>.i7iXL0( ;  Drak. 

1 5.  Metu  enim  videiicet  compulsi  „ 
etc.  vide  ad  IV^  5 ,  n.  2. 


2i6  T.   LIVII  t\c:lt 

c(  templo  ditionis  suae  faciunt.  Quod  rogant,  cogere 
(cpossunt;  quia  pepercisse  volunt,  committere  vos, 
«  curpereatis,  non  patiuntur ;  nam  quod  Cleomedon 
«  modo ,  tanquam  mediam  et  tutissimam  vobis  viam 
ic  consilii,  utquiesceretisabstineretisquearmis,  osten- 
(c  debat;  ea  non  media,  sed  nuUa  via  est.  Etenim,  prae- 
(c  terquam  quod  aut  accipienda,  aut  adsperaanda  vo- 
(c  bis  romana  societas  est,  quid  aliud  quam,  nusquam 
(c  gratia  stabili ,  velut  qui  eventum  exspectaverimus , 
(c  ut  fortunae  applicaremus  nostra  consilia,  praeda  victo- 
cc  ris  erimus^^?  Nolite,  si,  quod  omnibus  votis  peten- 
(c  dum  erat,  ultro  offertur,  fastidire  :  non,  quemadmo- 
cc  dum  hodie  utrumque  vobis  licet,  sic  semper  liciturum 
cc  est;  nec  saepe,  nec  diu  eadem  occasio  erit:  Liberare 
(c  vos  a  Philippo  jam  diu  magis  vultis,  quam  audetis : 
a  sine  vestro  iabore  et  periculo  qui  vos  in  libertatem 
cc  vindicarent ,  cum  magnis  classibus  exercitibusque 
amare  trajecerunt.  Hos  si  socios  adspernamini^  vix 
(( sanas  mentis  estis ;  sed ,  aut  socios ,  aut  hostesv  ha- 
cc  beatis,  oportet. » 

XXII.  Secundum  orationem  praetoris '  murmur  ©r- 
tum  aliorum  cum  assensu,  ahorum  inclementer  assen- 
tientes  increpantium  :  et  jam  non  singuli  tantum,  sed 
populi  universi,  inter  se  altercabantur.  Tum  inter 
magistratus  gentis  (damiurgos^  vocant;  decem  nu- 
mero  creantur)  certamen  nihilo  segnius,  quam  inter 


1 6.  Nam  quod  Cleomedon . .  ,prceda 
*viccoris  erimus  ;  ct  simil.  loc.  XXXV, 
49  extr. 

Gap.  XXII.  I.  Secundum  orationem 
prcBtoris;  Tide  ad  I,  4 ,  n.  i. 

a.  Magistratus  gentis  Achaeomixi 
damiurgos  (alii  demiurgos  ;  \'ide  ad  I, 
34,  n.  a  )  vocant  :  decem  numero 
ereantur  :  qui  ^y)f&toupYot  tuv  k.yaxw* 
dicuntur  Polyb.  XXTV,   5,    16 ,  et 


ot  dfpxovTsc  XXIII,  10,  la  ;  XXIV,. 
.^,  17.  Av)[AioupYo^  trapa  toTc  AcDpteu- 
aiv  0!  apxovTS?,  Toe  j^r){AO(rta  wpotT- 
TOVT8C»  »(Jir8p  ASinvTionv  01  Ai^fxapxot, 
XeYOVTat ,  Hesycb.  Cf.  inf.  XXXVlll, 
3o,  ibique  Drak.  Athenis  tres  erant 
civium  classes,  eO-7raTpi<^at ,  nobiles, 
yeuf&opot-,  agricolse,  et  ^[Atoupyoc, 
seu  Dor.  (^ajAtoupYol,  opifices»  inpr. 
statuarii. 


v.c,lfi.      LIBER  XXXII.  CAP.  XXII.  ^17 

multitudinem ,  esse  :  quinque  relaturos  se  de  societate 
romana  ^  aiebant ,  suffragiumque  daturos ;  quinque 
lege  cautum  testabantur,  ne  quid,  quod  adversus  Phi- 
lippi  societatem  esset,  aut  referre  magistratibus,  aut 
decernere  concilio  jus  esset.  Hic  quoque  dies  jurgiis 
est  consumptus  :  supererat  unus  justi  concilii  dies 
(tertio  enim  lex  jubebat  decretum  fieri);  in  quem 
adeo  exarsere  studia,  ut  vix  parentes  ab  liberis  tem- 
peraverint.  Rhisiasus  (Pellenensis  erat)  filiinn  damiur- 
gum,  nomine  Memnonem,  habebat,  partis  ejus,  quae 
decretum  recitari  perrogarique  sententias*  prohibe- 
bat.  Is,  diu  obtestatus  filium,  ut  consulere  Achaeos 
communi  saliiti  pateretur,  neu  pertinacia  sua  gentem 
universam  perditum  iret,  postquam  parum  proficie- 
bant  preces,  juratus  se  eum  sua  manu  interempturum , 
nec  pro  filio,  sed  pro  hoste,  habiturum,  minis  pervi- 
cit ,  ut  postero  die  conjungeret  iis  se ,  qui  referebant. 
Qui  quum  plures  facti  referrent,  omnibus  fere  popu- 
Us  haud  dubie  approbantibus  relationem,  ac  prae  se 
ferentibus,  quid  decreturi  essent;  Dymaei  ac  Megalo- 
politani  et  quidam  Argivorum ,  prius  quam  decretum 
fieret ,  consurrexerunt ,  ac  reliquerunt  concilium ,  ne- 
que  mirante  uUo,  neque  improbante  :  nam  Megalo- 
poUtanos,  avorum  memoria^  pulsos  ab  Lacedaemoniis, 
restituerat  in  patriam  Antigonus;  et  Dyraaeis,  captis 

3.  Relaturos  se  de  societate  rom. ;  rex  Macedoniae,  qui  victo  Gleomene 
vide  ad  XXVI ,  a ,  n.  3.  Spartaque  expagnata  omnibus  Graecis 

4.  Perrogarique  sententias;  vide  ad  paeem  restituit ;  vid.  Polyb.  II ,  48-70 ; 
c.  a3  ,  n.  I.  —  Jttratus  se  eum . . . m-  IV,  3 ;  V,  93 ;  Plut.  Cieom.  c.  4 , 1. 1, 
terempturum;  vid.  adcap.  6,  n.  i.  pag.  806 ;  Pausan.  IV,  29;  VIII,  27. 

5.  Megahpolitanos ,  avorum  me*  Livium  haud  accurate  dlxisse  avontm 
moria,  temporihna ,  pulsos  ab  LacC'  'memoria,  Philippumque,  Antigoni 
dismoniis,  a  Gieomene,  primo  saevis-  Dosonis  patmi  successorem,  et  ever" 
simoque  eorumtyranno,  quumcapta  sam  et  restitutam  Megalopolim  vi- 
urbe  Mess6nam  se  recepissent,  resti'-  disse,  jam  monuisse  scitom  est  Grev. 
tuerat  in  patriam  Jntigonus  Doson,  et  Drakenb. 


ai8  T.   LIVII  tt^. 

nuper  direptisque  ab  exercitti  i^omauo ,  quum  redimi 
eos,  ubicnmque  servirent,  Hdlippus  jussisset,  non 
libertatem  modo,  sed  etiam  patriam,  reddiderat.  Jam 
Argivi,  pr^terquam  quod  Macedonum  reges  ab  se 
oriundos^  credunt;  privatis  etiam  hospitiis  familiari- 
que  amicitia  plerique  illigati  Philippo  erant.  Ob  haec 
concilio,  quod  inclinaverat  ad  romanam  societatem 
jubendam^,  excesserunt;  veniaque  iis  hujus  secessio- 
nis  fuit,  et  magnis  et  recentibus  obligatis  beneficiis. 
XXIII.  Caeteri  populi  Achaeorum,  quum  senten- 
tias'  perrogarentur  9  societatem  cum  Attalo  acRhodiis 
praesenti  decreto  confirmarunt;  cum  Romanis,  quia 
injussu  populi  non  poterat  rata  esse,  in  id  tempus, 
quo  Romam  mitti  legati  possent,  dilata  est.  In  pra^sen*- 
tia  tres  legatosL.  Quintium  mitti  placuit,  et  exercitum 
omnem  Adiaeorum  ad  Corinthum  admoveri;  captis 
Cencfareis,  jam  urbem  ipsam  Quintio  oppugnante. 
Et  hi  quidem*  e  regione  portae,  quae  fert  Sicyonem, 
posuerunt  castra.  Romani  ad  Cenchreas  versam  par- 
tem  urbis,  Attalus,  traducto  per  Isthmum  exercitu, 
abLechaeo,  altmus  maris  portu,  oppugnabant;  primo 
segnius,  sperantes  seditionem  intus  fore  inter  oppi- 
danos  ac  regium  praesidium.  Postquam  uno  animo 


6.  Macedonum  reges  ab  se  cfriuii' 
dos;  vide  tamen  ad  libnim  XXVII, 
cap.  3o  ,11.  7. 

7.  jid  romanam  societatem  juben- 
deun,  alii  ineundam:  sed  phraais  e 
comitiis  populi  rom.  petita ,  qnorom 
loGO  grsFcis  popolis  talia  eraat  conr 
cilia ;  Gron,  coll.  XXXXII ,  a. 

Ca.p.  XXIII.  I.  Quum  setitentias 
(ita  omnes  pxne  MSS  at  edd.  vett. 
sententiaSf  utc.  22,n.4»^  XXIX , 
19  ,  n.  3  )  perrogarentur,  h.  e.  de  sen- 
^entiis  omnes  ordine  interrogaseatur : 


ut  rogatus  et  interrogatus  senientiam 
XXII,  60,  n.  ^;  XXXVI,  7  pr. 
XXX VII ,  1 4 ;  et  perrogare  pro :  om- 
nes  ordine  rogare  (  vide  ad  XXIX , 
X9,n.  3;  XXXII,  aa,  n.  4;  Cort. 
ad  Plin.  £p.  IV,  22  ,  n.  3),  ut  persa* 
lutare,  preseriiere  (  Pr»f.  et  XXXI  > 
X  ,  n.  2  ) ,  et  similia ;  nisi  simpl.  est 
iuterrogare,  et  binc  ordine  adjicitur 
ap.  Suet.  Ang.  cap.  35  extr. 

2.  Et  hi  quidem,  sciL  Achaei.  — Ad 
Cenchreai  ,*  vide  ad  XXVIII ,  8 ,  n.  6. 
-^  Ah  Lecheeo  ;  vid.  VIII,  17,  n.  5« 


v:c:ltl:     LIBER  XXXIL  CAP.  XXIIL  aig 

omnes ,  et  Macedones  tamquam  comniunem  patriam 
tuebantur,  et  Gorinthii  ducem  praesidii  Androsthe» 
nem,  haud  secus  quam  civem  et  suffiragio  creatum 
suo,  imperio  justo  patiebantur^;  omnis  inde  spes  pu- 
gnantibus  in  vi  et  armis  et  operibus  erat.  Undique 
aggeres  haud  facili  aditu  ad  moenia  admovebantur : 
aries  ex  ea  parte,  quam  Romani  oppugnabant,  ali- 
quantum  muri  diruerat.  In  quem  locum ,  quia  nuda- 
tus  munimento  erat,  protegendum  armis  qimm  Ma- 
cedones  concurrissent ,  atrox  praelium  inter  eos  ac 
Romanos  ortum  est.  Ac  primo  multitudine  facile  ex- 
pellebantur  Romani  :  adsumptis  deinde  Achaeorum 
Attalique  auxiliis,  aequabant  certamen ;  nec  dubium 
erat,  quin  Macedonas  Graecosque  facile  loco  pulsuri 
fiierint.  Transfugarum  Italicorum  magna  multitudo 
erat ;  pars  ex  Hannibalis  exercitu  metu  poense  a  Ro* 
manis  Philippum  sequuti ,  pars  navales  socii ,  relictis 
nuper  classibus,  ad  spem  honoratioris  militiae  tirans- 
gressi :  hos  desperata  salus ,  si  Romani  vicissent ,  ad 
rabiem  magis,  quam  audaciam ,  accendebat.  Promon* 
torium  est  adversus  Sicyonem  Junonis ,  quam  vocant 
AcrsBam*,  in  altum  excurrens  :  trajectus  inde  Corin- 
thum,  septem  millia  ferme  passuum.  Eo  Philocles, 
regius  et  ipse  praefectus,  mille  et  quingentos  milites 
per  Bo^tiam  duxit.  Praesto  fuere  ab  Corintho  lembi , 


3.  Imperio  justo  patiebantur ,  forte 
leg.  imperatorem  justum  p,,  et  deinde 
oppugnantibus  pro  pugnantibus;  Gron. 
—  Goeller  e  oodlce  Bamb.  afTert ,  wii- 
perio  in  se  uti  patiebantur.  Ed.  < — 
ffonoratioris  nuUtiee.  }n  naTalem  mi» 
litiam  libertinl  fere  conscribebantur , 
aat  certe  tenuioreft  ex  ingenuis.Vide 
Lips.  de  Mii.  Rom.  lib.  I ,  dial.  9.  Ed. 

4-  Promontorium  Junonis ,  quam 
vo^ant   yicrteam,    Ax^aiftv ,  arcium 


prassidem ;  vid.  Strab.  VIII ,  38o ,  al. 
699,  et  Pausan.  II,  17,  a4-  ^i<!  ^ 
Tox»)  Axpaia  ap.  Pausan.  II,  7,  5,  et 
Aermus  Jupiter ,  qni  vel  taT;  oUpaic 
urbinm  praee8se,yel  iirt  Te*vaxpiAV  t&v 
6pttv  coH  pntabatur,  inf.  XX.XVIU9 
a ,  n.  a ,  et  in  nttmmo  smyrDseo  ap, 
Spon.  Cf.Tristan.  Comm.  1. 1  ,^.991; 
Cuper.  Apoth.  Hom.  p.  16;  Spanhem, 
ad  Callim.  Hymu.  in  Jot.  8a ,  in  Pe^, 
70,  104, 


aao  T.   LIVII  tllt 

qui  prsesidium  id  acceptum  Lechaeum  trajicerent. 
Auctor  erat  Attalus,  incensis  operibus,  omittendae 
extemplo  oppugnationis.  Pertinacius  Quintius  in  in- 
cepto  perstabat.  Is  quoque  ut  pro  omnibus  portis 
disposita  vidit  praesidia  regia ,  nec  facile  erumpentium 
impetus  sustineri  posse ,  in  Attali  sententiam  conces- 
sit.  Ita  irrito  incepto ,  dimissis  Achaeis ,  reditum  ad  na- 
ves  est ;  AttalusPiraeeum,  Romani  Corcyram  petierunt. 
XXIV.  Dum  haec  ab  navali  exercitu  geruntur,  con- 
sul,  in  Phocide  ad  Elatiam  castris  positis,  primo  col- 
loquiis  rem  per  principes  Elatiensium  tentavit :  post- 
quam,  nihil  esse  in  manu  sua%  et  plures  validioresque 
esse  regios,  quam  oppidanos,  respondebatur ,  tum 
simul  ab  omni  parte  operibus  armisque  urbem  est 
aggressus.  Ariete  admoto ,  quantum  inter  turres  muri 
erat  prorutum ,  quum  ingenti  fragore  ac  strepitu  nu- 
dasset  urbem ,  simul  et  cohors  romana  per  apertum 
recenti  strage  iter  invasit ;  et  ex  omnibus  oppidi  par- 
tibus,  relictis  suis  quisque  stationibus,  in  eum,  qui 
premebatur  impetu  hostium,  locum  concurrerunt. 
Eodem  tempore  Romani  et  ruinas  muri  supervade- 
bant ,  et  scalas  ad  stantia  moenia  inferebant  ^ ;  et,  dum 
in  unam  partem  oculos  animosque  hostium  certamen 
averterat,  pluribus  locis  scalis  capitur  murus,  armati- 
que  in  urbem  transcenderunt.  Quo  tumultu  audito, 
territi  hostes,  relicto,  quem  conferti  tuebantur,  loco, 
in  arcem  omnes  metu,  inermi  quoque  insequente 

Cap.  XXIV.  I.  Nihilesse  in  manu  vide  ad  VIU,  38,  n.  a.  —  Stancia 

sua;  yide  ad  V,  20,  n.  i.  —  Jriete  nucnia;  eam  murorum  partem  quae 

admoto,  Cod.  Bamb.  admotoque;  onde  non  eversa  fuerat ;  Virg.  JEn,  II ,  56  : 

Jacobsius  sic  iocum  refingit :  ariete  ««  Trojaque  nnnc  atares ,  etc.  »  Ovid. 

adtnoto,  quum,   quantum  inter  tur-  Heroid.  I,  67  :  «...Starentetiam  nunc 

res  muri  erat  prorutum  cum  ingenti,  moenia  Phoebi».  Sic  el  nostras  /.  Ra- 

elc.  Ed.  cme,  Athalie,  act.  II,  sc.  5 : . ,,etleur 

a.   Scalas   ad  mccnia  inferebant;  temple  est  debout,  £d. 


v.VbH:  LiB..xxxn.  cap.  xxiv.  xxv.     221 

turba ,  confiigerunt.  Ita  urbe  potitur  consul ;  qua  di- 
repta ,  missis  in  arcem ,  qui  vitam  regiis ,  si  abire  vel- 
lent  inermes,  libertatem  Elatiensibus  pollicerentur, 
fideque  in  haec  data,  post  paucos  dies  arcem  recepit. 
XXV.  Caeterum  adventu  in  Achaiam  Philoclis  regii 
praefecti  non  Corinthus  tantum  liberata  obsidione, 
sed  x\rgivorum  quoque  civitas  per  quosdam  principes 
Philocli  prodita  est ,  tentatis  prius  animis  plebis.  Mos 
erat,  comitiorum  die  primo  velut  ominis  causa  prae- 
tores  pronuntiare  Jovem  Apollinemque '  et  Herculem : 
additum  legi  erat,  ut  iis  Philippus  rex  adjiceretur. 
Cujus  nomen  post  pactam  cum  Romanis  *  societatem 
quia  praeco  non  adjecit ,  fremitus  primo  multitudinis 
ortus,  deinde  clamor  subjicientium  Phihppi  nomen, 
jubentiumque  legitimum  honorem  usurpare;  donec 
cum  ingenti  assensu  nomen  recitatum  est.  Hujus  fidu- 
cia  favoris  Philocles  arcessitus  nocte  occupat  collem 


Ca.p.  X3lV.  I.  Mos  erat,  comi- 
tiorum  die  primo  velnt  ominis  causa 
prastores  pronuntiare  Jovem  ApoHi- 
nemque  et  Herculem;  de  quo  more 
haad  qnldquam  vel  ego  legere  memini, 
▼eUintpp.  dixere.  Suspicabar  quon- 
dam ,  pro  prcetores  legendum  esse 
pr<econes,  et  haec  referenda  ad  solen> 
nem  et  initio  comitiorum  a  praeconi- 
bus  recitandam  formulam  precum  to- 
toromque,  quihus  salus  reipuhlics  et 
felix  consultationum  rerumque  geren- 
darum  eventus  a  diis  exposci  solehat ; 
qQod  vel  ex  Deraosth.  et  F^ojrage  du 
jeune  Anacheu^is,  t.  II ,  c.  1 4  j  p*  a 46 y 
ed.  Bipont.  notum  est.  Sed  ita  Livius 
parum  apte  dixisset  pronuntiare  Jo- 
vem ,  etc.  —  Additum  iegi  erat :  nam 
more  fieri  quoque  dici  potest,  quod 
lege  statutum  ex  ejus  praescripto  usa 
et  oh&ervatione  constanti  viget  et  in- 
terraitti  non  polest,  et  mores  atque 


instituta  etiam  pro  legihus  et  jurihus 
dicnntur  (conf.  intpp.  Virg.  ^n.  I , 
264  f  et  Cic.  pro  Marcello ,  cap.  8,9); 
nisi  h.  1.  lege  scrihendum ;  Dnk. 

a.  Post  pactam  cum  Romanis  socie- 
tatem,  quam  quidam  Argivoram ,  uon 
omnes ,  repndiaverant ;  vid.  cap.  22. 
—  Ijegitimum  honorem  usurpare,  fa- 
cere ,  quod  ante  factitatum  fuerat ,  et 
nna  com  nominihus  deorum  nomen 
Philippi  pronuntiare  :  quod  ut  fieret, 
ei  honoris  cansa  lege  datum  faerat; 
Duk.  Legitimum  omen  u.  conj.  Gron. 
proh.  Crey.  qui  ezponit :  morem  so- 
lennem  sequi  in  eo  omine  captando, 
quod  legihns  jussum  erat.  Enimvero 
dii  ominis  causa  Argivorum  ^raetores 
pronuntiahantur,  sed  quod  Philippo 
concessum  erat,  honoris  ejus  causa 
sancitum  videtor;  Drak.  coU.  cap.  34 « 
nhi  Achaeo^Philippo  omnes  divinoshu- 
manosquc  honores  decrevisse  iegimus. 


^"  T.   LIVII  tc\lll 

imminentem  urbi  (Larissam  eam  arcem^  vocant), 
positoque  ibi  praesidio,  quum  lucis  principio  signis 
infestis  ad  subjectum  arci  forum  vaderet^  instructa 
acies  ex  adverso  occurrit.  Praesidium  erat  Acha^orum 
nuper  impositum,  quingenti  fere  juvenes  delecti  om- 
nium  civitatium  :  iEnesidemus  Dymaeus  praeerat.  Ad- 
hortator  a  praefecto  ^  regio  missiis ,  qui  excedere  urbe 
juberet  (neque  enim  pares  eos  oppidanis  solis,  qui 
idem  quod  Macedones  sentirent,  nedum  adjunctis 
Macedonibus ,  esse,  quos  ne  Romani  quidem  ad  Co- 
rinthum  sustinuissent) ,  primo  nihil,  nec  ducem ,  nec 
ipsos  movit :  post  paulo ,  ut  Argivos  quoque  armatos 
ex  parte  altera  venientes  magno  agmine  viderunt, 
certam  perniciem  cernentes,  omnem  tamen  casum, 
si  pertinacior  dux  fuisset ,  videbantur  subituri.  ^ne- 
sidemus,  ne  flos  Achaeorum  juventutis  simul  cum 
urbe  amitteretur ,  pactus  cum  Philocle ,  ut  abire  illis 
liceret ,  ipse ,  quo  loco  steterat  armatus ,  cum  paucis 
clientibus  non  excessit.  Missus  a  Philocle,  qui  quaere- 
ret,  quid  sibi  vellet?  nihil  fatus,  tantummodo,  quum 
projecto  prae  se  dypeo  staret,  in  prcesidio  creditce  ur- 
bis  moriturum  se  armatumy  respondit^.  Tum  jussu 
praefecti  aThracibus  conjecta  tela,  interfectique  omnes. 
Et  post  pactam  inter  Achaeos  et  Romanos  societatem 
duae  nobiUssimae  civitates,  Argi  et  Corinthus,  in  po^e- 
state  regis  erant.  Haec  ab  Romanis  ea  aestate  in  Grsecia 
terra  marique  gesta. 

3.  Larissam  eam  arcem  Argoram,  5  MSS.  Adhos  tractor.  Lege  j4d  hos 
collem  (vule  ad  I,  5S,  n.  6),  vocant;  orator;  Gron.  Crev,  Drak.  —  Et  sic 
cf.  ad  XXXIV,  25,  n.  i ;  Strab.Vni,      exhibet  cod.  Bamb.  Ed. 

370;  IX,  440,  etPausan.  II,  a3,  9 ;  III,  5.  Nihilfatns ,  quum  tantummodo 

17,  2;  CeUar.  Geog.  ant.  II,  x3  ,  pag.  projecto  pras  se  cljrpeo  staret,  missus 

782.  —  Positoque  ibi  pratsidio ,  ut  tst  a  Philocle,   qui  q.,  q,  s.  i^elletP 

apud  Cses.  B.  C.  III,  34.  Impositoque  Respondit,  etc.  Ita  evolvenda  oratip.; 

conj.  Crev.  Gron.  Misso  a  Phiiocle,  qui  qucere" 

4.  J4dhortator   a  proffecto  ,    etc.  ret,  vel  missis  a  Phil,y  qni  qua*re- 


u.csl!:      LIBER  XXXII.  CAP.  XXVI.  aaS 

XXYI.  In  Gallia  nihil  sane  memorabile  ab  Sex.  ^lio 
consule  gestum.  Quum  duos  exercitus  in  provincia 
habuisset,  unum  retentum,  quem  dimitti  oportebat, 
cui  L.  Cornelius  proconsul  praefuerat  (ipse  ei  C.  Hel- 
vium  praetorem  praefecit),  alterum,  quem  in  provin- 
ciam  adduxit;  totum  prope  annum  Cremonensibus 
Placentinisque  ^  cogendis  redire  in  colonias,  unde 
belli  casibus  dissipati  erant,  consumpsit.  Quemadmo- 
dum  Gallia  praeter  spem  quieta  eo  anno  fiiit,  ita  circa 
Urbem  servilis  prope  tumultus  excitatus  est.  Obsides 
Carthaginiensium  Setiae  custodiebantur  :  cum  iis, 
ut  principum  liberis,  magna  vis  servorum  erat.  Auge- 
bant  eorum  numerum,  ut  ab  recenti  africo  beUo%  et 
ab  ipsis  Setinis  captiva  aliquot  nationis  ejus  ex  praeda 
empta  mancipia.  Quum  conjurationem  fecissent,  mis- 
sis  ex  eo  numero,  qui  in  setino  agro,  deinde  circa 
Norbam  et  Circeios ,  servitia  sollicitarent ;  satis  jam 
omnibus  praeparatis,  ludis,  qui  Setiae  propediem  fu- 
turi  erant ,  spectaculo  intentum  populum  aggredi  sta- 
tuerant;  Setia  per  caedem  et  repentinum  tumultum 
capta,  Norbam  et  Circeios  occupare.  Hujus  rei  tam 
foedae  indicium  Romam  ad  L.  Cornelium  Merulam  prae- 
torem  urbis  delatum  est.  Servi  duo  ante  lucem  ad  eum 
venerunt,  atque  ordine  omnia,  quac  acta  futuraque 
erant,  exposuerunt.  Quibus  domi  custodiri  jussis, 
praetor,  senatu  vocato  edoctoque,  quae  indices  affer- 
rent,  proficisci  ad  eam  conjurationem  ^  quaerendam 
atque  opprimendam  jussus,  cum  quinque  legatis  pro- 

reni,  qwud  sibi  Tfeliet?  nihil  sUUu  mu-  —  Delendnm  esse  to  redire,  monent 

tato  Tel  motus ,  quum  projecto ,  etc.  Gron.  et  Crev.  Eo.  —  Obsides  C.  Se- 

conj.  Drak.  et  sane  in  omnibus  paene  tia  c.  cf.  cap.  a. 
MSS  statu  pro  fatus ,  et  tnodo  pro  a.  Ut  ab  recenti  africo  bello  ;  vide 

tantummodo.  ad  I ,  i ,  n.  5 ,  et  VIII ,  3o ,  n.  7. 

Cap.  XXVI.  I.  Cremonensibtts  Plu'  3.  j4d  eam  conjurationem  qnanren- 

centinisqjte y  etc.  cf.  XXXI,  10  et  k  i.  dam  ;  vide  ad  it ,  29,  n.  3. 


"4  T.   LIVII  ^\Vst 

fectus,  obvios  in  agris  sacramento  rogatos  arma  capere 
et  sequi  cogebat^.  Hoc  tumultuario  delectu  duobus 
millibus  ferme  hominum  armatis,  Setiam,  omnibus 
quo  pergeret,  ignaris,  venit:  Ibi  raptim  principibus  con- 
jurationis  comprehensis,  fuga  servorum  ex  oppido  facta 
est ;  dimissi  deinde  per  agros ,  qui  vestigarent.  Egregia 
duorum  opera  servorum  indicum  et  unius  Hberi  fuit. 
Ei  centum  millia  gravis  aeris  dari  Patres  jusserunt; 
servis  vicena  quina  millta  a^ris  et  hbertatem  :  pretium 
eorum  ex  aerario  solutum  est  dominis.  Haud  ita  muho 
post,  ex  ejusdem  conjurationis  reliquiis,  nuntiatum 
est,  servitia  Praeneste  occupatura.  Eo  L.  Cornelius 
praetor  profectus,  de  quingentis  fere  hominibus,  qui 
in  ea  noxa  erant,  suppUcium  sumpsit.  In  timore  civi- 
tas  fuit ,  obsides  captivosque  Poenorum  ea  moliri : 
itaque  et  Romae  vigiliae  per  vicos  servatae,  jussique  cir- 
cumire  eas  minores  magistratus,  et  triumviri  carceris 
iautumiarum  ^  intentiorem  custodiam  habere  jussi ; 
et  circa  nomen  latinum  a  praetore  literae  missae ,  ut  et 
obsides  in  privato .  servarentur ,  neque  in  publicum 
prodeundi  facultas  daretur,  et  captivi  ne  minus  de- 
cem  pondo  compedibus  vincti  in  nuila  alia  ^,  quam  in 
carceris  pubiici,  custodia  essent. 

XXVII.  Eodem  anno  legati  ab  rege  Attalo  coronam 
auream  ducentiun  quadraginta  sex  pondo'  in  Capito- 
lio  posuerunt ,  gratiasque  senatui  egerunt ,  quod  An- 


4.  Ohvios  in  agris  sacramento  rO' 
gatos  arma  capere  et  sequi  cpgebat ; 
vide  ad  II,  a4i  n.  7,  et  XXXIV,  56, 
n.  6.  —  Centum  milUa  gravis  asris»  Ea 
Greveriuft  aestimat  denarlis  loooo, 
marcis  argeuti  nostratibus  i56  ,  cnm 
duabns  unciis.  Vicena  quina  miUia 
denariis  25oo,  marcis  argenti  89,  cum 
semuncia.  Ed. 


5.  Tritimviri  carceris  lautumiarum, 
etc.  vide  ad  XXV,  i,  n.  7,  ct  XX.VI, 
27,  n.  2.  —  Circa  nomen  latinum; 
vide  ad  I,  10,  n.  2.  — InprivMo*., 
inpubUcum;  vide  ad  II,  24,  n.  6. 

6.  Captivi  ne,.,in  nuUa  aUa,  etc. 
vide  ad  II ,  45,  n.  7.  —  Decem  pondo. 
Octo  fere  libris  nostratibns  pondo.  £u. 

Cap.  XXVII.  I.  Ducentum  qtiadr. 


ucssL  LIB.  XXXII.  CAP.  XXVIL  XXVIIL  aa5 
tiochus,  legatorum  romanorum  auctoritate  motus, 
finibus  Attali  exercitum  deduxit.  Eadem  aestate  equi- 
tes  ducenti  et  elephanti  decem  et  tritici  modium  du- 
centa  millia  ab  rege  Masinissa  ad  exercitum ,  qui  in 
Graecia  erat,  pervenerunt  :  item  ex  Sicilia  Sardinia- 
que  magni  commeatus  et  vestimenta  exercitui  missa. 
SiciUam  M.  Marcellus,  Sardiniam  M.  Porcius  Cato  ohr 
tinebat,  sanctus  et  innocens,  asperior  tamen  in  fenere 
coercendo  habitus  :  fugatique  ex  insula  feneratores, 
et  sumptus,  quos  in  cultum  praetorum  socii  facere 
soliti  erant  ^,  circumcisi  aut  sublati.  Sex.  ^lius  consul 
ex  Gallia  comitiorum  causa  Romam  quum  redisset , 
creavit  consules  C.  Cornelium^  Cethegum  et  Q.  Mi- 
nucium  Rufiim.  Biduo  post  praetorum  comitia  habita : 
sex  praetores  illo  anno  primum  creati,  crescentibus 
jam  provinciis,  et  latius  patescente  imperio;  creati 
autem  hi,  L.  Manlius  Vulso,  C.  Sempronius  Tudita- 
nus,  M.  Sergius  Silus,  M.  Helvius,  M.  Minucius  Rur 
fus,  L>  Atilius  :  Sempronius  et  Helvius  ex  iis  aediles 
plebis  erant.  Curules  aediles  Q.  Minucius  Thermus  et 
Ti.  Sempronius  Longus.  I^udi  Romani  eo  anno  quater 
instaurati^ 

XXVIII.  C.  Cornelio  et  Q.  Minucio  consulibus, 
omnium  primum  de  provinciis  consulum  praetorum- 
que  actum.  Prius  de  praeitoribus  transacta  res,  quae 


sex  pondo,  Marcaram ,  seu  selibraruni 
nostrat.  384  cmn  tribus  nnciia.  £o. 
—  Modium  ducenta  millia.  Modii 
«unt  nostrate»  1 54)1 66.  Ed.  — In  fe- 
nere  coercendo,  minuendo  ct  pu- 
niendo.  / 

a.  SumptuSf  quos  in  cuUum  pra- 

torum   ( magnificentiam   vits)   socU 

facere  soliti  erant ,  c,  auts,  hsec  res, 

ab  avaritia  et  libidine  prsetorum  orta  , 

deinde  quidem  mnltis  legibns  coercita 

FI. 


est,  nec  tamen  unquam  satis  repiimi 
potuit ;  Duk.  cf.  ad  XLII ,  i ,  n.  5; 
Cic.  p.  lege  Manil.  5  et  x3  ;  Plut.  Cat. 
Maj.  p.  339 ;  Sigon.  de  Ant.  Jur.  Proy. 
II,  5;  Burm.  de  Vectig.  pop.  rom. 
c.  a  ;  Emesti  Clay.  Cic.  v^  Dectigal. 

3.  Creavit  consules  C,  Comelium, 
etc.  vide  ad  VII,  t6 ,  n.  6,  — M.  Ser^ 
gius  Sibis,  De  hujus  incredibili  fortr- 
tndine  videndus  est  Plinius ,  lib.  VII , 
c.  28.  Ed. 

i5 


2a6  T.  Livii  ^.^.;u: 

transigi  forte  pot^rat :  urbana  Sergio ,  peregrina  jurid* 
dictio  Mirmcio  obtigit.  Sardiniam  Atilius ,  Siciliam 
Manlius ,  Hispaniam  Sempronius '  citeriorem ,  HeU 
vius  ulteriorem  est  sortitus.  Gonsulibus  Italiani  Ma* 
cedoniamque  sortiri  parantibus,  L.  Oppius  et  Q.  Ful- 
vius  tribuni  plebisimpedimento  erant,  quod  longinqua 
prouincia  Macedonia  essety  neque  ulla  alia  res  majus 
beUo  impedimentum  ad  eam  diemfuissety  quam  quod^ 
vixdum  inchoatis  rebusy  in  ipso  conatu  gerendi  beUi 
prior  consul  revocaretur.  Quartum  jam  annum  esse 
ab  decreto  macedonico  beUo,  Qucerendo  regem  et 
exercitum  ejus  Sulpicium  majorem  partem  anni  ah'^ 
sumpsisse :  f^iUium,  congredientem  cum  hoste,  re  in* 
fecta  revocatum.  Quintium^  rebus  diuinis  Romce  ma" 
jorem  partem  anni  retentumy  ita  gessisse  tamen  resy 
uty  si  aut  maturius  in  prouinciam  venisset,  authiems 
magis  serafuisset,  potuerit  debeUare.  Nuncprope^  in 
hiberna  profectum  y  ita  comparare  dxci  beUum,  ut, 
nisi  successor  impediaty  perfecturus  cestate  proxima 
videatur.  His  orationibus  pervicerunt,  ut  consules  in 
senatus  auctoritate  fore  dicerent  se,  si  idem  tribuni 
facerent.  Permittentibus  utrisque  liberam  consulta- 
tionem,  Patres  consulibus  ambobus  Italiam  provin- 
ciam  decreverunt.  T.  Quintio  prorogarunt^  imperiura, 
donec  successor  ei  venisset.  Consulibus  binse  legiones 


Clv,  XXVm.  I.  Hispaniam  Sem.' 
pronius,  elc.  vide  ad  XXVIII,  38, 

n.  4- 

a.  Nunc  prope.  Creverius  hoc  ex- 
ponit  non  ita  pridem,  hoc  ipso  prope 
tempore;  vel,  quod  longe  praestare 
ctim  ipso  judicat  Drak. ,  legendum  cou- 
jicit ,  nvnc  quoque  :  nam  duo  yerba 
prope  et  quoque  SKpius  permutan- 
tur.  En.  —  /«  senatos  auetoritate /bre 
se;  vide  ad  II,  56,  n.  i6. 


3.  T,  Qttintio  prorogarunt  impermm 
Patres ,  «nt  Fabio,  IX ,  4a , h.  e.  a  po- 
pnlo  prorogandnm  censuerunt  ac  de- 
creverunt :  nam  imperium  decemebat 
senatus  (vid.  XXX,  i),  prorogabat 
popiilus ,  quod  et  ipsa  vox  prorogare 
indicat ,  et  decretam  senatus  de  pro- 
rogando  imperio  sequebatnr  rogatio 
ad  popnlum,  qua  imperium  ex  de- 
creto  senatns  prorogabatur.  Sic  in- 
tellt^enda  etse   omitia  loca,   qnfbas 


^[cAtl:  LIB.  XXXII.  CAP.  XXVIII.  XXIX.  a27 
decretae ,  et  ut  bellum  cum  Gallis  Ci^lpinis ,  qui  de- 
fecissent  a  populo  romano,  gererent.  Quintio  in  Ma* 
cedoniam  supplementum  decretum,  peditum  quin^ 
que  millia  et  trecenti  equites ,  et  sociorum  navalium 
tria  millia.  Praeesse  idem ,  qui  praeerat ,  classi  L.  Quin- 
tius  Flamininus  jussus.  Praetoribus  in  Hispanias  octona 
millia  peditum  socium  ac  latini  jiominis  data  et  qua^ 
dringeni  equites  ^,  ut  dimitterent  veterem  ex  Hispaniis 
railitem;  et  terminare  jussi,  qua  ulterior  citeriorve 
provincia  servaretur.  Macedoniae  legatos  P.  Sulpicium 
et  P.  Villium ,  qui  coiisules  in  ea  provincia  fuerant, 
adjecerunt. 

XXIX.  Prius  quam  consules  praetoresque  in  pro- 
vihcias  proficiscerentur,  prodigia  procurari^  placuit; 
quod  aedes  Vulcani  Summanique  Romas ,  et  quod  Fre- 
gellis  murus  et  porta  de  caelo  tacta  erant ;  et  Frusi- 
none  inter  noctem  lux  orta*;  et  Asculo  agnus  biceps 
cum  quinque  pedibus  natus;  et  Formiis  duo  lupi, 
oppidum  ingressi ,  obvios  aliquot  laniaverant :  RomaR 
non  in  urbem  solum^,  sed  in  Capitolium  penetra* 


imperia  prorogata  dicnntur ,  nulla  fa- 
cta  mentione  plebisciti  (nt  VIII ,  23 ; 
X,  aa;  XXVil,  aa  ;  XXIX,  x3 ,  al. ), 
quum  ex  re  ipsa ,  tnm  ex  eo  apertum 
est ,  quod ,  qnura  XXVII ,  7,  seribat , 
M^  Claudio  prorogatum  in  annum  im- 
perium,  deinde,  c.  ai,  id  a  populo 
iactum  dicat  ».  Doker.  Cf.  ad  IX» 
4a,  n.  I. 

4.  Et  quadringeni  equites  pro  qua- 
dringenti  quaedam  edd.  antt.  probb. 
Crev.  et  Brak.  Id  recepi  ob  praec. 
octona  miliia,  et  qaia  in  omnibua 
fere  MSS  Tel  quadrigeni  vel  quadra- 
geni  legitnr. 

5.  Maeedonia  legatos;  vide  ad 
XXXVI,  i,n.  4. 

Cap.  XXIX.    1.   ProdigM  procu- 


rari,  etc.  videadl,  ao,  n.  ir,  et  I, 
?i,  n.  I.  —  Summani  ardes  ad  circum 
masdmum.  Summanus  forte  Pluto , 
Summus  Manium(v.Martian.  cap.  2), 
vel  allus  dens;  vid.  Intpp.  Ovid. 
Fast.  VI ,  •; 3 1 ;  Plin.  II,  52 ,  et Emesti 
Clav.  Cic.  in  Ind.  hist.  —  Vide  quoque 
Tnmeb.  Advers.  lib.  XVIII ,  cap.  4. 
Creverius  indicat  aliud  etymon  hujus 
vocis  in  lexico  lyiatth.  Martinii.  En. 
—  Mox  verba  et  qnod  delenda  pnta- 
bat  Gron. 

2.  Fntsinone  inter  noetem  lux  orta, 
nocta;vide  adXXIX,  14  >  n.  a. — 
Asculo  Apulo  P  an  ^iceno  ?  Leg.  Asculi, 

3.  Nondn  urbem  solum  ,  sed  etiam ; 
vide  si^pra  ad  librum  I,  cap.  40, 
not.  I. 

i5. 


!^a8  T.  Livii  1.^0.;!?: 

verat  lupus.  C.  Acilius  tribunus  plebis  tulit^,  ut  quin- 
que  coloniae  in  oram  maritimam  deducerentur ;  duse 
ad  ostia  fluminum  Vulturni  Liternique ,  una  Puteo- 
los,  una  ad  castrum  Salerni^;  his  Buxentum  adje- 
ctum  :  trecenae  familiae  in  singulas  coloniasjubebantur 
mitti.  Triumviri  deducendis  iis,  qui  per  triennium 
magistratum  haberent,  creati,  M.  Servilius  Gemi- 
nus,  Q.  Minucius  Thermus,  Ti.  Sempronius  Lon- 
gus.  Delectu  rebusque  aliis  divinis  humanisque ,  quse 
per  ipsos  agenda  erant^,  perfectis,  consules  ambo  in 
Galliam  profecti.  GorneUus  recta  ad  Insubres  via,  qui 
tum  in  armis  erant,  Cenomanis  assumptis,  Q.Minu- 
cius  in  laeva  Italiae  ad  inferum  mare  flexit  iter,  Ge- 
nuamque  exercitu  abducto,  ab  Liguribus  orsus  est 
bellum.  Oppida  Clastidium  et  Litubium ,  utraque  Li- 
gurum,  et  duae  gentis  ejusdem  civitates,  Celelates 
Cerdiciatesque ,  sese  dediderunt.  Et  jam  omnia  cis 
Padum,  praeter  Gallorum  Boios,  Ilvates  Ligurum, 
sub  ditione  erant :  quindecim  oppida,  hpminum  vi- 
ginti  millia  esse  dicebantur ,  quae  se  dediderant :  inde 
in  agrum  Boiorum  legiones  duxit. 

XXX.  Boiorum  exercitus  haud  ita  multo  ante  tra- 
jecerat  Padum ,  junxeratque  se  Insubribus  et  Ceno- 
manis;  quod  ita  acceperant,  conjunctis  legionibus 
consules  rem  gesturos,  ut  et  ipsi  coUatas  in  unum 


4.  C,  AciKus  tribunuspL  tulit;  yide 
ad  rV,  58,  n.  10;  et  de  colooiis  de- 
4actis  XXXIV,  45  pr. 

5.  Castrum  Salemi  in  Picentibns, 
hod.  Salemo,  EirtTtixi(rav  SaXepvov 
Ptt(i.aToi  9poupa(  xaptv,  fAtxpbv  UTrip 
rSic  6fliXaTnQc «  Slrab.  lib.  V  extr.  — 
Trecenas  fatmtia: ,  ut  XXXIV,  45, 
treceni  homines,  h.  e.  patresfamiliae; 
Drak.  Hae  colonia^  maxime  dedactse 
videntur  ad  ea  loca  incolis  freqaen- 


tanda ,  qaae ,  quum  ante  tantom  caatni 
et  praesidia  fuissent ,  deinde  oppido- 
rum  speciem  ac  nomen  accepere ;  Duk. 
6.  Rebusque  aliis  divinis  humanis' 
que,  qucB  negotia  per  rpsos  agenda 
erant :  ita  MSS  et  antt.  edd.  non 
agendof.  Cf.  Gron.  Obss.  III,  9.  — 
Clastidium;  yide  ad  XXI,  4B,  n.  7. 
-^  Litubium ,  fortc  Ritubium  ;  Cluver. 
Itai.  Ant.  I,  10,  p.  78.  Cf.  Cellar. 
Geogr.  ant.  II ,  9. 


v.lWi       LIBER  XXXIL  CAP.  XXX.  aag 

vires  firmarent.  Postquam  fama  accidit,  alterum  con- 
sulem  Boiorum  urere  agros,  seditio  extemplo  orta 
est;  postulare  Boii,  ut  laborautibus  opem  universi 
ferrent ;  Insubres  negare ,  se  sua  deserturos.  Ita  di- 
visa^  copiae,  Boiisque  in  agrum  suum  tutandum  pro-  ' 
fectis,  Insubres  cum  Cenomanis  super  amnis  Miucii 
ripam  consederunt.  Infra  eum  locum  quinque  miiiia 
passuum  et  consul  Cornelius  eidem  flumini  castra  ap- 
plicuit :  inde  mittendo  in  vicos  Cenomanorum  Brixiam- 
que,  quod'  caput  gentis  erat,  ut  satis  comperit,  non 
ex  auctoritate  seniorum  juventutem  in  armis  esse, 
nec  pubiico  consilio  Insubrium  defectioni  Cenomanos 
se  adjunxisse ;  excitis  ad  se  principibus ,  id  'agere  ac 
moiiri  cpepit,  ut  desciscerent  ab  Insubribus  Ceno- 
mani ,  et ,  signis  sublatis ,  aut  domos  redirent ,  aut  ad 
Romanos  transirent :  et  id  quidem  impetrari  nequiit ; 
in  id  data  fides  consuli  est ,  ut  in  acie  aut  quiescerent , 
aut ,  si  qua  etiam  occasio  fuisset ,  adjuvarent  Romanos. 
Hsec  ita^  convenisse  lusubres  ignorabant;  suberat  ta- 
men  quaedam  suspicio  animis,  labare  fidem  socio- 
rum  :  itaque,  quum  in  aciem  eduxissent,  neutrum 
iis  cornu  committere  ausi,  ne,  si  dolo  cessissent,  rem 
totam^  inclinarent,  post  signa  in  subsidiis  eos  ioca-^ 
verunt.  Consul  principio  pugnae  vovit  aedem  Sospitae 
Junoni,  si  eo  die  hostes  fusi  fugatique  essent.  A  mi- 
litibus  ciamor  sublatus,  compotem  voti  consulem  se 
facturos,  et  impetusin  hostes  est  factus  :  non  tule- 
runt  Insubres  primum  concursum.  Quidam  et  a  Ce- 

Gap.  X.XX.  I.  Brixiamque,  qttod,  non  patiebantur ,  ut  alteratnim  oornn 

eto.  -vide  ad  XXTV,  4a ,  n.  6.  constitnerent ,    quod  Franci  former 

a.  Hofc  ita  cofivenisse;  vide  ad  I,  dicunt;  Era. 
3  ,n.  4.  —  Labare  fidem  sociorum;  3.  Rem  totam  inclinarent;  vide  ad 

vide  ad  U,  3o ,  n.  9.  —  Quum  in  IX,  la,  n.  a.  —  Vovit  asdem  Sospitt^ 

<M7i>me<fctxi>.fenr(TideadI,a3,n.  4),  Junoni;  conf.  ad  VUI ,  i4»  n,  4,  et 

neutrum  iis  comu  committere  ausi,  XXXIV,  53, —  J^on  tuleruni  Imu-^ 


a3o 


T.  LIVII 


A>  G.  197. 
U.C.  S55. 


iiomanis,  terga  repente  in  ipso  certamine  aggressis, 
tumultum  ancipitera  injectum^  auctores  sunt,  caesa- 
que  in  medio  quinque  et  triginta  millia  faostium ,  quin- 
que  millia  et  septingentos  vivos  captos  :  in  iis  Hamil- 
carem  Poenorum  imperatorem^,  qui  belli  causa  fuisset : 
signa  militaria  centum  triginta ,  et  carpenta  siipra  du- 
centa.  Oppida,  quae  defectionem  sequuta^  erant,  de- 
diderunt  se  Romanis. 

XXXI.  Minucitis  consul  primo  effusis  populationi- 
bus  peragraverat  fines  Boiorum ;  deinde ,  ut ,  relictis 
Insubribus,  ad  sua  tuenda  receperant  sese,  castris  se 
tenuit  y  acie  dimicandum  cum  hoste  ratus  :  nec  Boii 
detrectassent  pugnam ,  ni  fama  victos  Insubres  allata 
animos  fregisset;  itaque,  relicto  duce  castrisque,  dis- 
sipati  per  vicos,  sua  ut  quisque  defenderent,  ratio- 
nem  gerendi  belii  hosti'  mutarunt.  Omi.ssa  enim  spe 
per  unam  dimicationem  rei  decernendaB,  rursus  po- 
pulari  agros  et  urere  tecta  vicosque  expugnare  coepit : 
per  eosdem  dies  Clastidium  incensum  :  inde  in  Ligu- 
stinosllvates^,  qui  soli  non  parebant,  legiones  ducta&. 
Ea  quoque  gens,  ut  Insubres  acie  victos,  Boios,  ita 


bres  primum  concursum ,  sane  dnrius- 
oule  dictuin,  et  forte  leg.  oecursum; 
£rn.  Immo  concnrsus  est  impetus,  et 
similia  passim  obvia,  v.  c.  uno  con- 
cursa  maximam  "uimBarbarorumpro* 
stravitap,  Nep.  Cim.  a. 

4.  Tumultnm  ancipitem  injectum 
esse  Insubribns  auctores  sunt  qnidam ; 
vide  ad  I,  a5,  n.  4;  Hy  58  ,  n.  i  ; 
XXI,  16,  n.  5. 

5.  Hamilcarem  PasHoram  imp.  etc. 
vide  ad  XXXI,  ar,  n.  7. 

6.  Oppida  defrctionem  sequuta;  vid. 
ad  XXVI,  ai,  n.  7.  — Insubres  rebel- 
Uonii  prindpes  et  duces  fuerant;  Ce- 
ttomani  Insiibrium  defectioni  aese  ad- 


junxerant.  Creverius  inde  monet,  htmc 
locnm  a  Fabretto  in  Apolog.  ad 
Grunnov.  recte  sic  expositum  :  «  Op- 
pida  Cenomanorum ,  quae  defecttonem 
Insubriom  seqnuta  erant ,  etc. »  Et 
vero  anno  seqnente  rursns  bellnm  cum 
Insubribus  geritur,  non  amplius  cum 
Cenomuni».  Noh  ita  tamen  censebat 
Gronov.  Oiss.  ad  loca  quaedam  Livii 
geogr.  epist.  IV.  EH. 

Gaf.  XILXI.  I.  Gerendi  belU  hosti, 
cum  hdste  ;  qao(]^  praestitisset  ob 
dfAMoriXtOTa.  An  leg.  kattesP  et  mox 
eofiml  tel  Minmcius  pco  impoitmK» 
enim  ? 

a.  in  Ligiutinos  liiates;  vide  aap. 


ulcsw:  LIB,  XXXII.  CAP.  XXXI.  XXXII.  23 1 
ut  tentare  spem  certaminis  metuerent,  territos  audivit, 
in  ditionem  venit.  Litera;  consulum  a  Gallia  ^  de  gestis 
prospere  sub  idem  tempus  Romam  ailatae.  M.  Sergius 
praetor  Urbis  in  senatu  eas,  deinde  ex  auctoritate 
Patrum  ad  populum  recitavit :  supplicatio  in  quatri- 
duum  decreta.  Hiems  jam  eo  tempore  erat. 

XXXIL  Quum  T.  Quintius,  capta  Elatia,  in  Pho- 
cide  ac  Locride  hiberna  disposita  haberet,  Opunte 
seditiq  orta  est.  Factio  una  iEtolos,  qui  propiores 
erant ,  altera  Romanos  arcessebat :  iEtoli  priores  vene- 
runt ;  sed  opulentior  factio ,  exclusis  iEtolis ,  missoque 
ad  imperatorem  romanum  nuntio,  usque  in  adyen- 
tum  ejus  tenuit  urbem.  Arcem.  regium  tenebat  praesi- 
dium ,  neque ,  ut  descenderent  inde ,  aut  Opuntiorum 
minis,  aut  auctoritate  imperantis  consulis  romani, 
perpelli  potuerunt.  Mora,  cur  non  extemplo  oppu- 
gnarentur,  ea  fuit,  quod  caduceator  ab  rege  venerat, 
locum  ac  tempus  petens  coUoquio,  Id  gravate  con- 
cessum  regi  est :  non  quin  cuperet^  Quintius,  per  se 
partim  armis,  partim  conditionibus  confectum  videri 
bellum;  necdum  enim  sciebat,  utrum  succe^or  sibi  al- 
ter  ex  novis  consuUbus  mitteretur;  an,  quod,  summa 
vi  ut  tenderent,  amicis  et  propinquis  mandaverat,  im- 
perium  prorogaretur  :  aptum  autem  fore  coUoquium 
credebat,  ut  sibi  liberum  esset,  vel  ad  bellum  manenti , 


ad  libmm  XXXI,  cap.  lo,  not.  a. 

3.  Literce  consnlum  d  GaUia,  etc. 
pro  e  Gallia ,  nisi  sic  leg.  —  Goeller 
locum  e  cod.  suo  sic  restitutum  vuit : 
Lit^ra  consulum  amborum  de  rebus  in 
Gallia  gestis  prospere  sub  idem,  ctc. 
Mox  nostri  habent  prafectus  Urhis , 
aed  legendum  eatpnetor,  ut  jam  nota- 
veixmt  interpretes.  Ed. 

Cap.  XXXII.  I .  iVb/i  quin  cnperee 
pro :  non  qtda  non  c,  «  Sed  hiat  ora- 


tio;  nam  quum  hanc  iremoTeat  can- 
sam,  aliam  ponere  dehuit,  quae  mo- 
verit  Quintinm ,  ut  difficulter  permit- 
teret  colloquium.  Immo  ille  facile 
concessisse  videtar,  et  scripsisse  Li- 
vius  :  Id  non  gravate  concessum  regi 
est,  quum  cuperet  Quintius . . ,  aptum 
autemfore  coHoquium  credtkat,  etc. » 
Gronov.  • —  Summa  vi  ut  tenderent; 
vide  sapra  ad  IV,  7,  n.  6.  Obtincrent 
edd.  vett. 


232  T.  LIVII  tcAll: 

vel  ad  pacem  decedenti  rem  inclinare.  In  sinuMaliaco 
prope  Nicaeam  *  litus  elegere  :  eo  rex  ab  Demetriade 
cum  quinque  lembis  et  una  nave  rostrata  venit ;  erant 
cum  eo  principes  Macedonum,  et  Achaeorum  exsul 
vir  insignis  Gycliadas ;  cum  imperatore  romano  rex 
Amynander  erat ,  et  Dionysodorus  Attali  legatus ,  et 
Agesimbrotus  praefectus  rhodiae  classis,  et  Phaeneas 
princeps  ^tolorum ,  et  Achaei  duo ,  Aristaeus  et  Xeno- 
phon.  Inter  hos  Romanus  ^,  ad  extremum  litus  pro- 
gressus ,  quum  rex  in  proram  navis  in  ancoris  stantis 
processisset ,  «  Commodius ,  inquit ,  si  in  terram  egre- 
«  diaris ,  et  ex  propinquo  dicamus  invicem  audia- 
«  musque  ».  Quum  rex  facturum  se  id  negaret;  «  Quem 
(ctandem,  inquit  Quinlius,  times?»  Ad  hoc  ille  su- 
perbo  et  regio  auimo  :  <c  Neminem  equidem  timeo , 
<c  praeter  deos  immortales.  Non  omnium  autem  credo 
«  fidei ,  quos  circa  te  video ,  atque  omnium  minime 
c<  iEtolis  ».  cc  Istud  quidem ,  ait  Romanus ,  par  omni- 


a.  In  sinu  Maliaeo  prope  Nieeeam, 
€lc.  cf.  omnino  Polyb.  XVII ,  i.  — 
Principes  Macedonum,  ApoUodonis 
et  Demosthenes,  scribae  regis,  et  ex 
Boeotia  Bracbylles.  —  Jgesimbrotus , 
Axe9(p,^GT0(  6  vauopxoc* — Phasneas 
princeps  JEtolorum,  'Trapa  ^e  t«v  Ai- 
ToX&v  <I>aiv^a;  6  ox^(Lvt>(h^y  xat  ivXeiou^ 
^'  iTcpoi  Tuv  iroXiTeuo|A£v(Dv  ,  unde  et 
moz  :  omnium  minime  Mtolis  credo  : 
quae  tamen  verba  etiam  apta  h.  loco 
sont,  etai  unius  tantum  ^toli  et  qui- 
dem  principis  antea  mentio  sit  facta. 
Conf.  cap.  a3,  not.  xo. 

3.  Inter  hos  romanus  imperator 
(vid.  ad  cap.  zi,  n.  4),  Commodius , 
inquit,  et  ex  propinquo  dicamus  au- 
diamusque  :  haec  bene  jungi  posaont , 
nec  est,  quod  vel  cum  Sigon.  legas 
dicemus  audiemusque  (nam  vulgatum 


venusciiui  est),  vel  deleas  copnlam  ec 
(qnam  edd.  antt.,  non  MSS ,  omit- 
tont),  vel  deniqne  post  commodius 
suppleas  erit  aut  facies  cum  Gronov. 
qui  quid  sibi  hae  ratione  voluerit  yj^e 
assequutus  quidem  est  Bauer. ,  et  tnnc 
ut  pro  et  legendum  putavit.  Eninb- 
vero  Grota.  haud  dubie  verba  illa  hoc 
sensn  cepit :  Commodius  erit,  sen  fa- 
cies,  si  in  terram  egrediaris  et  si  ex 
propinquo  dicamus,  etc.  Ita  tum  co- 
pulam  et,  tnm  conjunctivum  verbi 
modum  aptiorem  b.  1.  esse  credidit. 
—  Neminem  equidem  timeo  pneter 
deos.  Eadem  sic  ezpressit  nostras 
Racine,  AthaUe,  act.  I ,  sc.  i : 
Je  crains  Dieu,  clier  Abner»  et  n'ai  point  d'aau« 

crailite. 
Multi  quoque  alii  scriptores  hanc  sen- 
tentiam  enunciaverunt.  En. 


U.C.555:  LIB.  XXXII.  CAP.  XXXII.  XXXIIL  a33 
fcbus  periculum  est,  qui  cum  hoste  ad  coUoquium 
«  congrediuntur ,  ut  nulla  fides  sit*.  »  «  Non  tamen, 
« inquit  rex,  T.  Qninti,  par  perfidiae  praemium  est,  si 
a  firaude  agatur ,  Pbilippus  et  Pbseneas  :  neque  enim 
«  aeque  difficulter  ^toli  praetorem  alium,  ac  Macedo- 
«  nes  regem  in  meum  locum  substituant.  »  Secundum 
haec  silentium  fiiit. 

XXXIII.  Quum  Romanus'  eum  aequum  censeret 
priorem  dicere,  qui  petisset  colloquium,  rex,  ejus 
esse  priorem  orationem,  qui  daret  pacis  leges,  non 
qui  acciperet;  tum  Romanus,  Simplicem  suam  ora- 
tionem  esse^  ea  enim  se  dicturum,  quce  nifianty  nulla 
sitpacis  conditio.  Deducenda  ex  omnibus  Groiciai  ci- 
vitatibus  regi prcesidia  esse :  captivos  et  transfugas  so- 
ciis  populi  romani  reddendos  :  restituenda  Bqmanis 
ea  Illyrici  loca^  quas  post  pacem  in  Epiro^  factam 
occupasset :  Ptolemceo  regi  JEgypti  reddendas  urbes^ 
quas  post  Philopatoris  Ptolenuei  mortem  ^  occupa^seL 
Suas  populique  romani  conditiones  has  esse;  cceterum 
€t  sociorum  audiri  postulata  verum  esse^.  Attali  regis 
legatus,  Naves  captiuosque,  quce  ad  Chium^  nasfoli 
prcelio  capta  essent^  et  Nicephorium  Venerisque  tem- 
plum^j  quce  spoliasset  evastassetquej  pro  incorruptis 


4*  Ut  nulla  fides  sit  ez  emend.  G&- 
lenii.  Ut  tn  nullofides  sit  MSS  et  edd. 
antt.  nnde  Gron.  conj.  ut  in  dubio 
fides  sit,  Polyb.  dicit :  Taot  ttvai  Tpaat 
T^  xtv^vov  xal  xoivbv  tov  xatpov. 

Cap.  XXXm.  z.  Gonf.  ad  hoc  ca- 
pat  Polyb,  XVn,  i-3.  —  Simpiieem 
orationem,  aTrXouv  Ttva  Xo^-yov  xat 
9atvo'{AEV0v.  SimpUci  opponitur  per- 
plexum  XXXIV,  57. 

3.  Post  pacem  in  Epiro  factam; 
vid.  XXIX,  xa. 

3.   Ptolemeeo  regi occupasset; 

rid.  XXXI,  2,  n.  2. 


4.  jiudiri  postulata  'ventm  esse; 
vide  tamen  ad  librum  II,  cap.  48, 
not.  a. 

5.  Ad  Ckium  (vide  ad  XXXVI, 
43 ,  n.  6 , male  Cium  ed.  Gnit.  et  seqq.) 
na^ali  prcelio  capta;  vid.  ad  Polyb. 
XVI,  a-8,  i4;  XVII,  2;  XXXI, 
46,2. 

6.  Nicephorium  Fenerisque  tem- 
plum  (viil.  ad  XXXI,  46,  n.  2  )  pro 
incorruptis  restitui,  qnasi  incorrupta , 
ac  si  non  fdissent  corrupta ,  in  lute- 
gram,  ita,  ut  erant,  qunm  essent 
integra;  Bauer. 


^34  T.  Livii  i:?;.s?r 

restitui.  Rhodii  Perseam  (regio  est  coatinentis?  adver- 
sus  insulam,  vetust»!  eorum  ditionis)  repetebant, 
postulabantque />r^^i^a  deduci  ab  lasso  et  BargylHs 
et  Euromensium  urbej  et  in  Hellesponto  Sesto  atque' 
Abydo  * ;  et  Perinthum  Byzantiis  in  antiquiformulam 
ji^is  restitui%  et  Uberari  omnia  Asias  emporia  por- 
tusque.  Achaei  Corinthum  et  Argos  repetebant.  Praetor 
iEtolorum  Phaeneas  quum  eadem  fere,  quae  Rotnani, 
ut  Graecia  decederetur,  postulasset,  redderenturque 
^tolis  urbes,  quae  quondam  juris  ac  ditionis  '^  eorum 
fuissent;  excepit  orationem  ejus  princeps  ^tolorum 
Alexander,  vir,  ut  inter  ^tolos,  facundus.  Jam  dii- 
dum  se  reticerey  ait,  non  quo  quidquatn  a^putet  eo 
colloquio,  sed  ne  quem  sociorum  dicentem  interpeUet. 
Neque  de  pace  cum  fide  Philippum  agere^  neque 
beUa  vera  virtute  unquam  gessisse.  In  coUoquiis  in" 
sidiari  et  captare^^ ;  in  beUo  non  congredi asquo  cam" 
po^  neque  coUatis  signis  dimicare^  sed  refugientem 
incendere  ac  diripere  urbes,  et  vincentium  prcemia 
victum  corrumpere.  At  non  sic  antiquos  Macedonum 

7.  Perasa  regio  continentis^  Carise,      etc.  —  Jsia:  emporia;  vide  ad  XXI, 
lUiodiis  subjecta  et  adversns  insulam,       S^jyn.^j* 

Rhodum*  Cf.  c.  35 ;  Polyb.  XVII,  a  ,  id*  Juris  ac  ditionis  e  MSS  Harl. 

3;  Strab.  XIV,  65i ,  664,  677.  —  recepit  Drak.  Viilgo  legitnr  aut :  sed 

Jassus ,  Bargylio!  seu  Bargylia,  Bar-  illa  duo  -verba  semperspcr  copnlam 

gylla  et  Bargylos,   et  Euromus  sea  jaiiguDtur;Diik.  Cf.  ad  XXXV,  16, 

Eurome  ,    oppida   Cariae.    Conf.    ad  n.  4* — Excepit  orationem  ejus  (vide 

XXXVU,  17,  n.  I.  ad  IV,  43,  n.>  4  )  princeps  JEtolorum 

8.  In  Hellesponto  Sesto  et  Ahydo  ;  Alexander  cognomine  Isius,  nir^  ut 
vide  ad  XXXI,  17,  n.  i.  inter  Mtolos ,  facundus ;  restringtt  ut 

9.  Perinthum  Byzantiis  in  antiqui  et  minuit :  pront  ^toloram  ingenium 
formulamjuris  restitui  ;  v.  XXVI,  24,  et  cultura  ferret,  quantum  ^tolus  eha/e 
n*  5.  Perinthum  (Thraciae  opp.  ad  Pro-  facuudus  posset ,  apud  alios ,  v.  c. 
pontidem)  auctore  Sigon.  ex  XXXIII,  Atbenienses ,  minos  eloquens  fiitums  ^ 
3o ,  et  Polyb.  XVII ,  a ,  4  ,  XVIII ,  Bauer.  Cf.  Drak.  et  ad  VIII ,  3o,  n.  7, 
37,  4,  reposui  pro  vulg.  PanopoUm  et  de  Alexandro  Polyb.  XVII  ,3,4, 
(  JEgypti  opp.)  pro  quo  MSS  babent  10;  XVIII,  19-21;  XXII,  8,  9. 
Penophim  ,  Pefiopohm,  Penepolum ,  '       i  x .  //1  coUoquiis  insidiari  et  ct^tare. 


ttUl:  LIB.XXXII.  CAP.  XXXIII..XXXIV.  a35 
regesy  sed  acie  heUare  solitos^  urhihus  parcere  ^  quan- 
tum  possentj  quo  opulentius  imperium  haherent :  nam, 
de  quorum  possessione  dimicetur,  tollentem^^  nihil 
sihi  prceter  hellum  reUnquerey  quod  consiUum  esse? 
Plures  priore  anno  sociorum  urbes  in  ThessaUa  eva-- 
stasse  PhiUppum ,  quam  omnes ,  qui  unquam  hostes 
ThessaUcB  fiterint :  ipsis  quoque  jEtoUs  eum  pbira  so- 
cium,  quam  hostem^  ademisse.  Ljrsimachiam^^, pulso 
prastore  ^  prcpsidio  JEtolorum ,  occupasse  eum:  Cium 
item  suce  ditionis  urhem  funditus  evertisse  ac  delesse; 
eademfraude  hahere  eum  Thehas  Phthias^'^^  Echi^ 
num^  Larissam  et  Pharsalum. 

XXXIV.  Motus  oratione  Alexandri  Philippus  na- 
veni ,  ut  exaudiretur ,  propius  terram  appiicuit.  Orsum 
eum  dicere ,  in  iEtolos  maxime ,  violenter '  Phseneas 
interfatus.  Non  in  verhis  rem  verti^,  ait  :  aut  bello 
vincendumy  aut  melioribus  parendum  esse.  «  Apparet 
a  id  quidem ,  inquit  Philippus ,  etiam  casco  » ;  jocatus 


studere  fallere,  captionlbas  uti ;  Baner. 
Eve^peuEiv  xal  'jrapannpeTvyPolyb.Cf. 
ad  XXII,  aS  ,  it.  i. 

la.  Nam,  de  quorum  possessione 
dimicetttr ,  toUentem,  diruentem  ur- 
bes,  qaseyictoris  prsemia  possent  essa. 
Tb  ^e ,  avaipouvra  Trepi  cdv  d  iroXefAO( 
iari ,  Tov  irc^^.eptov  airbv  ( solum  ) 
xaraXtireTv ,  pkavia;  lipyov  elvat. 

X  3 .  Ljrsimadiiam  (  Thracise  opp.  in 
Isthmo  Chersonesi  Thracic»  ) ,  pubo 
pnetore,  etc.  v.  Polyb.  XV,  a3;  XVII, 
3 ;  infra  ad  XXXIII,  40,  n.  6. — Cium 
item  suof  ditionis,  etc.  vid.  XXXII, 
ax ,  n.  8.  Tb  eum  ante  Cium  ex  hac 
▼oce  ertum,  et  delendum  putat  Saner. 

14.  Eademfraudi!  habere  tum  The- 
basPhthias;  vide  ad  XXVm,  7,  et 
ibi  n.  9.  —  Echinum,  Thessaliae  opp. 
ad  sinum  Maliacnm ,  captnm  a  Philip- 
po;  TJd.  Polyb.  IX,  4z;  XVII,  3; 


XVIII,  ai.  —  Larissam  Cremasten 
(vide  ad  XXXI ,  46 ,  n.  8)  et  Pharsa- 
btm,  opplda  Phthiotidis  inThessalia, 
a  Philippo  erepta  Atolis ,  qnos  inde 
repetiisse  ea  tradit  Polyb.  XVII,  3  , 
8;  XVIII,  ai,  3o. 

Ca.p.  XXXrV.  I.  Orsum  eum  dicere 
violenter,  in  Mtolos  nuucime,  in  £to- 
licam  et  tbeatralem  Alexandri  oratio- 
nem,  etc.  vid.  Polyb.  XVII,  4,  5,  6, 
et  de  malo  ^tolorum  ingenio  sup.  ad 
XXVI,  a5,  n.  6.  Livius,  qui  ex  Po- 
lybio  superiora  capp.  3^  et  33,  ad 
verbum  psene  expresserat ,  in  hoc  cap. 
multa  reddidit  alio  vel  modo  vel  or^ 
dine,  et  nonnuUa  plane  omisit. 

a.  Non  in  verbis  rem  verti;  videad 
III,  27,  n.  6. — Melionbus parendum  : 
«si  nominativus  hic  est  meliora,  sign. 
audire  et  admittere  aequas  conditio- 
nes ;  si  est  meliores ,  sunt  potentio- 


^36  T.  Livii  t\c:W:. 

in  valetudinem  oculorum  Phaeneas.  £t  erat  dicacior 
natura,  quam  regem  decet,  et  ne  inter  seria  quidem 
risu  satis  temperans.  Indignari  inde  coepit^,  ^tolosj 
tanquam  Romanos^  decedi  Grcecia  jubere ;  qui,  qui- 
busfinibus  Grcecia  sit,  dicere  nonpossint.Ipsius  enim 
jEtolice  Agrceos  Apodotosque  et  Amphilochos^  quce 
permagna  eorum  pars  sit,  Grceciam  non  esse.  a  An , 
<c  quod  a  sociis  eorum  non  abstinuerim,  justam  que- 
ic  relam  habent,  quum  ipsi  pro  lege  hunc  antiquitus 
«  morem  servent,  ut  adversus  socios  ipsi  suos,  publica 
tic  tantiun  auctoritate  dempta ,  juventutem  suam  mili- 
tt  tare  sinant,  et  contrariae  persaepe  acies  in  utraqtie 
<i  parte  aetolica  auxilia  habeant  ?  Neque  ego  Cium  ex- 
fc  pugnavi  ^,  sed  Prusiam  socium  et  amicum  oppugnan- 
(c  tem  adjuvi ;  et  Lysimachiam  ab  Thracibus  vindicavi : 
(c  sed ,  qiiia  me  necessitas  ad  hoc  bellum  a  custodia 
«  ejus  avertit,  Thraces  habent.  Et  iEtoiis  haec^.  Attalo 
cc  autem  Rhodiisque  nihii  jure  debeo  :  non  enim  a  me, 
cc  sed  ab  illis,  principium  belii  ortum  est.  Romanorum 
cc  autem  honoris  causa  Peraeam  Rhodiis  et  naves  Attalo 
(c  cum  captivis ,  qui  comparebunt ,  restituam ;  nam 
cc  quod  ad  Nicephorium  Venerisque^  templi  restitu- 


reft,ant  etiam  sequiores,  sapientiores; 
Romani  haud  dubie,  qualibet  condi- 
tione  e  tribus  hisce  » ;  Bauer.  Conf.  ad 
II ,  5  z ,  n.  3.  —  Erat  dicacior  natura , 
ita  et  Polyb.  —  Decet,  8  MSS  deceret. 
3.  Indignari  inde  coepit ,  etc.  vide 
ad  III  ,3,  n.  X,  et  XXXI,  3z  ,  n.  8. 
—  Quibus  finibus  Grascia  sit,  conti- 
neatur,  qui  fines  ei  sint,  qnos  fines 
habeat.  —  j4graos  (vide  ad  XXVIII, 
5,  n.  5),  jipodotos  (vide  Steph.  Byz. 
Pahner.  Graec.  Antt.  IV,  7,  et  Duk. 
ad  Tfaucyd.  III ,  94  )  >  Amphilochos , 
quorum  ager  sen  regio  Amphilochia 
et  opp.  Argos  Amphilochinm  in  Acar- 
nania  ad  fines  Epiri  sinumque  Am- 


bracium  erat  situm ;  vid.  XXXVHI , 
3  sq.  et  zo ;  Thucyd.  II,  68;  Strab. 
XIV,  p.  69Z,  7Z0.  —  Grasciam  non 
esse,  ejus  populos.  Eosdem  etiam  vi 
subegerant  ^oli,  qni  praeterea  ne 
ipsi  qnidem  Grseci  erant,  qnorom 
agebant  causam. 

4.  Neque  ego  Cium  expugnavi;  vid. 
ad  XXXII ,  a  z ,  n.  8. 

5.  Et  JEtoIis  hasc,  sc.  dictasint  et 
dixisse  sufBciat.  AXXoi  ^  'irpbc  }tXi  At- 
T(i>XcU(  apxeiTCdixci  TaUT*,  f^YJ.  — 
Perasam  Jthodiis ,  etc.  vid.  ad  c.  33  , 
n.  7.  — Qui  comparebunt;  vide  supm 
ad  VI,  ),  n.  6. 

6.  Niccphorium  Fenerisque  t.  etc. 


A.  C.   197. 


u.c.  ITs.  I-IB.  XXXII.  CAP.  XXXIV.  XXXV.  287 
<c  tionem  attinet ;  quid  ea  restitui  postuiantibus  re- 
«  spondeam?  nisi,  quo  uno  modo  luci  siivaeque  csesae 
a  restitui  possunt,  curam.  impensamque  sationis  me 
<c  praestaturum ;  quoniam  lisec  inter  se  reges  postuiare 
a  et  respondere  placet. »  Extrema  ejus  oratio  adversus 
Aciia&os  fiiit :  in  qua,  orsus  ab  Antigoni  primum,  suis 
deinde  erga  eam  gentem  meritis ,  recitari  decreta  eo- 
rum  jussit ,  omnes  divinos  humanosque  honores  com- 
piexa';  atque  ad  ea  adjecit  recens  de  exercitu,  quo 
ab  se  descivissent.  Invectusque  graviter  in  perfidiam 
corum  y  Argos  tamea  se  redditurum  eis ,  dixit.  De  Co- 
rintho  cum  imperatore  romano  deliberaturum  esse; 
qucesiturumque  simul  ab  eOy  utrum  iis  tantum  urbi" 
bus  decedere  se  cequum  censeat,  quas  a  se  ipso  ca^ 
ptas  jure  belli  habeatj  an  iis  etiam ,  qu4is  a  majoribus 
suis  accepisset, 

XXXV.  Parantibus  Achaeis'  ^tolisque  ad  ea  re- 
spondere,  quum  prope  occasum  sol  esset,  diiato  in 
posterum  diem  coiioquio ,  Phiiippus  in  stationem ,  ex 
qua  profectus  erat,  Romani  sociique  in  castra  redie* 
runt.  Quintius  postero  die  ad  Nicaeam  ( is  enim  iocus 
piacuerat)  ad  constitutum  tempus  venit.  Phiiippus 
nuilus  usquam  nec  nuntius  ab  eo  per  aiiquot  horas 
vcniebat*;  et  jam  desperantibus  venturum  repente 
apparuerunt  naves.  At  ipse  quidem ,  quum  tam  grauia 


vide  supra  ad  lib.  XXXI ,  cap.  469 
not.  a. 

7.  Omnes  divinos  humanosque  ho- 
nores  complexa  decreta  (conf.  cap.  5 
et  a5),  simulque  honores  Macedoniae 
regibus  habitosab  Acbaeis;  vid.  Polyb. 
—  Atque  adea  decreta  adjecit  recens 
de  exercitu  onmi  Acbseornni  ad  Co^ 
rinthnm  admovendo ;  vid.  ad  cap.  a3. 
Decretum  pro  de  exercitu  conj.  Crev. 
coll.  Polyb.  t6  irspt  ttj;  airooTaaficd; 


(|n(i^9(ika.  —  Goeller.  e  cod.  Ikimb. 
legi  vult :  atque  eis  adjecit  recens  de- 
cretum  qno  ab  se  descifissent.  £d. 

Cap  .  XXXV.  I .  Parantibus  Achneis, 
etc.  conf.  Polyb.  XVII ,  7  et  8.  —  Ad 
Hicasam  ve/ii>iterum,  TroXtv  Polyb. 

a.  Philippus  nullus  usquatn , , .dc- 
niebat  (nt  apnd  Cic.  ad  Attic.  XI , 
a4 ,  ct  XIV,  3)  pro  vulg.  Philippi  edi- 
di  ex  emend.  Dukeri,  qui  etiam  conj. 
Philippi  nihil  usquam,  ut  cap.  21^ 


A.  C.  J97. 
U.  C.  555. 


a38  T.   LIVII 

et  indigna  imperarentur  ^  inopem  consiUi  diem  seeoft- 
mmpsisse  delibeiundoy  »ebat.  Vulgo  credebatur,  de 
industria  rem  tn  serum  tractam  ^,  ne  tempus  dari  pos- 
set  Aehseis  ^tolijsque  ad  respondendum.  £t  eam  opi- 
nionem  ipse  affirmavit,  petendo,  ut,  submotis  aliis, 
ne  tempus  altercando  tereretur,  et  aliquis  finis  rei 
imponi  posset,  cum  ipso  imperatore  romano  liceret 
sibi  coUoqui.  Id  primo  non  acceptum,  ne  excludi 
coUoquio  viderentur  socii;  deinde,  quum  haud  ab- 
sisteret  petere ,  ex  omnium  consilio  romanus  impera* 
tor  cum  Ap.  Claudio  tribuno  militum,  caeteris  sub- 
motis,  ad  extremum  litus  processit.  Rex  cum  duobus, 
quos  pridie  adhibuerat  ^,  in  terram  est  egressus.  Ibi 
quum  aliquamdiu  secreto  loquuti  essent ,  quae  acta  ad 
suos  Philippus  retulerit ,  minus  compertum  est.  Quin- 
tius  hsec  retuiit  ad  socios.  Romanis  eum  cedere  tota 
Ilfyrici  ora^,  perfugas  remittere^  ac  si  qui  essent  ca- 
ptiid.  Attalo  naves  et  cum  iis  captos  navales  socios ; 
Rhodiis  regionem,  quam  Perceam  vocant^  reddere : 
lasso  et  Bargyliis  non  cessurum;  jEtolis  Pharsalum 
Larissamque  reddere^  Thebas  non  reddere;  AchcbiSy 
non  Argis  modo,  sed  etiam  Corintho  cessurum.  INuUi 
omnium  placere  partium ,  quibus  cessurus ,  aut  non 
cessurus  esset,  destinatio.  Plus  enim  amitti  in  iisj 
quam  acquiri:  nec  unquamy  nisi  tota  deduxisset  Grce- 
cia  prcesidia  ^  causas  certaminum  deponere^. 

XXXVI.  Quum  haec  toto  ex  concilio  certatim  omnes 


PhiUppi  praster  legatum^iHdemus  nihil, 
O  ^i  <t>iXiwwo{  ou  ivaps^iYvfTO,  Polyb. 

3.  Rem  in  serum  traceam  ;  ylde  ad 
II ,  6  X ,  n.  6.  —  Etun  opinionem  ipse 
affirmavit;  vide  ad  II,  za,ii.a. 

4.  Rex  cum  duohus ,  quos  pridie 
adhibuerat  ad  colloquiura ,  Macedo- 
num  principibu» ;  vide  ad  c.  32 ,  n.  2. 


5.  Romanis  eum  cefiere  tota  llfy- 
rici  ora ,  ut  niox  Achasis  non  Argis 
modo . . .  cessurum  ;  vide  ad  XXII ,  a5, 
u.  8. 

6.  Causas  c&rtaminum  deponere  y 
f.  dfijore,  Gron.  Posau  et  deponi; 
Bauer.  —  Defore  restitneDdum  pntat 
Goeller.  «  cod.  Bambergensi.  £0. 


u.cssT     LIBER  XXXII.  CAP.  XXX VI.  a3g 

voaferarenteir '9  adPhiiippum  quoque  procul  stantem 
vox  est  periata  :  itaque  a  Quintio  petit ,  ut  rem  totam 
in  posterum  diem  differret ;  profecto  aut  persuasurum 
se,  aut  persuaderi  sibi  passurum.  Litus  ad  Thronium 
coUoquio  destinatur  :  eo  mature  conventum  est  :  ibi 
Philippus  primo  et  Quintium  et  omnes,  qui  aderant, 
rogare ,  ne  spem  pacis  turbare  veilent.  Postremo  pe- 
tere  tempus,  quo  legatos  Romam  ad  senatum  mittere 
posset.  ^ut  his  conditionibus  se  pacem  impetratU" 
rwuy  auty  quascumque  senatus  dedissety  leges  pucis 
accepturum.  Id  caeteris  haudquaquam  placebat  :  nec 
enim  aliud ,  quam  moram  et  diiationem  ad  coliigen- 
das  vires,  quaeri.  Quintius,  verujh  id  futurum  fuisse  ^ 
dicere ,  si  cestas  et  tempus  rerum  gerendarum  esset; 
nunCy  hieme  instante^^  nihil  amitti,  dato  spatio  ad 
legatos  mittendos  :■  nam  neque  sine  auctoritate  sena-- 
tus^  qiudquam  eorum  ratumjbrey  quce  cum  rege  ipsi 
pepigissent;  etexplorari  (dum  bello  necessariam  quie- 
'  tem  ipsa  hiems  daret)  senatus  auctoritatem  posse.  In 
hanc  sententiam  et  caeteri  sociorum  principes  conces- 
serunt;  induciisque  datis  in  duos  menses,  et  ipsos 
mittere  singulos  legatos  ad  edocendum  senatum ,  ne 
fraude  regis  caperetur,  placuit.  xidditum  induciarum 
pacto ,  ut  regia  praesidia  Piiocide  ac  Locride  ^nX.&ax-- 
plo  deducerentur.  Et  ipse  Quintius  cum  sociorum 

CA.r.  XXXVI.  I.  Cf.  ad  hoc  caput  non  volulsset,  id  palam  ostendisse; 

Polyb.  XVn,  9»  10.  oratio  haec  Qointii  non  satis  tenipori 

2.  Hieme  instante  ;  vide  ad  UI,  conveniens,  et  alienandis,  qiiam  conci- 
6,  n.  5.  liandis,  Graecorum  animis  aptior  esse 

3.  ^ne  auctoritate  senatus  ;  vide  videtar.  Hinc  forte  leg.  ipse  pepigis- 
ad  I,  fj ,  n.  6.  — -  Qute  cum  rege  ipsi  set,  hac  sententia  :  nihil  ista  dilatione 
pepigissent:«f{uiainonyalde-ptohabile  hac  tempestate  anni  amittitur;  nam  si 
estysenatam  eo  tempore,  qao  sibi  quae  ipse  vel  vobis,  vel  Komanis  pe- 
Grsecos  adjimgerev  majume  cupiebat  9  pigissem ,  tamen  nihil  eorom  sine  se- 
noil  voluisse ,  illis  licere  quidquam  natns  anctoritate  rntum  foret  ».  Dn- 
sine  saa  auctoritate  paciaci,  vel,  sl  kerus. 


24o  T.   LIVII  f.cAV,: 

legaiis  Amynandrum  Athamanmn  regem,  ut  spe- 
ciem  iegationi  adjiceret^,  Q.  Fabium  (uxoris  Quintii 
sororis  filius  erat) ,  et  Q.  Fuivium  et  Ap.  Claudium 
misit. 

XXXVII.  Ut  ventum  Romam  est,  prius  sociorum 
legati ,  quam  regis ,  auditi  sunt.  Caetera  eorum  oratio 
conviciis  regis  consumpta  est.  Moverunt  eo  maxime 
senatum ' ,  demonstrando  maris  terrarumque  regionis 
ejussitum;  ut  omnibus  appso^eret,  si  Demetriadem  in 
Thessaha,  Chalcidem  in  Eubcea ,  Corinthum  in  Achaia 
rex  teneret,  non  posse  liberam  Graeciam  esse;  et 
ipsum  PhiUppum ,  non  contumeUosius ,  quam  verius , 
compedes  eas  Graeciae  appellare^.  L^gati  deinde  regis 
intromissi :  quibus,  iongiorem  exorsis  orationem ,  bre- 
vis  interrogatio ,  cessurusne  iis  tribus  urbibus  esset, 
sermonem  incidit ,  quum  mandati  sibi  de  his  nomi- 
natim  negarent  quidquam  ^  :  sic  infecta  pace  regii  di- 
missi.  Quintio  Uberum  arbitrium  pacis  ac  beUi  per- 
missum  :  quod  ut  satis  apparuit^,  non  taedere  beUi 

4.  Uc  specienp  legationi  adjiceret ;  a.  Compedes  eas  Grceciee  appeUare 

vide  ad  IH,,    17,  n.  8.  Legationi  ex  (urbes,  quae  omnem  Grseclam  in  o£B- 

emend.  Gron.  et  MS  Harl.  pro  legatio-  cio  retinerent ,.  £m.) ,  Bemetriadem , 

nis.  Conf.  IX ,  40  pr.  et  XXXIV,  5a  Cbalcidem  et  Corintbum ,  irsi^a;  riii 

extr.  Pro  vulg.  utque  ex  multis  MSS  EXXa^o;  sen  k>^y)vixac  et  i<7ri<^e9{«.ouc- 

legendum  ut,  et;  mox  ante  Q.  Fabium  Cf.  Strab.  IX ,  p.  428  ;  Polyb.  XVII, 

copulam  et  inserendam  docet  Drak.  ii»  5;  XYIII,  a8,  6;  Appian. Maced. 

Ad  rem  conf.  Polyb.XVII,  10,  7  sq.  ,  6  ,  Exc.  »3  ;  Victor.  var.  lect.  XII, 

qui  dicit,  Amynandrum  j^eTrsfAire  ira-  9 ,  et  sup.  ad  IX,  3a,  i. Teste  Pausan. 

paxp^p>a  y  et  cseteros  pkeTa  toutov,  post  VII,  3,3,  Philippns  Corinthum,  Gbal- 

bnnc ,  nisi  legend.  toutou.  —  Ante  cidem  et  Magneslam  dixit  xXeT?  xiic 

Q.'Fabium  Crever.  adjicit  particulam  fe^.a^oc. 

mox ,    quia  Polybius   Amynandrum  3.  Mandati  sibi  de  his  nominatim 

statim  missum  esse;  post  bunc  vero  quidquam,  scil.  esse.  Sic  quidquam, 

alios  memorat.  £d.  nihil,  etc.  genitiyis  jnnguntur ;  vid. 

Ca.p.  XXXVII.  i,Moverunt  eo  ma-  Gron.  et  Drak. 

xime  senatum,  etc.  Recidendum  to  ,  ^.  Quod ut  satis  apparuit  ;  vide  Ad 

eo;  Gron.  f^ero  conj.  Drak.  Sed  mox  VI,  8,  n.  a.  Quo  conj.  Gronov.  —  Sed 

demonstrando  quasi  per  appositionem  tlrever.,  quum  Gronov.  ipse  agnoscat 

7b)  eo  additum  monet  Periz.  interdnm  vocem  quod  otiosam  esse  , 


v,c.ltl:  LIB.  XXXII.  CAP.XXXVII.  XXXVIII.  a4i 
senatum,  et  ipse,  victoriae,  quam  pacis,  avidior,  ne- 
que  coUoquium  postea  Philippo  dedit ,  neque  legatio- 
nem  aliam,  quam  quae  omni  Graecia  decedi  nuntiaret , 
admissurum  dixit. 

XXXV in.  Philippus  quum  acie  decernendum  vi- 
deret,  et  undique  ad  se  contrahendas  vires,  maxime 
de  Achaiae  urbU>us,  regionis  ab  se  diversae',  et  magis 
tamen  de  Argis ,  quam  de  Corintho ,  soUicitus ,  opti- 
mum  ratus  Nabidi  eam^  Lacedaemoniorum  tyranno 
veluf  fidudariam  dare ,  ut  victori  sibi  restitueret ;  si 
quid  adversi  accidisset,  ipse  haberet  :  Philocli,  qui 
Corintho  Argisque  praeerat ,  scribit ,  ut  tyrannum  ipse 
conveniret.  Phiiocles ,  praeterquam  quod  jam  venie- 
bat  cnm  munere ,  adjicit  ad  pigous  futurae  regi  cum 
tyranno  amicitiae^,  filias  suas  regem  Nabidis  filiis  ma- 
trimonio  conjungere  velle.  Tyrannus  primo  negare , 
aliter  urbem  eam  se  accepturum ,  nisi  Argivorum  ip- 
sorum  decreto  arcessitus  ad  auxiiium  urbis  esset.  De- 
inde,ut  frequenti  concione  non  adspernatos  modo,  sed 
abominatos  etiam  nomen  tyranni  audivit ,  causam  se 
spoliandi  eos  nactum  ratus,  tradere,  ubi  vellet,  ur- 


eJQs  emendatlonem  parum  felicem  mi- 
nime  neoessariam  jmlicat :  melins  ▼!• 
deretnr  eui,  nimirum  Quintio.  Ed. 

Cap«  XXXVIU.  I.  Regionis  ab  se 
diverste;  Yide  supFB  ad  librum  IV  ^ 
cap.  aa ,  n.  3. 

a.  Optimitm  ratus  Nahidi  eam,  sc. 
urbem ,  Argivorum  civitatem  (  propr. 
eos,  scil.  Argos),  ifelut  fiduciariam 
dare,  ut  eam  victori  sibi  restitueret : 
qualis  fiducia  erat  in  hereditatibus 
Teoditionibusque  imaginariis.  Cf.  Er- 
nesti  Clay.  Cic.  —  Kes  aliqua  fidu" 
ciaria  dari  dicitnr  quae  eerta  lege  et 
eonditione,  tinqnam  pignus,alterinB 

VI. 


fidei  in  certum  lempns,  quo  lUam 
reddat  et  restituat,  traditur.  Ed. 

3.  Adjicit  ad  pignus  fiituras  regi 
ctim  tyranno  tamcitiagf  etc.  ad  pri- 
mnm  hoc  pignusf.  amicitiaf,  sc.  tra- 
ditionem  Argorum,  adjicit  alterum, 
nnpdas  filiarum  regis  cnm  filiis  ty- 
ranni  :   sed  magis  credo ,  delendum 
esse  ad,   et'pignus  dict  ipsas  has  nn- 
ptias;  Duk.  id  pignus  Lov.  i,  6,  et 
Voss.  non  improb.  Drak.  qui  tamen 
Tulgatum     etiam     commode    servari 
posse  exisdmabat.  —  Mala  interpun- 
ctione  locnm  obscnratum  esse  putat 
WalchiuB,  p.  ii6,  et  ita  distinguen- 

i6 


A.  C  197. 
U.  C.  555. 


242  T,   LIVII 

bem ,  Philocletri  jussit.  Nocte ,  igtiaris  omnibus ,  ac- 
ceptus  in  urbem  est  tyrannus  :  prima  luce  occupat 
superiora  omnia  loca ;  portaeque  clausoe.  Paucis  prin- 
cipum  tumultum  inter  primum  elapsis,  eorum  ab- 
sentium  direptae  fortunae;  prsesentibus  aurum  atque 
argentum  ablatum ;  pecuniae  imperatae  ingentes.  Qui 
nou  cunctanter  contulere,  sine  contumelia  et  lace- 
ratione  corporum  sunt  dimissi ;  quos  occulere  aut 
retrahere  aliquid  suspicio  fuit,  in  servilem  modum 
lacerati  atque  extorti.  Concione  inde  advocata,  foga- 
tionem  promulgavit  uuam  de  tabuUs  novis^,  aiteram 
de  agro  viritim  dividendo ;  duas  faees  novantibus  ^  res 
ad  plebem  in  optimates  accendendam. 

XXXIX.  Postquam  in  potestate  ^  Argivorum  civitfis 
erat,  nihil  ejus  meraor  tyrannus,  a  quo  eam  civita- 
tem  et  quam  in  conditionem  accepisset ,  legatos  Ela- 
tiam  ad  Quintium.et  Attalum  Mgindd  hibernantem 
mittit,  qui  nuntiarent,  Argos  in  potestate  sua  esse: 
eo  si  veniret  Quintius  ad  colloquium^  non  diffidere  ^ 
sibi  omnia  cum  eo  comentura.  Quintius,  ut  eo  quo- 


« « 


daiu  :  adjicit  (ad  pig,  fut,  regi  cum 
tyr,  amicitiasj  vfilias  suas  reg.  Nab, 
fil,  mat,  c.  nyelle  ».  Ed.  —  Prima  hice 
occupat,  Goeller  ez  cod.  Bamb.  dat 
occupata,  quo  facto  putat  non  opus 
esse  abjecto  verbo  esfpost  urbem.  Du- 
ker.  jam  rb  est  damnaverat,  junge- 
batque  e  conjectura  Sigonii ,  acceptus 
in  urbem  tjrrannus ,  prima  luce  occu- 
pat,  etc.  Ed. 

4.  Rogationem  promulgavit  unam 
( nisi  leg.  rogationes  promulgavit, 
unam )  de  tabulis  novis,  de  remis- 
sione  aeris  alieni  universi,  vel  ex  parte, 
propter  quam  aliter  scribi  tabulae  ac- 
ceptorum  et  expensorum  debcnt.  Ern. 
Conf.  ad  XLII,  i3,  n.  7  ,    et  de  N^a- 


bidis  ssevis  inventis  Polyb.  XIII,  7. 
—  Debitores  scilicet,  ut  observat 
Doering,  quibns  vel  pars  aeris  alieni , 
vel  totum  debitum  publica  auctoritate 
condonabatur,  pro  veteribus  tabulis, 
boc  est ,  codicibus  expensorum  et  ac- 
ceptorum  (Je  livre  des  recettes  et  des . 
depenses)  accipiebant  novas ,  ita  ut 
deletis  veteribus  rationibns  nova  pla- 
ne  expensorum  et  acceptonim  inct- 
peret  ratio;  hinc  tabulae  novae  Diod. 
Siculo ,  XIX  ,  9  ,  dicuntur ,  ^P^^^ 
dlTroxcirai.  £d. 

5.  Diias  faces  novantibus  res,  etc, 
vide  ad  VIII,  3a  ,  n.  9. 

Cap.  XXXIX.  I .  Postquam  in  po~ 
testate,  sc.  Nabidis,  quam  vocem  qnae- 


A.  C  197* 
U.  G.  555. 


LIB.  XXXII.  CAt>.  XXXIX.  243 

que  praesidio  Philippum  nudaret*  quum  annuisset  se 
venturum,  mittit  ad  Attalum ,  ut*  ab  iEgina  Sicyonem 
sibi  occurreret ;  ipse  ab  Anticyra  decem  quinqueremi- 
bus ,  quas  iis  forte  ipsis  diebus  L.  Quintius  frater  ejus 
adduxerat  ex  hibernis  Corcyrae ,  Sicyonem  transmisit. 
Jam  ibi  Attalus  erat;  qui,  quum  tyranno  ad  roma- 
num  imperatorem ,  non  Romano  tyrannura ,  eundum 
diceret,  in  sententiam  suam  Quintium  traduxit,  ne 
in  urbem  ipsam  Argos  iret.  Haud  procul  urbe  ^,  My- 
cenica  vocatur  :  in  eo  loco  ut  congrederentur ,  con- 
venit.  Quintius  cum  fratre  et  tribunis  militum  paucis, 
Attalus  cum  regio  comitatu,  Nicostratus  Achaeorum 
praetor  cum  auxiliaribus  paucis  venit.  Tjrannum  ibi 
cum  omnibus  copiis  opperientem  invenerunt ;  pro- 
gressus  armatus  cura  sateliitibus  armatis^  est  in  me- 
dium  fere  interjacentis  campi :  inermis  Quintius  cum 
fratre  et  duobus  tribunis  militum  :  inermi  item  regi 
praetor  Achaeorura  et  unus  ex  purpuratis  latus  cinge- 


^am  edd.  adjidimt ,  sed  omnes  fere 
MSS  omitmnt. 

a.  Mittit  ad  Attalum,  ut,  etc.  Tide 
snpra  ad  libnim  VUI ,  cap.  19 , 
not.  10. 

3.  Haudprocul  urbe  locus  est,  qui 
Mjcenica  vocatur,  Scita  brevitas,  de 
qua  vide  ad  XXX,  7,  n.  3.  Ycenica , 
Ytenica,  Hjrecenica,  Hjrcenica,  Ite- 
nica,  Icenica  van*.  leclt.  — Mjrcenica 
primus  dedit  Gelenius  ex  vet.  lib.  et 
eum  alii  sequuti  sunt  praeter  Glarea- 
nnm ,  qui  conjicit  vel  Herasa,  vel  Ne- 
mea,  Hunc  vero  confutatus  est  Drak. 
auctoritate  MSS  fretns ,  qui  praeterea 
observat  Herceam,  longius  Argis  di- 
stantem ,  in  Aroadia  ad  Alphei  ripas 
prope  Elidis  fincs  sitam ,  buc  non 
convenire;  cujus  loco  saltem  memo- 
rare  debuisset  Herceam.  Ejus  memi- 


nerunt  in  Axgolide  Strab.  VIII ,  pag. 
368,  et  Pausan.  in  Corlnth.  cap.  17. 
En.  —  Paucis  venit,  Jac.  Perizonius 
ejecta  voce  'uenit  orationem  ita  nectit : 
cum  aux,  paucis  tjrrannum,  ibi  cum 
omnibus  copiis  opperientem,  invene" 
runt,  Sed  t6  venit  a  codd.  defendi 
monet  Doer.  quod  ab  orationis  sim- 
plicitate  non  alienum  est.  Eo. 

4.  Progressus  armatus  cum  satelK- 
eibus  a.,  XXIV,  5 ;  XXXIV,  37  ;  ap. 
Xenoph.  Hist.  gr.  IV,  pag.  5a  7 ,  c( 
<^opu<popct  Ttt  oirXa  ly^ovTEC^  et  similiter 
XXXII,  16,  stationes  armatce;  XL, 
34;  XLII,  65;  LXV,  !kg ,  prasidium 
armatnm,  et  I,  499  armati  pro  satel- 
litibns ;  Drak.  —  Vox  armatis ,  quae 
primum  in  edit.  nlt.  Gruteri  omissa 
fuit ,  recte  J.  Fr.  Gronovius  revocan- 
dam  putavit,  probante  Doer.  £0. 

16. 


244  T.  LIVII  tc.^. 

bant^.  Initium  sermonis  ab  excusatione  tyranni  ortum, 
guod  armatus  ipse  armatisque  septus^  quum  inermes 
^omanum  imperatorem  regemque  cemeret,  in  collo* 
quium  venisset :  neque  enim  se  illos  timere^  dixit, 
sed  exsules  Argii^orum.  Inde,  ubi  de  conditionibus 
amicitiae  coeptum  agi  est,  Romanus  duas  postulare 
res  :  unam ,  ut  bellum  cum  Achaeis  finiret ;  alteram , 
ut  adversus  Philippum  mitteret  secum  auxilia.  £a  se 
missurum  dixit  :.  pro  pace  cum  Achseis  inducia;  im- 
petratae ,  donec  bellum  cum  Philippo  finiretur. 

XL.  De  Argis  quoque  disceptatio  ab  Attalo  rege 
est  nata%  quum  fraude  Philoclis  proditam  urbem  vi 
ab  eo  teneri  argueret ;  ille,  ab  ipsis  Argivis,  ut  se  de- 
fenderet,  accitum.  Concionem  Argivorum  rex  postu- 
labat ,  ut  id  sciri  posset :  nec  tyrannus  abnuere ;  sed , 
deductis  ex  urbe  praesidiis ,  liberam  concionem ,  non 
immixtis  Lacedaemoniis ,  declaraturam ,  quid  Argivi 
vellent ,  praeberi  debere  dicebat  rex ;  tyrannus  negavit 
deducturum  :  haec  disceptatio  sine  exitu  fuit^.  De  col- 
loquio  discessum ,  sexcentis  Cretensibus  ab  tyranno 
datis  Romano,  induciisque  inter  Nicostratum  prae- 
torem  Achaeorum  et  Lacedaemoniorum  tyrahnum  in 
quatuor  menses  factis.  Inde  Quintius  Corinthum  est 
profectus ,  et  ad  portam  cum  Cretensium  cohorte  ac- 
cessit^,  ut  PhilocU  praefecto  urbis  appareret ,  tyrannum 
a  Philippo  descisse.  Philocles  ^t  ipse  ad  imperatorem 


5.  Inermes  regi  prcetor  Aehceorum 
et  unus  expurpuratis  latus  cingebant; 
▼ide  ad  XXJV,  5,  n.  7.  Mox  to  dixit 
delevere  Gron.  et  Crev. 

Cap.  XX.  I.  Disceptatio  ab  Attalo 
regeesCnata,  Frid.^acobs.  probandam 
fortasse  ait  iectionem  libri  Bamberg. 
disceptatio  ...  est  mota.  Ud.  —  Ut  id 
sciripossetf  cf,  ad  cap.  x3,  n,  3.  — 


Non  immixtis,  Locnm  ita  distingjoit 
Boeringius :  non  ,  immixtis  Lacedof' 
moniiSf  declar,  nt  sensus  sit :  quandiu 
Lacedaemonii  immixti  essent ,  hand , 
quid  Argivi  vellent,  decbiraturam.  Ed. 
2.  Hasc  disceptatio  sine  exitufiUt, 
al.  sine  effectu.  £m.  «^  Cretensilms , 
anxillis.  —  Romano  ;  vide  ad  c.  x  i , 
n.  4. 


ucws:  LIB.  XXXII.  CAP.  XL.  245 

romanum  in  coUoquium  venit ,  hortantique ,  ut  ex- 
templo  transiret  urberaque  traderet ,  ita  respondit,  ut 
distulisse  rem  magis ,  quam  negasse ,  videretur .  A  Co- 
rintho  Quintius  Anticyram  trajecit;  inde  fratrem  ad 
tentandam  Acarnanum  gentem  misit.  Attalus  ab  Argis 
Sicyonem  est  profectus  :  ibi  et  civitas  novis  honoribus 
veteres  regis  honores^  auxit ;  et  rex  ad  id,  quod  sacrum 
ApoUinis  agrum  grandi  quondam  pecunia  redemerat 
eis ,  tum  quoque ,  ne  sine  aliqua  munificentia  prseteri- 
ret  civitatem  sociam  atque  amicam,  decem  talenta  ar- 
genti  dono  dedit  et  decem  millia  medimnum  firumenti : 
atque  ita  Cenchreas  ad  naves  rediit.  Et  Nabis ,  firmato 
prajsidio  Argis^,  Laceda?raonem  regressus,  quum  ipse 
viros  spoliasset ,  ad  feminas  spoliandas  uxorem  Argos 
remisit.  £a  nunc  singulas  illustres ,  nunc  simid  plures 
genere  inter  se  junctas  domum  arcessendo,  blandien- 
doque  ac  minando ,  non  aurum  modo  iis ,  sed  postre- 
mo  vestem  quoque  mundumque  omnem  muliebrem 
ademit. 


3.  Ibi  (Sicyone)  et  civitas  novis 
honoribns  DCteres  regis  honores  (  vide 
ad  1 ,  3  ,  n.  8  )  aiixit,  et  rex  ad  id 
quod  (  vide  ad  U »  si3 ,  n.  3)  sacrum 
JpolUnis  agrum,  etc.  cf.  Polyb.  XVU, 
i6,  —  Decem  talenta  argenti,  Marcas 
nostrates  937, cam  qoataor  unciis.  Ed. 
—  Decem  m,  medimnumjr,  Medim- 
nas  erat  mensara  frugnm  apud  Atti- 
cos ,  par  sex  modiis ,  secundom  Cre- 
verti  rationes  :  itaqoe  decem  millia 


medimnum  aequiparantur  fere  462^0 
modiis  Parisiensibus ,  sextariis  itidem 
Paris.  paulo  plus  3854.  Ed. 

4.  Firmiuo  preesidio  Argis;  vide 
ad  XXI 9  57,  o.  7.  —  TanaquilFa- 
ber  legendam  putat ,  firmatis  prassi- 
dio  Argis,  Sed  yulgatam  omniom  co- 
dicum  auctoritate  defendi  observat 
Drakenb.  Ed.  —  Adfeminas  spolian- 
das  iixorem,  Apegam,  Argos  remisit, 
eio.  cf.  Polyb.  xm ,  7,  ct  XVU  ,17. 


iV.  B,  Antequam  ad  finem  hiijus  beUi  adversus  Philippum  ve- 
niamus,  quis  ttme  Graeciae  status  fuerit,  quae  causa  hinc  victoriae, 
illinc  cladium  exstiterit,  ex  praeclarissimi  viri  scriptis  consideran- 
dum  est.  Huc  enim  referara,  quae  de  hoc  bello  acutissime  dispu- 
tavit  MoNTESQUiEU,  Grandeur  et  decadence  desRomains ,  cap.  V  : 

« II  y  avait  dans  laGrece  trois  peuples  considerables :  lesEtolienjs, 


246        T.  LIVII  LIB.  XXXII.  CAP.  XL. 

les  Achaiens  et  les  B^otiens :  c'etaient  des  associations  de  villes 
libres,  qui  avaicnt  des  assembldes  generales  et  des  magistrats  com- 
muns.  Les  Etoliens  etaient  belliqueux,  hardis,  temeraires,  avides 
de  gain,'  toujours  libres  de  leur  parole  et  de  leurs  serments;  enfin 
faisant  la  guerre  sur  la  terre,  comme  les  pirates  la  font  sur  la  mer. 
Les  Achaiens  etaient  sans  cesse  fatigues  par  des  voisins  ou  des 
defenscurs  incommodes.  Les  Beotiens,  les  plus  ^pais  de  tous  les 
Grecs,  prenaient  le  moins  de  part  qu'ils  pouvaient  aux  affaires 
generales...  Lacedemone  avait  conserve  sa  puissance,  c'est-k-dire, 
cet  esprit  belliqueux  que  hii  donnaient  les  institutions  de  Lycur- 
gue.  Les  ThessaUens  etaient  en  quelque  fa^on  asservis  par  les  Ma- 

cedoniens Les  Atheniens,  sans  force  par  eux-memes  et  saas 

alUes ,  n'etonnaient  que  par  leurs  flatteries  envers  les  rois ;  et  Ton 
ne  montait  plus  sur  la  tribune  oii  avait  parle  Demosthene ,  que 
pour  proposer  les  decrets  les  plus  Uches  et  les  plus  scandaleux. 

«  D^aiUeurs,  la  Grece  etait  redoutable  par  sa  situation,  la  force, 
la  multitude  de  ses  villes,  le  nombre  de  ses  soldats,  sa  poUce,  ses 
moeurs,  ses  lois:  elle  aimait  la  guerre,  cUe  en  connaissait  Tart,  et 
eUe  aurait  et^  invincible,  si  eUe  avait  ete  unie. 

«  La  Macedoine  etait  presque  entouree  de  montagnes  inacces- 
sibles.  Les  peuples  en  ctaient  tres-propres  k  la  guerre,  caurageux, 

obeissants,  industrieux,  infatigables La  Grece  se  maintenait 

par  une  espece  de  balance.  Les  Lacedemoniens  etaieut  pour  Tor- 
dinaire  aUies  des  ^toUens,  ct  les  Mac^doniens  Tetaient  des 
Achaiens  :  mais,  par  Tarrivee  des  Romains,  tout  equiUbre  fut 
rompu. 

«PhiUppe,  qui,  dans  le  commencement  de  son  regne,  s'etait 
attire  Tamour  et  la  conflance  des  Grees  par  sa  moderation ,  chan- 
gea  tout-k-conp;  il  devint  un  cruel  tyran  dans  un  temps  oii  il 

aurait  dii  etre  juste  par  politique  et  par  ambition II  ^tait  na- 

turel  qu*il  pensat  k  unir  toute  la  Grece  avec  lui  pour  empecher 
les  etrangers  de  s'y  etablir:  mais  il  Tirrita,  au  contraire,  par  de 
petites  usurpations;  et,  s'amnsant  k  discuter  de  vains  interets, 
quand  il  s'agissait  de  son  existence ,  par  trois  ou  quatre  mauvaises 
actions  il  se  rendit  odieux  et  detestable  a  tous  les  Grecs. 

«  Les  Etoliens  fureut  les  plus  irrites;  et  les  Romains,  saisissant 
Toccasion  de  leur  ressentiment,  ou  plutot  de  leur  folie,  firent 
aUiance  avec  eux,  cntrerent  dans  la  Grece,  et  Tarmerent  contr^ 
PhUippe.  »  Ed. 


T.  LIVII  PATAVINI 

HISTORIARUM 

AB  URBE  CONDITA 

LIBER   XXXIIL 


BREVIARIUM. 

Caf.  I ;  T.  Quintius  Flamininus  Boeotos  ad  sociclateni  cum  Ro- 
manis  adsciscere  cupicns,  cum  Attalo  multisque  legatis  Thebas 
venit.  —  II ;  In  concilio  ibi  babito  rex  concidit ,  et  societas  illa 
jungitur.  —  III;  Philippus  copias  suppletas  Dium  contrahit,  ibi- 
que  exercet  quotidie.  Quintius,  ab  Elatia  profectuSjThermopylas 
et  inde,  auxiliis  iEtolorum  aliorumque  populorum  contractis, 
in  Phthiotidem  transgreditur.  —  IV;  Rex  milites  adhortatur  et 
recenset.  — V;  Quintius  frustra  tentat  Thebas  Phthioticas,  et 
vallos  caedere  secumque  fcrre  jubet  milites,  ut  paratus  omni 
loco  castris  sit  ponendis.  —  VI ;  Postero  dic  Pheras ,  ct  inde 
Scotussam  movet  castra,  quoct  hostis,  vchit  ex  prsedicto,  con- 
tendit.  — •  VII ;  Mox  utraque  castra ,  ad  Cynoscephalas  posita, 
in  conspectu  sunt ,  et  jam  a  paucis  lacessitur  pugna.  —  VIII ; 
Omnes  utrimque  copiae  in  aciem  educuntur.  —  IX  -  X  ;  Ro- 
mani  vincunt.  —  XI;  Quintius  Larissam  pi'oficiscitur,  regique 
petenti  et  inducias  dat  ct  coUoquium,  frementibus  nequidquam 
iEltolis,  gente  avida  praedae  et  superba. — XII ;  In  concilium  priiis 
advocat  socios,  di$ceptatque  cuni  iEtolis.  —  XIII;  Tum  fre- 
quens  Romanorum  sociorumque  concilium  dalur  rcgi ,  et  cum 
eo,  omnia  priore  colloquio  postulata  concedente,  ita  convenit, 
ut  datis  obsidibus  de  pacis  legibus  dictis  Romani  mittat  legatos. 
XIV-XV ;  Eodem  terapore  Nicostratus  praetor  Achaeorum  justo 
praelio  fudit  ducem  regium  Androsthenem ,  omncmque  Achaiam 
magno  liberavit  metu. — XVI ;  Acarnancs ,  qui  soli  Graecorum  fidi 
Macedonibus  manserant ,  auctorcL.  Quintio  concilium  Leucadem 


248  T.  LIVII 

indicunt,  in  quo suadentibus  eorum  principibus,  Archelao,  Bia- 
•nore  et  Zeuxida,  decretum  fit  societatis  rom. ,  sed  mox  tollitur. 
—  Xyil ;  Hinc  Leucas  a  Flaminino  legato  vr  capitur  y  et  Acar- 
nanes  mox  omnes  in  deditionem  ejus  veniunt ,  certiores  facti 
de  fratris  victoria.  —  XYIII ;  Pausistratus  quoque  y  Rhodiomm 
{>raetor,  vindicat  a  Phiiippo  Peraeam  y  fuso  Dinocrate ,  praefecto 
regio.  —  XIX ;  Ipsius  Macedoniae  superiora  evastantur  a  Dar- 
danis ;  qui  tamen  oppressi  a  Philippo  caeduntur  et  in  fines  suos 
redeunt.  Sub  idem  vero  tempus  et  Hispania  rebellat,  et  bellum 
molitur  Antiochusy  rex  Syriae,  simul  tentaturus  civitates  Ptole-* 
msei  in  Coele  Syria ,  CiHcia  et  Caria,  simul  Philippum  exercitu 
navibusque  adjuturus.  — XX ;  Rhodii  consilium  capiunt  obviam 
eundi  classe  Antiocho,  et  tuentur  libertatem  civitatium  socia* 
rum  Ptolemaei.  —  XXI;  Attali  virtutes  et  mors.  Ingens  bellum 
in  Hispania  ulteriore  coortum  opera  Colchae  et  liUscini  regulo- 
rum.  —  XXII ;  Q.  Minucius  et  C.  Comelius  coss.  ob  res  com« 
muni  consiiio  in  Gallia  prospere  gestas  postulant  triumphum, 
sed  intercessione  et  perseverantia  Atinii  Ursaniique  tribunorum 
plebis  victi  separatim  de  eo  referunt.  —  XXIII ;  Cometio  trium- 
phus  decernitur  omnium  consensu :  Minucius  in  monte  Albano 
.  triumphat.  —  XXIV;  Creantur  consules  (L.  Furius  Purpureo  et 
M.  Claudius  Marcellus ) ,  posteroque  die  praetores.  Literae  p  i- 
mum  et  mox  legati  a  T.  Quintio ,  simulque  a  Philippo  veniunt 
Romam;  et  decem  decemuntur  legati,  quoram  ex  consiUo 
Quintius  regi  det  leges  pacis.  —  XXV ;  Ludi  Romam  et  plebeii. 
Pacem  illam  frustra  dissuadent  consules,  Macedoniae  provinciae 
cupidi.  Tristis  ex  Hispania  citeriore  nuntius  adfertur  de  adversa 
fortuna  C.  Sempronii  Tuditani  proc.  Consulibus  ambobus  Italia 
provincia  decernitur. — XXVI;Praetores  sortiuntor  provincias , 

et  prodigia  procurantur XXVII ;  Cn.  Comelius  Lentuhis  et 

L.  Stertinius  ex  Hispaniis  redeuntes  magnam  in  aerarium  ferunt 
pecuniam.  Boeoti  a  Quiatio ,  Athenis  hibernante ,  petunt  impe- 
trantque,  ut  hi,  qui  su96  gentis  militaverint  apud  Phitippum, 
sibi  restituantur  :  sed  confestim  regi  gratias  inde  agunt ,  et  Bra- 
chyllam  quemdam,  principem  fautorum  ejus,  comitiis  proximis 
Boeotarchen  faciunt,  praeteritis  Zeuxippo  et  Pisi&trato,  socie^ 
tatis  rom.  auctoribus. —  XXVIH;  Horum  instinctu  iile  occi- 
ditur,  et  Zeuxippus,  suam  magis  conscientiam,  quam  indicium 
hominum  metuens ,  Thebis  nocte  perfugit  Tanagram ;  de  Pisi-- 
strato,  quem  servus  prodit,  sumitur  supplicium,  —  XXIX }  Ne^ 


LIB.  XXXIII.  249 

que  eo  contenti  Boeoti ,  sed  ad  exsecrabile  odium  Romanonim 

efferatiy  horum  milites  in  Boeotia  hibemantes  obtruncant  Quod 

scelus  vehementer  yindicasset  Quintius ,  nisi  Achsi  deprecantes 

leviorem  poenam  impetrassent  BoBOtis.  —  XXX;  Leges  pacis 

Pkilippo  datae  ex  consilio  decem  legatorum.  —  XXXI;  Omnes 

GrsBcorum  civitates,  in  Macedonum  ditionem  redact»,  liberan- 

tur,  praeter  Acrocorinthum,  Chalcidem  et  Demetriademy  in 

quibus  praesidia  esse  placet  y  donec  cura  decddat  de  Antiocho  y 

quod  iEtoli  clam  mussantes  carpunt.  ~  XXXII ;  Isthmiis  ludk 

Graecise  libertas  voce  prseconis  promulgatur.  — XXXIII;  EfTusa 

Graecorum  laetitia.  —  XXXIY ;  Legati  audiuntur  Antiochi ,  et 

aliae  gentes  civitatesque  liberae  pronuntiantur.— XXXV  ;Decem 

iegati  ad  libetandas  suae  qtiisque  regionis  civitates  discedunt; 

et  Philippus  ^tolique   legatos  Romam  mittere  jubentur.  — 

XXXVI;  Conjuratio  servorum  in  Etruria  opprimituraM*.  Acilio 

praetore.  Clades  Marcello  consuli  a  Corolamo ,  regulo  Boiorum  , 

iliata   obliteratur  victoria  ab   Insubribus  Comensibusque  re- 

portata.  —  XXXVII ;  Consules ,  junctis  exercitibus ,  Boiorum 

Ligurumque  agrum  peragrant  populantes ,  et  triumphant.  — 

XXXVIII;  Antiochus  Smymae  et  Lampsaci  oppugnationeni 

molitur,  ac  praeter  alias  Hellesponti  Chersonesique  urbes  Lysi- 

machiam ,  a  Thracibus  deletam ,  capit.  —  XXXIX ;  Eo  conve- 

niunt  legati  Romanorum,  et  restitui  Ptolemaeo  civitates  omnes, 

quae  ditionis  ejus  fuerint ,  postulant.  —  XL ;  Quibus  ferociter 

respondet  rex.  —  XLI ;  Mox  falso  de  morte  Ptolemsei  rumore 

allato ,  Antiochus  navigandi  in  iEgyptum  capit  consilium ;  sed 

Pataris  cognilo ,  vivere  Ptolemaeum ,  tendit  Cyprum ,  et ,  ple- 

risque  navibus  foeda  tempestate  amissis,  Seleuciam  et  inde  An- 

tiochiam  redit.  —  XLII ;  Triumviri  epulones  primum  fiunt;  et 

quaestores  a  sacerdotibus  exigunt  stipendium ,  per  belli  tempus 

non  coUatum.  Creantur  consules  (L.  Valerius  Flaccus,  M.  Por- 

cius  Cato ) ,  et  inde  praetores,  Frumentum  ab  aedilibus  curuK 

populo  dividitur ,  et  pecuarii  condemnantur  ab  aedilibus  plebis^ 

Ludi  Romani  et  plebeii.  —  XLIII ;  Consules  praetoresque  sor- 

tiuntur  provincias,  et  T,  Quintio  prorogatur  imperium,  suspe-^ 

ctis  Antiocho ,  ^tolis  et  Nabide.  —  XLIV ;  Ver  sacrum  olim. 

votum  ex  pontificum  jussu  faciunt  consules.  Ab  Hispanis  jam 

minus  terroris  est ,  laureatis  Q.  Minucii  literis  allatis ;  et  omnea 

curae ,  post  adventum  praecipue  decem  legatorum,  in  A.ntiochum 

regem  convertuntnr ,  et  in  Nabin ,  nunc  Lacedsemoniorum ,  mox  > 


A.  C*  197. 
U.  C.  555. 


25o  T.  LIVII 

si  Uceatyiinivei^ae  Graeciae  futurum  tyrannuin.-»-XLV;T.Qum- 
lio,  quod  ad  Nabin  attineat,  facere,  quae  e  republica  censeat 
csse,  perinittitur ;  sed  magis  jubetur  animadvertere,  quid  acturi 
sint  et  Antiochus  et  Hannibal ,  qui  ad  regem  ilium  nuntios  Hte- 
rasque  mittere  dicatur.  —  XLVI ;  Idem  Hannihaly  sufes  factus , 
potcntiam  ordinis  judicum  coercendo  exigendoque  pecunias  re- 
siduas  multorum  potentium  animos  offeuderat.  —  XLVII ;  Hi 
itaque  infensi  romanis  principibus ,  amicis  quisque  suis ,  scri- 
bunt,  Hannibalcm  cum  Antiocho  consilia  belli  faciendi  inire; 
eamque  ob  causam  legati  Carthaginem  mittuntur,  nequidquam 
repugnante  Scipione  Africano.  —  XLVIII ;  Sed  Hannibal ,  uoum 
se  peti  sentiens,  relinquit  patriam,  et  in  Cercinam  insulam  tra- 
jicit.  —  XLIX;  Inde  Tyrum  Antiochiamque  pervenit;  et  mox 
Ephcsi  consequitur  Antiochum. 

• 

I.  JLLiEC  per  hiemem  gesta'.  Initio  autem  veris 
Quintius,  Attaio  Ela^iam  excito,  Boeotorum  gentem, 
incertis  ad  eam  diem  animis  fluctuantem ,  ditiouis  suae 
facere  cupiens,  profectus  per  Phocidem,  quinque 
millia  ab  Thebis,  quod  caput  est  Boeotiae,  posuit  ca- 
stra.  Inde  postero  die  cum  unius  signi  mililibus^  et 
Attalo  legationibusque ,  qua?  frequentes  undique  con- 
venerant,  pergit  ire  ad  urbem,  jussis  legionis  hasta- 


Cap.  I,  T .  Hcecper  hiem,  gesta ,  etc. 
Librl  hujas  capita  i  -  1 7  in  edd.  antt. 
desiderantur ,  et  primum  a.  1616  ex 
MS  Banibergensi  Romae  suiit  edita. 
Reliqua  ejusdem  libri  pars  in  solo 
Mogunt.  cod.  reperta.  —  Uunc  libnim 
uuper  ex  cod.  Bamberg.  edidit  Franc. 
Goeller,  cum  notis  Frid.  Jacobs.  suis- 
que.  Francofurli  ad  Moenum ,  1822. 
£x  eo  opere  optima  quaedam  seligam , 
qno;'  in  hnjus  editionis  auctionem  et 
ornamentum  veniant.  Ed. 

2.  Cum  tinuis  signi  militibus ;  \ide 
ad  XXV,  2  3 ,  n.  9.  —  Jussis  legionis 
hastatis  (ca  diio  millia  militnm  erantj 
serjui  se  :  scd  iu  lcgione  4200  militum 


erant  hastati  1200,  totidemque  prin- 
cipes  et  velites,  triaiii  600;  et  in 
legione  520o  peditum ,  qualis  jam 
hoc  tempore  fuit  (  vid.  XLII,  3i), 
idem  triariorum  ,  et  major  quideni 
reliquorum  numerus ,  non  vero  tantus , 
quantus  hoc  loco  fuisse  dicitur.  Con- 
feratur  Lipsius ,  de  Milit.  Rom.  11» 
I  et  5.  Hinc  vel  in  numero  hasta- 
torum  vitium  esse ,  vcl  in  numero 
levis  armaturae  post  institutionem  ve- 
litum  proprie  dictorum  (  vid.  XXTI, 
4 ,  n.  6  )  aliquid  mutatum  fuisse ,  pu- 
tabat  Duk.  jussis  legionum  (  duarum 
Quinlii )  hastatis  (  quorum  sic  tcrlia 
pars  militia  unius  anni  periit ,  quod 


A,  C.  197. 
V,  G.  655. 


LIB.  XXXIII.  CAP.  I.  25 1 

tis  (ea  duo  millia  militum  erant)  sequi  se,  mille  pas- 
suum  intervallo  distantes.  Ad  medium  ferme  viae 
Boeotorum  praetor  Antiphilus  obvius  fuit  :  qaetera 
rnultitudo  e  muris  adventum  imperatoris  romani  re- 
gisque  prospeculabatur.  Bara  arma  paucique  milites 
circa  eos  apparebant :  hastatos,  sequentes  procul,  an- 
fractus  viarum  vallesque  interjectae  occulebant.  Quum 
jam  appropinquaret  urbi ,  velut  obviam  egredientem 
turbam  salutaret ,  tardius  incedebat :  causa  erat  morae, 
ut  hastati  coDsequerentur.  Oppidani,  ante  lictorem 
turba  acta^,  insequutum  confestim  agmen  armatorum 
non  ante,  quam  ad  hospitium  imperatoris*  ventum 
est,  conspexere.  Tura,  velut  prodita  dolo  Antiphili 
praetoris  urbe  captaque ,  obstupuerunt  omnes  :  et  ap- 
parebat,  nihil  liberae  consultationis  conciiio,  quod  in 
diem  posterum  indictum  erat  Boeotis,  relictum.  Texe- 


pamiD  probabile  est),vel  ii  miUe  quin- 
genti  milites  erant  (ut  pro  iV  00  1»  mil, 
erant  scriptum  fuerit  ea  QO  00  mih 
erant)   coojicit  Diak.  — Walchius, 
Emend.  a  3  7  ,suspicatur  librarios  quum 
invenissent  in  codd.  legion*is ,  inde 
fecisse  legionis  admodum  pingni  Mi- 
nerva :  scribendnm  antem  legionariis. 
£i>.  —  Mox  pro  distantes  nnicus  MS 
dist€intis,   Forte  leg.  distantibus  yel 
distantem  :  nec  vero  si  absit  haec  vox , 
eam  desideres ;  Gron.  Yulgatum  de» 
fendant  Cort.  ad  Sall.  Jug.  33  ,  2  ,  et 
Drak.  Hle  absoluta  constructione  in- 
telligebat,  ut  ita  ipse  et  legionis  ka- 
stati  distarent ;  hic  distantes  referebat 
ad  se  y  eoqne  significari  putabat  Quin- 
tium  ejusque  coraites.  Neutmm  nobis 
satis  facit.  —  Goeller ,  probante  Ja- 
cobs,  tuetur  to  distantes  ;  quippe  ac- 
cusativus  babet  excusationem  eo  quod 
pendet  ab  infinitlvo ;  et  participii  ca- 
sus  accommodatus  est  ad  id  quod  Li- 
vius  se  scripsisse  existimabat.  Eadem 


loquendi  forma  vide  ad  XXXH,  8  : 
-prtetores  quoque  jussi.,,MarceHo,  etc. 
£d.  — •  Qnum  jam  appropinquabant 
urbi,  Goeller  e  cod.  Bamb.  appropin- 
quabant  rnr^^r,  Bceotorum  scilicet, 
sive  Antiphili  comitum;  quam  veris- 
simam  leclionem  vocat.  £d. 
'  3.  Oppidani,  ante  lictorem  turba 
acta  ;scvihe  ante  Hctorum  turbaacti; 
Gronovius.  Oppidani  tuttem  lictorum 
tnrba  acti  emend.  Drak.  qui  simul  ex 
Plut.  ^mil.  p.  256,  docet,  non  roodo 
consulibus  proconsulibusque,  sed  etiam 
propraetoribus  dnodecim  lictores  fui&- 
se.  —  Post  oppidani  aliquid  excidisse 
ratus  Jacobs,  emendationem  aut  ex« 
plicationem  mutilomm  verborum  fru- 
stra  tentarl  arbitratur.  Loci ,  ut  nunc 
vulgatiir  ,  sensns  hic  mihi  videtur : 
quum  turba  oppidanorum,  obviam 
egressorum,  ante  lictorem  ageretur„ 
conspexere ,  etc.  Ed. 

/^.  Ad  hospitium  imperatoris  rom. 
vide  ad  II,  14,  n.  4< 


252  T.  Livii  tl:ltl: 

runt  tamen  dolorem^,  quem  et  nequidquam,  et  non 
sine  periculo  ostendissent. 

II.  In  concilio  Attalus  primus  verba  fecit :  orsus  a 
majorum  suorum  suisque ,  et  communibus  in  omnem 
Graeciam,  et  propriis  in  Boeotorum  gentem,  meritis, 
segnior  jam  et  infirmior',  quam  ut  contentionem  di- 
cendi  sustineret,  obmutuit  et  concidit.  Et,  dum  re- 
gem  aufenint  perferuntque  *  parte  membrorum  ca- 
ptum,  paulisper  concio  intermissa  est.  Aristaenus  inde, 
Achaeoi^um  praetor,  eo  cum  majore  auctoritate  audi- 
tus,  quod  non  alia,  quam  quaj  Achaeis  suaserat^,Boeo- 
tis  suadebat.  Pauca  ab  ipso  Quintio  adjecta,  fidem 
magis  romanam,  quam  arma  aut  opes,  extoUente 
verbis.  Rogatio  inde ,  a  Plataeensi  Dicaearcho  lata  reci- 
tataque,  de  societate  cum  Romanis  jungenda,  nullo 
contra  dicere  audente,  omnium  Boeotiae  civitatium 
suffragiis  accipitur  jubeturque  ^.  Concilio  dimisso  , 
Quintius  lantum  Thebis  moratus ,  quantum  Attali  re- 
pens  casus  coegit,  postquam  non  vitae  praesens  peri- 
culum  vis  morbi  attulisse ,  sed  membrorum  debilita- 
tem  visa  est,  relicto  eo  ad  curationem  necessariam 
corporis ,  Elatiam ,  unde  profectus  erat ,  redit ;  Boeotis 
quoque,  sicut  prius  Achaeis,  ad  societatem  adscitis, 
et ,  quando  tuta  ea  ^  pacataque  ab  tergo  relinqueban- 


5.  Texerunt  tamen  dolorem :  toc. 
tamen  non  est  in  MS  Bamb.  (unde 
dclevlt  Drak.) ;  sed  videtur  id  sensus 
requirere,  et  forte  compendio  scri- 
ptum  erat  texeretn,  h.  e.  texere  ta^ 
men;  Gronovius. 

Ca.p.  II.  1.  Segnior  jam  et  injir- 
mior;  puto  senior;  Gronov. 

2.  Diim  regem  auferunt  perferunt- 
que,  fortc  refoventqueyeX  reficiuntque; 
Gronov.  An  leg.  perfoventque  ?  — 
farte  membrorum  captum;  vidc  ad 


II ,  36 ,  n.  7 .  Mox  quoqne  exspiravit 
Attalus,  de  ciqus  ortu,  familia,  -vita 
ac  morte  vid.  cap.  a  i ;  Strab.  XIII , 
p.  6a4 ;  Polyb.  XVIII ,  a4 ,  XXII,  3 ; 
Plut.  Flamin.  pag.  3^2.  —  Paulisper 
concio,  Cod.  Bamb.  contentio,  £d. 

3.  Qua:  Acha:is  suaserat;  vide  ad 
XXXII,  ao,  ai. 

4.  Accipitur  jubeturque  rogatio  ^ 
vide  ad  XXXII,  aa,  n.  6. 

5.  Et  quando  (al.  quoniam)  tuta 
ea,  etc.  vide  ad  V^  aS,  n.  3. 


tcllti:      LIB*  XXXIII.  CAP.  11.  III.  253 

tur,  omnibus  jam  cogitationibus  in  Philippum,  et 
quod  reliquum  belli  erat,  conversis. 

in.  Philippus  quoque  primo  vere  %  postquam  legati 
ab  Roma  nihil  pacati  retulerant ,  delectum  per  omnia 
oppida  regni  habere  instituit  in  magna  inopia  junio- 
rum.  Absumpserant  enim  per  multas  jam  a^tates  con- 
tinua  bella  Macedonas;  ipso  quoque  regnante,  et 
navalibus  bellis  adversus  Rhodios  Attalumque ,  et  ter- 
restribus  adversus  Romanos ,  ceciderat  magnus'  nu- 
merus.  Ita  et  tirones  ab  sedecim  annis  milites  scri- 
bebat*,  et  emeritis  quidam  stipendiis,  quibus  modo 
quidquam  reliqui  roboris  erat,  ad  signa  revocaban- 
tur.  Ita  suppleto  exercitu,  secundum  vernum  aequi- 
noctium  omnes  copias  Dium  contraxit ;  ibique  stativis 
positis,  exercendo  quotidie  milite^,  hostem  opperie- 
batur.  Et  Quintius  per  eosdem  ferme  dies ,  ab  Elatia 
profectus ,  praeter  Thronium  et  Scarpheam  ad  Ther- 
mopylas  pervenit :  ibi  conciliumiEtoIorum,  Heracleam 
indictupi*,  tenuit,  consultantium  quantis  auxiliis  ro- 
manum  ad  bellum  sequerentur.  Cognitis  sociorum 
decretis,  tertio  die  ab  Heraclea  Xynias  progressus,  in 
confinio  ^nianum  Thessalorumque  ^  positis  castris. 


Ca.p.  IIL  I.  Primo  vere;  vide  ad 
I,  6,  n.  I. 

2.  Tirones  ab  XVI  annis  milites 
scribebatt  natos  XVI  annos  iisqne 
majores.  —  Secimdum  'vernum  aqui' 
noctium;  videad  I,  4*  n.  i,  et  Dod- 
well.  de  Cyclis,  X,  91. 

3.  Exercendo  quotidie  milite;  conf. 
ad  I,  53 ,  n.  3.  Sed  forte  leg.  exercens 
quotidie  militem,  vel  exercendi  quo- 
tidie  militis,  scil.  causa.  —  Conf.  ad 
m,  56,  n.  4.  —  Pnster  (vid.  XXV, 
Ti,  n.  9)  Thronium  et  Scarpheam^ 
oppida  Locrorum  Epiciiemidlomm. 
Scharpeam  MS  Bamb.  et  edd.  antt. 


Scarphia  dicitur  XXXVI,  19,  et 
Plin.IV,  7  seu  la.  Zxapf  eia  et  Sxap^v) 
Strab.  I,  3,  pag.  60,  et  IX,  4,  4, 
p.  4a6  (ubi  vid.  TzschucAe);  Pausan. 
VII,  i5,  2  ;  App.  Syr.  19;  PtoL  III, 
i5,  IV,  7  ;  Plin.  IV,  7  ;  Slepb.  et  aliis. 

4.  Ibi  concilium  Mtolorum ,  Hera' 
cleam  indictum  (vid.  IV,  a5,  n,  4), 
tenuit,  fnit  (vide  adl,  4«  i^»^))  vel 
potius  detinuit  eum ;  moratum  est 
(vide  ad  II ,  63 ,  n.  3).  Tenuit  pro  te- 
nuit  eum,  ut  III,  a6,  et  XXXIV, 
39 ;  nisi  eum  post  indictum  excidit ; 
Dnkerus. 

5.  jib  Hcraclca  Xynias  pr,,  in  con- 


s^54  T.  LIVII  tc.^. 

iEtolica  auxilia  opperiebatiir.  Nihil  morati  iEtoli  suot; 
Phaenea  duce ,  duo  miUia  peditum  cum  equitibus  qua- 
dringentis  venerunt  t  ne  dubium  esfeet,  quid  exspe- 
ctasset ,  confestim  Quintius  movit  castra.  Transgresso 
in  Phthioticum  agrum  quingentiGortyniiCretensium, 
duce  Cydante^,  et  trecenti  Apolloniatae,  haud  dispari 
armatu,  se  conjunxere;  nec  ita  multo  post  Amynan- 
der  cum  Athamanum  peditum  ducentis  et  mille.  Phi- 
lippus ,  cognita  profectione  ab  Elatia  Romanorum ,  ut 
cui  de  summa  rerum  adesset  certamen ,  adhortandos 
mihtes  ratus,  multa  jam  saepe  memorata  de  majorum 
virtutibus,  simul  de  mihtarilaude  Macedonum,  quum 
disseruisset ,  ad  ea ,  quae  tum  maxime  animos  terre- 
bant,  quibusque  erigi  ad  aUquam  spem  poterant, 
venit. 

IV.  Acceptae  ad  Aoum  flumen  in  angustiis  *  cladi , 
territa  Macedonum  phalange ,  ad  Atracem  vi  pulsos 
Romanos  opponebat  :  et  illic  tamen,  ubi  insessas 


finio  Mnianum  Thessalornmque ;  vid. 
XXVni ,  5 ,  n.  6.  -— -  Phcenea  duce 
duo  millia  peditum ,  Plnt.  Flaminin. 
p.  372.  D.  uTPep  i^cLXLayii\ioMi  xal  <^ior- 
p.upiou$  Ix**^  ffTpaTtcDTa; ,  wv  AiTwXot 
weJJcv;  e|axtaxiXtcu5  xal  iwireT;  ts- 
Tpaxofffou;  irapely^cv  •  imde  sex  millid 
saspicari  possL».  Sed  Liyium  cap.  seq. 
referre ,  Romanis  ferme  parem  nume- 
rum  fuisse  ac  Philippo,  equitum  vero 
copiis  ^tolorural  accessu  Romanos  su- 
perasse;  eoqne  indicari,  plures  al!» 
quanto  pcdites  Philippo,  non,  quod 
Plnt.  tradit ,  Romanis  fuisse ,  adeoque 
Livium  uon  in  omnibus  Flutarcho 
consentire ,  monet  Drak. 

6.  Duce  Cjdante :  qui  CydaSj  ^, 
dicitur  Polyb.  XXIII ,  1 5 ,  n.  i ,  et 
Cic.  Pbii.  V,  5,  et  VIII,  9  ;  non  Cy- 
das,  antis,  ut  b.  L  et  XLIV,  i3,  24* 


Cjrdate  emend.  Horrion ,  Gronov.  ct 
Crev.  decepti  corrupta  lectione  apud 
Polyb,  —  Summa  rerum;  vide  ad 
III,  5,  n.  6. 

Cap.  IV.  I.  Acceptte  ad  Aoumflu- 
men . . .  dadi  (  vid.  XXXII ,  5 ,  n.  8  ) , 
territa  Macedonum  phalange  (conf. 
XXXII  ^  12),  ad  Atracem  w  pulsos 
Romanos  opponehat,  h.  e.  cladem  Ro« 
manorum  ad  Atracem,  de  qua  vid, 
XXXII,  i5-i8.  Pro  territa  in  MS 
Bamb.  est  terra;  unde  Horrion  conj. 
terra  a  Macedonum  p,  ad  A,  vi  pul- 
sos  Romanos  (qui  obsidione  Atracis 
relicta  Anticyram  se  contulere  in 
Phocideih),  etrecte,  opinor,  Gron. 
ter  a  Maced.  ph.  ad  A.  etc.  quia  dis- 
cesserint  illi  quidem,  expugnatione 
saepins  tentata ,  non  tamen  a  phalange 
terra  pulsi,  sed  quod  procul  a  mari  et 


1-%  G.  197« 
U.  G.  555. 


LIB.  XXXIII.  CAP.  IV.  V.  255 

fauces  Epiri'^  non  tenuissent ^  primam  culpam  fuisse 
eorum,  qui  negligenter  custodias  sermssent;  secun- 
dum^  in  ipso  certamine^  levis  armaturce  mercenario^ 
rumque  militum.  Macedonum  vero  phalangem  et 
tunc  stetisse,  et  loco  cequo  justaque  pugna  semper 
mansuram  invictam.  Decem  et  sex  millia  militum  hacc 
fuere,  robur  omne  virium  et  regni :  ad  hoc  duo  millia 
caetratorum,  quos  peltastas  appellant^,  Thracumque 
et  Illyriorum  (Trallis  nomen  est  genti)  par  numerus 
bina  miilia  erant,  et  mixti  ex  pluribus  gentibus  mer- 
cede  conducti  auxiliares  miiie  ferme  et  duo  millia 
equitum  :  cum  iis  copiis  rex  hostem  opperiebatur. 
Romanis  ferme  par  numerus  erat;  equitum  copiis 
lantum^,  quod  ^toli  accesserant,  superabant. 

V.  Quintius  ad  Thebas  Phthioticas  castra  quum 
movisset,  spem  nactus  per  Timonem'  principem  ci- 
vitatis  prodi  urbem,  cum  paucis  equitum  levisque 
armaturae  ad  muros  successit.  Ibi  adeo  frustrata  spes 
est ,  ut  non  certamen  modo  cum  erumpentibus ,  sed 
periculum  quoque  atrox  subiret ;  ni  castris  exciti  re- 
pente  pedites  equitesque  in  tempore  subvenissent : 
et  postquam  nihil  conceptoe  temere  spei  succedebat, 
urbis  quidem  amplius  tentandae*  in  praesentia  conatu 
absistit;  caeterum  satis  gnarus,  jam  in  Thessaiia  re- 


in  evastatis  belli  cladibus  locis  hiber- 
uandi  non  fuerit  copia.  Cf.  XXXII, 
17,  iS;  nnde  etiampatet,  Romanos 
a  pbalange  Maced.  aliqnoties  repulsos 
fuisse. 

a.  Iruessas  fauces  Epiri;  vide  infra 
ad  XXXII,  5,  n.  6. 

3.  drtratorum,  quos  pcltastas  ap- 
pellant;  vide  ad  XXI ,  ai,  n.  6.  — 
Trallis  nomen  est  genti ;  cf.  XXVII , 
32,  etXXXI,  35. 

4«  Equitum  copiis  tanttim,  tantum- 


modo,  solummodo,  quod,  qnoniam, 
JEtoli,  CCCC  equites  corum  (vid. 
cap.  3),  accesserant  ipsis ,  superabant 
copias  bostium,  earumve  numenim. 

Cap.V.  I,  Per  Timonem;  in  edd. 
ante  Gron.  a.  i665 ,  per  Dimonem.  — 
In  tempore  subvenisscnt ;  vide  ad  II , 
47 ,  n.  4.  —  Goeller  totum  hoc  caput 
cnm  Polybio,  lib.  XVIII,  i,  compa- 
rat,  p.  80  sqq.Eo. 

a.  Urbis  quidem  amplius  tentanda;; 
vide  ad  IX,  35,  n.  i.  —  A^ondiim- 


a56  T.  LIVII  tc.lVs: 

gem  esse,  nondum  comperto,  quam  in  regionem  ve- 
nisset,  milites  per  agros  dimissos  vallum  caedere  et 
parare^  jubet.  Vallo  et  Macedones  et  Graeci  usi  sunt; 
sed  usum  nec  ad  commoditatem  ferendi,  nec  ad  ipsius 
munitionis  firraamentum  aptaverunt :  nam  et  majores 
et  magis  ramosas  arbores  caedebant ,  quaiii  quas  ferre 
cum  armis  miles  posset ;  et  quum  castra  his  ante  ob- 
jectis  sepsissent,  facilis  molitio  eorum  valli  erat^; 
nani  et  quia  rari  stipites  magnarum  arborum  emine* 
bant,  multique  et  validi  rami  praebebant,  quod  recte 
manu  caperetur,  duo  aut  summum  tres  juvenes  con- 
nisi  arborem  unam  evellebant.  Qua  evulsa ,  portae  in- 
star  extemplo  patebat^,  nec  in  promptu  erat,  quod 
obmolirentur.  Romanus  leves  et  bifurcos  plerosque 
et  trium  aut,  quum  plurimum,  quatuor  ramorum 
vallos  caedit ,  ut  et  suspensis  ab  tergo  armis  ferat  plures 
simut  apte  miles ;  et  ita  densos  obfigunt^  implicant- 
que  ramos,  ut  neque,  quae  cujusque  stipitis  palma 


comperto  ;  vide  supra  ad  librum  I , 
cap.  41 9  n.  10. 

3.  VaUum  (vallos)  ccedere  ec  para- 
re,  cujus  rei  causa  traditur  cap.  6  pr. 
Conf.  adm,  27,  n.  4.  —  Vallo  et 
Macedones  et  Qrteci,  etc.  ad  finem 
cap..  expressa  ad  verbum  e  Polyb. 
.  XVill ,  I .  Cf.  Lips.  Mil.  Rom. V,  1 1 . 

4.  Faeilis  molitio  eorum  vaHi  erat, 
facile  erat ,  yaUos  eyellere ;  nec  facile , 
obmoUri,  in  locum  evulsorum  alios 
reponere ,  lacunae  explendae  irmptio- 
nisque  hostium  impediendae  causa.  Cf. 
ad  VI,  II,  n.  5,  et  XXXVII,  3a, 
n.  3.  —  Quod  recte  manu  caperetur, 
facile,  commode ,  firmiter,  cum  eveu> 
tu.  Bauer. 

5.  Portce  instar patebat ,  ad  magni- 
tudinem ,  so  gross,  so  weit.  Bauer. — 
Bifitrcos  plerosque,  ^uo  xepaia$  ( for- 


cas ,  palmas ,  comua  )  l^^cvrtc*  — • 
Suspensis  ab  tergo  armis ,  scntis, 
manibus  solas  gestant  hastas. 

6.  Et  ita  densos  objigunt  (  oppo- 
nunt  fixos,  'vorscklagen.  Bauer.  Sic 
MS  Bamb.  non  adfigunt )  impUcant- 
gue  ramos,  ut  neque,  qnas  cujusque 
stipitis  sit  palma  (extr^mum  rami  yei 
furcae  yelut  ansa ,  nnde  prehendantur, 
das  Ende,  Bauer.) ,  pervideri,  penitus 
discemi ,  cognosci  possit,  Ex  Polyb. 
(riO/aai  yap  su6^«>(  ^[i.TrXexovTe?  ei; 
aXX^nXouc  outca;  ,  «^aTe  [LTirt  ra;  xe- 
paiac  eO/^epcdc  iirtp&vai,  iroiac  eialv 
jx^uaecoc  twv  iv  Tfi  yfi  xaTOJpuyfiLe- 
V(dv,  {xifiTe  T^c  Ixfuaeic,  noicdv  xe- 
paicdv)  suspicari  possis,  inter  yerba 
palma  et  sit  excidisse  haec  :  neque  qui 
quarumque  palmarnm  stipes,  yel , 
quod  Crey.  putabat,  ncque  quis  cujus^ 


A.  G.  i9>7. 
U.  C.  &55. 


LIB.  XXXllI.  CAP.  V.  VI.  a57 

sit^  pervideri  possit  :  et  adeo  acuti  aliusque  per 
alium  immissi  radii^  locum  ad  inserendam  manum 
non  felinquunt,  ut  neque  prehendi,  quod  trahatur, 
neque  trahi,  quum  inter  se  innexi  rami  vinculum 
invicem  prabeant,  possit;  et,  si  evulsus  forte  est 
unus,  nec  loci  multum  aperit,  et  alium^*^  reponn^ 
perfacile  est. 

VL  Quintius  postero  die,  vallum  secum  erentc 
milite,  ut  paratus  omni  loco  castris  ponendis  esset, 
progressus  modicum  iter ,  sex  ferme  millia '  a  Pheris 
quum  consedisset,  speculatum,  in  qua  parte  Thessa- 
liae  hostis  esset,  quidve  pararet,  misit.  Circa  Larissam 
erat  rex,  qui  certior  jam  factus,  Bomanum  ab  Thebis 
Pheras  movisse ,  defungi  quam  primum  et  ipse  certa- 
mine  cupiens,  ducere  ad  hostem  pergit,  et  quatuor 
millia  fere  a  Pheris  posuit  castra.  Inde  postero  die 
quum  expediti  utrimque  ad  occupandos  super  urbem 
tumulos  processissent,  pari  ferme  intervallo  ab  jugo, 
quod  capiendum  erat,  quum  inter  se  conspecti  essent, 
constiterunt ;  nuntios  in  castra  remissos,  qui,  quid  sibi, 
quum  praeter  spem  hostis  occurrisset,  faciendum  esset, 
consulerent,  quieti  opperi^ntes  :  et  illo  quidem  die. 


qtie  pabnaf  stipes  ;  et  nmtilus  qaoque 
hic  locos  Tisas  est  Gron.  Sed  LiTius 
forte  brevins  eamdem  expressit  sen- 
tentiam ,  nec  imperfecta  est  ea ,  modo 
T^  neque  eo  sensu  ceperis,  quo  ca- 
piendum  dixi  ad  XXXI ,  aa ,  n.  4* 
Tum  etiam  non  est ,  quod  cnm  Banero 
mox  vd  relinquant  legas  pro  relin- 
qunnt,  nt  pendeat  eb  ut  neque,  cu! 
alioquin  nil  respondere  putttyvel  vnl- 
gatam  lect.  per  dcvfluecXou6ov  defendas. 
Caeterum  in  Terbis  Polybii  Ixfuveic 
snnt  ipsae  stirpes  vel  stipites,  non, 
quoa  antea  sic  di^ierat^  rami  ex  stirpe 
enatl. 

r/. 


7.  Aliusque  per  alium  immissi  ra^ 
dii,  yalioruin  seb  stipitum  rami  ex 
parte  relicti  et  conserti;  Em.  Forte 
rami  leg.  pro  radii,  lidem  ceite  xe- 
paiai  dicuntur  Polyb. 

8.  Mium  reponere  loco  eyulsi. 
Cap.  VL  I.  Sex  ferme  millia  pas- 

snnm  a  Pheris,  etc.  cf.  Polyb.  XVIII, 
a  et3. — Quivertior,  Cod.  Bamb.  omit- 
tit  rb  qui,  et  ita  legendum  pntat  Goel- 

ler.  Ed.  —  j4b  Thebis  Phthioticis. 

Quum  expediti  utrimque  ad  oceupan-' 
dos  super  urbem  tumuhs  processis- 
sent ;  vide  supra  ad  I,  2  ,  n.  3 ,  et  V, 
16,  n.  2. 

17 


aSS  T.  LIVII  ^[cAtl: 

nuUo  inito  certamine,  in  castra  revocati  sunt.  Postero 
die  circa  eosdem  tnmulos  equesrre  praeiium  fuit;  in 
quo  non  minimum*  iEtolorum  opera  regii  fugati,  atr 
que  in  castra  compulsi  «unt.  Magnum  utrisque  im- 
pedimentum  ad  rem  gerendam  fuit  ager  consitus  cre- 
bris  arboribus,  hortique,  ut  in  suburbanis  locis^,  et 
coarctata  itinera  maceriis  et  quibusdam  locis  inter- 
<;lusa.  Itaque  pariter  ducibns  consilium  fuit  excedendi 
eategione,  et,  velut  ex  praedicto,  ambo  Scotussam 
petieront;  Philippus,  spe  frumentandi  inde;  Roma- 
nus,  ut  praegressus  corrumperet  hosti  frumenta.  Per 
diem  totum,  quia  coUes  perpetuo  jugo  intererantS 
nuUo  conspecta  inter  se  loco  agmina  ierunt.  Bomani 
ad  Eretriam  Phthiotici  agri ,  Philippus  super  amnem 
Onchestum  posuit  castra.  Ne  postero  quidem  die, 
quum  Philippus  ad  Melambium^,  quod  vocant  Sco- 
tussaei  agri ,  Quintius  circa  Thetidium  Pharsaliee  terrae 
posuisset  castra,  aut  hi,  aut  illi,  ubi hostis  esset,  satis 
compertum  habuerunt.  Tertio  die  primo  nimbus  effu-. 
5US,  dein^  caligo  noctis  simillima  Romanos.metu  in- 
sidiarum  tenuit. 

VIL  Philippus  maturandi  itineris  causa,  post  im* 
brem  nubibus  in  terram  demissis'  nihil  deterritus, 
signa  ferri  jussit^  Sed  tam  densa  caligo  obcaecaverat 


3.  Non  minimum,  magna  ex  parte, 
maxime ;  nlsl  cnm  Gron.  leg.  non  mi- 
nima  Aitolorum  opera,  i.  e.  egregia: 
«xOupbUC^P*  Polyb.  Conf.  ad  IV,  aoy 
n.  lo ,  et  XXI ,  4o  I  n.  I. 

3.  Ut  in  suburbanis  locisf  Tide  ad 
VIII,  3o,  n.  7. 

4.  CoUes,*,intererant;  ▼.  IV,  6,  n.  i, 

5.  Ad  Melambium ,  etc.  ita  et  Po- 
lyb.  nbi  Schweigh.  conj.  MeXapbiciov , 
i.  e.  M8Xa|&iro<^oc  U^h^  quaie  memo- 
rat  Pausan.  I^  44«  MeXo^6to(|  axoTei- 


vb{  TOv  piov  ^  p.eXavo'c  Hesych.  Me- 
landium  ed.  Rom. —  De  Thetidio  Yid. 
Strab.  IX.,  43  z  ;  Eurip.  Androm*  pr. 
et  ibi  Schol. 

6.  Tertio  dieprimo  nimbus  effusus , 
dein  (  insequenti  die  snb  ipsum  mane 
apud  Polyb.  )  caUgo  noctis  simillima 
(  nubibus  in  terram^  demissis  c.  7  pr. ) 
Romanos  tenuit;  vide  ad  II ,  63 ,  n.  3. 

Ca.p.  VU.  I.  Nubibus  in  terram  de- 
missis;  conf.  verba  Polybii  mox  Iau- 
danda  not.  4,  et  Periz.  in  Curtio  vind.  ■ 


A.  C.  t^, 

U.  C.  5&S. 


LIB.  XXXIII.  CAP.  VII.  aSg 

diem,  ut  neque  signiferi  viam,  nec  signa  milites  cer- 
nerent ;  agmen  ad  incertos  clamores  vagura  velut  er- 
rore  nocturno  tufbaretur.  Supergressi  tumulos,  qui 
CynoscephaloB  vocantur,  relicta  ibi  statione  firma  pe- 
ditum  equitumque,  posuerunt  castra.  Romanus  eis- 
dem  ad  Thetidium  castris  quum  se  tenuisset,  explora* 
tum  tamen,  ubi  hostis  esset,  decem  turmas  equitum 
et  mille  pedites^  misit,  monitos,  ut  ab  insidiis,  quas 
dies  obscurus  apertis  quoque  locis  tectunis  esaet,  pra;- 
caverent.  Ubi  ventum  ad  insessos  tumulos  est,  pavore 
mutuo  injecto  velut  torpentes  quieverunt ;  dein,  nun- 
tiis  retro  in  castra  ad  duces  missis ,  ubi  primus  terror 
ab  necopinato  visu  consedit,  non  diutius  certamine 
abstinuere.  Principio  a  paucis  procurrentibus  laces- 
sita  pugna  est,deinde  subsidiis  tuentium  pulsos^  aucta : 
in  qua  quum  haudquaquam  pares  Romani  ahos  super 
aUos  nuntios  ad  ducem  mitterent,  premi  sese;  quin- 
genti  equites  et  duo  millia  peditum,  maxime^tolo- 
rum,  cum  duobus  tribunis  militum  propere  missa, 
rem  incUnatam  restituerunt ;  versaque  fortuna,  Mace- 
dones  laborantes^  opem  regis  per  nuntios  implora- 
bant.  Sed,  ut  qui  nihil  minus  iUo  die  propter  effusam 
caUginem ,  quam  praeUum ,  exspectasset ,  magna  parte 


p.  84.  —  Supergressi  tumulos  prope 
Scotasam,  Pelasgiotldis  oppid.,  qui 
(forte  qute  ;  Drak. )  Cynoscephalrc  vo- 
cantur,  ob  aliquam  similitudinem  ca- 
pitis  canini.  Gonf.  Polyb.  XVIU,  5, 
et  Plut.  Flamin.  p.  873  A*x<Apiov  Tt  ^y 
T-p  SxoTOuaav),  Kuvbc  xsfoXat  xoXou- 
{tevov,  Strab.  IX,  p.  44 ^* 

2.  Decem  turmas  e,  et  miUepedites, 
f.  -veUtes;  Gron.  coU.  Polyb.  XVIII, 
4  pr.  Sed  V.  sup.  ad  XXX ,  1 1 ,  n.  6. 
—  AperUs  locis;  vid.XXI,  3a  ,  n.  7. 

3.  Subsidiis  tnentium  pulsos  :  in  MS 
^tetittrm  pUssis  ;  unde  utrimque  missis 


coDJ.  Uoirion  coll.  Plut.  loco  laud. 
^.Maceelones  laiorantes;  vide  ad 
III ,  3 1 ,  n.  i,~^rSed,  ut  qui,  etc.  Im- 
portunum  illnd  ^ecf  interpretum  nemi- 
nem  adyeitisse  miratur,  Jacobs.  qui 
scribit:  Rex,  utqtti,  etc.  Ed.  —  Mffu- 
sam  caliginem ,  late  difihsam  seu  spar- 
sam :  obfusam ,  sc.  rebus  ocnlisque  yi- 
dentium)  ex  emend.  Gron.  recepit 
Drak.  Recte  forsan,  ut  apud  Polyb. 
XVIII,  3:  ^ta  t^ov  ifeor&Ta  ^o^ov... 
icavTa  Tov  od^oL  ex  t&v  ve^ cdv  Tceaelv 
tTti  Tinv  YY>v.  Conf.  Gron.  Obss.  IV, 
21;  ad  Sen.  Ep.  &2 ,  et  Nat.  Quest. 

'7- 


!i6o  T.   LIVII  S;S.'?I: 

horoinum  omnis  generis  pabulatum  missa,  aliquam* 
diu  inops  consilii  trepidavit ;  deinde,  postquam  uuntii 
instabant,  et  jam  juga  montium  detexerat^  nebula, 
et  in  conspectu  erantMacedones,^in  tumulum  maxime 
editum  inter  alios  compulsi,  loco  se  magis,  quam  ar- 
mis,  tutantes;  committendam  rerum  summam  in  dis- 
crimen^  utcumque  ratus,  ne  partis  indefensae  jactura 
fieret,  Atbenagoram  ducem  mercede  militantium  cum 
omnibus,  praeter  Thracas,  auxiliis  et  equitatu  Mace- 
donum  ac  Thessalorum  raittit.  Eorum  adventu  de- 
pulsi  ab  jugo  Romani  non  ante  restiterunt,  quam  in 
planiorem  vallem  perventum  est.  Ne  effusa  detrude- 
rentur  fuga,  piurimum  in  ^toUs  equitibus  praesidii 
fuit  :  is  longe  tum  optimus  eques?  in  Graecia  erat; 
pedites  inter  finitimos  vincebantur. 

YIII.  Laetior  res ,  quam  pro  successu  pugnae ,  nun- 
tiata%  quum  alii  super  aiios  recurrentes  ex  praelio 


V,  3 ;  Heins.  ad  Val.  Flaccam,  IV,  48a. 
5.  Jam  juga  montium  detexerat  ne- 
btda:  «at  nebuloi  non  detegunt,  sed 
t^gunt  omnia  circa,  nt  XXVI,  17: 
nec  solet  ita  in  hac  re  loqai  Liyius , 
Tcrumaddere  nebulam  dispulsam ,  dis^ 
jeetam , '  discussam ,  dilapsam  fuisse, 
ntXXVI,  17;  XXIX,  27;  XLI,a. 
De  hac  nebida  Polylxiti»,  XVU,  18 
(  XVffl,  5  ),  dicit  TTic  6|itxXi»«  ih 
^ia^atvo^viQc,  quod  ex  Liv.  XLI,  a, 
rerti  ipoteit  perlucente  jam  inter  vel 
per  nebul€un  luce.  Idem  aaiie  dicere 
▼olnit  Livins ,  sed  iu  satas  obscure  lo- 
quutus  eat ».  DuVer.  Non  minus  fere 
obscnre  Polyb.  dixit  ^taf  atvouffH^ » 
sc  active  et  elliptice,  nebula  trans- 
mittente  nempe  ttiv  lifftepav  Tel  tq  f  uc 
T^C  ^puKpoc ,  nisi  leg.  t^c  iip.^pa5  ti^ 
^af  atvo^omc ,  ut  XVUI ,  a ,  not.  5.^ 
Forte  Livitts  scripsit  jam  jugis  mon- 
tium  (  ut  moz  tumulum  maseime.  edi- 


tum  )  decesserat  nebula ,  aut  j'am  lux 
matutina  disjecerat  nebuiam,  —  Vul- 
gatam  bene  tnetnr  Doering.  nebula 
enim  immlssa  tumulos  tegebat,  dis- 
cussa  vero  illos  detexit.  En. 

6.  Committendam  reruni  'Siiiviiiiuiic 
in  discrimen;  vide  ad  III ,  5 ,  n.  6 ; 
VI ,  17,  n.  I,  et  XXVIII,  4a ,  n.  1 1. 
— Efuitatu  Maeedonum  ac  Thessalo- 
rum:  illi  praefoit  Leo,  hnic  HeFacIi* 
des  Gyrtonius.  Cf.  Polyb.  XVm,5. 

7.  Is  longe  tum  optimus  e^es ,  h.  e. 
ii ,  ^toU ,  optimi  equites ,  m  Gracia 
orant,  iv  r^i  x«Ta  {A^poc  xai  xaT* 
t^tav  xiv^voic  f.  pcdites  iHterfinititMs 
vincebantur,  ev  tc?<  ireCixotc  iXXticsic 
ebt  xat  tu  KaOoir>tO{«i&  xal  r$  ouv- 
Tflt^et  irpb<  Touc  iXoax^eig  dtydvacy 
Polyb.  Pedite  emend.  Gron.  et  Drak. 
Cf.  o. .4 ,  n.  4 ;  sed  et  XXVI,  4 ,  n.  i; 
nisi  et  ibi  cum  Oron.  leg.  pedite. 

CAr.VTII.  I.  ZiaHiorres,  quamprm 


v.lltf        LIB.  XXXIII.  CAP.  VIII.  261 

clamarent,  fugere  pavidos  Roraanos,  invitum  et  cun- 

ctabundum,  et  dicentem  temere  fieri,  non  locum  sibi 

placere,  non  tempus,  perpulit,  ut  educeret  omnes 

copias  in  aciem :  idem  et  Romanus,  magis  necessitate, 

quam  occasior  j  pugnse  inductus,  fecit.  Dextrum  cor- 

nu,  elephantis  ante  signa  instructis,  in  subsidiis  reli- 

quit :  laevo  cum  omni  levi  armatura  in  hostem  vadit; 

simul  admonens ,  cum  iisdem  Macedonibus  pugnatU' 

roSy  quos  ad  Epiri  fauces^y  montibus  fiuminibusque 

septosy  victa  naturali  difficultate  locorum,  expulis^ 

sentj  acieque  expugnassent ;  cum  iiSy  quos  P.  Sulpicii 

prius  ductu  obsidentes  Eordcece  aditum  vicissent : 

fama  stetisse,  non  viribus ,  Macedonice  regnum  ;  eam 

quoque  famojn  tandem  euanuisse.  Jam  perventum  ad 

suos  in  ima  valle  stantes  erat ,  qui  adventu  exercitus 

imperatorisque  pugnam  renpvant",  irppetuque  facto 

rnrsus  avertunt  hostem.  Pbilippus  cum  caetratis^  el 

cornu  dextro  peditum,  robdre  roacedonici  exercitus', 

quam  phalangem  vocabant ,  propero  cursu  ^  hostem; 

vadit.  Nicanori,  ex  purpuratis  tmi,  ut  cum  reliquis 

copiis  confe^tim  sequatur,  imperat.  Primo,  ut  in  ju- 

gum  evasit,  et,  jacentibus  ibi  paucis  armis  corpori- 

busque  hostium,  praelium  eo  loco  fuisse,  pulsosque 

inde  Romanos ,  et  pugiskari  prope  castra  hostium  vi- 

dit,  ingenti  gaudio  est  elatus  :  mox,  refugientibus 

suis ,  et  terrore  verso ,  paulisper ,  incertus  an  in  caL- 


sttficessu  puffuCf  mtntiata;  vide  ad 
VIX,  33  y  n.  a.  Ad  capat  hoc  et  seqq. 
conf.  PolyhioB,  XVUI,  6-9,  et  Gui- 
whardti  M^inQircs  miiU.  J,  i3. 

a.  ^i/  JSpiri /auees  f  etc.  vide  ad 
XXXII  ^  5 ,  0«  6,  -*-  Quas  P,  Sulpicii 
prius  dftciu  o.  Eordaat  4.  if, ;  vid, 
XXXI,  39,  40.  EonUeo!  aditum  ez 
emend.  Gron.  ]iro  Tnlg»  in  todem  adi' 


tu,  Finnat  id  et  res  ipsa  atqne  histo- 
ria ,  et  Polyb.  XVIII,  6.  —  Fama  ste- 
asse,  non  viriffus,  M,  regnum;  vide 
ad  II,  29,  n.  7. 

3,  Philippus  cum  catratis  (vide  ad 
XXI,  ai ,  n.  6  )  ,  rohore  macedonici 
ejcercitus,  ^uam  pkalangem  vocaha/it; 
vide  supra  ad  libroro  XXIV,  cap. 
4a ,  n.  6. 


a6% 


T.  LIVII 


A.  G.  197« 
U.  C.  555. 


stra  reciperet  copias,  trepidavit;  deinde,  ut  appro- 
pinquabat  hostis,  et,  praeterquam  quod  caedebantur 
aversi^,  nec,  nisi  defenderentur ,  servari  poterant, 
ne  ipsi  quidem  in  tuto  jam  receptus  erat;  coactus, 
nondum  assequuta  parte  suorum,  periculum  summa& 
rerum  facere ,  equites  levemque  armaturam ,  qui  in 
prfelio  fuferant,  dextro  in  cornu  locat.  Caetratos  et 
Macedonum  phalangem,  hastis  positis,  quarum  lon- 
gitudo  impedimento  erat,  gladiis  rem  gerere  jubet : 
simul,  ne  facile  perrumperetur  acies,  dimidium  de 
fronte  demptura  ^  introrsus  porrectis  ordinibus  dupli- 
cat,  ut  longa  potius,  quam  lata,  acies  esset.  Simul  et 
densari  ordines  jussit,  ut  vir  viro,  arma  armis  junge- 
rentur. 


4.  Ccedebanttw  aversi,  sc.  datls  ter- 
gis  ;  vidc  ad  HI,  63 ,  n.  i.^Wondltm 
asseqnuta  parte  suorum  ,  pasfive ,  vf, 
ap.  Cic.  VeiT.  U,  78  extr.  —  Peri- 
culum  summo!  rerum  facere;  vide  ad 
I,  38,n.  a,  et  in,  fr,  n.  6.  « 
,  5.  Castratos-  et  Mofiedonw»  pkof 
langem,  hasds  positis  . .-.  glndiis  rim 
gerere  jubet  :  simttl  ,-, ,  *^dimid{um  de 
fronte  demptum,etc.  cf.  Polyb.  XVUI, 
7  extr.  ubi  Reiskius  eadem  fere ,  quse 
Grev.  ad  h.  1.  Livji ,  notavit :  «  Livius 
in  hoc  loco  vertendo  non  aemel  lapsus 
est.  Primum  xaTa^oXouat  toc  9a{»to- 
aa^  indytis^h.  e.  ut  demissis  sarissis 
hostem  invadant )  vertit :  hastis  posi- 
tis  (  abjectis  )  . . .  gladiis  rem  gerere 
juhet,  Aiia  omnia.  Phalanx  macedo- 
nica  rem  numquam  gladiis  gerebat, 
sed  semper  hastis  ,  et  quum  nondnm 
ad  certamen  admitteretur ,  sed  prae- 
lium  exspectans  in  armis  adstaret , 
gerebai  hastas  in  humeris ;  qnum 
pugnare  jnberetur  v  illas ,  ab  humeris 
ablatas,  coram  se  tenebat ,  seu  coram 
se  in  directum  hesti  objiciebat,  ante 


se  projiciebaty  protendebat  :  quod 
xaToc^ocXXetv  et  {i.eTa6ocXX8ty  Ta;  oa- 
f  i<yoac  dixit  Pqlyb,  II ,  69 ,  n.  7 ;  V, 
85, n.  9; XI,  i5,  n.  6;  XI,  16,  n.  i; 
Xyill,  7,  n,  9.  Ubi  etiam,  aut  quo 
ponerent  hastaa  ?  quis  ab  ii^  accipe^ 
ret  ?  et ,  »i  posuerunt  uune ,  qui  po- 
tuerunt  in  fine  pugnae  (  c.  10  )  illas 
repenter  erigere?  Deinde ,  simul,  ait, 
ne  faeile  perrumperetur  acies ,  di-^ 
midiim  defi^onte  demptum  introrsum 
porrectis  ordinibus  duplicat,  eto.  (quse 
Ovev.  et  Drak...  per  hypaHagien  dicta 
pntabant  psd  dimidio  elefronte  dempta 
introrsus  porrectos  ordines  dnpiicat), 
Verumnihil  demptum  est  de  flronte, 
sed  additi  sunt  ordines  duplo  tot , 
quot  ante  erant;  et,  ut  firmior  esset 
acles  neve  nimis  maghnm  locum  im- 
pleret ,  nimis  laxa  et  distracta  esset , 
imperattim  est ,  nt  coirent  uniuscu- 
jusque  ordinh  milhesinter  se  arctins, 
facto  coeundi  initio  et  motu  a  sinistra 
ad  dextram  :  qua;  congressio  in  angu- 
stum  appeHatur,  ^iirXaoialJeiv  th  ^a- 
Oo;  xai  tRjXvouv  itti  rh  ^s^io^v.  Tan- 


A.  G.  t9> 
U,  C.  555. 


LIB*  XXXIII.  CAP.  IX.  263 

IX.  Quintius,  his ,  qui  in  praclio  fuerant ,  inter  signa 
et  ordines  acceptis,  tuba  dat  signum.  Raro  alias  tan- 
tus  clanior  dicitur  in  principio  pugnae  exortus  :  iiam 
forte  utraque  acies  simui  conclamavere ;  nec  solum 
qui  pugnabant ,  sed  subsidia  etiam ,  quique  tum  ma- 
xime  in  praeliuro  veniebant  ^  Dextro  cornu  rex,  loci 
plurimum  auxilio,  ex  jugis  altioribus  pugnans,  vince- 
bat;  sinistro,  tum  quum  maxime  appropinquante 
pbalangis  parte,  quae  novissimi  agminis  fuerat,  sine 
ullo  ordine  trepidabatur.  Media  acies,  qu^e  propior 
dextrum  comu  erat ,  stabat  spectaculo  velut  nihil  ad 
se  pertinentis  pugna^  intenta  rph^lanx,  quae^  venerat, 
agmen  magis ,  quam  acies ,  aptiorque.  itineri ,  quam 
pugnae,  vixdum  in  jugum  evaserat.  In  hos  incompo- 
sitos  Quintius,  quanquam  pedem  referentes  in  dextro 
Qornu  suos  cernebat^,  elephantis  prius  in  hostem 


dem  illa  toTc  ^*  Eui;uvci{  xepav  (  h,  e. 
in  cornibus  stare,  coruBa  firroare), 
Livius  plane  omisit,  quia  verbum 
hoc ,  vix  usqnam  alibi  lectum  (  vid. 
Schweigb.),  haud  Mtis  intellezit.  » 
Idem  vitium  XXXV,  35 ,  n.  5  ,  a  Li- 
vio  commissum  recte  suspicabatur 
Crev.  eumque  Yerbum  xaraSaXXetv , 
a  Polyb.  adhibitum ,  perperam  reddi- 
disae  ponere  hastas  ,  quum  debutsset 
^emittere  et  ante  se  projlcere ,  velpro! 
ie  objicere,  ut  XXXVI,  i8,  n.  6. 

Cap.  IX.  I.  QtUque  tum  maxime  in 
praUitm  venusbant ,  qni  in  eo  adhuc 
erant ,  ut  ad  locum  pngme  venirent. 
•~  Sinistro  (  non  yero  Quintii ,  qnod 
Schweigh.ad  Polyb.  putat,  sed)regis 
cornu  ,  tum  qnum  maxime  (  vide  ad 
XXIX,  17,  n.  5)  appropinquante 
phalangis  parte ,  quce  novissimi  agmi- 
nis  fuerat  pars  (cf.  ad  UI,  63 ,  n.  5  ), 
mie  ullo  ordine  trepidabatur,  ab  in- 
f  ertls  eonsilii  fluctuabatur  et  eoniase 


festinabatnr  (  cf.  ad  I ,  z4  ,  n.  6«  et 
111»  49  9  n.  4  ) :  media  aciesf  etc.  cf. 
Polyb.  XVin,  8  ,.qui  docet ,  mediam 
Philippt  aciem    pugnantibuB    suis   a 
tergo  stetiase  ,  longe  remotam  ab  ho- 
ste ;  sinistram  in  vertices  collium  nuno 
demnm  evasisse,  et  nec  dncem  ha- 
huisse,  qui  signnm  daret ,  nec  cogere 
se  in  unnm  corpus  potuisse  propriam- 
que   phalangis  figuram   constitnere , 
quia  tnm  difficultatibua  locorum  im- 
pedita ,  tum ,  sequens  Testigia  pugnan* 
tinm ,  in  modum  agminis  procedentis , 
non  instruct»  aciei ,  disposita  fuerit. 
a.  Phalanx,   qu€e  'venerat,  forle 
qiue  modo  venerat,  nisi  cum  Gron. 
leg.  quof  Ueva  erat ,  h.  e.  altera  pha- 
langis  pars ,  qu»  sinistrum  comu  con- 
stitnere   debebat ;  Crer.  —  j4gtwn 
magis ,  quam  acies,  etc.  vide  ad  X^ 
45,  n.  6. 

3.  Quanquam  pedem  referentes  in 
dextro  comu  suos  cernebat  :  immo 


k.  C.  197. 
V.  C.  S55. 


a64  T.  LIVII 

actis,  iiDpetum  facit;  ratus,  partem  profligatam  cae- 
tera  tracturam*  :  non  dubia  res  fuit;  extemplo  terga 
vertere  Macedones,  terrore  primo  bestiarum  aversi, 
Et  caeteri  quidem  hos  pulsos  sequebantur :  unus  e  tri- 
bunis  militum,  extemplo  capto  consilio,  cum  viginti 
signorum  miiitibus^,  relicta  ea  parte  suorijm,  quae 
haud  dubie  vincebat ,  brevi  circaitu  dextrum  cornu 
bostium  aversum  invadit.  NuUam  aciem  ab  tergo  adoi> 
tus  ^  non  turbasset ;  cseterum  ad  communem  omnium 
in  tali  re  trepidationem  accessit ,  quod  phalanx  Mace- 
donum,  gravis  atque  immobilis,  nec  circumagere  se 
ppterat,  nec  hoc,  qui  a  fronte,  paulo  ante  pedem 
referentes ,  tunc  ultro  territis  instabant ,  patiebantur. 


leg.  cnni  Gron.  m  sinistro  yel  la^9o 
cornu ,  aat  cam  Periz.  Anlm.  hist. 
c.  8,  p.  338,  cif  aitero  cornu.  Nam  rex 
vincebat  dextro  cornu  suo ,  cui  oppo- 
ftltum  erat  slnistrum  cornu  ^.omano^ 
rum;  qui  itaque  in  eo  pedem  refere- 
bant.  Vulgatam  lect.  defendit  Duker. 
qui  haeo  adnotavit :  «  Quod  Livius  di- 
clt,  QuLvnXmmdextro  cornu  praefuisse, 
eaute  accipiendnm  est.  Tenehat  ille 
siniHrum  cornu  B.omanoram ,  Polybio^ 
et  Livio  ipsis  auctoribuft.  Sed  qaom 
hoc  a  dextro  comu  Macedonum ,  in 
quo  PhUIppas  erat ,  mullis  occisis 
pelli  yideret ,  omnem  spem  salutis 
in  dextro  superesse  ratus ,  ad  id  , 
relicto  slnistro ,  advolavit.  Ita  Plut.  in 
Qaintio  et  Polyb. »  Contra  scribam 
eir^sse  tanto  confidentius  statui  posse 
monet  Drak. ,  quod  hsec  pars  operi« 
Livianl  unius  tantum  codicis  ope  no- 
hli  servatasiL  Cf.  ad  VU ,  i5,  n.  2, 

^,  Partem  proJHgatajn  castera  tra- 
eturam;  vide  ad  IX,  18,  n.  14.  — 
Aversi  (  vide  ad  III ,  63 ,  n.  i )  terrore 
primo  bestiarum,  forte  belluarum, 
quia  de  pr«lio  agitur ;  Duker.  Confer, 


intppt  Flori,  I,j8»  n.  8,  et  11,  6, 

5.  Unus  e  trihu^is  militum,  extem- 
plo  capto  eonsilio,  cum  XX  signomm 
miUtibus,  cum  XX  manipulis  (  vide 
ad  XXV ,  a  3 ,  n.  9  ) ,  relieta ,  eto.  conf^ 
Polyb.  XTIII»  ^  Vto  extemplo  forte 
legi  ex  tempore  :  iroip*  auT^v  tov  t^c 
Xpt(a(  xaipbv  «uj&f  poyiiaac ,  6  ^eov  itA 
irciety  ,  Polyb.  Idem  et  Dukero  in 
mentem  venisse  video.  Conf.  Cort.  ad 
Sall.  Jttg.  70. 

6.  NuUam  aciem  ab  tergo  ador-f 
tus,  etc.  ••  Slgnifioat  eo  deventum-,  ut 
peci  ipsa  salus  ultra  servare  Maceda^ 
nas  v^leret.  Etenim  nuUam  aciem  tam 
firmam  es^e,  quani  sic  ex,  in^proviso 
ab  tergo  impugnatam  constare  neo 
turhari  contlgisset.  Praeter  9utem  illad 
peiioulom)  qnod  alia  quaevis  aciesi^ 
non  ad  hunc  oasum  «nte  |nstructa 
pr8Bpar9ta<](ue,  suhltura  foret,  hoc  op- 
portaniorem  phalangem  Macedonam 
foisse,  quod  n^tura  sua  immobilis  est 
set,  nec  posset  circumagi,  quln  dis^ 
solver^tur.  Depique  absque  hoc  etiam 
foret,  et  «luamviss^lviA  ordinlhusph?.. 


vllVs.       LIB.  XXXIII.  CAP.  IX.  X.  265 

Ad  hoc  loco  etiam  premebaDtur  7,  quia  jugum,  ex 
quo  pugnaverant,  dum  per  proclive  puisos  insequun* 
tur,  tradiderant.hosti  ad  terga  sua  circumducto.  Pau- 
lisper  in  itiedio  cassi ;  deinde  omissis  plerique  armis 
capessunt  fugam. 

X.  PhiUppus  cum  paucispeditum  equitumque  primo 
tumulum  altiorem  inter  cseteros  cepit,  ut  specularetur, 
quae  in  laeva  parte  suorum  fortuna  esset ;  deinde ,  post- 
quam  fugam  effusam  animadvertit ,  et  omnia  circa 
juga  signis  atque  armis  fulgere^  tum  et  ipse  acie  ex- 
cessit'.  Quintius,  quum  institisset  cedentibus,  repente 
quia  erigentes  hastas  Macedonas  conspexerat,  quid- 
nam  pararent  incertus,  paulisper  novitate  rei  consti- 
tuit  signa;  deinde,  ut  accepit,  hunc  morem  esse  Ma- 
cedonum  tradentium  sese^,  parcere  victis  in  animum 
liabebat.  Caeterum  ab  ignaris  militibus  omissam  ab 
hoste  pugnam,  et  quid  imperator  vellet,  impetus  in 
eosdem  factus ,  et ,  primis  caesis ,  caeteri  in  fugam  dis- 
sipati  sunt.  R^x  effuso  cursu  Tempe^  petit  :  ibi  ad 
Gonnos  diem  unum  substitit  ad  excipiendos,  si  qui 
prffilio  superessent.  Romani  victores  in  castra  ho- 
stium  spe  praedae  irruunt ;  verum  ea  magna  jam  ex 


lanx  99  Tisrtere  potuissef  (  quod  non 
poterat ) ,  tamen  ne  id  qaidem  llcuisse 
propter  novos  animos  recentemque 
impetusi  illorum  ex  Romanis ,  qui  in 
ainistro  cornu  j7aa/o  antepedem  retu- 
ferant;»  Gron.  "De  phalange  ejnsqne 
et  commodis  et  incommodis  vid.  Po« 
lyb.XVni,  ia-i6. 

7.  j4dho€  loco  etiam  premebantur  ; 
videadllyaS,  n.  3,  etlll,  j3,  n.  i. 
—  Per procUve pubos  ;  conf.  V,  43. 

Ci.p.  X.  I.  Tum  et  ipse  acie  excessit: 
inep^e  tum  post  deinde,  Scrihe/uigere 
^om.  (  h.  e.  Romanis),  et  ipse,  etc. 


Gron.  Sed  vide  ad  XXIII,  34»  n.  4. 
—  Mallet  Goell.  hostium,  pro  tum; 
nihil  tamen  temere  mutandum  putat : 
sequutus  enim  videri-  potest  Livius 
usum  grsecnm  apud  quos  tots  passim 
reperitur  post  eiret  >  eirti^Tl  ^  et  similia. 
Vid.  Walchii  Emendatt.  Livian.  p.  196 
sq.  ct  Doer.  ad  himc  locum.  En. 

a.  Macedonum  tradentium  sese , 
aut  transenntium  ad  hostes. — In  ani- 
mum  habebat;  vide  ad  librum  II, 
cap.  14  j  n.  a. 

3.  Rex  effuso  cursu  Tempe,  etc. 
conf.  Polyb.  XVIII,  10. 


^66  T.  Livii  ^:liii: 

parte  direpta  ab  iEtolis  inveniunt.  Caesa  eo  die^  octa 
hostium  millia ,  quinque  capta :  ex  victoribus  septin- 
genti  ferme  ceciderunt.  Si  Valerio  quis  credat,  om- 
nium  rerum  immodice  numerum  augenti,  quadra- 
ginta  millia  hostium  eo  die  sunt  caesa;  capta,  ubi 
modestius  mendacium  est,  quinque  millia  septin- 
genti  9  signa  militaria  ducenta  unum  et  quadraginta. 
Claudius  quoque  duo  et  triginta  millia  hostium  caesa 
scribit,  capta  quatuor  millia  et  trecentos.  Nos  non 
minimo  potissimum  numero  credidimus  ^,  sed  Poly- 
bium  sequuti  sumus,  non  incertum  auctorem  quum 
omnium  romanarum  rerum ,  tum  praecipue  in  Graecia 
gestarum. 

XI.  Philippus,  collectis  ex  fuga,  qui,  variis  casibus 
pugnap  dissipati ,  vestigia  ejus  sequuti  fuerant ,  missis- 
que  Larissam  ad  commentarios  regios '  comburendos, 
ne  in  hostium  venirent  potestatem ,  in  Macedoniatn 
concessit.  Quintius ,  captivis  praedaque  venum  datis , 
partim  militi  concessis ,  Larissam  est  profectus ,  haud 
dum  satis  gnarus,  quam  regionem  petisset  rex,  quidve 
pararet.  Caduceator  eo  regius  venit^,  specie  ut  indu- 
ciae  essent ,  donec  tollerentur  ad  sepulturam ,  qui  in 
acie  cecidissent;  revera  ad  petendam  veniam  legatis 
mittendis :  utrumque  ab  Romano  impetratum.  Adjecta 
et  ilia  vox ,  bono  animct  esse  regem  ut  juberet :  quac 
maxime  ^tolos  offendit,  jam  tumentes^  querentes- 


4 ,  ^Cassa  eo  die  octo ,  etc.  cf.  Oroa. 
IV,  20. 

5.  Nos  non  minimo  potissimum  nu' 
mero  credidimus ,  forte  leg.  minimum 
numerum  hac  sententla :  ego  minimum 
numerum  retuli,  non  quod  enm  potis- 
simura  verum  esse  credam ,  sed  Poly-> 
binm  sequntus ;  Duk.  —  Non  incertum 
auctorem  Pofybium,  elc.  vide  supra 


ad  lifo.  IV,  cap.  ao,  n.   lo,  et  lib. 
XXX,  cap.  ^5,Ti.  3. 

Ca.p.  XI.  I.  Ad  commentarios  re* 
gios,  etc.  conf.  Polyb.  XVIII,.  1 6. 

a.  Caduceator  eo  regius  venit,  tres 
legati,  Demosthenes  ,Cycliades  et  Lim- 
uaeus,  apud  Polyb.  XVIII  ,17. 

3.  Jam  tumentes  MS ,  non  timente^s;^, 
Tide  ad  XXXI ,  8,  n.  11 . 


v.cMl      LIB.  XXXIII.  CAP.  XI.  XII.  a67 

<jue,  mutatum  victoria  imperatorem,  Ante  pugnam 
omnia  magna  paivaque  communicare  cum  sociis  so^ 
litum;  nunc  omnium  expertes  consiliorum  esse :  suo 
ipsum  arbitrio  cuncta  agere  :  cum  Philippo  jam  gra- 
tice  privatce  locum  quterere ;  ut  dura  atque  aspera  belli 
jEtoli  exhauserint ,  pacis  gratiam  etfructum  Romanus 
in  se  "vertat.  Et  kaud  dubie  decesserat  iis  aliquantum 
honoris  :  sed ,  cur  negligerentur ,  ignorabant.  Donis 
regiis  imminere  credebant  *  invicti  ab  ea  cupiditate 
animi  virum  :  sed  et  succensebat  non  immerito  ^to- 
lis,  ob  insatiabilem  aviditatem  ^  praedae  et  arrogantiam 
eorum ,  victoriae  gloriam  in  se  rapientium ,  quae  vani- 
tate  sua  omnium  aures  offendebat ;  et  Philippo  sub- 
lato  ^  fractis  opibus  macedonici  regni ,  ^tolos  haben- 
dos  Graeciae  dominos  cernebat.  Ob  eas  causas  multa 
seduio ,  ut  viliores  levioresque  apud  oranes  essent  et 
viderentur,  faciebat. 

XII.  Induciae  quindecim  dierum  datae  ^  hosti  erant, 
et  cum  ipso  rege  constitutum  coUoquium :  cujus  prius 
quam  tempus  veniret ,  in  consilium  advocavit  socios ; 
retulit ,  quas  ieges  pacis  placeret  dici.  Amynander 
Athamanum  rex  paucis  sententiam  absolvit :  ita  com- 
ponendam  pacem  esse,  ut  Grcecia,  etiam  ahsentibus 


4.  Donis  regiis  imminere  ( vide  ad 
III ,  5i ,  n.  3  )  credebant,  etc.  ab  qua 
cormptela  duces  Rom.  ante  bella  trans- 
niarina  abhorrnisse  monet  Polybius, 
XVIII,  17,  18. 

5.  Ob  insatiabilem  aviditatem ,  etc. 
vide  ad  XXVI,  aS,  n.  6,  ct  conf. 
Plut.FIamin.  c.  9.,  p.  3 7  3.  —  Quee  ar- 
rogautia  vanitate  sua,  etc.  nisi  cum 
Gron.  et  Bauero  raalis  qnavanitate, . . 
offendebant, — Vnlgatam  servant  MSS : 
arrogantia  ^tolorum  per  vanam  fal- 
samque  virium  et  meritorum  ostenta- 
iSoneui  omhlum  aares  ofrendebat.Eo. 


Cl.p.  XII.  I.  Inducite  XV  dierum 
legatis  Philippi  petentibus  data:, ,,  in 
consilium  (vide  ad  1 ,  54  >  n.  i  )  advo- 
cavit  socios,  etc.  conf.  Polyb.  XVIII, 
x6,  i9,ao,etAppian.Maced.  VII, I. 
Advocatis  sociis  retulit  malebat  Gron. 
Poterat  sic  Livius ;  sed  voluit  aliqnan- 
do  minntatim  et  carptim  scribere; 
Bauer.  Advocavit  socios ,  ad  quos  vel 
et  ad  eos  retulit,  vel  advocavit ,  et  ad 
socios  retulit  conj.  Drak.  Sed  retulit 
h.  I.  dictum  pro  retulit  ad  consilium  / 
quod  tnm  ex  praecc  (in  consilium  ad- 
vocavit),  tum  ex  seqq.  intelligitur ;  vid. 


^68  T.  LIVII  tcAll: 

Romanis,  satis  potens  tuendas  simiil  pacis  libertatis- 
que  ^  esset.  ^tolorum  asperior  oratio  fuit ,  qui  pauca 
proefati,  recte  atque  ordine  imperatorem  romanumfa- 
cerej  quod^  quos  bellisocios  hxibuissety  cum  iis  com- 
municaret pacis  consiUa :  falli  autem  eum  tota  re^,  si 
aut  Romanis  pacem  y  aut  Grcecice  libertatem  satisfir- 
mam  se  credat  relicturumy  nisi  Philippo  autoccisoy 
aut  regno  pulso;  quce  utraque  proclivia  esse^  si  for- 
tuna  uti  vet/et.  Ad  haec  Quintius  iiegare  ^  yEtolos  aut 
moris  Romanorum  memores  ^,  autsibiipsis  conuenien- 
tem  sententiam  dixisse ;  et  illos prioribus  omnibus  con- 
ciliis  colloquiisque  de  conditionibus  pacis  sempery  non 
ut ad internecionem^llaretur y  disseruissey  etRoma^ 
nos  y  preeter  vetustissimum  morem  victis  parcendi^ 
prcecipuum  clementice  documentum  dedisse  y  pojce 
Hannibali  et  Carthaginiensibus  data.  Omittere  se 
Carthaginienses :  cum  Philippo  ipso  quoties  ventum 
in  colloquium  ?  nec  umquam  ,  ut  cederet  regno , 
actum  esse.  ^n^  quia  victus  prcelio  foret  y  inexpiabile 
bellum  factum  ?  Cum  armato  hoste  infestis  animis 
concurri  debete:  adversus  victos  mitissimum  quem- 
que  animum  nmximum  habere^.  Libertati  Gnscice 

ad  XXYI,  a ,  n.  3.  Hinc  et  patet, 
conjecturam  Gron;  ab  h.  1.  alienam 


esse. 


a.  Satis  potens  tuenda;  simul  pacis 
Khertatisque^  h.  e.  simul  libertatis;  at 
paasini;  Tid.  Gron.  et  Drak.  —  Qui, 
pauca  prafati ,  {ovte  pro/ati ,  &c,sunt 
vel  dixemnt.  Paucis  malebat  Bauer. 
ob  seq.  infinit.  Cur  ita  autem  rednn- 
det  -yo^t  faVi,  qnod  idem  monet,  non 
udsequor.  Hoo  autem  referendum  ad 
quidem  in  snperioribus  omissum  sup- 
plendumque  :  Recte  qnidem  atque  or- 
dine  (  vide  ad  XXJV,  3  z  ,  n.  3  ) ,  etc. 

3.  PalH  autem  eum  tota  re,  tow  «^* 


«tWTStv  o^Tov,  Polyb.  XVUI,  19, 
n.  6. 

4.  Mtolos  aut  moris  Romanorum 
memores,  sc.  esse.  Memorem.,,  sen- 
tentiam  emend.  Gron.  Gonf.  ad  III, 
36 ,  n.  8.  Bene  et  de  more  Nostri:  ne- 
cessarium  tamen  non  est ;  Bauer. 

5,j4dversus  victos  mitissimum  quem^ 
que  bominem  animum  maximum  ka- 
bere;  nisi  legere  ualis  haberi  et  mitis- 
simum  quemque  animHm  jnngere ,  vel 
potius  cum  Onk.  verba  sic  irajicere 
maximum  qucmque  mitissimum  ani- 
mmn   kabere ,   ut  mitissimus  animns 


i.  C.  197. 
U.  C.  55S. 


LIB.  XXXril.  GAP.  XII.  XIII.  269 

videri  graves  Macedonum  reges :  si  regnum  gensque 
tollatury  Thraca^y  IllyrioSy  Gallos^  deinde ,  gentes fe- 
ras  et  indomitaSy  in  Macedoniam  se  et  in  Grceciam 
effusuras  :  ne,  proxima  qucequt  amoliendo ,  majori^ 
bus  gravioribusque  aditum  ad  sefacerent,  Interfanti 
deinde  Phaeneae  praetori  ^tolorum,  testificantique ,  si 
elapsus  eo  tempore  Philippus  foret ,  mox  gravius  eum 
rebellaturum , «  Desistite  Uimuituari ,  inquit ,  ubi  con- 
« sultandum  est  :  non  iis  conditionibus  illigabitur 
«  pax  7,  ut  movere  bellum  possit ». 

XIII.  Hoc  dimisso  concilio,  postero  die  rex  ad  fau- 
ces,  quae  ferunt  in  Tempe'  (is  datus  erat  locus  collo- 
quio  ) ,  venit :  tertio  die  datur  ei  Romanorum  ac  so- 
ciorum  frequens  concilium.  Ibi  Pbilippus  perquam 


opponatur  infesto ,  et  victus  hostis  ar- 
mato,  Conf.  intpp.  Ovid.  Trist.  III,  5, 
▼.  3 1  (  Qno  quisque  est  major,  ma^i 
fSt  placabilis  ira  ) ,  et  verba  Polyb. 
XYIII,  ao,  n.  7,  a  Livio  expressa: 

no>.8jjt.ouvTa?  yap  ^v.  tcu;  ayaOcuc  dSv- 
<^pa;  popsi;  filvai  xal  6u{Jbi»ouc  *  i^tto- 
[AEvcu;  ^e  yfivvaiouc  xai  [xs^YoXdopova; , 
vtxuvTa;  ft  fftT]v  jiSTptou;  xal  itpaei( 
xat  ftXavOpcAiTou;.  "Vox  animiim  non 
exstat  in  MS,probb.  Horrione  etGron. 
Sed  hic  ez  praec.  m«nbro  eam  repe« 
tendam,  ille  haberi  reponendnm  pu- 
tabat. 

6.  Thracas ,  Ilfyrios,  Gallos:  qui 
OalU  b.  ].  retinendi  vel  ob  XLY,  3o : 
nec  pro  iis  substituendi  Triballi;  et  hi 
Galli  snnt  Scordisci :  nam  qoi  Delphos 
oppugnaverant,  amisso  Brenno  duce, 
pars  in  Asiam ,  par»  in  Thraeiara  ex- 
torres  fngemnt ;  unde  per  eadem  ve* 
stigia,  qnae  venerant,  antiquam  pa-< 
triam  repetivere:  quod  ex  Liv.  Epit. 
63,  et  Justino,  XXXII,  3,  notnm; 
Gron.  Conf.  et  Polyb.  XVIII ,  ao. 

7.  Non  iis  conditionibus  iUigabitur 


pax;  {oTteleg. pacis  cum  Gron. (conf, 
XXXVl ,  1 1  pr.)  vel  iHi  dabitttrpax 
cum  Rubenio.  —  Creverii  nota  est : 
«  fnistra  hsec  suspecta  snnt  Gronovio : 
quid  enim  vetat  dicl  illigatam  pacem , 
id  est,  iis  conditionibus,  tanquamvin- 
culis  adstrictam ,  nt  solvi  facile  non 
possit?  Immo  elegantius  illavelutvin- 
cula  videntur  tribni  paci  quam  Philip- 
po  ».  Gonjectnnim  Rubenii  impugnat 
Jacobs.  quia  verbum  illigari ,  qnod 
elegans  est  et  apud  Livinm  frequens , 
obliterari  nolit.  Hinc  legendnm  propo- 
nit  rex  pro  pax,  Ynlgatam  servarem ; 
et  hunc  loquendi  mo&umipax  bellnm 
moverepossit  (id  est,  belU  alterius  sit 
cansa  ) ,  defendere  puto  Gicer.  locus  de 
Nat.  Deor.  II ,  19  :  Sol  ita  movetur , 
Ht,  quum  terras  larga  luce  compleve- 
rit,  easdem,..  opaeet,  £n. 

Qtkv.  XIII.  I.  Ad  faiices,  quosfe" 
runt  in  Tempe,  wpoc  ttv  fitffScXi^v  twv 
Te|jwr«v,  ctc.  conf.  Polyb.  XVIIl, 
«I,  aa.  —  Datus  erat  loeus,  forte 
dietus;  Gron.  Sed  vid.  Duk.  ad  Flor. 
III  ,  3  ,  n.  14. 


^^io  T.  Livii  t.^:^?i: 

prudenter,  iis,  sine  quibus  pax  impetrari  non  pote- 
rat,  sua  potius  voluntate  omissis  %  quam  ut  altercando 
extorquerentur ,  quce  priore  colloquio  aut  imperata  a 
Romanis  y  aut  postulata  ab  sociis  essenty  omnia  se 
concedere ,  de  cceteris  senatui  permissurum ,  dixit. 
Quanquam  vel  iniraicissimis  omnibus  prseclusisse  vo- 
cem  videbatur,  Phaeneas  tamen  ^tolus,  cunctis  ta« 
centibus,  «Quid?  nobis,  inquit,  Philippe,  reddisne 
« tandem  Pharsalum  et  Larissam  Cremasten  et  Echi-* 
«  num  et  Thebas  Phthias  ? »  Quum  Phihppus  nihil 
morari  diceret,  quo  minus  reciperent;  disceptatio  in- 
ter  imperatorem  ron^annm  et  ^tolos  orta  est  de  The^ 
bis^ :  naro ,  eas  popuU  romani  jure  belli  £stctas^  esse 
Quintius  dicebat,  quod,  integris  rebus,  exercitu  ab 
se  admoto ,  vocati  in  amicitiam ,  quum  potestas  libera 
desciscendi  ab  rege  esset ,  regiam  societatem  romana^ 
praeposuissent.  Phaeneas,  et  pro  societate  belli,  quae 
ante  bellum  habuissent ,  restitui  ^tolis  aequuni  cense- 
bat,  et  ita  in  foedere  primo  cautum  esse  ^,  ut  belli  praeda  ^ 
rerumque  quae  ferri  agique  possent,  Romanos,  ager 


a.  Sua  potitis  voluneaee  omissis, 
forte  remissis;  Dut.  coU.  IV,  43 ;  VI, 
17,  i8;  XXXV,  45.  Sic  et  mox  om- 
f/ia  se  concedere,  ut  apud  Polyb. 
irotvTa  <Tuyx,ci>psTv  xai  wowicsiv.  ^"Im- 
perata  a  Romanis,  iirtTaTTojAeva  Po- 
lyb.  Conf.  XXXII  ,35.  —  De  cteteris 
senatui permissurum  ;  vide  ad  IX ,  43  9 
II.  4.  —  Inimicissimis ,  fprtiB  iniquissi-- 

mis  ;  Gron. 

3.  Disceptatio  inter  imperatorem 
rom.et^tolos  ortaest  de  Thebis,  etc. 
bxc  repugiiant  et  yerbis  Qnintii  mox 
laudatis  foederisque  interpretationi,  et 
perspicua  Polybii  (  XVIH ,  a  i )  nar- 
rationi ,  in  qua  vertenda  labi  potuisse 
Livinm  mireris.  Ex  utraque  patet, 
Thebaa  Pbthioticas,  easque  solas,  ut- 


pote  vi  captas ,  ^tolis  a  Quintio  con- 
cessas  fuisse ,  non  vero  reliquas  Thes* 
saliae  civitates,  quae  sua  volimtate  ia 
dttionem  romanam  venerint.  De  quo 
erroreLivii  et  cansa  ejus  vid.  Perizon. 
Anim.  hist.  c.  g ,  p.  385  sq. 

4.  Em  populi  rom.  jure  belUfaetas 
esse:  cuiadversari  videtursup.  cap.  5. 
Captjfi  ergo  Thebae  vi,  vel  certe  metu 
coactse  in  ditionem  rom.  venisse  vi-  - 
dentur  statim  post  victnm  jam  regem : 
qnod  tamen ,  ut  multa  alia ,  Livius  suo 
loco  annotare  neglexit,  vel  ex  hoc  cle- 
mum  intelligi  voluit;  Periz. 

5..Et  ita  in  'fiedere  primo  catttum. 
esse,  etc,  vid.  XXVI, 24,  —  Qnte  re- 
rum/erri  agiqtte  possent ;  vide  ad  IH^ 
37,  n.  4«- 


v.c:lU:  LiB.  xxxiii.  cap.  xiii.  xiv.      ^71 

urbesque  captae  iEtolos  sequerentur^.  «Vos,  inquit, 
(( ipsi ,  Quintius ,  societatis  istius  leges  rupistis  ?,  qno 
(( tempore ,  relictis  nobis ,  cum  Philippo  pacem  feci- 
a  stis  :  quae  si  maneret ,  captarum  f amen  urbium  illa 
«lex  foret.  Thessaliae  civitates  sua  voluntate  in  ditio- 
«  nem  nostram  venerunt.  »  Haec ,  cum  omnium  sor 
ciorum  assensu  dicta ,  ^tohs  non  in  praesentia  modo 
gravia  auditu,  sed  mox  belli  etiam  causae  ^ '  magna* 
rumque  ex  eo  cladium  iis  fuerunt.  Cum  Philippo  ita 
convenit,  ut  Demetrium  filium  et  quosdam  ex  ami- 
corum  numero  obsides  et  ducenta  talenta  daret  :  de 
caeteris  Romam  mitteret  legatos  :  ad  eam  rem  quatuor 
mensium  induciae  essent.  Si  pax  non  impetrata  ab  se- 
natu  foret,  obsides  pecuniamque  reddi  Philippo  re- 
ceptum  est^.  Causa  romano  imperatori  non  alia  major 
fuisse  dicitur  pacis  maturandae,  quam  quod  Antio- 
chum  ^^  bellum  transitumque  in  £,.uropam  moliri  con- 
stabat. 

XIV.  Eodem  tempore,  atque ,  ut  quidam  tradidere , 
eodem  die  ad  Corinthum  Achaei  ducem  regium  An- 
drosthenem  justo  praelio  fuderunt.  Eam  urbem  pro 
arce  habiturus '  Philippus  adversus  GraBciae  civitates , 


6.  Urbes  captce  JEtolos  sequerentttr ; 
vide  ad  XXVUI,  a x ,  n.  4. 

7.  Vos  ipsi  societatis  istius  leges  ru» 
pistis ,  etc.  qaod  ^tolis  etiam  qbjici- 
tar  XXIX,  la ;  XXXI,  39,  3i.  Sed 
in  eo  Romanomm  potiiis  colpam  fitiis- 
se,  patet  ex  XXIX,  12  pr. 

8.  Sed  mox  beiiietiam  causie,  bel- 
lorom  a  Romanis  advevsos  iEtoIos  et 
Antiochnm  gestonun.  Conf.  Polyb. 
XXVin,  aa.  Causa  malebat  Crev. 
— r  Magnarumque  ex  eo  cladium  iis 

fuerunt :  «  cnr  iis ,  qnum  jam  sit  Mto- 
lis?  Nempe  qnia  clades  et  aliis,  alteri 
parti ,  i^ccidere  possent.  Etiam ,  com^ 


mate  post  iis  posito ,  ut  ad  cladium 
referatur ,  minns  rednndet ;  »  Bauer. 
Sed  vide  ad  I,  xg,  n.  i.  —  Cum  Phi- 
Uppo  ita  convenit;  vide  ad  I,  3 ,  n.  4. 
— Ducenta  talenta,  ita  non  modo  Ap' 
pian.  Maced.VU,  a,  sed  et  Polyb. 
XVIII ,  aa ,  S  5,  ex  MS  Bavar. 

g.ReddiPhilippo  receptum  est;  vide 
adVU,  14,  n.  x. 

xo.  Quam  quod  Antiochum,  etc. 
quodque  bello  renovato  a  PhiLppu 
verebatnr,  ne  consul  alter  adveniret 
et  omne  rerum  gestarum  decus  ad  se 
traberet.  Conf.  Polyb. 

CAr.  XIV.  I .  Eam  urbem  pra  arco 


Q7a  T.  LIVII  ta^, 

et  principes  inde  evocatos  per  speciem  coUoqiiendi , 
quantum  equitum  dare  Corinthii  ad  bellum  posseut , 
retinuerat  pro  obsidibus,  et,  praeter  quingentos  Ma- 
cedonas  mixtosque  ex  omni  genere  auxlliorum  octin- 
gentos ,  quod  jam  ante  ibi  fuerat  ^,  mille  Macedonnm 
eo  miserat,  et  mille  ac  ducentos  Illyrios  Thracasque,  et 
Cretenses ,  qui  in  utraque  pai^te  militabant ,  octihgen- 
tos.  His  additi  Boeoti  Thessalique  et  Acarnanes  mille, 
scutati  omnes,  et  ex  ipsorum  Corinthiorum  juventute, 
impleta  ut  essent  sex  millia  armatofum ,  fiduciam  An- 
drostheni  fecerunt  acie  decernendi.  Nicostratus  prae- 
tor  Achaeorum  Sicyone  erat  cum  duobus  millibus  pe- 
ditum,  centum  equitibus,  sed,  imparem  se  et  numero 
et  genere  militum  cernens ,  moenibus  non  excedebat. 
Regia;  copiae  peditum  equitumque  vagae  Pelienensem 
et  Phliasium  et  Cleonseum  agrum  depopulabantur. 
Postremo,  exprobrantes  metum  ho^ti,  in  finesSicyo- 
niorum  transcendebant :  navibus  etiam  circumvecti 
omnem  oram  Achaiae  vastabant.  Quum  id  efiusius 
hostes ,  et ,  ut  fit  ab  nimia  fiducia ,  negligentius  etiam 
facerent ,  Nicostratus ,  spem  nactus  necopinantes  eos 
aggrediendi ,  circa  finitimas  civitates  nuntium  occuI*« 
tum  mittit  ^,  quo  die  et  quot  ex  quaque  civitatearmati 
ad  Apelaurum  ( Stymphaliae  terrae  is  locus  est )  conve- 
nirent.  Omnibus  ad  diem  edictam  paratis,  profectus 


habiturus ,  etc.  vide  ad  IV,  3x  ,  n.  8. 
a.  Quod  (qtiantuin  eoriim)yam  onto 
ibifiierat:  aut  deest  yox  prasidium  , 
ant  acribendnm  quijam  a.  i.fiierant; 
Gron.  quem  tamen  aimilia  in  Obss. 
III ,  a ,  defendisae  monet  Dnk.  Forte 
leg.  quotjam  a,  i.fiterant,  Idem  snspi- 
cabatur  Drak.  —  Scutati  omnes;  yid« 
ad  VIII, 8 , n.  3. — Walchins,  Emend. 
pag.  172,  vult  uumenim  Corinthio- 
rura  excidisse;  quippe  calculos  si  sub- 


ducis,  scunma  omnium  non  efficit  scx 
millia,  sed  millia  quinque  tantum  et 
trecentos:  iraqne  scriberet  et  DCC  ^d- 
est,  septingenti)  ex  ipsorum ,  etc.  Ed. 
3.  Nunt.  occultum  mitdt ,  quo  ,  etc. 
vide  ad  VIII ,  xg,  n.  xo.  —  Ad  Ape' 
laurum,  Stymphalia  terree  ioeum, 
To  AiteXaupov ,  mons  imminens  Stym- 
pfaalo ,  Arcadis  oppido ,  memoratur 
Polyb.  rV,  69,  n.  i.  -^Addiem  edi- 
etam,  foirte  dictam  ;  Drak. 


tc.lll\    LIB.  XXXIII.  CAP.  XIV.  XV.  a^S 

inde  extemplo ,  per  Phliasiorum  fines  nocte  Cleonas , 
insciis  omnibus,  quid  pararet,  pervenit.  Erant  auteni 
cum  eo^  quinque  miUia  peditum  (ex  quibus....  arma- 
turte  leyis),  et  trecenii  equites.  Cum  iis  copiis,  dimis- 
sis,  qui  speculareutur,  quam  in  partem  hostes  effun- 
derent  sese ,  opperiebatur. 

XV.  Androsthenes,  omnium  ignarus,  Corinthopro- 
fectus,  ad  Neraeam  ^  (  amnis  est  Corinthium  et  Sicyo- 
nium  interfluens  agrum  )  castra  locat.  Ibi  parte  dimi- 
dia  exercitus  dimissa ,  dimidiam  trifariam  divisit ,  et 
omnes  equites  discurrere  ad  depopulandos  sinHil  PeJ- 
lenensium  Sicyoniumque  agros  et  Phliasium  jubet : 
h^c  tria  diversa  agmina  discessere.  Quod  ubi  Cleonas 
ad  Nicostratum  perlatum  est,  extemplo  vaUdam  mer- 
cenariorum  manum  praemissam  ad  occupandum  sal- 
tum ,  per  qufem  transitus  in  Corintbium  est  agrum , 
ante  sigxia  equitibus ,  ut  pra;grederentur,  locatis ,  ipse 
confestim  agmine  duplici  sequitur.  Parte  una  mercer 
iiarii  militesibant  cum  levi  armatura,  altera  clypeati, 


4.  Erant  autem  cum  eo,,. opperie- 
hatur  edidi  exemplo  Crev.  ex  proba- 
bili  emend.  Jac.  Peris.  pro  valg.  quin- 
que  miUiapeditum,  ex  quihus  armat. 
levis ,  et  CCC  equites ,  cum  iis  copiis 
dimissi...  opperiebantur.  Numerus  le- 
Tis  armaturae  militum  excidisse  vide- 
tar,  et  cum  copiis  opperiebatur  di- 
ctam ,  ut  apud  Sall.  Jug.  9 1 ;  ubi  vid. 
Cort.  Audacior  et  minns  apta  est 
Gron.  mutatio  vulg.  lect.  ex  quibus 
armaturam  tevem  et  trecentos  equites 
cum  iis  (  sc.  militibua  l^vium  armo- 
rum  )  dimissos . . .  opperiebatur. 

Cap.  XV.  I.  j4d  Neme€un;  vid. 
Strab.  VUI,  3Sji.  — Ibiparte  dimidia 
exercitus  dimissa ,  immo  secum  reten- 
ta  vel  quid  simile  :  nam  si  Androstbe- 
nes  partem  exercitus  dimidiam  dimi- 

n. 


sisset ,  et  dimidiam  trifariam  divisam 
agros  bostinm  popnlari  jnsslsset,  nul- 
lum  castris  praesidium  relictnm  fuis- 
set:  sed  contrarinm  ex  seqq.  patet; 
Crev.  Considere  jussa  conj.  Drak.  Ne 
sic  qnidem  omnia  satis  plana  sunt, 
nisi  etiam  sciipseris  trjfariam  divisit 
et  cum  omnibus  equitibus  discurrere... 
JHssit.  Sufficlunt  autem  haec :  Ibi  par- 
tem  dimieUam  exercitus,  divisam  tri- 
fariam,  etomnes  equites,  etc.  Reliqua 
et  langnent,  et  sensum  turbaat. — ^Vul- 
gatam  defendere  conatur  Walchius , 
Emend.  pag.  116,  nnllamqne  in  ea  of- 
fendendi  causam  videt ,  quia  proprie 
c^pitaTdimitterede  militibns  abire  jns- 
sis  in  suum  quibusqne  locum ,  impera- 
tore  etiam  tum  in  ordinandis  instmen- 
disque   caeteris    occupato.    Sle    apud 

18 


A.  C.  ijj^. 

u.  e.  5&&. 


•^74  T.   LIVII 

dein  aliarum  gentiiim*  exercittis  robur  eraL  Jam  hauil 
procul  castris  aberant  pedites  equitesque,  etThracum 
quidam  in  vagos  palatosque  per  agros  hosles  impetum 
fecerunt,  quum  repens  terror  castris  infertur.  Trepi- 
dare  dux ,  ut  qui  hostes  nusquam ,  nisi  raro  in  colli- 
bus  ante  Sicyonem  ^,  non  audentes  agmen  demittere 
in  campos,  vidisset ;  ad  Cleonas  quidem  accessuros 
nunquam  credidisset.  Revocari  tuba  jubet  vagos  a  ca- 
stris  dilapsos :  ipse,  raptim  capere  arma  jussis  militi-, 
bus,  infrequenti  agmine  porta  egressus,  super  flumen 
instruit  aciem.  Cceterae  copia;,  vix  colligi  atque  instrui 
quum  potuissent,  primum  hostium  impetum  non  tu- 
lerunt.  Macedones  et  maxime  omnium  frequentes  ad 
signa  fuerant,  et  diu  ancipitem  victoriae  spem  fece- 
runt  :  postremo  fuga  caeterorum  nudati,  quum  dupe 
jam  acies  hostium  ex  diverso,  levis  armatura  ab  la- 
tere,  clypeati  ca^tratique^  a  fronte  urgerent;  et  ipsi, 
re  inclinata ,  primo  retulere  pedeift  ;  deinde  impiilsi 
terga  vertunt ,  et  plerique,  abjectis  armis,  nuUa  spe 
castrorum  tenendorum  rehcta,  Corinthum  petierunt. 
Nicostratus ,  mercenariis  miUtibus  ad  hos  persequen- 


Suet.  Aug.  49 :  reliquas  ( cobortes)  in 
hiberna  et  asstiva  circa  Jinitima  oppi- 
da  duruttere  euisuerat.  Conjunctionem 
qnoqoe  in  seqq.  desideFBt,  sensuique 
ita  medetur  :  dimidiam  (trifariam  di- 
visitj  et  omnes ,  ete.  En. 

a.  jiltera  elypeati,  dein  aliarum 
gentium,  etc.  aed  nulla  adbuc  gens 
iiiemorata  est.  /iltera  cfypeati  Aeheeo- 
rum,  dein  aliarum  gentium,  sc.  cly- 
peati  exercitus  robur  erat  conj .  Crev.  et 
altera  cfypeati,  qd  iis  (  b.  e.  quod  in ) 
illarum  gentium  (  Grseeomm  et  finiti- 
jnarum  civitatinm ,  ad  qnas  occoltum 
nuntium  de  mittendis  armatis  Nico- 
stratum  misissey  cap.  prxe.  traditur) 


exercitibus  (ita  onicns  MS)  robur  erat 
Drak.  —  Jam  haud procul  castris  ahe- 
rant,  sc.  Androstbenis ,  ad  Nemeam 
fi,  locatis.  —  Impetumfeeenmt ,  forie 
fecerant,  ob  praec.  aberant ;  Crey.  et 
Drak. 

3.  Ut  qui  hostes  nusquam,  nisi  in 
eollibtts  ante  Sicjronem,  idqoe  raro  , 
vidisset;  nisi  leg.  raros ,  et  ob  id  non 
audentes  descendere  in  campos ;  Dok. 
Sic  cap.  I ,  rara  arma  pattcique  mi/i" 
tes ,  etc.  —  Superfiumen  Nemeam  m- 
stniit  aciem  ;  vide  snpra  ad  librum  I , 
cap.  2 ,  n.  3. 

4.  Clypeati  eevtnuique . , ,  impulsi; 
Tidc  ad  1 ,  1 4 ;  n.  8 ;  XXI ,  2  [  ^  n.  6. 


u.c  5?5;     LIB.  XXXIII.  CAP.  XV.  XVI.  1175 

(I0S3,  equitibus  Thracumque  auxiliis  in  pdpulatores 
agri  Sicyonii  missis,  magnam  ubique  caedem^  edidit; 
majorem  prope,  quam  in  pra?lio  ipso.  Ex  iis  quoque, 
qui  Pellenen  Phliuntaque  depopulali  erant,  incom- 
positi  partim  omniumque  ignari ,  ad  castra  revertentes, 
in  hostium  stationes,  tamquam  in  suas,  iiiati  sunt; 
partim,  ex  discursu  id,  quod  erat,  suspicati,  ita  se  in 
fugam  passim  sparserant,  ut  ab  ipsis  agrestibus  er- 
rantes  circumvenirentur.  Ceciderunt  eo  die  mille  et 
quingenti,  capti  trecenti :  Achaia  omnis  magno  Hbe- 
rata  metu. 

XVI.  Prius  quam  dimicaretur  ad  Cynoscephalas , 
L.  Quintius,  Corc^rram  excitis  Acarnanum  principi- 
bus ,  quae  sola  Graeciae  gentium  in  societate  Macedo- 
num  manserat,  initium  quoddam  ibi  motus  fecit.  Duae 
autem  maxime  causas  eos  tenuerant  in  amicitia  regis ; 
una  fides  insita  genti,  altera  metus  odiumque  ^tolo- 
rum.  Concilium  Leucadem  indictum  est  :  eo  neque 
cuncti  convenere  Acarnanum  popuU,  nec  ipsis,  qui 
convenerant,  idem  placuit;  sed  et  principes  et  magi- 
stratus*  pervicerunt,  ut  privatum  decretum  romanae 
societatis  fieret.  Id  omnes,  qui  abfuerant ,  aegre  passi; 
et  in  hoc  fremitu  gentis  a  Philippo  missi  duo  princi- 
pes  Acarnanum ,  Androcles  et  Echedemus ,  non  ad 
toUendum  modo  decretum  romanae  societatis  vaiue- 


5.  Magnam  ubique  c<edem  edidit; 
lege  utrohique ;  duo '  emro  genera  si- 
gnificat,  in  quibus  sit  caedes  facta, 
alieram  eorum ,  qui  ex  praelio  fuge- 
runt,  alteram  popalatorum  agri  Sicyo- 
nll;  Gron. — Passim  sparserant ,  forte 
sparserunt;  Crev. 

Cap.  XVI.  I .  Sed  etprincipes  et  ma- 
^istratrts:  forte  leg.  duo  principes  et 
magistratus  i  Archelausac  Biunor  cnm 


Zeuxida ;  Gron. — Pnvatum  decretum , 
non  totius  Acarnanum  gentis  uomine 
latum ,  sed  quoramdam  tantnm  popu- 
lorum;  Crev.  —  /psis ,  iis  ipsis ;  vide 
ad  y,  43,  n.  5.  —  Goeller  in  cod. 
membranaceo  legi  testatur  nec  in  iis  ; 
a  qua  scriptura  cur  recedatur  non  vi- 
det.  Eo.  —  Duo  missi.  Jacobs  roallet 
submissif  id  est,  subornati;  vid.  Drak. 
a4VI,6,  4.Ei>. 

18. 


27G  T.  Livii  ^.^.;rs: 

runt ,  sed  «tiam  ut  Archelaus  et  Bianor,  principes  gen* 
tis  ambo,  quod  auctores  ejus  sententiae  fuissent,  pro- 
ditionis  in  concilio  damnarentur,  et  Zeuxidae  praetori, 
quod  de  ea  re  retulisset ,  imperium  abrogaretur.  Rem 
temerariam,  sed  eventu  prosperam ,  damnati  fecerunt: 
suadentibus  namque  amicis ,  cederent  tempori  et  Cor- 
cyram  ad  Romanos  abirent,  statuerunt  offerre  se  mul- 
titudini  *,  et  aut  eo  ipso  lenire  iras ,  aut  pati,  quod  ca- 
sus  tulisset.  Quum  se  frequenti  conciiio  intulissent, 
primo  murmur  ac  fremitus  admirantium,  silentium 
mox  a  verecundia  simul  pristinse  dignitatis  ac  miseri* 
cordia  praesentis  fortunae  ortum  est.  Potestate  quoque 
(Bcendi  facta ,  principio  suppliciter,  procedente  autem 
oratione,  ubi  ad  crimina  diluenda  ventum  est,  cum 
tanta  fiducia,  quantam  innocentia  dabat,  disserue- 
runt ;  postremo ,  ultro  aliquid  etiam  queri  et  castigare 
iniquitatem  simul  in  se  crudelitatemque  ausi,  ita  af- 
fecerunt  animos ,  tit  omnia ,  quae  in  eos  decreta  erant , 
frequentes  tollerent ,  neque  eo  minus  redeundum  in 
societatem  Philippi  abnuendamque  Rotnanorum  ami- 
citiam  censerent. 

XVII.  Leucade  haec  sunt  decreta  :  id  caput  Acarna- 
niae '  erat ,  eoque  in  concilium  omnes  popuii  conve- 
niebant :  itaque,  quum  haec  repentina  mutatio  Gor- 
cyram  ad  legatum  Flamininum  ^  perlata  esset ,  exlem- 
plo  cum  classe  profectus ,  Leucade  ad  Heraeum ,  quod 
vocant ,  naves  applicuit.  Inde  cum  omni  genere  tor- 
mentorum  machinarumque ,  quibus  expugnantur  ur- 


2.  Offerre  se  maltitudmi,  quae  Leu-  Quintitim. — Leucade  (al.  Leucadem) 

cade  erat.  ad  Heratum ,  teiupium  Junonis ,  non 

Ca.p.  XVn.  I.  Leucade,,,  idcaput  longe  ab  arbe  remotum,  ut  Apollini& 

j4cam.  Yide  supra  ad  libmm  XXVI ,  Lencadii  et  Veneris  ^neadis;    Drak. 

cap.  a6,  n.  X.  Conf.  Pali^ier.  Graec.  Antt.  m,  10, 

a.  y^d  legatum    FlamintHum,    L.  pag.  l^fi. 


u.cirs:         LIB.  XXXIII.  CAP.  XVII.  U77 

bes,  ad  muros  accessit,  acl  primum  terrorem  ratus 
inclinari  animos  posse.  Postquam  pacati  nihil  osten- 
iiebatur,  tum  vineas  turresque  erigere ,  et  arietem  ad- 
movere  muris  ccepit.  Acarnania  imiversa ,  inter  -ffito- 
]iam  atque  Epirum  posita,  solem  occidentem  et  mare 
Siculum  spectat.  Leucadia  nunc  insula^,  et  vadoso 
freto,  quod  perfossum  manu  est,  ab  Acarnania  di- 
visa ,  tum  peninsula  erat ,  occidentis  regione  arctis 
faucibus  cohaerens  Acarnanide.  Quingentos  ferme  pas- 
sus  longa;  fauces  erant;  latse  haud  amplius  centum  et 
viginti :  in  his  angustiis  Leucas  posita  est ,  colli  appli- 
cata  verso  in  orientem  et  Acamaniam.  Ima  urbis  plana 
sunt ,  jacentia  ad  mare  ^,  quo  Ijeucadia  ab  Acarnania 
dividitur  :  inde  terra  marique  expugnabilis  est ;  nam 
et  vada  sunt  stagno  similiora,  quam  mari;  et  campus 
terrenus  omnis  operique  facilis^.  Itaque  multis  simul 
locis  aut  subruti ,  aut  ariete  decussi  ruebant  muri : 
sed  quam  urbs  ipsa  opportuna  oppugnantibus  erat, 
tam  inexpugnabiles  hostium  animi.  Die  ac  nocte  in- 
tenti  reficere  quassata  muri,  obstruere,  quae  patefacta 
ruinis  erant ,  prselia  impigre  inire ,  et  armis  niagis  mu- 
ros ,  quam  se  ipsos  moenibus ,  tutari :  diutiusque  spe 
Romanorum  obsidionem  eam  extraxissent,  ni  exsules 
quidam  italici  generis,  Leucade  habitantes,  ab  arce 
iTtilites  accepissent  ^.  Eos  tamen ,  ex  superiore  loco 
niagno  cum  tumultu  decurrentes ,  acie  in  foro  in- 

3,  Lencadia  nunc  insuJa,  etc.  vide  XII,  i32)y  vel  sinipl.  sita,  posita; 

ad  XXVI ,  a6  f  n.  i .  —  Occidentis  re^  Drak. 

gione y  parte ,  quac  occidenteiu  spectat ;  5.  Operique  facilis ;  vide  ad  III,  70 , 

Drak.  n.^  i ;  V,  aa  ,  n.  7 ;  XXI ,  5^ ,  n.  7. — 

^,  Jaceneia  ad  mare ,  iorte  patentia  Ariete  decussi  muri;  vide  ad  XXI, 

ad  mare ,  planities  osque  ad  mare  por^  i  a ,  n.  i . 

recta;  Gron.  Sedjacentia  snnt  vel  hu-  6.  Ab  arce  milites  accepijsent,  ab 

uiiliora,  respectu  reliquae  partis  coUi  ea  parte,qua  arx  erat;  Ern.  Gonf.  ad 

applicata?  (vide  ad  Sil.  VI,  645,  et  VIII,  17,  n.  5. //i  arcem  conj.  Drak., 


278  T.  Livii  ^.^:;n: 

slructa,  justo  praelio  aliquamdiu  Leucadii  sustinue- 
runt.  Interim  et  scalis  capta  multis  locis  moenia ,  et 
per  stragem  lapidum  ac  ruinas  transcensum  in  urbem ; 
jamque  ipse  legatus  magno  agmine  circuravenerat  pu- 
gnantes.  Pars  in  medio  caesi";  pars,  armis  abjectis, 
dediderunt  sese  victori.  Et  post  dies  paucos ,  audito 
prjelio ,  quod  ad  Cynoscephalas  pugnatum  exat ,  ora- 
nes  populi  Acarnaniae  in  deditionem  legati^  venerunt. 
XVIII.  lisdem  diebus,  omnia  simui  inciinante  for- 
tuna,  Rhodii  quoque  ad  vindicandam  a  Philippo  con- 
tinentem  regionem  (Peraeam  vocant*),  possessam  a 
majoribus  suis ,  Pausistratum  pra^tor^m  cuni  octingen- 
tis  Acha^is  peditibus ,  mille  et  nongentis  fere  ^  armatis, 
ex  vario  genere  auxiliorum  collectis,  miserunt.  Galli 


rel  Leitcade  habUantes  in  ai^ce,  m.  a, 

7,  Pars  in  medio  c(esi,  etc.  vide  ad 
I,  41,  n.  I. 

8.  In  deditionem  legati  L.  Qaintil 
-venenintfW  ei  dediderunt;  Drak.  — 
Creverlus  jnbet  omnino  legi  in  ditio- 
nem ;  cui  Drak.  opponit,  in  ditionem 
populi  lom.  non  ducum  rom.  populos 
victos  tradi  solere.  At  Benedlctus  iu 
Obss.  ad  Lir.  Hist.  rom.  parte  III, 
p.  9 ,  ait  pariter  dicendi  consnetudine 
suspectam  reddi  lectlonem  vnlgatam 
in  deditionem  legati,  quia  semper  in 
aliis  locis  genitivus  casus  personae  ^  bul 
se  populi  tradiderunt ,  omittitur;  ita- 
que  locum  slc  mutandum  censet ,  in 
deditionem  legatis  venerunt,  Ed. 

CA.Pi  XVIII.  I .  Continentem  regio- 
nem ,  Perasam  vocant,  immo  conti' 
nenlu;  Duk.  Conf.  XXXII,  33,  n.  7, 
«t  ad  XLIV,  28,  n.  7.  Tola  Asia  est 
regio  cohtinens. — Pausistratum  pras' 
tDrem,  qui  nauaip.axo{  dicilur  Ap- 
ptano  Syr.  a3 ,  a4,  et  vitiose  Nau- 
atffTpaTo;  Polyaen.  Strat.  V,  «7;  ct 
IlaaiCTpaTc;  Polyb.  XXI,  5,  §  i  cl 


5 ;  ubi  vid.  Schweigh.  Conf.  Drak.  inf. 
adXXXVII,9,n.5. 

a.  Cum  octingentis  Achoiis  peditibus, 
miUe  et  nongentis  ferme  armatis:  sed 
pedites  quoque  sunt  armati;  unde  leg. 
nongentis  livi  armatu  (^  ut  sup.  c.  3 , 
haud  dispari  armatn  ),  vel  leviter  ar^ 
matis  f  ut  infira  equites  levisque  artna- 
turee  quod  erat;  Gron.  Sed  armatos 
simpl.  milites,  vel  milites,  justis  ar- 
mis,  non  disparibus,  ut  plerumque 
auxiliares,  instructos,  dici  putabat 
Duk.  ;  et  Drak.  vix  verisimile  vlderi 
monet ,  1 900  leviter  armatos  fuisse  in 
tam  parvo  Rhodiorum  exercitu.  Nam 
mox  legimus ,  accessisse  mille  Achceos 
pedites  cum  centum  equitibus ,  et  Rbo- 
diis  nonplns  tria  miUiapeditumfuisse 
et  centumjermeequites,  Quibus  verbis 
61  junxeris  illa :  Rhodii  Achceos  dextro 
comu,  sinistro  mercenarios  milites, 
lectam  peditum  manum  ,  habuere , 
medios  mixta  ex  pluribus  gentibus 
auxilia,  etc.  probabile  iit,  Livium 
h.  1.  scripsisse:  Pausistratum  prano- 
rem  cum  oclingcntis  mercenariis  pc^ 


u:c.5r5:       LIB.  XXXllI.  CAP.  XVIII.  279 

et  Nisuetae  et  Pisuetae  ^,  Tamiani  et  Arei  ex  Africa ,  et 
Laodiceni  ex  Asia  erant :  cum  his  copiis  Pausistratus 
Tendeba  in  Stratonicensi  agro^  locum  peropportu- 
uum ,  ignaris  regiis ,  qui  tenuerant ,  occupavit.  In  tem- 
pore,  et  ad  ipsum  excitum  auxilium  ,  mille  Ach^ei 
pedites  cum  centum  equitibus,  supervenerunt.  Theo- 
xenus  iis  praeerat.  Dinocrates,  regius  pmefectus,  recii- 
perandi  castelli  causa,  primo  castra  ad  ipsaTendeba 
uiovit ,  inde  ad  alterum  castellum ,  item  Stratonicensis 
agri;  Astragon  vocant ;  omnibusque  ex  praesidiis,  qua? 
multifariam  disjecta  erant,  devocatis  ^,  et  ab  ipsaStra- 
tonicea  Thessalorum  auxiiiaribus ,  Alabanda «  ubi  ho- 
stes  erant ,  ducere  pergit :  nec  Rhodii  pugnam  detre- 
ctaverunt;  atque,  castris  in  propinquum  collatis, 
cxtemplo  in  aciem  descensum  est.  Dinocrates  quin- 
geutos  Macedonas  dextro  cornu ,  laevo  Agrianas  locat : 
in  medium  accipit  contractos  ex  castellorum  (  Cares 


^itibus ,  miUe  et  dncentis  fere  arma' 
tis ,  etc.  Ita ,  ni  fallor,  omnla  egregie 
coliaerent.  In  Tulgata  autem  lect.  et  nu- 
ijieruft  militum  haud  congmit,  etillud 
ofTendit ,  quod  vix  roajor  quam  tertia 
i4)liua  exercitus  (  3 000  peditum )  para 
\n  sinistru  c^ornu «  in  media  acie  et  in 
1'ornibus  fuit ,  si  x  800  Achaei  dextnim 
tenuerunt  cornu.  In  priorem  nodnm 
incidit  etiam  Gron.  sed  roinus  proba- 
liiiis  videtur  ratio,  qua  eum  flolvit; 
>id.  n.  7, 

3,  GaiU  et  Nisuetee  et  Pisuetcc ; 
scribendnm  et  Pisuette  et  Nisuetas: 
nam  PisuetO!  non  erant  ex  A/rica, 
;it  Nisuetof,  Tamiani  et  Arei,  qoi  ita 
junguntur;  Gron.  niouvi  vel  niruY), 
^o).!;  Kapia;  apud  Steph.  Niocua  opp. 
Africae,  inter  Carain  et  Clypeam  si- 
tum,  apud  Ptol.  IV,  3. 

/».  Tendeba  ia  Stratunieensi  agro^ 
li'/(^'/ioa,  wdXi?  Kapt«;,  apud  Strph. 


Tendeba  ex  emcnd.  Freinsh.  pro  vulg. 
tendebat,  —  Ignaris  regiis ,  qui  tenuc- 
rant:  «  An  credibile  est ,  nuUum  in  eo 
castello,  tam  opportuno,  praesidipra 
fuiiise?  et  qua  de  causa  desemenint, 
quod  occupatnm  ab  hostibus  recupt- 
rtvre  sunt  ag^ressi.*  Nec  habeo ,  quod 
supponam ,  nisi  forte  niniis  audacter: 
ignaris  regHs,  qui  Stratoniceof  erant. 
Felicins  forte  Rnbenius:  qui  Thcrw 
erant,  Thera  enim  urbs  Perseae  re- 
gionis,  Rhodo  insulae  opposita  apud 
Ptol.  et  Steph.  »  Gron. 

5*  Omnibusque  ex  prasidiis . . .  de^ 
voc€Uis  :  «  cogitabam  evoeatis  ex  Lu- 
cano,I,  394;  sed  nihil  tentandum 
credo ,  quia  mox  dicit  contractos  ex 
casteUortim  preesidiis ,  et  castelia  fere 
sunt  in  locis  editioribns;  Duk.  Coi»l'. 
IV,  39;  VI,  ao,  et  intpp.  Phsedri, 
I,  20,  2.  Paulo  posl  et/uitrs  vorni- 
bus  circumdat,  Cretensium  auxiliarcs 


A.  C>  197» 
U.  C.  555. 


280  T.   LIVII 

niaxime  eraiit )  praesidiis  :  equites  cornibus  circumdat 
et  Cretensium  auxiliares  Thracumque.  Rhodii  Achaeos 
dextro  cornu ,  sinistro  mercenarios  milites ,  lectam 
peditum  manum,  habuere;  medios  mixta  expluribus 
gentibus  auxilia :  ec^uites  ievisque  armaturae  quod  erat, 
cornibus  circumjectum.  £0  die  steterunt  tantum  acies 
utrseque  super  ripam,  qui  tenui  aqua  interfluebat , 
torrentis;  paucisque  telis  emissis,  in  castrareceperunt 
sese.  Postero  die  eodem  ordine  instructi  majus  ali- 
quanto  praBlium ,  quam  pro  numero  ^,  edidere ,  pu- 
gnantium ;  nec  enira  plus  terna  milha  pedituih  fuere , 
et  centeni  ferme  equites  :  ca;terum  non  num^ro  tan- 
tum,  nec  armorum  genere,  sed  animis  quoque  pari- 
bus  et  aequa  spe  pugnarunt.  Acliaei  primi ,  torrente  su- 
perato,  in  Agrianas  impetum  fecere;  deinde  tota  prope 
cursu  transgressa  amnem  acies  est :  diu  anceps  piigna 
stetit :  numero  Achaei  mille  et  ipsi  quadringentos '  loco 
expulere  :  inclinat  dein  dextrum  omne  cornu  ^.  Mace- 
dones ,  usque  dum  ordine  et  velut  stipata  phalanx  con- 


Thracutnque  Rhodia  cohors  dextro 
cornu ,  etc.  male  legebatur  ante  Cler. 
et  Drak.  Teram  Livio  lectlonem  resti- 
tntt  Jac.  Periz.  Conf.  n.  a. 

6.  Majus  aliquanto  prtsHum ,  quam 
pro  numcro ;  vide  ad  II ,  Sg ,  n.  i ,  et 
yn ,  33  ,  n.  a. — Nec  enim  phts  terna 
mUiia  peditum/uere^  et  centeni  er/ui- 
t9s;  Gonf.  n.  a. 

7.  IVumero  j4ck€ei  mille  et  ipsi  qua^ 
dringentos ,  «iiumo  mille  et  ipsos  octin- 
gentos  :  sigiiificat  enim ,  pari  numero 
Acheos  et  Agrianas  fuisae ;  Achaei  an- 
tem  x8oo  erant:  nam  800  habebat 
olim  PatMistratns ,  et  Theoxenns  ad- 
dnxerat  alios  mille.  Nec  minindum  sn^ 
pra  ab  Rhodiorum  partibua  3700  col- 
ligi ,  dein  dici,  3ooo  Umtum  pngnasse. 
Accipio  enim  partem  auxiliorum  cu- 


stodite  castromm  et  Tendeboram  re- 
lictam  ».  Gron.  Mea  qualicnmque  sen- 
tentia  legendum  :  numero  Achiei  miiie 
et  ipsi  jigrioMU  loco  expulere,  Confv 
n.  a;  ex  qna  probabile  fit,  non  nisi 
mille  Achaeos  pedites,  a  Theoxeno 
adductos,  et  Agrianibus  numero  pa- 
res,  in  Ehodiomm  exepcitu  fuisse. 
^8.  Inciinat  dein  dextrum  comu. 
«Atqui  in  eo  stabant  Macedones,  de 
quibns  dicturus  est.  Qnomodo  autem 
hisunt  iasvo  iatere  nudati  altero  eomo 
caeso?  Nonne  Isevum  illoram  latus 
prptegebatacies  media  ?  Inclinato  dein 
dextrum  omnis  cornu  ed.  pr.  Ald.  Sa- 
vet.  et  Krob.  Scribe:  Inciinata  deiit 
omnis  media  acies.  Dextrum  eornu, 
Macedones ,  usque  dum  ordines ,  etc.  >* 
Gron.  1?ossis  et:   Ineiinat   dein  me- 


h:c.5«:  LIB.  XXXIII.  GAP.  XVIII.  XIX.  a8i 
sistebat ,  moveri  nequivenint.  Postquam ,  laevo  latere 
nudato ,  circumjacere  hastas  in  venientem  ex  trans- 
verso  hostem  conati  sunt,  turbati  extemplo  tumultum 
primo  inter  se  fecerunt ;  terga  deinde  vertunt ;  postre- 
TDO,  abjectis  armis,  in  pra^cipitem  fugam  effusi,  Bar- 
gylias  petentes  fugerunt :  eodem  et  Dinocrates  perfu- 
git.  Rhodii ,  quantum  diei  superfuit,  sequuti ,  recepe- 
runt  se  ad  castra.  Satis  constat ,  si  confestim  vietores 
Stratoniceam  petissent ,  recipi  eam  urbem  sine  certa- 
mine  potuisse.  Prdetermissa  ^jus  rei  occasio  est ,  dum 
in  casteilis  vicisque  PeraeaB  recipiendis  tempus  teritur. 
Interim  animi  eorum ,  qui  Stratoniceam  praesidio  ob- 
tinebant ,  confirmati  sunt :  mox  et  Dinocrates  cum 
iis ,  quae  praelio  supererant,  copiis  intravit  muros.  Ne- 
quidquam  inde  obsessa  oppugnataque  urbs  est.  Re- 
cipi,  fiisi  aliquanto  post,  per  Antiochum  non»  potuit. 
Haec  in  Thessalia,  haec  in  Achaia,  haec  in  Asia  per 
eosdem  dies  ferme  gesta. 

XIX.  Phihppus  quum  audisset,  Dardanos,  trans- 
gressos  fines  ab  contemptu  coucussi  tum  regni  %  su- 
periora  Macedoniae  evastare ,  quamvis  toto  prope  orbe 


diumomne,  Comu  Macedonum ,  usque 
dum,  ete.  vel  IneHnant  dein  sensim 
omnes  Cares :  Macedones ,  etc. 

9.  Per  Antiochtmi  non  potuit  reci- 
pi;  vide  ad  V,  la  ,  n.  6.  Rem  iu 
expedit  Drak.  «Victo  Plrilippo,  Ro- 
manos  Rhodiis  dono  dedisae  Strato- 
niceam  aliaaque  nrbes  Carise,  qnas 
Pbilippas  tennisset ,  Valerins  Antias 
narravit;  vid.  XXXni,  3o.  Verum 
aat  erravit ,  aut  res  exitum  sortita  non 
est.  Antiochus  enim  has  aliasque  Asiae 
civitates  a  Pbilippo  possessas,  averso 
eo  in  romanum  bellum  et  fracto ,  per 
oocasionem  intercepit,  XXX UI,  34, 
39.  In  Antiochi  potestate  substitere 


orbes ,  donec  is  a  Romanis  victus  om- 
ni  Asia  cis  Taarum  cessit:  quo  tem- 
pore  Rhodiis  data  est  Lycia  et  Caria , 
XXXVIII ,  39 ». 

Cap.  XIX.  I.  j4b  contempttt  (vid. 
I,  I,  n.  5)  concussi  tum  regni,  labe- 
6ctati,  graves  jacturas  cladesque  pas- 
si;  vide  ad  XXII,  34,  n.  i.  Haec  est 
certissima  Periz.  emendatio,  a  Crev. 
jam  et  Drak.  recepta.  In  antt.  edd. 
legitur  ab  contentu  concessit  cum  re- 
gni,  vel  simpl.  regni,  deletis  quatuor 
voeibus,  quas  pro  supervacuis  indu- 
xerat  Gelen.  Ab  contemptu  concessi 
tum  aut  'velut  regni  conj.  Gron.  ut 
sensns   sit,  Philippum,  contnihendo 


^82  T.  LIVII  tl"^. 

terrarum ,  undique  se  suosque  profliganle  fortuna , 
urgebatur,  tamen  morte  tristius  ratus ,  Macedonia[> 
etiam  possessione  pelli ,  delectu  raptim  per  urbes  Ma- 
cedonum  habito,  cum  sex  miltibus  peditum  et  quin- 
gentis  equitibus  circa  Stobos  PaBoniae*  improviso  ho- 
stes  oppressit.  Magna  multitudo  hominum  in  pra^lio  ^ 
major  praedandi  cupidine  palata  per  agros  caesa  est  : 
quibus  fuga  expeditior  fuit ,  ne  tentato  quidem  casu 
pugnae ,  in  fines  suos  redierunt.  Ea  una  expeditione 
uon  pro  reliquo  statu  fortuna?  facta,  refectis  suorum 
animis ,  Thessalonicam  sese  recepit.  Non  tam  in  tem- 
pore  punicum  belium  terminatum  erat^,  ne  simul  et 
cum  Philippo  foret  bellandum ,  quam  opportune,  jam 
Antiocho  in  Syria  moliente  bellum,  Philippus  est  su- 
peratus  :  nam,  praRterquam  quod  facilius  cum  singu- 
iis,  quam  si  in  unum  ambo  simul  contulissent  vires^ 
bellatum  est ;  Hispania  quoque  sub  idem  tempus  ma- 
gno  tumuitu  ad  bellum  consurrexit.  Antiochus  quum 
priore  aestate  omnibus ,  quae  in  Coele  Syria  sunt  *,  ci- 
vitatibus  Ptolemaei  in  suam  potestatem  redactis,  iu 
hiberna  Antiochiam  concessisset ;  nihilo  quietiores 
postea  res  habuit.  Omnibus  enim  regni  viribus  con- 


undique  militem  in  bellam  advemu 
Komanos,  oppositam  Dardanis  regni 
partem  praesidio  nudasse,  atque  eam 
veiut  in  praedam,  se  ipsum  contem- 
ptut,  latroeinio  gaudentinm  populo- 
rum  exposuisse.  —  Se  suosque profti' 
ffante.  In  MSS  eUgente ;  Goeller.  e 
suo  libro  jubet  legi  exigente,  £d. 

1 .  Stobos  Paoniis  opp. ,  ut  XXXIX» 
53;  XL,  ax;  XLV,  ap;  nnde  non 
Pelagoniic  cam  Glar.  substituendum 
ex  PtoL  III,  x3.  Strab.  in  £xc.  19 
libri  VII,  pag.  33 1,  dicit,  ot  noiiovg; 
niXaYovs;  i*aXouvTO ,  ei  a  Plinio ,  IV, 
xo,  PeLigones  numerautur  in  Paeonite 


gentibus.  —  Vid.  Cellar.  Geog.  Ant. 
II,  i3,  66a.  Ed. 

3.  In  tempore  punicum  b,  t. ;  vide 
ad  II ,  47,  n.  4*  — '  -^"  Syria  moliente 
bellum,  Goeller.  dat  e  cod.  Bamb.  ex 
fyriar  moyente ,  quod  verius  existimat 
Jacobs,  quanquam  moliri  quoque  cum 
praepositione  conjungatnr.  En. 

4.  Quo!  in  Ccele  Sjria  sunt  (  vide  ad 
XXXI,  47»  n.  i),  civitatibas  Ptoie- 
nuei,  etc.  vid.  Polyb.  V,  45  sq.  58-87. 
—  Bamb.  codicero  plenius  sio  edere 
testatur  Goeiler.  civitatibus  ex  ^Utione 
Ptolemeci  in  suam ,  elc.  Eo.  —  Nihilo 
fiuietiorcs  postea  res  Itabuit,  MS  et 


u.csll     LIB.  XXXIII.  CAP.  XIX.  XX.  283 

nisiis ,  quum  ingentes  copias  terreslres  maritimasque 
comparasset ,  principio  veris  praemissis  terra  cum 
exercitu  filiis  duobus ,  Ardye  ac  Mithridate ,  jussisque 
Sardibus  se  opperiri ;  ipse  cum  classe  centum  tecta- 
rum  navium  ^,  ad  hoc  levioribus  navigiis  cercurisque 
ac  lembis  ducentis,  proficiscitur ;  simul  per  omnem 
oram  Ciliciaeque  et  Cariae  tentaturus  urbes  ^,  quae  in 
ditione  Ptolemaei  essent ,  simul  Philippum  (  necdum 
enim  debellatum  erat)  exercitu  navibusque  adjuturus. 
XX.  Multa  egregia  Bhodii  pro  fide  erga  populum 
romauum  proque  universo  nomine  Graccorum  terra 
marique  ausi  sunt :  nihii  magnificentius ,  quam  quod 
ea  tempestate,  non  territi  tanta  mole  imminentis 
belli,  legatos  ad  regem  miserunt  Nephelida'  (pro- 
montorium  Ciliciae  est,  incly tum  foedere  antiquo  Athe- 
iiiensium ) ,  si  eo  non  contineret  copias  suas ,  se  obviam 
ituros;  non  ab  odio  uUo,  sed  ne  conjungi  cum  Phi- 
lippo  paterentur,  et  impedimento  esse  Romanis  Ube- 


edd.  vett.  ante  Frob.  ;/.  q,  res  Pausl- 
stratus  habnit ,  quod  vix  recte  emen- 
datam  videtar. — Filiis  dtiobus ,  ylrdjre 
ac  Mithridate,  qul  iion  alibi  memo- 
rantur,  nisi forte  ex  Polyb.  VIII,  a5, 
n.  3,  leg.^liis  duobus  sororis ;  Drak. 
Idein  Ardye  scripsU  pro  jlrdue,  quia 
illud  nomen  notnm  ex  Polyb.  V,  53  , 
60,  et  Herodoto,  I,  x5. 

5.  Tectarum  navium  ;  vide  ad  XXII, 
i9,n.4. — ^</)^oc;videadn,st3,n.  3. 
— Cercuris;  vide  ad  XXIII,  34 »  n.  3. 

6.  Cario!  tentaturus  urbes  ;  vide  ad 
IX,  35,  n.  I. 

Cap.  XX.  I .  Miserunt  Nephelida  ex 
eroend.  Glar.  miserunt  nec  Heiicinas 
<*dd.  primae;  miserunt,  ne  Helicin<u 
(  promontorium ,  plc.  )  superaret,  Si 
eo,  etc.  Fmb.  —  Pro  Nephclida  cod. 
Bamb.    ne    Chelidonias    (  promonto- 


rium  y  etc. )  superaret;  si  eo,  etc.  Ciie- 
lidonlae  insnlae  objectae  sunt  promon- 
torio  cognomini ,  mare  Pampbylium  et 
Lycium  distinguentes,  teste  Luciano 
in  navig.  cap.  8.Vid.Strab.  X,p.  982; 
Pompon.  Mel.  II,  7,  39;  Avien.  De- 
script.  orb.  v.  x83  sq.  683  sq.  Plinius, 
aliiqne ;  ipsum  Livium  infra  cap.  41» 
citat  Goeller.  qui  legit  ex  cod.  Bamb. 
Chelidoniarum  promontorium.  Eo.  — 
Inciytum  foedere  afitiquo  j4then.,  quod 
Cimon  ab  Artaxerxe  Longimano  ex- 
presserat;  Dujat.  Vid.  Diodor.  XII, 
p.  a93,et  Plnt.  Cimou.  p.  4S6.  Nescio 
tamen,  unde  patere  possit,  boc  foedus 
ad  Nepbelida  compositura  esae;  Drak. 
Certiora  et  nos  scire  cupimos.  —  Si 
eo ,  sc.  promontorio ,  nisi  leg.  si  eo 
loco  ;  Duk.  —  Non  ab  odio  ullo  ;  vide 
ad  I ,  I ,  n.   5.  —  impedimento  esse 


U.G.  555. 


•284  T.  LIVII 

rantibus  Graeciam.  Coracesium  eo  tempore  Antiochus 
operibus  oppugnabat.  Zephyrio  et  Solis  et  Aphrodi- 
siade  et  Coryco  et ,  superato  Anemurio  *  (  promonto- 
rium  id  quoque  Ciliciae  est),  Selinunte  recepto,  om- 
nibus  his  ahisque  ejus  orae  castellis,  aut  metu,  aut 
voluntate ,  sine  certamine ,  in  deditionem  acceptis , 
Coracesium  praeter  spem  clausis  portis  tenebat  eum. 
Ibi  legati  Rhodiorum  auditi ;  et  quanquam  ea  legatio 
erat,  quae  accendere  regium  animum  posset,  tempe- 
ravit  irae,  et,  legatos  se  Bhodum  missurum,  respon- 
dit,  iisque  mxindaturum ^  ut  renovarent  vetusta^  jura 
cum  ea  cii^itate  sua  majorumque  suorumy  et  vetareht 
eos  adi^entum  pertimescere  regis ;  nihil  his  aut  sociis 
eorum  noxce  futurum  fraudive  :  nam ,  Romanorum 
amicitiam  se  non  violaturumj  argumento  etsuam  re- 
centem  ad  eos  legationem  esse ,  et  senatus  honorifica 
in  se  decreta  responsaque.  Tura  forte  legati  redierant 
ab  Roma ,  comiter  auditi  diroissique  ,  ut  tempus 
postulabat,  incerlo  adhuc  adversus  Philippum  eventu 
belii.  Quum  hajc  legati  regis  in  concione  Rhodiorum 
agerent,  nuntius  venit,  debellatum  ad  Cynoscephalas 
esse.  Hoc  nuntio  accepto,  Rhodiis,  demfpto  metu  a 
Philippo  omni ,  erat  consiiium  obviam  eundi  classe  An- 
tiocho.  IUam  alteram  curam  non  omiserunt,  tuendae 
libertatis  civitatium  sociarum  Ptolemaei ,  quibus  bel- 
Uim  ab  Antiocho  imminebat :  nam  aiias  auxiliis  juve- 


edd.  ante  Frob.  imp.  esset;  n<m  minns 
apte. 

3.  Ei  Corjrco,  et  superato  Anemu- 
rio,  etc.  forte  leg.  et  Coryco,  §upra 

Anemurium Selinunte,   omnibus 

his. ..  acceptis;  Gron.  —  In  deditio' 
nem  acceptis ;  vide  ad  VUI,  20,  n.  7. 
—  Goeller.  censet  revocandam  esse 
scripturam  eAA,   Mog.  et    Frobenil, 


omnibus  'vicis  aliisque  (  praeter  Zephy- 
rium,  S0I08,  et  modo  dicta)  castei' 
iis.  En. 

3.  Ut  renovarent  vetusta  jura ,  seu 
faedera;  Ant.  Periz.  —  Rkodiis,  dem- 
pto  metn  . . .  omni,  erat.  Goeller.  legi 
jubet,  Rkodii ,  dempto  metu.*,  omi- 
serunt  cons.  ut  ea  respondeant  sqq. 
aheram  curatn  non  omiserunt,  En. 


u.c/ssV.    LIB.  XXXIII.  CAP.  XX.  XXI.  a85 

runt,  alias  providendo  ac  praemonendo  conatus  hostis ; 
causaque  libertatis  fuerunt  Cauniis ,  Myndiis ,  Halicar- 
nassensibus  ^  Samiisque.  Non  operae  est  persequi ,  ut 
quaeque  acta  in  his  iocis  sint ,  quum  ad  ea ,  quae  pro* 
prie  romani  belli  sunt,  vix  sufficiam. 

XXI.  Eodem  tempore  et  Attalus  rex%  aeger  Thebis 
Pergamum  advectus ,  raoritur  altero  et  septuagesimo 
anno;  quum  quatuor  et  quadraginta  annos  regnasset. 
Huic  viro ,  praeter  divitias ,  nihil  ad  spem  regni  fortuna 
dederat :  his  simul  prudenter ,  simul  magnifice  utendo , 
effecit ,  primum  ut  sibi ,  deinde  ut  aUis  non  indignus 
videretur  regno.  Victis  deinde  praeUo  uno  Gallis  *,  quae 
tum  gens  recenli  adventu  terribilior  Asiae  erat ,  regium 
adscivit  nomen,  cujus  magnitudini  semper  animum 
aequavit.  Summa  justitia  suos  rexit ;  unicam  fidem  so- 
ciis  praestitit^:  uxorem  ac  liberos  quatuor  *  superstites 


4.  Caunus ,  Myndus ,  'Halicamas- 
sus  Cariae  oppida.  Cauniis  omnes  fcre 
edd.  ante  Gron.  qut  substituit  Cau- 
neisy  quod  non  minas  recte  di^itur ; 
vid.  Emesti  clav.  Cic.  in  Ind.  geogr. 
et  de  Cauno  opp.  Wessel.  ad  Hierocl. 
Synecdemnm,  p.  685.  —  Non  operas 
est  persequi ;  vidc  ad  I ,  a4  ?  n.  lo.  — 
j4d  ea  narranda  Dix  sufficiamy  ▼ires 
xnese  sufficiant. 

Ca.p.  XXJ.  X .  Eo  tempore  et  Atta' 
lus  rex, . .  altero  et  septuoff,  annu  rno^ 
ritur,  etc.  vide  ad  cap.  a ,  n.  2 ;  ad 
Epit.  XrJX,  pr.  et  conf.  inpn  Polyb. 
XVIII,  a 4. 

a .  Fictis  deinde  preelio  uno  Gal- 
iis...  regium  adscivit  nomen  primns 
Pergamenorum ,  ut  vulgo  putant.  Conf. 
ad  XLII ,  5 ,  n.  4 ;  Vales.  ad  Polyb. 
1. 1.  Stiabo ,  XIII ,  6a4;  Pausan.  1,8, 
X ,  1 5  ;  Spanhem.  de  usu  et  pr.  num. 
niss.  VIII,  p.  5 1 X . — Cujus  magnitudi' 
ui  semper  animum  eequavit :  forte  ma- 


gnitudinem  animo,  i.  e.  roagnitudini 
nominis  regii  parem  babuit  ac  praestitit 
animum;  DukMr.  coll.  XXXV,  43; 
Virg.G.IV,  i3a;Flor.lI,  x4;Bunn. 
ad  Virg.  iEn.  I,  716.  Sane  poeticum 
illud  videtur :  sed  multa  sunt  apud  Li- 
vium  poetis,  quam  aliis  scriptoribus 
usitatiora;  £m.  Poetis  tamen  metri 
tantum  cansa  interdum  illud  placuisse 
putabat  idem  Dnk. 

3.  Unicam  fidem  ^ociis  prastitit ; 
▼ide  ad  I,  ax,  n.  3. 

4.  Uxorem  (quae  aliis  iTroXXcovta, 
aliis  AffcXXttvlc  dicitnr)  ac  iiberos 
quatuor  (  male  duos  edd.  antt. )  super- 
stites  habuit,  Eumenem,  Attalum  , 
Athenaeum  et  Philetaerum;  vid.  inf. 
XLII,  55;  Strab.  XIII,  6a4;  Appian. 
S^r.  V;  Plut.  de  frat.  amore,  p.  480 ; 
Suidas  in  AttoXo;  ,  et  Polyb.  XXIII , 
I S ,  §  I ;  ubi  conf.  Schweigh.  —  In 
cod.  Bamb.  legitur  comis  uxor  et  libc'- 
ros;  inde  Goeller.  oonjicit,  comis  in 


A.  C.  Z97. 
U.  C.  555. 


a86  T.   LIVII 

habiiit;  mitis  ac  munificus  amicis  fuit;  regnum  adeo 
stabile  ac  firmum  reliquit^  ut  ad  tertiam  stirpem  pos- 
sessio  ejus  descenderit.  Quum  is  status  rerum  in  Asia 
Graeciaque  et  Macedonia  esset,  \ixdum  terminato  cum 
Phiiippo  bello,  pace  certe  nondum  perpetrata,  ingens 
in  Hispania  ulteriore  coortum  est  bellum.  M .  Helvius 
eam  provinciam  obtinebat :  is  literis  senatum  certio- 
rem  fecit ,  Colcham  ei  Luscinum  ^  regulos  in  armis 
esse,  Cum  Colcha  decem  et  septem  oppida,  cum  Lu^ 
scino  validas  urbes ,  Cardonem  et  Bardonem;  etma- 
ritimam  oram  omnem^  quce  nondum  animos  nudave- 
rat^y  adfinitimorummotusconsurrecturam.  Hisliteris 
a  M.  Sergio  praetore,  cujus  jurisdictio  inter  cives  erat, 
recitatis ,  decreverunt  Patres ,  iit ,  comitiis  praetorum 
perfectis,  cui  pra^tori  provincia  Hispania  obvenisset, 
is  primo  quoque  temporjs  de  bello  Hispaniae  ad  sena- 
tura  referret. 

XXII.  Sub  idem  tempus  consulesRomam  venerunt: 
quibus  in  aede  Beilonae  senatum  habentibus  ^,  postu- 
lantibusque  triumphum  ob  res  prosperebelio^  gestas, 
C.  Atinius  Labeo  et  C.  Ursanius  tribuni  plebis,  ut  se- 
paratim  de  triumpho  agerent  cqqsules,  postularunt : 


uxorem  et  liberos  (^quatuor  sup.  ha- 
buit ) :  Jacobs  Tero  malit ,  comis  uxori 
et  Hberis  (  quat'  etc. ),  quas  probat  con- 
jecturas  Kreyssig.  et  ipse  conjLciens 
quot  pro  quatuor,  Ed,  —  Mitis  ac 
munijicus  amicis ,  Auiicis  ^  purpuratis, 
fuit,  ex  eniend.  Gron.  pix)  vulg,  ami- 
cus:  ^icL  zxi^  £i;  Toi)?  (piXw;  eutpYfi- 
cria^  xal  y^apirc;  Polyb.  XVIII,  34« 
§  6.  —  Regnum  adeo  stabile,  etc. 
conf.  Polyb.  XVIII,  «4»  S  '^*  — 
M.  Helvius;  conr.  XXXII,  37,  28; 

XXXIV,  10,45. 

5.  Colckam  et  Luscinum ,  etc.  viile 
ad  XXVIII,   i3,   n.  Z.  —  Decem  ct 


septem  oppida;  forte  XXFII  opp,; 
Sigon.  coll.  XXVIII,  x3. 

6.  Quce  nondum  animos  nudaverat , 
aperuerat ,  nianifestaverat ,  ut  nudare 
XXIV,  27,  n.  I ;  XXXIV,  a4  9  n.  2  ; 
XXXV,  3a ;  XL,  a4  pr.  denudare 
XLII,  i3,  n.  3;XLIV,  38  ^w  dete- 
gere  cladem  et  nudare  XXIII,  5  , 
n.  I.  Male  Aldus  et  alii  mutaverat ; 
sed  re(]uirit  liitinitas  nudaverit;  Gron. 
At  vidp  ad  III,  a ,  n.  i. 

Cap.  XXII.  I.  in  ccde  Beiionee  s. 
h. ;  vide  ad  XXVI ,  2  x ,  n.  i. 

a .  Ob  res  prospere  in  belio  gestas  ; 
vide  afl  XXXII,  29- 3 r.  —  C.   Ur^ 


A.  C   107. 
U.  C.  555. 


LIB.  XXXIII.  CAP.  XXII.  1187 

communem  se  relationem  de  ea  refieri  non  passuros  ^ 
ne  par  honos  in  dispari  merito  esset.  Quiunque  Mi- 
nucius  utrique  provinciam  Italiam  obtigisse  diceret , 
communi  animo  consilioque  se  et  coliegatn  res  ges- 
sisse;  Cornelius  adjiceret,  Boios  adversus  se  trans- 
gredientes  Padum ,  ut  Insubribus  Cenomanisque  auxi- 
lio  essent ,  depopulante  vicos  eorum  atque  agros  col- 
lega ,  ad  sua  tuenda  aversos  esse  :  tribuni  res  tantas 
bello  gessisse  Cornelium  fateri,  utnonmagis  de  trium- 
pho  e/us ,  quam  de  honore  diis  immortalibus  habendo 
dubitari  possit :  non  tamen  nec  illum,  nec  quemquam 
alium  civetn  tantum  gratia  atque  opibus  valuisse,  uty 
quum  sibimet  triumphum  impetrasset ,  coUegas  eum- 
dem  honorem  iinpudenter  petenti  daret,  Q,  Minucium 
in  Liguribus  leviaprcelia,  vix  digna  dictu^fecisse;  in 
Gallia  magnum  numerum  militum  amisisse.  Nomina- 
bant  etiam  tribunos  militum  T.  Juventium  et  C.  La- 
beonem  ejus  fratrem  ^,  qui  adversa  pugna  cum  multis 
aliis  viris  fortibus,  civibus  ac  sociis,  cecidissent.  Op- 
pidorum  paucorum  ac  vicorum  falsas  j  et  in  tempus 
simulatas ,  sine  ullo  pignere  ^  deditiones  factas  esse. 
Hae  inter  consules  tribunosque  altercationes  biduum 
tenuerunt ,  viclique  perseverantia  tribunorum  consu- 
Jes  separatim  retulerunt. 


sanius.  Goeller.  Ursaniam  gentem  nus- 
p!am  sibi  obviam  fnisse  profltetm*; 
qnare  legeudum  putat  e  cod.  suo 
C.  Jfranius  y  idem  furtasse,  qui  prae- 
tor  factns  esl  anno  U.  C.  567.  Ed.  — 
IVIox  in  tribunorum  Terbis  sic  Bamb. 
IVIS  rari^t  sihi  meritum  triumphum 
impetrasset,.,  eumdem  honorem  im- 
meritum  impudenter  petenti ,  etc.  Ed. 
3.  7'.  Juvcntium  et  C,  Labeonem 
(al.  Cn.  Labeonem)  ejus  fratrem  : 
qui    aut    uterini    fuerunt,  aut    alter 


iD  adoptionem  datus ;  Gron.  Et  Cneum 
Labeonis  fratrem  Froben.  et  atii,  exi- 
stimantes,  ut  videtur,  indicari  alterius 
tribnni  fratrem :  quod  magis  placebat 
Drak.  —  Cod.  Bamb.  exhibet  T.  Ju- 
ventium,  Cn.  Ligurium  legionis  quar- 
tay  adversa  pugna  cum  multis  aiiis 
virisfortibus, . . .  cecidisse.  Ed. 

4.  Sine  ullo  pigiiere ,  neqne  obsidi- 
bnsacceptis,  neque  armis  ademptis; 
Duk.  coll.  XXVIII,  'M^.-'Tenuerunt; 
vide  ad  II,  3,  n.  G. 


288  T.  LIVII  tcMl 

XXin.  C.  Cornelio  omniura  consensu  decretus 
triumphus;  et  Placentini  Cremonensesque '  addide- 
runt  favorem  consuli ,  gratias  agentes  commemoran- 
tesque ,  obsidione  se  esse  ab  eo  iiberatos ,  plerosque 
etiam ,  quum  apud  hostes  essent ,  servitute  ^  exceptos. 
Q.  Minucius ,  tentata  tantum  relatione ,  quum  adver- 
sum  omnem  senatum  videret,  in  monte.Albano  se 
triumphaturum ,  et  jure  imperii  consularis^  et  mul- 
torum  clatorum  virorum  exemplo ,  dixit.  C.  Cornelius 
de  Insubribus  Cenomanisque  in  magistratu  triumpha- 
vit  :  multa  signa  militaria  tuUt ,  multa  gallica  spolia 
captivis  carpentis  transvexit :  muiti  nobiles  Galli  ante 
currum  traducti ;  inter  quos ,  quidam ,  Hamilcarem 
ducem  Poenorum^  fuisse,  auctores  sunt.  Caeterum 
magis  in  se  convertit  oculos  Cremonensium  Placen- 
tinorumque  colonorum  turba  pileatorum,  currum  se- 
quentium.  Tulit  in  triuinpho  ducenta  triginta  septem 
millia  quingentos  a^ris,  argenti  bigati^  septuaginta  no- 
vem  millia.  Septuagenos  aeris  militibus  divisit :  duplex 
equiti ,  triplej:  centurioni.  Q.  Minucius  consul  de  Li-- 
guribus  Bbiisque  Gallis  in  monte  Albano  triumphavit. 
Is  triumphus,  ut  loco  et  fama  rerum  gestarum,  et 
quod  sumptum  non  erogatum  ex  aerario  omnes  scie- 
bant,  inhonoratior  fuit,  ita  signis  carpentisque ,  et 
spoliis  ferme  aequabat.  Pecuniae  etiam  prope  par  sum- 


Cap.  XXIII.  I.  Placentini  Cremo- 
nensesque  ,  etc.  conf.  XXXI ,  a  i ; 
XXXII,  3o. 

a.  Servitute  exceptos ,  liberatos , 
exemptos  vel  e  servitute  ereptos  roale- 
bant  Gron.  Dnk.  et  Drak.  —  Exem- 
ptos  dat  Goeller.  e  MSS.  Ed.  —  In 
monte  Albano  se  triumphaturum ,  etc. 
vide  ad  XXVI ,  2 1 ,  n.  4. 

3,Hamiharem  duc.  Pccnorum,  etc. 


Tide  ad  XXXI,  a  i ,  n.  7.  — Turhapi- 
hiUorum,  etc.  vid.  XXIV,  16,  n.  9, 
t^.Argenti  higati ,  etc.  vide  adXXII , 
5a ,  q.  3.  —  Duplex  efuiti,  triplex 
centurioni,  immo  duplex  centurioni , 
triplex  equiti;  Duk.  vide  ad  X,  46 , 
n.  8.  Id  eo  quoque  verisimilliinum 
redditur,  qaod  mox  milites ,  centurio' 
nes  ,  equites  gradatim  memorantur; 
Drak. 


^€.111  LIB.  XXXIII.  CAP.  XXIII.  XXIV.  289 
iDa  fuit :  aeris  translata  ducenta  et  quinquaginta  qua- 
tuor  millia,  argenti  bigati  quinquaginta  tria  millia  et 
ducenti.  Militibus  centurionibusque  et  equitibus  item 
in  singulos  datum ,  quod  dederat  collega. 

XXIV.  Secundum  triumphuni  consularia  comitia 
habita :  creati  consules  L.  Furius  Purpureo  et  M.  Clau- 
dius  Marcellus  :  praetores  postero  die  facti  Q.  Fabius 
Biiteo ,  Ti.  Sempronius  Longus ,  Q.  Minucius  Ther- 
xnus.  M'.  Acilius  Glabrio ,  L.  Apustius  Fullo ,  C.  Lae- 
lius.  Exitu  ejus  anni  literae  a  T.  Quintio  venerunt  %  se 
signis  collatis  cum  rege  Philippo  in  Thessalia  pugnasse ; 
hostium  exercitum  fusum  fugatumqiie:  hae  literae  prius 
in  senatu  a  Sergio  praetore ,  deinde  ex  auctoritate  Pa- 
trum  ih  concione  sunt  recitatae.  Ob  res  prospere  gestas 
in  dies  quinque  supplicationes  decretae.  Brevi  post  le- 
gati  et  a  T.  Quintio,  et  ab  rege  *  venerunt.  Macedones 
deducti  extra  Urbem  in  villam  pubiicam  ^ ;  ibique  iis 
locus  et  lautia  praebita  :  et  ad  aedem  Bellonae  senatus 
est  haj)itus*.  Haud  multa  verba  facta,  quum  Mace- 
dones,  quaecumque  senatus  censuisset,  id  regem  fa- 
cturum  esse ,  dicerent.  Decem  legati  more  majorum , 
c[uorum  ex  consilio  T.  Quintius  imperator  leges  pacis 
Phiiippo  daret,  decreti ;  adjectumque ,  ut  in  eo  nu- 


Gap.XXIV.  i.Luene  venerunt, etc. 
Tide  ad  VIII,i9,  n.  xo. 

a .  Brevipost  legati  et  a  T,  Quintio, 
et  ab  rege  Philippo  venerunt,  etc. 
conf.  Polyb.  XVm,  a5  ,  qui  rogatio- 
ni  de  pace  cum  rege  facienda  nequid- 
quam  contradixisse  dicit  Marcellum) 
Macedoniae  proTincise  cnpidum. 

3.  In  villam  pttblicam  ;  Tide  ad  IV, 
32,  n.  5);  ibique  iis  locus  et  lautia 

prasbita  ;  vide  snpra  ad  lib.  XXVIII , 
cap.  39,  n.  8. 

4.  Ad  cedem  Bellonas  senatus  est 
habitus;  vide  ad  X,  a3,  n.    la,  et 

ri. 


XXVI,  ax,  n.  i.  —  Cod.  Bamb.  est 

deUus,  Ibi  haud.  £d.  —  Quacumque 

senattts  censuisset,  id:  immo  ea,  vel 

quodcumque ;  Gron.  Voculam  id  eji- 

ciendam  putabat  Jac.  Perik.  Sed  vul- 

gatum  defendit  Drak.  coll.  III,    xo, 

prceda  vendita,    quibus   domini  non 

exstitere  ;  II ,  ^3 ,  Veiens ,  quibus;  II , 

66 ,  act(e  prcedee  :  omnis  militi  data  ; 

XXX,  17,  quidquid   aliud  ficerit, 

quod  cordijbret  Masinissa!,  ea  Patres 

comprobare;  XLII,  8,   bonaque  ut 

iis,  quidquid  ejus  recuperari  possit, 

reddantur. 

'9 


T*       T   TVTT  A.  C.  196. 

290  !•     1^1  Vll  u.  C.  556. 

mero  legatorum  P.  Sulpicius  et  P.  Villius  essent ,  qui 
consules  provinciam  Macedoniam  obtinuissent.  Cosa- 
nis  eo  die  postulantibus ,  ut  sibi  colonorum  numerus 
auger^tur^,milleadscribi  jussi;  dum  ne  quis  in  eorum 
numero  esset,  qui  post  P.  Cornelium  et  Ti.  Sempro- 
nium  consules  hostis  fuisset. 

XXV.  Ludi  Romani '  eo  anno  in  circo  scenaque  ab 
SBdilibus  curulibus ,  P.  Cornelio  Scipione  et  Cn.  Manlio 
Yulsone,  et  magnificentius ,  quam  aiias,  facti,  et  lae- 
tius  propter  res  bello  bene  gestas  spectati ,  totique  ter 
instaurati;  plebeii  septies  instaurati.  Acilius  Glabrio, 
C.  Laelius  eos  ludos  fecerunt.  Ex  argento  mulctaticio 
tria  signa  aenea,  Cereri  Liberoque  et  Liberae,  posue- 
runt.  L.  Furius  et  M.  Claudius  Marcellus ,  consulatu 
inito ,  quum  de  provinciis  ageretur,  et  Italiam  utrique 
provinciam  senatus  decerneret ,  ut  Macedoniam  cum 
Italia  sortirentur ,  petebant.  Marcellus ,  provinciae  cu- 
pidior ,  pacem  simulatam  ac  fallacem  dicendo ,  et  re- 
bellaturum ,  si  exercitus  inde  deportatus  esset ,  regem  y 
dubios  sententiae  Patres  fecerat :  et  forsitan  obtinuis- 
sent  consules,  ni  Q.  Marcius  Rex  et  C.  Atinius  Labeo, 
tribuni  plebis ,  se  intercessuros  dixissent,  ni  prius  ipsi 
ad  plebem  tulissent ,  vellent  juberentne  cum  rege  Phi- 
lippo  pacem  esse.  Ea  rogatio  in  Capitolio  ad  plebem 
lata  est :  omnes  quinque  et  triginta  tribus^,  uti  ro- 
gatae,  jusserunt :  et  quo  magis  pacem  ratam  esse  ia 
Macedonia  vulgo  laetarentur,  tristis  ex  Hispania  nun- 
tius  allatus  effecit ,  vulgataeque  literae ,  C.  Sempronium 

5.  Colonorum  numerus  augeretur;  to.,.  Libene,  etc.  [Bamb.  iftSS  me- 

tide  ad  XXXUI,  a ,  n.  4.  —  Dum  liu^  sic  edidiase  pqtat  Goeller.  Ettic 

ne,  dummodo  non;  yide  ad  UI,  ai ,  arg.  muU.  tria  signa  asnea,  Cererem  » 

n.  6.  LUferiunque  et  Liberam  posuerunt.  En. 

C^p.  IJlXV.  i.  Ludi  Romani,,.  toti  a.   Omnes  XXXV  trUfus,  uti  ro^ 

ter  instaurati ,  plebeii  septies ;  vide  a4  giUai ,  jusserunt;  yide  ad  1 ,  43 ,  n.  2 a  , 

1 ,  9 ,  n.  4 ,  et  II ,  36 ,  n.  I . — £x  argeti-  et  XXX  ,  43 ,  n.  si.  —  C,  Semproniunt 


v.tlll':  LIB.  XXXIII.  CAP.  XXV.  XXVI.  291 
Tuditanum  proconsulem  in  citeriore  Hispania  prcelio 
victum ;  exercitum  ejusfusumfugatumque,  etillustres 
viros  ^  in  acie  cecidisse.  Tuditanum ,  cum  gravi  vulr 
nere  latum  ex  prcelio ,  haud  ita  multo  post  exspi-- 
rasse.  Consulibus  ambobus  Italia  provincia  cuni  his 
legionibus,  quas  superiores  consules  habuissent,  de- 
creta ,  et  ut  quatuor  legiones  novas  scriberent :  duas , 
quae ,  quo  senatus  censuisset ,  mitterentur.  Et  T.  Quin- 
tius  Flamininus  cum  duabus  legionibus  provinciam 
eodem  exercitu  obtinere  jussus  :  imperium  ei  proro- 
gatum  ^  satis  jam  ante  videri  esse. 

XXVI.  Praetores  deinde  provincias  sortiti  L.  Apu- 
stius  FuUo  urbanam  jurisdictionem  ,  M'.  Acilius  Gla- 
brio  inter  cives  et  peregrinos,  Q.  Fabius  Buteo  Hispa- 
niam  ulteriorem,  Q.  Minucius  Thermus  citeriorem, 
C.  Laelius  Siciliam,  Ti.  Sempronius  Longus  Sardi- 
niam.  Q.  Fabio  Buteoni  et  Q.  Minucio,  quibus  Hi- 
spanise  provinciae  evenerant,  consules  legiones  sin- 
gulas  ex  quatuor  ab  se  scriptis  ,  quas  videretur ,  uti 
darent%  decTetum  est;  socium  ac  nominis  Latini  qua- 
terna  millia  peditum ,  trecenos  equites :  hique  primo 
quoque  tempore  in  provincias  ire  jussi.  Bellum  in  Hi- 
spania  quinto  post  anno  exortum  est,  quam  simul 


TudUanum  proconmlem;  immo  pras* 
iorem;  Dak.  coU.  XXXII,  27,  a8; 
XXXJII ,  4%.  Sed  yidetur  curea  Iiaec 
tempora  id  praecipuum  provinciae  Hi- 
spanise  datum  estfe ,  ut  prtetoribus  in 
eam  missis  daretur  imperium  procon- 
sulare ;  unde  qnamvis  prsetores  vel  pro- 
praetores  saepins  tamen  proconsules  dt- 
cU  snnt ;  Drak.  Cf.  ad  X.XVni,  3  8,  n.  4. 
3.  lilustres  viros;  vide  ad  XXX, 
xo,  n.  7. — Latum  pro  elatum  (  conf. 
Heins.  ad  Ovid.  Am.  II ,  z  4 ,  Sg  ) ,  vel 
iu  leg.  Duk.  —  Forsaii  et  log.  rela- 


trnn  e  qnibusdam  MSS.  Ed.  —  Mox 
ft>cte  leg.  quatuor  legiones  novtts  seri- 
berent,  duas,  qutc  ad  Urbem  miuie- 
rera  (  vid.  cap.  36) ,  duas ,  qme ,  qnp 
senoJtus ,  etc.  et  deinde  eodemque 
exercitu ,  nisi  potit^  delenda  aunt  ver- 
ba  cum  duabus  legionibus ;  Drak. 

4.  Imperium  ei  prorogatumy  etc. 
c<mf.  XXXJI,  a8.  Sed  cur  tta  anno 
proadmo  ei  prorogfitnr  ?  vid.  cap.  43. 
Idem  scire  oupiebat  Drak. 

CA.P.XXVI.  z.  Quas  videretisr,  tta- 
rent^  vide  ad  I»  99,  n.  4. 

19. 


aga 


T.   LIVII 


A.  G.  196. 
U.  C.556. 


cum  punico  bello*  fuerat  finitum.  Prius  quam  hi  prae- 
tores  ad  bellum  prope  novum ,  quia  tum  primum  suo 
nomitie ,  nuUo  punico  ^  exercitu  aut  duce ,  ad  arma 
ieraut,  proficiscerentur,  aut  ipsi  consules  abUrbemo- 
verent,  procurare,  ut  adsolet,  prodigia,  quoe  nuntia- 
bantur,  jussi.  L.  Julius  Sequestris,  in  Sabinos  profi- 
ciscens ,  fulmine  ipse  equusque  exanimati  fuerant  : 
a;des  Feronia;  in  Capenate  ^  de  caelo  tacta  erat :  ad 
Monetae  duarum  hastarum  spicula  arserant  :  hipus , 
Esquilina  porta  ingressus,  frequentissima  parteUrbis, 
quum  in  forum  decurrisset,  Tusco  vico  atque  Inte- 
meUo  ^,  per  portam  Capenam  prope  intactus  evaserat, 
Haec  prodigia  majoribus  hostiis  sunt  procurata. 


a.  Bellum  in  Hispania  quinto  an- 
no  exortum  est,  postquam  simul  cum 
punico  beUo  secundo  (quod  a.  U. 
55 1  confectum  est;  vid.  XXX,  44) 
fuerat  finitum  :  nam  post  punici  quo- 
que  belli-finem  bellatum  quidem  fue- 
rat  in  Hispania  (conf.  XXXI,  49»  «* 
XXXII,  7  );  sed  non  tantnm  fuerat 
bellom,  ut  jam  novQ  eoque  consnlari 
exercitn  ac  duce  opus  esset;  conf. 
cap.  43 ,  et  XXXIV,  8  sq. 

3.  Ad  arma  ierant,  sc.  Hispani.  — 
NuUopunico,  etc.  Gocll.  hoc  non  latine 
dictum  putat,  si  qnidem  participinm 
nullum  adjiciatur,  et  emendat  sine  uUo 
ptm, ,  etc.  Kreyssig.  huic  emendationi 
accedit.  E».  —  L.  Julius  Sequestris , 
saltem  Sequester.  Sed  neutram  fuit 
cognomen  Juliae  gentis.  «  Cogitabam 
primo  L.  Vibius  Sequester:  sed  cx  co- 
gnomine  scriptoris  infimae  aetatis  non 
potest  probari ,  eum  quidquam  ad  ve- 
tastiorem  gentem  Yibiam  pertinuisse  , 
aut  in  ea  cognomen  Sequester  fuisse ; 
fuit  et  Vibius  quidem  praenomen  ital. 
(vid.  XXIII,  6;  XXVI,  i3;  XXVII, 
i5),  at  VibiAro  gentem  romanam  non 


ante  extrema  fere  reipablicae  liberae 
tempora  nominari  video.  Forte  leg. 
L.  JuUuseques  in  S.projiciscens»;  Dok. 
Cf.  ad  XXVIII,  9,  n.  8.— Cod.  Bamb. 
P,  ViUius  eques  romanus;  quod  paene 
conjectura  assequutus  est  Duker.  £d. 

4.  Mdes  Ferohioi  in  Capenate;  vide 
adl,  3o,  n.  4  ,  et  VIH,  la  ,n.'  iz. — 
j4d  Monette  hastarum  spicula  arse" 
rant;  vide  ad  1 ,  3 1,  n.  i ;  1 ,  33 ,  n.  6; 
X,  a3,  n.  la. 

S.Tusco  vico  atque  IntemeUo  fquas- 
dam  edd.  antt.  inde  MeUo.  Utmmqne 
nomen  ignotum.  Sigon.  emend.  JEqui- 
meiio,  e),  Jac.  Gron.  inde  CceUo,  sc. 
monte.  JEquimelium  non  vicnm,  sed 
aream  fuisse  in  vico  Jugario ,  neque 
per  eam  iter  fuisse  e  Tnsco  vico  ad 
portam  Capenam,  monet  Nardin.  Rom. 
vct.  V,  lo.  Forte  leg.  Intermoneio, 
quae  est  para  Capitolini  montis.  Hic 
mous  et  Tuscus  vicns  in  eadem  (VIH) 
regione  Urbis  crant ,  et  porta  Capena 
in  prima.  —  Goeller.  putat  legendam 
e  MS  suo  atque  inde  Cermalo.  Festas 
ait:  <c  Cermalus  locns  in  Urbe  sic  nomi- 
natifs,  etc. «  Vid.  Varro  Ling.  Lat.  IV, 


u:c.556:  LIBER  XXXIII.  CAP.  XXVII.  293 
XXVII. -lisdem  diebus  Cn.  Cornelius  Lentulus,  qui 
ante  Sempronium  Tuditanum  citeriorem  Hispaniam 
obtinuerat ,  ex  senatusconsulto  ovans  Urbem  est  in- 
gressus ' .  Tulit  prae  se  auri  mille  et  quingenta  quin- 
decim  pondo,  argenti  viginti  millia,  signati  denarios 
triginta  quatuor  millia  et  quingentos  quinquaginta. 
L.  Stertinius  ex  ulteriore  Hispania,  ne  tentata  qui- 
dem  triumplii  spe  *,  quinquaginta  millia  pondo  argenti 
in  aerarium  tulit :  et  de  manubiis  duos  fornices  in  foro 
Boario  ante  Fortunae  aedem  et  Matris  Matutae,  unum 
in  maximo  circo  fecit ;  et  his  fornicibus  signa  aurata 
imposuit.  Haec  per  hiemem  ferme  acta.  Hibernabat  eo 
tempore  Athenis  Quintius^,  a  quo  quum  multa  socii 
peterent ,  Boeoti  petierunt  impetraveruntque ,  ut  hi , 


S,  Idem  nomen  Turnebus  restitoit 
Ciceroni  £p.  Att.  IV,  3 :  «  Milonis  do- 
mum  meamque  Cermalo  ».  Fuit  Ger- 
malnm  ( idem  quod  Cermalns )  pars 
ima  montis  Palatini ,  fomm  yersns , 
in  qua  etiam  Anens  Martins  habita- 
▼it.  In  eo  Lupercal  et  templnm  Ro- 
mnli ;  pars  illa  hortomm  Famesiorum 
foit,  quae  edi  S.  Marise  Liberatricis 
immiuet ,  et  ad  ipsam  ecclesiam  forte 
pertigit ,  quum  pars  illa  montis  rainis 
nondum  et  raderibfcis  Teteram  aedifi- 
ciorum  adeo  esset  impedita.^  Nardin. 
R.  V.  VI,  la.En. 

Cap.  XXVII.  I.  Ex  SCto  ovans  Vt' 
hem  est  ingressus,  non  trinmphans, 
etsi  spem  trinmphi  tentasse  videtur; 
quod  probabile  fit  ex  yerbis  seqq.  ne 
tentata  quidem  triumphi  spe  a  Sterti- 
nio.  Conf.  ad  XXVI ,  a  i ,  n.  i  et  a . — 
Denarios  XXXIVmiUiaf  et  quingentos 
quinquaginta :  judice  Scaligero  in  li- 
bro  de  Re  num.  neque  proba  est  Ipcn- 
tio,  neqne  summa  digna  triumpho 
florentissimis  rom.  rebns ,  sed  leg.  de- 
narium   trecenta  quatuor  millia.  At 


Gron.  ad  XXXIX ,  7  pr.  notavit  haec : 
« In  posteriori  facile  assentior ,  non 
in  priori:  namLlriusTO  denarios  re- 
tulit  ad  minorem  nnmemm ,  etc. » 
Vide  ad  XXXIX,  7, n.  i 

a.  Netentata  quidem  triumphispe; 
conf.  n.  i , et  ad  X,  16 ,  n.  i. — Duos. 
fomices  inforo  Bocaio,.,  fecit;  post 
fornices  aiit  Matutee  ezcidisse  unum, 
suspicabantur  Pigh.  et  Grat. «  Utras-. 
qne  qnidem  has  aedes,  Fortunae  et 
Matris  Matntae,  in  foro  Boariofuisse , 
ostendunfDonat.  de  Urbe  Rom.  II, 
a5,  etNardin.  Urb.  Rom.V,  10.  Sed 
quum  diversae  fuerint  aedes,  non  fa- 
cile  intelligi  potest,  quomodo  unus 
foraixante  dnas  aedes  fieri  potuerit: 
nec  ppssum  perspieere ,  cnr  viri  docti 
vnlgatam  lect.  necessario  emendan- 
dam  esse ,  nec  tres  fornices ,  sed  vel 
qnatnor  vel  duos  factos  crediderint ». 
Duker. 

3.  Hibernabat  eo  tempore  Athenis 
Quintius,  immo  Elatiof,  ubi  et  hoc 
tempore  hiemavit  (  confer;  XXIX  et 
XXXI),  et  quam  din  in  Graecia  fuit ; 


A.  G.  196. 
U.  C.  556. 


294  T.  LIVII 

qui  suae  gentis  niilitassent  apud  Philippum ,  sibi  resti- 
tuerentur.  Id  a  Quintio  facile  impetratum ;  non  quia 
satis  dignoseos  credebat ,  sed  quia,  Antiocho  regejam 
suspecto,  favor  conciliandus  nomini  romano  apud 
civitates  erat.  Restitutis,  confestim  apparuit,  quam 
nulla  inita  apud  Boeotos  gratia  esset;  nam  et  ad  Phi- 
lippum  gratias  agentes  pro  redditis  hominibus,  per- 
inde  atque  ipsi  id  a  Quintio  et  Romanis  datum^  esset, 
miserunt;  et  comitiis  proximis  Boeotarchen^  nuUam 
aliam  ob  causam  Brachyllam  quemdam ,  quam  quod 
prasfectus  Boeotorum  apud  regem  miUtantium  fuisset , 


▼id.  XXX.II ,  3a ,  39 ;  XXXUI,  z,  a ; 
XXXIV,  25,  4t,  48,  5o.  Idem  fir- 
mat  Polyb.. XVIII ,  a6,  qai  et  conf. 
ad  seqq.  Jam  moniuMe  haec  Jac.  Pe- 
rix.  ▼ideo.  -^  Impetraveruntque  Hoc 
▼ocabaiam  drieadmn  cenaet  Gotba- 
noa  editor;  an  qnod  incnlcatum  puta* 
rat  e  lib.  XXXIV,  43 ,  petierunt  im" 
petraveruntquepyfaXehkM^  inEmend. 
pag.  9ti,  Uoet  saepiua  simiUter  dicat 
liYius,  negat  enm  usquam  illo  medo 
loqaotum  Tideii.  At  propter  seqnen* 
tia,  nom  quia  tUgnos,,.  Med  quia,,. 
fa^or  coneiliandus  erat,  nolit  in  ea 
orationis  ubertate  quam  ne  refugiunt 
qnidem  qni  toti  sunt  fi.t}(poXoyot ,  qonn- 
quam  (^endi.  En. 

4.  Perinde  atque  ipti  id  a  Quintio 
et  Eomanis  datum  esset:  ita  unicns 
oodez  Moguntinus.  «  Est  quidem  aU- 
qua  sententia  hujns  lectionis,sc.  quasl 
gratia  et  reverentia  PbiUppt  id  beocfi- 
cioa  Boeotis  tributum  esset  a  Romanis, 
apud  q^em  credibile  est  iilos  etiam  tnm 
exsnlasse  (  oonf.  ad  III ,  56 ,  n.  4  ). 
Sed  hanc  exprimere  li^inm  vohiisse 
non  existimo,  Utcumque  Phiiippi  gra- 
tisB  daturo  hoo  fuisset,  tamen  dantibus 
qnoque,  etsi  pfOpter  alium  danttbtu, 
obUgati  erant:habet  enim,  propter 


qntaa  datur ,  beneficii  honorem ;  coi 
datur ,  utilitAtem.  At  ipsae  particnise 
perinde  atque  satis  indicant ,  voluisae 
auctorem  ponere  rationem  aliquam 
hujns  rei  recte  fiiciende,  aut  quomo- 
do  joste  potuerint  Pliilippo  tantnm  ab 
iliis  grates  agi ,  Romani  praeteriri.  Ea 
erat,  si  ab  his  non  accepissent,  ab  iUo 
aoeepissent;  non  autem,  si  in  hii|na 
gratiam  quxdem ,  ab  iUis  tamen  acce- 
pissent.  Ergo  leg.  ipsis  idnon  a  Quin'^ 
tm ,  etc.  Cansam  vero ,  cur  Bceoti  ma- 
gno  suo  malo  Macedonibus  obnozii 
tum  essent,  habes  apud  Polyb.  XX, 
5. »  Gron. 

5.  Besotarehen ,  ut  Magnetarehen  , 
XXXV, .3 < ,  n.  5,  et  al.  Bou»rflipx>(9 
seu  BotoTflipx^^^*^  videntnr  populo- 
ram,  cx  qnibus  respnblica  Bceotomm 
coalnit,  legati  fiiisse  ad  commime 
concilinm  Tfaebas  missi;  Drak.  ad 
XXXm,  a.  Conf.  Pansan.  IX,  x3, 
34;  Thucyd.  IV,  91  (  qui  eos  ad  un-> 
deoim  nsqne  dicit  fuisse  ) ;  Emmins  in 
Grsec.  vet.  in  descr.  reip.  Theb. ;  Pot- 
teri  Archaeol.  tom.  I ,  p.  43o  seq.  vers. 
Rambach.  et  ^ojrage  du  jeune  jina^ 
eharsis^  tom.  IV,  cap.  34 1  p*g-  64*-— 
Brachjrilam,  de  quo  vid.  Polybins, 
XVIII,  a6,  XX,  5  et  7;  Plut.  l^la- 


u.clfelUB.  tXXIII.  CAP.  XXVII.  XXVIII.  agS 

fecerunt,  prseteritis  Zeuxippo  et  Pisistrato  aliisque, 
qui  romanae  societatis  auctores  fuerant.  Id  tsgre  et  in 
prsesentia  hi  passi,  et  in  futurum  etiam  metum  cepe- 
runt ,  quum  ad  portas  prope  sedente  exercitu  romano 
ea  fierent ,  quidnam  se  futurum  esset  ^,  profectis  in 
Italiam  Bomanis,  Philippo  exppopinquo  socios  adju- 
vante ,  et  infesto  his ,  qui  partis  adversae  fuissent. 

XXVIII.  Dum  romana  arma  propinqua  habebant, 
toUere  Brachyllam,  principem  fautorum  regis,  sta- 
tuerunt :  et-tempore  ad  eam  rem  capto%  quum  in 
publico  epulatus  reverteretur  domum  temulentus, 
prosequentibus  mollibns  viris ,  qui  joci  causa  convivio 
celebri  interfuerant,  ab  sex  armatis,  quorum  tres  Itai- 
lid ,  tres  ^tolici  erant ,  circumventas  occiditur.  Fuga 
comitum  et  quiritatio  facta,  et  tumultus  tota  urbe 
discurrentium  cum  luminibus  :  percnssores  proxima 
porta  evaserunt.  Luce  prima  concio  frequetrs,  velut 
exstante  indicio ,  ad  vocem  praeconis  convocata  in 
theatro  erat.  Palam  ab  suo  comitatu  et  obscoenis  illis 
viris  fremebant  interfectum ;  anirais  autem  Zeuxip- 
pum  auctorem  destinabant  caedis  ^.  In  praesentia  pla- 
cuit  comprehendi  eos ,  qui  simul  fuissent,  quaestio- 
nemque  ex  his  haberi.  Qui  dum  quaeruntur ,  Zeuxip- 


minino,  p.  37a,iibiyfilgo  BpAx^^^^^C  ^JS'  ^^  epistola  ad  Goell.  Rnpertom 

mendose  SGrlbitur.  reprehendit,  qoi  ad  Liv.  H,  ig ,  haeo 

6.  Quidfiam  sejututum  esset;  vide  annotaverit:  «  Sic  et  quoerere  rem  pro 

adXXVU,  i6,n.  3.  inquirere  IX,  34;  XXXH,   a6;  et 

Cap.  XXVIII.  z.  Tempore  ad  eam  aXiqnem  XXXIII,  a8.  Conf.  IX ,  i8». 

rem  capto;  vide  ad  III,  9,  n.  4. —  In  Kreyssigil  nota  est :  « Latini ,  quam- 

pt^lieo  epulatus;  yide  ad  II,  a4 ,  n.  6.  vis  Scbellerus  per  errorem  lapsus  in 

—  MolKbus  viris,  pathicis ,  qui  mox  lex.  lat.  sub  v.  quaro,  Liv.  XXX  vni, 

semiviri.  dicnntur.  55 ,  et  XLH  »  a  i ,  banc  m  rem  attuHt  ^ 

a.  j^uctorem  destinabant  casdis  ani-  queerere  aUquem  pro  inquirere  in  aU- 

mis;  vide  ad  IX ,  a4 ,  n.  6.  —  Qu^'  quem  nusquam  dixerunt «  et  lib.  IX , 

stidnem  ex  his  haberi.  Qui  qucerun-  a5,pro  inquirendos,  inquirendo   ex 

tnr;  vide  ad  II,  ag,  n.  3.  —  Kreys-  duobus  codd.  reponendum  esse  Stro-^ 


A.  C.  196. 
U.  C.  556. 


396  T.   LIVII 

pus,  consimili  animo  avertendi  ab  se  criminis  causa 
in  concionem  progressus,  errare  ait  homines,  qui  tam 
atrocem  caedem  pertinere  ad  illos  semiviros  crederent; 
multaque  in  eam  partem  probabiliter  argumentatus, 
quibus  fidem  apud  quosdam  fecit ,  numquam ,  si  con- 
scius  esset,  oblaturum  se  multitudini,  mentionemve 
caedis ,  nullo  lacessente ,  facturum  fuisse.  Aiii  non  du- 
bitare ,  obviam  eundo  impudenter  criminis  suspicio- 
nem  averti.  Torti  post  paullo^  insontes,  quum  scirent 
ipsi  opinionem  omnium ,  ea  pro  indicio  usi ,  Zeuxip- 
pum  et  Pisistratum  nominaverunt ;  nuUo  adjecto,  cur 
scire  quidquam  viderentur,  argumento.  Zeuxippiis 
tamen  cum  Stratonida  quodam  nocte  perfugit  Tana- 
gram ,  suam  magis  conscientiam ,  quam  indicium  ho- 
minum  nuUius  rei  consciorum ,  metuens.  Pisistratus , 
spretis  indicibus ,  Thebis  roan^t.  Servus  erat  Zeu- 
xippo,  totius  internuntius  et  minister  rei;  quem  in- 
dicem  Pisistratus  timens ,  eo  ipso  timore  ad  indicium 


thius  ▼eiissime  ceDsuit  ».  Eo.  —  Con- 
simiii  animo  ;  «  non  video ,  quo  yerba 
haec  referri  possint.  Nam  non  potest 
esse ,  nt  similiter  ostenderet ,  aibi  pla- 
cere  comprehendi  eos ,  qui  simnl  fue- 
rant,  quaestionemque  ez  iis  haberi: 
ad  hos  enim  nihil  pertinere  hanc  cae- 
dem  persnadere  volnit.  Locum  corm- 
ptum  -ant  mutilatum  credo '» ;  Duk. — 
Gothanus  editor  locum  sic  exposuit: 
Palun  concio  a  comitatu  suo  Bra- 
chyllam  interfectum  esse  Tociferaba- 
tur ;  aniinis  autem  destinabant  Zeuxip- 
pum  et  Pisistratum.  Gonsimili  animo , 
aliud  palam  loquendi ,  alind  animo  de- 
stinandi,  etc.  AtWalchius,  Emend. 
p.  23^,  interrogat,  cui  tandem  haec 
verbi  relatio  probari  possit;  itaque 
ipse  pro  consimiU ,  substituit  non  si' 
mili,  qui  hic  reqniritnr:  audaci  ani- 


mo  prc^^ressns  est,  plane  dissimili 
semiTirorum  qui  quamvis  inno:ni  vitae 
suae  timentes  aufugerant ,  et  etiam  tum 
quaerebantur.  Idem  ingeniose  conjece- 
rat  aliquando  consimili  sceleri  animo, 
id  est,  andacia  simili  illius  qua  facinus 
perpetraverat.  Quod  probaret  BiUtner 
(  Observ.  p.  88  sq.) ,  nisi  lenior  corre- 
ctioin  promptn  ^iAetttux  ^  consilio  si- 
mili  animo ,  nt  ad  m ,  43  pariviribus 
animo  :  consilium  et  animus  ita  jun'* 
gnntur  XXXFV,  25,  «  majoris  animi 
qnam  consilii  ».  Goeller.  e  suo  cod. 
dat  constanti  animo.  £d.  — Argumen- 
tatus,  quibus,  vel  leg.  argumentatur, 
vel  del.  quibus ;  quod  jam  monuere 
Gronovii. 

3.  Torti post paulo;  vide  ad  U,  3i, 
n.  2.  —  Nullius  rei  consciorum,  Cod. 
Bamb.  illius  rei;  quod  livianae  narra- 


vllfe.  LIB.  XXXIII.  CAP.  XXVIII.  XXIX.  ^97 
protraxit.  Literas  ad  Zeuxippum  mittit  *,  sermm  conr 
scium  tolleret :  non  tam  idoneum  ad  celandam  rem 
eum  videri  sibi,  quam  ad  agendam  fuerit,  Has  qui 
tulit  literas,  jussit  Zeuxippo  dare  quamprimuro.  Is, 
quia  iion  sibi  conveniendi  .ejus  copia  fuit ,  ipsi  illi 
servo ,  quem  ex  omnibus  domino  fidissimum  crede- 
bat,  tradidit ,  et  adjecit,  a  Pisistrato  de  re  magnopere 
pertinente  ad  Zeuxippum  esse.  Conscientia  ^  ictus , 
quum  extemplo  traditurum  eas  affirmasset,  aperit; 
perlectis  literis ,  pavidus  Thebas  refugit :  et  Zeiixip- 
pus  quidem,  fuga  servi  motus,  Athenas,  tuliorem 
exsilio  locum  ratus ,  concessit.  De  Pisistrato  aliquae 
quaestiones  ^  tormentis  habitae ,  et  sumptinn  suppli- 
cium  est. 

XXIX.  Efferavit  ea  csedes  Thebanos  Boeotosque 
omnes  ad  exsecrabile  odium  Romanorum;  Zeuxip- 
pum  principem  gentis  id  facinus  conscisse^  Ad  re- 
bellandum  neque  vires ,   neque   ducem  habebant : 


tioni  magis  congruens  Goellerus  exi- 
sdmat.  Ed. 

4.  Literas  ad  Zeuxippum  mittit, 
ut,  etc.  vide  ad  Vin,  19,  n.  10. 
Mox  forte  cum  Gron.  leg.  jussus  Zeu- 
xippo  dare  quamprimum,  quia,  etc. 
Codex  Mogunt.  ignorat  to  is. 

5.  Conscientia  ictus ;  vide  ad  1 ,  16, 
n.  ^.  —  Athenas,  tutiorem,  etc.  Cod. 
Bamb.  Anthedonem ,  pro  Athenas. 
Anthedon  arbs  est  Boeotiae  parte  ad- 
versus  Aulidem  sita,  vid.  Strab.  IX, 
p.  6i5 ;  ultima  in  Boeotico,  unde  tra- 
jectus  fiebat  in  Euboeam.  Goeller.  co- 
dids  sui  scripturam  vel  propter  ea 
adsciscendam  censet,  quod  facilius 
Anthedon  in  notiorem  urbem  Athenas 
mutari  a  librario  potuerit ,  qaam  con- 
tra.  Accedit  quod  Athenienses,  Boeotis 
hoc  tempore  amici,  ut  ex  hoc  ipso 


cap.  apparet ,  Zeuxippum  fuissent  tra- 
dituri,  si  eo  confugisset.  £0. 

6.  Aliquas  quasstiones,  forte  ali- 
quot;  Gron.  Denique  conj.  Heuman. 
et  aliisque  (coi^f,  cap.  27  extr.  )  Jac. 
Gron.  — Walchius,  Emend.  p.  aSg^ 
conjicit  eeque,  quod  habet  idoneam 
reUitionem  ad  semiviros  quos  inson- 
tes  torserant.  £d. 

Cap.  XXIX.  I.  Idfacinus  conscis' 
se,  sc.  pntabant.  Sed  efferaveratciedes 
cod.  Mogunt.  et  vulgatum  debetur 
Gelenio.  Ejferaverat  Thebanos, . .  Ro" 
manornm,  Zeuxippum  principem  g. 
id  facinus  conscisse ,  vel  inprincipem 
g.,  Brachyllam,  conj.  Gron.  et  Effe^ 
raverat  ea  res  Thebanos,,,  Zeuxip' 
pum  in  principem,  etc.  Jac.  Periz. 
prob.  Drak.  ut  postrema  per  apposi- 
tionem  dicta  sint. — Auctior  est  locus 


A.  C  196. 
U.  C.  556. 


•igS  T.   LIVIl 

proximum  bello  quod  erat ,  in  latrocinium  versi ,  alios 
hospites ,  alios  vagos  per  hibema  milites ,  ad  varios 
commeantes  usus ,  excipiebant  ^.  Quidam  in  ipsis  iti- 
neribus  ad  notas  latebras  insidiantibus ,  pars  in  deserta 
per  fraudem  deversoria  devecti  deductique  opprime- 
bantur.  Postremo  non  tantum  odio,  sed  etiam  avidi- 
tate  prsedae,  ea  facinora  faciebant;  quia  negotiandi 
ferme  causa  argentum  in  zonis  habentes  ^  in  commea- 
tibus  erant.  Quum  primo  pauci ,  deinde  in  dies  plures 
desiderarentur ,  infamis  esse  Boeotia  omnis  coepit ;  et 
timidius ,  quam  in  hostico ,  egredi  castris  miles.  Tum 
Quintius  legatos  ad  querendum  de  latrociniis  per  ci- 
vitates  mittit.  Plurimi  pedites  circa  Copaidem  palu* 
dem  inventi :  ibi  ex  limo  eruta  extractaque  ex  stagno 
cadavera ,  saxis  aut  amphoris ,  ut  pondere  traheren- 
tur  in  profundum,  adnexa.  Multa  facinora  Acraephiae 
et  Coroneae  *  facta  inveniebantur.  Quintius  primo  no- 
xios  tradi  sibi  jussit ,  et  pro  quingentis  militibus  ( tot 
enim  intercepti  erant )  quingenta  talenta  Boeotos  con- 
ferre.  Quorum  neutrum  quum  fieret ,  verbis  tantum 


in  MSS  Bamb.  abi  sic  legitur  ad  exs, 
odium  Rom,  credentes  non  sine  consi- 
Uo  imperatoris  romani,  Zeuxippum 
princ, ,  etc.  Ed. 

a.  AUos  hospites,,,  excipiebant; 
Tide  ad  II ,  4 ,  n.  3.  —  Ad  notas  aibi 
latebras  insidiantibus  Boeotis;  nisi 
leg.  ad  notas  latebras  insidentibns ; 
Crev. —  Deversoria;  vid.  I,  5i,  n.  a. 

3.  Negotiandi  finM  causa  argen- 
tum  in  zonis  kabentes  ;  yide  ad  Juye-* 
nal.  XIV,  397,  et  qnoa  Drak.  laudat. 
«De  negotiatione  milttum  in  vetere 
militia  rom.  nibil  statutum  invenio. 
£a  mllitibus  interdictum  fuit  sub 
posteriorlbus  Imperatoribus ;  et  forsan 
jam  ante  eos ,  quorum  de  bac  re  con- 


stitutiones  in  libris  jnris  rom.  exstant : 
hoc  enim  verbis  Pauli  apost.  II  Tim. 
a ,  4 ,  videtur  indicari.  »  Duk.  —  /it 
commeatibus  erant;  vide  ad  I,  57, 
n.  a.  —  In  hostico;  vide  ad  VI,  3i  , 
n.  3.  —  Plurimi  pedites,,,  inventi„ 
Multo  praestantiorem  scripluram  sibl 
reperisse  videtur  Goeller.  qui  dat  Pla-* 
rimee  ceedes . . .  inyentee.  Livins  enim 
vocabulo  catdes  occisos  exprimere  so- 

let.  Eo. 

4.  Acreephite  et  Coroneof,  oppidis 
Bceotiae.  Kopoveia,  unde  Coroncei^T, 
Coronei)  XLII,  44,  63,  67;  XLm, 
4 ;  el  agcr  Coronatns  (  f.  Coronens  )  et 
Coronensis  XXXVI,  ao.  Alia  Kop»- 
veia  Pbtbio^s  in  Thessalia ,  et  Corone^ 


uclfe.  LIB.  XXXIII.  CAP.  XXIX.  XXX.  299 
civitates  excusarent ,  nihil  publico  consilio  factum 
esse ;  missis  Athenas  et  in  Achaiam  legatis ,  qui  testa- 
rentut  sociis ,  justo  pioque  bello  se  persequutunim 
Boeotos ,  et  cum  parte  copiarum  P.  Ciaudio  Acrsephiam 
ire  jusso,  cum  parte  Coroneam  circumsedit ;  evastatis 
prius  agris ,  quam  ab  Elatia  duo  diversa  agmina  iere« 
Hac  perculsi  clade  Boeoti ,  quum  omnia  terrore  ac  fuga 
complessent^,  legatos  mittunt :  qui  quum  in  castra  non 
admitterentur,  Achaei  Atheniensesque  supervenerunt. 
Plus  auctoritatis  Achaei  habuerunt  deprecantes;  ac,  ni 
impetrassent  pacem  Boeotis,  bellum  simul  gerere  de- 
creverunt.  Per  Achaeos  et  Bceotis  copia  adeundi  allo- 
quendique  Romanum^  facta  est,  jussisque  tradere 
noxios ,  et  mulctae  nomine  triginta  talenta  conferre , 
pax  data ,  et  ab  oppugnatione  recessum. 

XXX.  Post  paucos  dies  decem  legati  ab  Roma  ve- 
nerunt ,  quorum  ex  consilio  pax  data  Philippo  in  has 
leges'^  est.  Omnes  Grcecorum  cwitateSy  quce  in,Eu^ 
ropay  quceque  in  Asia  essent,  libertatem  ac  suas  ieges 
haberent.  Quce  earum  sub  ditione  Philippi  fuissent  y 
prcesidia  ex  his  Philippus  deduceret;  his ,  quce  in 
Asia  essenty  Euromo  Pedasisque'^  et Bargyliis  et  Jasso 


KopovYi  5  Messeniae.  Conf.  ad  XXXVI, 
10,  n.  3.  —  Qui  testarentur  soeiis, 
immo  socios  ;  Crev.  et  Dnk.  coU.  IV, 
53.  —  Justo  pioque  bello;  vide  ad  I, 
aa ,  n.  6. 

5.  Omnia  terrore  acfuga  comples- 
sent :  Gron .  malebat  terror  (cod.  Bamb. 
completa  essent,  Ed.),  et  mox:  nam, 
ni  impetrassent  p,  B.,  belhim  simul 
gerere  (  sc.  adveraus  eosdem  Boeotos  } 
decreverant,  Per  Achoeos  ergo  Bceo- 
tis,  etc. 

6.  AUoqueruUque  Bomanum;  vide 
ad  XXXII ,  X I ,  n.  4. 


Cap.  XXX.  I.  Pax  data  PkilippQ 
in  has  leges ,  etc.  conf.  Polyb.  XVIU , 
27,  et  Appian.  Maced.  Ecl.  VII,  a ; 
al.  XXIV,  a.  —  Prtesidia  ex  his  Phi^ 
lippus  deduceret;  his ,  quat  in  Asia  es' 
sent,  Euromo ,  etc.  «  Sattem  et  his  , 
quof  in  Asia  essent,  Sed  potlas  plane 
delenda  haec  yerba ,  quia  Polyb.  pan- 
nnm  istum  non  habet ,  et  Perinthus  in 
Thracia  fult,  et  Mjrrina  in  Lemno, 
LemuusTero  et  T%asus  insulse  maris 
M^ei ,  Europae  litoribus  appositae.  » 
Dnker. 

^,£uromo,  Pedasisque^  etc.  vide 


3oo  T.  LIVII  tllt 

et  Myrina  et  Abydo^  et  Thaso  et  Perintho :  eas  quo- 
que  enimplacere  liberas  esse.  De  Cianorum  libertatey 
Quintius  Prusice  iBiihjnorum  regi  scriberet^  quid  se- 
natui  et  decem  legatis  placuisset.  Captivos  transfu^ 
gasque^  reddere Philippum  RomaniSj  et  naves  omnes 
tecta^  tradere ,  quin  et  regiam  unam  ^  inhabilis  prope 
magnitudinis ,  quam  sexdecim  versus  remorum  age- 
bant.  Ne plus  quingentis  armatorum^  haberet,  neve 
elephantum  ullum :  bellum  extra  Macedonice  fines  ne 
injussu  senatus  gereret.  Mille  talentum  daret  populo 
romano  :  dimidium  prcesens  ^  dimidium  pensionibus 
decem  annorum.  Valerius  Antias,  quaternum  millium 
pondo  argenti  vectigal  in  decem  annos ,  triginta  qua- 
terna  millia  ^  pondo  et  ducenta ,  praesens  viginti  mil- 
lia  pondo.  Idem  nominatim  adjectum  scribit,  ne  cum 


ad  XXII,  33  ,  7-9. — Mjrrina  (et  He' 
phcestia,  c,  35)  oppida  Lemni  insalae, 
Vuleano  sacrata;  unde  et  dicta  He- 
phaestla.  —  Thaso  al.  Thasso ,  ut  et. 
c.  35 ,  39 ;  unde  Thasii  XXXI ,  3 1 :  iq 
Sda^i  seu  QdaaOQ  opp.  et  insula  ma- 
ris  ^gei  prope  oram  Thraciae.  Mox 
del.  quoque ,  quod  in  Polybio  non 
est ,  et  omnem  decreti  sensum  perver- 
tit ;  Crev. 

3.  Captivos  transfitgasque  reddere 
Philippum  (forte  redderet  Philippus  JL 
et..,  traderet )  et  naves  omnes  tectai 
(  yide  ad  XXII,  19»  4  )  tradere,  etc. 
paulo  aliter  Polyb.  et  Appian.  Cf.  n.  4. 

4 *  Quin  et  regiam  unam ,  etc. « quam 
regiam  appellari.  puto,  quod  reges 
mole  ac  magnificentia  navium  regias 
opes  ostentare  splebant,  quales  erant 
naves  regum  ^gyptiorum  et  navis 
Hieronis  apud  Athen.  V,  et  libumicos 
deceres  apud  Suet.  Calig.  3 7.  Sed  ejus 
vix  iillus  usus  in  praeliis  esse  potuit ; 
quare  ea  etiam  Philippo  a  Romanis 
relicta  videtnr  ».  Duker.  —  Inhabilis 


prope  magnitudinis  (vide  ad  XXII, 
46 ,  n.  3  ) ,  quam  XVI  versus  remo- 
rum ,  ordines  remigum  transtrorumve 
(  vide  Fabretti  ad  columnam  Trajanam 
c.  5,  p.  119  sq.  et  inpr.  Bottigeri  A.V' 
chaeol.  Museum  Fasc.  I,  p.  54  sq. ), 
agebant,  forte  agerent,  Sed  vide  ad 
III,  a,  n.  I.  Navis  haec  t^iipv);  dicitur 
Appiano,  sed  exxfti^exiipioc  Polyb., 
Plut.  in.£mil.  pag.  271,  et  Suidae  in 
Ilepaei);  (conf.  ad  XXIX,  9,  3). 
Victo  demum  Perseo,  Romam  est  de- 
ducta;  vid.  XLV,  35,  et  Polybius, 
XXXVI,  3 ,  S  9.  Hinc  non  male  Ur- 
sinus  ex  Polyb.  conj.  naves  omnes 
tectas  tradere  prazter  lembos  quinque 
et  regiam ,  etc.  vel  Pigh.  et  alii  praster 
quinque,  sc.  naves  tectas,  ex  Zonaia, 
IX,  16,  et  Appiano. 

5.  Phts  quingentis  annatorum;  vide 
ad  XXII,  3o,  n.  a.  Haec  praeteriere 
Polyb.  et  App.  Plus  quinque  millibus 
ex  Zonara  conj.  Pigh. 

6.  Triginta  quatema  miUia,  elc. 
turbata  haec,  ut  cuivis  videre  pro~ 


u.csst    LIB.  XXXIll.  CAP.  XXX.  XXXI.      3oi 

Eumene ,  Attali  filio  (novus  is  tum  rex  erat),  bellum 
gereret.  In  hoec  obsides  accepti  ^,  inter  quos  Denlefrius 
Philippi  filius.  Adjicit  Valerius  Antias,  Attalo  absenti 
^inam  insulam  elephantosque  dono  datos ,  et  Rho- 
diis  Stratoniceam  Cariae  atque  alias  urbes,  quas  Phi- 
lippus  tenuisset;'Atheniensibus  insulas  datas  Paron, 
Imbrum,  Delum,  Scyrum. 

XXXI.  Omnibus  Graeciae  civitatibus  hanc  pacem  ap- 
probantibus,  soli  MtoYi  id  decretum  decem  legatorum 
clam  mussantes '  carpebant :  literas  inanes  vana  spe^ 
cie  libertatis  adumbratas  esse.  Cur  enim  alias  Romanis 
tradi  urbes  *,  neC  nominarieas ,  alias  nominari^  et  sine 
traditione  juberi  liberas  esse  ?  nisi  ut,  quce  in  Asia 


nnm ,  et  forte  leg.  prcesens  tricena  qua- 
tema  miliia  et  ducenta  'viginti  pondo ; 
Gron.  triginta  quatuor  miilia  et  du- 
centa  viginti  pondo  conj.  Drak. 

7.  In  kofc  obsides  accepti;  vide  ad 
XXI,  4a ,  n.  a.  Mox  th  datas  post 
insulas  delendum  videtur.  —  Insuias 
datas  Paron,  etc.  Cod.  Bamb.  dat 
Lemnum.  Goeller.  ambigit  utram  sit 
praeferendum :  at  supra  lib.  XXXLI, 
16,  memoratur  a  Rhodiis  ab  ^gina 
Ciam ,  inde  per  insulas  Rbodum  navi- 
gantibus,  omnes  prseter  Andram ,  Pa* 
rumque ,  et  Cythnum ,  qnae  praesidiis 
MacedonoiP  tenerentnr,  in  societatem 
acceptas  esse.  Verisimile  aatem  non 
est,  sociam  urbem  sociis  dono  dari; 
Pai*os  potuit,  quia  armorom  vi  Mace- 
donibus  erat  eripienda,  et  illa  ipsa 
lege,  de  qna  supra  c.  i3.  Ed. 

Caf.  XXXI.  I.  SoU  jEtoli  id  de- 
cretum  clam  mussantes  (vide  ad  II, 
45,  n.  10,  et  XXVIII,  41,  n.  i) 
carpebant,  reprehendebant  (  ut  fere 
perstringere):  literas,  etc.  conf.  Polyb. 
XVIII,  aH.  — Literhs  inanes  vana 
specie  Ubertatis  adumbratas,  compo- 


sitas  ad  simulationem  dandse  liberta- 
tis  f  vel  inver se  dictum  pro  :  libertatis 
speciem  literis  adnmbratam ,  simola- 
tam ,  expressam ;  Bauer. 

a.  Cur  enim  alias  Romanis  tradi 
urbes,  etc.  «  Hoc  intelligi  non  posset, 
nisi  Polyb.  docuisset,  Philippmn  jus- 
som  fuisse  urbes  Graecoram ,  in  qui- 
bus  praesidia  habebat ,  antequam  cele- 
brarentur  Istfamia ,  Romanis  tradere , 
nec  tamen  eas  nominatas  fuisse.  Uo- 
rum  prius  tantum,  de  traditione  scil. 
urbium,  non  item  caetera,  expressit 
Livius,  cap.  3o ,  qui  tamen  locus  mihi 
^idetur  inendosus  esse.  Mox  longin» 
quitate  ipsa  tutiores  non  est  in  Poly- 
bio  :  sententiam  autem  hanc  esse  puto, 
Romanos  libertatem  reddidisse  urbi- 
bns  graecis  Asiad ,  qnod  eas  sibi  pro- 
pter  longinquitatem  parum  utiles  tsse 
putarent  ad  id,  quod  parabant,  ad 
compedes  Graeciae  injiciendas,  qnod 
iEtoIi  dicunt  apud  Polyb.  »  Duk.  — 
Quce  in  Graicia  sint,  ne  nominatte 
intercipiantur  (vide  ad  III,  72  ,  n.  a) , 
sc.  a  Romanis,  et  ita  hi  loco  Philippi 
Chalcidem,  Demetriademy  Corinthum,. 


A.  C   i9<T. 

u.  c.  bie. 


3o2  T.  LIVII 

sint,  liberentury  longinquitate  ipsa  tutiores;  quce  in 
Grcecia  sint,  ne  nominatce  intercipiantur ,  Corinthus 
et  Chalcis  et  Oreum  cum  Eretria  et  Demetriade.  Nec 
tota  ex  vano  criminatio  erat  ^  :  dubitabatur  enim  de 
Cbrintho  et  de  Chalcide  et  Demetriade ,  quia  in  sena- 
tusconsulto ,  quo  missi  decem  legati  ab  Urbe  erant, 
caeterae  Graeciae  atque  Asiae^  haud  dubie  liberabantur; 
de  his  tribus  urbibus  legati ,  quod  tempora  reipublicae 
postulassent ,  id  e  republica  fideque  sua  facere ,  sta- 
tuere  jussi  erant.  Antiochus  rex  erat,  quem  transgres- 
surum  in  Europam ,  quum  primum  ei  res  suae  pla- 
cuissent ,  non  dubitabant :  ei  tam  opportunas  ad  oc- 
cupandum  patere  urbes  nolebant.  Ab  Elatia  Anticy- 
rara  cum  decem  legatis ,  inde  Corinthum  trajecit^:  ibi 
consilia  decem  legatorum  tractabantur.  Idemtidem 
Quintius,  liberandam  omnem  Grceciam,  si  yEtolorum 
linguus  retundere  y  si  veram  caritatem,  majestatem^ 
apud  omnesy  nominis  romani  vellent  esse  ':  si  fidem 
facerCy  adliberandam  Grceciam,  non  ad  transferen^ 


compedes  Graeciae  (  vide  XXXU,  87), 
accipiant ,  adeoque  mutatio  tantum 
fiat  dominorum  Greecise,  non  yera  ei 
libertaa  detur.  Cum  Gron.  leg.  qnt^  in 
Grofcia,  non  nominatie  1. ,  vel  nec  no» 
nuntUof  (  ut  nec  opinatus  pro  inopina- 
tus,  etc. )  cum  Bauero,  qui  monet,  n« 
referri  ad  yerbum  intercipiantur,  Mu>- 
los  autem  criminatos  esae,  Romanoa 
veUe,  r/f  intercipereutur. 

3.  Ex  •wuio  criminatio  ertU;  vide 
ad  XXVII ,  a6 ,  u.  I.  —  Et  Demetria' 
de ,  foraan  et  de  Dem.  Drak. 

4*  Cieteree  Greecio!  atqne  Asice ,  sc. 
urbea,  quod  suppl.  e  seqq.  vide  ad 
XXI,  43,  n.  4.  An  leg.  cajteraP-r— 
Id  e  republica  fideque  sua  facere; 
ride  ad  XXII,  3^,  n.  i.  —  QHum 
primum  ei  res  su€b  placuissent,  appa- 


ratus  et  vires  ad  bellum  gerendum 
satis  masnse  et  idoneae  fuissent  visae: 
qoo  sensu  ubi  satis  placuere  inres  dici- 
tur  XXXIX  ,  3o,  n.  4 ;  et  apud  Sen. 
£p.  4a :  unde  et  b.  1.  ifires  pro  res 
auspicari  posais. — Vires  e  cod.  Bamb. 
edidit  Goeller.  vide  ad  YeUeinm  no- 
«tr«  edit.  pag.  a54  sq.  £11.  —  Quam 
primum  malebat  Duk. 

5.  Ab  Elatia  Anticjrram . . .  traje- 
cit,  sc.  Qaintius;  qu«  dura  est  elli- 
psis,  quia  iUe  nondam  boc,  neque 
praec.  cap.  nomioatns  est.  Nomen  ejns 
excidisse  putabant  Crev.  et  Duk.  Sed 
forte  leg.  trajicitun — Siveram  carita- 
tem,  majestatem:quon\am  vera  ma/e- 
stas  feni  ncm  potest ,  ante  majestatem 
jRkrtaase  inserendnm  si  integram  vel  si 
iayiolatam  ;  Crev.  vel  solum  si,  Roell. 


tVsfe:  LIB.  XXXIII.  CAP.  XXXI.  XXXII.  3o3 
dum  a  Philippo  ad  se  imperium  ^,  se  mare  trajecisse. 
Nihil  contra  ea  de  libertate  urbiiim  alii  dicebant.  Cae- 
terum  ipsis  tutius  esse,  mariere  paulisper  sub  tutela 
prcesidii  romanij  quam  pro  Philippo  Antiochum  do- 
minum  accipi.  Postremo  ita  decretum  est :  Corinthus 
redderetur  AchceiSy  ut  in  Acrocorintho  7  tamenprce- 
sidium  esset :  Chalcidem  ac  Demetriadem  retineri^ 
donec  cura  de  Antiocho  decessisset, 

XXXII.  Isthmiorum  statum  ludicrum  aderat  ^ ;  sem- 
per  quidem  et  alias  frequens ,  quum  propter  specta- 
culi  studium  insitum  genti ,  quo  certamina  omnis  ge- 
neris  artium  viriumque  ac  pernicitatis  *  visuntur,  tum 
quia  propter  opportunitatem  loci,  per  duo  diversa 
maria,  omnium  Graecorum  undique  conventus  erat. 
Sed  exspectatione  erecti  ^,  qui  deinde  status  futurus 


6.  A  Philippo  ad  se  imperium,  sc. 

Grseciae. 

7.  In  JcrocorinthOf  arce  Corinthi 
miinitissiina,  in  monte  edito,  diio  di" 
versa  maria ,  lontnm  et  ^geum ,  pro- 
spectante;  vid.  cap.  32,  n.  a;  Strab. 
Vm,  p.  379;  Athen.  il,  5;  Sponii 
Voyages,  t.  I,  pag.  175 ;  Wheeler*s 
Journey,  t.  VI,  pag.  44o.  — Chaid' 
dem  ac  D,  retineri,  dnrins  variata 
oratio ,  qnum  prsecedat :  nt  Corinthtts 
redderetur;  Baner. 

Cap.  XXXII.  I.  Isthmiorum  statum 
hidicmm  aderat ,  t^c  l96(Jt.ifi>v  iravv)* 
yupewc  6ipe>.fto6(ni«  Polyb.  XVIII,  ag 
pr.  Ludi  Istbmici  in  Istbmo  Corin- 
thio  celebrabantur  initio  quinti.  vel 
potius  tertii  cnjnsvis  anni ;  vid.  Pot- 
teri  Archaeol.  Gr.  lib.  II ,  cap.  35. 

2.  Certamina  omnis  generis  artium 
viriumque  ac  pernicitatis ,  dLy&vt^  |ui.ou- 
«wwt  et  Yupixol,  seu  irs'vTaS>.ov,  qnin- 
quertium ,  ^po{AC$ ,  dfXfta ,  <^t«xo(,  ^i^i^ 
scn  To|ixT) ,  ituyjAtxti  9  et  iroXvu — ■'*«>* 
pter  oppormnitatem  hei,    opportu- 


nnm  Corinthi  situm  ,  per  (  f.   mter  ) 
duo  diversa  maria;  cf.  ad  c.  3t ,  n.  7. 
3.  Sed  exspectatione  erecti(videad 
II,  54,  n.  la),  qui ,  etc.    postquara 
ostenderat,  semper  et  alias  frequens 
fuisse  Indicmm  Isthmiomm,  ezspe- 
ctari  poterat ,  ut  diceret ,  tum  soltto 
frequentins  fhisse,   quae  hic  interci- 
disse  suspicor;  Duker.  et  Crev.  Forte 
leg.  tum  propter  opportunitatem  loci 
inter  duo  diversa  maria  :  at  nunc  Gree- 
corum  undique  conventus  erat,  cunetis 
exspectatione  erectis,  qui,  etc.Ita  Po- 
lyb.  XXVIII  ,39;  idemque  exprimere 
voluisse  videtur  Livius.  — •  Locnm  sic 
restitoisse  ex  praestantissimo  MS  sibi 
videtuz  Goelier.  «...  per  dno  diversa 
maria(  omnium  remm  usus  ministran- 
tis ,  humano  generi  conciliun ,  Asiae 
Graeciaeque  is  mercatus  erat.  Tum  ve- 
ro  non  ad  solitos  modo  usus  undique 
convenerant  ) ;  sed  exspectatioDe  er&- 
cti,  qui  deinde  status futurus  Graeciae, 
quae  sna  fortnna  esset  ».  Eo.  —  Qui 
status  ;  vide  ad  VI ,  3^ ,  n.  3. 


3o4  T.  LIVIl  ^.llt 

Graeciae ,  quas  sua  fortuna  esset :  alii  non  taciti  solum 
opinabantur,  sed  sermonibus  etiam  serebant^.  Romani 
ad  spectaculum  consederunt;  et  praeco  cura^tubicine, 
ut  mos  est,  in  mediam  arenam,  unde  solenni  car- 
mine  ludicrum  indici  solet ,  processit ,  et ,  tuba  silen- 
tio  facto,  ita  pronuntiat :  senatus  rom:a.wus  kt  t.  quiw- 

TIUS  IMPERATOR,  PHILIPPO  REGE  MACEOONIBUSQUE  DE- 
VIGTIS ,  LIBEROS  ,  IMMUKES  ,  SUiS  LEGIBUS  ESSE  ^  JUBET 
GORmTUIOS,  PHOGEMSES,  LOGilENSESQUE  OMHES ,  ET  IlfSU- 
LAM  EUBOEAM,  ET  MAGNETAS,  THESSALOS  ,    PERRH^BOS, 

AGH^os  FHTHiOTAs.  Perceusuerat  omnes  gentes,  quae 
sub  ditione  Phiiippi  regis  fuerant.  Audita  voce  prae- 
conis ,  majus  gaudium  fuit  7,  quam  quod  universum 


4.  Sermonibus  etiatn  sertbant,  ser* 
mones  serebant  super  his  rebus ;  vide 
adlll,  43,  n.  a.  AX: ferebant.  Forte 
leg.  sed  sermonibus  varia  serebant , 
quse  memorat  Poly b.  1. 1.  Conf.  ad  I , 
40,  n.  X.  —  Post  haec  verba  qusdam 
in  cod.  Bamb.  adjiciuntur,  quae  non 
omnino  integra  sic   restitoit  novus 

editor  : fereham ,  Romanos  tit" 

cumque  facturos  *vix  cui^uam  persua- 
debatur ,  omni  Grttcia  cessuros  ad 
spect.  consederant,  etc.Vox  uteumqne, 
qnod  ignorat  MS ,  omittunt  Jacoba  et 
Kreysftig.  atque  pro  faeturos  ambo 
Gonjiciunt  victores,  £0. 

5.  Et  pratco  cum  tubieine,  andien- 
tiam  faciente ,  ut  mos  est,  in  mediam 
arenam  8tadii,quo  conflnxerant  Grae* 
ci,  unde  solenni  carmine  (vide  ad  I, 
a4 ,  n.  9  )  ludicrum . . . ita  pronuntiat, 
ctc.  conf.  Polyb.  XVUI,  ag;  Plut. 
Flamin.p.  374)  3^5;  Appian.  Maced. 
YII,  a.  Sic  et  Argivorum  libertas 
Nemeorum  die  voce  prseconis  pro- 
raulgata;  vid.  XXXIV,  ^i.  Quintium 
vero  imitalus  est  Nero ,  sed  ipse  prae- 
conis  partes  egit ;  vid.  Snet.  Ner.  «4. 


— Senatus  rom,  et  T,  Q,  ita  Polyb.  et 
Plut.  Senatus  populusque  romanus  et 
T.  q.  ex  Val.  Max.  IV,  8  ,  n.  5,  et 
Appiano  conj.  Pigh.  prob.  Grut. 

6.  Liberos,  immunes,  suis  leg.  esse, 
iXtu6spou$ ,  af  poupiiTouc  9  def  opoXoyn- 

TOU(  ,  voyoic  xpc^P-^^c^C  "^^^  'TraTpioic 
Polyb.  —  Achaos  Philw>tas  Livios 
fa.  1.  et  capp.  34»  36,  i5,  exemplo 
Polybii,  XVni,  39  et  3o,  eos  Thes- 
salos  appellat,  qui  aliis  simpl.  Phthio- 
ta  dicuntur.  Uinc  et  Phthiotis  Achaia 
XLI,  0,2;  XLU,  67.  Priaci  Achaei,, 
ab  Achaeo  Xuthi  fiiio  orinndi,  tom 
Peloponnesi  occuparunt  oppida,  Ar- 
gos,  Myceiias  et  Lacedaemonem ,  tnm 
partes  Helladis  et  Thessalise,  in  hac 
vero  Magiiesiam  et  Phthiam,  sea 
Phthiotidem ,  unde  dicti  sunt  Axaiol 
ci  4^iuTai ,  qui  supererant  adhuc  He- 
rodoti  etThucydidis  aetate ;  vid.  Heyn. 
ad  Hom.  II.  II,  684.  Quse  Phthiotis 
Acheua  XLI ,  aa  dicitur,  XLII,  40 
vocatur  Maliensis  ager,  qui  forte  hu- 
jus  Phthiotidia  pars  fuit. 

7.  Audita  voce  praiconis,   majus 
gauditim  fuit,  etc.  conf.  XXXIX , 


ucssl  LIB.  XXXIIL  CAP.  XXXIL  XXXIII.  3o5 
homines  caperent.  Yix  satis  credere  se  quisque  au- 
disse ;  alii  alios  intueri ,  mirabundi  velut  somnii  va- 
nam  speciem  :  quod  ad  quemque  pertineret ,  suanim 
aurium  fidei  minimum  credentes ,  proximos  interro- 
gabant.  Revocatus  praeco ,  quum  unusquisque  non 
audire ,  sed  videre  libertatis  su»  nuntium  averet , 
iterum  pronuntiare*  eadem.-  Tum  ab  certo  jam  gaudio 
tantus  cum  clamore  plausus  est  ortus  totiesque  repe- 
titus,  ut  facile  appareret,  iiihii  omniuro  bonorum 
multitudini  gratius ,  quam  Ubertatem  esse.  Ludicrum 
deinde  ita  raptim  peractum  est ,  ut  nuUius  nec  animi , 
nec  ocuU  spectaculo  intenti  essent.  Adeo  unum  gau- 
dium  prseoccupaverat^  omnium  aliarum  sensum  vo- 
luptatum ! 

XXXIII.  Ludis  vero  dimissis,  cursu  '  prope  omnes 
tendere  ad  imperatorem  romanum,  ut,  rueute  turba 
in  unum,  adire,  contingere  dextram  cupientium,  co- 


49;  Polyb.,  Plut.  et  Appiao.  11.11. 
^chyli  Agam.  ▼.  276.  —  Mirahuti' 
di;  vide  ad  III,  47»  n.  5.  > —  Quod 
ad  quemque  pertineret ,  verba  yel  reci- 
denda  vel  immntanda ;  Crev.  et  Duk. 
—  £a  nec  toUenda  nec  corrigenda 
esse  putat  Jacobs,  cujus  nota  est : 
«  Omnes ,  qui  illnd  de  libertate  Grac- 
ciae  praeconium  audiyerant,  ad  rem 
ininime  exspectatam ,  ob  eamque  cau- 
sam  parum  credibilem,  mirabundi 
stupebant,  vanam  somnii  speciemsibi 
obvenisse  existimantes ;  singali  autem 
iis  potisslmom ,  qaae  in  iUo  edicto  ad 
se  patriamque  soam  pertinebant,  quse- 
que ,  ne  vana  essent ,  onmium  maxime 
optabant ,  ob  id  ipsnm  diffidebant ; 
ita  nt  quisque  de  eo ,  quod  suam  pa- 
triam  spectaret,  suarum  auriom  judi- 
cio  minime  fidem  habens,  proxime 
sedentes  interrogaret «.  Ed. 

FI. 


8.  lierum  pronnntiare  (  h.  e.  pro' 
nuntiavit,  nisi  ita  scripsit  Livius)  ea- 
ilem  reposui  ex  emend.  Gron.  pro 
vulg.  pronuntiaret ;  etsi  Bauer.  hxc 
notaverit :  «  Vix  opus ,  ita  legere  : 
factum  enim ,  latere  potest  in  vocab. 
revoeatus.  Nec  infinitivns  satjs  hic 
commode  poni  videtur  ».  Caeterum 
cf.  n.  5  anctores  laudati.  — j4b  c,  gau- 
dio ,  ex  gaudio ,  ob  gaudium ,  post 
gaudium ;  qnia  certum  id«m  erat ; 
Bauer.  Conf.  ad  I ,  i,  n.  5. 

9.  Unum  gaudium  profoccupaverat, 
etc.  i.  e.  ademerai,  impedierat,  quasi 
Oonditionem ,  locum  (MdgiicMeit), 
aditum  occuparat  sentiendarum  alia- 
nim  voluptatum ,  viam  daqaerat  sen- 
tiendisaliis;  Baner. 

Ca-f.  XXXIII.  T.  Ludis  vero  dimis' 
sis,  cursu,  eto.  conf.  Polyb.,  Plnt. 
et  Appian.  II.  11.  —  Coronas  lemni- 

20 


A.  C.  19C1 
U.  C  SS6. 


3o6  T,   LIVII 

ronas  lemniscosque  jacientium ,  haud  procul  pericuio 
fuerit  ^  :  5ed  erat  trium  ferme  et  triginta  annoruin ; 
et  quum  robur  juvento; ,  tum  gaudium  ex  tam  insigui 
gloriae  fructu ,  vires  suppeditabant.  Nec  praesens  om- 
nium  modo  eflusa  Isetitia  est;  sed  per  multos  dies 
gratis  et  cogitationibus ,  et  sermonibus  revocata :  Esse 
aliquam  in  terris  gentem^  quce  sua  impensa,  suo  la- 
bore  acj>ericulo  bella  geratpro  libertate  aliorum ;  nee 
hoc  finitimis ,  aut  propinquas  vicinitatis  hominibus , 
aut  terris  continenti  junetis  prcestet  ^;  maria  tra/iciaty 
ne  quod  toto  orbe  terrarum  injustum  imperium  sity 
et  ubique  jus ,  fas ,  lex  potentissima  sint.  Vna  voce 
prceconis  Uberatas  omnes  Grcecice  atque  Asice  urhes. 
Hoc  spe  concipere^  audacis  ammifuisse :  ad  effectwn 
adducerey  virtutis  etfortunce  ingentis. 

XXXIV.  Secundum  ista^  jam  Quintius  et  decem  le- 
gati  legationes  regum ,  gentium  civitatiumque  audi- 
vere,  Primi  omniura  regis  Antiochi  vocati  legati  sunt. 
His  eadem ,  qyae  fere  Romae  erant,  verba  sine  fide  re- 
rum  jactata:  nihii  jam  perplexe,  ut  ante ,  quum  dubicT 


tcosque  jacientium ,  }ioc  esty  coronas 
lemniscata» ;  quaram  aliaramqae  re- 
ram  injectione  victore»  in  ludia  hono- 
rari  aolebant.  Lemnisci^  faaciolae  aurcK 
Tel  purpure» ,  seu  yittas ,  in  deoram 
honoribus  nsitats ,  m^orisqoe  hono- 
ris  causa  coronis  aliigataB  et  ex  iis  de- 
pendentes ;  vid.  Hai^d.  ad  Plin.  XXI, 
3  seu  4 ;  Salmas,  ad  Capitol.  Ver.  V; 
£m.  Clay.  Gic.  Casaub.  ad  Suet.  Ner* 
XXV ;  Anson .  ep.  XX ;  Mafifei  Antiq. 
Gall.  p.  7  ;  WesseL  de  Archont.  Jud* 
p.  18;  Intpp.Virg.  .£n.  V,  369. 

a.  Haudproculpericulojucrit  vitse : 
•ux  &v  i^oxii  inpCYtvMai  Piutarcbo : 
ita^  d).('YOv  ^t&uaav  tov  M^wkw 
Polyb.  1. 1. 9  ti  vera  ett  lectio. 


3.  jyct  hoe  Jiaiiimis  tanlum  pree- 
sut;  sed  etiam  maria,  eto.  —  Ube- 
ratas  omnes  Gnecite  atque  jisia  W' 
bes ,  scilic.  a  Philippo  possessas ,  ut 
cap.  3i.  —  De  re  cf.  MobttesquieCt 
Grand,  et  Decad,  des  JRom,  cap.V.EB- 

Cap.  XXXI V.  I.  Secundum  ista 
(vide  ad  I,  4*  o-  z)  Jtun  Quintiut, 
etc.  conf.  Polyb.  XVIII ,  3o.  —  Sis, 
ab  his,  eadem,  queefcre  Romes  eroni 
ab  its  jactata  (conf.  cap.  ao)t  *verha 
sinefide.  rerum  jactata  ;  vide  ad  II  r 
xa,  n.  7.  —  Goeiler.  locnm  e  cod.  sao 

aic  edidit :  « quee  fere  Romae  ege- 

rant ,  verl>a  sinc  fide  rerum  jactanttba» 
nihil  jam ,  ctc.  »  Antea  sTc  fere  legcn- 
dura  vidcrat  Gelenius.  En. 


u.cls^S:  LIBER  XXXIIL  CAP.  XXXIV.  807 
res  incolumi  Philippo  erant,  sed  aperte  pronuntiatum, 
ut  excederet  Asiae  urbibus,  qua?  aut  Philippi,  aut 
Ptolemaei  regum  fuissent;  abstineret  liberas  omnes- 
que  graecas  ^.  Ante  omnia  denuntiatum ,  ne  in  Euro- 
pam  autipse  transiret,  aut  copias  trajiceret.  Dimissis 
regis  legatis,  conventus  gentium  civitatiumque  est 
haberi  coeptus;  eoque  maturius  peragebatur,  quoti 
decreta  decem  legatorum  ^  civitates  nominatim  pro<- 
nuntiabant.  Orestis  (Macedonum  ea  gens  est),  quod 
primi  abrege  defecissent ,  suae  ieges  redditae.  Magnetes 
et  Perrhaebi  et  Doiopes  liberi  quoque  pronuntiati. 
Thessalorum  genti ,  praeter  hbertatem  concessam , 
Achaei  Phthiotae  dati ,  Thebis  Phthioticis  et  Pharsalo 
excepto.  iEtolos  de  Pharsalo  et  Leucade  postulanfes , 
ut  ex  fcedere  sibi  restituerentur,  ad  senatum  rejece- 
runt.  Phocenses,  Locrenses,  et  quae*  sicut  ante  fue- 
rant  adjecta,  decreti  auctoritate  his  Contribuerunt. 


a.  Abstineret  liberas  onuiesque  grte- 
casy  scilic.  nrbes,  h.  e.  urbes  graecae 
onginis  in  Asia ,  a  se  occupatas.  Sine^ 
ret  l.  omnes  esse  grcecas  conj.  Gron. 
has  sinerei  Ub,  omnesque  gr,  Lamb. 
Dos  ( qoi  monet ,  ita  dicere  Diodor. 
XV,  p.  484,  i.'KM9^  Ta{  iv  T^  Botw- 
Tia  iroXei;  tav  aOTOvo{i.tfuc ,  et  passitu 
inter  Ta(  xaTOC  tiqv  A<Ttav  EXXiQvi^ac 
woXEii  «t  intev  tcuc  dJXXou;  EW.Yjvac 
distinguere  :  qua;  tainen  distinctio  ab 
h.  1.  alieua  est);  abstineret  Uberas  om' 
nes  grascas ,  vel  ac  sineret  tiberas  om» 
nes  esse  greecas,  vel  ac  sineret  liberas 
omnes  gratcas  "Dnk.  (qui  tamen  nec 
vulgatum  damnabat) ;  abstineretliberis 
omninoque  Grcecis  Bauer.  Conf.  ad 
XXVn,  cap.  19,  n.  a.  TSv  lici  ttjc 
Aoia;  'TTO^Xecdv  tuv  [asv  aOTOvoucov 
axs)f^e<TOai ,'  xal  Trpbc  |i.vi^^va  iroXE- 
jAEiv  •  to9.^  ^t  vuv  TrapeiXiQf  e  t^v  utto 
n-:oX2|xaTcv  ;c«t  <l>iXi:r7rov  TaTTOu.e'vMV, 


ixxttpeiv  dixit  Polyb.  XVIII ,  3o  pr. 

3.  Conventus  gentium  civitatiumque 

qnod  decreta  X  legatorum,  etc. 

hsec  forte  corrupta ;  certe  non  respon- 
d«nt  verbis  Polyb.  etaexoXouvTO  irav- 
Ta;  Touc  air6  Tcav  edvcdv  xat  iro').e(i>v 
irapaYsyovoVa; ,  xai  Tot  ^J^o^^avTa  t& 
9uve^pt(tt  ^teva^cuv  •  quod  decreta  X 
legatorum  in  civitates  nominatim,  de 
singulis  nominatim  civitatibns,  pro- 
nuntiabantur  (  solummodo ,  jam  a  le- 
gatis  facta)  coi^.  Crev.  —  Hac  con- 
jectura  opus  non  esse  pntat  Goeller. 
si  ex  MS  Bamb.  legeris  :  q.  decreto  X 
l.c,  n.  pronuntiabantur.^En. — j4cha:i 
Phthiotcedati,  in<TU{i.iroXtTetav,  opinor, 
et  in  idem  reip.  corpus  concilinmque 
contributi :  nam  libertas  ex  decreto 
senatus  (vid.  cap.  3a)  iis  data  fuerat; 
Duk.  et  Crev.  irpoaevetfAav  Polyb.  unde 
additi  conj.  Jac.  Periz. 

4«  Phocenses ,  Locrenses  et  quas , 

20. 


3o8  T.   LIVII  t.tlt 

Corinthiis  et  Triphylia  el  Heraca  ( Peloponnesi  et  ipsa 
iirbs  est)  reddita  Acha^is.  Oreiim  et  Eretriam  decem 
legati  Eumeni  regi,  Attali  filio,  dabant.  Dissentiente 
Quintio ,  venit  res  in  arbitrium  senatus  \  senatus  li- 
bertatem  his  civitatibus  dedit,  Carysto  adjecto.  Pleu- 
rato  Lycus  et  Parthini  dati  ^  :  Illyrionmi  utraque  gens 
sub  ditione  Philippi  fuerat.  Amynandrura  tenere  jus- 
serunt  castelia ,  quse  per  belli  tempus  Pfailif^o  capta 
ademisset. 

XXXV.  Dimisso  conventu,  decem  legati^  partiti 
munia  inter  se,  ad  liberandas  su«t  qutsque  regionis 
civitates  discesserunt :  P.  Lentuhis  Bargyhas,  L.  Ster- 
tinius  Hephaestiam  et  Thasum*  et  ThraciaB  urbes, 
P.ViliiusetL.  Terentiusadregem  Antiochum,Cn.  Cor^ 
neUus  ad  Phihppum  :  qui,  de  minoribus  rebus  editis 
mandatis ,  percunctatus ,  si.consihum  non  utile  solum , 
sed  etiam  sahitare ,  admittere  auribus  posset ,  quum 
rex  gratias  quoque  se  acturum  diceret,  si  quid,  quod 
in  rem  suam  esset,  expromeret,  magnopere  ei  suasit, 
quoniam  pacem  impetrasset,  ad  societatem  amicitiani- 
que  petendam  mitteret  Romam  legatos ;  ne ,  si  quiil 


etc.  Tcu;  ^k  fpaxioLi  xal  Tci>(  Acxocu( 

«ixov  xat  ir^oTtpov  iv  t^  9U|xiroXtTeia , 
Polyb.  unde  Ursin.  conj.  Phoceiises, 
Locrensesque,  sicut  antejuerant  ad» 
jectif  h.  e.  ad  eorum  conciliuin  et 
auiAiroXtTtiav  pertinneranU  —  Carjrsto 
adjecto ,  xat  9uv  rauTai^  Kapu<rTo;  , 
ftcil.  i^XeudepttOv)  <^ta  rvi;  auYxXTiTOu^ 
Polyb. 

5.  Pieurato  Ljrcus  et  Parthini  tlati; 
Tide  ad  XXU,  33,  n.  3;  XXVU, 
3a  ,  n.  3,  et  XXTX,  la ,  n.  3.  fych" 
nidits  et  Parthus  datas :  lUjrriorum 
utraque  gentis ,  etc.  ex  Polyb.  conj. 
Uuk.  et  sane  Lycus ,  vel  potius  Lych- 


nis  seu  Lychnidus ,  non  gens,  sed 
orbs  niyrici  fuit«  —  Per  beUi  temptts; 
vide  ad  II,  i8 ,  n.  i. 

Ca.p.  XXXV»  t.  Dimisso  eonventn, 
deoem  legati,  etc.  cf.  Polyb.  XVITI , 
3i,  et  Plut.  riamiii.  p.  3^5. — X.  Ster- 
tinius  ex  Gelenit  et  Ursini  conj.  b.  1. 
et  apud  Polyb.  legitur,  at  in  ▼eit.  librls 
L.Thermus,  2Tepe'vvtC5,  ZTepewtvo;. 
Plutarcho  dicitur  l\TtXXtO( ,  und^ 
X.  Titinius  conj.  Pigh.  ct  Reisk.  ConF. 
Ouker.  qui  docet,  dnbitari  qaidrni 
posse  ,  nec  tamen  negari ,  Stertinium 
fuisse  inter  decem  legatos  senatns. 

a .  Hepftastiam  et  Thasum  ;  vlde  «d 
cap.  3o,  n.  3. 


v.llf^  LIB.  XXXIII..  CAP.  XXXV.  XXXVI.  309 
Antiochus  moveret,  exspectasse  et  temporiim  oppor- 
tiinitates  captasse  ad  bellandum^  videri  posset.  Ad 
Tempe  Thessalica  PhiUppus  est  conventiis.  Qui  quum 
se  missurum  extemplo  legatos  respondisset ;  Cornelius 
Thermopylas ,  ubi  frequens  GraeciaB  statis  diebus  esse 
solet  conventus^  (Pylaicum  appellant),  venit:  iEtolos 
praecipue  monuit ,  ut  constanter  et  fideliter  in  amicitia 
populi  romani  permanerent.  iEtolorum.  principes  alii 
interquesti  sunt,  quod  nbn  idem  erga  suam  gentem 
Bomanorum  animus  esset  post  victoriam,  quiin  bello 
fuisset  ;  alii  ferocius  incusarunt ,  exprobraruntque , 
Non  modo  vinci  sine  yEtolis  Philippumy  sed  ne  trans- 
ive  quidem  in  Grceciam  Romanos  potuisse.  Adversus 
ea  respondere  (ne  in  altercationem  excederet  res  ^ ) 
quum  supersedisset  Romanus ;  omnia  eos  cequa  im" 
petraturoSy  si  Romam  misissent^  dixit :  itaque  ex  au- 
ctoritate  ejus  decreti  legati  sunt.  Hunc  finem  bellum 
cum  Philippo  habuit. 

XXXVI.  Quum  haec  in  Graccia  Macedoniaque  et 
Asia  gererentur,  Etruriam  infestam  prope  conjuratio 
3ervorum  fecit.  Ad  quaerendani.opprimendamque  eam 
M'.  Acilius  praetor,  cuiinter  cives  peregrinosque  juris- 
dictio  obtigerat,  cum  una  ex  duabus  legione  urbana 
Tuissus,  aliosjam  congregatos  pugnando  vicit ;  ex  his 
multi  occisi ,  multi  capti :  alios  verberatos  crucibus 
affixit,  qui  princip^s  conjurationis  fuerant  :  alios  do- 


3.  Captasse  ad  heUatiduntf  f.  re- 
betlandum  ;  Glar. 

4.  Comelius  Thermopylas,  nbi  fre- 
</uens . . .  conventus  ;  vide  ad  XXXI , 
^9,  n.  I.  —  Jacobs  locuoi  ita  restt< 
tueiidum  existimat ;  uhifreqnens  Grte- 
cia  st.  dieb.  esse  soiet  (^Pjrlaicos  con^ 
sfentus  appeiiantj^  nyenit.  Ed, — jEtolos 
prtecipue  monet^  ^ti  irrXeiDvcov,  mul- 


tis ,  Polyb.  —  Jlii  interquesti  sunt , 
Tuv  {1.6V  iTpacdc  xat  iroXtTixo^  f^^t^* 
<|;i{i.oipcuvT<ov  auToi;  Polyb.  unde  Cre- 
ver.  conj.  alii  leniter  questi  sunt.  — 
Hanc  conjecturam  confirmat  Goelier. 
e  MS.   £d. 

5.  JSe  in  altercationem  excederet 
res ;  vide  sopra  ad  lil).  UI,  cap.  41» 
uot.  6. 


^   I 


3io'  T.  xrvii  tc.\t 

minis  restituit.  Consules  in  provincias  profecti  sunt. 
Marcellum  Boiorum  ingressum  fhies ,  fatigato  perdiem 
totum  milite  via  facienda ,  castra  in  tumulo  quodam 
ponentem,  Corolamus,  regulus  Boiorum,  cum  ma- 
gna  manu  adortus,  ad  tria  millia  hominum  occidit; 
et  illustres  viri  aliquot '  in  illo  tumultuario  praelio  ce- 
ciderimt,  inter  quos  prajfecti  socium,  T.  Sempronius 
Gracchus,  M.  Junius  Silanus,  et  tribuni  militum  de 
legione  secunda ,  A.  Ogulnius  et  P.  Claudius.  Castra 
tamen  ab  Romanis  impigre  permunita  retentaque, 
quum  hostes  a  prospera  pugna  nequidquam  oppu- 
gnassent.  Stativis  deinde  eisdem  per  dies  aliquot  sese 
tenuit,  dum  et  saucios  curaret,  et  a  tanto  terrore  ani- 
mos  militum  reficeret  *.  Boii ,  ut  est  gens  minime  ad 
morae  taedium  patiens,  in  castella  sua  vicosque  dilapsi 
sunt.  Marcellus,  Pado  confestim  trajecto,*  in  agrum 
Comensem,  ubi  Insubres,  Comeiisibus  ad  arma  exci- 
tis,  castra  habebant,  ducit  legiones.  In  ipso  itinere  j 
pnelium  committunt  ^ ;  et  primo  adeo  acriter  invase-      j 

^     \.    ,  .  I 

Ca.p.  XXX.  VI.  I.  Illustres  inri  ah'  i^  ^  u.  ^  ^  tiy^  1"^  ,  n.  i.  Liyio  ao- 

ijuot,  etc.  videad  XXX,  18,  n.  7. —  lenne  esse ,  sic  verba  referro  ad  diver-        j 

j4 prospera pugna  ;  vid.  I,  i,  n:  5.  sa^ubjecta,  i^onet  Drak..  ad- 1 ,  5o, 

a.  A  tanto  terrore  animot  miiitum  n.  9.  Conf.  ad  H ,   56  ,  n.  z.  Sed  ve- 

rejiceret;  vide  ad  I ,  i ,  n.  5 ,  et  lU  ,  reor,  ne  Livio  talia  saepins  invito  ob- 

10 ,  n.  9.  lUnd  a  inseruit  Gron.  sed  trudantur.  — •  Cod.  Bamb.  hio   qui- 

eo?  malebat  Drak.  quia  bis  eadem  prae-  busdam  verfais  auctior  est ;  cx  quo 

pos.  praecessit.  —  Vt  estgens  minime  Goeller.  censet  ita  legendnm  :  ...du- 

ad  movoB  tcedium  patiens,  sc.  belli  in  eit  legiones.  GaUiferoces  Boiorum  an- 

longnm  tempus  ducti.  Ita  Qer.  sed  te  dies  paucos pugna  in  ipso ,  elcYji* 

dnra  est  ellipsis.  Ob  morce  ttedium  re-  — Marcellus  Pado  c.  trajecit' legiones 

posuit  Gruter.  ob  teedium  morce  pa^  in  agrum  Comemem, ,  .habebant,  in 

tiens  coi^.  Crev.  et  minime  moree  tas'  ipso  i,p,  commissum;  etp.  a.  invase- 

dium  patiens  (ut  IV,  18,  procul  .ab  rnnt,  scil.  Galli,  conj.  Gronov.  Post 

domo  militiam  eegre patiens)  Drak.  legiones  asteiiscum  posuit  Sigonius. 

3.  In  ipso  itinere  preelium  commit-  Forte  vox  hostes  excidit  ob   comp. 

tunt   legiones  rom.  ,  et  primo   adeo  script.  leg.  hostes ,  et  legendom  :  ducit 

acriter  infaserunt  GaUi  Romanos,  ut  legiones.  Hostes  in  ipso  itinere  pne- 

antesignanos  impulerint;  vide  ad  I,  litim  committunt ,  ctprimo,  etcVer- 


tVw.  LIB.  XXXIIL  CAP.  XXXVI.  XXXVII.    3i  i 

runt,  ut  antesignanos  impulerint.  Quod  ubi  animad* 
vertit ,  veritus  ne  moti  semel  pelierentur ,  qphortem 
Marsorum  opposuit,  et  equitum  Latinorum  omnes 
turmas  in  hostem  emisit.  Quorum  quum  prirous  se- 
cundusque  impetus  retudisset  inferentem  se  ferociter 
hostem,  confirmata  et  reliqua  acies  romana  restitit 
primo,  deinde  signa  acriter  intulit:  nec  ultra  susti- 
nuerunt  certamen  Galli,  quin  terga  verterent,  atque 
effuse  fugerent.  In  eo  pra^lio  supra  quadraginta  miilia 
hominum  csesa ,  Yalerius  Antias  scribit ,  et  quingeiita 
septem  signa  miiitaria  capta^,  et  carpenta  quadrin- 
genta  triginta  duo,  et  aureos  torques  multos;  ex  qui- 
bus  unum  magni  ponderis  Glaudius  in  Gapitolio  Jovi 
donum  in  aede  ^  positum  scribit.  Gastra  eo  die  Galio- 
riim  expugnata  direptaque;  et  Gomum  oppidum  in- 
tra  dies  paucos  captum.  Gastella  inde  duodetriginta 
ad  consulem  defecerunt.  Id  quoque  inter  scriptores 
ambigitur ,  utrum  in  Boios  prius ,  an  Insubres ,  consul 
exercitum  induxerit ,  adversamque  prospera  pugna 
obliteravit ;  an  victoria ,  ad  Gomum  parta ,  deformata 
clade  in  Boios  accepta  sit. 

XXXVII.  Sub  haec  tam  varia  fortuna  gesta%  L.  Fu- 
rius  Purpureo  alter  consul  per  tribum  Sappiniam  in 
Boios^  venit.  Jam  castro  Mutilo  appropinquabat , 
quum,  veritus  ne  intercluderetur  simul  a  Boiis  Ligu- 


l)um  ducit  primam  quidem  inseroit  ed. 
Frob.  a.  i535 ;  aed  praefuit  el  Gelen. 
^ul  unicum  inspexit  codieem. 

4.  Qumgenta  septem  signa  mUitO' 
ria  capta,  forte  quinquaginta  septem, 
etsi  Yalerius  mirifice  nomerum  augere 
^let ;  GroiL  Sed  etiam  supra  quadrof 
ginta  millia  hominnm  ceeidiaae  refert; 
Drakenb. 

5.  Claudiiu  in  CapitoHa  Jovi  donum 


in  €ede,  etc.  forte  del.  in  asde,  aiit 
leg.  Claudius  Capitolino ,  etc.  Crev. — 
Castra  eo  die  Galiontm,  etc.  inedd. 
ante  Frob.  Postero  die  Gailorum  car 
stra,  —  In  Boios  prius ,  an  Insubres , 
f.  an  in  Insubres  ;  Drak. 

Cjlp.  XXX.yU.  I.  Sub  hatc.  ge^ 
sta;  vide  ad  II,  55^  n.  x. 

^.Per  tribum  Sappiniam  in  Boios; 
vide  ad  XXVI,  9,  n.  8,  et  XXXI  ^ 


A,  G.  196. 
U.  C.  b&6. 


3i2  T.   LIVII 

ribusque,  eadem  via,  qua  adduxerat,  reduxit^,  et  ma- 
grio  circuitu  per  aperta ,  eaque  tuta  loca ,  ad  colle- 
gam  pervenit.  Dein  junctis  exercitibus  primum  Boio- 
rum  agrum  usquci  ad  Felsinam  oppidum  populantes 
peragraverunt.  Ea  urbs  caeteraque  castella  et  Boii  fere 
omnes ,  pra?ter  juventutem  ,  quae  prdedandi  causa  in 
armis  erat  (tunc  in  devias  silvas  recesserat) ,  in  de- 
ditionem  venerunt*.  In  Ligures  deinde  traductus  exer- 
citus.  Boii  negligentius  coactum  agmen  Romanorum, 
quia  ipsi  procul  abesse  viderentur,  improviso  aggres- 
surosserati,  per  occultos  saltus  sequuti  sunt.  Quos 
non  adepti,  Pado  repente  navibus  trajecto,  Laevos 
Libuosque  ^  quum  pervastassent ,  redeuntes  inde  Li- 
gurum  extremo  fine  cum  agresti  praeda  in  agmen  it> 
cidunt  romanum.  Celerius  praelium  acriusque  com- 
missum,  quam  si  tempore  locoque,  ad  certamen  de- 
stinatis , prseparatis animis  concurrissent.  Ibi,  quantam 
vim  ad  stimulandos  animos  ira  haberet,  apparuit: 
nam  ita  coedis  magis ;  quam  victoriae ,  avidi  pugnarunt 
Romani,  ut  vix  imntmm  cl.adis  hosti  relinquerent.  Ob 
eas  res  gestas,  consulum  literis  Romam  allatis,  sup- 
plicatio  in  triduum  decreta  est.  Brevi  post  Marcellus 
Romam  veuit,  triurophusque  ei  magno  consensuPa- 
trura   est    decretus  :  triumphavit   in   magistratu  de 


a  ,  D.  4*  —  Castro  Mutilo  ;  vide  sapra 
ad  Ub.  V,  cap.  35,  n.  4,  et  lib.  XXXI, 
cap.  a ,  n.  5. 

3.  Eadem  via,  qtia  adduxerat,  re- 
duxit  f  ac.  legiones  sea  exercitum; 
Tidc  Ad  I ,  a3 ,  n.  4*  Alterutrum  exci- 
disse  credebat  Duk.  —  Cod.  Bamb* 
dat ,  exercitum  eadem  ^via ,  quod  jam 
conjecerat  Drak.  Ed.  —  Per  aperta 
loca  (  vide  ad  X ,  149  u*  ^  ) »  eaque 
tuta  ;  al.  eoque  ;  vide  ad  I,  11  ,  n.  6. 
>—  CvUegm  secunda,  Sed  non  soli  col- 


legae  secunda  pugna  fuit  adversus 
Boios ;  jam  enim  Fnrius  Purpureo  jnn- 
ctus  fnerat  cum  Marcello ,  qwmi  in 
Boiis  dimicarent;  qnareOoeller.  ecod. 
suo  censet  reponendum  :  cam  coU^a 
secunda,  En. 

4.  In  dedUionem  venerunt;  videad 
VIII,  20,  n»  7. 

5.  LtBvos  Lihnosqtte;  vide  ad  V, 
35,  n.  a  et  3.  —  Redeuntes  inde  U- 
gurum  extremo  Jine ;  vide  ad  II ,  49* 
h.  10. 


u.  c.  Ife:  LTB.  XXXIII.  CAP.  XXXVII.  xxxvm.  3l3 

Insubribus  Gomensibusque.  Boiorum  triumphi  spem 
collegaB  reliquit ,  quia  ipsi  proprie  adversa  pugna  in 
ea  gente  evenerat ,  collegae  secunda.  Multa  spolia  ho.- 
stium  captivis  carpentis  traducta,  multa  militaria  si- 
gna  lata,  aeris  trecenta  viginti  miliia,  argentl  bigati 
ducenta^  triginta  quatuor  millia.  In  pedites  singulos. 
dati  octingenti  a;ris  '^ ;  triplex  equiti  centurionique. 

XXXVIII.  Eodem  anno  Antiochus  rex,  quum  hi* 
bernasset  Ephesi '  omnes  Asiae  civitates  in  antiquam 
imperii  formulam  redigere  est  conatus :  reliquas  qui- 
dem,  aut  quia  locis  planis  positae  erant,  aut  quia  pa- 
rum  moenibus  armisque  ac  juventuti  fidebant ,  haud 
difficulter  jugum  accepturas.  Smyrua  et  Lampsacus 
Ijbertatem  usurpabant;  periculumque  erat,  ne,  si  con- 
cessura  his  foret,  quasi  tabe  *,  Smyrnam  in  iEoIide  lo- 
niaque,  Lampsacum  in  Hellesponto,  aliae  urbes  se- 
querentur.  Igitur  et  ipse  ab  Epheso  ad  Smyrnam  ob- 
sidendam  misit  ^ ;  et ,  quas  Abydi  copiae  erant ,  praesidio 
tantum  modico  reiicto,  duci  ad  Lampsacum  oppu- 

6.  jirgenti  bigati  ducenta ,  etc.  vlde  quam  imperiiformulam  redigere  ;  vide 
adXXII,  S^ik,  n.  3.  ad  XXVI,  a4,n.  5. 

7.  In  pedites  singulos  dati  octin»  a.  Quasi  tabe  (ne  illa  velut  pestis 
genti  asris;  malim  octogeni  (  f.  octo-  regni  sui  ad  piures  aerperet;  conf.  ad 
ginta  ) :  neque  enim  credibile  est ,  Mar-  II ,  a 3 ,  n.  6  )  ex  emend.  Gron.  recepi . 
cellum  plus  largltnm  e  praeda  gallica ,  Quos  metuebatet  quosin  Thebaine^lQ 
quam  T.  Qnintium  e  macedonlca ,  qui  edd.  rel.  quodmetuebat  conj.  Dujat. — 
dncenos  quinq^nagenos  sris ,  ant  L.  De  omnibns  his  conjecturis  tacere  se 
Scipionon  e  syriaca,  qui  quinos  vi-  profitetur  Goeller.  qnia  omnis  dubi- 
cenosqoe  denarios  (  seraria  ratione,  tatio  sublata  est  scriptura  MS  Bamb. 
qnadringenos  seris)  viritim  distribue:-  ne,  siconcessum  hisforet,  quodinten- 
runt;  Gron.  —  Tripiex  equiti  centU'  derent,  Smjrrnam,  etc.  Jacobsputat, 
rionique;  videad  X,  46*  n*  8.  in  lectione  quos  in  Theba  manifesta 

Cap.XXXVIII.  z.  .4ntiochus  rex,  esse  vestigia  verbi  iutendebant;  nam 

qnumhibernassetEphesi,  qnatmf^ost  etiam  indicativns    modns  hic  habc' 

aliaa  Asiae  Minoris ,  inpr.  Cilicis  ac  ret  locum ,  non  adversante  Kreyssl^ 

Lyciae    urbes,    Ptolemseo    eripuerat.  gio.  Ed. 

Conf.  Polyb.  XVIII ,  3a ,  et  Hieron.  3.  j4d  Smjmuim  obsidendam  misit 

comm.  ad  Daniel.  c.  11.  —  In  anti"  copias  ,  e  seqq. 


U.  C.  S'56. 


3i4  T.  LTVII 

gnandum  jussit.  Nec  vi  tantum  terrebat;  sed,  per  le- 
gatos  leniter  alloquendo  castigandoque  temeritatem 
et  pertinaciara ,  spem  conabatur  facere ,  brevi ,  quse 
peterent,  habituros^,  sed  quum  satis  et  ipsis  et  omni- 
biis  aliis  appareret,  ab  rege  irapetratam  eos  liberta- 
tem ,  non  per  occasionem  raptam ,  habere.  Adversus 
quae  respondebant,  Nihil  neque  mirari^  neque  suc- 
censere  Antiochum  deherCy  $i  spem  libertatis  differri 
non  satis  cequo  animo  paterentur.  Ipse  initio  veris , 
navibus  ab  Epheso  profectus,  HeUespontum  petit; 
terrestres  copias^Madyitim  trajicit,  Chersonesi  urbem ; 
terrestri  navalem  exercitumjunxit:  et,  quia  clauserant 
portas ,  circupidedit  moenia  armatis ,  et  jam  opera  ad- 
moventi^  deditio  est  facta.  Idem  metus  tum  incolentes 
aiias  Chersonesi  urbes  in  deditionem  dedit.  Lysima- 
chiam  inde  omnibus  simul  navaUbus  terrestribusque 
copiis  venit.  Quam  quum  desertam  7  ac  stratam  prope 
ruinis  invenisset  (  ceperant  autem  direptamque  incen- 
derant  Thraces  paucis  ante  annis  ) ,  cupido  eum  resti- 
tuendi  nobilem  urbem  et  loco  sitam  opportuno  cepit. 
Itaque  omni  cura  simui  est  aggressus ,  et  tecta  muros- 
que  restituere,  et  partim  redimere  servientes  Lysi- 
machienses,  partim  fuga  sparsos  per  HeUespontum 
Cbersonesumque  conquirere  contrahereque ,  partim 


4.  Spem  eonabaiur  facere,  brevi, 
quee  peterwt,  libertatem,  se  kabuu- 
ros,  sed  tum  demam,  quumsatU..» 
apptueret,  manifestum  eMet,  se  ab 
rege  impetratam,  eto.,  lianc  Uberta- 
tem  noB  yi  et  rebeiUone  partam,  sed 
regtum  mnuus  esse.  Quam  peterent 
malebat  Gron.  -—  Per  occasionem; 
▼ideadl,  ix  ,n.  i, 

5.  Terrestres  eopias  Madjrtum  tra^ 
Jecit,  etc.  looum  sic  e  codicis  sni  vesti- 

gits  persanare  tentat  GoeUer.  terrestres 


eopias  trajiei  Abjrdo  in  (  istud  dde- 
set  Kreyssig.  )  Ckersonesum  jussit, 
Quum  ad  Madytum,  Ckersonesi  ur" 
bem,  terrestri  nanpalem  ejpercitumjttH" 
xisset,  etc.  £d. 

6.  Etjam  opera  admoventi;  f.  sed 
jam,  Gron.  —  Tum  incolentes  yoces 
otiossB  et  inelegantes,  in  quibos  yi~ 
tium  latet ;  Crer. 

7.  Quam  quum  desertam,  etc.  conf. 
fap.  40  extr.  Vid.  Polyb.  XVII,  4  ; 
X.Vin,  34  f  et  Appian.  Syr.  z. 


u.cist  LIB.  XXXIII.  CAP.  XXXVIII  XXXIX.  3i5 
novos  colonos ,  spe  commodorum  proposita ,  adscri- 
bere,  et  omni  modo  frequentare*.  Siraul  ut  Thracum 
subraoveretur  raetus,  ipse  parte  diraidia  terrestriura 
copiarum  ad  depopulandum  proxima  Thraciae  est  pro- 
fectus  :  partera  navalesque  socios  omnes  reliquit  in 
operibus  reficiendae  urbis. 

XXXIX.  Sub  hoc  tempus  et  L.  Cornelius ,  missus 
ab  senatu  ad  dirimenda'  inter  Antiochum  Ptole- 
raaearaque  reges  certaraina ,  Selyrabriae  substitit ;  et 
decem  legatorum'*  P.  Lentulus  a  Bargyliis,  P.  Villius 
et  L.  Terentius  a  Thaso ,  Lysimachiara  petiemnt. 
Eodem  et  a  Selymbria  L.  Cornelius  et  ex  Thracia  post 
paucos  dies  Antiochus  convenerunt.  Primus  congres- 
sus  cum  legatis ,  et  deinceps  invitatio  benigna  et  ho- 


8.  Omni  modo  frequentare  nrbem; 
vide  ad  X ,  1 1 ,  n.  3. 

Cap.  XXXIX.  X.  X.  Comelius , 
missut  4»h  senatu  ad  dirimenda^  etc. 
diversus  a  Cn.  ComeUo  cap.  35 ,  non 
idem  ,  quod  putabat  Appian.  Syr.  3  , 
etsi  noB  alinnde  notus.  Gonf.  Polyb. 
XYIII,  3a,  33,  et  Appian.  Syr.  a  , 
3.  —  Selymbria  Thracise  opp.  ad  Pro- 
pontidem;  quam  rectius  ]Ev)XuSpigiv 
(  2i(Xuoc  Ppiav ,  b.  e.  Selyis  urbem  ) 
Thracum  lingna  dici  monent  Ptol.  III, 
II ;  Strab.  YII,  6,  i,  pag.  3ig;  et 
Nicol.  Damasc.  in  Exc.  p.  494« 

a.  Et  decem  legatorum  (  pro  e  de^ 
eem  legatis,  nt  apud  Polyb.  tuv  ^exa) 
P.  Lentulus  a  Bargyliis ,  P,  ViUius  et 
L,  Terentitts  a  Tkaso,  etc.  ita  et  Po- 
lyb.  XVIIf ,  33.  Sed  idem  i»p.  3i,  et 
livins  snpra  cap.  35  pr.  dixerant, 
L.  Stertinium  discesstsse  Thasam, 
P.  Yilliam  autem  et  L.  Terentium  ad 
Antiochum  regem.  Dakems :  «Non  in- 
venio,  inqait,qnomodo  hoc  expediri 
possit,  nisi  pntandum  est ,  ViUinm  et 
Tcrentiura  ,qunra  initinere  audissent, 


Antiochum  ex  Asia  in  Cheraonesum 
trajecisse,  omisso  itinere,  quod  ad 
eum  ingressi  fuerant,  Thasum  venis- 
se  »,  Nota  Schweigh.  ad  Polyb.  est 
haec :  «  Nos  vero  non  tam  miramur , 
quo  pacto  legati  ad  Antiochum  missi, 
qai  eum  in  Chersoneso  versari  ex  le- 
gatis  ejjus  (vid.  Polyb.  XYIII,  3o, 
X  -  4  )  f  cognoscere  potuerant ,  Tkaso 
In  Thraciam  advenerint  (  quandoqui- 
dem  consentaneum  erat ,  primum  cum 
eo  collega,  qui  ad  liberandum  Tlia- 
snm  mtssus  est,  Thasum ,  qnae  prope 
Thraciam  est ,  navigasse ,  et  inde  por- 
ro  ad  Antiocbnm  profectos ) ;  quam 
quod  eodem  tempore ,  quo  hi  Sefym" 
hriam  in  Thraciam  venerunt,  advenerit 
etiam  P.  Lentulus ,  qni  in  partem  op- 
positam  longissimeqne  hinc  remotam , 
BargyUa  in  Cariam ,  erat  missns ,  ad 
Grsteos  ejus  regionis  a  Philippi  dumi- 
natn  liberandos  *».  Forte  serins  is  len- 
tinsve  cseteris  iter  fecit  in  Cariam , 
atque  deindc,  certior  factns  de  An- 
tiochii  profectione  in  Thraciara,  eo 
properavit. 


3i6  T.  LIVII  ^  Hlcst: 

spitalis  fuit.  Ut  de  mandatis  statuque  prsBsenti  Asia? 
agi  coeptuni  cst,  animi  exasperati  sunt.  Romaniy  om- 
uia  acta  ejus,  ex  quo  tempore  e  Syria  classe  solvisset, 
displicere  senatui,  non  dissimulabant,  restituique  Pto^ 
lemaeo^  civitates  omnes,  quce  ditionis  ejus  fuissent, 
a;quum  censebant.  Nam  quod  ad  eas  cwitates  atti- 
neretj  quds  a  Philippo  possessas  Antiochus  per  occa- 
sionemy  averso  Philippo  in  romanum  bellum^  inter^ 
cepisset^,  id  veroferendum  non  esse^  Romanosper  tot 
annos  terra  murique  tanta  pericida  ac  labores  exhaa- 
sissCj  Antiochum  belli  prcemia  habere.  Sed  ut  in 
Asiam  adventus  ejus  dissimulari  ab  Romanis ,  tom- 
quam  nihil  ad  eos  pertinens  y  potuerit;  quod  jam^etiam 
in  Europam  omnibus  navalibus  terrestribusque  copiis 
transierity  quantum  a  bello  aperto  Romanis  abesse? 
lllum  quidem^  etiamsi  in  Italiam  trajiciat,  negaturum. 
XXu  A.d  ea  rex  %  Satisjam  ante  videre  se^  Romanos 
inquirerey  quid  regi  Antiocho  faciendum  ;  at  ^  quous- 
que  terra  marique  progrediendum  fuerit  ipsis ,  non 
cogitare,  Asiam  nihil  ad  popuium  romanum  perti- 
nere;  nec  magis  illis  inquirendum,  esse^  quid  Antio- 
chus  in  Asia ,  quam  Antiocho ,  quid  in  Italia  populus 
romanus  faciat.  Quod  ad  Ptolemceum  attineaty  cui 
ademptas  civitates  querantur;  sibi  cum  Ptolemceo  et 
amicitiam  esse  ^  et  id  agere  sCj  ut  brei/i  etiam  affini-- 
tas  jungatur^ .  Nec  ex  Philippi  quidem^  adversafor- 


5,Jtestieuique  Ptolerrueo,  etc.  conf. 
Polyb.  XVIII,  33  ;  Appian.   Syr.  3. 

4.  Per  occasionem,.,  intercepisset; 
Tideadl,  n  ,n.  i ,  et  111,72  ,n.a. — » 
Sed  ut  in  Asiatn ,  etc.  vide  ad  II ,  38^ 
n.  ^.^  A  bello  aperto  Romanis  :  im- 
mo  cum  Romanis ;  Gron.  —  Cod. 
Rarab.  a  bello  aperte  Ropftanis  indicto 
abesse;  quod  meliusett  et  facilius.j£o. 


Caf.  XL.  I.  Ad  ea  rex,  etc.  conf. 
Appian.  Syr.  3;  Polyb.  XVIII ,  34f  et 
simil.  loQ.  ej.  V,  67. 

2..  Utbrevietiam  affinitasjungatur; 
vid.  XXXV,  i3. 

3.  iVec(  inuno  Ne  Drak.  et  Dok.  ) 
ex  Philippi  qnidem^,.  aut  adva-sjus 
Romanos  in  Europam  trajecissc,  Cher' 
sonesum,  quas  LjsUnachi  fuerit ,  quo 


A.  C.  196. 
U.  C.  556. 


LIBER  XXXIII.  CAP.  XL.  317 

tuna  spolia  ulla  se  petisse;  aut  adversus  Romanos  in 
Europam  trajecisse.  ^'^***  fuerit  ( quo  victo  omnia^ 
quce  illius  fuissent  ^  jure  belli  Seleuci  facta  sitit)  ^  exi- 
stimare  suce  ditionis  esse,  Occupatis  majoribus  suis 
rerum  aliarum  alia  cura^jprimo  qucedam  ex  his  Pto- 
lemceumy  deinde  et  Philippumy  usurpando  alienapos- 
sedisse;  sicut  qucedam  ex  proxima  Thracia,  quce  in- 
dubitate  Lysimachi  fuerint^ .  Ad  edfacienda^  in  an-- 
tiquum  venisse ;  et  Lysimachiam'^ y  deletam  Thracum 


*victo ,  etc.  ita  beiie  lacnnam  fa.  1.  ex- 
plct  Ruben.  ex  Polyb.  X.VIII,  34: 
neque  opus  est  plora  snpplere  cnm 
aliis ;  nam  reliqna  Polybii  verba  mox 
expressit  Livius.  Seleucus  Nicator, 
qui  post  Alexandri  M.  inortem ,  victis 
Anliguno  et  Lysimacbo,  regnis  et  il- 
lius  (Syria  et  Coelesyria)  et  bujus 
(  Cbersoneso  Tbraciaqne  )  potitus  est 
(vid.  Polybins,  V,  67;  XVIII,  34; 
XXVIII,  17),  pater  fnit  Antiochi 
Soteris,  avns  Antiochi  Dei,-proavus 
Seleuci  Oillinici,  abavus  Seleuci  Ce- 
rauni  et  Antiocbi  M.,  cujus  filiiiiiere 
Seleucus  Pbilopator,  Antiochns  Epi* 
phanes  et  alii.  Conf.  Polyb.  II ,  71; 
IV,  48  ;  V,  40.  Sic  Duker.  iufra  ad 
XXXIV,  58;  ubi  Crev.  monet,/»ro«- 
vnm  proprium  et  recte  dici ,  quia  An» 
tiochus  Soter  et  Antiochns  Deus  seu 
Theon  fratres  fnerint  teste  Appiano 
Syr.  cap.  65.  Hunc  Appiani  locnm 
etiam  ab  aliis  ita  intellectum  esse, 
sed  manifeste  contrarium  docere ,  ibi 
jam  ostendit  Schweigh. 

4.  OccupatU  majorihus  rerum  alia^ 
rum  alia  cura:  malim  aliarum  aliis 
vel  €X  aliis  Cura  (  nt  VII,  39,  alias 
ex  aliisfingendo  moras  );  Gron. 

^.Qua;  indubitaie  Ljrsimachi/uerint : 
yoxindubitatesus^ectSL  est  viris  doctis. 
Conf.  Drak.  ad  h.  1.  et  Rubnken.  ad 
VelL  II  ,60.  . 


6.  j4d  ea  facienda ,  redigenda ,  in 
antiquum  statum,  ad  veterem  eorum 
conditionem  restituendam ,  venisse  se. 
Non  bene  expressa  est  haec  sentenlia  ;. 
minus  vero  satis  facit  explicatio  Ei- 
nesti,  cnjus  nota  est:  «Manifeste  daiu 
opera  verbum  faciendi  saepe  repeli- 
tum  est  in  oratione  regis ,  in  eaque  re- 
petitione  sane  mira  elegantia  est  aguo- 
scenda.  Jntiquum  vero  substantive 
acceptum  ,  ut  V,  33  extr.  et  pacatum , 
hosticum ,  etc.  subintellecto  loco ,  so- 
lo,  dominio,  sinu,  angulo ,  etc.  (conf. 
VI,  3i,n.  3;  VIII,ia,n.  11,  al.)  cnm 
venisse  conjungatur,  ut  sensus  sit: 
Romanis  inqnirentibus  et ,  quid  mihi 
faciendum  esset ,  et  quid  ego  in  Asia 
faeerem,  qnae  jure  belli  facta  erant 
Selenci,  sed  postea  a  majoribus  meis 
neglecta ,  ad  ea  facienda ,  nec  negii- 
genda ,  et  usurpatoribus  eripienda ,  in 
antiquum ,  sc.  dominium  veni ».  Sic 
verba  ad  eafacienda  male  cohaereiit 
cum  praecedd.;  uam  bacc  ad  ea  tan- 
tum  spectant,  quae  alii  fecerunt.  j4d 
ea  redigenda  in  antiquumjus  vel  sta- 
tum  conj.  Gron.  SniBceret  pro^c/>/7- 
da  substituisse  potiunda  aut  ifindir 
catfda, 

'j ,  Ljrsimachiam ,  deletam  Thracum 
impetu  ;  vide  ad  XXXII ,  33  ,  n.  i3  , 
et  XXXIII,  38,  n*  6.  Lysimachia 
primnm ,  victo  Lysimacho  ,  Thraci» 


3i8  T.  LIVII  ^.^.Lfe 

impetUj  de  iruegro  condere,  ut  Seleucus  filius  eatn 
sedem  regni  habeat. 

XLI.  His  disceptationibus  per  dies  aliquot  habitis , 
rumor  sine  uUo  satis  certo  auctore '  allatus  de  morte 
Ptolemsei  regis ,  ut  nuUus  exitqs  imponeretur  sermo- 
nibus.  Nam  dissimulabat  pars  utraque  se  audisse ;  et 
L.  Cornelius,  cui  legatio  ad  duos  reges,  Antiochum 
Ptolemaeumque ,  mandata  erat ,  spatium  modici  tem- 
poris  ad  conveniendum  Ptolemaeum  petebat,  ut  prius, 
quam  moveretur  aliquid  in  nova  possessione  regni, 
perveniret  in  iEgyptum ;  et  Antiochus  suam  fore  ^Egy- 
ptum ,  si  tum  oc^dsio  esset  ^,  censebat.  Itaque,  dimissis 
Romanis  relictoque  Seleuco  filio  cum  terrestribus  co- 
piis  ad  restituendam  V  ut  instituerat,  Lysimachiam, 
ipse  omni  classe  navigans  Ephesum,  legatis  ad  Quin- 
tium  missis^,  qui  ad  fidem  de  societate  agerent,  oram 
Asia;  legens ,  pervenit  in  Lyciam ;  Patarisque  cognito , 


rege ,  occupata  a  Seleuoo  Nicatore 
( vid.  Polybiua  ,  V,  34 ;  XVIII,  34  ), 
deinde  ab  regibus  ^gypti  (  conf. 
eadem  loca  ) ,  ab  ^toiis  (  Polyluus , 
XV,  23 ;  XVII ,  3  ) ,  a  Philippo  ( ibid. 
et  XVIIl,  34  )  ,  a  Thnicibus  (  Ttd. 
aup.  ad  c.  38,  n.  6),  et  postremo 
ab  Antiocho  M.  qni  urbem,  dele' 
tam  Thracnm  impetUy  de  integrocon' 
didit,  ut  Seicucus  Philopator  y?/iu« 
eam  sedem  regni  haberet  (  confer.  inf. 
XXXIV,  58  ;  XXXV,  i5  ,  cl  Polyb. 
XVIII,  34;  XXI,  la). 

Cap.  XLI.  I.  Rumor  sine  ullo  satis 
certo  aiietore ,  etc.  post  regis  exci- 
disse  videtur  effeeit;  Gron.  ixutfecit 
Crev.  Conf.  Appian.  Syr.  4-  —  (rro^ 
novii  conjecturam  coniirmat  codex 
Bamb.  En. 

^.SuamforeJ^gXptum,  si  tum  OC" 
^asio  esset,  forte  leg.  si  eam  occasio» 
uem  non  amisisset,  aut  si  tum  non 


eessasset  Gron.  si  tum  occasioni  non 
deesset  conj.  Glar.  si  tum  occasiene 
ttsus  esset  Duk.  si  usus  occtuione  esset 
Crev.  Malim  si  non  ocoasioni  deesset, 
ut  XXII ,  39  extr.  —  In  cod.  Bamb. 
legitur  si  tum  oecupasset.  £d. 

3.  Legatis  ad  Quintium  missis ,  etc. 
conf.  XXXIV,  a5.  Pro  adfidetn  Gron. 
conj.  ibidem.  Sed  ubi?  Excidisse  ali- 
quid  in  hanc  sententiam  ad  fidemfa" 
eiendam,  regem  nihil  adversus  JEgX' 
ptum  tentatitrum,  sospicabatur  Dnk. 
nam  nulla  eum  re  magis  fidem  hcert 
potuisse  Romanis,  £ibMm  esse  iUam 
suspicionem,  quam  societatem  cura 
illis  ineundo.  Forte  leg.  datajide  vel 
maia/ide,  vel  ad  speciem.- — GoeUer. 
e  MS  sno  dat,  ad  fdemjaciendam 
nihil  novaturum  regem,  Ei».  •>—  Oram 
j4si€e  legens  (vide  ad  XXI ,  5i,  n.  6) 
pervenit  in  Lyciam , .  Patarisque  cogni- 
to,  xivere  Ptolemamm,  naeigandi  in 


vlm:    LIB.  XXXIIL  CAP.  XLI.  XLIL  3 19 

vivere  Ptolemaeum,  navigandi  quidein  in  iEgypturh 
omissum  consilium  est.  Cyprura  nihilontinus  tendens, 
quum  Chelidonium  promontorium  ^  superasset ,  pau- 
lisper  seditione  remigum  est  retentus  in  Pamphylia 
circa  Euryraedontem  amnem.  Inde  profectum  eura 
ad  capita  (  quae  vocant )  Sari  fluminis  ^  foeda  tempestas 
oborta  prope  cum  omui  classe  demersit.  Multae  naves 
ejectae  ^ :  mtiltae  ita  haustae  mari ,  ut  nemo  in  terrara 
enaverit.  Magna  vis  hominum  ibi  interiit ,  non  remi- 
gum  tantum  militumque  ignotorum,  sed  etiam  insi- 
gnium  amicorum.  Collectis  reliquiis  naufragii ,  quum 
res  non  iu  eo  esset ,  ut  Cyprum  tentaret ',  minus  opu- 
lento  agmine,  quam  profectus  erat,  Seleuciam  redit. 
Ibi  subduci  uavibus  jussis*  (ja™  enim  et  hiem«  insta- 
bat ) ,  ipse  in  hiberna  Aniiocbiam  processit.  In  hoc 
staCu  regum  erant  res. 
XLII.  Romae  eo  primum  anno  triumviri  epuLones 

jE.  omissum  consilium  estf  Tide  ad  6.  Multce  naves  ejectas;  Tid.  XXI  ^ 

XXXVI)  3z,  n.  4.  Cognito;  vide  ad  49,  n.  3.  —  Cod.  Bamb.  dat,  mtikar 

1, 41,  n.  XO4  —  Cypnun  tendens;  vide  fract€B,  multce  naves  ;  unde  Goeller. 

adlib.  rV,  cap.  19,  n.  i,  et  lib.  X^  susplcatur  leg.  muka  ejecta ,  multai 

cap.  37,  n.  I.  ^  Jractas  naves.  Jacobs  vero  et  Kreys- 

4.  Chelidonittm  promontorium  Ly-  sig.  multce  Jractas ,  mnkee  ejectas  na^ 
ciae  ad  radices  Tauri  montis,  hodie  p». 'Ejectae  naves  dieuntur,  quae  tem- 
Capo  Cameroso ,  objectum  tribus  in-  pestate  auferuntnr  eo  quidem ,  nbi 
6ulis  Chelidoniis  vel  Chelidoneis;  vid.  nondum  fuerant ,  nec  qno  tetende- 
Strab.  XIV,  p.  666;  Mel.  I,  i5,  II,  rant.  Em.  gloss.  voc.  ejicere.  £d. 

7;  Plin,V,  »7  et  3i,  sen  35.  7.    Ut  Cjpmm  tentaret;   vide  ad 

5.  Sarifluminis,  quod  e  Gappado-      IX ,  35,  n.  i. 

eia  in  Ciliciam,  ibique  in  mare  fluit ;  8.  Suhduci  navibns  jussis  ;  vide  ad 

vid.  Strab.  XII,  p.  535,  536;  Ptol.  VIII,  a6,  n.  i. — Jam  enimethiems 

V,  8;  Plin.  V,  ^7  seu  aa ;  VI ,  3  ,  ct  instabat  :  iUud  et  recte  inserunt  ed. 

Steph.  Conf.  Appian.  Syr.  4.  —  Ca-  Mogunt.  et  proximae,  nt  ita  haec  al- 

pita»  Non  intelligendos  fontes   mo-  tera  classem  subducendi  causa  detnr, 

net    Creverius,  sed  potius   tninnlos  qnod  hiems  instaret ,  quum  prima  fo- 

quosdam  fortasse  ac  mpes  in  litore  ret,  quod  maxima  navium  pars  nau- 

ad  Sari  ostia;  qnemadmodum  Kuvo;  fragio  amissa  esset;  Drak.  —  In  hoc 

xs^oXat  in  Thessalia  stint  montcs  at-  statu   regum  erant  res ,    Philippi  et 

que  tamuli.  En.  Antiochi. 


A.  C  ic)6. 
U.  C.  bb6. 


3ao  T.   LIVII 

facti%  C.  Liciuius  Luculltis  triburius,  qui  legem  de 
creandis  his  tulerat,  P.  Manlius  et  P.  Porcius  Lseca. 
His  triumviris,  item  ut  pontificibus,  lege  datum  togoR 
pra^textaj  habendae  jus*.  Sed  magnum  certamen  cum 
omuibus  sacerdotibus  eo  anno  fuit  quaestoribus  urba* 
nis,  Q.  Fabio  Labeoni  et  Li  Aurelio.  Pecunia  opus  erat, 
quod  ultimam  pensionem  pecuniae  ^  in  bellum  coliatse 
persolvere  placuerat  privatis.  Quaestores  ab  anguribus 
pontificibusque ,  quod  stipendium  per  belium  non 
contulissent ,  petebant.  Ab  sacerdotibus  tribuni  ne- 
quidquam  appellati,  omniumque  annorum,  per  quos 
nou  dederant,  exactum  est.  Eodem  anno  duo  mortui 
pontifices,  noviquein  eorum  locum  sublecti,  M.  Mar- 
ceilus  consul  in  locum  C.  Semprouii  Tuditani,  qui 
pra^tor  in  Hispania  decesserat,  et  L.  Valerius^  in  lo- 
cum  M.  Cornelii  Cethegi.  Et  Q.  Fabius  Maximus  au- 
gur  mortuus  est  admodum  adolescens,  prius  quam 
ullum  magistratum  caperet :  neceo  anno  augurin  ejus 


Cap.  XLH.  I.  Romte  eo  primum 
anno  triumviri  epulones  (viJ.  XXV, 
2,  n.  'j)  facti  :  cur?  Vid.  Cic.  Orat. 
III,  II).  Postea  septemTiri  epoloues 
mstituti.  Conf. Gell.  I,  12. 

2.  Togce  prtetextce  habendas  jtts; 
vide  ad  XXVII,  37,  n.  7. 

3.  Ultimam  pensionem  pecuniof , 
etc.  vide  ad  XXXI,  i3,  n.  i.  — 
Qucestores  'ab  auguribus ,  etc.  nota 
Dukeri  est :  «  Gnr  ab  his  solis ,  qaum 
certamen  esset  cnm  omnibus  sacer- 
dotibus  ?  An  dicendum  est,  caeteros 
deinde  altro  destitisse  certamine  ,  au- 
gares  et  pontifices,  quod  fortassis  se 
jure  majoris  sacerdotii  immunes  esse 
putarent ,  pertinacius  in  eo  peraevera- 
visse  ?  Stewech.  ad  Veget.  III ,  3 , 
sciibit,  pontiiices,  augures,  reliquoft« 
que  sacerdotes  tum  stipendlum  dare 


ooactos,  quamvis  ante  non  dedtssent; 
et  Guther.  de  vet.  jur.  Pontif.  I,  a8, 
ab  iis,  ut  ab  aliis  civibas,stipendium 
extortam  esse.  Crederem,  si  doculs- 
sent ,  iis*lege  immanitatem  concessaiu 
fuisse.  Nam  quod  Dionys.  II,  21,  tra- 
dit ,  Komalum  sacerdotes  negotiornm 
nrbanorum  immunes  fecisse ,  id  de 
muneribus  personalibus ,  non  patri- 
roonialibus ,  quae  vocant  jarisconsalti, 
accipi  nihil  vetat.  Verba  livii  omnium 
annorum,  per  quos  non  dedenint^ 
exactum  est,  argumento  sunt,  eos, 
quum  ante,  at  alii  cives  ,  dedissent, 
ab  aliquot  annis  immunitatem  nsur- 
passe  ».  —  Fer  bellum  non  contuiis' 
sent;  vide  ad  II,  18,  n.  i. 

4.  C,  Valerius  Fiaccus  in  loeum  Ce-. 
thegi  pontifex,  de  cujus  morte  vid. 
XL,  42.  Uiversus  forte  a'L.  Valerio 


tllt    LIB.  XXXIII.  CAP.  XLII.  XLIII.     Sai 

locum  est  suffectus.  Comitia  inde  consularia  habita 
a  M.  Marcello  consule  :  creati  consules  L.  Valerius 
Flaccus ,  M.  Porcius  Cato.  Praetores  inde  facli  C.  Fa- 
bricius  Luscinus,  C.  Atinius  Labeo ,  Cn.  Manlius  Yulso , 
Ap .  Claudius  Nero ,  P.  Manlius ,  P.  Porcius  Laeca.  ^diles 
curules,  M.  Fulvius  Nobilior  et  C.  Flaminius,  tritici 
dedes  centum  millia  ^  binis  aeris  populo  diviserunt : 
id  C.  Flaminii  honoris  causa,  ipsius  patrisque,  ad- 
vexerant  Siculi  Romam.  Flaminius  gratiam  ejus  com- 
municaverat  cum  collega.  Ludi  Romani  et  apparati 
magnifice  sunt ,  et  ter  toti  instaurati.  iEdiles  plebis , 
Cn.  Domitius  Ahenobarbus  et  C.  Scribonius^  Curio, 
multos  pecuarios  ad  populi  judicium  adduxerunt. 
Tres  ex  his  condemnati  sunt;  ex  eorum  mulctaticia 
pecunia  aedem  in  Insula  Fauni  7  fecerunt.  Ludi  plebeii 
per  biduum  iustaurati,  et  epulum  fuit  ludorum  causa. 
XLIII.  L.  Valerius  Flaccus  et  M.  Porcius ,  quo  die 
magistratum  inierunt ,  de  provinciis  quum  ad  sena- 
tum  retulissent ,  Patres  censuerunt ,  Quum  in  Hispa- 
nia  tantum  gUsceret  beUumy  utjam  consulari  et  duce 
et  exercitu '  opus  esset,  placere ,  consules  Hispaniam 


Flacco,  quem  cousalem  creatam  mox 
dicit  Livias. 

5.  IHticidecies  centum  milUa  binis 
teris  populo  diviserunt;  vid.  XXXI, 
50f  n.  I,  etXLUI,  6,  n.  i. — Decies 
centom  miUia  modioram  rom.  effi- 
ciunt,  secondam  Creverii  rationes, 
circiter  modios  nostrates  770,833 , 
aive  paulo  plus  64)^36  sextarios.  Rini 
asses  snnt  octava  pars  denarii,  dimi- 
dia  vero  sestertii,  sive  argenti  novera 
grana.  Ed. 

6.  C  Scriboniiis  Curio  ex  emend. 
Drak.  pro  valg.  C  Scribonius  curio 
maximus  ;  nam  is  fult  alius ,  aut  crea- 
tas  certe  a.  U.  57  8,  nkortuo  C.  Marai- 


lio  Vitulo.  Conf.  XXVII ,  8 ,  el  XLI , 
21.  —  Goelleri  nota  est :  «  Quid  ?  si 
verba ,  curio  maximus,  pro  una  voce 
curio,  cognominis  loco  posita  esse 
aocipiamns.  Ex  eadem  familia  fuerunt 
C.  Curio  consul,  qui  de  Macedonia 
triumpfaavit,  et  C.  Curio  filius ,  tri- 
bunus  plebis,  ad  qnem  sunt  epistola* 
Cic.  lib.  II  ad  Famil. »  Ed.  —  Mnhos 
pecuarios  ad populi,  etc.  vide  ad  X , 
a3,  n.  II. 

7.  Mdem  Fauni  fecerunt  in  Insula 
Tiberina,  inter  campnm  Martium  et 
Janiculam ,  de  qiia  vid.  II ,  S.-^Epu- 
lum  Jovis ;  quae  vox  forte  excidit. 

Cap.  XLIII.  I .  Consulari  et  duce  et 

21 


3^2  T.  LIVII  tcAt 

citeriorem  et  Italiam  prouincias  aut  comparare  inter 
se,  aut  sortiri^.  Utri  Hispania  prouincia  ei^enisset, 
eum  duas  legiones  et  quinque  millia  socium  latini 
nominis  et  quingentos  equites  secum  portare ,  et  naves 
longas  viginti^  ducere.  Alter  consul  duas  legiones 
scriberet:  his  GalUam  prouinciam  obtineri  satis  esse, 
fractis  proximo  anno  Insubrium  ^  et  Boiorum  animis. 
Cato  Hispaniam,  Valerius  Italiaixi  est  sortitus.  Prae- 
tores  deinde  provincias  sortiti,  C.  Fabricius  Luscinus 
urbanam ,  C.  Atinius  Labeo  peregrinam ,  Cn.  Manlius 
Vulso  Siciliam ,  Ap.  Claudius  Nero  Hispaniam  ulterio- 
rem ,  P.  Porcius  La;ca  Pisas  ^,  ut  ab  tergo  Liguribus 
esset :  p.  Manlius  in  Hispaniam  citeriorem  adjutor  con- 
suli  datur.  T.  Quintio ,  suspectis  non  solum  Antiocho 
et  ^toiis ,  sed  etiam  Nabide  Laceda^moniorum  ty- 
ranno ,  prorogatum  in  annum  imperium  est ,  duas  le- 
giones  ut  haberet.  In  eas  si  quid  supplementi  opus 
esset,  consules  scribere  et  mittere  in  Macedoniam 
jussi.  Ap.  Claudio  praeter  legionem,  quam  Q.  Fabius 
habuerat,  duo  millia  peditum  et  ducentos  equites 
uovos  conscribere  permissum.  Par  numerus  peditum 
equitumque  novorum  P.  Manlio  in  citeriorem  Hispa- 
iiiam  decretus ;  et  legio  eadem ,  quae  fuerat  sub  Mi- 
nucio  prajtore ,  data.  Et  P.  Porcio  Lopcoj  ad  Etriiriam 
circa  Pisas  duo  millia  peditum  et  quingenti  equites  ex 
Gallico  exercitu  decreti.  In  Sardinia  prorogatum  im- 
perium  Sempronio  Longo. 

exercitu  ;  ▼ide  supra  ad  X,  a5,  n.  9.  Apuanls.  Conf.  Jac.  Gron. ,  et  Noris. 

a.  Compmrare  inter  se  aut  sortiri;  ad  Cenot.  Pis.  I,  i,  p.  8.  —  Adjutor 

vide  ad  lU,  a ,  n.  z.  consuli  datur,  f.  datus,  ut  paulo  ante 

3.  Naves . . .  ducere;  v.  XXI,  x  7 ,  n.  5.  sortiti ';  Duk.  —  Duo  millia  ped.  Cod. 

^.Fractisproximo  anno  Iusubrium,  Bamb.  augct  numerum ,  datque  decem 

etq.  vid.  XXXII,  309  3i.  milliapcd.  Idque  verosimiliua  videtur 

5.P,  Porcius  LcBca  Pisas  ;  vide  ad  Goellero,  propter  numerum.quingen- 

II,  40,  n.  9.  —  ytb  tergo  Liguribus  torum  equitum.  Ed.  —  Ex  galUco 


tc,lt      LIBER  XXXIII.  CAP.  XLIV.  323 

XLIV.  Provinciis  ita  distributis,  consul6s,  prius- 
quam  ab  Urbe  proficiscerentur,  versacrum  ex  poriti- 
ficum  jussu  fecere%  quod  A.  Cornelius .  Mammula 
praetor  voverat  de  senatus  sententia  populique  jussu, 
Cn.^^Servilio,  C.  Flarainio  consulibus.  Annis  post  uno 
ct  yiginti  factum  est,  quam  votum.  Per  eosdem  dies. 
C.  Claudius ,  Ap.  filius ,  Pulcher,  augnr  in  Q.  Fabii 
Maximi  locum  ^  qui  priore  anno  mortuus  erat ,  lectus 
inauguratusque  est.  Mirantibus  jam  vulgo  hominibus, 
quod  Hispania  movisset,  bellum  negligi^,  literae  a 
Q.  Minucio  allata^  sunt ,  Se  ad  Turbam  oppidum  cum 
Budare  et  Besa^ide,  imperatoribus  hispanis  ^  signis 
coUatis  prospere  pugnasse :  duodecim  miilia  hostium 
ccesa;  Budarem  imperatorem  captum  ;  cceteros  fusos 
fugatosque.  His  literis  lectis ,  minus  terroris  ab  Hispa- 
nis  erat ,  unde  ingens  bellum  exspectatura  fuerat.  Om- 
nes  curae ,  post  adventum  utique  ^  decem  legatorum , 
in  Antiochum  regem  conversae.  Hi,  expositis  prius, 
quae  cum  Philippo  acta  essent ,  et  quibus  legibus  data 
pax,  non  minorem  belli  molem  restare  ab  Antiocho 
docuerunt.  Ingenti  classe^  egregio  terrestri  exefcitu, 
in  Europam  eum  trajecisse.  Nisi  avertissetvana  spes. 


exercku ,  quero  Valerios  cos.  adver- 
8118  Gallos  ducturns  erat;  Glar. 

Cap.  XLIV.  I.  Ver  sacrum , , » fe-' 
cere,  quod,  etc.  vide  ad  XXU,  9, 
n.  9.  Dodwell.  de  Cyclis,  Diss.  X, 
§  40,  419  erroris  arguit  Livium.  Sed 
vid.  Duker.  qui  tamen  negligentise 
accusat  LiTinm,  quod  tudos  magnos , 
a  senatn  simul  decretos ,  neque  h.  ). 
neque  XXXIV,  44,  factos  memora- 
vcrit.  —  Ex  pontificum  jussu.  Cod. 
Bamb.  ex  decreto  pontijicum  jassi. 
Ed.  —  j4nnis  post  uno  ct  viginti; 
tot  consulum  paria  intersunt :  uude 
patet,  Livium  neutrum  annum,  quo 


votum  susceptum  solutumque  est, 
comprehendisse ;  Drak.  qui  et  conf. 
infra  ad  librum  XLII,  cap.  10,  n.  5. 

a.  Bellum  negligi.  Locus  ita  apparet 
in  Bamb.  MS ,  quod  quum  Hispania 
movisset,  bellum  negligerent,  sciiicet 
Ap.  Claudius  et  P.  Manlius.Vulgatam 
Gelenius  ait  esse  veram  lectionem ; 
sed,  quod  notat  Goellerus,  non  indi- 
cavit ,  Unde  veram  quam  dicit  lectio- 
nem  sumpserit.  Ed.  • —  Litene  a  Minu- 
cio  allatai ,  etc.  vid.VIII,  g,  n.  10. 

3.  Post  adventum  utique  (vide  ad 
II,  3o ,  n.  i)  deccm  legatorum,  de 
quibus  vid.  cop.  24»  ^o ,  34,  35,  39. 

21  . 


3a4  T.  LIVJI  tcX 

ex  vaniore  rutnore  orta  ^,  jEgjrpti  inpadendee,  mox 
bello  Grceciam  arsuramfuisse,  Neque  erum  ne  jEtolos 
quidem  quieturos ,  quum  ingenio  inquietam  ^,  tum  ira- 
tam  Romanis  gentem.  Hcerere  et  aliud  in  visceribus 
GrcBcice^  ingens  malum^  Nabin^  nunc  Lacedcemonio- 
rumy  moxy  si  liceaty  universce  Grcecice  futurum  tjr- 
rannumj  amritia  et  crudelitate  omnesfama  celebratos 
tyrannos  cequantem.  Cui  si  Argos,  velut  areem  Pe- 
loponneso  impositam,  tenere  iiceat,  deportatis  in  Ita- 
liam  romanis  exercitibus  ^  nequidquam  liberatam  a 
Philippo  Grceciam  foie  y  pro  rege^  si  nihil^  aUudy 
longinquo  vicinum  tyrannum  dominum  habituram. 

XLV.  Hsec  quum  jam  ab  gravibus  auctoribus,  tum 
qui  omnia  per  se  ipsos  explorata  referrent ,  audirent 
majores ' ;  quod  ad  Antiochum  attineret ,  maturanda 
his,  quum  rex  quacumque  de  causa  in  Syriam  con- 
,  cessisset ,  de  tyranno  consultatio  visa  est.  Quum  diu 
disceptatum  esset,  utrum  jam  causae  satis  videretur, 
cur  decerneretur ,  an  permitterent  T.  Quintio;  quod 
ad  Nabin  Lacedaemonium  attineret,  faceret,  quae  e 
republica  censeret  esse,  permiserunt;  eam  rem  esse 
rati  ^  quae  maturata  dilatave  non  tam  roagui  momenti 


4.  Ex  vaniore  rumore  orta^  etc. 
vid.cap.  41  pr. 

5.  Quiim  ingenio  inquietam,  etc. 
videadXXVI,  a5,  n.  6. 

6.  In  viseerihus  GrasciaSf  etc.  vide 
adXXII,  38, n.  4* 

7.  Pro  rege  ,  *i  nihil  aliud  fit,  aal- 
tem  longinquo. 

Cap.  XLV.  I.  Audirent  majores, 
insolenter  dictnm  pro  majores  natu 
vel  seniores  Patrum;  et  in  edd.  vett. 
ante  Frob.  a.  x53i  legitur  audirentur. 
Uinc  bene  emend.  >  Jac.  Periz.  Hcec 
quum  tum  ab  grapibus  auctoribus, 
tum . . .  referrent ,  audircntur ,    major 


res ,  quod  ad  Antiochum  attineret , 
maturanda  magis,  quum  rex,  etc.  Ita 
sensnsest:  iRtf/orqnidemrw^  scilic. 
visa  est  ( id  ex  seqq.  revocandum)  , 
quod  ad  Antiochum  attineret,  sed 
maturanda  roagts,  etcVerbis  transpo- 
sltis  et  inserta  voce  dilato  conj.  Gron. 
maturanda  Jds  fquod  ad  Antiochum 

attineret,  quum  rex concessisset , 

dilatoj  detjranno,  etc.  —  Faceret, 
qu€e  e  republica  censeret  esse,  permi" 
serunt ;  vide  ad  XXII ,  89 ,  n.  i .  Fa- 
cere  malebat  GronoT,  ut  XXXIV,  34 
extr.  et  mox  (ut  et  XXXVI,  34) 
summam  rempubhcam  pop,  rom,  vxde 


v,c.lt  LIB.  XXXIII.  CAP.  XLV.  XLVL  SaS 
ad  sumniam  rem  populi  romaiii  esset.  Magis  id  ani- 
madvertendum  esse ,  quid  Hannibal  et  Carthaginienses , 
si  cum  Antiocho  ortum  foret  bellum ,  acturi  essent. 
Adversae  Hannibali  factionis  homines  principibus  ro- 
manis,  amicis  quisque  suis,  idemtidem  scribebant, 
Nuntios  literasque  ah  Hannihale  ad  Antiochum  mis- 
sas ,  et  ah  rege  ad  eum  clam  legatos  venisse,  Ut/eras 
quasdam  nunquam  mitescere^ ;  sic  immitem^  impla- 
cahilem  ejus  viri  animum  esse.  Marcescere  otio  situ- 
que  cii^itatem,  queri  eum,  et  inertia  operis;  nec  sine 
armorum  sonitu  excitari  posse,  Haec  probabilia  me- 
moria  prioris  belli ,  per  unum  illum  non  magis  gesti , 
quam  moti ,  faciebat.  Irritaverat  etiam  recenti '  facto 
multorum  potentium  animos. 

XLVL  Judicum  ordo  Carthagine  ea  tempestate  do- 
minabatur;  eo  maxime  %  quod  iidem  perpetui  judices 
erant.  Res ,  fama ,  vitaque  omnium  in  illorum  pote- 
state  erat :  qui  unum  ejus  ordinis ,  idem  omnes  ad- 
versos  habebat;  nec  accusator  apud  judices  infensos 


ad  III  y  5,  n.  6.  Eiflem  multo  rotun- 
dior  videbatur  lectio  cod.  Mogunt. 
eam  rem  rati  maturtUam  dilatamve 
non  magni  m.  ad  s.  r.  p.  r.  esse.  Sed 
vid.  Urak.  qui  monet ,  Livii  lacteam 
ubertatem  non  minns  laudari,  quam 
concisam  rotnnditatem,  et  vocem  tam 
ab  onmibns  fere  edd.  antt.  et  MS  ad- 
ditam  esse,  Livium  vero  non  tam  ma-' 
gni  momenti  dixisse  pro  :  non  admo- 
dum,  uon  valde  magni  momenti. 

a.  Utferas  quasdam  nunquam  mi- 
teseere ,  pro  utferce  mitescant.  —  In 
cod.  Bamb.  legitur  nulla  mitescere 
arte,  quod  elegantius  dicitur ,  quam 
rtunquam.  £d. — Marcescere  otio  situ- 
qne,  inertia,  segnitie,  civitatem;  vidc 
adXKIII,  45,  n.  i,  et  ad  Sil.  VIII, 
ao.  —  Et  inertia  operis  :  verba  vix 


latina  (etsi  inertia  laboris  dicta  sit 
Cic.  pro  Q.  Roscio ,  cap.  8) ,  et  forte 
inepta  tou  situque  gloasa.  Ingeniose 
tamen  pro  operis  tum  sopiri  conj. 
Ruben. ,  tum  torpere  Bauer.  qui  hoc 
prope  aptins  monet  esse  voci  inertia , 
sicut  illnd  sequenti  verbo  excitari,  — 
Sopiri  legitur  in  codice  Bamb.  quem 
locum  pro  virili  parte  restituere  et  il- 
lustrare  conatur  Kreyssig.  in  epistola 
ad  Goellerum.  £d. 

3.  Recentifacto ,  quod  mox  merno* 
ratur  cap.  46. 

Cap.  XLVI.  z.  Eo  maxime;  vide 
ad  I ,  I  z,  n.  6. — Qm  unum  ejus  ordi- 
nis  adversum  sibi  ,  idem ,  etc.  — 
Goeller.  e  codice  suo  dat ,  qui  unum 
ejus  ordinis  ojjfendisset ;  quse  ultima 
vox  in  editis  nusquam  apparet.  £d. 


3^6  T.   LIVII  tllt 

deerat.  Horum  iii  tam  impotenti  regno^  (  neque  enim 
civiliter  nimiis  opibus  utebantur)  praetor  factus  Han- 
nibal  vocare  ad  se  quaestorem.  Is  rem  pro  nihilo  ha' 
buit  ^  ;  nam  et  adversae  factionis  erat ,  et ,  quia  ex 
quaestura  in  judices,  potentissimum  ordinem ,  refere^ 
bantur ,  jam  pro  futuris  mox  opibus  animos  gerebat. 
Enimvero  indignum  id  ratus  Hannibal ,  viatorem  ad 
prehendendum  quaestorem  misit ;  subductumque  in 
concionem^  non  ipsum  magis,  quam  ordinem  judi- 
cum  ^  prae  quorum  supel*bia  atque  opibus  nec  leges 
quidquam  essent ,  nec  magistratus ,  accusavit :  et ,  ut 
secundis  auribus  accipi  orationem  animadvertit ,  et 
infimorum  quoque  libertati  gravem  esse  superbiam 
eorum,  legem  extemplo  promulgavit,  pertulitque, 
Ut  in  singulos  annos  judices  legerentur^  ne  quis  bien- 
nium  ^  continuum  judex  esset,  Caetenim  quantam  eo 
facto  ad  plebem  iuierat  gratiam ,  tantum  magnae  partis 
principum  offendebat  animos.  Adjecit  aliud,  quod, 
bono  publico ,  sibi  proprias  simultates  irritavit.  Vecti- 
gaUa  pubhca  partim  negligentia  dilabebantur  ^,  partim 
praedae  ac  divisui  principum  quibusdam  et  magistrati- 
bus  erant :  quin  et  pecunia ,  quae  in  stipendium.  Ro-c 


a,  Horum  in  tam  impotenti  regno  ; 
vide  ad  ni,  36,  b^  a.  — Non  civiliter 
opibus  utebantur;  vide  ad  VII,  5,  n.  a. 
—  PrcBtor  factus  Hannibal,  ut  preetor 
£pit.  5o ;  consul  dpud  Jiutlo.  XXXI , 
2  f  S  ^ '  ^  ^^^  apud  Nep.  Hann.  7 
(  ubi  cf.  Tzschucke  )  pro  sufete.  Conf. 
ad  VI,  4a,  n.  7,  et  XXVIII ,  cap.  37» 
not.  3. 

3.  Is  rem  pro  nihilo  habuit  edidi  ex 
emend.  Periz.  pro  ynlg.  Idemp,  n,  h. 
Minus  placebit  Gronovianam  Id  is. — 
Ex  quoestura  in  judices  referebantur, 
egebantur,  scilic.  horaines ,  hoc  est , 
quaestores. 


4.  Subductumqu€  in^  coneionemf 
quia  in  loco  forsan  superiore  statatus 
est;  nisi  leg.  productumque ;  Gron, 
-—  Pr£e  quorum  superbia,  propter  q. 
superbiam ;  sed  vox/wvv  abest  ab  edd. 
vett.  ante  Frob.  a.  1 53 1 ,  neqae neoes- 
saria  videtur;  Drak. 

5.  Nequis  biennium,  etc.  forte  neye 
vel  neu  ;  Duk.  et  Bauer.  lUe  etiam  mox 
malebat  offentierat, 

6.  Fectigaiia  publica  negligentia 
dilabebantur ,  etc.  vide  ad  VII,  ao, 
n.  3 ,  et  conf.  Nep.  Hann.  7.  —  Di- 
visuifuere ;  vide  supri  ad  librum  I , 
eap.  54 ,  n.  6. 


u.css,:  LIB.  XXXIII.  CAP.  XLVI.  XLVIL  327 
manis  suo  quoque  anno^  penderetur,  deerat,  tribu- 
tumque  grave  privatis  imminere  videbatur. 

XLVIL  Hannibal  postquam,  vectigalia  quanta  ter- 
restria  maritimaque  essent,  et  in  quas  res  erogaren- 
tur ,  animadvertit ,  et  quid  eorum  ordifiarii  reipublicae 
usus '  consumerent ,  quantum  peciilatus  averteret ; 
omnibus  residuis  pecuniis^  exactis,  tributoprivatisre- 
misso,  satis  locupletem  rempublicam  fore  ad  vectigal 
prsestandum  Romanis,  pronuntiavit  in  concione,  et 
praestitit  promissum.  Tum  vero  isti ,  quos  paverat  per 
aliquot  annos  publicus  peculatus,  velut  bonis  ereptis, 
non  fiirto  eorum  manibus  extorto ,  infensi  et  irati  Ro- 
manos  in  Hannibalem ,  et  ipsos  causam  odii  quoBren- 
tes 9  instigabant.  Itaque,  diu  repugnante  Scipione  Afri- 
cano^,  quia  parum  ex  populi  romani  dignitate  esse 
ducebat,  subscribere  odiis  accusationibusque  Hanni- 
balis,  et  factionibus  Carthaginieusium  inserere  pu- 


7.  Stto  quoque  anno,  lego  quceque  ; 
Gron.  Conf.  ad  III,  22 ,  n.  5. 

Cap.XLVII.  i,Ordinariireip.  usus, 
perpctuae,  annuse,  solennes  ejus  ne- 
cessltates. — Qttantum  pecttlatus  aver- 
teret;  vide  ad  l,  7,  n.  6.  Peculatus 
furtum  sen  interceptlo  pecunic ,  inpr. 
pnblicae  vel  sacrae;  qui  morsi  pubHcus 
peculatus  dioitar.  Conf.  Gron.  Obss. 
IV,  5. 

a.  Omnihus  residttis  pecttniis  ,  non- 
dum  solutis  et  in  tabulas  relatis ,  yel 
datis  ex  aerario  magistratibus,  ut  in 
usum  publicum  consumerentur,  ab 
his  autem  oppressis  et  in  rem  suam 
conversis. 

3.  Scipione  Africano  ,  qttia  pa- 
rumj  etc.  forte  quiparttm;  Crev. — 
Subscribere  odiis  accusationibttsqtte 
Hannibalisy  adjuvare  adversarios  ac- 
cusatoresque  Hann.  (  vide  ad  X ,  22  , 
n.  4)»  et  inbouestas  horum  partes  si- 


mnl  agcre  ;  ad  cujus  rei  indignitatem 
adumbrandam  pertinent  etiam  verba 
ifelut  iicdusatores  caiumniam  in  eum 
jurare  (  b..e.  ju&juraBdum  de  eabim- 
nia ,  se  non  calumnias  vel  rei  vexandi 
causa  eum  accusasse;  de  quo  vide 
ad  Tacit.  Ann.  XIV,  hi,  n,  ii\  Si- 
gon.  de  Judic.  II,  10;  Ernesti  clav. 
Cic.  ) ,  ac  nomen  ejus  deferre  ;^yide  ad 
IX,  a6,  n.  5.  «Illud  elegantissime 
dlMum,  quura  proprie,  quia  primo 
loco  et  praecipui  Hannibalem  alii  ac- 
cusabant  domi ,  ut  jam  snbscriptores 
seu  secundarii  actoreB  fierent  Romani , 
tum  contemptim ,  qnasi  famulatnri  es- 
sent  Paenis  Hanuibali  inimicis .  et  velut 
in  jure',  ad  tribunal ,  proditnn  accusa- 
tores.  Nil  opns  legere  cum  Gron.  accti- 
satorum  Hannibalis  vel  accusantinm 
Hannibaiem.  Quis  enim  haecrautasset? 
Non  idem  certc  sunt  odia  et  aceitsatio- 
nes  » ;  Baucr.  Aecusationes  Hannibalis. 


328  T.  LIVH  tcX: 

blicam  auctoritatem ,  nec  satis  habere  bello  vicisse 
Hannibalem,  nisivelut  accusatores  calumniam  in  eum 
jurarent  ac  nomen  deferrent ,  tandem  pervicenmt,  ut 
legati  Carthaginem  mitterentur,  qpi  apud  senatum 
eorum  arguerent ,  Hannibalem  cum  Antiocho  rege 
consilia  belli  faciendi  inire.  Legati  tres  missi^,  C.  Ser- 
vilius  y  M.  Claudius  Marcellus ,  Q.  Terentius  Culteo. 
Qui  quum  venissent ,  ex  consilio  inimicorum  Hanni- 
balis ,  quaerentibus  causam  adventus  dici  jusserunt , 
venisse  ad  controversias ,  quse  cum  Masinissa  rege 
!Numidarum  Carthaginiensibus  essent ,  dirimendas.  Id 
creditum  vulgo.  Hannibalem  unum  se  peti  ab  Romani& 
non  fallebat ,  et  ita  pacem  Carthaginiensibus  datam 
esse  j  ut  inexpiabile  bellum  adversus  se  unum  mane-* 
ret^.  Itaque  cedere  tempori  et  fortunae  statuit,  et^ 
prasparatis  jam  omnibus  ante  ad  fugam,  obversatus 
eo  die  in  foro^  avertendae  suspicionis  causa,  primis 
tenebris  vestitu  forensi  ad  portam  cum  duobus  comi- 
tibus  ignaris  consiUi  est  egressus. 

XLVIII.  Quum  equi ,  quo inloco jussi erant  % praesto 
fuissent ,  nocte  via  cita  regionem  quamdam  agri  Vo- 


passive  dici ,  qaae  ei  intententar,  mo- 
net  Drak. — Factionibus  C,  msererepu- 
blicam  auctoritatem ;  yide  ad  VI ,  38  9 
n.  4*  ~-'  ^^c  satis  habere  bello  vicisse 
H.,nisijurarent,  etc.  vide  ad  VI,  14  > 
n«  10. 

4.  Legati  tres  missi,  etc.  confer. 
Jcutin.  XXXI »  a ,  qui  non  nisi  uniim 
eamqne  Cn.  Servilium  nominat. 

5.  ita  pacem  C,  datam  esse,  ut,.. 
maneret ;  vide  ad  I,  17,  n.  5.  ' 

6.  ObverscUus  eo  die  inforo;  vide 
ad  XXrV,  a3  ,  n.  a.  Conf.  Jnstin.  1. 1. 
et  Nep.  Hann.  7.  —  Vestitu  forensi , 
quo  inforo  usus  erat,  et  quo  summi 
ina|[istratus  ibi  solent  uti.  Vestes  fo^ 


renses  Eomanis  dicebantnr  quibns, 
vel  inforo  vel  foras  uti  solebant,  to- 
gse ;  iiaque  opponuntnr  domestieee  ta« 
nics;  v.  c.  apud  Suet.  Aug.  73,  ut 
forensi»exercitatio  domestice  in  praef. 
Colnm.  lib.  XII. 

Cap.  XLVin.  I.  Quo  in  loeojussi 
erant  ex  ed.  Vaacos.  In  Mog.  quo  in 
loco  fuerunt;  in  Frob.  a.  iS^iSfue- 
rant. — Nocte  via  cita  regionem  quamr- 
dam  agri  Vocani  prorsus  ignoti.  Fo- 
lani  conj.  Doujat,  et  Vaccani  Drak. 
Vol  k>cuA  in  Africa  propria  non  pro- 
cul  Tunete  apud  Polyb.  IV,  3.  Vacca 
opp.  inter  Carthaginem  turrimque 
Hannibalis  situm ,  sed  forte  longius  a 


/ 


^:S;J?^:  LIBER  XXXIII.  CAP.  XLVIIl.  3a9 
cani  transgressus ,  postero  die  mane  inter  AchoUam  et 
Thapswn  ad  suam  turrim  pervenit :  ibi  eum  parata 
instructaque  rem^gio  excepit  navis.  Ita  Afirica  Hanni- 
bal  excessit ,  saepius  patriae ,  quam  suorum  ^  eventus 
miseratus.  Eo  die  in  Cercinam  insulam  trajecit :  ubi 
quum  in  portu  naves  aliquot  onerarias  cum  mercibus 
invenisset ,  et  ad  egressum  eum  e  nave  concursus  sa- 
iutantium  esset  factus;  percunctantibus  legatum  se 
Tyrum  dici  jussit.  Veritus  tamen ,  ne  qua  earum  navk 
nocte  profecta  Thapsum  aut  AchoUam  nuntiaret ,  se 
Cercina&  visum  ,  sacrificio  apparari  jusso ,  magistros 
navium  mercatoresque  invitari  jussit ,  et  vela  cum 
antennis  ex  navibus  corrogari^,  ut  umbra  (etenim 


Cartfaagine  rcmotam ,  quaiii  ut  Tespe- 
ra  inde  profectaa  proxlma  nocte  ejna 
agrum  transgrederetur.  ConC  Hirt. 
Bell.  Air.  cap.  74.  Via  cita  ez  edd. 
Frob.  a.  i53i,  Disa  cita  Mog.  'vi  ac' 
cita  Ald.  «  Via  cita  quid  est  ?  Itinere 
dto  feram.  Poeticum  certe  illnd  est , 
aut  leg.  occulta ,  aut  recta  ;  »  Bauer. 
Poasia  et  snspicari  nocte  illa  cito  re- 
gionem ,  etc.  • —  Cod.  Bamb.  locum 
sic  exhibet:  nocte  Bjrzacium,  ita  regio* 
nem  quamdam  agri  vocant,  Pro  voc. 
agri,  qus  displicet  Kreyssig.  legi  Tult 
j4/rL  De  Byzacio  vid.  Polyb.  XII ,  i , 
S  5x5,  ibiqne  interpretes;  adi  quoque 
Casaub»  ad  Strabon  II,  pag.  igS,  et 
Schweigb.  ad  Polyb.  III,  a3,  § 2.  Ed. 
^"Inter  j4chollam  (al.  Acollam,  Acyt- 
lam^j4ciUam,  jdncUlam  )  et  Thapsum 
ad  suam  turrim,  a  se  denominatam, 
ad  Turrim  Hannibalis.  Conf.  Jnstin. 
XX.XI,  a,  et  Plin.  II,  71.  Turris,  ut 
gr.  irupyoc,  est  arx,  castellum,  pala- 
tium  ( germ.  ein  Schhss),  amplum 
magnificumque  sedificium,  prospectus 
cansa  altius  ezstructum  in  vineis,  \i\- 
lis ,  hortis ,   ut   turris  Timonis  (  vid. 


Pausan.  I,  3o,  et  Luciani  Timon)  et 
Msecenatiana ;  vid.  Duker.  ad  h.  1.  Er- 
nesti  ad  Suetoninm ,  Ner.  38;  Schleur 
sneri  Lex.  in  Nov.  Test-  voc.  iwpYOC  ► 
Broekh.  et  Heyn.  ad  Tibull.  I,  7  9  ^ 
sen  19.  AchoUa  opp.  vicinnm  Thapso 
Syrtique  minori;  vid.  Strab.  XVI, 
834 ;  Schweigh.  ad  Appian.  B.  Pun. 
94 ;  Steph.  et  Ptolem.  —  Creverius  e 
Plihii  loco  supra  citato  intelligit  unam 
ex  iis  turribus ,  quas  speculandi  causa 
Qannibal  in  Hispania  Aficicaqne  es- 
stmxerat ;  sed  Doer«  per  turrim  haud 
dubie  villam,  vel  domum  alto  loco 
aedificatam  intelligi  vult.  En. 

a.  Suorum  eyentus:  leg.  suos  cum 
Gron.  ant  suarum  rerum  cum  Banero , 
aut  suorum  eventuum  miseratus  seu 
miseritus  cum  Drak.  —  Cod.  Bamb. 
habet,  quam  suum  eventum  miseratus. 
Eodemdie,  etc.  Caeterum  suorum,  id 
est ,  propinqnornm  suorum  ,  quo5  re- 
liquerat,  defendit  Doering.  Ed. 

3.  Vela  cum  antennis  ex  nanbus 
corrogari ,  colligi ,  peti ,  ut ,  iis  super 
coenautes  expansis,  umbra,  etc.  sed 
revera  ,   ut  aptandis  armamentis  ab- 


33o  T.  LIVII  vllt 

media  sestas  fopte  erat)  coenantibus  in  litore  fiieret. 
Quantum  res  et  tempus  patiebantur,  apparatse  cele- 
brata;que  ejus  diei  epuLne  sunt,  multoque  vino  in  se- 
rum  noctis  convivium  productum^.  Hannibal,  quam 
primum  fallendi  eos ,  qui  in  portu  erant ,  tempus  ha- 
buit,  navem  solvit.  Caeteri  sopiti,  quum  postero  die 
tandem  ex  somno  pleni  crapula;  surrexissent ,  id  quod 
serum  erat  ^^  aliquot  horas  remis  in  naves  collocandis 
et  aptandis  armamentis  absumpserunt.  Carthagine  et 
miiUitudinis  assuetae  domum  Hannibalis  frequentare 
concursus  ad  vestibulum  dedium  est  factus;  et,  ut  non 
comparere  eum  vulgatum  est ,  in  forum  turba  conve- 
nit  principem  civitatis  quaerentium ,  et  alii  fugam  con- 
scisse  ( id  quod  erat ) ,  alii  fraude  Romanorum  inter- 
fectum ,  idque  magis ,  ferebant :  variosque  vultus  cer- 
neres,  ut  in  civitate  aliorum  alias  partes  foventium 
factionibus.  Visum  deinde  Cercinae  eum ,  tandem  alla- 
tum  est. 

XLIX.  Romani  legali  quum  in  senatu  exposuissent, 
Compertum  Patribus  romanis  esse,  et  Philippum  re- 
gem  ante,  ab  Hannibale  maxime  accensum,  bellum 


sumerent  aUquantum  temporis.  Conf. 
seqq.  ex  navlbus  recte  legi  in  edd. 
vett.  ante  postremam  Gruteri,  quae 
operarum  errore,  in  edd.  aeqq.  pro- 
pagato,  etnavibus  reposnerit,  verbo- 
que  corrogare  usum  esse  Livium  et 
XXXIX,  aa ;  XLIII,  9,  ac  Cic.  orat. 
in  Ant.  III,  8 ,  et  ad  Uereim.  IV ,  5i, 
inonet  Drak.  et  malis  coHocari  conj. 
Gron. 

4>  In  serum  noctis  eonvivium  pro^ 
ductum;  vide  supra  ad  llbnim  II, 
cap.  61 ,  n.  6. 

5.  Id  quod  serum  erat,  immo  id 
quod  quasitum  ;  Ovoii.  Non  male ;  sed 
ct  vulgatum  servari  potest ,  ut  indlcc- 


tur,  sero  demum  et  multa  jam  luce 
surrexisse  eos ,  quia  convivium  multo 
vino  in  serum  uoctis  productnm  fiie- 
rat;  Drak.  Idem  mox  velis  conj.  pro 
remis,  et  deinde  Carthagine  ut  mul' 
titudinis..,  et  non  comparere,  etc. 
certe  pro  et  ut  solum  ut  legitur  in  edd. 
ante  Ald,  —  Domum  H.  frequentare, 
celebrare ,  implere  ,  frequentem  red  • 
dcre ,  non  slmpl.  visere ;  Baucr.  —  Fo' 
ventium  et  faciionibus  edd.  ante  Ald. 
plena  vel  distra^ta  post  et  excidisse, 
putabat  Crev.  —  Doeringio  potius  vox 
distenta  post  factiouibus  excidisse  vi- 
dctur ;  sic  enim  supra  IX  ,  46  >  ^"^' 
factioncs  senaCum  distinebant.  En. 


u. 0.557.     LIBER  XXXIII.  CAP.  XLIX.  33i 

populo  romano  fecisse  y  et  nunc  literas  nuntiosque  ab 
eo  ad  Antiochum  regem  profectos ;  haud  quieturum 
antCy  quam  bellum  toto  orbe  terrdrum  concisset;  ne 
his  debere  impuneesse^y  si satisfacere  Carthaginienses 
populo  romano  vellent,  nihil  eorum  sua  voluntate , 
nec  publico  consilio  factum  esse :  Carthaginienses  re- 
sponderunt ,  quidqiiid  aequum  censuissent  Romani , 
facturos  esse.  Hannibal  prospero  cursu  Tyrum  perve- 
nit;  exceptusque  a  conditoribus  Carthaginis^,  ut  alia 
patria,  vir  tam  clarus  omni  genere^honorum,  paucos 
moratus  dies ;  Antiochiam  navigat.  Ibi  profectum  jam 
regem  quum  audisset ,  filium  ejus  solenne  ludorum 
ad  Daphnen  ^  celebrantem  convenit ;  et ,  comiter  ab 
eo  exceptus ,  nullam  moram  navigandi  fecit.  Ephesi 


Caf.  XLIX.  I.  iVe  his  debere  im' 
pune  esse:  hoc  ne  pro  ne  qmdem  di- 
ctam  credebat  Drak.  nt  XLIV,  36 
(  conf.  ad  XXXI ,  aa ,  n.  4 ;  Dak.  ad 
Flor.  II,  8,  n.  za  ,  et  III,  17,  n.  2  ; 
Barman.  ad  Sueton.  Ang.  35;  Bentl. 
ad  Hor.  Sat.  II,  3,  a6a),  et  aeq.  si 
pro  etsi  (  vide  ad  V,  5 1 ,  n.  i  ).  Ita  ve- 
ro  difBcuItas  h.  1.  non  tollitar.  Conji- 
cieham  olim  nec  his ,  vel ,  qaod  aliis 
etiam  in  mentem  vemt ,  nec  id.  At  ita 
non  congruont  proxima,  nisi  pro  si 
vettent  scripseris  nisi  possent,  saltem 
nisi  pro  si,  Praestiterit :  sed  his  aut  sed 
id  deber^  impune  esse,  si  satis/acere 
C  p.  r.  velient ;  qnod  vettent  ita  hu- 
manins  dictum  quam  possent,  Sustali 
autem  majorem  distinct.  post  concis- 
set  ttfactujn  esse,  — ^Walchius,  Emend. 
pag.  34 1)  locum  illustrare  conaturhac 
conjectara :  ne  his  debere  impune,  etc. 
qaod  ad  Hannibaiem  ipsnm ,  cui  du- 
dum  exsilium  machinabantur  Romani , 
referendum.  Inde  miratur  quantillum 
sit  vitium,  quod  delascrit  tot  et  do- 
ctrina  et  divinandi  vi  prscstnntes  vi- 


ros.  En.  —  Cod.  Bamb.  omnem  locum 
sic  ezhibet :  «  nunc  literas  nuntiosqn» 
ab  eo  ad  Antiochum  et  ^tolos  mis- 
sos,  consiliaque  inita  impellendae  ad 
defectionem  CarthagiDis, nec alio  eum 
qnam  ad  Antiochum  regem  profectnm, 
haud ,  etc. »  £t  mox  :  «  Id  ei  non  de- 
bere  impnne . . .  vellent . . .  nihil  eo- 
rum . . .  factum  esse  Carth.  responde- 
runt ,  etc.  »  Ed.  —  Si  satisfacere  ^ 
probare  . . .  vettent ,  nihil . . .  factum 
cjje;vide  ad  XXIV,  47 5  n-  3. 

a .  A  conditorihus  Carthaginis,  Ty- 
riis ;  vide  ad  Sil.  I »  3 1  seq.  et  Heyn. 
Exc.  I  ad  Virg.  ^n.  IV. 

3.  FHium  ejus  solcnne  ludorum  ce- 
iebrantem  ad  Daphnen,  vicum  ad 
Orontem  fl.  XL  stadiis  ab  jintiochia 
distantem,  de  quo  vid.  Strab.  X.VT, 
749  seq.  et  Hard.  ad  PlinV,  ax  seu 
18.  Convaut ,  et  ex  conject.  Jac. 
Gron. ,  quae  et  mihi  in  mentem  venit , 
reposni  pro  vulg.  convenisset;  quod 
tamen  et  servari  potest ,  si  antefiium 
cum  ahis  inserueris  copnlam  et ,  quac 
po&t  amlisset  facile  excidere  potuit. — 


332r^.  LIVII  LIB.  XXXIII.  CAP.  XLIX.  t.llt 
regem  est  consequutus  ^,  fluctuantem  adhuc  animo 
incertumque  de  romano  bello ;  sed  haud  parvum  mo- 
mentum  animo  ejus  ad  moUendum  adventus  Hanni- 
balis  fecit.  i£tolorum  quoque  eodem  tempore  alienati 
ab  societate  romana  animi  sunt  :  quorum  legatos 
Pharsalum  et  Leucadem ,  et  quasdam  alias  civitates 
ex  primo  foedere  petentes ,  senatus  ad  Quintium  re- 
jecit^ 

Nostmm  non  scrlpstsse  co^fenit,  qoia  congressnm  in  annum  praBcedentem 

et  scribendam  fuisset,  a  quo  comiter.  rejieit. 

exceptns,  existlmat  Doering.  £n.  5.  AdQaintiwn  rejecit  ^  forte  reje^ 

4.  Ephesireg,  est  consequutus ,  etc.  cisset  yel  rejecerat;  Bauer.  Gonf.  ad 

coufer.  Appian.  Syr.  4 »  qui  primum  II,  22  ,  n.  4* 


T.  LIVII  PATATINI 

HISTORIARUM 

AB  URBE  CONDITA 

LIBER   XXXIV. 


BREVIARIUM. 

Cap.  I;  Lex  Oppia  de  cultu  mulierum»  a  C.  Oppio  tribuno  plcbis 
in  medio  punici  belli  ardore  lata,  Romae  magnas  hominum 
turbas,  nobilium  praecipue  mulieruraque,  concitat  —  II -IV; 
Pro  ea  disserit  M.  Porcius  Cato  consul;  — V-VII;  contra  illam 
L.Valerius  tribunus  plebis.  —VIII;  Remissa  ab  tribunis  inter- 
cessione  anno  vigesimo  post  abrogatur,  quam  lata  est.  Cato  cum 
XXV  navibus  longis  trajicit  in  Hispaniam.  —  IX;  Benigne  ac- 
cipitur  a  Graecis,  alteram  Emporiarum  partem  incolentibus ,  et 
inde  profectus  agros  hostium  urit  vastatque.  —  X;  M.  Helvius 
ct  Q.  Minucius  ex  Hispania  triumphant.  —  XI ;  Bilistages ,  re- 
gulus  Ilergetum,  praesidia  castellorum  suorum  petic  a  Catone. 
XII;  Isy  ne  nimis  minuat  vires  suas,  sociis  spem  pro  re  osten- 
dit.  —  XIII ;  Mox  suorum  hostiumque  animos  experitur  prae- 
dationibus,  et  milites  adhortatus  pronuntiat,  se  nocte  eos  ad 
hostium  castra  ducturum.  —  XIV>  XV;  lu  praelio  ancipiti  caedit 
hostes  castrisque  exsuit;  —  XVI;  quo  die  tria  fecisse  laudabilia 
putatur.  Ifon  ita  multo  post  perdomatur  omnis  cis  Iberum  Hi- 
spania,  et  captivi  Romani  sociorumque  donum  consuli  a  Bar- 
baris  reducuntur.  —  XVII ;  Interim  P.  Manlius  praetor  imbelles 
fundit  Turdetanos.  Cato  autem  omnibus  cis  Iberum  Hispanis, 
ne  Bergistanorum  exemplo  rebellare  possint,  arma  adimit.  Quod 
quum  adeo  aegre  paterentur,  ut  multi  mortem  sibimet  ipsi  con- 
sciscereut,  muros  omnium  diruit  eosque  in  deditionem  com- 
pellit.  —  XVIII ;  Quae  res  difficillima  sane  ( nara  Hispani  non , 


334  T.  LIVII 

ut  olim,  taedio  impcrii  Poenorum  ad  Romanos  deficiebant,  sed 
ex  usurpata  libertate  in  servitutem  velut  asserendi  erant) ,  uon 
nisi  a  tali  imperatore,  qualis  ille  fuit,  perlici  potuisset.  —  XIX; 
Celtibcri,  mercede  exciti  a  Turdetanis,  quoniam  difEcilius  bei- 
lum  faciunt  Manlio,  consuLeo  legiones  ducit;  sed^  ubi  Celti- 
beros  neque  ad  defectionem  movere ,  neque  elicere  ad  pugnam 
potest,.  rdicto  omni  fere  exercita  in  castris  praetoriis,  ipse  cum 
septem  cobortibus  ad  Ibemm  regreditnr.  —  XX ,  XXI ;  Cum 
tam  exigna  manu  sociorumque  auxiliis  Laeetanos ,  Yergestanos 
aliosque  populos  subigit;  et,  provincia  pacata,  ex  ferrariis  ar- 
gentariisque  magna  instituit  vectigalia.  —  XXII;  Eadem  aestatc 
alter  consul  L.  Valerius  Flaccus  in  Gallia  vincit  Boios.  Quintius 
autem  Flamininus,  hibcmis  in  Graecia  actis,  lectoque  sena- 
tusconsulto,  quo  bellum  adversus  Nabin  Lacedaemoniorum  ty- 
rannum  decretum  erat,  socios,  Corinthum  evocatos,  de  rc  ad 
ipsos  potissimum  pertinente  et  communi  hinc  animo  consilioque 

'  gercnda  consulit.  —  XXII2;  Legatus  ibi  Athenjensium,  laudatis 
Romanorum  in  Gr?9ciam.meritis,  offert  auxilium:  sed  Alexan- 

.  der,  princeps  iEtolorum,  insimulat  fraudis  Romanos,  quod , 
vano  titulo  libertatis  ostentato,  Chalcidem,  Acrocorinthum  et 
Demetriadem  praesidiis  teneant,  et  causam  remanendi  in  Graecia 
faciant  Nabin ;  quem  aut  sponte ,  aut  coactum  vi  et  armis  iEto- 
lorum  praesidium  Argis  deducturum  pollicetur.  —  XXIV;  Hanc 
vaniloquentiam  Aristaenus  praetor  Achasorum  caeterique  legati 
increpant,  et  omnes  decernunt  bellum.  — XXV;  Tum  Quintius 
copias ,  sociorum  ^iribus  auctas ,  ab  Elatia  ducit  Argos ;  ubi 
Pythagoras,  gener  idem  tyranni  et  uxoris  ejus  frater,  validis 
omnia  iirmat  praesidiis ,  et  seditionem ,  a  Damocle  Argivo  mo- 
tam ,  opprimit.  —  XXVI ;  Dux  Romanorum  castra  propius  urbi 
admovet ;  sed  mox ,  Aristaeno  auctore ,  ipsum  Nabin  Lacedae- 
monemque  petere  constituit^^t  in  castra  ad  Caryas  posita  recipit 
Philippi,  Thessalorum  aliorumque  sociorum  auxilia,  et  permul- 

•  tos  ipsorum  quoque  Lacedaemoniorum  exsules;  qubrum  prin- 
ceps  est  Agesipolis ,  infans  regno  expulsus  ab  Lycurgo  tyranno. 
XXVII;  Interea  Nabis  urbem  communit,  et  caede  suspectorum 
principum  juventutis  atque  Ilotarum  omnes  ab  conatu  novorum 
consiliorum  absterret.  —  XXVIII ;  Quintius  ad  Eurotam  perve- 
nit  amnem,  et  mercenarios  hostium  milites  bis  in  fugam  verlit. 
—  XXIX;  Eodem  feiie  tempore  L.  Quiutius,  frater  ejus,  Gy- 
thium  capit ,  a  Gorgopa  fortitcr  defcnsum ;  et  Pythagoras  qui- 


LIBER  XXXIV.  335 

clem  auxilia  Lacedaemonem  addncit :  —  XXX;  sed  Nabis,  non 
terra  modo  cinctus  hostibns,  sed,  Gythio  tradito,  a  mari  quo- 
que  toto  interclusus ,  colloquium  ab  imperatore  rom.  petit  ct 
impetrat.  —  XXXI ;  Ipse  prior  loquitur ;  —  XXXII;  tum  Quin- 
tius,  et  graviter  quidem,  ut  cum  tyranno  et  hoste.  —  XXXIII; 
Postero  die  Nabis  pollicetur,  cessurum  se  Argis,  et  captivos 
perfugasque  redditurum  :  quo  facto  Quintius  consilium  habet 
sociorum.  Maximse  partis  sententia  est,  perseverandum  in  bello 
essc  tollendumque  tyrannum :  ille  ad  pacem  inclinatior  propter 
diutumitatem  obsidionis,  iniidam  cum  Antiocho  pacem,  taci^ 
tamque  curam,  ne  confecti  belli  gloria  successori  tradenda  sit. 
—  XXXrV ;  Socios  quoque ,  simulando  se  transire  in  eorum 
sententiam  jubendoque  jam  nunc  machinas ,  commeatus  aliaque 
necessaria  in  hiemem  et  lentam  obsidionem  expedire,  omnes  in 
assensum  consilii  sui  traducit.  —  XXXV ;  Inde  conscribit  con- 
ditiones,  in  quas  pax  fiat.  —  XXXVI;  Earum  vix  ulla  placet 
neque  tyranno,  neque  L<icedaemoBiis.  —  XXXVII;  Multitudo 
convocata  prope  una  voce,  nihil  respondere  bellumque  geri^ 
jubet;  et  praelia  iterum,  non  levia  tantum,  sed  prope  justa, 
committuntur.  — XXXVIII;  Tum  Romani  urbem  undique  tanta 
vi  oppugnant ,  ut  Nabis  inops  consilii  et  vix  mentis  compos  es- 
set.  —  XXXIX ;  Lacedaemonii  jam  superiora  petere  loca  co- 
guntur,  et  Pythagoras  solus  urbem  capi  prohibct,  succcndi 
aedilicia  muro  proxima  jubcns.  —  XL;  Idem  mox  orator  ad 
Quintium  mittitur,  et  tyranno  pax  datur  iisdem ,  quas  repudia- 
verat ,  conditionibus.  Paulo  ante  Argivi ,  duce  Archippo  quo- 
dam,  jam  ipsi  expulerant  praesidium,  cui  Timocrates  Pellenen- 
sis  praefuerat.  —  XL ;  Argivorum  libcrtas  ipso  Nemeorum  die 
promulgatur  voce  praeconis :  sed  Lacedaemonem  tyranno  relin- 
qui  aegre  ferunt  Achaei ;  eamque  rem  iEtoii  inomnibus  conciliis 
lacerant.  —  XLII ;  Ob  res  a  Quintio  et  Catone  gestas  suppii- 
catio  decemitur  a  senatu ;  et  consules  ( P.  ComQlius  Scipio  Afri- 
canus  II  etTi.  Sempronius  Longus)  praetoresque  creantur.  Jam 
ante  hoc  anno  Ferentinates  et  alii  frustra  novum  tentaverant 
jus ,  ut  coloni  essent  cives  romani.  —  XLIII ;  Pax ,  Nabidi  a 
Quintio  data,  a  senatu  rom.  confirmatur.  Praetorcs  sortiuntur 
provincias ,  senatuique  placet ,  excrcitus  Quintii  et  Porcii  Cato- 
tiis  dimitti ,  consulibusque  ambobus  Italiam  provinciam  csse.  — 
XLIV;  Ver  sacrum  ludique  votivi  de  integro  facti.  Mitis  ccnsura 
Spx.  JEMi  Paeti  et  C.  Cornelii  Cethcgi.  lidcm  acdilibiis  curtilibus 


336  T.  LIVII 

imperant,  ut  in  ludis  Romanis  loca  senatoria  seccmant  a  po> 
pulo.  Q.  Pleminiusy  ut  e  carcere  efFugiat^  comparat  homines, 
qui  pluribus  simul  locis  Urbis  nocte  incendia  faciant ,  sed ,  re 
palam  facta,  necatur.  —  XLV;  Coloniae  deducuntur,  et  procu- 
rantur  prodigia.  —  XLVI ;  M.  Porcius  Cato  ex  Hispania  trium- 
phat.  In  Gallia  L.  Valerius  Flaccus  proc.  Insubres  et  Boios,  "Do- 
rulaco  duce  Padum  transgressos ,  vincit;   et  Ti.  Sempronius 
consul  cum  Boiorige,  Boionim  duce,  in  angustiis  pugnat  — 
XLYII ;  Varia  hinc  atque  illinc  nunc  fuga,  nunc  victoria  est.  — 
XLVIII;  Consul  Placentiam  ducit  legiones.  T.  Quintius  £latiae 
hiemem  jure  dicundo  mutandisque  Philippi  institutis  consumit , 
et  veris  initio  venit  Corinthum.  —  XLIX ;  Ibi  in  conventu  so- 
ciorum  indicat  iis,  Demetriadis,  Chalcidis  et  Acrocorinthi  pras- 
sidia  propediem  cum  omni  exercitu  rom.  in  Itaiiam  deporta- 
turum  iri,  simulque  illos  hortatur,  ut  libertate^  a  Komanis 
reddita,  modice  utantur  et  concordiae  consulant.  —  L;  Simul 
idem  petit  ab  iis  et  impetrat,  ut  cives  romani,  ab  Hannibale 
capti  ipsisque  venumdati ,  servitute  liberentur.  Tum  per  Thes- 
saliam  atque  Epirum  duci  exercitum  jubet ;  —  LI ;  et  ipse  in 
£uboea  et  Thessalia  civitates  non  modo  liberat,  sed  in  meliorem 
quoque  redigit  formam.  —  LII ;  Ab  Orico  copias  omnes  Brundi- 
sium  transportat,  et  per  totim  Italiam  atque  in  Urbem  trium- 
phans  invehitur.  —  LIII ;  Duae  deducuntur  coloniae ,  in  Bruttios 
et  Thurinum  agrum,  aedesque  dedicantur  Junonis  Sospitae, 
Fauni ,  Fortunse  Primigeniae  et  Jovis  in  Insula.  —  LIV ;  Con- 
sules  (L.  Cornelius  Merula  et  Q.  Minucius  Thermus)  praeto- 
resque  creantur  :  et  Megalesia  aediles  curules  primi  faciunt.  Hos 
ludos  primum  senatus  a  populo  secretus  spectat ;  quod  praebet 
sermones ,  slcut  omnis  novitas  solet.  —  LV;  Crebri  terrae  motus 
et  feriae  ob  eos  indictae.  Provinciae  consulum  praetorumque.  — 
LVI;  Propter  Lignrum  rebellionem  sociis  imperantur  milites, 
et  tumultum  esse  decemit  senatus.  —  LVH ;  T.  Quintius  postu- 
lat,  ut  acta  sua  confirmentur :  et  in  senatu  andiuntur  legati  An- 
tiochi ;  quomm  princeps,  Menippus ,  haud  aequum  censet,  regi 
a  Romanis  leges  dici.  —  LVIII;  Ei  respondet  Quintius.  — 
LIX ;  Altercationibus  factis  integra  difTertur  res ,  et  legati  ad 
regem  remittuntur.  —  LX ;  Quibus  vix  profectis  legati  Poeno- 
rum  adfemnt,  bellum  haud  dubie  parare  Antiochum,  Hannibalc 
auctore  et  ministro.  —  LXI ;  Is  Arislonem  quemdam  Tyriiun  ad 
sollicitandos  popularium  animos  Carthaginem,  et,  publicato 


^c.;?';       LiBER  XXXIV.  CAP.  i.     .     337 

crimine,  Poeni  legatos  Roinam  miserant,qui  rem  ad  senatum 
deferrent,  et  simul  de  iujuriis  Masinissse  querprentur.  —  LXII; 
Legationes  et  Carthaginiensium  et  MasinisssB  altercantur  in  se- 
natu  rom.,  et  ab  eo  in  Africam  mittuntur^  qui  inter  illos  in  rc 
praesenti  disceptent.  Hi  suspensa  relinquunt  omnia;  etsi  unus 
eoi^um,  P.  Scipio  Africanus,  solus  litem  nutu  dirimere  potuisset. 

I.  XNTER  bellorum  magnorum,  aut  vixdum  fihito- 
rum ,  aut  imminentium ,  curas  intercessit  res  parva 
dictu ,  sed  quae  studiis  in  magnum  certamen  excesse- 
rit*.  M.  Fundanius*  et  L.  Valerius  tribuni  plebei  ad 
plebem  tulerunt  de  Oppia  lege  abroganda  *.  Tulerat 
eam  C.  Oppius  tribunus  plebis,  Q.  Fabio,  Ti.  Sem- 
pronio  consulibus,  in  medio  ardore  punici  belli,  A-e 
qua  mulierplus  semunciam  auri  haberet^;  neu  vesti- 


Ca.p.  I.  I.  /n  magnnm  certamen 
excesserit;  vide  ad  III ,  41 ,  n.  6. 

a.  DeOppia  lege  abroganda;  vide 
ad  IV,  58 ,  n.  10 ,  «t  X ,  3 3 ,  n.  5.  Couf. 
Yaler.  Maxim.  IX,  z  ,  3;  Tac.  Ann, 
III,  33  ,  34;  et  Jo.  Gul.  Hoffmanni 
Diss.  de  lege  Oppia  ,  Frf.  ad  Viadi*. 
1736.  Caeteram  haec  lex  et  ceitamen 
de  ea  ortnm  (  cap.  1-8  )  docet ,  qnan- 
topere  jam  mores  hujus  aevi  declina- 
verint  a  prisca  simplicitate.  Eodem 
spectant  leges  sumptuanae  his  tempo- 
rihus  latae  ,  Metella  a.  tJ.  534  (  vid. 
Plin.  XXXV,  17),  Orchia  a.  5^3 
( vid.  Macroh.  Sat.  11,  x3),  et  aliae; 
vid.  Gell.  n,  a4.  —  Q.  Pabio,  Ti, 
Scjupronio  coss.  IVis  consul  Ti.  Sem- 
pronius  fiiit,  primum  anno  538  cum 
Q.  Fabio-,  illo  Cunctatore;  iterum  an- 
no  540  cum  Q.  FaLio  ,  Cunctatoris  fi- 
lio.  Ad  utrum  e  dnobus  Sempronii 
consulatihus  lex  Oppia  referri  debeat , 
dul>itari|)ossearhitratur  cl.  Creverius. 
Veram  cjuura  infra ,  c.  8 ,  Livius  tra- 
dat  eam  anno  vigesiroo  post  ahroga- 
tara  esse ,  quam  lata  fuerat,  hincrectc 

VJ. 


colligiit  Drak.  «am  secundnm  Livii  ver- 
ba  lataui  fuiiise  anno  538 ,  ia  primo 
Tib.  Seraprdnii  consulatn.  Ed. 

3.  Ne  aUquAmulier  plus  quAm  se- 
munciam  auri  kaberet,  al.  plussemun" 
cia.  Conf.  XXVI ,  36.  —  Neu  Desti- 
mento  'versicblori  uteretur ^  quod  pwr- 
pureum  dicitur  6ap.  7  (  adeoque  fuco 
tinctura  seu  infectum  ) ;  sed  Darii  colo" 
ris  Valer.  1, 1.  Nota  Dukeri  est:  «  Hoc 
esse  gr.  dvOivbv  ip.aTicv ,  variura ,  i.  e. 
varios  colores  siraul  intextos  habens , 
monet  Salmas.  ad  Vopisc.  Aurel.  c.  46 ; 
conf.  Terent.  Eun.  IV,  4,  16,  atque 
Casaub.  ad  Athen.  VII ,  6 ,  ubi  scri- 
hit ,  vcrsicolores  vestes  olira  Inxurio- 
sis  et  impudicis  proprias  fuisse ,  atque 
ideo  lege  Oppia  vetitas.  Sane  apud 
(rraecos  quosdam  non  nisi  meretrices 
dv6iva  gestasse,  ex  Athen.  XII,  4$ 
Suida  in  v.  ETaipcov  et  ZocX^uxo^,  aliis- 
que  ostendit  Petit.  leg.  Att.  VI,  5, 
p.  476.  Sed  Oppio  hsec  videtur  caujsa 
ful»se  raulieribus  hac  veste  interdicen* 
di,  ne  raulieres  in  miseria  et  inopia 
civitiitis,  per  quam  omnium  privato* 


338  T.  LTVII  tt^ 

mento  versicolori  uteretur;  neu  juncto  vehiculo^  iii 
urbe  oppido^ey  autpropius  inde  millepassus  ^  nisisa- 
crorum  publicorum  causa ,  veheretur.  M.  et  P.  Junii 
Bruti  tribuni  plebis  legem  Oppiam  tuebantur,  nec 
cam  se  ^brogari  passuros  aiebant.  Ad  suadendum  dis- 
suadendumque  multi  nobiles  prodibant»  Capitolium 
turba  hominum  faventium  adversantiumque  legi  com- 
plebatur.  Matronae  iiulla  nec  auctoritate ,  nec  vere- 
cundia,  nec  imperio  virorum  contineri  limine  pote- 
rant :  omnes  vias  urbis  aditusque  in  forum  obside- 
bant,  viros  descendentes  ad  forum^  orantes,  ut,  florenfe 
republica,  crescente  in  dies  privata  omnium  fortuna, 
matronis  quoque  pristinum  ornatum  reddi  pateren- 
tur.  Augebatur  haec  frequentia  mulierum  in  dies :  nam 
etiam  ex  oppidis  conciliabulisque^  conveniebant.  Jam 
et  consules  praetoresque  et  alios  magistratus  adire  et 
rogare  audebant.  Caeterum  minime  exorabilem  alte- 
rum  utique  consulem  M.  Porcium  Catonem "  habe- 


rum  pecuniae  in  nsum  publicum,  quod 
Talerius,  c.  6,  dicit,  vertendae  erant, 
pecumam  in  vestes,  qnae  aliis  pretio- 
ftiores  erant ,  effunderent.  Nam  si  Ro- 
mani  omnino  versicoloria  honestis 
feminis  non  conTcnire  existimassent , 
nec  matronae  sibi  usnm  eorum  reddi 
petiissent ,  nec  tribunos  pl.  adjntores 
ad  enm  recuperandum  nactae  fuissent, 
nec  Cato  hoc  argumento  ad  impn- 
gnandam  legem,  qua  Oppia  abroga- 
batnr ,  uti  neglexisset  ». 

4.  Neu  juncto  equis  'vehiculo  (  ut 
XLU,  65;  conf.  Gron.  diatr.  Stat. 
cap.  9  )  ui  urbe  oppidove ,  aut  prO' 
pius  inde  quam  mille  passus ,  nisi  sa- 
cronim  pubticorum  causa,  veheretur; 
vide  ad  V,  a5,  n.  6.  —  M.  et  P.  Ju- 
nii  Bruti,  ut  apnd  Oic.  Terr.  1 ,  5o. 
Pro  P,  Dnk.  eonj.  D»  quod  illud  prae- 


nomen  a  gente  Junia  aliennm  videatur. 

5.  Viros  deseendentes  ad  forum; 
vide  ad  U ,  54 «  n.  1 3. 

6.  Ex  oppidis  concitiabulisque ;  v. 
ad  XXV,  5,  n.  3.  —  Conveniebant,  In 
editionibus  veteribus  convenerant:  le* 
ctionem ,  quae  nunc  vulgatnr,  defendit 
Drak.  £d. 

7.  Jdinime  exorabilem  alterum  uti- 
gue  (  vide  ad  U ,  3o ,  n.  i  )  consu- 
lem  M,  Porcium  Catonem,  virum  et 
eloquentissimum  et  luxui  moribusque 
graecis  et  aslaticis  inimiclssimum ,  no- 
tissimumque  severitate  et  momm  et 
censnrae,  qui  priscam  simplicitatem 
in  omnibus  et  in  eo  etiam  servabat, 
ut  intonsus  esset,  atque  birsu|as: 
unde  priscus  ct  censorius  dicebatnr. 
Conf.  cap.  4  seq.  18  ;  XXXVni,  54 ; 
XXXIX,  40  seq.  Plut.  Cat. 


^\c:lf;,      LiB.  XXXIV.  CAP.  I.  II.      ,    339 

bant,  qui  pro  lege,  quae  abrogabatur  ^,  ita  disseruit : 
II.  cc  Si  in  sua  quisque  nostrum  matre '  familiae ,, 
<c  Quirites,  jus  et  majestatem  viri  retinere  instituisset, 
cc  minus  cum  universis  feminis  negotii  haberemus. 
cc  Nunc  domi  victa  libertas  nostra  impotentia  mulie- 
ccbri,  hic  quoque  in  foro  obteritur  et  calcatur;  et, 
cc  quia  singulas  sustinere  non^otuimus,  universashor- 
a  remus.  Equidem  fabulam  et  fictam  rem  ducebam 
<c  esse ,  virorum  omne  genus  in  aliqua  insula  conju- 
cc  ratione  muliebri  ab  stirpe  sublatum  esse.  Ab  nullo 
tc  genere  non  summum  periculum  est,  si  coetus  et  con- 
cc  cilia  et  secretas  consultationes  esse  sinas.  Atque  ego 
cc  vix  statuere  apud  animum  meum  possum ,  utrum 
cc  pejor  ipsa  res ,  an  pejore  exemplo  agatur.  Quoruni 
cc  alterum  ad  nos  consules  reliquosque  magistratus , 
cc  alterum  ad  vos ,  Quirites ,  magis  pertineret ;  nam 
cc  utrum  e  republica  sit,  necne,  id  quod  ad  vos  fer- 


8.  Pro  Jege ,  quee  abrogabatur, 
abroganda  censebatnr;  quae  ut  abro- 
garetxir,  multi  snadebant;  yide  ad  UI, 
2 1 ,  n.  3.  —  Sigonins  ex  Tet.  lib.  da- 
bat  ne  abrogareiur.  Sed  Gronoyius 
vulgatam  lect.  latiniorem  esse  pronun- 
liaTJt;  quia  non  modo  eventnm  tUe- 
ctumque,  aed  etiam  intentionem  et 
praesumptum  finem  actioius  susceptae 
significat.  Conf.  exempla  a  Drak.  ad 
hunc  locum  allata.  £d. 

Cap.  II.  I.  Matre  famUla:,  Quie- 
dani  editt. /amiWoi;  sed  rectius  tam 
mater  famiUoi  quam  pattr  familios 
dici  copiose  ad  hunc  locum  docue- 
runt  Grou.  et  Drak.  quibus  pUne 
assentitnr  cl.  Doering.  "Eu.  ■— Retinere 
instituissct,  voluisset,  studuisset,  cn- 
rasset ,  c  gr.  ^iriTD^fiOfiiv ,  dariiber  ge- 
haiten  hdtte;  Bauer.  —  Impotentia 
muiiebri,  muUerum  insolentia,  im- 
moderata  cupiditate,  luxuria  etdomi- 


uandi  cupidine  (vide  ad  III,  36 ,  n.  3), 
Ubertas  nostra ,  virorum ,  obteritur  et 
caicatur;  vide  ad  XXIII,  43,  n.  6  , 
et  conf.  mox  n.  4  ^fabuiam  ducebam 
esse  ( quod  esse  forte  del. ,  quia  mox 
repetitur  ) ,  virorum  omne  genus  in  aii- 
qua  insula ,  Lemno ,  cqnjuratione  mu- 
iiebri  ab  stirpe  subiatum  esse;  vid. 
Yal.  Flacc.  II,  8a-33z;  Apollon.  I, 
609,  ibique  Scbol.;  Hygin.  fab.  XV, 
a549  atqne  ApoUodor.  I,  9, 17,  ubi 
conf.  Heyn.  —  j4b  nuUo  genere  non , 
ab  omni  sexu ,  non  modo  virili ,  sed 
etiam  muliebri;  Drak.  qui  et  post 
non  delevit  importunum  ceque.  Baueri 
nota  est:  «  Si  verba  ab  nuiio  a:que 
^enere  suppleri  desiderant  atque  a  mu- 
iieribus  ;  profecto  non  redundat.  Alio- 
quin  inteUigi  potest:  ab  nuUo  genere 
hominum  omnino,  ergo  et  a  muliebii. 
Sed  iUud  aptius.  Forte  et  in  non  cor« 
ruptum  latet  voc.  Hominum  ».  Ut  verba 

22  . 


34o  T.  LIVII  tl?^: 

«c  tur ,  vestra  existimatio  est  ^,  qui  in  iSuffragium  iturt 
«  estis.  HfiBC  constetnatio  muliebris^,  sive  sua  sponte, 
ic  sive  auctoribus  vobis,  M.  Fundani  et  Valeri,  fecta 
«  est ,  faaud  dubie  ad  culpam  magistratuura  pertinens , 
«  nescio  vobis  ,  tribuni ,  an  consulibus ,  magis  sit  de- 
«  formis :  vobis ,  si  feminas  ad  concitandas  tribunicias 
Yc  seditiones  jam  adduxistis ;  nobis,  si,  ut  plebis  quon* 
udam,  sic  uunc  mulierum  secessione*  leges  acci- 
« piendae  sunt.  Equidem  non  sine  rubpre  qnbdani 
«  paullo  ante  per  medium  agmen  mulierum  in  forum 
«  perveni.  Quod  nisi  me  verecundia  singularum  magis 
tc  majestatis  et  pudoris ,  quam  universarum,  tenuisset, 
«  ne  compellatae  a  consule^  viderentur,  dixissem :  Qui 
«  faic  mos  est  in  publicum  procurrendi,  et  obsidendi 
«  vias,  et  viros  alienos  appellandi®  ?  Istud  ipsum,  suos 
«  quaeque,  domi  rogare  non  potuistis?  An  blandiores 
«  in  publico  ,  quam  in  privato ,  et  alienis ,  quam  ve- 


praecedd.  melius  eum  his  cohxreant , 
legendum  videtur:  Sed  ab  nulh  uti— 
^ae  genere  non  summttm  periculum 
est,  ete. 

a .  3fam  utrum  e  repubtica  sit  (  vid. 
adl,  37 y  n.  5 )  id,  quod  ( lex ,  quee) 
advos  fertnr,  vestra  existimatio  est; 
▼ide  ad  IV,  x5,  n.  1.  —  Conf.  et 
exempla  hue  a  Drak.  allata ,  et  apud 
eos ,  quos  ihi  laadat.  £d. 

3;  Heee  eonsternatio  muUebris;  yide 
adII,47,n.3,etXXVIII,a5,n.  3. 
—  Pertinens:  Gron.  mtLl^xat  pertinet , 
neseio  vobis,:,magis  defannis;  Dnk. 
et  Drak.  pertinet  et.  Mox  pro  otioso 
jam  Bauer.  tionj.  hue ;  sed  eo  deleto 
Diik.  muUebres  seditiones  (  ut  cap.  3 
et  7  )  adduxistis,  —  Non  cnm  Du- 
kero  (  qui  rocem  tribanicias,  nt  otio- 
sam ,  delendam  censebat)  facit  clariss. 
Doering ,  sensu  ita  exposito :  *  ad  se- 
ditiones  una  Tobiscum  coneitandas  >*. 


Immo  mihi  videtur  inesse  istt  vocab. 
aliquid  arerhi',  quod  hoic  loco  bene 
conveniat.  Sciiicet  nemini  non  «mocar- 
rit  vetna  3Ia  inter  senatum  et  trihuni- 
tiam  potestatem  simultas  et  perpetua 
coHactatio.  Ed. 

4.  Vtpieb.  quondam  secessione^ride 
n  ,  3l  sq.  et  III ,  5o  sq.)-,  sie  mmc 
mulientm  secessrone:  et  haec  et  alia 
esse  verba  magna  et  inyidi&sa,  quie 
rei  augenda:  eausa  conquinmtter  ab 
aratore  non  sohtm  grtxvi,  sed  inter- 
dum  etiam  trnci,  monnit  jam  Vale- 
rins  inf.  cap.  5  et  7  extr. — Majestatis 
matronarum ,  de  qua  vid.  Casaub.  ad 
Trebell.  Poll.  Gallien.  14. 

5.  CompeHatec  a  consule ;  vide  ad 
XXII,  12,  n.  13.  —  Qui  mos;  vide 
ad  VI ,  3a  ,  n.  3. 

6.  Firos  alienos  appettandi ;  vidr 
ad  II ,  37 ,  n.  a ,  et  XXIV,  5 ,  n.  6. — 
jin  blandiores    in  pttbUco ,  quam  ia 


u.clf^:  LIBER  XXXIV.  CAP.  11.  34i 

«  stris,  estis?  quanquam  ne  domi  quidem  vos,  si  sui 
(c  juris  finibus  matronas  contineret  pudor,  quae  leges 
«  hic  rogarentur  abrogarenturve ,  curare  decuit.  Ma- 
(c  jores  nostri ,  nuUam ,  ne  privatam  quidem ,  rem  agere 
<(  feminas  sine  auctore  ^,  votuerunt ;  in  manu  esse  pa* 
cc  rentum,  fratrum ,  virorum.  Nos  (si  diis  placet)  jam 
«  etiam  rempublicam  capessere  eas  patimur,  et  foro 
«  prope  et  concionibus  et  coroitiis  immisceri.  Quid 
«  enim  nunc.  aliud  per  vias  et  compita  faciunt ,  quam 
«  rogationes  tribunorum  plebis  s.uadent ,  aliae  legem 
«  abrogandam  censent  ?  Date  frenos  impotenti  naturae 
«  et  indomito^  animali,  etsperate,  ipsasmodum  licen- 
«  tiae  facturas ,  nisi  vos  feceritis.  Minimum  hoc  eorum 
«  est ,  quae  iniquo  animo  feminae  sibi  aut  moribus  aut 
«  legibi^s  injuncta  patiuntur.  Omnium  rerum  liberta- 
«  tem ,  immo  licentiam  (  si  vera  dicere  volumus ) ,  de- 
«  siderant.  Quid  enim  ,  si  hoc  expugnaverint ,  non 
«  tentabunt  ?  , 


privato  (  vide  ad  U,  ^4 1  n.  6  ),  et  in 
alienis ,  quam  vestris,  ritls^  esHs, 
pro  aiienes  et  vesiros  (  vide  ad  II ,  14» 
D.  a  ) ;  vel  in  est  pro  ^ua ,  apud ,  si 
cum  alienis  res  est;  Bauer. 

7 .  Majores  nbstri  nuljam ,  nepriva" 
tam  quidem,  rem  voluentnt  agere/e- 
minas  sine  anctore ,  tutore  (cnratore ,. 
rem  acturo ,  ratam  facturo ,  perhculum 
praestitnro ,  jinwait;  Baucr  ) ,  ut  apud 
Cic.  Caecin.  a5,  et  parentibus,  viris 
cognatisque ;  nnde  mox  in  mann  (vide 
ad  V,  ao,  n.  x  )parentum,  etc.  vid. 
XXXIX,  19,  n.  4.  Super  h.  1.  multa 
disputavit  Otto  in  Diss.  de  perpet. 
fem.  tut.  et  in  Praefiit.  t;  IV,  Tbes. 
Jur.  civ.  —  Si  diis  placet;  vide  ad  IV, 
3 ,  n.  4-  Mox  forte  dei.Jaciant,  qu.od, 
iit  gr.  irotflv ,  in  hac  locutione  elegan- 
ter  omittltur;  yide  ad  II,  8,  n.  9.  Ed. 


8.  impotenti  natnrat  et  indomito. 
a,  (vide  ad  III,  36,  n.  a)  datefre- 
nos ,  laxate ,  remittite ,  nt  passim  eques, 
vel  anriga  frenos  seu  habenas  dare , 
immittere,  largiri,  et  equns  accipere 
dicitur.  Sic  et  gr.  ev^i^cuvai  tov  ynoL' 
>.iv^v ,  et  Eurip.  ^cuvai  xc0.vt(ihi  yo- 
vai»t.  Conf.  Drak.  ad  h.  !.  Scheffer. 
de  Re  vehic.  1 ,  1 3 ,  p.  176;  Cerda  ad 
Virg.  JEn.  1 ,  63.  —  Cum  boc  loeo  » 
si  fas  est ,  confer  faanc  nostratis  Mo- 
likre  lepidam  sententiam  in  fabuta 
inscripta  :  le  Depit  amoureux ,  Act. 
IV,  sc.  a :  «c  II  fant  apprendre  k  viyre 
k  ce  sexe  volage...  Car,  voyea-vous ,  la 
fJBmme  est,  comme  on  dit,  roon  mai'" 
tre,  Un  certain  animal  difRcile  a  con- 
naitre,  Et  de  qni  la  nature  est  fort 
encline  au  mal,  elc. »  Ed. — Et  sperate 
eipfdvtxA;  dictum. 


342  T.   LIVII  'ii.l^, 

III.  «  Recensete  omnia  muliebria  jura',  quibus  li- 
«  centiam  earum  alligaverint  majores  noslri ,  per  quae- 
«  que  subjecerint  viris  :  quibus  omnibus  constrictas 
«  vix  tamen  continere  potestis.  Quid  ?  si  carpere  sin- 
«  gula  et  extorquere ,  et  exaequari  ad  extremum  viris 
«  patiemiui^  tolerabiles  vobis  eas  fore  creditis?  extem- 
«plo,  simul  pares  esse  coeperint,  superiores  erunt. 
«  At,  hercule,  ne  quid  novum  in  eas  rogetur,  recu- 
«  sant.  Non  jus,  sed  injuriam  deprecantur :  immo  ut, 
«  quam  accepistis ,  jussistis  suffragiis  vestris  legem , 
«  quam  usu  tot  annorum  et  experiendo  comprobastis, 
«  hanc  ut  abrogetis^,  id  est,  ut  unam  tollendo  legem 
«  caeteras  infirmetis.  NuUa  lex  satis  commoda  omnibus 
«  est:  id  modo  quaeritur,  si  majori  parti  et  in  sum- 
«mam  prodest.  Si,  quod  cuiquam  privatim  oflSciet, 
« jus ,  id  destruet  ac  demolietur,  quid  adjuvabit  uni- 
«  versos  rogare  leges ,  quas  mox  abrogare ,  in  quos 
«  latae  sqnt^,  possint?  Volo  tamen  audire,  quid  sit, 
«  propter  quod  matronae  consternatae  procun^erunt  in 
«  publicum ,  ac  vix  foro  se  et  concione  abstinent.  Ut 
«  captivi  ab  Hannibale  redimantur  parentes,  viri,  li- 
«beri,  fratres  earum?  Procul  abest  absitque  seraper 
«  taUs  fortuna  reipublicae  :  sed  tamen ,  quum  fuit , 


Ca.p«  in.  t,  Muliebria  jura ,  legea, 
spectantes  ad  iimneres  ( jura ,  quae 
non  habent  malleres,  sed  quibus 
coercentur,  jura  de  iis,  qnas  ea  in- 
Stituta ;  Bauer. ) ,  quibus  Ucentiam  ea» 
rum,  so.  mulieram;  vide  ad  V,  49, 
n.  5.  —  Carpere  singula  ;  vide  ad  III , 
5,  n.  I  ,  et  XXXIII,  3j:,  n,  r.  — 
Locus  ita  exponendus:  si  patlemini 
rouliere»  omiiia,  ut  libuerit,  repre- 
bendere,  si,  quidquid  cupiant,  extor- 
qnete ,  etc.  sed  rea  carpere  parum  re- 
•pondet  extorquere ,  ut  docuit  clariss. 
Poering,  qul  legendam  prpponit  sicu- 


pere  sing,  boc  est,  sl  patieminl  eas 
singula-quaeque  appetere,  et,  quidqnid 
appetunt ,  extorqaere.  £d.  — iVe  quid 
novum ,  seu  novi,  ex  usu  linguK ;  qui 
tamen  et  in  boc  subinde  fallat ;  Bauer. 

SL*  Hanc  ut  abrogetis,  sc.  postu- 
lant ,  petont ;  quod  ex  deprecantur 
intell.  vide  ad  XXII ,  12  ,  n.  8. 

3.  In  quos  latce  sunt,  forte  sintf 
Bauer.  Nil  opus  ita  legere ,  et  sic  ver- 
ba  sint,  possint ,  aares  magnopere  of- 
fenderent.  —  Consternatce  procurre- 
runt  in  publicum;  vide  ad  IX,  %4 , 
n,  6;  et  II,  47»  n*  3. 


N 


tcX.       LIB.  XXXIV.  CAP.  III.  IV.  3/j3 

«  negastis  hoc  piis  precibus  earurn.  At  non  pietas  nec 
(c  soUicitudo  pro  suis,  sed  religio  congregavit  eas.  Ma- 
«  trern  Idseam ,  a  Pessinunte  ex  Phrygia  venientem , 
«  accepturoe  sunt.  Quid  honestum  dictu  saltem  sedi- 
<i  tioni  praetenditur  muliebri?  Ut  auro  et  purpura  ful- 
«  geamus ,  inquit  ^ ;  ut  carpentis ,  festis  profestisque 
<c  diebus,  velut  triumphantes  de  lege  victa  et  abrogata, 
«  et  captis  et  ereptis  suffragiis  vestris ,  per  Urbem  ve- 
«  ctemur  :  ne  ullus  modus  sumptibus,  ne  luxuriae  sit. 
IV.  «  Saepe  me  querentem '  de  feminarum ,  saepe  de 
ff  virorunf,  nec  de  privatorum  modo,  sed  etiam  ma- 
<c  gistratuum ,  sumptibus  audistis ,  diversisque  duobus 
«  vitiis ,  avar itia  et  luxuria ,  civitatem  laborare  ^ ;  quo; 
«  pestes  omnia  magna  imperia  everterunt.  Haec  ego , 
«  quo  melior  laetiorque  in  dies  fortuiia  reipublicae  est 
«  imperiumque  ^  crescit ,  et  jam  in  Gra^ciam  Asiamque 
c<  transcendimus ,  omnibus  libidinum  illecebris  reple- 
«  las,  et  regias  etiam  attrectamus  gazas ,  eo  plus  hor- 
«  reo ,  ne  illa^  magis  res  nos  ceperint  ^,  quam  nos  illas. 
«  Infesta,  mihi  credite ,  signa  ab  Syracusis  illata  sunt 
«  huic  urbi  ^.    Jam  nimis  multos  audio  Corinthi  et 


4«  Ue  pnrpura  fulgeamus ,  inquit; 
ita  scrtpti  et  editi  ante  Ascens. ,  non 
inqniune ;  vide  adVI,  40,  n.  3.— 
Ut  carpenUa  festis  profistisque ,  etc. 
▼ide  ad  V,  a5,  n.  6. -^  i\^0  luxurias 
sit  pro  vulg.  nec  /.  s.  dedlt  Dnik.  ex 
emendat.  Jac.  Gron.  prob.  Bauero. 

Caf.  IV.  X .  Siepe  me  querent^ ,  etc. 
conf.  ad  cap.  1 ,  n.  7.  Mox  rb  de  ante 
privatormn  delendum  videtur  Bauero. 

2.  Ci%'itatem  laborare  mtiis;  vide 
ad  III9  3i,  n.  x. 

3.  Quo  melior  lartiorquein  diesfor' 
tunareip.  est  imperiumque  quo  magis 
crescit;  quae  particulae  subaudiendae 
c&  praec.  quo  melior  latiorque,  quod 


est  id.  qd.  quo  magis  bbna  Uetaque ; 
Gron.  Yide  ad  1 9  a5,  n.  1  x. — Regias 
etiam  Philippi  Antiochiqne  adtrecta- 
jnus  gazas;  vide  ad  librum  XX. Vm , 
cap.  34*  n*  7* 

4.  Ne  illat  magis  rcs  nos  ceperint 
( jam  ceperint,  non  nunc  demum  ca- 
piant),  b.  e.  vicerint,  quam  nos  ii' 
las;  ut  fere  Grofcia  captaferum  vi- 
ctorem  cepit  apud  Horat.  Epist.  n, 
X,  i56.  Verba  ilia?  res  majoris  per- 
spicnitatis  causa  et  in  fervore  oratio- 
nis  adjectae  videntur  primae  periodi 
vofi  Haec. 

5.  Infista,  mihi  credite,  signa  ab 
Syraeusis  illata  sunt  huic  urbi:  «nil 


344  T.  LIVII  tiX 

«  Athenaium  orqamenta^  iaudantes  mirantesque,  et 
«  antefixa  fictiUa  deorum  7  ipmanorum  ridentes.  Ego 
«c  hos  malo  propitios  deos ;  et  ita  spero  futuros ,  si  in 
«  suis  manere  sedibus  patiemur.  Patrum  nostronim 
«memoria  per  legatum  Cineam  Pyrrhus*  non  viro- 
«  rum  modo,  sed  etiam  muli.erum  animos  donis  ten- 
« tavit.  Nundum  lex  Oppia  ad  coercendam  luxuriam 
«  muliebrem  lata  erat :  tamen  nulla  accepit.  Quam 
«  causam  fuisse  censetis?  Eadem  fuit ,  qu%  majoribus 
«nostris  nihil  de  hac  re  lege  sancienidi.  Nulia  erat 
« luxurjia,  quae  coerceretur.  Sicut  ante  morbds  necesse 
«  est  cognito^  esse ,  quam  remedia  eorum;  sic  cnpidi- 
«  tates  priijis  n^tas  sunt,  quam  leges,  quae  iis  modum 
«  facerent.  Quid  legem  Liciniam  excitavit  de  quingentis 
« jUgeribus?,  nisi  ingens  cupido  agros'^  contimiandi? 
«Quid  legem  Cinciam  de  donis  et  muneribus^S  nisi 


acotlus  hac  amblgiiitate  aut.  gravius, 
qaa  et  impetum  Telat  hostilem ,  et  sta- 
tuas  inrectas  notet.  Statna:  infestae 
moribus,  et  tamen  quasi  signa,  dC' 
xiUa  hostlnm  impngnantium  mores 
et  virtutem  Rom. »  Bauer. 

6.  Corinthi  et  Athenanim  ornamen- 
ta,  mox  Romam  deportanda,  captis 
his  urbibus,  qnamm  expiignationem 
jam  augurabautur  Ri>mani,  libertate 
vix  ila  data.  Notiasimnm  qnoque  est , 
bello  achaico  ab  ipsls  cooflato,  Mum- 
nunm  confecisse  illud  a.  U.  608  ca- 
pta  Gorlntho,  et  pretiosa  signa,  ta- 
bulas  vasK|uey  ab  eo  inde  Romam 
devecta ,  ad  mores  civlnm  snomm  mu* 
tandos  plnrlmum  valuisse. 

7 .  Ant^fixa  fictiiia  deorum  (  fastl- 
gia  teroplomm,  forte  et  simukicra  in 
anmmo :  immo  magls,  qnnm  etfictilia 
magis  ils  congmat ,  et  mox  dicat  kos 
deos,  Ac.  fictilibus  simulacris  expres- 
sos;  BaUer*  Conf.  XXVI,  23,n.  a) 


ridentes,  —  Ego  hos  fnalo  propitios 
deos ,  etc.  conf.  similia  loca  Juvenat. 
VI,  34^  sq.  XI,  100  »q.  Iti-ir6; 
Plin.  XieXIV,  7  seu  16;  XXXV,  la 
seu  45,  46;  Senec.  Gonsol.  ad  Helv. 
cap.  10,  et  Epist.  3i  extr.  (  qul  prae- 
ter  alia  dicit :  tunc  perfictiles  deos  re- 
ligiose  jurabatur;  et  cogita  deos, 
quum  propitii  essent,  fictiles  fitisse  )  y 
et  Tibidi.  I,  ro,  19  sq. 

8.  Per  legat.  Cineam  Pyrrktts ,  etc. 
conf.  Plnt.  Pyrrh.  p.  394.  —  Temta- 
vit;  vide  ad  IX,  35 ,  n.  i.  —  Tamen 
nulla  malier  accepit  dona  lUa  :  tanta 
earam  abstinentia  fuit !  Conf«  Varr. 
lib.  II  de  vit.  pop.  rom. 

9.  Legem  Liciniam  de  Djugeribtis  ; 
vide  ad  VI ,  35 ,  n.  3. 

10.  Cupido  agros  continuandi;  vide 

ad  I,  44«  n*  S* 

1 1.  Legem  Cinciam  de  donis  et  mu- 

n&ribus ;  vide  ad  Tac.  Ann.  XI,  5^ 
n.3,  et  XOI,  4a ,  »•  »•  —  P^^cttga- 


u.cs'':  LIBER  XXXIV.  CAP.  IV.  345 

c(  quia  vectlgaiis  jam  et  stipeudiaria  plebes  esse  sena- 
«  tui  coeperat?  Itaque  minime  mirum  est ,  nec  Oppiam , 
«  nec  aliam  uliam  tum  legem  desideratam  esse ,  qua; 
«  modum  sumptibus  mulierum  faceret,»  quum  aurum 
«  et  purpuram  data  et  oblata  ultro  non  accipiebant. 
«  Si  nunc  cum  illis  donis  Cineas  Urbem  circumiret ; 
«  stantes  in  publico  invenisset,  quae  acciperent.  Atque 
«  ego  nonnullarum  cupiditatum  ue  causam  quidem 
«  aut  rationem  inire"  possum.  Nam  ut,  quod  alii  li- 
«  ceat ,  tibi  non  licere ,  aliquid  fortasse  naturalis  aut 
«pudoris  aut  indignationis  habeat;  sic,  aequato  om- 
«  nium  cultu ,  quid  unaquaeque  vestrum  veretur ,  ne 
«  in  se  conspiciatur?  Pessimus  quidem  pudor  est  vel 
«  parcimoniae,  vel  paupertatis:  sed  utrumque  lex  vo- 
«  bis  demit,  quum  id,  quod  habere  non  licet,  non  ha- 
«  betis.  Hanc,  inquit,  ipsam  exaequationem  non  fero, 
«  illa  locuples.  Cur  non  insignis  auro  et  purpura  con- 
«  spicior?  cur  paupertas  aliarum  sub  hac  legis  specie 
«  latet,  ut,  quod  habere  non  possunt  '^,  habiturae,  si 
«  liceret,  fuisse  videantur?  Vultis  hoc  certamenuxo- 


lis  ct  sUpendiaria  plebes ,  etc.  tropice 
dicitur;  vide  ad  V,  xo,ii.  5,  et  Brum- 
tuer.  ad  leg.  Cinc.  c  a  ,  §  i5. 

la.  Ne  causam  quidem  aut  ratio' 
nem  inire,  ed.  Mogunt.  invenire,  non 
improb.  Duk.  qoia  cansa  inveniri  di- 
citur ,  non  iniri,  ratio  iniri  et  inveniri, 
Sed  idem  non  danmat  Tulgatnm ;  vide 
ad  1 ,  33  ,  n.  7.  —  Contra  codd.  et 
editt.  auctoritatem  invenire  repositum 
est;  To  inire  per  seugma  n^timo  tan- 
tum  nomini  accommodaturo ,  probante 
Doering.  Ed.  —  Ut  aliquid  fortasse 
naturalis,  «non  mirandi,  non  inao- 
liti,  ex  natnra  rei  oriundi  (  paene  ut 
nos  utimur  germanico  natUrlich  ),pa' 
doris  aut  indignaiionis  habcdt,  sit  in 


eo ,  qnod  efficiat  pudorem ,  indigna* 
tionem ,  cujns  te  pudeat ;  sic  asquato 
omnium  cultu  :  delendum  videtur  sic  ; 
nam  praec.  ut,  conjunctivo  seq. ,  non 
sign.  quomodo,  sed  quamvis;  »  Bauer. 
Forte  sensns  h.  1.  est,  nt  habeat,  nt 
sen  quemadmodum  liabere  possit  et 
videatur...  sic  non  video,  quid  sit, 
quod  vereatur ,  etc.  aut  jungenda  sic 
atqutUo ,  nt  sic  sit  hoc  modo ,  hac  le- 
ge :  ant  pro  sie  leg.  nunc  vel  tn ,  h.  e.. 
tamen. — Utrumque,  sc.  pndorem  tam 
parcimoniae  quam  paupertatis. 

i3.  Quod  habere  non  possunt,  po« 
tluapossint;  Bauer.  •— >  Certamen  uxo^ 
ribus  injicere  (yide  ad  XXI,  54, 
n.  6 ) ,  nt  paupcres,. .  supra  tnres  se. 


346  T.  LIVII  tc:X' 

«  ribus  vestris  injicere,  Quirites,  ut  divites  id  habere 
«  velint,  quod  nulla  alia  possit;  pauperes,  ne  ob  hoc 
«  ipsum  contemnantur,  supra  vires  se  extendant?  Nae, 
«simul  pudere  ,  quod  non  oportet,  cceperit,  quod 
«  oportet,  non  pudebit.  Quae  de  suo  poterit,  parabit : 
«  quae  non  poterit,  virum  rogabit'^.  Miserum  illum 
«  virum ,  et  qui  exoratus ,  et  qui  non  exoratus  erit ! 
«  quum,  quod  ipse  non  dederit,  datum  ab  alio  vide- 
«  bit.  Nunc  vulgo  alienos  viros  rogant ,  et ,  quod  ma- 
« jus  est,  legem  et  suffragia  rogant,  et  a  quibusdam 
« impetrant,  adversus  te  et  rem  tuam  et  iiberos  tuos 
«  inexorabiles.  Simul  lex  modum  sumptibus  uxoris 
«  tuae  facere  desierit,  tu  nunquam  facies.  Nolite  eodem 
«  loco  existimare ,  Quirites,  futuram  rem ,  quo  fuit , 
«  autequam  lex  de  hoc  ferretur.  £t  hominem  impro- 
fc  bum  non  accusari ,  tutius  est ,  quam  absolvi ;  et 
«  luxuria  non  mota  tolerabilior  esset ,  quam  erit  nunc , 
«  ipsis  vinculis,  sicut  ferae  bestiae'^,  irritata,  deinde 
«  emissa.  Ego  nuUo  modo  abrogandam  legem  Oppiam 
«  censeo.  Vos  quod  faxitis ,  deos  omnes  ^^  fortunare 
«  velim. 

V.  Post  haec  tribuni  quoque  plebei,  qui  se  inter- 
cessuros  professi  erant ,  quum  pauca  iu  eamdem  sen- 


sumptus ,  extendant ;  conf.  ad  Jave- 
nal.  ni,  i8o  seq.  et  VI,  35a  sq.  — 
Similem  lociim  esse  apnd  Petronium , 
c.  46,  ubi  videnda  quae  de  hoc  lo- 
quendi  genere  notavit  Burmannus,  do- 
cet  cl.  Doering.  £d.  —  Simul,  simnl 
ac ,  pudere ,  qnod  non  oportet ,  cccpe- 
rit,  quod  oportct,  nonpudebit,  b.  1. 
quod-pro  aujus,  vel  pro  quoad,  qua- 
tenus,  ubi;Bauer. 

14.  Quee  non  poterit,  virutn  roga- 
bit,  etc.  cf.  ad  Juvenal.  VI,  149  sq. 
—  Simul  lexy  simul  ac  ler. 


iS.Ipsis  V.,  sicutfero!  besti/v,  elc. 
ita  pro  vulg.  fera  bestia  MSS,  in  qui- 
bus  etiam  irritata:  et  emissee,  quod 
duriuft  est:  sed  nihil  impedit,  qtio 
minus  luxuria  cnm  multis  feris  reole 
comparetur;  Gron.  Conf.  XXXV,  i^ , 
n.  4«  —  Cl.  Doering.  praetnlitySrra 
bestia  * » *  emissa ,  vinculis  soluta,  et 
ingenio  suo  relicla,  ut  ruere  possit 
quo  velit.  Eo. 

16.  Ego  nuUo  modo  abrog.  ,..velim , 
solennis  finiendse  suasionis  formola. 
Cf.VI,'4x  ,  n.  iiy  et  X,  8,  n.  11. 


u.cwj:         LIBER  XXXIV.  CAP.  V.  347 

tentiarn  adjecissent ;  tum  L.  Valerius  pro  rogatione 
ab  se  proniuigata  ita  disseruit.  «  Si  privati  tantura- 
<(  modo  ad  suadendum  dissuadendumque  id,  quod  a 
«nobis  rogatur,  processissent ,  ego  quoque,  quum 
«  satis  dictum  pro  utraque  parte  existimarem ,  tacitus 
«  suffragia  vestra  exspectassem.  Nunc,  quum  vir  gra- 
«  vissimus'  consulM.  Porcius,  non  auctoritate  solum, 
<(  quae  tacita  satis  momenti  habuisset ,  sed  oratione 
'«  etiam  longa  et  accurata  insectatus  sit  orationem  no- 
«  strain ,  necessum  est  paucis  respondere.  Qui  tamen 
«plura  verba  in  castigandis  matronis,  quam  in  roga- 
«  tione  nostra  dissuadenda ,  consumpsit ;  et  quidem  , 
«  ut  in  dubio  poneret ,  utrum  id ,  quod  reprehende- 
«  ret,  matronsesua  sponte,  an  nobis  auctoribus ,  fecis- 
«  sent.  Rem  defendam,  non  nos,  in  quos  jecit  magis 
«  hoc*  consul  verbo  tenus,  quam  ut  re  insimularet. 
«  CcBtum  et  seditiones  et  interdum  secessionem  mu- 
«  liebrem  appeilavit ,  quod  matronae  in  publico  vos 
«  rogassent,  ut  legem,  in  se  latam  per  bellum  tempo- 
«  ribus  duris,  in  pace  et  florente  ac  beata  republica 
«  abrogaretis.  Verba  magna ,  quae  rei  augendae  causa 
«  conquirantur,  et  haec,  et  alia  esse  scio;  et  M.  Ca- 
« tonem  oratorem  non  solum  gravem ,  sed  interdum 
«  etiam  trucem ,  esse  scimus  omnes ,  quum  ingenio 
«  sit  mitis.  Nam  quid  tandem  novi  matrona;  fecerunt , 

Cap.  V.  I.  Vir  gravissimus:  qui-  a.  In  quos  jecit  hoc  (al.  A/rc) ;  vldc 

dam  legi    volimt  clarissimus;   parvi  ad  II ,  45 ,  n.  6.  —  Verbo  tenus ,  in- 

quidem  interest.  Qul  aactoritate  prse-  qnit  Doering.  ubi  quis  verba  facit  in 

fttant ,  graves;  qui  gloria  florent,  clari  speciem ,  vel  simulanter  et  dicis  causa 

vocantnr  :  ideoque    de    Catone   dici  aliquid  profert:  to  'verbo  tenus  statim 

utrumqne  potest.  Qaum  tamen  statim  opponitur  re5.  En.  —  Inpublico;  vide 

Valerius  addat  auctoritatem  vel  taci-  ad  U,  'a4,  n.  6.  —  Per  bellum;  vidc 

tamy  etc.  rb  gravissimus  multo  accom-  ad  II,  x8 ,  n.  i.  —  Verba  magna,  hoc 

inodatius  et  significantiasjudicatDoe-  est,  speciosa,  quae  fucum  faciant;  sic 

ring.  Ed.  —   Et  quidem:  forte  ita  magna  /o^//i  pro  jactare,  ap.  Horat. 

excidit;  aut  in  et  latet;  Bauer  Sat.  I ;  3 ,  i3.  Eo. 


A,  C.  igS« 

U.  c.  557 


348  T.   I.IVII 

«  quod  frequentes  in  causa  ad  se  pertinente  in  publi- 
a  cum  prpc^sserunt?  Numquam  ante  hoc  tempus  in 
«  puhlico  apparuerunt  ?  Tuas  adversus  te  Origines  re- 
«  volvam^.  Accipe, quotipsid  fecerint,  et  qiiidem  sem- 
«  per  bono  publico.  Jam  a  principio ,  regnante  Ro- 
«  mulo,  quum,  Gapitolio  ab  Sabinis  capto,  medio  in 
c(  foro  signis  collatis  dimicaretur ,  nonne  intercursii 
«  matronarum  inter  acies  duas  praelium  sedatum  est? 
«  Quid  ?  regibus  exactis ,  quum ,  Coriolano  *  Marcio 
«  duce ,  legiones  Volscorum  castra  ad  quinturo  lapi- 
«  dem  posuissent ,  nonne  id  agmen ,  quo  obruta  haec 
«  urbs  esset ,  matronse  averterunt  ?  Jam ,  Urbq  capta 
«  a  Gallis ,  quo  redempta  urbs  est  ?  nempe  aurum  ma- 
«  tronae  consensu  ^  omnium  in  publicum  contulerunt. 
«  Proximo  bello  (ne  antiqua  repetam  )  nonne  et ,  quum 
«  pecunik  opus  fuit ,  viduarum  pecuniae  adjuverunt 
«  a^rarium  ^,  et ,  quum  dii  quoque  novi  ad  opem  fe- 
«  rendam  dubiis  rebus  arcesserentur,  matropae  uni- 


3«  Tuas  Origines  revolvam  :  histo- 
riae  rom.  libros  VII ,  quorum  argmnen- 
ta  memorat  Nepos  in  Cat.  3.  Idem 
tradit,  eam  senem  demum  historias 
scribere  instituisse,  et  Cicero,  iis  ul- 
timam  ab  illo  manum  p^ncis  ante 
mortem  diebus  fuisse  imposiram.  Li- 
vius  itaqne  hujus  immemor  fuisse  vi- 
detur  ,  snoque  ingenio ,  nt  solet ,  ora- 
tionem  Valerii,  ut  et  Catonis,  apte 
ad  rem  et  persona«  eflQnxisse;  aut  per 
prolepsin  et  e  ratione  sui  temporis 
baec  dixisse.  Conf.  ad  IV,  54,  n.  7 ; 
Voss.  de  Hist.  lat.  1,5;  Reipes.  var. 
lect.  I,  a5 ,  et  Noris.  Cenot.  Pis.  I,  i, 
p.  4 ,  qui  huc  etiam  refert  Liv.  XLV, 
9  5,  n.  2.  Sed  ibi  Livius  laudat  librum 
bunc,  qui  eo  tempore,  quo  illa  scri- 
bebat ,  dudum  compositus  ac  vulgiitus 
crat.  —  Capitolio  ab  Sabinis ,  virgi- 


nes  raptas  bello  repetentibus ,  capco, 
etc.  vid.  I,  ii-i3. 

4>  Corio/ano  Marcio  (vide  ad.  III , 
I»  n.  i)  duce,  etc.vid.  il,  39,  40. — 
Agmen ,  qiio  ohruta  hcec  urhs  esset ; 
conf.  ad  Juvenal.  X,  14^7  etXV,  &. 

.Urhe  capta,  Concinnior  cl.D9eriiig. 

videretur  oratio,  si,  quod  vir  doctus 
apud  Drak.  suadet ,  legeretur,  Jam 
urbs  capta  a  Gallis  quomodo  red,  Fa« 
cile  quomodo  in  quo  per  compendia 
scriptnrae  transire  potnit.  Ed.  —  Pro 
nempe  Duk.  malebat.  nonne.  £d. 

5.  Aurtim  matronce  consensu,  etc. 
vid.V,  5o. 

6.  Proximo  hello . . ,'viduarum  pe- 
cunias  adjuverutH  cerarium;  vide  ad 
XXIV,  i8.  Forte  \eg.  punico  bello  .• 
nam  proximum  bellum  ftut  macedo- 


nicnm. 


l\iX\        LIB.  XXXIV.  CAP.  V.  VI.  349 

«  versae  ad  mare  profectae  sunt  ad  Matrem  7  Idaeam  ac- 
«  cipiendam?  Dissimiles,  inquit,  causae  sunt.  Nec  mihi 
«  causas  aequare  propositum  est.  Nihil  novi  factum , 
«  purgare  satis  est.  Caeterum ,  quod  in  rebus  ad  omnes 
«  pariter  virbs  feminasque  pertinentibus  fecisse  eas 
«  nemo  miratus  est ,  in  causa  proprie  ad  ipsas  perti* 
«  nente  miramur  fecisse  ?  Quid  autem  fecerunt  ?  Su- 
«perbas,  me  dtus  fidiiis,  aures  habemus,  si,  quum 
«  domini  servorum  non  fastidiant  preces,  nos  rogari 
«  ab  honestis  feminis  indignamur. 

VT.  «  Venio  nunc  ad  id ,  de  quo  agitur  :  in  quo  du- 
«  plex  consulis  oratio  fuit.  Nam  et  legem  uUam  om- 
«  nino  abrogari  est  indignatus '  et  eam  praecipue  legeni, 
«  quae  luxuriae  muliebris  ooercendae  causa  lata  esset. 
«  Et  ilfa  communis  pro  legibus  visa  eonsularis  oratio 
«  est ;  et  haec  adversus  hixuriam  severissimis  moribus 
«  convetiiebat.  Itaque  pericul«m  est ,  nisi ,  quid  in 
«  utraque  re  vani  sit,  docuerimus,  ne  quis  error.vo- 
«  bis  ^bfundatur.  Ego  enim,  quemadmodum  ex  his  le- 
«  gibus ,  quae  non  in  terapus  ahquod ,  sed  perpetuae 
«  utilitatis  causa  in  aeternum  latac  ^  sunt ,  nullam  abro- 


7.  ji^matrem  Idceam  acdpiendam; 
vid.  XXrX )  i4>  —  Inquit:  Drakenb. 
reposoit  inquis ;  nam  Valerius,  ora- 
tiooe  ad  consnlem  conversa,  ipsum 
alloquutu»erat,  et  nnnc  quasi  respon- 
dentem  inducit :  qnbd  prohant  Mo- 
ditts  et  Gebhardus.  At  vide  ad  VI , 
40,  n.  3.  Ed.  —  Nihil  novi  factum 
esse,  pnrgare;  vide  ad  XXIV,  47» 
n.  3,  et  XXVII,  ao,  n.  6.  —  Me 
dinsfidius;  vide  ad  II,  3i,  n.  5.  — 
Superbas  aures  ;  vid.  XXIV,  5,  u.  2. 

Cap.  VI.  1.  Legem  uliank  abrogari 
est  indignatns  ;  vide  ad  III ,  3 ,  n.  i , 
et  XXXI ,  3 1,  n.  8.  —  Et  iUa  commn- 
nis  pro  legibus  oratio,  qnn  pro  oiuni- 


bus  est  loqnutus,  nnllamque  omnino 
ahrogandam  censuit ,  Disa  est  ei  con- 
sularis,  digna  se  consule.  —  Severissi- 
mis  moribus  ejus.  Gonf.  ad  c.  i,  n.  7. 
—  In  utraque  re,  Vocabul.  re ,  quod , 
praeeunte  Gelenio ,  expuuxitedit.  Fra- 
beniana  anni  i535  et  reil.  editt.  usque 
ad  Gronovium  omiseruDt,  cod|ces  ta- 
men  tuentnr,  et  cum  Gronovio  defen- 
dit  Drak.  Ed.  —  Ne  quis  error;  vide 
ad  VI,  3a,  n.  3. 

2.  In  oftemum  latas  leges,  quales 
snnt  leges  omnes  naturse ,  i.  e.  dei :  cse- 
terae  omnes  tam  diu  durant ,  quam 
dlu  reipublicae  statni  expedit;  Gruter. 
collato  Sopbocl.  GEd.  Tyr.  880.  — 


35o  TJLivii  u.c;;t 

«  gari  debere  fateor,  nisi  quam  aut  usus  coarguit,  aut 
«status  aliquis  reipublicae  inutilem  fecit;  sic,  qua.s 
«  tempora  a^qua  desiderarunt  leges ,  mortales  (  ut  ita 
«  dicam  )  et  ^emporibus  ipsis  mutabiles  esse  video. 
«  Quae  in  pace  iatae  sunt ,  plerumque  bellum  ^  abrogat, 
«  quae  in  bello,  pax;  ut  in  navis  administratione  alia 
« in  secundam ,  alia  in  adversam  tempestatem  usui 
«sunt.  Haec  quum  ita  natura  distincta  sint,  ex.utro 
«tandem  genere  ea  lex  esse  videtur,  quam  abroga- 
«  mus^?  An  vetus  regia  lex,  simul  cum  ipsa  urbe  nata? 
«  A  n  ( quod  secundum  est )  ab  decemviris ,  ad  con- 
«  denda  jura  creatis ,  in  duodecim  tabulis  scripta  ?  Sine 
«  qua  quum  majores  nostri  non  existimarint  decus 
«  matronale  servari  posse ,  nobis  quoque  verendum 
«  sit ,  ne  cum  ea  pudorem  sanctitatemque  feminarum 
«  abrogemus?  Quis  igitur  nescit,  novam  istam  legem 
«  esse,  Q.  Fabio  et  Ti.  Sempronio  consulibus  viginti 
«  annis  ante  latam?  sine  qua  quum  per  tot  annos  ma- 
« tronae  optimis  moribus  vixerint ,  quod  tandem ,  ne 
«  abrogata  ea  effundantur  ad  luxuriam,  periculum  est? 
«  Nam  si  ista  lex  ideo  lata  esset ,  ut  finiret  iibidinem 


Qiiam  ustts  coargrntf  IXi^fYJ^i,  inuti- 
lem ,  noxiain ,  incongruam  esse  osten> 
dit ;  Bauer. 

3.  Plerumqiie  bellum  abrogat\eges^ 
etc,  vide  ad  VII,  i6  ,  n.  6.  — /^lia  in 

secundam tempestatem  usni  sunt 

ex  Mogunt.  recepit  Gron.  pro  in  se- 
cunda  tempestate, 

4.  Lex  esse  videtur,  quam  ahroga^ 
mus  ;  vide  ad  III ,  a i ,  n.  3 ,  et  VII , 
x6,  n.  6.  —  Fetus  regia  lex  non  , 
quod  jurisconsulti  putant  (certeid  ex 
his  verbis  effici  haud  potest) ,  lex  de 
regio  imperio  lata,  qaa  populus  Ro- 
mulo  supremam  omnemqne  snam  po- 
testatem   detulerit,   sed  vetus  aliqua 


lex  ex  iis,  quae  olim  a  regibos  latae 
propter  aequitatem  utilitatemque  in 
usu  manserant;  Duk.  et  Drakenb.  Cf. 
VI,  I,  et  Sigon.  de  Jure  civ.  I,  5.  — - 
Primas  Romanorum  leges ,  ut  obser- 
vatCrev.  a  regibus  latae  fuerant,  eas- 
<  que  Sex.  Papirius  quidam  ,  Tarqoinio 
Superbo  regnante,  in  unmn  coUege- 
rat ,  unde  id  corpns  regiarum  leguni 
jus  Papirianum  appellabatur ,  teste 
Pomponio  de  Orig.  Juris,  n.  a.  Ed. 
—  Sine  qua  quurn  majores,  etc.  exci- 
disse  videtur  an  :  nova  enim  legura 
.classiset  commendatio  ponitur,  non 
ex  antiquitate ,  sed  ex  utilitate  ac  ne* 
cessitate ;  Baner. 


A.  C>  T95. 

u.  c.  557. 


LIBER  XXXIV.  CAP.  VI.  35i 

«  muliebrem ,  verendum  foret  ,ne  abrogata  incitaret : 
«  cur  sit  autem  lata ,  ipsum  indicavit  tempus  ^.  Han- 
(c  nibal  in  Italia  erat  victor  ad  Cannas  ;  jam  Tarentum, 
« jam  Arpos,  jam  Capuam  habebat:  ad  urbem  Romam 
«  admoluriis  exercitum  videbatur  :  defecerant  socii : 
«  non  milites  in  supplementum ,  non  socios  navales 
cc  ad  classem  tuendam  ^,  non  pecuniam  in  oerario  ha- 
«  bebamus  :  servi,  quibus  arma  darentur,  ita  ut  pre- 
«  tium  pro  iis  bello  perfecto  dominis  solveretur,  eme- 
«  bantur  :  in  eamdem  diera  pecuniae  frumentum  et 
«  caetera,  quae  belii  usus  postulabant,  praebenda  pu- 
«  blic£lni  se  conducturos  professi  erant :  servos  ad  re- 
«  mum7,  numero  ex  censu  constituto,  cum  stipendio 
tc  nostro  dabamus  :  aurum  et  argentum  omne,  ab  se- 
«  natoribus  ejus  rei  initio  orto ,  in  pubhcum  confere- 
«  bamus  :  viduae  et  pupilli  *  pecunias  suas  in  aerarium 


5.  Cur  sit  autem  lata,  1.  indicavit 
tempus ;  immo  itidicabit :  nam  si  jam 
indicAvit,  non  opus  te  dicere;  Gi:on. 

6.  'Non  socios  navales  ad  classem 
euendam  ;  Tide  sup.  ad  IX ,  38,  n.  i. 
«  Scntendara  non  puto  esse ,  non  ha- 
bebamns  socios  navales,  qui  classem 
tuerentur,  sed  non  poteramus  tueri 
classem ,  quia  socios  iiayales  non  ha- 
bebamus  ;  qnod  narrat  Liv.  XXIV, 
iiiXXVI,  35,  36.  Nam  alibi  non 
socii  navales,  sed  respublica  classes 
et  exercitus  navales  tueri  dicitur , 
quam  curat,  et  de  publico  praebet 
tum  alla  ad  eam  instmendam  et  or- 
nandam  necessaria ,  tum  remiges  et 
socios  navales,  omniaque,  sine  qui- 
bus  classis  faaberi  et  usni  esse  non 
potesl. «  Duk.  coU.  XXIII,  38,  48; 
XXVIII,  41;  Justin.  XVI,  3;  ubi 
tutela  classis  sic  dicitur.  —  Servi , 
quibus  arma  darentur,  etc.  vide  ad 
XXII ,  57.  —  In  eamdem  diem  pecu- 


niof ,  h.  e.  diem  solutionis  ex  aerario 
faciendse,  ut  jurisconsultis  diem  esse^ 
'venire,  cedere;  Gron.  Conf.  XXXVl, 

4 ,  n.  3  ;  et  de  re  XXIII,  48  ,  49.  — 
Sic  Cic.  ad  Attic.  X ,  5  :  diempecuniet 
idus  novembres  esse,  £d.  •>-  Prasbenda 
pubtic.  se  conducturos  professi  erant; 
conf.  XXIU,  48  ,  49  »  et  ad  V,  a3 , 
n.  6,  et  XXIII,  48  ,  n.  4* 

7.  Servos  ad  remum  dabamus ,  1.  e. 
qni  remiges  essent,  ut  apnd  Sueton. 
Aug.  16;  quod  ibi  non  recte  quidam 
de  poena  acpipiunt :  nam  ad  saepe  no- 
tat  miiiisterium ;  Duk.  Conf.  ad  VII , 

5,  n.  4 ;  Scalig.  ad  Catull.  X ;  Passerat. 
ad  Prop,  IV,  8,  pag.  662.  Similiter 
XXII,  61  ,  servos  admilitiam  emere 
dicltur ;  Drak. — Cum  stipendio  nostro 
dabamus ,  ita ,  ut  et  stipendium  iis  de 
nostro  praeberemus ;  Bauer.  —  In  pu" 
blicum  conferebamus ;  vid.  XXVI ,  35, 
36,  et  ad  XXVI,  36  ,n.  3. 

8.  Viduee  et pup»,  etc.  vid.  XXFV, 


35a  T.    LIVII  v.cX: 

a  deferebant :  cautuni  erat ,  quo  ne  plus  auri  et  ar- 
«  genti  facti ,  quo  ne  plus  signati  argenti  et  aeris  domi 
«  haberemus.  Tali  tempore  in  luxuria  et  ornatu  ma- 
a  tronae  occupatae  erant ,  ut  ad  eam  coercendara  lex 
«  Oppia  desiderata  sit  ?  quum ,  quia  Cereris  sacrifi- 
i(  cium ,  lugentibus  omnibus  matronis ,  intermissum 
c(  erat ,  senatus  finiri  luctum  triginta  diebus  jussit.  Cui 
<c  non  apparet,  inopiam  etmiseriam  civitatis,  etquia 
<c  omnium  privatorum  pecuniae  in  usum  pubUcum 
<c  vertendre  erant ,  istam  legem  scripsisse  ^,  tamdiu 
cc  mansuram  ,  quamdiu  causa  scribendas  legis  mansis- 
cc  set?  Nam  si,  quae  tunc  temporis  causa  aut  decrevit 
cc  senatus ,  aut  populus  jussit ,  in  perpetuum  servari 
ccoportet,  cur  pecunias  reddimus  privatis  ?  cur  pu- 
«  blica  praesenti  pecunia  locamus'^?  cur  servi,  qui 
«  militeut,  non  emuntur?  cur  privati  non  damus  re- 
«  miges ,  sicut  tunc  dedimus  ? 

VII.  «Omnes  alii  ordines,  omnes  homines  muta- 
«  tionem  in  meliorem  statum  rei  publicae  sentient :  ad 
«  conjuges  tantum  nostras  pacis  et  tranquillitatis  pu- 
«blicae  fructus  non  perveniet?  Purpura  viri  utemur, 
«  praet^xtati  in  magistratibus ,  in   sacerdotiis ;  liberi 


jg,  —  Ne  plus  auri  et  argenti  facti  ; 
de  aere  &cto  nihil  cautum  fuerat :  cu- 
jns  rei  causam  Periz.  in  diss.  de  sere 
gravi  ,§18,  exponit;  Duk. — Tali  tem* 
pore  in  luxuria  et  ornatu  ( in  Inxurioso 
ornatu ;  Drak. )  matrona:,  etc.  hoc  po- 
tius  cum  iuterrogatione ,  quam  per  iro- 
niam  dictum  videtur ;  Duk. — Adeam 
coercendam,  sc.  luxuriam.  Forte  leg. 
ad  ea  coercenda,  —  Quia  Cereris  sa^ 
crijicium,  etc.  vide  ad  lib.  XXII  , 
cap.  56,  n.  4* 

9.  Inopiam  et  miseriam  civitatis , . . 
istam,  legem  scripsisse,  h.  e.  causam 
fuisse^  cur  lex  scriberetur.    Quidam 


MSS  ct  edd.  ob  inopiam legcm 

scriptam:  sed  illud  multo  elegantius 
esse  docet  Gron.  coil.  VIII,  za  ,n.  12  ; 
Plin.  £p.  YIII ,  18,  et  exemplis  grje- 
cis ,  Hyperidis  apnd  Longin.  touto  t6 
<!>ti9t<T|jLa  gOx  0  p7i7ci>p  fypatpev ,  a>^/  f< 
iv  Xaipwviia  [Laixtlt  Aurelii  apudPInt. 
in  SuU.  pag.  472,  Oiixoi  TaXa;  ,  ^ko. 
xei  [1.8  TO  ev  A>.6avw  y^wpiov  ,  et  libanii 
T^;  (J^m^ou  ^e  TeOsiav); ,  '?<v  to  xpavo; 
xat  6  6(dpv]^  rdeXev.  Conf.  supra  apud 
V,  39,  n.  3,  et  VII,  16,  n.  6. 

10.  Publicao\^tvsi  prtes,  pecunia  lo- 
camus;  vide  ad  I ,  xa ,  n.  6 ,  et  Y,  2 3 , 
n.  6.  Hsec  et  reliqna  spectwt  ad  pra?cc. 


v,c,lf;.        LIBER  XXXIV.  CAP.  VII.  353 

(t  nostri  praetextis  purpura  togis  Utentur ' ;  raagistra- 
«c  tibus  in  coloniis  municipiisque ,  hic  Romae  infimo 
cc  generi  m^gistris  vicorum  ^  togae  praetextae  habendae 
cc  jus  permittemus ;  nec  id  ut  vivi  soium  habeant  tan- 
<c  tum  insigne ,  sed  etiam  ut  cum  eo  crementur  mor- 
cctui^:  feminis  dumtaxat  purpurae  usum  interdice- 
cc  mus  ?  et ,  quum  tibi  viro  liceat  purpura  in  veste 
cc  stragula*  uti ,  matrem  familiae  tuam  purpureum  ami- 
cc  culura  habere  non  sines?  et  equus  tuus  speciosius 
cc  instratus  erit ,  quam  iixor  vestita  ?  Sed  in  purpura , 
ccquae  teritur,  absumitur,  injustam  quidem,  sed  ali- 
cc  quam  tamen ,  causam  tenacitatis  video  :  in  auro 
cc  vero,  in  quo  praeter  manus  pretium^  nihil  intertri- 


Cjlp.  Vll.  I.  Preetextati  in  magi- 
stratibus».»  prtetextis  purpura  togis 
utentur;  yide  ad  XXII ,  5^  ,  n.  xo.  — 
Magistratibus  in  coloniis  m, ,  etc.  non 
additnr  sacerddtibus ,  quibus  etiam  in 
manicipiis  datam  esse  praetextam ,  Ot- 
to  de  sedil.  colon.  c.  xa  ,  perpcram  ex 
h.  1.  probare  conatnr ;  Drak. 

a.  Infimo  ^«iieri  magistratuam ,  ma- 
gistris  'vicorum,  qui  etiam  vicomagi- 
stri  et  viocuri  dicebantur.  —  Hi  apud 
Romanos  vicomm  magistri  praitexta 
usi,  DOtante  Doering.  videntur  tum 
quum  ludos  compitalitios  facerent ,  ut 
observat  Ascon.  ad  Cic.  in  Pis.  c.  4: 
sicut  mag,  Dicfaciebant  compitalitios 
preetextatu  Videtur  autem  Livius  cau- 
sae  quam  p^rorabat  Valerius  prseter  ra- 
tionem  temporis  inservilsse.  Vicorum 
enim  magistri  ab  Aagusto  demum  in- 
stituti  sunt ,  ut  tradit  Suet.  Arig.  3o ; 
aaisi  forte  verba  hic  Romas . . .  vicorum 
pro  additamento,  post  Augusti  tem- 
pora  adscripto ,  habenda  sint.  Ed.  — 
Jus  permittemus,  pleonasmi  genus ; 
Cauer. 

3.  Ue  cum  eo  crementur   mortui : 

VI. 


nam  vestimenta  cUm  mortuls  cremari , 
et  hi  togis  operiri  solebant.  Confer. 
Suet.  C«s.  84;  Virgil,  ^n.  VI ,  aa.i ; 
ad  Juvenal.  Ilt,  172  ;  lips.  Elect.  I, 
6-;  Kirchman»  de  Fun.  I,  10;  Otto 
de  ^dil.  Col.  cap.  xa. —  Vstan  in- 
terdicemus,  Quidam  babeht  usu;  sed 
vulgatam  defendit  prseter  alios  Mo- 
dius ,  allatis  exemplis  e  Sen.  de  Ira , 
III,' a3;  Suet.  Ner.  aa.  Utramque 
lectionem  Livio  et  aliis  usitatam  fuisse 
ostendit  Drak.  ad  V,  §  8.  Ed. 

4.  In  veste  stragula,  qua  lecti 
stemuntnr,  peripetasmate ,  perislro- 
niate.  Conf.  adXXXIX,  6,  n.  8.  — 
Equiis  tuus  speciosius  instratus  erit: 
nam  equi  maglstratuum,  eorumque, 
qui  in  imperib  erant ,  stratis  ex  auro 
et  pnrpura  omabantur;  vid.  Lips.  de 
iVIil.  rom.  III,  7,  ubiet  i\ptat  eos,  qui 
lectus  pro  equus  legebant;  Duk.  Conf, 
ad  XXVIII,  14, n.  i. 

5.  In  quo  auro  pra^ter  manus  pre- 
tium  (  quod  etiam  manupretium  et  ma- 
wi/>r«ri«m  dicitur,  gerra.  Macherlohh, 
merces  artiiici  pro  labore  data ,  ubi 
non  tam  matcrice  ratio ,  quam  manus 

a3 


354  T.  LIVII  tc.lt 

ii  menti  fit ,  quae  malignitas  est  ?  Praesidium  potius  in 
<c  eo  est  et  ad  privatos ,  et  ad  publicos  usus ,  sic  ut 
«  experti  e&tis.  NuUam  demulationem  inter  se  singu- 
« larum,  quando  nulla  habetet,  esse  aiebat.  At,  her- 
a  cule ,  universis  doior  et  indignatio  est ,  quum  so- 
cc  ciorum  iatini  nominis  uxoribus  vident  ea  concessa 
cc  ornamenta ,  quae  sibi  adempta  sint ,  quum  insignes 
«  eas  esse  auro  et  purpura ,  quum  illas  vehi  per  ur- 
<c  bem,  se  pedibus  sequi^;  tanquam  in  illarum  civita- 
(ctibus,  non  in  sua,  imperium  sit.  Virorum  hocani- 
«  mos  vulnerare  posset :  quid  muliercularum  censetis , 
«  quas  etiam  parva  movent  ?  Non  magistratus ,  nec 
«  sacerdotia,  nec  triumphi,  nec  insignia,  nec  dona, 
cc  aut  spolia  bellica  his  contingere  possunt.  Munditise 
c(  et  ornatus  et  cultus ,  haec  feminarum  insignia  sunt : 
cc  his  gaudent  et  gloriantur ;  hunc  mundum  muliebrem 
cc  appellarunt  majores  nostri.  Quid  aliud  in  luctu , 
a  quam  purpuram  atque  aurum  deponunt  ?  ?  quid , 
cc  quiim  eiuxerunt ,  sumunt  ?  quid  in  gratulationibus 
cc  supplicationibusque ,  nisi  excelientiores  ornatus ,  ad- 
cc  jiciunt?  Sciiicet,  si  legem  Oppiam^  abrogaveritis , 

atque  artis  ducitur;  Ascon.  ad  Cic.  dixere  scriptores  yeteres ;  Duk. — Hic 

Verr.  I,  '56)nihil  intertrimenti  fit ;  videtur  Livlus  ambigue  argutari  vocab. 

vide  ad  XXXII ,  a ,  n.  i ,  et  cf.  Drak.  mundus ,  qnod  orbem  nniversum  si- 

6.  Se  pedibus  sequi,  sane  non  nt  mnl  ac  muliebria  ornamenta  slgnifi- 

sequantur  pedibus   carpento  vectas,  cat,  sicut  Grsecis  xoapLOc  accupitur. 

quippe   per  se  vadebant ,  sunm  iter  Itaqne  innuit   orator  pro  tbagistrati- 

persequentes;  sed  indignitati   dedit,  bus,  pro  sacerdotiis,  etc.  unum  feini- 

qnasi  pedisequse  viderentur,  illis  de-  nisconcedicultum,quiprorebusuDi- 

teriores ,  aut  etiam  subjectae  ut  domi-  versi  orbis  omnibus  suppetit  iUis.  £o* 

nabus;  Bauer:  iSie^uiprolentinsproce-  7.  In  luctu  purpuram  et  aurum  de' 

dere :  potest  tamen  et  proprie  dictum  ponunt;  vide  ad  IX »  7  9  o.  S.-^Quunt 

videri.  —  Firorum  animos  vulnerare,  eluxerunt,  lugere  et  uti  veste  Ii^iubri 

angere^  cruciare,  ut  vulgus   mentis  desierunt.Conf.Noris.adcenot.Pis. 

dicitur  dolor  et  segritudo. —  Mun-'  diss.  III,ayp.  368. — Gratulationibus 

dum  muliebrem  et  munditias  modo  suppKcationibusquefyid.TII,  6^^11.2^ 

laxiore,  modo  arctiore  significatione  8.  Scilicet  (vide  ad  IV,  5,  n.  a) 


ttlt     LIB.  XXXIV.  CAP.  VII.  Vllt.  355 

«  non  vestri  arbitrii  erit,  si  qiiid  ejus  vetare  volueritis, 
a  quod  nunc  lex  vetat.  Minus  iiliae ,  uxores ,  sorores 
<(  etiam  quibusdam  in  manu  erunt  ^.  Nunquam ,  saivis 
d  suis ,  exuitur  servitus  muiiebris ;  et  ipsae  libertatem , 
a  quam  viduitas  et  orbitas  facit  ^  detestantur.  In  vestro 
«  arbitrio  suum  ornatum ,  quam  in  legis,  malunt  esse. 
<c  £t  vos  in  manu  et  tutela ,  non  in  servitio ,  debetis 
«  habere  eas ;  et  malle  patres  vos  aut  viros ,  quam  do- 
aminos,  dicL  Invidiosis  norainibus  utebatur  modo 
(cconsul,  seditionem  muliebrem  et  secessionem  ap- 
«  peUaodo:  id  enim  periculum  est'^,  ne  Sacrum  mon- 
atem,  sicut  quondam  irata  plebs,  aut  Aventinum  ca- 
(( piant.  Patiendum  huic  infirmitati ' '  est,  quodcumque 
<cvos  censueritis.  Quo  plus  potestis,  eo  moderatius 
« imperio  uti  debetis. » 

VIII.  Haec  quum  contra  legem  proque  lege  dicta 
essent ,  aliquanto  major  frequentia  muUerum  postero 
die  sese  in  publicum  effiidit ,  unoque  agmine  omnes 
tribunorum  januas  obsederunt ,  qui  coliegarum  roga- 
tioni  intercedebant ,  nec  ante  abstiterunt ,  quam  re- 
missa  intercessio  ab  tribunis  esset.  Nuila  deinde  du- 
bitatio  fuit,  quin  omnes  tribus  legem  abrogarent. 
Anno  vigesimo  post  abrogata  est ,  quam  iata.  M.  Por- 


silegem  Oppiam,.,  erunt,  argumentum 
Catonis ,  quod  mox.  refellitur. 

9.  Quibusdam  in  manu  erunt  (  vide 
ad  V,  ao,  n.  z  ) ,  sc.  parentibus ,  fra- 
tribns,  viris.  Conf.  cap.  a.  —  Salvis 
suis,  cognatis,  necessariis,  sc.  patre, 
marito,  avo,  socero,  fratribus.  — 
«  Servitut  muliebris  et  libertas  femiua- 
rum  non  pioprie,6ed  oratoria  au^ii)0£i 
et  eodem  modo  dicitur,  quo  maritus 
dominus  lucoris,  et  quo  servire  apud 
Virgil.  iEn.  IV,  io3.  Nam  muliercs, 
quse  in  manum  viri  convenerant,  in 


mancipio  viri  erant  (  quod  Serv.  ad 
Vlrgil.  1. 1.  dicit  sustinere  conditionem 
Uberalis  servitutis  ) ,  nec  tamen  illius 
mancipia;  ct  hoc  vult  Livius,  iUas, 
dum  in  manu  ac  potestate  virorum  et 
patrum  sunt,  niliil,  nlsi  ex  eorum  ar- 
bitrio,  posse  gerere;  viduas  et  orbas 
factas  magis  sui  juris  ct  arbitrii  essc . » 
Buker. 

10.  Id  enim  periculum  est,  eipcAvt- 
}C(b$  dlcta. 

IX.  Huic  infirmitati,  inflrmo  mu- 
llerum  gcneri. 

a3. 


356  T.   LIVII  i\^'X 

•cius  consul ,  postquam  abrogata  est  Oppia  lex ,  extem- 
plo  Tiginti  quinque  navibus  longis(  quinque  sociorum 
CTant )  ad  Lunae  portum  *  profectus ,  eodem  exercitu 
convenire  jusso ,  et,  edicto  per  oram  maritimam  misso, 
navibus  omnis  generis  contractis^  ab  Luna  profici- 
scens  edixit,  ut  ad  portum  Pyrenaei  sequerentur :  inde 
se  frequenti  classe  ad  hostes  iturum.  Pra^tervecti  Li- 
gustinos  montes  sinumque  Gailicum ,  ad  diem ,  quam 
edixerat,  convenerunt  :  inde  Bhodam  ventum'',  et 
priBsidium  Hispanorum ,  quod  in  castelio  erat ,  vi  de- 
jectum.  Ab  Rhoda  secundo  vento  Emporias  perven- 
tum  :  ibi  copiae  omnes ,  praeter  socios  navales ,  in  ter- 
ram  expositae. 

IX.  Jam  tunc  Emporiae  duo  oppida'  erant  muro 
divisa  :  unum  Graeci  habebant ,  a  Phocaea ,  unde  et 
Massilienses ,  oriundi ;  alterum  Hispani.  Sed  graecum 
oppidum  ,  in  mare  expositum ,  totum  orbem  muri 
minus  quadringentos  passus  pateutem  habebat;  Hi- 
spanis  retractior  a  mari  trium  millium  passuum  in 
circuitu  murus  erat.  Tertium  genus*,  romani  coloni 
ab  Divo  Caesare ,  post  devictos  Pompeii  liberos ,  ad- 
jecti.  Nunc  in  corpus  unum  cohfusi  omnes ,  Hispanis 


Cap.  VIII.  I.  Jd  Lunce  portiim; 
vide  ad  Sil,  VIII ,  4^0  sq.  et  Strab. 
V,  a ,  n.  5 ,  p.  aaa.  Luna  urbs  Etrurise 
trans  Macram  fl.  (hod.  Magra;  conf. 
XXXIX,  3a;  XL,  4i  ),  qui  et  Lu- 
nam  portumque  ejus  capacissimuiD , 
et  Etruriam    Liguriamqne   interfluit. 

Eodem ,   ad  eumdem  pottum.  — 

Ad  portum  PjrrerueL  Non  Pyrenem 
quod  in  nuUo  cod.  praeler  nnum  Harl. 
legi  testatur  Drak.  Per  portum  Pyre- 
nai  intelllgi ,  qui  «  inter  Pyrenaei  pro- 
montoria  portus  Veneris  in  sinu  fal- 
80  »  MeUe  Tocatur ,  P.  de  Marca  in 
Marca  Hispan.  I,  g,  4.  Ed. 


2.  Inter  Rkodam  ventum,  6pp.  In- 
digetum  in  Hispania  prope  Pyre- 
naeum ,  hod.  Roses.  De  Rhoda  et  Em- 
poriis  yid.  P.  de  Marca  in  Marca  Hi- 
span.  II,  x8. 

Cjlp.  IX.  I.  Jam  nnnc  Emporiie 
duo  oppida,..  a  Pkoaea,  unde  et 
Massilienses  f  oriundi,  etc.  vide  »d 
XXI,  6o,  n.  I.  (Ubi  adire  licet  Edit. 
nostr.  Sil.  Ital.  vol.  I,  p.  5x6.  £d.) 

a .  Tertium  getws  incolamm ,  bomi- 
num ;  vide  ad  I ,  x  8 ,  n.  5.  —  In  cor- 
pus  unum  conjusi  omnes  incolse,  ex 
diversis  regionibus  orinndi.  Conf.  ad 
I,  17,  n,  2, 


J 


icst:       LIBER  XXXIV.  CAP.  IX.  357 

prius ,  postremo  et  Graecis  in  civitatem  romanam  ad-« 
scitis.  Miraretur,  qui  tum  cerneret^,  aperto  mari  al> 
altera  parte,  ab  altera  Hispanis,  tam  ferae  et  belli- 
cosae  genti ,  objectos  quae  res  eos  tutaretur.  Disciplina 
erat  custos  infirmitatis  ^  quam  inter  validiores  optime 
timor  continet.  Partem  muri  versam  in  agros  egregie 
munitam  habebant,  una  tantum  in  eam  regionem 
porta  imposita ;  cujus  assiduus  custos  semper  aliquis 
ex  magistratibus  ^  erat.  Nocte  pars  tertia  civiumin  mu^ 
ris  excubabant ;  neque  moris  tantum  aut  legis  causa , 
sed ,  quanta  si  hostis  ad  portas  esset ,  et  servabant 
vigilias ,  et  circumibant ,  cura.  Hispanum  neminem  in 
urbem  recipiebant :  ne  ipsi  quidem  temere  urbe  ex- 
cedebant;  ad  mare  patebat  omnibus  exitus.  Porta 
ad  Hispanorum  oppidum  versa  nunquam  nisi  fre- 
quentes,  pars  tertia  fere,  cujus  proxima  nocte  vigi-- 
liae  in  muris  fuerant,  egrediebantur.  Causa  exeundi 
haec  erat :  commercio  eorum  Hispaui  ^,  imprudente& 


3.  Miraretur,  qui  tum  cemeret,  etc. 
sua  respicit  tempora  Livias,  qoibus  id 
uon  cernebatnr;  Oron.  —  Orationem 
paulo  impeditiorem  sic  exponit  Doe- 
ring.  « qni  nunc  cemeret  quomodo 
illi  tnm  ab  altera  parte . . .  objecti  fue- 
rint,  is  sane  miraretur,  qnae  res 
eos ,  etc.  »  £d» 

4.  Disciplma  erat  custos  infirmita" 
tis ,  tuebatnr  Graecos ,  infirmiores  Hi- 
spanis,  quam  disciplinam . . .  continet, 
servat ,  hand  negligi  patitnr. 

5.  Cujus  assiduus  custos  semper  aii- 
quis  ex  magistratibus  erat,  vocem 
semperex  Mogunt.  cod.  addidit  AU.} 
eamqne  tum  t^  dsiiduus  a  Cic.  Rosc. 
Am.  18 ,  et  Ovid.  Fast.  IV,  686,  tum 
similibus  vocabulis  a  Liv.  V,  4a  , 
XXXV,  x6,  et  aliis  per  pleonasmum 
adjj^ci  mQnet.Duker.  qui  etiam  verba 


nostra  ita  accipi  posse  dicit,  semper 
servatum  fnisse ,  ut  nnus  e  magistrati- 
bns  custos  portse  essft,  eaque  custodia 
per  vices  in  orbem.  iret,  ita  nt  is ,  cu^. 
jus  vices  erant,  assiduns  ibi  adesset , 
nec  usquam  a  custodia  discederet.  — 
Quosdam  fuisse ,  qui  particulam  sem- 
per  sine  idonea  causa  delendam  cense- 
rent ,  monet  Doering. ;  rb  semper  enini 
non  ad  assiduus,  in  quo  jam.latet  iUa. 
particula,  sed  ad  morem,  de  quo  ser- 
mo  est ,  semper  servatum ,  referendum, 
est.  £d.  —  Neque  moris  tantnm  aut 
legis  causa ,  sed   etiam  cura  tanta , 
quanta,   etc.  —  Servabant  vigilias , 
ut pnesidia  XXYill,  aa  ,  n.  4 ,  et  cu- 
stodias  ,  XXXIII,  4 ;  gv-  TYipeTv  et  ^Ur, 
XflCTTgiv  fuXouca;  •  vide  Drak. 

6.  Hispani,  imprudentes  maris  (vid^- 
ad  IV,  39, n.  4),  voiebant, cupiebscQt,... 


358  T.  LIVII  ti,l'X, 

maris,  gaudebanl;,  mercarique  et  ipsi  ea,  quae  ex- 
terna  navibus  inveherentur ,  et  agrorum  exigere  fru- 
ctus,  volebant.  Hujus  mutui  usus  desiderium,  uthi- 
spana  urbs  Graecis  pateret ,  faciebat.  Erant  etiam  eo 
tutiores,  quod  sub  umbra  romanse  amicitiae  latebant; 
quam  sicut  minoribus  viribus  ^,  quam  Massilienses , 
pari  colebant  fide.  Tunc  quoque  consulem  exercitum- 
que  comiter  ac  benigne  acceperunt.  Paucos  ibi  mora* 
tus  dies  Cato ,  dum  exploraret,  ubi  et  quantae  hostium 
copiae  essent ;  ut  ne  mora  quidem  segnis  esset ,  omne 
id  tempus  exercendis  militibus  consumpsit.  Id  erat 
forte  tempus  anni ,  ut  frumentum  in  areis  ^  haberent. 
Itaque ,  redemptoribus  vetitis  frumentum  parare ,  ac 
Romam  dimissis ,  <c  Bellum ,  inquit ,  se  ipsum  alet ». 
Profectus  ab  Emporiis  agros  hostium  iu*it  vastatque; 
omnia  fuga  et  terrore  complet. 

X.  Eodem  tempore  M.  Helvio,  decedenti  ex  ulte- 
riore  Hispania  cum  praesidio  sex  millium ,  dato  ab 
Ap.  Claudio  praetore ,  Celtiberi  agmine  ingenti  ad  op- 
pidum  Illiturgi  occurrerunt.  Viginti  millia  armatorum 
fuisse ,  Valarius  smbit ;  duodecim  millia  ex  iis  caesa, 
oppidum  Illiturgi  receptum ,  et  puberes  omnes  inter- 
fectos.  Inde  ad  castra  Catonis  Helvius  pervenit ;  et , 
quia  tuta  jam  ab  hostibus  regio  erat ,  praesidio  in  ul- 
teriorem  Hispaniam  remisso ,  Romam  est  profectus , 


geatiebant,  et  mercari  ipsi  ea,  quas 
extema,  e  regionibas  extemis,  navi-^ 
bns  Graecomm  inyeherentur,  et  agro- 
rum  saoTumfructus  exigere,  exportare 
ope  Grsecoram  jn  estternas  regiones , 
rel  vendere  Graecis.  «Sic  mereibus 
exMtis,  h.  e.  venditis  traditisqne  et 
dbtractis ,  dixit  Colom.  X,  8x7.  Fe- 
nales  extrudere  merces  Horat.  Epist. 
n,  a  ,  V.  II.  Mercis  exactum  Quintil. 
in  Decl.  i  x ,  b.  e.  foraro  ,  nundinse , 


locos  et  occasio  mercis  exigendae  et 
magno  cum  lucro  venumdandae*  Grae* 
cis  quoque  recepta  e^aYsiv  oitov  pro 
eziportare ,  i^w^iorf^  otTOU  9  onde  Plau* 
taa/acere  exe^ogam  et  toc  i^oi.y^yiyLai 
merces,  qnae  exportantnr  »;  Gron. 

7.  Sicut  minoribus  viribus,  ita  p€tri 
c,  f, ;  vide  ad  IX ,  1 7  ,  n.  a. 

8.  Utfrumentum  in  areis  kaberent, 
in  quibus  teri  seu  tribnlari  solebat.  — 
Redemptoribus ;  vide  ad  V,  a3,  n.  6. 


A.  C.  195. 

u.  c.  557. 


LIBER  XXXIV.  CAP.  X.  SSg 

et  ob  remfeliciter  gestam  ovans  Urbem  est  ingressus. 
Argenti  infecti  tulit  in  ^rarium  quatuordecim  millia 
pondo  septingenta  triginta  duo%  et  signati  bigatorum 
septemdecim  millia  viginti  tria ,  et  Oscensis  ^  argenti 
centum  vigiiiiti  millia  quadringentos  triginta  octo. 
Causa  triumphi  negandi  senatui  fuit ,  quod  alieno  au- 
spicio^  et  in  aliena  provincia  pugnasset.  Caeterum 
biennio  post  redierat ,  quum ,  provincia  successori 
Q.  Minucio  tradita  ^ ,  annum  insequentem  retentus  ibi 


Cap.  X.  I.  Queiiuordeeim  millia 
pondo,  etc.  sel3)ras  seu  marcas  no- 
strates  s3ox8  cum  sez  unciis ,  secun- 
dom  CreTerii  ratlones ,  quas  hactenns 
sequuti  et  adhuo  seqnuturi  sumus.  Ed. 
—  £e  signati  argenti  bigatorum  ;  vidd 
ad  XXn,  5a ,  n.  3.  —  Septemdecim 
millia,  etc.  denarios  1702  3,  marcas 
argenti  paulo  plus  267.  Pondus  hoc 
Creverio  perexigunm  videtur ,  et  for- 
tasse  aliquis  error  irrepsisse  in  nnme- 
ris.  «c  Verisimile  enim ,  inquit,  uon  est 
hic  suppleri  dehere  pondo  ut  inteUi- 
gantur  librae  romanae  argenti  i^oaS  : 
nhi  enim  Livius  higatorum  aut  qua- 
drigatorum  mentionem  apposito  nu- 
mero  facit ,  numerum  ipsorum  dena- 
riorum  exprimit  nt  hoc  ipso  c.  infra , 
ut  lib.  XXXin,  cap.  3^,  et  alihi  pas- 
sim« »  Tamen  adjicienti  to  pondo  unus 
liOT.  teste  Drak.  qui  tamen  potius 
suhintelligendam  arhitratur  vocem 
nummorum  vel  nummos,  Utrum  vero 
unmmus  argenti  Oscensis  Romanorum 
sestertio  sequiparari  deheat ,  ut  staturt 
Crev,  ad  lih.  XL,  43,  sihi  incertum 
esse  vir  doct.  profitetnr:  videtur  enim 
ei  intelligendns  nnmmus  in  Hispania 
ah  ipsis  Hispani»  cusus  ;  qui  cujus  va- 
loris  fuerit ,  aliquem  indicare  non  me- 
minit.  Caeterum  Livius  non  nisl  in 
rehus  hispanicis  Oscensis  argcnti  meu- 
tionem  facit.  £n. 


2.  Oscensis,  sc.  nummos,  Oscae  si- 
gnatos ,  nt  c.  46  pr.  Sic  et  XLV,  43 , 
n.  3 ,  eentum  viginti  millia  Ilfyrii  ar- 
genti,  h.  e.  nummorum  argenteorum , 
In  Illyrico  cnsomm ,  qnos  Vic^riatos 
fuisse  dictos  monet  Doujat.  quia  pri- 
mos  Victoriatos  ex  Illyrico  advectos 
tradat  Plin.  XXXm,  3.  Duae  antem 
Oscai  fuerunt  in  Hispania,  altera  in, 
Tarrac.  sen  citeriore,  Vescitmorum 
nrhs  ad  fines  Hergetum ,  hod.  Huesca 
(vid.  Ptol.  II,  6;  Plut.  Sertor.  p.  5^5, 
et  intpp.  Velleii,  II,  3o),  altera  in 
Baetica ;  vid.  Ptol.  H ,  4.  Ah  illa  ar- 
gentum  Oscense  dictum  siispicahatur 
Marca  in  Marca  Hisp.  U,  a8.  In  ho- 
rum  Oscensium  ditione  celehres  fuisse 
credendum  argentifodinas,  quihus  Hi- 
spania  ahundavit ;  Donat.  Confer.  ad 
Sil.  I,  i55,  228  seq.  III,  401. 

3.  Quod  alieno  auspicio,  etc.  conf. 
n.  4 }  et  ad  XXVI ,  2 1 ,  n.  i . — Biennio 
post  redierat ,  sc.  quam  provinciam 
sortitus  fuerat,  vel  xn  eam  venerat; 
Duk.  Conf.  XXXII,  28. 

4.  Proyincia  successori  Q,  Minucio 
tradita:  Helvius  quidem  Hispaniam 
ulteriorem,  Minucios  citeriorem  erat 
sortitus  (vide  ad  lih.  XXXII,  28,  et 
XXXIII,  26);  sed  Helvins,  ex  sua 
provincla  decedens,  in  aliena  rem 
bcnc  gesserat,  i.  e.  in  citerIore;et 
quia  hauc  clteriorem  ohtinuerat  Mi^ 


36o 


T.  LIVII 


A*  G.  s^Su 

u.  c.  557. 


loDgo  et  gravi  morbo  fuisset.  Itaque  duobus  modo 
mensibus  ante  Helvius  ovans  Urbem  est  ingressus, 
quam  successor  ejus  Q.  Minucius  triumpharet.  Hic 
quoque  tulit  argenti  pondo  triginta  quatuor  miilia 
octingenta  ,  bigatorum  septuaginta  octo  millia ,  et 
Oscensis  argenti  ducenta  septuaginta  ^  octo  millia. 

XI.  In  Hispania  interim  consul  haud  procul  Empo- 
riis  castra  habebat :  eo  legati  tres  ab  Ilergetum  regulo 
Bilist9ge ,  in  quibus  unus  filius  erat  y  yenerunt ,  que- 
rentes,  castella  sua  oppugnariy  nec  spem  ullam  esse 
resistendi,  nisi prcesidium  Romani  misissent^.  Tria 
milUa  militum  satis  esse;  nec  hostesy  si  tanta  manus 
venissetj  mansuros.  Ad  ea  consul ,  Moperi  quidem  se 
vel periculo  eorum^  velmetUy  dicere;  sed  sibi  nequa- 
quam  tantum  copiarum  essCj  ut,  quum  magna  vis 
hostium  haud  procul  absit  j  cum  qua  mox  signis  col' 
latis  dimicandum  sibi  in  dies  exspectet ,  dis^idendo 
exercitum  minuere  tuto  vires  posset.  Legati ,  ubi  haec 
audierunt,  flentes  ad  genua  consulis  prqvolvuntur. 


naolus,  idcirco  suceessor  Helvii  ap< 
pellator:  qoare  nihil  mutandnm  est, 
oontra  atque  Glar.  censet;  Sigon.  Haec 
mihi  non  satis  faciunt ,  et  miror  Pi- 
ghium  ac  Periz.  qut  stndiose  con- 
sectantur  ea,  in  qoibns  negligentia 
aliqua  Livii  accnsari  potest,  hoc  inta- 
ottun  praeteriisse ,  quod  mihi  inexpli- 
cabile  Tidetur;  Duker. 

5.  Ducenta  septuaginea,  etc.  seli- 
bras  nostrates  434^75.  Numerus  ille 
immanis  est,  et  qui  fidem  excedere  vi- 
deatnr  Greverio.  Fortasse  hic  aliquid 
est  mendi.  Vid.  snpra  n.  i.  Ed. 

Cap.  XI.  I.  Nisi  prcesidium  Romani 
misissent:  Gelen.  e  cod.  Mogunt.  nisi 
prassidio  r<^manus  miles  esset,  quod 
restituit  Drak.  Displicuit  forte,  quod 
tnisissent  dictum  pru  mitterent,  Sed 


hoc  neque  nostro,  neque  pui^atissi- 
mis  aliis  scriptoribus  insolens  esse, 
docent  Gron.  et  Drak.  Conf.  adVl, 
3  ,  n.  3. — Tria  millia  militum.  In  nu- 
mero  variant  MSS;  quidam  quatuor 
millia,  £x  Mogunt.  cod.  tria  mil,  edi- 
dit  Drak.  consentiente  Christio ,  qni 
hanc  recte  reddit  rationem ,  Livium 
si  alterum  malnisset  potius  dicturum 
fuisse  legionem  satis  esse,  quum  legio 
eo  tempore  ex  tot  fei:me  militibus 
constaret.  Ed. —  Moveri  quiidem  se, 
Gronovianae  editioties  carent  t&  se; 
Creverins  ex  cseteranim  consensu  il- 
lud  revocavit.  £d. — Cum  qua  mox,.» 
dimicandum  sibi,  etc.  Jac.  Gron.  ex 
Thuan.  cod.  cui  assentiuntur  duo  e 
MSS  Hearnii,  ita  locum  emendat,  et 
quam  mox dimicandum  sit,  in 


v:cX:      LIB.  XXXIV.  CAP.  XI.  XII.  36i 

Orant,  JVe  se  in  rebus  tam  trepidis^  deserat.  Quo 
enim  se^  repulsos  ab  RomaniSj  ituros?  NuUos  se  so^ 
cios ,  nihU  usquam-  in  terris  aUud  spei  habere.  Po- 
tuisse  se  extra  idpericulum  esse,  si  decedere  fide^  si 
conjurare  cumCceteris  voluissent.  NuUis  miniSy  nuUis 
terricuUs  se  motos ,  sperantes,  satis  opis  et  auxiUi  sibi 
in  Romanis  esse.  Id  si  nuUum  sit,  si  sibi  a  consule  ne- 
getury  deos  hominesipie  se  testes  /acere ,  inuitos  et 
coactos  sey  ne  eadem,  quce  Saguntini  passi  sint ,  pa- 
tianturj  defecturos,  et  cum  cceteris  potius  Hispanis^ 
quam  solos,  perituros  esse. 

Xll.  £t  illo  quidem  die  sic  sine  responso  diipissi  r 
consulem  nocte ,  quse  insequuta  est ,  anceps  cura  agi- 
tare,  NoUe  deserere  socios ,  noUe  minuere  exercitum  j 
quod  aut  moram  sibi  ad  dimicandum ,  aut  in  dimicando» 
periculum  afferre  posset.  Stat  sententia ,  non  minuere 
copias  j  ne  quid  interim  hostes  inferant  ignominiae  : 
sociis  spem  pro  re  ostendendam'  censet.  Saepe  vana 
pro  veris,  maxime  in  bello,  vaiuisse^;  et  credentem 
se  aiiquid  auxiiii  habere ,  perinde  atque  haberet ,  ipsa 
fiducia  et  sperando  atque  audendo  servatum.  PosterQ 
die  legatis  respondit,  Quanquam  vereatur,  ne  suas 
vireSy  aUis  eas  commodandoj  minuat;  tamen  iUorum 
se  temporis  ac  pericuU  magis,  quam  sui,  rationem 
habere.  Denuntiari  militum  parti  tertiae  ex  omnibus 


4iies9  etc.  Lectionem  hanc  deganter 
vocat  Crev.  Ed. 

a.  In  rebus  tam  trepidis;  vide  ad  V, 
1 1 ,  n.  3. 

Caf.  XII.  I.  Spem  pro  re  ostentan- 
dana  ;  naqi  spes  valet  pro  re,  quia  ani- 
mis  omnes  ea  praecipiunt,  quse  cu- 
pinnt ,  iJt  loquitur  Dio  Cass.  LII ,  i3 ; 
hoc  est ,  spes  nihil  putat  futumm , 
cuncta  hahet  prsesentia;  Gmter,  Pro 
spem  etiam  snspicari  possi8.5/ytfCf«in, 


quae  saepe  rei  opponitur ,  nt  mox  va- 
na  veris.  Gonf.  ad  VI ,  14*  n.  2  ,  et 
XXII ,  3 ,  n.  4 ;  ad  Tac.  III,  3y)  ,  n.  7. 
Huic  conjectnrae  favent  prima^yerha 
cap.  i3;  ubi  satis,^quod  in  speciem 
/itit,  ostentatum  est, 

^*Sape  vana  pro  veris,,.  valuis- 
se,  etc.  quia  implcnt  animos  modo 
spe ,  modo  fonnidine ;  Grat.  Conf.  ad 
XXVII,  45,  n.  I ;  Curt.  IV,  i3,  n.  5, 
et  Caes.  B.  C.  II ,  4.  —  Denuntiari, .  ^ 


362  T.  Livii  u.c:5f;. 

cohortibus  jubet,  ut  cibum,  quem  in  naves  impo- 
nant,  mature  coquant ;  navesque  in  diem  tertium  ex- 
pediri  jussit.  Duos  ex  legatis  Bilistagi  atque  Uergeti- 
bus  nuntiare  ea  jubet ;  filium  reguli  comiter  ^  habendo 
et  muneribus  apud  se  retinet  Legati  non  ante  pro- 
fecti  j  quam  impositos  in  naves  miiites  viderunt :  id 
pro  haud  dubio  jam  nuntiantes ,  non  suos  modo ,  sed 
etiam  hostes ,  fama  Romani  auxilii  adventantis  imple- 
v^runt. 

XIII.  Consul,  ubi  satis,  quodin  speciem  fuit,  osteD- 
taJtum  est',  revocari  ex  navibus  milites  jubet.  Ipse, 
quum  jam  id  tempus  anni  appeteret ,  quo  geri  res 
possent ,  castra  hiberna  tria  millia  passuum  ab  £mpo- 
riis  posuit.  Inde  per  occasiones ,  nunc  hac  parte ,  nunc 
iila ,  modico  praesidio  castris  relicto ,  praedatum  milites 
in  hostium  agros  educebat.  Nocte  ferme  proficisce- 
bantuF ,  ut  et  quam  longissime  a  castris  procederent, 
et  inopinatos  opprimerent.  Et  exercebat  ea  res  novos 
milites ,  et  hostium  magna  vis  excipiebatur ;  nec  jam 
egredi  extra  munimenta  castellorum  audebant.  Ubi 
satis  admodum  et  suorum  et  hostium  aniihos  est  ex- 


jubet,.,  jussii,  etc.  Jac.  Periz.  qaum 
hacc  omnia  sive  ipuiu  auctoris,  sive 
Catonis  ad  legatos  verba  sint,  neces- 
sario  cum  praecedd.  conjuncta  volebat; 
mox  expungendum  rhjubet,  atque  in- 
super  j'ussisse,  -pvojussit,  scribendnm 
conjecUvit.  Sed  locum  defendit  clar. 
Doering.  qui  emendationem  ibi  ali- 
qnam  nemini  desiderandam  pronun- 
tiat.  Nam  repetitionem  verbi  jubet, 
jttssit  et  paulo  -poat  j'ubet  alibi  quoque 
Noster  haud  repudiavit;  vid.  Drakenb. 

ad  XXXI,  1 1  >  S  9*  £»• 

3.  Comiter  habendo,  tractando. 

Cap.  XIU.  Quod  in  spcciem.  fiiit, 
ostentatum  est ;  vide  ad  IV,  3o ,  n.  i. 


et  VI  y  x4 ,  n.  a. — Quumjam  idtempus 
anni  appeteret  (  vide  ad  V,  19,  n.  a  )» 
quo,  etc.  unde  ynx  Jubernis  locus  est, 
et  -th  hibema  expungerem,  si  codices 
faverent ;  Drak.  Cato ,  qui  in  Hiaj»- 
niam  vehit ,  qnum  Hispani  firumentiun 
in  areis  haberent  (vid.  cap.  9),  ab  eo 
tempore  usque  ad  id,  quo  castra  hi- 
bema  ad  Emporias  posnit,  nihil  re- 
rum  gessisse  videtur,  nisi  quod  agros 
hostinm  vastavit,  fortassis  qnod  pro- 
pter  calores  Hispanise  ibi  per  aestatem 
res  geri  non  poterant;  Dnk.  Conf.  ad 
XXXV,  7.  —  Noete/erme  pro/iciscc' 
bantitr  praeter  morem ;  vid.  Schel.  ad 
Polyb.  cap.  9.  -^  iSafw  admodumf  f. 


^csfj;       LIBER  XXXIV.  CAP.  XIII.  363 

pertus ,  convocari  tribunos  praefectosque  *  et  equites 
omnes  et  centuriones  jussit.  «  Tempus ,  inquit ,  quod 
«  saepe  optastis ,  venit ,  quo  vobis  potestas  fieret  vir- 
c(  tutem  vesti^am  ostendendi.  Adhuc  proedonum  magis, 
cc  quam  bellantium ,  militastis  more :  nunc  justa  pugna 
«  hostes  cum  hostibus  conseretis  manum.  Non  agros 
<xinde  populari,  sed  urbium  opes  exhaurire^  licebit, 
«  Patres  nostri ,  quum  Hispania  Carthaginiensium ,  et 
<c  imperatores  ibi  et  exercitus  essent ,  ipsi  nullum  im- 
<c  peratorem ,  nullos  in  ea  miUtes  haberent ;  tamen  ad- 
<c  dere  hoc  in  foedere  voluerunt ,  ut  imperii  sui  Iberus 
«  fluvius  esset  finis.  Nunc ,  quum  duo  prsetores ,  quum 
cc  consul ,  quum  tres  exercitus  Romani  Hispaniam  ob- 
cc  tineant ,  Carthaginiensium  jam  prope  decem  annis 
<c  nemo  in  his  provinciis  sit ,  imperium  nobis  citra  Ibe- 
cc  rum  amissum  est.  Hoc  armis  et  virtute  recuperetis 
a  oportet ;  et  nationem ,  rebellantem  magis  temere , 
cc  quam  constanter  bellantem,  jugum,  quo  se  exsuit, 
<c  accipere  rursus  cogatis.  »  In  hunc  modum  maxime 


satis  ad  hunc  modum;  Doker.  Sed 
illud  admodum  videtur  tc^  sacis  ita 

■ 

adjanctnm  esse ,  nt  alibi  numem , 
quom  diligenter,  non  crasaiori  modo 
significantur ;  Em, 

a.  Convocari  tnbunos  proffectosque 
socionim ,  tpjd.  tribunis  pares  ,  et 
equites  omnes  ei  eenturiones;  sed  cur 
equites  omnes?  nam  consilium  est, 
non  concio.  Upsius ,  Mil.  Rom.  XXI, 
8,  coni,  praffeetosque  equitum  omnes , 
at  sint  decuriones ,  merito  vocati ,  ubi 
omnes  centuriones.  Sed  ita  in  hoc 
oonsilio  non  dari  lo<mm  praefectis 
scKuorum,  qui  fere  cives  romani  non 
infimi  loci,  et  decurionibus  equitum 
dignitate  longe  snperiores  ftierint, 
monet  Duk.  Equites  omnes  centurio- 
nes  emend.  Grut.  qui  tamen  centu- 


riones  primomm  ordinum  equis  mili- 
tasse  dicit,  non  probat.  Latet  men- 
dum ,  etsi  haud  variant  libri.  —  Ifihil 
hicmntandum  ezistimat  cL  Doering. 
non  enim  sermo  jam  est  de  consiHo 
in.  quod  deliberandi  gratia  conveni- 
tur,  sed  de  coneilid,  in  quo  consul 
omnes  milites  ad  virtutem  ostenden- 
dam  exhortaturus  erat.  ^jusmodi  con- 
cilio  cur  non  adesse  potuerint  omnes 
equites  ipse  vir  cl.  non  videt.  Eou 

3.  Urbium  opes  exhaurire;  vide  ad 
X ,  44  *  II*  !•  —  Quum  Hispania  Car-^ 
Aag,  Ante  Gronov.  edebatur,  quum  in 
Hispania,  etc.  male.  Sensum  melius 
sic  exponit  Doering.  «  quum  Hispania 
ad  Garthaginienses  pertineret ,  sive  in 
Carthaginiensium  potestate  esset ,  et 
imperatores ,  etc.  »  £d. 


364  T.  LIVII  ^Sst 

adhortatus  pronuntiat,  se  nocte  ad  castra  hostium. 
ducturum.  Ita  ad  corpora  curanda  dimissi. 

XIV.  Nocte  media  quum  auspicio  ^  operam  dedis- 
set ,  profectus ,  ut  locum ,  quem  vellet ,  prius  quam 
hostes  sentirent,  caperet,  praeter  castra  hostium  cir- 
cumducit ,  et  prima  hice ,  acie  instructa ,  sub  ipsum 
vallum  tres  cohortes  mittit.  Mirantes  Barbari  ab 
tergo  apparuisse  Romanum,  discurrere  ipsi  ad  arma. 
Interim  consul  apud  suos , «  Nusquam ,  nisi  in  virtute , 
«spes  est,  milites,  inquit,  et  ego  sedulo,  ne  esset^ 
«feci.  Inter  castra  nostra  et  nos  medii  hostes.  Ah 
<(  tergo  hostium  ager  est.  Quod  pulcherrimum,  idem 
(( tutissimum  est ,  in  virtute  spem  positam  habere  ». 
Sub  haec  cohortes  recipi^  ]ubet,ut  Barbaros  simula- 
tione  fugse  eHceret.  Id,  quod  crediderat,  evenit.  Pjer- 
timuisse  et  cedere  rati  Romanos,  porta  erumpunt,, 
et,.  quantum  inter  castra  sua  et  hostium  aciem  reli- 
ctum  erat  loci,  armatis  complent.  Dum  trepidant  acie, 
instruenda  ^,  cousul ,  jam  paratis  ordinatisque  omni-. 
bus ,  incompositos  aggreditur.  Equites  primos  ab  utro- 
que  cornu  in  pugnam  educit :  sed  in  dextro  extemplo 
pulsi ,  cedentesque  trepidi  etiam  pediti  terrorem  in* 
tulere.  Quod  ubi  vidit  consul,  duas  cohortes  delectas 
ab  dextro  latere  hoslium  circumduci  jubet,  et  ab  tergo 
se  ostendere ,  prius  quam  concurrerent  peditum  acies. 
Is  terror  objectus  hosti  rem ,  metu  romanorum  equi- 
tum  inclinatam ,  aequavit.  Tamen  adeo  turbati  erant 


Cap.  XIV.  I.  Nocte  media  quum  MassUjam    ablegando,  <ut     observai, 

auspicio,  ausplciis  capiendis , o/7^ra/n  J.  Fr.  Gronovios  ex  Appii|no,  pag., 

dedisset;  vide  ad  VIII,  23 ,  n.  la.  —  276.  Ed. 

Circumducit ;  yidie  diA  1 ,  TiZ  j  n.  4. —  a.  Sub  hcec   verba    cohortes,  eic. 

Discurrere  ipsi ,  forte  et  ipsi ,  quod  vide  ad  II ,  55,  n.  t. 
amat  Livius;  Duk.  —  Ego  sedulo,  ne  3.  Trepidant  acie  insiruenda;  vide. 

esset  spes  nisi  ini  virlute,^c'ce,  naves  ad  III,^  49  ^n.  4.. 


l\c.lt:     LIB.  XXXIV.  CAP.  XIV.  XV. 


365 


tlexteraB  alae  equites  peditesque ,  ut  quosdam  consul 
rnanu  ipse  reprehehderit^,  verteritque  in  hostem.  Ita, 
et  quamdiu  missilibus  pugnatum  est,  anceps  pugna 
erat ;  et  jam  ab  dextra  parte ,  unde  terror  et  fuga  coe- 
perat ,  jegre  Romanus  restabal ,  ab  sinistro  cornu  et 
ab  froute  urgebantur  Barbari ,  et  cohortes  ab  tergo 
instantes  pavidi  respiciebant.  Ut ,  emissis  ^  soliferreis 
falaricisque  ^  gladios  strinxerunt ,  tum  velut  redinte- 
grata  est  pugna.  Non  caecis  iclibus^  procul  ex  impro- 
viso  vulnerabantur;  sed ,  pede  collato ,  tota  in  virtute 
ac  viribus  spes  erat. 

XV.  Fessos  jam  suos  consul ,  ex  secunda  acie  sub- 
sidiariis  cohortibus  in  pugnam  inductis,  accendit : 
nova  acies  facta.  Intsegri  recentibus  telis  fatigatos  adorli 
hostes  primum  acri  impetu,  velut  cuneo ',  perculerunt; 
deinde  dissipatos  in  fugam  averterunt :  effusoque  per 
agros  cursu  castra  repetebantur.  Ubi  omnia  fuga  com- 
pleta  vidit  Cato,  ipse  ad  secundam  legionem,  quae  in 


4.  ^fanu  ipse  teprehenderit  (vide 
ad  n,  10,  n.  a)^  verterieque  in  ho- 
siem  .*  ita  MSS  et  edd.  antt.  et  adver» 
sos  in  hostem  verterit  ex  cod.  Mogunt. 
recepere  Aldns  et  atii.  Scribendum 
saltem  aversos,  soil.  ab  hoste  et  fugam 
quierentes ;  Gron.  —  Adversos  tamen 
defendit  Doer.  nam  vertere  adversum 
aiiquem ,  est  eum  vertere  ita  nt  ei  pju 
quem  versus  est,  fiat  adverstts,  e  re- 
gione,  JvavTic^.  En.  —  Restabat ; 
vide  ad  IV,  58 ,  n.  5. 

5.  Emissis  soUferreis,  scil.  telis  seu 
jaculis ,  quae  tota  erant  ferrea  ,  sive 
bastili ,  e  ferro  solo  vel  solido;  nisi  po- 
tius  leg.  solliferreis ,  qnia  soUus  Oscis 
di.cebatur  totus;  vid.  Fest.  voc.  SoUo. 
He  falaricis  vid.  XXI,  18. 

6.  Cofcis  ictibuSf  qui  fiunt  procul 
ex  improviso,  quorumqne  auotor  in- 


certus  est  et  ignotus,  ut  ictus  et  tela 
faUentia,  tacita,  occulta,  et  passim 
cceca  passive  dicuntur  occultata,  do- 
paToiy  obscura,  latentia,  ignota,  ut 
mutns,  surdus  et  alia;  vide  ad  Sil.  IIT, 
579;  V,  3;  VI,  75;  XI,  386,  et  inf. 
nd  cap.  39 ,  n.  3  ,  ubi  tela  ex  propin- 
quo  illata  opponuntur  cacis  ictibus. 
Cofcum  crimeu ,  incertum,  dubium, 
in  yich<vis  erat,  tiuUis  eorum  Uteris 
inventis,  quibus  ejnsdem  criminis  con- 
vinci  possent ,  XLV,  3 1 ,  n.  5. 

Ca.p.  XV.  I.  Hostes  acri  impetu, 
n^elut  cuneo,  perculerunt;  vid.  XL, 
40  ,  n.  2.  —  Cuneus.  Quantam  im- 
prcssionem  faciat  istius  modi  agmen , 
testis  erit  illa  Anglorum  acies,  apud 
vicum  de  Fontenoi,  quae  Gallorum 
regem  exercitnmque  in  tantum  dis- 
crimen  adduxil.  Vid.  Foltaire,  Prccrs 


366  T.  LIVII  v.lt. 

subsidio  posita  erat ,  equo  revehitur ,  et  signa  pne  se 
ferri ,  plenoque  gradu  ^  ad  castra  hostiuiu  oppugnanda 
succedere  jubet.  Si  quis  extra  ordinem  avidius  procur- 
rit ,  et  ipse  interequitans  sparo  percutit ,  et  tribunos 
centurionesque  castigare  jubet.  Jam  castra  hostium 
oppugnabantur ;  saxisque  et  sudibus  et  omni  gena:e 
telorum  submovebantur  a  vallo  Romani.  Ubi  recens 
admota  legio  est ,  tum  et  oppugnantibus  animus  cre- 
vit ,  et  infensius  hostes  pro  vallo  pugnabant.  Consul 
omnia  oculis  perlustrat ,  ut ,  qua  minima  vi  restatur, 
ea  parte  irrumpat.  Ad  sinistratn  portam  infrequentes 
videt :  eo  secundae  legionis  principes  hastatosque  in- 
ducit.  Non  sustinuit  impetum  eorum  statio ,  quae  portae 
apposita  erat ;  et  caeteri,  postquam  intra  vallum  hostes 
vident,  ipsis  castris  exsuti,  signa  armaque  abjiciunt. 
Caeduntur  in  portis ,  suomet  ipsi  agmine  in  arcto  hse- 
rentes  ^:  secundani  terga  hostium  casdunt,  casteri  castra 
diripiunt.  Valerius  Antias  su|H*a  quadraginta  millia  ho- 
stium  caesa  eo  die  scribit.  Cato  ipse ,  haud  sane  detra- 
ctator  laudum  suarum,  multos  ca^sos  ait^;  numerum 
non  adscribit. 

Xyi.  Tria  eo  die  laudabilia  fecisse  putatur  :  unum, 


du  siecle  ie  Louis  XV,  cap.  1 5 ,  et 
alios.  Eo.  —  In  subsidio  posita  ;  vide 
iadll,  20,  n.  a. 

a.  Plenoque  gradu;  ylde  ad  IV, 
3a,  n.  6. —  Sparo  percutit,  telo;  vide 
ad  Sil.  III,  388  ;  Cort.  ad  Sall.  Cat. 
56 ;  intpp.  Virg.  JEn.  XI ,  68a  ;  ilu 
Cange ,  Glossar.  med.  latin.  —  In- 
fensius  hostes  pro  vallo  pugnabant; 
Duk.  malebat  impensius,  et  Perlz.  in- 
tentius ,  quia  non  faclle  quisqnam , 
nlsi  inienso  animo ,  in  hostem  pugnet 
aut  el  repngnet.  Sed  similiter  saepe 
dicitur  kostis  infensus  ;  de  quo  vide 


ad  IV,  10,  n.  3,  et  apnd  Sall.  Jug. 
57  (nbi  vld.  Corte),  infensi  intentique 
mancnt;  Drak. 

3,  In  arcto  hasrentes  (  vide  ad  V, 
38 ,  n.  4)  catduntur  inportis ,  etc.  cf. 
Hom.  Iliad.  XII,  xaa  sq.  etVirg.  £n. 
XI,879sqq. 

4.  Cato  ipse  multos  cassos  ait,  scll. 
in  Originibus;  vide  ad  cap.  5,  n.  a. 
—  Detractator  pro  vulg.  detrectator 
edidit  Drak.  et  Voss.  et  Lov,  5,  In 
aliis  MSS  est  detractor,  quod  vel  nec 
ipsum  spemendum,  vel  corruptum; 
vide  ad  III ,  60 ,  n.  5. 


tcX:       LIBER  XXXIV.  CAP.  XVL  367 

quod,  circumducto  exercitu,  procul  navibus  suisca* 
strisque,  ubi  spem  nisi  in  virtute  haberent%  inter 
medios  hostes  praBlium  commisit :  alterum ,  quod  co- 
hortes  ab  tergo  hostibus  objecit :  tertium ,  quod  se- 
cundam  legionem ,  caeteris  omnibus  effusis  ad  sequen- 
dos  hostes,  pleno  gradu  sub  signis  compositam  in- 
structamque  subire  ad  portam  castrorum  jussit.  Nihil 
deinde  a  victoria  cessatum.  Quum ,  receptui  signo 
dato,  suos  spoliis  onustos  in  castra  reduxisset,  pau-* 
cis  horis  noctis  ad  quietem  datis ,  ad  praedandum  in 
agros  duxit.  Effusius,  ut  sparsis  hostibus  fiiga^,  prae-r 
dati  sunt.  Quae  res  non  mihus ,  quam  pugna  pridie 
adversa ,  Emporitanos  Hispanos  ^  accolasque  eorum 
in  deditionem  compuUt.  Multi  et  aliarum  civitatium , 
qui  Emporias  perfugerant,  dediderunt  se.  Quos  om- 
nes ,  appellatos  benigne  vinoqne  et  cibo  curatos ,  do- 
mos  dimisit.  Gonfestim  inde  castra  movit;  et,  qua- 
cumque  incedebat  agmen,  legati  dedentium  civitates 
suas  occurrebant.  £t  quum  Tarraconem  venit ,  jam 
omnis  cis  Iberum  Hispania  perdomita  erat,  captivi- 
que  et  Romani ,  et  socium  ac  latini  nominis ,  variis 
ca$ibus  in  Hispania  oppressi,  donum  cousuli  a  Bar- 
baris  reducebantur.  Fama  deinde  vulgatur,  consulem 
in  Turdetaniam  exercitum  ducturum,  et  ad  devios 
montanos  profecturum  etiam  falso  perlatum  est  *.  Ad 
hunc  vanum  et  sine  auctore  uUo  rumorem  Bergista- 


Cap.  XVI.  I.  Ubi  spem  non  nisi  in 
virtute  haberent;  quod  non  vel  exci- 
dit,  vel  snpplendnm  est.  Illnd  putabat 
Gcon.,  hoc  Drak.  Conf.  Dnk.  ad  Flor. 
I,  la,  8;  Cort.  ad  Sall.  Jag.  54,  5; 
Burm.  ad  Ovid.  Art.  Amat.  II ,  694. 
—  Pleno  gradu;  vide  aupra  ad  IV, 
cap.  3a ,  n.  6. 

3.  Ut  sparsis  hostibus  fuga;  vide 
ad  Vni,  3o,  n.  7. 


3.  Emporitanos  Hispanos;  vide  ad 
cap.  9  pr. 

4.  Profscturum  etiam  falso,  etc. 
Hic  esse  aliquid  redundantis  et  obs- 
curi  pronnntiat  Crev.  legendumque 
proponit  :  et  ad  devios  montanos 
etiam  falso  perlata  est,  Sed  si  particu- 
lam  etiam,  quse  in  quibusdam  codd. 
apud  Drak.  omittitur,  deleveris,  atque 
TO  ct  pro  etiam  ezplicaveris ,  tnnc  iii- 


368  T.   LIVII  tcllt 

norum  civitatis  septem  castella  defecerunt.  Eos ,  de^ 
ducto  exercitu ,  consul  sine  memorando  priselio  inpo- 
testatem  redegit.  Haud  ita  multo  post  iidem ,  regresso 
Tarraconem  consule ,  prius  quam  inde  quoquam  pro- 
cederet,  defecerunt.  Iterum  subacti :  sed  non  eadem 
venia  yictis  fuit.  Sub  corona  veniere^  omnes,  ne  sae- 
pius  pacem  soUicitarent. 

XVIL  Interim  P.  Manlius  praetor,  exercitu  vetere  a 
Q.  Minucio,  cui  successerat,  accepto,  adjuncto  et 
Ap.  Claudii  Neronis  ex  ulteriore  Hispania  vetere  item 
exercitu,  in  Turdetaniam  proficiscitur.  Omnium  Hi- 
spanorum  maxime  imbelles  habentur  Turdetani :  freti 
tamen  multitudine  sua  obviam  ierunt  agmini  romano; 
eques  immissus  turbavit  extemplo  aciem  eorum;  pe- 
destre  praelium  nullius  ferme  certaminis  fuit.  Milites 
veteres ,  periti  hostium  bellique,  haud  dubiam  pu- 
gnam  fecerunt :  nec  tamen  ek  pugna  debellatum  est. 
Decem  millia  Celtiberum  mercede  Turduli  condu- 
cunt  S  alienisque  armis  parabant  bellum.  Consul  inte- 
rim,  rebellione  Bergistanorum  ictus^,  ca&teras  quoque 
civitates  ratus  per  occasionem  idem  facturas,  arma 
omnibus  cis  Iberum  Hispanis  ademit.  Quam  rem  adeo 
aegre  passi ,  ut  multi  mortem  sibimet  ipsi  conscisce- 
rent  ^ ;  ferox  genus ,  nuUam  vitam  rati  sine  armis  esse. 


hil  mutanduni  Doenng  existimat,  sen- 
sum  ita  explanans :  « falso  quoque 
perlatiui  est  eum  ad  dev.  mont.  pro- 
fectumm  ».  Ed.  —  Bergistanorum  ci' 
vitatis,  gentis  (populi,  reipublicse  ) , 
ut  Csesari  civitas  Helvetiorum  et  JEduo^ 
rum  dicitnr;Gron.  Conf.  ad  III,  47, 
n.  X ;  Drak.  ad  Epit.  LXY;  Cort.  ad 
Sall.  Catilin.  40,  p.  147.  —  Deducto 
exercitu,  sc.  in  civitatem  Bergistano- 
rum.  Educto  malebat  Gronov.  et  in- 
ducto  Crev. 


5.  Sub  corona  veniere;  vide  ad  H, 
17,  n.3. 

Cap.  XVII.  I.  Turduli  conducunt, 
vulgo  Turdetani. 

i.JHebellione  Bergistanorum  ictus; 
vide  ad  1 ,  16,  n.  2. 

3.  Ut  multi  mortem  sibimet  ipsi 
consciscerent ,  etc.  more  eorum,  qui 
non  tRjn/eroces,  quam  natura  timidi 
sunt  et  melaucholici ,  malisque  afHicti 
facile  animum  despondent :  unde  Hi- 
spani  ad  aOTOx&iptav  admodum  pro- 


u,c:lt  LIB.  XXXIV.  CAP.  XVII.  XVIII.  369 
Quod  ubi  consuli  renuntiatum  est,  senatores  omnium 
civitatium  ad  se  vocari  jussit ,  atque  iis ,  «  Non  nostra , 
« inquit ,  magis ,  quam  vestra ,  refert ,  vos  non  rebel- 
«( lare  :  siquidem  id  majore  Hispanorum  malo ,  quam 
«  exercitus  romani  labore ,  semper  adhuc  factum  est. 
« Id  ut  ne  fiat ,  uno  modo  arbitror  caveri  posse ,  si  ef- 
«  fectum  erit,  ne  possitis  rebellare.  Volo  id  quam  mol- 
« lissima  via  consequi.  Vos  quoque  in  ea  re  consilio 
«me  adjuvate.  NuUum  libentius  sequar,  quam  quod 
«  vosmet  ipsi  attuleritis  ».  Tacentibus  spatium  se  ad 
deliberandum  dierum  paucorum  dare  dixit.  Quum 
revocati  secundo  quoque  concilio  tacuissent ;  uno  die 
muris  omnium  dirutis ,  ad  eos ,  qui  nondum  pare- 
bant ,  profectus ,  ut  in  quamque  regionem  venerat , 
omnes ,  qui  circa  incolebant ,  populos  in  deditionem 
accepit.  Segesticam  tantum*,  gravem  atque  opulen- 
tam  civitatem ,  vineis  et  pluteis  cepit. 

XVIII.  Eo  majorem  habebat  difficultatem  in  subi- 
gendis  hostibus ,  quam  qui  primi  venerunt  in  Hispa- 
niam ,  quod  ad  ilios  taedio  imperii  Carthaginiensium 
Hispani  deficiebant ;  huic  ex  usurpata  libertate  in  ser- 
vitutem  velut  asserendi '  erant :  et  ita  mpta  omnia 
accepit,  ut  alii  in  armis  essent ,  alii  obsidione  ad  de- 

cliyes   et  olim  fuere  et  etiam  nunc  '  Doering.  ablegans  ad  Drak.  notas  su- 

sunt ,  ut  TurcaB.  Conf.  Justin.  XLIV,  pra  I,  3 ,  §  9.  Ed. 

2,  et  Sil.  I,  aa5.  sq. — Ferox  genus ra"  4.  Segesticam  iantum,  opp.  Celtibe- 

r/;  yideadl,  i8,n.  5,etl,  4<>n.  I.  rorum,  idem  forte  quod  SeyTi^y)    et 

—  Fo5  non  rebellare.  Libri  nonnulU  Seyi^  ^Xub  dicitur ;  vid,  Schweigb. 

bellare ;  mox  repetitum  to  rebellare  ad  Appian.  Hisp.  44.  —  Gravem  civi- 

quosdam    ofrendlt  ;    unde   Jacobsio  far^m,  validam,  yel  potentem  opibus 

blanditnr  suspicio  Gronovii ,  postre-  (  wichtige  ) ,  ^oipeiav  iroXiv  ■  £m.   et 

mum  verbum  non  a  Livio  esse ,  sed  Scbxfer.  coll.  Duker.  ad  Flor.  1 ,  3,  et 

ex  margine,  existimautis :  saepius  ta-  Wessel.  ad  Diodor.  1. 1,  p.  3o6  ,t.  11, 

men  Noster  et  alii  ez  narrationis  sim-  p.  ()3o. 

plicitate  vocem,  quae  facile  supplerl  Cap.  XVIII.  i.  In  servit.  velut  as- 

poterat,  repetere  solent,  ut  observat  serendi,  Assererein  servitutcm  dicitur 

vi.  24 


370  T.  Livii  ^.^:lf;, 

fectionem  cogerentur;  nec,  nisi  in  tempore  subven- 
tum  foret ,  ultra  sustentaturi  fuerint.  Sed  in  consule 
ea  vis  ^nimi  atque  ingenii  fuit,  ut  omnia  maximami- 
nimaque  per  se  adiret  atque  ageret;  nec  cogitaret 
modo  imperaretque ,  qua;  in  rem  essent^,  sed  plera- 
que  ipse  per  se  transigeret ;  nec  in  quemquam  om- 
nium  gravius  severiusque ,  quam  in  semet  ipsum ,  im- 
perium  exerceret;  parcimonia  et  vigiliis^  et  labore 
cum  ultimis  militum  certaret;  nec  quidquam  in  exer- 
citu  suo  praecipui ,  praeter  honorem  atque  imperium , 
haberet. 

XIX.  Difficilius  bellum  in  Turdetania  praetori  P.  Man- 
lio  Qeltiberi ,  mercede  exciti  ab  hostibus ,  sicut  ante 
dictum  est,  faciebant.  Itaque  eo  consul,  arcessitus 
literis  praetoris ,  legiones  duxit.  Ubi  eo  venit  (  castra 
separatim  Celtiberi  et  Turdetani  habebant) ,  cum  Tur- 
detanis  extemplo  levia  praeUa ,  incursantes  in  stationes 
eorum ,  Romani  facere ;  semperque  victores  ex  quam- 
vis  temere  coepto  certamine  abire.  Ad  Celtiberos  in 
coUoquium  tribunos  miiitum  ire  consul ,  atque  iis 
trium  conditionum  eiectionem  ferre ,  jubet :  primam , 
si  transire  ad  Romanos  velint ,  et  duplex  stipendium 
accipere ,  quam  quantum  ^  a  Turdetanis  pepigisseiit ; 
alteram ,  si  domos  abire ,  publica  fide  accepta ,  nihil 
eam  rem  noxae  futuram,  quod  hostibus  se  Romano- 
rum  juuxissent;  tertiam,  si  utique  bellum  placeat, 

is  qai  in  jure  postulat  addici  sibi  tan-  conj.  Jac.  Periz.  Confer.  Oadend.  ad 

quam  servum  eum  qui  se  pro  libero  Caesar.  B.  G.  II,  a 5. 

gerat,   ut  ait   Crev.  ad  hunc  locum.  2.  Quce  in  rem  essent;  vide  ad  I, 

Qunm  igitur  a  consuetudine  forensi  37, n.  5. 

ductam  locutionem  hic  ad  bellicas  res  3.  Parcimonia  et  vigiliis,  etc.  vide 

transferat  Livius,  ideo  opponendam  ad  cap.  i,  n.  7. 

judicavit  particulam  'velut,  Ed.  —  In  Cap.  XJX.  r.  Duplex  stipendiitmf 

tempore  snbventum ,  vide  ad  II ,  47  ,  quam  qtiantum,  etc.  vide  ad  XXXV, 

n.  4.  —  Sustentaturi  ^solale  ut  apud  i ,  n.  i. — Publicafide  accepta  ;  vid. 

Caes.  B.  G.  IT,  14 ;  Drak.  Sustenturi  XXIII,  I9,n.  10. 


talt     LIB.  XXXIV.  CAP.  XIX.  XX.  37T 

diem  locumque  constituatit ,  ubi  secum  armis  decer- 
nant.  A  Celtiberis  dies  ad  consultandum  petita.  Cou- 
cilium  immixtis  Turdetanis  babitum  magno  cum  tur 
multu  :  eo  minus  decerni  quidquam  potuit.  Quum 
incertum  ^,  beilum  an  pax  cum  Celtiberis  esset ,  com- 
meatus  tamen ,  baud  secus  quam  in  pace ,  ex  agris 
castellisque  bostium  Romani  portabant;  dein  ssepe 
munimenta  eorum ,  velut  communi  pacto  commei*cio 
privatis  induciis ,  ingredientes.  Consul  ubi  bostes  ad 
pugnam  elicere  nequit ,  primum  praedatum  s|ib  signis 
aliquot  expeditas  cobortes  in  agrum  integrae  regioois 
ducit ;  deinde  audito ,  Seguntiae  Celtiberum  omnes 
sarcinas  impedimentaqqe  relicta,  eo  pergit  ducere  ad 
oppugnandum.  Postquam  nuUa  moventur  re ,  perso- 
luto  stipendio,  non  suis  modo,  sed  etiam  prsetoris 
militibus ,  relictoque  omni  exeroitu  in  castris  prseto- 
riis ,  ipse  cum  septem  cobortibus-  ad  ilberum  est  re- 
gressus. 

XX.  £a  tam  exigua  manu  oppida  aliquot  cepit.  De- 
fecere  ad  eum  Sedetani,  Ausetani,  Suessetani.  Lace- 
tanos ,  deviam  et  silvestrein  gentem ,  quum  insita  fe- 
ritas  continebat  in  armis,  tum  conscientia ,  dum  consul 
exercitusque  Turc^ulo  bello  est  occupatus ,  depopula- 
torum  ^  subitis  incursionibus  sociorum.  Igitur  ad  op- 


a.  Quum  incertum ,  bellum,  etc.  ia 
MSS.  Quum  incerta  bellum  an  pax  c. 
C,  essent  prob.  Gron.  Idem  monet 
verborun  seqq.  sententiam  esse ,  pri- 
mom  quidem  ex  hostico  Romanos  sine 
metu  et  injoria  cnjnsquam  pabulatos 
et  framentatos,  deinde,  quodipajoris 
discriminis  est ,  aucta  securitate  etiam 
intra  praesidia  Celtlberorum  venisse. 
Sed  quia  oratio  suspenditur  per  par- 
tic.  ingredientes ,  idque  nibil  habet, 
quo  referri  debcat,  pio  dein  vel  dein- 


de  (  qnod  in  multis  MSS  et  in  edd. 
vett.  ante  Frob.  a.  x535  legitnr)  Si- 
gon.  non  male  con},  perinde ,  i.  e. 
non  minus  saepe ,  quam  in  paee ;  Drak. 
—  Privatis  induciis;  vide  ad  II,  18, 
n,  7. 

Cap.  XX.  I.  Tum  conscientia  de^ 
populatorum  sociorfim,  roemoria  pp- 
pulationnm ,  quas  in  Suessetanoraui 
aUommque  sooiorum ,  mento  ipsis 
propterea  infensorum,  agris  nuper  fe- 
cissent. 

^4  • 


37»  T.  LIVII  %\lt;. 

pidum  eorum  *  oppugnandum  consul  ducit  non  ro- 
manas  modo  cohortes,  sed  juventutem  etiam  merito 
infensorum  iis  sociorum.  Oppidum  longum ,  in  latitu- 
dinem  haudquaquam  tantumdem  patens,  habebant. 
Quadringentos  inde  ferme  passus  constituit  signa.  Ibi 
delectarum  cohortinm  stationem  relinquens ,  praece- 
pit  eis,  ne  se  ex  eo  loco  ante  moverent,  quam  ipse 
ad  eos  venisset.  Caeteras  copias  ad  ulteriorem  partem 
urbis^  circumducit.  Maximum.ex  omnibus  auxiliis 
numerum  Suessetanae  juventutis  habebat.  Eos  ad  mu- 
'rum  oppugnandum  subire  jubet.  Quorum  ubi  arma 
signaque  Lacetani  cognovere;  memores,  quam  saspe 
in  agro  eorum  impune  persultassent ,  quoties  ipsos 
signis  coUatis  fudissent  fugassentque ,  patefacta  re- 
pente  porta ,  universi  in  eos  erumpunt.  Vix  clamorem 
eorum ,  nedum  impetum ,  Suessetani  tulere.  Quod 
postquam ,  sicut  futurum  ratus  erat ,  consul  fieri  etiam 
vidit ;  equo  citato  subter  murum  hostium  ad  cohortes 
advehitur,  atque  eas  arreptas^,  effusis  omnibus  ad 
sequendos  Suessetanos ,  qua:  silentium  ac  solitudo 
erat,  in  urbem  inducit;  priusque  omnia  cepit,  quam 
se  reciperent  Lacetani.  Mox  ipsos,  nihil  praeter  arma 
habentes ,  in  deditionem  ^  accepit. 

XXL  Confestim  inde  victor  ad  Vergium '  castrum 
ducit :  receptaculum  id  maxime  praedonum  erat ,  et 
inde  incursiones  in  agros  pacatos  proviuciae  ejus  fie- 


a.  Ad  oppidum  eoritm ,  nescio  quod. 

3.  Ad  ulteriorem  partem  urbis  ,  re- 
motiorem :  etenim  nullo  flumine  diri- 
mebatnr,  sed  erat  in  longitudinem 
-valde  porrecta ;  Ern.  —  In  agro  eo' 
rum  impune  persultassent ,  vagati  es- 
sent  populabundi.  Confer.  ad  Tacit. 
Ann.  XI,  9 ,  n.  I ;  XI,  a8  ,  n.  a. 
,   4.  Atque  eas  arreptas ,  raptim  mo- 


tas ,  effitsis  omnibus  Lacetanis  ez  oppi- 
do,  qua  parte,  eo  ubi  silentutm  ac  so- 
litudo  erat,  sc.  in  urbem  inducit. 

5.  In  deditionem  accepit;  vide  ad 
VIII,  ao,n.  7. 

Ca.p.  XXI.  I.  /td  Fergium  castrum; 
▼ide  ad  XXI,  19,  n.  5. — Vide,  qnem 
Drak.  laudavit ,  P.  de  Marca  in  Marc. 
Hispan.  II ,  i3,  §  5.  Ed. 


u.cs?';  LIB.  XXXIV.  CAR  XXI.  XXII.  373 
bant.  Transfiigit  inde  ad  consulem  princeps  Vergesta- 
nus,  et  purgare  se  ac  populares  coepit;  non  esse  in 
manu  ipsis  rempublicam  :  prcedones  receptos  totum 
suce  potestatis  id  castrumfecisse.  Consul  eum  domum 
redire,  conficta  aliqua  probabili^cur  abfiiisset,  causa, 
jussit.  Quum  se  muros  subisse  cernerety  intentosque 
prcedones  ad  tuenda  moenia  esse;  tum  uti  cum  suce 
factionis  hominibus  meminisset  arcem  occupare.  Id , 
uti  praeceperat,  factum.  Repente  anceps  terror,  hinc 
muros  *  adscendentibus  Romanis ,  illinc  arce  capta , 
Barbaros  circumvasit.  Hujus  potitus  loci  consul  eos , 
qui  arcem  tenuer^nt,  liberos  esse  cum  cognatis,  sua- 
que  habere  jussit :  Vergestanos  caeteros ,  quaestori , 
ut  venderet ,  imperavit  :  de  praedanibus  supplicium 
sumpsit.  Pacata  provincia ,  vectigalia  magna  instituit 
ex  ferrariis  argentariisque ;  quibus  tum  institutis ,  lo- 
cupletior  in  dies  provincia  fuit.  Ob.  has  res  gestas 
in  Hispania  supplicationem  vin  -  triduum  Patres  de- 
creverunt. 

XXII.  Eadem  aestate  alter,co<ispl  L.  Valerius  Flac- 
cus  in  Gallia  cum  Boiorum  manu  propter  Liranam 
silvam  ',  signis  coUatis,  secundo  praelio  conflixit.  Octo 
millia  Gallorum  caesa  traduntur :  caeteri,  omisso  bello, 
in  vicos  suos  atque  agros  dilapsi.  Consul  reliquum 
aestatis  circa  Padum  Placentiae  et  Cremonae  exercitum 
habuit ,  restituitque ,  quae  in  iis  oppidis  bello  diruta 
fiierant.  Quum  hic  status  rerum  in  Italia  Hispaniaque 
esset ,  T.  Quintio ,  in  Graecia  ita  hibernis  actis ,  ut , 
exceptis  iEtolis ,  quibus  nec  pro  spe  victoriae  praemia 

a.  Anceps  terror.y  hinc  muros  adsc,  excoquendum  ,  expurgandumque   in- 

Romants,  illinc  arce  capta ,  B.  circ,  stitutis.  En. 

vide  ad  I,  a5,  n.  4.  — Ferrariis  ar-  Cap.   XXII.    i.   Propter  Litanam 

gentariisque ,  scil.  fodinis  et  of&cinis  silvam;  vide  ad  XXI,  27,  n.  6,  ct 

ad  fermm    et  argentum   eruendam,  XXIII,  a4>  n.  4.  —  (Ver)  reliquum 


A.  C.  195. 

u.  c.  557. 


374  T.    LIVII 

contig^rant ,  hec  diu  quies  placere  poterat ,  universa 
Graecia ,  simul  pacis  libertatisque  perfriiens  bonis , 
egregie  statu  suo  gauderet ,  nec  magis  in  bello  virtu- 
tem  romani  ducis,  quam  in  victoria  temperantiam 
justitiamque  et  moderationem  miraretur,  senatuscon- 
sultum  ,  quo  bellum  adversus  Nabin  Lacedsemonium 
decretum  erat,  affertur.  Quo  lecto,  Quintius,  con- 
ventu  Corinthum  omnium  sociarum  civitatium  lega- 
tionibus  in  diem  certam  edicto ,  ubi  frequentes  undi- 
que  principes  convenerunt,  ita  ut  ne  ^toli  quidem 
abessent ,  tali  oratione  est  usus  :  «  Belium  adversuJ 
(c  Philippum  non  magis  communi  animo  consilioque 
«  Romani  et  Graeci  gesserunt ,  quam  Utrique  suas  cau- 
«  sas  belli' habuerunt*  :  nam  et  Romanorum  amici- 
«  tiam ,  nunc  Carthagihiehses  hostes  eorum  juvando  , 
«  nunc  his  sociis  nostris  oppugnandis ,  violaverat ;  et 
«  in  vos  talis  fuit ,  \it  nobis ,  fetiamsi  nostrarum  obUvi- 
«  sceremur  injuriarum ,  vestrse  ihjurine  satis  digna  causa 
«  belli  fuerint.  Hodierna  consultatio  tota  ex  vobis  pen- 
«  det.  Refero  eninl  feid  vos^,  utrum  Argos,  sicut  scitis 
«ipsi,  ab  Nabide  occupatos,  pati  Velitis  sub  ditione 
«ejus  esse,  an  aequum  C6nseatis,  nobiUssimam  vetu- 
«  stissimamque  civitatem  ,  in  media  Graecia  sitam ,  re- 
«peti  in  hbertatem,  et  eodem  stalu,  quo  caeteras  ur- 
«bes  Peloponnesi  et  Gl^ciae,  esse.  Haec  consuUatio, 
«  ut  videtis ,  tota  de  l*e  pertiriente  ad  vos  est ;  Romanos 


eestatis;  vide  nd  XX^l,  i5,  n.  3.  — >- 
Senatusifons .  quo  belium,  etc.  Supra 
XXXIII,  ^S,  Livius  scripsit  permis- 
sum  fuisse  a  senatn  T.  Quintio  ,  quod 
ad  Nabin  attineret ,  faceret  ^uae  e  rep. 
esse  censeret.  Unde  minu$  proprie 
belliim  adversuA  Nabin  senatnseons. 
decretnm  dici  videtur  Crerierio,  qui  Li- 
vii  diligentiam  in  hac  re  desiderat.  En. 


a.  Causas  belli  habuerunt :  forte 
bellandi;  Gron.  —  Sensnm  cL  Doe- 
ring.  ita  explanat :  Romani  nempe  et 
Graeci  pariter  communi  animo  const- 
Ijtoque  bellum  adversns  Phil.  gease- 
ruilt ,  prouti  utrisqne ,  qUibns  ad  bel- 
lum  impellerentur ,  causse  fiiere.  En. 

3.  Refero  enim  ad  vos,  etc.  vide 
ad  XXVI ,  2 ,  n.  3. 


u.cJ?'  LIB.  XXXIV.  CAP.  XXII.  XXIII.  376 
«  nihil  contingit  ^,  nisi  quatenus  liberatae  Graeciae , 
«  unius  civitatis  servitus ,  non  plenam ,  nec  integram 
«  gloriam  esse  sinit.  GaBterum  si  vos  nec  cura  ejus  ci- 
«  vitatis ,  nec  exemplum ,  nec  periculum  movet ,  ne 
<c  serpat  latius  contagio  ejus  mali,  qos  oequi  bonique 
«  facimus.  De  hac  re  vos  cousulo ,  staturus  eo  ^,  quod 
«  plures  censueritis. » 

XXIII.  Post  orationem  romani  imperatoris  per- 
censeri  aliorum  sententise  coeptae  sunt,  Quum  legatus 
Atheniensium ,  quantum  poterat  gratiis  agendis ,  Ro- 
manorum  in  Grdeciam  merita  extulisset,  imploratos 
auxilium  adversus  Philippum  tulisse  opem ;  non  ro- 
gatos  ultro  adversus  tjrannum  Nabin  offerre  auxi- 
lium;  indignatusque  esset%  hcec  tanta  meritd  sermo- 
nihus  tamen  aliquorum  carpi^^yfutura  calumniantiumy 
quum  fateri  potius  prceteritorum  gratiam  deberent; 
apparebat  incessi  iEtp/os.  Igitur  Alexander  princeps 
gentis ,  invectus  primum  in  Ath^uieinses ,  libertatis 
quondam  duces  et  auctores ,  assisntationis  propriae  gra- 
tia  communem  causam  prodentes-^ ;  questus  deinde, 
Achceos ,  Philippo  quondam  milites ,  postremum  ab 
inclinata  ejus  fortuna  transfugas ,  et  Corinthum  re-- 
cepisse^y  et  id  agere^  ut  Argos  habeant:  Mtolos^pri- 


4.  Rpmanos  nihil  contingit;  vide 
ad  XXII,  10,  n*  lo.  —  Nos  cequi 
bonique  facimus,  Id  e$t^  pptaipus,  ut 
illud  bene  vertat ;  vel  illud  vestro  ar- 
bitrio  hos  relinqniinus.  £d. 

S.Staturus.eo ,  quod,  etc.vide  ad 
III,  36,  n.  II. 

Ca-p.  XXXIII.  I.  Imploratos  aujci- 
lium  adversus  Philippum  tulisse ,  opem 
non  rogatos  ultro  a.  t,  N.  offerre; 
indignatusque  esset,  etc.  conj.  Gron. 
—  Voce  opem  deleta  ofatio  concin- 
nior  videretur.  Doering.  Ed. 


2 .  Htec  tanta  merita . . .  carpi;  vlde 
ad  XXXIII ,  3 1 ,  n.  i. 

^.Communem  causam  prodentes; 
vide  ad  II,  43,  n.  5.  —  Conununis 
causa  opponitnr  r^p  assentationis  pro- 
prias,  id  est,  ipsorum  commodis  tan- 
tum  convenientis.  Plures  vett.  editt. 

dant,  qui  libertat.  quond prodc- 

rat,  sed  lectionem,  quae  nunc  vulga- 
tur ,  ex  omnibus  fere  codd.  apud  Drak. 
defendit  Doering.  £d. 

4.  Et  Corinthum  recepisse;  eic. 
vide  ad  XXXIII ,  3^. 


A.  C    195. 
,U.  C.  55-. 


376  T.   LIVII 

mos  hostes  Philippiy  semper  socios  Romanorum ,  pa- 
ct6s  infcedere  suas  urbes  agrosquefore  dei^icto  Phi" 
lippOyfraudari  Echino  etPharsalo;  insimulavit  fraudis 
Romanos,^2/o^,  vano  titulo  libertatis^ ostentato ^  Chal- 
cidem  et  Demetriadem  prcesidiis  tenerenty  qui  Phi" 
lippOy  cunctanti  deducere  indepreesidia^  objicere  sem- 
persolitisint^j  nunquam^donec  Demetrias,  Chalcisque 
et  Corinthus  tenerentur,  liberam  Grceciamfore;postr€-- 
mo  y  quia  remanendi  in  Grcecia  retinendique  exer- 
citus  Argos  et  Nabin  causam  facerent,  Deportarent 
legiones  in  Italiam.  jEtohs  poUiceriy  aut  conditioni" 
bus  7  et  voluntate  sua  Nabin  pnesidium  Argis  dedu- 
cturumy  aut  vi  atque  drmis  coacturos  ^  in  potestate 
consenHentis  Grcecice  esse. 

XXIV.  Haec  vaniloquentia  primum  Aristaenum  pra?- 
torem  Achseorum  excitavit.  «  Ne  istuc,  inquit  ^  Jupiter 
(f  Optimus  Maximus  sirit  Junoque  Regina ,  cujus  in  tu- 
«  tela  Argi  sunt  %  ut  illa  civitas  inter  tyrannum  Lace- 
<c  daemonium  et  latrones  ^EtoIos  prsemium  sit  posita 
« in  eo  discrimine ,  ut  miserius  a  nobis  recipiatur, 
«  quam  ab  illo  capta  est.  Mare  interjectum  ab  istis 
rt  praedonibus  non  tuetur  nos,  T.  Quinti.  Quid,  si  in 


5.  Fano  titulo  l,  ostentato ;  vide  ad 
rV,  3o,  n.  r. 

6.  Objicere  semper  soUti  sint  pro 
vulg.  sunt  recepi  ex  MS  Mead.  a  ,  et 
emend.  PeriEonioruni.  —  Demetrias  ; 
Chahsisqne  et  Corinthus;  vid.  XXXH , 
37  ,  n.  2.  — ■  Postremo  quia  ,  multi 
MSS ;  qui  probb.  Periz.  Gron.  et  Crev. 
Contra  vel  quia  retinendum ,  vel  ex 
ed.  Frob.  a.  i535  leg.  postremo  (ac. 
quod  )  manendi,  etc.  putabat  Drak. 
quod  dnplicia  fraudis  insimulentnr 
Romani.  Ita  taraen  to  postremo  vix 
aptnm. 

7.  y4ut  conditionibus  MSS  pleriqne. 


Conf.  Drak.  ad  b.  1.  et  ad  XXIII,  7 , 
n.  I.  Conditione  quidam  codd.  et  edd. 
ante  Frob.  a.  i535.  prob.  Gron.  quia 
conditio  non  modo  nnnm  caput  trans- 
actionis  seu  pactionis,  sed  eam  totam 
mnltis  capitibns  constantem  interdom 
signiiicet.  Conf.  Emesti  Clav.  Cic. 

CjLP.  XXIV.  I.  Juno  Regina  deo- 
rum ,  cujus  in  tutela  j4rgi  sunt;  unde 
Apyeia  y  Argiva  dicebatnr.  Conf.  Uom. 
II.  IV,  5i  sq.  et  Spanh.  ad  Gallim.  H. 
in  Del.  74.  —  Latrones  Mtolos,  Conf. 
adnostratem  Barthelemy-y  Vojrage  dit 
jeune  Anacharsis ,  cap.  36 ,  et  qaos 
ibi  laudat  auctores.  £0. 


u.c.st.  LIB.  XXXIV.  CAP.  XXIV.  XXV.  377 
a  media  Peloponneso  arceni  sibi  fecerint,  futururo  no- 
«  bis  est  ?  Linguam  tantum  Graecorum  habent ,  sicut 
«  speciem  hominum.  Moribus  ritibusque  efferatiori- 
«  bus,  quam  uHi  Barbari,  immanes  belluaj  vivunt.  Ita- 
«  que  vos  rogamus ,  Romani ,  ut  et  ab  Nabide  Argos 
tf  recuperetis ,  et  ita  res  Graeciae  constituatis,  ut  ab  la- 
cc  trocinio  quoque  iEtolorum  satis  pacata  haec  relin- 
«  quatis.  »  Romanus ,  cunctis  undique  increpantibus 
^tolos,  responsurum  sefuisse  iis^  dixit,  nisi  ita  in- 
fensos  omnes  in  eos  viderety  ut  sedandi potius y  quatn 
irritandi  essent.  Contentum  itaque  opinione  eUy  quce 
de  Romanis  j^^tolisque  esset,  referre  se  *,  dixit ,  quid 
de  Nabidis  hello  placerety  nisi  redderet  Achceis  Ar- 
gos?  Quum  omnes  beilum  decressent,  auxilia  ut  pro 
viribus  suis  quaeque  civitates  mitterent ,  est  hortatus. 
Ad  iEtolos  legatum  etiam  misit ,  magis  ut  nudaret  aui- 
mos ,  id  quod  evenit ,  quam  spe  impetrari  posse. 

XXV.  Tribunis  militum ,  ut  exercitum  ab  Elatia  ar- 
cesserent,  imperavit.  Per  eosdem  dies  et  Antiochi 
legatis,  de  societate  agentibus,  respondit,  Nihil  se, 
ahsentibus  decem  legatiSy  sententice  habere.  Romam 
eundum  ad  senatum  iis  esse.  Ipse  copias  adductas  ab 
Elatia  ducere  Argos  pergit ;  atque  ei  circa-Cleonas 
Aristaenus  praetor  cum  decem  miilibus  Achaeorum, 
equitibus  mille ,  occurrit;  et  haud  procul  inde,  jun- 
ctis  exercitibus,  posuerunt  castra.  Postero  diein  cam- 
pum  Argivorum  descenderunt,  et  quatuor  ferme  mil- 
lia  ab  Argis  locum  castris  capiunt.  Praefectus  praesidio 
Laconum  erat  Pythagoras ,  gener  idem  tyranni  et  ^ 
uxoris  ejus  frater;  qui  sub  adventum  Romanorum  et 

a.  Referre  se;  vide  adXXVI,  a,  nudarent,  i.  e.   patefacerent ;  Burm. 

n.  3.  —  Redderet  Nabis.  —  Ut  nuda-  ad  Phaedmin ,  Prol.  3 ,  47.  Confer.  ad 

ret  animos,   deprehenderet   mentem  XXIV,  27,  n.    i,  et  XXXIII,  ai, 

eorum,  rariori  signiAcatu,    nisi  leg.  n.  6. 


378  T.   LIVII  tcX' 

utrasque  arces  (  nam  duas  habent  Argi ' ),  et  loca  alia , 
qu£e  aut  opportuna,  aut  suspecta  erant,  validis  prae- 
sidiis  firmavit.  Sed  inter  agenda  hsec  pavorem  inje- 
ctum  adventu  Romanorum  dissimulare  haudquaquam 
poterat ;  et  ad  extemum  terrorem  ^  intestina  etiam  se- 
ditio  accessit.  Damocles  erat  Argivus ,  adolescens  ma- 
joris  animi ,  quam  consilii ;  qui  primo ,  jurejurando 
interposito ,  de  praesidio  expellendo  cum  idoneis  col- 
loquutus,  dum  vires  adjicere  conjurationi  studet,  in- 
cautior  fidei  aestimator  fuit.  Colloquentem  eum  cum 
suis  satelles  a  prsefecto  missus  quum  arcesseret ,  sensit 
proditum  consilium  esse,  hortatusque^  conjuratos, 
qui  aderant,  ut  potius,  quam  extorti  morerentur, 
arma  secum  caperent ;  atque  ita  cum  paucis  in  forum 
ire  pergit ,  clamitans ,  ut ,  qui  salvam  rempublicam 
vellent ,  auctorem  et  ducem  se  libertatis  sequerentur. 
Haud  sane  movit  quemquam ,  quia  nihil  usquam  spei 
propinquae ,  nedum  satis  firmi  praesidii ,  cernebant. 
Haec  vociferantem  eum  Lacedaemonii ,  circumventum 
cura  suis ,  interfecerunt.  Comprehensi  deinde  quidam 
et  ahi ;  ex  iis  occisi  plures ,  pauci  in  custodiam  con- 
jecti.  Multi  proxima  nocte ,  funibus  per  murum  de- 
missi ,  ad  Romanos  transfugerunt. 

XXVI.  Quintius ,  affirmantibus  iis ,  si  ad  portas  ro- 
manus  exercitus  fuisset,  non  sine  effectu  futurum 
eum  motum  fuisse ,  et ,  si  propius  castra  admoveren- 
tur ,  non  quieturos  Argivos ,  misit  expeditos  pediles 


Gap.  XXV.  X.  Duas  habent  Argi 
arces :  unias  nomen  fait  Larissa  (  vid. 
Strab.  Vin,  pag.  569  ) ,  alterins  igno- 
tam  est.  Conf.  ad  XXXII ,  25 ,  n.  3. — 
Ijoca  alia,  quiv  aut  opportuna  erant; 
vide  ad  1 ,  54  ,  n.  4> 

a.  Ad  externum  terrorem;  vide  ad 
1 ,  57,  n.  'j ,'^Damocles f  al.  Democles, 


ut  Damaratus  et  Demaratus  aliaque; 
vid.  Drak. — Cum  idoneis,  id  est ,  cum 
viris  quos  ad  ea  facinora ,  quae  machi- 
nabatur ,  idoneos  existiinabat.  £d. 

3.  Hortatusque  conjuratos,  sc.  est, 
nisi  leg.  kortaturque  ex  Lov.  2  et  6 ; 
aat  mox  del.  atque  ita  ;  Drak.  —  Rx- 
torti,  tormentis  et  cruciatibus  enecti: 


tc,lt      LIBER  XXXIV.  CAP.  XXVI.  379 

equitesque ,  qui  circa  Cylarabin  *  (  gymnasium  id  est 
minus  trecentos  passns  ab  urbe  )  cum  erumpentibus 
a  porta  Lacedaemoniis  praelium  commiserunt,  atque 
eos  haud  magno  certamine  compulerunt  in  urbem. 
£t  castra  eo  ipso  ioco ,  ubi  pugnatum  erat ,  imperator 
romanus  posuit.  Diem  inde  unum  in  speculis  fuit ,  si 
quid  novi  motus  oriretur.  Postquam  oppressam  metu 
civitatem  vidit^  advocat  concilium  de  oppugnandis 
Argis.  Omnium  priiacipum  Graeciae ,  praeter  Aristae- 
num ,  eadem  sententia  erat,  quum  causa  belli  non  alia 
esset,  inde  potissimiim  ordiundi  bellum^.  Quintioid 
nequaquam  placebat ,  sed  Aristaenum ,  contra  om- 
nium  consensum  disserentem,  cum  haud  dubia  ap- 
probatione  audivit.  £t  ipse  adjecit,  quumpro  Argivis 
aduersus  tjrrannum  bellum  susceptum  sit^  quid  minus 
conveniens  esse  y  quam  omisso  hoste  Argos  oppugnari? 
Se  vero  caput  belli  Lacedcemonem  et  tyrannum  peti^ 
turum.  £t ,  dimisso  conciiio ,  frumentatum  expeditas 


supra  XXXII ,  38  ,  laeertui  et  extor- 
tL  £d. 

Ga.p.  XXTI.  X.  Circa  Cjrlareibin 
gymnasium ,  quod  KuXapa^v];  seu 
KuXXxpo(^v](,  Stheneli  filius  Argivo- 
runique  rex ,  exstruxit ;  unde  Cjrlara- 
bis  (  immo  Cjrlarabas  )  gymnasium 
einend.  Casaub.  ad  Strab.  III,  i53. 
Sed  r^v  KuXapa^iv  etiam  dixisse  Plut. 
Pyrrh.  pag.  404 »  monet  Jac.  Gron. 
Conf.  Pausan.  II^  18,  aa,  ibique  Syl- 
burg. ,  Uesych.  et  Graey.  ad  Lucian. 
Merc.  conduct.  p.  972.  , 

2.  Inde  potissim^m  ordiundi  bellum 
vel  belli,  MSS  et  edd.  antt.  Nec  est 
qupd  cum  Gelen.  reponas  ordiundum 
ofTendarisque  illa  compositione  prin- 
cipum  sententia  ordiundi  bellum ,  h.  e. 
seiitentia  et  principum ,  qui  censent , 
et  belli  ordiendi ,  quod  censent ;  Gron. 


Ordiendi  beili  non  improbant  Crev.  et 
Periz.  ad  Sanct.  Min.  II,  3,  n.  i5, 
ubi  pluribus  docet ,  dnos  genitivos  ab 
uno  nomine  pendere.  Id  quldem  ne- 
mo  vel  negat  vel  ignorat;  sed  an  ca- 
sta  latinitas  permittat,  ut  uni  nomini 
jungatur  et  genitivus  et  gemndium  in 
di  cum  casu  verbi  ^  in  genitivnm  mu- 
tato ,  dubitant  Duk.  et  Drak.  —  Plu- 
rimi  codd.  apnd  Drak.  et  vett.  editt. 
constanter  servant  belli;  unde  vetu« 
stam  hanc  lectionem  defendit  Doerlng. 
dnmmodo,  verbis  guum  causa  belli 
non  alia  esset  in  parenthesi  positis, 
cxtera  ita  inter  se  junxeris:  sententia 
beiii  inde  potiss,  (  Argis  nempe  oppn- 
gnandis  )  ordiendi  (  quum  c,  b.  non  ai, 
esset ,  id  est,  quum  non  ex  alia  causa 
nisi  propter  Ai^vos.susceptnm  esset 
boc  bellum  )  eadem  erat,  etc.  £0. 


A.  C.  19$. 

u.  c.  557. 


38o  T.   LIVIl 

cohortes^  mistt.  Quod  maturi  erat  circa,  demessuin 
et  convectum  est;  viride,  ne  hostes  mox  haberent, 
protritum  et  corruptum.  Castra  deinde  movit,  et, 
Parthenio  superato  monte ,  praeter  Tegeam  tertio  die 
ad  Caryas  posuit  castra.  Ibi ,  prius  quam  hostium  in- 
traret  agrum ,  sociorum  auxilia  exspeclavit.  Venerunt 
Macedones  a  Philippo  mille  quingenti,  et  Thessalo- 
rum  equites  quadringenti.  Nec  jam  auxilia,  quorura 
afFatim  erat,  sed  commeatus  finitimis  urbibus  impe- 
rati  morabantur  Romanum.  Navales  quoque  magna^ 
copiae  conveniebant.  Jam  ab  Leucade  L.  Quintius 
quadraginta  navibus  venerat;  jam  Rhodiae  decem  et 
octo  tectae  naves^,  jam  Eumenes  rex  circa  Cycladas 
insulas  erat  cum  decem  tectis  navibus ,  triginta  lembis 
mixtisque  aUis  minoris  formae  navigiis.  Ipsorum  quo- 
que  Lacedaemoniorum  exsules  permulti  ^  tyrannorum 
injuria  pulsi ,  spe  recuperandae  patriae  in  castra  ro- 
mana  convenerant.  Multi  autem  erant,  jam  per  ali- 
quot  aetates ,  ex  quo  tyranni  tenebant  Lacedaemonem , 
alii  ab  aliis  pulsi.  Princeps  erat  exsulum  Agesipolis, 


3.  Expeditas  cohortes  ;  vide  ad  V, 
16,  n.  a.  —  Ad  Caryas  opp.  Arca- 
diae ,  at  XXXV,  27,  Laconices.  Utram- 
que  memoratPausan. ,  illad  VHI ,  i3 , 
14,  45,  hoc  UI,  ib.  —  Macedones 
a  P.  mille  quingenti  ex.  ed.  Frob.  a. 
i535 ;  sed  in  edd.  prirais  exstat  Mace- 
dones  a  P,  duo  millia  et  septingenti, 
qao  et  multorum  codd.  vestigia  nos 
dacunt ,  et  quod  forte  mutatmn ,  qula 
^xs^XicmlMacedones  pro  Macedonum; 
Drak.  Conf.  ad  XXXIX,  7,  n.  i. 

4.  Decem  et  octo  tecta;  naves  ;  vide 
ad  XXII,  19,  n.  4> 

5.  Lacedoimoniorum  exsules  per" 
muUi,  etc.  vid.  XXXVI,  35,  n.  4* 
— De  oppido  in  Arcadia  ,  nbi  et  Tegea 
fuit ,  ut  observat  Cellar.  Geogr.  Ant. 


II,  1 3,  p.  793,  cogitandum  ease  pntat 
Doering.  Ed.  —  Jam  per  aiiquot  teta- 
tes,  «  de  aunis  non  ita  multis  dicit ; 
nam  Cleomenes,  quem  primum  tyran- 
nnm  Lacedaemoniorum  fuisse  ait ,  vix 
XL  annis  ante  hoc  tempus  regnum 
inierat ;  et ,  si  qnis  ad  id  tempus  re- 
ferendum  putet,  quo,  Agide  ac  Leo- 
nida  Spartae  regnantibus ,  primum  tur- 
bari  ccepit  respublica  Lacedaemonio- 
rum ,  tamen  vix  L  anni  sunt  ».  Duk. 
Conf.  Petav.  Ration.  Temp.  IV,  4*  — 
Princeps  erat  exsulum  Agesipolis , 
filius  A<jesipoUdis ,  Cleombroti  nepos, 
puer  admodam  rex  creatus  Spartae 
ppst  mortem  Cleonis ,  qui  optimns  pri- 
mum  rex  et  deinde  primus  saevissi- 
mu5que  tjrannus  Lacedam.  fuit.  Sed 


u.css':  LIB.  XXXIV.  CAP.  XXyi.  XXVII.  38i 
cujus  jure  gentis  regnum  Lacedsemone  erat,  pulsus 
infans  ab  Lycurgo  tyranno  post  rnortem  Cleomenis , 
qui  primus  tyrannus  Lacedaemone  fuit. 

XXVII.  Quum  terra  marique  tantum  belli  circum- 
staret  tyrannum  %  et  prope  nuUa  spes  esset  vere  suas 
hostiumque  aestimanti  vires,  non  tamen  omisit  bel- 
lum ;  sed  et  a  Creta  mille  delectos  juventutis  eorum 
excivit,  quum  mille  jam  haberet,  et  tria  millia  mer- 
cenariorum  militum,  decem  millia  popularium  cum 
castellanis  agrestibus  in  armis  habuit,  et  fossa  vallo- 
que  urbem  communivit:  et,  ne  quid  intestini  motus 
oriretur,  metu  et  acerbitate  poenarum  tenebat  ani- 
mos ,  quoniam ,  ut  salvum  vellent  tyrannum ,  sperare 


mox  una  cnm  Cleomene,  tutore  et  pa< 
trao ,  Cleombroti  filio ,  pulsus  est  ab 
Ljrcurgo ,  qui  Ephororam  corraptione 
iroperium  adeptns  est,  quamvis  non 
esset  e  stirpe  regia.  Postea  Agesipo- 
lis,  legatus  Roraam  missus,  a  piratis 
captus  est  et  interfectus ;  yid.  Polyb. 
II,  47,  69 ;  IV,  a ,  35,  81 ;  V,  34- 
39;  IX,  a3  ;  XXIY,  11;  Pausan.  I, 
i3  ;  III  ,5,6;  Meurs.  Regn.  Lacon. 
c.  14 ;  Plut.  Cleom.  et  Diodor. —  Ad 
explanandam  hujus  loci  intelligentiam 
plnra  ex  Plutarcho ,  Polyb.  et  Diod. 
collegit  Creverius,  illosque  recensnit 
qui  ultimis  temporibus  Spartae  domi- 
nati  sunt.  Ea  ibi  attexere  operae  pre- 
tium  videtur.  «  Leonidas  et  Agis  ille 
enjns  vitam  scripsit  Plutarchus ,  simul 
regnarunt  circa  tempora  primi  punici 
belli.  Leonida  abdicare  coacto  Cleom- 
brotus  gener  ejus  regnum  invasit.  Mox 
Leonidas  restitutus  cum  Ephoris  in 
Agidem  conjuravit ,  qni  in  carcere 
strangulatus  est :  ipse  non  ita  mnlto 
post  obiit,  et  Cleomeni  filio,  illi  ipsi 
cujus  vita  habetur  apud  Plutarchum, 
quem  primum  Lacedaemonioram  ty- 


rannum  numerat  Livius,  regnum  per 
manus  tradidit.  Is  victus  ab  Antigono 
et  Macedonibns,  in  JEgyptum  fngit, 
ibique  post  triennium  periit ,  panio 
ante  initium  secundi  punici  belli.  Tum 
Lacedaemonii  regnum  detulerunt  ad 
Agesipolim  infantem,  nepotem  Cleom- 
broti  illius ,  qni  Leonidam  pridem  ex- 
pnlerat,  ex  Heraclidarum  slirpe  ;  et 
Lycurgnm ,  hominem  ignobilem  ,  qui 
pecunia  corraptis  Ephoris,  obtinuit 
ut  Hercnlis  progenies  et  Spartae  rex 
haberetur.  Ab  hoc  in  exsilium  pulsus 
est  Agesipolis,  qui  hoc  loco  princeps 
exsulum  nominatur.  Lycnrgus  quum 
aliquot  regnasset  annos ,  obiit  relicto 
filio  Pelope.  Post  Lycurgum  tyranni- 
dem  invasit  Machanidas,  cui  a  Phi- 
lopoemene  in  praelio  quodam  occiso 
snccessit  Nabis,  isque  Pelopem  sus- 
tulit. »  Ed. 

Cap.  XXVII.  I.  Tantum  belli  cir- 
cumstarettjrrannum;  vide  ad  XX VII, 
40,  n.  4*  —  Vere  asstimanti  vires ; 
vide  ad  III,  19,  n.  8.  —  Cum  castel' 
lanis  agrcstibus  ;  conf.  not.  4. — Metu 
et  acerbitate  pcffnarum  tenebat  animos. 


38 i  T.   LIVII  ^.^/sf,. 

non  poterat.  Quum  suspectos  quosdam  civium  habe- 
ret,  eductis  in  campum  omnibus  copiis  (Dromon  ipsi 
vocant  ^ ) ,  positis  armis ,  ad  concionem  vocari  jussit 
Lacedaemonios ,  atque  eorum  concioni  satellites  ar- 
matos  circumdedit;  et  pauca  praefatus,  cur  sibiomnia 
timenti  caifentique  ignoscendian  in  tali  temporeforet: 
et  ipsorum  referre ,  si  quos  suspectos  status  prcesens 
rerum  faceret  j  prohiberi  potius  y  ne  quid  moliripos" 
sintj  quam  puniri  molientes.  Itaque  quosdam  se  in 
custodia  habiturumj  donec  ea,  quce  instet,  tempestas 
prcetereat.  Hostibus  repulsis  ( a  quibus,  simodopro- 
ditio  intestina  satis  caveatury  minus  periculi  essejy 
extemplo  eos  emissurum.  Sub  haec  citari  nomina  ^  octo- . 
ginta  ferme  principum  juventutis  jussit,  atque  eos, 
ut  quisque  ad  nomen  responderat ,  in  custodiam  tra- 
didit  :  nocte  insequenti  omnes  interfecti.  Ilotarum 
deinde  quidam  ( hi  sunt  jam  inde  antiquitus  castel- 
lani^,  agreste  genus),  transfugere  voluisse  insimulati, 
per  omnes  vicos  sub  verberibus  acti  necantur.  Hoc 


Jac.  Periz.  conj.  terrebat.  Sed  vide  ad 
VII,a5,  n.  3,  etXXH,  ^a,  n.  9. 

a.  Dromon  ipsi  vocant  campum  ex- ^ 
tra  Spartam ,  iivOa  toT^  veotc »  ^f o'(aou 
{AcX^TV)  xa68<rTV)X8v ;  vid.  Pausan.  III, 
14 ;  Remes.  var.  lect.  II ,  3  ,  et  Menn. 
Att.  lect.  I,  24)  qni  verba  sic  or- 
dinare  malebat :  eductis  in  campiim 
(Dromon  ipsi  vocantj  omnUtus  co- 
pOs,  —  Hsec  transpoatio  non  necessa- 
ria  videtur  Jacobsio ,  qni  verba  Dro- 
mon  ipsi  voiUint  a  plnribus  codd.  etlam 
a  Bamb.  abesse  testatur.  CsBtemm  pro 
fussit  reponendnm  esiejubetad.  fidem 
libri  Bamb.  contendit:  prsesentis  ita 
cum  perfecto  joncti  exempla  dedit 
Drak.  ad  lib.  III ,  46,  n.  9 ,  etal.  apud 
Graecos  nihil  freqnentius.  Ed. 


3.  Sub  hasc  ve^ba  citari  nomina ; 
vide  ad II,  55,  n.  i. 

4.  Ilotarum  deinde  quidam  :  ki  snnt 
jam  inde  antiquitus  casteUtmi  (  vide 
ad  V,  5,  n.  a  ),  etgreste  genus  :  servi 
publici  Lacedsemoniorum ,  quomm 
magna  mnltitudo  agros  eorum  cole- 
bat  (  vid.  Nep.  Paus.  3  ) :  liotce,  sed 
rectius  Helotte  (  EtXuTS^  )  dicti  ab  op> 
pido  laoonico  iXo^^  cujns  expngnati 
incolae  Spartam  traducti  sunt  in  servi- 
tutem  tristissimam ,  ut  d^^de  Messe- 
nii  aliique,  quibus  idem  datum  est 
nomen;  vid.  Pausan.  III,  ao ;  Sebol.  ad 
Thucyd.  I,  10 1 ,  IV,  80;  Strab.  VIII , 
p.  363  ,  365 ;  Schlaegeri  diss.  de  Helo- 
tibns  Helmst.  17 33;  Recherches  sur 
thistoire  des  Ilotespar  Ccipperonnierf 


u.  c!  55^;  LIB.  XXXIV.  CAP.  XXVII.  XXVIII.  383 
terrore  obstupuerant  multitudinis  animi^  ab  omni 
conatu  novorum  consiliorum.  Intra  munitiones  oo- 
pias  continebat ,  nec  parem  se  ratus ,  si  dimicare  acie 
vellet,  et  urbem  relinquere,  tam  suspensis  et  incertis 
omnium  animis^,  metuens. 

XXVIII.  Quintius,  satis  jam  omnibus  paratis,  pro- 
fectus  ab  stativis,  die  altero  ad  Sellasiara^  super 
Cffinunta  fluvium  pervenit ;  quo  in  loco  Antigonus , 
Macedonum  rex ,  cum  Cieomene ,  Lacedaemonioruni 
tyranno,  signis  collatis  dimicasse  dicebatur.  Inde, 
quum  audisset  adscensum  difficilis  et  arctae  viae  esse, 
brevi  per  montes  circuitu  praemissis,  qui  munirent 
viam,  lato  satis  et  patenti  limite^  ad  Eurotam  am- 
nem ,  sub  ipsis  prope  fluentem  moenibus ,  pervenit. 
Ubi  castra  metantes  Romanos  Quintiumque  ipsum , 
cum  equitibus  atque  expeditis  praegressum,  auxiliares 
tyranni  adorti ,  in  terrorem  ac  tumultum  conjecerunt, 
nihil  tale  exspectantes ,  quia  nemo  his  obvius  toto 


MSmoires  de  l'j4cadSmie  des  Inscr» 
t.  XXni,  p.  271,  sq.  Meurs.  Misc. 
Lacon.  II,  6 ;  Crag.  de  Rep.  Laced.  I , 
I T  ;  Voy,  du  y.  Anach,  t.  V,  p.  4a  ; 
Potteri  Archaeol.  1. 1,  c.  lo,  ct  Man- 
50 'jSparta. 

5.  Hocterrore  obstupuerant  m.  ani- 
mi  et  deterriti  fuerant  ab  omni  cona- 
tu ,  etc.  Similla  pasaim  obyia ;  neqne 
necesse  est  cum  Dak.  legi  obtorpue" 
rant  ad  omnem  conatum,  —  Praeposi- 
tio  ab  saepius  pro  contra  poni  ut  in 
notaloculione,  defendere  aliquem  ah 
aiiquo,  pro  contra  aliquem,  monet 
Doering.  qui  tamen  melius  huic  loco 
consuli  posse  putat  hac  distinctione, 
mult.  animi,  j4b  omni  conatu. . .  co/i- 
tinebat,  Eo. 

6.  Suspensis  et  incertis  animis  ;  vide 
ad  II,  3a ,  n.  5. 


Cap.  XXVIII.  I.  Ad'  Sellasiam 
(  2sX>.a9iav  et  2eXaatav  Graeci  appel- 
lant )  opp.  Laconicae  super  (  vide  ad  I, 
2  ,  n.  3  ).  OEnuntafluvium  (  6  Oivou^  , 
Sellasia  Spartam  fiueiis  inter  Evam  et 
Olympum  coUes  ) ,  quo  in  loco  Anti" 
gonus  Doson ,  Macedonum  rex ,  cum 

Cleomene dicebatur ,  &c.  Olymp. 

i38,  4,  a.  U.  C.  53o.  Conf.  L ,  54; 
Polyb.  II,  65  seq.  IV,  69;  V,  a4; 
Xvi ,  i6;  Pausan.  II,  9;  III ,  10 ;  IV, 
29;  VII,  7  ;  VIII,  49.  Mox  pro  ad- 
scensum  quidam  MSS  accessum,  alii, 
ut  et  Mogunt. ,  descensum  ;  unde  esceti- 
sum  edidit  Gron.  —  Alii  codd.  exhi- 
bent,  adscensum  difficilem  et  arctas 
'vias  esse ,  sed  exquisitior  est  vu1ga'> 
ta.  £0. 

2.  Patenti  Umite  (  vide  ad  II,  89, 
n.  ^)  ad  Eurotam  amnem ,  sub  ipsis 


m  T^Livii  ^.^'4: 

itinere  fuerat ,  ac  veluti  pacato  agro  transierant.  Ali- 
quamdiu  peditibus  equites ,  equitibus  pedites  vocan- 
tibus,  quum  in  se  cuique  minimum  fi^uciae  esset,  tre- 
pidatum  est.  Tandem  signa  iegionum  supervenerunt, 
e't  9  quum  primi  agminis  cohortes  inducta;  in  pra^lium 
essent ,  qui  modo  terrori  fuerant ,  trepidantes  in  ur- 
bem  compulsi  sunt.  Romani ,  quum  tantum  a  muro 
recessissent ,  ut  extra  ictum  teii  essent ,  acie  directa 
pauiisper  steterunt.  Postquam  nemo  hostium  contra 
exibat ,  redierunt  in  castra.  Postero  die  Quintius  prope 
flumen  praeter  urbem ,  sub  ipsas  Menelaii  montis  ra- 
dices^,  ducere  copias  instructas  pergit.  Primse  legio- 
nariae  cohortes  ibant :  levis  armatura  et  equites  agmen 
cogebant  ^.  Nabis  intra  murum  instructos  paratosque 
sub  signis  habebat  mercenarios  milites  (in  quibus 
omnis  fiducia  erat ) ,  ut  ab  tergo  hostem  aggrederetur. 
Postquam  extremum  agmen  praeterut,  tum  ab  oppido , 
eodem  quo  pridie  eruperant  tumultu  ^,  pluribus  simul 
iocis  erumpunt.  Ap.  Claudius  agmen  cogebat;  qui, 
ad  id ,  quod  futurum  erat ,  ne  inopinatum  accideret , 
praeparatis  suorum  animis,  signa  extemplo  convertit. 


prope  Jluentem  mcenihus  Lacedaemo- 
nis;  vide  ad  Sil.  IV,  364;  VI,  3ii 
sq.  —  Cum  equitihus  atque  expeditis, 
sc.  peditibus ,  qnod  excidisse  snspica- 
batur  Duk.  Mox  pedites  simpL  dicun- 
tur  distmguuntnrque  a  legionibus,  gra- 
vi  armatnra.  Conf.  ad  V,  x6  ,  n.  a  ,  et 
XXII,  i6,n.  a. 

3.  Sub  ipsas  Bfenelaii  montis  radi- 
ces;  conf.  Polyb.  V,  i8,  ax  ,  aa ,  ubi 
Schweigh.  nota  est  haec : «  To  Meve- 
?^aiov  Livio  est  mons  Spartae  proxi- 
mus,  Polybiolocns  in  monte  vel  juxta 
montem  positus,  templum  puta  cum 
vico  vel  oppido.  Sic  et  Steph.  in  Me- 
vsXao;*  fffTi  xal  xtn^ivt  ZTrap rric,  Ms- 


vtXaiov.  Ac  videtnr  idem  locns  esse , 
cujus  nom.  propr.  Therapne  prodit 
Pausan.  UI ,  19,  in  qno  templnm  fuisse 
Menelai  ait  et  sepulcrum  Menelai  et 
Helenae.  Facile  tamen  credas,  ab  eo 
loco  et  totum  montem  nomen  Mene- 
iaii  obtinuisse.  Caeterum  de  situ  Spar- 
tae  et  circumjacentis  regionis ,  vide  Po- 
lybium ,  V,  aa ,  et  duas  tabnlas,  quae 
pertinent  ad  Foj^.  du  j.  Anach.  t.  V, 
cap.  41  **• 

4.  Eqnites  agmen  cogebant;  vide 
ad  XXXII ,  a  ,  n.  4. 

5.  (Cum)  eodem  quo  pridie  eripe- 

rant  tumultu erumpunt :  videtnr 

insiticium  rb  eruperant;  Gron.   Sed 


t:  c  X'.  LIB.  XXXIV.  C AP.  XXVIII.  XXIX.  385 
totumque  in  hostem  agmen  circuraegit.  Itaque ,  velut 
rectae  acies  concurrisseut,  justum  aiiquamdiu  prselium 
fuit,  Tandem  Nabidis  miiites  in  fugam  inciinarunt.  * 
QusB  minus  infida  ac  trepida  fuisset ,  ni  Acliaei  loco- 
rum  prudentes  institissent.  Hi  et  caedem  ingentem  edi- 
derunt ,  et  dispersos  passim  f uga  plerosque  armis  ex^ 
suerunt.  Quintius  prope  Amyclas  posuit  castra ;  inde, 
quum  perpopuiatus  omnia  circumjecta  urbi  frequentis 
et  amoeni  agri  ioca  esset ,  nullo  jam  liostium  porta 
excedente^,  movit  castra  ad  flumen  Eurotam.  Inde 
vailem  Taygeto  subjectam  agrosque  ad  mare  perti- 
nentes  evastat. 

XXIX.  Eodem  fere  tempore  L.  Quintius  maritimae 
orae  oppida ,  partim  voiuntate ,  partim  metu  aut  vi , 
recepit.  Certior  deinde  factus ,  G  y tliium '  oppidum 
omnium  maritimarum  rerum  Lacedaemoniis  recepta^ 
cuium  esse ,  nec  procui  a  mari  castra  romana  abesse , 
omnibus  id  copiis  aggredi  constituit.  Erat  eo  tempore 
vaiida  urbs ,  et  multitudine  civium  incoiarumque  et 
omni  beilico  apparatu  instructa.  In  tempore  ^  Quintio , 
rem  haud  facilem  aggredienti ,  rex  £umenes  et  ciassis 
Bhodiorum  superveilerunt. .  Ingens  multitudo  nava- 


conf.  ad  I,  3,  n.  8.  —  Minus  infida 
ae  trepidafuga:  verba  infida  ac  in 
omnibus  fere  MSS  et  edd.  ante  Frob. 
a.  i535  desunt,  ex  fiiga  non  fida  et 
infida,  sed  tuta  et  intuta  dici  solet; 
Dnk. ,  Crev.  (  qui  conj.  effusa )  et 
Drak.  —  Doering.  conjectat  impedita, 
Fuga  enim  minus  impedita,  erlt  ce- 
leris  et  liberior.  Voces  tamen  irifida 
ac ,  quia  ex  omnibns  codicibus  Dra- 
kenborchii  exsulant,  delendas  facile 
censeret.  Kd. 

6.  NuUo  jam  hostium  porta  exce- 
dente;  multi  MSS  et  edd.  ante  Ald. 

VI. 


portam;  vide  adU,  37,  n.  5.  Repeti- 
tnm  inde  non  satis  h.  1.  placet. — Ta^- 
getus  mons  a  mari  per  totam  procur- 
rens  Laconicam ,  ad  cujus  radices  sita 
est  Sparta. 

Cap.  XXIX.  I.  Gjthium  .seu  Gy-' 
theum  oppidum ,  ruOicv  et  ruOeicv  , 
portus  et  navale  Lacedaemoniorura , 
antcerteei  vicinum;  vid.  Sti*ab.  VIII, 
p.  363  ,*al.  55g;  Pausan.  1 ,  37,  §  6  , 

III,  21  ;  Polyb.  V,  19,  §  6;  ibique 
Schweigh. ,  et  Meurs.  Misc.  Lacon. 

IV,  6. 

2.  In  temporei  videad  II ,  47,  n.  4. 

25 


386  T.   LIVII  t\cX 

Uum  sodorum,  e  tribus  contracta  classibus,  intra 
paucos  dies  omnia ,  quae  ad  oppugnationem  urbis  terra 
marique  munitae  £acienda  opera  erant,  effecit.  Jam 
testudinibus  admotis  murus  subruebatur;  jam  arieti- 
bus  quatiebatur.  Itaque  una  crebris  ictibus  eversa  est 
turris ,  quodque  circa  muri  erat ,  casu  ejus  prostra- 
tum ;  et  Romani  simul  a  portu ,  unde  aditus  planior 
erat ,  ut  distenderent  ab  apertiore  loco  hostes  ^,  simul 
per  patefactum  ruina  iter  irrumpere  conabantur. 
TSec  multum  abfuit ,  quin ,  qua  iutenderant  ^,  pene- 
trarent.  Sed  tardavit  impetum  eorum  spes  objecta 
dedendae  urbis;  mox  deinde  eadem  turbata.  Dexago- 
ridas  et  Gorgopas  pari  imperio  praeerant  urbi.  Dexa- 
goridas  miserat  ad  legatum  romanum,  traditurum  se 
ivbem  ^;  et  quum  ad  eam  rem  tempus  et  ratio  conve- 
nisset ,  a  Gorgopa  proditor  interficitur  :  intentinsque 
ab  uno  urbs  defendebatur ,  et  difficilior  facta  oppu- 
gnatio  erat ,  ni  T.  Quintius  cum  quatuor  millifaus  de- 
lectorum  militum  supervenisset.  Is  quum  supercilio 
haud  procul  distantis  tumuli^  ab  urbe  instructam 
aciem  ostendisset ,  et  ex  altera  parte  L.  Quintius  ab 
operibus  suis  terra  marique  instaret ;  tum  vero  de- 


•—  NavdUum  sociomm;  yide  ad  IX, 
38 ,  n.  I. —  Testudinibui  a.  m.  s. ;  vid. 
V,  5,11.3 

3.  Distenderent  ab  apertiore  heo 
kostes  ;  vide  ad  III ,  a3 ,  u.  i ,  et  XXI, 
3a ,  n.  7.  — Distenderent ,  hoc  est,  in 
partes  diatraherent :  plures  apud  Drak. 
codd.  discederent;  sed  vnlgatam  recte 
defendit  Doeiing.  Ed. 

4.  Qua  intenderant;  vide  'ad  Ilf , 
70,  n.  2,  et  rV,  19,  n.  i. 

5.  Dexagoridas  miserat  ad  legatiim 
rom. ,  tratUturum  se  urbem ;  vide  ad 
VIII ,  19 ,  n.  10.  —  In  pluribns  Drak. 


codd.  legitur  traditurus;  qoam  lectio- 
nem  profectam  ab  homine,  qni  ele- 
gantiorem  tou  mittere  significationem 
ignoraret,  existimat  c1.  Doering.  ele- 
ganter  enim  dicitur  mittere  ad  aU- 
quem,  pro  missis  ad  aliquera  mmciis 
vel  literis,  indicare,  etc.  En.  —  Tem- 
ptis  et  ratio  convenisset;  vide  ad  I, 
3 ,  n.  4«  —  £t  difficilior  facta  oppu- 
gnatio  erat,  ni  T,  Quintius  supervenis- 
set;  vide  supra  ad  librum  U ,  cap.  5o, 
not.  10. 

6.  Supercilio  A.  />.  distantis  tumuli; 
vide  ad  KXVII ,  1 8 ,  n.  5.  —  Ab  opt- 


ucssl:  LIB.  XXXIV.  CAP.  XXIX.  XXX.  387 
speratio  Gorgopam  quoque  coegit  id  consilii ,  quod 
in  altero  morte  vindicaverat ,  capere :  et  pactus ,  ut 
abducere  inde  milites ,  quos  prsesidii  causa  habebat , 
liceret ,  tradidit  Quintio  urbem.  Prius  quam  Gythium 
traderetur ,  Pythagoras ,  prssfectus  Argis  relictus ,  tra-» 
dita  custodia  urbis  Timocrati  Pellenensi  ^,  cum  mille 
mercenariis  militibus  et  duobus  milUbus  Argivoruin 
Lacedaemonem  ad  Nabin  venit. 

XXX.  Nabis,  sicut  primo  adventu  rdmanae  classis 
et  traditione  oppidorum  maritimas  orae  conterritus 
erat ,  sic ,  parva  spe  quum  acquievisset ,  Gythio '  ab 
suis  retento ,  postquam  id  quoque  traditum  Romanis 
audiyit  esse ,  quum  ab  terra ,  omnibus  circa  hostibus , 
nihil  spei  esset ,  a  mari  quoque  toto  se  interclusuni , 
cedendum  fortunae  ratus ,  caduceatorem  primum  in 
castra  misit  ad  explorandum ,  si  paterentur  legatos  ad 
se  mitti.  Qua  impetrata  re,  Pythagoras  ad  iraperato- 
rem  venit,  nuUis  cum  aliis  jnandatis,  quam  ut  ty- 
ranno  coiioqui  cum  imperatore  liceret^  Consilio  ad- 
vocato^,  quum  omnes  dandum  colloquium  censuis- 


ri^us  suis  (  vide  ad  V,]  aa ,  n.  7  )  m- 

starei  oppido. 

7.  Timocrati  Peilenensi;  conf.  Po- 

lyb.XVn,i7,Si. 

Cap.  XXX.  I.  Jequievisset ,   Gjr- 

thio,  etc.  distinctioiiem  post  acquie- 

visset    deleyit    cl.  Doering.   ut    sit: 

qaam  parvam  adhnc  spem  in  G-ythlo 

ab  sois  retento  posuisset.  Ed.  —  Om- 

nibus  circa  hostibus;  Gron.  conj.  ho- 

stium  vel  hostilibus,  illodque  edidit. 

Sed  vulgatum  per  ellipsin  particlpli 

verbi   snbstant.  exponendum:  quod 

onuies ,  qiii  circa  erant ,  bostes  forent; 

Drak.  Mox  interclusum  non   habet, 

quo  eommode  referatnr,  et  forte  leg. 

atque  ah  terra,..   nihil  spei  esse,  a 


fnuri  quoque  toto  se  interciusum  esse, 
sc.  audivit ;  vel  cum  Drak.  audivit , 
0f  (  vel  audivit  esse,  et)y  quum  ab  ter- 
ra,.,  interciusum,  sc.  audivit,  vel 
interclusum  videret,  cedendum,  etc. 
—  Post  se  interciusum  Fr.  BUttner 
asteriscum  posuit ,  ubi  haud  ambigue 
deprehenditnr  lacuna.  uQuod  si,  in- 
quit,  explendae  lacnnae  perfugium  ge- 
neris ,  est  id  cemens ,  qnod  ad  elementa 
sequentls  vocis  cedendum  proxime  ac- 
cedit  ».  Caeterum  duram  et  tortnosam 
Livii  orationem  incusat,  locnmque  af- 
fert,  nbi  cernens  positum  est  simlUi- 
me,  lib.  XLIII ,  cap.  18.  En. 

2.  Consiiio  advocato;  al.  conciiio ; 
vide  ad  X,  17,  n.   i.  — Quum  ibi 


388  T.  LIVII  tclt 

sent ,  dies  locusque  constituitur.  In  mediae  regionis 
tumulos,  modicis  copiis  sequentibus,  quum  venis- 
sent,  relictis  ibi  in  statione  conspecta^  utrimque  co- 
hortibus,  Nabis  cum  delectis  custodibus  corporis, 
Quintius  cum  fratre  et  Eumene  rege  et  Sosilao  Rhodio 
et  Aristaeno  Achaeorum  praetore  tribunisque  militum 
paucis  descendit. 

XXXI.  Ibi  pemiisso^,  ut,  seu  dicere.prius,  seu  au- 
dire  mallet ,  ita  ccepit  tyrannus  :  «  Si  ipse  per  me , 
cc  T.  Quinti  vosque,  qui  adestis,  causam  excogitare, 
cc  cur  mihi  aut  indixissetis  bellum ,  aut  inferretis ,  pos- 
cc  sem ,  tacitus  eventum  fortimae  meae  exspectassem. 
«  Nunc  imperar e  animo  nequivi ,  quin ,  prius  quam 
«  perirem ,  cur  periturus  essem ,  scire^.  Et ,  hercule , 
c(  si  tales es^is,  quales  esse  Carthaginienses  fama  est, 
cc  apud  quos  nihil  societatis  fides  sancti  haberet ,  in 
cc  me  quoque  vobis  .  quid  faceretis  miiius  pensi  esse , 
cc  non  mirarer.  Nunc,  quum  vos  intueor, Bomanos  esse 
cc  video ,  qui  rerum  divinarum  fcedera ,  humanarum 
<c  fidem  socialem  sanctissimam  habeatis.  Quum  me 
cc  ipse  respexi  ^,  eum  esse  spero ,  cui  et  publice ,  sicut 
cc  caeteris  Lacedaemoniis ,  vobiscum  vetustissimum  foe- 
ic  dus  sit ;  et  meo  nomine  privatim  amicitia  ac  societas , 
cc  nuper  Philippi  bello  renovata.  At  enim  ego  eam  vio- 
cc  lavi  et  everti ,  quod  Argivorum  civitatem  teneo. 
cc  Quomodo  hoc  tueor?  re,  an  temporeP.Res  mihi  du- 
cc  plicem  defensionem  praebet ;  nam  et ,  ipsis  vocanti- 

zion  sermo  esse  videatur  de  conventu  hoc  ut  del. ,  Duk.  et  Crcy.  —  Sed  li- 

legatoram  quos    socii  miserant,  sed  brarios  omisisse  potins  aliqidd  qnam 

de  consilio  imperatoris  bellico ,  con-  intrusisse  existimat  Doering.  qui  pro- 

siiio   scribendum  esse ,    recte   monet  ^wiX  i  ut,  seti  dicere  pTius,seuaudire 

Doering.ED.  mailet,  eligeret,  ita  ccepit  tyrannus, 

3,In  statione  conspecta;  yide  ad  Ed. 
II,  5  ,  n.  8.  ^.  Quum  me  ipse  respexi;  forte  re- 

Cap.  XXXI.  z .  Ibi permisso ,  ut  /etc.  spicio. 


S.c.5t'        LIBER  XXXIV.  CAP.  XXXI.  389 

«  bus  ac  tradentibus ,  urbem  eam  accepi ,  non  occu- 
«  pavi ;  et  accepi ,  quum  Philippi  partium ,  non  in  ve- 
«  stra  societate  esset.  Tempus  autem  eo  me  liberat , 
«  quod ,  quum  jam  Argos  haberem ,  societas  mihi  vo- 
«  biscum  convenit  ^ ;  et ,  ut  vobis  mitterem  ad  bellum 
«  auxilia ,  non  ut  Argis  prsesidium  deducerem ,  pepi- 
«gistis.  At  hercle,  in  ea  controversia,  quae  de  Argis 
«  est,  superior  sum  et  aE^quitate  rei,  quod  nonvestram 
«  urbem ,  sed  hostium ,  quod  volentem ,  non  vi  coa- 
«  ctam,  accepi;  et  vestra  confessione,  quod  in  condi- 
« tionibus  societatis  mihi  Argos  reliquistis.  Caeterum 
«  nomen  tyranni  et  facta  me  premunt  *,  quod  servos 
«  ad  libertatem  voco ,  quod  in  agros  inopem  plebem 
«deduco.  De  nomine  hoc  respondere  possiim ,  me, 
«  qualiscumque  sum  ,  eumdem  esse ,  qui  fui ,  quum 
«  tu  ipse  mefcum ,  T.  Quinti,  societatem  pepigisti.  Tum 
«  me  regem  ^pellari  a  vobis  meihini :  imnc  tyrannum 
«  vocari  video.  Itaque  si  ego  nomen  imperii  mutas** 
«  sem ,  mihi  meae  inconstantiae ;  quum  vos  mutetis , 
«  vobis  vestrae  reddenda  ratio  est.  Quod  ad  multitu- 
«  dinem  servis  liberandis  ^  auctam  et  egentibus  divi- 
«  sum  agrum  attinet ,  possum  quidem  et  in  hoc  me 
« jure  temporis  tutari.  Jara  feceram  haec,  qualiacum- 
«  que  sunt ,  quum  societatem  mecum  pepigistis ,  et 
«  auxilia  in  bello  adversus  Philippum  accepistis.  Sed 
«  si  nunc  ea  fecissem ,  non  dico  ,  quid  in  eo  vos  lae- 
«  sissem,  aut  vestram  amicitiam  violassem?  sedillud, 
«  me  more  atque  instituto  majorum  fecisse.  Nolite  ad 
«  vestras  leges  atque  instituta  exigere  ea ,  quae  Lace- 
«  daemone  fiunt.  Nihil  comparare  singula  necesse  est. 

3.  Societas  mihivobiscum  convenit;  4-  Facta  me  premunt;  vide  ad  III» 

videsnpra  ad  1 ,  3  ,  n.  4«  Mox  forte  i3,  n.  i. 

legendiun./to,  hercle,  in  ea  contro-  5.  Servis    liberandis ;   vide    ad  I ,. 

versia,  etc.  53, n.  3. 


\ 


390  T.   LIVII  tcllt 

<c  Vos  a  censu  equitem ,  a  censu  peditem  legitis  ^ ;  et 
<c  paucos  excellere  opibus,  plebem  subjectam  esse  illis 
«  vultis.  Moster  legum  lator  non  in  paucotum  manu 
«  rempubiicam  esse  voluit ,  quem  vos  senatum  appel- 
«  latis  7,  nec  exceliere  unum  aut  alterum  ordinem  in 
cc  civitate ;  sed  per  aequationem  fortunae  ac  dignitatis 
«fore  credidit,  ut  multi  essent,  qui  arma  pro  patria 
cc  ferrent.  Pluribus  me  peregisse  ^,  quam  pro  patriae 
ccsermone  brevitatis,  fateor.  Et  breviter  peroratum 
(c  esse  potuit,  nihil  me ,  postquam  vobiscum  amicitiam 
cc  institui ,  cur  ejus  vos  poeniteret ,  commisisse. » 

XXXII.  Ad  haec  imperator  romanus :  «  Amicitia  et 
«  societa^  nobisnuUatecum^sed  cum  Peiope,regeLace- 
«  daemoniorum'  justo  ac  legitimo,  facta  est.  Cujusjus 
«  tyranni  quoque,  quipostea  per  vim  tenuerunt  Lace- 
«  daemone  imperium(quian6sbellanuncpunica,  nunc 
«  gallica,  nunc  alia  ex  aliis  occupaverant),  usurparant; 
«  sicut  tu  quoque  hoc  macedonico  bello  fecisti.  Nam 


6.  j4  eensu  equitem...  legitis,  ut 
cap«  5i  «ctr.  et  ex  censu,  XXVI,  35. 
Res  ipsa  ex  I,  4^  m[.  nota. 

7.  Nosterlegum  tatorljycnrgusnon 
in  paworum  manu  remp,  esse  voluit , 
quem  vos  senaium  appellatis:\oqm' 
tor  ex  sententia  mttltomm  Graecorum 
et  regum » qtii  sibi  persaadebant ,  rem- 
publicam  romanam  in  manu  senatus 
et  plane  aristocraticam  esse;  Duker. 
conf.  Polyb.  VI,  1 1 ,  et  ez  eo  aliisque 
Spanbem.  de  usu  et  pr.  ntmi.  Diss.  3, 
jpag.  140*  -—  Sed  per  aiquationem 
/orf£i/ur,bon6mm,  ac  dignitatis,  etc. 
conf.  tolyb.  VI,  46  sq.  JTnstin.  III, 
a  ,  3 ;  Xenopb.  et  Cragius  de  &ep. 
Laoed. ;  Plut  in  Lycurgo  et  instit.  La- 
€0n. ;  Vojr.  du  j\  Anack,  cap.  43-5 1; 
Aristotelia  et  Platonis  libri  politico- 
rum  et  de  Te^,\Manso's  Sparta. 


8.  Pluribus  me  peregisse ,  dixisse 
baec  vel  sententiam  meam ,  loquutnm 
esse;  vide  ad  I,  18 ,  n.  10.  Me  ipse 
egisse  plurimi  MSS ,  noh  minus  recte. 

—  Quam  pro  patrias  sermone  brevUan 
tisf  vide  ad  VII,  33,  n.  a.  Sed  inso- 
lenter  boc  dlctum  et  forte  leg.  quam 
pro  patrii  sermonis  brevUate,  (ptod 
et  RoelUo  in  mentem  Tenisse  video. 
Nota  autem  breviloquentia  laconic^ , 
6  Xax«i>vt(r{«,oc  aqpad  Cic.  ad  Div.  XI , 
s5.  Gonf.  Pliit.  Lycurg  pag.  5i,  5a. 

—  Ctir  ejus  ;  vide  ad  V,  46,  n.  5.  An 
potius  leg.  cujus  ? 

Cjlp.  XXXII.  I.  Cum  Pehpe,  rege 
Lacedamon*,  filio  Lycurgi  (  vide  ad 
c.  a6,  n.  5),  dv  NaStg  6  rupavvoc  t&v 
Aaxe^at{4ovift>v  dlvs^iXs ,  'ncd^a  rrv  4Xt- 
xtav  fvra*  cvXaSsTro  yk^ ,  (tioiroTe  6 
'Traic  ivapaYevo|i.evoc  et^  loXixiav  avo- 


v.%t;,    LIBER  XXXIV.  CAP.  XXXII.  391 

«  quid  minus  conveniret  ^,  quam  nos,  qui  pro  libertate 
a  Graeciae  adversus  Philippum  gereremus  bellum ,  cum 
« tyranno  instituere  amicitiam  ?  et  tyranno  quam ,  qui 
«  unquam ,  ssevissimo  ^  et  violentissimo  in  suos?  Nobis 
<c  vero ,  etiamsi  Argos  nec  ceptsses  per  fraudem ,  nec 
« teneres ,  liberantibus  omnera  Graeciam ,  Lacedaemon 
<c  quoque  vindicanda  in  antiquam  libertatem  erat  at- 
«  que  in  ieges  suas ,  quarum  modo ,  tanquam  aemulus 
«  Lycurgi,  mentionem  fecisti.  An ,  ut  ab  Jasso  et  Bar- 
«  gyliis  praesidia  Phiiippi  deducantur ,  curae  erit  nobis  ? 
«  Argos  et  Lacedaemonem ,  duas  clarissimas  urbes ,  lu- 
«mina  quondam  GraBciae,  subpedibus  tuis  relinque- 
«  raus ;  quae  titulum  nobis  liberatae  Graeciae  *  servientes 
«  deforment  ?  Atenim  cura  Philippo  Argivi  senserunt^ 


xaTdcaniaiii  rf  iraTpt^t  sXeudeptacv ,  ni' 
9^ovY](ftaTi(r{Aevo^  ^i^  tt]v  euYs^veiav, 
Diodor.  Exc.  I.  26,  pag.  a85.  Sed  de 
alio  Felope  loqtti  Llviam ,  vel  potius 
nomeii  Pelopis  hic  vitiosum  esse ,  ex 
toto  h.  1.  probabile  fit,  inpr.  ex  eo 
quod  rex  justus  et  legitimus  appella- 
tur,  quodque  Romani  post  societatem 
cum  eo  initam  punica  galUeaque  bella 
gessisse ,  et  tyranniper  vim  ieuuisse  La- 
cediemone  imperium  dicuntur.  Haec  et 
afia  jam  monnere  Bnk.,  Crey.  et  Drak. 

a.  Nam  qidd  minus  conveniret , 
quam  nos ,  etc.  multi  MSS ,  quam  eos , 
quod  recepere  Crey.  et  Drak.  proba- 
▼itque  etiam  Gron.  qui  hoc  dictum 
monet,  nt  XXXII,  21,  n.  6:  Ackasi 
arma  rom^  sustinebimus.  Quod  tamen 
exemplum  ab  h.  I.  aKenum  est.  Achcei 
pro  nos  Achan  dixit  preetor  Achaeo- 
nim,nomine  eorum  loquens.-^Doe- 
ring.  recepit  eos,  ad  optimorum  codd. 
fidem ,  ut  praedicat.  Ed. 

3.  Et  tyranno,  quam  qul  unquam , 
scBvissimo :  scita  brevitas  iutellecto 
casu  patTio  omnium,  pro  vulg.  et  cum 


tyranno  quam  sasvissimo  omnium ,  qui 
unquamfuerunt;  nisipro  quam  legere 
malis  omnium ;  Gron.  Quam  qui  un-< 
quamfuit,  scevissimo  MS  Mog.  Sasvis- 
simo  pro  secviore ,  dietum  pntat  Yoss. 
Gramm.  YII  ,17;  sed  dnrius  esse  profi^ 
tetur ,  si  snperlativus  non  tantum  vim 
comparativi  adsciscat,  sed  ei  qaoqu& 
adjangatur  casus,  qnem  comparativus 
requirat.  Ita  quidem  loquntnm  esse 
Uvium ,  II ,  3o ,  n.  i ,  snspicabatur 
Drak.  sed  vide,  qnae  ibi  notavimus. 
Forte  Livius  h.  1.  scripsit  et  tjrranno  » 
quam  qui  unquam  (  sc.  fuerant ) ,  sce^ 
viore  et  violentiore  in  suos ,  et  glossa- 
tor  margini  adscripsit  scBvissimo  et  via- 
lentissimo, 

4.  Tituiam  nobis  liheratcc  Grcecice 
servientes,  tuse  nnnc  tyrannidi  snbje- 
ctae,  defbrment ;  yide  ad  XXXI,  i5, 
n..  7. — In  omniba&  fere  codtl.  et  vett. 
editt.  libertatis  Grtecice ,  sed  hoc  ,  ut- 
cumque  explicetur,  durissime  dictum 
jndicat  Doering.  qui  proponit  liberta' 
tis  Greecice  partcc,  Ego  vulgatam  lect. 
malini.  Ej>. 


Sga  T.   LIVII  v:cX 

(c  Remittimus  hoc  tibi,  ne  nostram  vicem^  irascaris. 
cc  Sati$  compertum  habemus ,  duorum  aut  summum 
a  trium  in  ea  re ,  non  civitatis ,  culpam  esse ;  tam ,  her^ 
«  cle  ^,  quam  in  te  tuoque  praesidio  arcessendo  acci- 
tf  piendoque  in  arcem  nihil  esse  publico  consilio  actum. 
«  Thessalos  et  Phocenses  et  Locrenses  consensu  om- 
cc  nium  scimus  partiam  Philippi  fuisse.  Tamen  quum 
a  caeteram  liberayerimus  Graeciamy  quid  tandem  censes 
cc  in  Argivis ,  qui  insontes  publici  consilii  sint ,  factu- 
cc  ros  ?  Servorum  ad  Iibertatem  vocatorum  et  egenti- 
cc  bus  hominibus  agri  divisi  crimina  tibi  objici  dice- 
cc  bas.  Non  quidem  nec  ipsa  mediocria  :  sed  quid  ista 
ccsunt  prae  iis,  quse  a  te  tuisque  quotidie  alia  super 
cc  alia  facinora  eduntur  ?  Exhibe  liberam  concionem 
cc  vel  Argis,  vel  Lacedaemone,  si  audire  juvat  vera  do- 
<c  minationis  impotentissimae  ^  crimina.  Ut  omnia  alia 
cc  vetustiora  omittam ,  quam  caedem  Argis*  Pythagoras 
cc  iste  gener  tuus  paeue  in  oculis  meis  edidit?  quam  tu 
c(  ipse,  quum  jam  prope  in  finibus  Ladedaemoniorum 


5.  Remittimus  hoc  tibi,  ne  nostram 
'vicem  irascaris ;  vide  ad  XXV,  38, 
n.  a.  Pro  ne  forte  leg.  ut,  hoc  sensu: 
Noa  postulamas ,  ut  pro  npbis  id  ul- 
ciscaris  et  punias ;  non  est ,  quod  no- 
stra  Yice  propterea  irascaris. — Locnin^ 
ita  foite  distingaendnm  putat  Doe- 
rlng.  Remitt,  hoc  tibi,  Ne  nost,  vic. 
irascaris ,  satis ,  etc.  hoc  est,  conce- 
dimas  hoc  tibi.  Noli  tamen  nostra 
cansa  (  ob  nos ,  pro  nobis  ) ,  omnibus 
Argivis  irasci ;  nam  satis ,  etc.  £d. 

6.  Tam,  hercle  (  sc.  con^pertum  id 
habemus  ) ,  quam  (sc.  compertum  ha- 
bemus  )  in  te  tu,oque  preesidio . . .  nihil 
esse  publico  c.  a,;  vid.  XXXII,  38. 
Illud  esse  ex  quibusdam  edd.  antt.  re- 
cepi  pro  vnlg.  sit.  «  Nam  vel  est  leg. 
vel  esse,  qaoniam  haec  latlna  sont: 


h,eU>eo  compertum ,  tam  hoc  esse,  quam 
iUud  est,  et  habeo  compertum,  tam 
hoc  esse ,  quam  illud  quoque  esse ,  sC. 
cpmpertnm  habeo  » ;  Gron.  —  Tamen 
quum  ceeterum  liberavimus  Graciam, 
«  immo  leg.  tamen  quum  eos  cum  ccb- 
terot  liberaverimus  Grcecia,  quid,  et^. 
vel  tamen  {^eo%)  cum  aetera  liberavi- 
f^ius  ( ita  plerique  MSS  ^t  edd.  ante 
Ald.  unde  fiberarinuis  conj.  Gron. ) 
Gr(ccia.  Quid  tandern ,  etc.  nam  Quin- 
tius  non  argumentatur  a  libertate  tojti 
Graecise,  sed  tantum  Thessalis,  etc. 
reddlta ,  qui  cum  Philippo  senserant »; 
Crever. 

7.  Dominationis   impotentissimie ; 
yide  ad  III ,  36 ,  n.  2. 

8.  Quam  ccedem  ^rgis   Pjthago- 
ras,  etc.  vid.  cap.   a5.  —  Quam  tUt 


^clw^:  LIBER  XXXIV.  CAP.  XXXII.  SgS 
«  essem?  Agedum ,  quos  in  concione^  comprehensos , 
«  omnibus  audientibus  civibus  tuis ,  in  custodia  te  ha- 
«  biturum  esse  pronuntiasti ,  jube  vinctos  produci,  iit 
«  miseri  parentes,  quos  falso  lugent,  vivere  sciant.  At 
«  enim,  ut  jam  ita  sint  haec,  quid  ad  vos'**,  Romani? 
«  Hoc  tu  dicas  liberantibus  Graeciam  ?  hoc  iis ,  qui ,  ut 
« liberare  possent ,  mare  trajecerunt ,  terra  marique 
«  gesserunt  bellum  ?  Vos  tamen ,  inquis ,  vestramque 
«  amicitiam  ac  societatem  proprie  non  violavi.  Quoties 
«  vis  te  id  arguam  fecis$e  ?  Sed  nolo  pluribus  :  sum- 
«  mam  rem  complectar.  Quibus  igitur  rebus  amicitia 
«  violatur?  !Nempe  his  maxime  duabus,  si  socios  meos 
«  pro  hostibus  habeas;  si  cum  hostibus  te  conjungas. 
«  Utrum  non  a  te  factum  est?  nam  et  Messenen,  uno 
«  atque  eodem  jure  foederis  ,  quo  et  Lacedaemonem , 
«  in  amicitiam  nostram  acceptam ,  socius  ipse  sociam 
«  nobis  urbem  vi  atque  armis  cepisti " ;  et  cum  Phi- 
«  hppo ,  hoste  nostro ,  non  societatem  solum ,  sed ,  si 
«  diis  placet ,  afBnitatem  etiam  per  Philoclem  praefe- 
«  ctum  ejus  pepigisti,  et  bellum  adversus  nos  ^'^  gerens 
«  mare  circa  Maleam  infestum  navibus  piraticis  feci- 
«  sti,  et  plures  prope  cives  romanos,  quam  Philippus, 
^  cepisti  atque  occidisti ;  tutiorque  Macedoniae  ora , 
«  quam  promontorium  Maleae  commeatus  ad  exerci- 


ipse ,  forte  quam  tu  uxprque  ;  vide  ad 

xixii,  40. 

9.  Quos  in  concione  CQmprehen- 
sos;  etc.  vid.  cap«.a7. 

10,  At  enim  ur  (etsi)  jam  ita  sint 
hcecj  qmd  ad  ^nys  ea  pertinent,  Ro- 
mam?  sententia  Nabidis,  qnae  moxre- 
fefllitar.  Jtenim  cod.  Mogunt.  Etenim 
Lov .  3  et  5 ,  cum  edilionibos  veteri- 
bns  ante  Ascens.  a.  i5i3.  Enim  pleri- 
qne  MSS,  prob.  Gronov.  Confer.  ad 
XXIII,  45,  n.  6. 


XX.  Messenen,,,  sociam  nobis  u, 
vi  atque  ar.  cepisti;  vid.  Pausan.  IV, 
29 ;  VIII,  5o;  Plm.  Philop.  p.  362  sq. 
Polyb.  XVI,  i3  ,  nbi  conf.  Schweigh. 

X2.  Bellum  advers.nos  gerens,  et^. 
«sc.  durante  adhuc  bello  macedonico, 
quo  Philippum  a  Nabide  his  rebus  ad  ■ 
jutum  dicit  Quintins.  £st  ergo  bellum 
gerens  quasi  bellum  gerens  eo  tempo- 
rc ,  quo  tibi  amicitiam  cum  Romanis 
fuisse  jactas.  Nam  Nabidi ,  postquam , 
pace  inter  Romanos  et  Phib'ppum.  ijAr 


394  T.   LIVII  tc/dl: 

« tus  nostros  portantibus  navibusfuit.  Proindeparce, 
a  sis  '^,  fidem  ac  jura  societatis  jactare;  et,  omissa  po- 
<r  pulari  oratione ,  tanquam  tyrannus  et  hostis  lo- 
«  qjuere. » 

XXXIII.  Sub  haec '  Arista^nus  nunc  monere  Nabin , 
nunc  etiam  orare ,  ut ,  dum  liceret ,  dum  occasio  esset, 
sibi  ac  fortunis  suis  consuleret.  Referre  deinde  nomi- 
natim  tjnrannos  civitatium  finitimarum  coepit,  qui,  de- 
posito  imperio  restitutaque  libertate  suis ,  non  tutam 
modo,  sed  etiam  honoratam  inter  cives  senectutem 
egissent.  His  dictis  invicem  auditisque ,  nox  prope 
diremit  colloquium  *.  Postero  die  Nabis,  ^rgis  se  ce- 
dere  ac  deducere  prcesidium ,  quando  ita  Romanis 
placeret,  et  captivos  et  perfugas  redditurum^  dixit. 
Aliudsiquidpostularenty  scriptum  utederenty  petiit, 
ut  deliberare  cum  amicis  posset.  Ita  et  tyranno  ad 
consultandum  tempus  datum  est ;  et  Quintius ,  socio- 
rum  etiam  principibus  adhibitis,  habuit  concilium. 
Maximas  partis  sententia  erat :  Perseverar^um  in  bello 
essej  et  tollendum  tyrannum,  Nunquam  aJiter  tutam 
libertatem  Grcecice  fore.  Satius  muko  fuissej  non  mo- 
veri  bellum  adversus  eum,  quam  omitti  motum.  Et 
ipsum  velut  comprobata  ^  dominationefirmioremfd- 


cta,  apertnra  adverscis  Romanos  bel- 
lum  snsceperaty  haec  omnia  jare  belli 
llcebat  facere.  Forte  tamen  leg.  et  ut 
hellum  ».  Daker. 

1 3 .  Proinde  paree ,  sis  ;  y\A.  XXIII, 
47f  n.  a.  —  Omissapopulari  oratione; 
Tide  ad  II,  8 ,  n.  i ,  et  II ,  a4 ,  n.  a. 

Caj*.  XXXIII.  I.  Sub  hcec  verba; 
vide  ad  II ,  55 ,  n.  I.  —  Referre  dein- 
de  nominatim  tyrannos  ,  etc.  Aliquot 
commemorat  Polybins ,  II ,  44 ,  qnos , 
nt  observat  Creyerins  ,  in  animo  Ari- 
stamus  Tidetur  babuisse  ,  Lysiadem , 
scilicet   Megalopolitanum ,  Xenonem 


Hermionensem ,  Cleonymnm  Pblia- 
sium  ,  Aristomachnm  Argivnm ,  ^i 
omnes  Arati  vel  auctoritate ,  vel  metu 
addncti ,  tyrannidem  deposnerant ,  se- 
seqne  et  ciyitates  snas  Achaeis  adjan- 
xerant.  En. 

3.  Nox  prope  diremit  colhquium, 
i.  e.  propemodnm:  sed  revera  illad 
diremptnm  fuisse ,  indicant  sqq.  posee- 
ro  die,  etc.  nnde  forsan  leg.  noxpro- 
pinqua  ;  Dak.  Quoque  pro  prope  M S 
Harl.  et  quaedam  edd.  vett.  noxprope, 
sc.  exsistens;  Drak. 

3.  Et  ipsum  velut  comprobata,  etc. 


uciw*:  LiB.  XXXIV.  CAP.  XXXIII.. XXXIV.  395 

turum^  auctore  injusH  imperii  assumpto  populo  ro*^ 
mano;  et  exemplo  multos  in  aliis  ciifitatibus  ad  insi^ 
diandum  libertati  civium  suorum  incitaturum.  Ipsius 
imperatoris  animus  ad  pacem  inclinatior  erat.  Vide- 
bat  enim ,  compulso  intra  moenia  hoste ,  nihil  prseter 
obsidionem  restare ;  eam  autem  fore  diuturnam.  Non 
enim  Gythium^  quod  ipsum  tamen  traditum^  non  ex- 
pugnatum  esset,  sed  Lacedcemonem ,  validissimam 
urbem  viris  armisque ,  oppugnaturos .  Utmm  spem 
fuisse^  si  qua  admoventibus  exercitum  dissensio  inter 
ipsos  ac  seditio  excitari  posset,  Quum  signa  portis 
prope  inferri  cemerent^  neminem  se  moi^isse.  Adjicie- 
bat ,  et  cum  ^ntiocho  infidam  pacem ,  Villium  lega- 
tUm  inde  redeuntem  nuntiare:  multo  majoribuSy  quam 
antCy  terrestribus  nai^aiibusque  copiis  inEuropam  eum 
transisse.  Si  occupasset  obsidio  Lacedcemonis  exerci- 
tum ,  quibus  aliis  copiis  adversus  regem  tam  validum 
ac  potentem  bellum  gesturos?  Hac  propalam  dicebat : 
iila  tacita  suberat  cura  ^,  ne  novus  consul  Greeciam 
provinciam  sortiretur ,  et  inchoati  belli  victoria  suc- 
cessori  tradenda  esset. 

XXXIV.  Quum  adversus  tendendo  nihil  moveret 
socios ,  simulando  se  transire  in  eorum  sententiam , 
omnes  in  assensum  consilii  sui  traduxit.  «  Bene  ver- 
«  tat  %  inquit,  quando  ita  placet,  obsideamus  Lacedae- 
«monem.  lUud  modo  ne  fallat  caeterum,  quum  res 
(c  tam  lenta,  quam  ipsi  scitis,  oppugnatio  urbium  sit, 


His  et  seqq.  duplez  redditnr  caiua , 
cur  Mtins  molto  fUisset,  non  moveri 
bellnm,  qnam  omitti  motum:  quare 
ante  et  ipsum,  supplendnm  Jiam, 
quod  saepe  omittitnr;DFak. 

4.  Illa  tacita  suberat  eura;  forte 
leg.  subibat  yel  subiit,  scil.  animnm 


ejus ,  nt  XXXV,  20 ;  XL ,  8 ,  al.  -— 
Bellum  victoria;  Wde  ad  VI,  8,  n.  5. 
Qkx.  XXXIV.  I .  Bene  Dertat ;  vide 
ad  I ,  a8,  n.  i. — Ittud  modo  nefattat 
ceeterum  tos  ,  sciatis  oportet  et  expen- 
datis.  Ittud  cceternm,  nt  ad  cateram 
fidem ,  XXXIV,.  36 ,  vel  ccetera  iusC' 


396  T.  LIVII  tcAt 

cc  et  obsidentibus  prius  saepe ,  quam  obsessis ,  taedium 
<c  afferat,  jam  nunc  hoc  ita  proponere  vos  animis  opor- 
«  tet ,  hibernandum  circa  Lacedaemonis  moenia  esse. 
cc  Quse  mora  si  iaborem  tantum  ac  periculum  haberet , 
cc  ut  et  animis ,  et  corporibus  ad  sustinenda  ea  parati 
«  essetis ,  hortarer  vos.  Nunc  impensa  quoque  magna 
cc  eget  in  opera ,  in  machinationes  et  tormenta ,  qui- 
cc  bus  tanta  urbs  oppugnanda  est ;  in  commeatus  vobis 
cc  nobisque  in  hiemem  expediendos.  Itaque ,  ne  aut 
cc  repente  trepidetis^  aut  rem  inchoatam  turpiter  de- 
ic  stituatis ,  scribendum  ante  vestris  civitatibus  censeo 
<c  explorandumque ,  quid  quaeque  auimi ,  quid  virium 
cc  habeat.  Auxiliorum  satis  superque  habeo ;  sed ,  quo 
«  plures  sumus ,  pluribus  rebus  egebimus.  Nihil  jam 
«  praeter  nudum  solum  ager  hostium  habet.  Ad  hoc 
«  hiems  accedit ,  ad  comportandum  ex  *  longinquo 
«( difficilis.  )>  Haec  oratio  primum  animos  omnium  ad 
respicienda  cuique  domestica  mala  convertit ;  segni- 
tiam  y  invidiam  et  obtrectationem  domi  manentium 
adversus  miUtantes ,  libertatem  difficilem  ad  consen- 
sum,  inopiam  ^ublicam,  malignitatem  conferendi  ex 
privato^.  Versis  itaque  subito  voluntatibus ,  facere, 
quod  e  republica  populi  romani  sociorumque  esse 
crederet ,  imperatori  permiserunt. 

XXXV.  Inde  Quintius,  adhibitis  legatis*  tantum 
tribunisque  militum ,  conditiones ,  in  quas.  cum  ty- 


ctatio  et  deprecatio,  XLII,  la  et  48; 
et  sententia  qoae  illius,  II ,  ag^nepra!- 
dictum  negetis;  Groar 

3.  Ad  cbmportandum  ex  /.  d,;  vide 
ad  XXXV,  45  ,  n.  a. 

3 .  Malignitatem  conferendi  ex  pri- 
vato  ;  vide  ad  II ,  9 ,  n.  4  »  et  III ,  63, 
n.  a.  —  Facere,  quod  e  republica  po- 
puli  rom,  sooiorumque  esse  (  ut  VIII , 


4,  et  XLV,  14 ,  n.  3 ;  conf.  ad  I,  27, 
n.  5  )  crederet,  imperaXori  permise- 
runt;  vide  ad  XXXIII,  ^5  jU.  i. 

XXXV.  I.  jidhibitis  legatis  tan' 
tum,  etc.  scU.  in  concilium  militare; 
vide  ad  V,  a5 ,  n.  5 ,  et  VIII,  6 ,  n.  6. 
— Utpax  ex  auctoritate  senatus  confir- 
maretur,  t6  ex  delencfaim ,  et  ex  praec. 
pax  ortnm ;  Dak.  et  (  etiam  )  Lov.  3  , 


tc.lt;.    LIBER  XXXIV.  CAP.  XXXV.  397 

ranno  pax  fieret,  has  conscripsit  :  Sex  mensium  in- 
ducice  ut  essent  Nabidi  Romanisque  et  Eumeni  regi  et 
Rhodiis.  Legatos  extemplo  mitterent  Romam  T.  Quin- 
tius  et  Nabis ,  ut  pax  ex  auctoritate  senatus  confir^ 
maretur,  Ex  qua  die  scriptce  conditiones  pacis  editce 
Nabidi  forent  y  ea  dies  ut  induciarum  principium  es- 
set;  et  ut  ex  ea  die  intra  decimum  diem  ab  Argis  cce- 
terisque  oppidis,  quce  in  Argivorum  agris  essentyprce^ 
sidia  omnia  deducerentur ,  vacuaque  et  libera  trade- 
rentur  Romanis ;  et  ne  quod  inde  mancipium  regium 
publicumsfe  aut privatum  educ^retur,  ety  si  qua  ante 
educta /brent ,  dominis  recte  restituerentur^.  NaveSy 
quas  cintatibus  maritimis  ademisset,  redderet;  neue 
ipse  napem  uUam^prceter  duos  lembos,  qui  non  plus 
quam  sexdecim  remis  agerentur,  haberet.  Perfugas 
et  captii^os  omnibus  sociis  populi  romani  ciniatibus 
redderet,  et  Messeniis  omnia,  quce^  comparerent^ 
quceque  domini  cognoscerent.  Exsulibus  quoque  Lu" 
cedcemoniis  liberos  et  conjuges  restitueret,  quce  earum 
viros  sequi  voluissent;  imita  ne  qua  exsulis  comes 
esset.  Mercenariorum  militum  Nabidis ,  qui  aiit  in  ci- 
vitates  suas,  aut  ad  Romanos  transissent,  iis  res  suce 
omnes  recte  redderentur.  In  Creta  insula  ne  quam  ur- 
bem  haberet;  quas  habuisset,  redderet  Romanis.  Ne 
quam  societatem  cum  ullo  Cretensium  aut  quoquam 
alio  instituerety  neu  bellum  gereret.  Ciuitatibus  omni" 
buSj  quas  ipse  restituisset,  quceque  se  suaque  infidem 
ac  ditionem  populi  romani  tradidissent ,  omnia  prce- 

4, — Doeringiam  vero  illa  prsepositio  adTI,  i ,  n.  6.  — ExsuUbus  qiroque 

non  ofFendit ,  nec  q[aeniquam  aliam,  Lacedamoniis   liberos,   etc.  vide  ad 

nt  opinatar,  offendet.  Ed.  XXXVI ,  35 ,  n.  4-  —  Ante  liberos 

^,  Dojhinis  rectc  restieuerenturf  sme  excidisse    bona   snspicabatar  Creve- 

dolo ,  nt  XXXVIII ,  38 ,  n.  3.  Conf.  rius,  collato  cap.  seq. —  Cum  uUo  Cre^ 

Drak.  tensium,  scilic.  populo  seu  dynasta; 

3.  Qu{c  comparerent  q.  </.  c;  vide  Drakenb. 


398  T.   LIVII  tcX 

sidia  deduceret;  seque  ipse  suosque  ab  his  abstineret. 
Ne  quod  oppidum^  ne  quod  casteUum  in  suo  alienoye 
agro  conderet.  Obsides  ea  itafutura  daret  quinquey 
quos  imperatori  romano  placmsset;  filium  in  his 
suwn:  et  taJenta  centum  argenti  inprcesenti^j  etquin- 
quaginta  talenta  in  singulos  annos  per  annos  octo. 

XXXYI.  H£ec  conscripta ,  castris  propius  urbem  mo- 
tis^Lacedaemonem  mittuntur.  Nec  sane  quidquam  eo- 
rum  satis  placebat  tyranno ,  nisi  quod ,  praster  spem , 
reducendorum  exsulum  mentio  nuUa  £tcta  erat. 
Maxime  autem  omnium  ea  res  o£fendebat,  quod  et 
naves,  et  maritimas  civitates  ademptae  erant.  Fuerat 
autem  ei  magno  fructui  mare ,  omnem  oram '  Maleae 
praedatorib  navibus  infestam  habenti.  Juventutem 
praeterea  civitatium  earum  ad  supplementum  longe 
optimi  generis  militum  habebat.  Has  conditiones, 
quanquam  ipse  in  secreto  voiutaverat  cum  amicis, 
vulgo  tamen  omnes  fama  ferebant ,  vanis ,  ut  ad  cae- 
teram  fidem ,  sic  ad  secreta  tegenda ,  satellitum  regio- 
rum  ingeniis.  Non  tam  omnia  universi,  quam  ea, 
quae  ad  quemque  pertinerent ,  singuli  carpebant.  Qui 
exsulum  conjuges  in  matrimonio  faabebant ,  aut  ex 
bonis  eorum  aliquid  possederant ,  tanquam  amissuri , 
non  reddituri ,  indignabantur.  Servis  liberatis  a  ty-> 
ranno  non  irrita  modo  futura  iibertas,  sed  multo 
foedior,  quam  fuisset  ante,  servitus  redeuntibus  in 
iratorum  domihorum  potestatem  ante  oculos  obver- 

4.    In  profsenti,  scllicet  tempore,  rannus  in  secreto  de  his  conditionibas 

nnnc.                                ^  deliheraverat  cum   amicis,  ii  tamea 

Cap.  XXXVI.    I.    Omnem  oram  illasomnesvnlgo  fama  disseminabant, 

MalecB,  Ante  Drak.  legebatur  ab  Ma-  dum  ingenia  satellitnm  regionim  ut  ad 

lea;  ille  nostram  lect.  e  Mognntinis  CKteram  iidemi  sic  ad  secreta  tegen- 

membr.  recepit.  Ed.  —  Has  conditio-  da ,  vana  et  infida  esse  solent.  £d.  — 

nes,  quanquam,  etc.  sensum  ita  Doe-  Omnes  fama  ferehant ;  vide  ad  IV^  5, 

ring.  ezplanat :  qaanquam  autem  ty-  n. "%, 


tcX:  LiB.  XXXIV.  CAP.  xxxvi.  xxxvn,  399 

sabatur.  Mercenarii  miiites  et  pretia  militiae^  casura 
in  pace  aegre  ferebant ,  et  reditum  sibi  nuUum  esse  in 
civitates  videbant ,  infensas  non  tyrannis  magis ,  quam 
sateilitibus  eorum. 

XXXVII.  Haec  inter  se  primo  in  circulis  *  serentes 
fremere ;  deinde  ad  arma  subito  discurrerunt.  Quo 
tumultu  quum  per  se  satis  irritatam  multitudinem 
cerneret  tyrannus,  concionem  advocari  jussit.  Ubi 
quum  ea,  quae  imperarentur  a  Romanis,  exposuisset, 
et  graviora  atque  indigniora  qusedam  falso  adfinxisset, 
et  ad  singula ,  nunc  ab  universis ,  nunc  a  partibus 
concionis ,  acclamaretur ,  "interrogavit ,  Quid  se  re- 
spondere  ad  ea ,  aut  quidfacere  vellent?  Prope  una 
voce  omnes,  Nihil  respondere,  bellum  geri^  jusse- 
runt ,  et  pro  se  quisque ,  qualia  multitudo  solet ,  bo- 
num animum  habere ,  et  bene  sperare  jubentes,yo7-fe^ 
fortunam  adjuuare^,  aiebant.  His  vocibus  incitatus  ty* 
rannus  et  Antiochum  ^tolosque  adjuturos  pronun- 
tiat,  et  sibi  ad  obsidionem  sustinendam  copiarum  af- 
fatim  esse.  Exciderat  pacis  mentio  ex  omnium  animis , 
et  in  stationes  non  ultra  quieturi  discurrunt.  Pauco- 
rum  iacessentium  excursio  et  emissa  jacula  extemplo 
et  Romanis  dubitationem ,  quin  bellandum  esset,  exe- 
merunt.  Levia  inde  praelia  per  quatriduum  primum 


3.  Pretia  mil.  castira,  intercisura. 

Cap.  XXXVII.  I.  Hcec  in  circuUs, 
conventibiis  hominnm  privatis  (  vid. 
VII ,  iQ ,  n.  6 ;  XXXIV,  61 ,  et  XLIV, 
n.  aa  ),  serentes ;  vide  ad  III,  43» 
n.  a.  —  Faho  adfinxisset,  fingendo 
adjecisset;  rh  fidso  snperflnum  pntat 
Jkiering,  fiUsa  enim  esse  qnae  fingen-> 
do  a4)iciuntur,  sponte  apparet.  Si  vox 
/abo  profecta  est  a  Livio ,  pro  adfin' 
xisset,  .oonjlcit  vir  ol.  adjunxisset, 
quod  vere  jam  in  quibnfidam  codd.  et 


vett.  editt.  esse  monet.  Ed.  —  y^ccia- 
maretitr,  Tam  in  bonam ,  quam  in  ma- 
km  partem,  acciamare  dici  notat 
Doering.  quatenus  clamore  et  fremitu 
ant  favor  ant  indignatio  declaratnr; 
Bonc  indignantinm  et  furentium  da- 
mor  significatur.  Ed. 

2.  F./  adj,  cf.Virg.  ^n.  X,  184; 
Ennins,  AnnaL  VII ,  1 3  ;  Terentius , 
Phorm.I,  4;  Ovid.  Metam.  X,  586; 
TibuU.  1. 1;  Val.  Flacc.  IV;  Claadian. 
ad  Prob.  et  Fr.  Petrarch.  £0. 


4oo  T.  LIVII  tcX 

sine  uilo  satis  certo  eventu  commissa.  Quinto  die  prope 

justa  pugna  adeo  paventes  in  oppidum  Lacedaemonii 

compulsi  sunt ,  ut  quidam  miiites  romani ,  terga  fu- 
gientium  caedentes,  per  intermissa,  ut  tunc  erant, 

mcenia  ^  urbem  intrarint. 

XXXVIII.  Et  tunc  quidem  Quintius  >  satis  eo  ter- 

rore   coercitis   excursionibus   hostium ,  nihil  pra^ter 

ipsius  oppugnationem  urbis  superesse  ratus ,  missis , 

qui  omnes  navales  socios  a  Gythio  arcesserent,  ipse 

interim  cum  tribunis  miUtum  ad  visenduih  urbis  si- 

tum  moenia    circumvehitur.  Fuerat   quondam   sine 

ilfiuro  Sparta  ^ .  Tyranni  nuper  locis  patentibus  pla- 

nisque  objecerant  murum  :  aitiora  loca  et  difficiliora 

aditu  stationibus  armatorum  pro  munimento  objectis 

tutabantur.  Ubi  satis  omnia  inspexit ,  corona  oppu- 

gnandum  ratus  ^,  omnibus  copiis  ( erant  autem  Ro- 

manorum  sociorumque,  simul  peditum  equitumque, 

simul  terrestrium  ac  navaiium  copiarum ,  ad  quinqua- 

ginta  millia  hominum)  urbem  cinxit.  Aiii  scalas,  alii 

ignem,  alii  aha,  quibus  non  oppugnarent  modo,  sed 

efiam  terrerent,  portabant.  Jussi  ciamore  sublato  sub- 

ire  undique  omnes ,  ut ,  qua  primuni  occurrerent , 

quave  opem  ferrent,  ad  omnia  simul  paventes  Lace- 

daemonii  ignorarent.  Quod  roboris  in  exercitu  erat , 

trifariam  divisum :  parte  una  a  Phoebeo  ^,  aitera  a  Di- 


3.  Per  intermissa  moenia;  vide  ad 
Vn,36,n.  T. 

Cap.  XXXVin.  I.  Fuerat  quon- 
dam  sine  muro  Sparta  ex  instltnto 
Lycurgi,  qni  virtntem  civlum  loco 
muri  et  mnuitionis  esse  volnerat:  tj-- 
ranni  nuper.,,  objecerant  murum,  etc. 
conf.  XXXVm,  34;  XXXIX,  87; 
Xenopb.  Ages.  II,  24;  Plut.  t.  I, 
p.  52  ,  6  X  3 ,  et  t.  II ,  p.  a  10 ;  Justin. 


XrV,  5;  Pansan.  VII i  8 ,  9 ;  VIH ,  5i . 

a .  Corona  oppugnandum  reUus;  vide 
ad  II,  17,  n.  3. 

3.  Parte  una  a  Phoebeo,  etc.  vide 
adVIII,  17,  n.  5.  Phaebeum  apud 
Pansan.  III,  14  et  20.  <&oi6aTcv  (ita 
et  apud  Herodot.  VI,  61  ),  et  Efvi- 
6a.iov  in  MSS,  sed  rectind  E^Yi^elov* 
nnde  et  h.  I.  leg.  Phasbao,  aut  potius 
ab  EphebeOf  g^^nasio,  seu  palaestra 


vllt  LIB.  XXXIV.  CAP.  XXXVIII.  XtXlX.  4oi 
ctynneo,  tertia  ab  eo  loco,  quem  Heptagonias  appel- 
lant  (  pmnia  autem  hsec  aperta  sine  muro  loca  sunt ) 
aggredi  jubet.  Quum  tantus  undique  terror  urbem 
circumvasisset ,  primo  tyrannus  et  ad  clamores  re- 
pentinos ,  et  ad  nuntios  trepidos  motus ,  ut  quisque 
maxime  laboraret  locqs^,  aut  ipse  occurrebat,  aut 
aliquos  mittebat.  Deinde,  circumfuso  undique  pa- 
vore ,  ita  obtorpuit ,  ut  nec  dicere ,  quod  in  rem  es- 
set  ^,  nec  audire  posset ;  nec  inops  modo  consilii ,  sed 
vix  mentis  compos  esset. 

XXXIX.  Romanos  primo  sustinebant  ih  angustiis 
Lacedaemonii ;  ternaeque  acies  tempore  uno  locis  di- 
versis  pugnabant.  Deind^ ,  crescente  certamine ,  ne- 
quaquam  erat  praelium  par.  Missilibus  enim  Lacedae- 
monii  pugnabant,  a  quibus  se  et  magnitudine  scuti 
perfacile  romanus  tuebatur  miles ,  et  quod  alii '  vani , 
alii  leves  admodum  ictus  erant.  Nam  propter  angu- 
stias  loci  confertamque  turbam  non  modo  ad  emit- 
tenda*  cum  procursu,  quo  plurimum  concitantur 
tela ,  spatium  habebant ;  sed  ne  ut  de  gradu  quidem 
libero  ac  stabili  conarentur.  Itaque  ex  adverso  missa 
tela,  nulla  in  corporibus,  rara  in  scutis  haerebant.  A 
circumstantibus  ex  superioribus  locis  quidam  vulne- 
rati  sunt :  mox  progressos  jam  etiam  ex  tectis  non 
tela  modo ,  sed  tegulae  quoqu^,  inopinantes  percule- 
runt.  Sublatis  deinde  supra  capita  scutis  continuatis- 


juyemim,  vel  sacrarium,  ubi  ot  191Q-  masius  ad  Solinom,  pag.   i3i.  Ed> 

€ci  Tcd  £vua>.iu  Ououac  vid.  Pausan.  ii,  Maxime  laboraret  locus;  vide 

~  Dictjmneo  ,  I-kX  t6  wepaTi  A^sTat-  ad  UI,  3i ,  n.  i. 

^o; ,  iyyuTaTa  tj^  tou  tiixou?  Lacc-  5.  Dicere,  quod  in  rem  esset;  vide 

daemonis,  Aixtuwv)c  idTiv  Upbv  xai  pa-  ad  I,  27,  n.  5. 

otXetot  Toe^ot,  etc.  Pausan.  lU,   la,  Cap.  XXXIX.  i.^&ii^ani... (c/uj; 

§  7.  — Hnc  quoque  citant  Spanhem.  vide  ad  X,  ag ,  n.  i. 

ad  Callimach.  IJ ,  in  Dian.   v.   190 ;  2.  Nonmodo  non  ademittenda,  etc. 

Casaub.  ad  Strab.  X,  p.  733  ,  et  Sal-  vide  ad  I,  40  ,  n.  i. 

FI.  26 


4oa  T.  LIVII  k^l^: 

que  ita  inte^  se ,  ut  non  modo  acl  caecos  ictus ,  sed  ne 
ad  inferendum^  quidem  ex  propinquo  telura  loci 
quidquam  esset ,  testudine  facla  ^  subibant.  Et  primae 
angustiae  paulisper,  sua  hostiumque  refertae  turba, 
tenuerunt:  postquam  in  patentiorem  viam  urbis  pau- 
latim  urgentes  hostem  processere^nonultraviseorum 
atque  impetus  sustineri  poterant.  'Quum  terga  vertis- 
sent  Lacedaemonii ,  et  effusa  fuga  superiora  petereut 
loca ,  Nabis  quidem ,  ut  capta  urbe  trepidans ,  qiia- 
nam  ipse  evaderet,  circumspectabat.  Pythagoras  qiium 
ad  caetera  animo  officioque  ducis  fungebatur^,  tum 
vero  unus ,  ne  caperetur  urbs ,  causa  fuit.  Succendi 
enim  aedificia  proxima  muro  jussit.  Quae  quum  mo- 
mento  temporis  arsissent ,  ut  adjuvantibus  ignem ,  qui 
alias  ad  exstinguendum  opem  ferre  solent,  ruere  in 
Romanos  tecta ;  nec  tegularum  modo  fragmenta ,  sed 
etiam  ambusta  tigna ,  ad  armatos  pervenire ,  et  flamma 
late  fundi;  fumus  terrorem  etiam  majorem,  quam 
periculum,  facere.  Itaque  et  qui  extra  urbem  erant 
Romanorum ,  tum  maxime  impetus  facientes ,  reces- 
sere  a  muro ;  et ,  qui  jam  intraverant,  tie  incendio  ab 
tergo  oriente  intercluderentur  ab  suis ,  receperunt 
sese:  et  Quintius,  postqu^m,  quid  rei  esset,  vidit, 
receptui  canere  jussit.  Ita  a  capta  prope  urbe  revocati 
redierunt  in  castra.  • 
XL.  Quintius  plus  ex  timore  hostium ,  quam  ex  re 


3.  Ut  noH  modo  non  ad  ceecos  icius, 
sed  nequidem  ad  inferendum  ex  pro- 
pinquo  telfun,  ut  inferre  alicui  wilne- 
ra,  XXXVUI,  a.  Gonf.  stip;  ad  c.  14, 
n.  6.  yid  inserendum  (  scil.  inter  scuta 
illa  continoata  in  corpora  militnm  sub 
testudin^  latitantium)  quidam  MSS 
et  edd.  vett.  non  improl).  Drak. 

4.  Testudine  facta ;  vidc  snpra  ad 


lib.Vy  cap.  5 ,  n.  3 ,  et  Itb.V,  cap.  43  > 
n.  a. 

5.  j4nimo  officioque  diudsfting,  viri 
fortis  et  ducis  ol&cium  explebat:  to 
fungeha^ur  per  zeagma  extremo  tan- 
tum  nomini  officio  accommodatum 
esse  observat  Doering.  ad  voc.  animo 
supplendum  fere  est^  praestabat ,  ex* 
ceUebat,  yel  similequid.  £n. 


*C5?7.  LIB.  XXXIV.  CAP.  XL.  XLI.  4o3 
ipsa ,  spei  nactus ,  per  triduiim  insequens  territavit 
eos,  nunc  praeliis  lacessendo,  nunc  operibus  interse- 
piendo '  quaedam ,  ne  exitus  ad  fugam  esset.  His  com- 
rainationibus  compulsus  tyrannus  Pythagoram  rursus 
oratorem  misit,  quem  Quintius  primo  adspernatum 
excedere  castris  jussit :  deinde  suppliciter  orantem 
advolutumque  genibus  tandem  audivit.  Prima  oratio 
fuit  omnia  permittentis  arbitrio  Romanorum  ;  dein , 
quum  ea  velut  vana  et  sine  effectu  nihil=*  proficerent, 
eo  deduct^  res  est ,  ut  his  conditionibus ,  qii?e  ex 
scripto  paucis  ante  diebus  editae  erant,  inducioe  fie- 
rent;  pecuniaque  et  obsides  accepti.  Dumoppugna- 
tur  tyrannus,  Argivi,  nuntiis  aliis  prope  siiper  aiios 
afferentibus ,  tantum  non  jam  captam  Lacedapmonem 
esse ,  erecti  et  ipsi ,  simul  eo  quod  Pythagoras  cum 
parte^  validissima  praesidii  excesserat,  contemptapau- 
citate  eorum,  qui  in  arce  erant,  duce  Archippo  quo- 
dam,  pra*sidium  expulerunt.  Timocratem  Pellenen- 
sem ,  quia  clementer  praefuerat  ^,  vivum  fide  data  emi- 
serunt.  Huic  laetitiae  Quintius  supervenit,  pace  data 
tyranno ,  dimissisque  ab  Lacedaemone  Eumene  et  Rho- 
diis  et  L.  Quintio  fratre  ad  classem. 

XLL  Laeta  civitas  celeberrimum  festorum  dierum 
ac  nobile  ludicrum  Nemeorum  %  die  stata  propter  belli 


Cjlp.  XL.  1.  Nunc  operibns (^vlde 
ad  V,  22  ,  n.  7,  et  XXI,  5^,  n.  7  ) 
intersepiendo  qtuedam ,  ut  intersepire 
vailo,  tnuro ,  munimento.  Couf.  Drak. 
ad  VI,  9,  n.  3  ;  XXIV,  23;  XXXI, 
46.  —  Adspernatum,  Nonnunquam 
passive  adspernari  ab  optimis  scnpto-' 
ribus  adbibitum  esse  docuit  Voss. 
Gramm.  V,  6.  Caeterum  in  mnltis  codd. 
et  editt.  legi  adspernatus  monet  cl. 
Doering.  Ed. 

2.  Nihil proficerent ,  potips  profice- 


ret.,  8C.  oratio ;  Gron.  —  Pecuniaque 
et  obsides  accepti  ;  conf.  ad  XXXVI , 
35 ,  n.  4* 

3.  Quia  clementer  preefuerat,  scil. 
praesidio. 

Cap.  XLI.  I.  Ludicrum  Nemeo- 
rum,  etc.  vide  ad  XXVII ,  3o ,  n.  6. — • 
Preefecerunt  hidis  ipsum  imperatorem, 
prsesidere ,  -Trpoe^J^pgueiv  ,  honoratissi- 
mo  loco  sedere  voluerunt:  qni  bonos 
apnd  Sueton.  imperatoribus  babitus 
dicitur  ab  iis ,  qni  suis  sumptibns  lu- 

a6. 


A.  C.  if)S. 

u.  c.  557. 


4o4  T.  LIVII 

raala  praetermissum ,  in  adventura  romani  exerdtus 
ducisque  indixerunt ,  praefeceruntque  ludis  ipsum  im- 
peratorem.  Multa  erant ,  qu(e  gaudium  cumularent^ 
Reducti  cives  ab  Laced^mone  erant,  quos  nuper  Py- 
thagoras ,  quosque  ante  Nabis  abduxerant :  redierant  ^ 
qui  post  comp^rtam  a  Pythagora  conjurationem*,  et 
caede  jam  coepta,  effugerant :  libertatem  ex  longo  in- 
tervallo  libertatisque  auctores  Romanos ,  quibus  causa 
bellandicum  tyranno  ipsi  fuissent,  cernebant.  Testata 
quoque  ipso  Nemeorum  die^  voce  praeconis  libertas 
est  Argivorum.  Achaeis  quantum  restituti  Argi  in  com- 
mune  Achaice  cancilium  laetiti^  afferebant ;  tantutn 
serva  Lacedasmon  relicta,  lateri  adhaerens  tyranni^ 
non  sincerum  gaudium  praebebat.  iEtoIi  vero  eam  rem 
omnibus  conciliis  lacerare  :  Cum  Philippo  non  ante 
desitum  beUari  y  qudm  omnibus  excederet  Grascire 
urbibus.  Tyranno  relictam  LacedcBmonem ;  regem  au- 
tem  legitimumy  qui  in  Romanis  fuerdt  castris^y  ccete-^ 
rosque  nobilissimos  cives  in  exsilio  victuros,  Nabidis 
dominantis  satellitem  ^  factum  populum  romanum. 
Quintius  ab  Argi^  Elatiam,  unde  ad  bellum  spartanum 


dos  ederent;  ErH.  Conf.  Plaf.  Flamin. 
pag.  375. 

2.  Compertam  a  Pythagord  conju- 
tat.sYiA,  cap.  2  5. 

3.  Testata  quoque  ipso  Neineorum 
diCf  etc.  vide  ad  XXXIH,  3a,  n.  5. 
—  Restituti  Argi  in  e.  A,  c.  confer. 
XXXII,  aa. — Lacedasm.  relicta,  etc. 
Uunfc  locum  Goeller.  e  MS  Barab. 
ita  restituit:  serva  Lac.  relicta,  et  la- 

teri  adk.  fyrdnnis ,  non preebe- 

bant*  £d.  —  Eam  rem  lacerare,  nt 
prostindere  ct  perstringere.  Confer. 
XXIX,  19;  XXXI,  6;  XXXII,  a; 
XLI,6;XLII,  3,  aa;  XLIII,  4,  et 
Bentl.  arl  Hor.  Sat.  II ,  i>  v.  d5. 


4.  Regemautem  legitimurn,  qui  in 
Romanis  fnerat  (jtovie/tierit,  quod  fir- 

.  mat  cod..  Bamb. ;  sed  Tide  ad  lU ,  2  ^ 
n.  i)  castris;  vid.  cap«  a6  extr. 

5.  Nabidis  dominantis  satellitem  , 
ministmm  et  adjutorenl  potentiae  eju» 
(vide  ad  XXm ,  la , n.  ^) ^factumpo- 
pulum  romanufn ,  qni  tueatnr  ejus  ty- 
rannidem  et  siia  auctoritate  per  pacem 
confinuaverit ;  Duker.  ei  Periz.  coU. 
cap.  33 ,  si  omitteretur  motum  adver- 
sus  Nabin  bellum ,  eum ,  velutcompro' 
Bata  dominatione,Jfirmioremfkiturum, 
ductore  injusti  imperii  adsumpto  po- 
pulo  romano.  —  Pro  dominantis  cod. 
Bamb;  habet  dominationis ,   pPG^antc 


A.  C  195. 
D.  C.  557. 


LIB.  XXXIV.  CAP.  XLI.  XLIL  4o5 
profectus  erat ,  copias  reduxit.  Sunt ,  qui  non  ex  op- 
pidq  proficiscentem  bellum  gessisse  tyrannum  ^  tra- 
dant,  sed  castris  adversus  romana  castra  posilis;  diu- 
que  cunctatum  ,  quum  iEtolorum  auxilia  exspectasset, 
coactum  ad  extremum  acie  confligere,  impetu  in  pa- 
bulatores  suos  ab  Romanis  facto ;  eo  praelio  victum 
castrisque  exsutum  pacem  petisse,  quum  cecidissent 
quindecim  millia  militum ,  capta  plus  quatuor  millia 
essent. 

XLII.  Eodera  fere  tempbr^  et  a  T.  Quintio  de  rer 
bus  ad  Lacedaemonem  gestis,  et  ab  M.  Porcio  consule 
ex  Hispania  literae  aliatse.  Utriusque  nomine  in  dies 
ternos  supplicatio  a  seiiatu  decreta  est.  L.  Valerius 
consul ,  quum  post  fusos  circa  Litanam  silvam  *  Boios 
quietam  provinciam  habuisset ,  comitiorum  causa  Ro- 
mam  rediit;  et  creavit  consules  P.  Cornelium  Scipio- 
nem  Africanum  iterum  et  Ti.  Sempronium  Longum. 
Horum  patres  primo  anpo  secundi  punici  belli  con- 
sules  fuerant.  Pra^toria  inde  coniitia  habita.  Creati 
P.  Cdrnelius  Scipipet  duo  Cn.  Cprnelii,  Merenda  et 
Blasio ,  et  Cn.  Domitius  Ahenobarbus  et  Sex.  Digitius 
€t  T.  JuVentius  Thalna.  Comitiis  perfectis,  consul  in 
j^rovinciam  rediit.  Novuin  jus  eo  amio  a  Ferentinati- 


l^oflUero.  Ep.  —  Ex  <*meiid.  Gelen. 
liunc  Je^iti^r  populum  rom.  in  edd. 
primU  tribunum  miiitum,  Non  place- 
tat  Croij.  satelles  populus  f  ct  impera- 
torem  romarium  i^alebat.  T.  aut  Ti- 
fum  Romuleum  omnes  fere  MSS :  ande 
Ruben.  conj.  Titumvel  Tifum  Rojrui' 
tium.  Quintlu9  prxuomipe  solo  a  Grae- 
cis,  Polyb.  et  Plut. ,  appellatur;  non 
vero  a  Romanis.  —  Doering,  legen- 
duni  esse  romanum  militem  auctor 
^&t;  qus  lectio  in  verbls  tribunum  mi- 
litum  potius  latere  videtur.  £0. 


6.  Ex  oppido  projicisccntem  bellum 
gessisse  tjrannum,  bis  eruptione  ex 
opj)ido  facta  Nabiu  cum  Romanis  pu- 
gnasse  tradit  Livius ,  primum  ante 
conscriptas  conditiones  pacis,  c.  a8  ; 
deinde  post  eas  Spartam  relatas  et  a 
raultitudine  repudiatas,  cap.  87:  dc 
posteriore  aliler  scripseruut  alii ;  Duk. 
—  Doering.  to  proficiscfsntem  plane 
superfluum  et  minlme  rei  accommoda- 
tum  ideoque  delendum  arbitratur.  Eo. 

Cap.  XLII.  I.  Circq  Litanam  sU- 
vam^  etc.  vide  ad  cap.  22  ,  n.  i. 


A  C  194* 
U.  C.  558. 


406  T.   LIVIl 

bus  tentatum,  ut  Latiui,  qui  in  coloniam  romanam 
nomina  dedissent  *,  cives  romani  essent.  Puteolos  Sa- 
lernumque  et  Bruxentum  adscripti  coloni^,  qui  no- 
mina  dederant,  quum  ob  id  se  pro  civibus  romanis 
ferrent ;  senatus  judicavit ,  non  esse  eos  cives  romanos. 
XLIIL  Principio  anni ,  quo  P.  Scipio  Africanus  ite- 
rum  et  Ti.  Sempronius  Longus  consules  fuerunt,  le- 
gati  Nabidis  tyranni  Romam  venerunt.  lis^xtra  urbem 


a.  Novumjus  eo  etnno  a  Ferentina- 
tihtts  tentattim,  ut  Latini,  qui  in  colo- 
niam  rom.  nomina  dedisssent  (  vide  ad 
I,  ri,  n.  3),«V«  romani  essent : 
nota  Dnkerl  est :  «  £x  hoc  et  aliia 
qnam  Livii ,  tum  aliorura  scrlptorum 
locis  dispntant  Sigon.  de  Ant.  Jnr.  Ital. 
n,  3;  III,  I,  et  Spanhem.  in  Orbe 
rom.  Exerc.  i ,  c.  S  ,  9 ,  colonias  ci- 
Tium  romanomm  tahtum  habuisse 
privatnni  jns  Quiritium,  non  publi- 
cum ,  cujus  prazcipuae  partes  erant  jus 
sufTragii  et  honorum  petltid:  in  quo 
verius  videntur  sentire,  qtiam  Mann- 
tius  aliique.  Sed  locus  noster  alia,  ea- 
que  non  una ,  obscuritate  laborat. 
FerentinaUs  cum  Chiver.  Ital.  ant. 
III,  6 ,  pag.  984  9  puto  designari  eos, 
quos  inter  populos  Hemicornm  me- 
morat  Livius,  IX,  4^9  43.  Hancjam 
tum  coloniam  rom.  fuisse  ,  ex  hoc  lo- 
eo  apparet.  Nam  si  tum  primum  de- 
ducta  fnisset ,  non  poterat  dubitari , 
quln  Livius  eam  quoque  intcr  colo- 
nias,  quas  hoc  anno  deductas,  c.  4^9 
nart^t,  nomlnaturus  fuerlt.  Nec  ta- 
men  vel  ipse ,  vel  alli ,  quod  sciam , 
quo  tempore  deducta  fuerit ,  prodi- 
derunt.  Quse  fortassis  causa  fuit,  cur 
eam  indice  colonlarum  ante  bellnm 
itallcum  deductamm  praetertniserit  Si- 
gonins ;  conf.  ad  XXVII ,  9 ,  n.  3.  Sed 
hoc  levius  est,  et  idem  de  Saticula 
colonia  ,  XXVII,   xo,  o^jservavit  Si- 


gon.  Aliquanto  difHcilius  dictu  est, 
quid  slt ,  quod  Latini  in  coloniam  , 
qnse  jam  ante  colonia  rom.  erat ,  no- 
mlna  dedisse,  et  quod  ejusdem  colo- 
niae  coloni  diversp  jure  usi  fuisse  dl'- 
cnntnr.  Priuscredo  intelligendum  esse 
de  supplemento  colonoram ,  quod  eo- 
rum  nnmerus  immlnutus  fuisset.  Nam 
hoc  saepe  factum ,  ut ,  qunm  coloni  ad 
numerum  non  essent,  novi  adscribe- 
rentur  ex  SGto :  eoram  enim  nume- 
rum ,  haud'Secus  ac  quum  novse  colo- 
nise  deducebantnr,  pro  modo  agrortim 
majorem  minoremv«  finiebat  senatus; 
cui  injussn  illins  nec  adjici,  nec  demi 
quidquam  poterat ;  vide  II ,  21;  IV, 
1 1 ;  XXXI ,  49 ;  XXXII ,  2 ;  XXXIU, 
a4:  XXXIV,  42;  XXXVII,  46,  47- 
Ad  posterlus  quod  attinet ,  etsi  pluri- 
bns  testimonils  nunc  probare  non  pos- 
sum ,  ejnsdem  coloniae  eolonos  diveno 
jure,  alios  Qulritium,  alios  Latii, 
fuisse ,  tamen  id  ex  hoc  loco  satis  pa« 
tere  arbitror.  Nam  et  alioram  oppl- 
dorum,  quae  coloniae  non  erant,  in- 
colae  alii  allo  jure  utebantur  ;  vide  ad 
VII 1 ,  1 4,  n.  8.  lllud  quidem  constat  ex 
III ,  I ,  et  IV,  2  ,  in  eamdem  coloniam 
interdum  diversi  generls  colonos,  ut 
Romanos  et  Volscos  ,  item  Romanos 
et  Latinos ,  scriptos  fulsse  ». 

3.  PiiteoloSf  Sdlernum  et  Buxentum 
adscripti  coloni;  vide  ad  IV,  25,  n.  4  * 
et  conf.  XXXII,  29,  et  XXXIV,  4  5. 


u.c.jsa:  LIB.  XXXIV.  GAP.  XLIII.  XLIV.  407 
in  .aede  Apollinis  senatus  datus'  est.  Pax,  quae  cum 
T.  Quintio  convenisset,  ut  rata  esset,  petierunt  impe- 
traveruntque.  De  provinciis  quum  relatum  esset,  se- 
natus  frequens  ia  eam.  sententiam  ibat,  ut,  quoniam 
in  Hispania  et  Macedonia  debellatum  foret,  consuli- 
bus  ambobus  Italia  provincia  esset.  Scipio ,  satis  esse 
Jtalice  unum  consulem^  censebat;  alteri  decernendam 
Macedoniam  esse.  Bellum  grai*e  ab  Aniiocho  immi^ 
nere,  jam  ipsum  sua  sponte  in  Europam  transgres^ 
sum.  Quid  deinde  facturum  censerent,  quum  hinc 
JEtoli  haud  dubie  hostes^  vocarent  ad  bellumj  illinc 
Hannibal ,  romanis  cladibus  insignis  imperator,  sti- 
mularet?  Dum  de  provinciis  consulura  disceptatur, 
praetores  sortiti  sunt.  Cn.  Domitio  urbana  jurisdictio , 
T.  Juventio  peregrina  evenit ;  P.  Cornelio  Hispania 
ulterior,  Sex,  Digitio  citerior;  duobus  Cn.  Corneliis^ 
Blasioni  Sicilia,  Merendae  Sardinia.  In  Macedoniam 
povum  exercitum  transportari  nou  pjacuit :  eum  ^  qui 
esset  ibi ,  reduci  in  Italiam  a  Quintio  ac  dimitti :  item 
eum  exercitum  dimitti,  qui  cum  M.  Porcio  Catone  in 
Hispania  esset.  Consulibus  ambobus  Italiam  provin- 
ciam  esse,  et  duas  urbanas  eos  legiones  scribere^;  ut, 
dimissis  ,  quos  senatus  censuisset ,  exercitibus ,  octo 
omnino  romanae  legiones  essent. 

XLIV.  Ver  sacrum factum  ^  erat  priore  anno,M.  Por- 
cio  et  L.  Valerio  consulibus.  Id  quuin  P.  Licinius  pon- 


Ckv,  XLm.  In  ifide  Apollinis  se- 
natus  datffs;  vidle  ad  XXVI,  ai^n.  i. 
'^  Pax  conyenisset;  vide  ad  I,  3, 
n.  4.  -^  Rejatum;  vide  ad  XXVI, 
a ,  n.  3. 

a.  jEtoU  hau4  dubie  hostes;  forte 
dubii;  Gron.  —  Hanc  Gronov.  cor- 
rectionem  probavit  Drak.  sed  Doer. 
servat  haud  dubie  ,  id  est ,  aperte  et 


sine  controversla ,  quo  sensu  saepius 
apud  Nostrum  occurrit.  £d. 

'  3.  Duas  urbanas  eos  legiones  scri" 
bere  MS  Mead.  a,  recte,  non  eo, 
qnod  reliqui  MSS  et  edd.  ante  Crev. 
habent.  Nam  urbanae  legiones  ad  ca* 
stodiam  Urbis  scribebantur ,  et  hse 
oiansemnt  ibi.  Cf.  cap«  BQ, 

Cap.   XLIV.    I .    Ver    sacrum  fa- 


V.  C.  558. 


408  T.   LIVII 

tifex  non  esse  recte/actum  collegio  primum,  deinde 
ex  auctoritate  collegii  Patribus  renuntiasset,  de  inte* 
gro  faciendum  arbitratu  pontificum  censuerunt,  lu- 
dosque  magnos,  qui  una  voti  essent^,  tantapecunia, 
quanta  adsoleret ,  faciendbs.  Ver  sacrum  videri  pecus, 
quod  natum  esset  inter  Calendas  Martias  et  pridie  Ca- 
lendas  Maias ,  P.  Cornelio  Scipione  et  Ti.  Sempronia 
Longo  consulibus.  Censorum  inde  comitia  habita  sunt : 
creati  censores  Sex.  iElius  Pastus  et  C.  Comelius  Ce- 
thegus  principem  senatus  ^  P.  Scipionem  consulera , 
quem  et  priores  censores  legerant ,  legerunt.  Tres  om- 
nino  senatores ,  neminem  curuli  honore  usum ,  prae^ 
terierunt^.  Gratiam  quoque  ingentem  apud  eum  or- 
dinem  pepererunt ,  quod  ,^  ludis  Romanis  ^,  asdilibus 
curulibus  imperarunt,  ut  loea  senatoria  secernerent 
a  populo ;  nam  antea  in  promiscuo  spectabant.  Equi- 
tibus  quoque  perpaucis  adempti  equi  ^,  nec  in  ullum 
ordinem  saevitiun.  Atrium  Libertatis  "^  et  Villa  publica 


ctum,  ^c.  ▼ide  ad  XXII,  9,  n.  9. 
—  P.  Licinius  pontifejc,^sc^  mBX,\mn3f 
ut  XXVIII,  1 1 .  Conf.  1 ,  3a ,  n.  4. 

Q.  Ludosque  magntM,  qui  una  voti 
essent,  etc.  conf.  ad  XXXIU,  44, 
n.  I .  Lud.  mag,  una ,  qui  voti  essent 
conj.  Pigh.  in  Annal.  ad  ann.  559,  ^ 
qui  quinquennio  ante  voti  essent  ex 
XXXIX,  9 ,  Pi^k.  non  connuwerans 
annos,  qui  voti  factique  aunt.  —  Fer 
sacrum  videri  pecus ,  etc.  vide  supra 
ad  lib'.  XXn  ,  cap«  9,  n.  9. 

3.  Principem  senatus,  etc.  vide  ad 
XXVII ,  II,  et  ibi  n.  8.  —  Hic  no- 
tat  Doer.  non  Taro  quoque  viros  con- 
sulares,  praecipue  potentiores,  princi- 
pes  senatus  appellari;  vid.  Wesseling. 
Observ.  1,8.  Ed. 

4.  Tres  senatores  pratterierunt ;  v, 
ad  XXVI,  II,  n.  ix. 


5.  Ludis  Romanis  ( ut  cap.  54 ,  iii 
quo  Valerium  Antiatem,  quod  ex 
Ascon.  in  Cic.  Comel.  I  intelligitur, 
seqnutus  est;  at  Megalensibns,  quos 
primos  ab  iisdem  ae<UIibus  curalibas 
factos ,  c.  54 ,  legimus ,  apud  Cicero- 
nera  de  Harusp.  Resp.  cap.  12 ,  et 
Val.  Max.  II,  4»  3 ,  Duk.)  ,  u$  loca 
sena^ria  secernerent  a  popuio ,  a  I07 
cis  seu  sedibns  plebis :  /lom.  antea  in 
promiscuo ,  promiscne  ,  sine  discri- 
mine  ordinnm  (ut  generis  XXXIX, 
i3 ,  n.  6) ,  spectabant  ludos ,  ut  et  in 
circo  nsque  ad  Claudu  imp.  tempora , 
de  quo  vide  ad  Tacitum,  Ann.  XV, 
3a,n.i. 

6.  Mquitibus   perpaucis     adempti 
equi;  vide  ad  XXIV,  18 ,  n.  4. 

7.  Atrium  lAberiatis  ;  vid.  XXIV, 
16,  n.  10.—  n/iapublica;  vide  ad 


tcMi  LIB.  XXXIV,  CAP.  XLIV.  XLV.  409 
ab  eisdem  refecta  amplificataque.  Ver  sacrura  ludique 
voti\i ,  quos  voverat  Ser.  Sulpicius  Galba  consul ,  fa- 
cti.  Quum  spectaculo  eorum  occupati  animi  omnium 
essent,  Q.  Plerainius^,  qui  propter  multa  in  deos  ho- 
minesque  scelera,  Locris  admissa,  in  carcerem  con- 
jectus  fuerat,  comparaverat  homines,  qui  pluribus 
simul  locis  Urbis  nocte  incendia  facerent ;  ut  in  con- 
sternata  nocturno  tumultu  civitate  refringi  carcer  pos- 
set.  £a  res  indicio  consciorum  palam  facta ,  delataque 
ad  senatum  est.  Pleminius  in  inferiorem  demissus  car- 
cerem  ^  est  necatusque. 

XLV.  ColoniaB  civium  romanorum  eo  anno  dedu- 
ctae  sunt  Puteolos ,  Vultumum ,  Litemum ;,  treceni  ho- 
mines  in  singulas^  Item  Salernum  Buxentumque 
coloniae  civium  romanorum  deductse  sunt.  Deduxere 
triumviri  *  Ti.  Sempronius  Longus ,  qui  tum  consul 
erat ,  M.  Servilius ,  Q.  Minucius  Thermus.  Ager  divi- 
sus  est ,  qui  Campanorum  fuerat.  Sipontum  item  in 
agrum ,  qui  Arvinorum  fuerat ,  coloniam  civium  ro- 

IV,  aa  ,  n.  5.  —  Fer  sacrum  (  vide  2;,  Deduxere  trimnviri ,  et  quldem 

ad  XXII 9  9,  n*  9)   ludique  votivi,  qulnque  illas  coloiiias;  iisque  magio- 

quos  THfverat  Ser.  (immo  P» )  Sulpieius  stratus,  qnem  jam  per  trienniam  ha- 

GcUba  cos.  (vid.  XXXJ,  g)facti,  sc.  buerant,  prorogatuff  videtur.  Utrum- 

a  consulibns,  non  cenqorlbns.  Conf.  que  ex  XXXII ,  29  colligit  Drak.  — 

XXIX,  32,  et  XXXIII,  44.  ^g^  divisus  est ,    qui  Campanorum 

8.  Q,Pleminius,  qui,  etc.  vide  ad  faerat  ^^  npn  in  ipsa  tantum  Campa-^ , 
XXIX ,  a  I  et  32 ,  ibique  n.  4*  nia  9  sed  etiam  in  Picentinis  et  Luca- 

9.  In  inferiorem  carcerem  ;  vide      nis  finitimis  :  nam  Salemnm  fuit  op- 
ad  I,  33,  n.  zi,  et  XXIX»  aa,  n.  5.      pidum  Picentinomm,    et  Buxentnin 

Ca.p.  XLV.  ir  Treceni  homines  in  Lncanoram ,  et  Campani  etian)  in  his 

singulas  ;  videad  XXXII,  39,  n.  5.  agros  habere  potueront ;   Duk.    Ita 

- —  Colonio!  civium  roman,  deductas  non   est,   quod  haao  verba  suadente 

sunt :  eadem  verba  repetita ,  quae  glos-  Crev.  ante  item  Salemum'  ponantur. 
satori  forte  debentur.  De  re  ipsa  vid.  '    ~-  Cohuiam  eivium  rom.  seilicet,  ut 

omnino  XXXII,  29,  nbi  conf.  n.  .5 ,  observat  Docr,  ali«e  fuerant  colonfa; 

etVeU.  I,  i5,ibique  Intpp. ,  ut  de  civium  romanorum,  aliae  colonia*  lai 

colonia  Puteolos  deducta  Duker.  ad  tinae;  vid.  Sigon.  deAntiq.  Jur.  Ilal- 

bunc  locum.  II,  i3.  Ed. 

/ 


4io  T.  Livii  ttlU: 

maiiorum  alii  triumviri ,  D.  Junius  Brutus ,  M*.  Bsebius 
Tamphilus ,  M.  Helvius ,  deduxerunt.  Tempsam  item 
et  Crotonem  civium  romanorum  coloniae  deductae. 
Tempsanus  ager  de  Bruttiis  captus  erat^  :  Bruttii  Grae- 
cos  expulerant.  Crotonem  Graeci  habebant.  Triumviri 
Gn.  Oclavius ,  L.  iEmilius  PauUus ,  C.  Plaetorius  Cro- 
tonem;  Tempsara  L.  Cornelius  Merula^  et  C.  Salonius 
deduxerunt.  Prodigia  quoque  alia  visa  eo  anno  Boma; 
sunt,  alia  nuntiata.  In  foro  et  comitio  et  Capitolio 
sanguinis  guttae  visap  ^  sunt ;  et  terra  aliquoties  pluit ; 
et  caput  Vulcani  arsit.  Nuntiatum  est,  Nare  amni^  lac 
fluxisse;  pueros  ingenuos  Arimini  sine  oculis  ac  naso; 
et  in  Piceno  agro  non  manus ,  non  pedes  habentem 
natum.  Ea  prodigia  ex  pontificum  decreto  procurata: 
et  sacrificium  novemdiale  ?  factum ,  quod  Hadriani 
nuntiaverant ,  in  agro  suo  lapidibus  pluisse. 

XLVI.  In  Gallia  L.  Valerius  Flaccus  proconsul  circa 
Mediolanum  cum  Gallis  Insubribus  et  Bpiis,  qui  Do- 
rulaco  duce  ad  concitandos  Insubres  Padum  trans- 
gressi  erant ,  signis  collatis  depugnavit.  Decem  millia 
bostium  sunt  caesa.  Per  eos  dies  collega  ejus  M.  Por- 
cius  Cato  ex  Hispania  triumphavit.  Tulit  in  eo  trium- 


3.  Tempsanus  ager  de  BruUiis  ca- 
ptus  eratf  quQd  Livius  nuAquam  tra- 
didit;  nisi  forte  Tempsa  inter  ignobi- 
les  Druttiorum  cintates  fnit,  de  quibas 
vid,  XXIX ,  38  pr.  Conf.  Schweigb. 
ad  Polyb.  t.V,  pag.  39.  • —  Crotonem 
Greeci  habebant :  quibus  itaqae  arbs 
a  Bruttiis  reddita  videtur.  Conf.  ad 
XXIV,  3. 

4.  X.  Comelius  Merula  et  C.  Salo- 
nius  :  excidit  nomea  tertii  triamviri. 
—  Et  comitio  ;  vid.  I,  36 ,  n. 6. 

5.  Sanguinis  guttce  visas  ,  etc.  vide 
ad  I,  3i,  n.  i. 


6.  Nare  amni  (hodie  Nera)^  qai 
inter  Sahinos  et  Umbros  in  Tiberim 
defluit ;  vid.  Intpp.Ylrg*  ^neid.  VII , 
517.  Interamnce  edd.  ante  Drakenb. 
et  Narteam ,  Narneam ,  Narceam 
MSS;  unde  Nare  amni  fecit  Jac. 
Gron.  -^  Pueros  ingenuos ,  nt  alibi 
ex  dncilla  natos ;  nam  et  hoc  in  pro- 
digiis  notari ,  nionet  Drak.  colL  XXI, 
6» ;  XXXVII,  3,  et  Jul.  Obseq.  de 
Prod.  capp.  84,  100,  104,  iia,  ii3. 
— Val.  Maz.  nost.  ed.  t.  II ,  p.  it.  £d. 

7 .  Sacrificium  novemdiale,  etc.  vid. 
1 ,  3i,  n.  3. 


t:tltt      LIBER  XXXIV.  OAP.  XLVl.  4ii 

pho  argenti  infecti  viginti  quinque  millia  pondo%  bi- 
gati  centum  viginti  tria  millia,  Oscensis  quingenta 
quadraginta ;  auri  pondo  mille  quadringenta.  Militi- 
biis  ex  praeda  divisit ,  in  singulos ,  ducenos  septuage- 
nos  aeris ,  triplex  equiti.  Ti.  Sempronius  consul ,  in 
provinciam  profectus ,  in  Boiorum  primum  agrum 
legibnes  duxit.  Boiorix  tuin  regulus  eorum ,  cum 
duobus  fratribus  tota  gente  concitata  ad  rebellan- 
dum,  castra  locis  apertis^posuit;  ut  appareret  dimi- 
caturos,  si  hostis  fines  intrasset.  Consul  ubi,  quantae 
copiae,  quanta  fiducia  es^et  hosti,  sensit,  nuntium  ad 
collegam  mittit,  uty  si  videretur  eij  maturaretvenire: 
se  tergisfersando  in  ads^entum  ejus  rem  extracturum, 
Quae  causa  consuli  cunctandi ,  eadem  Gallis  (  praeter- 
quam  quod  cunctatio  hostium  animos  faciebat )  rei 
maturandae  erat,  ut,  prius  quam  conjungerentur  con- 
sulum  copiae,  rem  transigerent.  Per  biduum.tamen 
nihil  aliud,  quam  steterunt^  parati  ad  pugnandum, 
si  quis  contra  egrederetur:  tertio  subiere  ad  vallum, 
castraque  ab  omni  simul  parte  aggressi  sunt.  Gonsul 
extemplo  arma  caperle  milites  jussit.  Armatos  inde 


Cap.XLVI.  I.  Figinti  quinque  mil, 
"pondo,  marcas  nostrates  3 9063  cum 
qnatnor  nnciis.  £0.  —  Bigati  centum, 
«tc.  Denarios  laSooo ,  id  est ,  marcas 
argenti  192 1  cnm  septem  unciis.  Ed. 
-—  Bigati.i.  Oscensis,  scilic.  argenti 
quingenta  quadraginta  jn!Uia  nnm- 
mum;  videadXXII,  5a  ,  n.  3,  «t 
XXXIV,  10,  n.  2. —  Quingenta  qu. 
Hic  inesse  vitinm  pntabat  Crev.  sed 
vid.  supra  cap.  10,  n.  r.  Ed.  —  MiUe 
quadringenta ,  marcas  nostrates  2187 
cum  quatuor  unciis.  Ed.  -^  Ducenos 
sept.  Si  aes  grave  intelligatur ,  270 
acris  snnt  pares  denariis  27,  unciis 
argenti  nostr.  tribus  ,,  cum  tribus,  nt 


vocant,  grossis.  Eo.  —  Mox  ante 
tripiex  equiti  videtur  ezcidisse  duplex 
centurioni;  Gron.  Conf.  ad  librom  X, 
oap.  46,  n.  8. 

2,  Locis  apertis  ;  vide  ad  XXI,  27, 
n.  7.  L.  idoneis  e  cod.  Mogunt.  ed. 
Frob.  a.  i535,  et  aliae;  minus  apte  : 
non  enim  is  solet  dici  castra  locis  ido- 
neis  posuisse,  qui,  fidens  militi  sno  et 
dimicatnrus,  campum  sequum  pla- 
numque  deligit  castris  comraodumque 
cxplicandis  ordinibns ,  sed-  potins , 
qui  impeditis  se  tenet  confragosisque, 
unde  nec  invitus  expelli,  nec  hostis* 
facile  accedere  potest ;  Jac.  Gron. 

3.  Nihil  aiiud,  quain  steterunt ;  v. 


4ia  T.  Livii  i:^:i!l: 

paiilisper  continuit ,  ut  et  stolidam  fiduciam  hosti  au- 
geret,  et  disponeret  copias,  quibus  quaeque  portis 
erumperent.  Duae  legioues  duabus  priticipalibusportis 
signa  efferre  jussae.  Sed  in  ipso  exitu  ita  cohferti  ob- 
stitere  Galli,  ut  clauderent  viam.  Diu  in  angustiis 
pugnatum  est :  nec  dextris  magis  gladiisque  gerebatiir 
res,  quam  scutis  corporibusque  ipsis  obnisi  urge- 
bant;  Romani,  ut  signa  foras  efferrent;  Galli,  uf  aut 
ipsi  in  castra  penetrarent,  autexire  Romanos  prohibe- 
rent.  Nec  ante  in  hanc  aut  illam  partem  moveri  acies 
potuerunt,  quam  Q.  Victorius  primipili  centurio^  et 
C.  Atinius  tribunus  militum,  quartae  hic,  ille  secundae 
legionis  (rem  in  asperis  praeliis  saepe  tentatam) ,  signa 
adempta  signiferis  in  hostes  injecerunt;  Dum  repetunt 
enise  signum ,  priores  secundani  se  porta  ejecere. 

XLVII.  Jam  hi  extra  vallum  pugnabant ,  quarta  ler 
gione  in  porta  haerente ,  quum  alius  tumultus  ex  aversa 
parte '  castrorum  est  exortus.  In  portam  quaBStoriam, 
irruperant  Galli,  resistentesque  pertinacius  occide- 
rant  L.  Postumium  quaestorem ,  cui  Tympano  fuit  co- 
gnomen,  et  M.  Atiniurn  et  P.  Sempronium  ^  praefectos 
socium,  et  ducentos  ferme  milites.  Capta  ab  ea  parte 
castra  erant,  donec  cohors  extraordinaria  *,  missa  a 
consule  ad  tuendam  quaestoriam  portam ,  et  eos,  qui 
intra  vallum  erant,  partim  occidit,  partini  expulit 
castris  et  irrumpentibus  obstitit.  Eodem  fere  tempore 

9(1  II,  8 ,  n.  9.  —  Diuzhns  prinfipali-  porta  qiuestaria  seu  d^ cumana ;  vide 

bns  portis,  QusB  a  dextra  laevaq^e  ca-  ad  III,  5,  n.  3,  et  X ,  3a  ,  n.  3.  Qase- 

strornm  erant ;  vid.  in  Caesare  nostrae  storiam  et  ante  et  post  Polybii  tem- 

^dit.  t.  II,  pf  375,  iconismam  castro-  pora  ad  portam  decamanam ,  nec  ante 

rum  rom.  ex  Polybio  et  Justo  Lipsio  ea  praetorio  Ticinum  fuisse ,  adversns 

desumptum.  Eo.  Lips^   de    Mil.   rom.  V,   3 ,  ostendit 

4,  Primipili  centnrio  ;  vide  ad  II,  Schel.  ad  Polyb.  cxtr.  —  Conf.  sapra 

27,  n.  7.  Gi|p.  46,  not.  3.  Eo. 

Cap.  XLVII.   I .  Ex  aversa  parte  2 ,  Cohors  extraordinaria ;  vidc  a<i^ 

(^.  ab  aversa  parte)  castrorum,  ubi  III,  5,  n,  3,  ^t  XLII,  58,  n.  5. 


u.€  wl  LIB.  XXXIV.  CAP.  XLVII.  XLVIII.  4i3 
et  qiiarta  legio  cum  ctuabus  extraordinariis  cohorti- 
bus  porta  erupit.  Ita  simul  tria  pra;lia  circa  castra  locis 
distantibus  erant ;  claqaoresque  dissoni  ad  incertos 
suorum  eventus  a  praesenti  certamine  animos  pugnan'- 
tium  avertebant.  Usque  ad  meridiem  aequis  viribus 
ac  prope  pairi  spe  pugnatum  est.  Labor  et  aestus  mol- 
lia  et  fluida  corpora  Gallorum^  et  minime  patientia 
sitis  quum  decedere  pugna  coegisset ;  in  paucos'  re- 
stantes  impetum  Romani  fecerunt,  fusosque  compu^^ 
lerunt  in  castra.  Signum  inde  receptui  a  consule  da- 
tum  est :  ad  quod  pars  major  receperunt  sese;  pars, 
certaminis  studio  et  spe  potiundi  castris  hostiuna , 
perstitit  ad  vallum.  Eorum  paucitate  contempta,  Galli 
universi  ex  castris  eruperunt.  Fusi  inde  Romani,  quae 
imperio  consulis  noluerant,  suo  pavore  ac  terrore 
castra  repetunt.  Ita  varia  hinc  atque  illinc  nunc  fuga, 
nuuc  victoria  fuit.  Gallorum  tamen  ad  undecim  mil- 
lia,  Romanorum  quinque  millia,  sunt  occisa.  Galli 
recepere  in  intima  finium  sese. 

XLVIII.  Consul  Placentiam  legiones  duxit.  Scipio- 
nem  alii,  conjuncto  exercitu  cum  coUega,  per  Boio- 
rum  Ligurumque  agros  populantem  isse,  quoad  pro- 
gredi  silvae  paludesque  passae  sint,  scribunt  :  alii, 
nulla  memorabili  re  gesta ,  comitiorum  causa  rediisse 
Romam.  Eodem  hoc  anno  T.  QuintiusElatiae,  quoin 


3.  MoUia  et  fluida  corpora  Galio- 
rum  ,  ctc.  vide  ad  V,  44,  n.  4  ;  Vll, 
29  ,  n.  3 ,  et  XXXVllI ,  17.  MoUia 
corpora  sont  non  patientia  laboris ,  nt 
contra  dura  dicuntur;  fluida  non  pa- 
tientia  aestus  eoque  statim  in  sudorem 
euntia ,  qualia  X  ,  a  8  ;  X.XIi ,  a  ; 
X.X1.VII,  17,  Gallis  tribuontnr;  Duk. 
—  De  hac  gallorum  militum  mollitia 
qnanquam  fides  Livio  adhibenda  vi- 
deatur,  laudayi  tamen  validos  et  labo- 


rum  patientissimos  nostrse  aetatis  ho- 
mines;  vide  supra  ad  lib.  XXVII, 
cap.  48,  not.  7;  tlV,  p.  SaS.  En.  — 
Mox  conj.  excedere  pugna ;  Drakenb. 
autem  putat,  decedere  pugna  forsan 
illustrari  posse  ex  iUis ,  quae  de  -locu- 
tlonihus  decedere  jure ,  ojfjficio,  fide, 
prassidio,  agro ,  proyincia,  Thracia  , 
finihus  dixerit  ad  lihrum  III,  cap.  34  , 
n.  lo;  lib,  IV,  cap.  29,  n.  5^  et  lib. 
XLII,  cap.  2  5. 


A.  C.  Tc)4. 
U.  C.  558. 


4i4  T.  LIVII 

hiberna  reduxerat  *  copias,  totum  hiemis  terapus  jure 
dicundo  consumpsit  mutandisque  iis,  quae  aut  ipsius 
Philippi,  aut  praefectorum  ejits  licenti^  in  civitatibus 
facta  erant ,  quum ,,  suae  factionis  hominum  vires  au- 
gendo,  jus  ac  libertatem  aUorum  deprimeret.  Veris 
initio  Corinthum ,  conventu  edictb ,  venit.  Ibi  om- 
nium  civitatium  legationes  in  concionis  modum  dr- 
cumfusas  est  alloquutus;  orsus  ab  inita  primum  Ro- 
manis  amicitia  cum  Grascorum  gente  et  imperatorum , 
qiii  ante  se  in  Macedonia  fuissent,  suisque  rebus  ge- 
stis.  Omnia  cum  approbatione  ingenti  sunt  audita, 
praeterquam  quum  ad  mentidnem  Nabidis  ventum 
esset.  Id  minime  conveniens  liberanti  Grseciam  vide- 
batur,  tyrannum  reliquisse,  non  suae  solum  patriae 
gravem ,  sed  omnibus  circa  civitatibus  metuendum , 
haerentem  visceribus*  nobilissimae  civitatis. 

XLIX.  Nec  ignarus  hujus  habitus  animorum  Quin- 
tius,  Si  sine  excidio  Lacedoemonis  fieri  potuisset ,  idL- 
tebatur,pacw  cum  tyranno  mentionem  admittendam 
aurihus  nonfuisse.  NunCy  quum  aliter^  quam  ruina 
gravissima  civitatis^y  opprimi  non  possety  sg,tius  vi- 


Cjlv.  XLVIII.  I.  Quo  in  hibema 
reduxerat  c. :  MS  Mog.  ex  qiio.  — 
Jure  dicundo ,  boc  est ,  edictis  et  de> 
cretis  ferendis  et  promalgandis.  De  lo- 
cutioneyu^  dicere,  sive  de  furisdictione 
dblegat  Doer.  ad  Emest.  in  Clav.  Cic. 
voc.  jurisdictio.  Ed. 

a.  Hcerentem  visceribus  nobil.  c,  ex 
XXXII ,  a  t ;  XXXIII ,  44  j  et  maltis 
locis  Cic.  suspicari  possis  hasrentem 
in  'V.',  sed  hairere  etlam  tam  tertio, 
quam  sexto  casui  jungi ,  ex  CIc.  Rosc. 
Am.  6;  Justin.  XXIX,  4;  Virg.  JEn. 
I,476,IV,73;Ovid.Met.VI,  290, 
probat  Duk.  Cf.  ad  XXII ,  38 ,  n.  4 , 
et  XXIII ,  9 ,  n.  5. 


Cap.  XLIX.  I."  Ruina  gravissima 
civitatis^  in  plerlsqne  MSS  gravissi- 
mo!,  probb.  Jac.  Gron. ,  Crev.  et  Cler. 
qula  eadem  Lacedsemon  nobilissima 
civitas  dicitar  c.  4B  extr.  et  XXXIX, 
36.  Sed  graves  urbes  sunt  validae, 
potentes  (  vide  ad  Flor.  1,3),  qnod 
eo  tempore  vix  conveniebat  in  civita* 
tem  a  tyranno  oppressam:  nec  tam 
illa  erat  causa  parcendi  ei ,  quod  vali- 
dissima  erat,  qaam  quod  ruina  ejus 
involutura  erat  innoxios  cives ;  quibus 
parci  sequum  esse ,  pr»  se  ferebat 
QuiAtius;  Duk.  . —  Gravissimee  ta- 
men  defendit  Doer.  cui  facile  me  ad- 
jungam:    oppressa  quidem  tnnc  erat 


A.  G.  Tq4- 
U.  C.  i58. 


LIBER  XXXIV.  CAP.  XLIX.  4i5 

sum  essCy  tyrannum-  dehilitatum^  ac  totis  prope  viri^ 
bus  ad  nocendum  cuiquam  ademptis,  relinquiy  quam 
intermori  vehementioribus ,  quam  quce  pati  possety 
remediis  ciuitatem  sinere,  in  ipsa  vindicta  libertatis 
perituram.  Prajteritorum  cominemorationi  subjecit , 
Prqficisci  sibi  in  Italiam ,  atque  omnem  exercitum 
deportarCy  in  animo  esse.  Demetriadis  Chalcidisque 
prcesidia   intra   decimum  diem   audituros  deducta ; 
Acrocorinthum   ipsis   extemplo    videntibus  vacuam 
Achceis  traditurumy  ut  omnes  scirent,  utrum  Roma-- 
nis  y  an  /Etolis ,  mentiri  mos  esset;  qui  male  commis- 
sam  lihertatem  populo  romano  sermonihus  distule- 
rint^j  etmutatos  pro  Macedonihus  romanos  dominos. 
Sed  illiSy  nec  quid  dicerent ,  nec  quid  facerent y  quid^ 
quam  unquampensifuisse.  Reliquas  civitates  monere^ 
ut  ex  factis^  non  ex  dictis ,  amicos  pensent;  intelli^ 
gantqucy  quibus  credendum,  et  a  quihus  cavendum 
sit.  Lihertate  modice  utantur.  Temperatam  eam  sa- 
luhrem  et  singulis ,  et  civitatihus  esse ;  nimiam  et  aliis 
gravemy  etipsis,  quihaheant^y  effrenatam  et prceci- 
pitem  esse,  Concordice  in  civitatihus  principes  et  ordi" 
nes  inter  se.f  etin  commune  omnes  tis^itatesy  consule^ 
rent.  Ad^ersus  consentientes  nec  regem  quemquam 
satis  validumy  nec  tyrannum  fore.  Discordiam  et  se- 


Laceda;mon,  sed  eam  tamen  quasi  sa- 
crosanctam  romano  clvi  faclebat  an- 
tiquae  libertatis  ac  glorise  meoiorja. 
Ei>;  —  Vindicta  libertatis  ;  vide  ad 
II,  5,  n.  14. 

3.  Sermonibus  distulermt,  patolm 
Tulgav«rint;  germ.  austragen;  vide 
ad  Tacit.  Ann.  1 ,  4  *  n*  6 ,  et  infra  ad 
XLIV,  34,  n.  2. 

3.  Nimiam  etaliis  gravdm ,  et  ipsis, 
qui  habeantf  esse,  immo  effjenatbm. 
ct  prcecipitem  esse,   nisi   distinguere 


malis  mmia/n,  etaliisgravem,  et  ipsis, 
qui  habeant,  hoc  est,  nimiam  ac  ta- 

lem ,  quae  et  aliis gravis  sit ,  «/-> 

frenatam  et  p.  e.;  nam  vix  ]atine 
effrenatus  cum  casu  tertio  dici  puto : 
nimia  aatem  libertas  est,  qua  ndn 
modice  utuntur , qui  eam  habent  ,,qu8e 
iicentia  et  effrenata  Ubertas  dicitur 
V,  29 ,  XXIII,  I ,  prasceps ,  quae  in 
exitiimii  impellit  ac  praecipitat  eos,  qoi 
illa  abutuntur;  Duker.  Conf.  ad  Prsef. 
Liv.  n.  i3. 


4i6  T.  LIVII  tc:ltt 

ditionem  omnia  opportuna  insidiantihusfacere^  quum 
pars  y  quce  ilomestico  certamine  inferior  sity  extenio 
potius^  se  applicety  quam  ciui  cedat.  Alienis  armis 
partam^  externa  fide  redditam  libertatem  iua  cura 
custodirent  sersforentque;  ut  popubis  romanus  dignis 
datam  libertatem  ac  munus  suum  benepositum  ^  scireL 
L.  Has  velat  parentis  voces  quum  audireut,  ma- 
nare  omnibus  gaudio  lacrymae ,  adeo  ut  ipsum  quoque 
confunderent  *  dicentem.  Paulisper  fremitus  appro- 
bantium  dicta  fuit  monentiumque  aliorum  alios ,  ut 
eas  voces,  velut  oraculo  missas,  in  pectora  animosque 
demitterent.  Silentio  deinde  fecto ,  petiit  ab  iis ,  ut 
cives  romanos,  si  qui  apud  eos  in  servitute  essent, 
conqiiisitos  intra  duos  menses  mittereht  ad  se  in 
Thessaliam.  Ne  ipsis  quidem  honestum  esse,  in  libe- 
rata  terra  liberatores  ejus  sen^ire.  Omnes  acclama- 
runt,  gratias  se  inter  ccetera  etiam  ob  hoc  agere, 
qi(od  admoniti  essent ,  ut  tampiOy  tam  neces^rio  of- 
ficio  fungerentur.  Ingens  numerus  erat  bello  punico 
captorum ,  quos  Hannibal,  quum  a  suis  non  redime- 
rentur ,  venumdederat.  Multitudini^  eorum  argumen- 
tum  sit,  quod  Polybius  scribit^,  centum  talentis  eam 


4.  Extemo  potius,  peregrino ,  qul 
civi  opponitur  (  mox  alienis  armis  et 
extemajide):;  al.  hosti,  Confer,  ad  I , 
57,  n.  7. 

5.  Munus  suum  bene  positum,  im- 
pensum,  vel  apud  bene  meritos,  tit 
bene  coUocare  heneficium  apud  ali- 
quem ,  et  bene  ponere  sumptus ,  benC' 
ficium ,  tempus,  metaphora  desnmpta 
a  pecunia  feneri  posita. 

Cap.  L.  I.  Confund,  dicentem  ;  vide 
ad  VI ,  34 ,  n.  7.  —  Frenutus  appro- 
bantium  dicta ,  ut  XL,  46;  XLH ,  53 
pr.  ct  murmur  cum  assensu ,  XX.XII, 


aa.  Confer.  inpr.  XLV,  i,  et  Virgil. 
JEn.  X ,  96  seq.  et  XI,  296  aeq.  ubi 
vid.  intpp.  —  Si  qui  <ipud  eos^  etc. 
Quum  imperator  vix  nescius  esse  pos- 
•et ,  cives  romanos  omBino  esse  in  ser- 
vitute  a{»nd  eos,  to  si,  qood  dabitan- 
tis  est,  praeter  rem  positum  videtnr 
Doeringio;  et  vere  illud  in  quibnadam 
codd.  apud  Drak.  omittitor.  Ed. 

a.  Quod  Polyhius  scribit,  loco  de- 
perdito,  C  talentis.,,  habuit:  jam 
Priscianus  in  libello  de  Ponderibus , 
pag.  i34ft  ,  ez  hoc  loco  collegit ,  ta- 
lentnm  habere  sex  millia  denariomm. 


A.  G.  194. 
U.  C.  558. 


LIB.  iXXIV.  CAP.  L.  LL  417 

rem  Achaeis  stetisse ;  quum  quingenos  denarios  pre- 
tium  in  capita,  quod  redderetur  dominis,  statuissent. 
Mille  enim  ducentos  ea  ratione  Achaia  habuit.  Adjice 
nunc  pVo  portione,  quot  verisimile  sit  totam  Grae- 
ciam  habuisse.  Nondum  conventus  dimissus  erat, 
quum  respiciunt  praesidium ,  ab  Acrocorintho  descen- 
dens ,  protenus  ad  portam  duci  atque  abire.  Quorum 
agmen  imperator  sequutus ,  prosequentibus  cunctis , 
servatorem  liberatorcmque  acclamantibus ,  salutatis 
dimissisque  eis^,  eadem,  qua  venerat,  via  Elatiam  re- 
diit.  Inde  cum  omnibus  copiis  Ap.  Claudium  legatum 
dimittit.  Per  Thessaliam  atque  Epirum  ducere  Ori- 
cum  jubet ,  atque  ibi  se  opperiri :  inde  namque  in 
animo  esse,  exercitum  in  ItaUam  trajicere;  etL.  Quin- 
tio  fratrij  legato  et  praefecto  classis,  scribit,  ut  one- 
rarias  ex  omni  Graeciae  ora  eodem  contraheret. 

LI.  Ipse,  Chalcidem  profectus,  deductis  non  a  Chal 
cide  solum,  sed  etiam  ab  Oreo  atque  Eretria,  prae- 


"  Nimirain  qumgentles  mille  dacen- 
ta  efficiunt  600000  :  ergo  C  talen- 
ta,  600000  denariorum.  Haec  autem 
XXIV  sestertinm  miilia  :  ergo  taleu- 
tum  sex  millia  denariorum,  XX  sester- 
tia.  Ergo  et  denarius  drachma:  nam 
talentum  est  sex  millia  draclunarum  »; 
Gron.  Conf.  ad  cap.  5a  ,  n.  5 ,  et  ad 
XXXVIU,  38  ,  n.  10.  Caeterum  ea- 
lentum  simpl.  dictum  semper  est  atti- 
cum ,  6000  denariorum.  Contra  Euboi- 
cum  talentum  (vide  ad  XXXVII ,  45 , 
n.  6)  nummo  grceco  ^Soo  cistophoro- 
rum  est  (vide  ad  XXX VII ,  46 ,  n.  i), 
romano  4000  denariorum;  Fest.  Conf. 
Eisenschmid.  de  Pond.  I,  3,  extr.  et 
de  variis  talentis  Gron.  deSest.  II, 
7  ;  III,  3  et  4 ,  pag.  lox  ,  i33 ,  141. 
Idem,pag.  loi ,  docet,  recte  Liv^um 
dixisse,  si  Achxi  laoo  captivos  ha- 

vi. 


buerint,  et  quingenos  d^arios  pre^ 
tium  in  capita  statuerint,  eam  rem 
lllis  centum  talentis  stetisse.  —  Ste- 
tisse ;  vide  ad  II ,  36 ,  n>  4* 

3.  Dimissisque  eis ,  etc.Veteres  libri 
mirum  in  modum  hoc  loco  discre- 
pant.  Doeringium  quidem  in  ea ,  quae 
nunc  vidgatur,  lectione  nlhil  offendit 
praeter  pronomen  eis ,  quod  ah  homine 
locum  non  recte  capiente  intrusum  vi- 
detur.  Itaque  non  cum  Drak.  substi- 
tuit ,  ad  suos ,  ut  ad  rcdiit  referatur  ; 
sed  To  eis  delet,  atque  oratio  sic  bene 
cohaeret:  Imperator,  agmen  dedncti 
praesidii  sequntns ,  postquam  cunctos , 
honoris  causa  ipsum  prosequentes^ 
et,  Bene  sit  servatori  liberatorique , 
acclamantes  salntaverat  atque  dimise- 
rat ,  eadem ,  etc.  Ed, — Ut  onerarias... 
contraheret ;  vidc  ad  XXV,  27,  n.  5. 

27 


A.  C.  194* 
U.  C.  558. 


418  T.  LIVII 

sidiis,  conventum  ibi  Euboicarum  civitatium  babuit; 
commonitosque ,  in  quo  statu  rerum  accepisset  eos , 
et  in  quo  relinqueret ,  dimisit.  Demetriactem  iode 
proficiscitur ;  deductoque  prassidio,  prosequentibus 
cmictis,  sicut  Corinthi  et  Chalcide^  pergit  ire  in  Thes- 
saliam ;  ubi  non  liberandae  modo  civitates  eraut ,  sed 
ex  omni  colluvione  et  confusione  in  aliquam  tolera- 
bilem  formam  redigendce.  Nec  enim  temporum  modo 
vitiis,  ac  violentia  et  licentia  regia  turbkti  erant',  sed 
inquieto  etiam  ingenio  gentis ,  nec  comitia ,  nec  con- 
ventum ,  nec  concilium  uUum ,  non  per  seditionem  ac 
tumultum,  jam  indea  principio  ad  nostraAi  usque  £eta- 
tem ,  tradticeht^s.  A  censu  maxime  et  senatum  et  ju- 
dices  legit^,  potentioremque  eam  partem  civitatium 
fecit,  cui  salva  tranquillaque  omnia  magis  esse  ex- 
pediebat. 

LII.  Ita  quum  percensuisset  Thessaliam  ^ ,  per  Epi- 
rum  in  Oricam,  tmde  efat  trajecttirus,  venit.  Ab  Orico 
copiae  omnes  Brundisium  transportatae.  Inde  per  to- 
tam  Italiam  ad  Urbem  prope  triumphantes ,  non  mi- 
nore  agmine  rerum  captarum ,  quam  suo ,  prae  se  acto, 
venerunt.  Postquam  Romam  ventum  est,  senatus  ex- 
tra  urbem  Quintio  ad  res  gestas  edisserendas  datus 
e&t^,  triumphusque  meritus  ab  lubentibus  decretus. 


Cap.  LI.  I.  Et  licentia  regia  tur- 
bati  erant ,  sc.  Tfaeasali  (  propr.  for  • 
ma  civitatiam  ) ;  ttisi  leg.  turbata ,  sc. 
civitates. — Sed  inquieto  etiam  ingenio 
gentis...  traducentes  Thessali;  nisi 
leg.  e  MS  Voss.  traducentii  ,  sc.  gen* 
tis.^ —  Traducentis  non  improbat  Doer. 
qao  sane  modo  meHas  cofaafcrere  ora- 
tionem  existimat.  Eo.  —  Comitia  to- 
tins  gentis ,  conventns  hominum  forte 
casa  conflaentium,  vel  audiendi  Iiti> 
gandive  causa,  ut  concilum  (al.  consi- 


lium;  vide  ad  I,  54»  n.  i  )  ddibe- 
randi  gratia. 

2.  A  censtt  senatum  etj,  legit  (conf. 
ad  cap.  3x.  n.  5),  potentioremque 
eam  partem...  expediebai;  vide  ad 
I,43,n.  19. 

Ckv,  LII.i.  Percensuisset  Thessal 
civitates  ejas  ex  censa  in  meliorem 
formam  redegisset ;  t^  peragrasset 
Th.  ita  ordtnffto  eivitatinm  statu.  — 
Oricum;  vide  ad  XXIV,  40,  n.  i. 

2.  Senatus  extra  Urbem  Qnintio  ad 


A.  C.  194- 
U.  C.  558. 


LIBER  XXXIV.  CAP.  LII.  419 

Triduura  triumphavit.  Die  primo  arnia ,  tela  signaque 
aerea  et  raaraiorea  transtulit ,  plura  Philippo  aderapta , 
quara  quse  ex  civitatibus  ceperat :  secundo  die  aurura 
argenturaque ,  faiCtura  infecturaque  et  signatum.  In- 
fecti  argenti  fuit  decem  et  octo  raillia  pondo  ^,  et  du- 
centa  septuaginta  facti  :  vasa  raulta  oranis  generis , 
caelata  pleraque ,  quaedara  exiraise  artis ;  et  ex  aere 
raulta  fabrefacta  :  ad  hoc  clypea  argentea  *  decem. 
Signati  argenti  octoginta  quatuor  millia  fuere  Attico- 
rum  ^;  tetradrachraa  vocant :  triura  fere  denariorura  in 
singulis  argenti  est  pondus.  Auri  pondo  fuit  tria  rail- 
lia  septingenta  quatuordecira ,  et  clypeum  unum  ex 
auro  totum ,  et  Philippei  nurarai  aurei  quatuordecira 
millia  quingenti  quatuordecim.  Tertio  die  coronae  au- 
reae ,  dona  civitatium ,  translatae  centum  quatuorde- 
cim ;  et  hostiae  ductae ,  et  ante  currum  multi  nobiles 
captivi  obsidesque ,  inter  quos  Demetrius  regis  Phi- 


resg,  ed.  datus  est,  ctc.  vide  ad  VIII, 
5, n.  I ,  et  XXVI,  21,  n.  i.  — '  j4b 
hibentibus ,  melius  qaam  ah  adnuenti" 
bus,  quod  in  quibusdam  codd.  et  vett. 
editt.  exhibetur.  Ed.  —  Transtulit, 
per  Urbem  in  aerarinm  deportavit.  Sic 
transferre  et  traducete  in  triumpho, 
XXXVII ,  58 ;  XXXIX ,  42 ;  XLV, 
39  ;  Yel  simpl.  duccre  etferre  (  b.  e. 
ferendum  curare),  ut  XXXIX,  43; 
et  transferre  in  triumphum,  XLV,  43 ; 
ut  ducere  in  triumphum  pro  vulg.  in 
triumpho,  XLV,  3^ ;  et  apud  Sueton. 
Caes.  80,  nisi  illo  loco,  XLV,  43, 
cnm  aliis  leg.  triumpho,  Conf.  ad  II, 
38  ,  n.  4.  Mox  TO  quce  post  quam  de- 
lendum  putabat  Gron.  Sed  ita  quoqae 
cap,  49*  et  multis  aliis  locis,  inducen- 
dnm  esBe  monet  Duk. 

3.  Infecti  argentifuit  XVI II  millia 
pondo ,  forte  XLIIl  m.  p, ,  ct  mox 
septingcnta  tredecim  pro  5.  quatuor- 


decim,  e  Plut.  Flamin.  pag.  377.  — 
—  Ducenta  septuaginta  facti  argenti 
parvum  pondus ,  et  nimium  fortasse , 
si  addas  millia;  Crev. 

4*  Cfy-pea  argentea  decem  ;  vide  ad 
xxy,  39,  n.  7. 

5.  Signati  argenti  LXXXIV  millia 
fiiere  atticorum  nummorum ,  quos  te^ 
tradrachma  (^&l.  tetradrachmum ,  h.  e. 
IV  drachmae  seu  denarii  )  vocant  .* 
trium  fere  denariorum,  eic.  «  Sic  jam 
legit  Priscianus  in  libello  de  Pondeii- 
bus,  et  hinc  collegit,  denarium  illo 
tempore  fuisse  XXIV  siliquarum ,  h.  e« 
drachmae  et  trientis  pondere :  quod 
minime  convenit  rationi  liv.  sup.  cap. 
Vide,  inquit ,  quod  quatuor  drojchm^f 
sunt  LXXJI  siliquas :  diximus  autem 
sofpitts,  quod  tres .  scrupuli ,  quorum 
singuli  sex  siiiquas  habeant,  drach- 
mamfaciunt;  tr^s  autem  denarii  item 
habebant  LXXll  siliquas.  Sed  Livius , 

27. 


4^o  T.  Livii  ^liii: 

lippi  filius  fuit ,  et  Armenes ,  Nabidis  tyranni  ^  filius, 
Lacedaeraonius.  Ipse  deinde  Quintius  in  Urbem  est 
invectus.  Milites  sequuti  currura  fi^equentes ,  ut  omni 
ex  provincia  exercitu  deportato.  His  duceni  quinqua- 
geni  aeris  in  pedites  divisi ;  duplex  centurioni ,  triplex 
equiti.  Praebuerunt  speciem  triumpho  capitibus  rasis 
sequuti^,  qui  servitute  exempti  fiierant. 

LIII.  Exitu  hujus  anni  Q.  iElius  Tubero  tribunus 
plebis  ex  senatusconsulto  tulit  ad  plebem ,  plebesque 
scivit,  C/t  Latince  duce  colonicej  una  in  BruttioSy  al- 
tera  in  Thurinum  agrum ,  deducerentur.  His  dedu- 
cendis  triumviri  creati,  quibus  in  triennium  imperium 
esset,  in  Bruttios  Q.  Najvius,  M.  Minucius  Rufiis, 
M.  Furitis  Crassipes ;  in  Thurinum  agrum  Cn.  Man- 
lius*,  Q.  iEhus,  L.  Apustius.  Ea  bina  comitia  Cn.  Do- 
mitius  praetor  urbanus  in  Capitolip  habuit.  ^des  eo 
anno  ahquot  dedicatae  sunt :  una  Junonis  Sospitae  in 
foro  oUtorio,  vota  locataque^  quadriennib  ante  a 
C.  CorneUo  consule  galUco  bello  ( censor  idem  dedi- 

msLsecnm  et  cum  omhibus  antiquis  Cn,  Manlius,  etc.  conf.  XXXV,  9. — 

pugnare  voluit,  scripslt  non  IH ,  sed  Ea  hind  comitia,  his  creandis  trium- 

IV,fere  denariorumy\  Gron.  Confer.  viris  habenda. 

ej.  Uber  de  Sestert.  II,  6,  III,  3  et  4  ;  3.  Una  Junonis  Sospitce  inforo  o., 

Graev.  ad  Cic.  de  Div.  XII,  i3 ;  Periz.  vota  locataque ,  etc.  vide  ad  V,  23 , 

Anim.  Hist.  cap.  lo,  pag.   43i,et,  n.  6,  etXXXII,  3o,  n.  3.5ojrpiV^ph.r 

c]ui  adversantnr,  Hotom.  de  Re  num.  viri  docti  reposnere  ex  XXXII,  3o, 

pag.  t54;  Manut.  ad  Cic.  1. 1.  et  Ald.  pro  Matutw ,  quod  in  omnibns  IVfSS 

Qusesit.  per  Epist.  II »  7  ^  quos  lauda-  et  antt.  edd.  legitnr.  Sed  non   faciie 
vit  Dnk.  —  Philippei  nummi  aurei  '   decerni  posse,  ntmmh.  ].  «So5/7i/af,  an 

XIF  milHa  quingenti  quatuordecim  ;  XXXII ,  3o  Matutee  scribendum  sit , 

vide  ad  XXXIX,  7 ,  n.  i.  jam  docuit  Dnker.  Illud  tamen ,  ni  fal- 

6.  Armenes,  JVabidis  t,  filius,  Ap-  lor,  probabilius  est.  Nam  in  regione 
(xsva;  apud  Polyb.  XX ,  i3.  quidem  XI  Urbis ,  in  qoa  forum  oltto- 

7 .  Prcebuerunt  speciem  triumpho  ca-  rium  fuit,  et  P.  Victor  templum  JunO' 
pitibus  rasis  sequuti,  etc.  vide  ad  IX ,  nis  Matutas ,  et  Sex.  Ruftis  sedem  Ma- 

£  7 ,  n.  8 ,  et  XXIV,  1 6  ,  n.  9.  napgiy^ov      tuta  memorant ;  sed  ex  hoc  forte  Livii 

G(j;iv,  etc.  Piut.  loco:  certe  Matuta  multis  Mater,  ne- 

CA.r.  LIII.   I.  In  Thurinum  agrum      miniautem  Juno  dicitur.  —  FueroDt 


A.  C.  194* 
U.  C.  558. 


LIB.  XXXIV.  CAP.  LIII.  LIV.  42  r 

cavit ) ;  altera  Fauni  :  aediles  ^  eam  biennio  ante  ex 
inulctaticio  argento  faciendam  locarant ,  C.  Scribo- 
nius  et  Cn.  Domitius,  qui  praetor  urbanus  eam  dedi- 
cavit.  Et  aedem  Fortunae  Primigeniae  ^  in  colle  Quiri- 
nali  dedicavit  Q.  Marcius  Ralla,  duumvir  ad  id  ipsum 
creatus.  Voverat  eam  decem  annis  ante  punico  bello 
P.  Sempronius  Sophus ;  locaverat  idem  censor.  Et  in 
Insula^  Jovis  aedem  C.  Servilius  duumvir  dedicavit. 
Vota  erat  sex  annis  ante  gallico  bello  ab  L.  Furio 
Purpureone  praetore;  ab  eodem  postea  consule  lo- 
cata.  Haec  eo  anno  acta. 

LIV.  P.  Scipio,  ex  provincia  Gallia,  ad '  consules 


qaidem  virl  qui  lectionem  Matuta;  de- 
fenderent,  verbi  causa,  Nardln.  in 
Rom.  vet.  VH,  4;  Boherellns  apud 
Graevium  in  Praefat,  ad  Antiq.  Rom. 
tom.  IV;  sed  ration^s  ab  ils  prolatas , 
neque  Gronovio  ,  neqne  Dukero,  ne- 
que  aliis  satisfecisse  notat  Doer.  £d. 

3.  Altera  Fauni :  aidiles,  etc.  conf. 
supra  ad  libnim  XXXIU,  cap.  42» 
ibique  n.  6. 

4-  JEdem  Fortunce  Primigeniie ,  etc. 
videad  XXIX,  36,  n.  5,  et  XLIII, 
i3.  —  Duumvir  ad  id  ipsum  creatus; 
vide  ad  I,  55,  n.  3,  et  XXIII,  3o, 
n.  8.  —  Voverat  eam  decem  annis 
ante  P.  Sempronias  Sophus  ;  locaverat 
idem  censor;  vid.  XXIX,  36,  n.  5. 
Pro  censor  leg.  consul  (  CONS.  pro 
CENS.  nam  censorem  eum  jam  quin- 
quennio  ante  fuisse,  patet  ex  XXVII, 
X  X  )  ,  et  cognomen  Sophus  delendnm , 
ant  scribendum  consul  vel  Tuditanus  ; 
nisi  ei,  nt  multis  Romanorum,  du- 
plex  fuit  cognomen,  et  utroroque  illud 
genti  Semproniae.  Conf.  Pigb.  in  Ann. 
ad  a.  5499tom.  II,  pag.  ai6;  Crev.  et 
Drak.  ad  h.  I. — Creverins  et  Doering. 
hujus  loci  difBcnltatem  refemnt  ad  le- 
viorps  illos  crrores  a  quibus  ejusraodi 


rerum  scriptor  sibi  non  satis  cavere 
potest.  Ed. 

5.  Ei  in  i/ijm/a  Tiberina  Jovis  a;dem 
C.  Servilius  duumvir  dedicavit;  conf. 
n.  4.  —  Vota  erat  sex  annis  ante  in 
gaUico  bello  ab  L,  Furio ,  elc.  vide  ad 
XXXI,  a  I ,  n.  5,  ubi  Drak.  haec  nota- 
vit :  cc  Verisimile  est,  Furinm  in  prae- 
tura  vovisse  duas  aedes  Jovi,  sive 
ambas  voverit  in  hoc  praelio,  et  tum 
legerem  cum  Sigon.  cedes  dtias  Jovivo- 
vit  (  qnot  dedicatas  legimus  XXXrV, 
53  ,  etXXXV,  41 ) ,  «ve  potius  unam 
earum  alia  occasione  Jovi  promiserit : 
nam  eumdem  imperatorem  eidem  deo 
in  eodem  praelio  dnas  vovisse  aedes, 
aliud  exemplnm  non  observavi ».  Hoo 
probabilius :  nam  Furius  gallico  bello 
unam  praetor,  alteram  consol  vovit; 
vid.  XXXV,  4x.  Ex  annalium  vete- 
rum  discrepantia  ortnm  censet  Periz. 
Anim.  Hist.  cap.  8 ,  pag.  355 ,  quod 
Livius  aedem,  qnam  Furium  praetorem 
in  praello  contra  Gallos '  Jovi  vovisse 
dixitXXXI,  2i,bis  dedicatam  me- 
moravit,  et  quldem  diversis  annis, 
diversis  Urbis  locls  et  a  dlversls  trium- 
viris  h.  1.  et  XXXV,  4 1 . 

Cap.  LIV.   i.   y4d  consuks    subro' 


A.  G.  194- 
U.  C.  558. 


422  T.   LIVII 

subrogandos  venit.  Comitia  consulum  fuere ,  quibus 
creati  sunt  L.  Cornelius  Merula  et  Q.  Minucius  Ther- 
mus.  Postpro  die  creati  sunt  prsetores  L.  Cornelius 
Scipio,M.  Fulvius  Nobilior,  C.  Scribonius,  M.  Vale- 
rius  Messalla ,  L.  Porcius  Licinus  et  C.  Flaminius.  Me- 
galesia,  ludos  scenicos",  C.  Atilius  Serranus,  L.  Scri- 
bonius  Libo  aediles  curules  primi  fecerunr.  Horura 
sedilium  iudos  Romanos  primum  senatus  a  populo  se- 
cretus  speclavit,  prsebuitque  sermones^,  sicutomuis 
novitas  solet ,  aliis,  tandem^  quod  multo  ante  debue- 
rity  trihutum^  censentibus,  amplissimo  ordini;  aliis, 
demptum  ex  dignitdte populi ,  quidquid  majestati  Pa- 
trum  adjectum  esset^  interpretantibus ,  et  omnia  dis- 
crimina  taliuy  quibus  ordines  discerrierentur y-  et  con- 
cordiee,  et  libertatis  ceque  minuendee  esse^.  Adquin' 
gentesimum  quinquagesimum  ^  octavum  annum  in 
promiscuo  spectatum  esse.  Quid  repente  factum,  cur 


gandas;  Tide  ad  U ,  8 ,  n.  4.  —  Fe» 
nit,  Pro  viilgata  olim  lecdone  rediit, 
Drak.  ex  cod.  Mogont.  recepit  venit, 
quem  omnes  postea  sequuti  sunt.  Eo. 
2.  Megalesia,  ludos  seenicos,  etc. 
vide  ad  II,  a I ,  n.  I ,  et  XXJX ,149 
n.  9;  unde  constat,  Megalesia,  quae 
ftliis  Megalensia  dicontur,  jam  ante 
decennium  facta  fuisse :  qnod  non  ad* 
versatur  iis,  quae  h.  1.  tradit  Livius. 
«  Nam  hic  nou  dicit ,  hos  aedilea  tum 
primos  Megalesia  fecisse,  sed  primos 
Megalesia  Itidos  scenicos  feeisse ,  i.  e. 
addidisse  iis  ludos  scenicos ,  sine  qni- 
bus  antea  agebantur:  quod  Valerium 
Antiatem  triennio  post  in  dedicatione 
acdis  Matris  Magnae  Idseae  factum  pro- 
didisse ,  Livius ,  XXXVI,  36,  refert. 
Caeteram  errorcm  Gyraldi  et  Govea- 
ni ,  qui  Megalenses  et  ludos  Romanos 
eosdem  esse  »putabant ,  jam  castigarunt 
Voss.  et  Mur.  »  Duker.  Conf.  idem  ad 


XXXVI,  36,  et  WesseL  Obss.  I,  a5. 
—  C.  Atilius,  Serranus:  pnenomen 
primus  addiflit  Frob.  a.  i535.  A.  Ad- 
UusS.  conj.  Drak.  ut  indicetur  A.  Ati- 
lius ,  qui  cum  eodem  Scribonio  LiboDc 
praetor  fuit  (  vid.  XXXV,  10),  noo 
G.  Atilius,  qni  XXIX,  a3  memora- 
tur,  et  sic  novem  demum  annis  posl 
aedilitatem  cumlem  obtinuisset  pFse- 
turam.  De  Atilia  gente ejusqne  cogno- 
mine  Serranus  vide  ad  Sil.  VI ,  62 , 
et  Periz.  Anim.  Hist.  cap.  i ,  pag.  24 
et  33.  —  Senatus  a  populo  secrctus; 
vide  ad  cap.  44 ,  n.  4. 

3.  Proibuitque  sermones  (  vide  ad 
XXVI,  29,  n.  2  ) ,  sc.  senatns,  vel 
potius  novitas  e  seqq.  Conf.  ad  XXI , 
43 ,  n.  4. 

4.  Libertatis  asque  minuendee  csse ; 
vide  ad  III ,  24»  n.  i. 

5.  Ad  quingentesimum  quinq.  (  vox 
a  Glar.  addita  )  octavum  (  sextum  conj. 


A.  C.   iq3. 
U.  C.  569. 


LIB.  XXXIV.  CAP.  LIV.  LV.  ^2^ 

immisceri  sibi  inr  cavea  Patres  pleb^em  nollent?  cur 
diues  pauperem  consessorem  fastidiret?  nomm  et  ^fi- 
perbam  libidinem ,  ab  nulli^s  ante  gentis  senatu  neque 
desideratam^  neque  institutam.  Postremo  ipsuo)  qwo- 
que  Africanum,  quod  consul  ^ucto^  ejus  r,ei  ^sset, 
pc&nituisse  ferunt.  Adeo ,  iiihil  motuip  ^  ex  antiquo , 
prol^abile  .est :  veteribus ,  nisi  quae  usus  evidenJte?:*  .9X- 
guit,  stari  malunt. 

LV.  Principio  anni,  quo  L.  Cornelius,  Q.  Minuqjius 
consules  fuerunt,  terrae  motus  ita  crebri  nuntiaban- 
tur,  ut  non  rei  tantum  ipsius.,  sed  feriarum  quoque 
ob  id  indict^rum,  homines  taederet.  Nam  neque  se- 
natus  haberi,  neque  respublica  administrari  pote- 
rat,  sacriiiqando  expiandoque  occupatis  consulibus. 
Postremo ,  ,4ecemviris  adire  libros  jussis  %  ex  respon^o 
eorum  supp}icaitio  per  triduum  fuit.  Coronati  ad  0»- 
nia  pulvinaria  ^  supplicavervmt ;  ed^ctumque  est ,  ut 
omnes ,  qui  ex  una  familia  esseut ,  pariler  supplica- 
rent.  Item  e^  auctoribus  senatus  conj^ules  edjixerunt , 


Sigon.)  annum;  conf.  Val.  Max.  II, 
4  i  D.  3. — Jmmisceri  sibi  in  cavea,  etc. 
vide  ad  XXIV,  89 ,  n.  a. 

6.  Adeo  nihil  motum  (forte  moveri) 
€x  antiquo  (  Tide  ad  XXV,  16 ,  n.  3  ), 
probabUe  est  (vide  ad  II ,  i3,  n.  6): 
veteribus  in«titatis  morihusque,  nisi 
quas  usus  e,  arguit,  quasi  cepEebendM» 
damnat,  h.  e.  qnae  mala  noxJAque  ,esae 
docetfStari  mahmthoBmke»;  vi4. 1X1« 
36,  n.  IX.  Hoc  est  pr«ju4iGAWn  «^nti- 
qnxtatis ,  qaod  soholis  {>raecipue  WM^uit. 
■■r-XJt  nunc  haec  yet ba  leguotur,  a  se  eo- 
rum  sensnm  non  satis  intelUgi ,  fatetur 
Doering.  Explicant  qoidem ,  «  itaqne 
verisinule  est.nihil  ex  anliquo  muta^ 
tum  ene  » ;  sed  prirauQi  id  non  verum 
arguic,  deinde  vix  fert  hanc  expUca- 
tionem  usus  particola}  adeo ;  deniqoe 


ea  ipsa  explicatio  cum  seq.  sententia 
parum  cohaeret.  Quare  vir  cl.  Livinm 
ex  p/^sona  ,sua  adjecisse  h%c  verba , 
tanquam  epiphonema ,  arbitratur  in 
bonc  fere  ^en^nm :  adeo  homines  ad- 
haerent  antiquo!  £t  inde  conjicit  le- 
gendom;  adeo  nikil,  mutatum  ex  an- 
tiquo,  prob.abiie  est!  veteribus,  etc. 
id  est ,  adeo  nihil  probatur,  quod  ex 
aj^tiquo  immutatum  est !  quod  recedit 
ab  antiqais  moiibus.  Adeo  ^iservit 
epiphonemati,  ut  ^pud  Virgil.  Georg. 
II,  272.  Si  qais  motum  malit  retinere, 
intellige ,  ex  antiquo  loco.  £d. 

Ca*.  LV.  I.  Decemviris  adire  libros 
jussis ;  vide  ad  III ,  10,  n.  6. 

2.  Coronati  ad  omnia  pulvinaria 
suppUcaverunt  bomines ,  Romani ;  vide 
ad  V,  i3 ,  n.  5  ,  et  XXIIl ,  1 1  ,  n.  7. 


4a4  T.   LIVII  v.cAt. 

ne  quis,  quo  die,  terrae  motu  nuntiato,  ferias  indi- 
ctae  essent ,  eo  die  alium  terrae  motum  nuntiaret.  Pro- 
vincias  deinde  coiisules  prius ,  tum  praetores  sortiti. 
Comelius  Galliam,  Minucius  Ligures  sortiti^  sunt: 
C.  Scribonius  urbanam,  M.  "Valerius  peregrinam, 
L*  Cornelius  Siciliam ,  L.  Porcius  Sardiniam ,  C.  Fla- 
minius  Hispaniam  citeriorem ,  M.  Fulvius  Hispaniam 
ulteriorem. 

LYL  Nihil  belli  eo  anno  exspectantibus  consulibus , 
literae  M.  Cincii  (praefectus  Pisis  erat)  allatae  :  Ltgu- 
rum  viginti  millia  armatorum^  conjuratione  per  om- 
nia  conciliabula  uniuersce  gentis facta  y  Lunensempri- 
mum  agrum  depopulatos  %  Pisanum  deinde  finem 
transgressos  y  omnem  oram  maris  peragra^se.  Itaque 
Minucius  consul,  cui  Ligures  provinciaevenerat,  ex 
auctoritate  Patrum  in  Rostra  adscendit^,  et  edixit,  Ut 
legiones  duce  urbancBy  quce  superiore  anno  conscriptce 
essent^post  diem  decimum  Arretii  adessent»  In  earum 
locum  se  duas  legiones  urbanas  scripturum,  Item  so- 
ciis  et  latino  nomini,  magistratibus  legatisque  eorum  , 


3.  Sortiti  sitnt  io rte  additamentum 
correctoris  ,  qni  non  videbat,  proxi- 
ine  prsecessisse  sortiti,  yel  non  intelU* 
gebat ,  omnia  seqq.  posse  ab  hoc  verbo 
pendere,  aut  illud  positum  esse  pro 
sortiti  sunt,  Easdem  ob  cansas  in  cod. 
Mogunt.  legitur  Comelio  Gallia ,  Mh 
nucio  Ligures  evenerunt.  Gonf.  Gron. 
et  Drak.  —  Hispaniam  ulteriorem. 
Gronovins  qui  non  ferre  potest  scri- 
ptoris  nostri  simplicitatem  in  repeten- 
dis  Tocibus,  hic  quoque  repetitam  to- 
cem  Hispaniam  deleudam  censet.  Ed. 

Cap. LVI.  I .  yiginti  miilia  a.... de- 
populatos  et  transgressos ;  vide  ad 
XXVII,  i6 ,  n.  a.  —  Per  omnia  con» 
ciliabula;  vide  ad  XXV,  5,  n.  3. 


a.  In  Rostra  ascendU,  forte  escen- 
(Ut ;  vide  ad  II,  7,  n.  7.  Sed  nil  inter- 
est.  —  Item  sociis  et  latino  nomini^ 
magistratibus  plerique  MSS  et  edd. 
antt.  Sociis  et  latini  nominis  cod.  Mo- 
gunt.  Sociorum  et  latini  notninis  MS 
Harl.  Sociis  latini  nommis  magistrati- 
bus  vel  et  magistratibus  etiam  legi 
posse  monet  Drak.  —  Qui  milites  dare 
debebtmt:  «  Sigon.  de  Ant.  Jur.  ItaL 
I ,  a  I ,  scribit ,  se  his  verbis  dnci  ad 
opinandnm  ,  non  omnes  Italicos  de- 
buisse  dare  romanis  milites.  Si  vera 
est,  quod  puto,  sententia  Lipsti  de 
Mil.  rom.  1,7,  non  omni  anno  omni- 
bns  socils  milites  imperatos,  sed  in 
orbem  ituiu  fui.sse,  maxime  si  paucx 


ucsC       LIBER  XXXIV.  CAP.  LVI.  ^iS 

qui  milites  dare  debebant ,  edixit ,  ut  in  Capitolio  se 
adirent.  lis  quindecim  millia  ^  peditum  et  quingentos 
equites^  pro  numero  cujusque  juniorum  ^  descripsit, 
et  inde  e  Capitolio  protenus  ire  ad  portam ,  et ,  ut 
maturaretur  res ,  proficisci  ad  delectum  jussit.  Fulvio 
Flaminioque  terna  millia  romanorum  peditum  et  cen- 
teni  equites  in  supplementum ,  et  quina  millia  socium 
latini  nominis  et  duceni  equites  decreti ;  mandatum- 
que  pnetoribus,  ut  veteres  dimitterent  milites ,  quum 
in  provinciam  venissent.  Quum  milites ,  qui  in  legio- 
nibus  urbaEnis  erant ,  frequentes  tribunos  plebis  adis- 
sent ,  uti  causas  cognoscerent  eorum ,  quibus  aut  eme- 
rita  stipendia  ^,  aut  morbus  causae  essent ,  quo  minus 
militarent ;  eam  rein  literae  Ti.  Sempronii  discusse- 
runt,  in  quibus  scriptum  erat,  Ligurum  decem"7nilUa 
in  agrum  Placentinum  venisse,  et  eum  usque  adipsa 
colonice  mcenia  et  Padi  ripas  cum  ccedihus  et  incen^ 
diis  perpopuldtos  esse :  Boiorum  quoque  gentem  ad 


legiones  scribendae  essent,  locas  de 
iis  acclpi  potest,  qai  superioribus  ali- 
quot  annis  militem  non  praebuerant, 
ut  anno  priore ,  quo  tantnm  octo  le- 
giones  rom.  fuerant»  c.  43.  Nani  noit 
verisimile  est,  socios  sine  ulla  inter- 
missione  continua  stipendia  facere  co- 
actos  faisse.  Livius  ssepe  veteres  exer- 
<;itu8  dimissos  dicit ,  qno  nomine  non 
dubium  est  etiam  socios  comprehendi. 
£t  socii ,  quos  paulo  post  ab  Africano 
et  Sempronio  dimissos  scribit,  hoc 
anno  militaturi  non  fuissent,  nisi  tu- 
multus,  quem  memoraty  intervenis- 
set ».  Duk. 

3.  lis  qnmdecim  millia descri- 

psit,  ut  al.  imperavit,  sed  ita  ut  si- 
gnificetnr  simnl ,  quot  milites  cuique 
civitati  pro  ralione  et  copia  ejus  sint 
ttistendi  vel  a  ma^stratibus,  pro  nu' 


merojuttiorum  cujusque  civitatis  (qu» 
ellipsis  dora  est),  conscribendi ,  quem- 
admodum  similibus  formulis,  descri- 
bere  civitatibus  summas  pecuniarum , 
ifcct^al  jetc.  simul  conatitntum  fuisse 
innuitur,  quantum  quaeque  civitas  da- 
ret.  Conf.  Gron.  et  Drak.  ad  h.  1.  et 
Emesti  Clav.  Cic.  Ex  iis  pro  iis  male 
qnidam  MSS  et  editi. — Pro  numero  cu- 
jusque  juniorum  ;  quem  consuU  inno- 
tescere  potuisse  ex  tabalis  censoriis, 
putabat  Lips.  Mil.  rom.  1,7:  uam  eaa 
Romae  quoque  fuisse,  colligebat  ex 
XXIX,  z5  et  37.  His  vero  locis  non 
de  omnibus  sociis,  sed  de  duodecim 
tantum  coloniis  agi ,  monet  Duk. 

^.  Aut  emerita  sHpendia ,  etc.  vide 
ad  lY,  a6  ,  n.  7. — Discussenmt ,  h.  e. 
rejecerunt,  irritara  fecerunt.  Cic.  ad 
Quint.  fratr'..II,  12 ,  rem  totam  discuS' 


4^6  T.   LIVII  ^\llt 

rebeUioneni  specUire.  Ob  eas  res  tumuUum  esse  decre- 
vit  senatus^ :  tribunos  plebei  non  placere  causas  mi- 
Utares  cognoscere^  quo  minus  ad  edictum  cowenirent, 
Adjecerunt  etiam ,  ut  socii  nooiinis  iatini,  qui  in  exer- 
citu  P.  Cornelii,  Ti.  Sempronii  fuissent,  et  dimissi  ab 
iis  coQSulibus  essent ,  ut ,  ad  quam  diem  L.  Cornelins 
consul  edixisset,  et  in  quem  locum  edixisset  Etrurise, 
convenirent ;  et  uti  L.  Corneiius  consui ,  in  provin- 
ciam  proficiscens,  in  oppidis  agrisque,  qua  iturus 
esset  ^,  si  quos  ei  videretur ,  milites  scriberet  armaret- 
que  et  duceret  secum ;  dimittendique  ei ,  quos  eorum 
quandoque  vellet ,  jus  esset. 

LYII.  Postquam  consules,  deiectu  habito,  profecti 
sunt  in  provincias,  tum  T.  Quintius  postulavit,  ut  de 
his  j  quas  cum  decem  legatis '  ipse  statuisset,  senatus 
audirety  eaque^  si  ^ideretur^  auctoritate  sua  confir- 
maret.  /d  eos  /aciUus /acturos ,  si  legatorum  verba^ 
qui  ex  wwersa  Grascia  et  magna  parte  Asiaz ,  qui- 
que  ab  regihus  venissent^  audissent.  Hae  legationes  a 
C.  Scribonio  praetore  urbano  in  senatum  iutroducta) 
sunt;  benigneque  omnibus  responsum.  Cum  Antio- 
cbo  quia  longior  disceptatio  erat,  decem  legatis,  quo- 
rum  pars  in  Asia  aut  Lysimachiae  apud  regem  fuerant, 
delegata  est.  T.  Quintio  mandatum,  ut,  adhibitis  iis, 


seram,  fecerani,  ut  res  lou  rejucer«- 
tur.  £d. 

5.  Tumultum  esse  decrevit  sena- 
tus,  etc.  vide  ad  II,  a6,  n.  x.  —  j4d 
edictum  convenirent ,  scil.  scripti  mili- 
tee;  quod  latet  in  prsec.  causas  miiitO' 
res,  Conf.  ad  V,  49, -n.  5.  Convenire» 
tur  cod.  Mogunt.  scilioet  a  scriptis 
militlbna.  In  illo  aliqnid  magis  roma- 
num  agnoscebat  Gron.  Mox  bis  poni- 
tnr  et  iff  (vide  ad  XXII ,  1 1 ,  n.  a  ), 
ct   edixisset:  nam  in  edictis  omnia 


pianius  accuratiusque  definienda  sunt. 
An  utmn^que  glossatori  tribuendum  ? 

6.  In  oppidit  agrisque ,  qua  iturus 
esset,  si(  fcMte  del.  )  quos  ei  wtleretur 
(  vide  ad  I ,  ag ,  n.  4)9  miUtes  scribe- 
ret:  idem  fiictnm  legimns  XXXII, 
a6 ,  at  sine  mentioce  SCti ;  sine  qno 
tamen  non  videtur  fieri  putnisse ;  Duk. 

Cap.  LVII.  I.  Qua:  cum  decem  /«- 
gatis,  etc.  vide  ad  XXXIII,  34  8q. 
—  Hee  leg€Uiones  a  C.  Scribonio,  etc. 
videad  III,  4,  n.  a. 


u.c.5?g:  LIB.  XXXIV.  CAP.  LVII.  LVIIL  4^7 
legatorum  regis  verba  audiret,  responderetque  iis, 
quae  ex  dignitate  atque  utilitate  populi  romani  re- 
sponderi  possent.  Menippus  etHegesianax^,  principes 
regiae  legationis  erant.  Ex  iis  Menippus,  Ignorarese^ 
dixit ,  quidnam  perplexi  sua  legatio  haberet ,  quum 
simpliciter  ad  amicitiam  petendam  jungendamque  so- 
cietatem  venissent.  Esse  autem  tria  genera /oeiierum  ^ 
quihus  inter  se  paciscerentur  amicitias  ciuitates  reges- 
que.  Unumy  quum  bello  victis  dicerentur  leges;  ubi 
enim  omnia  ei^  qui  armis  plus  posset^  dedita  essent, 
qucB  ex  iis  habere  victos^  quibus  mulctari  eos  veUt^ 
ipsiusjus  atque  arbitrium  esse.  jilterum,  quumpares 
beUo  cequo  fosdere  in  pacem  atque  amicitiam  veni^ 
rent;  tunc  enim  repeti  reddique  per  comentionem 
resy  ety  si  quarum  turbata  bello  possessio  sit,  eas  aut 
ex  formula  juris  antiquiy  autexpartis  utriusque  com-- 
modo  componi.  Tertium  esse  genus^  quum^  qui  hostes 
nunquam  fiierint ,  ad  amicitiam  sociali  foedere  inter 
se  jungendam  coeant;  eos  neque  dicere,  neque  acci- 
pere  leges ;  id  enim  victoris  et  victi  esse.  Ex  eo  ge- 
nere  quum  ^ntiochus  esset^  mirari  se,  quod^  Romani 
cequum  censeant ,  ei  leges  dicere ,  quas  Asice  urbium 
liberas  et  immunes ,  quas  stipendiarias  esse  velint; 
quas  intrare  prcesidia  regia  regemque  vetent.  Cum 
Philippo  enim  hostepacemy  non  cum  Antiochx)  amico 
societatis  foedus  ita  sanciendum  esse. 

LVin.   Ad  ea  Quintius  :  «  Quoniam  vobis  distincte 
«  agere  libet,  et  genera  jugendarum  amicitiarum  enu- 

2.  Menippus  et  Hegesianax  et  Ly-  inepte ,   te«te  Doeringio,  legitnr  i/}« 

stas  apud  Appian.  Syr.  6.  —  Qnid-'  tegre,  Eo. 

/lom  perplexi;  conf.  ad  XXXII  ,33,  3.  Mirari  se,  quod,  potins  quidvtH 

n.  I,  —  Inter  se  paciscerentur.   Pro  qui;  Gron.   Sed   etiam  mirari  quod 

inter  se  quod  bene  ad  rem  ex  cod.  recte  dici ,  docent  Drak.  ad  II ,   54  , 

Moguut.  receptum  est ,  in  aliis  omni-  n.  8  ,  et  XXXVITI,  to ,  n.  i,  et  Periz. 

bus  codicibus  et  veteribus  editionibus  ad  Sanct.  Min.  III,  14  >  pag>  5oi. 


4^8  T.  Livir .  tl^, 

«  uierare ,  ego  quoque  duas  conditiones  ponam ,  extra 
«  quas  nullam  esse  regi  nuntietis  amicitiae  cum  po- 
ff  pulo  romano  jungendae.  Unam ,  si  nos  nihil ,  quod 
<t  ad  urbes  Asiae  attinet ,  curare  velit ,  ut  et  ipse  omni 
«  Europa  abstineat.  Alteram ,  si  se  ille  Asiae  finibus 
«non  contineat,  et  in  Europam  transcendat,  ut  et 
«  Romanis  jus  sit,  Asiae  civitatium  amicitias  et  tueri, 
«  quas  habeant ,  et  novas  complecti ».  Enim^ero  id 
auditu  etiam , .  dicere  ,  indignum  esse ,  Hegesianax , 
Thracice  et  Chersonesi  urbibus  arceri  Antiochum ; 
quce  Seleucus  proauus^  ^juSy  Lysimacho  rege  bello 
victo  et  in  acie  cceso^  per  summum  decus  parta  reli- 
querit;  pari  cum  laudepartim  ab  Thracibus  possessa 
armis  receperit  Antiochus ,  partim  deserta ,  sicut  ip- 
sam  Lysimachiamy  et  reuocatis  cultoribus  frequenta- 
i^erity  et,  quce  strata  ruinis  atque  incendiis  eranty  in- 
gentibus  impensis cedificauerit.  Quidigitur simile^  esse, 
ex  ea  possessione ,  ita  parta^  ita  recuperatay  deduci 
Antiochum ,  et  Romanos  abstinere  Asia ,  quce  nun^ 
quam  eorumfuerit?  Amicitiam  Romanorum  expetere 


Ci.p.  LVm.  1.  Quce  Seleucus  proa- 
vus  (propr.  abaifus)  efus,  LYsimachp.., 
atdificayerit;  vide  ad  IV,  48 ,  n.  3 ; 
XXXIU  ,  40 ,  n.  3  et  6.  Proprie  h.  1. 
dicendum  erat :  qua^  Seleucus . « .  par- 
tas...  possessas.,»  desertas..»  stra^ 
tec ;  et  ita  leg.  suspicari  malim  ,  aut 
oppidis  pro  urbibus ,  quam  cum  Gron. 
quee  Seleucus...  recepisse  Jntiochum... 

frequeritasse cedificasse.  Sed  nil 

forte  mutandum ,  et  brevius  quoi,  etc. 
in  fervore  orationis  et  affectn  dictnm 
pvo:  arceri  omnibus  iis ,  quae ,  etc. 
Verba  et  locis  post  urbibus  excidisse 
suspicabatur  Crev.  Similis  vero  ano- 
maliae  exempla  laudavit  Drak. — Parta 
reliquerity  scil.   hcredibns   re^jii   sui. 


Ita  Gron. ,  Drak.  et  Em.  coll.  Virgil. 
Georg.  rV,  127  (  nbi  conf.  Burm.  sed 
et  Heyn.  ).  Enimvero  non  reliquit  ea 
heredibas,  sed  possessionem  eoram 
mox  Ptolcmaeo  cedere  coactus  est. 
Itaqne  expone:  per  summum  decns 
pepererit ,  etsi  mox  neglexerit ,  omise- 
rit,  tueri  omiserit  (^ut  fiacinus  auda- 
cter  cceptum  timide  relinquere  TLUl , 
16 ,  n.  3  ,  et  al.  ) ,  scil.  occnpatns  re- 
rnm  aliartim  majorumque  cnra  et  bello 
cum  Ptolemaeo.  Conf.  mox  n.  4  (  nbi 
.singnla  verba ,  etiam  deserere  patroci- 
nium,  id  firmant),  et  sup.  XXXIII, 
40 ,  ibiqne  n.  4»  5  et  6. 

2.  Quid  igitur  simiie  esse;  vide  ad 
V,  5r ,  n.  2. 


uc.lC  LIB.  XXXIV.  CAP.  LVIII.  LIX.  4^9 
^intiochum;  sed  quce  impetrata  glorice  sibi^  non  pu- 
clorij  sit.  Ad  haec  Quintius,  «  Quandoquidem ,  inquit, 
cc  honesta  pensamus^,  sic  ut  aut  sola,  aut  prima  certe, 
«  pensari  decet  priucipi  orbis  terrarum  populo  et  tanto 
«  regi ;  utrum  tandem  videtur  honestius ,  liberas  velle 
«  omnes,  quae  ubique  sunt,  Graeciae  urbes,  an  servas 
«  et  vectigales  facere?  Si  sibi  Antiochus  pulchrum  esse 
«  censet ,  quas  urbes  proavus  belli  jure  habuerit,  avus 
«  paterque  nunquam  usurpaverint  pro  suis  ^,  eas  re- 
«  petere  in  servitutem;  et  populus  romanus,  susce- 
«  ptum  patrocinium  Hbertatis  Graecorum  non  dese- 
« rere ,  fidei  constantiaeque  suae  ducit  esse.  Sicut  a 
«  Philippo  Graeciam  liberavit ,  ita  et  ab  Antiocho  Asiae 
«  urbes ,  quae  graii  nominis  sint ,  liberare  in  animo 
«  habet.  Neque  ehim  in  ^EoUdem  loniamque  ^  coloniae 
«  in  servitutem  regiam  missae  sunt ;  sed  stirpis  au- 
«  gendae  causa  gentisque  vetustissimae  per  orbem  ter- 
«  rarum  propagandae.  » 

LIX.  Quum  haesitaret  Hegesianax ,  nec  infitiari  pos- 
set,  honestiorem  causam  Ubertatis ,  quam  ^  servitutis, 
prastexi  titulo ; «  Quin  mittimus  ambages ,  inquit  P.  Sul- 
«  picius ,  qui  maximus  natu  ex  decem  legatis  erat.  Al- 
«  teram  ex  duabus  conditionibus ,  quae  modo  diserte 


3.  Honesta  pensamus ,  considera- 
mus ,  exigimus ,  respicimus.  —  Decet 
pensari  principi,  a  principe  o.  t,  po^ 
pulo  ;  Drak. 

4.  Qtias  urbes  proavus  bellijur»  ha- 
buerit ,  avus  paterque  nunquam  usuT' 
paverint  pro  suis ...  et  {  forle  ut  vcl 
contra  )  populus  rom, ,  snsceptum  pa- 
trocinium  L  G,  non  deserere,  etc.  conf. 
n.  X. 

5.  fieque  enim  in  Molidem  loniam- 
que,  Asiam  Minorem ,  a  Grsecis  colo- 
nice  in  servitutem  regiam  missce  sunt , 
ut  ei  obnoxise  fierent.  De  his  colo- 


niis  vid.  Strab.  llb.  XJII,  pag.-«872 
sq.  lib.  XIV,  p.  938  sq.  Herodot.  I, 
i4a  sq.  Pausan.  VII,  a  sq.  Larcheri 
Chronol.  Herod.  cap.  x4;  Mannerti 
Geogr.  V,  VI,  p.  III ,  et  multi  histo- 
riae,  qnae  vulgo  universalis  dicitnr, 
auctores. 

Cap.  LIX.  I.  Honestiorem  cansam 
libertatis  quam  servitutis  prmtext  titu- 
lo  ,  in  titulum ,  nt  sit  titulus ,  prstex- 
tus;  nisi  potins  del.  titnlo,  vel  I<;g. 
honestiorem  libertatis  q.  s,  p.  titulum, 
—  Quin  mittimus  ambages ;  vide  ad 
XXVII,  49 ,  n.  5 ,  et  XXX ,  3,  n.  3. 


43o  T.  LIVII  v.c.lt 

«  a  Quintio  datae  *  sunt,  iegite;  aut  supersedete  de  ami- 
«  citia  agere.  »  «  Nos  vero ,  inquit  Menippus ,  nec  vo- 
«  luinus,  nec  possumus  pacisci  quidquam,  quo  regnum 
«  Antiochi  minuatur. »  Postero  die  Quintius  legationes 
universas  Graeciae  Asiaeque  quum  in  senatum  intro- 
duxisset,  ut  scirent,  quali  animo  populus  romanus, 
quali  Antiochus  erga  civitates  Graecise  essent ;  postu- 
lata  et  sua ,  et  regis  exposuit.  Renuntiarent  cwitatihus 
suis ,  popidum  romanum ,  qua  virtute  quaquefide  U- 
bertatem  eorum  a  Philippo  vindicaverit  ^  eadem  ab 
Antiocho ,  rdsi  decedat  Europa ,  vindicaturum,  Tum 
Menippus  deprecari  ^  et  Quintium  et  Patres  institit , 
Nefestinarent  decemerey  quo  decreto  turbaturi  orbem 
terrarum  essent.  Tempus  et  sibi  sumerentj  et  regi  ad 
cogitandum  darent :  cogitaturum ,  quum  renuntiatce 
conditiones  essent;  et  impetraturum  aliquid,  autpacis 
causa  consensurum  ^.  Ita  integra  dilata  res  est.  Lega- 
tos  mitti  ad  regem  eosdem,  qui  Lysimachiae  apud  eum 
fuerant,  placuit,  P.  Sulpicium,  P.  Villium,  P.  iElium. 


3.  Diserte  a  Quintio  data:;  scribe 
latce :  ita  enim  loquebantar  Livias  et 
alii ;  Gron.  probb.  Crev.  et  Drak.  Sed 
scriptorefl  et  variant  orationem.  —  De 
solenni  locutione,  comUtiones  ferre , 
dubitare  neminem  nec  opus  esse ,  ut 
in  re  trita  tam  multa  exempki  conge- 
rerentur  a  Gron.  et  Drak.  monet  Doe- 
ring.  qoi  non  videre  ae  fiitetur,  cor 
non  recte  quoque  et  apte  ad  rem  duat 
condit,  alicui  dare  explicarl  possit: 
duas  condit.  alicui  concedere  et  pro- 
ponere,  sive,  optionem  alicui  dare, 
at  ej^  duabus  condit.  alterutram  eli- 
gat.  Gerte,  ut  leges  non  tantummodo 
ferri ,  sed  nonnanquam  etiam  tiari  di- 
cnntar;  ita  qaoque  conditiones  non 
tantum  ferri,  sed  etiam  dari  dici 
possunt.  £n. 


3.  Menippus  deprecari,.,  institii; 
vide  ad  XXIV,  ^6 ,  n.  7. 

li.Pacis  causa  consensurum ,  qnl- 
dam  MSS  concessuntm  prob.  Crev. 
—  Legatos  mitti  ad  regem  eosdem, 
qui  fysimachiof  apud  eam  fiierant, 
P»  Suipieium,  P,  VilUum,  P,  ^lium. 
Nota  Dukeri  est:  «Quod  inter  hos 
Sulpicium  et  Mlium  numerat,  non 
satis  liquidum  est.  P.  Sulpicius  fiierat 
inter  decem  legatos ,  ex  quorum  con- 
sUio  Quintius  Phillppo  pacem  dedit , 
XXXII ,  34.  £x  his  deinde  P.  vmius 
et  L.  Terentius  ad  Antiochumprofectl 
sunt ,  et  cum  P.  Lentulo  et  L.  Come- 
lio  Ljrsimachiof  cum  Antiocho  in  col- 
loqaium  venerunt,  XXXIII ,  35, 39 ; 
Polyb.  XVIII,  3 1-35.  Si  verba  «oj- 
dem,  qui  Lysimachia:  apud  eumfue- 


u.c^sg.       LIBER  XXXIV.  CAP.  LX.  43i 

LX.  Vixdum  ii  profecti  erant ,  quum  a  Carthagine 
legati,  bellum  haud  dubie  parare  Antiochum,  Hanni- 
bale  ministro ,  attulerunt ,  injeceruntque  curam ,  ne 
simul  et  punicum  bellum  excitaretur.  Hannibal,  pa*- 
tria  profugus ,  pervenerat  ad  Antiochum ,  sicut  ante 
dictum  est ' ;  et  erat  apud  regem  in  magno  honore , 
nulla  alia  arte ,  nisi  quod  volutanti  diu  consiUa  de  ro- 
mano  bello  nemo  aptior  super  tali  re  particeps  ser- 
monis  esse  poterat.  Sententia  ejus  ima  atque  eadem 
semper  erat ,  ut  in  Italia  bellum  gereretur,  Italiam  et 
commeatus  et  militem  prcebituram  extemo  hosti.  Si 
nihil  ibi  moveatur^  liceatque  populo  romano  viribus 
et  copiis  Italice  extra  Italiam  bellum  gerere;  neque 
regeniy  neque  gentem  ullamparem  Romanis  esse.  Sibi 
centum  tectas  naves,  et  decem  millia  peditum,  mille 
equites  depoScebat.  Ea  se  classe  primum  Africampe^ 
titurum,  Magnopere  confidere^  et  Carthaginienses  ad 
rebellandum  ab  se  compelli  posse,  Si  illi  cunctentur^ 
se  aliqua  parte  Italice  bellum  excitaturum  Romanis. 
Regem  cum  cceteris  omnibus^  transire  in  Europam 
debere,  et  in  aliqua  parte  Grcecice  copias  continere, 
neque  ttajicientem ,  et  (quod  in  speciem  famamque 
belli  satis  sit)  paratum  trajicere. 


nint,  noti  adscripta  sunt  ab  aliquo, 
qui  legatos  rom.  Lysimachiae  cum  An- 
tiocho  coUoquutos  fuisse  meminerat, 
sed  locum  Liv.  XXXIII ,  3  9  non  in- 
spexerat ,  non  video ,  qiiid  dici  possit, 
quo  minus  hoc  quoque  inter  exempla 
negligentiae  Livianae  referatnr.  Alter 
scrupulus  est  in  eo ,  quod  P.  Mlium 
una  cum  Snlpicio  ac  Yillio  ad  regem 
missum  dicit.  Nam  XXXV,  i3-i5, 
tantum  Sulpicium  et  Villinm  memo- 
rat.  Forte  librarii ,  quum  in  quibusdam 
libris  pro  P.  f^illium    perperam  scri- 


ptura  esset  P.  JEIium,  ex  uno  legato 
duos  fecernnt».  P.  JEHum  ignorat 
Heamii  L.  i ,  et  multi  MSS  pro  P.  Vil- 
lium  habent  P.  Julium, 

Cap.  LX.  I.  Sicut  ante  dictum  est 
snp.  XXXIII ,  49* 

2.  Centum  tcctas  naves  (  vide  ad 
XXII ,  19 ,  n.  4  ),  «r  decem  (  ita  MS 
Mogunt.  non  sedecim ,  ut  reliqui  ) 
millia ,  etc.  conf.  Justin.  XXXI ,  3  , 
etAppian.  Syr.  7. 

3.  Jiegem  cum  ceeteris  omnibus  ; 
forte  viribus.  —  Neque ,  et  non  traji- 


432  T.   LIVII  t^t^ 

LXI.  In  hanc  sententiam  quum  adduxisset  regem , 
pracparandos  sibi  ad  id  popularium  animos  ratus ,  li- 
teras,  ne  quo  casu  interceptae  palam  facerent  conata, 
scribere  non  est  ausus.  Aristonem  quemdam '  Tyrium , 
nactu  s  Ephesi ,  expertusque  solertiam  levioribus  mi- 
nisteriis,  partim  donis,  partim  spe  praemiorum  one- 
ratum,  quibus  etiam  ipse  rex  annuerat,  Carthaginem 
cum  mandatis  mittit ;  edit  nomina  eorum  ,  quibus 
conventis  opus  esset^;  instruit  etiam  secretis^  notis, 
per  quas  haud  dubie  agnoscerent  sua  mandata  esse. 
Hunc  Aristonem  Carthagine  obversantem  ^  non  prius 
amici ,  quam  inimici  Hannibalis ,  qua  de  causa  ve- 
nisset ,  cognoverunt.  Et  primo  in  circulis  conviviisque 
celebrata  sermonibus  res  est ;  deinde  in  senatu  qui- 
dam ,  Nihil  actum  esse^  dicere,  exsilio  Hannibalis , 


cientem,  et  paratum  trajicere,  Haud 
apte  at  pro  et  conj.  Benedlct.  in  Obss. 
ad  qnaedam  Livii  loca  ,  Torgav.  i8o4; 
qucm  libellum  mihi  non  nisi  ex  ephe- 
meridibus  literariis  innotuisse  doleo. 

Cap.  LXI.  X.  Aristonem  quemdam 
Tyrium,  qni  fnit  unus  ex  Hannibalis 
comitibus ,  vel  potius  negotiator ,  spe- 
cie  negotiationis  missus ,  ut  mercator 
quidam ,  a  Pelopida  ad  Sphodriam  ab- 
legatns.  Conf.  Justin.  XXXI ,  4  pr. 
ibique  Bernecc.  Appian.  Syr.  8 ;  ubi 
vide  Toll.  et  Plut.  Pelop.  pag.  a85, 
A.  li.^Nactus  (  vide  supra  ad  libmm 
V,  cap.  45,  n.  i),  cod.  Mogunt.  Re- 
llqui  natnm, 

a.  Quibus  conventis  opus  esset,  quos 
convenire ,  adire  deberet ,  nt  cnm  iis 
ageret  de  mandatis.  Confer.  ad  XXX , 
43 ,  n.  4' 

3.  Instruit  etiam  secretis  notis ,  etc. 
«  Has  Casaub.  ad  iEneam  Tact.  c.  3i 
esse  dicit  auvOvi{i.aTa  x.al  ypafx.(jt.aTaf 
a    quibos  nec  epistolas  excludit;   et 


Ernestius  ad  Val.  Prob.de  Notis  rom. 
cap.  I ,  occultam  rationem  scribendi 
per  notas ,  de  qua  vid.  Suet.  Caes.  56, 
et  Aug.  68.  Sed  literas  Aristoni  non 
datas  fuisse ,  et  Appian.  ].  1.  tradit  et 
mox  Livius.  Crediderim  potius,  Art- 
stonem  ab  Hannibale  accepisse  qnae- 
dam ,  secretis  coUoqniis  inter  ipsnm , 
quum  adhnc  Carthagine  esset,  et  ejus- 
dem  factionis  homines  de  republica  et 
bello  adversus  Romanos  tractata;  quae 
ils  «b  Aristone  relata  notse  et  certissi- 
ma  argumenta  essent,  quibns  ea ,  qnx 
Aristo  dictui  us  erat ,  raandata  Hanni- 
balis  esse  agnoscerent,  eo  quod  illa 
nemini  praeter  Hannibalem  nota  esse 
sciebant.  Hoc  sensu  nota  saepe  dlcitur 
pro  signo  ,  indicio  et  argumento , 
quod  iidem  facit,  ut  nota  amoris , 
benevolentiee  et  humanitatis  apud  Cic. 
et  alios  ».  Duker. 

4.  Carthagine  obversantem;  vide 
ad  XXIV,  23 ,  n.  2.  —  In  circuUs  ce- 
lebrata  ;  vide  ad  1 ,    4 ,   n,    1 3 ,    el 


u.c:«1;       LIBER  XXXIV.  CAP.  LXI.  433 

si  absens  quoque  novas  moliri  res  sollicitandoque  ani- 
mos  hominum  turbare  statum  cis^itatis  posset.  Aristo- 
nemquemdamy  Tyrium  advenam^  instructum  man- 
datis  ab  Hannibale  et  ab  Antiocho  rege ,  venisse : 
certos  homines  quotidie  cum  eo  secreta  colloquia  se- 
rere  j  et  in  occulto  coUoqui  ^  quod  mox  in  omnium 
pemiciem  erupturum  esset.  Conclamare  omnes,  Fb- 
cari  Aristonem  debere  ^  et  quceri^  quid  venisset^  et^ 
nisi  expromeretj  cum  legatis  Romam  mitti.  Satis  pro 
temeritate  unius  hominis  suppliciorum  pensum  esse. 
Privatos  suo  periculo  peccaturos.  Rempublicam  non 
extra  noxam  modOy  sed  etiam  extrafamam  noxce  ^ 
conseruandam  esse.  Vocatus  Aristo  purgare  sese ,  et 
firmissimo  propugnaculo  uti ,  quod  literarum  nihil  ad 
quemquam  attulisset.  Coeterum  nec  causam  adventus 
satis  expediebat ,  et  in  eo  maxime  haesitabat ,  quod  ' 
cum  Bardnae  solum  factionis  hom.inibus  coUoquu- 
tum  eum  arguebant.  Orta  deinde  aitercatlo  est,  aiiis 
pro  speculatore  comprehendi  jam  et  custodiri  juben- 
tibus ,  aliis  negantibus    tumultuandi    causam    esse. 
Mali  rem  exempli  esse,  de  nihilo  hospites  corripi. 
Idem  Carthaginiensibus  et  Tyri  et  in  aliis  emporiis , 
in  quce  frequenter  commeenty   eventurum.  Dilata  eo 
die  res  est.  Aristo,  punico  ingenio  inter  Poenos  usus, 
tabellas  conscriptas  ceieberrimo   loco   supra  sedem 
quotidianam  magistratuum  ^  prima  vespera  suspendit. 
Ipse  de  tertia  vigilia  navem  conscendit  et  profugit. 


XXXIV,  37 ,  n.  I.  —  Et  in  occulto 
coUoqui  forte  glossa:  certe  vcrba  a 
praecc.  nil  difTerimt.  —  Haec  verba  , 
qaum  emendare  liceat,  cur  delenda 
aint»  non  videt  Walchius ,  pag.  a43 ; 
aut  cui  plaoeat  Drak.  dlstmctio  et  in 
occulto  colloqui ,  qMV  mox.,,  eruptura 
essent,  quae  occultat,  non  sanat  vi- 


tium.»^  scribendum  igitur  conjicit  vir 
cl.  in  occulto  coqui,  quod,  etc.  nempe 
coquere  rem ,  id  est ,  clam  moliri ,  pa- 
rare,  ratio  loquendi  Livio  propria; 
conf.  m,  36;  Vm,  3.  Ed. 

5.  Sedem  quotidianam  magistra^ 
tuum,  qni  mox  AxcvaaXnx  sufetes  ;  vide 
ad  XX Vm,  37,  n,  3.  Magistratus 

28 


434  T.   LIVII  tc.lt 

Postero  die,  quum  sufetes  ad  jus  dicendum  conse- 
dissent ,  conspectac  tabellse  demptseque  et  lectae.  Scri- 
ptum  erat,  aristokem  privatim  ad  wemiwem^,  publice 
AD  sENioRES  ( ita  senatum  vocabant)  mandata  ha- 
BUissE.  Publicato  crimine ,  minus  intenta  de  paucis 
quaestio  erat.  Mitti  tamen  legatos  Romam,  qui  rem 
ad  consules  et  ad  senatum  deferrent,  placuit;  simul 
qui  de  injuriis  Masinissae  quererentur. 

LXII.  Masinissa  postquam  et  infames^  Carthagi- 
nienses ,  et  inter  se  ipsos  discordes  sensit ,  principes 
propter  coUoquia  Aristonis  senatui ,  senatum  propter 
indicium  ejusdem  Aristonis  populo  suspectum;  locum 
injuriae  esse  ratus ,  agrum  maritimum  eorum  et  depo- 
pulatus  est,  et  quasdam  urbes  vectigales  Carthagi- 
niensium  sibi  coegit  stipendium  pendere.  Emporia 
vocant  eam  regionem.  Ora  est  minoris  Syrtis  et  agri 
uberis ;  una  civitas  ejus  Leptis  :  ea*  singula  in  dies  ta- 
lenta  vectigal  Carthaginiensibus  dedit.  Hanc  tum  regio- 
nem  et  totam  iiifestam  Masinissa ,  et  ex  quadam  partc 
dubiae  possessiQnis ,  sui  regni ,  an  Carthaginiensium 
esset,  effecerat :  et  quia  simul  ad  purganda^  crimina, 
et  questum  de  se  Romam  eos  ituros  comperit ;  qui  et 
illa  onerarent  suspicionibus ,  et  de  jure  vectigalium 
disceptarent ,  legatos  et  ipse  Romam  mittit.  Auditi  de 
Tyrio  advena  primum  Carthaginienses  curam  injecere 


male  qaidam  libii.  —  Qnum  snfetes 
adjtts  dicendum  comedissent ;  vide  arl 
ni,46,n.  6,elXXVIII,  37,  n.  3. 

6.  Aristonem  privatim  ad  nemi' 
nem,  etc.  Minus  verosimile  est ,  quod 
Jnstin.  XXXI ,  4  scribit ,  eom  in  se- 
natu  interrogatum ,  ad  quem  missus 
esset,  ita  respondisse ;  Duker.  —  Jd 
seniores;  ita  senatum  vocabant;  vide 
ad  1 ,  8  ,  n.  9. 

Cap.  LXII.  I.  Masinissa  f  postquam 


et  infames,  etc.  Conf.  ad  totum  hoc 
cap.  Polyb.  XXXII,  a.  —  Emporia 
vocant  regionem,  elc.  vide  ad  XXI, 
60,  n.  X. — Regionem  totam  infestam 
effecerat  armis ;  vide  ad  I,  7,  n.  7. 

^.  Ad  purganda  crimina;  Ytde  ad 
III,  19,  n.  7;  X,  i3,  n.  i3.  — Illa 
crimina  onerarent  suspicionibus ,  ut 
mox  ea  suspicio  crimen  nrgebat,  et  al. 
premere;  vid.  IV,  la,  n.  3,  et  XXI, 
a6,  n.  9. 


v\i.\t     LIBER  XXXIV.  CAP.  LXII.  435 

Patribus ,  ne  cum  Antiocho  simul  et  Poenis  bellandum 
esset.  Maxime  ea  suspicio  crimen  urgebat,  quod, 
quem  comprehensum  Romam  mitti  placuisset,  nec 
ipsum ,  nec  navem  ejus  custodissent.  De  agro  deinde 
cum  regis  legatis  disceptari  coeptum.  Carthaginienses 
jure  finium  causam  tutabantur ,  quod  intra  eos  ter^ 
minos  esset^  quibus  P.  Scipio  victor  agruniy  quijuris 
esset  Carthaginiensium  ^finisset;  et  confessione  regis, 
quiy  quum  Aphirem^  profugum  ex  regno  suoy  cum 
parte  Numidarum  vagantem  circa  Cyrenas  jperseque- 
retur,  precario  ab  se  iterper  eum  ipsum  agrumy  tan- 
quam  haud  dubie  Carthaginiensium  juris ,  petisset. 
Numidse  ,  et  de  terminatione  Scipionis  *  mentiri  eos ,  , 
arguebant,  ef,  si  quis  veram  originem  juris  exigere 
vellet,  quem  proprium  agrum  Carthaginiensium  in 
Africa  esse?  Advenisy  quantum  secto  bovis  tergo  am- 
plecti  loci  potuerinty  tantum  ad  urbem  communien^ 
damprecario  datum.  Quidquid  Byrsam  *  sedem  suam 


3.  Quum  Aphirem  (  Antkirem  cod. 
Mogant.  )profugnm  ex  regno.suo ,  etc. 
conf.  Polybiu»,  XXXII 9  a ,  §  7,  qui 
AfOTipaTOv  appellat  homiDem  illum, 
qui  a  MasiiuMa  defecerat,  traditque 
IVfyiyiniitit»  a  Pcenis  negatum  fuisse  iter 
per  agrum  illum  ,,a  Romani»  vero  hunc 
omnem  adjudicatum.  —  Prtxario  ab 

se  iter petisset ;  vide  ad  III ,  47f 

n.  4.  —  Tanquam  haud  dubie  Car» 
thaginiensium  juris ;  malim  dubii; 
Gron.  Nil  interest. 

4.  De  terminatione  Scipionis;  vide 
ad  I,  55,  n.  3. — Arguebant,  insimu- 
labant;  vel  dicebant:  qua  certe  verbi 
notio  ad  seqq.  inde  referenda.  Conf. 
ad  VIII,  2,  n.  3.  —  Exigere;  vide  ad 

VI,4,n.4. 

5.  Advenis  quantum  secto  bovis  tcr- 
go Byrsam  sedem,  etc.  fabulosa 


haec  est  et  satis  nota  narratio  illa  de 
qrigine  Carthaginis ,  commentum  Grse- 
corum ,  qui  Bjrrsam ,  arcem  Carthagi- 
nis ,  a  f^oiia.  ^upaa ,  bovina  pelle ,  di- 
ctam  (Ingebant;  quum  potius  nomen 
et  arcis  et  urbis  ex  Orientalium  linguis ' 

repetendum  fuisset ,  n^XH    Bosra 

T  : 

seu  Bjrsra  ,  et  xaxc^covia;  vitandse  cau- 
sa  Bjrrsa,  dicitur  munimentum,  locus 

munitus,  arx;  et  J<nin   i^mp 

Syris  et  Chald.  (  Kapxx^wv  ,  Cartha- 
go)  urbs  nova,  Conf.  ad  Sil.  I,  24 
seq.  Intpp.  Justin.  IX ,  2  ,  XVIIl,  4  , 
n.  6 ,  et  Vell.  I,  6 ;  Heyn.  ad  Virg.  ^n. 
I,  365  sq.  et  in  Exc.  I  ad  ^n.  IV, 
Schweigh.  ad  Appian.  Pun.  i ,  a  et 
95 ;  Valckenaeri  diss.  de  Byrsa  ,  Fra- 
neq.  1737;  Obss.  Misc,  Bat.  I,  3, 
3o6  sq.  —   Quidquid;  vide  ad  VII, 

28  . 


436  T.  LIVII  LIB.  XXXIV.  CAP.  LXIL  tc.lt 
excesserint ,  vi  atque  injuria  partuni  habere.  Neque 
eum ,  de  quo  agatur ,  probare  eos  posse ,  non  modo 
semper^  ex  quo  coeperinty  sed  ne  diu  quidem  eospos- 
sedisse.  Per  opportunitates  y  nunc  illos  y  nunc  reges 
Numidarum ,  usurpasse  jus ;  semperque  penes  eum 
possessionem  fiUsse  quiplus  armis  potuisset^,  Cujus^ 
conditiohis  resfueritj  prius  quam  hostes  Romanis  Car- 
tkaginienses ,  socius  atque  amicus  rex  Numidarum 
essety  ejus  sinerent  esse;  nec  se  interponerent  ^  quo 
minuSj  quipossent^  tenerent.  Responderi  legatis  utrius- 
que  partis  placuit ,  missuros  se  in  Africam ,  qui  inter 
populum  carthaginiensem  et  regem  in  re  praesenti 
disceptarent '.  Missi  P.  Scipio  Africanus  et  C.  Corne- 
lius  Cethegus  et  M.  Minucius  Rufus;  audita  inspecta- 
que  re,  suspensa  omnia,  neutro  inclinatis  sententiis, 
reliquere.  Id  utrum  sua  sponte  fecerint,  an  quia  man- 
datum  ita  fuerit ,  non  tam  certum  est ,  quam  videtur 
tempori  aptum  fuisse,  integro  certamine  eos  relin- 
qui*.  Nam ,  ni  ita  esset,  unus  Scipio,  vel  notitia  rei, 
vel  auctoritate,  ita  de  utrisque  meritus,  finire  nutu 
disceptationem  potuisset. 


3a,  n.  3.   ^   Neqae  eum,  scUicefc 
agruni. 

6.  Qtti  plus  armis  potuisset;  vide 
ad  V,  33,  n.  3. 

7.  In  re  prcesenU  disceptarent  ^  in 
ipsoloco,  ut  in  Gniteri  inscr.  CCIV, 
et  inf.  XL,  17  pr.  et  XLH,  23  pr. 
Hinc  XXXVII ,  S6  pr.  quas  prassen- 
tis  disceptationis  essent,  qaae  facile  in 
ipso  loco  judicari  possent  et  componi. 
—  Suspensa  omnia  reliquerunt,  ut  al. 
in  suspenso  relinquere;  yide  ad  II, 
3a ,  n.  5 ,  et  XXXIX ,  ag ,  n.  i. 

^.Integro  certamine  eos  relinqui: 


Duk.  malebat  certamini  ( ita  Lov.  3 ), 
utXXVI,  a  ,  et  apnd  Ovid.Met.  11, 
186.  —  Vulgata  Doeringio  aptior  vi- 
detur.  Sensus  est :  dum  certamm  ad- 
hnc  esset*integmm,  dum  nulla  adhuc 
de  hoc  certamine  lata  esset  senten- 
tia.  En,  —  Vel  notitia  rei:  malira  no- 
tione;  vide  ad  XXVII,  a5,  n.  3.  — 
Nntu ,  non  multis  verbis  vel  adeo  pre- 
cibus ,  sed  sola  voluntate  et  ycI  levis- 
sima  ejus  significatione ,  sen  mandato. 
Magnifice,  de  tanto  viro.  Finge  tibi 
nntum ,  qualis  tribuitnr  dominis  et 
Jovi. 


,'^V^'^I 


T.  LIVII  PATAVINI 

HISTORIARUM 


AB  URBE  CONDITA 


LIBER   XXXV. 


BREVIARIUM. 

Cap,  I ;  In  Hispania  citeriore  res  male  gerit  Sex.  Digitius  praetor, 
in  ulteriore  autcm  prospere  P.  Cornelius  Cn.  F.  Scipio  Nasica 
praetor ;  qui  et  pro  praetore  Lusitanos  vincit.  —  II ;  C.  Flami- 
niuspraetor,  in  Hispaniam  citeriorem  profccturus,  tumultuarios 
ibi  milites  sccibere  jubetur.  —  III;  In  Liguria  Q.  Minucius 
consul  novos  et  ex  multis  hominum  generibus  collectps  milites 
Pisas  ducit^  sed  in  aciem  exire  non  audet.  —  IV;  Consul  alter 
L.  Comelius  Merula  vastat  agros  Boiorum,  — V;  eosque  ad 
Mutinam  vincit.  —  VI ;  Idem  comitiorum  causa  Romam  arces- 
situr,  ct  literis  M.  Claudii  Marcelli  legati  arguitur  in  culpa 
fuisse,  quod  multi  perierint  milites,  hostiumque  exercitus  non 
plane  sit  deletus.  — VII;  Fcneratorum  fraus  et  avaritia  coerce- 
tur.  In  Hispaniis  C.  Flaminius  et  M.  Fuivius  praetores  feliciter 
res  gerunt.  — VIII;  L.  Comelius  Merula  consul  frustra  postu- 
lat,  ut  supplicatio  triumphosque  decernatur.  —  IX;  Censura 
Sex.  iElii  Paeti  et  C  Cornelii  Cethegi.  Inundatio  Tiberis.  Pro- 
digia  procurata.  ^Edicula  Victoriae  Virginis  dedicata  a  Catone; 
ct  colonia  latina  in  agrum  Thurinum  deducta.  —  X;  Consula- 
tum ,  quem  petunt  multi  et  poteotes  patricii  plebeiique ,  adipi- 
scuntur  L.  Quintius  Flamininus  et  Cn.  Domitius  Ahenobarbus; 
praetorcsque  creantur.  iEdilitas  insignis  M.  ^milii  Lepidi  et 
L.  iEmilii  PauUi.  —  XI;  Q.  Minucius  consul  faucibus  saltus,  a 
Ligurum  exercitu  obsessis,  liberatur  fraudc  numidarum  equi- 
tum.  —  XII;  MioM  et  Graeciae  gentes  etNabin,  Philippum  An- 


438  T.  LIVII 

tiochumque  ad  bellum  Romanis  inferendum  incitant.  —  XIII ; 
Nabis  ad  Gythium ,  et  Antiochus  ad  Pisidas  oppugnandos  profi- 
ciscitur.  —  XIV;  P.  Villius ,  cum  P.  Sulpicio  ad  Antiochum  mis- 
sus,  Ephesi  saepe  congreditur  cum  Qannibale;  qui  ob  id  vilior 
fit  regi  et  susp^ctior.  In  eadem  legatione  P.  Scipionem  Africa- 
num  fuisse  tradit  Claudius ,  ibidemque  cum  Hannibale  sermo- 
nem  de  maximis  imperatoribus  contulisse,  —  XV;  Rex  certior 
factus  de  morte  Antiochi  filii »  quem  ipse  veneno  sustulisse  cre- 
debatur,  omisso,  quod  inchoaverat  bello ,  moestus  £phesum~re- 
dit,  ibique,  per  luctum  regia  clausa,  cum  Minione,  principe 
amicorum,  secrela  agitat  consilia.  —  XVI;  Minio  solus  disceptat 
cum  legatis  Romanorum.  —  XVII ;  Hi  omnium  incerti  Romam 
redeunt;  iisque  dimissis  rex  consilium  habet  de  bello  romano. 

—  XVIII;  Alexander  Acarnan  ejus  gerendi  non  tam  necessita- 
tem,  quam  rationem  edocet.  —  XIX 3  Hannibal  vero,non  adhi- 
bitus  in  consilium,  purgat  se,  et  scita  oratione  movet  regem 
sibique  reconciliat.  —  XX ;  Romae  legiones  et  provinciae  magi- 
stratibus  decernuntur.  —  XXI ;  Prodigiorum  causa  suppiicatur. 
Q.  Minucius  Ligures  fundit,  et  eorum  castella  vicosqu^  perva- 
stat.  —  XXII ;  A.  Atilius  praetor  cura  classe  adversus  Nabin 
mittitur,  et  consules  Boiorum  populantur  agros.  In  utraque 
etiam  Hispania  C.  Flaminiiis  et  M.  Fulvius  procoss.  res  prospere 
gerunt.  —  XXIII ;  Patribus  vero  minus  curae  sunt  bella ,  quae 
geruntur,  quam  quod  jam  parari  ab  Antiocho  et  i£tolis  rumores 
primum,  deinde  Attalus,  Eumenis  frater,  mox  alii  atque  alii 
nuntii  afferunt.  —  XXIV;  Hinc  decernunt,  ut  legati  in  Grae- 
ciam,  legiones  iu  Epirum,  classisque  in  Siciliam  mittantur,  et 
comitia  consularia  primo  quoque  habeantur  tempore.  Consules 
(P.  Comelius  Cn.  F.  Scipio  et  M'.  Acilius  Glabrio)  et  praetores 
creantur.  —  XXV;  Nabis  agros  vastat  Achaeorum;  quorum  in 
conciiio  bellum  adversus  eum  dQceruitur  et  mandatur  Philopoe- 
•meni  praetori.  —  XXVI;  Clarissimus  hic  imperator,  sed  rudis  in 
re  navali,  occurrit  modicae  Laconum  classi,  et  quadriremi  veterc 
vectus,  quae  primo  statim  incursu  ad  novam  hostium  navem  di- 
veliitur,  vix  in  levi  speculatoria  nave  effugit.  —  XXVII;  Mox 
vero  nocte  comburit  castra  tyranni ,  ad  Pleias  posita ,  et  depo- 
puiata  Tripoli  Laconica  exercitum  Lacedaemonem  ducit;  quo  et 
Wabis ,  expugnato  Gythio ,  cum  expedito  exercitu  proficiscitur. 

—  XXVIII ;  Mirabiii ,  ut  semper ,  solertia  ducit  agmen  locaque 
capit  et  communit.  —  XXIX,  XXX;  Pugna  bis  orta,  tyranni 


LIBER  XXXV.  439 

exercituin  in  castra  pdnium ,  et  postero  die  in  urbem  compel- 
lit,  multisque  hostibus  cassis  et  agris  eorum  vastatis  ciomum 
redit.  —  XXXI ;  Interea  legati  Romanorum  circumeunt  socio- 
rum  urbes.  —  XXXII;  iEtoli  magis  in  dies  nudant  defectionem, 
et  Thoas ,  princeps  eorum ,  Menippusque  ,  legatus  Antiochi , 
eam  magnopere  suadent  in  concilio  Panaetolico.  —  XXXIII; 
Atheniensibus  et  Quintio  nequidquam  ;£tolos  romanae  societatis 
admonentibus ,  decretum  fit,  quo  arcessitur  Antiochus  ad  libe* 
randam  Graeciam. —  XXXIV;  ^Etoii  consilium  capiunt,  Deme- 
triadem,  Chalcidem  Lacedaemonemque  occupandi;  et  Diocles 
fraude  expugnat  Demetriadem.  —  XXXV ;  Alexamenus ,  a  Na- 
bide,  tanquam  dux  auxiliorum,  ab  iEtoiis  missorum,  benigne 
exceptus,  eum  interficit.  —  XXXYI;  Tuin  ipse  occupat  re- 
giam ,  et  ^toU,  velut  capta  Laqedsemone,  in  praedam  vef  tuntur. 
Qua  rei  indignitate  moti  Lacedaemonii  iEtolos  cum  duce  obtrun- 
cant;  —  XXXVII;  et  mox  scita  Philopoemenis  oratione  socie- 
tati  Achaeorum  adjunguntur.  lisdem  diebus  Thoas  frustra  Chal- 
cidem  aut  dolo  capere  aut  improviso  opprimere  conatur;  — 
XXXVIII;  et  ad  justum  bellum  oppugnationemque  urbis  mu- 
nitae  haudquaquam  par,  infecta  re ,  domum  redit.  -—  XXXIX ; 
Quintius  praesidium  Chalcidem ,  sed  frustra  Villium  Demetria- 
dem  mittit  ad  animos  Magnetum  tentandos. — XL;  BoiiCn.  Do- 
mitio  se  dedunt;  et  ager  Ligurum  late  vastatur  a  L.  Quintio. 
Vibonem  colonia  deducitur  :  et  Roma  terretur  diutino  terrae 
motu  ingentique  incendio.  —  XLI ;  Fama  de  Antiochi  bello  et 
cura  Patribus  in  dies  crescente,  agitatur  de  provinciis  magistra- 
tuum  designatorum.  ^Edes  duae  Jovi  in  Capitolio  dedicantur;  et 
judicia  in  feneratores  multa  severe  fiunt. — XLII;  ThoasiEtoUis 
iisdem  mendaciis,  quibus  erexerat  multorum  in  Graecia  animos, 
Antiochi  spem  inflat;  et  prohibet,  quo  minus  Hannibal  ab  eo 
classi  praeficiatur.  —  XLIII ;  Rex ,  Demetriadis  defectione  ab 
Romanis  elatus,  non  ultra  differre  profectionem  in  Graeciam 
constituit,  et  cum  classe  exercituque  decem  millium  peditum 
Demetriadem,  indeque  Lamiam  venit.  —  XLIV;  Ibi  in  concilio 
orationem  habet;  —  XLV;  et,  auctore  Thoante,  cui  nequid- 
quam  contradicit  Phaeneas  praetor,   dux   belli   appellatur.    — 
XLVI;  Postero  die  consultat  cum  apocletis  iEtolorum ,  unde 
belium  ordiatur,  et  primum  Chalcidem,  sed  frustra,  tentat.  — 
XLVII;  Deinde  soliicitare  placet  Philopocmenem ,  Achaeorum 
principem,  Boeotorum  gentem,  et  Amynandrum,  regem  Atha- 


44«>  T.  LIVII  Sialt 

manum.  —  XLVIII ;  In  Achaia,  coram  T.  Quintio,  M^  conci- 
lium  datur  Antiochi  .^tolorumque  legatis,  Menippo  et  Archi- 
damo,  qui  in  immensum  extoUunt  vires  regis,  et  Romanos  ip- 
sumque  Quintium  ^maiedictis  proscindunt.  —  XLIX;  Is  vanilo- 
quorum  hominum  orationes  refutat.  —  L ;  Achsei  bellum  regi 
^tolisque  indici  jubent,  et  auxilia  Athenas^  ubi  haud  procul 
seditione  res  est  ^  Chalcidemque  mittunt.  —  LI ;  Antiochus  ta- 
men  hoc  Euboeae  caput,  et  mox  Salganea  aliasque  ejus  insulae 
urbes  expugnat. 

I.  Itbincipio  anni,  quo  haec  gesta  sunt,  Sex.  Digi- 
tius  practor  in  Hispania  citeriore  cum  civitatibus  iis, 
qua»  post  profectionem  M.  Catonis  permultae  rebeila- 
verant,  crebra  magis ,  quam  digna  dictu ,  praelia  fecit, 
et  adeo  pleraque  adversa ,  ut  vix  dimidium  militum , 
quam  quod  acceperat ',  successori  tradiderit.  Nec  du- 
bium  est ,  quin  omnis  Hispania  sublatura  animos  fue- 
rit,  ni  alter  praetor  P.  Cornelius  Cn.  F.  Scipio  trans 
Iberum  multa  secunda  praelia  fecisset :  quo  terrore 
non  minus  quinquaginta  oppida  ad  eum'*  defecerunt. 


Cap.I.  I.  Fijc  dimidium  militum, 
quam  quod  acceperat :  to  quod  abest 
a  MS  Vos8.  et  Uarl.  prob*  Grqn.  Alii 
delent  quam ,  et  alii  pro  quam  quod 
legendnm  putant  quos,  Mea  qualicum- 
que  sententia  nihil  mntandum ,  et  bre- 
vius  illud  Jictum  pro:  vix  dimidio 
tantum  miiitum  {um  die  Hdlfie  so 
vielj,  quam  id  quod,  b.  e.  auantum 
aoceperat,  Sic  et  XLV,  i8  extr.  et 
similiter  XXX FV,  19,  n.  i,  duplex 
stipendium,  dnplo  tantum  (  noch  ein- 
mal  so  viel ) ,  quam  quantum  pepigis- 
sent.  Conf.  ad  XXXII,  i3,  n.  5,  et 
XXXIV,  5a ,  n.  a.  Vqlgatom  quoque 
a  Benedicto  (  vide  ad  XXXFV,  60 , 
n.  3  )  pluribus  Livii  aliorumque  locis 
'firmatum  esse,  ex  ephemeridibus  lite- 
rariis  cognovi.  —  Sublatura  animos. 


scil.  de  hoste  vincendo ;  toUere  ani- 
mos  dicuntur,  qui  ob  rem  feliciter 
tentatam  ferocins  in  viribus  suis  fidu- 
ciam  ponere  incipiunt,  ut  uotat  Doe- 
ring.  Ed. 

2.  IVon  minus  quam  quinquag.  op- 
pida;  vide  ad  III  y  64  9  n.  5 .  —  Idem 
pro  pratore  Lusitanos,  etc.  Nota  Duk. 
est :  if  Recte  Sigon.  quod  est  proroga- 
to  ultra  prseturam  praetorio  imperio ; 
idemqne  dlcendum  est  de  L.  Yalerio , 
Cn.  Domitio  ,  P.  Comelio  et  M.  Bae- 
bio,  quorum  illos  XXXIV,  46, 
XXXVI ,  36 ,  XXXVII,  a  ^proconsu- 
les ,  hunc  XXX VI ,  8 ,  proprcetorem 
vocat,  et  de  allis,  quos  alibi,  praeter- 
missa  mcntione  prorogati  imperii /)ro« 
oonsulum  et  proprtetorum  nominibus 
appellat.  Ettnim  provinciae  et  exerci- 


^:tlt  LIBER  XXXV.  CAP.  I.  44i 

PrsBtor  haec  gesserat  Scipio.  Idem  pro  praetore,  Lu- 
sitanos ,  pervastata  ulteriori  provincia  ^,  cum  ingenti 
praeda  domum  redeuntes,  in  ipso  itinere  aggressus, 
ab  hora  tertia  diei  ad  octavam  incerto  eventu  pugna- 
vit  j  numero  militum  impar ,  superior  aliis  :  nam  et 
acie  frequenti  armatis^  adversus  longum  et  impedi- 
tum  turba  pecorum  agmen ,  et  recenti  milite  adversus 
fessos  longo  itinere  concurrerat.  Tertia  namque  vigilia 
exierant  hostes.  Huic  nocturno  itineri  tres  diurnse 
horae  accesserant ;  nec  uUa  quiete  data ,  laborem  viae 
praelium  exceperat.  Itaque  principio  pugnae  vigoris 
aliquid  in  corporibus  animisque  fuit,  et  turbaverant 
primo  Bomanos ;  deinde  aequata  paulisper  pugna  est. 
In  hoc  discrimine  ludos  Jovi ,  si  vi  fudisset  cecidisset- 
que  hostes ,  propraetor  vovit.  Tandem  gradum  acrius 


tus  sine  imperlo  haberi  jion  poterant ; 
imperium  autem  cum  magistratu  finie- 
faatur :  quare  omnibus ,  quomm  annus 
magistratus  exierat,  ut  pro  consulibus 
vel  pro  praetoribus  rem  gerere  pos- 
sent)  prorogatio  imperii  necessaria 
erat.  Sed  quum  Liyius  saepe  tradat, 
imperia  quibusdam  in  provinciisvqui- 
bus  praeerant ,  vel  ut  aliis  praeessent , 
in  annum  prorogata  fnisse ,  qnaeri  po- 
test ,  quid  de  bis  dicendom  sit ,  qui 
anno  priore  in  provinciis  cum  imperio 
fuerant ,  et  exacto  anno  magistratus 
successores ,  qui  provincias  illas  sortiti 
fuerant,  sed  plerumque  multis  rebus 
impediebantur,  ne  statim  sortitione 
facta  in  eas  proficisci  possent,  non- 
dum  acceperant.  Livius  quidem  satis 
raramimperii  his,quoad  successores  in 
provincias  venissent ,  prorogati  men- 
tionem  facit:  sed  tamen  ex  iis,  quae 
XL ,  36 ,  de  P.  Comelio  et  M.  Baebio,' 
XLI ,  14,  a  I ,  de  Ti.  Sempronio  et 
L.  Comelio,  et  XLH,  i,  de  M.  Atilio 
praetoribus  scribit,  satis  intelligitur, 


his  quoque,  post  relationem  ad  sena- 
tum  de  provinciis  et  post  sortitionem 
provinciaram ,  imperia  prorogata  fuis- 
se.  Nec  admodum  vero  dissimile  est , 
id  eadem  lege,  qua  novis  magistrati- 
bus  imperium  annuum  in  provinciis 
dabatur,  factum  esse  ». 

3.  Ulteriori  provincia,  ult.  Hispa- 
nia.  Conf.  supra  ad  libram  XXVIII , 
cap.  38  ,  n.  4> 

4.  Acie  frequenti  armatis  ;  vide  ad 
X,  1 1 ,  n.  3.  —  Sensus  est :  acie ,  fre- 
quenti  armoram  numero  densata ,  acie 
densis  ordinibus  instructa ,  ut  ait  Doe- 
ring.  ejusmodi  enim  acies  quamvis 
militum  nnmero  hosti  impar ,  cum  vi 
et  successu  in  longum  et  impeditum 
tnrba  pecorum  agmen  irrampere  po- 
test.  Ep.  —  Itaque  principio  pugnas , 
etc.  Id  est,  exhausti  viribus  milites 
non  diu  pugnae  laborem  sustinere  po- 
tuerunt;  quod  ut  planum  fiat ,  legen- 
dum  proponit  Doering.  principio  tan- 
tum  pugnee.  Sic  magis  perspicua  ertt 
sententia.  Kd. 


44^  T.  LIVII  tllt 

intulere  RomaDi,  cessitqiie  Lusitanus;  deinde  prorsus 
terga  dedit :  et ,  quum  institissent  fugientibus  victo- 
res  9  ad  duodecim  millia  hostium  sunt  caesa ;  capti  quin- 
genti  quadraginta ,  orones  fere  equites ;  et  signa  mi- 
litaria  capta  centum  triginta  quatuor.  De  exercitu 
romano,  septuagiqta  et  tres  amissi.  Pugnatum  haud 
procul  Ilips^  urbe  est.  £o  victorem  opulentum  ^  praedae 
exercitum  P.  Cornelius  reduxit.  £a  omnis  ante  urbem 
exposita  est ;  potestasque  dominis  suas  res  cogno- 
scendi  facta^.  Caetera  vendenda  quaestori  data  :  quod 
inde  refectum  est,  militi  divisum. 

II.  Nondum  ab  Roma  profectus  erat  C.  Flaminius 
praetor%  quum  haec  in  Hispania  gerebantur.  Itaque 
tam  adversae ,  quam  secuadae  res  per  ipsum  amicos- 
que  ejus  magnis  sermonibus  celebrabantur ;  et  tenta- 
verat ,  quoniam  bellum  ingens  in  provincia  exarsisset, 
et  exiguas  reliquias  exercitus  ab  Sex.  Digitio ,  atque 
eas  ipsas  plenas  pavoris  ac  fugae  accepturus  esset ,  ut 
unam  sibi  ex  urbanis  legionibus  decernerenr:  ad 
quam  quum  railitem  ab  se  ipso  scriptum^  ex  sena- 
tusconsulto  adjecisset,  eligeret  ex  omni  numero  sex 
raillia  et  quingentos  pedites  et  equites  trecentos.  £a 
se  legione  (nam  in  Sex.  Digitii  exercitu  haud  multum 


5.  Opulentum  pra!d<e,  oon  prcedii 
(  ut  IV,  34  ) » omnes  MSS  et  edd.  yett. 
ante  Ascens.  Dlctio  graeca  et  doctior. 

6.  Res  cognoscendi;  vlde  ad  III, 
lo,  n.  I.  —  Ccetera  vendenda  quce- 
stori  data:  quod  inde  refectum  est, 
iniliti  divisum;  Tide  ad  1 ,  53  ,  n.  3  ,  et 
X,  17,  n.  5. 

Cap.  II.  I.  C,  FlamirUus ;  cf.  ad 
XXXIV,  55,  56.— raw  adversce  res, 
a  Plgitio ,  quam  secundai ,  a  Scipione 
gestas,  magnis  sermonibus  celebraban- 
tur;  vide  ad  IV,  *34  >  n.  4. 


a.  Militem  ab  se  ipso  scripttim  ;  vid. 
XXXI V<56.  —  Sex  miliia  cc  Dpedi- 
tes  et  eq,  CCC:  numerns  admodum 
variat  in  libris.  Conf.  Duk.  —  Antea 
vulgabatur  tria  millia  ;  at  lecue  legio- 
nis  nuraerus  nimis  sic  exiguus  foret. 
Const^bat  quidem  tum  teraporis,  ut 
observat  Drak.  Uiiaquaeque  legio  ex 
quinque  tantum  millibus  peditum ,  et 
.  trecentis  equitibus ,  sed  legionum  qoo- 
que,  ultra  solltum  numernm  nonnun- 
quam  auctarum  passlm  (it  mentio, 
verbi  causa,  supra ,  XXIX ,  a4>  £<>• 


tc.lt        LIB.  XXXV.  CAP.  II.  III.  443 

spei  esse)  rem  gesturum,  Seaiores  negare,  ad  rumo^ 
res  y  a  primtis  temere  in  gratiam  magistratuum  con- 
fictos ,  senatusconsulta  /acienda  esse,  Nisi  quod  aut 
prcetores  exprovinciis  scriberent^  aut  legati  renuntiq- 
renty  nihil  ratum  haberi  debere,  Si  tumultus  in  Hi- 
spania  esset^,  placere,  tumultufirios milites  extra  ItU". 
liam  scribi  a  prastore.  Mens  ea  senatus  fuit ,  ut  in 
Hispania  tumultuarii  miUtes  legerentur.  Valerius  An- 
tias  et  in  SiciUam  navigasse  delectus  causa  C.  Fla- 
minium  scribit ,  et  ex  Sicilia  Hispaniam  petentem , 
tempestate  in  Afiicain  delatum,  vagos  milites  de  exer- 
citu  P.  Airicani  sacramento  rogasse  ^ ;  his  duarum  pro- 
vinciarum  delectibus  tertium  iii  Hispania  adjecisse. 

III.  Nec  in  Italia  segnius  Ligurum  bellum  crescebat. 
Pisas  jam  quadraginta  millia  hominum,  affluente  quo- 
tidie  multitudine '  ad  famam  belli  spemque  praedae , 
circumsedebant.  Minucius  consul  Arretium  die ,  quem 
dixerat  ad  conveniendum  militibus  ^,  venit.  Inde  qua- 
drato  agmine  ad  Pisas  duxit ;  et ,  quum  hostes  mille 
passuum  ab  oppido  trans  fluvium  movissent  castra , 
consul  urbem ,  haud  dubie  servatam  adventu  suo ,  est 
ingresstLs.  Postero  die  et  ipse  trans  fluvium  fere  quin- 
gentos  passusab  hoste  posuit  castra.  Inde  levibus  prae- 
liis  a  populationibus  agrum  sociorum  ^  tutabatur.  In 
aciem  exire  non  audebat ,  novo  milite ,  et  ex  multis 
generibus  hominum  collecto  necdum  noto  satis  inter 


3.  Si  tiimuhus  in  Hispania  esset; 
vide  ad  II ,  26 ,  n.  i.  —  Tumuhuarios 
milites  ;  vide  ad  1 ,  87,  n.  4. 

4.  Sacramento  rogasse  milites  ;  vide 
ad  II,  a4  ,  n.  7. 

Cap.  m.  I.  AJfluente  qiiotidie  mul- 
titudine;  vide  ad  XXI,  38  ,  n.  3. 

a.  Die,  ^uem  dixerat  ad  convenien' 
dtim  milit, ,  ut  XXXIII ,  1 3 ;  XXXVI , 
8;  XLV,  la  ,  al.  edixerat  ed.  Ald.  et 


caett.  anle  Drak.  —  Duxit  ;  vide  ad  I , 
a3,  n.  4«  —  Trans  Jluvium,  Arnuiu 
vel  Auserem;  inter  quos  Pisas  dicit  si- 
tas  Plin.  III,  5.  Moz  voc.  consul  forte 
delendum. 

^,Agrnm  sociorum  Pisanormn  ,  qui 
etcap.  6  socii  dicuntur;  unde  Noris. 
Cenot.  Pis.  I ,  i ,  Pisas  urbem  foedera- 
tam  fuisse  colligit ;  Duk.  —  Necdum 
no(o  satis  y  etc.  Sensum  ita  cxponit 


444  T.  LIVII  tc:lt 

se,  ut  fidere  alii  aliis  possent.  Ligures  multitudine 
freti  et  in  aciem  exibant,  parati  de  summa  rerum 
decernere^;  et  abundantes  militum  numero  passim 
multas  manus  per  extrema  finium  ad  praedandum 
emittebant :  et ,  quum  coacta  vis  magna  pecorum  prae- 
daeque  esset ,  paratum  erat  praesidium ,  per  quod  in 
castella  eorum  yicosque  ageretur. 

IV.  Quum  bellum  Ligustinum  ad  Ksas '  constitisset, 
consul  alter  L.  Cornelius  Merula  per  extremos  Ligu- 
rum  fines  exercitum  in  agrum  Boiorum  induxit ,  ubi 
longe  alia  belli  ratio,  quam  cum  Lignribus,  erat. 
Consul  in  aciem  exibat ,  hostes  pugnam  detrectabant ; 
praedatumque ,  ubi  nemo  obviam  exiret,  discurre- 
bant  Romani:  Boii  diripi  sua  impune,  quam  tuendo 
ea  conserere  certamen ,  malebant.  Postqu^m  omnia 
ferro  ignique  satis  evastata  erant ,  consul  agro  hostium 
excessit ,  et  ad  Mutinam  agraine  incauto ,  ut  inter  pa- 
catos,  ducebat^.  Boii,  ubi  egressum  e  finibus  suis 
hostem  sensere,  sequebantur  silenti  agmine,  locum 
insidiis  quaerentes.  Nocte  praetergressi  castra  romana 
saltum ,  qua  transeundum  erat  Bomanis ,  insederunt. 
Id  quum  parum  occulte  fecissent,  consul,  quimulta 


Doerlng.  « nec ,  ut  alii  aliis  fidere 
possant ,  satis  adhuc  inter  se  noto  >». 
Sic  autem  particalam  via: ,  praeter  om- 
nem  velt.  codd.  auctoritatem  in  plu- 
ribus  editt.  av.ie ^dere  positam,  sw 
perfluam  plane  esse  pronuntiat.  Nihilo- 
minus  hujus  particulae  patrocinium 
suscepit  Creverius,  lectionem  eam  ve- 
riorem  et  magis  latinam  appellans, 
quam  sic  interpretatur :  necdum  satis 
noto ,  id  est ,  parum  adhuc  noto  inter 
se,  ita  ut  Dixfidere,  etc.  En, 

4*  De  summa  rerum  decernere  ;  vid. 
supra  ad  librum  III ,  cap.  5 ,  not.  6 , 


et  ad  librum  XXI,  cap.  419  not.  3. 

Gap.  IV.  I.  BeUum  Ligustinum 
constitisset ;  vide  ad  XXI,  49»  Q>  i> 

a .  j4gmine  incauto ,  ut  inter  p€u:a- 
tos,  ducebat;  vide  ad  1 ,  2S ,  n.  4,  c^ 
VIII,  3o,  n.  7,  —  Codex  Mogunt. 
addit  agros  post  pacatos,  quod  Dra- 
kenb.  alias  tam  strenuus  codicis  Mo- 
gunt.  asserlor,  pro  glossatoris  alicujus 
additamento  habet.  Posse  quidem  rectc 
cumDrak.  adpacatos,  suppleri /lo/w- 
ios  notat  Doering.  sed  recte  qnoque 
se  habere  pacatos  agros,  Inf.  XLUI , 
4;   quieto  exercitu  pacatum   agrum 


(i;?/5f9.        LIB.  XXXV.  CAP.  IV.  V.  445 

nocte  solitus  erat  movere  castra,  ne  nox  tefrorem  in 
tumultuario  praelio  augeret ,  lucem  exspectavit ,  et , 
quum  luce  moveret,  tamen  turmam  equitum  explo- 
ratum  misit.  Postquam  relatum  est ,  quantse  copiae  et 
in  quo  loco  essent,  totius  agminis  sarcinas  in  me- 
dium  conjici  jussit ,  et  triarios  valium  ^  circumjicere ; 
cjetero  exercitu  instructo  ad  hostem  accessit.  Idem  et 
Gaili  fecerunt ,  postquam  apertas  esse  insidias,  et  re- 
cto,  ac  justo  praelio,  ubi  vera  virtus  vinceret,  dimi- 
candum  viderunt. 

V.  Hora  secunda  ferme  concursum  est.  Sinistra  so- 
ciorum  ala  et  extraordinarii '  prima  in  acie  pugna- 
bant.  Praeerant  duo  consulares  legati ,  M.  Marcellus 
et  Ti.  Sempronius ,  prioris  anni  consul.  Novus  consui 
nunc  ad  prima  signa  erat,  nunc  iegiones  continebat 
in  subsidiis ,  ne  certaminis  studio  prius  procurrerent, 
qUam  datum  signum  esset.  Equites  earum  extra  aciem 
in  locum  patentem  Q.  et  P.  Minucios  tribunos  mili- 
tum  educere  jussit:inde,  quum  signum  dedisset, 
impetum  ex  aperto  facerent^.  Haec  agenti  nuntius  ve- 
nit  a  Ti.  Sempronio  Longo,  non  sustinere  extraordi- 
narios  impetum  Gallorum^  et  ccesos  permultos  esse^ 
ety  qui  supersint^  partim  labore ,  partim  metu  remi- 


peragravit»  £d.  —  MuUa  nocte;  vide 
ad  XXII,  52,  n.  i. 

3.  Triarios  vaUum  circumjicere , 
id  est,  circa  sarcinas  in  medium  de- 
positas  vallum  jacere;  ut  vallo  objecto 
^arcinae  in  tuto  essent,  ac  prsesertim, 
ut  haberent  ii  qui  pugnaturi  erant, 
quo  se  reciperent,  si  pellerentur;  ea 
notante  Creverio.  Castris  custodiendis 
triarii  vulgo  relinqnebantur ;  vid.  Lips. 
de  Mil.  rom.  IV,  Dial.  i.  Ed. — jiper- 
tas  esse  insidias  suas,  non  amplius 
occultas. 


Ca.p.  V.  I .  Sinistra  sociorum  afa 
et  extraordinarii ;  vide  ad  III ,  5 ,  n.  3, 
etXXV,  ai ,  n.  4.  Omnes  MSS,  prac- 
ter  Voss.  et  edd.  vett.  post  sociorum 
addunt  equitum :  sed  solos  ibi  pedites 
liiisse ,  e  seqq.  patere  jam  monuit  Lips. 
Mil.  rom.  II,  7.  Confer.  et  Scbel.  ad 
Polyb.  cap.  xa. 

a.  Impetum  ex  aperto  loco  (  quem 
modo  patentem  dixerat )  mI  facerent , 
scil.  jussit.  Mntata  constructio;  nisi 
cum  Gronovio  lcg.  facere,  scilicet 
jussit. 


446  T.  Livii  i\l:it 

sisse  ardorem  pugrue.  Legionem  cdteram  ex  duohus , 
si  videreti^r  j  submitteret^  prius  qiiam  ignominia  dc- 
ciperetur.  Secunda  legio  missa  est ,  et  extraordinarii 
recepti.  Tum  redintegrata  est  pugna.  Quum  et  recens 
miles,  et  frequens  ordinibus  legio  successisset ,  et  si- 
*  iiistra  ala  ex  praelio  subducta  est ;  dextra  in  primam 
aciem  subiit.  Sol  ingenti  ardore  torrebat  minime  pa- 
tientia  aestus  corpora  Gallorum  ^ :  densis  tameu  ordi- 
nibus  nunc  alii  in  alios,  nunc  in  scuta  incumbentes, 
sustinebant  impetus  Romanorum .  Quod  ubi  animad- 
vertit  consul ,  ad  perturbandos  ordines  eorum  C.  Li- 
vium  Satinatorem,  qui  praeerat  alariis  equitibus ,  quam 
coucitatissimos  eqiios  imitiittere  jubet ;  et  legionarios 
equites  in  subsidiis  esse.  Haec  procella  equestris  primo 
confudit  et  turbavit,  deinde  dissipavit  aciem  Gallo- 
rum;  non  tamen,  ut  terga  darent.  Obstabant  duces , 
hastilibus  caedentes  terga  trepidantium ,  et  redire  in 
ordines  cogentes  :  sed  interequitantes  alarii  non  pa- 
tiebantur.  Consul  obtestabatur  milites  *,  Vtpaululum 
adniterentur:  victoriam  in  manibus  esse.  Dum  pertur- 
batos  et  trepidantes  viderent,  instarent,  Si  restitui  or- 
dines  sissent^  integro  rursus  eos  prcelio  et  dubio  dimi- 
caturos,  Iqferre  vexillarios  jussit  signa.  Omnes  connisi 
tandem  averterunt  hostem.  Postquam  terga  dabant, 
et  in  fugam  passim  effundebantur ,  tum  ad  persequen- 
dos  eos  legionarii  equites  immissi.  Quatuordecim  mil- 
lia  Boiorum  eo  die  caesa  sunt;  vivi  capti  mille  nona- 
ginta  duo :  equites  septingenti  viginti  unus ,  tres  duces 


3.  Minime  patientia  ccstus  corpora  4«  Consul  obtestabatur  milites ,  etc. 

GaUornm;  vide  adV,  44,  n.  4.  —  forte  leg.  Consul obtestatus  miiites... 

jilariis  equitibus  et  legionariis;  vide  dimicaturos ,  inferre,  etc.  Gron.  Pos- 

ad  XXV,  a  I ,  n.  4.  —  Hastilibus  c/c-  sis  et :  Ut  inferre  vexillarios  jussit  si- 

dentes ,  petentes  et  ferientes ,  sc.  pnn-  gna ,  etc.  Orak.  De  vexiUariis   vide 

ctim ,  non  caesim ;  Em.  ad  Tacit.  Ann.  1 ,  1 7,  n.  2. 


tj:tlt         LIB.  XXXV.  CAP.  V.  VI.  447 

eoruni;  signa  militaria  ducenta  duodecim,  carpenta 
sexaginta  tria.  Nec  Romanis  incruenta  victoria  fuit. 
Supra  quinque  millia  militum,  ipsorum  aut  socio- 
rum,  sunt  amissa,  centuriones  tres  et  viginti,  pra- 
fecti  socium  quatuor,  etM.  Genucius  et  M.  Marcius, 
tribuni  milittim  secundae  legionis. 

VI.  Eodem  fere  tempore  duorum  consulum  literae 
allatse  sunt,  L.  Cornelii  de  prselio  ad  Mutinam  cum 
Boiis  facto ,  et  Q.  Minucii  a  Pisis  :  Comitia  $uce  sortis 
esse^.  Cceterum  adeo  suspensa  omnia  in  Liguribus  se 
habere,  ut  abscedi  inde^  sine  pemicie  sociorum  et 
damno  reipubliccej  non  possit.  Si  ita  videretur  Patri- 
buSy  mitterent  ad  collegam ,  ut  is,  qui  profiigatum 
bellum  *  haberet ,  ad  comitia  Romam  rediret :  si  id 
facere  gravaretur^  quod  noji  suce  sortis  id  negotium 
essety  se  quidem  facturum ,  quodcumque  senatus  cen- 
suisset;  sed  etiam  atque  etiam  viderent  ^,  ne  magis  e 
republica  esset  interregnum  iniriy  quam  ab  se  in  eo 
statu  relinqui  provinciam.  Senatus  C.  Scribonio  ne- 
gotium  dedit,  ut  duos  legatos  ex  ordine  senatorio 
mitteret  ad  L.  Cornelium  consulem ,  qui  literas  col- 
legfe  ad  senatum  missas  deferrent  ad  eum ,  et  nun- 
tiarent ,  senatum ,  ni  is  ad  magistratus  subrogandos 


Cap.  VI.  I.  Comida  sua  sortis  esse 
(  ut  mox  negodum  suce  sortis  ) ,  eorum 
babendoram  potestatem  ac  jus  sibi 
sorte  evenisse  (  vide  ad  X.,  a6,  n.  4  )  ** 
nam  consnles  initio  jam  magistratus 
inter  se  comparabant  nonnunquam 
sortiebanturve,  uter  comitiis  cjnsanni 
pfseesset.  Conf.  ad  cap.  20 ,  n.  a  ;  ad 
XXXIX,  6  pr.  XXXIX,  3a.  Hsec  ve- 
ro  et  seqq.  verba  sunt  Q.  Miniicii. 

2.  Proftigatum  bellum;  vide  ad  III, 
5o ,  n.  5. 

3.  Sed  etiam  atque  etiam  viderent , 


prospicerent ,  caverent ,  curarent ,  ne 
magis  e  republica  esset,  etc.  vide  ad 
I,  27,  n.  5.  Imperativus  etiam  et 
conjunctivus  verbi  *videre  seq.  ne 
{i)ide  ne,  videant  nc,  ut  et  videndtim 
est  ne)  ponitnr  pro  vereor;  quae  est 
elegans  ratio ,  sub  specie  dubitationis 
modestae  et  judicium  alteri  relinquen- 
di ,  suam  sententiam  dicendi ;  Ern.  in 
Clav.  Cic.  Conf.  ad  II,  40,  n.  3,  et 
XXVIII ,  44 ,  n.  6 ,  et  Duk,  ad  h.  1. 
—  Codd.  omnes  apnd  Heara.  Crev. 
et  Drak.  coiistanter  servant  si  magis, 


448  T.  LIVII  tl^ 

Romam  veniret,  potius  ^  quam  Q.Minucius  a  bello 
integro  avocaretur  y  interregnum  iniripassurum.  Missi 
legati  renuntiarunt ,  L.  ComeUum  ad  magistratus 
subrogandos'^  Romam  venturum.  De  literis  L.  Cor- 
nelii ,  quas  scripserat  secundum  praelium  cum  Boiis 
factum,  disceptatio  in  senatu  fuit,  quia  privatim  ple- 
risque  senatoribus^  legatus  M.  Glaudius  scripserat, 
iFortunce  populi  romani  et  militum  virtuti  gratiam 
habendam ,  quod  res  bene  gesta  esset.  ConsuUs  opera 
et  militum  aliquantum  amissum ,  et  hostium  exerci- 
tum^  cujus  delendi  oblata  fortuna  fuerit ,  elapsum, 
Milites  eo  plures  perisse  y  quod  tardius  ex  subsidiis 
qui  laborantibus  opemferrenty  successissent.  Hostes 
e  manibus  emissos^  quod  equitibus  legionariis  et  tar- 
dius  datum  signum  esset ,  et  persequi  fugientes  non 
Ucuisset. 

VII.  De  ea  re  nihil  temere  decerni  placuit :  ad  fre- 
quentiores'  consultatio  dilata  est.  Instabat  enim  cura 
alia,  quod  civitas  fenere  laborabat;  et  quod,  quum 
multis  fenebribus  legibus  constricta  avaritia  esset,  via 
fraudis  inita  erat,  ut  in  socios ,  qui  non  tenerentur  iis 
legibus*,  nomina  transcriberent ;  ita  libero  fenere  ob- 
ruebant  debitores.  Cujus  coercendi  quum  ratio  quae- 


quod  recte  defendi  posse  putat  Doer. 
scilicet,  utexempla  ad  IV,  ao,  §  8, 
a  Drak.  collata  docent,  si  saepius  pro 
ariy  annon,  poni  solet.  Jnngendum 
igitnr  et  explicandnm  :  «  sed  etiam 
atqne  etiam  perpenderent ,  aiinon  in- 
terregnum  interea  iniri  magis  forUis- 
se ,  qnam  relinqni  ab  se  in  eo  statn 
provinciam,  esset  e  republica  ».  Ego 
tamen  malo  ne  magis,  Ed. 

4,  j4d  magistratus    subrogandos  ; 
vide  ad  II,  8  ,  n.  4. 

5.  Plerisque . . .  senatoribus  scripse- 
raf;vide  adX,  i3,  n.  12. 


Cap.  VII.  X.  jid  Jrequentiores,  ad 
ireqnentiorem  senatum.  Metellus  , 
cap.  8,  dicit,  eo  dilatam  esse  con- 
sultationem,  nt  preesentibus  auctorr- 
bus  earum  literarum  disceptaretnr ; 
Dnkems. 

a.  Viafraudis  inita  erat ,  ut  in  so- 
cios  ,  qui  non  tenerentur  iis  legibus , 
etc.  vidc  ad  VII,  16,  n.  i.  —  Libero 
fenere  ,  legibns  non  circumscripto , 
qnod  pro  arbitrio  postnlantur  a  cre- 
ditoribus  ,  qnibns  lioebat  exigcre  , 
qnantum  vellent.  —  Coercendi  ratio  ; 
al.  cernendi,  prob.  Ern.  nt  sit  inspi- 


u\c.lt       LIBER  XXXV.  CAP.  VII.  449 

reretur,  (iiern  fiairi  placuit  Feralia  ^,  quae  proxime  fuis- 
sent,  ut,  qui  post  eam  diem  socii  civibus  romanis 
credidissent  pecunias,  profiterentur,  et  ex  ea  die  pe- 
cuniae  creditae ,  quibus  debitor  vellet  legibus ,  jus  cr^;: 
ditori  diceretur.  Inde,  postquam  professionibus  de- 
tecta  est  magnitudo  aeris  alieni ,  per  hanc  fraudem 
contracti ,  M.  Sempronius  tribunus  plebis  ex  aucto- 
ritate  Patrum  plebem  rogavit ,  plebesque  scivit ,  ut 
cum  sQciis  ac  nomine  latino  pecuniae  creditae  jus  idem, 
quod  cum  civibus  romanis,  esset.  Habc  in  Italia  domi 
militiaeque  acta.  In  Hispania  nequaquam  tantum  belli 
fuit,  quantum  auxerat  fama.  C.  Flaminius  in  citeriori 
Hispania  oppidum  IUuciam  in  Oretanis  cepit ;  deinde 
in  hiberna  milites  deduxit :  et  per  hiemem  praelia  ali- 
quot,  nuUa  memoria  digna,  adversus  latronum  ma- 
gis ,  quam  hostium ,  excursiones ,  vario  tamen  eventu, 
nee  sine  militum  jactura,  sunt  facta^  Majores  res  gestae 
a  M.  Fulvio.  Is  apud  Toletum  oppidum  ^  cum  Vaccaeis 
Vettonibusque  et  Celtiberis  signis  coUatis  dimicavit; 

clendi.  Verum  non  ideo  prsecipue  so-  bus  jos  ibi  parentare  ».  Illum  seqnn- 

ciijussi  sunt  profiteri  pecnnias,  qnas  tus  est  Ovid.  loco  laudato.  <«  Hanc, 

civibns  rom.  ex  Feralibns   proximis  quia  justa  ^riinf,  dixere    Feralinlw 

credidissent,  ut  earum  magnitudo  no-  cem  ».  Ed.  —  Mon lun^e pecunice  cre- 

sceretur ,  sed  ut  ratio  iniretur  liberan-  ditee  jus  diceretur,  —  Quibus  debitor 

di  cives  fenere,  quo  a  creditoribus  iW/et  legibns.  Exiisquae  praecedunt, 

obmebantur;  Drak.  Vide  ad  VI,  27,  apparerenotatCreyerius,legibnsrom. 
n.  4.                                                   '        .  circumscriptam  esse  fenerandi  licen- 

3.  Diemjiniri  (  vid.  X ,  i3,  n.  i3  )  tiam,  et  e  re  debitoris  fuisse,  ut  se- 

placuit  Feralia  ;  dies  festns  et  paren-  cundnm  eas  leges  potius  pecunise  cre- 

talis ,  vel ,  ut  alii  putant ,  dies  festi ,  ditae  jus  diceretur,  sive  jndicarentur 

placandis  Manibus  sacri,  a.   d.  VIII  controyersiae    de    pecuniis    creditis, 

aut  IX  Cal.  Mart.  vid.  Intpp.  Cic.  £p.  qnam  secundum  leges  quibns  socli  la- 

ad  Attic.  IX  ,  i  pr.  et  Ovid.  Fast.  II,  tini    nominis    utebantur.  Permissum 

543-570;  PIut.Qaaest.  Rom.  cap.  34;  igitur  debitori,nt  romanis  vel  latinis 

Alex.  ab  Alex.  Dier.  gen.  V,  26.  —  legibus  cx  arbitrio  uteretur.  En. 
Varro  de  Ling.  Lat.  V,  3,  pag.  46  f  4*  Tb/^ri/m  opj9i<fum  Carpetanorum 

banc  vocem  derivat  diferendo  ;  «  qnod  in  Hisp.  Tarrac.,  hod.  Toledo.-^Fet- 

ferunt  tnm  epulas  ad  sepulcmm  ,  qui-  toniBusque,  populo   Lusitaniae   clrca 


45o  T.  LIVII  ^ll^. 

exercitnm  earuni  gentium  fudit  fiigavitque;  regem 
Hilermiun  vivum  cepit. 

YIII.  Quum  ha?c  in  Hispania  gerebautur,  comitio- 
rum  jam  adpetebat  dies  ^  Itaque  L.  Cornelius  consul, 
relicto  ad  exercitum  M.  Claudio  legato ,  Romam  venit. 
Is  in  senatu  quum  de  rebus  ab  se  gestis  disseruisset , 
quoque  in  statu  provincia  esset ;  questus  est  cum  Pa* 
tribus  conscriptis ,  quod ,  tanto  bello  una  secunda 
pugna  tam  feliciter  perfecto ,  non  esset  habitus  diis 
immortalibus  honos.  Postulavit  deinde ,  ut  supj^lica- 
tionem  simul  triumphumque  decernerent.  Prius  ta- 
men,  quam  relatio  fieret,  Q.  Metellus,  qui  consul 
dictatorque  fuerat,  Literas  eodem  tempore^  dixit,  et 
consulis  L.  Cornelii  ad  senatum ,  et  M.  MarceUi  ad 
magnampartemsenatorum^  aUata^esse,  intersepu- 
gnantes;  eoque  dilatamesse  consukationem^^  utprce- 
sentibus  auctoribus  earum  Uterarum  disceptaretur, 
Itaque  exspectcLsse  sese,  ut  consul,  qui  sciret  ab  le- 
gato  suo  ad^ersus  se  scriptum  aUquid,  quum  ipsiw- 
niendum  esset,  deduceret  eum  secum  Bomam ;  quum 
etiam  verius  esset,  Ti.  Sempronio  imperium  hahenti 
tradi  exercitumy  quam  legato  ^.  Nunc  videriesse  amo- 
tum  de  industriUy  ne  ea,  quas  scripsisset^prassens  di- 


Tagam,  inter  DDriuin  ct  Anam.  Ve- 
etonibusque  prsestantiores  MSS  et  edd. 
LiTii,  Caesaris,  Plinii  altommqne.  Sed 
OOftTTOv^  diciuitar  Graecis,  et  VettO" 
nes  itt  Gruteri  Inscr.  p.  383  et  Sgt. 
Conf.adSil.  ni,378. 

Gap.  VIII.  X.  Comitiorum  adpetebat 
dies;  vide  ad  V,  19,  n.  a. 

a.  Eoque  Mlatam  esse  eonsuU, ,  vide 
ad  I ,  X I ,  n.  6. 

3.  Quum  etiam  verius  esset  (  vide 
ad  n,  489  n.  3  ),  Ti»Sempronio  im- 
perium  habenti  tradi  exercitum,  guam 
legato  ;  vide  ad  XXIX  >  6  ,  n.  6.  «  Er- 


go  legati  imperium  non  habebant? 
Atqui  Seipioni»  legatus  eonsularis 
erat,  seque  ac  Marcellus.  Sed  respon- 
deri  potest,  Sempronio,  quiannoprio- 
re  consul  fuerat,  prorogatnm  esse  im> 
perium.  Itaque  et  proconsul  et  legatus 
Corn.  Merulae  erat  ».  Vales.  «  Quam 
sententiam  etsi  veram  esse  pnto ,  ta- 
men  non  magis  intelligo ,  quomodo , 
qui  ipse  imperium  habebat,  consnli 
imperium  babenti ,  cui  itaque  parcre 
debebat,  legatus  esse  potuerit,  qaam 
quomodo  Pleminius,  si  imperium  ex- 
traord.  a  populo  aeceperat ,  quod  Pigh. 


ij\alll:      LIB.  XXXV.  CAP.  VIII.  IX.  45r 

cerety  aut  argueret  coram^^  et^  si  quid vani qfferret ^ 
arguiposset,  donec  ad  liquidum  veritas  explorata  es- 
set.  Itaque  nihil  eorum  ^  quce  postularet  consul ,  de^ 
cernendum  inprcesentia  censere.  Quum  pergeret  nihilo 
segnius  referre^,  ut  supplicatio  decerneretur ,  triuili- 
phantique  sibi  Urbem  invehi  liceret;  M.  et  C.  Titinii 
tribuni  plebis ,  se  intercessuros ,  si  de  ea  re  fieret  se- 
natusconsultum ,  dixerunt. 

IX.  Censores  erant  priore  anno  creati  Sex.  iElius 
Paetus  et  C.  Cornelius  Cethegus.  Cornelius  histrum 
condidit*.  Censa  sunt  civium  capita  centum  quadra- 
^nta  tria  millia ,  septingenta  quatuor.  Aqua;  ingentes 
eo  anno  fuerunt  *,  et  Tiberis  loca  plana  Urbis  inun- 
rfavit.  Circa  portam  Flumentanam  etiam  coUapsa  qua?- 
<lam  ruinis  sunt ;  et  porta  CoeHmontana  fulmine  icta 


putabat  (  vlde  ad  XXIX»  6,  n.  6  ) , 
legatas  Scipionis  fuerit  ».  Duker. 

4.  Preesent  diceret,  aut  argtteretco' 
ram ,  praesens  probaret ,  aut  ejos  iiisi- 
iQolaret  consulem,  et,  si  quidviani  af- 

firret,  posset  argui,  id  probari,  Tel 
ipse  Tauitatis  insimulari,  accusari ,  vi- 
tuperari.  ^—  Crever.  locam  sic  elegan- 
ter  emendat:  de  industria,  qui  ea, 
qu(c.,,  diceret,  et  aut  arg,  coram, 
aut  si,  etc.  Lectionem  qui  ea  defen* 
dit  J.  Fr.  Gronovias,  dnm  relativnm 
eleganter  nonnunquam  pro  ne  vel  si- 
niili  partlcula  poni ,  in  edit.  prlra.  ad 
li.  1.  et  ad  Senec.  de  Benef.  II,  24  > 
copiose  docuit.  £d. 

5.  Quumpergeret  n,  s.referre;  vide 
adXXVI,  a,  n.  3. 

Ca.p.  IX.  I.  Cornelius  lustnim  con- 
didit;  vide  ad  I,  44,  n.  3.  —  Cen- 
sa  sunt  civium  capita  CXLIII  mil- 
iia ,  etc,  vide  ad  XXXIX ,  7 ,  n.  i . 
Ducenta  pro  centum  conj.  Pigb.  in 
Ann.  ad  a.  SSg,  pag.  268;  quia  ante 
decennium  multo  major  numerus  re- 


feratnr  XXIX,  3^,  n.  4«  isque  suc- 
cessu  temporis  cum  imperio  crescere 
soleat.  (( Hot:  quidem  rationem  babet ; 
sed  dubitatio  oriri  potest ,  an  ibi  potios 
corrupti  sint  numeri ,  quam  b.  1.  nam- 
que  XXVII,  36,  tantum  CXXXVIII 
mlllia  eduntur,  nec  valde  verisimiie 
est,  durante  adhuc  bello  punico  ci- 
vium  numerum  quinque  annis  prope 
ad  80000  anctum  fuisse.  Yerum  nihil 
vitii  in  numero  esse  credo  XXIX,  37, 
qula  Llvius  in  illa  censura  qoasi  extra- 
ordinarium  meraorat,  quod  censores 
per  provlncias  dlmiserunt,  ut  civium 
rom.  in  exercitibus  nnmerus  referre- 
tur.  Dubltatlonem  Pighii  confirmat, 
qaod  sequente  lustro  2  5  8000  censi 
sunt ,  XXXVIII ,  36.  Si  liv.  XXXII , 
7,  numerum  civinm ,  qui  ante  quin 
quenuium  censi  fherant,  retulisset, 
certius  aliquid  de  bac  re  statui  pos- 
set ».  Duk. 

2.  Aquee  ingentes  eo  annofuerunt, 
etc.  vide  supra  ad  librum  XXIV,  dap. 
9  ,  n.  4. 


:/< 


45^  T.    LIVII  t\cX, 

est;  muru/^que  circa  multis  locis  de  caelo  tactus.  ;^t 
Ariciae  et  Lanuvii  et  in  Aventino  lapidibus  pluit ;  et 
a  Capua  nuntiatum  est ,  examen  vesparum  ingens  in 
forum  advolasse ,  et  in  Martis  aede  consedisse.  Eas 
coUectas  cum  cura,  et  igni  crematas  esse.  Horum 
prodigiorum  causa  decemviri  libros  adire  jussi^,  et 
novemdiale  sacrum  factum ,  et  supplicatio  indicta  est, 
atque  Urbs  lustrata.  lisdem  diebus  ^diculam  Victo- 
riae  Virginis,  prope  aedem  Victorise,  M.  PorciusCato 
dedicavit  biennio  post,  quam  vovit.  Eodem  anno  co- 
loniam  latinam  in  agrum  Thuriiium  triumviri  deduxe- 
runt  Cn.  Manlius  Vulso,  L.  Apustius  FuUo,  Q.  JEliu^ 
Tubero ,  cujus  lege  deducebatur  ^.  Tria  millia  pedi- 
tum  iere,  trecenti  equites  ;  numerus  exiguus  pro 
copia  agri.  Dari  potuere  triceua  jugera  in  pedites , 
sexagena  in  eqtiites.  Apustio  auctore  tertia  pars  agri 
d^mpta  est ,  quo  postea ,  si  vellent ,  novos  colonos 
adscribere  possent^  Vicena  jugera  pedites,  quadra- 
gena  equites  acceperunt. 


3.  Decemviri  libros  adirejiusi;  vide 
ad  in,  lo,  n.  6.  —  NovenuUale  sa- 
crum;  ride  ad  I,  3i ,  n.  3.  —  Urbs 
Uistrata ;  vidc  adl,28,n.a.  —  Vi- 
ctorite  Firginis;  conf.  Sexf  Rufus  ct 
P,  Victor.  Vict,  Vietricis  conj.  Ursin. 
ex  denariis  gentis  Porciae.  Neutrum 
cognomen  alibi  obvium.  —  Praeter 
morem  nnnc  addi  Virginis  censet  Ooe- 
ring.  quia  nempe  Victoria  ,  ut  Virgo 
alata,  laurum  vel  palmam  in  manu 
tenens,  repraesentari  solet  in  veteri- 
bus  monnmentls ;  vid.  Mariett,  Pier, 
grav,  tom.  II  ,^  P.  i ,  pL  1 1 8 ,  et 
Mp^tfauc.  tom.  I,/>/.  ao8.  Ne  quis 
vero  miretur  a:di  Victorice ,  quae  fuit 
in  Palatio  (XXIX ,  1 4)  adjectam  fuisse 
adiculam;  supra  quoqne  XXVI ,  23 , 
Victoria  In  cnlmine  %dis  Concocdiae 


fuimine  icta  atque  decussa  in  anteiixis 
ad  Victorias,  hoc  est,  ad  minor;« 
quaedam  Victoriae  signa ,  haesisse  dici- 
tnr.  Conf.  quae  ibi  notantur,  ad  vol. 
V,  pag.  iSg.  Ed. 

4.  Coloniam  latinam  in  agrum  Thu^ 
rinum . . .  deducebatur;  conf.  XXXI Y, 
53.  Thurinum  ex  emendat.  certissima 
Sigon.  pro  antiqua  lect.  Trentinum 
et  Ferentinum,  Conf.  Cluver.  Ital.  ant. 
III ,  6.  Pro  agrum  plerique  MSS  et 
edd.  vett.  castrum ,  non  improb. 
Gron.  et  Dnk.  ut  idem  aitpagns  Thu" 
rinus  apud  Suet.  Oct.  i ,  et  simiiiter 
dictum  Cic.  ad  Attic.  VIII,  12,  ca- 
strum  Truentinum. 

5.  Quo  novos  colonos  adscriberc 
possent ;  vide  supra  ad  libmm  IT, 
cap.  25,  n.  4* 


^.€.559.  LIBER  XXXV.  CAP.  X.  453 

X.  In  exitu  jam  annus  erat ,  et  ambitio  magis ,  quam 
unquam  alias ,  exarserat  consularibus  comitiis.  Multi 
€t  potentes  petebant  patricii  plebeiique  :  P.  Cornelius 
Cii.  filius  Scipio ,  qui  ex  Hispania  provincia  nuper 
decesserat  magnis  rebus  gestis,  et  L.  Quintius  Flami- 
ninus,  qui  classi  in  Graecia  praefuerat,  et  Cn.  Manlius 
Vulso;  hi  patricii.  Plebeii  autem  C.  La^lius,  Cn.  Do- 
niitiuSy.C.  Livius  Salinator,  M'.  Acilius.  Sed  omnium 
oculi  in  Quintium  Corneliumque  conjecti;  nam  et  in 
unum  locum  '  petebant  ambo  patricii;  et  rei  militaris 
gloria  recens  utrumque  commendabat.  Caeterum  ante 
omnia  certamen  accendebant  fratres*  candidatorura , 
duo  clarissimi  setatis  suae  imperatores.  Major  gloria  in 
Scipione ,  et,  quo  major ,  eo  propior  iilvidiam.  Quintii 
recentior  ,  ut  qui  eo  anno  triumphasset.  Accedebat , 
quod  alter  decimum  jam  prope  annum  assiduus  in 
oculis  hominum  fuerat ;  quae  res  minus  verendos  ma- 
gnos  homines  ipsa  satietate  facit :  consul  iterum  post 
devictum  Hannibalem  censorque  fuerat^.  In  Quintio 
nova  et  recentia  omnia  ad  gratiam  erant :  nihil  nec 
petierat  a  populo  post  triumphum,  nec  adeptus  erat ; 


Cjlp.  X.  I .  /n  rmum  locum ,  ejusdem 
faoooris  (  vide  ad  IV,  i6 ,  n.  5  )  obd- 
nendi  caasa  (  nam  alter  consulum  uti- 
fjue  ex  plebe  creandus  erat ,  vide  ad 
VI,  35,  n.  ^)f  petebemt,  ut  iuitio 
Gnp.  multi  et  potentes  petebant ,  scil. 
snfTragia  seu  consulatura.  (  Sic  et  ihf. 
cap.  24,  n.  X  ;  XXXVII,  47,  n.  3, 
et  al.  )  Durios  certe  in  unum  dictum 
pro  nnum,  Suspicarer  hi  pro  in,  nisi 
eadem  dictio  re*peteretur  inf.  cap.  24» 

2.  Fratres  candidatorum  ;  T.  Quin-' 
tms  Flamininus  et  P.  Gomelius  Scipio 
Africanus ;  qui  tamen  illins  Scipiouis 
non  fratcr  germanus,  sed  patruelis 
eraf.  Cdnf.  n.  4»It*  passim^n/er  di- 


citur.  Confer.  Drak.  ad  h.  1.  Intpp. 
Jnstini ,  XVII,  3 ;  Gron.  Obss.  II ,  6 ; 
Periz.  Anim.  Hist.  cap.  3 ,  pag.  106.' 
Mox  alii  major  gloria  Scipionis  et  eo 
propior  invidia^.  Confer.  ad  II,  48  , 
n.  5. 

3.  Consul  iterum ,  etc.  ante  consul 
excidisse  yidetur  et;  forteqne  leg.  Ao» 
minum  f  quas  res,..  facitj,  et  con- 
suL » .  fuerat.  — '- Minus  'verendos,  etc. 
Greverius  observat  hic  a  Livio  adjici 
potuisse ,  qnod  Val.  Maxim.  testatur 
lib.  II ,  cap.  4 »  eo  alienatunft  esse  a- 
Scipione  Tulgi  animum,  quodautttor 
fuisset  secernendi  a  populo  senatusr  v» 
Indis  spectandis.  £n. 


Af  C.  193. 
U.  C.  &59. 


454  T.   LIVII 

profratre  germanOj  non  patruele  ^ ^  se  peiere  aiebat; 
pro  legato  et  participe  administrati  belli.  Se  terra , 
fratrem  mari^  rem  gessisse,  His  obtinuit,  ut  praefer- 
retur  candidato ,  quem  Africanus  frater  ducebat ;  quem 
Cornelia  gens ,  Cornelio  consule  comitia  habente ; 
quem  tantum  praejudicium  senatus,  virum  e  civitale 
optimum  judicatum,  qui  matrem  Idseam  Pessinunte 
venientera.  in  Urbem  acciperet.  L.  Quintius  et  Cn.  Do 
mitius  Ahenobarbus  consules  facti.  Adeo  ne  in  plebeio 
quidem  consule ,  quum  pro  C.  I^lio  niteretur,  Afri-* 
canus  valuit.  Postero  die  praetores  creati  L.  Scribonius 
Libo,  M.  Fulvius  Centumalus,  A.  Atilius  Serranus^ 
M.  Baebius  Tamphilus ,  L.  Yalerii^s  Tappp  ^  Q.  Salo- 
nius  S^rra.  iEdilitas  insignis  eo  anno  fuit  M.  i^milii 
Lepidi  et  h.  ^milii  Paulli.  Multos  pecuarios  damna-* 
runt :  ex  ea  pecunia  clype;\  inaurata  in  fastigio  Jovis 
aedis  posuer unt.  Porticum  unam  ^  extra  portam  Trige- 


4.  Pro  fratre  germaiio ,  nonpatrue- 
/e . « .  Africanus  frater  patruelis ;  ^onf. 
n.  a.  —  £x  vet.  libro  Sigoniiu»  edidit 
j4fricanus  fraterque ,  h.  e.  L.  Scipio, 
postea  Asiatici  cognomen  'adeptns; 
sed  eani  lectionem  hic  non  locum 
habere  censct  Doeringxus,  qnia  mo- 
do  dictum  taX,  fratres  candidat,  4uo 
clar.  oft.  su€e  itnperatores ;  deinde 
quia  panlo  ante  dixit  Quintius  se  non» 
ut  Afripanns  pro  patruele,  sed  pro 
germano  fratre  petere;  denique  quia 
L.  Sclpia  tum  t^mporis  nondum  luit 
i«,  cnjus  in  commendando  candidato 
allquid  vaieret  anctoritas.  £d. — Prater 
ducebat,  ed.  Grut.  nlt^i  et  seqq.  dedu- 
cebat,  Nil  interest.  Conf.  ad  VI ,  34 , 
n.  6.  Eomae  autem  candidati  die  co- 
roitiomi|i  a  cognatis  ant  amicis ,  popu- 
lo  gra^osls,  in  painpum  Martium  de% 
duci  splebant,  ut  faciJi^s  votorum 
iierent  compotes ,  et  ab  illis  commen- 


darentur  adjuvarenturve.  Hinc  mox 
quem  tantum  prwjudicium  (  vide  ad 
UI,  40,  n.  10)  senatuSf  sc-.  ducebat, 
hoc  est,  commendabat  sen  adjuvabat 
(  conf.  Tal.  Max.  rV,  5 ,  n.  3  ,  et  sup. 
adl,33,n.  7), virum  e  eiuitatCf  ci- 
vibus,  optimum,...».  aecipcretf  vidc 
supra  XXIX ,  y4..  —  Matrem  Idtieam 
Pessinunte  venientem  ;  vid.  ad  XXIX, 
10,  B.  6. 

5.  L.  Valerius  Tappo  Drak.  pro 
ynlg.  TappuSf.  quodtamen  XXX YII,. 
57 ,  ct  XXXVIII,  36,  retinuit.  — 
Multos  pecuarios  damnarunt ;  vide  ad 
X  ,  23  ,  n.  II.  OmnnaruHt  vero  pro: 
effecerant  accusatione ,  nt  in  judicio 
popuU  damnarentur,  qnod  patet  ex 
XXXIH,  42.  Sic  et  XXXVIII,  35, 
n.  4  et  S.  Gonf.  ad  VH »  16 ,  n.  6.  — 
Cljrpea  inaurata  ;  yide  ad  XXV,  Sij  , 


n.  7, 


6.  Portieum  uaam.. .  e/nporio ...  n 


^:^:ltl:      lib.  xxxv.  cap.  x.  xi.  455 

Tninam ,  eiQporio  ad  Tiberim  adjecto ;  alteram  a  porta 
Fontinali  ad  Martis  aram ,  qua  in  Campum  iter  esset , 
perduxerunt. 

XI.  Diu  nihil  in  Liguribus  dignum  memoria  gestum 
erat.  Extremo  ejus  anni  bis  in  magnum  periculum  res 
adducta  est.  Nam  et  castra  consulis  oppugnata ,  aegre 
sunt  defensa;  et  non  ita  multo  post,  per  saltum  an- 
gustum  quum  duceretur  agmen  romanum ,  ipsas  fau- 
ces  exercitus  Ligurum  insedit.  Qua  quum  exitus  non 
pateret ,  converso  agmine  redire  institit  consul  * .  Et 
ab  tergo  fauces  saltus  occupatas  a  parte  hostium  erant, 
Caudinaeque  cladis  raemoria  non  animis  modo,  sed 
ppope  oculis,  obversabatur.  Numidas  octingentos  ferme 
equites  inter  auxilia  habebat.  Eorum  praefectus  consuli 
poUicetur ,  Separte,  utra  vellet,  cum  suis  erupturum, 
Tantum  uti  dicerety  utra  pars  frequentior  vicis  esset. 
In  eosse  impetumfacturumj  et  nihilprius  quamflam-- 
mam  tectis  injecturum ,  ut  is  papor  cogeret  Ligures 
excedere  saltUy  quem  obsiderenty  et  discurrere  ad 
opem  ferendam  suis.  CoUaudatum  eum  consul  spe 
praBmiorum  onerat.  Numidae  equos  conscendunt,  et 
obequitare  stationibus  hostium,  neminem  lacessentes, 
coeperunt.  Nihil  primo  adspectu  coutemptius.  Equi 
hominesque  paululi  et  graciles ;  discinctus  et  inermis 
eques^,  praeterquam  quod  jacula  secum  portat;  equi 


porta  Fondnali  ad  Martis  aram  in 
Campo  Martio.  Gonf.  XL,  45;  Donat. 
Urb.  rom.  I,  ai,  III,  i3;  Nardin. 
Rom.  vet.  I,  9 ,  VI,  7 ,  VII ,  9. 

Cat.  XI.  I.  Redire  institit  consul; 
vide  ad  XXIV,  a6  ,  n.  7.  Post  consul 
excidit  sed,  aat  potius  more  livii  per 
aouv^erov  omissum.  lUud  suspica- 
batur  Gron. ,  hoc  Bauer.  —  Gronovii 
«onjecturam,    ut  elegantem,   probat 


Doer.  Ed.-—  Mem,  non  an,  modo,  sed 
^tiam  imagQ  pr,  oculis  obv, ,  sc.  simili- 
tudine  rei  praesentis ,  ut  memoria  ^ast 
imago  esset ;  Sauer. 

a.  Discinctus  eques ,  veate  laxiore 
aut  fluente  utena ,  more  Afrorum  mol- 
liumque  hominum.  Conf.  ad  Sil.  II , 
56;  III,  236,  et  de  toto  h.  1.  Lips. 
Mil.  rom.  III ,  8.  —  Equi  sinefrenis : 
quos  virga  regunt  «tiam  nunc  Mauri^ 


456  T.  LIVII  tcX: 

sine  freuis ,  deformis  ipse  cursus  rigida  cervice  et  ex- 
tento  capite  currentium.  Hunc  contemptum  de  indu- 
stria  augentes ,  labi  ex  equis  ^,  et  per  ludibrium  spe- 
ctaculo  esse.  Itaque,  qui  primo  intenti  paratique,  si 
lacesserentur,  in  stationibus  fuerant,  jam  inermes  se- 
dentesque  pars  maxima  spectabant.  Numidae  adequi^ 
tare^  dein  refugere,  sed  propius  saltum  paulatim 
evehi^;  velut  quos  impotentes  regendi  equi  invitos 
efferrent.  Postremo  subditis  calcaribus  inter  medias 
stationes  hostium  erupere,  et,  in  agrum  latiorem 
evecti,  omnia  propinqua  viae  tecta  incendunt.  Pro- 
ximo  deinde  vico  inferunt  ignem ;  ferro  flamfnaque 
omnia  pervastant.  Fumus'  primo  conspectus ,  deinde 
clamor  trepidantium  in  vicis  auditus,  postremo  se- 
niores  puerique  refugientes  tumultum  in  castris  fece- 
runt.  Itaque  sine  consilio,  sine  imperip,  pro  se  quis- 
que  currere  ad  sua  tutanda ;  momentoque  temporis 
castra  relicta  erant,  et  obsidione  hberatus  consul, 
quo  intenderat ,  pervenit  ^. 

yiAe  ad  Sil.  I,  ai5. — Rigida  cervice,  /^or^du  vorat;Dak. — Ad  vocem  f a/fv/n 

sci].  capite  ad  terram  demisso  et  ex-  Doering.  suppleri    posse  putat:  qao 

tento ,  protento.  Contra  et  rigida  cer-  eveherentur,  hoc  est ,  quo  esset  exitus. 

vix  dicitur,  quae  nimis  in  tergam  re-  Ed.  —  Equi  invitos  efferrent,  ut  III, 

clinata  est;  vide  Emest.  ad  Snet. Tib.  5, 6i ;  IV,  29.  Auferrent  conj.  Gron. 

68  ,  et  Clav.  Cic.  voc.  obstipus.  non  improh.  Drak.  Confer.  ad  XXX, 

3.  Hunc  contemptum  de  industria  x8  ,  n.  4>  —  Sane  auferri  saepius  dl- 
augentes  labi  ex  equis  inverse  dictum  cuntur  ii ,  qui  yi  qaadam  et  impeta 
pro  augere  seu  auxemnt  labendo,  aut  ita  abripiuntar,  ut  resistere  nequeant. 
augentes  pro  aucturi,  at  augerent,  Sed  vulgatam  defendit  Doering.  his 
quia  volebant  augere ;  Bauer.  Forte  exemplis :  III ,  5 ,  Furium  longius  ex- 
leg.  Hunc  contemptum  ut  de  i.  auge*  tulit  cursus;  et  FV,  29,  Messium  im- 
rent,  et  labi,  etc.  petus  extuUt    ad  castra  VoUcorum. 

4.  Propius  saltum  pqulatim  eyehi  ;  E».  —  Inter  medias  stationes  hostium 
at  jam  ipsi  in  saltu  erant,  quem  con>  erupere,  nt  III,  36,;  T,  46,  al.  per 
sul  cuni  ezercita  rom.  ingressus  erat ;  medias  edd.  ante  Drak.  per  intermis- 
unde  puto,  saltum  esse  fauces  saltas  sas  st,  h,  conj.  Oudend.  ad  Frontin. 
ab  Ligaribus  insessas  et  angustias  Strat.  I,  5,  n.  16,  prob.  Duk. 
aditas  ,  sic  ut  saitus  Thermopylarum  5.  Quo  intenderat  iter,  pervenire , 
XXXVI ,  x5,  quem  locum ,  cap,  x6,  pcrvenit;  vide  ad  IV,  19  >  n.  i. 


^:^/st        LlBER  XXXV.  CAP.  XII.  ^Sy 

XII.  Sed  neque  Boii,  neque  Hispani,  cum  quibus 
eo  auno  bellatum  erat ,  tam  iuimice  infesti'  erant  Ro- 
manis,  quam  ^Etolorum  gens.  li  post  deportatos  ex 
Graecia  exercitus  primo  in  spe  fiierant ,  et  Antiochum 
in-vacuam  Europae  possessionem  venturum;  nec  Phi- 
lippum ,  aut  Nabin  quieturos.  Ubi  nihii  usquam  mo- 
veri  viderunt,  agitandum  aliquid  miscendumque  rati, 
ne  cunctando  senescerent  consilia,  concilium  Naupa- 
ctum  indixerunt.  Ibi  Thoas  praetor  eorum ,  conquestus 
injurias  Romanorum  statumque  iEtoliae ,  quod  omnium 
Grcecice  gentium  civitatiumque  inhonoratissimi\post 
eam  victoriam  essent,  cujus  causa  ipsi  fuissent^  l^g^- 
tos  censuit  circa  reges  mittendos ,  qui  non  solum  ten- 
tarent  animos  eorum ,  sed  suis  quemque  stimuHs  mo- 
verent  ad  romanum  bellum.  Damocritus  ad  Nabin , 
Nicander  ad  Phiiippum,  Dicaearchus  frater  praetoris 
ad  Antiochum  est  missus.  Tyranno  lacedaemonio  Da- 
mocritus,  ademptis  maritimis  cii>itatibus  enervatam 
tjrrannidem,  dicere.  Inde  militem,  inde  na/^es  nava- 
lesque  socios  habuisse.  Inclusum  suis  prope  muris 
AchcBOS  videre  dominantes  in  Peloponneso.  Nun- 
quam  habiturum  recuperandi  sua  occasionem^,  si 


Cap.  XJI.  I.  Tam  inimice  infesti 
omnes  fere  MSS;  forte  et  Mogunt. 
probb.  Gron. ,  Dnk.  et  Cort.  ad  Sal- 
)ust.  Cat.  XIX,  I.  Hinc  illod  recepi 
pro  vulg.  tam  initnici  infestique  ;  quod 
tamen  firmarl  poteat  coll.  XXII ,  3g, 
et  XXVIII,  39.  —  Agitemdum  ali- 
quid ,  tnrbandum ,  miscendumque  ; 
vide  ad  XXX ,  32 ,  n.  3  ;  Gort.  ad 
Sallnst.  Gat.  XXXVIII ,  3 ,  et  Jug. 
XJLI,  xo.  —  Ne  cunctando  senescc' 
rent  consiHa  (  vide  ad  1 ,  22 ,  n.  3  ), 
condiittm  JVaupactum  ind,  vide  ad 
IV,  a5,n.  4. 

3 .  Jnkonoratissimi,  minimis ,  tenuis- 


simis,  nuUis  admodum  praemiis  or- 
nati;  Bauer.  Gonf.  ad  XXXVII ,  54  , 
n.  3.  —  Circa  reges  legatos  mitten' 
dos;  vide  ad  I,  4»  n*  n.  —  Sius 
quemque  stimulis  moverent,  rationi- 
bus  cnique  aptis ,  conditiuni  cnjnsque 
accommodatis ,  congruis.  —  Diceear- 
chus  frater  proftoris  (  Thoantis) ,  etc. 
vide  ad  cap.  32 ,  n.  9 ,  ad  XXXVI , 
a8,   n.   a;  Polyb.  XVII,   10,  §  9; 

XX,  io,S5;XXII,-i4,S  »3. 

3.  Nunquam  habiturum  recuperan» 
disua  occasionem:  Gron.  conj.  n,  h, 
su€un  occ,  deleto  voc.  reenperandi, 
quod  a  Voss.  MS  abest ,  et  iuterposi- 


458  T.  LIVII  tcX 

eam ,  quce  twn  esset,  prcetermisisset.  Nullum  exercU 
tum  romanum  in  Grcecia  esse;  nec  propter  Gythiumy 
aut  maritimos  alios  Laconas ,  dignam  cojisam  exisU- 
maturos  Homanos,  cur  legiones  in  Grceciam  rursus 
transnUttant.  Haec  ad  incitandum  animum  tyranui  di- 
cebantur,  ut,  quum  in  Graeciara  Antiochus  trajecisset, 
conscientia  violata^  per  sociorum  injurias  romanse 
amicitiae ,  conjungeret  se  cum  Antiocho.  £t  Phiiippum 
Nicander  haud  dissimili  oratione  incitabat.  £rat  etiam 
major  orationi  materia ,  quo  ex  altiore  fastigio  rex , 
quam  tyrannus,  detractus  erat  ^,  quoque  plures  adem- 
pta?  res.  Ad  hoc  vetusta  regum  Macedoniae  fama ,  per- 
agratusque  orbis  terrarum  victoriis  ejus  gentis  refe- 
rebatur.  Et  tutum  vel  incepto ,  vel  ei^entu  se  consiUum 
Hfferre.  Nam  neque,  ut  ante  se  moveat  PhilippuSy 
quam  Antiochus  cum  exercitu  transieritin  Grceciamy 
suadere;  et^  qui  sine  Antiocho  adversus  Romanos 
JEtolosque  tam  diu  sustinuerit  bellum ,  ei ,  adjuncto 
AntiochOy  sociis  MtoliSj  qui  tum  grai^iores  hostes^ 
quam  Romani  y  fiierint  y  quibus  tandem  virihus  resi- 
stere  Romanos  posse?  Adjiciebat  de  duce  Hannibale, 
nato  ad versus  Romanos  hoste ,  qui  plures  et  duces  et 
milites  eorum  occidisset,  quam  quot^  superessent. 


tQia  viderl  potest  ex  verbis  extremitt. 
hiqiu  cap. Goof.  ad  I,  56 ,  n.  lo.  Idem 
Groti.,  nec  non  Duk.  et  Crev.  mox 
TO  prapter  ante  Gyihium  ddendam 
putabant.  Forte  leg.  aec  pro/iscto  GpT' 
ehium,  etc.  Si]niliter,cap«  17,  pmrvas 
ct  vix  dietu  dignas  beili  causas  tanto 
regi  eas  eiintates  esse,  —  BomaruB 
amicitias,  J.  Fr.  Gronqv.  tentat :  eonsc. 
viol.  per  soc»  iuj>  rom,  (  sc,  amicitiee  ) 
amicitUtm  jungeret  cum  Ant.  Sed  no- 
atra  leotio  cod.  Mogunt.  firmata  bene 
ae  habet.  Ed. 
4.  Detraetus  erat,  Doering.  cooji- 


ciebat  detrusus  vel  dejectus  erat,  sed 
nihil  mntandum  esse  vidit  ex  loco  iof. 
XXXVII,  45,  majestatem  ah  summo 
fastigio  ad  medium  detrahi,  Ed.  — 
Peragratusque  orhis ,  etc.  Exqnisitnni 
loc|uendi  genus  notat  Doering.  pro: 
et  cjfus  gentis  viotoriae  quae.  terraniiu 
orbem  peragrassent ,  hoc  ^st ,  per  ter- 
ranun  orbem  celebratas,  referebantur. 
Ed.*— JSr  tutum  vel  ineepto  vei  eventu , 
forte  inceptu:  nt  in  YtseH,  faednm  iu' 
ceptu,  faodum  exitu;  Ant.  Peria.  et 
Bauer. 

5.  Plures  fuam  quot  superessetU: 


ttlt     LIB.  XXXV.  CAP.  XII.  XIII.  459 

Haec  Philippo  Nicander.  Alia  Dica&archus  Antiocho , 
et  omnium  primum ,  prcedam  de  Philippo  RomanO" 
rum  esse  dicere ,  victoriam  JEtolorum ,  et  aditum  irt 
Grceciam  Romanis  nullos  cUios ,  quam  JStolos ,  de- 
disse  ;et  advincendum  vires  eosdemprcebuisse.  Deinde 
quantas  peditum  equitumque  copias  praebituri  Antio- 
cho  ad  belium  essent ;  quae  loea  terrestribus  copiis , 
quos  portus  roaritimis.  Tum  de  Pbilippo  et  Nabide 
libero  mendacio  abutebatur  ^  \paratum  utrumque  ad 
rebeUandum  esse^  et  primam  quamque  occasionem 
recuperandi ^a y  quas  bello  amisissent^  arrepturos.lta 
per  tptum  simul  orbem  terrarum  £toU  Romanis  con- 
citabant  bellura.  Reges  tamen  aut  non  moti,  aut  tar- 
(Ui|s  moti  sunt. 

XIJI.  Nahi&  ei^templo  circa  omnes  vicos  maritimos 
(Umisit,  ad  seditiones  in  iis  miscendas;  et  aUos  prin- 
cipum  donis  ad  suam  causam  perduxit ,  aUos  perti- 
naciter  in  societate  romana  manentes  occidit.  Achaeis 
oranium  maritimorum  Lacoqum  luendorum  aT.  Quin- 
tio  cura  mandata  erat.  Itaque  extemplo  et  ad  tyran-- 
num  legatos  miserunt ,  qui  admonerent  foederis  eum 
romani%  denuutiarentque ,  ne  pacem,  quam  tanto- 
pere  petisset ,  turbaret ;  et  auxiUa  ad  Gylhium ,  (juod 
jam  oppugnabatur  a  tyranno,  et  Romam ,  qui  ea  nun- 
tiarent,  legatos  miserunt.  Antiochus  rex,  ea  hieme 
Raphise  in  Phoenice*  Ptolemaeo  regi  iEgypti  fiUa  in 


redttndat  qtiot,  f.  intrusnm  a  librariis. 

6.  Libero  mendacio  abutebaiur ; 
vjde  ad  XXIY,  aa  ,  n.  i ,  et  XXYII, 
46 ,  n.  6. 

Ca.p.XIII.  i.Feederis  eitm  romani^ 
h.  e.  cum  Romanis.  —  Legatos  mise- 
ritnt  bis  in  periodo  repetitur;  in  priori 
looo  TO  rniserunt  deiendum  putabat 
Crev.  sed  cur  non  el  to  legatos  ?  in- 


quit  Doerlng.  CaBtemm  in  his ,  qua& 
incuria  fudit ,  maculis  haud  sollicitan» 
dam  esse  Livii  orationem  jam  notavi^ 
mns.  En. 

a.  Raphio!  in  Phcenice ,  cni  etian^ 
tribuitur  a  Strab.  XYI,  p.  759,  etsl 
ab  aliis  Palaestinae  vel,  cujus  nomine 
ea  quoque  comprehenditur,  Coelesy- 
riae;  qul  etiam  docent,  Raphiam  seu. 


46o 


T.   LIVII 


A.  G.  19I. 

U.  c.  5^9. 


matrimonuim  data ,  quum  Antiochiam  se  recepisset , 
per  Ciliciam  ,  Tauro  monte  superato ,  extremo  jara 
hiemis  Ephesum  pervenit :  inde  principio  veris ,  An- 
tiocho  filio  misso  in  Syriam  ad  custodiam  ultimarum 
partium  regni ,  ne  quid ,  absente  se ,  ab  tergo  move- 
retur,  ipse  cum  omnibus  terrestribus  copiis  ad  Pisi- 
das,  qui  circa  Sidam  incolunt^,  oppugnandos  est 
profectus.  £0  tempore  legati  romani  P.  Sulpicius  et 
P.  Villius,  qui  ad  Antiochum  (sicut  ante  dictum*  est) 
missi  erant ,  jussi  prius  Eumenem  adire,  Elaeam  ve- 
nere;  inde  Pergamum  (ibi  regia  Eumenis  fuit)  escen- 
derunt.  Gupidus  belli  adversus  Antiochum  Eumenes 
erat ,  gravem ,  si  pax  esset ,  accolam  tanto  potentio- 
rem  regem  credens ;  eumdem ,  si  motum  bellum  es- 
set ,  non  magis  parem  Romanis  fore ,  quam  Philippus 


Rhaphaeam  ( ita  apud  Plin.  V,  i3  seu 
14  )  primam  ease  urbem ,  quae  profici- 
scentibus  ex  .£gypto  in  Coelesyriam 
occurrat,  parique  intervaUo  XXII 
mil.  pass.  distare  a  Gaza  et  BLhinoco- 
rnra  vel  potius  Bhinocolura  (  vide  ad 
XLV,  1 1 ) ,  extremo  opp.  iEgypti  ver- 
sus  CcBlesyriam,  quod  Strabo  i.  1.  Pa- 
laestinae,  et  Oio4orus ,  1 ,  60 ,  iEgypto 
assignant,  et  a  naribus  mutilatis  latro- 
num  dicunt  ita  appellatum.  Confer. 
Intpp.  Steph.  Byx.  et  Itin.  Ant.  p.  i5z 
sq.  Schweigh.  ad  Polyb.  Y,  80,  $  3; 
Y,  8a ,  85 ,  86 ;  Noris.  Epbch.  Syr. 
Macc.  Y,  4,  a,  pag.  5c8  ;  Relandi 
Palaest.  III,  p.  967,  970;  Hard.  ad 
PIin.V,  i3. 

3.  Ad  Pisidas  ,  gui  circa  Sidam  in» 
colunt,  opp.  in  confinibus  Pampbyliae 
et  Pisidiae  situm ;  unde  etiam  a  Polyb. 
V,  73  ,  Pisidiae  tribuitur ,  sed  a  Strab. 
XII,  p.  569 ,  et  aliis  Pampbyliae.  Sim^ 
dam  emend.  Jac.  Gronov.  putans, 
boc  esse  opp.  Pisidiae,  ab  iUo  diver- 


sum ,  et  inde  dictos  Sindensium  agros 
XXXVIII,  i5  (ubi  Sidensium  edd. 
vett.) ;  et  Selgam,  quae  haud  dubie  Pi- 
ftidarum  est,  Gelen.  et  Sigon.  Sicam 
et  Suam  MSS.  Confer.  XXXV,  4S; 
XXXVII,  a3;  Strab.  XIV,  p.  667; 
Schweigb.  ad  Polyb.  V,  73,S3»ad 
Appian.  Pun.  12 3  ,  et  Hard.  ad  Plio. 
V,a6. 

4.  Si  ut  ante  dictum  est  XXXIYt 
59.  —  Inde  Pergamum  escendemnt 
ex  emend.  Gron.  Conf.  ad  XX^IV, 
a8 ,  n.  I.  Plurimi  MSS  et  edd.  antt. 
descenderunt :  qu^dam  adscenderunt , 
prob.  Gelen.  quia  ad  -mediterraDei 
adscendatur.  Pro  iti  quidam  MSS  ft 
edd.  ante  Ald.  ubi,  Utrumqne  ab  aii- 
quo  adsutum  videtur,  qui  ignorabat, 
regias  etiam  XUV,  46,  Flor.  11 ,  9> 
et  al.  orbes  dici ,  in  quibus  sedes  re- 
gum  sunt;  Duk.  —  Gravem,  si  pax 
esset,*»  credens*  Junge:  credens  re- 
gem,  tanto  se  potentiorem ,  gravem , 
si  pax  esset,  adcolam  sibi  fore.  Doe- 


u.ciC.       LIB.  XXXV.  CAP.  XIII.  XIV.  461 

fuisset,  et  aut  fun(iitus  sublatum  iri,  aut,  si  pax  victo 
daretur,  multa  illi  detracta  sibi  accessura;  ut  facile 
deinde  se  ab  eo  sine  ullo  romano  auxiiio  tueri  pos- 
set.  Etiam ,  si  quid  adversi  casurum  foret  ^,  satius 
esse  romanis  sociis  quamcumque  fortunam  subire, 
quam  solum  aut  imperium  pati  Antiochi ,  aut  abnuen- 
tem  vi  atque  armis  cogi.  Ob  haec ,  quantum  auctori- 
tate,  quantum  consiiio  valebat,  incitabat  Romanos 
ad  belium. 

XIV.  Sulpicius  aeger  Pergami  substitit.  Viilius, 
quum  Pisidiae  beiio  occupatum  esse  regem  audisset, 
Ephesum  profectus ,  dum  paucos  ibi  moratur  dies , 
dedit  operam ,  ut  cum  Hannibaie ,  qui  tum  ibi  forte 
erat,  saepe  congrederetur ;  ut  aniihum  ejus  et  tentaret, 
si  qua  posset%  et  metum  demeret  periculi  ei  quid- 
quam  ab  Bomanis  esse.  His  colioquiis  aliud  quidem 
actum  nihil  est :  sequutum  tamen  sua  sponte  est  ^ 
veiut  consiiio  petitum  esset ,  ut  viiior  ob  ea  regi  Han- 
nibai  et  suspectior  ,ad  omnia  fieret.  Claudius,  se- 
quutus  graecos  Aciiianos  iibros  *,  P.  Africanum  in  ea 
fuisse  iegatione  tradit ,  eumque  Ephesi  coiioquutum 
cum  Hannibaie.  Et  sermonem  etiam  unum  refert,  quo 
quaerenti  Africano ,  quemfuisse  maximum  imperatO' 
rem  Hannibal  crederet?  respondisse,  Alexandrum 


ring.  potat  forte  excidisse  to  sc  ante 
potentiorem.  £d. 

5.  Si  qmd  adversi  casurum  foret ; 
vide.ad  VI,  4a ,  n.  7. 

Cap.  XIV.  X.  Siquaposset,  sc.  ra- 
ttone ,  ut  XLII ,  46  extr.  et  al. — Actum 
nihil  est:  sequutum  tamen  sua  sponte 
est :  sAxemm  est  dele;  Gron.  Forte  et 
leg.  effectum  tamen. 

3.  Claudius,  sequutus  grtecos  Aci* 
lianos  libros,  etc.  vide  ad  XXV,  39, 
n.  6.  M  Livius  non  alium  hujus  bisto- 


riae  auctorem  habuisse  videtur:  de 
qua  etsi  judicinm  suum  non  interpo- 
nit,  tamen  fictam  ei  visam  fhisse; 
coUigi  potest  ex  XXXIV,  Sg,  6a, 
coU.  XXXV,  10,  ao  et  la».  Duk. 
ad  Epit.  Saltem  inde  patet,  Ainca- 
nnm  longe  prius  Romam  rediisse, 
qnam  legatos  ad  Antiocbum  rti  Asiam 
missos.  —  Et  sermonem  etiam  unum 
re/ere,  etc.  idem  coUoquinm  Scipionis 
cum  Hannibale  refert  Appian.  Syr. 
10;  et  suo  more  exomavit  Lucian. 


462  T.  LIVII  u.c/ss, 

Macedonum  regem ;  qtwdparva  manu  innumerabUes 
exercitus  fudisset  y  quodque  oras ,  quas  *visere  supra 
spem  humanam  esset,  peragrasset.  Quaerenti  deinde , 
quem  secundum  poneret?  Pyrrhum,  dixisse.  Castra 
metari primum  docuisse^.  Ad  hoc  neminem  elegan- 
tius  loca  cepisse,  prcesidia  disposuisse :  artem  etiam 
conciliandi  sibi  homines  eam  habuisse  ^  ut  italicce 
gentes  regis  externi,  quam  populi  romani,  tamdiu 
principis  in  ea  terrUy  imperium  esse  mallent,  Exse- 
quenti ,  quem  tertium  duceret?  haud  dubie  semet 
ipsum  dixisse.  Tum  risum  obortum  Scipioni ,  et  sub- 
jecisse* :  «  Quidnam  tu  diceres ,  si  me  vicii^ses  ?»  «  Tum 
«  me  vero ,  inquit ,  et  ante  Alexandrum ,  et  ante  Pyr- 
«rhum,  et  aute  omnes  alios  imperatores  esse. »  Et 
perplexum  punico  astu  responsum,  et  improvisum 
adsentationis  genus  Scipionem  movisse ,  quod  e  grege 
se  imperatorum  velut  inaestimabilem  secrevisset. 
XV.  Villius  ab  Epheso  Apameam  processit.  Eo  et 


Dial.  Mort.  XII.  —  Qitodque  ortis,  In 
quibasdam  codd.  ante  ortu  addltur 
ultimas,  quod  Drak.  ut  glossam  reji- 
dt ;  tuetur  vero  Doeringius ,  haud  su- 
perfluum  plane  arbitratus:  quae  qni» 
dem  vox,  si  a  Livio  profecta  esset, 
is  potins  scripturus  fuisse  videtnr, 
quodque  oras,  quas,,*  essetj  uUimas 
peragrasset.  Ed.  —  Peragrasset,  ut 
XLV,  9.  Fictoriis  peragrasset  conj. 
Crev.  coU.  cap.  la. 

3.  Castra  metari  primum  docuisse  , 
exemplo  suo  Pyrrhum  Ronianos ,  etc. 
Conf.  Donat.  in  Terent.  Eun.  IV,  x  3 , 
et  Plut.  Pyrrh.  pag.  387.  —  Neminem 
elegantius,  pmdeutins ,  scitius ,  aptius, 
cnm  meliori  judicio  (  conf.  cap.  3i, 
forte  et  37,  i,  coll.  Cic.  Senect. 
5 ,  Verr.  III ,  60  al,  ) ,  loea  cepisse, 
ut  apud  Tacit.  Agric.  aa  ,  non  alium 


dacem  opportunitates  loeorum  sapieU' 
tius  iegisse,  —  Prcesidia  disposuisse: 
malim  et  aciem  d,  —  Exsequenti ; 
vide  supra  ad  librum  V,  cap.  i5, 
not.  8. 

4.  Tum  risum  obortum  Scipioni ,  et 
subjecisse  (  vide  ad  XXIX ,  1 5 ,  n.  1 ) , 
sc.  eum.  Ita  passim  casum  pronomi- 
nis,  praecedente  alio  casu,  suppien- 
dum  esse,  docent  Duk.  et  Drak.  Gonf. 
ad  XXVIII ,  43 ,  n.  6  (  nbi  genns  lo- 
qnendi  nimis  abruptum  et  lectio  mu- 
tanda  videbatnr  Gron. ) ,  et  XXX , 
4a  ,  n.  6.  Tum  risu  oborto  Scipionem 
subjecisse  Lov.  a ,  et  edd.  Sigon.  — 
Perplexum,  hoc  est,  afobiguum;  ni- 
mimm  astute,  ut  observat  Doering. 
Hannibal  circuitione  aliqna  usus  fue- 
rat,  ut  eo  gravius  de  Scipione  judi- 
cium  subjiceret.  Ed. 


vllt        LIBER  XXXV.  CAP.  XV.  463 

Antiochus ,  audito  Romanorum  legatorum  adventu , 
occurrit  * .  AparaesB  congressis  disceptatio  eadem  ferme 
fuit ,  quae  Romae  inter  Quintium  et  legatos  regis  fue- 
rat.  Mors  nuntiata  Antiochi,  filii  regis,  quem  missum 
paulo  ante  dixeram  in  Syriam,  diremit  coUoquia.  Ma- 
gnus  luctus  in  regia  fuit,  magnumque  ejus  juvenis 
desiderium.  Id  enim  jam  specimen  sui  dederat,  ut^ 
si  vita  longior  contigisset ,  magni  justique  regis  in  eo 
indolem  fuisse  appareret.  Quo  carior  acceptiorque 
omnvbus  erat,  eo  mors  ejus  suspectior  fuit,  gravem 
successorem  eum  instare  senectuti  suae^  patrem  cre- 
dentem  per  spadones  quosdam,  talium  ministeriis 
facinorum  acceptos  regibus ,  veneno  sustuiisse.  Eam 
quoque  causam  clandestino  facinori  adjiciebant ,  quod, 
quum  Seleuco  filio  Lysimachiam  dedisset^,  Antiocho 
quam  similem  daret  sedem ,  ut  procul  ab  se  honore 
eum  qiloque  ablegaret  ^,  non  habuisset.  Magni  tamen 
hictus  species  per  ahquot  dies  regiam  tenuit ;  legatus- 
que  romanus ,  ne  aUeno  tempore  incommodus  obver- 
saretur  ^,  Pergamum  concessit.  Rex  Ephesum,  omisso, 
quod  inchoaverat,  beUo ,  rediit.  Ibi ,  per  luctum  regia 
clausa ,  cum  Minione  quodam ,  qui  princeps  amico- 
rum  ejus  erat ,  secreta  consiiia  agitavit.  Minio ,  ignarus 
omnium  externorura,  viresque  aestimans  regis  ex  re- 
bus  in  Syria  aut  Asia  gestis,  non  causa  modo  supe- 


Cap,  XV.  I .  Eo  et  j4ntiochus 

oceurrit ;  vide  ad  XXJ ,  6 1 ,  n.  i . 

3.  Eum  instare  senectuti  su/e;  vide 
ad  III,  6 ,  n.  5 ,  et  ad  Juvenal.  XIV, 
3t48.  —  Per  spadones  quosdam  ta- 
iium,  etc.  conf.  ad  Tac.  Ann.  VI,  3x  , 
n.  7 ,  XII,  66;  Intpp.  Curt.  III,  la  , 
n.  J7,rV,  lo,  n.  19. 

3.  Seleuco  filio  fysimachiam  d,  ; 
vide  ad  XXXIII,  40,  n.  6. 

4.  Utprocul  ab  se  honore  eum  quo- 


que  ablegaret ,  vetus  lectio ,  quam  de- 
fendit  Gron.  Obss.  IV,  16.  Per  ho- 
norem  emend.  Gelen.  et  Sigon.  Ad 
structuram  nil  intererit;  et  honoris 
specie  vel  per  honoris  speciem  frequen« 
tius  est :  sed  et  c.  17  (ubi  vid.  n.^),^^^ 
jus  cst  id.  qd.  perjuris  speciem  ;  Bauer. 
5.  Incommodus  obversaretur ;  vide 
ad  XXIV,  23  ,  n.  a.  —  Per  luctum  rc- 
gia  clausa;  vid.  II,  18  ,n.  i,et  V,  12 , 
n.  6.  —  Ex  rebus  in  Syria  aut  Asia 


m 


T.  LIVII 


1.  C.  11)3. 

u.  c. 559. 


riorem  esse  Antiochum ,  quod  nihil  asqui  postularent 
Romani,  sed  bello  quoque  superaturum  credebat. 
Fugienti  regi  disceptationem  cum  legatis ,  seu  jam  ex- 
perto  eam  minus  prosperam ,  seu  moerore  recenti 
confuso^,  professus  Minio ,  se ,  quse  pro  causa  essent, 
dicturum ,  persuasit ,  ut  a  Pergamo  arcesserentur  le- 
gati. 

XVI.  Jam  convaluerat  Sulpicius ;  itaque  ambo  Ephe- 
sum  venerunt^  Rex  a  Minione  excusatus,  et  absente 
eo  res  agi  coepta  est.  Ibi  praeparata  oratione  Minio ; 
«  Specioso  titulo ,  inquit ,  uti  vos  ^  Romani ,  graecarum 
«  civitatium  liberandarum  video  :  sed  facta  ve^tra  ora- 
a  tioni  non  conveniunt ;  et  aiiud  Antiocho  juris  sta- 
<c  tuistis^,  aho  ipsi  utimini.  Qui  enim  magis  Smyrnaei 
«  Lampsacenique  Graeci  sunt ,  quam  Neapoiitani  et 
«  Rhegini  et  Tarentini ,  a  quibus  stipendium^  a  quibus 
«  naves  ex  foedere  exigitis  ?  Cur  Syracusas  atque  in 
«  alias  Siciliae  graecas  urbes  praetorem  quotannis ,  cum 
«  imperio  et  virgis  et  securibus,  mittitis?  Nihil  aliud 
«  profecto  dicatis ,  quam  armis  superatis  vos  iis  has 
« leges  imposuisse.  Eamdem  de  Smyrna  et  Lampsaco 
«  civitatibusque ,  quae  loniae  aut  iEoiidis  sunt ,  causam 
«  ab  Antiocho  accipite.  Bello  superatas  a  majoribus , 
«et  stipendiarias  ac  vectigales  factas^,  in  antiquum 
« jus  repetit^.  Itaque  ad  haec  ei  responderi  velim ,  si 


gestb.  De  rebus,  quas  feliciter  gessit 
Antiochus  tani  contra  seditiosos  po- 
pulos,  quam  contra  Ptolemaeum  Phi- 
lopatora,  regem  .Slgypti,  Polyb.  IV 
etV,  citat  Doering.  Ed. 

6.  Mosrore  recenti  confuso;  vide 
adVI,34,n.  7. 

Ca.p.  XVI.  1,  Jamconvaluerat  SuU 
picius :  itaque  ambo  legati  rom. ,  Sul- 
picius  Villiusque,  E.  v,j  cf.  c.  14  pr. 


2.  jiliud  Antiocho  juris  statuisti*: 
sane,  quum  sequatur  utimini,  neque 
res  praeterita ,  sed  futura ,  et  agenda 
etiam  nunc,  indlcetur,  rectius  foret, 
nt  Gron.  legit ,  statuitis  :  nisi  iJIud 
elapsum  Livio  dixeris ;  Bauer. 

3.  Stipendiarias  ac  vectigales ;  viJe 
ad  V,  10,  n.  5. 

4.  In  antiquum  jus ,  statnm,  vel 
ditionem,  repetit,  revocat,  revocare 


u.cst       LIBER   X-XXV.  CAP.  XVI.  465 

<$ex  aequo  disceptatur,  et  non  belli  causa  quaeritur ». 
Ad  ea  Sulpicius,  «  Fecit  verecunde,  inquit,  Antio- 
«  chus,  qui ,  si  alia  pro  causa  ejus  non  erant,  quae  di- 
«cerentur,  quemlibet  ista,  quam  se,  dicere  maluit. 
H  Quid  enim  simile  habet  civitaiium  earum ,  quas  com- 
«  parasti ,  causa  ?  Ab  Rheginis  et  Neapolitanis  et  Ta- 
«  rentinis ,  ex  quo  in  nostram  venerunt  potestatem  , 
«  uno  et  perpetuo  tenore  juris  ^,  semper  usurpato , 
«  nunquam  intermisso ,  quae  ex  foedere  debent ,  exi- 
«  gtmus.  Potesne  tandem  dicere,  ut  ii  populi  non  per 
«  se ,  non  per  alium  quemquam  foedus  mutaverint ,  sic 
«  Asiae  civitates,  ut  seroel  venerunt  in  majorum  An- 
«  tiochi  potestatem ,  in  perpetua  possessione  regni  ve- 
«  stri  permansisse ,  et  non  alias  earum  in  Philippi , 
«  alias  in  Ptolemaei  fuisse  potestate ,  alias  per  multos 
«  nnnos  nullo  ambigente  libertatem  usurpasse  ?  Nam 
«  si,  quod  aliquando  servierunt ,  temporum  iniquitate 
«  pressi,  jus  post  tot  saecula  asserendi  eos  in  servitu- 
« tem  faciet ;  quid  abest ,  quin  actum  nobis  nihil  sit , 
«  quod  a  Philippo  liberavimus  Graeciam  ^,  et  repetant 
«posteri  ejus  Corinthum,  Chalcidem,  Demetriadem 
«  et  Thessalorum  totam  gentem  ?  sed  quid  ego  causam 
«  civitatium  ago ,  quam ,  ipsis  agentibus ,  et  nos  et  re- 
«  gem  ipsum  cognoscere  aequius  est  ?  » 

Talt;  ut  iViyif^  ^iftoRem^neXXI,  6i ,  cepi    pro    vulg.    mutaverint    ex   MS 

n.  5;  XXXII ,  33  ,  n.  lo ;  XL,  35,  Gaertn.  et  emend.  Duk.  qul  jam  mo 

n.  7 ;  et  in  jus  jtidiciumque  XXXVI  ^  nnit ,  ut  hic  esse  pro  quemadmodom , 

39 ,  n.  3 ,  XXXIX ,  a4 » n.  3  , XLI ,  a2.  eique  respondere  sic,  —  Jus  post  tot 

5.  Perpetno  tenore  juris,  eleganter  s€ecula,  etc.  Doering.  aetates  intelligit 

pro:  uno  eodemque  jure;  nam  quod  (  levea;  ).  Vide   supra    ad  IX,   x8, 

untun    eumdemque    modum    servat,  n.  10  ,  t.  III,  pag.  49.  Ed. 
quod  uno  eodemque  ordine  procedit ,  6.  Quod  a  Philippo  Uberw,  Gnc- 

nec  nlla  re  interrumpitur,  ejus  con-  ciam  :  malim  liberarimus  ;  sed  enim 

stantem  et  aequabilem  continuationem  plurima  sic  mutanda  sunt ,  ut  panlo 

dici  tenoren  monet  Doering.  En.  —  ante  ut  semel  venerint,  etc.  17,  extr. 

l/t  ii popuii,,,  foedus  mutaverunt  re-  qunm  petierint,  vel  peterent;  Bauer. 

n.  3o 


466  T.  LIVII  tcX 

XYII^  Vocari  deinde  civitatium  legationes  jiissit , 
prosparatas  jam  ante  et  instructas  ab  Eumene  ,  qui , 
quantinncumque  virium  Antiocho  decessisset,  suo  id 
accessurum  regno  ducebat'.  Admissi  plures,  dum 
suas  quisque  nunc  querelas,  nunc  postulationes  in- 
serit,  et  aequa  iniquis  miscent,  e  disceptatione  alter- 
catiouem  fecerunt.  Itaque,  neque  remissa  ulla  re, 
neque  impetrata ,  aeque  ac  venerant ,  omnium  inoerti 
legati  Romam  redierunt.  Rex ,  dimissis  iis ,  consilium 
de  bello  romano  habuit,  Ibi  alius  alio  ferocius ;  quia , 
quo  quisque  asperius  adversus  Romanos  ioquutus  es- 
set,  eo  spes  gratioe  major  erat.  Alius  superbiam  postu- 
latorum  increpare ,  tanquam  Nabidi  victo ,  sic  Antio- 
cho,  maximo  Asiae  regum,  imponentium  leges.  Quan- 
quam  Nabidi  tamen  dominationem^  inpatriam  suam 
et  patriam  Lacedcemonem  renUssam.  AiUiocho  si 
Smyma  et  Lampsacus  imperaiafaciant,  indignum  vi- 


Talia  centiefl  obvia  in  oratione  obliqna. 
Cap.  XYII.  X.  Siio  id  accessunim 
regno  ditcebat ,  putabat ,  sperabat.  — 
Niuic  qutrelas,  nunc  postulationes 
inserit:  Baaeri  nota  est:  •>  Cui  ergo 
orationi?  At  neqne  nominata  baec, 
eui  per  ^toVotav  »uppleri  boc  toc.  e  re 
ipsa  possit:  neque  inserebantur  iita 
orationi ,  sed  eam  constitnebant.  Le- 
gere  possis  ingerit »  sc.  regi  ejnsve  le^ 
gato,  ut  TII,  68.  Ant  perturbatior 
brevitate  oratio,  explicanda,  acsifo- 
ret :  qnerelas  postulationibua ,  postu- 
lationes  qnerelis  inserit,  i.  e.  miscet. 
Expostulationes  fegit  Drak.  et  mox 
et  asqua  iniquis  miscent  pro  Tulg. 
tequa  iniquis  miscentes,  Illud  certe 
non  placet:  uam  et  expostulationes 
idem  signiiicant,  qaod  quereiie ,  etin 
seqq.  neque  remissa  ulla  re,  neque 
impetrata,  prius  manifesto  querelas, 
postcrins,  etsi  per  cbiasmum,  respi 


cit  postulationes  ».  Recte,  opinor :  sed 
ad  inserit  e  seqq.  mXeVi,  disccptationi ; 
nt  et  mox  ibinlius  atio  ferocius ,  scil. 
loquutus  est  e  seqq.  Confer.  «d  XXI, 
43,  n.  4*  Minns  placet  interpanctio 
Dmk.  Ibi  alius  alioferocius  fquia . . . 
major  eratj,  alius  superbiam ,  etc.  nt 
vox  alius  ante  superbiam  vel  delenda 
sit,  vel  propter  byperliaton  sive  alia 
interposita  perspicuitatis  cansa  repe- 
tita.  —  Walcbius ,  Emend.  pag.  a  1 4  f 
censet  verba  aliiu  alioferocius  respi- 
eere  utrosque ,  et  qui  superbiam  po- 
stnlatomm  increpabant ,  et  qui  dice- 
bant  parvas  belli  cansas  esse;  nam 
ferociter  agere  potuerunt ,  ut  opfnatnr, 
etiam  qui  pacem  bello  praeferebant. 
Quare  ita  distiiignendnm  jnbet :  tbi 

alius   al,  ferocius  Cquia eratj^ 

aUus increpare ;  alii  dicere 

parvas ,  etc.  Eo. 

2.  Nabidi  tamen  dominationem . , . 


t.cst:  LIB.  XXXV.  CAP.  XVII.  XVIII.  467 
derL  Alii,  parvas  et  vix  dictii  dignas  belli  pausas 
tanto  regi  eas  cintates  esse;  sed  initium  semper  a 
parvis  injusta  imperandi  fieri^  :  nisi  crederent ,  Per^ 
sus  y  quum  aquam  terramque  ah  LacedcemonOs  pe^ 
tieruntj  gleba  terrce  et  haustu  aquce  eguisse^.  Per 
similem  tentationem  Romanis  de  duabus  ci^itatibus 
agi^;  etcdias  civitates,  simul  duas  jugum  exsuissevi- 
dissentj  ad  Uberatorem  populum  defecturas,  Si  non 
Ubertas  servitute potior  sit  y  tamen  omni  prassenti  staiu 
spem  cuique  novandi  res  suas  bUindiorem  esse. 

XVIII.  Alexander  AGarnan  in  consilio  *  erat,  Phi- 
lippi  quondam  amicus,  nuper  relicto  eo  sequutus 
opulentiorem  regiam  Antiochi;  et,  tanquam  peritus 


remissam  ;  vide  ad  XXXII ,  si ,  n.  3. 

3.  Parvas  quidem  et  vix  dictu  di' 
gttas...  sed  initium  semper  a  parvis 
injusta  imperttndi  fieri  ex  emend.  pro- 
babili  Rabenii,  Gron.  et  Drak.  proba- 
ta ,  pro  vulg.  sed  ».  s,  per  jus  injusta 
impetrandL  Baner.  baec  notavit :  «*  De 
voe.  imperandi  probo;  aptius  enim 
videtnr :  certe  liv.  petendi  vel  postU' 
landi  s^sripsisset.  Nam  at  impetres,  ab 
alterins  paitis  facilitate  et  patientia 
pendet.  Sed  voc.  injusta  ntiqae  po- 
stcere  oppositnm/tf^  videtur,  i.  e.  juris 
speciem;  nisi  contextus  is  sit,  qui 
parvarum  rerum  mentionem  faciat. 
Nani  et  pnecedit  parvas  belli  eausas , 
«t  Persicie  postulationis  similitudd 
parva  commemorat.  Eapfabnia  qnoque 
hane  lectionem  commendat :  sed  con- 
textus  major  vis  est »,  — -  Walchius , 
pag.  sii 4  ,  defendit lect. perjus injusta 
pro,  aparvis  inj.  et  pntat  displicere 
nemini  posse,  qoi  meminerit  per  fi- 
dem  (per  speciem  fidei) ,  per  caiisam, 
et  pluritun  similium  loquendi  ratio- 
Dum.  Ed. 

4.  Nisi  crederent ,  Persas ,  Xerxem , 


quum  aquam  terramque  ab  Laeed. 
petiertmt  (  confer.  ad  cap.  x6 ,  n.  5  ), 
gleba  terrce  et  haustu  aquie  eguisse, 
nec  potinli  hac  formula  indicasse  om- 
nia ,  quae  terra  mariqne  continerentur, 
vel  deditionem  totius  regionis  (  conf. 
de  more  Persaram ,  y^  xat  u^up  po- 
seendi ,  loca  Herodoti  aliommque  lau- 
data  ab  Intpp.  Curt.  III,  10,  n.  8, 
etBrisson.  de  regno  Pers.  III,  p.  33o, 
et  de  form.  ) :  et  similiter  Romanorum 
postnUta  eo  tantum  spectare ,  ut  duas 
illas  civitates,  nec  potins,  earum  li- 
bertate,  qnod  sperarent,  denegata, 
plnres  liberarent,  et  regi  Antiocbo 
eriperent. 

5.  Per  similem  tentati^nem  a  Bo- 
manis  (  ut  paulo  ante  Antiocho  impe- 
rata  pro  ab  A,  i.  conf.  ad  XXIY,  39 , 
n.  8  )  dtf  duabus  eivitatibus  agi;  et 
(  forte  at  vel  sed;  vid.  tamen  XXIII , 
44*  n.  ^)  alias  civitates,  etc.  Mox 
forte  leg.  Etsinon  libertas,  etc. 

Ca.p.  XVIII.  I.  In  consilio.  Multi 
dant  concilio  ;  male :  jam  saepius  erro- 
rem  illum  scribanim  et  editorum  no- 
tavemnt  viri  docti.  Scilicet  concilio 

3o. 


A.  C.  i<|3. 

u.  c.  559. 


46«  T.   LIVII 

Graeciae ,  nec  ignarus  Romanorum ,  in  eum  gradum 
amicitiae  regis ,  ut  consiliis  quoque  arcanis  interesset, 
acceptus  erat.  Is ,  tanquam  non ,  utrum  bellandum 
esset ,  nec  ne ,  consuleretur ,  sed  ubi  et  qua  ratione 
bellum  gereretur,  Victoriam  se  haud  dubiam  propo- 
tiere  animo  afHrmabat,  si  in  Europam  transisset  rex, 
et  in  aliqua  Griecice  parte  sedem  bello  cepisset,  Jam 
primum  JEtolos,  qui  umbilicum  Grcecice^  incolerent, 
in  armis  eum  imenturumy  antesignanos  ad  asperrima 
quceque  belli  paratos.  In  duobus  vehct  cornibus  Grce- 
*  cice  Nabin  a  Peloponneso  concitaturum  omnia ,  repe^ 
tentem  Argivorum  urbem ,  repetentem  maritimas  civi" 
tates  y  quibus  eum  depulsum  Romani  Lacedcemonis 
muris  ihclusissent;  a  Macedonia  Philippumy  ubipri-- 
mum  bellicum  cani^  audissety  arma  capturum,  Nosse 
se  spiritus  ejus  y  nosse  animum:  scire  yferarum  modo, 
quce  claustris  aut  vinculis  teneantury  ingentesjam  diu 


(  VassemhUe  )  adsunt,  quibas  eapta 
eonsilia  proponuntur,  eonsilio  ( le  eon- 
seil)  rero,  qui  ipsia  capiendis  eonsi- 
liis  adhibentur.  En.  —  Aeeeptus  ertU: 
del.  erat;  Duk.  et  Bauer. 

a.  MtoloSy  qui  umbilieum  Grateio! 
incolerent;  f^fa}.ov,  h.  e.  rb  fttaov, 
luedium,  centrum.  Tulgo  Graeci  opi- 
nabantur,  Delphos  esse  umbilicum  non 
Oraeciae  tantum ,  std  totius  etiara  Or- 
bis  terramm.  Conf.  XXXYIII ,  48 ; 
XLI,  a3,  et  de  origine  conunenti 
Sirab.  IX,  3,  n.  6,  pag.  419,  420; 
Schol.  et  Gedike  ad  Pind.  Pyth.  lY, 
7,  YI,  3;  Claudian.  de  Cons.  Mall. 
Theod.  prolog.  1 1  seq.  et  Intpp.  So- 
phocl.  0£d.  Tyr.  4S0 ,  et  Eurip. 
Orest.  3oi  ,  Sga,  et  lon.  asS,  462. 
'  Earadem  Jndseomm  Teterumque  Chri- 
stianemm  opinionem  fuisse  de  Hiero- 
solymis  aut  Golgotha  (  ut  Athenien- 


sium  dfe  Athenis  et  Paphioram  de 
Papho  ) ,  eamque  perversam  esse ,  quia 
globus  sequalem  ubique  snperficicni 
habeat,  et  in  terra  quoque  habitabili 
non  facile  punctum  finiri  posait,  m 
qno  undique  deductae  pares  lineae  con- 
currant,  docet  Gellar.  GeOgr.  ant. 
lib.  I,  c.  4-  Conf.  Siebelis  in  notis  ad 
l^vivixoc  ,  pag.  1 53  sq. 

3.  jintesignwos  ad  asperrima,ete, 
Tide  ad  II,  20 ,  n.  ^.—^Comibus  Grat~ 
cio},  eztremis  partibus  Peloponnesi  et 
Helladis.  —  Forsan  alludit^Noster  ad 
dictum  illnd  Demetrii  Phal.  qni  Pelo- 
ponnesnm  similemboyi  aiebat,  cujus 
velnt  comua ,  Ithome  et  Acrocorin- 
thus  prominebant.  Eo. 

4.  Bellicum  cani;  vide  ad  YII  ,40, 
n.  4*  —  Spiritus  ejus;  vide  ad  XXX, 
II,  n.  3.  —  Ferarum  modo,  qua 
claustris,  etc.  «f.  XXXIV,  4  >  A>  ^^\ 


uclC      LIB.  XXXV.  CAP.  XVIII.  XIX.  469 

iras  eum  inpectore  volvere.  Meminisse  etiam  se^  quo-^ 
ties  in  heUo  precari  omnes  deos  solitus  sit^  ut  Antio- 
chum  sibi  darent  adjutorem.   Cujus  voti  si  compos 
aunc  fiaty  nuUam  moram  reheUandi  facturum»  Tan- 
ium  non  cunctandum^  neque  cessandum  esse.  In  eo 
enim  victoriam  verti^  si  et  loca  opportuna^  et  socii 
prceoccuparentur.  Hannihalem  quoque  sinemora  mit- 
tendum  in  Africam  esse  ad  distringendos  Romanos. 
XIX.  Hannibal  noa  adhibitus  in  consilium ,  propter 
colloquia  cum  Y illio  suspectus  regi ,  et  in  nuUo  postea 
honore  habitus ,  primo  eam  contumeliam  tacitus  tulit ; 
deinde  melius  esse  ratus ,  et  percunctari  causam  re- 
pentinse  ali^nationis ,  et  purgare  se ,  tempore '  apto , 
quaesita  simpliciter  iracundiae  causa  auditaque ,  «  Pater 
«  Hamilcar ,  inquit ,  Antioche ,  parvum  admodum  me , 
«cquum  sacrificaret,  altaribus  admotum  jurejurando 
«SKlegit,  nunquam  amicum  fbre  populi  romani.  Sub 
«  hoc  sacramento  sex  et  triginta  annos  militavi :  hoc 
«c  me  in  pace  patria  mea  expulit^  :  hoc  patria  extor* 
«  rem  in  tuaro  regiam  adduxit :  hoc  duce ,  si  tu  spem 
«  meam  destitueris ,  ubicumque  vires ,  ubi  arma  esse 
«  sciam  ,  huc  veniam ,  toto  orbe  terrarum  quaerens  ali« 
«  quos  Romanis  hostes.  Itaque,  si  quibus  tuorum  meis 
«(  criminibus  apud  te  crescere  ^  libet ,  aliam  materiam 


XXXVI,  7,  n.  6;  XUI,59,  n.  i. 
5,In  eo  'Vfictoriam  verti^  -nde  ad 
),ll,  «7,  n.  6.  —  Jd  distringendos  Ro- 
manos.,  diatrshendos,  ut  XLIV,  S5. 
(TDiversion  machen. ) 

Ci^p.  XIX,  I .  Tempore  apto;  vide^ 
ad  III,  9,  n.  4«  —  Gronovius  nialit 
'  iempore  capto,  qnod  qnidem  bene 
l«atinifl  dicitur,  ut  GraecU  Xa€ttv  xai" 
^jv  *  sed  Tidgatani  ▼clh  tibr.  auctori- 
idUe  firmatam  recte  tnetur  Doer.  En. 


sacrificaret,  eto.  vid.  XXI ,  i ,  n.  4< 
a.  /Toc  sacramentum  tneinpacepa- 
tria  mea  cariasima  iuTitum  expuUt: 
male  ed.  Gmtv  extuUt ,  quem  taraeR 
operarum  errorem  plurea  edd.  adsci- 
vere.  -—  Hoc  sacramento  duce  irotri- 
TixttTSpov  alicui  posset  Yideri ,  et  ma- 
lim  hoc  ducente ;  Gron.  Sed  oourer.« 
Drak.  ad  h.  1.  et  XXXIX ,  x ,  n.  4 ; 
Jensii  lect.  Lucian.  1,8.-—  Huc  ve- 
niam,  eo,  iUnc. 


^Pater  Hifmilcar  p.  adm,  me ,  qujum'  3.  Meis  criminibus  Upud  te  eresccre  j 


A.  C  19». 
V.  C.  bSo. 


470  T.   LIVII 

'i  cresceiidi  ex  me  quaerant.  Odi,  odioque  suni  Roma- 
«  nis.  Id  me  verum  dicere,  pater  Hamiicar  et  dii  testes 
«  sunt.  Proinde ,  quum  de  bello  romano  cogitabis , 
«  inter  primos  amicos  Hannibalem  habeto.  Si  qua  res 
a  te  ad  pacem  compellet,  in  id  cousilium  alium ,  ctim 
«  quo  deliberes,  quaerito  ».  Non  movit  medo  talis  ora- 
tio  regem ,  sed  etiam  reconciliavit  Hannibali.  Ex  con- 
silio  ita  discessum  est ,  ut  bellum  gereretur. 

XX.  Romae  destinabant  quidem  sermonibus  hostem 
Antiochum^,  sed  nihildum  ad  id  bellum  praeter  ani- 
mo4  parabant.  Consulibus  ambobus  Italia  provincia 
decreta  est,  ita  ut  inter  s6  compararent  sortirenturve , 
uter  comitiis  ejus  anni  pra&esset*  :  ad  utrum  ea  non 
pertineret  cura ,  ut  paratus  esset ,  si  quo  eum  extra 
Italiam  opus  esset  ducere  legiones.  Huic  consuli  per- 
missum ,  ut  duas  legiones  scriberet  novas ,  et  socium 
latini  nominis  viginti  millia  et  equites  octingentos. 
Alteri  consuli  duse  legiones  decret»,  quas  L.  Corne- 
lius  consul  superioris  anni  habuisset,  et  socium  ac 
latini  nominis  ex  eodem  exercitu  quindecinl  millia  et 
equites  quingenti^.  Q.Minucio  cum  exercitu,  quem 


videadni,  ig,n.  7 ,  et  XXJII ,  48 , 
n.  8.  Kiox  To  quam  ante  ex  me  reete 
omisit  Drak.  ante  enim  Livius  dixit 
meis  crinunibus;  Baaer.  —  Crescendi 
ejc  me,\^  est,  male,  quod  mihi  pa- 
rant ,  mea  pemicie.  Sic  apad  Cic.  pro 
&oscio  A>oer.  3o ,  accusarem  alios , 
epc  qt^ibus »  quomm  damno ,  possem 
crescefe,  Ed^ 

Cap  .  XX.  I .  Destinabant  sermonp- 
bus  hostem  Ant,  conf.  ad  IX,  z6, 
n.  II. 

a .  Inter  se  coinpararent  sortirentur- 
t^e^  vide  ad  III,  2,  n.  i  )  jam  nunc, 
uter  comitiis  ejus,  hnyw,  anni  consu- 
laribus  pjraetoriisqae/^rorojjr^  Confe- 


rendam  mox  n.  3 ,  et  ad  cap.  6 ,  n.  i» 
3.  Ex  fotlem  exercitu  quindecim 
millia  et  equites  quingenti,  omnes 
edd.  ante  Drak.  pedites  inserunt  ante 
quindecim  tmttia,  quam  locutioneni 
non  damnant  Duk.  et  Drak.  et  Periz. 
ad  Sanct.  Min.  IV,  % ,  pag.  709.  Hic 
mnitis  Livii  locis  docet ,  familiare  ei 
esse,  pro  genitivo,  qoi  volgo  partitio- 
nis  dicitor,  adhibere  ifium  ipsam  ca- 
sum ,  qao  namerus  rei  ziomeratae  ex- 
primatur,  vel  genitivam  sabhitelHgi 
hoc  modo  pedites  quindecim  mittia 
homimtm.  Hli  sapplent  numero  vel  ad 
quindecim  roillia  hominttm  (  sic  et 
Gron.  de  Pec.  vet.  1 9  7  ) }  vel  quod 


A*  C.  191. 
U.  G.  Stio. 


LIBER  XXXV.  CAP.  XX.  471 

in  Liguribus  habebat,  prorogatum  imperium.  Addi-^ 
tum,  in  supplementum  ut  quatuor  millia  peditum  ro- 
manorum  scriberentur  et  centum  quinquaginta  equi^ 
tes;  et  sociis  eodem  quinque  millia  peditum  iropera- 
rentur,  ducenti  quinquaginta  equites.  Cn.  Domitio 
extra  Italiam^  quo  senatus  censuisset ,  provincia  eve- 
nit,  L.  Quintio  Gallia  et  comitia  habenda^.  Praetores 
deinde  provincias  sortiti ;  M.  Fulvius  Centumalus  ur-^ 
banami  L.  Scribonius  Libo  peregrinam,  L.  Yalerius 
Tappo  Siciiiam,  Q.  Salonius  Sarra  Sardiniam,  M.  Bae^ 
bius  Tamphilus  Hispaniam  citeriorem ,  A.  Atilius  Ser- 
ranus  ulteriorem.  Sed  his  duobus  primum  senatus-^ 
consulto,  deinde  plebis  etiam  scito  permutatas  pro- 
vincise  sunt,  Atilio  ckssis  et  Macedonia ,  Ba^bio  Bruttii 
decreti.  Flaminio  Fulvioque  in  Hispaniis  prorogatuni 
imperium.  Baebio  Tamphilo  in  Bruttios  duae  legiones 
decretae,  quae  priore  anno  urbanai?  fuissent;  et  ut  so- 
ciis  eodem  millia  peditum  quindacim  imperarentur  et 
quingenti  equites.  Atilius  triginta  naves  quinquere-^ 
raes  facere  jussus,  et  ex  navalibus  veteres  deducere, 
si  quae  utiles  essent,  et  scribere  navales  socios.  £t 
consulibus  iraperatum^,  ut  ei  duo  millia  socium  ac  la- 
tini  norainis  et  mille  pedites  darent  Romanos.  Hi  duo 
prcetores  et  duo  exercitus,  terrestris  navalisque  ad- 
versu3  Nabin ,  aperte  jam  oppugnantem  socios  populi 


attinet  a4  pet^tes,  Hqc  refert  Duk. 
verba  Livii,  quae  laudavi  ad  HI,  5, 
lu  9 ;  X.XI ,  55 ,  n.  5 ;  XXVIII ,  a  , 
n.  a ,  et  XXXV,  23  ,  n.  2.  Confer.  ta- 
men  notas  ad  baec  loca ,  et  ad  XXVII, 
16 ,  n.  a  ,  et  XXXIX,  7,  n.  i.  Pe4i' 
(um  emend.  Gron.  aed  Drak.  vocem 
pedites  delevit,  ^uam  In  uullo  MS 
praeter  Lov.  5  invenit.  —  Et  noa  cum 
Doeringio  quoqne  to  pedites  delen- 
dum  arbitramar.  £d. 


4*  Galliaet  comitia  habenda;  conf. 
n.  2. 

5.  Consulibt^s  imperatum.  In  anti- 

quis  editionibus  vulgo  edebatur  con- 

suliimperatum,  ut...  daret,  sed  quum 
non  desigiiaretur  utri  iipperatum  con- 

suli;  deinde  cur  oni  tantum^  hinc 
Aldus,  probb.  viris  doctis,  nostram 
lectionem  ex  cod.  Mog.  recepit.  En. 
■ — Exercitus  terrestris  navalisque;  vidc 
ad  XXVII,  I,  n.  7. 


47^  T.  Livii  i.^:r 

romani,  dicebantur  parari.  Caetemm  legati  ad  Antio- 
chum  missi  exspectabantur ;  et ,  ptius  quam  ii  redis- 
sent,  vetuerat  Cn.  Domitium  consulem  senatus  ab 
Urbe  discedere. 

XXI.  Praetoribus  Fulvio  et  Scribonio ,  quibus ,  ut 
jus  dicerent  Romae,  provincia  erat,  negotium  datum, 
ut,  praeter  eam  ciassem,  cui  Atilius  praefuturus  erat, 
centum  quinqueremes  pararent.  Prius  quam  consul 
praetoresque  in  provincias  proficiscerentur,suppIicatio 
fuit.prodigiorum  causa'.  Capram  sex  hoedos  uno  fetu 
edidisse,  ex  Piceno  nuntiatum  est;  et  Arretii  puerum 
natum  unimanum;  Amiterni  terra  pjuisse^;  Formiis 
portam  murumque  de  cselo  tacta ;  et  ( quod  maxime 
terrebat)  consuli^Cn.  Domitii  bovem  loquutum ,  uoma 
GA.VE  TiBi.  Caeterorum  prodigiorum  causa  suppUcatum 
est ;  bovem  cum  cura  servari  ^iique  haruspices  jusse- 
runt.  Tiberis,  infestiore  quam  priore  impetu^  illatus 
Urbi ,  duo  pontes ,  aedificia  multa ,  maxime  circa  por- 
tam  Flumentanam ,  evertit.  Saxum  ingens ,  sive  im- 
bribus,  sive  motu  terrae  leviore ,  quam  ut  alioqui  sen- 
tiretur,  labefactatum,  in  vicum  Jugarium  ex  Capitolio 
procidit,  et  multos  oppressit.  In  agris  passim  inun- 
datis  pecua  ablata ,  viilarum  strages  facta  est.  Prius 
quam  L.  Quintius  consul  in  provinciam  perveniret , 
Q,  Minucius  in  agro  Pisano  cum  Liguribus  signis  col- 
latis  pugnavit :  novem  millia  hostium  occidit;;  cseteros 
fusos  fugatosque  in  castra  compulit.  £a  usque  in  no- 

Gap.  XXi.  I.  Prodigiorum  causa ,  geretur  etf  quod  max.  terrebat  con- 

etc,  vide  ad.I,  3i ,  n.  i.  sulem  Cn.Domitium,  bovem,  etc.  £o. 

a.  Amiterni  terra  pluisse :  al.  ter-  ^^lnfestiore  quam  priore  impetu, 

ram;  Tide  ad  III,  lo,  n.  4-  — ^t  proximo  ,  anni  prioris,  seu  proximi, 

fquod  max,  terr.J  consulis  Cn^  Do-  de  qno  vid.  c.  9.  Quam  prius  emeiid. 

mitii  bovem.  Sic   locom   htmc   bene  Gron.  prob.  Dak.  Anno  poat  priore 

•mendavit  PighiiM  in  Annal.  ad  ann.  inserebat  Faber.  —  Duo  pontes  ;  vide 

56 1 ,  qanm  aqtea  sine  senfu  apto  le-  ad  III ,  6a  ,  n.  4» 


vlZ:    LiB.  XXXV.  CAP.  XXI.  XXII.        473 

ctem  magno  certamine  oppugnata  defensaqne  sunt. 
Nocle  clam  profecti  Ligures  :  prima  luce  Romanus 
vacua  castra  invasit.  Praedae  minus  inventum  est,  quod 
subinde  spolia  agrorum  capta  domos  mittebant.  Mi- 
nucius  nihil  deinde  laxamenti  hostibus  dedit.  Ex  agro 
Pisano  in  Ligures  *  profectus,  castella  vicosque  eorum 
igni  ferroque  pervastavit.  Ibi  praeda  etrusca,  quae 
niissa  a  populatoribus  fuerat,  repletus  est  miles  ro- 
mamis. 

XXII.  Sub  idem  tempus  legati  ab  regibus  *  Romam 
reverterunt.  Qui  quum  nihii,  quod  satis  maturam 
causam  belli  haberet,  nisi  adversus  lacedsemonium 
tyrannum ,  attuiissent ,  quem  et  Achaei  iegati  nuntia- 
bant  contra  foedus  maritimam  oram  Laconum  oppu- 
gnare ;  Atilius  praetor  cum  classe  missus  est  in  Grae- 
ciam  ad  socios  tuendos.  Consules,  quando  nihil  ab 
Antiocho  instaret ,  proficisci  ambo  in  provincias  pla- 
cuit.  Domitius  ab  Arimino ,  qua  proximum  fuit ,  Quin- 
tius  per  Ligures  in  Boios  venit.  Duo  consulum  agmina 
diversa  ^  late  agrum  hostiura  pervastarunt.  Primo 
equites  eorum  pauci  cum  preefectis ,  deinde  universus 
senatus ,  postremo  in  quibus  aut  fortuna  aliqua ,  aut 


4.  Ex  agro  Pisano  in  Ligures  Apua- 
no8.  Conf.  XXXIX,  32  ;  XL,  41. 

Cap.  XXII.  X.  Ab  regibus,  Antio* 
cbo  et  Eumene;  Tide  cap.  z3.  —  Le- 
gati  nuntiabant.  Ex  nlt.  Gruteri  edi- 
tione  Tulgabatur,  \mnuntiabant,  sed 
alteram  lectionem  exliibent  codd.  An- 
muuiare,  ut  obserTant  grammatici , 
dicitnr  de  rebus  fnturis  vel  instanti- 
bna ,  nuntiare ,  de  rebus ,  quae  afferun- 
tur  ex  longinquo.  £d. 

2.  Duo  consubim  agmina  diversa, 
ctc.  vide  ad  III ,  60  ,  n.  i .  Nota  Glar. 
eat :  «  Qnae  Livina  hic  de  consulum  in 


Boios  prof^ctione  narrat ,  eadem ,  etsi 
paulo  diversius ,  refert  cap.  40.  Porro 
qu£  de  M.  Fnivio  Nobiliore,  uUerioris 
Hispaniae  praetore ,  cap.  7 ,  narravit , 
hic  prope  eadem  repetit ,  -sc.  de  Tole- 
to  ac  Vettonibus.  Non  est  mihi^dn- 
bium ,  tanta  remm  gestamm  mole  in- 
gentique  scriptornm  multitudine  Livii 
memoriam  obrutam:  nec  id  miran- 
dnm ,  prsesertim  in  homine  sene  ». 
SimiHum  in  Livio  repetitionum  ^xem- 
pla  vide  ad  XXXYI,  %x  ,  n.  4;  XLY, 
i5,  n.  8,  et  apud  Periz.  Anim.  Hist. 
cap.  4,  pag.  173. 


Ai  G.  191. 
U.  G.  56o. 


474  T.   LIVII 

dignitas  erat,  ad  niille  quingenti^  ad  consules  trans- 
fugerunt.  £t  iu  utraque  Hispania  eo  anno  res  pro- 
spere  gestae,  Nam  et  C.  Flarainius  oppidum  ^  Litabrum , 
munitum  opulentumque ,  vineis  expugnavit,  et  nobi- 
lera  regulum  Corribiionem  vivum  cepit ;  et  M.  Fulvius 
proconsul  cum  duobus  exerdtibus  hostium  duo  se- 
cuuda  praelia  fecit ;  oppida  duo  Hispanorum ,  Yesce- 
liam  Holonemque  %  et  castella  multa  expugnavit :  alia 
voluntate  ad  eum  defecerunt.  Tum  iu  Oretanos  pro- 
gressus ,  et  ibi  duobus  potitus  oppidis ,  Noliba  et  Cu- 
isibi ,  ad  Tagura  amnem  ire  pergit<  Toletum  ibi  parva 
urbs  erat ,  sed  loco  muuito.  £am  quum  oppugnaret , 
Vettonum  magnus  exercitus  Toletanis  subsidio  venit. 
Cum  his  signis  collatis  prospere  pugnavit,  et,  fusis 
Vettonibus ,  operibus  Toletum  cepit. 

XXIII.  Caeterum  eo  tempore  minus  ^a  bella ,  qua; 
gerebantur ,  curse  Patribus  erant ,  quam  exspectatio 
nondum  cospti  cum  Antiocho  belli.  Nam  etsi  per  le- 
gatos  idemtidem  omnia  explorabantur,  tamen  rumo- 
res ,  temere  sine  ullis  auctoribus  orti ,  multa  falsa  veris 
miscebant.  Inter  quae  allatum  erat,  quum  in  iEtoIiam 
venisset  Antiochus,  extemplo  classem  eum  in  Siciliam 
missurum.  Itaque  senatus,  etsi  praetorem  Atilium  cum 
classe  miserat  in  Graeciam ,  tamen ,  quia  non  copiis 
modo,  sed  etiam  auctoritate  opus  erat  ad  tuendos 


3.  Ad  mille  quingenti  ;  vide  ad  IV, 
59,  n.  4. — M,  Fulvhts proconsnl ,  qiii 
anno  ptiore  pretor  fuerat;  vide  ad 

XXVni,3«,n.  4. 

4-  Oppidum  Litabrum  Ortel.  in 
Thes.  Geogr.  docet,  Moralem  legere 
Britablum,  qtil  locus  est  juxta  Sego- 
viam.  —  M.  Pulvius  proconsul ,  immo 
proprcttor,  nt  XXXVI ,  1 ;  nara  ex 
XXXIV,  SS,  et  XXXV,  20,  paiet, 
eum  prartorem  obtinuisse  Hispaniam 


ulteriorem ,  et  imperium  ei  anno  seq, 
prorogatum  fuisse;  Dnk.  Sed  vide  ad 
XXVin,38,n.  4. 

5.  Vtsceliam  Holonemque ,  in  mul- 
tisMSS  Helonemque;  undeJac,  Gron. 
emend.  Belonemque ,  de  quo  Baetic» 
maritimae  oppido  vid.Toss.  ad  Mel. 
II,  6,  et  Uard.  pd  Plin.  III,  i.  Illud 
iiimium  distare  ab  Oretanis,  monet 
Crev.  De  Toleto  et  yettoaibus  vide  ad 
cap,  7  ,  n.  4* 


y.cX.     LIBER  XXXV.  CAP.  XXIII.  /^5 

sociorum  animos  %  T.  Quintiura  et  Cn.  Oct£ivium  et 
Cn.  Servilium  et  P.  Yillium  legatos  in  Graeciam  misit; 
et ,  ut  M.  Bs^biiis  ex  Bruttiis  ad  Tarentum  et  Brundi- 
sium  promoveret  legiones,  decrevit,  ut  inde,  si  res 
posceret ,  in  Macedoniam  trajiceret ;  et  ut  M.  Fulvius 
praetor  classem  navium  viginti  mitteret  ad  tuendam 
Sicilias  oram ;  et  ut  cum  imperio  esset ,  qui  classem 
eam  duceret  (duxit  L.  Oppius  Salinator,  qui  priore 
anno  £ediUs  plebis  fuerat ) ;  et  ut  idem  praetor  L.  Ya- 
lerio  collegae  scriberet,  Periculum  esse,  ne  classis  re- 
gis  Antiochi  ex  Mtolia  in  Siciliam  trajiceret:  itaque 
placere  senatui,  ad  ewn  exercitum^  quem  haberet^ 
tumultuariorum  militwn  ad  duodecim  miUia  et  qua- 
dringentos  equites  *  scribere  eum ,  quibus  oram  mari* 
titnam  provincice ,  qua  vergeret  in  Grceciam ,  tueri 
posset.  Eum  delectum  prsetor  non  ex  Sicilia  ipsa  tan- 
tum ,  sed  etiam  ex  circumjacentibus  insulis  habuit ; 
oppidaque  otania  maritima,  quse  in  Grasciam  versa 
erant ,  praesidiis  firmavit.  Addidit  alimenta  rumoribus 


Cap.  XXIII.  X.  Ad  tuendos  socio- 
rum  animos ,  alendo» ,  su.stentando8 : 
nisi  potias  leg.  tenendos  (  in  fide  ) ; 
Gron.  piobb.  Dok.  et  Oron.  Coiif.  ad 
XXII,  22  ,n.  9. — Tuendos,  Doering. 
ihterpretatur ,  sociorum  animos  custo- 
dire  et  obaerTare,  ne  a  fide  et  officio 
recedant.  Ipsi  tamen  Talde  arridet 
Gronovii ,  vel  potius  Tan.  Fabri  con- 
jectara ,  ad  eenendos.  £d.  —  Legatos; 
vide  ad  XXXVI ,  i ,  n.  4. — Ue  inde , 
si  res  posceret .....  et  ut  M,  Fulvius, 
Creveno  displicet  repetita  particola 
ut,  q^sp  a  qnibusdam  codd.  abest.  Hu- 
jos  tiunen  particul«  repetitionem  dili- 
gentiae,  qna  sigillatim  quseque  im- 
perantur,  bene  convenijre  existimat 
Do«riqg.  JSd.  —  Ciassem  navium  i;/- 
ginti  e  MS  Mogunt.  ei   multis  aliis 


h.  1.  et  cap.  a4,  pro  vulg.  c.  ;t.  tri^ 
ginta  recepi,  mirorque  idem  haad 
fecisse  Drak. ,  qui  tamen  banc  lect.  ex 
XXXVI,  3,  probabilem  fijBri  monet, 
et  id)ivis  fere  codicem  Mogunt.  se- 
quitnr. 

a.  Tumultuariorum  militum  (  vide 
adl,  37,  n.  A)  ad  duodecim  miilia 
et  CCCC  equites :  post  miUia  in  plcris- 
qae  ante  Drak.  additur  pedites ;  sed 
saltem  scribendum  esse  peditum ,  vi< 
derique  illud  additamentum  eonim, 
qoi  nescierint ,  milites ,  si  cam  equiti- 
bus  jungantur,  dici  pedites ,  jam  mo- 
nait  Gron.  vide  ad  XXII,  37,  n.  2. 
Vocem  illam  exponxit  Drak.  quia  in 
omnjbus  MSS  et  edd.  Rom.  a.  |47a, 
et  Parra.  deest.  Confer.  ad  cap.  ao  y 
n.  3. 


476  T.  Livii  tlZ: 

adventus  Attali ,  Eumenis  fratris ,  qui  nuntiaTit ,  An- 

tiochum  regem  Hellespontum  cum  exercitu  transisse , 

et  ^tolos  ita  se  parare  ^,  ut  sub  adventum  ejus  in  ar- 

mis  essent.  £t  £umeni  absenti,  et  praesenti  Attalo 

gratia;  actce;  et  aedes  liberie,  locus,  lautia^  decreta, 

et  munera  data ,  equi  duo ,  bina  equestria  arma ,  et 

vasa  argentea  centum  pondo  et  aurea  viginti  pondo. 

XXIY.  Quum  alii  atque  alii  nuntii  bellum  instare 

afferrent,  ad  rem  pertinere  visum  est,  consules  primo 

quoque  tempore  creari.  Itaque  senatusconsultum  fa- 

ctum  est,  ut  M.  Fulvius  praetor  literas  exteraplo  ad 

consulem  mitteret ,  quibus  certior  fieret ,  senatui  pla- 

cere,  provincia  exercituque  tradito  legatis,  Romam 

reverti  eum ,  et  ex  itinere  praemittere  edictum ,  quo 

comitia  consulibus  creandis  ediceret.  Paruit  his  literis 

consuI%  et,  praemisso  edicto,  Romam  venit.  Eo  quo- 

que  anno  magna  ambitio  fuit ,  quod  patricii  tres  in 

unum  locum  petierunt ,  P.  Corn^lius  Cu.  F.  Scipio , 

qui  priore  anno.  repulsam  tulerat  ^,  et  L.  Cornelius 

Scipio  et  Cn.  Manlius  Vulso.  P.  Scipioni,  ut  dilaturo 

viro  tali,  non  negatum,  honorem  appareret,  consu- 

latus  datus  ^st..  Additur  ei  de  plebe  collega  M'.  Acilius. 

Glabrio.  Postero  die  praetores  creati,  L.  ^milius  Paul- 

lus,  M.  iBmilius  Lepidus,  M,  Junius  Brutus,  A.  Cor- 

nelius  Mammula,  C.  Livius,  et  L.  Oppius;  utrique 

eorum  Salinator  cognomen  erat.  Oppius^is  erat,  qui 

classem  viginti  navium  in  3icil.iam  duxerat.  Interim 


3.  JEtolos  ita  se  parart^  itt,  etc..  consul,  jaitva^  Qauitius,  cui,  nt  con- 

coiif.  ad  UI,  40 9  n.  xa.  stat  ex,  c.  3o,.provincia  Gallia  etcomi' 

4*  Mdes  liberce,  locus,  lautia  dfi"  Cia  hahenda  eyenerant.  £d. — Jmmum 

creta  ;  vide  ad  XXIV,  7  ,  n.  3  ,  et  loeun^  petierunt;  vide  ad  lib.  XXXV^ 

XXVIII,  39,  n.  8.  -^  Equestria  ar-  cap.  10',  n.  x. 

ma;  vide  ad  IX,  40 ,  n.  xa.  2.  Qui  priore  anno  repuisam  tuic- 

Ga?.  XXIV.   I.  Paruit  his    literis  r<i£;  vide  cap.  10. 


tc.Z:     LIB.  XXXV.  CAP.  XXIV.  XXV.  477 

dum  novi  magistratus  sortirentur  provincias ,  M.  Bse- 
bius  a  Brundisio  cum  omnibus  copiis  transire  in  £pi- 
rum  est  jussus ,  et  circa  ApoUoniam  copias  conti- 
iiere  ^ ;  et  M.  Fulvio  praetori  urbano  negotium  datum 
est ,  ut  quinqueremes  novas  quinquaginta  faceret. 

XXV.  £t  populus  quidem  romanus  ita  se  ad  omnes 
conatus  Antiochi  praeparabat.  Nabis  jam  non  difFere- 
bat  bellum,  sed  summa  vi  Gythium  oppugnabat;  et, 
infensus  Achaeis ;  quod  miserant  obsessis  praesidium , 
agros  eorum  vastabat.  Achaei ,  non  antea  ausi  capes-* 
sere  bellum%  quam  ab  Roma  revertissent  legati,  ut, 
quid  senatui  placeret,  scirent,  post  reditum  legato- 
rum  et  Sicyonem  concilium  edixerunt ,  et  legatos  ad 
T.  Quintium  miserunt ,  qui  consilium  ab  eo  peterent. 
In  concilio  omnium  ad  bellum  exteroplo  capessen- 
dum  inclinatae  sententise  erant :  literae  Q.  Quintii  cun- 
ctationem  injecerunt,  quibus  auctor  erat  praetorem 
classemque  romanam  exspectandi.  Quum  principum 
alii  in  sententia  permanerent ,  alii  utendum  ejus , 
quem  ipsi  consuluissent ,  consilio  censerent;  multi- 
tudo  Philopoemenis  sententiam  exspectabat.  Praetor 
is  tum  erat  *,  et  omnes  eo  tempore  et  prudentia  et 


3.  Transire  in  Epimm  estjussus,  et 
cirea  j4pottoniam  copias  continere, 
t<  scil.  «o  progredi  jaasiis  ex  Epiro  : 
nam  Apollonia  in  Ulyride  graeca  erat. 
Pro  Epiro  XXXVI,  i,  Macedonia 
nominatur:  qnae  forte  permntantur, 
quod  jam  olim  partes  quaedam  Epiri 
Macedoniae  adjectae  fuerant  ( vide  ad 
XLV,  3o,  et  Strab.  Vn,  434)  ,  Tel, 
postquam  illae  in  potestatem  Romano- 
ram  Tenerant ,  Epiras  provincia  Ma- 
cedonia  continebatnr ;  qaod  ex  Cic. 
Pla.  4o  colligit  Manut  ad  Cic.  £p. 
fam.  XIII,  xS.Quidqnid  est,  constat, 
Jam  aetate  Livii  appeUationem  Mace- 


doniae  ]ate  patnisse ,  adeo  ut  ea  etiam 
Illyricum  et  Epirum  comprehendisse 
videatur  ».  Duk.  Conf.  Intpp.  Sneton. 
v^aes.  jd. 

Cap,  XXV.  I.  Non  antea  ausi  cap, 
belium,  quam,  immo  ante;  Duk. — 
Exempla  quidem  de  voce  anteaquam 
ex  Livio  et  Cicerone  landari  solent , 
sed  iUa  omnia  Dukerus  ambiguae  fidei 
esse  ait.  Monet  tamen  Doering.  occur- 
rere  unum  apud  Cic.  ad  Div.  III,  6, 
nbi  meliores  editt.  amice  in  lectionem 
anteaquam  conspirant ;  vid.  Eniest.  in 
Clav.  Cie.  £d. 

a.  Proftor  tum  erat  Philopoemcui 


A.  C   193. 
U.  G.  S60. 


478  T.   LIVII 

auctoritate  anteibat.  Is  praefatus ,  Bene  eomparatum 
apud  A<:hceos  esse ,  ne  prcetor^  quiun  de  bello  consu- 
luissety  ipse.sententiam  dicerety  statuere  quam  pri- 
mum  ipsos,  quid  vellent ,  jussit.  PnjBtorem  decreta 
eorum  cum  fide  et  cura  exsequuturwn^  adnisurum^ 
que,  uty  quantum  in  consilio  hurnano  positum  essety 
nec  pacis  eos  poeniteret  ^nec  bellu  Plus  ea  oratio  mo- 
menti  ad  incitandos  ad  bellum  habuit^  quatn  si  aperte 
suadendo  cupiditatem  res  gerendi  ostendisset.  Itaque 
ingenti  consensu  heUum  decrettim  est :  tempus  et  ra- 
tio  administrandi  ejus  libera  prattori  permissa  suht. 
Philopoemen,  prc^terquam  quod  ita  Quintio  placeret, 
etipse  existimabat,  classem  Romanam  exspectandam , 
quae  a  mari  Gy thium  tueri  posset ;  sed  metuens ,  ne 
diiationem  res  non  pateretur,  et  non  Gythium  so- 
lum ,  sed  praesidium  quoque  missum  ad  tuendam  ur- 
bem  amitteretur,  naves  Achscorum  deduxit^. 

'  XXVI.  Comparaverat  et  tyrannus  modicam  classem 
ad  prohibenda ,  si  qua  obsessis  mari  subraitterentur^ 
praesidia ,  tres  tectas  naves  et  lembos '  pristesque  ^ 
tradita  vetere  classe  ex  foedere  Rom^nis.  Hafum  no- 
varum  tum  navium  agilitatem  ut  experiret-ur,  simul 


etc.  vide  sup.  ad  XXXI,  a5,  n.  3. — 

Et  prudentia,  qmdam  MSS  et  provi^ 
dentia»  —  Bene  comparatum  apud 
j4cha:os  esse  edidi  pro  vulg.  apud 
Mtolos ,  qood  jam  reote  daiBnavit 
Gron.  bis  verbis  :  «  Non  ^tolonun 
erat  ille  mos  praecipiius,sed  omniom 
fere  liberorom  popoloruin«  Sic  Romae 
neqoe  consul  in  coria-dicebatf  neque 
praetor  in  foro  ferebat  sententiam.  Sed 
nec  jEtohrum  consuetudo  poterat  li- 
berare  Pbilopcemenem  ab  oi&cio  fnn- 
gendo ;  nisi  ofTeosam  civium ,  in  causa 
gravissima  non  patriam,  sed  gentis 
Achaeis  Invisissimse  rationem  imitan- 


do  ,  tndobitatam  contrafacre  vellet , 
prsesertim  qnnm  exspectaretor,  etocu- 
los  omniimi  in  sie  convertisset.  Qoid 
enim  propius ,  qoani  nt  responsaretur, 
Qnid  iili  com  ./Etolis?  praetorem  Achte- 
ortim  esse :  agere  patrio  more  debere». 

3.  Naves  AchcBorum  dedaxit;  vide 
ad  VIU,  a6,  n.  i. 

Cap.  XXVI.  I.  Tres  tectas  naves; 
vide  ad  XXII,  19,  n«,  4.  —  Pristes" 
que,  naves  majores  lembis  (  vid.  Po- 
lyb.  XVII,  X,  §  i)  et  valde  veloces , 
qoia  longae  erant  et  parom  latse ,  sic 
dictae  oLfih  tq5  irpiCttv  ra  xujxara, 
a  secando  mari,  vel,  si  Konio  fides 


A.  G.  iga. 
V.  C.  56o. 


LIBER  XXXV.  CAP.  XXVI.  479 

iit  omnia  satis  apta  ad  certamen  essent ,  provectos  in 
altura  quotidie  femigem  miiitemque  simulacris  navalis 
pugnae  exercebat ,  in  eo  ratits  verti  spem  obsidionis , 
si  praesidia  maritima  interciusisset.  Praetor  Achdeo-* 
rum ,  sicut  terrestrium  certaminum  arte  quemvis  cla* 
rorum  imperatorum  vel  usu  vel  ingenio  aequabat,  ita 
rudis  in  re  navali  erat ;  Arcas,  mediterraneus  ^  homo , 
externorum  etiam  omnium,  nisi  quod  in  Creta  prae- 
feotus  auxiliorum  militaverat ,  ignarus.  Navis  erat  qua- 
driremis  vetus,  capta  annis  octoginta  ante^,  quum 
Crateri  uxorem  Nicseam  ab  Naupacto  Corinthum  ve.- 
heret.  Hujus  &ma  motus(fuerat  enim  nobile  in  classe 
regra  quondam  navigium)  deduci  ab  iEgio  putrem 
jam  admodum  et  vetustate  dilabentem  jussit.  Hac  tum 
praetoria  nave  praecedente  ciassem ,  quum  in  ea  Pa^ 
trensis  Tiso  praefectus  classis  veheretur,  occurrerunt 
a  Gythio  Laconum  naves  ;  et  primo  statim  incursu 
ad  novam  et  firmam  navem  vetus,  quae  per  se  ipsa 
omnibus  compagibus  aquam  acciperet,  divulsa  est; 
captique  omnes,  qui  in  nave  erant.  Caetera  classis. 


habenda)  a  fornia  prutium  mariHorum, 
quee  hon^  corporis  sunt,  sedang^isei, 
quwqvte  DMximae  Indici  maris  beUine 
pistres ,  pristes  etpistrUses  dicebantiir. 
Conf.  XUV,  a8  pr.  PUniu»,  IX  ,  3 ; 
Sohweigh.  ad  Polyb.  XVI,  a,  §  9.; 
Gron.  Obss.  I,  18  ;  Intpp.  Virg.  Mn, 
in,  4^7,  V,  1x6,  et  Val.  Fkccua, 
II,  53i. 

a,  Areas ,  mediterranew  homo , 
Philopoemen  Megalopolitanns,  nobi^' 
lissimo  Arcadi«e  genere  ortus.  Conf. 
ad  haee  et  seqq.  Poiyb.  II,  40,  X, 
aS;  Plut..Pliilop.  p.  356  sq.  et  Pau- 
san.Vill ,  49  seq.  — '  Quod  in  Creta 
preefectus  aux.  in.  vid.  PJnt.  Philop. 
p»  359,  363,  pt  Pansan.  1. 1. 

3.  Navis  erat  quadriremis  vetus. 


capta  annis  octoginta  anta ,  eta  octo 
edd.  ante  Ald.  quadraginta  couj.  Si- 
gon.  e  Plnt.  Phiiop.  pag.  364.  Si  octO' 
ginta  recte-  legitnr,  Craterus  foret 
Demctrii  Poliorcetae  filiusf  Antigoni 
Gonatae  irater ,  cnjus  Prologns  a6  Hi> 
storr.  Trogi  Pompeii  et  PhlegOR  Tral> 
lianns  irtpi  Oaiuf&axTtuv  ,  cap.  3a  ,  me- 
imnemnt,  et  a  cnjns  aetate  ad  h»c 
tempCM^a  facile  tot  annos  colligas ;  Gro- 
nov.  Nota  DnkerxT  est :  «  De  Graten> , 
Alexandri  M.  dace ,  et  P^icaea,  Antt- 
patri  filia ,  intelligi  non  potest ;  nam 
interjecti  sunt  anni  fenne  CXXX ,  et 
NicKam  illam  non  Cratcro ,  sed  Per- 
diccae ,  nupsisse ,  aqctor  est  Diodor. 
XVIIl ,  640.  Si  hic  Cratems  est  Anti- 
goni  Gonatse  frater,  de  cnjus  uxore  Ni- 


A.  C.  xpx. 
U.  C.  S&t. 


480  T.  LIVIl 

praBtoria  nave  amissa ,  quantum  quaeque  remis  valuit , 
fugerunt  ^.  Ipse  Philopoemen  in  levi  speculatoria  na ve 
ftigit;  nec  ante  fugae  fiuem,  quam  Patras  ventum  e$t, 
fecit.  Nihil  ea  res  animum  militaris  viri  et  multos  ex- 
perti  casus  imminuit.  Quin  contra,  si  in  re  navalL, 
cujus^sset  ignarus,  offendisset^,  eo  plus  in  ea,  quo- 
rum  usu  calleret,  spei  nactus,  breve  id  tyranno  gau- 
dium  se  efPecturum  affirmabat. 

XXVII.  Nabis,  quiim  prospera  elatus  re,  tum  spem 
etiam  liaud  dubiam  nactus ,  nihil  jam  a  ma^i  p^iculi 
fore,  et  terrestres  aditus  claudere  opportune  positis 
praesidiis  voluit.  Tertia  parte  copiarum  ab  obsidione 
Gytbii  abducta,  ad  Pleias  posuit  castraS  Imminet  is 
locus  et  Leucis  et  Acriis ,  qua  videbantur  hostes  exer- 
citum  admoturi.  Quum  ibi  stativa  essent,  etpaucita- 
bernacula  haberent ,  multitudo  alia  casas  ex  aruiidine 


cKa  mhil  alibi  proditiun  inTeni ,  vix 
mendo  Tacare  potcst  numeru8  apud 
Plat.  1.  1.  Gonatas  eni*i  jam  L  annis 
ante  hoc  tempus  diem  obierat ». 

4.  Ccetera  classis. . .  /ugerunt,  Scil. 
TO  classis  y  ad  qnod  refertav  fiigerunt 
pro  coUectivo,  ntpassim  exerciuis , 
civitas ,  senatus ,  habendam  est.  Alte- 
ram  vero  lectionemyi^*/ ,  quam  cod. 
Lov.  5,  et  editt.  principes  exhibent, 
ab  homine,  qai  hoc  Livianum  loqaen- 
di  genas  ignoraret ,  profectum  censet 
Doering.  Ed.  —  In  levi  speculatoria 
nave  ;  vide  ad  XXII ,  1 9 ,  n.  4«  Pisca- 
toria  omnes  codd.  praeter  Mogunt.  et 
edd.  ante  Ald.  Sed  naves  piscatoriae 
non  solent  cmo  in  dassibus  iisque  lo- 
cls ,  quibus  praelium  navale  committi- 
tur;  Duk.  —  Fentum  est  e  cod.  Vi- 
ctor.  et  Lqv.  6  recepit  Draken.  pro 
Dentum  sit, 

5.  Si  in  re  navali offendisset ; 

vide  ad  XXVIII ,  43  >  n.  6.— Zo  plus 


in  ea spei  nactus  ;  vide  ad  XXI , 

57, n.  8.  —  Drak.  explicat  in  ea,  k. 
re,  quorum,  etc.  et  de  hoc  insolen- 
tiore  loquendi  genere  laudat  ea  qoae 
ad  XXXIV,  58 ,  S  4  >  dispuUvit.  Sed 
recte  Doering.  observat ,  melius  et  fii- 
cilius  ea  in  casu  quarto  plar.  accipi 
posse,  ut  aensus  sit:  eo  majore  spe 
dactus  inea,  erga  ea,  quorum  peri- 
tiam .  sibi  comparasset  usu.  Nam  tuu 
alicujus  rei  caUere  est,  in  re  aliqua- 
hene  exercitatnm  esse^  rem  aliquam 
bene  tenere  ex  nsn.  Eo. 

Ca.p.  XXVII.  X.  Ad  Phias  posuit 
castra ,  opp.  Laconicae  ignotum.  Cum 
Meurs.  in  MisoeU.  Lacon.  IV,  i  et  5 , 
leg.  Boeas ,  quod  opp.  Leucis  etj4criis 
vicinum ;  vid.  Polyb.  V,  19,^8  (ubi 
cf.  Schweigh.);  Pausan.  III,  ai-aS, 
et  Strab.  VIU  ,  p.  363,  364;  e  qaibas 
locis  etiam  patet,  Acriis  recte  a  Drdi. 
repositum  pro  vnlg.  Acris,  —  Immi-- 
net;  vide  ad  III,  5i ,  n.  3. 


i.c.;'6::      LIBER  XXXV.  CAP.  XXVII.  48i 

textas  (ironde ,  qua^  umbram  modo  praeberet ,  texis^ 
sent ;  prius  quam  in  conspectum  hosti  veniret  Philo- 
poemen  *,  nec  opinantem  eum  improviso  genere  belli 
aggredi  statuit.  Navigia  parva  in  stationem  occultam 
agri  argivi  contraxit :  in  ea  expeditos  miiites ,  ccetra- 
tos  plerosqiie ,  cum  fundis  et  jaculis  et  alio  levi  ge- 
uere  armatura^,  imposuit.  Inde  litora  legens^,  quum 
ad  propinquum  castris  hostium  promontorium  ve-f 
nisset,  egressus  callibus  notis,  nocte  Pleias  pervenit; 
et,  sopitis  vigilibus,  ut  in  nuilo  propinquo  metu, 
jgnem  casis  ab  omni  parte  castrocum  injecit,  Multi 
prius  incendio  absumpti  sunt ,  quam  hostium  adven* 
tum  sentirent;  et,  qui  senserant,  nullam  opem  ferre 
potuerunt.  Ferro  flammaque  omnia  absumpta :  per- 
pauci  tamen  ex  tam  ancipiti  peste^  ad  Gythium  in 
majora  castra  perfugerunt.  Ita  perciilsis  hostibus, 
Philopoemen  protenus  ad  depopulandam  Tripolim  la- 
conici  agri ,  qui  proximus  finem  Megalopolitarum  ^est, 
duxit;  et,  magna  vi  pecorum  hominumque  inde  ar- 
repta ,  prius  quam  a  Gy thio  ty rannus  praesidium  agris 
mitteret ,  discessit.  Inde  Tegeam  exercitu  contracto , 

2.  In  coHspectum  hosti  veniret  P.,  dnnt,  excusanda  patiiUy  quam  corri- 
nec  opinantem  ewn,  etc.  ita  omues  et  .    genda  vel  ex  usa  loquendi  defendenda 

MSS  prseter  Mogont.  et  edd.  ante  Ald.  pntat.  Eo.  —  (ketratos;  yide  ad  XXI, 

pro  Tulg.  hostmm  ,  i\nde  recepi ,  prob.  a  i ,  n.  6. 

Duker.  qui  liaec  notavit:  «Singulari  ^.  Inde  litora  legens  ;videaid%lil, 

hostis  recte  apponitur  adjectivnm  et  5i ,  n.  6. 

pron.  plnr.,  ut  omnibus  coUectiyis;  4»  Ancipiti  peste;  yide  ad  I,  25, 

conf.  ad  XXIV,  3t ,  n.  2  ,  et  XXVI,  n.  4 »  et  II,  44,  n.  5. 
4,  n.  5.Sed  exempla  diversi  generis,  5.  Tripolim  laconici  agri,  Tiqv  Tpi- 

ut  hic  hostium,  eum ,  mihi  non  snccnr-  iroXtv ,  qui  proximusjinem  (vide  ad  II 

mnt.  Ad  Nabis  in  princ.   cap.   non  48 ,  n.  5 ,  et  11,  49 ,  n.  lo  )  Mehgapo^ 

pnto,  tam  maltis  intei^ectis,  referri  Utarumest,  irpoc  t^v  MiVfliXoiroXTTiv 

posseeum». — LectionemAoi^iacorre-  conf.  Strab.  VIII,  p.  386,  et  Polyb. 

ctore  profectam  snspicatar  Doering. ,  IV,  8 1 ,  $  7 ,  nbi  vid.  Schweigh. 

et  talia,  qaae  diligentissimis  qnibns-  Duxit;  videsupra  ad  libmm  I,  cap. 

que  scriptoribus  nonnnnquaro  exci-  23,n.  4. 


48a  T.  Livii  ^:l:X: 

concilioque  eodem  et  Achaeis  et  sociis  indicto^^  iu  qiio 
et  Epirotarum  et  Acarnaiium  fuere  principes,  statuit, 
quoniam  s^tis  et  suorum  a  pudore  maritimee  ignoroi- 
niae^  restituti  animi ,  et  hostium  conterriti  essent,  ad 
Lacedaemonem  ducere  *  :  eo  modo  uno  ratus  ab  obsi- 
dione  Gythii  hostem  abduci  posse.  Ad  Caryas  primunt 
in  hostium  terra  posuit  castra.  £o  ipso  die  Gythium 
expugnatum  est.  Cujus  rei  ignarus  l^hilopoemen ,  ca- 
stra  ad  Parbosthenem  (mons  est  decem  millia  pas* 
suum  ab  Ijacedsemone )  promovit.  Et  Nabis,  recepto 
Gythio ,  cum*  expedito  exercitu  inde  profectus ,  quum 
praeter  Lacedaemonem  raptim  duxisset ,  Pyrrhi  ( quae 
vocant)  castra^  occupavit;  quem  peti  locum  ab 
Acheeis ,  non  dubitabat.  Inde  hostibus  occurrit.  Obti- 
nebant  autem  longo  agxnikie  propter  angustias  visc 
prope  tjuinque  millia  passuum.  Cogebatur  agmen  ab 
equitibus,  et  maxime  a  parte  auxtliorum^®;  quod 
existimabat  Philopoemen ,  tyrannum  mercenariis  mi- 
Utibus,  quibusplurimum  fideret,  ab  tergo  suos  ag- 
gressururo.  Dutc  res  simul  inopinatae  perculerunt  eum : 
una ,  praeoccupatus ,  quem  petebat ,  locus ;  altera , 
quod  primo  agmini  occurrisse  hostem  ceruebat,  ubi , 
quum  per  loca  confragosa  iter  esset ,  sine  le vis  arma- 
tura&  prsesidio  signa  ferri  non  videbat  posse. 

XXVIII.  Erat  autem  Philopoemen  praecipua^ '  in  dn^ 

6.  Concilioque  eodem.  . .   indicto;  dendum  est  adlib.  XXXII,  iS,  n.  i. 
Tide  ad  IV,  a5,  n.  4*  lo.  Cogebatur  agmen  ah  equitihtts 

7.  Apudore  maritimce  ignominios;  (  Tide  ad  XXXII,  a  ,  n.  4  )  ef  maxt- 
▼ide  ad  1 ,  5,  n.  5.  me  aparte  auxitiormn ,  immo  et  ma- 

8.  Ad  Lacedcemonem  ducere ;  vide  xima  parte  a,,  nam  in  hac  re  nemo 
ad  1 9  a3 ,  n.  4  >  «t  VIII,  i ,  n.  i.  —  nnquam  magis  aut  minus  statnit;  Jac. 
Ad  Caryas;  ^ide  ad  XXXIV,  26,  Periz.  prob.  Crev.  Conf.  XLII,  64. 
n.  3.  —  Barhosthenem ,  nomen  obs-  Ca.p.  XXVIII.  i .  Erat  autem  Phiio- 
curum,  quod  apnd  idoneos  auctores  paemen  prascipua: ,  etc.  vid.  XXI,  4, 
haud  reperire  est.  Ed.                             '   n.  la,  et  XXXI,  a5,  n.  3  ;  Pausaiu 

9.  Pjrrrhi,  qu(e  vocant,  castra;  vi-  VIII ,  49  tfeq. 


tc:Z:  LIBER  XXXV.  CAP.  XX VIII.  483 
cendo  agmine  locisque  capiendis  solertiae  atque  usus; 
nec  belli  tantutn  temporibus,  sed  etiam  in  pa^ce,  ad 
id  maxime  animum  exercuerat.  Ubi  iter  copiam  iacer 
ret,  et  ad  difHcilem  transitu  saltum  Tenisset,  conterar 
platus  ab  omni  parte  loci  naturam ,  quum  solus  iret., 
secum  ipse  agitabat  animo ;  quum  comites  haberet^ 
ab  iis  quserebat,  si  hostis  eo  loco  appatuisset ;  quid , 
si  afronte^  quid^  si  ab  latere  koc  aut  ilio,  quid,  si 
atf  tergo  ddoriretur,  capiendum  consilii  Jbret?  Posse 
iristructos  recta  acie^posse  inconditum  agmen  ^,  ^t  tqi^- 
tummodo  aptum  vice,  occurrere.  Quem  locum  ipse 
capturus  esset,  cogitando  aut  quaerendo  exsequeba- 
tur  ^,  aut  quot  armatisy  autquogenere,  armorum  (pla- 
rimum  enim  interesse)  usurus;  quo  impedimenta ,  quo 
sarcinas,  quo  turbam  inermem  rejiceret;  quanto  ea, 
aut  quali prcesidio  custodiret;  et  Utrum  pergere  ,  qu^ 
coepisset  ire  via ,  an  eam,  qua  venisset,  repetere  me- 
lius  esset;  castris  quoque  quem  locum  caperetj  quan^ 
tum  munimento  amplecteretur  loci,  .qua  opportuna 
aquatiOj  qua  pabuli  lignorumque  copia  es^et,  qua 
postero  die  castra  mopenti  tutum  maxime  iter,  quce 
forma  CLgrninis  foret^  His  curis  cpgitationibusque  it^ 
ab  ineunte  aetate  animum  agitaverat,  ut  nulla  ei  nova 
in  tali  re  cogitatio  esset.  £t  tum  omnium  primum 
agmen  constituit :  dein  Cretenses  auxiliares  et ,  quos  ' 
Tarentinos  vocabant,  equites^,  binos  secum  trahentes 


a.  Inconditum  agmen;  vld.  XXI, 
57,  n.  11«  —  Aptum  Dtce;  debebat 
'vio!  aptum :  nam  inte  bic  prsecipua 
notio  et  ratio  tAt\  Bauer.  Haec  forte 
nlmis  subtilia. 

3.  Qucerendo  exsequebatur ;  vide 
ad  V,  i5 ,  n.  8,  —  Usurus,  sc.  esset, 
quod  durius  hic  omissum  videtur 
Bauero.  Milii  potius  dispUceret  repe- 


titio  verbi.  —  j/n  eam  viam ,  qua  w- 
nisset,  repetere  ex  emend.  Gron.  pro 
an  ea.  — ■  Aquatio;  vid.  XLIV,  40 ; 
Caes.  B.  Gall.  IV,  i  r ;  vm.,  41.  Ed. 

4.  Quos  Tarentinos  vocabant,  equi- 
tes  leves.  Conf.  Suidas  voc.  tirwixii  • 
Schweigh.  ad  Polyb.  IV,*  77 ,  J  7,  XI, 
12  seq.  Arcer.  ad  ^liam  Tact.  p.  i5; 
Lips.  de  Mil.  rom.  III,  8 ;  Victor.  var 

3i. 


A.  C.  i<)a. 
U.  C.  &60. 


484  T.  LIVII 

equos,  ad  prima  signa  misit;  et,  jussis  equitibus  sub- 
sequi ,  super  torrentem ,  unde  aquari  possent ,  rupem 
occupavit.  £0  impediraenta  omnia  et  calonum  turbam 
conjectam  ^  armatis  circumdedit  ^  et  pro  natura  loci 
castra  communivit.  Tabernacula  statuere  in  aspretis 
et  inaequabili  solo  difficile  erat.  Hostes  quingentos 
passus  aberant.  £x  eodem  rivo  utrimque  cum  pras- 
sidio  levis  armaturae  aquati  sunt ;  et ,  prius  quam  ( qua- 
lia  in  propinquis  castris  solent)  contraheretur  certa- 
raen ,  nox  intervenit.  Postero  die  apparebat  pugnan- 
dura  pro  aquatoribus  circa  rivum  esse.  Nocte  in  valle 
a  conspectu  hostium  aversa,  quantam  multitudinem 
locus  occulere  poterat ,  condidit ,  caetratorum. 

XXIX.  Luce  orta,  Oetensium  levis  armatura  et 
Tarentini  equites  super  torrentem  praelium  commise- 
runt.  Telemnastus  Cretensis  V  popularibus  suis,  equi- 
tibus  Lycortas  Megalopolitanus  preeerat.  Cretenses  et 
hostium  auxiliares ,  equitumque  idem  genus  Taren- 
tini ,  prsesidio  aquatoribus  erant.  Aliquamdiu  dubium 
praelium  fuit ,  ut  eodem  ex  parte  utraque  hominum 
genere  et  armis  paribus.  Procedente  certamine,  et 
numero  vicere  tyranni  auxiliares ,  et  quia  ita  praece- 


lect.  IX,  3  ;  Crser.  ad  Ci6.  ad  Att. 

V,  19. 

5.  Calonum  turbam  conjectam  eo, 

nt  paulo  ante  quo  turbam  inermem  re^ 

jieeret;  et  XXXVI,    la,  in  iegatio- 

nem  conjecti;  Gron.  CoUectam  c.  Mo- 

guiit.  et  queedam  edd.  —  Ex  eodem 

rivo  utrimque,  id  est,  a  citeriore  et 

ulteriore  parte:  Tett.  codd.  variant ; 

multt  dant  utrique,  qnod  parvi  mo- 

menti    judicat   Doering. ,  quanquam 

Creverio  magis  placnerit  utrique.  Ed. 

^  Qualia  in  propinquis  eastris  solent, 

luallem  abesset  in  ;  Duk.  Deest  in  Lor. 


6.  Coafer.  XXIU,  17.  —  Ctttrato- 
nim;  vide  ad  XXI,  ai ,  n.  6. 

Cap.  XXIX.  I.  Telemnastus  Cre- 
tensis  ex  emend.  Vales.  Conf.  Polyb. 
XXIX,  3,  et  XXXIII,  i5.  Letenna- 
stus  primae  edd.  Latemneutus  ed.  Gro- 
nov.  et  seqq.  —  Lycortas  Meg,  vide  ad 
XXXVIII-,  3a ,  n.  a.  —  Cretenses  et 
hostium  auxiUares ;  vide  ad  II,  4a, 
n.  ^,  Et  exponi  potest  etiam:  certe 
Cretenses  et  hostium  auxiUares  eos- 
dem  esse ,  liquet  ex  verbis  seqq,  eodem 
ex  parte  utraque  hominum  genert  ee 
armis  paribus. 


1 


t\c.Z:      UBER  XXXV.  CAP.  XXIX.  485 

ptum  a  Philopoemene  prsefectis  erat  y  ut ,  modico  edito 
praelio,  iii  fugam  inclinarent,  hostemque  ad  insidiar 
rum  locum  pertraherent  *.  Effuse  sequuti  fugientes 
per  convallem  plerique  et  vulnerati ,  et  interfecti 
'sunt,  priusquam  occultum  hostem  viderent.  Caetratl 
ita,  quantum  latitudo  vallis  patiebatur,  instructi  se- 
clerant ,  ut  facile  per  intervalla  ordinum  fugientes 
suos  acciperent.  Con$urgunt  deinde  ipsi  integri ,  re- 
centes^  instructi;  et  in  hostes  inordinatos,  effusos, 
labore  etiam  et  vuhieribus  fessos,  impetum  faciunt. 
Nec  dubia  victoria  fuit.  Extemplo  terga  dedit  tyrannl 
iniles;  et  haud  paulo  concitatiore  cursu,  quam  se- 
quutus  erat,  fugiens,  ad  castra  est  compulsus.  Multi 
GSBsi  captique  in  e^  fuga  sunt.  Et  in  castris  quoque  foret 
trepidatum ,  ni  Philopoemen  receptui  cani  jussisset ; 
loca  magis  confragosa ,  et ,  quacumque  temere  pro- 
cessisset,  iniqua,  quamhostem^,  metuens.  Inde  et  ex 
fortuna  pugnas,  et  ex  ingenio  ducis  conjectans,  in 
quo  tum  is  pavore  esset,  unum  de  auxiliaribus  specie 
transfugae  mittit  ad  eum,  qui.procomperto  afferret: 
Achaeos  statuisse  postero  die  ad  Eurotam  amnem,  qui- 
prope  ipsis  adfluit  moenibus^,  progredi,  utinterclu- 
derent  iter ;  ne  aut  tyrannus ,  quum  vellet ,  receptum. 
ad  urbem  haberet,  aut  corameatus  ab  urbe  in  castr» 
portarentur;  simul  etiam  tentaturus ,  si  quoruip  animt< 
soUicitari  ad  defectionem  a  tyranno  possent.  Non  tamc 


^.Ad  ins,  loc*  pertrakerent,  la  vul- 
gatis  olim  editt.  oratio ,  male  uni  tan- 
tum  periodo  adstricta ,  procurrebat 
usque  ad  hostem  ifiderent.  Sed  Crey. 
post  pertraherene ,  ubi  sensivi  absolvi- 
t<ar,  distinctionem ,  probantibas  viris 
(loctjs,  posuit.  £o.  —  Instructi  sede- 
rant'  in  insjdiis.;  unde  mox  con^ur- 
0unt,  —  Integri  ct  rcceutesj   quibus 


oppommtur  vufneribus  et  laborefessi, 
ut  mstructis  inordinati,  Conf.  ad  IIL, 
7,n.  I. 

3.  Ipsis  adfiuit  nuxnibus  i  sc.  Laee- 
daemonis.  —  Simul  etiam  tentaturus , 
nimirum  is ,  qni  sub  specie  transfugae 
pro  comperto  afferret;  nempe  cum  his 
verbis  to  tentaturus  bene  cohaerere 
monet  Doering.  In  velt.  libris  legitur  ' 


A.  C.  193. 
U.  C.  .i6o. 


486  .    T.  LIVII 

fidem  dtctis  perfuga-fecit,  quam  perculso  metu  relin- 
quendi  castra  causam  probabtlem  praebuit.  Postero 
die  Pythagoram  cum  auxiliaribus  et  equitatu  statio- 
nem  agere  pro  vallo  jussit.  Ipse ,  tanquam  in  aciem 
cum  robore  exercitus  egtessus ,  signa  ocius  ferri  ad 
urbem  jussit. . 

KXX.  Philoposmen ,  postquam  citatum  agmen  per 
angustam  et  proclivem  viam  duci  raptim  vidit ,  equi- 
tatum  omnem  et  Cretensium  auxiliares  in  stationem 
hostium ,  quae  pro  castris  erat ,  emittit.  Illt ,  ubi  hostes 
adesse ,  et  a  suis  se  desertos  videmnt ,  primo  in  castra 
recipere  se  conati  sunt ;  deinde ,  postquank  instructa 
acies  tota  Achaeorum  admovebatur ,  metu  ne  cum  ipsis 
castris  caperentur,  sequi  suorum  agmen  aliquantum 
praegres^um  insistunt^.  Extemplo  caetrati  Acha?Qrum 
in  castra  impetum  faciunt  ( et  diripiunt ) :  cseteri  ad 
persequendos  hostes  ire  pergunt.  !|Erat  iter  tale ,  per 
quod  vix  tranquillum  ab  hostili  metuagmen  expediri 
posset.  Ut  vero  ad  postremos  praslium  ortnm  est ,  cla- 
moitjue  teiribihs  a  tergo  paventium  ad  prima  signa 
est  perlatus,  pro  se  quisque,  armis  abjectis,  in  cirr 
cumjectas  itineri  silvas  diffugiunt ,  momentoque  tem- 
poris  strage  armonun  septa  via  est,  maxime  hastis; 
quae ,  pleraeque  adversae  cadentes^,  velut  vallo  objecto 
iter  impediebant.  Philopoemen,  utcumque  possent, 
instare  et  persequi  auxiliaribus  jussis  (  utique  enim 


teniaturos  yel  tmtaturum}  niaie,  No- 
stra  lectio  e  cod.  Mogant.  feliciter 
restituta  est.  Ed. 

Cap.  XXX.  1 .  Sequi  suor.  agmen.., 
insistunt;  vide  ad  XXTV,  a6,  n.  7. 
—  In  castra  impetum  faciunt  et  diri" 
piunt;  forte  et  ea  diripiunt :  sed  hae 
duse  Toces ,  addit»  e  Mog.  delentnr; 
Gron.  —  Non  consentieniem  Doerin- 


gium  habet  GronoT.  i»  euim ,  praeter- 
qnam  quod  satia  gravem  cod.  Mogunt. 
auGtoritatem  arbitratnr,  ilkis  voces, 
quam  eventom ,  quo  impetusin  castm 
factus  sit ,  declarent ,  nec  otiosas ,  nec 
superflnas ,  ideocpie  non  delendas  pro- 
nuntiat.  £d. 

a.  Phrteque  adversas  cadentes  «<  faa* 
stae ,  cuspide  iu  hostes  conversa.  Sed 


A.  G.  191. 

V.  C.  56». 


LIBfiR   XXXy.  GAP.  XXX.  487 

eqaitibus  haud  facilem  futuram  fiigam  ) ,  ipse  gi^ayiue» 
agmeti  via  patentiore  ad  Eurqtam  ami^em  deduxit. 
Ibi  castris  ^ub  occasum  solis  positisr,  leveii^  arpatu- 
i*am ,  quam  a4  persequendum  reliquerat  hosteip ,  op- 
periehatur.  Qui  ubi  prima  vigilia  venerunt^  nuntiau- 
tes,  tyrannum  cum  paucis  ad  urbem  penetrasse ,  ca3- 
teram  multitudinem  inermem  tpto  sparsam  vagaii 
«altu ,  (^orpora  qurare  eos  jubet.  Ipse  ex  captera  copia 
militum  (  qui,  quia  priores  in  castra  veperant,  refecti 
et  cibo  sumpto,  et  roodica  quiete  erant.)  delectos, 
nibil  praeter  gUdios  ^ecum  ferentes,.  extefmplo  edu- 
cit;  et  duarum  portarum  itineribus^,  qp?e  Pheras, 
quaeque  Barbosthenem  ferunt ,  eos  instruxit ;  qua  ex 
fuga  recepturos  sese  bostes  credebat.  Pfec  eum  ppi- 
nio  fefellit^  Napa  Lacedaemonii ,  quoad  )ucis  siiperfuit 
quidquam ,  deviis  callibus  medio  saltu  se  recipiebant. 


qiioaaodd  fierl  potuit,  ut  hast»,  t«- 
inere  abjectae ,  plerae<)ue  adrersae  ceci- 
derint?  Suspicor  transverso!,  ut  ha- 
stae ,  a  fugientibus  abjectae ,  plerseqiie 
transTeffs»   ceciderlnt,    atqtie  e|  re 
yia,  Telut  vallo  quodam  objecto.,  se- 
pta  et  iter  iwpeditam  fuerit  ».  D^ker.. 
Sed  non  ita  vallum  efFectnm  ,^set: 
et  potins  a4»ers€e  ceciderime  cii8|Hde 
terrae  obversa,  nt  defigerentur;  £m. 
Hasta  adversa  est  ita  sita,  ut  ferrum 
obvertat ,  adeoque  adversce  cadentei 
ftasta:,  qnae  directo  in  terram    ferro 
cadunt :  ex  iis  autem  sic  temere  in  ter- 
rani   fortuito  casu  infixis  eifecta  est 
iraago  illa  cujusdam  quasi  valli ,  quo 
iter  iinpediehatur ;  Crev^  —  Doering. 
sic  inlerpungit  quas  plerceque  ,  adver- 
sa: ,  etc.  £d. 

3.  Et  duarum portarum  itin...  eos 
iustr,  Sensumbene  explanat  Doering. : 
in  insidiis  iicmpe  delectos  illos  mtli- 


les  ita  colloc&v<9:at,  ut  duo  dlversjk 
itincEa  obsiderent ,  nnum  ^uod  ex  t|na 
urbis  porta  Pheras ,  alterum  quod  ex. 
altera  urbis  porta  Barbosthenem  da- 
cfebat.  Ed»  -~  Qutt  Pheras ,  quasque 
Barboftkenem  ferunt,   montem,   de 
quo  vid.  cap.   »7.  Pro  Pheras  vett. 
•dd.  Phecas ,  et  MSS  Phocas ,  Pha- 
0as,  Phachas ,  sed  Bustid.  Phttras, 
PhercB  vel  Pharee ,  aX  <t>Yipai,  et  Dor. 
<Papai ,  opp.  Messeniae ,  qnae  olim  pars 
Laconicae  fuit ;  nisi  Phara  sen  Pharae 
Messeniae  et  Laconicae  diversae  fo.emnt 
urbes ;  vide  Schweigh.  ad  Polyb.  XVI, 
xO,  §  8.  Pausan.  IV,  16,  dtcit  iroXtv 
rii?  Aaxovix^;,  to  [xiv  olpx*^®^  ovopia 
xal  Iv  O(i.ii]pou  xaTa>.0Y6>  <|>apiv ,  uiro 
^8  T&v    SirapTtaTc^v  xat    irpooctxcdv 
xaXoufASviQv  Oapa;.  Conf.  id.  III,  ao  ; 
IV,  3o ;  Eustath.  et  alii  intpp.  Homer. 
II.  II ,  582  ;  Meurs.  Misc.  Lacon.  IV, 
8 ;  Cellar.  Gcogr.  ant.  II,  3,  p.  763. 


A-  C.  192. 
tr,  C.  bGo. 


488  T.   LIVII 

Primo  vespere*  ut  lumina  in  castris  hostium  con- 
spexere,  e  regione  eorum  occultis  semitis  se  tenue- 
runt :  ubi  ea  suiit  praegressi ,  jam  tutum  rati ,  in  pa- 
tentes  vias  descenderunt.  Ibi  excepti  ab  insidente  hoste 
passim  ita  multi  caesi  captique  sunt,  ut  vix  quarta 
pars  de  toto  eiercitu  evaserit.  Philopoemen ,  incluso 
tyranno  in  urbem,  insequentes  dies  prope  triginta 
vastandis  agris  Laconum  absumpsit,  debilitatisque  ac 
prope  fractis  tyranni  viribus,  domum  rediit,  aequan- 
tibus  eum  gloria  rerum  Achaeis  imperatori  romano , 
et,  quod  ad  laconicum  belluni  attineret,  praeferen- 
tibus  etiam. 

XXXI.  Dum  inter  Achasos  et  tyrannum  bellum  erat, 
legati  Romanorum  circumire  sociorum  urbes,  solli- 
citi ,  ne  ^Etoli  partis  alicujus  animos  ad  Antibchum 
ayertissent ' .  Minimum  operae  in  Achaeis  adeundis  con- 
sumpserunt ;  quos ,  quia  Nabidi  infesti  erant ,  ad  cae- 
tera  quoqu^  satis  fidos  censebant  esse,  Athenas  pri- 
mum ,  inde  Chalcidem ,  inde  in  Thessaliam  iere  :  allo- 
quutique  concilio  frequenti  Thessalos,  Demetriadem 
iter  direxere.  Eo  Magnetum  concilium  indictum  est. 
Accuratior  ibi  habenda  oratio  fuit ,  quod  pars  princi- 
pum  ahenati  a  Romanis ,  totique  Antiochi  et  iEtolo- 
rum  erant  * ;  quia ,  quum  reddi  filium  obsidem  Phi- 
Hppo  allatum  esset ,  stipendiumque  impositum  remitti , 


4.  Primo  vespere;  vide  ad  I,  6, 
n.  1 .  —  Excepti  (  vide  tamen  ad  libi*. 
II ,  cap.  4 »  n.  3  )  ab  hoste  insidente 
patentes  viai). 

Cap.  XXXI.  I.  Ne  ^toH  p.  «, 
animos  ad  Antiochum  avertissent ; 
vide  ad  III,  63,  n.  i,  —  Demetria- 
dem  iter  direxere  omnes  MSS ,  praeter 
Mog.  et  edd.  ante  Ald.  unde  recepi 
pro  vul^. Jlexere ,  quod  servavlt  Drak. 


quoniam  dirigere  iter  ant  raro  admo« 
dum,  aut  nunquam  apud  Livium  oc^ 
currit.  Sed  eo  probabilius  est,  to  fle- 
xere  glossatoribus  deberi ,  et  direxere 
in  illnd  mutatnm  esse:  locntio  autem 
iUa  saepius  apud  Cic.  et  Caes,  occnrr^t. 
—  Flexere  tamen  dedit  Doer.  e  cod. 
Mogunt.  Ed. 

2.  Totique  Antiochi  erant ;  vlde  ad 
III,  36,  n.  4* 


'A.  C.  19». 
\i.  G.  56o. 


LIBER  XXXV.  CAP.  XXXI.  489 

inter  caetera  vana  allatum  erat ,  Demetriadem  quoque 
ei  reddituros  Romanos  esse.  Id  ne  fieret ,  Eurylochus , 
princeps  Magnetum ,  factionisque  ejus  quidam ,  om- 
liia  novari^  ^Etolorum  Antiochique  adventu,  male- 
bant.  Adversus  eos  ita  disserendum  erat,  ne,  timo- 
rem  vanum  iis  demendo ,  spes  incisa  Philippum  aba- 
lienaret;  in  quo  plus  ad  omnia  mpmenti,  quam  in 
Magnetibus,  esset.  lUa  tantum  commemorata,  quum 
totam  Grceciam  beneficio  libertatis  obnoxiatn  Romanis 
esse^y  tum  eam  civitatem  prtecipue.  Ibi  enim  non  pras- 
sidium  modo  Macedonum  fuisse  j  sed  regiam  excedi- 
ficatam ,  ut  prcesens  semper  in  oculis  habendus  esset 
dominus,  Cceterum  nequidquam  ea  facta ,  si  jEtoli 
Antiochum  in  Philippi  regiam  adducerentj  et  novus 
€t  incognitus  pro  vetere  et  experto  habendus  rex  esset. 
Magnetarchen  summum  magistratum  vocant  ^.  Is  tum 
Eurylochus  erat;  ac  potestate  ea  fretus,  negavit  dis- 
^imulandum  sibi  et  Magnetibus  esse,  quae  fama  vul- 
gata  de  reddenda  Demetriade  Philippo  foret.  Id  ne 
fieret ,  omnia  et  conanda  et  audenda  Magnetibus  esse. 
Et  inter  dicendi  contentionem  inconsultius  ^  evectus 
projecit ,  Tum  quoque  specie  liberam  Demetriadem 
esse:  revera  omnia  adnutum  Romanorum  fieri.  Sub 


3.  Omnia  novari;  vide  ad  I ,  Sik , 
n.  I. — Timorem  Danum  iisdemendo, 
id  est,  faciendo  verbis  nt  timorem 
sttTim  de  Demetriade  Philippo  resti- 
tuenda  vanam  plane  et  inanem  agno> 
scant.  Romani  scilicet,  qnod  bene 
obBenrat  Doer.  ut  Phiiippum  in  ami- 
citia  retinerent ,  spe  Demetrlndis  reci- 
piends  ejns  animnm  lactaverant;  sed 
haec  apes  incisa,  praecisa  et  dempta 
Philippo  faisset,  si  Roraani  se  non 
Demetriadem  reddituros  esse  Philip- 
po ,  nnnc  lidem  fecissent  Magnetibas. 


£0.  —  Spes  incisa;  vide  ad  ni,  xo, 
n.  9.  —  In  quo  plus  ad  omnia  mo- 
menti;  vide  ad  I,  47»  n.  7. 

4.  Obnoxiam  Romdnis  esse;  vide 
ad  ni,  39,  n.  I. 

5.  Magnetarchen  summum  magi^ 
stratum  (  vide  ad  XXXIII ,  »7  ,  n.  5), 
sc.  Magnetnm  Docant  (^\\die  ad  II, 
z  8 ,  n.  4)9  ^el  vocant,  sc.  Magnetes. 

6.  Inconsuhius  evectus  (  vide  ad 
XXII,  43 ,  n.  I  )  projecit,  teroei^e 
dixit;  de  verbis,  quae  alicui  temere 
excidunt.  Gcrm.  hinwerfen*  —   Suh 


A.  C.  t9?. 
U.  C.  &tio. 


490  T.    LIVII 

hanc  vocem  frcfmitus  variantis  muUitudinis  fiiit  par- 
tim  adsensum,  partim  imlignationem,  dicere  id  ausum 
ei^m.  Quintius  quidem  adeo  exarsit  ira,  ut,  manus  ad 
ca^lum  tendens ,  deos  testes  ingrati  ac  perfidi  animi 
Magnetum  invocaret.  Hac  voce  perterritis  omnibus , 
Zeno ,  ex  principibus  unus ,  magnse  tum  ob  eieganter 
actam  vitam  7  auctoritatis ,  tum  quod  semper  Boma- 
norum  i;iaud  dubie  partis  fuerat^,  ab  Quintio  legalis- 
que  aiiis  flens  petiit ,  ne  unius  amentiafti  civUati  ad- 
signarent,  Suo  quemque  pericuh  furere.  Magneias 
non  libertatem  modo,  sed  omnia^  quas  homimbus 
sancta  caraque  sint,  T.  Quintio  et  popuLo  romano 
debere.  Nihil  quemquam  ab  diis  immortalibus  precari 
posse,  quod  non  Magnetes  db  illis  haberent;  et  in 
corpora  sua  citius  per  fianrem  sasviturosy  quant  ut 
romanam  amicitiam  violarent, 

XXXIL  Huju^  orationem  subsfequutae  multitudinis 
preces  sunt.  Euryioohus  ex  concilio  itineribus  occultis 
ad  portam,  atque  inde  protenus  ih  ^toliam  profugit. 
Jam  enim ,  et  id  magis  in  dies ,  iBtoli  defectionem  nu- 
dabant  * ;  eoque  ipso  forte  tempore  Thoas ,  princeps 
gentis,  quem  miserant  ad  Antiochum^,  redierat,  in- 
deque  Menippum  secum  adduxerat ,  regis  legatura. 
Qui,  prius  quani  concilium  iis  daretnr,  impleverant 
omnium  aures  terrestres  navalesque  copias  comme- 
morando;  ingentem  vimpeditum  equitumque  venire; 


hmic  VQcem  (  vide  ad  II ,  55 ,  n.  x  ) 
frettiitus  muUiCtidinis  fuit  variantis , 
alternantis ,  inter  se  confundentis  ad- 
sensnm  et  indignationem ,  quod  <£'- 
cere  id  ausus  esset ;  Gron.  Adsentien- 
tium  et  indiffnantium,  edd«  antt.  et  ex 
MSS  Lov.  a,  5,  Harl.  Victor.  prob. 
Doujat.  Sed  conf.  Drak^  —  Gronovii 


emendatio  paulo  durior  videtur  Doe- 
ringio ,  qui  vulgatam  tuetur.  £d. 

7.  Ob  eieganter  actam  vitam  ;  vid. 
cap.  14  »n«  3. 

8.  Romanorum  partis  ftierat ;  vide 
ad  III ,  36 ,  n.  4;  XXIV,  4a ,  n.  4. 

Cap.  XXXII.  I.  Deftctionetn  nu- 
dabant ;  vide  nd  XXXUI,  ai ,  u.  6. 


A.  C.  iqa. 
U.  C.  5So. 


LIBER   XXXV.  CAP.  XXXII.  491 

ex  India  elephantos  ^ :  ante  omnia  ( quo  maxime  mo- 
veri  credebant  multitudinis  animos  )  tantum  adueki 
auri^  ut  ipsos  emere  Romanos possit.  Apparebat,  quid 
ea  oralio  in  conciliQ  motura  esset.  Nam  et  venisse 
eos ,  et ,  quae  agerent ,  omnia  romanis  legatis  defere- 
bantur ;  et ,  quanquam  prope  abscisa  res  erat  *,  tamen 
non  ab  re  esse  Quintio  visum  est ,  sociorum  aliquos 
legatos  interesse  ei  concilio,  qui  admonerent  romanae 
societatis  ^tolos,  qui  vocem  liberam  mittere  adver- 
^us  regis  legatum  auderent.  Athenienses  maxime  in 
eam  rem  idonei  visi  sunt ,  propter  et  civitatis  digni- 


2.  Thoas  princeps  gentis  (ut  c.  45), 
€/uem  miserant  ad  Antiochum ,  ita  et 
XXXVI,  a&,  et  apud  Appian.  Syr*  x  a; 
ex  quo  Slgon.  conyprinceps  legationis, 
«  Supra,  cap.  12  ,  Dlcaearcbum ,  fra- 
trem  Thoantis,  ad  Anfiochum  fuisse 
missnm,  quoanno  Thoas^praetor  ^to- 
lorum  fuerat;  hic  vero  Thoantem  ab 
Antiocho  reversum  legationem  renun- 
tiasse;  et  inf.  c.  4*  >  «t  XXXVI ,  7  , 
eam  legatum  .£toIorum  apud  Antio- 
chura  fuisse  scribit  Livius.  Hsec  non 
sunt  contram,  sed  sic  intelligenda, 
eum,  quum  praetura  annua  genlis 
iEtolorum  perfunctus  esset,  post  Di- 
caearchi  prbfectionem  ipsnm  quoque 
ad  Antiochum  missum  iiiisse:  haud 
dubie  qnod  ^toli  sibi  persuadebant , 
in  eo ,  qui  efprinceps  gentis ,  et  Ro- 
manis  ^inimicissimus  erat,  plus  mo- 
menti  fiituram  ad  Antiochum  ad  bel- 
lum  adversns  Romanos  incitandum, 
quam  in  Dicaearcho».  Duker.  Haec  ta- 
raen  paucis  certe  verbis  a  Livio  erant 
referenda. 

3.  Ex  India  elephantos  ,\\.  e.  Indi- 
cos,  ut  apud  Ovid.  Am.  II,  6,  n.  i, 
psittacus  ab  Indis ,  sc.  venire ;  Gron. 
Conf.  ad  XLII,  ao,  n.  5;  XLV,  39, 
n.  a  ;  XLV,  43  ,  n.  4.  Sic  et  a  pro  ex 


ponitnr;  vide  ad  XXVII ,  5 ,  n.  4»  ^d- 
citos  6  cod.  Mogunt.  adjecere  Aldus 
et  reliqui  ante  Gron.  —  Quam  spcm 
Thoas  et  Menippus  de  indiconim  ele- 
phantorum  advenlu  faciunt,  omnino 
aliqnid  momenti  babere,  quia  ele- 
phanti  indici  longe  africanis  fuere 
praestantiores,  monet  Doering.  Conf. 
ad  XXXVIII,  3g.  Ed.  — Ante  om- 
nia,  praecipue,  ut  apud  Suet.  Cal.  21, 
ex  cod.  Mogont.  restitnit  Drak^  Reli-  ^ 
qui  MSS  exhibent  ad  omnia ,  sc.  ince- 
pta  felicius  perficienda;  nisi  po/ius 
cum  Gron.  ad  dictnm  accipias  pro 
super  aut  prteter;  conf.  ad  II,  23, 
n.  S ,  et  III ,  43  ,  n.  3 . 

4.  Abscisa  res  erat,  al.  abscissa; 
vide  ad  IV,  19,  n.  5.  «  Malim  abscisa 
spes,  ntlV,  10;  XXIV,  3o;  XXXV, 
4>^«  Sic  et  spem  incidere ,  II ,  i5 ;  III , 
58;  VI,  39;  XXXV,  3i;  tt  prasci- 
dere,  IV,  3 ;  XXIV,  3i ,  XXIX,  i5. 
Si  res  retinendnm  est,  in  eo  tamen 
non  alia  sententia  esse  potest,  quara 
etsi  res  eo  redierant,  ut  prope  abscisa 
esset  spes  animos  ^tolorum  ab  socie- 
tate  Romanomm  alienatos  reconci- 
liandi  ».  Duk.  —  Non  ab  re  esse ,  ei 
consentanenra ,  aut  utile  esse.  Conf.  ad 
I,  27  ,  n.  5. 


49^  T.  Livii  t\i.Z: 

tatem,  et  vetustam   societatem  cum  ^tolis.  Ab  iis 
Quintius  petiit ,  ut  legatos  ad  PantTtolicum  ^  conciiium 
mitterent.  Thoas  primus  in  eo  concilio  renuntiavit 
legationem.  Menippus  post.eum  intromissus,  Opti- 
mumfuisse  omnibus^  qui  Grceciam  Asiamque  inco^ 
lerent,  ait,  integris  rebus  PhiUppi  potuisse  intervenire 
Antiochum^  :  sua  quemque  habiturumfiusse ,  neque 
omnia  sub  nutum  ditionemque  romanam  pen^entura, 
«  Nunc  quoque ,  inquit ,  si  modo  vos ,  quae  inchoastis , 
«  consilia  constanter  perducitis  ad  exitum ,  poterit , 
«  diis  juvantibus  et  iEtolis  sociis ,  Antiochus  quamvis 
«  inclinatas  Graeciae  res  restituere  in  pristinam  digni- 
tf  tatem.  Ea  autem  in  libertate  posita  est ,  quae  suis 
«  stat  viribus ,  non  ex  alieno  arbitrio  pendet.^ »  Athe- 
nienses ,  quibus  primis ,  post  regiam  legationem  ,  di- 
cendi,  quae  vellent,  potestas.facta  est ,  menlipne  omni 
regis  praetermissa ,  romanae  societatis  iEtoIos  merito- 
rumque  in  universam  GTaBciam  T.  Quintii  admonue- 
runt ,  ne  temere  eanfk  celeritate  nimia  con^iliomni  ever- 
tei^nt.  Consilia  calida  ^  et  audaciaprima  specie  lceta , 
tractatu  durUy^  ei^entu  tristia  esse.  Legatos  romanos  et 
in  iis  T.  Quintium  haudprocul  inde  abesse.  Dum  in- 
tegra  omnia  essent,  verbis  potius  de  iis ,  quce  amhi- 
gerentury  disceptarent  y  quam  Asiam  Europamque  acl 
funestum  armarent  bellum. 

XXXIII.  Multitudo,  avida  novandi  res%  Antiochi 
totaerat;et  ne  admi,ttendos  qu^dem  in  concilium  Ro- 


i^AdPantetolicwncouciliumivide  n.  a.  —  Doering.  calida  omnino  de- 

ad  XXXI ,  ag  ,  n.  X .  fendit.  Ed.  —  Integra  omnia;  vide  ad 

6.  JnUgris  rebus  Philippi  pottiisse  II ,  5 ,  n.  i . 

intervenire  Antiochum,  accedere,  ut  Cjlf.  XXXIII.  i.  Mukitudo,  avida 

|)as8im,  vel  suocurrere,  ut  XL,  9.  novandi  res,  jintiochi  tota  erat;  vide 

7 .  Consilia  calida ,  al.  oattida.  Conf.  ad  1 ,  53 ,.  n.  i ;  III ,  36  ,^  n.  4  »  et  111« 
Urak.  et  Dok.  nosque  ad  XXII ,  24 ,  62  ,  n.  5. 


tc/^:   LIBER  XXXV.  CAP.  XXXIII.  40 

rnanos  censebant.  Principum  maxime  seniores  aucto- 
ritate  obtinuere,  ut  daretur  iis  concilium.  Hoc  decre- 
tum  Athenienses  quum  retulissent,  eundum  in  iEto- 
liara  Quintio  visum  est.  Aut  enim  moturum  aliquid , 
aut  omnes  homines  testes  fore,  penes  ^EtoIos  belli. 
culpam  esse;  Romanos  justa  ac  prope  necessaria  sum- 
pturos  arma.  Postquam  ventum  est  eo,  Quintius  in 
concilio ,  orsus  a  priiicipio  societatis  iEtoIorum  cum 
Romanis,  et  quoties  ab  iis  fides  mota  foederis^  esset 
pauca  de  jure  civitatium ,  de  quibus  ambigeretur,  dis- 
seruit.  Si  quid  tamen  cequi  se  habere  arbitrarentur 
quanto  esse  satius  Romam  mittere  legatos^  seu  disce^ 
ptarej  seu  rogare  senatum  mallent;  quam  populum 
romanum  cum  Antiocho ,  lanistis  yEtolis  ^,  non  sine 
motu  magno  generis  humani  et  pernicie  GrcecicBy  di* 
micare  ?  nec  ullos  prius  cladem  ejus  belli  sensuros 
quam  qui  mos^issent,  Haec  nequidquam  velut  vatici- 
natusRomanus.  Thoasdeinde  caeterique  factionis  ejus- 
dem,  cum  adsensu  omnium  auditi,  pervicerunt,  ut 
ne  dilato  quidem  concilio,  et  absentibus  Romanis 
decretum  fieret ,  quo  arcesseretur  Antiochus  ad  libe- 
randam  GrSeciam ,  disceptatumque  ^  inter  iEtoIos  et 
Romanos.  Huic  tam  superbo  decreto  addidit  propriam 
contumeliam  Damocritus  prnetor  eorum :  nam  quiim 


2.  Ah  iisjides  mota  foederis  ;  Tide 
;]d  XXV,  x6,  n.  3.  —  De  qulbiis  am- 
bigeretur,  dubitaretar,  vel  certaretur; 
videndum  est  supra  ad  librara  XXI , 
cap.  3 1 ,  n.  6. 

3.  Lanistis  ^tofis,  h.  e.  committen* 
tibus ,  subornantibns  in  certamen; 
dum ,  sicut  lanisto!  paria  gladiatomm , 
ita  ^toli  qua^i  populum  rom.  cam 
Antiocho  committunt  (anctoribus ,  in- 
citantibus);  Gron.  Conf.  Cic.  Philipp. 
Xni,  19,  etRosc.  Am.  cap.  40.  Male 


admixtis  vel  immixtis  plerique  libri. 
4.  Quo  arcesseretur  Antiochus  ad 
liberandam  Graseiam  disceptaiumque 
(  sapin.  )  inter,  ctc.  ita  MSS ,  non,  ot 
edd.  antt.,  disceptandumque ;  Groo. 
Conf.  ad  I,  5o,  n.  5 ,  et  V,  19 ,  n.  3. 
—  Disceptandum  respondere  t&  ad 
Uberandam,  sed,  ut  bcne  observat 
Doer.  non  raro  Noster  orationis  for- 
mam  variare  ct  liiatare  solet.  Hic  snpi- 
num  disceptatum  pendet  ab  arcessere- 
tur,  Ed. 


A.  C  if|]. 
U.  C  56o. 


494  T.   LIVII 

id  ipsum  decretum  posceret  eum  Quintius  ^,  non  ve- 
ritus  majestatem  viri,  atitid  in prcesentia ,  quod  magis 
instaret ,  prasvertendwn  sibi  esse^  dixit:  decretum  re- 
sponsumque  brevi  in  Italia ,  castris  super  ripam  Ti- 
beris  positis  y  daturum,  Tantus  fiiror  illo  tempore  gen- 
tem  ^tolorum ,  tantusque  roagistratns  ebrum  cepit. 

XXXIV.  Quintius  legatique '  Coririlhum  redierunf. 
Inde,  ut  quaeque  de  Antiocho,  nihil  perseipsimoti, 
et  sedentes  exspectare  adventura  viderentur  regis, 
concilium  quidem  uhivers®  gentis  post  dimissos  Ro- 
raanos  non  habuerunt :  per  apocletos  autem  ( ita  vo- 
cant  sanctius  consiiium  :  ex  delectis  constat  viris^  )  id 


5.  Decretum  posceret  eitm  Quintitu; 
vide  ad  I,  24  ,  n.  6.  —  T6  eum  in  plu- 
ribiM  vett.  libris  omiMum  est;  fortasse, 
ait  Doer.,  quod  in  loquendi  genere, 
poscere  aUquem  aliquid,  ofTendeba- 
tur,  a  quo  tamen  optimi  quique  scri- 
ptores  haud  abstinuere.  £d.  —  Insia' 
ret ;  vide  ad  lU ,  6 ,  n.  5. — Prceverteri' 
dum  ;  vide  ad  II ,  2  4 ,  n.  3. 

Ca.p.  XXXIV.  I.  Quintius  legati* 
que;  vide  ad  III,  25,  n.  4* — Ut qtue- 
que  de  j4ntiocho ,  nihil  per  se  ipsi 
moti,  et  sedentes  exspectare  adventum 
(V.  MSS  motum)  viderentur  regis  ,etc. 
obscuriorem  huDC  locum  sic  explica- 
bam :  JEtolos ,  ne  Romania  prius  con- 
silia  eomm  quam  facta  innotescerent , 
poatea  condiium  gentis  nulfum  habuis- 
se  ,  ita  ut  quaiqne,  orania ,  ut  quam- 
cnmqQe  spem  babevekit,  viderentnr 
exapectare  de  Antiocho ,  nihil  ipsi  pro 
ea  Uborantea,  ntque  viderentnr  se- 
dentes  exspeetare  sive  adventnm  aiTe 
raotum  regis;  Grpn.  Quieti  de  Jntio- 
^ho  coiij.  Fabcr.  et  motttri  pro  moti 
non  male  Jac.  Periz.  et  adventn  pro 
adventum  Benedict.  qtii  tamen  non 
dicit,  qno  sensu  hsec  verba  ceperit. 
Ezcidisse  noraen  ^tolorum ,  vel  alind. 


e  quo  intelligatur,  haec  de  iis  dici, 
bene  suspicatur  Duk.  —  Creverins, 
qni  sine  libris  aliquid  refingere  noluit 
locum  ita  perspexit :  «  ^toli  ,  ne  tan- 
quam  omoia  reponentes  in  4>nt.  nihil 
per  se  ipsi  moti ,  ac  sedentes  compres- 
sis ,  qaod  ainnt ,  manibns  exsp.  adv. 
reg,  Did»  etsi  concilium  wiiv.  geni»  non 
habuerunt,  per  apocletos  tameu ,  etc. » 
Hinc  emendationem  ^olitos  Doering. 
legendnm  existimat:  MtoU  ne  qu^- 
que,  etcki  «  Perierant  fortasse ,  ait,  vel 
sitn  obduct^  faerant  in  nomine  Mtoli 
liter«e  usqne  ad  1  et  in  MSS  nihil  con- 
spiciebatur  nisi ...  i  ne,  unde  fortaase 
ineptus  qnidam  homo  fecit  inde,  et 
quia  oratiunem  non  capiebat ,  addidit 
ut  «.  Th  exspectare  tam  ad  quetque 
quam  ad  adventum  rererendum ,  vel 
per  zeugma  alind  verbum  ad  queeque 
supplendum  vldetur.  Ed.  —  Sedentes; 
vide  ad  YII ,  37,  n.  4* 

2.  Per  apocletos  :  ita  vocant  san- 
ctius  consiiium;  quod  ex  deiectis  cofi- 
stat  viris  ;  conf.  XXXV,  46 ;  XXXVI. 
28;  XXXVm,  I ,  n.  3;  Snid.  voc. 
JLirox).y)Tct ,  et  Polyb.  IV,  5,  §  9; 
XX ,  I ,  §  X  ;  XX ,  zo ,  §  3 ,  cnl  iidem 
d^yFO^tTiZ  dicontur  XXI,  2  ,  n.  7  ,  coll. 


v\c.Z.  LIBER  XXXV.  CAP.  XXXIV.  4^5 
agitabant,  quonam  modo  res  in  Graecia  novarentur. 
Inter  omnes  constabat,  in  civitatibus  principes,  opti- 
mum  quemque,  roman£e  societatis  esse,  et  praesenli 
statu  gaudere ;  multitudinem ,  et  quorum  res  non  ex 
sententia  ipsorum  essent,  omnia  novare  velle^.  ^toli 
consilium  uno  die ,  spei  quoque  non  audacis  modo , 
sed  etiam  impudentis,  ceperunt,  Demetriadem,  Chai- 
cidem  et  Lacedaemonem  occupandi.  Singuli  in  singulas 
missi  sunt  principes;  Thoas  Chalcidem,  Alexamenus 
Lacedaemonem ,  Diocles  Demetriadem.  Hunc  exsul 
Eurylochus,  de  cujus  fuga  causaque  fugae  ante  dictura 
est^,  quia  reditus  in  patriam  nulla  spes  alia  erat,  ad* 
juvit.  Literis  Eurylochi  admoniti  propinqui  amicique, 
et  qui  ejusdem  factionis  erant,  iiberos  et  conjugem 
ejus  cum  sordida  veste  ^,  tenentes  velamenta  suppli* 
cum,  concionem  frequentem  adire  jubent,  singulos 
imiversosque  obtestantes,  ne  iusontem,  indemnatum 
consenescere  in  exsilio  sinerent.  £t  simplices  homines 
misericordia ,  et  improbos  seditiososque  immiscendi 
res  tumultu  setolico  spes  movit :  pro  se  quisque  revo- 

XXI,  3,  n.  a.  Apocleti  delectt  ordi-  lebant;  qni  non  seniper  principes , 
nam  proceres  ad  conciliam,  der  enge  ,  sed  interdum   ex  plebe  erant;  Drak. 

Auschuss-;  Bauer.  Pro  consiUum  alli  Novari  malebat  Sigon.  Sed  ipsi  etiam 

concc/fttiR,  a  qno  iUud  b.  I.  distingui-  aacrores  rerum  novarum  esse  capie- 

tur.  Cf.  ad  I,  54 ,  n.  i ,  et  XXX VIII ,  bant. 

X ,  n.  3.  —  Res  novarentur;  yidead  I,  4.  Eufyhchns,  de  cvjus  fitga  cau- 

5a ,  n.  I .  saquefttgte  ante  dictnm  est,  «tc.  vide 

3.  Principes,   optimum  quemque,  cap.  3i,3a. 

romanee  societatis  esse(^  vlde  ad  III,  5.  Cum  sordida  veste ;  vide  ad  II, 

36 ,  n.  4  )  f  etprfpsenti  statu  gdudere,  54 ,  n.  5.  —  Tenentes  velamenta  sup- 

muititudinem...  omnia  novare  veHe ;  pUcum;  vide  ad  II,  54,  n«  6.  —  Con- 

vide  ad  XXXVI,  6,  n.  2.  Anle  o/?ft-  senescere;  vide  ad  I,  aa  ,   n.   3.— 

mnm  recte  forsan  et  inseruit  MS  Mo-  Tumultu  cetolico ,  dam  esset  tumultas 

gunt.  Conf.  tanien  ad  1 ,  7  ,  n.  6.  Prin'  aetolicus ,  concitatus  per  Eurylocbum ; 

cipes  sunt  nobilissimi  ordinis  senatorii  nisi  potius ,  inquit  Doering. ,  tumultu , 

(  vid.  Wessel.  Obss.  I ,  H  ),  et  optimus  ut  plura  passim  quartae  declinationis 

quisque,  qui  optiraatinm  partibus  fa-  nomina,  antique  pro  tnmultui  posi^ 

Tebant,  qai  reipnblicae  ntilituti  consu-  tum  est.  Ed. 


A,  C.  ir)2> 
U.  C.  &6o. 


456  T.  LIVII 

care  jubebaut.  His  praeparatis ,  Diocles ,  cum  omiiL 
equitatu  (  et  erat  tunc  praefectus  equitum  )  specie  re- 
ducentis  exsulem  hospitem  profectus,  die  ac  nocte 
ingens  iter  emensus ,  quum  miilia  sex  ab  urbe  abes- 
set ,  luce  prima  tribus  electis  turmis ,  caetera  multitu- 
dine  equitum  subsequi  jussa,  prascessit.  Postquam 
portae  appropinquabat ,  desilire  omnes  ex  equis  jussit, 
et  loris  ducere  equos,  itineris  raaxime  modo ,  soliitis 
ordinibus ;  ut  comitatus  magis  praefecti  videretur, 
quam  praesidium.  Ibiuna  ex  turmis  ad  portam  relicta, 
ne  excludi  subsequens  equitatus  posset,  media  urbe 
ac  per  forum,  manu  Eurylochum  tenens,  multis  oc- 
currentibus  gratulantibusque ,  domum  deduxit.  Mox 
equitum  plena  urbs  erat,  et  loca  opportuna  occu- 
pabantur.  Tum  in  domos  missi,  qui  principes  ad- 
versae  factionis  interficerent.  Ita  Demetrias  ^tolorum 
facta  est. 

XXXV.  Lacedaemone  *  non  urbi  vis  afferenda ,  sed 
tyrannus  dolo  capiendus  erat;  quem,  spoliatum  ma- 
ritimis  oppidis  a  Romanis,  tunc  intra  moenia  etiam 
Lacedaemonis  ab  Achaeis  compulsum ,  qui  occupasset 
occidere ,  eum  totius  gratiam  rei  apud  Lacedaemonios 
laturum.  Causam  mittendi  ad  eum  habuerunt ,  quod 
fatigabat  precibus ,  ut  auxiUa  sibi ,  quum  illis  aucto- 
ribus  rebellasset,  mitterentur.  Mille  pedites  Alexa- 
meno  dati  sunt,  et  triginta  delecti  ex  juventute  equi* 


Cap.  XXXV.  I.  Lacedcemone ,  ple- 
rlque  MSS  Lacedeernoni ;  vlde  ad 
XXVIII,  a6,  n.  r.  —  Qtii  occiipas- 
setoccidere  ;  vlde  ad  1 ,  1 4 «  n>  3.  Sen- 
sas  hoc  loco  est :  Ilcet  Romani  Nabln 
oppldis  maritlmU  spoliarint,  ejusqne 
coplas  intra  urbem  Achaei  compule- 
rint,  alhilominus  el  uni  Lacedaemo- 
iilos    unlversum   aublatae    tyrannldls 


beneficium  acceptum  relatnros,  qnl 
tyrannum  non  freglss^t ,  sed  Interfe- 
clsset;  Drak.  —  Eum  totius  gratiam 
rei,  etc.  verumpotius  gratiani  rei  (sc. 
quam  odium  et  poenam  )  omnes  IVfSS 
praeter  Mogant.  —  Ipse  qaoqae  Doe- 
ling.  rh  totius  defendit,  et  Adenm  /a- 
/Mrum  snpplet :  ^ppareat ,  eertam  vci 
manlfeslam  slt.  £d. 


U.  C.  56». 


LIBER  XXXV.  CAP.  XXXV.  497 

tes.  lis  a  praetore  *  Damocrito  in  consilio  arcano  gentis, 
de  quo  ante  dictum  est,  denuntiatun),  ne  se  ad  bel- 
lum  Achaicum^  aut  rem  ullamy  quam  sua  quisque 
opinione  prcecipere  possetj   crederent  missos   esse, 
QiUdquid  Alexamenum  res  monuisset  subiti  consilii 
capere ,  ad  id ,  quam\^is  inopinatum ,  temerarium , 
audaoc,  obedienter  exsequendum  parati  essent^  ac 
pro  eo  acciperent  y  tanquam  ad  id  unum  agendum 
missos  ab  domo  se  scirent.  Cum  his  ita  praeparatis 
Alexamenus  ad  tyrannum  venit ,  quem  adveniens  ex- 
temp]o  spei  implevit :  Antiochum  jam  in  Europam 
transisse ,  mox  in  Grcecia  fore  ;  terras ,  maria ,  ar- 
miSj  viris  completurum^ ,  Non  cum  Philippo  rem  esse 
credituros  Romanos.  JSumerum  iniri  peditum  equi- 
tumque  ac  navium  non  posse :  elephantorum  aciem 
conspectu  ipso  debellaturam.  jEtolos  toto  suo  exer- 
citu  paratos  esse  venire  Lacedcejfionem ,  quum  res 
poscat:  sed  frequsntes  armatos  -ostenders  ad^^enienti 
regi  voluisse.  Nabidi  quoqufi  et  ipsi  fa.iendum  essCy 
uty  quas  haberet  copiasy  non  sinerei  sub  tectis  mar- 
cescere  otio  *,  sed  educeret;  jet  in  armis  decurrere  co^ 
geretj  simul  animos  acuerety  et  corpora  exerceret. 
Consuetudine  lei^iorem  laboremfore;  et  comitate  ac 
benignitate  ducis  etiam  non  injucundum  fieri  posse. 
Educi  inde  frequenter  ante  urbem  in  campum  ad  Eu- 
rotam  amnem  coepere.  Satellites  tyranni  media  fere 
in  acie  consistebant ;  tyrannus  cum  tribus  summum 


a;  lis  a  pratore ,  etc.  cod.  Victor. 
et  Gaertn.  His,  sc.  XXX  eqnitibus , 
prob.  Crev.  —  Opinione  prcecipere  ; 
videadVII,  26,  n.  5. 

3.  Terras ,  niaria ,  annis,  viris 
completunim :  verba  annis ,  viris  for- 
tasse  etiam  referri  possnnt  ad  maria , 
quae  taraen  magis  navibus  et  classibus 

FL 


«ompleri  dicuntur;  nnde  aherutraui 
post  Diris  forte  ezcidit ;  Duk.  —  Ni> 
mis  argutam  hanc  Dukerl  observatio- 
nem  pntat  Doering.;  nam.per  amia 
et  "viros  copise  tam  terrestres  quam  na- 
vales  designantur.  £d. 

4.  Sub  tectis  marcescere  otio  ;  vide 
ad  XXIII ,  4  5 ,  n.  I.  —  In  armis  dc 

32 


A.  C  r^i. 
U.  C.  56a. 


498  T.   LIVII 

equitibus ,  inter  quos  pleruinque  Aiexamenus  erat , 
ante  sigua  vectabatur ,  comua  extrema  inviseus :  in 
ciextro  cornu  ^toli  erant ,  et  qui  ante  auxiliares  ty- 
ranni  fuerant ,  et  qui  venerant  mille  cum  Alexameno. 
Fecerat  sibi  morem  Alexamenus ,  nunc  cum  tyranno 
inter  paucos  ordines  circumeundi,  monendique  eum  , 
quse  in  rem  esse  videbantur ;  nuuc  in  dextrum  cornu 
ad  suos  adsequitandi ;  mox  inde ,  velut  imperato ,  quoc I 
res  poposcisset ,  recipiendi  se  ad  tyrannum.  Sed , 
quem  diem  patrando  facinori  statuerat ,  eo  paulisper 
cum  tyranno  vectatus ,  quum  ad  suoa  concessisset , 
tum  equitibus  ab  domo  secum  missis,  a  Agenda,  in- 
«  quit,  res  est,  juvenes,  audendaque,  quam  me  duce 
(c  imprigre  exsequi  jussi  estis.  Parate  animos  dextras* 
«  que ,  ne  quis  in  eo ,  quod  me  viderit  facieutem ,  ces- 
a  set.  Qui  cunctatus  fuerit ,  et  suum  consilium  naeo 
«  interponet^,  sciat  sibi  reditum  ad  penates  non  esM». 
Horror  cunctos  cepit;  et  meminerant,  cum  quibus 
mandatis  exisseut.  Tyipannus  ab  laevo  cornu  veuiebat. 
I^nere  hastas  equites  Alexamenus  jubet  ^,  et  se  in- 
tueri.  Colligit  et  ipse  animum  confiisum  tantae  cogi- 
tatione  rei.  Postquam  appropinquabat,  impetum  facit 


eurrere;  vide  ad  XXUIy  35,  n.  3.  — 
Fecerat  sibi  morem,  Hsec  .non  simpli- 
citerpro,  solebat  circamiie,  etc.  dicta 
Talt  Doeriog.  Inmio  hanc  siki  quaai 
legem  Alexameaos  scripserat,  ut  cir- 
cumiret,  etc.  et  quia  eamdem  semper 
rationem  consulto  sequebatur,inortfm 
sibifecisse  dicitur.  En.  —  Eo  paulis^ 
per,  scil.  die,  Ed. 

5.  Suum  consilinm  meo  interponet; 
vide  ad  III ,  46 ,  n.  a . 

6.  Ponere  hastas  equites  A,  jubet, 
non  abjicere  ( nam  jacentem  equites 
confodiunt  ) ,  sed  recliuare  et  inva- 
dendi  causa  pectori  opponere ,  ne  sc. 


erectSB  bast»  conspectum  sui  equiti- 
bus  interciperent ,  quos  se  intueri  imi- 
tariqne  jabebat,  tanquam  qiiid  ipse 
ftctanM  easet  ignaros  ;  qoemadmo- 
duml,  27.  Tollus  Hostilius  suos  eri- 
gere  bastas  jussit ,  ne  socioa  AHmbos 
fugientes  viderent  \  Sigon.  Confisr.  ad 
XXXIII,  8,  n.  5.  —  Putant  yiri  do- 
cti  Liyinm  hic  errasse  dum  yertit  e 
Polybio  xa7a6QC>^.ttv  toc^  oocpifftfac^ 
demittere  hastas ;  nam  ponere ,  ut  la- 
tinitas  exigit,  est  deponere.  Eo. — 
j4nimum  confiisum,  etc.  vlde  ad  VI, 
34»  n.  7.  Ad  seqq.  conf.  Paaaaa. 
VIII ,  5o  extr. 


A.  C.  T91. 
U.  C.  56o. 


LIB.  XXXV.  CAP.  XXXV.  XXXVI.  499 
et,  transfixo  equo,  tyrannum  deturbat.  Jacentem 
equites  confodiiint.  Multis  frustra  in  loricam  ictibus 
datis ,  tandem  in  nudum  corpus  vulnera  pervenerunt ; 
et,  prius  quam  a  media  acie  succurrefetur ,  exspi- 
ravih 

XXXVI.  Alexaraenus  cum  omnibus  iEtolis  citato 
gradu  ad  regiam  occupandam  pergit.  Corporis  custo- 
des ,  quum  res  in  oculis  gereretur,  pavor  primo  cepit; 
deinde ,  postquam  abire  -Etolorum  agmen  videre ,  con- 
currunt  ad  relictum  tyranni  corpus ,  et  spectatorum 
turba  ex  custodibus  vitoe  mortisque  ultoribus  est  facta. 
Nec  movisset  se  quisquara ,  si  exteraplo ,  positis  ar- 
mis ',  vocata  in  concionera  multitudo  fuisset,  et  oratio 
habita  tempori  conveniens ,  frequentes  inde  retenti  iu 
armis  iEtoli  sine  injuria  cujusquam.  Sed,  ut  oportuit 
in  consilio  fraude  coepto ,  omnia  in  maturandam  per- 
niciem  eorum ,  qui  fecerant,  sunt  acta.  Dux  regia  in- 
clusus  diem  ac  noctem  in  scrutandis  thesauris  tyranni 
consurapsit :  ^Etoli ,  velut  capta  urbe,  quara  liberasse 
videri  volebant,  in  praedara  versi.  Simul  indignitas  rei, 
simul  contemptus ,  animos  Lacedaemoniis  ad  coeun- 
dum  fecit.  Alii  dicere,  exturbandos  ^Etolos,  et  liber- 
tatem,  quum  restitui  videretur,  interceptam  repeten- 
dam.  Alii ,  ut  caput  agenda;  rei  esset ,  regii  generis 
aiiquem  in  speciem  adsumendum.  Laconicus  ejus  stir- 


Cap.  XXXVI.  I.  Si  extemph ,  po- 
sitis  armis,, .  et  &ifrequentes  inde  r«- 
tenti  fuissent  in  armis  Mtoli,  etc.  h.  e. 
si  ipse  sine  insignibns  belli ,  ut  decet, 
in  concionem  processisset ,  libertatis 
illoramTindicandae  ergo  patratum  ex- 
cusans ,  simul  autem  retinaisset  ad  si- 
gna  iEtolos  in  patentibus  urbis  locis 
stationem  servantes,  nemine  privatO' 
rum  violato :  sic  enim  futurum  erat , 
ut  qniesccrent  et  boni ,  quibus  nuUa 


fieret  injuria ,  et  mali  metu  multitudi- 
hls  armatae  et  intentse  ad  coercendum ; 
Gron. — 8i  quid  oorrigere  liceat,  ten- 
ftaret  Doering. ,  et,  orntione  habiia 
temp.  conveniefUe ,  frequentes ,  etc.  sed 
unam  tantum  hoc  loco  vQcem  yidet , 
quae  commodam  explicationem  haud 
admittat ,  nempe  part.  inde  postyT^tf- 
quentes,  pro  qua  leg.  proponit  deniqtic; 
nam  si  ad  inde  addideris  que,  omnes 
certe  tcu  denique  literas  habes.  Ed. 

32. 


A.  C.  19S. 
U.  C.  56«. 


5oo  T.  LIVII 

pis '  erat  puer  admodum ,  educatus  cum  liberis  ty- 
raxini.  Eum  in  equum  imponuiit,  et,  armis  adreptis, 
iEtolos  vagos  per  urbem  caedunt.  Tum  regiam  inva- 
dunt.  Ibi  Alexamenum  cum  paucis  resistentem  ob- 
truncant.  ^toli  circa  Chalcioecon  (  Minerva?  est  tem- 
plum  aereum^ )  congregati  caeduntur.  Pauci,  armis  ab- 
jectis,  pars  Tegeam,  pars  Megalopolim  perfugiunt. 
Ibi ,  comprehensi  a  magistratibus ,  sub  corona  venie- 
runt*. 

XXXVII.  Philopdemen ,  audita  coede  tyranni ,  pro- 
fectus  LacedaenK^nem ,  quum  omnia  turbata  metu  in- 
venisset ,  evocatis  principibus ,  et  oratione  habita , 
quaiis  habenda  ab  Alexameno  fuerat,  societati  Achaeo- 
rum  Lacedaemonios  adjunxit ' ;  eo  etiam  facilius ,  quod 
forte  ad  idem  tempus  A.  Atihus  cum  quatuor  et  vi- 
ginti  quinqueremibus  ad  Gythium  accessit.  lisdem 
diebus  circa  Chalcidem  Thoas ,  per  Euthymidam  prin- 
cipem ,  pulsum  opibus  eorum ,  qui  romanae  societatis 
erant  post  T.  Quintii  legatorumque  ^  adventum  ,  et 
Herodorum  Cianunl  mercatorem ,  sed  potentem  Chal- 
cide  propter  divitias ,  praeparatis  ad  proditionem  iis , 
qui  Euthymidae  factionis  erant,  nequaquam  eamdem 
fortunam ,  qua  Demetrias  per  Eurylochum  occupata 
erat,  habuit.  Euthymidas  ab  Athenis  (eum  domiciliu 
delegerat  iocum  )  Thebas  primum ,  hinc  Salganea  pro- 


a.  Lacordcus  ejus  stirpis,  etc.  forte 
Laonicus;  Gron. 

3.  Circa  Ckaicicpcon ,  Minerva  tem' 
plum  asreum ,  nnde  ip«a  Minerva  i^ 
XaXxioixoc  »  scil.  A6iQva.  Gonfer.  Pau- 
flan.  III ,  17  ,  X ,  5 ;  Polyb.  IV,  aa  et 
35;Thucyd.  I,  x34;  Diodor.  XI, 
4$  ;  Suidaft  et  Intpp.  Corn.  Nep.  Pan- 
gan.  V;  Menrs.  Miac.  Lacon.  1,3; 
Periz.  ad  ^liani  V.  H.  IX,  41 ;  Leo- 
pard.  Epfend.  XV,  8. 


k*Sub  corona  venienmt ;  yide  ad 
II,  17,  n.  3. 

Cap.  XXXVII.  I.  Swietati  Achteo- 
rum  Lacedasmonios  adjunxit  Philopoe- 
men  ;  conf.  Plut.  Philop.  p.  364  sq.  et 
Pausan.  VIII ,  5 1 .  Polybiana  biqus  rei 
narratio  intercidit. 

2.  T,  Quintii  legatorumque ;  vide 
ad  III,  a5,n.  4*  —  Uinc  Salg»  pro^ 
cessit;  Her,  ad  Thronium,  Inde ,  etc. 
sic  locum  bene  interpunxit  Crev.  pru» 


li.^^^/seo  LIB.  XXXV.  CAP.  XXXVII.  XXXVIII.  5or 
cessit ;  Herodonis  ad  Thronium.  Inde  haud  procul 
in  Maliaco  sinu  duo  niillia  peditum  Thoas  et  ducen- 
t os  equites  j  onerarias  leves  ^  ad  triginta  habebat.  Eas 
cum  sexcentis  peditibus  Herodorus  trajicere  in  insu- 
lam  Atalantam  jussus ;  ut  inde,  quum  pedestres  copias 
appropinquare  jam  Aulidi  atque  Euripo^  sensisset, 
Chalcidem  trajiceret.  Ipse  caeteras  copias,  nocturnis 
maxime  itineribus,  quanta  poterat  celeritate,  Chalci- 
dem  ducebat. 

XXXVIII.  Mictio  *  et  Xenoclides ,  penes  quos  tum 
summa  rerum ,  pulso  Euthymida ,  Chalcide  erat ,  seu 
ipsi  per  se  suspicati ,  seu  indicata  re ,  primo  pavidi , 
iiihil  usquam  spei,  nisi  in  fuga,  ponebant :  deinde, 
postquam  resedit  terror,  et  prodi  et  deseri  non  pa- 
triam  modo ,  sed  etiam  Romanorum  societatem ,  cer- 
nebant,  consilio  tali  animum  adjecerunt*.  Saicrum 
anniversarium  eo  forte  tempore  Eretriae  Amarynthidis 
Dianae^  erat,  quod  non  popularium  modo,  sed  Ca- 


bamibus  Drak.  et  Doer.  Antea  enim 
«ic  distinguebant,  hinc  Salg.  processit 
Her.  ad  Thron,  inde,  etc.  Caeteram, 
nt  notat  Glar.  SaXYOCvsu.c  portus  est 
Bceotiae  ad  Euripum ;  Xlironimn  autem 
triginta  stadiis  a  Scarphia ,  qaae  urbs 
est  ad  Maliacum  sinum,  nt  ait  Strabo, 
lib.  IX,  p.  4a6.  Ed. 

3.  Onerarias  leves;  vide  ad  XXV, 
27  ,n.  5. 

4.  Aulidi  atqiie  Euripo;  confer. 
XLV,  27,  et  adXXVm,  6,  n.  3. 

Cap.  XXXVIII.  I.  Mictio  cod.  Mo- 
gunt.  Alii  MSS  et  vett.  edd.  Micion 
(  quod  probat  Victor.  var.  lect.  1 9  7  ; 
et  notum  est  Graeuorum  nomen,  de 
quo  vid.  Drak.  ad  XLIII,  7,  ubi  Mi- 
cion  est  in  ed.  pr.  ) ,  Mittjrlo ,  Mitti- 
iio,  Mictilo ,  etc.  et  Appian.  Syr.  la. 
MixiOtcdv ,  ut  videatur  verum  nomen 


esse  Micjrthw:  nam  Muythus  nomeii 
notum  est  ejns ,  qui  Anaxilai  Rhegini 
tyranni  liberorum  tutor  fuit  (  vid. 
Holsten.  ad  Steph.  voc.  nu^ou;,  et  de 
alio  Nep.  Epam.  4  *  de  alio  Ptolem. 
Hephaest.  4  ) ;  unde  Mixudiedv ,  nt  Eu- 
rytus,  Eurytion;  Gron.  Cf.  Schweigh, 
ad  Appian.  L  1. 

a.  Consilio  tali  animum  adjecerunt , 
Bened.  co^j.  objecerunt,  Sed  rb  tali 
refer  ad  seqq. ,  quae  vulgato  favent. 

3.  Amarynthis  Diana^  seu  Ania- 
rynthia  et  Amarysia,  sic  dicta  (  ut  et 
certamina  ac  festum  )  ab  Amaryntho  ,. 
Eubceae  vico,  eoque  nomine  et  ibi, 
et  Athenis,  Eretriae,  atqne  Carysti 
culta ;  vid.  Pausan.  1 ,  3i ;  Strab.  X  , 
448 ;  SchoL  Pind.  Olymp.  XIII  ,1^9; 
Montfauc.  Antiq.  expl.  t.  I ,  p.  x  5o ; 
Meurs.  Graec.  fer.  lib.  I;  Hesych.  et 


5o2  T.  LIVII  tc.lt. 

rystiorum  etiam  coetu  celebratur.  £o  miserunt,  qui 
orarent  Eretrienses  Carystiosque ,  itt  et  sucurumfortU' 
narum  in  eadem  insula  geniti  misererentury  et  roma- 
nam  societatem  respicerent  Ne  sinerent  Mtolorum 
Chalcidem  fieri.  Euboeam  habituroSy  si  Chalcidem 
hahuissent,  Gravesfuisse  Macedonas  dominos  ;  multo 
minus  tolerabilesfuturos  jEtolos. 'KomaLiiWxxm  maxime 
respeclus  civitates  movit^  et  virtutem  miper  in  bello^ 
et  in  victoria  justitiam  benignitatemque  expertas.  Ita- 
que,  quod  roboris  in  juventute  erat,  utraque  civitas 
armavit  misitque.  His  tueiida  moenia  Chalcidis  oppi* 
dani  quum  tradidissent ,  ipsi  omnibus  copiis  trans- 
gressi  Euripum,  ad  Salganea  posuerunt  castra.  Inde 
caduceator  primum,  deinde  legati  ad  iBtoios  missi 
percunctatum ,  quo  suo  dicto  factove  socii  atque  amici 
ad  se  oppugnandos  venirent?  Respondit  Thoas  dux 
^tolorum ,  Non  ad  oppugnandos ,  sed  ad  liberandos  ab 
Romanis^  veniresese.  Splendidiore  nunc  eos  ^  catenoy 
sed  multo  graviorCj  vinctos  essCj  quam  quum  prcesi^ 
dium  Macedonum  in  arce  habuissent.  Se  vero ,  ne- 
gare  Chaicidenses ,  aut  servire  ulliy  aut  prcesidio  cu-- 
jusquam  egere.  Ita  digressi  ex  colloquio  legati  ad  suos. 
Thoas  et  ^toli,  ut  qui  spem  omnem  in  eo ,  ut  impro- 
viso  opprimerent,  habuissent,  ad  justum  bellum  op- 
pugnationemque  urbis  mari  ac  terra  munitge  haud- 
quaquam  pares,  domum  rediere.  Euthymidas,  p<^t- 
quam  castra  popularium  ad  Salganea  esse  p^ofectosque 


Steph.  Byz.  —  Ne  sinerent ,  forte  neu  citui* ,  et  oixmi,  qaem  bellum  aliqood 

s, ;  Dnk.  requirit ,  apparatu  geritur.  Apnd  Cio. 

4.  Splendidiore  catena ,  speciosiore  in  Cat.  saepius  justum  bellum  oppo- 

servitute  ,   sed  multo  graviore,  aliis  nitur   latrocinio;  ''nunc  quidem  op- 

tffm.^. ;  vide  ad  XXin,  44,  n.  4. —  ponitur  facto  ab   ^tolis    Cbalcidem 

Justnm  bellum  Doering.  iuterpretatur  improviso  opprimendi  et  occupandi 

apertum ,  quod  solenni  more  et  indi-  periculo.  £d. 


V.  c.  56^:  LIB.  XXXV.  C AP.  XXXVIII.  XXXIX.  5o3 
yEtolos  audivit,  et  ipse  a  Thebis  Athenas  rediit.  £t 
lierodorus,  quum  per  aliquot  dies  ioteutus  ab  Ata« 
lanta  signum  nequidquam  exspe€tasset ,  missa  specu» 
iatoria  nave ,  ut ,  quid  morae  esset ,  sciret  ^  postquam 
rem  omissam  a  sociis  vidit ,  Thronium ,  uiide  venerat , 
repetit. 

XXXIX.  Quintius  quoque,  his  auditis,  ab  Corin- 
tho  veniens  navibus ,  in  Chalcidis  Euripo '  Eumeni 
regi  occurrit.  Placuit ,  quingentos  milites  praesidii 
causa  relinqui  Chalcide  ab  £umene  rege;  ipsum  Athe^ 
nas  ire.  Quintius,  quo  profectus  erat,  Demetriadem 
contendit;  ratus  Chalcidem  liberatam  momenti  ali- 
quid  apud  Magnetas  ad  repetendam  societatem  roma- 
nam  facturam  :  et ,  ut  praesidii  aliquid  esset  suae  partis 
hominibus,  £unomo  praetori  Thessalorum  scripsit^ 
ut  armaret  juventutem,  et  Viilium  ad  Demetriadem 
praemisit  ad  tentandoa  animos  ;  non  aliter,  nisi  pars 
aiiqua  inclinaret  ad  respectun^  pristinse  societatis^ 
rem  aggressurus.  Villius  quinqueremi  nave  ad  ostium 
portus  ^  est  invectus.  £o  raultitudo  Magnetum  omnis 
quum  se  effudisset,  quaesivit  Villius,  utrum  ad  ami- 
cos,  an  ad  hostes,  sese  venisse  mallent?  Respondit 
Magnetarches  £urylochus^,  Ad  amicos  venisseeum: 
sed  abstineret  portUy  et  sineret  Magnetas  in  concor- 
clia  et  libertate  esse^  nec  per  colloquii  speciem  miUti- 
tudinem  soUicitaret,  Altercatio  inde,  non  sermo,  fyit. 


Cap.  XXXIX.  i.In  ChalcidisEw 
ripo;  vide  ad  XXVIII,  6,  d.  3.  — 
Hanc  lectionem  primus  ledidit  Gelen. 
q^uam  antea  legeretar  Chalcidem  in 
Euripo;  quidam  codd.  apud  Drak. 
exhibeut  Chalcide  in  Ertripo,  Quare, 
ut  notat  Glareanus ,  in  incerlo  relin- 
fjuitur ,  Teneritne  per  Euripnm  Chal- 
cidem    Quintius,  an    in    Euripo   oo- 


enrrerit  Eumeni  regi.  Sed  id  per- 
exiguiHn.  £d. 

^,  Ad  ostium porttis ,  quod  non  in- 
travit,  jussns  abstinere  portu;  unde 
Curio  et  sWi-zhtid  male  deleverunt; 
Gron. — Ad  ostium,  est ,  ante  ostium , 
sub  portns  aditu  substitit.  Ed. 

3.  Magnetarches  Eurylochus  ;  vidc 
adcap.  3i ,  n.  5. 


1 


A.  C.  19X. 
U.  C.  56o. 


5o4  T.   LIVIl 

quum  Romanus  ut  ingratos  increparet  Magnetas,  im- 
minentesque  prsediceret  clades ;  multitudo  obstreperet, 
nunc  senatum ,  nunc  Quintium  accusando.  Ita  irrito 
iiicepto  Villius-ad  Quintium  sese  recepit.  At  Quintius , 
nuntio  ad  praetorem  raisso*,  ut  reduceret  domum  co- 
pias ,  ipse  navibus  Corinthum  rediit. 

Xlj.  Abstulerunt  me  velut  de  spatio '  Grsecise  res 
immixtae  Romanis;  non  quia  ipsas  operse  pretium^sset 
prescribere,  sed  quia  causa;  fuerunt  cum  Antiocho 
belli.  ConsuUbus  designatis  (inde  namque  deveite- 
ram  )  *,  L.  Quintius  et  Cn.  Domitius  consules  in  pro- 
vincias  profecti  sunt ;  Quintius  in  Ligures ,  Domitius 
adversus  Boios^.  Boiiquieverunt;  atque  etiam  senatus 
eorum  cum  liberis  et  praefecti  cum  eqtiitatu  ( summa 
omnium  mitle  et  quingenti)  consuU  dediderunt  sese. 
Ab  altero  consule  ager  Ligurum  late  est  vastatus,  ca- 
steUaque  aUquot  capta ;  unde  non  praeda  modo  om- 
nis  generis  cum  captivis  parta  y  sed  recepti  quoque 
aUquot  cives  sociique,  qui  in  hostium  potestate  fue- 
rant.  Eodem  hoc  anno  Vibonem  colonia  deducta  est 
ex  senatusconsulto  plebeique  scito.  Tria  miiiia  et  se- 
ptingenti  pedites  ierunt,  trecenti  equites.  Triumviri 


4.  Nundo  adpratorem  misso  ,  ut , 
etc.  vide  ad  VHI,  19»  n.  zo. 

Cap.  X.L.  I.  Abstulerunt  me  velut 
de  spatio ,  efTecenmt,  ut  qnast  de  spa- 
tio  et  curriculo  deflecterem  in  circo. 

2.  Inde  namque  deverteram  ;  vide 
ad  1 ,  5i ,  n.  a. 

3.  Quintius  in  Ligures,  Domitius 
adversus  Boios,  etc.  a  quibus  non 
discrepant ,  qu»  cap.  aa  leguntur, 
utrumque  consnles  in  Boios  venisse, 
et  late  agrum  hostium  pervastasse : 
sed  hinc  intelligiraus ,  Quintium  po- 
tissimum  rem  gessisse  in  Lignria ,  inde 


eam  adeo  penetrasse,  ut  ad^coUegftm 
in  Boios  pervenerit ;  hioc  Boios  Do- 
mitio ,  cujus  ea  provincia  erat ,  se  de- 
diditoe,   inde  factum   id,   postquam 
jam  castris  vicinis  in  confinio  provin- 
ciamm  coiissent  cousules ;  Gron.  Sed 
cap.   aa    diserte  Livins    narrat,  am- 
bos  consules  in  provincias  profectos ; 
cap.  a4)  Quintium  ex  provincia  revo- 
catum  esse,  ut  novorum  consulnm  co- 
mitia  haberet :  hic   vero   tradit ,    L. 
Quintium  et  Cn.  Domitinm  consules 
in  provincias  profectos  esse,  consn- 
Ubus  designatis;  Crev. 


t:^:lt       LIB.  XXXV.  CAP.  XL.  XLI.  5o5 

deduxeniiit  eos,jQ.  Naevius,  M.  Minucius,  M.  Furius 
Crassipes.  Quina  dena  jugera  agri  data  in  singulos  pe- 
dites  sunt ,  duplex  equiti  ^.  Bruttiorum  proxime  fue- 
rat  ager :  Bruttii  ceperant  de  Graecis.  Bomae  per  idem 
tempus  duo  maximi  fuerunt  terrores;  diutinus  alter, 
sed  segnior.  Terra  dies  duodequadraginta  movit.  Per 
totidem  dies  feriae  in  soiiicitudine  ac  metu  fuere.  In 
triduum  ejus  rei  causa  supplicatio  habita  est.  Ille  non 
pavor  vanus  ^,  sed  vera  muitorum  clades  fiiit,  Incen- 
dio  a  foro  Boario  orto ,  diem  noctemque  sedificia  in 
Tiberim  versa  arsere,  taberna9que  omnes  cum  magni 
pretii  mercibus  conflagraverunt. 

XLI.  Jam  fere  in  exitu  annus  erat ;  et  in  dies  magis 
faroa  de  Antiochi  bello ,  et  cura  Patribus  crescebat.- 
Itaque  de  provinciis  magistratuum  designatorum ,  quo 
intentiores  essent  omnes ,  agitari  coeptum  est.  Decre- 
vere ,  ut  consulibus  Italia ,  et  quo  senatus  censuisset 
( jam  esse  bellum  adversus  Antiochum  regem  omnes 
sciebant),  provinciae  essent.  Cujus  ea  sors'  esset, 
quatuor  millia  peditum  civium  romainorum,  et  tre- 
centi  equites ,  sex  millia  socium  latini  nominis  cum 
quadringentis  equitibus  sunt  decreta.  Eorum  delectum 
habere  L.  Quintius  consul  jussus,  ne  quid  moraretiir, 
quo  minus  consul  novus,.quo  sehatus  censuisset,  ex- 
.  (emplo  proficisci  posset.  Item  de  provinciis  praetorum 
decretum  est ;  prima  ut  sors  duae*,  urbanaque  et  in- 

4.  Duplex  equiti  omnes  MSS  prse*  5.  lUe  non  pavor  tf, ,  ed.  Ascens. 

ter  Mogunt.  et  edd.  ante  Ald.  qoi  de-  et  al.  iUter  pro  iUe,  Sed  elegantius 

dit  equitibus,  —  Diutinns  alter,  Mnlti  ille  et  hic  pro  alter  poni ,  docet  Gron. 

diutius,  et  sic  legebat  Sigonius;  sed  Cap.  XLI.  i.   Cujus  ea  sors  esset, 

plures  c/mr/nMj,  ipsa  structurae  ratione  provincia,  sorte  accepta,  sc.  bellum 

flagitante.  Sensus  est:  alter  diu  qui-  adversus  Antiochum.  Conf.  adX,a6, 

dem  durayit ,  sed  non  tam  Inctuosus ,  n.  4« 

et  minorem  cladem  intulit.   Ed.  —  n.  Prima  ut  sors  du€e  proymcisc  es- 

Terra  movit  se ,  mota  est ,  nt  XL ,  Sg.  sent ,  vel  duas  contineret ,  urbanam  et 

Conf.  ad  II ,  3  ,  u.  2.  peregrinam  praeturam.  Confer.  ad  X , 


5o6  T.  LIVII  tV^, 

ter  cires  ac  peregrinos  jurisdictio  esset ;  secunda  ^ 
Bruttii;  tertia,  classis^  ut  navigaret,  quo  senatus  cen- 
suisset  i  quarta ,  3icilia ;  quinta ,  Sardinia ;  sexta ,  Hi- 
spania  ulterior.  Imperatum  praeterea  L.  Quintio  con- 
suli  est ,  ut  duas  legiones  civium  romanorum  novas 
conscriberet ,  et  socium  ac  latini  nominis  viginti  millia 
peditum ,  et  octingentos  equites.  £um  exercitum  prae* 
tori ,   cui  Bruttii  provincia  eveqisset ,  decreverunt. 
iEdes  duae  Jovi  eo  anno  in  Capitolio  dedicatae  sunt. 
Voverat  L.  Furius^  Purpureo  praetor  gailico  bello 
unam,  alteram  consui.  Dedicavit  Q.  Marcius  Ralla 
duumvir.  Judicia  in  feneratores  eo  anno  multa  severe 
sunt  facta ,  accusantibus  privatos  aodilibus  curuUbus , 
M.  Tuccio  et  P.  Junio  Bruto.  De  mulcta  damnatorum 
quadrigse  inauratae  in  Capitolio  positae  in  celta  Jovis 
supra  fastigium  asdiculae  ^,  et  duodedm  clypea  inau- 
rata ;  et  iidem  porticum  extra  portam  Trigeminam 
inter  lignarios  ^  fecerunt. 

XLIL  Intentis  in  apparatum  novi  beiii  Romanis , 


a6,  n.  4 ;  XXV,  3,  n.  i ;  XXV,  41 , 
n.  8.  —  Sensum  sic  Doering.  expo- 
nit :  ita  ut ,  cui  sors  pritmi  cecidiseet , 
ei  cuent  duae  jarisfiictioaM  conjun- 
ctim,  scil.  tam  urbana ,  quam  inter 
ciyes  ac  peregrinos.  In  veteribus  edi- 
tionibos  et  quibosdam  codioilias  vox 
peregrhM ,  ante  urbana  intfusa  est, 
aperte  ex  interpretatione  verbomm 
ini,  civ»  etper,  ab  inepto  qoodam  ho- 
xnine  in  textum  importata  «st«  Ed* 

3.  yovenu  L,  Ftuias ,  etc  vide  ad 
XXXIV,  35  ,  n.  5.  —  Dedicavit  Q, 
Marcius  R,  ^umvir;  vide  ad  I,  53, 
n.  3,  et  XXIII ,  3o ,  n.  8.' 

4*  in  cetla  Jovis  supra  fastigium 
{edioulas  ;  vide  ad  III ,  1 9 ,  n .  i  x .  Mdi- 
cula  Lipsio  videbatur  esse  ipsa  templi 
cella;  RyclLio  de  Capit.  cap.  a3,  minor 


cella  seu  sedicula  (  capellam  vulfo  vo- 
cant ) ,  quales  in  ipsa  cella  aut  in  cel- 
lae  alis  faerint ,  in  quibus  minora  deo- 
rum  oimulacra  ponerentur  ( In  qua 
«edicula  luc  memorata  coosecratam 
fuisse  putabat  Victoriam  auream ,  ab 
Hierone  missam,  de  qua  vid.  XXII,. 
37  ) ;  Crev.  capsula  aliqua ,  qus  for- 
san  signum  Jovis  ant  sacra  incloserit. 
PosiUB  1«  ceiia  Jovis  et  snpraf,  ted, 
d«od,  «/. ,  vel  positte  snpra  fastigittm 
ted,  et  in  ceila  Jows  duod,  cl,  oonj. 
'^nki,  —  Cljrpeauinaurtaa ;  vide  ad* 
XXV,.  39  ,  n.  7. 

5.  Inter  Hgnarios ,  loeo  sic  dicto  ab 
ejaaOiodi  opificibus  lignariis  ( ita  Civ> 
ver.  et  Marlian.  in  topograpb.  IV,  i  ), 
vel  potins  negotiatoribos  ejos  gencris, 
ut  inter  falcarios  apnd  Cic.  Snil.  189 


v\c:Z:       LIBER  XXXV.  GA.P.  XLIL  607 

ne  ab  Anliocho  quidem  ^  cessabatur.  Tres  eum  civi- 
tates  tenebant ,  Smyrua  et  Alexandria  Troas  et  Lam- 
psacus;  quas  ueque  vi  expugnare  ad  eam  diem  po- 
terat,  neque  conditionibus  in  amioitiam  perlicere,  ne- 
que  a  tergo  relinquere ,  trajiciens  ipse  in  Europam , 
volebat.  Tenuit  eum  et  de  Hannibale  deliberatio.  Et 
primo  naves  apertae  9  quas  cum  eo  missurus  in  Africam 
fuerat,  moratae  sunt;  deinde,  an  omnino  mittendus 
esset,  consultatio  mota  est,  maxime  a  Thoanta  ^tolo , 
qui,  omnibus  in  Graecia  tumultu  completis,  Demetria- 
dem  afferebat  in  potestate  esse ,  et ,  quibus  mendaciis 
de  rege,  multiplicando  verbis  copias  ejus,  erexerat 
multorum  in  Gra^xia  animos ,  iisdem  et  regis  spem  in- 
flabat :  omnium  votis  eum  arcessL  Concursum  ad  li- 
tora  futurum  j  unde  classem  regiam  prospexissenL 
Hic  idem  ausus  de  Hannibale  e$t  movere  ^  sententiam 
prope  jam  certaui  regts.  Nam  neque  dimittendam  par- 
tem  navium  a  cla^se  regia  censebat;  neque^  si  mit- 
tendce  navesforent^  minus  quempiam  ei  classi,  quam 
Hannibalem  f  prceficiendum,  Exsulem  illum  et  Poe~ 


et  Catil.  1 ,  4*  Ita  Ernestl  In  clav.  CIc. 
vacfaicarius» 

Cap.  XLII.  i,  Ne  ab  Ani.  quidem, 
Boer.  suspecta  est  particnla  ne;  qui 
si  ne  cessavit  quidem ,  quidnam  tan- 
dem  fecit?  et  cnr  ne»,,  quidem? aum 
praeter  .opinionem  nuno  haud  cessasse 
visus  est  ?  nam  ad  ejusmodi  senten- 
tiam  referri  omnino  debent  particuUe 
ne  quidem.  «  Atqui)  adjicit  Doering., 
Antiochum  in  belli  Romanis  infe> 
rendi  apparatn  vcre  cessasse  et  cessare 
coactum  fuisse,  satis  docent  sequen- 
tia.  Nam  primum  tres  civitates  quas 
frastra  adhuc  expugnare  tentaverat, 
deinde  deliberatio  de  Hannibale;  de* 
nique  apertie  naves  eum  remoraban- 
fur,  et,  nt  cessaret,  in  causa  erant. 


Huc  accedit  quod  ipse  Antiochus, 
cap.  449 1^  ''011  fdia  re  satis  ad  bellum 
parauim  esse  fatetur. »  Quare  parti- 
cula  ne ,  quse  sententiarum  nexum 
plane  turbare  videtur ,  delendam  exi- 
«timat.  Ed.  —  Mexandtia  Troas , 
AXe^av^peia  "h  ifii  Tp«>a^o;  apud  au- 
ctorem  Chron.  Aiex.p.  171 ;  :^  Tpcoac 
AXs^ebv^^eta  apud  Polyb.  V^  78 , 1 1 1 ; 
XXI ,  zo ,  z  I ;  qnae  etiam  simpL 
Troas  et  Antogonia  Tro€u  dicebatur ; 
vid.  Petit.  Var.  Lect.  I,  la;  Gnper^ 
Monum.  ant.  post  Uarpocr.  p.  a  i  o , 
et  Spanhem.  ad  Callim.  H.  in  Cer, 
i35. — Na9es  apertee;  vide  «d  XXII  > 
19,  n.  4. 

a.  Mov^re  sentcntiam;  vid.  XXV, 
16,  n.  3. 


5o8  T.  LIVII  ^.csr 

num  esse ,  cui  mille  in  dies  nova  consilia  velfortuna 
suUj  vel  ingenium  possitfacere.  Etipsam  eamgloriam 
bellij  qua  velut  dote  Hannibal  concilietur,  nimiam  in 
prcefecto  regio  esse.  Regem  conspici^  regem  unum  du- 
cem^  unum  imperatoremvideridebere.  Siclassemj  si 
exercitum  amittat  Hannibaly  idem  damnifore ,  ac  si 
per  alium  ducem  amittantur.  Si  quid  prospere  eue- 
niatj  Hannibalis  eam^  non  Antiochi^  gloriam  fore. 
Si  vero  universo  bello  vincendi  Romanos  fortuna  de- 
tur,  quam  speni  esse,  sub  rege  victurum  Hannibalem 
uni  subjectum,  qui  patriam  prope  non  tulerit?  Non 
ita  se  ajuventa  eumgessissej  speanimoque  complexum 
orbis  terrarum  imperium^  ut  in  senectute  dominum 
laturus  videatur.  Nihil  opus  esse  regi  Hannibale  duce; 
comite  et  consiliario  eodem  ad  bellum  utiposse.  Mo- 
dicum  fructum  ex  ingenio  tali  neque  gravem ,  neque 
inutilemfore.  Si  summa  petantur^  etdantem^  et  acci^ 
pientem  prcegrat^atura^. 

XLIII.  Nulla  ingenia  tam  prona  ad  invidiam  sunt, 
quam  eorum ,  qui  genus  ac  fortiinam  suam  animis 
non  aequant;  quia  virtutem  et  bonum  alienum  ode- 
runt^  Exlemplo  consilium  mittendi  Hannibalis,  quod 
unum  in  principio  belii  utiliter  cogitatum  erat,  ab- 
jectum  est.  Demetriadis  maxime  defectione  ab  Roma- 
nis  ad  iEtolos  eiatus ,  non  ultra  differre  profectionem 


3.  Accipientem  prtegravatura ,  ei 
incommoda  et  noxia  futara ;  Ern.  Prov 
gravare  proprie  dicitnr  onns  nimis 
grave,  deinde  numemsnimiacrescens, 
ut  V,  34  ,  et  XXX Vm ,  a5. 

Cap.  XLIII.  I.  Quia  wrtutem  et 
bon,  ahoderuttt.  CreTerius  naXitvirtu- 
tem  ut  bon,  hoc  est ,  oderunt  virtutem, 
tanquam  bonom  alienum ,  quod  quum 
ad  se  uihil   pertinere  intelligant,  in 


aliis  reperiri  moleste  ferunt.  Sed  eo- 
dem  fere  redit  vulgata ,  qnam  sic  ex- 
ponnnt:  segre  ferunt,  alios  homines 
instractos  et  omatos  esse  virtute  et 
bono ,  quod  ipsi  assequi  neqaeant. 
Caeteram ,  nt  observat  Doering. ,  qnod 
?}oster  in  universum  de  hominum ,  ad 
invidiam  proclivium ,  ingeniis  dicit , 
id  ad  Antiochum  nunc  transferendum 
esse  facile  apparet.  £d.  —  Ilium  a 


A.  C  192. 
U.  C.  56o. 


LIBER  XXXV.  CAP.  XLIII.  $09 

in  -GraBciam  constituit.  Prius  tjuam  solveret  naves , 
Ilium  a  raari  adscendit,  ut  Minervae  sacrificaret.  Inde 
ad  classem  regressus,  proficiscitur  quadraginta  tectis 
navibus,  apertis  sexaginta^ ;  et  ducentae  onerariae  cum 
omnis  generis  commeatu  bellicoque  alio  apparatu  se- 
quebantur.  Imbrum  primo  insulam  tenuit ' ;  inde  Scia- 
thum  trajecit ;  ubi ,  coUectis  in  alto ,  quae  dissipatac 
erant,  navibus,  ad  Pteiexim  primum  continentis  venit. 
Ibi  Eurylochus  ei  Magnetarches  principesque  Magne- 
tum  ab  Demetriade  occurrerunt.  Quorum  fi^equentia 
laetus,  die  postero  in  urbis  portum  navibus  est  in- 
vectus.  Copias  haud  procul  inde  exposuit.  Decem  mil- 
Ha  peditum  fiiere  et  quingenti  equites ,  sex  elephanti ; 
yix  ad  Graeciam  nudam  ^  occupandam  satis  copiarum , 
nedum  ad  sustinendum  romanum  be])um.  iEtoIi , 
postquam  Demetriadem  venisse  Antiochum  allatum 
est ,  concilio  indicto ,  decretum,  quo  arcesserent  eum , 
fecerunt.  Jam  profectus  ab  Demetriade  rex ,  quia  ita 
decreturos  sciebat,  Phalara  in  sinum  Maliacum  pro- 
cesserat^.  Inde,  decreto  accepto,  Lamiam  venit,  ex- 
ceptus  ingenti  favore  multitudinis ,  cum  plausibus 


mtiri  (  vide  ad  VIII , '  1 7 ,  n.  7  )  ad- 
scendit,  itt  Minervo!  sacrificaret ,  cui 
pncsidi  arcis  inclytum  in  ea  fuit  tem- 
plum.  Cf.  XXXVII,  9  et  37,  ad  XLV, 
a8 ,  n.  I ;  Heyn.  Exeurs.  IX  ad  Virg. 
^n.  II,  293  seq.  Appian.  B.  Mithrid. 
53  ;  Aurel.  Vict.  de  Viris  ill.  70 ; 
Strab.  i3  ,  pag.  591 ,  5^3  ,  597  ;  un- 
de  etiam  patebit ,  Ilium  recentius  a 
prisco  diversnm  et  mari  proplus  fuis- 
se.  jidscendit  Ilium ,  ut  XXXVII ,  9 , 
37,  et  apud  Herodot.  VII,  43,  e(  to 
Tou  ITpia^uou  nspYafJcov  ave^v)  -,  Drak. 
Descendit  multi  MSS,  unde  escendit 
conj.  Jac.  Gron. 

a.  XL  cectis  nauibiis  ,  apertis  I.X; 


videndum  supra   ad  libmm  XXII, 
cap.  19,  n.  4. 

3.  Imbrum  insulam  tennit;  vide  ad 
I ,  I ,  n.  8.  —  Sciathum;  vid.  XXXI, 
45,  n.  7.  •—  Pteleum  primum  Opp. 
continentis  vel  primam  terram  conti- 
nentem;  conf.  XLII,  67.  — Magnc- 
tarches;  videndum  snpra  ad  capnt 
3 1 ,  n.  5. 

4.  Graciam  nudam,  solam;  yel 
inermem ,  sine  copiis  et  anxiliis  ,  ut 
XXXVI ,  5 ,  n.  4 ;  et  nudus  Anionins 
apud  Cic.  ad  Div.  X  ,  11. 

5.  Phalara  in  sinum  Maliacum 
processerat;  vide  tamen  ad  librani 
XXVII ,   cap.  3o ,  n.  3. 


A.  G.  zpx. 
U.  G.  56u. 


5io  T.  LIVII 

clamoribusque ,  et  quibus  aliis  laetitia  efFusa  vulgi  si- 
gnificatur^. 

XLIV.  In  concilium  ut  ventum  est,  aegre'  a  Phae- 
nea  prastore  principibusque  introductus,  inde  facto 
silentio ,  rex  dicere  orsus.  Prima  ejus  otatio  fuit  ex- 
cusantis,  quod  tanto  minoribus  spe  atque  opinione 
omnium  copiis  venisset.  Id  suce  impensce  erga  eos  vo- 
luntatis^  maximam  debere  indicium.  esse^  quod  nec 
paratus  satis  plla  re,  et  tempore  ad  nas^igandum  im- 
maturo^  vocantibus  legatis  eorumy  haud  gravate  ob^ 
sequutus  esset ,  credidissetque ,  quum  se  vidissent 
jEtoli,  omnia  vel  in  se  uno  posita  prcesidia  existi- 
maturos  esse.  Cceterum  eorum  quoque  se^  quorum 
exspectatio  destituta^  in  prcesentia  videatur^  spem 
abunde  ectpleturum.  Nam  simulprimum  anni  tempus 
navigabile  prcebuisset  mare ,  omnem  se  Grceciam  ar* 
mis  j  viriSj  equis ,  omnem  oram  maritimam  classibus 
completurum.  NecimpenscBy  nec  labori^  nec  periculo 
parsurum,  donec,  depulso  cervicibus  eorum  imperio 
romanOy  liberam  vere  Grceciam  atque  in  ea  principes 
Mtolos  fecisset  Cum  exercitibus  commeatus  quoque 
omnis  generis  ex  Asia  venturos.  In  prcesentia  curce 


6.  Eaxeptus  ingentifavore  muititu^ 
dinis  cum  pJausibus  clamvribusque  et 
qmbtfs  aliis  latitia  effiua  vulgi  signi- 
ficaturs  vide  ad  XXXI,  i5,  n.  i. 

Gap.  Xliiy.  I.  JEgre.  Scilicet  ob 
ingentemhoiuinnin«  regem  videre  ge- 
stientinm ,  turbam  difficilis  in  conci- 
lium  «ditu»  fait.  £l>.  —  A  Phasnea 
proftore  principibusque ;  Ttde  ad  lU, 
«5,  n*  4'  Mox  verba  iade  et  rex  »u- 
specta  Drak. 

a.  Impensas  voiuntatis,  magnse , 
Y«lde  propensae. 

3.  Exspectatio  destituta  ;  vide  ad  I, 
5i,n.  4.  —  Simul pnmum;  videad 


VI ,  I ,  n.  4>  —  Simul  ac  primum  anni 
tempus,  Omnes  hactenus  intpp.  viden- 
tur  simul  primum  ita  junxisse,  ut  to 
prlmum,  qnod  putide  abnndat,  ejl- 
ciendum  vellent.  Egotamen,  licet  re> 
pugnantibus  doctt.  viris  Dnk.  et  Drak, 
facile  conjungerem  primum  tempus  ; 
neqne  me  movet  illud  objectum : «  Non 
primum  annl  tempns ,  sed  tempns  ve- 
ns  mare  navigabiie  prsebet».  Immo* 
unum  et  idem  est,  quum  a  mense  Mar- 
tio  ai|nus  romanus  inciperet.  Hic  igt- 
tuT  primum  tempus  (  unde  nos  fecimiiji 
voc.  printemps  )  pro  vere  dtcitur,  et 
sic  nihil  rednndat.  En. 


A.  C.  19»» 


LIB.  XXXV,  CAP.  XLIV.  XLV.        5ii 

esse  jEtoUs  debere^  ut  copia  frumenti  suis  et  annona 
tolerabilis  rerum  aliarun^  suppeditetur^. 

XLV.  Iii  hanc  sententiain  res^  cum  magno  omnium 

adsensu  loquutus  discessit.  Post  discessum  regis  inter 

duos  principes  ^toiorum  ,  Phaeneam  et  Thoantem , 

contentio  fuit.  Phaeneas ,  reconciliatore  pacis  et  dis- 

ceptatore  de  iis ,  quae  in  controversia  cum  populo  ro- 

mano  essent,  utendum  potius  Antiocho,  censebat, 

quam  duce  belli.  Ad^fentum  ejus  et  majestatem  ad  ve- 

recundiam /aciendam  Romanis  vim  majorem  habitu- 

ram,  quam  arma.  Multa  homineSj  ne  bellare  necesse 

sit^j  voluntate  remittere,  quce  bello  et  armis  cogi  non 

possint.  Thoas  negare ,  paci  studere  Phceneam ;  sed 

discutere  apparatum  belli  velle,  ut  tcedio  et  impetus 

relanguescat  regiSj  et  Romani  tempus  ad  comparan'^ 

dum  habeani  ^.  Nihil  enim  cequi  ah  Romanis  impe^ 

trariposse,  toties  legationibus  missis  Romam^  toties 

cum  ipso  Quintio  disceptando ,  satis  expertum  ^  esse : 

nec  y  nisi  abscissa  omni  spe ,  auxilium  Antiochi  im^ 

ploraturos  fuisse.  Quo  celerius  spe  omnium  oblato , 

non  esseelanguescendum,  sed  orandum  potius  regem^ 

4.  Copia frumend  et  annona  tote-      XXXVI,  3,  n.  x  (  abi  toc.  classem 
rabilis  rerum  aliarum  (  conf.  XXIX » 
37 ,  n.  3  )  suppeditetiir ,  in  MS  Gaertn. 
stippeditet  probb.  Duk.  et  Drak.  Conf. 
ad  VI,  34,  n.  I. 

Cap.  XLV.  I.  Muka  komines,  ne 
beUttre,  etc.  Dant  omnes  MSS  praeter 
Mognnt.  ne  beilarent  non  improb. 
Gron.  Conf.  «d  lib.  XXVII,  17 ,  n.  4. 
—  Foluntate  remittere;  vide  sapra  ad 
XXXII ,  a  ,  n.  3. 

a.  Et  Romani  tempus  habeant  ad 
comparandum  ,^8C.  se ,  vel  necefuria 
nd  bellum.  Ita  hoc  verbura  absolute 
dicl ,  intellecto  ex^roxtmis  qnid  com- 
paretur,  jam  monott    Gronovius  ad 


ab  indocto  quodam  appositum  puta- 
bat  ),  et  XXX Vm,  la ,  n.  a  (  ubi  rh 
copiasy  post  comparandum  ab  edko- 
ribus  nonnullisadjectum,  a  MSS  abes- 
se  raonet ).  Conf.  ad  XLII ,  5a  ,  n.  4  ; 
Nep.  Tbrasyb.  a ,  et  supra  XXXIV, 
34 ,  n.  a  ,  ubi  ad  eomportandum  ai* 
mili  modo  dicitur,  £m.  Clav.  Cic. 

3.  Satis  expertum  esse  ;  vide  ad  II, 
a9,n.  z.  —  J.  Fr.  Gronovius  male» 
bat:  expertos  esse;  sed  quum  Noster 
ssepius  expertum  passive  (  pro :  expe- 
rientia  cognitum)  posuerit,  uon  te- 
mere  soUicitandam  esse  nostram  le- 
ctionem  putat  Doering.  £n. 


A.  G.  193. 
U.  C.  56o. 


5ia  T.  LIVII 

uty  quoniamf  quod  maximum  fuerit ,  ipse  vindeoc 
Grcecice  venerit^  copias  quoque  terrestres  navalesque 
arcessat.  Ar/natum  regem  aliquid  impetraturum  ;  iner- 
mem  nonpro  yEtolis  modo,  sednepro  se  quidem  ipsoy 
momenti  ullius  futurum  apud  Romanos.  Haec  vicit  sen- 
tentia,  imperatoremque  regem  appellandimi  ^  censue- 
runt;  et  triginta  principes,  cum  quibus,  si  qua  vellet^ 
^  consultaret,  delegerunt. 

XLVI.  Ita,  dimisso  concilio,  multitudo  omnis  in 
suas  civitates  dilapsa  est.  Rex  postero  die  cum  apo* 
cletis  eorum^,  unde  bellum  ordiretur,  consultabat. 
Optimum  visum  est ,  Chalcidem  ^,  frustra  nuper  ab 
^tolis  teutatam ,  primum  aggredi ;  et  celeritate  in  eam 
rem  magis ,  quam  magno  conatii  et  apparatu ,  opus 
esse.  Itaque  cum  mille  peditibus  rex,  qui  ab  Deme- 
triade  sequuti  erant ,  profectus  per  Phocidem  est ;  et 
alioitinereprincipesffitoli,  juniorum  paucis  evocatis, 
ad  Chaeroneam  occurrerunt ,  et  decem  constratis  na- 
vibus  ^  sequuti  sunt.  Rex ,  ad  Salganea  castris  positis , 
navibus  ipse  cum  principibus  iEtoIorum  Euripum  tra- 
jecit,  et,  quum  haud  procul  portu  egressus  esset,  ma- 


4 .  Imperatoremque  regem  appellari' 
dum:  Spanhem.  ad  Jaliani  orat.  I, 
pag.  i5o,  et  In  diss.  7,  de  usu  etpr. 
iium.  pag.  443 ,  imperatorem  hic  esse 
putat,  quem  Graeci  crTpaTioYbv  auTC- 
xpaTopa  dlcunt,  imperatorem,  qni  ad- 
ministrationem  helli  cum  summo  im- 
perio  ac  potestate  hahet,  ita  ut  ad 
alios  referre  non  cogatur ,  ut  6aai>.ei$ 
auTCxpaTOpei;  et  irpe^a^et^  aOTOxpaTO- 
pe; ,  qui  plenam  et  liberam  omnia 
agendi  et  de  omuihus  tractandi  pote- 
.statem  hahent.  Hoc  eo  conflrmari  vi- 
detur,  quod  Livius  dicit,  XXXprin- 
cipes  delectos  fuisse  j  cum  quibus  reXf 
si  qua  veUet  f  consuUaret;  Duk. 


Cap.  XLVI.  I.  Cum  apocleiis  ea- 
rum;  conf.  ad  cap.  34  « n*  2  « et  Polyb. 
XX,  n.  I. 

a.  Ab  Mtolis  tentatam  ChaJcidem  / 
vide  ad  IX,  35,  n.  i. 

3.  Decem  constratis  navibus;  vide 
ad  XXII ,  19 ,  n.  4.  —  Pro  constratis 
raale  in  quiBnsdara  codd.  legi  rostra^ 
tis ,  monet  Doering.;  profecta  eaim 
est  siue  duhio  haec  lectio  ah  indoctis 
lihrariis,  quihns  naves  rostratas  lio- 
tiores  essent,  quam  constrata,  Capte- 
rum  nisi  forte  cum  ante  decem  exci- 
dit,  certe  suhaudiendnra  est.  £d.  — 
Ab  utriusque  inj,  tutam.  Non  tam  ad 
praecedens  Gnrcia  qiiam  ad  civitatc» 


tVsZ      LIBER  XXXV.  CAP.  XLVI.  5i3 

gistratus  quoque  Chalcidensiirai  et  prindpes  ante 
portam  processerunt.  Pauci  utrimque  ad  colloquium 
congressi  sunt.  yEtoli  magnopere  suadere,  ut,  sal^a 
Romanorum  amicitiay  regem  quoque  adsumerent  so- 
cium  atque  amicum :  neque  enim  eum  inferendi  belli^ 
sed  Uberandce  Grcecice  caiisa  in  Europam  trcyecisse; 
et  liberandos  re,  non  verbis  et  simulatione^  quodfecis- 
sent  Romanu  Nihil  autem  utilius  Grwcice  civitatihus 
esse ,  quam  utramque  complecti  amicitiam.  Ita  enim 
ab  utriusque  injuria  tutam  alterius  semper  prcesidio 
etfiduciafore.  Nam  si  non  recepissent  regem^  vide- 
rehtj  quid  patiendum  iis  extemph  foret ,  quum  Ro- 
manorum  procul  duxilium  y  hostis  AntiochuSy  cuire- 
sistere  viribus  suis  non  possent^  anteportas  esset.  Ad 
haec  Mictio,  unus  ex  principibus.»  Mirari  se^  dixit, 
ad  quos  liberandos  Antiochus ,  relicto  regno  suo ,  in 
Europam  trajecisset.  Nullam  enim  ciifitatem  se  in 
Grcecia  nosse^  quce  aut  prcesidium  Romanis  habeat^ 
aut  stipendium  Romanis  pendat^  aut  foedere  iniquo 
alligata^j  quas  nolit,  leges  pdtiatur.  Itaque  Chalci- 


respici ,  ideoque  tutas  potius  legen-  qnae  cap.  5o  pr.  de  Achaeis  leguntur. 

duin    esse  putat  Duk.   non  improb.  «  Forte  vera  haec  sententia,  sed  cer- 

Boering.  Ed.  tioribus  argumentis  confirroanda.  Nam 

4.  Pcedere  iniquo  alligata ;  Gron.  qui  dicit ,  Certum  est  mihi  hoc  non 

conj.  illigatay  coU.  XLI,  24;  XLII,  facere,  non  statim  dicit,  Non  possum 

23;  XLY,  25,'al.  Sed  atligari  etiam  hoc  facere;  nec  ,  qni  cap.  5o'pr.  di- 

hoc  sensu  adhiberi  XXXIV,  3,   et  cxmiux  eosdetn  hostes  et  amicos  y  quos 

XXXYII,  26,  monet  Drak.  Spanhe-  populus   rom.  sibi  hostes  et  amicos 

mius  in  Orbe  Rom.  II ,  10 ,  pag.  3o3 ,  esse  censuisset,  fudicaturi,  dicuntur 

sciibit ,  Chalcidenses  quidem  hoc  ver-  injussu  Romanorum  bellum  suscipere 

bis   prse  se  ferre,  sed  tamen  impar  non  potuisse.  Jus  et  natura  foederis 

sen  iniquum  eorum  aliorumque  Grse-  non  patiebatur ,  ut  socii  Romanorum 

commcum  Romanis  foedus  fuisse,  eo  cum  hostibus  eorum  arma  cotijunge- 

quod  nuUam  pacisci  societatem ,  nisi  rent.  Nec  tamen  ideo  hoc  fcedus  ma^ 
ex  auctoritate  Romanotum,  et  quod  *  ^gis  impar  seu  iniquum  Chalcidensibus 

nuUa  beUa  injussu  Romanorum  susci-  et  Achaeis,  quam  Romanis,  qui  non 

pere  potuerint;  quod  coUigit  ex  iis,  minus  legibus  iUius.iUigabantttr.  Nec 

.     FI.  33 


5i4  T.  Livii  tc:Z: 

dmses  neque  vindice  libertatis  ullo  egerej  quum  li- 
beri  sint,  neque  prcesidiOy  quum  pacem  ejusdem  po- 
puli  romani  beneficio  et  libertatein  haheant  Ami- 
citiam  regis  non  adspernariy  neque  ipsorum  Mtolo- 
rum.  Id  primum  eos  pro  amicis^  facturos,  si  insula 
excedant,  atque  abeant.  Nam  ipsis  certum  esse^  non 
modo  non  recipere  mcenibuSy  sed  ne  societatem  qui^ 
dem  ullam  pacisci  j  nisi  ex  auctoritate  Romanorum, 
XLVII.  Haec  renuntiata  regi  ad  naves,  ubi  restite- 
rat ,  quum  essent ,  in  pr^esentia  ( neque  enim  iis  ve- 
nerat  copiis ,  ut  vi  agere  quidquam  posset )  reverti 
DemetriaJem  placuit.  Ibi,  quoniam  primum  vanum 
inceptum '  evasisset ,  consultare  cum  ^tolis  rex,  quid 
deinde  fieret.  Placuit ,  Achaeos  et  Amynandrum ,  re- 
gem  Athamanum ,  tentare.  Boeotorum  gentem  aversam 
ab  Romanis  jam  inde  a  Brachyllae  morte,  et  quae  se- 
quuta  eam  fuerant,  censebant.  Achaeorum  Philopce- 
menem  principem,  aemulatione  gloriae^  in  bello  La- 
conum ,  infestum  invisumque  esse  Quintio  credebant. 
Amynander  lixorem  Apamiam^,  fiham  Alexandri  cu- 
jusdam  MegalopoUtani ,  habebat ,  qui ,  se  oriundum 

irerosiinile  est ,  eo  temppre  vel  Graecos  auctoritate    stabiliatar ,   verum     ipsa 

iniquas  societatis  conditiones  acceptu-  quoque  locutio  vanum  inceptunt  pas- 

ros  fuisse^  vel  Romanos  eas  homini-  sim   a  Nostro  adhibita  sit(X,    32; 

bus  liberis  proponendas   judicasse  ,  XXXVII,  17  ),Tb  i/ia»eprointerpre- 

quorum  favorem  tum  omnibus  rebus  tamento  tou  i>€wum  babendum    esse 

captabant  ».  Duker.   -7*   UUo  egere,  judicat  Doer.  £d.  —  Piacuit,  AchiBos 

Crev.  sicut  omnes  post  Aldum  edito-  et  ytmynandrum,  regem  Athtunanum 

res,  iJii^i^re  receperat ,  sedDrak.  ex  tentare ;  vidie  ad  IX,  35,  n.  x.  Ante 

optimomm  codd.  auctoritate  revoca-  Achaios  excidit  Bceotos:  nam  de  tri- 

vit  egere,  £d.  bus  bis  in  seqq.  distincte  agitur ;  Jac. 

S»id  eospro  amicis  factiiros ,  \ide  Periz. 
ad  II ,  7 ,  n.  4 .  a .  Apamiam  ,Jiliam  Alexandri,  etc. 

Cap.  XLVII.  X.  Fanum  inceptum»  conf.  Appian.  Syr.   x3,  ex  quo  fortc 
Pro  vanum  <)uidam  codd.  et  editt.  ve-  ^  cum  Sigon.  leg.  Apamam,  Confer.  ad 

teres  exbibent  ifume  ;  sed  qnum  lectio  XXXVIII ,  i3  ,  n.  5.  —  Ferens ;  vide 

ifanum  non  solum  codicis   Mogunt.  ad  IV,  4  5 ,  n.  5. 


vlZ:  LIB.  XXXV.  CAP.  XLVII.  XLVIIL  5i5 
a  Magno  Alexandro  ferens ,  filiis  duobus  Philippuni 
atque  Alexandrum ,  et  fiiias  Apamiani  nomina  impo- 
suerat :  quam ,  regiis  incly tam  nuptUs ,  major  ex  fra- 
tribus  Philippus  sequutus  in  Athamaniam  fuerat. 
Hunc ,  forte  ingenio  vanum ,  iEtoli  et  Antiochus  im- 
pulerant  in  spem ,  quod  is  vere  regum  stirpis  ^  esset , 
regni  MacedoniftJ ,  si  Amynandrum  Athamanesque 
Antiocho  conjunxisset :  et  ea  vanitas  promissorum 
non  apud  Philippum  modo ,  sed  etiam  apud  Amynan- 
drum,  valuit. 

XLVIIL  In  Achaia  legatis  Antiochi  i£tolorumque , 
c^oram  T.  Quintio,  ^gii  datum  est  concilium^  An- 
tiochi  legatus  prior,  quam  ^toli,  est  auditus.  Is,  ut 
plerique ,  quos  opes  regiae  alunt ,  vaniioquus ,  maria 
terrasque  inani  sonitu  verborum  compievit*:  Fqui^ 
tum,  innumerabilem  vim  trajici  Hellesponto  in  Euro- 
pam  ,  partim  loricatos  ,  quos  cataphractos  vocant ; 
partim  sugittis  ex  equo  utentes^  et^  a  quo  nihil  satis 
tecti  sit,  ui^ersos  refugiente  equo  certius  figentes.  His 

3.  Quod  is  vere  reguin  s,  e. ,  potius  UI ,  4^  » n.  6 ,  et  Spanhem.  ad  Jalia- 

^uAs<  li  ;  GroD.  Si  lioc  ita  intelligatar,  ni  Orat.  I,   pag.  243.  Vocent  conj. 

Antiochum  et  iEtolos  eo  aluisse  vani-  Baaer.  Sed  forte  Livii  verba  snnt  qitos 

tatem  ingenii  iUius,  qaod-dicerent,  cat,  vocant,  parenthesi  indadenda. 

eum  vere  regiae  stirpis  esse ,  retineri  Gouf.  XXXVII ,  4o. — Lorieatos.  Ra- 

potest  quod;  Duk.  et  Gi*ev.  —  Ipse  tio    grammatica  postulabat  hricato- 

quoqae  Doering.  Gronovii  conjectu-  rum,  ut  ad  equitum  referretur;  sed 

ram  rejicit ,  sensu  ita  exposito:  qaod  hic  dici  loricatos  quasi  innumerabiles 

«am  vere  regum  slirpis  esse  simulan-  equites  prsecesseiit,  monet  Doering. 

ter  aflirmabant.  Eo.  qui  elegantem  equitis  cataphracti  de- 

Ca.p.  XLVIII.  I.  ^gii  datum  con-  scriptionemlaudatGlaudian.  in  Rulin. 

cilium  ;  vide  ad  XXVlI,  3o  ,  n.  8. —  II ,  35^.  Ed. — A  quo ,  ab  qua^re.  Spe- 

Quam  JEtoti ,  forte  ^tolorum  ;  Glar.  ctant  haec  ad  seqq.  nec  est  quod  le- 

Conf.  ad  cap.  49  »  n*  ^»  gas  ^  q^s  seu  queisi  —  Doer.  ad  a 

a.  Maria    terrasque   inani  sonitu  quo  subaud.  eqnite,  nisi  quis  malit 

verborum  complevit,  sc.  navibus  co-  sapplere:  sagittandi  exequo  usu;  vel, 

piisqoe.  Confer.  ad  cap.  49  ,  n.  a.  —  sagittas  ex  equo  jaciendi  modo.  Ed. 

Lorieatos ,  quos  catapkractos  vocant,  —   Aversos  refugirnte  equo.   Parthi 

gall.  cuirassiers;  vide  ad  Tacit.  Ann.  scil.  melius  in  fuga  quam  in  aciepu- 

,33. 


A.  G.  tgs. 
U.  G.  56o. 


5i6  T.  LIVII 

equestribus  copiis  quanquam  vel  totius  Europae  exer- 
citiis  in  unum  coacti  obrui  possent,  adjiciebat  multi- 
plices  copias  peditum  et  npminibus  quoque  gentium 
vix  fando  auditis  terrebat;  Dahas,  Medos,  Elymaeos- 
que  et  Caddusios  appellans  ^ :  Navalium  vero  copia- 
rum^  quas  nulli  portus  capere  in  Grcecia  possenty 
dextrum  comu  Sidonios  et  TyrioSy  sinistrum  AradioSy 
et  ex  Pamphylia  Sidetas'^  tenere;  quas  gentes  nulliB 
unquam  nec  arte^  nec  virtute  namli  cequmsent.  Jam 
pecuniam^  jam  alios  helli  apparatus  referrcy  super^ 
pacaneum  esse.  Scire  ipsos ,  abundasse  semper  auro 
regna  Asice.  Itaque  non  cum  PhilippOy  nec  Hanni- 
bale  remfuturam  Romanis  y  principe  altero  civitatis  ^ 
altero  Macedonice  tantum  regni  finibus  incluso;  sed 
cum  magno  Asice  totius  partisque  Europce  rege.  Eum 
tameny  quanquam  ab  ultimis  Orientis  terminis  adlibe- 
randam  Grceciam  veniaty  nihil postulare  ab  Achceis^ 
in  quo  fides  eorum  adversus  Romanos ,  priores  socios 


gnabant ,  ut  testantur  Horat.  Garm.  I , 
19,  11:  tt  Parthus  Tersis  animosns 
equis»;  et  Yirgil.  Georg,  lU,  3i: 
«Fidentemq[ue  fuga  Parthum  versisqne 
sagittis  n;  -vid.  Virgil.  nostrse  editio- 
nis,  t.  V,  pag.  517.  Nonnulli  qnidem 
Persas  cum  Parthis  confhndunt ;  sed 
eos  e  Curtio  refellit  Snakenburg, 
quem  vide.  «  Scriptores  enim ,  nt  ait 
Sylvius  in  Asise  cap.  3o,  non  tam 
gentem ,  qnae  imperaret ,  quam  locum 
cni  imperabatur ,  intniti  sunt  ».  Conf. 
Strab.  lib.  XI,  pag.  5i4,  et  lib.  XV, 
pag.  736  fin. ;  Herodianns ,  VI ,  6  et  7 ; 
Philo  in  libro:  Qnod  Deus  sit  immu- 
tab.  sub  fin.  pag.  248,  et  lib.  de  Jo- 
seph.  pag.  425 ;  Justinus,  XJ  ,  i5,  a ; 
XLI,  4  )  I ,  al.  Ed. 

3.  Dahas ,  Medos,  etc.  male  Dacas 
vett.  edd.  vide  ad  Sil.  XIII,  764,  et 


Intpp.  Virgil.  ^n.  VIII  ,728.  Daha: 
Nomades  et  Scythae ,  ultra  Hyrcaniam 
et  mare  Gaspium.  Efynuei,  £iiuf«,alci 
et  EXa{4.TTai,  inElymaide,  a  meridie 
Medite,  parte  anstrali  ejus  regionis, 
quae  nunc  Chusistan  dicitur;  et  Cad- 
ditsiif  rectins  forte  Cadusii,  in  ora 
Mediae  montana.  Confer.  Strab.  XI , 
pag.  5o8  ,  54a ;  Ptol.  VI,  a ;  Polyb. 
V,  44;  Hard.  ad  Plin.  VI,  i3  et  «7 
seu  i5  et  3i. 

4.  Ex  Pamphjrlia  Sidetas;  vide  ad 
cap.  i3 ,  n.  3.  —  j4Uero  Macedonia:, 
scil.  principe.  Voc.  rege,  quae  post  a/- 
tero  in  quibusdam  codd.  et  editt.  ad- 
ditur,  rectius  in  Mogunt.  et  caeteris 
apud  Drak.  abesse  judicat  Doering. 
quippe  quia  vanOoquus  iste  Ant.  le- 
gatus  regis  nomine ,  quasi  illud  in  Ma- 
gnum  Antiochum  tantnmmodo  cadat. 


tc:Z:  LiB.  XXXV.  cap.  xlviii.  xlix.  517 

atque  amicos ,  icedatur,  Non  enim ,  ut  secwn  aduer- 
sus  eos  arma  capianty  sed  ut  neutri parti  sese  conjun- 
ganty  petere.  Pacem  utrique  parti,  quod  medios  de- 
ceat  amicos  ^,  optent :  bello  se  non  interponant.  Idem 
ferme  et^tolorum  legatus  Archidamuspetiit,  ut,  quaR 
faciilima  et  tutissima  esset,  quietem  praestarent,  spe- 
ctatoresque  belli  fortunarum  alienarum  eventum  sine 
ullo  discrimine  rerum  suarum  opperirfentur.  Provectus 
deinde  est  intemperantia  iinguae  in  maledicta^,  nunc 
communiter  Romanorum,  nunc  proprie  ipsius  Quin- 
tii :  ingratos  appeilans ,  et  exprobrans  non  victoriam 
modo  de  PhiUppo  virtute  JEtolorum  partam ,  sed 
etiam  salutem ;  ipsumque  et  exercitum  sua  opera  ser- 
vatos.  Quo  enim  illum  unquam  imperatoris  functum 
oJficiO'  esse?  Auspieantem  immolantemque  et  vota 
nuncupantem  sacrificuli  vatis  modo  in  acie  vidisse , 
quum  ipse  corpus  suumpro  eo  telis  hostium  objiceret, 
XLIX.  Ad  ea  Quintius ,  Coram  quibus  ^  magis 
quam  apud  quos ,  verba  faceret ,  dicere ,  Archida- 
mum  rationem  habuisse.  Achceos  enim  prope  scire , 
Mtolorum  omnem  ferociam  in  verbis ,  non  in  factis 
esse,  et  in  conciliis  magis  concionibusque ,  quam  in 
acie,  apparere.  Itaque  parvi  Achceorum  existimatio^ 
nem,  quibus  notos  esse  se  scirent ,  fecisse :  legatis  re- 


consulto  et  invidiose  in  Philippi  com- 
memoratione  abstinoisse  videtnr.  £d. 

5.  Medios  deceat  amicos ;  vide  ad 
I,  3a  ,  n.  5.  —  Bello  se  non  interpo' 
nant,  immisceant,  ntc.  49,  et  XLII, 
cap.  58. 

6.  Provectus  est  in  maledicta  Romu' 
norum,  in  Romanos;  vide  ad  XLI, 
ao,  n.  4*  —  Proprie  ipsius  Quintii, 
soUus,  in  solum,  persdnlich,  indivi" 
duell;  Bauer. 

Cap.  XLIX.  X.  Coram  quibus ,  scil. 


Quintio  et  legatis  Antiochi ,  oasu  prae- 
sentibus  et  tantum  audientibus,  ma- 
gis ,  quam  apud  quos ,  scil.  Achaeos , 
jndices,  arbitros  et  disceptatores,  ad 
rem  non  tam  andiendam ,  quam  disce> 
ptandam,  vocatos:  nam  Achaei  legatis 
coram  Quintio  (  confer.  cap.  48  pr.  ) 
dederant  concilium ,  iii  qno  Archida- 
mus  Quintium  prosciderat  maledictis.^ 
et  jactaverat  ea  ,  quorum  veritas  lega- 
tis  qnidem  regis ,  non  vero  Achaeis  , 
hand  satis  perspecta  esse  poterat.  — • 


5i8  T.  LIVII  tc\lt:: 

gis  et  per  eos  absenti  regi  eum  sejactasse.  Quod  si 
quis  antea  ignorasset^  quce  res  Antiochum  et  Mtolos 
conjunxisset  ^  ex  legatorum  serrhone  potaisse  appa- 
rere :  mentiendo  invicem  jactandoque  vires\  quas  non 
haherenty  inflasse  vana  spe  atque  inflatos  esse; «  dum 
« ii  ab  se  Philippum  victum ,  sua  virtute  protectos  Ro- 
«  manos ,  et  quae  modo  audiebatis ,  narrant ,  vos  caete- 
«  rasque  civitates  et  gentes  suam  sectam  esse  seqou- 
«  turos^;  rex  contra  peditum  equitumque  nubes  ja- 
«  ctat,  et  constemit  maria  suis  classibus.  Est  autem  res 
cf  simiilima  coenas  Chalcidensis  hospitis  mei^,  hominis 
«  et  boni ,  et  sciti  convivatoris.  Apud  quem  solsti- 
«tiali  tempore*  comiter  accepti  quum  miraremur, 


Legatis  regis,  forte  legato,  quia  cap. 
prsc.  non  nisi  legatus  j4ntiochi  me- 
moratiir :  sed  licet  plm«s  legati  sint 
missi,  onias  tamen  tantum  interdum 
mentio  fit,  quia  is  legationis  princeps 
eat:  qao  et  referri  potest,  quod  Li- 
Tins  modo  scirent ,  modo  eum  dicat , 
et  cap.  48  pr.  JEtoli,  hoc  est ,  legati 
JEtolorum ,  licet  unus  tantum  memore- 
tur  legatus  Archidamns ;  Drak. — Dum 
II  ab  se ,  etc.  in  MS  Lov.  6 ,  et  Gaertn. 
dum  hi,  rectins  forte,  judice  etiam 
Crev.  quamvis  zVnon  alii  esse  possunt, 
quam  legati  ^tolomm. 

3.  Suam  sectam  esse  sequuturos 
(  vide  ad  XXIX ,  a  7,  n.  2  ) ;  rex  con- 
tra,  propr.  regis  legatus,  peditum 
fiquitumque  nuhes  jactat,  immensam 
multitudinem  (  inpr.  aTium,  instar 
atrae  nubis  aerem  secantium  tenebris- 
que  quasi  involventinm ,  ut  locusta- 
mm  XLII,  10,  hinc  et  telorum 
XXXVIII,  26;  vide  ad  Sil.  I,3n; 
II,  433;  VI,  336;  VII,  84),  ef  cow- 
sternit  maria  suis  classibus  ;  conf.  ad 
cap.  48  ,  n.  a.  «  Nota  h.  1.  accnsati- 
vum  cum  infinit.  in  rectam  orationem 


elapsnm :  inflasse,..  injtatos  esse;  dam 
narrant,,.  rex  contra.,,  jactat.  Haec 
tamen  pro  conjunctivis  acceperis  ,  nisi 
insertum  sit  qute  audiehatis.  Recta  er- 
go  oratio  incipit ,  suspensa  tamen  ab 
obliqua ,  panlo  dnrins.  Ita  pergit :  £st 
antem . . .  et  tamen  deinde :  Boc  dici 
possen;  Bauer.  Gonf.  adl,i3,ii.  4, 
et  XXXV,  16,  n.  5. 

3.  Est  autem  res  simillima  cosna: 
Chdlcidensis  hospitis  mei;  conf.  Plnt. 
Flamin.  pag.  3^8,  et  Apophthegm. 
pag.  197  ;  Erasmi  Adag.  \h.Arrogan' 
tia,  p.  m.  iSg,  et  qui  ex  h.  1.  collige- 
bat ,  acutnm  Quintio  ingeninm  lepi- 
dumque  foisse ,  Victor.Var.  lect.  XVII, 
xo.  Hoc  exemplo  hospitis  duo  repre- 
hendit  in  Antiochi  legato ,  et  quod  ex 
una  gente  multas  faciat,  et  qnod  ex 
mansuetis  imbellibusque  feroces  ac 
truces,  quemadmodum  ex  uno  porco 
hospes  multam  variamqne  venatio- 
nem ,  et  ex  mansneto  speciem  ferinae 
camis  fecisse  visus  erat;  Glar.  Oratio 
autem  obliqua  in  rectam  mutata,nt 
passira ;  vide  ad  I ,  i3 ,  n.  4. 

4.  Solstitiali  tempore  f  media  aestate: 


A.  G.  19). 
U.  C.  56o. 


LIBER  XXXV.  CAP.  XLIX.  Sjg 

li  unde  illi  eo  tempore  anni  tam  multa  et  varia  vena- 
«  tio ;  homo  non,  quam  isti  sunt,  gloriosus,  renidens, 
a  condimentis ,  ait,  varietatem  iliam  et  speciem  ferinae 
cc  camis  ex  mansueto  sue  factam  ».  Hoc  dici  apte  in 
copias  regiSj  qucepaulo  antejactatce  sintjposse.  Faria 
enim  genera  armorum  et  multa  nomina  gentium  inau- 
ditarum,  Dahas  et  Medos  et  Caddusios  et  Elymceos 
Syros  omnes  esse :  haud  paulo  mancipiorum  melius, 
propter  sen^ilia  ingenia ,  quam  militum  genus,  cc  Et 
cc  utinam  subjicere  oculis  vestris ,  A.chdei ,  possem  con- 
cc  cursationem  regis  magni  ab  Demetriade ,  nunc  La- 
cc  miam  in  coiicilium  ^tolorum ,  nunc  Chalcidem !  Vi- 
cc  deretis  vix  duarum  male  plenarum  legiuncularum 
cc  instar  ^  in  castris  regis  :  videretis  regem ,  nunc  men- 
cc  dicantem  prope  frumentum  ab  -^tolis ,  quod  militi 
«  admetiatur,  nunc  mutuas  pecunias  fenere  in  stipen- 
cc  dium  quaerentem ,  nunc  ad  portas  Chalcidis  stantem ; 
ic  et  mox  inde  exclusum ,  nihil  aUud  quam  Aulide  atque 
cc  Euripo  spectatis^,  in^toUam  redeuntem.  Male  credi- 
cc  derunt  et  Antiochus  -ffitolis,  et  ^toli  regiae  vanitati. 
«.Quominus  vos  decipidebetis,  sed  expertae  toties  spe- 


nam  Antiqais  duo  tantum  solstitia 
fuissfi ,  nec  nisi  mediam  sestatem  dici 
solstitium,  mediam  hiemem  hrumam  , 
Victor.  ad  Varr.  Re  Rust.  1,-46,  do- 
cet ;  Drak.  —  Hnc  Doering.  affert  lo- 
cum  Cic.  de  Nat.  Deor.  11 ,  7  ,  ubi 
sobtitio  opponitnr  bruma,  et  ibi  vid. 
Davis.  sic  et  Cerda  ad  Virgil.  Georg. 
I,  100;  Salmas.  ad  Solin.  pag.  175. 
Ed.  —  Tam  multa  et  varia  venatio ; 
vide  ad  XXV,  9 ,  n.  9. — Non ,  quam 
isti  sunt,  gloriosus;  vide  ad  H,  56, 
n.  8.  —  Renidens,  Doering.  interpre- 
tatur,  subridens,  et  ablegat  ad  Catull. 
XXXIX ,  a.  En.  — Dahas  et  Medos  et 
Caddusios  et  Eljrmceos   Sjrros  omnes 


esfe ;  y\d.t  9lA  c.  48,  n.  3.  Sjrri  latiore 
sensn  dicti.  —  ]f*lutarchus,  qui  totum 
hunc  locum  in  Apophth.  pag.  197, 
expressit:  'nravTE;  "Yap  eiaiv  outci  2u- 
poiy  6irXaptoi;  dD^.iiXedv  ^ta^spcvTe;. 
Ed.  —  Concursationem.  Hoc  nomine 
false  a  Quintio  appellari  inconditum 
et  concnrsando  male  compositum  An« 
■  tiochi  agmen,  monet  Doering.  En. 

5.  Legiuncularum  instar;  vide  ad 
XXVIII,  1 7 ,  n.  I . — Quod  militi  ad- 
metiatur  tenuiter ,  parce  ,  ktimmer^ 
lich,  nothdiirftig  ;  Bauer. 

6.  Nihilaliud  quam  uiulide  et  Eu- 
ripo  spectatis ,  postquam  nil  c^isset, 
quam  quod  vel  nt  spectaret;  Baner. 


5ao 


T.  LlVil 


A.  C  zga* 
U.  C.  56o. 


c(  ctatasque  Roiuanoruin  fidei  credere,  Nam  quod  opti- 
(c  muiQ  esse  diciint  "^,  non  interponi  vos  bello ,  nihil 
« immo  tam  alienum  rebus  vestris  est^  Quippe  sine 
<K  gratia  ^  sine  dignitate ,  praonium  victoris  eriti$. » 

L.  Nec  .  absurde  adversus  utrosqu^e  '  respondisse 
visus  est ;  et  facile  erat  orationem  apud  faventes 
aequis  auribus  accipi.  NuUa  enim  Qec  disc^ptatio, 
nec.  dubitatio  fiiit,  quin  omnes,  eosdem  genti  Achaeo- 
rum  hostes  et  amicos,  quos  populus  rpmanus.cen- 
suisset,  judicarent,  bellumque  et  Antiocho^.et  £to- 
Hs  nuntiari  jiiberent.    Auidlia  etiam  ,  quo  censuit 


Vide  ad  U,  8,  n.  9.  —  Expertce  taties 
spectataque  B,f.;  alii,  etiam  Drak., 
potius  ;  quod  languere  ▼idettir  :  at  txh- 
ties  excitat  ofationem  et  firmat:  ac 
sane  ssepius  jam  cognorant  Achaei  fi« 
dem  Romanorum,  utut  in  uuo  beUo 
Philippi;  Bauer.  Potius  codd.  Mog. 
Victor.  et  Lov.  6.  Toties  reliqui  MSS 
et  edd.  ante  Ald. 

7.  Nttm  quod-  optimum  esse  dicunt 
(id  recepi  ex  MS  Lot.  3  ,,pro  vulg. 
dicant),  suadentibus  Crey.  et  Bauero : 
nam  vere  dixerant ,  non  interponi  vos 
beUo  (  videndiftD  tamen  ad  cap.  48 , 
not.  5  ).  Interponendi  pleiique  MSS 
et  editiones  ante  Mogunt.  non  im- 
prob.  Gron. ,  si  intelligatur  concilium 
aut  tale  quid.  Idemmonet,  similiter 
inf.  XXXVII,  16,  extr.  in  MSS  pri- 
misque  edd.  legi  omisso  Patara  am- 
plius  tentandi,  et  in  recentt.  demum 
edd.  omisso  conatu  P.  a,  t.  et  omissa 
P.  a.  t.  spe.  Conf.  ad  Tacit.  Ann.  II , 
43,  n.  lo.  —  Nilul  immo,  contra, 
potius.  Inter  bas  Toces  in  cod.  Harl. 
et  Sigon.  insertum  tam  vanum  ab  iia, 
qui  nesciebant,  t^  immo  alii  voc.  post- 
poni,  ut  XXX Vm ,  43  ,  ct  XXXIX, 
40.  —  Doering.  putat  alterum  oratio- 
nis  membrum,  nihii  immo  tamal.,  etc. 


qaamvis  to  immo  non  semper  ab  ini- 
tio  poni  facile  concedat,  parum  apte 
tamen  cnm  priore  membro  odlMBrere. 
Prop<mit  igimr,iuia  tantom  iitera  et 
distinctione  mutata ,  multo  concinmo- 
rem  locum  s!c  reddtodum :  nam  quod. , . 
bello,  nihil^immojam  at  reb.  vestris, 
est.  Seqaentja.  tquippesinegratia,  etc. 
respondent  T&yom;  et  inter  particu- 
las  jam-  et  tam  saepe  allatam  esse  a 
librariis  confiisionem  docnit  Dralu  ad 
XXI,  zi,  §  la,  et  ad  Silinm  Ital. 
XIV, '42  7.  Ed.  —  Prcemium  victoris 
eritis;  videndnm  tamen  ad  XXXII, 
cap.  ai  ,  not.  16. 

Cjlp.  L.  I.  Adversus  utrosque  ,utns- 
que.  —  Etfacile  erat  suppleri  intel" 
leetu  vult  Doeiing.  nisi  forte  ejusmodi 
aliquid  exciderit,  vel  scribendum  sit: 
et  facile  inteUigi  poterat ,  orat.^  etc. 
Equidem  nihil  supplendnm  arbitror, 
.exfacile  erat  dictum  pro:  facileacci- 
pienda  erat  oratio;  vel:  plane  aocipi 
debebat.  En.  — '  Nulla  enim  nee  dis- 
ceptatio,  nec  dubitatio  fuit ,  etc.  Vera 
est  horum  et  seqnentium  verboram 
lectio ,  quae  vulgo  circnmfertur,  et  ab 
Aldo  ex  cod.  Mogunt.  primum  rece- 
pta  est.  Omnes  autem  priores  edd. 
cnm  codd.  nostris  praeferunt,  uulla 


A.  C.  193. 
U.  G.  56o. 


LIBER  XXXV.  CAP.  L.  5ai 

Quintius,  quingentorum  militum  ChalGidem ,  quin- 
gentorum  PirsBeum  extemplo  misernnt.  Erat  enim 
haud  procul  seditione  Athenis  res ,  traha:itibus  ad 
Antiochum  quibusdam  spe  largitionum  venalem  pre- 
tio  multitUdinem ;  donec  ab  iis,  qui  romanee  partis 
erant^,  Quiotius  est  accitus,  et,  accusante  Leonte 
quodam,  ApoUodorus  auctor  defectionis  damnatus 
atque  in  exsilium  est  ejectus.  £t  ab  Achaeis  quidem 
cum  tristi  responso  legatio  ad  regem  rediit.  Boeoti 
nihil  certi  responderunt  :  quum  Antiochus  in  Boeo^ 
tiam  venissetf  tum^  quid  sibi  faciundum  esset  ^  se  de^ 
liberaturos  esse.  Antiochus ,  quum  ad  Chalcidis  prae- 
sidium  et  Achseos  et  Eumenem  regem  misisse  audis- 
set,  maturandum  ratus,  ut  et  praevenirent  sui ,  et  ve- 
nientes,  si  possent,  exciperent,  Menippimi  cum  tri- 
bus  ferrae  milhbus  militum^  et  cum  omni  classe  Po- 
lyxenidam  mittit.  Ipse  paucos  post  dies  sex  millia 
suorum  militum ,  et  ex  ea  copia ,  quae  Lamise  repente 
coUigi  potuit ,  non  ita  multos  ^Etolos  ducit.  Achaei 
quingenti  et  ab  Eumene  rege  modicum  auxilium  mis- 
sum ,  duce  XenocUde  Chalcidensi ,  nondum  obsessis 


enim  discepttutojuit,  quin  omnes  gen- 
tesfidos  et  amicos,  etc»  reliquis  opiis- 
sis.  £0. 

a.  Qui  romanof  partis  erant;  Tide 
ad  m,  36,  n.  4;  m,  6a,  n.  5,  et 
XXIV,  4a  ,  n.  4.  Romemorum  partis 
recte ,  puto ,  emend.  Duk.  quia  pars 
genitiyo  plur.  jungi  solet.  Conf.  tamen 
et  ad  cap.  5i,  n.  3.  —  Accusante 
Leonte  quodam ,  Apollodorus  ,.<>.. 
damnatus ,  €Uque  in  exsiUum  est  eje» 
ctus,  Ita  recte  Moguntini  ex  codice 
suo  ediderunt.  Godd.  nostri  cum  pri- 
mis  edd.  prseferunt  Leone  quodam, 
Non  tantnm  enim  Grseci  a  recto  Aim 
efTerunt  Atovtoc«  sed  eorum  exemplo 


etiam  Latini  Leontis ;  locnm  Leonta 
ex  fide  optimi  cod.  Livio  restituit 
Gron.  supra ,  XXTV,  XXXIX.  Leon- 
tem  Megarensem  memorat  Gic.  V.  in 
Verr.  $  6.  Leontem  principem  Phlia^ 
siorum,  LV.Tuscul.  c.  3.  An  huc  etiam 
pertinet  inscriptiocomoedise  Zeo/i^iif, 
a  Naevio  in  carcerem  conjecto  compo* 
sitae?  cujus  meminit  Gell.  III,  Noct. 
cap.  3.  £d.  — •  Bceoti  nihil  certi  respon- 
derunt,  etc.  conf.  Polyb.  XX,  a.  — 
Et  Eumenem  regem  misisse,  scilicet 
aujulia.  —  To  regem,  quod  deest  iu 
Lovv.  5 ,  et  in  antiquioribus  excusis , 
ab  Aldo  ^  cod.  Mog.  adscitum  est. 
Idem  autem  reliqui  nostri  agnoscunt. 


A.  C   tgt. 
U.  C.  56o. 


522  T.  LIVII 

itineribus ,  tuto  transgressi  Euripum  ^ ,  Chalcidem 
pervencrunt.  Romani  milites,  quingenti  ferme  et  ipsi, 
quum  jam  Menippus  castra  ante  Salganea  ad  Her- 
mseum ,  qua  transitus  ex  Boeotia  in  Euboeam  insulam 
est,  haberet,  venerunt.  Mictio  erat  cum  iis,  legatus 
a  Chalcide  ad  Quintium ,  ad  id  ipsum  praesidium  pe- 
tendum  ^  missus.  Qui  postquam  obsessas  ab  hostibus 
fauces^^  vidit,  omisso  ad  Aulidem  itinere,  Delium 
convertit,  ut  inde  in  Euboeam  transmissurus. 

LI.  Templum  est  Apollinis  Delium,  imminens  ma- 
ri '  ;  quinque  millia  passuum  a  Tanagra  abest.  Minus 
quatuor  miilium  inde  in  proximo  Euboeae  est  mari 
trajectus.  Ubi  et  in  fano  lucoque,  ea  religione  et  eo 
jure  sancto ,  quo  sunt  templa ,  quae  asyla  Graeci  ap- 
pellant*,  et  nondum  aut  indicto  bello,  aut  ita  com- 


AchflBos  anxiliam  qaingentomm  mili- 
tum  eo  misisse  aupra  dixit  hoc  cap. 
et,  ab  Eumene  modicom  auxilinm 
missum ,  mox  infra.  £d. 

3.  Transgressi  Euripum ,  etc.  vide 
ad  XXVIII ,  6 ,  n.  3.  —  Jnte  Salga- 
nea  adHemueum.  Sic  emendavit  Gro- 
novius ;  Voss.  praetnlerat  Herineum , 
qnod  est  oppidum  Doridis  :  alii  ad 
Euripum,  quia  ad  fineiki  hujns  libri 
dicturus  est ,  pertinacius  Eomani  EU' 
ripum  tuebantur,  at  Aulis  iutelliga- 
tnr.  Ed.  —  Hfictio  erat  cum  iis ,  lega- 
tus  a  Chalcide  ad  Quintiam,  Lov.  5  et 
ed.  Camp.  exhibet  cum  iis  legatis, 
Tum  ad  Ckaicidem  Voss.  Lov.  2,3, 
4)  6,  a  manu  prim.  Mead.  nterqne, 
et  Gaertn.  ^b  Chalcide  Lov.  6  a  mana 
secund.  hinc  paulo  post  ad  ipsum 
praesidium  Voss.  Lov.  4 ,  5 ,  et  editi 
{inte  Aldnm ,  qui  id  ex  codice  Mog. 
interposuit ,  consentientibus  reliquis 
scriptis.  Vide  ad  V,  43.  En. 

4*  Obsessas  ab  hostibus  fauces ,  etc. 


vide  ad  XXVin ,  6 ,  n.  3.  —  Omisso 
ad  j4ulidem  itinere,  Delium  converdt. 
Voss.  et  Lov.  I ,  emisso,  Tum  beilum 
convertit  Voss.  et  Lov.  i,  ac  4«  Detum 
convertit  Lov.  6,  et  HarL  Ed. — Deiium 
convertit,  Livius,  sup.  XXXI,  45, 
Delium  Boeotia!  memorat,  qnod,  at 
docet  Pausanias  in  Boeot.  cap.  so 
iitl  OoXaaav]  situm  fuit.  Mox  ut  inde 
pro.,  quasi  inde;  sed,  particnla  nt 
deleta ,  lenins  fluere  orationem  patat 
Doering.  Ed. 

Cap.  LI.  I.  Templum  est  ApoUinis 
Delium  (  an  Delii?  )  imminens  nutri , 
«tc.  vide  ad  III ,  5 1 ,  n.  3 ,  et  XXXI , 
45 ,  n.  5.  —  Mari  trajectus:  nam  in> 
sula  etiam  adiri  potest  ex  contineiiti , 
quia  angostise  maris  inter  Boeotiani  et 
Enboeam  adeo  arctae  sunt ,  ut  Euripus 
iUe  ponto  stratus  fnerit ,  quo  insula 
continenti  annexa  est ;  Drak.  Confer. 
Plin.  rV,  12 ,  et  Strab.  IX,  4oi ,  4o3. 

2.  Infano  lucoque  ea  religione  eo- 
quejure  sancto ,  qno  snnt  templa ,  qnar 


A.  C.  192. 
U.  C.  56o. 


LIBER  XXXV.  CAP.  LI.  5^3 

misso ,  ut  strictos  gladios  ,  aut  sanguinem  usquam 
factum  audissent,  quum  per  magnum  otium  milites, 
aliiad  spectaculum  templi  lucique  versi,  alii  in  litore 
inermes  vagarentur,  magna  pars  per  agros  iignatum 
pabulatumque  dilapsa  esset ;  repente  Menippus ,  pala- 
tos  passim  aggressus,  eos  cecidit,  ad  quinquaginta 
vivos  cepit.  Perpauci  efiFugerunt ,  in  quibus  Mictio , 
parva  oneraria  nave  exceptus.  Ea  res  Quintio  Roma- 
nisque,  sicut  jactura  militum  molesta,  ita  ad  jus  in- 
ferendi  Antiocho  belli  adjecisse  aliquantum  videba^ 
tur.  Antiochus,  admoto  ad  Aulidem  exercitu,  quum 
rursus  oratores,  partim  ex  siris ,  partim  ^tolos ,  Chal-. 
cidem  misisset ,  qui  eadem  illa ,  qua;  nuper,  cum  mi- 
nis  gravioribus  agerent,  nequidquam  contra  Mictione 
et  Xenoclide  tendentibus,  facile  tenuit,  ut  portae 
sibi  aperirentur.  Qui  romanae  partis  erant^,  sub  ad- 
ventum  regis  urbe  excesserunt.  Achaeorum  et  Eume- 
nis  milites  Salganea  tenebant*  £t  in  Euripo  castellum 
romani  milites  pauci  custodiae  causa  loci  communie- 
bant.  Salganea  Menippus,  rex  ipse  castellum  Euripi 


asjrla  Grteci  appellant ;  vide  ad  1 ,  8 , 
n.  6.  —  Milites  ob  hoc  securi  erant, 
primo  quod  in  loco  sanctissimo  et  in- 
violabili  versarentur ,  deinde  quod 
bellnm  nondum  palam  indictum  ftds- 
set.  Ed.  —  Qit(e  asjrla.  Tb  qua:,  quod 
plurimi  codd.  et  cum  multis  editioni- 
bus  Creverius  omittunt ,  ex  cod.  Mog. 
auctoritate  revocavit  Drak.  Certe,  in- 
quit  Doering.  Livius  modo  omittere  , 
modo  addere  solet  pronomina;  vid. 
Drak,  ad  XL  »57,53.  Ed.  —  Sangui- 
nem  usquam  factum  ;  vide  ad  II,  3o , 
n.  8.  —  y4d  spectaculum ,  spectatio- 
nem ,  templi ,  ul  XXXIX ,  4  3 ,  et  XLV, 
»7  ,  n.  4-  —  Eos  cecidit;  vox  eos  cx- 
suIataLov.  5,  et  edd.  ante  Frob.  a. 


i535.  In  ea  latere  numeram  csesoram 
snspicabalur  Crev. 

3.  Qui  romance  partis  erant;  vide 
ad  cap.  5o,  n.  a.  —  Jchaorum  et 
Eumenis  milites  Salganea  tenebant, 
etc.  Quam  Chalcis  et  Salganeus ,  illa 
in  Euboea,  haec  in  Boeotia,  adEuripum 
sitae  fuerint ,  milites  Achaeorara  et  £u- 
menis  Chalcide  discedentes  navibus 
Salganea ,  ante  qnam  urbem  ad  Her- 
maeura  Menippus  castra  habebat  ,  tra- 
jicere  Euripo  potnerant ;  Drakenb.  — 
Custodiiv  causa  locum  communiebant, 
Antiquior  lectio  quam  prsetulimus, 
Custodite  causa  loci  commnniebant , 
id  est ,  ad  cnstodiendnm  locnm.  Com- 
munire  Livio  in  hac  re  frequens  esse 


5^4  T.  LIVII  LIB.  XXXV.  CAP.  LL  «aX 
oppugnare  est  adortus;  -Priores  Aciiaei  et  Euxnenis 
milites  pacti,  ut  sine  fraude  liceret  abire ,  praesidio 
excesserunt.  Pertinacius  Romani  Euripum  tuebantur. 
ili  quoque  tamen ,  quum  terra  marique  obsiderentur, 
et  jaiti  machinas  tormentaque  comportari  viderent, 
uon  tulere  obsidionem.  Quum  id,  quod  caput  erat 
Euboeae  \  teneret  rex,  ne  caeterae  quidem  ejus  insulae 
urbes  imperium  abnuerunt :  magnoque  principio  sibi 
orsus  bdlum  Yidebatur,,quod  tanta  insula  et  tot  op- 
portunae  urbes  in  suam  deditionem  venissent. 


vidimos  ad  XXX,  7.  Lipsios ,  Epist. 
V,  quaest.  xvii,  custodiat  loci  comr 
muniebant ,  scribebat ,  ejecta  voce 
oausa ,  qaam  pro  glossa  habebat.  Eo. 
—  Oppugnare  esi  adortus,  Drak.  leg. 
putat  adorsus ,  id  est ,  incepit.  Viden- 
tar  enim  voces  diversae  originis  et  si- 
gnificationis  esse  adorsus  et  adortus  : 
illud  est  ab  adordior,  incipio;  hoc 
ab  adorior,  invado ,  aggredior.  Et  ibi 
vir  doctissimus  mnlta  congerit  exem- 
pla,  quae  ex  operibus  Virgilii ,  Nepo- 
tis,  Q.  Curtii  et  Apuleii  diligenter  ex- 
cerpsit.  Sed  animadvertendnm  est  to- 
tam  ex  variis  lectionibus  oriri  difficul- 
tatem;  nam  optimi  grammatici  docent 
serv^dum  esse  semper  accurata  reli- 
gione  discrimen  inter  vocab.  orsus  et 


orttis,  ut  integritas  genuini  et  veri 
sensus  seryetur  :  prius  ab  ordior  ;  al- 
terum  ab  orior  venit ;  prius  dat  ali- 
qoando  orditus,  teste  Prisciano ;  ve- 
rum  nemo  adhibnit ,  nisi  Vnlg.  Interp. 
Esai.  cap.  a5,  7 ;  et  Diomedes  in  prae- 
fatione  sui  Hbri ,  quanqnam  affirmet 
t6  orsus.  solum  esse  usitatum :  de  Bapt* 
Mantuano  et  Julio  Scaligero  orditum 
agnoscentibus  non  liquet.  In  nostra 
Editione  VlrgUii ,  voL  III,  pag.  t43, 
Vaiiant.  Lect.  397,  multa  de  his  indi- 
cantur.  Ed. 

4.  Quod  caput  erat  Euhoco! ,  Chal- 
cidem.  —  Magnoque  principio ,  magni 
momenti,  ut  exponit  Doering.,  id  est, 
fausto  et  secundo ;  ex  illa  apud  Veteres 
auspiciorum  et  ominom  opinione.  £d. 


TABULA 


RERUM    QU^    IN    HOC   SEXTO    VOLUMINE    CONTIWENTUR. 


LiBER  tricesimus  :  breviarium Pag.       i 

Liber  tricesimus  primus  :  breviarium gS 

Liber  tricesimus  secundus  :  breviarium 175 

Liber  tricesimus  tertius  :  breviarium 2^7 

Liber  tricesimus  quartus  :  breviarium 333 

liber  tricesimus  quintus  :  breviarium 43^ 


\ 


FINIS     SEXTI    VOLUMINIS. 


■h 


7 

,4 


l 


s 


! 


i 


\ 


i 


■"»  v:,""» 


Lbi?ox  Librar\ 


,6*