Skip to main content

Full text of "Bibliotheca Hagana historico-philologico-theologica : ad continuationem Bibliothecae Bremensis novae"

See other formats 


Google 


This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. 


Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 


Usage guidelines 
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 


public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 





We also ask that you: 


+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individual 
personal, non-commercial purposes. 





and we request that you use these files for 


+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 


+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 


+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 






About Google Book Search 


Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 
a[nttp: //books . google. con/] 

















+ 5 


9 e ig 


“1. 52 
0 








BIBL IOTHECA 


HA GANA 


BISTORICO-PHILOLOGICO- 
*TuEOLOGICÀA, 
| AD 
| CONTINVATIONEM 
BIBLIOTHECAE BREMENSIS 
.NOVAE 
CONSTRVCTA. 
|] 
CLASSIS SEXTAE, 
FASCICFLFS PRIMVFS. 


AMSTELODAMI ₪ LVGDVNI BATAV. | 
Sumptibus Bibliopólarum 


HENR. VIEROOT 6 JOA. 1e MAIR, 
MDCCLXXy. 


+. 


.ו 


» 








CONSPECTVS: 
CONTENTORVM, 
FASCICFLI. PRIMI. 


CLASSIS SEXTAE. 


. 1 £RNESTI AUGUSTI SCHULPE, Theologi Via- 
drini, Differtauionis 4e fide bifforica libri 
= Eftbnrae , feGtio altera. P. 1. f. 


1I. JoANNIS :CEAISTOPBORÍ  HAKENRBZRGÀI, 
Praepofiti, dum viueret, .Gonuestus. Lau- 
rentiani Scbeningenfis, £9 Prefe[foris Cel- 
legii Carolini Drunopolitani , Commentati- 
uncula ad illufrantdum JesatAE CaputX X1X. 


Pag. 49. f. 


WI. jAconI cnEMER, Z. 2, Fil. V. D. M. Hul- 
flenfis , Obferuatio Exegetica in PSALMI 
XXII. comma 51. collato Euangelio yoAw- 
NEO 602. XIX: 31 - 37. Pag- 115. f. 


IV. 


IV. y. c. »os&NET, Κ D. M. Differtatio de 
lege , Judaeis per nuncium tradita, ad acr. 

| VIE: 53. car. III: 19. & zs. II: ב‎ 
. quófum locorum nexus fimul ob oculos ponitur. 
\ | Pag. 145. f. 


V. urRMANNI ΤΟΙ, 7. 1. D. Hifleriarum 
Eloquentiae €9 Linguae Graecae Profe[Joris 
Harderouiceni , Oratio pro snagnorum Piro- 
rum gloría αὐ Hiftoriarum interprete non. te- 

. mere obfcuranda, publice: dicta Hardero- 
o^ vici Gelrorurm , ad d. 13. Junii a. 1770. 
" « cum fafces poneret Academicos. — 

0 . Pag. 167. f. 


NI. ANoxNYwr Differtatiuncula de 1.29. no- 
. .. nine Ifradlis:myftico. Pag. 185. f. 





I. 


ERN. AUG. SCHULZE, 


DISSERTATIO 
| | D E | 


ΕΙΠΕ HISTORICA 
/. LIBRI ESTHERJE 








SEC'TTIO-'IL (*) 





CONSPECTUS.. 


Proemium S 1. Convivium ab Jhafuero datum 
2.3. 4. 06 regina V'a[li, edicioque propter 
illam lato S. s. .Kegum Perfarum edi&a fuiffe 
irrevocabilia ף‎ 6... de Gynaceo regio S 7. de 
Eflhera in hoc Gynaceum dedutta $ 8. depra- 
joratione puellarum S 9. ἐδ Hamano, eum 
Juvi]e Amalekitam S 10. , Hinc Mardocheum 
reverentiam. illi praflandam detre&taffe S 11. 
Hinc odium Haman: in yudeo: S 12. Hinc 


(*) Se&io grima in hujus Bibliotb. CJ, V. p. 249. 
legitur. . 


Dill. Hagana ΟἹ. VI. F. I. A 


- 


4 : Ern. Aug. Schulze; Differt. 


6 ejus fii fupplicio addi&i..S 15... Hinc a 
| διδεῖ חי‎ [Ὁ ἐς edita S n F'indidiam 
ab iis fumtam TA IS. de fortilegio Hamant 
I6. | 4000/2110 ejus contra 74060: 4 
17. de pecunia fumma, ἐχ' eorum bonis in 
חל‎ regis inferenda S 18. 19. 4% 
contra כ‎ latum S& 20.  Lu&us, €? fuppli- 
catio Mardochei S 21. Quare Hamanus pro: 
mulgationem 00501 acceleráverit, €? quare ל‎ 
dei [e non fuga fubduxerint S 22. uare 
Eflhera. regem. in conventu publico adierit S. 
25. de regio fceptro figno gratie 6 o4.  Se- 
dere in throno quid. fignificet δος. Quare Eft- 
: hera fuam projupiani celaveri$ S 26.  Clandefti- 
«a confilia inter regem £9 reginam contra Ha- 
monum aa ε 5.27. INumerofa proles, qua 
Hamanus gloriatus efl S 28. ἐδ arbore 50 cu- 
bitos alta bos Honores Madocheo tributi S 4c. 
Uitimum Hamani fatum S 31. Regium ediium 
in fayorem Judeorum S 32. | 180016 Ahgsveri 
9 33. Epilogus 9 34. 


5 


uod in priore. hujus differtatio- 
nis fe&£tione jam notavimus, > 
huic przfemur neceffe eft , fci- 
licet: Perfarum mores , atque 
S ZA inflituta a noftris moribus, ὅς 
inftitutis differre, nec illa ex his eftimanda 
. ₪16. Ad varia hujus librj loca, quz: nume- 
τοῦ referunt, fimul id premonendum, fcili- 

EE cet, 







| 





de Fide Hiftorica Libri Eftherz. 1 


eet : in. defcribendis his numeris librarios 
fepius alucinatos effe. Obfervavit hoc mul- 
ta experientia in- manufcriptis codicibus 
V. T. KENNICOTT , de republica Chriítiana 
immortaliter meritus (a), in aliis codicibus 
po& plures alios 806111. צגד‎ 0405 (δ). Hinc 
viri doctiffimi hanc regulam fanxerunt, fci- 
licet: difficultates, qua in libris hiftoricis 
V. T. ex numeris oriuntur , non horum li- 
brorum fidem evertere; maximam enim au« 
Goribus fieri injuriam, fi, quos librarii er- 
Iarunt, errores illis adícribere velimus (c). 


(à) In Differtatione fecunda fuper ratione textus. He- 
braici p. 200. 

(0) In Demoflbenis editione Vol. Il. p. 6co. 

(c) Regulam hanc etiam haut ita pridem fancien- 
dam cenfuüit RóMMzenRsHaAUSEN in Critica in- 
trodnGione in libros V. T: p. 169. 


\ 6. 2. 


Que premonuimus notarída funt ad illud 
vnvivium, quod zbafuerus regni fui pro- 
6009, & ingenti hominum turba per 180 
dies (diffe fertur. c. 1. vf. 3. Tale convi- 
vium nobis infolens videri poteft , at non 
Ia infolens videbitur orientis gentibus. Iftze 
enim gentes convivia fua fepius ip plures 
lés protrahere folent. [18 noftris tempori- 
bus prefe&tum quemdam Smirnenfem, Cara 

| A 2 Ofman 


4 Ern. Aug. 5626 Differt. 


0/5 Ogleu didum , filio fuo, & fere fex 
mille hominibus epulas nuptiales per tres 
hebdomades 060106 , relatum legimus. Ita 
quondam Turcarum imperator , Afuraibe: I1I. 
ob circumcifionem fili feliciter peractam 
regni primoribus, exterorum legatis, ingen- 
tique hominum multitudini per 50 dies, eo- 
dem fere apparatu ac /fbascerus, epulas in- 
flruxit. (4) Immo femeftre aliquod convi- 
vium, a rege quodam Perfarum recentiori 
tempore actum, ex relationibus Angli cu- 
jusdam, in commentario facri codicis, qui 
in Anglia גתטזסזנט‎ quorumdam do&iffimo- 
rum cura prodit, ad hunc locum annota- 
tum deprehendimus.  Relationes has non 
uidem ad manus habemus , nec earum fi- 
dem examinare poflurhus. Id tamen nobis 
conftat, reges Perfarum contigua fere egiíTe 
convivia, eademque publica; multos habe- 
bant, quibus quotidie in aula alimenta pre- 
benda erant, milites fcilicet, qui ibi excu- 
bias agebant, alios, quia miniíleriis eraDt, . 
plures , qui, ut orientis more loquamur, 
pane regis vefcebantur. Hinc rex Perfarum 
quotidie cum quindecim millibus conatus 
elle fertur. (b) Facile igitur, ubi plures ad- 
vocabantur, epuleque majori apparatu in- 
firuebantur, convivium per plures menfes 
protrahi poterat. Etfi vero tale convivium, 
4g gente quadam actum , non apud alium 
| aücto- 


de Fide Hiftorica Libri Eftherze, ; 


au&torem reperiatur, longiora tamen repe- 
rire licebit. [τὰ fcilicet. Zfriamnes quidam 
Gallorum. ditiffimus fuis Gallis per inregrum 
annum epulas plenis menfis dediffe fertur. (c) 
Etficonvivium 180dierum, a ditiffimo Per. 
farum 1626 datum , omnem fidem excedere 
videatur: nequaquam tamen-hoc numero . 
omnis hujus libri auctoritas , atque fides 
corruit. Walere enim.hic poteft regula; 
quam $. 1. notavimus. 


(e)-Vid. rossir narratio belli Perfici cum. Muratbe 
111. gefli, in Bizarri rerum Perficarum Hiftoria 


.369 כ 
L. IV. c. 10.‏ פטאאפגדג (Ὁ)‏ 
(c) -ibmrneus L. IV. c. 15.‏ 


$ 3 


Nec majoris momenti funt, quz contra 
hoc convivium urget OEDERUS, fcilicet : per 
hoc temporis fpatiuth omnium provinciarum 
prefides preíto. fuiffe; hoc innuere verba 
auCtoris c. I. vf. 3. 4. Fecit comiivium cun&is 
yincipibus fuis, £9 /erois fuis, inclutis Perfa- 
zum, t9 Medorum , prefectis provinciarum co- 
74f/ fe , ut oftentaret divitias, &9 gloriam regni 
fui , 69 bonorem | &9 decus regni fui. Hinc 
adeo omnes provincias tanto temporis fpa- 
tio fuis re&toribus orbas fuiffe, Verum ad 
oflentandas regis divitias non opus erat, ut 

A 3 omnes 


6 Ern. Aüg. Schulze, זכ‎ . 


omnes omnium provinciarum przfe&i jun- 
&is lateribus difcumberent, unoque ore re- 
gia vina biberent. Omnia. hec fingulis, fuo 
ordine acceffuris, etiam oftentari poterant, 
hinc, ut pluribus concederetur locus, & 
regia oftentatio quam latiffime pateret, re- 
gium hoc convivium in plures menfes pro- 
tractum εἴ. Et ἢ vel omnes fimul adfuis- 
fent; nondum tamen omnes provincie fuis 
rectoribus vacus fuiffent. Quilibet in fua 
provincia habebat fuum legatum, aut vica-. 
rium, quales adhuc in Perfarum , atque T ur- 
carum reghis funt provinciarum reétoribus. 
Nec verba: ut oflentaret divitias £$ gloriam. — - 
recentioris cujusdam  Rabbini hyperbolen 
referunt, uti Oedero vifum eft. Quem fugi- 
unt Perfici apparatus ὃ In his apparatübus 
pro fua majeítare , fuisque divitiis magnifi- 
centiffimi quondam erant, & adhuc funt 
Perfarum reges. 


$. 4. 

Quod .bafuerus tertio imperi fui anno 
dediffe fertur, convivium convenit tempo- 
ribus Zfrtaxerxis Longimani. llle enim, quod 
refert DioDoRUs sicULUS L. XL. p. 279. 
tunc temporis ad tranquillam rerum fuarum 
poffeffionem pervenerat, Omnis igitur jam 
in eo erat, (verbis utimur hujus auctoris) ut 
regni ftatum, prout rerum fuarum commo- 
ditas exigere videbatur ; componeret,. Sa- 
Γᾶ. 


de Fide Hiftorica Libri Efthere;  » 


trapas minus fibi benevolos abdicabat , 6 
idoneos fibi vifos in locum illorum fübítitue- 
bat. Vectigalium preterea , & copiarum, 
& bellici apparatus curam fufcipiebat. Hinc 
fententie , quam nóbis priore feCtione ad. 
Ítruendam fümfimus, fcilicet: Zfhafuerum effe 
Artaxersem longimanum , novum accedit ful- 
crum. Hinc fimul videre licet, quare ifto 
convivio, aut potius conventu plures con. 
fumti fuerint menfes. Plures provinciarum 
praefecti advocandi, plura, eademque ma. 
xima regni negotia traCtanda erant. Períw 
vero, uti quondam Germani, 'de maximis 
rebus in conviviis confultare , aut, ubi con- 
fultaverant, fefe.a negotiis ad otia, atque 
epulas convertere folebant. Ita adhuc in 
Perfarum , atque Turcarum aulis, ubi con- 
ventus procerum aguntur, fimul dapes pa- 
rantur. (a) s 


$. 5. 


In tali convivio, aut conventu rex ifte, 
genio fuo indulgens, ut fatrapas fuos fibi 
^ovo devinciret honore, reginam fuam, 
בנז גנ‎ pulcherrimam, ad epulas has 31- 
6612 jubet. Qui rex ab illa defiderabat, 
omnino quidem a moribus Perfarum abhor- 
Tebant, Verum obfervanda fuiffent regis 

4 4 man- 

(4) conf. cl. joa. srRN. rorur.rR Obf. Pbilol. in 

la Jelea S. Codicis in 509. 1: 10—22. p. 11. fq. 


ֶ * ...ה 


$ Ern. Aug. Schulze; Differt: 


mandati, 11666 per temulentiam data, 
Hec enim non impune .detre&tare lice- 
bat (a). Pertimefcenda fuiffet ebrii regis 
jra (5b). [τὰ fua excandefcebat rex, quum 
fuam majeftatem in confpeCtu populi ita 
fperni cerneret. . Peffimum hoc videbatur 
exemplum, non impune ferendum. Rem 
igitur ad fenatum referebat.. Senatores ΠῚ, 
quibus forfan regina ifta non ita accepta 
erat, quum jam omnia ad ejus perniciem 
vergere viderent, ad regis iracundiam fuam 
mentem , ,& fua confilia accommodantes , 
factum hoc, ceu peffimum exemplum, ag- 
gravabant, &, ne exemplum hoc latius 
ferperet, reginam regio toro, atque diade- 
mate privandam, vindictamque, de illa 
fumtam, regio ediCto per omnes regni pro- 
vincias divulgandam eíle cenfebant. Edi- 
&um hoc inter alia hec in mandatis habe- 
bat c. I. v. 25. Ut fit omnis vir dominus in do- 
mo fua, vel uti LXX referunt, ut fit eis ti- 
sor in domibus fuis : additur May ומדבר כלשון‎ , 
uz verba vulgo hoc fenfu fumuntur:. ut 
p loquens lingua populi fui. Prius abfonum 
6/6 , pofterius nullum fenfum habere vide- 
tur. Verum, quodàd prius, notandum eft: 
quod in illis terris, ubi polygamia valet, ex 
gyneceis, inprimis ex illis, que feminis 
onufíta gemunt, plures oriantur contentio- 
nes, mox inter feminas, mox cum marito, 
, plura 


| שי ו ו ו ה ΝΑ DU TU‏ 


| | 
de Fide Hiftarics Libri Efthetz. 9 


pluraque hinc in omnem rem publicam pro- 
manare foleant mala," De his malis feepius con- 
queruntur Mahummedani, nec diffiteri pos- 
funt, illos, qüi una copjuge contenti funt, 
tranquiliorem agere.vitam. In illis igitur 
terris matuimonjorum concordie ,  mari- 
torum jura legibus fancienda funt. Nec 
adeo mirandum, iítos fenatores , ceu cenfo. 
res morum, hzc edicto publico fanxifle. 
Quod pofíterius attinet; verba iíla etiam 
hunc fenfum fundere poffunt: €9' pronuntia- 
ri ju[fit (vex, (cilicet ea, que littere com- 
plectebantur ) Jingua populi fui. Confentien- 
tes habemus Syrum interpretem, 66 Lari- - 
num. lle enim: Et bec per cun&es popules | 
divulgari. Hic vero: Hoc autcm  edicebatur | 
fua cujusque. populi lingua. | | 


ἊΝ 

(c) Ita adhuc in 26183 regis mandata, licet per 
^temulentiam data, accuratiffine exfequenda 
funt. Vid. TavznNiza in Jtinerarío P* 1. verf. 
Germ. p. 167. -----3 | 
(P) Trifte talis ire exemplum ex recentiore Per. | 
faum biftoria dabit J'avernier in 1. cit. p. 
425. fcilicet regis Sepbi, qui, dum vina gra- — 
vis regínam arceffi juflerat, ὧς illa non. ftatim | 
ס\פ5זת‎ erat, mox eamdem fuo pugionc trans. | 

fixi, Alia exempla dabit Zaverniet p. 196. 


10 Ern. Aug. Schulze; Differt. 


6 6. 


Mirum tamen videri poteft, quare rex 
ifte, a fua temulentia & ira ad faniorem 
mentem rediens, non fimul in gratiam cum 
fua regina redierit. Vitio vertitur hoc re- 
gi, aut potius hujus libri au&tori. Verum, 
quod hic & ad alia hujus libri loca notan- 
dum, leges Medorum & Perfarum irre- 
vocabiles erant. Dan. VI: 8, 15. Ipfe rex 
fua edicta, ubi promulgata fuerant, non 
ita facile revocare poterat. nfítituta hec 
orta videntur ex vana perfuafione, quam 

entes ifte de fuis regibus tenebant, ὧς ad- 
huc tenent. Perfe inprimis tunc tempo- 
ris fuum regem ceu prefentem Deum fufpi- 
ciebant (a). lidemque adhuc, uti & Tur- 
cz fuos imperatores divino quodam impul- 
fu & agere, «& loqui exiftimant. Hinc in 
longo titulorum agmine, quo ifti imperato- 
res fuperbiunt, primas tenet titulus Sjillüla 
Umbra Dei. Hinc inter "Turcas mandatum, 
ab ipfo imperatore datum , Chat — Scherif 
dictum, non revocari poteft, licet ab omni 
ratone abhorreat. Hinc inter Perfas regis 
edicta, licet per temulentiam pronuntiata, 
tam facra funt, ac Mabummedis 16118 (b). 
Hinc & rex iíte non facile fuum edictum 
revocare poterat, &, qui illud fuggelle- 
rant, 


de Fide Hiftorica Libri Eftherz. 11 


rant, fimul in id omnes fuas curas conver- 
tere debebant, ut ratum maneret. Simul 
enim ac regina in regis gratiam rediiffet ; 
ipfisab ea mala quzevis pertimefcenda erant. 
Hinc, quum regem iterum in eam propen- 
fum cernerent c. II: 1., ut veterem amorem 
novo, clavum clavo pellerent, de aliis pu- 
eMis 1ק1‎ adducendis 102 confilia agita- 
bant. (c). 


(a) Vid. πκιβθονιῦς de regio Perfarum principatu p. 8. 
(à) Vid. pEzMETRIUS cANTEMIR in Hifloria regni 
Osmannici verf. Germ. p. 204. & 253. 10- 
pECKE in Relationibus de Turcico regno, qua 
lingua Germ. prodierunt , p. 216. ἃ 218. 
edit. ab ἃ. 1771. TAVERNIZR ]. cit. p. 227. 
(c) 1ta adhuc in 26108 virgines, ceu milites fuum 
militaturi bellum, in ufum regis leguntur, at 
maximus delectus eft habendus. — Infignis hac 
re inprimis fuit annus hujus feculi primus, 
qui propterea a Perfis dictus eft annus virzi- 
num, de quo vid. HaNwav in Hifloria וש‎ 
cii “ηρ οὶ מז‎ Perfia aliisque regionibus P. 1 
₪08. Vll. c. 31. 


$ 7. ' 


Trnylex nobis hic panditur gynzceum. 
L Gyneeum virginum c. 11: 3, 8, 9. 
Il. Gynaceum concubinarum v. 14. llI.Gy- 
neceum regina Ὁ. 16. aut regiarum conju- 
&um (a).  Hecconfpirant non folum cum 
axiquis, fed & cif hodierais Perfarum, 

ut 


\ 
60% 


15 .Ern. Aug. Schulze, Differt. 


ut & Turcarum inftitutis.. In aula Turca: 
rum virgines proprium habent gyneceum, 
fimul vero ac quedam imperatoris amplexi- 
bus gavifa faerit, in aliud deducitur, plu- 
res ferve, , ὅς fpadones illi adfignantur, 
non vero fefe imperatori fiftere debet, nifi 
fuerit vocata (b). En eadem que v. 14. 
referuntur ! = Pz/pere ingrediebatur illa, &y ma- 
ne revertebatur in. gyneceum alterum , ad. ma- 
num -— cu[lodis concubinarum , non redibat 
amplius ad regem, fed fi dele&abatur ea rex ; 
vocabatur nominatim. Perfarum regis concu- 
bine ar(tiore tenebantur cuftodia, regie 
vero conjuges liberiori gaudebant gyne- 
ceo (c). In tali gynzceo regnaverat Κα, 
& jam regnabat E[ibera. Quz regis gratia 
exciderant, aut ejus iram in fe eoncitave- 
rant, forfan ad remotius aliquod gynseceum, 
ceu 84 ergaítulum fuum relegabantur. 'Ta- 
16 adhuc eft Turcarum imperatori, 66 Per- 
farum regi, .Eskii 0670! , palatium vetus 
di&um (d).. In tali forfan exfulabat Κα + 


(s) Reges Perfarum plures habuiffe conjuges, plu- 
resque pellices , pluribus veterum teftimoniis 


comprobavit Briffonius l. cit. p. 75. ὅτ᾽ 77.. 


(b) Refert hec Demetrius Cantemir; 1. cit: p. 455. 
(c) Vid, Briffonius p. 77. ; | 
(d) Vid. Cantemir P. 355. & cHARDIN T. 6. 


Φ 


* 


1 





de Fide Hliftorica Libri Ether. 14 
PM | 


Hinc facile tolli poteft diffenfus, quem: 
repetiffe fibi vifus eft Oederus in verbis c. 
Il: 8., ubi E/Zbera ftatim poft repudiatam 
reginam 22/02, adeoque tertio hujus impe- 
rii anno, cum aliis puellis in gyneceum re- 
gium adducta dicitur, & in verbis v. 16. 
ubi menfe decimo, anni feptimi, in regi- 
am, ad regem Zíbefuerum adducitur. 1n 
priori loco fermo eft de gyn£ceo virginum, 
in pofteriori de gynzeceo regiarum conju- 
gum. 1106 etiam autor ab altero diftin- 
guit, prius generatim vocat כי'ת הנשים‎ v. 
9, 9, II, 13. poflterius vero 205 בית‎ , 
domum imperii, aut regie dignitatis v; 16. 
ia etiam diadema regium, quo 8ז2/020.‎ cin- 
gebatur, appellat .כתר מלכות‎ Senfus igi- 
tut v. I5 , 16, 17. ex noftra fententia. hic 
foret: Quum igitur pervenifJet terminus. Eflbe- 
שז‎ ————  dngrediendi ad regem , mibil quid- 
giam petiit preter id, quod dixerat Hegai, re-- 
A eunuchus ,  gynecei cuftos, | obtinebatque 
£/ibtra gratiam in oculis omnium videntium eam 
(adeoque regis) €? (fcilicet ob hanc gra- 
tiam) a/fJumta eft ad regem bafuerum in do- 
mum imperii (in gyneceum regiarum conju- 
gum) menfe decimo anni feptimi - regpi cjus 
nam rex amabat Eflberam pre omnibus mulieri. 

| uj 


* 


14 .מ‎ Aug. Schulze, Differt. [ 


bus (aut conjugibus, inter quas recepta | 
erat) 6% ebtimuit gratiam, atque benignitatem 
coram eo pre emnibus aliis virginibus (quz 
cum illa adduct? erant, & adhuc adduce- 
bantur) adeo ut imponeret diadema regium ca- 
Hi ejus, 9 reginam con[litueret. (oco VafLi. 

umdem in modum Paraphraftes Chaldai- 
cus verba v. τό. reddit: DeduBa ef? Eflbera 
ad regem /fbajuerum in uxorem, £9. introduxie 
eam im domum cubiculi domus regui fui. τὰ 
euam JosrreHus Δ. 7. 1 XL. c. VI. $. 2. re» 
gem anno feptimo Eflberam ceu legitimam 
conjugem fibi adjunxille aic. 


$. 9. 


Puelle in gynsceum regium adduct; 
quod refert auctor c. II. Ὁ. 12. prius per 

uodecim menfes variis unguentis, ὅς aro- 
matibus imbuendz , variisque artibus ad re- 
gios amplexus preparandz erant, ita ut de 
his puellis dici queat comicum illud: Dua 
moliuntur, dum comuntur , annus efi. 6 
nos fufpenfos tenent. Id quidem nobis con- 
flat, reges Perfarum usque adeo luxu, & 
deliciis diffiluxiffe, ut 18665ז2‎ haberent in- 
Ítruendarum voluptatum, immo premia 
proponerent ei, qui novum voluptatis ge- 
nus reperiffet (a). "Tales voluptatum ma- 


gi- 





de Fide Hiltoríca Libri Efthere 1$ 


giftri adbuc funt regibus Perfarum. Sunt 
qui novicias prius aulz& moribus, variis are 
tibus, atque lufibus inftruunt, quam regi 
fitantur. Ex his unus eft forme corporis 
eftimator, cingulum habens, cujus fi men- 
furaro ventris crasfities excedat, eas aqua 
G oryza alendas curat, donec iterum cin- 
gulo includi queant (b). Num vero in cu- 
te curanda duodecim menfes fuerint confu- 
mendi, teflimoniis veterum non compro- 
batum h4bemus. "Nec genuina hujus loci 
le&io nobis faüs certo conítat. Syrus in- 
terpres non duodecim menfes, fed totidem 
dies refert, Jofephus praeparationem hanc 
fex menfibus peractam 6/6 ait. Hoc tem- 
pus forfan 161 magis confentaneum foret, 
ne fcilicet partus aliehus regi adícriberetur, 
Ad hunc locum igitur valere ,poffet regu- 
la, quam $. 1. notavimus. Verum fi vel 
duodecim menfes huic praeparationi. adfi- 
gnandi forent; facile tamen dilui poffet du- 
bium, quod movet Oederus: Regi fcilicet 
ues moras nequaquam placere potuiífe, 
jt quas jam ipfi per plures inenfes confue- 
125 volaptatibus fuerit abftinendum. | Quam- 
quam ἴαλ careret regina: tamen non omni 
carebat Venere. Plures ipfi erant conju- 
Bes, pluresque :pellices, faltim totidem ac 
quovis anno dies (c). "Per duodecim men- 

0 ( es 


» 


16 Ern. Aug. Schulze, Differt. .. 


fes igitur adhuc in gynzceo fua. luftra age- 
re, noctiumque vices diftribuere: poterat.. 


(a) Vid. Briffonius in; L. cit. p. 20. mE 
(b) Vid. kawrrrnUs in 4fmenitatibus exoticis p. 105. 
(c) Briffonius p. 77. | 


סז 6 


Quum fua majeflate inter Perfas fulgeret 
Eflbera : ad proximum a rege dignitatis 214- 
dum pervenerat 270700702 , qui primus regni 
Tninifter, qualis tunc ternporis Surena dice- 
batur, & jam inter Perfas Zftbemaad Dauletb 
vocátur. Ín ejus profapiam jam inquiren- 
dum eft. Hinc variis 8651505 lux adfulge- 
bit. Hominem hunc gente fua Amalekitam 
fuiffe, antiqua fert Judeorum fententia. 
'TIalem nobis fiftit josgenus 4. 7. 1. XI. c. 
Vl. $. 5. & Paraphraftes Chaldaicus ad c. 
lI: z. Talem etiam refert auCtor libri 
4 c. ll: τ. & c. Vilil::3. ubi eum 
filium: Hammedate, 220078 nuhcupat. Ju- 
dei in referenda cujusdam , profapia eam 
plerumque ad progenitorem aliquem anti- 
quiorem, eumque fama celeberrimum refer- 
re folent. Nomine Zfgagi inclutus Amaleki- 
tarum rex venit 1 Sam. XV: 18, 32. quem 
Saul pr&lio ceperat, Samuel vero interimen- 
dum curaverat, Hinc etiam Judzi feftis 
Purim diebus in Synagogis fuis preter li- 

| brum 


de Fide Hiftorica Libri Eftherz. 1} 


brum Efibere hifloriam belli. cüm Amaleki- 
tisgefti, Ex. XVIII: ὃ —16. relatam, przle. 
gere folent.  Amalekitarum gens fepius 
quidem viCta, at non deleta eft; multi fem- 
per fuis cladibus evaferunt, novasque vi- 
res acquifiverunt. Hinc Amalekitarum in 
Atabia degentium paffim in Arabum fcriptis 
mentio occurrit (2). Qui in confiniis Ju. 
deorum fuperftites erant, cum Idumzis, 
Moabitis, aliisque gentibus a Nebucddnezare 
devi&i, pluresque eorum in captivitatem 
abduci funt. Hoc fuis cedibus & rapinis, 


in miferos 1000205 peractis, meruerant. Hoc 


His fuerat predictum Ezech XXXV: 14. 
XXXVI: $5. Jerem. XXVIIL 6. mof. k 
11, 15. Hinc adeo non mirandum eft, 
Amalekitam quemdam ex gente Zgagi tunc 
temporis in Perfia fuper(titem fuiffe. 


(à) De Amalekitis plurà dabit Celeberr. xicnat- 
Lis in Spicilegio Geograpbie Hebraeorum  Exte- 
ra P. I. p. 170. | M 


| % II. 


/ 


Hinc raio apparere poteft, quare 2747. = 


docbeus illuftri profapia oriundus (4) huic 
homini, fibi quam.maxime invifo, hono- 
rem, juffu regis ei: exhibendüm, detrecta- 


verit. Inter Perfas, quod 216 fimul notan- 


Bibl. Hagane Cl.VI.F. 4. . B dum, 


/ 


-— 


38 Ern. Aug. Schulze, , 


dum, varius pro vario dignitatis gradu fa- 
lutandi modus erat. Qui pares erant, mu. 
tuo ore fe deofculabantur. Qui dignitate 
precellebat alteri, 1 paullo inferior erat, 
genas deofculandas prebebat. Infime ve- 
70 fortis homo alium, maxima dignitate 
eminentem, in terram procumbens adora- 
Τὸ tenebatur (ὁ). 'Táli adoratione Hama- 
nus: juffu regis, ac rex ipfe ab omnibus ve- 
nerandus erat. Humilem hanc proflratio- 
nem fua perfona indignam cenfere poterat 
, Mardocbeus , &que ac Greci, qui talem ho- 
norem regi preftandum 160105 detrecta- 
runt. Publico enim in aula fungebatur mu- 
nere, cuftodis fcilicet aule regie, regii- 
que corporis. "Talem nobis indicant verba 
€. II: 20. III: 5, 3, 4., ubi eum ad regie 
portam , fuas excubias agentem , deprehendi- 
mus. Quodfíi ex officio non ibi adeffe de- 
buiffet ; facile honori, qui Zamano preftan- 
dus erat, 16 fubducere potuillet. Hocce 
fuo munere ab ipfo rege infignitur, c. VI: 
10. Horum oftiariorum quidem varii erant 
. gradus, omnibus tamen fua dignatio ha- 
benda erat (c), major adhuc JMardocbeo, 
qui ob beneficium regi preftitum, c. II: 2r. 
Íplendido Orofatnge, regis ᾿Ενεργετα nomine 
fuperbiebat, tales erant ווק‎ (d). At 
& alia fübeffe: poterat cauffa. Amalekita- 
rum gens quam maxime infenfa; atque in- 
ΝΕ . ἦν vilia 


de Fide Hiftorica Libri 206 19 


vifa erat Judaeis. Gentem hanc Deus .dele- 
njufferat Ex. XVII: 14. Deut. XXV: 19. 
In fcita divina forfan fe peccare (ibi vide- 
batur Mardocbeus, fi tali homini tantam , 
ἃ fere. divinam. preftaret reverentiam, At 
demus JMardocbeum arroganter, & in con- 
fulto res fuas egiffe. "Temporibus enim in- 
ferviendum erat, nec inhoneftum ipfi 6 
debebat, 16 ei fübmittere, quem fortuna 
fuper omnes extulerat; regis mandato pa- 
rendum erat, ne fe, fuamque gentem in 
fummum difcrimen perduceret. Nequaquam 
tamen hinc omnis hujus libri fides everti 
potefL Quot inconfulta hominum fa&ta re-. 
ferunt omnes hominum annales! An vero 
propterea hifce annalibus omnis deneganda 
erit fides ? 


(s) Vid. Se&io I. $. XVII. E 

(b) Conf. saissONiUs 1. cit. p. 24r. Idem fe- 
re falutandi modus, teíte 534010 in fuo Iti- 
nemario c. llL. fe&. X. verf. Germ. p. 207. 
adhuc inter Arabes valet. : | 

(c) Vid. Briffonins p. 129. 

(ἡ Vid. Se&. 1. $. IV. 


6. 2. 


Que de Hamani gente notavimus, fimul 
caulíam pandunt, quare homo ifte, injuria a 
Mardocbeo accepta, mox de omni [udeorum 

| B 3 gente 


so Ern. Aug. Schulze, Differt. 


gente delenda 6020112 ceperit. . Orientis 
gentes vindi&tz favent, hec a fubole ad fub- 
olem tranfit, hinc inter illas funt continua . 
familiarum bella (a) Eumdem in modum 
Hamanus ob avitum odium infenfQ erat in Ju- 
deos animo; cedem progenitoris fui /gagi, 
clades a Jud&is genti fue illatas alta mente 
repoftas tenebat. Nova jam injuria exacer- 
batus pro fua, qua pollebat potentia, non 
folum de vindi&ta de homine ifto fumenda, 
fed & deomni Judzorum gente delenda con- 
filia fua volvebat. Eamdem cauífam refert 
josePnRus 4. J. L. XI. 6.6.) 5. Polens penas de 
JMardocbeo fumere , parum putavit , ipfum ad fup- 
plicium depofcere , nifi gentem ejus univerfam per- 
deret , quod e[Jct natura Judaeis infe[lus, quia 
Amalckitarum gens, ex qua ipfe erat, a "fudeis 
ex[lin&a fuerat , fcilicet magnis cladibus immi- 
nuta. Nonenim plane exítin&am effe ) X. 
indicavimus.  Hebreorum loquendi more , 
quod jam monuit 0818: Micbadlis (5) & 
exemplo Amalekitarum commonítravit, gens 
quadam , magna clade fuba&ta, excifa dicitur. 


(a) Teftis preter plures alios effe poteft NIgsUHR 
in Defcriptione 470906 p. 32. 

(b) In Commentatione de Troglodytis in Syntagmate 
Commentat. p. 204. 2 


ν 


S. YS | 


de Fide Hiftorica Libri Efthere. δ᾽ - 
6 rs. 


Hinc fimul rationem adferre poffumue; 
quare non folum de Hamano, fed & de filiis 
ejus fupplicium fuerit fumtumc.IX. 7. Hoc 
ab infüitutis Perfarum non abhorrebat. Ob 
unius noxam faepe propinqui omnes plecte- 
bantur (a) Dura hec lex adhuc valet inter 
Perfas (5) Inprimis vero potentiffimi hujus 
urene filii capitis fupplicio addicendi erant. 
Ab illorum vindicta, quam ob cedem paren- 
us anhelaffent, non folum Judzorum genti, 
160 δὲ ipfi regi mala quaevis pertimefcenda 
fuilent. Talis vindi&e recens exemplum 
dederant filii 4rtabani, qui'ob capitis ppnam, 
de parente fumtam, huic regi magnum mo- 
verapt bellum, vaftamque Perfiz intulerant: 
ftragem. (c) Efibéra igitur, dum filios Ha- 
sani finru] interimendos curabat, non folum 
fue gentis , fed & ipfius regis faluu con. 
folebat. | | : 


(s) Vid. Bri[fonius p. 268. E 
(b) Vid. oLEgARiUs in Itinerario p. 208. 
€) Vid, cTEsu& fragmenta in Weffelingiana Here 


ài editione p. 818. jusriNus L. MI c. I.- 


6 14. 


Hinc fimul oftendere poffumus, qui fattum 
fuerit, ut Judai inter füos hoftes impune 
B5 tan- 


΄ | 


22 Ern. Aug. Schulze, Differt. .. 


tantam ediderintflragem. Sufis, regia fede, 
oCtingenti homines, in regni provinciis 
feptuaginta quinque millia czfa dicuntur c. 
Ix. 6. 15. 16. P'erfio greca tantum quinde- 
cim millia refert. — Conferenda igitur huc 
forent, quz 1. monuimus. Αἱ demus tan- 
tam 722670 editam efle. ^ Quodfi 8 
res-cum Perfis fuiffet: omnino, que hic 
moventur, dubia valerent. At non eranc 
Perfe, cum quibus Judei armis fuis decerta- 
bant, fed alii, quia partibus Zamani Íteterant , 
Amalekite , Idumai , aliique Judeorum ho- 
fles, per imperium Perfarum difperfi. Erant 
gentes, quz antea fuis rapinis, atque cadi- 
bus maximas cladesintulerant Judaeis, Execb. 
XXXV. 5. 11. XXXVII. 5. Zmos. 1: 1 1. Obad. 
1I. & que, quumomnia in interitum Judeo- 
rum vergere viderent, procul dubio mox 
omnia fuis cedibus, atque rapinis mifcuerunt , 
de quibus igitur jufta vindicta fumenda erat. 
Erant gentesab ipfo Deo internecioni devote, 
& ejus juffua Judaeis delende, Levit. XVII: 
14. Deut. XXV: 14. 1 Sam. XV: 5. Mal. I: 4. 
Due igitur hic erant factiones, armis fuis 
decertantes , quales fpius in aliis regnis 
fuerunt. Hic ab una parte Judzi, late di- 
fperfi, ab altera Amalekite, aliique Judzo- 
rum hoftes.  Perfz erant fpeCtatores, ad 
 ilam partem inclinantes , ad quam regis 
gratiam inclinare videbant, Contra Judaeos 

Qe 


de Fide Hiftorica Libri Eftherz; 25 


fetiflént, fi priusedictum valuiffet, at, quum 
regem illis favere cernerent, iisdem fave- 
bant. Judzos a Perfis adiutos effe videre li. 
cet ex c. IX: 2. 111/06 viribus adiuti facile 
fuis hoftibus fuperiores erant. Multi -0₪ט[‎ 
orum procul dubio jam antea, & (imul his 
pros interemti funt, at-multo plures ho- 
ftium, hoftium ceforum numerus, quod fepius 
fierifolet, tantummodo litteris conügnatus eft. 
Que hic referuntur fimul oraculis divinis 
fuum complementum reddunt: Amalekita- 
rum gentem effe delendam: Ex, XVII: r4. 
Deu. XXV:19. Ὁ IE 


$. 1c 


Non ex rapinarum fpe, fed ex vindicta 
ἃ Judeis ftragem hanc editam effe, innuunt, 
que leguntur c. IX: 10. 15, 16. Quamquam 
Mis edicto regis fimul diripiendorum ho- 
fium copia fuerit data c. V1II: 11.. femper 
tamen ab illorum bonis manus fuas abftinuiffe 
dieuntur. [τὰ adhuc inter Perfas occifi cu- 
jdam propinquo, fanguinis vindici, qui 
occforem a judicibus poftulare. poteft, ma- 
xime cedit ignominia, fi pecunia vindictam 
redimi, aut avérruncari patitur. 4 
ex fanguine fümenda , at fimul ab omnibus 
occifi bonis abftinendum eft. 1186 plures , 
quibus Perfiam invifere.licuit, fuorum itine- 

4 rum 


* 


( 
.24 Ern. Aug. Schulze, Differt. : 


rum defcriptionibug referunt TAVERNIER p.108. 
128 201. OLEARIUS p. 489. NIEDUHR p. 32. alii- 
que. | 

δ. 16. 


, Pergamus ad alia. Obfcura, immo nul- 
lius fenfus effe videntur verba c. ΠΠ: 7. Men- 
Je primo, is efl menfis Nifan, anno duodecimo 
regis Jbafueri ju[fut Haman coniici pur i. e. 
Jortem coram fe a die in diem, €9 a menfe ad 
men/em duodecimum, is efd menfis 2001. Ῥεῖ- 
fe, utialie Orientis gentes, femper obfer- 
. varunt (2), ἃ adhuc quam maxime obfer- 
vant aflrorum pofitus, fortes & omina (7) 
Non conimercia cum aliis agunt, non me- 
dicinam fumunt (c), non rem aliquam majo- 
ris momenti aggrediuntur , nec quempiam 
de tali re adeunt, nifi prius de faufto üderes 
aut de hora, uti loqui folent, fuos cónfu- 
luerint aftrologos, 1005 fortilegos. — Tales 
funt non tantum plebi, fed & principibus 
& קנ‎ regi. - Cum fortilegio Hamani conve- 
niret illud, quod ARam/e vocant, ubi cubos 
Kiabetain di&tos, certisque punctis infignitos 
jactant, & eorum ja&tu per par & impar re- 
rum eventus experiri conantur. (d) Et fi 
vero fortilegium, quo ufuseft Hamanus, non 
certo definiriqueat: verba tamen auctoris fu. 
um habent fenfum. Sortes prius de menfe 
confulende erant. In hunc cenfum non ifte 

| | | | menfis, 


de Fide Hiftorica Libri Efther:e, ak 


menfis, quo fortes jaGtabantur , fed ille, 
quo omnia in vafto hoc imperio ad eedem 
hanc, uno die peragendam, preparata 
effent, & quidam fubfequentes menfes ve- 


nre poterant... De tali menfe ad alterum ': 


fortes ducebantur ,- 605000706 annuebant 
menfi 00. Jam dies definienduserat; Pro 
fingulo igicur die hujus men(íis , fecundum 
ordinem dierum, fortes ducebantur eedem- 
que huic cedi adfignabant diem decimum 
tertium. | 


oraculorum erigine 6. 1 

(5) Plura de hac Perfarum fuperftitione dabunt au- 
&ores , jam fepius citati, oLEgARIUS f. 308, TA- 
VERNIER f. 216. 271. CHARDIN TT. II. p. 264. 
T. IV. p. 307. NiEBUHR f.,121. Hac fuper- 
fitione etiam tenebatur 00202 :Nadir, uti ex 
ejus hiftoria videre licet, quam ex manufícri- 
pto Perfico edidit Tones. 

(c) Sepius hinc contentiones inter medicos, at- 
que aífltrologos oriuntur. Quodfi enim medi- 
cus fe arte fua falli cernit, culpam adícribit aftro- 
logo, quod fcilicet inedicine capiende non 
ream adfignaverit horam. Hinc aítrologi, 
quod refert Cbardinus T..11I. p. 273., fepius 
deiorte fua conqueruntur, illam fcilicet duria- 


(a) Vid. vaw patrz in Dif[fertatione de etbnicorus 


rem effe, ac medicorum: fuos enim errores - 


in ponendis calculis celum revelare , medico- 
rum vero errores terram ebtegere. Lepida eft 
aftutia medici cujusdam, quam ex recentiore 
Perfarum hiítoria dabunt cuagDIx T. IV. p. 

Ds 306. 


— .40--- —-- 


86 ,מז‎ Aug. Schulze, Differt: 


' 506. & namwzy P. IL Sect. 1. 6. 2. Quum - 
fcilicet Rex Sefi, vino & venere debilitatus, - 


ab imperii fui primordio infirma valetudine 
confli&aretur, & regis medicus fruítra labo- 


 raret: omnem culpam in aítrologos coniicie- 


: bat, quod fcilicet regi coronando non rectam 
E adíignaverint horam. Erant qui adfentarentur. 
Rex igitur iterum coronatur, novoque infigni- 
" tur nomine, nempe Solymanni, & jam fibi, 
nefcio an 62/08 aut medicipa levarit , profpe- 
riore valetudine uti videbatur. Sic medicum 
fervavit Apollo. 
(4) Sortilegium hoc pluribus defcripfit Tavernier 
p. 271. 


$. 17. 


Quum infefliffimus ifte Judaici nominis 
hoftis diem perpetrande huic cedi aufpica- 
tum fuis fortilegiis compertum haberet: de op- 
portuno tempore, quo hzc regi 180163003 )0- 
rent, jam follicitus effe debebat. Hac dere no- 


bis fimul fortes fuas confuluilfe videtar. Hoc : 


enim adhuc Perfz in tali cafu facere folent 
6 XVI. Cognito igitur hoc die, ceu acerri- 
mus propofitorum exfequutor , regem adit, 
fuam mentem de tollenda hac gente indica- 
turus, C. 111: 8. Ef? populus quidam difperfus 
ac di[fipatus inter populos , ih. omnibus provinciis 


regni tui , quorum leges diver[e funt a jure — 


omnium populorum, jura autem regis non exfe- 
quuntur , ídeoque regi mon eft utile ills pati. 
Hac 


06086 Hiftorica Libri .שה‎ 7 


Hec commemorabat , non , quod Oedero vifum 
ei, ut regi indicaret ,' [00008 paffim in 
regno ipfius reperiundos effe, hoc regem 
Donlatebat; fed ur"illi in Judzis gentem ob 
fua facra, & jura regno perniciofam demon. 
ffraret hoc nondum compertum habebat. 
Talia igitur homo ifte fanguinolentis fuis 
confiliis pretexebat , quibus plures alit terra- 
מז‎ dominos ad illos ,: qui aliis facris utuntur, 
perfequendos 'impuleruünt. Exempla ut affe- 
ramus, non opus eft. Hominum monumen- 
tà, ἃ noftra tempora loquuntur. "" 


δ. 718. 


i 

At ne quid detrimenti fifcus regius hac 
cede pati videretur; fraudulentus ifte homo 
le ex direptis Judaeorum bonis ingentem 
pecunie fummam, fcilicet decies mille ta- 
lentaargenti, thefaurisregiisillaturum fpon- 
deb. Talentum Babylonicum fecundum 
Herodotum 1. 111, p. m. 233. valebat 70 
mis Euboicis , fecundum אסאג]ז2א‎ aur. 
ΠῚ, 22. minis Atticis 72. qui ex com- , 
putaüone grsENscHMIDII faciunt 1080. tha- 
leros, Hinc pecunia hujusfümmam compa- 
tare licebit. I Mu)to majorem fummam 08- 
bit 02581608 , at-quibus calculis ufus fit, ig- 
Doramüs, E "s 


δ. 19. 


58 Ern. Aug. Schulze; Differt. - 


)- 9 | 


Annuit rex, uti plures alii reges hujus 
carminis confilis annuerunt. c. III 0. 
Tulis annulum e manu fua. €9 tradidit Hamano 
הר‎ —— (9 dixit rex. Hamano:  I[iud ar- 
gentum tibi datum , £9 populus, ut facias in.co, 
ficut. bonum videtur in oculis tuis. . Stupet, ri- 
detque Oederus tantum argenti pondus, cu. 
jus fummam ex Clerici calculis adfert , mini- 
ftro huic fuiffedonatum. Αἴ verba ifta hunc 
etiam fenfum habere poffunt ; Argentum , 
uti populus, tibi datum eft, ut facias in 
eo in populo, & in argento, ficut bonum 
' videtur, nempe in commoda regni. Varii 
erant regibus Perfarum thefauri, quidam 
non tangendi nifi in fumma neceffitate, alii, 
qui ad annuas regni expenfas Surene pate- 
bant. 1:2 adhuc inter Perfas & Turcas τᾶ“ 
lium expenfarum adminifítratio eft penes 
fummum imperii miniflrum, | Pecuniam hanc 
non Hamano donatam eíle, clare demon- 
ftrant, que Mardocbeus  reginz indicabat c, 
IV: 7. indicavit ei, quicquid obtigerit fibi, ₪ 
preflitutam pecunie fummam , quam dixerat 
Hamanus. fe penfurum $n tbefauros regis contra 

udeos qd perdendum eos,  Quodfi tantum זג‎ 
genti pondus Z/amano donatum fuiffet ; omni- 
no Mardocbeus fimul] id regine indicaffet , 

᾿ tanto 


de Fide Hiftorica Libri Eftherz. 29 
unto magis enim periculum, quod immine- 
bat [000015 ,; pertimefcendum erat. 


| 


6. 20. 


Quum ifle Judeorum infenfiffimus hoftis 
voti ₪1 compos effet: mox regis decretum, 
aícribis confignandum, & per curfores pu- 
bicos ad prefeCtos curabat.  Amalekitam 

| hunc procul dubio non latebant Judaei, qui 

| tunc temporis Paleftinam tenebant, Verum 

|! hec provincia, quod jam monuit uicnaéLIs, 

etam pertinebat ad imperium Perfarum. 

> Nec, uti Oedero vifum eft, tunc temporis a 
fois Judaeis, fed & ab aliis gentibus incole- 
batur. Judzi ibi erant numero pauci, plu- 
res eorum hoftes, non folum ex plebe, fed 
ἃ intet proceres, qui cum ZZamano eadem 
contra Judaeos fentiebant , eademque jam 

regi indicaverant Efr. 115 Nebem. 1V. fti 
procol] dubio omnibus 101118 leti, quod 
Am fepius tentaverant, ad delendam hanc 
gentem fua arma vibraffent. , 


$. 2r. 


Simul igitur ac regia hec edicta innotue- 
rant; Judei, quibus hec fententia capitis 
feripta erat, in merorem planctusque rue- 
bant, 

וז 


4s Em Aug. Schufze, Differt: 


Jerent. At implorandum, exfpeCtandumque 
prius erat divinum auxilium. — Hoc. enim 
Judei jejunio indico imploraffe cenfendi 
funt, 11666 Dei nofnen fileatur. Spes quze- 
dam fimul illis erat in 207000260, & huic 
in regina. — Omnia prius tentanda erant , 
num adfíignata pernicies averruncari poterat? 


(4) Vid. TuzvENom in Jrinerario 1. 11. verf. Germ. 
P. 151. 


8$ 3. 


Quod Mardecheus fperabat , evenit. Cla- - 


mores , quos tollebat, licet non regem mo- 
verent , hujus enim latera obfeffa tenebat 


. Hamanus , tamen ad aures 162188 pervenie- = 


bant. 11! jam perniciem genti fuz defti- 
natam, & quid fibi.fit agendum, per in- 
ternuntios fibi fidiffimos cognoverat. Me- 
tus quidem illam angebat , ne , gente ipfius 
deteéta , Hamanus fimulregis animum abipfa 
alienaverit. Tricefimus enim agebatur dies , 

a quo tex illam non arcefliverat. 
. Periculum erat in mora, nec rem per in- 
ternuntios tuto agerelicebat. Facile enim 
Hamanus per homines fibi fideliffimos de his 
omnibus certior.fieri poterat. Metuendum 
fimul etat, ne, fi regem in loco confilii 
publici fedentem haut vocata adiret , ipfam 
| fimul 


|  ———————.- — שש‎  —  — Θ — דיה יא שישה שר שו 7 הכורח הכח‎ dinte dime m en. 2E 


de Fide Hiftorica Libri Eftherz. 53 


fimul dura lex de rege non adeunde tange- 
ret. Lex heec, tefte nggoporo /. I. p. 51, 
ἃ Deiece Medorum rege lata ad Perfas tran- 
fierat, fcilicet: non licere cuiquam aggredi 
regem , fed omnia per internuntios tranfi- 
genda effe, Lex ifta adhuc inter Perfas va- 
let (4); [0527808 Δ. J. l. xr. c. 6. 6. +. 
eam ab Zfriaxerze Longitnano latam elle tra- 
di, Forfan Hamanus hanc legem, quum in 
defuetudinem abire inciperet , novo regis 
edi&o fanciendam curavit. Hoc enim quam 
maxime ex re ipíius erat, ut omnia 
per ipfius adminiflros agerentur,-nec ullus 
pro Judaeis deprecandi locus daretur. Non 
contrariantur his verba textus 116079410, 4 
potius eadem innuere videntur. Lex enim, 
omni populo cognita dicitur c. IV. 10. Hinc 
adeo major terror 18040676 poterat reginam. 
Si enim prima novum hoc regis edictum vio- 
laet: idem fatum , quod regina 7ajli, re» 
gis mandata fpernens, experta fuerat, ipfi . 
pertimefcendum erat, 


Q) Vid. אזפפגצס‎ IV. b. 312. 
$ 24. 

His angoribus aCta regem adibàt , at an- 
gores ifti mox ih gaudia folvebantur, quum 
tremendum regis fceptrum fibi propitium 

Bibl. Hagana Cl.VI. F. I. C | cer- 


i 


44 Ern. Aug. Schulze, Differt. 


cerneret. RegesPerfarumaureum fceptrum 
geítare folebant: hoc veterum teftimoniis 
comprobatum dedit Bri/fonius 1. cit. p. 73. 
Quamvis vero illius ritus, qui c. :IV: rr. 
memoratur , Zfbafuerum nimirum fuum fce- 
ptrumilli, quem falvum volebat, porrexiffe , 
apud alium auctorem non mentio occurrat: 
nequaquam tamen inde hujus libri fides du. 
bia reddi poteft. Dubia fieret hac ratione 
cujuslibet auctoris fides, ubi, in exponen- 
da cujusdam gentis hiftoria, ritum aliquem , 
ab aliis auctoribus non memoratum, refert. 
Nihil hic a majeftate regia alienum depre- 
henditur. Sceptrum porrigere idem eft ac - 
fignum gratie dare , idem ac ἢ rex dixiffet, 
quod ab Zmmiano Marcellino |. XX.  Impe- 
rator S'ulianus cuidam, cui in fignum gratie — 
purpuram fuam deofculandam dederat, di- 
xiffe fertur: — Majeflatis infigne, ₪ definas 
pawtre, porrexi. 


$. 


Nec ridicula videri poteft dicendi formu- 
la c. I. 2. c. V. r. regem fcilicet regio fuo = 
folio infediffe, ac fi femper, idoli inftar, 
felle fuz afüxus fuerit. Reges Perfarum 
procul dubio , ubi conventum procerum, 
aut judicium agebant ad majeflatem fuam 
oftentandam regio fuo folio infediffe cenfen- 

| di 


ΩΝ ce... 2‏ ה ו מ ccc.‏ ה * ה 00 דח - ה ὦ mU Um mn‏ שי ὌΦΙΜ S‏ וי ה | 


de Fide Hiftorica Libri Eftherz. . 35 


difun. Hoc enim terrarum domini, & inpri- 
mis Orientis reges facere folent. In folio fede. 


 Ieidem 67 ἃς judicium , aut conventum agere. 


$. 6. 


Eflbera gentem fuam , fuafore Mardocbao ; 
hucusque celaverat. Celanda forfan erat, 
ne ceu Judaea in aula regis aliis defpeCtui 
effet, Celanda erat prefertim tunc tempoe 


ris, quum /ZJamanus , infenfiffimus Judeorum . 


hoftis, ad tantum dignitatis faftigium evectus 
effet, ne fcilicet, gente ejus cognita, illiin- 
fidias ftrueret, animumque regis ab illa re- 
vocaret. N 

At qui fa&lum, ut hoc tam diu celari po- 
terit? An cognàtio reginz latere poteft ? 


Non quidem in noftris terris, at in 1llis re-- 


gum gynzceis. Non ibi de puellarum ge- 
nere, fed de forma agitur. Obfcuriori 10» 
60 natz acceptiffime effe folent. (a) Que 
|i aguntur funt fecreta domus, arcana re- 
£um. Inprimis regis Perfarum miniftri, ut 
verbis Curtii 1. IV. c. 6.utamur, arcana re- 
gis mira celabant fide, non metus, non fpes 
eliciebat vocem , qua prodantur occulta, 
vetus difciplina regum ./filentium vita peri- 
610 fanxerat, lingua gravius caftigabatur, 
quam ullum probrum. Tale filentium adhuc 
hgnat in regiis Perfarum, atque Turcarum 


C 9 δΥ- 


7 = ₪הר 


26 Ern. Aug; Schulze; Differt. 


gyneceis. (5) Quum 00070 Sufis reperta 
eflet: ceu Sufana puella in gyheceum re- 
cepta erat. Quum norraliam indicaret gen- 
tem: pro eadem habebatur. 100018 quibus- 
dam conftare poterat, Judeam puellam in 
gyneceum regium abductam effe, at num fit 
jlla, que jam EfIbere nomine regnabat, non 
ita conítabat, aliud enim erat nomen. Cer- 
tiores quidem fieri poterant per Mardocbeum; 
at ille vel negabat, vel diffimulabat; diffi 
mulatio enim ingeniis humanis parata efft. 
$epius quidem ifte in aula regis verfaba- 
tur, at. boc ejus, officium poftulabát 6 XI. 
Aliquando etiam per fidos'internuntios cum 
regina agebat, at hoc clanculum fieri pote: 
rat. Et (i vel Eflbera a rege, aut ab alio 
quodam de gente fua interrogata effet: eam 
,tamen filere, filentioque fuo cauffam, o. 
mnibus gratiflimam , prafari poterat ; fe fci- 
licet jam non fue cognationi, fed regi vi- 
vere, non in id fe allaboraturam, ut. fuo: 
cognatos divitiis cumulet, aut ad fummo: 
imperii gradus evebat; fe fibi propterez 
hanc fixiffe legem ,. ne cui füam cognatio- 
nem indicet, faeile etim hinc fieri poffe, 
ut rex fuam gftatiam fimul in eamdem con 
vertat , aliisque preferat , quod aliis nor 
nifi acerbum 616 queat, ' Talis regina 8 
regi, ὧς Hamano, aliisque, fua dignitate ii 
aula confpicuis acceptiffimà εἰ poterat 
| ali 





de Fide Hiftorica Libri Eftherz. 450 


Talis tunc temporis erat E/fbera, non quid- 
piam fibi arrogantius .arrogabat c. IL. 15., 
non in extollendis fuis cognatis. laborabat, 
fed fuam cognationem quovis modo occul- 
tare conabatur. Tali regine a rege quid- 
libet petendi dari poterat copia. 


(s) Vid. Ludecke  Relationes de Turcarum | regno. 
p. 221. 

(5) Vid. inter alios Cbardin T. 115 p. 385. Lu- 
decke p. 225. Tale filentium etiam alii de fuo 
gynzeceo obfervare felent. Offenfas igitur ibi 
fübires , fi quem noítro more de valetudine 
conjugis interrogare , eidemque tuo nomine 
falutem plurimam dici velis. 


6 27. 


Δὲ quare, quum quidlibet petendi copi- 
am fibi datam cerneret, non ftatim preces 
fuas exponebat? Quare regem ad 15 voca- 
tum ab uno convivio ad alterum trahebat ? 
Omnino illa ceu femina prudens, aut fi ma- 
vis aftuta , -fuas rationes 40011 4 
eft. Regis folium non erat locus, ubi fuas 
preces,íuasque lacrimas effunderet. Cir- 
cumfufa ibi erat fatellitum turba: in illa 
plures , quos fidelisfimos partium fuarum 
habebat /Jamamus. In id jam fuas cogitatio- 
Des convertere debebat, ut regem ad fe al- 
liciat. | Invitat igitur ad convivium . mox 

C 3 ^» pa 


͵ 


48 Ern. Aug. Schulze, Differt. 


parandum, at invitandus fimul erat Hama. 
sus, ut fcilicet in eam fententiam adduaca- 
tur, talia proponenda efle, in quibus ejus 
confiliis quam maxime opus fit, ut fecurus. 
reddatur ; nemo erim celerius opprimitur 
quam qui nihil timet. 

Ifte igitur fecurus, tantoque, quo regina 
eut dignabatur, honore exfultans ad hocce 
convivium przcipitato gradu properat. 1]- 
la vero, que in votis habebat non prius re- 
gi indicare poterat, quam illum ad hec prz- 
paratum , 6% 20 /Jamamo averfum haberet. 
Quum igitur rex ifta, prefente Hamanmo, 
fcifcitaretur: nihil illi reliquum erat,. quam 
ut procraftinaret. Atfacileoculorum geftu ,- 
aut verbis quibusdam , regi in aurem dictis, - 
fignificare poterat, hzc fefefinito convivio, - 
remotisque arbitris indicaturam effe, [τὰ 
facile, prefente licet Zamano , cum rege 
clanculum loqui poterat. Qui enim regiis 
conviviis excipiebantur non femper cum re- 
ge eidem menfe accumbebant. Et íi vel 
eidem menfe adhiberentur: remotiorem 13 - 
men locum occupare tenebantur. Immo 
fepius velum interjectum erat, ut regem 
intueri non poffent, licet ab ipfo confpice- 
rentur (a) Tali velo inprimis oculi a libe- 
riori regine adfpeCu arcendi erant. Fini- 
to igitur convivio , omnibusque remotis , 
rex procul dubio, quafcireavebat, ex regi- 

na 


ΝΥ ΝΥ | יקי יו א הש וט‎ —-—" SEEN EN 


6 Fide Hiftorica Libri Eftlherz: 59 


1a fcifcitatus efl. Hac jam voti fui compos 
facta omnis in eo erat , ut Hamani perfida, 
& plena fubdoli animi confilia, perniciem 
fue genti, regi fidisfimz, & Mardocbeo, cui 
rex fuam vitam debebat, & fibi ipfi para- 
tam, & plura alia hujus veteratoris ambiti- 
ofa, & regi perniciofa molimina, fibi cog- 
nita, detegeret, talemque in eo demonftra- 
ret, qualis fuerat Artabanur. Jam omnia ad 
interitum. Zamani , proximo convivio ipfi 
parandum , vergebant. Quz jam notavimus 
nequaquam a probabili ratione aliena funt. 
Haec varie hujus fcenz actus, aperto quafi  / 
theatro, demonítrare poffunt. Hinc vide- 
re 11060, quare rex, 021 fefe in fuum cubi- 
culum receperat, plurimam noétem infom- 
nis peregerit ; שג‎ ex regina perceperat, 
& que jam fibi agenda erant fuis cogitatio- 
nibus volvebat, hzc fomnum capere non fi- 
nebant. Elinc ratio apparet, quareannales, 
non antiquioris cujusdam avi, fed fui im- 
perii adferri, allatosque prelegijufferit; ifti 
commentarii eum de a&tis Hamani, & Mar- 
80061 certiorem reddere poterant. Hinc fi- 
mulapparet , quare rex, licet antea tam 
feverum contra Judaeos tulerit edictum , jam 
Mardicbeum , ceu Judeum maximo honore 
dignum cenfuerit, & amano, quem preíto 
effe cognoverat, fimul tam trifte, & acer- 
bum injunxerit officium, ut huncce, regio 
C 4. fplen- 





. 


40 Ern. Aug. Schulze, Differt. 


fplendore ornatum , in pompa per plateas 
deducendum curaret. Hinc ratio conftat, 
quare rex proximo die, fimul ac regina li- 
tem contra JZJamanum moverat, mox eum fi- 
ne ulteriore difquifitione ad fupplicium rapi- 
endum jufferit. Omnia hzc id, quod jam 
innuimus, demonftirant, fcilicet: de his o- 
mnibus anteainter regem, atque reginam clan- 
deftinis confiliiss actum effe. םס‎ his ob- 
ftat, quod hec non expresfis verbis memo- 
rantur. Qus clandeflinis confiliis acta funt 
faepius in hiftoriis omittuntur, rerum even- 
tus tantummodo exponuntur, plures eorum 
6806 fzpius latent. Nec his obftat, quod 
regina demum in altero convivio fua vota 
expofuiffe dicatur, & quod rex. ceu omni- 
umrerumignarus, inauctorem hujus facino- 
ris inquifiverit; ita res fuas ex ante acta 
confultatione agere poterant , hec tamen 
disfimulanda erant. In hac arte non plane 
rudis fuiffe fertur rtaxerxes | Longimanus, 
(5) qui nobis Zbafuerus eife videtur. 


(a) Plura de his veterum teftimonia dabit Briffo- 
nius l. cit. p. 72. 

(5) Exemplo effe poffunt, que refert S'uflinus 
l. lll. c. I 


6 28. 


- 


de Fide Hiftorica Libri 202676. 4t 


6 22. 


Hamanus, novo , quo a regina mactatus 
fuerat, honore turgidus, nihilque metuens, 
exacerbatus tamen, dignitate fua iterum a 
Mardwbeo fpreta, domum reverfus mox 
uxorem, & quos fibi fidiffimos habebat ar- 
celi curat, ut, quid de Mardocbao (tatuendum 
fit, cum illis deliberet. | Summum igitur, 
fue felicitatis faftigium , & quod ad hoc 
culmen 066116 videbatur , exponit. c. V. 1o. 
Qus inter alia de liberis fuis memorat non ita 
accipienda funt, ac ἢ eos fuo ordine, fin- 
gulos fuis nominibus recenfuerit. Nume- 
iofam fuam prolem: tantummodo inter for- 
tune fue munera referebat, & omnino re- 
ferre poterat. Inter Perfas enim numerofa 
proles maximo cedebat honori, pretia nà- 
Ícendi, regia munera adferebat parentibus. 
Hinc generandi amor, multeque Veneris 
cupido, (4). Inprimis fummus ifte regni 
sdminifter fua fubole gloriari poterat. Quo 
pres enira ex fe natos jam imperii officiis 
admoverat , & adhuc admovere poterat; eo 
plures habebat fue dignitatis tibicines, eo 
&ürmius erat fuz felicitatis faftigium. 


(4) Plura de his dabit Briffonius p. 229. 230. 


C 5 % 25. 


42 Ern. Aug. Schulze, Differt. 


6 29. 


In hocce conventiculo Mardecbeus fuo 
fupplicio, mox de ipfo fumendo, addici. 
tur, infelici arbori, quinquaginta cubitos altz, 
'fufpendendus c. V: 14. Altitudohacfidemex- 
cedere videtur. Verum & in hoc numero vale- 
re poteft, quod jam 6.1. notavimus. 41 de- 
mus, numerum ab auctore relatam, & tex- 
tum hebraicum , & verfiones referre. Quid- 
ni vero & hic loci numerus certus pro in- 
certo effe poteft, ita ut arbor, quinquaginta 
. cubitos alta, idem fit, ac arbor alta, aut al- 
tisfima? Talis dicendi forma cum genio 
linguarum orientalium confpirat, & adhuc 
inter Perfas e(t ufitatistima (a). Si quis ve- 
ro huic arbori quinquaginta cubitos adflgna- 
re velit: hec tamen altitudo non noftris, 
fed Babylonicis cubitis menfuranda foret, 
Babylonicus vero cubitus minor eft Hebrai- 
co, multoque minor noftro. (5) Prealta 
foret arbor; at quo altior, eo infamior, 
eoque magis in exemplum fpretz dignitatis 
confpicua erat. Facile talis arbor ad latus 
edifici cujusdam erigi poterat, facilisque 
ex plano &dificii tecto ad eam dabatur ad- 
Ícenfus. 

(4) Inter Perfas hoc obfervavit Chardin 1. cit. 

'T. IL p. 194. 
(b) Vid. Eifenfchmidius de ponuderilus € menfuris 
veterut5 p. 6. 
S. יב‎ 


de Fide Hiftorica Libri 2107 43 


$ 3o. 


At non, ut libitum erat, in Mardocbeum )6- 
virelicebat, Publico enim munere in regis 
aula fungebatur , fplendido fimul Orofanga 
titulo eminebat. 6. 11. Summo mane igitur 
Hamamus ad regem tendebat, ut Judeum 
hunc lefz? majeflatis reum ageret, &, co- 
pia fibi data, ad fnpplicium raperet. At 
quantum jam rex averfus erat 821/70 Surena! 
$. 26. Quem fe ad fuum fupplicium raptu- 
rum 606 fperabat, ceu regis amicum, re- 
gis muneribus exornatum, maximis hono- 
ribus profequi cogitur. Regia veftis, qua 
jam indutus incedebat AMardocbeus, ítulte a 
rege data, ftultiusque ἃ Mardocbeo accepta 
elle videtur Oedero. Non enim, quod ex- 
emplum a Plutarcbo memoratum (4) com- 
monftrare poteft, regis vefte utu licebat. 
Locum hunc forfan ob oculos habuit Oede- 
ΤΏ. At ve(lis ifta, qua Mardocheus exorna- 
tatur, non erat velis quedam, qua jam 
Tex ufus fuerat, fed regia veftis, quarum 
תג‎ regiis veftiariis ingens aderat copia, & 
que regia veftimenta vocabantur. (^) Re- 
ges fcilicet Perfarum illis, quos quanto ma- 
ximo honore exornare volebant, ftolam re- 
gi cultus, equum frenis aureis inftruCtum, 
&ureumque torquem donare folebant. (6) 

| Hifce 


N l 


44. Ern. Aug. Schulze, Differt. 


ι . 
Hifce muneribus maéctabatur Mardecheus. Vox 
enim .כתר‎ quod jam obfervavit Grotius ( d) 
ufu fuo late patet, & qualecumque honoris 
infigne fignificare poteft, adeoque torquem. 
Ita etiam Jofephus (e) Mardocheum non re- 
gio diademate, fed aureo torque exornatum 
efle refert. Inter Perfas adhuc veftimen- 
tum a rege donatum, Calata dictum, maxi- 
mo cedit honori. Tale donum imperii pro- 
ceres ambitiofis votis anhelant, ambitiofius. 
que accipiunt. At fzpius fimul valet illud : 


Timeo Danaos fua dona ferentes : 


fapius enim pro his muneribus aut gladius, 
aut laqueus adfertur. Qui vero fine capitis 
jactura talem ornatum accepit, eodem in- 
dutus maxima pompa deducitur. (f£) Tale 
veftimentum adhuc inter Perías regia veftis 
vocatur. (g) Honores igitur Mardocheo tri- 
buti nequaquam ab inítitutis Perfarum ab- 
horrent, fed iidem funt, qui quondam in- 
ter Perfas valuerunt, & adhuc inter eos va- 
lent. 


(2) In Afrtaxerxe, Operum T. I. p. 1013. 
(b) Curtius l. V. c. 1. ἃ c. 6. 
)6( Vid. Briffonius in 1. cit. p. 96. & Spanbemi- 
1%: in Differt. de preflantia €9 ufu mumifma- 
tum 'T. Lp. 454. 
(4) 1n Annetat, ad Eflb. VI. 6. 8. 
(e 


de Fide Hiftorica Libri Eftherz. 5 


(e) afntiquit. Sud. 1. XI. c. 6. $. 10. 

(f) Pluribus bec referent, quibus Perfiam invi- 
fere licuit Zbevenet |. 11. p. m. 147. Cbardin: 
T. I. p. 307. T. III. p. 304. T. IV. p. 265. 
Kempferus p. 65. aliique. - 

ἴεν) Le Bruyn T. IJI. p. 485. 


$. 3r. 


Trifte erat officium, quod fubierat Zama- 
nui, at triftius fatum, quod ipfum manebat. 
Simul enim ac ad regium convivium com- 
pulfus fuerat; & regina a rege interrogata 
( ita fcilicet inter fe convenerant 6. 5*7.) fua 
defideria expofuerat: rex, vino iraque ac- 
cenfus, omni animi impetu in Hamanum fere- 
batur, irarumque plenus mox fefe ab illo re- 
cipiebat. 1106 illi funeftum effe poterat 
omen, uti adhuc eft inter Perfas (a), fci- 
licet: pro illo, quigratia regisexcidit, mor- 
tique deftinatus eft, nullum deprecandi lo- 
cum concedi. Homo iíte, fuam perniciem 
fentiens, fefe, quod reliquum fibi videba- 
Ur, ad genua regine provolvit , genibus- 
que volatans fuam vitam deprecatur. At 
60 progrediebatur , quo non progredi licebat. 

uamquam enim regina illum fui convivii 
honore dignata fuerat: nequaquam tamen 
ili ad lectum regine proruere licebat. 
Hoc, fi formula quadam jam inter Perfas 

ufitata uti velimus, erat 60710060 , viram, 
70“ 


46 Ern. Aug. Schulze, Differt. 


Procul binc , procul efle profani. (b) | Rex 
igitur rediens, eumque ad lectum reginz re- 
periens, nova ira in ipfum exacerbatur , 
eumque arbori addicit, quam 1n per- 
niciem Mardecbei, aut potius in fuum fup- 
plicium erigendam curaverat. 

(a) Vid. Tavernier 1. cit. p. 241. 

(b) Hac formula, ubi rex cum fuis uxoribus & 
concubinis proceffurus eft, a preconibus pu- 
blicis omnibus mafculi fexus, qui annum fe- 
ptimum excefferunt, receffus indicitur. Vid. 
Jbevenot |. ll. p. 140. ὅς Kempferus p. 47. 
Chardin T. MI. p. 392. | 


δ. 52. 


In id jam 2147000060 , 66 Eflbere allabo- 
randum erat, ut Judaeorum faluti confulere- 
tur. Funeftiffima lex contra illos lata non 
revocaripoterat. Nihil igitur illis reliquum 
erat, quam ut alio edicto Judzis fe contra 
hofles fuos defendendi, vindictamque 8 
ilis fumendi daretur licentia, Ad hec con- 
ferenda funt, que $. 6. 14. 15. obfervavi- 
Ius. | 


δ. 53. 


Qua paffim ex hoc libro de Zfbafuero no- 
tayinus, nobis jam ejus indolem nativis - 
fuis 


de Fide Hiftorica Libri Etherz. לג‎ 


₪6 coloribus fiftere poffunt. Omnino qui. 
dem fuis, & non minimis , urgebatur vi- 
tis. Vitio verti poteft, quodin vinum, & 
que ebrietatem fequuntur, fueriteffufus, & 
hinc fpius res fuas magis ex impetu, quam: 
ex ratione egerit, Vitio verti poteft, quod 
mox ἃ primo regni fui miniftro, mox a con- 
juge fua pependerit. Nequaquam tamen 
omnium imprudentiffimus, atque crudelis- 
fimus dicendus foret. Imprudens erat , at 
non imprudentior Xerxe, aut Dario Codoman- 
?0, non imprudentior, ac plures alii, qui- 
bus tantummodo regis nomen, & miniftri, 
aut feminz voluntas pro ratione fuit. Cru- 
delis erat, at non crudelior Mithridate, qui 
in regno 100 oCtogies mille Romanos uno 
de interimendos curavit, non crudelior 
Scbab Nadir , multisque aliis Perfarum regi- 
bus, nori crudelior ac illi, qui inter Chrifti- 
anos id religioni dandum 616 putarunt, ut 
in alios non eidem 60001 addictos flamma 

ferroque favirent --- —— 
ἴῃ ilis, quz rex ifte perpetravit, fimul 
tamen lene ingenium elucet c. IX: 12. quale 
4riaxtisi Longimano fuiffe fertur. Regem 
hunc igitur dicamus imprudentem, at non 
imprudentis&mum , imprudentiores enim re- 

perire licet. - | 

// 

/ 

/ 6 34- 


48 Ern. Aug. Schulze, Differt. 6 


$ 34. 


Addere poffemus dubia quedam, quee eti- 
am nobis contra hunc librum fübnata funt. 
At quum dilui poffunt ex iis, qua ab aliis 
prolata funt, laboraffe fufficiat. Forfan Efi- 
bera, quam hic fiftimus, in fpongiam, uti 
ille ugufli Ajax , incumbere debuiffet. 
Forfan tamen non in omnibus operam, ole- 

' umque perdidimus. Quamquam enim liber 
ifte non fuis difficultatibus caret: nequaquam 
tamen in illo jam tot inconvenientia, & ab- 
fona deprehendere licebit, ut omnis illi de- 
neganda fit ₪065. Inquirant fimul in hanc 
materiam alii. Que nos differuimus, placi- 
di eruditorum disquifitioni. fubmittimus. 


II. 





JOANNIS. CHRISTOPHORI- 
HARENBERGII 
COMMENTATIUNCULA 


AD 
ILLUSTRANDUM 


JESAIA CAPUT XXIX. 





SvNoPSIS TRACTATIONIS. 


δι 1. Exponitur ratio in[lituti. — S. 5. Exhibe- 
tur interpretatio verborum hebreorum latina. 
₪ 3. 44 incifum primum differituwr de /hiiele. 
δ. 4. Incifi fecundi interpretatio luce perfundi- . 
wr. δι s. Obfidio ipfa , Peka Rezini 
fabrica, Hierofolymam cingens , ad incifum ter-— 
tium edifferitur. δ. 6. Incifo quarto expo- 

"iur anxietas obfe[forum. S. 7. Obfidionis 

terminu: &? liberatio ab ea v, V. indicatur fubi- 

tanen. S. 8. 9. Incifa, fextum δῷ feptimum, 
illufrantur. S. 10. Excitantur hofles ad admi- 
rationem δῷ ebrietas eorum explicatur v. 8. 
$. τι. Exhíbetur fententia 18016 noni. QS. 12. 


Bibl. Hagane Cl. VI. F. I. D Ex- 





1 


so 1. C. Harenbergii Commentatio 


Explicatur incifum decimum. δ 
expofitio inciforum X], XII, XII . 14. Dis. 
feritur de argumento 18006 XIV. S. 15. Fir- 
matur inlerpretatio incifi XV. δὶ 16. Incifum 
XVI. luce perfunditur , nec non XVII. S. 17. 
18. Explicatur fenfus incifi XVIII. S. 10. 20. 
Exponuntur potiora inciforum XIX €£9 XX ac 
XXl. S 2r. Explicatur incifum XX. S. 22. 
Subjungitur expofitio inciforum XX1II ₪ XXIV. 


6 r. 


N,ontinuationem vaticinii prioris, 
quod jam illuftravimus, in Capi- 
te XXIIX. (*) deprehendimus. 
Hoc enim evolvitur fimilitudo , 
SES fA. ab aratore, meffore & ab ipfo 
triturationis negotio defumta.  Evolvitur & 
declaratur promiffum illud, quo Deus, tritu- 
ratione peracta, admirabile decretum fuum 
eventu mirifico effectui dare conftituerat. 
Plenius prenuntiatur caftigatio ejusque mo- 
dus. Caftigatum iri cives regni Jude, & 
Hierofolpnmam obfidione circumdatum iri 
| propediem, Jefaias predicit. Ut pravitates 
fuas idololatricas ferio agnofcant obfeffi, 
ponderofis argumentis docet. Increpat fal. 
forum prophetarum fomnia & eos graviter 
no- 


* 


I ὶ Succedit 







( *) Commentatio cel. HanENzzEnGI מו‎ XXVIII: 
egiturin Bibl. Hagane CI. I. F. 1I. d. 2. p. 205. f. 


in Jefaie Caput XXIX. . 51 


nat, qui per ea in temulentiam mentis 
fuerant abrepti,. Elationem animi Hierofo- 
lymitanorum reprehendit, &, eam in abje- 
Gilfimam humilitatem converfüm iri , pre- 
nuntiat. Praedicit, fore, ut. quam plurimi 
refipifcant & animum induant Deo probatum. 
Subdit tandem gravioribus animadverfioni- 
bus promiffionem fummopere gratam, do- 
cen$, obfidionem fubito fublatum iri, eos- 
que, qui, Deo confifi, antea a fannionibus 
pro cecis ac mutis fuerant habiti, fpeCta- 
turos 66 predicaturos prgpotentem Dei 
dexiram 66 opem, pia mente.venerandam. 
Addit admoniionem, jubens, ut liberati 
convertant fe ad officia divina peragenda. . 
Univerfum vaticinium in tempus mesfis 
perat. poft pentecoften ante feitum taber- 
naculorum fuit publicatum, ὃς ob(idio Hie- 
rofolymorum in tempus hujus fefti vel pau- 
lo ante incidit ac fefti turbationem traxit. 
Similitudines non upe a melle ὅς tritura- 
tione funt defumte. Venti Sammiel raden- 
üsac urentis, &triturata frugum grana (a) 
putgantis , memoria non femel injecta. .Ob- 
Íidionem Hierofolymitanorum per luem ejus 
venti ejusque furores tandem fuiffe folutam 
ac fublatam, mnlta funt , que indicant cla- 


D 2 115- 


(4) Duo hac momenta conjunguntur f. XL: 23 
24. 1X: 2, 3 4- : 
. | / 


ῃ 


52 JC. Harenbergii Cornmentatio 


fiffime. Argumenta & rationes horam enurm-- 
tiatorum patefcent ex tractatione ipfa.  INec 
omittendum eft, Moabitas ante Nebucadne-- 
χατὶς bellicofos (5) in Paleftinam infultus 
vixiffe pacatos ac fecuros$, tefte Jeremia. 
XLV IIl: 11, 12. | 


6 2. 


r. Hem friel, Ariel, civitae, quam fibi in 
jedem. delegit David! Corradite δὲ coacer- 
vate annum fuper annum. | 100005 oitimas 
proflernant capitibus difcu[fis. | Delineatur 
fecurus Judeorum animus , ad annos 
multos eorumque quietem profpicien- 
tium , reditibus & proventibus annuis 
inhiantfum , & laetitiam in feflis diebus 
ac vi&timis cederidis atque fpem incolu- 
mitatis in ritibus externis ponentium. 

. Deus vero fecus fudicabatita: Attamen 

. coanguítabo, obfidione premam Arie- 
lem. - 

2. Zfttamen obfidione circumdabo 411007 , ac 
orietur dolor £9 amxietas gravis , eritque 
urbs David mibi inflar “γι. 

9. Praterea caftra ponam circate quafi orbem , 

7 £9 foermabo circum te. circumvallationem , 


6 


(5) APERTUM SCHULTENS Origirt. bebrear. c. 3. $. 23. 
P. 108. | 


vc c‏ ו 9 7 —— -. ₪ | ῳ ΦΡ‏ "ה רה >*ה הח ה 


in [6006 Caput XXIX. 52 


& erigam circum te valla, - obfeffis indies 
majores anguíliarum moleítias  adfe- 
rentia. | 

4. Tunc. burnilitatem. indues , ex bumo loqueris 
(9 ex pulvere proloqui conaberis fermone 
tuum, eritque quafi pytbonici oraculi ex ter- 

τα v0r(ug , atque ex pulyere fermonem tuum = 

pipiendo proferes. 

$.Convertitur oratio ad Pekam Regem. 
fit erit inflar alvei 6200101 multitudo exte- 
rorum tuorum δ᾽ inflar glume transvolan- 
tis multitudo bominum , violente agentium 46 
metus incutiendi infirumentum: idque acci- 
det quam celerrime. | 

6. 4 ebova Deo rerum in aciem collocatarum 
lufiraberis fimulque adfligeris tonitru, com-. 
motionis tremore , ac fonitu magno, tento 
rafore 65 u[tore, flammaque ignis exedentis. 

7. Erit tunc tanquam fomnium υἱβοηὶς noGur- 

 meilla multitudo gentium , que contra Jfrie- 
lem exierunt militatum, nec nen ejus explo- 
10/0762 cuni €9 turris tpfius fpeculatorig, 
₪ qui ar&a obfidione pre[Jerunt egt , Arie- 

em, 

8. Necres aliter erit comparata, ac fi fomniaret 
famelicus ;. £9 ecce videtur fibiedere. Quum. 
vero evigilavit , ipfe efl oacuus. — Res fic 
comparata [^ , quemadmodum conditio eft 
ejus, qui fui laborat ac im fomnio fibi vi- 
detur bibere, ac, fimulac evigilavit, adbuc 

' D ᾿ς 1 


$4 .]. C. Harenbergii Commentatio 


fiti feffus eft 69 ad eam levandam buc 
illuc difcurrit. — Talis e(t fors multitudinis 
omnium nationum exterarum , que infur- 
rexerunt bellaruri contra montem Zion. 

9. Obflupe/cite intra vos €9' miramini. | Con- 
tinuo anxioque defiderio vos ad fpe&anduin 
excitate, t9 vultum avertite. — Ebrii funt 
€9 dee/l vinum. — Huc illuc, vagi funt, ₪ 
deeft potus , ebrietatis οἰ εὗδον. 

16. Utique infudit vobis Jebova fpiritum foporis 
gravis £9 obfirmavit oculos 060705 , is ob- 
texit propbetas C9 primores ve(iros , σαὶ 
fpe&atores fuerunt; apotelesmatici, ut ca- 
ligent. 

ΣΙ, /nde erit oobis divinatio, ' quantaquanta ef? , 
inflar verborum libri obfignati, quem tra- 
dunt perito librorum legendorum, bec ad- 
dentes: Lege, quefo, bunc librum. | Re- 
ffpondet ero bic: Non valeo legere, 60 
quod obfignatus 6,  Fortuita futura pre- 
nuntiare non poteftis. 

X5. Traditur porro liber illi, qui ignorat legere 
librum, dido addito: Lege, quefo, bunc; 
qui tamen refpondet : — Non novi legere li- 
brum. 

15. Et dicit Dominus meus: — Hoc ideo fit, quia 
adpropinquat populus bic ipfe ore juo, ₪ 
labiis fuis te bonorant, anima ero eorum 
procul eff a me. — Deberent ipfi me revereri, 
quum 6 contrario ni] fit ipfis confuetum 

pe 


in Jefaie Caput XXIX. 5e 


preter id, quod bomines con(lituerunt. ἃς 
effinxerunt, addi/ci folitum. 

14. Non fic erat agendum. — En porro mirifice 
traGabo bunc populum | ijerum. iterumque ! 
atque peribit fapientia ejus imaginaria ₪ 
intelligentia intelligentium ejus fefe in late- 
brat abdet. 

15.Hem ipfi funt bomines, qui M eh aliis- 
que impervia fufcipiunt ad cogfilium occul- 
tandum ! Et fit per obtenebrationem operum 
fuorum, ut dicant: — Quis videt πος ὃ quis 
eft, qui novit nos? Conf. c. XLV: 10. 

16. De(linatio , qua fubvertere quaritis. reg- 
num , an cum luto figuli in. e[limationem 
ac comparationis modulum trabi debet , 
quando effectum εἰ dicit, qui id fecit: non 

fecifli me; δ᾽ id, quod e luto efformatum 
eff , dicit figulo fuo: non adbibuit intelligen- 
tiam ? 

17. Nonne. adbuc admodum breve minutulumque 
tempus 16701 , quum redibit. Libanus ad 
Carimelum δ Carielus filvatn equiparabit ? 

18.Nonne breviffimum 601066 tempus , 
quum illo die memorabili, obfidione fub. 
hu, furdi verba fcripti audient, δ᾽ oculi 
eecorum cx caligine 85 ex tenebris vide- 
bunt ? | 

19. Et ut augeant adfli&i fuum in ebova gau- 
dium, €9 egenti[fimi plebecule ob. Sanum 
Ifraziis exfultent? | 

4 19. 


κό ἴ. C. Harenbergii Commentatio 


20. Quoniam a&um eft de violento egenorum 
vexatore, ἐδ finem babet fuum fcurra, €9 
exterminantur, quotquot exercendae iniqui- 
tati invigilant. 

21. Qui verbo homines ad peccandum adici: 
unt, €9 erga eos, qui in judicii publici loco 
eos pravitatis convincunt , duros fe pre- 

bent , €9 juflum ejusque caufam foren. 
fem in inanitatem fleGere fludent-,feu dant 
operam , ut juftus caufa cadat , ὧς, fiquid 
habet, amittat. 

32. Non fic erat agendum. 714 vero dicit 
Jcbova ad políteros domumque Sacobi, 
Deus, qui redemit Abrabamum: |. Non am- 
plius nunc pudore fuffundi debet 9acob , nec 
nunc committendum efl, ut pofteri ejus me- 
tu ac pudore albefcant. Eo eniti debent 
lfraélite. 

25. Nam nunc videbunt pofleri ejus. ipfum opus 
mgnuum mearum 69 pro fantio reputabit 
San&um Sacobi δ᾽ Deum Ifraelis metuent , 
(i. e. vidento, reputanto, metuunto, 

| obfidione fublata. ( 

24. Et ad notitiam falutarem | pervenient. ei, 
qui mente a norma divina aberrabant , €$ 
ci, qui murmura edebant ,. difcent. doGiri- 
nam, divinitus patefactum.  Ipforum 
nune eft, ex eventu difcere do&rinam 
olim receptam & Dei agnitionem ad- 
injttere. | 

$. 3: 


in ]εϊα Caput XXIX. $7 


6 3. 


Hierofolyma eft, quam propheta a Dee 
miris calamitatibus adfectam iri prenuntiat. 
Quid autem in cauffa fit, cnr ipfam vocave- 
rx rij, disquifitionibus commentatorum 
magis intricatum quam explicatum fuit. Mi- 
hi ic fentire liceat, ne in complexum ora- 
tionis prophetice' quid inferam ab eo alie- 
Dum. Contendo itaque, nomen hoc pro- 
prium fuiffe urbi Moabitarum primaria, 
quacum ob idololatri& ftudium , quo Achas 
Rex ejusque adulatores tenebantur, in com- 
parationem adducitur urbs regni Juda pri- 
maria, ipfa Hierofolyma.  Pofterius enun- 
tatum inde mihi fit planum & compertum, 
qnod propheta de Hierofolyma divino in- 

in&u ὧς adflatu tradit, hanc urbem effe 
intzr Arielis v. 9. Deoque illam adparere 
Ífmilem Arieli, eamdemque penam con- 
wahere, | quam urbs Moabitidis pridem 
αὐτὰ religiofo commentitio incurrerat. Quis 
Yero contendet , Hierofolymam fecum ip- 
lam comparari? Deusne dixit: Tu Ariel, 
Hierofolyma , es mihi inftar Arielis? Fin- 
£e tamen, verba hac Dei idem fignificare 
ac hoc : tu es mihi re vera. Ariel, ut pre- 
fitum 6022 fit nota veritatis; eo ipfo intel. 

ligitur, llierofolymam comparari cum alia 
| D; magna 


* 


$8 ]. C. Harenbergii Commentatio 


magna & primaria urbe Ariel, quz elogiis 
fit indigna, panis vero & calamitatibus im- 
mittendis admodum digna. In laudem enim 
fortitudinis & glorie victricium armorum 
Deus id enuntiatum certe haud proferri vo- 
luit, caftigaturus quippe & depreffurus ur- 
bem, ubi David fedem fuam, febufzis de- 
vi&is, delegerat. X Urbs Mooabititidis pri- 
maria nomine 77. Zfr, grece 270000102 , he- 
braice etiam Zfriel, gaviía fuit, fita ad Ar- 
nonis plagam meridianam, octo milliaribus 
diftans Romanis a vico Agallim, tefte -סם‎ 
sEBIO, verfus auftrum" illi objacente. Are- 
opolis fub Romanorum ditione adnumerata 
fuit Paleftine tertie (Ὁ) Notitie urbium 
Epifcopalium hoc ipfum extra dubium po- 
nunt, quales ediderunt Lucas noLsTENIUS, 
in calce Geograpbie /acre per Carolum a s. 
PAULO edite. Amítelodami 1674. p. 6. f. EMAN. 


^A SCHELSTRATE om. 11. /fntiquitatum Ecclefi- 


afticarum p 687. Í. wILHELMUS IYRIUS 
in Delli [aeri bifloria X1V: 12. p. 922. 1. 
atque HIEROCLES im Synecdemo , inter PETRI 
WESSELINGII Petera Romanorum  Itineraria re- 
cufo, & alii. EM. ג‎ SCBELSTRATE publicavit 
ex Codice Vaticano Notitiam ntiocbeni 695 
Hierofolymitani Patriarcbatuum (c), ἴῃ qua 
Areo- 

(0) migRoCLrs in Synecdemo p. 721. edit. IWe[Je- 

lingii. 


(e) Tom. 11. 7fnsiqu. Ecclefia p. 742. f. 


in Jefaiz.Caput XXIX. — $9. 


Areopolis, ut non raro alias, adpellata fuit 
Rabba Moabitis, sTEPHANUs hanc vocavit 
. Rabatmoman, littera m littere ὁ fubítituta, 
& fua state adpellari Areopolin, addere 
non omifit (d).  Areopolin fepius in Actis 
Conciliorum, quibus nomina Epifcoporum 
fubnorata funt , deprehendimus. Nomen 
4r Miab legitur. 9'ef. XV: 1. , defignans ur- 
im, primariam fcilicet, Moabitidis. 1 
urbs hec fimpliciter & nude 7r adpellatur. 
Num. XXE: 14. Deut. 11: 9. Aquila & Syinma- 
chus jam docuerunt, te(íte Hieronymo ad ef. 
XXVI. “τ nomen denotare urbem feu "y. 
Areopolis feu Ar porro dicitur 11007 
3ef. XV: 9., at 1 Cbron, XI: 22. vocatur Zriel 
Moab, prouti etiam 7ulgatus re&e hoc loco 
habet, — /Etate enim prophetarum & poft 
eos urbs Moabitidis primaria: di&ta fuit Ariel 
Moab feu. Rabbatb Moab , feu nude Ariel. 
ECsEBIUS ὧς THEODORETUS (e)  Áreopolin 
vocari Ariel, memorie prodiderunt. rri- 
PHANIUS (f£) .praterea tradidit, regionem 
eireumjeétam geftaffe nomen frielitidis. Fa- 
cilimum igitur eft intelle&tu , Ar adpella- 
tam fülle /frjeb non ex leone, fed ex 4r & 
Jab, quafi 6116: urbs Dei, idemque indicari 
per 4friel ex “τ & El. Eo ipío defignata 
| | fuit 
(d) פטשא\ מא‎ Paleflina p. 957. 
(e) RELANDUS 5 c. 1. 111. p. 577. 
(f) Adverfus. barefes 1. 1. p. 40. 


7 


60 1. ₪. Harenbergii Commentatio 


fuit urbs primaria,: Rabbatb , fiquidem 1 
idem fonat per fefe ac Arabum awowal feu 
> primus, dr jam Mofis etate erat cultui Nu- 
minis commentitii Camofcb & Daal Peor de- 
dita, nec evo Jefaiz idololatriam depofue- 
rat. Hierofolyma igitur , cujus Rex Achas 
fuperflitionibus confimilibus addictus erat, 
comparatur a propheta cum urbe alia idolo- 
lattica ac propterea adpellatur 47/0. Fru- 
ftra funt, qui altare. holocauftorum templi 
]ierofolymitani exiftimant dictum fuifle 
. 16.  Sonatban , Cbaldeus interpres, fic fen- 
fi. Idem adrifit commentum Kimcbio, qui, 
ut opinioni fug praefidium adferret, provo- 
cavit ad Ezecbiélem (g), δὰ Jonatbanem , 
: ac Rabbinos, qui tradiderint , templum 
fuiffe anguftum a tergo & latum:a fronte, 
ideoque leoni fimile. R. Salomo Ifaacides fin- 
gula hec repetit ad hunc [εἴα] prophetae 
locum. Fruílra funt preterea, qui arcem 
regiam LHierofolymitanam credünt adpellari 
"friel tanquam leonem. fortilmum , fiquidem 
nomina Dei, nominibus qualitatis fuffixa , 
preftantam & amplificationem defignent. 
Quo minus tamenad hoc nomen Ariel eam 
ftili hebrei confuetudinem fujffe adaptatam 
exiflimem, me non una ratio impedire vi- 
detur. Nam leonem viribus valentem dici 
unquam in facris litteris leonem Dei , quis id 
memi- 
(g) c. XLIIE τς, 16. 


in Jefaie Caput XXIX. δι 


heminifle poteft & recordari? Szpiüs o- 
nnino Scriptores divini de leonibus bortis 
mis mentionem injiciunt, nec tameri homen 
Ariel adhibent. 156 quis animum inducere 
poteft, ut credat, Tefaiam per verba Dei, 
erit. urbs Davidis mibi inflar drielis , defigna- 
turum voluffe maximam mox prodituram 
166 fortitudinem , quum ftatim addatur, 
Deum conftituiffe & decreviffe llierofoly-. 
fnorum mifetiam, & urbem hanc obfeffum 
iri, incolas angoribus laboraturos, & pro- 
ceres ebrietatem mentis elationemque effe 
depofituros, atque e pulvere feu humillima 
conditione verba paucula anxie prolaturos. 
Hoc unico argumento ille leo fortisfimus 
humi proftratus eít. Nec video caufam, 
cur Zfrie] fit per leonem fortem interpretandus. 


Beejabu occidiffe dicitur ארְאֶל מוְאָב‎ *3/ vi- 


10 duos urbis frielis Moabitice & leonem in- 
tra puteum tempore nivofo. 2 Sam. XXIIE 
20. Eadem fere leguntur 1 Chron. XI: 22. 
His Arielitis & leoni nihil inerat, fortitu- 
dijs principatu ornandum. Sunt, qui ori- 
ginanonem ex /Jeone forti traduCtam , ex Eze- 
chiele corroboratum eunt, ubi clivus altd- 
ris holocaüftorum feu circuitus, in fublimi, 


adpellatur הראל‎ clivus primarius, c. XLIII: 15, 


16. Radak & Rafcbi ex hoc 1000 839 
י6+0‎ 


62 7]. C. Harenbergü Commentatio 


evocare conati funt, ut, altare illud fuiffe 
fic dictum , oflendant. Sed altare jam 1- 
pfum..adpellaverat Ὁ. 13. Ezechiel מזב‎ ] 
&, quum de eo Ὁ. r4. reliqua fubjunxiffet, 
ad ambulacrum, circa altare, ad circüitum, 
כרכוב‎ (b) dictum, progreffus fuit & cli- 
vum circuitus ab altari viéctimario fatis dig- . 
novit: Commenta funt, que de figura 
hujus altaris, ad fimilitudinem leonis acce- 
dente, Rabbini ja&tarunt. | Fuit enim illa 
quadrata. Verba facit Jefaias de urbe Da. 
vidis, non de templo, non de altari viti- 
mario, non de fola arce Zion. Civitas vo. 
catur Dp / Kirjabb, adhibita ftatus con- 


firucti forma. At forma illa fzpius ftatum 
conítruttum non involvit. Sideprehendere- 
tur alicubi nomen [ΩΓ pro דונות‎ commora- 


tionis bospitio , res ftatim effet in expedito. 
Sed irritus hic eft labor querendi, fpes irri- 
ta. Statuendumitaque eft, pronomen ἢ 


ut fepiffime fieri folet, omiffum effe poft 
nomen ÉKiriatb, ut indicetur, hanc urbem 
= 660116 in fedem & domicilium Davidis ejus- 
que fuccefforum, qui ex ipfo erant nati & 
propagari; in ea relediff?, devi&lis Jebufaris, 
Davidem. Arabes verbum הנה‎ de eo adhi- 
bent eque, qui fe demittit ad commorandum 

| in 


(2) Exod. XXV]E 4. XXXNVE 4. 


in [616 Caput XXIX. 65 


inaliquoloco. J'onatban Cbaldeus induxit inter- 
petes Rabbinos in avia. En ejüs paraphra- 
fn: Hem altare, quod extru&Gum in urbe, im 
qua babitawit David. | Propter congregatione 
babitaculorum , quor/usn congregarunt [e , introivit 
quotannis , quum fefta definerent. Ultima enim 
feitorum dies erat perquam follemnis. 7700. 
natban nibil eorum intellexit própemodum, 
que propheta [66501508 denuntiavit. Hujus 
enuntiatum eft hujuscemodi: " "Vos, inco- 
» 18 urbis, fecuri eftis nec metuitis infultus 
ῳ סג‎ hoftibus imminentes. Vos computatis 
,, annos, alium poftalium, noviluniis obfer- 
, vandis animum habetis intentum, utexin- 
, de feftos dies veftrosdefiniatis. Aterunt, 
» qui hos incident, diffecabunt, & vos im- 
» pedient, quo minus 605.80 finem celebra- 
» re poffitis.  Impreffionem hoftes in vos 
» facient intra feílos dies. " — Verbo נקף‎ 
ineft notio incidendi, pertundendi, diífecan- 
di, concinente lingua Arabica. ALB. SCHUL- 
TENS in Originibus bebreis c. 12. δ. 10. f. 338. 
I. ad hunc locum fic differit: 
» Vaticinium, multa obfcuritate implici- 
, tUm, exercitos habet interpretes.  In- 
» teraliapodum neé&tit hoc ינקפו‎ cann. LXX: 
» Φαγεοϑε, ᾧΦαάγειϑε yag cv ₪86 , quod : 
» monítri fimile eft. Vulgatus dedit folem- 
» Witates evolute funt — Aliter paullo Syrus: 
» Jolemnitates celebrentur. | Horum veftigia 
» Pper- 


64]. C. Harenbergii Commentatio 


Aw 
- 89 


Φ שי‎ 
-- > 


99 
99 
99 


93 


99 


33 
33 
33 
33 
» 
99 


 jud&eos, 00010106 060106008 a Roma- 


perfequens cel.'virTRINGA תמסת‎ 1 
edidit, foletmnitates in orbem eant, fignfica- 
tione fracta a 'קף‎ ἃ קוף‎ / ande תקופה‎ εἰγ- 
cumUulutio temporum, . Multum diverfyus 
Alben Esra , fefta ce[fabunt: poft Cbaldeum , 
qui habet יבטלון‎ abelsbuntur , prout כרת‎ 
ex[cindere vim induit abolendi. scmwipius 
paullo aliter, 16/76 determinent. Sibi non 
diffimilis coccejus, & hicfubjicit, de/frin- 
gent , id eft , excorient, exenterent pro madent. 
Major pars KiMCHIUM fequitur , qui expofuit 
ראש‎ 1132! capita precidant. Obfervaverat 
ille, ^? decollare, cervices incidere Ex. XLIT: 
13. & alibi, a Cbaldeo efferriper ἢ.  In- 
de veríio Tremelliana fumfic, Fefforum fa- 
erificiis capita exfecent. — Alii maluerunt, 
jugulent fefta facrificia. Errant, qui 4: 
vices incifas & jugulum bauftum radici huic 
inferunt, Unice fonat caput percu[Jum ₪ 
gravi iu d calf. cum cerebri difperfione. 
Adhibet Efaias, ut fagaciter adfecutus eft 
coccEJUs, verbum grave & invidiofum, 
non tamen eo fcopo, quem fibi ὁ πάνυ 
prefigebat, quafi cultus Leviticus adfper- 
nanter haberetur , jam abolitioni proximus. 
Frui poffem hac hypothefi multumque inde. 
gravitatis fenfui conciliare. — Sed altius 
quid heic recondi putem , fecundo & 
grandifono Vatis fpiritui congruens, quo 


» nis, 





in Jefaiz Caput XXIX. δ 


TY 
,nhis, lanienz admovet titulo victimarum 
» folemnium , quz tamquam piacula Divina 
» Juftitiee capipibus difcu[fis ad altare ejus pro- 
» Cumberent, & perenni vindicta ejus foco 
, confumerentur. " 

Aleno tamen mihi effe liceat ab ejus fen- 
tentia, qua vocabulum Ariel cum vulgo in- 
terpretum ad altare, quafi Jeoneri Dei dictum , 
trahi. Id in controverfíiam haud voco, , 6 
apud Arabas verbo ^jp3notionem diffringendi 
caput cum cerebri comminutione. Id preterea no- 
vi,olim ante Joannem Hyrcanum beftias vi&i- 
marias in atrio facerdotum percuffas fuifTe a 
lanionibus victimatiis i&tu repetito inter cor- 
nua, teftibus Talmudicorum fcitis in Sotab 
IX: ro. Mifchnicus codex ibidem docet, 
. Joannem illum Sacerdotem magnum , eum 
percutiendi victimas morem reputaffe pro 
integritatis vioiatione , & hoftias fic proftra- 
tas pro morticinis,habuiffe. Inftituiffe dicitur 
ibi Joannes ritum adligandi pofthzc capita 
vi&imarum uncis annulisque ferreis, eum 
in wum folo atrii infixis, atque 06 0 
fubjiciendi cultrigs vi&timas ftantes integras- 
que, nonílratas lzfasque. —Jochanan illefeu 
Joannes dicitur füiffe Matathig pater & Ju- 
ἐξ Maccabzi avus. Plura 600260116 Joa. ΟΠ Κ1- 
STOP. WAGENSEILIUS ad illum Setab locum. 1l- 
' lud: Radite €9 coacervate annum fuper annum , 
varias peperit interpretationes. Securitatem 

bibl. Hagane Cl. VI. F. I. ΚΕ 1. 


66 ]. C. Harenbergii Commentatio 


udeorum notari, eorumque carpi mentem , 
jn externo cerimoniarum ritu adquiefcen- 
tem, plerumque tradunt Interpretes. Nec 
Vitringa ab opinione hac difleDtit. De reli- 
quo di&tioilla : ספות‎ unius ad alterum Hebraeis 
eít oppido trita. 7er. 71]: 21. hec leguntur: 
Corradite bolocau[la veftra fuper facrificia ve[ira. 
Jefaias XXX: 1. perhibuit, improbos pecca- 
tum fuper peccato corradere. 1261 eft hoc pro- 
nuntiatum Deut. XXXII: 23. Corradam fuper 
eos mala. 1n his enuntiatis ubique przfto eft 
verbum ספה‎ / quodin eis per accumulationem 
exponi poteft. Scbultenfius , quem honoris 
caufa perpetuo adpellare foleo, inloconoftro 
videre fibi vifus fuit adlocutionem & fermo- 
nem ad victimarios & laniones Romanos 
directum, qui Judzos, ire divina piacula , 
per annorum longam feriem, atrociífimis 
cladibus fint mactaturi, eorumque tenuifIi- 
mas etiam reliquias occidione occifuri & 
fumma acerbitate eradicaturi. — Ignofcanc 
nobis manes Scbultenfii, ἢ ipfum ad laniones 
usque Romanos adfectari haud poffumus, de 
quibus quippe Jefaias heic nihil denuntiavit, 
nihil indicavit. | | 

Enuntiatum, fuperaddite annum anno , com- 
prehendit increpationem falfam.: Senfus eo 
tendit, ut intelligatur, fecuritatem Hierofo- 
]ymitanorum fuiffe talem & tantam, ut, 
diu.fe in pace ac letitia vitam tranfacturos 

| 6116 , 


in Jefaiz Caput XXIX. 67 


de, fperaverint. | Additur vero ftatim : 
$unt ad manus, qui 15101105 dies feílos vi 
adhibita percutient, incident & quafi diíffeca- 
bunt (i). Cur Alexandrinus interpres de fuo 
addiderit: 1206115 enim. cum Moab , divinare 
vix aulim. 


ς. 4. 


Vertitur oratio ad Deum ipfum loquentem , 
utaperiatur modus, quo feftidies fint, vio- 
lenia interveniente ,  diffecandi & gaudia 
incolarum  turbanda. — Populo agminatim 
gaudia celebrante , inquit nomine Dei prophe- 
ta, tunc ego Arielem obfidione circeumdabo, 
& in locum lxtitie fubítituetur 106%05 & in- 
timorum precordiorum angor, adeo ut urbs 
Davidis fit inftar Arielis 1108010160 , quam 
Deus, quippe idolis deditam & pietatis fin- 
cere contemtricem , deferuit, hoftiumque 
manibus tradidit. — Verbo צוק‎ ineft 0 
comprimendi, angu[liis coar&andi ac premendi. 
Jud. XIV: 17. Jof. LI: 13. Deut. XXVIIE: 53, 
55: 57. Res ipfa eft indicio, anguftias in- 
colaramobfidionales defignari, caufam lu&tus 
& anxietatis, & judicii, quod Deus in Hie- 
rofoymam erat expromturus , cafligationi - 
aspere ὃς peracerbw inferviturum. — Jona- 
ban: 

(i) LXX. Celligite prouentus fingulis annis. , 8 
fimul propulfabuntur. | 

E 5 


68 1. > Harenbergii Commentatio 


tban: Et 00078000 urbem, in qua eft altare, — 
65 erit זם‎ 65 quafi fputo ejeGlag δ erit excre-— 
mentum coram me [anguis occiforum, ficut cir- | 
cumdatur altare fanguing viciimarum facrofan&a- — 
rum in die feflo undiquaque. Nifi gonatban .4- | 
fieles pro ara viétimaria habuiflet, non in- 
cidiffet in hanc interpretationem , quee om- - 
nino obfcura eft & contorta. Interpres 
"Alexandrinus hec habet: ᾿Ἐκϑλίψω yag "Apa 
Καὶ $se« αὐτῆς ἡ ἰαγὺς καὶ ὁ TASTÓO" ἐμοί. 7 
fligam enim graviter “τί εἶοα. — Et erit mibi ejus 
robur (9 opulentia.. Videtur ad navim אניה‎ ] 
onuftam opibus, refpexiffe interpres male 
oculatus. | 


6. 5 


De obfidione agi, inde colligimus, quod 
" Deus pronuntiat, fore, ut caftra ipfe ponat. 
circum civitatem, qua habitura fint formam 
gyri feu fpherz, urbem ambientis. Rabbi-- 
ni nomen /כּדוּר‎ adhibent ufui, denotantes 
globum, fpheram , orbem (k). Infulfüm ta- 
men non eft creditu, nomen id indicare ali- ὦ 
quid, quodfit inflar orbis & τοὶ rotunde. Nam | 
rotundum quod eft & in gyrum agi folet vel. 
gyrum refert, adpellatar דור‎ / verbi caufa, 

| pia 


(1). y. soxronrivs in Lexice Chald. Talmud. Rab. 
binic. eo]. 1015. 

















in Jefaiz Caput XXIX. |69 


fla Jof. XXII: 18. pyraad formam rotun- 
dm (tru&ta, Ezecb. XIV: s. Kimchi rotun- 
dtatem. nomini tribuit in loco noftro, fic 
feniens: " — Interpretatio vocabuli כדור‎ 
» fieri debet per סביב‎ / circumquaque , qua- 
» ἢ diceret caftris fphericis & ad certam 
» formam redaétis. Et adpellantur ita, eo 
» {004 χης rotunda. — Deeft littera capb aut 
» Mtbíervilis. Ας fenfus eft: 04073 me- 
» labor contra te circum te ubique. "  Ra- 
01 levem nomini כדור‎ evifcerando adhi- | 
but operam. Ipfe fic breviter: " כדור‎ 
» 6% feries exercituum circumeuntium ac circum- 
» dantium loca expugnanda." Tria funt mo- 
menta anguftiarum , quas ab hoftibus per- | 
peuendas habuit Hierofolyma. | Primum 
000008 in metatione caftrorum circa ur- 
bem, fecundum in ordinatione ferierum 
creumvallationis , & tertium in erectione 
Urrum, unde misfilia in obfeffos projici ὅς 
muri defenforibus nudari poterant. Secun- 
dim momentum his verbis defignatur ; 
2309 צירתי‎ | formabo circa te circumvallatio- 


"^. De ar&a & coherente formatione 
11086 effe accipienda, non eft difficile in- 
₪600. Ea confiftit vel in colligatione, 
Qi? verbo צור‎ denotatur Deut. XIV; 95. 
ל‎ in זג‎ pofitione unius juxta alterum, 
Qu? notio obvia lectori eft Cant. VIII: 9. 

E 3 Far- 


Harenbergii Commentatio‏ .6 .]1 סל 


Formationis notio eidem verbo eft adfixa 
x Reg. VII. τς. Quum vero presfionis ὅς 
anguftie notionem includi noverimus verbo 
ἫΝ formationem eam hoc loco intelliga- 
mus oportet, quo alter premitur, angi. 
tur, obfidetur. Hanc notionem plura com- 
ple&centem adjuvat nomen מצב'‎ / quod for: 
mam participii in 202201 refert. Unde non- 
nulli illud per oppofitum hoftem participiali- 
ter interpretantur, arceffentes in fubfidium 
Jinguam arabicam, in qua mazab etiam notat 
idem ac objflitit , oppofuit fefe inflar boflis, 
Sunt tamen, qui ftationem militum mupi-- 
tionibus firmatam intelligunt. 1186 fenten- 
tia ad incrementum orationis & naturam 
obfidionis luculentius delineandam videtur | 
omnino magis efle accommodata, — Rafch: 
huic opinioni favet, interpretans nomen 
מצב‎ per circuitum | sallationis 000115 circa 
urbes. כרקוםש‎ vallum eft, propugnaculum, 
Chaldaeis interpretibus tritum, & Hebrais 
דיק‎ dictum 2 Reg. XV: 1. .Kimchi in 
eadem navigat cymba. Hic exponit no- 
men מצב‎ per turrem ligneam , quam cir- 
ca urbem erigunt , cui occupande imminent , 
Tertium anguítie prenunüate momentum 
elucet ex memorata vallorum erectione. 
Hac valla olim muniebantur fosfis extrinfe- 
cus 


in Jefaie Caput XXIX. 7L 


cw, ac cuftodiebantur variis hoftium ftatio. 
übus. Hebrai ejusmodi vallum, eductum 
&erectum altius , adpellarunt .מצורה‎ 2 Cbron. 
X: 10, σι. XX: 4. ΧΙ: 4. XIV: s. Neb. 
11:1. Ad obfidionem peragendam valla 
ejasmodi exaggerantur.  Ra/cbi proinde ju- 
dicavit, nomini מצורה‎ effe notionem cum 
מצור‎ communem. 60216301 folent varia lo- 
ca perinde pariterque munire ad fefe defen- 
dendos, ac hoftes foris. Ut tamen hoc loco 
ineligamus valla denotari, ab hoftibus fa- 
82, adducimur ea ratione, quz hoftibus cir- 
ἃ ἃ contra urbem ea molituris adfíignat. 
Jmatban fefe nunc prebuit interpretem, qui 
dias paraphraílen agit, En ejus interpreta- 
üonem : Efficiam , (1) ut multa babitacula cir- 
ate fiant , €9 ex(früam circa. te כרלובם‎ , pro- 
pugnaculum. δ᾽ congregabo circa te מליתא‎ , val- 
hm obfeffis ob(irucum. Interpres Jflexandri- 
mi :ג‎ Κυκλώσω ὡς Δαυὶδ ἐπὶ ct, καὶ βαλῶ 
1 σὲ χάρακα, καὶ ϑήσω ἐπὶ σὲ πύργες. Illud 
כדור.‎ legit hic interpres , quafi fcriptum 
1066 כדוד‎ / Kedavid, & inde turbavit 
feum, quem de reliquo ad trutinam vel 
amufim criticam haud exegit. Jam non va- 
64] excurrere in prifcam (11) obfidionalium 
labo- 

(1) Ad verbum: Ponam, circa te babitacula. 
(J) Huic opere fecerunt fatis GEORG. RAPHELIUS 
& JOA. Jac. WETSTENIUS ad Luc. XIX: 43, 44- 


E4 


 J. C. Harenbergii Commentatio:‏ 2ל 


Jaborum confuetudinem, Id potius intuebi-- 


mur malum , quod Hierofolymitanis adeo 
fpiritus, quos fibi proceres fumferant , im- 
minuit ac depreffit, ut humo adfigerentur 
6: quafi ex pulvere muffitarent. δὶς Deus 
fuperbos mutare & ad ima dejicere poteft, 


lenitatis ac juftitis Domini fupremi impa- 


tientes, ut difcant parcere fibi, fubjectamque 
Deo induere mentem. 


$. 6. 
Vaticinium de eis, quz extra Hierofoly- 


mam eventura erant, perpendamus opertet, 
Adjungemus & penfitabimus haud minus ea, 


quz intra urbem dicebantur futura. En fum-- 


mam miferim/ Qui antea erant elati, ei, 
quamprimum 02/1010 urbem cingebat, ad. 
parituri erant humiles , animumque abje- 
&uri, Qui quafi ex cello erant locuti & ver- 
borum, ampullas projecerant ; hi erant ex 
infimis terr vifceribus locuturi, ex pulvere 
muflitaturi, ex cavernis fufutraturi, & ex 
pulvere pipituri. Qui prophete antea illud 
צוצו‎ / pipientem avium fonum , occinue- 
rant more fcurrjli, ei intra obfidionis angu- 
ftias ipfi erant pipituri. Qui oracula quon. 
dam ementita e cavernis terr2, ex tubulis 
antrorum, & ex tripodibus enuntiabant con- 
fulenti & decepto populo; eileniffima voce 

| ute- 


in-efaie Caput XXIX. 73 


utebantur, nequis dubitàret, Deum quem. 
dam ex caverna facratiffima refpondere ad 
-uefita (m).  Tripus fatidicus folebat, fu- 
perimponi gelido antro, aéremque, ad ftu- 
poris efficiendi miracula vel potius oftenta 
conformatum , in Sibylle feu vatis corpus 
immittere, 11616 deinde fpiritui, huic Nu- 
minis commentitii (n) effeCtioni tribueban- 
tur vulgo oracula , a callidis antiftitibus 
compofita, & per mulierem quandam fatidi- 
cam tenuiffima voce folita pronuntiari. O- 
racularis illa machina & oraculum ipfum ad- 
pellatur Obb, .אוב‎ | Vocabulum hoc jam 
etate Mofis erat. notiffimum. — Zlexandrinus 
Interpres id vocabuli hoc loco neglexit, quod 
focii ejus alibi per eyyaseipv9 Q- , id eft, ho- 
mines, qui, in ventre feu caverna tripodis 
confiftentes verbum, μῦϑον, ilud muflitante 
voce proferebant (0), quod antea edidice- 
rant 
(m) γε. VIII: 19. 
(1) Bac 60108 numina dicuntur CVM mortui, 


non vivi. c. VIII: g. 

(^) Mirandum eft, quod jJosgPHUS BINGHAMUS 
dedidit, engaítrimythos ex imo ventre per 
umbilicum  locutos: effe , Origin. Ecclefiaff. 
Tom. 018. p. 545. Fabulam hanc & com- 
menta alia fimilia folide refellit Mr. scHoTT 
in Δὲ. de V'Apotbeofe d'Iomere , reprefentte fur 
un marbre ancien , de l'Ujage du trepied de Del- 
pbes £9 de l'emploi des Engaflrimyties fed. V. 
P. 51. f. p. 80. ἢ, fmflerdam 1714. 4. 
| ו‎ É s 


74 ]J C. Harenbergii Commentatio . 


rant vel Foliis infcriptum prelegere erant ἴον, 
Jii. Differui (f) de tripode hoc oraculari 
& de caverna, precipue Delphica, alibi co- 
piofe. In praefens hzc fufficiunt inftituto 
.nolitro. Libet 7onatbanem huc arceffere, cu. 
jus interpretatio ad verbum fontibus refpon- 
det. 

» Ad humilitatem redigeminl , e terra 
, proferetis verba, immo ex pulvere muffi- 
, tando fonabunt verba tua. Ac fiet inftar. 
, oracularis tripodis tripodisque, 5w3/ ex 


, terra vox tua & ex pulvere verba tua pie 
pientur. —Vetuftus Interpres grzcuüs libe- 
,» riusita: HUMILIA declarabuntur verba tua . 
in rmrran €9 in terram di&a tua. obibunt , | 
כל‎ 9vrovl on , ὅδ᾽ erit , ut vociferantes facere fo-: 
, lent, e terra voxtua y €9 verfus folum vox tua: 
וע‎ erit imbecillis, " lllud 39182 cur per ὡς o£ 
Φωνῶν]ες, ut vocem edentes, reddiderit, cau- 
fam non pervideo, niíi ea atate Pythones 
adpeliati fuerint à: 0950766 , cujus rei exem- . 
planondum deprehendere licuit , ut qui vocem 
quffitantem edebant ex hiatu terre aut tripo- 
dis vocabantur periti mu[fitationis 76 lil: 2. 
Notabilis eft ratio fignificandi'vocem ma- 
lis ingruentibus preffam & ita fuppreffam, 
ut 3011601 comparentur, ob calamitatem in- 


ge 


(P) De PytbonifJa Endorea in Thefauro theol, pbile- 
/ggíco Haf&o— Ikeniano Tom. [. p. 639. f. 


in Jefaie Caput XXIX. 75 


gemifcentes & vocem adtenuantes, cum 
Magis Perfarum, Medorum ὅς Afllyriorum, 
immo Bactrianorum, qui, quum facra face- 
rent, ex cryptis tenebrico(is fingultiebant, 
pipiebant atque per gemitus repetiti modu- 
los incantationes fuas proferebant. Gemitus 
jos Magorum ὅς facrificulorum exterorum 
Ῥεγίξ ἃ eorum vicini adpellabant אשמניכם‎ ἢ 
quod vocabulum legitur 76. LIX: 1o. 
Bacdrianorum facerdotes eique fimul philo- 
fophi olim adpellati fuerunt Somanei , id eft, 
Ut THOMAS HYDE docuit, ingemifcenies , fin- 
£uliantes , eo quod facra fecerunt voce re- 
preifa, ore obligato. Confer 7ef. Ν 1: 19. 
quo ex loco intelligitur, feculo [61218 Ju- 
deis haud ignotum fuifle illum vocis adte- 


nuate morem magicum. 126 re ipfa confu. : 


lenda eft TREOFH.sIGEFR. BAYERI, Academi- 
61 Petropolitani,  Hifloria regni Grecorum 
Daüriani p. 22., Petropoli 1738. 4. evulgata. 
In Nova 24020 Eruditorum tranftuli id ipfum 
ἃ. 1741. f. 583. quod huc maxime trahi & 
ad veritatem probandam adhiberi poteft. 


δ. 7. 


.Succedit miferie ferenior calamitatis fa- 
cies Subito enim obfidionem folutum iri, 
Propheta indicat, prenuntians, fore ut 
muülitudo ingens ex improvifo huc illuc 

fpar- 


76 . C Harenbergii. Commentatio 


fpargat fuge veftigia, & ut hoftes, qui di- 
fperfionem Hierofolymitanis illaturi fint, 
ipfi difpergantur , tamquam pulvis tenuis- 
fimus & gluma, quam ludibria ventorum 
rapiunt. Hec rerum viciffitudo dicitur fu- 
tura, preter obfefforum opinionem ad tem- 
poris momentum  breviffimamque moram 
(4). Similitudo defumta eft a vento rafore, 
qui fubito exortus pulverem verrit & abri- 
pit, ac glumam frugum tempore, quo tritu- 
ratum frumentum 61 erat obvium, difperge- 
re folebat repente ac frugum grana purgare. 
gonatban: Εἰ erit pulvifculus comminutus mul- 
titulo eorum, qui difpergebant te, )9 ut gluma 
mobilis erit mulritudo fortium tummultuofa, δ᾽ fiet 
repente tumultus. | Laxiori tramite incedit 
Zllexandrinus interpres. En eam latine factam ! 
Et erit, quafi pulvis a rota, opulentia impiorum ,.- 
€, quafi pulvis impulfus , multitudo dure domi- 
xantium , καταδυναςενόνϊων, (9 fiet tanquam 
pun&um temporis repente, Mulütudinem ho. 
minum urbem obfidentium convertit in co- 
piam opurh feu divitias. Glumam tranfeun- 
tem feu facile mobilem credidit effe pulve. 
rem rote, qua tranfit & movetur. Zt vo- 
cabulum עובר‎ nunquam induit rote M u^ | 

. 8. 


(4) 18 ipfum copfirmatur «f. VIIE: 8. 9. 








in Jefaie Caput XXIX. “7 


$. 8. 


. Ingruit obfidentiüm multitudini tempeftas 
ventiraforisac uftoris, tonitru mixta, & mo- 
tu ac tremore foli horrenda.Ea fubvertit caftra, 
homines terrze adlifit, preffit, & partim op- 
pref. Qui valebantpedibus, fuga fibicon- 
fulere malebant , quam ad Hierofolymam 
obteti, vindicteeque divine pabula fieri. Eam 
calamitatem ei funt perpeffi, id damnum ei 
acceperunt, qui jactantia ufi fuerant paullo 
ante tanta, ut conftituiffent, fe regnum Jude 
in modum tempeftatis, grandine & typhone 
furentis, invafuros atque fibi rapturos effe. 
Non dubitandum eft, exercitus 26%8 ὧς Re- 
2101 fecus ab obfidione Hierofolymorum 
fuiffe repulfos. Nec huprs rei veftigia pror- 
fus defunt leCoribus vaticiniorum  fefaiwe , 
licetisfupra c, V1I: 1. breviter modo prodide- 
tit, Regem utrumque Hierofolymam expu- 
pare non potuiffe. Nifi de vento illo procel- 
000, verrente & terente, ad capüt prece- 
dens jam , quantum fatis eft, dixiflem , nonni- 
hil novihuc transferrem. Id memoriam fubit, 
irrifores Ifraélitas minanti eum ipfis ven. 
tum Jefai& refpondiffe, illud flagellum, fi 
forte Paleftinam graviter adfliécturum effet, 
lfaélitas tarhen preteriturum , non lefu- 
rum effe, . At contra Jefaias fannionibus 
. 15- 


78 ]. ₪. Harenbergii Commentatio 


hifce capite fuperiori pronuntiatum Dei op 
pofuerat , quo, fubitam calamitatem ex 
vento illo typhonico orituram , inftare, quam 
primum regno Judé occupando manus exer. 
citusque admoturus eflet Rex uterque, cer- 
tiores reddebantur, Nullus igitur dubito, 
Deum oraculo fuo implendo haud defuifTe. 
Snatban incifüum fextum fic interpreta- 
wus fuit: 4 9ebova Deo militarium exercituum 
vifitabimini (r) tonitru E59 motu valido 69 foni- 
tu copiofo , per turbinem tempe[latis procellofae, 
per ventum 65 flammas ignis. confumentis. "Tur. 
bo ille, illa procellofa tempeftas , quam 
Hebraei vocant ΠΡ; tnb! !סער‎ ΠΡΌ! 
a 'Targumiítis adpellari folet  '53p5p | 
al-ul, ut hoc loco. Conf. 76. 1: 3. 7er. 
XXIII: 19. Ez. XIII: x1. 7/mos 1: 14. Hab. 
Ill: 14. Pf. LXIII: 16. Deum minifterio 


Je 


(r) Deus omnia, quz creavit, in ordinem tan- 
quam in aciem collocavit ad vindicandum bo- 
nos, ac ad coércendum & puniendum impro- 
bos. Utramque a&ionem Divini fcriptores 
adpellant vifitationem , recenfionem  milita- 
yem, luftrationem. . Verbum פקד‎ In Nipbal 


plerumque indicat , homines defideratum iri 
ac requifitum , tamquam in luftratione militari 
inventos prorfus ineptos. .מש‎ XVI: 929. 
ISam. XX: 18. 1 Reg. XX: 9" XX1V: aa. 
ger. XXULE: 4. Erat igitur exercitus diffipan- 
dus & dilapfu1us. 


in Jefaiz Caput XXIX. 79 


[60105 hzc foederatis Regibus, Regem Jude 
petentibus, prenuntiaffe , quivis facile ia- 
teligit. Interpretis /flexandrini hec funt: 
A Domino Sabaotb vifitatio enim exfiflet., cum 
tonitru +5 motu valido )9 voce magna, ventus 
procellofus cebemens (seouivn), C9 flamma i- 
guis confumtrix.  Ventusille procellofus, ve- 
hementur ferri impellique & verrere foli- 


tu$, ab eodem adpellatur κα]αιγὶς vocabulo, . 


quod nomini , סופה‎ / typhoni , 6 
folet, & quo illuftravit capite fuperiori id, 
quod fcutica & flagellun Paleftins fuit di- 
€um. Sepius enim interpretem fenfus ma. 
gis, quam verborum, agit Alexandrinus. 
Que ratio nos adducit, ut ne ftatim ad lecti- 
onis diverfitatem decurramus inveniendam, 
qa ipfe ufus fuerit. Sepius etiani ipfe fub- 

itüit vocabula, minus ad verba hebrza 0- 
mnino congruentia, eo quod puncta nofílra 
vocalia non habuit, vel ea fequi recufavit. 
De reliquo liberata videtur. Hierofolyma per 
ventum terribilem raforem ac uftorem paul- 
lo poft ]61505 tabernaculorum dies, quos 
turbaverat ea' publica calamitas, quam ho- 
ftium circumvallatio Hierofolymitanis infli- 
xerat, Ad tempus enim triturationis refpe- 
xerat Jefaias c. XXVIII: 27, 28. quod poft 
Pentecoften 648653 incidere folebat. — Ab 


eo tempore ad Septembrem funefta illa vend | 


typhonis lues fzvire fubinde confueverat. 


Fetfti 


go J.C. Harenbergii Commentatio 


Fefti Hierofolymitanorum dies erant diffe. 
candi & intercidendi ) 6. 3.). Ergo credibile 
εἴς, ipfos diebus , quibus tabernaculorum cele- : 
britas erat frequentanda, obfidionem ₪ 858 
fuiffe. Eo refpexit Zlexandrinus , qui illud: 
4nnum anno fuperaddite Ὁ. 1. reddidit per 
συναγάγετε γεννήματος ἐνικυ]ὸν πρὸς ἐνιαυτὸν, 
ἑορταὶ συγκρεοϑήσονται, colligite ca, que in agro 
nafcuntur , anno uno po[i alterum, anni tem- 
pore elapfo, quo una mesfis tritici poft al- 
teram hordei meffem fuerat finita, 84 
tandem collidentur , interpellabuntur. | Videtür 


fubftituiffe 4lexandrinus verbo 35D fuum 
1953' / nifi notionem percutiendi & pertundendi ; ᾿ 


eft verbo ^p3/ fecutus fuerit. Quid‏ פטף 
SER. SCHMIDIUM adduxerit, cur feffá definite‏ 
pro vittime fefie difJecabantut , 1Ctibus in-‏ 
ter cornua percutientur, pofuerit, neício,‏ 
Imperandi enim modum heic 6070616 non li-‏ 
cet. Verbo δ᾽ ineffe hoc. loco notionem‏ 
ut alibi fa£tum (5) eft, inditam,‏ ]יאסף ex‏ 

utavit interpres. Nifi fcopum auctoris & 
in proplietis notitiam rerum geftarum even- 
tuumque ob oculos habeamus, interpretatio» 


nis negotium vix feliciter fuccedit. 
ב א‎ . 9. 

(:) Y Sam. XV: 6. Pf. CIV: 29. Qui colligunt 
aliquid, illi addunt unum alteri. Annum pro 
annuó proventa poui, nifi contextus oratio- 
nis fuadeat urgeatque , credis von ei. 


in Jefaie Caput XXIX. g1 


$. o. 


Quàm Hierofolymitani extremis labora. 
lent anguíliis, & nonnifi in Jehova, bello- 
rum Tuptemo moderatore, fiduciam, opis 
ootinende cupidam, collocare poffent, prze- 
lidium & auxilium. quodcunque aliud fruftra 
ürcumlpicientes ; ex machina quafi Deus 
préter omnium opfhionem aderat opemque 
tx improvifo ferebat. Videbantur fibi Hie- 
Tofolymitani tunc ex fomgio evigilaffe & 
omni« ala videre. Somnio fimilis videba- 
lur omnis, quam toleraverant, calamitas. 
AGutum enim ceffabant & aberant angores 
& anguílie ob(íidionales ad unam omnes. 
Imagines triftiffime avolabant & vigilantium 
oculi eis liberabantur , fimulac difceffum fubi- 
tneum hoftilium machinationum atque co- 
piarum animadvertebant. Multitudo gen- 
uum, Syrorum ὧς Ifraélitarum , qui adver- 
fus Hierofolymam militatum & oppugnatum 
venerant, fomnio & vifo noCturno erat fi- 
milis, quod fubito diffipatur & exftinguitur, 
quamprimum homo evigilat. Aufugiebant a 
tentata obfidione inftar fomnii, cito avolan- 
üs, Zobbeim & Zobbiin, egreffi militatum ὅς 
oppugnatum, & turris fpeculatoria, Hiero- 
folymis admota, nec non univerfi , qui vim 
prementem inferebant ei. Locus infidiarum 

Bibl. Hagaene C. FL. F. 2 F 6 


82 7. Ὁ. Harenbergii Commentatio 


ex alto, fpecula, turris fpeculatoria alte locata , 
vocatur .מְצוּדָה‎ Job. XXXIX: 28. 1 Sam. 


XXII: 4, 5. 2 Sam. V: 9, 16. Pf. LXVI: st. 
XVIII: s. XXXI: 4. alibi מצפה‎ 1 Sam. 
XXII: s. Jonatban : ., Et fiet quafi ideze- 
»» ho&turnze fomnium multitudo omnium po- 
.» pulorum, qui juxta urbem , in qua eft al- 
, tare , congregati funt, & omnia ipforum 
, habitacula & 6016 illorum, quieos arctis- 
, fima obfidione prefferunt. "  Zlexandrinus 
hoc loco non deprehendit difficultates. 70- 
cabulum tamen המו‎ / quod multitudinem pro- 


rie denotat, convertit in z3s7e», divitias. 
Dabo ejus verba, in latinum converfa: Et 
erit , quafi fomnies quis [omnium no&urnum , 
opulentia: gentium univer[arum , que exercitum 
4rieli oppofuerunt , ac quicunque exercitum mo- 
verunt adverfus. Hierefolymam ,| omnesque ,. qui 
congregati funt contra eam , €9 ei, qui preme- 
bant eam, | Ad turrim exploratoriam hic In- 
terpres non 2020508, fenfui imminens red- 
dendo, vocabulorum fingulorum haud raro 


incurius. 
6. 1o. 


Hoftium conatus in fomnium fomniique 
eventum defituros , prenuntiat propheta. 
Ipforum machinationes & confilia ad occu- 
pandum regnum Judah tendebant. Ipfi opi- 

| bus 


in Jefaie Caput XXIX. 5 


xs Hierofolyme mox 63216008 inhiabant, 
At eventus difpar futurus erat votis. Confi- 
lia eorum fuerant fomnia 'famelicorum & 
fiientium, qui per quietem fibi videntur ad 
fatietatem edere ac bibere; quum vero evi- 
glaverunt, majori fame, miferiori fiti, & 
moleftiori penuria, quam antea , laborant. 
lndicatur eventus ille, quo hoftes fpe exci- 
derunt fua , celerrimeque huc illuc difperfi, 
obfidionem folverunt. Sonatban: Εἰ δεῖ res 
fimilis. fomnianti famelico , ξδ΄. ecce edens, (ibi 
videtur in fomnio edere, 69 expergefit 69 de- 
funt ei omnia , ad famem levandam neceffaria , 
₪ res fe habebit quafi quis /omniat fitiens , 
9 ecce bibens, bibere fibi videtur, & evigi- 
ht 6 ecce fe[Jus εἰ &9 languet (τὶ. Jta. erit 
multitudo omnium populorum, qui congregati funt 
drcum montem —Zionis. — /lexandrinus iterum 
opulentiam , πλβῖον, fubftituit multitudini , יהמו‎ 


que hoc loco non copiam facultatum , ut 
Pf XXXVII: 16. Eccl. V : 9. 1 Chron. XXIX : 
16. fed copias militares, flrepitum commo- 
ventes, ut Ezech. XXXII: 20. Joel IV : 14. 
Jf. XIII: 4. déno:at. 


S rr. 


Inerepat Vates elationem animi, qua tur- 
gebant ad temulentie fimilitudinem lfraéli- 
te, confilia de occupando regno Judah ca-. 

1 2 pun. 


84( ]. C. Harenbergii Commentatio 


pientes. Adpellaverat ipfós propheta Ebrios 
eapite fuperiori. Nunc tandem fignificat in. 
dolem, ad quam refpexerat, ebrietatis, per 
quam vifi fuerant vacillare & vomere. E- 
briis futuri erant denuo fimiles , quum obfi- 
dione fubito fublata nefcirent, quo fefe ver- 
terent; quum unus alterum oberrans trude- 
ret & eum collideret: quum ftupor, menti 
injéf&us, & impatientie dolor, ex disfipata 
confiliorum meta exortus, vix micam fapi- 
enti2 & prudenriz feciffent reliquum.  Prz- 
ceps enim deftinationis & confiliorum ever- 
fio non poteft non ufum rationis ad tempus 
animispraeripere, precipue quum nobis fere 
portum confecuti effe videmur & in exitu 
ftamus. Quo minus ea calamitas cerebro, 
precipue calidiori, multum amentie & in- 
ilabilitatis confiliorum infundat, ne ipfe 
. quidem HIERON. CARDANUS (:) aufit impe- 
dire, fi vel maxime remedia curationi fuz 
inferuerit aftrologica. —J'onatbanis juvat adji- 
cere interpretationem. | En eam: Pre [iu- 
pore vemi[fi: eflote in opere. €3 cun&lamini ex ad- 
miratione. — Perturbamini C9 e[lote cogitabundi. 
Eflote ebrii, nec tamen ex mero: oberrate titu- 
bantes , nec tamen ex vino vetuflo. Hoc vocavit 
py / vetu[lum (u) , quoniam hoc facile biben- 
ubus 
(f) De Uiilitate ex adverfis capienda 111: 27. . 205. f. 
ZFranekere 1648. 8. 
(v) 00/2 1 Sam. 15 15. 


in Jefaiz Caput XXIX. δὲ 


tibus ebrietatem indueit. Chriftiani tamen 
primi vinum a fikera feu /cbecbar diftinxe- 
runt, & hanc noluerunt in menfam coetus 
ecclefiaftici facram adferri feu offerri ( x ). 
Copiofe hzc expofuit Vir reverendus, ami- 
cus honoratiffimus, 10. RUD. KIESLINGIUS, 
Profeffor Lipfienfis celeberrimus, de Sikera 
in eutbarifLiam non adbibenda (34), ibique diffe- 
rentiam vini a fikera folide (z ( monftravit. 
Interpres: Alexandrinus : = Κραιπαλήσα]ε ἐκ σὴ 
exa, ἐδ᾽ הקל‎ ζινε κινέμενοι. Crapula laborate 
tn ex fikera, nec ex vino vacillantes. Obfeffo- 
res enim ut in confiliis capiendis , ita in 
obfidionis dimisfione fuerunt quafi temulenti, 


δ. 1». 


Deus fiverat ipfos aberrare a ratione & 
prudentia , quum confultarent de regno Ju- 
dàh occupando , quum irruerent in hoc re- 
gnum Ifraélits: cum Syris, quum obfidione 
angerent Hierofolymam, quum fug: in di- 
10 αν ea fe mandarent, quum celeriter fefe 
inde proriperent. Prenuntiavit hec Prophe- 
t4, fecum divinitus communicata. Fudit fu- \ 
ftr oos , ait , fpiritum gravi[fimi 65 profundi[fimi 

fopes 

(x) Canon fpoflolicus 11]. . 


(y) Cemmentat. de Sicera in ufu facra Eucbariftia wow 
Wnittenga, Lip. 1745. 4. 
(2) f- 8 2 18. f. 


F 3 


86 7. C. Harenbergii Commentatio 


foporis 69 claufit oculos veftros. Sic vulgo illud 
ΣΟΥ" interpretantur. Mallem id reddi per o5- 


firmatit , obturavit. | Spiritus ille eft ventus 
> Gammiel, qui obvios fenfu exuit , oculosque eo- 
rum obturat, ac fepe corpus in ftuporem 
vertit, ut homo videatur effe exanimatus. 
Sunt, qui eo adeo redduntur fenfionum ex- 
pertes, ut procumbant enecati. Hic ventus 
congruenter vaticinio Jefaie corripuit obfes- 
fores vf. 6. XLEXANDRINUS interpres ita: 
20 πεπόϊικεν ὑμᾶς Kop(Q» πνεῦματι κατανύξεως 
κοὴ καμμύσει τὲς ὀφϑαλμὲς avra xo) Y 00- 
180 ןא‎ wg). V ἐρχόν]ων αὐυν]ῶν, οἱ δρών]ες τὰ 
κρυπίᾷ,, quoniam potum vobis prebuit Dominus 
fpiritum gravi[Jimi doloris , €9' obturabit oculos eo - 
rum €9 corum , quos babent , propbetarum , ac 
procerum , qui ipfis funt , videntes occulta. Re- 
&ius STonatban , qui fic interpretatus fuit: 
Utique infudit vobis S'ebovab fpiritum aberratio- 
nis δ᾽ obfirmavit oculos ve[lros , propbetas C9 pri- 
mores 61705 , qui fpe&atores fe praebent, ob- 
1627 , ut caligent. 1186 Joenatban. הררמה‎ / 
, vocabulum hebreum ,  Zeonatban  ver- 
» ὅτ} טעות‎ ilexandrinus per. καήάνυξιν, " 
Hebraei fomnum profundiorem ; quo nihil 
fentitur nec foris nec in anima per fefe, ad- 
pellant .תרדמה‎ Gen. 1]: 21. XV: 15 Prov. 
XIX: 15. Tob. IV: 13. 1 Sam. XXVI: 12. 
Hebraeis verbum נררכם‎ idem fonat ac /otnno 
profundiore obdormivit. Jon. 1: 15. Jud. 1V: E I. 

C. 


in Jefaie Capnt XXIX. 8. 


&c. Jonatban verbo רמא‎ ufus fuit, foporem 
immiffum fignificans, ut projeionem, ejacu- 
lationetn , injectionem, denotarec. Non aliene 
funt ab hac notione /agitte, qus in Palefli- 
גת‎ interdiu volant, & projici, jaculatione 
emiti, & injici dicuntur.  Sagitte autem 
funt ftilo veteri hieroglyphico fulmina & 
typhones.  Utrisque Deus homines, obfi- 
dioni ittentos , adflixit. — Typbones vocantur 
fasitte interdiu volantes. P/ XCI: 5. Fulmi- 
na adpellantur fagittg, 2 Sam. XXII: 15. Df. 

XVII: 15. CXLIV: 6. Hab. 11]: 11. Ventus , 
lautb feu. tau eft ventus erroris , aberrationis , 
feu ftatus mentis 610109 , nec amplius ad ge- 
" munum aólionis vel אנט‎ tramitem attentz, 
M vero, quod per xa(gw£» intelligendum 
eft, duasjungit notiones, unam doloris, ad 
inimum fenfum penetrantis, alteram obtu- 
fe & extra confcientiam fui 11800608 men- 
üs. Ventus procellofus feu typhon oculis 
viatorum injicit arenas , eosque obturatos de- 
clarat & obtegit. Tunc oculatiffimi caligant 
ἃ cecutiunt, fimulac ipfe, pulvere fatur , 
oculis fefe ingerit. Illi videntes, חוזים / ראים‎ 
(4), qui jaCctabant vifionem fuam , חזות,‎ / 
erant homines , qui oftenta coli & fide» 
riinfpiciebant , eorumque pofitu fortu- 
nam eventuum futurorum metiebantur. Hi, 
ate fua ementita temulenü , fuaferant Re- 
gibus 

(«) 19- XLVIE: 15. 

| F 4 


88 T.C. Harenbergii Commentatio 


gibus federatis bellicam in regnum Judah 
expediüonem. Eam ob caufam, ut par pari 
rependeretur, ipforum oculos mentesque | 
amentia preílringebat , obturabatque ocu- 
los, & eos tegebat fulmen , vento typho- 
ססות‎ comitatum. Sic caligo caligine punie- 
batur. De his hariolis 76/22 : החוזים כַּסָה‎ . 


illos infpitiendo σοῖο intentos obtexit , videlicet 
turbine, vento verrente & urente. Turba 
hariolorum ab expeditionibus bellicis non 
folita fuit removeri, A primoribus feu ca. 
pibus five ducibus & confiliariis bellicis 
S'onatban non diftinxit coli fiderumque /pe- 
Gatores , quod fieri tamen oportebat. Zlexan- 
drinus dedit fpeCtatoribus hifce , quod age- 
rent, fcilicet attentionem in occulta conver- 
fam. Acceffione hac opus non erat. 


$. 15. 


Omnis illa divinatio ex infpeCtione pofiti 
mutative fiderum chori per prophetam com- 
paratur cum epiftola, "5D (a) ab ipfo 
dicta, guam intelligere nemo poffit , quia 
nihil habeat folidi ars illa aftrologica univer- 
fa. Epiftolam enim obfignatam legere & 
intelligere non poteft is, qui alioquin legendi 
elt peritus, Epiftolam vero non obfignatam 

15, 
(4) 37: XXXVIT. 14. 1 Reg. XX. ὃ. 


in οι Caput XXIX. 89 


is, qui expers eft artis legendi , nec legere 
valet nec intelligere. — Epiftola ejusmodi 
fymboli inítar erat ad cognofcendam afítro- 
logicarum predictionum vanitatem , tanto- 
pere a magiftris occultatam & imperitis , qui 
eam intelligere non potérant, relignatam > 

declaratam. Non aberat ab arte illa apote- 

lesmatica nomen Dei multiplex, quz paffim 

inde in ecclefiam Chriftianam permanavit (D), 

nec in hanc diem ubique potuit eradicari. 

Ártem illam magiftri fenio vicini docebant 

adultos, non ut Jehova honoraretur, fed ut 

ex repetito ejus nomine גג‎ 48% 
. erefceret lucrum. 

Bafilidiani aliique planete , inprimis 
Gnoftici, philofophi quippe orientales, no- 
mina Dei divinationibus fuis aftrologicis im- 
miscuerunt, ac principatus domorum coele- 
fium ritu fuccethionis regnaturos diftribue- 


runtper ₪086: ἘΝ}. Inter Judeos ipfos 


₪126 2/2221 erant viri, qui oftenta coli, 
meteora extraordinaria & fiderum motus ob- 
fervabant ac exponebant, eventuum prz- 
nuntianonem inde effingentes variám , vulgo- 
que plaufibus exceptam. "Morem hunc effe 
vetufliffimum & in Oriente cum aftrolatria 
conjunctum , jam ex Mofis ac prophetarum 

fcriptis 


(h) smNGnaMus i5. Originibus feu. παῖς. Eccie: 
Juke 20. VII. p. 146. f. 
1 5 


9o  J. C. Harenbergii Commentatio 


Ícriptis elucet. ^ Predi&tiones aftrologic: 
complectebantur vel nudas enuntiationes,, ve 
* 1606010868 fatorum inftantium fine adjeéta 
rum figurarum fchemate ; vel erant longio 
res & ipfo fchemate domorum coleftium co 
mitate. Scripta ejusmodi nomen ΟΣ 
tuliffe, quis ambiget? Hec intelligenti: ἃς 
fapientie fatidice orientalis pars eximia iü 
cenfum γνώσεως fimul relata fuit, unde 4 
pellati fuerunt Groffici. Qui Plotinum & erro: 
res primorum llareticorum curatius infpexe: 
rit, eum hec / que dixi, trahent ad [Ὁ Γᾶ» 
giabenigniora, Ex rationis ac do&trine Di» 
vinitus patefacte fundo erui non poterant 
elementa aftrologie judiciarie. Nihil igitur 
reítat prater originem, ex placitis & ex 
enuntiatis ad arbitrium adfumtis deductam , 
fiquis fcire ayeat, cuinam fundamento 80170 
logia illa divinatoria & fatidica fuerit fuper- 
ftru&ta. Nifi vehementerfallor, incifa 1r, 
I2 & 13. lucem jam fenerari hisce & hinc 
recipere poffunt. Addam interpretationem 
'chaldaicam Tenatbanis, qux 'ad verbum fere 
codicem hebreum fequi folet. En illam: 
Inde erit vobis divinatio fatidica , quantaquanta 
efl, inflar verborum fcripti obfignati, quod ho- 
inines tradunt perito fcriptorum , ita dicentes: 
Lege, quefo, bec ipfum; dum ip[e respondet : 
Won po[]um , eo quod ef? obfignatum. — Traditur 
porro Jariptum illi, qui rudis eft legendi faripti, 
// addita 

b. 





in 16/16 Caput XXIX, οι 


aldita voce : Lege, φμαίο. id ipfum, quitamen, 
ft imperitum | e[[e le&ionis fcriptorum, respondet. 
£i dicit Dominus meus. — Hoc. ideo fit, quod ad- 
propinguat populus bic ipfe ad me ore fuo δ᾽ ipf 
labiis fuis bomorart me , quum animus eorum pro- 
cule(l a reverentia mei, £9 efe reverentia eorum 
erga me quafi conflitutio bominum, quam unus 
alterum edocuit. Poftrema, feu incifum 15, ab 
Alexandrino fic fuerunt reddita: ^ Et dixit 
Dominus. —.Z4dpropinquat sibipopulus bic corpore 
] 6 labiis fuis bonorant me; cor vero corum 
procul abfuit a me. | Fruflra vero colunt me , do- 
cntes  con[litutiones bominum , ἐνίξλματα ἀν» — 
ϑρώπων, €9 docendi modulos, διδασκαλίας, Ἐν" 
nuntiatum illud, frufira me eolunt , 6% 
ex duobus prioribus fuübfumta ac juíte de- 
duda: Eft expofitionis caufa hic infertum, 
& a Matthaeo adprobatum. | Quz enim pro. 
xime & vere colliguntur ex thefibus biblicis 
enuntiata, ea pariter funt Divino verbo ad- 
numeranda. Si adtendimusanimum ad men- 
üonem ad/peGus , rw 9. II. indicatum, 


₪ eaalicujus penfi habemus, 408 ad caput 
fuperius $. 9. adlata funt, facile intellige- 
mus, quorfum hac tendant: nec dubitabi- 
mus, heic incifo fequenti Jefaiam potiffimé 
eum refpicere populum, quos inter חוזיכם‎ ὅς 
C'Ni/fpectatores illi aftrologici,fummo erant 
Inpretio, quibelli flammam contra Hierofo- 
)ymam fuaferant , eique fubdiderant faces. 


$. 14. 


92 JC. Harenbergii Commentatio 


6 14 


Non adprobabaàt Deus iítas nugas aftrolo- 
gicas, quin potius populum, earum confor- 
tem ὅς fítudiofum, mirifice 6745 8 
iKerum iterumque, ponas in eum exprome: 
turus, & contraria cunCtaeiimpartiturus & re-. 

pugnantia vaticiniis fpectatorum aftrologico-. 
" rum. Horum fapientia & intelligenüia , vulgo 
ab eisfic dicta, erat peritura & in latibula ae 
fcrobes abjicienda per irruptiones Regum 
Allyri2, Tiglatpileferis & Salmaneferis, quo- 
rum ille regnum Ifraéliticum mifere adflicta- 
vit, ac Damascum ditioni fuz fubjecit; 16 
vero regno lfraélitico & Samariz excidium 
& ultimam everfionem, intulit.  Ubinam 
tunc aftrologis erat locus? ubinam poneba- 
tur eis porro pretium? Gnofis falfo jaCtata 
periit & ad nihilum fuit redacta. Jonathan: 
FRapropter ecce ego pergam percutere bunc popu- 
lum , percutiens illum, feparans eum. — Et peri- 
bit fapientia a fapientibus illarum , &9. intelligentia 
ab intelligentibus eorum δ᾽ abfcondetur. | Ner- 
vum hujus vaticinii adfecutus fuit Zlexandri- 
nus, dum tractationem illam Dei mirabilem 
& fingularem magis expofuitdilucide, quam 
verbis ipfis in grecum convertendis inhafit, 
En verba ipfa: Propterea 0006 ego pergam 
transponere populum bunc, μεταθεῖναι, &9 trans- 

onam ipfos C9. perdam fapientiam fapientum ejus 
£7 mrelfigentiam intelligentium ipfis Bw 

+ 


in Jefai.Caput XXIX. 9) 


$. is. 


Divinatores , aftrologi, 50000 סק‎ 


confiliarii Regum fedefatorum , tantacir- 
cumfpe&tione & fllentii accuratione adhibita, 
confilium fuum de occupando regno Judah 
omnes celaverant, ut ipfe Rex Achaz hihil 
magis exiftimaret incredibile, quam irru- 
püonem illam fibi impendere. | Nifi Deus 
clandeftina illa compacta ὅς corfilia Divini- 
tus habuiffet comperta , ea non effluxiffent in 
vulgus. 1700067911 osfuüblinebant Achazo , ei- 
que promiifa de amicitia & pace fervanda 
mfilabant mellitiffina, 6 fini, ut hune 
Occuparent & everterent inopinantem, Inter 
hec leti erant ipfi de fecuritate Achazi, 'ac 
fibi per filentium & fallaces fuas pollicitatio- 
nesgratulabantur.. J'onatban Ícopum prophe- 
t2 fequi omifit, hanc commentatus inter- 
pretaüonem: Jtem funt, qui querunt. abfcog- 
dere confiliust Tebooa , €9 funt quafi in tenebris 
opera eorum, dicuntque: mon e[1 , qui nos videt ; 
ntc eb, qui novit opera noflra. Non erat Je- 
ve nomen confilio addendum. —Alexan- 
drinus Znterpres illud ómifit, qui Πῶς habet: 
Fe! qui profunde confilium faciunt £9 non per 
eminum. Ve! qui inocculto confilium faciunt , 
nf fint in tenebris opera eorum 5 €9. dicunt: quis 
"w vidit? (9 quis nos. cognoscet, aut για πον 
. aci- 


X 


94. [ C. Harenbergii Commentatio 


facimus? | Exiftimabant Ifraéliticorum confi 
liariorum primores, fefe confilia fua adver 
fus regnum Judah tantopere occultare, ut 
nequidem prophete Dei illa per Dei indi 
cium refcituri effent. Ipfi in profunda val. 
lium ὅς latebrarum fe abdidiíTe deftinationes 
fibi videbantur , ac manfuras putabant 635 
tam ignotas & occultas, ut ne Jehova feu pro- 
Ries illius illas comperire & aperire poffet. 

omen עמק‎ denotat regionem, aliis humi. 
lioem ὅς profundiorem (c). Inde ei dr 
cuntur ΘΡΌΝΟ quialiquidoccultum, pro: 


fundum & abítrufum faciunt vel tentant, ut 
deinde id videatur magnum, admirabile & 
immenfum, S9ef. XXXI: 6. Hof. V:2. IX:9 
Alexandrinus íenfum generatim exbibuit, nor 
vim & pondus notionis 1ט)‎ 


6 16 

Propheta confiliarios ejusmodi, perverfe 
agentes, qui nec Deum nec ejus genuino: 
rophetas reverebantur, -peccare dicit ir 
Deum , quiuniverfa condidit, ac hoc vel illc 
modo perftarejubet. Comparatio illa, a figulc 
&luto defumta, in facrislitteris (d) eft ad. 
modum trita, indicans fummam Dei liberra. 
tem 


(c) nzLANDUS ín Paleflina Y. $4. f. 354. f. 
(d) Td. XLE 25. XLV: ο. Ter. XVI: 6. Rom 
ΙΧ: 21. 


in Jefaie Caput XXIX. | 5 


tem & in rescreatas dominationem, a nullo 
alio circumicribi folitam , nec ullis obhoxiam 
impedimentis. Confiliarii, fedus concilian- 
tes ad opprimendum regnum Judah , cum 
luto conferuntur, & ipforum confilia com» 
parantur cum ollis vafisque f&ilibus, que 
facile frangi poffunt. Qui hanc Dei in con- 
filia humana poteítatem fibi ob oculos non 
ponunt, in ejus potentiam & dominatum 
peccant, & fefe dominatui Numinis fupre- 
mi revera & fa&o ipfo fubducunt. 4 
(2235171 evertere vefirum, fubvertere vefirum , 


denotat illam everfionem regni Judah, quam 
 federati Reges (e) moliebantur. Querit 
propheta, an hec deftinatio fit aeftimanda, 
ut lutum figuli, ex quo fabricator, fecus : 
cogitans , effingere poffit vas ejusmedi, quod 
ἃ deflinata forma abhorreat. Hoc reipfa . 
eventurum, praenuntiat propheta (f£). llla 
fubverfionis . notio 802766 verbo הפך‎ in 
multis locis, e. g. Gen. X: 29. XIX: 21. διά, 
VIE: 13. Sob. Xll: 15. 1 Cbron. XIX: 5. Prov. 
ΧΊ 2. 4fmos V: 8. Ad ever(ionem Sodo- 
morum ac Gomorrhz fgnificandam illud 
verbum adhiberi, nemini eft incompertum. 
Subverfionem regni Judah expetebant confi- 
lüs votisque amici & primores Regum foe- 
ratorum. | 
Exi- 


(e) Jy. VIT: 6. 
(f) Conf. VI: 1, VIII: 6. 


96 1.6, Harenbergii Commeritatio 


Exitus deflinationis incifo fequenti nüntia- 
tur. - Liceat fubjungere interpretationem 
Sonatbanis. En eam: nad mutandum opera 
ve[ira petitiones &3 po[tulata convertitis ? — Ecce 
ut Jutum in manu figuli, ita a me effis eflimati. 
in fieri poteft , ut dicat lutum ad eum, qui ip- 
fum fecit > non. fecifli me; E9 id, quod creatum 
eft, creatorifuo: Japientiam mon adbibuifli mibi? 
Ad verbi הפך‎ notionem, coritextul atcem- 
perandam, πῆς & imbecillitatem judicii 
fui prodidit. /léxandrinus fubverfionis feu 
everfionis mentionem prorfüs omifit, abfterc- 
ritus indubie interpretandi difficultate, — Sta. 
tim enim incifum hoc ita inchoavit; Nonne 

ficut lutum figuli reputabimini? — 4n dicit forsna- 
"tum ei, qui id formavit: non tu me formaf1i? 
aut, quod effeüum efi, illi, qui fecit: tom . pe. 
rite me fecifli? Verbum הבין‎ non ejüs per- 
fona tertia, ab utroque interprete fatisbene 
redditum fuit (g). 

Ad deítinationem everfionis vulgo non 
refpexerunt interpretes. Exemplo fit inter- 
pretatio sEB. scHMIDII, que fic habet: Sub- 
verfo ( veftra) efi: mum ficut lutum fi- 
gulus reputabitur ? (INum) dixerit opus — de 
fa&ore fuo: mon fecit me; ὅδ᾽ figmentum de figu- 
lo fuo dixerit: non intelligit? Hoc mibl vi- 
dentur obfcuriord. Sententia Jefaize, fiquid 

video, 

(g) הובין‎ eft intelligendum. dedit, attendit , confide- 

rationem adbibuit. | 


in [efaie Caput XXIX. 97 


video, haec eft: ,, Omnino everfio veftra 
» quam regno Judah intentatis, majorispon- 
פ‎ deris effectusque non erit, quam lutum 
» figuli, quod vim effeétricem non continet, 
» fedafigulo demum,effeCtore & fabricatore, 
» formameam recipit, quz figulo probatur. 
, Confilium & deftinatio veftra, inftar luti, ab 
» aliena & potenti manu fic fingetur & for- 
, mabitur, quemadmodum non luto feu vo- 
מ‎ bis volupe eft, fed ficut Deo falubre vi- 
א‎ debitur. — Veftrum non eít, hujus manui 
» tque gubernationi quicquam opponere 
,» vel obgannire. " Generatim in eo con- 
veniunt univerfi, .qui Hermeneuticam ad 
fcripta prophetarum traducunt, non Gram- 
mauces folius praecepta fufficere, fed pro- 
grediendum effe interpreti porro ad hiftori- 
am, auctoris fcopum, antiquitates rituum , 
eographie  prefidia, & ipfum colum 
folumque Palaítine , in numerato efle ha- 
bendum. — | 


$. 17. 


Exiguo abhinc tempore, fic pergit pro- 
pheta, denuo fupputatio inibitur, qua erurit 
pacata rurfus ómnia, 68 concertationes , 
qubus turbantur omnia, quiefcent.  Liba- 
nus, Carmelus, & 7aar urbs tunc pares erunt 
pretio & fertilitate. — Tritum in Paleítina 
fuit id proverbii feu diclionis genus, Quo 


2 A agana 6% F1. δι 2 G . ius 


98 Ϊ.( Harenbergii Commentatio 


ftatus publici.tranquillitas defcripta & ex- 
preífa fuit ita: — Libanus eff refpe&&u Carmeli, 
ut Carmelus ,ratiene Jaar babita, e[Limatur. For- 
mula dictionis fere eadem redit 6, XX XII: x 5., 
ubi contexcus orationis flatum tranquillitatis 
publice dilucide prodit. exatban non ab- 
horret ab interpretatione mea, h&c habens: 
Nosne adbuc pufilum (b) quafi minuti]imum , 
&3 redibit Libanon , ut fit ficut Cartel, €9 Carmel 
multis urbibus babitatus? | Notus 65 ille idio- 
tismus hebreus : redit €$ facit , pro denuo facit. 
Sic rediens eftimabitur idem eft 20 denuo repu- 
tabitur... Yd vero non omnes fortaffe explora- 
tam habent, urbem Jer, 4» 616 Kirjath 


Jearim, Res ipfa. patefcit ex Pf. CXX XII: 
6. ubi fit mentio de arca federis, ex urbe 
Kirjath Jearim ad arcem Zion transportata. 
A filvi$ adiacentibus nomen urbi hefit, qua. 
erat intribu Judah ultima verfus occidentem, 
in limite tribus Benjamin (i). lexandrinus 
nomen זל‎ in fil.yam mutavit, hunc in mo- 
dum: Nonneexiguum breve , reftattempus, £3 
transferetur Libanonin montem Clermel? £9 mons 
Chermel veputabitur in locum βίος ὃ εἰς δρυμὸν 
λογιϑήσείψι; corovicus (k), MAUNDRELLUS, 
גת מס‎ ROQUE, RELANDUS, & ante hos omnes 

| 2 "a JOoAN- 

(b) עור מעט מזער‎ T4. X25. — | 


(i ) RELANDUS ἰη Paleflina 1. III, p. 725. | 
(4) E: 18, 19. I | 


in Jefaz Caput XXIX. | 99 


JoaNNEs PHOCAS )1(, copiofe defcripferunt 
montem Libanon, a Tripoli ad Sidona pro. 
currentem, ac cedros, cypreílos, pinus, 
'frugiferasque ejus herbas dilaudant. Carme- 
li fecunditatem laudibus profequitur jo4. 
cotovicus (m). Silva autem ad Kiriath 
Jearim patuerunt usque ad Idumeam per 
גנט[‎ montanam, Urbs «aar fimul notat 
Ílyam adeo amplam.  Pacata igitur fore 
univerfa per tractum omnem maritimum , 
per Caelen Syriam, Phonicen, Ifraélidem & 
jJudjeam propediem, fignifücatur formula 
ditionis pervulgata. Silvam illam permag. 
. Bam Jgnoraremus , nifi urbem 74ar habere- 
mus Cognitam feu Kirjatbjearim , urbem fil- 
varum. 


$. 18. 


Tranquillitate reftituta evigilabant pii li- 
bereque loquebantur, qui antea quafi furdi 
ἃς 06061 debebant videri, Enuntiata enim, 
זט‎ hoc quoque addam, alia ad rem ipfam 
ejusque veritatem congruunt, alia ad vul- 
gatam hominum opinionem funt accommo- 
data. Secundum alteram enuntiatorum -ה!‎ 
dolem Paulus diffeminatum a fefe evangeli- 
um adpellat ftultitiam , 1 Cor. I: 23. Cui- 

| G 2 | nam 


(1) L Il. c. 14, p. δ. 1 Symmitfon Lepnir Allatii. 
(9») 2 L c. 20. 2. 118. 


160 J. C. Harenbergii Commentatio 


nam ifthzec funt ignota: Quit eff cecus, nifi 
fétvous meus, €9. furdus, uf nuntius meus, quem 
mittam? ef. XLII: 19. Talis erat non re- 
ipfa, fed ex opinione & fama procerum 
inimicorum. Geminam hanc enuntiatorum 
formam folide oftendit ὧς illuftfavit jac. 
GAILLARD (n). Antequam effunderent fefe fce- 
deratorum Regum calamitates bellice, pii, 
quotquot fupererant, incole & prudentes, 
qui procerum exempla, miícentium Divind 
cum facris extraneis prefcripta, haud adpro. 
babant, tacebant furdorum inftar, & fiquid 
monerent fani, 6056108118 nota adficiebantur. 
Quum ertim regio fefe in calantitates eft prze- 
cipitatura , fanis confiliisjudiciisque virorum, 
probitate ὅς prudentia infignium , non relin- 
quitur locus : audiuntur modo adplauden- 
tium fententie, qui fummatibus blandiuntur , 
minus folide rationes putantibus: & eis pre- 
tium ponitur, qui fucum, non medullam, 
fapientiz fuis primoribus blando orationis 
moduloexponunt. Seria & folida, quz vi- 
dentur non fatis effe recentia, repudiantur. 
Homines enini, qui gallice adpellantur mo- 
dernes, liabentur foli tum rerum gerendatum 
periti, tum ad confilia fuppeditanda apti, 0 
quod vanitati magis της & plus veritofaé 
artis habent. [τὰ reliqui, rectius cogitart- 
| tes 

(») La Genealogie de efus Cheifl Mattb. T: 1. (.. Luc. 

HI; 23. f. p. 161. ₪ à Leiàe 1684. 9. 


in Jefaie Caput XXIX. 10r 


tes & clariorem lucem na&ti, contenti effe 
debent obfcura forte fua, eique fefe tacitur- 
.B involvunt, ne fe eant prorfus perditum, 
Eadem ludebatur fabula evo Jefai;e. Sonatban 
concife: Zt audient tempore illo, quiquafi erant 
furdi ,oerba libri prophetici , 9 ex tenebris atque. 
ex caligine oculi cecorum videbunt. Libellus 
quivis propheticus , vaticinium fingulare 
comple£tens, "iO feu liber adpellari fole- 
ba. Hoc vero vaticinii hujus fcriptum, 
Divinitus cumeventu poflea concinens, avi- 
dea viris Dei ftudiofis diligenter & cum 
gandio , ob(idione foluta, le£tum & animo 
volutatum fuiffe, quis ambigere conabitur? 
Surdi funt etiam muti, nec aliis refpondere 
ad quaefita poffunt. Hoc eft in cauffa, cur 
Hebrei eumdem defectum foleant plerum- 
que vocabulo eodem declarare. Pios pru.- 
dentesque viros fepius oportet effe furdos, 
vel ob damna graviílima a fuperbis prepo- 
tentibusque ingeniis perpetienda , attamen 
vitanda, quoad eorum inviolata conífcientia 
feri poteft; vel quia nemo ipforum confilia ex- 
peüt, atro quippe carbone a vanitatum ma» 

₪5 notata. De hifce furdis mentionem 
injcit Jefaias. Soluta obfidione, folveban. 
tur furdorum aures & lingue. llle ad fecu- 
ritatis & vanorum confiliorum nebulas 6 
fufurros fuerant clauf&; he potentiorum ju- 
diciis malefanis contradicere , immo hifcere 


G 3 ins 


102 J. C. Harenbergii Commentatio 


ingratiis eorum , non fuerant aufi. Quos 
ahtea opinio & fama auctoritatis ad czcita- 
tem damnaverat, eosque nil cernere, nil ad 
falutem perfpicere , vulgaverat , hoftibus 
dilapfis & 482016 obfefforum fuüblato, ei di- 
cebantut tandem folida amafle confilia ὃς 
ceteris fuiffe perfpicaciores, Fama virorum 
optiriorum fubinde deprimitur a nugatoribus ; 
& poftea Divinitus vindicatur: Perfer ₪ 
ebdura , dolor bic tibi proderit olim, — Virtutis 
enim magnitudo nonnifi per-gradus patien- 
₪8 & ₪115 triplicis circa pectus, improbi- 
tan obluctatum , crefcit & ad faítigium an. 
helat, | 


$. 19. 


Qui contumelias, damna, & injurias pa: 
. tientertoleraverant, laetitiam recipiebant, & 
egeni ac per obfidionis mala, quibus omnia 
indies facta fuerant arétiora, ad incitás re- 
da&ti revivifcebant , & in Domino, in Sancto 
Ifraélis, liberatore fuo, pre gaudio exfulta- 
bant, Jonathan: Multiplicabunt , qui. injurias 
fufceperunt & pertulerunt, per verbum Domini 
letittam , &9- egeni filii bominum per verbum San- 
δὶ lfrailis 'בעון‎ fervore quodam erumpunt , 65 
alacritate fuperfufa feruntur. SanCtus Ifraélis 
adpellatur Meifias. Perbum Domini, 1 (מימרא‎ 
eft Deus ipfe, nec femper Meffiam indicat (0). 
" Zllexan. 

( ^) Jo. קיפנמ תש‎ WoLrtI Biblietbeca bebraa tom 11 

b VI. €. 3. δὲ 4. p. .ףוג‎ > 


in Jefaie Caput 01%. - 13 
, Alezandrinus. interpres:  123/₪11070/86 pauperes 
yr Dominum in mentis fgnitate ac maderatione, 
ir σωφροσύνη, £9 ^ fpe. deflitati ἐπηλπισμένοι, 
inter bomines , 9. Ifrael implebuntur gaudie. (p). 
Illud καὶ Ἰσραήλ, Quod in codice Alexandrino 
legitur & 4 Romafio ábeít , arpuit librarii 
defeCtum in feribéndo. Videtur enim olim 
hoc מק‎ heic haud fuiffe le&tum. . Hebrsea 
verba, quoniam 6[660סם‎ nullam habent dif- 
ficaltatem , interptesinitio videtur fcripf(ifTe : 
ἐν ἁγίω Ἰσραήλ, im fanfto 1/7748 (eu alis. 
llud ἐν Ἰσραὴλ poffet etiam fuffédifle , fiqui- 
dem diu eft, quum Judei Mefflam vocaz 
runt (4) 1/4. "Viciffitado réram hc lo- 
tiffima dicitur , intra pauxillum temporis exo- 
rtura, Repetenda enim func priora qua- 
ftionis verba ex incifo precedente. 
β. 30. τ’ 1’ 
Adjungitur ratio maximi momenti, cur 
80016715 & inopid oneratis 0) gaudendum. 
Exponitur 64 incifo 90 & 41 1080 ut etiame- 
rentur gradus paupertatis 'hontídibus illatez, 
Hanc terris infundunt עריציכם‎ viri violenti , 
ἮΝ AE |^ .* 1 


(P) Ita fenfus-verbi ΠΥ quodammodo expreffus 
'. fuit, De poteflate ejus yerbi confulendus ALa. 
SCHULTENS Origin. bebr. c. 1. $. 23. p. 71. f. 
(4) LXX: Je. XLIX: 3. τομὰς zosrQN in Jra- 
Gotu fligmatice bebreo- biblico. ^ 
G 4 


τος jJ. 6 -Harenbergii Commentatio 


qui malunt rnetui quam amari: irrifores ver- 
bi divini & eorum, qurid nuntiant... Augent 
. malum, qui invigilant iniquitati & prayitati 
exercende, practice 2:26. Amplificant ler- 
nam malorum, qui alios & verbis & exem- 
plis ad peccata adducunt, trahunt , impel. 
lunt. Increfcit miferia egenorum , ἢ judi- 
ces forenfes nequeunt ferre eum,, qui ipfos 
iniuftitie arguit ὅς convincit. Extremus ma- 
Jorum gradus eft, fi'ei , qui auCtoritate pol- 
Jent & judiciis prefunt, id pro fymbolo de- 
legerunt: Hoc agamus, nequis tenuium ὅς 
inopum quicquam habeat., His inteftinis 
malis & peflibus laborabat forum, in portis 
agitari folitum , idque jurisdictioni deputa- 
tum, quum Jefaias vaticinium boc publica- 
ret, non folum in regno Ifraélitico , fed in 
ipfo etiam regno Judah ejusque urbe prima- 
ra(r). Cylindro igitur, ploítello trituran- 
te, baculo excutiente, obfidione , depopu- 
latione regionum , ipíoque vento typhonico, ' 
glumas purgante 66 auferente , opus erat, 
.ut violentia co8érceretur , ut male parta & 
extorta di(liparentur bona, ut obex primo- 
fibus, ipjuriarumexercendarum ftudiofis , po- 
neretur , & ut adfliclis liceret refpirare, 
juorum fpiritus fuerat interclufus, aures de- 
atigate, os claufum , manus quafi poft ter- 
gum revincte, δὲ vires prorfus futllamina- 
EM 2 
(6) Jd. X: x. f. 1Π: 14, 15. | 


. in Jefaie Caput XXIX. 105 


t$. Sic Deus tandem improbos punit & mi- 
feros confolatur! Ad vocabula nunc parum 
videtur effe commentandum. עריצים,‎ funt 
homines przpotentes, duritiei actionum de- 
diiffmi, ad alios terrendos ἃς obterendos 
propenfi, dd id, quod ipfis adverfatur , fran- 
gendum atque tollendum apti nati. 4flexandri- 
nus nomen ἄνομος eis imponit hocloco. ΑΥΥ 
rantumdem, ei valer 76. XLIX: 25. ac ἰάγνων, 
validus, robore pollens א‎ er. X X: 11. igpvpos,. 
וז‎ | Apad Ezechi&lem c. XXVII: .ל‎ rnt 
D3^3 עריצי‎ funt in LXX. ἀλλοήριοε λοιμοὶ 8 
4989 extraneg pefles ex. gentibus. Ultima 
dio nomina repetuntur utrimque Ezecb., 
XXX : r1: Ex hifce exemplis intelligitur , 
. 49007092 ad cóntextys indolem magis re- 
fpexiffe inter interpretandum , quam ud no- 
. Uones nominibus infixas , quarum ura folet 
efe fcaturigo reliquarum fpecialiorum. 15» 
qu verba flectit torquetque , & vultum 
irifioni exercendae adplicat, adpellatur y» 
.חחח‎ Pf. Y: r..GXIX: 51. Prov. I: 22. 
1X:3,8. 111: 44:. XIX: 28. Alexandrini 
06 loco. ὑπερήφανον, Juperbum , ali alia . 
vocabula, "habent. Quos Jefaias 0008016 . 
IN "pu! vigilàntes: 5" imminentes: iniquitati , 
Alexandrinus: adpellavit dvoudvrae ἐπὶ אאא‎ 
מסם‎ congruenter legi agentes cum malitia, ni- 
G5 . ..!. mis 


106 J. C. Harenbergii Commentatio 


mis generaliter. Verbo Hebrzo ineft notio 
vigilandi, agilitatem €&$ gravitatem adbibendi , 
JrHnawdt Efr. Vill: 29. 7er. XXXI: 28. 
ocabulo --. inheret notio defeus & 
rei, quz reverà phyficeque eft, vanitas & 
zibil, quemadmodum idola. 72]. XLI: 29. 
LXVI: 4. Inde 86166708 moralis, iniquitas, 
& a lege aberratio vocabulo eodem fignifi- 
catur Pf. XCIV:25. VII: 15. .וא‎ 
. .מש ד‎ XV: 23. Prov. XXX: 20. Melius 
itaque grece interpretamur illa duo vocabula 
hebrgea per eygvazvév(ge ἐπὶ. ὠνομία, Qui ab 
his improbis hominibus vexabantur in- 
juris adficiebantur, erant potiffime ענויכם‎ 
& CN .אבוני‎ | Per illos defignati funt 
adfldi , bumiles | animo depre[i , vacuique , 
qui procerum, violentie non audent re: 
fitere, mala infli&a patienter ferentes. 

Per hos fignificantur , bomines , — opem 
que ad vitam nece[Jaria funt ,. expetentes £5. avi- 
.&e  defiderantes. — Nomen אדם‎ adjectum 
paupertatis indicio, vel vocabulo איש‎ ( 5) op- 
pofitam, notat quemvis bominem abjeci ee mife- 
reque fortis. Unde mihi fit veroftmile, . E- 
zecluélem dictum fuiffe בן אדם‎ ab homini- 
bus, eum minoris habentibus, nec 61 nomen 
bominis Dci feu prophete indulgentibus , ipfum- 
que Jefum a Judais, arrogantiz plenis, ad- 
0/0 1: 


{:) J4. IE 11. 


in ו[‎ Caput XXIX. — 107 


pellatum fuiffe bominem , fcilicet (t) ex vulgo, 
filiam bominis , vilemve virum.  Ezechiél & 
Jefus illam. adpellationem non reformida- 
runt, ut fe ab omni faftu. remotiffimos 
616 , publice declararent & «contemtores 
modefte increparent. 1186 eft mea conje- 
&ura. judices etiam , violentia & injuria . 
in judiciis forenfibus ufos, increpat prophe- 
ta, quippe'qui pectus induraverant ad pre- 
cesfupplicum , cuibus deerant opes & po- 
tentia; qui juftorum caufam reddebant irri- 
tam eosque lite cadere finebant non folum, 
fed etiam , ut ita eveniret', nulli 00678 pat- 
cere confueverant. — Dicuntur ipíi feciffe, 
ujufli cauffa, utique jufta, recideret לתהן‎ 

, 


in inanitatem δὲ pro nulla (9), pro re prorfus 
penfi nullius, reputaretur. Deus igitur, ju- 
סז‎ talionis ufus, eos juffit de(inere, dejici, 
munus amittere jurisdictioni adítrictum , 
1mmo ipfog folum verrere per Regem, paul- 
lulum temporis refipifcentem & falubriora 
Íequentem., 


$ 2r. 
Domui familieve ac pofteritati Ifrasilis jam 
olim memoria Abrahami fuerat recolenda, 
0 | pra- 
(t) Plinius Secundus : Unus e multis. 
(v) תוהו‎ ell res, que additur nihili zftimationibus 


J4. XL: 172. 22. XL: 29. ALIV: 9. “ 


108 [. C. Harenbergii Commentatio 


progenitoris quippe communis, quem Deus 
ex idolorum domicilio redemerat, & ex va: 
riis fortune adverfz eripuerat cafibus, Qui 
genuino Numinis cultui religiofo , quem 
Abrahamus, e patria egreffus, & Jacob pro- 
fefli fuerant, ftudiofeaddi&ti erant, prefidio 
Dei poterant confidere. 1n imitatorem ας ον 
bi, obfidione Urbisfoluta, cadere non debe- 
bat pudor vel ignominia. 1116 Jacobiimitator 
intra & poft obfidionem fidus Deo perfítabat 
& in Eoeratquietus, & adeo tranquillus, ut 
vultus ipfius non contraheret palloremex me- 
tu & rerum viciffitudine , qua proceres injufti 
& irrifores prophete, e fafligio au&toritatis 
dignitatisque fuz prolapfi, pudoris & pallo4 
ris moleftias perpetiebantur atque temeritatis 
fuse dabant preenas. S'onatban incifum 2o 6 
21. fic fuit interpretatus: — Nam defiit is, qul 
alios angulis premebat , δ᾽ difce[fit. depopulator , 
€9 defierunt omnes, qui mane furgebant ad δά. 
refin fuam idololatricam. | Qui ob[iringebant fi- 
lios. bomintim verbis fuis €9 erga increpantem 
ipfos in domo judicii intra portam , ea, que legi 
erant confentanea ,. requireniem , offendiculo es- 
. ponebant δ᾽ innocentes declinabant per fallaciam 
judicii. Pergit fic Jonathan 0: 22. Que quum 
ita fint, ita dicit Jebova ad domum "Jacobi, qui 
redemit Zfbrabamum (Ὁ): Non ex boc temporit 
articulo pudeficnt , qui de domo Jacobi funt , nec 

6% 

(9) 24501: Ex Ur Cajobdtm. 


in Jefa Caput XXIX. 9 


ἐς bec temporis pbuntlo vultus eorum. immutabun- 
.זו‎ Zflexandrinus incifa 21 & 22, reddidit 
ja: Illi, qui alios peccare faciunt peccare verbo , 
mnes vero increpatores im portis pro offendiculo 
lalebunt (inftar offendiculi ponent ;, 69 per 
fallaciam ju(lum injuffis adnumeraverunt. — Pro- 
pterea bec dicit. Domtnus ad domum Jacobi , quem 
fegregavit ex: Zfbrabamo: Nunc. mon pudefiet. 7a- 
009 , neque nunc faciem fuam mutabit 1 


ὃ. 25i 


Quamprimum genuinus Jacobi imitator vi- 
debat natos fuos, opus manus Dei, intet 
fefe, Deum audaturusérat quisque ipforum , 
ejsque nomen tnaximi faciebat ὧς predica- 
bat, ac venerabatur Sanctum Jacobi, ₪ 
DeumIfraélis metuebat, eo eventu, üt, qui 
animo aberraverant, iritelligentiam fufcipe- 
fent, & ei, qui antea adverfus prophetam 
ejusque vaticinia murmuraverant , difcipli- 
nam & doctrinam, prophete probatam , 
& olini Divihitus acceptam, difcerent. [τὰ 
calamitates poffunt homines flectere, fuper- 
biam domare & ad faniora confilia circuma- 
gere, dummodo ipfi nondum penitus callum 
obduxerint. Quum vero illa 60 8 
cogitationes reditio paullo poft rurfus inter- 
cideret , & Rex idololatriam denuo admifce- 
ret do&trine Divinitus tradit, in novas ἰδ. 

! Ci 


110 J. C. Harenbergii Commentatio 


cidit moleítias bellicas, & Rex uterque hà 
ftisab integro regnum Jude vaftare ὅς Acha 
fum 0116436 non omifit. X Revirefcent 
peccatorum auétoritate redintegrantür poena 
& publice calamitates. Qui noftrum tem 
pus indole temporis, quo legatus Dei Je 
faias floruit , metiuntur , Deum quidem 
eumdem ubique Dominum orbis terrarum fe 
prebuiffe deprehendunt ; attamen Thheocra. 
tiam fuiffe genti Jacobidarum propriam ve- 
nerentur neceffe eft. ]Juvat tandem ad 7^- 
natbanis interpretationem adpellere animum, 
eamque dare 1n latinum converfam. En il. 
lam: Namcum videbunt opera, potentiam fpiran: 
tia, que filis ejus (Jacobi) effe&ui dabo, 
benignitates Abrabami pofleris ejus poft ipfum, 
im regiene fua , inter ipfos facrum declarabuti 
nomen meum, €9 fandum predicabunt. Sandum 
gacobi ας Deum lfraélis venerabuntur potentet , 
ac obtinebunt, qui non funt inflituti, fpiritum 
intelligentie , C2. qui dicunt, [mon ] omnes ifli 
fufcipient dotrinam. Mallem, non legeretur 
heic negandi formula.  At.nihil muto ig 
interpretatione fatis obfcura. Adjungo.hoc 
tantum, fubaudienda effe hec fortasíis in 
fine: obtinebunt fpiritum. intelligentie , ut fen- 
fus fit & indicetur, eos, qui recufaverint 
antea doctrinam 10006115 inftillare ὅς obmur- 
muraverint eis, quicum his eam voluerant 
communicare, quafi hi eam fufcipere ve! 

con 


in Jefaie Caput XXIX, - IlE 


concoquere nequeant, quoque ipfos imbu- 
tumiri fpirituiintelligenti: , nec eum rudibus 
& indoctis denegaturos vel invifuros effe , 
certe debere intelligentiam excipere , nec aliis 
fubtra£&tam feu denegatam velle. Ad voca- 
bulum רגנים‎ ingenium non videtur fatis 
adpuliffe Jonatban, quo ei denotantur, qui: 
antea muífitaverant ac invicem fufurrave- 
rant contra vaticinium. prophete, nec ei 
fidem habere haberique volebant, fed potius 
artes fuas divinatorias & confilia clandeftina 
efferebant laudibus. Hi , exitu rerum convi&i 
erroris fui , debebant ad frugem redire , oracu. 
laria fua pronuntiata refpuere, & doctrinam 
avitam, olim Divinitus acceptam 26 4 
propagatam, amplecti folam, & Dei lega- 
tis idem non detrahere. Ad Jacobi potte- 
rosfinceros (x) hezcdirexit Jefaias, non ad . 
eos, qui Jacobi indolem & intaminatam in 
folum Deum, creatorem univerfi terrarum 
rerumque obviarum orbis, fiduciam ánimo 
haud adfervabant, atque in cultum Dei reli- 
gifum, Hierofolyme vigentem, converfio- 
nem inferre adgreffi erant. Oblique prophe- 
ta pungit cives regni lfraélitici, quiíe do- 
tut? Jacobi adpellabant , ut ex Ámofo intel- 
ligitur, δὲ qui Jacobi doctrinam & integri- 
tatem tamen dudum deferuerant , ac commen- 
tis fuperftitionum ethnicarum mirum ip mo- - 
- dum 

) Ut 76: XLIll: 1,22. XLI; 20. 8. XLIV: 1, 


iii J. C: Harenbergti Commentatio 


dum commaculare malebant, paucis excep: 
tis, quia facrificulis Kegibusque Jfraéliticis 
haud raro premebantur , & infe&tationibus ad. 
fentatorum aulicorum expofitierant. Inter- 
pres Zflexandr. utrumque incifum fic reddidit: 
Sed quum viderint filii ipforum opera teg ,propter me 
confecrabunt momen meum, €&9 confecrabunt (9) 
> San&um S'acobi, 6$ Deum lfraélis timore prefe- 
quentur. ΕἼ cognofcent , qui fpiritu aberrabant , 
intelligentiam ,| murmurantes vero, γογγύζοντες 
dé, di[cent obedire. | Additamentum , - quod 
vulgo hifce eft fubje&tum , gloffema eft, olim 
a quopiam in margine notatum, quod Ori- 
genes jam- olim. voluit abeffe. Videtur om-- 
nino Jefalas docuiffe 1178611083, ipfos nunc. 
tandem debere ad veri Dei cultum religiofum 
redire, & hunc, ad exemplum Jacobi, quem 
ridicent gentis fue conditorem, reveteri, 
func metuere (2), hujusad cognitionem ac- 
cedere, & a muüffitationibus ac clandeftinis 
foederum cum extraneis initoruto machinis 
abftinere, quum vifuri fint exitum confilio- 
rum fuorum occaltorum inanem, fügamque 
tumultuariam exercitus utriusque, quem 
Deus ab' tentata Hierofolymorum obfidione 
vento 

> (y) ᾿Ἀμάσυσι, \ 
(3) Terrorem enim ipfis proxime erat vehementem 
incenfüuus , Hierofolymam obfidentibus.  Hu- 
jus tertofis caufam debebant ad Deum aucto- 


yemreferre, neceum ad vindi&am denuo irri- 
tare, 7ε(. VIE: 12, 13, 14. ב‎ 8 


in Jefaie Caput XXIX. D I13 


vento procellofo , urente & radente, & 
grandíni cammixto ,' prope' diem fit fubmo- 
turus. Futurum tempus heic eft imperandi 
in modum fubftitutum , ut in decalogó ὅς 
ὙΠῸ in hebreo codice factum eft. - Noftri 
etiam, dicturi idem ac Latini, ' Ne fac iflud , 
formulam dictionis adhibent, $t ]עו‎ ja 6 
nift (um. ^ Hanc regulam íi cure cordi. 
que habeamus , multa removimus in prophe- 
tarum Je&tione impedimenta, nec id pro vati- 
Clo venditabimus, quod in eum numerum 
referri non poteft. Ut ufum hujus regule 
huctransferam, id in cauffa eft, quod Ifra&- 
lile, reje&ti ab ob(idione Hierofolymorum, 
non refipuerunt (4),.nec (δ) exemplum A- 
brahami funt imitati, qui , 1101013710 nuntium 
miflorus, "patriam potius alibi 'delegerat , 
duum ut allrolatriam & 12818 cultum religio- 
um continuatürus (c) effe; — Non redie- 
runt ad frugem Ifraélidee, difpulfi ab Hiero- 
folymorum obfidione, fed, novis fufurratio- 
nibus ufi, conata denuo haud ita multo poft 
refumferunt , & exercitu fuo , quem feparave- 
TaDt a Syrorum copiis, 408 feorfim in re- 
gnum Judah irrumpebant , regnum Judah 
hoftili animo ingreffi funt, ac Hierofolymam 
inftaurata cinxerunt obfidione, denuo vi Di- 
vina 

(s) 6: IX: 12. ₪ VIIE τς. 

(b) “ΚΙ. VIII: 20. 1X: 6. 11. 1. 8. 

)2( JY XLI: 9. 

E. קש‎ C), P7. F. [. H 


114. 1: C. Harenbergii Commentatio 


vina repellendi. — Tanta hominum miferig 
eft, ut alter alterum infeftare haud omittat. 
Tanta Dei eft fapientia & juítitia, ut pec: 
cata ple&at& peccatores coérceat,ne נמ זז‎ 

reant: ac Qt ex penis ipfis prodire jubeat 
14, quod in univerfitatis reparationem mora: 
Jem redundat , licet digitum Dei vindicem & 
re&orem nolint mentes hominum cece &oc« 
callefcentes agnofcere & venerari, malentea 
ftirpitus interire, quam pace frui ac confer- 
Vari. -., 


Ww 


1H 


ΠῚ. 
JACOBI CREMER, jJ. 1. F. 
OBSERVATIO EXEGETICA 
in 
PsanM.XXIL. 2r ^ 
CorraTo 0 


EVANGELIO ספאאגסן‎ , 
Car. XIX: 31—37. . 


$ 5 


7 606018 jam δὰ bi&nnium, quod 

| mihi,in munere,quod reliqui, Ec- 

clefiaftico Lerodamenfi, explanau-‏ ו 
incumberet illa maxime me-‏ ג ὡς‏ 8 


Mame A 4 morabilisfane Pericopa , exHi- = 
íloria perpeílionum Domini noftri & ver- 
: Η4 בב‎ 





16 Jacobi Cremeri 


fe&i Servatoris -JEsU 01 T1, quae fuper- 
fcripto: loco ..J'odnneo reperire 6]. — Sumtha 
difficultas, qua eandem premi jam. olim fen- 
feram , .orta. ex. fimplici- Crurifragio , quod 
Interpretes "plerumque "ibi "notare folent, 
quod vero ad mortem celerrime accer- 
fendam minime idoneum & fufficiens habe- 
fi poteft, me tinc temporis quam maxime 
-detinebat. lp(i Medicorum- filii me fcifci- 
tantem docuerant, ne conditionem quidem 
corporis, de ligno "pendentis, tale Cruri- 
fragium magis lethiferum efficere potuiffe; 
falem non eo gradu, ut crucifixi, poft 
fracla crura, (pe. mora debereng exfpirare. 
Nec audiendi omnino hic PLiNIUs &'NONNUS, 
GERHARDO Citati. Ab altera parte hoc qui-. 
dem extra omnem dubitationis aleam erat. 
pofitum , quod mors ociffima, «sque “ἃς 
atrociilima, fuérit omre pun&Ctum, in quod 
poftrema hec molimina Judaeorum in jEsux 
vivum collineaverint;. partim, ut fuperfti- 
tiofe interpretationi Legis, Deut. XXI: 22, 
25. fatisfieret, partim, ut per recens cru- 
. 614%05 fumme religioni & fanctitau fe. 
' quentisSabbathi magninihil decederet. Er. 
βοῦς, 86 mecum reputabam , ZJudaorum 
. furorin vefaniam abierat ; ut fuge ipforum fen- 
tenti? contrarii > novam tantum ponam 
fufxorum a Romano Pretrore efflagitarent, 
qua invita eorundem vita totum Sabbathum fü- 
ἊΝ NE yera- 


΄ 


Obfervatio in Pf. XXI: .וג‎ 117 


perare valuiffet? | Utrum eorumdem obitum 
accelerare: illis plane non erat propofitum? 
Neutri véro harum cogitationum calculum - 
addere poteram , heque in alteratra acqui- 
6ז6/06‎ volebat animus. — Alterius ratiacinia , 
mihi fepius & publice & privatim auribus 
ufurpata, multo adhuc minus erant. ad pala 
tum, fcilicet: non modo Crurifragium 6%- 
petitum adhibitumque fuiffe, verum violen- 
tam contufionem ὧς contritionem omnium 
offium corporis, maxime coftarum anterio- 
rum, & quicquid preterea hujus folidiffimi 
membrorum generis pectora tegebat.' Ete 
nim τασχεέλη, leu, utiapud omues Grece lin-« 
gue Au&tores & DoGtores in confeffo eit, 
Crura carne & cute adhuc veftita, eadem« 
que corporum vitali aura & motu nondunr 
deftitutorum , haec, inquam, .Crura tam. fa« 
Cile in σκελε7ον mutare , potius ad nodi fectio- 
nem, quam folutionem accedere videbatur. 


6 2. 
1 


Aliaproinde via ταδὶ erat querenda. 6 
diu latitabat.: Refümto enim & paulo. ac 
curatius penfitato poftremo hoc ו‎ in 
rejettum.ipfis & fpirantem adhuc 18551410 co- 
namine, cum omnibus fuis zeersuesn, nec 
non in fubfidium vocatis Remanorum moribus , 
crucifixos ipforum fpe&tantbus; five ad mor 

| H 3 tem 





9 - [46001 Cremeri 


tem eorundem tardandam five מ310138087ות‎ , 
fibi perfuadere ezpi, Judaicam iftam fup. 
plicationem ,  PONTIO PILATO expofitam , 
eomprehendiffe denuo prenas duas, 'alteram 
fumme dolorifieam , alteram verolethiferam: 
non autem , ut plerique autumant ponam 
unam; ad érucifixos letho dandos, deinde 
fepeliendos. Quid entm auditu lectave vul- 
gatus, quam:  Juddi regaruni Praterem , ut 
ipforum (cruciixorum) «rura frangerentur , 
ipfique tollerentur de cruce? Nemo autem ha- 
Bienus adfcititia bec duo vocabula de cruce in 
sextu Evadgelico legit ; quapropter , ut omni- 
no reje&£tanea, refecanda funt, nec unquam, 
vel in Paraphrafi permittenda. — Alia enim 


reítat interpretatio, & longe melior infer. 


vio, pluribus quoque jam notata, que fic 
fenat: tollantur e medio, vel de vita. 


$95 - 


Nihilominus, quod ihirere, poftremam 
Verfionem obfervantes & probantes Exe- 
get& , nón converterunt illàm in ufum adeo 
neceffarium, quem illis potuerat & debue- 
rat preeítaré, — Nonnullos forte plane fugerat 
fapra.mermórata difficultas, que me tanto- 
pere.premebat , ut in initio fignificavi , 
empe de crurifragio fimplici, ad mortem 
uiam: eenfcifesniam.  insto. = δεὰ hoc, meá 


pa 


Obfervatio in Pf. XXII: 21. σιρ 


parom refert, & quandoque bonus dormita- 
vit HoMxERus. Dictus autem fcrupulus mihi 
pane exemtus eft, poftquam fortiorem il- 
lam verbi ufum sien ufus meos probe con- 
vertere didiciffem. Actum agere nolo, aut 
pridem jam fatis adítruCtam fignificationem 
denuo confirmare. Confulat de: illa dubius 
τὰς Ο 7sf. LI: 13. & אטסתגא‎ Evang. Cap. 
XVI: 18. & ibi KeucueniuM. ^ Notabilis 
videtur locus 1 Maccab. V: 2. xeu ἐβελευσανο 
fy dpa τὸ ytvoc-3, ἡρξανῖο vu θανατεν ἐν τω שא\‎ 
3 ἱξαερειν, Conf. etiam Luc. XXIII: 18. 70}, 
XIX: 15. apv! genus, φαυρωσονὶ fpecies. 
lonixus tam certa hypothefi de τω sec» e mé 
de, velde vita tellere, ideft, quovismodoime 
trficere, habeo dudum perfuafiffimum, j7u- 
deo, (ive Graco ,five alio idiomate , Pretorem 
conveniffe , & poftremo fuz petitionis mem- 
bro revera indigitaffe novum aliquod mor- 
tis genus feu vulneris letbalis, quo , poft 
perpeffum  crurifragium , Triga illa pendu- 
lorum conficeretur, illique fupremum. fpi- 
rium ὁ veftigio efflare tenerentur. 


δ. + 


Annuente piLATO , confeftim Golgotbam 
involarunt vel ipfi Judaeorum Proceres, vel 
eorum pediífequi, vel aliquis Prtetorii fatel- 
les, & carnificibus injunctum, μὲ crucifixis 

-1\זס 4 11 . 


120 Jacobi Ctemeri 


crura frangerent & porro ipfos vitz huic 
eriperent. llli duobus Latronibus, hinc in- 
de ad latera 1855 cBRisT1 pendentibus, no. 
vam illam ac plane fzviflimam ponam infli- 
gunt: 3211060165 , ut videtur , a vulnereletha- 
Ji, quod gladio, lancea, pugione, cultro, vel 
fimili inftrumento dari poterat, donecMedium 
illum Crucifixum eodem crurifragio plexiffent , 
& ejus quoque dolores innumeros infigniter 
ita cumulaflent. Aliter autem vifum fuerat 
judici omnium fupremo, qui fubdu&Lis Jufti- 
tie divine rationibus, fibi fatisfa&ctum effe 
fentiens, Filio fuo jam copiam fecerat vie 
tam fuam deponendi. Ringentibus forte ad. 
verfariis, vel fimulatam modo mortem fu 
fpicantibus, carnificum unus, lancea fum. 
ta, latus Jesu, crurifragio elapfi, tanta 
vi percuíTit, ut ipfas pe&oris latebras tran 
firet ferrum, & miferrimus ille, fi adhuc 
vitz aliquod refiduum habuiflet, eodem illi- 
co privatus fuiffet, Neque putandum adeo, 
quod miles ipfe ex mera quadam petulantia, 
cadaveris, in gratiam Judeorum , vio- 
Jandi & profcindendi caufa, hoc ipfi imma 
ne & fupremum vulnus adegerit. 6 
nullum mihi reitat dubium; quin idem ille 
fatelles , lancea infignis, vel alter & tertius 
ex carnificum quaternione, eodem .modo 
Jatera & pectora Latronum petierint, eos: 
demque crucifixos δὲ crurefraCtos tandem 
: [20 


Obfervatio. in P. XXII: 21. a2: 


letho dederint. Moriendum enim ipfiserat, 
antequam 5ת13/ת1‎ Sabbathum folemniffimum 
inluxiflet. 


5$ £. 


Robur tali conceptui hujus hiftoriz acce. 
dit ex Romanorum more, qui miferrimam 
vitam crucifixorum fuorum & immanes eo 
rum dolores cito abrupturi (quod tamen fin- 
gularis favor cenfendus hominibus , qui mor- 
tem nihili, fed dolores tantum prtecedaneos 
exiftimare folebant) eosdem 74000 vel lancea 
enfodiebant , quin etiam fumo excitato non- 
nunquam fuffocabant, atque ita breviífime 
& minus dolorifice hac vita migrare jube- 
| bant. lliuftris Lipsius, εχ Martyrologio, de 
MARCELLIANO & Mancocruciariis, hzc habet: 
cumque tranfilJet unus dies 69 סמ‎ ," ju[fit ambos 
פטאגופגץ)‎ judex) lanceis per latera. oerberari. 
(de Crucel. 11. c. 13.) Alibi (id eft, , 1 
.C. 10, 11.) ὧδ᾽ bominibus morituris in cruce, 
wn pr ipfam, attulit, prater locum ipfius 
CICERONIS infignem, exempla Martyrum, & 
cujusdam Fumi-P'enduli in cruce'fumo necati, 
juffu Imp. ALExANDR1: item , de iis, qui in eruce 
befliis tum objiciebantur, tum exponebantar, 
qualem TzRIULLIANUS, Leoni conce[Jum voca- 
vit: citat inter ceteros quoque MARTIALEM, 
de Laureolo canentem : 


9 H 5 Nuda 


Ald d.n. 


122 Jacobi Cremeri 


Nuda Caledenio fic pe&ora prebuit Urfo 
Nom fal/a pendens im Cruce Laurcolus, 


Sed hic modus erat crudelior. 126 rory- 
cARPO incombuftibili per confeCctorem oc-. 
cifo per pugionem, capulo tenus abditum, 
legenda Epiftola Ecclefie Smyrnea in 481 
RUINARTI. 


$. 6 


HisceVpralibatis, nunc ad P/almum no. 
ftrum pergo. Nec iterum, poít אטאפאסט‎ 
non unum, heic J/iada novam fcribere lubet. 
Quem enim Tillianíi, eumque fecuti premis- 
five labores P/aiteriales latent? quos inter, 
honoris caufa, tantum nomino Commentarius 
fummi vgNEME, Frifiorum decoris, nec non 
Ferfionem Germanicam Novam , concinnante 
1. D. MiCHAÉLIS, cum. Znnotationibus breviorie 
bus, in ufum, ut vocat, indoiorum. Sed ne- 

ue convenit jnter hos Eruditos, imo Erg. 
ditorum (abfit invidia di&to) Duumviros, 
de fubjecto P/almi , feu de perfona lo- 
quente, quam a capite ad calcem peroran- 
tem induxerit S. Vates. Pofterior enim pol. 
licem illorum Interpretum preffit, qui Mes- 
81AM effe, primo intuitu & direCte, jam du. 
dum contenderunt. Prior vero, fcilicet Ce- 
leberrimus vzNzWA, cum iis fe facere profi- 
tétur, 


Obfervatio in P, :]א‎ 21. 123 


tetut,. qui MESSIAM quidem non. exclufüum 
vel excludendum voluerunt, aít nonnifi obli- 
que, & íecundario fenfu, hunc pAv1DEM 
Myfticum in cenfum vocarunt; omnia prius 
in DAvIDE proprio querentes, 66 de eo fin- 
gula pro virili exponerites; deinde, egregio 
temperamento , expulfum flbi 654148 re- 
vocantes, | 


δ, 7. 


Me quod attinet, fateor labens, me jám 
pridem inclinaffe in Me[fianorum  ( fic eos 
brevitatis ergo liceat vocare ) fententiam. 
Nuperrime tamen, occafione data, repeti- 
tum examen inftituens, & pre ceteris Clar. 
VENEM;E rationes allatas ponderans, una fe- 
fe mihi obtulit, que fere ferme, & quidem 
invitum ( nihil diffimulandum ) coégitfet ad 
fententiam mutandam.  Etiamfi enim, fal- 
va aliter fentientium reverentia , MESSIAM 
in veterum Prophetarum. Oraculis rufpari in 
deliciis hábeam, inventumque femper ga- 
vifus fuerim ; tamen non modo alteram fem- 
per aurem patulam fervavi ratiociniis fecus 
fentientium , 866 femel in aliam me fenten- 
tiam perduci fum paffus ; verum etiam jam pu- 
blice nomen meüm profiteor inter illos Bi- 
bliorum Interprétes, qui & vident & do. 
lent innumeros illos abufus, quos, per fecu- 

um 


1:14. Tacobi Cremeri 


lum ferme, prophetandi. quidam zelus, & 
nonnunquam -parum religiofus, peperit: 6 
qui proinde prophetandi fobrietatem ore, mo: 
Ie & calamo denuo. inculcare fatagunt. (a) . 
(a) Ne quis autem ingenuam. banc Confeflionem ' 
mibi vitio vertat, addendum putavi:: mein ; 
Profetiis Meffianis fimilem fovere opinionem, 
ac de perpe[fionibus , ficuti jam Belgis meis ante 
biennium quadantenus expofui in demonftrati. 
one pondcris paffienum cunisTI Gesbfemanitica, 
rum. Lacautem occafione unum & alterum 
in perfpicuo compendio exhibebo. Quémade- 
modum enim in perpeffienibus cRRISTI vicariis, . 
Divinam peccatorum extantiorum vindictam, : 
& rigidam talionem, hic illic fole clarius & | 
directe perfpicere licet, alibi vero tantum ine , 
dire&e & fatis obícure, pretet quae loca m 
gens reflát multitudo rerum circumftantium, 4 
in quà talionem eandem. aut vix aut fruftra 
quefiveris: Sic etiam fe res habet in Profe 
tiis Meffianis. Sunt, & omnino eífe debue- 
runt nonnulle, licet non numero fed ponde- 
re graves, ὦ iri quas falttum noftrum omni. 
no relatum velim, quae primo intuitu & dire 
&e Me[fiam concernuht, quarum hic primum 
& unicum eft Subjetum, & per quas illius 
Characteres exhibui debuerunt, aque ac Che 
taCteres paffionis vicarie per infignes illas talio- 
nes. Dantur porro Vaticinia Myflica. proin 
etiam óbícuriora, eundem MEssiaM fub figu- 
ris rerum & perfonarum predicantia, nec )4- 
men fuperieribus - leviora. .Reftabit denique 
numerus ipgens eorum , quz coccrjyus & illius 
Affeclz , magiftro adhuc oculatiores ἃ acutiores, 
eedem retulere , aft irrito plerumque conatu. 


Obfervatio in P. ΧΧΙ 21. Ὑ28 


Hoc de me ipfo quoque premonendum 
cenfuüi, ne quem fubeat mirari, quod nunc 
plenius adjiciam,- fcilicet: mihi primo: in- 
tutu tantum valuiffe unicam illam Cel. vz- 
אתא‎ ₪ rationem,  pro-DAVIDE Mvf[lico, ᾿ς non 
primario, fed f[ecundario bujus Cantici fubje&o , 
ut jam irrefragabilem eam , & nemini infrin- 
gendam, mecum pronuntiarem, & de ratio- 
nibus alterius Interpretum: partis enervan- 
dis jam ferio cogitare ceepiffem. . 


| + 
Sed. queenam tandem eft. illa infignis: Ra- 
tio, inquies L. B.,.qu& animum tuum 0 
uque perculit ? :Promam, 66 quidem 
ipüs: verbis Clar. Commentatoris, ex .fna- 
erifeos in P/altum XXII paragrapho 11, qui eft 
Prolegomenov ipfius VI. No. 3. übi hac fcri- 
pit: ,, Accedit, miferum huncce morti 
, proximum , non directe fuam liberatio- 
» nem ez torte, fed. ab ea fupplicare, ne in 
» Cam incidat, fed in vita confervetur, vf. 
» 3I. Fripe viiam meam gladie, C9 émanu canis 
» ünicam meat. h.e. ne permittas , ut vjolen- 
, ἴα morte occumbam, quod; qua ratione 
» MESSL& dire&le conveniat.; equidem vix 
» perfpicio. " Quibus confona funt, qua 
porro exhibuit in Parapbrafi hujus Perficuli, 
$. XXVII. — ,, feftina adauxilium meum, - 
מ‎ cum prefenuilimum vite &.fpei difcri- 
| | » men 


e 


326 -- [80001 Cremeri . 


, men fubeam; eripe tnéam. animat , anícam 
94 illam, «& omni ope (& robore deftitutam, 
., cum eujus iateritu fpes omnes eyanefaent: 
s, βρέ. ne carnificis. magnus violenta me 
» afficiant morte ——-—- Verbs in pAVIDEM 
,» Dondum in poteftatem hoftium redactum 
,; exatle & 411606 quadrant ; in wesstAM non 
» Dififenfuremotiore: 68818708 Yere gladium 
,ל‎ hoftisexpertus, & violenta morte affecxus 
,, eft: quod פוצגת.‎ hic.directe, & primo 
» fenfu deprecatur. Quod enim nonnulli re- 
» ferant ad mortem 0881511 , antequam ἰΖ- 
των tuf ejus. lancea -militis perfoderetur, ac fi. 
9. illud effer: eripere animam gladio, nimis re-. 
|,» motum & leve eft, quam ut attentio- 
, nem mereatur.  Phráfis dicit: efficere; 
» Be violenter per manum carnificis mo- 
,, 114. ". Habenus VENEMA, > 


$ 9 

$i hec omnia & fingula immobili nitan- 
tur talo, generofi non foret animi, adfen- 
fum Viro fummo denegare, & vel in ipfi- 
us partes: fecedere nolle, vel /fmyraldine, 
aliove pajore.adhuc modo, fi non elabendi 
rimam: querere , faltem fenfum P/almi 
"perturbare. — Quid enim faciemus, utrum 
unc oerficulum 21. de DAvabz , ἃ 9. 23. 19. | 
aliosque de ΜΈΘΞΙΑ interpretabimur, ut Sa 
emurienfis ille preccífit? an cum aliis, hono-| 
| Ii$ 


Obfervatio in Pf. |]. 21: לג‎ 


ris caufa non nominandis, ipfi ἃ ΜΈΒ51Α tam 
alieno Z'erfui ejusque phrafibus violentas in- 
jiiemus manus? Non placet, atque reli- 
gioni duxerim. 

Interea. manfit hucusque nodus, faltem 
mihi, donec tandem fe oggereret fuperior 
jMe conceptus pericope joannee , de .cHnj- 
sTO letus perfo[Jó, ne deliquium anime, vel 
fimile quid paffus , modo femi mortuus de 
cruce tolleretur , deque commilitonibus 
ipfius eodem modo percusfis , ac demum 
letho datis; idque omne accidiffe ex mente 
Judeorum , qui fanguini & morti JEsu eque 
acfuperftitioniinhiantes, talia flagitaverant. 
Hinc novam lucem fenerare ftudui, ὧς, ni(i 
me omnia falant, hunc fcopum attigero. 
Sed alii judicent, non ego. | 

TE $. IO. 

Eum in finem jam paulo diftin&tius men- 
tem exponam.  Confo[Jie lebbalis, quam 3u- 
dei, meo quidem judicio, a Pretore Romano 
Togarubt 66 impetrarunt, nulli fupplicio 
crucis jam affe&torum erat applicanda, nifi 
previo crurifragio. Verum enimvero inter 
Characteres Me[fiacos & hic erat, quemad- 
modum JoANNES apprime monuit ,- tf. 
36. Os ipfi non conteretur! multo minus ergo 
ambo Crura. 11616 autem ]0068₪8 1 
Capitalis ,  interbecivis ipfius hoftibus per- 
motus, adutrumque, tam Cruifragium quam 

| Con- 


LI 


128 . [36001 ;Cremér 


Cenfo[Fonem — letbalem ', Ἰρίαπι una cum la- 
tronibus damnaverat, &, fiacceédentes car- 
Bifices ipfum modo anhelantem: adhuc com- 
periffent, pemo dubitaverit, quin tanto ci 
tius reique Domini fui mandatum in illo 
fuiffent exfecuü: quare 28818 Jesu omni- 
no 6:5 ante. moriendum , | nift Crurifragio 
peraclo, notam indelébitem-P/eudo- pss pfi 
infcir muffiffent.adverfarii , vel alio remedio 
inopinato, feu potius miraculo Divino, pa- 
lam vel fecretp operante, huic pone fuiffet 
eripiendus. ,- E Ὁ" 
Cs Δ. rr. 


:: Non enimhoc erát leve, quod pace veENEM m$, 
| ViriCeleberrimi, di&tumeito, uno morpento., 
ex hucusque vero & γνησιω ΜΕ5511). in Pfeu- 
do- Me[fiam degenerare; & omnes conatus 
fuosprgcedeutes, ad veritatem: Mef[fiatus fui 
tuendam,tendentes, duobus ictibus carnificis 
Ethaici perdere.(7) Undeconcludo , nihil mi- 
musa períona wEssi&alienum cenfendum effe, 
quam quod aVate facro inducatur,tanquam de- 
recaps yertem , per verum enfem , vel jacu- 
um ve] pugionem, vel-haftam, vel fimile 
ferrum, proxime caufandam, atque ita ma- 
, , \ ' , > tu 
(5) Hoc vera » quod pace Do&isfiini cneMERI di&um 
. efto, minime שא‎ dixit Venerab. vgNzMa, uti 
p. 126. videre eff, nec dicere potuit. Ex fua 
' Mypotheff logüitur caeMZRUS, Quae cl. vzsi- 

'  MAM latebat. .א‎ B. 


= 


Obfervatio in Pf. XXII: 51: 129 


turandam , fednon hifi poft crurafraGa. Non 
ui novum Crurifragii dolorem fugeret, 
jicenim parvi momenti fuiflet omnibus do- - 
lribus jam 6467061910 , & hoc 060 
fed ut optimo & fimplicisfümo modo manus 
adverfariorum effugeret, qui jrsu nofiri 
Me[ftatum tam infigniter confpurcaffent , fi 
hon totum peffum dediffent. ^ Mens ergo 
precantis huc redit: ,, Mi peus! qui om- 
», nia nofi, vidiíti quid novi hoftes mei 
s Sanctotuo paraverint. Tuquidem per po- 
,nam Crucis me occumbere permitteres , 
5$ imo juberes, illi vero denuo ferrüm in 
»me ílringent, ni Tu ipfis obicem ponas, 
» & Crucifixo Tuo vitalem animat, unicain 
» illam uno i&u ὧς aGtu eripient.  HIoeccine 
, vero eterno Tuo confilio, & noftro Fo- 
» deri- mutuo , verbo per Prophetas Tuos 
3 jam revelato; 66 ulterius revelando per 
» Spiritum noftrum , erunt confentanea? 
» Confodiar Ego? Si modo confodiar tan- 
,tum; nam hoftes mei funt atrociorcs : 
» quid, ₪ in Crucifixum Tuum infüper ali- 
», quid maliantur? quidfi in ipfa crura mea, 
,ל‎ que.Tu ipfe integra fervanda edixifti? 
» Quapropter emoriar tantum ὅς quantocy- 
» 5] ExpedjetUtriquenoftrum! Non eft 
5 quod vitalem agimam , alioqui mihi ca- 
» risfimam, longius traham, quam dudum 
,» traho zgerrime! Non recuío mori; fed 
Jbl. Hagane οὐ P2. 2. 1 I ו‎ τ" 


130 - Jacobi Cremeri : 

, integram tibi vitam offero , trado , fi nune 
, modo mori permittas, & maledicta mea 
, crucis morte contentus fis." ——-  Spe- 
ro me jamjam ipfius 120010, vexzw atten- 
üonem meruiffe, ad minimum 646104006. - 


6 + 


Confimiliter , fi hoc modo cogitationes 
noftras de prefente materia digeramus, nul- 
li videre poffümus, quod: remotutrs dicendum 
fit amplius , τὸ eripere animam gladio , cum non- 
nullis Interpretibus, cl. Commentatori non 
appellatis, referre ad mortem 6881511 an- 
tequam /atus ejus lancea militis perfoderetur. 
Novi preter TiLLIUM etiam GARGONIUM. ὅς 
Cognátum meum 2. s. CREMERUM (in Oed. 
Evang.) & , preter lianc Eruditorum Tri- 
gam, alios forte plures/ talia cogitaffe de 
ila Davidica phbrafi.' Sed preterquam quod 
breviores fint in fententia fua explicanda, 
longiffimi ab eadem ftatuminanda, nondum 
mihi in liquido eft pofitum , an ipfis in omni- 
bus quidem federit mens eadem, que mihi. 
Hoc Léé&tor certum habeat , neminem ho- 
tum mihi 'exílitiffe fententie «i^o vel odnyor, 
GancoNiUS omnium proxime ad me acce- 
dere videtur: timen non videtur plane de 
eonfodiendo vito cogitaffe , idque previo im- 
mani Crufifragio, quod , quafi novum mor: 

| | | tis 














Obfervatie-in Pt XXII: 2r. 17 


tis genüs, ab advetfariis jam crucifisé detua 
itentaretur. Sin vero Viri illi DoGiffimi = 


ompino mecum Íenferint, iterum pace Viri | 


Celberrimi , cujus eruditionem ftupendam 
oim jam miratus fui, ac mirabor femper, 
ü&um fit, quod nihil remati in noftra fen- 
tentia jocum habeat... | 

. מס‎ effe remotum quid. à Perfona wzssym 
deprecari ezpofitionem. anima fue tali gladio, 
todo jam , nifallor, fimul eviéctum dedi eam 
convenire cum fieri-leoitate, five ut latine ma- 
Bis dicam, cum gravitate & pondere. Per- 
gum itaque 666. oftendere annitar, neque re- 
mium, hoc eft, alienum, illud cenfendum 
elle à Pfalmifte pbrafí ; denique & neutiquam 


ianteztu facro ; tum Pfalmi , aum Evasgelicos - 


Hanwtico, vel privo Joanne. 


Phrafin ergo quod attinet; fponte cl. vz- 
את‎ hrgimur: Primo, /fMimam precantis 
Εἰς nil nii vitam ipfius proprie di&tam figni- 
Care, feu illam vitalem, feu animalem, feu 
mül firbanicam vocare. velimus , quemad- 
Modum filii Medicorum diftinguere folent. 
rjmat ipfam alii querere ftudent , fed in- 
"tà Minerva, Quà fpecie quis orare poffet. 
"be gerfonam meam , meam unicam! Rejicu- 
^m hoc fit oportet: quis enim unquam du 
[4 plicem 


| 
| 


N 


112 .. .- Jacoliü.Cremerí 


plicem habuit Perfonam? Ipféne Θεανϑρωπῶ» 
ἀδιαιρεως unicamm modo perfoham conftituit ? 
Cuiaccedit, quod illud יחידה‎ / unica , fitapud 
Hebreos epitheton anime, non quidem ra- 
tionalis Mlius, ut MAKSPANIUS , GEJERUS alii- 
que voluernut, fed citalir tantum, Appofite 
hic monuit fummus Gótzingénfium Philologus , 
quem fupra jam Zraneguerano noítro Tbeo- 
lego oppoífui, Hebreos. vitam, prout cariffima 
eít, equiparare urice Filis, quemadmodum 
ὅς Jepbtaea audivit Jud. XI: 34:. Homoge- 
neus hucusque noilro loco eft Pfalm. XXX V: 
17. Domine! quamdiu videbis? . reflitue animam 
sjeam. 4 [ireperis eorum va[Lationibus, a leonum 
catulis unicath meam! quz verba cl. Commen- 
tator hoc. modo ,z«giedenee :: ,, Ne otiofur 
,; amplius videaris Spe&ator , Domine! fed ani- 
,, tam meam, feu vitam meam , unicam meam 
»» Jpeim- eripe eorum "violentis infectationi- 
bus, & in integrum, feu in libertatem ac 
» prófperitatem reflitue. "  Peftrema haec 
funt reliquenda fuo loco. Sufficit nobis, hic 
viiam eodem nomine ac fchefi proponi, qui- 
bus in nofiro P/almo XXII. | 
Neque de now eripe, lisaliqua movenda. 
Immunis fit ab illo malo oportet, ex quo 
fbi ereptionem deprecatur. Ὑποθεσο δελευεσι, 
qui Hebree verbo alium fenfum africant ; 
 prefertim , ubi fequitur eadem prepofitio 
Mem, «ut in .מחרב‎ Itane eft gladio, quod 
ΝΞ Latini 


Obfervatio in δύ XXII: zr. 133 


Latini dicunt, prertpere? Minime putandum, 
quod eripiendus ille gladio fuccubuerit: quin 
3mo, ₪ jam füccubuiffet, intempeftive fane 
& prepoftere precaretur: Eripe animam οἱ- 
jalem ! wt ut jam direptam, & gladio ipfo 
dodum abíciffam. Verum hifce non diutius 
immorandum, cum ipfi Viro Clariffimo, à 
quo hic difcedere fnm coactus, non aliter 
videatur , neque dubitet hanc phrafin de -4ע‎ 
vIDE morti preripiendo explicare, - 

Sed de genere mortis paulo accuratius an- 
,quirendum. Ultro hic iterum cedimus, fub 
B»omine gladii fepius venire emme violente 
ewrtis genus; prefertim, fi qua juris & jufti- 
ti fpecie à Magiflratu Politico infligatur: 
$a ut mors crucis teque ac aliá quzvis hoc 
modo potuiffet denominari, maxime ex 
Hebraice lingue genio atque ufu. Verum- 
tmen eodem halitu affirmarhus , 66 5 
etiam ultro largiendum cenfemus, ampliffi- 
mam illam e 2*7 feu gladii notionem effe 
non nifi fecundariam , & plane figuratam. Ad 
hanc autem non opus effe, ut defcendamus, 

uamdiu notio.primaria, & minus figurata, 
60 propria. locum fuum tueri poffit, Her- 
meneutarum eft Regula, nunquam & nus- 
quam infringenda. Et fic cum 6/4000 5 
JA noftri revera comparatum effe , nemo prudens 
"Yfacile inficias iverit; modo attendat; quam 
"I ₪6 fuerit, Criciarium adhuc vivum & fpt- 
l3 ran 













6 146001 Cremeri. - 


hoc precanddm? Hanc fcire amarem. Ex 
me fi illam quaeras, L. B. dicam ex lypcthe- 
fi preftructa: 5טד15ת6₪‎ notam Pfeudo - 8 
ftudebat effugere, propter rationes omnium 
omnino gravifílimas ; proinde rogat Patrem , ut 
fibi vitam ponere ,. & animam 611316 liceat, 
dum internecini ejus hoftes ipfi crurifragium δὲ 
confo[fionem parant. Et.hanc rationem effe 
fonticam froperandi צסאפן‎ 8, prout MESSIg 
urgendi, nemo fanus negare poterit; maxi- 
me, ἢ ex eventu, feu implemento de bre- 
vitate temporis , quod fupererat, bene 
edoctus fuerit. 

51 jam pedem paulo remotius figere volu. 
pe Bt, confidenter, ut omnia fimul compre- 
hendam , affirmare aufim, nexum totius 
P/almi partibus nollris favere. . Bimembris 
enim eft. . t. 0 
[^ Primum conficiunt wEsstg preces, vf. 

| | ה 
ll Alterum, "vota infequentia, quibus pre-‏ 
ces.üurget, 25-32. ^‏ 
Preces videntur effe generaliores ὅς‏ . 
fpecialiores, 1018 quzque bafibus innixe,‏ 
Generáliores offendimus 2-12. quarum,‏ . 
A; Bafis prejacta continet querelas acere‏ 
bifinas.* :‏ 
ἃ. De derelilione Divina, que, ut ip.‏ 
fum male habebat, fic etiam alie:‏ 
.Rior videbatur, à gloriofo illo ngo‏ "ג ^ 
ISRAQ*‏ ב > “ 


- X 


Obfervatio in Pf. XXIT: 90 | 147 
. Δ. ἃ, 


ISRACLIS, ὅς Amico patrum axna- 
HAMI, 15461 Gt JACOBI, quos ut 
fuos pingere non erubefcebat, vf. 2- 6. 
p.De contemtu ἄς illufione populi 
Sfudaici, qus propter eandem dere- 
liBionem. prz: ceteris perpetienda 
erat, iterum non conciliandam cum 
confuetudine Dei, & Ducis fuz ju- 
ventutis, 7- II. ron 

B.Supplicatio , huic duplici bafi fuper 
impofita, fe offert, vf. 19. 

».Specialiores MEssI& preces confimiliter . 

gaudent. 

A.Nova & propria bafi 15-19. ubi 
iteratas audimus querelas, de tot ὃς 
tantis paffionibus corporis, quz mor- 
tem patientis non modo reddebant in: 
dubitatam , verum' etiam minabantur 
fupervacanea (& acerbiffima matura- 
tione. 

a. De novo hoc & imminenti fibi pe- 
ricudlo przmonet fupplex , oriundo 
a proceribus & diabolo , vf. 13, 14. 
graphice pingens femet ipfum , quafi 
cinctum undiquaque bubális Ba/aris , 
unice ad illum cornibus fuis perforan-. 

> dum intentis, & fic porro. 

b. Ad przefens periculum, feu potius . 
fupplicium, quod attinet, hoc de- 
fcribit emphatice. 

I 5 1 


\ 


138 67. [40001 Crémeri. 
/ μ᾿ A. b, ᾿ 
מסת.א‎ modo, ut lethale omnino 
vf. 15, 16. ubi de/peration tamen 
nec vola nec veíligium ; 8% 
.. tantum. 2 

. P.Sed &jam dudum exquifitioribus 
. A calamitatibus Rei crucifixi obfes- 
fum preffumque vf. 17-19. verbi 
caufa: Coronáà ethnicorum, car- 
nificum & militum , impurorum, 
canum jnítar allatrantium , 

> Jatiffimis vulneribus per manus 
pedesque , 17b. 0107460106 6% 
luxatione membrorum, .ג18‎ fpe: 5 
. €tatorum — Judaicorum caterv 
. truciffima, 185. Omnium deni 
que veftimentorum direptione , 






| (19. . 
B.Nove funt, faltem extenfiores pre»? 
. ces, alteri huic bafi impofite , vf, 
20-295. quas inter jam fimul compa: 

ret verfus nofter 21. 
י|‎ 8. Generalius vero eft iterum , quod 
orat, vf, 20. & cum vf. 12. probe 
conferendum. 
. b.Specialius autem quid fonant 
e, Verba vf. 21. ὅς 
.£. Verba vf. 42. figuratam exten. 
fionem verfus fuperioris haben- 
' tia, & fedulo expendenda ad 
. mentem ./ס‎ 19.6 14. 
| Mis- 


Obfervatio in Pf. ΧΧΙΙ 12. 139 


Miffa jam tot& parte pofteriori hujus Cantici, 
yw ut parum faciente ad rem przefentem ; 
גומ‎ quoque Znferipiione , ne Solir Epitheton 
pius Cerve naturali, dein fubjedo P/almi 
spare cogar, verbulo tantum infifto adhuc 
fpecialiori illi petitioni vf. 21, 3». Eaque 
fni, primo," Le&joris invoco fidem, fi data 
Analyfis integre partis prioris non fit natu- 
nli & plana, minime 604613 , vel ad hypo- 
thefin detorta. INifialicui fubiret negare, aliud 
quid effe Bubalis cingi , & jam cornibus illorum 
pmfodi. Prefentia quoque funt, non futura 
sdhuc ὅς nuncimminentia tantum, quz le- 

ntur 9f. 15- 19. quemadmodnm & prima 
גוון‎ mala vf. 2, 3 Et hoc noftra demonílra- 
tione non eget, quia fe ultro in oculos inge- 
rit: potius provincia fuerit fecus fentien- 
,uum , ut illi fuum אמפנטגע‎ tueri poffint, 
omnia de malis imminentibus, & nondum 
immiffis, exponenda demonftrare, 

Secundo, fi jam gladius sf. 21. fignificaret 

uamvis mortem violentam, « ereptio זכ‎ 

ret immunitatem, effetque prereptio, licut 
Hebraicafonant, quomodo conciliabimus hec 
cum 9f. 15- 19.? nifi exiftimaret quis, illa 
omnia nihilad gladium, nihil ad mortem vio- 
lentam facere: fcilicet of/a feparata, cor li- 
quefachum ,. vis exficcata, effo[Je (fi hoc pre- 
feras) manus 69 pedes & fimilia; unde tamen 
ipfe eger, jam propinquam mortem fuam: 
jntu- 


1340 Jacobi Cremeri 


intulit, vf. 16. Concludamus ergo à mexu 
Pfalmi, tantum non totius, non effe aliqua 
ex parte remotum, quod ftatuatur vf. 2r. 
non modo MrssiAM lóqui, fed etiam ipfum 
inibi deprecari verum ferrum letbale, quod 
vifum erat non fimpliciter i£turum, fed cui 
plusquam verofimiliter (& pro arcanorum 
Divinorum confcio, certiffime ( 
alia adhuc, per illum, qui verus effet & ha- 
beretur Mzssias , nullo modo patienda , pcena, 
Crurifragium me refpicere non opus erit, ut 
yepetam, 

" Jam quoque mihi eff in promtu, rationem 
reddere numeri fingularis, quo Carnificem . 
"erurifragum ,. vel Confe[Jorem defignare vo-v- 
פוט[‎ MEssrAs & ut Canem latrantem. ὧς impu- 
rum (Ethnicum illuforem & maledicum ( a | 
multitudine Canum fimilium diftinguere, of, 
17. Necitaopus vf. 21. vocem Canis colleGti- 
ye vel ἐναλλάγως intelligere. 


$8 25. 


Agmen claudat, ficuti duxit , Hiftoria 
Evangelica. Nec enim lubet jam examen Le- 
&ionum כארו & כארי‎ inflituere , poftquam a 
Do&itfimo J2erolinenfi 5010210 didicimus , 
, quantum & quarelectio עד‎ Keri & hic & alibi fit 
praeferenda. 710608 eundem de hifce LeCtioni« 
bus differentem, in hacipfa Biblieibeca , tom. 


<ר 


Obfervatio in Pf, XXII: 2r. 14] 


l p. 169. Gaudeant & valeant cum fuo 
כארי‎ / qui in illo defendendo omnibus adhuc 
nervis allaborant; quorum caufa etiam , fi 
vitrix eile poffet, fententie noftre fupra 
20006705 nihil demeret, quoniam utique per» 
fifum feu effo[Tum denotaret , quo de cel. 
VENEMA tantummodo: confulendus, 11065 6 
denuo verterit ficut. Leo. | 

Sed properandum nobis ad finem propofi- 
tum. 

Filum itaque narrationis Joannee eviter 
atingamus. — Hiftoricus ille facer Pericopart 
noftram immediate fubjunxit relationi ₪ 
de morte Jzsu, & quam ita compofuit, ut 
non nifi accelerata' dici queat. : Attendatur 
modo f. go. Quum autem fumfi|Jet acetum 
jesus , dixit: confummatum efi! ξδ᾽ inclinato 
eapite fpiritum tradidit. Ne poftrema quidem, 
verba CHRISTI, qui 1065 debetnus, adjice» 
re voluit. 11016 veronarrationi de morte jESU 
ftatim fubneGtit relationem iftam de Cruribus 
crucifixorum  confringendis, ὧς ipfis ὁ medio . 
tollendis, feu letho dandis, Particula 60006- 
Gendi utitur peramata fua x», quam in fu 
perioribus identidem adhibuit, queque pro 
re nata nunc autem, nunc igitur, vertenda. 
Prius vf. 31. praeferendum, quando nec vo« 
la nec veftigium fupererit indicii, quafi 75 
dei propter jam cognitam fibi mortem δεῖνα» 
LOIis, PILATUM de novo adierint , Crurifra- 


cin 


142 "Jacobi Crémeri 


gium: & Confo[fionem letbalem tantum. nondurit 
agonizantium expetentes, "Tale quid etiam 
hullo modo cum. exfecutione rei, prout à 
JOANNE refertur, effet cohciliandum ; 06 
impium minime cum verfu 53 & 34. | 

Si Harmonice fpe&tare velimus has & cone 
nexas partes hiflorism - Evangelice, nihil o« 
סמנמות‎ reperiemus, quod nobisobítet, "Tres 
priores Evangelifie folummodo literis mermno- 
rie prodiderunt, quibus miraculis jesu mors 
confeílim fuerit infignis , que tamen in 
Golgotba, & proxima vicinia ejus, tantum 
fentiebantur. Unde fequitur, quod illa 
phenomena Golgotbica Senatoribus Judaeorum 
nullam remoram injicere potuerint , ne Ju- 
dicem PILATUM novis rogationibus fatigarent , 
in ipfa urbe: rogationibus inquam, quales 
ipfis tunc fuperftitio & fzvities unice, miro 
connubio, ex equo inftillabant. 


δ. 17. 


Coronidis loco & hec monenda. vifa funt. 
Congeffit cel. Commentator pluraratiocinia, 
quo plenius evincere ftuduit, MEssiAM ipfum 
non habendum eífe pro fubjeCto primario , 
dicam & unico, P/almi noftri, fed alterum 
inter illa non offendi, quod vel anfam dubi- 
tandi praeberet. Quare etiam illis percen- 


Jendis ἃ refutandis fuperfedebo. Ipfe cen. 
a 9t 


Obfervatio in P. XXII: 21. 143 


for Lipfitnfis 4 puta ERNÉSTI, ὃ 7T&Yv, quem 
tota, quà late patet, Germania, Magiítrum 
& Di&atorem füum agnofcere & fufpicere 
videtur, uno verbo primam Cel. vENEMJE 
rationem fregit & invertit, oftendendo quam 
160612 Characteribus 86918 diftin&tivis mi- 
nime. careat. Pfalmut , & inter quos ipfum 
verficulum fecundum in fronte collocare non 
dubitavit. | 
Me vero, ut fuperiora chartis illinerem, 
nonnifi Veritatis amor, quam unice qu&ro, 
& candor & liberalitas, quibus in difputando 
femper logus effe débet, impulerunt: Libe- 
nle enim. nunquam dixerim , quando non 
concedimus adverfariis, quicquid jure me- 
rto femper fibi concedendum effe poftula- 
hunt Imo, fi opinionem meam de Pericopa 
jJeamea demum concepiffem poft fcrupulum 
ex Pf. XXII: 2r. injectum , forte jam do- 
ni manfiffem ; veritus , ne tantum, hypo- 
₪68 communiori )66-02551 loquente) in- 
fetviens, Evangeliíte relationem. obliquo > 
hictante oculo contueri valuiffem. 
Sed heic manum de tabula. (c). 


(c) Praftitit fane Do&isfimus caeMrRUs in vindi. 
cando Pfalmi XXII. fenfu ad Mesfiam directo 
plus quam omnes alii Interpretes, nec magis 
ingehiofam aut fpecioflorem «vf. 21. expofi- 
tionem conlati cum Joannis loco citato, le- 
gifle me memini. Magnam propterea δι» 

Qin 


144 Jac. Crem. Obferv.in Pf. XXID.: 


tiam meruit apud nonnullos., quí quo fe:ri 
piant, nefciunt ^ Forte etiam" Pfalmi CXV 
17, 18. commáta validioribus att fpeciófi 
', quam fieri 000006016, rationibus dire 
2d: Mesfiam  transférré. poterit. — Vellem 
> mnino, ut pro.fuó, quo pollét, ingehii a 
mine hunc lapidem volvat & adhuc felic 
volvat, Vir Amicisfimus , immo ad hanc-oper 
ipfum inpenfe rogitáre liceat? ,א‎ B. 











/ (IV 0 
Cc BONNET 
, FK. D. M. 
DISSERTATIO 
DE LEGE JUDAEIS PER NUNCIUM 
|  TRADIT A, 


| ee. AD eit. 
ACT. VII: ἢ GAL. III: 19: 
^. 8 EBR. IL: 2. 


QUORUM LOCORUM NEXUS SIMUL 
OB OCULOS PONITUR. 





60 


tt propofita 540126 Scripturae 10- 
ca, legis per angelos latae nien- 
tionem facientia, recte intelli- 
gantur, multi Viri Do&ti dede- 
N 4i runt operam. Haut ego omnia 
idi, multo minus legi, quae hac de re fcri- 
Bib. Haganae Cl,VI. F. 5. — K pta 






bU 


146: J. C. Bonnet, de lege Judaeis per 


pta funt." Fieri igitur poteft; ut bxplicati- - 
onegp proponam non novam: ita enim fa- 
cilis mea mihi videtur interpretatio, ut eam - 
jam praeoccupatam 66 admodum vero 





fimile videatur. Quodfíi autem inter Erudi- 
tos inaudita non fit, vulgaris certe non eft, - 


atque ut notier reddatur, ego daba qperam. 
Haud,-puto, eri, qui eam rite 'cognitam 


ita fit damnaturus, ut quae in cenfum veni- ὦ 


at, plane indignám iudicet. Sed quum ni- 
 mianqfiridilectione facile fallamur, nequem- | 


quam . Le&orum offendam, brevisfimis om- 
nia compleétar. Dicam primum, quae rem 


fpeCtant univerfam ; deim vero fingula loca 


adducta paullo curatius inquiram. 


t » 27 ' , 
6 9. 
M , 


, 


Cardinem rei in voce fngelrum veri, 
haud videtur effe dubium. Sunt, qui bea- 


tes- illos hic locorum. intelligunt genios, pu- 
tantes, hos legem de monte Sinai voce adeo 


Íonora pronunciaffé , ut tonitrua magis, 
quam verba loqui viderentur. Sed a me. 
impetrare nequeo, ut horum fübfcribam fen- - 


tentiae, fiquidem in relatione rei geítae, 
quam [cripto reliquit Mofes, nec minima 
Angelorum horum fiat mentio. > Equidem 
ad Deut. XXXIII: 2. provocant, ubi tamen, 
mnc legis per Angelos latue veftigium inve- 

: otn nire 














nuncium trad. ad. AQ: VH: $5: 6 145 


hire non poffe, ingenue fateor. Quámvis 
etiam largiar , angelorum cohortibus ftipaturm 
in Sinai legem laturum apparuiffe Jehovam, 
nusquam tamen Mofes vel verbulo inpuere 
videtur , in traditione legis illos fuiff& occu- 
patos, quod tamen loca noftra, de re quip» 
pe notisíima loquentia, omnino requirere 
videntur.  :- ou 
. $589 -— | 

Ahi igitur, in medio reli&ta: propria hac 
Angelorum notione , interpretantur hanc 
vocem de Prophetis , Senioribus Ifraélis , vere 
bique divini miniftris generatim. 11300 ibo 
iniduas, quibuscunque rerum divinarum prae- 
conibus re&te 4fngelorum f. Nunclorum conve- 
nie nomen. Sed "lex iám' fuit lata, «ante- 
quam Prophetae funr excitati ; nequeatii om- 
nino ir facris reperiuntur 16015 
quam unicus Mofes. Itaque nec his meum 
facile decim calculum , qui de aliis prae« 
ter unicum Mofen hic cogitaré audent. — — 
ὶ ! 1 . ᾿ 0% 


0 t7 4. .' E 
Liceat igitur. mihi per /fngelos hos folum in- 
teligere Mofen. - Quid .2* dices. forfan., Le- 
&or, unicus Mofes, qna quaefo ratione An- 
gelorum nominé poterit infigniri? ' — Id %6- 
r0, dummodo aures mihi praebüeris elegan- 
tes, fic ponam in aprico , ut omnem tibi 
eximam fcrupulum. sire fateheris, non 
. 2 ln. 


145 jJ. C. Bonnet; de lege Judaeis per. 


infolitum 606 facris fcriptoribus , plural: 
numero loqui, ubi non nifi unicam aliquam 
intelligunt perfonam. Imo vero 66 
iique elegantisfimi , fic loqui amant Scripto- 
165. Quodfi haec fcripta legas verba: א[]/"‎ 
Divino ipfimet parentes ad. immolandos filios fuos 
fefe accinxere; ni: omnia me fallunt, fub pa- 
rettibus Jbrabamum , füb filiis intelliges j^ j- 
cum. Plurima collegit exempla Cl. 65915 
in quibus P/urglis indefinite pro uro alique 
e multis pohitur. Chrifto crucifixo maledi- 
xerunt lairones h.e. latro aliquis. Aliquoties 
Occurrit: Seriptum efe in Prophetis pro in ali- 
quo Propheta. (Ne vero repetam, quae lippis 
nota funt atque tonforibus, duo tantum adji- 
ciam exempla, in quibus ipfa Zngelorum. vox 
pro angelo atque nuncio aliquolegitur, alterum 
6 facris, alterum e.profanis depromtum lite- 
zis. Prius habetur 2 Pet. II: 1x. ubi ἄγγελοι 
ἑαγύϊ ng) δυνάμει μείζονες ὄντες indefinite dicun- 
tur, cum unicus intelligatur Michael Zfrcban- 

elus, quod clarisfime prodit Judas Ep. v. 9. 

lura hic dici poffent, ni brevis effe labora- 
rem.  Po[lérius extat in 502100115 4diace Fla- 
lif. 9. 291. ubi Tecme[fa 8 


— 34i, ait, τὴν δ᾽ ἄκλητος, ₪9 ὑπ᾿ ἀὠγγέλων 
κληϑεὶς, ἐφορμώᾶς πέρφι כ‎ -- | 
e— quid bancceinju[]us, ב‎ NUNCIO 1000 
Vecajus , fujcipis expeditionem? —— 
| Nihil 


nuncium trad. ad Act. VIT: 55. &c. 149 | 


Nihil itaque erit, puto, quod mihi jure obji- 
€i posfit, quando verba, lex per nuncios -4א‎ 
dita e) , (ic interpretor: per nuncium aliquem , 
nempe Mofen, tradita lex efl Ifrazüitis. (*) 


$ 5 


Sed res, quam dico, inaudita non eft, 
fiquidem Commentarii Mofaici locupletes 
fuat teftes, omnia Dei praecepta, quae lex 
illa comple&itur, per Mofen unicum ad po- 
pulum ifraéliticum perveniffe. Quin imo - 
erpresfis traditur verbis Ex. XX: 18. 19. 
Deut. V: 25. XVIII: 16. poftquam Jehova 
de monte verba Decalogi tanta majeílate, 
tamque horrendis fulguribus atque tonitrubus 
cin&tus, eft elocutus, noluiffe verba audire 
populum, fed refugiffe atque a Mofe pertiis- 
fe, ut is fibi Jehovae referret verba. Quid? 

quod, 

(*) Si qui forte funt, qui plane concoquere ne- 

queunt, Unicum Mofen plurali numero sí. 
Ass dici, & quidem ter ab AuGoribus diver- 
fis; hos monitos velim, ne ideo univerfam 
banc tra&ationem reiiciant. —Omnia enim, 
puto, bene fe habebunt, fi Mofi fratrem 44- 
ronem adjunxerint, Hunc enim etiam haud 
femel Mofi adítantem videmus, quando Jeho- 
và ad populum dedit mandata. Vid. Ex. VII: 
8. XII: 1. Lev. IE: r. XIII: r. alibique faepe. 
Alia, quae hic dici poffent, brevitatis (tudia 
Blentio praetermitto. | | 


Κς 


wr ca on αὐ νυν 
. 


I 





J. C. Bonnet, de lege Judaeis per.‏ 0 ז 


quod 5'oanties in Evang. cap; :ן‎ 17. Lex, in- 
> quit, per Mefen ee data ; gratia vero atque vc-- 
ritas per Jefum Chri(lum nobis obvenit. 1160 
jn antecefíum ; jam ipfa infpiciamus loca, 

de quibus eft fermo. ΝΣ ἑ 


+ 6 


Verba 48. VII: 53. haec funt: οἵπνες ἐλώ- 
βετε τὸν νόμον sic 0000 ὠγγέλων, מא‎ ἐκ ἐφυ- 
xeian. Ut omnia plana reddantur, primum - 
nexum verborum ob oculos ponam, , 04 
ipfa verba paucis illuftrabo. 

Nexus hic effe videtur: Stephanus, ad Ju-- 
daeis verba faciens, obiicit eis animi obfíli- 
Daciam , qua nunquam non incredulos fe 
praebuerint , atque reftiterint Spiritui fan- 
80. Id probaturus, Patres veílri, ait, 
omnes perfecuti funt Prophetas, qui nempe 
jllos funt hortati, ut aghitis peccatis, divi-- 
τό locum: darent Spiritui, letoque dedere, - 
quotquot vaticinati funt de adventu hujus 

ΠῚ ἢ. e. innocentiffimi Jefu, nemini male, 
omnibus bene facientis , fi mores ejus 16- 
fpiciatis ; fi vero doétrinam, veri re&tique 
Prophetae, fumma utentis lenitate, cum in- 
vitaret homines ad fidem , accipiendumque 
fpiritum illum, ortinium laetitiarum fontem. - 
At vero hunc vos non accepiítis, prouti me- 
ruerat, fed Patres veftros non imitantes mo- | 

| 0, 





ouncium trad. ad Act; VIE: 53. &c.. 1 


do, fed fuperantes quoque , Ipfum refputum 
δὰ crucifigendum tradidiftis, qui tamen pa- 
tienter adfumfiftis. Legem in praeceptis nun- 
£jorum, nec eam fervaílis. Hoc vult: Haud 
adeo mirum .effet, fi legi per Mofen vobis 
traditae vos oppofuiffetis, & nuncium ejus 
male accepiffetis, quippe quae tantas vobis 
advexit moleflias, ut nec re ipfa illam ferva- 
retis, nec fervare poffetis. 866 8 
illam patienter, nec vobis in mentem venit, 
Mofi, qui nunciavit vobis , eapropter exhi- 
bere moleflias , licet ad recufandam legem 
ek promiífionibus, antea a Deo clementer 
propofitis, haud una ad manus fuiffet cauffa. 
18 folummodo vos oppofuiflis, qui. loco 
legis ad Spiritum & Chriftum vos manuduce- 
re funt conatj. Hos ferro perfecuti effis & 


igne. | 
δ 7 


His aliquas adiicere liceat obfervationes: 
1), Lex hic opponitur Spirityi Gandia. — Legi 
non obfítiterunt Judaei, vid. Exod. XX: 19. 
Maxima eam receperunt in fe reverentia, 
Maofique traditori tanto majorem exhibue- 
runt honorem ; quamvis horrendis promul- 
garetur minis, & onus effet, quod nemo 
mortalium portare valet, nec ipfi Judaei un- 

uam , prouti decet, portarunt. וזו‎ 
axdo e contrario maximis obviam femper 

K4 ibant 


152 J. C. Bonnet, de lege Judaeis per 


jbant aufibus, perfequentes omnes, qui il. 
Jum offerebant, ipfum etiam Chriftum, qui 
'abrogatis legis terroribus tanta humanitate 
ad accipiendum eum invitabat miferos.  At- 
que in hoc pervicaciam- fuam prodiderunt - 
Judaei. ZEE 
e... $. 8. 


9), Δίκα Θ᾽ primum dicitur Jefus, quod 
fumma morum fan&titate fulgebat, fuum cui- 
que tribuebat, quin etiam non merentibus 

uaevis exhibebat beneficia, ficque cunétis 
& divinis & humanis fatisfaciebat legibus. 
Sed nihilo minus, ut ex oppofito additur , 
male a Judaeis tractatus & interfe&tus. eft. 
Dein quoque refpe&tu ad munus habito, hic 
jefus, 4/««,G- dictus, opponi videtur. > 
Propbetis ante memoratis, & 0/6 , legis nun- 
cio. Vis vocis enim eft cum in morum inno- 
eentía, benignitate ,, cet. 5 tumineritateatque 
rcGitudine , quemadmodum etiam δικαιοσύνη 
Mattb. lI: 15. hoc fignificatu fumenda eft. 
Jefus certe verus reBusque fuit — Propbeta. 
Omnes, qui ante & poft Eum Prophetarum 
nomine inclaruernnt, ipfeque Mofes, nonni- 
fi nuncii Ejus fuerunt, atquead Illum digitum 
intenderunt. Hinc etiam κατ᾽ ἐξοχήν Propheta 
-adpellatar Mattb. XXI: ττ. Tob. VI: 14. & 
alibi. Confer. etiam Deut. XVIII: 15. 18. 
Atque Archipropheta nofter etiam in exer- 
| cen- 
J 





nuncium trad, ad AQ. VII: ς.2. δίς, 153. | 


cendo fuo numere, δῖον fuit leniffinus & 
benigniffimus vid. Mattb. Xl: 29. haud ur- 
gens legem, fed peccatorum promittens ΓΘ» 
miflonem; praeter.fidem requirens nihil, 
fpiritum concedens divinum ; cum contra 
Mofes, & qui.ejus premebant veftigia Do» 
0165 , legeminculcarent , &iram Deitrans- 


. grefforibus minari deberent. 916 etiam d. 


Joannes 1. c. gratiam atque veritatem Jefa Chris- 
ü oponit Mofi, legisdoCtori. Refpici fimul 
poteft, quod Jefus umbras removit, quae ad 
iplum fe referebant. .. Hactenus de nexu. 


᾿ + 
9 |" 


Verba ipfa, quód attinet, notandum vide. 
tur: 1), Verbum λαμβάνειν hic, me judice, 
fignificat: im (4 recipere ,— a[Jumere, | Exempla 
hujus fignificatus exhibent Lexica, v. Matt. 
|]: 17. Chriftus patienter in [6 recepit. in- 
firmitates. noftras, - Marc. XIl: 19. uxorem 


= Fratris a[fumere cet. 2), Locutio εἰς ϑιαταγαὶς 


ἀγγίλων, varias experta eft explicationes. 
In difpefitionibus f,.in mediis agminibus, in- 
ter medios exercitus Zngelerum, ftipantium 


Jehovam , vertit Glaffius , Grotius & alii, . 


quod jud. 11]. 53. 1 Macc.* VI. 55. 2. Mact. 


XII: 20. verbum διωτάσσειν tanquam 00 mili- 


faris occurrat. Sed an id. fufficiat rei pro- 
bandae, iudicent 411, Cel. 1641200105 in 
^".^K3 Hor. 


154. 1. Bonnet, de lege Judaeis pes 


Hor. heb: duplidi modo verba fumi poffe ait, 
vel pa[five fic: actepiflis legein, quae vobifmet 
ipfis fatentibus homines dispofuit in ftatum 
Angelicum , nifi interveniffet crimen cum vi- 
tulo: [6ט:‎ a&ive hoc modo: 2666017115 8 
ad difputatianem internunciorum i. e. ut. propo- 
neretur per miniftros verbi divini & Prophe» 
tas, juxta votum veftrum Exod. XX: 19. cet. > 
Sed novas fere voci διαταγὴ tributas video n9- 
tiones, quas absque probatione admittere ne- 
mo tenetur. Nihil obftat, quo minus pre 
priam vocis vim, qua difpofitiones atque prae 
cepta fignificat, hicadmittamus , ut fenfus fit; 
accepiftis legem in praeceptis nuncii fc. Mofis? sie 
enim adeo frequentur pro ἐν legitur, ut vig 
id monere fit opus.  Senfu plane eodem «tig 
etiam per juxta, fecundum reddi poteft, ficudi 
Mattb. Xll: 41. εἰς τὸ wsevypa juxta praeconiung 
Sonae ,. Luc. XV: 8. eie τὴν γενεῶν fecundum f, 
juxta genus [uum prudentia antecedunt bonos. snali. 
cet, Sic7ulgatus quoque rem intellexiffe vide- 
tur, vertens: indifpofitione, G Syrus: intnanu 
praecepti. 
$ ro. 


Quod 3), ad vocem ἀγγέλων pertinet, de 
ea jam fupra fatis egi. Hic vero notandum 
eft , nuncii. hic fieri mentionem, ut eo ma- 
gis illucefcat Judaeorum pervicacia. Non 
nifi nuncjus Chrifti explicuit. Judaeis legem, 
. atque hunc nuncium in fummis habuere hono- 

| IL 


nuncium trad. àd Ac. VIE: 53. &c. τος 


ribus, quamlibet legem ,: quam explicuit, 
quam minime fervaverint. Jam adeft ipfe 
Orifíus, qui Mofen olim ablegaverat, nec 
islegem , intolerabile proponit onus, fed 
do&rinam bominis. ftatüi convenientis(i- 
mam, modo blandisfimo , plurimis firmat 
miracus, Spiritumque pollicetur fanctum 
credentibus. Huius vero func interfectores. 


6 1r. 


Ne quid reftet obfcuri, verfionem com- 
, matum 51-53, cum intermixtis interpre- 
tmentis adjicere liceat: Dura vos eflis cer- 
vite £9. incircumcifis. cordibus auribusque ἢ. e.: 
immoti mala veítra perfiftitis mente, ftupi- 
ditas cordibus, & auribus veftris adhuc ad-- 
haeret furditas, nec refciffae funt malae hae 
affe&tiones, ut percipere & audire valeatis, 
quae vobis proponuntur. emper Spiritui S, 
dfiflitis i.e. mentem illam divinafapientem , 
& libere, absque legis terroribus quaecun- 
que bona adfpirantem, quae Dei donum eft, 
refpuitis, omnesque ideo perfequimini,qui vos 
hortantur, ut libere, iniuffi, nec lege coa- 
₪1, Deo ferviatis. Non fide, qua hanc adi- 
pifci poffetis mentem , fed legis operibus 
beari mavultis. ΕἾ vos C9 Patres וז‎ tm 
:ול‎ eodem plane agitis modo. Quem illi Pro- 
phetarum. non. funt. perfecuti ὃ atque. 070 occi- 

derunt 


196 7. C. Bonnet, de lege Judaeis pe 


derunt eos, qui *el praenuncii fuere adoenturi 
ilius Viri optimi , qui nil minus, quam mor 
tem meruerat, "ri illius atque gratiofi 
Prophetae JefuChrifti. Obiurgarunt fcilicet 
peccatores, fimulque monuerunt, ut ad fu: 
turum hunc Virum integerrimum , magnum: 
que hunc Prophetam oculos intenderent | 
cujus adumbrationem in cerimoniis habuere, 
eique credentes, liberationem a legis male- 
dictione ; quam promeruerant, reciperent, 
ficque a lege liberi, lubenti tamen animo le- 
gis praeftarent praecepta. Sed haec illi con. 
coquere non potuerunt, ideoque monitores 
adeo male tractarunt. Hoc fecerunt Patret 
vellri; vos vero multo longius progrefti Jp/ius 
apparentis hujus Benefa&toris & Archipro- 
phetae proditores occiforesque fadi eflis, quum 
oftenderet vobis, quam parum legi fatisface. 
re valeatis, invitaretque ad fidem , accipier* 
damque mentem illam coeleftem. | Qui tamen 
legem illam fecundum nuncii alicuius , non ipfius 
Chrifti, inflitutiones, intolerabile onus, ma- 
ximis in transgreffores additis minis, patien- 
ter recepiflis , nec ideo ferva[lit. | 1108 fane 
2610108068 effe oportet ,/ 001 legem adeo fe- 
veram, cui fatisfacere nullo modo valebant, 
ideoque neceffario ejus fe maledictionibus 
fubiicere debebant, legem inquam, quae 
inevitabile aeternum advehebat exitium luben- 
tes recipiebant , ejusque traditorem fummis 
| eX 


nuncium trad. ad 10. VII: 5. &c. 7 


etiam efferebant laudibus, licet vel nuncius, 
non auCtor legis fuerit; fed vero illum,qui able- 
gaverat nuncium miolefliffimae legis, quum 
poft humana appareret forma; adeo refpue- 
bant, ut etiam cruci addicerent, quamvis ne 
minimum quidem ipíi poffet objici male fa- 
&um,& doctrinam ejusadeo lenem veramque, 
tanta propofitam ab ipfo pratiaatque humani- 
tate, praeter fidem nil quicquam poftulan- 
tem, maximis munitam miraculis, excellen- 
üfina promittentem praemia,.——- odio 
perfequebantur plus quam vatiniano,: plane- 
que exfecrabantur. ——- Num fatlucis huic 
a&uderim 1060 , tu judica, Lector. 


O8 τ 


Ad alterum progredior locum, qui extat 
Cal. 111: -19. ubi iterum nexu textus primum 
oboculos pofito, aliquas dein adiiciam obfer. 
vationes, verba noftra fpeciatim fpe&tantes. 

Quod ad Nexum pertinet, cuivis oppido 
in oculos incurrit, in eo effe d. Paulum, ut 
demonítret , non nifi hl fidem viam patere ad 
beàtos, Probat propofitionem ex incluta illa 
promiffione , qua Deus dignatus eft Abrabha- 
mum atque femen ejus. Promifit nimirum 
Deus, omnes terrae gentes beatas praedi- 
catum iri in Abrahamo atque in Semineejus, 
h. e. fi Abrahamum fequantur & ejus Semen: 


- 


196 J. C. Borinet,' de lege: Judaeis per 


Id: vero. Sémen Ομ effs neo enim hoc 
Bomen de quocunque Ahrahami femine hic 
dicitur ,. fed de Uno aliquo extantiori. Czre- 
didit vero Abrahamus Deo; hinc eos,. qui 
eum fequi: volunt, etiam credere oportet. 
uis omnium magis Deo credidit, quam Je- 
fus, Chriftus? Hoc ergo illius Semen qui 
fequuntur, fane hos etiam credere oportet. 
Quid etiam praeter fidem Chriftus requirit? — = 
inc juxta hanc Dei promiifionem fola fides 
ad'beates aperit aditum. — Obfervat Paulus, - 
legem poftea latam hanc ad coelos viam non 
fuftuliffe, quum Deus fibi non contradicat. | 
Id anfam: dedit , obje&ioni removendae. 
Quaerere aliquis poterat: Quid igitur lex fibi 
vult, fi vitam non adfert? — Refpondetur: 
Legis finis erat, ut imbecillitatem humanam 
in illuftri collocaret. . Quo enim plura erant 
praecepta, eo plures etiam accidere trans- 
gresfiones; atque ubi lex expreíIa non extat, 
homines: nec peceare. fibi falfo perfuadent. 
Hinc lege palam fa&tum eft, | homines effe 
peccatores, nec vitam , fed mortem meruiffe. — 
iNec diutius durare debuit Lex, quain usque 
ad Chrifti, Seminis illius Abrahamitici, appa- — 
ritionem in terris, ad quem illa fpectabat 
promiífio, omnes, quicunque adejus [6 applica- — 
turi finr .focietatem , beatos e[Je praedisandog. —— = 
Sequuntur jam verba, .quae diligenuüorem - 
noitram requirunt operam. Uo | 
4. 15. 





β nuncium trad. ad Ad. VIE 53..&c. 159 


9 13. 


Addit némpe. |Ápoftolos: δΔιαταγεὶς δὲ 
ἀγγελων, ἐν x ere μεσίτῃ, ἢ, e. fiquidemilla Lex 
an(litusa ef? per nuncium aliquem fc. Mofen, 
opera mediatoris allcuius ; is vero mediator fuit 
Chriftus. Obfetvo 1). Vox διαταγεῖς eiusdem 
originis & fignifigatus eft cum διαταγὼς AG. 
l.c., ideoque non dubito, phrafin διαταγεὶς 
δὲ ἀγγέλων eodém interpretari modo, quo. 
illam εἰς διαταγὼς ἀγγέλων fum" interpretatus. 
Res ipfa poftulat, ut de Mofeiterum 60216 
mus; isenim folus fuit nuncius, quo ufus eft 
Chriftus , in monte apparens Jehova, ad 


explicandam populo legem. 


$ oic 


Obfervo 2) verbá ἕν χειρὶ várias quidem 
patiinterpretationes, fed fimpliciffime idem 
mdicare, quod antecedens praepofitio 8 
per f. opera alicuius. Quare & Syrus utram- 
que membrum is zanu vertit :- [BI s Ec 
TX: Tet? ubi notandum quoque eft, 
fingulariter hic angeli (פתובן)‎ nomen po- 
ni, ut eo clarius ad Mofen alludi patefcat. 
Sic iv xe» legitur. 42. Vll: 35. ₪ 50, 
& alibi. Haec quidem faciliora ₪ 

u OI 


160 J. C. Bonnet, . de lege. Judaeis per 


$. 15. 


Sed 53), vox μεσίτης hic altioris videtur effe 
indaginis. Vulgo Mofes hac voce indicari 
f'atuunt. Sed ignofcant mihi hujus fenren- 
. tiae patroni, fi haud absque graviffima caufa 
hic de Chrifío cogito. Equidem provocant 
ili ad Deut. V: 5. ubi Mofes, Ego, inquit, 
fleti inter. Z'ebovam &9 inter vos. ills tempore. ad 
4ndicandum vobis verbum Jebovae cet. Sed haec 
verba mihi certe non smeédiatorem, fed folum 
nunciumfignificare videntur.  Mediatoris enini 
ratio talem innuit perfonam, quae diffidens 
tes conciliare ftudet, ideoque utriusque par- 
tis caufam agit apud partem adveríant, 
Hanc vero mediatoris per(onam inter Deum 
hominesque nemo omnium unquam induere 
potuit quam Chrif/us, quod etiam expreffis 
Paulus afferit verbis 1 7:m.II:s. Quis enim 
viventium Patrem poteft adire, lucem inhabi- 
tantem inacceffam, ut Ejus ad homines acci- 
pidt mandata , atque apud Euridem caüfarn 
agat mortalium, praeter Illum, qui in 7% 
iris eft finu? Neque homo pro fratre, ne 
que angelorum quisquam aptus eft, ut pro 
nobis intercedat. Quare nec Mofes Mediatv- 
sis titulo erit honorandus. 


$. 16. 


€ 


per nunc. trad.ad Act. VII: $5. &c. 1 


$. 16. 


Obfervo 4) ipfum Paulum hoc in loco, 
verfu fequenti 20. fatis fignificare,quid nomen 
| μεσίτηφ hic fibi velit. Ait enim, mediatoris 
| ideam daas requirere partes adverfas, unius 
. won effe mediatorem. | Verum, addit, una tan- 
| tam pars 6]? Deus 10. Pater. Per fe patet, 
alteram partem 6016 Homines. Quum legem 
promulgaret, Chriftus tanquam Dei mediator - 
produc , non hominum, fiquidem Ejus poftu- 

ta propofuit hominibus, idque modo Deo 
ügniffimo, fumma fulgens majeftate, quare 
& nuncio fuit opus, qui perterritis homini- 
bus referret divinitus dicta. Quo haec fpe- 
Gent, facile eft intelle&tu. — Primum quum 
dicitar : opera mediatoris alicujus legem 6 
| publicatam , hoc intenditur: = Non ideo la- 
tameffelegem, ut homines ejus obfervatione 
viam mereantur, fiquidem ipfe Pater eam 
non tulerit, fed Mediator, ut nempe jura 
Dei oftenderet, eoque ad fidem adigeret, 
quum intellexiffent , fefe ad praeftanda omnia 
plane ineptos effe. Itaque Chriftum hunc in 
modum loquentem audire mihi videor: Vos 
miferi mortales non nifigratia beati effe pot- 
eftis, quam Deus promifit credentibus. 
Fallimini, quotquot propria fanctitate coe- 

Bibl. Haganae CI. VI. F. 1. L lum 


\ 


162 J..C..Bonnet , Diff. de lege Judaeis. - 


]um mereri volueritis. Hoc ut facilius intel- 
ligatis, exponam, quae forent praeftanda, 
fi beata ipfimet potiri velletis vita. En vo- 
bis legem, Dei'exponentem jura! Nonideo 
propono , ut perfecte obfervétis, quod quidem 
ἀἐδύμαγον: fed ut inde .veftram . cognofcatis 
miferiam, eóqwe cupidius fide arripiatis pro- 
miffiones. >--* Itaque probavit Paulus, 16- 
gem 0116 latàm propter transgrefliones, % 
ut 2360820805 fit ad Chriftum. 


$. . 17. 


Deinde, duum addit Apoftolus: 16 vero 
siédiatór not efl unius Dei, fed etiam homi- 
num, hoc vult: Nomen Mediatoris in Chri- 
ftum non plene caderet, ni fe quoque ceu 
hominum ftitiffet Mediatorem apud Deum. 
Itaque plane erat neceffe, ut fervi peccato- 
ris indueret' formam, atque .tentatus omni- 
niode, exantlatis omnibus miferiae mortis- 
qae laboribus, perfe&toque redemtiohis opere, 
.ad Patrem rediret, pfo hominibus interce- 
dens, fümimisque sb Illo contendens preci- 
büs, ut rémittat péccata, nec imputet legis 
transgteffiones, fed promiffionum memor vi- 
 tamlargiatur credentibus. Ttaque probat his 
Apoftolus, Chriftum debuiffe venire ceu fe- 
Inen Abrahami i. 6, veruin hominem. Per fe 

, es -8ק:‎ 


per nunc. trad, ad &ct. VIT: 53. 800. 3 


patet, hoc tempore apparitionis Chrifli ho- 
minis ceflare debuisfe legem, fiquidem juxta 
Dei promiffionem Peati funt praedicandi illi, 
uiin hoc funt Abrahami Semine, ἢ. e. Chri- 
um fequuntur, ei.credunt , . ejus faciunt 


| 4 | 
.$. 18. 


Tandem 5) non emphafi caret δὶ ὠγγέλων, 
Objici nempe poterat: 16ק1‎ Paulus adfirma- 
vit, Semen Abrahami, ad quad pertinet pro- 
miffio , effe Chriftum. Sed quum legem pone- 
ret Chriftus, adparuit hominibus. Propterea 
juxta promiffonem ipfam illi funt beandi, 
qui legem obfervant. . Hi enim foli dici pos- 
funt in Chrifto.legislatore. effe, qui iniuncta: 
praeftant. —-«. Sed refpondetur: Equidem 
ille legislator idem fuit, qui poft tanquam 
excellentiffimum Abrahami Semen adparuit. 
Sed tunc tanquam Deifilius, non Patriarchae 
nepos prodiit ,. ideoque per nuncium Mofen 

. eum.hominibus egit, fiquidem ejus fulgorem 

" mortales ferre nequirent. Quum Chriftus fe 
ceu Abrahami Semen oftendere vellet, id 
fieri debebat modo rninus augufto , ut nuncio 
non fit opus, fed Ipfemet ab hominibus adiri 

| ἃ audiri poffet. — = | 


164... C. Bonnet, Diff. de lege Judaeis. 


> 1g. 


His praemiffis, commata 19 ἅζ 20. ficego 
intellexerim: Quid, quaeris, lex fibi vult, 
fi per eam nemo beatus reddi poteft? . Re- 
Ípóndeo : Eapropter antecedentibus pro-. 
misfionibus, fecundum quas beantur, quotquot 
Abrahamo ejusque femini Chrifto fe fiftunc 
focios, eít adie&ta , ut homines, quanta 
Deo debeant , quamque nullo plane modo 
. Dei iuribus fatisfacere valeant , intellige- 
rent. Hinc eousque tantum durare debuit 
lex, donicum libuerat Deo , femen illud 
Abrahami mittere, cujus aífTeclae absque le- 

is operibus 1014 fide iunt beandr. Quod id | 
f mes tunc non veniíTle cenfendum fit, cnm 
lex lata eft, inde clarum eft, quod iniunéta 
eft per Mofen nuncium , quo opus erat ob glo- 
riam coeleftem, qua cinctus erat legiflator: 
Sed [emen Jbrabami non Dei, fed hominis 
indui debebat forma, ut cuivis mortali ad id 
aditus pareret, absque nuncio. Si forte in- ' 
ftas, Chriftum Mofi tamen legem tradidiffe ; 
fic habeto: Non ideo ceu Abrahami nepos 
eft fpe&tandus, fed «eu mediator, & quidem 
Dei, unde denuo efficitur, Eum poftea eti- | 
am ceu hominum mediatorem venire debuis- 
fe, cum alias mediatoris ideam non exhau- 

5+ 





רשה אמש - = wem‏ ה>רש- הר 


per nunc. trad. ad Act. VII: £5. &d. 164 


fiffec. Simul hinc patet, legem cognofcen- 
dae debilitati humanae tantum inferviiffe: 
mediatoris enim non eít, leges ferre; Sed 
Dei jura exponere poterat, ut fic homines 
ad expetendam: gratiam adigeret, quae erat 
aDeo promiffa: — Num hic quoque bo- 
ni Interpretis admini(ltraverim provinciam, 
iterum tuum efto, Lector, aequa pondere. 
re lance. 


6. 20. 

Tertius reftat locus Ebr. 11: 2. qui mini- 
mis urgeri videtur difficultatibus. 'O δὶ ay- 
γίλων λαληϑεὶς λόγος rurfus אק‎ eft per nuncium 
aliquem , nempe Mofen promulgata, atque oppo- 
nitur falutis praeconio , ab Τρίρ Domino 
primum ,peracto, poít ab Ejus apoftolis, 
Cf. c. X: 28, 29. Additur verf. s. fqq. Nec 
enim. /ingelis h. e. cuidam nuncio, Mofi fi- 
mili, fubiecit Dominus Ecclefiam N. Τὶ; fed 
ipfe Filius Dei infra genios coeleftes defcen- 
dens noítram adfumfíit carnem, bominibus 
regni fui naturam expofuit, atque credentes 
in fe baptizatos collegit. Hominum dux 
falutis conftitutus, Ipfe homo factus eft, 


hominesque fuos dicit fratres. ——  Mofi, : 


ceu angelo cuidam, fubje&tum fuiffe popu- 
lum Ifraéliticum, cujus quippe dux per de- 
L 3 fer» 


> / 


מ 


166 1. C. Bonnet, Diff. deleg. Jud. &c. 


fertum eft conftitutus, ita ut in Eum quoque 
baptizati lfraélitae dicantur 1 Cor. X: 2. non 
dubitabit, quisquis Mofis Commentarios vel 
adfpicere voluerit. Sed Angelis five coele- 
ftibus five infernis illos effe fubditos, ego 
quidem minime dici poffe puto, quamquam 
interdum beatorum geniorum opera illis 
quam maxima exhibita fint beneficia, qua- 
lia & in N. T. locum habent. —— Pro. 
miífae brevitatis memor hic orationis meae 
filum abrumpo. 





HERMANNI .TOLLII 
ORATIO, 


PORRO 


MAGNORUM VIRORUM GLORIA, AB HI- 
STORIARUM INTERPRETE , "NON -— 
TEMERE OBSCURANDA. 


publice dicta 
Harderovici Gelrorum ad d. 15. Junii 1770. 
Cum fa[ces poneret, Academicos. 





PeuiLLUSTRES AC GENEROSISSIMI ÁCADE- 
MIAE GELRO-ZUTPHANICAE CURATORES, 


σι ItrLvsTRIsSIMO ΗΟ CoLLEGIO AB 
ACTIS ES, תו‎ AMPLISSIME. | 


Quorqvor PRAETEREA ADESTIS , CUJUSs- 
CUMQUE ORDINIS ET LOCI AUDITORES 
110 !11ג1551א ג ו‎ 


(Qui in ceteris Hiftoriae laudibus 


haec maxima eft AA., quod imitan- 
dorum % fugiendorum exemplà pro- 
L 4 ponit, 


168 H.Tollii Orat. pro magn. Vir. gloria 


ponit, in vitas hominum intueri tanquam in 
fpeculum jubet, & ad optimi cujusque ἧς 
probatisfimi imaginem mores vitamque no- 
ftram conformare: tamen, ut folent in ce- 
teris quoque rebus, quae pulchrae eaedem 
arduae efle, ita fummam hanc utilitatem 
magna cum praecipiendi difficultate conjun. 
&am effe, qui quidem periculum fecerint, 

confitentur omnes. | 
Habet antiquitas , habet majorum noftro- 
rum aetas viros illuftrisfimos , qui famam. 
ad pofteros tranfmifisfe meritis & virtute 
quaefitam videri poffint atque adeo debeant: 
Sed, quod virtutis ofüiciique praemium am- 
plum, fanctumcaftumque 6116 oportebat , vehe-, 
menter extenuavit, obícuravit & delevit ma- 
ligna quorumdam hominum obtrectatio & in- 
vidia, Sienim Annalium omnium memoriam 
accuratisfime replicemus, in univerfis totius . 
antiquitatis monumentis vix unus erit aliquis, 
de quo idem & conftans fit hominum judi- 
cium, qui, dum laudatur ab his, non cul 
petur ab illis, quemque adeo proponere Au- 
ditoribus, & in exemplum , omnium fuffra- 
giis comprobatum , posfimus commendare. 
Intelligunt quidem idonei harum rerum 
judices in praeítantisfimorum hominum me: 
moria obícuranda faepe invidiam plus vale- 
re, levitatem quamdam & errorem popu, 
larem, quam gravitatem reCtumque judici- 
UID; 


| 
| . . | : . 
ab Hiftoriogt. non temereobfcur. 169 


un: cum tamen eadem illa óbtreCtatió 
pon hanc folam fundo no(tro minetur calami- 
tatem , nt Hiftoria, quam vitae magiftram.ad- 
Dirau funt Veteres, omnibus deítituta imi- 
undorum exémplis, ad morum difciplinam 
lutilis videatur & vana; fed cum hanc eti- 
am aetati noftrae intentet fecurim, ut ere- 
pto justisfimo virtutis praemio. honore & 
gloria, homines .virtutem minus diligenter 
colant, fermonem illum, quem laeta a me 
expofcit hujus diei folemnitas, P'irerum mag- 
mrum gloriae dicare decrevi, ab Hifloriarum in- 
Mrtrete nou temere abfcurandae, --- = 
Quod dum aggredior, vehementer certe 
ülcrem , ut meain dicendotenuites infignem 
(€ re] magnitudinem & difficultatem ca- 
Pere poffet ac fuftinere, nifi illud in primis 
mihi-animum adderet AA., quod Judices 
quii de re veftra dati fubtilem illam & ele- 
δλῃίρῃη orationis copiam vix videmini defi- 
are, Quomodo enim vos, Viri Illuftris- 
Ii, Ampliffimi, Celeberrimi, Oratori pro 
Virtutis gloria , quamvisexiliter , dicenti non 
diéntiremini, qui dudum meritis veftris in 
"4m gloriae poffeffionem veniftis, qua ma- 
Blortm virorum plurimos injuria pulfos effe 
diertiur, quique ad eandem incendi debere 
inlammari cenfetis omnem hanc civium 
ü rorum coronam. | 
llàque 206116 agimis AA. ; "dicentem be- 
2 | Ls5 niyos 


- 


:δ' 0706ב‎ ὩΣ τα ,קב‎ 


TUI. I VZRDITLIIÉIT InDET ג‎ 


* 03 gv ן‎ vm *J- B . -- 2e > ΄συσι 
- ב"י ג 1 יי‎ P “ὦ em 5 -- -— 
- -- 
==. po. cm 9 -“-οὖἷ qu ——Ó קנש + יש=-₪ שיש‎ - A— 
= - hdasinenbeb ac da. 24% AA BAM Jui ILLI 
- - - 

= = —À μα - רש‎ que od CDU Em, ישש‎ A — - ₪ -ך‎ - 

--= > = ee d o 0 = = == ם-י ₪ ג‎ ἃ». GMT. 
- מ"ח - .7- 5" --- > רירש‎ Φ-- τ - - 

5 - «Ὁ ub ipn. o^ == ו‎ d o a— e Mt c 24 *- ὁ... az - 

- - 
-- "$99 00 «“« "ὦ -=-- ה --חדי‎ "." -- 
dio. = -0-%== == e est e e adus o nda. . Pv 7996 94 --- 
-. ₪ 

«κ᾿ m omm ome T -— vom mi "- ὦ‏ אופא e pepe * que‏ "ישי 

Pot 9 ———— ₪7 0 c —— A Ame 0-0 0-21 e a M. m 

. - - 

gue grecum - —— - "ὦ -- * 9 9 Py "ד‎ 995. ιν ὧν 25. 

₪ - = .98-ה‎ = dise == deba diat - — Jer αδρλά».... -“ωψ 

- > --> ooo e 

-΄-.“» cred δ ὦ m - 9=ו.‎ 


2 "EP דב ידיי רדש‎ .-."185" o «6. πα. 
. ————. 5 “οὖν. “ὦ Lui 41 ὦ : 
- - - . 


zl נכזש ב‎ ΣΙ Ξε mImeLL£R OM OY 
. = - - . 
TIRL2ILLT VIDA נהננבת‎ 2385 Alz2 Z6 


LI‏ שש 
σὴν ] t — == ιν. α..Φ‏ רל = A‏ חקי = -₪ - 


₪- 
2 
== D ead bea. εἷος οὐδ -6 
«Ὁ 


DLITUTIV‏ . זנחית, 5-6 שו תפם- 
ὌΣΣΕ ΣΕΣΣΣΣΙΏΣΣΒ 2-2 0‏ 

| הזו :םגה .575784 מנ52 .₪ םש 
5 ב ,8 ΕΞ‏ 157 5:26נ78% 200 


- == -- 5 o0 
-— 1-=- "τῳ σον. - 3₪₪- = E = “Ὁ *- ₪- - 
1 5-5 be ^o 0-0" 0-9 unns ὦ». ὦ. ὦ». ἃ»... T A vl. acude 4 
> A- L 
ς ἃ celev 


ג 5 =-שו 


2:13 1}58:15 6002250025 VIX uzs$ erital 
₪6 ς-" 10522 & cznítans fit bominum 
612, qui, cum laudatuzr ab lüs, noi 
pe:ur a5 lins, quemque adeo proponer 
ditoribus, & in exemplum , omnium 1 
giis cemprobatum , posfimus commen 

]ntelligunt quidem idonei harum ז‎ 
judices in praettantisfimorum hominun 
inoria obfcuranda faepe invidiam plus 
re, levitatem quamdam & errorem | 


larem, quam gravitatem reCtumque ji 


Po 





LI 


toriogr. non temere obfcur. 169 


"um tamen eadem illa obtre&atio 
c folam fundo noftro minetur calami- 
it Hiftoria, quam vitae magiflram ad- 
int Veteres, omnibus deítituta imi- 
m exemplis, ad morum difciplinam 
videatur & vana; fed cum hanc eti- 
ti noftrae intentet fecurim, ut ere- 
tisfimo virtutis praemio. honore % 
homines virtutem minus diligenter 
fermonem illum, quem laeta a me 
: hujus diei folemnitas, P'irerum mag- 
oriae dicare decrevi, ab Hifloriarum in- 
non temere abfcurandat. —— | 
| dum aggredior, vehementer certe 
n, ut meain dicendotenuitas infignem 
1 magnitudinem & difficultatem ca- 
flet ac fuftinere, nifi illud in primis 
imum adderet AA., quod Judices 
כ‎ re veftra dati fubtilem illam & ele- 
orationis copiam vix videmini defi- 
Quomodo enim vos, Viri Illuftris- 
unpliffimi, Celeberrimi, Oratori pro 
; gloria , quamvis exiliter , dicenti non 
remini, qui dudum meritis veftris in 
loriae poffeffionem veniftis, qua ma- 
ἢ virorum plurimos injuria pulfos effe 
iur, quique ad eandem incendi debere 
mmari cenfetis omnem hanc civium 
'um coronam. 
ue adefle animis AA. ; dicentem be- 
L5 nivo. 


170 H.Tollii Orat. promagn. Vir. gloria 


nivolentia, veftra fuftentate , & remomnem, 
quam breviffime tranfigi poterit, cognofcite! 
Jam. primum, quoniam. cauti Hiftoriarum 
Interpretes veritatis fe nuntios & profiteri & 
raeítare folent, facile intelligitis uberrimam 
hic 156116 dicenti materiam; de veritate & | 
errore, de utriusque fontibus & cauflis .co- 
piofe difputari, omnemque Diale&ticorum de 
teftibus explorandis ὅς numerandis difciplinam 
hic longa' oratione excuti poffe; Verum , 
date mihi banc veniam AA., ut omnem hanc 
fubtiliorem , difputationem . circumfcribam 
ex hoc meo fermone & tollam , cum veftra 
praecipue eruditio moleftum hoc ad dicen- 
dum. audiendumque opüs füupervacuum facere 
videatur. ΝΞ | 
.Hiftoriarum igitur Interpretem hic poni- 
mus talem, qui in factis magni exantiquitate 
virj verfetgr certis & exploratis, eademque 
ila ad tecti judicii rationem exquirat, ut, 
collectis diligenter omnibus & confideratis, 
tandem cogitationum fuarum aliquam quafi 
fummam facjat, & veram cujuscunque homi- 
nis imaginém effingat. Tum vero Clemen- 
tiam perfectisfimi Numinis .& juftitiam illi- 
batam , utramcue & infinitam , humani judicii 
regula metiri fi non impium.& temerarium 6+- 
ilimet; certam tamen. adhibeat & aequam 


᾿ formulam, ex qua num.laudandus fit ab. ho- 
mine.:bamo ;; an vero culpandus pronunciet. 


Ple- 


 sbHiftoriegr.nontemere obfqurz 171 


Plehum profecto opus aleae, % tanto 
gravius judicium ,. quanto: memoria unicuj- 
que ἃ ad pofteros fama, carior eíle folet., 
éatend$ autem difficile 4. quatenus nullam hi 
rej honoris fui defendendi habent. faculta- 
tem. תתת--‎ ͵ 
91 igitur omnibus, quae inter homines 
fubt, judiciis, aeguum;confideratümque judi- 
cem -praepofitum eífe-volumus, .multo.certe 
minus ad hanc cognitionem vel leves admit- 
tendi erunt vel iniquiz, Abüt hinc oportet 
odium , . gratia , "fufpiciones, coniecturae , 
livor inprimis & maligna calumnigndi libido! 
Contra, quae 8 Philofqphis & [6005 ;accepi- 
mus rerum 66%6ץ‎ aeftiipandarum praecepta, 
univerfa illa obferyentur & cumulata. . . 

Praeter has autem notas leges ὧς apud 
Omnes pervulgatas, habent ili, qnorum 
gravitas ὧς modeftiay mortuorum memoria 
Integre incorrupteque ,aeftimanda cenfetur, 
multas propriaseautiones«X domefticas , quas 
adcommunes illas adjici ipfa judicji. bujus vis 

natura videtur poffuare. > > E 

Qui infella vel tribünali civium: caufas 
difceptat, fingula cognofcit hominom facta, 
p:eliones, crimina «,. Nofter judex: omnem 
hdmjnem ejusque famam;-ex- factis univer(is 
Judicar. - llli; vel- abfolvendus reus eft vel 
condemnandus 5 ilie rerum, & temporum 
cauffa interdum etiam;excufandus. Ille ip.fuo 

ver. 





172 H.TolliiOrat. pro magri. Vir. gloria 


verfatur jure, certo ut plurimum, & defi- 
nito; Hic in vario, faepe etiam obfcuro & 
flu&uante. 

Videantus haectanta judiciorum differentia 
quam in cautionibus adhibendis vim habeat! 

Primpm igitur hoc fatis conftat ,, homi- 
, num genus adhoheftatem natum, indeab 
,כ‎ Adamo, malo cultu pravisque opinioni- 
, bris dudum corruptum, corpore naíci cam 
» fragili & infirmo, animo, itaad moleftias 
,, 20%10 , humili ad timorem, molli ad.]abo- 
, res, prono«dlibidines " utnemo unquam 
mortalis homo & caducus tàntam triftiffimae 
hujas corruptelae vim füperare potuerit & 
funditusevertere; fed contra univerfum ge- 
nus noftrum, nosque adeo finguli ex viuis 
virtutibusque mixti quafi videamur & tem- 
perati. - ZEN 

Po£&tis fortelicet & Pi&toribus, perfectam, 
detraCtis omnibus vitiis, hominis imaginem 
effingere; Hiítorictts, quam quaerit hone. 
ftatem & virtutem, in uno homine reperire 
confüummatam non poteft. / 

Ariftides, Cimon, Epaminondas , Camil- 
h, Fabricii, Reguli, Boéthii, Melanchtho- 
nes,: Grotii, εἴ aequaliter fanctitatis & 
juftitiae, atque armorum vel fapientiae lau- 
de floruerunt , abfolutionem tamen illam 
perfectionemque probitatis , in qua repre-. 
hendi nihil poflit , nori funt affecuti. —1 

"ג 


ab Hiftoriogr. non temere obfcur; 174 


Valent hic mirum quantum coeli, corpo. 
ris, civitatis, aetatis, educationis, ítudio- 
rum, vitae denique, quibus aliquis utatur , 
temperationes & ratio; quaeque inde affer- 
tur homini & inferitur quafi nota, five ut 
graeca utar voce, xeeáx!»e , emollire quidem 
illam, regere, continere eruditione, fapien- 
tia & religione poffumus omnes, atque adeo 
debemus; qui autem correxerit univerfam- ὅς 
penitus emendaverit, inventus eft nemo: —- 

Hinc, quos meritis excellentes fufpici- 
mus ἃς admiramur , eosdem faepe turpifftmis 
vitiis immerfos elle indígnamur. ——- 

Magnos cogitate Alexandros, Conftanti- 
nos, Elifabethas, Henricos, Ludovicos, 
Petros, &.intelligetis profe&to praeftantiffi- 
Ios viros non tantum noxis atque peccatis, 
fed interdum criminibus etiam, fuiffe obno- 
xios. | 

Hos igitur an a peffima illa parte fpectán- 
dos auditoribus praebebit Hiíloriarum inter. 
pres? condemnandos fiílet & abominandos? 

Equidem Criticorum gentem ex ipfa natu- 
ra fenfüque communi prudenter hanc deri- 
vaffe legem exiitimo. ,, Quod excellens (it 
» & magnum in cunctis rebus pulchro niti- 
» doque praevalere: quemadmodum enim 
» ignem, qui in focis noítris quotidie accen- 
,; difolet, purum licet & illibatum, non ita 
.» flupemus ὅς admiramur, uti folem, lu- 

ZEE » Dam- 


\ 


174. H.'FolliiOrat. pro magn. Vir. glori: 


, namque, tafnetfi & obfcurentur nonnum 
, quam & maculis notentur: ita quidqüii 
delicti expers fit, .culpám quidem vitare 
verum illud folum,quod grande fitatqueam 
- plüm, admirationem concitare, Conferen 
da igitur vitià virtutibus effe, δὲ una faepi 
ככ‎ fublimitate, unius fententiae magnificentit 
,, Cuncta redimi peccata," —— 22 
Hac regula, qua Homeri, Platonis, De 
mofthenis ingenia judicavit princeps Criticaé 
artis Longinus, nos magnorum virorum 
merita & famam metiamur, | 
Noxas illorum ὧς deli&a fateamur, indK 
cemus etiam ; & animi , honoris ac glo- 
riae, ficut omnium rerum magnarum, do 
Jeamus tam lubricam effe & praecipitem al 
tudinem: Virtutes vero, refque praeclaré 
& fapienter geftas laudemus, ad imitatio- 
nem commendemus, iisqueipíis, fi magnum 
animum, altum & exaggeratum prodant, 
vitiorum maculas elutas quodammodo & re 
demptas effe largiamur. Deinde in ceteris 
omnibus, dum perfecta moderationis exem- 
pla fruftra circumfpicimus, celebremus ta. 
men illos & veneremur etiam, qui ut per- 
fe&i effent , fedulo laborarunt. ——— 
Ita cavebrmus certe, ne, qui apud pofte- 
ros magni cognomen adhuc obtinuerunt , 
inde a noftro feculo fe[fimi audiant, & qno- 
| rae 


ab Hiftoriogt. nontemere obfcur.- 173 


0:86 aetatis propria haec labes feratur & 
macula, oirtuti invidere, == EE 
Hujus autem rei iniquitatem & infamiam 
attente mihi cum' animo meo cohfideranti, 
nova exorirr cautio videtur & provifio, ut 
nempe temporum momenta ὃς conditiones 
rerum , in quibus peccatum effe: dicatur, 
diligenter perfcrutemur, —— 0 
Quod enim peffime aliquis vel 60116 vide- 
ri poflit, vel omíifrfle', fi, praeter ipfius 
culpam, tale fuerit, ut aliter fieri vel omni- 
no non potuerit .vel' difficulter, neceffitati 
donandum effe graviffimi cenfent ὅς 1606- 
riffimi Philofophi, vel eo excufándum ma- 
gis, quo major obftiterit officii faciundi diffi- 
cultas; — 7 7€ "ERN 
Nihil, ut in rem praefentem. veniamus, 
nihil turpius & impium magis ne cogitando 
quidem conjici poteft, quam , fiin Religione 
& Dei cultu illas opiniones, illos, ritus ad- 
mittat quis & obfervet ;' quos perverfos'effe 
noverit, & a fummi Numinis voluritate re- 
motilimos. —— ' '  — - | 
Jam; ne Conftanuni M. utar exemplo, 
vix habet omnis Hiftoria, quem cum 'Petro 
Magtüo, Rufífici Imperii flatore & patre 
poffimus comparare: 1116 vero, quifalubri 
confilio, 60 exemplo fére fingulari, vario- 
rum populorum inftituta & Religiones dili- 
gentüffime cognoverat &  accuratiftime , 
΄ 159 


174. H. TolliiOrat; pro magn. Vir.glotia 
, namque, tafnetfi & obfturentur nonnum 
, quam δὲ maculis. notentur: ita quidquid 
deli&ti expers fit, :culpám quidem vicare, 
verum illud folum,quod grande fitatque am. 
: plüm, admirationem concitare, Conferen. 
,, da igitur vitià virtutibus effe, & una faepe 
;ג‎ fublimitate, unius fententiae magnificentia 
,ל‎ cuncta redimi peccata," —— 22 

Hac regula, qua Homeri, Platonis, De- 
mofthenis ingenia judicavit princeps Criticaé 
artis Longinus, nos magnorum virorum 
merita & famam metiamur, 

Noxas illorum & deli&ta fateamur, indi 
cemus etiam ; & animi , honoris ac glo- 
riae, ficut omnium rerum magnarum, do: 
Jeamus tam lubricam effe & praecipitem ald- 
tudinem: Virtutes vero, refque praeclare 
& fapienter 'geftas laudemus, ad imitatio- 
nem commendemus, iisqueipfis, fi magnum 
animum, altum & exaggeratum prodant, 
vitiorum maculas elutas quodammodo & re- 
demptas effe largiamur. Deinde in ceteris 
omnibus, dum perfecta moderationis exem- 
pla fruftra circumfpicimus, celebremus ta- 
men illos & veneremur etiam, qui ut per- 
fe&i effent, fedulo laborarunt. —— | 

Ita cavebimus certe, ne, qui apud pofte- 
ros fagni cognomen adhuc obtinuerunt, 
inde a noftro feculo peffimi audiant, & no 

| rae 


35 
99 
35 


ab Hiftoriogr. nontemere obfcur. 17s 


ftrae aetatis propria haec labes feratur & 
macula, virtuti invidere. ——— | 
Hujus autem rei iniquitatem ὧς infamiam 
attente mihi cum' animo meo confideranti, 
nova exoriri cautio videtur & provifio, ut 
nempe temporum momenta ὧς conditiones 
rerum , in quibus peccatum effe dicatur, 
diligenter perfcrutemur. | 
Quod enim peffime aliquis vel feciffe vide- 
rpoffit, vel omififle, fi, praeter ipfius 
cdlpam, tale fuerit, ut aliter fieri vel omni- 
n0 non potuerit vel difficulter, neceffitati 
donandum effe graviffimi cenfent & feve- 
rifimi Philofophi, vel eo excufandum ma- 
gis, quo major obftiterit officii faciundi diffi- 
cultas. ——- B / 0 
Nihil, ut in rem praefentem veniamus, 
nihil turpius & impium magis ne cogitando 
quidem conjici poteft, quam, fiin Religione 
6 Dei cultu illas opiniones, illos ritus ad- 
mittat quis & obfervet , quos perverfos effe 
noverit, & a fummi Numinis voluntate re- 
motiffimos. —— | 
Jam; ne Conítantini M. utar exemplo, 
vix habet omnis Hiftoria, quem cum Petro 
Magtüo, Ruffici Imperii flatore & patre 
poffimus comparare: Εις vero, quifalubri 
confilio, & exemplo fére fingulari, vario. 
rum populorum inftituta & Religiones dili- 
gentifflRe cognoverat & accuratiflime , 
᾿ ᾿ 1C , 





176 H.Tollii Orat. מ קגנת סזק‎ Vir. gloria 


hic, (inquam) cum inveteratam barbariem 
ex moribus animisque fuorum prudenti difci- 
plina delevit ; an in Sacris etiam , quae 
emendanda 6116 probe perfpexerat; correxit 
ómnia? 

Intelligebat Princeps fapientiffimus ita opi- 
nationes & caerimonias veteres fuorum ani- 
mos occupaífe,ut praecidi continuo &extirpa- 
ri non poffent, fed deberent contra, meliores 
opiniones inferendo, leniri paullatim, emol- 
liri, tandemque omnino emendari: jejunia 
igitur frequentiora , imaginum veneratio- 
nem , aliaque a puriore Dei cultu alienanda, 
admifit ; Monafticae vitae facultatem, cum 
auferre fuis non auderet, certis terminavit 
finibus; tandem, quo facilius reliquis vitiis 

ublicam .Religionem vel ipfe expurgaret 
vel ipfius fucceffores, feparatum antea Pa- 
triarchae munus imperio in perpetuum ad- 
junxit. | 

Accufabimus igitur maximi Principis in re 
maxima cunCtationem? | Immo vero laude- 
פטות‎ cautam fapientiam! —— 0/0 

Sicut enim inter antiquos 5007816] & alii 
nonnulli Philofophi multas fuoram fuperftitio- 
nes, aperiendo, quos folos poterant , Philo- 
fophiae naturalis fontes, leniter eluere tenta- 
runt & delere: ita fagax hic & providus Im-- 
perator, cum cognoviffetturpiífimos errores 

ex S. Literarum ignorantia emanare, pervul 
gau 


ab Hiftoriogr. hon temere obfcur. 177 


gata inter fuos S. Codicis verfione, id efficere 
conatus fuit, ut clarisüimum δὲ fplendidum 
ipius Euangelii lumen denfisfimas antiqua-: 
rum religionum tenebras difpelleret, atque 
adeo doctrina & inílitutione eo perduce- 
rentur homines, quo per leges cogi atque 
impelli vix poterant. ——- 

alem, ut hoc addam, Erafmo deberi 
ad poíteros gloriam cenfebimus? cui ftatu- 
ו‎ publice pofuerunt Noftrates, & cui tan- 
tum debent Litterae Scientieque, quantum 
haud fcio an nemini. --- 

Hic tamen, licet plurintos 1i Sacris erro- 
tes minuendos 6116 & perfpiceret, & non 
obfcure confiteretur , ad Lutherum tamen 
ceterofque emeridatae doGtrinae patronos 
accesfit nunquam, illas publice profeffus eft 
opiniones, illosfeCtatus ritus, quos vix ipfe 
probabat. mNefcio enim qua 027716605 reli- 
gione, fecesfionem a fuis facere nom aufus, | 
hanc animo conceperat opinionem, ,, ut 
» fibi magno opere etiam difplicere fcribe. 
4, ret feditiofam illam libertatem, feque falli 
, malle in nonnullis, quam tanto orbis tü- 
s multu pro veritate digladiari, " ו‎ 

Turpisfimae fimulationis & impietatis 
Erafmum, Judices! habetis reum, eumque 
confitentem. 

Ergone evertendam éxiftimatis Statuam, 
abolendam memoriam omnem, 66 in ícele- 

40/0 ל‎ C. PL. F.A M te. 


. 24 


178 H. Tollii Orat. pro Magn. Vir. glor. 


ratorum hominum gregem detrudendum es- 
fe, qui adhuc inter Eruditos, doctrina ἄς 
meritis nobiles primum fere locum tenuit? 
Gratulor ego Erafmi manibus, aequius po- 
fteritais, aequius veftrum judicium; Quod 
laudari non posfit fatum, excufandum cer-- 
te judicatis, & temporibus Viri Primarii 
condonandum, quibus vel timide & cum fi- 
mulatione aliqua praeparanda Sacrorum 
emendatio erat, vel cum tumultu & armis 
propaganda. Cum igitur tempori cedere — 
& neceffitati fervire interdum etiam Sapi- 
entis fit , diligenter caveat homo 1iftori- 
cus, ne temere illos condemnet, quos of- 
ficii praeftandi difficultas aut negligendi ne- 
cesfitas defendere posfit δὲ excufare, —— 
Et his equidem vellem cautionibus rem 
omnem abíolvi poffe; "Verum enimvero, 
quandoquidem haec noftra cognitio & judi- 
cium tam late regnat & disfipatur , quam 
feculorum regionumque termini intelligi 
poflunt, infignem fentio fupereffe difficul- 
tatem, & nefcio an multo maximam, quo 
jure, qua ad judicandum norma utamur. — 
Rifum profeC&to moveret vobis & cachin- 
hos ΔΑ. ἢ quis Alcinoi illam, quam Ho: 
merus deformavit, aulam ex Ludovici XIV. 
magnificentia judicandam, vel Euandrum 
ilum apud Virgilium, in Pantherina pelle 
é& canibus füpatum regem, ad fplendidum 
| -בתי‎ 


ad Hiftoriogr. non temere obfcur. 179 


üofrorum regum comitatum pompamque 
cenferet exigendum effe. 

Uti Artifices, 206088, & Scriptores -6ז‎ 
lios, ex fuo quemque feculo & civitate 
seftimandos 6/6 concedunt omnes; ita in 
fattis quoque & vita hominum aetatis ratio 
& mores civitatis publici mirum quantum 
regnant & dominantur. —— 

Neque enim, ut dudum monuit Cornel. 
Nepos, ,, eadem omnibus honeíta funt & 
»tuüurpia; Quae in magnis laudibus apud 
» alios, vel funt vel fuerunt, partim infa- 
» mia apud nos, partim humilia & ab ἢ» 
» Deftate remota ponuntur, contra apud il- 
los turpia, quae noftris moribus decora. " 

Unde hoc certe intelligitur , ex noftris in- 
fütutis fingulis omnium aetatum & gentium 
Viros illuftres judicari nec pofle nec debe- 
re: neque multum ego ab illa abfum fenten- 
tia, ut ex fuis legibus & confuetudine cui- 
libet jus dicendum effe exiftimem, ac nemi- 
nem ab Hiftorico condemnandum, nifi qni 
tale admiferit crimen , quod fciverit ipfe, 
fcire certe per aetatis & civitatis fuae rati- 
onem potuerit, in focietatem injuftum, vel 
in Deum impium effe. 

Sentio equidem, quorfum tandem ducat 
haec regula, & plurimos mihi video ex hoc 
praefcripto abfolvendos effe, qui ne ad nor- 
נחגות‎ quidem naturalem, qua nos bomam le- 

2 ΤῸΝ 








186 H. Tollii Ofat. pro Magn. Vir. glor. 


gem a mala dividimus, vitam faCtaque di. 
rexerunt; Graeci, Romani, Muhametani 
honefli dicentur viri & probi, fi; praece- 
torum legumque rheliorum ighati, patria 
inftituta diligenter obfervaverint, nec ab il- 
la, quam habere poterant, jufti atque in- 
jufti confcientia difcefferint; Quin 1ntelli- 
£go, quod objici hic fere folet,  ,, quas 
9, gentes memorant rectum putare humana 
$, lacrificia facere, parentes poft fexagefi- 
4, mum annum oceidere, viduas in mari- 
“9 torafü rogos imponefte: " Intelligo in- 
quam, in iis etiam gentibus, fi fuerint forte 
viri meritis infignes, vix illos, fuorum mo- 
res & ritus fedulo fecutos a noflro, quem 
informamus Cenfore Hiftorico, ulla ad jgno- 
miniam nota inurendos effe. — 
Quid igitur? num, ut hominurn nonnullo- : 
zum gloriam tueamur, naturam ipfam mo- 
vere, & leges ab illa non fcriptas nobis & 
dictatas, fed infculptas penitus animis, in- 
tritafque eradere conamur & evellere —— 
Longisfime a nobis tanta abeft & tam im- 
pia temeritas; fed ita opinamur, lege ne- 
minem teneri, nifi illa, quam cognoverit, 
cognofcere certe potuerit: quae autem nos,. 
fingulari Benignisfimi Numinis beneficio, 
primum ex limpido illo S. S. fonte haufimus, 
deinde vero ex ipfis quafi naturae principi. 
ds mira arte elicere inílituimus , illorum 
yia. 





ad Hiftoriogr. non temereobfcur. 181 


praeceptorum plurima nec perfpecta fuiffe, 
nec perfpici fere potuiffe ab illis, qui fola 
matura ufi funt duce. Si enim legum prae- 
ceptorumque omnium, quae & neglexerunt 
ili 6 ignorarunt, tam facilis fuerit invens 
tio: gentes illae , quas dixi, Barbarae, 
(quamquam forte hae , nullis viris magnis 
nobilitatae , ad noftrum inftitutum parum 
pertinent) Gentes tamen illae Barbarae, 

omodo tam crudelibus caerimoniis facra 

cere, quomodo ritus tam horrendos, ad- 
huc tam fancte fervare potuerunt? Sunt 
profe&to illae caerimoniae , funt illi ritus 
ejusmodi, ad quos non voluptatis aliqua 
fpecie & fuavitatis a natura duci homines 
poffint, fed ad quos invita adigi natura de» 
bet & conpelli maxima aliqua religione & 
metu, nifi Parentes, liberos, fe ipfos ultro 
excruciaturos fore putetis, quibus pateat % 
in promptu fit lenior puriorque Dei colendi 
i& placendi ratio? ——— | Equidem dubio ἄς 
fuspenfo animo cogitare faepe foleo, quam 
excufationem pofteritas libentius fit accep- 
tura, aut ignorantiae illam , quam miferi hi 
habent mortales, aut hanc follicitudinis, ne. 
fcio cujus, quam folam afferre poffunt illi, 
qui cura fervos.ex harum gentium multis & 
cetera emolumenta avide venentur, tamen, ne 
inChriftianos fcilicet minus forte quam in Pa- 
ganos valeat dominorum jus,in tantis erroris ἃ 


M 3 We 


185. Η. Tollii Orat. pro Magn, Vir. glor, 


infcitiae tenebris clariffimum melioris do&ri- 
nae quod habent, lumen non audent illis 
7606176. 0 ΝΣ 

Inter Romanos Graecosque, ut illuc re- 
 vertar, fuifle conftat, qui (virtutis an 
gloriae ftudio ducti hic parum refert) omni 
virium contentione per. omnem vitam id 
unice egerunt, in:eo laborarunt , ut cer- 
tam aliquam veramque Dei, mentis & officii 
notionem ac formam conciperent animo & 
definirent ; Iucredibilem admiramur in his 
ipfis ingenii vim ὧς diligentiae, quibus reli- 

uas artes omnes & difciplinas non inventas 
folum & inchoatas fed exornatas miriflce & 
tantum non abfíolutas ad nos transmiferuut ; 
Hic autem ili, qüod quaerebant, affequi 
non potuerunt; Numinis fupremi, .veri 
Turis, germapaeque Juftitiae, cum folidam 
effigiem nullam tenerent, umbris ὡς imagini. 
bus fuerunt ufi; —— 

Quam igitur ignorantiam tot tantique viri, 
continuato per plurima fecula ftudio & in- 
duíflria, fuperare non potuerunt, non video 
tantae. illam: culpae & vitio illis aetatibus dari 
poffe, ut ab homunculis nobis, famae ὅς 

loriae. periculam ideo illis afferri debeat, 
Deinde. vero, fi unus forte«X alter ex ipfa 
natura ergerp potuerit, quae.nos divinitus 
inftituta, eo contulimus ; fi fuperari pofle 
Muhametanorum aliorumque infcitiam יק‎ 
,dum 

















ab Hiftoriogr. non temere obfcur. 183 


dum fit, qui tamen inter illos honeftis mori- 
bus fuerint , vitae integrae, & multa virtutis 
laude floruerint , non continuo illos fceleftis- 
fimrum hominum loco habendos, & per 
omnium ora invidiofe traducendos effe cop. 
cefferim, —— ' 

Durus fit & ferreus oportet, qui miferum 
non deploret jllaum gentium caecitatem; 
fed iniquus idem & injuftus, nifi in fingulis 
illarum civibus aeftimandis cogitet, quanta vis 
fit & auctoritas opinionibus vulgi, quam fit 
difcile errores abjicere, quos cum lacte nu- 
tricis fuxeris, & praejudicatas opiniones uni. 
verfae eripere civitati , denique quam parum 3 
feditionis atque impietatis fuspicione & poena 
abeile foleat, qui caerimonias religionesque 
publicas aggrediatur emendare , quibus reti« 
nendis majorum inílituta & civitatis vim 
unice fervari poffe femper finguli cenfue- 
runt populi & univerfi. —- 

Atqui fimus Judices AA. & humani! Quos 
ignorantia non abfolvet vix fuperanda,' ab 
llis tamen temporum fuorum excufationem 
accipiamus, & omnino fic ftatuamus : laudan- 
dos homini hiftorico omnes 6116 & ad imita- 
tionem proponendos, qui quantum per huma- 
nam naturam, rerum conditiones, d aeta- 
tis füae rationem licuit, virtutem fan&tiffj- 
me coluerunt ac juftitiam. --- 

Praeítantitlimos quargmvis aetatum & gen- 


we 


- 


184  H. Tollii Oratio pro 6 


. . . la... 
tium viros laudando, excitanda nobis in Au» 


ditoribus eft & alenda animi Magnitudo; 


cujus, auditis magnis rebus & copitatis, i 


amorem; indicandum demonflrandumque, 
quam conítanter pietatem & integritatem 
juftitiamque multis etiam adverfis cafibus, 
& calamitatibus vexatam , homines colue- 
rint a vera Dei cognitione alieni, qui, cum, 


maximam partem, in exigua hac vita perpe... 


tuam illam ὧς fempiternam vix fperare aude. 
rent, nulla fere alia re, nifi ipfius virtutig 
fplendore & voluptate duci potuerunt & fu. 

ineri; Denique efficiendum hoc eít, ut 
fentiant auditores, illorum vix fe aflequi 
fanCtitatem poffe & temperantiam, quos 


i 


fignem animo complecti fpeciem folent & 


- o 


eatenus fuperare debebant, quatenus per. - 


mittit jubetque certior illa, clarior & vere 
coelitus miffa Chriítianorum do&trina, atque 
adeo pudore fuffufi cenforium ponant fu. 


perciium, honeftiffimos illos atque in hac . 


mortalitate ac Dei obfícuriffima notitia fanétis- 
fimos homines imitari potius, aut, fi fieri 
poífit, fuperare conentur, quam magnitu. 
dinem illorum allatrando turpiter in aliena 
fplendere invidia. = 
é i 
D Sp de 
90 
0 ANQ 





FE || ואצאצ .א‎ τς. ΧΧΧΠΕ 5, 
26. 7%: XLIV: 2. aliam admit- 
7 2: tunt Radicem , quàm שררק‎ , teri. 


guiefc. He , ut vulgó dicitur. 
M 


$ ED 


186 — Anonymi Differtatiuncnia 


$ 2. 


Non fane! ac fi, id nominis, ex inde, es- 
fet (quae fententia eft Clar. 1. F. MicHAéLIS 
in Di[fert. de Genuimis τῷ ישרון‎ Natalibus, 
Witembergae a. huj. fec. XVI. venul. Se. 
1. $. 13.) fecundum easdem formationis leges , 
quibus WT 1i Paral XVE 38, 41, 4a. 
XXV: 1, 3, 6. 2 Paral. XXXV: 15. Neben. 
XL i7. Pfalm. XXXIX; 1r. LXII: 1. LXXVII: 
I. à ירה‎ defcendit; ה‎ He ἴς. pro more ab- 
jeco , atque * Jod ab initio & | Nun in fine, 
ex literis Hesmanticis, adjeiis; «mifi quod 
in ישרון‎ Kibbutz, vicarium ss Schurek, oc- 
currat. Nam, gratis affirmatur, inquit JoAN- - 
NES OLPIUS, noftras, in Differt! de Tefcburune | 
ejusque &c. Deli&o, quam Bremae 1730. fub 
Praefidio Celeb. THEOD. HasAE: prodire fe- 
cit, Cap. I. v. 4. quod. ישרון‎ à Rad. שרה‎ de- 
Jcendat , fecundum illas leges, quibus ידותון‎ ὁ 
,ידה‎ confeffus 68. ירותון‎ enim non a ,ירה‎ 
Jed comirade à ירידות‎ dile&ionem motan- 
16 derivari , οὐἱοίξ HILLERUS ἐπ Onomaft. 
p. 10, 193, 415. C9 imprimis p. $13. — Imo 
Ji vel maxime ישרון‎ defcenderet à שרה‎ fecun- 
dum ilas formationis leges , quibus nmn ὁ 
ירת‎ dum aut 1/7108 ה‎ deberet mutari in Γ, aut 
in locum ה‎ 021081 ἢ Heemanticum inferi, adeo- 

| qut 


| 
|86 ישהון‎ nomine Ifratlis Myftico. 7 


I 
que won deberet fcribi: mu + Je qmm vel 
pw; -ישְרָתוּן‎ -= = m 


$5 

Veritatem , itaque, i amas, forma, quae- 
fo! fimpliciter futurum: Conj. Pybbal ejusdem 
Rad. שרה‎ , in origine שרו‎ ἃ שרי‎ ul. 
Waw t9 Jod, atque in 3 Plur. Majc. cum | 
Nun Parag. enunciato , ip/iffimum — babebis 
iw. Nifimavels 5 Sing. 270. ישרה‎ 
€x Orig. pro YW/* per Paragogen itidem au- 
gendum. Quicquid autem elegeris; Omne 
vocabulum certum formationis fuae babet fun- 
damentum, exque j/lo conjuggndi ordine deri. 
"vatur, cujus faciem repraefentat. Id veris-. 
fimum efle, nemo non agnofcit, ὅς, fi non 
üliunde , ex bocce faltem. Exemplorum.  numc- 
70: Dy. Deut. 1V: 33. "l3 Gen. XXV: 29. 
232) Exod, XXIE: ἅ. כתנת‎ Exod XXIX: 5. 
התוך‎ Ezech. XXII: 52. תרמה‎ 3ud. 1X: sr. 
& הבלל‎ Lew. XXI: 20. qui owner feptem τῶν 
DDV "rt. 227. בלל & רמה .נתך..בתן‎ tritis- 
finas conjugandi מו‎ oflendic, libens 

Iecognoyerit, | 075 

$ 4: 


Chara&er , fateor, Conj. Pybbdl ; média nem- 
pé dageffata, in τῷ 'שרון‎ non comparet, .Ca- 
| ve 


- 


188 | Anonymi Differtatiuncula 


ve tamen inde quicquam efficias in + 
sium! ἘΠῚ tantum ad evitandam κακοφονίαν, 
quae ex flridore borridae literae Caninae ge- 
minato, refultaret. — Quamvis à vero non 
abhorreat dixiffe, utrumque & me^ & m^ 


veteribus Hebraeis is ufu fuiffe; quum ne. 
nunc quidem peccaret, qui Rad. שרה‎ in 
Conjug. Dage[fatis, Pibbél, Pybbál &  Hiib- 
pabbel, ;γηζν πη * manvm proferret 


ὅς per omnia conjugaret. Nam, Dagefcb for. 
16, ut feliciffimus Linguarum Orientalium .in- 
íftaurator ipfe, A. sCHULTENSsIUS, fatetur, 
jus babet in omnes literas, ne Gutturalibus ₪ 
dem, aut. Refcb, exceptis; m In(litut. ad Fun- 


damenta Ling. Hebr. δ. XVI 
$ 5 


Ad ipfam vero, quod attinet, motionem τῷ 
שרת‎ , videlicet: foleit , refolvit , dimifit , emi- 
fit, liberavit, juxta wicmaéLEeM in Difert. 
antea 200000 , Se&. 11. 6. 18. vel, ut eandem 
jam, bene & plene, uno verbo, expofuerat 
CHRIST, RAVIUS, Vir merito fuo celeberri- 
mus , in Concord. Hebr. €9 Cbald. Ícribens: 
שרו . שרו , שרה , שרא‎ r.inl. fole. Quàám 
vellem hic DoGiff. 01710 6. |. pag. 11. non | 
excidiffet: /lla (otio Ic. allata) infirmo 44 
modum talo nititur; Quippe Radicetn שרה‎ ape 

e 











| . 
de ישרון‎ nomine Ifraelis Myftico, 189 
Hebraeos , folvendi, liberandi , dimittendi 
fignificatu gaudere, id nondum fatis eft evi&um. 
Quid enim, ad eviionem, firmius, quàm 
quod ipfis Diale&is, quae, cum Hebraea, 
unam, eademque conficiunt Lisguatià , inni 
titur 7, 


08$ 6 


In 00011466 cerié! DialeBo , iftud folotre τῶ 
שרה & שרא‎ fubeft. Non dubitabit , qui 
Magnum ΒΌΧΤΟΒΕΙΟΜ in Lez, Cbald. Talm. ₪ 
Rabb. evolverit; Ubi p. 2525. inter. alia; 
נמליא‎ xw, C9. foloit camelos, fcil. à funi- 
bus & vinculis," vel ut joNAThaw habet: 
1מליא‎ Ὁ, שרי‎ olei cafiflrà camelorum, 
Gen. XXIV: 32. Porro: ideo quatuor vires 
שרין מהלכין‎ olus (jacmiaD. addidit $53 
"wp absque ullis einculis) ambulantes. in medio 
ignis, Dan. 111: 55. It. porro: סיניה‎ "vnm 
₪ וטו‎ (Hebr. וחלצה‎ ( cdlceum fuut. de pe- 
dibus tuis , Deut. XXV: 9. Denique: הישור‎ 
קולא 2[ ארצא‎ Numi foloet aliquis: laqueum. de 
wrra, antequam capiendo aliquid ceperiz? pro 
הישרי‎ Num foloet fcil הזיר‎ auceps laqueum 
vel rete fuum, Amof. 111: 5. 


$. 7 


Ahonymi Differtatiuncula-‏ - ספצ 
5 - | 


Non minus ac in Syriacá; Ubi 1;4 tefte 
Clar. טע‎ Digo ad 2 Timotb. 1V: 6. proprie 
Jignificat folvere. Exemplum fi requiras? En 


unum alterumve. “δον. XXlI: 30. oO1;a0 
Et. foloit eum , fci. 6 vinculis, "ut Graec. 
ἔλυσεν durov So τῶν ϑεσμῶν, Luc. XIII: 15. 
ixesQ^ ὑμῶν τῷ σαδδατῶ la 1} nonne folvit 
qv» 8 dur8 ἡ τὸν ὄνον ὑστὸ אוד‎ Φατνης. Marc. 
XV: 6. Con[ueverat autem quocunque — fefto 
(paSaM in Graeco eft: ázihver, eit. vinBum 


unum, quem ipfi poftula[Jent. Plura fuppeditu- 
rus CASTELLUS 1n Lex. Heptag. fol. 3536. 


8$.8. - 

Quin imo in Zrabica; Ubi ce,5 itidem 
eft folvere, , infp. aqua affufa, סט‎ ctopius. 
fcite monuit in Zex. Hebr. Sel. p. 518. Ex-. 
cerpam ex 60210, quantum, buic ideae fir 
1008806, conducet. 118068 ibi: Zumida ₪ | 
humore mollita fuit terra," vel, ut eft apud 
GIGGEIUM: (ἡ...) «X»,3 ferra rore bumetiata. 
fuit. Mollis fuit , cum antea. dura. e[fet- 
11. Tranf. τῷ praec. bumeQavit, con/perfit bu- 
sore locum, frumentum, & i. q. Conj. 1 


Humuit , bumoremve in fe babuit. ἘΠῚ nempe 
ídem , 





de ישרון‎ nomine Iíraelis Myftico. 19t 


idem, quod Cbald. מו תרה‎ Aph. אתרה‎ vel 
mmn, maceravit , in liquido di/Jolvit. In Itph. 
זט ,אהרה‎ Num. VE: 3. ubi JoNATHAN, . pro 
Hebr. ,משרת ענביךם‎ quod owKELos preíTo 
fequitur'pede, reddens Ὁ) מתרות‎ ; “Πα: 
bet: שיקייני דאיתרו ביה ענכי‎ potum five li- 
quorem , in que maceratae , vel זו‎ funt 
uvae. | 


δ 5 | 


At, quod magis eft & majus, ipfa Dia- 
leBus. Hebraea , hanc foleendi imaginem non 
refpuit 0. XXXVII: 3. ubi Elibu, poft- 
quam de tonltru locutus fuerat in genere, 
ejusque admirationem  excitaverat, ita: Sub 
univerfo coelo שק ישרהר‎ eam, fcil. קולו‎ 
מפיו יצא‎ nam .ם‎ e. ex. Perf. סואטן‎ TREMEL- 
ΜΆΝΑ: P'ocem ejus 9. loquelam ex ore ejus. pro- 
תת‎ ; vel, ut id, uno verbo, dicam: 
tonitruum ; maxime, ubi, מפטס‎ 7 
SCHEUCHZERO in Lib. Jobs Heilige Natuur- | 
שממו‎ p. 938. τὸ קול‎ een. f*vaar, een beftig 
donderen, Gc τὸ הג‎ een klaterenidt donderen, 
expofueris. Metaphorá, ut puto, defumtá 
à re equeftri, quae in facris quoque admodum 
frequens, Nam pingitur, q. תוס‎ an- 
tea, ὅς capifizo frenatum. : 


| 6 10. 


192 Anonymi Dilfertatiuncala 
$ τό. 

Ejusderh eft generis Jerem. XV; 1t. ubi 
Deus, conquerenti Profbetae, itaí Si mo 
( per fiodum juramenti inquit מכ‎ piev ifi Crit. 
Sac. ad ἢ. 1.) שרותך‎ (pro pleno שרותיך‎ 
1 Perf. Sing. Praet. Pibbél ἃ שרו‎ , querhadmo- 
dum שריתיך‎ , quod margo exhibet, εἰ à 
(.שרי‎ folvero te in bonum; h. e. ut luculen- 
tor LUD. CAPPELLUS in 18801. ad 7ejaiae Cap. 
LIII: of. 6. adnotat: Non ibis in captivitatem cum 
feliquis Judaeis , quin jotius à carcere, in quem té 
conjecit Sedecias,  educéris, £9 liber quocumque 
libuerit ire, dimitteris, Habito, ni fallor, 6 
fpe&tu ad Cap. XL: 4. ubj Praefe&us fatelli- 
tum 6 loquens introducitur: Ef שמשמ‎ ecc 
פתחתיך‎ (ex ipfo noftro שרה‎ habet Chal 
daeus "iw, itemque Syrus Dog) Joloi tt 
bodie à catenis &c. &c. 

$ 114 \ | 

Nec alterius eft, qüod relatum legimus 
Ezeob. 111: 15. ubi Propheta: ואבוא‎ Er v- 
ni —— —— "wm (pro ואשרה‎ liter ה‎ 
per apocopen, aut, per vocem cum ΓῚ imcipien- 
tem, truncatà) € foli, ícilicet נעלי מעל‎ 
| 9532 calceos meos. de pedibus meis, ἢ, e. feti. | 

| | ( 91€ 


de ישרו]‎ nomine Ifraélis Myftico. 193 


(Sic, utique! plenaphrafis occurrit apud Cbal- 
מו‎ (ONKELOs.) שרי סינך מעל רנלך‎ > 


Syrum +5 to במ‎ aps. Exod, ΤΠ: 5. Nec 
non apud Syrum DM cea בצמ‎ 8 


8 Cbaldaeum ( JoNATBAN. ): 231 שרי סינך מעל‎ 
3ef. V: 15. pro Hebraco "ox שללנעליך מעל‎ 
& מעל רגלך‎ Ὅν) oU, quod Erudir. 6. vE- 
255161 in Differt. de Palma 4rdente , Franeq. 
Pracfide ALB. scHULTENS, 1725 in lucem .edi- 
ta, Part. 1. p. 183. iudem , non κατὰ yeap pua, 
fed τροπικῶς, explicat per Remove ince[Jum , 
feu curfum à pedibus tuis, vel à pede tuo, h. e. 
, five, ut vinGILIUS loquitur: iffic jam 
comprime gre[Jum ( ואשב‎ )9 fedi. Pulcherri-. 
ma, certe! gradatio intribus bifce: בוא‎ venit, 
שרה‎ [leit & ישב‎ fedit.. Quare. nollem, 
Maforetbae τὸ ואשר‎ circulo notalfent. atque 
ואשב‎ legendum cenfuiffent. —. 


6 τὸ 


Nihil ergo, τῷ 'שרון‎ , certius pleniusque 
nihil, ad populum I/raéliticum (Nam , ut Praeft. 
VITRINGA P, ait, Certum. [ἢ &5 in confe[Jo per 
Jefchurun intelligi Zfraélem, populum 4braba- 
midarum ; in Comment. ad Canticum Mofis p. | 
I06.) depingendum; 4. d. vi fuae Radicis 
שרה‎ ᾿Απελεύτερον Graec. ὧς 1.30. Libertum, 

Bibl Haganae Cl. VI. F. E: IN vel 


194. — Anonymi Differtatiuncula: 


vel Libertinum ; ita denominatum ab ejusdem 
flupenda educione 9 liberatione ex fervitute 
degyptiaca , ut laud. MicHaéLis 161066 obfer- 
vat Sed. 1I. 6. 20. ubi &, paucis interjectis, 
legitur: 4b ipfo enim Deo promi[Fo fa&a eft 
Patriarchae Jacobo Gen. XLVI. 3, 4. fe velle 
ipfum reducere. | Nec po[leri Jacobi peculiarem 
gentem conftituere potuifJent , nifi edu&ti 62 fer- 
vitute fui[[ent: Sub poteflate namque. Pbaraonis 
ASivebant, .ita, ut adeo edu&tio ex fervitute, 
ipfis quafi e[Je dederit, — Promi[fio autem Jacobo 
f48a, impleta efl tantis miraculis , ut terrarum 
orbis oix unquam memorabilius quid viderit. .Mo- 
fes enim. ex aula. Pbaragnis profugus, exul va- 
gus, opilioque 00/0605 , bugus expeditionis Dux , 
divinitus ef? defignatus , qui etiam boc admiran- 
dum liberationisopus, Divino auxilio, tot inira- 
culis flipatus , feliciter perfecit. — Hinc. etiarfs 
AMefes, quam primum Ifrael ex dura fervitute 
eductus e[fet, memoriam ftupendae hujus li- 
berationis /erio eidem injungit ^ Et me fubfe- 
quens aetas tanti. beneficii oblivifcatur , Numen 
| fapientiffimnum , infLituto Azymorum feflo pro- 
fpexit. — In folemmi quoque promulgatione legis, 
j*bova Zelotes in acie. Decalogi hanc liberatio- 
nemeponit, perque Mofen &$ Propbetas illius 
recordationem quam diligenti[une inculcat. 


S 15. 


— - 


de ישרון‎ nomine Ifraélis Myftico. 195 
$ r3. | 


Nobis tamen befc nondum fubfiftere licet; 
refpeCtu fcil. cüm Conjugationis, tum Tempo- 
ris , quibus τὸ ישרון‎ formam fuam 0606 Uti 
enim Conjugatio, cujus Paffivum in ישרון‎ 
confpicitur, perfe&am innuit folutionem (ive 
liberationem ; ita Tempus, ex quo prognatum, 
liberationem adfert futuram; q. ad literam d. 
populus /olutus; imó, perfe&e folutus & fol- 
vendus. Sic "WW! oleum à צהר‎ , proprie quod. 
fplendet £9 fplendebit , ἢ. e. perpetuo fplen- 
dens. Sic ירב‎ & 23", adverfarius, litigator 
רונג‎ vel ריב‎ proprie qui litigat (9 litigabit , h. 
e. adverfarius irreconciliabils. Sic "M, tfi- 
midus, metuens à ג(ר‎ , proprie qui £9 metui: ₪ 
Jenper metuet , ἢ. e. meticulofus. Quin imo, 
idem jam , ab aliis, obfervatum eft, in aliis. 
V.gr. in τῷ יעקב‎ ( Jacob) à עקב‎ ita dicto, 
qod אחזת בעקב עשו‎ YT Ges. XXV: 6 
Nam, boc STacubi fadum fignum erat, ut in- 
quit 1KEN1Us in Differt. Pbilof. Theol. p. 286. 
ilius fupplantationis, quà is circumventurus 
trat fratrem. Item in τῷ ישראל‎ (Jjrail) ἃ שרה‎ 
its di&to, quod אלְהים ועם אנשיב‎ Dy nw 
Gen. XXXII: 28. Deus enim ipfa ἢ, ὄνομαθεσίω 
declarat, ut inquit HEIDEGGERUS 1n Hiffor. 
Patriarch. P. Il. p. 347. Jacobum , qui in prae- 
fente: lu&a fuperior extiterat , impo[terum. quoque . 

N2 ga 


196 — Anonymi סמוע‎ 


praevaliturum. Et, αἱ finiam, audi D&USIUM, 
qui in Comment. ad loca difficil. Pentateucbi 
p. 98. de etymo nominis 'וסף‎ ( Jofeph ) "lu- 
= culenter ἐξα & abunde: Qui Jofeph interpre- 
tantur ;: addens , videntur in ea opinione fui[fe , ut 
exiflimarint e[Je nemen fa&um ex participia 
praefentis temporis primae conjugationis, 
quam Kal appellant- δὶ fic eft , falluntur. Nain 
id refellit plenior. fcriptura יהוסף‎ 9% legitur 


Pfal. LXXXI: 6. Ea nos docet nomen e[Ja fatum 
ex futuro tertiae conjugationis, quam Hiphil 
vocant C9 potius addendum fonare, quam ad- 
dentem, vel additum. — Quippe mater diferte , 
addet, inquit, dominus mihi filium alterum. 
Ecce non dicit addidit, fed addet. עו‎ erga 
non quod ipfe additus effet, fed quod mater fpe- 
raret alium addendum, aut quod ad eum addi 
eptaret alterum, 


$. 14. 


Atque fic 0016611 verá my[ici bujus nomi- 
πὶ; 'YW? etymologia, nom amplius opinor, 
neceffe eft, ut. cum ener. BUsCHMANNO in 
Lib. cui titulum fecit :, 9acobs en Mofes Te[la- 
menten, Cap. XXXIH. 6. 1. poftquam ii, 
fententiam 2108615 noflri ,. enarraflet, fe- 
quentem in modum : 1/7 leidt; Jefchurun of 
האפ‎ Scharak (refinge 6000702 ( vrymaken, 
EE ᾿ «0 


de Τ᾽ nomine 1073618 Myfiico. 197 


zo dat bet te kennen. geeft , een vrygemaakten 
flaaf, die uit den [iaas der dienflbaarbeid im 
vrybeid gefleld is5 vage afleramus: 7a: de af- 
leiding regelmatig genoeg, de benamings - reden 
«ws op l[ragl bilhyk τ᾿ buis te brengen. Nullus 
equidem eft locus, qui buic imagini (ad quam- 
cunque liberationem exiam oculos intenderis, 
five jam praefentem , five adhuc futuram) 
repugnat, v. g. Deut. XXXIII: 26. ubi Mo- 
Jes, poftquam Ifradliüs benedixerat, ita: 
Nun eff ficut Deus (in fonte 66 אל‎ , forté pro 
אל שדי‎ Deus omnifuffcientiffinus , Exod. 
Vl: 3.) 0 Jefcburun. Eit enim vocativus, 
ceu ex accentuatione haud obfcure oftendi po- 
teft, monente wrziMAno in 0/4 Zfccent. Bibl, 
p. 87. Quin'imo, banc expofitionem in Pcati- 
90, ut DACHSELIUS ait, in Bibl. Hebr. Accent. 
ad ἢ, l. confirmat quoque fequens pronomen tui 
in בעזרך‎ in auxilium tuj. INe, fcilicet, de 
implemento benedi&lionis , ulla ratione, dubita- 
retur. Maxime, ubi obfervaveris Particu- 
lam 3 JFau in tribus bifce lacis Deut. XXXII: 
15. Deut, XXXIlE 5. & ef. XLAV: 2. di- 
verfum , ubique, ufum induere. ]n 206 qui- 
dem: aT vel sED isfolefcebat. (in Hebr. eft 
שמן‎ , quod, ut notat srocKIUs, proprie eft 
animantium , quae pinguefcunt €9 obefa fiunt, 
dum copiofius pabulum , vel efcam accipiunt , in 
Lex. Hebr. p. 1110.) Jefcburun; tanti bene. 
ficii, quod 3pfi nomen impofuit, immemor, 

N 3 | In 


198 Anonymi Differtatiuncula 6 


In iflo: ETENIM five אגא‎ erat. (fc. Mofes 
guem Stepbanus λυτρωτὴν appellat Aor. VII: 
35.) in Jefchurun מלך‎ i. e. Gubernator , fe- 
cundum suxTOoRrIUM, in Catal. Pbilol. Theol. 
p. 113. cum ante Saule non. Reges, fed Ju. 
dices populo Dei imperitaverint. In illa deni- 
que: Ne timeas ferve mi, Jacob, NEMPE aut 
NIMIRUM Zefcburun ὅς. — His autem. titulis, 
judice carviNo in Comment. ad ἢ. |. orna 
Deus populum fuum , ut ex raeteritis beneficiis 
[νέα in poflerum | Judaei concipiant. Nam, ut 
cum Clar. koeRBEKO in Lex. Partic. Ebraeor.. 
Joquar: τὸ Y verbis 6$ mominibus frequentiur 
praefigi folitum , — fignificationes omnium fcrt 
particularum connexivarum fu[Linet. 








.BIBLIOTHECA 


HAGANA 


HISTORICO-PHILOLOGICO- 
E HEOLOGICA, 


AD 
CONTINVATIONEM 
BIBLIOTHECAE BREMENSIS 
NOVAE 
CONSTRVCTA, 
oM OMAAXRO.))-?ULU.IÁO 


CLASSIS SEXTAE, 
FASCICFLVS SECVNDFS. 


AMSTELODAMI ₪ LVGDVNI BATAV. 
Sumptibus Bibliopolarum 
HENR. VIEROOT & [04. κε MAIR; 
MDCCLXIVI. 


.ο - 
u 
. 
* 
5 
" * . 
D 
4 - . 
, ₪ . ᾿ 
7 í 
> + e 5 
PP * “: . * * 
. * . 4 
44. 
. *₪4 
. 
1 i 
C? ,., 
1 
᾿ Ι 
. 5 «ἰ 
%- * , 
. "5 ν 
᾿ . . . 
"1:7 
« 4 v 
€ -. . Δ .. 
. «€. "- . . 
δὰ» * ' 
-»9* ^ "m 
& 4 - 
₪ , 
Bl. 
- - 
(9-7: . 
06. ’ שר‎ 
Ho s . 
A 
« 
e 4 . 2 
^» € 4..." «’ . 
- πω + 
VERE . 
welt. 2 “-' : 
ה'''':.]‎ 
.'.. PS * 
^ a? Ff . , bad 
:£ $5 . 0 I 4. ₪ . 
τε 
LJ 


le 


. . , 
. * 
ד‎ ^. , 
ει ו‎ 
. * . . ^ - 
/ / 
- 
4 
. . 
* 
* . - 
.. - ! 
מ‎ . “Ὁ. - 
'. $c 8 
4 
Α ...ג‎ .+ 4 , 
%י‎ H εν » ^. 
No D t . "o .*' 
+ - + v^» יש‎ 
. t Ἐ; 
₪ ורי‎ 0 
. ΄ e - 
ἢ % ς "n 
- a» 78 
2 Uv78P 
. י-.‎ - 
.5 070.0 ₪ * 
. ב‎ . 
. L] 
TD λιν . δ tot 
. א"‎ , 
*-> 4 6 . +4 , 8 
. 
δι.’ 4 . id 
4 PA ר)‎ ες ' 
,יכוי‎ ₪ Φ 
M Md s. 


“αι 








-- 50% תצאה 
SCRIPTORU M,‏ 


FASCICULI SECUNDL. 


I. 1. c. BONNET , V. D. M. Obfervatio de in- 
Jigni Harmonia , quae in Ecclef jae eiusque 
hoftium fatis vonfplcisur.. pag. 199 f. 


Il. JACOBI. CREMER, V. D. M. ᾿ς Hulfenfi i5, Ob- 
feraationum Exegeticarum ad .bifforiam 
perpesfionum Ὁ. Ν. Jefu  Chriflüü Do- 
decas. Pag. οἷς 1 


IL pavpis MEYER, V. D. M. if agro  Groningo- 
Omlandorum Ham 69 Franzum di&o (5, 
Explicatio 7005 JOANNIS; cap. XIX. II. 


p3g. 247. . 


(*) Do&iffimus Meyerur denatus eft die 14. Ja- 
nuarii huius anni, ἃ trifte fui defiderium Vi. 
duae non folum '& o&onae proli, fed etiam 
coetui & amicis fuis reliquit. "Vir longiore 
vita dignus. Forte latent adbuc in ícriniis, 
quae hone(tae petitioni p. 2632. explicatae 
refpondebunt. 


iN. 


, 





IV. pperRISOD, DEPRLSÓ T(eRWáTON , Eccle- 


1 
t 


fiae Reformatae Magyar - Igenieifis, dum 
viueret , 7. D. M.-n Franfyluania , G' pri- 
- enini Dioecefeos einsdem nominis ,, mox. Sy- 
nodi. Generalis Notarii, Hiftoria Vnitario- 
rur in Tranfyluania, inde a prima ori- 
gine 4d, recentiora vsque tempora , ex mo- 
numentis | duthenticis , concinnata. pag. 

/ | “363 fq. 


— V. ANONYMI "Modeftur Examen Obferuatio- 


nis Rey. 1. 1. CREMERI in Pf. xxix. 21. 
coll. Euang: JoAMNIS-0. XIX. 41-47. if 
. fertae. Biblioth, Haganae Cl, PI... Fafc. I. 


P. 5 | %ת ב.‎ 7 — ₪ 363 fq. 
VI ANONYMI Differtatiuncula. ad Pf. LXXII. 6. 
EMEN ΡαΡ, ב‎ fq. 

ב 








1. 
|] σα. BONNET, 


| V. D. M. 
OBSERVATIO 
D E 


INSIGNI HARMONIA ; QVAE IN 
ECCLESIAE EIVSQUE ΗΟ. 
STIVM FATIS CON- 
SPICITVR. 





$. r. 


Xdmiranda 6/1 harmonía, qua De: 

us O. M. res Ecclefiae fuae in 

Α terrarum orbe digesfíit, quaque 
ufus eft in ordinandis hoftium 

ejus fatis, ita, ut ex ea Provi- 

entia cum aliis fummis Ipfíius virtutibus, 
Bibl. Hagane Cl. VI. F. LI. 0 elu- 


aoo 1: 6. Bonnet, de Harmonia inter 


elucefcat clarisfime. Res digna eíl, quae 
curatius perpendatur. Lineas faltim hujus 
harmoniae ob oculos ponere mecum coníftitui, 
cum etiam rmmagnam in ea vim pofitam efle fen- 
tiam , ad afferendam divinitatem Scripturae fa- 
crae, quippe quae, 4 primordiis usque ad 
finem hujus mundi, tanto ordine credentium 
incrédulórumque exponit vicisfitudines, ut 
perpétua virtutum divinarum teftis & prae- 
dicatrix videri fuo jure queat. | 


C C 00 7 6 + 


. Per omnes nimirum temporis periodos e [2- 
cris libris confpicere licet: r, Malos aeta- 
te aliquantum fuperaffe bonos, ficque pof 
hoftes paratos in fcenam productos 6116 ele- 
£tos. 5, Primogeniturae jura, externumque. 
fplendorem apud Deum nullum habuiffe pon- 
dus, fiquidem 06/266405 minoresque natu bo- 
nos in finu quafi fovit, eximiisque dotavit 
P ivie, quin dominium 615 1 
in fuperbos. 5, Malos impofitum fibijugum 
non tuliffe, 160 permittente Deo, malis 
Áuis artibus bonos ita vel corrupiffe, vel e me- 
dio fuftuliffe, ut vix aliquod eorum füperes: 
ἴει veftigium. "Taedebat enim füperbos, pri- 
gnogeniturae, viriumque majorum privari ju- 
Jibus. 4, Malos ob fcelus admiflum a Deo 
damnatos, punitos; relictos ; bonos vero ib 
*. 0. C4 ι -. ΝΞ . ₪ ₪ 











Ecclefiae ejusque hoftium fata. 201 


ipfo mirabili modo effe reftitutos, magifque 
feparatos a malorüm commercio. 5, [ἢ σὰ» 
flitutos bonos recepiffe inimicitiam malos, 
ilosque fic probandos multis perfecutos efTe 
modis, nec tamen plane atterere valuiffe. 
6, Tum vero extitifle Prophetarum par , qui 
magnis a Deo inflru&i viribus, nil non ege- 
runt, ad fidem bonorum erigendam & 60050 
diendam, malis contra tremenda Dei minati 
funt judicia, fed fruftra & ita, ut pro bene- 
ficio plerumque indignisfime ספת‎ 
,ל‎ Tandem vero Deum, niagno aliquo mis. 
fo judicio, rerum turbulentarum feciífe fi. 
nem, fuosque gloriofisfime in novum edu- 
xiffe Regnum. | 
6 3: 

Ne ifla gratis obfervaffe videar, age, Lec- 
tor, perluftremus hiftorias facras. Ab incu- 
nabulis generis humani ordior, primumque 
Adamum cum conjuge tanquam 1261 6166005 ob 
oculos pono. r, Quisquis Mofis Commen- 
tarios,a primo falutavit limine, novi, Ser- 
pentem, 00 qui eum rexit, Satanam aetate 
praecurriffe protoplaftos, ficque ad hos pro- 
bandos jam praeextitiffe malos. 2, Quam 
vero Deus homines, fua ornatos imagine, 
praetulerit omnibus reliquis terrae incolis, 
lpfique ferpenti ,. cum diis dominium conces, 

2 t 


202 . C. Bonnet, de Harmonia inter 


fit in univerfam terram, quem latet? 3, Ex- 
cus(it vero jugum ferpens, & licentiam na- 
€tns adeo in fraudem induxit innocentes, ut 
plane deleti dici queant, nec veítigium prae- 
éminentiae prifltinae appareret: jam enim 
morti erant obnoxii, Eheu! miferandum 
ftatum. 4, Sed triumphum fatanae excepit 
Dei maledictio. Contra vero, quae Dei fu- 
it gratia, e mertuis quafi refufcitati, modo- 
que plane divino & admirabili reftituüi funt 
mortales, quamquam conditione deteriori in 
terris uti cogerentur. Defiit fimul cum fer- 
pente commercium. 5, Inimicitias pofuit 
Deus inter reftitutos homines atque ferpen- 
tem, malumque genium, qui illum obfedit. 
Hinc tot vexae, calamitates, labores exti- 
tere, quos deterior fecum advehebat homi- 
num conditio, ut numerari non queant. 
Ipfum huc refero Caisum, qui, ferpentina 
proles, improbitate.fua haud parvam paren- 
tibus creavit moleftiam. — Aft omne ferpentis 
venenum calcem tantum petebat, non ca- 
ut mortalium, cunctaque Deus direxit ma- 
a, ut.probarentur miferi & apti redderen- 
tur ad recipiendum coelum. | Quamobrem 
6, nec folatium iis negavit Deus, mittens 
“4 εῖονι, ὅς ingravefcente aetate Setbum, Vi- 
105 optimos, cui miferiis obrutos parentes 
erigebant. Equidem nil ejus rei fcriptum 
Ieperinus: quisquis autem paucula illa, quae 
0- 


ΠΕΡ δ oc 70 0 X ὙΠ רפש‎ ., ἃ ΝΜ 0000 Q7 wv 


τ | קה 0 000 רא‎ — o 





Ecclefiae ejusque hoftium fata... 2057 


Mofes de his prodidit Viris, cognoverit, 
non dubitabit, eos apud parentes propheta- 
rum fuftinuiffe vicem, hosque ad beatum ex 
hac vita difceffum praeparaffe. 40 Caini 
mores poliendos omnino Abel omnem quo- 
que lapidem moviffe videtur, fed ideo ejus 
incurrit invidiam, quae funeftum peperit 
Fratricidium. 7, Tandem fatis exercitatos 
primos homines e miferiis evocavit Deus 
morte placida, ut novi aeternique Regni 
evaderent haeredes die hujus mundi extre- 
mo, ad quem etiam Satanae dilatum eft ju- 
dicium, qui (imul cum omnibus fuis feCtato- 
ribus aeternis tunc tradetur cruciatibus, ficu- 
ti contra omnes Adami reftituti imitatore 

60616665 tune occupabunt fedes. — — 


$e 


Pergo ad pofteros Adami, qui ad diluvium 
usque vixerunt, Obfervari hic facile poteft 
I. Cainum, caput Ecclefiae hoftium, aetate 
'externoque fplendore praeceffiffe Abelem , qui 
Deo fuit 40016008. 1s, fi e nomine aliquid 
fufpicari licet, corpore fuitexili δὲ marcido, 
ut vapori reique inani exifteret fimilis, ideo. 

ue nec rei rufticae, fed pafcendis tantum 
Ovibus aptus. Vix aliquid magni pramifit, 
ficuti major natu Cainus, qui fpeciofa Viri 
forma apparuerat, cui etiam labor non fuit, 

O 3 :*. . ho: 


oo4 ]J.C. Bonnet; de Harmonia inter 


homunculum poftuno occidereictu. 2. Deum 
primogeniti non curaffe jura, fed 100116 mino- 
rem, quin etiam fupra illum evexifTe dignitate, 
ficuti ex hiftoria oblationis utriusque liquet 
fatis fuperque. 3. Cainum aegre tuliffe do- | 
minium minoris, ideoque innocentem truci. : 
daffe modo fcelefto & fraudulento. .Malo ἔς: 
triumphante, difparuit plane Dei Ecclefia; 
4. Non impune fcelus perpetraffe Cainum, 
damnatum quippe, expulfum in exilium , 
majorique expofitum maledi&tioni. Sed vero 
extraordinario modo reftituit Deus Ecclefiam 
fuam, excitans in occifi locum Setbum , quem 
inter atque Cainum cefífavit commercium, - 
5. Sethitis non defuiffe vexas, fiquidem Caje 
ni proles, Satanae regnum, nullas non adhi 
beret artes ad corrumpendos bonos. Indies 
caput altius tollebant mali, & injuriis reple- 
bant orbem terrarum; ₪66 ideo Ecclefiam, . 
licet ad pauciffimos redactam, funditus dele- 
re valebant. 6. Miffos fuiffe Prophetas, 
duos, quorum - alter Henocbus poft propofita 
vaticinia in coelum eftfublatus; alter Noacbut 
praeco nuncupaturjuflitiae. Hi repofcebant 
e Satanae regno captivos, fed a malis deri- 
debantur. 7. Tandem hominum malorum 
nequitias diutius non tulit Deus, & tempore 

raedefinito Dilutium mifit , ad fuffocandos 
infauftos. Sed vero fuos admirabili modo 
per undas fervavit in arca, novi orbis feren- 
te femina, 6 5. 


Ecclefiae ejusque hoftium fata, oj 


$. 5. 


Nova jam rerum facies poft diluvium pro- 
dit. Alia legimus nomina , aliaque facta: 
fed reipfa nil aliud, quam formam rei muta- 


tamoffendimus. Naim 1. pro Caigohic Cba- | 


mum habemus, qui INoachi primogenitus efTe 
videtur: uti & judicat 8. P. enema in diff. ad 
Gm. IX: 25-27. Quemadmodum hic fratres 
fuos aetate, fic etiam fuperavit eos arrogan- 
tia & ferocia,  Semus, minimus fratrum , a 
Deo eft ele&ctus, ut novae Ecclefiae exifteret 
caput. 2. Semum cum pofteris fuis prae re- 
liquis divina auctum videmus benedi&tione, 
fiquidem pater nuta Divino eum Dominum 
renunciavit Chamitarum. "Quin etiam Japhe- 
to, fecundo Noachi filio, pofthabitus eft Cha- 
mus, adeo jus primogeniti neglexit Deus, 
5. Sed nihilofecius egimus, Chamitas, Nim- 
rdum ὅς Affurem , fübjügaffe bonos, ita im- 
períum fibi arrogantes, ut bonos plane nul. 
los illa tempeftate invenire liceat, nifi fup. 
preffos quosdam Patriarchas, de quorum ta- 
men vitae ratione hoc e Jof. XXIV: 2. con- 
ftat, eos aliis ferviiffe Diis. Itaque, quod 
dolendum eft, plane extin&a fuit 1261 Eccle- 
fia. 4. Sed reítituit eam Deus, excitando 
"fbrabamum , ceu alium ;Sethum,, quem e.pa- 
ttia evocatum, in Cananaéis quani maximis 

| 0 auxit 


να "Pu 


206 ז‎ C. Bonnet, de Harmonia inter 


auxit opibus, | 1108008 vero, a quorum com- 
mercio fecreti funt boni fecedentes, a Deo 
derelidi, fuis traditi cupidinibus, in pejus 
ruebant;.ad inftar Cainitarum, 5. Haud ac- 
uievit bellum malorum in bonos. Ut cete- 
ra filentio praeteream, quem fugit, quam 
Ifraélitae, Semi foboles, a Chamitis Aegyp- 
tiis fint 400100 ? Sed deleri non porerant, 
Deo illorum. numerum tanto magis augente , 
uanto durius illos traCtayit Pharao. 6. Ad 
olandos bonos mittebantur Viri magni , Mer 
atque 42708 , quifimul Divina Aegyptiis fru- 
ftra nuncjabant judicia. Atque haec 7. in- 
. opipnantes quoque multis modis oppreflerunt 
incredulos, tandemque totus eorum exerci- 
tus in mari periit rubro, quod ante ficco 
tranfjbant Ifraélitae pede, ut in deferto -0ת‎ 
vum conflitaerent Regnum, ab hoftium in. 
> jnriis liberum atque immune. | 


6 


In deferto, ubiquartam temporis periadum 
invenire liceat , fub aliis nominibus eadem 
res denuo 203 effe videtur. Namque r. 
Mofes homo fuit fine nomine, fugitivus in 
peregrinis, opilio in deferto, neque corpo- 
ris robereclarus, fed venuftate tenera, ne. 
que dífertus, 156 linguae vitio laborans, 
Contr vero in Ifraglitis. Seniores habebantur , 

| E c auta. 


4 


Ecclefiae ejusque hoftium fata. לס‎ 


au€teritate absque dubio pollentes, ipfaque 
aetatecommendabiles. Sed illum, non hos, 
Aegyptiorum ritibus nimium deditos, fibi 
elegit Deus. 2. Quantis Mofen Deus orna- 
verit praerogativis, quanta induerit eum 
poteftate in univerfum populum, , 6 
feniores, nemini poteft efle ignotum. Non 
enim externum refpicit Deus fplendorem. 
3. Sed vix Dei ecclefia hoc in populo florere 
Coepit, cum jam penitus defiiffe eam vide- 
mus. Mofes in monte Sinai remanferat ni- 
mis diu. Hanc arripiebant anfam rebelles, 
populoque perfuadebant, Mofen 616 fedu- 
Gorem, jamque apparere, meris mendaciis 
paviffe eum populum: quid ei acciderit, ne- 
minem noíTe, hoc noffe omnes, periiífe in 
monte; tantum enim temporis fine cibo vivi 
non poffe. Quid multa? Serpens, qui Proto- 
plaftos in lapfum dedit praecipites, univer- 
fum etiam Ifraélitarum populum ad peccan- 
dnm 60881. Omnes bovem adorant pro 
Deo, ne excepto quidem. 487006.  Lugen- 
dum ftatum! 4. Nec impune hoc commis- 
Ííum eft fcelus. Exardebat Dei ira, ad om- 
nes perdendos parata. Novum e lumbis 
Mofis educere populum voluit Deus. — Aít 
vero ter mille malorum per Levitas Mofi fe. 
aggregátos occifis, impenfis fuis precibus 
obünuit Vir fan&tus , ut populus reliquus 
in Dei reciperetur gratiam , ficque Eccle- 
| O 5 ּ fia 


-— t t M c 0 0 UVP ₪ 


408 ]J. C. Bonnet, de Harmonia inter: 


fia quodammodo reftitueretur. 5. Sed ma-. 
la rebellium indoles novas faepe excita- 
vit fimultates, ita, ut Mofes vir dici pos- 
fit aerumnofisfimus omnium. | Nec tamen 
mali eum, cum paucis vere fidelibus, ab 
eo, quem adfcenderat, gradu dejicere po- 
terant. 6. Mifit etiam Deus eximios viros 
jofuam atque Calebum , qui bonorum ₪ 
ftentarent fidem, hortarenturque timidos, 
ut erecto Cananaeos  adoriantur animo. 
Sed illos lapidibus obruere minabantur mali. 
7. Quamobrem juftam Dei judicium non 
effugiebant, omnesque per duodequadra- 
ginta annos varias pasíi calatnitates perie- 
runt in deferto, novo interea temporis exo- 
riente populo, ad couftituendum novum in 
Palaeftina Regnum. 


/ ὁ 7. 


Quod jam quinto novum hoc Ifradlitarum 
in Palaeftina confideramus Regnum, muta- 
tis circumftantiis aliquot, eadem denuo nar- 
ratur fabula. 1. Canamati priftini terrae 1n- 
colae mali fuere. Homines adfpe&tu terri 
biles, inter quos Satanae regnum floruit Jam 
a multis retro aetatibus! Poft hos addace- 
bantur Jfrazlitae, homines timidi & ob ipfam 
juventutem contemti, omnes enim in defer. 


Ecclefiae ejusque hoftium fata. 209. 


| ' 
to eraht nati, Sed borum quoque maxima 
multitudo fpretis Dei mandatis, foedera iniit 
cum Cananaeis, eorumque etiam adfumfit 
mores, jta, ut multo minima populi pars 
veram Dei conítituerit Ecclefiam. —Emine- 
bant in ea 7udices. Won alienum erit hoc 
loco notaffe, JftbniZlem - minimum: fratrum 
fuiffe Tud. lII: 9. Gideonem c. VI: 15. fe mi- 
nimum in domo patris füi, & domum fuam 
inet" Manas(itas dicere minimam, , 7 
fuiffe fpurium, expulfum e patris domo 6. : 
1, 2. Gimfonis atque Gamuzlis matrem. diu 
flerilem, nec unum omnium fuiffe judicum, 
qui natalium fplendore clarus fuerit, imo 
Debora feminam fuiffe. 8. Placuit fümmo 
Numini,.abjicere Cananaeos, & omnes , qui 
illosfunt imitati ex Ifraélitis, & praeferre hu- 
miles, qui magna geffere bella, populoque 
Dei nomine praefueré. 3. Sed vero hoc 
magiftratuum genus fuperbae difplicuit gen- 
ti, quae jugum a Deo impofitum recufans, 
Regem fibi popofcit, ad intlar gentium vi- 
cinaum. Itaque. fumma Imperii ad Saulum ὦ 
transferebatur, hominem omnium fpeciofis- 
fimum. Is vero Deum deferuit brevi, fuit- 
que, qualis Rex, talis Grex. Plane jam Dei 
disparuit Ecclefia, quod fenex Samuel mul- 
tis deflevit lacrymis. 4. Quam vero Saulus 
cum populo malo fit punitus, neminem fu- 
git. Atque loco Samuélis exauctorati no- 
vum 


410 I C. Bonnet, de Harmonia inter 


vum Ecclefiae caput excitabatur Davides, & 
poft hunc Salomo. "(Tum Templum aedifica-: 
batur Hierofolymis, magisque ab idololatris 

diflin&ta fuit Ecclefia Dei. 5. Nec ideo pax: 
| fuit bonos inter atque malos. Jam hi prae-; 
valebant; jam illi. Quamlibet vero plurirni- 
Regum fequentium a vero fe abalienarunt! 
Deo, bonosque, quantum poterant, funt? 
perfecuti, attamen fepties mille fibi fervavit: 
Deus, qui Baálem refpuebant, 1 Reg. XIXs- 
18. 6. Ad confolandos fideles praeter alios: 
mittebantur Elia atque Elifa, Viri multis 
editis clari miraculis, cauffam Dei acriter 
defendentes, & verbis & 186115 idololatriam 
deturbantes; fed quamvis prior, ficuti He- 
nochus olim, vivus in coelum eit adfumtus, 
parum tamen inter malos profecerunt. Qua- 
. re 7. horrendum Dei judicium fcelerum. δ: 
cit finem, addu&is Babyloniis, qui immo- 
rigeros. male mul&tabant, urbem cum prae- 
ftantisfimo Salomonis Templo incendio dele- 
bant, totamque terram vaftabant, nobilisfi- 
. mos vero gentis abducebant captivos. Sedboni 
a Deo tegebantur; ficuti praeter alios; Da- 
ni&lis, ejusque fociorum docet hiftoria, 
Servavit fibi Deus femen inter captivos, ad 
novum: poft feptuaginta annos erigendum fi- 


bi Regnum. - 


$i 


Ecclefiae ejusque hoftium fata. 211 


n g. 


Prodit poft captivitatem Babylonicam .no- 
va gens in fcenam. "Obfervo: 1. Remanfe- 
rant quidam in Palaeftina ex lfraélitarum 
gente, quibus adjungebantur gentiles, qui 
ad colendam terram erant adducti. Hi, poít- 
quam captivi e Babyloniis redierant, his illi 
accedere, & tanquam fratres majores natu do- 
miparicupiebant, vid. Efr. 1V:3. 2.Refpue- 
bat Deus infideles licet potentiores ; praeferens 
captivos, quos fuojuvitauxilio, dominosque 
conílituit terrae, quicquid contra tentarent 
Samaritani. 4. Sed nimis diu Dei non flo- 
ruit Ecclefia. Erant enim in Ifraélitis mali , qui 
Antiochi fecuti partes, populum invitabant- 
ad foedus ineundum cum Rege improbo. 
Mox ita invaluit improbitas atque idolola- 
tria, ut Davidis verba repeti poflent "ΡΠ 
XIV: 3. ne unicusquidemreperiebatur bonus 
vid. 1 Mac. 1: 12. (44. 4. Punivit fcelus 
Deus bellis perniciofiffimis; atque novam fibi 
excitavit Ecclefiam in Maccabaeis, ab impro- 
bis fe disjungentibus. 5. Sed bella conunua 
cum. fnalig erapt gerenda. 1107760085 58 
temporis perfecutiones e Maccabaeorum co- 
gnoícere licec hiftoria. Atque vix erit, qui = 
Herodianae Regiae gentis furores in. bonos 
nefciat, nec ideo plane interiit Ecclefia, li- 

| cet 


212 ].C. Bonnet, de Harmonia inter 


cet ad paucos reda&ta cf. Luc. IT: 25. 36. 38. 
6. Ad confirmandos electos, & reducendos 
malos apparuit Joannes Daptifía, novus E- 
lia, ipfeque Rex Regum & Prophetarum 
fummus, jJejus Cbrifíus. Sed hos quoque 
refpuebant improbi, quemadmodum femper 
factum effe vidimus in antecedentibus. 
7. ExfpeCtandum igitur erat novum aliquod 
judicium, quod anno quadragefimo poft reje-- 
€tam falutem aderat , totumque incredulum po-- 
pulum partim delevit fame, ferro, incen- 
dio, partim in fempiternum .irae divinae 
teftimonium ad hunc usque diem multis irre-- 
titum calamitatibus in exilio detinet. Suos 
vero Deus fua veluti texit manu, & novum 
lis paravit per orbem terrarum Regnum. 


> 9. 


' Tandem feptimo ad noftra Novi Teftamen- | 
tiperveniotempora. Deus verofemper idem 
atque immutabilis hic quoque eadem fuos 
ducit via, qua eos duxit antea. 1. Chriftia- 
norum gens ab incunabulis fuisfuit contemta, - 
& ante eam natam jam paratus erat Cainus 
aliquis, nomine frater, re hoftis infenfis(i- 
mus. Quem fugit, quam ferociter Judaei 
fua primogeniturae jura. defenderint ? nec - 
Ethnicismus folio fuo fe deturbari facile pas- , 
fus eft. 2. Sed rejecit Deus primogenito^, | 





Ecclefiae ejusque hoftium fata. 213 


>% humiles Chrifti fe&atores fibielegit, prae- 
xogatvis exornavit fplendidiffimis , — quin 
euam Dominos heredesque conftituit omni- 
um. 4. Mirum non eft, & Judaeos & gen- 
tiles, inito quafi foedere, infurrexiffe con- - 
tra innocentem hunc Abelem, tandemque 
eo rem 261003106 Satanam, ut veri Dei Éc- 
clefia plane nulla effet, Secula adeo obfcura 
erant, ut & verbum divinum & bonae artes, 
omnisque pietas faflidio haberentur. Malo- 
rum plena erant omnia. Inícitia crasfi(lima 
cum erroribus peftilentiffimis in throno fede- 
bat. 4. Quemadmodum vero poena divina 
improbos efl fecuta, adhucdum durans; ita 
novum Sethum ortum videmus in Reformatio- 
se, ubifecreti funt boni exorientesabiis, qui 
dominium arrogabant fibi injuftum. ς. Sed 
jam bella non defünt inter utramque partem, 
& calamo, ὅς ferro igneque 20206 4 
femperque gerenda: induciae habentur in- 
terdum minus diutuarnae. Haec nos hodie 
vivimus tempora. 6. Adfore Prophetarum 
nobile par, qui confirmabunt bonos nimium 
preffos, & judicium indicabunt extremum, 
dubitare non finit Apocalypfeos liber c. II: r. 
Jq1. Tandem 7. quoniam mali faluber- = 
fima non curabunt monita, fed Viros inte- 
gerrimos perfequentur; dies mox aderit pan- 
tocriticus, & male peribunt aeternum om. 
nes, qui ab initio ad finem usque Satanae fe- 
0 cuti 





414 J.C. Bonnet; de Harmonia ( 


cutifuünt caftra. Contravero omnium fe 
Jorum fideles, in vitam revocati, Regn 
haereditabunt ante ja&a mundi fundamei 
fibi paratum. 


% ro. 


Difcite hinc mortales, qui beati effe + 
pitis, hanc effe viam , quae ducit ad aft 
"ignobile effe in mundo, fed Deo placet 
ἃ malis abjici, a Deo reftitui, ealamitatit 
premi, Dei verbo erigi, & tandem om 
bus eripi malis. Hac via incedebant omne 
qui unquam fan&is'funt adfcripti. — Con 
ea, quisquis mundanis inhiat fplendoribt 
Deo placere non cupit, invidia ductus bon 
corrumpit & e medio tollit, poenas di 
.nas ideo infli&tas non curat, fed denuo fu 
ἄπ bonos, ridetque verbi divini monit: 
tandem inevitabile horrendum Dei incid 
judicium. Plura ejus rei documenta adfei 
poflent: fed hic filum abrumpere placet. 





| | 
[(ACOBI CREMER , J. J. F. 
P. D. M. Hulftmnfi, 
OBSERVATIONVM EXE: 
- אצת‎ 
AD 
HISTORIAM PERPESSIONVM 
D. N. JESV CHRISTI, 
DODECAS 





I. 
De illis, qui y8svM Capticum duxere. 


3 adhuc opinio vetus, turbas, 
7 quas JvDAs , Magiftri fui proditor, du- 
Xerit, miftos fuiffe ex ^?udaeis δὲ Romanis; 
= Bibl. Haganae Cl. VI. F. 1I. P & 


7 


116 Jac. Cremeri, )20 Exeget. 


 & ex-3udasis quidem adfuilz-Lictores, Ap 
paritores, fimileáve miniflros Synedrii Ma- 
gni; ex Remanis vero militum cobortém , cum 
Íuo-Cbiliafebá. 
Primus omnium, quantum nobis conftat, 

publice & fcripto inveteratae huic fenten. 
jge obvium ivit Dot. Syleaducepfium Pro- 
effor ac :Paflor coORNELIUS DE WITT, ὁ »» 
ὧν dyicis; cujus habemus Di/quifitionem mode- 
flam: mum jesus quoque Jit comprebenfus , per 
Cobortem. Militum Romanorum ?  Elanc Editor 
Medullae' Di[Jertationuts. Z4cademicarum , — quae 
eít Belgici 101004118 , & XII Voluminibus 
in forma o&tava, prodiit Zm[lelodami, annis 
1736 —- 1741, inferendam dedit Vol, 1. 
p. 288 - 308. EE 

. Non. femel B. Viri:rationes aequá , ut 
fpero, Jance trüuGnavi, & jam ante aliquot 
annos'me in ipfiüs fententiam perduci fum 
paffus; utque alios perducam, primo Cel. 
WITTII Cogitata in compendium mittam, 
geinde , quae habeo addenda fubjiciam. 

Quoad primum,  Difquifitor modeftus in 

hunc fere modum: 6. 4. 706. XVIII: 3. & 
12. praeter Judaeorüm ὑπηρεζῷς receníetur 
5 cxeeg , ejusque x/MapxG-. qui.ergo à ΓΕ 
nifiris ilis diftinguendi, tanquam pars Le 
gtonis..Romamae. ; En tibi, totum vu]gans 
opinionis praefidium! Etenim $. 5. Evange" 
Jittae zeliqui nil nifi. ὄχλον dedere , nt 





1 


ad Hiftor. Paffion. D. [εὐ Chrifti. 217 


L 6. in tota hiftoria comprehenfioríis Jesu 
CHRISTI Ullum .eft Romani. militis indicium ; 
contra potius Zudaeorum armatorum tantum, 


v. c. Matt. XXVI: 15. Jefus voi$ ὄχλοις (non. 


ὀχλω) quotidie [edebam inter vos, docens in 
Templo €et., & $. 7- infcio PiraTo fenatui 
non fuiffet integrum: praefidiarios: Rotmatos 
mitere, tefte infuper cuftodia fepuleri, 
vel etiam $. 8. coram fuo Synedrio admit- 
tere metu imrmnnditiei contrahendae , col. 
ja. XVIH: 28: .% οἱ Solvitur dubium: ex 
Voce קוה‎ , quae non magis indicat Cober- 
Itm militum Romanorum, quam λεγεων. (& ^t- 
ywvae Marc. V: 9. Mait. XXVI: 553. J;egio- 
πὶ talium Etbnicerum. ( Hic .vero de Chiltar- 
da nihil) $. 1o. aptime diftinguüntur. mini- 
fri Senatus, A ervi: Senatorum, quos inter 


Molcbus. S. 11. Colore de Levitis n Templo - 


excubantibus , ejusque Chiliarcba de .dexwem- 
τήγω 7$ itpx exponuntar ;:: edam: 704. 1: 
j31..de talibus Levitis:explicatur..j. 5. 
Pondus novae::opinioni-accedic :ex:: ordine 
prpeffionum.;:: qae .ordirk debimre ," ipfo 
jiu vaticinante. Mutt. XX: 18,.19. pop. ὅω- 
isti, pergere ὅς abfoli per Gentiles. - 
. Secundo: jam»his 06118 addere liceat, 
| quod. ob. (ΜΉ: 55... δὲ) ἡπηήφόταῶι non. 'videan- 
tur confundendi cum Zeviris, Templi Cuftodi- 
bur, ut. שד‎ cMéxaesru placuit: funt eniuf üti- 
que Senatores, qui:cos:miíere, unde pro- 
P2 num 


- 


219 Jac. Cremerl, Obfervat. ἔχερεε, 


num 6/5 jadicatu, nonnifi Li&tores ὅς Appa- 
ritores, feu חזנים‎ fuiffe. Verum, quod ca- 
put rei.eft, in negotio cemprebenfionir yeso 
CHRISTI, tamen adícifcendi Levitae, propter 
expreffum difcrimen τῆς exeegs, & τῶν ὑπη- 
eire», quod joANNES fecit. Et fi vel argu- 
menta JZittiana non fufficerent ad milite: 
Romanos exterminandos , tamen fatendum, 
quod' omnino deftituamur idoneis rationibus 
ad eosdem intrudendos. Neque hoc prae- 
termittendum , quod: Interpretes ilii, qui 
Roinanos in confortium cauílae vocare fulti- 
nuerint, & fuftineant adhuc, revera iisdem 
ámpediri fe viderint, ἃς nefciant fete, quo- 
modo fe ifthoconere fat cito liberent. Unum 
advoco teftem, füummum 5AUVMGARTENIUM, 
qui in: notis ad Perfionem Germanicam Hifto- 
. giae Univeríalis, ab eruditis zfsglis confcri- 
ptam, conjectando auguratus eft, J'udator 
3060 jzsUM captum prius deduxiffe ad ANNAM. 
Ex- Pontificem , ut auxiliatricem  Cobortem 
prius praetextu peciofo dimitterent, ne 
3116 vel ipfius Tribunus Romanus aliquid fub- 
elfaceret de tongregatione intempeftiva 
Synedrit. Magrüi totius fuper hunc. captivum. 
His autem fÍimilibusque conje&uris : nihil 
opus, fi. modo omnes. Romanos ex hoc 680" 
110 amatdare velimus, 66 hos valere jube 
mus, donec Synedrium ipfum jam damnatum 
CHAISTUM ia poteflatem illorum traderet, 

quo 








T" 2-0 ret - | A4‏ ה 070 aam .» QUU guum.‏ - = הרט ש טר 9 "הרו דהל דח 





ad Hiftor. Paffion. D. Je(u Chrifti. 219 


quod proximo demum mane accidiffe novi- 


mus. Et ne Lettori amplius remaneat du- — 


bium in fententia JZittiana, quam ὅς no- 
ftram fecimus, obfervandum , vocem & 
perfonam Cbiliarcbae, non majorem habere 
difficulratem , quam  Cobortis; reperimus 
enim omnino in Zintiquitate Judaica χιλιαρ- 
xus inter Levitas. Eum in finem provoca- 
mus tantum ad 1 Esdr. I: 9. καὶ Iexoriae , καὶ 
Zappos, καὶ Ναθαναηλ 0 ἀδελφῷ», καὶ Ara Gas, 
και Ox mAQ-, xai 19/7 χιλιαθχοι ἐδῳκαν τοῖς 
Atui(gis εἰς ₪ ויו ה‎ Moor ut 
iz(pxoriwe. Qui Chiliarcbae cum iuo munere 
ib opponuntur τοῖς Osa(as (in Evang. 
$egrwyoi) אד‎ ite. Ne autem alicui fubre- 
pat fufpicio , 016108 Chiliarcbas non fuiffe de 
tribu Levr, conferatur modo eadem hiftoria 
ἃ periodus 2 Cbron. XXXV: 9. ubi iidem 
audiunt Levitarum Praefe&i. Nec putamus 
alic] venturum in mentem,  Zecitis Cbiliar- 
char denegare, fi modo meminerit, hanc 


. Tribum quoque jam à temporibus Davidici, 


fuas Chiliadas divifam fuiffe , . quarum‏ תג 
quaeque procul omni dubio fuo Chiliarchae‏ 
parebat. Cumque dubium ex voce emees‏ 
jam removerit Nolíter, nihil eft quod jam‏ 
impediat concludere , rationes ipfius pro‏ 
Coberte Leviticd, & Chbiliarcba Levitico valere‏ 
debere. — 'l'antam nondum habemus per.‏ 
fuafüm , huge Chiliarcbam faille Arxisepemert‏ 
. 3 


fufficig ^ 


v 


- 


רה 


550 ac. Cremeri, Obfervat. Exeget. 


fufficit fuifle ex numero τῶν ςρφιτηήγων, % 
habuiffe Praefe&Cturam Chiliados, & ad -זת61‎ 
sTUM capiendum .duxiffe integras Excubias 
21. Levitarum, forte & 4. Sacerdotum, 
qui per ejusdem no&tis primum quadrantem 
jm: obfervaverant lemplum ,זפ‎ & qui- 
bus quadrante fecundo totidem focii fucces- 
ferant. 1:8 fane fuit facillimum , clancu- 
jum Procuratore cum armatà turba fatis 
magna urbe excedere ad jEsuM comprehen- 
dendum: Quin arma ipfá, quae geftarunt, 
à Levitis minime abhorrent, maxime Tem- 
pli Cufledibus, quorum certe Cultra majora fa- 
crificalia venire poterant loco ל שואי‎ 
Baculi vel fufles loco ξυλωγ; quorum etiam 
erant 9970. ex ligno refinofo & λαμπαδες, 
aliud facium, & quidem compofitarum ge- 
nus: licet & reliqui Mirifiri & fervi aliquibus 
horum. inftrumentorum armati 616 potue- 
rint "Verum operae non videtur pretium 
haec plenius edifferere, & Lectorem 000- 
jecturis fatigare, | 


I I. 
De morie Proditoris. 
5 Haec habeat 1,060. waTTHAEI & PETRI 
ףאה )אא‎ non videtur fimplicius & veritati 


propius inftitui poffe: ἀνεχώρησε, καὶ ἀπελθαν 
εὐ ΄ xot 


ad Hiftor. Paffion. D. Jefu Chrifti, 1 


Nm πρηνης ysvoptvQ- ἀπηγξατο, (καὶ ) ἐλακησε 
μεθ’. καὶ ἐξεχνθὴ )ואד‎ τὰ σπλαγχνώ וצדטא‎ 
ἴῃ qua relatione offendimus quidem fex ver- 
γα, ne dicam effata, quorum 1, 2, 4"m 
funt ex Mart. XXVII: 5. fed 3, 5, 6" ex 
] 483. 1: 18. & fecundum quidem verbum ex 
Hebraea coníuetudine 50904 , quod cit. lo» 
co eft tanto evidentius, quanto verbum pri- 
mum illo 6/1 efficacius, & jam plus docue- 
Tat, quam vulgaris fecundi ufus & notio do» 
cere potuiffet. Proinde totum illud καρ 
ὠπκιλθων in conciliando poffet praetermittit 
Sin vero fervabitur, dicendum: a«vexenes 
κα! 4607 πρηνὴς ἐγένετο, καὶ 7/2070 x, T. A. 
Talem vero narrationem 20206 , 181084 lin- 
gue fuae analogià, - melius vel magis ad 
werbum verterent, quam Zatini, hoc mo- 
do: Hw vertrok, en ging bem zelven van eene 
fleilte *verpen , en. by flibte , en bor? midden op, 
tt alle z4ne ingewanden «verden uitge[lort. 

Huic verfioni quid objici poffit plane non 
perfpicimus, Itaque paucis eamdem illu- 
ftraffe fuffecerit. 1) Verbum avaxeee» cum 
notione /ecedendi im folitudinem omnino σαι: 
deat, hanc quoque praeferrem, inter alia 
propter notifimam cauffam, quod miferri- 
morum ὅς defperantium ἀντοχειρων conditio, 
גת‎ & moribus apüffime congruat, folitudi- 
nes & deferta petere, & ibi nemine prohi- 
bente fubitam fibi mortem confcifcere, Nec 

? 4 000 δῶν, 






- --- - d 


$22 fac. Cremeri, Obfervat. Exeget. 


dubitamus fere, quin in eodem Deferto, 
fcil. Hierichuntino, ubi Dominus [₪505 ante 
tres annos Satanam Tentatorem vicerat, 10- 
DAS ipfius proditor ab eodem Satana victu 
fit, eo quo dictum eft modo. — Neque officit 
448. 1: 19. quoniam ibi PETRUS minime do- 
cet jam innotui//e res circumítantes mortis 
ejus, fed mercedem injuflam | merui/fe , quà 
emtus fit Ager ille, jam dictus à fanguine tl 
innocuo, ícil jrsu cHRISTI, quem, ipfo 
confitente, prodiderat, &c. 92) Hac rw 
éraxegsetocfignificatione admiff4,non opuselt 
ut de fpeciali notione τῷ ἀπελθεῖν laboremus. 
Suppeteret tamen aliquid nimium anxiori- 
bus, vel potius nimium fedulis Interprett- 
bus, qui reverentià Theopneuftiae Libro- 
rum Sacrorum Verbalis, fed male intel. 
leCtae, ducuntur, nempe con/cemfus montis, 
vel rupis praealtae, unde fe praecipitem dare 
volebat Infeliciffimus; licet non dixerim, 
quod MATTHEUS ipfe hoc indigitaverit fuo 
&x:10»v; reclamant enim tum dictio He- 
braizans, tum fuperabundantia fermonis, 
quà fere ufus fuiffet. Pofterius nemo neg4 
bit,. qui meminerit, quod ipfa res loquatur, 
hominem Anachoretam in Defertum plane 
arduum, ubique montibus, collibus, rupi- 
bus obfitum 8 replétum, idque eo ftudio, 
ut fe in profundum praecipitet, & ita ene 
cet, de monte iu montem, vel de rupe in 

rupem 


ad Hiftor. Paffion. D. Jefu Chrifti. 3 


rupem curfitare, donec inveniat fibi ido- 
neam. 4} Ilegwss ut vertas, five pronus five 
praeceps, perinde erit; integra Phrafis πρηνὴς 
yt aptsfime docet, quod Jupas fe revera 
praecipitem. dederit , & quidem de tanto fafti- 
gio vel excelfo altisfimo, ut inde in caput 
dejectus , neceffario deberet àzayxs3 א‎ 
λακεῖν καὶ σαλαγχνῶ CAU. Apprime enim 
notandum, quod in relatione Perriga , quam 
LycAs memoriae prodidit, τὸ πρηνὴς ו‎ 
mortis genus, faltem cauffam depingere de- 
beat, quemadmodum reliqua duo ejusdem 
fequelas. Ideo non poffumus cogitare de 
Prono aliquo cafu in planum folum, qui tantas 
fequelas non habuiffet ; nifi novum aliquid 
adícifcas. Aft praeter Textum facrum, v.c. 
poenam ϑεηλατον, quali fec. IV. ARIUM 
periiffe diu plurimi fomniarunt: quo in ca- 
fu tamen illi neque ἀναχωρήσιν neque ἀπέλευ» 
. e» conceffiflet 1ra & vindicta Divina, fed 
potius in ipfo Templo, vel ejus gradibus 
vel platea proftraffe, Novi equidem hoc 
etiam nonnullis placere, fed quomodo id 
conciiient cum vocibus ὠνάᾷχωρησαι ναὶ 
artery ipfi videant. Quamquam enim da- 
remus, prius illud MATTHAEI leniffime verti 
poffe, reverfus eff, fcil ex Templo,. tamen 
poíterius &v TOY ל‎ ejus indicaret, five 
XATTHEUM folum legamus: Hy ging bem zel- 
ven ver(tikken, (ive Petrinig adjeCtis: 47} ging 

| P5 - bei 


224 Jac. Cremeri , Obfervat. Exeget; 


bem zelven van eene. fleilte everpen ,. en verftikte. 
Atque haec ejus dàvroxeeg;a , ἢ graviorem 
exiltimare nolimus poena 9e«re , nihilomi- 
nus noftro concipiendi modo habuit aliquid 
talis poenae admifítum. 4) Verbum ὁπαγχεῶχ 
praeter /irangulandi notionem, fimpliciori 
lignificatu fuffocationis , in quam extra com: 
pofitionem yenit; qualem praecipiribus ac- 
cidere 06/6600 aéris in pulmone & res δ 
experientia jam pridem in 6006010 dede- 
runt. QGuffocatus ergo juDas eft inter laben- 
dum, & priusquam in profundo folum teti- 
gilet. 5) Eadem occafione denique & 
ἐλάκησε μέσ». ὅς quidem tantá vi, ὧς ven- 
tris vel abdominis ruptura, ut omnia ipfius 
ilia profunderentur: .Qui duo cafus ip(i fere 
jnevitabiles fuere, partim allione ad radi 
cem monüs vel petrae, de quà fe praecipi- 
taverat: partim vi a&ris 63073001, nempe 
jnterioris, & immani preffione exterioris, 
quibus non tantum /uffocatio fed etiam dis- 
yuptio labentes adhuc poteft enecare. — 
Appingamus locum infignem 4220112 DE LA 
PORTE, cujus in Peregrinatore Novo, Gallice 
confcripto, fed jam in alias linguas trans- 
fufo, Tom. VIII. p. tn. 1351. edit. Belg. in 
articulis Norvagius, haec funt verba, poft- 
.quam de praecipitiis ibi locorum reperiun- 
dis nonnulla edifferuerat: Men beeft nog op- 
Το δ), dab , «anneer een men[cb. cen ₪ 
Ww 


ad Hiftor. Paffion. D. Jefu Chrifti. 225 


1 ke al doet , de lucbt met. zo eel kracht. tegen 
zyn lichaam perfe ,. dat by 'er niet. allen. door 
verflibt «vordt, voor dat by op de aarde meder- 
' ketmt, naar dat zyn buik zelfs bar(l, en dat "er 
₪ ingevanden uyit/patten. 


111, 
De 4tdfenfionis formula: Tu dixifti ו‎ 


Adfentientis effe nemo quod fciam in dubi- 
um vocavit, fed unde JEsUs eam mutuaverit 
uci adhuc perfpexere.  Monemus ergo 
&orem, ut unum confulat mICHAÉLIDEM, 
nempe JOANNEM DAvIDEM, QGeoettingenfium 
hucusque ornamentum & columen, qui, ia 
atroduciione Germanica ad Sacros N. F. Libros, 
em. I. p. m. 29. nosamandat ad Exod. X: 50. 
Ubi MOSES ad PruiARAONEM: כןידברת‎ ReGe di- 
zifli, non. pergam amplius videre faciem tuam, 
Conferantur & Diblia Halenfta, in nota brevi 
ad hunc 0815 locum. | | 
Scilicet particula illa (2 faepius tantum 
ita vel fic vertenda. Tenuiorem vero hune 
figüificatum Graeci Bibliorum Interpretes in dicta 
formula male arripuerunt , quin imo verterunt 
foum verbum דברת‎ , praetermifflo 13, 
)אאא‎ , pro quo ii Evangelio ev εἶπας, Matt. 


XXVI; 25. XXVIE 64. Marc. XIV: sg. 
T Ν 


226 Jac. Cremeri, Obfervat. Exeget. 


ev λέγεις, Sob. XIX: 57. «σοϑυναμενίῷ, ἸΡΩ͂ 
forte jUpAEI Jam, quotidiano olim fermone , 
' brevitatis ergo, dixere tantum דברת‎ 
etiamfi plena formula effet ,כן-דברת‎ % 
eienxas, fed illi ὀυτως vid. Num. XXXVI: 5. 
Integram fervatam vide Luc. VIL 43. ubi 
D. jesvs ad PEIRUM: ὄρθως 60000 Rede, 
bene. judicafti ! 

Laudanda interim emendata Perfio Belga- 
tum, quae Exod. X: 29. Gy bebt recbt. gefpro- 
ken. Num. XXXVIE: 5. de Stam der kinderen 
105078 fpreckt recbt. Ο utinam perrexiffent 
ili Bataoi, in N. T. Hiftoriae Paffionis ci- 
tatis locis, pede eodem! 


I V, 
40 eb. XVIII: 9. coll. XVII: 12. 


yesus fe folum in hoftium poteftatem tra- 
dens eosdem denuo allocutus eft his verbis: 
Dixi (feu ree, bene, vere dixi כיירבבתי‎ 
coll. obf. III.) oobis, quod ego fim ( S'efus Na- 
zarenus vf. 7.) Ji itaque me quaeratis, finite 
. bes abire. Joh. 07115 9. Ad quae ipfius 
verba haec notavit Evangeliftes: Ut imple- 
yetur fermo , quem dixerat : Quos mibi quidem 
deliffl, perdidi cx illis neminem, — Quibus in 
com- 


ad Hiftor. Paffion. D. Jufu Chrifti. 217 


compendio exhibuit dictum illud Jesu, Cap. 
XVIE 12. *- Quos 0600/01 mibi cu[lodivi , ῷ 
semo ex ills perit, nifi filius perditus. 

Quam mifere fe torferunt plurimi No- 
flrum, ut haec Servatoris precantis verba, 
cum dogmate de Perfeverantia San&orum , €9 
tali £9 finali conciliarent! Quantam non 
vim eft paffa copula illa nifi (e us.) non 
Jubet repetere: tantum obfervamus, nimiam 
irteyeiav,, quin à toto capite alienam empha- 
fin; verbo δεδωκας tributam, in cauffa diff- 
cultatis fuiffe. Omnia enim fuiffent & man- 
fiffent plana, modo femel, & quidem ad 
hunc locum, oblivifci potuiffent Dogma- 
tum, ceteroqui veriffimorum, nec teftimo- 
niorum aliorum penuria laborantium, puta 
de Decreto Elecionis, & Gratia Porticordiá. 

Si autem volumus effe liberales, & longe 
aliam dandi rationem & notionem admitte- 
re, aeque minus officiet quam proficiet Pa- 
tronis hinc 4fpoflafias inde. Perfeverantiae 11. 
lorum, quos aeternum dileCtos in tempore 
efficaciffime traxit DEUs; qualia quoque ne 
menti Precantis obverfata fuiffe perfuafum 
habemus. Loquebatur enim de fuis Difci- 
pulis, & quidem tunc praefentibus, id eft, 
Apoftolis , quos jam fere ad hortum Getb/e-. 
manes perduxerat. 1108 Pater je coeleftis 
ipfi concefferat, & ut publico Doétori, feu Pro- 
phetae & Paítori junxerat, non alio modo, 
quam hifloria vocauonis illorum expofuit. 

| t 


/ 


428 Jac. Cremeti, Obfetvat. Exegét; 


Et his abfolvitur tota. illa δωσις, quam. D. 
Orator denuo D. Datori acceptam ferre = 
ftudet. | 

Huc omnia collineant: 1i) illud ἐφνλαξα 
cuftodivi, paftorale verbum , quo J. C. fuam 
ilorum τηρησιν expofuit, de qua dixerat 
vof. 15. 4. 2) idem verbum δεδωκω vf. 8. 
jam ufurpatum de τοῖς («sac , quae primo 
Pater Filio, porro Filius jam fuis Difcipuli$ 
fupra 016118 tradiderat , vel etiam, 11 
conce[Jerat atque injunxerat, nempe ulterius 
propaganda, feu annuncianda & explicanda. 
Haec traditio faJtem non eft facta per gra- 
tiam internam, fÍpecialem, "vorticordiam, 
ex gratiae decreto derivaudam, quae opti- 
me di(linguitur of. 2. ut dee Filii fequens 
deci Patris, & complexa donum vitae fidei 
nunquam meriturac , conf. of. 3. 54) nexus 
integer, Orationis aliena ilia non  pautur. 
Ἐντευξὶφ ΒΓ}. majori ex parte. - Poftquam enim 
D. yzsus fibi ipfi precatus effet δοξασμον. à Pa- 
tre vf. 2..eumque vf. 2-8. plenius expo- 
fuiflet de glaria, tum terrena, licet fpirituali 
& nz: Filio congrua, ef. 2, 4. נתט)‎ 
4.—-8,-inrercedit pro Difeipulis fuis inde à 
verfu 9. ad 19. dein pro ipforum filiis, feu 
credentibus illorum vetbo convertendis 20 == 
293. denuo pro Apolílolis, 24-26. .Haec 
partium Orationis 01261110 , maxime gene- 
ralior fé ipfam ingerit ín: oculos cujusque 
"E atten 


20 Hiftor. Paffion. D: Jefü Chrifti. 229 


attenti leCtoris. Pro bis te rogo, fic orditur 
comma 9. mec pro bis tantum fed eiiam, > 
fic porro, ut eft in commate 20. —— Sunt 
autem ila dona 6: bona, quae pro fuis 
Apoítolis rogavit 9—19, itidem terrena, 
licet & quam maxime fpiritualia, quemad- 
modum *f. 2, 3. pro fe ipfo rogaverat: aít 
vf. 23 -- 26. coelefte eft, conferendum cum 
vf. 4— 8. praefertim vf. 29. cum vf. 5. reli- 
qua enim utriusque hujus periodi nonnifi 
motiva continent. ——- "Terrena bona quod 
attinet, eadem demum exponuntur à medio 
vrf/u 11. & deinceps: nam vf. 9, 10, & 
I1.» nondum rogavit aliquid, fed tantum 
expofuit rationes, quare Jam haberet neces- 
fe pro hifce fuis Difcipulis intercedere. —— 
Duo funt tandem , quae pro iis expetuntur, 
& quidem enixiffime: primum ,.- Confervatio 
paterna, 11b—15. alterum, /andificatio per 
veritatem Evangelii, 16—19, ——- Conferva- 
10 ila quidem bis rogatur, pro duplici 
ipfius facie, ícilicet a.) Divina 115-14. 
& B.) ex omni malo mundano, 15. =--- 
JDivinam | Confervationemm vix rogaverat Para- 
cletus vf. 11.5- quin mox urgeret 'tribus ra- 
tionibus, quarum altera proponitur vf. 12, 
13.» altera vf. 135, tertia of. 14. In 18 
provocavit ad Con/ervationem;à Íe ilis prae- | 
fitam, nunc vero non; amplius . praeftan- 
dam -- iniílà, ad gratum animum, quem 

TE ᾿ Jaetando 


420 Jac. Cremeri, Obfervat. Exeget. 


Jaetando probarent — in hac denique ad 
munus ipfis traditam , quod mundus odio 
habebat, cet. ——- Jam, quaefo, quamnam 
tibi fingas Confervationem , mi LeCtor! Eam- 
dem forte , quae conceditur credenti & rege- 
nito cuique per S. Spiritum? Abfit! Nam, 
ne dicamus, hanc involvi Sanüificatione , 
(fi & haec de communi feu vulgari gratiae 
dono deberet intelligi) omnino ὧς Res & 
Perfonae poftulant aliquid fingulare, nec 
dubium eíle poteft, quin utrumque benefi- 
cium tatn SanGifiatienis quam Con[ervationis 
fuerit Apoftolis, forte & eorum coópera- 
riis, privum.  Conferat de hoc dubius dili- 
genter modo motiva cujusque, nec non 
auCtores quosdam xozcHERO citatos. Non 
vacat, nec hujus loci eft, ut illud ulterius 
demonftremus.' Fortaffe alias & alibi plura. 
Unum tantum addo, liquido patere ex of. 
12, quod non aliam Chriftus paternam 
Difcipulorum Confervatienem petierit, quam 
qua ipfe illos mactaverat, quamdiu cum il- 
lis in mundo fuerat ; quam vero ron privam 
fed communem dixiffe, non foret prudentis 
& circumfpecti Interpretis. Et moveantur 
nobis dubia licet, ab uno quovis, qui confi- 
dat fe nos meliora docere poíle ; nos hic 
ab Interpretum grege toto divergere coelo, 
. probe novimus: proinde femotis Commen- 
tariis & quibuslibet illuftrationibus fecus fen- 
SONA 





ad Hiftor. Paffion. D. Jefa Chrifti. 3221 


tientium füperioterm Nexus conceptum & 
confpe&tum formare coacti fuimus , quem 
2equo Lectorum judicio fimul permittere νος 
lumus, ——  Redeamus adrem, & conclu- 
damus impraefentiarum : 4ροβοίο» fuiffe-a 
verfu 9. ad 19. folos, nifi eorum evrseyslas 
addamus, fubjeCtum Orationis JesU, eumque 
pro iis togaffe a Deo Patre 4fpoflolicam, ieu 
-"fpofielis , pro ipforum munére, congruam 
Confervationem , quin & Sanaificationem , quem- 
admodum Pater illos Filio in Zfpoffolos dederat. 
Exulent hic ergo aeterna ad vitam Elegio, & 
interna Pocatio , δὲ quicquid hujus generis com- + 
mune eft omnium credentium privilegium. 
4. Schefis infuper, tum orationis tum oran- 
tis, eadem firmant, quae diximus, Offendi. 
mus hic 11החסת‎ preces Prophetae Divini, 
ficut Mosis ,. qui jam Do&torali munere per- 
fun&tus , illad folenniter concludit ; fimul: 
monens, Se fcholam in mundo: patefaCtam 
nunc vacuam relinquere, proinde primarios 
fuos. Difcipulos Patri commendare.  Sacrifi- 
cii vel Sacerdotii hic nullum apparet vefti- 
gium , excepto vf. t9. Dici quoque poffet, 
hic terminus eft Qbedientiae Mediatoris,. vel 
Servatoris /füivae , quam confefítim , ὅδ 
ἄμεσωφ excepit Paffiva ; verum hoc non fuf- 
ficeret ad explicationem verbalem & realem, 
atque adeo in prioribus acquiéfcimus., 

Bibl. Haganae Cl. VI. F. I, 06 Quae 





2531 Tac, Cremert, Obfervat. Exeget.. 


Quae ex 704. X: 27-29. item cáp. VI: 39. 
vel aliunde nobis objici poffent, tanti non 
videntur ponderis, utnos diutius detinere de- 
beant. Verbulo potius monendum, : quod 
allegatio -compendiofa per joANNEM, hiflo. 
ria comprehenfionis jEsU occapatum, ex. 
noftra de hujus di&li fententia, nihil detri« 
menti patiatur. Optimus Magiiter nondum: 
fuis Difcipulis ereptus erat, fed mox eripiet» | 
dus: noverat ipfos gravi tentationi adhue; 
effe impares, ὅς fuccubitüros, ut hora [δα 
quens docuit PETRI exemplo: itaque falwuni 
ipfis conductum effecit, ne praeter filisst 
jam perditum, plures perderet, quos: per.gra 
dus recipere cogeretur, quemadmodum & 
PETRUS deinde receptus eft. Licet enim ek 
reliqua Apoftolorum Hendecade nero jt 
dae exitium metuendum habéret, tamen ΜΆ" 
giítri שפמן‎ honos G.fama vetabant ,: uf 
tres quatuor aut plures Difcipuli . publice 
defcifcerent, ipfumque: abnegarent.: . Ideo 
etiam. PETRUM confervare voluit poft faucia« 
tum MALCHUM, quem illico fanavit, .prae- 
miífis denuo his ad .Liéctores verbis: iae ἑως 
לגד‎ 1: 22 


| ad Hiftor. Paffion. D. Jefü Chrifti, 255 
v 
. Den ἐἰϑηϊιλαμπρω, Luc. XXIII: zr. 


HERODEM ANTIPAM patientem JEsuM , poft 
comtemtus ὅς illufiones, albá vefle induiffe 
vulgaris fert opinio. LUCAE tektus tamen 
praedicat A«wzéev, id eft, Syro interprete 

, purpuream 5 fakem. non nifi fplendidam, | Pro. 
inde' non videtur refpuenda ג‎ 1 
conjectura , quam & ΖΟΚΝΙΟ placuiífe notavit 
KOECHERUS ad Mait. XXVII: 27. five /fna- 
ied. p. 500. quod fuerit eadem Chlámys cocci- 
πρῶ, de qua MATTHEUS, l. c. nec non πορ- 
Qveg MARCI, cap, XV: 17. feu ipaliov πορφυ- 
Ἐν JOANNIS, cap. XIX: 2. | 

Ex quibus itaque MATTHEUS omnium opti- 
me. tum formam tufh colorem expresfit. 
Nec dubitem firme, quin fuerit attrita Cbla-- 
"mys coccineo colore 10658 , verum jam ad pur. 
pureum defleCtens, ut 06007088 8 
cum primo illo faciljus conciliem:; nifi quis 
ordine inverfo potrmis exiflimaret, purpureo 
tindtam ad coccineum colorem degeneraífe. 
Sed.prius praeplacet, quoniam 602000080 tingi 
magis Cblamydum fuiffe videtur, quam Pur- 
pura; etiam Geccinum attritum' prids ad Pur- 
puram verget, quam Purpura ad; Coceinum. 

| A Minoris tamen; haec funt momehu, quem 

2 ad- 


234. Jac. Cremeri, Obfervat. Exeget. 


admodum ἄς nihil facit ad rhombum, utrum 
HERODES ipfe , aut aliquis ipfius ex Aula, vel 
fatellitum Praefe&tus, hanc Chlamydem olim 
geftaverint. 1106 utique conftat, אפפסתאה‎ 
voluiffe Jzsuw per illam ludibrio expone 
re, tanquam Regem fatuum, à quo (ut fci- 
te BENGELIUS) Dihil metuebat fibi, 

Interim tamen hoc ejus commentum dein 
ceps anfam praebuit Militibus AAomanis , ut 
eodem pede pergerent, & additá fpineà c 
roná hunc fatui Reguli ornatum augerent, 
nec de pallio folliciti effe deberent: utpote 

uod HERODES jam donaverat, quodque in 

raetorio dubio procul fuerat depolitum, 
quamprimum P. PILATUS, coram convocato 
in monte lempli, five Litbofiroto (de quo 
confulenda Dif[ertatio Ikeniana) S. P.Q. [. [+ 
sux educeret. Eandem Chjamydem ergo 8 
jnanus habentes, non eíl probabile, 0 
aliam porro adhibuerint, potius eamdem 
Jpfius humeris ipjecerint. 


VL 
De Numero ₪ Genere illufionum JESU. 


. Sexies per temporum intervalla, & qui 
dem à diverfis identidem hoftibus acerbe 
ilujum fuifle, perfuafum. habemus. prim 


N 


B 


ad Hiftor. Paffion. D. Jefu Chrifti. 238 


à Li&oribus & fervis Judaeis, poft Senatum 
jn domo Cajapbae 20606 adhuc concubià dis- 
folatum, donec proximo diluculo, coram 60- 
dem Synedrio fiftendus , in montem Templi 
deduceretur, ubi Senatores, ipfo Talmude 
tefte, אטפמן‎ noftrum damnárunt, de qno 
fupra laudatus rkENIUS etiam confulendus 
emnino. Primos autem hosce fannos & lu- 
dibria in yesuM debemus relationi 3. priorum 
Evangelittarum. Vid. Mat. XXVI: 68. Marc. 
XIV: 65. praecipue Luc. XXII: 63- 65. — 
Secundo, illuferunt Patienti HERODES σὺν τοῖς 
seghwuaem 07% | Luc. XXII: 11. —— Ter-- 
tio loco Romani Carnifices flagellatores , qui 
etiam poftea lpfum in crucem dederunt, 
fueruntque, ut ex hiftoria divifionis vefti- 
mentorum innotuit, numeri quatuor. 'Hu- 
jus vero narrationem foli joaNNI debemus, 
cap. XIX: 2, 9. fa&ae fcilicet diu ante fen- 
tentiam capitis à Procuratore latam, ut fe- 
ries hiftoriae ibidem clare edocet, ufque 
ad vf. 16. δὲ jam obfervatum cl. orFERHAU- 
810, Spicileg. p. m. 543. nedicamus crERICO, 
in Harm. Gr. Lat. —— Quarto jesuM illu(iffe 
videtur tota Militum Cobors, ἃ fociis convo- 
cata, polt condemnationem coram tribuna- 
lij, Mat. XXVII: 26-30. Marc. XV: 15-19. 
Nam, etíi Evangeliftae citati hanc iliufionem 
itidem carnificibus tribuere, & πλεξιν coronae 
[pineae hoc demum 1060 ponere. videantur, 


Q 3 pro- 


- 


256 Tac. Cremeri, Obfervat. Fxepét. 


probe tamen notandum, binos hosce fcriptotet 
in fuperioribus nondum de illa egiffe; porro. 
quod quis per alium facit, id ipfum feciffc 
 cenferi. — Ceterum nonnihil temporis oput 
erat, ad fuppellectilem cruciariam paran. 
dam, quod tempus tota Cohors nequaquam 
in otio triverit; potius fociorum lufus repe. 
tiviffe, & novis füabfannationibus cumulaffe 
credendum , v. c. fceptri arundinei, fputorum, 
& hujus furfuris fimilium, donec omnibut 
paratis carnifices redirent, jyesuM proptiis 
veftibus induerent, & cruce humeris impo- 
fita, & tota comitante 679/09 foras ,educe- 
rent —— Quinto [8505 jam crucifixus illufus 
eft, idque à Judaeis & Gentibus, feu Proce. 
ribus, plebe & militibus certatim, quin 
etiam ab altero latrone, poenae focio, Mat; 
XXVIL 59-44. Marc. XV: 29-32. Luc. 
XXIII: 35-39. Duravit autem usque ad tri- 
horium obfcurati folis, & duraviílet procal 
omni dubio, donec jesus animam efllaffet, 
nifi Divina Providentia inopinato hoc phae. 
nomeno impiorum ora obturaffet, de quo 
mox verbum addemus —— 602/98 & ultimo 
loco Ipfi illufit Pincerna vel Potator, qui, 
luce' reftitutà, jEsufitienti acetum porrexit , 
qui erat, ut videtur, ex Judaeorum caterva 
quae jEesU vocem ELI! ELI! interpretata, 
mox Acetiferodicebat , Omitte, Pideamus (po- 
tius) num veniat jam ELIAS ipfum liberaturus ! 


ad Hiftor. ῬαΠίοη, D: Jefu Chrifti. 257 


| Mat. XXVII: 47-49. Mar. XV: 46. 4. 
XIX: 29. 

Septimae ergo illufioni matura mors S. Cru- 
ciarium praeripuit, fallem in quantum ex 
hiftoria facra perdifcimus, fi modo praeri- 
puerit; non enim cogitandum inimicos ta- 
cuiffe, dum Cruciger adhuc in vita efTet Do- 
minus. Verum ita quoque 0640881 no- 
nam ὅς decimam reperire poffemus, patra- 
tas in deductione ad Cajapham , ad Tem- 
plum, ad אתפסתפע‎ &c., fed talia in hunc 
cenfum non debent venire, neque habue. 
runt aliquod fingulare. Ideo nos in fenario 
numero acquiefcimus, cui totidem Unius ?1- 
LATI de טפפן‎ innocentia opponimus te/?imo- 

> "ia, cujus trilinguis Crucis titulus, 5'udaeis 
adeo gravis, idcirco etiam non videtur ex- 
Cogitatus & praefixusad Ipfum illudendum, . 
fed potius J'udaicae nationi infultandum. == 
Illa autem Judicis Romani totidem, de Jesu 
juflo € innocuo , effata fequenti modo colli- 
gimus: Primum audierunt Judaei ex Procura- 
toris ore , poft primam interrogationem cap- 
tivi, teftibus Luca, c. XXIII: 4. & joANNE, 
c. XVIIE: 38. Secundum: pM ]zsux ab nr. 
עפסת‎ reducem, Auc. XXIII: 14, τῷ. terti- 
um: paulo ante flagellationem ibid. vf. 25. 
quartum & quintum : quando flagellatus ὅς illu- 
fus populo fpeCtaculum miferandum praebe- 
Iet, 704. XIX: 4, 6, Sextum & poltremum: 
| 04 10- 


258 Jac. Cremer, Obfervat. Exeget. 


Jotione manuum priblica ; paullo ante condem- 
nationem patientis ad crucem Mat. XXVII: 
24. —— Cum autem veritas tantae rei, ut 
erat 1550 innocentia, ex ipfis hoftibus plures 
uno teftes defideraret, tres alii. P1LATO junGi 
funt , fcilicet , Uxor Pilati ; Latro & Centurio, 
finguli irrefragabiles, ut apud Exegetas vi- 
dere eft. | | 

Coronidis loco heic notamus, quod omnes 
dictae illufiones אטפפן‎ quafi Regem ferierint: 
Propheticum munus etiam violatum in ,וז‎ 
& forte fecundá, certius in quintá, & fi pla- 
ceat etiam Sexrd. Si quaeras, cur non item 
Sacerdotium Jesu infeftarunt? refponfio et 
in promtu, hoc illis fannionibus ἄς vanilo- 
quis plane erat incognitum, quin euam 
propter Holo- Myfticam & Spiritualem ipí* 
us naturam impervium. 


VII. 
"De Flagellatione. 





Hoc fubplicii genus non dicendum videtur 
praeparatio ad  mertem | Crucis 5 quamquam, 
apud אטנצ11‎ & alios, Flagellatorum | cruciart- 
rum exempla fuppetunt.. Minime omnium 
Flagellatio Servatoris hanc fpeciem habuit. 
Fuit haec fubplicium peculiare, quo PILATUS 
fperabat fe captivum cruci prerepturum ^ 


. 


—— - - 


ad Hiftor. Paffion. D. Jefu Chrifli. 239 


& ne eventus fpem falleret, S'udaeis infinua- 
xit, SJefum flagris examinatum effe, nec τᾶ" 
men, etiamíi adeo tortum ac dilaceratum, 
ullius criminis confesfionem edidiffe. 

Et haec, in ceteris 112311 exemplis, eti- 
am proxima cauffa & vera facies flagellatio- 
nis Cruciariorum praeviae fuiffe poteft: non 
fola Remanorum crudelitas, floccipendens 
mortem, atque adeo tantum cruciatibus & 
tormentis augendis intenta. [nterim tamen 
hic praeterire non pollumss Legem talionis 

ft liminio in obfidione 7efpafianica Hierofo- 

rum, à Divina vindicta fervatam. Nam 
josgeeHUs Auftor eft, omnes 7udaeos ex Ur- 
be interceptos, juffu Imperatoris non modo 
crucibus affixos elle, fed etiam fingulos in 
qnecetium miferrime flagris & loris effe cae- 

. Vid. Bel. Jud. Lib. II: 14. VI: 12. quae 
duo loca in 212510 non reperimus. 


V III 
De Vino Mmwrrbato.- 


Pfeudodoxiam | Epidemicam, fi poft sRow- 
NIUM Znglut fcribere ferret animus, eo pro- 
cul dubio quoque referrem vulgarem illam 
opinionem, de fcopo hujus potus cruciari- 
1$, Iph denique [850 praebiti, Fert enim il-. 
la, hunc intendifle ₪ Pd quandzm 

* 5 . 


240 .46. Cremer, Obfervat. Exeget. 


Jetho: dandorum , ideoque imminutionem 
dolorum immanium, quos transfixio manu- 
um pedumque tantis clavis afferre utique de- 
bebat. Addiderunt jam alii, inferviiffe jn- 
fuper ad mortem maturandam. | 

Non crediderim. 4 Remamd feveritate, 
ne repetam crudelitate, hoc revera foret 
alienis&mum. Repugnat quoque natura to- 
tius negotii. En tibi longe alias rationes. 
Potarunt cruciarios r. ne paterentur deli- 
quium animae, atque ita carnificibus 10016 
1145 crearent, cum ipfi gravisfimos dolo- 
165 fentirent: 2, ut tanto acerbius cruciarene 
tur, fi modo vellent bibere potum talem, 
qui per fe ingratisfími faporis erat, cujus 
effectus in corpore neceffario erant fuccorum 
3086010 & vaforum intenfio, proinde etiam 
major fenfatio, vulnerum per acetum irri: 
tatio. 0% 

Recufavit illum ergo Jesus fummo cum 
jure, nolens fui ipfius quoque tortor effe: 
quemadmodum & fceptrum arundineum de- 
inilerat, ne Allufores juvaret. ᾿ς 


IX. 


/ 


᾿ ad Hiftor. Paffion; D. Jefu. Chrifti, 24.x 


I X. | 
De Supplicatione Crucifizi: Pater, ignofcas , 88. 


Circa hanc etiam continuo à lined aberra- 
tum. 

Primo enim, nonnifi pro 4. Carnificibus il» 
lam fudit fupplex, non pro omnibus hofti- 
bus, ne quidem pro tota Coborie. Quid cla- 
rius narrante LUCA: cumque veni[]Jent in locum 
di&um Cranium, ibi crucifixerunt illum £9 male- 
feos, unum ad dextram, alterum ad finifiram: & 
disit ygsus, Pater &c. )9 divifis ipfius ve[ti- 
mentis , fortem jecerunt. 

Secundo , occafio etiam hinc liquet. Non 
folum Crucifixio ipfa, fed inter binos latro- 
nes,feu eorum utrinque fufpenfio;quafi medius 
jzsus horum caput & praefectus fuiffet, Ser- 
vatorem permovit, ut pro ipfis. intercede- 
ret, ne fcilicet de caelo 18601 vel alia poena 
ϑηλάτῳ quantocyus perirent. — Nihil enim 
urgebat, ut hanc infuper ignominiam ipfi 
Inurerent. | 

Tertio, concludimus ex fuperioribus, Pa- 
racletum hac prece, vel évlw£e, etiam ni* 
hil aliud pro iis rogaffe, quin etiam obtinu- 
ifle, quam immunitatem à tali meritis(ima 
poena, Quod quidem ulterius adí(truere pla- 
num foret: fed quoniam in fuperioribus ali- 

'"  quan- 


244. Jac. Cremer, Obfervat. Exeget. 


XXXVI: 20. XL: 7. Atqui nunquam Θεαν- 
SpyexO- animam depofuit ratienalem, quoniam 
pars ipfius perfonae femper fuit, nullatenus 
divellenda : fed «vitalem fpiritum | depofuit , 
madmodum jam fe fa&turum praedixerat, 
gloriatus fuerunt (ὁ pe[Je Job. X: 17, 18. 
Hinc fimul patet, quem alienum in fen- 
fum rapuerint plures Cbrifliami moribundi, 
hanc ספפן‎ fupremam declarationem imitan- 
do. Et parum abeít, quin adjiciamus, - ta- 
le effatum poft jzsux neminem decere: nifi 
fenfu plane diverfo & longe tenuiori. cnRr- 
srus enim hac voce, vitam fuam fimul totam 
DEO tradebat & Pati offerebat, vel (i mavis facri- 
ficabat ; quia oblatione fupremum quadran- 
tem pro reatu mortis populi fui períolvebar. 
Simplex coilatio illorum verfuum ex 706. X, 
hoc ponit extra dubitationis aleam.  Praete- 
rea illam depofitionem fecit ex plenitudine po- 
teftatis , depofitum ipfum brevi recuperatu- 
rus, itidem facultate infità, ut ibidem: vide- 
re eft. Quis jam hoc imitabitur! quis homo 
merus tantum pollet! "  - ME 
Si haec nobisconcedentur, P/almum XXXI. 
infuper pro Me[fiamo habere tenemur, & 
quidém κυριως )% κατὰ סד‎ pulov, utpote com. 
plexum verba nemini, nifi uni MESSIAE, 
pronuntianda: nifi credas jEgsuM ὧς Pfalten 
non re fed verbis tantum confentire. 


XII. 


᾿ ad Hiftor. Paffion. D. Jefa Chrifti. 245 


 brae, & S'udaeam opprefferint, ut convicia- 


toribus terror fubitifüumus & plane panicus 
injüceretur, qui fauces praecluderet, & 1850 
requiém praeílaret: fi modo requiém dixeris 
ilum fupremum internae mortis agonem, 
quo illicoimmittebatur, paffurus ita reliquias 
poenarum .fpiritualium, quas 616611 merue- 
Tant, nec non reliquias irae Divinae animi. 
tus fentiendos, exbaufturus feces poculi il- 
lius amari, quod ter jam in horto guítaverat , 
ἃ cui etiam folus vacare debuerat. Nunc, 
folitudo 'quaeri nequibat: defeCum hunc 
fupplevit ipfum Numen, tantá caligine in- 
1608 , ut procul: dubio nemo adverfariorum 
patientem jEsUM, durante illà viderit, nec 
ipfe eorum afpeGu vel auditu interea tem- 
poris turbari potuerit. | | 


XL 
De Commendatione. nime morientis, 


De vitali, non rationali, cogitaíffe JEsUM 
nuli dubitamus. Suadent hoc 1. Lucaz illud . 
fequens ἐξέπνευσε relate ad τὸ πνευμῶ 0» παρῶ- 
θησομενον c. XXIII: 46. 7 2. Verbi אפקיר‎ vis 
ἃ ufus, qui commendando non terminaatur, 
fed potius requirunt depofitionem. — Conferan- 
tur cum 2/0/00 XXXI: 6. unde. jesus. fua 
mutuavit, a Cbron. XII: 10, 7ef. X: 28. Ter. 

| | XXXVI: 


446 Jac. (τεπιεν, Obfervat. Exeget. & 


olim Gelgstba fuitextraurbem, Joa. XIX: + 
Hebr. ΧΙΠΠ 12. nunc vero in media ferm 
Urbe jaceret: Ergo non unus fit idemqu 
Jocus oportet. Au&or Geographiae facrae 
CL Bacbieme , ha&Genus Mofa- TrajeGenfiu 
decus, jam praefagiit , Kertemiasum hoc qu. 
dem plaribus placiturum, 


. 1: 





V. D. M. in agro GRONINGO- 


OMLANDORUM, 
Ham ὧς Frapnzum dicto, 


NPLICATIO LOCI JOANNIS 


CAP. XIX: rr. 


6 τ. 


ix omnium Interpretum confeffio- 
ne, quos ego faliem vidi, in 
propatulo 618, latere difficulta- 
tem in loco Joannis Evangelii 

₪2: cap. 19. verfu undecimo, conti- - 

nente Servatoris refponfionem Pilato datam, 
qui aegre ferebat ejus filentium, idque teftaba- 
Bibl. Haganae 61. VI.F. 41. R tur 


245% Davidis Meyer Explicatio 


tur his verbis: Εμοε צ‎ AaMuc, ux oidacom ἐξυσιαν 
ἔχω 56090 xa) ἐξεσιαν χω ἀπολυσαε σέ, Cui 
Servator regerit of. It. ἐκ eixes וטע‎ 
xaT epu , € pn ἢν co δεδομένον — eva. 
δια τῶτο o παραδιδες pe coi peiora apapnar 


ext. 
($ 2. 


In enucleando nexu partis pofterioris hv. 
jus thematis, fenfus extruditur nimis incon- 
veniens. Ipfe Beatus LAMPIUsin Commeni.aj 
b. 1. id ingenue profitetur, dicens, cum po 
fterioris partis nexum ex priore ftudet de 
ducere: difficile eft nexum bic determinare. E: 

rofeéto communis expofitio neque nex! 
tisfacit, neque refponfio Servatoris fapien: 
tiffimi exhaurit propofitionem Pilati, οὗ ἴ 
lentium Servatoris fuperbe contra ipfum 1Π’ 
furgentis, ita ut fenfus extrudatur, in 400 
nemo, fine haefitatione poteft acquieícere; 
cujus fenfus veritas in fe fpe&tata inficiar 
quidem nequit, interim huic loco minim& 
quadrat. Liceat ergo mihi pace tot erue 
torum Virorum, quorum veftigia yel ὁ /o7". 
inquo fequi non audeo, cogitata mez pc 
difimo examini Theologorum  fubjiceres 
> & ipfi Judices fedeant, rem acu tetige!!. 
nec ne. | | 
$ 


.loci Joannis c. XIX: 11, 249 


- 


$2 


Aegre ferens: Pilatus filentium Servatoris, 
verbis, auctoritate armatus, illud rumpere 
fatagit vf. 10. quod filentium tanto minus 
poterat tolerare, quia iteratum examen in- 
[tituebat compulfus timore per accufationem 
novam 6% fecundum mentem Judaeorum 
graviorem in ipfum excitatam , quod Jefus 
Chriftus fe mortis reum feciffet, quia fe Dei 
Filium fecerat, hinc timor vf. 8. hinc repe- 
titum- examen v/. 9. hinc inquirit 196 « ev, 
Taciturnitatem Servatoris infringere nititur . 
verbis vf. 1o. illudque filentium tali modo 
carpit, ut non folum Servatori ob oculos po- 
nat, ejus captivitatem , & libertatem, mor- 
tem atque vitam à fuo nutu dependere , fed & 
fimul Servatorem arguit contemtus eminen- 
uae Pilati, Romani Proconfulis , fupremi 
Magifiratus. lllam mentis fuperbiam ftudet 
Servator evertere & refutare: fcil. vitam fuam 
& mortem, aeque minus ac vincula aut li- 
bertatem ab arbitrio proconfulis pendere, fed 
omnem poteftatem ipfi coelitus effe indul. 
tam, nempe à Patre 60616011 , addita ratio. 
ne, ob quam Pater ille coeleftis hanc pote- 
ftatem conceílerat. Aie Turo, 


R 5 $. IV. | 





- 


2%0 Davidis Meyer. Explicatio" 


6 + 


In hac refponfione ultima cum initio in. 


concinne cohaerent fecundum communent 


interpretationem , & fenfus elicitur , qui , 400. 


modo cohaereat cum praeced. aut interroga- 
tioni fatisfaciat ad confirmandam fententiam 
de coelitus data poteftate, non video. 1n 


priori enim. parte docent Interpretes ; quod - 


extra omne dubium eft: Servatorem Pilati 
arrogantiam redarguentem tueri; poteftatem 
illam niti fupremi Numinis nutu. Eodem ha- 
litu volunt, quod de Judaeis fermo fit & de 
eorum crimine, quod Se Pilato: tradiderint. 


$5 


B. Lumpius, quem monuimus nexum dif 
ficilem horum verborum cum praeced. decla- 
rare, acquiefcit in fententia fummi coccsJI: 
Servatorem , hempe, negare Pilato in Se elle 
poteftátem nifi à Deo (fcil. hoc permittente) 
fed illam poteftatem non efle conceffam [₪ 
daeis. Verum pace horum llluftrium Viro 
rum, cum omnia deDeo fecundum decretum 
fuum haec permittente fint capienda, nonne 
haec explicatio-adverfa fronte repugnat di&tis 

Apoftolorum in fuis precibus 4G. 1V: 27, 25 


confitentium , quod Herodes, Pilatus, cum 
. gen 


loci Joannis c. XIX: 11. 1 


pentibus & NB. populo Ifraéle, fuerint exfe. 
cutores decreti Divinizemeos eco ἡ χεῖρ אצ‎ 
ἡβελη σὰ προωρισε ytre x ὃ Eodem ergo decre- 
t? permiffivo, quo Deus non impedivit Pila- 
üpoteftatem in Servatorem, cujus innocen- 
וג‎ toties erat profeffus, eodem Deus non 
Wwpedivit infatiabile odium Judaeorum per 
Proconfulem, crucis maledi&ctam poenam ur- 
tium. Pilatus aeque exemplum vindictae - 

ivinae in hiftoria nobis relictus eft quam Ju- 
dei, ergo nullum video in hac parte difcri- 
nen, | | 
ΝΣ | $. 6. 


Dura etiam mihi videtur communis Inter- 
pretatio phrafeos exew ",חקא‎ füb Reatu 
effe ; hunc enim fignificatum eliciunt & claris- 
fime indicant Interpretes Galli sgAvsosnE ὃς 
L'ENFANT dd b. 1. Celui qui m'a liurà a vous eft 
plus coupable que Vous. Culpam Judaeorum 
maximam inficiari nemo auderet. Verum et- 
fi vel maxime haec phrafis eo fenfu alibi oc- 
currere , poffet indicari, nullo tamen modo hic 
incenfum venit, quum ftatui deberet , Servato- 
rem eodem halitu fermocinari de poteftate 
Pilato tradita, & de peccato tremendo Judaeo- 
rum , quod nihil facit ad evertendam Procon- 
fulis opinionem de poteftate in fe. 


Rs;  — &1 


222 Davidis Meyer Explicatio 


$ 7T. 


Procedunt autem omnia verba optimi Ser- 
vatoris fecundo flumine, exíplendefcit ejus 
gravitas & fapientia , propofitioni Procon- 
fulis fatis fit, & ejus praeconcepta de fuo jure 
imaginatio evertitur, ftatuendo Servatorem 

ro fua fapientia hanc arrogantiam Pilati fi 
entio non tranfeundam judicantem;, partim 
refutare ilam propofitionem :. dum afferit: 
vitae & mortis fuae difcrimen minime niti 
autoritate & poteftate, qua Pilatus ut Roma- 
nus Proconful gauderet, fed niti Voluntate 
fupremt Numinis, ipfi.alienigenae in hoc. 
temporis articulo ob caufas fanctiffimas fuae 
vitae periculum permittentis; partim ratio. 
nem addere, ob quam fupremus rerum Mo 
derator, Se, qui Divinam originem profite 
batur, permitteret fifti coram humano tribu- 
nali ut reum blasphemiae aut feditionis, ità 
ut in praefentiffimo mortis ignominiofiífimae 
periculo verfaretur. Illa ratio fita efl in e 
normitate. fcelefliffima peccati, de quo pec. 
cato longe aliter illud fan&tiffimum Numen ju: 
dicat, quam homines. Subjectum orationis non 
mutatur, fed de eodem , qui Pilato indul. 
gebat potentiam Servatorem capite plecten- 

i ultima verba capienda funt, alias ultima 
?אוו‎ prioris non pollunt comprehen. 
deje. | 6 9. 


loci Joannis ₪ XIX: zr. 3 


00$ 8$ 


Bina ergo mihierunt ulterius adítruenda, ut 
hanc explicationem majori luce adfundam ad 
indicandum nexum , qui exprimitur per ₪ 
ד‎ . | 
1) QuodServator pér τὸν eg3idor]a με σοι 
intelligat Eumdem Patrem coeleftem , quem in 
commatis hujus, initio per s£xeíav δεδομένην 
evwÜsv fignificaverat, nullo modo de Judaeis. 

2) Quod hujus conceffionis à Patre in 
manus Pilati lateat caufa in peccato, de quo 
Deus longe aliter judicat quam homines. ' 


6 9. 


. Priusquaui autem in hunc campum defcen- 
do, monendum eít in anteceflum , arcem 
6311126 ὅς difficultatis anfam in 60 effe quae- 
rendam, quod Interpretes non attenderint ad 
vulgarem & in omnibus linguis fatis notum 
fignificatum verbi sexe», qui & in aliis N. T. 
locis adhibetur.. 2100076 txe» «waenav vere 

titur. fere ab omnibus habere magnum pecca 
tum, feu fub graviori effe reatu. Res ipfa, 
quod fcil. Judaei fummum reatum fibi induxe- 
rint, in vado eft, ,fed nulla;hic occafio 
mentionem de illa-fagiendi, nec argumen: 
tum continent Pilati elatum animum -11ק16‎ 

mendi .᾿ | ----- 
: R 4 |. Ex? 


824 | Davidis Meyer Explicatio 


Exe hic tuetur fignificatum Cenfendi , 9'udi- 
candi, eflimandi.; (ignificatus in omnibus 
Jinguis, imo in quotidiano ufu fatis fuperque 
notus eft, Latini babere pro aeflithare, cenfere, 
adhibent ; Belgae: voor fonden bouden , Germani : 

für fünbe falten. ! 
' | In .א‎ T. hic fignificatus non' eft peregri- 
us; 661. Dav. ΚΥΡΚΕ in Obfero. in N. T. libres 
dom. l. pag. 72. ad Mattb. XIV: 5. om e 
προφητὴν αὐτὸν eno» Ícribit: exew bocloce eft ae- 
flimare , reputare , in pretio babere, fic in. N. T. 
48. XX: 24. ovde exo. mv ψνχὴν μὰ yard 
ad Dbilipp. cap. II: 29. ileesdex 9e yv לשא‎ ἐν 
κυβιὼ μετ πάσης x pue, καὶ τῆς TUuETEC דוו‎ 
ἐχετε, adduntur etiam exempla ex auctoribus 
profanis. ldem Kypkius iterum pa 286. ad 
Luc. XIV*:18. txt μὲ παρητημένον aec monet: 
ex b. 1. paulo aliter intellige qdamalii, fignificat id, 
putare credere, quo fenfu vox occurrit Matt. XIV:5. 
גפ‎ vide diéta.SicrHkocNisin fententiis pag. 1o. 
συ δ᾽ ta/ts sum uomo , fu vero boc pro inani 
habebis. His addi poteft ad hunc fignificatum 
vindicandum, ex auétoribus Graecis optimae 
notae ex DIOGENE LAERTIO in J/ita Solenis 
pag. 40. edit. Colon. 1615. in 800 ubi inter 
Solonis confilia hominibus data juxta Zfpollode- 
fum, primo lóco occuritz KaAexayaeSiav agxe 
siseetyos εχε. Virtutemaatque probitatem. jura- 
mento fideliorem cxwsk ,.ut habet verfio. pfe 
50420 in lexico ad vocem sx illum fignifica- 
. | tum 


loci Joannis c. XIX: 11. | 


tum ex rsocRATE in Panatb, probat nva uv 


exe πεπαιϑενμενας quos babeo pro dois , {τὶ 


. quos in Do&torum numero habeo. 


6$. 1o. 


Eumdem fignificatum hic locus flagitat ob 
orationis nexum ὧς refponfionisfinem. Ver. 
terem igitur h..]. Nullam baberes in me pote[la- 
tem; fifidata tibie[Jet Juperne: ob eam autem ra- 
tionem Jie דצ‎ ( fcilicet tibi illa poteftas fup&r- 
ne conceffa eit) 'φωΐ me tibi tradidit; pecca-- 
tm miajoris aefBimat, cenfet , aut pro re majoris 
morienti babet, — llle fenfus nervofus 6 dives, 
aptiffimus ad mentem Servatoris in fapienti 
refponfione perfpiéiendam. SERE 


6 rr. 


His de fignificatu verbi ex» praemiffis, ad- 
ftruere allaborabo illum huic loco maxime 
convenire, probando illa duo in anteced. 
monita & quidem primo: Servatorem per 
t zagadidovrs eumdem intelligere, qui ipfi 
fuperne poteftatem in Se indulferat, nam = 

1) Nulla fübnafci potuit Servatori occafio 
ex arrogantia Proconfulis, qui per faam e- 
minentiam Servatoris taciturnitatem infrin- 
gere tentabat, ut Judáeorum aut atrocis eo- 
rum ' 0616115 faceret mentionem, utpote de 
eunt | R 5 quo 


- 


2%6  . Davidis Meyer Explicátio 


quo Pilatus fatis fuperqueconvi&tus erat. In 
eo etíam latet difficultas, quae. Interpretibus 
67066 fixit. 

2) Nullus nexus inter prius & pofterius, 
vi cujus ita pofteriora cum anteced. co 
rent ut queant combinari, aut alterum ex 
altero-deduci, quod tamen phrafis Διω rv» 
poftulat: Quaenam eft ifta fequela: Pote- 
{128 non nifi fuperne data in me, ideo Ju- 
daei me tibi tradentes fub majori funt rea- 
tuyaut majus habent peccatum. 

3). Nulla quoque caufa adferri poteft, ob 
quam à €594:42« colle&ive fumatur de popu- 
lo Judaico., & non potius capiamus.de Sub- 
jecto quodam, implicite expreífo in priori 
themate, per poteítatem füperne datam, 
& quod Subje&tum circumfcribit fapiencisfi- 
mus Sérvator, per e egdidoims pt c5, 
nulla. mentione facta de Deo, feu Patre 
fuo, quia ipfi res erat cum homine Ethni- 
co, in veri Dei cognitione caecutiente , 
cui Servator mentem fuam aptius declarare 
nOn poterat. AE 
| 4). Orationis evadQea & fapientia Serva 
toris in refpondendo id exigit, qui cum de 
dignatus erat Proconfuli aliquid regerere Íci- 
Ícitanti; ποϑὲν e συ: jam .autem Orationis 
fonticam cauffam in faftu Proconfulis, de 
fua potentia in ejus vitam & mortem 1806 
niens, potiores & alias uaditionis caufla - 
΄ . 6 


* 


lod Joannis c. XIX: 11. 7 


legat, quae in auctore traditionis: erant; 
quibus proconfulem in pudorem dat. ^. 

Si autem de eodem Subjecto fermo eft, ra- 
tionem moventem íraditionis fuperneindultae, 
ג‎ Servatore indicatur fitam efTe 1n Judicio Dei; 
qui Se ipíi tradiderat , de atrocitate pecca- . 
t, quae ratio latet in verbis : is μείζονῳᾳ sx 
Apeee«r, id quod fecundo loco mihi ulteri- 
us probandum fupereft. o ote 


6 12. 


Dum Servator errorem Pilati de fua pote- 
ftate diluere ftudens, veram potentiae origi- . 
hem fcil. fupernam feu coeleftem docet, 1il- 
ludque Proconfulem in admirationem rapere = 
potuillet , aut materiam novae quaeftioriis 

uppeditare: — Quaenam fit cauffa, . ob 
quam illa facultas fuperne concedatur, «& ab 
ipfo Servatore non potius per illam fu- 
pernam auctoritatem  arcerentur ignomi- 
nia illa & perpesfiones, quae Ιρῇ à furi- 
bundo popnlo Judaico petulanter intentaban- 
tur,:cum ipfe Proconful de: Ejus innocentia 
convictus effet: illam cauffam moventem 
ftatim fubneCtit. Δία ταῦ; Idcirco fuperne ti- 
bi conceífüm, five ratio traditionis momen- 
tofisfima 6/5 in atrocitate peccati fita, de 
.quo Ille, qui me tibi tradidit, longe aliter 
judicat, cuam homines peccato igrvientes. 

| " 


2%8 Davidis Meyer Explicatio 


In Ipfius oculis peccatum "babetur feu cen- 
fetur pro rre maximi momenti. Homines 
peccatis inefcati caecutiunt ad concipien- 
dam veram indolem peccati, dum ex arnoré 
peccati confcientiae lumini vim inferunt. 
Enorme & nefandum fcelus, vult magnus 
Propheta dicere, quod in peccato latet, fu- 
git te & omnes homines, huic malo manci- 
patos; hinc levius de illo judicant, rem in- 
differentem habent. Verum quam injurium 
fit peccatum in Majeftatem Divinam, quo- 
modo finem creationis & Creatoris fapentis- 
fimi & fanétisfimi eludat, ordinem irter 
creaturas rationales turbet, hominem ome 
ni pulchritudine, omni felicitate privet & 
deformitatem lugubrem ipfi. invehat, vin- 
di&ctaeque Divinae obnoxium reddat, id ne- 
mo diludicat perfectius quam llle, à quo 
tibi in me conceffa eft poteftas. 0 

- "Ut autem coram oculis hominum in cim. 
meriis tenebris circa peccati indolem verfan- 
tium fupremi Numinis judicium de peccato 
in clariori luce fifteretur, & palam fiat , quo- 
Tiodo illud deteftetur & ut peccatorum feque- 
1136, in perniciem hominum vergentes, non 
amplius in dubium vocentur, Meae perpes- 
fiohes & mea ignominia ob peccata & pecca- 
tores mihi infligendae teftabuntur, & ut per : 
te & Judaeos executioni dentur; ab Illo fa- 


pienter & fanGlisüme permittitur, — 4 à 
: Tlla 


1061 Joannis c. XIX: rr. 259 


Illa peccati gravitas publice non folum hoc 
. modo declaratur per totius univerfi judicem , 
fed fimul necesfitas talium perpesfionum ad 
crimen peccati expiandum 066 judici fatis 
faciendum. Nullis mediis huc usque fu- 
perne adhibitis ille finis potuit impetra- 
li, -66ת‎ incolae rationales mundi de eo 
convinci, uti experientia omnium tempo- . 
rum docuit: placuit ergo Illi,. qui folus in 
me poteftatem habet, ut in 10885 manus 
conferrer ad illum fcopum adfequendum. 
$ 13. 

. Refponfio haec, quam pro mea fententia 
prolixius propofui, uti plena mihi videtur 
fapientia, & intrepidum animum Servatoris 
in fumma exinanitione prodit, itia etiam 
mihi videtur prolata à Servatore gravitate 
quadam facunda & parrhefia ad convincen- 
dum & pungendum praefulis Romani ani- 
mum apta, quae Ip(i ue DoGtori coelefti pri- 
va erat, & qua faepius adverfarios fibi in- 
fultantes in pudorem dedit. Quae enim alia 
ratio in medium produci poteít, quare Jo- 
annes ad haec verba confeítim addit vf. 12. 
Ex צדטך‎ εζητοι o Πιλατθ' ἀπολυσαε αντονὶ  Ra- 
tionem nullam reddere poffem , fi de Judaeo- 
rum crimine fermo eflet, quos Pilatus fus- 
que deque habebat, quare a Joanne adjici- 
antur. Cum enim Pilatus in cauffa longe gra- = 
viori ָָ re hominis. rationalis attentione di- 

7 gnis- 


360 | Dayidis Meyer Explicatio 


gnislima verba illa effatiebat: Quid eft ve-- 
ritas, etiam.peccato Judaeorum, licet 666 
ftisüimmo, tam vehementur non tactus fuiffet, 
ut Servatoris libertatem meditaretur. 


6 14. 
.. Omnia erga in plano effe judico ad totum 
orationis nexum 6מ!)‎ haefitatione ulla ex: 
plicandum. — Dedignatur Servator attendere 
ad quaeítionem ποϑὲν א‎ ev vf. g., fed [αἴ 
turgentem & jaCctantem fuam eminentiam 
& poteftatem in Se refutat, & illam à Dr 
vino nutu derivandam docet. Sifortean in r2: 
tiones hujus traditionis inquireret, & quare 
non potius praefentius auxilium: ferret illud 
Numen, à quo poteftas illa derivatur, illae 
Jatent in gravitate peccati, quam homines 
Ob *אודטאג/)‎ & mentis tenebras ignorant, 
fed de qua verisfime folus Deus judicat v 
II. Momentum rei & Orationis infigni 
efficacia anfam dant Pilato de vinculis Serva: 
toris folvendis cogitandi. (*) — | Ho 


(*) Maxime laudandum omnino 60 ftudium p. 
.  Reuer. Au&oris locum hunc fane difficilem, 
qui Interpretibus crucem fixit, inluftrandi, 
vel rem acu haud tetigiffet. Vt commodum m4 
gis fenfum ex verbis Seruatoris eliceret , quam 
vulgares expofitiones exhibent, in quibus ple" 
risque aqua haeret, obportune mentis aciem 
im fignificatum verbi ὄχον intendit, & 4llum cef 
fendi, aeítimandi , iudicandi, de quo nemo 
Graecarum litterarum peritus — dubitare ἣν" | 

tei 


. loci Joannis c. XIX: 11. 261 


Id tantammodo addo, quod verba in nexu 
confiderata fenfum fundant Do&trinae de Re- 
demptione convenientisfimum , quemque Pau- 
lus totidem fere verbis exprimit ad Rom. 8: 3. 


Te 
teft, hoc in loco aliis praetulit — Enata inde 
60 , quam docte propofuit, verborum verfio, 
cui vix babeo quod obponam, nifi quod hoc 
fenfu forte dici debuiffet ἀμαρτιαν een. (xe. 

Hacenus ergo bene. Iam vero vbi ventum eft 
adÀis mv», vt fÍcopum & finem Diuini Seruato- 
ris in hoc fermone eruamus, a fententia Do- 
&iffimi Meijeri diuortium mihi faciendum eft. 

. Weriffimum quidem eft per traditionem Vnigeni- 

. ti Dei Filii in manus Judaeorum δὲ Herodis & Pi- 

lati foeditatem atrocitatemque peccati luculen-: 
 tis(ime demonftratam fuiffe ; nobis hoc certisfime 
conftat Chriftianis ex Euangelio. Sedquid hoc 
ad Pilatum ὃ Quis fibi perfuadere poterit, Ser- 
uatorem hoc tempore ac his verbis voluiffe doce- 
ze Pilatum , Deum ad demonftrandam peccati foe- 
ditatem , Se innocentiffimum hominum, quin Dei 
filium, in manus fuas tradidiffe, quia haec homí- 
nes peccato feruientes latebat? aut Pilatum quic. 
quam ex his verbis de redemtione peccatorum, 
per paffiones ἃ mortem Jefu paranda,intellexitTe? 
Plane aliam viam, verfione doGiffimi Amicl 
admiffa, ineo, qua di&a Seruatoris ad folum 
Pilatum, judicis munere, fuperne ipfi deman- 
* .-dato, fungentem referenda eífe cenfeo. — Hic 
. gloriatus erat fe poteftatem Sui habere vel cru- 
. .Cifgendi velabfoluendi. Gloriam hamcipfi con. 
' 060]: Seruator, at monet poteftatem hanc de- 
> riusndam 616 a Deo, fupremo Judice totius vni- 
verfi. Ai« v7» monet, apud Deum fummum 
66 ius, cenfere Deum peccatum snaximi, hinc 
τοῦ 


463. 


Davidis Meyer Explicdtio, &c. 


> To ye ἀδυνριτον τῷ vou ἐν o ף‎ Dus d 
σαρκί". o Θεῶ’ τὸν taveu viov πεμψας sv. eppam-. 
panuagxG- auoemoc, καὶ πέρι aetema, map 
T" “μαρτιαν ἐν τὴ φσάρκι. 


AN T U M. 


maioris momenti, quam Pilatus, qui tamen fi- 
bi in memoriam reuocare debuiffet, fe iudi- 
cium exercere non fibi, nec Judaeis adcufatori- 
bus, fed Domino coeli & terrae fupremo. 16+ 
glexerat hic poteftatem fibi fuperne datam, li- 
cet de innocentía Jefu intime conuié&tus effet, 
]llum abfoluendi. Modo indifferentiam fuam cire 
ca peccatum oftenderat , quum ad clamorem Pon- 
tificum & miniftrorum : Crucifige, Crucifige, in 
innocentiffimum Jefum iudicium ferre, non fo- 
lum renuerat, fed א‎ agnum hunc mitiffimum tru» 
culentis eorum mabibusobiicere haud veritus fue- 
vat vf. 6. Capite eum vos 9 crucifigite , nam ego cri- 
enen in eo non deprebendo, = Adeo verum 615 di- 
&um ΟἸΘΕΒΟΝΙΘ ín Orat. pro Rege Dei otaro c. 8. 
JNemo fere ef? , qui fui periculi iudex non fibi fe at» 
quiorem quam reb praebeat. Nec plane fraftranea 
erat penes Pilatum haec iufta & obportuna ad- 
monitio, quod patet ex vf..12.; donec Caefs- 


. 118 ingratias veritus innocentiffimum hominum 


interimendum iudicauit. Nihil praeterea addo. 


. Sufficit digito monítraffe, quam commodus ex 


, 


nova Ámlci mei verfione dictionis oristur fen- 
109 , quamque praecifus δὲ diues. 

Interim gratias pro bac verfione meruit, fl de- 
fendi poterit, Laudem nuentionis folus babeat, 
quae fane difficilior eft quam inuenti vfus. Per- 
gat cl. Au&or, qui iain 20/0. Primum 2 
Sextae Bibliotbesae Bremenfis Nouae eleganti. Dis- 


fertatione οὐ Epb. V1. ornauit, hujusmodi Ob- 


fervationibus & Bibliothecae. Haganae fun- 
dum ornatiorem reddere. W. B. IV. 


' 263 


I V. 


HISTORIA VNITARIORVM 
'IN TRANSYLVANIA, 


Inde a prima illorum Origine ad recen- 
tiora aue tempora, ex Monumen- 
tis Authenticis, concinnata 


| per 
PETRVM BOD, ps Fgrsó TSERNÁTON, 


Dum viueret , Ecclefiae Reformatae Magyar 

Igenienfis V. D. M. in Tranfyluania ; 

8 primum Dioecefeos eiusdem Nominis , 

mox Synodi Generalis Notarium. )*( 
CON- 


(*) Hiftoria baec Vnitariorum In Tranfyluanta non 
infima pars eft Operis maioris , quod Hifto- 
riam Hungariae ἃ Tranfyluaniae Ecclefiafti- 
cam exponit, quodque, vt 8. GERDzSII, Viri 
de Hiftoria Reformationis Ecclefiaíticae opti- 
me meriti, verbis vtar, magno cum labore ac 
induftria prorfus fingulari fcripto confignauit, 

Bibl. Haganae ΟἹ. VI. F. 11. S ac 


264 


P. Bod , Confpectus Hiftoriae 
60 א‎ 8 


HISTORIAE VNITARIORVM 


I 


N TRANSYLVANIA. 


DE REBVS VNITARIORVM, ΔΒ‏ גת 


ILLORVM ORIGINE, ai 
mortem ufque  YOANNIS 1 
REGIS | 


CarvrI. De H j, quat celebrem Difputationem — 


\ 


anam antecelferunt. 
SeEcriocl. GEORGII BLANDRATAE:» 
gre[fus in ]אופא‎ 
AM, & Amicitia cum FRAN- 
CISCO DAVIDIS inita. % 1. 
| II. III. 
| 01 
ac irinumeris documentis inftruxit, Vir pl. V — 
nerandus atque DocGiffimus reTRUS 302, δ΄ 
ex quo cgRDESIUS iam. duo Specimina Serisi — 
fui Antiquarii Tome VII, P. 1. p. 1. 
p. 346. inferuit, qüibus faliuam Le&oribut - 
mouit, plura ex hoc Opere Specimina ]ege 
di, donec totum boc Opus fauore liberalioris 
alicuius Bibliopolae in dias promatur !וטו‎ 
auras. —— Hiftoria autem Vnitariorim «UD — 
nondum fatis dete&ta aut expofita fit, me £^ 
tias curioforum & eruditorum Virorum rela 
rum cenfui, fi Apographum buius hiftoriae d 
do&iffino sop, iam ante aliquot annos 6" 
f&ortuo , confcriptae, ac fideliffima Amici man" 


.deftriptae na&us, illud cultoribus Hiftoria | 


Ecclefiafticae hic obferrém,  N. B. 











> Vnitariorum in Tranfyluania. 65 


I. C. I. Szcr. 1E: 7nitia | Centroverfiarum. cum 
"^ PFhnitariis. Thefes & Anti. 
 thefes in Di וש‎ /41- 

A. MDLXVI. 5.‏ ]מע 
pril 5 8 in Synodo M. ΤΑ‏ 
hellyienfi eiusdem 4. το. Maii‏ 

propofitae S. IV. 

SEcTIo II]. Inuitationes Orthodoxorum ad 
Synodos Szikszouienfem , De. 
, brecinenfem. — Synodi. Debre- 
cini, Caf[fouiae ὃ Patakini 
celebratae nno MDLXVII. 


Carvr II. DE DIsPVTATIONE: ALBANA 
À. MDLXVIII. 5. Martii. 

. Sgcrio I. Indicitur Synodus a Rege 

IOANNE 1l.. Conditiones 69 

: Arbitri Difputationis , a par- 

εν de tam Reformatorum , quam 
Vnitariorum. S. V 

SECTIO II. Difputatio per X. Dies con- 

linmata, eiusque וש‎ S 


p m. DE DISPVTATIONE VÁRADI. 
ENSI vi. Dier. AAMDLXIX. 
" 10. O&Gobris inchoata. 

ΤΌΝ [ F RANCISCI DAVIDIS Lit. 
ב‎ ᾿ς ' terae. Conuocatoriae αὐ Syno- 
"a e dum Váradienftmi;; ; iisque 

---% ΙΧ. ו‎ $tiones difpulan 

| εἶ 


eM רב‎ 1. Littérae Orthodoxorum , Re- 

-0 j exhibitae. — Difputationis 

Ἔσο ἢ nu, Conditienes: Τὰς Refor- 
E 4 DE : matorum. S. . : 

ok S2 ὅτου. V. 


a ans 


| 66 P. Bod; Confpe£tus Hiftoriae 


P. I. C. IL Secr. HI. Exitus Di pute ionis vi. Di 
rum. Confe[Ro Orthodoxoru: 
Regi exhibita. PETRI M. 
1.11 Epiftola exhertatoria . 
Regem. Synodus Maros V 
Járhell ₪ 5. Mors Regis. 


| 41-- 

/ Pans II. DE REBVS , SVB PRINCIPIBVS ST. 
PHANO ErCHRISTOPH( 
RO BATHORIIS, ad Tr 
gicum ufque Exitum duoru 
0 Vnitariae Religienis Ante 

gnanorum ais. 
Carvrl. De iis, quae, Captivitatem FRA 
| ciet: D IVIDIS praece[ 


SEcr1o 1 Exiimati BLANDRATA 
> Er FR. DAVIDIS cora 
Principe imminuta. S. XV 


XVI 

^Sienol IL. FAVSTU: SOCINI inert 
| τως in TRANSYLVANI 

BLANDRATAE machinati. 
fes nes adu fus FR. DAVIDIS 
OCINI tentata 
vis fub Nomine FR. D4 
ΠΝ ΝΕ IS 4 exhibitae, $ 


P Cara Tragedia [ RANCISCI DAVIDIS 
D ex Jitteris Vnitariorum Tran 
U poem: ad IACOBVM 
oue AL'AEOLOGVM datis, d 


iiSrerro1. dim SOCINI zr Ὁ 
; BLANDRAT AE /ubdel 
006 Difp 


^ » 


י'. . *- 
2 -«- 0 
9 - 
. 


| Vnitariorum 


! P.I. C. II. Secr. L. 


Szcr10 II. 


in Tranfyluania: ἢ 267 


Difbutationes , fraus, & ב‎ 
f Plitas 20 FR. DAVIDIS, 


XX | 
Pn DAVIDIS Captiuitas ₪ 
4806 | Comitiorum: Thorden- 


— fium 24. April. habitorum, 
|" 4n eiusdem'caufa. $. XXVI — 
XXX. 


SzcT1o III. 


SEcTIO IV. 


ΘΕΟΤΙΟ V. 


[4 


FR. DAVIDIS 0 8 
ZAlbenfia ducitur. — Proce[fus 
judicialis contra eum | in[li- 
tuitur. £ius Accufatio. De- 
fenfio. S. XXXI— XLII. 
Condemnatio FR. DAVIDIS. 
Sententia pronuntiatur. Sta- . 
tuta. de  Pnitariis reliquis. 
. XLII—XLVI. 
LANDRATA Synodum Ge- 
neralem > Vnitariis — indicit 
Claudiopolim τ. Tus Super- | 
intendens creatur DEMET RI. 
US HVNYADI. Eius Con. 
flitutiones in Confiflorio Clau- 
diopolitano 14, Septembr. 
habito. S. XLVII. XLVIII. 


CarvT IIT, fdditamenta  Au&oris ad Litte- 


4 


SECT10 l. 


ras Fratrum Vnitariorum in 
Tran/yluania , 11020200 PA- 
LAEOLOGO mi[fas. | 

Mors FR. DAVIDIS 15. No- 
yembr. À. MDLXXIX. in 
Arce Deuenfi.. Animus Pni- 


> tariorum. Tianfyluanorum er- 


ga illum. Judicium eorumde = 


$ Biptifmo. BLANDRATA 
3 


fataliter 


269 P, Bod, Corífpedus Hiftoride = 
P. ILC. II. Sacr. L ומנ‎ pj, $. XLIX-e 


SrcT10o II. Superintendentes Vnitariorum 
' drieres δ. LII. LIII. | 
Pans IIl. DE REBVS VNITARIORVM pofi fa. 
ta FR. DAVIDIS ₪ Ὁ, 
י‎ BLANDRATAE ad τέκῃ» 

tiora ufque tempora. 
. CapvrTI. DeStatueorun ad 4. MDCXXXVIII. 
סנצסתפ‎ 1. Comitia Aibenfia fub Princi. 
ye GABRIELE BETHLEN 
4. MDCXVIII. celebrata. $. 


LiV. LV. | 
SrcriolL Comitia Albenfia fub Princ- 
pe GEORGIO RÁKOTZI I. 
> 24. MDCXXXVIII. 14. 4 
> Prilis; ₪ Diaeta 00 ἢ. 
MDCXXXVIII 1. julii he 
bita. S. LVI. Οὐρία 4 
run nni MDCXXXVIIL 
ex Zrchiuo Albenfi [ub Pri-.— 
cipe MICHAELE APAF- 
I. 4n»no MDCLXIX. fan-— 
Jumta. δ. LVIL. — Qua cont 
nantur: fufo: Voisariai Ἐν | 
a) Conje[ko: V nttart * | 
ligionis , A. MDCXXXVII 
23. Jpril Albae jun 
exhibita. 

b) Confenfus Minifirerum 
Vnitariorum de  Adoratwmt — 
8 2 

. MDLX XIX. ». Julii contin 
natu: , 64. MDCXXXVIE | 
| I. 








Vnitariorum in Tranfyluania. 269 


P.III. C. L SkcT. Il. x. δὲ in Diaeta Défienf 
| Principi oblatus. 

c ) Complanatio Controuere 
fiae de Diuinitate €? Adora. 
tione 39. Chrifli, in eadem 
Diaeta Défienfi 7. Julii com- 


ofita. 
CarvrT II. De Sita Vnitariorum pofl Annum 
MDCXXXVIII. $. LVIII. 
LIX. LX... | 





PARS PRIMA 


DE. REBVS VNITARIORVM 4b ortu 
illorum, ad mortem ufque Regis IO- 
HANNIS IIl. 


CAPVT I 


DE IIS QVAE DISPVTATIONEM 
^  ALBANAM aniece[ferunt. 


SECTIO ] 


GEORGII BLANDRATAE  ingre[fus — in 
Tran/yluaniam , €$ amicitia cun FRAN- 
CISCO DAVIDIS inita δ. 1. II. 2 


f I. eligio Chriftiana, inde a prima fui 
KR origine ad haec ufque tempora 
perpetuos, eosque infenfiffimos experta eft 
᾿ 5 4 062 


εῦ 


270 P. Bod, Hiftoria Vnitariorum, 


hoftes. 26 primi quidem agmen .horum 


 -lucebant, Auctoris fan&iffimae huius 6. . 


ligionis in crucem agendi nefarii Artifices, - 
Judaei. Hos, exeunte primo, & ineunte fe. - 
cundo feculo fequuti funt, — Ebion, Cerim. : 


thus, Carpocrates , 4rtemon ; feculo stio, Pay. 


jus Samofatenus; G 419 Pbotinus; poft Arius, . 


ac tandem circa tempora Reformationis 
Antiquorum opiniones renouarunt Micbarl 


Seroetus , 'alentinus Gentilis, Dernardus Οὐδὲν. 


nus, Laelius & 1 Socinus. Quid vnus- 
quisque horum Orthodoxae fidei oppofi- 
tum docuerit, & quantum a fcopo, vera 
fcil. Chrifti DoCtrina, recefferit, id AuCtores 
Hiftoriam Ecclefiae atque Dogiratum Reli- 
gionis ordine feculorum referentes affatim 
docent: nobisautem , Se&ae, veram aeter» 
namque Filii & Spiritus San&ti Diuinitatem, 
atque adeo ipfam S. SanCGtam Trinitatem 
abnegantis, cui Pmnitariorum, 6% paffim, a 
praecipuo huius erroris propagatore Gocinia- 
norum. nomen adhaefit, ortum & progres- 
fum in Patria noftra , memoriae prodere ani- 
mus eft. . - 

$. 1I. Primum, qui in Tranfyluania Socini 
dogmata fpargere coepit, fuiffe Georgium 
Blandratam , id, cumex aliis, tum praefertim 
ex ipfius Blandratae litteris, Anno 1568. 
"27. Januarii Scebesburgo e Tran/yluania , ad 


Ecclefias Polomicas datis, extra omne pofi- 


rom 


- — A 


in Tranfyluania, Part. 1 Cap. I. 1 


tum eft dubium. Haec funt eius verba: 
Vos fcitis, Domini fuiffe inflitutum, t tantae 
smwlis columna bic per nos exereretur, €9 fuper 
montes inacce[fibiles poneretur. — Interea. ingenue 
ceram Deo, fateor, me ignorare, quonam pado, 
vel.in quem ufum )9 finem Deus baec per mos 
souenda voluerit. — Reliquum eft t oremus in- 
ce[Janter illum Deum ξδ΄ Patrem omnis. confola-—— 
tionis , £9 tmijericordiae, t perficiat quod per not 
incepit opus, ad SS" Nominis gloriam. Vid. Lu- 
bieniecii Hiflor. Reformationis Polonicae p. 230. 
Fuit Geébrgius Blandrata patria  Pedemonta- 
«155 qui haufit errores fuos in Italia ab 4l. 
cíato, ex ícriptis Serueti, & conuerfatione 
cum Aelio & Fau[lo Socino. Fugiens igitur 
manus Inquifitorum .in Ztalia ,  conceílit 
Geneuam | Heluetiae ,  Proteftantibus ibi fefe 
adiungens. Sed ob prauas de Chrifti Diuini- 
tate opiniones, nechunctutum fibi locum effe 
ratus, venit in Poloniam 4. 1558 , Orthodoxe 
fe fentire hic quoque fimulans. (*) Jobannes 
Calvinus Paftor & ProfefTor Geneuenfis , ani- 
mo erroribusque eius cognitis admonuit 
Palatinum Zilnenfem, ὅς Miniflerium Ec. 
clefiafticum, caueret fibi ab erroribus Blan- 
dratae. (**) Reuocatusergo ad examen , talem 
Cractouiae coramMinifterio ediditConfeffionem 
Anno 1561. Fateor mecredereinonum Deum Pa- 
Irem, in onum Dominum Jefum Cbriflum, Fi- 
5 lium 
)"( .Lubienieci Hift. Ref. Pol. p. 118. 127.. 
(**) Ibidem pag. 126. 





272 P.Bod, Hiftoria Vnitariorum ; 


lium eius, &y in onum Spiritum San&um, 

tum eft. e[Jentialiter Deus. — Deorum pluralitatem 
detefior, cum onus tantum nobis fit. Deus e[Jen- 
. tía. indiuifibilis. — Fateor. tres e[Je diflinüas Hy- 
peftafes, ac. aeternam. Chrifli. Diuinitatem 6 
. Generationem, atque. Spiritum  Sán&um verum 
ac aeternum. Deum ab vtroque procedentem. — Ve- 
rum, cenfura & metu Synodi liberatus, 
fententiam aliis perfuadere conabatur, illi, 
quam fe credere antea perfide fimujlabat, 
plane contrariam.  Rurfum ergo Cenfíurae 
. fubie&tus, in Synodo Xianfiae ἐπ Polonia, 4. 
1562. 10. Marti celebrata, .Confeffionem 
anni fuperioris uberius declarauit, eamque 
Orthodoxe (*); veritus, ne ob negatum 55. 
Trinitatis Dogma in periculum veniret. 

6. 111. Celebre in Medicina nomen apu 
Polonos adeptus Dlandrata, anno 1563. voc^ 
tus eft 2 JoANNE 1]. electo Hungariae Re 
ge & Principe Tranfyluamiae pro Medico 
Aulico, quam vocationem, non amplius tutus 
in JPolenia , libenter amplexus εἴ. Hic, 
vbi aliquamdiu do&trinarh fuam diffimulans, 
arte Medica ὅς ingeniofa fni accommod* 
tione omnium gratiam iniiffet; mox rant 
cum Davidis, Plebanum Claudiopolitanum , 
Superintendentem Hungarorum , virum mul- 
tum apud Regem gratia pollentem, 6ב‎ 
. pertraxit partes. Poftea Diomyfium “4, 64,» 
Concionatorem Regis Aulicum,; virum ον 

| 1 ι 


(*) Lubienieci L c. p. 230.» 


[ 
| 
| 


| 
in, Tranfyluania , Part. L Cap. T. 273 


&um & probum, quem primum Superinten- 
dentem Reformatum numerant Zran/yluani ,. 
iuncta fibi Francifci Davidis opera, vt in De- 
canum Gyaluenfem promotus, à latere Re- 


. gis amoueretur, effecit. Quoexpeditam na- 


&tus viam ad Regem, doClrinam fuam indoli 
humanae accommodatam, Regi eiusqueAulicis 
fenfim inftillabat. Verbis tortuofis, phrafi- 
busque,ambiguis idem propalabat Franciscus 
Davidis; verum animadvertens ferpens vi- 
rus Petrus Károli, ReCtor fcholge 'Reformatae 
Claudiepoliianae illud aperuit, eique verbis 
atque fcriptis reflitit. 


SECTIO II 


. Initia Controuerfiarum cum, Pnitariis.  Thefes 
לי‎ 4506 ?uliae A.MDLXL. 25. 
"pri. 69 מו‎ Maros Fáfárbellyienfi Syno- 

"^ do 19. Maji propofitae. | | 


6. IV. Cum ita Blandrata & Davidis, viri 
tunc magnae auctoritatis multa adverfus fa- 
nam doctrinam molirentur, primus fuit ΡῈ“ 
פטתד‎ MELIVS Paítor & Superintendens Re- 
form., JDebrecini in , Hungaria, qui Regem 
monuit , ne hominem illum peruerfae. do- 
Grinae penes fe pateretur, qui nullibi in a- 
his Regnis toleratus eft, quoniam ejus 
doctrina cum fide Chriftianorum confiftere 
. non 


274. P. Bod, Hiftoria Vnitariorum, 


non poteft. Nec poterat quiefcere, donec. 
Synodum conuocaret, vbi ad lumen S. 
Scripturae errorum caligo difpallefceret. 
Protractus ergo Blandrata e 68:66:15, ambi« 
guis fefe inuoluebat Propofitionibus , dum in 
variis Synodis, eodem Anno 1566. celebra- 
tis, cum 1110 conferrent Miniftri Orthodoxi 
cum Zran/yluani , tum vero ex Hungaria. 
hunc in finem Tran/yluaniam ingres(i. . 
Exftat libellus Anno  r566.  Claudiepeli 
editus , vbi primum Propofitiones Blandratae; 
fecundo, Limirationes Pa[lorum ex Hungaria; 
tertio, Synodi Maros Pfárbellyienfis fententia. 
. comparent Hunc, quoniam ad Hiftoriae 
. illius aetatis perfe&tionem facit, de verbo 
ad verbum transferam. 
Sententia concors Paflorum €? Miniffrorum | 
Ecclefiae Dei Nationis. Hungaricae in. Tranfsl. 
uania , de Propofitionibus Dodoris Georgii Blan- 
dratae 65 Francifci Dauidis , in Difputatione 1 
benfi coram | Regia Majeflate 4000 | Domini 
MDLXVI. die /fprilis xxv. propofitis. Εἰ limi-- 
tationes - fratrum ,. qui ex. Hungaria praedi&ae: 
Difputationi interfuerunt; in frequenti  Synedo 
Maros Váfárbelyienft codem nno, die vero xix. 
Maji pronuntiatae £9 publicatae; Nunc vero ex 
a[Jenfu Majeftatis Regiae, Domini ac Principis. 
nofiri Clementi[simi , typis. excufa. 
Propofitiones in Difputauone 400086 co- 
ram hegia Majeífate ἄς. ὧς, a D. Georgio: 
| Blan- 


in Tranfyluania, Part. I. Cap. I. 5% 


Blandrata & Francisco Davidis &c. propofitae, 

cum Limitatione Paftorum & Miniftrorum, 
qui ex Ecclefiis Hungaricis Difputationi in- 
terfuerunt; Quibus accefsit, de praedictis 
propofitionibus ὅς  limitatione , fententia 
Synodi Maros  Fáfárbelyienfis , eodem  An- ' 
no h. e. MDLXVI. die vero xix. Maji fre- 
quenter celebratae. | 


Propofitio Prima. 


Pro publica Ecclefiae Confeffione , Vni- 
cum Apoftolorum Symbolum retinendum effe 
cenfemus ; quum illud piis atque modeftis 
Chriftianis ad falutem fatis effe posfit, juxta 
Scrpturam facram, quae verbum Dei eft 

acceptum ac interpretatum. 


Limitatio per Pa[lores ἐς Hungaria. 


Quod dicitur , omnibus modeftis & piis Chri- 
füianis fufficere debere unicum Symbolum 
Apoftolorum, cum Scriptura facra, & ex 
verbo Dei interpretatum , approbamus. 


Sententia Synodi. Váfdrbely. 


. Propofitionem primam & nos approba- 
mus. Symbolum enim illud vere Apoftoli- 
cum efle aguofcimus. Ex eorum fiquidem 

16- 


276 P. Bod, Hiftoria Vnitariorüm: 


Litteris efle delumtum, ptopter finceritatem 
ὧς fimplicitatem , cuilibet manifeftum eft : 
Vt porro omnis fufpicio ambiguitatis tolli - 
pofsit, Symbolo interpretationem hanc pet- 
Ípicuam addimus; quod fcilicet doceat. ve. 
ram fidem in S. Sanctam Triadem, in vnum 


. verum Deum Patrem ,. & in vnicum eius 


Filium, Dominum noftrum Jefum Chriftum, 


᾿ς verum cum Patre fuo Deum; & in Spiritum 


Sanctum,  Paracletum , eundem quoque cum 
Patre & Filio verum Deum. E 


Propofitio Secunda. = 7 


Veram & genuinam Sacrarum Litterarüm 
Triadem.dicimus effe eam, in qua baptizati 
fumus. Patrem.fcil. Filium Spiritum, Sag- 
Ctum. B 

Limitatio Propofitionis II4«. 


Propofitionem hanc de SS. Triade appro- 
1106 


bamus, cum Doctoris Blandratae expo 
me, facta coram. Regia Majeftate; fcil. quod 


vnus ille Jehovah' Deut, V1. propofitus, 4 
fit Pater tantum, fed Pater cum Aeye, & 


. Spiritu Santo infeparabiliter, ab aeterno. 


7 : Gemtentin Synodulis. 


Propofitionem hanc-'&..nos approbamhs. 
| Veram 


. 


Π 
ἱ 


in Tranfyluania, Part. I. Cap..I. 277 


Veram )61. «& genuinam T'riadem effe, 
quam 5. Litterae nos docent, «& in cujus 
nomine baptizati fumus, utpote, Patrem, 
Filium & Spiritüm Sanctum. Deus enim ita 
femper fuit & eft Deus, ut fuerit & femper 
fit Pater fui Filii , qui verus & fempiternus 
eft Deus, Patri fuo coaequalis ; quemadmo- 
dum ὧς Spiritus San&tus, quum fit Patris ὅς 
Filii Spiritus. 


AIntitbefis Propofitionis Secundae. . 


Quam fomniant Sophiftae quaternitatem , 
deteftamur, quae eft vnica Eflentia indiuifi- 
bilis , & tres diflin&tae Perfonae;. praefer- 
tim quod doceant Effentiam aliud quiddam 
eíle, a Perfona diftin&tum. (4) 


Limitatio  Zintitbefeos Prop. Ir. 


Quaternitatem fophifticam & nos dete- 
ftamur. Siergo conítet de rebus ipfis, ποῦ 
eít, cur nobis de vocabulis bellum indice- 


.0 התש 
Gen-‏ 


(a) Hic jam 'Blandrata ἃ Davidis incipiunt artifi- 
. - eiofe caliginem offundere fimplicibus Minl- 
ftris, nihil mali fufpicantibus. | Volebant ,yi- 
deri fe rejicere velle tantum locutiones ex- 

tra Scripturam receptas, rem vero tenere; ἡ 


278 P. Bod, Hiftoria Vnitariorum ; 


Sententia. Synodalis. 
i 00 

Vt abominamur & deteftamur omnes tra. 
ditiones; ita ὅς horribilem do&trinam illam 
de Chrittianae Religionis fundamento, quà 
vera, verae ἃ femper 2606010005 8 
doctrina de Vno Deo Patre, &. ejus Filio 
Domino noftro Jefu Chrifto, & Amborum 
Spiritu, ingenti audacia vitiatuf, & pro 
eo, aboninüandum.'quaternitatis idolum in. 
vehitur, fcil. Vnus Deus Effentia, & tres 
Perfonae. | Dum docetur Effentia per fe 
Deus, & huic quidam Deus Pater, & Deus 
Filius, ac Spiritus 5406108 affociatur. Prout. 
etiam Anaílafius Imperator Decretum pro- 
mulgauit: 4 modo non in Trinitatem , fed in 

quaternitaiem.e[fe credendum. 


Propofitio Tertia. 


. ἴτας tres, vnum effe profitemur , quem. 
admodum pronuntiat Scriptura, np. poteftate, - 
gloria & confenfu, ejusdemque efle Diuini- 
tatis. 
' Limitatio, 


» ו‎ . 
. '"fertiam ptopofitionerh. fic approbamus, 
vt inter tres 1105. Patrem, Ασγον, GSpiri- 
tum Sanctum períe&tam Divinitatis, Pote- 

. d- 


in Trtanfylu., Part. I. Cap. I. Se&.TI. 279 


Ítatis, Gloriae, Confenfüs, five Vnitatis 
coaequalitatem agnofcamus, [ 


| Sententia. Synodalis. 

Tres iftos, Deum Patrem, Filium & Spi- 
ritum S. & nos vnum confitemur, propter 
Divinitatis, feu Divinae Naturae aeqüalita- 
tem, confenfusque, gloriae & omnipoten- 
tiae Majeítatem. | 


4fniitbefis Propofitfonis ל‎ 


Phrafes iffas reiicimus: Vnus Deus & 
ttes Perfonae, 6% tres Perfonae fünt vnus 
Deus, iuxta Sophiftarum fenfum. | 


Limitatio. 


. Patrem, Filium & Spiritum SanCtum , vni- 
üs & eiusdem Divinitaruis effe confitemur. 


' Sententia Synodalis. 


Omnes phrafes a linea S. Scripturae di- 
fcrepantes reiicimus ; quum illis iuxta Sophi- — 
ftarum fenfum perverfuüm aliquod Dogma 
exílruitur, vt factum eft. in Papatu. Sim- 
plicitatem Apoftolicam omnibus fufficere iu- 
dicamus, né Difcipuli praeiudicare videa- 
mur Magifítris.  . | 

Bibl Haganae Cl. VI. F. 11, T — Pre 


^ 


“8ο Hiftor. Vnitar; 1... IL 
Propofítio Quarta. 


A Deo Patre initium fumendum, vt inde 
ab aeternis temporibus ab eodem procefferit 
Δογος, 65 Spiritus 5826008; quia a Patre, | 
ipforum fonte, nunquam feparantur. 


Limitatio. 


Quartam Propofitionem fic concedimus, 
yt Acyor ab aeternis temporibus a Patre geni- 
tum 616 fateamur; & Spiritum SanCtum 
a Patre & Filio in omni aeternitate proces- 
fifle. Ita vt Δογος & Spiritus San&tus nun- 
quam a Deo Patre feparentur, fintque vni- 


us & eiusdem Diuinitatis. 


507160114 Synodalis. 


Quartam Propofitionem fic declaramus: 
Vnum effe Deum; Patrem, & Filium eius 
efum Chriftum, ac Spiritum Sanctum.  Pa- 
trem vero ordine & auctoritate, non tem- 
pore vel Naturà praecedere. Propterea, 
uod fit folus author & fons Divinitatis Fi- 
גג[‎ & Spiritus SanCti, in quo, & ex quo ab 
omni aeternitate fuum 66 habent, Vnde 
^Paulus 1 Cor. VIII. de eo praedicat, quod fit 
nofter vnus ille Deus, ex quo omnia, qui : 
nunquam fuit, nec eft fine fuo Acye & Spiritu. 
. . 0% - 


ics LIBitid;Contronerfiarum,. “᾿ 28. 
471110665 Propofitionis "זול‎ 


- Qui dicufit : initium  Perfonarüm — effe 
Deum; vt inde Patris Perfona. ( vt ipfi vo- 
ljunt,) originem trahat ab Εἰ πα Tine 
Deo, Sophiílas.effe cenfemus. a 


. Limitatio. 


INeque:nos approbamus, Filium ab aliquo 
Deo, vel Effentia genitum, quinon fit Pater 
Domini noftri Jefu Chrifti. —— (M 

u Gententia. Synodalit. 

Deum nullum S. San&ae Triadis ordini 
praeponimus. Sed Deus Pater ordine prae- 
cedit propter praemiffas rationes; a quo 
eft, & originem fuam ab omni aeternitate 
ducit Filius, & ab vtrisque Spiritus Sanctus. 
Vnde etiam ad eundem; ea Dignitatis praee 
rogativa, vt ad Divinae Oeconomiae Prine 
cipem, in Sacris transfertur. Qui eft. Pater 
Domini noftri Jefu Chrifti, hic eít Deus, 
vt in.Symbolo Apoftolico confitemur. .Es« 
sentia non eft Pater Domini noftri Jefu Chri- 
fli; nam etiam Sophiftarum affertione fterilis 
eft. Quare, extra Deum Patrem, Filium- 
que ejus vnigenitum ac Spiritum Sanctum, 
nullus Deus fingi debet, ficuti nec. potefti.i 

| 0 T 2 Pre. " 


z82 Hiftor. Vnitar. P. L-Cap. L Se&. IL. 
Propofitie Quinta. 


." Vnum Deum, Patrem efle Domini noftri 
jefu Chrifli, dicimus Altsfimum, ex quo 
omnia; & folum, qui a fe ipfo eft; & Prin- 
cipium Divinitaus absque Principio. 


Limitatic. 


- Concedimus Deum Patrem a fe 0)ק1‎ 
Deum ingenium; Filium autem non a fe 
ipfo, fed a Patre .effe, quatenus eff Filius, 
eus genitus a Patre. Et vnius eiusdemque 
Diuinitatis Patrem, Filium, & Spiritum San- 
&um, vt in prima Propofitione dictum eft. 


Sententia. Synodalis. 


. NVnum illum Déum Altdsfimum, Patrem 
efle Domini noftri Jefu Chrifti confitemur, 
& hunc effe ex quo funt omnia, eundemque 
εἴϊε Deum a fe ipfo: Filium autem . non a fe 
ipfo Deum ; fed vt eft verus Deus, a Deo 
ud. Patre effe, quum aeternus Pater fit fons 
& author Divinitatis Filii & Spiritus Sanéti. 


406/01 Propofitionis Quintae. "ὦ 


' Vnum Deum qui aliud quidpiam effe vo- 
lunt a Patre, quique virgulam in δγριδοίο 
21 - in-* 


8 


Initio Controuerfiarum: 283 


inter Deum & Patrem, vt illos diftinguant, 
addunt; meros effe Sophiftas cenfemus. De- 
teriores eutem illos, qui dicunt, in Orario. 
me Dominica (Ὁ nomine Patris totam Trini- 
tatem comprehendi. 


Limitatio. | 


Docemus Deum verum: non effe folitari- 
um, fed femper effe cum Filo & Spiritu 
Sancto vnius Diuinitatis, vt dicitur: 8 


en fum folus, fed Pater mecum 67." ΝΣ 
. ^y Genientia. Synodalis. 


Vocabulum JZnus, in: Principio . Symbeli 
"poflolici, ad folum Deum Patrem referri, 
4uemadmodum: & exordium Orationis Do- 
minicae , iudicamus , propter praedictas 

aerogatiuae: Patris rationes: fàlua taníen 
anterim femper, manente :Glori$, ac. Diuina 
Majeftate Filii & Spiritus Sanéti. Quibus 
Patris Monarchica dignitatis praerogatiua 
nihi] prorfus derogat, quemadmodum fupra 
quoque fignificauimus. 

Propofitia: Sexta. De Aoye:- 

-- Vnum Aeyex. Dei Sapientiam effe, ante 
omnia tempora Saecularja ex. ore. AltisGimi 
we. 1 1 ub . ?סק‎ 


484. Hiftor. Vnitar. 1 


odeuntem , per quem omnia )408 funt 
Deum de Deo, in Myfíterio genitum ante 
omnia faecula, confitemur. "Vt recte dica- 
mus: Deus Deum genuit. . | 


Limitatio. — 


Concedimus Acyo» effe Dei Sapientiam & 
characterem hypoítafeos Der, ante omnia 
tempora apud. Deum in: Myfterio genitum, 
& coram Deo /fubfiftentem. |. Non autem 
concedimus Aor. 606 aliquam euanidam. vir» 
tutem vel prolationem. 60014 eft in fotma 
Dei fubfistens, habens in feifpo vitam. Eft 
itaque character hypoftafeos Dei, verus 
Deus & vitasetern&. .. 0. ccu 


omes demie Syadalis 


^ Propofitioni Sextáe; fimul can :kimitatio» 
neFratrum itr ZAingaría ;. percomnia fubfcri- 


bimus. 
רר:‎ fftith, 


ur ! 
»' di 


צפשש 
Propofitionic-Seztat. -."‏ :+ 
Qui dicunt Αογον, quatenus eft 20/4‏ 
diftingui; quatetmls véro :Efféntie'; : non di-‏ 
ftingui; & quatenus Perfona, Filium effe;‏ 
guasenns  E[fmtis, : jngenitánr 4& "a fe ipfo :‏ 
ipfos. implicant;.:. A -0006164/70000; non‏ .6 
abígure introdugunt. Li-‏ 


Initio Controuerfiarum, 285 
Limitativ. | 


Docemus Aeyov vere bwpofiatice, 1. e. 
> | fubflantialiter diftingui, & quod fit exiftens 
^ Deus verus de Deo vero proprie; quatenus 
autem Filius eft leboua, dicimus effe Prin- 
cipium de Principio, necfeparari, nec divelli 
aPatre, quum fit vnius eiusdemque Diuinita- 
ür miró | 

| 6010 


Quum Sacrae Litterae, quae funt Verbum 
Dei, unum Aoyor Dei nobis proponant; ideo 
neque nos duos credere poffumus, neque in- 
ter JPerfonam ὃς. E[Jentiam hujus Sermonis 
Dei diflinguere. | E[fentiam enim nullam 
abfoluté per fe confideramus, fed in ipfa 
Sermonis bypoflafi. Δογον igitur credimus fu- 
am exiftentam bypoflaticam ם1‎ vna Diui- 
nitate Patris habere, Deumque verum de 
Deo veroeíle: neque tamen a Deo diuulfum 
aut-feparatum, quum in vna 1 8 
forma, Patri aequalis, — ' 7 | 


Propofitio Septima, de Incarnatione. 


Aeyor Corporatum fuiffe nouisfimis .tem- 
poribus, & Deum manifeflatum in, carne 
credimus; quomodo autem 1100 fit, igno- 
תג‎ - Aeyeritaque אוש א‎ vnicum efle 


a. LI 
.% à 895 wee 


486 Hiftor. Vnitar. P.I. Cap.I. 568.1 | 


Filium Dei dicimus, & qui omnia opera- 
tur, non quatenus hoc vel illud, fed quate- 
nus eft vnicus Dei Filius. TEE 
Litmitatio. | 
Concedimus folum 460* effe carnem fa- 
&um, aut Deum in carne manifeftatum ,; vel | 


fubfiftentem in forma Dei affumfiffe formam 
ferui; & non Patrem neque S. Sanctum. 0 


"0107178 Synodalis. 


Αογον carnem fa&um effe, cum  Joahne 
Euangelifta confitemur. Quum vero . ipfe 
Paulus tantis donorum diuinorum cumulis - 
perdonatus, hoc AMyw[ierius Dei magnum 
eíle exclamet ;.peque nos temere quidpiam 
de modo Myers huius pronuntiare volu- 
mus. Sed pleniorem huius . 0/0070 enucle- 
etionem. in futuram illam. coeleftem = 
miam refervare, Sufficit nóbis, Deum fuiffe 
in Chrifto, Deumque manifeftatum in carne. 
Et licet. folus 40766 caro faclus fit: tamen 
non pars aliqua Dei, fed totns 12605 fuit ac 
eft in Chrifto, in Chriftoque eft manifefta- 
tus, in סטף‎ ὅς eodein folo etiam Deus quae- 
ri debet. Namextra Chriftum egrefsi, non. 
arifi cerebri noftri figitenta apprehendimus. 


Propefitio O&ava. | 
De Spiritu. San&t confitemur, quod fit 
"Deus, & quod procedat a Patre & Filio. Li 





Initio Controuerfíarum. 587 


Limitatio. 





Concedimus quod Spiritus $. fit Deus Je- 
hovah, aequalis Patri & Filio, & quod ab 
vtroque procedat. 


4dntitbefis Propofitionis VIII. 


A veritate abeffe cenfemus, qui afferunt, 

uod Spiritus 5. fit proprietas, relatio, Per- 
ong feu individuum ; quum fit Spiritus Dei 
Patris & Filii. Deteftamur praeterea Sophi- 
fticam omnem ὅς peregrinam do&rinam, 
profanasque vocum inanitates, feu nouita- 
tes omnes in hoc Articulo. B 


Limiratio. 


Deteftamur & nos profapnas vocum inani- 
tates, a rebus diflentientes, ὅς pugnantes 
cum veritate. 


Gententia . Synodalis. 


De Spiritu Sancto confitemur fecundum 
ScripturasSacras, quod fit Deus procedens 
a Patre & Filio, qui quum fit Spiritus vtro- 
rumque, fuam exifítentiam habens; ideo Pa- 
tri & Filio aequalem credimus, per quem 
DT Ts fan. 





288 Hiftor. Vnitar. P.I. Cap. I. Sect. II. 


fan&ctificamur & obfignamur ad aeternae vi- 


tae ac beatitudinis haereditatem. 
S. 


Exftat hic Liber Typis eodem. Annó 
MDLXVI. defcriptus. Apparet, Blandratam - 
nondum tunc aperto Marte pugnare voluis. 
se; fed dubitationem in multorum animis 
excitare, & diíTenfiones diffeminare labora- 
uiffe. Sententiam Synodalem dixerunt Senio- 
res ili, qui Catechbefin antea Regi obtule. 
rant. Qui 1 videantur hic, loquendi mo» 
dos ab Ecclefia receptos, veluti Effemtia, 
Perfona &c. deferuifle; factum eft^ inde, 
quoniam non fatis adhuc fallacias Aduerfa. 
riorum aduerterant, qui videbantur fcrupu- 
Jos habere circa lóquendi modos, non vero 
rem ipfam; hi vero de verbis litigare nole- 
bant, fi res eadem teneretur. At vero vbi 
aduerterunt fcopum eorum ; (vti ex fequen- 
tium annorum Difputationibus palam eft) 
phrafes, iam diu ab Ecclefia vfurpatas reti- 
nuerunt & ipfi, quibus Adverfíarios e care- 
6115 fuis. protrahebant, neibi, cum pernicie 
aliorum delitefcere poffent. 


SEC 


Initio Coritróuerüarum, ᾿ 9 
..8.2 6 ץע‎ IO IIL. 
Inuitationes Ortbodoxorum ad Symodos Szik- 
azopienfem, Debrecinenjem. — Synodi De- 


. brecini, Ca[Joviae | Patakini cejebratae - 
᾿ 4. 2 $. S. 6. 


. 6 5. PgrRUs MELIUS quoque, quem tam 
quam 4fthbánafum aduerfus. rium, opportu: 
no tempore Deus excitaverat, aduerfus . 7fn- 
ti- Trinitarios in Tran[yluania: orientes:, ni 
hil intermifit eorum, -quae: ad oflicia boni 
Epi/cefii .peragenda faciunt, . Synodum :indi- 
xit Anno? MDLXVIL  $zikbi20vi4a ^. menfe 
Januarib celebrandani; at ea impedita, con- 
uocauit. Debrecipymn. ad. 29» Februari: Epr- 
ftola Goituscatoria :ad . Synodum JDebtecinen- 
₪ 0 c 

| 5.2. Gratia. 85. Pas α. Deo. Patre, £9 
^1 05 Jominó. noftro: S'efu: Ghriflo , 45 
38 7 2 ἃ Spiritu. Sasdo: Clgritatibas ve- 

co [πὲ maltiglicestur. : meni כ‎ 

. Od 6 gt uento "oct 1 
Ineidimus in illa:tefhpora. 611601005 , qnae 
Cettisfime. futuxa- Spiritus c8.. praedixit: . Zn 
poftrimis 'AnQuit , : temporlbus,- difckdent: [ne 
4 fide: attendestes. Spiritibus -erxaptibus, ἔς. da- 

üripis 'Jaernoniotum ::£5: A lntorum. in. e 
, Ja 


ι 


290 Hiftor Vnitar. P. I. Cap. I. δε. 1 


falfa loquentium, | Erunt enim bomines fui amas 
fes, Jibi placentes. δ᾽ fapientes, fuperbi, van 
gloriae cupidi, contentiofi, Ex contentione igi 
tur διχοςασια, hinc fchifmata, ex his tan 
dem peftiferae haerefes, vt Apoítolus 1 Tim 
IV: 1, 69. 5 Tim. III: $2 — 5. ordine defcribit 
Haec enim; non folum Hifloriae veterum fa 
crae & catholicae , vt Ebionis , Cerintbi , P. 6a 
enofateni , Sabellii , [rii ,.Neflorii, Eutycbetis , Pe 
lagiorum , Manicbaeorum haerefes, natae ex fu 
perba contentione , fed quotidiana experientia 
docet; quam periculofa, & fomes omnium 
znalorum fit κενοδοξια אאפון.‎ , 6%  Diabolica 
contentio; quam variae feCtae:-& 'in Re 
gno 'And- Chrifli ex^calufnniofa. & fu. 
perba difceptatione indu&ae funt.. Nec mi 
rum haec mala a Diabolo, fic גג‎ 3 
fuperbis ingeniis excitari. lNam ficut Sat2- 
nas ex voluntaria fuperbia, defertione fui 
ordinis, contemnendo Veritatem diuinam, 
(quod peccatum contra Spiritüm S. feu ad 
mortem eít) lapfus eft: ita, ceu laqueo, 
«& nunc füperba ingenia, vel inftar belluae 
ὅς Typhonis. inflatos,. per. contentionem 6 
nouae Gloriae cupiditatem capit & excoe-. 
xat. .Vnde igitur, &.haerefes, - feas & 
fcandala fieri oportet.:: Caufis enim.:necella- 
zio praecedentibus: ὅς fatis, effet£tus. fequi 
meceffario oportet; ' Superbiae, contenuo- 
nis, -& dillen(ionzá fernen innatum eft an 
ZR 1$ 


| Initio Contronerfiarum. ^. 291 


bis ingeniis, quod tanquam fomes, ignitis 


Satanae telis accenditur... Hoc modo & or- . 


dine in Gerueto , V. Gentili , Gregorio Pauli, Blan- 
drata, £9 Francifco Dauidis Satanas 9 90, 
αἱρέσεων. confufionem multarum Haere(ium, 
Ebionis , P. Samo/ateni, Sabellii , = /frii, . Pbo- 
tini, fimul atque Catabaptiflarum , neganti- 
um infantum Daptifmum, excitauit. ^ Quo- 
rum foedas & peítiferas haerefes, ab initio 
in Ecclefia per Satanam excitatas, Dominus 
Spiritu oris fui, & igne veritatis fuae ex- 
cusfit & extinxit. [πὸ & tragici exitus ὡς 
horrenda mors Cerinibi, Ebionit, 47, & 


fimilium Haereticorum, clarisfimo indicio 


& argumento eít; illorum Haerefes fuiíTe 
diabolicas ὧς perniciofas.  Cerintbus €nim 
corruit in balneo; 4frius medius crepuit. 
Seruetus cum Gentili a. Chriftianis in cineres 
reda&ti funt.  Neé.dübitamus quin & ho- 
rum fcorpionum peítiferae proles, δὲ vipera- 
rum genimina fimiliter iufto Dei 1001610 tra- 
gice corruant. Cum igitur videamus Hae- . 
reticorum zizania quotidie accrefcere, & in 
coelo 126616086 ceu faces.aut cometas 1146- 
reticos. ardere , precibus & DoGtrina, Sacra- 
rumque Litterarum praefidiis, munitos nos . 
his malis refiftere oportet. 
Quia | véro Szibrzouiae ad 6m Januarii 
Fratrum, Conuentum Satanas impediuit: 
nos Debrecini. ad 2995 Februari), aut Puri. 
: Ca» 


sp» Hiftor. Vnitzr..P..L Cap: L Sect. UI 


ficatiónis Matiae:diem ' conuenire oportet 
Mos itaque Fratres in Chrifto. in reliquiis Hus 
pariàe, vbicunque locorum Dominus Spirit 
fuo Ecelefiae fuae Paíftores,: 1200001765 & Mi 
niftros praefecit hortamur & petimus, v! 
ad Bynodum iam, per.circumítantias indi 
Cam conueniatis,. Moniri autem vos Sacra 
rum Litterarum teftimoniis oportet L cm 
tra Gabellium , negantem. tres in vno feboua 
diypoflafes aut. Perfonas.. 11. centra: drium, ne- 
gantem tres. effe. vnum, aut Filium «X Spiri- 
tum Sancum Patri ópoueiwe, fed ὁμοίωσμις elle, 
identitatemque trium deftruentem. III. cor. 
tra P. Samojatenum, qui vhum folum verum 
Deum svrosam», ovox Vae ovau , Ebypoflafin 
& in fe fubfflentem Perfonan , δὺς 09% 
sev, folum Patrem 6118 nugatur; Aeyo» vero 
& Spiritum SanG'um , aut vo ὦγιον πνιυμά, 
evseytiae , δυνάμειφ, Potentías Pirtutesque fub[lan- 
tiales vel e[fentiales , quidam in Patre effe nu 
gantur, (vt in Anima mens & voluntas par- 
tes- fubflantiales funt) fed «v צז5סחט‎ (quet 
ptrz meoroxs , feu, Perfonae ἐκ fe ipfos id elt, 
quod non (int Hypeflafes aut . 2/7/0000: cum 
5Job. I: 5, 8, 10, 17. Pbil. 1I. Hebr. 1. contra- 
rium doceatur, : lidem cum Sabellio, Seruttó , 
. Luca Agrienfi negant, Aoyov ab aeterno ante 
omhia, ex Hipoflafi Patrir genitum, aut ἢν 
lium Dei fuifle 7600000741: 1046 16/0000, 
fed tantum carnis. fuae intuitu: item, δι 

pum 


IS 






Initio Controuerfiarüim. 2953 


Jitum SanGum a Patre Perfonaliter aut. Hypofla- 
$e proceífiffe; fed tantum אאא‎ ϑυναμιν καὶ 
wwteyea» variarum Dei Pairis dispenfationum, 
Vnde Deus Pater ab aeterno fuit, non ge- 
nuit;neque 6277/7002 ab aeterno, τὰ 4 
j conceptus , genitus, nec ilius fuit: cum 
" Prov. III: Eccl. 1: 24. Sap. VII: 8, 9. Col. 1: 


sTz 


phrafibus, Sermo earo faus eft , & ,buius (Ser- 
. monis) gloriam (Maieftatem diuinam) vidi- 
fur αἷς μονογένες «Dg τὸ πατῶ" , contrarium 
doceatur. Caro enim a Matre vnigenita 


606, non aPatre. IV. Contra Pbotinum, 4. 


rium, Macedonium , 401 Chrifti & Spiritus 
Sanéti Diuinitatem impie denegarunt. Contra 
quas Haerefes Propofitiones noftras editas, 
conuocatoriis hisce Litteris adiunximus. 44- 
uerfarios autem. in Tranfyluania compellimus , t 
emmpareant. Nam nos iam faepius ingre[A,, vt 
proxime nno 1566, 26, 27. Jfprilis, ex 

uio Domini Haerefes eorum confutauimus , 
onde €9 nobis fub[cribere coa&i funt, ficut eorum 


15, 16. Hebr. I: 7. Tob. 1: 5, 8, 10, 17. his. 


Cbirographba conte[lantur. δὶ autem ad lucem - 


venire noluerint , manifefle opera Haerefesque 60- 


rum in tenebris, in. Regno Satanae nata, confi- 


tebimur ὅδ᾽ agnoscemus. | alere diu. Clariffimas 


> Feflras Dominationes in Domino volumus. Datum 
in Coetu Fratrum , Váradini 14. Decembris. 

Anno Domini 1567. 
Seniores. Ecclefiarum Dotnini in reliquiis 


Hungariae dilhipatis, (*) ^ | S. NV 


(*) Hiftoria Reformationis pag. 116. 


204 Hiftor. Vnitar. P. I. Cap. I. Sect. IIl. a 


$. VI. Conuocatoria ifta & fimiles Blas: 
- 


dos optare videretur; nihil magis reformi- * 


dratae non placebant; qui etfi publice Syno- 


' dabat, quam in aperta omnium luce ad exa» 
men reuocari & in cenfuram exponi. Aflin-. 
git igitur P. Melio, in hunc folum finem ad 
Synodum Debrecinum fe vocari, vt intercep- 
tus, Germanis tradatur e medio tollendus. 
Ita in Litteris ad Ecclefias Minoris Polomiae 
Anno 1568. 27. lanuarii Segesuáro datis que- 
ritur: Mifit Petrus ille Melius Paftor Debreci- 
nenfis Conuocatorias ad Synodum , indi&am per 
fuos Debrecini , cum Thefibus difputandis. 174 ve- 
zo vafer Impo[lor babita intelligentia cum Germa» 
mis quo nos captiuarent , ex profe[Jo fecit, quit 
nuper per Lazarum Svendi, iu[ferat in carcerem 
coniici Dotninum Lucam Agrienfem, Pafforusm 
omnium eruditi[fimum fratrem nofirum , qui tam. 
etfi rem totam ad enguem non teneat; disputa- 
bat , ad mortem osque paratus fubeundam, Ver- 
bum ante carnem , Filium Dei, nifi in. Praede- 
flinatione , nec dici , nec e[Te po[Je , nunc audimus 
faluum vtique-euafifTe , [ed profcriptum. Hic Me- 
lius mos otmnes, non fecus atque Beza, in epiffo- 
la praeliminari traducit )9 conuitiis lace[fit , amim- 
aduertersque mos 60 senire mulla 70110086 po[Je, 
ia&ando in fine babet : Si illi ad nos non vene» 
rint, omnibus conítabit, homines effe, qui 
lucem fugiant, & malam defendant cau- 
fam. (*) . Ha. 
(*) S Lubieniecii Hiora Wetorme Sons You 
cae pag. 229, 


: 
ו 
/ 


ἱ 


in.T'ranfylu. Part. I. Cap.I. 560.1" 295 


Habuerunt ergo Synodos in Zusgaria νὰν 
rias, Debrecini, Szikszouiüe anno fequenti, 
cujas doctiffinas Propofitones, fidem d 
Doctrinam Reformatorum compleGentes ex 
hibet Hiftoria Reformationis) (*) Car. 
feuiae, cuius ACtà : vberrime congefta , 
Confeffio | 4001 - Trinitariis  Tranfyluanis op- 
pefira, & examen propofitionum Lucae 4- 
grienfis Paftoris Pnguarienfis, qui in DoCtrind 
de SS. Trinitate Heterodoxiam docere de- 
prehenfus, Synodi conclufo damnatus, , % 
vero Lazari Svendi, Generalis Ca[Jouien/is in- 
crarceratus eft, videri poffüntitidem in Hifto- 
ria Reformaüonis (**) Cum uero Blan- 
irata hunc Lucam tanquam Homodoxum fibi 
laudet; ex verbis eius ad Mini(tros Refor- 
matos datis videri eius mens & fcopus poteft, 
qui ita fentit. Norum ej? Domino noflro Iefu 
Chriflo, me nibil aliud quaefiui[Je , etiamfi decep- 
tus fim in bono propofito, dum. incautus fum fe- 
cutus "fu&ioritatem Auguftini &9 Nicephori ex 
Vhetibus , ex Neotericis autem Wolfgangi Mus- 
culi, Buceri, Philippi Melanchtonis (9 /i- 
milium; nibil inquam me fui[Je molitum, quam vt 
Haereticis Tran[qluanis , Ortbodoxae Fidei i^ 

| ü- 


(*) Lampe Hiftoria Reformationis in Hungar. & 
Tranfylu. editae 1731661 1728. in 4to. pag, 180—1£7. 
)**( Ibidem יק‎ 187 — 215. | 


Bibl. Haganat Cl. VI. F. L1. V 


296 P. Bod, Hiftoria Vaitariorum, 


Jariis ex. citatorum "AuGorum [eriptis obuiam ire 
so[Jemm , eorumque pe[tilemiffimas £9. blaspbemar 
calumnias opprimere, 2 cencordiam Ecclefiae pet 
iles conuul/am , ceu fidelis. Ecclefiae civis , n 
mea virili parte fanare contenderem. (*)  Cele- 
brata etiam eodem anno Synodus Patakini; 
omnes in hunc finem conuocatae, vtfe fuos. 
que aduerfus errores & Haereticos Tran/ylua- 
xes confirmarent, qui Zfrticulum fidci de Tri- 
nitate & illi annexos iam propalam difputa- 
bant, & dubiam, imo falfam reddere plenis 
velis contendebant. | 


CAPVT II 


DE DISPVTATIONE ALBANA. 
, 4. MDLXVIII. 5 Martii. 


SECTIO LI 


Jndicitur Synodus a Rege 10ANNxE II.  Con-, 
[Hitusiones £9 drbitri Difputatianis ; a parte 
1001 Reformatorum, quam | Fhita- 

. riorum > 


6. VIL פעאאגסן‎ IL Ele&us Hungariae 
| (77 - R8 


( *) Lampe Hiftorta Reformationis pag. 2 16.- 


in "EranfgluiPart;I::Cap. II. 566 1 20$ 


Rex, Tranfyluaftise: Pzinceps ,: vt 12) Reli- 
gione cerii aliquid. determinárent,. turbag 
orientes fedarent, Anno 1568. ad. diem 
s" Martii /bam;Iuliqm (hodie 4a Careli- 
πα, JFeiffenhurg) Synodum: conuocauit ,: vbi 
Minifiri doCtiores.& 21066168 iudicium fere 
rent. : Promittebat: Dlandrata Regi, fe, veri 
tatem Doétrinae fgae publicedemonftrarurum; 
at euentus promiílo non refpondit. ἘΠῚ ad 
manus ingebs.volumen, Difputationem Al- 
banam . complectens; a. Francifco Dauidis.eo- 
dem. ànno ex: Amanuenfium Ícriptis , edi- 
tum, cuius Titulus: fequens eft: . . Brévis 
Enarratio Difputationisr 112006 de Deo Tyino ₪ 
Chriflo duplici , coram. Serenif/simo Principe &9 tota 
Ecclefia | decem diebus babita, — nno. Domini 
MDLKXVIII. 4. Martii..: p ica Ia- 
lie apud Piduam: Rupbaclis Hoffbalteri , Anno 
MDLXVHI. :..-Deptomam. hinc. Conditiones 
vtriusqüe partis; quas à Principe exorabant , 
fibiqué& inujcem ,;vt.collatio maiori cuni:fru» 
üu fieret, próponebant. : Ita ergo incipit: — 
ΣΤΉΝ ΠΣ mgri d 5 tolus ; 


+ Prima. 408 dr-Cunditionibus £4 Arbitris. 
cont ΤΩΣ 22.5657 . ΝΞ. 
Conditiones :Mitifttortitn. Ecclefiarum | in 

Hungatia ἃς . הלאל‎ :: qui Catholicam 

Dottrinatnder Deo prófientur ac cenenc, pro 

Difputatione;- 4ju6: ἐπ iufto modo. & ordine. 

peragi queat. Dd aio 2 ..al0M 7 

V2 | I. 


508 P. Bed, Hiftoria Vnitariorum; 

I. Cum ín. Ecclefia cun&a ad aedificatio- 
nem fieri debeant, nequaquam Difputatio- 
mes & colloquia inordinate infütui debent, 
ne ex illi3.mali plus, quam boni ad Eccle- 
fiam.redeat; cumque duorum Procuratorum. 
Jlitigatio contraria, fine ordinariis & legiti- 
mis Iudicibus, non nifi inanis quaedam pu- 
gna, linguarumque executio fit fruftranea: 
ideo humiliter fupplicamus Maieftati Re- 
216, vt Domino & Patrono Clementiffimo, 
quo. mandato ipfius, ex vtrisque Nationi- 
bus, tam Zungarica quam 60200100 , 0 
& certo.numero Arbitri conflituantur, qui 
fingulos .difputatos Articulos. confequenter 
examinent, & de fingulis confcientiofe pro- 
nuntient, : e. | | 
> IL. Cum vero ante biennium poft Difputa- 
tionem Zflbenfem in dinfsione, «& nunc in 
Litteris Conuocatoriis Principis Serenifsimi 
perflringamur, quafi non puro Dei verbo 
feu S. Scripturae teftimoniis, verum Patrum. 
tantum dactrinis nitamur: jfollenniter 60- 
ram Maieítatc Regia proteftamur, nos pri-- 
א6 ממ‎ pura S. Scriptura difputaturog, at- 
que ex ejus confenfu, & confíonantia ante- 
cédenüum '& confequéntium veram. Inter-. 
pretationem fumturos. Deinde, ex Apoltoli- 
co, & reliquis Ecclefiarum Symbolis. Tertio. 
ex teflificatione DoCtorgm Ecclefiafticorum 
continua, cum Scriptum fit: |Jmterrega Pa-. 

coy res 





4 


in Tranfylu. Part I. Cap. IJ. Sect. I. 299 


tres tuos, £9 ipfi dicent tibi. | Quarto, ex per- 

fpicuis fcripus Clarisfimorum ὅς Doétifsi- 
morum Virorum, quorum opera, in hac 
mundi feneCta, Deus ad: veritatem Euange- - 
lii patefaciendam vfus eft ἴῃ multis Chrilti- 
ani orbis Regionibus, quiue animas fuas pro 
teftamento Domini pofüerunt. . » 

III. Quando vero partis aduerfae mores, 
& in difputando confuetudo nota fit, quod 
nunc dilationibus, nunc importunis interpel- 
lationibus, nunc cauillis ὃς captiofis quae- 
ftionibus fubterfugium quaerant: ideo Prin- 
cipi Clementiffimo fupplicamus, vt^ partem 
aduerfam ferio praecepto ad fimplicem mo. 
deftiam, verumqueac vtilem ordinem cogat, 
quo 6206201166 , fine fübterfugiis ad ob- 
jie&a ἃ fimplicia Argumenta refpondeant ; 
refponfo autem dato, locum dicendi Catholi- 
cis concedant, ne interpellationis importu- 
nitas Difputantem a vero propofito & a vero 
00 

1V. Cum autem Deus ipfe mandet, vt . 
honore inuicem: praeueniamus : Maieftati 
Regiae , vt Domino "Clementiffimo, vera 
Animorum fubmifsione fupplicamus , quo 
Partibus piam honeítatem δὲ modeltiam man- 
dare dignetur, ne quispiam temeraria licen- 
tia in difputando choleram fuam in partem 
aduerfam exípirare, aut verbis eam contu- 
meliofis afficere praefumat. | 


e 


.P. Bod, Hiftoria Vnitariorum,‏ ססף 


V. Quoniam etiam teftioniorum citatio- 
ne inuerfa faepe falli folent incauti: ideo fup- 
plicamus Maieftati Regiae, quo fubordinare 
dignetur, vtex Libris Authenticis, &Ling- 
uis, quibus Spiritus Sanctus 1 4 
fua veritate vfus eft, cuncta teftimonia per- 
legantur , ad iudicii reClitadinem forman- 

dam. ΝΣ 
^ NI. Cum denique omnia ad reGtam infíti- 
tionem fieri, & ad Eccleftarum aedificationem 
ac confolationem publicari debeant: Scribas 
bonarum conícientiarum 66 optimae fidei 
collocari cupimus , qui.omnia argumenta, 
cum aliis 6060181115 fideliter annotent & ex- 
cipiant. 00 | 

- VII. Cam porro Regia .Maieftas, Pfinceps 
nofler Clementiffimus ,  füpremus Magiftra- 
tus fit harum. Regionum, eidemque tabula- 
rom Dei cuítodia fit a Deo commiffa; de 
| partis vidae poena nihil decreuimus, ve- 
rum hanc ipfius fapientifsimo iudicio permir- 
timus. . .- | 

VIII, Ne .vero: caufae: catholicae , quam 
profitemur, diffidere videamur: tuto etiam 
ad iudicia piarum Academiarum in omnibus 
Chriftiani orbis Regionibus prouocamus. 


ו . 


n Tranfylu. Part. I. .ג‎ I. 401 


Refponfio Mini(trorum Profefionis Euan- 
gtlicae ( Vnitariae) ad. Conditiones pro- 
pofitas Catbolicorum ( Reformatorum.) 


. Serenifsime Princeps Domine Domine No- 
οἷς Clementifsime! Vidimus adueríae partis 
conditiones, quae quidem ab illis nobis pro- 
ni non potuiffent, cum a Nobis vocati 
fnt ad difputationem. Verum vt modeftia 
noflra nota fit & illis,  & aliis omnibus; 
uaecunque ex eorum Conditionibus. Verbo 
ei non funt contrariaé ,  & aedificationi 
Ecclefiae feruiunt, libenter admittemus. 
Primam, Conditionem, quamuis duram le- 
gem nobis praefcribit , nihilominus 'tamen 
eam admittimus, fiex noflris tot numero 
admittentur Arbitri, quót illorum deligentur 
a Maieítate Veftra Regia: interim, cum Do- 
mini J7umgari 69 Saxones in plerisque articu- 
lis diffentiant, miramur, cur 608" 6 
adhibeant in hac Caufa. | 
Secundo, Interpretationem citatorum tefti- 
moniorum: ex antecedentibus & confequen- 
tibus, item ex aliis S. Sacrae teítimoniis ad- 
mittimus; Symbola vero, quatenus confen- 
tiunt. Verbo Dei , extra illud nulli nos fub- 
licimus, fcimus enim, cuius fimus Difci- 
uli. E 
d 1700. Subterfugia ὅς dilationes nullas 
| V 4 quae- 


402 P. Bod, Hiftoria Vnitariorum,.. 


quaerimus; & cum omnis difputatio verfetue ο 
in quaeltione & refponfione; vt veritas pate- - 
fiat, omnino fine quaeftioribus tranfigi polle 
difputationem , nequaquam Íperamus. Et 
quia aduerfarii quaeftiones; admittere nolunt; 
jpfos.fubterfugia quaerere, manifeftum eft. 

Quartam, per omnia admittimus, & no» 

ftram modeftiam pollicemur, etiamfi aduerfa 
pars intra metas legis huius non fe conti- 
neat. : 
Quintam quoque. Conditionem  admitti- 
mus, vt teftimonia legantur ex ipfo Codice 
Biblico & Verfione Latina, quamcunque ma- 
gis purgatam aduerfa quoque pars fatebitur 
effe. ᾿ | 

Sextam Conditionem & nos iuíflam & le- 
gitimam effe fatemur. 

Septimam , cam ex Verbo Dei defumta fit, 
& infli&tio poenarum ad Magiftratum perti- 
neat, admittimus ; hac tamen Conditione, 
quod fi aduerfa pars victa fuerit, fupplica- 
mus Sereniffimo Principi humiliter, ne puni- 
antur, imo omni honore afficiantur , quia 
vult Deus vt conuertatur peccator & viuat. 
$i vero nos victi fuerimus, faciat S. M. pro 
fuo arbitrio. 

OG8auam Conditionem de  prouocatione: 
sd ludicium Academiarum , admittere nom 

offumus. Nam & ipfi aduerfarii in. caufa 
acrae Coenae hanc Conditionem ו‎ 


in Tranfylu, Part. I. Cap. II 560.11. 303 


64 cum vnus fit Magifter & Pater nofter, 
contra Chrifti mandatum cur haec poftulan. 
tur, non videmus, n hunc fenfum datis 
Litteris & acceptis, tandem de Conditione 
Difputationis inter Partes conuentum eft. 


SECTIO IL 


. Disputatio per X. Dies continuata , eiusque 
͵ exitus. S. ΝΠ. - 


6. VIII. Disputatio habita eft per X. dies 
"Mlbae Iuliae in palatio maiori, praefente Rege 
'Sereniffimo, & cun&tis Aulae Proceribus. INo- 
uatorum, SS. Trinitatem negantium ante- 
fignanus. erat FRANCISCVS DAVIDIS; ad latus 
dextrum habens Doctorem G.. Dlandratam , 

nibus adiunéti fuerant.Paulus Iulanus ReCtor 

holae Albenfis, Stepbanus Dafilii Praedica- 
tór Hungarorum  Kolofuárienfium , qui Wit- 
tembergae fanae 1206171086 fundamenta iece 
Yat, reuerfus vero in patriam, fidem & Re- 
ligionem abiecerat, ὅς Demetrius Hunyadi. A- 
parte vero Catholicam Religionem profiten- 
tium agmen ducebat PETRVs MELIVS, Paítor 
Ecclefiae Doebrecinae , Ecclefiarumque Re- 
formatarum in Zungaria Superintendens , ei 
affiftebat Georgius Tzegiédi Paftor JFaradien- 
fis, 4fndreas. Sándor Paítor Dévaienfis , Paulus 
2071 :סג‎ Bibarienfis, Laurentius Klein Pa- 
mE V 5 flor 


304. P. Bod, Hiftoria Vnitariorum, | 


ftor Ecclefiae Biflricienfir.,, Pétrus Kárali Re- 
&tor Scholae Járadienfis.. Poftquam confes- 
fum eít, collati funt. vtrinque a Rege Arbi- 
tri, ex parte catholicae veritatis Defenfo- 
rum, Aattbias Hebler ,  Sebaflianus | Károli, 
Caspar Heltai &9 Nicolaus Infulanus; ex parte 
vero Nouatorum; 0000100: Szegedi , —.Nico- 
laus Stárius , €9 Paulus Kárádi. 

Disputationem cum feruore οὔ, decem 
dies non modeílius contünuarunt, &. fine 
omni, qui in Ecclefiam Chrifti redundaret, 
fruttu clauferunt. —Blandrata ipfe , qui a&us 
huius follis & fomes apud Regem fuerat, 
non eadem, qua ceperat alacritate & prom- 
titudine, vfque ad finem fuit, Cum enim 
quarto die a Tzeglédio, quem pridie ipfe pro- 
uocauerat, Ílringeretur: poftquam cogita- 
bundus diu tacens haefifsec & Auditorium 
mire fuüfpendiffet, tandem refpondit, fe men 
e[Je Theologum , fed Medicum. — Quare ἃ Ca- 
tholicis Arbitris grauiter "obiurgatus eft, 
quod fua profefsióne non contentus, rebus 
iis fe immifceret, quarum perfectam cogni- 
tionem non haberet. Nec aufpicacior ipfi 
fextus dies fuit; a Magnifico enim Viro Cas- 

ro Békés inconftantiae palam in osrgue- 
Datur, eo quod tefte Rege & tota Aula, 
aliter a tribus ante actis annis in Aula docu- 
iffet, ac tunc refpondiffet. Et cum antea 
fe Do&orem efle Corporis £9 Animae, fa 

jacta- 


in Tranfylu. Part. T. Cap.II. Sect. IT. 305 


jactaffet, nono 0/2 60 ada&tus eft, vt in haec 
verba, de caufa fua defperabundus, pro- 
rumperet: Quod ad me vero attinet. — Ego nec 
fcio, nec pofJum illud explicare, raucedine enim 
laboro. | Neque ego fut Dolor Theologiae, fed 
Medicinae. Οὐο refponfo illuftri 00100710 
rifüm mouit, & Acta eius diei inglorius 
claufit, (*) Ita Francifcus Páriz Pápai fum- 
mam Difputationis, ex Difputatione Albana , 

tunc per Casparum Heliai edita, exhibuit. 
Renouarunt eodem anno Conclufum, 
quod primum Anno 1.557. in Diaeta Tordac 
ediderant, ac Anno 1563. a Regni Ordini- 
bus confirmatum erat in negotio heligionis ; 
Vt quisque eam, quam mauult , Religionem am- 
pleBatur, fine omni coa&ione, C$ in alendis fuae 
fidei: Concionatoribus £9. vfu Sacramentorum quis- 
que liber fit, €9 neutra partium cum altera. iniu- 
riis aut Οἱ certare debeat. )** ( Imo diuerfae 
Religiones inter fe inierunt onionem, quod 
ratione Religionis fe inuicem turbare & odio 
profequi nollent. )***( Ex qua nione gen 
ünt 


(*) Fr. Pápii in Rudere Rediuiuo ad Ann. 1568. 

| Caspar Heltai in Difputatione Albana. 

(**) Sigler in. Chronologia, pag. 87. Cf. Approba. 
. ו‎ tar. Conftitut, Part. III. Tit. I. 

(***) Stepb. Katona. Gelei Concionator Aulicus Prin- 
cipis Apafi I. in Dedicatione operis Hungarici , 
Vnitariis oppofiti , cui Titulus eft, א‎ 
20080. i. e. Myfleriorum Myficrium. 


206 P. Bod, Hiftoria Vnitariorum, 


funt Pmniti vel Pnitarii; tales nimirum, qui 
aequali cum caeteris iure, qui alterius effent 
Religionis, Regnum incolere poffent, qui- 
buscum vnitam, vel onam etfficerent Rempu- 
blicam. 4008686 denominatió'iis, qui Pa. 
trem folum verum & aeternum confiteren- 
tur, vitro etiam illis eam admittentibus; illi 
Vero, qui tres Ferfonas in vna E[fentia aíle. 

febant, ex aduerío, Trinitarii fünc di&i. 
Ad hanc 7hmionem ineundam tam Refor- 
matos, quam 27π||- Trinitarios variae com- 
ellebant caufae. | Reformati obferuabant, 
in dies clam palamue Aduerfariorum nume- 
rum angeri; tum 1) quia Ratio corrupta 
libenter excufationes in defectibus fibi quae- 
rere niteretur, & magis ad ea admittenda 
inclinat, vbi myfteria non videt, fuaque ca- 
 pacitate exhaurire valet; tum 2) quia ex 
confilio Blandratae Rex, (etfi palam non- 
dum profiteretur eam Haerefin) promoue- 
bat ad officia faciles in Religione, qui tole- 
rantiam opinionum vrgebant, imo ad ng. 
tum Principis inclinabant. 111 turbas facere 
non uidebantur: ergo officia & donaria fa- 
cilius auferebant, 3) quia in Religione con- 
ftantes & immotos, requifitus per fupplices 
libellos de negotiis fuis occurrentibus, raro 
bonis confolabatur refponfis, raro ad officia 
promouebat.publica. Ab altera |parte abne- 
gantes SS. Trinitatem 1 ( metuebant de bre- 
ul 


in Traniylu. Part. I. Cap. IIT. Set. T. 507 


ulimminente mutatione, cum Rex tenerae 
admodum eífet valetudinis. 2») Tota Hun- 
gorie fequebatur Religionem Reformatam , ὅς 
üccurrebat fubinde Reformatis in Tranfjl- 
.מע‎ 5) Quia vbique Réligio -1/מ4.‎ Tri- 
nitariorum in omnium erat odio, nec admit- 
tenda Chriftianis, imo qui eam fequebantur, 
numero Chriftianorum excludendi cenfeban- 
tur. . Vtraque igitur pars fonticas habuit 
rauones, nionem conficiendi atque admittendi. 


CAPVT III. 


Qt. ἢ . . . 4 , 
DE DISPVTATIONE WARADIENSI 
: WI. Dierum. 4. MDLXIX. 10. OGe- 
P . bris. incboata. ΝΞ 


SECTIO L 


FRANCISCI. DAVIDIS Literae Conuoca- 
seriae ad Synodum JV'áradienfem , eiusque 
1X. Propofiiones difputandae. S. IX. 


$,IX. Pax in Religione nondum erat, 
máültorutnque aüimi fpinis tricisque huma- 
nae ratiocinationis implicati , dubii & inquieti 
laerebant. Placuit ergo materias cohtro- 
uerfas rutfum Difputationi fubicere, fi fieri 
poffet; pereintorie, .JZ'áradini Anno 4569. 
quo juffu Principis Ecclefiarum Miniftri con- 
uocari funt ad dietn τό, Octobris. "Epiftola 

| | con- 


108 Ῥ. Βοά,: Hiftoria. Vritariorum 2 ; - 


Conuocatoria per Prancifcum Dauidis -צסכנוס‎ 
intendentem nitariorum émilTa, haec.eftz ;: 
A Deo. Patre, per Iefum .Chriftam; illu- 
minationis & verae fapientiae Spiritum pre- 
camur, omhibus Filii Dei eleGlis, ὅς fideli- 
bus Chriftianis. ^ .. ^ | 
. Deus aeternus, Pater 0/6ם‎ 8% 
qui cordium omnium videt & intelligit fe. 
creta, nobis teftis eft,: quod admonitionem 
Apoftoli in noftra vocatiene libentes admo- 


* 


feftauit, eam fequuntur, non folum. caurra 
Regni inflituta illos damnant, & e loco pel: 
lunt; fed etiam' cogunt: vt^ contra copfci 
entiam veritatem abnegent. Vnde varia 
fcandala oriuntur, difsidia (€ tuinultus con- 
tra Cliriftianam & .fratétham charitatem. 
Teriio, cum fratres noftros iuxta votum pio- 

.- rum, 


in Trantylu. Part. I. Cap. 1.560: 409 


rum, quod ad officium docendi, ad ipfos 
emittimus, non folum conuitiis impetunt, 
& ad certamina fingularia vocant;. fed eti- 
ám a fermone & veritatis defenfione arcent; 
& miro artifcio excogitati rumores fpar- 
guntur de victoria, & confufione noftrorum, 
vnde multi, & praefertim qui in veritate 
00011826 confirmati non funt, offenduntur. 
Hos non confirmare &. non.confolari, , 
grande peccatum, & coram Deo, ἄς coram 
Hominibus. Zltimo, multi pii Deum timen- 
tes, qui. propter hos tumultus in cordibus 
fauciati.funt, & fcripta noftra legere nefci- 
unt, expetunt, vt Lingua Hungarica Difpu- 
tatio certo in loco inftituatur, vbi Articuli 
praecipui, de quibus.hoc tempore Contro- 
uerfia mota eft, repetantur, ex Verbo exa- 
minentür 65 comprobentur. Credimus au- 
tem , quod omnes pii Deum timentes. ex 
caufis, recitatis agnofcant, nos aliud facere 
non poffe, quam vt fimplicitatem  DoGri- 
naé ,: quam hactenus docuimus, defendamus 
eins praefidio, qui promifit, fe ex ore in- 
fantüm perfe&cturum fuam laudem. . Itaque 
Articulos noftrae Confefsionis , Propofitioni- 
büs hreuibus ad .difputandum complexi fu- 
mus, edidimus & vobis mifimus, vt vos Mi. 
niftri,iuxta dignitatem vocationis veftrae; pro 
Glotia Dei eiusque Filii, ad praefixum diem , 
np. 10*mQGobrisPáradini compareatis, Et quia 

| | | multi 


816 P. Bod, Hiftoria. Vnitariorum, . 


multi ex vobis nos accufaiit, quod Doctrina, 
quam docemus, vera non fit: oftendatur ex 
Sacris Litteris, in quo erramus. Nos enim 
puritatem Verbi Dei amamus , & illud tan: 
tum fequi volumus, Deus Pacis & Confolae 
tionis, Pater Domini noftri 1670 Chrifti diri- 
gat per Spiritum fuum nos omnes, vt éum 
recte agnofcamus, & in onini veritate ei ob 
temperemus, in fuo Filio Iefu Chrifto Domi« 
no noftro. Amen. ZEE 


Franciscus. Dauidis feruus — Ecclefiae I. 
Chrifli crucifixi, cum Minifiris Fideli- 
bus in. Tranjyluahia mE 


 Propofitiones Francisci Davidit.. 


I) Trinitas, quam Romanus Pontifex con. 
fiteritur, non eft Trinitas, fed quaternitas , δὲ 
Doé&tinaextra Verbum Dei excogitata. Imo 
potius non quaternitatem, fed quintitatemt con» 
fitentut, nempe: quatuor Deos; vnam Effen. 
tiam, quae Deus eít, tres Perfonas, 682» 
rum quaelibet Deus fit; & vnum omine, 
Chriflum. (*) Nos veroiuxta Verbum Dei, 
vnurh Deum confitemur, qui eft Pater ille, 

(*) Hoc eft tantum commeritum, quod oon nifi. in 

cerebro Confequentiarii exiftit. An non SG. 
Trinitatem cum omnibus Chriftianis Romana 
Eccleíla deuote adorat. fimgulatium hominam 
opiniones toti Ecclefiae non funt cribuendae, 


₪ 
t 


in Tranfyla.Part.L Cap.IIL Se&.L. sir: 


ex quo & a quo funt omnia, & qui eft fuper 
omnia, qui Verbo fapientiae fuae & Spiritu 


oris fui omnia creauit, extra hunc alius Deus 


non eít, nec Trinus, nec quaternus, nec 
effentiatus, nec perfonatus ; quia Sacrae Lit- 
terae Trinitatis Deorum nullam faciunt men- 
tionem. . | 

II) Vnus eft Dei Filius Iefus Chriftus, 
Deus & Homo, non poteft igitur effe, vel 
dici Primogenitus, vel Vnigenitus Dei, qui 
non fit Deus & Homo. 

III) Non eft in S. Litteris nominatus vs- 
piam Filius Deus, qui vel ex E/fentia Dei ab 
aeterno genitus, vel ab aeterno realiter fub- 
fiftens fuiffet, vel qui in Trinitate fecunda 
fuiffet Per/ona, qui e coelis defcendens car- 
nem fumfiffet. Ideo opiniones de eiusmodi 
Perfonis & incarnatione, tanquam humanum 
inuentum, repudiamus. 

IV) Alius igitur Filius Dei non eft, prae- 
ter eum; qui ex Spiritu San&o in vtero Vir- 
ginis conceptus eft, & natus, Luc. 1] 1 
Mattb. XX1I. | 

V ) 16006 Chriftus dicitur Deus & Homo, 
non propterea, quod fit Deus a fe ipfo exis- 
tens; fed quia Pater plenitudinem fuae Dei- 
tatis dederit illi, & communicauerit cum 
illo, & per fuum Spiritum fibi ipfi genuit, 
fanCtificauit, & in mundum mifit.  : a 


Bib Haganat C. VI. ΕΠ. Χ. Vl) 


312 P. Bod, Hiftoria Vnitariorum 
VI) Aequalitatem Chrifli cum Patre non 
negamus, imo docemus, eam 60. quam Pa- 
ter illi dederit, & in eo effe teflificatus eft, 
ita, vt Patre manente in fua excellente dig- 
nitate & Principatu, non fomniamus aliquam 
non datam aequalitatem tanquam genito Hae- 


redi. 

VII) Quod Filius Dei fuerit ab-aeterno in 
ipfius Decreto & cognitione, non negamus; 
hac enim ratione omnia funt praefenctia illi: 
fed quod realiter ab aeterno natus fuiffet; 
id, nec Deus. ipfe, nec Prophetae, nec A- 
poftoli teftantur. 

VIII) Non fuit vnquam. Chriftus, vel Fi- 
Jius Dei, qui vei purus Homo, vel purus Deus 
fuiflet; fed tunc cognitus eft Chriftus Filius 
Dei efle, cum Angelus, Mariae & Paftoribus 
id ipfum annuntiauit, qui fecundum carnem 
declaratus eft Filius effe Dauidis, in Spiritu 
autem Filius Dei & Dauidis, Doirhinus qui 
eft vnicus ille Deus, a Deo fupra confortes. 
fuos eft in noftrum Mediatorem , Sacerdo- 
tem, ludicem & Dominum ordinatus, in 
quo iuxta voluntatem Dei noflra fpes & falus. 
repofita eft. 

IX) Spiritus SanCtus non eft Deus a fe ip- 
10 exiftens, nec Perfonatus Deus in Trinita-- 
te; fed Spiritus Patris & Filii, 6/8000 & 
figilum haereditatis noftrge, quem Pater 
abunde per Filium in, nos effundit, vt Vir-. 
΄ ᾿ ν ME , ' . . tu$ 


in Tranfylu. Part. I. Cap. Ill Se&.L. 313 


tus eius viuifica in nobis reperiatur & ag- 
nofcatur. 


Argumenta his Propofitionibus folidae 
oppofita conferri poffunt & legi in Lam- 
pii Hiftoria Reformationis p. 230. 246. 


. X. Litterae Ortbodoxorum in Hungaria Mi- 
siftrorum, ad Sereni[Jimum Regem IJOANNEM 
11. fcriptae, ὅδ᾽ 43. 1569. die 10. OGobris ei- 
dem Wáradini exbibitae. .. εν | 


Sacra Regia Maieftas, Domine & Patro- 
ne, nobis naturaliter Clementi[ime! Gratiam 
Dei, Pacem fempiternam, ac Throni Ma- 
1613115 'Tuae ftabilitatem, ad Gloriam Dei, 
& Patriae falutarem quietem, Maieftati Tuae 
SacratiffüüySDn precantur, &  obfequiorum 
fuorum fidelitatem humillime commendant , 

Exhibuit nobis Litteras Maieftatis Tuae 
Sacratiflimae legendas Egregius Dominus 
Gabriel Pekri , Capitaneus 8701 8 
Tuae JVáradienfis, in quibus dabatur a Ma- 
1600266 Tua Sacratiffima in mandatis ipfi Egre- 
gio Domino Capitaneo , vt fingula exemplaria 
editarum Thefium, quas Dominus Franciscus 
Davidis, Maieítatis Tuae Concionator nuper 
confcripferat, Nobis ξδ᾽ Petro Melio, fratri- 
bus vltra Tibiscum diuulgandas mitteret , 
eo quod praedictus Maieftatis Tuae Concio- 
nator JPáradini de illis Disputationem infti- 

X2: tuere — 


414 P.Bod, Hiftoria Vnitariornm 


tuere vellet. Hinc rumor inter omnes in- 
crebuit ordines, hic JZáradini generalem & 
vltimam de his Controuerfiis fore aCtionem. 
Et quamuis nec mandatum a Maieftate Tua 
fuper hac re viderimus; nec ipfe Dominus 
Franciscus vllam authoritatem in Ecclefias 
Hungaricas, quae proprium,  diuerfaeque 
Profeffionis Superintendentem vigore Littera- 
rum Maieftatis Tuae agnofcunt, labeat: ta- 
men ex Dominis familiaribus aulae Maiefta- 
tis Tuae fubinde audimus , Maieftatem 
Tuam, Disputationem expectare & fieri vel. 
le.. Nunc Maieftas Tua Sacratiffima dig- 
netur cognofcere, fupplices petimus. ᾿ Nun- = 
uam hoites Chrifli, ὅς nolitros aduerfarios 
ormidauimus, nunquam congreíffum detre- 
&auimus; tametfi ipfum Paulum diffuaforem 
habeamus, qui poft vnam alteramque admo- 
tionem Haereticos vitandos cenfet. Sed ne 
nunc quidem detreCtabimus duce Chrifto, ἢ 
citra iniuriam Partis noftrae actio procedat; 
imo pulchrum & gloriofum credimus, in hac 
caufa tuenda vincere & pati. Teftata haec feci- 
mus aliquot longis itineribus, dunr aduerfarios 
fub lare priuato palantes, cum maxima difficul. 
tate, periculo, & dispendio in fuo nido re- 
quifiuimus. 16001 funt & ipfi de fe , cum 
aduerfarii a nobis e nido in apricum prouo- 
cati» Tyrones Scholafticos ( vt olim Pharifae- 
orum Difcipulos) emitterent. Summa igi- 
tut 





in .נןץ)םגז'ד‎ 1. Cap. II. Sec. E. 515 


tur rei fic fe habet. Difputatio haec aut pri- 
uata & particularis, aut publica'& generalis 
futura eft.  Differentes haec ab illa debet 
habere conditiones. Si Maieftas Tua Sacratis- 
fima volet, vt nos, conuocatis vicinis , 
cum aduerfariis congrediamur: obfequi de- 
bemus, cum propter authoritatem Maiefta- 
Us Tuae Sacratiffimae ; tum maxiine propter 
Deum, cuius Spiritus nos immeritos in his 
Ecclefiis Paftores conftituit, vt nobis & gre- 
gi attendamus, luposque ab ouili Chrifti ar- 
ceamus. Quid autem de euenta & fine hu- 
ius particularis Difputationis fperandum fit; 
certaminum priorum exitus facilé docere 
poffunt. Si vero publice & in generali Ec- 
cleiarum Hungaricarum Synodo fuerit agen- 
dum., diuerfus circumítantiarum modus & 
ordo. requiritur, |. 

Primum enim, fi DoCtor ille Gentium lon- 
go itinere Jacobum  & alios Hierofolymis 
requirere non dubitauit, quorum opere non 
indigebat, vt confenfum & veritatem in 
doctrina coram omnibus affereret: multo 
aequius eft, vt nos fratres noftros , praefer- 
üm qui vltra Tibifcum fuüt , requiramus, 
quibufcum nobis vnus Deus, הח‎ Religio, 
vna Fides, vnum Baptifma, vna' denique 
eft Patria; quo conítat, non obftare Impe- 
riofum diuerlitatem, quo minus in caufa 
Chrifti & Domini Redemtoris noftri, fimul - 
viuamus, & fimul moriamur. m 

| X g |. Din. - 


Com QNIN stmapua NOI eU umaf παρα, νῦν " "giu, dp , Str 


516 Ῥ.Βοά; Hiftoria Vnitariorum 


Deinde tempus idoneum eft praefigendum, 
ne vel leuitate acceffus impediatur, vel im- 
portunitate publicum damnum accerfatur. . 

Tertio, locus deligendus, in quo Paftores 
diuerfarum  ditionum comparere pofsint, 
quod citra Saluum condudum Aduerfariorum 
Principum, Chriflíanorum pariter ὅς Turcico- 
yum fieri nequit. ) * ( . 

Quarto, cum ad congreffum contrariarum 
partium, Confenfus vtrinque iure Gentium 
requiratur: non debet altera a fe ipfa, citra 
cognitionem 66 confeufum partis alterius 
de loco, tempore, ordine & conditionibus 
ftatuere. | 

Nunc 


(*) Mortuo fcil. Rege Hungariae Ludouico, losn- 
nes Zapolya 1. Rex eligitur A. 1526. inox au 
tem a magna Regni parte deferitur, Ferdiman- 
dusque imperator coronatur 4. 1527. Sed 
eodem anno, ope Solynanni Turcarum lmpe- 


ratoris, Jobannes I.l'iterum reducitur & coronsz- — 


tur Budae, ac poítea partes Hungeriae Cis- Ti- 
bií(canas ad mortem vsque tenuit, partibus 
Auftriae vicinis Imperatori Ferdinande 1, pt 
yentibus. Eodem modo, fub Filio Jobamni: 1 
fcil. Jebanne II. quoque non integram , fed diui- 
fam tenuit Hungariam lmperator, Zronfyu- 
nia, quae tunc ad Zibifceum vsque extendebir- 
tur, ad Joannem 11. tranfeunte. — Turcicus prae 
terea exercitus per diuerfas Hungariae parte 
graflabatur, Vid. Abrabami Bak/cbai Chrono 
logia ad A. 1527 ἃ .558ז‎ Hi(toriae Mungt 
riae 4000811 Bonfinii adieta, 


j | 


! 


in Tranfylu. Part. I. Cap.III. Sect. I. 312 


Nunc Rex, Princeps & Domine Clemen- 
tifsime, nihil a Domino Francifco eft obfer- 
uatum.  Decreuit afe ipfo, aduenit infpera- 
tus, juri noftro opponit violentiam, locum 
ftatuit fratribus noftris, qui vltra Tibifcum 
funt, inaccesfibllem, idque vindemiarum 
tempore, fine faluo conductu, ₪ 86 
fpatio, quam vt fratres noftri, abfoluta ve- 
niendi facultate, apud fuum Imperatorem im- 
petrata, accurrere pofsint. — Quae impe- 
dimenta, cum non femel a Domino fFrancis- 
₪ experti fumus, merito fe omnibus fufpe- 
&um facit, ex indu(lria fe tales artes exco- 

itare, vt aduerfariis fuis aduolare non va- 

entibus , leuiore negotio contra ius & fas, er- 
rores portentofos diffeminare pofsit, Nunc 
autem a Maieítate Tua. Sacraüfsima, nihil 
praeter iuflum ὧς aequum, fuppliciter peti- 
mus ;. vt fi publicam generalemque mandatu- 
τὰ. fit, .Difputationem celebrari, praemiffas. 
cincumítantias expendere, & de his fic. íla- 
tuere dignetur, ne partium vlla, de iniuria 
queri pofsit. Si vero Maieftati "Tuae Sacra- 
tsfimae diuerfum. placuerit; opera, Spiritus 
Coeleflis adiuti, fic nobis & gregi,-in hac 
particulari noítra Prouincia attendemus, 
ficque nos aduerfariis. opponemus, vt nos 
cauíae noílrae nec defuiffe, nec 0610016 ex- 
periantur. Deus Coeli Thronum Maieflatis 
Tuae Sacratifsimae iuflitia, aequitate & mi- 
X4. —:feik 


418 2.006, Hiftoria Vnitariorum 


fericordia ftabiliat ac tueatur femper, ad glo- 
riam fui Nominis & quietem noftram falu- 
tarem, Amen. 


Miniflri Ecclefiarum Pngaricarum 
Cis - Tibi[cum. (*) 


Conditiones Difputationis. 


Sacra Regia Maieflas, Princeps, | Domine 
E? Patrone Clementif/stme ! 

Poftquam ad Thefes D. Francifci , Maiefta- 
tis Tuae Sacratiffimae acceffiflet mandatum 
& voluntas, manere nos debet obedientiae 
neceffitas. Neque priore libello aliud vo- 
juimus, quam vt certamen generale, an ve- 
ro partiale futurum effet, cognofceremus. 
Ἐπὶ quamuis aequius- fuerat, vt ficut nos, 
non nifi vocati, ad Thefes D. Francifci impu- 
gnandas, iter Tran/yluanicum fufcepimus; fic 
& ipfe Aduerfarius reuocatus Thefes noftras 
impugnaret: tamen maior efl apud nos Ma- 
ieftatis 'Tuae Authoritas, quam vt de iure 
noftro hac in parte Aduerfariis noftris cedo- 
re nolimus. Itaque difputabimus: (fit 0- 
men Domini benedictum) vna tantum heb. 
domada terminum differri' humillime peti- 
mus. Et quia. tumultuofam difputationem 
Spiritus Chrifti odit; M. T. quoque Sacra- 
trffrma benigne annuit nobis, vt conditione! 
t0... היכו-),‎ 8 7 a 
Ὁ) Lampe Hift, Reformationis psg. 252. 


Pe 5“. " 


in Tranfylu. Part. I. Cap. IIT. Sect.T. 419 


ad rem bene agendam & finiendam facien- 
tes, ordine fignaremus: nunc eas Maiefta. 
ti Tuae Sacratiffimae offerimus, vtque eas 
Sacratiffima T. M. ratas habeat, fuppliciter 
petimus. Etenim citra has conditiones (fen- 
fa animi noftri M. T. S. ingenue & libere 
effari debemus) difputare nullo modo volu- 
mus; fed in patientia poffidebimus animas 
noftras, & malumus in filentio & fpe fortes 
effe, quam fine conditionibus, Dei gloriam 
& Ecclefiae aedificationem laedere. 4 
enim attinet verbis contrariis fine modo pu- 
gnare ,.fi fanorum iudicium, ὅς Chriftiana- 
rum in toto orbe Academiarum arbitrium, 
Aduerfarii fugitare perrexerint ? 

Prinum , Cum Sp. Sané&to infpirante locuti 
fant Sancti Dei Homines: Textum Bibli- 
cum ratum ὅς inüiolabilem effe volumus, 
non permiffuri vel ipfis Angelis, vt morta- 
lium. quisquam profano aufu alia hinc ex- 
pungat, alia inferat, alia coniungat, diui- 
dat, mutet, inque dubium vocet, quae in | 
natiua. Lingua authentice habentur. In Le- 
&ionum autem varietate Ecclefiam Dei con- 
fulere volumus, non vnum alterumue perfu- 

am. 
s &ecundo, Mentem &fenfum citati Textus, 
Ron e cerebro priuato; fed ex agalogia, ל‎ 
collatione fcripturarum. edifferi poftalamus: 
δὶς Aduerfario, Textu pugnapti, Textu 16+ 


à pu- 


520 P. Bod, Hiftoria Vnitariorum 


pugnabimus.  Interpretem vero agenti op- 
ponimus Interpretes, eo ἃ doftiores, & 
laniores. Atque hac in parte volumus plus 
dari authoritati ,Orthodoxae Ecclefiae con- 
fentientis ; quam huic vel illi perfugae. 
Tertio, Mul funt loci V. T. qui viua vo- 
ce ab ipfo Chrifto & Apoftolis explicati, & - 
quafi digito monítrati.funt: volumus, vt 
omnis Interpretatio, quae huic opponitur, 
ceu commentum vaniílimum, publice repu» 
dietur. ον. 
Quarto, Quoniam aduerfarius nos ad Dis: 
putationem prouocauit: meminerit fui effe 
011611, non concionibus bonas horas confu- 
mere, fed vt. argumenta, prout doctis ὧς 
non ambitofis dignum 6/5, affumat; in his . 
confiftat, non euagetür, Inílantias fine far- 
64011615 myGterifmis foluat. . .. . . 
Quinto, Scimus Aduerfarium térnos: qua- 
ternosque eligere folere refpondentes, vnde 
dum contrarias horum folutiories fruftra con- 
ciliare laborat, tempus incaffum . praeterit. 
Caeterum fi-Iuniores volent nobifcum in are- 
nam defcendere; habemus Scholam, in qua 
fe fatigare poffunt. > m 0 
Sexto, Vt haec rite fieri poffint, cupimus 
eligi binos vtrinque Arbitros, qui aétionis 
ordinem mgderentur, ne quid contra mode- - 
fiam 0% .decorum committatur. Horum 
fuerit extra propofitum euagantibus impos 
. | pe. 


in Tranfylu. Part.I. 30.11.5606. 221 


nere filentium, & eos ad inftitutam Thefin 
reuocare, citata denique Teítimonia ex 
fontibus natiuae Linguae examinanda iu 
bere. | 

Septimo , quod praecipuumeft, a Maiefta- 
te Tua Sacratiffima hoc nobis annui & con- 
cedi humillime petimus; vt oppofitiones 
noftras cum confirmationibus, +, 1 
item refponfiones in tota hac Difputatione, 

r iuràtos Amanuenfes, Latina Lingua fide- 
iter & fancte defcriptas , ad Academias Or- | 
bis Chriftiani praecipuas M. T. S. transmit- 
tere dignetur, vt earum confentienti arbitrio 
caufa cuiusque flet, aut cadat. Nemo 6- 
nim lucem fugere aut 00116 poteft, nifi qui 
natus fit e tenebris ad tenebras. 

Nt autem toti Ecclefiae conftet, Maiefta 
tem Tuam Regiam ferio petere optatum fi- 
hem horum certaminum; atqne. de executi- 
one conditionum omnes fideles quieto fint 
animo: fuppliciter orámus M. '1. S. vt e- 
xemplo aliorum Principum Chri(tianorum, 
inter quos Maieftatem Tuam Regiam ex- 
éellere defideramus, iftarum conditionum 
certam executionem , fignato Diplomate rati- 
ficare dignetur. |. S. M. T. (*) 


Humillime fubie&ti : 
Mini[lri Ecclefiarum cis- Tibiscum. 
óen- 
(*) Lampe Hiftoria Reformationis pag. 254. 


422  P:Bod, Hiftoria Vnitariorum 


/ 
Sententia Catbolica 
SEU 


Confenfus Miniflrorum in. Hungaria , Ortbo- 
doxam Sententiam profitemium ac. defendentium , 
contra Franciscum Davidis, Georgium Blan- 
dratam, €9 Vnitarios Tranfyluanos communi 
confenfu receptus €9. confirmatus in eadem Syno- 
do Waáradienfi ,. die 1o. OGobris 0מח1/‎ 1569. (*) 

Tbefis I. Effe Deum, qui omnia, & Mun- 
dum moderetur: teflatur id Scriptura Pro- 
phetarum & Apoftolorum, creano Mundi, 
natura Mentis humanae, iudicium conícien- 
tiae,. notitia Legis Diuinae, ipfaque. idolo- 
latria, teftantur Ethnicorum fcripta. . 
> 4L Deum 66 Effentiam Spiritualem ,. ae- 
ternam, omnipotentem,  inuifiblem, im- 
Jmutabilem , immortalem , 6764071068 om- 
nium , boni omnis fontem & originem, 
conferuatricem, totius machinae Mundi, 
caftam , iuftam, liberrimam , fapientem, 
.odio habentem peccatum. 

Ill. Deum nunquam fuiffe absque fua Sa- 
pientia & Virtute , Aeye , & Spiritu ; quemad- 
modum nunquam efl Sol absque radiis ἄς 
calore, anima absque intelleéta & volunta- 
fe, ignis absque flamma & calore. ldeoque 
ab aeterno fuiffe in Deo ' vno tres realiter 
di- 
. (*) Lampe Hiftoria Reformationis pag. 246. 947. 


in Tranfylu. Part. I. Cap. III. Sect. T. 323 


 diftinCtas — proprietates | bypo[laticas. , νεῖ 
Per/onales , vt hodie loquuntur, etíamí 
obícure fuerint 32000; Patrem gignentem, 
Filium genitum a Patre, Spiritum Sanétum 
procedentem a Patre 66 
IV. Patrem, Filium, & Sp. San&um effe 
vnius & eiusdem  effentiae ,  maieítatis, o- 
mnipotentiae, eodem cultu coli fimul, cre- 
atorem effe Coeli & Terrae, ac totius mun- 
di; non folum Patrem absque Filio, fed fi- 
mul Patrem, Filium & Sp. SanCium; nec 
tamen tres Deos, fed vnum. | | | 
V. Filium ab aeterno fuiffe, non prae- - 
deftinatione tantum, fed realiter, Filiam 
genitum de E//entia. Patris, & fimul in tem- 
| pore omnia creaffe, poftea autem carne hu- 
mana vefílitum, factum fuiffe noftrum Re. 
demtorem ; ita vt Deus Homo effe, & vna 
Perfona, vnum éQusaptro» , absque vlla natura- 
Tum permutatione dici poffit; .ex altera qui- 
dem parte verus Deus, exaltera verus Homo. 
V1. Spiritum Sanctum.effe cum. Patre ὅς 
Filio vnum verum Deum , eiusdem Diuini- . 
tatis, maieftatis, cultus, operationis, eíle- 
que tertiam 5ypoffafin Diuinitatis. | 
Nomina Mini(irorum verbi Dei,.Ortbodoxam 
Sententiam. de SS. Trinitate in Synodo IWára- 
dienfi defendentium £9  ample&entium, | uperio- 
rique Confe[fioni propria manu fubjcribentium, (*) 
| e 
(5) Ibidem pag. 248. 249. 


52% P. Bod, Hiftoria Vnitarioum .- 


Petrus. Melius, : Superintendens | Ecclefia- 
| rum Trans- Tibiícana- 
| rum in Hungaria. 
Georgius Cueglédi. S. Debrecinenfis. —  .- 
' Petrus Károli, Paftor Eccl. Wáradienfis, & 
Senior Biharienfis. 
Caspar Károli, P. E. Góntzienfis, & Senior 
in valle Caffouienfi, 
Micba?l 112066 , Senior Miskoltzieníis. 
Valentinus Hellopaeus , Sen. & Paftor Agri 
, enfis. 
Laurentius. Liszkanus. 
Francifcus. Strigonius. 
Paulus 4flbenfis, Paftor Ecclefiae Püspoó- 
| kienfis. 
> Francifcus Pankotai, Pa(tor Ecclefiae Kern 
derefienfis. 
Stepbanus Tatár, Paftor Eccl. Bószórmé- 
| nyienfis, | 
Francifcus. dtimus , ו‎ Eccl. in Vajda- 


aba. 
Mattbaeus Défius, Paftor Ecc], Székely. 
ἫΝ Váfárhelly. 
. Balibafár Szent Gyürgyi, Paft. Eccl. Kerer 
fzegienfis, 
Thomas Pápai, Paftor Eccl. Béltekienfis. 
Stepbanus Szegedi ὦ 
Emericus /fkofi , P. E. 'Telegdienfis. 
Gregorius Nagylaki, Paft. Eccl. Kerefztu 
| rjenfis. 
Mir 





'Tranfyju. Part. I. Cap. HIT. SeQ, T. 5‏ מז 


Martinus Apátur 4000, Paft. Ec. N. Lé- 
| taienfis. 
Ambrofius Tafi, Paft. Eccl. Fegyvernek. 
Blafius Mezü Gyani, Paft. in oppido Regio 
Máramorofienfi Sziget. 
Denedi&us Egrüinus » Faft. E. 11620 - Váfár- 
| elly. 
Gregorius Tbordenfis, Paft. Eccl. in Cfatár. 
Lucas Szegedinus , Paft. Eccl. in Tóc - Telek. 
Georgius de Szoboszió, Paftor ibidem. 
Gregorius Nánáfi, Paflor ibidem. | 
Micbael Beloári, Paftor Eccl. Ványaienfis. 
lobannes Dokéfi, Paft. Eccl. Bicfeienfis. 
Stepbanus Kàlmántfi , Paft, in Dombegyháza. 
Michael Eradoni, Paft. in Patzal. 
Stepbanus Kántor Jánofi , Pat. Szent- Imre. 
hienfis. | 
Adamus Szeredabellyi, Paft. in Cforna. 
Jobannes Kercki , Patt. Ecc. Egrienfis. | 
Paulus Tburius, Sen. Pa(t. Szent-Péteriens. 
Jobannes Oláb, Senior. 
lobannes Szétfenius. 
Benedi&ius Bánfi Hunyadi , Paft. Tafnádienfis. 
Geergius Défius, Pait. Eccl. Vingárdienfis. 
EmericusDiof/zegi,Patt.Ecc.inSzamos-V jlak. 
Jobannes ' Sido. 
Mattbaeus Simigius. | | 
Laurentius Szegedi. Paft. E. Békés, ὧς Se- 
nior in: Kórós- Maros- 
kózi. 
pe 


2266 Bod, Hiftoria Vnitariorum . = 


Petrus Keri, Paft. Eccl. Szamos- Szegienfis. 

Bafilius Quinque- Ecclefienfis , Pat. Eccl. in 
Deretske. 

Michael Tafi, M. V. D. in Gyapál. 

Franciscus Futagi, Paft. Eccl. Eszlárienfis. 

Petrus 2001/0001 Husztius, minimus San- 
&orum in Gernyefzeg. 

Gregorius 00120001, Paft. E. in Détfe. 

> Falentinus Szamos-Vjlaki , Paft. Eccl in 
| Nàbrád. | 

Petrus Pafloris de Csenger , Paft. Eccl. in 
Tunyog. | | 

Micbael Szegedi, Paft. Eccl. Széplakienfis. 

Stepbanus Medvéfi, Paft. Eccl. in Szamos- 

| Gyarmat. 

Nicodemus Parf/ànyi , Paftor ibidem. 

Blafius Gerendáfi , Minifter in Szentes. 

Sigismundus  Endrédi,' Paft. Eccl. Matío- 

vienfis. 

Georgius Baki , Paft. Eccl. in Szent- András. 

ZIndreas Dobi , V. D. M. in Kiràly - Darótz. 

Gtephanus Dutfeki, Paftor in Tulka. | 

Georgius à Kazaperek, Min. Eccl. Albenfis. 

Seba(lianus Κάϊἰαὶ, Pat Szent Tornavi- 
enfis. . 


Ex Tranfyluania Miniftri qui interfuerunt 
Difputationr, pauci annotantur; fuiffe ta- 
men , feries Difputationis docet. Serius for- 
te illi accefferunt. 

| SXS. 


- in Ttanfylu. Patt.L Cap. III. Sect..I1T. 7 


S'EC T'rO IliL' 
Exitus - Difputationis: VI. Dierum. . Con- 
fe[fio- Ortbodoxoram , Regi exbibita," PE- 

TRI MELH' Epiflola exbortdtoria ad = 
Regem. — Synodus 'Maros - Wáfárbeyi- "^ 
 enfis. Mors Regis. $$. XI-XV.-7 7 


S: XI. Conuenérant huc. maxima frequen. 
tia Politici 'aeqde «ic^ Ecclefiaftici 6 Tranf3l- 
08/0: Rex cüm 'Auláe Familiaribus , & altis 
Confiliariis; Francifcus Dauidis cum, Mini? 
ftris füis; aderat efiam: Blandrata, fed tion 
difputauit,. nec im publicurh prodiit; fine 
dubio maculam 22006 Tuliae praecedenti anno 
inuffam nondum eéluerat; véritus; ne plura 
addat, vaferrime clam confilia fubniiniftra» 
bat; publico abitineHs. ' Moderatór: Syfodi. 
fuit. Cafparus- Békés , nis e rdecipáis; Con» 
filiatiis;; & "Patronis. Franci] fingularibus; 
Éx parte Reformatorum, 118203165 qui in. 
terfaeruüt , praeter Georgium. 2011007 sho» 
tatum: non eft. > Dérauit Difputatio fex die. 
bus,- im: praéfentia: Regis 60 Magratun ,. 
Lingua vernacula. * Pattes praecipue agebant 
Melius δὲ Dauidis acerrime, absqde 'tàmes 
omni, qui tunc in Ecclef?am- rediiffet "fia: 
&u. - Nam Melius difputauit ad canui&tio- 
nem vsque Dauidis ;, at. ille «unc. fe. vi& 
Bill. Haganae Cl: VI. F. 1; Y: | iiec 


318. P. Bod, Hiftoria Vnitatiorum: 


nec agnouit, nec faflus eft, Imo edidit Dis- 
putdtionem:, ad rnanus habens Typogra- 
phum Claudiopoliranum? Anno 1570. ver- 
nacule, fub 'Ljtulo."Difputationis. JVáradien- 
fis, multis. fcommatibus ὅς diCteriis in Pe- 
trum. Melium & alios, maculatam, quae ar- 
gumento eft, a&ionem defcripfifle vt libuit, 
non vt, petaCta eft, & debuit, Hic tamen 
duo vemunt notanda. num eft: Dauidis etfi 
vi&tum- fs tunc, palam non, oftenderet: in 
iugtg tamen, Blandratae fe. victum ἄς. tuna 
al us. eff.. Publice. autem ,; tempore con- 
demuationis fuae, ἴῃ Diaeta coram omnibus 
Regni Statibus & Ordingbus, vbi ita locutus 
εἴ: . Detuine. DoGor,: memineris, me | adbuc 
Wáradisi in. Difputationé dicere : nop arguntenta 
= edduerjariorum bac ratione, nen. foluere , «δ elu- 
der4,; .Ex:quo ego tempore ip. gratigm. tuam. eon- 
εἰσίασιν, seq captiuam, tenui. )*( — Zlrerum 
efi: quod fronti Difputationis JY'áradienfts a fe 
editae vetba illa Gamaliglis adfcripfit; 4. 
Vz38, 89. Et nunc, itaque. dico vobis, difce- 
dite eb bominibus iflis, C9 finite illos: :quoniom 
fi eft ρα. bosinibus confilium. boc, aut opus, dis- 
Jolueurs fa vero ex Dea eft , non poteritis diffdl- 
uere: iud, πὸ forte 69. Deo repugngre. inueniami- 
si. Küepit Prancftp quod Caigphae, vt ne- 
iciens. prophetaret,, conatus enim ipfius 
3 ---"?7 -,. Deus 
 (*y Scriptum "Fratrüm Tranjluenorum. p. 356. 
5 ) inira! $. ו . | וצצצ‎ . P 156, & 


5 1052 . 


in Tranfylu. Patt I. Cap. IIT. Se. TII. 329 


Deus in fumum.abire iuffit, quoniam 35 ipfo 
erant homine, vti infra fufius dabitur. | 

6 XII. In hac Synodo Miniftri SS. Tri. 
nitatis dogma propugnantes, pulcherrimam 
de Deo ediderunt Confeffionem, erroribus 
Aduerfariorum oppofitam, quae fímul cum 
aliis Confeffionibus mox typis defcripta, ac 
Joanni Secundo Kegi dedicata eft. Haec illa 


eft: | 
Confe[Ro. Paflorum totius Ecclefiae Or- 
e, μη (9 tra. "Tibifcum, 
eorum omnium , qui מ1‎ Synodo Wára- 
dina Haereticis fefe ono '[piritu 'op- 
po[uerunt ( *). ΝΞ ΙΕ 


Credimus & confitemur iuxta Scripturam 
V. & N. T. vnum verum & aeteznum De- 
um, Creatorem omnium, vifibihum & in- 
uifiblium,. Redemtorem δὲ San&ificato- 
rem, vnius ὧς Spiritualis E/festige, Patrem 
geternum,.qui Filium füum ab. aeterno .ge- 
nuit inenarrabili mode, Aeyer fea Sapientiam | 
fuam, ὅς eundem ex.dilectione mifit. הג‎ 
mundum, sd aflüumendam carnem pro re- 
demtione generis humani , qui & Pater.nofter 
in dile&to Filio fuo faCtus eft. Filium quo- 
que Dei aeternum. & vnifgenitum, Domi- 

25 tu s ' MS : Tuta 

(*) Et ad manus Difputatio  Wradlehfis. typis 

edita Claudiopoli À. 1570. Vid: ἃ Lampii His 
tor, Eccl. gef. in Hung Tránfylu. p. 23509252 
2 


430 P. Bod, Hiftoria Vnitariorum 


num noftrum lefum Chriftüm, ex fubftantia 
Patris ante faecula genitum, fplendorem 
loriae & χαρφικτῆρῥι fubftantiae eius, qui in 
orma Dei exiflens, aequalis Patri, defcen- 
dit de Coelo, non Angelos, fed femen A. 
brahae affumens, nofter Saluator factus eft. 
Is eft verus Zmmanuel, admirabilis, & gigas 
duplicis Naturae, Deus & homo in vnitate 
Perfonae infeparabili, Filius Dei aeternus 
juxta Diuipitatem, non creatus, non fa- 
&us , fed genitus, Filius autem hominis, feu 
Dauidis in tempore, conceptus de Sp. San- 
&o, ex Virgine natus, im vtraque natura 
vere Filius Dei adorandus & laudandus in 
faecula. Et Spiritum SanCtum Paracletum, 
procedentem ab aeterno a Patre & Filio co- 
aeterno, eiusdem  e[fentíae , potentiae, fa 
pientiae, & bonitatis; qui mittitur a Patre 
& Filio, ad fan&iificanda corda credenti- 
 umj Spiritus gratiae& precum, qui eft arr- 
habo haereditatis noftrae. — Hubpc Deum 
verum, aeternum, vnum in. effemtia , & 
tribus diftinctis bypoflafibus feu per/omis, con- 
fitemur corde & ore, 6016 illum verum.De- 
um & immenfum, Deum ZJebovab Klebim, 
qui fe patefecit per creationem & confer- 

uationem. Deinde per redemtionem vni 
niti & aeterni fui Filii, & per fanCtificatio- 
nem Spiritus 532611, effufi in Apoftolos & 
in omnes credentes; in cujus nomen, reli- 
mE | gio- 


in Tranfylu, Part.I. Cap. III. 5. ΠῚ 421 


gionem, ὅτ᾽ inuocationem baptizati fumus, 
extra quem , & praeter quem nullus eft ali- 
us Deus. In hunc vnum & folum verum 
Deum credimus tantum, & eundem in Spi- 
ritu & veritate inuocamus. 44160161 1 
qui non fecerunt Coelum & Terram. Haec 
eft .Prophetica ὅς  Apoftolica Fides, qua 
iuftificatos Patres effe fatemur, & fine hac 
neminem faluari poffe, vniuerfa Scriptura 
lucide, & non obícure teftatur. | 
Damnamus ergo omnes contrarias =ז0061‎ 
nas, quae nom amplectuntur hoc fandamen- 
tum Prophetaram & Apoftolorum; & vel 
plures &ngunt Deos, quam vnum ' patefa- 
€um, vel in vnitate el'intiae tres bypo[lafes 
feu Perfonas, dantes in Coelo teftimonium , 
efle negant. Praecipue vero deteítamur hor- 
rendam blasphemiam modernorum «4710» Sa- 
bellianorum , & caeterorum Fanaticorum vbi-. 
uis Gentium, qui negant Deum Patrem effe 
aeternum Patrem Domini noftri & Saluatoris 
lefu Chrifti; fed impudenter contra fenfum 
Scripturae mentiuntur, Deum fuiffe aliquando 
fine fua Sapientia, Acyw feu Sermone , qui eft 
Filius Dei, per quem fa&a funt ὧς faecula. 
Deinde damnamus & hoftes aeterni, proprii, 
& vnigeniti Filii Dei, Saluatoristotius mune: 
di, quem ifti falfi fratres negare audent, & ' 
afferunt eum effetemporaiem Filium refpe&tu 
carnis, ὅς dicunt eífe Deificatum | bominem, 
Y 3 alios- 


212 P. Bod, Hiftoria Vnitariorum 


aliosque Filios adoptiups excellere donis, feu 
Filiam Dei effe non natura, fed largitate 
gratiae. & participatione tantum, contra 
omnem mentem Sacrae Scripturae, quae fate- 
tur Chriftum effé Filium Dei viuentis feu 
aeterni, proprium ὧς vnigenitum, Deum 
aeternum , laudandum fuper omnia in íae- 
cula, lehouam exercituum. — Denique exe- 
cramur 6% blasphemiam in Spiritum  San- 
&um, illorum, qui manifefte audent negare - 
eius diuinitatem, ὧς 2720008 realiter exi- 
ftentem ; fed dicunt tantum effe Jirtutem, feu 
motus in nobis creatos, & non effe creden- 
dum in Spiritum SanCGum, neque inuocan- 
dum: cum tamen Scriptura teftatur eum effe 
Creatorem, ὅς diílribuere fua doma diuina 
Ecclefiae, & (ngulis membris illius prout 
vult, fan&ificare & regenerare credentes, | 
ducere , inomnem veritatem teflificari degra- 
tia & voluntate Patris & Filii, nontantam in 
Minifterio publico, verum etiam priuatim - 
in cordibuscredentium, in cuius nomen, re- 
ligionem & ipuocationem.. quoqne. baptizati 
fumus. Quae omnia tribuere creaturae, e 
fumma blasphemia, quae neque in hoc, ne- 
que in futuro faeculo. remitti poteft. Haec 
eft noftrarum Ecclefiarum fimplex )% catho- 
lica Confeffio, in qua vt nos aerernus Deus 
& Pater Domini noftri 1. Chrifti per Spiritum 
fuum SanGum conferuare,. 4. Turcics 
| blas- 





in Tranfylu. Part. T. Cap. III Sect. IIT. 555 


blasphemiis: fanaticorum Spiritum, liberare 
dignetur, eum toto corde oramus | A. 


sen. - | 

$. XIII. His ita pera&is, cum adhuc 
Prmcipem ambiguo greffu vacillare videret 
Petrus Melius, fcripfit ad eum Litteras, vel. 
ut alter. Elias,. doCtrina.& Spiritu pleniffi. 
mas, quas hic interferere neceffe putaui, 
fequentes:. — | 


Gratia &9 Pas a Deo Patre &? Domino 
noftro 1, Chriflo Sereniffimae Maieflati 

* Tuae, cum omnibus inuocamibus Nomen 
Domini, multiplicentur. men. (*) 


Cum faepius tacitus mecum de .his Scri- 
pturae locis cogitarem? Cor Regis efl in ma- 
nu Dei. Omnis pote[las , £9 imperium 65 regnum 
ab ipfo Deo eft. ltem, Mifericordia & veritas 
cuflodiunt Regem. luflus Rex. erigit terram, 5 
Rex iudicans in veritate confirmat terram: mi- 
rabilem potentiam Dei in totius mundi gu- 
bernatione confpexi. Et cum omnium po- 
tefítas, bonorum ὧς malorum, ab ipfo Deo 
fit: paucos inueniri, qui omnia Prouiden- 
tiae tribuant, fed fortunae; alii fagacitati 
confiliorum , .& virium fuarum eflicaciae 
ac induílriae; pauci funt, qui vtrumque, 

, . | vin- 

(5) Lampe Hift. Ref. Eccl. in. Huog. ἃ Tran- 

fylu, pag. 263. 

Y 4. 


- 


334. P. Bod, Hifloria Vnitariorum | 


vincere & vinci, eius folius effe, qul ef' 
Deus, Dominus exercituum, cum de his 
omnibus eloquia Dei abunde conteftentur. 
Pauciffimi funt, qui ex Regibus & Principi- 
bus Apoftolo tefle 1 Cer. ]: 4. vafa. fint 
mifericordiae;- & cum  Dauide | Execbia, 
lofapbat & lofia iuflo iudicium ,& iuftitiam 
faciant, & Deum ex toto corde & anima 
diligant & quaerant, audiant & cuftodiant 
verbum Domini, ambulent in viis Domini, 
ofculentur ipfum ἽὩ Zar , h.e. Filium Dei na- 
turalem bodie a lehouah natum tanquam 
hot Ζειμαοῦ Debouae , 1. e. femen a Ie 
genitum: P/al. CII. & II. & XLV. .ו‎ 1X. 
1V. XI. Zach. 11. 1II. VI. Iob. I. III. VI. 

- Verum vt Rex Herodes cum Iudice Regni 
ludaici, & cum nna, Caiapba Pontificibus, 
propter haec tria de Chrifto praedicata, 
Chrifto illadunt: Prise, quod fit vnigeni- 
tus a Patre ab aeterno, fine tempore; dein. 
de, quod fit Deus vnus cum Patre, ifa in 
fe vitam babens ot. Pater, &9 omnia Pajris, ita 
Junt Filii, ficut Patris; propter haec duo, 
quia Patrem, proprium Patrem vocat & fe 
vnigenitum a Patre- Filium, aequalem [ἃ 
Deo faciens; dein, quia fe cum Patre vnum 
vocat, Ego (9 Pater onum fumus, £9 coape- 
peramur , 9t omnes bonorent Filium, οἱ Patrem. 
Ego fum panis viuus de coelo defcendens ; ego 
Jum via, veritas, €9 vita; Rex iu[ltiae; pro- 

pter 


in Trantylu. Part; I. Cap. III. Set. HII. 33$ 


pter hoc 100861 Chriftum lapidare volunt, | 


quod fe Filiam Dei vnigenitum a Patre, Pa- 
tri aequalem fecerit. /ob. V: 8. 1o. Pro- 
pter haec inquam, a Pontificibus. &  Pbarifaeis 
accufatur, 19. quod fe vnigenitum a Patre, 
defcendentem de coelo fecit, 24». cum fit 
homo, verum Deum fe fecit, & Regem 


faluaantem 202. .X. Mattb. XXVI. Marc. 


XIV. Luc. XXIII. Non defunt Pilati & He- = 
rodes Cum Pontificibus & Pbarijaeis , qui ₪ 
nunc per Framcisce- Dlandratiflas , vt. Herodes 
& Pilaus Filium Dei nothum, fpurium, 
Deum titularem, folo habitu regio illufum 


. & coronatum , fola titulari infcriptione geren- 


tem in cruce: Chriflus Nazarenus Deus. ₪ 
Rex ludaeorum, Matt, XXVII. Luc. XXIIL 
Job. XIX. | | 
. Ita & Βίαπάγαια cum Fracisco Dauidis , Fi« 
lium Dei, & Deum Iehouam, aeternum di- 
cunt, non aeterna generatione, fed folo ti- 
tulari decreto, praefcientia, vnCGtione: cum 
Pater ideo Filium vocet Chriftum, quia vni- 
genitus eft a Patre 2/2 Il. Dicam decretum 
lebouae, de me dicentis , Filius meus es tu, ego 
bodie genui te, dicit fe ideo Filium Dei, quia 
efít vnigenitus a Patre; & de Spiritu Sando 
xa loquitur per Dauidem ὅς 4po(idum: O 
Deus tbronus tuus aeiermus 00 2/4. XLV. 
Hebr. 1. Ideo vn&us es in Regem, quia, 
Deus habens aeternum thronum es tu, diligis 
ΝΕ צ‎ 5 1 


136 P. Bod, Hiftoria Vn 


fuffitiam, edifli iniquitatem. — Tt 
cum Paul loquutus eft, Quia 

aeterno poffedit, & genuit m 
fuam, ideo per me fecit omni 
dinauit, vt fierem Rex; aut, q 
lio Dei plenitudo Dei habitauit 
ideo omnia, 616810, praefcier 
ftinatio, creatio, faluatio, ול‎ 
me fa&ta funt. Prov, VIII. & 

IX, X. Et vbique Reges & Prir 
Dei fua Deitate diftinguit: cum 
& officio fint Dii; Filius autem 
vnigenitus eft a Patre, ex ore 
Patris egreffus: 

"Vehementer gratulatus fum e 
omnes, cum Sereniffima Maieft 
mum Anno 1566; fecundo, An 
publicum colloquium omnes Pat 
garia &  Tranfyluania. conuocar 
praefentia colloquia & disputati 
ornaret, & totam Synodum M: 
paefentia, imo & benefica Regi 


N 


in Tranfylu. Part. I. Cap. III. Sect. IIT. 337 


.taretur, defiderams fcire, fn fit. idem: onum 
Deum folum e[Je , 65 Patrem ; an vero differat? 
€ quae fit. differentia. inter onum folum Deum, 
| ₪ Patrem gignentet? | De quibus cum S. Ma- 
^ jeftati veltrae conícienuofe ex verbo Dei 
dicerem: Sicut in natura proprium | fingulare, 
differt. a communi £9 oniuerfali natura, €9. fub- 
flantia; ita ob bas rationes onus Deus , 49 Pater 
gignens non femper idem funt , quoties vnus De- 
us Filio £9 Spiritui San&to quoque tribuitur , δ᾽ 
non jo Pairi. 
rimo, quia nomen Patris, folius eft Dei 

gignentis Filium de fua imagine; folus Deus 
gignens vocatur Pater, habens Filium, nec 
vnquam Filius & Spiritus Sanctus , Deus gig- 
nens aut Pater gignens, Filiumque fuum 
mittens, dici poffunt: fed vterque, Filius 
«& Sp.SanGtus, Deus, Dominus, vnus, fo. 
Jus dici poffünt, Deus Filius, & Deus Spi- 
zitus Sanctus. Non autem Filius eft Pater 
gignens, nec Spiritus Sanctus eft Pater gig- 
nens Filium. Cum igitur de Filio & Sp. 
Sancto nomen Patris praedicari non poffit, 
non funt idem, Deus folus, & Pater. 

Secundo, ipfi Antüi-Chrifti fabulantur Pa- 
tris Deitatem integram, totam, non parti- 
alem Filio datam 616; fed Paternitas Patris 
non eft Filio data, Non igitur, omus Deus 
& Pater, funt idem, ficut nugantur Hae- 
1 | 


Tes 


A 


418 P. Bod, Hiftoria Vnitariorum 


Tertio. Pater tantum vnus ef?, de folo gi- 
gnente Deo dici poteft. Nec Pater de tri- 
bus teftibus, nec tres teftes de Patre vno 
praedicari poffunt. Nonenim dicitur; Hi 
tres teíles, Pater, Sermo & Spiritus, funt 
nus Pater; nec contra, vnus Pater funt 
tres teftes. De vno autem ὧς folo Deo con- 
uertibiliter dici poffunt ; Hi tres teftes, Pa- 
ter, Sermo, -Spiritus funt vnum, vnus De- 
us; δὲ contra, «omus Deus lehoua, eft Klo 
bin, Dii, i. e. tres teftes, Pater, Filius, & 
Sp. SanGius. 1 Iob. V: 7. Deut. VI: 4. 

Quarto. Quia Deus vnus & folus, alius 
efle non potefta Filio & Sp. Sancto, Deut. V. 
VI. ἃ 1ε(αἱ. XL. XLV.XLVIII. EgoZeboua De- 
us , creator tuus , 65 faluator , non eft Deus &j Ie- 
boua alius extra tne 9 praeter me: Pater autem 
alius eft a Filio miffo, Filius alius a Patre 
mittente, Job. V, 6. 8. το. /flius eft. Pater, 
qui me mifit, alium Paracletum  snittam | oobis. 
Vnus Deus Iehoua alius a Filio miffTo, Job. 
VII & X. Ergo Pater, & Deus vnus fo- 
lus, non funt idem, nifi cum per appofitionem 
& interpretationem additur, vnus Deus 
Pater, )64 hoc Filium non excludit. Nam 
Deus expofitiue dicitur Pater, non exclufiue: 
ficut Filius dicitur vnus folus Deus, ma- 
gnus, benedictus, creator, faluator, cui 
omne genu fleGtitur; fed expofitiue, non ex- 
€/ufiue, quali Pater non fit Deus, Iehoua 

aS 


in Tranfylu. Part. I. Cap. III. Se. IIT. 9 


adorandus, /e/ai. XLV. Rom. I. & IX: 5. & 
XIV: 11. Tit. [: 4. & IE: 13... Non fic dici- 
tur Filius verus Deus & vita aeterna, vt 
Pater non fit verus Deus & vita aeterna. 
De fimilibus idem eft iudicium. 

Haec cum Sereni(fimae Maieftati veftrae 
referrem , placuerunt, «& S. M. V. appro- 
bauit, quir potius & , hoc adiecit: on- 
dum Francisco - Blandratiflarum | doGirinam  au£ 
Confe[Jlonem recepifJe , meque velle approbare ₪ 
recipere 5 fed tantum diligenter examinare 65 co- 
grojerre, an fit vera €9. fundata in verbo Dei? 

oc cum Fratribus meis referrem, vehe. 
menter gratulati funt, & Deum pro falute 
M, V. S. vno ore deprecati funt. Cum igi- 
tur & nuuc Tsengerini * conueniffemus, coni- 
parere aduerfarü —BDlandratifílae noluerunt, 
cum faluum condu&utn Principis Germánorum 
illis exhiberem & offerrem, promitterem: 
que illis faluum reditum; fed mala caufa fa. 
cit femper timere. | Nos reieCtis omnibus 
difficultatibus, comparuimus, quotiescune 
que S. M. V. mandauit. 1llo$ quoque S. M. 
V. cogat, vt ex verbo Dei nobifcum con: 
ferant, . Nam certiffime perfuafi fümug, fic: 
ut Debrecini publice, & JZáradini coram 
Sacratiffima ^ Maieftate veftra declaratum 
eft; eos duobus folum argumentis ex verbo 
Dei defümtis obmutefcere, ficut & nune. in 

-. Be- 
* Legitur huius Synodi Confeffio in Syntagmate 
Cohnfeff. Genevae τότε. edito p. 186. fqq. 


440 P. Bod, Hiftoria Vnitariorum 


Belényes ,| Békés, Lasko δὲ Tbolnae  Francisco- 
Blandratifíae conuicti & conclufi funt. 
. Nolumus autem vt nof'ras importunita- 
tes S. M. V. deuoret, aut fuflineat; tan- 
tum ad liberum colloquium eos inuitamus. 
51 verbo Dei 0610601 ὧς conclufi non fue- 
rint, judicio omuium Ecclefiae Chrifti Do- 
étorum 66 J'aftorum in toto orbe terra. 
rum; S. M. V. me infimrum vafculum di- 
gna poena ἃ iufto iudicio puniat, vita,& 
rebus meis priuet. Hoc fayjem ex verbo 
> Dei & lege naturae ex benigna ἃ clemen- 
tiffima S. M. V. indulgentia, quae me muni- 
fica liberalitate orpaujt, obtineam ; ne ac- 
cufationes Áduerfariorum contra me recipi: 
at, fed me coram S. M. V. exaudiat ὅς exa- 
Tinet. . ΕΝ | 0 
. Atque id etiam fecundo obtinere.cum Se- 
nioribus Ecclefiarum a S. M. V. volo, vt 
carnalibus, armis remotis, liceat nobis pu- 
blice difputare contra Zhnmti- Trinitarios libe- 
re, folo Dei verbo, & .doCtrinae puritate, 
rejecta ftulta & priuata interpretatione ac 
detorfione, vt iubet Sp. Sanctus , fed-Scri- 
ptura Scripturam interpretetur. Nam hac- 
tenus Francisco Blandratiflae & “π|}- Trini- 
tarii, cum cogniuonis Linguarum, fint igna- 
τὶ, ἃ fontes ignorent: priuata vfi funt de- 
torfione. | 

1060 autem huius Synodi Confeffionem 





β 


in Tranfylu. Patt. I. Cap. ΠῚ. Se&t. IH. 341 
S. M. V. dedicare cum Litteris TModori Be- 


| zae volui: vt intelligeret S. M. V, nos pu» 


riffimo Dei verbo niti, non opinionibus ftul- 


| tis, nec priuatis confiliis, fed cum verbo Dei 
| & Doctoribus. Catholicis Ecclefiae verae 


confentire. Vt ergo.S. M. V. pie & beni- 
gne,eam legat, ac diiudicet iuxta verbum 
Dei, oro. ΝΕ | 

Haec omnia S. M, V. ex tribus libris meis 
Geneuae editis clarius intelliget; de quibus 
Bezae iudicium annexa exhibent, - Bona fide 


promittimus , - omnes Francisco- Blasdratiflas. | 


gladio Spiritus Sanéti vnica hora pos conr 

uincere poffe, dummodo nitantur ac quae- 
rant veritatem. Debrecini- X. dugufii. Anno D. 
1590. |. ccu s τ qt 

. | Seruus "Jefa Chrifli, δ᾽ Ecclefiae Chrifti 

- ^. מ1‎ Pnguria, Sereni[fimaequa M. V3 Sube 

—— diti[fimus, ῬΕΤᾺΥΒ MELIVS Hortbinus , 

cum. Fratribus fuis , 3efu ΟΠ fer- 

uis , €9 S. M. P. in Domino.fubditis. X. 


$. XIV. Quoniam Franciscus Dayidis habi- 
tabat Claydippoli, tulto fuo ὧς Sommeri labo» 


re totam fere vrbem ad fuam pertraxit fen- : 


tentiam.  Auerfabantur eam praecipue $axo- 
nicae Ciuitates Liberae, eosque a Cinium 
fuorum numero.excludebant, quotquot ipfi 
11367601 addicti effent, Quibus cogmitis, ira 

4 i accen. 


- 


445 P. Bod, Hiftoria Vnitariorum. 


accenfí Magnates Phitarii, iorabant fe prius 
Deum Triunum Tran/yluania eie&uros, quam 
eorurh Religio eiiceretur (*). Futuram ta- 
jnen. praefagiens mutationem JDauidis, eo 
Regem induxit, vt indictis Comitiis confir- 
maret eorum, & praecipae Ecclefiae Clau- 
diopolitanae ftatum. - Maros- JWáfárbelwinum 
ergo Regnicolas congregauit, vbi poft lon- 
gam in religiofis disceptationem, ,| 4 
uaedam, & alia in fauorém Scbolae &y  Eccie- 
fiae Claudiopolitanae. Anno 1571. "exhibuit. 
Dauidis Concionator Regis, ex more fuo in 
Templo adortus eft Miniftram Reformatum, 
& difputabat in praefentia Regis. Cum inter 
difputandam Dextrae Dei mentio facla effet; 
"Rex Miniftrum JJAfárbellyienfemn. interroga- 
uit, quid fit federe ad dextram. Dei ? refpondit: 
sequali cum Patre gloria & poteftate regnare. 
Ad haec Rex: Qui id docent? Minifter: 
Orthodoxi Patres ( **).. 

6. XV. Hinc fequenti die verfus arcem 
Gürgény animi relaxandi 62013 moturus , equi 
praeferoces e publica deflexerunt via cum 
carpento ; vbi infigniter laefus ac concuffus, 
eoncurrentibus etiam morbis aliis, vti colica, 
Jygncope , defecit (***). Morbum auxit ve- 
«" 2 .:- he- 

* (9) Smeizel de Statu Ecclefiae Lutheranae p, $7. 

(**) Lampe Hiftoria Reformationis p. 687. 

(***) Ibidem pag. 280.  Wolfsangus | Betbim 
Hiftor. Lib. V. p. 281. 


in לומל‎ Part. I. .ג‎ Sect. גוז‎ 43 


hementer, quod Filiam 120701, Ducis Bauae. 
riae, quam ipfi Maximilianus 1mperator obtu- 
lerat; vbi 4frianis fauere refciuifent, nega. 
bant? (*) Suffufus pudore & dolore, poft 
quinquaginta quatuor dierum cruciatus, (in- 
tra quos Blandrata & Dauidis occupatum te- 
nebant) Anno 1571. die 14. Marui, aetatis 
XXXL exípiraut. (**) Annus, Dies, ὅς 
Menfis mortis hoc difticho funt expreffi: . 


Vt bIs proDIerat fepteno MartIVs orbe 
It, egensregIs, pannona terra, bonL 
fregItIoannI, LaChefIs; bona flLa, feCVnDo, 
pannonlI CeCIDIt fpesqVe benlIgna foLI. 


Sepultus 41206 Juliae eodem Anno, vbi in 
tabella argentea aureis litteris memoria eius 
confignata eft. )***( 


FINIS PARTIS PRIMAE. 


(5) גת‎ Libr. XXIV, P. $20. Timon in Epito- 
' me 'Chronologiae p. 217. ἃ in aliis MSStis. 
. (99) Tímon l. c. & MSSta. 
(***) Exítat Oratioeius funebris Claudiepoli excufa 
1571. vbi plurima ad hancrem. Wolfg. Betb- 
. lm ₪ Ρ' 38r. החור‎ 0 


טאל C. FIF. I. Ζ2‏ שעג 


ss: P.Bad; BtorhXptadorum 
PARS. SECYNDA. 


DE REBVS, SVB PRINCIPIBVS STE. | 
 PHANO zz CHRISTOPHORO 54. 
.-  THORIIS,: 21 Tragicum. vsque exitum 00- 

: yum Fiitarier ו‎ dint ה‎ agis. 


CAPVXT- Ἔν 


QUAÉ' CAPTIVITATEM‏ 5 מ 
DAVIDIS βορέαι,‏ א 


4 


SECTIO, ₪ 


" Exilfimatio BLANDRATAE aT FR. DA- 
VIDIS coram VI XVI, imminuta, 


-.$. XVI. Sublato'ita e visis: IOANNE 1. 
magnam fubiit Religio 4nti- Frinitaria muta- 
tionem. Nam in Principem electus STE-- 
PHANVS BATHORI, dequiiuftique aman-- 
tiffimus, ac Vit do&us, aequo inre ad offi- | 
cia promouebat Reformátos * ac Lutberamos, 
jpfe Catholici nomen habens; at Sacerdo- 
. tem Miffaticum toto regiminis fui Tran/ylua- 
nici tempore non audiuit, v verum Minim | 

so Re 





——— — τ -.--- 


in Tranfyln. Part. 1100240, 860 6 


60 (*) ;.Bello hic a Catparo Βόλός 


ob. adept&m Principatum impetitus , pacem 
Religionis eoluit,. vt externam etiam con- 
fequi poffet, -:.Alias.quoque deminari.in con- 
fcientias plane:sbhorruit, prouti ex his ver; 
bis, quae dixát, ad talia eum patragdum ad- 
hortantibus, patat: — Regem (5 e[fe Populo- 
rum, »pn Con/ctemtiarym ;: ttiaque Deum fibi γον 
ferua[]e:  creazo. aliquid es nibilo, praeno[fe fu. 
iura, confciamtiis doginari. | Alias: Religionem 
Chriflianam , occidi , mon occidere; gráuiffimum 
fcelus e[fe canfcientiis dominari, id enim e[Je coeli 
arcem inuadere, (**)  Principatum: cum adi- 


= pifceretur, iuxta confütutiones Regni, fe 


in libero Religionis exercitio ac in antiquis 
libertatibus, priuilegiis ὅς  ipmunitaribus 
Status & Ordines Regni conferpaturum iu- 
ramento, fanxit. JZolfsang. Betblen Libro V. 


pap. $86. 

3 XVII. Ια huius Principis agitabatur . 
caufa Francdisii Dauidis cum vxore fua Catba- 
rino Barát, quae Anno 1574. decifa per di- 
uortium, quae multum ex eius detriuit ho- 
nore; (eme) quo enim ante fuerat accepti- 


ἮΝ : Or, 
( * ) Lampe Hiflor, Eccl, Ref. in. Hung. €? Tran- 
[yiu. pag. 326. 

(**) Ibidem pag. 281. : 2 
(***) De hoc negouo haec leguntur apud Lampi- 
um libro citato ad Annum 1574. pag. 283. 
CoaGa e(t hoc ₪- Synodus Ényedini a 
2 | tho- 


4345 Ῥ. Βοά, Hiftoria Vnitariorum . 


or: tanto coram omnibus fa&us eft 60 
tibilior. Euenit quoque ita Blandratae, cv. 
jus refpe&£tus primum aqud fuos, ob varias 
in Religione faCtiones imminutus, tandem 
etiam apud alios penitus exoleuit, 4 
Blandrata primum haberecoepit cum Francise 
Davidis, cuius vera caufa liaec notatur: Pol- 
luerat fe Dlandrata peccato ltalico, i. e. foeda 
Sodemifi, quod vbi Francisco innotuiffe aduer- 
ΠΕ, euitabat eius confortium, «& eum 
quoquo. modo fubuertere conabatur. (*) 
Disceptatio haec inter ipfos, occafionem 
Reformatis dedit, fe fuasque Ecclefias cau- 
tius ab 115 fegregandi, & attentius fibi ca- 
uendi. Lite inter iítos progrediente, γε: 
ria Blamdrata excogitauit, ad inuoluendum 
periculo Franciseum, Lex erat tunc in Tree 
fylusnia: nemo in Religione innouaret, amt de. 
gma in Regni Comitiis non. approbatum doceret, 
Ex occulto Blandratae confilio 100702465 1578. 
decernitur in Synodo de cemmuni  Propbetia Ps 


thoritate Principis Batborei, vt' de vita ae 
que ac do&Gripa Francisci Dauidis cogmo 
Íceretur, Quod cum fieret, tam horrend 
el 8 propria vxore flggitia oble&a effe Hs- 
nerus commemorat, vt omnium [udicio in- 
dignüs vxore, imo homimum confortio iu- 
diceretur, rhulierque a tanto carcinomate 
(*) a Deraretur. | 

criptum Fratrum  Zren/yluanerum pag. 339. 
vid. & infra 4. XX. ^ 


in "Tranfyla. Part. IT. Cap. I. δέ8.1. 24} 


Ecclefiam introducenda , qued dogma omnibus 
Miniftris libertatem dabat, Jine periculo dilJerendi - 
inter fe (9. quaerendi in bis rebus, quae in. Syno- 
do Generali nosduta erant. decretae ξδ᾽ conflitutae ; 
Jed de quibus po[Jet feria fufcipi deliberate, His 
ita in anteceflum 200728118, circá id tem- 
pus 274800000: dixerat in Concione: .Chri- 
[Ium , quoniari. γα Deui non e[Jet , mon. ל‎ 
fine errore inuocari. — Quae fententia erat tum 
apud. Vnitarios.cómmunis. Tta enim fentie- 
" bant, paucis exceptis, 01% P agen: 
ρας ReGtor; Scholae - Claudiopelitanae 1n. haq 
materia fcribit; — Nullus eft (πᾶς mentis bomo, — 
qui iudicat diuinis eut profequendum .)][6 beno- 
rius, qui nom: fit. uerus, Deus, Monat: Blan- 
drata Franciscum , βίργος. de ea , do&trina , de 
mn inuocande ,nempe lefu 6 21100 , alias. fntuy 
rum effet, vt in 2701/4804 perroanere non 
poffint; imo fuaderet, vt duos aut itres Mi- 
nDiftros de ea.accufarent, & Principi punic 
endos tradezent, vt reliqui, iis'punitis:in 
pace manerent, Ac. Dauidis contra confcien, 
tiam alios tradere .puniendos ;nolens, ipfe 
tandem facrificandus per Bla&dratam . yaferri« 
me & nefarie traditus efl. τ... Ὁ. 0» 


UON 
2 ἢ} , 


20 ₪ 0 


145 ΤΡ Βὸὰ, .Hifloria'Vifitarigrm U :- 

ον τ ΒΟ ΤῊ Ὁ 11. 
FAVSTI SOCINI אק‎ dn "Tranfyhasniam, 
.BLANDRATAE marchiones aduerfus FR.— 
^J DAVIDIS, cerfutid.F. 50201211 tenta- 


"Wa.  Tbefes fab momine FR. DAVI- 
ες DIS falfo exbibitae. XXV TIE. XIX. = 
. L0] הז ומב‎ X. 


6: XVIII. Morabatur 'clintoeo " teinpore 
Fauflus Socimus Bafiltne. 'cui' Blandratá. omnia 
perfcripfit, ec obnixe foguuit; vt Tkam/yi- 
 waniam isgreflus, litem iam ortam, ruinam: 
que Ecclefiae fecum . haberitét; compone- 
ret ,. Frantiseum ab. Xta-fenteitid- propalanda 
auocáreo; promnfit- fe. labürum" omnes ine. - 
ris מו « ומנ‎ igitur ex^confilio Blan- 
dratas abiit: nn Poloniam ,:wndé -cum | Litte- 
ris^ eommendatitiis. Eccleliarüm — venit! in 
Sranfylusniuin ὁ vbi .hofpitium:; &» menfa ; ex 
dolo. Blatiirdtac ,:. téchnas/ FrüséMco-hon ad- 
uerterte; faicorpud. Frimchicum ( (9)! vt omn 
. mia'eius: di&a factaque i obfehi3iet , Blatidra- 
tatqub-Conmtuhicaret, ^. SDlspucdbünt Frahris- 
cus & Socius acerrime: de-ádoratione ὅδ᾽ ἐπ’ 
uocatione lefu Chrifli, quam Franciscus nega- 
bat, dSocinus aílerebat. "126/05 quasdam 
Qr cones 
(*) A medio Novembri A. 1573. ad Afprilem A. 
1579. Vide plura in Lampii Hifl. Ref. in 

Hung. Q' Tranjyl, p. 303. 306. | =‏ נוי 


1 


in Tranfis.Pait. II. Ca. 1, 86, IL. 349 


confcripfit- Frandiscus; Aigumedia aduerfus 
eas oppofuit Socinus, quae in refponfione 
foli eneruduit 2708000. | Atljüe ita 
ignis flagrans: non exíünguebatur, fed ih 
maiores erumpebat flammas. Vnde 2/6 
07816 Gc Socimis padore Gc: indignatione con». 
plebanturt ;; ὅς dietim magis: inagisqub exas 
perabantur. 1 

$. XIX. Rebus ita fluentibus, peftilentis- 
fimum quoddam Scriptum editur fub nomine 

. Dauidis, cum refponfione Jlandratae, — 
quod tale eft: (*) = 


-. . . . τς 
- (*) ,קנקימשטוסו..4ושי‎ 806-311.: “.. τ! 
. ᾿ 2 E ΄ : SM QUON, e: ; 
Σ IE UP 
Ree.s. ג‎ Sad μὴ , 
22 wodud Uy (i.n ι 
l 4 TM 5 . 'u / ) 
, ι 
qn עב‎ 7 εν pote 
- 3. ' ͵ ' 
poe "t 
"ETE Sow | 
e HER - 





«^. 


690 .P. Bdd, Hiffóriz Vnitariotum . 
εὐ ων וזל‎ Frontieci :וו‎ 

.-.1, Homoille Iefüs Nazarenus, Mariae Io- 
fephi vxoris Filius, eg eiusdem femine 10- 
fephi conceptus ὧς natus 600, - quacunque 
tandem ratione jid fa&um D... Credimus 
eum .Mefliam illum effe in V. 'L.. a Deo pro- 
mnuium. ᾿ \ * 


- 


IL Homo ille 16/09 Nazafenus, quiap- 


pellatur Chriftus, non per Spiritum Prophe- 
ticum; fed tantum per Spiritum Sanctum 
Jocutus eft: & quamuis legatus a Deo fue- 
:it, non tamen quaecunque verba docendo 
dixit, ex ipfius Dei ore proceffiffe cenfenda 


funt. 


IIl. Hinc fit, vt ilius & Apoftolorum 
verba , tantum ad Mofaicae Legis & aliotum 
Propheticorum oraculorum normam expen- 
denda fint, & fi quid vel contrarium, vel 
diuerfum ab iis, in illis reperitur, aut re- 
periri videtur; id aut reiiciendum, aut cer- 
[e ifa interpretandum fit, vt cum Molis & 

ro- 


in Tranfylu. Part. II. Cap. I. Sect. HI. 351 
ZIniiibe]es Georgii Blandratae. 


I Homo ille Iefus Nazarenus in Mariae 
Virginis vtero conceptus, ex eaque natus 
eft, Spiritu $, eam conceptionem citra car- 
י‎ palem Viri alicuius congreíffum operante. 

Et-quamuis ex lofephi, Mariae Viri, femi- 
ne nulla prorfus ratione, nec conceptus, nec 
natus fuerit; reuera tamen credendum om- 
nino nobis, eum Meflfiam illum efle a 0 
in Veteri Teftamento promilfum. 


> Hl. Homoille Iefus Nazarenus, qui appel- 
Jatur Chriftus, non modo per Spiritum Pro 
pheticum ; fed plus, quam Propheticum. lo- 
cutus eft: quippe qui expreffa Dei imago 
fuerit, & in quo omnis .certitudo Deitatis 
corporaliter habitauerit; adeo, vt ne ver- 
bum quidem vnum,docendo dixerit, quod 
ab ipfo Deo, ore proprio prolatum fuiffe, 
cenfendum noníit.: = . - 


II. Hinc fit, vt. illius & Apoftolorum 
Verba, tantum authoritatis habere debeant, 
xt quicquid in Mofis aut. Prophetarum quo» 
rumcunque fcriptis vel illis aduerfetur, vel 
aduerfari videatur; aut prorfus reiiciendum 
fit, aut certe ex ipfis interpretandum, tan- 
" quam ilis, quae מסת‎ modo Mofis & Pro, 

B Z5 qWe- 


M 


458 P. Bod, Hiltoria Vnitariorum 
^ Τροίος 17000501 Dauidis. 


Prophetarum —doGttifia; plane confentiat; 
quáe:fola: morum, Vitae, δὲ diuini enltus 
reguhi nobis 6016 debet, ^ ₪" 


«YV. Nam inter etus; per 10/58 , δε' no- 
dum, pet Chriftum petcuffum foedus; nüulla 
penitus eft, vel in doctrina, (ea praefertim 
quae ad-mores fpeétat.).' vél ih diuinis pro- 
miffionibus differéntià ftatuenda : fed -in hoc 
tantummodo differre dicenda, quod in vete- 
ri foedere litterae, in nouo vero Spiritus ad- 
miriftrátio füit, : Adeo; vt caetetóquin- per 
πος illüd. nec antiquatutn, nec inweterdtum 
vllo'tnodo, fed informatum dici debeat. 

Ua. ו‎ QM יו ב‎ 
-"W, Praefertim.cum nouum illud feedus 
veré háCtenus ad tempus tantum, idque per- 
66 extiterit, id eft, vsque ad Hierofoly- 
46 6700098 , nec poftea locum, nifi ex 
parte aliqua habuerit, nec habiturufn fit, 
donec lefus iterum ad nos redierit, & in 
hoc mundo, in ipfa: vrbe Hierofolyma in- 
ftaurata, fuper écarnali" populo lacobi, vt 
cueteri. Reges terráe folent, luftifüime ta- 
men: & faüéctiffime regtiauerit. | 


in T'fatifylu. Part. IT. Cap. 1.5601 352 
ntitbefes. Georgii: Blàndratac. 


phétdrum di&a, vbi opus fuerit, explicaue- 
110), vérum etiam ea-partim abrogaterint, 
partim perfecerint ;,; &- ex quibus" omnis 
motum ὧς vitae ratio petenda. “Ὁ ^ ^ 
iV. Nam'inter vetus foedus per Mofen, 
& nouum per Chriftum percuffum , tanta dif- 
feréntis conltituenda eit, quanta inter vm- 
brtth'Corporis & ipfum corpus. Et cüm in 
doGtrima, ea etiam quae ad mores pertinet; 
ומב‎ in diuinis promiff&onibus, infignis diffe- 
rentiá agnofcenda. Adeo, vt vetere, ; ni(i 
qüatenus cum nouo confentiat, fepofito, in 
סטסת‎ 4616/0808 , duippe cum per hoc 
11180 מסת‎ immutaturt& inodo, fed omnitio = . 
tiquatum fuüérit. ^-^ ^ 7 ^. 0 

. Praefertim cum nouum foedus aeter- 
num fit, durarequé debeat vsque ad mundi 
fíném, nec vnquam ὙΠ} ἐσ 6 but -éeffa- 
tit aut éeílacürum fit, donec Domibnus Ie: 
fasnde- Coelis.deféendens- iterum 1: riós "vé- 
niat, viuos & mortuos iudicaturus,: 80 
qui id foedus receperunt & feruarunt vitae 
coeleftis, δὲ aeternae proemia, iis vero, qui 
yel'teiecerunt, vel rep non feruaruüht, 
morus etérnae poenás datufus. 5 7 
SN אש‎ ds) 50 ו‎ fd etus 


י 2 גו ,50 ' 


NY 


414. .P. Bod; Hiftoria Ψ ηἰεατίογαπι" - 
— :ל‎ Francisci Dauidis. 


.. VI. Interim Iefus eft quidem Chriftus fea 
Rex populi Dei, fed deftinatione tantum: 
cum ex omnium Prophetarum oraculis cer- 
tum fit, Chri(tum a Deo promiffum, nul- 
lum aliud regnum, quam terrenum,. & qua- 
le fupra dictum eft, habiturum. | 
VII. Vt.eiusmodi regnum ftatim habe 
ret, miffus fuit. lefus a. Deo. in. mundum. 
Sed quia noluerunt eum Iudaei, . quibus pro; 
miffus fuerat, quorum Rex efle debebat, 
recipere: poftquam ab iis contra Dei propo- 
fitum interemtus fuit, fu(tulit eum Deus sb 
Jis, & in locum tranítulit vbi tuto in Dei 
roteétione quiefcit ;.. hoc fiquidem eft eum 
Edere in coelis ad. dexteram Dei. | 


VIII, Ita ibi expe&tat is, donec fubiici- 
antur ipfi omnes inimici eius, vt ita rege 
num.fibi promiffum habeat, nibilque inte- 
rea agit. E | 


. IX. Non igitur Deus amplius dici.poteft, 
quemadmodum fortaffe, cum in mundo ver- 


faretur, poterat officii ratione; nam ab of- 
ficio, vt dictum eft, plane ceffat. 


X. 


in Tranfylu. Part. IT Cap. L. Se&. II. 355 
"ntitbefes Georgii: Blandratas. 


VI. Interim Iefus eft reuera Chtiftus, Teu 
Rex populi Dei. Regnum enim Chrifti illiug 
a Deo promi'fi non eft terrenum; fed coe- 
lefte futurum erat, vt nobis ipfe Iefus, ὅς 
eius Difcipuli diuina oracula interpretantes, 


₪ ל‎ | | - 
II. Vt autem ejusmodi regnum 16/08 re- 
ipfa obtineret: opus illi füit, ita Deo iuben- 
. te ac decernente, vt mortem crucis, fibi ex 
Dei propofito, a Judaeis, ad quos miíffus 
fuerat, inferendam, fubiret. Quo facto, a 
Deo ex mortuis excitatus, in ipfum verum 
fublimius coelum fublatus eft, vbi ad dex 
tram Dei fedet, hoc eft, poft ipfüm Deum 
füpremum, in vniuerfam, tum coeleftem , 
tum terreftrem Ecclefiam, poteftatem ob- 


tinet. 

V1iI. Itaque hac ratione regnum fibi pro- 
miffum adeptus, totam gubernat Ecclefiam, 
atque eodem tempore, praedita Dei potefta- 
te fibi communicata; & porro ipfo Deo au- 
.thore, fubiiciendis fibi inimicis fuis vacat; 
donec tandem ad vnum omnes debellauerit. 

IX. Deus igitur nunc fummopere dici po- 
téft: vtpote qui ex ordinatione Dei, officio 
fungatur omnium maximo, ac fumma diui- 
na poteítate, & in coelo & in terra, fit prae- 
dicatus, - Qm du x 


356  P.Bod, Hiftoria Vnitariorum; .. 
. Tbefes. Francisci: Dauidis. ... 


. X. Propter hanc eandem caufam turpiter 
errant, qui eum nunc abfentem adorant, 
quod non nifi diuina ratione fieri poteft; 
cum ne tum quidem , cum praefenserat , fine 
maxima Dei offenfione aliter, quam ciuili 
ὧς humana quadam ragione, adorari poffet... 


XI. Quare etiam nec illi feruire, nec cul- 
tum aliquem illi praeftare alia ratione, quam 
ei obediendo, eiusque praecepta feruando, 
aut poffumus, aut debemus. EE 
. XII. Neque etiam illi confidere, nii 
quatenus ea, quae nobis dixit, vera efle cre- 

amus ei; quae nobis Dei promifit nomine; 
accepturos nos firmiter 616 fperemus. 

. 111. Illum gutem inuocare, & auxilium 
eius & opem in noftris necefífitatibus implo- 
rare perinde eit, ac fi quis Mariam & ajios 
San&tos mortuos imploret; qui nec quod 
exaudiant preces noftras, nec quod aliquid 
nobis largiri poffint, vllum, ne minimum 
. quidem teftimonium habent. 

XIV. Sed nec ipfum etiam ita inuocare 

offumus, vt pro nobis Deum oret, vel no- 

is a Deo aliquid impetret, non magis, 
quam praedictos .Sanctos mortuos: non 
enim amplius inter Deum & nos , Mediatorig 
officio fungitur; nam quod fcriptum eft ean 


3a Traafylu. Part. I. 69.1.5988 7 
Antitbefes: Gegrgii- Dlondragac. 


X. Propter hanc eandem caufam . nune 
2bíens diuina ratione omnino adorandus eit; 
cum ante regnum acceptum, dum jn. terris 
agerer, . plus; quam. humana, & ciuili adora 
tione merito adoratus fuerit. Id quod qui 
non faciunt, turpitfime in ipfum Deum pec- 
capt. | 

XI. Quare etiam illi, tanquam Domino ὅς 
Deo noítro, nobis a fummo illo Deo confti- 
tuto, -etiam fuper nos pleniffime regnanti, 

feruire, & cultum exhibere tenemur. | 

XII Atque etiam tanquam in 60, qui 
fummum .bonum nobis, Deo approbante, 
jpfo aa exhibet, collocare. 0 


| XIII lllum autem inuocare, δὲ auxilium 
eius. & opem jn noftris neceffitatibus implo- 
rare perinde eft, ac fi quis ipfum Deum im- 
ploret; quippe quem certum eft Dei nomi- 
.ne 6% preces noftras exaudire, & omnia 
quae nobis funt opus, ipfum poffe largiri. 


XIV. Poffumus etiam ita ipfum inuocare, 
vt pro nobis Deum oret, vel a' Dee nobis 
aliquid impetret; fed tamen quaténus hifce 
loquendi modis, poteflatem, qnam habet no- 
bis fubneniendi, non a fe ipío, fed a. Deo 
jpfüm accepiffe, (fi quidem hoc fenfu di- 

| cit 


\ 


$58 -P.Bod, Hiftoria Vnitariorum: οἢ 
^ Thefes. Franiisci Dauidis. - 


adhuc pro nobis interpellare, nihil aliud libi 
vult, quam preces, quas dum hic erat, 
ro omnibus fidem ipfi habituris Deo obtu: 
it, efficaces etiam nunc effe in ipíius Dei 
confpe&tu. 0% \ 


XV. Porro eius Sacerdotium, ἢ modo 
Sacerdos vnquam fuit, tunc re ipfa finem 
habuit, cum in cruce exfpirauit; nec alia ra- 
tione eius oblatio nobis prodeft, 30: -סזק‎ 
666 poteft, quam propter ipfius oblatio- 
nis, quamuis iam tranfaCtae, efficaciam, 
quae perpetuo duret, propter quod etiam 
eius Sacerdotium perpetuum, et ipfe Sacer- 
dos in aeternum dicitur effe, et adhuc pec: 
cata noftra expiare «licubi fortaíle fcriptum 
e : e. ὁ 


1 


XVI. Quamobrem 1660 Chrifto in 'quieté 
fua placide verfari dimiffo, nihil nos ab eo 
nunc iuuari apud Deum vel credamus, vel cue 
remus; nifi quatenus hic inter: nos fuit, fa- 
lutis viam oftendit, & ad Deum accedendi 
' modum 


- 


in Tratfylu. Part. IT. Cap. I. Sect II. 349 
"fntitbefes Georgii. Blandratae, 


cit fcriptura Chriftum nunc pro nobis inter; 
pellare coram Deo ipfo) agnofcere velimus, 
Multo enim nunc excellentiore ratione in 
coelis inter nos et Deum Mediator eft, 
quarn in terris fuit. In terris Dei benignita- 
tem nobis annuntiauit, eumque pro nobis 
vere rogauit; in coelis vero tandem Dei be- 
nignitatem ipfe rmobis praefat, et quae a 
Deo in Ecclefiam fuam proficifcuntur, per 
ipfum cun&ta donantur. 

XV. Porro eius Sacerdotium "re ipfa ae- 
ternum eft, quo, ταῖς iure inauguratus eft, 
cur poft mortem crucis in Santa illa San-- 
&orum ingreffus, pro nobis coram Deo ap- 
paruit, vbi fui ipfius Deo fa&ta oblatio, non 
efficacia: tantum rei jam tranfactae, fed 
praeftanda potiffimum. virtute nobis prodeft, 
quatenus per eam oblationem fupremam po- 
teftatem 601 adeptus, quia iugiter noftra pec- 
cata expiare, et a poenis peccatorum noftro- 
rum pos conítanter et perpetuo liberare, 
apertiffime in facris litteris praedictum eft. 

XVI. Quamobrem cur eiusmodi Pontifi- 
cem habeamus in coelis, Dornini Dei prae- 
pofitum, qui femper viuens ad plenum fer- 
uare poteít, qui per ipfum accedunt ad 
Deum, eius praefenti ope ac poteftate con- | 
fifi, per ipfum Deo & Patri, modo preces = 

Bibl. Haganae Cl. V4. F. IT. Aa noftras 


260 P. Bod, Hiftoria Vnitariorum, 
Thefer. Francisci. Danidis. 


rsodum docuit, donec ad nos, regnum accep- 
turus, reuertendo, vere Chriftus Dei fiat, in 
hoc mundo perfonaliter praefens, nos Dei 
virtute foueat atque fuftentet. Interim ad De- 
um ipfum folum, nulla Chrifli praefente alia 
ope aut poteftate confifi perpetuo confugi- 


amus. ( 
Huc vosque Tbefes 


Thefes has fub nomine Pramcisci Dauidis 

a Blandrata publicatas, fuas nunquam agno- 
uit, imo etiam exílare ab alis audiuit. 
Abiit tamen in contemtum apud plerosque, 
qui 


(*) Harum XVI. Thefium meminit quoque Pe:- 
feuinus Se&. 111. cap. 7. vbi citat Thef. I. ἃ 
Xl. beic expreffas. Non longe ante vitae 
fuae finem jllas exaratas effe re&e coniicit 
Sandius in Biblietb. Antitrin. p. $6. ex ₪0 
quod in obíernationibus fuis, Thefibus Blan- 
dratae oppofitis, Obferu. ἐξ Tbefin 1 dg Filo — 
Dei diferte dicat, Chrifum lefum. conseptum dc 
Spiritu SanB&o , contra quam eft bic Thef. I. 

leíum Chriflum inuocandum & adorandum 
effe negauiffe Franciscum Deuidis certiffimum | 
εἴ: has tamen XVL Thefes fraude Blandro- = 
$a6, vt ait Au&or, compofitas, praecipuam 
fuiffe illius odii caufam, quo 5061013005 ipfos . 
An eum ferri legimus, tum ex 1060 Pe[Jeuini 
eitato , 





in Tranfylu. Part. 1I. Cap. 1. δεῖ. If, 56. 
Antitbefes Georgii. Blandratao, 


noftras afferre non intermittamus, donec 
ipfe de coelo veniens, ea efficacitate, qua 
|. jam Chriftus vere factus fibi fubiicere omnia 
poteft, corpora noftra vilia transformet, 
eaque corpori fuo gloriofo conformia red- 
at. 


? 


2 Mniitbefes. 


qui praefixum illis Francisci nomen cerne. 
bant, &  Bíendratae technas, Franciscum 
uodammodo fubuertere conantis, non as- 
equebantur. 


citato, tum ex aliis huic fimilibus colligi po» 
teft, Eius fiquidem a4/lipulatores non. tantum 
eontumeliofo | Semi- Iudaizantium — titule paffim 
tradu&os ל[‎ fed de fummo queque Salutis di- 
ferimine quod adiíturi fint, praeter. confuetudinem 
feuerius flatuiffe Socinianos , refert Zeltnerus in 
Hifloria rcana Crypto. Socinianismi Mitorpbini 
Tom. J, Cap. 11. $. XIII. p. 201. Quid ipfe 
Secinus, vt nunc de JBiandrata 6 8 
Tranfyluanis compluribus taceam , de eo fen- 
ferit; infra ad 6. XXVI. videri poteft. Νο- 
tabile fert de eiusdem fententia iudicium 
Job. Stoinius, alias Stotoríu:, Paftor Vnitario- 
rum Racouienfium facundisümus ,  ( Sandius 
l.c. p. 121.) in Praefat. ad librum Crellii 
Aaa de 


. 


— 


362. P. Bod, Hift. Vnitar. P. II. C. 15. 10 


de caufis mortis Chrifti, fb Ecclefia fcribit, 
adeoque falute aeterna excludi non tantum 5 
€  Paganos, [ed etiam ludaeos. CÓ Tuer, 
aliosque eorum fimiles > immo vero C ess; 
Chriflianismum profeffi el blaspBesmniae 18 
funt rei; vel adorationis δ inmocationis ipfius 
befles, quae fingula crimen laefae  Maieflatis re. 
[iae Domini 16/0 arguunt. Nec mitiori erga 
eum animo effe videtur Pal. Smalcius, dum 
affumta T beopbili INicolaidis larua in Refutatio: 
ne Tractatus Borcouii de miffione Miniffrorum 
Eccl. nece[Jaria Cap. VIII. p. 81. ait: Quoi 
Budnaeum £9 Franciscum. Dauidis noflrae [edat 
bomines appellas Borcouius , in. eo affe&ui potius, 
quam veritati patrocinari videtur. — Illi enims cum 
noflris perpetua fuit pugna, C9 tandem ctiam 
excommunicatus diem fuum obiit; Hic wero a nt 
Jiris plane pro impio babitus fuit, ₪ ₪ - 
Π05 pro fratre nofiro neminem eorum agnofcimu: 
qui Francisci: Dauidis fententiam fe&etur vel. de- 
fendat. Coníona his funt ea, quae idem 
Smalcius in Refutat. 'Thef. Franzii Disput. 1X. 
p. 298. fcribit: Pere fraterne tra&arunt, ἰη- 
quit , nofiri Franciscum Dauidis vsque ad ipfum 
agonem , quanquam eum Οὐ fratrem trallare nn 
tenebantur , qui in lefu Chrifli diuinitatem tom 
impie inwolabat , «t dicere non dubitaret, tantus 
peccatum e[Je, etim. inwocare, quantum eft , f 
Virgo Maria inuocetur. ) " ( — Quae tanta ἐπ- 
fictas (**) Magifiratti occafionem dedit, eum 
in carcerem , in quo ctiam. mertuus eff, וה‎ 
ciendi. 

(*) Illud fcribitur in Thefi XIII. 

(**) Gracchorum de feditione querela! 


trm Tope m 


Caetera dabit Fafciculus fequens. 


V. 


ν. 
א צ א 0 א ג‎ I, 
Modeftum Examen Obfervationis 


Re. J J CREMERI, 


In Pfalm. XXII: 2t. coll. Evangel. 30a. 
Cap. XIX: 81 -- 37. 


uae inferta eft Biblioth. Haganae Cia[f- 
₪ VI, Fafcic. I. 


US$ αν 


tut Sententia Vener. CnEgMERE, quae 
Obfervatione hac continetür, magna 

fefe probabilitatis fpecie commendet, ratio- 
nes tamen, quibus eadem innititur, uberio- 
rem lucem, plenioremque adfertionem, re- 
quirere videntur. Hanc defiderans, & ftu- 
Aa 3 dig 


$64. Anonymi, Exam. Obf. Rer. Cremeri 


dio veritatis indagandae unice ductus, pau- 
cula haec, quae fequuntur, in chartam con- 
jeci; non fane eo confilio, ut cogitata Syn- 
ergiftae mei cenforio calamo acriter per- 
ftringam, aut vana Eruditionis qualiscunque 
loriola inepte fuperbiam: fed, ut alii, ocu- 
os in Quaeftionem hanc penitius defigen- 
tes, remque ipfam, cum omnibus rei ad- 
jen&is, aequa judicii lance ponderantes, 
quid probabiliter dictum fit, ad uberiorem 
veritatis cognitionem candide profiteantur. 
His praemisfis, difficultates , quibus DoG. 
Cremeri fententia premi videtur, modefíte 
exponam. Veniamus igitur in rem ipfam. 


Κ᾽ 2. 


Nimirum, fi quid video, fententia illa 
huc redit. Mortem Confervatoris noftri 
oecisfimam aeque ac atrocisfimam , fuiffe omne 
pun&um, in quod poftrema molimina Ju- 
daeorum 704. XIX: gr. in Jefum vivum 
collineaverint, —— Simplex vero crurifra- 
ium, ad mortem celerrime accerfendam 
(quae communis fere eft Interpretum opi. 
nio) minime idoneum & fufficiens haberi 
poffe. —— Proin, exifítimandurn effe, quod 
fudaica ifta fupplicatio, Procuratori Caefa- 
ris facta, comprehenderit duas poenas; a* 
teram fumme dolorificam, puta crurifra- 
gium ג‎ 


ad Pf. XXII: 21. 6 Joa. XIX: 51-37. 365 | 


gium ; alteram vero lethiferam , fcilicet fübfe- 
quentem percus/ionem lateris gladio , vel lancea : 
atque hanc fecundam indigitari verbo ὀρθῶς 
σιν 9oa. XIX: 41. Cui opinioni confirman- 
dae advocantur mores Romanorum. —— 
Neutram vero harum poenarum, ob inter- 
cedentes Confilii Divini rationes fapientis- 
fimas, Filio Dei vivo infligendam fuiffe. 

Porro opinatur Vir Venerandus, ex hac 
demum  hypothefi praegnantisfimum Cel. 
VENEMAE argumentum pro Me:fia, mon pri- 
mario, fed fecundario P/alm. XXII. — fubjeilo, 
penitus infringi & everti poffe: quandoqui- 
dem inde patefcat, quod Mesfias omnino ἅς 
fapientisfime à Patre Judice flagitare potue- 
rit, vf. 21, ut animam fuam gladio, illamque 
Unicam. canina violentiae praeriperet , ne illam 
experiretur. 

Quam fententiam uberius adflruit, utpo- 
te à P/almiflica pbrafi , & contextu Sacro, tum 
Pfalmi, tum Evangelico - bartonico , vel privo 
Joanneo , minime alienam. 


$. 3. 


Relegamus jam veftigia, iisque preffe in- 
(iftamus; Mortem ocisfimam aeque ac atro- 
eisfimam Sofpitatoris noftri omne fuiffe 
pan&tum, in quod poftrema molimina Ju- 
daeorum .אלל‎ XIX: 3r. in Jefum vivum - 

Aa 4 colli- 


466" Anonymi, Exam. Obf. Rev. Cremeri, 


collineaverint ; ultro concesferim; licet non 
videam , quod fanéclionem divinam JDeut. 
XXI: 22, 23. in hoc negotio fpeCtaverint; 
Nulla faltem ejus mentio; folam Sabbathi 
ilius feftivam Religionem praetexere: con- 
fentit Vener. A. BuunT Befchbouw. Godgeleerdb. 
part. 4. $. 1069. At vero crurifragium mi- 
nime idoneum & fufficiens cenferi poffe me- 
| dium ad mortem celerrime accerfendam, 
ne quidem in corporibus , cruci affixis, de 

. eo equidem vehementer dubito. Violentam 
jllam contritionem nequaquam per fe e ve- 
סנקו‎ lethalem effe, facile crediderim; 
Nonne autem circumftantiae (ut vulgo di- 
citur) vel potius rei adjuncta variant rem? 
Expertisfimis & Celeberrimis Medicis per- 
fuafum eft, ut ab iisdem accepi, idque 
omnino naturae rei confentaneum, multum 
differre, quaenam fit temperies & conditio 
corporis humani, fana & integra, an 0601 
lata & luxata? quave ratione, quo in. 
ftrumento crurifragium peragatur, unico, 
aut pluribus iCtibus, leviore aut fortiore im. 
pulfu, majori an minori feveritate? Con. 
templemur jam homines in crucem actos, 
cogitemus quantum dira flagellatione, & in 
felicis ligni bajulatione perpesíi fueriat, 
quantopere fanguinis effufione, violenta 
membrorum diftentione, & partium nervo- 
farum  perforatione debilitati, defatigati, 
excir 


1 


Bd PE X XIE 21. 6 Joa. XIX: 31-37. 367 


excarnificati; addamus infuper, feroces 
miliges repetitis i&ctibus & fumma eum fae- 
vitia crurifragium illud. peregiffe; quod 
ipfam verbum κατέαξαν fubinnuit , quod & 
ex animi, qua erant Judaei, affectione, 
quorum impulfn feverius utique propter 
unum illum Jefum in hac caufa aCtum eft, 
colligere nobis licet; nonne hinc ultro 
confequitur, iftiusmodi hominibus e tali 
crurifragio omnino & confeftim moriendum 
fuiffe? nam in genibus vitalitatem' quandam 
ineffe non fine ratione arbitrabantur vete- 
res, tefle PLiNIo. XI. ἢ. N. Se. 103. ideo- . 
que genua erant conílringenda, ut tanto 
citius conficerentur, nec Judaei, fi quid vi- 
deo, fuae ipforum fententiae contrarii fuere, 


6 4. 


Sit ne igitur ratio aliqua, quae nos ca- 
Bat, ut ad alia divertamus, judicent Lecto- 
e$; Enimvero, fi crurifragium fuffecerit, 
ge altera vulneris lethalis inflictione nulla 
fogitandi necesfitas; —— Videamus tamen, 
quaenam ad hypothefin illam corroboran- 
dam adducantur ; Urget Vener. Au&tor ufum 
verbi digev, eoque in petitione Judaica pus. 
:]א‎ 31. ad necem cruciariorum refpici 
exiftimat, in hunc fenfum: Tollantur e me- 
dio, vel de viia. Verbum hoc ufurpari ad 

| .5 mortem 


568 Anonymi, Exam. Obf Rev. Cremeri 


mortem indigitandam, ubi nexus fermonis 
id requirit, non negaverim; —— Sed meae 
fententiae de mortifero omnino cturifragio 
id non repugnat; Et fane, de cruce erant 
tollendi, non vivi, fed mortui, at vero Ju- 
daei non videntur loco cit. ipfam necem, 
fed corporum fufpenforum, poftquam ex- 
fpiraffent , remotionem fpectaffe ; 5 
enim erat, ut Euangel. refert, ne corpora 
in cruce fufpenfa manerent; ——- ideo roga- 
bant, ut tollerentur, utique, de cruce; mu- 
tuus hic verborum refpettus, oportet peti- 
tionem fcopo petentium refpondere, proin . 
6: ipfa, quibus continetur, verba. 

Non potuit ergo Pilato fubolere, aliam 
eamque lethiferam poenam, poft peractum 
crurifragium, hac fupplicatione intendi; In 
hanc igitur poenam Procuratorem confen- 
fiffa, gratis fupponitur. 


$. 5. 


Sed videntur tamen, ex mente Auctoris, 
mores Romanorum tali conceptui favere, 
qui, ut ipfisfimis ejus verbis loquar, mifer- 
rimam vitam crucifixorum fuorum & im- 
manes eorum dolores cito abrupturi; —— 
eosdem gladio, vel lancea confodiebant, quin 
etiam fumo excitato nonnunquam fuffoca- 
bant; =-- quod teítimoniis quibusdam con- 

firmatur; 


hj 


ad Pf. X XII: 21. δ Joa. XIX: 31-37. 460 


Hoc quin a Romanis fa&titatum‏ : זטזבמדו6 
fit, nullus negaverit; de eo autem. non‏ 
quaeritur. Sed, an moris fuerit apud Ro-‏ 
manos, poenam poena cumulare, & íra&is‏ 
cruci afüxorum cruribus, etiam gladii vel .‏ 
jancearum immisfione , optatum durisfimi‏ 
füpplicii finem accelerare? ——- Ejuscemo-‏ 
di autem confuetudinis veftigia nusquam‏ 
deprehendi, & id ipfum Antiquitatum Ro-‏ 
manarum  peritisfimi candide profitentur.‏ 
Hac de re igitur Vener. Auctor me certio-‏ 
rem faciat ;‏ 

Téftem pofco, cui credi posfit; Non 
enim, quid conjiciamus, fed, quid idoneo 
Scriptoris loco approbari posfit, id demum 
expetitur. Quamprimum talis excitabitur 
teftis, afTentiar ultro. 


$. 6. 


| Potuiffent fane Judaei, fceleris Au&ores, 
iMfolitum excogitare, 66 per Pilatum, cui 
dóthimabantur, inferre. füupplicium, utpote 
quorum furor non magts regebatur legibus 
rBoribusve, quam fupplicia hominum, qui 
fervi poenae facti erant, quae pro diverfi- 
tate ingenii herorum, hoc eíl, eorum vel 
clementia, bonitateve, vel crudelitate va- 
ria fuerunt; in primis, in illo fupplicio Do- 
mini & Confervatoris noftri multa fingula- 
2 ria 


370 Anonymi, Exam. Obf. Rev. Cremeri 


tia fuerunt, quae in exemplum trahi non 
poffunt. Án vero Judaei tale quid perpetra- 
verint, de eo conítare deberet ex relatione 
Euangeliftarum; at! penes hos altum hac 
de re filentium | Memorant crurifragium 
allorüm, qui focii poenae erant, fed nihil 
de laterum percusfione quam perpesíi fue. 
rint; ecquid caufae eft, quod hanc non tan- 
gant, fi vere acciderit? praefertim, fi ad 
notas chara&teriíticas Mesfiae, quae fenten- 
iia eft Rever, Au&toris, omnino pertinuerit, 
ut non modo a crurifragio, verum & a 
confos(fione hac lethali immunis effet, ὅς 
utrique per mortem praeriperetur, indeque 
patefceret, illos, quos poena junxerat, cau- 
fam fublimem in fupplicio feparaffe. Cur 
igitur alterum referunt, alterum filentio 
premunt? abfit, ut in Judaeorum rationes 
referamus, quae ngn liquent. Omnibus rite 
perpenfis, quam maxime, ἢ quid video, 
exitimahdum, unum ilum e Militibus - 
' Praetorianis lateris D. Jefu percusfionem, 
fine Pilati jusfione, ὅς praecedanea Judaeo- 
rum poftulatione, quamvis non fine impiae 
gentis applaufu, ultro & petulanter perpe- 
11406 ; forte periculum facturus, animamne 
jam efflaverit, an Spiritus adhuc quicquam 
in ipfo refidui effet. | | 


$5 


ad Pf, XXII: 21. 6 Joa, XIX: 51-37. 1 
9 7. 


Videamus jam, an fortisfimum Celeb. 
Penemae argumentum, pro Mesfia ton prima- 
rio, fed fecundario Pf. XXII. fubjedo , absque 
hypothefi Rever. CREMERI retundi non pos- 
fi; Fundus illius argumenti eft is of. 2r, 
fcilicet; exiftimat Vir Clar. verba comm. 21. 
citat. Pfalmi hanc continere fupplicationem : 
Ne permittas , τ violenta morte occumbam , 
adeoque miferum ilum non directe fuam 
liberationem ex Morte , fed praefervationem ab 
ea expetere, ne in eam incidat ; unde colli- 
| git, verba haec in Mesfiam non ni(i fenfü 
remotiore quadrare, quandoquidem Chriftus 
vere gladium 80018 expertus, & violenta 
morte oppreffus fit: quod Davides hic di- 
reCte, & primo fenfu deprecatur. Cum ve- 
ro Rever. Cremerus profiteatur, fe jam pri- 
dem inclinaffe in eorum fententiam, quo- 
rum oculis in Pf. XXII. unus & folus ob- 
verfatur Mesfias, heic loci gloriofum illud 
obje&ctum fere videbatur ἐκλείπειν; nec ante 
umbrae evanuerunt, quam füpra memora- 
tüs conceptus de duplici poena fefe oggere- 
ret; Nam in notione praeripiendi, verbo 
הצילה‎ tribuenda, cum Celeb. enema ipfe 
non difcordabat; Immo, in hac notione 
omnis fere nodus, qui Cremerum no(ftrum 
conftrictum tenebat; 1n hanc notionem, to- 

58 


372 Anonymi, Exam. Obf. Rev. Cremeri 


tius ratiocinii vis & pondus, quam maxime 
recumbunt; Eítne vero haec notio fatis con- 
ftabilita, nec ulla lis hac de re movenda? 
Sic opinatur Vener. Au&ctor, hunc fenfum 
verbi urgens, praefertim ubi fequitur prae- 
pofitio Mem: ,, Immunis fit, inquit, ab 
ל‎ llo maio oportet, ex quo fibi ereptionem 
,, deprecatur." Non ferviam hypothefi, nec 
cum feditione difputabo; fed memini, me 
S. S. loca offendere, in quibus verbum hoc 
feq. praepofitione: liberationem denotat non 
tantum , quae immunitatem a malo praeftet ; 
fed & talem, quae noxam in falutem ver. 
tit, & homines, in calamitatum voragine 
demerfos, [4601518 cataftrophe, ex in- 
cumbente malorum oppresfione, potenter 
eripit. Ita ut uno alterove tefte fidem fa- 
ciam, Pf. LXIX: 15. eripe te e luto, € ne 
immergar; eripiar ab oforibus meis, €9 a pre- 
funditatibus aquarum ; qui tamen ipfe conque- 
rebatur vf. 3. demerger in coenum profundis 
fimum , ubi non efl confiftendi locus ; ingredier 
profunditates aquarum , £9 fluentum inundant 
abripit me; Eftne hic cogitandum de prae. 
reptione, vel, de liberatione non ex malo, 
fed ab eo? Addo Ezech. XXX1V: 27. quum fre- 
gero lora jugi ipforum, & eripuero eos e 
manu exigentium fervitutem ab ipfis; Uti- 
que illi in manum hoftium traditi erant, & 
durum fervitutis jugum portaverant; proin 

non 


ad Pf. XXII: 21. & Joa. XIX: 31-37. 1 


non immunitas ab hoc malo, fed liberatio 
ex illo promittitur. 

Quid multis? Celeb. Z'enema ipfe monet, 
verbum nofítrum de violenta 02000080, & 
vindicatione oppresfi ufurpari, & proprie no- 
tare excutere aliquid, 1n Comment. ad 36. 
rem. Vll: 10. Imo Clar. Scbultenfius nos do- 
cet, verbum hoc etiam ufurpari fenfu fo- 
renfi de liberatione ejus, qui culpa aliqua 
vel crimine conílrictus tenetur, in Com- 
meni. ad Proverb. XIX: 19. qui fane fenfus 
ἃ loco noftro non admodum alienus. Hanc 
ereptionis ideam, 11 hic teneamus , omnia 
plana, nullus nodus, nullus fcrupulus ; Even- 
tus refpondit, Mesfias enim omnibus malis 
ereptus e miferiarum barathro ad fummum 
gloriae mediatoriae faftigium per refurreétio- 
nem eveCtus eft; hujus liberationis fides 
ipfi data erat, hanc moribundus anhelare, 
hanc fümma cum parrhefia flagitare pote- 
rat. Gladius equidem hoc fenfu. metonymice 
accipimus, pro violento mortis fupplicio, 
quo Magiftratus, qui jus gladii habebat, in 
Mesfiam fevere animadverteret: atque fic 
a notione propria: paululum defleCtimus, 
fed hoc in caufa perpesfionum Chriíli S. 
Scriptoribus ufitatum 6/7 ; vid. Zacb. XIII: 7. 
quibus & ceteroquin gladii ufus Symboli- 
cus frequentatut; patet etiam me vocem 
canis collective accipere, & quidni? quan- 

, doqui- 


474 Anonymi, Exam. Óbf, Kev. Cretteri 


doquidem id exemplis non caret, vid. Pf. 
LXIX: 7, 15. & ejusmodi permutationes 
faepius occurrant. Sed, fi lubet inhaerere 
numero fingulari, referamus illum ad caput 
& ducem gentilium, in hoc negotio, Pila- 
tum feilicet, qui jus gladii habebat. 


$ 8. 


Verum fimus liberales , & demus 4 
lispet, notionem praereptionis & gladii heic 
tenendam effe, Mesfiamque füpplicem τον» 
gare, ut gladio praeriperetur, poffetne hoc 
referri ad perfosfionem lateris Chrifti Mor-. 
tui, quae lancea militis peracta eft? Hoc 
fane non alienum a perfona Mesfrae, nec ' 
adeo leviculum, ut attentionem non merea- 
tur. Enimvero Joannes Euangelifta rotum- 
de fatetur, hioc factum effe, ut impleretur 
Scriptura, 704. XIX: 34, 37. proin, ad ipfa 
Mesfiae xes«ne2. hoc fpe&tare; quare & tam 
graviter veritas facti hujus adferitur, ut de 
fmplemento vaticinii conílaret, loco cit. 
commat. 33. feqq., non quod folo hoc even- 
tu vaticinium impletum fuerit; illud fane, 
quin & crucifixionem ipfam comprehendat, 
nullatenus dubitandum; fed quod 6% hic 
eventus ad implementum vaticinii percinue- 
Tit, & Sp. S. eundem intenderit, huc locus 
citatus manifefle nos ducit; habet ergo 

4 צצונ\% | 


τὰ ΡΥ XXII: 21. & Joa XIX: 31:37) 37$ 


faum pondus, & noftra omnino intereft, 
ut factum illud attenta mente cogitemus, 
& diligenter perpendamus, oculos defigen- 
tes in fapientiae divinae, quae & hic. fefe 
produnt, admiranda veftigia. ת0106.‎ ! ut 
Mesfias, futurorum confcius, Joa. XVIII: 
4. praegnarntes fatis ob rationes, Patrem 
rogare potuerit, ne anima fua (ex hypo- 
thefi loquor. Viri Rever.) gladio obiicere- 
tar, quod. eventus comprobavit, & fimul 
al'eram .adneCtere petitionem: Et eripe uni- 
cam meam e wanu canis; refpiciens crurifra- 
gium , emblemati canis appofite junctum. 
At vero, his concesfis, nequaquam inde 
cenfequitur, quod Viro Rever. placet, ju- 
daeos confosfionem lethalem aeque ac cru- 
riftragium a Pretore Romano rogaíTe & im- 
petraffe, atque hanc praecife:confosfionem 
Mesftam reípexiífe; de crurifragio: conftat, 
fecus de confosfione; fufficit, Deum decre. 
ville, quid eventurum eflet, & Mesfiam, 
ippropinquante vitae termino, fufpiria fua 
ad eonfilii. Divini rationes, ἱρὴ cognitas, 
conformafle. Feítinandum erat Jehovaeh, 
id patientis auxilium, me ipfi crura frange- 
rentur, quod hoftium, fed ut latus ipfius 
poft obitum perfoderetur, quod Dei erar 
-onfilium. MEE LLL 


| . 6 9. RE 
Sed, non opus eft, ut hue deveniamus; 
Bibl. Huganae C). FI. F. II. Bb |o 


476 Anonymi, Exam. Ob Rev.Creróézi 


o ereptionem praefero, & datae interpre: 
Beni ^ ob rationes allatas, inhaereo, do. 
nec meliora edocear; Mesfias, morti, di 
risfimarum pasfionum termino Qum proxi 
mus, íciens fe omnia perfolvifle, felicem 
tantorum malorum exitum, vehementer .0- 
ptabat, qui vindicem Deum adeffe teftare- 
tur, & infecuta Exaltatione a fupremo Nu. 
mine coronaretur; hinc: Feffina Sebovab ad 
auxilium .meum! Eripe a. pladio animam meam! 
a canc unicatn meam! Haec ratio, haec cau. 
fa, cur Jehovaeh properandum ἄς feftinan. 
dum; Quacum fequentia vf. 22. ---- ar&is- 
fime & optime cohaerent, quae promisfioni- 
bus Mesfiae factis, & fpei, qua iisdem in: 
nitébatur, examus(íim refpondent. ! 

Favet nobis univerfa vaticinii feries ; Nec 
video, ecquam opem Contéxtus Sacer, tüm 
Pfalmi ,'.tum | Euangelico- barmonicus , vel pri- 
vus p onmmeus hypothefi Cremerianae  adfe- 
rat; Laborabunt fane in illo, qui Davidem 
fuum tueri volunt, ut bene obfervat Vir 
Vener. fed ipíi cauffam fuam agant; mea 
non 60; =-- Id folum contendo, me non 
perfpicere, quod, 62 quomodo memoratus 
nexus laudatae hypotheíi roborandae infer- 
vire posfit.. Ponamus, hypothefin illam wes 
07 alienam ἃ Pfalmiftae phrafi, םג‎ :]8 fpe- 

ata, vel a contextu Sacro, cum V. tum 
.א‎ Teilam., id quod oftendere Vir Vener. 
3 anni- 





i] ad Pf. XXII: 21. & Joa. XIX: 31-35. 57? 


Ἢ annititur: hoccine ad .perfuadendum fuffi- 
cit? cum certa & teítata res fit, phrafes, 
in fe fpe&atas, diverfimode faepenumero 

ofle accipi, quin & varios fenfus cum co- 

aerentia , prout nobis illa apparet, & pro 
diverfo conceptu, facile 016 conciliari, 
ita ut nihil remotum vel alienum ineffe vi- 
deatur; Verum, an non ulterius progre. 
diendum eít, & ratio fufficiens vel praeg- 
nans adferenda, cur hunc vel illum concep- 
tum aut fenfum loci prae alio adoptemus? 
immo ratio, quae hunc praecife fenfum 
exigat? 

Sed hanc Ego (quod pace Viri Do£tis- 
fimi dictum efto) etiamnum defidero, fal- 
tem oculis illa meis fe fubduxit ; quam fi 
Vener. Auctor uberiori luce colluftrare, & 
fortius adílringere velit, ultro cedam, ὅς 
veritati, quae fuprema mihi femper erit 
Diviniras, grata cum mentis. adfeCtione 
*€andide litabo. Ceterum ingeniofam, ὅς 
fpeciofam εἴς Viri Venerandi expofitio- 
nem, lectuque omnino dignam, lubens con- 
fiteor; Voto denique Clariff. hujus Biblio- 
thecae Editoris accedens, heic gradum fifto. 
'^-Tu, benevole Le&or, hanc qualemcun- 
que opellam aequi bonique, confulas. 


(*) Multerusm Deftorum gratiam bac. DifJertatione inibit 
Afmiciffimus €? Dotliffinus Zfnonymus , Criticumque 
Je prodit LenefHiffimum C9. placidum. NB. v 





"VI 


] א צ א 0 א ג 


DISSERTATIUNCULA 
A D 


Pflm LXXIEI 6 


tperam nullus luferim , fi ante, 
quam ipfa verba ,. Pf. LXXILE 6. 
כמטר על גז כרביבים זרזיף ארץ‎ Y 
Z4 exponere aggrediar, . naturalem 

^ eorum adfpe&Gtum , indicavero. 
Is vero ita fe habet: ארץ‎ ἢ כמטר על‎ Ti 


ΓΝ כרביבים על זרזיף‎ / cujusmodi etiam antea 


(verf. 3.) erat; ubi: הרים שלום לעם‎ we 
וגבעות בצדקרק‎ δὶς enim haec verba puto, ut 


CUIR 







X 





ad Palm. :אא‎ 6 | 9 


cum Aever. c. D. PAULI loquar, in Biblioth, 
Brem. Claf. 111. Fafc. L pag. 68. accipienda , ut 
ex utroque membro, quod alteri deeft , fubtrade 
intelligatur £9 repetatur. | Hoc fcil. pacto: 
ישאו הרים שלום לעם בצדקה וגבעות. שלום‎ 
בצרקה‎ Dy. Sed ad penfum noftrum. 


6 9. 


Quid Diliterum 13 fit! nemini jam ex τῶ 
ארץ‎ obfícurum 616 poteft. | Eft nempe terra 
(intelligo agrum f. campum , ut alibi faepius.) 
deme[Ja. Nam Radici t13 omnino 102615 no- 
tio metendi, demetendi, refecandi, ut Clariff. 
nofter scHuLTENSIUS in Comment. ad. Job. Y: 
20. וגז את ראשו‎ ₪ me[Juit caput. fuum, Íci- 
te, ex collat. cum 2 pro 225 i. q. 3 
docuit; hac claufula adje&a: Hane proprieta- 
> im τῷ Τ aperte praefert. quoque. derivatum à 
> Pro defeCtione graminis per.falcem, quae A- 
| Tabibus ze מגז‎ defe£tive pro ΠῚ vocita- 
fur. Silentio tamen involvere nequeo alium 
adbuc τῷ ארץ.‎ 11 confpettum, non minus ap- 
tum fortaffis & aptiffimum , quem faggerere 
pallet Rodix 52 (litera: 3. ex lege. τῶν גיכק‎ 
in 3 tranfeunte.) apud .frabes affervata fub 


₪ 7t à c . . ν᾽ - . . . » 

p pro 675 huncce nimirum: Sicca 

ἄνα arida terra. Excerpam ex cono, quan- 
Bb 3 cuIn , 


489 Anonymi Differtatio 


tum , huic imagini, fubferviet. — Habes ibi, 
Siccus €9 in fe contra&us fuit. (ex anditatee 
fcil., quae apud c1GcEJUM  ,>=ב(|‎ it. 8,3 
nec non $,5,&3J audit) Et inter derivata: 


= Siccus C9. in fe contra&ius homo; ὅδ᾽ tale 
habens manus i. e. Avarus. (In Arabico ef 

)--0--4-(| = Siccus manuum. — Qui enim 

large dat, ב-א | [כ--שב--)‎ Uvidus sane 

wm, dicitur.) Nec non $c foem. τῇ ΖΞ. 
zigidi ficciqne ligni Arcus, ut vix βεδὲ pfit. | 
Vcl ut crccEjus habet ὃ ΞΘ Tox! Aras 

ligne arido, qucm difficulter incurves. 


% + 


Non autem aequelucet, quid τὸ Ye tym 
in finu fuo gerat. 6306 tamen natales τί 
Ej, quod cum ABEN zig recte dixeris] 
ארבע אותיות אין ריע לה‎ quaurizerum fame 
gum.) aliunde repetas, quam à T73em. tert. 
rad. def. ΞΡ vel 2 raa. quie. Aw δὰ ἣὶ 

trumque in Cenmfar. Dugerai:. Pihhelg 

Phal. ex iequo- zdmirsere JUudur ipm 
$y3t nemo in dubium vocaverit. ΠΕΡΙ 66 
cumento effe poterit zeminum. Primum efto 
[9X2 uxde סנסנים‎ 6. VIE ἃ. à סם.‎ A. 

rerum 








ad Pfalm. LXXII: 6. 481 


terum erit. צעצע‎ unde צעצע'ם‎ » Chron. 
| HE ro. à צוע.‎ Nec eít, quod- dubites ex 
- τῷ זפזף‎ iterum, ad molliorem fc. adhaman- 

dam pronuntiationem , formatum. 10106 ]זרז‎ 
priori D in Jiteram liquidam ך‎ abeunte. Quo 
modo etiam babemus פרכב‎ 2200. 1 
4. ex 2222 à 2332 vel 209 ltem קרקע‎ 
Num. V: 17. ex קעקע‎ à קוע‎ vel קעע.‎ It. 
porro תרתק‎ i Reg. XXVIE 3o. ex תקתק‎ 
à תוק‎ vel תקק.‎ Denique אראל‎ 7ef. XXXIIE 
7. eX אלאל‎ ab אלל‎ vel Ow Nam [itera 
9 Jod in noftro זרזיף‎ exiftens, eft-tantum 


m. 'Iftud autem 2060 Hebraeis reddere nolle, 


uit aeflatem. In V. 
ὅς VII. 1. q. Conj. 1. Aut fi mavis 0160 אטן‎ ὃ 
m B b4 1s 


482 Anonymi Differtatio 


Is ita incipit? > 2.4! pl. (suo) aeftas aui 
pl «e idem fi) aeffivus 
CR XL Ciao idem, fed cum emphafi 
aeftas calida. Et paucis interjeétis , & e b 
Roa—A-a—-a) — partes meridiei — aeflivae. 
ἜΝ ₪ dies calida q———9 μ5,- 
idem cL—Lo 4-5 idem i iL5o A43 
dies (refinge nox) calida. Moxque iterum 
gi——— ^ qi 06/0016 in loco. conflitit. 
US) qiiae terra  atflate — gavifa 
ג-א‎ 2-0 5 0 terra hujustnodi. Ad ex- 
tremum, ne omnia corrodem 3-0 (Qo e 
terra tarde germinans; ὁ 


$ V. 


Non temere igitur, τὸ /זרזיף ארץ‎ conver- 
tere liceret, aefüivam ὅς quidem , ad vim 
fuae .Conjugationis, quae p ni cationem ad- 
auget intenditque, valde aeftivam , ac ut 
ita loqui liceat, aefHiviffimam terram... Quod 
enim, ope τῇ \ ; ff as die, ini QJ μ. 
node , in &-» eb meridie , rite adoptatum, 
ut jam vidimus. Habeatur adhuc Co - 
nubes αὐ να. Item. Gi Asa Ji ge 
pus aeftivum. Nec non CA a. J 5 
veftis aefiva. Cur iri τώ. סעטן ארץ‎ 
non dabis? 
| $. VI. 


— NE. MERE e הריס‎ 77 


. ad Pfalm. LXXII: 6. 393 


:ץצ ₪ 


Tali autem terrae , five ea fit 14, five n, 
cui fcil. Siccitas aefliva , quae y^p חרבני‎ Pfal. 


XXXIII. 4. incumbit, nihil profe&ó! falubri- 
us , quam p/uvid ; praefertim in Oriente; Ubi , ut 
verbis 1747. micHAELIS in Not. ad Praeled. 
ALowthiánas de Sacra Po£fi Hebraeorum , p. 23. 
(Edit. Oxon.) utar: ere )9 aeflate flante per 
aliquot dies Euro agri ita aduruntur , ut. vix 
quicquam virens fuperfit. Nam , bet tegen/ 
ut inquit PAULSENIUs in Lib.  Xiterbau bet ששכ‎ 
ecntánbet / pag. 24. {{ εἰπε ber. futneómften. 8 
von ber guudjtbarfeít δεὸ fanbeé. Ob rationes p. 
d. quas pandit PH. MiLLEeRUS T. 11. Lex. 
Botan. p. 741. Ícribens: πο ben fiegen זוע‎ 
dote ouberftDeiben eigen(t)appen of 2 
banígheben / imaarban be eene bient ont 
be ]וו‎ ber 3atrbe te ontbínben/ en be 
αἰδεῖε (8 cene aatbagtige ftof/ שומ‎ Dn 
ontmoet in 5pn£ opflimming/ bie nitet 0112 
וו‎ 5out of falpetet Bonnen genoemt 
ivogben / en beefe 00106 5pn. nuttig in. Det 
luerh ber groeijy. — Quodcunque difcrimen 
edam inter רביבים & מטר‎ admiferis? Nobis 
fane. minus perfpeéctum ἃς quod eft inter 


mw. & -מלקוט‎ v. gr. Jerem. V. 24. ubi: 
Non dicunt £n corde fno: Timeamus quar; %- 
ΒΡ 5 007 , 


— 


384 Anonymi Differtatio. 


hovam , Deum noflrun, qui dat pluviam ; (In 
Hebr. eft נשכם‎ quod'apud Mofen erac מטר‎ 
Deut. XI. 14.) nempe (fic fumo part. 4 vau, 
ἃ MASORETHIS circulo notatam). Σγ} 6 מלקוט‎ 
h. e. ut 201606 reddunt: ben. btoegen regen 
en Den. (paben regen/ im tempore fuo. 
Quod breviter, fed nervofe fatis 45א0[‎ KOR- 
TE; in fua Periegefi, pag. m. 275. his ver- 
, bisexplicat: ὅτιῦ- 9tegen Delft. המא ל‎ 6 ἐπ 

Sytb(t au ved)tec. acit 09 im Soctober obec eüovember/ 
anfángt au regnen; Gyat-SXeaen. aber )])/ menn. e$ 
bi$ (m be ]0נט)ל‎ ober 006 3u "fnfang bee ₪006 mit 
SKeaen 01) / nad) bem etta eín £anb bet ו‎ 
ndüet lícgt 018 bae ankte. — Niü ὅκ' δας ipfas 


pluviae fpecies, aut potius, ut 7026: lo- 
quuntur: Q,zJ κα (מטר החריף)‎ € 
Ce be ) (מטר הזיף‎ de quibus mupe- 
rus 4700106 luftrator, N1igBUBRIUs, Defcript. 
“ταῦ. p. 3. ita: 3Den  Deeft in be Detgage 
tige (tteeh ban Bet STanbfc)ap Semen eeueu 
regentpo / bien men Matter el Charif πο 

£n iocllie ín be ipie XDaanben Tamus, 4 

en Zilul, bat 18 gmtrent ban fet XDibbtu 
ban "(unp tot op Det. einbe ban epten 
bet/ en bus in 06 Dect(te XBaariben balt/ 


lpanneet be tegew boo) et Wanb Det nuts. | 


tigíte en ben ninoueten fet aengenagit: 
fie i$. *[n be Dribe eevfte XDaanben 201} 
Dn op bet. ftevhfte 5pn / en in 2Milul alletig? 
gmen, ו‎ (ρθε δεν ook bat f gen 

| tar 


— — A κ᾿ 


zd 0 \6רש]ע)כח‎ 888 


Mattár es Stif , bf-SDenten vegen / מ‎ 
in δὲ ההגמו‎ 038 balle / borb niet lan: 
ge buiren.. : Onbertufíthben beribagt men 
 ttw' be ἐξ bougtbaretem Φορ foe. lans 
get bese végen 18. . Sub vocabulo רכיביפט‎ fpe» 
. Cmn qómprehenderis? ; εὐ ὁ. | 


, 2 V. n ᾿ | f 
. 7. 
ic δ 2 ᾿ 


AR hic ,, nota finilitudinis quaedam, tantum 
fefe offert; Defcetidet Salomo nempe. Rex; 
cujus Inaugurationetn , Pfalmus,' celebrat ; ut 
cL..LowTH ait in Praele&. 4200. de facra Posfi 
Hebraeerfm pág. 434. Vel, Rex Me[fias, ut 
communis habet. Interpretum fententia. Nani 
agit hic :Pfalmus, fie fonant; verba DAcuseLHn 
in Bibl. Hebr. 4ccent. ad ἢ. 1. de flatu regni 
Chrifti tum gratige , fum gloriae: forfitgn inau- 
guratià Salomonls , qui Meffiae typum. gerebat , 
occafionem dedit hunc P/almum conficiendi. — Aut 
potius, me quidem ἢ audias, Uterque, . Salo- 
most typus, Meflias ut Zntitrypus.  Fruflra, 
enim, .fane!' laboratur de /emn/y "Myflico, 
antequam, de 2700710 & nativo fatis conítet.) 
sicuT pluvia ἐμ deme[Jam f. ficcam terram ; 
sICUT imbres (yerna videl. (9 aefliva; 6 
quod eodem tehdit ,. eft j τῷ ממ‎ 3e τῷ κοι. 
vé repetito, pro כמטר הביבים‎ pluvia imbri- 
um; ad exemplum τῷ גשם מטרות‎ Job. 
XXXVIL 6.) [uper aeflivam f. aeflivi[finam 

101- 


486  Anaonymi:Differtatio, 6 


sérrarà (pez ἐπεξήγησιν ἔοτι!] quod imprimis obti- 
net, = Clarisf. א1‎ 10 noftro: in Differt. 
de Lilia Saronitico, Emblemate Sponfse, ad 
Cant IE 1: -2 & loquar, quando vox, aut 
hrafís generalior per απο pecialiorem pro- 
pius determinatur, ut Pf. CXVI: τό. אני עברך‎ 
בן אמח‎ Ego fum fervus tuus, filius. ancillae 
1000 1. e. fervus tuus ὅς quidem non emptus 
^aut acquifitus, fed in domo tua natus. P/a/. 
XLVI 6. נהר פלגיו ישמחו עיר אלהים קדש‎ 
mov משכני‎ Fluvius , rivi ejus laetificabunt ur- 
bem. Dei, San&um habitaculorum Excelfi. i. e. 
"Urbem Dei, quae eft San&um habitaculo- 
rum Excelfi, vel urbem Dei, & in fpecie il 
Jam ejus partem quae eft San&tum habitaculo- 
rum Éxcelfi.) 


T. ANT U M! 


[01 


BIBLIOTHECA 


HAGANA 


HISTORICO-PHILOLOGICO- 
THEOLOGICA, 


IN 
CONTINVATIONEM 
BIBLIOTHECAE BREMENSIS 
NOVAE 
CONSTRVCTA. 





CLASSIS SEXTAE xr VLTIMAE, 
FASCICVLPS TERTIVS 
דב‎ FVLTIMP S. 


«906» «0090 «0050» «0090 «0490» «0660» «08500 ' 
AMSTELODAMI ₪ LVGDFNI BATAV. 
. . Sumptibus Bibliopolarum 
HENR. VIEROOT & JOA. גג‎ MAIR, 
MDCCLXXVIL 





. ,»" 
- . 
. "Ὁ יב תח‎ ( τ "X "a = 
P T o? L aU 3. V 
- . 
ו‎ r' . a | 
5c E 7 . 
-- BN T 
δὰ " LÀ 
- , , 
Y ^ . "Vox Sol. 
' 7 ^ ve. op 
. , » . 
.ו‎ FL 
Ae 4 PT eai 
“᾿ “νοὶ Ἢ C. “ . 
. - 77 3 τ» 
μ . 2,422 
v^ 1 ב‎ + . - 
27 M 0 . - ^. -— - 
AC. 1 * . 6 : $xse . 
- . Y . N 0 M , ν. c . 
9o . .ּ " . . 
5 " ^» 
Poi 
ו‎ -- 
- . 
2 + 
- - ר'ד‎ ue 
. «9 * . - 
- ד זז‎ ΜΝ “4 - - 
- ^L -c . 
1 6 / ( "m ) ! 7 
^ E 
. וי‎ 4 . g^ .. 
^" ,. זדו,.‎ . . - . δ 
᾿ » 4 . 
ent t Y NDA fi 
5 
* a . + P 
- 4a. 9 . 
. V . ^ cc 
. . Θ᾽ % . > 
e 2 / 
aom cmm 
. π΄ ,-- 9 
ἰδὲ Y . . 
. - . . M?" M7 
ει Ni . » . 4 . 
- M .' ι 1 - A " 
“ . * PLE 
2e. 9 Y 'ו,‎ δ . , . . 
t ] .. יהי‎ - 00 
-יע וי‎ - 
4) * 
» < . 
\ ₪ 
₪" : .., 1 
- * 
- בי‎ x - 
er / .5* 
T2 5 7 
- , Ὡς . "LS M 
% "E 
1 Ct 
Ww. | . ertt 
e ^ S ᾿ 3% 1 "EE 
HEN ' 
à 
/ e , M eM . . 
-Φ 
« . 4 - 


pne. 
חר‎ 
3 ς 

F^RM 





ΟΝ PE: C UEGMOSvV 


1/0 e Ny 0 08S 


 EASCICELI. TERIHD 
6 עץ‎ TI ΜΙ 


V EN Sun . . UN ι + .1 


σιν SISSE 3 EX TAE 


ago BT ΜΉ ΓΗ M, AE.» 


2 CIO 54d e ΗΝ t. ev. Φ wl - 
JY. זתד5ץ‎ 50D, dHifloriae Pnitariorum in 


s fan /yluonid Contintultio; : "pag. 587. f. 


ILiACOBI CREMIBI, + Refpon- 


Ue cot 


fum al' Examinatorem. Afnonymüm Juat 
- Obferuationis ad vs. . XXII. 21. & IoAN. 


OG XIX:91—37.7 7" ^ ^ — pag. 374. f. 
"HE ג גא ד דנ‎ SyRN Ebeacwffü Ὁ Bí. 


delphienfis in^ dmarica Septentrionali: ad 
Ecclefias Geneuenfem 7 Helueticas, ₪ 


. Harum RBSPONSORIAE. pag. 513. f- 


" 0 = 1. 


' να Ὁ | . 8 IV. 









Eibeüritrumohd editam ind‏ הקדה קז קרך 
,BELOTI BIBLIOTHECAM , ORIENT‏ 
בנע 7 
v. btc, ἢ in δα (à i? 1 "ἡ‏ 
τ. Index AUCTORUM, qui eam Symbelir Á‏ 
cquo ctm? müteria axi‏ , חונ בוו מ4 4 
Symbolde , ig lcidfes EP paginas , oli‏ 


fanis » indicantur. 





"» 


A totipellandus es officinfilime, 8.1... ᾷ 
CE quidem breaibus,: quam. Dibliotbecam bane 
7 d fasanam claudam. : Etenim bic ,-guem 1% 
[δ Indicibus Affe; eius Fafcicalug: ef. vl. 
mus, quo ifii finem impouo  , poftgdam totidem 
tbibuit Cla[Jcs &39 Fafciculos , quot. Bibliotheca 
remenfis Noua, ad cuius Continuationem condi-- 
| erat, compleBitur. ——— Quemadmodum | fin- 
aris beneuolentia , qua eamdem. excepit: Refpu- 
ica Litteraria, fingulares gratias poftulat , ita 
oque Viris DoGi[fimis, qui fuis eam exorna- 
nt Scriptis eruditis, neque in orgendo boc In- 
tuto iuuarunt, fiue Dei fauore adbuc in viuis 
at, fiue iam pie defun&is vel poft. eorum fume- 
,ו‎ fnagnas debeo gratias. Has itaque boc prae- 
Maine perfoluo. | Maiores autem C5 maximas 
^ ἢ *35 ^— De 


Deo O. M. , omnium bonorum fonti inexbauflo , 
quod ad abfoluendum boc inflitutum benigni[ime 
vitam viresque conce[Jerit , £9 boc opere binc inde 
Scientiae Veritatesque inprimis facrae excu[Jae ξδ᾽ 
promotae fint, erroribusque faepius feliciter ob- 
siam itum fit. = A4dfit porro numine [uo mibi om- 
sibusque, qui lnftituto renouando fauent, 
Viris DoGi[fimis , mibique Admici[fimis. — Nimi- 
rum in animum induxi Bibliothecae  Haganae 
fimile Inflitutum formare , &9 fub Titulo Symbo- 
larum Litterariarum Haganarum publicare, - 
cuius primus Fafciculus proxime adparebit, quim 
vltimum  Bibliotbecae Haganae  Fafciculum, fi 
moras neQit, forte praeveniet. --- Quod ]₪- 
pereft , ad. boc In[litutum nibil mibi exoptabilius 
e[je poterit , | quam ἢ gratiam | /fmici[imorum 
Virorum , 'qui me bucusque auxiliis fuis iusa- 
füht, Tetineam, | mouosque. Fautores , inueniam, 
id quod tnaximopere ab eorum fauore £9 amici- 
tia rogo, flagitoque. Scripfi Hagae Comitum | 
4. d. 17. Neu, 1777. tr s 


.CON- | 





I. 


PETRI ΒΟ ἢ, 
| HISTORIAE | 


VNITARIORVM 
YIN TRANSYLVANIA. 


PARTIS SECVNDAE. 
CAPVT.II | 


Tragoédia FRANCISCI DAVIDIS, ex Lit 
Jeris Vnitariorum Tran[yluanorum ad 1ACO- 
. BVM PALAEOLOGVM datis defumta, 


SECTIO L 


FAVSTI SOCINI ₪ G. BLANDRATAE 
fubdolae Disputationes, fraus, €9 infideli- 
tas erza F. DAVIDIS. $. XX —XXV, 


$- XX. lacobus Palaeologus ex Imperatoria: 
[ἄγρα )*( , Francisco homodoxus, fummuseius — 
Bibl, Haganae Cl. ΚΙ... Cc & 
(*) Anno 1585. 22. Martii Senex Romae ob . 
dogmata fua 601050105.  Sandii Bibl. 4fnii- 
Trinitariorum p. $8. 1100100666 rw. So- 
₪0. conf, p. 57. 58. 


488 P. Bod, Hiftoria Vnitariorum 


ὅς Blandratae amicus, in initio: harum tur 
barum Scbolae Claudiopolitanae ReGor, edidii 
'ractatum contra aduerfarios Franciscd , vbi 
caufam eius & doCtrinam tuetur, fub Tito. 
lo: Confutatio vera €9 folida ludicii Ecclefia- 
sum Polonicarum de caufa D. Francisci Dauidis, 
in quae(lione. de vera bominis I. Chrifli, fiii Dei 
viuentis, inuocatione , | dutbore Clarisfimo Pbie- 
fopho €9' Tbeologo, Doctore Iacebo Palaeologo. In 
hoc Tractatu, formales exhibet Litteras Mi- 
niftrorum in Jran/yluania Francisci partes 
tuentium ; quae, quoniam Cormoediam 4. 
iae, )5 1020 770007201," resque coguitu 
666127128ת‎ contineant, ne: toties allegare 
neceffe fit, prologo refciffo verbotenus hic 
inferi merentur. Ita ergo ibi ad Palaeoh- 
gum, non pridem e Tran/yluania difceden 
tem , verba faciunt: (*) | 


Litterae Fratrum (i. e. Pnitarlorum) 
. Tran[yluanorum. ad. Iacobum Pe- 
laeologum. 


Rem ab ouo repetere ideo fuperfedemns, 
quod tu paulo ante ingreffum malorum no: 
orum ex hoc regno difcefferis, & eorum, 
quae te praefente acta, facta & dicta funt, 
opume meminiffe potes. | 


$. XXI. 
> (*) Inter A&a de Francisco Dauidis edita , pag. 238 


jn Tranfylu. Part.IL. Cap. II. Sect.I, 389 


δὶ XXE C Re&isfinie^ vero- in' eo fentis, 
quod nollris malis primam. occafionem, ὅς 
tanti cafüs, tamque inopinati caufam,. ne. 
bulonis' '( 2000070100 ). cuiusdam: fpurciflimi 
foeda. Sodomifis: praebuerit;. Ex:eo fiquidem 
tempore , exulcerato:.erga bonum virum, vt 
intelleximus,: fuit :animo, cui putabat fa. 
Gutn fuuin impium imnotuiffe, vsque adeo ; 
vt 46068 illas, antea fibi non familiares fo. 
lum, fed δὲ amüiciílimas, vitra diuertere nol- 
let; fed hofpitium apad Ioannem 44dám, ho. 
minem ad ofénia fcelerum. & proditionum 
minifteria aptiafimum , eligeret. Acceflit ve 
ro ad lioc , fummà it D. Fraucisco.pietas., δὲ 
erga Miniftros verkatis epicbia, {(πεεικεια) 
quae impio & beo bomini. in. dies. exacuit 
furorem conceptum, - Nimirum, : quia Mi- 
niftros, veritati diuinae exocinrmeraüs emi- 
canti tenebris, viam fternere& fores patefa- 
cere fatapentibus, iuxta impium confilium 
impii hominís, & inflantiflimas petitiones, 
Principi affigendos, quo Doctoris libidini 
fieret fatis, & gratiam apud fuum Princi- 
pem 6% éiusmodi tyrafinidé erga pios fra- 
tres declarata iniret, nunquam voluit tra- 

dere, de quo ipfe tu 76676 intellezifü. 
$. XXII. Cum igitur ne hoc quidem con- 
fequi poffet, licet faepiffime tentaret, per 
litteras fuas hoc inculcans & frequenter oc- 
Cce2 — cinens ; 


- 


190 P. Bod, Hiftoria Vnitariommi ^ : 


cinens; Ecclefiam ton babituram pacem , nifi duo 
vel tres ex Miniflris, nouis imbutis opinionibus, 
Principi puniendi dederentur , quo in illis borren- 
dum [latueretur exemplum, €9' fic demum. de ve- 
ritate vlterius inquirenda omnibus fraenum = 
diceretur: accesfit & aliud, quo voluit aftu. 
tus & vafer ille animos Fratrum experiri. 
Communem que inflituendam Propbetiam | cen- 
fuit, vti nofti, cui tamen ipfe intereffe no- . 
luit, volens tacendo potius manere Philofo- 
phus, quam multa dicendo nihil dicere, 3 
res tandem multorum malorum, mater vel. 
vti exftitit. Nam cum proditores illi,. quos 
optime nofti , acerbiusate traCtarentur , &fu- 
am Phbilofopbiam afininam ruere, aut faltem 
vacillare viderent , excanduerunt. Ab eo 
ergo die coeperunt clancularia cogere con- 
filia, occultos congreffus inftituere, & v2 
rias in perniciem noftram moliri calumnias, 
fuppofititias in lucem edere nomine D. Francis 
2 befes , (quas tu, nifallor, vidifti,) eastan- 
dem in Antithefes cogere, ὅς fic paffim cir- 
cumferre. 
$. XXIII Interea D. Franciscus fentiens, 
fibi impios homines perniciem vndiquaque 
parare, nihil omifit quod ad fedandos furo 
res iitorum attineret, ad quod, vti (incerus 
erat, quaerebat occafiones, quemadmodum 
hoc ipfius ad Senem datae litterae , luce cl 
rius 


in Tranfylu. Part II. Cap. [I. Sect. I. 391 


rius meridiana teftantur , quibus Senem 
(Blandratam (ine dubio intelligunt) a peffimo 
propofito, (cuius iam non obfcura indicia. 
videre licebat) ὧς fanguinaria vindiGae libi- 
dine auocaret.: Quo quidem quantum effe. 
cerit, ex fequentibus patebit. Antequam 
igitur Senex manifeftum fe Dei, & Viri de 
Ecclefia & veritate bene meriti hoftem de- 
nunciaret, coepit veteratorie agere de qui- 
busdam conditionibus, quibus incautum, ad 
proponendum animum fuum fincerum & pu- 
rum, induceret; quibus quidem inconítan- 
tiffimus ille non ftetit, quemadmodum pau- 
lo poft irftelliges. Nam cum 200/00 ades- 
fet, qui Do&torem de omnibus , etiam pri- 
uatis ad menfam habitis collationibus , & 
amicis difputationibus, vti fcis, inuito fae- 
pius Domino 1776001200 habitis, certiorem red- 
deret; nec tamen mentem explicare pos- 
fent, quo paéto innouationis accufarent bo- 
num Virum, eo quod ipfe Auditor potius, 
quam Difputator eflet: (aliis interea, vti 
fcis, acerbiffime exagitantibus infauffum il- 
lum Fau[lum, facem tanti incendii). per lit» 
teras primum, deinde fuo aduentu coram 
coepit de conditionibus agere, quae tales 
erant, vt nullum inde periculunT metuen- 
dum effet. Sed latuit anguis in-herba, quas 
D. Franciicur, eo quo erat fido certe peto. 

66 8 re, 


49» P. Bod, Hiftoria Vnitariorum 


re, acceptauit. Eas DoGtor propofuit hoc 
modo: Dominus, inquit, Franciscus fcribat 
fundamentaliter de toto. negotio; re[pandeat Fav. 
flus; mittantur otraque Scripta ad. Fratres Pole 
10:5 videamus iudicia illorum, — Vbi omnia babe 
bimus, cogemus generalem Synodum, in qua +זן‎ 
gonentur otraque Seripta , ξδ΄ iudice tota Ec- 
clefia, ac qued magis approbatum fuerit 
cenfentaneum. verbo Dei, illud pro firmo & re 
to habeatur. 

$. XXIV. Conditiones has Dominus Fran. 
ciscus, prout erat acquisfimus, lubenter ac 
ceptauit; maxime, quia iudicio Ecclefiae 
rem Ííubmittendam Dottor promifit Et 
cum D. Franciscus valetudinarius effet, Far | 
fius ramen. vrfic, coegitque indefinenter bo- 
num: Virum, vt quam primum abfolueret. 
Laborabat in dies, quantum pro debilitate 
corporis licebat, vt voti faceret. Favfim 
compotem. Licet vero olfaceret.bonus Vit, 
fibi negotium effe cum homine vafro: nihi: 
lominus nolens Ecclefiae & veritati dece; 
in opere perficiendo pergebat. Vbi vero 
abfoluit, aliquid: morae interpoficum €» 
propter operis defcriprionem, Amanuenfi 
enim, cum. begotiis forenfibus Domini 1i! 
maioris ponderis occupatus effec, duo exem 
plaria tardiuscule defcribere potuit ; veritus - 
4i quidém D. Fratcitcus. ( quod & factum (a) 


in Tranfylu. Part. [T Cap. Il SectT. 993 


fet) 5e fuppriperernr no" fi . vnum 
duntaxat ekítaret,exemaplar, :duo conferibi 
voluit, Cuius rei teftes, .perfonae fide di- 
nae, funt. non, paucae. Abfolutis fcriptis, 
alterum exemplar. 220/00, qui faepius. dicere 
qonífueuerat, e son di[cendi, fed, docendi 
וק‎ éaufo- in. bas terrae, partes. eonce[Ji[]e , 
tradidit, hijs yerbis: Ecce babes mi- foule - 
feriptum , «ui , ora ;re/pondeas ex. manife[fo vere 
bo. Dei. fine lla, texgiverfatione ,— poflbabitis 
ןפוד‎ inanibusque  Syllogismis, 9 Sopbi(ficir 
Scbolafüicorum. Doctorum conjequentiis. . llle ea- 
pite" aperto promittit, omnia fideliter, "per- 
ב תאזה‎ 5  imtre paucos dies re[ponfurum 
e[Je , quippe: qui;nullius putabat eius refüta- 
tionem, = Sed .andi..quaglo, quid. fadum, fit! 
quaroprimum- ipfi capig.eiusmodi fcripti da- 
ta: fditi,.ám quo fincexd ὃς pure fuam 1n 6 
negotio D. Prandsw; mentem aperuiffet, 
nec..eiuamodi effec, quale ipfe forte 630 
 marat,:quippe «ulus vnico fplio, per inte». 
gras duas feptimangs fcriptitando, 4 vtà dae 
t2) Eitienati oftendit). vix refpondare;potuer 
zat! 555 41 n uU 0S! 

$. XXV. Poflbabita..refpondendi. pronine 
cia, wiolataque. de promitfiopis ; de omni- 
bus Blandratam certiorem facit; accufans;D, 
Franciscum cum fuis, ad Iudaismum pfaecipi- 
tes ruere, Chrifloque profligato Mofen in Ec- 
SITAM Cc 4 clefias 


4904 P. Bod, Hiftoria Vnitariorum 


clefias introducere velle, ac fimiles texere, 
in fan&tum viri propofitum - calumnias ag. 
greffus eft, Quo intelle&o Senex, putans fa- 
cinoris fui patrandi fe optimam nactum effe 
occafionem , ad remedia caufae fuae prola 
bitur, totumque negotium Principi comma- 
הסנת‎ Erat tunc Principifj[a, in tranfitu ver- 
fus JWáradinum, non procul ab vrbe Claudi 
poi, vno:videlicet milliari in itinere; ex 
uo Doctor eo diuertit, cohortem: füam 
raude doloque inftruit. li fuerunt. quos di- 
cit, quinquaginta Miniflri, Demetrius, Sie 
banus Eppelius, alter Stepbanus, Gc. Lucat 
ile Définus cum 00/70. 1118 totam rationem 
tractandi negotium aperit; Fau[loque ,. ex 
itinere vnius milliaris fupra Claudiopolim , iu- | 
bet- per litteras, vt fignificaret D. Fraw 
cisco, fe manifeftum eius hoftem apud Prin- - 
cipem declaraffe, ficque inopinato acie in- - 
firutta bellum indicit. od ipfum tamen 
— furdafter ille Dominus Zranciscus cum fuis 
celauit' tantisper , donec litterae Principis 
ad Senatum effent allatae , in quibus man- 
dabatur Senatui, vt Domino Francisco ab of- 
ficio docendi interdicerent, & fub cuftodia 
afferuarent, donec de eo aliter conítitueret 
P rinceps, + 


SECTIO 








C .--- 


in Tranfylu. Part. IT. Caj. IT. Sect. IT. 395 


SECTIO |] 


FRANCISCI DAVIDIS captiuitas, ל‎ 484 
Comitiorum Tbhorden[ium 94. April. babitorüm , 
in eiusdem caufa. $. XXVI — XXX. 


= $. XXVI. Redditae Litterae funt Iudici, 
Notario praefente. Sequenti vero die cogi 
Senatus debuit, quo infcio Iudex rem infue- 
tam & inauditam tentare non audebat; licet 
non expers huius proditionis, fed diffimu- 
lare volens. Interea redit domum Lucar, 
& ftatim ad aedes Soceri (is in le&to decum- - 
bebat, & amice cum 200/06 conferebat , 
ignarus tantae fraudis, ne dicam latrocinii - 
& perfidiae extremae) accedit, & coepit 
expoftulari de hac ingratitudine cum Fau- 
fte, quod dum ad menfam D.- Francisci. vi». 
dat, & in finu prope eius verfetur, calca- 
neum tamet fuftulerit contra ipfum. Ille fe 
diris deuouendo excufauit, & dixit, fe ni- 
hil horum intelligere. (*) Lucas contrain facie 
homini τοῖς, ac fignificauit praefto efle 
mandata Principis, quibus capi & in 6000- 
dia iubetur afleruari D. Franciscus. "Tunc 
primum volens: audiri Vir bonus, coepit 
obfecrare Lucam 7talico Sermone, ne ita ve- 
a || 06 5 | hemen- 
(*) At In tra&tatu contra Wujekium ait. Socinur, Fran- 
^. ciscum Dauidis a Minhiflris noflris re&e damna- 
εν tum, &haéreticum, imo plus quam haereticum 
.., iudicatum effe, Hic autem hypocritam agit. 


196 P. Bod, Hiftoria Vnitariorum 


hementer in fe inueheretur; (nofli enim i 
quam fit vehemens) fe enim contra offi 
cium boni Viri nihil admififfe. -Inter ha 
contentiones infelix D. Paftor dixit ad Fas 

um: baec ego iam dudum praefagiebam ; fei 
.quaefo recede binc, moli clamare, perfice quoi 
coepi (i. MEME 

Egreffus eft Fauffus, Lucamqu‏ ה 
foris praeftolatus eft. Is vbi D. Francisco ₪‏ 
tium Litterarum Principis fignificaílet, do:‏ 
mum .redire. voluit, Faufius in porta ipfum‏ 
opperiens, coepit vehementer fe excníare,‏ 
ὧς ftrenue contendere, .,fe nihil contra aff‏ 
cium boni Viri commififfe, nam fe manibus‏ 
pedibus obnixum furori Do&toris. Sed‏ :62 
ex acri accufatione falforum. Fratrum, qui‏ 
ambitione diuerforum officiorum habendo‏ 
rum flagrant, plane excoecatum.eífe, it,‏ 
vt ipfum pe audire quidem reGLius fuaden.‏ 
tem voluerit. Ita demum .irae habenas.fe‏ 
וז laxaffe, idque ideo, quod cum ipfe‏ 
fumtibus buc addu&ys e[Jet , €& munc eius otere‏ 
tur liberalitate: indignum e[Jet , ne mon pared‏ 
tanto Patrono. ἴῃ huius vero rei documen.‏ 
tum Litteras , J;alico fermone fcriptas, Not‏ 
rio legendas dedit, in quibus Doctor dal.‏ 
jum indicebat D. Francisco his verbis: dict‏ 
Francisco 5. te. ba&enus mon declara[]e coram‏ 
Principe, tne e[Je boflem eius $. fed. deinceps gn‏ 
eo 11€ babeat. Fratribus vero dices , *t in lr‏ 

. | | ἡ} 





in Tranfylu. Part. 1T. Cap. IT. δεέϊ, IT. 397 


ipfis negotio feruide pergant. lfta Italico erant 
confcripta fermone, Lucas nobis retulit. 
Negotium autem erat tale: falfas illas Tbe- 
Jets. quas tuo. adbuc tempore. fpar/erant. nomine 

D. Francisci, circumducebant per maria ὅδ᾽ per 
arida, quaerentes quibus imponerent. 

“δ XXVIII. Interea dum Franciscus captus 
alleruatur, finito prandio Luca; rurfus Soce- 
rum inuifit. Is quaerit, quid facto opus fit? 
Suafit ille negotium Ecclefiae manifeftan- 
dum, & cum Dominica inítaret dies, ἢ fie- 
ri poflet, fuggeftüm confícenderet, & ple- 
bem de caufa füae captiuitatis certiorem 
redderet , ne plebs mifera, cui tot annis 
praefuiffet, calumniis falforum Fratrum fe- 
duceretur, & ícandalizaretur in doctrina, 
Tunc quidem, vti Lucas retulit, non ac- 
quieuit illi, ipfe inde abiit. Sequenti die, 
quia.concioni Cratzeri 10107616 Lucas nole- 
bat, (ipfum enim doéturum putabat) a tem- 
plo abfuit. Circa meridiem in forum pro- 
dit; audit Dominufn Franciscum pro concio. 
ne dixiffe: / Quicquid mundus tandem molia- 
tur, tamen Deuin num e[Je, tot mundo: manid 
feflum fore. Sequenti mox die frequenriffi- 
inus xogitur Senatus, conueniunt Patres 
Confcripii, nouitate rei conílernati , quid 
confilii captent ignari. Deliguntur Viri pri- 
mores 44. Principem, qui intercedant, ἣν 

tud | ac 


308 P. Bod, Hiftoria Vnitariorum. 


hac ignominia tantum Virum, & Paftorem 
ipforum afficiat: verum Princeps non ac- 
quieuit, fed in cuftodia afferuari bonum Vi- 
rum iubet. 

(δ, XXIX. Superueniunt interea aliae /if- 
terae ,  arreflatoriae videlicet. &  compuljo- 
7006. Fit inquifitio terribilis , examinantur po: 
tiores Viri Ecclefiae, ciues appello, de Con- 
cione habita, in vtroque enim Templo 60- 
dem die docuerat mifer. Sed ne his quidem 
adhuc frangitur animus tanti athletae. In. 
ftabat feftum Diui Georgii, ad quod partia- 
lia Comitia indiéta erant D. Regnicolis tri- 
um Nationum. Eo plures, quam pro nume. 
ro conuocatorum, tum Nobilium, . quam 
plebeii ftatus & ordinis homines conueniunt, 
iubetur quoque Franciscus eo deferri; tran- 
fit Tbordam ,. qui locus defignatus Comitiis 
erat. Nobilitas, quibus Religio curae erat, 
conueniunt in vnum, deliberaturi, quid in 
cafu hoc ancipiti faciendum effet ; haud im- 
mnemores poenarum paulo ante in rebelle: 
declaratarum. Cun&tantes agunt omnia, fo: 
las in hac re preces, & fupplices Inftantiss 
fibi fupereffe putantes, cum Superintendent 
fuaderet, ne quisquam fui caufa tumukus 
Yetur; fe enim paratum effe pro ea, quam 
profiteretur, veritate omnia pacifci; (fot- 
fan pati) neque tamen temere ו‎ 

ve 





in Tranfylu. Part. II. Cap. 9 


velle opinionibus, fed 16611078 doCturo ex 
facris litterarum fundamentis, libenter. ces- 
furum. Accedit Nobilitas frequenti ad Prin- 
cipem legatione- Conantur flagrantem re- 
flinguere ignem; petunt obferuari conditio- 
nes, «& praepropere non effe faeuiendum 
in Virum bonum fuadent: interim Dodtore, 
Fauflo, Stephano, vtroque Demetrio, Eppelio, 
qui feptimana vna ante eo conuenerant, vt 
confultarent, non ceffantibus igni oleum ad- 
dere, & in contrarium Principem ab omni 
clementia abducere, Redit Nobilitas, nihil 
impetrat; nam omnia iam in contrarium 
fenfum abrepta erant, quod vehementer 
Nobilitatem commouit. 

6. XXX. Cum vero Princeps ex- acerbatos 
Nobilium animos animaduertiffet , ac tu. 
multum feditionemque futuram vereretur ; 
diftulit omne negotium in fequentis menfis 
primum, is /unius erat: noftrum cuique 
domum redeundi facultate data, 'commis- 
foque, vt fub priore cuftodia D. Franciscus 
afleruaretur. Quod vbi cognouiffent falfi 
Fratres, accefferunt Dotctorem, his verbis 
follicitantes: Clarisfime atque Excellentisfime 
Do&or, tua prudentia baclenus res. re&i[fime eft 
gubernata , nifi deinceps tuum. adfit (ludium , bic 
liberabitur. Tunc Do&tor in haec prorupit 
verba: Credite mibi, aus omnia bona amittam, 

aut 


4100 P. Bod, Hiftoria. Vnitariorum. . 


aut D. Franciscus mon liberabitur. Sed volens 
eos magis confirmare, addidit: aut ego tan- 
dem moriar, aut D. Franciscus πορ euadet. 
Dum haec aguntur, & omnes in procinctu 
funt, fuperuenit perfidiffimus ille Jegmues 
Addam δὲ nunciat, hoftes Do€toris, i. e. or- 
zitatis amatores. de. libertate Pa[loris fui iam 
Claudiopoli triumpbare. Tunc ili: א‎ ὃ. 
DoGor ! boc εἰ quod dicebamus. | Excan 
duit ille, & fumto pallio, importunus ad 
Principem prorumpit, omnia haec ei de- 
nunciat, accuratius cuftodiri poflulat, 6 
quisquam cum eo colloqui poffit. Impetrat 
a Principe Praetorianos milites decem, & 
Capitaneum vnum, .vt pro arbitrio fuo il- 
lum cuftodiri iubeat.  NaCtus Miniftrum. ad 
tantam fcelus peridoneum, qui accuratius, 
uam committi potuiffet, rem omnem ex 

equitur. ls mandata a Principe poftquam 

accepiffet , vt Dottori in omnibus morem 
gereret; ad Doctorem fe confert fummus 
Religionis Chriftianae hoftis, & quouis cru. 
delior carnifice, litterarum: aliquantulum 
peritus. Inftructus a Doctore, Praetorianos 
collocat ad domum ibidem adhuc Theorie 
milites ; prohibentur ab acceffu Fratres, vix 
pueri admittuntur, qui curent eum languen. 
tem & propriis viribus de 16600 furgere mi 
nime valentem, Sequenti die domum rede 
unt; 


- 5 ה‎ ac. 


e—— — 


in Tranfylu. Part. IT. Cap. IT. Sect. ITI. 40 


unt; excluduntur, proh dolor! a mifero Pa- 
rente liberi, Gener omnino non admittitur, 
vxor eiusdem magnis impetrata precibus vi- 
fendi Patrem venia, a militibus comitata, ad 
Patrem perraro ingredi poteft. Remouetur 
Medicus, vix. magnis precibus a Principe 
obtinetur, quo faltem "Ponfor vel Chirur- 
gus aliquis admittatur. Interim promitti- 
tur, Pfeudo- Fratribus ad rauim furentibus. 
Durauit cuftodia iflhaec per menfem inte» 
grum aut amplius, vsque ad praefixum diem, 
12. erat primus Junii. Dominus Framciscus: 
morbo colicae adeo debilitatur, vt iam loqui 
vix. poflet, propter Syncopes accidentia fre- 


SECTIO IIL 


= FRANCISCVS DAVIDIS ad Comitia ΑΙ 


. benfía ducitur. — Proce[Jus. iudicialis contra 
. eum in[lituitur. Eius accufatio. 1%- 
fenfio. $. XXXI - XLII. 


δ, XXXI. Inftabat iam dies, quo immo- 
landus erat; iubetur follenui cuftodia dedu- 
ci. "am vna feptimana ante hoftes defcen- 
derant 7lbam luliam; exfequuntur mandata 
quorum intererat. Infelix Paftor, vix la- 

chrymas 


401. P. Bod, Hiftoria Vaitatiorum : 


chrymas continemus! nec pedes, nec ma- 
nus reCte mouere valens, in currum femi- 
mortuus imponitur, tota fere ciuitate lachry. 
mis difceffum eius profequente, ipfo vix 
haec dicente: lam valete , non me amplius Οἱ» 
furi. . In tantum confumtus erat difficultate 
morbi, vt cum antea obefo effet corpore, 
folus Gener ipfüm in vlnas recipiens, in 
currum vsque alleuare & imponere potue. 
rit  Proceditur Tberdam vsque; ibi acces. 
furi Fratres, vix magnis precibus impetrant 
Petrus & Nicolaus, vt admittantur.  Incipie- 
bat iam tunc deliquium mentis pati propter 
concuffionem iilam currus, vsque adeo, vt 
non fperarent fuperuicturum in craílinum. 
Inde Enyedinum, vbi frequentes erant nun. 
dinae, appellunt; tertio demum 016 .8 
perueniunt. Afferuatur fub eadem cuftodia 
eo die; fequenti defertur in domum Praepe- 
, fiturae, & vix dum ex curru depofitus erat, 
Jubetur in Aulam induci, δὲ datur licentia, 
vt Miniftri, fi qui velint ipfum accedere, 
libere id facere poffint. 

6. XXXIL. Sed vix dimidiae horae mora 
interceffit, donec nimirum veftire fe pot 
fet; vrgetur ad ingreffum in concilium, [ἢ 
tanta rei celeritate, quos eligat, vt penes 
fe fint, reperit neminem; ed quod ante 
cum Fratribus conferre non potuerit. Re 

| nituntur - 


In T'ranfylu. Part. IT. Cap. II. Se&. IIT. 405 


nituntur cuncti; tandem Generum compel. 
Jat: 486, inquit, .Fili, tu eflo prae/To mi- 
δὲ; Deus , quem colo, €9 pro cuius verita- 
$e contendo, aderit mobis. Sed quis pro- 
Ecclefia, aut Ecclefiae nomine , ait, loque- 
dur?  Acclamant, id ipfum Generum  prae- 
flare debere. Reprehendit. ille eos grauiter, 
oftenditque indecorum effe, 0] qui £ccle- 
βαβα non e[Jet, vox Ecclefiae e[fe debeat: 
.eligendum D. Nicolaus & Petrum  O'ud- 
rium, le pro Socero facturum, quaecunque 
poflet, & deberet. Acquiefcunt confilio, 
& Deo vela committentes, vaftum pericu- / 
lorum mare ingrediuntur, atque in aulam 
Principis ingreffi, palatium illud ampliffi- 
mum 6 fuperbum, in quo prandere folet , 
afcenfu aegerrimo iam fuperant, ingrediun- 
turque, eos comitantibus vtrinque praeto» 
rianis militibus & Fratribus quibusdam, cal- 
cem Soceri Genero tenente, 200100881 ve- 
ro palatii limites fuperaffent: ecce adítat 
ingens hominum multitudo , quae ad 76- 
goediam hanc videndam confluxerat, vt 
paene portarentur ab iis; faCto tamen fpatio 
26661085, ad Tribunal, paulatim coarétati 
vtrinque a circumítantibus, penetrant; vbi 
mifer D. Franciscus ob longam aegritudi- 
nem, & afflictam corporis valetudinem va- 
cillantibus cruribus ftare 6036008 eft, donec 
Bibl. Haganae Cl. VI. F. 21.1 — Dd ות‎ 





| 404 P. Bod, Hiftoria Vnitariorum 


Illuftriffiuous Princeps compaífione motus; 
fubfellium illi dari iuffic. 

. XXXIII. Erat concilium illud primo 
uidem afpeCtu terribile, quale videri pos - 
et Romae; 166 Dominus adfuit illis, vt 
omnia contemnere potuerint,  llluftriffimus 
Princeps pro Maieítate fua folus fedebat, 
veluti pro Tribunali; cujus latera vtrinque 
cingebat 18 fynedrio Purpuratorum ordo; 
eos Equeílris, tandem NNobilitatis ad miíerias 
ipforum diiudicandas.accerfitae , non paruus 
ubfequebatur numerus; pauciores quidem 
ex his, qui ipforum effent Religionis, quam 

. pro numero adverfarum partium. Ex op 
pofito vero, quo circulus. conficeretur, à 
dextris, in triplici ordine accufatores ipfo 
rum , quorum caput & os 1100000123 
confederunt. A finiflris vero Hungaries/t 
Trinitarii, & ex Saxonicit Parochis non pau- 
ci fedes occuparant. Inter bas duas Pres — 
byterorum alas, ipfi apnguíto concluít angu 
10, a militibus Praetorianis cingebantur. 
Rebus fic difpofitis, Magnificus Zflesendt 
Kendi, Vir fummo ingenio, ὅς acri praed: 
tus judicio, Linguae vero facundia in vtro 
que idiomate , Larío videlicet & וקה‎ 
admirabilis ; & de litteris tam Graecis, quam — 
Latinis praeclare meritus,.is vox Principis 
erat, in hunc incipit fari modum: Princ* 
yis ftudium & alacritatem in defénGone ἔν 

| {1186} 


in Tranfylu. Part..II. Cap. IT. Sect. TIT, 404. 


triae; dehinc Legum cufítodiam folertem 
in Principe digniffimo, quibus poteft, breui 
fed tamen venufta commiendat oratione. 
Tandem fümta hinc tranfitione oftendit, 
quanto moerore. lll. Princeps affectus fit, 
cum intellexiffet, Schismata ἃς Sectiones in 
Religione, inauditasque innougtiones in 
dies in. hac Patria noítra oriri, & maxime 
ab eis, quorum intererat eiusmodi blasphe- 
mas in Deum & ih fanciffimum verbum 
eius compefcéere. Ne vero virus hoc' vite- 
rius ferperet, & peftifera do&trina errorum 
in hominum cordibus altiores radices age: 
ret, fedulo fe cauere voluiffe, velleque pro 
officio ; quae resetiam caufa fuiffet, quod D. 
Franciscum Dauidis haCtenus in cuftodia as- 
feruari voluiffet. Sed ne tumultuarie in ne- 
gotio procederetur, edictum velle :Celfitudie 
nem fuam, me quis loqui aufit, nifi interroga- 
22. Maec vero res, non paruum D. Fram- 
cisci amicis incuífit terrorem; verebantur 
enim, ne omnino indicta & inaudita caufa 
damnaretur mifer: fed mox fübjecit; bis 6< 
ceptis , qui fe 1nutuo accu/arunt. | ZEE 
. XXXIV. Quo fnito DoGor furrexit, ὅς 
vt a follenni proteftatione in haec verba or& 
refoluit : llluftrisáme Princeps, Clariflimi 
Senatores, Egregii ac Nobiles vniuerfi! . 
Proteftor coram Deo, Celfitudine Tua, ac 
pmnibus vobis, me coacte feciffe facereque 
Dd ἃ quod 


406 P. Bod, Hiftoria Vnitariorumi 


quod facio; ego enim Dominum Franciscut 
ab anno iam, aut vlterius monui, hortatus 
fum per litteras, ore tenus, imo 6 per 
Fratres ex profeffo ad ilum miífos, vt.ab 
bac innouatione ceífaret, aliosque compe: 
fceret ; fed meis monitis parere.noluit, Cum 
igitur in Ecclefia ifta pericula praeuiderem, 
confcientia adactus huic malo praeuenire 
coactus fum. Δα haec D. Franciscus anhe- 
105 vti potuit refpondit: Domine DoGor ! st 
mineris , te adbuc Wáradini in: Disputatione di- 
cere, nos argumenta aduerjariorum bac ration 
non foluere , fed eludere. Ex quo ego tempore , is 
gratíam tuam, — con[cientiam ineam captiuam tt- 
nui. 
Haec verba Zlexander Kendi, DoCtore ad. 
huc refpondere volente, interrupit, tali 
fermone: Tu vero audi Francisce Dauidis, 
certiffime ad lIlluftr. Principem perlatum 
eít, Te in Doürina innoua[Je, £9 blaspbema: 
contumelias in Deum (9. Filium eius Iefut Cbri- 
Alum in publicis concionibus pro fuggeftu iaGa[ft, 
60 boc per incertos rumores fua Celfitudo edoda 
eft , fed bi Fratres, Discipuli 69 cooperarii tui, 
( Pfeudo - fratres. digito oflendens) quibuscum in 
eodem coetu. verfatus es, in eadem docuifli Ec 
clefia, te apud Illuftri[f. Principem  detulerum , 

buius accufarunt innouationis. Nunc igitur 
Allufiziff. Princeps confesfionem tuam fuper 


€0, quod fuae relaum εἰς Celfitudini, a 


m‏ ₪ יה 


in Tranfylu. Part, IT. 0.11. לס).568.111‎ 


dire cupit, ne quis te inauditum damnari , 
queri merito po(lit. Hic D. Franciscus in 
pedes, quantum poterat, affurgit, & pro- 
pius, quo vsque permiffus eft ad Principem, 
quo exaudiri ab eo poffet, acceffit, ac ipfum 
fic alloquitur: Jllufiriffime Princeps, — vale- 
iudinem meam aegram. ἐδ fradaám vides; 
sanus  Áquidem — Domini tetigit me, —lin- 
guam ademit, וס‎ ego pro me roefpondere 
som po[fim, . concedatur Filio meo,  (Gene- 
rum capite oftendebat, manus enim amife- 
rat iam ) pro me loqui. Llaec Princef$s non 
intellexit, quod linguam infelix. D. Francis- 
cus voluere vix poflet; Generum, quid ve- 
Jit, quaerit, Exponit is petitionem Soceri 
fui; annuit ftatim Princeps; redeunt in íta- 
tionem fuam. 

Tunc Zlexander .Kendi, aperta charta qua» 
dam complicata quaeftiones ibi denotatas in 
hunc proponit modum; Quaereris D. Fran. 
citce. Dauidis primum: an boc pro concione di- 
xeris. — Cbriflum in precibus non e[Je. inuocan- 
dum? Ííecundo, qued, qui Chriflum inuocent, 
perinde peccent , ac β beatam Mariam, Petrum, 
Paulum, ts alios SanGos tnortuos imuocarent? 
Hic Do&Gtor adiecit aliquid de fcripto D. 
Francisci, an fateretur fuum effe? Ad haec 
mifer, quantum poterat coepit refpondere, 
fed non poterat a quoquam intelligi. Gener 
igitur, qui proximus ftabat, -auremque ori 
N Ddsg .  adhi- 


4.3  P.Bod, Hiftoria Vnitariorum 


adhibebat, ἄς rerum omnium iam antea 
perits, beneque edoctus fuerat, refpon. 


dit. 

(. XXXV. Primum, quod ad fcriptum 
atünet; quae mefira fum, ea mofira e[f 
son megamus , quae vero aliena, foire 
Womine circumduca fuerumt , ea meque mum 
wobií; vindicamus. — Sed neque fcriptum +, 
jud effe tale, quod nunc debeat deferidi, 
vel impugnari. Stare enim fe velle cottdi- 
tionibus vtrinque acceéptatis. Nam füb Iu- 
dice adhuc litem effe, necdum fibi refpón- 
fum effe, & exfpeClari cenfuram Ecclefiz- 
rum Peolonicarum ὅς noftrarum. Quod vero 
ad quaeftionem , inquit , meam attinet, 
(Soceri enim verba referebat) & quaefiti 
llluftriffimi Principis: Hic Doctor impatient 
Generi fermonis, iubet ipfummet D. Frar 
ciscum loqui, quo ipfiusmet verba & pro- 
nuntiata per iuratum Principis Secretarium 
annotarentur. Infelix rem aggreditur; fed 
cum non poflent illum audire, reddita ite- 
rum Genero facultas loquendi pro eo eft; 
pergitque. Quod, inquit, attinet ad Con- 
cionem habitam, ea haec fuit: Sumfi ter- 
tum ex Hiftoriae Euangelicae eamm. cap. 3. 
vbi defcribitur inuitatio Chrifti & Apoftolo- 
rum ad nupuas in Cana Galilaea celebratas, 
item defectus vini, nec non petitio matris 
Chritli, polttemo &dmonido Mariae ad = 

Y 


in Tranlylu. Part. I. Cap. II. Se&t. III. 409 


ulos Filii; vt videlicet quaecunque illis 
agiíter praeciperet, ea facerent., Ex his 
verbis tale concionis, meae defumfi argu. 
mentum: Quicungue cultus. diuini in verbo Dei 
non funt prazcepti ὅδ᾽ mandati , ii Deo grati e[fe 
non po[Junt. — Inwocatio Chrifli vera cordis fidu- 
cia. facienda, in: literis. Sacris nusquam .prae- 
cepta aut mandata a Deo reperisur. Ergo ea 
non poteft Deo e[Je grata. — ΕΝ 
Quod vero ad fecundum quaefitum perti- 
net, dixi: $i wero extra Scripturam Sacram 
commentis bumanis , &9 nofirae rationis. ductu , 
rationes imuocationis Chrifli, feu quomodo po[fit 
inuocari, rimari £9 fcrutari volumus: iisdem 
certe. rationibus £9 Sandos , tum viuo$, tuts 

aertuos inuocape po[Jumus. — | 
G..XXXVI. Haec dum dicit & Notarius 
annotat, Do&or farcaftico rifu fubinde in 
haec prorumpit verba: ad Iudaismum reditis , 
Domino Francisco fübmiffa, refpondente vo- 
ce, Domine DoGor., tu in eádem bac fuifti ante 
paucos annos femtentia.:. Interim. diéta Lucae 
confcribuntur , Alexander Kendi fubiecit : 
Intellexit llluftris&mus Princeps quid refpon. 
deas; εἰ vero verba aliquid a quaefito di- 
fcrepent; tamen fenfus idem eft. Ideo fua 
Cel(itudo dicit, fi negaffes haec te in publi- 
co dixiffe; quod hoc ex Scriptis tuis & vi- 
uis teftibus comprobaffet; (erant enim *זק‎ 
mores Ciues Claudiopolitani  & Studiofi, qui 
יי‎ 4 4 ' Cort- 


^ 


410 2.000, Hiftoria Vnitariorum 


Concionum Domini Francisci auditores erant, 
"bam luliam pro teftimonio ferendo co- 
01ב‎ ( . Reftat, quandoquidem fua Celfitudo 
. hoc non fcrutatur, fed neque fcire fatagit, 
verane fint haec, nec ne, δ doceatis baec 
noua non 7. 

. 1185 finitis Do&or affüurgit, ὅς  vermem 
confcientiae fuae prodit, ac in haec erum- 
pit verba: Dominus Franciscus dicit, me it 
eadem fuiffe fententia. — Ege vero dico (9 pro- 
teflor coram Deo, coram IlluftrifT. Principe, G8 
iota Ecclefia, me non fuiffe, neque vnquam 605. 
fenfiffe in boc > quin, fi vel dixi, vel fcripfi aB- 
quid in banc fententiam , nunc pro reuocato 
106071010 babere volo, fübiiciens, €9 tu fic fa- 
cies D. Francisce. Ad haec Gener maximó 
zelo, ex abrupto, son faciet , inquit; fem 
enim efk conflantia , | fed leuis viri, femd 
ronuntiata citra rationem — reuocare. — Ad 

aec fenex: Noli tu, perdes te €? ipfum. — Cui 
Lucas ex contemtu quafi: fiet tandem qued 
Deus volet. | 

(€. XXXVII. Interea inftat Do&tor, v 
Thefes legantur, (nam D. Franciscum inno- 
uatorem 6/6 probaturum , tam impreffis, 
quam fcriptis libris, vltro receperat) quaj 
ex Jcriptis €9. refponfo D. Francisci ad. fcriptum 
Fau[li fao, veteratorie, partim mutilato € de- 
jorto fcripti fenfu, partim transpofttis in. alium 
Jen[um vérbis, pártim falfo. citatis collegerat 

1 . fle 


in Tranfylu. Part. IT. Cap.HI. Sea. IIT. At t 


Incipiunt legere.. Gener interturbat , 'affir- 
mans nihil ad rem facete. Principem epi 
de veritate alterutrius affertionis nolle co. 
snofcere; fed anm nóua vel recepta fit' antea 
ifla ipforum  ajfertio , - id. demonftrari clle. . 
Contra Do&or affirmat, perneceffarium 6%- 
(6: 6 contra Gener negat, nifi conetur in 
 jnuidiam boni viri, amici ὧς Patris haec di- 
ci & pronuntiari. = Diu inter 608 dimicatum 
eft, Principe patienter eos tolerante, Ex- 
080016 tandetn Do&tor, minari incipit. Lu. 
. cas contra. furorem : eius exacuere nolens, 
forenfi plane geftu & vultu toruum intue- 
tur, hisque verbis eum compellat: Dotnine 
DoGor , ad tribunal Hlufiriimi Principis fTamus 
vterque > parce minis, Jed legibus δ᾽ iuflitia res. — 
agitur 5 eadem mibi pro te dicendi libertás con- 
ceditur, ac tibi pro te. Hic fenex volens: 
procedere longius, ab Zflexandro Kendi, סט‎ 
modeftius ageret, adrhonitus 6/5, tandem 
refedit, perrexerunt legendo quoad volue- 


nnt. ) . 
δ. XXXVIII. Cum veto abfoluiffert om- 
nia, quae volebant, dicere, 10016 Socerum 
füum Lucas fürgere, Principem fuppliciter 
erare, vt habita ratione primum fÍlrictiffi- 
:»ge captiuitatis, dein. etiam afflictae vale- 
tudinis, . in craftinum concederet defenfio- 
nem fuum differri; cum etiam in criminali- 
bus: 64008 concedatur tertius dies reo, ad 
, d 5 refpon- 


411." P;Bod, Hiftoria Vnitariorum 


zefpondendum .accufatopi, . praeterea, X 
tempus effluxiffet, inftabat enim duodecima 
jam hora; praeterea ipfos imparatos eífe, 
quippe quibus nec cum filis, nedum cum 
Miniftris colloquemdi copia fuiffet conceffa. 
Allürgit cohors. Pfeudo. Fratrum, acclamat. 
rem non debere differri nam illom tum. 
fuifle & debuiffe paratum exiftere, cum haec 
jn publicum fpargeret. E cbntra Luar alle 
abat, nil, antequam: mnmndata Illu(trifimi 
rincipis ad Senatum ,perferrentur de remo: 
uendo a docendi mypere Socero, ipfum pu: 
blicaffe. Sed pofteaquam, certior; effet fatus 
de voluntate Principia, cogétem fniífe, vitam 
di fcandali ergo , plebem. de inopinato & i 
aucito eigsmodi cafu, .degue: caufa captus - 
tionis commoenefacere.-., Coepit, eos. tanto 
magis furor exagitares. ita. νας fubfellis e 
furgentes, Demetrius , Eeljus , ὅς Giephunus ἵ᾽ 
16 Cumanys afinus, cum Doctore in sedium 
prorumperegts quos Diuino auxilio menda 
cii conuiciffet Lucas, (aderant enim prae. 
ter Iudicem, qui vt ipfe triginta accepere 
argenteos, omnes fere Sepgtores ,., 4005 9* 
€i fui tefles inuocabanr) ni(i pudore εἴα; | 
fi, fi.tamen pudere eos ροιει, obm* 
tuiffent, & in loca rediíffent fua. 10 
terim relegantur, dum. confultatur, aD p!? 
rogatio rei in craftinum 6006601 e 
flagivantes interim vt-qui accufatores P | 





- 








in 'T'ranfylu. Part. IT. ...כ‎ [Π.}}3 


fum effent, fimul egrederentur, ne iidem 
étiam ludices ipforam fierent; fed: non eft 
conceffum. Facta :confultatione -intromit- 
tuntur; conceditur dilatio, & libera quibus- 
uis:ad D, Franciscum commeandi facultas. 

$. XXXIX. Interim ex iis, qui interfue- 
runt confultationi, item ex relatione deli- 
berationis per Zflexandrum Kendi probuntia- 
ta intelleximus; quanta cum contentione 
obftiterint ipfius D. Francisci accufatores, ne 
in fequentem diem negotium differretur ; 
veriti fortaffe, quod accidit, ne ex 
Magnatibus, qui ipfius 60% 
plures intereflent huic negotio, qüos iam 
aduentare certum erat. Kedeunt in liofpi- 
tium quisque fuum, D. Franciscus in carce- 
rem:.deducitut, Conuenit turba. Fratrum, 
ancipiti cafu attoniti, & quid 000111 capi- 
ant m re tám perieulofa, ignari, aut quid 
in copimune confulant, plane imperiti. 
Languet tanto magis D. Franciscus; nullam 
 tàmen prae fe pufillanimitatem ferebat! Ac. 
cedunt Nobiles, [fcifcitantur de 080/86 fta- 
tu; fed^quid mifer referat? quem multa vo- 
lentem dicere, vox deferebat. Interim hor- 
tabatur fingulos me fcandalizarentur in fud 
cafu, etiamfi otcumbendum fibi effet: vifu- 
rum enim mundum, 6% reipfa eompertu- 
rum, onum effe Deum, qui folus bonore. diuino 
604 velit. INe tamen quispiam rerum impe- 
: ritus, 


414. Ῥ. Bod, Hiftoria Vnitariorum = 
ritus, & refragante confcientia fe fe fibi ad. 
jungeret in hoc vitae difcrimine; fed po-. 
tius paci, quantum quisque poffet falua con- - 
fcientia, confuleret, donec Dominus mitio: ' 
ra concederet tempora , collachrymantibus 
fubinde Fratribus,.fuadebat, ὅς toto eo die 
negotium conquieuit. 0 

$. XL. Illi vera, quibus negotium curae 
erat, libros tum fcriptos, tum impreffos 
conquifiuerunt, in quibus affertio DBlandratae 
& aliorum quorundam Pfeudo- Fratrum de 
vno £9 quidem [slo Deo vero Patre inuocando & 
colendo manifefte continebàtur. Imprimisque 
Do&toris Blandratae tale reperiunt argumen- 
tum: δὶ vlla vera adoratio €9 cultus Dei τα. 
feflatus fuit in Peteri. Teflamentos is a Cbri 
declaratus fuit in N. Teflamento. Sed Juli 
Dei Patris adoratio €$. cultus declaratus a. Cbri- 
ffo. Iob. 4. Ergo. Item, Catecbefin quandam 
Spfius, quam mediante Parurha in publica, 
feu Generali Synodo Radxotbini celebrata 
pronuntiari & publicari curauerat, in quà 
folum Deum Patrem inuocandum 6][? , clariffime 
habebatur. Item librum Sommeri contra Ce 
rolium publico Ecclefiae fuffragio approba 
tum, in quo quaerebatur: Quis inuocandus 
adorandus? & refpondebatur? Solus Deus 16 | 
ter, qui lucem babitat inacce[Jam. | Ac alios in. | 
numeros Scripturarum jocos, qui ante. 
oCctennium, quinquennium & vltra publice : 

| 4 


ו 
( 


in .ןל םג‎ II. Se&t. HIT. 41$ 


ta faerant , ante legem & edictum de inno- 

uatione. publicatum.  Dispofitis igitur omni- 

bus rebus, mane facto, hora citciter fepti- 

ma in femihorologio Palatium iterum ex 

mandato Prinojpis repetunt, viribus vsque 

adeo deficientibus, vt iam D. Franciscus am- 
lius incedere non poffet, fed a quatuor 
iniftris in fede portaretur.. — — 

XLI. Fatto igitur filentio & data copia 
loquendi, primum omnium eandem fibi de- 
fendendi libertatem dari, quae accufatori- 
bus ipfis data eft, contendunt, D. Francis- 
cus cum fuis. Sed, impari fpatio conceffum 
eft, & omnia ipforum dicta, producta, & 
teftimónia ítipulae aeftimatae paene funt. 
Nihilominus Principe follenniter falutato, 
& proteítatione fa&cta, procedunt. Cum igi- 
tur vti praemiíTum eft, Do&torem , accuía- 
torum ipforum caput,. fcriptis fuis impete- 
re coepiffent ; nulla alia ratione ipfa obuia- 
re potuit, quam quod vera fim; de Patre, 
fed on. de .Chriflo 3. Lucas vero particulam 
exclufiuam folus , vrgeret, ipfo Dottore 05+ 
mutefcente: filentium hac de re etiam ipfi 
impofitum; 6 vt pergeret, .commiffum. 
Progreditur ac omnia exponit, quae ad.de- 
fenfionem faciebant Soceri, Vbi vero abfol. 
uiffet, fcripta fimulque libros, quos citaue- 
rat, Cancellarius Illuftriffimi Principis ab ip- 
fo exegit. Quibus omnibus per. Lucam τὰ 

| τς um 


416 P. Bod, Hiftoria Vnitariorum 


fum depofitis, iubentur exire, vel educi 0% 
tius, diligenti per totam ciuitatem סק‎ 
cuftodia, nequis Sacerdotum aut Miniftro- | 
rum ipfius, vti putabatur, confefífionis 
elaberetur. Lucas contra acerrime inftat, 
vt accufatores Soceri tandem exeant; id: 
enim omnes omnium Gentium Leges, ritus, 
confuetudines, iura, ὅς conftitutiones iube- 
re. Refpondetur ab Zflexandro Kendi nomine 
Principis, ipforum praefentiam in trans- 
261006 huius negotii maxime defiderarti , re« 
quirique, cum ex alio quopiam negotiam 
totumr melius refciri non poffit, quam ex 
ipfis, quibufcum conuerfatus fit, inque ea 
dem Ecclefia docuerit. 

$. XLII. Antequam vero educerentur, D. 
Franciscus adhuc monet Doctorem, vt refi 
pifcat, δε ftet conditionibus fcripti: fe enim 
reCtiora monenti non 0617667016 fubfcribe- 
Te; expectet iudicium Ecclefiarum Pelenice 
rum ὃς Tranfyluanicarum , vti ipfemet propo: | 
fuiffet. Cui DoCtor: vise acquiescere. iud 
cio Ecclefiarum Polonicarum ? noftras non no 
minabat. Cui, D. Francisco refpondere cum : 
Ctante, refpondit Lucas: Ecclefiae noftrae , 
funt liberae, a fola libertate Regni & No: 
bilitatis pendentes, quae vti ex aliis Regnis 
non dependent, ita neque Religionis nofítrae 
Jibertas alio refpicere debet. Ad hoc Do€tor: 


22 Sile, fine illum pro. fe vefoundere 5; aut tu pnt 
Yd 


in Tranfyln. Part. II. Cap. IT. Sect; IIT. $95 


Ecclefía loqueris? Ipfo dicente: non pro Ec- 
clefia, fed pro fe & Socero loqui , adiecit 
Jlexander: moli, expea, won megligeris ₪ 
tu. Interea D. Franciscus 12061071 refpon- 
dit:: Ego me iudieio & cenfurae bonorum 
Virorum in. Polonia exiftentium fubmittam, 
dummodo manufcriptum transmittatur. Tum 
Doétor: neque amplus disputaremus 06 607  re- 
fpondit. D. Franciscus mortem praefentiens: 
Ego deinceps mom difputaturus fum. Tum 
Doctor acc]amat: optime! promittit Peloni- 
carum Ecclefiarum iudicio fe fubfcripturum: 
ipfi vero Poloni, trecentae videlicet Eccle« 
fiae confentiunt in: doctrina. 066 0 
Chrifto,: ac pulcherrimum fuperinde Dialo« 
gum confcripferunt, ex quo Ecclefia intel. 
liget. ipforum iudicium. Sed tamen, , 6ת‎ 
defuifle nos dicat quis, fcriptum eius mit. 
temus in Poloniam ,. vna cum fcriptis noftris; 
ἃ alatum inde iudicium, vna cum noflris . 
& ipfius prelo fubmittemus. : 


poo 
a 
x 


\ SECTIO 


418. P. Bod, Hiftoria Vnitariorum | 
SECTIO IV. . | 


P | 
Condemnatio FR. DAVIDIS. | Sententia pre- | 
nuntiatur. Statuta de Pitariis reliquis. 

$. XLIII — XLVI. | 


$. XLIII. Hoc finito educitur; iubentur 
& illi, qui eius effent Confeffionis , exire. 
Deliberatio durauit per integram horam & 
dimidiam , D. Francisco faepiffime dicente: 
Doleo, quod tel minimam fubfcriptionis fecerim 
mentionem ; & cum faepius hortaretur Gene- 
. rum, vt íngrederétur £9. recantaret. illa verbe, 
non eít intromiffus. Dum deliberatur, Ami 
61, qui frequentes manferant in palatio, 
exeunt, & clam Lucae fignificant, rem in 
fummo verfari periculo; nam cum fcripta . 
eflent verfata & ventilata, defenfio alicuius 
vifa eit ponderis. .Sed quo fe Princeps ἃ 
. Judices expedirent ὅς Conícientiam 1falue 
rent, horrendum & terribile accufatoribus 
noftris impofitum eft iuramentum fuper eo 
videlicet: Zfn ipfi fuerint participes ₪ con[ci ' 
buius innouationis €9' opinionis? demum, am fi 
blasphemia in Deum? 

Primus Doétor furgens iurauit hunc 18 
modum: Ego Georgius Blandrata fateor = 
ram Deo omnipotente, δὲ Filio eius. Domino 1 
4/71/00 , coram Santis Awgelis (δ 68802 Dei, 
אי‎ 


| In Tranfylu. Part. II. Cap. IL Se&.IV. 419 


we buius opiniouis. Francisci Dauidis in. nullo. e;s- 
fe, | nec fuilfe, participem ,..vel conjcium; affir- 
moque e[[e nouam, praeterea borreridam in Deum 

.& Filium eius blaspbemiam.. Sic alii confe- 

 quenter,, quorum numerus continebat xxv. 
circiter perfonas, 1006: quos Demetrius ille 
volens Do&torem fuperare, (mireris enim, 
quomodo certatim vnus pro alio iurare fa- 
tegerit) addidit,. fe. pre ea aetáte tum etbni- 
cog, tum: Sacros Sertpiores legi[Je, fed non ἱπεῖς 
diffe. im elusmodi borrendam. blaspheitiam ,— nifi 
aequaret Franciscuin Iuliano 2 ו‎ 
fultnine , מזשמוווק תב‎ defperabutidus ἐς vulncre 
crudum in aere. 140600 , confitendo Chriflum in 
buno tiodum: Vicifti tandem Galilaee. Hunc 
non abfimili orationé comitatus Ludeuicuf 
Mle Sgegedinus , homo . iam. decrepitus. . Ig 
volens fauorem Principis & aliorum capta- 
re, incipit: Fides [llufitilf. Princeps, videtque 
confe]]us clarisfimus,: quae mea fit aetat ; ab in- 
eunte igitur 64 nunguat péperci diuinis fimul ₪ 
noQurnis lucubrationibüs ,  asfiduisque Satrorum 
codicum leGionibus , pércurrl multoruti baeretico- 
rum damnatas opiniones £9 ex[ecrabiles errores: 
Sed ;buic . Franciici baerefi ftmilem me legere ton 
memini, fuper quo práemiífo modo horrén- 

dum praeftirtit juramentum, tu 

Poít haec Hungarienjes "Trinitarii iurare 
errexerunt ;. quorum ,פמט‎ (18 erat Paftor. 
cclefiae Riuulienfis, feu Nagy Bánya) cum 
Bibl. Haganae C; VI. F.I1J. — Ed ואשי‎ 


- 


הט 7 Titlotia‏ וק לג 


1 "onines "it^ débet D; -Frandsci fa&a 
confpititione Yuraffedt j, Volens fahdgre. con- 
fcientilm , - "adjecit! BHO meam" cotfcien- 
tap) ol 0 effe" ἘΣΤΙΝ 1 hieum 
nolo düocunqu: 6 óblig gab ''Fatéor' vero con 
Jcienijofe ," me 0 D. חל לת‎ 
damnare, 4 d am. adbuc. / ו‎ ' Di ufationis 
Wáradinae, cum μένε τῆ πὶ הוור‎ " Deum 
JYirazlis audietidum ל ד‎ -Pa- 
rem Chrift," exclifi *s a^ Dii fuit e Filum- 5 


euer e Sadum s üó. Ute explitife fiim -ne- 
: 0 "i implicite ἢ famen 


inhóu e £upi- Ys ל‎ o" git ceteri gra- 
2 p à "agfeluifet ab 


eis 
"pati Sis 21 'ánti ἣν - מב‎ 
Ex A is 0 ΠΣ 'nub-- 
0 e, fed' mun uoque הג‎ egdem | 
| 1 perfiftàrd' , ἡ nolentes" quippiam 
conis nd em committere" ΠΩ m 
fi nullam Je po[fe" Jerte. gefüram, affibi 
"TTándem 1 obilitas ks ὡς tuti parttüm 6 


fita 6 :qnae inis Pus p* 
lius. PES eo orando dm E 41 Ἢ 


ΠΩ ; giis ferie ἢ 1 etii àdurr- 
un 4& À de ὁ imet 2 0 

% mper. t Qe d prol 1 τῷ 

>; 197 ,confaquenter Mick T isi Kai 


Tisi‏ לו Principis, ₪02 ὡς,‏ מ 





in 1/1 Ῥάγας 156037 


tate. affirmans;- Doo Fra&cisci wpiwow na 14}. 
quam blaspbemagr. damnesit. 0 ss c 
C$. XLIV... His: abfolutis:intta. voeantur, 
vbi perueniffeat:in .coneilinm, ecce: aceu- 
fatores apud;Principem ünftant Tapgliciter , 
vt vitae D. 288801102 10606תת60.‎ welity..cum 
nondum cajfitaliter. au criminaliter pronun- 
tiatum eflet, fumto argumento . ex .dicto 
Chrifti &c. Interea Doctor fecedens ab eis 
rediit ad D: Frameiseum ; & eum complexu 
tenens, haec in aurem dicebat: Noli timere, 
efo inueniam statim apud. Prinzipetn. . Refpon- 
-dente D. Pra&cisco:, age , age, perge-yri coe- 
piti ;-. malti, amo: &- Princeps ipfe; ample- 
xum hunc.ofculum Judae interptetati, funt. 
- Regreditur Doctor ad fuos , qui pró gratia IYo- 
mino > Zranciyco.impetranda apad Principem 
inftabant, ᾿ Horum prolixam orationem. 171- 
Titarii Hungartenfes éxceperuny ; fanguinatia 
-planà oratiohe', fura ex praecepto — AMofis, 
dato: deinterfciendó - Propheta , :con- 
firmantes multis rationibus, omnino débere 
interfici! Dominüm :Zràánciscam , ::tanquam 
:blaspherhumy inter minando Principi in:hanc 
fementiam : Tp iPrincepi Illuflei fime , c/Todem 
viriusque tabulae, bodie ena; cun , eniuge , £$ 
Lilris , £9 omni gofleritáto, -sitanths 6 offitio 
nofiro ad tribunal treikendi Iudicis Iod Clnifüis, 
Auein. bic. blüypbemauit , f6"bunilviucpb. ןז‎ 
Quibus. auditis; ;Princepsofiué aitenuus iu- 
4 Ee 2 audita 


422 P. Bod, Hiftoria Vnitariorum : 


audita nouitate, fiue cóimotus impudenti 
inueGiua, vultum mutauit, ὅς  accerfito 
Alexandro tefpondere iusfit: fudit 11001 
Princeps oeftras vtriusque partis orationes; pre 
mittit igitur fua Celfitudo, fe daturum operam, 
vt oflemdat omnibus, [e impume tantum. [celui 
mos praetermififfe. "Tunc in D. Franciscum 
conuerfus dixit: 


Deliberatum. B 


Intellexit luflrisfimus Princeps totum. א‎ 
negotium , quomodo -Tu tui cerebri duB&u, ג‎ 
0 confenfu Ecclefiae, in banc Atbeam , exce 
«rabilem , & inauditam blaspbemiam proruperi; 
£9 contra. decreta Regni publicaueris , | innouaut- 
isque, Sua igitur Celfitude in. Te iuxta. demz- 
situm Tuum. (latuet exemplum , quod. eiiam. alio: 
ab eiurmodi . fanaticis  innouationibus — deterrtrt 
debeat. Interim im cuftodia llluftrisfimi Princi 
gis a[feruaberis , donec viterius de Te :cen[liiua- 
aur. . e. 

Hic iterum traditur militibus folus dedo. 
cendus, nemoque iam .amplius admittitur; 
imo & pileo eius diu inter praetorianos | 
fitatum: eft,.& pedibus calcitratus eft, ta» 
dem per Fratrem Nícodemitam eidem repor- 
. tatus. = Hic exitus eius fuit.: 
. $. XLV. Abdü&o itaque D. Framise, 
4itsander in haec erumpit verba: ₪7 
LL uU 

















in Tranfylu. Part II. Cap. II. Sect. IV. 425 


JDiis fauentibus, 7000 8 induflria fuae. Celfi- 
tudinis, δ Confiliariorum [uorum effe&ium eft, 
vt fcaturigo mefandae buius opinionis ob[iruGa 
Jit atque obturata: datura (δ operam. cadem ,. 
vt riuuli eius omnes. exficcentur. Quo dicto, 
compellauit Fratres: PFidiflis, quid cum capite 
veftro Francisco Dauidis fa&um eft. Eadem 
manebit poena .omnem, quicunque opinioni cius . 
damnatae .adbaerere  compertus fuerit, INunc 
igitur, fatemipni Chriftum efle Deum ado- 
randum?, Hic diu cun&tantur, & quid re- 
fpondeant, non. inueniunt. Tandem ex 
mutua cohortatione. in craftinum conantur 
dilationem petere ; tergiuerfando ad petitum 
non refpondent, .lterum repetit: Zlexander : 
Categerice inquam ,  refpondete 04 quaefitum. 
Tunc. Petrus ille Ouárius ait; amarisfima pro- 
fe&o. mors efl, fed vtique pofiponenda libertati 
confcientiae. ; Nondum haec epuntiata erant 
verba; confurgit tota Nobilitas, petit fup- 
plex negotium Minifirorum in pofterum 
diem prorogari, quod multi ignari huius 
rei & Confesfionis, D. Francisci, tanquam 
Superintendentem* cómitati funt, vifuri, 
quorfüm res 814080. Alias etiam quam 
plurimas o fgantes rationes, impetrant a 
Principe póftulatum, fide iubent pro omni- 
bus, neminetri ex Miniftris interea difcefTu- 
rum. Dant Fratres nomina Secretario Prin- 
cipis, ὅς ₪6 dimittuntur. 06/0 iam per- 

| Ee 3 cuífo 


424 2 Hiftorig Vnitáriorutn: 
cuffo "Paftore defcriberé "difperfionem- o- 
wum.: c200 03 00V os 

$. XLVI. Mane 'fa&o; 15 tertius erat mi. 
feriarum: "dié$, inprediuniér. in Palatium. 
Seriatiri ptoclamantur ; qui adfcripti erant. 
WVitimus Lua: aduocatür, 'igharus quid f2 
&um erat. Nam Fratres eo'ifcio' nomina 
Dottori dederant, pericülum'eudtaturi, [Π’ 
terrogatür,- (i quid haberet'dicére? Dixit 
quae potuit,^fe Secularet effe; Perform, 
igitur: legem -de jnnóuationeé; : Miniftros, 
nón fe"prefere. Sed obuiatüm :illi confe- 
חנ‎ eft.^ Lex eniti lata Ttatim eft emsmodi, 
videlicet: ' deinceps non ^ folum | Ecclefiaflicas, 
Jed etiam [éculares Perfonas eidem. poenae οὐ. 
02102 fore, qüicunóue ducem erroris B9 dam. 
natae dpinionis: 12: Franciscm | Jequéreiur. ἘΔ 
ftatim lege fertur," & gratiae Prineipis in- 
catcérandus' trgditjr ," donec Déum fuum 
cognofcat , G Principis! apptehendat gra 


. / 
. 


tiam. 
ן!:‎ 





ΩΣ SECTIO 





n Tranfylu. Part.II. Cap. IJ. SeCt, V. 425 
SEC T I O. V. 
BLANDRATA Symoden. Generalem: 2 


uei ertátur DEÉMÉTRIVS HV. 
" NYADL Ems Con(füuiiones in Con- .- 
/ סל‎ . Claudiopolitano. 14. Septem- 
bris habito. S. XLViL XLVIIL 


" XLVII. Pofthaec. !Blaudrata coegit Sy- 
0008 Generalem :Claudtepoli ad x. lulii 
iem = "vbi fere omnes Ecclefiatum: de סט‎ 
leo Miniftri conueniunt. . Commemorst  il- 
j"fenex, quomodo Principi promiferint, 
10d velint fibi confentire, & fic. eos ad 
Ibferiptionem cum iuramento cogit. Sed 
im fe nihil efficere minis animaduerteret : 
alicà quadam aftutia commotum Miniílro- 
im arimum fedare, & dolo illis imponere 
ititur, vt faltem. nomini illorum. babere, 
: Principi offerre posfit. Dat eis formam 
Ibferiptionis eam; quae quafi aliquid. con- 
itioni$'in fe habens, - leuamen ;:quoddam 
jnfci&ntiarum adferre Miniftris. videbatur, 
lirmans multis argumentis ,:non,eíle bo- 
1m cogere conícientias, cum alias liberae 
Te'débeant. Ea 119 Libris ,:*iuo .10= 
me fecundo Rege editis , fubferibant , ca-tamen 
nditione οἱ. Ἢ 4 qui. kd veritate. Doüri- 
Wt 4 


426 2.808, Hiftoria Vnitariorum . 


nae , posfint melius edoceri. "Miniftri non prae- 
cogitantes quid fubeflet doli, dant fua no- 
mjna, & articulis quatuor receptis, & Se. 
natoribus XXIV. in Confiflorium electis, di 
mittuntur. Superintendent per Fratrum fuf- 
fragia non eligitur; eo quod Demetrius fim- 
pliciter ab omnibus reticeretur. Cus Do- 
élor vt fua adimplere poffet promiffa, fuf- 
fragia interrumpit, ac Zmbrofium illum Ma- 
terum, qui propter ftuprum commiffum cum 
fuis ancillabus, publice a Fratribus quibus- 
dam aecufatus, & ab Ecclefia excommuni- 
catus eft Thordae, in Synodo, te praefente 
vti fcis, hominem callidum & vafrum fubor- 
dinat & ad Senatum nomine Principis mit 
tit.- llle legationem Senatui.refert, quafi 
Principis effet voluntas, vt qui in. Superin- 
tendentem eligeretur, idem Ecclefiae quo. 
que Claudiopolitanae praeficeretur. — Quod 
autem Demetrio Fratrum. fuffragia inferui- 
rent, falío referebat, cum tria aut ad fum: 
mum quatuor vix pro illo lata funt fuffra- 
בוק‎ ] ac vt eum Senatus recipere velit, no: 


mine 120610715 petebat, autboritateque Prin- | 


cipis mandabat. Tum quidem Senatus eum 
non recepit; at poítea recipere coactus eft. 
Demetrium enim. 20 fecum deduxit, & 
Prineipi nomine Ecclefiae totius commen. 
dauit;.& fic Princeps eum confirmauit, & 
Ecclefiae Claudiopolitanae inuitis ciuibus prae- 


in Tranfylu. Part.II. 630.11 Sect.IV. 427 


fecit, citra Miniftrorum confenfum. Et 6 
tanquam fur 69 latro aliunde afcendit, & in 
Superintendentem creatur. 

$. XLVIIIL. Paucis poft diebus Demetrius 
cogit Confiftorium 14. die GSepternbris 
Claudiopoli; eo nimirum nomine, vt de Ec- 
clefiaftica difciplina aliquid inftituatur. Con- 
ueniente Senatu praelegitur fcriptum, quod 
Demetrius, ex Blandratae confilio collegerat, 
in quo Paedobaptismus , coena €5 alia buminum 
esinmenta, ab Ecclefia iam diu. intermi[Ja reci- = 
pere. £9  obferuare iubentur. Senatores qui 
erant. ex Fratribus nil prorfus concludunt, 
60 quod vnica ex praele&tione omnia men- 
ce concipere non poflunt; fed vt ad fingu- 
los:eorum fcriptum praelectam mittatur, ἢ 
maturius de eo iudicium ferre posíinc, 
efflagitant. Placet confilium Demetrio & So- 
ciis. eius. Statuitur r. dies Nouembris, quo 
iterum Senatores conueniant. Interea tem- 
poris exemplaria ad eos cum litteris mittun- 
tur, Aduentante tandem die, conuenit ite- 
ram Senatus Claudiopolh, vbi difciplinae nul- 
la fit menduo: Sed Polonorum iudicium ipfis 
proponitur, & praelegitur; cui vt fubfcri- 
bant omnes ferio mandant cum gravi com- 
minatione. Ex Fratribus qui praecipui erant, 
videlicet Nicolaus Ztárainus & Petrus. O'uá- 
rius, annuunt ftatim & fubfcriptionem pro- 
mittunt, nec quicquam illis opponunt. Tres - 
Ee 5 τον 

/ 


07 שת‎ CHEEEE 7104 v 
05:07 arc ἔπ. 3p onen 
Jen צש: הד זו‎ «τρώσας ia ZIEEBE Doinbams 


bere--9— τς Jen:um immumicur. De: ad ἣν 
ttram 9 = וי-וי‎ doCearr. ma 
itis de "ἢ. גת‎ C'guntmr- demo le- 


t'tttitas pollicemur, 4 Volens 
1 וו‎ oflendere, qui 5nc ficha; & trz- 
ituros veritatis, ( Promiferar enim fe afr. 


furum, qui fint illi ) COpit eme: 1 
"f Ferien bhcecilaren; , die quae f. 
Potninica, quad: prolt. dojo non 
rn eum Uffendieulo, in tefimoninm הג‎ 


» 


tit aX 0 füit, & fic tandem dimir- 
Utitur, . 2 
\ 


TT Fratrum. Trav/ylusnorm,‏ ו" 
CAPVFT‏ . | 


H^ 





in אוה‎ 0 Id LS SetL.I.q25 


9. LT e^ - בק‎ »9* "Y v 
« ] {ι .. . ; QUY t 7 


“Ὁ A P V Tc IE ur 

1791 No o a 

2 "e 3 2 הו‎ 

32  MuBoris ad. Litteras. Fratrum 
- P'nitárioruin i in "Traüfyluania ; 16080 : 


0 ^ PALA£OLOGO mifjas. 


εὐν 


₪ 


DU "S ECT I O. Lo 
Mos FR. DAVIDIS 15. Nouenhrir 2. 
|. MDLXXIX. in^ זו‎ Deuenfi.. "nimus. ' 

A nitariorum Tran[/yluanorum erga illum. 
 Tudisium orum de > Baptismo, 
: BLAN DRATA. fataliter prit. 

Tn DE (S 
I XLIX. Volüimüs,, "iebuimus hit' for- 

males Tran/sluanorum iliud. aetatis. Jnitarió- 

rum inferere litteras, a lacobo Palacoljgo ea 
aetate editas; ne moderni, ea quae fcripfi- 
müs ,.a nobismet ipfis confinxifTe,; cm fpe- 
cie,queri posfint. Sunt (tamen, quae hic, 
majoris.luminis gratia addi merentur, , ἃς 
debent. | 

' Contigiffe nimirum Frangisci Dauidif con- 

demnationem Anno , Domini MD 
ג‎ 


428. Ῥ. Bod, Hiftoria Vnitariorum . 


2d füummum ex Fratribus qui tum aderant, 


inuenti funt, qui.fe oppofuerunt , & fub. 


Ícribere noluerunt;  Mattbaeus Pilleris, le . 


annes .J/duarbellyi, & 07005ת4‎ | Erdüdi , .. ceteri 
defecerunt. Reiicitur negotium:.ad Genera 
lem Synodum Claudiopoli-ad diem. Epipbani? 
gum indittam ,' vbi iudicio: Polenico praeleéto, 
omnes fere Miniflri, praeter paucos, [fub 
Ícripferunt. - Vix inuenti funt ex 250. deem 
€9 fex, aut decem 69 odo, qui nom fubfcri" 
berent. Illis filentium. imponitur, ne adíu- 
turam vsque Synodurmn doceant, donec m& 
ius de ipfis ftatuatur.  Eliguritur denue fe 
niores duodecim, qui manibus Bibliis impo 
fitis, cum iuramento quodam graui ad ἢ» 
delitatem Ecclefiae, a Demetrio reformatae, 
fefe obftringunt, nec quicquam de iis, quae 
in Confiftorio agerentur, cuiquam fe eliinr 
naturos pollicentur. llis pera&is,: volens 
iDemetrius oftendere, qui fint factiofi & tra 
ditores veritatis, ( promiferat enim fe often- 
furum, qui fint illi) cogit omnes Miniflses 
ad coenam  bucocllarem, die quae fequebatur 
Dominica; quod. prol: dolor! non pauco 
rum cum offendiculo, in teftimonium vnio 
nis &. confenfus fuit, 66 16 tandem dimit: 
tuntur 000078 | 
οὐκ \ uL s ב‎ Lo. 
Huc. vsque Scriptum Fratrum Tranfyluanorum. 
₪ אא‎ 


aT à] 


—--. Ans mill oon adim mattina rn. ἀν δ ate. 


in nunt Part. H. P ...תת‎ 


APVT Gus s 


. 2 ₪ . . 1 
aMldltamenta Auris ad Litteras. Fratrum 
^ Phnitarioruim i in dranfyluania, IACOBO — 


, PALAEOLOGO mi[Jas. 


0 


md SECTIO, I 


"Mars FR. DAVIDIS 15. Nouembris A. 
᾿ .MDLXXIX. in ree. Deuenfs. Zinhmus | 
»Piitarbrum lranfgluanorum erga illum. 
ו‎ eorum 86 8, Baptismo. 
ΒΚΑΝ DRATA. fataliter perit. 
08 XLIX ---1 


B 7 XLIX. Voluimüs, "debuimus hic for- 
males Tran/yluanorum 117115 aetatis. Znitario- 
rum inferere litteras, a lacobo 1201000080 eg 
jetate editas; ne moderni, ea quae fcripfi- 
müs, a nobismet ipfis confinxiffe,. cüm fpe- 
ze.queri posfint. Sunt tamen, quaé hic, 
majoris.luminis gratia addi merentur, . ac 

lebent. 
" ContigifTe nimirum Francisci Dauidis con- 
lemnationem Anno , Domini MDLAXIY., 
NS 


430 P. Bod, Hiftoria Vnitariorum | = | 
fub Principe CHRISTOPHORO 50. . 
'T HORI, accufante eum Georgio Blandra- | 
26: qui tamen in litteris Anno 1580. 10% ! 
Januarii Δα Iulia ad 1. Palaeologum datis, | 
fe immunem.ab accufationibus credi voluit. | 
Ita ergo in illis: Dominus Franciscus voluit (4) | 
lano primum refpondere Fauflo; deinde Tbefibur | 
meis. Summa eius. Do&rinae fuit; fepeliendum — 
e[[e Euangelium , €9 reuertendum ad Mofen, ad 
legem , ξδ᾽ ad circumcifionem. | P'oluit pluries tur- 
bare regnum , 65 fieri nouator , δ᾽ rebellis Regsi 
publici mandati. Dicebat, tantum. e[fe את‎ 
Chriflum , atque Mariam Virginem inuocare iu 
precibus. — . Mofen ξὃ Mofis. lineam e[Je re&am, 
Chri(lum autem Tefum 65 6105 doGrinam | indi- 
γεῦσαι.  ltaque llluftris(imus Princeps, cum 
ab aemulis D. Francisci , dum ego ג‎ 
JW'áradini intellexiffet: 10806 capi Dominum 
Franciscum ὅς detineri in eius, quibus habi- 
tabat, aedibus. Deinde r. 4unii duci. 7207. 
dam ad Synodum, vt difputaretur; & inde 
4lbam Iuliam die τ. Iulii vbi conuenerat to- 
tum Regnum, 66 erat magna omnium fre- 
quentia. Contentus erat ille ftare iudicio 
Ecclefiae Polonicae cum iuramento, & recan- 
tare, {1 illa aliter decreuiffet. erum tan- 
quam mouator € turbator Regni, fuit condem- 
natus, £9 mi[Tus Devam ad carcerem, obi 15. 
. ANouembris eff mortuus. Neque credas me tam 
J'ut]e commotum contra. eum propter Iefum pes 

גו | 


in Tranfylu: Part. IT. Cap. III. Sect.T. 411 


um. non inuocandam ἐπ precibus, quam profiter 
&mpias eius appendices. (5) D. 
Perfecit Biamdrata quod antea minatus 
erat. . Quam enim decimarum colle&tionetu 
ad D. Francdisemm pertinentium | interturba* 
rat, Ífcripferat ad Blandratam inter alia: Non 
puto te crudeliorem e[Je oelle in. me, quam Calui- 
nus fuit in Seruetum ; aut. in te defiderauerit 
olim effe .Caluinum. Cui ita refpondit», Nifi 
bas cogitationes iflorum dogmatum | depofüeris , 
de lefu Cbriflo non nomtnando Deo, de eo-nen 
inuocamdo im precibus, de eo mon colendo: C37. 
faciam vt in Comitiis Regni , vt innouator dam. 
meris 5 6&9. deinde disputabimus de dogmate, vter 
:עוקתל‎ fentias.(**)  FaCtum eft ita, & qui- 
dem iufto Dei iudicio: Franciscus enim. erat 
primus, qui peftilentisfimam Blandratae do- 
Grinam & admifit, & fouit, atque. publica- 
ui. [τὰ fructum laboris in fenectute habuit 
opprobriam, confafionem, ὅς mortem in 
carcere, ex pbrenefi propudiofam , .vtinam 
non & aeternam! = . MEN 
Exaudita. condemnatione 17000000: Daui- — 
dis: - Paulus Kárádi, praecipuus ea aetate 
Fhitariorum, quem in disputatione .Jfibana 
Rex Arbitrum ab eorum parte confítituerat, 
die. 9?* Nouembris eodem Anno 1579. litte- 
rag 


(*) Joc, Pslaeshgui in confutatione Iudicil Ezcl. 
Polonicarum. p. 233. . IEEE 
( **) lbidem pag. 233. 


43: .P. Bod, Hiftoria . Vnitariorumi οἱ 


x98. exgrauit -ad. Miniftros - Claudiopelitatei ; 
quos accufat proditionis, ignorantiae , malae 
eenícientiae. Blandratam - vocat :viperam, 
indodum, vafrum,; proditorem. << Socinum 
Jjalum infanum. Memorat. Thefes fub: no. 


mine: Francisci Dauidis effe confictas, & pet. ᾿ 


hominem vaferrimum, Z5bomam Gyarmatli, 
trium Thalerorum pretio emtum , 1η Eccle 
fiis diffeminatas, ' & ΄ Franciscum pro - veto 
Martyre habendum. Qualis Epiflolà fir illa 

rolixisfma ac fatis literata, apparet ex 
Prologo, vbi: Bafilium Lafliscum = Szatbmd- 
tiun Szamárium,. (*) Eppelium 60 - Mlium (Ὁ 
vocat... Verba iplius ita fnt: Paulus Kárddi 
τως, Jefu. Chrifli, :Paflor Ecclefiae Zemesud- 
yenfis: Demetrio Hunyadina: Superintendenti., Sw 


bano Bafilisco , | alteri: :Stepbano. Zamário ,. 46. 


Joanni: Eb - belio ,.... Minifirir | .Claudioprolitanir, 
Fratribus. Iudae Iscariotis S. D.- Ob prolizie 
tatem exhiberi non. poteft; ex proldgo t2 
xnen,.tota qualis fit, videri poteft. ( **) 
6. L. Quid Sacramenta' valeant, & que 
aeftimentur. pretio apud eos, qui Chriftiiu- 
ftitia. nolunt iuftificari, palam eft ex editis 
hac aetate libellis. 7.:Palaeologus .de Baptis- 
mate ita loquitur; Baptisma de quo loquuutür 
Euaugelia, ad nos ,. Filios. Teflamentorum €$ Fat 
mE derit 
(*) Szaár aínum , 28 autem «canem Lingui 
Hungarorum denotat, MIL 
(**) Ex Capitulo AYoenf. | 


in Tranfylu.Patt. IE Cap. III. ΒΈΦΣΙ. 455 


déris- Dei: non pertinere , docet liber fiofler de arz 
gumento boc. ).*-( . Sraniflaus Lubieniecius vo 
€at infanrilem errorem; qui diu fatis £9. $mpune 
οὐδὲ" ΟΡ ποῖ iluferit., . mullo *prorfus. diuinàe 
auctoritatis. fundamento nixus , € primaeuae ali- 
quot .faeculorum praxi contrárius extiterit inte« 
gro Capite τη. Hiftoria: Reformationis :Polonicae. 
de: Paedobaptismo = oppugnato, | expagnato, ₪ 
feieo tractat." : Vbi refert occafionem .Sg- 
nodi Venprouiemis : Anto 1565: die ro. Dis 
לוקו‎ faCtarn.,' qua: Paedobaptismus .eft . paz 
jeCbus; (s) "ἀπ᾽" alis afta! huc facientia: 
Rétecerant etiam in' ran/sluania Anno 578. 
iv: Synodo 'Thordenfi Baptismum. ex com: 
niii onfenfü. (***) ' Ad euitanda tdmeti 
Ícandala, & ne perfecutionibus. occafiones 
fubminiflrrentur, 1206[618 presfis conce- 
dunt, (****) Imo. Sommerus . LeGor .Claudio- 
politanus traCtatum. edidit de Baptismo: adulto 
zum, vbi demonfítrare conatur, ritum illam 
conueniífé aetati "Apoftolorum; fed ad alios 
Chriftianos fedüebtiaque tempora nofi per- 
tinere. Baptismum in Ecclefías Pnitariorum 
tandem reduxit Demeirius Hunyadi Superin- 
tendens, 

(*) Iac, Palacologus in confutatione-iudicii Eccl. 

Pol. p. 368. 
(**) Lubienieci | c, Libro III. Cap. 111. p. 175. 


177. 179. 
(***) Ex litteris Blandratae, apud 1. Palaeologum. 
37774, Cp. 190. 
V***) T übienieci |. c. pag. 19e. 


4η4 Ῥ, Bod, Hiftoria V nitatiorutti 


tendens, & quidem vt fieret in normite Ps 
tris, Filii, & Spiritus Sancti. ( *) 

δι LL Blandrata poftgnam. tot incendi 
excitaffet apud Tran/sluamos, in.contemtum 
abiit apud omnes fere ordines, δέ praeci- 
pue Vnitarios. Difcesfit tandem in Poh- 
niam Anno 1580..fimul. cum: Secimo, vbi 3 
fuo cognato, quem haeredem bonorum füe- 
rum Ícripferat, Apmo ,1582 fufocaus 
eft. (**) Secundum vero ajies Anno 1611. 
trucidatus. (555) Schisma vero inter Va- 
tarios durauit ad Annum 16948. quo Chrifim 
inwocare nolentes: ad comitia Définum eux? 
ti, certis Articulis,; a GEORGIO 0% 
KOTZI Seniore, Principe '"Lranfylmanie, 
alligat funt. )"***( | | 


(*) Vid. extra&um Diaetae | Défienfs A. 1638. * 
Concionibus Petri 100008601 p. 129. 
(**) Haneri Hiftoria Ecclef. p. 304. 
(***) Memorabilia “2. Caroli 101. 2 p. + 
(****) Vid. Exrractum Diaetae, Défienfis. 


SECTIO 








A 


in Tranfylu. Patt. II. Cap. IIT. Sect. IT. 435 
10ד50 אי‎ IL 


Superintendeates nitariorum. V. priores. 
= 6 5 יש‎ - 


6. LII. Mernorandi hic funt Superintenden- 
tes' Pnitariorum iftius aetatis, Fuit primus 
Franeiscus Dauidis , qui A. 1556. fuit Lutheri 
fententiae addictus, . cum fubícriberet:.Con- 
fesfióni de- Coena Domini tanquam .Paftor 
Ecclefiae Claudiepolitanae , δὲ Supetintendeng 
Ecclefiarum Chrifti: Nationis Hungarieae in 
Tranf'yluania. (*) . At paulo poft eam Con- 
fesfionem reliquit fimul cum Ecclefiis Hun- 
Baricis, adiunxitque. fe Reformatis cum 60- 
dem Superintendentis titulo, vt palam eft 
ex dedicatione Catechefeos ad IOANNEM. 
II. Regem Δ. 1566. Claudiopoli 601046. Tan- 
dem abduxit Blandrata ad fuam fententiam a 
Reformatis, faCtusque eft primus in Tran- 
Jyluánia, vti Praeco,.ita ὅς Superattendeng 
Écclefiarum , 55. Trinitatis Dogma abnegan- 
tiui, Ediderat opera varia in vtraque Re- | 
lieione. Contra Stawcarum ediderat fequen- 
tü titulo: Dialyfis fcripti Stancari contra pri-: 
mum articulum. Synodi Székienfis , qui de Do&ri-. 
^a controuertitur; Scripta per Franciseum 7% 

| - 014 is 

(*) Exitat ea Confesfio typis edits, . . ₪ 
Bibl, Haganae Cl. VI. F. 1. . Vf 


456 P. Bod, Hiftoria: Vnitariorum 


dis, impre[Jum Claudiopoli Tranfyluamiae א‎ 
Georgium Hoffareuium Anno 1555.  Poftquan 
Doé&trinam de SS. Trinitate abnegauit, plu 
rima edidit opera, tam Latina, quám Hun 
garica Lingua ab Anno 1567. Ex quibu: 
apparet, eum nullam, ne minimam quidem 
neglexiffe occafionem, peftiferam fuam pro 
pagandi DoCtrinam. Δα manus funt varii 
eius tunc editi Libelli, qui aeterno potiut 
funt involuendi filentio, quam hic figillatim 
enumerandi. Fuit Zranciscus Claudiopoli ori- 
undus,.Ciuis crepidarii Filius, artibus libe 
ralibus excultus, doctus, eloquens, facilis, 
Dialecticorum laqueis innutritus, captiofus, 
in Religione variabilis. Pofteris inconita 
tiae & vltionis diuimae exemplum. 

$. 1.111. CompaGto, machinationibus Blas 
dratae. Francisco in perpetuos carceres: artt 
eiusdem. Superintendens creatus eft. Demetriu 
Hunyadi, qui ex confilio Blandratae  Paedo 
baptismum, 1am diu intermiffum, & S. Ev 
cberifliam reduxit in Ecclefias Vnitariorun 
% 1579. edito libello de Difciplina Ecclefia 

ica. 

Tertius Zhitariorum in Tranfyluania. Super 
intendens fuit Georgius Enyedi, Gymnafii. Clau 
&iopolitani Moderator, ὧς Ecclefiae eiusden 
Paftor, Vir Latinae & Graecae Lingua 
peritus. Pofl fata editus eft Liber fub Ti 
£ulo: Explicafenes lorum. Veteris. ₪ ἔν 


Tranfylu. Part. 1I. Cap. HII. δε. IT. 437 


(lamenti, ex quibus Trinitatis Dogma | [labiliri 
"t. 4fudore Georgio Eniedino Superintendente 
clefaarum מז‎ Tran[yluania, num — Patrem 
um, 69 eius Filiun Iefum Chriflum per Spi- 
um SanQum profitentium. 1 Cor. 8. (*) Li- 

ber 


(Ὁ) (Geirgium | Enyedinum. Superintendentem Ec- 
clefiarum Vnitarlarum in Tranfyluania, & 
Qymnafii Claudiopolitani Moderatorem inno- 
tuiffe -À. 1587. ἃ obiiffe A. 1507. 28. No- 
uembr. in ipfo aetatis flore memorat quoque 
: Cbr. Sandius ἴῃ Bibliotbeca | fnii- Trinitariorum 
p. 93. ἃ poft eum 1. Fabricius Parte V, p. 
$1. Hifloriae Bibliotbecae Fabricianae. Prodie- 

. yat primum allegatum ab Au&ore opus Clag- 
diopoli in Tran/yluania in 410, quod ibidem 
. prohibitum ,; multaque eius exemplaria come 
 -'bufta effe, nefcio quo Au&ore, refert San- 
dius |. c. ldem poftea altera quoque vice 

" :eadem forma, ac ad imitationem editionis ori- 

ες ginalis Trenfyluanicae, cum qua fi. oh nume- 
' t0 linesrum, fütrimà faltem paginarum, quae 
> $n vtraque eít 441. conuenit, fime loci 8 
Anni mentione editum eft. 1% Belgio, ₪ 
enim typorum docet nitor, fine die C9 confule 
mendofisfisaa  exscufum e[f& ait -Guflauus Georgius 
Zeltmer in. Hifloria 470000 — Crspto - Socinismi 

' "Müerfinae. 4000600186 quondam. infefli. "Tom. I. 

:5 Cap. 11. pag. 508.  Praecife A; MDCLXX, 

"^: Greningae illud accidiffe, probe fibi conftare 
 alferit I. Fabricius , Qui exemplar feum ibi- 

'" dem, & eodem Anno, preló adhuc madidum 

" comparauit. - Vid. idem |, 6. 100 Bi. 
1% | £go 


* 


438 P. Bod, Hiltoría ות‎ : 


ber ifte- Enyedino defertur" Au&ori: at vero 
exftat Stephani Bafilit, Paftoris prímum Τῶν 


denfis; Glaudiopolitani ac:.tandem  Békéfiesjr 
MES. cum tit 


! 
4 


cum titulo: . Refpenfiones .perbreuss οἱ 

. כו‎ sons. obi 
Fabric. & poít eum Zeltnerus l. ₪ Differer 
tia dusrum edidonum illus :conferenti prim 
intuitu patet; dum Tranfyluapica & origini 
cur(uis impte(fa fit. litteris, fi titulos, loai» 
citata ;.& propofitiones verbaque notibiliori, 


| rotundis : characteribus defcripta, excipias [0 


Belgica: vero modo contrsrio haec tanum 


.curfluis; ^ illa. autem rotundis litterís fint (ζ΄. 
.preffa... Librum. perniciofum ,. δ᾽ ad. graeci 
> Seripwurae 8. : loca. ín alium fenfum. daerginó 
, deflinatum eum. secat meanoratus Zelrui ἰ, 


Tom. i..Cap.1.-$. XXVII, pag. 100. Βείαί 


, idem , de. boc. libro fqq. Cap. 11. $. XV. E» 


208.. Quanto in pretia Crypto - Sociniini 
fuerít, cum difputarent. Altorfi , fupra exit 
de. demopftratum eft, = quod non pigrati ftt 


ingentem eius, fua manu, defcribendi, ob * 


ritatem operis, duo lieet alphabeta cum ( 


^ midio. complexi, laborem fubire plane impi? 


Cuius etiam vfus valde frequens !!‏ ,תטס 
ו caufa procul dubio fuit , cur in litteris‏ 
Domine, ne quid inuidiae citatio mouere‏ 
au&oris faca fit mentio. (Fi&um nome‏ 
qus Épyedium indicare folebant, fuk M"‏ 
uius, ut C Fr. |Dauidis illis latebat fub n*‏ 
mine, Liberius Erasmus, ibid. p. 154.) Νῦν‏ 
que inflar oraculorum fcripturae di&orum ₪‏ 
lumnioías eius interpretationes inter Sod‏ 





L'ranfylu. Part. IT. Cap. IIT. Sect. 58 


Ga contra. Deut onum €5 Chriflum vnum. (*) 
e apparet ,. ftilum & polituram Eneiii, 
| vero efle Bafilii. Refutarunt eum, Be. 
Gus Szent- Kirdlyi in libro, cui titulus 

| | eft: 


.nos plerosque veteres baberi con(ueui(Te, in 
vulgus notum eít. Quanquam diffiteri neque- 
amus,. baud aequale omnes pretium ei fta- 
τε, & Ruarum praecipue in eo quaedam 
parum firma e(fe, notaffe, quae (ut addit) 
quia nihilominus 462080 : Seeinianorum arma 
putentur , caufam ipfam imperitis fufpsam τεά- 
dam. nterque haec illa potisimum, vbi lo- 
ca 00 Baptismo agentia v. g. Matth. XXVIII. 
contra Socinianorum confuetudinem, ὅς ha- 
&enus bene, de. Baptismo aquae explicat. 
Propter quae nominatim eum non obfcure 
 earpit Smalcius in Refut. Thefium Franzii 
Lisp. X. f. 318. vt alia taceamus, quae. faci- 
le ex Epi(t. F Socini ad eundem A. 1596. 
16. Sept. fcripta, colligi poffunt. —Recen: 
tiores; Vnitarios idem fentire, haud ita pri» 
dem litteris: proditum eft. Anonymus enirn 
uidam fcribit: der $yrr. 5, Gener ])66 ben 
tefltum-füpf Περι) unb iit fi) dm meis 
"fen mit bem Gnjebíno auf/ tvelcfet bep ben NB. 
Deutígen. Unitariíó (n feíner aroffen. eftime (ff. 
Nouut vero Monauii nomen, cui intetdum 
Patronymicum 277864 additum eít, ex allufio- 
ne ad Notisfimum (ín jeben Getimnanicae lin. 
guae accommodatum fluxiffe, .vel nobis haud 
monentibus , omnes intelligent. ) . 
'( Haner in Hiftoria y ad Ánnum.1519. 
$e / 


- 


Hiftoria. Vnitariorum. ἡ ᾿‏ ,2.300 כ 


eft: Pindicatio Locorum .ול‎ Tefü. aeternam 
Deitatem Filii. δ᾽ Sp. San&i,. "Myflériumque 
SS. Trinitatis confirmantium aduerfus Ger. | 
gium Enyedinum inflituta. Marburai /nno 1619. | 
recufae Hanouiae Δ. 1624. ἃ 14/7605 Teurbor ! 
nius in Academia Gieffana in zfnti - Enyedim | 
fuo. Α. 1658. (*) & alii varii. Idem Liber ἢ 
Patrio etiam prodiit fermone, quem 61 | 
rofeffo refutauit Stephanus Nwilas Méletai, 
oncionator  Aulicus Principis  Gabridi . 
Betblen, in fuo Speculo Trinitatis. Mor. : 
tuus eft. Enyedius 4. 1597. die 28. .אש‎ = 
bris , prout docent verfus fepulchrales, ; 
quos, flridenti licet auena modulatos, huc. 
transferre placet: : 


IDoGirinae exemplar , SanGorum regula morum 
Diuini interpres maximus atque foni: 

Kintiedius iacet bac fub mole Georgius , orbis 
Claudiacae Zntifles, Religionis apex. 

Vnius , terraeque maris, coelique profundi 
DoGor bic eximius, cultor eratque Dei. 


Gynnafi, 


( *) (Integer Libri titulus hic eft: 2fntí - חק‎ 

(o poflbumus, fiue cindicationes locorum. Sacrorum, 

tam in veteri, quam in πιο Teflamento occu 

rentium , C$ veram ac aeternam. Cbrifli Deite- 

pem inuiMe demonflrantium. | Gie[Jae Α. 165. 

in 4t. pot mottem Au&oris edidit שק‎ 
ddaberkornius.) 


in Tranfylu. Part. IL Cap. IIT. SeCt.IT. q4 y 


Gymnafiíi, Chriflique gregis moderator in ifla . 
δε, pius, felix, per duo lufira fuit, 

Mille (9 quingentos poft , Nonagefimus: annus 

^ "Implebat curfum feptimus ifle fuum. : 

Bis decies quater &$ poftquam lux moefla Nouembris 
> ,ואת‎ placida, sorte folutus , abiir. 

Fama, tuum nomenque vigent , femperque vigebunt 

Dui manet 2000 iellus , dum rotat aflra polus, (*) 


= Matth. Tor. 


Inuenta eít non ita pridem aenea Tabel- 
la, cui monumentum incifum, .aureisque 
litteris effigiatum vifitur. Ea nunc in in- 
flrutisfima — Cullegiá  Betbleniani — dlba- Nags- 
Emyedenfis. Bibliotbeca , iufo pretio acquifita 
conferuatur. Monumentum vero fequentis 
eft tenoris: | 


HIC SEPVLTVM IACET CORPVS 
ERVDITIONE INGENII SVBTILITA. 
TE ET PIETATE CLARISSIMI VIRI 
D. GEORGII ENYEDI SVPERINTEN- 
DENTIS ECCLESIARVM VNVM DE- 


15) Hoc Epitaphium legitur atiam in auería εἷς 
tuli parte operis antea memorati. 


Ff4 


34s P. Bod, Hifloria Vnitariore 


VM PATREM ET MEDIATORE? 
SVM PROFITENTIVM ET PAST 
VRBIS CLAVDIOPOLITANJE£ QVI 
LAM PER SEXENNIVM ECCLI 
PARITER SEX ANNISFIDELITER 
NOQ. CVM FRVCTV ADMINIS 
VIT TANDEM COLICA PASS 
CORREPTVS ANNO JETATIS 

42. EXTINCTVS EST. ANNO E 
NI 1597. DIE 4. NOVEMBRIS 1 
QVARTA. 


Quartus ex ordine fuit Superint 
loannes Kófa. Quem excepit Quimtus 
Sbaeus Tberotzkai, Hos qui exceperin 
liqua Vrítariorum Hiftoria enarrata. 
loco dabimus. 


n Teanfylu. Part. TIL Cap. I. δεῶ.1. 443 
"US PARS TERTIA. 


.DE REBVS VNITARIORVM pof? fata 
5 FR. DAVIDIS & G. BLANDRA- 
— *[AE ad recentiora osque tempora. 


5-7 CAPVT.L 
D Statu eorum ad Annum MDCXXXVIII. 
SECTIO 1 


Comitia lbenfia fub. Principe GABRTIELE 
BETHLEN. A. MDCXVIII. cele- 
—. (rata, ). LIV. LV. 


$. LIV. Pofteaquam infelicis memoriae 
Franciscus Dauidis per clancalarias vaferrimi - 
Georgii Blandratae & complicum machinatio- 
nes fubuerfus eft; Demetrius Hunyadi in eius 
ftationem collocatur, Jaftismi & 8. 
vfus, antea intermiffus, reítitutus efl. Con- 
fes(io quoque, quibus fe in Tranfyluania 
adílringerent Vnitarii, edita: nec tamen 
Doctrina Dauidis e medio tunc auferri po- 
tuit,- quoniam Ecclefiae Polonicae in eadem 
fententia exifílentes, — Tran/yluanos eiusdem 
Bdei per litteras & emiffarios, fubinde con- 
| |. Ff 5. fixie 


444 2.300, Hiftoria Vnitariorum - 


firmabant, . Praeualuit tamen ea "Vhitario- 
rum pars, quae cum JBlandrata, Demetrio 
Hunyadi,  Eppelio ὧς. docebat Chriflum ל‎ 
adorandum δ᾽ fnuocandum, vel in tantüm ac. 
cedens ceteris Religionibus. in 'Tranfyluanis 


receptis, Ecclefiasque prouentibus inítrw - 


Giores occupabat. 
$. LV. GABRIEL BETHLEN Princept 
Anno 1618. in Comitiis Albenfibus Vhnitz 


tarios Chriftum inuocare & adorare nolem : 


tes, fecundum articulos À. 1579. conditos, 
cenfurae & fententiis fübiecit, cum non 
obligaretur eos in Regno tolerare. At vero 
uoniam ex illis multi erant Viri primarii, 
potentes; infuper clam idem fentientes 
| cum aliis Vnitariis Chriftum inuocantibus, 


ac confpirantes: veritus perfpicax Princeps, . 


ne turbae in Regno excitarentur, fententia 
executioni mandata nen.eít, atque adeo in 


fua perdurarunt haerefi. (*) Hoc ann ; 


contulit Stepbanus Geleji Profeffor Scholae 
"benfis Reformatus, cum Paulo 7708001 , Pro- 
feflore Pnitariorum Claudiopolitano:de SS, Tr* 
nitatis dogmate coram Principe & Magnat 
bus. Nullüs ex hoc colloquio fruétus & vti 


(*) S. Geigi in praefatione operis Hungarici Ti 
kok. Titka, i. e. Myflerium Myfleriorum. 

(**) Meiotai. in praefatione Speculi T'initatis.  Gelrji 

in praefatione Libri Hung. 720/48 Titks, i. εἰ 
Myfierium. Redemátni:. | 


in T'rantylu. Part.III. 6-ו‎ 


litas; praeterquam quod vbi וטוטה‎ 
Princeps T/fanddium dixiffe de Chrifto Deum 
e[Je = faGitiun , excanduit, vehementerque 
cominotus eft, blasphemiam in Chriftum 
reputando, At vero:cum eius Religio effet 
recepta, ex cuius principiis fuiffet locutus; 
& infuper ante colloquium de fecuritate as- 
fecuraffet: acerrime obiurgatum, vt a tali- 
bus loquendi formulis abítineret, liberum 
dimifit. | 


SECTIO II. 


Comitia Allenfia fub. Principgg GEORGIO 
"RAKOTZI 1. A. MDCXXXVIII. 
. 1X3. prilis ; 69 Diaeta Defienfis — A. 
= MDCXXXVIIL. 1. lulii babita. — Copia 
εὐ adüoerum dnni MDCXXXVIIIL. ex zfrcbiuo 
* ]מק‎ Principe MICHAELE APAFI 
7 1. 4nso MDCLXIX. tran/Junia.. $. LVI. 
: LVII. | 


. ₪ 1202 Disputabant inter fe Vnitarii in- 
10207165 6% non inuocantes Chriftum, ad Prin- 
cipatum vsque Georgii Rákotzi fenioris, prout 
ex complanatione Anni 1638. palam eft. 
Nam non inuocantes feu Francisci Dauidis as- 
feclae, vbi innotuiffent anno 1635. clarius: 
Princeps dehortatus eos a fententia, (o3 x, 

| mE Curio. 


446 . P.Bod, Hiftoria Vnitariorum. 


Chriftum inuocarent, quod ni facerent, 
etiam 'aCtione legali aduerfus 605 in Diaeta 
Proceffuram. Cumque duros fe & inexore 
iles praeftarent, Anno 1638. die 13. “γί: 
in Comitiis 4lbenfibus conclufum eft, vt qui 
ad terminum in Diaeta anni 1635. prae 
fixum non conuertentur, JDirecdor termino 
Diaetae in 2265 celebrandae non 64/2664. 
to, eos euocet, & coram ludicibus.e tri- 
bus Religionibus delegatis decidi curet, qui 
per Dire&orem inueftigati notae fubie&ti funt. 
Vbi itaque viderent fententiam anni 1618. 
.jam nunc exfecutioni mandari: alii ortho- 
doxam amplexi funt religionem, alii oblige 
runt fe ad Chriftum inuocandum cum cete 
ris Vnitariis; declaratum quoque eit, quod 
qui id facere renueret, non 6/6: toleran 
dus, cum receptae non effet Religionis. (*) 
$. LVII. Acta Diaetae Défienfis in negotio 
Religionis, prout e Cafitulo Zibenfs fub au- 
thentia funt deprompta per Petrum Koud/znai 
Superintendentem Reformatorum , quoniam 
faciunt ad hiftoriam Vnitariorum-huius aeui 
intelligendam, placet exhibere. 

Nos Requifitores Litterarum. €9 — Litteralium 
Infirumentorum in Sacriflia fiue Conferuatorie 
Capituli Ecclefiae. Albenfis Tran[yluaniae. repof- 
torum €9 locatorum, ac aliarum. quarumuis ludi 
ciariarum Deliberationum , Legitimorumque Man- 

da- 


| )*( Stepb, K. Geeji νὰ praefat Tv Tu, 


in Tranfylu. Part. ΠῚ. Cap. I. SeCt.IT.. 447. 


datorum Principalium Executores, Damus pro 
tnemoria per praefentes , quod Nos. Litteras. lllu- 
firisfimi ας Celfisfimi Principis Domini Doihini 
INoftri Clementisfimi Requifiorias pro 4106 £9 
in Per/ona. Reuerendi ac Claris[imi Domini Petri 
Kouáfznai Ecclefiarum: Ortbodoxarum per Tran- 
Jyluaniam | Superintendentis | bonore C9 obedien- 
tia, quibus decuit , recepimus, in baec Verba: 
MICHAEL APAFI, Dei Gratia Princeps 
Tranfyluaniae, Partium Regni Hungariae 
Dominus, & Siculorum Comes, Nobilibus 
Requifitoribus Litterarum & Litteralium In- 
ftrumentorum in Sacriítia fiue Conferuatorio 
Capituli Ecclefiae 4126088 46 
repofitorum & locatorum, ac aliarum qua« 
rumlibet Iudiciariarum Deliberationum , Le. 
giuimorumque Mandatorum Noftrorum Prin- 
cipalium Executoribus, Fidelibus Nobis Di- 
le&tis Salutem ὧς Gratiam Noftram.  Expo- 
nitur Nobis in Perfona Reuerendi Petri Ko- 
uífznai, Ecclefiarum  Orthodoxarum per 
'Tranfyluaniam Superintendentis, qualiter 
idem paribus Litterarum Vniuerfalium Con- 
firmationalium Superintendentis Ecclefiarum 
Valachicalium ac earundem Ecclefiarum Pa- 
Ítorum Donationum , ὧς Ecclefiarum Vnita- 
riarum complanationem de Religione, nec 
non llluftrisimi quondam Principis Georgi 
Rákotzi contraCtualibus de Clenodio nouem 
millia Imperialium Tallerorum valente, per 
μος ΘΝ 


448. .P.Bod, Hiftoria Vnitariorum 


eundem Illuftriffimum Principem oblato, ad. 
raefens pro iurium fuorum tuitione 46 de 
enfione plurimum indigeret, effentque ne- 
ceffariae, pro eo fidelitatibus Veftris horum 
ferie committimus & mandamus firmiter, 
uatenus acceptis praefentibus Litteras prae. 
fcriptas confirmationales, Donátionales ἃ 
contractuales, complanatoriasque in. facri. 
ftia fiue confervatorio iftius Capituli Veflri 
fepofitas & locatas, diligenter requirere, 
& inuenire, requifitorumque ὅς reinuento 
rüm tenorem in Tranfumto Litterarum %6- 
ftrarum fub figilo veftro Capitulari fine 
diminutione & augmento variatiopeque ali- 
quali eidem Exponenti Jurium füorum ילט‎ 
riorem futuram ad cautelam neceffariam exe 
tradere modis omnibus debeatis & teneamini, 
cauentes tamen, ne fraus aut dolus hac in 
arte accedat aliqualis, fecus :non fa&uri. 
Datum in Ciuitate noftra Alba-Tulia, die 5 

Menfis Februarii. Anno Dni 1669. | | 
Quibus receptis mos tali mandato fuae Celfi- 
fudinis obedire &$ [atisfacere cupiehtes , oniuer/a 
grotocola £9 Regiflra Capituli buius noflri requi 
Jfiuimus &9 euoluimus , vbi poft diligentem requifi- 
pionem reinuénimus Covfe fionem Religionis oni» 
sariae ín Tranfyluania receptae , flatibus €9 ordi- 
wmibus Regni 41206 9uliae 4. 1638. exbibitatm. 
Jtem Confenfam  Minifirorum Vnitariae  Religio- 
nis, £9 Complanationem controverfiae de. Diuini- 
fait, 


in Traofylu, Part. II. Cap. I, Sect. HE. 9 


wd 


C Hi&ünk 4 Jéfus Kriftusban, mi egy Urbnkban, á ki 
által miftdenek vagynak z Cer. VIII. A mag 1! 1ften- 
πεῖς Fidbán, Luk. I. Α΄ Ki által az utolfó idoben az Ifteg 
£ollott; Sid, I. Α΄ kit Urrá és Kriftuffa tótt , 4 kit mindenek- 
Sek 00/06 04 Koloff. 1. E'féf. 1; 4. és 5. Bgyetlen *3 
Kozbenjrónsk, z Tim. 2. Elóknek és meg holtaknük 
rályának és Birájának .א‎ XII 18. x9. fior. X. 

Ez fítennek Fiít fem líthatatlannak, fem halbatatlan- 
nak, fem mindenek felett való Iftennek , fem 4 kit8] minde- 
nek, lettenek vólma, vagy inogàtol Iftennek nem 'riondjuk 
Soha , hanem lítentül való lí(tennek, világofligtol való vilá- 

off ágnak , ipaz Iftentü] valo Iftennek, 4 055 Iítentól való 
Simcck , és aZ halhatetlantol való halhatatlannak és hogy 
ezak adatatanak, az l(tem Fiának, amaz Emberne ὁ kl 

! ^ fogon- 


*' A, Confe[fio vnitariae Religionis , A. MDCXXXVIII« 
|. 983. 4fpril. 441906 - Iuliae exbibita. 


/ 


410 P. Bod, Hifloria Vnitariorum! - 


fogonttott -ent Lébikt5l, זו‎ &ür סו‎ , met 
snind ezeket sz Átya 5 néki 0% .. TE 
 Ezeket valláfgnk £erent mosdjuk ; hogy vilagostan 
sneg éttheffe ; hogy À Kriftus mindeneket 22 Aryiol 
vet, és tnagatol fechmije ₪00. —Valjuk, hogy à jefus 
lftennek amoz egy Fije, Κι᾽ gyakosra 106 az 
Egbil fágot t6tt, Mát. ΠῚ: 17. Luc. 1 
ἘΠ 4 kit régen az A&Eonyi állarnak magrábol adandé. 
fak rmneg ,וקו‎ Géner. ἘΠ. anoskutánna 4 אפוג‎ az 
Abrshámosk mogvábol Gex. 11: 38. 1}. δε 26. 448. IIT, 
Ἐπὶ, XLIL. Ennekutánna Dávidnak az ὅ Miagvábol 5 
II: 83 0זג‎ Es á ו‎ Fer ét da kivüikéen Ma. 
₪ גי‎ és הא‎ Mó- 
fes tát mopndvan:  Profétst σε 4 te Urad. Mbened 
teküzzüled à te Atyád 04] kózzül hozzám hafos- 
lé. Deut. XVIII: σφ. 2er. 108: 23. VIE: 27. Upyan azou 
l&tható Jéfus Kriftuft mondjuk hogy sz Atya Iítennék Egy- 
edlen egy דוט(‎ Fia. jeb.l: x4. E's minden tefemuett 4- 
latok és holtak 20200 εἰ £ülóc. Kol 1, Sid. 1, melyen 


ec, V, Sob, Χ. Az hol kivélképen az ὅ Iftenfége á, 
3% Lélek által, és az εἰ vett hatalom áltat ל‎ 


miot M ו‎ magy lileot,' hanem ugy mint annak 
E , mi Kózbenjarónkat , l Urunkat, Meíháfunkat ἐς Meg- 


x 


( Confeffionem hanc, quo ab omnibus in- 
telligi poffit, ex Lingua Hunparica,. qua 
eft concepta, ea qua par eft fide in Latinum 
transferendam duxi. lta vero illa fonat: 

Cre- 








in Tranfylu. Part. HI. Cap. I, Se&:1I. 1 


Credinius in Iefum: Chriftum, Dominum - 
noftrum vnicum, per quem fünt omnia, 
x Cor. VIII. in Filium Dei altiffüimi, Lw. I. . 
per quem vltimis temporibus Deus loquutus 
. eft, Hebr. Il. quem Dominum ὅς Chriftum 

omniumque haerédem, 00%]: I. Epbef. T: 4 
6: 5. Mediatorem vnicum, 1 Tim. 11. Re- 
gem, & mortuorum aeque ac viüorum Iu- 
dicem Zoban. XII: 18, 19. 480, X. con- 
ftituit. . 2 -- 

Huocce Dei Filium nec inuifibilem , nec 
immortalem ,.nec füper omnia vel ex quo 
omnia, rnec 27/6 iplo Deum eíle vnquam 
aflerimus; fed Deum de Deo, lumen de lu- 
mine, Deum de Deo vero, fapientem de 
Deo: fapienté, immortalem de immortali, 
haecque omnia data effe Filio Dei, Homini 
illi concepto de. Sp. San&o, & nato ex Vir- 
gine Maria, quandoquidem haec omnia Pa- 
ter illi dedit. . ' | 

Quo autem clarius a quibuslibet haec 
omnia: intelligantur: ^ Confeffioni noftrae 
conformiter aíflerimus, Chriftum omnia a 
Patre accepiffe, nec quicquam a femet ipfo 
habere. —Confitemur Iefum Chriftum effe 
vnicum 1llum Dei Filium, de quo Deus fae- 
pe teftimonium de coelo : perhibuit , Mattb, 
111: 17. .Luc. 11 & quem olim de femine 
mulieris, Genmef. 111, deinde Patriarchis ex 
femine Abrahami Genef. XII: 18.23. & 6 

Dill, Haganae Cl. VI. F. 11. Gg "4er. 


- 
. , 


4:3 P. Bod, Hiftoria Vnitariorum 


“δον. 11, .ג‎ 3121 | Dauidi tandem ex 
fuo ipfius femine, P/al ll: 83; 110. .exhi- 
bendum promifit, & de quo folo, neque 
praeter: eum : de: quoquam alio Prophetae 
omnes vaticinati funt, praefertim veto Mo- 
158 prophetduit dicens: Prophetam tibi fu- 
Ícitabiu Dominus.Deus 'Tuus. e medio tui, 
ex fratribus tuis mei fimilem Deut. XVIII: 
τε. Gor. Ill: 22, VII: 47. .Eundem Iefum 
Chriftum vifibllem vnigenitum Dei Patris 
Filium, lob. 1: 14. omniumque creatura- 
תוס‎ &.niortuorum primogenitum 606 5. 
Colof. Y, Hebr. 1. praeter quem. nulins eft ali- 
u$ leal; XLV. Hic ille. 617 , qui poft ₪ 
culorum confummationem Patri fübiicietur. 
Σ Cor. XV; Eundem verum imul effe.De- 
um profitemur 1 Job. V.::Lue. XX. Mbtib. 
XVil. . V. 108..ὄ Χ,΄ vbi';per Spiritum 
inprimis. fanCtificantem.,.. & ;per. poteftatem 
ei conceffam diuinita$ ipfius manifefte: de- 
claratur. "Quem  adoramius & inuocarhus 
סע‎ Patrem, fecundum mandatum eius, 
stque regulam ab. Apoflolis. nobis praefcri- 
ptam, qutilum non tanquam Deum vnicum 
altifimum;.fed tanquam huius. Filium, Me- 
diatorerül, Dominum, Melliam; aique Re- 
demtorern noftrum inuoearüunt,  Confitemur 
igitur: nog niliil quidquam Alfud fcire velle, 
ות‎ Iefum: Chriftum euinque crucifixum. 
z'Cor. H., Qui eft Deus benedi&us in fecula. 
Ren. IX.) > 50000008 0 ₪ Cn- 





in Traofy 1 Part. ΤΠ], Cap. I .SeqQt TI. 453 


sutura Gmfenjun Miniffrerum onitariorum 
eoa un os de dddoratione J. Chrifli, Claudio- 
τ 75 מ‎ ASMDLKXIX. α uli cot- 
e Πα πῆς, Onnaturs δ À. MDCXXXVIIL 
|J. Ea dul: 18 Diaeta- Defienfi Prin- 


00 S uu cpi ablatus... 


. .Confenfut. vero Minifirorum eiusdem vnitaríat 
seceptae Religionis, in; nno Dni. 1579. 9 Iulii 
Claudiogoli congtegaterum. de Diuinitate , A4dora- 
Tiont., Jguocatioge; fegnoque, Chrifti, &9 Libris 
fub ése Jereniff 0 quondáfh 10ANNE SECUN. 
no ,,Ehktcte. Hungat., impre[is ao. publicatis con- 
Jcritiué, Exbibitus. vero. Jllyfirifftmo ac Celfis- 
img: Principi Dua, Dno: ozogg10 πάκοτζι , Dei 
Gratig Principi, Prae ugniae , partiumque Regni 
Elungariae JJoeuno £5. Siculorum Comiti, Domi- 
.n6-sofiro. C emepti[]amos ac giusdem Cohfiliariis 
01011506 praecipuis ו‎ if Pérfonis in. con- 
gregatione in oppido 1200: ad primum diem Iuli 
ex Vijuerforum:Gtaguupa C? Ordinym Regni:com- 
muni. deliberatione. per, eundem - Dominum. Princi- 
Jem wo [rruin. indiga fequitur. boc verborum tt- 
ת06.‎ Co cecnivystu v.s). 1 ב‎ VI l. 
τος Credimüs & | confitemurt.. Iéínm, lum 
ἃ Nazareth effe Filigm Altiffmi ,vpygeni- 
tum, dicique, Bepm iuxca. genuigum -fenfurg 
f. fcripturae propter:bas caufasz,; ... -. 
o0» o5, כ‎ 19) Quia; cenceptus eft..de Spi- 
o. Hiya SanCto Matibi 5 Lue. 1. 
|. Gga 29) 


44. Ῥ. Βοά. Hiftoria Vnitariofüm = 
: 840) Quia vnGus eft Spiritu .הגס‎ 
&o prae omnibus confort 
bus, &' accepit Spiritum 
fine menfura. /ob. 111. Hr. 
I. 48. X. Láüc. IV. 

$^) Propter Maieftatem & Glo 
riam; quam Pater in coelo 
& in terra, poftquam = 
futrexerit a mortuis, plen* 
rie dedit. Rom. - 1]. 
Mattb. XXVIIL 1 
“δ. 11. | | 
45) Quis: Deus Pater in וק‎ 

dine temporis reftaurauit 
condidit omnia per ipfum, 
deditque illum nobis , vt pet 

so τ του Ὁ Mlum faluemüt. & vitae a 
(otl s ternge" haeréditatem 0 


piamus. 


" ידד‎ Hune euridem -Iefum Chriftum: cred 
mus eolendum 62 adoraridurh effe; quia Patet 
dedit omnia Filio Mattb. 11:27. Ἰὼ. V: 23. 
& praecepit, ut illum audiamus , in iplum 
credamus, ipfum colamus, ὧς adoremut 
Mattb. Ml: 17. Ideo omnes thefauros fcie?: 
tiae & fapientiae in eo abfcondidit, eh. 
II. ut, ex plenitudine 6184 δὲ nos omnes a 
כ‎ 5o. I: 16. ut feilicet colentes f 
lium, colamus Patrem, credentes in F. ilium , 

: EL cre 





—— ————— וי "n‏ שו "ה 
oo‏ דח - 


in Tranfylu. Part ITI. Cap. SeQt.IT.. 455 


credamus in Patrem, quj Pater in Filio ho- 
noratur. Job. V. ᾿ | 

III, Confitemur, quod 16808 .16 verug 
Metffias dum fuit in terris, contulit, & eti. 
am nunc confert bona Spiritualia fidelibus 
per verbum & Spiritum, ideoque inuocan- 
dus eít, propterea enim a Deo Patre in 
ipfum bona omnia collata funt,. vt illa ab 


jpfo confidenter ir noftris neceffitatibus 


etamus 66 fperemusé, Hinc poftquam. ex- 
hibitus in mundum venit, ad illum,: multi 
Confugerunt, dixerunt, Jefu, Fili Dauid, mi- 
Jerere mei, Mattb. XV. Marc. X. Item, De 
mine lefu! fufcipe Spiritum meym, 48. VIT. 
neque ;amen vt Deus ille Pater, in quo 
omnia, inuocatur I Cor. VIII. neque etiam 
ea forma inuocatiónis, qua Patrem inuocd- 
mus dicendo, Pater nofler ὅδε. fed ea ratione, 


vt quod Deus Pater illi contulit certi fimus. 


nobis Chriftum. id opulenter largiturum, 
quemadmodum ipfe promifit, Quicquid petie- 
ritis in nomine meo, ego faciam loh. XIV. 
item ,; Ego dabo vobis os t9 fapientiam Luc. 
^ XXI. item, Zitam aeternam dabo eis, Iob- X. 


Neque enim eo pacto Mediator nofter eft," 


vt nibil nobis conferat, aut quod ab eo ni- 
hil petendum, exfpeCtandum, atque etiam 
fperandurh fit cum eo fine omnia a Deo 
Patre fuo coelefti acceperit, νε΄ 842 ipfo ea 
omnia in nos, tanquam) membra ipfius deri. 
uarentüa, — Θ᾿ Gg3 | Á ^ IV. 


456 "P. Bod, Hiftoria Vnitariorum — — 
Ἢ IV. Dieimus etitm מש‎ facra fcriptura, 
quod jefus ille Chriftus, qui dicitur caput 
noftrum, fit nunc quoqué Ecc]efiarum Rex, 
& régat per Spiritum fuum fideles fuos, do- | 
mineturqué fuper viuos (9 «mortuos, Rom. XIV. 
idmo , qe fegat "omnia "0120 potentiae fuae, 
Hebr. 1. "Nam Chriftum ideo Pater nobis 
dedit, ut ih fuis 710611206 tunc regnet, ἃ 
llis vitam aeternam conferat , « ipfe Δὲ 
Jülus fub. coelo ; in cujus nomine mos Jaluos. fieri 
oportet: ACt..1V: 12. Et quamvis dicatur 
ד‎ Cor. XV..tunc habiturum finem, quando 
Chriftus tradiderit regnum Deo & Patri, & 
cum omnia fuerint ei fübie&ta; non tamen 
ex eo confequitur. Chriftum noftrum Deum, 
Regem, nunc non effe, cum ibidem dica- 
tur, oportere; ilum regnare , donec illi 
emnía fübiicjantur, ^ | ^. 


> €. Camplahatio. Controuerfiae de Di- 
" -- sinitate £9 Zdoratione T. Cbri[li, 
= מ‎ eadem Diaeta Défienfi 7. Julii 
a. e  empfia ^0 


Complanatio eiusdem. controver fiae de Divini- 

. nm "Y M ו‎ »-5 e » e 'e . 
fate, adoratione ,  Inuocationeque Domini nofiri 
Jefu Chri(ti , fup&rioribus annis. circa praemis- 
am Confeflionem £2 Confenfum inter di&um 
Daniélem Beké £9 caeteros éidgm adbaerentts y 
ab altera vero parte. Honorabilerm Matthiam Ra- 
' ' X mium 





3 


ל .]566.1 Tranfylu. Part. IIT. Cap. I.‏ תג 


uium Minifórum receptae — Pnitariae | Religionis 
in civitate Colofüár, (Claudiopolis) ac alios fibi 
adbaerentes exorta , ac agitata per didum Domi- 
num Principem no(lrum Clementi[fmum ,— ejus- 
demque Dominos Confiliarios ,  Delegatasque. ad 
id praecipuas Perfonas , rigore publicae con[iitu- 
נומסוץ‎ in Generali Conventu Albano , Sancita in 
oppido Déés 9 Conventu ibidem celebrato fa&a, 
quae fequitur in baec verba; 


A' miképen David Ferentz kondemnálífa utin Deme- 
grius Hunyadi Püspoknek idejbben az Vnitaria Religion lévà 
Miniíterek e-zen meg egyeztenek , hogy az Ur Jéfus Kriftus- 
fiak az Atya Iítentól adatott lítenféegét vallani, igaz Iften« 
nek hirdetni kell, imádní és fepitfégül hivni, fegitféget 8 
kétni, ez ellen pedig fenki, fetitkon, fe nyilván ne tanit- 
fon, prédikályon, és énekeljen, 4 Jéíns Kriftuft pedig 
tisztelettel imádjak, és Directe fegitfégül /hivjdk, ugy mint 
kinek hatalma vagyon idveziteni, el-is kárhoztatni az Em- 
bereket, Ez pedig, az Ekkléfiáftika Difciplinának harmadik 
Artikuluflinak, 4e officio Miniffrarum , világofabb declárátio- 
jara az Eccleffaflica Difcplinába «verbo tfemus bé irattaflék, 
Kinek bé iratáfát nem Zrfficultálbatják , mert im [oco publice 
mind á Püspók melette lévó  Minilterekkel ; mind pedig 8 
Unitaria recepta Religion 1676 FO. Emberek fponte meg 
vallották, á miit azér: illen publice vallottak ég vallanak, 
méltán 4 Difciplina A rüculuffibanis bé irattathatik, 

A' SacramentumoK adminiflra - lásában-is légyen á re« 
cepta snitaria Relhgio az Ecclefiaflica Difciplina  £erent. 
Α΄ kis gyermekek Atyánal, Fiunak, és Sz. Léleknek nevés 
ben kere£telteffenek .המו‎ Az, Ur vatforájiban á pohár 6 
communicanfoknak kezekben adattaffék, magok igyanak be- 
1816, mint az /»itaria Magyar Ekkléfiában. 

Akárminémü i»juriák és bántodáfok lttenek. volt vitre 
gitroque, fBorós Matyás és á mellete lérók küaütt , és 4 
Püsp9k Daniel Beke 's hozzá tartozo Μιρ εν εἰς, Kolo'r, 
vári Birák, Polgárok 68 eemwnitas 's τὸ Fuiteria recepta 

| 64 4 &e 


/ 


4.8 P. Bod, Hiftoria Vnitatiorum 


Religio סו‎ S1átu5- οἷς 658 , azok.mindenefül διδίδε 
feledékenyíégben és amneffiaban mennek, és azokért fem 


snoft, fem ennekutánna is egylk felo1-is fem titkon, fn 


fyilvàn femminémü תס‎ és praetextus קפס זוג|ג‎ állis ne 
leheffen, neis légyen egy más ellen. Ha Ki n, 
vagy skárhol Prefecellum- Okban Preteflatiób és. egyéo jy 
vendó bo££&u-állífra vsló iráfok lóttenek volna, "irme 


eaffaltaffanak, és arnibilalafauak 5n perpetuum. | 
indasál 4 4 1 


tal 4 'Sidózók , és 3 





M | 
kíromlói ez asnefliahol moft és ennekutonna is i» *0ן(‎ = 


sm exciudálta[anak , és pro exclufs babenntur.— 

Menl hamarébb lehet az Unmiterius Superimteuót 
Synodufl comvocáljon , és az. Fnitaria. Confeffot , & Cmjo 
fufl , és az, Ecelefiaftica Difciplinae , 3 mint. moltan εἰ i 
"n wn , e Vnitarius Miniftereknek, Meferibern הל‎ 

j's (gen /evie )אמ‎ álja. inden Minime, 
Meflerek és. Cántozok á lernt p ו‎ » tanitíansk , 
énekeljenek fub poena motae infidelitátis. 


Azon Symsdusbam formáljanak és isjanak ΟἿ C4/^ — 


ebissmuf? , melly cenfermis légyen per omnia 4 recta ἢ 1 
140714 Confe[fobex, , Confenfusboz , és. Ecclefta[lica ו‎ 


420% , 4 mint moftan el זוסזגזווצגקו‎ , melly 0 


rerminu[ra reportáljanak ἐ τοὶ Kegyelmes Ur‏ 00ת6ז6ף 


₪ Nagyfága Méltofigos fzemelye eleibe, és akkor jit - 

Urak és Táibla Biráj eleiben, és ha à 70‏ 1346 65תיק 

meg iratott recepta Pnitaria Religiabez, conformisnak 75 
kbán, és feo 


tk, amnskutánna minden Pirarid Ekkléfiákbán, 
lákban 4 &eréot tanitíák és ranulik. . 

. ' Ha kik ez mo(tan el igazittatort recepta .Pritarit y 
Κίο ellen vétenek , azoknak meg büntetéíekberi valo «04 


112000 az Otkágnak /wprenus Magifiratufa aZ Vnitarit pl 


póknek és Confiftoriumnak meg engedheti, holott 87.7, 
vslo Fejedelmek - is aztaz 2707/07 tmapoknak referta Ἶ 
4 mint ezen dolog az or£ágnak régi Jfrriculuf bel emo 
Ha azért עב‎ Vuitaria Religien lévokküzzül akár P^, 
Jf4flica , 's akár fecularis Perfonák légyenek , ὁ mo 
vecepta  Vnitaria  Relgio ellen tanitapa, - 
vallona, és vjjabb ἱπάϊιαίξ inditana, ed Inffantiam 2 i 
γαπε ג‎ Otkág Gyülefére euocalta[/anak , és mint 2 
€ publicae pacis perturbatorok, camperta rei «ril 48. . 
אנוש‎ perpetuo 02 conuincaltafanal, | ga 





Hs pedig az Unitsrius, Minifterek , Μεβειεῖς .6 
rendtarctálbkbap, erkóltíókben, magok vifeléfébén az Eccle. 
fafica Difciplina ellen delimqsalsak, azokat á Püspük 6 
ὁ Confifl rium büntefiék.Difciplina Zerén. = t. 

a kiknél, akár "Fcclefraffica akár fecwlaris Perfo- 
nÁknál olly kOnyvek, iráfok és káromláíra formáltatott kd. 
pek volnának , mellyek á moftan el. igazittatott recepta Uni. 
3aria Religio ellen valok ; mind azokat ἅ küpyveket , iráfo- 
kat, és képeket minden Ember fel Keresvén tartozzék ez 
jóvendó Sz. Mérten napjára 4 Fejérv dri Kápralanba bé vin. 
ni Ennekutánna pedig áíéle. kOnyveket, irífokat. s ké. 
peket fenkinek £abad. ne légyeu irni, nyomtatni , tartani, 
* máfurinan az Or£ógba bé hozni fub potma motae ἐπε 

dehitatis. | 

Ha av, Uzifaria Religion 16706 kOzzül 4 moítan el iga- 
zitatott recepza Uwitavia Religienak Confesffoja Eerént , Κᾶ- 
nyvet irpa, is. valaki; de זעג‎ ki nyorhtatni és ki botfárani ag 
OEapgnak Fejedelmépek hire nélkül femmiképen ne méré£el- 
je, fub endern poena notae. infidelitatis. | 

Mivel pedig az aratás jelen lévén, az Unitariga ו‎ 
Synoduft moftan mindjárátt nem cemwyecelbat: cenclsdalta- 
2018, hogy á moftan el ipazitàtot Uhitarla recepta  Confef- 
fiot. és -Complanatiot le irarvín ἐξ kezekbevévén, innét-Ek- 
kléfiajokban redealván az Umitariw: Mini trek , Ekkléfiájok- 
ban elí Conciojekban publice publicálják, 65 annak  valláfára 
's kÜvetéfére és meg tartáfára minden alamok lévü hallgatójo» 
kat kénferitfék. | | 


* Quemadmodum poft condemnatio- 
nem Francifci Dauidis, Superintendente Deme- 
trio Hunyadi , Miniftri Religionis vnitariae 
in hoc confenferunt , quod' fcilicet Diuinitas 
Jefu Chrifti, a Deo Patre illi data, confi 
tenda, vera eius Divinitas praedicanda , ipfe- 
que adorandus & invocandus, auxilium ab 
eo implorandum fit: ita. &9':in pofterum con- 

tos Ggs3 IZ. 


2d 


468 P. Bod, Hiftoria Vnitárioruns 


trarium huic neque clam; neque palam, 
quisquam doceat, concionetur , aut canat; 
ed Jefus Chriftus , tanquam homines fal. 
uandi atque damnandi potentia pollens , omni 
cum. honore adoretur , . & .dire&te inuocetur. 
Hoc autem ad clariorem Articuli 11195 Difci- 
flinae Ecclefiaflicae , qui eft de officio Miniftro- 
*um , .declarationem Difciplinae Ecclefiaflicae 
eerbotenus infcribatur. Cuius infcriptio con: 
troverti nequit; quándoquidem illud tum 
Superintendens , cum adiunctis fibi Mini 
ftris; tum vero, Primores receptae 7 6 
Religionis, ip [060 publico fponte confeffi 
funt. Quod vero tam publice confeffi funt, 
atque etjam nunc confitentur , articulo Di- 
Íciplinae merito inferitur. : | 
In adminiftrandis quoque facramentis, 
fit recepta "Vnitaria Religio fecundum 
Difciplinam Ecclefiafticam:; Infantes bapti 
zentur im nomine Pairis, Pii, )5 GSpiritut 
San&i. In Eucbariftia Poculum ipfis communi- 
cantium: manibus: exhibeatur ,. ip(imet. ex illo 
bibant, quemadmodam, in Ecclefíis Vnita: 
5118 Hungaricis., | 
Omnes ipiurige atque offenfae inter Mat- 
gbiam Szjris, cum fibi adiunctis; item inte? 
Superintendentem .Danitlem Beke, cum Mi- 
niftris illi adhaerentibus, Judices Confules- 
que Claudiopolitanos, & Communitatem, 
aique caeteros Status receptae Viitarie 
e 











in "franfylu. Párt, III. Cap. I. Sec IL 461 


"Religionis, vltro citroque' hibitae, "quales. 
cunque demum illae füerint, ia perpetuam 
obliuighem & amne[Hiam "penitus abeant: ac 
proptér ilas neutra ex parte, fiue nunc, 
fiue. temporibus fequentibus, occulte vel 
inanifefte, vllo modo ex praetextu vltió 
contra fe ihuicem exerceri poffit, aut exer- 
66800: Si in Capitulis, vel quibuslibet aliis 
protocolis, proteftationes aliaque fcripta 
vltioni futurae inferuitura fuerint: illa vtrin- 
que caffeniur, atque jn perpetuam annihi» 
lentur, 0 2 

Judaisantes tamen, & im Diuinitatem Iefu 
Cbr blaspbemi, tam in praefenti, quam 
pofthac'in perpetuum ex. bac amne[lia. excludan- 
sur £9 pro exclufis babeantur. ΙΝ | 

Superintendens Vnitárins quantocyus fie- 
ΤΊ pote, Synodum conuocet, & .Confe]Jio- 
wem Veitariam , Confenfum , Difciplinamque Ec- 
clefiaflicam , quemadmodum in praefenti con. 
ftitutüm eft; omnibus Miniftris )9 Luii- Ma- 
gifiris Pnitariig publicet, ferioque injungat, 
quod omnes Mini(iri, Ludi-Majgifiri, ₪ 
Cantote$, eo módo concionentur ; doceant, 
& canant fub poena notae infidelitatis. = 

JIn-eadem Synodó componatur δὲ feribatur 
Catéchisfnus , ' fecepiae ^ Vnitariae | Confe[fioni, 
Confenfüi , Difciplinaeque Ecclefiaflícae , prout 
nunc conftituta illa funt, per omnia confof- 
wii; idemque ad terminum proximum ha 

, . εὐ "P ι- . ΓΝ 


464 P.Bod, Hiftoria Vnitariorum - 

A&um in oppido 12665 die 773 Julii A, 
Dai 1638. Praefidente Illuftriffimo Domino - 
Principe noflro, ac praefentibus eiusdem 
Confiliariis , aliisque Ptoceribus ὧς Primariis | 
viris, per Status & Ordines Regni er tri 
bus Nationibus, ac eitra Vnitariam rece 

tam Religionem , aliis tribus receptis i 

ranfyluania Confeffionibus , delegatis ; 8 
fubfcriptum erat. 


GEORGIVS RAKOTZL. mpria (E. 5. 


Stepbanus Haller, Confiliar. fuae Celfitud. & 
Comes Comitatus Kükülló. mp. (L. S.) 
Stepbasus Ka[Jai, Contiliar. & Proto - Note 
. rius. mp. (L. S.) 
4005021 Taldalagi , Con(iliar. Sedisque. Siculi 
> al. Vduarhelly ὧς 12:05 Capita 
mp.(L.$) . 0 ΝΕ 
Stepb. Szalántzi, 0000. ὧς 'Tabulae 4065 
Tor; mp. )-5( = : a 
Franciscus. Rédei, mp. (L. 8.) "e 
Sigismundus 2471/21, mp. (L. S.) Σ 
10001005 1/0/01, Comes Cottüs de Szolnok, 
. ὧς Protonotarius. mp. (L. S.) 
Serédi Ifluan, Fó Lováíz Mefter Krafzns 
ες Váàrmegyének Fo-Ifpánja. mp. (L.S 
Stepbanus Kürüfi, de Wárad. mp. (L. S.) 
Job. Kemény, Comes Comitatus Albenfis, 
Capit. Fagarafienfis , CubiculariusPrit- 
cipis ὅς "130. lud. Affeflor. mp. 6 5( 
| וש‎ 


Tranfylu. Part, ITI. Cap. IL Sect. II. 465‏ מז 


Petrus Haller de Hallerkj , L. S): 
Ladislaus de Baláfbáza, v. omes. Cottüs 
Szolnokienfis - med. mp. (L. S.) . 

Petrus : שי‎ de Bali, Praefeétus Tranfylu, 


p. (L. 5) 
Nemes oi . טי‎ * Fó-Capitánja. 
Maiibias. לי‎ fup. Iudex Regius : fedis 


| aros. 

"Thomas Bafa , m». א‎ 8( | | 
6 Fodor.,. ל‎ Regius fedis Saxoni- | 
calis,Száfz- 04708. mp. (L. S.) . 
Franciscus Kornis de Güniz Rufala , Conie$ 

.." : Cottüs Kolofiens. mp. (L. S 

lBaltbafar Ve[]elényi, Comes Cottüs, "Doboca- 
iens. mp. (L. 58.) 

iban Sul, Comes Cottüs Colofi; ens, 

m Tab. Affeffor, mp. (L. S.) 

Cabrizl Mind -faenti, Comes Cottus Deboca- 

. -Ttjens. mp. (L. S.) Ds 

Petrus Gáuai, mp. (. 8.) .. 

Srephanus Kamuti, mp. (L. S.) — 

Jobannes Tferényi , mp. (L. S.) = 

Valeminus = Seraphim , Iudex Regius Chinien 
fis. mp. (L.S. 

Petrus Tora , mp. (L. 8) 

Stepb. Petki, Supt. Capiran, Chik , Gies 
& Káfzon. mp. (L iot 

Biephanus. Dosis d . de Alfo- feriton; rip. 
( 


y - : vw. Me | 
. ι . . Dur 
4 


466 P. Bod, Hiftoria Vnitariorum.- 


Micbael Sz. Arai , Conful Cibiniens. mp. 
(L. S; 
Michal Gold/cbmidt , mp. (L. S.) 

Valentimus Fersáts , Villicus Coronení. mp. 
. (L. 8.) | 
ו‎ Schbreo, Notar. Coronenf. mp. (L.S) 
Stepbanus Maurer , Conful Segefvár. mp.(L.3) 
Laurentius S22t5.. Ciuis Segelvár. mp. (. S.) 
Martinus Kolófcári , Senavor Megyefienfis 

mp, )1.5( = 
"fndreas 6, ludex Biftricienfis. mp. (L. S) 
Martinus Sculteti , Senator Biftricienf. mp. 
: (L. S. | 
lacobus Litteratus, ludex Regius Kohalmi 
enf. mp (L. S.). / 
6/0 1,040, Sedis Iudex Kohalmi. 
enf. np. (L. 8) , 
Georgius Herman, Iadex Regius Szàfz - Sebe- 
fienf. mp. (L. S.) 
Job. Szabó, ludex Regius Subítit. Nagy. 
Sink. mp. (L. S. 
lob. Kádár , ל‎ Regius fedis Uj-egyház 
. . mp. (L. 5.) 
Dani Beke, Superintend. receptae "Vti 
Relig. mp. (L. S.) 
4ddamus Francus, Minifíter Ecclef. Saxon 
Claud. mp, (L. S.) - 
Matthias Rauius, Minifter. mp. (L. 5.) 
Job. Toldalagi, lur, Affeffor. ἢ]. Principi! 
., — dranfylo, wy. (L. S.) 
Georgius Tormg , Yo». (G.S) NS 


in תמעור‎ α, Pabt.fIT; Cip. LSe&/TL. 46 


Daisi -Mibály Prom : Szék 0 4 
UD. mp(qL-o86 c c; π΄ 2 
Iib. Sárofí ,- 030001. Fiftalium fuae. Celfit. in 
ραν, "Tranüfygfo.: Dite&tor. mp. (L. 8.) ^ : 
Gtepb. δια. ἀν Beld, -V. Comes Comitatus 
Albenf. mp. (L. S.) E 

Franciscus Farkas , mp. (L. S.) 

Johan. Gyerüf ,, mp.i(L. S. E 

Francifc. Betblen, Iur. Aífeffor. 'Tab. Iudicia- 
. rae D. D. Rrigcipis. mp; (L. 8} 

Gaspar Begez, .mp/(1« 8) ^ 

Micba?l Ió-Samariai, mp. (L. S.) 

Kováts Gàspár.z τὸ. )1405,(.: .: 

Ladíslaus larotzkai, mp. (L. 8.) —— 


wt 4 
. 


- Nos itaque. fic τεμίβεα &9 reinumta. Confes- 
Jieuis. F'rituriae weveptae | Religionis tenorem. de 
verbo. ad verbum, fine diminutione € augmento , 
vc] sariatione aliquali: in tránsfumto .prdefentium 
Litteraram.noftrarum., memorato: :Domiwo: Expo: 
nenti. Reueremio ;Peiro: Kováfzndi :iarium. fuorum 
oberiorem. fusuram...ad- cautelam 'moct[Tariarum , 
fab Sigillo nofbro; Capitulari autbentizo . fidelitar. 
9 con/ctentiofe. extradendum. duximus. €. conce- 
dendum , communi iuflitia £d aequitate .faadento; 
Datum die nona Men[js Fébr. Anno Demini .Mile« 
Jimo fexcentefimo fexagefimanono. — ^ c 74 
וג‎ eaa sS i 0 7 I4 S. ^N, 

| νον ἔκανες 1 ג לי‎ 

Bibl. Haganae Cl. VI. 12 Hh  Ni- 


\ 


468  P.Bod, Hiftoria Vnitariorum | 


Nihil omittere volui, fed formalis verba, | 
prout ex Capitulo fant exhibita, dare, ₪ | 
quis cauillari poffit, nos non integra 0068 | 
menta dare, fed mutila. Ob hunc refpe | 
&um quoque Hungarica in Latinum not | 
tranítuli. | 





CAPVT II 


De flatu Vaitariorum Znnum 
2 וע‎ 


$ LVIIU- LX. 


6. LVIII. Regnantibus itaque Principibus | 
GABRIELE BETHLEN, ὧζ GEORGIO RAKOTZ, - 
compofitae funt Vnitariorum controverfise, 
Omnis ademta libertas Chriftum mon inue 
10205. Ecclefiae Reformatae diligentius ab 
Vhnitariis in. terris Siculorum difcriminatae, 
vbi clam Miniftri eorum in quasdam Refor. 
matorum Ecclefias irrepferant; conftitutume 
que eft, vt fine teftimonio Reformati Super. 
intendentis, nemo in Miniflerium vel inter 
Vnitarios reciperetur. .Eiusmodi teftimoni- 
um εἴ, quod fequitur, Paftori 4786 
Vnitario exhibitum. 

A MICHAELE TASNA?ODI fuperinten 
dente Ecclefiarum Sacro-SanGàm Trinit 
tem profitenium, folemniter de Do&trim 


in Tranfylu. Part.III. Cap. ]I. Sa. I. 469 


& Moribus e&aminatus, receptus eít 18 nu- 
merum docentium. Legem ὅς .Euangelium, 
ὅς adminiítrantium Sacramenta ἃ. Domino 
Palüatore inftitatà Reuerendüs. frater nofter 
Iacobus Markuffalei.... Quod teftantur hae lit- 
terae figillo. Ecclefiae publico, 6% manu 
eiusdem Superintendentis:munitae; ; ἃς datae 
Wáfárhellyini Sicnlorum .An.. D. 1614. die 
16. unii. . Mea "E "ona y 
m , MICHAEL TASNADL . 

( S.) Ns ב‎ TEM 

Co 4 o5: e - Superintendens mpr, (*). 


. "Priuilégium. Mini(ítris Ecclefiarum .Refor- 
matarum in .Siculia elargitum;.. extenditur 
etiam ad Miniftrros Ecclefiarum- .Vnitarig- 
συ. ita tamen, yt. ili dependéntiam habe- 
rent.a Superintendente.Reformato .in .mora- 
libus... Punctum iftud Priuilegii ita fonat: ' 
z Quod Miniftri (ut. vocant Vnitarii) in tri- 
bus. fedibus Siculicalibus commorantes, eb 
, quo iam nunc ex communi Regnica- 
larüm conítitutione in vfu eft; a. modo ἅς 
hinc quoque fuccefliuis femper. temporibus , de- 
prudentiam , Juam:: quoad: moralia, [eu externam 
difciplinam a Superatiendente.Ortbodoxo .babeant, 
eique foli, non vero Pnitario ipforum Superatien- 
demi vifitandi ipJos potejlas concedatur. — Verum, 
non > 15 . Pk 
(*י‎ Communicatum .hoc Teftimontum €x- xa 
Ecclefiae «frkofienfis. 


4jo 'P.Dod, Hiftoria V'aitariorutn / 


ἢ. quid. 1 cutn. eo megotii:fn: τό: Religionem 
ipforum  concernentibus  inueniat , {πὸ illum; loco 
requireré debeant. . 
. Ratio fubie&ionis Supérinteridenti Refor- 
mato Mini(trorum Vnitariae Religidnis haec 
eft::quia ea aetate aut negligebant Baptis- 
mum: aut: variabant eius formulam. in himc ; 
Ego tp -baptiad inn. homine . Dei. Abrabumi,, lfaa- 
ci, +9 lacobi, aut fimilem. — Deditus :ergo 
Mififtebio.;. fipulta miu fe obligabat ad 
adminiftranda Sacramenta fecutiduni inftitu- 
&ionem: Chrifti ,& Leges Regni, de quo ac- 
cipiebat teftimoniales. | 
: V. ILIX; Ab eo^temporé-ftatus Vnitario- 
'*um declinavit in deterius. 13202165 emm, 
qui;fuerunc: interi iftos; Refórmdtam:.am- 
-ple&tentes :Religionemr , eos facuta: eft, No- 
bilitas οὖς. Plebs, . Ciuicates : de: Oppida, vti 
Kolósod? (i. e. Claudlopolis δι᾿ Jorda, praeci- 
הנטק‎ + Vinitariotum: fedes, uDés, :.Kolüs ' &c. 
Libermm tamen. femper »habuerunc. Religio- 
nis 'exe£citium fecundum:.conditiopes .vaio- 
his אע‎ a nemine interturbati füb Principibus. 
At. mutato regimine, -teitipla & fcholge mul- 
:115 imlocis funt oacupátae, nec: amplius: illis 
Cum .éeteris |; receptis -Religionibus ihdulta 
.eftlibertas. . Vo. NEN 2 בורו דרת‎ 
. 5 So LX Memorandi: hic. (σης Superinten- 
entes Vnitariorum , hac temporis periodo 
Ecclefiis praefc&ti. -Superius vidimus -Fran- 


64- 





in "Eranfylu. Part, IIT. Cap. 11. δὲς 1, 471 


εἰπε Dauidis, Demetrium: Huhnyadi ,  Geergi- 
um Enyedi, loannem Kófa, Matbaeum Toroiz 
kaii iam ססות‎ fequitur. ᾿ | 
. . Valentinus . Radetius , qui fuit Filius Ma- 
tbaei Radecii Gedanenfis Secretarii: factus 
imum. Profeflor Claudiopoli Anno 1622. 
empore eius quidam pagi Vnitariam defe. 
rentes, Reformatam amplexi funt Religio- 
nem. Quad inde 6860116 cenfebant, quo- 
niam Superintendens Linguam Hungaricam 
ignorahs, nec vifitare 608, nec confirmare 
in fide fua potuerit. Concluferunt. igitur 
Vnitarii, quod temporibus fequentibus nun» 
quam Superattendens ex gente peregrina 
conflituatur. Mortuus εἰς Radecíus Anno 


1552. , 2 
Saulus TJanádi, celebris iam diu in Schola 
ProfefTor, qui'Profeíforis & Superattenden- 
tis officio fimul fun&us elt. 

Daniel Beke, oriundus ex Sepfifzent-Gyürgy , 
ele&us in Superattendentem Án. 1636. mor- 
tuus; An. 166r. : 

- Jobannes Iárai, ele&us in Superattendente 
Anoo 1661. Huius aetate expulfi funt Vni- 
tarii e Litbuamia δὲ Polonia, ex quibus qua- 
dringenu Tranfyluaniam ingreffi (*), ma- 
lori ex parte Claudiopoli: refederunt. ? 

| Al- 


(*) Meminit huius Stanis: Lubienieci in 0. 
Ref. Poloniae p. 297. 98. ב‎ 
Hh 


3 


> מוחזסוזגוות/: גמסהו11 .P.Bod;‏ 472 


Baltbafar Coritz , 666105 in 50 יה06ת6:מ!ז6ק‎ 
tem 4. TE T 
Daniel Szent Iványi , Tempore huius fcripti 
cít Catechefis minor pro Vnitariis :-mortuus 
Anno 1689. - DE T 
Paulus Bedà , electus in Superintendentem 
Anno 1689.: mortuus eft anno fequenti 1600. 
Micbacl Küvendi , Dé(ino Kolosvárinum 
translatus, brevi quoque huius'vitae taedis 
reliquit.. -/ | ἘΣ 
Micbael 21046, ele&us in Superintendentem, 
An. 1692. diu Ecclefiis praefuit, & inne 
גזסתז‎ paffus eft. Huius aetate, anno fcil. 
1716. occupatum 6/1 ἃ R. Catholicis ope mi» 


mm “8‏ ְחש v‏ הרט 


- - m — 


litum Caefareanorum Claudiopolitanum "Tem- ' 
plum, Schola ab Vhnitaris non pridem - 
erecta; Parochiae, Domus Superattenden- 


tis, Paftorum, Profefloris, Leéctoris, Cav 
toris; Vineta, Agri, Decimae, Typogre 
phia a vidua Zfndreae Kmita inftituta. — Pau- 
cis, Timon quoque huius rei meminit, qui 
ita: Georgius Mártonfius ——- iter. inftitvit 
in Tranfyluaniam. Cui cum appropinqui- 
ret Excellentiffimus Comes Steinwilleus, fu. 
premus in ea Prouincia. militaris Praefectus, 
mandata Caefaris; exfequens, primarium 
vrbis Claudiopolitanae Templum, 3 SIGIS. 
MUNDO Imperatore & Rege Hungariae 
magnifico opere olim conftructum , 161146: 
ris Arlanis per vim eripuit. Dein quarto 

MS 


in'Tfantiylu. Part. IIT. Cap. IT. Se&t T. 453 


nomas Aprilis, Antiítes Pontificalibus vefti- 
zméntis amictus, comitante, qui eidem ad- 
ueütanti occurrerat, Catholicó popello , vr- 
bem ac Templum ingresfüs folemni appara- 
tu faéruin fecit. Mortuus tandem eít AI- 
máfi 4.1721 cui fuccefferunt. 

Sigismnndus Pálfi, ele&us in Superintenden- 
tem Anno 1721. mortuus 1757. 

Micbael Lombárd Szent-Abrabámi , diu Pro- 
1610718 munere laudatiffime in Schola fun- 
géns ; eleCtus eft in Superintendentem Annb 
1737. vtroqüe, Profeíloris ἃ Superatten- 
dentis munere fun&tus eft. 

Illo e viuis fublato, fucceffit ei circa an- 
num 1757. Óiepbanus gk; qui tam in mu- 
nere Profeíforis Theologiae, quam in offi- 
cio Superintendentis fedulam hodiedum na- 
uat operam. 


FINI S 





Hh 4 - וי‎ 


474. Jac. Creineri, Réfponfüm ad. Aor, 


Gk 7 
, RÉESPONSVM. 
JACOBI CREMERI,. J. 





AD 77 

EXAMINATOREM ANONYMUM 
SVAE OBSERVATIONIS. 

INO, 2 

Psi, XXII: or. zr Jon. XIX: 31-37. 


ἢ ᾧ Clar. Editore praemonitus, ave 
de exfpe&tavi, avidius perlegi, 

nn Error relegi hocce 

andidum, Modefítam ac perdo- 

A 44 um Examen: Cájus Au&tor fa- 


ne quidem Nomeri in fronte potuiffet pro- 
fiteri, absque ullo famae detrimento, quod 
€x hoc opere non metuendum erat. Es 

ΜΝ . τι 






"Exanteh. Diff. fade:là Pf. 22. 21... διό, 475 


fruskur 11868506: fuo genio: tamen non. im» 
dignabor, vel:infeta dignitatem reputabo 
 mhecum, ipfi publica meas gratias períolve. 
re, quod mea qualiacumque .aogutara: fua ' 
lance quidem digna judicaverit , quin & 
meliora propinare fbuduérit. Vincamne ta- 
lem opponentem, vel Cenforem (in quem 
ne: Adyerfarü: quidem ΤΊ τυ quadraret). vel 
xincat ab illo, mihi fere perinde eft, :modo 
emergat indubiá .Giinconcuffa veritas, 

quaerimus ambo. Imo vera: fime, victum 
plane fetifiviffem , nihil refpondiffem ,'ac ta- 
16 חאה‎ 08 0601010 ; donec mihi alia ijluxis- 
10: occhio, quà. boc publice teftatnm facere 
peraujem. .— 5. s 3 o ku uime 


, 5 )ה‎ . M 
4 Ll . . 
" “ ^ ו‎ 4 S; .1 I. 
, btt. ΝΕ "4 5 4 . 


-JNane: alia omnino res eft, cum. in. neu- 
tr&:fententià ,: qualem. quisque ' adftruere 
6003608 .)06 , acquiefcere velit .animus, 
veritatis cupidiffimus. , Mean quidem maxi- 
me,luxatam animadverto: & illa Cenforis 
mel videtur minime enodis, etfi à Parente 
fuo;talis, prae me& faltem, habeatur. 
- Quis ergo mihi jam: vitio vertet ; fi bafce 
mesa; animadverfiones & fufpiciones denuo 
reponam, ὧς quidem antequam Bibliotheca . 
haec Jfagana claudatur ? — Litis ferram tra- 
herenolo. Tantum animo compofito heic ex- 
Lui E גת‎ 5 ponam 


4)6 Jac.Cremeri, Βείροηίαπι ad סח‎ 


ponam I. quos Nodos: ferupulosve déprehen- | 
derim in fententià Dóctiffimi Examinatoris.ll | 
quid habeam .pro mea liberanda , atque ש‎ | 
terius ftaupminanda. —— — ZEN , 

IIL - 

In fententia Cenforis quod non, velnom . 
dum acquieverim ,. fequentes urferunt ratio. 
nes, quae totidem fere fcrupulos mihi obje 
cerunt, ne meam hactenus. immutarem. 

I. Ereptionis ,'à V. D. eleganter ftabilitae, 
ideam fi retineam , & quidem ex violento 
4norüs vel capitis fupplicio, per Magiftrt 
tum, jus Gladii habentem, 1001600 , κεν 
815 petitioni fatisfieri non potuit, nifi per 
Refurre&ionem : ad quam cl. Examinator fe 
quoque recepit. 

Verum Refufcitatio ex mortuis remotius béne- 
ficium continet , quam quo MzssIAs Crucifixus 
& adhuc fpirans ma&taretur. Propius accede 
bat facultas vitam quantocyus deponendi, 
atque ita effugiendi ulteriores infultus, & 
hoftium fuorum conatus inimiciffimos. Ur 
de, fi jam concederem Pf/almi 00/4 23. pre- 
canti vitam novam, per RefurreGionem occu. 
pandam, omnino ob oculos verfatam fuiffe; 
quà, in coetu Difcipulorum Divino fuo E 
septori & Vindici gratias perfolveret: fimul 
me reciperem ad verf. 32. utut à verfu 5 


Examen 1210. 146 1 Pf. 22:21:66 472 


hoc 1odo facillime diftinguendum , quod hie 
beneficium propius, ille remotius includat, at- 
e adeo Pirecantis Oratio in 18 ₪8 
candat. verf. 21.. Eripe animam meam gladio, 
ne coanfodiar adhuc vivus vulnere iplius: le- 
thali, fed liceat mihi, antequam .me ado- 
riatur, vitam ponere: fimul eripe meam uni- 
tam e manu Canis, qui.non modo enecaret, 
fed etiam offa frangeret : fi! placuerit bina 
verfus membra .ita.ab invicem: difcernere. 
verf. 22. Libera me ex ore Leonis (Diaboli 
vim. mortis habentis per Refurrectionem ex- 
optatam) €9 re/ponde , id eft; opitulare .fnibi 
ἃ. cornibus Dubalorum , ne feriant adhuc exa- 
nime corpus, ipfis expofitiffimum. 
* Atque hoc demum fuerit auxilium feflina- 
tum, quale Mifer exoptabat vf. 20. Refufci- 
tatio nullo modo erat maturanda, fed mors 
Ípontanea, per quam uno ictu & actu omnia 
veliqua & nova hoftium, adverfus Vivum, 
molimina eluderentur & irrita evaderent. 
. Novi equidem, quod mihi regeri poflit, 
exemplis non carere, MESSIAM patientem 
in. Pfalmis v. g. XL. & LXIX. pingi, quafi 
jam Refurre&lionem fuam anhelantem : proinde 
minime alienum ducipofle, fi Vates eundem 
etiam Pf. XXII. pinxerit, eandem exoptan- 
tem, priusquam adhuc morte occubuerat. 
Nondum mihi liquet, an pagella vacua fu- 
pererit de nexu illoum  P/almorum heic 
| eS. 


478 Jac.Cremeri, Refponfüm ad Anon, 


edifferendi: ideo Exceptioni eo usque ínt 
conítet vis. Suffecerit nunc tantum demor 
ftraffe, quod Argumentum ex Pf. 4% 
ad xxi. deduéótum minime .procedat. 

II, Alter enim nodus latet in Zn»ima, feu 
0116612 vita, quam eripi flagitat in noflro lo- 
co 555148. 1116 morti proximus, ut ipíius 
ANONYMI verbis utar, rogat à Patre Zfninem 
fuam vitalem eripi , fen liberari. Quaero unde? 
vel ex qua. calamitate, ex quo periculo? 
Mortis, nonne? Itaque haec. ereptio illam 
4nimam a morte immunem praeftiteric necefle 
eft! Nifijam velimus incaute, nec fine veritatis 
difcrimine, ftatuere , quod Divinus Vates, in 
hac P/almi fui pericopa, Patientem introdu: 
xerit preces intempeflivas ὧς nunquam er 
audiendas fundentem, eventus refragabitun 
MÉSSIAS animam efllare, & vità cedere de 
bebat, δὲ a&tu cett. Si Eripiendus tantum 
1nodo loqueretur de /e ipfo in genere, uti is 
vf. 20 & 22, nec non in multis pericopis 
Pf. XL. ἃ LXIX , fi Znima hic perfonam 
fignificaret, nunquam forte laboraffem is 
Pfalmo noftro -MEssrag vindicando : aft alis 
longe.eít facies. Precans ὅς Patiens utique 
de Znima vitali eft follicitus, in bujus cw 
ram, eít intentus , quemadmodum ex altero 
hemiftichio luce meridianà clarius patefcit: 
neque de hac , ut fubjeécto totius ver/iculi pro: 
ximo ὅς 631600 , à Cenfore meo 118 aliqui 

שמשי | 


Examen Diff.füaeinP(:22.21.&c. 479 


móvetür. Concedimus utrinque, ὅτ: ΕἿΣ no- 
bis מםנ-‎ - confeffo , = 06 Znima vitali fermonem 
fieri. Ex hoc conceffo argumentor, : & fe- 
quelam infero, quod exauditio, retentà Ere- 
ptionis , non Praereptionis , notione, tamenim- 
munitatem ἃ morte praeftitiffet, qualis in 
MESSIAM non cadit, ^ Simulac enim: mors ad- 
fuiffet , vita fuiffet amiffa ,: perdita. "Vita 
raefens non poteft eripi, 111 confervetur 
morte, & a rhbortis : faucibus , illam. mox 
glutituris, liberetur, & illis: €ixasfoc. ex- 
trahátur.  Refufcitatio. 62 morte, “νοὶ ἐς mor- 
guis , on elt liberatio Vitae, fed reflitutio tan» 
tum vitalis illius animae, quam mors oppres- 
ferat, & plane exílinxerat , atque ita finiérat. 
In Obfervatione , Primo hujus Claffis Fafciculo 
inferta, jam obiter praefentem nodum teti- 
gi, ut videre eft in principio pag. 133. 
εὐ Haec ita ponderantem me coégit. neceffi- 
tas aliam viam ingredi. Phrafi Davidicae ma- 
sus injicere rfon audebam. Mortem ipfam 
mec.effügere nec deprecari poterat MESSIAS, 
ne quidem violentam illam, mediante Cruce. 
Ratiobes meas porro fubducenti nihil aliud 
reílabat, quam cogitatio de novo adhuc 
anortis genere , proprie dicto ferro , vel gladio , 
infligendo: ex quo novo mortis genere Craci- 
fixus liberari defiderabat , & revera eripi pote. 
zat, periculo hujus futurae fuae fortis conífci- 
um Bon latente , acceleratà depofitione Zitalis 
eu 


490 Tac:Cremeri, Refponfüm ad Anon; 


animae ip. Cruce. fua; cujus ergo copiam fibi 
fieri his precibus petebat : Eripe animam meam 
&c. .Succenturiabatur mihi; mox conceptu 
Petitionis Judaeorum ab: Evangelifta 10ANwE 
confignatae , eodem , quo in : Obfervatigw 


* deícripfüi modd : cui conceprui ,: fi jam 


valedicendum  foret., . propter = dubia . pet 
Cenforem meum mota, tamen 10710008 26 
vidica ., inter nos controvería , faepius à 
medefcriptum fenfum ferret ; praefertim cum 
ila varietate, quam fupra fub num. 1. adhi: 
bui, & fi mihi folummodo concedatur , 
id quod res ipía flagitat ,. confos/ionem lethalem 
omnino fecuturam . fuiffe, quando crucifixi 
poft crurifragiut adhuc animam trahere com: 
perirentur. | mE | 
Eventus docuit MESSIAM IESUM, paulo anté 
mortem nondum adeo vi vitali: fuiffe orba- 
tum, ut crurifragiutm perpeti non valuiffet, 
abfque ut animam. confeftim. efflaret, Potuit 
utique 1067814 vice clamare, ὅς maxime fo 
noram vocem edere, poftquam aceto pots 

tus erat. , | 
Illius etiam erat vitalem animam ex fe ipfo 
deponere, ac Patri tradere, non hanc illi vio 
lenter eripi. Hoc olim non obfcure jam indi 
caverat, Job. X: 17. 18. nec fpem eventu 
fefellit. | | 
- ΠΙ, Zertius mihi todus ex ferie PJalmi ns 
Ícitur ; ubi à 2. ad 2r. vf. incl. nihil occur. 
SN 


Examen Diff.fuacinP£22,21.&c. 481 


5t; quod Aefu/citatienis ideam :exeitet., vel 
ejus. defiderium indicet... Mortem fibi propin- 
quat defcribit fupplex γί. 16, , - mec illam 
averfatur, modo: izgovAu non flet:à lopgin- 
quo; neve fuum, Servum de novpQ; derelin- 
Quat, vf. 13 & 90. coll, 5, 5. Cumque pet 
mortem ociffimam , non modo praefentibus, 
+4 & imminentibus.illis calamitatibus, vf. 
38-19. memoratis, fimul eripi poffet, nihil 
prius expetendum. hábebat Patiens.. vf, 21, 
4, d. condar modo Ego in pulvere mortis, 
emoriar , antequam Gladius δὲ Canis oflifragus 
χάδι! הקוור‎ 9 
I V.: 


4c. ss TEE .. ' 

*: Superfunt erga.nodi & fcrupuli in cl. Exa: 
spminatoris fententia. — Mihi jam progredien- 
dum ad mea qualiacunque Obfervata eno» 
danda, & fcrupulis illis liberanda, fi queam, 
quae  /monymus injicit. 

Ante vero quam in. hanc arenam defcen- 
dam , praemonendum videtur , ne quis 
Alhner. contra me infurgat, & 16668 u- 
tráque. (Cenforis mei ac mea) ( 
tamen Vindicias MEssIAE in fe fufcipiat , pro» 
vocando ad animam bumana feu rationalem , 
quam eripi flagitaret, Etenim haec nullo un- 
quam gladio expofita fuerat, vel exponi po- 
terat ; conf. Mattb. X: 58. neque Latraéus 
Canum ila adeo curabat. "E 

| NN&- 


48: Jac.Cremeri, Refponfum ad Anon 


Fuerint inimicorum verba Gladiorum ו‎ 
26013 ; tamen illa ipfum non adeo male ha 
bebant, ut ab 115 liberari tantopere geftiret 
Atroces injuriae, quibus Eum lrrifores & 
Blafphemi cumulabant, nihil faciebant ad 
mortem  fpiritalem., qualem in "rihorio 
Caliginisdenuo, id eft, poft dolores, horro- 
re$ & 2020765 Getb/emanitanos, fuerat exper 
tus (4), & quae tantas Jefu querelas ac 
tot fupplicationes in Horto jam extorferat, 
Infuper 1006/15 illa, qua fibi repraefenuvit 
Zinimam vitalem D. Pfaltes, in aprico eft 
fita, & exemplo P/almi XXXV: 17. ₪ 
confirmata. (5) ἘΣ 

Maneat ergo, manebitque Vita praefens 
fubje&ctum precum Mesfianarum , quae P/alm. 
:]א‎ 2r. funduntur: & controveríia de 
praedicatis cam diu disputetur, donec reper 
ta veritas irrefragabiliter innotefcat. 


V. 


In eximendis fcrupulis , qui forte in opinio 
ne mea latent, aequiffimi ac moderatiffimi 
Critici veftigia legam , quemadmodum Vit 
DoGtus praeivit, priora quoque veftigia me: 

rele 


(e) Evolvat L. B. de his Tra&atum meum Belri 
cum , cui Titulus : God; Engelen verblyd , psg 


91-- 
(») Cont. Bivl. Hog. Q. γι. אל‎ ἴον. Yin. 


Examen Diff. fuae in 20 22.21.66 48} 


relegendo, Hinc Examen illius quoque eva. 
fit bipartitum. Agit enim I. de pericopa Evan- 
20004 jouaNNIS , quarh in auxilium vocave- 
ram; lI. De loco P/almi controverfo. 


V I. 


Ad 70». XIX: 31, δὲ mea fuper hanc par- 
ticulam Euangelicae hiftoriae commentata, 
varia notavit placidus meus Cenfor.  ' 

Primo , concedit 2udaees collineaffe in 
mortem jEsu Sofpitatoris quantociffimam, 
licet non fpeétantes in hoc negotio fanétio- 
nem divinam Deut. XXT: 22, 22. Poftremum 
hoc jam ultro largiar, ne nimium tenax cui- 
piam videar. Hinc nihil iniqui contrahet 
caufa mea. Sufficit ante Sabbathum maxime 
feftivum corpora de Crucibus fuiffe tollenda: 
hanc autem lüblationem non potuiffe tolera- 
ri, nifi prius Judici capitali de mortibus af- 
fixorum conftaret: id quod à pofteriori ex. 
preíffe roboratur per cunctationem PiLATI, 
ejusque de yesu morte inquifitionem , prius- 
quam JosEPHI Jfrimatbe?nfis voto annueret. 

Verum Secundo 01111666 Viro 120610 ,quod 
crurifragium ad mortem celerrimam inferen- 
dam parum idoneum praedicaverim, Violen- 
tam crurum contritionem per fe nonvexilti- 
mat lethalem: fed per praecefforia & acces- 
foria ralem fieri debuiffe. Inter cumulandum 
& exaggerandum haíce 609070 praecipue 
quoad perfonam D. j&sv , proyocat ad Me- 

Bibi, Haganas Cl. VI. F. 11. li di- 


484. Jac. Cremeri , Refponfum ad Anon, 


dicos expertiffimos celeberrimosque , quos ' 


videtur confuluiffe; porro ad emphafin vocis 
compofitae xerayrvpi ; tandem ad J'udaeorum 
crudelitatem, denique ad decantatum PriwI 


locum, quem jam pridem Interpretes exhi = 


. buerunt. 
Replico: 1. Perfonarum diverfitas quoque 
. diverfum exitum 63/1211 poterat. Robuftor 
alter altero. Ille igitur , cui vires adhuc 
fuppetebant ad crurifragium vel feveriffimum 
perpetiendum , poft illud non horas tantum, 
fed etiam diem vel dies vivendo fuperare 
potuit. De MEssr A ferme liquet crurifra- 
gium ipfi non confeftim lethale fuiffe futurum, 
fi carnifices hoc in ipfo experiri valuiffent, 
uti fuperius à me difputatum. Obfecro jam, 
. quid Milites Romani tali in cafu. adhibuiffen? 
Utrum crure fra&io adhuc fpiranti ulterius vi- 
vere permifillent ? An non potius ferro eum 
confodiífent? maxime, cum in mora periculum 
effet, ac novis Procuratoris mandatis peten- 
dis accipiendisque tempus nimium tritum 
fuiffet. [uffum fuerat crura Cruciariorum cot 
tingere , eosdemque de. Cruce (loquor ex opi- 
nione communi) £ollere; haec vero non po: 
ferat, ipfo zímonymo judice , 116014 $. 4., 
efTe fublatio viventium : Quid à moribus Re 
manorum fuiffet alienius , quam hoc ? Unde 
concludo, quod juffum זצג /:ע‎ militibus 
faltem facultatem dederit cruciaries ulterius 
enecandi , quovis meon τὰ teure 


τοῦδ 


\ 


ExamenDilfffuaeinPf22.21.&c. 485 


modo, fi praeter fpetn & opinionem,  é cru- 
fifragio omues, vel'duo, vel'unus tantum, 
fuiffent in vita fuperftites. | 

. 5. Inftrumentum erurifragum, (à non fue- 
rit infoiitum , quod precario aífameretur, 
malleus fuerit probabile eft , cujus ope cla- 
ves etiam per manus ac pedes adigi 06000616 
Ἐπ. cum crucium ftipites incudis locum 
fupplere potuerint, ferre& non opus erat, 
nec. facile applicanda: quorfum mihi etiam 
fpe&tare. videntur ipfius Cenforis mei verba, 
uae obiter habet de confdringendis genibus (*), in 
fine δ. 3. utique ad crucis arborem. Ex quo 
iterum fequitur contritionem omnino fuiffe , 
minorem, ad ligneam, inquam, prae altera 
ad ferream , incudem. ..Quin etiam repeti- 
tos Carnificum i&tus heic duxerim rfeceffarios. 
3. Medicos quod attinet, ego autoritatem 
autoritai opponere poffum. 1186 ergo pa- 
rum aut nihil proficiemus. Neque illi, cre- 
do, nobis affeverare fuftinebunt , -crurifra- 
gium crucifixorum , & quidem excarnificato- 
rum , fuifle omnino ac femper lethale per'fe, 

(*) Haec verba de confiringendis genibus originem 

' fuam habent ex mendó typographico, Scripfe- 
rat enim do&iffimus 4fuGer :. genua erant, cen- 
fringenda. Monuit me hac de re Ipfe prius 

quam Refponfüm Do. cREMERI oculis meis 

ufurpaui. Ita etiam fphalma anfam praebuit de 

incude ferrea aut lignea differendi, cuius ia 
capitali fubplicio fere nulia exW &M&exexSa ΝΑῸ: 

1i ב‎ 


486 jac. Cremeri , Refponfüm ad Anon. 


.8ac fine temporis difpendio. 156 1 vel horum 
aliquis hoc affeverare vellet, nil nifi diver. 
fum hominum robur ipfi objicerem. 

4. Empha(in verbi compofiti, ne femper 
& ubique in ufus noftros vocemus, dudum 
nos monuere Graecae Linguae periti & Do- 
étores. Crura frangere , & Crura confringere, 
JLatinis quoque fignificaret unum idemque 
.Conftabit verbo xarayvups omnino fua vis, 
.quando de verá fra&iurá , non dimidiatá, vel 
Antentatá folum , explicari perrexerit. Conf. 
adhuc phrafes GALEN1 & DiosconRipis apud 
4 πανν GERHARDUM. 

5. Judaeorum crudelitati nihil detractum 
:wolo: maneret quaeftio: num Romani milites 
. huic in omnibus fatisfeciffent? maxime polt 
infauftum illud ac horrendum Zriborium ΤΙ 
nebrarum , quale quid fuperftitiofioribus me 
tum ingentem creare potuit, imo debuit? 
.ne.dicam de terrae motu eiusque accidentübus 
-terribilibus, qui Jesu exfpirationem comita- 
tus fuerat. 

6. זואזעע‎ [0605 (c) myfterium Phyfiolo- 
:gicum fapit , forte nunquam repertum, nec 
unquam reperiundum. — Neque tanta hujus 
in rebus naturalibus eft fides, ut ejus au&to- 
ritate multum commoveamur, |. Verum, 0 
1[6- 
(c) Hifl. Nat. L. XI. c. 45. In ipfa genu ונמור‎ 

Commi(Jura4 dextrá laevaque , à priore parte ge- 

sina quaedam buccorum iworixos 6 ב‎ quá ger 


0/0 , ceu jugule אסוז\ן]‎ fugis. 


* 


Examen Diff. faacin P2221. &c; 487 


iterum effem liberalis me vice, & largirer, 
quod lethale.illud antrum , vel cavum, re- 
apfe in genibus condatur, illudque Plimiano. 
34600 jam fuiffet cognitum, fi non lippis ὅς 
tonforibus,. faltem. Medicorum filiis; qua 
xeri fpecie eamdem fcientiam extendemus 
δὰ carnifices, qui tuhc temporis plerumque 
gregarii milites? Ne dicam, quod serarfa- 
gium jam in genufragium mutetur; faltem ad 
illud efcendat. . Quapropter illa genuum vi- 
talitat, quam cl. Examinator, etiam in cal- 
Ce f. 3. ex ». :cERHARDO celebrat., nihil ad 
me facit, cum crura frangenda;:á genibus exs 
tenduptur ad talos, & fra&ionetn iflorum ha- 
bere nequeo: pro..contritione, 4..fummo ad 
imum, fed mediae partis tantum, 

1 
, וזל‎ Vir Do&t. adverfum me; urget inten- 
tlonerh Judaeorum , prouti ἃ 
Tatür, δὲ refpe&tum mutuünr 
phratum ἐπ cruce "tion. manere, 
pofteriorem ideo - hon nifi τ 
füpplendam autumat; δ. i 
téroquin fpecialeth slum aft 
Tolleudi fcilicet. dé vita "uti 
eui Tequirit, Ego vero fràl 
ponere debeo, ,l. me verbu, " 
explicuiffe eodém fenfu, quo "ii" Tudaeoruri 
oribus verfabatur, cum D. resvit-ad necerít 
poltularenr, 's, "Ambigüitater vexbi iw wet 
un . l3 MR 





438. Jac. Cremeri , Refponfum ad Anon. ' 


loco:medendam effe per combinationem v- 
triusque. fignificatus , .tolendi nempe de «ita 
& cruce timül; in quo. nihil alieni vel info- 
lii: quin'ipfa mei Opponentis opinio , fi 
propelufttetur, hoc implicat. Nam fcopus 
S udaeorum:minirte ferebat vel unum ex.tri- 
bus .vivum : teli: :atqui Crurifragium , ' quod 
petunt; .non- erat per fe, &.omnibur, à:veffe 
gio letbale :.Ergo .Carnificum erat, tum off- 
Cinm, tum poteftas , Crurefra&orum querique 
adhuc fpirantem ulterius ac protinus 6066 
ré, dein de crucc-tollere; quo fa&o-& .peten- 
tibus, &-.mandanti riLATO plane & plene 
fieret fatis, His plura ftatim adjicerem, nifi 
illa porto effent ufu ventura, in feqq. ff. 


VIII 

tra me zt- 

g קש‎ 
τυ Jigni, qui 
. ad anos, non 
» .confodere, 
2 "itam ,.& 
» d poenam 
» ᾿ affixorun 
» im maris. 
» icii finem 
5», conjicien- 
» üror equi- 


Ti 7 . dem; 


Examen Diff. ₪086 מ‎ ΡΥ 22.21. ὅζο, 9 


dem. quod, 11 talis excitari poffet teflis, 
V. D. promittat, fe ultro affenfurum.  Fru- 
ftra fane talem , quaefivi, fed & fpem repe- 
riundi plane decollavit profcífio peritiffimo- 
rum Antiquariorum, cujus Ipfe mentionem 
facit. Itaque, priusquam inanem forte diu- 
tius quaerendi operam perdam, telum in me 
vibratum folummodo rctundam. 

Mirari fubit, qui pro demonftrando ca- 
fu extraordinario conftringar ad demonftra- 
tionem moris ordinarii! Expoftulatio tam 
rigida fi bene procedat, plurima olim & 
pridem credita, in dubium vocari poterunt. 
Exemplum homogeneum peti poffet: & τᾶ- 
men hujus defectus, in cafu rariffimo & 
praeterordinario , difputationem non ter- 
minaret. Initio $. 6. V. D. ipfe profite: 
tur, Judaeos furentes potuiffe infolitum ex- 
cogitare, & PILATO extorquere: item in 
fupplicio Domini plura extraordinaria fuiffe , 
quae in exemplum trahi: non poffint. Deinde 
minime abludit à Romanorum cognita feveris . 
tate cumulare poenas —— 2070 0 
crurefra&i & crucifixi minime induit faciem 
poenae novae, potius gratiae , quà duriífi- 
mo fupplicio eripiatur ---- Denique vel- 
lem, ut mihi detur vel unum éx Antiqui: 
tate exemplum pro crurifragio poenali , & 
fimul confeflim letbali. "Mos faltem crurifra- 
gii Romani non permittebat i&um aliquem 
| ג1‎ 4 poítre- 


490 Jac Cremeri, Refponfum ad Anon, 


poftremum , & citato enecantem , ,five ad = 
caput five ad pectus, quem nos Zelgae nun... . 
cupare folemus den genade-flag. Contra li. 
quet , eX PLAUTO, SUETONIO, POLYBIO, 
Romanos , cum fervis fuis, vel captivis , crura ' 
fregi[]ent , eosdem porro abjeciffe in loca, 
ubi ulterius & lentiffime doloribus, gangrae- 
πᾶ, fame , fitique conficerentur. Recurrit 
hic, quod fuperius jam notatum: quid eft, 
quo mors ociffima שפפך‎ ἃ .Latronibus con. 
fcita fuiffet, fi ὁ cruri/ragio , ut facile fieri 
poterat, ne dicam certo accidiffet, manfis- 
fent fuperfütes , vivi & fpirantes adhuc? 
Sabbathum inftabat: ne per unam quidem 
horam morari, & mortem illorum praefto- 
lari debebant Carnifices. | Facillime credi 
derzim Cruciariis crurefractis citus fuiffe morl- 
endum quam aliis , quorum crura intacta: 
manferant: all mortem illorum ad momen. 
tum , vel horam proxime fequentem , ne- 
ceffario alligatam fuiffe, mihi. nullatenus 
potum perfuadere. Non unum Ego Pbyfio- 
gum fui percontatus, anne fortaffis condi. 
uo ilorum penfilis , poft violentum Cruri- 
fragium , aliquid conferret vel contulerit ad 
mortem celerrimam : uno autem ex ore hoc 
refponfum tuli, nihil conferre hanc corpo- 
rs pofitionem valuiffe, nifi disruptis vel 
abruptis vafibus fanguinariis pluribus, faltem 
infignioribus ;quorum tamen fedes fecundum 
. ἢ . . . Q à 


* 


Examen Dif. fuaein Pf 22.21. &c, 401 


offa tibialia , & integumenta validiora, ta- 
lem feparationem maxime dubiam reddide- 


int, IX 


.. Quinto objicitur mihi filentium J'oanneum , 
de confo[fione Latronum , qui D. Confervatori 
focii poenae fuerunt. Sed refponfio eft in 
promptu: Hiftoricus facer itidem altum filet 
de horum fublatione de crucibus , ergone hinc fu» 
fpicabimur horum corpora in cruce manfiffe? 
Ex fupplicio Latronum nihil comparet in 
tota Hiftoria Euangelica , quam quod utile 
ὧς neceffarium vifum fuit, ad Fata jEsUu 
CHRISTI debite exponenda, illuftranda. Nón 
curavit ergo 9. JoANNEs 11103 paenae fo- 
6105 ultra, quam horum mentio ad hunc 
fcopum conferret: vel etiam defcripfit eo- 
rum cafum, ufque quo relationis feries, & 
ipfe rerum geftarum ordo illud requirerent, 
deinde utrümque miffum facit. ^ Mandato 
Procuratoris accepto, Milites crurifragi, 


uti mihi quidem videtur, non ftatim adorti 


funt Medium אספען‎ , fed utrinque à latere 
ipfius ambos Latrones, five illud honoris, 
five doloris caufa fecerint ( major enim du- 
citur alicujus Rei poena, ἢ poflremus fit in 
fupplicio, δὲ teftis oculatus auritusque tor- 
turae & dolorum , qui fociis .infliguntur ) 
five quod, divifa quaternione, bini unum , 


ς᾽ ^4 


- 


492 Jac. Cremeri, Refponfum ad Anon. 


& bini alterum eodem momento mul&tave- 
rint, deinde quaterni feu omnes JESUM, ut 
perfonam fingularem, cinxerint: five, quod 
mihi quidem omnium maxime arrideret, La: 
. trones adhuc vegetiores confpexerint, & mi- 
nus excarnificatos noverint, proinde per 
crurifragium fine mora ulterius quaíTandos 
exiftimaverint. Divus faltem [2505 jam per. 
debat inclinato capite, fine voce, fine mo 
tu membrorum ; ex quibus phaenomenis, 
vel fupinam laffitudinem, vel deliquium fu. 
fpicarunt. Igitur, crudeli quàdam miferi 
601013 , ipfi refpirandi occafionem praebent, 
vel confidunt, ipfum, quafi ex alto fopore, 
evigilaturum, cum iétus crurifragi , & cla 
mores maleficorum aures ejus perfonarent. 
Aft aliter vifum erat Numini fupremo. Dt 
Filius jam vità cefferat :: 27081; Latronum 
cruribus , jam exftinCtus cernitur; crurifragio 
eximitur; tantum unus carnifex, , 4 
138064 , mortuum confodit, utique periculum 
fa&urus , an fpiritus adbuc quicquam in. ipfo τε’ 
Jidui e[fet , ἢ mentem ὅς phra(in cl. הממ‎ 
fic imitari liceat. Exulant iamjam, indeà 
verfu 32 , ex J'oannea relatione duo Latro. 
res , & quid cum illis porro a&um fit filen. 
tio involvitur; jam mortuos fuiffe , & qui. 
dem ex folo cruri/ragio non dicitur. Evan- 
elifta potius digreditur ad fidem narrationi 
uae, de ultimis hifce Jesu fui fatis, facien 
am, 


Examen Diff. fuae inPf 22.21.60 40} 


dam, vf. 35 , δὲ implementum Prophetia- 
fum , haec ita requirentium , demonf(tran- 
dum, vf. 36, 57. Vides ergo, L. B. caufam 
aliquam non tangendi confo[fionem Latronum; 
licec & illa mox poft confos[Fionem D. שפפן‎ 
pera&a fuerit, ut, non illicitáà, nec impro- 
babili conjeéturi , poft fuperius difputata, 
pro rato liabemus. Non poffum , quin his 
adjiciam, JoANNEM , oraculum Zacbarianum 
cenfoffo latus ΜΈΒΒΙΑΙΣ mox applicaturum, 
melius de confo[fis 5. etft adhuc vivis, Latro- 
nibus tacuiífe, uf tanto clarius ,, patefceret , 
,, illos quos poena junxerat , caufam fubli- 
,, mem. in fupplicio feparaffe,"' 
' » Abfit, ita pergit V. D., ut in J'u- 
» daeorum rationes referamus, quae mon li. 
» quent." m. Abfit etiam, ut im rationes 
ati militis. referamus ,' quae non modo 
non liquent, fed infuper omnem veri fpe- 
ciem amittunt ! indigito petulantem lateris D. 
Jesu percusfionem ,' quam ultro, ὧς Judaeos 
tantüm adulatürus , perpetraffet mifer ille, 
fine ullo mandato, idque fecundo momento 
ab'horrendis illis portentis , quae ómnibus 
Golzotbae lofpitibus terrorem fere panicum 
injéderant. Ipfe MATTHEUS auCtor eft, Cap. 
XXVII: vf. 54. Centurionem £9. reliquos Jefu 
ruflodes (inter quos ipfi quatuor carnifices, 
v1. $35, 36.) sil. terrae motu , 9" quae facia 
"rant (ruptas intellige petras) intimui[fe 0 


494. Jac Cremeri , Refponfüm in Anon. 


& (quod majus eft) dixifje : revera bic: ntt 
erat Bilius ! Atqui, talis timore & horrore 
oppreffus confeffor ftatim militarem fuam 
petulantiam refumfiffet, &, omni metu jam 
6460 , exanime corpus 12, Sofpitatoris im. 
maniter. adeo laefiffet , laceraffec? Non 7 
probabile! Parum abeft , quin mihi perfua- 
deam , militum eundem timorem in caufa 
fuiffe, ne: JesuM adorirentur primum, cum 
PILATI mandatum, de cruribus frangenéis g 
cruciariis tollendis, ipfis innotuifIet. 


X. 


Hifce praelibatis , & fcrupulis V. D. ex 
jSoannza relatione injectis , .nunc pro viri 
um modulo exemtis, remotifque , cum 
amico Cem/ore ad paviDEM pergamug: αἱ 
brevitati fimul ftudentes. uM 

Repetuntur $. Examinis 7. mea de fA 
XXII: 21. cogitata, nec non.folliciti cona: 
tus pro P/aimo hoc uni ME$SsiAE vindicando, 
Sequitur, ,, me in notione praeripiendi à Cel. 
» VENEMA non difcordaffe ; fed & םג‎ ha 
, notione. omnem fere .nodum fuiffe, qui 
,, me conftri&ctum tenebat ; && in hanc totius 
, ratiocinii mei vim: & pondus incumbere." 
Porro notio praereptionis ,. quam ego ) 
VENENMAE totam quantam dederam, vocatur 
parumper in dubium, & lis'aliqua movetur 

| 9 


- 


Exathen Diff. fu2e in Pf. 22.21.80 5 


de illà, fed abfque feditione. Profetuntur 
duo 10684 docentia, quod Hebraea phrafis 
הצילה‎ fequente Mem. ,, non tantum deno 
», tet liberationem talem, quae irhmunita- 
על‎ tem 4 malo praeftet; fed ὅς talem, quae 
,ל‎ noxam in falutem vértat , & homines, 
» in calamitatum. voragine demerfíos , lae- 
» tiffima cataftrophe, ex incumbente malo- 
99 rum oppreffione, potenter eripiat:" " 4 
Cl. scHuLTENsIUS & Cel veN&gMA teftes ad- 
vocantur , : Hebraicum verbum de violenta ex« 
tra&ione: 69 vindicatione oppresf , & de libera- 
ione alicujus. in foro crimine confiriii , ufur- 
pari: Quae omnia nullus negaverim. . | 
Hypothefi, meae itidem non inferviam: 
Concedo notionem liberandi, feu eripiendi ex 
malo, feu periculo; quin illam recipio, nec 
in po(lerum praeripiendi notionem .mihi dari 
volo, qua liberalitate Rev. Cenforis $. 8. mi- 
hi exhibitá, carere poffum , falvà meà& opi- 
nione: fi modo nofítra difputatio heic non 
abeat in Logomacbiam ; & id quod nunc audiet 
ereptio ex, reapfe nihil aliud fit, quam prae- 
reptio ipfi calamitati, aeque ac Sf. XX: 6. 
2602. XIV: 19.5 Num. XXXV: ὃς. etiam - 
fine Mem, Gen. XXXII: 30: 4nima cnnisTI 
vitalis eripienda erat ex malo, feu morte, at 
non per Refurreionetm:, ut Examinatori meo 
placet, quae fero veniffet, poft vitam ex- 
cifam, Unde Viro 120600 jam optionem re- 
| | linquo, 


496 Jac. Cremeri, Refponfüm מז‎ Αποη, 


linquo, utrum credat , MEssIAM talem pro 
vit fupplicationem 060660116 , atque adeo 


potius aliam perfonam loquentem, Pf. XXII. 


arripiat: an agnofcat mecum , deprecatam 
ereptionemm non nifi novum morts genus in- 
rendere , quod per gladiuw parabatur. 


Viden' L. B. fcrupulum , fentin' Tu nodum. 


jn fententia Doct. Opponentis? Relegas, (i 


placet, quae jam 6.11. n. Il. praeoccupavi: | 


poft, integrum tibi judicium efto , cujus 


fententia vel enodis audire debeat, vel mi- | 


nori prematur difficulate. Neque mufcas 
caperem , feu minutias feCtarer , ufum Glaiii 
metonymicum ὧς fymbolicam rodendo , ἃ 
pro Cane, non Camibus, pugoando. Haec 
. omnia facillime Cenfori meo permififfem, ἢ 
non victas manus dediflem, & in ipfiusmet 

caítra tranfiviffem ; modo ipfius conceptum 
adeo planum offendiffem , uti illum pingere 
fategit ; licet ego hac praerogativá gau 
deam, quod nec ad figuram in gladio, nec 
' ad enallagen in cane, confugere cogor, [αἰνὰ 
nempe 64ת1‎ de toto 72/4 fententià, prout 
eam in Ob/erpationc nupera fimpliciter luci 
expofuüeram. Et, fi vel nunc artificiofior 
eflem , diftinguendo bina verfus hemiftichia, 
ut fupra 6. 118. fub n. 1. videre eft; atque 
Examinator $. 104 8. preivit, mihi unus fuf- 
ficeret Cani; Ethnicus, offibus MzssiAr. in 
feíflus, quoniam tantum per unum militem 
i&us 





Examen 1217 סג‎ inPf 22.21. ₪6 497 


. 16105 crurifragi dandi fuiffent. 1דגו?‎ quidem 
emblema in toto Pfalmo nec quaero, nec re- 
erio. Ante hunc Centurio, militum Prae- 
66108 , urgente nece(fitate, deberet in cen4 
fum venire; praefertim quando illum non- 
nifi pro 608660 confeffore 1850, quafi ge- 
nuini Herois , habemus, uti patet ex 0 


fuperiore, pag. 242. . 
X I, 


Delabimur ad 6. Examinis 8. Nova hic 
difficultas ne&itur ex confilio 81, & inten- 
tione Spiritus vatidici, quibus per confos/io- 
nem lateris MESSIAE ulterius debebat fatisfieri: 
unde infertur praereptionem gladio, Pf. XXII: 
21. rogatam, vel non pofle referri ad con- 
fosfionem mortui, quae a&tu fa&ta, vel faltem 
non docere, confosfionem vivi á "fudaeis fuifle 
petitam, aut à Procuratore mandatam. Haec 
fumma eft, ni fallor, & cardo & robur ra- 
tiocini , quod indulgester V. D. mihi ob- 
jicit , 1 cit, —— Regero. 1. Neutiquam 
Oracula divina confundamus.  P/altes, meo 
judicio, fed. falvo meliori, induxit MEssiAM 
deprecantem confosfionem fui vivi, de confos- 
Jione mortui Regi נפנטגס‎ hinc nihil revela- 
tum, neque vel per tranfennam de hic ali- 
quid praevidere , fufpicari vel monere po- 
tuit: ZACHARIAS autem vaticinatus eft de per- 

08. 


\ 


\ 


498 Jac. Cremeri ,"Refponfum in סמ‎ 


fosfionibus wEssraAE in genere, Cap. XII: to, 

uas inter S. joBANNzs, Spiritu duce, à po 
fleriori quoque referendam cenfet illam, 
cujus teftis inopinatus évaferat , ac דשא‎ 
confosfionem | mortui. Quid inde detrimenti, 
pro meà , quam amplexus fum, δὲ adhucdum 
amplector, opinione, donec edocear me- 
liora, & animo meo veritatis cupido, atque 
MESSIAM , & de illo vaticinio reverenter 
fcrutanti fatisfa&um fit? 2. Differt allegandi 
modus, quo JoHANNES utitur vf. 46, & 37. 
Rotundis afferit verbis: crura 0780 mon e[e 
fra&a, ut impleretur Scriptura, de Osfibus ΜΕ5- 
sIAE תסמ‎ frangendis. Suggeritur illi per S. 
Spiritum opportune altra Scriptura , cujus 
ulterius vel novum & acceflorium implemen- 
tum, quivis aequus & Chriflianus LeCtor, 
ipfo duce, facile admittat in perfofTo 61 


latere. 4. AbítraCte fi rem penfitemus , om- | 


nino etiam JEHOVAE feflinandum fuit, ne in 
poftremo hoc implemento Zacbarianum Ora- 
culum eluderetur; neque ad accommodatiencn 
aliquam obliquam per S. Apoftolum , heic 
vel ullibi confugerem; talis femper refpa- 
enda & condemnanda: Verum in concreto 
11 fpe&temus ideas Pfaltis, ὅς ferjiem precum 
Mesfianárum , quam ille condidit מ‎ 1. 
ila Ode, ne yev quidem difcernemus, de 
feflinando, ut perfodatur denuo mortuus. Hoc 
ergo intruderetur P/almo, invita Minerva; 

| | nec 





Examen Diff. fuae in 01.22.21: 9 


nec juvat, MESSIAM Cognitas 8 
hábuiffe qrcanas ὉῈ1 rationes. ^ P/almus con- 
tinet proprie DaviDis Prophetae verba, cui 
. dé fatis Mesfianis taütam ex Divina Revela- 
tione conftabat, nec aliud quid tunc tempo- 
ris de'illis proferre poterat; quam ipfi fug- 
gérebatur, neque aliter MESSTAM precantem 
inducére, valebat," quam Spiritus S. ipfi in- 
ftillabat: Atqui ir his; nihil occürrit de con- 
fosfione mortui : Ergo Ἰεπόνλε feftinatio non 
ibi imploratut ,' ut per illamfuum ipfius con- 
fiium praeftaretur. '" - .- tn 
Quid adtem Hic. multigfpus 2 Infequenti , 
6. 9. Au&or ipfe hanc "f;ffinandi jEHovAE 
caufam atandat, & plane acquiefcit in illa, 
quam his verbis defcrip(it: ,, wEssrAs , morti, 
5, , diriffimarurh paffionum termino, jam pro- 
,». Ximus ,feiens fe omnia perfolviffe , felicem 
» tantorum malorum exitum, vehementet 
a» Optabat, qui Vindicem DEUM adeffe tefta- 
,, retur, '& infecuta Exaltatiore à fupremó 
, Numine coroparetur; hinc: ΕΣ πα jeno- 
. VAH. ad. auxilium meum! Eripe ἃ Gladio ὧς. 
» Haec rátió ,- haec cauffá, tur JÉHOYAE 
tóperándüi , ἃ fe[litiandum טש‎ cum 
equentiá vf. 22, —— at&iffime & opti- 
. me cohaeteht , quae profüiffionibus MEs- 
'SIAE fa&is, & fpei , qua iisdem inniteba- 
, tur, examuffim. refpondent." ' Hactenus 
4Aponymüs.  Iraque hic ratio vv ezivea, unice 
"Bibl, Haganae Cl. VI. F. DI. — Kk ^ po 


$oo [ac.Cremeri, Refponfumin Anon: 


ponitur in Defideriis Morihundi MEsstAE: in. 


quo nihil hgbeo notandum , modo cl. Oppo: 
nens ejus fit liberalitatis , ut agnofcat , ex 
meo conceptu haec Defideria paratisfimi auai- 
Ri non parum acui debuiffe. "Vel minima 
Dfeudo-- Mesfiae nota facrum Biortorem incu- 
vere debebat; hanc cane pejus & angue vi- 


tare, adverfus hanc Patris fuppetias citatus | 





fjmas rogare, anhelare, X ita porro - 
Interim, in allegatis V. ΤᾺ verbis, nonnulla 
fefe abferunt 616 aíTumtitia, & quae om- 


nino non pertinent ad ferien rerum , vel - 
idearum , in 2/0 expreffarum. v. g. ὦ 
Jeientia perfolutioniMpinnium ,. de praefeutia n1. 
vindicis , five illius teftimonio , de Exaltatione | 
«oronante , de ipfis (modo JerovAE nomen 





excipias) promisfionibus ΜῈ 551 5 faBis, ἃ 
n fuperimpofità. — Alia /perandi fomenta re 
citantur , .vf. 5-1. am etiamfi illa D. 
Cenforis abílratte in Mesfiam qüádrent, at- 
que in alijs Vaticiniis, Pfalmisve, &raphice 


pibgaptur, tamen confidenter affirmo , non 


ingredi illa feriem & connexionem  Pf/almi 
AXII: Unde mul, prono quafi alveo fluit, 
Nexum à V. D. memoratum non 66 purum 
putum, fed alienis intermixtum ; quod ipfius 


ἘΠΕ dictum efto! —— Contra in. meo P/aimi | 


chemate (pag. 137 & 158.) éxpreffas fo 
lum ideas difpefcui,:& fingulis fub 1015 nu- 


- 


meris locum afífignavi, fine ordinis pertur- - 


batione, . Vi- 


ud ΄ 





Examen 1/0006 הו‎ PA 22,218. go1 


Videat 1פג‎ L. B, longam 01 מס‎ 
xf..13-19, ob quas JeHovAR frapttapdum ad 
auxilium: Filii: fui. .. Ez his ihm 5 quae fita 
erat in periculo. adhnc'imminmente. yf, 15, 14. 
recurrere putrayi vf. a1. ἄς. a2. Kandem for- 
tiffime urfi, & ,. quoad vf. 9 falteza , ; ur- 
gere pergo. ^ TELLE 


à, * "E ΟΣ 
f 3, ὦ 5. E 
^4 
' 
| 0] 
. 1 


Ut tandem fit modus finisque disputandi, 
rationes meas nunc /fubducám,, -- Mon dene- 
get mihi V.. D. amplis fatotdm. feriei Va- 
ticinii 12097001 , teque opem Ianonige Euan- 
gelicae , & fli fesmonis. Joannei, = Ponatur 
amnino, meam; bypethéfin. noti .glienàm 
à Pfalmiftae phrafi, & contextu facro, eum 
V. tum IN. "Ei, quod iterato riünc, offendere 
annifüs fum, ג‎ An:etiamnuss, ad perfuaden; 
dnm fufficianr edmmentata 63 ipfe aequus 
ὥς. eruditus .Cenfo£.meüs experiatur, & ju» 
dicent: amnes מס‎ .taliumn.zegum "Arbitri, 
Ego vel in propria cauffa pláhe c&eentio , vel 
nunc fatis eviétum dedi, quod Phrafis Davi- 
dica, nifi mavis propo(itiG : Eripe meam ani- 
mam vitalem gladio ( non à gladio, ficuti V.D. 
p: 526. dedi, quod iteiumgngreprientur fa- 
pit) non alium fundat, vel permittat fem 
fum., quam. APera:wifaye otri dmerte οἱ feu 
anini, feii fpeciali quadam :. ו‎ 

Ὁ 2 a 


ON 


po& Jac.Crtmieri , Refponítim ad Anon. 
&b hac, non ab illa fervari póffet, meam de 
novo mortis genere , qued deprecetur , 'opi- 
nionem effe tolerandam 5 nifi- quis ipfum ΜῈ: 
614 in 2/0200 loquentem valerejubeat. Huic 
vero quot & quanta repognent alterius eft 
indaginis. Uno Verbo :, nurüc attuli ratio- 
" mem, ἢ non rationes, idque, nifi me omnia 
fallant, praegnantes, quare hactenus meum 
alterius conceptui in locis heic controveríis 


praeferam : Hypothefin uberiori luce, pro | 
wiribus, colluitravi,G fortius adíftrinxi. Si - 


plura adhuc defideret V. D. id publice vel 


privatim mihi fignificet, eodem, quo coe - 


pit, pede: ταης Ego non deéro cauffae meae, 


donec fit plane:eruta, atque in dias luminis - 
. &uras protraóta Veritas, quam ambo fcruta- 


mut. Ὁ 


: Ὁ uüinam Ego femper tam . honeftiffimum 


& iplacidiffhnum: Criticum expertus eílem: 


faltim-experiár in pofterum !- Quin etiam ex: 
emplum: táti: laudabile mihi aíliduo daretur 


imitárf4 :1mptaefentiarumr.par- pari referre 
mihi cüra & religio fuit. .“ ΄. ᾿ 
4 UÜx&gtetles , 7 ב‎ 


2 tte B | XI IL JR 


A" Adicitm Cotonidis loco paucula de Pf. XL. 
5583 | , . 


&.LXIX-:; τς 


! .Habentilli hoc; commune, quod wzssia4s 


fe ipfumpiugat ,' quafi. alterum, feu ומ‎ 


picun 


Examen Diff. fiae in Pf 22.21.80 $03 


tium yosgPHUM in puteum, feu cifternam 

limofillimam , horripilam & enecantem de- 

miffum. Ex hac fe jam extractum jubilat 

.Pf..XL::2,:5, ..utique per Refufcitationem à. 

mortuis ; quam. Pf. LXIX. adhuc fperat ὅς 

flagitat. ב‎ ὌΝ 

PC XL.'totus videtur Eze" ovantis de 
morte & hoftibus internecinis. Partes fint 
quinque. oct | 

1, Jntroitus eucharifticus ,. praeftitam libe- 
rationem ek morte & quidem durante; 

- qualem fimul 80068 fperaverant, cele- 
. brans, vf. 2, 3. - I / 

11, Declaratio propofiti , ngo gloriofi, ma- 
xime per fiduciam teflium , ipfum reve- 
rentium , tf. 4. - mM ' 

III. Propofitio textus, five argumentum can. 
tici:fui gratulatorii generale, vf. 5. | 

IV.'Tra&ctato uberior: in qua 12 5 
recenfet fata propria, «X.prae ceteris, 
quare & quomodo fuerat ipfe depreffus, 
ut nil nifi, in pguM fuum fiducia fupera- 
ret? vf: 6-18. | 
δὲ, Quare :in tantam calamitatum voragi- 

nem. delapíus effet, oftendit vf. 6, 7. 

fcilicet. . . - 

A. Ob; multitudinem à pEo excogitato- 
rum Typorum, nunc non. ordine 
recénfendorum. b נפלאות‎ Syris, 

. Typi, Figurae, Parabolae, Mar. ΧΙ: 28. 
Kk 3 ' / B. 


$04 Jac. Cremeri, Refpoafüin ad Anon. 


B.Ob facrificia Typica Numini per fe 
non grata. of. 7. - 

ἡ. Quo modo in tot & tantas miferias & 
angores fubíidiffet ? fcilicet fponte, ₪ 
per amorem ardentifümum in prEvx 
fuum, vf. 8, 9. perro nunc 
“ΑΔ. Provocans ad fpecimina' hujus amo: 

ris priltina, dum praeconem virte 
tum & viarum Divinarum egiffet : feu 
dürante fun&tióne Prophetica; v. 10, 
11; Hicenim verba in tempore grac- 
. feríto vertenda. 
B. Enarrans tandem ᾿ 
a. Quam fidenter ideo Divinum auxi- 
lium. ex calamitatibus infecutis 
fperaverit! 9f.12, 13. maxime in 
Cruce , .. oc E 
b. Quales preces, duraptibus iis fo. 
deri! of. 14-18. - | 
ΝΒ. vs. 10-18: omnino fubordi- 
nantur oer/ai ἃς unde vox «rex 
. (quae faepius elliptica , : V. Pj. 
VIII. 5. 5er. VM 19. XLL »5) 
. repeti potefl , initio 'of. 12, & 14. 
V.Claufula deficiens fuppletur .repetitione, 

: of. 2, 3. à S. Odis minime aliena , V. 

f. Vlil. 2; 10. XLII. 15. & XLIII. 5. 
CUL&CIV. . 

. Hanc Amnalyfi ' Do&lioribus limandam 6 

-€orrigendam exhibeo. In Precibus, hic i 

| MES: 











Examen Diff. fuae in Pf 22. 21. &c. . seg 


5514 repetitis, of. 14-18. cum aliis fe ob. 
ferunt fupplicationes auxilii & liberationis 
Divinae, & quidem 
ΟΖ, Generaliores, of. 14. | 

2. Specialióres, vf. 15, 16. ubi aeque ἃ 
in noftro Pf. XXII, duxilium feflinatum ,- ocis- 
fimum primo loco conferretur confunden- 
dis hoftibus , animam vitalem modo 80 ne- 
cem quaerentibus, eamque violentiffimam, 
acceleratam, aec autem 2400/2810 , Pati- 
entis morte práematurá & ipfis inopinatd, 
omnino & prae ceteris efficienda erat. Por- 
ro terrefaciendi erant, quod ex Eventu colli- 
gi poteft, fa&tum effe per horrenda phaeno- 
mena mortem Servatoris immediate fecuta, 
v. C. terrae motus & fciffi in Templo veli. 
Tandem proffituendi etant publice, v. c. per 
fepulerum apertum ὅς cuftodum relationes. 
Denique oaffandi erant ipi, quemadmodum 
accidit per judicia Divina, abhinc Judaicae 
genti inflicta. a 

Itaque absque torfionibus & fidiculis facile 
deduci poteft, quam pari paffu wzssraz fup. 
plicationes , in utroque Cantico, ambulent, 


X I V. 


Pf. LXIX , tandem non této, loquitur 
MESSIAS, ex vf. 29. jam aceto ἴῃ Cruce pota- 
4i, atque adeo morti proximus, Divifio 

Kk 4 fer. 


206 Jac. Cremeri, Refponfüm in Anon. ᾿ 


fermonum .Me;fianorum fe, accomodat Divi 
> ומס‎ Pf. XXII, fcilicet in Preces & Vota 
Preces vf. 2-30. fundit, | 
I. Pro fe ipfo. vf. 3 -- 1. | 
.א‎ Supplicatio prima & Generalis cum fuis 
motivis apparet, vf. 2-4, quorum ar- 
* gumentum tribus do verbis: JEmoriw, . 
quin refufcital ὃ. 0 
2. Supplicatio altera & fpecialior vf. 5-10. = 
habet | י‎ - 
Δ. Dafin praejactam. (ad exemplum Pf. 
XXII) vf. 5-13, ex . 
a. Innocentiá coram hominibus, fil 
vo vadimonio apud pEUM, υἹ 5, 6 
b. Piorum 4צסת‎ & notá, fi ipfe noa 
audiretur. vf. 7-13. | 
=. Propofitionem habes, vf. 7. 
B. Extenfionem vf. 8—15, eamque 

1. ἃ Contemtu Gentülium fuo. 

. rum. vf. 8, 9. 

2, à Speciminibus, quae jam olim. ὦ 
dederat (durante munere Pv. 
blico. Prophetco) animi pro 
devotiffimi, fed — . 

NN.In proprium damnum vf.1c. 
.בב‎ Irrito conatu apud inimicos 
& irrifores vf. 11—13. 
- B. Preces huic Bafi impofiturus 
a. Tranfitum facit, memoratque op- 
portunitatem illarum, vf. 14. 
qs b. Pre. 


Examen Diff. fuae in Pf 22.11. ὅς, 7 


b. Precaturque mox liberationem. . 
. &.Plenariam, vf. 14. E 
f. Potentiffimam, ne mortis vincu- 
lis teneatur, vf. 15, 16. ΕΝ 
y.Benigniffimam, of. 17, 18.* 
δι Feftinatam infuper , feu paratis- 
fimam, vf. 18^, 19. 
Il. Adverfum Hoftes, vf. 20-29. ubiiterum 
N.Bafis, vf. 20-22. | 
.כ‎ Imprecatio, vf. 23-29. | 
III. Pro fe ipfo breviter de novo ac nervofe, 


.; Vf. 80. | ! (c.r. 

Poffunt quoque Preces vf. 145 — 19. difpefci 
In priores vf. 145—106. δὲ 016710168 , feu re- 
petitas of. 17-19. in quibus | . 
1. Repetitio vf. 145. cum extenfione em- 

phatica, vf. 17. | 003 
2. Inftantia triplex | 
, .אא‎ à relatione fua ad Deum, vf. 18*. 

à fuis anguftiis vf. 185, 19% -‏ .בב 

M. ab hoftibus. ef. 295. - 7 

Cum jam in aprico fit, δησω ας MESSIAE 
per mortem ipfius terminari, absque ὑποθε- 
σεως δωλειῷ, , hic etiam auxilium feflinatum 
vf. 185, in obitu ociffimo quaerere cogor: 
& huc vf. 19. fimul egregie collineat. Quia 
ar&um 0 mibi, feflina , refponde mi- 
bi , propinquus 600 animae meae , €9 windica 
ilam ! 1. e. accede ut. cognatus , & liberato 
viam meam inflar Goé&lis. 1535143 non 

ks | ' tam 


$08 Jac.Cremeri , Refponfüm ad Anon; 


tantum δέρας, fed etiam Prepisquus זל‎ as. 
dit in verbo Prophetico. mima ipíius vita 
Jis erat in poteftate hoftium, quamque cito 
diripere fruderent hi : at Seruws pri Propiw- 
uus hocce fuum x/sua potius Domino ἃ 
tri fuo cedit; itaque hunc tanquam Goé- 
Jem implorat, ut illud carum pignus hofti 
bus eripiat , & fibi acquirat. Ni mavelis: 
», poft paratiffimam ineam liberationem er 
כל‎ anguítiis per meam mortem, oftende te 
כל‎ Go8&lem verum vitae meae, & vindica il 
» lam , jure & animo affinitatis, mihi re: 
,ל‎ Ítitue illam per refurre&tionem. " Clau 
^ dit: libera mt propter bofles meos, per inopinz: 
tam mortem & refurreCtionem fimul. Hic 
enim fuperiora defideria unius verbi com: 
pendio exhibentur , ultimo loco. 


Cui haec de GoZlismo interfperfa, non funt | 


ad palatum , illa refpuat: fenfus redibit eo 


dem. Habent autem, inter prorhos condo : 


fuos, etiam Cel. & Do&t. veNguAM. 
X V. 


Ego vero his tantummodo fàlivam curio 
fis movere volui, retinens mihi provinciam 
analyfes hafce in pofterum, fi 08מת‎ largiz- 
tur vitam & vires, ulterius illuftrandi & ad- 
flruendi. Nunc iudicaffe fuffecerit , quam 
gratis mea de Pf. XXII: 21. fententia un 


Exameh Diff. 0086 םג‎ Pf. 22.21.6820. $09 


XL. & LXIX. impughnaretur. Etenim in 
fingulis comparet diverfa rerum facies: in Pf. 
KXII: 21. Mzssias Crucifixus & morti vici- 
nus deprecatur gladium] & oim novam Camimi 
hoftis ! in P, XL. wrsstasrefufeitatus refert quid 
in Cruce precatus fit, 161}. liberationem ple- 
nariam per refurreCtionem , quin & feftina- 
tatn per mortem , ita ut infeCtatores vitae 
fuae pudefierent omnino, & omnibus novis 
conatibus exciderent ; in Pf. LXIX. 06000 wzs- 
BIAS de Cruce pendens , & morti proximus, 
quaerit liberari, inter alia étiam repenciffi- 
me, 1611. quoque per mortem, fed fimul com- 
mendat vitam depofitam Dgo Patri, ut eam 
fibi reftituat, nempe fuo tempofe. Ex mea 
idcirco de Pf. XXII: 21. opinione lucern 
foenerantur Pf. XL: 14,15. & LXIX: 18, 19. 
Contra nihil aquae ex his haurietur, ad ex- 
ftinguendam facem, quam Pf. XXII. accen- 
dere ftudui. In fingulis fit mentio Zfsimae: 
nec dubitavi eam ubique de nima vitali ex- 
plicare,.ne viderer, 11 forte me in anguftias 
pulfum fenfiffem , tantum elabendi rimam 
quaefiviffe. In folo Pf. XXII. exprimitur ma- 
jum vel poena, fpeciatim 00008 , cui eripi & 
à quo liberari anhelabat navipis tum Filius, 
tum Domipus. | 

οὐ Ut verum profitear, ἢ adhuc dubius ali- 
cubi haeream, id maxime locum. habet in 
Pf. LX1X, & quidem in veftibulo, fen pri 

: m 


$10 Jac:Cremeri, Refponfüm ad Anon, 


mà fupplicatione: num /al&;, quam ibi pre- 
catur MESsiAs, folà. iplius Re/ufcitatione ex 
mortuis circumfcribatur ל‎ Sin vero ambitum 
habeat majorem? Cur non aeque illam ex- 
tendemus ad partem ante, quam ad partem 
poft ? quin potius ad anterius aliquid : ideo, 
quod 4/fumtio in caelos, & fumma ibi Exal- 
tatio, non fuere liberatio proprie dicta, fea 
ex malis ereptio; qualém fchefin omnino in. 
duit mors. M 551 Az fpontanea £9 fubitanta, 
quippe qua omnes Ejus angores & dolores 

niebantur , cetera Jnimicorum molimina 
adverfus Vivum fimul intercidebant, noxa 
in falutem iam vertebatur, & incipiebat haec 
laetiffima, cataftrophe ; emergendi ex pro. 
fundiffimo miferiarum barathro. | Cumque 
. identidem. à S. Pfalte inducatur, ut exorans 
fibi :non modo liberationem plenam , 50 & 
feflinatam, quo paCto hanc ab illa melius di- 
fcernemus, quam per conceffas facultates 
animam , feu vitam deponendi , & eandem 
 refumendi , feu refurgendi ? De Refurredio- 
sis; tempore tum DAVID, tum MESSIAS, 
erant fatis fecuri, tefte Pf. XVI: 9, 10. 
Haec non erat maturanda neque Qifferenda, 
modo Typi quidam adimplerentur , v. c. 
Mannae , quae fextà vefperá. agro cedebat, 
& in fequentis hebdomadis primo mane re: 
dibat ; Cineris juvenci rufi, qui tertio die. con 
fpergendus aquà vivà; ὧς fimilium. πὶ 


₪ 
P 


Exainen Di, fuaein Bf. 23. 21/&6; ἱ $11 


Ad yosEPHUM fi lubeàt;pedem referre; non- 
ne- ipfi. fuiffet falutare' & praeóptandum, fi 
non--poffet vivus ex 40068 eripi; fine mora 
exfpirare, quam animam diutius trahere, & 
de hora in horam novos mortis ipfultus per- 
fentifcere? Tamen צג₪551]ת‎ nofter, ut hu- 
jus 4ntitypus Pf. XL. 6 LXIX. unanimi fe- 
re Interpretum confenfu pingitur, &, quae 
Zintityporum plerumque εἰ fuper Typos fuos - 
Excellntia , in 1555146 utrumque cade- 

bat, indigito Mortem /pontaneam ₪ fubitane- 
am, G ex illa Refurreignemn, qupgrum unum 
tantum in Filio? jacosr.fe o Lf , Ícilicet 
Refurre&lio e eaque:patabólica , ex Tapulcro pe-- 
renni , quale puteus femel .clqujus alioquin 
 praeftitiffet: qüorfüm aperte alludi confpi- 
cimus Pf. LXIX: 15, 16.- 'Talem infernum 
MESSIAS itidem maxime reformidabat , Refur- 
reionem ob rationes gYaviffimas anhelabat, 
rem fcilicet, non aeque tempus, id quod peo 
& judici fuo relinquebat, —— Quid funt, 
quo tandem manum de tabula! decantata 
vincula mortis Pf. XVIII: 5, 6; nifi vere 
ai ὠδιναι τὰ צדאוא0‎ , quas. aeque DEUS favet, 
ac JEsuM ἀἄνέφησε ACt.. II: 24? [πιὸ vero: 
facile patitur, fi non requirit, hoc teftimo- 
nium Petrinum , ut ilam τῶν ϑαναῖς ὠδινων 
λυσιν, ab avasaca , non tantum difcerna- 
mus, fed etiam illam hanc praeceffiffe in- 
tellgamus. Nec videtur inter verba t 


412 Jac. Cremeri , Relp. in Anon. &c. 


& xeele dic. revera. mntuus refpectus locum 
babere, uia non Mortis vinculi; , feu 14+ 
pur, ἐᾷ גו‎ dp τὸ ו‎ tribuitur, 


TANTUM 








מה 


| EN 513 
6% 69% (Cd CE 85 
2:800 pe 


Literae: "Syiodi 
EBORACENSIS xr PHILADELPHIENSIS 


AMERICA. 0 ENT RION: ALD 


"ET 


᾿ Harum Refponforiae. e 


Synodus Eboracenfis. & Philadelphienis. 
..':,jn America Septentrionali »". 


Confclatae Ecclefiae Rgformatàe- in Gwva,y 
adinodum  Penerandac. 7 


8. E Do 5500 


Totum fit vobis, Fini Reverendi 69 in 
Chriflo Domino, Fratres, quod apno fa- 

-is humanae 2 aliquot Minittri Evan- 
^ gelii 

(*) Litteras bas, quàm ]םות‎ a pl. Ven. xuLEN- 
KAMPIO, V. D. M. Anftelodamenfi , אד‎ νυ» 

d» 49e , mitterentur ,᾿ vt easdem Geneuam 

& Turicum deferendas curarem , haut obfigna- 

| tas 


φτᾳ. LitteraeSynodi Eboracenfis 


geli Chrifli, in Magna Británnia aut Hi 
bernia nati , quum confenfum fuum , in : 
fide, cultu divino ,.& difciplina Ecclefiafti- 
ca, perfpe&tum haberent, in Synodo quot. 
annis convenire pa&ti.funt , ut Ecclefiam 
Americanam , curae fuae a Domino commis 
fam , edificarent , & regnum ejus inter colo 
' 05ם‎ , qui nuper , patria reli&tà , domicilia 
ab Ecclefiaftica 'Fyrannide tuta, in defertis 
& latebris Americanis , quaefiverant, felici 
ter promoverent.. LHifce.. ftudiis : alacriter 
incubuere inter aerumnas fane luétuofas, 
laboresque vix tolerandos, donec Deo Opt. 
Max. coeptis annuente , congregationes in 
dies concrevere , : paftoresque multiplicati 
fructibus ..laborum 1 Domino reficiuntur, | 
dum vident innumeros quotaunis Ecclefiae 
additos, fpem gratam: columnaámque religio: 
0 ב בוו‎ nis 
tas deprehendi, easque proinde defcripfi meum 
in víum. Refponforias deinde Ecc lefiarum Hel 
veticarum ad Synodum Eborac.nfem ἃ Dhi- 
|. -. ]adelphienfem obfignatas a f. Venerando 6 
> 1 Do&ifüimo Turicenfium Antiftite שג פאאגסן‎ 
ג‎  '"'poLPHo BULDRICOo, deferendas in Americam 
' :sccepi , quibus, addidit, qua eft Vener. Anti 
ftes humanitate & beneuolentia , Exemplar 
harum Apographum, licitumque mihi effe er 
inde iudicavi , Litteras has Beneuolo Le&ori 
communicare , inprimis quod 6% poftremis 
adparet fraternus Helüeticorüm animus, pru: 
dentia, marfuetüdine & tolerantia Chriitiana 
plenus, N. B.. 


6 Philadelph. ad Ecclef Genevenf.. 515 


nis in fecula futura, cum ipfi in Domino 
conquiefcent. 

 Paftores noftri, cum primum ad munus 
facrum obeundum inaugurantur , praevio exa- 
mine, in Linguiseruditis , Philofopliiá , Theo- 
logià & pietate probati , in confeffione 
fidei Weftmonafterienfi ab Ecclefia Scotianá 
recepta, confentiunt , & obedientiam in 
Domino fratribus promittentes , res Eccle- 
fiafticas in fingulorum congregationibus , & 
in Presbyteris , ad regulam difciplinae ab 
Ecclefia praedictà ufurpatae , quantum fieri 
poteít, ordinare pacifcuntur : hoc modo 
navantes operam , fidem incorruptam cul- 


tumque divinum , a fordibus fuperftitionis. 


& haerefeos ablutum, tuentur. Doctrinas 
Evangelicas in S. Scripturis traditas, olim- 
que a Calvino, veítrae Civitati feliciter, 
acumine pene divino, explicatas, ubique 
docemus ,' Ecclefiaeque noftrae Americanae 
credendas & obfervandas commendamus. 
Cum ergo fit vobis notum , quod nobis 
vobiscum conveniat in omnibus gratiae do- 
&rinis effentialibus ,. & cultu divino, & di- 
fciplina Ecclefiafticá, non poffumus non de- 
fiderare Epiftolarum eommunicationem ve- 
Ítrám. Pergratum effet, fi de ftatu Ecclefia- 
rum, noftrae veítraeque fidei commiffarum, 
per literas mutuo conferre liceret, ut con- 
filiis precibusque conjunctis, auxilia Eccle- 
Bill Haganae Cl. VI. F. 11.  ^L1 — füs 


- 
- 


΄ 


$16 Litterae Synodi Nov. Eboracenfis 


fiis noftris mutuo feramus , officiisque no: 
ftris facris, majore cum laude, fungamur. 

Ecclefia nofira, nullo modo fpernenda, : 
nunc quidem plus quam ducentas congrega | 
tiones, noftrae Synoditutelae commiffas, com- | 

le&ens (nihil hic dicimus de congregationi- | 

us 56oin Nova-Anglia nobiscum non folum | 
in effentialibus, fed fere in omnibus confem- | 
tientibus), crefcit quotannis , Deoque fa. | 
vente , ligna Salvatoris in margine Oceani 
Pacificicollocabit & eriget ; cum Pater omni 
potens Filio unigenito gentes in haeredita 
tem, & ultimos terrarum finus in poffeffio- 
mem conceflerit. Ut vobis res profpere 
cedant, Veílraeque Ecclefiae afpiret Spiti- 
405 SanGlus, ex intimo corde exoptamus, 
 4tque precamur. 

Si vobis refcribere libuerit, literas no | 
biscum communicandas, ad reverendos V* 
105 Francifcum Alifon S. T. P. vel Joan 
nem Ewing, oflicio Paftorali Philadelphise 
in Penfglvanià, fungentes, mittatis: 


Valeatis. 
uffu Synodi 
6 Cal Tuny = ! TM 
3769. | JNomen fubfcribit 
GUL:. AREPATRICE, 
: 5 


SYNO- 


& Philadelph. ad Eccle£ Genevenf.. 517 
Synodus 


NOVI EBORACI zr PHIL A- 
"^. .DELPHIAE. 


HELVETICIS ECCLESIIS. 
₪ P. D. 
Reverendi in. Chrifío Fratres. 


uoniam Deo placüit fapientiffimo , ele- 
&os fuos, qui per fidem ad foedus gra- 
tiae" ὅς communionem Chriíti accefferunt, 
inter fe quoque compingere ; eft Ejus pro- 
cul dubio voluntas omnes fuos fideles per 
univerfum:mundum difperfos , quantum fieri 
oteft, inter fe communionem facram co- 
ere. Hoc abunde declarant facrae literae, 
ubi vocantur Dei populus, grex, corpus, 
& praefertim Ecclefia, ab evocatione ad 
Jefum Salvatorem. | . : 
Inter Vos, Fratres cariffimi, & nos 1n 
hifce regionibus remotis Ámericanis, com» 
munio externa in omnibus caritatis Miniftee 
riis, cultusque exercitiis obtineri non po» 
tefl ; tamen communio erat inter nog jam 
diu interna , in unà eádemque fide & Caritate 
mutuá, colligente omnes uno Spiritu, fluepte 
ex eodem capite Chrifto ; communionen 


12 ergo 


κι8 Litterae Synodi Nov. Eboracenfis 


ergo per epiflolas , nunc quamvis fero inci. 
pimus, & ejusdem continuationem a vobi 
reciprocam avide defideramus. mE 

Synodus noftra, quicquid nunc eft, ex 
minimis initiis increvit. Anno enim falutis 
1729. pauci 2400165, exules per "Tyranni 


dem Epifcoporum diocoefanorum , in Magni. 


Britannià & Hibernia nati, patria cara re 
lita, tutiora domicilia inter feras & Ame 
ricanos Aborigines, his etiam ferociores, 
quaerentes , in. Synodo convenire annui 
pa&i funt, ut Ecclefiam fundarent Presby. 
terianam , curae fuae 3 Domino Jefu nunc 
commiffam , regnumque ejus in novo hoc 
mundo promoverent. Hifce ftudiis alacriter 
incubuere inter difficultates laboris, pau. 
pertatis, aliorumque malorum innumeras, 
usque dum congregationes, Deo ex maxima 
Ejus mifericordia coeptis annuente, indies 
concrevere, adeo ut nunc plurium , quam 
ducentarum Ecclefiarum curam agimus. In 
Novae Angliae Coloniis quoque plures, 
quam quingentae congregationes reperiun. 
tur, nifi in regimine Ecclefiaftico, omnibus 
nobis confentientes, quarum cum unicis Pa: 
ftoribus nunc congreffus annuos per legatos 
ex utrisque miffos, & communionem, 

quantum poffumus, matuo obtinemus. 
Non opus eft, Do&isfimi Fratres , ut arti 
culos fidei noftrae enumeremus, cum Vos 
| : | ד‎ 


- —— A — — - - 


e 


& Philadelph. adEccle.Genevenf $19 


certos facimus nos cum Reformatis , fere 
omnibus , confentire ; omnis Presbyter prae- 
dicaturus & Paítor ordinandus , fecundum 
A&tum Synodi, adoptat Confesfionem  IPeft- . 
mona[lerienfem , ut etiam Catechismos, majo- 
rem minoreique, ut formulas continentes - 
breviter Dottrinas verbi divini; ὅς DireGo-' 
rium JPefimonaflerienfe ut Normam Difcipli- 
plinae Regiminis Cultusque Deo grati, ad 
quorum Analogiam omnis fcripturae expli- 
catio, atque ita Veritatum compaginatio 
inftituenda eft. | | 

Conciones noftrae ad populum funt ad. 
modum practicae & Evangelicae. Nervus 
earum non eíl fitus tantum in ornata ἄς 
ordinata difpofitione, fed in prudentia affe- 
rendi Veritates verbi fanCli ad hominum 
corda, feu confcientias , & conftringendi- 
ilas, fan&tis vinculis Chrifto captivas. 

Quod fuüpereft , Preces. Veftrae cum no- 
ftris conveniant coram folio Dei, gratiae 
fontis, & gloriae patris, ut det nobis Vobis- 
cum Spiritum 1821626 & revelationis 
per agnitionem ipfius , illuminatis oculis 
mentis ad fciendum, quae fit fpes illa voca- 
tionis noftrae, & quae divitiae gloriae hae- . 
reditatis ipfius in Santis; ut radicati & 
fundati in caritate valeamus affequi cum 
omnibus fanCtis , quae fit illa latitudo , & 
longitudo , & profunditas, & fublimitas, 


3 


ד 


£20 LitteraeSynodi Nov. Eboracenf.&c. 


ὅς noíle charitatem Chrifti , omni notiti 
fuper eminentiorem ; ut impleamur ad om 
nem plenitudinem Dei. Ei fit gloria in Ec 
clefiis per Jefum Chriftum in feculà fecu | 
lorum. 

Valeatis. 


J'u[Tu Synodi. praefentis 
Philadelphiae Maji 24. A. D. 1769. 
Nomen fuum fubfcribit 


GUILEMs. KIRKPATRNK, | 
M ODI- | 


PS. Commercium noftrum per 
literas fi boni confulueri- 
tis, rogamus ut literas, 
quas nobis reícribere di- 
gnabimini, ad reverendum 
FRANCISCUM ALISON, δ. T. P. 
Philadelphiae , vel ad re- 
verendum JOANNEM ROD- 
GERS , s. T. P. Novi Ebo- 
yaci mittatis. 


SYNODO 








| 


. 


| $21 
SYNODO NOV.-EBORACENSI 
Ετ PHILADELPHIENSI 
ECCLESIAE, 


QUAE SUNT IN HELYETIIA 
REFORMA T A E. 
| S P. D 


dilectiffimi, a, d. 24. Maji Anhi 
MDCCLXIX. ad nos fcripfiftis literas, 

eas tardius quidem, hoc demum anno, fed 
tamen 76616 accepimus , magnamque inde 
haufimus voluptatem. Si quid enim eft, quod 
Veris Evangelii DoGtoribus gratum atque 
laetabile fit, id certe praecipuis Dei Ter Op- 
timi Maximi beneficiis merito annumeran- 
dum effe videtur, rem Chriftianam in remo- 
tiffiis quoque orbis partibus laeta incre- 
menta capere, ac indies magisque promo- : 
veri, ecclefias erigi, fcholas fundari , re- 
gnum Salvatoris apud feras etiam gentes 
dilatari, eofque ibi viros.rebus Sacris prae- 
effe, qui coetus ipfis commiffos faluberrima 
imbuant doctrina, pietatis regant exemplo. 
14 " Quae 


)% Viri clariffimi, Fratres. in Chrifto 


ו 


4 


52 Litterae Ecclefiarum Helveticarum | 


Quae cum reputamus , non poffumus non | 
arcanam Dei providentiam adorare, quae, | 
dum homines fuis affectibus indulgent, oput. 
fuum peragit, & ipfis mortalium vitiis, &, 
uae inde nafcuntur, litibus, diffidiis, per- 
fecutionibus , ad diffeminandam per totum : 
orbem Evangelii doCtrinam abutitur. Quo ' 
nomine maximas, quas quidem poffumus, - 
gratias agimus Patri luminum , qui falutari 
veritatis luci, qua oras noftras inde a mul. 
tis retro annis beavit , etiam eos populos, 
qui denfiffimis ha&tenus ignorantiae tenebris 
involuti,, fine Chrifto erant & a civitate Dei 
alienati ,. colluftrare his noftris temporibus 
dignatur ; perfuafum habentes, quod is, qui 
coepit bonum hocce opus , perfe&turus idem 
fit per Dominum noftrum Jefum Chriflum. 
Quod vero nobis, Viri plurimum Reve- 
rendi, animorum coanfociationem offertis & 
commercium literarum a nobis expetitis, 
agnofcimus veftram humanitatem & men. 
tem Chriftianam. Haec enim veri Chrif(tia- 
nismi indoles eft atque natura, ut disjunc: 
tiffimos a fe invicem populos 4;/A«deAQu« 
vinculo conftringat, & ad Spiritus commu. 
nionem vocet. (Quapropter nos quidem, 
pofteaquam non ex Veíltra modo epiftola, 
fed ex nobili etiam apologia: quam Veftras 
Robinfonus pro exulibus Anglis fcripfit, 
compertum habemus, adeo Vobis conve- 
| nire 


ad Synod. Nov.-Éboracenfem &c. 523 


nire cum Ecclefiis Reformatis in re rtligio- 
nis, ut omnibus & fingulis earundem Ec- 
.clefiarum fidei articulis, prout habentur in 
harmonia confeffionum fidei, parati fitis 
fubfícribere;s oblatam nobis conditionem lu- 
benti animo accipimus , non dubitantes , . 
hanc amicitiae conjun&tionem utrique parti, 
& ad voluptatem fuaviffimam , & ad fructum 
 uberrimam fore. Nos quidem non fine ma- 
gna animi recreatione ex literis Veftris, de- 
inceps ad nos fícribendis,, intelligemus , 
quaenam coetuum, quos gratia divina ad- 
juti in novo orbe condidiftis, fit conditio, * 
quinam mores, quaenam difciplina, quinam 
: facri ritus, quaenam fata, quinam denique 
in propaganda inter gentes barbaras Chri- 
ftiana fide fit fucceffus. Vos vero, quando, 
pro noftra tenuitate & longo locorum inter- 
vallo, nulla alia re juvare poffumus, con- 
filia faltem noftra,. vota, preces, & fiquae 
alia funt pietatis & amoris officia, quae 
homines Chriftiani, fed ab opibus parum 
inflru&Cti, praeftare fratribus poflint , nun- 
quam a ríobis defiderabitis. Utrique , mu- 
tuis.officiis commune commodum feéctantes, 
ex mutua fide, Veftra fimul & noflra, haud 

vulgarem confolationem percipiemus. 
. Ceterum, Viri Reverendi , Vos oramus 
atque obfecramus , ut, qualem ad plantan- 
dam Ecclefiam attuliftis , talem etiam ad 
L 1.5 puri- 


$24. Litterae Ecclefiarum Helveticarum 


puritatem & doctrinae, & morum, in coe 
tibus Veftris confervandam conferatis indu 
ותגוז‎ atque curam.  Regnet in Ecclefia 
Chrifti veritas , Regnet pax, Regnet cha 
rias, Regnet prudentia.. Nolite commit- 
tere, ut ob difparitatem rituum cum Epi- 
Ícopalibus fraternae unionis vinculum laxari, 
nedum penitus disrumpi videatur. Ree 
enim & vere nonnemo dixit paritatem ri- 
tuum ὧς doélrinae etiam in indifferentibus 
ornare Ecclefiam , ejusque unitatem firmare; 
ab altera tamen parte hanc ipfam rituum 
difparitatem & in adiaphoris diffonantiam 
hunc ufum poft fe trahere, ut a fuperftitione 
.hac ex parte nobis cavere, & non majore, 
quam convenit, res iftas aeflimare difcamus 
pondere. | 

Quod fupereft , Fratres dileCtiffimi, Deum 
conjunctis & fupplicibus adimus precibus, 
ut Ecclefiam veftram praefidio fuo tueatur, 
fpiritu regat, vosque omnes Sancto incen 
dat Zelo, tam exquifita ornet prudentia & 
pietate , tam inviéta cingat fortitudine, tan- 
tis denique mactet fücceffibus , ut Ejus illu. 
flrare gloriam, Ejus promoveri regnum, 
fidem, fan&titatem in coetibus veftris florere, 
ac ipfas quoque gentes Americanas ab ido: 
lis & fuperftitionc ad Dei Chriftique cul. 
tum converti cernatis. | 


Valete 


adSynodum Nov.-Eboracenfem &c. 555 


Valete in Chrifto optime, Viri Do&iffimi, 
& caufam Dei nunquam non feliciter agite. 
Ita vovent atque precantur Ecclefiae, quae 
funt in Helvetia, Reformatae omnes, 'Thu- 
ricenfis, Bernenfis , Glaronenfis , Bafileén- 
fis, Seaphu(iana , Abbatifcellenfis, Sancto- 
Gallen(is, Genevenfis, Biennenfís , Rhaeti- 
ca, Mulhufina, Neocomenfis, Toggica; 
quarum juffü ac nomine haec fcripfit 'Thu- 
rici d. 18 Septembris wpccrxxi. 


JOA. ROD. HULDRICVS, 
Ecclef, Thuric, Antiftes, 


AVER- 


426 


AVERTISSEMENT »pzs LIBRAIRES, | 


'el qui paroit à la téte du Premier Tome 
in Quarto de ג[‎ BisrioTHEQUE -א0815)‎ 
TALE, lequel on délivre aCtuellement | 
à ceux qui ont foufcrit ou qui 
veulent le faire encore. 


AG avoir publié le plan de Soufcription par le 
quel nous avons annoncé que nous nous propo: 


| 


fions de faire une Nouvelle Edition en trois Volumes : 


in Quarto , du célébre Livre in Folio de feu Mr. 
DHzRBELOT, intitulé BipLroTHEQUE יאג‎ 
ה‎ TALE טס‎ DicTI10NNAIRE UNIVEBRSSRLj aprés 
'avoir expofé les motifs qui nous portent à cette en- 
treprife & indiqué les moyens dont nous nous fervi 
rions pour la mettre en exécution ; aprésavoir affuré 
enfin que nous ferions ufage de tout ce qui eft pro 
pre à concilier à cette Edition le degré de perfe&ion 
dont elle peut étre fufceptible, nous venons de rene 
plir une partie de nos engagemens, en faifant parol 
tre le premier Volume qui eft & doit étre le modele 
des fuivans. On y voit que le papier en eft beau, 

ce caractere Median neuf & l'encre bien noire. 
Nous allons maintehant rendre compte des 36 
orations que nous faifons dans le corps de l' Ouvre 
ge, ainfi que des augmentations dont nous avons re 
folu de l'enrichir & qui formeront un quatrieme Tome. 
Pour ce qui 605 des améliorations, elles font les 
fuivantes. En premier lieu, les Articles ou titres 
n'étant pas placés parfaitement dans l'Edition de l'is 
Folio fuivant l'ordre Alphabetique, nous y avons re 
medié en obfervant cet ordre, Cechapngement nous 
| t 


| 
| 
| 
| 
| 


AVERTISSEMEN T. 537 


₪ paru d'autant plus néceffaire & convenable que 
l'Auteur a également donné à fon Ouvrage le titre de 
JDiBionnaire. L'Editien originale commence par l'Ar- 
ticle AB, la nótre par celui d' AAL qui fe trouve. 
- à la page 83 de la premiere. On voit per cet echan- 
tillon que nous avons été obligés de faire üne in- 
finité de Tranfpofitions, & le Le&teur judicieux con- 
cevra aifément que ce travail a. été trés. penible &de 
longue baleine, attendu que 1᾿ Ouvrage contient $600 
Articles. ᾿ 

En fecond lieu, comme à 1a fuite 606 6 
ilyaun fupplément, contenant un grand nombre 
d'Articles, nous les y avonsfait entrer tous, en -מ00‎ 
nant à chacun la place qu'il doit occuper, toüjours 
fuivant l'ordte Alphabetique. . 

En troifiéme lieu, voulant abréger au LedGeur ia 
peine de chercher un Article qu'il voudroit conful- 
ter, nous avons jugé devoir mettre au haut de cha- 
que page le titre .de celui qui eft expliqué fur la mé. 
me page, & quand elle en contient plus de deux, 
nous indiquons le titre du premier & celui de der. 
nier, en tracapt une raye ——- entr'edx, pour mar. 
quer qu'il y a un ou plufieurs Articles intermédiai- 
res. 

En quatriéme lieu, ayant decouvert dans l'Edition 
originale quelques contradi&ions & quelques fautes 
contre le langage, échappées à l'Auteur dans la cha- 
leur de la. compofition , ou: commifes par l'inadver. 
tance de ceux qui ont dirigé l'impreffion , nous avon 
pris la liberté d'y pourvoir. . 

En. εἰηφυϊδως lieu, la redu&ion des années de 
l'Hegire à celles de l'Ere Chrétienpe étant, en plu- 
fieurs endroits de la premiere Edition , extremement 
fautive, nous y avons remedié dans la nótre, en nous. . 

, fervant 


sog AVERTISSEMEN T. 


fervant à cet effet de la regle prefcrite dans le = 
tionnaire de Moreri. | 

En fixiéme lieu, comme la Table des miatieres , av 
nexée à l'Edition originale, eft trop feche, quoique 
de l'etendue de vingt-fept pages à deux colonnes, 
nous nous fomies determinés à la rendre plus inte. 
reffante & à l'amplifer, afin de faciliter au  Le&eut 


les moyens de trouver dans le livre les traits curieux : 


& inftru&ifs qui y font repandus abondamment. Noms — 


jugeons d'autant plus devoir prendre ce parti que nous 
fcavons , à n'en pouvoir douter, que l'Auteur n'a 
point drefíé cette Table & qu'elle à été faite aprét 
fa mort, pendant l'impreffion de l'Ouvrage., 

. En feptiéme líeu, ne voulant rien omettre de ce 
qui peut orner notre Edition, nous avons fait l'ac 
quifition du portrait de l'Illuttre Auteur, fait en taille- 
douce d'aprés l'original par Edelinck , fameux Artifte 
fous le regne de Louis XIV, & gravé en derhier lieu 
,par le celebre Houbraken, tel qu'il fe trouve au fron 
tifpice du premier Tome. 

. Nous ne pouvons quitter l'Article /des améliorati 
ons , fans. prévenir [6 Le&eur fur une chofe effenti« 
elle, ainfi que Mr. Galand l'a deja fait en partie dins 
fon difcours, fervant de préface à l'Ouvrage, Cet 
que M. p'HeRBELOT, en repetant des mots ou noms 
propres Arabes, Perfiens ou 'Turcs, dans lefquels 
les  voyelles O & U fe trouvent réunies, omet fov 
vent le Ὁ, en muni(lant d'un accent le Ὁ ; ais lt 
prononciation doit toujours étrela méme. De plus 
1] eft à remarquer que l'Auteur emploie indiffereme 
ment les lettres C ₪ K, tant au commencement qu'au 
milieu des mots. Quand il renvoie à un titre dont 
il dit que la lettre initiale eft un C, on voit quece 
titre eft quelquefois au nombre de ceux qui commeR- 


cent 


AVERTISSEMEN T. 529 


cent par un K. Ce qu'il y a de fingulier, c'eit que 
les titres, commengcant par cette derniere lettre, font 
tous placés dans le Supplément. En outre il πὰ 
זסטזט)טכ‎ que l'Auteur ne fait nulle difference entre le 
J le V, lorfque l'une ou l'autre de ces lettres eft 
vrecedée & fuivie d'une voyelle. C'eft ain(i qu'il é- 
rit tantót Kbouarezm, tantót Kbovaresm. Enfin nous 
160075 avertir que l'Auteur fépare quelquefois les 
nots compofés & quelquefois il les ecrit comme s'ils 
retoient pas tels. Par exemple 1] met tantót Gen- 
'hiz Khan, Akhi Giuk, Abu Said, tantót Genghizk- 
jan, Akhigiuk, Abufaid. 

ΤΙ 66 un mot à dire de l'Orthographe. Nous 
ivons confervé celle dont l'Auteur s'eft fervi & nous 
'avons fait par delicateffe, Ce parti nous a paru d'au- 
ant plus convenable que tout le monde ígait que 
ette fcience, fi c'en eft une, eft fujette à variation. 

Quant aux augmentations dont nous enrichirons no- 
re Editíon, elles confiftent dans les obfervations ma- 
iufcrites, faites par feuMr. CLAUDE VispELoUu, 
Lvéque de Claudiopolis & defquelles il dit lui-méme 
|u'on doit les: regarder. comme un Supplément à la 
)JIBLIOTHEQUE ORIENTALE; de plus un fe- 
ond Manufcrit dont il eft egalement l'Auteur, & 
lont nous parlerons ci-aprés. | 

Mais avant qu'il foit dit quelquechofe de plus & - 
lé ces obfervations & de ce fecond Manuícrit, Tex 
(EgAULMSE, lun des deux Libraires, croit devoir, 
n fon particulier, rendre compte des raifons & des 
1iotifs qui l'ont engagé dans cette entreprife, 

Devenu propriétaire de ces Manufcrits, il y a plus de 
rente ans, je formai d'aberd le de[Jein de les faire fer- 
ir de fuite à la BtstrorTHgQUE ORt ENTALEE 
ue 16 me propofois alors de eéimprimer . mais des revers 


“0 AVERTISSEM E N T. 


de fortune. m'empecberent de mettre ce. double. projet. ἐπ 


exécution. Με treuvant à Paris en 1753, je traitai pat. 


rapport à la ceffien des mémes Manufcrits avec un. Librai* 
se qui , par cenfidératien pour. soi , s'en a[Jocia quatrt 


auties pour faire reimprimer ladite Bibliosbeque , [|| | 


qu'il eut ἐξέ fait πιεπεῖοπ 0210: manujcrits, lesquels d 
garda à fa difpofition 9 en toute proprieté. (δ neuves 
projet. fut également traver(é. par des evénemens qu'ou πὲ 
pouvoit ni prévoir, ni prévenir... La mors enieva |]₪- 


ce[fivement ces cinq. Libraires. “τὸς un. intervalle depu = 


de vingt ans, j'ai retiré les Manufcrits, δ je we Jui 


adre[e à 160א‎ 25 vaN DAALEN, four lui ὑπ 


pefer ἰα Nouvelle Edition; sais m'appercevant qu'il s 
fe décidoit pas, j'ai jugé pour le déterminer , devoir lui 
faire l'offre. de m'afJocier avec lui pour cet. objet. 4 


fait par attacbement 9 par amour. pour ma ῥτγοζείιοη 8 - 


non pas peur rentrer dans le commerce. | Sacbant. que 8 
excellent Liveeeft , depuis prés d'un. fiecle, comme anéan- 
εἰ, puis qu'il ne fe trouze que dans les Bibliotbeques dt 
quelques Cour; & dans les Cabinets de quelques curieux, 
j'ai voulu, pour parler ainft, le reproduire &9 lui donner 
une nouvelle vie. — Telle ef; mon. ambition dont je me flat 
te que les prote&eurs des. aris €9 des. fciences, bien lit 
de m'en. blamer , ne. loi[Jeront pas de m'en fgawoir bon grt. 
Cette edition. améliorée. €? augmentée fera le. dernier s- 
nument du vele. dont j'ai totijeurs été animé pour. des e 
treprifes qui merita[]ent les fuffrages du. Public. Le poim 
de vue que je me propofe en cette occafion eft. celui. 805 
porter au tombeau la douce fatisfathion d'atoir encore ctt 
tribué quelquecbefe au bien de la Republique des lettres. 
Pour revenir aux augmentations que nous avons 
dit devoir confifter dans les deux Manufícrits de M. 
Visdelou , qu'il nous foit permis de dire que l'un 
renferime des anecdotes d'Hi(toire, des traits ων 
| quit 


——— = - 


AVERTISSEMEN T. ssr 


quité ἃ des critiques auffi Judicienfes! que pleines - 
d'erudition , ainfi que d'excellens morceaux Hiftori- 
ques fur toute la Tartarie, ὦ l'autre des remarques 
intereffantes fur le fameux monument, concernant 
= l'etabliffement dea Religion Chrétienne dans la Chine. 
L'enfemble de ces augmentations fervira donc de fuite 
à la BiBLtoTHEQuE OnrENTALE & formera le qua- 
triéme Tome. C'eft à la téte de ce Volume que nous 
parletons plus amplement defdirs Manufcrits & de ce 
qui concerne feu M. Galand. ᾿ 

Par tout ce qui vient d'etre expofé, nous avons 
lieu de croire que le Public éclairé fe trouve fuffi- 
famment en état d'apprécier notre Edition & de ju- 
ger fi elle merite d'Étre preferée à toute autre, En 
attendant quelques Scavans du premier ordre, à qui 
nous avons fait part de toutes ces ameliorations ὅς 
qui ont eu fous les yeux les deux precieux Manu- 
fcrits, nous affurent unanimement que notre Edition 
re manquera pas d'étre bien accueillie parce qu'elle 
aura une grande fuperíorité fur 18 premiere, 

II fe peut que le quatriéme Volume foit fuivi d'un 
cinquiéme & de quelques autres. Nous ne pouvons, 
à ce fujet, nous difpenfer de rappeller au Lecteur ce 
qui eft annoncé dans le plan de fou(cription. Le voi- 
ci mot à mot. 

» Cet à travailler à ce Supplément qu'on Invite : 
tous ceux qui s'appliquent à l'étude des langues 
» Orientales , & l'on previent le Public que les Au- 
» teurs, qui voudront, par leurs travaux, feconder 
כ‎ Cette entreprife, font priés de s'adreífer à l'impri- 
, meur de ce projet qui aura des períonnes officieu- 
», fes & capables de juger de la bonté de ces morce- 
» aux, car il ne ferolt pas raifonnable de prétendre 
» qu'on acceptát indifferemment tout ce qui pour-. 

, roit s'offrir. 


Bibl. Haganae Ci. VI. F. 1 Mm , Ceux 


53 AVERTISSEMENT 


» Ceux qui veudront fournir des Articles fontpri- | 
» 6s de fuivre l'ordre Alphabetique. 115 aurontds — 


», temps pour y travailler pendant la foufcription & 
» fix moisaprés la publication des trois Volumes, & 
» ceux qui foubaiteront étre nommés à leurs Atti 
» Cles, le feront. 


. » On imprimera ce Supplement en un ou אק‎ = 
s Volumes in Quarto; mais comme on ne "שג‎ 


» fixer à combien de feuilles cela pourra monter, let 
,כ‎ fourniffemens feront pro sata des trois Volumes. 

» Comme parmi les Auteurs dont on employerale! 
s, Articles, il pourra y en avoir tels qui ne feront 
», pas fachés, de trouver une retribution düe avec 
.. juftice à leurs travaux, on fera obligé, en ce cas, 
s pour fubvenir à ces frais, de charger chaque few 
ὁ» lle in Quarto de huit pages, d'une ou deux dutes, 
» ce qui pourra faire une augmentation de 20 à 5 
s» fols pour chaque Volume de ce Supplement. 

9. Ce Supplement fera compofé 1o. d'additions à 
p» certains Articles 115'כ‎ 2 25.02, & de la critique 
9 de tels autres, au cas qu'il y en ait à critiquer 
. ^s, 29. d'Articles entierement neufs, comprenant dei 
» 600005, dont Herbelot n'a pu avoir connoiffance. 


Voilà un vafte champ pour des Ecrivains, difpoíó ὦ 


ἃ nous faire part de leurs Obfervations fur l'Hiftoirt 
Orientale & de ce qu'il y a de plus intereffant dani 
les découvertes, faites par divers Voyageurs celebre 
depuis la mort de M. p'HeasELOT, 6 conf(ignét 
dans leurs relations. 

Nous nous flattons maintenant que le Public équ' 


₪ ^ e-aüamp nea dp —— - - a» « 


táble mettra le fceau de fon approbation aux foinsq —- 


nous avons pris & que nous prendrons encore pou 
faire paroitre avec des additions confiderables un 


Ouvrage fi propre à repréfenter d'aprés nature les di- 


vers 


AVERTISSEMEN T. 8 


vers Peuple qui habitent les vaftes Provinces de 1 Ὁ 8 r- 
EN T. 

TouT ce que nous avions à dire concernant no. 
tre Edition en elle- móàme, étant actuelement expofé, 
nous allons nous expliquer fur la Soufícription, ag 
moyen de laquelle nous nous étions propofé de faire 
parotitre cet excellent Livre. 

JgAN NeaurMe avoue de bonne foi que c'eft 
lui qui a defiré que l'Ouvrage foit réimprimé par voie 
de foufcription , parce qu'à l'àge οἱ il eft, il a vou- 
ט[‎ δὴ voir fixé le nombre des exemplaires. En con- 
fequence nous nous fommes déterminés à l'imprimer 
. fuivant le plan que nous en avons publié. 

Fondés fur le merite de l'Ouvrage , nous avons 
efpéré que la Soufcription feroit plus étendue qu'elle 
ne l'eft, Ce peu de fuccés nous engage àla prendre 
pour notre Compte. Nous le faifons pour notre fa- 
tisfa&ion א‎ non pas par interét : nous nous bornons 
à un trés- inediocre avantage, & nous laiffons enco- 
re au Public la liberté de fouscrire pendant le cours 
de l'impreflion des trois autres Tomes, fuppofé que 
ce qui nous refte d'exemplaires puiíTe y fuffire. 

Si malgré cette prolongation il nous reftoit quel- 
ques exemplaires, nous déclarons formellement que 
nous ne les vendrons pas à moins de 30 Elorins en 
petit papier & de 45 en grand,  C'eft. fur quoi nous 
ferons fermes, & l'evenement fera voir 's'il eft per- 
sis de croire des Libraires fur leur parole. 

D'aprés cette déclaration, que nous donnons com- 
me, un engagement, c'eft à Mrs. les Libraires à voir 
fi en cette occafion il fe préfente une perfpective dont 
ils puiffent tirer parti. 

Pour donner une marque d'attention à ceux qui 
ont déja foufcrit, nous leur annongons qu'ils peuvent 

Mm 32 dés 


יע הנע 


+ AVERTISSEMENT. 


dés à préfent retiter le PREMIER 705, pourvu 
qu'ils reconpoiffent par écrit l'avoirrecu, ou quevAx 
DaaLzNle note fur la quittance. Ceux qui veu. 
lent fouícrire pendant l'impreffion des trois autres , en 
payant fur la quittance du méme Libraire 9 Florios 
pour le petit papier & 13 Florins 10 Sols pour le 
grand , pourront auffi d'abord avoir le méme Tone, 
à ג[‎ méme condition. 

II eft trés- apparent que dans peu de temps notre 
Edition deviendra auffi rare que l'eft a&uellement l'E- 
dition originale. La raifon en eit que nous n'impri- 
, mons pas méme le tiers du nombre des exemplaires 
.de celle-ci. Or il eft de fait qu'en 1714. elle étoit 
déja épuifée. 

Suivant le précis du plan de foufcription toute l'E- 
dition en papier ordinaire fera de 24 Florins, ainfi 
de 6 par Tome, ἃ de 36 en grandPapier, ce qui fait 
9 Floríns par Tome, Cependant, comme le monument 
de la Religion Chrétienne dans Ia Chine, qui fe (τοῖν 
vera annexé au quatriéme Tome, nous engage à (ii- 
re les fraix d'impreffion d'un grand nombre de fevil- 
les, à quoi nous pouvons ajouter une autre confiderz- 
tion auffi effentielle, c'eft qu'aprés qu'il a été annon- 
cé par notre projet de foufcription que chaque Tome 
fera d'environ 80 feuilles, il fe trouve que, l'un por- 
tant l'autre, il y en aura 9o, ainfi qu'on peut le voir 
par le premier Tome, ce qui fera une augmentation 
de 40 feuilles, nous croyons avoir acquis un droit 
legitime d'exiger deux Florins de plus, en y compre 
nant toutefois le Portrait de M. 'HegszELOT,le-. 
quel eft de valeur; ces deux Florins ne feront 6 
qu'en recevant les trois ou quatre Volumes. 

Au refte l'on doit. confiderer ces quatre Volumes 
comme.un Ouvrage complet en luiméme. 11 s'enfo- 

it 


-— c CK-AWTSAO ἜἙ "C o9 -- 7.0 יו‎ = -- 


AVERTISSEMEN T. κῃ 


it que les Tomes, que nous donnerons aprés cesqua- 
tre, auront le titre de NouvgrLg BisrLrioTHz- 
QUE OR.,ENTALE OU DicTIONNAIRE -1]אש‎ 
vERSEL. Qu'il: nous foit, en attendant, permis 

de dire que nous fommes a&uellement poffeffeurs 6 
- FVExemplaire de la BrzrasrroTHEQUE -גדא0815‎ 
> LZ, für lequel feu le celebre M. אע[‎ 8 
RzEzrskKzE, Docteur en Medecine Profeífeur δὴ Lan- 
gues Orientales, l'Arabe &c. de l'Academie de Leip. 
zig ἃ Re&eur de l'Illuftre College de St. Nicolas 
de la meme ville, a travaillé, ainfi que de fes Ma. 
nuícrits. Ce n'eft pas à nous à faire fon éloge. Sa 
reputation 601 faite & perfonne n'ignore qu'il étoit 
un des plus fcavans Hommes de ce fiécle. 
,.. Nous allons nous expliquer auffi für un autre Ar- 

ticle du plan de foufcription. = II y eít dit que nous 
pourrions donner par un Volume in Folio, en faveur 
de ceux qui ont des exemplaires de ce format, les 
augmentations, confiftant d'abord dans les Manuícrits 
de l'Evéque Visdelou & dans ce qui pourra s'enfui- 
vre. Nous declarons donc aujourd'hui que nous en 
ferons l'impreffion feuis & à nos depens, méme en 
toute confiance de [uccós ; mais nous ne fcaurions enco- 
re en fixer ni le nombre des Exemplaires, ni le prix. 
II y aura auffi à la téte du máme Volume le Portrait 
. encadré de M. p'HeRBELOT. 

Ceux donc qui defirent avoir ce Volume d'in Folio, 
n'auront qu'à fe faire infcrire flmplement ἃ donner 
leur nom avec leur demeure, avantla fin de la pre- 
fente année 1777, fansrien payer d'avance. Ilsjou. 
iront auffi de l'avantage de l'avoir à vingt pour cent 
de moins que ceux qui ne fe feront pas fait infcrire. 

Meflieurs les Sqavans ne feront pas fachés d'ap. 

. prendre que l'en réimprime a&uellement à Leyde, 
| Mm 3 in 


46. AVERTISSEMENT T. 


in Quarto le Di&ionaire des Langues Orientales de ' 
feu M. Gor, lequel eft dévenu extremement rare, . 
mais qui fera confiderablement augmenté; Ouvrage 
qui fera plaifirà ceus qui auront || 
QUE ORIENTALE. 


On peut s'adreffer à .א‎ νὰν DAALEN , 
| Libraireà Là Have. 


INDEX 


τ τ | 597 
M ATUM 
| QUI 
BIBLIOTHECAM HANC HAGANAM 


- Daüiiffimis fuis. Symbolis infiruxerunt , quo 
eiiam materia cuiusque Symbolae , €9 Clas- . 
2 (9 paginae , ubi exftami, | 

dndicantur. > - 
As ( DITHMARI  HACKMANNI ) Dilferta- 
tiuncula de cwm ad tuendam Mufam. 
T. V. p. 621. f. 




















Diltfertatiun- 
cula de me. nomine ה‎ M»füico. T. VI. | 
Dileracun: 

cula ad Ps. LXXII. 6. T. VI. p.378. f. 


——— ( PETRI ARNOLDI CONRADI HUGEN- 
HOLTZ, v. D. M. lfelfleínenfis) Modeftum Exa- 
men Obferuationis Rev. 1. J. CREMERI i$ Ps. 
XXII. 21. coll.-Evang. joA. XIX 21-3 » quee 
inferta efW Biblioth. Hag. um 4 ας 1 - 


DE BAAR , Tiberi, 110 Exegien in Py Ju | 
ZACHARIAE C. V. 5. f. Ῥ. 316. f. 
---- - Differtatio in vltima uia זל‎ 

2 SAM. XXIII. 1-7. T-.II. p.439. f... 
-——— ——- Interpretatio Vifi, Jacobo. in fomnio 0}- 
lati αὐ εν. XXVIII 12.13. 
BARKEY, 20/60/01 , Commentatio Exegetica ad 
AcT. l. 6, 7. T.I. p. 589. f, 
M m 4 BAR* 


.538 INDEX AUCTORUM 


BARKEY , Nicolai , Obferuationes Pragmatico-Exe 
geticae, 0660 II. 11. IV. I 

—— —— Obferuationnm Exegeticarum in Acro: 
RUM CAPUT [1]. Trias, fc. in .תס‎ 17. coil. 
ctm MATTH. XXI. 38., Acr. III. 19. 20. 21. & 
ACT. III. 26. T. III. p. 119.f. 

—— ——- Commentatio dc Scopo Euangelii , quod 
efl fecundum. jOANNEM , qua variis quoque Euan- 
gelii locis lux adfunditur. -| p.591.f. 

—— '——  Diatribe de Sabiis, vel Chri]tioni $. 
goanni;. | ^ . T.IV.p.555.f. 

—— --- Animaduerfiones ad Epi[lolam ad je 


datam α Beniam. Vil. Dan. scHULZE , fuper lo. | 
cum Acr. III. 19. 20. T. V.p.3971. ; 


BASILIENSIS ORDINIS THEOLOGICI Declaratio 4 
Nouo Teflamento W'et[leniauo , anno 1757. com- 
"pofita ₪ hatenus inedita. יד‎ 
BOD, DE FELSO TSERNATON , Petri, Hiítoria Vni- 
tariorum in Tranfyluania, inde a prima illorum 
origine ad recentiora vsque tempora , ex Mont 
mentis /Authenticis conctnnaia. — 'T'. VI. p.265. f. 


ἃ 381. f. 
BONNET, 700. Caroli , Obferuata quaedam de No 
minibus Dei Hebraicis. . IV. p. 204.f. 


—— -—— Obferuatio Exegetica de vera motiont 
yerbi Auemwe» in locis MATTH. XXIV. 1.6 
Luc. XII. 46. T. IV. p.471.f. 

—— —— Obfíeruatio de Aen anithaltum GEN. 
AV. 10. & JEREM. XXXIV. 18. non fymbolo 
poenae foedifragi. / ᾿ς T. V.p. 87.f. 

-—-. — Obferuatio Exegetica de Sponje fangui- 

^ חומ‎ ad ἘΧΟΌ. IV. 24-26. . V. p. 351. f. 

JDiifertatio de lege, Studaeis per munci-‏ —— החש 
wm iradiia, ad Acr. VII. y3. 641. III. 19. ἃ‏ 

EBR. 


. IL. p. 336.f.- 


-. ——— — “- 


| 


INDEX AUCTORUM. | 9 


- .תת‎ 11. 2., quorum locorum nexus fimul ob ocu- 
> los ponitur. T. VI.p. 145.f. 
BONNET, 706. Caroli, Obferuatio de infigni Har- 
monia, quae in Ecclefiae eiusque ho[lium fatis 
con[picitur. e T. VI. p. 199.f. 
BOOTT, Cornelii, Obferuatio ad .ידמכ‎ 22. 
23. ἃ car. III. 15. T. I. p.397. f. 
—— —— Epiftola ad RUTGERUM SCHUTTE fuper 
.פס‎ XLV. $. a iuuene ad iuuenem fcripta. 
| | T.I.p. 562. 
BUSING 9». ὅοα. Chriflophori , Differtatio Exegetica, 
de fonte in gratiam Sim[onis miraculofe ₪ Deo 
, produ&o, ad jJuDic. XV. 18. 19. T. II. p. 505. f. 
— —— —— Diiffertatio , qua illuflrantur phra- 
. fes y quibus aeterna. Filii Dei generatio PROov. 
VIII. 22-25. exprimitur. . III. p. 488. f. 
BUTTINGHAUSEN , Caroli , Obféruationes Mifcel- 
laneae, fc. Emendatio Curtiana ad lib. 11]. c. II. 
δ. 17. & de primo Chriflianorum Legislatore 
apud Lucianum in Peregrino. — 'T.IlI.p. 171.1. 
CANNEGIETER , Henrici, Diflertatio de Infignibus 
Chr ifi ad fupplicium rapti ג‎ 9 de es» 40 
שווען‎ . T. IV. P. 329. f. 
CASTELLIONIS , Sebafiiani , Theologi rari exempli , 
Vita, confcripia ₪ JOA. CONR. FUESLINO. 
: T. III. p. 524. f. & 441.f. 
ACREMERI, 700027, Specimen ex Brographia Fride- 
rici 11]. cognomine Pii, Ele&oris Palatini , δα» 
. .Genus inedita, per modum  fubfcriptionis typis 
excudenda | T.IV.p.s92.f. 
— —— "Obferuatio Exegetica in PsALM. XXII. 
21. eollato Euangelio JoANNEO c. XIX. 31-57. 
| | T. VI. p. 115. f. 
= — Obferuationum Exegeticarum ad Hi- 


Mm + e ]₪- 


540 INDEX AUCTORUM. 


floriam perpe[Ronum D. N. Jefu Chrifli Dott. 
C5 , T.VI. p. 215.f. 
CREMERI , Jacobi, Refponfum ad Examinatorem 
Znonymum fuae Obferuationis in PsAL. XXII. 
21. & JoA. XIX. 51-37. T. VI.p.474.f. 
DATHE, joa. /Augufli, Differtatio  Philologico- 
Critica de ordine Pericoparum Biblicarum nos 
mutando. — - T. Il]. p.233.f. 
DÜTSCHKII, 700. Samuelis , Specimen Hiftorico- 
Ecclefiafticum , de Translatione S. Codicis in 
linguam Polonicam, deque omnibus Ecclefiae Re- 
formatae huius Codicis in eadem lingua editio 
nibus. . | T.IV.p.299.f. 
FABER, 706. Georgii , Diflertatio de το 1] 
litaram occupandae Palae[linae €9. ex[lirpando. 
rum eius incolarum. T. V.p. 1.1. 283. f. 445.f. 
FUESLINI, J'oa. Cenradi, Diflertatio de lexiadt 
Annae » qua Graecarum Litterarum 
cultores &? Profe[fores ad INNouam hujus libri 
editionem curandam £9 publicandam ex[limulan- 
tur. | T.I.p. 1.f. 
——— —— —— 0/6 SEBASTIANI CASTELLIONIS, 
Theologi rari Exempli. T. II. p.324. f. 441.f. 
HARENBERGIL , 7064. Chriflophori , Relatio de Bi 
bliorum Latinorum feculo XII. fcriptorum raro 


Exemplari. | T. I. p. 2o1.f. 
e— הדח‎ —— Commentationis is jes. XXVIII. 
pars prima. T. I.p.253.f. 


— — --Ξ τα. pars altera. T. I. p. 447.1. 
—— — —— Epiftola ad virum m. Reuer - In. 
manuelem Sruflum ab Esfen, de libris duobus fa- 
mofis , vno. de tribus. Impofloribus , altero de hi: 
floria Seuerambum. T.II p.154.f. 
—— —— ——  Meletema de Ficu per Tuum malt- 
dicia ad MARC. ΧΙ. 15. 14. II. p. 321.f. 

| HAREN- 


INDEX AUCTORUM. 54r 


HARENBERGII ; 708. Chriflophori, Cogitata de INi- 
niue yrbe , ad quam Sonas , Propheta Hebraeus, 

à Deo amandatus fuit. 1. III. p.97. f. 
—— —— -—— Vindiciae Luciani, feu vera Chri. 
fti gefu difciplina (9 do&rina ex Luciano vtro- 
que illuftrata. T-.III.p. $12.f. 
—— —— —— Epiftola ad Virum m. Reuerendum 
.הסך‎ AUG. DATHE, huic offerens Refponfionem 
ad monita nonnulla innexa huius | Differtationt 
de Ordine Pericoparum Biblicarum non mutan- 
do, publicatae in Biblioth. Hagana Cl. HI. 
F. 11. p. 235. f. T. IV. p.482. f. 
— ——.—— Commentatiuneula ad iliufirandum 
| JESAIAE Caput XXIX. T. VI. p.49. f. 
,זז סמסב‎ 104. HENR.. Pita delineata a .JAcoBo 
SCHEPPIO. T.I. p.357. f. 
HUGENII , Chri[liani , Litterae ad Gerardum Mey- 
> erum Theologum Bremenfem. — T. III p. 410.f. 
XKENII, Conradi, Conradi ex fratre "700006 iNe- 
potis , Exercitatio .'Theologico- Philologica de 
Sepultura Chrifli ad Jes. Ilf. 9. T.II.p.225.f.. 
VAN IPEREN, jofuae, Difquifitio Critica de Filiis 
Korachi, Píalmorum quorundam | Au&oribus. 


| T. οο. f. 
—- -——  Obferuatio Gritica de facris, quibusdam 


—— —— (9c. Quinti 4 T. I. p. $69: f. 
— —- (3c. ad 1261. T Da de 
— ד‎ ζει. Septimi 1766. — T.III.p. 159. f. 
—— —— Gt. 008 1767. T 
— —— Gc. Noni 1768. T 


50: INDEX AUCTORUM. 


KENNICOTT, Beniamini , Programma, quo impres- 
fionem Bibliorum Hebraicorum cum conle&is vn- 
dique , cum ex MSS. tum ex inpre[hs Codicibus, 

ariantibus indicat , formamque &$ modum infli- 
tutae αὐ hanc inpre[Ronem Subjeriptionis explo 
. . V. p. 189.1. 

— —25 Methodus varias LeGiones notandi , ὃ 
res fcitu nece[farias defcribendi, a fingulis Ht- 
braicorum Codicum MSS. Veteris Teflamenti 
coliatoribus , (a Le&ore fcilicet aque Scriptore) 
obferuanda. . V.p. 429.Í. 

XLUIT, /Ádriani, Elenchus LXX. Hebdomada- 
ruf DANIELIS 6.1%. 24. - T. V. p. 6o».Í. 

LLAPPENBERG , Samuelis Chrifliani , Commentatio 
de omni fermone inutili iudicando ad MAT TR. XII. 

. T. I. 1 

MEDHURST , S'oannis, Coniettura de Verbis Vati- 

cinii Jacobi .אפס‎ XLIX. 1o. —T.IL p. 297.f. 

-- ---- Obfervatio de Aedibus in Oriente, ad 
illuflranda quaedam S. S. loca. 41 

e— .---- Differtatio de vera. Δικϑηκὴς in. Scriptu- 

ra S. fignificatione &€9  Teflamentificatione apud 
Hebraeos. T. II. p. - f. 
— —— ÜObferuationes Mifcellaneae. y 


ZEN. P. 75. 

S— c Obferuatia. i» Jes. XXIV. 21-23. 
2E T. IV.p.241.f. 
MEIJERI, Davidis , Explicatio loci ו‎ XIX. 
.V 


. p. 247-1. 
—— Laurentii, Differtatio Philologico - מה‎ 
" gica de fücie Sie Pani "Angelica, ad slluflras- 
dum locum AcT. VI. xg. T. V. p. 1 
—— Nicolai, Carmeni^ Inl. sEckENDoRFFI1I1 Com- 
mentationem  Apologeticam de Vita  Luiheri. 
T. III. p.42o.f. 

OOSTER: 


INDEX AUCTORUM;: 3543 


OOSTERBAAN , Heronis, Epiítola ad Editores pr. 
CTIONARII ENCYCLOPAEDICI Eboradunenf[es, de 
Mennonitis Amflelaedamenfibus , eumque doari- 
4,1. | : . AV. D. 133.1. 

ouwENsm, Rutgeri, Oratio, demon[lrans hypothe- 
fin. Ptolemaicam de currente Sole Sacris litte- 
vis e[fe contrariam , fiue. curfum Solis fecundum 
hypothefin Ptolemaicam male defendi ex libri yo- 
SUAE (ΩΡ. X. 12. 153. T. V.p. 149.f. 

PAREI, Dauidis ,. Epiftolae ad Philippum Reinhbar- 
dum , Comitem Solmenfem, fcripta anno 1615. de 
Collequio Theologico inter Reformatos δῇ Lu- 
theranos in[lituendo. . T.I.p.580.f. 

PARIS, 706. Guilielmi , Differtatio ad locum 7Ὲ- 
REM. XXXI. 22. Iehoua INouum creauit in terra, 
Femina circumdabit virum , qua hypothefes Nic. 
Barkey , € fug. Lud. Zachariae modefle exa» 
minantur , (9. Noua V'aticinium explicandi via 
panditur. . I.p. 97.f. 

—— —- ——- Differtatio Apologetica pro verfio- 
ne verborum kxop. XX.5.6. Vifitans iniqui- 
tatem Patrum in filios &c. T.I. p.413. f. 

— —— —— Diflertatio Altera ad verba Exop. 
XX.5.6. Vifitans iniquitatem Patrum in filios, 
in iertianos immo quartanos, in eos, qui odio 

| שו‎ me: Éxercens vero behignitatem im 
millia, qui diligunt me, &9 qui obferuant man- 
data mea. T. II. p. 1. f. 

pPHILIPPI, Hasfiae Landgrauii, Litterae ad Phi- 
kppum Reinhardum , Comitem Solmenfem; fcri- 
ptae anno iG1s. de Colloquio Theologico inter 
Reformatos €? Lutheranos inflituendo. | T.I. 

p. 580. 

RICHTERI, Joannis Nicolai, Commentatio: prior 


. 4d 1 COR. XV. 27. 98. qua Noua f. F'enerandi . 


RUT- 


ו 


544 INDEX .AAUCTOQRUM, 


RUTGERI SCHUTTE hypothefis confutatur. "T. III, 
ו‎ > 1] 
RICHTERI, 7οαπηῖς Nicolai, Commentatio 0 
rior ad 1 CoR. XV. 27. 28. qua Noua huius loi 
Explicatio cum breuiore PSALMI VIII. interpre- 
tatione Eruditorum Examini fubiicitur. ΤΥ. 


LÍ 
== — — (Obfervatio ad EpH. V. 1. IV. 


mE p. 454.f. 
— —  —— Differtatio de 169908 Ifra£litarun 
ad ROM. IX. 4. .ד ו‎ 
—— --- Explicatio Salutationis pofl 
licae in. Epillola ad RoMANOS c.1. 1-2. 1 V 

המותי . 

scHEPPII 700021 Vita JOANNIS HENRICI HORCHIL, ' 


T.I. B 4.57.1. 

SCHULZE, Βεοηίαημηὶ Vilelmi Damielis , Diflerta- 
tio Apologetica, qua praecipue inquiritur , num 
pun&a Vocalias sw Ketibh fubie&a , ad Keri fint 
referenda 3 T. I. p. 151. f. 
.--- --- —— ——. Additamenta Variantium Le- 
&ionum , e Gerfonianag Sacri Codicis editione con- 

| le&orum cum additis Obferuatiunculis. LE 
| . 205.1. 

-— —— ה‎ -—— OConiecturae Criticaé üd illu 
firationem psa M1 XXII. 13. רבים‎ ΠΡ סבבוני‎ 
בשן כתרוני‎ "ΩΝ > 
---- —— —— *—  Differtatio Philologico - Cri- 
tica, de temporibus τὴς «ναψυξίως αὐ illuftratie- 
nem ACT. 111. 19. vsquead finem Capitis. T.V. 
p. 168. f. & 4.50.1. 

— — —— —— Epiftola ad JVicolaum. Bar. 
key , qua pauca ad locum vexati[fimum Ac. lll. 
I9. 20. modefte difputantur , cum. animaduerfi- 


Y sibus |. 


INDEX Αὔστοαῦμ.: | 


nibus Nicolai Barkey in motis ₪208. T.V. 

| | P- 397. f. 

scHULZE, Érnefli Augufli, Differtationis de fide 
Hiflorica libri EsTERAE Sectio prima. — T. V. 

| . 249. f. 

—— הד — "החדה‎ 9000 PT. VI. 
ἮΝ p. 1. f. 
SCHUTTE, Rutgeri, Commentatio ad J'aticinium 
Bileami NUMER. XXIV. 14—19. T.I. p.48.f. 
--- —— —— —— Analyfis 1 con. XV. Capitis 
& Commentatio ad 1 cog. XV. 27. 28. I 
ה-‎ ^ P. 515. f. 

0 sECKENDORFF, 771 Ludouici, Epiftola ad Ge- 
rardum Meyerum, Theologum Bremenfem. T. 11], 


p.416. f. 
SOETENS, | Guarneri, Specimen de /rgumento = 
PSALMI X. demonjirato. T. IV. p. 555. f. 


STANGE, Theodori Friderici, Specimen Zmimad- 
verfionum Grammaticarum fuper nonnullis S. 
Litterarum locis. T.IV.p. 122.f. 

SUSSMILCH, Joannis Petri, Specimen Etymolopict 
Latini , feu Gloffarii Harmonici Latino Phoe- 
nicii. T'. IV.p. 260. f. ἃ 554.1. 

TOLLII, Hermanni , Oratio pro magnorum Viro- 
rum gloria ab Hi[loriarum Interprete mon te- 
mere obfcuranda, T'. VI. p.167.f. 

VALK, Joannis Cornelii, Obferuationes ad P'ene- 

randi Ordinis Theologici Bafilienfis Declaratio- 
nem de Nouo Teflamento JVetfleniano , anno 
1757. compofitam δ haGenus ineditam, quae 
inferta efl Biblioth. Haganae Οἱ. III. Fafc. 
I. p. 1. . III. p. 649. 
vIEROOT, Thomae, Differtatio Exegetico Theo- 
logica ad. AcT. IL 1. qua inquiritur , num ii, 
| 08 qui 


546 INDEX AUCTORUM. 


qui die Pentecoflis Spiritum S. accepere, pere 
grinasque locuti funt linguas , ad foctetatem XII. ' 
"Apoftolorum fint conflringendi , num vero ₪4 - 
totum Coetum. Difcipulorum referendi? ΤῊΣ 
p. Σγ78. 


IN 


547 


א 5 פ א ז 


LoconuM S. 5 


Gcn. II. 17. T. IV. p. 122. 
——- Ill. 5. IV. 9. 

IV. 1. IV. 530. 

VI. 3. IV. 335. V.67. 
IX. 20-28. V. 496. 
— 24-57. 461. 
X..18,19. V.56. ᾿ 
e 35. V. 463. 

— 30. V. 15. 
XL23. V. t1. 

XII. 6. V. 53. 

XIII. 3. IV. Syr. 


ההא 


—— 1.8 
ממ‎ XXXIII. IO. V. $86. 
Exod. IV. 24-26. V. 351. 
feq. 
—— -- 29.feq. IV. 494. 
——- VI. 3. 1V. 205. 
—— XVIII. ΠῚ, 265. 
תשר‎ Crece 8-16. Vl. 41- 
Qus: XX. ς 6. 1. 413. 1.1 
—— XXILL. 12. V. 127. 
—— XXIV. 7. 1. 435. 
--- XXXI. 17. V. 128. 
--- 11. 1: 5T- 


Bü. Haganae 6 γι F. 11. 


Levit. X. 2, 3. T. IV. p. 70. 
—- XXV. το. 11.550. 
Num. XIV. 45. IV. 506. 
—— XXL 3. IV. 506. . 
—— XXIV. 14-19. 1,48. 
eq. 


— XXVI. 25. I. 173. 


——- XXVIL 8-11. I554. 
Deut. V. 5. VI. 160. ' 
—— Vli. 2. V. 299. 


— XVIII 15. V. 141. 


—— —— 19. V. 1A. . 
— XX1.23,25.L. 397- 
- XXV. r9. 1 
—— XXVII. 26. 188. 
——. XXVIII. 57. 1I. 299. 
. 1 
--- XXXII. 15. VI. 197. 
7—-— XXXIIL 2. VI. 146. 
—. —— 16. VI. 197- 
Jof. VI. I. 430. 
—— VIII. 29. 1. 402. 
—— X 12,13. V. 145. 
—— XVII.8: 1.270. 
Jud. VII. 13. I. 180. 
—— XV. 18, το. 1I. 565. 
— XX. ΙΝ. 515.feq. 
—— XXI. 1V. 515. feq. 
Ruth. IV.21,22. IL.5t. 
1 Sam. 1l. V. 469, 


Nn J Sam. 


348 


INDEX LOCORUM S. S. 


1Sam. II.23. Tom. V. 'Efth. 11. 8. Tom. VI. p. t5. 


P. 413. n. 
הרת‎ —2551. V. 361. 413. 
--- 10.1. 507. 
--- V. 1r. IV. 507. 
—— XII. 14, 15. V. 361. 
9 Sam. III. 7. 1. 214. n. 
= —— 18. I. 215. 
תח‎ ΧΙ]. 41. 1. 179. 
— 111. 16. 1.215. 
e— XVI. 14. V. 129. 
- 1 439: 
em——— 5פממ‎ QO. Vl. 61. 
= —— 37. 1. 165. 


x Reg. VII. 45. IV. 124. ΄ 


e—- Xl. 20. V.419. 
--- XV. 13. IV. 82. 
—— XVIII. 40. 4 
2 Reg. II. 14. IV. 219. 
-— ΧΧΙἧῚ 12. IV. 82. 
1 Chron. VII. 21-22. V. 
65. D. 
e AI.3. IL 44. 
— — 22. VI. 61. 
—5 XXII. 20. 1.277. 


2 Chron. XXI. 5. 1I. 568. | 


— XAX. 14. IV. 82. 
Esr. IV.6. V.263.. 
---== — i2. V.622. 
Neh. IV. 9. 1. 167.. 
—— XII. 22 26. 1V. 494. 
ἘΠῚ. 1. 3, 4. VI. $. f, 
— — 292. VI. 89. 
| -- 1.5.6. 7- 
והמו‎ -7. V.254. n. 


—. — 14. VI. 12. VI. 14. 


—— — 185-17. Vl. 15. 
5 ἯΙ]. 7. VL 24. 


—2 — $,9. Vl. 25.26... : 


—— — το. VI. 28. 
——2 V. 14. VI. 42. 
—— IX. 5. Vl. 23. 
—— 15,16. VI. 22. 
— — 20. V.25]. 
—À X.1. V.213. 
Job. XXXVII. 3. VI. 191. 
Pfalm. VIII. 6-9. IV. 9. 
| feq. 
e— X. IV. 535. feq. 
e—5 XVI. 10. 1. 163. 
--- "AXII 13. 11.39. 
-- — 231. VI. 110, 
363. 474. l 
— AXXI.6. VI. 244. 
——À XXXV. Ij. VI. 132 
— XL. Vl. $03. 
— XLIXLIX. D 
123 
—25 XLV, 5$. I. 563. 
—— XLVI. IL 133. 
—— XLVII. II. 135. ít 
—95 ALVIIIL — IL ἢ 
1 
— XLIX. II. 139. 
—— LXVII. II. 453. 
——- LXVIII. II. 81. 
— — 16, 17. 1101. 
——— e 19 1 451. 
— —— 26. L 140. 
Píalm. 


περ - == =‏ שש | ₪ התשש 


- א‎ 0... ... amm 


INDEX LOCORUM S. 8. 


Pfalm. LXIX. Tom VI. 
p. 505. feq. II. 454. 
—— -—— 15. VI. 372. 
—— LXXII. 6. VI. 378. 
—— LXXX. 9. V. 66.n. 
—— LXXXIV. 1l. 14». 
—- LXXXIV.LXXXVIII. 
Ii. 124. 

—— LXXXV. IL 142. 
—— LXXX VII. 11. 118. 


143. 
—— LXXXVIII 11. 131. 


144. 
.-- ...א‎ 
—— CX. IV. 18. feq. 
—— — I. IV. 225. - 
- — 7. 1, $35. 
--- 11.1. 453. 
הד ד‎ 223. lI. 455. 
. — τας 37. IV. 333. 
; CXXXVI. Il. 113. 
Prov. VIIT. 22-25.111.483. 
D mmm XIV. 34 JV. 126. 
Cant. VII. 14. V.621. 
Jef. VI 1I. 452. . 
— MI. 14. I. ri 
— X. 43,34. iL. 155. 
—— XIV. 9. II. 6r. 
— —— 21. 1.430. 
—— 01. 6o. 
—— —— & 5. ll. 453. 
— XAAÍV. 21-23. M. 





— XXVIII. I 253.447. 


2 פא 


519 


Jet- XXIX. Tom. VI. p. 49. 
— XXX. 18. 11.453. 
—— XXXII. | 455. 
—— XXXIV. 4. 11I.453. - 
חר‎  — 7. II. 57. 
₪ ΧΙ,. 6-8. 1I. 277. 
—— XLIL 19. VÍ. 100. 
—— XLIII. 19. 1. 125. 
— ALV.2t. IV. 125. 
—— 2.6. 451. 
——2 LIII 9. 11. 335. IV. 


4 
— LVII. 95 6. IV. 823. 


103. 
—2 LXHI. IL 453. : 
—. LXV. 17. 11. 452. 
— —— 17, 18, I. 125, 
—— LXVI. 22. II. 451. 
Jerem. XV. 17. VI. 192. 
-- XXIIL 5, 4. Il. 454. 
-- AXIV.:. V.621. ' 
—— XXXI. δι feq, IL. 
| 454. 
—— הר‎ 9. 
--- XXXIV. 18. 2 
—— XXXVI. HL 311. 
—— דד‎ 23. . 
— 7 1. 65. 
Ezech. 111. 15. Vl. 193. 
- ἵν. 5,6. II. 17. 
— V. זו‎ 452. ἢ 
- AVI.8. V. 10$. 
-== AVIIL 22,25. 1. 
| 453. 
רא‎ == 48. 1. 167. 
Ezech. 


550 


Ezech. XXVIII. 25, 26. 

Tom. Il. p. 454. 
—— XXXIV.27. VI.572. 
. - AX X VIL. 1. 1I. 45 1. 


—— XXXVIII. 1I. 452. . 
— XXXIX. 18. 11.67. 


— XLIII. 15, 16. VI. 
61. 62. 


Dan. II. 6. V. 373. 

—— — 396. IV. 218. 
—— VII.8. 1I. 454. 
— ——2 9,10. Il. 452. 
— ]X. 1. V. 265. 

— — 24. V. 602. 
— ]1X.25,26. IV. 489. 
-- XII. 2. Il. 451. 
Hof. 1I. 7. 1, 108. 
Amos. IV. 1. 11. 70. 





Jon. II. 3. Ill. 111. 
—— lll. 5.5. III. 113. 
Mich: lll. 12. 1I. 452. 
| feq. 11.454. 
Zepb. 1. 11. 1I. 520. 526. 
- li. 11. 453. 
Hag. 1I. 24. 11. 455. 
Zach. V. s. feq. 1. 316. 
e— Χ, 3. 11. 61. 


Matth. T. 1r. 1V. 336. 
—— VIII. 22. 1V.463.. 
-- XI. 2-13. IIL 627. 
-- XII. 56. 1.489. 
- XIV. 1,2. HI 624. 
—— XXI. 15, 16. IV.21r. 


IX. 14, 15. 1I. 454. 


INDEX LOCORUM S. S. 


Matth. XXI. 38. T'om. III. 
p. 119. feq. 

—— XXIV. 51. IV. 471. 
" feq. 
-- XXVI. 58. V.421, 
— — 69. V. 422. 

— —— JI. V. A21... 

—— XXVII. s. Vl. 2121. 

Marc. XI. 15, 14. 11.321. 

feq. 

Marc. XIV. 54. V. 422. 
—— —— (66 68. ibid. 


. Luc.I. 35, V. 180. 


—— IV. r. IV. 3358. 
— —— 16. III. 286. 
—— V. 19. V. 420. 
-- Xll. 46. IV. 471. 
— XXII. $4. V. 422. 
—- ——  *$. ibid.. 
-- XXIII. .זז‎ 211. 
— —— 46. 241. 
Joa. 1. 6-8. 111.596. 
—— — 13. IV. 61.feq. 
- 1$. lII. $96. 605. 
19-36. 11I. 665. 
40. Ill. 603. 
—2 — $2,335. 7 
— 5. + 

IIL 22. feq. 11I. 610. 
—— |V. r1. ΠῚ. 598. 
—2 0.5. 1 
7-2. 1]. 618. 
--- VII. 32. V1.217. 
—— X. 40. II!. 600. 
——2 XVI 16. 1]. 326. 


03. 1 


₪ = ..900--= > - 


553 


INDEX 
VOCUM H E B R. 


.80 1 אכ 

L. 327. |‏ אכן 
.-454 .1 אכן [ma‏ 
II. 78.‏ אכר 
II. 78.‏ אביר 
II. 461.-‏ אדם 
*3I1N IV. 268. .‏ 


IV. 224.‏ אדני יהוה 


V. 581. n.‏ אהב 
VI. 75. 74.‏ אוב 
I. 265.‏ א 

"iN V. 520. - 
אן‎ 4 

I. 58.‏ אחרית 


nmn ibid.‏ הימים 


ΦΉΝΟΝ. 266. 
איפה‎ L 319. 


IV. 218. Numen‏ אל 
praefens Y. 66.‏ 


IV. 225.‏ אל אלהים 


IV. »09.cur ver-‏ אלהים 
bum numeri UM‏ 
adjungi 101686 IV.‏ 
226 & 


Ὅς ΠΙ. 116. 


VI. 75.‏ אשמנים 
faepe omittitur.‏ אשר 
י ' ,62 VI.‏ 


LL. 249.‏ את 
DY3 IV. 125.‏ 
r3 II. 308.‏ ירים 


בין רגלים * 


- .285 .11 במה 

IV. 107.‏ ברא 

n3 IL 560. V.or. ' 

L 63. . τ!‏ בשור 
f‏ -.. 4 בא 


55: INDEX LOCORUM 8. 8. 


Gal. In 13. Tom. I. p. 
397- 
—— — 19. VI. 145. 
Ephef. I. ro. III. 187. 
—— — 22. III. 403. 
— I. 1. IV. 4635. 
.---- — 5. 1V. 463. 
-- 11.24. 234. 
— V. 13. 1V,468. 
—— 5 14. IV. 454. 
Phil. II. 5, 4. 1I. 370. 
ma— שא‎ 6. ΙΝ. 42. 


Phil. II. το. Tom. IV. p 


31. 4» | 


Colosf, 1. 20. III. 187. 
—— 1.14 [V. 128. 
—— 110 4% 
Hebr. I. 8. II. 150. 


^— 1 2. VI. 145. f. 


——— 1l. 9. V. 408. 
— IX. 14,15. 11565. 
2 Pet. If. 11. VI. 148. 
Apoc. VIII. 2. II. 110. 
—À IX. 11. 1. 534. 


INDEX 


! 


0 
0 


553 


I א‎ D E X. 
VOCUM HEBR. 


I. 89.‏ אבר 

| .327 .1 אבן 
I. 454..‏ אבן בוחן 
*25N II. 78.‏ 
— ...78 אביר 
D"N Il. 461.‏ 

4) ἽΝ IV. 268. 


Ann אדני‎ IV. 224. 


9n V. 581. n. 
אוב‎ VI. 75. 74. 
^N I. 265. 

"tM V. 520. 
tN ibid. 

.58 .1 אחרית 


nmm ibid. =‏ הימים 


V. 266.‏ אחש 
ת איפה 


IV. 218. Numen‏ אל 
praefens Y. 66.‏ 


IV. 9255.‏ אל אלהים 


IV. 209. cur ver-‏ אלהים 
bur numeri finguli.‏ 
adjungi foleat IV .9.‏ 
.226 & 
III. 116.‏ אלפים 
VI. 75- |‏ אשמנים 
faepe omittitur.‏ אשר 
י .62 VI.‏ 


nwW H. 249. 
DY3 IV. 125. 
D" r2 11. 568. 


.4 בין רגלים ' 


- .285 כמה 
לג ΓΝ.‏ ברא 
Vor. ^ —‏ .1560 ברית 

| - ...1.65 בשור 
Nn4 .. fnm‏ 


6 | 
INDEX VOCUM HEBR 


VI. 10$.‏ עריץ. 

II. 265. -‏ עשר 
δι. feq‏ .11 עתודים 
VI. 4. |‏ עתיק 
II. 54. |‏ פאר 

"ND II. 55. 

.79 פאתים 

V. 7.‏ פוץ. 

-97ג .1 פיק 

259 V. 464. 
*D5IV.249: VL78.24 
פר‎ II. 55. feq. | 
פרה‎ ibid... 

IV. 214.‏ צבאות 
IV. 125.‏ צריק 

.7 צוק . 

o VI. 6g. 70. 

"p II. 261. 

V. 14.‏ קרם 

I. 504- |‏ קו 

ΤΡ V. 26. 

wp III. 494. V. $81. 


"yer? 1. 918. 


5 .ץצ שוש- 


.494 11 קנה 
"3p I. 415-‏ 


I. 84.‏ קרקר. 


.סל I.‏ ראה 
DN^ II. 65.‏ 
4 ראמים 
.88 רדה 
II. 95.‏ רצד 
.466 1 רק 
.258 .1 רשע 
I. 68.‏ שדי 





7o.‏ .1 שור 





I. 208.‏ שכר 
II 515.‏ שליה 
V. 581.‏ שמחו 
V. 295.‏ שמר 
VI. 188. f.‏ שרה 
VI. τοῦ. τοῦ;‏ שקד 
-64 1 שתם 

V. 16‏ הור 


V. gu. oec‏ תרים 


I ND E X 


VOCUM 
"Auge Tom. VI. p. 119. 


"n 487. 
᾿Ανκσκολοπιζιὰχ 11]. 180. 
' Avaya לאקאוע אש‎ 2 
᾿Αναγχωρειν VÍ. 221. 
᾿'άναψυξις IIT. 131. V.123. 
"Arbo V. 122. 
'AmwyxtoX Vl. 224. 
᾿Απελϑειν VI. 222. 
᾿Απλοτης 1]. 566. 
᾿Αποκαταφασς V. 6 
"AsespAer Tw זפ‎ III. 

129. 

"Amoseipen. V. 595. 

'Agg9s 1. 498. 

'Aex 1 $26. n. 

'Avàa V. 4235. 

᾿Αφελεια ii. 365. 

IT. 566.‏ גו ג" 

"Adwosspiy D V. ΤΊΣ: 

Βασιλεια 1.527. 111.596. 

3401000 1. 5323. 

Ἑασιλόὺς l. 524. 

4 1 50. D. 

Β»ὥσις ibid. 

Iae redundat ] 422. 
faepe ' connectendi 
particula V. 139. 

Γωμὴ Deus lo 555. — 

> 60006 111. 553. 


535? 


GRAEC.. 
Διαϑηκη "Tom. II. p. 756. 


eq 
4% VÍ. 155. 154. 
Δικαίον VI. 152. 
Διχοτομεν IV. 471. feq. 
.]ןאט‎ 537. n. 
'Ey22et; 1}}, 497. n. 
'E£a^eQe» V. 115. ὁ 
᾿Εξολοϑοοῦοιν V. 145. 


-Efsnua |. $26. n. 


Ἔπειμοι 11, 556. 

'Em cum ablat. III. 578. 
'Emsesdes. V. 115. 
Ἔπιφωνω IV. 466. 
᾿Ευλογειν V. 391. 

'Exer VI. 254. 

"Ie V. 564. 


᾿Ιδιογνωμων lI. 528. = 


"Ido 1. 552. 
"esos. IlI. $55. 


Kew, IV. 464. 


Κανων IV, 127. 


. Kamus Ν]. 87. 
| אא‎ 1. 57. 


46796 εἶρηος I. 407. 
אוו‎ iV. 97. 
21020660 V. II$. 
-9אָאוא‎ nunquam mytice 
 occurrit.. IV. 465. 
ושוא‎ IV. I 20. 
Oir 


558 


Οἷτον ἐσμυυβνισμῆνον Tom. 
IV. 8. 


P. 4 
Ὅπως an interdum fignif. 
quuin pofiquam V. 


7. 408. 
Ὅπως «» 1. 197. feq. 


oJ interrogativum faepe 
copulatur cum 53ee 


II. 422. 
os«9» emphatice I. 6or. 
ו‎ 15524 


E‏ 1 6 וי 
μνεὰχ VI. 222.‏ שת 
Υ. $48.‏ ות 


INDEX VOCUM GR AEC. 


266 Tom. I. p. % 
Πρόσωπον V. I1 
Προχειραζω 1. 130. n. 
Deos 110. 

.611 .]1[ אא 

Zee IV. 68. 

Σοφια III. 531. 

Zeus HI. 179. 

>. אאחע‎ VI. 216. 
Teyus 1.525. III.596. 
Ὑπηξίτα VI. 217. 
"6ssmores 1. $529. [1}. 


Xeatox III. 537. 


INDEX 


537 


.. 
ὡρῶν |]. 328. 
o [1]. 552. 
ὡς III. $55. 
49: do». 1V. 46. 
= IV, 107, 
4926 VI. 87. 
Kaom29»;4 IV. 37- 
Λογος 40096 I. 497. 
6% 1V. 97. 
Μέϊανοειν V. IIS. 
NixeO- nunquain mytice 


occurrit.. ΓΝ, 465. 


IV, 1 30.‏ א 
δ᾽‏ 


. 


^w. . 


so INDEX RERUM 


Aquae termino Orientales in negotio generationi 
vtuntur. 'l'om. III. p. 06. Períae eifacrificarunt. 
JV. 112. | 

in Zrcam Noachi , an ferui quoque feruaeque introi- 
verint? V. 20. n. - 

Ardf her & Artahafcht vocantur adhuc Perfarum 
Reges in Oriente, qui a Graecis Ártaxerxis no- 
mine infigniuntur. V. 276. 

Areopolis vrbs Moabitarum. VI. 58. eius fitus 6 
nomen , ibid. 

Ariel vocatur ap. Jefaiam Hierfolyma, & quare? 
VI. $57. f. non eft altare holocauftorum , nec am 
regia 6o. 

Artahafcht ν. Ardf her. 

Artaxerxes nominis ctymon. V.267. v. Zfrdfher. 

——--——. Longimanus , cur ita dictus? V. δός. 

Afchera , Dea, quae? IV. 119. 

"dfirologiae ad futura diuinanda abufus I. 294. huic 
quam maxime dediti erant Perfae. VI. 94. & 

: Bafilidiani 89. & Judaei. 89. 
Athiniel , minimus fratrum. VI.209. 
47710 Orientalium quo modo comparata? V. 418. 
. amicos in eis recipiunt cura nuptias parant, vel 
folemnia circumcifionis celebrant. 419. 

Auarus ap. Arabes dicitur ficcus manuum. VI. 480. 

"uium emblema pro potentibus , bellatoribus ἃ 
heroibus ap. Orient. frequens elt. T. 352. 

»fulon More nunc campus Saba adpellatur. I. 270. 

B. & PV. in lingua Perfica faepe permutantur. 
V. 266. 

Babylonis conditores num fuérint Nomades? V. 


I2. 

Batirianorum facerdotes & Philofophi dicti Sama 
naei. VI.75. | 

Barare Italis eft decipere. 1I. 156. . 

Bapn- 


PRAECIPUARUM. 6% 


Baptifmus. ab Vnitapi» quibusdam pro mera Ce- 
rimonia habitus. Tom. VI. p. 433. reduxic eum 
in Ecclefiam Demetrius Hunyad, , 4. 

Bafaniiidis praefecti Dauidem a Syris bello la- 
Ceffitum deferuerunt. II.91. - ו‎ 

2001 & Gnoftici Nomina Dei Obferuationi- 
bus fuis Aftrologicis immifcuerunt.: VI. 89. 

Bathori Steph. aequitas. VI. 944: | 

Baifeba. fuit femina 1070611063. 29r. 

Beatorum corpora gloriofa vnde? V. $89. 

Beelzebub in DBeezebul transmutationis ratio,‏ על 

> 1. 495 , cur cum hoc idolo commercii Pha- 
rifaei lefum infjmulabant? 407. 

Beleus , de quo Iofephus , Kifon fluuius fuiffe vi- 
detur. VI. 89. 

Bella antiquitus crudeliter gefta. V. 350. f. 

Beliit fub nomine qui lateat in Farragine aduerfus 
Caluinum? III. 446. τς 

Belfazaris familia cur tota iuffu Dei tollenda? I. 451. 

Belus Plinio Kifon fluuius fuiffe videtur. IV. 89. 

Bexa, Theod., hoftilem animum contra Caftel- 
lionem vbique prodidit. 111. 574. f. 454. & pas- 
fim ; fub nomine Bened. Paflauantii latuit. 450. 

"Bibliorum Hebraicorum editiones excufae vetuftio- 
res a recentioribus valde differunt, magifque 
cum antiquis optimifque MSS. conueniunt. 1I. 
161. eorum editiones Etonienfes. 161. f. haé 
editiones editionibus Cardinalis Ximenes & Fe- 
licis Pratenfis antiquiores. 164. annus impres- 
fionis in vetuftiffimis editionibus vulgo ad finem 
voluminis indicatus. 167. quomodo ad annum a 
C. N. fit redigendus? ibid. v. Textus Hebr. 

Blandrata, Geo. 9 quando in Tranfyluania Socini 
dogmata feruit, & quid cum eo actum fit? VI. 
270. Medicus Aulicus. 272. Controuerfiae cum 

Ortho- = 
N 


6 INDEX RERUM 


Orthodoxis initia. p. 275. Thefes eius & Anti 
thefes. 276. f. polluit fe peccato Italico. 346. 480. 
cum Franc. Dauidis litigat & qua de re ὁ 6. 
Thefes eius & Dauidis Antithefes. 550. f. eius 
fraudes & aftutiae contra Dauidis. 389. docae- 
rat prius Vnum Deum ἄς folum Patrem ado- 
randum in libris fuis , poftea vero & Chriftum 
inuocandum. 414. Synodum Generalem Vnita- 
riis Claudiopolin indicit. 427. f. fuffocatus a 
cognato fuo. 454. 

Bogomili. Y. 51. 
Belfecus , Hieron., in certamine cum Caluino a 
Caftellione confirmatus effe videtur. III. 583. 
Breritius , 9oa. , cur fub nomine Wittlingii quan- 

doque latuerit? 1.452. - 
Caini Character. VI. 205. 204. 
Calamum odoratum Romani fuae myrrhinae- fiue 
ne&ari admifcebant. IV.452. 5 
Caluinus , 9'oa. , ab errore neceffitatis fatalis ab- 
foluitur. III. 472. factionem aduerfariorum in 
fe concitat ob fuübplicium de Serueto fümtum. 
441.f. libellum de haereticis iure gladii, cotr- 
cendis obponit Farragini M. Bellii. 444. 

Canaan delicti Chami Patris confors fi übpon) po- 
teft. I. 429. eius pofleri non maledi&i a Noz 
cho. V. 491. 

regio | 

Caphtor in Aegypto fita. V. sr. 

Carmel a fertilitate laudatur. VI. 99. | 

Caflellio , Soa. , cur nomen Caftalionis fibi fuüm- 
ferit? 111. 425. inimicitiae eum inter ὅς Calui- 
num cauffac. 430. 391. Geneua: difcedere co- 
actus Bafileam profectus. 331. 365. Verfio cius 
Bibliorum Latina nec non Gallica impugnat. 
427. 369. f. eius fumma paupertas. 339. 41 

/ para- 





PRAECIPUARUM, só 


paradoxa , ei a Beza & Bailio imputata, an 
recte impütata fuerint ? 354. eius fenten- 
tia de Oraculis Sybillinis. 461. cur Gene- 
venfes erga eum male adfecti fuerint ? 481. f. 
Bolfecum in certamine cum Caluino confirma- 
vit. 383. Opufcula eius clandeftina contra Cal- 
vinum. 384. f. fub M. 2611 nomine Farragi- 
nem &c. eum fcripfiffe perperam creditur. 446. 
non eít auCtor Dialogi inter Caluinum ὃς Fa- 
ticanum. 448. Ob translationem libri, T/eolo- 
gia Germanica infcripti, in iudicium vocatus. 
4356. Aduerfarios Balileae: quamplurimos in fe 
concitauit. 462. f. eius liber de Praedeflinatione 
ad Martinum Borrhaum. 465. et libri Elenchti- 
ci contra Reformatores Ecclefiae. 467. f. an Fa- 
naticis adnumerandus? 478. f. eius mors ὅς E- 
pitaphium. 485. 86. 

Centuriones Romanorum truculenti erant & car- 
nifices. 1.437. eorum conuerfíio in Euangelio 
memorata argumentum eít pro efficacia Euan- 
gelii, ibid. | 

Chami & pofterorum eius character. VI. 205. No- 
achi primogenitus fuit. ibid. 

Chamath vrbs , in ipfis Palaeftinae finibus intet . 
Libanum ὃς Hermonem quaerenda. II. 84. 

Chiliarchae inter Leuitas, VI. 219. 

Chlamys purpurea erat infigne Regum. IV. 439. 

Chori laetitiae figna. I. 136. Chori feminarum cur 
frequentiores quam virorum. 137. 

de Chriflo inuocando vel non inuocando lites in- 
ter Vnitarios. VI. 444. f. 

Chrifliani S. S'oannis a Joanne Baptifta denomi- 
nati. IV. 359. & pa[fim. an fuerint propago He- 
merobaptiftarum Judaeorum. 460. videntur ha- 
buiffe fequioribus temporibus Magiftrorum ὅς 

Bibl. Haganae Cl. VI. F. III. Oo Do 


:6 INDEX RERUM 


Do&orum fuorum Ducem, itidem S9'oannem q- 
pellatum, quem poftea mutarunt in Joannem B. 
375. Scriptura, qua vtantur ? 378. eorum lingui 
vocalibus inftructa eft. 3582. licet origine ₪ 
fint , non tamcn alieni prorfus fuerunt a {εἰ} 
Chrifto. ibid. 385. eorum fata. 385. poft Joan. 
nis B. mortem Magifter eorum JDofitheus fuit. 
587. poítea Simon Magus. 392. ab huius tamen 
nomine vocari nolebant & cur? 495. cur in eo 
rum doctrina Chrifti nomen aliquoties & quo 
modo occurrat? 399. f. quare apud Patres Kc 
616086 nulla eorum diftincta fiat mentio. 403. 
cur Chriftiani dicantur? 404. f. Sabiorum no- . 
men iis inditum. 408. 418. an fuerint ex Same 
ritanis ל‎ 416. v. Sabi. 

Chryforrhoon v. Kanah. | 

Οἰαμάϊοροίαηα Schola & Ecclefia priuilegia fui 
debet Francifco Dauidis. VI. 3542. 

Cocceii hypothefis de fatis Ecclefiae N. T. in V. T. 
praedictis reiicitur. I. 358. 

Colloquium anno 1618. inter Reformatos & Vni 
tarios inftitutum, fuit infru&tuofum. Vl. 444. 

de Columnis 'ingitanis teftimonium  Procopi. 


. 305. 

Comitum Thordenfium aCta circa Francifcum 
Dauidis. VI. 395. 
Comitiorum Albenfium aca circa Francifcum Dai 

. dis. Vl. 401. f. fub principe Gabriele Bethla . 
anno 1618. 443..Ííub principe Rakotzi, an* . 
- 1638. 445. f. . | 

Communionis bonorum prima origo. ὅς natura. Il. 
303. ἮΝ | 

Computatio Iudaeorum a creatione mundi 240. at 
nos pauciores habet, quam quae eft Chriftiano 
rum. III. 167. 
Co 


PRAECIPUARUM. 6% 


"Condemnati apud Romanos femper derifüi expo. 
nebantur. 1V. 455. 

Confe[Ro paftorum in Hungaria de S. S. Trinitate 
Vnitariis obpofita. VI. 329. 

—— —- Mennonitarum Amftelaedamenfium. IV.: 


I4C. f. 

Conuentus Ecclefiafticus Bafileénfis in cauffa Wet- 
ftenii defenditur. III. 1. f. 

Conuiuia in Oriente in plures dies quandoque, imo : 

- jn menfes protracta. VI. 5. f. 

Coranus Muhammedis illuftratus. II. 300. 306. 
475. 1. IV. 409. 8004 | 

Cornua potentiae Symbolum. II. 47. 

Corona radiata, decus diuinae maieítatis, qui or- 
natus diu ad Imperatores relatus eft, IV. 441. . 
ea , a Conftantini tempore, in nummis rarior 9 
mutata fuit in diadema. 443. | 

---- Spinea eft eadem cum corona radiata, & 
Chrifto impofita fuit vt Deo imaginario. IV. 
430. 444. 

οὐ flumen- v. Kanah. 

Criticae coniecturalis in lectione V. T. difficul- 
tas. II. 244. f. 

Crucis poena apud Iudaeos in vfu fuit. I. 402. 

an Crucifixo crurifragium illico mortem conciliet? 
VI. 116. 566.. 484. crucifixos an Romani, do- 
lores eorum cito abrupturi, gladio vel lancea 
vel alio modo interficiebant ὁ Vl. 111. 368.1.484. 

Crudelitas Veterum in bellis ex moribus illorum 
temporum , quibus gefta funt , diiudicanda. V. 329. 

Crurifragium v cructfixi. 

Cuminum nigrum. I. 475. | 

ex Curribus bellicis arcu & fagittis pugnatum. 


[ 


. $66. 
Curtius emendatus. III. 171. f. | 
\ 0 0 2 Clin» 


6 INDEX RERUM. 


Cylindrus frugcs exterit, granis libcrat & a paleis 
purgat. 1. 479. differt a poftello, ibid. 
Danielis & Efdrae capita, quae Chaldaice tantum 
vulgo reperiuntur, in Codice Bibliothecae An. - 
elicoe tum  Chaldaice, tum etiam Hebraice - 
cripta deprehenduntur. I. 199. — | 
Dauid & Salomo reftituerunt Ecelefiam. VI. 516. 
Dauidis, Francifcus. , ἃ Blandrata feductus fuit. 
'" Ψ]. 972. eius Litterae ad Synodum Wiradien. 
fem. 307. multos ad fuam pertraxit fententiam. 
441. eius Propofitiones in Synodo Wiradienfi 
ventilandac. 410. eius ab vxore diuortium. 
> 345. a Blandrata abalienatus. 346. eius ₪ 
- & Blandratae antithefes. 350. f. Vnitariis exo. 
108 & quare? 460. eius captiuitas. 395. f. de- 
ducitur ad Comitia Albenfia, eius accufatio ἃ 
defenfio. 401. f. condemnatus fub Chriftopho- 
ro Bathori , & quomodo? 418. 5 430.f. ab 
Vnitariis pro martyre habetur. 432. f. eius origo, 
fcripta & fata. 455. fictum ipí1 nomen fuit Li 
berius Erafmus. 458. 
Decalogus non eft lex vniuerfalis fed nationalis. 


. 4. 
Deprecandi locus apud Perfas morti 3001600 non 
conceditur. VI. 45. 46. | 
Deus cur interdum homines diu in erroribus hat- 
rere patitur ? V. 161. | 
— Pater noua imperia diftribuet in futuro fe 
culo. IV 9.f. 
Dextra S'ehouae faepiffime in facris ad columnam 
nubis & ignis refpicit. I. $67. 
Dialogi inter Caluinum & Vaticanum Au&or it 
certus eft. III. 448. 
Di [etie animalium non fuit Symbolum poene 
oedifragi. V. 87. f. SERE 
Diui- 


PRAECIPUARUM. 567 


Diuinationes ex aflris, oftentis coeli & prodigiis 
meteororum. I. 295. 

Diuifio orbis terrarum an vere faGta fit inter filio- 
rum Noachi pofteros ? V. 455. 

Dofuheus ex Joannis Baptiftae difciplina prodiit. 

. JV. 387. eur fe Mefliam efTe dixerit? 389. 

In Ecclefiae eiusque hoftium fatis confpicitur in 
fignis harmonia. VI. 199. f. 

Ecclefiae Reformatae Helueticae a calumniis Wet: : 
ftenii vindicantur. III. 33. f. 

Elia & Elifa reftituerun elefiam. VI, 1. 

Emblemata faepius talia coniunguntur , quae pro- 
prie & naturaliter vna confiftere nequeunt. II. 
486. Emblematis denominatio non femper rei 
emblemate 0616786 tribuenda eft. II. 48. 

Enga[lrimythos ex imo ventre per vmbilieum 10- 
eutos fuiffe fabula elt. VI. 73. 

Enyedi Superintendens Vnitariorum , eius fata & 
cripta. VI. 456. fictum ei nomen eft Monauius, 
438. & Patronymicum Hylaei additum. 489. ו‎ 

24 multi fuere Joannis Baptiftae difeipuli, 

. 643. 


Erafmi gloria non obfcuranda. VI. 177. f. 

Efdrae capita, Chaldaice tantum fcripta fatis co- 
gnita funt , in Codice autem Bibliothecae An- 

elicae cum Chaldaice , tum etiam Hebraice 
cripta deprehenfa funt. I. 194. 

Eflhera ceu Sufana puella in Gynccaeum | Regis 
introducta fuit, & quanam ex gente oriunda igno- 
tum manebat. VI. 36. progenita ex ftirpe Sauli 
Regia. V.278. 279. | 

libri fides hiftorica adftruitur. V. 251. f.‏ שיא 

ς 1. 2 
01002 poena .קה‎ Judaeos in .quo conftiterit ? 


; 145. 
Qo 3 Excife | 


43. INDEX RERUM 


Excifa dicitür gens ap. Hebraeos, fi magnam cle 
dem paffa eft. VI. 20. 

Exfilium Ifraéliticum quo tempore inciderit ל‎ 19. 
multi ex iis eum duabus tribubus in Canaanem 
reuerfi funt. 46. 

KExechiel: quare dictus Filius hominis ? VI. 106. 

= Femina cum iuuenca comparatur. II. 71. 

Ficuum praecocitas. 1.287. 11. 527. eorum gener: 

> complura. Il. 531. 

Filii in S. S. non folum vocantur ita proprie 
di&i, fed et vniuerfe omnes pofteri. I. 455. 
e Dei in S. S. faepe vocantur, qui non om. 
. nino per folas naturae leges, fed interueniente 

aliquo miraculo geniti funt. V. 180. 
— —- denominatio Chrifto tributa, & cur? 
«551. , 

Filii hominis, quam ob rem Ezechiel & Chriftus 
vocati. VI. 106. 107. 

Fluuii pro facris reputati. IV.85. f. 

Foedus pangere cum hominibus num "Deus recte 

. dici poffit, in dubium vocatur. V. 94. 

Frangere panem cum aliquo ap. Hebr. pro conui- 
vio &: epulis adhibetur. II. 459. 

Fratrum nomine in Epiftolis ftolicis tantum 
Viri falutantur non feminae. 11. 21 

Fu T. Lud., contra Wetftenium defenfus. 

9 


Friderico 11. Imp. cur liber de "Tribus Impofto- 
ribus tribuatur ὁ II. 157. 

Fuga ex Perfia .difficilis eft. VI.51. 

Futurum tempus faepe ap. Hebr. imperandi in mo- 
dum fümendum. Vl.1153.  . 

Generationum fupputatio. 11.20 f. earum numeri 
aetates aliquando determinant hiftorici. 22.293. 

Genua 


PRAECIPUARUM. 9 


Gerua an vitalitatem aliquam tefte Plinio habeant ? 
VI. 567. 486, | 
Gno[lic: Antitactae dicti. I. 548 eorum fyítema - 
quoad Perfonam Seruatoris. 54$. f. 
Goigotha hodiernum non eft vetus illud, vbi 
Seruator crucifixus eft. VI.245. 
Graeci & Roinani laude fua non priuandi. VI. 182. 
Gretferi , Sac., refutatio Annae Comnenae con- 
tra Gregorium VII. Papam notatur. I. 17. 
G»ynecaeum Impp. Orientis triplex. VI. 11.f. quo- 
modo differant ὁ 12, altum in eis requiritur )1- 
lentium. 55. 36. | 
Haereticus an ἃ Chriftiano Magiftratu puniri pof- 
fit: lites circa hanc quaeftionem. III. 442. f. 
Haman Amalekita fuit ex pofteris Agagi. VL τό. 
quomodo ex confilio Regis & Reginaeperierit? 40. 
Harmonia inügnis in 126016086 eéiufque hoftium 
fatis confpicitur. VI. 199.f. 
Heliogabalus - d | 
Helueticarum & Geneuen(um Ecclefiarum Littz- 
rae refponforiae ad Synodum Eboracenfem .& 
Philadelphenfam in America. VI. $15. 
Hemerobaptiflarum. Se&a מסם‎ iv. 366. 
Hierofolyma quamobrem apud Jefaiam vocetur 
Ariel? VI. 57. f. Obfidionem, paíffa eft in fefto 
tabernaculorum. 80. per ventum T'yphonenm li- 
berata. 79.80. . | 
Hi[ioriae in explicandis Prophetarum eloquiis in- 
fignis vtilitas. II. 203. eius difformitas, fi Scri- 
tores adfectibus aut praeiudiciis occupati fcri- 
bunt, vellibris originalibus non infpe&tis: quod 
exemplo oftenditur. III. 55 1. 
Hi[lorici facri ordinem rerum geftarum interdum 
deferunt, & quare? III. 264. | 
| Oo4  . , Hife 


$70 INDEX RERUM 


Hiftoriographs folliciti éffe debent , ne magnorum 

irorum gloriam obfcurent , & quomodo id fia? 
VI. «67. f. 

Horchius, Joa. Henr. , fanaticus. 1. 568. vtroque 
munere priuatur. 571. eius fcripta. 576. 

Hungarorum Orthodoxorum Litterae ad Regem 
Joannem II. VI. 515. eorum de S. S. Trinitate 
Confeffio. 7 

Ex Hyf[fopo Vinum factum. IV. 452. 

H»yflerologia in Sacris caute ftatuenda. IT. 276. 

Saar vrbs et Kiriath learim. VI. 98. vnde nomen? 
ibid. 0 | 

Jdplolatria quabdo ap Judaeos incrementa cepe. 
rit. II. 17. 

geremias (epe imitatur ftylum Jefaiae. I.155. 

gefus Chriflus quo animo a Pilato Rex Jutaco- 
rum falutatus fit. 1V.447. a Judaeis folis com- 
prehenfus captiuus. Vl. 216. fexies illufüs. 251. 
quot vicibus a Pilato innocens declaratus. 7. 

agellatus quare? 258. 

————- an inuocandus difputant Francifcus Da- 
uidis & Geo. Blandrata, hoc adfirmante, illo - 
negante. 347. f. 

Sif haritarum 1tirps diuerfa fuit a Kahathicarum 6 
Korachitarum familiis. IT. 109. ᾽ 

Imago Dei in quo quaerenda? IV. 254. 

libri de tribus mpofloribus quis Auctor? II. 155. 

Infepultos abiicere qui fubplicio interierant , reli 
gio haud permittebat. lI. 262. 

Infpiratie fcriptorum .א‎ T. non verbotenuscon- 
cipienda eft. V. 558. 

Inundationes fymbola bellorum. ].281.  . 

Soannes  Baptifla Jefu Chrifto aequiparatus. III. 

623. Apoftolorum acuo multos habuit difcipu. 
los & adícclas. 655. 00007 

7% 


PRAECIPUARUM. 57 


oannes Evangelifía quem fcopum fibi propofuit 
in fuo Euangelio. 111. $95. f. 

——-—— ]l. Rex Hungariae in fide orthodoxa 
vacillat. VÍ. 533. eius mortis cauffae. 342. f. 
goramus, Jofaphati filius inito matrimonio cum 
Athalia Achabi filia mox fimul cum Patre re. 

gnauit. II.130. , 

S'ofephi Patriarchae nomen & omen. VI. 196. 

τὴν cur cum Abimelecho foedus iniuerit? V.485. 

"idi, Aegyptiorum idolo, ftella fuit dicata. I. 75. 

Ifrael vocatus eft Meffias a Judaeis. VI. 105. 

lfraelitae cultui Nympharum ac Geniorum dediti 
fuerunt. IV. 109. v. Judaei. 

0061 temporibus Maccabaeorum quibusuis fce- 
leribus indulgebant. I. 344. a Romanis non mi- 
tius quam aliae gentes trattati funt. IV. 442. 

—— exieri Karaeorum partibus addicti. II. 576. 

gujlinus Martyr illuftratus. IV. 368. 

cum Juuenca comparatur femina. IL 71. ἡ 

Kahathitae non omnes , fed nonnulli ex eorum 
numero ad choragium facrum admiffi funt. II. 
102. ad clafficum cantandi munus non admiffi. 
III. v. Korachitae. 

Kanah vallis eft Corfeum , feu Chryforrhoom flu- = 
men Ptolemaei, I. 270. 

Keri monet, quae lectio ex binis variantibus se 
Ketibh fit praeferenda. I. 171. 

Ketibh pun&orum fibi fübiectorum anomalia faepe 
le&tionis diuerfae indicium facit. I. 171. 

Kidron pro illo Judaeae riuo habendus videtur, 
qui iuxta Plinium Sabbathis omnibus ficcabatur. 
ΙΝ. 88. pro facro reputatus, 85. 

Kifon cum Beleo Jofephi & Belo Plinii idem flu- 
vius effe videtur. IV. 89. eius duo torrentes 
quomodo explicangi ?. ibid. cur Baaliticorum fa- 

. Oo 5 cerdo- 





, 


57: INDEX RERUM. 


cerdotum ma£tatio ab Elia ad hunc amnem ft 
peracta ? 82. f. 118. 

Klopperé fanatifmus I. 466. 

Korachitae Pfalmorum aliquot Auctores. II. 99. f. 
ad clafficum cantandi munus non admifli 111. de- 
mum tempore jJofaphati hymnos decantantes 
primo femper agmine ante aciem praemiffi. 112. 

Lapis fundamenti typus Meffiae. 1.455. 

Lau (al) idolum Arabum. IV. τοὶ. 

ΜΝ ns ferioribus x ΟΝ temporibus adhuc 
aquas emififfe creditur. I 

Leüiio im 'Synagogis habenda "ὦ libros facros omnes 
in antiquiffima Ecclefia 1008108 fe extendebat. 
III. 28%. an fa&a ex Voluminibus an ex libris 
ir Mofas fi uli Sabbathis in S 

-—— legit Mofaicae fingulis athis in Synago- 
gis habenda, iam ab fizrae temporibus obtinuit 
281. 

Le&ionibus aperte fal(is diuerfao le&ionis nomen 

. tribui nequit. I. 158. . 

Lex diuina tradita Hiraelitis non per Angelos, fed 
per Mofen, qui Angelus vocatur. VI. 141. Í 
obponitur quandoque Sp. S. 151. 

—: de Subileo ad folam terram, filiis a pre 
tibus relictam , eft reftringenda. 1 551. 

Libanus a fertilitate laudatus. VI. 98. 

ieri non poffunt puniri ob. delicta parentum. 

427. 

Libraris in-locis quibusdam = 5. Codicis facpe ali- 

v a γὴν, inferuerunt ; aliquidque omiferunt. 


Linea p^ Pim vlnae inftar rebus menfurandis 
adhibita. I. 461. 
de Λόγῳ in controueríia cum n Vnitariis. Theíes & 
, Antithefes. VI. 283. f.. a0... 
Lucio» 


PRAECIPUARUM. 573 


JLucianus Samofatenus iluftratus. III. 176. $36. 
non fuit Atheus nee Epicureus.. $17. 558. an 
mortuorum refurrectionem negauerit? 519. non , 
derifit Chriftiános in Pfeudomante, nec fe iis 
hoftem praebuit in "Peregrino $20. f. inftituta 
1 ab eo memorata 519. f. : 

— 6 m Philopfeude Chriftianos non 
taxat I. 574. f. v. Philopatris. 

—— Viriusque Luciani in Religionem .Chriftia- 
nam merita III. 585. de fructu ex eorum fcriptis 

. Capiendo $86. 

Lutherus Gerfonis editionem (ecatus εἴ I. 206. 

Lum, i ad varias fanationes adhibuerit Seruà- 
tor 

Lux emblema praeftantiffimarum animi faculta- 
tum V. 571. 

Maccabaei reftituerunt Ecclefiam VI. 21I. 

Manichaei cur in Alexiade Annae Comnenae dog- 
mata Atheiftica fouiffe dicantur? I. 27. f. im- 
pofitione manuum, loco baptismi. vfi fünt,' 
eumque baptismum Sp. S. adpellarunt 30. 

Manus v. Dextra. 

Munufcriptorum Hebraéorum Bibliothecae Ambro- 
fianae Milanenfis Catalegus I. 194. - 

Mardochaeus natus erat ex ftirpe. regia Sauli V. 
278. 279. a. Nebucadnezare non abductus fuit 
יו‎ arem. 277. qualis erat eius dignitas? 

I8. 
- Mariam τὰ Aes Matrem. Graeci adpellabant. 1 


10. eius pallium in vexilli militaris vfum adhi- 
bitum. 10. 


Mariti Domini dicti, II. 74. 
Moffiliani. I. 11. 2 
. Matrimonium. inire Ifraelitis non licebat cum Pa- 
. laeftinae deuotis incolis & quare? V.297. M 
n 4 י‎ 5 


24 INDEX RERUM 


Mauz genus atborum & quodnam ל‎ 624. 

Mediatgr Deum inter & lfraelitas aliofque not 
nii Chriftus eft. VI. 160. 

———— Teflamenti locutio non barbara. II. 565. 

Medicos inter & Afítrologos apud Perfas faepius 
contentiones oriuntur & quare? VI. $55. 

Megiddo campus admodum nunc ficcus, a fluuio 
Kifon incetfectus. I. 269. 

Melanthii femine Veteres panem cibosque condie 
bant flatibus inteftinorum difpellendis apto. 1.475. 
eius femen quadrupedum feminis , fetum enixis, 
dari folebat comedendum, ibid. 

Melius, Petrus , Superintendens fe primus in Hun- 

aria G. Blandratae obpofuit. VI. 273. eius 
ול‎ Conuocatoria ad Synodum 160% 
nenfem. 289.f. & Epiftola exhortatoria ad Re- 
gem. 337. 6 mc 

Membranae Voluminum antiquiffimis temporibus 
jam confutae erant. III. 506. litteris non erant 

. notatae. 307. 

Mennonitae a prifcis Valdenfibus originem fuam 
repetunt. IV. 138. a Mennone Simonis, non 
conditore, fed Sectae.focio nomen ipfis inditum. 
139. Mennonitarum Amftelaed. dogmata. 140.f. 
Anabapsiftae non vocandi 147. 

Me[Riae regni initia in verbo prophetico a tempo- 
rius Maccabaeorum repeti folent. IT. 476. 
Milites olim non per chiliades, centurias ὅς decu- 
rias denominati , fed per praefeGtos ducesue fami- 

liarum- IIT. 116. 

de Mino Celfo, Senen(i, libelli , in haereticis cor. 

cendis quatenus progredi liceat, auctore. III. 


449. 
Miracula a malis Spiritibus patrari non poffunt. 
. 342. 
 Miabi- 


PRAECFPUARUM. 575 


Moabitae ante Nebucadnezaris in Palaeftina ad. 
ventum pacati vixerunt & fecuri. VI. 52. eorum 
metropolis erat Ir , Ar, vel Areopolis. $8. $9. 

Mors requiei nomine venit. V. 118. quoties vt 

rfona introducitur, toties Angelus mortis vel 
Diabolus intelligendus. IV. 19. | 

Mofes non fuit Mediator, fed nuncius Dei. VI. 
160. reftituit Ecclefiam. 906. 

de Mucrone vel lancea, qua latus Chrifti perfof- 
fum fuit , etiamEcclefia Orientalis gloriatur. I. 11. 

Muhamedani laude fua non priuandi. VI. 182. 

Mulieribus licitum non erat in Ecclefia docere, 
nifi quae Spiritu Dei a&ae effent. II.6or. 

Nefloris Yongaeuitas in dubium vocatur. II.or. 

INiniue vrbs ad Tigrim. III. 97. quis eius condie 
tor ? ibid. vnde nomen? 99. 

———— altera vrbs ad Euphratem fita. IIT. 100. 

—— —— tertia olim dicta Neca, Neue ad montem 
Hermon fita fuit. 101. ad ἢ. vrbem Jonas able. 
gatus fuit. 106.f. | 

JNoachus 'an in Geographia verfatus dici poffic? V. 
459. in maledicendo Canaani irae nimis indulfit. 
469. an terram inter filios fuos diuiferit? 455. 
478. v. Teflamentum Noachi. 

JNomades an, Palaeftina peu ata, fic fibi ius in 
banc terram acquifiuiffe recte dici poffint ? V. 
I1.f. non fuerunt ex maioribus Judaeorum, 17. 

JNomina quae excellentiorem perfonam indicant, 
interdum pluralia effe folent, cum conftructio 
requirat fingulare. IV. 250. apud Perífas, quae 
vcl corporibus vel magnificentiae fimilia erant, 
terminabantur in /igma. V. 268. 

e—- gentilia Hebraeorum non folum hoc modo 
formantur, vt primitiua per Jod in fine augean- 
tur , fed ipfum quoque prirmitiuum non raro pro 
gentili ponatur. II. 75. JNVotni- 





26 "INDEX RERUM 


JNomina Verbalia eadem paffim gaudent con(lnt 
&ione, qua yerba ipfa, vnde deriuantur. HH. 460. 
de Nominum Diuinorum compofitionibus , IV. 220. 
JNominibus nouis Reges Perfarum tori fui focias or- 

* pare folebant. V. 254. 

Numerus certus pro incerto ap. Perfas frequentis- 
fimus. VI. 42. 

———— pluralem in Lingua Hebraica iterum alios 
plurales & quidem diuerfi generis requirere pro 
figmento Gramaticorum habendum. II. 284. num 
pluralis adhibeatur , fi de vnica tantummodo per- 
fona fermo eft in S. Codice ὁ. Vl. 148. 

INymphae pro artificibus ac expolitoribus torren- 
cium habitae, IV. 108. humanis victimis placa. 
tae. II5. 


Ob[curatio Solis & Lunae terrae motui iungitur. 


V. 254. 
Obfidiones quomodo faGae ? VI. 7o, 71. 
Ocimum frugum fpecies, Germanis auítralibus no- 
ta, cuius grana in cibum parari poflunt. 1 


470. 
Oederus notatus. paffim V. 251. & VI. x. f. 


Ophitae Joannem B. plus quam par eft venera 
bantur. III. 644. 


Opiniones fuperftitiofae. T. ro. 
Oracula Sybillina, quid de eis ftatuendum? ? 1 


364. | 

Ordo Chronolopicus in libris Canonicis non ות‎ 
vbique obferuatur. IV. 14. f. 

Orthodoxorum in Hungaria litterae ad Regem fuum 
Joannem. III. 515. 

Ofiris cur per bouem Apim repraefentetur ὃ 1 
72. fuit Aegyptiis Filius Dei. 75. 

Patum ferui inire non poffunt. y. 448. a maior? 
bus initum pofteros non obligat. 444. -/ 
. , : δέ 0. 


י\ 


PRAECIPUARUM. 577 


Paedobaptismus iara diu ante Μεηποηρπὶ Simonis 
& tumultus Monafterienfes obpugnatus. IV. 148. 
ab Vnitariis reiectus. VI. 432. 

Palaeologus, jac. Franciscum Dauidis. defendit 
fingulari Tractatu. VI. 388. 

Palaeflina an iam Abrahami aeuo a magnis Phoe- . 
nicum gentibus habitata fuerit? V. 19. quo iure 
Deus eam, ab aliis iam occupatam , Ifraélitis do- : 
nare potuerit ? 82. f. erat fimul pars regni Per- 
fici. 258. conf. Bellum Canaaniticum. 

Pallium Virginis. Mariae in vexilli militaris vfum 
adhibitum. ]. 

Panem Fi LP: ap. Hebraeos eft epulis aliquem 
excipere 

Paraphrafes Chaidaicae a Judaeis faepius correctae 
aut corruptae fuerunt, vt conformes effent le. 
&ioni Maforeticae. 111. 292. earum exftant Co- 
dices ΜΗ in Bibliothecis latentes, qui in lo- 
cis dubiis & 01066018 diuerfam lectionem non 
folum a Textu Hebraeo , fed etiam a paraphra- 
fibus inpresíis exhibent. ibid. 

Parentes poffunt puniri in liberis. I. 427. tale non 
. habent ius in liberos, quale folemus habere in 
rem. V. 505. 

Parenthefes Scriptores facri in oratione aliorum , 
quos loquentes introducunt, faepe ipfi inferunt 
V. 134. earum in Ep. ad Romanos maior pars, 
ex quo fonte orta? 3936. f. 

Participia praeteriti temporis faepiuscule pro fu- 
turo vfurpantur. 1l. 42. 

PafJauantius ( Bened.) v. Beza. 

Patres non folum in: S. S., qui ita proprie dicti 
funt, fed vniuerfüim omnes maiores vocantur. 


l. 4353. 
Pauliciani. I. 11. , 
| fub 


.₪8 INDEX RERUM.- 


₪ Pede: faite , quid fignificet? IV. 59. 

Pentateuchi diuifio in parafchas, recentioris eft or; 
ginis. IIT. 284. 

Samaritani Roberto Cottono ab Ar 
chiepifcopo Víferio dati valor. 1. 186. 

Pentecoflis die multitudo congregata cum Apc 
ftolis potiffimum erat ex Judaeis extraneis. Il. 
446.8 in hoc fefto celebrando quomodo diffe 
rebant Rabbanitae & Karaei. M baptismus ter 
mille conuerforum in h. fefto quomodo admi- 
niítari potuerit? 578. num dona miraculofa hoc 
die ad 12. Apoftolos fint conftringenda , an ve- 
road totum coetum difcipulorum referenda ? 578. 
f. coetui hoc die congregato nullae interfue- 
runc mulieres. 605. 

Pericoparum Biblicarum TraieCtiones an admitti 
poffint & quando ? IL. 567. IV. 488. f. 

Perfarum reges πολυώνυμοι. V. 264. eorum ftatuta 
irreuocabilia quocumque modo & quare? ΥἹ. 8. 
10. eorum ira flagrans, 9. eos adire nifi per -חו‎ 
ternuncios vetitum. 35. 

ex Perfía aufagere difficillimum. VI. 41. 

Peftis regnante Dauide in ipfum triturae tempus 
incidit. I. 276. ab ardore Venti víloris nun 
differebat. ibid. 

S. Petri vexillum vt medium hoftes vincendi fu. 
perftitiofe creditum. 1. 10. ᾿ 

Pi 1 Κυβόταπι Imp. gloria non obfcuranda. 

. 175. f. 

Philopatris non Luciano Samofateno, fed Lucia 
no Sophiítae Juliani Apoftatae amico tribuenda. 
11. «15. $64. non taxat Chriftianos. 564. f. 
cauffa quare fcriptus fit. 570. f. 

Phoenices an tempore Abrahami in Palaeftina fue- 
rint aduepae. V. 41. f. 





Phoenict: 


.- 


PRAECIPUARUM. 579 


Phoenices Herodoti alia plane gens funt quam Ca. 
nhnaei. V. $20. | 
Piofleili ad triturationem adhibiti figura. I.479.f- 
Poenae ap. Perfas non tantum ipfi legis transgres- 
fores fubie&i, fed etiam eorum filii & propinqui. 
. 2I. 
Poloni iam ante Juftinianum in Illyrico habitarunt , 
Spori tunc 4161 , IV. 201. 
Polygamia contentionum fecunda mater. VI.8. 9. 
PPolyglottorum .Londinenfium textus Samaritanus 
minus adcurate excufus eft. I. 186. 
Pompa criumphalis ap. Romanos. I. 542. f. 
Porphyrius illuftratus IV. 9r: 
Prejier quomodo a vento T'yphone diítinguatur ὃ 
. 280. 
Proles numerofa ap. ,Perfas maximo cedebat ho- 
nori. VI. 41. 
Prolepfes Geographicae ac hiftoricae in dubium 
" vocantur. IV. σοῦ. 

Pronoinen relatiuum ad fübiectum remotius plerum- 
que referri debet, licet adfit propius. 1.330. 
Prophetae ífcripferunt vaticinia per lineas. 1. 304, 
. cur de futuris tanquam praefentibus loquantur ? 

JI. 239. magnà faepe permixtio vel confufio 
. diuerforum. obiectorum in eorum vaticiniis re- 

peritur. 451. faepe primordia rerum licet tenu- 
. iMffima cum, earum. complemento licet longe dis- 
* fito confundunt. 454. Diuifio eorum fcriptorum 
, in Haphtaras recentioris eft originis. IIT. 284. 
- -- adpellabantur Sacerdotes, qui in Ae- 
yp cultüm deoruri omnesque illius ritus or- 
>, dinabant, peragebantque. I. 294. . .. 
Piolemaisi Syftematis mundi abfurdjtas vel ex ipfo 

loco Jof. X..déthonfirata. V. 168. 





so INDEX RERUM" 


Pugnare arcu &. fapgictis ex curribus bellicis Con- 
uetum crat. I. 566. 

> Purim, Feftum, pro fide hiftorica libri Eftherae 
militat. V.255. an tantummodo Judaei in Per- 

fia, non vero in Palaeftína degentes illad 0616- 
brauerint? DL etiam Hicrofolymis celébrarum 
eft. 259. fefto legitur erae liber ἃ 
hiftoria belli cum Amalckitisgefti Exod. XVIII. 
8—16. Vl. 16. 1. 

Quaternitatem in Deo ftataebant aliqui Sopbiftse, 
tres, fc. perforias & vnam Effeitiam 277. 
fecundum Francifcum Dauidistalem ftatuit Rom. 
Pontifex. 310 

Qyadrilittrrat i in radicibus" Hebrdicis vnde inter- 
dum? VI. 8380 

Ramotha in Confinio Syriae fita. IT. 125. 

Sabe Campus, olim Aulon More diftus. 1.270. 

Sub cum Sabaeis Idololátris non. confundendi. 

IV git. eorum aliqui Manetem fecuti fünt. 562. 

ba Exarcha Anachoretarum nomen tra- 

E videntur. 418. conf. Chriftiani S. qoemis. 
cer dites על‎ , Prophetae ו‎ 

v για fik ו‎ funt fulmina ἃ Ἐν 
phone 

Salomoni: MN T blendor: Ir 497. . feliciffimus fub- 

ἐρᾷ v" 1‏ הי cius‏ בל 
ütüánat modus pfo 1 u vaffus erat‏ 
in Orierite. VI. n" 5 i‏ ' 

Somaria olim erat ו‎ & & citcümquaque 

fecundiffias valles profpiciebat. T. 268. 

Semnilei venti ardor. [, 275. quá 'anni tempeftate 

6, fytnbolüm e grauiffimae alamita- 

* tie ti i imis bellicae. 279. Obuios fenfu exuit 

.& corpus it ftuporem vertit, 1. 86. fagittis 
comparatur. ' 87. 

Scala 


RRAECIPUARJUM. s& 
Scala S'acobi, cuius rei emblema? III. 85. 


= &ceptrum 1001 & וז‎ tribuitur: I. VrA bceptrum 


t 
b 
, 
' 


| 


porrigere eft ügnom gratine dare, 

Seripores N. T1. di&a V. 'T..de alia ו‎ re 
agentia dllegare & ad' fuutu argumentum accom- 
modare folent. V.578. 

«Sendo, ventus vehemens. I, 290. 

Sepulchra honoratiorum ap. Orientales in altum 
longe erecta.: II. 987. 

= Sepulchreta maleficis ordinata. II. -263. 

= Serui pactum ipire nequeuht. V. «8. 

Setés fidus Ifidi dicatum. I. 80. 

Sethus reftituit Ecclejam. VI. 2 204. 

Seuerambum Hiftoriae AuGtor quis? II. 175. 

. de Sibyllis earumque Oraculis quid flacuendum? 

Silentii [ex in Gynecais,: VI. 45. 36. 

Sim Magus Se&tae Chriftianorum S; Joannis ad- 
dKtus1V. 40». ex. Gnofticorum numero eximen- 
dus. 394. quomodo in eiüs fchola Chrifti nomen 
Afitatum fuerit ? sog. - 

= Senisus ,; Faufivs, a Blandrata in Poloniam vdca- 
tus. VI. 248, eius lites cum Franc. Davidis ibid. 
eius & landratae fraudes Gohtra Fr. Devidis. 

91. 

0 féntentia de fine regni fili Dei 6 
eius fübiecione füb Patre, réfellicur. I. 331. £onf. 
JPhniari. |o 

emblema. regiae  Maieftátis, II. 468.‏ אפ 


| de Sortibgiit variis Pexfatum.. VI, 54." 9j. 


4901812 9 fidus dfidi dicatum. I. 8o. . 


' Spina emblema hominis. nequarn. II. 4 


 Sinitar S. dona Apofkolis cónceffa. ריר‎ 
Porra fed permanenti. I. 607. 
v. Poloni. 


Pp 5 Seruilit 


40 INDEX RERUM 


Status feruilis Juri Naturae contrarius eft. 6 
509. ante diluuium ignotus. 21. | 

Stella 1001 & Ofiridi facra. I. 75. 

Strabo emendatus. . V. 1 

Summus & Suus in Μῆ. faepe confunduntur. III. 
176. . 227 

Super [litionis prifcae origines Juaerendae in שג‎ 
nomenis Naturae Phyticis. IV. 94. 

Surena quis ap. Perfas ? eius etymon. V. 267. 

Suus v. Summus, | 


Synagogas iam temporibus Esrae & Nehemiaeer . 


ftitiffe, vel faltim hos duumuiros eis occafionem 
dediffe probabile redditur. III. 280. 

Synodi in ]מז‎ tempore Reformationis 
variae. VI. 295. de Synodo Albána.& difputatio- 
nc in ea inftituta. 296. Synodi Albanae proceffus 

. & exitus. 305. de Synodi Waradienfis 600006 
tione, propofitionibus in ea difcuffis & eius exi- 
tu. 307. f. Synodus Generalis Vnitariis a Blan. 
drata Claudiopoli habenda inditta. 495. 

=--- Eboracenfis & Philadelphenfis in America 
Litterae ad Ecclefias Helueticas ὅς Geneuen- 

. fem, haramque ad illam. VI. $15. f. 

Talent Babylonici-valor. VI. 27. 


.— A . — —— 


- - «ἀ.- - .--₪- 


-=- (3 


Taurum adpellant Graeci omne quod magnum e. 


[. 50. | 
In Tempio Hierofol. diebus feftis Iudaeis extra 
neis & indigenis fingulares datae erant compar 
tionis vices. II: 472. ᾿Ἄ ב‎ 
Teraphim funt ftatuae diuinatoriae. I. 42r. 
Terrae motui iunCta eft Obfeuratio Solis & Lu- 
nae. IV. 254. inter praeuia éius figma refer. 
. tur, quodSolis orbis rubicundo adpareat colo 


re ib. 
ו‎ 


PRAECIPUARUM. 583 


Te[lamenta ap. Hebr. in vfü füere. II. 566. f. non 
femper nec ap. omnes populos de vniuerfis bonis 
facta funt. 569. 

Teflamenti Mediator in leftamento foederali 10- 
cum obtinet. 1]. 369: | 

Teflamentum Noachi íubleftis admodum fundamen- 
tis eft fuperftructum. V. 467. & paffim. | 

Textus Hebraici recen(io ab Esdra curata; IIL 273. 
corrupta non eft feqq. temporibus. 976. f. 

——-— recenfio ab Origine curata. III. 287. 

Tribus X. Sud. v. Exilium. = 
Tropaeum victores olim in loco, ex quo fugerunt 
hoftes , erigere folebant. I. 466. 
de Typhone fabula quo tendat ? IV. oo.f. 'T'ypho-. 

ne vento procellofo liberata fuic Hierofolyma. 

. VI. 79. v..Sammiel. | 

“41 - Uza idolum Arabum & quodnam? IV. 1. 

JF ἃ B in lingua Perfica permutantur. V. 266. 

J'aticinia v. Prophetae. Eorum implementum non 
in temporibus temotis fed a praedi&tione proxi- 
mis quaerendum eft. I. 557. 11. 444. pro talibus 
τον 'T'heologi pleraque,.quae vera non funt. 

. 468. 

Venti procellofi ac igniuomi in Habyffinia. I. 280. 
Verba acum indicantia faepiffime de voluntate 6 
conatu intelligi debent. II. 245. - ΕΣ 

Verfio Hieronymi. 111. 289. 

----- Polonica iuffü Principis Radziuil curata in 
bene multis locis ab editionibus hodiernis Biblio- 
rum Hebr. recedit , aliamque editionem , quam 
quae adhuc in editione Gerfoniana reperitur , 

aepe fecuta eft. IV. 306. 543. a füfpicione So- 

.. einianisini abfoluitur. 307. f. a verfione Luthe- 
ΤΊ recedens defenditur. 550. f. 0 


Ver fio‏ .. 3סץ 


584 INDEX RERUM 

Verfio Polonica Paliuri a. 1632. Gedani confeti 
noua plane Verfio dici non poteft. IV. 31. 
propter fphalma quoddam typographicum 81 : 

\ quot millium .Exemplarium la&uram paffa ef . 

I6. 

-- LXX. Pifalis emendata. II. 145. interpre : 

| tem fenfüs faepius magis agit, quam verborum. 

. VI. 79. 

7 d Syriaca. III. 290. ? VI | 
ejiis regia apud Perfas quaenam . 44... 

Vexillum S. Petri vt medium ad victorian ₪ 

. (titiofe habitum. I. 10. ᾿ 
indi&iam grauem fümunt Orientales a 10006 δὲ | 
fobolem. VI. 20. eam ex fanguine funiebant : 
Perfae, fed ab occifi bonis abftinebant. 55. 

Vinum dicitur potus omnis viribus impertiundis 3: = 
ilis & generofus. 1. 202. ex Sicera diftinxerunt. = 
prius Chriftiani , & hanc voluerunt in menfam + = 
cram adferri. VI. 85. 

--- Tmyrrhatum conuenit cum NeGare Deorum  , 
IV. 448. cur datum cruciariis. ? VI. 239. 

Vitam aequiparabant Hebraei vnicae filiae. VI. . 


152. 

Fituli ma&ati 0100110 in manumiffione feruorum 
adhibita. V. τος. 

Vio Religionum in Hungaria a. 1564. fanciti 
& libertas confcientiae. VI. 5. 0 

Fnitariorum in 'Tranfyluania hiftoria a prima 6- 
rum origine. VI. 265. f. 387. f. de Difputatio- 
ne cum eis in Synodo Albana. 296. f. ἃ War 
dienfi. 597. eorum Litterae ad jac. Palaeolo- 
gum. cs. f. a Blandrata ipfis Synodus Gene- 
yalis Claudiopolin indi&a. 405. eorum Superin- 
tendentes recenfentur. 43s. Chriftum inuocan- 
dum effe ftatuit pars maior. 444. eorum [; de 


PRAECIPUARUM. 585 


Chjífto: ihuocando aut noh inuocando. 445. f. 
eorum Conféífio Albae Juliae a. 1698. ethibi- 
ta. 449. f. & ítatuta. 456. f. eorum ftatus poft 
8. 1658. 468.f. - | 

Vultus animi fpeculum. V. 579. 


.MW'aterlandeg; 56663 Mennonitarum. IV. 140. 
Wetflenius , Soa. Sac. , a conuentu Ecclefiaft. Ba- 


filienfi punitus, 111. 15. eius Prolegomena in N. 
T. taxantur 41. f. iudicium de eius N. T. editio- 
' me. 52. f. Crifis eius circa Variántes Lectiones 
reiicitur. 48. errores in eius Commentario nota- 
ti, 61. f. defenditur contra Bafilienfes. 649. 
Wittlingius v. :Brentius. . ec 
Zobhah videtur fuiffe Laodicea Cabiofa . Phoeni- 
ces Libaniffae , feu Idumeae Septentrionalis, IJI. 


e 7. MEME 
ad Zddiaci figna XII. Chaldaei effinxerunt totidem 
. domos coeleftes, ac inde futura fata hominibus 
praedixerunt, I. 294. | 
Zoographia:, lnferiptio libri, qui Petri Lizeti, 
. vel alius ejusmodi Scriptoris , qui libros fcri- 
bere füperfedere potuiffet , vitam complexus 
. effe videtur. IIl. 459. 


PpA ^J. .אמאו‎ 


, 


EMENDANDA 
דץ‎ ET- 
ADDENDA. 


6 Lc 


Pag. lin. 18. lege oculis : 1 3o. L 25. lege Bwe- 
swepareg :.— p. 31. l. .זז‎ lege Boyepuoum , l. 14. lege 
pixp: p.98. 1. penult. ege fuimus: — p. 4 
l*ge impendimus ad : p. 193. 3. 21. lege Prafc&us: 
p.200. l. 14. lege cum ea: — p.209. l. 10. lige 
rus .יק‎ 1. 4. col. 4. lege yp: p. 320. 


l. -6. col. 2. legt yau^ : l. 9. col. 2, legt 
wse2: p. a21. ]. 1 col. 2. lege 72331: ]. 12. 
col. 2. lege Dare: p. 225. l. 4. col. 2, lege 
:ולא‎ p. 227. l. s. col. r. lege pon: l. 1. 
| 1. lege שמנים‎ : p. 228. 1. 8. col r. lege ימי‎ 
p. 229. l. 14. lege praeceffit: p. 233. 1. 7. col. r. 
kge DIY273: p.237. l. 11. col. 1. lege pe" 
p. 258. 1. 11. col. 1. lege D"13: pP. 241. 1. 9. 
col. 1. iege 72: p. 24S. l. S. col, r. lege 
דעיוניף‎ + p. 347. l. S. col 2. lege WD): 
p. 249. l. 7. col. a. lege modo: p. 296. ]. 12. 
kge veneratio: p. 339. l. penult. lege Inoug.: 
ΕΣ P 


586: 


EMENDANDA vr zr ADDENDA. . $87 


p. 374. |. penult. lege Schumachero :  l. vlt. lege 
8]: p. 424. l. 6. lege fab. 1. 111. f. 71. 
lege diu: p.431. |. 21. lege vivis: p. 434.1. 16. 
lege dicitur: facinorum: l. 26. Jege habes. p. 435. 
]. 20. legé abfolutus: 1. vlt. lege Quicquid fit de 
praemiffo npa negari nequit: p. 438. l. 9. lege 
' fubfiftit: p. 443. 1. 20. lege quos: | 22. 06 in- 
telligendos : p. 507. l. 16. lege gavifuri: p. 1. 
1. 16. lege vermógen: p. 592. l. 9. kge enim 


erant; 1. 10. kge virtute: p. 606. l. 7. lege ex- 
' fcindere. | | 
. Q. 11. 


Peg. 49. ]. rr. lege ὁ ϑύσων: P. $$. 1. 10. lege 
:בָּרות 6 תּאמִים א .1.11 :בור‎ Ρ. 66. ! 2. 


lege Rinder: p. 93. l. 4. lege τό.: p. 94. l. 4. 
lege hos: p. 218. l. 5. lege Is Ord.: p. 222. 1. 15. 
lege ftudiorum: p. 507. l. 15. lege eam illutttare : 
P. 508. 1. 6. lege אתה‎ : 1. 1o. lege I2»: 


p.513. 1. 8. lege in terram : p. 514. l. 16. lege 
monftratur: p. 531. l. 4. lege benignisfimum. p. 
621.1. 22. adde: quam etiam poftea vidi adopta- - 
tem ab joa. ANDR. CRAMERO in Comment. 

ad- Ep. ad Hebr. T. 1. p. 219. 


CI. 11], 


Tag. 2233. 1. 26. hge .& dein in libello , quem: 
p. 421. ad notam adde: fuitis ipfe Nicolaus Meye- 
rus Vice Cancellarius in Ducatu Halberítatenfi, cui 
cl. Nic. GuaTLERUS Differtationem fuam de vitima | 
Chrifli Coena Bremae 1699. dicauit, forte 11]. Sec- 
kendorfii Succelfor : 
| | Pp 5 CI. IV. 


1 


ui -EMESDANDA פע צט:‎ ADDENDA- 
--- 2 ו‎ 


Pag. 0: 1 13. lége dob: p P ;2o$, ἢ Vi. lége 
qui: |. 12. iege coincideps? . p. 39. 1 . penult Jege 

; juftitla ἃ fanctitas; p.263, 1. 3. Jege fit: P- 359. 
1 6. lege elt; p. 279, l. 15. בי‎ ]eannis; 1.45. 
lege plétiá: p. 408. 1. 9. lege tutum; p. 420. ad 

' finem 5. 29. adde: ב‎ Cuiisrorg. AuczLvs de 

! flatu. bodiernorum. Graecorum, c. XL. de origine Με 
" nacborum p. 641. Ρ. 421. ad finem 5. 30. & notae 
adde: Conferri quoque meretur Rtinerarium fratris 
וכוגסות‎ Mf. in. Bibliotheca 'Bernenfi, cuius Excer- 
pta dedit cl. S. R. Siwwzn, Bibliothecarius ejus 

- celebratiflimus ἐπ Catelvge Coditum ΜΙ]. Bivlieb. δεν. 
:penfia T. IT;: p. 457. (κὰδ nter: alía dicitgr. p. 

, 491. 499. , Les Neftoriens faccordent φ νος Jes 

' s 88711088, dont je trouve 168. hyítoires des Sar- 

' םמ‎ 11088 anciens δὲ anthentiques die les Neftorins 
» furent amis de" Mabomet & alfíez a lui ἃ que 

- 4, Mahomet: commandaá 4. fes fucceffeurs & a tous 
» Ceulx de la.loy .des Sarrazios que fouverainement 

» » gardaffent les Neítorins , ;&, que aux. Neftorins 

' » lieDs ne mesfeillent, &. ce 'commandament ont 
» Sarrazins teng.jusques .a..Qres & .gardept enco- 

6 165, & haient Sarrafins fur tous autres fc&es 
» les facobins dont par devant avons fait men- 

» tion pour ce quils tiennent le contraire des 
» Nefítorins quant ils "msiritiennent Dieu né de 

» » femme & mort en croix , δὶ pour,ce ont ores 

> » fouffert Tácobins grams pérfecuciadhs que fou- 
' » vent let: ont 1062 Sarrazins ἃ Neftoring dent 
^w» 66 advint. üne foís güe 16 Patriarcbe'des Jaco- 
» bíns appella a difputacion publique le Patriarche 

» » des Neftotibs. Quarid a ce jout furent venus de- 
vant le Calife de le Boudas , le Patriarche-des = 
| » ,וס‎ 





δὲ *r ADDENDA. 589‏ וי 


, ftorins fe: doubtoit quil ne fuft vaincu , vint ung 

» ,, Jacobin renoyé qui habitoit avec 165 autres Jaco- 
» bins, ἃ deulx feftoit departi , pour 'ce quilv ne 
e lavolent mie voulu pourvoir a ung archeveftbie 

» », ₪ dift au. Petriarche d.s Neftorips: quíls' ne 
» fe doubta(t , mais feurement emprinft Ja difpu- 
» tacion, & que fiablement en commencaft .ladite 
,, difputacion , fi i que fur lui fut- mife la refpofice, 
» ἃ que pour certain cellui Jàcobin. feroit “168 
» Neítorins vi&orieux.  Ainfi fut fait a lul la 
» refponce baillee, Quant les deux parties furent 
, venus enla prefence du Calife, dirent Jes Nefto- . 
» rins que ung tel Clert qui jadis ἀνοί efté Ja- 
» מולסס‎ refpondroit pour eulx. li fut maándé de : 
ἣν par le Calife premiere fois '& feconde fols mais il 
» ne vint point tierce fois fut mande fi vint affe -מ6|‎ 
, tement portant une pelle & "ung drappelet & 
» ung lencel & infirumens de foífoyeulx , & en 
» tel εἴας s'apparut devant le Calife ἃ devant le 
» Clergie, on lui demanda pourquoy il avoit taut - 
S; attendu a venir au mandement du Calife Seig- 
» neur de tout le mobde , ὅς pourquoy il feftoit 

,, prefentez en. tel eítat, 1! fe humili & pria le 
» pardon en difant qu'il avoit eító occupez en 
» plus grant befoigne , '& dift que hier au ve[pre 
» mourut Gabriel larcbange. Εἰ je viens tout 

/ $, droit de faire la foffe en quoy il féra mis & 
,, enterrez fl ne me fuis point peu reveftir pour la 

. s grand hatte que javoie de venir au commande- 
τὸν ment du Calife. .A ce mot fut trop airé le Ca» . 
"oy, life, & dift que trop avoit erre cils clercs qui di- 
» foit ung angel mort, & que ceítoit impoffible 

, les anges mourir, dont refpondit ce clert Jaco- 

= » bin renye & dift, ce neft pas merveilles les an- 
» 8615 mourir fe Dieu inesmes fut mort 6 'enfe- 
» velis. 


590 EMENDANDA vr דג‎ ADDENDA. 


,, velis comme aucuns dient. Lors comuanda 
» le Calife quon tuaft tous les Jacobins de ce pais, 
,, fi furent Jacobins la tuez en grant multitude 
» Que pou en ya de demoures. Ce fait 06 6 
, difputacion avons racompte comme il appert 
, que Neftorins s'accordent avecques les Sarrz 
» fins contre les Jacobins qui dient que Dieu fut 

᾿ς mort ₪ enfevely, ainfi érrent tous trois de Crift, 
» car Neftorins & Sarrafins dient que Crift eftre 
» par nature homme pur & non Dieu & Jacobins 
» dient eftra par nature Dieu pur en non hom. 
» me." 11366 Ricaldi narratio non folum probat 
quae de fauore Mahumedanorum erga Nefítorianos 
diximus, verum etiam cauffam fauoris eorum 65 
planat. Quae exhibuit ex ἢ. MS Sinnerus V. 6. 
funt memoratu digna, eaque legiffe neminem poe- 
nitebit. —— p. 426. ad finem 6.33. 0000: 1 
NIEBUHR teftatur in fua Jfrabiae D:feriptione  mul- 
tos adhuc Chriftianos S. Joannis inueniri in Pro- 
vincia Lachfa p. 25: & 339 --- p. 568. 1.7. 
lege fugauiti. p.603. l.antepenu't. lege PANTALEON 
CANDIDUS : p. 656. l. 19. lege demandata : 1. 23. 
lege Bibliothecae. 


6 V. 

Pag. 4. lin. 16. ege quempiam, : p. 13. l. 2 t. lege pro- 
babit?:  p.21.l.vlt.adde fententiam: — p.25. l. 1. 
lege admiffuros:  l. 16. lege 5mfterd.: ] 20. lege 
outre: p. 49. l. 15. dele totaora maritima: p. 51. 
]. penult. delee(t: p. $6. ]. 1. lege Gerar. p. 59.1.4. 

'" kgenolunt:  p.60.1. 7. lege refpondet: p.62.1.21. 
lege in Palae[Iina: — p. 66.1, 17. & 23.lege centefimo: 
p. 67.1.25.Jegeício:  p.69.1. 23. lege decem : p. 71. 
1..3. lege כ‎ : l. 13. legepraeferendam: — p. 7 

lege 


EMENDANDA vr zr ADDENDA. 59r 


lege φῶσωπον: p.256.1. 7. lege & nulla: p.319. 
1.27. lege all. p. 327. 1. 19. lege probare: : 13 
]. 13. lege CLXXXXIII: p. 340. l. 10. /ege motus 
femper,: p. 350" l.4. lege penfam.: p. 360. l. vlt. 
legead di&um : Ρ. 471.1. 20. delevnum ibi: p. 506. 
1.16. legejuftam : p.510. 1. 11. lege dat.: p, 415. 
1. 25. lege peragrarunt : p. S16. 1. 8. lege exploran- 
dum: p.520. 1.22. jege?NI3: 


0 


Pag. 169. 1. 8. lege praémio, honore: 1. 13. 6 
obícurandae : p. 170. |]. 25. jege juítitiam, illiba- 
tam vtramque: 1l. 27. lege fi non impium, at te- 
merarium : l. 29.«4ege ex qua vtrum: p. 17r. | 
penult. ege Huic : p. 173. 1. 5. lege interitur: 
p. 179. l. 17. lege fingulos : p. 181. l. 21. lege 
placandi : p. 183. l. 21. Jege Aequi: p. 184. 
l. 18. lege & vero : l. 21. lege & honeftiffimos : 
p. 262. l. 20. lege Deiotaro : p. 346. 1.3. ge . 
apud: p. 367, l. 14. lege confringenda: p. 485. . 
1. 4. lege infolitum: 1. 11. lege fpe&are: p. 487. 
l. 24. 25. lege ufum, fermonis: p. 490. l. 17, 
lege moriendum : p. 491. l. rS. lege poenae: 
p. 495. 1. 1. kge fed: p. 558. 1. 4. lege quum. 


29} quam. * 


FINIS 





^ 


V.