This is a digital copy of a book that was preserved for générations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose légal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that 's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia présent in the original volume will appear in this file - a reminder of this book' s long journey from the
publisher to a library and finally to y ou.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we hâve taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that y ou:
+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use thèse files for
Personal, non-commercial purposes.
+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's System: If you are conducting research on machine
translation, optical character récognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for thèse purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it légal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is légal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any spécifie use of
any spécifie book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
any where in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
at|http : //books . google . corn/
A propos de ce livre
Ceci est une copie numérique d'un ouvrage conservé depuis des générations dans les rayonnages d'une bibliothèque avant d'être numérisé avec
précaution par Google dans le cadre d'un projet visant à permettre aux internautes de découvrir l'ensemble du patrimoine littéraire mondial en
ligne.
Ce livre étant relativement ancien, il n'est plus protégé par la loi sur les droits d'auteur et appartient à présent au domaine public. L'expression
"appartenir au domaine public" signifie que le livre en question n'a jamais été soumis aux droits d'auteur ou que ses droits légaux sont arrivés à
expiration. Les conditions requises pour qu'un livre tombe dans le domaine public peuvent varier d'un pays à l'autre. Les livres libres de droit sont
autant de liens avec le passé. Ils sont les témoins de la richesse de notre histoire, de notre patrimoine culturel et de la connaissance humaine et sont
trop souvent difficilement accessibles au public.
Les notes de bas de page et autres annotations en marge du texte présentes dans le volume original sont reprises dans ce fichier, comme un souvenir
du long chemin parcouru par l'ouvrage depuis la maison d'édition en passant par la bibliothèque pour finalement se retrouver entre vos mains.
Consignes d'utilisation
Google est fier de travailler en partenariat avec des bibliothèques à la numérisation des ouvrages appartenant au domaine public et de les rendre
ainsi accessibles à tous. Ces livres sont en effet la propriété de tous et de toutes et nous sommes tout simplement les gardiens de ce patrimoine.
Il s'agit toutefois d'un projet coûteux. Par conséquent et en vue de poursuivre la diffusion de ces ressources inépuisables, nous avons pris les
dispositions nécessaires afin de prévenir les éventuels abus auxquels pourraient se livrer des sites marchands tiers, notamment en instaurant des
contraintes techniques relatives aux requêtes automatisées.
Nous vous demandons également de:
+ Ne pas utiliser les fichiers à des fins commerciales Nous avons conçu le programme Google Recherche de Livres à l'usage des particuliers.
Nous vous demandons donc d'utiliser uniquement ces fichiers à des fins personnelles. Ils ne sauraient en effet être employés dans un
quelconque but commercial.
+ Ne pas procéder à des requêtes automatisées N'envoyez aucune requête automatisée quelle qu'elle soit au système Google. Si vous effectuez
des recherches concernant les logiciels de traduction, la reconnaissance optique de caractères ou tout autre domaine nécessitant de disposer
d'importantes quantités de texte, n'hésitez pas à nous contacter. Nous encourageons pour la réalisation de ce type de travaux l'utilisation des
ouvrages et documents appartenant au domaine public et serions heureux de vous être utile.
+ Ne pas supprimer r attribution Le filigrane Google contenu dans chaque fichier est indispensable pour informer les internautes de notre projet
et leur permettre d'accéder à davantage de documents par l'intermédiaire du Programme Google Recherche de Livres. Ne le supprimez en
aucun cas.
+ Rester dans la légalité Quelle que soit l'utilisation que vous comptez faire des fichiers, n'oubliez pas qu'il est de votre responsabilité de
veiller à respecter la loi. Si un ouvrage appartient au domaine public américain, n'en déduisez pas pour autant qu'il en va de même dans
les autres pays. La durée légale des droits d'auteur d'un livre varie d'un pays à l'autre. Nous ne sommes donc pas en mesure de répertorier
les ouvrages dont l'utilisation est autorisée et ceux dont elle ne l'est pas. Ne croyez pas que le simple fait d'afficher un livre sur Google
Recherche de Livres signifie que celui-ci peut être utilisé de quelque façon que ce soit dans le monde entier. La condamnation à laquelle vous
vous exposeriez en cas de violation des droits d'auteur peut être sévère.
À propos du service Google Recherche de Livres
En favorisant la recherche et l'accès à un nombre croissant de livres disponibles dans de nombreuses langues, dont le français, Google souhaite
contribuer à promouvoir la diversité culturelle grâce à Google Recherche de Livres. En effet, le Programme Google Recherche de Livres permet
aux internautes de découvrir le patrimoine littéraire mondial, tout en aidant les auteurs et les éditeurs à élargir leur public. Vous pouvez effectuer
des recherches en ligne dans le texte intégral de cet ouvrage à l'adresse] ht tp : //books .google . corn
BIBLIOTHEaCE HISTOBraUE
DE L'YONNE
OU
COLLECTION
DE LÉGENDES, CHRONIQUES ET DOGUHENTS DIVERS
POUR SERVIR A L*1IIST0IRE DES DIFFÉREHTES CONTRÉES QUI FORMENT AUJOURD'HUI
CE DÉPARTEMENT,
PUBUtfs PAR
LA SOCIÉTÉ DES SCIENCES HISTORIQUES ET NATURELLES DE L'YONNE
DE
M. l'abbé L.-M. DUilU
AUMÔNIER DE L*ASILB PUBLIC D*ALIÉN£S D'AUXKRRB,
UEUBRB DB PLUSIEURS SOCIÉTÉS SAVANTES» ETC.
TOME I
AUXERRE
PERRIOUET, IMPRBIEUR DE LA SOCIÉTÉ
PARiat
DIDRON, LinRAlKE, RUE IIAUÏEI'KUILLE, 13
M DCCC L
/
MESSIEURS LES MEMBRES DU CONSEIL GÉNÉRAL
DE L'YONNE.
Messibubs*
Rien ne fortifie la noble émulation de l'étude et l'amour sacré de la
patrie comme l'histoire locale : les faits qu'elle rapporte^ les institua
tiens qu'elle consacre, les vertus et les talents qu'elle loue illustrent
nos pères et les lieux qu'ils habitaient ; elle nous attache à leurs traces
et elle fixe notre pensée sur leurs belles actions, pour nous pousser à
les imiter.
y I ÉPITBE
Ccftt doDc ODe œuvre de moralisation et de progprrs y que d*écrire
riiifttoinf de fum pays, oo d'en rassembler dans re bat les préeieax
matériau 1.
I^ Société de$ icienees historiques et nmlurelles de F Yonne Ta senti,
et elle sVst empressée d'approuver la proposition qni lui avait été faite,
de rassembler en un eorps d'ouvrage tous les documents lûstoriques qui
ifitércfssent les diverses contréesdu départementde T Yonne; elle est allée
plus loin, elle a entrepris, à ses frais , cette collection qui lui gagnera
Testime des savants, et qui prouvera, jusqu'aux générations les plus
éloignées, que nous n'avons dégénéré de nos pères, ni pour le zèle de
l'étude, ni pour l'amour du pays.
31ais, Messieurs, un ouvrage de cette importance et qui intéresse
à un si haut point tout le département a besoin d'un puissant suffrage.
Il demande l'encouragement de ce qu'il y a de plus distingué dans
le pays; il veut pour ses Mécènes les hommes habiles qui com-
prennent le mieux tous nos intérêts et qui sont appelés à les régler.
Je viens donc, au nom de la Société des sciences historiques et na^
iurclles de VYonnCy vous off*rir. Messieurs, l'hommage de nos travaux.
Sous votre patronage, ils prospéreront, nous sentirons s'accroître notre
zèle et nous serons assurés de mener notre patriotique entreprise h une
heureuse fin.
Lu Société m'a chargé de la conduite de cette œuvre. L'exécution
en est diflicile, et je ne me dissimule pas le poids de ce glorieux
DÉDICATOIRE. VII
fardeaa : toutefois, j'espère le porter dignement et repondre à la
confiance de mes honorables collègues, si les esprits les plus éminents,
si les premiers magistrats du département nous encouragent et nous
aident de leur suffrage.
C'est dans cette espérance que je suis ,
Messieurs,
Votre très-humble et très«respectueux serviteur,
L'abbé L.-H. DIJRIJ.
^
•
LISTE
DBS
OUTRAGES GITES OU CONSULTES.
I. MANUSCRITS.
Pour les MaDUscrits, la Bibliothèque Dationale et celle du Vatican ont été
coDsaltées ; mais nous ne croyons pas devoir ajouter rien ici aux notes que
nous avons données en différents endroits de ce volume, sur cet objet. Quant
aux Manuscrits cités par les Bollandistes, il serait bien difficile pour ne pas
dire impossible, de dire où ils sont aujourd'hui. Nous nous bornerons donc
à donner seulement, dans cette liste, les ouvrages suivants :
Abrégé de l'Histoire de l'Âbbaye de Saint-Germain d'Auxerre, fait en
i6S% sur les Mémoires des PP. Viole et Cottron. In-folio, 2 vol. (par Bar-
gedé). Bibliothèque dAuxerre, n^ 128.
Historia abbatum Monasterii Sancti-Germani Autissiodorensis, additis
qoae sub eorum regimine in eodem monasterio prœclare contigerunt, ab anno
Christi 570 ad annum 1650. Anctore Georgio Viole, Bénédictine congrega-
tionis Sancti-Mauri. 4 vol. in-fol. dans la bibliothèque de la ville dAuxerre,
n* 1Î7.
Gestapontificum Autissiodorensium. Manuscrit de la bibliothèque de la ville
dAuxerre, n» 123.
I b
LISTE DES OUVRAGES
Il OUVRAGES IMPRIMÉS.
Âcla Sanctorum ordinis S. Benedicti in sœculorum classes distribiila (sex
priora ordinis, ann. 500-HOO), coUegil D. Lucas D'AcIiery; edideruni
D. Mabillon cl D. Ruinarl. Luleliœ Parisior., 16G8-1701. 9 vol. in-fol.
Acta Sanctorum quotquot toto orbe coluntor, coliegit, digessit, noiis illus-
travit Jean. Bollandus; operam et studium contulit Godefr. Henschenius, etc.
Anluerpiœ et Tongarlo», 1C43-1794. 55 vol. in-fol.
Adon, évêque de Vienne. Son Martyrologe.
Alberici, monacbi Trinm-Fonlium, chronicon [ab orbe condilo ad annum
Cbrisli 1241 ), dans Scriplores rerum Germanicarum. Lipsiae, 1728-1750.
3 vol. in-fol.
Albinus (Alcuinus). Opéra, posl editionem ab Andr. Qiiercelano curalam,
de novo collala, cura et studio Frobenii. Ralisbonae, 1777. 2 vol. in-fol., et
])uchesne, Historiae Francorum script, ci-dessous.
Ammîen-Marcellin. Rerum gestarum,etc. D. Bouquet, el dansHisloriaî Au-
^'ustic minorum scriptoruni. Lugduni Batavorum. Maire, 1052. 4 vol.
Annales ecclesiastici Francorum auctore. Car. Lecoinle. Parisiis, 1665-
85. 8 vol. in-fol.
Annuaire de la Société des Antiquaires de France. Paris, 1850.
De antiquis ecclesiaî ritibns, libri iv. studio et opéra R. P. Dom Edmundi
Marlène. Rolbomagi, 1700. fn-4°.
Antiquité (!') expliquée (en Français et en Latin ) el représentée en figures.
Paris, 1719. 5 lom. en 10 vol. in-fol., par Montfaucon.
Supplément. Paris, 1724. 5 vol. in-fol.
Archiepiscoporum et episcoporum Galliae chronologica hisloria, qua ordo
eorumdem a temporibus apostolorum inceptus, ad nostra usque per traducem
succedentium servatus ostenditur; auctore Joanne Cbenu. Parisiis, 1621.
In-4^
CITÉS OU CONSULTÉS. XI
Âuli-Gellii Nocles Âllicœ. Amstelodami, apud Lud. EIzevirium, 165i, et
le texte de D. Bouquet, V. Recueil, etc., ci-dessous.
Âutun archéologique, par les secrétaires de la Société Eduenne. Âutun,
1848.1n.8«.
B
Baronius. (Caesar.) Annales ecclesiastici a Ghristo nalo ad annum 1198.
12 vol. in-fol.
Bibliothèque historique de la France, contenant le catalogue des ouvrages
imprimés et manuscrits qui traitent de Thistoire de ce royaume, etc., par J.
Le Long, revue par Févret de Fonte! te. Paris, 1768. 5 vol. in-fol.
Bibliothèque Latine -Française publiée par C.-L.-F. Panckoucke, 1850
et suivantes. 176 vol. in-8°.
Bibliothèque sacrée, ou Dictionnaire universel, historique, dogmatique, ca-
nonique, géographique et chronologique des sciences ecclésiastiques, par les
PP. Richard et Giraud. Paris, Mequignon-Havard, 1822. 28 vol. in-8».
Biographie universelle ancienne et moderne, ou histoire par ordre alphabé-
tique de la vie publique et privée, etc., par une société de gens de lettres. Mi-
chaud. Paris, 1811-1849. 82 vol. in-8^
Biographie universelle, ou Dictionnaire historique des hommes qui se sont
fait un nom par leur génie, leurs talents, leurs vertus, etc., par F.-L. De
Feller. Nouvelle édit. augmentée par Pérennès. Besançon et Paris, 1841.
13 vol. in-8*.
Breviarium Senonense, auctoritate illustr. et révérend, in Ghristo patris
D.D. Dion. Franc. Bouthillier de Chavigny, Senon. archiep. editnm ac jussu
eminent. Gard, de Luynes.... recognitum. Sens. 1780. 4 vol. in-'8^
Brnlius. Theatrum antiquitatum Parisiensium.
Bulletin de la Société archéologique de Sens. Sens, 1846. In-8^.
Bulletin de la Société des Sciences historiques et naturelles de l'Yonne.
Auxerre, Perriquet, 1847-1831. 5 vol. in-8*.
XII LISTE DES OUVRAGES
Capitularia Regum Francorum Sleph. Baluzius collegil. Muguet, 1677.
2 vol. in-fol.
Carte dite de Peutenger, reproduite d'après rorigioal conservé à Vienne.
Cartulaire général de TYonne, Recueil de documents authentiques pour
servir à Thistoire des pays qui forment ce département, par M. Quantin.
Âuxerre, 1851. In-^^^. (En voie de publication.)
Catalogue général des manuscrits des bibliothèques publiques des dépar-
tements. Paris, 1849. ln-4^
Catalogue descriptif et raisonné des manuscrits de la bibliothèque de Douai,
par H.-R. Duthilleul. Douai, 1846, in-S».
Catalogus archiepiscoporum et episcoporum, qui in variis Galliae ecclesiis
sederunt; auctore Antonio Monchiaceno Demochare. Parisiis, 1562. In-fol.
Catalogus Sanctorum et gestorum eorum ex diversis voluminibuscollecius.
Ce Catalogue de Pierre de Natali a été donné en Français, en 2 vol. in-fol.,
par Gui Breslay. Paris, 1525-24.
Catalogus Sanctorum Italiae. Milan, 1615. In-4^
Chronicon monasterii Sancti-Petri-Yivi Senonensis, ab anno 442 ad annum
1181. Auctore Clario, dans le SpicilegiumdeD*Achery, ci-dessous.
Claudii Ptolemaei Alexandrini philosophi cum primis eruditi, de Geographia,
libri vui. Parisiis 1546. ou le texte donné par Dom Bouquet, Recueil, etc.,
ci-dessous.
Collectio regia maxima conciliorum abanno 54 ad annum 1724. Curavit
Jo. Harduinus. Paris, ex typ. regiis, 1715. 12 vol. in-fol.
Concilia antiqua Galliae, très in tomos ordine digesta. Studio SirmundiLut.
Parisior., 1629. 5 vol. in-fol.
C. Cornelii Taciti quae eistant opéra. Parisiis, Barbou, 1760, et le texie
de Dom Bouquet. V. Recueil, etc., ci-dessous.
Pagi. Gritica historico-chronologica in Annales ecclesiasticos, em. ac
CITÉS OU CONSULTÉS. XIII
révérend. G. Gard. Barooii, illast. ac rev. H. Spoodani, Âpiamiarum epis-
copi, ejus episcopo, ejus epilomatoris ordine servato, in quarerum narratio
defenditur, illustrator, suppletor, etc. 4 vol. in-fol. Anvers (Genève), 4705.
D
Description des médailles Gauloises des collections de la bibliothèque royale,
par H. Duchalais. Paris, 1846, in-8^
Dissertationum de concordia sacerdotali et imperii, seu de libertatibus ec-
clesiae gallicanae, lib. viii, auctore De Marca. Paris, 1704. In-fol.
E
Éclaircissements sur Tancienne Gaule. D'Anville. Paris, 1741. In-12.
Florus. Epitome rerum Romanarum. Le texte de Dom Bouquet. Recueil,
etc., ci-dessous.
Eutropii Breviarium bistoriae Roman». Le texte de Dom Bouquet. Recueil,
etc., ci-dessous.
Frédégaire, sa Chronique dans Duchesne; HistoriaB Francorum scriptores.
G
Gallia christiana, seu séries omnium archiepiscoporum, episcoporum et
abbatium Francise, etc. Acuta opéra et studio D. Sammarthani et alior. mo-
nacb. ex ordine S. Benedicti. Parisiis, 1715-1785. 15 vol. in-fol.
Gesta pontificum Autissiodorensium. Dans Labbe, Nova Bibl. manuscrip-
torum ci-dessous.
Gregorii Turonensis opéra omnia, necnon Fredegarii epitome et chronicon
cum suis continuatoribus et aliis antiquis monumentis, ad codd. mss. et vet.
editiones collata, emendata, aucta et illustrata, opéra et studio Tbeodorici Rui-
nart. In-fol. Parisiis, 1699.
\IV LISTE DES OUVRAGES
H
Histoire de la prise d'Âuxerre par les Huguenots et la délivrance de la même
ville les années 1567 et 1568, avec un récit de ce qui a précédé et ce qui a
suivi ces deux événements ; précédée d'une préface sur les antiquités d'Âuxerre,
par Lebeuf. Auxerre, 1725. In 8**.
Histoire générale de la République Romaine. Pol^be. Dans le Panthéon
Littéraire. Paris, 1836, ou
— Histoire de Polybe trad. du grec, parV. Thuillier, avec les commen-
taires du chevalier Folard. Paris, 1727-30. 6 vol. in-4*>.
Histoire générale des auteurs sacrés et ecclésiastiques, par le R. P. Doni
Rémy Ceillier. Paris, 1729-1782. 25 vol. in-4o.
Histoire littéraire de la France, où Ton traite de Torigine et du progrès, de
la décadence et du rétablissement des sciences parmi les Gaulois et parmi les
Français, etc., par des religieux Bénédictins de la congrégation de Saint-
Maur (Dom Rivet) et leurs continuateurs. Paris, 1733-1847. 20 vol. in-fol.
Histoire Romaine de Tite*Live, traduction nouvelle. Paris, 1830. Dans la
Bibliothèque Latine-Française de C.-L.-F. Panckoucke, et dans D. Pouquet,
Recueil desHist. des Gaules, ci-dessous.
Histoire universelle de Diodore de Sicile, traduite du grec, par J. Terrasson.
Paris, 1737-44. 7 vol. in.l2.
Historiae Romanae compendium in usum Delphini. Parisiis, 1681. In-4o.
Dom Bouquet, Recueil ci-dessous.
Historiae Francorum scriptores, coetanei ab gentis origine usque ad Phi-
lippi IVtempora, par Ândr. Duchesne. Parisiis, 1636-1649. 5 vol. in-fol.
Inscriptions antiques de Lyon représentées d'après les monuments ou re-
cueillies dans les auteurs, par Âlph. de Boissieu. Lyon, 1846-52. In-4<' fig.
CITÉS OU CONSULTÉS. XV
loscriptionum Romanoruin corpus absolulissimmn, iogenio el cura Jani
Groteri, auspiciis. Jos. Scaligeri ac M. Yelseri. In-fol., 1616.
Itinéraire d'Ânlonîa, dans Dom Bouquet, Recueil des Hist. des Gaules, ci-
dessous.
Longpérier (De) ; un article dans la Revue de Philologie.
Lupus (Servaius). Opéra, Stephanus Baluzius in unum collegit epistolas,
emendavit, nolisqueillustravit. Parisiis, 4664. In-S"". Et Duchesne : Historia^
Franc, script., ci-dessous.
M
Martyrologium Gallicanum. Du Saussay. 4658. 2 vol. in-fol.
Mémoires concernant THistoire ecclésiastique et civile d'Âuxerre, par
M- l'Abbé Lebeuf. Paris. Durand, 4744. 2 vol. in-4^
Mémoires de J. César. Traduction nouvelle par Artaud, Paris, 485*2, dans
la Bibliothèque Latine-Française de C.-L.-F. Panckoucke, et dans Dom
Bouquet, Recueil des Hist. des Gaules, ci-dessous.
Mémoires de Trévoux pour l'histoire des sciences et des beaux-arts, 1702.
Mémoires du Lycée de TYonne. Auxerre, an X, in-8^
Mémoires historiques sur la ville de Seignelay, départ, de TYonne, depuis
sa fondation au YIIP siècle jusqu'en 4850, précédés de recherches sur Tétat
du pays au temps des Gaulois et des Romains, et suivis d'une notice histo-
rique sur les communes environnantes, etc., par M. V.-B. Henry. Avallon,
4855. In-8o.
Mémoires pour servir h l'histoire ecclésiastique des six premiers siècles,
justiflés par les citations des auteurs originaux, etc., par Le Nain de Tille-
mont. Paris, 1701. 46 vol. in-foL
Mercure de France, 4745, t. I, \\ 27.
I»»**^
XVI LISTE DES OUVRAGES
MoQumeDla Germaoiae historica, inde ab anno Ghristi 500 usque ad aonoiii
iSOO, auspiciis Societatis aperiendis fontibus reram Germaoîcar. medii aevi,
edidit Georg.-Henr. Pertz. Hanoverae, impensis bibliopolii aulici Haniani,
1826-41. In-fol.I.VI.
Nithardi, Angilberti filii, Garoli Magni, imperatoris ex Bertha filia nepotis,
il abbatit Sancti-Richerii. De Dlssentionibus filiorum Ladovici Pii ab aono 81 7
ad aoâum 845, libri iv, daos le Recueil des Historiens de Pilhou, et daus Du-
cheAe, Historiae Fraocorum script., ci-dessoQS.
Notice de Tempire Romaio. Dans Dom Bouquet, Recueil, etc., ci-dessous.
Notice des Monnaies Françaises composant la collection de M. J. Rousseau,
par Adrien de Longpérier. Paris, 4848.
Notitia dignitatum omnium, tam civilium quam militarinm, per Gallias. Dans
Dom Bouquet, Recueil des Hist. des Gaules, ci-dessous.
Notitia provinciarum et civitatum Galliae. Dans Dom Bouquet, Recueil des
Hist. des Gaules, ci-dessous.
Nova bibliotheca manuscriptornm librorum, seu collectio variorum historise
ecclesiasticae monumentorum, ex Mss. codicibus eruta ; studio P. Labbei, Pa<^
risiis, 1657. 2 vol. in-fol.
Muraiori. Novus Thésaurus veterum înscriptionum. Mediolani, 1759-1742.
4 vol. in-fol.
Numismatique du moyen-âge considérée sous le rapport du type, accompa-
gnée d'un atlas composé de tables chronologiques et de figures de monnaies
gravées sur cuivre, par Joach. Leiewel. 2 vol. in-8« et atlas. Paris, 1855.
O
Oderici Vitalis, Angligenae, cœnobii Uticensis monacbi, Historiae ecclesias-
ticae, libri xiii. Paris 1840, et Dom Bouquet, Recueil, ci-dessous.
CITÉS OU CONSULTÉS. XVII
Odoranni, monachi Sancli-Pelri-Vivi Senonensis, chronicon 1032, qaod
auctor jam sexagenarius cum aliis suis opusculis collegil in unum anno 1045.
Dans Duchesoe, ci-dessus.
Paulus Winfridus diacoous, Waroefridi Glius. De geslis Langobardorum.
Nolilia hislorica. Migne. Cursus Patrologi'rC, lom. XCY, et Dom Bouquet,
Recueil, ci-dessous.
C. Plinii Secundi Historiae mundi libri xxxvii. Colonise Âllobrogum, 1615.
In-fol. Plus Tédit. de Fanckoucke et le texte de Dom Bouquet, Recueil des
Historiens, ci-dessous.
De Prirnatu Lugdunensi et ceteris primalibus. Dissertatio P. de Marca.
Parisiis, 1644. In-S^.
S. Prosper Âquitanus. Opéra omnia emendata, secundum ordiueni tem-
porum disposita et chronico integro ejusdem locuplclata. Parisiis, 1711.
lo-fol. Et le texte donné par D. Bouquet, Recueil, ci-dessous.
R
Recherches curieuses des monnoyes de France, depuis le commencement
de la monarchie. Bouterouc. Paris, 1666. In-fol.
Recueil d'antiquités Égyptiennes, Étrusques, Grecques et Romaines, par le
comte de Caylus. Paris, 1752-67. 7 vol. in-4«.
Recueil des Historiens des Gaules et de la France, par D. Martin Bouquet
et ses continuateurs. Paris, 1738-1840. 20 vol. in-fol.
Recherches historiques et anecdotiques sur la ville' de Sens. Th. Tarbé.
Sens, 1858. In-12.
Recherches historiques et statistiques sur Âuxerre, ses monuments et ses
environs, par M. L. Leblanc. Âuxerre, 1850. 2 vol. in-12.
Recherches historiques sur le déparlement de T Yonne, ses antiquités et ses
I c
XVIII LISTE DES OUVRAGES
monuments, et notices sur l'histoire des principales villes et communes du
déparlement, par Th. Tarbé. Sens et Paris, 1848. In-12.
Recueil de divers écrits pour servir d'éclaircissement à l'histoire de France
et de supplément h la notice des Gaules, par Lebcuf. Paris» 1728.2 vol. in-i2.
Revue de la Numismatique Française dirigée par Cartier et L. de La Saus-
saye. Paris, 1836-51. 16 vol. in-8**.
Robert Arnaul d'Ândilly. Vie de saint Germain par Constance.
S
Sacrosancla concilia ad regiam editionem exacta, qua; nunc quarta
parte prodit auctior studio Phil. Labbei et Gabr. Cossartii. Lutetix Parisio-
rum, 1671-1672. 18 vol. in-fol.
Sanctuarium, sivc vitae sanctorum. Mombritius. 2 vol. in -fol.
Séances générales du Congrès archéologique de France, xn*" session, tenue
il Sens en 1847. Paris, Derache, 1848. In-8*>.
Spicilegium, sive colleclio veterum aliquot scriptorum qui in Galliae biblio-
thecis delituerant, olim editum opéra et studio L. D'Âchery ; nova editio ex-
purgata Lud. Fr.^ Jos. De La Barre. Parisiis, Montalant, 1723. 3 vol. in-fol.
Strabonis rerum geographicarum libr. xvii. Le texte donné par Dom Bou-
quet, Recueil des Hisi. de France, ci-dessus.
Suétone. Le texte de Dom Bouquet, et l'édit. donnée par Panckoucke.
Paris, 1832.
Supplemenium ad collaiionem conciliorum. Mansi. Lucse, 1748-1754. 17
vol. in-fol.
Titi-Livi Patavini Historiarum quod extat, cum perpetuis C. Sigonii et
J.-Fr. Gronovii notis... Basileae, 1740. 3 vol. in-8®.
Thésaurus novus anecdotorum. Lutetiae Parisior. Delaulne. 1717. 5 vol.
in-fol., par Dom Martène.
CITÉS OU CONSULTÉS. XIX
Traite historique des Monnoyes de France, avec leurs figures, depuis le
commencement de la monarchie jusqu'à présent, par Leblanc. Amsterdam,
1G92. In-40.
U
Usuardi monachi martyrologium, hac nova editione ad excusa exemplaria
et ad codd. mss. collatum, ab additamentis expurgatum, castigatum et ob-
servât, illustralum opéra et studio J. Pollerii. Antuerpiae, 1714. In-fol.
Venerabilis Bedae, Ânglosaxonis presbyleri, Opéra omnia ex tribus praecipuis
editionibus inter se collatis, nempe Coloniensi, duabusque in Ânglia studio
doctissimorum virorum Smith etGiles.... vulgatis, etc. Migne. Paris, 1850.
6 vol. grand in-8^
Yeterum aliquot Galliae et Belgii scriptorum opuscula sacra nunquam édita.
Cas. Oudin. Lugduni Batavorum, 4692. In-8<>.
— Parmi les pièces qu'il renferme, se trouvent une lettre d'Audrade, chor-
évéque de Sens, à Hincmar, abbé de Saint-Rémi, et un petit poëme du même
Audrade, Fon$ vitœ, qu'on y attribue au même Hincmar.
Vie de Camille par Plutarque. Le texte donné par Dom Bouquet, Recueil
des Hist. des Gaules, ci-dessous.
Les Vies des Saints, composées sur ce qui nous est resté de plus authen-
tique et de plus assuré dans leur histoire, par Baillet. Paris, 1715. 4 vol.
iii-fol.
Vincentius Bellovacensis. Spéculum historiale.
Vîta S. Germani Autissiodorensis episcopi, auctore Conslantio presbylero.
Dans les Acta Sanctorum, ci-dessus.
De vitis sanctorum ab Aloysio Lipomano olim conscriptis : nunc primum
a LanrentioSurio, carthusiano, emendatis et auctis. Venetiis, 1581. Ou Tédit.
de Cologne, 1617 (la meilleure).
DISCOURS
D'INTRODUCTION
A LA BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE
DE L YONNE.
MESSIEURS',
Quand vous avez tout récemment porté sur moi vos suffrages pour
remplacer notre honorable collègue, M. Tonnellier, dans la charge de
Vice-Président de la Société des Sciences historiques, ce n'est pas le
mérite qui a déterminé votre choix, autrement des noms plus dignes que
le mien eussent dû sortir de l'urne; vous avez voulu encourager l'auteur
* Prononcé le 3 février 1853, dans la séance mensuelle de la Sociélé des sciences
Hisi^iqHenel naiurellei de VYonne.
d
XXII DISCOURS
de la Bibliothèque Historique ^ et tous lui avez donné une haute preuve
de sympathie. Il Fa oompris, Messieurs, et il y a été sensible. Cette
marque précieuse de votre estime soutiendra son zèle dans la longue
entreprise que vous récompensez déjà à l'avance, et c'est pour vous en
remercier d'une manière digne de vos désirs, que je viens vous entre-
tenir quelques instants de notre grande œuvre et vous introduire plus
largement dans les pensées qui l'ont inspirée, et dans l'exécution du
premier volume de cette collection, qui vous sera livré dans quelques
jours.
L'utilité de l'étude de l'Histoire est incontestable , Messieurs, et les An-
ciens, aussi bien que les Modernes, ont pris soin de nous laisser à cet
égard des témoignages non équivoques de leur opinion. « Si les histo-
» riens qui nous ont précédés, écrit Polybe, aux premières lignes de son
» Histoire générale de la République Romaine , avaient omis de faire
» l'éloge de l'Histoire, il serait peut-être nécessaire de commencer par
» là, pour exciter les hommes à s'y appliquer ; car quoi de plus propre
» à nous instruire que la connaissance des choses passées? Mais la plu-
» part d'entre eux ont eu soin de nous dire, et de nous répéter, presque
» à chaque page, que, pour apprendre à gouverner, il n'y a pas de
» meilleure école , et que rien ne nous fortifle plus efficacement contre
» les vicissitudes de la fortune, que le souvenir des malheurs où les
» autres sont tombés (1) ».
(1) Prolog. Num. i.
d'introduction, IXIII
MaiSt He^ieurs, Tétude approfondie de l'Histoire ne nous apprend pas
seulement à devenir de bons politiques et à supporter l'adversité par les
exemples de personnages illustres que le malheur a rudement éprouvés
avant nous , pour l'instruction des générations qui devaient leur succé-
der sur la scène du monde. Dans ce cas, les leçons du passé ne s'a-
dresseraient qu'à un petit nombre d'hommes, ou du moins à deux
conditions seulement , et sa voix éloquente parle à tous. En dépit des
temps et des lieux, elle déroule à nos regards la scène entière du genre
humain; elle nous fait pénétrer dans l'esprit des lois, des usages et
des coutumes de tous les peuples ; elle met pour nous au grand jour
les causes des événements divers qui ont réjoui ou affligé les nations,
afibibli ou fortifié les villes et les Etats; elle nous révèle les secrets les
plus cachés du cœur , en nous développant le caractère de ceux dont
elle nous récite la vie; elle nous inspire la haine du vice par le tableau
de leurs passions , et l'amour du bien par l'éloge impérissable dont
die couronne leurs vertus.
Les Anciens , qui brillent par l'expérience et par la sagesse qui en est
la fîUe, entreprenaient souvent des voyages longs et dbpendieux pour
<rf>tenir ces connaissances si fécondes en heureux résultats, et c'est un
éloge qu'après Homère Horace faisait d'Ulysse :
Qui mores h<»iiliiiiiii multoram Tidit et urbes (1).
Les bienfaits de l'Histoire ne s'arrêtent pas là; elle nous procure un
(i) De Arte poét Hom. , Odyssée, llv. I, v. 1, 2.
XXIV DISCOURS
bien supérieur à tous les autres; elle apporte à la vérité son plus vif
éclat, elle la rend palpable, elle la pose sur ce qui est son plus solide
fondement parmi les choses humaines; et la Religion, devenue, dans
ses récils incontestables , un fait nécessaire, éclaire et ravive les peu-
ples dont elle assure la prospérité, la puissance et la gloire, en leur
imprimant une direction dont les règles et la force descendent du Ciel.
Si tous ces avantages sont l'apanage assuré de l'étude de l'Histoire
on général, on ne saurait les refuser à l'Histoire locale.
Sans doute, on apprendra toujours beaucoup en méditant les annales
de n'importe quel peuple: des Grecs, par exemple, si polis et si aimables,
ou des Romains, si belliqueux et si grands. On ne peut ne pas être
profondément remué, en parcourant la vie d'une nation fameuse ; car
l'Histoire n'est pas autre chose que la biographie des nations. Il y a
même des individus qui, à eux seuls, sont en quelque sorte de solen-
nelles époques, dignes d'une sérieuse étude. Qui resterait insensible à
la prudence et au désintéressement si peu imité de Lycurgue? Qui n'ad-
mirerait la politique de Périclès et la sagesse deNuma? Qui n'aimerait
Scipion, et sa gloire militaire, et sa retenue virginale?
Mais, Messieurs, ces faits, quelque beaux qu'ils soient, et bien qu'ils
nous touchent, puisqu'ils appartiennent à l'humanité, nous restent en
quelque sorte étrangers, à cause de l'éloignement des temps et des lieux ,
à cause de mœurs et de croyances qui ne sont plus les nôtres. L'im-
pression que nous en ressentons serait bien autrement forte et efficace,
s'il s'agissait de notre patrie et de personnages qu'elle aurait faits nos
d'introduction. XXV
concitoyens. Le nom des Gaulois ou des Francs ne nous dit-il rien
de plus que celui des Grecs ? Nous ne sommes pas fiers de Lycurçue ;
nous le serions de Suger et de Richelieu.
On raconte que Denys, tombé du trône, enseignait à lire à des enfants,
et celte grande infortune nous touche ; mais quel Français retiendrait
ses larmes, si Ton substituait au nom du tyran de Syracuse celui du
meilleur et du plus infortuné de nos rois, s'appliquant, dans la pri-
son du Temple, à former à la générosité du pardon sublime dont il
lui donnait l'exemple, le cœur d'un doux enfant dont tout le crime et
tout le malheur furent d'être le petit-fils de Henri IV et de Louis XIV?
Et ce ne serait pas seulement cette douloureuse tragédie qui viendrait
nous saisir, nous émouvoir et nous instruire dans nos annales ; tous les
siècles, depuis notre origine, nous rappelleraient des institutions, des
victoires, des talents, des gloires et une civilisation toujours croissante
qui nous rempliraient d'un noble et patriotique orgueil. Charlemagne,
Saint-Louis, François I", Henri IV, Louis XIV... il y a des personnages,
toute l'Europe le voit aujourd'hui avec étonnement, il y a des person-
nages dont le souvenir et le nom sont, chez nous, un prestige d'une
puissance merveilleuse qui fait palpiter le cœur de la nation entière.
Mais c'est ici de l'Histoire de France, et il serait puérile de croire à la
nécessité d'apporter des faits pour en montrer l'intérêt etl'influence, quand
le nom tout seul delà France est une haute leçon de sainteté, de science,
de noblesse, de grandeur, de gloire, d'expérience et de tout ce qui peut
attirer le cœur et l'esprit des hommes. Ce qui frappe moins l'attention.
XXVI DISCOUBS
et ce que nous prétendons cependant, c'est que THistoire de nos provinces
et de nos villes a une suffisante part de cet intérêt ; c'est qu'elle est pleine
d'utiles et fécondes leçons, et qu'elle mérite d'être étudiée dans ses détails.
En effet, Messieurs, l'Histoire de la province et de la ville, outre
qu'elle est le fondement de l'Histoire générale» c'est la douce et tou-
jours agréable Histoire de notre propre pays. Elle nous entretient
de nos pères ; les lieux dont elle nous parle, nous les savons par
cœur ; souvent c'est celui même où nous avons reçu le jour, où repo-
sent nos ancêtres, où sont tous nos souvenirs de famille, et nous y
tenons du plus profond de notre être. Les hommes qu'elle célèbre, nous
connaissons leurs actes, leurs institutions, leurs œuvres ; nous avons
peutr-êire foulé avec vénération le seuil des demeures qu'ils habitèrent;
nous sommes liés à leur famille, leur nom se joint au nôtre, leur sang
coule dans nos veines, ou dans les veines de nos proches. Nous parler
d'eux, c'est nous entretenir de ce que le pays a de plus honorable et
de ce qui nous est le plus cher. Quelle impression ces récits produisent
sur nousl Quel amour pour nos ancêtres I S'il s'agit de leurs vertus ,
nous ne voulons pas dégénérer; de leurs talents, nous en deviendrons
les rivaux ; de leurs services, nous nous croyons obligés de les continuer
autant qu'il est en nous. Quel Auxerrois, par exemple, n'a baisé religieu-
sement la pierre vénérable qui fut le tombeau de saint Germain , et entendu
avec un légitime orgueil le nom de l'abbé Lebeuf sur les lèvres de tous les
savants? Et, si aujourd'hui nous voyons dans notre ville une Société si
active et si empressée à recueillir et à enregistrer tout ce qui peut inté-
d'introduction . XXVII
Fesser la science dans le département de ITonne, oserait-on dire que
les noms des Héric, des Rémi, des Àmyot, des Duval, des Fourier et
de bealicoup d'autres, ne sont pas comme un vif aiguillon qui nous
pique, ou comme un noble titre qui nous excite à nous montrer dignes
des hommes laborieux qui nous couvrent du reflet de leur célébrité?
Si nous écrivions l'Histoire des diverses contrées qui forment aujour-
d'hui le département de l'Yonne, nous n'aurions pas certes à réveiller
seulement les souvenirs civilisateurs de la science ; ceux de la sainteté
viendraient embellir ces annales d'un éclat plus vif encore et plus tou-
chant, quand on y lirait, à la suite des noms immortels des apôtres qui
soumirent nos ancêtres au joug heureux de la foi, ceux de tant de per-
sonnages qui les imitèrent sur les sièges illustres de Sens et d'Àuxerre,
tels que les Loup et les Léon, les Àmatre et les Germain. Ce ne serait
pas tout encore, nous aurions à couronner le pays de tous les genres de
gloire. Ebbon battrait les Sarrasins et Géran délivrerait sa ville des in-
cursions des Normands ; Gérard de Roussillon fonderait Vézelai, où,
trois siècles plus tard, saint Bernard prêcherait solennellement la croi-
sade ; Raynard-le-Vieux bâtirait Joigny ; nos communes s'affranchi-
raient tour à tour et respireraient un air plus libre et plus favorable ;
nos magnifiques cathédrales et un grand nombre d'autres be^ux édifices
religieux s'édifieraient sur tous les points de la contrée; nous verrions
s'élever aussi Villeneuve-le-Roi et Villcneuve-l'Archevêque ; de nombreux
monastères se construiraient, où, dans le silence et le recueillement
fleuriraient les plus soUdes études et les plus fécondes vertus. Et quels
XXVIII DISCOURS
souvenirs encore que ceux des batailles de Fontenoy et de Cravan !
Quelles pages pleines d'intérêt ne nous fourniraient pas les abbayes de
Saint-Gerinain, de Sainte-Colombe, de Ponligny et tant d'autres ? Quels
hommes dans la liste de nos Archevêques et de nos Évoques, et dans
celle des Comtes, des Seigneurs et des Magistrats qui ont tour à tour
gouverné le pays ! Ne verrions-nous pas avec satisfaction les efforts tentés,
dès la fin du XV^ siècle, pour amener à Àuxerre ces fontaines de Vallan
dont les eaux pures et abondantes viennent, par les soins d'une sage et
intelligente administration, d'apporter à notre ville un bienfait si pré-
cieux et si longuement désiré ?
Ce sont, Messieurs, ces aperçus et de telles pensées qui nous ont fait
accorder une certaine prédilection aux recherches et à l'étude de l'Histoire
locale. Nous regrettions de voir cette mine presque abandonnée de nos
concitoyens et, depuis longtemps, nous méditions le projet d'y descen-
dre courageusement.
Mais, Messieurs, pourquoi l'Histoire locale est-elle moins cultivée que
l'Histoire générale?
Il faut l'avouer; la plupart des écrivains, quelque animés qu'ils
soient du désir d'être utiles par leurs œuvres, recherchent cependant
le renom Qu'elles leur vaudront et les avantages qui paieront leurs
veilles, et c'est peut-être la première raison de la négligence des auteurs
pour l'Histoire purement locale. Une autre cause, c'est qu'elle ne pré-
sente qu'un théâtre obscur et resserré, où les grandes scènes sont rares.
On n'y voit briller que çà et là de nobles talents et de hauts faits; il s'y pro-
D'INTRODUCTION. ^— ^— ^^jj
duitpeu de mouvement, et Vécrivain redoute avec raison d'y rester froid
et sans couleur. On serapeulu,peu recherché; on n'intéressera que les
curieux, ou les énidits ; on n'aura d'autre prix de ses constants efforts
qu'une célébrité de bibliothèque ; on ne retirera de ses travaux que de
pénibles recherches qui ne sauveront pas plus de la pauvreté que de
l'oubli. Car, il en faut convenir, cette étude est pleine de difficultés et de
sacriflees.
En quoi consistent les éléments de THistoire locale? On n'a pas,
comme pour rilistoire d'un royaume ou d'un peuple, de nombreux:
devanciers que Ton pourra méditer, comparer, analyser, et qui seront
des guides pour l'entreprise que Ton se propose, La route n'est point
frayée, personne n'a encore passé par là. Les matériaux sont rares et
Ton a une difficulté incroyable à se les procurer. Ce sont des traits
épars dans mille ouvrages qu'il faut compulser, des légendes souvent
sans grande autorité, des chroniques et des chartes anciennes que les
paléographes seuls savent bien lire, des mémoires lourds et informes qui
accablent Touvrier etl'épuisent souvent à rien, ou à peu de chose; et
tous ces documents sont ensevelis dans les archives publiques, où pen-
dant longtemps la mite et l'humidité les avaient ravagés, et dans la
poudre séculaire des bibliothèques, où souvent on les ignore. Quel
temps ne faut-il pas dépenser à les chercher, à les obtenir, à les déchif-
frer et à en coordonner péniblement les notes? Ce labeur jette dans le
découragement, même les travailleurs patients et modestes qui, ne se
jugeant pas nés pour les faveurs de la vogue et de l'opinion, se senti-
XU DISCOUBS
f aient le désir d'être utiles et de consacrer leurs Teilles k jetar les
fondements de la gloire de successeurs plus habiles et surtout plus
heureux.
Nous avons fait cette expérience et nous allions peutrétre abandonner
complètement notre tâche, lorsque la création de la Soeiéti des Sciences
Historiques de VY&ime nous a soudain rendu le courage. L'expérience
et la sagesse de nos collègues nous ont dirigé ; et, si nous n exécutons pas
notre plan dans toute l'étendue que nous hii avions tracée, nous n'en
laisserons pas moins à nos neveux d'utiles recherches qui les invite-
ront à des études plus agréables, parce qu'elles seront plus fstciles.
Mais il convient d'exprimer plus au long, et ce que nous voulions
&ire et ce que, plus prudemment, on s'est borné à demander de nous.
Nous avions formé le projet de donner la biographie et de reproduire
au moins les ouvrages les plus rares et les plus remarquables des écri-
vains de notre pays. C'était ce que nous annoncions dans le tome I
du Bulletin de la Société historique de ITonne, (I) dans un morceau
destiné à servir d'Introduction à cette collection. Nous ne reproduirons
pas cette élude préliminaire, devenue à peu près inutile aujourd'hui. Il
est bon toutefois d'en citer ici quelques lignes qui laisseront mieux
apercevoir, et nos vues primitives, et les changements qu'on a cm
devoir y apporter.
n Je vais écrire, disions-nous alors :2), sous lenom'de Bibliothèque
(1) r>age 103.
(2) Page 107.
d'introduction. OTÏ
)► Auxerroiie, l'Histoire bibliographique des auteurs qui, dès l'origine,
» ont illustré la ville d'Auxerre. Je ne me bornerai pas cependant à
)► ceux-ci ; mais ils seront mon objet spécial. Je pourrais peut-être ins-
)► crire au frontispice de mon ouvrage : Bibliothèque ïcawfioUe, l'autre
» titat3 est plus modeste. J'aime mieux promettre moins et donner
» plus. »
<k Le temps, je le sais, a déjà plongé dans l'oubli les noms et les
» œuvres de la plupart des auteurs dont j'exhumerai le souvenir. Sans
)► doute, les écrits des Lebeuf, des Sainte -Pallaye et de quelques autres
» resteront; mais le plus grand nombre de ceux de nos compatriotes
» qui se sont fait un nom dans le siècle où ils ont vécu , n'ont pas
» laissé de ces monuments littéraires qui passent glorieux à la posté-
)► rite la plus reculée ; raison de plus de ressusciter leur mémoire. )>
4i Nous aurons à parcourir un intervalle de plus de treize siècles.
^ Nous amrons donc à saisir bien des vicissitudes de tout genre, des
)► mœurs et de la civilisation, des sciences et des arts dont nous verrons
)> les progrès et les revers. Nous assisterons à' la complète décadence
)► de la littérature latine et à la naissance et au magnifique développe-
H ment de cette langue française, si barbare, si peu féconde et toutefois
9 si naïve à son origine ; mais si riche, si pompeuse et si sévère au
)^ bout de quelques siècles, quand les Bossuet, les Racine et les Pas-
s XXXII DISCOURS
» cal curent si glorieusement remplacé nos vieux chroniqueurs et nos
h trouvères. »
» Néanmoins, l'éclat, la prodigieuse abondance et la perfection du
» grand siècle ne nous rendront pas injustes envers le passé, et nous
Y> reconnaissons hautement avec un homme de mérite qui nous a fait
y> aimer Jcîhan Régnier, une autre de nos gloires (1), que nous n'avons
» C(;rt(»s pas à rougir de nos origines. »
j^ Nous y trouverons, autant que ces temps le permettaient, tout ce
» (jui peut captiver l'esprit humain et l'attacher à l'étude. Nous passe-
» rons eu revue des théologiens, des philosophes, des moralistes, des
» historiens, des chroniqueurs, des légistes, des orateurs, des poètes,
» (1rs naluralisles. Mais leurs écrils divers, en dehors même de leur
» valeur scientifique ou littéraire, auront pour nous un mérite parti-
y> (uiliiT , un iiilénM local. Ils nous initieront à leurs pensées, à leurs
y^ innHirs, à leur vie Unit entière, y^
a J'ouvrirai chaciue siècle par un tiibleau général de la littérature
» eu lTau(*e; v\ ce sera sur cette iVhelle plus ou moins étendue, selon le
» progrès, la stagnation ou le (kVroissement des sciences, des lettres
w t»l des arts o\\ ce temps, cpfon jXMirra nit^urer et apprécier le mé-
>^ rilt» {\o nos tVri\ains. w
^ Chacun d\ni\ se rangera par ordn* chnmologit]ue à la suite du
(I) AniuiïilnMlo T^onnoilo IH47.
D INTRODUCTION. Xixill
» tableau général de son siècle. En quelques lignes je tracerai sa vie,
)> puis je donnerai la liste de ses ouvrages et des éditions qui en ont
» été faites. J'indiquerai, quand il conviendra, la valeur de ces édi-
y^ tions, d'après nos meilleurs bibliographes. »
a Je reproduirai en entier les écrits de peu d'étendue, quand ils se-
^ ront d'une grande rareté et qu'ils seront dignes d'attirer l'attention
» générale. »
Vous le voyez, Messieurs, nous nous étions proposé une belle et vaste
carrière à parcourir.
C'était dans la séance du 6 juin 1847 que nous tracions ce cadre et
que nous exprimions nos vues et nos espérances. Nous nous mimes
à l'œuvre sur-le-champ.
Il fallut d'abord, par de longues et laborieuses recherches, décou-
vrir les noms, ignorés en grande partie aujourd'hui, des écrivains qui
avaient fleuri dans notre pays, recueillir les titres de leurs ouvrages et
noter les sources où nous pourrions puiser, ou indiquer tous les ren-
seignements qu'exigerait un travail si étendu et si varié.
Nous comprimes que ces premières élucubrations produiraient, à elles
seules, un livre curieux et utile, et nous pensâmes dès lors que la
première partie de notre entreprise devait nous donner une Statistique
littéraire du Département de l'Yonne, laquelle renfermerait les noms et
la patrie des auteurs, les ouvrages écrits sur le département, partagés
par ordre de matières, et l'indication des divers genres dans lesquels
IXXIT DISCOURS
nos auteurs se sont exercés; viendraient compléter cette première partie
la liste des sociétés savantes fondées dans le pays avec les princi-
paux membres qui les auraient composées ; puis celle des écoles ; puis
celle des imprimeries et des imprimeurs ; celle enfin des Bibliothèques
publiques ou monastiques d'une certaine importance.
Après cette statistique, pleine d'un incontestable intérêt/et reproduisant
la physionomie littéraire de nos contrées à chaque siècle, s'ouvrait la
seconde partie, c'est-à-dire la biographie et la bibliographie, en un mot,
l'Histoire littéraire avec ses tableaux généraux de chaque siècle ; ce qui
nous eut fait assister en quelque sorte aux études , aux disputes scien-
tifiques et à tout ce qui est des lettres et des sciences, depuis les siècles
les plus reculés pour nous, jusqu'au temps présent.
Nous renvoyions à une troisième partie la reproduction des œuvres à
laquelle ce plan magnifique nous permettait de donner une large part, et
où nous nous proposions de réunir, non-seulement des œuvres histori-
ques sur les diverses localités de la contrée, mais des écrits de tout genre.
Nous voulions qu'à la vue de ces monuments littéraires, recueillis avec
soin et présentés à la postérité, nos neveux s'éprissent d'un vif amour
pour ces études qui polissent les hommes, les améliorent et leur mon-
trent le chemin du bonheur et de toute vraie prospérité par l'amour du
8olid(i travail.
Nos c^)|]J^es, plus habiles et plus sages que nous, sans nul doute,
«'effrayèrent des proportions de l'édifice, et il ne leur fut pas difficile
d'introduction . IXXV
de comprendre que J'enthousiasme et la bonne volonté de l'architecte ne
suffiraient pas à l'exécution du monument dont il avait tracé le plan.
Ils exprimèrent donc le désir de nous voir nous borner, pour le mo-
ment au moins, à la troisième partie ; encore fut-il décidé que nous
n'aurions à reproduire que les documents historiques.
Sans renoncer à préparer les éléments du premier projet, nous nous
sommes incliné devant la décision prudente de nos collègues, et c'est
pour y répondre que nous publions aujourd'hui le premier volume de la
Bibliothèque historique de l'Yonne. Rien, toutefois, si Dieu daigne nous
en accorder le temps , n'empêchera que plus tard nous ne réalisions le
plus beau rêve littéraire que nous ayons fait de notre vie. Ce que nous
pouvons au moins, et ce que nous ne négligerons pas, ce sera d'en recueil-
lir les précieux matériaux toutes les fois que nous les rencontrerons. Ces
éléments épars et sans ordre, ces simples notes, après tout, ne seront
pas inutiles à ceux qui voudraient un jour achever ce que nous n'aurions
qu'à peine ébauché , et rendre , comme nous avions , Messieurs, l'hon-
neur de vous le dire dès 1847, ce service à leur patrie. Les sociétés,
heureusement , ne disparaissent pas aussi vite que les individus ; elles
peuvent finir ce qu'elles ont commencé; et, quand un de leurs ouvriers
paie le tribut à la nature , un autre est là pour le remplacer. Ainsi fai-
saient les Bénédictins, nos inimitables modèles ; ainsi faut-il faire, pour
mener à bonne fin de sérieuses et grandes entreprises littéraires et scien-
tifiques.
Au reste, Messieurs, notre Bibliothèque, ainsi réduite, n'en sera pas
XXXVI DISCOURS
moins, nous osons l'espérer, une collection précieuse par la réunion
des documents qui la formeront. C'est ce qu'il convient maintenant
de vous faire voir, après vous avoir exposé en peu de mots sa nature et
son but, ses avantages et ses difficultés , ses moyens et sa marche.
Elle est. Messieurs , tantôt une simple compilation, tantôt un recueil
de documents plus ou moins connus , plus ou moins répandus dans le
public , dont plusieurs sont rares et ne se rencontrent que dans les
grandes collections ; dont quelques-uns sont encore inédits, en tout ou
en partie. On y trouve des légendes, des chroniques, des conciles, des
biographies, des opuscules, des lettres; nous vous y présentons, pour la
confirmation des faits , des inscriptions antiques et des médailles de dif-
férentes époques, et toutes ces richesses concourent à former les éléments
nécessaires et aussi complets qu'il nous a été possible de l'histoire des
contrées que nous habitons.
Quant au but où nous nous proposons d'atteindre dans la Biblio-
thèque historique de l'Yonne, nous l'avons déjà laissé deviner, et il
est facile de l'apercevoir; c'est de faire mieux connaître nos origines et
notre pays; c'est de rendre plus aisée, à ceux qui viendront après nous ,
la tâche honorable et sacrée de glorifier nos ancêtres, de raconter leurs
institutions et leurs mœurs ; de célébrer leurs belles actions et leurs
vertus. Nos neveuxne seront pas, comme leurs prédécesseurs, arrêtés dès
l'entrée de la carrière, par l'absence des renseignements, ou forcés de con-
sumer une partie de leur vie à les chercher péniblement. Nous avons cru
bien mériter de nos concitoyens et rendre un véritable service à notre
d'introduction . XXXVII
pays, même en nous bornant à rassembler ainsi les matériaux épars
d'un édifice que d'autres sauront élever dans de justes et belles pro-
portions.
Et, Messieurs, l'utilité de ces travaux n'est pas seulement d'avoir
épargné à nos successeurs un temps considérable et des recherches dif-
ficiles : cette Bibliothèque sera à elle seule un encouragement à l'étude
et un monument déjà noble et beau élevé à la mémoire de nos pères.
Que de faits inconnus y sont racontés I Que de vertus ignorées on y pré-
conise I Quelles institutions sages on y retrouve dont on n'apercevait plus
de traces ! Plusieurs de nos villes et de nos bourgs rajeunis ne se dou-
tent plus de l'ancienneté de leur origine, et elle y apparaît. Que de tra-
ditions perdues y vont rattacher les temps modernes aux siècles anciensi
Comment s'étaient établies ; comment ont été dotées nos églises ? Com-
ment se sont formés, autour des monastères qui les avaient précédés,
des villages et des hameaux qui ne furent d'abord que des cabanes de
pauvres, ou des chaumières d'ouvriers? Nos vieilles chroniques et
nos légendes diront toutes ces choses.
Ici les textes sont reproduits dans leur langue originale. Plu-
sieurs personnes s'en sont étonnées et ont paru croire que, par cela
seul, notre ouvrage serait moins utile. Les uns auraient voulu que tout
fût en latin , d'autres tout en français , ou au moins dans l'une et
l'autre langue.
On a pris, Messieurs, le parti qui a semblé le plus sage. Dom Bou-
quet , il est vrai , dans son Recueil des Historiens des Gaules et de la
r
IIX>1I1 DISCOURS
France, a donné en latin et en français les préfaces et les tables chro-
nologiques de cette riche collection; mais a-t-il traduit les textes? Non.
Ce ne sont pas en effet des traductions plus ou moins infidèles que doivent
consulter les savants ; on comprend aisément qu'ils veuillent les sources
dans toute leur pureté, et, Messieurs, ils ont raison, votre propre expé-
rience le sait bien.
Mais, nous a-t-on objecté, vous travaillez pour le pays, et beaucoup
d'hommes studieux qui vous auraient lu en langue vulgaire ne com-
prendront pas votre ouvrage et ne pourront y recourir.
En général, les savants n'ignorent pas la langue latine; et puis, tra-
duire eût exigé un temps considérable que nous n'avions pas et des
dépenses beaucoup plus fortes que ne nous les permettaient les ressour-
ces de la Société. Il faut l'avouer cependant ; quelques-unes des chroni-
ques et des légendes de la Bibliothèque historique seraient utilement tra-
duites; mais, si ce n'est pas dans ce Recueil qu'en est marquée la place
naturelle en langue vulgaire, nous avons l'espérance que quelques-uns
de nos collègues, ou des littérateurs de notre pays, ne les négligeront
pas.
On s'est servi de la langue française pour les préfaces, les introduc-
tions, les notes et la plupart des tables; cela a paru plus convenable
pour une collection qui n'est pas essentiellement latine, et qui doit
plus tard reproduire des auteurs entièrement français.
Quant au plan de l'ouvrage, il est fort simple. Nous distinguons
d'introduction . xxxtx
deux époques : les temps qui ont précédé la prédication de l'Évangile
dans notre pays et ceux qui l'ont suivie.
La première époque renferme très-peu de documents , ces siècles
n'ajant presque rien laissé des traces de nos pères, à une époque où
la contrée était encore barbare.
La seconde eût peut-être suffi, s'il n'était pas d'un véritable intérêt
de savoir qu'avant le christianisme, auquel nous devons tout ce que
nous avons été et tout ce que nous sommes, déjà quelques-unes de nos
villes pouvaient obtenir un nom sur la carte géographique, et n'étaient
pas sans un reflet de puissance dans des régions incivilisées et incultes.
Les matériaux sont placés dans Tordre chronologique, non pas des
faits à recueillir, ou à raconter , mais dans celui des temps où vécurent
les diflérents auteurs qui ont parlé de notre pays. De cette façon, les
écrits se présentent avec la physionomie et la couleur des siècles où ils
furent composés ; et c'est aux yeux des connaisseurs et des savants un
vrai mérite.
Ils sont publiés en entier ; les couper, les disséquer, en quelque
sorte, pour suivre l'ordre des événements, n'eût bien souvent présentée
la pensée des lecteurs qu'une espèce de mosaïque, commode sans doute
pour des écrivains, mais fatigante, rebutante même pour d'autres.
Et qu'on veuille bien ne pas nous objecter ici que pourtant cette mé-
thode a été suivie par Dom Bouquet. On le comprendra ; pour une
contrée vaste comme la France, elle avait peut-être plus d'avantages que
XL DISCOURS.
d'inconvénients. En serait-il de même pour un simple département? Il
nous a paru grandement permis d'en douter.
Mais, dira-t-on, comment aller chercher, comment découvrir les faits
épars et presque toujours racontés dans des siècles différents de ceux
où ils se sont accomplis?
Par des tables auxquelles nous accorderons tous nos soins, dont plu-
sieurs paraîtront à la fin de chaque volume et dont quelques autres
seront sagement renvoyées au dernier. Nous placerons, à la fin de
chaque volume, celles des documents, des noms propres et des fieux, et
dans le dernier volume, celles de la chronologie et des matières ; le
temps ne nous permet pas davantage.
Soyez indulgents, Messieurs, car nos moyens sont faibles et les dif-
ficultés considérables.
Nous n'en doutons pas ; les érudits rencontreront, dans cette Biblio-
thèque, de nombreuses imperfections, des lacunes, des oublis, des né-
gligences, peut-être des erreurs ; mais ils savent, eux surtout, ce qu'il
aurait fallu pour l'exécution irréprochable d'une pareille entreprise.
Quand les enfants de saint Benoît avaient formé le plan de quelqu'une
de ces collections dont les recherches et le travail nous étonnent au-
jourd'hui et nous paraissent semblables à ces gigantesques constructions
des puissantes races des anciens hommes, ils avaient à leur disposition
de riches et nombreuses bibliothèques, où les siècles avaient amassé les
plus rares trésors de la science ; ils étaient aussi favorisés en argent
d'introduction. xli
qu'en livres et, par-dessus tout, ils avaient à leur service le savoir de
leurs doctes confrères et les loisirsque la prière et les bonnes œuvres leur
laissaient longs encore. Ils les interrogeaient d'un bout de l'Europe (1) à
l'autre ; ils appelaient les plus exercés d'entre eux à être leurs infatigables
collaborateurs, et, avec de pareils secours et^de[si habiles ouvriers, l'en-
treprise marchait rapidement; rien ne manquait à sa perfection. Ce qu^
avait échappé à l'œil de l'un, l'exactitude de l'autre l'avait vu ; ce que
celui-ci ignorait peut-être, celui-là le savait : ils étaient comme les
abeilles d'une même ruche que rien ne distrait et ne détourne de leurs
laborieuses fonctions.
Avions-nous ces moyens dans la proportion de notre œuvre ?
I^s livres nous ont souvent manqué. Il en est que nous avons inuti-
lement fait demander dans les plus considérables bibliothèques de la
France, et que les libraires n'ont pu nous obtenir, même à l'étranger.
Le temps Messieurs, ce n'est que dans les monastères que Ton
trouve le temps nécessaire à de grandes et sérieuses entreprises scienti-
;i) VoirD. Rivet, HisL liU. delà France, tom. I, Préface, pag. xxx-xxxiii. Ziegelbauer ne
cite pas, comme le précédent auteur, un grand nombre de savants qui lui sont venus en
aide ; mais on lit, tom. in, de son Hisloria rei liU, ordinis Benedietini, part 3, c. vi, à la
fin de sa liste des écrivains, pag. 639, cette invitation à tous les érudits de son ordre :
« ....Author omneset singulos eruditos, cumprimis vero colendissimos sodales nostros,
quibus res litteraria Benedictina cordi est, perhonorifice invitât, et impensissime obtes-
tatur, ut pro studio ac fervore, quo de rei litterariœ augmente, et antiquissimi Ordinis
omamento suoque décore sunt solliciti, minus nota Bibliographis suorum scriptorum
Domina, unacum vitœsynopsi, die et annoobitus, operumque, tumtypis impressorum,
cum manuscriptorum designatione, additisloco, tempore et forma editionis, ut et ma-
nuscriptorum sntate, notisquo diagnosticis, et qu» notatu digna, aut diligentiam ipsius
efifugere posse ipsis videbuntur, bénévole cum eo communicare dignentur. »
XLII DISCOURS
fiques ou littéraires. La vie y est tranquille et uniforme ; l'esprit , sub-
jugué par la foi , toujours en repos et comme une eau limpide , ne con-
naît ni l'agitation , ni les tiraillements du monde ; ni ses distractions,
ni ses devoirs que la coutume impose. Là, tout, même le labeur sacré
de la prière, prépare l'esprit à l'étude. Mais l'homme public, si peu
d'importance qu'il ait , si avare qu'il soit des heures qui lui sont légi-
timement disputées par ses obligations d'état , si étranger qu'il ait le
courage de se rendre aux usages de la vie civile, si amoureux de sa
solitude et de ses livres, si sobre de distractions et de délassement, si
ermite enfin qu'il se fasse , passez-moi ce mot , au sein populeux de
la ville , le temps lui est infidèle , et il ne parvient à lui ravir que des
instants éparpillés dans sa courte durée. Dès lors , ses idées deviennent
sans suite et confuses, ses souvenirs se perdent et la préoccupation se
trahit à chaque instant dans son œuvre qu'il reprend et laisse, pour la
reprendre et se trouver forcé de la laisser encore ; et cela, des jours, des
semaines et quelquefois des mois entiers.
Pourtant, il faut bien en convenir, la persévérance produit des mer-
veilles, et on ne saurait dire combien de rapides moments, reportés tou-
jours au même objet, peuvent produire à la longue.
Mais, pour une collection du genre de la nôtre, avec le temps,
Messieurs, il faut des ressources pécunaires et delà science.
L'argent n'a pas manqué absolument; le département a compris les
vues élevées de la Société ; il s'est montré libéral, il nous aide, et, toutefois,
de grandes dépenses ne nous ont pas été permises. Nous n'étions pas à
d'introduction. XLIIl
même de payer chèrement des copistes au loin, ni d'acheter beaucoup de
ces livres rares qui se vendent au poids de l'or, pour en tirer quelques
courts fragments, ou quelques simples notes.
Ce n'était peut-être pas encore là notre difficulté la plus considérable.
Qu'eut-il fallu. Messieurs , du côté de la science, pour donner à la
Bibliothèque historique toute la perfection dont elle était susceptible ?
Une connaissance approfondie de l'histoire ecclésiastique et de l'his-
toire politique , la science si variée et si étendue de l'archéologie , de la
diplomatique et de la bibliographie, une érudition à la manière de celle
des Bouquet , des Duchesne , des Mabillon , des d'Achery , des Pez , des
Rivet, des Ziégelbauer ; de ces esprits étonnants qui « renfermoient avec
* candeur toute leur vie dans leurs études, semblables à ces ouvriers en-
>^ sevelis au fond des mines d'or, qui envoient à la terre des richesses dont
^ ils ne jouiront pas ; (de) ces larges cervelles qui embrassoient tout;
> (de) ces espèces de contemporains des Pères de l'Église ; (de) ces hommes
)> du passé gothique et des vieilles abbayes, qui sembloient avoir écrit
» eux-mêmes les chartes qu'ils déchiffroient(l) ; » de ces prodiges de
savoir qu'on ne peut guère rencontrer dans notre siècle qui n'a pas
encore reconstruit leurs retraites vénérables dont les révolutions ont fait
des amas de ruines, en même temps qu'elles moissonnaient cruellement
les génies civilisateurs qui les avaient habitées.
Messieurs, nous vous le déclarons, sans modestie, comme sans orgueil,
(I) Chateaubriand, Préf. des Eludes Hisloriq.
XLIV DISCOURS
nous n'avons jamais douté de notre insuffisance sous le rapport de
Vérudition , ni de notre mérite sous le rapport d'une volonté persévé-
rante et de cet enthousiasme qui, souvent, ne laisse apercevoir à l'homme
que le beau côté des projets qu'il forme, pour l'entraîner plus fortement
à leur exécution. I^ première de ces deux convictions aurait dû , c'est
vrai , nous mettre en garde contre les séductions de la seconde; mais
ridée de l'entreprise était grande , l'entreprise elle-même bonne et utile,
et nous avons du craindre qu'elle ne restât sans exécution , si , plus
audacieux que capable , nous l'abandonnions à ceux qui ne l'avaient
pas conçue.
C'est cette appréhension qui rendra nos juges moins sévères et qui
fera accepter avec indulgence, nous l'espérons, la Bibliothèque histo-
rique de l'Yonne, quelque incomplète, quelque imparfaite qu'elle doive
être. Oui, 3Iessieurs; nous nous sentions pressé de mettre, quand
même, la main à cette œmTe, et d'offrir à nos concitoyens et à notre
pays une pareille marque de notre amour; et le désir de lui être utile et
de contribuer à sa gloire Ta emporté en nous sur toute autre consi-
dération. Dans notre ardeur, nous n'avons pas calculé les difficultés,
et, quand quelque crainte s'est montrée en nous, du ciUé de notre in-
suffisance, Pline est accouru nous consoler et nous ranimer par ces mots
vivifiants qui nous servaient de de\ise : Etiam non assecutis , voluisse,
abunde pulchrum atque magnificum e$t[\): et. Messieurs, nous avons
compté sur sa parole.
(1) Histor. Lib.l,p. 6.
XLVI DISCOURS
été indigne d'un ouvrage aussi sérieux que le nôtre, nous avons cepen-
dant laissé voir par ces fragments que l'imagination et l'amour du pays
ne seraient pas absolument répréhensibles de nous broder quelques
pages flatteuses pour l'amour-propre si naturel à Vhomme, sur Van
cienneté et la puissance de la ville de Sens, dans des temps fort reculés.
On comprend que c'était assez pour nous et que des textes puisés à
des sources peu sûres n'avaient pas le droit d'être admis dans la
Bibliothèque Historique de l'Yonne.
Le chapitre XXXIV du livre V des Histoires de Tite-Live nous a
paru mériter d'être reproduit aussi bien que quelques lignes de Strabon,
de Plutarque, de Suétone et de Florus, parce qu'ils ont quelque chose
de précis que les lecteurs seront satisfaits de rencontrer là. Ammien-
Marcellin signale le passage de Julien par Auxerre, qu'il appelle Au-
losidore, Autosidorum, et par Sens, où il séjourne et soutient un siège;
Eutrope nous montre Décence périssant à Sens, pendant que Magnence
se tue à Lyon.
Inscriptions. Nous avons recueilli quarante-trois inscriptions anti-
ques dont vingt-et-une appartiennent à Sens, dix-huit à Auxerre, une à
Tonnerre, une à Avallon et une à Brienon.
De nouvelles découvertes ont été faites depuis la publication de cette
partie de la Bibliothèque Historique ; nous y reviendrons dans un sup-
des Gaules et des François, depuis le déluge, par Jacq. Cassan qui s'appuient sur Bérose et
sur Anniusde Viterbe, ou enfin D. Morin, Histoire générale des pays du GatinoiSt Séno-
nois, e<c., et TarbtS Recherches sur la ville de Sens.
d'introduction . XLVn
piment qui devra nécessairement se trouver à la fin de notre ouvrage.
Il serait bien difficile, il est presque impossible, vous le savez, Messieurs,
que, dans un travail aussi étendu, et où tant de ressources nous man-
quent, rien n'eiït échappé à notre mémoire el même à nos recherches.
Cest dans ce supplément que tous nos ouljlis seront réparés.
Il sera peut-être même possible alors de joindre aux inscriptions nou-
velles, et d'essayer, pour les anciennes, quelques courtes explications. Nous
rectifierons aussi, dans cette partie de notre ouvrage, les erreurs où nous
serions 'tombé et sur lesquelles nous serons heureux de voir nos col-
lègues et tous nos lecteurs bienveillants appeler notre attention. (1)
Médailles. Les médailles sont des monuments précieux contre les-
(jucls ordinaîremenl il n'y a guère à répliquer et qui indiquent, au moins
(4) Mous avons pris dans D. Bouquet inscription qui regarde Blùriiasgui, roi do Seni^
{BibLhisL ûqV Yonne, pag. 31); mais en parcouraot VHUtùire de l antique ciiétTAulun,
par E. Tiiomas, nous nous sommes aperçu que notre guide l'a donnée incomplète, U
sera sans doute agréable à nos lecteurs de trouver ici ce qui manque dans notre texte et
le passage de Thomas sur cette inscription si intéressante pour nous.
m II me reste à faire part au public d'une inscription antique, conservée dans le fragment
d*aiie pierre qui fait partie d'un portique dédié au dieu Moritasgus, voici cette inscription :
TI. CL. PftOl^TSSVS. NIGER. OMiXffiVS
nO^OI^iBVS. APVD. AEDVOS. ET
LllNCOÎVAS. FVNCTVS. DEO. MORTTASGO
TOIiTlGVM, TESTAMENTO, 1M3M.
IVS6ÏT, SVO. NO\nNE. IVLÏAE.
Vmf;VLL\AE. UXORIS. ET. l^TLIAUVM. CLAVDIiE.
PltOFEESSyE, ET. IVLIANAE, VIRGVLIN^
IVLÏA, VIllGVLA. FILLV MOEREiXS. TOSUIT.
• EUefut trouvée, le 10 décembre 1652, au vieux cimetière d'Alise, au mont d'Auxois,
au tomljeau des prédécesseurs du sieur Badier, Bailli de Flavigny, et qui se voit à présent
XLVIIT DISCOURS
généralement, que les lieux où elles furent frappées étaient d'une cer-
taine importance. Nous n'en connaissons que deux que Ton puisse re-
culer à une époque assez éloignée pour les inscrire ici ; Tune consacre
un des anciens noms de la ville de Sens, Àgendicum; la seconde appar-
tient à Avallon. Nous serons plus riches en ce genre de document pour
les siècles qui vont suivre.
Tels sont. Messieurs, les éléments qui composent notre première
période; s'ils sont peu nombreux, on ne saurait dire qu'ils manquent
d'intérêt.
jjme Période. La seconde période, celle où nos origines se marquent
mieux et où commence notre véritable histoire, ne nous a jusqu'à pré-
sent fourni pour les premiers siècles de l'ère chrétienne que quelques
notes géographiques auxquelles il nous a paru utile de joindre la carte
de Peutinger. Elle a été tirée sur l'original conservé à la bibliothèque de
Vienne et le calque en a été fait par notre honorable collègue, M. Ar-
rault, qui a bien voulu nous l'abandonner en faveur de la Bibliothèque
Historique.
V® Siècle. Le cinquième siècle nous donne un mot de saint Prosper
incrusté dans la muraille proche la porte du couvent des Cordeliers d'Alise. Elle est de
Moritasgus, frère de Gavarinus, roi de Sens, que César, livre V de ses Commentaires, dit
avoir tenu à sa venue la couronne des Sénonais. »
a La pierre où cette inscription est gravée a cinq pieds de long, un pied et demi de
large, et deux de hauteur, encore qu'il y ait apparence que cette pierre étoit plus haute,
des lettres coupées ou rompues se trouvant au-dessous de l'inscription. » ( Hist de Tant
cité d'Autun, pag. 318, 319. )
D INTRODUCTON. XLIt
d'Aquitaine sur la mission de saint Germain d'Auxerre contre les pela-
piens de la Grande-Bretagne, et la vie de ce même évi'que, notn* pins
grande gloire, par le prêtre Constance. 1^ conversion de saint Mamerl s y
trouve décrite. Cet <^crit est plein d'intérêt. Nous Favons fait suivn* de
notes bibliographiques destinées à indiquer les manuscrits on cette his-
toire se trouve, et les différentes leçons qu'ils présentent, cjuand elles ont
paru en valoir la peine. C'est ce que nous avons pratiqué dans ce volume,
loutes les fois que nous Favons pu. Nous avions, pour les manuscrits du
Vatican, quelques noies précieuses que notre collègue, M. Léon de Bas-
tard, avait recueillies lui-même à Rome et qu*il a bien voulu mettre à
notre disposition. Qu'il nous soit permis de Ven remercier ici.
Vl** Siècle. Le sixième siècle est un peu plus riche que le précédent.
11 nous a fourni, avec une lettre de saint Léon de Sens et les Atles
du premier concile dMuxerre, de curieux fragments de Grégoire de
Tours et les Actes de saint Pèlerin, écrits par un auleur anonyme. Se
sont joints à ces documents : un passage d'une préface de saint Tétrice
d'Auïerre sur les miracles de saint Cyr et de sainte Juhtte [le reste de
Foutrage a péri), et la vie de saint Amatre, par Etienne Africain, qni
termine ce siècle* Elle est précédée d'une lettre de saint Aunairr
d'Auxerre à l'auteur et d'une réponse de celui-ci.
Vir ET VHP Siècles. Le VIP et le VLI? siècle nous ont fourni, Fun
une lettre de Pallade d'Auxerre, quelques morceaux de Frédégaire et de
Jonds de Bohio; Fautre la vie de siunt Vulfran de Sens, par Jonas de Fonte-
f, DISCOURS
nellc elde3 fragments de Bède et d'Alcuin. Il s'est tenu dans le VIP siècle
plusieurs Conciles; mais les actes en sont malheureusement perdus.
Pour ne point interrompre la suite et Tordre des documents que nous
reproduisions, nous avons placé entre le VIP et le VHP siècle quelques
médailles qui sont de ces temps-là. Nous aurions peut-être pu en augmen-
ter le nombre, en pénétrant dans les cabinets des curieux ; on compren-
dra que telle ne devait pas être notre marche. Nous n'avons pas à faire,
dans la Bibliothèque Historique, une monographie des médailles de
l'Yonne ; mais il nous a semblé que nous ne pouvions nous dispenser
de rappeler ici, au moins celles que nous avons données, et de constater
parla que, dans ces temps, comme dans ceux qui les avaient précédés,
on frappait monnaie dans plusieurs localités importantes du pays.
Arrivé heureusement enfin. Messieurs, le IX* siècle, celui où les
Lettres ont jeté un vif éclat dans l'école d'Auxerre. Il nous a dédommagé.
Il nous a donné d'abord une précieuse chronique de Sainte-Colombe de
Sens qui est en manuscrit à Rome dans la Bibliothèque Vaticane et que
M . de Pertz a publiée dans ses Monumenta Germanica. Ce savant a bien
voulu envoyer à votre Société un exemplaire des feuilles où se trouvait
reproduit ce document. Nous l'avions, il est vrai, dans le Thésaurus
Anecdotorum de D. Martène; mais cette chronique est ici plus complète et
vous la regarderez sans doute avec nous comme une bonne fortune
pour notre collection. Suivent un petit ouvrage liturgique de Magnus
de Sens, des lettres de Jérémie, de Frotaire et de saint Aldric, une vie
de saint Loup, des fragments d'Audrade, de Nithard, etc. ; des lettres
D INTRODUCTION. LI
du célèbre Loup de Ferrières et divers autres morceaux de plusieurs
auteurs sur le siège archiépiscopal de Sens ; puis enfin, pour terminer
ce volume plein d'intérêt, le Gesta Pontificum Autissiodorensivm, que
nous avons reproduit, le manuscrit en main, ce qui nous a permis de
corriger notre prédécesseur, le savant P. Labbe, dont l'édition est pleine
d'erreurs et de fautes.
Ici se termine notre premier volume.
Ce court exposé vous laisse assez voir, Messieurs, toute l'importance
delà Bibliothèque Historique de l'Yonne. Elle sera, nous croyons pou-
voir le dire, une collection utile que voudront consulter tous les savants
qui auront des recherches à faire sur nos contrées ; elle facilitera l'étude
des temps anciens ; elles nous attachera plus étroitement encore à notre
pays; elle servira à nous rendre dignes de nos ancêtres par l'amour de
leurs vertus et par l'imitation de leurs travaux ; et votre Société, Mes-
sieurs, qui a pris à cœur cette entreprise , le Conseil Général du
département qui nous a encouragé, la Commission spéciale qui nous a
aidé de ses conseils, et ceux de nos honorables collègues qui ont bien
voulu partager avec nous la tâche pénible de corriger les épreuves,
auront tous contribué à rendre un grand, un important service à notre
pays, et à élever à sa gloire un monument noble et durable :
Monumentum œre perennius.
BIBLIOTHEQUE HISTORIQUE
DE L'YONNE.
mrs ANTlRim as cbustunish.
Les temps antérieurs à rétablissement du christianisme dans le pays
qui forme aujourd'hui le département de TYonne ont laissé, pour This-
toire locale, fort peu de monuments. Ce qu'il en reste aujourd'hui
consiste en quelques témoignages des auteurs anciens, des inscriptions
latines et deux médailles gauloises.
AUTEURS ANCIENS.
POLYBE.
(130 ans ayant J-C.)
H fait, livre ii , ebap. m et iy de son Hùtoùre générale de la République
Romaine, l'histoire abrégée des Gaulois, décrit la partie de l'Italie qu'ils
occupaient, énumère leurs diverses peuplades* peint leurs mœurs et raconte
I 1
8 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE BE L*YONNË.
la prise de Rone ei lei taires entreprises de ces barbares cooire le people-
roi. Le pays Sénonais j est marqué.
Mais ces récits ne regardant que les Gaulois d'Italie, nous nous bornons à
les indiquer.
J. CESAR.
(43 aos ayant J.-C.)
Les détails qu'il donne, dans les livres v, vi, vu et viii de ses Commentaires
sur la guerre des Gaules , touchant les affaires des Sénonais ont de Tintérét
pour nous, les void :
DE BELLO GALLICO.
LIB. V.
LIV. . . . Senones, quœ est civitas in primis firma, et magnœ inter Galles
aucloritatis, Cavarinum, quem Cœsar apud eos regem conslituerat
(cujus frater Morilasgus, adventu in Galliam Ceesaris, cujusque majores
regnum obtinuerant), interficerepnblico consilio conati, quum ille prae-
sensisset ac profugisset, usque ad fines insecuti, regno domoque ex-
pulerunt; et, missis ad Cœsarem satisfaciendi causa legatis, quum is
omnem ad se senatum venire jussisset, dicto audientes non ftierant.
Tantum apud homines barbaros valuit , esse repertos aliquos
principes belli inferendi, tantamque omnibus voluntalum commuta-
tionem altulit, ut, preeter iEduos et Remos, quos prœcipuo semper
honore Cœsar habuit , alteros pro vetere ac perpétua erga populum
romanum fide , alteros pro recentibus Gallici belli olficiis, nuUa fen»
civitas fuerit non suspecta nobis. Idque adeo haud scio mirandumne
sit, quum compluribus aliis de causis, tum maxime, quod, qui virtute
belli omnibus gentibus prceferebantur, tantum se ejus opinionis deper-
didisse, ut a populo romano imperia perferrent, gravissime dolebant.
LV. Treviri vero atque Induliomarus totius hiemis nuUum tempus
intermiserunt, quitt trans Rhenum legatos mitterent, ci\itates sollici-
tarent, pecuma» polliccrentur, magna parte exerci tus nostri interfecta,
J. C€SAR DE BEUO GÀUICO. 3
juiill4) miaureiû ^upcrcsse dicereut partem. Neqxie tamen ulli civitati
Geriiumorum pcrt^uuderi puUiit, ut KhimuJii transirai, quma se bis
<3Xperlos dicereiit, Ariovisli M\o et Tenclitheroruui Iransilu, non essr
ainplius forluoain tf*iitaudaoi. Hac spo lapsus ladutiomarus, nihîl<>^
mnwi copias cogère, nxtiT^^ro, a finiLimis equos parare, exsuies damna*
tosque lotii Gallia oiagiiis pni^uiiis ad se allicere cœpit, Ac taiitam sibi
jam iîs rébus iii tiallia auelurilatem cuioparaverat, ut undiquc adeum
legaliones concurrcrent, graliaiu atque amîciliom publiée privalioique
pctérenl.
LVI. Lbi intellexit ultro ad se veniri , altéra ex parte Senones Car-
nutesque eonseientia faciiiuris ijistigari ; altéra, Nervios AduaUicosque
bellum Roraauis parare, ueque sibi voluiilariurum copias defore, si ex
liriibus suis progredi cœ[tissel ; armalum concilium indicil (boc more
Gallorum est initiumbilli), quu, lege conimuni. omnes pubères arma ti
convenire consuêruiit; qui ex iis ouvissimus venit, io conspectu mul-
litudiiiis omnibus cruciatibus affeclus necalur, in i^o concibo Cingelo-
rigem, alleriusprincipem faclioois, generum suum (quem supra deniuns-
Iravimus, Cœsaris seculum tidem, ab eo non discessisse) , hostemjudiciit,
bunaque ejus pubbcal. llis rébus confeclis, in coneilio pronuneiat,
arcessitum se a Seoonibiis et Carnutibus, aliisque œmpluribus Gallia*
civitatibus, hue iter faeturum per fines Rhemorum, eorumque agros
populaturum, ac priusquam id faeiat, Labieni castra oppugnaturum :
quae fieri velil, prœcipit.
LVIl. Labienus, quum et bici natura et manu munilissimis cas tris
sèse tenerel, de suo ac legionis periculo niiiil timebat; ne qnam
(locasioneni rei bcne gerenda? dimiltoret, cogitrd>al. llaque a Cingeto-
rige aU\\w ejus propinquis oratioiie Indutioniari cognita, qucmiin con-
cilio habuerat, nuncios inillit ad ûuilimascivitales, effuitesqueundique
evocat : iis c^Brtum diem conveniendi dicit. Intérim prope (|uotidie
cum omni Cipiitalu Induliomarus sub caslris ejus vagabalur, alias ut
silum castrorum cognoseeret, alias colloqueudi aut territandi causa :
ecjuiles plerumque onines lela intra vallum conjiciebant. Labienussuos
iiitra nmnitîones continebat , timorisquc opinionem , quibusoumque
p<itcrat rébus, augebaL
i BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'tONNE.
LYIII. Quum majore in dies contemptione Indutiomarus ad castra
accederet, nocte una, intromissis equitibus omnium finitimarum civita-
tum, quos arcessendos curayerat, tanta diligentia omnes suos custo-
diis intra castra contimiit, ut nulla ratione ea res enunciari, aut ad
Treyiros perferri posset. Intérim ex consuetudine quotidiana Indutio-
marus ad castra accedit, atque ibi magnam partem diei consumit ;
équités tela conjiciunt, et magna cum contumelia verborum nostros ad
pugnam evocant. Nullo ab nostris dato responso, ubi visum est, sub yes-
perum dispersi ac dissipati discedunt. Subito Labienus duabus portis
omnem equitatum emittit; praecipit atque interdicit, proterritis hostibus
atque infugamconjectis, (quodfore, sicutaccidit, videbat), unum omnes
pétant Indutiomarum ; neu quis quem prius vulnefet , quam
illum interfectum viderit, quod mora reliquorum spatium effugere
nactum illum nolebat : magna proponit iis, qui occiderint, praemia :
submittit cohortes equitibus subsidio. Comprobat hominis consilium
fortuna; et, quum unum omnes peterent, in ipso fluminis vado depre-
hensus Indutiomarus interficitur, caputque ejus refertur in castra :
redeuntes équités, quos possunt , consectantur atque occidunt. Hac re
cognita, omnes Eburonum et Nerviorum, quœ convenerant, copiœ
discedunt; pauloque habuit post id factum Cœsar quietiorem Galliam.
LIB. VI.
I. Multis de causis Cœsar, majorem Galliee motum exspeclans, per
M. Silanum, C. Antistium Reginum, T. Sextium, legatos, dilectum habere
instituit ; simul ab Cn. Pompeio Proconsule petit, quoniamipseadurbem
cum imperio reipublicœ causa mafneret, quos ex Cisalpina Gallia consulis
sacramento rogavisset, ad signa convenire, et ad se proficisi juberet :
magni interesse etiam in reliquum tempus ad opinionem Galliœ existi-
mans, tantas videri Italiœ facultates, ut, si quid esset in bello detrimenti
acceptum, non modo id brevi tempore sarciri, sed etiam majoribus
adaugeri copiis posset. Quod quum Pompeius et reipublicœ et amicitiœ
tribuisset, celeriter confecto per suos dilectu, tribus ante exactam hie-
mem et constitutis et adductis legionibus, duplicatoque earum cohortium
6 BIBLIOTHÈQUE UISTORIQUE DE l' YONNE.
mittunt, usi deprecatoribus Remis, quorum erant in clicntela : eadem
fcrunt responsa. Peragit conciliiun Cœsar, equitesque imperat civita-
tibus.
V. Hac parte Galliœ pacata, totus et mente et animo in bellum Tre-
virorum et Ambiorigis insistit. Cavarinumcum equitatu Senonum secum
proGcisci jubel , ne quis aut ex hujus iracundia, aut ex eo, quod m^
ruerat, odio civitatis, motus existât
XLIY. Tali modo vastatis regionibus, exercitum Csesar duarum
cohorlium damno Durocortorum Kemorum reducit, concilioque in
eum locum Galliae indicto, de conjuratione Senonum et Carnutum quaes*
tionem habere instituit ; et de Accone, qui princeps ejus consilii fuerat,
graviore sententia pronunciata, more majoriun supplicium sumpsit.
.Nonnulli, judicium veriti, profugerunt : quibusquum aqua atque igni
interdixisset, II legiones ad fines Trevirorum, II in Litogonibus, VI re-
liquas in Senonum finibus Agendici in hibernis collocavit; frumentoque
exercitui pro^iso, ut instituerat, in Italiam ad conventus agendos pro-
fectus est.
LIB. VII.
1. Quieta Gallia, Caesar, ut constituerat, in Italiam ad conventus
agendos proficiscitur. Ibi cognoscit de P. Glodii cœde : senatusque
consulto certior factus, ut omnes juniores Italiœ conjurarent, dilectum
tola provincia habere instituit. Eœ res in Galliam Transalpinam celo-
riter perferuntur. Addunt ipsi et ailingunt rumoribus Galli , quod res
jKiscere videbatur» «retineri urbano motu Cœsarem, neque in tantis
« dissensionibus ad exercitum venire posse. » Hac impuisi occasione,
qui jam ante se populi Romani imperio subjectos dolerent, liberius
atque audacius de bello consilia inire incipiunt. Indictis inter se prin-
cipes Gallise conciliis, silvestribus ac remotis locis, queruntur de
Acconis morte : hune casum ad ipsos reciderepossedemonstrantrmise-
rantur communem Galliœ fortunam : omnibus pollicitationibus ac prœ-
raiis deposcunt, qui belli initium faciant, et sui capitis periculo Galliam
in h'bertatem vindicent. Ejus in primis rationem habendam dicunt,
J. (LESAR DE BELLO GALLICO. 7
priusquam comm clandestina consilia *ifTerantur, ulCapsaralj exereitu
intercludatur. Id esse facile, quud neque k^gioiies, absenle imperatore,
audeant e\ liibernis egredi ; neque ioiperalor sine prœsidio ad legiones
pervenirc possit ; poslremo in acie prieslare inlerlici, quam non vête-
rem belli gloriam liber ta leni que, quam a majuribus acceperint, reeii-
j>erare.
IL His rébus agitaliSp profitentur Carnutes. «se nullum perirulum
»> communis salutis causa recusare ; principesque ex omnibus bel-
»lum lacluros poUicentur; el, quoniam in pra'seuLia obsidiinis cavere
»> iûfer se non possent, ne rcs cfleralur, ut jurcjurando ac Cde sancialur,
^> peluut, collatis niililaribus signis (que more eoruni gravissima^ ca*ri-
*>monia3 continenLur) , ne, facto inilio belli , ab roli<piis deserantnr. »
Tura, collaudalis Cannitibus, dalojurejumndo al» omnibus qui aderant,
lempore ejus rei constitulo, ab concilio disceditur.
lU. Ubi ea dies venit, Camules , Cotualo el Conetoduno ducibus,
desperalis hominibus, Genabum dalo signo concurrunt; civesque ro-
manos, qui negoliandi causa ibi consliterant, in bis C, Fusinm Citam,
honeslumequitem romanum, qui rei frumenlaria^ jnssuCa^saris preeerat,
iiUerficiuni, bonaque eorum diripiunt. Celuriter ad omnes Galliie eivi-
laies fama perfertur ( uara, ubi major alque illustrior incidit res.
clamore per agros regionesquesigniOcant ; hune abi dcinceps excipiunt,
et proximis tradunt , ut tum accidil) : nam , quœ Genabi oriente sole
gesta essent, anle priniam confeclam vigiliam in finibus Anernorum
âudita sunt ; quod spatium est millium cireiler CLX.
IV. Simili ratione ibi Vcrcingetorix, CeUilli fdius, Arvernus,
summa) potenlia^ adolesccns (cujus paler prineipatum Gallia3 totius
oblinucral, el ob eam causam, quod regnum appetebal, abcivitateerat
interfeclus), convocalis suis clienlibus, facile eos iucendit. Cognito ejus
*X)nsiUo,adarmaconcurritur : ab Gobanilione, palruo suo, reliquisqne
principibus, qui banc tenlandam fortunam non existimabant, expellitur
ex oppido Gergovia : non destilit tîunen, atque in agris babet dilectum
egenlium ac perditorum, Hac coaclii manu, quoscumquc adit ex civi-
tate, ad suam sententiam porducit : bortatur» ut communis libertatis
causa arma capiant; magnisque coactis copiis, adversarios suos, a
BTBLIOTHEOrE HÎSTORIOLT DE LIONNE*
(jtiibus paulo antperahjectus^expellitox ci vitale, Rex absuisappellalurT
dimiUit qiiûquovôrsos legaliones ; obtestatur, ut in fide nianeaiit. Celc-
riler sibi Senones, Parisios, Pictones, Cadurcos, Turones , Aulercos,
Lemovices, Andes, reliquosqiieomnes» qui Oceanum atlinguiU, adjun-
git: omnium consensu ad cumdeferturimperium. Ouaoblata polestalc,
umnibusiis civitalibus obsides inipcrat, certura nunierum miblum ad
secelfriler adduri jubf*t:armoruni quantum quopquocivitas domi, quod
que ante tempus eiliciat, conslituil; inprimis equitatuî studcl : summœ
diligeiiliiv smiimam imperii severiialem addit : magnitudine supplidi
dubilanles cogil ; uam , majore commisse delicto, igni atque omnibus
lormetilis necat ; leviorc de causa, auribus deseclis, aut singulis effbs-
sisoeulis, domum remittit.ut smt reli(îuis documenlo» et magnitudine
pœufo pertcrreant alios
VI. His rébus in Italiara Ceesari nunciatis, qiium jam ille urbanas res
virtule Cn. Ponipeii commodiorem in slatum pervenisse intelbgeret, in
Transalpinam Galbam profeclus est
X... Ilaque cohorlalus /Eduos de supporlando commeatu, prapmittit
ad Bûios, qui de suo adventu doceant, hortenturque, ut in fide maneant,
atque hoslium impetuni magno animo sustineant. Duabus Agendici
légionibus alque impedîmenlis lutins exercitus rebctis, ad Boios pro^
(iciscitur.
XL Altère die quumad oppidum Senonum Vellaunodunum venisset,
ne quem post se hostem relinqueret» quo expeditiore re frumentaria
uteretnr, oppugnare instituit, idque biduo circumvallavit : tertio die
missis ex oppido legatis de deditione, arma proferri, junicnta produci, DC
obsides dari jubet. Ea qui conficeret, C. Trebonium legatum rebnquit:
ipse ut, quam primura iter conficeret, Genabum Carnutumproficiscitur,
qui , tum primum alkto nuncio de oppugnatione Vcllaunodun! , quum
longius cam rem ductum iri existimarenl, praesidium Genabi tuendi
causa, quod eo milterenl, comparabanl. Hue biduo pervenit :
castris ante oppidum positis, diei lempore exclusus, in posterum op-
pugnationem differl, quœque ad eam rem usuisint, militibusimperat:
et, quod oppidum Genabum pons fluminis Ligeris continebat, veritus,
ne noctu ex oppido profugereut , duas legiones in armis excubare jubet.
40 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'YONNE.
animadvertit, silenlio e castris tertia vigilia egressus, oodem , quo venerat,
ilinero Mclodunum perveiiit. Id est oppidum Senoniim Jn iosula Sei|iiana?
posituin, ulpauIoaiileLutotiamdidmus. Deprelieiisis navibus circitcr L,
celeriterqut* conjiiiictis, atque m niilitibus impusitis, elrei riovitate per-
terrilis oppidanis, quorum magna pars erat ad bdlum cvocala, sine
conteolione oppido potitur. Hefecto ponte, queni superioribus die-
bus hostos resciderant, exercilum traducit et secundo flumine ad
Luleliain iter facero civ'pit. llostcs, rc cognita ab iis qui a Melodunu
profugerant , Lutetiam incendont , pontesque ejus oppidi rescindi
jidienl : ipsi protecli a palude, in ripis Sequanee, e re^ione Lutetiae,
contra Labieni castra coasidunt,
LIX. Jam Ca>sar a Gergovia discessisse audiebatur : jam de tduo-
rum defectione elsecundi^ Calliœ molu mmorcs afferebantur, Gallique
in colloquiis, interdusura itinere et Ligeri Cœsarem, inopia frumenti
coactmn, in provindam contendissc confîrmabant. Bellovaci aulem,
defectione /EduoruBi cognita^ qui ante eranl per se infidèles, manus
cogère atijue apertti bellum parare cœperunt. Tnm Labienus, tanla
remm commutalione, longe aliud sibi capiendum consilium, atque
anle^i senserat, intelligebat : neque, jam ut aliipiid acquireret, pree-
iioque hostes laœsseret; sed ut incoïumem exercitum Agendicum re-
duceret, cogitabat. Namque altéra ex parte Bellovaci, qua? civitas in
Gallia raaximam habet opinionem virtutis, instabant : alteram Camu^
lugenus paratu atque instructo exercitu tenebal : tum legiones, a prae-
sidîo atque impedimentis interdusas, maximum llumen distinebat.
Tantis subito ditlicullatibus objectis, idi animi virtute auxilium peten-
dmn videbat,
LX, Itaque, sub vesperum concilie oonvocato» cohorlatus, utea, quee
iniperasset, diligenter industrietiue administrarent, naves, quas a Melo-
duno dednxerat, singulas equitibus runianis altribuit, et prima confecta
vigilia, IV millia passuuiii secundo tlumine progredi silenlio, ibique se
exspectari jubet. Quinque cohortes, (juas minime lirmas ad diraieandum
esse existimabat, castris prmsidio rebnquil : V ejusdem legîonis reliquas
de média nocle cum omnibus impfdimenlis adverso flumine magno
tumultu proficisci imperat. Conquirit etirmi lintres, Has, magno sonitu
l>CiBSlB DE BELLO GALLÎCO. fi
rfrnonini ineilatas, in eamdein parleni niiuit. Ipse posl paulo, silcntîo
egr^ssus, cum tribus legionîbus eimi lacuni petit, (luo naves appelli
jusserat,
LXI. En quum esset ventum, ex plura tores hoslium» ut omni fluminis
parte erant dispositi, inopinautes, quod magna subito erat coortalem-
pestas, cib nostris opprimunlur : exercitus equilatusipie, equilibus romanis
administrantibus, quos eî nogoliu pra^ft^cerat, C€4eriter transmiltilur.
Uno fere tenipore sujj Iuc+*iii hnstibus nunriatur, in caslris Rùiiianorum
prœter cunsuptudineni luoniUiiari, et magnum iro agmeii adverse llu-
laine, sonitumque remornm in t^adem parte exaudiri, * t j>aulo infra
fiiiliUs navibus transportari. Quibus robus auditis, quod existimabani,
tribus locis transire legioues, atqne omnes, perturbâtes défections
.Eduorum, fugam parare, suasquoque copias in très partes distribn*:^
runt. i\am, et prœsidio e regione eastrorum relicto, et parva uianu
Meliosedum versus missa, quai tantum progrederetur, quantum nave^
processisseiil, reliquas copias conlra Labienumdnxerunf,
L\lf Prima luce et noslri omnes erant Iransporlati, et hostium aeies
cernebatur. Labienus, milites cohortalus, « ul sua^ pristina* virtuiis,
et lot serundissiiuorum prà*liorura memoriam re^tinerent, alque îpsum
ùpsarem, cujus ductu sœpenumero hoste^ssuperassent, pra^sentem adesso
existimarent, » dat signura pralii. Primo coucursu ab d<?xtro cornu»
ubi septima legio consliteral, hostes p lluntur, alque in fugam conji^
riimtur : ab sinistro, quem loeum duodecima legio tenebat, quum prirai
ordines hostium transfixi pilis r(»ncidissent, lamen acerrime reliqui
rasistebant, ner dabat suspieionera fuga* (luisquam. Ipse dux hostium
Camulogenus suis aderat, atque eos œliortabatur. Al, incerlo etiam
nunc exitu victoriae, quum septima* legionis Iribunis esset nunciatum,
«jiia> in sinistro cornu gererentur, post tergum hostium legionem osten-
denmt, signaque intulerunt* Ne eoqu idem tem pore quisquamloeocessit,
*5«d circumvenli oniiiPs interfeclique sunt. Eanidemfortunam tulit Camu-
logenus. At ii, qui pra\sidio contra castra Labieni erant relicli, quum
prapliumcommissum andissent, subsidio suis ierunt, colIenKine cèpe-
runt, neque noslrorum militura victorum impelum suslinerepotuorunt.
Sic, cum suis fugienlilius permixti, quos nonsilvfpmonles^pielexerunt,
42 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L*TONNE.
ab equitatu sunt interfecti. Hoc negotio confecto, Labienus revertitur
Àgendicum, ubi impedimenta totius exercitus relicta erant. Inde cum
omnibus copiis ad Cœsarem pervenit
LXXV. Dum hœc ad AJesiam geruntur, Galli, concilio principum
indicto, non omnes, qui arma ferre possent, ut censuit Vercingetorix,
convocandosstatuunt, sedcertum numerum cuiquecivitati imperandum ;
ne, tanta mullitudine confusa, nec moderari, nec discernere suos, nec
frumentandi rationem habere possent. Imperant ^duis, atque eorum
clientibus, Segusianis, Ambivaretis, Aulercis Brannovicibus, Brannoviis,
millia XXXV; parem numerum Arvemis, adjunctis Eleutetis Cadurcis,
Gabalis, Velaunis, qui sub imperio Arvernorum esse consuerunt;
Senonibus, Sequanis, Biturigibus, Santonis, Rutenis, Carnutibus, duo-
dena millia; Bellovacis X; totidemLemovicibus; octona Pictonibus, et
Turonis, et Parisiis, etHelviis; Suessionibus, Ambianis, Medioma-
tricis, Petrocoriis, Nerviis, Morinis, Nitiobrigibus quina millia; Aulercis
Cenomanis totidem; Atrebatibus IV; Bellocassis, I^xoviis, Aulercis
Eburonibus tema ; Rauracis etBoiisXXX; universis civitatibus, quœ
Oceanum altingunt , quœque eorum consuetudine Armoricœ apellantur
(quo sunt in numéro Curiosolites, Rhedones, Ambibari, Caletes, Osismii,
Lemovices, Veneti, Unelli), sex. Ex his Bellovaci suum nunierum non
contulerunt, quod se suo nomine atque arbitrio cum Romanis bellum
gesturos dicerent, neque cujusquam imperio obtemperaturos : rogati
tamen a Gommio, pro ejus hospitio II millia miserunt.
LIB. VIII.
XXX. Qua ex fuga, quum constaret Drappeten Senonem (qui, ut pri-
mum defecerat Gallia, coUectis undique perditis hominibus, servis ad
libertatem yocatis, exsulibus omnium civitatum adscitis, receptis latro-
nibus, impedimenta et commeatus Romanorum interceperat), nonam-
plius hominum V millibus ex fiiga collectis, Provinciam petere, unaque
consilium cum eo Lucterium Cadurcum cepisse quem superiore Com-
mentario, prima defectione Galliœ, facere in Provinciam impetum vo-
luisse, cognitum est, Caninius legatus cum legionibus II ad eos perse-
J. C.CSAR DE BELIO GALLTCO. 13
qnendos contendit, ne de timoré ont detrimento Provinciœ magna
infamia, perdilorum hominum UUrociniis, caperetur.
XXXL C* Ftd>ius cum reliquoexercitu in Carnutescaeterasque profî-
eiscilurei vitales, quarxim eo pnelio, quod cum Dumnaco fecerat, copias
esse accisas sciebat, Kon enim dubilabat, quin recenli calamitale sub-
missîores essent futunt^ ; dato vero spalio ac lempore, codem instante
Dumnaco, posseot concilari. Qua in re summa félicitas céleri tasqne in
recipiendis civitatibus Fabiiini consequitur. Nam Carnutes, qui saepe
vexati ïiunquam pacis fecerant mentioneni, dalis obsidibus, venîunt in
dedilionem; cœteneque civitates, positae in ultimis Galliœ fînibus,
Oceano conjuncUe» qua^. Armoricœ appellantnr, auctorîtate adducta^
Carnulum, adventu Fabii legionumque imperata sine mora faciunt.
Diimnacus, suis finibus expulsus, errans lalilansque sohis extremas
Galliœ regiones petere coactus est.
XXXJL AtDrappes, unaque Lucterius, quumlegionesCaniniumque
adessecognoscerent ; nec se sine certa pernide, persequente exercitu, pu-
tarentProvinciae fines intrare posse; necjamliberam vagandi lalrocinio-
rumque faciendorunifacultatemhaberent; consislunt in agrisCadurco-
mm. Ibi, qaum Lucterius apud suos cives, quondam integris rébus,
rnultnm poluisset» semperque auctor novorum consiliorum magnam
apudbarbaros auctoritatem haberet, oppidum Uxellodunum, quod in
clientelafueratejus, natura loci egregie mnnitum» occupât suis et Drap-
petis œpiis, oppidanosque sibi conjungit,
XXXIII. Onoquum confestimC. Caniniusvenisset,ammadverteretque,
uranesoppidi partes pra^rupds saxis esse munitas,quo, defendentenullo,
tamenarmatis ascendere essct difficile; magna autem impedimenta oppi-
danornm videret, quœ si clandestina fiiga subtrahcrc conarentur, effu-
gere non modo eqiiitalum, sed ne legiones qiiidem posscnt : tri parti to
cohorlibus divisis, trinaeicelsissimo loco castrafecit, a quibuspaulalini,
quantum copia» patiebantur, vallum in oppidi circuitum duoere
instituit.
XXXIV. Quod qunm animum adverterenl oppidani, miserrimaque
ilesiae memoria sollicili similem casumobs^sionisvererentur; maxime-
que ex omnibus Lucterius, qui fortunœillius periculum fecerat, moneret,
14 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l/vONNE.
frumenti rationem esse habendani : œnstituunlomniumconsensu, parle
ibi relicta copiarura, ipsi cum expcditis ad imporlandum frumenlum
proflcisci. Eo concilio probato, proxima nocte, duobus millibus arraa-
tiiruni rcliclis, reliquos e\ oppido Drappes et Luctcriiiseducunt : ii, paucos
diesmorali, ex finibus Cadurconim, qui partini rc friimentaria sublevfire
eos cupiebant» parlim prohibere, quo minus sumerenl, non poterant,
magnum numeruni frumenti comparanl: nonnunquam autem expedi-
lionibus noclurnis caslella nostrorum adoriuntur. Quam ob causani
C. Canimus toto oppido munitiones tinumdare cunctatur, ne aut
npus efTatum tueri non possit, aul plurimis lotis infirma disponal
[inesidia.
XXXV. Magna copia frumenti comparala, considunt Drappes et Luc-
terius non longius ab oppido X millibus, unde paulalim frumentum in
uppidum supporlarent. Ipsi inter se pro\incias partiuntur: Drappes
castris pnesidio cum parte copiarum restitit; Luclerius agmen jumento-
mm ad oppidum ducit, Dispi^silis ibi pra^sidiis, hora noctis circiter X,
siUesLribus angustisque itineribus frumentum importaxe in oppidum
insUtuit. Quorum strepi tu m vigiles caslrorum (^nurnsensissenl, explora-
turesque missi, quae agerenlur, renuntiasscnt ; Caninius celeriter cum
cobortibus armalis ex [vroximis caste! lis infrumcnlariossubipsaiulucem
impelum ïeâl. ïi, repenlino malu perterriti, dilTugiunt ad sua pra^sidia:
qniv nostri ut vidr^runl, iicrius contra armatosiocitati, neminem ex eo
numéro vivum capi patiuutur. FJTugit indc cum paucis Lucterîus, nec
se recipît in castra.
XXXVL Re bene gcsla, Caninius ex captivis comperit, partem cnpia-
mm cum Drappele ei*se in castris a millibus non ampliusXÏI, Qua re
ex C(>mpluribus€Ognila, quuminlelligeret, fugalo duœ altero, perterrilos
rrliquos facile ôpprimi pûsse ; magna:^ felicitatis esse arbitral)atur, nemi-
nem ex cœde refugisse in castra, qui de accepta calamitale nuncium
Urappeli perferret. Sed in experiundo quum periculum nullum videret»
etpiilalumomnrm Germanosque pedites, summac velocilalisliomines,ad
c<tstra bostium piM?millil: ips*î legiunem unara in Irina castra distribuil,
idleram secum expeditam ducit, Quum propius hostes accessisset, ab
exploratoribos.quos pm:miseral, cognoscit, castra eorum,ulbarbarorum
J. CESAR DE BELLO GALIJCO- I^J
f^^rl cunsueluilo, relictis locis superioribus, ad ripas lluiiiîtiis esse demissa :
al Germanosoquilesqueiniprudenlibus omnibus d»^ irjiprovîso ad volasse,
elprœliumconioiisisîîe. Qua recognila, legionem armaUim inslniclamqiif
adducit. Ita, repente omnibus vx parlibus signo dalo, loca superiura
cfipiunlur, Qnûd ubi accidit. Germant eqnilesqun, signis legionis visis,
vehementissime prasliantur : confestîm onines cohortes undiipie impetum
raciunt; omnibusqueantinterfectis.aulcaptis, magna prœdapotiuntui\
Capitur ipse eo pralio Drappes,
XXXVIL Canirnus, felicissime re gesfa, sine ullo paene militis ™lnere,
ad obsidendos oppidanos rcverlilur; cxternoque hoste deleto, cujus timoré
mtea dividere prasidia, et munilione oppidanos circumdarc prohibitus
erat, opéra undique impcrat adminislrari. Venîl eodem cum suis copiis
poslero die C. Fabius, partemrpie oppidi sumit ad obsidenduni,
XXXVIII. Ca^sar intérim M, Anloninm qua^slorem cum cohortibns XV
in Bellovacis reliquit^ ne qua rursus novorum consiliomm capiendorum
BeJgisfacuItas diyetur. Ipse reliqiias civitales adit, obsides plun3s imperat,
timentes omnium animes consolalione sanat. Quum in Carnutes venissel,
quorum [consilio] in civilate superiore commentario Ca?sar exposuil ini-
liuni belli esse ortum, rpind pra^cipue eospropter conscienliani facli timere
animadvertebat, quo celerius ci\itatem mehi liberaret, principem sce-
leris ipsius et concitatorem belli, Gutrualum, ad supplicium deposcil.
Qui, etsi ne civibus (piidem suis se committebat, tamen céleri ter, om^
nium cura qu^esitus, in castra perducitur. Cogitur in ejus supplicium
Cœsar contra naluram suam, maximo militum concursu, qui ei omnia
pericula et detrimenta belli, a Gutruato accepta, referebant, adeo ut ver*
beribus exaniniatum corpus securi feriretur.
XXXIX* Ibi crebris lilleris Caninii fîlcortior, quœde Drappete el Luc-
terio gesla esseni» quoque in consilio permanerent oppidani. Quorum
etsi paucilatem contemnebal, tamen porlinaciam magna pœna esse affi-
ciendam judicabat; ne universa Gallia, non vires sibi defuisse ad resisten-
dum Romanis, sed constantiam, putaret; neve hoc exemple cetera* civi-
tales, locorum opportunitate frétée, se vindicarent in libertalem : quum
omnibus Gallis notum seiret, reliquam esse unam œstalem suœ [»rovincia^ ;
quam si sustinere potuissent, nullum ultra periculum vererentur. Itaque
16 BIBLIOTHÈQUE HISTOEIOtE DE l'YONNE.
Q, Calenum Icgaluni cum legionibus II reliquit, qui juslis ilineribus se
subsequerelur : ipse cum omni equilalu, quain potest celerrime, ad Cani-
iiium coolendil.
XL. Quum coolra exspectationem omnium Cœsar Uxellodunum venis-
set, oppidumque operibus c lausum animuni adverterel, nei|ue ab oppug-
iialionc reccdi videret ulla conditione posse; magna aulem copia frumenli
abundare oppidanos, ei perfngis cognosset ; aqna prohikîre hostem ten-
larefoepil. Flumen infimam vallem dividobat» qua^ totum pœne montera
cingebal, in quo posilumeralpra^mptumundique oppidum Uxellodiinuni.
Hoc llumen averù loci nalura prohibebat : sicenim imis radicibusnionlis
terebalur; ut nullam in parlem, depressis fossis, derivarî posset. Erat au-
lem oppidiuiis difllcilis et prœruptus eo descensus, ul, prohibentibus
nostris, sine \uineri bus ac periculo ritœneque adiré tlumen, neque ar^
duo se recipere possenl adscertsu. Qua dilTicultate eorum cognila, Ceesar,
sagittariis fundiloribusque dispositis, lormenlis etiam quibusdam locis
i'onlra facillimos descensus collocatis, aqua Ûuniinis prohibebal oppi-
daoos, quorum omnis postea multiludo aqualum uoum in iocum conve-
niebat, sub ipsius oppidi murum ubi magnus fons aqua? prommpebat,
abea parle, tpia? fere peduni CGC intenallo fluminis circuitu vacabaL
XLL Hoc fonte prohiberi posse oppidanos quum oplarent reliqui,
Ciêsar unus \ideret; e regione ejus vineas agere adversus monlem, et
aggeres instruerc cœpit magno cum labore el continua dimicatione* Op-
|>idani enim, loco superiore decurrentes, eminus sine periculo pr«lia-
bantur, multi^sque perlinaciter succedenles \Tilnerabant; ut tamen non
delerrerentur milites nostri vineas proferre, atque operibus locorum vin-
cere dillicultates. Eodem tempore tectos cunicubs ab vineis agunt ad capul
Ibntis; quod genus operis sine ullo periculo et sine suspicione hoslium
lacère licebat. Extruitur agger in altitudinem pedum IX» collocatur in eo
lurris X tabulatoruni , non quidcm quae mœnibus a^quaretur [ id enim
nullis operibus eflîci poterat), sed qu8e superaret fontis fastigium. Exea
quum tela tormenlis jacerentur ad fontis aditus, nec sine periculo possent
adaquarî oppidani; non tanliun pecora atfjue jumenla, sed etiam magna
hominum raultitudo siti consumebatur,
XLIL Quo malo perlerrih oppidani cupas sevo, pice scindulis com^
i
I
1
J. CiESÀR DE BELLO GALLICO. 17
plent : eas ardentes in opéra provolvunt. Eodem tempore acerrime prœ--
liantur, ut ab incendio restinguendo dimicatione et periculo deterreant
Romanos. Magna repente in ipsis operibus flamma exstitit. Quœcumquo
enim per locum pracipitem missa erant, ea, vineis et aggere suppressa,
comprehendebant id ipsiim, quod morabatur. Milites contra nostri,
quamquam periculoso génère praelii loœque iniquo premebantur, tamen
omnia paralissimo sustinebant animo : res enim gerebatur et excelso loco,
et in conspectu exercitus nostri; magnusque utrimque clamor oriebatur.
Itaquam quisque poterat maxime insignis, quo notior testatiorque virtus
ejus esset, telis hostium flammœque se offerebant.
XLUI. Casar quum complures suos vulnerari videret, ex omnibus
oppidi partibus cohortes montem ascendere, et, simulalione mœnium
occupandorum , clamorem undique jubet tollere. Quo facto perterriti
oppidani, quum, quid ageretur in locis reliquis, essent ignari, suspensi
revocant ab impugnandis operibus armatos , murisque disponunt. Ita
nostri, fine praelii facto, celeriter opéra flamma comprehensa partim res-
tinguunt, partim interscindunt. Quiun pertinaciter résistèrent oppidani,
et, jam magna parte suorum siti amissa, in sententia permanerent ; ad
postremum cuniculis venœ fontis intercisœ sunt atque aversœ. Quo facto
repente perennis exaruit fons, tantamque attulit oppidanis salutis despe-
rationem, ut id non hominum consilio, sed deorum voluntate factum
putarent. Itaque, necessitate coacti, se tradiderunt.
XUV. Caesar quum suam lenitatem cognitam omnibus sciret, neque
vereretur, ne quid crudelitate naturœ videretur asperius fecisse, neque
eiitum consiliorum suorum animadverteret, si tali ratione diversis in
locis plures rebellare consilia inissent; exemplo supplicii deterrendos reli-
quos existimavit. Itaque omnibus qui arma tulerant, manus prœcidit ;
vitam opncessit, quo testatior esset pœna improborum. Drappes, quem
captum esse a Caninio docui, sive indignitate et dolore vinculorum, sive
timoré gravions supplicii, paucis diebus sese cibo abstinuit, atque ita
interiit. Eodem tempore Lucterius, quem profugissc ex praelio scripsi,
quum in potestatem venisset Epasnacti Arverni (crebro enim mutandis
lods, multorum fidei se committebat, quod nusquam diutius sine peri-
culo commoraturus videbatur, quum sibi conscius esset, quam inimicum
I 3
18 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'YONNE.
deberet Caesarem habere) , hune Epasnactus Arvemus, amicissimus populi
romani, sine dubitatione ulla vinctum ad Oesarem deduxit.
DIODORE DE SICILE.
iSous Auguste.)
Cet auteur donue , au livre v de son Histoire universelle , des détails fort
intéressants sur les Gaulois Celtes. Il dit leurs mœurs et leurs usages en
temps de guerre et en temps de paix. Au livre xiv, il raconte leur incursion
sur le territoire de Clusium, le siège de Rome et toutes leurs affaires en
Italie, jusqu'à leur retraite où ils sont battus par Camille. Diodore peut
être consulté au besoin; mais il ne donne rien qui regarde directement
notre pays.
TITE-LIVE.
(An 17 de J.-C.)
HISTORIARUM.
LIB. V.
XXXIV. De transi tu in Italiani Gallonun haec accepimus : Prisco Tar-
quinioRomae régnante, Celtanim, quaparsCalliae tertia est, pênes Bituriges
summa imperii fuit. li regem celtico dabant. Ambigatus is fuit, virtute
fortunaque quum sua tum publica prapollens, quod imperio ejus Gallia
adeo frugum hominumque ferlilis fuit, ut abundans multitude vix r^i
videretur posse. Hic magno natu ipse jam, exonerare praegravante turba
regnum cupiens, Bellovesum ac Sigovesum, sororis filios, impigros
juvenes, missurum se esse in quas Dii dédissent auguriis sedes, ostendit.
Quantiun ipsi vellent numerum hominum excirent, ne qua gens arcere
advenientes posset. Tum Sigoveso sortibus dati Hercinii saltus : Belloveso
haud paulo laetiorem in Italiam viam Dii dabant. Is, quod eis ex populis
abundat, Bituriges, Arvemos, Senones, iEduos, Ambarros, Carnutes,
Aulercos, excivit. Profectus ingentibus peditum equitumque copiis, in
Tricastinos venit, Alpes inde oppositai erant, qiias inexsupirabiles
visas, haut! equidem miror, iiulla dum via (quod qnîdem continens me-
moria sil, nisi de Hercule fabulis creden3 libet) superatas. Ibi quum
velut septos moiilium altitudo teneret Gallos, circumspectarentque
quanam per juricta cœlo juga in alium orbem terrarum transirent,
religio etiam tenuit : quod allatura est, advenas (piaerentes agrum ali
Salyum génie oppugnari. Massîlienses erant hi, navibus a Phocea
profi?cti, Id Galli fortunae suae omen rali adjuvere, utquem primum in
terram egressi uccupaverant locum, palenlibus sil vis communirent, ipsi
Taurino saitu invias Alpeitî Iranscendenint: ftisisque acie Tuscis, haud
pnxjul Tieino iluminc, tpium in quo consederant, agrum Insiibrium
appellari audissent, œgnoniine Insubribus page Heduomm : ibi, omen
sequenles loci, condidere nrbeni : Mediolanum appellarunt,
XXXV. Alia subinde manus Cenomanorum Eiitovio duce vestigia
priorum secuta, eodern sallu, favente Belloveso, quum transcendissel
Alpes, ubi nunc Brixia ac Verona urbcs sunt (locos tenuere Libui) con-
sidunt, Post hos Salluvii, prope antiquam gentem Laevos, Ligures, inco-
lentes Ticinum ainnem* Poenino deinde Boiî, Lingonesque transgressi,
quum jam iuter Padum atque Alpes omnia lenerentur, Pado ratibus
trajecto, non Etruscos modo, sed etiam Umbros agro pellunt : in Ira
Apenninum tani(3n sese tenuere. TumSeno nés, recentissimiadvenarum,
ab Ulente flumine uscjue ad Esim fines babuere.
STRABON,
(AndeJ,-C.:29j.
GECÏGRAPHICORUM.
LIB. IV,
... Tm 0€ TjSîTovtfwv xjti NcfJoim, ... A Treviris autiuii et Nerviis,
liwofiç Kflw Pîîtjust 7:60c iar.épav omow7<v, versus occasum sunl Senones et
m yArpcficcrw xaï USoufmnç* Rémi , ilemtpie Atrebates et Ebu-
rones.
20 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
PLINE L'ANCIEN.
(An79cieJ.-C.)
niSTORIX I^IATURALIS.
LIB. IV.
XVII. LugdunensisGallia habet Lexovios, Vellocasses, Galletos, Vene-
tos, Abrincatuos, Osismios; flumen clarum Ligerim. Sed peninsulam
spoctatiorem excurrentem in Oceanum a fine Osismiorum circuitu
DCXXV. M. passuum, cenicœ in latitudinem CXXV. M. Ultra eam
Nannoles. Intus autem Hedui fcederati, Carnuti foederati, Boii, Senones,
AuliTci, qui cognominantur Eburovices, et qui Cenomani, Meldi liberi,
Parisii, Tricasses, Andegavi, Viducasses, Bodiocasses, Unelli, Cario-
suelilos, Diabliudi, Rhedones, Turones, Atesui, Secusiani liberi, in
quorum agro colonia Lugdunum.
PLUTARQUE.
M 1^ ou 134 de J.-C.)
Guerre des Gaules en Ilalie. Dans la Vie de Camille il indique la cause de
rémigration,
(>i Sfi VxhcTxt ToO RcXrixoO ycvou; Galli ex Celtis oriundi , patria
ovT5> , ira r)jîOoi; Xéyoyrai tA avrwv relicta qu» alcre pr» multitudine
a::o>cr:vr^% oux oirav avraow; roitpetv, omnes non valerel, ad novas quae-
ôirxyrxç, i::Krmiy créoa,- ooujjcrM. rendas sedes feruntur profecli.
SUETONE.
vAnHldeJ.-C.i
IN TIBBlilO NBRONB GJSAKB.
111. Traditur etiam (Drusus) pro pra'tore ox pnnincia Gallia retulisse
AULU-GELLE, TACITE, FLORUS. 21
aunim, Senonibus olim in obsidione Capitolii datum; nec, ut fama,
extortum a Camillo.
m G. C£SARB GALIGULA.
LI Audita rebellione Germaniœ, fugam et subsidia fugœ, classes
apparabat; uno solatio acquiescens, transmarinas certe sibi superfuturas
provincias, si victores Alpium juga, ut Cimbri, vel etiam Urbem , ut
Senones quondam, occuparent
AULU-6ELLE.
(AndeJ.-C. 130).
NOCTIUM ATTICARUM.
LIB. XVII.
.... Bellum Senonicum fuit. Tum Galli Romam prœter Capitolium,
ceperunt.
TACITE.
(An 134 ou 155 de J.-C.)
Il raconte dans ses Àtmaleij liv. x, ch. xxiv, que les Gaulois Sénonais
combattent contre les Romains, et, au ch. xLidu liv. xy, qu*ils prennent
la YÎIIe de Rome et la brûlent.
FLORUS.
(An 135 de J.-G.)
BPITOILE RBRUM ROMANARUM.
LIB. III.
G*esl encore ce qu'on sait des Gaulois d'Italie. Voir au liv. i , cb. xiii.
Il suffit d'en extraire quelques mots qui tracent le portrait de ces rudes
barbares, qui descendaient de nos pères, et qui, sans doute, leur ressemblaient.
23i BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'YONNE.
XIII... Galli Senones, gensnaturaferox, morilmsinconditaad hoc ipsa
corporum mole, perinde armis ingentibus, adeo omni génère t^bilis
fuit, ut plane nata ad hominum interitum, urbium stragem videretur.
PTOLEMEE.
(Ànl59deJ.-C.[?])
DE GALLI A.
LIB. II.
Kai àvoToXtxwTccot àyrwv Se'voveç, iv Et iis magis orientales Senones ,
7:ihç, AjotScxov, r,ç Séitç. xa. 5. fxÇ. ç. quoFum civitas , Agedicum , cujus
positioest. 21.15.47.10.
AMMIEN MARGELLIN.
(An 350 de J.-C.)
RERUM GESTARUM.
LIB. XV.
XV Lugdunensem primam Lugdunus ornât, et Cabillonus, et
Senones, etBiturigœ, etmœnium Augustuduni magnitudo yeUista
LIB. XVI.
II. Habitaitaque deliberatione, adsistentibuslocorumperitis,quodnam
iler eligeretur ut tutum, multa ulllp©» citroque dicebantur, aliis per
Arbor.... Quibusdam per Sedelaucum et Coram iri debere firmantibus.
Sedquum subsererent quidam, Silvanumpaullo ante magistrumpeditum,
per compendiosas vias, verum suspectas, quia tenebrismultisumbrantur,'
cum VIII auxiliariummillibus aegre transisse, fidentius Caesar (Julianus)
audaciam viri fortis imitari magnopere nitebatur. Et ne qua interveniret
mora, adhibitis Cataphractariis solis et Ballistariis , parum ad tuendum
rectorem idoneis, percurso eodem itinere, Autosidonim pervenit ubi
brevi, sicut solebat, otio cum milite recreatus, adTricassinos tendebat.
AUREL.-YICTOR, ElTROPE. 23
HL Igitur Agrippinam ingressus, non ante motus est t»xînde» quant
Francorum rogibus furore mitescoiite perterritis, paccm Orniarrt lleipu-
blicae iiiti^im profuluram, et urb<*m reciporet niunitissimaDi. Quibus
vincendi primitiis Itetus, per Treveroshîematunis apud Senonas oppidum
lune opportunuûi abscessit. Ubi bellorum inundaiitium molem humeris
suis, quod dicitur, vchens scindebatur in mulliplices curas : ut milites,
qui a sulilisdescivere proesidiis, reducerentur ad loca suspecta, et roas-
piratas génies in noxam romani nominis disjectaret, ac provideret
in alimenta dcessent exercilui per varia discursuro.
IV. Haec sollicite perpensantcm liostilis aggreditur multitudo» uppidi
eapiundi spe in majus accensa : ideo confidentes, qiiodei nec Scutarios
adesseet quidem monentibus perfugis didicerant, nec gentiles per rauni-
cipia distribu tus, ulconimodius vescerentur. Quum autem...Clausa ergu
urbe, murorumquo in tula parte firmata, ipse cum armatis die noctuque
inler propugnaculavisebatur et pinnas» iraexundantesubslridens, quum
erumpere saspe conatus, paucilate praesentis manus impediretur, Post
tricesimum déni que diem abiere barbari tristes, inaniter stulteque
cogitasse civitatis obsidium mussi tantes.
AURELIUS-VICTOR .
Les Gaulois d Italie, cl», xxv, des Ihmmen illustres de Rome.
EUTROPE.
(IV siècle.)
111ST0RLE ROMAND.
LIB. X,
Magnenliusque diversis praeliis victus, vini vitie suae apud Lug-
dunum attulit, imperii anno tertio, mense septimo ; frater quoque ejus
24 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'YONNE.
(Decentius) Senonis, quem ad tuendasGalliasC»saremmiserat...Silvanus
quoque in Gallia res novas molitus, ante diem trigesimum exstinc-
tus est.
INSCRIPTIONS ANTIQUES.
Nous les plaçons sous les noms des villes auxquelles elles appartiennent
é\îdemment, ou sur le territoire desquelles elles ont été trouvées.
AUXERRE.
1.
G. I. S. 1. VIBIO . I. CONS.
Trouvée à Âuxerre sur une pierre de la tour d'Orbandelle. Dom Viole a
lu : I. C. , Bargedé qui était juge au Bailliage , et qui a dû voir cet:e
inscription à son aise en venant au palais, a lu : L CONS.
2.
Sur une autre pierre de la méoie tour :
aVLVS . HIRTIVS . ET . CAIVS . VIBIVS .
PANSA . COSS.
Hirtius et Pansa étaient consuls 45 ans avant Jésus-Christ.
3.
A cinq cents pas de cette tour dans le mur d'enceinte :
GAI. VIBIO. COS.
M. Leblanc, tom. i, p. 58, Recherches historiques et statistiques sur Auxerre.
Jean-Baptiste Duval, interprète du roi pour les langues orientales, a fait
transporter à Paris ces trois inscriptions vers l'an 1650.
INSCRIPTIONS ANTIQUES^ 25
Trouvée à Âuxerre sur une pierre des murs de la cité dans rintérieur
de la tour Saint-Pancrace, sur le quai. €e fragment d^nscription est en ca-
ractères romains de douze centimètres de hauteur :
DOIIIO
DIVI. AV.
M. Leblanc, Recherchée kUtariquesét statistiques surÀuxerre^ tome i, p. 56.
5.
A Auxerre dans la prison sur une pierre des murs de la cité, en lettres de
quatorze centimètres de hauteur. Ce n'est que le commencement de l'inscrip-
tion, peut-être obtiendra-t-on le reste plus tard :
D. M. C. I.
M. Leblanc, Recherches historigues et statistiques sûr Àuxerre^ tome i, p. 52.
Conservée à la Bibliothèque d' Auxerre.
6.
A Auxerre :
lYI. MARITE MI
lORSIOENALIS
FILI
Au-ilessous de deux personnages trouvés dans les murs de la ciié. Morceau
du reste assez grossier ; il est placé à la Bibliothèque de la ville.
i
SX) BIBLIOiniQUI IISTOniQUB OB l'tonne.
7.
Trouvée à Autnn :
AVTESSIODVRO
VI SIDVO ÂB MPX
AVraSSIODVRO
II INTERANVM AB MPXX.
AVTESSIODVRO
SIC
ODOVNA
INTERANV
XX INTAR
Àutun archéologique f 1848, in-S, page 82, et Aiuiuam de la Soeiiti de$
Aniiq. 1850, page 252.
8.
A Âuxerre, sur deux patères eu argent trouvées dans les ruines du Temple
d'Apollon, au faubourg Saint-Âmatre, près de la fontaine de ce nom :
DEO. APOLLINL R. P. PAG. lï.
M. AVTESSIODVRI.
Ces palères sont conservées au Cabinet d'Antiquités de la ville , à la
Bibliothèque. L'inscription est tracée dessous en rond avec des lettres for-
mées par des points.
Auprès de l'église Saint-Amatre :
PRO SALVTE DOMINORVM. V S L M
DEDICAVIT MODESTO ET PROBO COS
Voir M. Leblanc, Recherches hiêtêriques 9ur Auxerre^ tome i, page 28. On
iNSCRlPTrONS ANTIQtJBS. ^ 27
sait que Titus Manlius Modestus el Sergius Calpurûios Probus éiaient Con-
suls CD l'an de Jésus-Cbrist 228. Ce inonumenl est conservé à la Bibliolliëque
dû U ville.
iO.
Sur UDe pierre des anciens murs , entre la porte des Bains et le palais des
Comtes. Cette pierre, qui a environ trois pieds carrés, est une espèce d'autel :
AVG. SACR. DEAR
ICAVNI
T. TETRICIVS. AFRICAN
D.S. DD.
L'abbé Lebeufqui a découvert cette inscription en 1721 Ht : TETRICIVS,
d'autres TETRICYS. D'autres aussi veulent lire DEAB. ou DEÂE à la
première ligne. Voyez Lebeuf, Uittoire de la Prise d'Auxerre ; le Mercure de
France, décemb. 1715, page U02 ; Cajlus, /4ntiquit. vu, 290.
H
Trouvée à Vouienay sur on cippc votif. La première ligne est en lettres de
quarante et un millimètres de bauteur, les deux suivantes ont trente-huit à
ueote-neuf millimètres et les dernières trente-quatre :
VG SAC
DEOMER
VRIOAM
VS CELSVS
MBIORIS
EX VOTO
SOL S
M
Voir le Bulletin de la Société det Sciences hist. et nat. de V Yonne, 1848 ,
lom. Il, pag. 5GG-567. Conservée k la Bibliothèque d'Auxerre.
88 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUB DE L'TONNE.
12.
A ÂDxerre sur un monument de trois mètres quarante-huit centimètres
de hauteur, sur trois mètres trente-deux centimètres de largeur, consacré par
une fille à son père et qui représente un bouquet de fleurs dans un vase :
^ BITVRIX. VI ^
TALIS. FILIA.
M. Leblanc, Recherches historiques^ tome i, page 6i. Pierre conservée à la
Bibliothèque de la ville :
13.
A Auxerre sur le socle d*une colonne, au-dessous d'une figure consacrée
à l'un des six magistrats de la cité par un affranchi qu*il avait institué son
héritier :
...o.iiiin.viR.civi
LIBERT. ET • HERES
P. C.
M. Leblanc, Recherches historiques sur Auxerre, tome i , pag. 55.
14.
En i 751 , proche le clocher de Saint-Âmatre :
PATER AVG LVPERCVS ET CANTATILLA
CONIVX
M. Leblanc, Re(^che% historiques, tome i, page 50.
15.
A Auxerre, en 1751 , entre la tour du château et la porte Fécaui, sur un
bas-relief représentant deux figures qui se regardaient de face :
INSCRIPTIONS ANTIQUES. Sl9
CORNELIVS. IVV. VS. PATER
INFELICI 0 TVS
M. Leblanc, ^cherches sur la vilk d^Auxerre, tome i, page 54.
16.
À Âuxerre, sur les murs de la cité :
MEMORIiE. FLACCI. E. FLAVIA. ©.
M. Leblanc, Recherchet historiqttes. tome i, pag. 55.
\7.
A Auxerre, au bas des murs de la cité, sur un bas-relief où est représentée
Joconde, fille de Julien, de grandeur naturelle :
D. M.
MONIMENTVM
IVCVNDE IVLIANI
FILIAE
Voir te SuppUnjimt à Montfaucon, tom. m, page 38.
18.
On cite encore une inscription anlique rencontrée à Âuxerre dans des
fooilles. Quelle confiance inspire-t-elle ? je ne le sais trop : la fidélité veut
quejeîa rapporte; mais je laisse parler le savant abbé *i
ff Ona trouvé dans le même terrain (au faubourg St-Julien), un morceau
» de pierre de quatre à cinq pouces de diamètre, taillé en rond et en creux,
> auquel les anciens donnaient le nom de Patère qui est celui d*un vase
> destiné aux sacrifices pour y recevoir le sang des victimes ; le pourtour de
» ce vase présente une inscription mutilée en partie, mais assez conservée
30 BIBLIOTHÈQUB HISTOfllOUB DE L'TONNE.
» pour offrir qd sens complet et pour faire connaître l'usage auquel il était
i> destiné !•••»
EE . OAON . BPENN .
K • s I E .
Laire ajoute, au sujet de ces trois dernières lettres : « Je crois devoir
» les rapporter aux lettres initiales des trois mots : Kat Zoov E^oSov.» {Lycée
de L'Yonne, tome i et unique, page 58.)
AYALLON.
19.
Sur un fragment de tablette en marbre blanc trouvé sur le Mont-Marte,
près du Vault, k deux mètres du portique d'un ancien temple. Cbaqne lettre a
seize lignes de hauteur.
DEOtNERC
EXvSTIPIBV
V MVI
BRIENON.
20.
Trouvée à Hauterive, près Brienon, dans un enclos en 4728; la pierre qui
la portait était longue de deux pieds et large de quinze pouces :
DIVO. IMP. CAES. COMMODO. DIVI. AVREL. F.
DIVI. ANTONÎNI. NEPOTI. TR. POT. VI. PONT. MAX.
AVGVSTO. DIVAE. CRÎSPAE. CONI. OB. HS. DEOES.
MVNVS. MONVM. POSYIT. M. !. CANTVLIONVS. LING. II.
Tarbé, Recherches hist. sur VYonne, page 472; Henry, Hist. de Seignelay.
INSCRIPTIONS ÂKTiQCBS. 31
21.
À Sens, sur un moQumeot de on mètre vingt centimètres de hauteur,
élevé par un frère et une épouse, et où se voit un Gaulois portant, dans sa
main gauche, un coffret avec une anse :
FRAT
ET. CONIVX.
PARAV.
Voir k la Bibliothèque de la ville d'Àuxerre oà ce morceau est conservé.
n.
MVRVS PBIVAT
Trouvée dans les mars de la ville.
23.
Même lieu sur une pierre, à Pépoque de la constiuction de la porte du fan-
bourg Saint-Pregts :
S. VESTAEM.
M. Leblanc, Recherc^ historiques et statistiques surÀuxerre, tome, i, p. 85.
24.
Moritasgus, roi de Sens, divinisé.
TI. CL. PROFESSVS NIGER OMNIBVS HONORIBVS
APVD AEDVOS ET LINGONES FVNCTVS DEO
MORITASGO PORTICVM TESTAMENTO PONI IVSSIT
SVO NOMINE ET IVLIAE VIRGVLINAE VXORIS
ET FIUARVM CL PROFJESSAE ET IVLIANAE VIRGVLAE
M BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'TONNE.
Dom Bouquel tom. i, 150. Elle a été trouvée en i652 dans les ruines
(l'Alise. Voir Tarbé, Recherches sur la Ville de Sens, page 42,
25.
A Sens :
.... IVINEPOTIPONTIFia
.... COS IMPPWNCIPI
IWENTVTIS
....ITAS SENONVM
M. Lallier lit, en suppléant ce qui manque : ....Divinepoti potUifici.. . consuli,
imperatori. prineipi Juventutis. cioitas Senontm. Congrès archéologique de
France, XVI°" session, page 147.
26
Même lieu :
D . M.
MEMORIAE SECCONI SECVNDINI
VETERANI LEG VIII SEVERVS
FIL. PAR.
Même ouvrage, page 14f6.
Même lieu :
27
D H
AESTIVIUS CRESCENS VETERANUS
LEG VIII ET CALDINIA IVSTINIANA CONIUNX
SIBl VIVI ET MEMORLAE AESTIVIAE
CRESCENTINAE FILIAE
Même ouvrage, page 146.
28
M. Lallier roe procure le fragment qui suit, trouvé rocemment à Sens, et il
INSCRIPTIONS ANTIQUES. 33
m'écrit que la première partie de cette inscription, placée sur un autre fragment
de pierre, est encore à découvrir :
Cv DECIMIVS. C. DECIMIv SEv
VERI FIL T SABINIANVS OMNIB^
HONORb APVDvS'FVNCT CVRATORt
REP. CIVITVVENET. AB IMPPv
SEVERO ET ANTONIN. ORDINATvPv
Ces derniers noms marquent au plus tard Tannée 2i 1 .
29.
DansGruter, page CCCLXXI, 8. Trouvée à Auxerre :
AETE . MEMORIAE . AVRELI
DEMETRI . ADIVTORI
PROCC. CIVITATIS. SENONVM
TRICASSINORVM . MELDO
RVM. PARISIORVM . ET . CI
VITATIS . AEDVORVM . INGE
NVINIA . AVRELIA-CONIVGI
CARISSIMO. ET. AVRELIA.DE
METRIANE . ET . AVRELIVS
DEMETRTVS . FILI . PATRI
CARISSIMO . FACIVNDVM
CVRAVERVNT.
30
A la partie supérieure d'une niche où se voit la statue du personnage que
rappelait ce monument funéraire :
D. CLAVDIO . SABINO. M.
Séance du Congrès arc}iéologiqm de Sens^ page 146.
I 5
3i BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'TONNE.
Monumeot fanénureen forme de niche où l'on voit trois statues qui parais-
sent représenter un homme, ane femme et un enfant :
D. M. M. M. FORTIONIS AVG. MERCATILLE. CON. ET.
FORTVNÂTE NEPT. PP
Ibid., page i47.
32.
Dans les murs de Sens, cette inscription tout à fait incomplète est sur une
pierre ovale qu'une main soutient :
.... \M0
XS
.../VRCI
I
Bulletin de la Société ardtéologique de Sens, page 43, planche V.
33.
Trouvée au même lieu, près de la porte Formeau :
D. M.
ANICETI
CIVISM
EDIOM
TRICI
VAN
X I I X
C'est une pierre de un mètre cinquante centimètres de hauteur, sur cin-
INSCRIPTIONS ANTIQUES. 35
quanle ceDlimètres de largeur, c Le milieu eu a été évidé de manière à figu-
9 rer de chaque côté une colonne en demi-relief. Le haut présente un fronton
» triangulaire. Les deux colonnes soutiennent une plate^bande sur laquelle
» sont inscrites les deux lettres sacramentelles D M (Dis Manibus). Entre
» ces lettres, une feuille de lierre est gravée. »
Ibid.^page 44.
34.
Même ville. Inscription incomplète :
MOMETVS QVITILIAN
ET MOMETVS ELISA
Ibid. , page 43 ; et séance du Congrès archéologique à Sens, pag. 145 — 146 .
35.
Dans la même ville. Les caractères de cette inscription restée incomplète
jusqu'à présent, sont gravés entre deux lignes parallèles sur une pierre de
un mètre seize centimètres de longueur et de cinquante centimètres de
hauteur :
MEMORUEvLV
CIAE HELVETI
AEv MARTIAE
Ibid., page 45.
36.
A Sens, sur une plaque de bronze trouvée en 1859, sur l'emplacement de
l'église Saint-Léon, au faubourg Notre-Dame. Le monument existe actuelle-
ment au Musée des Antiques du Louvre, k Paris :
36 BIBLIOTHÈQUR HISTORIQUE DE L'YONNE.
Cv AMATIO^ Cr AMAT PATERN
FILI ATERNINO AEDIL^ VIKAN
AGIED AEDIL^ C» S^ ACTOR^ P^ PAGI
TOVTACT . I... VIQVENN. CIVIT.
KÀL. TÎVIRv AB AER MVNER* PRAE FAN APR
NON DESIGN IVENv INTEGERR
MATERNv EVCHARISTVS ET PA.t.R
POLLIO SILL • OFF. EIVS . OB MER . PP.
DN DECIO AVG ÎT . ET GRATO COS
Publiée par M. de Longpérier. Revue de Philologie, tome ii.page 554.
37.
On a trouvé en difiercots temps, dans les mnrs de la ville do Sens, les
pierres d'un monument d'une longueur de plus de douze mètres sur lesquelles
on lit « six inscriptions réunies dans le même cadre et, dit M. Lallier, au
» zèle de qui on doit en grande partie ce monument, surmontées d'une dé-
» dicace qui malheureusement n'a pas été complétée. »
Il a cru pouvoir lire celte dédicace ainsi :
MAGILIVS... SACERDOS . VESTAE . iMATRlS...
SANCTISSIMAE. EX. VOTO. POSVIT. SIBI. SVISQVE.
1.
SEXTIVLTHERMIANO
SACERDOTIARAEIN
TER GONFLENT ARAR
ETRHODANIOMMIBHO
NORIBVS APVD SVOS
FVNCTO
INSCRIPTIONS ANTIQUES. 37
2.
AQVILIAE FLA
CILIAE CIVI
AEDVAE IVLI
NIVGI
3.
IVLIAE THERMIO
LAE.lVLTHERMI
ANI FIUAE
h.
lYLIAEREGINAE
M AGILI HONORA
TIETIVLIAE THER
MIOLAE FILIAE
5.
MMAGILIOHONORATO
FLAMINIAVGMVNERA
RIO OMNIBVS HONGRIE
APVDSVOS FVNCTO
6.
MAEMILIONOBILI
FLAMINIAVGMVNE
RAROMNIB HONORIS
APVDSV
Voyez unelongac et intéressante étude de ces inscriptions par M. Laliier,
38 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
dans la Session du Congrès archéologique tenue à Sen$^ en 1847, pages 154 et
suivantes.
38
On trouve dans Gruter et dans les savantes Inscriptions Antiques de Lyon,
que publie actuellement M. Alph. de Boissieu, quelques inscriptions qui
semblent en rapport avec celles du monument qui précède et qui pourraient
peut-être servir à les expliquer.
...NAE IVLIAE M • TVLLIO
...3RA THERMIOLAE THERMIANO
...n FILIAE NEPOTI
Inscriptions Antiques de Lyon, page 101. L'auteur donne des interpréta-
tions qu'on pourra consulter et qui ne rentrent pas dans notre plan.
39
c Gruter et Siméoni nous ont conservé une inscription d'un personnage
de la même famille, qu'on voyait autrefois à Tangle du Change » dit, M. de
Boissieu. Inscription /antiques de Lyon, page 102.
SEX : IVUO
THERMIANO
SENONIO
Gruter, page 916, n^ 11. Édition de 1616.
M. de Boissieu, ajoute : « Le mot SENONIO que j*adopte d'après Gruter,
au lieu dix SINONIO de Siméoni, indique la patrie de Sextns Julius Thermia-
nus. Il était du pays des Senones qui forme aujourd'hui le département de
l'Yonne et une petite partie de celui de l'Aube.
40.
Trouvée de même k Lyon» sur la colline de Fourrières, près de l'Antiquaille :
INSCRIPTIONS ANTIQUES. 39
SEXIVLIO-A
MERMIâNO II
SEKONIO . D
SEXTO IVLIO
SEXTILIANO
M. de Boissieu la lire de Siméoûi : il croit que ce savant l'a mal lue et
qu'elle se rapporte au même Julius Thermianius Senonius. Ibid., page 102.
41.
Trouvée à Âutun sur un cippe :
D. M.
YOLUSIUS
SENONIUS
Gruter, page MCXUX, n" 14. Muratori, IV. append. MMXCVI. 12. Ce
dernier auteur pense que Senonius ici équivaut à Senonicus.
42.
« Métis, apud Lepidum in ara supra imaginera. » Gruter page DCXGII, 4.
IVS . TRO . MO.
XL FIL.ET.SENONI
AE. VXORI. P.
TONNERRE.
43.
Trouvée sur une pierre de un mètre quatre-vingts centimètres de longueur
sur quarante-cinq centimètres de hauteur et placée aujourd'hui sur le bord
de la voie romaine d'Alise à Sens par Tonnerre, Dyé, Saint-Florentin, dans
l'emplacement occupé jadis par le château de Tonnerre. Elle provient d'une
tour de ce château, dont les débris ont été fouillés en 1851.
rroo'M SATVR'„:
Il est difficile de dire quelles sont la seconde et la troisième lettre que nous
rendons par F D.
W BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE I/YONXE.
MÉDAILLES.
ÉPOQUE GAULOISE.
La Numismatique dos pays que renferme aujourd'hui le département de
l'Yonne est peu riche, surtout pour les temps les plus reitulés. Les seuls mo-
numents de cette époque qui soient parvenus jusqu*a nous, nous sont fournis
|«ar Sons ot par A vallon.
SEKS.
1.
Deux chèvres debout opposées Tune ii l'autre* au-dessus une rosace, le
soleil probablement.
K. In bœuf et un sanglier opposés par les pieds. Pièce en [K)tin.
C'est la même : mais entre les deux chèvres, celte légende :
.UTHA
.Volicf df5 Monuments Français composant la collection de M. Rousseau
par M. de l.ongpérier, page 75. Revue yumismatique^ 1844, page 165. Des-
cription des médailles gauloises des collections de la bibliothèque royale, |>ar
M . Duchalais, pag. 150-* 1 51 •
AVALLOX.
Tête virile ornée de longs cheveux* ceinte d'un diadème et tournée h droite,
feuillage au pourtour \/tpollon).
^. ABALLO. Mulet, ou âne marchant Si gauche. Un trait entre le champ
et IVxerguo. Bronze. M. Duchalais. page 2li.
[C.
IBliKDTlÈQUl lISTiOtKÇlM M IL'TOME,
ZU /. /:44)
Médailles Gauloises
A vallon
.<^
^
1*^'-IV^ SIÈCLE. SAINT SAVINIEN. 41
mn rosTÉRiEDRS a iâ nàmm do nsTiiuin.
Nous n'avons, jusqu'ici, donné que des débris épars çà et là dans les
auteurs anciens, et bien insuffisants à nous faire convenablement saisir
ce qu'étaient nos pères dans les âges si reculés et si peu connus de l'épo-
que païenne. Avec le christianisme, nous commençons une autre ère,
nous recevons une existence nouvelle et forte. C'est alors que nous sortons
de l'oubli et que nous comptons véritablement pour quelque chose dans
lo monde. Cependant nous devrons encore attendre jusque vers la fin du
V' siècle, pour obtenir des documents écrits de notre histoire locale ; ceux
antérieurs ne nous ont pas été conservés : mais nous ne saurions descendre
jusque-là, pour tracer la première page destinée à préparer les annales
de notre pays, et nous regardons comme un devoir sacré pour nous de
signaler le moment où le christianisme prit racine dans nos contrées.
DU r AU IF SIÈCLE.
SAINT SAVINIEN, SAINT POTENTIEN
ET LEURS COMPAGIVOIVS,
APÔTRES DE SENS.
Les Sénonais virent ccrtainemeni la lumière de l'Evangile avant les
Auxerrois. Toutefois, Tépoque précise de ce changement est restée incer-
taine. Quelqups-uns la font remonter au !''■' siècle, et veulent que l'apôtre de
I 6
iLjn-Tnea r^;^ :a2 jbbbok m tmoe acae ii«ft apôlreâ : d'autres
J* ^-=75. ^^^i5tif^iiitii I nmt ; :e aesl poiot ici
>it . ^ - '1L.M. rz^nm. ^ :iumM> .- ?wbikb« iOA coik^» tri sea àuccets-
£. . .".a flBBmHHk. -^auii • -<ai oaft -i oiKàAaRe ptia éloignée <|oe
c ^iBB -im iK îiMB lerons oon-
..^„ *i^ ia^r tMu«:. :*« a» : cHm >lan«f* le Jîacre
««> ^ cmti^i - 11 -^ iii^m ^ ;4iEttc-racï%.:ic-jttiiiuei il n^est
v*.^ -a* lhiiimh »! jart'nf I ti Jiii 31)1 .
f
«
42 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'YONNE.
Sens, saint Savinien, ait reçu sa mission du Prince même des apôlres : d'autres
lie placent cet événement que vers Tan 245 de Jésus-Christ : ce n'est point ici
le lieu d'examiner ces sentiments divers ; cette discussion pourra trouver sa
place ailleurs. Malheureusement nous n'avons rien de celte époque, et ce
q^'on sait de saint Savinien, de saint Polentien, son collègue et son succes-
seur, et de leurs compagnons, ne nous vient pas d'une source plus éloignée que
les martyrologes du IX® siècle. Ce sera donc plus tard que nous ferons con-
BsRtre la vie et les travaux apostoliques de ces hommes généreux. Nous
nous bornons k marquer ici leur apparition.
SAINT PELERIN,
APÔTRE d'AUXERRE.
(An de J.-C. 304.)
Il y avait déjà des chrétiens dans l'Auxerrois, lorsque le pape Sixle li, qui
occupa la chaire de Saint-Pierre k Rome depuis la fin d'août 258 jusqu'à la
lin du même mois de l'année suivante, y envoya, pour évéque, saint Pèlerin,
citoyen romain d'une illustre famille, et avec lui, le prêtre Marse, le diacre
Corcodème, Jovinien et Alexandre, sous-diacres, et Jovinien, lecteur.
On a des Actes de Tapostolat de saint Pèlerin, et ils sont d'une haute anti-
quité ; mais ils paraissent avoir été retouchés, l'auteur en est inconnu, et il n'est
pas probable que leur composition remonte jusqu'au commencement du
IV' siècle, où notre apôtre reçut la couronne du martyre (16 mai 304).
Ces Actes viendront à la date qui paraît devoir leur être assignée.
GEOGRAPHIE.
On lit dans la Nolitiapravinciaram et civitatum Galliœ, que l'on croit écrite
au temps d'Honorius, de Tan 595 à l'an 425 :
Provincia Lugdunensis Senotiia num. VII.
Metropolis civitas Senonum.
Civitas Carnotum.
Civitas Autisiodorum .
Civitas Tricassium.
F-
^Tp
t.
I*'-IV* SIÈCLE. GÉOGRAPHIE. 43
Civitas Aurelianonim.
Civitas Parisiorum.
Civitas Meldorum.
D. Bouquet, Recueil des hist. des Gaules et de la France, tome i, page 122.
VIliniraire d^Antonin décrit deux voyages qui nous intéressent :
Iter a Mediolano per Alpes Coliias Viennam^ etc.
Cabellionem m. p. xxi. Leg xiv.
Augustodunum m. p. xxxiii. Leg xxii.
Sidolocum m. p. xxvii. Leg xvrii.
Aballonem m. p. xxiv. Leg xvi.
Autesiodorum m. p. xxxiii. Legxxii.
Iter a Carocotino Angustahûnam.
M. P. cuil. Sic.
Luticiam m. p.xviii.
MethetumM.p. xviii.
Condate m. p. xii.
AgedincuniM. p. xiii.
Augustobonam m. p. ivi.
Dom Bouquet, tome i, pag. 105-108.
La Notice de Vempire Romain, de Tan 400 environ, parle d'un corps de
Sarroates qui occupaient la route depuis Chora jusqu'à Paris:
Pr^efectus Sarmatarum Gentilium à Ghora Parisios usque.
Voir les Eclaircissements sur Vancienne GauU par d'Ânville» page 572.
La Carte dite de Peutinger, que nous donnons ici, termine les documents
géographiques de nos contrées pour cette époque.
44 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'yONNE.
F SIÈCLE.
DIGNITES.
On lit dans la Notilia Dignitatum omnium, tam civilium^ quam militariumper
Gallias, que l'on croit avoir été écrite sous le règne de Yalentinien III, (Nous
nous bornons à citer les Lyonnaises ; voir D. Bouquet, Recueil de$ hist. des
Gaules et de la France, tome i, page 125.) :
Prœsides per Gallias Xi.
Lugdunensis secunda3.
Lugdunensis terliœ.
Lugdunensis Senonicœ.
Sub disposilione viri illustris Prœfecli prœtorio Galliarum.
Lugdunensis secunda.
Lugdunensis tertia.
Lugdunensis Senonia.
Sub disposilione viri speclabilis Viearii VII provinciarum.
Prœsides.
Lugdunensis secundae.
Lugdunensis terliœ.
Lugdunensis Senoniœ.
Sub disposilione viri speclabilis Ducis Iraclus Armorieani elNervicani.
Tribunuscohortis primœ noyœÀrmoricœ, Grannona in liltore Saxonico.
Prtvfeclus militum Carronensium, Blabia.
Prœfeclus militum Maurorum, Venelorum, Vendis. .
Pra^fectus militum Maurorum Osismiacorum, Osismiis.
T* SIÈCLE. SAINT MAMERTIN. io
Proefectus militum Superventorum, Mannalias.
Prœfeclus militum Martensium, Aleto.
Pnefectus militum primœ Flaviœ, Constantia.
Proefectus militum Ursariensium, Rolhomago.
Prœfectus militum Dalmatarum,Abrincatis.
Prœfectus militum Grannonensium, Grannono.
Exteiiditurtamen tractus Armoricani et Nervicanilimitisperprovin-
cias quinque ; per Aquitaniamprimam et secundam, Senoniam, secundain
Lugdunensem etterliam.
Prœpositurœ Magistri militum prœsentalinm.
In provincia Lugdunensi Senonia.
Prœfectus classis Anderecianorum, Parisiis.
Prœfectus Lœtorum Teutonicianorum, Carnunlo Senoniœ Lugdu-
nensis.
SAINT GERMAIN,
y^ ÉvÊQUE d'auxerre.
(AndeJ.-C. 448.)
C'est le plus illustre des évêques qui aient brillé sur le siège d'Âuxerre. Il
y monta après saint Àmatre, Tan 418. Le temps n'a laissé venir jusqu'à nous
aucun des écrits de ce grand honame; il est cependant probable qu'il en a du
produire. Le traité In laude sanctorum qu'on loi avait attribué, est (d'après
l'abbé Lebeuf, Divers écrits^ tom. ii, à la fin du volume), de saint Victrice de
Rouen; mais Tillemont,dans ses Mémoires pour servir à Vhisioire ecclésiastique,
lom. XV, pag. 46, parle (T Actes qui renfermeraient le récit du voyage que notre
saint évéque fit en Angleterre avec saint Loup deTroyes, pour y combattre le
pélagianisroe, et Dom Rivet pense, dans YHistoire littéraire de la France,
tom. 11, pag. 261 , que si ces Actes existent, ils sont l'œuvre de saint Germain.
Nous n'avons pu, jusqu'à présent, les retrouver.
SAINT MAMERTIN.
(An de J.-C. 462.)
Mamert, ou Mamertin était né dans le voisinage d'Âuxerre, dans la Puysaie
46 BIBLIOTÈQUE HISTORIQUE DE L' YONNE.
pcui-élre. Il élail païen. Une vision qu'il eat dans la chapelle de saint Corco-
dcme, contribua beaucoup à sa conversion à la religion chrétienne. Il en
a lui-même composé le récit. Comme elle se trouve renfermée dans la
vie de saint Germain par Constance, nous nous bornerons k la donner
dans cet auteur. Du reste, il n'y a pas, ii ce qu'il parait, de manuscrits
distincts contenant cette vision, à la Bibliothèque nationale, et Constance
nous déclare qu'il reproduit le texte même de saint Mamertin : a Quod tamen
» ejusdem Mamertini verbis meliuscensuimus intimandum. Yerum obquem-
> quecupidum plense narrationis, libellum de bac ipsa revelatione ex ordine
> editum hic ponere disposuimus. x> Con$l. Sancl. German. Vita. cap. III,
num. XVII. La vision de saint Mamert a été traduite en français par Robert-
Ârnauld d'Ândilly.
SAINT PROSPER D'AQUITAINE.
(An de J.-C. 465.)
On lit dans sa Chronique, sous le Consulat de Florenlius et de Denvs, l'an
de Jésus-Christ 429 :
Agricolapelagianus, Severiani episcopi pelagiani filins, ecclesiam Bri-
lanniœ dogmatis sui insinualione corrupit. Sed actione Palladii diaconi
papa Cœlestinus Germanum Autisiodorensem episcopum \*ice sua mittif ;
ot, deturbalishaîreticis, Britannos ad catholicam fidena dirigit.
CONSTANCE.
(Vers la fin du V' siècle.)
Constance était un prêtre de l'église de Lyon, aussi illustre par ses talents
que par sa naissance. Il écrivait en vers et en prose. Son ouvrage le plus connu
est sa Vie de saint Germain d'Âuxerre, que nous allons donner. Nous la
devons aux prières de saint Patient, évêque de Lyon; car Constance, aussi
modeste qu'il était savant et habile, refusa d'abord de l'entreprendre, la trouvant
une tâche au-dessus de son talent. Nous la faisons précéder, k l'exemple des
V*' SIÉCLK. CONSTANCE, 47
BollanJisles, tic deux le lires Ju même atileur qui indiquent l'occasion de celte
composition et qni lui servent comme d*inlroduclion.
EPISTOLA CONSTArS m PaCSRYTEBI
AD SANGTUM PATIENTEM t Ll iiBLNENSEM EPISCOVUM,
Domino bealissimu apostolîc£>, H niihi m teternum patrotio Palienlr,
Constaiitiiis peccalor. Merilo iiilor omnes virtutes obedienlia vendioat
principalum, qiiîe facit plerosquo tentaro qiiod nequeunt. Et ideodigrii
dovutionis laude habendi sunl, qui, inconsiderata sui impossibiIilat*%
jubentibus obsequiiïitur. Ilaqu(^ papa vrniTabilis, dum et sarietiioi
virum illiistrare virtutibus suis décideras, et profeclui oiiiiiium, niira-
culomm e\oïiipla largiri, imperasti sa^pissime, ut vitam sanctissimi
Germaôi (^piscopi, obumbrataiii sileiitio, (pialicumque st)do, vel prasen-
libus, vel posleris traderem. Quod dum aiulacter aggredior, prœsunq>-
lionis n^um esse nie sentie. Sed date veiiiam ; nam pêne est, ut iMinni
judieium veslrum qua^damculpa respergat, qui tanta^ materio* rnlatorem
niagisdignum debuissetis digère, Sed tpiia uNirqu*! earitali operam da-
mus, dum et vos nie putalis posse quod îKs|ueo, et ego aucloritati vestni*
Hbeus pan?o, orate, ut ministeriuoi meum graliam, quam sui merilo
non potesl oblinere, veslra intercessione mereatur. Vale longum in
rjirislo, ineique seiopermemoresto, bealissime pra^suL
EPJSTOLA EJUSDEM
AD SANCIUM CENSURtUAI, AUTISSIODOIIENSEM EPiSCOPUM.
Doniino beatissimu, et mihi aposlolico honore venerabili Censurio
popflp, Constantius poccator. Prima mihi cura est, pudurem conscientia»
humihs custodire, cujus cancellus si in ahquo forte Iransgralior, jubeir-
lum magis culpa, quam meaest. Ilaque ut vitam geslaque beiitissimi
tiermaui episeopi vel v\ pîirte perstringerem, frîilris vesfri sarieli arrlis-
lilU Patientis fecil auetoritas ; cujus pra^cpptioni, si non ut debui, ut pr>-
tui lamen parui.Oounique obetlienlia mea adbealitudinis vestraMioliliaiii
pervcnisset. ut iterato in lemerilaleni prorumpereni, pm*c**pislis; jii*
lK>ndo, ut paginula, qua? adhnc inlra secreli vicinia lenebatur» leHiiriiis,
W lUBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
nii' auclons procederet; essemque ipse reatus mei quodammodo el
accusator el prodilor. Manifeste enim condemnatio in me manebil, si ver-
borimi meorum abjeclio, doclorum offeratur audilui. Rejecto itaque pu-
doris volamiiie, oblemperans jussioni, transmisi vobis impensse devo-
lionis obsequium;pro fiducia caritalis deposcens, utduplici me favore
lueamini; quatenus el legenlum examen evadam, et ministerium meuni,
pcr iHtoro»ssiononi vestram, domini mei sancli Germani sensibus in
limoiur.
YITA SANCTI GERMANI AUTISSIODORENSIS EPISCOPI,
AUCTORE CONSTANTIO PRESBrTERO,
£X MS. CIIIFFLETIANO€UM ALIIS MULTIS COLLATO.
Proloijus auctorh.
Plerique ad scribendum, sollicitante materia uberiore, producti sunt ;
dum por multipliées sensus locupletari creduntur ingénia ; sed mihi iUus-
trissimi viri Germani antistitis vitam gestaque vel aliqua ex parte dicturo,
incutitur pro miraculorum numerositate trepidatio. Et sicut solis splen-
dor humanis illatus obtutibus, hebetata oculorum acie, lumen confundit
(?x lumine ; ita animi mei infirmitas oblatum prœconiorum cumulum,
(luem implere non potest, expavescit. Sed rursus intra sedem pectoris
moi contentio alterna confligit : hinc resistit impossibilitas conscientia?;
illinc commemorare aliqua vel proferre et religionis contemplatio, et in-
numerabilium miraculorum exempla compellunt, qua^ agnitioni vel pro-
foctui omnium impie per obductum silentium subtrahuntur. Idcirco
inalui verecundiam meam negligere, quam virtutes divinas usquequaque
oblivionc velerascere. Excusât materia dictatorem, et cui verborum ab-
jeclio displicueril, sensus placebit. Nec vereor persuasorem me hujusce
ininisterii judicandum : tanta enim jam lemporum fluxere curricula ;
ul obscurata per silentium vix eoUigalur agnilio. Et vere maluissem
rola tores lanlorum bonorum alios potius, quam me fuisse; quia quicum-
([ueilli, me fuerant digniores: quod quia non contigit, memalo esse,
quam neminem.
r* SIÈCLE. CONSTx\NCE.
LIBER PRIMUS.
CAPUT î.
s. GERMAÎNI HONORES IN SECULO; MIRA EJUS VOCATIO AD CLERlCATtJM,
SUCCESSIONEAIQUE IN LOCUM S. AMATOEIS EP. AUTISSIODOIIENSIS; HOlUS OBITLS
ORNATUS MIRACULIS.
L Igitur Gerraanus, Aulisiodorensis oppidi indigcoa fait, parenlibus
splendidissioiis procreatus, et abipsis infantitenidimenlis, sludiis libera-
libus inslitulus : in quo doctrinal collatio cum ingenii ubertale conseil-
tiens, enidilissimum duplicato bono, id est natura^ et îndustria*, reddi-
derunt. Alque ut in eiim perfectio litteranim plena conÛuerêt, pust audî-
toria Gallicana, inlra urbeni Romain jnris scientiam pleuitudini per-
feclïonis adjecil. Deinde tribunalia pra^fecturcp, professione advocationîs,
ornavit. In quo acto dum multiplici laudis luce resplenderet, sublimem
génère, divitiis et moribus sorlilur uxorem. Quem quidem logai pra^co-
nîi?^ praniinentem, protinus reepublica ad hoiiorum praesunipsit insi-
gnia; Ducatus cubn(*n, et regimen per praviucias cooferendo. Erudie«
Ijatur profecto divinilatis oeculto judicio, ne quid perfectioois deesset
ap<jstolico ponlifiei mox futuro. Parabatur elo([uentia pnedicationibns;
juris doctrina justilia^ ; uioris societas ad leslimonium castitatis.
IL Eo namque tenipore terri torium Autisiodorensis urbis visitatione
propria gubernabat* Gui nios eral tirunculorum potius industriis indul-
gère, quam clirisliaiue religioni operara dare, Is ergo assidue vcnatni in-
vigilans. ferarnin copiam insidiis. atque artis strenuitate frequentissinie
eapiekU. Erat autem arbor pirus in urbe média, amœnitate gratissima;
ad cujus ramusculos ferarum ab eo deprehensamm capiUi pro admira-
lione venalionis nimi<e dependebant : quem celebris ejusdcm tune civi-
tatis jVjnator episcopus bis frequens eompellabaleloquiis : Desiue, qua^so.
vir honoraLorum spleiididissime. haxjocularia, qua^ rhrislianis ofieusa,
paganis vero imitanda sunt, exercere* Hoc opus idololatrifê cultune
est. non christiana^ elegantissima^ discipbme. Et licet hoc indesinenlpr
vir Deo dignus peragerel; ille tamen nullo modo admonenti se ar-
1 7
IH) BTBLIOTHKQUE HISTORIQUE DE L'TONNE.
quiosœr» voluit, aut obedire. Vir autem Domini iterum atque iterum
o.um hortabatur, ut non solum a oonsuetudine maie airepta discederet;
v(;rum etiam et ipsam arborem, ne christianis ofiendiculum esset,
radicitus exstirparet. Sed ille nuUatenus aurem placidam ^applicare*
voluit admonenti. In hujus ergo persuasionis tempore, quadam die Ger-
manuâ ex urbe in prœdia sui juris secessit.
m. Tune beatus Amator opportunitatem opperiens, sacrilegam arbo-
rom cuin caudicibus abscidit ; et, nealiquaejus incredulis esset memoria,
igni concrumandam illico deputavit. Oscilla vero, quœ tanquam trophaei
cujusdam certaminis umbram dependentia ostentabant, longius a civitatis
terminis projici prœcepit. Protinus autem fama gressus suos ad aures
Germani rétorquons, dictis animum incendit; atque iram suis suasionibus
exaggerans, ferocem effecit; ita ut oblitus sanctfie religionis, ciqus jam
fuonit ritu atque munere insignitus, mortem beatissimo Tiro minitaret.
Kt m ci aliquo modo quorumdam christianorum conyentus furenti resis-
bTnt, turbas suorum secum coadunans, civitati improvisus advenit. Hœc
onuiia dum a quibusdam cognita, Àmatori sanctissimo panderentur,
ait : Kgo indigniun me esse judico, testem fieri, fiiso sanguine, Salvato-
ri». lio(; est ({uod Gr»ci appoUant martyrem. Di\îna ei^o revelatione su^e
diHM^Hsionis tompus agnoscens, et Germanum sibi futurum successorem
providt^ns, itMuain profectus est, ubî Julius reipublicce rector, ac guber-
imtor (Sallia^ pravsidt^t.
IV. Tuno Simplicius, vir siunmce simpUcitatis atque caritatis, ejusdem
i'ivIliUis t^piscopus. rumort^ adventus ejus prwventus, ei cum ordine cle-
ri(*alU8. 1100 non et cum Julio pra'fecto. otficii sui turmis stipato, ire ob-
vias non uogloxit. Quem rite salutatum. atque débitée venerationis assen-
latiiMio purtus honoratum. ad iCduam cintatem perduxerunt. Exhinc
|HMtem dio sanctus xVmator ad pra^torium Julii se telle ingredi asserit.
OujuH Julius advontunuHvgnoctms. citius in occursum ejus profectus est;
(^t. quoinadmodum dect'bat tidelissimum Dei cultorem. obsequiis intra
tt^ctum iuducît. ol iuort>christianissimi filii. îngressus ipsius se postulat
UMUHlictionem supplicitt^r promereri. Suppleta ergo oratione, sic sacer-
doH n^vvrtmtissiums pra^fectum alloquitur : Finem meum. Domino mihi
inuot^eente. ix^novi; et quia iwn est alter, qui regimen sanct* eeele-
V' SIÈCLE. CONSTANCE. 51
suscipiat, nisi illuslrissimus Germanus. sicut mihi Dominus Deiis
meus revelare dignalus esl; posco celsiludiriem luam, ut licentiam tribuas
rnihiroganti^eunidera Germanum tonsurare, Cui pra^fectus : Licet, inquit,
necessarius sit, atque ulilis reipuhlica^ noslrœ ; tamen qiiia Deos sihi illum
elegit, sicul tua beatiludo attesUUur, conlra Dei pra^'ceptum venire non
possum. Tune voti compos, cum la^litia sua^ est iterum redditus civitali.
V. In tfuam quum venisset, pra^cepituniversum populum in atrium do-
mus ejus adesse. Qui quum venissent, his eis concionatus est affatibus :
Animo attentioresestote, filii dulcissimi : est enimopera^ pretium» vestris
sensibus allegari, quie mese mentis recessus parturiunt. Deo révélante.
diem transitas mei de seculo evîdentissime scio atque cognovi. Prop-
tefea horlor unaniraitalemvestram, ut diligentiusperscru tantes» ex cœtu
veslro virum firmissimum eligatis. qui speculator sit domui Dei. lUi au-
tem hoc audienles, conticuerunt; etnullus eorumei verbum respondit.
Tune illr vidons, quodomnes silerent, iter direxit ad sanctam ecclesiam;
incujuscomitatuomnis congeries profecta esl populorum. Subeunle au-
ttnn illo ecclesiam, quum et populus ingredi voluisset, ita eum allocutus
est dicens : Exonerate, filii carissimi, jaculis manus, et armaexhumeris
vestris rejicite, et sic domuui Dei îngredimini : quoniam ha^c domus est
oralionis. non Martis statio petulantis. lUi vero ha^e audientes» dicto
cilius quidquid chalybis gestabant, forinsecus posuerurit. Tune beatus
Amator, videns Germanum illustrissimum nihil oneristruculenli portan-
lem, prœcepitostiariisfores ecclesiam utclaustris artarent. Ipse veto, glo-
merata secum turba elericorum attpie nobîlium. injiciens manus. Ger-
manum apprehendit; et, invocato nomine DominL rîT^sariem rjusrapili
detrahens. hid)itu religionis, rejortis sf^culftribus ornamentis, runi j)ro-
môtionis lionon* induit ; talibus eum verbis exhortans, atque confirmans :
Salagere le oportet. venerabilis frater. (juo inconfaminatum alque im-
maculatum custodias honorem tibi commissum; (piia, me decedente, tibi
omnipolens Deus pastorale commisit ullicium.
VL Deinde vero incipit jam bcatissinuis Amator obilus sui incita-
racntis urgeri. El licet fuisstt agritudine saucius, numquam tamen omî-
sit pnedicationibus populum conOrmare, ac dicere : Filioli, hanc Domi-
fins meus, aquo hucuscpie fueram pi?regrinus, aniniam meam suscipiel :
52 BIBLIOTHÉOIÎE HISTOBIQLE DE L'yONNE.
obsecro, ut unanimes alque concordes fratrem Germanum loci mei fa-
ciatis adipïsci otlicium. Cui omnis turba conseiitieos, ad confirraalionem
pcrsuasionis ejus, respoodil : Araeii ; non lamcn sine laerymis, neqiie
sinedolore : omnis namque fi*tas, alque ordo, vd scxns, lameîilaliombus
alliciebalur, quia talem aoiittebat paslorem. Eral lameri eîs inter hcBc
solatii genns, quod non dissimilem forent recepturi ponliflccm. Igilur
ralendarnoi maiarum quarla feria acriiis cœpit corporis dissolnlione fa-
ligari. Sed upv sic quievit, etiam inler dolores, a salutari pra^dicatione;
scd omnibus salubrcm admonitîonem ineulcans, ita loquebalur :
VIL Prohibete lamenta sonare; velale populos flere. Ibi profeclo lui>
livaga^ voces emittendîesuRt, ubi meliori dclerior fuerilsuccessurus : hic
veroincassum lacrymas fundilis, ubi optimis mebora succedunl. Islius
namqup vobis pradestinali pontificis non sohnn viïa prodcrit; verum
cliam mors. Hoc dicens, prarcpil se ad sanclam ecclesiam provehi ; ut
ibi spiritum datorî redderet. ubi die ac nocte eidem consueverat profileri.
Progredilur enm eo dextra Itevaque frequens popuH mulliludo : pra'ce-
dit clericorum chorus : matronarum caterva subset|uiUir. Al illeubi ec-
clesiara est ingressus, pontificalem thronum ascendens, fere hora diei
tr rtia emisit spiritum. Et continuo chorus Sanctoruni (quod est ad di-
tendum mirabile) successit; et spiritum ejus cum hymnis et laudibus
in specîe columbte vehebat ad ccelura. Hoc multis cernenlibus et narraii-
tibus est confirma tum.
VIII. Exinde ad locum, qui appellatur Autricus, adsepulturara de^
ducitur. Undedum rfdinint, ecce prospiciunl quemdam hominem para-
lylicum, qui jam triginla annis ipso morbo detinebalur, cervicibus
huminum bîijulari [eral aulem ex terri torio BituricoJ, quem sanctissimt
Amatoris opinio de loeis propriis vehi ac peregrinari compuleral. Ac€e-
dunthijpropius, quiportabant; viri Dei sospitatem înquirunt; cognos-
cunt, ipsius fuisse, quam catervalim ex urbe viderantproficisci, funeris
pompam. Tune langnitius exorat, ut vel aquis paululum frui mererc-
tur, quibus perfusum fueral illius sacralissimum corpus. Hoc comperieiis
reverentissimus Germanus, tune presbyter, admirans fidem illorum,
jussit ex eadem aqua paralylici membra perfundi. Mox au[em ut delibulj
corporis lymphaa^groli est membrisallala, protinus languor omnis dis-
/ SIÈCLE, CONSTANXE. 53
cessil. et raembronim compages, morbida resolulione illico carens. suis
f*îitconsoHdatamcdullis,atque nervis vigenlîbus reparata,
CAPtiT II.
ELECTIO SANCTl IN EPISCOPIJW AirTÏSSIODORENSEM;
KOVA IN HOC STATU ET AUSTEEA EJIS VITA; FDNDATIO MONASTERll;
POTESTAS m D.EMONES.
IX. Tum subilo di vina procetbt auctoritas, quam consensus universi la lis
exse«juitur, Nara clerici omnes, cuncluque nobililas, plebs urbana, vel
rustica in unam venerc s^ntenliam ; Germanum episcopum omnium
una vox p(jstulat : br?llum civile indicilur poleslati ; cujus subjeclio fa-
cilis fuit; ijuum ctiam ab his, quos pro separaverat, vincerelur. Sus-
cepit sacerdoliura invitus, coactus, addictus : sed repente mutatur ex
omnibus. Deserilur mundi mililia, cœleslis assuniitur; seculi pompa
calcatur, humililas conversationis cligitur; uxor in sororem mutatur
ex conjuge; substantia dispensatur in pauperes, paupertas ambitur.
X. Jam vero enarrari non potesl, qua hostililale vim sibi ipsecons-
dverit; quas cruces, qnawe supplicia, corporis sui porseculor indut ril.
Brevilfîr jnxta veri fidcm universa perstringam. Ex ea vero die, qua
sacerdûtii sumpsil exordium, usque ad terminum vita% tanta obstina-
tione lafae corpuris animam suampavit, ut nuraquam panom frumenti,
non vinum, non acetura, non oleura, noti legumen, numquam vel sa-
1cm ad usum condiendi saporis acceperil. Sane die Resurreetionis, vel
.\ativitatis Domlnira*, putiones singnhp sumebantur; in quibus ita vini
sapor aquis nimiis diluebatur ; ut aceli austeritas solet largis perniix-
liottibus temperari. In refectionihus primura cinerem praelibavil; dei nde
panem hordeaceura sumpsit, quem liunen ipse excnssit et nioluit. Et
quum hic cibus, gravior jejuniis, indîceretur, numquam nisi vespere;
inlerdum tamen in Iiebdomada média; plerumque die septimo, pone-
>atur,
XI. Indumenlum, cuculla et tunica indîscrelis fuere lemporibus.
Vara neqne hyeme accessit adjectio, neqiie aestate levamen admissnm
st. Quod utrnmque tamdiu usui fuil [nisi forte donatum est] donec
Itritione nimia solveretur ; cilicio semper inlerius inhœrenle.
54 BIBLIOTHÈOUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
Spatium voro lectuli sui irabeculœ dolatiles ambiebant, iBjectos dne-
res usqu() ad inarginem continentes : qui tamen quotidiana impressione
d(^nsati, inconfecti soli duritiam preeferebant. Stratum omne, snbjecto
cilirio, et superposito uiio tantum sagulo, fuit. Caput ab humeris per
fx^rvicns coniiniiini nulla sublevavit adjectio. Ita pronus prostrata per
torrani ineinbra damnaverat. NoctibusnumquamTestitum, rarocingulum,
raro ndctmmtMita diUra\it;rediinitus loro semper, et capsula Sanctorum
n'iiquias continente. Jugis gemitus, oratio perseverans. Longum enim
tonipus somnum capen^ inter tormenta non poterat. Dicat quisque quod
sensoril; cM'terum absolute definio, beatum Germanum inter tôt cruces
longum traxisst^ martyrium. 0 quam prceclara Dei nostri yirtus, et
pirlas I (fui famulum suum in via Teritatis fideliter gradientem, duplici
nmuinerationo donavit; ut et prteteriti, si quifuerant, decoquerentur
orn>n*s, ot iM>îoritor defavata sanctitas prœstaretur : quique peocatis
pnvtoritis forsitan tonebatur obnoxius, inciperet fœnerator esse vîr-
tutum.
XiL Hospitalitatom poculiari observatione servayit : omnibus enim,
îiino ulla oxivplii>m> pt^rsonce, domum prtebuit; et conYiyium jejunus
pnstor oxhibuiL Pinles omiubus» manibus suis lavit, dominic» institu-
liouls nùnistor ot cusUks.
\U\i\\\v vir iHWtissinms (quod est difficillimum) inter firequentias po-
pulorum solitudinis vitam* et eremum in seeuli conversatione servayit.
Qui dupliivm viam Christo ad pn>feiium rt^Iigionis instituens, in cons-
piTlu AutisiiHton'Usisoppidi, interposito Icauna flumine, monasterium
ct^lliHnwit; ut ad tidom oatlioHcam (H^puli. ad congre^tionem mona-
i'honuu. ot tHvK'siastioam gratiam raperentur : pnesertim quum tali pon-
litln^ vol niagistro. amxlentibus miraculis. fides suceensa ferveret. Et
ut ad tentauu'uta virtutum cresivntibus oimtis veniretur, non prs^
^uniptiouis» stnt misorici>ntia' priiuripium iuit.
Xtll. Erat illo tompiMre vir Ikuiis mimbus. Januarius nomine; qui
quum priuiv^vs pra'sidali militaret otlii^kn ^x;icti>s a proTincidibas soli-
dtvi ad jiidiivm dofon^bat. Is quunu causa Tiseodieum. exitin»e diver-
tù^'ii^t» saixnilum jH^rvlidit» qmHU ^r^bat : nuUoque de ciicumsIaDtibus
iutueutt\ iHisu is rt^porit^ qui \exari iuittic;! infeslatioiie ooDsue%i»aU
T* SIÈCLE- CONSTANCE. 53
Tandemque in se reversas, damnum vialor agnovîL Implel qut slibus
civitatera, et a bealissimo sacerdole non aliter, qiiam si ipsi tradidissel,
pecuniam reqnirebal. Onani ille in Dei uoniine reformandam, quasi
Terus debiior, repromisit. Ea lum dies sabbati fuit, qna per tntam nr-
bemsollicila indagaliunepereucurrit. Et quiim ndiil iiidirii fuissetinven-
tum, post iriduum is, qui solidos requirebal, lacryniaFis genna sacor-
dolis amplecfitur, conlasUms, appetiUirum se suprema? morlis uccasum,
nisi pecunia fuisset inventa.
XIV. Indicitepiscopus palienliam; pollici tur secnrilafi m; nec mul-
lum post, prinsqnam prodereturadoiissum, exhiberi secrète ad se unum
eï his, qni paliebantur, pra^epil. Furtnitu is, qui furti auctor fuerat,
praesentatur* Quem quum districlaexaminalionedisculeret, dicens, lieri
non posse ut admissnm faeinus lateret; inimico, \wr queni fieri prava
consueverant, imperat, ut veri fidem céleri ter falealur. Sed netpiarn
spiritus crimen ac malitiain, quarn commiseral, dtupgavit. Tum vero
pia rommolio sacerdotis produci inOciantem pra^eepit in populum. Nec
mora, missam celebraturus egreditur : pnemissaque in ple]>eni saluta-
Hone solenini, in oratiune, tola corporis slrage prnsternilur. Statimque
infelix inimici etGapliviisparit(?r et ininister in sublime suspenditiir; ec-
clesia ejns clamore compli*tur, plebs universa turbalur; el quasi flam-
mis circumdatus,cum voce maxima nomen invocat sacerdotis; crim»*n,
quod conimiserat, c^nfitetur. Tandemque vir beatissiouis ex oratione^
consurgens, accedil ad podium, evoc^t pestuantem, omniadisculil, nni-
versa cognoscil. Solidi df* latebris proferuntur; rlamftr [mpularis al loi-
litur» et uno ore Germani meritum, et divinitalis potentia praidicatur :
eodemque miraculo et deceplus peruniam.et obsessus recopit sospi-
iât<*m. Plures quîdem jara ante curaverat; sed semper notiliam secreti
obumbratione suppressit. Hoc vero factum ideo meniorabile, quia pu-
blicum fuit,
XV, Quodam tempore, conspirations terribili, beato viro bellum quod-
dam damones intulerunt. Quem quuni multiplici inff*statione (entatum,
indulum fidei lôrica inexpugnabilem reperissenl, conceptammacliinam
ad plebis excidium contukrunt. Nam primum pannli, deinde majores
nalu repente, tumefactis intrinsecus iaucibus, interibant; ut irruente
''^i BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
WK^rb', ^r^riliHJiiiiHspatiumvix triduo traherctur. Ita more furentis gla-
/lii ff(9puUi» (l<>lcbatur. Nihil opis humana provisio conferebat: et penc
^^h phiïtn ln!f)ida addivinum praesidium par antistitem decucurrit. Qu
fffhlwu% oliMiinlMUUHlixit;cujustactuitaintrinsecus tume&cta tabesceba
wUrm'iUiH, ut Mlaliiii nieatus pervius et anhelitum et cibumdeficientibu
iiiMimlnirot ; laiitaiiiio ivleritate remediumcœleste succurrit, quanta irrue-
r«il illiita pnriiiritvH. Qxukï admissum malignorum spiriluum infestaliom
roiihi/iuMs iiiiiiM al) obsessis, dum a sancto viro purgaretur, evomuit;
4'iMfM'ii(|un in l'uKam wrsos ojus oratione, confessus est.
\V 1 , Mnil autrui fauùlian* beatissimo >iro, altemis vicibus, nunc ec-
ilfwiiiiu. iiuur uiouastorium. quasi du\ cœlestium militum, visitare; ut
H flMMhbuntiiudii^ tvuiulaulos ad (H'rfectionis gloriam provocaret. Qua-
driMnir«Mirru|Miliouo dotoutus, quumadmonasterium r(^aretur, excu-
^iiHI iMlviMihnu \\w uudio [hksI absolutus morarum neiibus, inspe-
imImmi ihililbu^ h\\\ pravMMitiam dcferebat. Contigit ut, hora eadem in
iM^iirNli^i Im uuu^ o\ hi^. qui |>a(i ix>iisueYefat, ^-exaretur. Qui subito cum
mumimiii wm o |iiorlahia( : iiormauus ad tlumen est; sed sine navigionon
|Hi|(wl liMii^uiriuo. Hiu abUiK lidom diotis negavit; ]dum et nequam
•'|iliilMMi lollt'Ms ol illuuiuouadt^^\quiae\ousaveratJudicaTit. Quum-
qu^ lu ( lulrui \tH ilViiiiuMio iH'tsistiHTt't. missus unus ex fratribus, veri-
fin Mui h(i'44l^ ili luououi, uuuliaxît. .\a\i^um mittitur: transit saoerdos;
il Miiu iM. i|U(i ^oI('ImI. KHUuUtiono susoipitur. lucumbit sine mora
(ihillMul iMiUHH^KoUo (ota pi\kjiloniilur. Ouum subito per inane aeris
iiiHtlIilIlliun ui«\dm^ huxlu Mi^utUH apiHMhiitur : et id tantum morarum
iHli, iluiu do uuaiouo wu«ui>tvMur : uihilque aliud deprecatus est,
f|iiiuu ul I uui i\\\\\\u\ v^\^^^m\\WUU\<^W dùsiwK'roi. Ouo interdicto, fœda
hIHmiuimih \«^>«hMlu, oum «h^ quo orat di$nus« tVv^or^discessit.
\\ Il llor ila(|uo uiouaxh^ium. iUt s<x)uon$ uiogistri, semp^ virtu-
IiIhui llnruil. ol Nau(liUuunmi\uHih!i l\^i\)^> lattHiue T^fulsit. Qualitersane
MfiMMMlluui^ob idolurum oullur<^ wm^'rsus. dixiivir^velationepercepta,
Iff mImiii Uiiuu rodom tHoiuvlno dt't^'uhtu o\ptHi\tHril, commodum huic
M|ff*il Uilnlur iuM^n^rtv O^^hI lamou i^usdem Mamertini Terbis melius
Miiidiiliiuih luluuaudum. Norumub qutnuquo cupidum {dence narratio-
Mhi IiIniIIuui iIi« hao i|VHa n'\olalumo o\ oniiuo txlitum hic poneredispo-
^Mllllllti
V' SIECLE* CONSTANCE,
CAPUT m
LIBELLOS DE MIRABILI REVELATIONE S. CORCODEMI M. ET COWERSION'K
S. MAMERTINl AB IDOLOLATBIA.
XVIIL Quanta sit divin© misericordi^ pietas, quantamtfiie bonitalis
pjus generi humano patientiagraliamlargiatur, nemo ehristianorumigiiO'
rat. Ita igitur soarum manuom figmentura diligit, ut ad dcclarandam
operis sui ineo doclrinam indiflorenter omnium bouorum malorumque
reseret linguas. Quid namque inlerest inter horum servorum Dei reveia
tionem, et Aposlolorum ignoranlibus gentibus manifestatiooem? Hic igi-
lur, quorum vitam innotescendam auribus ratum duximus populorum,
dum ipsi soli Deo, qui eam largitus fuerat, in notitia esset, humaîiam
%*ero pêne omoem creaturam latuisset, a pagano, medelam vulneris quee-
renle, nescientibus panditur : et Pauli Barnabœque gentibus ignola spi-
ritualis prudentia, per immundiim spiritum publicatur. Igitur cum hi
Deo placiti diuturno tempore in suis lucifluis jacuissent sepolcris, per
Mamerlinum, qui eorum nunc spiriluale narrât negotium, in omnium
cognilionem devenerunt.
XIX. Eram i laque ego ipse, inquit Mamertinus» idolis serviens, et
Jovis templi vel ceterorum falsorum dcorum frequeiitissimuscultor; ila
ut nullo modo vel tempore possem simulacris eorum evelli. Et quum eo-
rum inslantissimadevotione nefendas statuas vennrarer, cœcitatem unius
oculi pertuli, et ariditalem manus promerui, Eram ergo et debililalus
corpore, obsecondansstationibus nefandis ; et, quasi reatus mei incursu,
ipsis iralis, plagatus fuissem, crebrius eis lacrjrniosas preces effundens.
rogabam^ut delictis meis veniam tribuissent, Quumque hoccontinuatis
momentis Irislior perpetrarem, eunte me ad praefalum daemonum habi-
taculum, obvius mîhi fuit quidam, Sabinus nooiine, tonsus capite, et
vestimenlis religiosis amictus. Quem dum percontarer, quis, et unde
esset, vel quo pergeret etpropler banc causam interrogationum ad invi-
cem sermocinaremur ait prœfatus vir: Unde tibi talis accidil morbus;
tel cujus relîgiouises tu? Cui ego : Cult<:>r sum maximorum deorum.
Jovis, Mercurii, Apollinis, vel omnium numinum. Propterea indifleren-
i 8
/>8 BIBLIOTHiQUE HISTORIQUE DE l'tONNE.
ter aras eonim lacrymans pulso, ut mihi reconciliati, quœ absUilerunt
indignati, reforment propitii.
XX. Haec audiens ille, respondit : Erras, nesdens yeritatem : prop-
teroa talibus malis involyeris, et crudeliter flageDaris. lOi si aficijyiis
scienliœ vel intellectus regerentur doctrina, non perpétue cœd, muti,
surdi, odoro priyati, gressu impediti, manibus tnmd,fenro tut plumbo
inhœrerent coUigati. Nonne ipsi sunt, de quibus sacratisiiiDa canit
Scriptura : « Os habent, et non loquentur; oculog hibeuU ^ non Tide^
» bunt; aures habent,etnonaudient; nares habent^etncn od(»«bant.
v^ manus babent, et non palpabunt; pedes babent, et non ambolabunt.
H non clamabuntin gutture suo; neque enimestspiritus in oreipsOTum? »
El subsequitur de vobis loquens Propbeta : « âmfles illis fiant, ^ ÛMàunt
ea, etomnesqui oonfidunt in ds. v^ Vides pœnam statuanm cultoribus
pru'tparatam . Vides comparationein terîdioo ore prolatam? féstiiia igitur,
si vis amissi oculi visionem, et arid» manus stnitatîs perapere Tiridi-
tatern^ mois cloquiis obedire.
XXL Ksi enim in ecclesia Autisiodoreiisi nr sanelissimus, nomîne
tii^rmanus (cujus ego sum dericus) timens Deum» et reœdens a iMdo; cm
soipsum Ohristus facie ad faciem demonstrat, etper exm inenaiYtbîles
osloiutil oi^rporum curationes. Si vis €xgo sanits fieri, rdiola senitute
idolorum, qua es miserabililer irretitas, ipsius tibî pmratÎK posoe
prtraidium* Ouo audito, agens gratias, rogaii pnobtum vinim, ut iter
mihii quo ad oum« de quo indioa^entt, epiâoopom possem perveaire,
illirt) domonslran^t. IlleauMii Intitia plenus, prapierqMdmeraisvîdit
(4KHlin> praKi^iis» ank^it grrsssum « et de alto aggere, qttod est monte
Mnli>gi'n(\ miondens planitiom tu\ refertitnr. Ego wro persevmms,
l(i>lus ih>r oar|^>bam. Eral autem eodem die tempestims imber ab ortu
nolis usqiio ad t>ocasum . <4 liof^ ftiissem madida wsiegrafatiis, iieqiUK
<)uam lamen nxstiti iiiUgatiis. Eooe aaiMi> labente jam die, bon pêne
UhdfV.ima« ad^xmlant^' ih^da. âKir siuit lenebrr plavialibiit
muia\ lia ut miUiis pi^^MtMcsai itimns oomiiem aspioere.
XXII. Vix lamlem ptft^ni ad CMaeleriiim. infnsuMti
t^pinoopi dioobam es^^'coiviKmihim.Et quoniam imbras iftntoliilgim
JUKtiAr dow><^nd^it in l«ra. OMpi aixiari al nimiam asm soUicitiis,
V* SIÈCLE, CONSTANCE. "^~" 89
qîiia non invonicbam, in quo me reciperom habitaculo, Crebris ergo
micanlibus ignibus ex (Plhere, pana cellula ostendilur oculis meis, in
qua unus eral sarcopha^s. Quid plora? Iiigredior, obliqui aeris flam-
mis perterrilus. Tune non inveniens ubi requiescerem, super ipsiim
me jactavi sarcophagum, ignorans quis in eo requiescerel sepulcro.
Ingresso autem me, repentina lux in eodem habilaculo ila per sudum
refulsit, ut exislimarem solis radios reducis lerram suo l*?mpore illus-
trasse. Supponens ergo capiti meo sporlam quam bajulal)am, et laleri
baculum, utpote lassus, alque nimium humeclalus, somno indulsi,
XXIIL Intempesla voro nocte evigilans» respexi juvenera vestibus deal-
batum in vestibulo pra^faU celluk», in quojacebani, luciÛue illustratum.
Ego Toro insolitam latius majestatem aspicieus, lerriUis, prouum mo
supra illam, in qua dormiebam, prostravi memoriara. Eram aulem
intra me orans, timoré perterrilus, et dicens : Deus chrislianorum, cui
est pure deserviens Germanus episcopus, cujus ego sanctitatis atque
operis bonilatem nunc sequor, erue me de tali, in quo tremebundus
laeeo, cilo terrore. Mel^iliaprosequente, adolosœns, quem anle oslium
flan; prflpvideram, emittil vocem dulcifluam, dicens ; Sancle Corcodeme,
sancte Corcodeme, levita Christi, His auditis, beatissimus vir Corco-
demus de sepulcro, supra quod procubueram, respondit : Scio, qui
sis, et vocem tuam audio; tantum die, quid me velis, Florentine fraler.
Al ille, Surge, inquil, velociter : beatus Peregrinus episcopus cum céleris
fratribus pro nocturnis excubiis celebrandis inecclesiasantcongregati;
proplerea le quoque sancLus iimator admonel, ul venias et inlersis
saactû convenlui.
XXIV. Tune beatus Corcodemus ait : Regrcdere citius, dulcissime
frater, ad sanctum ac bealissimum episcopum mea reportans mandata,
Hac igitur nocle non possum de hoclabernaculo egredi; quoniamhos-
pilcilitatem alicui peregrino pr*bui. Sfno enim, qua} hic sil obsidens
turba catuloruni, el insidias hospili pneparans; quo, me egresso, rai-
aerum devoret ac dilaniet, et, si egressus fuero, venenosos in eum dentés
infigat. Me suis Deus excubiis non fraudât : quoniam sunl mecum fra-
tres subdiaconi duo ; idest» Alexander, et Jovianus necnon et Jo\inianus
leclorErgo obsecru te, ut sanctis episcopis hi^c, quœ tibi locutus sum,
60 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'TONNE.
referas, etab bis mihi impetres veniam. Antefatusigitur juvenis, accepte
responso, egressus est : me autem tanta cognoscentem mysteria, me-
duUitus formido invasit. Inde soporifero cesserunt languida somno
membra.
XXV. Et ecce, in extasi raptus, adesseexistimabamrursusjuvenem,
priusquam galli cantarent; ad januam, et clamasse rursum eo nomine
que ante clamaverat: et illo iterum respondente, etinterrogante, quid
vellet; tune illedixit : Sancti episcopi Per^inus et Amator, priusquam
a se discedant, missas sunt votivas celebraturi, et propterea te quoque
miserunt invitare, ut ministerium tui officii peragas. Si y^ro formidas
propter prœfatum bospitem, aiunt, ut vice tua Alexander ei custodiam
prœbeat. Sed et illud jusserunt, ut tecum Jovianum subdiaconum, et
Jovinianum lectorem, qui Alléluia décantent, adducas. His paractis,Tide-
bam ego ipse, aperto sepulcro, egredientem ex eo virum, aspectu mirœ
pulcbritudinis decoratum, et vestimentum ejus niveum, tamquam bys-
sum. Illo egresso, quemadmodum videbam, reperit très ante ostium
stantes in veste candida, et salutavit eos, nomine unumquemque vocans.
Tune dixit Alexandre : Reverentissimi antefati episcopi Peregrinus et
Amator jusserunt me usque ad eos venire. Qui iterum jusserunt te
huic cellœ prœponi, propter bospitem conservandum, et custodiendum
a catulis, matre, et filiis septem, qui ad necem ejus delitescunt.
XXVI. Post bœcrursus contemplabar, quemadmodum tenuerit dex-
teram meam reverentissimus diaconus, et dixerit : Veni nobiscum,
hospes, ad missas. Pergentibus itaque nobis, vidi quinque stantes ante
crepidinem altaris, speciosissimis indutos stolis : et videbam me inter-
rogantem beatissimum Corcodemum, qui essent illi, qui coram altari
«issistebant. Et dixit mihi : Ille, qui in medio stat, ipse est sanctus
Peregrinus episcopus et martyr, cum quo a Romana urbe ego quoque
missus sum imperio papœ Sixti. Illi duo qui dextro adhœrent lateri,
sunt Amator et Marcellianus episcopi; qui sinistre, EUadius est et
Valerianus sanctissimi, qui beatissime Peregrino gradatim success^unt.
Discedcns igitur a me perspicuus diaconus, ipsorum est redditus vultibus.
Tune demum quasi me coram, audiebam sanctum Amatorem episcepum
dicentem diaeono : Prœbe silentium, frater, que possimus, remoto
V'^ SIÈCLE. CONSTANCE* 61
strepitu, voli compotes fîeri : festinat enira Peregrinus frater ad pro-
priuoi habitaculum Baugiacum reverti, et aporlei nos propter eum
paulo temperius sacrificium consmnmare. Indicto ilaque silentii), et
catecliumenonii]! denuntiata discessione, ego mirabar intra me, laiite
novilalis contemplans mysterium : non lamen ausus fui post catechu-
mciiorum deounlialioiiem ad locum, ubi mhsit celebrid)antur, pedem
atliiUere; sed videbar milii iii eodem loco, in qno reverentissîmus me
diaconus consli tuerai, stare.
XXVII. Ilem vidébatur mihi inlerrogasse diaconum beatus Pere-
grinus, ac dixisse : Quis homo hic est, qui tecum haiic basilicam est
ingressus? Et respondisse diaconum : Hic est hospes meus, cujus me
cuslodia, ne vestris dudum parerem imperiis, relinebat, Ergo itemrn
?elul iii die ^idebam me stare juxta ipsos; et non solum persona, sed
et vestium qualitale discretum; admiransque dicebam : Cur hi niveis
sunl veslibus omnes induli elegonigris induor legnmentîs?Ouum ha^c
el lalia mecnm ruminassem, vox delata est in aures meas ad Corcodemum
diaconum ex ore episcoporum emissa : Segrega, frater, hospitem tiinm
a nostris cœtibus, et foras ab ecclesia eipelle; quoniam indiguus est
gratiie particeps esse, propler quod idolis Jovis de^ervit. Quorum quasi
prcpceptis inserviens, pellere me foras saepedictus diaconus nitebatur.
Tonc ego cadere quasi ad pedes ejus, et his eum affatibus exorare
videbar; et dixi ad reTerentissimum diaconum : Amice Dei, deprecor
U*, ut apud pra}sentes episcopos intercédas, ut mecum miserieordiam
faciant, el ritum dœmonuiu, quoleneorobligatus, disrumpant. Ad quam
supplicationem motus, videbalur me eis présentasse» el, ab illisaccepto
mandalo, mihi manum imponere.
CAPUT IV.
EJUSDEM LlBELLl COXTLWATIO.
XXVIIL Post iraposilioneni ilerum manus, videbamme sanclis cpis-
copis prœseolalum, et inslructum ab eis, quse aoipleclerer, el a cjuibus
cœremoniis separarer. Et rursum audire me putabam episcopos» quemad-
modum delegaveriïit sanelo dîacono, dicentes : Amantissime frater.
62 BIBLIOTHÂQUB HISTORIQUE DE L*TONNE.
reduc teciim hospitem et moneillum, ut, lucifero exorto, firatri se pne-
sentet Germano; quia ipsi est a Christo Deo directus, ut per eum
omni plenitudine spiritalis grati» impleatur. Deinde Tiddbam me ipsum
supplicare illis, et ipsos me alloqui et eihortari ad perfidendam in me
doctrinam fidei. Videbametiam, illis discedentibus, prœfatam diaoonum
tenentem manum meam, et restituentem me ad suam, de qua me eduxe*
rat cellulam.
XXIX. Item yidebam, priusquam ingressi essemus oeUulam» [mn
cidere me ad pedes ejusd^ndiacoui, etitadixisse : Ne, quieso« irascatur
dominus meus, si adhuc in ooo^pectu tuo locutus fuerit fimmlus tuus.
Qui quasi respond^t : Die, quse te remordent, com fiduda. Et ego :
Obsecro te, quot temporum lapsa sunt curricuk, ex quo in hoe habita-
culo requiescis? Qui respondit: Poat martyrium beatissimi Bar^ni,
die tertio passionis ejus (non quidem eo tonpore) de secolo ad Domi-
num migravi. Optaveramus quidmi participes fim pasaicmis ego oimi
fratribus meis, sicut ftiwamus unius qooque bajuklores mandafi; sed
post non multum temporis imperator est ordinatus, doctrina diristiana
reftilgens, qui, perseoutione remota, cunctas dansas eodedas patefedt,
et eis catholicos pnepositos ordinatiL Propterea non potuimus, quse
voluimus, consequi. Fratres autem md erant hi; Marsos presbyt»^,
Alexander et Jorinianus. Et sepultus sum in hoc looo ab iisdem fratribus
meis. Ipsi autem, ut mihi dirinitus rerelatnm est, confessoresoiNerant.
JoTÎnianus verolector, Deo procurante, martyrium consummarit.
XXX. Quumque omnia hœc in excessu mentis Tidissem se^reibgato,
experrectus sum, et coAtinuo galhis cantarit. Ego autem même»* mei,
ostenso mihi signaculofrontem muniri. Tune ^planctigerumejulatum
emittens, supra sepultiutuoa, tanquam super aram dominicam, procubui :
quamirrigans lacrymis, precemfandebam et dixi : Domine Deus Israël,
qui in altis habitas, et humilia respids, et alta alonge cc^noscis; praeter
quem non est alius Deus ; qui ob reparation^in generis humani in
tarram venisti, etcum hominibus contwsatus es ; cujus nutu,ac miseri-
cordia ego indignus in hac nocte, me» sahfationis sécréta noase fHtwierui ;
concède mihi, ut oelerius fiimuli toi sancti Germani contempler aspec-
tum, cui me redo itinere p^uxisti. Compléta oraticMid, piostralum
V* SIÈCLE. CONSTANCE. 63
corpus erexi ; et quum aciem oculnrum ad basilicam sancti Anialoris di-
rigerem, aspeiî lucem irameosam, iulus forisque fulgentem, ita ut
crederem, repuisa iiocJis caligine, sui temporis meta solem confînia
replevisse. Dehinc ex eodem item loco yox canora alque hymnigera ad
meos est auditus delà ta.
XXXL Conlinuo e^o in eodem, qno audieram, loco substili, quous»
que qu0e cantaJbantur, audirem. Prima ergo oiitiphona, qua^ ad aures
meas venerat : << Confuridaiilur omnes, qui adorant sculptitia, etqui glo-
^ rianlor in simulacris suis.» Secunda hipc eral : «Salvimii fac servum
>* luum, Deus meus, sperantem in te. » Tertia : <( Beati, quorum remissae
>► sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peccata.» Et quum hwc audissem,
reversas ad me prostravi me seplies in supra dicto sarcophage, orans et
dicens : Deus sancti Corcodemi, suscipe fnslinantem ad te, et ne confundas
me ab expectalione mea : tua enim pietate et gratia ad hoc delatus sum ha-
bilaculum, per quod meorum contagiacognovi errorum. Rursum consur-
gens, iUuc ad ipsam basilicam eleva^i oblutus, et audio iterum antipho-
nam mea* saluli atque conversioni consonam : « Exaudiat le Dominus
V m die tribulalionis ; protegat le nomen Dei Jacob. » His sanclis aflalibiis
confortatus» tertio me in oratione prostravi, Trina igitur obsecratione
perfecta, surgens, videbam eam, quamprius >ideram lucem ablatam a
facie oculorum, io qtiibus ante fulserat et repenlinee me illico lenebra*
circumsepserunt. Ego tamen jam myslerio edoclus, fronti oieœ domini--
cum infixi vexillum. Dum ha^c gerunlur, vulgaris lux terris redtlita
radiai! t. Mox ego iterum alque iterum salulis me characlere confirmans
^ sancto hospïii grates exsolvens, ad doctorem atque ad ducem cœlestis
imperaloris cilius properavi.
XXXIL Exploranli ergo, ubi sanctissimus Germanus episoopus eo
die habitaret, incolte civitalis dixerant : Non est hic : raonasterium habet
proximum, cl illuc frequentissime gratia visitalionis cymba portatur.
Tune deprecales sum eos, qui mihi indicaverant, ut ad ipsum monas^
terium ducentem viam demonstrarent* Qua arrepta quo tendebam,
perveni, et me paululum ante ostium immorante, subilo vir beatissimus
Germanus egreditur, quem procidens in terram adoravi. 111e aulem
non eventu, sed adnionitus egrediebalur in occursum meum : Deus enim
64 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'yONNE.
omnium conditor revelaverat famulo suo et meam necessitatem, et quo-
rum fuissem ad eum jussione directus; sicut postea comperi. Curvatus
ergo solo tenus, obsecrabam virum Dei, ut me benediceret. Qui extenta
manu elevavit me, dicens : Habe fiduciam; ne terrearis. Et apprehen-
dens mentum meum, osculatus est me. Gui ego : Ne facias^ vir sanc*
lissime, quoniam adhuc ab osculis ararum dœmonum os meum non est
mundatum. Cui sanctus Germanus : Agnovi ^o nocte transacta, ab om*
nibus illecebris te mundatum fuisse. Quo audito, obstupui, steterunt
que comœ, et vox faucibus hœsit. Tune egregius vir inhœreitô manui
meœ, pariter ad monasterium ingressi sumus.
XXXIIL Ego vero intra me ipsum movebar, dicens : Quis huic indi-
cavit, quae clam gesta sunt noctis prseteritœ spatio? Et me talia cogi-
tante, introduxit me in cellulam suam, et sedens dixit : Obsecro, fili,
ut mihi quaecumque gesta sunt, et ad tuam nocte prœterita notitiam
pervenerunt, innotescere non demoreris. Tune ego incipiens a prima
origine usque ad ejusdem affatus ei singillatim exposui, reticens de
turba catulorum. Mox ille ait : Nonne obsecravi te, ut omnia narres, et
nibil mihi de ostensis tibi mysteriis celés? Cur partem pêne cunctam
miraculis excedentem mysterii reticuisti? Prosequere, et expone nobis
insidias, quse te circumadstabant, catulorum. Ego vero hœc audiens,
dixi : Quid narrem domino meo pulvis et cinis? Ubi divinitus fit allo-
cutio, cesset incondita mortalium linguarum narratio. Video enim te
Deo pleniun, et quum sis localis, ubique quœ aguntur^ cognoscis. Ille
subridens, dixit : Vere quidquid propter te actum est, a viris venerabilibus
episcopis, vel a diacono cognovi, etprœsens fui. Ne formides; fides tua
te salviun fecit. Hœc audiens, dedinans me in faciem, ingemui, et ap^
prehendens genua ejus, reliqua, quae ad perficiendam fidei obristianseï
potentiam superfuerunt, rogavi ut per ejus dexteram implerentur.
XXXIV. Tune demum pari comitatu ad civitatem processimus.
Ingressi autem in ecclesiam, vocatis clericis et quibusdam laicis, dixit
mihi : Répète, obsecro, quœ dudum in monasterio, me interrogante,
narrasti, ut et hi audiant, qui ignorant. Cui ego tremulus et timoré
prostratus, respondi : Quid dicam, quod non beatitudo tua ante praesciat?
Et episcopus : Propter adstantes tibi dixi, non propter me. Ego autem
"V^ STECLE. CONSTAJÎCË. 65
ilemm repelensorania, illis quoque innnluL Qui infiiiito gaudio exhila-
rali, Dec laudes et gratias reft^rebant, dicentes : Gralias libi, Deus, qiiia
hoc libi vas ele^tîonis ante mundi coiistitiitîoîiem prâedeslinasli, per quod
rirlutis tuœ raagiiiliidinem, et potenliam omnibus, et sine fine démons^
Irares. Tune beatus episcopus inducit me in locum, nbi remissio fit
omnium peccatonim , et de more sacerdotali aquis benedictis, baplismum
mihi tradidil» replens circame et in meuniversa officia gratia* spiritalis,
\d quem ego : Domine, sîcul animœ recessus salvasti , ita et corporis
debilitali niembra restiluesanitati : dasolilam lucemutrisque patenlibus
oculis iispicere, et geminis manibus consueta opéra attrectare. Heec au-
diens anlistes. dixil mibi : Credis hoc me posse in le operari? Respondî :
Credo, Domine, f t propterea ad luara profectus sum pielatem. His au-
ditis, areepto oleo, et sigiians ooulam atque nianum, olficiis propriis, re-
pulso morbo, restituit, Hi qui adfueranl, videnles, rursum opéra Dei lau-
daverunt qua? per virum probalissimum att[ue sanctissimum Germanum
tîebant episcopum.
XXXV. Tune ail lurbte, qufp cum eo erat : Pergamuscum hoc hominn
ad IcKuni, in quo hospitatus est nocte, et videamus, si adhuc ibi est
calula cum eatulis seplem. Qui dixerunt : Quidquid pra^cipis, fiai. Ego
aulem exiens de medio illorum, pra^cedebam, illis cum beato episcopo
subsequenlibus usque adlocum. Quuraque venissemusadlocum,oratione
celebrata, dixit episcopus : Die mihi, juvenis, ubi vidisti adslanlem
virum, veslibus niveis circumdatimî? El ego : Domine, hic in ve^libulo.
ïterum dicil : Super quod sepulcrum inclinahis es nocle? Ergo autem
digito osleiidens, monslravi sepulcrum. Tune sancfus episcopus dixit :
Removele lapidem de hoc sepulcro, ut interiora ejus inspiciamus. Remoto
itaque lapide, visisunt serpentes octo ; primas immanissimus, céleri vero
septem paulo inferiores*
XXXVL Visis ergo hominîbus, ille eoluber capite ereclo circumspi-
ciebat omnes, plus tamen beatissimum Germanum episcopum. Cui
praefatus vir : Serpens nequissime, ndhuc non dtiseris calcaneum humani
generis; et audes post praevaricationem tuam et devictionem, gyros super
membra reverentissimi Coreodemi diaconi tuos extendere? Vivif
Dominus, quoniam morte cum omnibus luis fueras dignus; sed
i 9
BIBÎJOTHÉOUE HISTORIOIJK DE l' YONNE*
quonîam obedisti pnd'ati ira tris imperîo, et abslimiisti veneniferos
vorahis tuos a prassentis hospilis corpore, egredere sospes, et ulterius,
tibi conversatio humana est, recubare non audeas. Sil aulem habite-
culum tuum silvestre gremium, vel eremi vastitas. Quos aulem ilineris
tui in circuitu habitatores repereris, ne noceas aut lœdas. Non ego, sed
Christus per me lilii imperat Tune serpens, velul suae iniquitatis mole
gravûtus, submisso capite, septies spirarum suarion tendens volumina,
tamquam valedicens, et gratias agens bealissimo Germano, pectoris
Iraclu gradilur : cujus post lergum lurba minor sequeJ)alur. Visa enor-
mitate corporis ejus, cuncti trementes bealissimi Germani comiles»
fugam arripiunt. Stabat lamen ille immobîlis, fiduciam habens beatis^
simœ saiictitatis. Timc redargnens populum fugientem, dixil : Slale, e!
videle mirabilia Dei, qum operatur in nobis indigiiis. In ipso autem
Iractu a^stimatus est serpens possehabere longitudineni cubilorum septera.
His mîraculis oslensis, illa cellula beali Corcodemi diaconi, quiB propter
densitateni vepriimi, nulli, nisi tantura antistiti Germano, fuerat nola,
facta est, Deo opérante, omni sexui cognita, et non solum omnium no-
liliam promeruît; sed etculturam. Omnesigitur ex boc lempore, eidem
cellulœ volivam gerentes devolionem, alacriter frequentabanl.
XXX\1I. Mamertinus igitur, per quem, et in qno Deus virtulum sua-
rum ostenta depalavit, videns hœc, non solum a genlili errore; sed eliam
a câBcitate clementissime libéra tus, et a serpentium morsibus Dei nulu
ereptus, consecravit se monaslerio sancti Germani episeopi ita devolis-
sime, ut nusquam ex eo foras egrederelur, nisi forte ejusdem episeopi
autimperio, aut comitatuillectus. Cujus sancta conversatio ita doctrina
spiritali floruil, ut defunclo archimandrila Alogio, qui eummonachum
feceral, ipse heredilario jure sancti lalis ejus otlicium suscepisset. De his
ita, Ceterum ordinem narralionis cœpta? prosequamur.
CAPUT V.
s. GERMAM PIETAS ERGA DEFUXCTQS INSBTOLTOS ;
EILS AC S. LOTI EP. TRECBKSIS MiSSlO BRIIANNICA ADVERSCS PELAGIANOS;
COKSECRATIO GEKOVEFJ: ; TEMPESTATlS MIRA SEDATtO.
XXXVni. Ouodam enim tempore, quum iter ageret hyeme, ac diem
V* SIÈCLE. CONSTANCE. 67
totam in jojunio ac faligatione niniiaduxisset; commonelur, ut, cogeritf
vesperu, quocumque seoetleret. Erat eminus doniiciHum absc[ue leclis, jam
pridemsine habilatore semirLitum, tiuoiietiaûiper incuriain vulgarishabi-
latoris arbusUi œiitexeraiU ; ut pêne esset nielius nocfem sub nudi aeris
rigoredurare, quîun in illo perkulo et horrore succedere; praesertim quum
duo senes, propler infestatiooem terribilem , banc ipscim domum inhabifa-
bilemprœdixisseot, Quod ubi ^ir bealissinius comperit, horren tes ruinas,
quasi amœnitates» expetiit; ibi(|ueintermulliplices, qu« ffuondamfueranl,
mansiones, inventa vix una est, quœ instar haberet habitaculi. Illic levés
sarcinula* el paucissimi comités collocantur; quibus brevis cœnulaesui
fiiil, episcopo penitus abstinente, Deinde al ta jam nocte, quum unus ex
clericis legendi suscepisset oflicium, ille jejuiiio et fatigatîone confectus,
sopore superatus est. Tum subito ante os legentis adstitit umbra terribilis,
etpaulatim sub oculis intuentis erigitur : parieles etiam saxorum imbribus
colliduntur.
XXXIX. Tune vero deterritus lector praesidium sacerdolis implorât.
Oui statim prosiliens, effigiem terribilis imaginis intuetur, et pnemissa
obsecratione nominisChristi, imperat^ ut quis esset, quidve illic ageret,
faleretur. Qui protinus terrifîca vanitatedeposila, vocehumili, moresup-
plicantis eloquitur, se >el comparem suum, auctores criminum fuisse
multorum; iosepullos jacere, et ob hoc in(|uietare homines, quia ipsi
quieti esse non possenl. Ilogat, ut pro eis Dominum precaretur, quatenus
recepli, requiem mererentur. Ad kec vir sanctus indoluit, iraperalt^e
ul locum ostenderet, quo jacerent. Tum vero, cereo pnKcedente, dux
umbra progreditur; et inter dillicultates maxîraas ruinarum, intempesta
nocte, locum in quo projecti fuerant, indicavit. lit vero mundo est red-
ditus dies» circumjectos incolas invitât , hortatur ipse operis maturator
adsistens ; nidera tumultuariesuperjecta per tempus, rastris avulsa pur-
gantur. Inveniuiilur corpora fusa sine ordine, ossa ferreis adliuc nexibus
illigata. Ad legem sepulturse fessa dirigitur , membra exuta vinculis lintcis
ambiuntur, humus superjecta componitur, oratio intercessionis impen-
ditur : obtinetur defunctis requies, vivenlibus quies; ita ut, post eamdem
diem^sine uUo terroris indicio, domicilium frequentato habitatore flo-
ruerît.
68 iiiuoraion aicrouicc k LiMn.
XL. NequeiUiid<
aliquot noctis CMÎtale
hospitio. Nam id
divine 0()efe scAlo
canlibus nuutiata» quiua^
2&et« Causam uovitalKs ofADint:
tristis taeituniit» Mtenle \
tus« uiereeikiii ttausaoïiib euiîlnL
roiidiviu qiH^ {Mistsr amiilr<
rr(K|iu>iilali$ caiitiktts I
ma\iiim (vrmiiiiielMiL
\U. Kt^ddmteMpwii^.wl
iiuiiliaïil ^Ms^^^eiaiMini |
ihhIuh iiuiu«w\¥mi ix4W«rla esl.i
hiiiiiim uaiv^HT^Mpum (MKdbo^ <
Inhoritisior iuh>^|^ ^^vMvftiaL feM*>«
XUl. Ouîbus leffiKwiuiii ftet$«9icir
^\x%m ^Wkm KuiMuitsiilMi l^fita
vinmuu ^uiK> ;$^)i«Mnmila. pemiita ^(d^
dunu U^iedii'liaiMii fH4>ie4iiiiL di^l«laii sandb
Qimaïqw U>alfeteàiiiwiu^n>a>w^ <\m
t^hurlaliim^ ivlk^wfv^. ^ iwJiiii àtvtuKiMMb pL^pcsK iMce ponerto
iiiluilu, piM4)aiu quatudam. i^^^^^ivCm» «Miiae. ùnn^ «istulK oninus
l'Oiiâpicatur. Al valiez» dinoifeîk mswm ipiid m «a M(4tfsle M anpdiciini
<^u:&|>ii\itus« e pMiînio kauc jukrt s»s :9esti c>«${wtftiB^ Obstupuere
tannes^ inlefilbi|iie anùab pi\>(^ielieaHi de pwSa siMti ^Ein snlentiam
ox^|>oetahant Cuîus caput iieiMnhi& pNMifcx ^sarri «»« Awndatione
iHmuu1i\^)s« inler cKtas aaqpkitts^ quibos essiei «ta {WMlihifts^ nd quo
^^i«^4V(ur nomiiie. ab adstantîlHis sctsdtaior. Moi |WMllr Mnen edi-
cUMf^ |^fe«ili?«i quoque «^x«li« iii ptraentian adKhic;uitar qMSCOpi.
Lqns» aposlo-
Elquanto
SIÈCLE. CONSTANCE. 69
Interrogati de puella, suam esse ûliam profiteotur. Tum Germanus (ul
erat ipsius seraper dbinilatis consdus) prophetico intonaiisspîritu. tali
electam a Deo puellarn pnpconio exlulit, in hune oiodura virgiiiis geni-
lores affatus : Bealos, inquit, vos dies illa fecit, qua tanla* prolis vos
contigit esse parentes, cnjiis ortus nativitalis ipsis quoque angelis
la*litiain peperit salutarem : erit enim pretiosi apud Deum nicrili,
ac spiritalis perfectiorie propositi ipsis etiani viris aliqaateiius imi-
tanda.
XLIII, Plurima quoque alia, qua* prolixilas explicare non patilnr, in
laudem virginis prosecutus, tandem versas ad puellam, iterata hancbcî-
aignilate compleclitur, tenerosqueannos, qua tantus virpoterat afTabili-
late consolalur ; alque inter deosculautis lenîa blandimenta, ne sibi animi
sni secretum pandere erubascat, horlalur, Percunclator, si vitcP sancli»
monialiK cielibalum velit suscipere, ac Christi sponsalilio tilulari. Illa
lanti sponsi nomine delectata, tilulum virginilalis ampleclitur, seque
hujus professionis jamduduraaslringidesidenoproriletur. Exoral, ul, si
id dtgnum ipse duceret, sanctitatis ejus benedictione voli sui compos
redderetur. Rursus in amplexus virginis sacerdos incnmbit, et ut constan-
Lisesset animi, exhortatur, Interea gressum divertit ad ecclesiani, maximo
populorum aginine prosequente; ibique inter diutissimos psalmorum
concentus, ac prolixani orationis conliniialionem beatus Germanus
maoum dexteram super caput virginis indefessetenuil. Expleta solemniter
oratione, cibum unacuingratiarumaclione sumpserunt. Tum commen-^
dans eam parentibus, in crastînum redire pra^cepit,
XLIV, Subeuntediluculo, mature adest Genovefa. At beatus Germanus,
ulrum pridiauîP professionis essel adhuc memor, virginem pereunctalur.
lUa Spirilu animata divino, constanter se sua^ sponsionis reminisci
faletur, alque in ejus observantia perpetuo se manere decernit. Ut aulem
id fieri posset, superno auxilio quam maxime, et beati patris interces-
sionibus indigere, Alque ut ipsam divinitatem cerneres amborum votis
evidentissime favere, Germanus vultum in terram defixit, moxque iereum
nummum, divina (ut credo) allatum sententia, impressione crucis
exsculptum inspexit, inspectumque prolinus a terra collegît, Quem loco
munerisGenovefiF ïradidit, alque semper collo suspensum, ob sui me-^
64 BIBLtOtnÈQOE HfSTOtllQL'E DE L'yONNE.
omnium condilor revekveral famulo suo et meam nr^cessitatem, et quo-
rum fuissem ad eum jussione direclus; sicut postea comperi. Curvatus
ergo solo tenus, obsecrabaiii virum Dei, ut me benedicerel. Qui exlenta
manu elevavit me, diœiis : Habe fiduciam; ne terretiris. Et apprehen*
dens mentum meum, osculatus est me. Cui ego : Ne facias, vir sanc-
lissime, quoniara adhuc ab osculis ararum da?monum os meum non est
mundatum. Cui sanclus Germanus: Agnovi ego iiocte transacta, ab om-
nibus illecebris te mundatum fuisse. Quo audito, obstupui, stelerunl
que (omce, et vox faucibus ha^sit. Tune egregius vir inhœrens manui
mea\ pari ter ad monaslerium ingrcssi siunus.
XX XI IL Ego vero intra me ipsum movebar, dicens : Quis h nie indi-
cavit, qua2 clam gesta sunt noctis praeteritie spatio? Et me Icdia cogi^
tante, introduxit me in cellulam suam, et sedens dixit ; Obsecro, fili,
ut mihi quaecumque gesta sunt, el ad tuam nocte pra^terita notitiam
pervenerunt, innotescere non demoreris. Tune ego incipiens a prima
origine usque ad ejusdem affatus ei singillatim exposui» reticens de
turba catulorum. Mox ille ait: Nonne obsecravi te, ut omnia narres, et
nihil mihi de osteusis ttbi mysleriis celés? Cur partem pêne cunctam
miraculis excedentem myslerii reticuisli? Prosequere, et expone nobis
insidias, quie U'> circumadstabant, eatuloruni. Ego vero haec audiens,
dixi : Ouid narrem domino meo pulvis et einis? Ubi divinitus fit allo-
cutio, cesset incondiUi mortalium linguarum narralio. Video enim te
Deo plénum, et quum sis localis, ubique qute aguntur, cognoscis. Ille
subridens, dixit : Verequidquid propter te actum est, a viris venerabilibus
episcopis, vel a diacono cognovi, etprmsens fui. Ne formides; fîdes tua
te sahum fecit. Hœc audiens, declinans me in facieni, ingemui, et ap^
prehendens genua ejus, reliqua, quae ad perficiendam fidei christianm
polentiam superfuerunt, rogavi ut per ejus dexteram implerentur.
XXXIV. Tune demum pari comilatu ad civitatem proeessimus.
Ingressi autem in ecclesiam, vocatis clericis et quibusdam laicis, dixit
mihi : Répète, obsecro, quee dudum in monasterio, me interrogcinte,
narrasti, ut et hi audiant, qui ignorant. Cui ego tremulus et timoré
prostratus, respondi : Quid dicam,quod non bealitudo luaantepra^sciat?
El episcopus : Propter ack tantes lîbi dixi, non propter me. Ego autem
V' SIÈCLE. CONSTANCE. '^ 65
ileruiii repetens omnia» illis cpioque innolui. Qui irifiûifo gaudio exWla-
rali, Deo laudes et gratias referebaiit, dicenles : Gratias libi, Deus, qiiia
hoc tîbi vaselectionisanle muridieoTistiUltioriem preedestinasli, per quod
vîriutis tuae magiiitudiiiem, el polentiam omnibus, et sine fine demom-
Irares. Tune bealus episeopus inducit me in locum, ubi remissio fit
omnium peccatorum » et de more sacerdolali afpiis benediclis, baptismum
mihi Iradidit, replens eirca me et in me nniversa officia gratiae spiritalis.
Ad qnem ego : Domine, sîcul animse reeessus salvasti , ita et corporis
dejjililati merabra restitue sauitati : dasolitam lucemutrisquepatentibus
oeulis aspicere, et geminis manibus consueta opéra attrectare. Haec au-
dieiîsanlistes, dixit mihi : Credis hoe me posse in te operarî? Respondi :
Credo, Domine, et proplerea ad tuam profectus sum pietatem. His au*
ditis, aceeplo oleo, et sigiians oculum atque manura, ofiiciispropriis» re-
pulso morbo, restiluit. Hiqui adfuerant, videntes, rursmn opéra Dei lau-
davenint quee per virum probatissiraum atque sanclissimuni Germauum
fiebant episcopum,
XXXV. Tune ait tnrke, qua* cnm eo erat : Pergamus cum hoc homîne
ad loium, in quo hospitatus est nocte, el Yideamus, si adhuc ibi est
catula cum calulis septem. Qui dixerunt : Quidquid prœcipis, fiât. Ego
aulem exiens de medio illorum, prapcedtibam, illis cum beato episcopo
subsequentibus usqueadiocum. Quumquevenissemnsadlocum,oratione
celebrala, dixit episcopus : Die mihi, juvenis, ubi vidisli adstantem
virum, vé.slibus niveis circumdatum? Et ego : Domine, hic in vestibulo.
Iterum dicit Super qnod sepulcrum iiiclinatus es nocte? Ergo autem
digito oslendens, monslravi sepulcrum. Tune sanclus episcopus dixit :
Removete lapidem de hoc sepulcro, ut interiora ejus inspiciamus. Remoto
itaque lapide, ^isîsunt serpentes octo ; primus immanissimus, oeteri vero
seplem paulu inferiores,
XXXVI, Visis ergo hominibus, ille coluber capite erecto circumspi^
ciebat omues, plus tamen beatissimum Germanum episcopum. Gui
prafatus vir : Serpens nequissime, adhuc nondeseris calcaneum humani
getieris; et audespostpraevaricationem tuam et devictionem, gyros super
membra reverentissimî Corcodemi diaconi tuos extendere? Vivif
flominus, quoniam morte cum omnibus tuis fueras dignus; sed
I 9
66 BIBLIOTHÈOUE HISTORIQIJE DE I/yONNE.
quoniam obedisli pnefati fratris imperio, et abstiouisti venenileros
voratus tuos a praeseotis hospitis corpore, egredere sospes, et uUerius,
ubi conversatio hiimaiia est, recubare non audeas. Sit aulem habita-
culiini tuum silveslre greoiium, vel eremi vastilas, Qnos autem itîiieris
tui in circuitu habitatores repereris, ne noœas aut la?das. Non ego, sed
Christus per me libi imperat. Tu oc serpens, \v\ui su^ iniquitalis mole
gravalus, submissocapile, septie^ spirarum suarum U^ndens volimiina,
lainquara valedicens» et gralias agens beafissimo Germano, pecloris
Iraclu gradilur : cujtis posl lergnm larba minor sequebatiir. Visa enor-
milale corporis ejus, cuncli Irementes beatissirai Germani comités,
iugam arripiunt. Stabat tainen ille inmiobilis, fiduciam habnns be<ilis-
simaa saiiclitatis. Tune redarguens populum fugientem, dixit : Slalo, et
videte mirabilia Dei, quae oporalur in nobis indignis. In ipso aulem
Iraclu a\slimatns estserpeos possehabere longitudinera cubitorum septem.
Mis miraculis ostensis, illa cellula beati Corcodeniî diaconi, quœ propler
densitalem vepriuni, nulli, îiisi tanluni antisliti Germano, fuerat nota,
facta est, Deo opérante, omni sexui cugnitii, et non sohim omnium no-
litiam promeruit; sed etcullnram, Omnesigitur ex hoc tempore, eidem
celluke volivam gerentes devolionem, alacriter fréquenta banl,
XXXVIL Mamortinus igilur, per quem, el inquo Deus virtuLura sua-
rum osteula depalavit, videns hœc, non solum agentili errore; sed eliam
a e^ècitate clementissime Uberalus, et a serpentium morsibns Dei outu
ereplus» consecravit se monasterio sancti Germani episcopi îta devotis-
simc, ni nusquam ex eo foras f^rederetur, nisi forte ejusdem episcopi
aut imperio, aul comitatu îUectus. Cujussancta conversatio ila doctrina
spiritali floruit, ut defuncto archimandrita Alogio, qni etim monachum
fecerat, ipse hereditario jure sanctitatis ejus oflîcium suscepissel. De his
ita, Celerumordinemnorrationis eœpt«e prosequamnr,
CAPUT V.
s. GERMAM PISTAS ERG A DEFUNCT08 LNSEPÏÏLTOS ;
EJi;S AC S. LUPi EP. TÏUiClirSSlS MISSIO BRITANNICA A0VERSDS PELAGIANOS;
CONSECRATIO GENOVEFJij TEMPESTATiS MIRA SEOATIO.
XXXVIII. Ouodam enim tempore, qnum iter ageret hyeme, ac diem
\^ SIÈCLE. CONSTANCE.
67
tolam in jejunio ac faligatioiie nimia duxisset ; commonelur, ut, cogeole
Tespere, qxiocumque seroderet Erat eininus domicilium absque leclis, jam
pridemsine habitatoresemiruluoL quodetianiper incuriani vulgarishabi-
latoris arbusUi coatexeraiil; ut pêne esset radius noctem sub nudi aeris
rigore durare, quain in illo periculo et liorrore succedere ; preeserlim quum
duo senes, propter infestationeni terribilem , hanc ipsam domiim inhabita-
bilem pnt^dlxissent. Quod ubi vir beatissimus comperit, horrontes ruinas,
quasi amœnitates, expoliil; ibitjueinler multipliées, qasè cpiondamfuerant,
mansiones, inventa vix una est, qU(P instar haberet habilaculi. Illic levés
sarcinulic et paucissimi comités collocantur; quibus brevis cœnulaesui
fiiil, episcopo penitus idjstinente. Deinde al ta jam nocto, quum unus ex
clericis legendi suscepisset ollicium, ille jejunio et fatigalione confeclus,
îiopore superatus est. Tum subito anteos legeiitis adstitit umbra terribilis,
et paulatim sub oculis inluentis erigitur : parietes etîam saxomm imbribus
coUiduntur.
XXXIX. Tune vero deterritus leclor praesidium sacerdolis implorât.
Qui statim prosiliens, elîigiem terribilis imaginis intuelur, et prtemissa
obsecratione nominisChrisli, imperat, ut quis esset, quidve illic ageret,
foleretur. Qui protinusterrificavanilatedeposita, vocehumili, raoresup-
plicantis eloquitur, se vel comparem suum, auctores criminum fuisse
multorum; insepultos jacere, et ob hoc inquietare homines, quia ipsi
quieti esse non possent. Rogat, ut pro eis Dominum precaretur, fpiatenus
recepti, reipjiem mererentur. Ad kec vir sanctus indoluit, imperatque
ut locum oslenderel, quo jacerent. Tum vero, cereo pnecedente, dux
ombra progreditur; et inter diOicultates maximas ruinarum, intempesta
nocte» locum in quo projecti fuerant, indicavit. Ut vero mundo est red-
ditus dies, circumjectos incolas invital, hortatur ipse operis maturalor
adsistens ; nidera tnmultuarie superjecta per tempus, raslris avidsa pur-
ganUir. Inveniuntur corpora fusa sine ordine, ossa ferreis adhuc nexibus
iUigata. Ad legem sepultura*fossa dirigitur , membra exuta vinculis linteis
ambiuntur, humus superjecta componitur, oratio intcrcessionis impen-
diUxr : obtinetur defunctis requies, viventibus quies; ila ut, posteamdem
diem , sine ullu terrons iudicio, domicilium trequentato habitiitorf* flo-
ruerit.
68 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'tONNE.
XL. Neque illud omitiendum yidetur, quod in eodem itinere post dies
aliquot noctis cœcitate compulsus, mediocrium personarum successit
hospitio. Nam id maxime, ambitum fùgiens, reqiiirebat. Quumque in
divino opère solito peraoctasset ofBcio, lux orta est, nullis gallonim
canlibus nuntiata, quum earum avium copia in iisdem domibus non dees-
%el Causam noyitatis explorât; agnoscit, multum jam tempus esse, quo
tristis taciturnilas naturale gallicinium damnavisset. Àb omnibus exora-
tus, mercedem mansionis exsolvit. Acceptum enim triticum benedictione
coiidivit, quo pastœ aviculœ auditus habitantium usque ad mplestiam
fre({ucntatis cantibus fatigabant Ita yirtusdiyina, etiam in rébus minimis,
maxima prœminebat.
XLI. Ëodem tempore, ex Britanniis directal^tio Gallicanis q[>iscopis
nuntiavit pelagianam perversitatem in locis suis late populos occupasse
ot quamprimum fidei catholicœ debare succurri. Ob quam causam sy-
nodus numerosa collecta est , omniumque judicio, duo prœclara réligionis
lumina univorsorum precibus ambiuntur, Germanus ac Lupus, aposto-
lici sacordotes, terram corporibus, cœlum mentis possidenles. Et quanto
laboriosior nécessitas apparebat, tantoeampromptius h^oes devotissimi
siiHceporunt, celeritatem negotii, ûdei stimulis maturanles.
XLIL Quibus territorium Parisiacœ urbis, ilineris conlinuatione per-
ineaiitibus, viens quidam, cui Melodori vetustas Yocabulum indidit, fati-
gationi eorum humanitaton hospitii ministrayit. Cives loci, tantorum
virorum agnito sup^rventu, permixta vulgi multitudine, (^viam proce-
dunt, benedictionem expetunt, dd>itam sanctis veneralionem impmdunt.
Quumque beatissimus Germanus confluentanmultitudinemsahitarisverbi
exhortatione reforeret, ad médium circumstantis populi longe porrecto
intuitu, pueUam quamdam, Genovefom nomine> inter adstantes eminus
(«onspieatur. At vates divinus, nescio quid in ea cœlesle et angdicum
auspicatus, e proximo haue jubet suis sisti eonspectibus. Obstupuare
omnes, iutentisque animis propheticam de pudla sancti viri senlentiam
ex$pectabant« Cujus caput venerabîlis pontifex sacri oris aoseulatione
demukens» intar eastos amplexus, quibus esset orta parentîbus» vel quo
i^eusefetur nomine, ab adstantibus seiscitatur. Mox pudl» nomen èdSt-
ntur> parûtes quoque evocati, in presentiam ackiucuntur episcopî.
V*' SIÈCLE. CONSTANCE. 69
Interrogat! de puella, suam esse flliam proritentiir. Tum Germaiiiis (ul
erat ipsius semper divioitatis conscius) prophetico intoiiaiisspiritu, lali
elecUima Deo puellam pra^conio exlulil, iti hune modum virginis geni-
tores affalus : Beatos, inqiiit, vos dîes illa fecit, qua taota^ prolis vos
eonligit esse parentes, cujus orlus nalivilalis ipsis quoque angelis
IcfHiliam peperit salutarem : erit enim preliosi apud Deum meriti,
ac spiritalis perfectione propositi ipsis etiam viris aliquateims imi-
landa.
XLIIL Plurima (pioquo alla, qQtO prolixilas explicare non patilur, in
laiidem virginis prosecutus, tandem versus ad puellara, ilerata hancbe-
oignitale complectilur, tenerosque annos, qiia tantus virpoterat aflabili-
lale consolatur; atque inter dœsculaïilis lenia blandimenta, ne sibi animi
sui secretum pandere erubest^t, hortatur. Percunctatur, si vil^r sancti-
monialis culibatum velit suscipere, ac Christi sponsalilio titulari. Illa
laoti sponsi nomine deleclata, titulum virginilalis amplectitur, seque
hujus professionis jam dudumastringidesiderioprofiletur. Exorat, ul, si
id dignum ipse duceref, Scinctitatis ejus benedictione voli sui corapos
redderetur, Rursusinamplexus virginis sacerdos incumbit,etutcanstan-
lisesset animi, ethorlatur. Interea gressum divertit ad ecelesiam, maximo
populorum agmine prosequente; ibiqiie inter diutissimos psalmorum
concentos, ac proliiam orationis conlinuationem beatus dermanus
manum dexleram super caput virginis indefesse tenait. Expleta solcmniter
oratione, cibum una cum gratiarnm actione suoipserunt. Tum commen-
dans eam pareil tibus, in craslinum redire pnocepit.
XLIV. Sobeuntedilnculo, mature adest Genovefa. At beatos Gerraanus,
ulrum pridiana* professionis esset adhucmemor, virginem percunclalur.
Illa Spirilu animata divino, constanter se sua* sponsionis reminisci
faletur, atque in ejus observantia perpétue se manere decernit. Ut au(em
id fleri posset, snperno auxilio qnam maxime, et beati patris interces-
sionibus indigere, Atque ut ipsam divinilatem cerneres amborum votis
evidentissime favere, Germanus vultum in terram defixit, moxque itreum
nummum, divina [ut credo) allalum sententia, impressiune crucis
exsculptum inspexil, insp*>ctumque prolinus a terra collegit. O^iem loco
munerisGenoveftt* tradidit, atque semper collo suspensnm, ob sui me-
70 BIBLIOTHÉQUB HI8T0RIQU& DE l'YONNE.
moriam ferre prœcepit. Hoc, înquit, me recedente, pignus mei amoris
prae ooulis jugiler gestare memeoto. Cetenim uniTersa aik oumdialis
pulchritudinis ornamenta auri gemmarumYe compacta fùlgoribus, num-
quam tuis Yel coUo Tel digitis ins^ patiaris. Habeant hœc, qua seculo
militant; tu« quœ sponsa Christo adscripta es, ornamenta spiritalia con-
cupiace. lia fttus, Tirgini Talefecit , atque ut sui s^nper esset memor,
admonuiL Commendansque eam ilerum parentibus, iter, quod cœpount
porrexerunt.
XLV. Hi itaque Oceanum mare, Christo duce et auctore, consoendunt,
qui iamulos sucs inter discrimina , et tutos reddidit, et prdbatos. Ac
primum de sinu Gallico flabris lenibus nayis inaltum provecta dtiducilur,
dontH". ad aniuor médium perveniret, ubi porrectîs in longom visibus
uilùl aliud quam co^lum videretur et maria. Nec bhiHo post ooeurit in
|)t^lago logionis inimica vis da^monum, qui tantos ac taks nros perleii'
don^ ud rocipiondam populorum salutem, liiidis iniquitatibus innderiot
Opponunt pericula, procettas concitant^ ccdum diemque ûubîum noete
subduount^ tem>brarum caliginem maris atque aeris honwe congenù^
naut. Yeutorum furon?m vda ncm sustinent, et Ooeani iMoles firagilis
cymba vix tokai^t. Cedebant ministeria Ticta nautarom; fiundbatur nafi-
gium orotioiie^ non viribus. El casu dux ipse Tel pontifes firadus eor-
(K)ri^ la$situdiue» si>pore resolutus est. Tum Teio» quasi repufiiatore
t^^ssante, tempeslas eioitata couTaluit^ et jam naTigîuai snpoiittis
tluctibus nMMTgi^batur^
\l*VL Tune boatus Lupus» omnesque tuiiiati, eidtaiitseùoiai» efe-
nuuitis (iut^ntibus i>pponeiidum. Qui periculi immanitaiP oonstaniior,
Christum intoc^t; inort^t Oceanunu et procefiis saeneatibiis causam
rt'tigionis i^>(HUiit. Slatimque assumplo oleo^ in ncnine Trtnitatis, km
^^HMT^ii^ fludussi^vitHili^i^^r^ssitCiUk;^ bortaturuni-
w'Tsos. ivratio uih> ore H cbmoi^ profùnditur. Idest dÎTinitas, fugantur
inimici . tr«^iH)uillit«$ :iaef«fia subesae^ottur . twti coalnurii ad itawrisaums-
IHTÙ^ tvftuutur: uat^umSunalatrù onda piOEW|uitur decuisisque ion
unMisis $patii^ (mk^^i \>|4^ti litK«is quiele potiuntur. Ibiqw coaireweiis
ox^iwtm partibu:!^ multitude, excepit saimdoAe». q«o$ morturos etiam
xalkiiiatio adwt^ pradùwnt : nuutiabant enim $«M$lri s|iirifeK^ qpMid
V*^ SIÈCLE. CONSTANCE. 71
linipbant. Qui imperio sacerdolum dum ab obsessis corporibus detru-
duntur, et lempeslatis ordinem, et pericula, quœiotuleranl, fatebanlur,
victosque se eorum mentis et imperio non negabanl.
CAPUT VL
SS, GERMANl ET LUPI KPISCOPOROM FELIX EXPEDItlO ADVEBSUS
PELAGIANOS IN fiHlTANMA.
XLVIL Inlerea Brilanniamminsulam, qu^interomncs es t,vel prima, vel
maxima, aposlolîci saœrdotesraptimopinione.pnpdicatione, virtutibus
impleverunt : el quuni quolidie irruente frofjueEitiastiparentur, di vinus fer-
mo non solum in ecclesiis ; verum etiam per tfiv ia , per rura, per dévia dif-
fundebatur; nt passim et fide calholici firmarenlur, el depravati viam cor-
reclionisagnoscerent.Eratinillis, Aposlolorum instar, gloriaet auctoritas
per conscienliam, doctrina per litteras, virtutes ex mentis. Accedebat
pra^terea tantis auctoribus asserlio veritalis. I laque regionis universilas
in eomm sententiam prompta transierat. Latebant abdili sinistré persua-
sionis auctores, et more maligni spiritns, gemebant, porire sibi populos
evadenles. Ad eïtremum, diuturna meditatione concepla, praesumunl
inire conflictum. Procedunt conspicuidivitiis, veste fiilgen tes, circumdali
assentatione multorum ; contentionisque subire aleam maluerunl, quam
in populo quemsubverterant, pudorem taciturnitalis incurrere; ne vide-
renturs*3 ipsi silentio damnavisse. Illic plane immensa? multitudinis ntime-
rositas, etiam cum conjugibus ac lil)eris excita convenerat : adcrat po-
puUis speetafor futurus et judex; adstahant partes dispari conditione
dissimiles : hinc divina auctoritas , inde humana pra^sumptio , hioc
Cbristus. Primo in loco beatissimi sacerdoles pripbuerunt adversariis
copiam «lispntandi ; quœ sola verborum nuditate, diu inaniler et
aures occupavit, et tempora* Deinde antislites venerandi, lorrentes
eloquii soi eum apostolicis et evangelicis tonitxuis profuderunt. Misce-
batur sermo proprius mm divino, et assertiones violentissimas lectio-
numtestimonia sequebantur. Convincitur vanilas, perfidiaconfutalnr ; ita
ut adsingulas verborum objectiones, reosse, dum responderenequeuni,
72 BIBLIOTHÈOLE HISTORIQUE DR l'YDNNF,
faterenlur, Popiilus arbiter vix manusruntieel: judieium tanienclamore
lestatur.
XLVIIL Quuni subilo vir tribunitiaB poteslalis ( um conjuge pro-
cedit in médium, decem annorum filiam caecam sinibus ingerens saoer-
dolum; quarii illi ofTerri adversariis prsecepenmt. Sed illi conscienlia
puniente deterriti, jungont cum parentibus preces,et curatioiiem par-
mlaia sacerdotibus precantur. Qui expectationem populi, et inclinatos
adversarios iiilupnU's, oralionem brevîler fundunt. Ac dcinde G«Tmanus
plenus Spiritu saiiclo, sanclam invocal Trinitalera, et protinus adhse-
renlf^m latrri suo capsulani ciim SaDclorum reliqiiiis, collo âTulscim.
manibus cnmpri^hendil , eamque in ronspeiiu omnium i>ue]Iae oculis
applieavil: quos stalim evaeuatos tenobris, lumine veritatis implevit.
Exultant paronlos mirarulo; populus contremiscit, Posl quam diem ila
exanimis hominnm persuasio iniqua deleta est, ut Sacerduturadoctri^
nam sitienlibus desideriis seclarentur.
XLIX. Compressa itaque perversitate damnabili, ejusque auctoribus
ronfutatis;, animisque omnium lidei purilatG tompnsitis, sac^rdutes ad
be^tum Albannm marljTem, auclori Dco per ipsum gratiasacturi, petie-
runt. Ubi Germanus onnûuni Aposlolorumdiversorumque M art} ru m re-
liquias secum habens, fada oratione, jussit revelli sepulrrura, pretiosa
ibidem munira fonditurus: arbitransopporlunum, ul membra sanclo-
rum ex diversis regifinibus collecla, quos pares nieritis receperal cœlum,
se|)uleri quoque unius teneret bospilium. Quibus dt-positis bonoriûce
atcpie socialis, de loco ipso, ubi I)eati martyris effusus fnerat sanguis.
massam pulveris secum portaturus aislulit; in qua apparcbat, cruore
servato, rubuisse raarljTum ciedem, pers*'eii(ore palleule. Quibus ila
gestis, innumera hominum eodem die ad Dominum turba conversa esL
L. Unde dum redeunt, insidialorinimicus, casualibus laqueis praspa-
ratis, Germani pedem lapsus oce4^sioue contrivil; ignorans, mérita iilius,
sicut Job be<it!ssimi, adlietione corporispropagaridiuEt dum aliquandiu
uuo in loco infirmitatis nec^ssitate constringitur, in vicinia, qua mane-
bal, casuale exarsit incendiuni, Quod, consumptis domibus, quae ilHc
palustri arundine tegebantur, ad liabilaculum, inquoidem jacebat, fia-
bris slimulantibus ferebatur.Concurs us omnium ad antislitem convolavil.
V* SIÈCLE. CONSTANCE. 73
ut elevatis manibus, pericukm, qucni iramiiiebal, evaderet. Qui, omnibus
increpatis, moveri se fidei prasumptione non passus esl. Mullitudo
omnis desperatione perterrita, obviam occurrit inœndiu, Sed ot Dri
potentia manifestior appareret, (piidquid custodire tentaycral lurba,
igné consumitur; quod vero jaceiis et infirmas defenderat, res<:;rvatur.
HospiUuni sancli viri oxpavcscens flamina tratisilivil, ultra citraquc
desaîviens, et intor globes flarnmanlis incendii incolum*t labernaculura,
quod habitator inclusus serviibat, emicuit. Exultai turba miraculo, el
viclam se divinisvirtutibus gralulatur. Excubabat diebusac noclibusante
tugurium pauperis, lurba sine numéro; la animas curari cupientcs, hi
corpora.
Referri ntiqueunt , quae Christus operabatur in famulo , qui virtutes
faciebat infirmus. Et quuin debili tati suie nihil reraedii palerolur adhiberi ,
quadamnoctecandenlemniveis vestibusvidit sibi adesse personani,qua3
manu extcnsa jacenlem videretur attollere, eumque consislere Crmis
Yestigiis impcrabat, Postquamhoram ita» fugatis doloribus, recepil pris*
Unamsanilatem, uLdiereddilo, itineris laborem subiretintrepidos.
LL loterea Saxones Piclique bellum adversns Brilones, junctis viribus
suscapemnt, quos eadem nécessitas in castra cootraxerat. Et i|uum tre--
pidi partes suas pêne impares judicarent, sanctorum antistilura auxilium
petierunt, Qni promissura maturaiites adventum, lantum securilcitis ac
fiduciee contulerunt, ut accessisse maximus credereturexercitus. Itaque
aposlolicis ducibus Christus militabat in castris. Aderant etiani Quadra-
gesimse venerabilesdies, quosreligiosioresreddebatpnesentia sacerdotum ;
in tantum, ut quotidianis prœdicationibus instituti, certatini ad gratiam
baplismatis convolarenl. Nam maximaexercilusmuUitudo undam lavacri
salutaris expetiit. Ecclesia ad diem llesurrectionîs dominical frondibus
conlexta componîtur, et in expedilione campestri instar civitalis aptatur.
Madidus baptisraate procedit exercitus; fides fervet in pupulo; et/con-
tempto armorum prœsidio, divinitatis ex pectatur auxilium. Interea hue
iostitutîo vel forma castrorum hostibus nuntiatur. Oui victoriani quasi
de inermi exercitu prai^umentes, assumpta alacrilale fi^stinant; quorum
lamen adventus (?xploralione cognoscilur. Qiiumque emensa solenmitate
Pwchali, reclus de lavacro pars major exercitus armacapere, et bellum
1 10
74 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
parare tentaret, Germanus ducem se pralii profitetur; eligit eipeditos;
circumjecta percurrit; et e regione, qua hostium sperabatur adventus,
vallem circumdatam editis montibus intuetur. Quo in loco novum coin-
ponit exercitum, ipse dm agminis.
LU. Et jam aderat ferox hostium multitudo, quam appropinquare
intuebantur in insidiis constituti ; quum subito Germanus signifer uni-
versos admonet, et prœdicit, ut voci suœ uno clamore respondeant : secu-
risquehostibus, qui se insperatos adesse confiderent, Àlleluia tertio repe-
titum sacerdotes exclamant. Sequitur una vox omnium; et eleratum
clamorem, repercusso aëre, montium inclusa multiplicant. Hostile
agmen terrore prosternitur ; et misse super se nonsolum rupes circum-
datas, verum etiam ipsam cœli machinam contremiscunt : trepidatio-
niqueinjectœ vix suiBcere pedum pernicitas credebatur. Passim fiigiunt;
arma projiciunt, gaudentes vel nuda corpora eripuisse discrimini. Plures
etiam timoré prœcipites, flumen, quodsensim venientes transierant, de-
voravit. Ultionem suam innocens intuetur exercitus, et victoriœ praestilae
oliosusspectatorefficitur; spolia colligunturexposita; etpraedam cœlestis
victoriœ miles religiosus adipiscitur. Triumphant pontifices, hostibus
fusis sine sanguine; triumphantvictoria,fideobtenta, non viribus. Com-
posita itaque opulentissima insula securitate multiplici, superatisque
hostibus, vel spiritalibus, vel came conspicuis (quippe qui vicissent Pela-
. gianistas et Saxones) cum totius numéro regionis reditum moliuntur . Tran-
quillam navigationem mérita propria, et intercessio Àlbani martyris
paravemnt; quietosque antistites suomm desideriis felix carinarestituit.
CAPUT VII.
ALI A S. GERMANÎ EXPEDITIO AD GALLIARUM PR^FECTUM EX COMMISERATIONE
SUSCEPTA, ET ORI^ATA MIRACULIS.
LU. Itaque reditu venerabilium sacerdotum exultant Galliœ, gaudent
ecclesiœ, daemones contremiscunt. Certe expectatio propri» civitatis bea-
tum Germanum votis duplicibus ambiebat ; quam et apud majestatem
divinam, et inter mundi procellas servare consueverat. Tributaria enim
functio praeter solitum, et nécessitâtes innumerae cives suos, quasi pu-
\' SIÈCLE. CONSTANCE. 75
pillos orbalos parente, depresseranl. Redpiunt praesidium deslituti ;
agnoscil c<<iisas ; mœroribus œngemiseil ; et pro (jniele, vel requie quœsi-
tiirus remédia civilati, post marina discrimina, labores terretia? expedi-
lionis ingreditur, Itatpie Gallias illuslraturus, parvissimo coniitatu el
exigua evectione progredilur, qui pro largissimis Ihesauris Christuni
ferebat ïn pectore.
LIV. Opéra preliuai pulo mandare mémorise, oliam ejus iter claruui
fuisse Yirtuiibiis. Necdum lerritoriumsuœcivitatisexcesserat, viam leiiiter
carpens (eratque, imminente jam vespera, dies pluvius) quum subi lu
comilalui suo iiudus pede, cucullo vacuus, niniis expedilus vialor adcre-
scil; cujus etiam nuditaii condoluit. Qui dolose inhserens conlubornio,
jungitur mansione ; el inler innocentes, occupalosque cuslodes, qui Deu,
non animalibus, vigilabant, jumentum, quo senior vehebatur, praedo
noclurnus arripuil. Die reddilo, amissio evectionis agnoscilur; el, ul
sacerdoli animal non deesset, unus ex clerîcis in peditem niutalurex
équité. Dumque iler agilur,circumjecli comités intuentur beatuni virum,
exlra morem, conceplam laefiliam vultus obumbratione velantem.Quod
quum ab omnibus videretur, unus ex reliquis, auctoritateconcepta, cau-
sam l^litiai percunclatur. At ille inquil: Paululum remoremur; quia
iiifelicis illius labor et irridendus est et dolendus, quem mox videbilis
atstuantem. Ouumque delapsi animalibus substitissent, paulo posleminus
intuentur peditem, post se manucaplum animal deducentem; qui brevi
adjungitur, dum ille accélérai, hi moranlur : slatinique vesligiis provo-
lutus; crimen, quod commiseral, conCtetur; et ita lolius noctis spatio
îrretitura se esse relulil, ul longius prodire non possel» necevadendi \iam
aliam reperisset, nisiut abduclum animal reformarel Ad haec virbeatus:
Si heslerna, inquil, die nudo libi tegimeu dedissem, furandi nécessitas
non fuisset. Quod deest, accipe; reforma, quod noslrum est. Itaque con-
fesser criminis |>ro pœna commissi non solum veniam, ver uni eliam
prœmium cum benediclionesuscepiL
LV. Ouaerebal vir Deo plenus secrelum et abjeclionem oculi, quum
Tirtutibus proderetur; in quo vere evangelica sentenlia probatur: civila-
lem supra monlem positiim latere non posse. Vitabat suorum solatia,
eilraneorum declinabat occursus ; sed obscurari non poterat majestatis
76 BIBLlOÎIlÈOCt: HISTORIQUE DE L*Y0ÎSNE.
luce circiindalus, Nam vici omnes, municipia, civitates, quolquot sese
pcr itineris ejus tramilem porrigebanl, in occursum cum conjugibus
ac liberis convolabarit, et continuatura pleriimqae agmen^ dum occu--
rentes jungebant prosequeolibus, coha^rcbant.
Praiteriri silentio impium puto, in Alisiensi loco absens quanlum
virtulis operatus est. Eral illic presbytcr, Senator nomine, iiatalibus
iiobilis, religione nobilior. Conjax illi Neclanola, similis sanctitate:
quos pra^teriens, pro studio aiitiqua3 caritatis, eipctiit. Advenienli prœ-
paranl mansionem; et cjnanto major persona aderat, tanlo minor im-
pcnditurapparatus. Matronafurtim slranienin lectuto subdidit sacerdolis ;
({uo ille inscius cubilavit: deductaque nocte oratione vel psabiiis,die
rrddilo» lier; que agebatur, ingreditur. Illustralo hospitio familia tola
gaudebat, Strali reliquias fidclis matrona collegit, et condidit. Accidit
posL dies aliquol, lU Agreslius quidam benc ingenuus, habens uxorem,
lilios et parentes, possessio firTet invadentis inimici, suorumque om-
nium lletibus non minus Gemiani absentia, quam infelicis captivitas
higebatur. Etquum nihil remedii possel adhiberi^ pne=smnpsit virlutem
fidei malrona vonerabilis. Stramen conditum profert, quo furiosus
i ircunidatus coUigatur. Qui par spatium noclis unius, quasi apposilo
vidlalusincendio,inclamato semper nomine sacerdolis (qui quumlabessel
prœsentia, virtute iiondeerat] di\ano purgatur auxilio ; ueque umquam
jH>stea in omni vitiu suai spatio periculnm tentationis incurrit.
LVL I laque sanclus Ocrmanus Arelatum petens, ad Lugdunensium
urbeni, Arari lamulanle, devectus est: ubi certantibus populi studiis,
indiscrela a^tas et sexus uno occurrit oflîcio: omnes bencdicliouem
tlagitant, taelum requirunt, et, quod superesl mulliludini, n3levat vel
^idisse. Diversa* inlîrmilates passim benediclione sanantur; pra^dicalitj-
nibus tivitas recreatur: et licel feslinus abscesserit, sitienliem tameu
jHjpulum doclrium ibntibus irrigavil. Si ituiera ejus cuncta percurram,
si uni versa commemorem, parabit prolixilas congesta faslidium: sed
dabit Jfominus veniam, quodsciensplura praHerco. I laque advenientem
bealissimum virum urbs Arelalcnsis religiosa gratulatione suscepil,
aposlulicum instar sui lemporis saccrdotem suscipiens* Illustrabalur eo
lempore civitas llilario sacerdole, mullimoda virlute pretioso: eratenim
r SIÈCLE. CONSTANCE p
fidei igneus lorrens cœlestis cloquii, et praeceplionis divinœ opéra rius
iûdefessus: qui venerabilem sanclum ponliflcem affatu, ut palrem;
revcranlia, ul apostolum, sublimabaL
LVIL Auxiliaris etiam lum regebat per Gallias apicem praefeclura* :
qui prœsentiam sacerdotis duplicata gralulatione suscepit; quod et
insigîiem \ irtulibus vimm desiderabat ag;noscere ; et quod uxor ejusdem
longo jam tempore quartano tabescebat incoramodo. ïugredienli loiigis-
simo pneter consuetudinem famulatur occursu, simultjue admiralione
deûgitur, Ita euim dignitas vultus, semionis erudilio, pra*dicalioiiis
aucloritas, stupeiitis animum compleverunt; ul mcrito fama eum
minorem fuisse cognosceret: inventus est enim rébus major esse, quam
nunliis. Offert munera, ingerit bénéficia, ambitque a beatissimo \iro»
ul dignaretur accipere, quod tradebat. Incommodum confitetur uxoris:
qua visilata, ila vis passionis extincla est, ut Iremor pra^œdeos, et febris
subscquens deleretur. Rcdditaque prislina^ sanitati fidelis nialrona,
remedium cœleste suscepit, quo et corpus salubritate, et animacredulitale
coQvaluit- Acceptis itatpie ex volunlate beneficiis, optatum levameu
propria? detulit civilali; licet in se maximum cixibus etremediuni referrrt
et gaudium.
LVIIL Denique quum multa peragraret loca, et salularis dociriiia*
pabulo» audientium corda mentesque reficeret/penenilquodam tempore
ad Brivatenseoivieum, ubi sanclissimi Juliani martyris œrpus honora-
biliter habebatur humatum. Ibi namque plebs vicina mœsta pendt4)al,
eo tpiod ignoraret diem, in i^ua beatissimus martyr deberet pro virlutis
ac passionis gloria honorari, Factumest autem, dum ibidem adventaret,
ut sciscilaretur ab incolis, qua tempnre hujus sacra solemnia ceirbra-
rentur* At illi se nescirc falenlur. Tune ille : Orcmus, inquit, et forlassi»
nobis ha*cl)(*niini potenlia rcvelare dignabitur. Advenienleautfm noclis
tempore» redierunt quique ad sua. Tune idem sanctissimus Ponti-
fex moresolilo in oratione pernoelavil. Redeunle vero mntuimo
lempore» ac suie orlo, convocatis senioribus loei, si cui forte Donihius
aliquid depalaverit, inquirit^Atilli : minime, inquiunt, Domine. Etill*':
Ouinto calendarum mensis septimi celebrandam essescitoti^ festivilatem.
Nom, ut mihi divinilus est ostensum, bac die hicab iididi libus extinctus,
78 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l' YONNE.
sanctorum Martyrumest societati conjimctus. Tune dévolus, qui aderat,
populus, vola praesuli reddens, optatam refert corporis et animae
medecinam.
ARGUMENTUM
LIBRI PRIMI ET SEGUM>L
Primus, qui pracedit, libellus splendidissimam ejus prœmonslrat
generositatem, mirabileinque conversionem, nec non et antiquorum
patrum non imparem continentiam; itinera quoque, et nonnulla in
quibus mirabiliter efiulsit, non solum documentis, verum etiam mira-
culorum signis. Secundus denique, qui subsequitur, liber désignât
qualiter apud Galliam et insignis exstitit vir apostolicus, et doctor egre-
gius : et quod non solum Galliam verbo pariter et exemplo illustraverit,
verum etiam Britanniam insulam a pelagiana sorde purgavit : atqueinde
Ravennam perveniens, ibidem in pace quievit.
LIBER SECUNDUS.
CAPUT I.
ALU EJUS CUM s SEVERO EP. IN BRITANNIAM EXPEDITIO CONTRA PELAGIANOS;
ALIA PRO ARHOEICANIS IN ITAUAM.
LIX . Intereaex Britanniis nuntiatur ,pelagianamperversitatemiterato pau-
cis auctoribus dilatari : rursusque ad beatissimum virum preces omnium
deferuntur, ut causam Dei, quam prius obtinuerat, tutaretur. Quorum
petitioni festinus occurrit ; dum et laboribus delectatur, et Christo se
gratanter impendit. Cessit tandem inimici invidia, victa virtutibus ; nec
tentare ausus est, quem Dei amicum esse jam senserat.
LX. Àdjuncto itaque Severo episcopo, totius sanctitatis viro (qui tune
Treviris ordinatus episeopus, gentibus prim» Germanise verbum vit»
prœdicabat) Parisios interatodum expetit, totius plebis plausu, ut tantimi
virum decebat, excipitur. Benedietionem postulatus, ubertim omnibus
V* SIÈCLE. CONSTANXE. 79
imperlitur. Inti^rea pignoris iiiibi dodum a se specîalius commendati
non immeoior, de piiella Genovefa, qualiter se habeat, atlenlius scisci-
latur. Credo, saiictum Yiruni minime latuisse, quee, et qoalia posl ejus
discessum ab obloquenlibus virgo bmta pertulerat, infamias, probm,
crirainalioiies, conctasposlremo» quse a lividis maiiare assolent, simul-
lalcs. Alque lU eariim irrevocabilem in malo pertinaciam paresset agno-
scere, iniqua^ menlis viras, et jaindudum concepta molimina^nec in ipsa
sancliviri pra^sentia, aliqiialenus poluere supprimere. Verum ille, cui
melins, quam ipsis eliam suis esset nota parenlibus, obtreclantium
garrulitalp poslhabila, ad virginis se diversorium conlulit, alqne hnnc
non sine ingenli stnpore iriluenliiiiîi, adeo huniiliter salntavit, nt adver-
leres, euin in alla ipsius diviniUitis, cujus erat templuni, pripsentiani
fuisse venoralunu Et ne adventns beati ponlificis sacne virgini oihil
contulissc videretur, neve ejus inter improbos persona inexpurgata
nniianeret, habifo sermone ad populuin, prima conversalionis ejus
auspicia declarans, cujns, et quanti ess<*t apud Deum merili, cunctis
evidenter oxposuit, in argumentum tantae rei an^nteni terram,cui oraiis
superjacere consueverat» frequenli lacr}7naruni imbre madeiilemosten-
lans. Itaque universoruni aniniis erga innocentem pastorali asscrlione
œmpositis, iter pnematurans inceptuni, mare» Chrislo auetore, cous-
ci?ndit. Ad itineris tranïiuillilalemelementaconsentinnt ; navigiumventi,
fiuctus, aëra prosequuntur.
LXI. Interea sinistri spirilus pervolantes per totam insulam. Germa-
num venire, invîtis vaticinationibus nunliabant : in tanlum, ut Klaphius
ffuidara, regionis illius prinms, in occursum simctornm sine nlla niani-
festi nuntii relatione properaverit : exhibons se^-um fdinm» quem in ipso
flore adolescentiîê débilitas dolenda damnaverat, Eratenim arescentibus
nenris, contracte poplile, cui per sicciUUem crnris usus vcstigii nega-
batur. Huuc Elapbium provincia tota subsequitur. Veniurit sarerdotes;
occurrit inscia multitude : confestim benedictio, et sermonis divini doc-
Irina prufuuditur: recogiioscil populum in ea, qua reliquerat» credu-
HUàte durantem. lutelligunt,culpam esset paucorum : inquirunlauetores,
inventostjue Ci^ndemnaut.
Quum subito Klaphius manibus advolvitur sacerdotum, offerens
80 BIBLIOTHÈOUB HISTORIQUE DE L*TONNE.
AUum, cujus nccessitatom œtas et débilitas, etiam sine precibus, alle-
gabant. fît commimis omnium dolor, prœcipue sacerdotum ; qui oon-
coptam misoricordiam ad divinam clementiam contiilerant. Statimque
adoloscentem bealus Germanus sodere compulit. Attrectat poplitem
dobilitate ourvatum, et per tota infinnitatis spatia medicabilis dextra
|)orcurrit. Salubrem tactum sanitas festina subsequitur : ariditas succum;
norvi oilicia receperunt ; et in conspectu omnium, filio incolumitas,
patri fllius roformatur. Implentur populi stupore miraculi, et in pecto-
ribus omnium fides catholica firmabatur. Pnedicatio deinde ad plebem
de pra'^varicationis emendatione convertîtur : omniumque sententia, pra-
vitatis auctores expulsi ab insula, adducuntur sacerdotibus, ad medh-
torranea deferendi ; ut et regio absolutione, et illi emendatione firue-
rontur. Quod in tanlum salubriter foctum est, ut in illis locis etiam
nunc tidos iutemerala perduret. Itaque compositis omnibus, beatissimi
sacordotes ea, qua vénérant, prosperitate rewrsi sunl.
LXII. Vil domum de transmarina expeditione remeaTerat; et jam
legatio Armoricani tractus, fatigationem beati antistitis ambid>at. Offensus
(>iiim supiTba> insolentia regîonis vir magnificus Aètius, qui tune rem-
publicom gubemabat, Eochari, fjorocissinio Alanorum régi, loca illa
iucUnanda pro rebeUionis prtesumptioiie permiserat; qu» ille aviditate
barbaricie cupiditatis inhiaTerat. Itaque genti bdlicosissim», regique
idolwum ministre c^jicilur senei unus ; sed bunen omnibus Chrîsti
pr«^ii> major et fortbr. \ec mon, fisstinus egreditur ; quia îflunki^t
beIKous apiviratus. Jam progressa gens fiierat, totumque iler eques
iiMrratus implewrat; et tamen saceidos nosler oèvius ferebatur, donec
^ i|V!^um r^m, qui subsequebatur, aeœderet Occunit in iliiiere jam
|m^>s$Ot et armalo dud inler suonim catenras oppooitur : medioqoe
inlerpr^, prtmum preconsupplicaa iuiidit : detiideintrepat diflerenlem:
ad oxlreittum, manu iiqecta^ fineni habenas iuTadit, alque in eo kxo
uni\'«rsuni sislil nercitum. Ad hi^ rex fi^focissimtts admiratioBem pro
imcundia» l)w imperanle. coooepit: stupel constantiam: peneiatur
n>xw\Hiliam: audciritatis pnrtinaeia peniav^elur. Apparalits bdtitos,
%tniHmmh{iH' oommotio aii confiUi ciTiKtalem^diefMjiâ^ilo tuHHV^.desœndil :
Iraclaturque qualiler, ni>u quod lei vohient. ;K!ii quod sMentospelierat.
SIÈCLE. CONSTANCE. "^" 81
romplerelur. Ad slalionis quietem rex cxercitusquese reœpit: pacis se-
curilatem fidelissimam pollîcetur, ea condilione, ut venia, quani ipse
praslileral, ab imperatore, vel ab Aëlio pelcretur. Interea per inlerces-
sionem et merilum sacerdolis rex compressas est, exercitus revocatus
pK^viocia^ eo vaslatiooibus ïibsolulae,
LXIII. Exiti Ilaliam petiturua egreditur ; cui îd solum sufiecerat, ne
umqaam labore vacuus^ quîele frueretur; sed, ot propheta ait, anibo-
labal de virlute in virtutem, Nam dum praeteril, ex consuetudinepietatis
familiarem suum Senatorcm presbyterum iterom visita\it; a quo illi
annonim \iginli circiter muta offertur puella ; eujus os, frontem,
vulti'nique loEum cum olei atlrectatione benedixit; deinde conditum
poculum praecepitofferri, in quo très particulas panismanibus propriis
coiBOiinutas iofudit : anamque in os puellae ipse inseruit ; imperans, ut
priusquam accipcrct, petitionem benediclionis ediceret. Quam statim
clara voce, antequam paoem sumeret, poslulavit : ac deinceps usus
loquendi, natus ex mirabilibus, in reliqua ejus aelate permansil. Deinde
profeclurus, solito affecluosius in amicum irruit: os, fronlem, oculos,
osculatur : inhaeret amplexibus, vX hujusmodi verbis salutatum reliquit :
Vale in seternum, fraler carissime ; vale, animse me^eportio; tribuat
Deus, ut nos in die judicii sine conftisione >îdeamus; ceterum in bac
luce mutuo numquam fruemur aspectu,
LXIV. Erat iter illius comitatu proprio solitarium ; sed occurrentibus
ab hoHxinibus constipatum; in tantom, ut per omnes aggeres, quos in
ilinere sue illuslratos reliquit, usque in hodiernum diem, ubicumque
aul ora\'il, aut docuit, oratoriae cellulae, et signa cmcis elata praefulgeant.
Territorium sane Augustodunense dum prœterit, advenienli multitudu
îndiscretoe aetatis et sexus occurrit. Qui dum loca sanctorum ex more
circuoiiret, tandem pervenit ad lumulum sancti Cassiani pontifîcis. In
quoila divina virtus apparuit, ut in Pario lapide contrarius color cnicem
exprimeret, et salutare signum varietas distincla monstraret. Quod
quum Germanus sanctissimus fuisset intuitus, fusis ex more Chrislo
precibust ail: Quidhic agis, frater gloriose? At ille stadm e tumulo,
cunclis, qui aderanl, audienlibus: Dulci, inqnil, in pacequiele potier,
et advcntuoî Redemptoris expecto- Cui Germanus mutua sermonis voce
11
82 BlBLIOTHÈ0t£ HISTORIQUE DE L'YONNE.
dixit : Quiesce per longum in Ghristo, frater, tenipus : ut auteni divinae
lubaB cantum et exoptati clangoris sonuraacsacnB resurrectionis gaudia
oblinere mereamur, el pro oobb» et pro hac plèbe, altentius intercède
ad DoniinuEi noslrum Jesum Christum. Miranda est in sancto ?iro
princi[>alis mirarulorum emincnlia, oui cuncla, ioiis otiam sr^pulcris
îibdiia» iamulabarilur ad vutuiiL Etsingula quidem, quae ab eo rnirabi-
liier suiit gesla, pra^cipiia sunl adniiratione suseipionda; hoc vcroeo
mirabile, quo inirequRns est. Cujus enim animum admiratio non per-
cellatiduos non incelebres viras, qiios nulla uniquam niutui coiispeclus
allêrnilasipr.Tsentaveral, altfTiima \iveiitibiis, a sepullis alleruni seruisse
colloquia? lUerque niminioi beatae illius et syp*?rnïe Ilierusalem ci vis
erat, cujus pars jaei vuAo fruitur, parsadlmc io terris peregrinalur. Quo
factum est, ul is, qui jani patriani obtinebat, exulantera lient adhuc,
commilitonom agnosceret, agnilique votis atque alloquio responderet.
LXV. Illic in cooventu omnium prostrali interram parentes, filiam in
annis nnbilibus obtulernnl. cui débilitas pœnam soevissimam temporis
aecessione generavfrat. Ab ortu enim nativitalis suse ita» contractis ner-
vis, in palmam digiti curvabanlur; ut, cresrentibus introrsum nimie
unguibus, cedente carnis teneriludine, tôt inciperent esse ruinera, quoi
digili: et nisi insistenti acuniini ossa objecta al iquatenus resti tissent,
palmam totam ulcéra interius imniersa transMercnt, Hujus dexteram
coniprehensamdum altrecla sacerdos, lactussalubritatebenedixit ; appre-
hensos([uesigilialinidigitos» cedentibus nervis, in osum flexibilem rcvo-
cavil; reddi turque mi nislerio manus, quae inferebat sibi ipsaperniciem.
Insuper id pieta(is adjungil, ut sanctis manibns, direetis jam digitis,
excessum unguium ad formam commnnis consueludinis resecaret.
LXVl. Decursis ilaqneeivit<itibus Gallicanis.dum Alpes, Italiam ingres-
surus, exsuperat; casu arlificibus, ex opère mcrcenario domum redeunli--
bus, itineris collalione sociatur. Qui dum gravati injustisfascibus, juga
nubibus inserla conscendunt, torrente obvio tenebantur, qui in illis
prseruptis pra^cipitiisnoque aniraaliumnecpie honiinum vestigiafldeliter
hœrere patttur. Eratex his viator unus et claudus, et senior : hujus fascem
vir bealissimus humeris suis intervastos gurgites deportavit; enmque
exoneratum, iterato transi tu, subjecta cervice, transposuit* Libet hic
V* SIÈCLE. CONSTANCE. 83
panimper subsister*^, et in admiralioncî tanti viri aliquamdiu spatiari.
Vere F)uiiiiniis in sanetis sois polens, vereomnipolens; vere fonsbeni*-
gnitalis ejus niillis verbomm siifiragiis explicaiidiis I Cerneres, si adesses ,
in sancio viro ingenuani quamdamspiritiiscarnis(p.ie paljestram; invic-
lam dico animi fortiludineoi, imbecillitati corporeae coneertanlera. h
cerlOt rujus facii^msquallidusjejunionini pallor corifpcerat. eujus inediam
seplimus plemmque dies pane laiilum hordeaceo rocreabal, ciijus som*
num slralus raollior numquani exceperat, ([uem conlioui itineris quoti-
diana faligalio distrahebat, qui denîque s^^melipsum ferre vix poterat,
lantam subito caritatisconœpil animocorporeque virlutem, ut ïlecpon-
dêris(|uaIltitaleaddichls,neclo^^entisobvii impelu terrilus» senem aetale
pariter et dei*ilitate gravissimum, fasce prius traiisposito. sanclis in
luiraeris vectitaret Et, ut plus mireris negotium, animadverlo, hoc a no-
bile et clarissima persona patratum, quod necinsimus quisque uoslri
temporis facere dignaretur. Re enim vera ab operibus miseriairdiiE
alienura se reddere non poteratp in cujus sacro pectore humililas, virtu-
tum niateFr caritas quoque ac misericordia gratîssimum cubile colloca-
veral.Etquumstudiosissime sui agnitionera abjectione velareli Medio-
lani, quis aut quantus esset, celare non potuit.
CAPOT IL
HIItÂCUL\ IN IIOC ÏTINERE PLURIMA ;
FBLlCUàSlMUS OBITUS APUD RAVKNNATES; IïEUJNCTÏ HOîNOliES £T TRANSLATIO
AD ÊCCLESIAM AUTISSIODORENSEM MAGMFICENTISSIMA,
LXVIL Erat autem dies sanctomm solemnitate venerabilis, qui in
unum pIuriraoscoUegeratsacerdotes.Elduin raissa sacrismysleriiscele-
liraretur allari, incognitos et improvisus ingreditur. Staliraque unus e
populo, caplivus ininiici, cmn ingenli vociferatione proclamât: Cur nos
10 Italia, Germancpersequeris? Sulliciat libi, quod nos de Galliis eïclu-
mû; sufficiat, quod nos, et Oceanum mare oratione superasti. Quid
uni versa perlustras? Quiesce, ut nos quieti essepossimus. Fit admiratio
et lerror in populo. Quis essel Germanus, dum alter alterum intuetur,
inquirilur. Etlicet habilu despicabilisviderelur; vultus tamen dignitate
cognoscitur. Consultus, gradura aut ordinem non negavit : episcopi om-
8i BIELIOTBÈOUE UISTOnTOUE DE L^VONNE.
nés sanetumDei digna hurailitale veneraniur* Exoranl, ulftiriosuni, qui
oomen ejus confcssus fueral» visilaret. Quemnonpnx^siimpLioriiscothur-
no, sed obedienliîe studio prsecepil exhiberi, remotiimquein secretario,
celebri absolutionc purgotiim, ad convenlum pubiicum rcvocavit inco-
lumem. Hoc primum virUilis suae signura in Italia prr famulum suum
Christus operari dignaliis est. Concurrêbat di versa popiili muUiludo, be-
nediclionem experte sancliiatis opperiens: jiinclisqiie cunx pradicatione
mîraculis, et animas curabat, el corpora.
LXVIII, Egressuâ urbe opulentissima, dum iler sensim horis felici-
buscarpit, occurrunt pauperes, eleemosynam postulantes. Consulil dia
conera, quantum esset in suraptibus. Très tantum aureos esse, respondit
Tolosque statira prtecepil erogari. Ad baec diaconus: Unde^icturi hodie
sumus? Respondens ait: Pascet Dtjus pauperes siios : lu, quod habes,
indigentibus praesta. Diaconus, quasi providus, duos erogat, réservât
unum. Dumque îter agilur cœptum, iuLuentur postse équités concilatos;
qui brevi adjuncti, slatim desiliunt; et provoluti genibus, hujusmodi
precem fundunl: Dominus nosler, vir spectabilis, Leporius non longe
abhinc domicilie fruitur; qui cum familia sua ita implicitus diverso
tenetur incommodo, ut et propria, et suorum infirmitate succumbat.
Cujus ad voslammasdeportamus, Infirmum, si dignum ducitis, visi-
tate. Si vero precem nostram occupationis veslraî nécessitas vincit, ora-
tionem intercessionis impendite* Mereaturbenedictionem» si non meretur
aspectum. Ad hapc vir beatissîraus repletur misericordia; et, relictoili-
nere, ea via rectior judicalur, qua^ mercodem boni operis pra^parobat.
Divertit, reclamantibus suis; et desideratum petnntibus pra:'slat adven-
tum, dicens : nihil mihi prius esl, quam Domini pra^cepta complète, Tum
illi cum exulUitione el gaudio ducentorura solidorum munus, quod
transmissum fueraf, obtulorunt. Beinde conversus ad diaconem, ait :
Accipe, qua^ traduntur; ntintellige, te fraudem fecisse pauperibus : nam
si totum, quod dedi, indigentibus coritulisses, remunerator nosler tre--
centos bodie reddidisseL Contremuit diaconus, secretum realus sui
innotuisset pontilîci,
LXIX. Intereagradum accélérant: pervenitur: et tamquajn manifesta
sanitas fuisset ingressa, ita omnium animos sancti relevavit adventus.
V" SIÈCLE. CONSTAAXE. ~ 85
Notas proferlel exeril medicinas; Chrisliuii prosiralus exorat; suisque
Incrymis gaudia mercalur alioruni. VisiUuilurdomini, visitaiitur et fa-
rauli; acsine ulladiscretiDnepersonEetugoriacircuniit, cuLilia uni versa
perlustral; et/inlerposito unius diei spaîio, ita cœlestesmedicinasobliïiiiil
utegrediens dietertia,domumtotamreliquerit incoluniilate gaudcritem;
prosequente eura domino, qtiem leclulo invene^rat dec-joibenlnm. Pnr-
œdebat enini yenerabilcm virum fama laudabilis, exigens, ul ninitialî
desiderarelur agnitio.
LXX. Ferebaturjam per ora Ravennatium populorum; et advontus
suimoras pnnîus accusabat efleclus.Tandemdiuexspeclatosoxcipiliir.
Providerat quidem, ul noclurno ingr(3ssus silentio, sécréta obseuritate
tegeretur; sed desideraiiliurn exciibias vitare non pnluit. Illic Petrus
tam ponlifex, Chrisli ecclesiam apostulica inslitutioiieretinebat,
Regebat eliam Romarium imperium Placidia regina, cum fllio Va-
lenliniano jara juvene; qui ita fidem catholicam diligpbanl; ut, quum
omnibus imperarcnt, Dei famulis siiblirai huinililate servirent. Qui omnes
yenerabilem sacerdutem c<Tlanlibus studiis provido ainore suscipiunt,
Ambiuut principes, occurrurit proceres, ecclesia cum exulta liune am-
plectitur. Ad diversoriiim sacerdolis regina venendjilis vas argnnti amplis-
sioium, referlum cibis delicaLioribus sine ulla carnis admixtione, tran-
smisit^ Quod susceplum ea ralione distribuit, ut cibos minislris suis
traderet; ipse vero vendicaret argentuni; remittens loco muneris pate-
nulam ligneam, pauem hordcaceuni contineutem. Quod illa ulrumque
cum iugenli gratulatione complexa est; quod et argeutum suum trans^
misisset ad pauperes, et illam escam beali viri cum ministerio abjecli
vasculi suscépisS4^l. Nam cl lignum poslea auro aoibiit, et panemoiultis
remediis et virtulibus reservavit.
LXXI. Ooadam die, dum plateam laiissimam lurbisanguslalus ingre*
ditur, carcerem refertum vinctis, supplicia etmortem exsp<;*ctanlibus,prfie-
teribat. Qui, agnito transi lu sacerdolis, unumclamorem collatis vocibus
susluleruntCausam requiril; agnoscit: custodes evocal; subtrahuntur.
Diversae enim palatii potestales niiseronim lurbam in ergastuli illius
nocles damnaverant. Que se verteret, misericordia non habebal. Tandem
ad nolum recurrit auxilium; et quod diilicile eral ab hominibus impe-
86 BIBLIOTHÈQUE HISTORIOUE DE t*YONNE.
Irare, a majestate Dei poscil: gressuni divertit ad carœrem: cemuus in
oralionem membra pros terni l Tu m vero Dominas nosU^r adslanlibus
populis graliam, qiiara famnlo suo tribuerel, osteodiLClaus^ura, vincu-
lis et sera conslricta, dissolvilnr; repagiila ferrata dissiliunl: divina
pietas reserat, qiiod mpditatîo humana^ rnidcliUilis artaverat. Procixlit
ad libertalem turba de vincidis, cxhibens vacna onera catenarum; tenens
nexus, quibos antea tenebatur. Relioquitur œrcer innocens aliquando,
4(uia vacuus; el, précédente pietalis trinmpho, lurba miserornra gremio
ecclesiaî gaudentis infertur.
Creseebal (|uolidieadmiratio et foma ponlîficîs : occiirrebanl populi;
sanakmlur infirmi ; Christusque grafiam, quam rontulerat, dilatabat*
Assidcbant jugiler obsecpientes sex venerabiles sacerdoles; qui non mi-
nus abslinenliaî ejus cruces sine interpolalione durantes, tpiam virlutes
assiduas miraliantur. Hi testes operuni il lins niultis fuere tem-
poribus.
LXXIL Volusiani cujusdam fdius, qui lum palricii Segisralti canœllis
pra^erat» succensus igné febrium vexabatur; et ita ajsluantis vaporis ac-
censio, adolescentis medullas corpnsque eonisumpseral ut desperatio
conclamala sequerelur, Medici manus et promissa jam subtrahunlur,
luctusque soins pareutibus re^ervatur. Ad beatuin virum spes tarda con-
vertitin^ : parentes cum amicis omnibus et propinquis saneti genibus
implieantur* Additurotiam intercessiu sacerdotum, cum quibus feslinus
expetît œgrolantem: euntibusque occursor ob>îus, adolescenlem jam
mortuum nuntiavit; nec essecausam, qua se vir veoerabilis fatigaret,
Insistunttamenantistites; supplicant, utcœptum misericordiaeîmpleret
officium. Inveniunl corpus exanime, et, vitse calore repulso, mortis ri-
gorejam frigidum : depositaque pro animée requie oralîone» remeabanl;
quum subilo muliitudinis luctus atiollitur : inhœrent seniores sui mani-
bussacerdofis, ut pro parentum orbitale, et defuncli reditu Domino sup-
plicaret. Diu resistit, sancto pudore confusus: cessit tandem misericordiee
et caritatis imperio. Fideiarma concutiens, lurbas ejicit; mortuoque, in
oratione prostratus, adjungitur : rigat lacrymis terram; in coelum alti
gemitus porriguntur; vocal planclibus Chrislum. Inlerea moveturexa-
nimis, et paulalim membris emortuis vitalia redduntur officia. Oculi
SIÈCLE- CONSTANCE. Sî
lucem quêprunt; micaiil digiti ; lingoa jam resonat: uLerquee^^nsurgit;
isle de oratione» ille di? morlo, Germaiiiis manu allevat dorraientcm:
residel, respiral, relicilur, respicit; paulalimque vigore coiicepto, inle-
gram recipilsospilalem. Reddilurparenlibuîi filius; luclus verturitur in
gaudium, et unu clamore populoruBi, virtus majestalis extolliUir. Con-
tinuai Chrislus virfules in famulo» et niox recipiendum in requiem
miraculorum laude sublimai,
LXXIII, Acholii eumichi, lum proqtosùi regaiis eubiculi, alnmnus,
jam Juvenis liberalilerinstilulus, hujusmodi da^monio vexabalur, quud
per mcnslruum tempus, redeunfibus iiicri?nientis lunaribus, captives
suoscaducaallisioneprosternit, Intenentureginœ vel procerum, sanclo
viropnpsentatur et tradilur. Quenidiu examinatum purgaredie eadem
distiilil; quum suleret furiosissimos da^muiies, prima manus imposi-
lione depellere. lia enini raiserandi juvenis medullas et irileriora
penelraveral» ut quasi vas proprium ceriis lenq>oribus posside-
ret Redudi ergo eum secum nocte cunstituil, Tura vero ex inle-
rioribus latebris manifeslus erupit; et quasi inter tormenta compcn
situs, tcnipus indicat, quo ab ineunle lêtateceperatinnocentem, Ila(|ue
jussusegrediiur: purgalusqueadolescens post diem aKerum palolio re-
formatur. Causarasane Armorieana^ région is,qute necessiUileni perogri-
nationis indixerat, oblenla venia et securitate perpétua, ad proprium
oblinuisset arbitrium;nisi litubationis perfidia mobilem etiadisciplina-
tum populuni ad rebéllionem pnstinam revocasset. Quo racla, et iiiler-
cessiu saC4?rdulîs evanuil, et iniperialis crudulitas circuoiscriptioiie
frustralaesL Qui tamenprooalli dilate multipbci, brevi pœnas perlidiie
leraeritatisexsolvit.
LX.VIV. Germanusigiturquadam die, malutinalisolémniiateperfecta,
dnm cum epismpis sermonem de religitme ctinferret, mœstissimam
prolulilmentionem, impiiensiCommendovobis, fralres carissimi, trafi-
!tilam meum. Videbar mibi per nocturnum soporem a Domino nostro
vialicumperegrinaturusacripere; et quum causam peregrinationis in-
quirerem; ne metuas, inquit; ad patriam, non adperegrinationem, le
dirigo;ubi habebis quietem et requiem semi>ilernam.Dèrivabant intcl-
Iwtu alio somnium sacerdotes ; sed ille studiosius commendabat extrema,
88 BIBLIOTHÈQUE HISTUBIQUE DE l'yONI
dicens: Bene novi, quain patriam Deussuisfamulis repromilliL Factum
est, ul pusl (lies aliriuot sequerelur inconimodimi; quo ingravescenle,
civiUis Iota Lurbatur. Accelerabal trarisituoi, qui vocabalad gloriam; el
fpssom a laboribusDominus invitabat ad praemia,
LXXV.Regina Placidia, deposito iniperii sypercilio»occurritpaupcri,
rcqi'iril iuOrnium, tribuens qiiidquid al) ea beneficii postulat. Peculiariter
sonepcliit, qiiodilla invita concessit, u( gleba eorporissui patriie redde-
reltir, Visitaniimiverotanta fuit diebusac noctibos mulliludo, quantam
autadoiisitaditus, aul domus reeepit, Tempus omne choris psallenlibus
tftnebalur. Scplimo incommodi die ad coolos anima felixet bealatrans-
fnrtur,
Heredilas dcinceps relicta dividiliir: partem pra?sumpsit iraperium;
purtem vcndicant saœrdotes. Et quod fleri de opibus solet, nasciturde
exigaitale contenlio. dum deestquod capiant. Solius beiiedictionis hères
capsnlam cum saiictis regina suscepit. Cucullam cuni inleriori cilicio
Petrus èpiscopus usurpavit. Sex vero anlistites, ut aliquid aïonumenli
ex siiccessione satictitatis acciperent, dirumpere qpiod superfiierat nia-
tuerunt. Unus pallium, ci ngulum aller accepit ; duo tunicam, duo sagu-
lumdiviserunt.
LXXVL Deindeapparatu defuncti fervent studia conferentium, accu-
siinlium, cnr parva expensa mortuo deberetur. Acholîus corpus aroma-
lumconstrictione solidavit ; regina vestivi t. Qnibus omnibus rite perfeelis,
expensis et evecliouibus iter instruit imperator, ministrosqne ejus copiosa
largitione prosequitur. Sacordoles religionis obsequium et in pnesenii
instruunt, et ordinationepra*mitlunt; unumque agmen iiiformalur ad
Gainas.
Placenliam corpus dum praHerit, ca^ca jam nocle pervenil. Quod in
ecclesia collocatom» dum vigiliis sanctœ devolionis excolitur, matrona
qua^dnra lociejus, paralysi dissoluta, ita ut nullum membrumsuo fun-
gereturofficio, precariodeposcit, ut feretro corporis subderetur. Ibique
usque ad luceni extenta decubuit. Mature corpus attollitur; surgit et
mulier; etvivjficalaper mortuum, rairantibuspopulis, propriis pedibus
debitum reddit obsequium .
Excipiunt Galliie pcUronum proprîum majore foraulatu ; quippe ubi
V* SIÈCLE, CONSTANCE. g9
reverentia^ jungebatiir afTeclus, Onine homioum geims diverse oceurrit
officio. Alii vias, pra?ruplis; deposilis, molliuiit, el pontium innovation f^
continuant: alii expensas ingerunl; alii psalmis intonant; alîi colla sup-
ponunt. Refulgcbal, repercusso solis radio, splendorem sibi etiam per
iïwm vendicans luminum miillitudo, lofoque ministerio carilalis, pro-
priœ reddilur dvitati, ubi, sepullus corpore, quolidianis niiraculis vivil
A gloria.
LXXVIL Ego duplicem veniam a te, lector, exposco. Primum, quod
solœcisrais ci abjecUoiie Yi^bomm aures tuas vulnero; deinde, quod
pfolixior pagina videtur parère faslidium* Sed non pigeât recen^ere,
quod Clirislum prœstare non piguit qui, dum sanclos suos glorilîcat,
nos invitai exemplo. El tamen Deum tester, c^nscium secrelorum, me
plura de domini meî Germani factis agnita et probala lacoisse: ex quo
reum me esse faleor, snppriraendo quod mirabililer ad profectum om-
nium divina \irlus operala est. Et ideo in scribendo succinclum magis
me arbilror fuisse, quamnimium.
Seditaulem isdem doninus etapostolicus vir, sanctissimusGermanus,
in episcopali catliedra annos xxx, dies Xïv, ObiitveropIenusSpiritu San-
doapud Ravennam Uaïisù civitatem, pridic kalendas Augusti, Valenli-
niano adhuc juvene imperante enm Placidia matre : a ciuibus ibidem,
pro admiralionesanctitalis, acassidnilale rairaculorum, hooorifîce susce-
ptus, Domino Chrislo sibi apparente, obilum suum pranioscens, obtinuit
ut propriœ redderclur ci^-itali.Cujus sacratissimum corpus, honorifico
agmirie, comilanlibus virlutum operibus, suam est delatum ad urbem:
ibique sub die kalendarum Octobrium, a propriis civibus, celeberrimo
cultu, cundigna? eslsepultune Iraditum. Ubi innumenibilibus virtulibus
puUens, summa excolitur gloria.
ExpLiciT ViTA S, Germani episcopk
EpïTAPHIUM EJIÎ8DEM.
Fulgida fulgentem Germanum sidéra captant.
Florida tlorentem Germanum millia plaudunl.
Cœlica ccekstem Germanum carmina cantant.
Splendida splendentem Germanum gaudia pangunt.
I 18
90 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'YONNE.
BIBLIOGRAPHIE DE LA VISION DE MAMERTLN
ET DE LÀ VIE DE SAINT GERMAIN D'AUXERRE. PAR CONSTANCE.
Il existe un grand nombre d'exemplaires manuscrits de la vie de saint
Germain d'Auxerre par Constance ; voici ceux que nous avons pu connaître :
N<» 1. 1X« Siècle. Biblioth. de Montpellier, n* 154. Fonds Doubler,
D. 20. Petit in-fol. sur vélin (Recueil). !• stephani africani vita s. amatoris
EPISCOPI ALTISIODORENSIS ET GONFESSORH DIACONI ET CONVERSIO MAMERTINI.
2<* REVELATIO S. CORCODEMI ET GESTA S. GERMANI EPISCOPI ALTISSIODORENSIS.
3^ GONSTANCIIfSEU CONSTANTIN! PRESBTTER1 VITA S. GERMANI. — i^ Le reSte
ne rentre pas dans notre cadre.
Pour le ii<* i, voir les Acta SS. Maii, tom. i, page 52. Sur ce Ms., con-
sultez les Archives de M. de Pertz, tom. vu, p. 200-201. Le manuscrit
est incomplet. Les titres transcrits ci-dessus ont été omis par Bouhier. Le
texte des Bollandistes, comparé avec celui de ce Ms., montre que celui-ci
n'en est guère qu'une analyse, comme on va le voir. En effet, ce Ms. omet
totalement la préface de Constance, et il ne commence sa transcription
qu'avec le premier n^ du 1^' cbap. : algitur Germanus» jusqu'à : c testi-
j» monia castitatis » ; le reste est omis. Il reprend, cbap. ii : « Tune su-
» bito.... » jusqu'à la fin du n^ xvi : a faetore discessit » ; il passe le reste. Les
cbap. II et m sont transcrits à part, comme on l'a vu ci-dessus, entre la vie
de saint Amatre et celle de saint Germain. LeMs. reprend au commencement
du cbap. V : i Quodam enim tempore », jusqu'à la fin du n® xli : « fidei
D stimulis maturantes. » ; il laisse le reste et reprend encore au n® xlv : c Hi
» itaque Oceanum », jusqu'au milieu du n^ xlix : « gratias acturi petierunt »,
et, dans la même ligne, il poursuit par le n® l : c unde dum redeunt », jusqu'à
la fin du n* lvh. Il omet le reste jusqu'au Livre n : « Interea ex Rritannis » ;
mais sans indiquer la séparation des deux livres. Il supprime, n^ lx, ce qui a
rapport à sainte Geneviève, comme précédemment, reprend au n^ lxi jusqu'à :
c occurit ». Ensuite nouvelle interruption et nouvelle reprise au commence-
ment du n* Lxv : c Ille in conventu » jusqu'à : « subjecta cervice transposuit »
du n^Lxvi: puis, omission jusqu'à : « et cum studiosissime ». Le reste est
V SIÈCLE. CONSTANCE. 91
conforme aux Bollanilîsles jusqu'à la fin du n^ lxxvu; le Ms. s'arrête k :
« qucm nimium », après quoi est écrit en majuscules : « Explicil vîla S,
• Germa m episcopî i.
N*> 2. X* Siècle, Bibliolb. du Vaticao Si Rome, Fonds de la Reine Cliris-
liae, n* 140. \n-¥ relié en parcliemiti, écrilure à longues lignes, 150 FF****
Le F' 1, V% commence par un IVagmenl de la vie de saint Germain d'Auxerre :
« Trabictile dolaliles amblebant injeclos cineres... » F** \^\^: t Fortutlu is
» qui furtî.... » Bollaud., tom. vu, JuL 204-205 (liv. i, cap. ii). F*> 2 :
« Populi et inclina tos adversarios iotuenles*.., w F" 2, Y** : « .... et in expedi-
n tione campestri instar eivilatis aptalur.,.. t Bolland. p. 215. Le rcsle du
Ms, conlieol des fragments des SS. Pères. CeMs. a fait partie de la Bibliotb.de
Sainl-Bonoîl-sur-Loire. Au F^ 150 et dernier, \\ on lit : « Isle liber est
ij Beali Benedicti super Ligeri » (sic)»
N* 3. XI*^ Siècle, Bibliolli. du Vatican, Fonds de la Reine, n*» 187. In-8*
relié en parcbemin blanc, écrit h longues lignes, 53 FF°*, F*» 23 — 53.
N* 4. Même Siècle. Biblioth. Nationale, n<*5324 4** vitas. germani
ALTissioDOHEPisis EPtscopi, AUTHORE coNSTANTto. F* 15» R**, ail haut, cn capi-
lales : c Hune ego Gundoinus Gerraane tibi ofïero librum. » — Rubrique :
<i KPISTOLA CONSTANTll AD SCM PAT1ENTEM LUCDUT^ENSEM EPïSCOPUM ITEM
i QUIBEH AD CENSURIUM ADTISIODENSEM (sic) EPJSCOPUM t. F^ 14 R^ : «f IN-
» CIPIT \ITA BEATISSIMI GEHMA^I EPISCOPl ET COWFESSORIS » - n^ I : « IgitUr
* Germanus Autissioderensis oppidi indigena fuit...» F<'27,Liv.ii : « Interea
» et Drilanniis nuniiaiur... • — Fin an F** 34, R**.
N* 5. Même Siècle. Même Bibliotti. Mss, Latins, n* 2873. In-4o, F<> 48,
R* : KPISTOLA CONSTANTIl PRESBYTERÎ AD SANCTtJlf PATIENTEM LUGDUNENSE»! EPIS-
COPCM DE VITA SANCTI GERMANI EPISCOP! ET C0NPESS0R1S. F** 48, V** l Lettre à
êoint Censure. F*» 50, V' : « incipit liber phi^us de vita et vmTOTmus sci
CERMAÏ^l AimSSIODORENSIS ANTISTITIS ET COKFESSORIS*... » LgS chapllrCS HOU
numérotés sont précédés de rubriques. — Du F** 55 au F' 56, il existe une
bcone dont le paginaleur semble ne s'élre pas aperçu. — Une main posté-
rieure ï écrit au bas du F* 55, V^ : Hic muHa desunL F' 62, uMiv. Il finit au
92 BIBLIOTHÈOUE HISTORIQUE BE L TONNE.
F^ 75 R", par Veoùcmalio hiitorwgrapki : « Ego duplicem veniaoi a le"
» leclor, eiposco..*. quam nimiunK... »
N*> C. Même Siècle. Bibllolli. du Vatican. Fonds de la Reine, n* 589.
In-4*» relié en parclieinin, écrit k longues lignes* Au bas du F'» 1, on lit : Pa.
w Pctavins, Va du F** 94 au F° 120. La vie de saint Germain comme dans les
> Bollandisies, lom. vii^ JuL p. 201 . avec cet le différence que ta vie de Marner-
lin est rejelée a la fin de celle de saint Germain et qu'elle est précédée de la
deuxième lettre de Constance au pape Ceusoir. La fin du Ms. renferme des
vies qui nous ,sont étrangères.
N* 7* Même Siècle. Bibliolli. Nation, de France, n® 556S. Mss. Latins.
In-fol. F° 45, V° : iNCiPiT prolocus in vita sancti germani autisiodorensis
EPiscopi. Chaque cbapitre est précédé de son lilre en rubrique. La fin
au F® 52, V*, Elle est suivie de la vie et des miracles de saint Germain par
Héric.
'N* 8. Même Siècle. Bibliolh. de Douai, n' 805. Vol. ie-fol. vélin,
lignes longues , deux colonnes, initiales en couleur , majuscules bîstoriées.
(Duthillo^ul, Catalog. des Manuscrits de !a Biblioth, de Douai, p 303). C'est
un recueil où se trouve : vita s. gebuani, el un peu plus loin : gesta s. germani.
Mais ce récit est-il tiré de Constance, ou d*Héric? nous n'avons pu le vérifier.
Provient da Marcbiennes;ceMs. est peut-être celui dont nous parlerons p. 96.
N^ 9. XII* SIÈCLE. Bibliolh.dll Vatican, Fonds de la Reine, n. 541.
In-fol. relié en parchemin, deux colonnes, rubriques. F"» 125, W — 128. La
viedesaint Germain. Ms. très-incomplet auquel il manqutï plusieurs chapitres*
N*» 10. Même Siècle. Même Bibliolh,, n^ 481. Ms* In-4'> relié en par-
chemin, à longues lignes, sans initiales, ni lettres ornées, 112 FF*** (Recueil)*
F" 104:passio. s. cohcodemi et conversio mameiitink F^ 103, rubrique :
8ANCTI CORCODEMI DÏACONl ET CONVEHSIO MAMERTINI DE GESTA SANCTI GERMANI
EPISCOPI ET cor^FEssoRis. F^ 104 R** : « Quanta sit divinae pieiatis misericordia
> quantamque boni(aUs ejus generi humano palienùa grattam largialur nemo
i> chrisuanorum ignorât.... Ëram itaque ipse Mamertinus, idolis serviens et
)9 Jovis templi, vei ceterorum falsorum deorum frequentissimus cultor »
Y" SÎÈCLE. CONSTANCE. 93
Le resle corame clans Conslaoce, ch, m, p. 19, à Texceplion du inol
a inquit n qu*a]ouie cet liisiorien qui met la narralion de Mamerlin dans la
gicnoe. F" 106, R* : « Ad quarn supplicaiionein motus vîdcbalur me eis.... »
Même observation. F** 108, V", fin de la conversion de saini Mamertin;
(Botland. Jul, vu).
N** H. Même Siècle. Bibliolli. Nalion,, n« 5351 • F® rubrique: incipit
EPISTOLA CONSTANTi PRESBYTERI AD SANCTUM CENSUR1UM AUTISSIODORENSEM EPIS-
COPUM DE VÏTA ET VIRTUTIBUS BEAT! GERMANI EPISCOPh Filï àU F" 67; Dîénae IClte
que les Mss. 5324 et 5350. Seulement, dans le Ms. 5351, cbaque rubrique
précède le cbapilre.
N« 12, XI n« Siècle. Biblioib, du Vatican. Fonds de la Reine, n« 530.
In-fol. relié en veau rouge, 192 FF''*, en parcbemin. Le Ms. porte 191 mi-
niatures, deux colonnes, encre rouge et noire, lelires ornées, F* 165, R°: —
179, R*'. Comme dans les Rolland., tom. vn, Jul. p. 206, jusqu'au cIk m in-
ciusivement. F<* 169, R% reprend au cbap. v, p. 211; F' 175 comme dans
les Botland, p. 216 : « Qua venerunt prosperilate reversi sunt t Suit» dans
leMs. , ce passage : <t Dum, posita Rritannia heresunique dcpulsis auctoribus,
» alacriter ad propria remeans Aurelianensi urbijam proximus imminerel,
j> extemplo signa bas i lice senioris neniine impellenle concussa, coocenlus
f ultro, nec quod est dictu mirabile, adventus ejus ceperunt esse prenuncia.
i» Poslquam sj^iriluali suavilale in Cliristo pariter epulalî jocundissimis se
» virtutum dapibus alterne appositîs esEplevcruot ». FM75V*:€ Cedens
» itaque maternis lacrymis, partim loslancie presulis orania sufTerenti, prefisus
4) caritale, orationi solilo incumbit more Gerraanus beatissimus, defunclique
1 vitara lacrymis mercalus uber rirais, îngenii universorum gaudio, lugenli
» ma tri filium a funere revocatum in columem.... », puis le Ms. reprend,
comme les Rollandlsles, p. 216, col. 2 : « Vix domum de transraarina
» expedilione remeaverat... etc >. Dans ce manuscrit chaque livre est
précédé des rubriques des cha(>itres qui ne sont du reste distincts les uns
des autres que par les initiales. La plupart du temps les Rollandistes en ont
fait des alinéas. F"* 175 : conversio sancti mamertini ab ipso édita vel
REVELATIO 8. COBCODEMl DIACONI, CtC* Bollaudi tOm. Vil, JuL 206-210.
f)t RfBLIOTHfeO!;E HÎSTORÎQIE DE l'T055£-
.'H'> iÎK Mltm SffcCLK. Biblîotb. Nation., n* 5350, F*, tita s. gebmam
Ai.tffMf6fK»«ftMAfii RMAcopf AUTHOBE coifSTÀimo PRESETTEio. Ce Hs. n*est pas
p^f(tfié.. Iai f m ont précédée des titres des chapitres qoi sont ao nombre de
/|n;krar)t/^'qiiatre pour le livre I. — Même disposition poar le liTren;Tingt-
t^mm chfipitreii. (resl le même texte que celui do Ms. de la même bibliotb.
r»"^ tf79H (voir n^ 4) . Seulement, dans le Ms. qoi nous occupe les mbriqnes
4m chfipilriiii nom placées en télé de chaque livre : eUes manquent dans
1^ n* tutU,
N'* H« MAmk SiiccLK. Même Biblioih. n<* 5522. La vie commence au
f^''* vMiMvii (^1 Diiil au V^ ix^vii, ou ii^^vii. Les tranches ont été rognées de
i^lj^ fiorlo, qu*oii iio poui voir le haut des chiffres dont nous ne garantissons
pnA roitir(ilu<hs Vmu^ vin est suivie immédiatement de : ikcipit conversio
«f^Mrufi Afi irnM KiirtA VKI. UKVKUTio coRcoDiMi DiACo... (Robrique) c Quauta
n iiii divliio nilniMicordio piolus,... hujus sancti couversatio ita doctrina spi-
r. rihifill llnniil . iil, (bruiu io urchimandrita Alogio qui eum monachum fecerat,
H f|iiiM lioKMJiluiMi nuiirlilulis ojus oflicium suscepissel. Gesta sunt aatem bec
9 Ml 4 ivilNlr^ AulInniodoiHiuii» im|)erante et perficiente Domino nostro Jhesu-
n (lliriNio, (Mi oui lioiior« v\ gloria, ot im|)erium in secula seculomm. »
^' Ui. Mf^miQ H\h^M^ Mi^mo UiblioUiM n. 5525. In-fol. Grandes lettres
Milliitlofi fiiiM^^n. Lrn iulirl(|UOii ph^ciHl(»nt chaque chapitre, et chaque livre est
l'K^rt^ili^ (In li« llitin don ruhriquon. K^ lOi : iNciprr epistola constartu pris«
HVIMI r** KUt : II*" l(^* 1''^ 1^^* R^ : INCIPIT CONVERSIO MAHSETCa AB
M'HO ¥U\\K, Vlt|. lt»QV|c|.vrUM;oni;\HHmi t^UtXm, NECNON GESTA BEATISSIMI GERMAKI
^Himoi'i M MiNCtoMonin. (Uuhriqu^) < Quanla siu... d, comme an Ms.
N' (II. MitMN Sifc(ii<ic, Mi^mo Uibliolh « ik 5âlH>. Nul renseignement ne
iMiiiH ml purviMiu HMi' (t^ Mi^* Noun riiuliquoiis seulement.
^I* 17. \IV* SikcMC. M^mo UiIiIioOim n. fi^OQ. F« li9 : vita s. germami
AHHniiMMiiMiiftNMiM i<;nii(M)ii AUtiionK ooNiTTAMW) PRCCATORS Elle fait partie d'une
MiiiMi ilii viim (lo HuinU doni rllo Torme le chapitre cxvuk Pas de rubriques, pas
r SÎECtE. CONSTANCE, 1)5
de chapilres; elle n'est pas divisée en livres, C'esl un abrégé de ta vie par
Constance.
N* 18. MfiME Siècle. Même Biblioih,, 5560. F* 40, Y*, pas d'antre rwlirïque
que : incipit prologus vite be.vti germam episcopi autisiodoressis. C*esl
la lellre de Constance îi saint Censure. — Celle du même auteur à saiol
Palieni, évêque de Lyon, manque dans ce Ms, F* 51, R'' : « Explîcii liber
M primas ». Ib* : c Incipil argumeniu de duobus libcllis o; c'est le commen-
cement du 11*^ livre. Fin F^ 57, V**, pas de rubrique. Pas pour les cbapilres ;
nulle division que celle en livres, des alinéas indiquenl seuls les changements
de chapitres*
N** 19. Même Siècle. Même Bibliuth,, n^ 5570, f^ xciv. La vie de sainl
Germain commence sans titre général : « epistola constamiî presbiteri....
Les chapitres sont précédés de rubriques. Fin F^ cxxi, V°.
N* 20, De divers Siècles. Bibiioth. du Vatican. Fonds de la Reine, n"
646. F*etit in-4** refié en pnrcheniin blanc. Écriture de divers siècles, 59 FF"*
à longues lignes. F** 50-58 : vita s. cermani martïris. Elle commence ainsi :
< Compléta beatus Germanus Altissiodorensis episcopus sacra circuitione,
n àum ad propriam civitatem redire disponerel, quatinus plebem sibi creditam
» verbis evangelice doctrine allatim relbcillaret» contigit, ut quemdam Scolo-
n rutu gentis principem sibi, Âudinum uouiine, uua cuin uxore que Aquila vo-
« cabaturobviam haberet, in quorum comitatuducebatur filius eoruni admodum
» puerulus, pulcra facie dccorusque aspectu ; sed cum i[»sis parcntibus adhuc
» gentilitatis errore detentus jj. Il convertit et baptise le père, la mère et
i*enlani auquel il donne son nom : « ut non jam filius perditionis, sed ger-
» mana cari ta te repletus vere Germanus vocarctur ». F* 50, V® : Ce jeune
homme quitte riiabit séculier pour lliabit sacerdotal; (F° 51} un jour qu'il
était sur le bord de la mer, il pria le Seigneur de lui faciliter les mo}ens
d^allcrco France : «Domine, inquit, si hoc glorioso in conspectu tuo accep-
» lum est, ut ego ad Galliarum veniam partes dumque meum pium patrem el
» sanctissimumdoctoreni,scilicelepiscoputn Germaniim, qui me in tuo sacro
m nomine bapiisavit.., d. Il passe la mer « super rotam plaustri *>. - Etonne-
meot des habitants de la cote à laquelle il aborde; sermon qu'il leur fait. Le
96 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
juge, c Judex, praeses », convoque le peuple et lui demande, s'il veut ajouter
foi aux paroles de ce malfaiteur. (F^ 53). Il continue sa prédication et prend
le chemin de la Moselle. Mandé par saint Séverin, archevêque de Cologne,
c Aggripinensis Colonie », il en reçoit la prêtrise. Son zèle continue. —
Ses prédications. — Il bâtit des églises. — Il part pour l'Espagne et s*arréte
à Bayeux. — Ses miracles. — Il prend la route d*Amiens , après avoir passé
TEure, a Aiida », qui sépare la Normandie de la France. — Il est saisi par
des soldats. — Son supplice ; il est décapité le 6 des noues de mai (12 mai).
Ce manuscrit finit F* 57, y<» : c Et nunc usque Dominus operatur qui vivit
» et régnât... ». Le reste du volume est consacré k d'autres vies.
La Vie de saint Germain par Constance a été imprimée dans Surius et
dans les Bollandistes. C'est celle-ci que nous avons donnée. Nous avons déjà
dit que Robert Arnauld d'Andilly Ta traduite en français.
Les Bollandistes la font précéder de la lettre de Constance à saint Patient
de Lyon et de celle à saint Censure d'Auxerre, et, comme la vie, ils accom-
pagnent ces lettres de notes et de variantes tirées de divers Mss. Nous croyons
qu*on nous saura gré d'en reproduire ici quelques-unes.
ËPiSTOLA AD Cemsurium. Daus le Ms. qui a servi aux Bollandistes, la lettre à
Censure et le prologue de Constance manquent ; on lit à la place : « Yir
» apostalicae recordationis Domnus Germanus episcopus, pridie Kalendas
» Augusti de corpore discessit, et migravit ad Dominum. Quem venerabilem
1 diem omnes ecclesiae, praecipue in provinciis Gallicanis, prsedicabili devotione,
» concélébrant, excolunt, venerantur ; ut suflragiis illius misericordiam Dei
» consequaotur. » Ce qui se lisait également alors dans un Ms. de Har-
chiennes et dans un autre de saint Maximin de Trêves (Acta SS. Jul., tom. tii,
p. 201).
Chifflet indique que, dans un Ms. fort ancien de saint Lazare d'Autun,
Touvrage de Constance était précédé des vers suivants, composés par un an-
leur inconnu, mais ancien et habile :
a Signât magnifiées tomus hic pro parte triumphos
» Magni Germani, genesim, miracula, mores;
\* srèCLE, CONSTANCE,
u Qualîter a (enero pueritia floruil uugtii^
» Aus|iicijs quâiito sophiie compléta flyenlo;
» Fasces palricios, itisigoia nobililaûs,
j» Clariim coojugii, rebosque ei germine noraen,
> Paslhabilum tandem constanti pectore muadum :
)9 Ordinis ul sacri metas^ et ponlificatus
i» Sumpserit insignem mentis et uomine dotem ;
» Indictasque cruces carni, jejunia tonga,
» Noctes inâomnes, et duri slramina lecti :
» Largaque quadrilicum documenta aspersa per orbem;
* Clara et apostolicis miracula digna Iropaeis,
» Egressum ad stiperos et sacra jura sepulcrK •
«r
Prolocus. « Nec vereor persuasorem, codei ValaelL : « pervasorem. ►
Nous n'avoQs pas cru devoir donner les titres luarginaui; ils nous ont paru
il peu près inutiles et on ne peut guère les attribuera l'auteur.
ViTA. LiB. I. Nom. IIL < Ego îudignum » ; on lit ailleurs : « digoum.... »
a salvatoris > ; de même : € salvalori »•
V. c Uis eis concionatus » ; un grand nombre de Mss. donnent : a eos... »
€ Martis statio petulautis d ; ailleurs : <i prsetianiis n».
VIIL a Quam catervatim ex urbe *; d'autres : «t iu urbem ».
XIIp € Ut ad iidem cathoticam populi » jusqu'à : c Messucceusa fervent >
est remplacé ailleurs par : t Ut fides catholica populi augeretur, et monachilis
» coDgregatio faraulatura Domino institueretur ».
XVI. « Consueverat »; peut-être : «t Consuerant •.
XVIIL Cette préface, qui lient tout le chiffre, manque dans plusieurs Mss.
Elle paraît n'éire oi de Constauce, oi encore moins de Mamertin- « ... Sa-
» binus X ; d'autres : (?Savinus... »* < Propterea indifférentes»; les Mss.
de Marcbiennes et de saint Maxiinien : a indesinenter *>.
XXI. a Ecceaulem labente jam die..,. » jusqu'au commencement du u**
XXXII^ saut omis dans plusieurs Mss. , et nos savants guides disent que, daus
I 13
98 ' BIBLIOTHÈQUE HISTOUtOUE DE L YONNE.
sa vie en vers, Héric semble avoir eu un exemplaire de ce genre. (AcL SS.
JuL, tora. VI ip p. 208),
XXIIL <* lu quo jacebam, luciflue illuslralam >; un Ms, de Ljon porle :
c Cujus prœsentia cellula, in qua jacebatn, lucilluainundaiione illuslrabatur :
» ego vero*** »»
XXIV. « .*. Alexander et Joviauus d ; ailleurs : « Juvianus ».
XXV. « El ecce in extasia. . > ; tin Ms. de Lyon portail : < Et ccce, in
» exiasi elevatus, adesse me exislimabam, priusquam galli canlareni^ et
9 vldisse reversum juvenem ad januami elc. »
XXX. «f ... Confinîa replevisse >; le Ms, de Ljon : t repelisse j».
XXXI flf ...elsancto hospili... i ; le même Ms< : € Ëlsanclohospiti grales
> exsolvens atque doctori, ut valui tiro, ad ducem cœlestis imperatoris eilius
1 properavi *.
XXXIIL c ... usquc ad ejusdem affalas... »; plusieurs ftlss. : € iisque ad
» eumdem profectum mei i; d'autres : t usque ad eumdem locum ei^posui
1 prorectus mei causam » ; celui de Lyon : c( usque ad eamdem profectus
u mei causam*.. &.
XXXVIL ïï ... ul defunclo archîmandrila Alogio a ; le Ms. de Lyon :
<ï Alodioï ; voira ce sujet les remarques des Bollandisles (Acl. SS. JuL, lom,
vil, 2il ; et au 28 septembre) : c ,.• jure sanctilalis... ^; ailleurs : « liere-
» dilarioesanctilatis.... officium suscepisseï i>. Le Ms. de Lyon ajoute : f Gesla
» sunt aulem haec omnia in ci vi laie Aulissiodorensi, imperante et perficienle
> Domino nostro Jesu-Chrislo, eut est bonor, el gloria^ et Imperium in secula
» seculorura. Amen, » , comme au Ms. 5522 de la Bibliotlh Nation, que nous
avons décrit sous le n. 14 : « De bis ita. Ceierum, etc. » ; plusieurs Mss. por-
tent ainsi, d'autres n'ont pas celte fin. ,
XXXVIIL € ...semirutum >; ailleurs: cy semirutis ». < Illlc levés sarei-
*j nulae j», ailleurs : « claves el sarcinulaB i>,
XLVIL « ... ut passim el fide > ; ailleurs : « ul passini el fidèles ».
L. « ...lugurium pauperis >; ailleurs : t tugurium prsBsulîs >.
LIV. « ,., viator adcrescil i ; ailleurs : t viator accessit ».
LiB. IL Nom. LXI. «... Ebpbius » ; ailleurs : « Elasius >. Les Bol la n-
disles melteul la noie suivante pour la (in de ce cbilTre : Ilk $eqmbantur in
yf SIÈCLE. SAINT LÉON DE SENS. 99
eod. iù reginœ Sueciœ quœdam Comtaniio fnah supposita^ et ex Herico in mi-
raculùn num. x et xi hue intrum,
hXU. a ,., Eochari >; d'aulres liseoi : « Eocliarich ». Voir la noie des
BoUâad., toiD* vit, JuL 218 A.
LXVII, « -..In secrelario » ; ailleurs : « in sacrario u,
LXXII. ff ...adoiescenlis » ; ailleurs : ff adolesceDlIx i«
LXXV- a *.. ctim sanclis » ; ailleurs : « cum reliquiis •.
LXXVIL Plusieurs manuscrîls omellent cei épilogue. Quaut aux vers qui
le (ermiueut, [Jusieurs aussi ne les out pas, et ils sont au-dessous de la repu-
tatiou de Coostauce, que Sidoine Àppoliûairc ioscrit parmi les bons poètes.
Vr JilÉCLE.
SAINT LEON DE SENS.
(An de l.-C< 547.)
Saim Léon, évéque de Seos^ s'opposa au foi Childebert qui voulait éta*
blir UD évéque à Melun, et, pour le détourner de ce projet, il lui écrivit la
Jeltre suivante que nous tirons de l'édition des Œuvres de Saint Grégoire de
Tours, à la fin desquelles Dora Thierry Ruinarl Ta publiée- MM. de Sainte-
Marthe Tonl anssi donnée. Le célèbre Bénédiclie l'avait prise dans un ma-
Doscrit de Corbie, le naême peut-être, dit Dom Rivet {La France LiiL, t. iii,
l>. 245), qui avait servi à MM. de Sainte-Martbe.
EFIgTOLA LEOMS EPISCOPi SENONENSIS AD COILUEBERTUM REGBM, KE MELEDUNI
IN DIŒCtSISSC.E PAROCtlL^, UBÏ NiniQUAM FtUT, KOVUS FIAT EPJSCOPATlîS.
Domrio inluslri, gloriosissimo domno, et iii Christo filio Childebertho
Régi Léo episcopus.
Litteras celsiludinis veslrae honore quo digiitim esl me indico
stiscepisse, ubi sperare digoamini, ul ad ordinaiidum Mecledoriin-
sim episcupum aut prasentiaEi uoslram adesse debeat, aut conîîiiusus.
100 BiBLîOTnÈoi-;t: hïstorïoue dé ltonhe.
Ouam rem valde admiralus nos gloria vestra cogriyscat, quod pri-
iJîiini sine jussu gloriosissimî domiii Priiicipis nostri. filii vestri
Theud^iberthi régis, cujus suniiis regni ordeiialioiie subjecti, iiijun-
gelis, ut ea qnm anteaclo lempore faeta non siint, nunc pra^sentia nostra
aut consînsum debeaol inchoari. Prieci{me nuinquam nec suspecari,
nec credere poluimus, qund haiic aut ordini nostro, aut eliaai tenipo-
ribus vestris velletis injariaïii generari, ut diocisim noslram a Deo uobis
œnimissauî, el usijue uune poutiiicali ordiiie Deo propilio custoditam,
lamquani necligenles ac desides ad alterius permittamus polestatem
transire, aut solliritudiopm inrational)ilî deliboraûone transferri, Unde
salulantes digno, acdebilo in Deo carilalis afiectu, rogamus et conl4?s-
lamur, ne ullus ponlificuni eonlra statula patrum andeat facere, nnde
possit synodali examiiiatione convictiis de inlicilapra'sumtiune culpari.
nia tanien vestris debent lieri, Deo inspiranle, temporibus, undeetpax
inter sacerdotes esse possit, el plebs non permitlatur a pastoris proprii
eustodia per novam et inlieilam ordinationem divelli. Custodile, qucpso,
slatula Palruni, r*t €<monum severitale constrieti, non patiamitii, sicut
scribitis, adpetiliouem ejus plebis, superstitc propriu sacerdote alterum
episcopuni ordiuari. Quia si hoc petuut, quod nefas est credi^deser tores
potius jadioaudi siiut quani fidèles. Et non eoruoi preces facile audiri
debent a Principe, quorum petitionibus potius generentur scandala, quam
pax Deo amala siTvelur. Quia sicut beali sunt pedespacetn portantes, ita
va* his dictum fst, pcrquos venit scandaluni. Qui si fortasse id> hoc al-
tc^rum episcopum sibi fieri rogant, <juia nos iulerclosis itineribus ad eos
nec visilalorem niittere possunius, nec venire, ista culpa nos non respi-
rit : quia si iter a vestra parte, sicut optime nostis, inierclusum tanto
tempore nonfuisset, (piaravis senes aut infirmi, populum uobis eccle-
siastiCfi disciplina commissum requirere potueramus, aut certe visita-
torem, sicut canones stafuunt, d<^stiuare. .\aiu gloria vestra optime débet
et credere et scire, quia si contra statuta cauonum quicumque episco-
porum sine consensu nostro Mecledone episcopum voluerit ordinare,
usqne ad Papa? notitiam, vel synodaleni audientiam, lam hi qui ordina-
verinl, quam qui ordinatus fnerit, a nostra erunt communiuue disjuncti.
LEO Christi scrvussubscripsi.
VI*" SIÈCLE. CONCILE D Ai:XERRE.
toi
On parle d'une autre lettre que saint Léon de Sens aurait écrite avec
Hëracle de Paris et Théodose d'Auxerre à saint Rémi de Reims, pour lui
reprocher son indulgence à Tégard d'un prêtre nommé Claude, Celte lettre
des trois prélats devait élre oflensante, si on en juge par la réponse du véné-
rable pontife de Reims. Voir Dom Rivet, HisL Lia. de la France ^ L m, p^ge
!59, et surtout Dom Cellier, Hùt. des ÀnL ecclésiast», t. xvi, p. 1 40— 148.
Noos ne l'avons plus.
CONCILE D'AUXERRE.
(AfldeJ.-C. 578.)
On ne connaît pas de concile k Sens, ni k Auxerre, avant le YI*' siècle ;
mais, bien avant cette époque, nos évéques ont paru dans des conciles qui se
célébraient ailleurs. Severinus de Sens et Valerius d'Auxerre assistent, en 540,
au concile de Cologne, où l'hérésie de Févéque Eupbrate fut condamnée. (Conc.
Lab*, lom, a, p. 015). On regarde comme tout a fait probable que cet Evode,
qui signe le quatrième au premier concile de Valence, sous le pape Damien,
est Tévéqne d'ÂuxcrreElade, Hellade, Alode, ou Evode (Lab,, lom. lu 906).
Théodosc d'Auxerre souscrit au premier concile d'Orléans en 5H (/&., iv,
1410). Saint Léon de Sens se fait représenter au second concile d'Orléans
en 535, Eleulbère d^Auxerre y est en personne; ils souscrivent Tun et Tauire
au troisième, en 558 ; car on lit dans les souscriptions du second : « ... Eleu-
n iherius episcopus ecclesioe Autisiodorensis subscripsi..». Orbatus presbjter
ft pro Leone episcopo Senonensi subscripsi « , et au troisième, en iroisième
ligne : t Léo episcopus ccclesiae Senonicae subscripsi > ; en douzième ligne :
€ Eleulherius episcopus ecclesiae Autisiodorensis subscripsi >(/&., lom. v,505-
304). Ce même évéque d'Auxerre souscrit encore au quatrième en 541, puis
au cinquième, avec Consiilut de Sens, en 549 (/6., 589, 598). Constîtut se
trouve au second concile dû Paris, en 551, et au quatrième, en 573^ avec Au-
nacbaire, ou Aunaire d*Auxerre {Ib, 920)*
C'est cinq ans après que cet évéque d'Auxerre assemble le premier concile
connu de celle ville. Celte époque n'est cependant pas certaine ; mais le F\
Sirmond nous a paru devoir être suivi (Conc., Lab., v, 902). Le premier
102 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
canoD de ce synode a exercé les critiques. Od peut coDSoUer à ce sujet la dis-
sertation publiée par l'abbi Lebeuf dans son ReciÊêil de diven écriu^ tom. i,
p. 280.
Nous suivons ici le texte du Père Labbe. Il existe à la Biblioth. Nationale
deux Mss. du XI® siècle qui contiennent un texte barbare de ce concile. Ce
sont les n** 1455 et 1458 du fonds Latin. Il y en a un autre à Rome, à la
Biblioth. du VaUcan, fonds de la Reine, n* 1127- Il est du X* siècle. F* 150
R<> : a Synodus Aulhisiodorensis ». Il est précédé de l'édit de Contran. Ru-
brique : « Quid vero juxta canonum décréta debeant observare tituli infra
» scripli declarabunl. »
I. (( Non licet Kalendas januarii yaecola, aud cervolo facere, vel strenas
i> diabolicas observare ; sed in ipsa die sic omnia bénéficia tribuantur sicut et
> reliquis diebus. >
¥^ 156 V^ c XLIV. (dernier) Si quis banc definitionem quam exauctore
> canonica communi consensu et convenientia conscripsimus atque instituimus,
» tam ad clero, quam ad populo commonendo, vel a id quod constitutum est
> conservandum negligens inventus fuerit et hoc observare distulerit, aut eos
> qui ipsum audire neglexerint celaverit, aut subpresserit, aut in notitia épis-
D copo non deposuerit, anno a consortio fratrum, vel ab omnium christianorum
» communione habeatur extraneus. >
SYNODUS.
Ab Aunachario episcopo Autissiodorensi, cum diœcesis suœ abbatibus
et presbyteris celebrata, sub annum Christi DLXXVIII, id est, Pelagii II
papee I, Chilperici r^s XVII.
CANONES.
I. Non licet Kalendis Januarii vetula, aut cervolo facere, vel strenas
diabolicas observare : sed in ipsa die sic omnia bénéficia tribtiantur,
sicut et reliquis diebus.
II. Ut omnes presbyteri ante epiphaniam misses suos dirigant, qui
eis de principio quadragesimœ nuntient, et in ipsa epiphania ad populiun
indicent.
VI*"STÈCLE. CONCILE D'â.UïERRE. !03
IIL Non licel compensos in domibus propriis, nec pervigilias in
festiviUiiibus sanctorumfacere; nec intersenles, autad arbores sacrivos,
vi4 ad fontes vola exolvere : sed quicumque votum habueril, in ecclesia
vigilet, et matriculaî ipsum volum, aut panperibus reddat: nec sculptilia
aul pede, aut homine lineo fieri penilus prœsnmat.
IV. Non licet ad sorlilegos, Yel ad auguria respicere, non ad caragios,
nec ad sortes, cjnas sancforum vocant, vel qnas de ligno, aul de pane
facinnt, aspicere : sed qna^cumque liomo facere v\ût, omnia in nomine
domini Jîicial,
W Omnino et inter supradictas œndilîones, penigilias, quas in
honore domni Martini observant, omnimodis prohibere.
VI, Ut a média quadragt?sima presbyleri chrisma pétant : et si quis
infirmilate detentus venire non poluerit, ad archidiaconum suum, vel
archisnbdiaconum Iransraittat, sed cum chrismario et linteo, sicut
relii^ioe sanctorum deportari soient.
VIL Ut medio Maio omnes presbyleri ad synodum in civîtatem
veniantt et Kalendis Novembris onmes abbates ad concilium con^
veniant.
VIIL Non licet in altario in sacrificio divino mellitnm, quod mul-
sum appellant, nec ullum alîud poculnm, extra vinum cum aqua
mixtum, offerre : quia ad grande reatum et peccatum perlinet presbytero
illi, quicumque aliud poculum, extra vinum, in consecrationem san-
guinis Cluïsti offerre prœsumpserit.
IX, Non licet in œclesia choros soecularium, vel puellarum cantica
exercere, nec convivia in ecclesia praeparare, quia scriptum est : Domm
mêa^ domm oralionis vocabitur»
X. Non licet super uno allario in una die duas missas dicere : nec
altario ubi episcopus missas dixerit, ut presbyter in illa die missas
dicat,
XL Non licet in vigilia paschie ante horam secundam noctis \îgilias
perexplere, quia in illa nocle non licet post mediam noctem bd>ere,
nec in nalali domini, nec in reliquiis solennilalibus,
XIL Non licet mortuis» nec cucharistiam , nec osculum tradi, nec
vélo vel pailis corpora eorum involvi.
Vk BlBlIOTirÈOlE HISTORÏOIE DE L YOXIVE.
Xlir, Noiilket diacono, vélo vel palla sc^ipulas suas invoH,
XIV, y on WcvX in baptisleria corpora sepeliri,
XV- Non licet raorUiuni super morluum mitli.
XVL Non lîcet die dominico baves jungere, vel alia opéra exercere,
nisi pro Ciiusis coiistitulis.
XVII. Ouicumque se propria volunlale in aquam jaclaveril, aut
collum ligav^TÏt, aut de arbore pra^eipitaverit, aut lern* percusserit, aut
([ualibet occasiune volunlaria? se murti (radiderît, istoruui oblalio non
recipiatur.
XVIIL Non licet absque paschre solennitale ullo tempore baptizare,
nisi illo quibus mors vicina est, quos grabatarios dicunt. Quod si quis
in alif» pago, contumacia facienle, post interdîctum hoc infantes suos
ad baptisraum detulerit in ecclesias noslras, non recipianfur nsque ad
satisfactîonem. El qnicumque presbyler ipsos extra nosirnm permissuni
reciperepra'sumpseritj tribus mensibusa connnunione ecclesiœ seques-
Iratus sit.
XIX. Non licet presbylero, autdiacono, aut subdiacono, post accep-
lum cibura, vel poculum missas tractare» aut în ecclesia dum missae
dicuntur sttire,
XX. Quod si presbyter, quod nefas est dicere, aul diaconus, aut sub-
diaconus, post acceptam benedictionem, infantes procreaverit, adul-
terium comniiserit, et archipresbyter hoc episcopo aut archidiacono
non innotnerit si scit, integroanno non communicet illt vero qui hoc
commiserint dcponantur.
XXL Non licet presbytero, post acceptam benediclionem, in uno leclo
eu m presbytera sua dormire, nec in peccalo carnali miscerit nec dia-
cono, aul subdiacono.
XXII. Non licet relicta^presbyteri , nec relicta^ diaconi , nec subdiaconi,
post ejus mortem inarilum accipere,
XXIIL Si monachus in monasterio aduheriom commiserit, aut pe-
culiare liabere prœsunipserit, aut furtum ieceril, et hoc abbas per se
non emeiidaverit, aut episcopo, aut archidiacono non innoluerit, ad pœ-
ailentiam agendam in alio monasterio nïtrudatur.
XXIV. Non licet abbati, nec monacho, ad nuptias ambulare.
VT" SIÈCLE, CONCILE D'AUXERHE, i05
XXV. Non licet abbali filios de baplismo habere, npc monachis rani-
ma très habere.
XXVI. Quod si quis abbas mulierem in monaslerio sno ingredi per-
miserit, aiit feslivitatos aliquas ibi speclare pnï?ceperil, Iribus raensibus
in alio monasterio retrudaliir, pane et a^pia contentus.
XXVII. Non licct ut aliquissuam novercara accipiat uiorem.
XXVIIL Non licet ut filiamuxoris sua^ quis accipiat.
XXIX. Non bcet ut reliclam fratris sui quis in malriraonium ducat.
XXX. Non licet duas sorores, si una morlua fuerit, alleram in
conjugium accipere.
XXXI. Non licet consobrinam, hoc est quae de duobus frafribus, aul
de duabus sororibus procreatur, in conjugium accipere ; nec (pii de
ipsis nati fuerint, in conjugio socientur.
XXXIL Non lici^ït ut nepos avunculi uxorem accipiat.
XXXIII. Non licet presbjtero, nec diacono, ad trepalium, ubi rei tor-
i|iientur, stare.
XXXIV. Non licet presbytero in judicîo illo stare, unde homo ad
raorlem tradatur.
XXXV. Non licet presbytero, aut diacono, vel cuiquam clericorum,
de qualibel causa conclericum suum ad jndicom siecularem trahere.
XXXVI. Nonlicel mulieri nuda manu eucharisliain accipere.
XXXVII. Non licet mulieri manum suara ad pallam dominicam
cnittere.
XXXVIIL Non licet cura excommunicalo communicare, nec cnm eo
cibura sumere.
XXXIX* Si quis prcsbyter, aul qnilibet de clero, aul de populo, ex-
communicatura absque voluntale ipsius, qui eum excommunicavit,
sciens receperit, aut cum illo panem manducaverit, vel colloquium
habere decreverit, simili sententia} subjacebît.
XL. Non licet presbytero inler epnlas cantare, vel sallare.
XLI. Non licet presbytero, nec diacono, queraquam inscribere; sed
in vice sua, si causam habuerit, aut fratrem, aut quemcumque sspcula-
rem rogel.
XUL Ut unaqueeque mulier, quando communicat, dominiciilen^
f li
106 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L*TONNE.
suum habeat. Quod si qua non habuarit usque in alium diem domini-
cum non communicet.
XUII. Quicumque judex, aut suecularis, presbytero, aut diaoono,
aut cuilibet de clero, aut de junioribus, absque voluntaie episcopi, aut
archidiaconi, vel archipresbyteri, injuriam ioCerre praesumpserit, anno
ab omnium Christianorum consortio habeatur eitraneus.
XIJV. Si quis ex secularibus institutionœi aut admonitioi^m archi>
presbyteri sui* contumacia focienle, audire distulerit, tamdiu a liminibus
sanct^ ecclesiae habeatur extraneus, quamdiu tamsalubrem institutionem
adimplere non studueiît. Insuper et mulctam, quam gkHÎosissimus do-
minus rex pnecepto sue instituit, sustineat.
XLV. Siquis banc definitionem, quam ex auctoritate cammica coni-
muni consensu, et com-enientia conscripsimus ac instituimus, tam ad
clerum, quam ad populum oommooeiHlum, Tel ad îd quod oonstitutum est
consenandum, négligeas inventus fuerit, et ob hoc obserrare distulerit,
aut eos qui ipsum audire n^lexerint celaTerit aut suppresserit, et in
notitiam episcopi non deposuerit « anno a consortio fratrum, Yel ab onmium
('.hristianorum communione habeatur extraneus.
XLVL Si quispresbiler. aut diaconus, aut quis libet de numéro cle<
rieorum relinquens propriam parochiam, p»^t ad alienam et omnino
demigrans» pneter epîsoopi sui conscientiam in alienam parochiam com-
moretur, hune ulterius ministrare no» patimur: precipoe si Tocatus ab
f^isci>po. redire contempserit, in sua inquietudine perseTerans. Verum-
tamen quam laicus ibi communicet, episcopus vero apud quem moratus
fuerit esse constituennt contra eos decretam cessati onem pro nihilum
reputans> tanquam clericus forte suscepmt relut magister inquietudinis,
n^mmunione pri>>^tur.
Ce xLvi* eiQon dVsi pas dans le P. Labbe; il se troate dans le Ms. i4o8
de U Biblioih. Naiiooale.
SaSCfUPTKXVEa
Al N ioiuaiis in IVi nomine episcopus constitutionem hanc subs-
cri|>si.
vr SIÈCLE, CONCTLE î) AUXERRE.
ViMBAUDis abbas subscripsi.
Baudonils abbas subscripsi.
Fhancolus abbas subscripsi,
CiESARius abbas subcripsi.
Desideratas abbas subscripsi.
AiMANDLS abbas subscripsi.
Tegrbdus abbas subscripsi.
Vie IL lus presbyter subscripsi.
Gregorics presbyter subscripsi.
Claudius presbyler subscripsi.
AxiANUs presbyler subscripsi,
Saupandls presbyter subscripsi,
TiïEODULFis presbyter siibs(Tipsi,
HuBîGiLîS presbyter subscripsi.
NiOBAUDis pre^sbyter subscripsi.
Antoi^uis presbyter subscripsi,
Sev ARDUS presbyler subscripsi .
Addo presbyter subscripsi .
SiNDULFus presbyler subscripsi.
AuDOVius presbyter subscripsi.
Medardls presbyler subscripsi.
Babertcis presbyter subscripsi.
Syagmius presbyler subscripsi .
Friobaudis presbyter subscripsi.
EoMLNLS presbyler subscripsi*
Elladils presbyler subscripsi,
Theodemodus presbyler subscripsi,
Launovus presbyter subscripsi.
Leonastis presbyler subscripsi,
Medardus presbyter subscripsi per diaconum Leudegisilum.
EuNius presbyter subscripsi.
FiLMATius presbyter subscripsi.
NoNNovius presbyler subscripsi.
Ballomerïs presbyter subscripsi.
107
108 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L*YONNE.
RoMACHARius presbyter subscripsi,
Medardus presbyter subscripsL
AuDiLA presbyter subscripâi.
Genulfus presbyter subscripsi.
Syag RI us presbyter subscripsi.
SiNDULFUS presbyter subscripsi.
Viï^OBAUDis presbyter subscripsi.
Apronius diaconus subscripsi.
Barbarïo diaconus subscripsi.
Leldegisilus diaconus pro Medardo subscripsi.
GRÉGOIRE DE TOURS.
(An de J.-C. î>93.)
Plusieurs des ouvrages de cet illustre évéque reo ferment des passages qu)
iûtéresseot notre histoire locale; les voici, tirés du texte public parDom Ruioarl.
In-folio; Paris, hi>cxcix. Chez J* Muguet.
HISTORU FRANCOROM.
LIB, IV.
XLll. Eunius quoque, cognomento Mummolus, a rege Guntchramno
palriciatuin promeruit : de cujns mititiae origine, altius quaGdani repe-
lenda putavi. Hic etenim Peonio paire or lus, Autisiodorensis urbis in-
eola fuit. Peonius vero hujus municipii Comitalnm regebat. Quuraque ad
renovandam actionem, munera régi per filium transmisit» îlle, datis
rébus palernis, Comitatum patris ambivit, supplantavitque genitorem,
quera sublevare debueral. Ex hoc vero gradatim proflciens, ad majus
culmen evectus est, Igilur prorumpentibus Langobardis in Galbas,
Amatus patricius, qui nuper Celsi successor extiteratp contra eos abiit,
commissoque bello terga vertil, ceciditque ibi. Tantamque tune stragem
Langobardi feruntur fecisse de Burgundionibus, ut non possit colligi
numerus occisorum : oneratique prieda discesserunt ilerum in Italiam.
Ouibus discedenlibus, Eunius, qui et Mummolus, arcessitus a rege,
VI** SIÈCLE. GEÉGOmE DE TOl'RS. 109
palriciatas culmcn meriiit. Inmontibus iterum Langobardis in Gallias,
et usque Muslias-Calmes accedentibus, quod adjaœt civilati Cbredoncnsi,
Mummolus exercitummovet, et cum Burgundionibus iHuc proficiscitur,
Circumdatisque Langobardis cum exercilu, facLis etiam concidibus, per
dévia silvanim iiiruit super eos : multos interfecit, nonnullos cepit, el
régi direxit, Quos ille per loca dispcrsos custodire priecepil, paucîsquo-
dammodo per fugam elapsis, qui patriii? nuntiarent-
XLIII. Fuemntque in hoc pra^lio Salonius et Sagiltarius fraires. atque
episcopi, qui non cruce cœlesU muniti» sed galea aut lorîca saculari
armati, raultosmanibus propriis, quod p«^jos est, interfecisse referuolur.
Ha?c prima Mummoli iu certamine vicloria fuit. Post ha^c Saxones, qui
cum Langobardis in Ilaliam vénérant, iterura prorumpunl in Gallias,
et infra territoriura Regense, id est apud Stablonera villam, castra po-
nunt, discurrentes per villas urbium vicinarum, diripientes pnedas,
captivos abducentes^vel etiam cuncla vaslantes. Otiod quum Mummolus
comperisset, exercitum movet, inruensque super eos, multa ex his
millia interfecit, et usque ad vesperam co^dere non deslitît, donec nox
finem faceret. Ignaros enim repererat homines, et nihil de his quie ac-
cesserunt autumantes. Mane autem facto, staluunL Saxones exertilum,
préparantes se ad bellum. Sed întercurrentibus nuntiis pacem fecerunt:
dalisque muneribus Mummolo, relicla universa regionis pra^da cum
caplivis discessemnt ; jurantes prius quod ad subjectionem re^um,
solaliumque Francorum redire deberent in Gallias. Igitur regressi Saxo-
nes in Ilaliam, adsumtis seeum uxoribus et parvulis, vel omni supel-
lectile facullatis, redire in Gallias destinantes, scilicet ut a Sigiberto
rege collectî, in loco unde egressi fuerant, stabilirentur. Fecerunlque
ex se duos, ut aiunt, cuneos : et unus quidem per Niceam urbem, alius
vero per Ebredunensem venit, illam rêvera tenentes viam, quam anno
superiore tenuerant : conjunctique sunt in Avennico terri torio, Erat
enim tune tempus messium, et locus ille maxime fructus tcrrœ sub divo
hâbebat, nec quicquam ex his domi incoliB recondiderant. Oenique ac^
cedenles inareas, segeles inter se dividunt : colligenlesque ac trituran-
tes, frumenta comedebant, nihil ex his, eis qui laboraverant, relin-
quente^. Vernm, post<}uam expensis fructibus, ad litus Rhodani amnis
no BÎBLIOTHÈOUK HISTORIQUE DE LIONNE.
accesserunt, ul transacto lorrenle, regno se régis Sigibertî coriferreiil,
occurril eis Mumraolus, dicens : Noo transibitis torreiilem hune : ecce
regiones doinini mei 'régis depopulaslis, cullegislis segetes, pecora devas-
taslis, tradidistis domus iûctjndiîs, olivela ac vineta succidis>tis. Non
ascendetis, nisi satisfaciatis prius liis quos exiguos reliquislis, alioquin
non effugietis manus meas, nisi ponam gladiiim super vos, el uxores
el parvulos veslros, et uleiscar inJLiriamdomini mei Guntehramni régis.
Tune illi limentes valde, dantes multa numismalis aurei millia pro redein-
tione sua, Iransire perniissi sunt : et sic Arveniis pervenerunl. Eral
tune vernuni tempus, proferebanl ibi régulas cPris incisas pro auro, quas
quisque vîdens, non dubitabat aliud, nisi quod auruni probatom atqiie
examinatum esseL Sic enim eoloralum ingenio nescio quo fuit : unde
nonnulli hoc dolo seducli, aurum dantes et ips aecipientes» pauperc?s
facti sunt, Hi vero ad Sigibertum regem Iranseunles, in locum unde
[irius egressi fuerant, slabiliti sunt,
XLV. Post hœc très I^ngobardorum duces, id est, Anio, Zaban, ac
Hhodanas» Galbas inrupere. Et Arao quidem Ebredunensem carpens
viain usque Machovillam Avennici territorii, quam Muminotus munere
nieruerat regio, accessit : ibi que fixil lentoria. Zaban vero per Diensem
descendens urbem, usque Valentiam venil : ibique castra posuit. Rho-
danus autem Gralianopohtanam urbem adgressus est, ibique papiliones
extendit. Et Amo quoque Arelatensem debellavit provinciam, cum urbibus
qua! circumsita^ sunt. Et usque ipsum Lapideum campura, qui adjacet
urbi Massiliensi accedens, tam de pecoribus, quam de hominibus denu-
davil : Aquensibus aulem obsidionem paravit, de quibus viginti duabus
h bris argenli acceptis abseessit Sicque et Rhodanus ac Zaban in locis
quibus accesserant feœrunl. Oua* quum Muminolo perlata fuissent, exer-
citura movit, et Rhodano, qui Gratianopobtanam urbeoi debellabat,
occurril. Sed ([uum Iseram fluvium exercitus laboriose transirel, nulu
Dei animal amnem ingreditur, vadum oslendit, et sic populus in ulle-
riorem ripam cgreditur. Quodvidentes Langobardi, nec morali, evagi-
natis gladiis hos adpetunt. Commîssoque bello in tautum ca?si sunt, ut
Khcdanus sauciatus lancea ad montium excelsa confugeret. Exinde quum
quingentis viris qui ei remanserant, per dévia silvarumprorumpens, ad
"vr SlÉCtK. CftlRGOIÏlE DE TOUItS. I I l
Zabadem perveiiit, qui tune urbem Valenliam obsidebat : narravilque
01 omnia qua> acla fueraiit. Tune datis pari 1er cunclis in praedam, ad
Ebredunensem urbem regressi sunt: ibique eis cum innumero exercilu
Slumraolus in faciem venil. Commissoque priTlio, Langobardorum pha-
lange usque ad internecionem cepsa*, cum paiicis duces in Italiam sunt
regrassi. Ouumque usque Sîgusinm urbern perlati fuissent, et eos incolaB
loci dure susciperent, pra*sertim quura Sisinnius magister milituni a parle
Imperatoris in bac urbc resideret : simulatus Mummoli puer in cons-
pertu Zabanis. Sisinnio litieras protulit, salutemque ex nomine Mummoli
dédit, dicens : En ipsum in proximo, Quod audiens Zaban, cursu veloci
ab urbeipsa digressus prâ?teriit. ïlis auditis Amo, collecta omni prai-da,
in ilinem proficiscitur : sed resistentibus ni\ibus, relieta pra^da, vix cum
pauciscrumpere potuit, Exlerriti enim erantvirtu le Mummoli.
XLVI. Multa enim Mummolus b^lla gessit, in quibus victor exslitit,
Nam post mortem Chariberti, quuni Chilpericas Turonis ac Pirtavis
pervasissel, quae Sigiberto régi perpactum in parlem vénérant,
ronjunctus rex ipsr cum Guntchramno fratre suo, Mummolum eligunt,
qui bas urbes ad eorum dominum revocare deberet. Qui Turouis veniens.
fugato exinde Chlodov^^cho Chilperici filio, exactis a populo ad partem
régis Sigiberli sacramenlis, Pictavos accessit. Sed Basiliusac Sigharius
Piclavi cives, collecta multitudine, resislere voluerunt : quos de diversis
partibus circumdatos oppressit, obruit, inlereniil, et sic Pictavos acce-
dens, sacramenta exegi(, }Ia^c intérim de Mummolo dicta sufliciant :
reliqua in posterum sunt digerenda.
LIB. V,
\\ ... Interea beatus Telricus a sanguine sauclatnr : cuî quum rmlla
medicorum fomenta valerent, conturbati clerici, et a pastore utpote des-
lituli, Mondericum expetunt: qui a rege indultus, actonsuratus» episcopus
ordinatur^sub ea quideni specie, ut dumbealus Telricus viverel, hic Ter-
nodorense castrum ut archipresbyter regeret, atque in eo commoraretur :
migrante verodecessore iste succederet,
KIIL Ergo ut ad propositum revertamur, CJiilpericus rex Chlmlove-
112 BÏBLIOTHÈOLE HISTOBIQUE DE L*yONNE.
chum filium suum Turonis transmisit Qui, congregato exercitujn ter-
minum Toronicum, el Andega^^m usque Santonas Iransiil, eamque
pervasil. Mummolus vero patricius Gun(chramni régis, com magno exer-
citu usque Lemoyicinum transiit, et œnlra Desiderium ducem Chilperici
régis belliim gessit In quo preelio cecidere de exercitu ejus quinque
millia, de DesiderH vero viginti qualuor millia. Ipse quoque Desiderius
fugieiis vixevasil Mummolus vero patricius perAnernumrcdiil, eamque
per loca exereitus ejus devaslavit, cl sic in Burgundiam peraceessil.
XIV. Egressus autem [Merovechus) basilicam sanclam, quum iter
ageret per Aulisiodorense territorium, ab Erpone duceGunlchramni régis
comprehensus est. Quumque ab eo detinerelur, casu nescio quo dilap-
sus, basilicam sancti Germani ingressusest. Audiens haecGuntchramnus
rex, in ira commotus Erponem septingentis aureis damnât, etab honore
removet, diceos : Retinuisti, ut ait frater meus» inimicum suum : quod
si hoc facere cogitabas, ad me eum debuisli prius adducere; sin autem
aliud» nec tangere debueras, quem tenere dissimulabas.
LIE, VL
L Anno igîtur sexto regni sui Childeberlus rex, rejecta pace Gunt-
chramni re^is, cum Chilpericx} conjunctus est. Non post mullum tempus
Gogo moritur, in eu] us locum Wandehnus subrogatur, Mummolus a
regno Guntchramni fuga dilabitur, et se infra murorum Avennicorum
munitionem concludit Apud Lugdunum synodus episc^porum conjun-
gitur, diiersarum causarum allercationes incidens, negUgentioresque
judicio damnans. Synodus ad regem revertitur, multa de fuga Mum
moli ducis, nonnulla de discordiis Iractans.
XXIV Inde, ut ferunt, post multa tempora, [Gundovaldus)aquodam
invitatusutveniretinGalliaSjMassiUamadpulsus.aTheodoroepiscoposus-
t eplus est. Et ab eodem etiam acceptis equitibus, Mummolo duci conjunc-
tus est. Erat autem tunç Mummolus in civitateAvennica» sicut supra jam
diximus. Guntchramnus vero dur adprehensum Theodorum episcopum
in custodiara pro bac causa detrusit, reputans cur hominem exiraneum
inlromisisset in Galtias, voluissetque Francorum regnum iniperialibus
VI* SIÈCLE. GRÉGOIRE DE TOURS.
113
per hiiT subdereditionibus. At ille epistolam, ut aiuni, manu majonim
Ctildeberli régis subscriptam, prolulil, dicens : ISihil per oie fcci, iiisi
qua> mihi a dominis noslris et senioribus iiuperata sunt. Custodiebatur
igitur sacerdos in cellula, nec permittebalur ecclesia^ propinquare. Qua-
dam vero nocte, dum adtentius oraret ad Dominum, refulsîl cellula
nimio splendore, ita ut Cornes qui erat cuslos ejus, ingeuti pavore ler-
reretur : visusque est super eum lucis immensa? globus per duarum
horarum spatium, >Iane aulem facto, narrabat Ikpc Cornes illt* céleris
qui cum eo eranl. Post ha^c autem ductus est ad Guntchramnum regem
cum Epipliauio episcopo, (pii lune Langobardos fugiens, Massilîae mora-
balur, scibcet quod et ipse conscius hujus causa? fuisse! Discussi igitur a
rege, in nulle inveuli sunt crimiue, Rex tamcn jussit eos sub cuslodia
degere, in qua post multa supplicia» Epiphauius episcopus obiil. Gun-
dovaldus vero in iusulam maris secessit, exspectans eventum rei . Gunt-
chramnus vero dux cum duce Guntchramni régis res Gundovaldi divisil,
et secum in Arveuum delulit immensum, ut ferunt, argenti pondus et
auri, et reliquarum renim.
XXVi GunlchramDusquoquedui Aryernumcum supradictislhesauris
reversus, ad Childebertuni regem abiit.Quumque exinde regrederelurcum
uxore et filiis, a Guntchramno rege comprehensus retiuebatur, dicente
sibi rege : Tua imitatio Gundovaldum adduiitin Gallias, et ob hoc ante
hos annos abisti Cous tan linopolim. Cui ille : Mummolus, inquit, dnx tuus
ipse suscepileuiu, et in Avenione secum retinuit. Nunc autem permitte me»
et adduçamipsum tibi, et tune immunis ero iib his quœ imputantur mihi,
Cui rex ait : Non permittam te abire, nisi dignas luas pœnas pro his
rpiœ commisisli. At ille cernens se raorti propinquura, ail: Ecce ûlium
meum, suscipe illum, et sit obses pro his quee promitlo domino meo
régi, et nisi Muramolnm adducam tibi, perdant par\'ulummeum. Tune
rei permisit eum abîre, retento secum ejus iiifaululo, At ille, adsumlis
secum Ar^ernis alque Vellavis, Avenionem abiit. Sed astu Mummoli,
naves in llhodano inûrmœ pneparatœ sunt; ascendentesque simpliciter,
ulin medioamnis venerunt, impletis navibus mergebanlur. Tune in pe-
riculo positi, alii nando evaserunt, uonnulli vero arreplis ipsarum navium
labalisadtigerunllitus, Plerique autem, quorum minor fuit aslulia, iu
I 15
114 BrBLlOTHÊQUE HISTORIQLIE DE L'îONNE.
amne deniersi sunt. Guntchramous vero dux advenil Avenioiiem, pro-
viderai enim Mummolus, poslqyam infra muros urbis illius esl ingres-
sus, ut, quia parsparvaresidebal, qua? non vallabalur a Rhodano, educta
ei eo parle, locns ille lotus hoc alluvio mnuirelur : in quo loco fossas
magna3 profundiludinis fodil, pnr^paralosque dolos aqua decurrens ope-
ruil. Tune adveniente Guiilchraoïno, ail ex niuro Mummolus : Si fides
est intégra, venial ille al> una parte ripa\ et ego ex alia, et quod volueril
eloqualur, Quû quum convenisseot, ait Guntchramous e contra» hoc enim
brachium fluminis inter utrumque erat posilum : Si licet, inquit, vadam ,
quia suutaliqua quije inter nos secrelius conferantur, Cui ille : Veni, ait,
ne tinieas. Ingressuscum unoamicorumsuorum, ul erat lorica^ pondère
adgra valus, ilicoamicus ille, ni foveam amnis adtigil, sub aquis demersus
nusquam comparuit. Gunlchramnus vero quum demergeretur atque por-
taretur ab unda veloci, unusde adstantibus,porrectamanuiejushasLa,
eum litori reddidit El luncinlalis sibi conviciis, ipse et Mummolus dis-
cesserunl. Obsidente quoque Guntchramno ipsam urbeni cum exercitu
Guntchramni régis, nuntiata sunl hœc Childeberlo. Al ille, ira commotus,
cur hœc non jussus ageret, Gundulfum superius dictuni illuc direxit.
Qui amola obsidione, Mummolum Arvernis adduxit : sed post paucos
dies Avenionem regressus est.
LiB. VII.
...Cujus (Salvii) temporc quum Mununulus palricius multos cap-
tivos ab ca urbe (Albiga) duxissel, proseculus ille, omnes redemit...
X, Ipse vero (Desiderius) ad Mummolum, cura quo fœdus anteduos
annos inierat, properavit, Morabtitur tune Mummolus infra muros
Avennicai urbis cum Gundovaldo, cujus in libro superiorc memi-
nimus...,
XXVIIL Post haec exercilus ab urbe Pictava remotus, inanlea posl
Gùndovaldum proficiscitur. Secuticpie sunt eum de Turonicis multi
lucri causa; sed Picta^îs super eum inruenlibus, nonnulli interemli,
plurimi vero spoliati redierunt. Hi autem qui de his ad exenitum
prius junxeranl, pariter abierunl. Itaque exercilus ad Dorouoniam
VI' SIÈCLE. GRÉGOIRE DE TOURS. H5
lluvium àccedens, prœstolari ca^pit, quid de Gundovaldo cognoscerel.
Cui jam, ut supra diclum est, adhceserant dux Desiderius et Bladasles
curii Waddone majore-domus Rigunthis regiiiie. Erant enim primi cum
eo Sagîttarius episœpus et Mummolus* Sagittarius enim jam promis-
sionem de epîscopatuThoIosano acceperat,
XXXI . Erat tune lemporis Gundovaldus in urbe Burdegalensi a
Bertcliraiano episcopo valde dilectus. Inquirens autem quap ei causa»
solatium pra^bere possent, narravit quidam, quod aliquis in partibus
Orieulis rex, ablato sancti Sergii raarljris pollice, in dexfro brachio
oorporis sui seruisset. Ouumque ei nécessitas ad depellendura ininiicos
obvenisset, in hoc confisus auxilio, ubi dextri lacerti erexisset ulnam,
prolinus multitude hostiura quasi martjris oppressa virtule, labebatur
in fugam. Htec audiens Gundovaldus, inquirere diligenlius cœpit,
quisnaiu esset in co loco, qui reliquias sancti Sergii martyris meruisset
accipere. Interea proditus ab episcopo Berlchramno EulVonius iiego-
lialor per inimicitiam, quiaimitum aliquando eum totonderat. inhians
faeultati ejus. Quod ille dispiciens, ad aliara urbem transiens, ca*sarie
CTfâcenle regreditur. Ait ergo episcopus : Est hic quidam Syrus, Eufro-
nius nomine, qui de domo sua ecclesiam fociens, hujus sancti reliquias
œllûcavit : et plurima ex his signa, virtutc martyris opitulante, cons-
peiii. Nam quum tempore quodam Burdcgalensis civitas maximo fla-
graret incendie, ha}c domus circumdata flammis nullatonus est adusta.
Islâ eo dicente, stalim Mummolus cursu rapido cum episcopo Bert-
chramno ad domum Syri accedit, vallatoque homine , pignera sibi
sancta pnecepil ostendi. Negat ille. Tamen cogitans, quod pro malitia
aliqua ei ha' pararentur insidîa^ ait ; Noli fatigare senem, nec sanclo
inferre injuriam ; sed acceptisa me centum aureis, abscede. Illo quoque
insistente, ut sanctas videret reliquias, ducentos aoreos obtulit, et nec
sic obfinuit eum reccxlere, nisi ipsa pignera viderentur. Tune Mummolus
elevari ad parietem scalam jubet. (Erant enim in sublimi parietis contra
altarium in capsula recondita??) , diaconumsuum scandere pra^cepil. Qui
per gradus scandens scala^, adprehendens capsam , ita treraore con-
cussus est, ut nec vivens putaretur ad terram reverti. A ttamen accepta,
ut diximus, capsula qua* de pariete pendebat, detulit* Qua prescrutata,
116 BÎBLIOTÈOLE HISTORIQUE: DE l'YOXNE.
Mummolus OS do sancti digilo reperit, quod cullro ferire non meluil.
Posilo onimde super ciiltro, et sic de alio perciUiebat. Ouiiinque post
multos ictus vix frangi potuissct, divisum in 1res parles ossiculuni di-
versos iii partes dilabilur. Credo non erat ac-ceplum martyri, ut ha?c
ille contingeret. Tune ilonle vehementins Eufronio, prosternuntur
omnes in oralionem, deprecantes ut Deus dignarefur oslendere, quee
ab ocuHs fuerant bumanis ablata. Post orationem aulem reperta^ sunt
particulaN ex quibus una Mummolus adsumta, abscessit ; sed non» ut
credo, cuni gratia martyris, sicutin sequenlideclai'alum est
XXXIV. Igitur Gundovaldus, quum audisset sibi exercitum propin-
quare» relictus a Desiderio duce, Garonnam cum Sagittario episcopo,
Muminolo et Bladasle ducibus, atque Waddone lransi\it, Convennas
[détentes
XXXVIII. Denique ii qui urbem irnpugnabant, quum vidèrent quod
uïhil proficere possent» nuutios occultos ad Mummokim dirigunt, di-
centes : Recognosce dominura tuum, et a perversilate ista tandem ali-
quando désiste. Qua^ enim te amentia vallat, ut ignoto homini subjun*
garis? Uxor enim tua jam cum lîbis captivata est ; filii tui ulpole jani
interfecli sunt. Quo ruis? Qiiidve prfestolaris, ni si ut conruas? Ha^c ille
mandata aD:ipiens, dixit; Jam ut \ideo regnura nostrum finem accipit,
et potenlia cadit. Unumsuperesl, si securitatem vitte me habere cognos-
cerem, de multo vos labore poteram removere. Discedentibus nuntiis,
Sagittarius episcopus cum Mummolo, Chariulfo atque Waddone ad ec-
clesiam pergit : ibique sibi invicem sacramenta dederunt, ut si de vita*
promissionecertiores fièrent, rebctaamicitia Gundovaldi, ipsum bostibus
traderent, Reversi iteruni nunlii, promiserunt eis vilœ securitatem. Mum-
molus vero dixit : Hoc tanfum fiât, ego bunc in manu veslra tradam,
et ego recognoscens dominum meum regem, ad ejus prœsentiam pro-
perabo. Tune illi promiltunl, quod si ha^c impleret, ipsum in carilate
suscîperent, et si eum régi excusare non possent, in ecclesiam ponerent,
ne vita^ amissione multaretur. Hœc cum siicramenti interposilione polliciti,
discesserunt. Mummolus vero cum Sagittario episcopo, et Waddone ad
Gundovaldum pergenles, dixerunt : Sacramenta fideUtatis qiiaba tibi
dedimus, ipse qui preesens es nosli. Nunc autem accipesalubre consilium :
j
Vl" SIÈCLE. GRÉGOIRE DE TOURS. 117
discede ab hac urbe, et reprccsenlare frairi luo, sicut seepe qucBsisLi. Jam
enim cum his hominibiis conloculi sumus, et ipsi dixerunt, quia non
vTilt rex perdere solalium tuum, eo qiiod parum de gcneralione veslra
remanserit. At ille intelligens dolum conim, lacrymis perfosiis, ait :
Invitationovestraiii hasGallias sum delatus; Ihosaurorum voro meoruûi,
in qiiibu.s immensum pondus argenti conlinelur et auri, ac divcrsarum
specienim, aliquid in Avennica urbe retinelur» aliquid Gunlchraninus-
Boso diripuit, ego vero juxta Dei auxilium, spe omni in vobis posila,
vobis consilium nieum creilidi, per vos regnare semper oplavi. Niin(*
cum Deo vobis sit actio, si quid mihi meudacii dixerilis ; ipse enim judicet
causammeam. llœceodiceiite, respondit Muramulus ; Nihil (ibi fallaciter
loquiniur, sed ecce viros fortissimos stantes ad porlam luum opperientes
adveulum. Nunc auteni depoue baltheum lueuni aureum quo cingeris»
00 videaris in jactinitia procedere, et tuum accingc gladium, nicumque
restitue. Et ille : Non simpliciler, inquît, hœc verba suscipio, ut ea quee
de tuis usque nunc in caritate usus sum, a me aufcrantur. Mummohis
vero adsereliat cum juramento, nihil eî moleste fîeri. Egressi igitur por-
tam, ab Ollonet Biturîgum comité, et Bosone susceplus est. Mummolus
autcm cura satellilibusin urbemregressus, portam fîrmissiraeobseravit.
Micautem quum se in nianibus inimicorumcerneret Iraditiim, elevatis
ad ca^lum manibus etoculis, ait : Judex îeterne, et ullio vera inuocen-
lium, Deus, a quo omois justitia procedit, cui mendacium non pUicel,
in quo nullusdolus, neque versutia malitife continetur, tibi commeiidn
causam meam, deprecansutsis velociter ullor super eos, qui me inson-
tem manibus tradideruntininiicorum. llœcquuradixissel, consiguans se
dominica, abire cœpitcum bominibus supradicfis.Ouumque a porta se
elongassenf, sicut est circa urbem vallis tola in praTJpilium, iuipulsus
ab Ollone cecidit, illo quoque clamante: En vobis Ballomerem vestrum
qui se régis et fratrem dieit, et filium. Et immissa lancea, voluit eum
transfigere, sed repuisa a circuHs lorica* nihil nocuit. Denique quum
elevatus ad montem regredi niteretur, Boso, eniisso lapide, caput ejus
Hbravil, qui ceeidit, etmortuus est. Venitque umne vulgus, et, deli\isin
eum lanceis, pedes ejus fuue liganles, per omnia exerciluum castra
traxerunt; evellentesque aesariem ac barbam ejus, insepultum ipso iu
118 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'TONKE.
loco quo interfectiM fuerat, reliquerunt. Nocte yero sequenti, ii qui primi
f^Biit, omnes tbesauros quos in \ube reperire potuerunt, cum minis-
teriis ecclenm clam abstulenint. Hane yero reseratis portarum Talyis,
immisiio exercitu, omne vulgus indusum in ore gladii tradidenint, saoer-
doteB quoque Uomini cnm ministris ad ipsa ecclesiarum altaria tnid-
daritcH. Postquam autem cunctos interfeœruût, ut non remaneret min*
gfmn ad parictcm, omnem urbem cum ecclesiis reliquisque œdificiis
Huccenderunt, nihil ibi prœter humum vacuam relinquentes.
XXXIX. Igitur Leudegisilus rediens ad castra cum Mummolo et
Sagiltario, Cliariulfo, ot Waddone, nuntios occulte ad Regem dirigit,
quid do his fieri volit. At ille capitali eos jussit finire sententia.
Waddo tune cum Chariulfb, relictis filiis obsidibus, discessenmt ab
ois. Dolato quoque nuntio de horum interitu, qumn hoc Mummolus ad-
^-ertissot, accinctus armis tugurium Leudegisili petit. At ille videns eum,
ait; Ouid sic, inquit, quasi fugiens yenis? Cui ille : Nihil, ut yideo,
do fido promissa seryatur , nam cerno me in mortis eiitio positum.
Cui illo : Kgo ogredior foras, et omnia mitigabo. Quo egre-
dionto, confostim ex jussu ejus yallata est domus^ ut hic interfi-
nmMur. Sod ot illo quum diutissime contra bellantes restidsset, yenit
ad ostium. Oiiumquo ogrodoretur , duo cum lanceis utraque ei la-
tora foriunt sioque rocidit, et morluus est. Quo yiso, episcopus, dum
timoré constornatus pavoret, ait ad eum quidam de adstantibus :
Inspiw propriis oculis, Episcope, quœ geruntur, et tecto capite ne
iignoMrnris. silvnm pote, ut abscondaris pauUulum, atque ira labente
\nmiH ova(lon\ At illo accepte consilio, dumobtecto capite fugere nite-
Mwr. oxlrnolo qiiidam gladio caput ejus cum cucullo decidit Deindc
uiiu(i(|tiim)ti(i ad pn>pria nniiens, magnas per \îampnedas ethomiddia
Ml. FrtHlogtiniliH aulom his diebus Cuppanemin Tholosanum direxit,
(Il NoiliM tilinm suam oxindo quocumquc modo posset, erueret. Fere-
biuil mn\ plonquo ub hoo tnim Iransmissum» ut si GimdoyaMum repe-
rtMNt>l vivuiu, nwMt inlinium pnunissionibus ad eam transduceret.
So<l \\\\\m hoo ft\ivn^ lUHjuivîsst^. aceeptam Rigunthem a loco illo
m\\\\i\, \m\ Miio gmndi humilitato atqm' conlumolia.
\lu \^\\\\t loudt^HiUis dux cum thce^iuris cmnnibus, quos supmus
YI* SIÈCLE. GRKGÛTKE DE TOURS. 119
nominavinius, ad regem venil : qiios poste^i rex pauperibus oi ecrle-
siis crogavit. Adprehensa vero uxore ilummoli, in<|uirere rex cœpit,
quid Ihesaiiri quos ii eongregaveranl devenissent. Sed illa co-
pnoscens virum suuni interfeetum fuisse, et omnem jaclantiarti eo-
mm prorsus in lerram conruisse» omnia pandit, dîxîlque muUiiin
adliuc apud urbem Aveniram auri atque argenli esse , qua* ad régis
nolitiam non venissent. Statimque misit rex \iros qui lia^c déterre
deberent cum une puero quem valde credilum Munioiolus habens,
heec ei commendaverat. Abeunles autem acceperunt omnia, qute in
urbe rclicla fuerant, Ferunl aulem duceiita et quinquaginla lalenla
argenti fuisse; auri vero amplius qnam trigînta. Sed hsec, ul ferunt,
de reperto antiquo thesauro abslulit. Quod rex divisum eum Childe-
bcrto rege iiepole suo, parlem suam maxiiue pauperibus est largilus:
nuilieri auletu nihil amplius, quam ea quae de parentibus habueral
relinquens.
XLL Tune et homo iUe immensi corporis ad regem de Mummoli
fainiliaribus adduclus est, ita magno corpore elatus, ut duos, aut tn-s
pedes super longissimos homines putareturmagnus, lignarius faber,qui
non multo postobiit,
XLIL Post hœn edictum a Jiidicibus dalum est, ut qui in hoc expedi-
tione lardi fuerant, damnarcntur. Biturigum quoqne Cornes misit pueros
suos, ut in domo beati Martini, quae in hoc termino s ita est, hujusmodi
homines spoliare deberent. Sed agens domus illius resistere forliter
CiPpil, dicens : Sancti Martini homines ii sunt, Nihil eis quiequam inle-
ralis injuriîïî, quia non habuerunt consuetudinem in talibus eausis
abire. Al illi dixerunt : Nihil nobîs et Martino tuo, quem semper in
causis inaniter profers; sed et tu, et ipsi pretia dissolvelis, pro eo quod
rfgîs imperium neglexislis. Et heec dicens ingressus est atrium donius.
Prolinusdolore percussuscecidit, et graviter agere cœpit, Conversusque
ad agentem voce flebili ail : Rogoutfacias super mecrucem Doniini, H
invoces nomen beati Martini. Nunc aulem cognovi, quod magna est
virtus ejus; nam ingrediente me atrium domus, vidi virum senem exhi-
benlem arborem in manu sua, quœ mox extensis ramis omne atrium
lexil. Ex eaenim unus me adtigit ramus decujus ictu turbatus eonrni.
120 BrULlOTHÈOLE HlSTOIllQrE DE L'YONNE.
Et iniuiens suis rogabat, utejicerelur deatrio. Egressusaulem invocare
nomen beali Martini adtentius cœpit. Ex hoc enim Gommodiuis agens, sa-
natuse^t.
LIB. VIIL
III, Inlerea jam medio prandii peracto, jubel rex (Childebertas II)
u( diacormm nostrum» qui ante diem ad missas psalmum— responso-
riiim di\erat, caiiere juberem, Quo canenle, jubel iterum mihi, ut omnes
sacerdotes, qui aderanl, per mêam commonitionem, datisex otîiciosuo
siugulis clericis, coram Rege juberenturcatitare. Per me enim secundum
régis imperium admoniti, quisque ut potuitio régis prijesentia psalmimi-
responsoriuni decantavil. Quoin autem fercula proferrenlur, dixil Rei :
Argentuin omne quod cernitis, Mummoli illius perjuri fuit. Sed nunc,
gratia Domini tribuente, in nostrani dominationem translatum est ; nam
quindecim ex eocalinos, utistum majoremcernilis, Jam concidî, et non
exinde amplius quam hune, et alium decenfima sepluagînta libris reser-
vavi. Et quid amplius quam ad opus, quolidianura necesse est me re-
linere?Non ego, quodpejus est, alium filium pnett^rChildebertumhabeo,
cui salis sit de thesauris quos ei pater reliqnit; et quœ jam de hujus
miserrimi rébus qua? Avinione inventas sunt, transmittere cura^i. Re-
liquara vero pauperum et ecclesiarumerunt nécessita tibus Iribuenda,
LIB. X.
XI. Chlolharius vero Chilperici qnondam régis lîlius graviter aegro-
lavil, et in tantum desperatus est hahifus, ut régi Guntchramno obilus
ejusfuissel nuntiatus : unde factum est, ut egrediens de Cabillono, quasi
Parisius accedere cupiens, usque ad terminos Senonicœ urbis accederet,
Sed qunm audisset convaluisse puerum, deitinere est regressus
LIBER DE GLOKIA COXFESSORUM.
Cap. xk De virtutibm ejus [S. Marlinil Ternodorensibus oslensis,
Infra terminum autem Ternodorensis castri» quod ad Lingonicam ci-
vitatcm perlinet, eral presbyler gressu debilis : quumque perviam per-
_ vr SIÈCLE. GRKGOniE DL TOURS. fSl
^^t, qxxpR ad Dei ecdesiara ducil, obvium habuil senem cum puero.
£ral aulom ulerque clericus, datoquesibi invicem salulationisoccursu,
diïit senei ad presbylerum : Vis sanus fieri? Cui ille : Et quid humanuni
genus ampli us connupisci t habere, nisi ul sospos vivat in corpore ?Et senex
facto b?aUc crue is signaculo super poplitem,dixit presbytère : In uomioe
Domini nosiri Jesu Christî, exlendi^ pedem tuurn. Ouf'ni presbylçr siîh*
mora exlendeos, saiium ad se roduxit, etgratias ageus, ili?r qiio perge-
bat, agere cœpit. Vocatoque eo puer qui cum sene erat, ait : Et scis
presbyter, quisost qui (creddidit sanilati? Iguoro, ait. Cui ille : Sanctiis
MartinusTuronîcae urbis autistes, ipse te virtule sua sauitati resliluit. Tu
voro iu loeo iu quo sanctom slare vidisti oratorium siue mora a^difiea ;
erit euim populis salubre, si qua* loquor expleveris. Nec moralus pres-
byter, oratorium iu eodom situ construxit, iu quo uunc nuper muiti pa-
ralytici gressura, c^ci<]ue visum recîpere merucruut.
Cap, xli. — De smicto Germano Authiodoremî.
Germauus aulem gloriosus confessor iu urbe Roma obiil; iude ven>
levatus post dies sexagiula, ad ci\itatem Autisiodorum delatus, sepulturip
mandatus est. Tempore autera Teudechilda^ regimv, Kuuniuus quidam
Iribunus ex Arverno dv Fraucia post reddita regiun^ Iribula revertens,
Aulisiodorensem urbem adivit, causa lantum religionis : provolutusqup
ad beat! sepulcrum, quum diutissime orasset, extractu de vagina tigre,
lapidem qui super venerabile sepulcrum habebatur» nemine videnle per-
russit. De quo excussa particula modica, tamquam a?neus diriguit, ita
ut nulluni membruni posset ullatenus judirare , aut vocem emittere.
Videntiîs autem rum pueri sic jarero, uesciebant quid ci evcnissel. Acce-
densverouuuseorum quuuieum iuterpdlasset,uul!um abeodem respon-
sum aceepit. Tune ille, ut erat rigidus, iu corde intelligeus sedamriatura,
voTiil dicens : Scio me pra^sumptuosum extitisse, bealissirae confessor,
sed de\olio exegit ut pra^sumerem : et ideo si me dignaris absolvere, el
ad propria cum tua gratia redire permiseris, in basilica bas reliquias
rondeus, feslivitat«3m tuam devotissime annis siugulis celebrare curabo.
Cujus clausum murmur vir sauctus inlelligens, eum absohit, et abire
I 16
122 BIBLI0THÈOCE lîISTORIQlE DE l'yONNE,
(^um permisît iiicoluraem* Qui teniens reliqiiias illas in ecclesia posuil, et
sancti festa per singulos annos fideliter celebravit. Quodam autem temporn
ad «upradietam basilicaoi, in qua reliquat tondita; sunt, cum Avilo épis-
œpo accessimus, Quo quum sanclus Ponlifex jejunus ingressus fuisse!
hora quasi décima, oranes qui cuni eo eraoïus, odorem liliorum et ro-
sarura naribus hausioius, quod nobîs beali pontificis pnesUtum merilo
arabigimus, Eral enim mensis uonus. Actum in vico Musiacas,
DE MiaAClXlS SA>CTi JULIl.%r*
Cap. xiîï. — De feitivitate ejus.
Hujus festivitalis lenipus ignara plebs moesla pendebal, nesciens diem
in quo martyr bealus deberet pro virlutis ac passionis gloria honorari,
et hipcignoranlia usque adbeatum Germanuni Anlisif>dorenseni antistitem
nst protracta. Faclum est autemutantedictuspontifexBrivatem adveniret,
sciscitatus(fue ab incolis, quo tempore hujus sacra cc^lebrarentur, se nes-
cire respondent. Tune ille : Oremus inquil, et fortassis nobis ha?c Domini
potentia revelabit. Quod quum fecissent, mane orto, convocatis seniori-
bnslocî, ait : Quinto kalendanini mensis septimi celebrandam esse fes-
tivilatem. Ex hoc nunc devotns adveniens populus, vota pnesuii reddens,
rererf , et anima\ el corporis medicinam.
ACTES DE SAINT PELERIN.
On ne connaît pas Tauteur de ces Actes et les criliques ne sont pas d'ac-^
cord sur leur valeur* Les termes de Tatileur laissent assez voir qu'il écrit
(I*après une tradition déjà ancienne ; mais il ne paraît pas qu'on doive ren-
voyer irop loin cette composiiion. Elle ne peut guère élre du commencemenl
i\u IV* siècle; nous ne la croyons pas non plus poslérieure au VK C'est ce
qui nous a décidé à la placer ici. Les curieux consuheront avec intérêt sur
cetle question VHistQm LiUérair§ d$ la France^ lom. nt, pag. 42-44.
Vl" SIÈCLE* ACTES DE SAINT PÈLERIN.
123
TITA S. PEREGRINI AUTISSIODOREKSIS EPISCOPI.
El VAaiIS MANtlSCRÎPTIS COBICIBIS.
I. Tempore illo, quum se peslîfera barbarorum rabies longe lateqiie
profudisset, et principum seiitentiae edilae christianos ita compellerenl,
qualenus nul diis sacrificîa débita imponse sohcrenl, aut omnino ultio
in eos décréta percurreret. Quumque lam acerba promulgata essel sen-
lentia, paucissimi \iri reperiebanlur, qui se christianos esse fatereiifur.
Sed quym hm: discriminosa in Gallias irrupisset vesania, slalimqiie la-
tenter a fidelissimis christianis ad aures Sixti papœ urbis Romee nuntiare-
lur, poscentes ut lalem viruni dirigeret, qui jam fidei exliiiclam locernani
siiisdeberet illumioare eloquiis, el barbarorum infidolitalem opitnlanlu
divino auxillin compescerel. Tune memoralus \ir Sixlus papa, summa'
sanelitalis perspicuus, magnum et pneclamm iJei serMim Peregrinum,
civera quippe Romanum, ordinavit episcopum, Marsum \ero presbyte-
rum, Corcodeniuni arehidiaconum, levilam esse conslitoif, et Jovianuni
onere subdiaconi mancipavit. Jovinianum eliam leclorem, quum essel per
orania eloquens, atque in divinis scripturis egregie ernditus, eis comîlem
collocavil. Qui postea Aulrici, loco qui tune temporis necdiim murorum
munitione cingebalur, a pers4?eutoribus interemptus, martyrium con-
sumraavîL Hos elenim summi Dei cultor beatissimus popa Sixtus urbis
Romae, cuni onini fidueia uscpie ad porlum mnrinum perdueens, verbum
Domini specialius prîtcipiebat usquead mortefu flducialiter pnedieare;
ut quos aurlor mali germinis venenosa pullulante docirina lolii snî,
amariludine perdere properaret, antidoto divini puculi recrealos ad sa-
IuUhu prisUnam rcvocarent.
11. Tune vero ab ipsis eluens ad ï)eum oratio fnndilur, ad opus eaeptum
felix famulans hlanda Ijrapha însequilur, optatnmque ad portum celé-
riter pervnnitur. Sed quum solo jam firma vestigia eœf>issent incedere,
I.ugdunum usque perducli eelare se nullatenus poluerunl : niaximêque
verentes ne ad pra?destinatum locum eis aceedendi non tribuert^tur fa-
cullas, el inibi eorum adventatio non poluissel celari : quia acerbissima
184 niBLIOTUEQUE HISTORlOtE DE L YONNE.
ubiffue saniebat i*arbaroriim inlerminaUi atqui^ cunlioua lihrisliaiiorum
ïlamnalio : rogatique a fidolibus fratribus ut a loco discederent, ad Au-
Iriciini dîvina adnionitiono iiilrrpidi iisque pi^r voueront; iibi nobilium
iîiïï^erîs tiinc, vanas deorum cuHuras obsenaiis, coûslipata rêsêderalturba*
Atlileta* qiiippt* Dei, cupienles pro Christi nomiae sese cruorissui unda
l>erfandi, jugiter Chrisli nonien pnedicabant. Sciscilîintibos vero paganis,
l'iirisliauos se esse lestati suiit, vi ob pnedicationein Y»^rbidivini sese inibi
adveiiisse. Tune vcro beatissimi sacerdotes, pn^dicafiouo fiilgontes, pro
virtutum assidtiitate, quas ppripsos divina exercebat putenlia, quidquid
ipsiusloci fuit primomni, ad i-hrislianitatis gratiam coiivolarunt. Mox vi
sanctusPeregrinus episcopus, iiovum ei imperliens dugina, parvo anibitu
f'cclesiatti construens, Chrisli uoiiiini consecravit : cujus coruscanle elo-
quio, maxima popuH muUitudoad baptismuiuconfluebat,
III. O^ujnqiie inibi restincla fnisset omnis nultura dêorura, in lerri-
Uivlo ipsius civitatis, ad tocuni qui Interamnusdicityr quondani Eolercus
Jovis, Apollinis» vel multoruninefariorunipôrlenla coiisecraveral. Inter
quos vero fanum Eokrci, quem proprie Joisnonii ne dodicaverat, summis
prϔcipue titulis pagani ambiebant, quia fanum ipsum magnopere cons-
Iructumfulgêbat, Sed quum ex more ad ipsius feslaagmina populîconvo-
nissent, lupe summus autistes audiens zelo divino permotus, Autrieo
runctuni IValruni reliufpjens otrieinni, ut ipsi Cteptum f3pus ab illo plenius
êonfirmarent ; ipse tamencum festinatione maxima Interaninum perrexit,
et paganorum ardenter médium se immergens agminibus, cwpit Donû-
lUimJesum Chrislum alta voce Ibrlilerpradicare. Sed ha^cipso talia pra*-
dirante, vulgus iracundia* slimulis concitatum, dixit pro tribunal! : Quum
luiiversus sexus indiscrète secundum priuoipmiisanetionêm deorum ee-
remonias reverenter exsolvat, superveniens nunc quidam lonso capite,
et jaoi senio proveclus, maximum generavit errorem in populo, novum
\i)Iens instiluere dogma. Nam si vesln» serenitatis pr^eceptioni videtur,
ipsum vobis facio pra^senfari, ne interjecto spatio, populi parte adjunela,
dissensio fiât in plèbe, Quuiuque fuisset S. Peregrinusjudiei priesenlatus,
v<*nenosaac rabidasuspirationeconcepta, dixit ad eum : Quia in te, ulau-
dio, tantœ contumacii^ fomes exarsit, ut magnorum deorum culluris ausu
lu8esermocitationisfastusiugeranturblasphemia\ (^uferimus ex te, cujus
1
vr STECIE. ACTES DE SAINT PÈLERIN. J5J
loti civis sis, nijusque goneris slirpe descendus, mlgo prfoseiiteedirilo?
S. Peregriiius dixit : Nulla niihi patria nisi Christus, iiec nomen aliud
quam christianus. Verum eliam, etsi iiidignum, episcopum ae senuiii
Christi me esse profiteor, ob cujus nomen geiilibus nuntiaoduni, lunî
iisque adveni.
IV. Tune pnfîses dixit ad eum : Ut religioiiis noslrt^mos est, aul dig-
nam famulalionera diis solvo, aul ccrle magiiis tecTUciabû torninntis.
Ipso quoque reluctante et de divinis scripturis ipsos vel deos eoruni
damnante, jussit eum proconsul, Baugiaco loco, ubi iiune temporis eus-
todia obscurissima habebalur, vinclum retrudi in earcerem el multis
injuriis eruciari. Ipse vero inter tam acerba supplicia non desin(4)àt.
Ilominuni Jesuni Christum militibus prœdïcare. Adcujus igilur pra^diea-
lionem duplex causa nuUtitudinem populi eonvertebat, quia virlulibus
eteloquio refulgebat. Sedquuni jani eum multis diebus sipialidi carceris
sibî vendicassel injuria, nec tamen summœ virum sancHlatis capitalis pu-
nisset senlentia, Ciesari in ipsa tenebrosa resen'atur custodia.
V. Post aliquot vero dies ibidem adveniens Ca?sar, eontestalur eum
publiée eorain universa muUitudine, cur tam fuisset sollicitus, ut mw-
rorem animi vultus mutatio teslarelur. Proconsul respoodit ci : Seeuu-
dum vestram prœecptionera iiniversa deoruni opitulationo consistunt.
Sed nunc quidam, Peregrinus nomine, iiormam oovam populis imper-
tiricupit, magnorum deorum execrans cereuionias : hostem se diis maxi-
mis publicavit, christianum se incunctanler atlirmaiis : quem eliam
relrusam, et in obscure carcere deputalum, vestra^ clementia^ reservavi.
Quumque ad iaiperîum imperatoris, onicio percurente, t^ductus \ir Dt*i
de carcere, fuisset Ca*sari prœsentatus, ait ad eum : Multa mihi de *e
iiefaria nuntiantur : verum efiam et contra sanclionem nostram et eonlra
deorum noslrorum venerandam culturam agendi le eonanem appetere,
utruni falsa, an vera sint edieilo. S, Peregrinus i^piscopus respondit :
Si ea ([uœ a me pra*dicanlur vestri durilia cordis suseiperet, non vnnii
nec superflna viderentur : quia qui Christum Dei fdium Deique virtu-
tem, universceque crealura^ Dominum esse teslatur, confra jus fasque
nefarius judicatur.
VI. Quumque htec et bis similia vir Dei proseqneretur, ail ei tvrannus :
126 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'TONRE.
Vultus tui dignitas prohibe!, ut in te non secundnm tuam perversam
nescio quam doctrinam dementia nostra desœyiat. Sed si te ab hac vana
assumptione volueris revocare, et diis nostrissacrificare, magnis nobiscum
pollebis honoribus. S. Peregrinus respondit : Honores vestri perditiones
sunt, munera autem vestra gehenna perpétua. Ego tamen Jesum Christum
Dei filium redemptorem omnium invoco, et usque ad morlem prfiedi-
care non trepido. Nam dii vestri simulacra muta, ei auri ai^entique
metallis constructa, quœ et Toce carent, nec gressibus pollent, dœmonia
sunt et ex pâtre diabolo processenmt : cum quibus etiam vos, si con-
versi ad Dominum Jesum non fueritis, et baptismi unda perfusi, igni
œterno et perpetuis cruciatibus d^utabimini. Nos vero, etsi temporalia
a Tobis iHata patimur supplicia, securi sumus de sempitemi régis pro-
missis.
VIL Hœc S. Peregrino episcopo proloquente, Caesar magno replelus
furore, dixit : Non solum iste diis nostris sacrificare resistit, verum etiam
et nobis verborum suorum venenata sibilatione multas iilcussit injurias :
propterea rebellis atque decrepitus justissime trucidelur. Prolata sen-.
tentia, a militibus pugnis atque calcibus cœsus, de prœsentia tyranni
abstractus, carnificibus deputatur. Sic sanctus Dei Peregrinus episcopus
inter lictorum manus gravissimo torquetur exitio : sed quum fere jam
omnes artus defecissent in pœna, et vidèrent carnifices se in eum nihil
proficere; abstracto a pestifero milite gladio, capite est punitus : et
exinde postea a christianis latenter furatus, propter furentium pagano-
rum barbarorum rabiem, dicitur fuisse sepultus. Martyrizatus est autem
beatissimus Peregrinus episcopus sub die decimo septimo Kalendarum
Junii, prsestante Domino nostro Jesu Ghristo : qui est gloria, imperium.
ot potestas in secula seculorum. Amen,
BIBLIOGRAPHIE DES ACTES DE SAINT PELERIiV.
Nous pouvons indiquer aux savants plusieurs manuscrits de ces Actes feits
en différents siècles.
N** i. X« Siècle. Bibliotfa. Nation, de France. Mss. Latins, n"» 5510.
VI*' SIÈCLE. ACTES DE SAINT PÉLERIX. 127
pASstû S. pEREGniNi EPiSGOPi AUTissiODORSNSis. CVst b (lixièmc vie de ce re-
cueil.
N* 2. XI« Siècle. Bibliotli. du Yalican. Fonds de la Reine de Suède,
iî<*S28, liî-foL relié en parchemin, écriture îi longues lignes avec lellres
iûiltales et rubriques en capitales romaines. 255 FF***. ...8^ F** 84, V*» :
ÎNCIPIT PASSIO SAI^CTI PEREGRINI QUE EST XVII KAU JUHII, QUI FUIT PRIMUS EPIS^
capua IN AUTissiODERO civifATE. i Tctiipore illo quum se pestifera barba-
I» rorura rabies... d, F^ 87, V"» : « •.. dicilur fuisse sepullus *•
tt Martjrizatus est autem bcaiissimus Peregrinus episcopus sub die x\u
w kal. jun. Preslante 0. 3. C. cui est gloria et imperium in secula secu-
» lorum D.
Le reste du volume renferme des vies qui sont étrangères au départemetii
de l'Yonne,
N*» 5. XII* Siècle. Biblioth* Nation* de France, n^ 5789. passio sancti
fEKEGRiNU C'est la treizième vie du recueil.
No* 4, Xlll*» Siècle, Même Biblioth., n<» 5280. Le volume renferme 70
vies. Celle de saint Pèlerin est la trenle-neuvième.
N* 5. Même Siècle, Même Bibliolh.t n'' 7» passio sanctî pereghinj et
SOCtORÏ]».
N« 6, Même Siècle. Même Blblioth.» n^ 14.
Le P. Labbe a publié les Actes de S. Pèlerin dans sa Bibliotheca nm, ma-
macfipM tora. i, pag. 256, et les Bollandisles, à qui nous les avons emprun-
tés, les ont donnés au xv! de mai, tom* m de ce mois, pag. S65.
Comme à leur ordinaire, ils les ont fait précéder de noies fort savantes,
dont nous croyons utile d'extraire ce qui suit, pour rendre moins incomplètes
nos recherches bibliographiques,
c 2. Acu vilse et passionis S.Peregrini habuimus in quamplurimis vetustîs
et optimae notse codieibus Mss. scilicet Aydomaropolitana, Aroasiensi et
128 BIBLIOTHÈQUE IMSTORIOt'S BE LYO.NNÉ,
Tfevireusi S* Shxioiini : ex Belbvarensi etiara a Pelro Flovelosubmissa : et
io duplici RegitiaeSiiecioe e codicibus sîgoaûs eumero 15 el 569, hem io il-
liTslri quodam Legeodario nosiro. Ëadeai denîque ex Corapcndiensi codice
subniisil aono mdclxvi Lydovîcus Ntcqueus Cialeslinus Suessionensis : omnh
aulem coolulimus coin iis quîe edidil Phili|ipus Labbe, lomo i. Nova-, biblio-
ilieciepag. 526 el sequ» «libus. Eadem sed conlracia suiilio pervetuslis bre-
viariis ecclesiae Aulissîodorensis» iiobis do ira la a Pelro Le Venier |ïœnileoiiario
ecclesia^ ejusdcm, cujus benevolentiafii îpsi Aiilissiodon anno aidclsii experli
iuiinus, ejusque illuslrem bibliolbecaoi admirali. Aliud nos Vit% compeiidium,
a Pelro Calo confeclum, descripsimus Romne : quod plane idem exlal apud
Vincenlium B«fllovacenseni, lib. 10, Specu]i historialis, cap* 75, et paucis
uïulaiis iii Ms. Ullrajeciiijo ecclesia; S. Salvaloris, At ipsum magis conlraclum
liahel Pelrus de Nalabbus, lib. 5, cap. 5, ex qriibus aliqua de Translalione
corporls ejus damus. Eitat Hisloria episcoporum Aulissiodoreûsium a memo-
I alo Pliiljp|io Labbe eruta, el in eadem Nova bibtiotheca excusa : quae de S.
tVregrino îLa iocipit : a S. Peregritium B. Sixli, aposlobcas sedis primalis, in-
» lereessioaibuâ simul el meriiiscoD&ecratum e|»iseopuni, lexlus passionisipsius
*> seirecupienlibusfideliler edoceli . Subjunguiilardeinde varia deperseculio-
nibus Cbrisuanoriim in Galltis, ac polissiinuni qiias passi sunl Auiissiodorî
sub Aureliauo Iinperalore SS. Priscus ejusque socii, quorum Acla raarlyrii
flamus infra xxvi hujus mensis maii. Ac landem compeiidium vîiae et passionis
S. Peregrini £uboeclilur ».
" 5. Tempusbujus missionis ac martyrii diversura asstgnalur. Ac primo
snprarelatusVinceniiusBellovacensisJndicalo cap. 75Jibn 10, simul collocal
in liiiilo : <r Passioucm S. Sisli papïe I el Peregrini Aulissiodorensis, et in lextu
» addil Hadrîaoum Caesarcm n, cujus in rebquis apograpbis non fil meolio. De-
dimus ad diem vi aprilis Acla S* Sixli I papse, diximusque eum obiisse mariy-
rem subHadriano imperalore, anno imperii ix, Chrîsli cxxvi* Bellovacensem
more sua secutus esl Antouious iu Cbronieo, par. 1, lit. 7, cap. 5^ el utrunique
Baronius ad anaum 142, nom. 12. Franciscus Bosquetus, lib. % Historiarum
Ecclesiae Galbcana^, cap. 1 ,asserît : n dici, a Sixlo primo in Gallias missos Pe-
» regrinum, qui sedil Auiissiodorî; Genulphura, qui Cadurcis : at bunc tribni
}) Sixlo 11^ forlassis etiam et illum oportere t. Cerle anliquissima Acla ex Ms, S.
Vf SIÈCLE. ACTES DE SAINT PÈLERIN. 129
Maximini S* Peregrinura missum (raduni lemporibus Valeriani et Gâllieni,
sub quibiîs priefiiit Ecclesia? S- Sixlus papa II ab anno cclv, usqiie ad vi au-
gusli anni ccLvrii, uli dlxîmiis in noslro comnientario de prîmis ponlificibns
Bomaiîis anle tomiim I Aclorum mensis aprilis. Eodemmodo Historia episco-
porum Aoussiodorensium snh finem elogii adjiingit, isla esse gesla « inipera-
> toribus Gatlieno et Valerîano» iEmiliaoo el Basso consulibus », id est anno
ceux, que Valerianus captuset abduclus a pUiribiis dicilor. Arbilramiir auient
S, Perégriniim diclo anno non occubuîsse marlyreoi, sed Antissiodori cœ-
pisse Clirislnra annunliare, et siiperfuisse ad tempora Claudii vel Aureliani,
qui sub isto cum plena poleslale In Galliis exercilunï dusit, ac postea imperalor
eodem fuit profectns, sub quo et Probus aliique plurimi sunt Àutissiodori
martjrio coronati. Alius prsedictse missionis S. Sixto II iribuendae auctor est
Robcrtus, aui, qnocumquc noniine appellelur, monacbus cœnobii S. Mariani
apud Aniissiodorum, in sua Cbronologia Parisiis anno mdcix excusa, qui pag.
43 isia tradit : € Roma^Stephano iïiarlyrium passo, Sixlus, (scilicel secundus),
1» in Pontificalumsuccedit. HicB. Peregrinura civera Ronianura ordinavii epis-
9 copym, 1» Omillocelera, q^iae, inquit, « historia passionis ejusevîdenterdecla-
i» rat. > ËQ duo testes domeslici, qui illud ex anliquis ecclesiae Autissiodorensis
mouumentis censendi sunt hausissc cuin ipsis Actis, quae ab illis describtintur.
Joannes Monchiacenus Demoebares, eumque secutus Joannes Chenu io cata-
logis episcoporum Aulissiodorensium, dnm aliara videntur lenere senientiani,
hanc tiltiniamsiabiliuol* « S. PeregrInus,{ioquiuûl),civisRomanus, a Sixto papa
> ad Galbas missus, sub Alexandro imperalore martyr t. Quis enim alius iste
Alexanderquam Mamraeai (ilius, qui unicus isto nomine inter anliqiios Iinpe-
ratores fuit, assumptus anno ccxxni, id est posl obitum Siïti I annis nonaginta
septem, et anlequara Sixlus II crearelur papa, anniï^ triginta duobus? Quid
ergo? Viamostend un t supra citata Acta S. Prisci martjris, in quibus dicitur:
» Aurelianus iraperator, ferocitatis stiae comités per oranem Galliam transmi*
> sisse, et pagus Autissiodorensis in sortein impiissimi Alexandrie saeri laieris
» proiectoris obvenisse ». Huoc ergo Alexandrum, non imperaloreni, sed pro-
icclorenï imperatoris, pro AureUano iraperatore, cujus jussa exequebatur, no»
miDatumalicubi Demochares invenerit^ pariterque confirmata qnae assignamns
IciDpora raartyrii *>.
17
130 BTBLÏOTHèOUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
« 4» Ciiali anle Democharesel Chenu leslaolur, « corpus S. Peregrioi épis-
» copiAuUssiodorensisasservanmmonaslerioS/DioDysHpropeFansioso.Addit
Chenu : « lest uni irauslaiionis celehrari xiKalenJas SepleuibriSi • Ad quem diem
istaieguutur înMs, Martyrologio Bruxelleiisi ecclesiae S. Gudilœ : t Traosiatio
» corporum SS, Hilarii episcopiel confessoris» lonocenlii marlyris, et S.Pere-
1» grini episcopl el martyrisifi basilicaS* Dionysii », Jacobus Brulius iu Thealro
anliquilalum Parisiensium pag» 1 107, meminit horum sacrorum corporum, as-
serilque S. Pcregrinum esse episcopum Aulissiodûrensem^ Saussatus in Mar-
tyrologio Gallicano ad liunc xvi Maii, posl explicaium mariyrinm S. Peregrini,
îsla addit : ^ Cujus corpus feris e^positum, quum diu maosissel iulaclum, ange-
}» licD monilu a quodam roslico chrisliauo pro modulo curaluoi est, deiode
» Amissiodoniai, poslquamprocellam inauramDeus convertit, summo Iiouore
n delalom. Tandem regali pra}ceplo, ut sacrariuni Galliae prîecipyum sua oppi-
)) gneratlone dilarel, ad inclitum S* Diooysii mouasierium Iransvectum fuit :
w ubj cuna ipso Galharuni aposiolo cl sociis quicscens, condeceoti décore
» asservaiur, pereunique fruilur suis débita meriiis veneratione > ; HaFîc ibi,
Verum paulo aliter refertur ha^c translalio a Petro Calo, Vinceuiio Bellova-
ceusi et in Ms. Ultra jectiuo : ex qtiibus isla subjuogimus, licet in iis appareal
aliqua temporuiu confusio ».
€ 5. Quum ergo ita feris eipositus reniansisset, ipsa nocte apparult angetus
» Bomini cuidaui rustico christiano ejusdem vllla3, dlceus : Surge el junctis
n corriculo duobus quos habes bobus, accipe corpus servi mei Peregrini, quod
n illic jacet ; et apud Aulissiodorum, unde episcopus fuit, defer. Quumque ille
i> se ncscire dixissel : Vade, ioquit, et ego conducam le. Sic fecii, et sic nulu
Beî a média nocte usque ad auroram ambulavit. Summo autem niaue iler
agentihusobvians, qugerebat^ si bene Aulïssiodorum lenderet: et illi mirantes
responderuDl quod Aulissiodorum relinquens, jam ad S* Dionysium prope
ParisiospropinquasseL Adhocille vehemenler admirans processit, divinam
expeclans volunlatem. Eadem hora vox in dormi torio nionacborum S. Dio-
nysii insouuit,dicens : Surgiteeloccurrite servomeoPeregrino, Autissiodo-
rensi e{tiscopo, qui venit : et stalim sponte concrepanlibus signis ecclesiae mo-
nachi excilali occurrenles S. Peregrino, eum solenniter exceperunl^el audito
rei eveniu, ipsum ju capsa argeniea posuerunl >, San-Dioiiysiauum monaste-
\f SIÈCLE. ACTES DE SAINT PÉLERÏN. 131
rltioî primus fuBdavil res Dagoberlus post aoniini dcxxviii; nec creclibile est
lamdju inliumatun] jacuisse sanctum niarljrem ; poluît lamen clam sepullus ad
usque seplimiim seciiluoi delituisse, vel eliam muUo diulius, donec ejus ossa
auferre jussiis est rustlctis prœdicUis : poiuit in ipso sepullurae loco^ corpori de
terra pacalis rébus elevato erecttim fuisse sacelluni, in eoque suum babiiisse
ctillum; quo evanesceote, dignaius sitDeus ei loco desolalo transferenduni
curare sacrum pignus. Quod quum adhuc apud S. Diofiysium serTetur, nulla
vcrisimililudine cœplum est Romae ante annos pnucîores quara centuoi credi,
corpus S, Peregrini raarlyris, quod in ecclesia Valicana habetur, Autissiodo-
rensis episcopi esse, a Carob Magno donum ex Francia altalum Leoni IV,
cujus pontifiealu oporlei ut ibidem muho anûquiu* fueril oratorium S. Pe-
regriui, quod sacris muneribus ab eo auctum Anastasius testatur* Verosimilius
pars insjgnis reliquiarum S. Peregrini, ex Galliis a Carolo IV iraperalore
dilata Pragam auno HCCCLxiiit, dicitur in Diarlo Pragensis eeclesise :».
f 6- Celerum quia S. Peregrinus, zelo fideî succensus, vieinum Antissiodoro
locum adiit, cuUu et lemplis idolorum célébrera, qui Interamnus dicebalur,
bodie fortassis dictus /es hks^ id est, lusulm ; Interamnensibus iû Umbria
data videtur occasio^êum sibi vindicandi, eunideraque cum Romano martyre
faciendi; quod teslatur Pbilippus Ferrarius in Catalogo sanciorum Italise, post
elogiuni Anconïlanorum marlyrum S. Peregrini et sociornm, de quibus infra :
sic enim scribit : « Hac die ecclesia Intcramnensis S. Peregrinum, presbyle-
» rum Romanum et marlyrem relulit, quem a S- Sixlo papa in Galllam missum
» ad pracdicandum, in itlnere Interamna} prî^dicassCp oraloriaque construxissc
1 ac tœmeteria ; Romamque, postquam Gallos io fide confirmasseï, reversum,
»> via Appia marlyrio coronalum, cl apud S, Pelruni se pu I tu m fuisse asserii. »
Similiter in catalogo generali sanctorum, qui in Romano martyrologio non
sunt, quuni scripsisset; t loteramnae S. Peregrini pre&byleri et martyris », subdil
in notis, euin se accipere < ex tabulis ecclesiae Intcramnensis a , deiode inquil;
€ Passus est Romae sub Hadriano, ut habeut raouumenta ecclesix praedictae ad
D nos transmissa, licet Acta in aliquibus cum Actis S. Peregrini episcopi Au-
» lissiodorensis confundantur. j» Nihil nos causai habemus cur S. Peregrinum,
RomoQ cum sociis passum xxv augusti, alium faciamus ab eo quem ibidem ora-
torium antiquitus kabuisse, nuuc perperam cum Autissiodorensi confundi, jam
132 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'yONNE.
diximus. laleramoeDsibus autem nulium alicujus Peregrini aul corpus aut
vestigium habentibQs, doû est cur sanclos syaonymos eodem die mulliplice-
mus : nam nec io tîtulo presbyteri sibi constant. Siquidem Ughelius, velus
quoddam kalendarium tnleramnense allegans, episcopum facit, et quidam
primum illius urbis circa annnm cixxviii; quo scilicet e vita exéessit Hadrianus
iniperator, cui tempori Bellovacensis eumque secuti S. Ântoninus et Baronius
attribuerunt Peregrinum Autissiodorensem, eo quod decepli ambiguitate pon-
tificatus, sub quo in Gallias missus sanclus, Sixtum primum acceperint pro
secundo. Asserit quidem Ughellus, quod a ejus mentio fit in Âctibus S. Sixti
» primi Pontificis Romani > sed taies Âctus nusquam reperimus; et sirep^rii-e-
mus, pro commenlitiis regiceremus : quandoquidem tota antiquitas de illo
aliud nihil noverit, quam ex catalogis pontificalibus dedimus die vi aprilis. >
Les notes qui suivent les Actes sont peu nombreuses ; voici les principales :
NuM. I. Au lieu de : « Tempore illo x>. Ms. S. Maximini : « temporibus
» Yaleriani et Gallieni > ; Ms. Pétri de Galo : c Xisti temporibus >.
c Ultio in eos décréta > ; Labbe : « Ultione in ejus décréta > ; Ms. S. Maximi :
c Ultro sententia in eis >. Un peu plus loin : « Corcodemum archidiaconum » ;
on lit ailleurs : a Concordius d.
c Jovinianum etiam lectorem.... > Haec in multis Mss. contracta sunt, nec
salis Jovianum et Jovinianus sunt disiincti. Imo in Ms. S. Maximiani loco se-
cundi ponebatur Alexander, qui adjungitur in Actis S. Germani episcopi Au-
lissiodorensis (31 julii) ubi c duo fratres subdiaconi Alexander et Jovianus »
cl c Jovinianus lector y> conjunguntur. Imo in aliis Januarius substituitur >.
<c A persecutoribus interemptus >. Varia Mss. c Inter impios >.
III. c( ...ad locum qui Interamnus dicilur... ». Addit Bellovacensis:
« Quae tum civilas erat, sed modo castelli nomen rctinuit >. Eodem babet Pe-
> trus Calo. >.
SAINT TÉTÈRE, ou TETRICE.
(Fin du \T siècle.)
Tétère était clerc de l'église d'Auxerre. On ne peut assigner l'époque pré-
Vr SIÈCLE, SAINTTÉTÈRE. 133
"Sse où il a écrit ; la iialure de son ouvrage indique clairemeol que ce dut êlre
vers la fm du VI"' siccle, |mlsquc c'était uoe relation des miracles opères par
les reliques de saint Cjr et de sainte Julllie» après leur translation dans les
Gaules. Or, ce fut Amaire, évêquc d'Auxerrc, qui les rapporta d'Antioclie au
comniencemenl du V*^ siècle- L'ouvrage esl perdu; mais il y élail question des
merveilles opérées k Nevers, et ces saintes reliques n'y furent transférées
qu'après un certain laps de temps. Les continuateurs de Bollandus en ajant
retrouvé la préface Ton! donnée au 1"' de mai et au 5 de juin. On la trouve
aussi daus Mombritius. Ce morceau n'intéresse pas directement rhistoire
locale, il est vrai ; toutefois, il nous a paru bon de le placer ici, comme un des
plus anciens fragments que nous ayons de la plume d'un écrivain auxerrois.
Tétère était en quelque sorte d'Anxerre par sa position dans le clergé de
cette ville. Quant au titre de so|)!iiste que prend l'auteur, il ne signiOe autre
chose, sinon que Télère joignait a Tétude deréloquence celle de la pliilosopliie
(IIùL LiiL de la Frame, lom. ni, pag. 404).
INClPltlKT MtRACtîtA SS. QPtUiCi KT JL^LITT^E QlJi£ TETERIUS SDFHISTA EORl M
&ERVUS EDiDlT. DE CORPORIUUS liURUM A S. \MATORE ANTiOCHLE REPERTJS.
Qiiotiiîtm SS. Ouirici et Julittas matrisejus veneraiida passio, diversu
quideai relatti, sed vero et pari marlyriot constat esse nota populo
Christiano, de insuperabili miraculoruro suurum profundilate, (piibiis
in seculo dispoin;nfe Deoclarueruiit, veltiti «|ueindain rivuluindediicens,
panca libare curavi, et ad honoreni Ecclesiaî saeris paginîs iiidere sludui,
Annoruin igitur multorum exrurso U™pore, post percepluiii niartyrii
corouani, saiictus Amator Atitissiodoreivsis episcopus. clarissioio viru
Savino comité, fines Antiochiac peragrans, sacTalissima corpora illorum
Chrisli gratia reperil, qiuiï cum magno cultu, rediens, in [mîtes Gallire
allulil, ac Austrica^ urbi delata, solo lantum ptieri bracliio sancli Sa-
vini precibus ooncesso, in domo qua isdem Pr^esul inerilortim gloria
I*ollensa fidelibus veneratur.iteruin hônorifice ttniiulavit. Jloc eiiini in^
comparabile thesatirtim a Deo civitas illa, nitiltoruin sanclortuii litulis
exornala, sibi dari ideo promeruit, ut et salos eurporuin et animanim
inde populo suo pervenifit et Dri ordiuatio tfua idem martyr Neversium
43i BTBLÎOTHÈQtFE HÏSTORIOCE DE L'YONKE.
potrT fularus erat, ea ioterim servatrice, quandoque ]i^t\us assidua suis
fidelibus fieret. Amen.
SAINT AUNAIRE,
ÉvÉguE d'auxerre,
ET ÉTIEIVIVE, AVHICAIK,
PHÊTRE DE IK MtME ÉGLISE.
[Fin du VI« siécleO
Auoaire, ou Aunacaire, xviif évéque d'Auxerre, élait originaire d'Odéans.
S'étant formé à la science el aux verlos ecclésiasliques, soos la direction de
Syagrius d'Aulun, Tun des plus illuslres prélats de ^q lemps, il fui appelé
au siège d*Auierre, ud peu avant le qualriëme concile de Paris (575)» auquel
il assista. Il nous reste de lut les canons du concile que nous avons donnés
pag, 102, un règlemenl liturgique qu'on trouvera dans le Gesta Poniificum,
que nous publierons bientôt, el sa lettre k Etienne, pour l'engager îi écrire les
vies de saint Amateur et de saint Germain. On va la lire.
Quant à Etienne, il était Africain de naissance. Les malheurs de son pays
le contraignirent sans doute à le quitter. Ce qui paraît certain, c'est qu'il vint
se fixer à Auxerre^ et qu'il fut reçu dans le clergé de celle église. Celait un
homme savant et un écrivain habile en vers et en prose, Aunacaire voulut lirer
parti de son talent, et il rengagea à écrire en prose la vie de saint Amateur,
et II mettre en vers celle de saint Germain.
Voici ce que Titlemont dit de Fœuvre que nous attribuons à Etienne, a
Texemple desBollandistes : € Il me semble que Tair de celte vie peut donner
» !îeu de juger qu'elle est effectivement de la fin du V' siècle (sic). On
» y voit des pratiques qui sentent plus les premiers siècles que les der-
* niers. L'auteur parle des coutumes romaines comme passées, mais encore
n comme connues. Son anliquité est donc assez grande pour lui donner
» quelque autorité ; et elle particularise asseï les choses, pour croire que Ton
» conservoit encore des mémoires assez exacts de l'histoire de saint Ama*
1
1
VI* SIÈCLE. SAïNT AUNAIRE ET ETIENNE. 135
I teur. Mais il Taui avouer aussi qu'il y a Lien dos choses qui se senlenl de
w raltéralion que le temps apporte à la vérité, sans parler des discours qui,
» assurément, sont tout entiers de l'auteur, i {Menu pour servir à VHisL
ecdès., tom. xv, note m, pag, 855-836.) Les curieux pourront voir dans
Tillemont les reproches que Toii fait h cette œuvre. Pour nous, il nous sufilt
ici que ce document soit de l'époque que nous lui avons assignée; ce qui n'est
guère contestable.
Etienne a~t-il fait en vers la vie de saint Germoio ? On l'ignore. Au moins ce
premier travail a disparu devant le poëme d'Héric qae nous donnerons au
IX" siècle.
EPISTOLA s. AUNAÏÏH A» STEPIIANUM.
Dilectissimo atque amantissimo et inlerno mihi vinculo caritatis con-
nexo Stéphane presbytero, Aunarius gratia Dei episcopus, in Dominu
8Btemara salul^m.
Tua* nobis doclrinae multis jam experimentis comprobata prti-
dentia, campulit nos, quamdam luis humeris imperiosam superpn-
îiero sarcinulam; sed eam qna? tibi non sit oneris, sed honoris; necquie
deorsuni inique pondère prcmat, sed tpia^ polius ca?lum usqiiesustollat.
Cognitum libi est, carissimc frater, et (|ijîï? sit humanarum menlimn di«
versitas, et quemadraodum in studia conlraria non solum inane >idgus,
verum eliam universa scindatur nobilitas : et quidam quidem prosaitxj
obleclanturslylo, quidam aulem numeris se rhylhmisve ac canlibus ver-
•mum delectari falenlur< Ergo, ut omnium votis occurrerem, et nullus
suo desiderio fraudaretur, placuit mihi, ut vitas beatissimonim conles-
soriim quasdam pede libero describeres, quasdam vero lege metrit a im-
peditas digereres ; ob quam rem obsecro unitam mihi tuœ dilectionis
<*\mieiliam, ut beatissimi Germani episcopi vilain in yersuum qualitalein
commutarc non désistas ; Sancti vero Amatoris prosaica modulalionr
d^'Sêrihas; ut sectalores apostolica:^ pra^dicationis eflecti, omnibus omnia
ofliciamur, et nuUi quidquam debeamus, nisi ut invicem diligamiis.
ïndividuam mihi carilatem vestram divina custodiat pielas, venerabilis
frater.
I3G BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
EPISTOLA STEPHAM AFRICANI AD S. AUNARIUM.
Domino beatissimo et aposlolicis infulis decorato palri spiritual!, Au-
iiario episcopo, Slephanus, omnium servorum Ghristi famulus.
Decursis litteris apostolatus vestri, quod sancti desiderii ardor sununa
alacritalo prétendit, luce clarius approbavi. Est ergo devotionis veslrae
propositum, \irorum opinatissimorum Germani et Amatoris floridae vitae
nobiles actus describi : sed ad eos lepidissimi callis vestri dirigatur in-
tentio, qui possunt virtutum lumina equiparis afflatibus inspicere. Verum
00 (cujus iners ingenium gemino rigore torpescit; et lingua balbu^
tiens, foucium inter rancidulos cursus squallido sitis impedita rigore,
non loquitur, sed potius stridet) quomodo potero divinitus inspirata
virorum sanctissimorum munera polito expedire sermone, qui nec pri-
vata possum humano casu congesta negotia explicare? Ridiculo, ni fallor,
ac inexplicabili ludibrio semet impendit, quisquis ultra virium suarum
possibilitatemonus assumit. Nonne ferarum sectatores, si minus captiosa
industria formaverit, audax temeritas pessumdabit? Numquam tiro vie-
toriae monumenta parma, quae est picta, gestavit, si eum docta veterani
exempli manus non instruxit. Numquam etiam aeris sibi œncessum pa-
tulum iter aies tutius resecavit, cui pr»via dux penniger mater non fuerit.
Jacebit profecto fluctuum elisione truncatus, quisquis suœ proeacitatis
fisus auctoramento, indocilem ratis dexteram ingerit clavo. Sic unus-
quisque in diversum imperitiœ hamo inscinditur, si doctorum favoribus
minime adjuvetur. Ego, beatissime vir, quaBso, ut illa mihi culmen
apicis tui imponat, quae facile me posse perficere non dubitat; si tamen
et in hoc opère, quidquidillepide aut infacete rustica garrulitas digesserit,
îBquanimiler feras, aggrediar, etfaciam quœ paterna infert ac jubet auo-
toritas. Vale in longum tempus, Domirte papa.
VITA S. AMATORIS.
CAPUT I.
ORTDS, STUDU, SPONSA OBSTRUSA, ET RELICTA. ASSUMPTIO IN CLERUM.
I. Amator, vir summae castitatis splendore perspicuus, etsui qualitate
W' SIÈCLE. ETIENNE.
137
irpcabuli Deo placitus atque dileolus ; parnntibus nobilissiniis nalus,
el in cuois segmentalis educatus est atquù nutritiis. Ejus auh'm pater
rroclidius civis Aiitissiodorensis, mater vcro, Usiciola est nuncupala ;
qua? non dissimili génère de numéro proceruni est /Eduensium procre-
ata. Horum i)rofecto supellex ac patrimonioram possessio ina^stimabdis
fuit. Tanta igiliir locuplelatio agrorum ejus bonis parenlum accesserat ,
ut pHP lalitudine eoruoi et regionuQi diversitate in quibos siti fuerant,
quantilatem ignorarent. His ergo nullaalia proies fui» , ipia^ tanta.^ liicul-
tatîs possessione frueretur, nisi pra^dictus Amalor, ^irDei prudeotia ah
ipsis cunabulis prœventus atque replelus. Hune igitur lenere diligentes ,
et cum summasollicitndinisdiligentiaeducarites, littcrisnoiisolumcom^
muuibus, verumetiam bberalibus Iradiderunt. Cujusingenium quoniam
Deo fuerat di^icatum , ita inlra brève ttmipus omnium artiuni doctrinam
et disciplinarum subtilitatem est consecutum, ut poeticarum adînven-
tionuni schtmiala, oratorum enlhymemata , jurisperitorum nodos atque
crnigmata, philosophorum quorpie syllogisticas quo^sliones facili dispu-
tatione penitus enarraret.
Il . Eratauteoi eodeni tempore Valerianus , vir ninribus probatissimus,
pra^fata^ civitatis autistes. Igitur siepissime autefalumjuvenem percunc-
tatus, adrairabatur in eo non solum bonum naturee, verum etiam tanlfe
capacilatis prudenliaMjue soIertiauL Quumque per dies singulos ejus dis-
ciplina^ processus adspiceret; cœpit intra sui recessus pectoris ruminare
ac dicere: CHnd putas eril hic juvenis, cui lanta inest prndentiau:laritas
atque simplicitas? Credo equidem, nec vana est fides credenlis, quod
vas est pra*destinat»uii electionis, et templum purissimum majestatis.
Hujus itaque frequentissime sa^pe dicti juvenis larga mansuetudine vir
venerabitis institutor, ï)ei sibi oniiiipolenlis prece auiilium impe-
trans, aggnKlitur juvenem el salutaribus oionitis adhortatur, ni
Dei pra^cpptis religiouique catholicie magis sua? mentis intentiooem,
(juani vants superstitionibus , applicaret. Qui ita priraordia sancta-
rum suasionum ejus fertili corde suscepit, tamquom si in his fuisseni
a prineipio erudilus. Ex hoc jam pnefatus episcopus non deslitit divi-
narum scripturarum eum confirmare testimoniis, el Domini consolidore
jïraTpptis. Ha*c aufem omnia clam parentibus agebantur.
1 18
138 BIBLIOTHÈQUE HISTORIOUE DE l'YONNE.
IlL Ouumquo odulesceret, et od eam a^talis possibilitalem pcrveiiiret»
ut malrinionio copularetur; agunt ad euin parentes ejus. Cogmlimi »»sl
tibi, lîH, quod pneter te aliam sobotem non habemus, percpiani generis
nostri germina propagentur. Idcirco, dilectissioie, libentius parentuni
snasioni attende et consensum devotionî nostne atque ardori eitius prœbe;
lit similis lui a nobis in conjugiuûi puella despondeatur, rpio possis et
mundî oblectationibusfrui, et tua? propaginis per solemnia mipliarum pn>
geniem renovare. Amalor vero vir solertissimiis, cujus animus cœluni
jam tendebatur, declivior pneceplis doniinicis sibi abealissiuio Valeri-
ano freqxientiusiiiculeatis, habebatur ; quaoi in mundanis suasionibus ,
quœ ei a parentibiis molestissinie ingerebanlur. Videntes autem parentes
ejus, acclivera esse eum etpronum in sacratissimi Valeriani pra^dicatiii-
nibus, cogitavenint ei desponsare pnellam» honeslissinio seniine prr>-
ereatam, el nataUbus pareni, ut per ejus conjonclionem mentem Deo (^1
cJeditam ad secularia declinarent. Desponsala est auleni ei virguncuhi,
Marthanomine, ex oppido Lingonica^ civitatis, celeberrimis alquefamc^-
sissimis parentibus fxJila. Quuin autein défini lus nuptiarum dies sa'unduin
pactorum qualitateni interse habitatamni advcnUiret, invitaiitur de murr
cunctorum nobilium faoïiliœ, excrnantur a^des, thalamus intra iedîuni
splendidissima spatia rile construitur. Cujus pars auro pUmiala nilet
alia vero cocco, ac serico non semcl tinclo, eboreque lucido ct^ruscat,
Slal in foribus non segnis Achales : jaspis lumen obumbrat : onyx pros-
(ratus calcatur, cunctarumque divitiaruui illic copia reponitur, quibus
nalura speciatim nomen imposuit, Deinde virgo ornatrieum cerlalim
raanibus comitur, cpue lurrita corona frunlem eomprimunt, et laxos
amictus balthei gemmis astringunt, nudatos eliam lacertos suppara
prœcingunt angusl<i, et luteola flamma splendidîssimos vullus obnubnul,
sicutritus ac mos elegantissimorum fuerat Romauorura. Tune reveren-
lissimus juvenis thalamo adesse parentum auctorilatejubetur.
IV, InviLatur de more religiosorum, ad inlroiluni thalami» illico
Valerianus cpiscopus , ut conjunctionis eorumauspicium dominicis invo-
cationibus œnlirmarel. Qui dum appropians Hbellum sacrarum prerum
dexlra arriperel, divine jam instinclu atque providentia perennis natunii
humana» opificis ; pro societalis coadunalione atque bono coujugali et-
yX* SIÈCLE. ÊTIEXNE. 139
"fuiidere preees ([uum vellet» sacro eos levitarum dedicavit ofBcio. Sed
oulhis as(;îiilium, qmp ab opiscopo gesla fueranl, nisi tanluoi hi qui
benedictioiiiljus friiièaiitur, rognosœre potunrunt. Sedquunijani adves-
perascerel, et copulalionis tenipus urgerel ; duni strata fulcris mira piclura
variatis uroanlur, dum pro nupliis unici filii sui parentes oppido la?-
lantur, lalibus aggreditur vir J)m pleims sihi divinitus associalain
virginem v«*rbis : Die. quœso, inimorlali sponsœ dedila* atque inclyla
virgo ; die, qua^so, Dei omiiipoteiilis lilia, putasne iiilellexisti, quie por
ora siint m nos eiïusœ preces episcopi? Cui respondens virgo ail : Iri*-
teilexi, dileelissime, et nimio sum pruslrala lerrore formidinis. Qui
rursus adolescens : Ne, cpiœso, paveas, nec te lui corporis rigor exa-
gilet. Et hoc enim non est imperilia^ doputiuidiim , svû Dei potins potentia*
adscribendum, qiue per os antedieti ponlifîeis suam in iit»bis pielalem
excreuit. Proplerea obsecro, ut si volunUiti lua^ iusidel, hoc munus
conservare ilUpsum , uobis niisericordia Dei pnerogalum et dafuni , mea/
nolitia* pandas. Cui sacralissima virgo respondit : Jam enim, dilectissitm*
frater, ex une dependemus arbitrio, et ideo qua:* libi Deo favente sunl
placila bbenter ampleetor. Ex eadem scilicet hora non jam conjugali se
oblectatîone fovebant, sed divinis potius alleruler eorum testîmoniis
fruebatur , ut sacrarum scripturaruni , non coiijugii amatores aspiceres.
0 inefiabilis et in>isibilis Dei largitas» quap non solum nomina horum
sanctorum, sed cum nominibus etiam coa^quat mérita. Incorrupta sortir
Lazari Martha, Domino diseumbenti a quanimi ter mioistra\ït: hieciMar-
Iha, in codo summo régi regnanti mentis corporisquc puritatem exhi-
buit. IHa sihi lanlum simphcem pudoris coronam promeruit : hiecdum
sibi associatum juvenemcastitatis proventueiomat, congeminatamsibi
victoriae pro munere palniam nobihtal.
V. mis ergo alternatim se pneceptis dominicis fovenlibus, atque ex-
êmplis sua* radiées dilatantibus perseverantiœ; imisilatus odor, inme-
din eorum fragravit, non vulgaris, sed secreti luminîs a mniiatore
delalus. Cujus virgo repentinam admirata suavilalem, consociatum sil)i
juvenem tidibus percunctatur sermonibus : Narra obsccro» juvenis, cujus
lanla suavitas sil odoris. Nonne omnium florum suavilatem hiems pnv-
rellosi rigoris adussit? El unde nunc lanta înspirationis bonitas, in
I4Ô BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'ïONNE.
alieni temporis metas prosilivit? Ad ha?c juvenis : Jam, inquil, s;epe
luis, virgo, mentibus inciilcavi , quai sil divime potentîa? possibîHlas.
Hic profecto odor, qui est iu naribus noslris, non lompinilium pra-
toriim métis concluditur, sed avenue ecclesia! campis viTiumliliUS pro-
pagalur. Propterea oporict nos corporura nostrorum raeutiumqun
inviûlatam integritaiem oiodis ooinibus custodire, quibus se diviiia ma-
jestalis in odoribus pra^bet, el castitalis amator per sutB crcalurre suavi-
tatem apparet. Thorus igitur conjugalis, strati tanlum communis con-
ssortiuni existai, non in mundanis illecebris. Ego elenini puellarum
oonsorlium ab infanlia mea vitavi, et cxocratus sum mundi blaiidimenta,
quibus assolet castitalis exorbilare pudicilia. Et ut nunc tuo afFeetui,
virgo caslissimis ornamentis pra^dita, prœbuissem assensum, non vo-
lunLfis niea, sed parenlum persuasit frequens impulsio : quorum nefas
putavi jussa contemiiere , sperans mt* perp<*tui palris, duni morlalibus
ubediu, imperium possidere, Isti soli indesioenter grates exsolvo, qui
talem te niihi conjugeni pra^buit, de qua non terrenis aclibus , sed
cœleslibus complacerem. Et bis dictis post longée confabulalionis elo-
quia utrostpie sopore oppressit.
VI. Inlempesta autem nocte expergefactus vir Deo dilectus Amator,
aspicit haud procul a se angeluni consistentem , duplex sertnm ges-
tantem in manibus, qui ultro bis compellat juvenera : Suscipite, ju-
venes, murius vobis Domini pietate concessum, el veslrum in omnibus
incontaniinaUe raenlis custodite proposituin. Has voces ex ore angeb
prolatas pervigi! juvenis audiebat , et suis speculabatur ora ebquentis
obtutibus : sed illa quasi per somnium geri, quœ vere dicta fueraiit,
exislimabal. Eranl nanique ibidem pedissequfe duee, excubanles in
ubsequiuni dominorum : qua? cémentes ea quee gerebantur; prostratse
sunt terribili visione. Altero autem die diluculo consurgenles, propter
oslensum sibi miracnlum poscebant se ancillas Del fieri.
VIL Peractis vero diebiis celel>errimis nnptiarum, alacres atque
concordes ad S . Eladium episcopum , qui beatissimo Valeriano suc-
cesserat, gressus Amator et Martha tendunt, et procidentes coram eo
votorumque suorum desideria depalantes , ille clericum se fieri depos-
cebat, illa religiosarum numéro sociari magis acmagis poslulabat. Tune
2
Xf SIÈCLE. ÉTÎENÎST. 141
antistes, considerans alqiie contemplons Dei eos amore fervere, el
proptor ejus dilectionem velle sccularem liahitum commutare ; ulrisque
impiger paru il, illum crinibus exonerans, illam castimonialium religionis
rœlui dovotissime jungens ac socians, Perfecto itaquo in eis sanctifira-
(ionis oUicio, sic eos limpidissimis ponlifex exortatur eloquiis. Gratias
ago omnipolenti Deo, qui vos silïi immaculalos altjue incontaniinatos
elegit. Nam verR, Glii , salis fuit in vestra conjunclioiie prostratus r^pis-
copus mœroribus, quando pro conjuiiclionis YPslr*T congruis preribus,
ordinalionis ac sanclificalionis levitamin precos efiudit S*h1 quoniam
îlla pra^figurale, propter hanc confinnationem, volunfale forluitageslii
sunl ; debetis, sacralissinii juvenes, cognoscere cui vos servitio manci-
pastis, et quem professionis ciillum hodie recepistis. Omnis enim qui
Deomililat, débet se ab omnibus abslinere, elei lantummodo operibns
complacer^, cui se devovit, ac tradidit. Omnia quie superveiierint
lequanimiter sustiuele. Nulla vos tribulatio a cariUite Chrisli sépare! ,
nulla lucra secularia longanimilalis vestra^ hilarilalem obfuscent : sic
denique bona* rétribution is mercedem consequi poteritis, et hereditatis
justorum esse participes. Hocdicens, Dei excitatus ardore, Amatoreni
sanctissimum levitico gradui admovit, et sacri minislerii snblimavil
olFiciis- Hevertontur igituT ambo in diversorio gratulautes, elomnipo
lenlis Dei sibi concessa miracula bymniferis vocibuscollandantes.
CAPUT n.
SANATI ENEBGUMENUS ET PAEALÏTICA. DXMONES DEPCLSÎ.
VIII. Non post multum lempus consecrationis ejus, erat quidam,
Eraclius noniiue, ex civitate /Eduensi, excellenlissimo germine prnge-
nilus. Cui uxor erat, nomine Pâlladia, moribus ac génère viroa^quipa-
rans, nec non et opibus copiosis opuleutior. Hceca culturis da?uioiiiornm
nbscedens, verœ se religionis lidei tradiderat atque dogmatibus; et re-
gerieralionis lavacrum, viro suo in prislinis erroribus commorante,
adepla fueral. Libnil autem eani, post consumnialionem sacris baplis-
inatis, in Auiissiodorensium civitalem pergere, incujus vicinilatepalrimo-
nium possidebaL Posita autem ea in subiirbio, pasclialis dies advenir.
i42 BIBIJOTHÈQLE lUSTORrQUE DE L*YÛ.\NE.
Ipso autem die dominiae resurreclionis, ufpofe neophjla, ad sanelam
t^cclesiam lanipificis oniamenlis obsita processil : ita euim diverso
ï^ptendore gemmarum pnefata Falladia perlucebal, ut niiorem solis ob-
ruibilaret, et lucem diei preliosis uniameiitis abscondereL Porfecto
ilaque sacriiicio, dum eucliarisliœ libarniiia saoguinis quoque d*>-
minioi bausto confirmare yuluissêt, accessit ad beatissimuia AiiiaLo-
rem, tune diaconum, qui saeralissinium cabe*3m in vilaui iTiemam
populis porrigebat. Quam ille poiïqiosis eerneiis eullibus exornalam, ita
aggressus est : De hoc calice sauguiuis Domini nostri Jesu Chrisli non
gustabis, aisi a to onus ornameiiti projeceris : sœlus enim bac nocte
poliiitionis e\ercuisti, el oportet lugubri eoltu iiidui, et profluviu lacry-
marum noclurmuii lacinus abluere, et sic le sacralissimis epulis ap|>li-
care. Non ita le polbeita es vieturaoi, quando cum Deo pactuoi lecisti,
renuntians diabolo et angelis ejus, atque illecebris et incentivis iiuibus
ille crassatur.
IX. Ha^c illa audiens, qxioniani palam oainibus fueral increpata, el
qua^ pulalïat absconsa, vulgata fuerant in populo et revelata, exarsit :
et a criniine audaciam sumens, lamquam leœna gémi ti bus frendens, de
ecclesia est egrcssa. Quum autem appropiuquarel ad locuni in ijua
illustris vir ejus consistorium habebaf, cœpit singullibus ci suggercre,
et suaui lacryniis pulcbritudinem defœdare, ut viri sui ipso qu^xlannnodo
luclu ad iracundiani aninmm provocaret. Sugges(ionis ergo sua? laie
principium fecit : Coujunx tua, siquideni tna sum, nescioa qno psendo-
diacono, coraui lola ecclesiie multitudine, lacerala suni. Ego enim, ut luis
conspeclibus complacerem el solito cultior cunctis feslivilatem frequen-
ianlibusappareremi quidquid vestimenti superbissinû habui iuduta suni
libens, ac etiam aureis ornanienlis, lapillommve nionilibus memet de^
renier exornavi atque curai-i : ob quam rem graviter vnluerala sum, ac
labefacta contumeliis. Suscepla namque eucharistia, quum vellem sanc-
tificati calicis lalices delibare, me bajulus cabcis exacerbaus repulit,
minatus quod nisi vestimenla simul cum ornamentis deposuissem, et
pcenitenliaiu ndmissi nocturni suppliciter peregissem, nullalenos com-
niunicarem. Tu ergo, vere dileclissime, ne moreris ulcisci, quam te su-
perslile lamquam riduam lacerari prospicis atque contemni. Coiniaritus :
J
\T SIÈCLE. ETIENNE. 143
ïtêsinant paulisper, conjunx duleissima, in pace lacrymee tua% me nunc
in sacrilt^gi cruore ultoreoi videbis.
X. Ex hocjam rompit, ulpole paganiis, rimare causas, ot apta irisidiis
loca requirero, qno possil faeilius laesam conjugem vindicare. HocauLem
agebal per dies singulos, abjectis omnibus causis ac negoliis utilitalis
*?onmi. Sed ne sua? cogitalionis maie polirefur effeclu, illico ille doli ma-
chînator nequissinto arripitur spirilu; illa ven» lelhifero morbo, qui
membrorum compagt^m dissolvissf^L Eranl auteni mnbo jac4?nies sine
uUius remedii aul consolationis adjulorio, quoniam Deus omnipotens
per eos voluit in sa^pedicto iVioalorc siiam demonstrare virtutem, el os-
lendere quantimi fuerit ei carissimuset fidelissimus tamulus. QuumqiiH
in his langiioribus versareniur alquesuspiriis, paululum palpebris eorum
somniis obrrpsil : etecce vox Doniini Salvaloris in aiircs eorum insonuit
lûsverbis, dicens : Adhuc in nialiliis vesiris versamini, el neforiis ron-
siliîs obcœcali alque hebeles facli, vestri estis immemoresî Recordamîni,
<|iiibus vos flagitiis alîlixislis, vel qua? causa malilia' super vos repenteobve-
nit. Si vullis tandem aliquaiido luijuslanguoris vinculo, quo aslringimini,
ambo absolvi; revertimini ad mr veslrum, et sCTuLïUninî iilud, quotl in
nec-em coinplar'ili famuli mei Amatoris indecenler arniaveritis; vl cognos-
celis, quoniam ha*c malitia vos circumsepsit. Si enim non fuerilis conlrito
corde ad eum conversi , ut pro vobis, orationem efl'undat; scitote vos iu
vestris ioiquitatibus atque in deteriori languore pariter consummari.
XL His illi auditis, maturius «^onsnrgenles rogabant, ut ad Dei homi-
nooi prTvenirent. Et quoniam ita luerant diutinie a'gritudinis laqueis
impedili, ut pedibus suis ni ti non pussent, veelantur vebiculis, pergunt
suppliciter tristes, et pugnis pectora contundentes, Verum ubi serecog-
noscuntjam propius esse Amatori viro sanctissimo, desilientes de tergo
vebenlium jumentorum, solo tenus prost4?rnunUir, concordi voceclaman*
les alque dicentês : Mis**rere nosiri, amice l>ei : absolve nefandisvinculis
rolligatos tuis îéquissimis mentis. Jam lun* clarius tua^ virtutis fuirent
insignia, el (idei firmilas latins propagalnr. Fatemnr nos, vir beatissime,
vellc propler redargulionem iniquitatis nostne innocentem morli ron-
tradere, peccatum |>eccato adjicientes : ne, cjua*sumus, malum malis
rétribuas ; salis sit ultio quoe nos merilo tui invasit. En, quaM^umqun ha-
lii BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'yONNE.
bemus lua> sanctitatis palmis offerimus, in quibuscumque volueris usus
pnorogaro; tantum pristinœ nos tnis Deo placitis precibus sanitati res-
titue, et robur corporis animœque conoede. Ad quos reverendîssimus
Amator sic cxorsus est : Si credideritis in toto corde vestro, quœcumque
petieritis concedentur vobis. Ubi enim sincene fidei splendor irradiât,
ibi curationum inlegritas quoque conregnat.
XII. Tune illi iterum cum ejulatu nimio, paululum faciem lacrymis
irrigatam ad fainulum Dei erigentes, diierunt : Sois jam, Domine, qualis
vel quanta sit fides ac credulitas in cordibus nostris : neque enim tibi
occulUi sunt, qua> a nobis miseris peraguntur. 0 investigabiles \\sd Do-
mini! 0 admiranda potential quae ita humanae prœsumptionis temeri-
(aleiu redarguit, ut acquirat non perdat, ut salvet potius quam occidat.
V(To in his evidentissime eiorbitantibus claruit, quae clamât et dicit :
Orridaiu, et vivere faciam; percutiam, et egosanabo. Promerentur illico
sanit^Uom, ab ra cui injuste manus injicere conabantur : et proYolvuntur
anU' podes illius cum luctu prostrati, de cujus exitio pertinacissime
(ogilabanl. Convocato itaque presbylero, sanctus Amator maritum quo-
sa'pt^! dicta' mulieris baptizavit. Quos aliquotiens ita admonebat dicens :
(«avolo ne ultra voluntates vestras in die festi\îssimo faciatis, ne deterius
vobis conlingat. Tune demum accepto oleo benediiit, et invocato nomine
Doiniui cor|H>ra eorum [Kîruniit. Et continuo ab illo spiritus nequitiœ est
fugalus, et iH\m morbus contagii derelinquens, utrique sunt saoati. Hoc
prinuun miraculum palam est Deus operatus per senimi suum, qui
oiHHillo senqHT agit jht siugulos, et collaudatur jugiter, et benedicitur
por univorsos.
XI II. IVst haH\ non jK^st multi temporis curricula, Auxentius, or-
lluHloxa' tidoi inimicus, ccepit S. Martinum insequi, et multas ei ingerere
molt^slias, \k\ ut eum ad capitale inquireret periculum. Tune ille, quo-
niain divina pmn^epta non ignorabat> quibus coneessum est propter
i»\anlesconlem jH^rstn^utionis rabiem de ei^îtate in ci^itatem transire;
dt* Khh> in quo fueral, ad insulam qua* (lallinaria nuncupatur conmii-
gra\il : iu qua Bwliebub princeps diemoniorum. exclusis habitatoribus,
cum militibus suis œuregnabat* Sed statim ut vir Dei pedem illuc attu-
lil, pra'sentiam ejus sufferre non valens, locum a se possessum deseruit.
Tl* SIÈCLE. ETIENNE. 145
Egrossiis est igiUir, a pnpfali viri prfpsentia seclusus, cum iiliilatibiis
nimiis atqur* fragoribus; ri ad locuni se rura universis comitibus siiis^
(lui appdlalus est AUrieus, recopil ; ibique non longe viarum in pnecipili
raule eonridenlës, cœperunt per rnomenla gradienles invasione quadaiii
ac feroci terrore graviter delonfuere, maxime autem meridianis horis,
ul implereliir cjuod scripliim est. i mina et da^monio meridiaiio. Sic
faciebant non |>er brève tempus, i(a u( omnium pêne hominuni peclora
opinionis prava- lerror invaderet, et illius vice rectioris iler iorliter evita-
renl. Hoc S, Amator comperiens, qiiadam die illius viœ iter arripuil.
Quo vîso frequens populus civitalis glomeratim se porlis proripiebal,
siguuni Domini nostri Jesu-Christi fronti infigens, per quod beatissimus
Iriumpliabat Amator. Nec non vlimn bi qui ante dickiruni spiriluum
teutatiouibus agebanlur, cerlatini aecurrebant, pofenlire Dei, qua* |mr
famulum suuni Amatorem operabatur, non diliideutes.
XIV, Tune diemones, voce magna clamantes, dicehanl : Cur nos el
hic, faniule Dei Amator, persequerisTCurnos non licet in quolibet loco
quîescere? Hue nos Marlinus de domieiliis nosiris pppulit, et a nostris
liminibusenugavit : nunc eliam Amator a pnregrinis uupfT loris possns-
sis êxeludiL Ad quos beatissimus Amator : tj^dile huin loco, et loco a vobis
temeranter arreptarelinquile. Non enim sinemînî Chrish possessionem,
unde jam per lavacrum regenerationis expulsi eslis, ilerum possidere.
Vere fidelis Dominus in verbis suis, qui ita se exemplum omnibus pne-
huit, ut quod ipse habebatpnr naturam, accomodaret subjeetis per gra-
tiam ; meniit enim Amator per fldem, (pue in et) repnabat, audere (pin*
Cbristus nperalus est polestate, Xam ipsi, prius vociférantes ac confite n-
tes Dominum esse totius creatura?, daemones conclanuibant : Quid nobis
el tibi est, Jesu Nazarene? Venisti anle tempus perdere nos. Increpans
aulera eos beatissimus Amator dixil: Maturale fugam, et obsessa a vobis
iHjrpora ilhesa abscedentes reUîiquite. Non ego vobis impero, sed Jésus-
i^bristus, qui siXTienti p(4ago imperavit, et elatio flueluum in seniptipsam
resedit ; qui pigris nubibus imperat, et pnecipiti lapsu in Inrramdidlmuit.
Quonomine ilH audilo conterriti etsoluti formidine, humililate prostrati,
non sine lacrymosis cbunoribus, locura iti quo esse cœperant reliquerunt :
el eieuntes de loco, in quo corporeis imaginibus populos deterrebauL
i 49
Î46 BIBLlOTnÈQUE HISTORIQUE DE LYONNE.
laraquam fumus in aère defïtixerunL Tune populus, lacr}moso gaudio
«.^xhilaratus, Domioo, quantum possibilitatis liabebat, grales exsohit,
dicens : Gratias agimus libi Doaiine Jesu-Christe, quia omnibus le in
curatïonum munere preeslitisti, el personarura acceplio pênes le nuUo
modo polesl reperiri.
CAPUT 111.
EPISCOPATITS ADÏTUS : IISFAMÎA DISSïPATA; ECCLESIA NOVA COilPARATA ;
MORTCUS SUSCÏTATUR : INCENDIUM EXTL\€TCAf:
XV. His ergo peractis miraculis, brevîscpje (emporîs curriculis fraîi-
seunlibus, Elladius vir aposlolicus corpus torni\ auimani cœlo IransniisiL
Tuuc exorla esl lelix sodilio populorom, eoneordi voce clamantiuni,
pastureni btisilica^ Amalorem sueccdere, et Elladii spirihilem hepreditaleni
suscipere. Quorum vaa?s dignis sunl Dei ordinationibus confirmata^, et
eorumdesideriabeatissimo AmatoridediUi, inania non fueninl, sed slatim
iii episcopalus est honorem promutus,
XVL Posl ln*s autem annos pontiQcalus r^jus, adversarius spiritus,
qui bonis semper in^idet, et e\itantibus callidilates ejus létales laqiieos
tendit, in Litiiii arehidiaconi ejusdem reverentissimi Amatoris peetus il-
apsus, cœpit cum aculeis suis stimulare, ut adversus euni aliqua deles-
iabdia maehinarctur. Tune ille, aggregans seeum nonnullos e clericis,
et ex laieoruin numéro quosdtim lenierarios, eœpitseminaodii in populiîi
jactilare, el adversus Dei ponlificem nova* adiuvenlionis lubric-ameiUa
malilia?, itaut htec eoruiii insania suasissel, eonjugii maculam alque
aduHeriinot<micasloinQgere. Dicebant enim: Saeerdotibus saneilumest,
ut iu clerieatu virginibus socienlur; postquam vero adepti tuerunt hh-
noris prœmium, non eis licet ulterius uxoribus jungi : hic aulem nns(pr
<*piscopus» non solum particeps menstc, verum eliam lecti, quod nefas
est, invenilur His ergo in universa plcbc rumoribus mortifera^ eogila-
tionis virus evomentes, dicebant : Exile et separamini ab eo, et ne ultra
participes sitis commumcalioni ejus : quam enim nobis purgalionis
noslne veniani promereri potest, qui quolidie in luxuria volvilur, et \o-
luptatibus suis satisfacere palam omnibus pervidetur? Sed quoniam
vr SIÈCLE. ETIENNE. \i7
légale decretum sancilur» ul nullus audeal suum accusare episcopuni,
veniteel sagaci vigilanlia eum circumsi^plis copiis circunidemus, et qui
se putat ignorari, ipso quodanimodo experimenlo, dum a nobis in pne-
terito vomitu deprehendifiir, cognoscatar.
XVIL Ha?c secum tali assertione solerter ri niantes, nocte quadam
defens! tenebris, clam lectulum ejos obsederunL Qtiidam autem nornm
fores observantes, copiosissimo numéro conveuerant. Sed Chrislus, qui
sœpe in suis Ddelibus opcratur, et diligentibus se regni sui heredilateni
promisil, ut senorum suoruni sibi quideni cognilani, populis vero la-
lentem castitalem omnibus demonslrarel, illis clam insidiantibiis et
lectnli latnribus adhœrenlibus; eece lune, in specie agni, donum Divini-
lalis, ad evacuandam machinationem superborum, in niedio famniornm
suorum irrepsit; in laolum sui fulgoris coruscans miraculo, ul etiam hi
qui insidiabâiitur, licet indigni, luminis insolid splendorem liaurirenL
Illico igilur arcbidiaconus, auctor pessimœ macbinationisatque inventor
nubilosa^ eogilationis, oculos ob fulgorem amisit ; ceteri veroconsenlanei
ejus a tenlatore spirilu arripiuntur, ae véhicule nefario eoarctari, tor-
queri, alque elidi pro suis pravis cogitalionibus C03perun[. Quad cognos-
rens vir sanclissiraus Amator, duplici modo lacrymabiles gemitus Deo
profudit, qui eum et mala suspicanlibus muiidum ostendit, et eos pftr
ejus intercessionem ab bis quibus oecupati fiieranl teniïitionibns, libe-
raviL
XVIII. Ipso etîam tempore, qiio ba^c conligeranl, adhuc simul erat
ecclesia ad porlam ({mv Balnearis a prisois auctoribus nuncupatur. Eral
aulem prospectus ejusdem ecclesia^ conlra alveum fluminis Ycaunensis.
Propterea enim ampla^ (edificalionis ecclesia non fuoral, quia adhuc nc>-
\ilas erat chrislianorum, ab idolis ad Deum eomertentium ; qiiep per
pnedicalionem sa^pedicli bealissimi Amatoris ila ctepit pulbilare, et
germon fnictiricare caritatis, chrislianosque palmitos propagare, ul prip
multitudine eos in Ira angustias brevitalis non caperet ecclesia. Tnnc
igilur temporis fuit nobilissimus quidam, nomine Rnplilius» civis Au-
tissiodorensis civitatis, qui babebat amplum alque excelsum domicilium,
patenio sibi leslanienlo dimîssum; inlra cujus claustra erat lalior locus,
anitenilate quadam divaU circumseplus. Gui Ruptibo, dum quadam die
148 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yOiNNE.
bealissimus Amator ad eum venisset, ila locutus est : Novimus te, Deo
auctore, sancti lavacri laticibus regeneratum fuisse; etdebes ei, qui de
erroribus te eripuit, et suae veritati ascivit, in omnibus obedire. Nosli,
clarissime vir, quod domus Dei parva sit, et non sufliciat populo chris-
liano; propterea, quoniam nonestjustum, utarbitror, famulum melius
Deo habitaculum possidere, conversorium facito decenter, ut hœc œdes
Christo Domino in ecclesiam consecretur, quo possis retributionem be-
nevolentiœ Dei et largissimœ mercedis consequi bonitatem. lUe vero
aspere sanctam admonitionem suscipiens, denegavit se posse hoc opus
adimplere, propterea quod illustrium parentum suorum auctoritate ei
fuerat légitime in hereditatem dimissa. Et bis dictis, sacerdotis suavissima
verba decassans, respondit : Absit ut hœc domus, quœ parentes et me
ab infantia enutrivit, et maximœ generositatis splendore cunctis prœpol-
lens apparuil, alterius in se dominium suscipiat, et pristinœ digiiitatis
honorem amittat.
XIX. Tune dignus Deo Amator ab eo regressus, spiritales indixit
excubias ; et solo prostratus, deprecabatur Dominum dicens : Ostende,
Domine Deus, quoniam omnium es creator ac dominus; et hic, qui
mihi famulo tuo pro tuo nomine postulanti parère neglexit, signis et
prodigiis tuis compulsus, ultro se poUiceatur tuœ satisfactioni spatiosa
a^dium loca daturum, quas dudum me rogante dare noluit atque des-
pexit. Dominus autem, qui fidelium suorum preces semper exaudit,
famuli sui non est passus diu petitionem differri ; sed statim denegan-
tem redarguit, et inobedientem per doloris correptionem ad obedientiœ
plenitudidem revocavit. Cœpit ergo ille corporissuilanguore torqueri, et
indesinenter doloribus affligi. Sed quum, inter tormenta corporea, somni
oppressio quœdam surrepsisset, audit salutaria Domini minantis elo-
quia, dicentia sibi : Nisi protinus famuli mei Amatoris monitis acquies-
ças, deterioribus te faciam affligi tormentis. Surge citius, et approperans
Amatoris dilecli mei affatibus pare, et ne ulterius différas prœfati domi-
cilii tui loca in aulam mihi sanctificationis offerre. Quoaudito, cucurrit,
licet morbo impediente, ad habitaculum beatissimi sacerdotis, et eminus
se solo prosternens, cum lacrymis bas voces emisit : Accipe, Deo pla-
cite, quœ dudum poposceras : et ora, ut langoribus, quibus mea est
Vî*' SIÈCLE. ÉTlEiNiNE. t i9
euro gravaUi, cderius caream; insuper et hanc, qua Cliristi regia
conslriiatur, parafas suni confcrre peouaiam; (arituni convaleam. Tunr
ssBpissime denominalus Chrisli discipulus, crucis sigiiaculo frootem
ejus atlitulans, salulis îiilegrilateru rogaiiti resliluit.
XX. Sed quoniani pars illius œdis semiruUi [jendebat, voluit caris-
simus Doo Amalor prius fabrieam solidari, cl sic devotioiiissuaMoluiii,
imo Dei vûlunlaLcni,, in eadem implore. Qnum ergu operarios aggregas-
set, ni dirute partis facerent fundaniiiia ; in ipsa exhauslione iundamcnli
antiqoi, reperit non parvam snnimam solidarnm ; quam diligenter ac
rautius ligans, eidem viro Roplilio pcr porlilorcs, suam esse asserens,
direxil, eo quod in loco liabilalianis i^^nsroperla fucral. Cni portitorps :
Ha.'C dieit noster anlistes : Hi fhesauri in illa surit parte œdinm inventif
quam Christo libcntissime depuiasli : proplrrea, quoniani juste Ciuigmil»
ul qua[î in tuis prupriis reperta sunt babeas, sume. Quibns ille : He-
[Xirlale, qua^su, pondus auri quodmihi apportastis, el ponlilîeis raanibns
Iradile. Hocenimnon meriti mei gratia, sed ipsins est largilatis eonse-
ruluni abundantia; ideoque quîdquid ei libuerit peragert-% [>erapat dr
propriis luoris : hoc lanlum vestramdeprccor bonilatem, utmeam»*i sug-
gestiuuem prupriani detenUis, ul inter splendidissimarurn |>recnm r^jus
libaniina, sui sil RuptiHi niemor. Suscepilergoivgredienles comités cum
p(?cuinis S. Ainator, et qua^dam earuin in curas pauperimi, quadam
vero in inchoati a^diricii perleciioneni pra^rogavit; quod effcctuni, se-
(Mindum voli sui iniliameiila, Cbristo Domino eonsecravil.
XXI. Han: est hacteuus ecclesia a chrislianis pu|>u]is conlVcijuentaia.
0 indefieiens sancti S|)irilus donnm, quod largilate Domiiiiea apustolis
rite collatuni, iiuniquam disparililale credentium aut posleritate corda
ilissocial! Apostoli, genlibus pra^dicando, infidelitate re|>ulsa» ad verum
De! cullum arccden* facilius suaserunl; Amalor aulem supersliliouis
aras snbvertens» cunverteiilibns se ad cerenionias eliristianas, laberiia-
culuin teslimonii, in loco qnondam iduldlatriis polbito, |>urissimum
paraL Concurrunt undique proceres, el quicumque hunorabiliores îua-
raal ad dedicalionem ecclesisp; et Deo gralias pcragunl, qui pcr fid»-
Ussimum sibitiimulum Amalorcm» novi qui^dammodo habitaculi recep-
laculumacquisivil. Admiranluromnesin Dei famiilo virlntcs operationum
150 BIBLrOTHÈOlE HfSTORrOUE DE L'YONNE.
venv fidei, gratiilaïUur ob ejus sanclissima mérita, uberiore Dei gralia
sibi roncessa. Perf<?cta ergo ecclesia non plures posl dies peractos, sacrata
Deo puella Martha, febribas admovetur, in agro cui oonion oral Arria-
cho, parentum suorum quoiidam subjacens dominio; ibiqiic non din
ii*grotans, purissimumspirilumcasia virgo Domino IradidilcoronandunK
Ciijas corpus révère nlissimus Amator, multis secum comilantibiis popu-
lis, diligentissime instilis rediraitum collegît, et Juxta AUricuoi iîi
eonspeclu civitatis tumulavit.
XXIL Postera autemdie ibat beatissimus Amator» fréquent! cullu ac
more solito, loca sanctorum circuiens ; et ecce infans, acerba morte abla-
tu5, fit ei obvius, annorum fere octo, cum quoeralmultitudo bominuni
plangentium, et amaris sua peclora contusionibus tundentinm. Oiiurum
non ferens ejulatus, jussit stare corpus, et se in oralionem inclinans,
bas preces in aures Domini dirigebat : Domine, qui es vita vivorum
et resurreetio mortuorum, qui ducis ad portas inferni et reducis. qui
lazarum quatriduana corrupttone jara fœlidum ad superos regredi
pnpcepisti, fac etiam nunc solita miraJjilia in hoc infantis cadavere,
et lugentibus eum (amquam mortuum, vi\iim parentibus et incolumem
restitue. Vix orationis suœ devolionem suppleverat, et morluus ilHco
suscitatur , vigorem membra reeipiunt sensuum. et otTicium laniquam
nun(]uam amissum corpori reddunt : loquitur qui fuerat morluus . et
ab omnibus resuscitatori Christo gratia? peraguntur : dilatalur fldes
ehristiana, ac tanti miraculi velucitas atque viri Dei irapef ratio laie
latins dimlgatur. Accnrrit catervalini turba languentium, et ante vesti-
bulum antistitis prosternuntur, Kedditur onuiibus sanilatis integritas,
infirmitas procul fugatur, reficiuntur vires, color verus speciebus» ut
ante fuerat, restituitur.
XXIIL Mis rite transactis, quadam nocle, casu nescio quo, universa
civitas flaramis repente stevientibus circumdalur, ila ut nulia essel
deinceps habitaloribus spes evadendi periculum. Inter subites tamen
cladium casus , Amatoris Dei famuli rec^rdanlur , accurrunt pra?cipites,
solotenus coram eo cuncli pari ter prosternuntur, vociférantes ac dicen-
les: succurre, famuleDei, periclitantibus : fer opem desperantibus.
In te omnis hujus civitatis inclinata salus recumbit : te sibi illapsœ
Tl" SIÈCLE. ÉTrEKîîE, T5t
Vuina^ firmissimum obiccm ascire contendunt. Ha?c audiens famulus
Dei, injecitsenietipsomp satis cum perieulo , in medio llamiiup ardenlis,
ubi poterat a*stuaiiti fomile animer \ivacis flaloin amillere, iiisi cito
Dei fuisset consolalus invisibili majoslate* Statiin igitur ut i Dr* Dei cul^
tor iiisperaf« se rapaci incendio Iradidit, nobes parva in iadjrem
defluxil, quse el voracitatem ignis exlingueret, et servi Dei auctora-
inentum ad plebis salulcm coram omnibus ronfirmarel.
CAPLT IV,
S GERMAMS, POSTE A SUCCES SO a » INSTEIITIB. ITER AUGUSTODUNUM. C.^CIS
ET TKES LEPROSl SaNATI; PECiNlA HECEPTA A FURE.
XXIV. Eo autem tempore quo lia'C gesla sunL, Gerraanuiy quidam
noniitiet nobib germine procreatus, terrilr>riujn Autissiudorejise visila-
lionis propria gubernabal : cui mos eral tiruiiciiloruni potius induslriis
indulgere, quam christianœ religioni operani dare. Is ergo assiduo
venatui invigilans» ferarum copiani insidiis alque artis strenuitale fre-
quentissime. Cîipiebat, Eral imtem arbor pyrus in urbe média, amaiii-
tate gralissima , ad cujus ramusculos ferarum ah eo deprehensiiruni
rapila pm admiratione venationis nimia* depeiidebanl. Quem celebris
vir ejysdem civilatis ximator episcopus, his freqaens eompelleliat eloquîis :
Desine, quœso, virbonorum splendidissime, bfecjocularia, qua thris^
tianis offensa, paganis vero irailanda sunt, exercere. Hoc opus idolu-
lalrica* ruUuni* est, non chrislianœ eleganlissinue disdplinte, El lieet
hoc vir Deo dignus indpsinenter perageret, ille tamen luillo mt^Io
adnionontise arquiescere voluil aut obedire, Vir autem llomini ilerum
alque iterum eum hortabatur, ul non solum a consueUidine maie
arrepta diseederet, verum et ipsam arborem , ne cbrislianis ofleudi-
culum essel, radicitus exlirparet. Sed ille nullatenus aurem (>laciiJarn
applicare voluit admonenti. In hujus ergo persuasionis tempore, qua-
4lam die prtelalus Germanus ex urbe in pro^dia sui juris seccssil. Tour
bealissimus Amalor, oppurtunilalem opérions, sacrilegam arborein eum
radicibus abscidil ; et ue aliqua ejus incredulis esset memoria, igni
concremandam illico depulavit : oscilln veru, quip ianiquam trnphϔ
152 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L*YONNE.
cujusdam certaminis umbra dependentia ostentabanl, longius a civitatis
terminis projici prsecepit. Prolinus autem (aliquis) , gressus sucs ad
aures sœpedicti Germani retorquens, dictis animum inœndit; atque
iram suis suasionibus exaggerans , ferocem effecit : ita ut oblitus sanctœ
religionis , cujus fuerat ritu atque munere consecratus , mortem viro
beatissimo minitarel : et, ne, ei aliquo modo quorumdam christianorum
conventus furenti resisteret , turbam secum agrestem coadunans civi-
tati improvisus advenit.
XXV. Hœc omnia dum a quibusdam cognita Amatori sanclissimo
panderentur, ait : Ego dignum me esse judico testem fîeri fuso san-
guine Salvatori ; hoc est quod Grœci appellant martyrem. DiWna ergo
revelatione suœ decessionis tempus agnoscens, et Germanum sibi
fiiturum successorem praevidens, iEduam profectus est, ubi Julius rei-
publicœ rector ac gubernator Galliœ prsesidebat. Pergens igitur illo ,
ad locum adventavit, cui nomen erat Gubilium. Ecce autem ruricolae,
nutudi\îno, aspicientes eum venientem, cœperunt spinas etlribulos,
alii manibus, alii ferramentis, quo iter perageret, amputare : et quum
eis esset ignotus , pulchritudine vultus et capsellari honore quo reli-
quias inclusas pendulas collo gestabat , cognoverunt Dei esse famulum
ac cultorem. Accedentes autem cominus his vocibus clamare cœperunt :
Proficiscere, benedicte Domini, et ad nos usque ne différas appropiare :
cognoscimus enim, tam ex specie quam ex habitu, quoniam tu Dei
pontifex es atque sacerdos : propterea, si non sumus immeriti, de pocu-
Hs nostris sorbillum, et de ferculis siune licet rusticis delibamentum.
Ille autem, gaudens quod etiam in confortibus ferarum fidei catholicae
summa regnaret, et sanctus Dei timor inesset, non abnuit petitionem
eorum; sed summotenus libans calicis guslum atque pulmenti, bene-
dixit ac sanctifica\it, atque eis ad bibendum comedendumque ponrexit,
quorum susceptione Christi sunt protinus largitate repleti. Quibus in-
super ait : Descendal in vos benedictio patriarcha^ Jacob, et repleamini
rore cœli et pinguedine terrœ, et sit vobis abundatia frumenti, vini, et
olei.
XXVI. Post hœc eventu quodam, ad revelanda tamen evidentius fa-
muli Dei divinorum donorum insignia, cuidam ex eadem multitudine
VI* SIÈCLE. ETIENNE. ^ *" ' "^ 153
ruslicorum contagia c«ci(atis accidemnt. Is vero qui percussus t ancilate
fuerat, ad reverentissinii Araaloris com lacrj mabili gémi tu plantas prostra-
tus, rogabat, ut amissamvisionemfacirioribusproprus, sancti viri inlerces-
siorevocaret. Tune beatissimus Amalor, more solito, curvis genibus, unici
niedici, omnium medicorum magistri, deprecalus est majeslalem. Con sur-
gens ab oralione, orbom lumine defraudalum signaculo Christi ambivit;
cum cujus ambitionedigilorum, eldolor reeessit, et lux propriam sedem
revisit, Quo^nsophalanx uni versa agrès tium, ad beatissimi Amaloris pie^
des cucurrit, prœconia voce confitens eum Dei amatorem esse, ac dicens :
Vere tu Dei excelsi es, vir strenuissime atque sanîtatum operator, et ipso
jubente hodie lugurii nostri et mentis ac corporis salvator ingressus es.
Amator vero, Dei cultor, gralias invisibili creatori la?tus exsolvens, illis
relictis, viam quam cœperat ita perrexit.
XXVII. nio autem proficiscente, Suffronius quidam, generoso san-
guine creatus, ex oppido Alisensi, raœrore confectus curisqueacrioribus
saucîatit^, itercarpebal: qui elevatis oculis prospexil Amatorem sanctissi-
mum recto tramite gradientem; et equo dissiliens citius, licet tristjs ac
lacrymans, ponliflcis est amplexatus vestigia. Cui pontifex : Cur Iristis es!
insolite faciès tua. etgenae tuae lacpymarum ri^iilis îrrigantur?Cui Suf-
fronius : Furtura, vir bealissime. violentiamque pertuli sic alroccm, ut
argenti mei totius quantitatis vascula amiseriin. Sed, o bene! Quia beati-
tudinem tuam mihi Deus inlugubri itinere concessit, jam credo me luis
oralionibus, quee amisi, sine labe aliqua rursus recipere. Coi Amator
sanctissimus . Deus secuudum fidem tuain operelur, et non te sinatdiu
lamenlationibus affici. Verumquia itanobis Dei providentia concessum
est, ulmutuisnosaspectibus speculemur: comitare nobiscum paululump
elpostearegredieris. Pergentibus autem illis, pariter transmeati sunl spa-
lium penetrium millium passuum ; et ecce accurrit visibus eorum noc-
livagus fur, adbuc furti sui sarcinulam vehens humeris, humillimo
vultu. Oûcm aspiciens atque cognoscens Su fîronius, hilarivultu, pectore
securo, celsiori voce intonuit dicens : Spéciale mihi bodie Dominus
solatii gaudium prrebuit, ut le, beatissime Amator, inter anguslias meas
invenissem : en prospicio mei metalli, quam dudum amisi, splendidis-
simam quanlitatem, quam mihi exaudibilis oratio tua restituit, et sanc-
I 20
IM niBLlOTHÈQUE HISTORIODE DE LYONNE,
citas conserva vit, U^v audiejis beatissimiis Amator ila exorsus est :
Ec€e jam qoa^ amiseros rec^pisti, damnuBi reriim tuamni ré jacturam
imllam es perpessus, filiole : ob quam rem obsecu) le» ul hi nullius
deinceps culpœ toneantur obnoxii, qui sunt reperti factis propriis crimi-
nosi ; sed pergentes simul ad beatissimorum inartvTum ATidochii etThyrsi
tab^iToarulym properate, il)ique eos siicrameiilorum viûculis irretire non
différas, ut se polliceaiitur ulterius faciiiu!^ hoc non atlentare ; sod hoc
adimplere clam curabis, propter avaronim jiidicum rapaeitalem atque
calumnias, Clare inluere» cpiiaclaret suis fruclibus arbor, cœlestis agri-
roUi% culturis spiritalibus insliluta, fpia* et tempore suo largilatis sua^
ropia inopiani amissa* larullalis implebil, sulicitosrpie indebitis pomi?*
exonerans securos saliari eflieiet. His ergo et tabbus beneficiis lugentem
exhilaraus, reos dauiualiouis culpa absolvem, pernix ad urbem Augus-
tudunensium venit,
XXVIIL Tune Sioiplieius episcopus, vir sumina^ simplicitalis alque
raritatis. rumore adventiis ejus pranentus, ci runi omni ordine clerieah,
îier uon et eom Julio luur pni*leclo, ofiit^ii sui turmis slipalo, ire c^b\ius
utm negïexit. Qnem rite saluiatum atque débitée venerationis asst^nlalione
purius hoûoratum, ad /Eduam civitalein perduxerunt, Peracto autem
f-aUginosie noelis tempore, i'amuli Di?i ^urgentes, ad S>7nphoriani mar-
lyrisdiversorium projwrant. Eo nainqiie tempore nondum lalis axlifjciis
ambiebatur, sr?ii parvissima^ (ellute angustiis obseralum erai spatiuni.
IlHr dua* ohvte et duo caodelahra, himinosis lyrhius praioeplorum U<i-
Hiini pprhicentia, pariter ingrediuotur : alteriialim se oralionibus pr«p-
v«»riiuiil : volorum ubseqnia marfyris dignilati persolvunt. Lieet enim
jam diu pnefata cella fuisset in honore martyris conslmcla, non tamen
tiierat raiionieo more pontificis iiivoeationibus dedicata, Tuneante dictus
l*ei sacerdos Sîmpheius beatissimo Amatori postulatione incumbil, ut per
ejus precum puritatem Syniplioriani martyris I)eo eonsecraretur habi-
taeuhim* Perficiente ergo Domino per suum famulum, qua^ lidebssimo
athloL^ Symphoriano promiserat; prolinus, praeeunfe ac subséquente
turbtï populorum Deum c^llaudanlium, in urbem regressi sunt. Et ecce
subiljî, in ipsa brevilate ilineris, très leprosi, mundatiunîs sui corporis
iniegrilalem cupientes, sesecoiispeetui eorum prdesentaveruol : poscenles
vrlaiÈaK. ÉTIENNB. 155
yt solîiam prectim salubritalem eis împpnderent. Antisles vero ei fluento
Jordanis latices suiiiil, (|iii Retioio qiioiidam episcopo jubente, ad .ïlduam
ctTilalem allali iuerant. Ex his in ora leprosomm irrorans, insuper oleo
benediotionis onme corpus eorum cmcis facto sîgnacuki illinivit, et sta-
tim omnis morbiis f^bsessos penitus den?liquit, ita ut sic pristîno eolorî
eu lis superficie reddcretur. iamquam si niimixiiaui fuisset lepraticip
irn^pjinationis deteriorata langiiore. Proclamanl omncs Deo gratias, et
Symphoriano niartyri atcp^ie Amalori consona voce gratia^ peraguîitur,
et sanitatis reddita? apitulalio ulrisque fHjpulonim pra^coniis depulatur.
CAPOT V.
ê. GERIIAKUS PÊTÏTlîS SUCCESSOR. MORBLS, OBITUS, SEFULIDRA S. AMATORIS.
LîTRïrSQDE ENCOMItlM.
XXIX. Ex hinc postera die S, Amator ad praetorium Julii se velle in-
gredî asserit, Cujus advenlum Julius cognosceiis, citius in occursiun ejus
profeclus est, et queraadmodum decebat fîdelîssimum Dei cultorem ob-
sequiis intra tectum inducit; more chrislîanissimi filii, ingressus ipsius
benedictionem se postulat suppliciter promereri. Suppleta ergo oratinne,
sic sacerdos reverentissimus pnefectum alloquitur : Finem meum, Do-
mino mihi innotescente, eogno\î, et, quia non est aller qui regimen
sanctap ecelesia^ suscipiat, nisî ilbjstrissimus Germanus, sicut mihi Do-
minus meus revelare dignalus est, posco celsitudinem tuani, ul lic^n-
liam (ribuas mihi roganti, eumdem riermanum tonsurare, Cui Prœfec-
tus : licet necessarius sit atque utilis reipubhca' noslrœ, famen quia
Deus sibi illum elegit, sicut tua béatitude attestatur, contra Dei pra?cep-
tum venire non possum. Tune voti compos^cum hetitia sua* est iterum
redditus civitati. In quam quum venisset, praecepit universum poputum
m atrium domus ejusadesse. Oui quum venisset, his eum concioualus
est aflalibus : Animo atteîiliores estote, fdii dulcissimi; est enim operse
pretium vestris sensihus allegare, qum mea* mentis recessus parluriunt,
Deo révéla tore diem transi tus mei de seculo eiîdenlîssime scio atque
cogBovi. Propterea hortor unanimitalem veslram, ut diligenlius pers-
crutantes ex cœtu vestro virum firmissimum eligaiis, qui speculator sit
156 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'tONNE.
domui Dei. lUi autem hoc audientes conticuerunt, et nullus eorum ei
verbum respondit.
XXX. Tune ille videns quod omnes silerent, iter direxit ad sanctam
ecclesiam : in cujus comitatu omnis congeries profecta est populorum.
Subeunte autem illo ecclesiam, quum et populus ingredi voluisset, ita
eum allocutus est dicens : Exonerate filii carissimi jaculis manus, et
arma ex humeris vestris rejicite, et sic domum Dei ingredimini, quo-
uiam hœc domus est orationis, non Hartis statio prœliantis. lUivero haec
audientes, dicto citius, quidquid chalybis gestaïyant, forinsecus posue-
runt. Tune bealissimus Amator, videns Germanum nihil oneris tniculenti
portantem, prœcepit ostiariis ut fores ecclesiœ claustris arctarent : ipse
vero glomerata secum turba clericorum atque nobilium, injiciens manus,
Germanum apprehendit; et invocatonomine Domini cœsariem ejus capili
detrahens, habitu religionis rejectis secularibus ornamentis eum pro-
motionis honore induit, talibus exhortans verbis atque confirmans :
Satagere te oportet, venerabilis frater, qualiter incontaminatum atque
immaculatum custodias honorem tibi commissum : quia me decedente
tibi omnipotens Deus pastorale commisit officium. Deinde vero incipit
jam beatissimus Amator obitus sui incitamentis urgeri : et licet esset
œgritudine saucius, numquam tamen omittebat prœdieatione populum
confîrmare ac dicere : Filioli, nunc Dominus Deus meus, a quo hue
usque fueram peregrinus, animam meam suscipiet : obseero ut unani-
mes atque concordes, fratrem meum Germanum loci mei faciatis adipisci
officium. Cui omnis turba consentiens, ad confirmationem persuasionis
ejus, respondit, Amen, non tamen sine lacrymis neque sine dolore.
Omnis namque œlas atque ordo vel sexus lamentationibus afficiebatur,
([uia talem amittebat pastorem : erat tamem eis inter hœc solatii genus,
(juod non dissimilem forent recepturi pontificem.
XXXI. Igitur kalendarum maiarum quarta feria, acrius cœpit ur-
geri, et corporis solutione fatigari. Sed née sic quievit etiam inter dolores
a salutari prœdicatione; sed omnibus salubrem admonitionem inculcans,
ita loquebatur : Prohibete lamenta sonare, vetate populos flere. Ibi pro-
feeto luctivagœ voces emittendœ sunt, ubi meliori deterior fueritsucces-
surus : hic vero incassum lacrymas funditis, ubi optimis meliora suc-
VI* SIÈCLE. ETIENNE. 157
cedunt : istius namque vobis pnedestinati pontificis, non solum vita
proderit verum etiam mors. Hoc dicens preecepit se ad sanctam eccle-
siam provehi, ut ibi spiritum datori redderet; nbi die ac nocte ei consue-
verat profiteri. Progreditur cum eo dextera lœvaque frequens multitudo,
prœcedit clericorum chorus, matronarum calerva subsequitur. At ille ubi
ecclesiam est ingressus, pontificalem thronum ascendens, fere diei
hora tertia emisit spiritum. Cui continuo chorus sanctorum, quod est
ad dicendum mirabile, successit et spiritum ejus cum hymnis et lau-
dibus in specie columbœ yehebat ad cœlum. Hoc a multis cernentibus
et narrantibus est confurmatimi, et maxime ab Helena sacratissima
puella, quœ eodem tempore cunctis virtutibus ac miraculis prœcellebat.
XXXII. Bajulabant igitur corpus ipsius, ut eum juxta tumulum re-
verentissimœ memoriae Marthae deponerent. Erat autem in itinere, per
quod corpus fuerattransiturum, teterrimus carcer, ubi vincti non pauci
pro suo admisso scelere tenebantur. Ânte quod ergastulum quum fe-
retrum, iil quo corpus bajulabatur, yeniret, illico arctamenta claus-
trorum franguntur, catenae a corporibus obnoxiorum dissiliunt, et
yinculorum omnium gênera relaxantur. Tune hi qui carceris pedoribus
ac vinculis coercebantur, prodeuntes, feretro se quo corpus vehebatur
subjiciunt. Ex ea scilicet hora nullus est jam ausus custodum yel ju-
dicum reis manus injicere ; sed libertatem , quam yiyi corporis sui
facinore amiserant, Amatoris yiri sanctissimi defuncto corpore rece-
perunt. Facta est autem exultatio magna in populis , yiventisque dudum
gesta miracula, corporis mortui transitu multimoda laude firmantur.
Crescunt deducentium corpus gaudia , dilataturvoxpsallentium. Exinde
ad locum , qui appellatur Àltricus , ad sepulturam deducitur. Unde
dum redeunt, ecce prospiciunt quemdam hominem paralyticum, qui
jam triginta fere annis ipso morbo detinebatur , ceryicibus hominum
bajulari : erat autem ex terrilorio Biturico , quem sanctissimi Amatoris
opinio de locis propriis vehi, ac peregrinari compulerat. Accedunt hi
propius qui portabant ; yiri Dei sospitatem inquirunt ; cognoscunt
ipsius fuisse , quam catervatim ex urbe proficisci viderant , pompam
funeris deducendam. Tune languidus exorat, utyelillis aquis paululum
frueretur, quibus lavatum fuerat Amatoris beatissimi corpus. Hœc
158 BIBLIOTHÈQUE HISTOEIOIE DE LYONNE.
comperiens reverendissimus Germanus , hmc presbyter, admirâns
(idem illorum, jussit ex eadem aqua paralytici membra perfoiidi. Mat
auteni ut de loti eorporîs lympha fegroti est membris allatum , protîmis
lauguor omnis discessit ; et membmnini compagos, morbida résolutions
illico careris , suis est consolidata meclallis , atque nervis vigoilibus re-
para ta.
XXXin* 0 vere digna ac praK^ara civitas qua* suis est fœcunditatibuîi
mundo pra4ata! Omiies peoe civitates patronatus jura aecipîuni, tu
largiris : illte alieno regunlur ac stàbiliunt auxilio , tu non sclum tuce
(irmitati geminum protulislî raunimeii, verum etiam mundo, Amator
AuslraMbus sanilaluni seinina subininislrat, G^^rmanus Occidentalibus
sospitatis semper largitur auxiliuiu. llinc libi urbs, tioitomm martymm
geiiitrixt iiicoluraitatis copia, inde fructuuiii opulentia iniïiistratur.
Non imparem le Romulea^ass^^iamcivilali : siquidem ibi Pétri et Pauli
AposloloruBi beneficio triumphai populus , hic Amatoris Germanique
auxiliis gubernatur : ibi amicoruin Cbrisli nolitiaprtiîmicat, hic lîdelimn
servulorum. Insiste ergo Irequeiis sacralissimis tuniubs, et officium
grata mente exsolve» qua* meruisti tantis ac talibus litulis exornari. IlHe
die noctuque sinceri cordis eicubias célébra, ubi multifaria? sanitatum
forma evideritius declarantur : quanim impossibile est vocahula spe-
cialim retexere , quia facilius est immf*nsi maris fluctus vel littoris arenas
nominatim deprebendere, quam niirabilium profeclus ^imatoris Genaa-
nive niorlali liiigua percurrere. Uan: aulem per eos et in eis operatur
individus Trinitas, cuiesthonor etgloria in secuta seculorum. Amen,
I
I
BIBLIOGIIAPHIE DE LA VIE DE SAINT AMATRE.
Les maDuscrits de cette vie ne soDt pas très-communs. Nous ne pouvons
en citer ici que deux.
N"» 1. IX" Siècle, Celui de Moûlpellier que nous avons déjà décril.pag. 90.
La vie desainl Amalre y occupe les quatorze premiers feuillets et une partie
du quinzième, I) renferme, dil-on, des variantes assez iniéressanles. Nous
n'ivons pu jusqu a présent nous les procurer.
1
N** 2. Xh Siècle, Biblioih. du Vatican. Foods de la reine de Suède, A.
N87. Un voL 111-8° relié en pardiemio blanc et écrit h longues lignes^ 33
FF***. N*> 1 . viTA sANCTi AMATORis. F** 1 , V* : « Aîiiator vir summe câsiîiaiis
» splendore perspicuus el sui vocabuH deo placiius alque dîleclus i. Voir les
Bollandistes, lom, i, raaii, pag. 52. F** 10, V*>: t .... Gralias agimua libi,
> J.-C. quia omnibus te in ciiraiionum inunere preslilisli et personarum ae-
> ceptjo pênes {F** H, R"^) le nullo modo moduit reperiri* His ergo peractis
f iniraculis brevi teniporîs curricula iranseuntia *. Bolland., ibid., pag. 55.
[Ia commeûcementdu cbap. m el du n** XV.) Puis, c'est la vie de saint Ëllade :
€ Eladius vir aposlolicus terre animam csbIo transmisit>. . > ; le reste est con-
forme au texte que nous avons adopté. Ibid. Au F* 23, R* : et .... quam mirabi-
> liorum profectus Amaioris Germanive mortali liogua percnrrere, hsc antem
n pereos et in eisoperalorindividua Trinitas et unica irium maJ6SlaS| oui est
n honor et gloria, etc. », Au F" 23, V^^, arrive un au ire sujet.
Le récit d^Ëlienne a-t-il été imprimé dans plusieurs recueils? Nous Tigoo-
rons. Nous le tirons des Bollandistes qui vont nous aider a compléter celle
noie. Ils disent^ tom. i de mai, pag. 51, num. 4 :
c Comparavimus nobis LegêDdarium pluribus tomis in pergameno coiis-
criptum : sed, quod haclenus indoluimus^ defueruiit Acla sanclorum ad qua-
luor priores menses speclanlia : Nunc vero usui nobis esse incipiunl, dum
exbibenl Acta sanclorura ad maium et sequeules seplem menses pertioentia,
ex quibus et duobus aliis eodicibus noslris salis antiquis, item alio monasterli
S- Mariae Bonifontis, vilam S» Amaioris damus ; quam eamdem reperimus in
Ms* membrano serenissimae Christinae Sueciaï reginse numéro 81 siguato ;
item in Ms. Nicolai Belforlii, quae cum nosiris Mss. conferre nou videbalur,
operae prelium, quum passim occurrere eamdem cognovissemus ex catalogo
eodicisMn* et plurium aliorum. Pelrus Le VenierpaBoitenliarius ecclesise Au-
lissiodoronsis (cujus humanltatem et erudilionem ipsi Àutissiodort anno
MDCLitî experti fuimus, et illustrem ejus biblîolbecam sumus admirali) babel
eamdem vitam in très partes dislribulam, cujus prior capite primo concluditur,
duas sequentes parles, in duo capiia singulas dividimus* Censet vir iste sunimi
160 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'TONNE.
jadicii scriptam eam esse a sapra memorato Stephano Âfricano presbylero,
et haie senienim libenter sabscribimas. Âactor porro videtar ei sabministrala
Actoram materia, aecurate delegisse ea qaaa reperit magis aatheotiea. lia qa»
nom. xviii, XXII, xxiv, xxv et xxvii referuntar, desampsit ex vita S. Germani
saeeessoris, senratis verbis Coostaotii presbyteri, dietae vit» aoetoris, qaam
hie integro seeulo eitios, id cirea aonam cccclxxx eonscripseral. »
Dans les Annotata des Bollandistes on trouve les variantes qui suivent :
•> Cap. I. Num. IV. a .... coaeqaat mérita » ; Ms. Bonifontis : c ... lai^i-
» tur... ».
V. c ...pnellamm consortium »; unum Ms. nostrum : « ...puetlae >.
VII. a ...limpidissimis... n; Ms. Bonifontis : a ...lepidissimus i>.
a Cap. II. In Ms. codice D. Pétri Le Venier, hic incipil seconda pars sub
hoc tilulo : c Incipiunt miracuta ».
VIII. c Eraclius »; Ms. nostrum unum : a Eraclilus n. c .... incentivis »;
Ms. Bonifontis : a ... incrementis >.
XII. c Quosaliquotiens... » ; idem : a Quos alloquens ».
€ Cap. III. XVI. a Litini n Ms. nostram unum : t ...Licini ». € com-
» municationi.... » ; id. : c ...communioni... ».
XVIII. a Erat autem prospectus ejosdem ccclesiae contra alveum fluminis
n Icaunensis » ; id. Ms. : c aspectus »•
XIX. a surrepsisset... » ; Ms. Bonifontis : a surrcxisset »• a faciam aflligi
» tormentis » ; id. : « aflBci cognoscit ».
« Cap. IV. XXV. « Ego dignum... » ; Vita S. Germani: c Ego indig*
» num...^.
XXVIII. ce Purins honoratum > ; Excusum in vita S. Germani : c prius »;
in Ms. etiam : c purius ». a Qui Reticio » ; in Mss. est : c reticulo » ; sed
» intelligendusomninoest S. ReticiusepiscopusiEduensis.... »
XXXII. a Exinde... ». Iterum ex vita S. Germani sunt exhausta, quae ad
finem hujus num. XXXII referuntur ».
VII* SIÈCLE. SAINT PALLADE. 161
M\V SIÈCLE.
MARIUS.
(An de J.-G. 634 au moins.)
Marius, évéque d'Âvenche, était né k Aatun, vers l'an 532. Il a laissé une
chronique fort courte qui commence k l'an 455 et continue celle de saint
Prosper jusqu'à la fin de septembre 581 . Elle se trouve dans Duchesne et
dans Dom Bouquet. L'auteur y retrace plus particulièrement ce qui s'est
passé dans le royaume de Bourgogne et dans le voisinage du lac de Genève.
On y trouve cette date au sujet de Mummole :
Eo anno (581) Mummolus patricius cum uxore et filiis et multitudine
familiœ ac diviliis multis in marca Childeberthi régis, id est Avinione,
confiigit.
SAINT PALLADE,
XX® ÉVÉQUfi d'aUXERRE.
(AndeJ.-C.657.)
On lit dans Tabbé Lebeuf (Mémoires concernant VHùtoire ecclésiastique
et civile d'Auxerre^ tom. i, pag. 158) : «Malgré l'éloignement des temps,
» nous avons autre cbose que des simples signatures du saint évéque Pal-
» lade. Canisius nous a donné, parmi les lettres de saint Didier, évéque de
» Cahors, une lettre que notre saint lui écrivit au sujet de quelques villages
» que l'église d'Âuxerre avoit dans le pays de Quercy. C'étoit sans doute uoe
» partie de ceux que l'évéque saint Didier d'Âuxerre avoit donnés aux églises
I 21
16S BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'tONNE.
» de 80D diocèse, et dont il y avoiteu des échanges avecd'aulres terres situées
» dans la Saintonge, lesquelles n'eurent peut-être pas lieu.... Le sujet de celte
2) lettre nous confirme dans le sentiment que nos compilateurs du IX® siècle
. j> n'ont pas été assez simples pour prendre le testament de saint Didier de
» Galiors pour celui de saint Didier d'Auxerre, et que ce n'a pas été sans
» fondement qu'ils ont écrit que notre saint Didier possédoit des biens im-
> menses dans la province d'Aquitaine. »
Nous avons tiré de Duchesne {Historié Francor. scriptores^ tom. i, pag.
887) le texte que nous reproduisons ici.
BPISTOLA s. PALLADII EPISGOPI.
Domno suo Desiderio episcopo, Palladius episcopus.
Pro inluitu fidei, et unitate sacerdolum, quara ecclesiarum ubique
diffusarum, spero ad pietalem veslram, ut hospitiola, quœcumque in
Cadurco ecclesia nostra videtur habere, hoc est, Bagidone, Pastoriaco,
Bassiaco et Alevemaco, vobiscum omneni rem, mancipiis, vd terris, aut
quidquid jure nostro pertinet, salvo jure ecclesiœ nostrœ, Tobis in om-
nibus commendamus, ita ut ab hodierno die omnes de parte nostra, qui
in supradicta urbe commanent, sint vobis commendati ; et quoscunque
de nostra prœsenlia hic dirigimus, vestra ordinatione (secundum quod
decet) in omnibus potiantur. Similiter ubî Chromatia in re ecclesiœ Ba-
gidone coraraanet, quia frater suus Deotherius presbyter actorem eccle-
siœ Sanclonicœ egit, et nunc ipsa Chromatia, quœ ibidem per beneficium
precariœ manere videtur, si eam cum omni re sua jubeas defensare ;
quoraodo et Deum mercedem habeas, et nos vobis gralias supplicationis
agamus. Et per diem retributionis, et adventum Domini nostri Jesu-
Christi adjurans rogo, ut sicut de affectione sanclfB animée vestrce confi-
dimus, sic integram dignetis adhibere sollicitudinem, ut omnes juris
nostri hominés, qui in urbe vestra commanent, una cum antefata Chro-
matia, piam vestri protectionem in omnibus mereantur promereri. Salu-
tationum itaque jura persolvens, supplico, ut pro mea exiguitate orare
dignemini. Et ut certius nostra supplicatio habeat effectum, propria
rfï*~SIÈCLE. FRÎDÎGÂÎEE, 163
"manu subter suhscripsi, Palladius peccator hune manclalum meiim rdegi
elsubscripi^i.
FRÉDÉGAIRE.
(VU' siècle.)
Frédégaîre est riiistorîen le [il us ancien de la France après Grégoire de
Tours, Il vivait dans la première moiliédu Vir siècle, et sa chronique, qui
finit à Tannée 641 » donne à entendre qu'il exislait encore en 658, comme ou
peut le voir dans Dora Rivei, France Littér,^ lom. iii^ pag. 587, Ce que
nous recueillons de cet auleur nous vient de Dom Bouquet, tom. lu Nous ne
cilons rien de Vllistoria Francorwn epitomata; c'est la répétilion de Grégoire
de Tours qne Frédégaîre abrège,
FREDEGARII SCOOLASTICI CtlHONlCUM-
IV, Anno XXV regni Gunlchramni Mummolus Senuvia jussu Gunt^
chramixi inlerOcilur: uxorem ejus Sidoiiiaûi una cum omnibus thesau-
ris ejusDoninolus dômes ticus etWaridalmarus Ciuiierarius Guotchramno
prœsentanL
XIX. Eo anno (599) Bruiiechildis ab Auslrasia éjecta est el in
Arciacensi campania a qiiodam homine paupere singula reperitur :
îiecundum ejns petitiooem, ipsam ad Thetidericum perducit, Theuderi-
cusaviam suam Bmnechildemlibenter recipiens, gloriose bonorat. Hu-
jus vicissitudine meriti cpiscopatum Autisiodorensem, faciente Bruni-
childe, adsutnsit.
XLIV Chlotiirius Massolaco villa cura proceribus résidons, Aie-
Iheuin ad se venire pnecepit : hujus consilio iniquissimo comperto,
gladio trucidare jussit
LVIII (Dagobertus I) Post per Augustodunum Autisîoderum per-
gens, percivilalem Senooas Parisios venit, ibique Gomatrudem regioam
Romiliaco villa, ubi ipsam in matrimonium acceperai, relinquens,
164 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l' YONNE.
Nantechildem, unam ex puellis de ministerio accipiens, reginam subli-
mavit
LXXIX Post Dagoberti disœssum, filius suus Chlodoveus sub te-
nera œtate regnum patris adscivit. Omnesque leudes de Neuster et
Burgundia eum Massolaco villa sublimant in regnum
XC Ipso anno (641) mense septembri Flaochatus cum Chlodo-
veo rege et Erchinoaldo, itidemque majore-domus et aliquibus prima-
libus Neustrasiis, de Parisiaco promovens, per Senonas et Autisiodorum,
Augustodunum accesserunt
JONAS DE BOBIO.
^\u milieu du VII* siècle.^
JoDas surnommé de Bobio, da monastère de même nom, où il entra en
618, ou d'Ëlnone, autre monastère en Belgique, dont il fut abbé et où l'avait
attiré saint Amand, évêque de Maestricht, fut un des plus grands écrivains
du VIP siècle. On croit qu'il vivait encore en 665. Il a laissé plusieurs ou-
vrages, dont le plus important est le suivant, le seul qui nous intéresse pour
Tbistoire du département de l'Yonne. On y lit le passage que nous allons
donner où se trouve le nom de l'ancienne Chora. Notre texte nous a été
fourni par Dom Luc D'Acheri et Dom Mabillon, dans les Acta Sanctorum
Ordinis S. Benedict, Sœcul ii, pag, 21. On peut voir également Dom Bou-
quet, Recueil des Hist. des Gaules, tom. ni, pag. 480.
VITA SANCTI COLUMBANl ABBATIS.
XXXVIII. Egressus ergo vir sanclus cum suis vicesirao anno post
incolatum eremi illius per urbem Vesontionuni Augustoduno usque
ad Cavalonem castrura pervenit
XXXIX. Deinde ad Choram fluvium properans, ad domum cujus-
dam nobilis et religiosœ ferainae Theodemandœ pervenit. Quo quuni
esset, duodecira occurrunt viri pleni rabido da?mone, furentes atquo
SIÈCLE, CONCILES. 165
menksin terram, quns virDeî profiims curavit. Eadfnique die ad \kum
queoi Choraiii vocant verieronl, ibique quinqiie plireiiesi vexati nhviain
venerunt, ubi etmoxsanali siinL Exin Aulissiodoriim properavitp ibique
Ragamiinduoi allocutus est, quia ipsn euni via quaibal ducerel : Me-
inoiitu, inquil, n Ragamunde, Chlolarium quem iiunc spernitis, iiilra
(rienniuni dûTninuni habebiiis. At ille : Ciir, inquit, lalia, domine mi,
ais? Illequo : \'idebi(i.s prorsus qua^ dixi, si ttiiic vitani nini siiprris
feras.
XL. Progrossus exin ab Autissiodoro, coiispicit juveriein a dîniKine
correptum pernici ex adverso currere cursu, >iginli enini millibus lotis
viribus cucurreral. Quo viso substitil, quousque saucius homo da^oiûnis
ari«^ VPidret, veniensque aiite pedos viro Doiruit, quem statioi oralioni-
bus curavit, palHiiterque sospilem reddidit, Dt^indr* ad Nivernis oppi-
dum venil.,...
SAINT TETRICE,
XXIIl*' É\^QLIE d'AUXERIIE.
(An de J.-C. 696.)
En 690, la [rremière année de son pontifical, il donna des staUils pour
régler les olïices de sa cadiédrate. On les irouven avec ce qni le regarde dans
le Gesta Pontifvum AutUsiodoremium que nous publierons au IX« siècle,
CONCILES.
Les conciles tenus en ce siècle présentent quelques difficultés a cause des
contradictions, ou des erreurs des écrivains qui en ont parlé. II nous semble
donc utile d'en faire un article h part, ijien que le tenq»s n'ait [las laissé venir
jusqu'à nous les Actes de ces solennelles assemblées; car, il faut lâcher de
savoir à quoi s'en tenir sur un pareil objeU Toutefois, loin de vouloir imj>oser
à personne une opinion, nous nous bornons 5 livrer, en peu de mots, à Tap-
précialion des savanls, le si ni [«le exposé des faits.
Les PP. Richard et Giraiid, dans îa Bibliothèque iaerée^ lom. xxix, pag. 205,
1()6 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'TONNE.
éfdii. de Méquignon-Havard, Paris i827, placent le premier concile de Sens
en 601 . Il eut pour objet la réforme des mœurs et Texiirpation de la simonie,
et on y défendit Tordination des néophytes. Les sa?ants Pères citent à lenr
appui le SupptefMnium ad coUecHofum eimeilionan de J.-D. Mansi, tom. i,
col. 401 . Il nous a été impossible de consulter cette collection. Ce concile
eHt, du reste^ demeuré inconnu aux auteurs sénonais qui n*en parlent pas et
b*s canons en 8ont perdus. Seulement le P. Le Cointe le met quelques années
|)ltii tard (009), comme nous récrirons dans un instant avec son propre texte.
Les mAmos Pères placent, sous la date de 657, un second concile de Sens
dt ils client pour cola les Annales eeclmattici Frat^earum ad œm. 657. Puis ils
vu innrquoni un troisième sous Tannée 670 ei ils disent, s'appuyant sur le P.
Labbe, tom. vi; sur Hartiouin, tom. m, et sur le SfinUgium. tom. ii, pag.
700 : « Trente évoques y signeront Texemption de Tabbaye de Saint-Pierre-
lo-Vif. u
Vm ils ajoutent :
i Lu dote ilo ce concile est contestée. On obserre qu'Odorron (Odorannus)
et Clurius, sur la foi desquels tous les savants ont inséré ce concile dans leurs
reeueiU, disent qu'il lut célébré du temps du roi Clotaire et de sa mère Ba-
tliihle, c'est-4i«dire sous la régence de celle^i, et lorsqu'elle éuit encore k la
eour. Or, cette sainte princesse embrassa la vie monastique k Chelles en
tiOO, (le concile est donc antérieur k cette date^ 4 pins forte raison à celle
do 070. u
Kn eiïet, le P. Labbe parle bien d*un synode tenu à Sens vers ces lemps-là,
inuis il ne le place ni en 657, ni en 670.11 Tinscrit, il est vrai, après un concile
romain qu'il place sous Tannée 667. Toutefois il ne fixe pas Tépoque de celui
do Sens; il man]ue seulement qu'il eut lieu la troisième amiée de Qotaire III,
et« d'après Clarius qu'il cite, ce fut dans cette assemblée, en effet, que Ton
(iouscrivit Texomption de Saint-Pierre-le-Vif. Or, cette dernière pièce que
\\\ publier notre confrère de la Société des Sciences historiques de TYonne,
M. Quantin, dan$ le Cnrtnicmrt, qui doit èlre le complémeni de la BMio-
lhiqu$ hislaiiquê^ cette dernière pièce est de Tannée 657.
Nous n'avons |vtt voir ce qne dil 4 ce sajei le P. Hardontn ; quant au .^pici-
Iffium^ il ne précise rieiu II panll dooc qae c'est à tort qoe les PP. Richard
vil" SIÈCLE. CONCILES. ~ 167
et Giraud donnent vers ce temps deux conciles de Sens ; qu'il n'y en eut vé-
rilablemcnt qu'un, et qu'il faut le placer à la date de 657, D'ailleurs le P.
Le Coinie^sur lequel semblent s'appuyer nos savants raaîlres, pour le deuxième
eoncilci est parraitement conTorme à tout ceci el n'en laisse pas soupçonner
un iroisième en 670. Voici ce qu'il dil : < His quoque teraporibus, quum
Clolârius rex minorennis esset, et Balhildis ejus mater regnum admioistrarei
congrnenler adscribi polesl Synodus Senonensis, quam Emmo Senonensis
melropolila cum aliis episcopis fere quadragînta celebravit. Synodus hœc Se-
nonensis dicî potest secunda, prioris enim ad annum Christi sexcentesimum
uonum meminîmus, Ulriusque Acla perierunL Primir menlio nullîbi fit pra;-
lerquam in viia sancli Belbarii Carnoieusis e|)iscopi, quam citavimus ex codice
Vindocinensi. Secunda nullibi quoque meraoralur prœterqnam in chronico
Saucli-Pelri-Vivi, cujus aucior Clarîus.. » cl le reste. Nous donnerons en
son lieu celte chronique de Clarius.
Toute la diUkuUé doit donc se réduire ici à une discussion chronologique,
pur mettre d'accord, et Tannée ce concile, et celle du règne de Clolaire IIl.
Cen'esl pas noire aflaire. Ce qui nous paraît certain, c'est que le iroisième
roncile de Sens des PP. Riclianl el Giraud est le même que le second. Eux-
mêmes ronl probablement cru, comme le laisse apercevoir leur langage*
Les mêmes aulcurs inscrivent, sous la date de 663, le second concile
d'Auxerre, el ils disent : « Nous en avons quelques canons, dont le premier
ordonne que tous les clercs sauront par cœur le symbole attribué a saint Atba-
iiase. Ou croit qucc'esl la première fois doni il est parlé de ce symbole en
France. Pagi, >►
Nous eussions bien voulu pouvoir accepter ce concile ei revendiquer pour la
ville d'Auxerre la gloire d'avoir parlé la première, à l'église gallicane, du Sym-
bole de saint Alhanase ; mais, encore ici, la Bibliothèque sacrée se trompe. Nous
necomprenous pas comment les écrivains de celle bibliotbèque, ou leurs édiieurs,
ont (Hi lire dans Pagi ce qu'ils y oui lu. Pagi, loni. m, pag. 41 , de la Critica
/iiil. chroHologia, Anvem 1705, fail mention du synode d'Autun, et c'est ce
synode qui a ordonné pour la première fois aux prêtres de savoir (irreprehensi*
bîliier) le symbole de saint Alhanase. Quant a Tannée précise, il la irouve et
h hi'ifiC incertaine : Hase porro synodus anno imerto m Burgundia celebraia,..*
168 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'yONNE.
MÉDAILLES.
ÉPOQUE MÉROVINGIENNE.
Des monnaies furent frappées sous les rois mérovingiens dans les villes de
Sens et d'Âuxerre. Il en reste encore quelques-unes dans les collections des
curieux : notre devoir est de citer celles que nous connaissons. Bien que
les rois mérovingiens aient régné jusqu'au milieu du siècle suivant, il nous a
paru plus convenable de réunir ici les médailles qui les regardent.
SENS.
1.
GVNTHCHRAM R. Tète à droite.
^. SENONI CIVITA. Victoire k droite dans un char; elle tient une croix
de la main droite.
Sur une autre, semblable du reste, on lit : GVNTHACHRAM R.
Ou veut que ce tiers de sol d'or rappelle les victoires de notre Mummole
d'Âuxerre sur les Lombards. Voyez Leblanc, Traité hUt. des Monnoyes de
France ; Lelewel, Numùmatique du moyen-âge ^ Allas, planche m, n* 5.
2.
f ANTELINVS MON. Buste tourné à gauche, les épaules couvertes du
paludamentum; grenétis.
Hj. RACIO ECUSI • SENO. Dans le champ A et û opposés l'un à l'au-
tre ; au centre, entre les deux, un besant ; TA est surmonté d'une croix.
On lira avec intérêt les explications que donne la Revue numismat.^ tom.
XII, pag. 102 et 103, sur ce précieux denier de la cathédrale de Sens.
Il ne semblera peut-être pas hors de propos de citer ici une pièce étrangère'
au département, mais qui rappelle une fondation d'un évéque de Sens, de saiot
Gundelbert qui se démit de sa charge vers 661 et fonda dans les Vosges on
à .-
B]BliI'OTÏÏÈÇriE llSTDl^ipîl'l M ];TM.TE.
/;« / /■«■*
]\îéciailles MeTovingieBnes.
P^tiTl^
rf):i/^i
/« /w^>
VII* SIÈCLE. MÉDAILLES MÉROVINGIENNES. 169
monastère qu'il nomma Senone, en mémoire sans doute de son ancien siège.
Voir Leiewel, Numitin. du moyen-âge^ tom. i, pag. 42-43 ; Leblanc, Traité
de$ Monn. de France.
3.
f OWR RERSO. Tête à droite.
^. SENONE .... 0. Dans le champ une croix entrelacée d'un 3, ou d rond.
AUXERRE.
4.
AVDO MONET. Face k droite; grénétis.
^. i AVnXIODIRO. Croix sur une base surmontée d'un point à chaque
branche.
Voir AtUun archéologique, pag. 51 . Dans la Revue mmitauU., tom. xn, pag.
105, deux triens semblables portent AVTIZIODIRO.
5.
GI 'H LIMVNDO. Buste k droite.
^. ABINIO FIT. Croix sur une base.
Voir pour ce denier d'ai^ent la Notice dei Monn. franc., de la collect. de
M. Rousseau, par M. de Longpérier, pag. 55.
6.
TASSILONE MONETARIO. Tète ornée d'une couronne radiée.
i^. AVTIZIODERO CI. Croix sur une base.
Voir Bouterone et Lebeuf, Mém. concem. VUi$t. d^Aux., tom. ii, p. 16.
f3i
170 BIBUOTHBQUS HI9T0RIQUB DE L'TONNE.
VHP SIÈCLE.
JONAS,
ABBÉ DE FONTENELLE.
(Andea.-C.729(?;.)
Nous laissons parler Dom Rivet {Hisl. Lia. de la France^ lom. iv, pag. 55).
Ce savant Bénédictin exprime parfaitement tout ce que nous aurions h dire
sur récrit qu'on va lire et que nous prenons dans Mabillon {Âiia San^. ord.
S. Bened.).
a Maigre l'extrême décadence des lettres en ce siècle, elles ne laissèrent
pas de se soutenir en quelque sorte, autant que les malheurs du tenips purent
le permettre, dans le monastère de Fonlenelle.... Il y eut presque toujours
successivement, même en ce siècle-ci, quelques moines qui leur firent bon*
neur. Âigrade n'étoit peut-être pas encore mort, lorsque Jonas s'y formoit à la
science comme k la piété. Celui-ci y vit ^ans doute et connut personnellement
saint Vulfran, évoque de Sens, qui, après sa mission en Frise, s'y retira et y
mourut en 720. Il étoit par con^quent en état de réussir k en écrire la vie.
C'est ce qu'il entreprit par ordre de saint Bain, évéque de Térouane« alors
abbé de Fontenelle, et qu'il exécuta, selon toutes les apparences, à l'occa-
sion de la translation du corps du saint évéque, qui se fit buit ans après son
décès. Cave parott l'avoir ainsi pensé, pnisqu^il place cet écrivain vers 729.
Mais il s'est glissé un mécompte de dix ans dans la date qo*il assigne à la
mort de saint Vulfran.
D L'ouvrage de Jonas est venu jusqu'à nous ; mais il s'en faut bien qu'on
nous l'ait conservé dans sa pureté originale. On y a fait entrer après coup tant
de choses étrangères et des contradictions même si marquées, que les conti-
nuateurs de Bollandus lui ont refusé une place dans leur grand recueil, quoi-
qu'ils n'aient pas toujours été aussi scrupuleux. Dom Mabillon avoue lui-même
?in' SIÈCLE. JOKAS* 171
que, frappé de ces raisons, il avoii d'abord pria ce même parli. Mais, enfin,
il s*esl déierminé, sur de plus sérieuses réflexions, à donner cet ouvrage te!
qu'il est, en lâchant de remédier a ses vices par de bonnes notes. I! a fait da-
vantage, il a renfermé entre deux crochets les additions étrangères les plus
reraarfîtiables, el a mis k la tête desavanies observations, ou il assurai Jonas
le fond de Touvrage, Cette édition est faite snr celle de Surius» qui Tavoit déjk
publiée, sans loucher au style el sur divers Mss,, dont les uns sont anciens
de plus de quatre cents ans, les autres de plus de six cents.
M Quoique les Bollandistes aient rejeté récrit de Jonas, ils n'ont pas laissé
d'en extraire certains endroits, pour mieux faire connoitresaiotVulfran. Aussi
n'avons-nous rien de meilleur pour son histoire, et la plupart des faits conte-
nus dans ane espèce de légende, distribuée en huit leçons, qu'ils ont préférée
à Jonas, en sont lires. Le P. Le Cointc, dans le dessein de purger l'écrit de
notre auteur de tout ce qu'on y a mêlé d'étranger, l'a fait imprimer sur trois
colonnes, en y faisant divers arrangements; mais, outre qu'ils ne s'accordent
pas avec ceux d'Henschenius, il faut autre chose que de l'esprit et de l'imagi-
nation pour réussir dans celle sorte de travail, qui, sans l'aide de qoelque bon
manuscrit, ne produit rien que de douteux et d'incertain, i
VITA S. VULFIUMNI EPISCOPI SENONENSÏS.
PRJ2FATI0 ArCTORIS.
Reverentissinio atque sanclissimo pripsuli urbis Torvennœ abbalîqiie
cœnobii Fontinella? Baino ultimus servorum Christi Jonas.
Jubet apostolalus vestri celsitudu, ut almi palris Vulframni Senurmtn
archiepiscopi meo stiideam sttlo condere \itam. Qui lempore regiminis
sancti Ansberti abbatis Fontinellonsis cœnobii (futuri) prâ?sulis Rok>
magensis ecclesias hoc adiens eœnobium, abruptis sœculi laqueis rai-
liliam Christi perseveranli definitioiie suscepit, atquc ad pra^^dicandym
Fresionum genti (Mtenusin ignoranliie ctt^cilatesedenli ovangelici minis-
terit opus adsumens anirnumcoiiverlit. Nam pênes nos supersles manet
venerabilis vitne presbyter Ovo ex ipsa Fresionum nationf^ oriiindus,
172 BÎBLIOTHÉOI 1=: HISTORTOCE DE L'YONNE.
qui viva voce narrât, ipianta per eumdem pontificeni saiictum in eadeni
geiite Christus virtatum miracula operari sit dignatus. Ex riuibiis
pauca pro captii ingenii el uppcnHuiiilale audieiilium lideli sernujoe in-
seremiis. Sed lam prti*clarn operi paûper succumbit iiigeiiiiim» lamqm*
profundte rei non suflicil sermo slerilis et alj omni scienlia? fecundilalr
jejunus. Quamlibet ergo invalidis humeris imposilum onus obedienliir
aniorn suseipiam, dabit Dominus nratione beati antistilis dicf^ndi vires,
qui divitias bonitalis sutT sino ulln d^^fwtu srit elïundere, el nnscil quiim
en'iidi^rit vacuari.
INCiriT VITA.
L Beatus igilurVuIfrannins SeTHjnuniponlifexexordium nalivilalis (pr-
ritorio Waslinensi habuit, patrimonio noncupante MauriUaeo. Fuit, (^nini
i-arnis origine nobibs, sed rulmini! nienlis nobilior. Genitor quoque ejus
VuUbertusnoniine, inaularegis Dagobertietfdii ejus Hludovici niibtari
nperi tevuni irapendit. Pr^dictus Dei famulus in puerib a^tale constitulns,
ab ipso magistris calbolicis traditus est saeraruni litteraruni studîis ini-
buendus : quie per oinne pneritia^ vel adoleseenlite tonqnis exereens,
usque ad viriïeni lelatem ab hac intentiono animuin non retlexil. Exiii
(Tescenlibus meritis pia^ inlentionis , clericatus habitum sumens , pa-
rentuni horlalu ac suiFragatus adniiniculo suffuUus, curiae delegalus
divinis sdidebat attenlissirae inservirc ediclis , terrena videlicet qua.'tpie
Iransiliens atquead eœlestia semperamanda et quœrenda pervolans.
IL Subhorum tempore reguni, elecliune popub Senoniâe urbis cun-
M*nsnque ac favore omiiiuiu pontifex eligilur ae benedieiiur. Successit
ergo in ordineepiscopatus venerabib Lantbertopontiiîci. Qui susceptiin»
i^piscopatusgradum ad iniitationem prioruni sanctoruin virluluni orniibnl
opiTilius. Conimissani namciue sibi a Domino plebeni et orationibus
pntlegi'batassiduis, el admonilione piaad emlesba anhelanda provocabal.
El quod maxime doc tores ju va re solet, ea qua- agenda docebat, ipse prius
agendo prœmonstrabat. Erat enim divina? dilectionis igné succensus,
patientiie virtute modestus, uralionuni devotioni solertissijiie iiilenlnst
atVabibs omnibus.
^
vin" SIÈCLE, J0NA"5r — ^ ^ 173
m. Aliquotaulom annis in prœsulaluadministratis, superno onioulo in
VISU adDumidis, ut genti Fresionum verbum Domini sihi imlm inautlilum
evangt'lizorel, inilo opère apostulico proposuit illim animo pluribus
proJesse, Eral autem m lémporo in urbe Rotomagonsi , qufe el ipsa
mater est civilatum , prœsul sanctissinia^ roligionis el abbas pra^fati
fnonaslerii Fonlinelhr iomulus Domini Ansberlus, el ipse srientia scrip-
turarum inibulus, sed et ecdesiastieis ac monastiris disciplinis suiiinit^
iîisIrucUis, nionaclût'um el nomen servans el tiabitiun Jn pra»diclo niu-
nasterio mullorum exslans pater nionachorum. Hune poatificemadiens
bealus Vulfrarnnus, ham* sibi inejsse palell'cil voluntaloin, ul pra'dicto
populo io tenebris ignoraïUitë sedeiiti verbum viUe inimorlalisaduunliwel.
Nom el antea possessioneni suaui qua^ vocatur MauriHacus, qufp sila
est in territorio W'astinensi, per Icstaineuti seriem prœdielo sacro locu
et ipsi sancto patri contradiderat. Quod factom est anuo XII régis
Theoderifi : necdum enim isdem vir Dei ponlificatus conscenderal
gradum. Intererat in hoc coiiventu, et couiîrmaveratcum aliis ilkistribus
viris hoc scriplum S. Herendjerlus episœpus urbis Tolosa? et inouachus
ejusdem ceeiiobii Foiiliuellcnsis, *"ujus uuuc ossa sacra in eodeni mo
naslerio virtutuin gloria polIenL Xepos quoque pnrdîcti sanclip<m(ificis
VullVanini, riomine Molgislus, aliam largitionem edidit de patrimoniu
Maoiaœ sive Villare, quod esl situm in page Milidunensi, Qui in pne-
diclo raonaste^rio nionachuseffectus, et regularibussubdilusdisciplinis,
sprelis lerrenis, cœleslia sperare didîcil.
IV. Sed bis oniissis, nuncinlimandum esl, ([ualiler pra^fatorsaneUts
pnesul ex prîi'fala Fresionum génie |)hirjiuam convertendo converlerit
parlem ad Christum. Siquidem ad pra^fatuni Fonlinelke monaslerium
perveniens, de eodem loco cooperalores verbi strenuos et ad pranlican-
duni idoneos, utpote acliune simul el eruditiooe pnerlaros adsumens,
pra^paralis omnibus qua^ naviganlibus esse videbanUir uecessnrîa, in
purtu ♦■justleni monasterii naviin adsceiidil, et per (luviuni inagnoin
Sequame mare inlroiens GalUcuni navigavil Fresiam, et genti ilHus ar
duci ejus Halbbodu vtrbum Dei adnuotiabat, dicensdeos non esse qui
lnjininum manibusfacii essenl : Dei creanlis maleriemhgnum vel lapi-
dem esse nou [msse, *|uorum reeisnra^ vel igni absunierentur, vel in
174 BIBLIOTUÈOUE ItlSTOKÎQUE DE l'YONNE,
vasa quolibet humani iisus formarentur» vel certe despecliii foras pro-
jicerentur, et pedibus conculeala in terrain verterentur. Deuni poli us
iïilelligondum majestale incomprehensibilem, humanis aculisinvisibilem,
omnipotenlem, a?lernuni, qui c^elum et terram, maria et humanum genus
creasset et regeret, et judicaturus esset orbem in a^-quitale, Cujus sedes
felpriia non vili etcadoco métallo in ca*lis esset credenda. Htecet hujiis-
remodi prosequeiito iiidyto Christi sacerdoteuna cum coraitibus libeii-
ter audiebalur: nuilliqne quolidie nobiliuin et infirmorum abrenuntiata
sorde idololatria^ fidei fonte abluebantur. Née prohibuit prredictus dux,
verbum ut si qui vellent audire pra dicaretur : iriter qiioset fdius ejus-
dem Ralhbodi ducis credens baptizadis est, imposito sibi nomine soi
geni loris a pra^fato sancto pontifice, et ab eo a sacro fonte suscuptiis:
«ndhueqoe in albîs positus a carne sdIuIus, mundus^ut ereditur, transi-
vit a muiido.
V. Nec silentio est prœtereundum, quiddivina pielas per eumdem sanc-
lum pontificem operari dignala est. Plura enim virlutum miracula et
in ilinere dum adeam iret, et in eadem gentc per euoi fiebant. Ex qui-
bus unum ineinoriie tradere et posleris iolimare commodum duximus.
Donique frafres qui eum familiariter noverunl, et coram quibus patra-
tum est, dicere soient, maxime vir reverentissimus Wando, lune lem-
poris diaconus et cooperator ejusdem pra?sulis in verbo Dei, postea
aulem prcsbyter et succedenti lerapore abbas ejusdem monasterii Fon-
(inellensis in quo cducatus eral. Dum navigaremus, inquit, Fresiam,
posilis nobis in medio maris, quod adjaeens est regioni Morinorum,
adfuit hora in qua sacrilîcium Dec victima} salutaris immolandum eral.
Tune posilis anchoris, navis immobilis maiiebat: oelebran tique eodem
sancto ponlifici missarum solemnia, ventura est ad eum locum, ubi
minister patenam pra^suli porrigere debuit, exlensaquo manu exspec-
lal)at liorani qua susciperet eam. Sed dum minister eam abluere vellef,
in mare c^eiderat, proslralusque pedibus sancti ponlificis humiliter ve-
niam precabalur dicens, tpiod dum eam abluere voluisset, suis mani-
bus vi maris elapsam profunda petiisset. Moxque isdem vir Dei fleclens
genua sua ad patrem Domini nostri Jesu-Christi, precabatur ejus cle-
menliam, ulquicpiondam coram patribus feceralin mari rubrorairabilia,
VUr SIÈCLE. JÛ.MS. 173
propilius suisadessetprecibuâ. Finila vero oralione imperat diacono, ut
in euDi in quem paU^na cecideral locura niitteret manum. Ouo facto
mox abimo maris cadeui pateiia divinitus revecla ejusdem ministri ma-
nui inliœsil. Quod videiites iiautai ctîterique cojniles navis, Dominum
conclipotentem totis viscerum pnecordiis coUaudaverunt, cpji per ser-
vumsuum taie diguatus est operari miraculum. Sicqiie commixtionem
corporiâ el sanguinis Domini isdem ponlifex sanctiis faciens, nomenqut*
sâlvatoris glorificans, sacrosancta missanun complcvit soleninia. Ne<*
impar liic beatus pontifex hoc in facto saiicto Eljsa*o propheta? et beato
patri llenediclo, per quos similia Chrislus fecit miracula. Ad eoruni
enim preces de profundîs aquaruni ferrea remearunt instrumenta; e(
isto pra^claro pra^sule orante lanx aurea divinilus extemplo rediit ad
supera. Dimlgatumquc est hoc rairaculum et célèbre factum apud inco
'as Galliarum et Germanoruni, ad quos hoc facfnm pervenire potuit
usque in prïesenl<-^ni diem. .Nam et ipsa palenain eodem Cienobio Fonli^
nellensi pro munerc sacro servala lenetur, quam isdem venerandus
prœsul una cura suc calice ibidem largitus est, dum monachicum spon-
deret votum, Altare quoque consecratum in quatuor angulorum locis et
inmedio reliquias continens sanctorimi in modum clypei, quod secum
dum îter ageret vehere solituserat; vascula quoque el instrumenta ot
tabernacula ecclesiastici ministerii phirima.
VL Aliud quoque ejusdem patris raemorabile mîraculum, sicut »b
eis didicinms coram quibus factum est, ob a^dificationem posteroruni
narrare cur pigeât? Pnedicante enim illo el docente praHliclumpopuIum
Fresionum, conligit quadam die puerum quemdam vx ipsa Fresionum
natione ortum, diis immolandum duci ad laqiieum. Orabat aulem pon-
tifex sanclus incredulum ducem, ut hiijus pueri vitam sibi donaret, nec
hominem ad imaginem Oei factum sacrificiura exsecrabile da^monibus
immolaret. Vocabalur aulem idem puer Ovo. Hespondebat autem dux
palrio sermone, decretum esse lege perenni olim a pnedecessoribus suis
omniipie Fresionum génie, ut quemcumque sors elegissel, in eorum
solemniis diis ulferendum sine mora. At vero sanctus pra-sul dum per-
sisteret in precibus, etprafatus popub princeps ejus digna* petitioni sa-
lisfaeere vellet, animosi genliles zelo rani erroris devincti, (sicut serip-
170 BIBLÏOTHÈQITE HISTORIQUE DE l'yO.NWE.
tum esl, zelus appreliondil populum ineruditura) unanimes frustraban!
ejus precera dicnriles : Si Ums, inqtiil, Christus de lormenlo mortis
eripucTit, siU*jus tmisf[ue ana pcronni snrvus. Ad hm' sanclus ponlifex :
Non liamiimin in liocfaclo, sed Doinini Christi fiai vulunlas. Appendilur
deinde puer in palilmlum, adspicieniibus chrisliaoorum simulquegen-
hliuni turmis per duaruni lerespaliuni horaruni : exlemploque saœrdos
Domiiii pro sainte et cita non solnm illius qui in tornipnto erat mtirtis
ronstiUilus, veruni pro (»bca»catione populi qui salanœ \infulis erai
irrelitus, ib'Clens genua hanc ad Dominum fudil oralionem : Deus invi-
sibilis, inunorUdis et œlerne, exorabilis tuis este supplicibus ; et sicut
quondani Danieleni liberasli de lacu leununi, ita hune puerum de fan-
«yibus eripe illius sîfivileonis, qui circuîens quem devoret qucerit, ut de
illins duplici salvatione pupulns bic incredulus deposita sorde idololatria*
ad verilalis convertatur agnitionem, et per cunctas generationes tuum
bonedicatur nomen in saîcula. Uac compléta oratione illico disrupla sunt
vincula, quibus pueri seinivivi guttur îlligalnm erat; sicque illœsus ad
terraui ruit. Videbatnr antem illi. ut post ipse narrabat, quasi sopure
gravi teneretur oppressns, sanctique pontiûeis zona a pectore circumli-
gatns sublevaretur omiiis ejus corporis status. Apprehensaque ejus manu
ponlifex sanctns dixit : In iiomine Jesu-Christi Domini exsurge concile
sanus. Ouo diclo illico iocoluinis surrexit, nulluni ilIaUe sibi pœna^ sen-
tiens dolorem. Atque ex hoc facto plurima Fresionum multitudo conversa
est ad Dominum : credebantque et baptizabantnr tjuolquot pra?ordinali
erant ad \itam a^ternam. Priedictus antem Ovo lavacri salutaris unda
perfusus alque a prœfato pontifice Fontinellam perductus, litlerisquê
sacris erudilus, postea diaconus consecratus, deinde sequenli lemporea
venerando pontifice Raginlando urbis Rolomagensis presbyler conse-
cratur. [Et quia erat in arle scriptoria eruditus, plurimos codices iu
prœdicto transcripsitmonasterio, sed et testamenta ac Lirgitiones fidelium
plurimas, quas ipsi loco felici munere conferebant : ibîqne magno con-
fectus senio sub Ostrulfi abbafis tempore \itam in Deo digna lermiriavit
conversatione, magislri et domini sui Vulframni sacerdotiseximii imitando
ac sequendo vestigia. ]
VIL Alios quoque adolescentes ex ipsa Fresionum nafione, qui si-
vnr SIÈCLE. joxA^" — ' 177
militr^r rilu prnfana da^raonibus fueraiU iiniriolnudj, quorum unus xu-
cabalur Eurimis allerquo Ingomarus, dcprecante claro ponlifioe Vul-
frajuno prarfatus dux vitte donavil, eteidcm graluUu niutiero contradidil.
Qui divinis mysteriis ind>uti, atque in fide confirma ti, in sanctoquf^
Trinilalis nomine baplizali, cl a dtraionicœ servilulis jugo erepfi, li-
berlate perenni dooali sunt Sicque a prœfalo {lontifice Fonlinellam
perducti, et lliUberto abbali educandi Iradili sunt, [Qui sacris liUeris
iH cœlesti disciplina crudili, sub regimine c^t duminiu ipsius palris et
sucC€ssorum ejus per plurima slrenue militarunt tempora : ibiquc in
ditione ejusdeni cœnobii usque ad vilo? su© metas pi rmanserunt.]
VIIL Illud quoque slupendum el antea inaudilum, et uisi aposlolo
Petro rarissime alicui sauclorum concessuni miracubmi, verax slilus
pandal auribus liilelium. Mos pessimus diaJjubca fraude inventus pra*-
diclo incredulorum duci iueral, ul corpora buminum damnatorum lo
suorum solemniis deorum, el non deorum, sed da-*moniorum exsecra-
bilium, sapissime diversislilarelmodis; quosdam videlicet gladialornm
animadvorsionibus interimens, alios patibulis appendens, aUis laqueis
acerbissirae vitam extorquens; pra^lerea el alios marinorum sive aqua-
rum fluctibus inslinctu diabolico submergebat. Eral in pra^dicta génie
mulier quiedani vidua, duos carissimos hcdjens nalos, qui ex sorle missa
da:^monibus fuerant immolandi, et gurgite maris enecandi. Dueli nani-
que suiit ad quenidam locum bitalassi more aqua inclusuni, ut dum
rheuma maris eumdem coop<ïriret locum, iiiiserabiliter nuctibns absnr-
berentur. Erat ven», ut ferlur, unus œfatf^ septennis, allerque quin-
quennis. Quumfpie rheuma maris tempore marina? prafbclum implerel
locum, is qui major natuerat puerulus juniorem fralrem ulnis nitebalur
sublevare, dtmi jam ingurgilarenlur. Aderat namque ad spectacuhnn
infandum antefolus dux ineredulus cum plèbe innumera gentilium : sed
nulla compassionis pietas, vel aiiserantis affeclus saxcumejuscuremol-
lire quivit, Sacer vero ponlifex Vnlframnus eos sibi vitîeque perdonari
rogabaf, dicens non esse justum de liominibus ad imaginem Dei faclis
ludum exliibere da?monibus. Tune dux incredulus : Si Deus, inquil,
luus Chrislus a pnesonli periculo eos lîberaril, ejus dominio eos perpelim
€oncedo, silque eorum Deus, et ipsi ejus perenniter servi. Tune sanetos
178 BÏBLIOTUÈOUB HISTORIQUE DE L*YONNE.
pontifex Vulframoiis : Secundiim luum, inquit, fiat promissum, Oranle
auleni eo Dominum, coneite rheuma, maris in altumse subrigens cu-
rinilum, Doraino jubenle, pradiclum subito reddidit locum aridum, in
<{uo slabanl innocentes jani proxime morituri. Sicque antistes de Domini
pietate fisus, more aposloli Pétri super aqnas ad Dominum venientis,
super undas maris ambulabat. adspicientibus gentiliuni turbis, donec
iid prfediclus pneriilos pervenit, unumque manu dexlera, alleruaique
liTPva appreh<*ndens, plaolis tanlummodo aqua tinctis cfuasi super humum
gradiens siecam, sic aquas maris caleans, pra?fatos puerulos, Dec do-
uante, de perieulo oripuit mortis et flenti malri reddidit incolumes, ac
fonte baptismatis eos abluens, uni nonien suum imposuit, a que apud
incolas Fresionum hoc nomen cnituit. Ouo visu supra memorato miraculo
phirima multitudo gentilium conversa est ad Dominum : credebantque
et baplizabanUir quolquot pra?destinati erant ad vitam teternam.
IX. Priéfatus autem princeps Ralbbodus, quum ad percipiendum bap-
tisma irnbueretnr, percunctabaUir a sanctoepiscopo Vulfranmojuramen-
tis eum per nomen Domini adstringens, ubi major esset numerus reguni
*'t principum seu nobiliuni genlis Fresionum, in illa videlicet ca^lesti re-
gione, quam si cn*deret et baptizarelur, percepturum se promitrebal;
an in ea (piam dicebal tartaream damnationem. Cui fl. Vulfraninus :
Noii errare, inelyfe princeps, apud lïeum certus est suorum numerus
electorum. Nam pranJeeessores tui principes gentes Fresi(mum, qui si un
baptismi sacramento recosserunt, certum est damnafionis suscepisse.
senlentiam ; qui veroabhinc crediderit et baptizatus fuerit, cum Chrislu
gaudebit in aefemum. Hœc audiens dux incredulus, nani ad fonleni
processerat, infelix pejiem a fonte retraxit, dicens non se carere posse
ronsorlio prfedecessorum suorum principum Fresionum, et cum parvo
nimiero pauperum residerein illoca-lesti regno, Quiii (lotius uun facile
posse novis dictis adsensum pnebere, sed p(*lius pernnuisurum se in
his quœ multo tempore cum omni Fresionum génie servaverat. At beatuîs
Chrisli pontifex : Heutprohdolor, inquit, deceptum levideoaseduclore,
qui humanum decepit geiius. Sed nisi pϔutentiam egeris, ut credideris,
vt in nomine Sancla^ Trinitalis baptizatus fueris, januam regni per^^nnis
non inlrabis, srd a-ierna* damnationis pa^na plecteris- Hîw Llicenle el
y irr SIÈCLE, jonas. " '" 179
docenle sanclo pontifice, mulli Fresionum credebant el baptizabantar,
pra*dicto rego in paganismo persévérante. Nam a sacro fonte infeliciter
recessit, eliam et sanclum episeopum Willibrordum cogonmeiito Ole-
menlem et doeturem pra-fatœ geiitis accersiri jussit, ut ad ejus consul-
lum simul cum B. Viilframno in doclrina sufe religionis concordante
etlicerelur Christianus. Sed quoniam, ut scriptum est^ m malirolam
iinimam non introibit napientki, et quia dubitando per omnia in fide
catholica, el lenlando sanctos anlislïtes loquebalur, ideo ubtinere non
meruit quod ficle quîerebat. Ouum voro ejus legatum super lioc iaeto
beatus suscepisset Willibrordus, respondisse dicitur: Ouia prœdicalïo-
nem sancti fratrisnostri Vulframni pontificis dux vester audire contemp-
sil, meisquoquequaliterobsecundabitedictis? Nam bac nocte vidi illum
in nsu catena religatumignea* Unde cerlum fore constat, damnalionem
jani illum subiisse feternanK Quumque iter carpere( quud ad donium
ejusdem damnati ducis duœbalur, nuntiatur et ipsum sine baplismi
sacramento essejam mortuum : sicque cœplumdeferens iter, ad propria
repedavit habitacula.
X. Nec prfptereunda ratio est, quam de pra^fatoduce Rathbodo, pra^-
dicto venerabili presbylero Ovo narrante, didicimus, cor in Christuni
credere ac fonte regenerationis nolueritmergi. Nam in a^griludine posi-
lus, de quaet vitœ prœsentis lucem clausit, perpeluasque averni descendit
ad umbras, dum sopore deditus foret, deceptor hominum diabolus, qui
eliam Dei omnipotentis permissu in angelum se transfigurai lucis, ei
apparuit diademato aureo cum fulgentibus gemmiscapite opertus, ves^
teque auro textili toto amictus corpore : diuque attonitus pra:^fatus prin-
C43ps diligenter in euni intendebat stupens ac tremebundus, admirans
rujus spcci€d ac virlutis esset qui sibi apparebat nuntius. Isque multi-
moda* artis nocendi sanissimus draco inquit ad eum : Die, qutêso, vi-
rorum fortissime, qois te ita seduxit, ut a cultura deorum et religione
prœdecessorum tuorura \elis reeedere? noli ita, obsecro, agere, sed in
his quœ hactenus tenuisti culturis deorum permane, ibique ad domos
aureas œternaliter maosuras, quas tibi in proximo sum daturus, ut
menrum verborum dictis adslruam fidem. Quapropter cras accersiens
Vulframnuni doctorem cbristianorum, inquire ab eo ubinam sil illa
180 niBLIOTHÈOLE HISTORIQUE DE L*YONNE.
rriaii^io i^Utiki' claritatis quam te pollicetur, si chrislianum susœperis
r|o((riui, in ra'lt^stibus habiturum. Quam quum demonstrare ncquiyerit,
iitfiiiHi|uo partis mittanUir l^ti, eroque dux itineris et demonstrabo
illi«i iiuiiiMioiuMu eximiie pulcritudinis ac fulgoris immensi, quam tibi
pont iiMKiiiuiu siuu datunis. Qui evigilans sancto pontifici Yulframno
ruiH'la |H'r onlinem pandit. At ille congemiscens ejus damnationi, ait :
llnr illusio ilialH»li i»st, qui omnes vult perire, et neminem salvari.
(.MuquuptiT siilva tometipsum, virnobilis, credendo in Christum, et fes-
U\u\ <i(i rouloni kiptismi in quo est remissio omnium peccatorum, et
hulli» luiKio lidom aocomodes veri)is diaboli mendacibus. Ipse estenim
«^mluctor qui uniwrsum seducit orbem, qui propter suam superbiam de
allti Hi'li ruliuino pn>stratus mit in terram, et ei angelo benigno dœmon
li^Un'nnuiH t^tVtrlus i^l. Cujusinvidia mors intnHvit in orbem terrarum,
ilum primo luunini concupiscentiam docuit, atquead inobedientiœ cul-
|Miiii Inuit. Nnmqui promittitaureasmansioneslargirisibicredentibus,
liMlHrnns polius iiifori deducit ad sedes, fœtidumque lacum Cocyti, unde
til iih liis pinuiseripi valeas, et bonis fnii œternalibus, festina in Christo
lHi|)ii/ari. iii quo est remissio omnium peccatonim, et per quem vitœ
lurh'.hiib Iriluutur ingressus. Haîc et hujusmodi plura prosequente
:)Uiir.l(i poutiliC'O, rospondit prœdictus incredulus princepsomnia sefac-
liiruMi quu^ jubcbat, si illa demonstraretur à suo Deo mansio, quam sibi
liUHiliuinu spuponderal. Quumque insuperabilem in cunctis sacerdos
rliriMli auiuuun illius eerneret, ne a gentilibus alia fingerentur pro aliis
\\\M\ roHliuui) rum (piodam Fresione suum diaconum. Qui quum pau-
Itiliiui ah oppido processissenl, ob\ium sibi reperiuntinhumana effigie
ijiicuMlatu iiiuoris comitem, qui diiit eis: Properamini cito nam osten-
.^iirubâiun vohis mansionem eximiœ pulcritudinis, quœ praeparata est a
IhMitiiin llallihoilo principi. Qui dueem ac comitem itineris proscquen-
h!M, loradiu pnrngranl incognila, donec viam ingredientes latissimam,
i|hfîi't»nriuu goiieribus marmorum cam cernunt polilo opère decoratam
\ |i|riili|U(î a longe domum auream, ac peneniunt usque ad plateam quœ
Dlili: (irirralam domum silaeral, et ipsa auro gemmisque strata. Intran-
|i.i i|iMH|iir in donuim aurei splendoris et incredibilis pulcritudinis,
.|(|n|Mriiinl Ihronuni niira^ magniludinis. Tumduclor itineris : Haec est,
Vni' SIECLE. JONAS.
m
inqiiit, domus, vi isla nst pulcherrima sedes, quam posl njus morteni
prini^ipi Uallibodo Deus suus largituruiii se spopoiidiL El diaeoiius
obstupefactus in his quœ viderai, dixit : Si a Deo cunclipotenle facla
sunt is(a, perpeluo manoant : si autem a diabolo, cito dispereanL Et
vallans se conlinuo sancUe crucis munimine, dux iliiieris (pji videbatiir
homo, evanescendo Irîmsiit in diabolum, el domus aurea versa est in
Iulutn : remanserunlque hi duo siraul, Fresio videlicel et diîiconus in
riiedio locnrum paluslrium, quae plena eranl longissimis rhamneis vir-
gultis : Iriduoque immensi Ud)oris lier conficienles revertunlur ad oppi-
dum. iiivenienlGS prœfalum ducem RathbtRlum siiie baptismatis sacra-
menlis mortuiim : narranlqur^ beato aotislili quantnm a diabolo perln-
lissent illusioiiem, Fresio autem eredidU in Christumel baptizaliis esl ;
vocabalur aulein Iiigoniarus sive Chuningus,, qni et ipse ad Fonlinellense
coenobium B. Vnîframnum seculus esl : induriasqiie sibi renunliandi
quas pu lavera tadi pi sci pro?dictus dux minime valuit impelraro, qui non
eral ex ovibus Cbristi, neque ad vilani prœordinatus aHernam. Percre-
bnilquehoc stnpendum etantea inaudilum miraculuni apnd incolas gen-
lis Fresionum, atque ex hoc faetu pluriina ex eis mulfitudo conversa est
ad domiimni Dei oostri Jesu-Chrisli, in quem ipse credere conlenipsil,
Dccxix, qui crat annns vi inclyli principis Caroli.
XL Veneraliilis aulem prœsul Vulframnusquum lenuissetponlifjcatum
Senonica? urbis annis ferme viginli et novem, quuni licenlia régis Hil-
deberti et Pippini principis ad prœdicandum prœfala? Fresionum genti.
sicut divinitus sibi fneral révéla tuin, anioium convertit, [qui erat annus
dorainicae Inearnatioins dcc, Pippini quoquo Principis annus lertiusde-
cinms.] Quod opus pcr annos quinque infatigabiliter peregit, ad Fonli-
nellam monaslerium sa^pius reverlens, ubi et monachicum adsumpseral
habitum. In eadem deuique pnedieatione verbi Dei ocenpatiis, et in
nitijori senectulejïmi posilus, [nam et pednm dolore frequentfT \exaba-
lur) ordinatoin episcopatn Senonica^ urbis Gerico venerando ponlîfice,
secessit ad pra^fatum Fontinelte monasterinm, ibique regularibus sub-
ditus disci[dinis coronam exspeetabat alernam, Xani et in hoc monas-
terio basibeam in bonore S. Stepbani primi martyris a*dificavit, ju\U\
tpiam mansioncoieidem ivrceparaverantfralres, ubi divino eultui deditus
IS2 DÎBLIOTIÏEQI'E fîlSTOniQlE DE l'VONNE.
sollicitus ofipris FKi curani exhibebal : quœ disUibal a basilica S. apos-
loli Pauli i>assibus fere Iriginla. Annis ilaque plurimis expers eral lecluli»
cujus corpus sub nionachili tunica cilicium legebaU Nmn lA (egrotis me-
delam iU\ coniV-rebat ut quocumque quis ïanguore delenlus fuisset, si ab
PO \isitari, bmedici ac coulrectari nitTuisset, incolumilali mox pristina»
reddebalur,
XIL Vir iiamque veiierandus Berthgaudos monachus, patruus scili-
cetWandonis al>batis, ex ea passione qu^e Grœeo eioquio paralysis dici-
tur, ita suLita nieniLrorum dissoluliorie percussus foeral, ut et loqiielam
pariter et omne oiïiciuni amitlorel corporis. Ad quem quum beatus
Christi pontifex Vulframnus visenduni v» nisset, et eum oleo pontificali
benediclionc consi'Cralo taligisset, fugata est illico* imnîsninleslia morbi,
et prislina^ sanitali redditus est. His et Imjusmodi miraculorum signis
qualis fuerit€»jus vila, internus arbiter edocuit» Cujus etiam doclrina id
maxime commendabat omnibus, quia non aliter vivebat cpiam docebat,
Nihil ooim hujus muiidi quterere, nihtl amarecurabat. Cuncla qua^ sibi
a regîbus vel divilibus sa?culi donabantur, mox pauperibus hilariler ero-
gabat. Numquam divilibus, honoris sive timoris gratia, si quadeliquis-
sent reticebat, sed aspera illos inveclione corrigebat, af(iue ad eleemo-
synas operumque bonorum exsecutionem et verbîs excilabat et actibus.
I>pnique quum sacrificium Dt?o \ictinm^ salutaris ofîerret, non elata in
allum voce, sed profusis ex imo peetore lacrymis Domino vota sua com-
mendabat.
XIIL Ouumque in docendo verbum Dei in prafiUa provincia degeret
occupatus, di\ino admonîtus oraculo rediit ad venerabile cœnobium
Fonlinelke, quia diem suae resolutionis jam proxime instare cognoverat,
sicul ipse quoque lenipore eodem nonnullis, sed verbis cvbscurioribus
'pjie postea manifeste intelligerent, solita sibi benignissima dilectiono
pandebat, quibusdam lioe idem eliani manisfeste revelabat, lie verso au-
tem eu ad cœnobium Fontinellœ. acri cœpit ardore febrium faligari, et
per aliquod tempus eadem corporis lahL^rabal molestia. In quo toto
ipso tempore et conditori gratins agere, et fratres publiée et privatira
docere non prœtermittebat, Admonebat namqui* eos, ut virlutem dilec-
tionis et pacis ad invicem et ad omnes servarenl. lostitula quoque disci-
Vllf SIÈCLE. 40NAS. ^ 183
plime regularis, quiF a sanctœ recordationis paire Wandregisilo didi-
cerant, vel iii ipso vidissent, în patruai pra^cedenlium faclis sive diclis
invenissent, iridefessa instantia scquerentur. Deinde sulyunxit dieni sui
obilus jam proxime ininiinere. Quumque htÇ'c el hujiismodi plura saiieUH
exhortationisverba înler sacra missarum solomniaeis loquereliir, alquf!
percepla ejus benedictiom:^ de siio taiii cifo responso Iristes flentes*pjf^
exsislLT<Mil, rediit adstralum quem juxta ecclesiam S. Slepbani mïïrlyris
in DKinsiuncuIa fratres eidem pra^paraverant : ibique languore corporis
quem diii protraxerat per dies ingravescente, seplîmo ul sibi divinitus
proDiissum fuerat die, poslquam obitunisuum dominicicorporiset san-
guinis perceplione inynivit, soluta ab ergastiilo carnis anima sancta du-
renlibus angeb^s t^lrToa^ felicitatis gaudia et consKrlia civium petiit su-
peniorum.
XIV. Obiil vero venerandus puiilifex xm kateiidaruûi aprilium die,
anno Domioica» Incarnatioiiis dccxx : sepiillusque est primo quidem iii
ecclesia beati Pauli apostoH juxta sacerdotem Domini Wandregisilum
in dextera parïe, iil quo locnjacuîl per aiuios novem. Saiictus *pioque
pater Wandregisilus requiiAil. in eadem basilica aiinis quadraginla.
Inclytus veru prasul Ansbertus annis uudecim. îranslali quoque sunt
inde in ecclesiam bealî Pétri aposlob a sancto Baino episcopo urbis
Tarvennmel reclore Fontinellensis cœnobii subannu regiminis sui quinlo,
qui eratab Incarnatione Domini dccxxvmi. Qui ita integriabomni cor-
rupfionecum vestimenlisquibusinduli fuerantreperli sunt, quasi iHjdem
fuissent die sepuUurtê Iraditi, Ila^c ergo dies cuncturum volis pra*stolala
advenerat, Sricerdotes, monachi, clericorumque chori unacum ildelibus
aderal plebibus. Tune cum hymnoruoi bmdibus tumuli aperiunlur, <le
quibus tantus inelTidiilis fragatitia? odor prodiit, ul mira dukedine mm
soUnn in ecclesia cireumsiantempopulum, verum in atriis siUim repleret
plebem. Illati sunt autem in ecclesiam sancti apusluli Pétri, el posili in
absida ejusdem in orienlali parte, ubi signis et miraculis coruscant, pra^
suie Christo, cui est cum Deo pâtre in unitate Spirilus-Sancli nmnis
honor et gloria percuncta sa^cula Si^culorum. Amen
Î84 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'YONNE.
BIBLIOGUAPHIE DE LA VIE DE SAINT VLXFRAA.
Il existe a la Bibliothèque nationale plusieurs manuscrits de la vie de saint
Vulfran.
N« \. XIII« Siècle. Biblioth. Nat. Mss. Latins, n<> 5297. vita sancti
vuLFRAMNi sENONENSis ABCHiEPiscopi, AUTHORE JONA MONACHO. Ce recucil ren-
ferme trente-cinq vies.
N<> 2. XIV« Siècle. Même Biblioth., n<> 5349. vita sancti vulframni
SENONENSIS ARCHiEPiscopi, AUTHORE JONA FONTANELLi. Recueil. C'est la trente-
deuxième vie.
N® 5. Même Siècle. Même Biblioth. ; même titre, sans nom d'auteur.
Ces trois manuscrits contiennent la vie de saint Vulfran telle qu*elle est im-
primée dans les Bollandistes au 20 mars ; les deux premières renferment de
plus une préface qui n'est pas reproduite par ces célèbres hagiographes. a Re-
» verentissimo atque sanctissimo presuli urbis Tarvernne abbatique cenobii
» Fontanelle Baino ultimus servorum Christi servus Jonas. Jubet apostolatus
> vcstri etnescit cum effuderit vacuari. »
Il nous semble bon, pour compléter ce qui regarde la vie de saint Vulfran
par Jonas de Bobio, de joindre, h ce que Dom Rivet nous a dit au commence-
ment de cet article, ce que Mabillon a mis en tête de cette vie dans les
Acta sanctorum Ordinis S. Benedicti, d'où nous l'avons extraite ; car, si nous
n'avons pas cru nous égarer en suivant cet écrivain, ceux de nos lecteurs
qui inclineraient vers le sentiment des Bollandistes ne seront pas fôchés de
voir, dans toute leur étendue, les motifs qui ont dirigé le savant Béné-
dictin.
VTir SIECLE. JONAS,
185
Vita S. Vulfrmnni episcopi Senanemis in Gallia
Scripta primum a Jona FontaneUensi monarko, dein ab aliquo alio mterpotata.
EX MSS. CODD* ET MARTIO SURIANO.
L Vùœ scripiores.
Acia S. VoIframDi Seoonici episcopi a Jona mooacho litieris mandaia in-
terpolasse niihi vidctur Harduinus, ilidem Foolaoellensis rnopachus, de quo
paulo inferius agendum. Breviorem ejusdera sancti Insloriam in ecclesiasucis
olim ofliciis legi solilam edidertiot, Jona pra3lerniisso,Godefridus, llenscheoius
et Daniel Papebrochius, Bollandiani operis conLinualores^ ratî (id quod res esi)
vulgaium Jonam non esse omni parte gennioum. Ad \mc Ingeiramnns alihas
Centulensjs, Roberli Francoruni régis principalu, S. Vulfranini arcliicpiscopi
honori proprios canins coapiavisse ferlur in Cbron. Cenlul. , lib- iv, cap. 2. Hic
lialiCii Jonae locubralionera ad varios codd. Mss, exactam. Id quo consilio
factum sit,paaciâ accipe.
!L Jonas auctor vkw*
DuLias haBsi, fateor, allquamdiu, esselne operse prelium Jonam vulgalum
hue reprîBsenlare, an polius rejîcere* Sane incerlum primo videbalur, an rê-
vera Jonas monachus essel diceodus auctor islius scriplionis ; lum quia pug-
naniia coolinet, dum Ovooera ex Saxonum génie moDaclium in prologo adbuc
superslUem, in vilsB cap. vi jam morlnum allegat : Uim quia in ea scripUone
tu meotio Wandonis et Ostrulfi abbatum, qui cœnobii Fontanellensis regimen
iioonisi post S. Baini, cni nnncupata est pnefatio, obilum inierunt. HaBc ar-
gumenta suadebanl, ut Jonam missum facerernus. Al vero ut Jonam qualcm-
cuinque retineremus, alia et forsilan potiora evicerunl. Quippc res gestas S,
Valframni a scriptore piene compari posteris commendatas fuisse discîmiis ex
Chron. Fontanelle cap* i5 in editis, nbi Harduinus ejusdem cœnobii alnninus
sob finera sa^culi viii, librum vilarum SS. Wandregisili, Ansberti et Vulfranitii
confessorum exscripsisse dicitor, Aaclorem prêeferunt Mss. codices Jonam,
inonachum scilicel Fonlanellensem, cujus nuncupatoria prsemittitur epislola
I 24
186 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'YONNE.
ad Bainum Tarvennensem episcopum, YolfraniDi aequalem. Et quidem ista
praBfatio Jonaa ad Baioum reperitur in omnibus exemplaribos etiam vetostis-
simis : qualia sunt Gemeticense ante aonos sexcentos, abbate Anoone, exaratam ;
DostrQmGermaneQse, et etiam Gompendiense, ante annos quadriDgeotos.CoD-
sullius proinde visum est, aoctorem jam receptum denuo recensere, iis pa-
renlhesi ÎDclusis quae interjecla Tidebunlur : maxime qoam veri simile sit,
Harduinum pradiclse vitse exscriptorem, ejusdem eliam ioterpolatorem fuisse.
III. Vulframni memoria.
YulframDus laudatur in germano Usaardi martyrologio ad xm kalend.
Âpril. his verbis : c Ipso die S. Ynlframni conf. ». Mirum est Adonem io sao,
Alcwinum, io Actis S. Willibrordi de Yulframno ejus socio, altam silentiam
tenuisse. Non sic auclores posleriores, ex qoibus Odorannus et Clarias mo-
nachi cœnobii S. Pétri Yivi^ Matlhaeus Westmonasteriensis, auctor cbronici
Malleacensis, Petrus Equilinos, aliique honorificentissime Ynlframni merai-
nerunt. Hugo Autissiodorensis monachus ait, Yulframnum a sub Carolo prin-
cipe floruisse mirabili sanctilate >•
lY. M(ma$ticaprofes9io.
De S. Yulframni professione monaslica constat, non vero de tempore quo
primum Fontanellse in monacborum numerum relalus est. Alii ex episcopo
monachum, alii ex monacbo episcopum, et rursus ex episcopo monachum
faclum adfirmant. In ipsius Actis dubia sunt in utramque partem argumenta,
quamquam prior sententia aiteri prseponderare videlur, tametsi Yulframnus
anlequam esset episcopus, Fonianellse praedium Mauriliacum tradiderat, cap.
tu, et, postbabitis su;e diœceseos monasteriis, a Fontaneliensi praedicationis so-
cios expetiit.
Y. Rerum gestanm séries.
S. Yulframni res gestas in suum quamque tempus digerere haud facile
fuerit, possessionem suam quae vocatur Mauriliacus, praedicto sacro loco con-
tradidit anno xii régis Theoderîci» id est anno Ghristi bclxxxiv, aut insequenti,
Tîn* SIÈCLE. JONAS. 187
quum necdntn ponlificalus cousccnderal gradura. Lantberio Senonensi epis-
copo successit circiter anoiim dcïc, Post regimiDJS annos allqiiot,audila fama
S, Willibrordi aputl Frisios rem clvristianam promovenlis, isluc *Hiam se
conferre proposuit ; accedensque Fontanelbm raonajalicas vestes suscepit, ei
socios ab Ilildeberto abbale posiiilavit obiinuUque, Delà e Frisia Fonlanellaiu
reversus, monasticam professionem firraavit, lumque pateeam e pelagoeduc-
tam iina cum suo calice aliisque înstrumenlis SiQcriâ FontaDelloiisi ecclesiae
largîtus est* Frisiam rcpeliit noa semel : ex qua laodeni scnio contectus
ultimo Fontaneliam se receptl posl morlera Rathbodi, lioc est anno dccxix, i bi-
que perniansit ysqiie ad obilum, quem re[)oiiimus anno dccxx, tanietsi cum
Odoranous et Clarius rejiciunt in aonura dccxlu In breviori historia marlii
BollandiaDÎ non exprimuntur anni Incarnalionis, necRalbbodi faciuni mémo-
ratur : non quod alia narraiiooe vetuslior, aul purior sil; sed quod in eccle-
siasticisofliciis quibus aptaia fuit, id genus minuliîo omitû soleanl.
Quant ai*x notes de Dom Mabillon, nous croyons ne devoir en extraire que
lesi plus impartantes, selon notre usage.
« Ph^efatio auctoris. ff [fulnri] prsesulis n baec vox te faluri » reseindenda
videtur : siquidem Volframnus infra cap. ni, Fonianellara tum accessisse dici-
tur, quum Ansbcrtus Rotomagensem ecelesiam regebal. Et quidem tbrle loia
haec ctansula de S, Ansberlo ab interpolalore addila est, uti et aba cap, m,
cajus loco reponi possel, « qui lerapore regimînis Ilildeberti abbaûs Fonii-
» nellensis cœnobii hoc adiens coonobium, etc. ».
Cap. ÏIL « Qnod faetum est anno xti > ; alias : « xv ».
« YI. a Vilam in Deo digna terminavit » In Mss. cbronico breviori
«jusdem monasterii bx*c leganinr : « Anno dccslix obiit venerabilis Ovo
» presbyler monachus Fontanellensïs. Isle est quem B. Volfraranus de pati-
» bulo eripuit mortuum, dum in Frisia praedicarel, qui eiiam plurimos co-
• dices, etc. j»^ ut hic ».
« X. «Dccxix» Reclc, ntaliasprobabimus ; inendosein nonnulbs : « ncxcv a.
<( XL « In veiusliori codice Geraeticensi vacnuni numeri spalium recen-
lior manus supptevit, Certe mendosus est hic calculus, nisi annos viginii
novem compules ab anno fere dcxc ad nccxix, quo post Frisiacam cxpeditio -
188 BIBLrOTlïÊQUE HISTOEIQUE DE L'TONNE.
neni Gerlco dignilaiem cessent Vulframnus : eam enim icBuit S. Amalus ad
annum prope dclxvv, qaem ioler el Yulframnum quinque antististcs Scïïo-
jienses inlerponuiu ».
« XIV. n Dccxx w. lia codices Mss. ûoster Germaaensis et Geoielensis
in (juibusdâin mendose : < dcxcvi u.
« Wandregisitius requievit in eadein basilica aonis quadraginla « : Nod
ergo eodem acûo facla est SS. Waiidregisilii et Ansberli, aique Valframni
translalio ; sed Ibrsitau illorum qtiidom arino dcciv, ut legitur in Chron. Fon-
lanelL, cap, k iltius vero auno dccxxvih n,
GESTA REGUM FKANCORUM.
AIXTOÏÎE INCEaXO.
(Première moilié du VIO' siècle.}
Nous lirons ce lexie de Dom Bouquet {Recueil des HlBtoriêns de$ Gaules
et de la France, loîii. ii, pag. 542). Ceux qui en voudraient connaître la
valeur pourront lire le Momtum donl le célèbre Bénédictio fait précéder cet
écrit. Nous lui cuiprunions seulement ces mots : (t Caeterum Gestorum auctor
lot fabulas comminiscilur, ut vis uUam fldem oiereri videalur : hinc aberuditîs
Fabulaîor Anonymus appellatur ». Nous n'avons pas cru cependant devoir nous
dispenser d'en extraire les quelques lignes qui nous intéressaient.
XXXVÎI TheuiliTicus vero rex Burgundiae eral pulcher et stre*
iiuus atciue calliJus iiinris, qui per consiliura avia* suie Brunhilda? hosteoi
maximum ex Burgundia congregans, contra Chlotharium patrueleni
suimi direxit. Chlotharius heec audiens, cooirnoto Franconim exercitu,
conlra eimi festin us perrexit. Cotivenienlesque simul cum hoslibus
in pago Senonico super tluviTjm Aroanna constiternnt, belloque invicetii
caramisso, tanla aedes illic fuit de utroque populo, ut ipse alveus de
hominum cadaveribus repletus, aqua ipsa penitus currere non valeret,
lanto cruure fiiso. Ibi enîni in ipso certamine visus fuit angélus Domini
evaginalû gladio super populiim illum, Chlotharius autem rex cernens
rar SÎÈCLE. BEDE. 189
Isesum cxpreilum suimi, in fogam dilapsus, secus Ouvium Sequa-
nam, Miclitanum caslrum îngressus, exinde Parisios urbem'peneIraviL
Thiîudericus qooque regioncm illam devastans at([ue succendens, iistjue
Sciona vico cum multa spolia reversus est. Chlutharius autem a Pari-
siis regressus usqu*^ Arelauno silva propera^ît.
BEDE.
(Aude J.*C. 751.)
UéditioQ de Bède dont nous aous servons ici esl la plus récente ; celle île
M. l'abbé M igné : Opéra omnia ex tribus prœcipuis edùionibus inter se collaiu,
mmpe Coloniensi, duabusque in Anglia studio doctissimorum virorum Smith et
Gilles, non mie ingenti liUernîoruin plausu in lucem vutgatis,.,, Tora. vi. Les
variai] les seul dans le leile.
UISTOEIÂ ËCCLESIASTICâ.
LIB. L
CAPUT XVII .
UT GEBMANLS EPISCOPUS CUM LUPO BRITTANNIAM NâVlGANS, ET PRIMO MARIS
ET P0ST3Î0DUM PELAGIANORUM TEMPESTATEM DH INA VIRTUTE SEDAVER[T.
Ante paueos sane adventus eorura annos hceresis pelagiana per Agri-
colam inlata, Severiani episcopi filium, fidem Brittaniarum fœda peste
commaculaverat. Verum Briltanni quum nequesuscipere dogma perver-
suai, gratiani Chris ti blasphemando, ullatenus Yellent, neque versyliani
ncfariffi persuasionis rofulare verbis cerlando sullicerent, itiveniuiil sa-
lubre consiliiuïi ut a Gallicaiiis antistitibus aiixiliiimbellispiritalis iii([iii-
rant. Quam ob c-aiisam collecta magtia synodo, quferebalur in comEiiine»
*pii illic [ al., illuc] ad succurrendum fidei milti deberenl : alque omniuiu
judicio electi sunl [al., eligebanlur ] aposlolici sacerdotes Germanus
190 BÏBLÎOTHÉOrE HISTORIOFE DE l'TONNE.
Autissiodorensis, et Lupus Trocosenti» [a/*, Trecassinm] civilalis epi^
copit qui, ad corifirmandam fideni gralia* ciTlestis, Brillanias[a/„ Bril-
taiiiam] venirent* Qui; quimi prompta dovolione preeos el jossasanclœ
Ecclesîff' suscepissenl, iiitranl Oceanum, et usque ad modiiini iLineris cpio
a Gallico sinu Britlaiiias usque tcnditur, secundis flalibus iiavis tula
volabal. Tiim suhitu ucfurril pergentibus ininiira [at.^ oecurril iiiimicaj
VIS dirraoïiuni, (|ui lanlos talestpio viros ad rrcuinTandam lendere [a/.,
pertemlere I popiiloruiu [al., populis] saluteni invidereot : concitant pro-
cellas, cœlum diemque iiubiiini nocle subduciint ; Yentorum furores vêla
nonsustinent; cedebant ministeria >icta naularum; ferebatur nangiuni
oratione, non virîbus : et casu dux îpse vcd pontifex frartus corpore,
lassitudine ac sopore résolu lus est Tum v»?ro quasi rcpugnatore cessante,
tempestas excitata convaluit, et jani navigiurn superfusis fiucUbus mer-
pebatur, Tum beatus Lupus, oranesque lurbati excitant seniorem ele-
mentis furenlibus opponenduoi; qui, periculî iramanitate constantior,
Christuni invocal et, adsumpto in nomine sanclio [al., sanclissiniîp] Tri-
nitatis Icvi aqua^ sparginc [al., aspergine], fliiclus saniontes opprimit,
ccïllegaui c*»mnionet, hortalur universos, oratio uno ore et clamore pro-
fundilur : adest Uivinitas, lugantur inimici, tranquillit^is serena subse<|iii-
tur, venli e contrario ad itineris ministeria revortunlur, decursisque brevî
spaliis pelagi, optali littoris cpjietc poliunlur, Ibi conveniens exdiversis
I)artibus multitudo excepit sacerdotes, quos venturos etiam vaticinatio
adversa pra*dixerat. Nunciabant euim sinistri spiritus quod timebanl,
qui imperio sacerdotum dum ab obsessîs corporibus delruduntur, et
tempestatis ordinem et pericula quiï* intulerant fatebantur, victosque
seeorum merilis el imperio non negabant.
Inlereii Brittaniarum insuliun apfjstolici sacerdotes raptim opinione,
pra'dicfttione, virtutibus impleverimt : divinusque [ai, adtL et] per
nos sermo, quotidie non solum in ecclesiis, verum etiam per tri\ia,
per rura pra^dicabalur; ila ut passim et fidèles catholici lirraarentur,
et deprava'ti viam correctionîs agnoscfirent, Erat illis» apostolorum
instar, et gloria et auctoritas per conscientiam» doctrina per litteras,
\irtules ex meritis, Ilaque regionis universitas in eorum sententiam
pf€)nipta transierat. Latebant abditi sinistré persuasîonis auctores.
VIÎI* SÎÈCLE, BEDE.
et more maligni spiritus, getiiebaiit perire sibr populos evadentos.
Ad extremum, diuturna méditations conrepla, pra^sumuntinirrconnic-
lym. Pro^edunl conspicui diviliis, veste fulgentes, circiimdati adsen-
tatione miiUonim; discrimenque eertoniinis siibire nialuerunt, quaoi
in populo quem subvorterant pudorem tacilurnitafis incurrero, ne
viderentur se ipsi silentio damnavissse. lllic plane immensa multiludo
cliam cum conjugibus ac liberis excita [a/., excitata] convennrat, aderat
populus expcctatûT, et futurus judex, adslabant partes flispari rondi^
tione dissimiles; hinc divina fides, indehumana pra\surïiplir>; bine pie-
tas, inde superbia; inde Pelagius auctor, hinc Christus. Primo in locu
bealissimi sacerdotes [al. add. Gennanus atffue Lupus] pra*buerunt ad-
versariis copiam disputandi, «jua} sola nuditate verborum, din inaniter
et aures occupaYÎt et tempera : deinde autisliles venerandi trjrrenles
eloquii suicum apostolieis et evangelicis inibribus profuderunt : mis-
cebatur serrao proprius cum divîno et adserliones molestissimas Iw-
lîonum testimonia seqiiebanlur : convinciturTanitas, perfidia confutatur;
ita ut ad singulas verborum objectiones errare se, dum respondere ne-
quiit [al., nequivit], faterelur*: populus arbiter vix manus continet, ju-
dicium lamen clamore testalur.
CAPUT xvnr.
lîT IDEM FÎLIAM THIBUNl CŒCAM INLlMÎNATERïT, AC BEINDE AD SAXCTtJM
ALBAMM PERVEMENS RELIOCIAS IBIDEM ET IPSIUS ACCEPERIT, ET BEATO-
RLM APOSTÛLORLMp SIVE ÂLiORlM MARTYRUM POSLERIT,
Tum subito quidam tribunilia? potestatis cum conjuge procedit in
raedium, fdiam decem annorum ca^cam curandam sacerdotibus otTerens,
quam illi adversariis ofliVTri pra^'cnperunt : sed hi cr»nseienlja fninienle
delerrili, jungunt cum parontibus preC4?s, et curationem parviikp a sa-
cerdotibus deprecantur : qui inclinatos animo adversarios intuenles,
oralionem breviler fundunt : ac deinde Germauus plenus Spirilu-Sancto,
invocal Trinilatem; nec mora, adlurrentem laleri suo capsulam cum
sanclonim reliquiis collo avulsam manibus comprehendit, ea raque in
r
(
492 FIIOLÏOTHÈQLIE HISTOIlIQtE DE l'yONNE.
conspectu omnium puclke oculis adplicavit, quos stalim evaeuatos
lenebris lumen verilatis iraplevit* ExulUmt parentes, miraculum po-
pulus contremiscil : post quam diem ita ex animis oranium suasio ini~
qua delela est, ut saeerdotum doctrinam silientibus desideriis secta-
rentur.
Compressa ilaque perversitale damnabili, tjusqu*^ auctoribus confu-
talis, alque animis omnium Odei purilate compositis, sacerdotes bea-
lum Albanum marlyrem, acturi [aL, auctori] Deo per ipsum gralias
[aL add, acturi] pelierunt, ubi Germanus omnium apôstolonira, diver-
surumque marlyrum soeum ruliqiiias liabens, fada oratione, jussit re-
velH sepulerum, pretiosa ibidem munera eonditurus; arbilrans oppor-
lunum ul membra sauctorum ex diversis regiunibus collecta, quos pares
meritis receperat aehun, sepukri quoque unius teiierel hospitium.
Uuibus deposilis honorilîce, atque sociatis, delocoipso, ubi beati mar-
tyris effusus erat sanguis, massam pulveris secum porlaturus tibstulit,
in t[ua apptvebat» cruore servato, rubuisse marljTum cœdem, persecu-
Inre pallenle. Quibus ila gestis, innumera homiuum codem die ad
Dominum lurba œiiversa est.
CAPLT XIX.
LT IDEM CAUSA INFIRMITATIS fBÎDEM DETENTUS ET INCENDIA DOMURUM
ORANDO RlSTrNXERlT ; ET ÏPSE PEB VISIONEM A SUO SÎT LAKGLORE
CimATLS.
Unde du m redeunl, insidiator inimicus, casualibus laqueis prœpa-
ralis, Germani pedem lapsus occasione contrivit, ignorons mérita illias,
sicut Job beatissimi, afllictione corporis propaganda, FJ dum aliquan-
diu uno in loco infirmitalis necessitate teneretur, in yicina qua manebat
rasula exarsit incendiuoi : quod consumplis domibus quw illic paluslri
arundine tegebanlur, ad eum [al., illud] hiibitaculum in quo idem
jacebal, (labris slimulanlibus ferebalur. Concursus omnium ad antis-
titem convolavit, ulelatus [ai., elatis] manibus periculum quod immi-
nebat ovaderet : quibus increpatis, moveri se fidei prœsumplione non
Vlir SIÈCLE. BEDE. 193
passas est. Al muUiliido omiiis desperatione perlerrita, obviam currit
incendio. Sed ul Dei polentia raanifesliorappareret, quidquid custodire
tenlaverat lurba, consumitur; quod vero jacens el infirmos drfendêrat,
resfjralD[a/., réserva to ] hospitio saneli viri, cxpavescxiis flamma transi-
H vil, ultra citraque desœviens, et inter globos flammoiUis incendii, in-
colume labernaculum quod habitalor inclusus servabat, emicuit. Exultât
lurba mirarulo, et Yictam se divinis virlutibus gratulalur. Excubabat
diebus ac ooctibus ante tugurium pauperis vulgus sine numeru ; hi
animas curare cupienles, hi corpora. Referri nequeunt qute Cliristus
operabalur in famulo, qui virtutes faciebat inûrmus : et quora dt^bilitati
sua* nihil remedii palerelur adhiberi, quadam nocle candeotem niveis
vestibus vidit sibi adosse personam, qucc manu extensa jacentem vide-
retur adtollere, eurnque consistere Bmiis vesligiis imperabal : post quam
horamita fugatis doloribus recepil pristiuam sanitatem, ut, die reddito,
itineris laborem subiret intrepidus.
CAPLT XX.
UT ÏIDE.M EHâCOlU BRITTONÏDIJS IN PL'GNi AUXILIOM CŒLESTE TULERÏNT;
SICQUE DOMOM REVERS! SÎNT.
Interea Saxones Pictique bellum adversum Brittones junclis viri bus
susceperunl, quos eadem nécessitas in castra contraxerat ; et quura trepidi
partes suas pêne impares judicarent, sanctorum antislitum auxilium
pelierunl : qui promissum maturantes adventum, tantum pavenlibus
fiducia* contulerunl, ulaccessisse maximus crederetur exercitus. Itaque
apostolicis ducibus Christus militcibat in castris. Aderant etiam Quadra-
gesimce venerabiles dies, quos rebgiosiores reddebat pra*senlia sacer-
dolum, in tantum ut quolidianisprœdiealioriibus instiluti.certahm populi
ad gratiaui baptismatis convolarent. Nam maxima exercitus mulliludo
uïidam lavacri salutaris expetiil, et ecclesia ad diem Resurrectionis I>r>-
uijuica* frundibus contexta componitur, atque in expeditiouf* rampestri
instar civitatis aptatur. Madidus baptismale procedit exercitus, lides
fer^el in populo, elconterrito (et/., contrito, coutemptoj arraorum [ai,
I 25
194 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
armatorum] prœsidio, divinitatis expectatur auxilium. Inslitulio vel
forma castitatis [a/., castrorum] hostibus nunciatur, qui victoriam
quasi de inermi exercitu prœsumentes, adsumpta alacritate festinant;
quorum tamenadventusexplorationecognoscitur. Quumque, emensaso-
lemnitate paschali, recens de lavacro pars major exercitus arma capere
[a/., caperet], etbellum parare tentaret [al. add.j et], Germanus ducem
se prœlii profitetur [a/., profiteretur], eligit expeditos, circumjecta per-
currit, et e regione qua hostium sperabatur adventus, vallem circum-
datam mediis montibus intuetur. Quo in loco novum componit exer-
citum, ipse dux agminis. Et jam aderat ferox hostium multitudo, quam
adpropinquare intuebantur in insidiis constituti. Tum subito Germanus
signifer universos admonet, et prœdicat ut voci suœ uno clamore respon-
deant; securi3que hostibus qui se insperatos adesse confiderent, Alle-
luiam [a/., alléluia] tertio repetitam [a/., repetitum] sacerdotes excla-
mant. Sequitur ùna vox omnium, et elatum [a/., elevatum] clamorem
repercusso aère montium conclusa multiplicant : hostile agmen terrore
prosternitur, ut [ a/., add. misse] super se non solum rupes circumdatas,
sed etiam ipsam cœli machinam contremiscunt, trepidationique injecte
vix sufficere pedum pernicilas credebatur : passim fugiunt, arma proji-
ciunt, gaudentes vel nuda corpora eripuisse discrimini : plures etiam
timoré prœcipites flumen quod [a/., mensi erant] transierant devoravit.
Ultionem suam innocens exercitus intuetur, et victoriœ concessœ otio-
sus spectator efficitur. Spolia colliguntur exposita, et cœlestis palmae
gaudia miles religiosus amplectitur. Triumphant pontifices hostibus
fusis sine sanguine, triumphant Victoria fide obtenta, non viribus.
Composita itaque insula securitate multiplici, superatisque hostibus,
vel invisibilibus, vel carne conspicuis, reditum moliuntur pontifices.
Quibus tranquillam navigationem, et mérita propria et intercessio beati
martyris Albani paraverunt, quietosque eos suorum desideriis felixcarina
restiluit.
VIII" SIÈCLE. BÉDÉ.
195
CAPUT XXI.
LT, REKASCENTIBUS VIRGDLTIS PELAGIAN.E PESTIS, GEÎIMASUS CUM SEVERO
fiRITTANIAM REVERSUS, PRIUS CLAUDO JLVENI INCESSIM, DEINDE ET PO-
PULO DEÏ, CONDEMNATÏS SUE ESIENDATTS H.EHETICLS, GRESSLÎM MECU-
PERARIT FIDEL
Nec mullo [al. add, post] inlerposilo lempore, nunciatur ex eadem
insula, pelagianam perversifalem ileralo paucis aueloribus dilalari :
rursusque ad beatissimuni viruiii preces sacerdotum omniuQ) defenin-
tur, ut causam Dei, cpiam prius obtiimerat, lutarelur [ai, luerelur]*
CHionira petilioni festiiius obtemperaL Naiinpje, adjuncto sibi Severo,
lolius sanctilalis viro, qui eral discipulus bealissimi PaLris Lopi Trecas-
senoruni f?piscopi, el lune Treviris ordiiiatus episcopus, géolibus prima*
Germaniœ verbuni [aL add- Deijpripdicabat, mare consceudit, et, con-
sentii?ntibus elemenlis. Iranfpiino navigio Briltaniaspetiit.
Interea sioistri spiritus pervolantcs [{ï/,> provolarUesJlotam insulam.
Germaniim vetiire invitis valicinatioiiibus nimcitdiant ; in tanhmi ut
Elafîus quidam regionis illius primus, in occursii[«r, occursumjsauc-
torura sino ulla raanifesli nuncii relatione properaret, exhibens secum
rdiumqiiem in ipso flore adolescentiœdebililas dolenda damnaverat. Eral
enim arescentibus nervis conlraclo poplile, cui persiccitatem eruris usus
vestigii negabatur. Hune Elafinin provincia Iota subsequilur : veniunt
sacerd«iti.*s. occurril inscia multiludo: coniestim beneiiictio, etsermonis
dirini doetrina profunditur. Rec^gnoscunt populum in eaqua reliquerat
[al., rdiquoraot] credulilate duranteni : intelligunt eulpam essepauco-
rum, inquiruntauctores, invenlosque condemnanl. Quum subito Elafius
pedibus advolvitur sacerdotum, olïerens fîlium, cujus necessitalem ipsa
débilitas eliam sine precibus adlegabat : fit coramunis omnium dolor,
precipue sacerdotum, qui conceptam misericordiam ad divinani de-
mentiam conlulerunt : slatiinfiue adolescenteni beatus Germa nus sedere
compulit, adtrectat poplitera debililate curvatum, et per Iota iniirmilatis
sparia medicabibs dextera percurrit» salubremque lactum sanilas festina
4% BIBUOTHÈOUE HISTORIQUE DE L YONNE.
sul>sequilur, oriditas succum, nervi oflîcîa receporunl, et in conspeclu'
omnium lilio incolumilas» palri filius restituilur. Implpiitur populi slu-
por»' mira<:iili, et in pecioribiis omnium lides aithulicM ioculcata lirma-
lyr. PrB?dicalio deinde ad plebem d<; pra varicalioniscmendatione TOnver-
titur, omiiiumqup sentenlia, pravitalis oucloresqui erantexpulsi insula,
sacerdotibus adducuntur ad Medilêrranea defereodi, ul el regio abso-
hUioiir et illi emeiidatione fruereritur. Factiinique est ut in W\h locis
niultoex eo teiiipore Odes intcmerata perdurarot*
llaqne, compositis omnibus, beati sacerdoles ea qua vénérant pros-
peritale redierunl Porro Germanus posl bec ad Ravennampro paee Ar-
moricana? gentis supplicaturus advenil ibiqiie a Valentiniano, el Placidia
niatre ipsius snmma reverentia susceptus, mîgravil ad Christum. Cujus
corpus, hnnorifico agmine comitantibus virtutum operibus, suam deferliir
ad urbem. iNec niultoposl Valentinianus ab Aetii patricii quemoceideral
sali llttibus interimitur, anno imperii Marciani sexto, cum quo simul
Hesperium concidit regnum.
LIB. IV.
CAPLT I.
,.,. Theodorus profectus est ad Agilberclum Parisionmi episcopum, de
quo seperius diximus, et ab eo bénigne susceplus, et multo (empore ha-
bilus est. Hadrianus [af. udfL, vero] perrexit primum ad Emme Seno-
num, etpostea ad Ftironem Meldorum episcopos t*lbene sub [at euni]
eisdiulius fuit: coegerat enim eos imminenî^ hiems ut ubicumque po^
laissent quiète nianerent,...
PAUL DIACRE,
(An de J.-C. 790.)
DE GESTIS LÂNGOBARDORU^.
LIB. IL
XXIII. .,,. Siquidem, antiquissimo tempore, Brennus rex Gallorum.
^fîïr SIÈCLE. ALCIIN. 197
^^^ apud Senones urbem rognabnt, cum trecentis millibus Gallurum
SenonuEi ad Ilaliara venil, eamque usquead Seno-GalHain, quip a Gallis
Senotiibus Yocitata esl, oœupaviL Causa autem cur Galli in Ilaliam
venerint, ha\î fuisse describitur : Dum enim ^iiium deguslassent ab
Italia delatum, aviditate vini illecti, ad Italiam transierunl.... Islique
sont Galli Senones, qui olim urbem Roniuleam imaserunt.....
Tiré de Dam Bûuquet» lom. u, pag. 654.
ALCUIN.
(Fin du Vlïl'siède.i
AD MAGENïUEJlil COMITEM SENON'ICE CIVITATIS EPISTOLA,
Dilecto in Christo Magenhario comiti humilis levita Albinus salutein.
Aydivi vos, vir vencrande, nostra^ pravitatis optasse conloquia, et ut
vere fateor, Teslram valde desideravi prœseiitiam, ut dulci coulocnliune
vestra? prudenliœ consolarer. Sed quia rerum e von tu hoc fieri non va luit,
visuni est niihi condignum, litteris implere quod verbis non potui, et
nieani in vos ostendere dilectionem, et vobisutilia per cartam suadere,
ul vester profeclus meus esset truetus. Ut qui in sublirai dignilate posilns
es in terris, per opéra justitia? et misericordiœ cœlestem tibi merearis
honnrem cogita, quod transiloria sunt ha^c omnia, quaMn hocseculo
habemus. Et quia necessarium est unicuiqu<* hominum a*ternam sibi jier
temporalia l(*nefacta promereri gloriam. Quaprupler, ut ad perpetuam
per\'enias, Deo douante beatitudinem, nuUa te seculi delectatio, nulla
carnalis concupiscentia impedial, Sed estu in judiciis justus, in operibus
misericordia^ pins, viduis et orphanis ipjasi pater, defendens h)s ab
omni violentia.
Esto quoque ecclesiis Christi quasi frater, ut per orationes servorum
Dei» inler pericnla lioslium, fluminum, viarum, infirmitalum divina te
protegat dextera, regat atque conservet semper ubique. Fac, ut quolidie
pauperes de pane tuo comedaoL quia miserorum consolalio tibi eril
198 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'YONNE.
aeterna remuneratio. Este quoque in consiliis providus, sapiens in cogi-
tationibus, modestus in sermone. Deum semper habeas prœsentem,
quatenus illiusloquens voluntatem[a/., veritatem], ejus dignus efficiaris
protectione. Corpus tuum in castitate, et animam in sobrietate conserva.
Fidelis esto ad dominos, quos dédit tibi Deus, ad amicos benignus,
ad omnes homines œquus, et miseris largus. Debitoribus, vel in te pec-
cantibus culpas ignosce, ut tibi ignoscat Deus, si quid contra ejus fecisti
voluntatem.
Tuis quoque diligenter prœcipe subjectis, ut justi sint in judiciis, misé-
ricordes in miseros, Deum timentes, ecclesiamque Christi honorantes,
ut illorum bonitas tibi in mercedem computetur. Sœpe subjectorum
peccata rectoribus imputantur, si minus diligenter eos admonent preelati
quomodo facere debent; sicut eorum bona dominis prosunt ad praemia,
qui eos studiose erudiunt Deum timere, ejusque obedire prœceptis.
Obsecro ne me prœsumptuosum arbitreris hœc tibi scribentem. Cari-
tas Christi, et vestrœsalutisamor,etvestrœbonitatisfiducia, hœcmonuit
scribere : optans vos et prœsentem habere prosperitatem, et futuram
promereri beatitudinem. Divina vos gratia in omni bonitate florere faciat,
vir dilectissime.
Tiré de Duchesne, Historiœ Francorum scriptores^ lom. ii, pag, 676-677.
Paris, Sébasi. Cramoisy, 1656.
YITA S. WALARIGI ABBATIS LEUGONAENSIS PRIMI.
AUGTORE ANONTMO. "
(Fin du VIII« siècleJ
Cap. v. — Ubi peregrinationem elegit et Unacharium
Autissiodoremem episcopum expetiit,
VII. Sed inter hœc animus ad altiora fastigia et ad potiora ingénia
semper adscendens, (Walaricus) cœpit peregrinationem Dei amoreappe-
tere et patriam parentesque suos deserere. Tune ad monasterium beati
IX" SIÈCLE. CT1B0X[QUE DE SAINTE-COLOMBE DE SENS. 199
qoondam anlistilis Unacharii Aulissiodoreasis episcopi perrexil, quod in
subtirkmo ipsius civitatis in qnodam est viridario conslrucluni : ef ibi a
pra^fato ponliiîce bénigne est susceptus. Quam plurimimi itaque lempus
artissioiis jejuniis oralionibusque et vigiliis cœlestem ibi vitam agebat
in terris.
Voir Acta sanciorum Ordinis S. Benedicii^ sœctiL ii, pag, 78,
IX^ SIECLE.
CIIRONIQIJE DE SAINTE - COLOMBE DE SENS.
(AndeJ.'C. 801(7^.)
Nous devons aux soins d'un des savants les plus disliiigués de notre temps
le lexle que nous allions publier de celle Chronique, c'esl-a-dire à M. De
Perlî, bibliothécaire du roi de Prusse, à Berlin* Il Ta ioséré dans ses Monu-
menta Germanica, lom* i, et il a bien voulu nous envoyer un exemplaire des
feuilles qui le conlienoenl. M. De Pertz a visîlé les plus riches bibliothèques
de l'Europe, pour former sa collection, et, non-seulemeni ses recherches, mais
sa rare érudition Font mis à môme d'offrir aux amis de la science les textes
les plus irréprochables et les plus sûrs. Aussi nous ne retrancherons rien du
présent qu'il nous a fait. Nous allons le laisser parler lui-même, et nous nous
bornerons à ajouter quelques notés aux siennes, que nous recueillerons, a
notre ordinaire, k l'arlicle de la Bibliograplm de Touvrage. Comme Tindique
M, De Perlz, on peut fixer la composition du commencement de cetle chro-
nique aux premières années du IX® siècle. C'est pour ce motif que nous ou-
vrons ce siècle par elle. Nous ne croyons pas devoir la couper auX® et au W :
celte méthode ne nous semble point bonne. Nous en ferons de même pour
les autres chroniques qui auraient été coni innées dans des siècles postérieur.^
il celui de leur première composition •
200
BIBLIOTHÈQUE HÎSTORIQUE DE l'toNNE.
ANNALES SÀNCTE COLDMB.E SE>a\ENSIS.
InvenieosRomœ in codice bibliothccœ Christ inœ reginw Sueciœ iV .
753 membratmceo in folio sœcuti IX eieunîix, ubi ad marginem cy-
clorum decennovennalivm manibus diversiset inde ab anno 868 coœcis
notafitur, IJna kintiim ad a. 780 linea adjccta, plurimis veto ommia
aui perperam expreasis, fluxit inde quod Martcne et Durand Tbesauri
noin anecdoL tomo lUr col. 1449-1433 ediderunt. Chronicon Setwnense
Sanctœ-Columbœ, et nommUa in chronico Odoranni, S. Pétri Vivi Sf-
muwnsis monacbi, et in chronico Floriacemi obvia: priorem vero
ihronk'i Lemoincensis tisqne ad a. HG7 par tenu i^i gua îmllm de rebufi
Lemtnicetiftibus senno, ex eodem Sanclœ-Volumbw codice, iinde et prior
annalium nostrorum pars manavii, exscriptum fiii$se, ditiyens utrim-
f/ue operis coUatio probai. Quoi ad fidetn ejus. awwmm 708-767
romputaiioneni fldeo vitiomm reperies. ut exscriptoris eam negligen
tiœ trilnms nece$se ni. et ii tiuidem] propiits ad Alamannico$ quam
ad annales mncti Amandi accedunt : ex nentris Hunatdi iiomen et Mil-
derici tonmrationem aufiales a* 742 et 752 aeceperunt; post annum
804 coœvos et simeros credo. Complura in codice aniographo scripio-
rum. temporis et ligatorum injuria deleta restituere conatus. aliquo
tiens ad Chronicon Sanctœ Columbœ ante aliquot saltem sœcula, negli-
fjentimme licct, fompilaîum non sine fnictu recnrri, sœpim sentenlia'
rum nexu me duci passus sum, uonmtlla insanata religui, imi cerna
quœ non perspicue in autographo leg'untur, littera obliqua notarié
Anni Domik! NOSTRi Jesl-Christl
708. Drogo prineeps Franconim obiit.
709. Primum Pipinus perroxil in xilamaniara conira Wilharium dueem.
7ii . Hildeberlus rex obiit.
714. Pipinus obiiL
715. Dagobertus rex obiiL
716. Primum pugnavil Carolus dux conira Ralbodum ad Coloniam,
741 . A'arolus prineeps obiit.
IX' SIÈCLE* CHRONIQUE DE SAINTE-COLOMBE DE SENS, 201
Â'arlomannus et Pipinus conlra Unaldum perroxerunt.
(730,) Pipinus electus estinregem, Hildericus tonsoraliis.
(764.) Pipinus rex obiit, Carolus el Carlomannus rognum sus-
cipiunl.
(767.) Karlomannus obiit.
Alcoinus abbas obiit.
Anno inearnalionis dominica^ 806 pridie Non. lonii, luna 14,
signum cnicis mirabili modo in lima apparuil feria 5. prima au-
rora incipiente, quasi hoc modo
, Eodem aono 3 KaL Sep-
corona mirabilis in
tembris luna 12, die dominica hora quarta
eircuitii solis apparuil.
809. Anno incarnationis dominiez 809. indiclione 2. f7, Kal. Aug. 2.
feria, incipiente hora diei 3. eclipsis solis apparuit. luna 29.
8ti. Carolus inperator obiit, et Hludoicus inperiuui recepit.
829. leremias Senonica? eclesiee archiepiscopus diem obiit 7. Idus
Decemb,
833. Hludoicus regnum amisit, et Hlotharius illud suscepit; item HIu-
do viens recepit,
840. Hludovicus inperator obiit, et eclypsis solis facta est 4. feria ante
ascensionem Domini oradiei noua 2. Non. Mai,
842, isto anno bellum actum est inler Carolum regem et Hlotharium
apud Fontanelum,
853. 1 1 . Kal. Auguslas dedicatio basilica^ sancUe Columba:% et 1 0 , Kal.
ipsius mensis translatio corporuni sanctornra Columbce virginis
et Lupi confessons et episcopi.
86 1 . 6. LUls Marcii ignée acies apparuerunt in celo circa galicinium,
866, Hic conplentur anni 600 ex quo beata Columba martirio corouata
est.
868. Anno incarnationis dominica? 868, indictione prima comètes appa-
ruit circ^i 4. KaL Febr.diescirciter23. primo sub temone minoris
Arcturi. Deinde progressa est pêne nsque ad Iriangnlum. Extilit
eo anno famés et mortalitas inaudila per totum fere inperium
Francorum, sed maxime per Aquitaniam et Burgundiam, ita ut
1 ^ 26
202 BIBLIOTHÈOUE HISTORIQUE DE L'YONNE.
prœ mullitudine morientium non essent, qui sepelirent. Nam
Senonis civitate invenli sunt uno die 56 homines mortui. Inventi
sunt eliam ea tempestate in eodem pago masculi et femine pro
nefas! homines alios occidisse et comedisse. Nam in Ponto Siriaco
quidam onestam feminam ospitio susceptam occidit, membra-
timque dividens sale condivit, et sibi suisque filiis comeden-
dam coxil. In ipsa urbe quedam femina de quodam adoles-
rentulo similiter fecit. In pluribus etiam locis aiiis hoc ipsum ob
fainis penuriam contigisse fama vulganle compertum est. Igitur
niense Maio Senonis civitate modius frumenti venditus est solidis
octo, modius sigale solidis septem etdimidio, modius ordei solidis
sex et dimidio, modius avene solidis quinque, modius salis solidis
duodecim. Sed divina providente clementia novi fructus tempe-
rius solito succurrerunt. Nam 9. Kal. lunii, primo videlicet die
rogationum, panis novus oblatus est Senis ad benedicendum, ex
quo plurimi gratias Deo referentes eulogias sumpserant.
877. Karolus iam imperator obiit 2. Non. Oclob,
878. lohannes papa in Gallias venit.
879. Hludovicus rex 4. Idus April. obiit.
882. Ludovicus filius Ludovici frater Karlomanni obiit.
Anno 882. ab incarnatione domini nostri lesuChristi 2. Non. lui. sus-
ceptam sunt reliquiœ valde pretiosissimœ in basilica sanctœ Co-
lumbaj virginis a patribus atque prœposito eiusdem cœnobii,
Kvrardo nomine, monacho et sacerdote, qui eodem anno per
dispositionem Dei omnipotentis et electionem cleri ac totius po-
puli in archiepiscopalu Sennensis ecclesiae sublimatus est. Attulit
vero easdem reliquias Roma veniens quidam civis eiusdem urbis,
Formosus nomine, episcopus Portuensis ecclesiœ, quarum me-
moria in locello quo conditoe sunt diligenter habetur inserta.
Erat autem abbas ipsius monasterii Guelpho ex prosapia regali,
(fui eodem anno transiens e mundo, in basilica sanctœ Columbee
est humatus. Cui successit Choinradus christianissimus comes,
germanus eius. Qui etiam ipso anno diem claudens extremum,
cum magno mœrore et gémi tu totius regni, eo prcecipiente et ad-
IX*" SIÈCLE. CHRONIQUE DE SAINTE-COLOMBE DE SENS. 203
auxlum obsocranle, in slillicidio beaUe ColuiiikL* ad pedes sancti
Lupi ooiifessoris honorifice est sepultus. Cui succossit 1111(10
consobrinus eius» qui monarchiaiii cleritatus in palatin optinens,
ducalum e(iam regni post n?gem nchiliter amminislrabal.
886, Hoc anno 2. Kal Doceinb. ascenderuril îNorlnKinni Sennîsa Pa-
risius, et spquimli in Maio mense rediemnl iii Francia, iani
defunclo E\Tardo episeopo Kal Febr. elordinatu Gualterio in loro
eius 4. Non. April; qui eodem anno imxit Odonem în regom.
895. Richardus princeps Burgiindiœ recepit Sennis contra Gualterinin
episcopum et Guarinum comitem 6. Idus Iiin.
S9G , .
Hiiiiisanni înilio 5* Idus lanuar. hma octarrt circ^ ccmticiniuni
arripiente cursnm, cœperunt creberrima? coruscatiom-s eum tri-
nitrnbus aereui %alde concitare, vento sinuil qui africus vel lybs
appellatiir irruente. Cum subito aparté iam dicti venli atrociler
furentis surgit cum magno tonitrus fragore maximoque impetu
procellce aote inauditus turbrt terrificus, domos ab imu ron<"U-
tiens, axilia et fegulas ipsosque imbrices a tectis longius avolaro
lacions, et ut quibusdam visum est, turrem suniniam ipsani ali-
quanluluDi agilans coupulit >is turbinis iaexperli. Maximeque
hoc per Iractum, quo cœnobinni beala^ Colnmbieinsedit, prulixius
longe pertendens debacehatum esse certius habetur. In huius
vero tantidiscrimiïiis agitalione, D(*i nos tuenle piissinii cleoien-
tia, nierilis sanctorum id optinenlibus, nnllns pcuL* vel lesus
repperîtur, cum etiani aycs inveotaj sinl percmpta\ nisi tanins
cunclos horror invasit timuris, ut vix aliquis crederet, se vel ad
horam pusse subsistere; tremens quisque ne involveretur turbinr
perhenni, cœlo et terra confusa pernaixlis,
898. Odo rexobiilKal. lanuar. Karolus regnum recepit,
899. Norlmanni in Burgundia ad sanctum Fiorentinum.
909 (?)* Hoc anno medio Maio 5. feria appaniit stella circa ipsum sep-
tenlrionem a parle circii, emiltens radium magnnm versus eu-
roaustrum ipiasi longissinjam hastara inler Leoneni el Genunr*s
204 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'YONNE.
trans zodiacum, et visa est ita fere 23. diebus ; et sequenti anno
famés maxima fuit in tota Gallia.
910. Hoc anno 8. Kal. lun. feria6. iacta sunt fundamenta mûri circa
monasterium domne Columbe a Bettone eiusdem loci prœposito*
911 . Hoc anno 13. Kal. Àug. in sabbato quum obsiderent Nortmanni
Carnotinam urbem, etiam penitus essetcapienda, supervenientes
Richardus et Rothbertus comités, omnipotentis Dei^auxilio et
bealœ Mariae patrocinio roborati, fecerunt stragem maximam pa-
ganorum, a paucis qui remanserant obsides capientes.
914. Othbertus episcopus Trecassis obiit Kal. lanuar. et Idus Mai. An-
sigisus ordinatur.
915. quarto Idus Mart. ordinatur Betto monachus sanctœ Columbse
ad episcopum Autissioderensis eclesiœ.
918. sexto Kal. Mart. obiit iam dictus Betto monachus et episcopus.
919. Hoc anno Kal. Febr. per tolam fere noctem igneœ candidœ diver-
sorumque colorum acies visae sunt in cœlo, quod mirum fuit
visu, altérais se quodam modo ictibus insequentes. Sequenti
anno non minima inter regem et reliquos regni satrapas exorsa
est dissensio, atque hac occasione plurimœ perpetratœ christiani
populi strages aliaque quam maxima illata discrimina. Sed régi
lerrestri, supero favente rege, tandem cunctorum adversantium
cessit rebellio, atque consopita est conlradictio.
921 . Richardus dux obiit.
922. Rothbertus princeps inunctus ad regem 6. Kal. lui. contra Karo-
lum a Gualterio archiepiscopo Senonum, et nondum anno expleto
17. Kal. lui. peremptus est in bello ab exercitu Karoli Suessione,
et 3. Idus lui. electus est in regem a Francis Rhodulfus ineadém
urbe, et inunctus a iam dicto Gualterio, qui Gualterius ipso anno
17. Kal. Decemb. vita cxcessit.
923. 924.
925. Guarnerus occisus.
926. 927.
928. pridie jNon. lui. sole in cancro nimios estus faciente, subito in-
gens coruscatio cum inaudito ante tonitru est exorta , inexperta
IX"" SIÈCLE, CHRONÏQLE DE SAIKTE-COLOMDE DE SENS. 205
eiiam vis ventorum domos a fundamentis siibrueiis inmensas
arbores magne molis cradicans.
930. 5. Kal Febr
931, 933. 933. 93i.. 93o.
93(3. Hoc anno prima noclis stalione castrura domnie Coluniba? cum
ipso cœiiobio voraci est incondio ambustum G* Idus lanuarii.
Paucîs^jiie intermeantibus diebus 19. Kal. Febr, codem scilicrt
mense, incHlus rex Rodulfiis pace et armis sceptra Francanim
spectabililer disponoiis hominem obivit Aiilisîoderi, lumulatus
monaslCTio sancte Columbc. Ipso anno 13. Kal IuL inunclLis esl
Hludowicus Karoli filins ad regeni Francoriim apud Lim-
dunum,
937, 0. Kal. Marc, circa gallicinium usipie illuscescentc die sanguitiea^
acies per totamcœli faciem apparueruiit, ac 9. Kalendarum Apri-
lium efTera Ungarorum barbaries cum ingenila sibi ferocilat»^
fines Francorum, Burgundiorum, simiilque Aquitanioriim f^rn»
melcre alqnc igno dejiopiilari laie pervagando cœpit.
939. (?) Hoc anno arma rebcllionis Francorum parcs contra Hkido^
vicum regcm mimentes
9i5. (?) Hoc anno 3. Idus lui. caplus esl Ludow icus fifius Karoli dolo
Baiocassis a Norfmannis,muUis Francoruni nobilis inlcremplis.
Uoi. Hoc anno maxime fer ta aexla Jfai mensis iam ex iietr pluil san*
guinem super operarios in clauso indominicato super renobiuni
domntT Columba:^ quem plures vidcrunl, cl mensc ex
pnedieto loco monachi qui ; A'(?quenli vero mense Septembri
obiil Hludovicns rex, totuoi vike suie lempus pkiium dncena
angusiiarum el tribulalionum ; tiindcm diem clausit exlrenuuîi.
Cuius filins Chlotharius iain iuvenilibus incremenlisgaudcns» ipsn
anno pridie Idus Novembr. palri succédons regni gubernarula
suscepit, civilale Remis ordinalione Ilugonîs Francorum dncis.
955. Isto anno mense Auguslo obsedil prcedictus Hugo civitatem
Piclavis cum Francis et Bnrgundionibus contra Guillelmun a^
mils-m; nbi ne(juicquam agens, revcrsus est in Franliam. Cum
206 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'YONNB.
quo sequenti anno dies solempnes paschœ letos ducens Gisle-
bertus princeps Burgundionum, prima ebdomada post pascha,
feria terlia, subita morte prœventus diem clausit extremum,
regni sui monarchiam manibus prsedicti committens Uugonis.
Quem ipse dux brevi subsecutus Hugo, filios suos principatus
sui relinquens heredes, apud villam que Dordinga vocatur, die
dominica. 1 6 Kal. lulii viam uuiversœ carnis ingressus est.
977 . Hoc anno 6. Idus lanuarii Xndstasius archiprœsul Sennensis viam
univers» carnis ingressti* est. Eodemque anno mense lanuarii
videlicet 4. Idus preedicti mensis ordinatus est in eadem sede
5eguinus ad episcopum.
978
996. Hoc anno 8. Idus lanuarii nardus comes civitatw Senn^mt «
obiit.
999. Sewinus archiepiscopus 16. Kal. luniiyitàm fînivit. Eod^n anno
r^otericus ordinatus. est ad episcopum.
1002. Idus Octobr. Heinricus dux Burgundie obiit.
1012. Hoc anno 13. Kal. lui comes bone memorie viam wmversœ
carnis ingressus est.
1015. Hoc anno facta est tradicio Senonice urbis.
1 032. Hoc anno mortem obiit rex Franconun Rotbertus, régis Hugonis
filius, iam régnante Heynrico rege filio eius. Et sequenti anno
obiit archiepiscopus Senonum Teotericus, et in eodem ordinatus
est anno Gelduinus eiusdem urbis archiepiscopus.
1047. Hoc anno factum est vix credibile preelium, sed verum, inter
Hainricum regem Franconun et gentem Normannorum in ipsa
provincia super fluvium Diva. Fuere autem triginta milia Nor-
mannicœ gentis, peditum et equitum, Franconun vero tria milia
bellatorum, a quibus duriter Normanni cesi, decem milia
perierunt.
1055. Anno ab incarnatione Domini millesimo quinquagesimo quinto
regnamte Henricorege Francorumanno 25. intrantibus Kalendis
IX*' SIÈCLE. CHRONIQUE DE SAINTE^OLOMBE DE SENS. 207
Augusli mensis, 2. feria, kiia 4. faetaesltcmpeslas tam valida ri
lam nimia infra urbcmSenoiiicamcircumcirca lam prope quaiu
lomge, ut ex lempore qno Moyses filios Israël ediixit du Irmi
jtgipti, iiorifueril audita tam Ibrliset tam valida, Itaulvastarel
oEinia sala et segeles et vinela et nemura per plurima lora, ut
iiiterflceret homines et iumenla. Et in eodem anno vigilia cenip
Domini 14. luna ante parasceuen feria 4. post primum pullonini
caiitom eflecla est ipsa luna tota nigra siciit carbo exlinetiis,
fere duabus horis : et post efleeta esl in eclipsin; et ifernni n^ac-
censa. Et ipso anno mortuus est imperalor Heinricus, lilius
Conradi imperaloris, et cornes Rainardus.
1056, Anno gralie 1056 sanctus Theobaldus, nobilis génère reelusiis
in Mncencia Venitie urbe, 12. conversionis sue anno obil mi-
raculis clarus; ossa eins in Franciam deferunlur.
I0S8. Hoc anno pluil sangriis in pago Parisiensi in quandani lecclesiiini
super populum audientem niissam in soUempnitate oiniiiuni
sanctorum.
1060. Hoc anno mortuus esl belliger Henricus rex Franconim.
1001. Uoc anno mortuus est Mainarrfwsarchiepiscopus.
lit&K Xavibus instructis» remis velisqno paratis,
Transiit hœ anno mare, Qsus milite multo,
Consul Willelnms multa virtute nolalus ;
Anglos constant! victor virtute subegit,
Et caput a scapulis régis mucrone remlsit;
Hoc ita perfectô merito diademate sumlo,
Ipse coronatus, rex est de consule A^ctus.
Hoc anno agenle sole in prima parte tauri, 8. Kal. Maii apparuil
comètes in extrema parte eiusdem, qui spargens sulphureos ignés
in austrum, in primo ortu pertingentes uscjiie ad Saturnum, iii
extrema quoque parte Gémi norumpositum, qui rapidissimosno
cursu coiiprehensus est fuisse Mercurius, Post dies rmtem 15.
superveniente accensa lunna, mox exlinctus est*
1067. llic coinplentur anni 800 ex quo beat^i Columba martyri** coro-
nata est.
208 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
1073. Hoc anno mortuus est abbas Wilencus, cui successil abbas
Arnulfus.
4077. Anno ab incanialione Domini 1077. facta est hiems magna el
valida nimis, qualem nunquam se yidisse et audisse testantur
etiam ipsi senes senio confecti. Stm^sit autem ipse biens in Ca-
lendis Novembribus, et nullo modo cessavit, donec mediare/wr
Marcius. Defeccio autem tanta tri^tct facta est, ut vix quispiam
hominum etiàm semina terrœ se recipere crederet. Sequenti au-
tem anno facta est tanta anditas et siccitas terrœ, ut prata et
rtrentia quœque arefierent. \jbertas autem frumenti et vini facta
est ; /unio mense coUeccio frugum est facta.
1078. Anno gratie 1078. Arnulphus abbas sancte Columbe, ossa sancti
Thcobaldi fratris sui ab Italia defert, et in eadem ecclesia locat.
1096. Hoc anno commota est gens christiana apud Iherusalem contra
barbaros, paganos, Sarracenos, sive Turcos.
1097. Hoc anno Richerius bone memorie archiepiscopus diem clausit
exlrcmum. Cui successit Dainbertus in honore pontiûcatus post
dies octo.
Hoc anno magna pars œstatis sine pluvia fuit, et erat necessa-
ria valde arboribus et satis. Quapropter ablatum est corpus sancti
Lupi in œcclesia sancti Stephani, et receptus est cxun magna
devotione et lacrimis a Richerio archiepiscopo et canonicis.
Nemo enim eo tempore vivebat, qui eum antea videret in ipsa
aîcclesia. Et laudaverunt Deum omnipotentem can tantes : 0 ve-
norandum anlistitem. Illo autem exeunte de œcclesia, descendit
habundanter pluvia, letante clero et plèbe universa.
1 1 00. His temporibus fuerunt quam plures unus post alium in abbatia
sanctœ Columbœ, qui iustius m^cennarii quam pastores dicendi
sunt ; de quorum tamen multitudine nuUus in honore prœlationis
vitam finivit. Quorum temporibus ad tantam inopiam ecclesia
devonit, ut vix necessaria fratres haberent, donec venerabilis
R()sc(5linus œcclesiam regendam susciperet. Qui per novem anno-
runi curricula nobiliter ac honeste illam rexit. Fuit enim génère,
rnoribus, sapientiaet religioneinsignis. Obiit 4. Kal. Maii.
l\^ SIÈCLE. CHRONIOLiE DE SÂtNïE-COLOMBE DE SENS, 2i\9
1106. Hoc anno translata sunt sacralissima mciibra beati prmsulis
Lupi in sollempnitalesanclûrumapostolorum Simonisel Iiidauib
archiepiscopo Dainberlo, Deo gralias amen.
1108- Hoc anno niortuus est Philippiis piissimus rex Francorum, spes
H solamen monachoruûi et clericorura nec non et inopnm. Cni
snccessit Lud(mcns filius eius.
1 1 18. Hoc anno vigilia natalis Domini orto iani sole nsque crepusculum
repil venins vehemens, rfuemetiam senes senio conlecti se nun-
tfiiam vidisse lestati sunt, ila ut domos subverteret el machinas
in prsecipio ruerel* Arbores eciam silvarum et nomora qneque
per universam terram pmsterneret, et ne quis hominnm ipsa
die a morte se evadere putarel.
Uoc anno mortuus est Dainibertns archiepiscopus.
Hoc anno mortuus est Ludovicns rex, oui successit Luduvicus
iuvenis, qui rex Francité et dux Aqnilante fuit. Sequenti annr»
Obiit venerabilis Roscelinus abbas sancle Cohimbe. Subcessitei
Teobaudns de Pahenz, filius Hugonis primi magislri tempti
llierusalemitani.
Hoc anno iecit fundamenta huius a*cclesie Teobaldns abbas, die
annunoiacionis Domini, Fuit eliam lioc anno bellum inter regem
et comitem Theobaldum, sel rex per umnia sxiblimior opida el
muniliones comitis ferro et igné cepit. Nam infra 30. dies Castel-
lionem super Maternam fluvîuni et in Campania Vileriacnm cum
aliis quibusdam opidis cepit el retinuit. Caslellionem vi*ro super
Lupam igné consumpsit. Pacificantur î/^ram die sancti Michaelis,
1145. Hoc annoapparuit comètes mense Maio. Quam secnla est mor-
lalitas hominum etaniraalium, pestilenliee et famés, ila ulsexta-
rium triticî venundaretur 1 i- solidis, ordeum decem, avenaoclo.
In sequenti pascha rex Ludovicns omni virlutum gratia decoratus
t rucem cum ingenti niultitudine Virzîliaco accepit. Machina vern
lignea pre multiludine illorum qui cruces accipiebanl cecidit, set
absque lesione alicuius. Ea tamen pars in qua rex eral illesa
permansit. Quo inlocorexecelesiam in honore sancta^ crucis fieri
iussil, etslalim virlnles ibi el nhracnla Dominus dignalns est op*-
1 il
1122.
1138.
1139.
11 il
110 BlBLlOTnÈOUE HISTOBÏQUE DE L'YONNE.
nri. Insequenli vero anno iler arripicntos, famé ac sili crucialî
investigabili Dei iudicio peiie omnes consumpti siint- Inlor quos
abbas Teabaldus sancte Crjhimlie obiit. Cui Girardiis eîusdem
a^eclesia^» monachus bonis moribusadonialus religiontsquecopin
fiiltus hoc,
I lis. anno successil. Qui Toobaldus inter cèlera qua^ ab ecclesia ab-
stulil, duo preciosa ornamenta, coronani videlicel auroam geni-
mis micanlibus adornalam, quaoi felicis memorie lladulfus rex
moriens eidem (3clesie diniiserat, que lam pro eiusdem régis
amore, quani pro oclesie dignilalo usque ad illa InoipcnM servala
fuorat, Icrusalem secum portavil, crueemqoe aiiroaiii a sanclo
Eligiooper»? mirifico fabricalaui diuque in occlesia simililer con-
servatani per monaclium queodani do Carilale Slephannni
nom i ne.
llo5. Olfiii Droco ahhat mncle Cohtmhe, oui succcssit Odo monarhm
1 161 . Hic contra niorem mulavit luna colorem.
1164. Anno incarnati verbi 1164 régnante l.udovico Francoruni rege,
Hugone Senonenssium ponlifire, Odone venerabili abbale prési-
dente, Alexander papa dedicavit ecclesiam sancte Columbe S^
nonis6. Kal. Maii, quamprefafusabbas a fondamenlis rénovant,
assîstenlibus ibi Romane curie cardinalibus presbiteris et diaco-
inlius et aliis archiepiscopis et episeopis phirimis- Ex quibus duo
archiepiscopi et très episcopi summum ponlificemadiuvabant in
consecratione raaioris altaris, quod ipse consecravit, et nianibus
suis in en preciosas reliquias posuit : tria vero allaria, sancii
scilic^t Michaf'lisetsanctorum apostolorum PelrietPauli et b^ali
Stephani prothomartiris, ires episcopi Romane curie consecrave-
runt, et in unoquoque illorum reliquias posuerunt. Nam Por-
luensis episcopus altare sancli Michaelis consecravil, altarevero
sanctorum apostolorum Hostiensis, et altare sancti Stephani Sih-
nensis. Singulis vero annis omnibus ad dedicationem ecclesio
infra très dies convenientibus perpétue 20. dies penitentie sum-
mus pontifex perdonavit, Dedicatio vero cum tan ta gloria et
IX** SIÈCLE, CHRONIQUE DE SAINTE-COLOMBE DE SENS. 2!1
honore celebmla esl, ut illud psalmogravi conpleretur : Venient
ad eani omiies gentes. Nam p^r omnes dies perdonati umnis po-
pulus adveniens, non diebus neqxie nodibus a eircoilione el
oblalione cessavit, Tanla etenim fuit froqnenlia populoruin, ut
una die numerus convenienlium estiniaretur ad Iriginta milia
hominum, Prefatus etenim Alexander papa pridie Kalendas Octo-
brîs Senonas ad iemaiiduïn intravit, et in die natalis Domini in
ecclesîa sancle Coliimbe missam celebravit, cl poslea coronatus
tam ipse quara cardinales et episcopi qui adfuerunt, sacerdotali--
bus vel leviticis vestiinenlis induti, super equos bene eoopertos
Senonas redierunt. In sequeuli eliani soUenniLate sancle Colunibe
rege Francorum Ludovico astante et Theobaudo dapifero et aliis
proceribus plnrimis, prefatus papa in suppradictaecclesia missam
sollenniter celebravil.
Hoc anno mortuus est Odo abbas, cui successit Salo\ qui
tamen deponin^ fuit, et constitutus est in loco eius Gilo, prior
de Vileio moimsierio monacus ViteHaci.
1 168. Hoc anno obiit Hugo Senonnm archiepiscopus. Cui successit
Guillelnms fraler comitis Henrici, qui poslea laclus est archi-
epistopm lîememh.
1I7L Hoc anno in AngHa martirizatus est archipresul Thomas Can-
tuarie.
H75. Hoc anno mortuus est Gilo abbas. Cui successit Uadulfus bonus
homo- Cui omnia prospéra evenerunt.
fl92.
H93.
H 94.
Hoc anno mortuus est abbas Radulfus, Cui successit Isanbardus
abbas. Et post eum factus est abbas Gaufredus prior d*..,,
monasterii,.,,- VizeHaci fuit abbas.
fl95. Hoc anno mortuus estGuido archiepiscopus Senonum. Cui suc-
cessit Michael, vir bonus ^l humilis et benignus. Qui fuit épis-
212 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'yONNE.
copus 4. annis, et ordinatus est in loco eius Petrus.
1199. Hoc anno mortuus est Richardm rex Anglie, qui multa bella
gessit contra regem Ludovicww, et Francia fuit interdicta. Cui
successit lohannes sine terra. Hoc anno mortuus est Henricus
cornes rex Iherusalem, cecidit enim de quodam solario, et suhUo
mortuus est.
1200. Hoc anno fuit quidam presbyter nomine Fulco, qui per totam
Franciam predicavit, et plures tanti predicàlionem eius fece-
runt, ut irent in Iherusalem. Cnm quibus Obaudus filius Marie
comitisse et episcopus Trecassis, et Milo commeat et alii multi
nobiles viri. Et multi usurarii et mulle meretrices conversi a via
sua mala per predicationem presbyteri Fulconis.
Hoc anno fuit Franct'a interdicta, videlicet propter reginam,
quamrex no/ebat accipere, et venit cardinalis quidam Komanvs,
et relaxavit senten/mm
1201 . Hoc anno mortuus est Teobaudus comes Campanie, qui habebat
crucem, et adhuc myenis, et non ivit in Iherusalem.
1202. Hoc anno abiit episcopus Trecassis in Iherusalem, et alii multi
nobiles iverunt, et fuerunt fere annum in Venetia, quia non
poterant inde exire.
1203
Anno ab incarnatione Domini 1213, dominica die post festum beati
lacobi apostoli, circunvenerunt contra nos in prœlium inter
Tornacum et pontem de Bovonis Otho quondam rex, et comes
Flandrie, et Bolonie, et dux Lovanie, et cum aliis gentibus us-
que ad summam mille trecentorum militum et cum infinita mul-
titudine aliarum gentium tam equitum quam peditum. Et tandem
per Dei gratiam in ipso conflictu capti sunt comes Flandrie, et
Bolonie, et Saleberniensis Guilielmus longe-espee, et quidam alius
comes de Âlemannia. De castellanis et aliis magni nominis tam
XI* SIÈCLE. CHRONIQUE DE SAINTE-COLOMBE DE SENS. 213
de Flandria (juam de Heiiaut capti sunt usque ad duas parles.
Olho auteûi el dux Lovaiiiecuin reliqua muUiludinepra^ter illos
qui morlui sunt in fugam convcrsi, usqiie ad Valeuleiias non
sustiterunL Eadem die ex igné fulguris conbusta fuit villa de
Ponlo super lonain. Et hoc accidil Philipo Dei gratia régi
Francie*
Anno Ilomini 1218 institutus est venerabilis abbas Odo successor ah-
batis Ilolie in ecciesia beattj Cohimbe Senonis, (jtii bene vi
honesLe rexit eam< Eiusdem antt^cessor vir venerabibs Helyas
abbas incepcrat scilicet fundamentiioi tocius novi operis, ipse
nobiliter et honoriÛce perfecil; qui rexil ccelesiam per 17 annos
non solum in episcopalibus setetiani in spirituabbus ; qui anm*
Domini 1235 mense Februario vitam finivit in Domino. Cui
successit abbas Henricus sancti Benedicli Floriacensis abbatie
raonachus.
BIBLIOGRAPHIE DES ANNALES DE SALETE -COLOMBE.
Un de nos confrères de la Sociélé des Sciences tFAuxerre a eu entre k^
mains, à Rome , le précieux document que nous publions avec JL De
Perlz, D'après ses notes, voici la description de ce manuscril. C'est un vo-
lume relié en veau rooge d'un ouvrage sur parchemin , écriture du XI* siècle;
les notes marginales sont de la fin du XIl<* et du XHI^ siècle. Le F° 2, lei-
ires ornées, rubriques, conûenl le Cycle Pascal. Au verso du F** 1, feuille de
garde, on lit en majoscules : in nomine domini nostri jhesu xristi incipit li-
belles bionisu EXIGII DE CYCLO MAGJiO PASCIUL. DXXSU ANNORCM... .. F** 4, Ru-
brique : « Primus cyclus.*. u. F** 18* Rubrique : « Vicesinms noniis cycii
M decennovalis ». Le F^ 20 ne se compose que d'une petite bande. Sur le
recto on lit en écriture du XH* siècle : « mcxlv, IIoc anno apparurl comètes
u mense Maio quani secuta est mortalitas hominum et animalium pesti*
1» lentieet famés il£i ut sextarium tritici venumdarelur xii' soi, ordeum x ,
» avcna.,., » et le reste, comme dans le texte de M. De Periz. Le recto con-
tient un fait particulier : « Anno incarna ti verbi MCLStitt régnai e Ludo-
» vico — », etc.
i\h BIBLIOTHÈOIE HISTORIOUE DE L^YONNE.
Du F"» 19 au F° 2i, c*esi le tableau des Indîctions. Épacles, Cycle Lu-
naire. De Tannée me h mccxxviiji, une aulre raain depuis mdxxuil Suivent di-
vers ouvrages» Au F** 29 : incipït pb^fatio bed-«. Au verso : incipiunt capitlla
DE COMPUTO.., DE TEMPORUM RATIONS* DE CURSU vËTATEM EaRLMDEM. l.eS marges
de cet ouvrage sonl couvertes de noies destinées, dans la première partie, îi
marquer les principnus faiisen regard des années pendant lesquelles ils se sonl
accomplis, et, daus la seconde, a rectifier le texte et à ajouter des remarques.
Nous ne poursuivrons pas plus loin la description de ce manuscrit. Ce qui
précède suRil pour en indiquer la marche et faire voir que, dans la copie
de M* De Perlz, les chiffres arabes ont été substitués aux chiffres romains.
Là aussi^ peul-clre, des œ oui été mis quelquefois à la place des e simples.
Nous avons cru ne devoir rien changer au texte qui nous a été si généreuse-
ment accordé* Quant aux notes qui nous été transmises, nous ne les avons re-
produites qu'à titre de renseignement •
Comme l'indique M. De Pertz, la Chronique de Sainte-Colombe a été
publiée dans le Themurus novm anerdolorum des PP. Bénédictins Martène ei
Durand (tora. m, coL 1449-1455); mais bien imparfaite. Nous croyons utile
d'eu marquer ici les principales différences. Le manuscrit qui a servi aux sa«
vanta Pères était du monastère même de Sainte-Colombe. Puisque nous avons
gardé les chi0res arabes avec M. De Perîz, nous les admettrons pour la chro-
nique du Thésaurus anecàoiorum^ afin d'éviter une bigarrure désagréable, et
nous lui conserverons le litre de Manuscrit de Sainte-Colombe : nous donne-
rons i rautre celui de Manuscrit de la Reine de Suède, ou du Vatican.
Le Ms, de Sainte Colombe, pour 709, s'arrête à : « Alemanniani »; à
71 1 , il porte ; « Hildericus » ; 716, il s'arrête à : « pugnat > ; 742, il porte :
a Ratbodum » ; celui de la Reine de Suède : c Unaldum >.
Le premier : t 750 >; le second : a 751 (750) >».
<i 754 i; . 708(764) >•
€ 771 .; «771 (767) .,
Le Ms. de Sainte-Colombe : « 780, Simon abbas a quibusdam liuic lem-
» pori assigna tur n,
Ms. de la Reine de Suède : « 806. Anno Incarnationis » M- De Perlz
met en note : Hmc in ima paginœ margine adjecta.
IX** SIÈCLE. CHBONIOLE DE SAINTE-COLOMBE DE SENS. 215
Ms. lie Sainle-Colombe : Passe rannée 809» au sujet de laquelle M. De
Pc riz fa il la même observai ion d*uue noie marginale.
De 814 a 877, les deux Ms. sont dans le même sens; mais a 8G8 M, De
Pei iz a inscrit après le mol « aono n celle noie : Eadtm (ère, corrupla tamen^
BoyqueU loui, vu, pag. 275» vetusta Necrologio oUm Senammis, tum vero
Flùfiacemis eccksiœ^ (offert.
882. « Cui successjt Hligo..<.* » M. De Periz niel celle note : cf.
Fragmenium Ilist, Franckœ a Ludovico II usque ad Ilugonem Capet ex anti-
qua membrana Floriucemi, apud Ducheme SS. Franc^ lom. ii, 658 inil.
Ms. de Sainle -Colombe ; 896, Néant
909, de même*
910, « Hoc aono 5 Calendas..,*, Brltione » par corruplîon, ici el plus
has; c'esl : Belloue.
91 L ft f i Calendûs Augusli in suhurhio..,., 9
919^ AhsenL
922* Ms. de Sainle-Colombe, seulement : « Calendis Julli », el après :
i 3 ïdijs Julii M ; ii porie : « au no 924,**,. » M, De Periz i : « 6 Kal. JuL.. »
met en note : vi KaL vel forlasse xi KaK Ms. de Sainte-Colomhe.
Le même est muet jusqu'à 956 où it s'accorde, puis il saute à 954.
€ Mense Sepiembri » Il passe tout ce qui précède. Quaot aux mois feria
$€Xta que souligne M. De Periz dans le Ms. qu'il puldie, il écrit en noie : Ferra
sexia et operarios kgttur in Orderici Viialù hist. eccîes. lib^ i ervii. Bouquet,
SS. tom. !s, pag. 10, 17.
955. « Hugo dies Paschaclaetus ducens cum Gisleberlo principe Burgun-
w diouum » el le reste en termes différents ; niais il omet ce qui com-
mence cette année dans le Ms. du Vatican.
977. Néant.
978. (? Anaslasius archiprossul Senonensis, 6 Idus Januarii obiit, et eo-
1 dera an no 4 Idus, Seguynus suJTectus est. >
996. il Bernardus seu Rayuardus cornes Secoais obiit, et Seguinus 16
» Calendas Junii obiit, et Leotbertcus ordinatus est eodem anno. '> M. De
Pertz met en note à ff 999 Sewinus arcbiepiscopus 16 KaL Junii » In
codice « xv...«. KaL.ti. n,... ». lacunam chranici ope explevi.
â16 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'TONNE.
Le Ms. de Sainle-Colombe est muet jusquli i055 où il dit seolemeDi :
<t ObiitLeolhericus archipraesul, eieodemannosuccessiiGelduinus. >
1045. a Fluvium Diva »
1055. a Obiit Henricus filius Conradi imperatoris et cornes Raioardas.
D Theobaldus nobilis generis io VinceDlia Venetiae urbe, duodecimo conver-
» sionis suae anno obiit miraculis clarus. » Et c'est tout ce qu*il inscrit pour
1055 et 1056 qu'il passe, aiusi que les autres années, jusqu'à
1060. Il met ici ce que le Ms. du Vatican place sous 1061 et il saule à
1075 où il est conforme.
1077. « Hiems dtirissimaet longissima a Calendis Novembris ad médium
» Martii, qualem se vidisse fatentur seniores numquam ». C'est tout.
1078 conforme. Il arrive à 1097, il est conforme, toujours en termes assez
différents jusqu'à
1157. Il y inscrit ce que le Ms. du Vatican ne place que Tannée suivante.
1159. « Obiit 4Calendas Maii »
1142. < Hoc anno die annuntiationis Dominicœ h. Il passe le reste.
1 145. Il place sous cette année ce que le Ms. du Vatican attribue à 1145 et
1148; et, après : « Siephanum nomine » où finit le texte de ce dernier; il
poursuit la phrase ainsi : a ecclesise monachis nescientibus, furtim eripuit,
» quam Trecas deferens, cuidam Judaeo in vadimonium tradita est, quas ulte-
» rius nec ab eo, nec ab ejus successore redimi potuit. »
1 150. c Obiit Droco » et le reste. Tannée diffère. Il passe de là à 1164.
M. De Periz a complété avec le teste de Sainte-Colombe ce qu'il souligne à
1155.
Le Ms.de Sainte-Colombe, 1164 jusqu'à 1171, conforme à peu près. M. De
Perlz dit, au sujet de Salo (1164) : fiuœ huic anno deeranl ope chronici 5.
Columbœ Senonensis, col. 1452 supplevi. El plus loin : c Tamen » in chron. 5,
Col. non legilur, inserui ob majus codicis spatium. De même (1168) : « Est
» archiepiscopus Remensis » ex chronico S. Columbœ.
1175, conforme.
H 72. Néant.
1195, conforme.
Ici finii celle chronique dans les Bénédictins.
IX* SIECLE. MAfiNUS.
ti7
MAGNIJS,
ARCHEVÊCHÉ DE SENS.
(An deJ.'C. 818.)
Nâgnus ou Maguoii fui une des plus belles gloires de l'église de France,
uu cammencemem du IX<* siècle , Il brilla par ses vertus el par sa science, et
fui mis sur le siège de Sens, on ne sait au juste en quelle année* Les savanu
auteurs de la Gallia chrisliana veulent que son iolronisaiion ail eu lieu en
804 {GalL chrisL^ loin, i, pag. 617) ; mais le fragment des Capiiulaires de
Cbarlemagne, que nous cilons ci-dessons, monlrequeMM. de Sainle-Marllie
se sonl trompés. Charlemagne apprécia le mérite de Magnus el surtout sa
science du droit qui était rare en ce temps-lk.
€ L'empereur adressa en 8H (une) lettre circulaire a tous les métropoli-
V tains de son obéissance touchant les cérémonies du baptême. Magnon Tajant
> reçue l'envoya aussitôt a ses suflVagants, en les priant de répondre aux
» questions que ce prince y proposoil, Tbéodulfe, évêque d'Orléans, y satis-
» fit, et dédia son ouvrage h Magnns. Les autres évéques de la province de
» Sens en firent apparemment de même ; au moins Tbéodulfe le suppose
B ainsi a.
» Cela n'emiiôclia pas que Magnon ne travaillât de son côté sur le même
> sujet. Il composa efleciivement a cette occasion un petit traité dont le P.
9 Sirmond assure avoir eu entre les mains un exemplaire manuscrit. Il est
» inliiulé : Du Mysière du Baptême, et est adressé h l'empereur Cbarlemagne,
te h qui l'auteur témoigne l'avoir entrepris par son ordre. Si ce manuscrit
» subsiste encore aujourd'hui, il est aisé k ceux qui en sont les dépositaires
» de s'assurer si le petit traité que Dom Marlène a publié sous le nom de
» notre prélat et avec le même litre qu'on vient de lire, est le même écrit
» dont parle le P* Sirmond, comme le croit cet éditeur. Le fondement de son
9 opinion est que M. de Sainte-Beuve, dans son Traité de la Confirmation, le
i 28 •
218 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'tONNE.
» cite sous le nom de Magnas de Sens, et que d'ailleurs cet écrit est fort
> court, tel qu*étoit celui dont le P. Sirmond étoit en possession. Don Mar-
> tène Ta tiré, avec deux autres petits traités sur le même sujet, d*un ma-
» nuscrit de Tabbaïe de Saint-Aubin d'Angers, ancien de plus de 700 ans,
» où il se trouve sans l'épllre dédicatoire h Gharlemagne. Il est au moins
» certain que cet écrit est fait pour répondre aux questions proposées par ce
» prince, quoiqu^il y satisfasse en très-peu de mots. On y reconnoit aussi un
> auteur François, en ce qu'il y établit la procession du Saint-Esprit, comme
j> procédant du Père et du Fils.
> Il y a de Magnon un autre petit ouvrage, qui est un recueil des anciennes
» notes du droit, qu^il composa et dont il donna une explication adressée h
> Gharlemagne.... » {La France litt., tom. iv, pag. 426, 427.)
EX GAPITULARIIS REGUM FRANGORUBI.
CAPITULARE SECUNDUM.
ANNI DCCCII.
De loch uhi missi esse debent.
In primis de Aurelianense civitate ad Segonnam quomodo recliim
est, deinde ad Tracas cum Tricassino toto, inde ad Lingonis, de Lingonis
ad Bissancion in villam partis Burgundiœ, inde vero ad Augustidunum,
postea ad Ligerem usque ad Aurelianis, sunt missi Magnus archiepis-
copus et Godefridus cornes.
Steph. Baluzius, Capitular. reg. Franc. ^ Mugiiet, 1677, tom. i^ pag. 7^77.
MAGNI SENONENSIS ABCHIEPISGOPI UBELLUS
De Mysterio Baptismatis jussu Caroli Magni editus.
. DE BAPTISMO.
Baptisma grœcum nomen est, quod in latinam linguam conversum
tinctio sive lavacnim interpretatur, quod ibidem infans, vel etiam cujus-
IX* SIÈCLE. MAGNLS. ti9
^'Vlimque a^alis home» per groliam Spiritus-Scincti renova tu r in mol i us.
Item . Itkirco rnorgilur inltins tribus vicibos in sacris iimlis, ut mystice
Iriiluanani désignes Cbristi Domiui nostri sepulluram. Deniersio (rina
el elevalioab aquis simililudo Christi esl de sepulcbro resnrgentis. Erg(t
nullaleuus baptismi ministerium perfîci potest nisi sub invocatione v(*-
nerand(i^ Trinitalis ; rectum est enim ut hooio qui ad imaginem snirta^
Trinitalîs crealus esl, afl eamdéni imaginem renovctur.
DE CATECHLMIiMS.
Catecinimini sunt (lui primum veniunt de geulilitate, vcilunUitem ba-
benles credere in Cluislu* Interpretatur aufeni eateehuniinus audieus,
sive inslructus, vel unper inslructns, scilicetnt, verum agnuseens domi-
nuni, rebnqual errores varios iilolorum, elaudiatac discal, antequani
ad sacrum accédât fonlem, mystica sacramenta cbrisliana' religionis, et
Innr discat fidem Sanctie Trinitatis, et sjmboUun, et caetera qnH' Chris-
tiana Lex docet. Putoautem omnes ab Jobanne in po'uilenlia baplizalus
ralerhuminornm pra^ulisse signunK
DE SClllTlNIU.
Scrutiniuni dicitur iuquisitiOi eu ([nud per illud expluretur qualili'r
fides cathobea in illurnm cordibus relineatur ; seu aliter a scrutando
dicitur scrutininm, quia tune scrulandi sunt catechumini si n clam jani
noviter lidem symboli eis traditam firmiler ieneanl.
DE SYMBOLO.
Symbuluui graxum nomen est quud Uitine signum, vel indieium, sivfj
ijîpnldtio interpretalur ; indicium, quia per id inlegritas fidei indicilur;
sîpnum, (piod eo bene retento et iutellecîo fidèles idj infîdeHbus disi-er-
imnlur; ccmlatiu, tpiia in eo a|H)sta!i omnem lidei ijitegrilatem l'oolule-
runt. Porro est brevr» fidei v(rl)um, et *^lim a prophela pnedictum,
ijuGniam verbum brevialum faciet Dominus super lerram.
Ifem. noctores nostri tradiderunt nobis ut eoniiteamur Patreni. el
220 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'YONNE.
Fîlium, et Spiritum-Sanctum unius esse essentiœ, ejusdemque polestatis,
et sempiternitatis : unum dominum invisibilem, ita ut in singulis per-
sonarum proprietate servata, nec substantialiter trinus dividi, nec per-
sonaliter debeatomnino confundi; Patrem quoque conflteri ingenitum,
Filium unigenitum, Spiritum autem sanctum nec genitum nec ingeni-
tum, sed ex Pâtre Filioque procedentem : ipsum quoque Filium ex Vir-
gine hominem sine peccato suscepisse , ut quem creaverat liberaret,
eumque veraciter crucifixum, et die tertia resurrexisse, et cum ipsa carne
glorifîcata ascendisse in cœlum, sedentemque ad dexteram Patris, in
qua et ad judicium vivorum et mortuorum ventunis expectatur et judi-
caturus. Credimus ecclesiam Christi catholicam, comraunionemque
omnium sanctorum, id est congregationem fidelium in Christo, atque
remissionem peccatorum, resurrectionemque et vitam post morlem, et
regnare cum Christo per omnia saecula sœculorum.
DE ABRENUNTIATIONE.
Abrenuntiatio abominatio dicitur, sive detestatio, quia ante baptis-
mum, propter peccata originalia, unusquisque servus est peccati ; ideoque
abrenuntiat satanœ qui est princeps peccati, operibusque ejus, et cunctis
pompis ejus, id est ut vitiis ipsius dominationique illius non subjiciatur ;
quam recte abrenuntiationem confessio sequitur Sanctae Trinitatis, ut ubi
abunda^it peccatum superabundet gratia.
DE INSUFFLATIONE.
Insufflalur enim qui baptizandus est infans a Dei sacerdotibus, ut
princeps peccatorum effugetur ex eo, et paretur introitus Christo Jehesu,
per illiusque insufflationem Spiritum-Sanctum mereatur accipere.
DE EXORCISMO.
Exorcismus greece, latine vero conjuratio sive sermo increpationis est
contra diabolum ; ideoque exorcizatur unusquisque veniens ad sacrum
baptismum, ut Dei vivi templum efiiciatur, qui effectus erat templum
tr SIECLE. MAGNU3. '" 221
iliaboli pcr originale pecoatuoi sivn addituin pf^r natiiram simni, rt din-
bolo recedeiité pur exorcizatioiiom sacerdolis, (!hrislus ingredialiir, et
hnbitaciilom W\ etliciatiir.
Ile tu, Salem accipiunl in baptismatis sacrameiilo, ut gustu ejus perci-
piaiil sapiontia» eondimenlum, nequc desipiani à saporeChrisli, el insulsi
rt fatui si lit.
Ifem. Tangnnlnr aiires el narns de spuln, el diritur F'pliela» id est ad-
aperire. Tanguntur nares, litquamdiu vita eomes elOatiis vilain narihiis
et olfaclus permanseril, in Chrîsfi servitir* jugiter perdurent. Tanguutnr
elaures simililer, nt salutarem doctrinani r'hrisliana* religiouis et fideî
semper auscultent et videant inlenle, cuuclasque ridiculosas respuanl
da^monis persuasiones.
Ifem. L'ngilur \ero peclus, ut signe riiicis Christi excludalur satana.*
inlroitus, el parelnr ingressusChrislo Domino.
liem. Scapula? autem signanlur, ut undique templum Dei dieatuniab
omni sathame impedimento muniatur. llerum et hoc signatur iu pectoris
el seapulîB unelione, ut eis flrmilas sit, el bonorum operum perseve-
rantia.
Ifevi, Post lavacrum sacne regenerationis baplizati Ciindidis induun-
lur vestimentis, ut figurent surgenlis eeclt^ia? myslicum mysteriuni, sive
propter gaudium novai regenerationis, vita^que castifatem, atquedecorem
splendoris angelici.
ttem. Tune demum sacro chrismale oapnt perungitur, quod uuctio
latine dicîtur, ut in regno et sacerdotio ecclesiœ delibuti, et Cbrîsti nu-
minis aecipiant gratiaai, elejusmemlira, quieosredeniiteteorum caput
est, effici valeant.
Hem, Deinde (eguntur mystico velamine, ut se intelligant diadema
regni et dignitalem portare sacerdotii. et lune regia? dignitalis orua-
menla, et sacerdotalis apicis habeant tegumenlum, nt muniantur con-
tra >Ttia velaniine sacerdolali virtutumquegemmis, spiritîiliter et ornen-
lur. necnon et unctione sacrosaneti chrismatis liniuntur, ul mereantur
effici habitaculum Sanctt^ Trinitalis,
Item, Omnibus autem peractis sacramentis baptismatis, novissime
per manus imposilionem a sunimo sacerdute septiformis gratiie acci-
2ii BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l' YONNE.
piunt Spiritum, ut in fide recta corroborentur per Spiritum-Sanctum :
Et ideo impositio manus fit, ut per benedictionem advocatus Spiritus-
Sauctus invitetur.
Item. Sciendum est itaque quia sicul cetera baptismatis sacramenta
visibiliter fiunt per sacerdotes, ac per Deum invisibiliter consecrantur,
ita et gratia Spiritus-Sancti per manum impositionem episcoporum Ira-
ditur fidelibus et confirmatur a Domino.
Item. Communicantur postremo corpore dominico et sanguine, ut
efticiantur ipsius membra, qui pro eis passus est et resurrexit, per quem
visibilem panem pascatur et vinum anima invisibili cibo, ut Dominus
ait : Caro mea vere est cibus, sanguisque meus vere est potus, et qui
inanducat carnem meam, et sanguinem meum bibit, in me manet et
ego in illo. Hune morem ad accipiendam Eucharistiam ecclesia traditum
a Domino tenet ; ut cum aqua et Spiritu-Sancto quis renascitur, Do-
mini corpore pascatur, et sanguine ejus potetur, ut in Chrisli corpore
Iraditus, et ille maneat in Christo, et Christus in eo.
A parvulo enim recens nato usque ad decrepitum senem sicut nullus
est qui non peccato moriatur in baplismo, sed parvuli tantum originali,
majores autem etiam bis omnibus moriuntur peccatis quœcumque maie
vivendo addiderunt, et illud quod nascendo traxerunt.
Sacramentum enim baptismi est quod habet qui baptizalur, et sacra-
mentum dandi baptismi est quod habet qui ordinatur. Sicut autem bapti-
zatus, si ab unitate recesserit, sacramentum baptismi non amittit : nuUi
enim sacramento injuria facienda est. Si discedit a malis, utrumque
discedit; si permanet in malis, utrumque manet. Sicut ergo acceptatur
baptismus, quem non potuit amittere qui ab unitate discesserat : sic
acceptandus est baptismus, quem dédit ille qui sacramentum dandi
cum discederet non amisit.
Nous tirons ce curieux traité de Dom Martène, De Antiquis eeclesiœ riîibui.
Rouen, 1700. In-4% tom. i, pag. 158-161.
Un instant nous avons eu Tintention d*acla)ettre ici les NoUBJum^ mais cet
écrit s'éloigne trop de notre cadre et il a été imprimé assez de fois pour qu'au
besoin on puisse le rencontrer. Qu^il nous suffise de rappeler que rameur r.i
îrSIÈCLE. JKRÉMIE,
<{éJié à Charleinagne, \m ces deux vers qui se voienl en lêle fièroiivrage:
Mtvx iurh ^,l/.Etx libeos rex, nccîpe, Carie,
OlTerl dévolus qum libi Magno Uius,
Où a ilûDs Baiuze, CapituL reg, Francor., lom. i, colon. 553, une leilre
«le Tenq^ereur I^ouis-le -Pieux à Magous : De Confirmaiione regulm canonko"
rum deerekv in concilio Aquisgranensi, anno ï>cccx>l
JEEÉMIE.
AKCHEVÊQUE DE SENS.
(Ao de J.^C. 828,)
€e prélal succéda a Magnus en 818 et termina sa carrière vers la fin de
raiinéc 828. Il paraît avoir été moine de Pabbaye de Saiot-Riquier, puis
abbé de celle de Sainte-Colombe de Sens, où il fui enierré. Il fui le réforma-
teur des monastères de la ville de Sens. Son savoir ei ses vertus lui mërilè-
reot la confiance de Louis-le-Débonnaire, qui renvoya à Rome avec Jonas
d'Orléans, porter a Eugène II le résultai du concile de Paris, sur les images.
La lettre que nous donnons ici se trouve dans Duchesne. Elle est la
XXXVI I^ du Recueil de Frothaire. Ilistor. Franc, script,, lom, ii, pag. 722.
Hiereniiiis, mioimus Cbristi fnintiliis, carissiriio et somppr diligcinb»
ol aniplectendo fralri Frolhai'io, VL^iierabili episcop*», senipiti^rnani npio
salulem.
Quid graliaruni aclionem referaiii pro Iiis *iua3 nie^B parviUili pur pra^-
sentem interniincium remciiidani digiialus es, iiescicK Unum Uimvn
.scribo, quia charilas tua, sicut corisiieta l'sI facere, lib<^rali mudu se
facturam prfïmîsil. ELsi quidemsi aliler sincoritas tua sigoificassrt. iitdlo
hkhIo eredere poluisseni, quainvis lu mihi tolus iiolus, L't niatiiftstis'
sîme sis nianifestus. Nuiic aulem pra^misi hune puerura noslntm atile
carra noslra ot cèlera stipendia, ut de eis jutK3re digiieris sicul tua* di-
leclioni mihi mandare placuit : eo scilieet dumJo, ut cuiicla salva per-
ducairtur ad locum, quo ire jubemur. Pneten^a couligil iu siosfra pni-
224 BIBLIOTHÈQUE HISTORIOl^E DE l'yONNE.
viïicia pm'Sienli aiino sal fore carissimum, eo c|uck1 propler pluvias in
aeris fareis) mari li mis, ulii li^Ti solebat, non potuissel peiTiei usque ad
hoc lî^mpus, qyo iiobis videlur, ut ibi aliquid inde, licel non plcniter, fieri
possit. Quapropter miiii libraoi, ut consid<^relis qualiler carra iioslra
sale inde milii reverlantur onusta, quia absque sapore salis chrisliani
vita, lit nostis, intaluala est. Uoc aut itaage sicul rogo, aut ipsum ar-
genUim luis usibus rétine, Omniputcnlis virtus te a malis omnibus opto
protegat etqua* sibi beneplaciUi suât tota mente seclari faciat.
FROTHAIRE,
(An lie J,-C. R3a.;
Froiliaire, évêque de Toiil, prélal disllngué par son zèle cl par ses vertus,
a laissé un cerlaîn nombre de Icllrcs. « Presque toutes, lil-on dans ta Bio-
h graphie universelle, conliennent quelque chose de curieux qui peut servir a
» rhisloire de ce lemps-Ia et uous en faire connaîlre les mœurs ei les usa-
» ges. >i Nous en devons le recueil a André Duchesne. Hisl, Franc, Script,
tom, n, pag, 712-725.
Parmi ces letlres qui ne sont pas toutes de Frodiaire, la ireizième est de
saint Aldric» archevêque de Sens, sous le nom de qui nous la placerons : là
quinzième, la seizième el la dix-seplième, sont écrites au nom de Téglise de
Sens, Tune à Ililduin, archi-chapelain du palais, l'autre a Eginhard el la Iroi-
sième a rimpérairice Judith. Elles sont relatives aux dilTérends qui survin-
rent dans réiection d*un archevêque à la mort de Jérémie^ en 828. Nous les
plaçons ici. La vingt -huitième est de ce même Jérémie ; nous Tavons donnée
dans rarlicle précédent.
EPISTOLA XV.
Excelle nlissima.^ veneralionis honore dignissimo Hilduino Domino
vere sanctissirao Sennocœ {Senonicffi) plebis humillima devolio œterna^
prosperitalis in Domino salutera.
Quia, divina inspirante raisericordia, fastidiosm imporlunilatis nostrae
( lamoribus, nii Domine, sœpe compati dignati eslis : id circo etiam num
Î3r SîSCLE. FROTHURE. 225
Iliraia compulsi nccessitate veslm* celsiUiilinis aures inquietare pra^-
siinipsimus. >o\ imiis eteniin, Kcverentissiine Domine, quomodo priori-
bus politionibus nostris bénigne et misoricurdiler adsisteretlignali êslis,
qxjomodo etiam a nullis nostris merilis, et quod nuntfiiam fulunim
sporabaraus, alteram nobis electionem inipetrare, ae concedere sluduis-
lis, Sed quuniam poccalis nostris, ul credimiis, exigenlibus» voUi el
dpsideria, quibus saûctitatnni vestrani totios pulsare ausi sumns* pin-
rimuni inipodita ad oI^nLnni pervenire non niprut^runl, idcirco et bar
vire ad vus causas iniseriaî nostrtê ref<3rrc compulsi sumus. Fecimus,
Domine mi, et nnnc secundam electionem, et invenîmus bominem ex
nostris a puero nobis bene nolum, génère et moribus non iofomem,
docilem a^tate, bnic oflicio congruum, lilteraloriïe professionis non ns-
quequaqne ignarum, divime qnoqne scienlirv non peniliis experleni,
qiianindam eliam aliarum artium portionem habentem. Qnem quum
obtuHssemus, nulla tenus putantes rejiciendnm, ipsis Missis Dominicis
impedientibus, quod optavimus non meruimns adipisci. Propterea ves-
tw pietalisvestigiisanimu provoluti, flebiliterpostulamus, uttamdiu rem
suspendere dignemini, quuusque cum seriptu hooiine ad vestram celsi-
ludinem properanles, ipsi vobis nielius noslrain paudamus memoriam.
El si, quideniadhoe onusferendum persona, quamdicimns, sufïieeremi-
nusve poterit, dignaliunis vestravjudicioant suseipiatur, autreprobetur,
duBi amplius nec nos adquisitis occasionibus quidam siccnicienl, nec
a nobis abjectissimis vestra mausuetissima sublimitas diutius inquie^
tetur, His itaque cleraentia^ vestra? suggestis, atque utinam impeiratis,
oraoïus supemam oiisericordiam, ut mnltimoda vos prosperitate valere
concédât, et alterna* bcatitudiuis gaudia consequi quandoque permittat.
Exiniio Domino et vere sanctissimo llilduino sacris negotiis a Deo
praelato, Senouicie urbis et abjecta bumilis ecclesiai perpeluam salutem.
EPISTOLA ÏVL
Inclytn cl omni nobilitate pra^claro Einhardo Domino sanclissirnu
Senonica? eeelesia^ humillima dcvotio.
Prœsumpsimus, mi Domine, anribus cleraentiae vestra* necessitatis
I 29
2iO lUKllOTHKQUE lIlSTORlOt'K UE L'YONWK.
nostra' causas liumililer innolescere» ul per vestram pielaleiD de lus cr-
Umivr nieroooHir consnlatiuiiem rrcipore. ISoUini vfjbiî* esse credinius,
quodnobisindipnissimis a domno imp«?ralore iMjncessum fut*nil, ut t»x no-
bis ipsisiïlwlioiiem IWientli liaberenius liceiïliam, Sed qyuni illum^quem
scitis, elegissenuLs, et a sereuiUile doriini iiiiperatoris iiuii p liiii 1er fuisse t
rereptus, pennissum iiubis iteruui est ulalium, si poluisseiuus, e\ nobiH
luiic ollicio congruuui iiiveuireïuus. Sed cuni essel inventus, ul crodimus,
in Dei et domui inipiTaloris servitio babilis, iiescirnus ob quam caus-
sam a Missis Duminicis non est pleiui benevolenlia susceplus, Unde
vestrani oranius beuigiiilatroi, ut ex nubis in adjuturium esse dignn-
niiui; qualenus ipsuni, île que dicinuis, ad pra^sentiain douini impera-
luris nus ijisi deducamus, et qualiter jusseril diseutialur, et prolji^lur
si nobis prodesse valeat, et in servîtiu Dei aptus esse possil, an minus.
Uplamus vus divinîs semper aiuuili pnesidiis, vX inmiortalilatis eororia
quandnque glorinri, piissîme et rcverenlissinie Domine.
Sanelissimo etpiissirnn domina Kinhardo merilo vcnierabili Si_'iiumea'
nrbis vilis et abjetia coiigregatio.
KPISTOIA XUL
Inclytaf et ûmni nobililaltî ilarissiinre Juditb.gloriosa^ iniperalriei. Se-
nonica^ ecclesife lionnllirnadevoiîo.
Pra'sumpsimus, mi Domina, auribus rlennnlia' veslne neeessitalis
iiusira* ray>as [lumiliter imiole^seere, ut per v<rstram pietalem de his ef>
leriter men\iiiuir fonsolationem recipere. Notum vobis esse credimus,
qiiod nobis iiidignissiinis a domno împeratore concessum fuerit, ul et
iiol)is ipsis eledionem faeiendi haben*mus bcenliam. Sed cum illuni,
*pieni seitis, elegissennis, et a serenitale doïinii imperatoris non plene
lïiisset receplus, permissum nobis <*st iti*rnm» ut atiom. si (tutuissemus,
t^x nobis buic ollieio eongruuin inveniremus. Sim! enm i^sset inventus,
utcredimus, in Dei et vestro servitio babilis, neseimus obijuameausam
aMissis Dominicis non est plena benevulentia susœptus. Unde veslram
oramus beiiignilatem, ut ex boe nobis in adjulorium essf* digm^mini :
quatenns causa suspendalur, dfinee ipsum, d<* quo dirimus, ad jirîe-
^nliam domni irn|>era loris, et vesirnm nos ipsi (lr*duc*imys,fîlqiiali(*^r
jussèrilis disnilialur, ci probeUir si nobi^ prodessr» valoat, et in stTvilio
veslro aplus osso possil, an minus. Oplamus vos divinis somper muiiiri
prtpsidiis, <'t immortalilatis corona quandoque gloriari, piissiina el se-
renissima Domina.
Excellentissima' l'I omni nobilifale clarissima* Judith imporalriri
plebis Senonica^ iiumillima devotio.
CONCILE BE SENS.
(Ande J.-C. 8540
« Il fui compose de viagl-six évécpies.doDl Irais métropolilains, sans compter
saJDt Aldric, archevêque de Sens« qui y présida, el de six abbés. Sainl Aldric
fil confirmer le privilège qu'il avait accordé au monastère de Saiol-Rémi,
"sîlué a la porlc de la ville, el iraasféré par ses soins à quelques lieues plus
loin {Spicikg. 40, loiïi, i\, png. 579) ».
Voila ce que dil la Uiblioîhèque sacrée au tom. txxix. Nous n'avons pas les
acles de ce concile; la cfaarle sera publiée dans le Carlulaire.
SAINT ALDRIC.
iXn de J.-C, S40,j
Peul-êlre Aldric a-t-il rédigé unedispule qu'il eut avec quelques liéréliques
en présence deLouis-le-Déboonairc; loulcroisnoas n'avons de lui que la IcLlre
qu'on va lire, et un privilège accordé par lui au monastère de Saiai-Rérai de
Sens. Il se trouvera dans le Cartulaire de VYonm. Voir déplus Dom RiveU
La France Littéraire^ tom. iv, pag. 520-531, Nous tirons celte lettre de Du-
chesne, Hi$t^ Franc. Scripi,, tom. n, pag, 717, oii elle est la XIII'' dans le
recueil des lettres de Fioiliaire.
EPISTOLA AD FROTnARIUM,
Eximiû inihiqui' perdilecto Frothario episcopo Aldricus sempiternaûi
salulem.
228 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'YONNE.
Oralionum veslrarum opitulalione fulciri necesse habui, sicut îpse
vobis earn expetens sœpe testatus sum. Sed nunc illa usquequaque indi-
geo, quum, ut vos oestimo audissc, indigno mihi episcopalis cura injuncta
est, qua^ me sicut indignum,i ta quoque imparatum invenit. Namquum
(ilirn monasticiP disciplinée operam dans, fralrum curam ipsis cogenti-
bus susœporim, quod ferre compellor, nullatenus potuit essesuspectum.
Quamobnîiii, (excepta Dei clemenlia, totum me ad precumvestrarumcon-
fero, nîli(iuorum(pje amicorum familiare prœsidium, obsecrans ut vi-
rium mearuin fragilitatein eorum jugitate adjuvare dignemini. Et quia
prudcîntiaî niea» fiduciam ad tantum opus idonee exequendum nuUam
lialKKi, (juHîso ut vestra sacra intentio apud Deum obtinere elaboret,
(|uatenus (5t me ipsum sincère custodiam, et commissorum mihi curam,
<*o misiîrantcî, venerabiliter saltim exerceam. Benignitatem bene ex hoc
ag<»nt(îm Dominum perpétua incolumitate beatificare opto, reveren-
lissinuî PrH»suI.
CONCILE D'AUXERRE.
(AndeJ.-C. 841.)
On n'en a pas les actes. Le Père Labbe, tom. vu de sacolleclion, Tindique
sous ce litre : « tonventus eptscoporum in dtœcesi Autissiodorensi in ip$is
caêlriê^ inler vicos Tauriacum ac Fonlanetum posilis^ in quo de his qui in prœ-
lia eeciderunl actum e$t ab episcopis parlium Ludovici et Caroli regum Germa*
niœ et (ialliœy et triduanum jejunium indictum ac celebratum ab onmibus. »
Col. 1777. On peul voir aussi le Père Hardouin. Quant a Labbe, il donne
après ce titre un endroit de Nithard qu'on retrouvera bientôt avec plusieurs
autres passages de cei auteur, sous Tannée 859.
SAINT LOUP,
ARCHEVÊQUE DE SENS.
V Première moitié du IX' siècle. )
On lit dans la France Littéraire, toro. iv, pag. 191 : « On a dans Surius
i
IX* SIÈCLE • SAINT LOUP. 229
deux vies de deux évéques de Sens, que nous croïons devoir placer en ce
lemps-ci (YIII" siècle), pour les raisons qii*oo va voir. Si Fédiletir n'en
avoit pas changé le style, peut-être y appercevroil-on la uiéme plume, I/une
est lavie de sainl Loup, vulgairemenl saint Leu, morl en 025, l'autre celle
de saint Araé, qui ne mourut que soixante-sept ans après en 600. Ni Tune ni
Taulre ne sont donc point originales a beaucoup près. C*est ce qui paroît visible-
ment jiar la manière dont elles sont écrites, quoique la première suppose que
son Auteur avoit d'assez bons mémoires. Mais comme celle-ci étoii répandue
dans le public dès le temps d'Usuard, qui s\^n est servi, et que laulre ne fait
aucune meulion du transport des reliques de sainl Amé à Uouai^ ni de la des-
truction du monastère de Rroile ou Merinville, ce qui arriva du temps des
ravages des Normands au IX^ siècle : ces circonstances nous autorisent a
supposer que les auteurs de ces deux pièces écrtvoient vers la lîn du siècle
précédenL »
» Dom Mabillou qui avoit trouvé dans deux manuscrits la vie originale eie
saint Amé, en rapporte quelques traits pour éclaircir celle de sainte Riclrude,
Le Père le Coin te a aussi inséré, dans ses Annales, quelques fragments de
celle de Sriinl Loup, qu'il n'ii pas tiré de Surius. Il y a tout lieu dVspércr que
les continuateurs de Bollandus nous donneront Tune et Taulre dans leur pre-
mière pureté, 1
Ces savants hagiographes ont fait ce qu'ils ont pu a cet égard ; mais, avant
d'en venir îi leur travail sur saint Loup, rappelons, en deux mots, ce qui re-
garde saint Amé, puisque la France Littéraire l'amène sur notre chemin.
Pendant longtemps on a regardé ce saint comme api^arlenanl à la liste des
pontifes de Téglise de Sens, qui en faisait mémoire dans sa liturgie, au treize
de septembre- Depuis, on a cru reconnaître qu'il fallait le restituer à Téglise
de Sion en Valais, et, des tables de marbre où se trouvait gravée la liste
des pontifes de Sens ayant été placées dans le sanctuaire de cette métropole,
le nom de saint Amé n'y fut point iuscrii. Cependant les Bollandistes, eu pu-
bliant sa vie au tom. iv de Septembre, pag. 128, le conservent a féglise de
Sens* Cette vie ne renfermant rien de véritablement bistorique pour notre
pays, nous ne ta réimprimons pas dans notre Bibliolkèque; mais en faveur
de ceux qui voudraient e^caminer cette question et la décider, nous indiquons
t}*} BIBIJOTIIÈOLI^^ irîSrOiUOLE BU i/to\%e-
le TolttfDe des Bollandisles que nous venons de ciler et les Mémoire» de Tré-
09wr^ aonée 1755, Juin, pag. 135G-1542, Novembre, pag. 2657-2659, ei
:ionée 1751, Mai, pag. 1255-1243. La qucslîon roùremenl exarainée, l'église
de Sens reviendrait peut être it un saint qu'elle n'a qu'à demi abandonné,
puisque son nora se lit encore dans son bréviaire.
Quant a la vie de saint Loup, nous allons la reproduire d'après les iiollan*
disles, iom. i de Seplombre, pag. 255- 2C5. Mais pour compléter le commen*
rem**nl de cette inlroduclion que nous a fournie Dom Rivei, nous ajoutons
ici les cbiilVes 4^ 5 ei G du Commeniarim prfpvim de nos savants hagiographes.
rt 4. Vilam saocti seu potins gestorum compeodiuui, prailcr citatos nuo).
2, Pelrum de Nalalibus elBomeneccum, typisevulgariint Mombritius, toiu. u»
et Saustaius ad bunc diem : înlegram mulato stylo edidit Surius; mutilam,
ftervata plirasi ]ïrimigenia, inlcr fragmeoia de regiim Fraocorum rébus pie
gfHli» exliilni (IIh^suius, lom. i,Scriptor. Franc, pag. 502, ex quo novissimc
anno 17il eam rccudrt Sfarlinus Bouquet, tom, ni, ScrijJtorum GalL, pag.
4!M. Duplex prîeterca Ms, habenius : priinum est apographuni ex Rubea-
Valle, ut vidolur, acce|»ium ; alterum est vitaiï eieoiplar inscriplum codîci
itiembranco pr;egraudi, olitn abbatiae Valcellensis in dicecesi Cameracensi,
nnnc lumvi nostri, notato F Ms. 158. Apogropbum cum aliis collatum^since-
runt ar intcgruni dabimns, divisnui pro more in capita et numéros, quibus
dniiolata j^ubdeuiur. Tiuilum pnefert bnjusmodi : « Vila S. Lupi, arcbiepiscopi
St'iionensis, etconfessoris o : acceptum aulem pner.olatur « ExMs., ut puto,
Ihiboie-VaHiii, collalocuui Ms. S. Maximini Treviris »; additurque alio cba-
mclero : « Kital eliam iti Ms. S. Matbiaj Treviris, * Quod licet non videri*
mm, band tamen putiimus diversum esse a San-Maximinensi ; post miracula
<^niin ex hoc adiicripta sutijtingitur : « ^ic Maximinus in (lue liabct, » tum alio
i:\mrnv\i*ri' ul KU|»ra : < cl Ms, S. Matbire. > Eadem miracula babeniur etbm
ffi tiidicii Vulcfdli^nïti. »
f tit tu miilli>« ab a|»ographo ilîscordat Ms. S. Maximmi : nani primo mi-
furidurii di* (ndidiirtn rii^lîtui oîilio basilicae S. Aniani refert conligjsse prius-
ipiArni Nrii^liii iirdinnroiur rpi^copus ; apograpluira vero seu Ms, nostnmi
wilWi /K iilud rtHrIbnIt nttnrlo jiim conHCcralo Senoncnsi arcbiepiscopo, iteni
Nnlil Vlb'db'OtU i^i NmiiiA. Hlri reiiîuH, ccrto determinare baud possumus :
n' SIÈCLE. SAINT LOUP, 23)
lîcel euirn S- Anlani basilica prope Aurelianuin sii, no» Senotiis « poiuit u-
men sancltis posl adeplas infiilas iirlicm Aureliaoenscm revisere, iaio videuir
eo reJiisse : ïiam, in apograplio noslro,post narralum minculum mox siiliili-
tur : H Quumque pra^dia propria in Aurelianoruiri lêllurc ordinatus poniifcx
circuirel », quas verba in San-Maximliiensi non sunt. Oroiuit fioc praMcrea
(|yarlam Aclornm parlem, nisi foliuni exciderit, qnod magis verisiiûil*^ [mia-
mus : aliqua liinc iode addita uocis [ ] includenliir; e reliquis Jiscrepaniiis
levioris monfienli mullas negligeraus, quidam latneii assignalmnlur ad mar-
ginem vel in Noiis, Nu ne Aclorum xi2s inquirenda esl, Biograplms nidlilii
prodil tiomen siitmi auL locum vel lenvpus, quo scrt|isit; neqiie eliiim aliiiadi'
jlliid cerlo a nobis deprehendi poUiiU Ex hreviori Adonis clogio <f facile colli-
gilur M, inqult Sollerius in Observaùone ad Usnardum hac die, ff laluisse Vien-
nensem l.iipi Âcla; qiite Usuardiim vidisse, ex relalo signa manifestum exis-
linio. » Martyrologinm suuni scripsit S. Ado circiter ànn»Jïii 858, Usuardiis
vero suuni 875 vel sequenli, ni palel ex pra^faiione Sollerii iiuni. 160, Unde
snspicio esse possel, Acla sancli scripïa fuisse posil médium secnti noni.
> C. SaneBailletus in Tabula crilica, lomo m juTelixa, de scriploris atiiiu-
lia'C liabel : « Aiiclor app;irel esse secidî IX : salteiii videlur Usuardus euiii
legissCf Hcel Adoui lorlasse nolusbaud fuerit. a Bouquetus In Notjs : « Ilanc
viuni, (inquil), cum duobus Mss. codd. blbliolbecai Sangermanensis coiitu-
bmus : bujus aiiclor iloruisse ereditur sseculo nono. u Quarnqnani non videu,
quid obftiel, quo ruinus Acta longe aniejorsan seculo VII,exarata sinl* adeo-
i]ue aucLor suppar fueril anl sjncbronus ipsi sanclo. Cer(e Baillelus ail,
fuisse iilum tr satis bene instruclum de pEuribus lactSs » ; qua^ quideni iia
cum omnibus adjunctis recenser ut visa polius vel ab oculatis lestibus audiia
scribere videatur. quam texere bistoriain de rébus anle ducentos annos gesiis :
niiUibi enim moriunienlorum mentinil, sine quibus lamen e\ sola popuiari Ira-
diiione singula lam accuraie enarrare baiid poluisseï, lu Viia nuoi. "25 nanai
uiubcrem, adbibilo pulvcre e sancli sepulcro, gravi dolore demiuui liberaiani,
qea? t nobiscum, inquit, hebdoniada sine souino ei cibo degeral. a Celerutn
Acta sunt bona el digna fide liislorica, quod eiiam in liiulo Surius annolavii.
liaillelum hic nihîl inoramur, qui scriplorcm « aucloritaiis incertar* u apfiollal
vel ob narraia miracula, quîc forsiian ipsi minus placueriuL cuia ex iis nulhiui
232 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONXE.
singulaiim cxpresserit in Vila a se compilata col. 12 ; vel forte ob id unum,
qaod anonyiiius sit. Verum sicul cognitio oominis parum aut nihil juvat ad
conciliandam aucloritalein scriptori, quaecumque pro suo libito aut ex vulgi
fama referenii absque deleciu, scieDtia ei veracilaie; ita, ubi baec adsunt,
ignoratio nominis aucloritalem elevare dod débet illius scriptoris, qui gesta
alicujus sancti fidelitcr, sincère ac intègre ad Dei gloriam et posterorum a^di-
ticalionem lilteris consignavit, supresso iicet (quando id indicare non teneba-
tiir) suo nomine.
VITA SANCTI LUPI SENONENSIS ARCHIEPISCOPI.
AICTORK ANOXYMO
PROLOGUS AUCTORIS.
SaiH'loruin gixsla luUaiuo pandere per Raphaël docemur archaDgelum
ad lohiani IiuiiumiUmu : Consilium, inquit, r^is bonum est abscondere ;
np(Ta I aul(»m | l>(»i praTlarum est enarrare. Sed et lucerna mundi Hiero-
iiynms ad islud nos provocavit exemplum; qui, poslquam velus testa-
niniiluiu ni uovuiu prarlan) translulit eloquio, eliam vitas anachorilarum
llilaritmis. Pauli. Malchi et aliorum florenlissimo depinxil slilo in me-
iiHiriaiii posItTÎs pn)fulurum; et licel humanis laudibus juslus non
i^Knnl.tpuMU pra^MMUia (Jiristi clarilicat.et aula paradysi, elsocielas an-
«olica \m\ Mmiiii ; lauien tidei propagantur augmenta, quum Chrislus
pnr «lUON lainuKts nu)nstralur magna populis ostendissemiracula.
CAFIT I.
HII>«IHH« N It'l'i l'AHICMKH, QVIBVS DIVINITUS PROMITTITUR; CLERÎCATUS,
KlltitlATU) KT INlKltKS: VIRTUTES, BPISCOPATUS.
I I M 1 10 I Sanolii» igiltir Lupus parentibus inclylis^ ex parte regali
uHMKMliil rHiiIlKiiU'^. oriumlus oxlitit in vicina amnis Ligeris provincia
^iHMlliiiMMiiimiu rlMlaliî* : otyus gt^ùtor Beto, genilrix Auslregildis voca-
Ifiilif, i^lMM nvuiioiili iM^miomoHlo : qui divina revelatione commonili,
ir SIÈCLE. SAINT LOIP, 433
quod di^îiiuni Dm antislitem funderpnl mondam proirm, mox odiliim
|iarvulum, ladis pabiilo iniotriUiîTi, oxplelo tenipore curarum, erudit^n-
dum tnididerunl sliidiis lillfTarum.
11. Lect. h. Mo\ iii ou laiiipada cœlestis gralitB ila resplendiiil, ul
cunclns sodalrs suos iû scliola {>rLrci^deret, el flore sapientia^ ac rivo
torrentis facitridia' superaroL Eraril IValres illius periilricis [venorandi|
anlislites, Auslreeus Aurelianonini potiliiex, et Aimurius Aulisiodorpii-
siiini pra'sul, virliiluiii sigiiis eirLilgeiis : qui quiim rernerPiU pnedickmi
puerum normam roligionis amare, et Christi pnecepta diligere, euoi v\o-
ricatus otlirio studueniiit manciparo.
IH. Lect. ïiï. Oui quumjam a^'taterrpsœiite, oiliria divina roipissrl
digue porsolvfTo, td oris mplliflui cautu Chrisli harniouiam insonan\
alque abslinonlifp rigorecaruis rebelliouem doDiare, iioiicessabatorafu
assiduo sanclorum sepulclira marlyrum freqiienlare» inopia^ afflictorum
compati, sospitalîlatem seclari, charifalr' resplendere, fleemosyuis in-
sudare, fuundum ronlemnerp et loin desideria ad aulam paradysi an-
holarf\Sï^i[êt] quum tauia illius longe lateque percurreret, el anior iii
bonorum pnec^ordiis glomeralus sufxrescerel, mox, ut papa Arlliemius
Senonum defunctus est, ul jam dicti^e rivilatis eathedram S* Lupus per-
ciperet, clerus vel populus iirbis Senonifa^ auribus régis unanimiler
suggessit.
IV. Lect. \\\ Iliviuo igitur decrelo ponlilieali localus in solio rirpit
virlulibus pollere, miraeulis corusrare. Agebanl gratias cuncli divina*
elementia\ qui lalem Senonicis dedisselponlifieem, virtutibus egregium.
aniatum clen» vel populo, justilia indutum, virginilale pra^clarum, je-
juniis dedilum, elpemosynis largum, vigiliis indefessum, doctrintie sanctif
tubirinem ; qui œrpore tenlus in seeulo* rroderetur merifojam angebs
S4>riatus in rrplo.
CAPUT !1.
OBSERATAJW S. ANIAM ECCLESIAM PRECIBUS SUIS APERIT;
IMMICIS ET DETRACTORIBDS BEÎSEFACIT : FIBEXS DEO MAGNAM
VtNl COPiAM ACCÏPIT
V. Noclem quamdam ducens Chrislo pervigilem, bminibus astilit basi-
i 30
234 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'YONNE,
licaR sancli iiiitislilisAnituii : tjiiumqiR^ diligonlia custodum firmiler os-
lium obseratum eidem prohibi^relingressuin, ipse prostratus liniiiii pias
iiures Doniiiii duin puisât inlima voce, repènlo cœlilus avulso rtipaguld,
sanctopaluerunt nslia. Cusloduiii f*xeitala rat*»rva ingredi vident sanclum
Jarin rosf*ii, rulg(.^nlibus(H'ulis i_"]aritat#:*supprna. Ouiim*(urpra^dia propria
in Aureliaiiuruiii (elluru r^rdinatus prMihfexdrcuirel, eral [eniiii] «n erpa
saiictoruni tilulos magna dilectio [et iit reliquiis exornandih prfpclâra
intentio] prijecipue S. Columbie, i\niv duplicem a Christo meruit cunv
nani accipere; umuii, virgiuilaleni senando, altéra m, pro amore fldei
palniam marïyrii obtin«^ndo,
VI. Fulgebat iii eo sancla beniguilas, nou sol uni in bonevalos, sed
in impios el ininiicos. Et quia, dicente Paulo apostulo : Omnes, qni
volunt in Christo pie vivere» |ïfirseeuliuneni patiuntur; quoscunicpie sibi
senseral invidere peste conlrarios, «vl delraciionis aculeo dentés inferre
vipereos, in tantnin ipsis erat pari liens, ut viliora suis nsibus in cibis
vel poculis, nidiora euruni inferrel iililulibus, exempluni Veritatis subse-
quens, qua^ diligere irihnicos suos maudavit discipuHs.
VIL Quadaoi namque die, dum plurimos ad suum eonviviuni con-
vocassel, el, ca?tero expenso pau[>eribus, ampHus vini in nnjdio nf>n
baberet; (puioi crebis succedentibus populis falemura deficerc per pin-
eernani prnpriuni agnnvisset, fideus in Domino rorani omnibus dixit :
« Credo tjuia Dominus meus Jésus Christus, qni nos sanclo evangebo
)> pnemonuit consideranî volaLiba tœli, quia non serunt, neque con-
» gregant in horrea, et Deus pascil ilia, ad nostram ioq>Iendam cbari-
» talem cilius Iribuetconsolationem. » Mirum in modum raox ulverba
complevil, niissus genilrieis sua* astitit, qui quîngentos vini modios vi-
ginli plauslris imposilos [>roxinios jara diclîe urbis foribus nunciavil.
Tune iHe prophelia' munon^approbalus, robore fidei cunfurtalus, lacry-
mis corapunclus, pradieatîonis verba deprompsit ad socios, et sperare
eos in Domino exhortatus est attentius, atque circumslantibus olTerri po-
rula niandavit froquentius.
LV' SIECLE, SAINT LOUP.
GAPLT [IL
^BTBA DESK JlîDICLV ET OBTRECTATIONES COMEMXIT; HOSIESAB l HBE UGAT:
NOVIS TKADLCTÏS CALUMMI^, IN EXSILIOI RELECATl R.
VIIL lllo itaquo tenipore, re\ Tlieoderkus ciim Bniiiechilde avia rt*~
gnura gubernabat Burgiindiie. Oiium igitur quidani regius aulicus Fiil-
cariusi dictus, illustribus rialaHbus ortiis, cornes Aureliaiiensibirsdatus,
qui maxime oh hor sancto viro erat amicus, quia lîelo [tater ejiis
de sacris eum suseeppral (bnlibus, ad vinmi Dei veniejis iiidieasset,
qiiod ei in |>alalio detrahi a quibusdam aiidissel, quod ancillam I>(*i
quamdam Verosiani iiomine, fdiamanteeessoris sui Arlheniii immoderate
liiligeret, saneliis ad evangelica arnia rocurrens, contra detrahenliurn
impeliim Chrisli loba iiisoniiit : Sancti, ioquit, estistiuinn maledixerint
vobis lioniines, (4 dixerinl oiiuie iiialuiii adversum vos, iiieuiientes :
gaudele elexultate, quoniam marées veslra C4>piosa est in ca?bs,
IX, Tune eoram pra^dicto viro ipsam Dei famulam e^ritahs araore
osculaos, ait : « Ml nocent liomini aliéna verba, quem propria non
H maculai conscienlia : IVam si ego pro amnre rngis a^lerni istara in
>p tjirîsto veraciler dibgo, lerrenum ex hoc principem non pavesco >*.
Sanclus eliam quia ipsam [Dei] virginein Chrislum aman* anienter
agnovil, ideo ipsam mente purissima anle oculos Dei diligebat nec pla-
cere exinde hominibus studebat, quod placere Domino intrinseeus sa-
lagebat; exemplo usus [Pauli] apostoH, qui ait : Si adhuc liominibns
plaeerem, Chrisli servus non essem. Idem enim prubesœre nonpoteral,
quem testis inviolata^ ronseientia* defendebal.
X, Defuneto igitur Thooderico principe, dum rex Francomm Clotha-
rius Burgundiam cœpisset inlrare, armalnm manu hoslili Blidebodem
tlirexit dueem ad Senonicam urbem, Ouumqueeam coepissenl suicru-
deUferjaculis infestare, sanctus [Lupus], fidensin Domino, aulampeliit
luatris ecclesiàMn honore proibo marlyris Stephani constituta^ : H dum
ad evocanduin populum signum pra^dieta* ecclesia? tangeret, omnis ft)r-
liludo sensus ab hoslium calena récessif tantusque lerror super eos
i36 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'tONNE.
irruit, ut nullatenus evadere se crederent, [nisi fugae pnesidium expelîs-
sent]. 0 >irum clarissimum, qui exemplo Mosaico dum ad ccelum por-
rexit brachium, hostem fuga>ît protervum ! Tua sunt haec, Christe, opéra,
cujus in sanctis [omnibus] est laudanda potentia, qui in te confidentes
sola salvas clementia absque clypeo et hasta.
XI. Obtento namque Clotharius regno Burgundiae, pra?cepit cuidam
viro potenti, dignitate sœculi prœpollenti in magna gloria, Farulfo nomine
duci, regalia negotia explicare : qui progressus a latere régis, quum in
ejus spem décréta régis peragere studeret, prope Senones veniens, exar-
sit iracundiae flammis, indigne ferens nimirum , quod urbis cum mu-
iieribus obviam sibi non processisset antistes pnedictus. In civitate nam-
que susceptus, quum contra sanctum Dei >iiltu incederet turbido, hoc ab
eo accepit responsum : a Magis quam hominibus obedire semper con-
y> venit Deo; sacerdotem enim plebem r^ere, et principes sseculi oportet
» di\ina praeoepta docere, illosautem [adipsum] condecetconvenire>>.
XII. Regressus igitur Farulphus frendens, eo quod non fuisset a
sancto [viro] plenius muneratus, plura falsiloquutus contra >îrum Dei
principis intulit auribus, maxime instante viro nequissimo, nomine Me-
degisilo, qui S. Remigii in suburbio tenens monasterium, sancti ponti-
ficis cupiebat invidus invadere locum. His itaque nefariis insistentibus
quasi jaculis venenosis, rex Clotharius, fellecommotus, virum I>ei Lupum
episcopum retnisit in exilium in pago quodam Neustriae, nuncupato Vi-
nimaco, traditum duci pagano nomine Bosoni Landegisilo, quem ille
direxit in villam quœ dicitur Andesagina, super flmîum Anciam, ubi
erant templa phanatica a decurionibus cul ta.
XIII. Dumque vir Domini ad eum per\enisset locum, fruebatur de
peregrinatione solatio, patriarcharum priorum exemplo, recordans sancti
Joseph in ^Egypto, cujus servierunt manus in cophino. Gaudebat quippe
in Domino, sentiens se ab eo missum ad populum incredulum instruen-
dum, ibique quemdam ca?cum illuminans, prsedictum duoem superbum
sub sanctœ crucis humiliavit signaculo, atque vitali tinxit in lavacro,
plurimumque Francorum exercitum, qui adhuc erroris detinebatur [in]
laqueo, sanctus illuminavit per baptismum.
IX*' SIÈCLE. S.UNT LOUP.
237
CAPUT IV,
AGENTE S. WLNEBAUDO, UOXORIFICK AB EXSfLIO REVOCATUR ;
SIPPLEX AB EO VENIAM PETIT CLOTIIARllS : PRODIliU 4NDESAGIN/E
ET L\ ITINEHE FACTA,
XIV. InliTim divina sonlnnliu judii'iinl«% rîvos Siuionici, zpIo lïpiprr-
moli, dolt^n1<^s obreplum iinpia ra[iaci(aU^ pasfon^ni JnhasilicaS. R*nni-
gii, prHf^dielom Medrgisilum, iiniUilunnBJuda' prT prodîtioiiem inagislri,
acerba trucidaveriinl morte; sirciue iïifr*lix, iiegalo sibi spacio pumi-
lendi, in rloacara descendit iiitenii.
PoUebat, eo iempore, in Trerassina iirb(*S.\VitiHbaudiis ad hnsilicfUii
ïniliqiiam pnesulis Lupi, qui œrpore quiesril jii\la eiiiiidem eivilaîf'tn.
t'ungeiiïi ibidem abbatis ollicio iiiirabili !sani:liUitt\ Tuoe arcbidiariiiiiis
ecclesiœ Senoiiîca^, Ravengisilus nomine, incitatus precibuspopiili, (juin
pntius amore nominis Chrisli» [sanclujn] \V iiiebaudura precibus flogila-
vit, ut ad regem Clothariiim pergerel et intenta prece posceret, qiiatemis
sanrtum Lupum deexilio mvorar**!. et ad pristinam digiiifalem remilh»-
rel, ne plebs sine pasture |posita, aj hipinis faiicilnis tleperireL
XV. Qua suggestione iinpensa, sedata tyrannica feroeitate rex Imnii-
litale lleclitur ; odium in aniorem convertitur : missus a latere régis, vir
Dei Winebaudus, devotus p*Tgit ad bfjalum anlistifem : qui videntes
[etiam] se invieem pra* gaudio tlere ecpperunl aUerulrumque eolloqiien-
(es eliam beatiis Winebaudiis er*ndohii( hiijus exilii po^naoï. Ad hne
bealus Lupus respondit divini serniunis ebjtjuia : Ûood noîi smit eoii-
dignti» |)assiones bujiis temporis, quas bic palimui\ ad perpèluani glo-
riarn, qiiam Deus eleclis suis reveUire dignabitur. Oui vobinl, inquif,
pie vivere in Cbrislo, perseculioneni paliunliirab boniinibus.
XVL Tune Winebaudus cum beato Lupo episropo L'etos ad pabHiimi
remeans, régis obtutibus [ipsum] antislitem repra^senlat. Br*x laniï*ni|
seu liirba proceruoi gratulatur sacerdolis pnrsentia, etiiiteiuplalusque
[eslj eum [el] i^jus durilia ad piêtat(*m perniovetur. Antepcinlilieis pedes
in lerram prosternitur, veniara et indulgentiam ab eo postulai. Videns
538 BIBirOTIIÈQUE HlSTORÏOtK DE TYONNE.
eliiîiii rox bealiini vinini afllirtiini, rt rurpus illiiis tiibefrictum, ut eràt
inlonsns barba et rapite pro abslijioiitia» tnnniilandt» rigurt\ Iremens et
ejuhiïis ad gpniituiîi muveliir, et [lirtalis mon* latTyiiiis rigalur, reum se
esse clamaiis hujus peiiuria, irrilalionis jaciihi sancti aceusaloribus im-
precatur, jussit eum cum niagno décore reparari, et servi tiiim ei im-
peiïdi [êiimam] et harboîii ciiiii honore pristinodetoiideri.
WII, Hecêpto ila([ue tlêcare ecrlf*siaslico, suc, eiini re\ praH:i*pit
inlrressi' eùiivivio. FilCIirisli ope repente coiiversio : i*iliritur re\ ex per-
secutore rainister, ut suis îpse maiiîbus ei parles Iribueret, qui ei plus
afllictionis penuriarn ingessisset. Petensergo iterum veniam pro sc^elere,
a sancto, levatur a pulvere, offerensque ei mullorum niuHerum cong€^
riem, ministeriis profulortim enrlesiii% jussit eum ad propriarn eivitatem
reineare. Sedquamvis [vir] saurtus Dei Lupus Senones pergeret, Ande-
sageiiam, loeura exilii Christus, pro ejus meritis, virlutum surplus gralia
illustra\il, ila ut, jam clauso illo in paradiso, adhue virtus Oomiiii in eo-
dein fulgeret loco* Yaledioentcs igitur inclyti sacerdotes Lupus atque
Winebaudus régi et proeeribus illius, dunijuncli sucielalis vinculo per-
Iransirent Parisios, ninUa reoruin Inrba eaibeiiaruni vinrulis tenta, vel
ergastularibus angusliis Irusi, eorum virtutr* soluta, eis obviani est
egressa.
XVIIL Reverlente igitur sancto ad propria, duin ad Mikdunum cas-
trum pvenissel mansio ei oportuna, repente immatie horreum usque ad
snnununi plénum [ignis] vallâvil ineendiuin, nec potenil sperlanlinm
(jnisquam pra'slare auxilinuL l'une vir D^jniini in orationeni proslerni-
Inr, fuhnen immissuni super inrendium cernitnr. Illiro (lamma exlin-
guitur, illa^sa apotheca resnrvalur. Clirislus per pontificem collaudatur,
ineritum sacerdolis a^noseitur. Obvia deinde pontiilei et S. Winebaud<
plebs Senonietê nrbis egreditur eum hymnis et eantibus, flenlibus pluri-
niis pra^ gaudio, sieque propriam sedem desideratus introivit autistes.
Erat enim hilaris in cou(alHjlationi% severus iii forreetione, pmvidus in
discretioue, (?.ondolebat merenti, fovebat egentem, couforlabat jostnm,
reqiurebat intirmnm, sublevalkii miserum, nnllumque ab opère Dei pne-
termiitebal tempus vaeuum.
W SlÈrLK. SAINT LOIP.
239
CAPUT V,
ALllS k UEO IlONORATUR MIRACULIS : CONFUNDIT D.EMO>E>t,
LlBimXIS ARD0RE51 PRECÏBUS KXSTINGirr
XIX. I.ECT. vh (Juodaoi igiUir diedominicn.dyni, in Bardoiit pnidiu,
Eueharislia^ sacraret niysieriuni l'uram saeerdôlali vel levilieo churu,
gemma de cœlo in calicem descendil a iKjinino inter manus ponlificis,
commixlioneni corporis et sangninis IHiniini rnlebranlis; qnw scilieet
gemma radio fulgeiitissimo pnlflHTrima diii Scnonis conservala, nma
jub<.*nle polenlia, inler sanctorum pignora pa!ali*> vt^i deportala, lliiir:
namque apparet, quaoi tnm Chrislus miin diloxc^il, în(er cujus inaims
lam pneclarum mirurulum demonstravil. Addaliir |*âgina', ([mi* fuernnt
subsecuta miraeula.
XX. Audilo Cblolharîus rex de signo S. S[e[diani, qnod ïniftim
baborot dulcedineoi, jiissit iiîdpParisiosdeporttiri ubi ipsum sa^pius d**-
buissel audire : seddum br>e sancio viro non plaruissel, mox ut subla-
tum est «iignum a Senonica urbe, pfîrdidii dnlr*edinem snnilus sni. Quo
rexagnitu, illico jussil loco prislino restilni signum. Al nbi pervenit ad
|M>ntem Synacum, reddilo sono a Oomino in virtute sancti [Lupi] iii-
sonnil ftnliario st-ptimo. Vir sanctns quuni sederel in urbe» illiro p<T-
rexit obviam f um psallentium dignilatr*, **t qnod dolens pi^rdidi^rn*,
[sic] gaudendo roeopUmi Domiim gratias rvferèbal.
Xofle qiiadam quumsanclnsYigilans psalleret, antiqims hoslis ailiiil,
id ei vabdam sîlini inllixit; jussiL sacer ministro a(puim frrgidam depnr-
tarel, et [mox] dolos intelHgens inirnici, signato plumariosiio subserrato,
rapitè, slriclum snpiT vascuhnii posiiiL ibique vete^rrimom host^'m in-
rlusil, et noi'le tola ur^qoequo sol radians clara se lampade terris inl'iidil.
variis vocibus ululans, quîs fuissel ostendil, et qui lentan* veneral, ron-
fusus abse^ssit.
XXI. Eratconsueludo sancio vigilandi, dono sibi a Domino collaln. iil
unaeuni connuonilale basilirascircuireiex mortv, et pêne noctîbus singulis
iiun soluin irïl'ra mun «rum mo.^iia, sed eliam (ireumquaquê virina saniiu-
240 BIBIÎOTIÎKQCE HÎSTORIQIE DE LIONNE.
ruin liisltiirel orarulfU VA lioc ila animo agebat strnnuo, ni liora, qua
elerum agen* niaUilina solt^nnîa cam|>o(*Tol, ipse propria manu signuiii
ecclesia» langerel.
Ooodaiii [igilui] iiocte, dum de basilica S. Remigii ad domum eccle-
sia? pergcrel, duos inler se clericos rixanlei* audivit, adulterare cummu-
lieribus volontés : eadeiii liera prffseos iioluil [eis] se osfendere, ne
ileriim in ejus absenlia ad destinaluni volutabrum festinarenL Melius
igiturcredidil, ut eorurn casum sanclis orationibus sublevarel : [concitus
ecclesiam pergit, brevialani pn» illis oralioiiem ifTudit]. Mox signum
S. Stephani raanulangil, ul ma lu liiias laudes clerus [vel popuius] con-
venieiis celebraret; niirum io modum oio\ [ut] in eorum auribussignî
sonitum [surgerent] sanchtas euni dextera pervenissel, illieo ab eoruni
lordibus stimulus ardoris reeessil. Tune ad ecclesiam eurnml, débita
officia solvunt. Expleta psalmodia, ab eo correcti veniam petunl, melio-
ris yitae exordia sumunt. Sic virtus, divina per patientiani sancti, eripuit
jam casuros de fovea inimici. Addanlur stiln, fpiœ cresctmt \nrtutps in
cumulum .
CAPUT VI.
COELESTI MCISICA l> lïINERE RECREATUR;
S. WÏJÏEBAUIUÎM AD CO^VIVIl:M PERTRAUIT : SAXAT XGROS, ET SANCTE MORITtTll ;
MtRACl LLS ITEM AR OHITU CLARIS.
XX IL Lect. vil Ouum quidam virnobilis.Hellefredusnomine, causa
prandii, Titiaco villa invitasset, dominica die, eum, et ipse dévolus offerrel
sacrificium, ea vero hora dum pergerel vieo, audito in cœlo sonitu, as-
litilequo insidenti diu in une loco, sicque diulius aelo inlentust oratio-
nem dominicaiiadecantari audivit inler angelicoschoros. Merito namqne
ei palebant superna uiysleria, cujus mens assidue erat eo^lo inteiila.
Suiïicere itaque sibi credidit, quod sub pr&^senlia Christi laudes super-
nas audissel, ac pro hoc cœplo itinere non perrexit.
XXIII. Lect. vu t. Diequadam. dum in urbe Senonica ad prandium
sederet, agnovit per Sanelum-Spiritum, quod Air Domini Winebaodus
SIÈCLE. SATNT LOUP.
Gcclesiam S. Slephani introissel : tune, relîcto praûdio, alacer obvîam
[ei] pergii, iiemioe nuiiciarilrs [el] S. Winebauduoi inter ecclesiaiii
S.Mariœ et S. Slephaiii eunlem inveriit; atque, uralidiie fomplela, prtp-
lato pacis osculo, ad proprium perduxit convivium. Mulla nstetidît in
< orpore [conslilulus] qua^ longum est paginis inlimare; PIiiTi^s languo-
res et niorbos saiiavit. Cœcis lumen reddidil, surdis audituoi restituil,
infirrailaiibusgratiam sanilatis impondît,
XXIV. Lecî, IX. Sentiens igilur jani corpure [se] resolvi, Briennum
pr<edio laclus incommoda, invocato sacerdolali convenlu, sanctis eos
pra»dicationibus exhorlatur, flentc cnoro cireumstanbum, [Kal. Septem-
bris sanctum] ad Duminum transmisil spiritum. Staîira diviiia virlus
nfînit, qna^ ad demonslrandam sanclî poutifîcis gloriam, odorem sua-
vitalis oslendit : fragrabat de illo udur nectareus» tanquam si fuisset
iiHillis aromatibas dt*libulus. Corpus imitosilum [in] ferelro divinis ean.
ticis circumdatum calerva sequebaïur plangenlium , atque juxta prae«
c'^eptum ipsius viri sancti, in sUlliridia basilicœ ad pedes S, Columbce
Iradidemnt corpnseiilum [aulro sepulrhri], verentes transcenderejussa
inagislri ; nbi manus Domini virlutum multipiieavil congi^riem.
XXV. Nam quadam niubercurriculu triginUi annorum lumen perditum
oenlorum, dum ibidem advenisset cum fide, sana recessit cum lumine.
Se4 et alia eaucta membris recepil ibidem pnemia sanitalis, Mulier
namque, Vetola nomine, nobiscum hebdomada sine somiioel ribo degeral,
et aeri denlium lorqueretur doloiv, quum ex pulvere sepulcbri spntx*
niixtum locum linivisset doloris, coateslim recepit gaudium sospiUdis.
[Lector] igitur qui ibi deserviebal desperatus a medicis, incommodo
lenebalur langoris ; ita ut septem dierum evolutu curriculo nullatenus
sumerel alimenta. Sed quum levatus in grabalo adsaocti fuisset déporta*
lus sepuiebrum, qui vtvnc^rat ex fidep n^cepit medicinam de pulvnre.
[Plura non babet apoyrapbum mnirum : scfjueniia, (juw ex i/s. 5,
Mtmmini Tre^ins a! ta manu infenus adscripta mut, cum Vodicc
Vaketlemi collala accipe],
XXVI. Mulier qua*dam per somnium instinclu diaboli ca^debal se
rolapbismullum : sobjunnodo sanclum ut conspiciat polyandrum,con-
festim evomoit inimicum fVetidum. Srd et quidam surdus a tempnre
I 31
242 BIBLIOTHÈQUE HISTORIOIE DE l'YONNE,
loogo ad santium festinans tumulum, recepto audilu, domum perrexil
c.uiji gaudio* Ouumquidani stullus, Yocalus episcopus, si^pulturam siuicXï
prolervo tetigissel do pede, eontraeUi rienomm compagine, cadacim
sibi confestim inflixil dolorem gravissîme. Sici^uc humililer expelilum
ad sanctum recipi remedium. Ostendit namque in m virlus dinna v?m
geminafci pôtenlia, tam vindicla» lam venia. Molier qu;Fdam a nativitate
soluta laUi paralysi, dutn a parentibiLs deferreliir ad loeum sepulchri.
niox ut pûlyaodnim sancti co^pil aspiocre, cœperuiil nteinbra inculla
vigere, gluUinum soliditas restaurare : repente sanata per Dominum,
incoluinîs propria reversa est domo.
XX VIL Sed et sacerdos quidam ad sepulchrum sancti Winibaudi
df^serviens, «]iium per confragosos scalœ gradiis valide fuisset coniritus, ad
sepulchrum sancti Lupi portatus sanitatem prislinaniest adeptus. Fiunt
ibi plora miracula, <pioe ex fide pelentibus Christi monstrat clementia,
Vere sacerdos inclilus , qui in corpore [constitulus] Christo servivit at-
tentius, cœlo clausus in reqoie, vernans aida paradysi produplicato la-
lento, ingressus in gaucîium Domini, angelico junctus ciirmine, \ictor
existens dehoste, sociatus martyrum agmine, roseo purpuranles rubore,
curonatus a Domino régnât cum gloria in trîumpho, expeclans diem
Domini, beata anastasi suscitandus ab agrio per Dominum nostrum
Jesum Christum, qui coronis laudibusque glorificat sanctos suos ; et in
modum radiantis crislalli, splendore micantis aslrifero, odore redolen-
lis neclareo, bealissiraus confesser coronatur triumpho.
BIBLIOGRAPHIE DE LA VIE DE SAINT LOUP.
Nous n'avons pas de noies sur les manuscrils de celte vie qui peuvent
exisieri Rome, oa à Paris. Voici quelques-unes des variantes que nous trou-
vons dans les Bollandistes qui la tirent c £k Ms. Rubea}-Val]is, collalo cum
i> Ms* S»-Maximini Treviris, codice Ms. Valcellensi a pag. 6, aliisque edilis »,
Tom. I, Sept,, pag. 255.
Prol. € .,. per suos famulos » ; Ms. San-Maxirainense : « pro suis famulis *,
Cap. I. Lect. L ... c in vicina... i> ; Alii Mss* et Bouquelus omiuuut :
W SIÈCLE. SAIKT LOI) P. 24S
« ÎD ». San-Maximinense prselerea legit : ^ amoi » ; hoc modo : a Oriundus
9 exiilit vicina amni Ligerts provincia >.
€ «i. cujuggenilorBeto. i» San*Ma\iminpf codex Valcelleosb el Bouquetus
habent : « Bello », ut communiier appellalur; Surins : <ï Betro > ; Brcviarium
Senoïieiise : c Bello j.
« „. Aiga,<. »; Alii : c Aga... Agiam ».
<ï Avimciili.*. » ; Mendose San-Maxim. : ^ ab la colis*., ».
€ ,.. pabulo enulriluoi».. t; San-Maxim. : n edilam parvulo lactis pabulo
u enutritam... «».
«f curarum » Idem omitlit ; Valcellensis melius : € cunarum » ; tili el Surius
et Officium Senonense : « cunabulorum ».
Lcct. II. cr ... facuïîdise superareL.* »: Sau-Maxim, : <i florem sapienllse
» a rivo lorreDlis fecuodaj sumeret ».
<i et Auaarius... p , coDJunctîo : « el » deest in San-Maxim. VakeUeasi et
Bouqueto.
Leci. IIL 0 Mclliflui caotu » ; San-Maxim. et Valcell. : « ore niellifluo caa-
» tus » ; deiode omitlunt : « non cessabat » ; Valcell,: t oratu assiduo ccepil ».
« Atilam paradysi anheiare »; Hic San-Maximinense laterserit prodigio-
9am paiefaclionem basilicae S* AiiiaDi, oranienoctu prae for'bus sanclo nostro.
Apograpltura et ValcelL illam referont inferius, obi oarralionem ulramque
conferemus* Consule iolerim Commenta ri orum n' 5,
(Nou^ avons donné cette partie du commentaire avant la vie)*
€ Auribus régis unanimiter suggessit i ; San-Maxini. : a unanimiter pos-
» tulavit »; omisso : <( auribus régis ».
< Cœpit virtutîbus pollere, mîracnlis coruscare » ; Verbuni : « pollere »
solus omittit Qiesnius. Quse autem sequunlur usqne ad caputiii, nec ipse, nec
Bouquetus babet.
« Sociaïus in cœlo »; SaD-Maxim* : « socialus esset » ; omisso : <r crede-
» relur merito t. Hic finiuntur quatuor primae lectiones Oflicii Senouensis»
Cap. il « .,. pontifex circuiret... >; VatcelL transponit : « propria »;
hoc modo : « quumque prsedia in Aurelianorum propria tellure, ordinaïus
» pontifex circuiret n. Quœ San-Maxtm. non babet.
VIL flf ... convivium convocasset ». Hic permagnus est hiatus in San-Ma-
2i4 BIBLIOTHÈOI'E HISTORIQUE DE l'yONNE.
ximin6Rsi iisque ad vocem c abbas », num, xiv\ Putem falium excidlsse, ul
nionui in Comm., n** S»
4 Quingenlos.., » habel eliaoi ValcelL et Surins* « Cenrura » dumlaxat
legum alii.... et Breviarinm AUîssiodoreiîse; sed biographe» crcdere nialu-
mus ut aDliquiori
Cap, II ï. VIII. « ob boc » ; ValcelL : t huic >.
< ci > ; ValcelL Bouqueius : u eum t.
« Verosiam > ; ValcelL : « Volasiam i> ; Alii : « Eulosiam »,
IX. « Saoclus eiiam quia ipsani n; ValcelL : a Nam quia ipsani Dei vir-
ginem » ; omitlit : « SaEClus eliam.., >.
X. « ... eam cœpissenL suîd; ValcelL Bouqiietus, oinisso <r sui >; le-
guni : « caepissel *>.
XI. € il) magna gloria » ; Chesnius el ValcelL : « digniiatis seculi immaiii
i> gloria pra?pollenli » ; Bouquctus oraisso : « poleDli » ; sic habel : t Prae-
D cepit cutdam viro dignilate saîculari el immanî gloria praspoUenli... >.
« ejus spem x; alii : « in specie »; Chesnius : « Quum in ejus specie
n décréta régis studcrel * ; addil ValcelL ; « explere ».
ce ...Ânlistcâ pnedictus... »; ValcelL et Bouquet : « ...indigne ûimium
» ferens, quod sibi cuni muneribus obviam praediclus non processisset an-
u listes,., w
XIL u .,. Fluvium Anciam... »; alii : « Autiani... Autide, Auda... Âuva,
* etc. »•
« «..sauctus îlluminavil... )>; Chesnius el ValcelL : « bumiliavil n.
Cap. IV. XIV. at .., basilicam anliquam i> ;San-Maxira. eum aliîs: < aati-
» qui » .... et mirabili sanctitate »; San-Maxim. : < fungens ofTicinm mirabîii
» sanelitate » ; Alii 1res : <r Abbalis fungens officio, mirabili sanclilale ».
€ Ravengisilus *>; Chesnius : ff Ragnegisilus »; Bouquet el ValcelL :
« Ragnegisilus >; Mabilbn : € Ragnesilus »; San-Maxim. : « eçclesiaî Saucli-
» Slephani Ragnegiselus i ; omisso : a Senonicae d.
XV. « ...alterutrumque... » ; ValcelL praeponil : c pariier d ; San-Maxim.:
<^ pariier coHoquentes etiam alterutrum bealus Winibaudus... ».
€ Winebaudus condoluit >; San-Maxim. : « Condolens jam dicli aolisiilis
i> hujusexilii penuriam »; Valcell. : « Condolens bujus exilii penuriae >.
Tï* SIÈCLE. SAINT LOUP.
«r .,. revclare «ligiiabîlur » ; San-Maxira. : « digoalus est w , omissa se-
qucnti sentenlia. ValceIK : « ad pcrpetuam gloriam, qoîc revelabilur in nobis.
» Qui volont..,, etc. >.
XVIIL «r prae gaudio... ^ ; Valcell. : « et (leniihuspne gaudio universis..,»;
lum prosequiltir cum Sao-Masira, : « intra aedeni propriam desideralus... ».
€ Severus in correctiooe > ; Abesl a San-Maxim,, ejusque loco liabel ;
« foriis in exhorlatione » ; ValcelL aulem logil : <t correplione > ; lum subdit ;
€ forlis iD exoratione, providus in dlserlione i>, meodoscpro : tf discrelione *.
Cap. V, XIX. a ...in Bardone pnBdio »; San-Maxîm. : « boc ordine
» prsesuL i> ; Valcelt : « Obordone praedio » ; Surius : « in Obordone « ;
Oflicium Senonense : « Ordone»; Cointius; «f Odordone ».
a înter sanclorum pignora »; Yalcell* : « inter reliqua sanclorum pignera
> palalîtim est deporiata ».
< addamr î^ ; San-Maxim,, Valcell. : t addanlur >,
XX. « miliario seplimo » bic desinit Bouquetus cum Chcsnio.
f slricium super vaseulum »; Valcell : < signatum plumatium, quod syo
D capili subslernere consueverat, slrictim super vaseulum posuit »•
XXL «...una cum commuuiiate >; insertîs qulbusdam et muiaiis, ila
legit : € Erai aulem cousuetudo viri sancti, babebal enim vigitandi donum a
» Domino sibi collatum, ut uno cum eomile... »).
< cooveniens celebraret > ; vitîose San-Maxim. : € ut matutinis laudibus
» clericorum meus celebraret ».
Cap VL XXIII* <ï ea bora » ; ValcelL et Breviarium Senonense : « Eu-
» rora > Eurma nusquam invenio.
« Plures languores.*. »; San-Maxim. et ValcelL : « a bnguoris morbo
> cura vit ».
o inlirmitatibus gralîam n ; San-Mâxim. et Valcell. : « infirmantibus »
XXIV. « Briennom prœdio... »; San-Maxim., omisso : « Jam w ; ineple
legit : < sentiens igilur se corpore, se resolvi >; dein ex t Bnennone » fa-
cit : «r pridie nono j>,
XXV. <ï .•• currieulo triginta anoorum... i; ValcelL : « per triginta an-
ï> norum currlculuTn lumen perdideral oculorum. Dum ibidem advenisseï ex
• fido... »
Î46 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'TONNE.
< Mulier namque Velulâ p ; San*Max}m. : (( Mulîer namque nobilis BetleU
» nomioe com hebclomada >; Valcell. : «r Bettola »,
(( Nullatenys sumerel >; Valcetl. : a ouUa penitus sumeret ».
XXVL a ... coDspieiai... » ; ValeolK : c conspicata est » ..*• <v ad sanctum
» recipi... »; ValcelL : tsanclo rccepil... »; € ...solidilas resiaurare,,. >;
ValcelL : « et glalino solidiiaiis resiaorari : sicque repeûle sanaïa.., propriam
» reversa est domum ».
XXVIL < ... junctus carmiDe... ^i ; ValceIK oiuitlit : a aula paradysi » ;
atque aliter haec legit : « Caelo clausus in requie vernans, pro duplicato ta-
» lento tngressus in gaodliiiii Domini, angelico junctos agmini m ; c ... |[iurpii*
» rantes >; Vakell. : • purporatns ^.
et ... Dominum noslrum Jesum-Christum... » ; ValcelL omisso : <ï per Do-
» minum jj ; sic eiïert sequenlia : « qeo (forte qui) coronis aureis glorificat
)» sanctos sucs et in niodum radianiis cristalli âplendore niicantesastrirero,
» odore redolentes neclareo bealissimos coronat triumpho». Tum addit;
« Cui est honor el gloria cum Pâtre et Paraclylo in trinilalc perfecta et ooi-
)> late perhenni, per omnia secula seculomm amen, »
CONCILE DE SENS.
{An de J.-C. 869.)
Exemption de l'abbaye de Sainl-Remi (Labbe, lom. vin, col. 78). Elle
port*^ treize signatures d'évéqnes et deox d'abbés. La Bibliothèque sacrée,
lom. ïxïx, indique ce concile en disant : « Vers Tan 852, sur Texemption de
l'abbaye de Saint-Remi de Sens ». Une ligne plus bas, elle inscrit un autre
concile tenu à Sens : « En 852, dix évêques, dont deux métropolitains, y as-
sistèrent avec Vénilon, archevêque de Sens, qui y présida, el deux abbés* On
confirma dans ce concile le privilège accordé par rarchevêque Aldric au mo-
nastère de Saint-Rerai j*. N'est-ce pas une seule et même assemblée, la seule
indiquée, en effet, par le P. Labbe.^ Du reste on n'a pas les actes de ce concile.
CONCILE DE SENS.
(AndeJ.-C. 855,}
Voir la colleclion du P. Labbe, tom. viii, col. 1954. Tout ce que cet au-
IX* SlèCLE, ÂUDRABE, 247
Tcor rapporte au sujet de ce concile est tiré d'Audrade, au cliapître xv de ses
Révélations. Nous douiiOR», dans Farlicle qui suit, ce qui a été publié jusqu'il
présent de cet écrit.
AUDRADE,
CHORÉVÉQUE DE SENS.
(AjideJ,-C. 855.)
ê
Le nom d'Audrade est peu coonut tous les biographes l'ont omis dans
leurs collections ; ni Micbaud» ni Feller n'en parlent ; h BibUoihèque sacrée
est muette h son sujet. Mais Dom Rivet, heure usemeni pour nous, ne Ta pas
oublié. Voici son arlicle ; il laisse peu k désirer*
» Audrade, qui prend toujours, apparemment par humilité, la qualificaiion
de petit, Modieus, fut chorévéque de Sens sons l'archevêque Vénilon, L'eiidroil
par où il se rendit plus fameux^ furent les visions ou révélations, moins réel-
les, comme il paraît, qu'affectées, mais qu'il sçavoit soutenir avec uu certain
air imposant. Il fît passer ce génie dans quelques écrits de sa façon qui firent
du bruit. Ce même génie décidoil de ses voïages; et ce fut sur une vision qu'il
entreprit celui de Rome en 849, Il j présenta ses écrits au pape Léon IV, qui
les reçut avec vénération ».
€ De son retour à Sens, il fut appelle au concile, qui se tint à Paris au
commencement de novembre de la même année, el y fut déposé, lui et tous
les autres chorévéques de France, quoique Raban eût pris leur défense quel-
que temps auparavant, dans un traité qu'il publia exprès >.
« La déposition d'Audrade n'empêcha pas qu'il ne continuât d'agir et de
parler en visionnaire. Plus d'une fois le roi Cliarles-le-Chauve le fit venir à
son palais pour le questionner sur ses discourSi eu présence de plusieurs
grands prélats, afin de le fdire couper et de le convaincre de mensonge. Mais
Audrade soutint toujours si bien son personnage, que le roi, touché de ses
visions, promit d'exécuter ce qu'il avoit dessein de lui faire faire en faveur
des églises. Charles n'en fit cependani rien. Au contraire, l'église de Chartres
348 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'TONNE.
se trouvant alors vacante, il y nomma pour évèque un diacre de très-mauvaise
réputation. Véniion, métropolitain de la province, avant que de l'ordonner,
engagea Audrade à consulter Dieu, sçavoir si c'étoit sa volonté que Burcbard,
c'est le nom de ce diacre, fût évéque de Chartres. Audrade le fit, et sa réponse
ne fut point du tout favorable k Burcbard, Cela se passoit au mois de mai 855;
et les évéques de la province étant assemblés à Sens pour Tordination du nou-
vel évéque, Audrade parut devant eux, et leur déclara, avec un ton depropbète,
que Dieu défendoit sous de terribles peines de procéder à cette ordination.
Ce discours intimida tous les prélats, qui se séparèrent sans la faire. Mais
Tordre du roi prévalut ensuite; et Burchard fut ordonné le mois de juin
suivant. Audrade étoit encore au monde le mois de novembre de la même
année, et peut-être aussi les premiers mois de Tannée suivante 854, comme
on va le voir dans ce que nous avons à dire sur ses écrits ».
ï) i^ L'ouvrage le plus connu de notre cborévéque est un recueil de visions
et de révélations, suivant le titre, qui était manuscrit entre les mains du P. Sir-
mond. André Du Cbesne, en aïant eu connaissance, et y aïant remarqué quel-
ques traits historiques propres à illustrer Tbistoire de France, en fit imprimer
des extraits au ii'' volume de ses Historiens originaux. Ce qu'il en a publié
contient les chapitres 8, 9, i5, et partie des 18 et 24. Alberic, moine de
Trois-Fontaines, en a fait aussi passer quelques morceaux dans sa grande
chronique. On voit, par ce qu'on en a imprimé, que ce sont de pieuses fictions,
que l'auteur se croioit permises, pour faire plus d'impression sur les esprits
et sur les cœurs, afin de faire cesser les divisions et les guerres civiles entre
les princes régnants, et les engager à rétablir le bon ordre en toutes choses.
Quoique toutes les parties ne se soutiennent pas également, il s'y trouve néan-
moins quelques traits assés ingénieux. Avant que de rédiger ces fictions par
écrit, Audrade les avait d'abord répandues de vive voix, comme il parolt par la
lecture. Il ne les écrivit au plus tôt qu'en 855 ; et comme il y rapporte des évé-
nements arrivés le neuvième mois de cette année, pour parier d'après lui,
c'esi-h-dire le mois de novembre, il put fort bien n'y mettre la main que les
premiers mois de Tannée suivante, que Ton compioit encore 855 en France
jusqu'à Pâque. Il y établit pour une de ses principales époques une trêve de
dix ans, qu'il fait commencer en 845. On ne sçait précisément au reste de
rx' SIÈCLE, AUDRADE- 249
quelle trêve il eûlenJ parler, k moins que ce ne soil de celle que les iroîs
frères, Loiliaire, Charles et Louis, firent eutre eux. Mais ou n'apprend que de
l'ouvrage tl'Audrade, qu'elle dut être de dix ans. Le sljle de cet éerivaiu est
tout simple, mais fort clair et assés concis : ce qui u'est pas ordinaire à ceux
qui se mêlent d'écrire des révélations ».
9 2*^ Il est visible par ce qu'on vient de dire de Fouvrage précédent, que ce
ne fut pas celui qu*Audrade présenta k Rome au pape Léon IV en 849 ; puisqu'il
ne Tavoit pas encore composé. Mais ce pouvoit être son poème intitulé Fom
Vitœ, la Source ou Fontaine de Vie, dont il parle dans ses révélations, comme
d'un livre qui lui avoit coûte beaucoup de soins et de travail, cl que les mys-
tiques ne regardoient qu'avec respect, venerabikm librum. Ce poëme est en
vers héroïques, qui se ressentent de toutes les imperfections qui régnaient
alors dans la poésie. Le P- Lahhe, en aïant recouvré une copie manuscrite,
avoit formé le dessein de le donner au public. Cependant il ne l'exécuta pas;
et Casimir Oudin est le premier et l'unique jusqu'ici qui Tait mis sons la presse*
Il le publia à la tête de quelques autres anciens auteurs de France et de Belgi-
que, qu'il fit imprimer in-8", a Lejde, chés Pierre Vander Meersche en IG92.
Mais cet éditeur s'est trompé, comme Ta remarqué M- Fahricius, en attri-
buant le poëuie a Hincmar de Reims, qui, suivant le titre de Fimprimé,
Tauroit adressé à Audrade ».
* Il est constant par ce que celui-ci dit de ce poème dans ses révélations,
que c'est une production de sa muse. Ce n'est pas h la seule faute où soit
tombé Oudin au sujet de noire auteur. Il en fait un évéque; quoiqu'il soit
certain qu'il n'a été qu'un simple chorévêque. Il te suppose aussi parent de
Burchard, nouvel évéque de Chartres, dont oq a parlé, ce qui est encore une
faute* Oudiu a manqué d'attention en lisant l'endroit des révélations d'Au-
drade, où celui qui y parle, se dit effectivement parent de ce Burchard. Mais
c'est Vérilon, et non pas Audrade, qui parle en cet endroit, ouqu'Audrade fait
parler. » Voir Dom Rivet, La France LiU.^ lom. v, pag. 131.
Nous aurions bien voulu donner en entier les Révélalions d'Audrade ei
même son Fous Vitm^ bien qu'il ne soit pas historique, parce qu'il est fort
rare; mais il nous a été impossible de savoir ce qu'est devenu le manuscrit
ilu P. Sirmond où se irouvaienl les Révélations, et nous n'avons pu jusqu'il pré-
I 32
250 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
sent mettre la main sur le petit Yolume du Père Oudin. Nous ne désespérons
pas toutefois d'y parvenir et nous donnerons cet opuscule dans un supplément
avec les autres documents qui nous auront échappé, ce qui ne peut manquer
d'arriver pour un ouvrage de la nature de notre Bibliothèque historique.
Les textes qui suivent nous ont été fournis par Duchesne, Histor. Franc.
Script.^ tom. IN pag. 590-595, et nous les avons revus dansDom Bouquet,
tora. VII, pag. 289-292.
EXCERPTÀ LIBRI REVELATIONUM, QUAS AUDRADUS MODICUS
SGRIPSIT ANNO CHRISTI DCCCLIII.
CAPUT VIII.
Et ecce descendens Dominus, et cum eo omnes sancti. Et sedit in
confînio aetheris etaëris. Tune sol obscuratus est tribus continuis diebus,
et luna tribus item noctibus, et nuUum radium in hoc spalio fuderunt
in terra, quum nulla nube tegerentur. Jussitque Dominus ante se venire
omnes principes ecclesiarum. Qui mox adfuerunt, et adoraverunl.
Quumque benedixisset eos, dixit : « Cujus culpa est, fratres aman-
» tissimi , quod sic atteritur et vexatur hœreditas mea , quam redemit pater
» sanguine meo? » At quidam eorum dixerunt : « Culpa regum est. ^
Dixit igitur Deus : « Qui sunt hi reges? Non cognovi, non constitui. )>
Responderunt et dixerunt ei : « Hludovicus, pater eorum. » Dixitque
Deus : « Ubi ille est? » Et adduxerunt eum, et dixerunt : « Ecce adest. »
Et dixit Dominus ad eum : « Quare posuisti inter filios tuos tantam dis-
» cordiam, ut ob hoc tam acriter fidèles mei vexentur? » Respondit
ille et dixit : « Domine, ego putans quod filius meus major, Hlotharius
» tibi vellet obedire, et secundum tuam voluntatem ecclesiam tuam re-
» gère, constitui illum loco meo ad regendum populum tuum. Sed
» postea vidèns eum in superbia contra te erectum, et nolle adquiescere
» ut secundum te gubernaret plebem tuam, submovi eum, et parvulum
)> quem dedisti mihi, nomine Karolum, yidens humilem et obedientem,
r> intellexi dona misericordiae luœ in eo esse, et ideo constitui eum loco
» majoris, ut humilis semper et obediens secundum tuam volontatem
» serviret tibi in minislerio gubernationis populi tui. » Respondit Do-
ÏX^ SIÈCLE. AlIDRADE. * 251
minus, cl adsUiotibus sibi dixit : <^ Cerle verum dicit : majorem proptfyr
}f superbiam a regno removere voluil, minorem propter bmnîlitateni et
p» ubedieoliam regnare coiistiluit. Ubi sunt? » InquiL Qui prolinus ad-
ducli suiit ante eum. El ail Dominus : « Hlotliariiis, quia dixit, ogo sum,
» dejicialur, Karolus propter obedientiam el hiiiuilitalem stabiliatur,
»> Oïiid inquam, do ferlio?» Et dixerunt quidam de adslaiilibus : a I>t>-
n mino, arma movitin patrem. » Quumque gravis senlentiade illo jam
imminerel, alii de adstantibus dixerunt : a Domine, opus bonum in-
» venlum est in eu ; nam licet multi, ejus causa, de tuo sint aLsumpti
p servitio, lamen ille studel ut de alienigenis loco eorum libi alios adqui-
» rens subroge!, » Et ait ad hapc Dominus : « Hludovicus, quia opus
» bonum inventumest ineo> sfabiliatur et ipse. Venianl igilur ante me,
►> et inibo fœdus cum eis, quod non liceat violari. »
CAPLT IX,
Tune jussu Dei adductus est et Hludovicus, Italorum rex, filius
Hlolarii, et statuli suiU hi très ante Deura. El dixit Dominus Karolo :
i< Tu puer meus, si humilis et obediens fueris, el permanseris coram
» me, et ecclesias meas restitueris în statuni sunm quo ordinavi eas, el
» unicuique ordini congruuai suœ religionis restitueris caput, et ordiui
» unicuique propriam legem tenere feceris, et a rapinis et depra^datio-
>► nibus et ecclesiaruni violationibus onmem populumqni libi comniit-
» titur cessare feceris, et unicuique homini justitiam servaveris, el
M C4irde bono et oplimo voluntatem meam seniper sequufus fueris, ecce,
» do tibi sceptrum regni et coronam : et ut inter te et fratrem tuum Hlu-
» dovicuni Gernianorum regem pax sit perpétua, et ipsa, qua parliluni
n est regnnm inter vos, quum fugarem ante faciera veslram Hlotharium,
» erit divisio regnorum veslrorum, nec luus in jîarteni Hlndovici, nec
n ejus in f)artem luam processus. Et tu, Hludovire, in sermonibus istis
>► eumdem babi^as mecum pactum firmalnm similiteret tu, aller Hludo-
V* vice Italorum rex. Et inter vos 1res pax perpétua in his verbis et in hoc
» poclo maneal. Et ob hoc quod milii in hune modum servierilis, do libi,
ï* Karole, ut Hispanias, duce beato Martino principe, libères ab infideli-
232 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
» bus, et tuo regno, ad honorem nominis mei, secundum liberlatem fide-
y> lium meomm, consocies. Nec gens Scytarum, quœ regnum tuum
» immodice affligit, contra te tuumque regnum prsevaleat, et faisi fratres
» ac rebelliones tui regni ante faciem tuam velut fumus ante faciem venti
» deficiant. Tibique tui filii et nepotes, si hoc pactum servaverint,
» succedendo féliciter , donec in eo coram me steterint, in regnum suc-
» cédant. Verumtamen quia ecclesias de suo statu submovere non
^ timuisti, et propter te tantum malum afiligit ecclesiam meam scias te
» sequenti anno in hoc ipso mense, qui nunc est, Brittanniam venturum,
» ibique ita ab inimicis tuis dehonestandum, ut vivus évadas. Ibique
» morietur perfidus et nefandus Vivianus, qui non extimuit conculcare
» nobilitatem ecclesiarum mearum, abbatem se glorians monastarii beati
» Martini et ceterorum. Devorabunt enim idcirco carnes ejus ferae silva-
> rum. Similiter et ceteri multi corruent, et tu, ut dixi, difliculter évades.
» Siquidem noli tune desperare de recuperanda sainte : sed quascum-
» que ecclesias eo bello deliberavero, restitue in statum suum, et ego tibi
» omnes alias, quœ non sunt in regno tuo, deordinatœ, consequenter
» deliberabo. Vide tu omnimodis ut neque pro aliqua ambitione, aut
» pristina temeritate iterum a suo ordine vel statu eas amplîus removeas,
» si pactum meum, quod hodierna die tecum pepigi, vis inviolabile per-
» manere. Quod si hoc tu non servaveris, nec verba pacti mei tibi se
y> conservabunt. Et tu Hludovice Germanorum rex, accipe sceptrum
» regni et coronam hanc in firmamento pacti hujus. Quod si conserva-
y> veris, duce beato Paulo principe, erit in gentes, quœ sunt adhuc infi-
>^ deles apud Germanias, felicissima dilatatio tua. Si autem tu hoc non
» conservaveris, nec pactum meum quod ego tecum pepigi, stabile ma-
» nebit. Tu autem, Hludovice Italorum rex, accipe sceptrum regni et
» coronam hanc in firmamento pacti hujus. Quod si servaveris, duce
» beato Petro principe, erit contra gentes, quœ opprimunt regnum tuum,
» felicissima extensio tua. Sin autem, mutabitur et istud. Hi enim très
» principes quos duces et adjutores cum exercilibus suce societatis vobis
» dedi, abimminenti damnationemundum suis inaestimabilibus precibus
» modo eripuerunt : sine quorum, ut ordinavi , ducatu et protectione nuUa
» vestris congressibus cedet prosperitas. Servantibus quoque vobis, ut
ÏX' SIÈCLE. ACDRADE. ÎS3
H dixi, pactum hoc, quod hodie solennitor vobiscuni pepigi; lime ht
» duœs et coram me vestram vestrarumque regeoruni causani semper
» peragont, et quocumque, sive ad bellum, sîve ad paceni processerilis,
» vcstri veslrommcpie duces optatissimi el imaeti pruleclqres erunt. »
Ha^c complens Dooiinus ordinavit in onmibiLs ecclesiis priiieipes sive
pastores sua^ borne voluntatis, dans fineni his qui lalso vocabulo eeu-
seiitur pastores : similiter capita plebiuni utiiversomni chrislianuruiri.
Et benedixit mundum diccns : « Quia pro initjuilaLibus hominuni niodu
» quasi jain damnalus omnibus démentis appares, nunc accipe, bent^-
» dièlionem meani, el eslo fecundissimus hoc anno sequenti, ul nuHi
» dubium nianeal quin ego his Iribus diebus, quibus solis et luuœ radiî
v> se absconderuiil, visilaYerim ecclesiam meam, ejus(|ue causam dis-
►> posuerim. » Faclumque est. Et haec percompleiis Doniinus, asceiidil
8uper omnes cœlos iu dexterapatris. Venilquoque anniversarii dies, el
sermu domini coniplelus est in Karolum el exercilum ejus. Namque
Vivianum ab hoslibus interfeclum devoraveruntfera'silvarum, et niulla*
ecclesia' ab oppressorîbus suis, ut Dooiinus pra^dixeral, et eu bello sunt
deliberatie, Mandaverathoc Legalus ecclesiarum Karolo régi per Uothber-
num quemdaiu, cubicularium régis, el omnem textuni narralionis expo-
suerat : quod rex obedireneglcxil; sed inhonestissime a Brittannia re-
versus, non reslituil ecclesias in ordine suo. Quamobreni adduxit
\ormannos in Gallias Deus, (pii cas terra manque vastareiit; et iiiima-
nitas omnium malignantîum, velut ira Dei cœpit undique in parteni
horum regum effervescere. Tune Legatus eeclesiarum Iribus diebus el
noctibus continuis Iribus sine cibo et polu coram Deopermansit, orans
ul misererelur populo suo, et non subtraherel inducias datas. Qui ile-
nini tlexusad pielatem miserlus est, eluleumque ex part** mihgavit iram
furoris sui, suslinens adhuc induciarum spatium.
CAPLT XV.
Et factum est anno dccclui, hoc esl induciarum ix, lerlio meuse,
iteruni evocavit me rex Karolusad se. Etcum principibusecclesi.îrum,
lèstibusWenilone, Ilincmaro, Amalrico, Leopardulo, venerabilibusarchi-
254 BIBLIOTBÉOLE HfSTORÎOtE DE L*YO?r!rE.
episcopis, présente chrisUanîssima regina Ermenlnide, cœpil percon-
tari de bis omnibus. Tel si in aliquo potuissem deprehendi meodaeio
sciscitari. At ego in sermone Domini iterum illi, ul supra scripta sunl»
oninia enarnavi. Qui cœpil iterum atque iterum promiltere quod infradoos
menses sancti Martini ecclesiam, seu ceteras, ((nœ videbànlur,apei1ieiii
suo ordine reslituissel : qnod non adimple\il. Sod ad provocandam adfauc
iram Omnipotentis» accersiril quemdam diaconum, nomine Burchar-
dum, qui erat partibus Hlotharii régis. Et eommendavil ilH eeelc^iam
Carnutensium, ul ossel iii ea pontifex, ac si nulluni in regno dignioris
nominis dcricum invenire potuisset Et diiit Weniloni. Senonum an^hi-
episcopo, ul eum ordinaret episoopum. Vocavit auiem me idem archi-
^»piscc>pus et diiit : a Scio ad iram Dei proTOcandam regem noslrum
» Karolum egisse, ul Burchardura a partibus Hlolharii evocarel, el pas-
>^ torem ec<^Iesia^ constilueret. >am de œ per universas regni hujus
» ecclesias fama el dirlu horribilis dinilgala est. Sed si esse possit
>* ut Dei iracundia non provocarelur, quiaapud seculi causam slrenuus
>> esse dinoscitur; rogo teomnimodis ut ores Deum, qualenus dignetur
>y libi ostendere» si esse possit ullo modo ul seeundum ejus volunlatem
>* idem Burchardus fieri merealur episcopus* Nam ego, si esse possit.
» satis hoc velleni : est enim mihi œnsanguineus. Age ergo ul moneri,
►> et si aliquid inde dignatus fuerit ostendere libi E)eus, non abscondas n
^ me illud, in fide Dei te obtestor. » Quumque orarem solilo pro fira-
Irum sainte, etiam el pro supradicto negotio, ecce Domînus dignatus esi
me audire, et descendens de cœlo, lumine suo circumfulsit me in loco quo
eram orans.etdixit : « Maledicla dies qua erit Buchardus episcopus! h
Et hœc dicens, in cœlum rediit. Unus auiem ex angelis, qui cum eo vé-
nérant, addexleram mihi remansit, el ait : m Nosti (|uid diierit Dominus?^
Elaio : « Domine, apertius scire vellem. » At ille dixit : h Omnibus diebuïi
ïp quibus foerit Buehardus episcopus, stillabil ira Dei super omnes ec-
» clesias usque ad ruinam illarum. Idcirco excommunicando prohibel
» ordinatorem ejus Altissimus, ne imponat illi manus în benedictione
» episcopalî. » El hœc dicens, Duminum sequutusesl. Egoautemado-
rans et gratias agens. retuii universa archiepiscopo meo, qui mox scrip-
lu m misil oraculura istud régi Karolo, Et ego conventui episcoporum, qui
U^ SIÈCLE. AUBIIADE. 255
ob hoc Seiionas comenerant, monente jam diclo archit pîscopo, relulî.
Oui primo quidepinolut3ruiitordinarei?piscopuni eunidcni Burcliardiini,
lani evideiis Dei oraculum pavesceotes. Sed imperiiim régis p(*slea, tît
muUoruni episcoporum ac principiim rf'gni consunsus pra;valuil : et,
meuse quarto anni iiiduciaruni noui, ordiiiatusestepiscopus. Cujus or^
dinatioïieni aperte ira Dei mox sequula est : elsequenli mense, per lotum
niundiinî, vento urenle percussaR sunt vineœ; teiiipestates et lonifrua et
perifmla cœlilusultraquamdici possil emissa, Eodemque aiino, Norlmanni
per Ijgerim alveuni ascendentes, monasterieni S, Jlarlini Turoneose vi
Basilieam ejus loto orbe venerabilem, nullo tibstante, niense riono iiiceri-
duol. Corpus autGmb*3ali dom ni Martini clerici ejus indefugi entes sera m
portaverunt in monasterium monachorum, quod dicilur Coruiaricus, ei-
deni sanclo subjectum. Tune pacluni, quod pepigerat Cbrisliis euni regi-
bus, irritum faclum est, quia non emendationem se ullo modo , sed
apcrtissime ad provoeandam super se magis iram Dei onuiipotenlis
converlerunt. Id circo et omnis pax rupta est, et onine malum ileruin
ceu reviviscens super omnes ecclesias, vehit intolerabibs maris procella
superinundavit» ut nuUi dubium esse possel fideb aut infideli, ira Dei
œlitus ecclesias omnes et totum mundum undiqu^' et ubique emiquas-
sari. Tune maxima pars legationis meai irrita facta est, et omnis con-
fusio et mal(5dictio cœpit superinundare.
CAPUT XVII!.
<i Audi me, frater. ^< Hieest fons, dequo multo laboreelstudiu edidisli
w venerabilem libriim.quembenetitulasti de Fonle viUe». ol dixit mihî
doctor : « Recognosce seyphum istuni, de eo quidem earmina clara in
memorato libro vilfefontis composuisïi. »
CAPOT XXIV.
Et tune cœpit (Deus Pater scilicel) a principio nniversa dolendu rep**-
iere, dicens : « In die, Fib, qua seeundum tuam humanifatem resur-
n rexisti a morluis, postulasti A me omnipotente Paire tuu, omnipolens
556 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
» Fili mihi per omnia coœqualis, et consubstantialis, et dedi tibi génies
» in haToditalem. El nunc vides quomodo quos redemisti te deserunt,
» et contra te, qui te cognoverunt et adorare didicenint, arma tyrannica
» cum sacramento militari partis adversœ sumere non sunt veriti. Ego
» quidem, Fili, multas inducias te volente, ut ab hac nequitia pœnitendo
» resipiscerenl, pro eis me œque et te, ac spiritum nostruma te meque
» a?que procedentem, nobisque per omnia coœquum et consubstantia_
» lem, exoranlibus sanctis luis, illis concessi, quas neglexerunl, et in
» superbia omnia hœc pro nihilo duxerunt : auxeruntque potius sibi
» opéra nequitiœ, et absque uUa pœnîtentia in eis perdurant. Quumque
» in hoc crebo ab illis dispectus afficerer tedio, evaginavi gladium meum
» ut interficerem eos, et quantœ infelicitatis essent, ac quantœ apud me
» dejectionis, ostendens, diem sanctissimum et celeberrimum Pascha*
» ritu paçano in medio eorum apud urbem Parisiacam maculari per-
» misi, utvel sic experirenlur mortem sibi instare vicinius, qui Pascha
» sacrum in celeberrimis suorum locorum Basilicis digni celebrare mi-
» nime viderentur. Sed illi mente superba in suis sceleribus obstina-
» tissime, obduruerunt, et ego exsurrexi in ira ut delerem eos omnes.
» Sed tu continuisti me, et has decennes inducias voluisti illis, mecum
» inseparabilis voluntas, ad pœnilentiam adbuc dare, etc. »
ÉLECTION D'ÉNÉE DE PARIS.
(An de J.-C. 855.)
Ënée, Qolaire dans le palais de Cbarles-ie-Gbauve, était d'une si rare pro-
bité et d'un si grand mérite, qu'à la mort d'Erconrad, en 855, le clergé et
le peuple de Paris le jugèrent digne du siège de cette ville. Il fut élu à l'una-
nimité, et Vénilon de Sens et les autres évoques de celte métropole s'assem-
blèrent pour son ordination. Les deux pièces qui suivent ont rapport à ceUe
affaire. Nous les tirons de Baluze, Capitularia reg. Francor., tom. ii, col.
606-607, édii. de 1677.
ir SIECLE. ÊLKCTTOND'fNKÊ DE PARIS.
BECRETCM CLERt PARISIENSIS DE ELECTÎONE M^EJE EPISCOPI,
giEM KAROLUS REX INSINUA VER AT, AD METR€P0LITANU.\1 SENONENSEM
EJIÎSQIE PROVINCIALES EPISCOPOS,
Reîigiosissîmîs patribus et frafribus, Gueniloni metropolitanoSenonicœ
sedis antistiti, et universo clero ejus, et ceti*rarum ecelesiarum pra^sulibus
qaa* in diocesi menioratœ scdis ceiiseiilur cunctisque io ois Deo laiimlaoti- *
bus, clerus inalris ecclesiee Parisiorum, et fratres cœnobii sancli Oionysii
et sancti Gemiani et beata^ Genovefe ac Frossatcnsis diversorumqiie mo-
nasleriorurn unanimilas, pra?seiitem et futuram salutcm. Venerabil«m
pastorem nosIrumErcunradura niiper decessîsse quiim longe lalequodi-
vulgatimi sit, tiim sanctitatem veslram latere non potuil; nosque atlici
mœstitiade vocalione fralris defuocti, ac sollicitudine perraoveri de elec-
lionesucœssuri, pnidenlia vestra intelligit. Ouumenim principaliler se
futurum Dorninus Jésus polliœatur cura his qui principes religionis
existant, non patimur diu carere anlislite, cujus doclrina ad salutcm
nostram instituamur, exemplo informemur, beoedictionibus in nomine
Domini muiiiamur. Ejus, utpote bonorum omnium auctoris, neqnaquam
nos cura deslitutos firmissime credimus, dum ipse curas nostras sua
clementia sustulil, et vota uUronea benignilale pran^enit. Namque ipse
in cujus manu cor régis est, gloriosi Domini nostri Karoli, quem admo-
<hun plene confidimus, menti infudit ut ejus nos regiDiini committeret
quem in divinis et humanis rebus sui fidissimum multis experimentis
probassel. Igitur Dei pronam in nos amplectentes misericordiam, et régis
nostri piam suscipientesprovidentiam, yEneam, cujus prœconia pra^rai-
simus, concorditer omnes eligimus; jîlneam patrera, /Enam ponlificem
habere oplamus. Onamvis enini lanla prudentia ac prol>ilate pnecellen-
tissimus rex noster polleat ut solum ejus judieium de viro memoralo
posset suiTieere, taraen conditionis lumiana^ non nescii, futnrnrumqn^.^
curiosi, aulirorum nos ipsi propositum ae mores longe prius inspeximns,
et inler graves probabilesque personas et sanclitate ferventes, hune quem
antislitera liabere cupimus, quotquot quuni nosse potuimus, ut nunc
palam est absque errore annumeravimus. Proinde, sancti patres, an
I 33
258 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'YONNE.
nitimini ne dilatione divini et regii benejQcii torqueamur; sed nobis
suspensis, nobis desiderantibus, nobis flagitantibus, ponatur celeriter
lucerna super candelabrum, ut lumen veritatis populus Dei videat, et
cumula devolione prœsulis vestigia tenens, sempiternai beatitudini prae-
paretur. Professionem vero nostri consensus in ^Eneamdeo annuente per
vestrum ministerium nobis futurum antistitem subscriptionibus nostris
certatim roboravimus, ut nostra unamimitate comperta, votum summa
properantia compleatis.
RBSCRIPTUM EPISGOPORUM AD IPSOS.
Guenilo sanctœ Senonicœ sedis metropolitanus episcopus, Heriboldus
Autisiodori episcopus, Agius Aurelianorum, Prudentius Tricassinorum,
Herimannus Nivernensium, Frotbaldus Carnutum, Hildegarius Meldo-
rum, clero matris ecclesiœ Parisiorum et cunctis in diversis cœnobiis
sub ea Deo militantibus salutem. De excessu reverentissimi coepiscopi
nostri Ercunradi non mediocriter anxii, vestrique mœroris participes,
tandem justissimœ dispositionis Dei memores, consolationem recipimus,
dum vos sub pastore bono agentes, qui summe bonus est, vicarium ejus
scilicet visibilem, ministeriique nostri consortem; absque dilatione expe-
tere vestris litteris tenentibus lineas rationis cognovimus. Prœparatum
enim a Deo ei bonum exitum credimus cujus munere talem videmus
patere ingressum; quamquam nobis futurus^nuncsocius, olim fuit pra^-
cognitus et merito suœ probitatis amabilis. Quis enim vel leviter tetigit
palatium cui labor ^neœ non innotuit, et fervor in divinis rébus non
apparuit? Quamobrem electionem vestram in eo factam Deo propitio li-
benter sequimur ; ut eum profuturum populo ejus, ad dignitatem ponti-
ficatus promovendum, concorditer decernamus- Sit igitur vobis pastor
qui pro suis in Deum meritis bene complacuit ; et sequentes ejus vera-
cem doctrinam, et sancta opéra imitantes, ad cœlestis regni pascua pro-
peratefelices. Ordinationi autem ejus subscripsimus concorditer universi,
ut securi ministerio potestatis ejus fruamini.
IX^ SIECLE. NITHARD,
239
NITHARD,
(Ande J.-C. 869.)
Nilliard, que quelques-uns nomraenl Wiclhard, Guilard ou VilalJ, naquit
avant 790, d'Angilberl, qui devint depuis abbé de Cenlule ou Sainl-Riquier,
ei de la princesse Berihe, fille de Charlemagne. Il fut élevé à l'abbaye de
Sainl-Riquier, laquelle ëLait destinée à Téducation des enfants les plus nobles*
M commença, en 842^ Fouvrage iraporlanl auquel on a donné le tilre (V His-
toire des Divisions entre les Fils de Louis^h- Débonnaire, el ce fut par Tordre
de ce prince. C'est à lui qu'il s'adresse dans tout le cours de Fouvrage, sans
[ïourlant le nommer* C'est un monument curieux et plein d'inlérêt de T his-
toire Je France. On reproche a cet auteur de se borner h indiquer les faiis
sans les développer et leur donner les détails qu'ils exigeraicol, témoin la
célèbre bataille de Fonlenoy au sujet de laquelle nous avons surtout ii le citer
ici. Voir Duchesue, lom, ii, pag, 55 i» et Dom Bouquet, tom, vu, pag. 10.
On ne saurait oublier la dissertation de notre abbé Lebeuf sur la bataille de
FonlCDoy. Recueil de divers écrits^ tom* i, pag, 127.
DE DISSCNTIONIBCS FILïORUM LUDOVtCt P0 Jl0 AimUM U^UE DCCGXLIIL
LIB. L
VI. Mis ita compositis, paler, titi et eum quibus consueverat, impe-
rium regebat. Videns aulem quod popiilus iiullo modo diobus vi(a> suap
illum relinquere, uti consueverat, vellet, roiiventu Aquis hieme indicto,
portioneni regiii his termitiis nutolam Karolo dédit : id est a mari per
fines Saxoniîe usque ad fines Ribuariorum, totam Frïsîam, et per fines
Ribuarioriini, Comitivtus Moilla, Hait, Trahammolantp Masagobbi :
deindevero quicquid inter Mosamet Sequanain usque Burgundiani inia
cum ViridunGnsi consistit : et de Burgundia, Tullenseni, Odonienseui,
Bedeitsem, Blesensem, Parthensem, utrosque Barrenses, Brîfjnensem,
Tricassinum, Autissiodorensem, Senonicimi, Wastinensem, Mtliduuen-
360 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'tOX.XE.
sem,)Slâmpensem. Castrensem, Psirisiacum : et deinde per Sequanam
usque in mare Oceanum, et per ipsum mare usque in Frisiam : omnes
Wdelicet episcopatus, abbatias, comitatus, fiscos, et omnia infra pr^e^
dictes fines consistentia, cum omnibus ad se pertinentibus, in quacum-
que r^one consistebant, et sui juris esse videbantur, una cum aucto-
ritate dirina atque patema, praefato filio suc Karolo dédit, firmumque
ut permaneret, Dei omnipotentis dementiam exoravit. Hilduinus autem
abbas ecclesise sancti Dionysii, et Gerardus comes Parisius ciritatis, ce-
terique omnes praedictos fines inhabitantes ccm^enerunt, fidemque sa-
cramento Karolo firmaTerunt....
UB. U.
X Lodharius.... fer suosse nihil absque praelio Telle mandant.
Confestimque obviam Pippino, qui ab Âquitania ad iUum veniebat, iter
arripuit. Quod quum ocius didicissent Lodhuwicus et sui, supra modum
rem grariler ierentes erant enim undique graviter tam itineris longitu-
dine, quam et pneUis variisque difficultatibus, et maxime equcMiun
inopia attriti verumtamen quamquam se hœc ita haberent, timentes ne
forte, si ab auxilio fi^tris frater defieeret, posteris suis indignam me^
moriam reliquissenL Quod quidem ne facerent, elegvunt omni penuria*,
etiam si oporteret, morti potins subire, quam nomen invictum amittere.
Quamobrem ex eadem magnanimitate moestitia oppressa, invicem se
adhortantes, gaudentes velociterque ut Lodhariumcito consequi possent,
ibanL Quumque insperate propter urbem Aldodorensem uterque exer-
citus alter ab altero rideretur, confestîm Lodharius Terms ne i<Mte fratres
sui absque dilatione supra se irmere TeUenL armatus castra aliquantu-
lum excessiL Quod quoniam fratres sui £M8re îDum o^ovenmt, quos-
dam castramelantes relinquunt, quosdam secum armatas assumunt, et
absque dilatione diiTiam procedunt. Missos invicem mittunt, pMemque
sub nocte componunt. Castra aulem ab inficem distabant plus minus
leuTas très, et inlererat paucula palus saltusque : ac per hoc erat utrique
ad alteium diflkilis aoœssus. Quapropler aurora dilucescente, Lodhu-
wicus et Karolos ad Lodharinm mittunt : mandant sibi Talde displicere
• II* SIECLE. NITHARD. 261
qiiod illis pacem al)sque prœlio denegaverat. Quod ctiam, quoniani
vell(*t, etabsque qualibet fraude, si fieri deberel, esseL El primuni qiii-
dem jejuniis ac votis Deum invocent : deinde si ille traesire ad illos
voluisset, locum Iranseundisfi daturos proniillunt : iitomni impedimento
sua suorumque ex parte ablato, absque (jualibel occulta decoplinnecoii'
gredi possetit. Qua et si vellet, sacrameiito firmare preeceperunl : at si
nallet, ul eadem ilHs concederel atque firmarel, rogant el pelunl. Is autein
more solito per sucs se responsurum promisit, et ut legati regressi sunl,
proliniis obviara iterarripiiit, ac locum, quo caslra poiioret, Fontanelom
petit* Eadem autem die, iValres sui post Lodbarium iter acceleraïUes, an-
tecesserunt illum, et propter vicum, qui Tauriacus dicilur, caslra pc»-
suerunt. Crastina die, exercitus praparali ad praelium, caslra ali-
quantulum exccssenmt. Pra^mittenles Lodhuwicus ac Karolus Lodhario
mandaverurit ut memor esset fralermi' condilinnis, sineret ecclesiain
Dei el universum populum christiaoum pacem habere, concederel illis
régna a pâtre suo consensu concessa, haberet sua sibi, aon merito, sed
sola misericordia a paire illi relicta. Et in munere olTerebant illi quic-
quid in universo exercitu absque armis et equis habere videbaniur. Al
si id nollet, cedebant illi uterquc porliouem regni, aller usque Carbona-
rias, aller vero usque RbenunL Oiiod et si renueret, universam Fran-
cîam a^qua lance divîderent, et quicquid borum velltît, sua^ ditionis
esset. Ad quod Lodharius more solito per suos se quicquid placeret no-
tare respondit, mitlensque per priesens Drogonem, Hugonem el Hegi-
bertum, mandai non illos ali*]iiid laie antea illi mandasse : ad quod
eonsiderandum spatium habere se velle aiebat. Re aulem vera l'ippinus
non veneral : illum bac dilatione exspectare volebaL Verumtamen Hicui-
num, Hirmenaldum, et Fredericum sacramento firmare pra^cepil, quod
pro nulla re alia bas inducias peterel, pra4er quam quod commune pro-
fectum tam illorura quam el universœ plebis, sicut jusliliajn inter fra-
Ires et pr^pulum Cbrisli oportebal, qua^rere volebal. Quo quidem sacra-
mento Lodhuwicus el Karolus creduli efTecti, eadem die et in craslinuni,
insuper etiam us*jue in horam secundani diei terlite, quod evenit vu
Kalend» Julii, pace utrorumque ex parte jurejurando firmata, ad caslra
redeunt, missam vero sancti Joannis in crastiimm celebraluri. Pippioo
2()2 BIBLÎOTHÈOUE HISTORlOtE DE l'yONNÉ.
(juoqiie eadem die Lodharius in supplementum recepto, mandat fintrilms
suis, ([uoniam scirenl illi imperatoris nomcn magna auctoritate fuisse
imposilum; ul fonsiderenl quaU'iuis ejusdem nomiiiis niagnificum pos-
set expient (ïllicium : insuper auteiii haud si* libeoter ulroruniqoe quop-
rerc profectum. liiltTrogati autem si quiddam lioruni qua.* mandaverant
recipere vellet, vel si quamlibet flnitivam sententiam îllis mandasset,
nihii sibi horum fuisse injunctum respnndcrunl- Onamobrem quum
umnis spes justitiiie ac pacissua ex parte ablata viderelur, mandant illi,
si melius non imenisset, aut reciperet umim horum quie illi mandave-
rant, aut uosset illos in crastinum (quod contigit, sicut pndatum est,
vil Kal+^nd. Julii, liora videlicot diei secundo), ad omnipolentis I>ei ju-
dicium, quodillis absque illorum voluntale niandaverat, esse venturos.
OuaH(uidem Lodharius solilo more insolenter sprevil, etnsurossequid
agere deberet, respondil. Dum ha:'c super Ligerim juxta sanctimi Flu-
dualdum consistens seriberem, eclipsis solis liora prima» prima ferla,
XV KaL Novembris in Scorpione configit. His ila oniissis, diluculo Lo-
dhuwicus et Karolus consiirgunti verticem montis castris Lodliarii con-
tigui €um lerlia, ut videtur, exercitus parle occupant : advenlumque
ejus, et horam seeundam, ul sui juraverant, exspeclant. Quumque utrum-
que adesset, pra*lium super Rivolum Burgundionum magiio eertamine
l'ommillunl. El Lodhuwicus quidem ac Lodharius in loeo, qui Brtttas
dicilur, strenuecontligunt : quu superalus Lodharius» terga verliL Pars
aulem exercitus, quam Karolus in loeo, qui Fagîl vulgo dicilur, excepit,
pnilinus fugit : pars vero, qua^ in Solennat Adhelardum celerosque,
quibus haud modicum supplemenlum, Domino auxiliante, pradmi, ap-
petiit, strenueeonflixiL Quoetutrique vicerunt. Sed novissimeomnes a
parte Lodharii fugerunt, ùno finem primi certaminis dédit Lodharius,
termine lu r liber secundus.
LIB. IIL
L Pra'liy quidem, uli pra*fatum est, sirenue peraelo, quid de palan-
fibus peragere deberetur, Lodhuwicus et Karolus in eodem campo deli-
berare cœperunL Et quidam ira correpti, persequi hosles suadebant ;
ir SIECLE. COMPLAINTE D'ANGELBERT* S63
quidam autem, et maxime reges, miserantes fratris plebisque, el ut ju-
dicio Dei et liac plaga represssi, ab iniqua cupidiUitf^ rosipiscerfiiL el,
Dec* duriante, doiiide unanimes in vera juslilia deveninMit, piis visceri-
bus, solilo more, oplabant. In quo negolio Dei omnipolenlis misoricordia
ul pnestolarelur, suadebanL Qnibus cèlera multitude assentienles, a
preelio et pra.^da discesserunl» et fore mediante die ad cas(ra redeunt :
quid deiueeps eonsultius acturum videreliir, delibrraturi. Fuit t|uidem
îngens numems pra:^da^, et ingens ca»des : insuper adoiirabilis, iinmu r*t
merilo notabilis unsericurdia, tam reguni, quam et universornm. >'<im
divorsis pro rébus diem domioicuni inibi acturos se deliberarunt. In
quo, missa peracta, amicos et inimicos, fidèles et infideb^s pariter
sepultura! Iradebant : plaga eorreptos, ac semivivos, eodem mcKbj, pro
virihus ex animf> refovebaiU, Post bos, qui fuga evaserant, niiserunt
olTerentes, si reverti sana fide vellent, omoia delicta remitli, Post hive,
reges populiquc super fratro populoque cbristiaiio dolentes, perconlari
episeopos cœperunt, quid agere super boc negotio debererit, Quamo-
brem unanimes ad concilium omues episcopi conlluunt, inventumqm* in
fouventu publico est, quod pro sola justitia et a^cpiilale decerlaveiinl,
vi boe Dei judicio manifestum etlectum sit; ae per boc immunis onuiis
Dei minister in hoc negolio haberi, laui suaiior, quam et efleetor, debe-
ret, il quicumque conscius sibi, aut ira, aut odio, aulvana gloria, aol
certe quolibet vitio, quiddam in bac expedilione suasil, vel gessil, essel
vere confe.ssus secrète, secreli delicti, et secundum modum culpa^ diju-
iliraretur. Verumtamen in veneratiuue ac laude timtîi* dectaraliuuis
justitiîP, pro reniissiune, deliclis morluuiiiin fratrumsuorum (ineoquod
imperfecti peccatis interveuienlibus se nuverant, ul in muUis volentr»s
nolenlesque debnquebant) uti suo adjulorio ab his exuti liberarenlur.
Insuper autem, uti bactenus in justitia adjul»)r et proleetor tilis Dens
l'xlitit, ita et deinei.*ps ubique existere!. Proque bis onniibus triduanum
jejunium injunctuni, immoque bbeoler ac célèbre cel«^bratuni esL
COMPLAINTE D'ANGELBERT.
€ On trouve, dit Tabbé Lebeuf, Recmil de divers écritt, tom, i, p, 165,
S64 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
i> parmi les roanoscriis qui sont venus (à la Bibliothèque du Roi) depuis peu
> d'années de Saint-Martial de Limoges, une pièce de vers très-curieux sur la
> bataille de Fontenaj ; c'est celle que j'ai déjà annoncée sous le nom d'Ân-
» gelbertqui parle comme témoin oculaire. Elle est composée en versTrocbaï-
» ques, selon le style des complaintes de ces tems-là ; aussi en a-t-elle assez le
» goût ; et l'on reconnoit par quelques points qui sont sur les premiers vers,
> que c'étoit une espèce de cantique noté, ou d'ode. Je donne la poésie avec
0 son titre, telle qu'elle est dans le manuscrit qui paroit être du dixième
» siècle : >
VERSUS DE BBLLA QU^ FUIT FONTÀMETO.
Aurora quum primo mane
Tetram noctem dividens
Sabbatum non illud fuit,
Sed Saturni dolium.
De fraterna rupta pace
Gaudet démon impius.
Bella clamant hinc et inde,
Pugna gravis oritnr •
Frater fratri mortem parât,
Nepoti avunculus;
Filins nec patri suo
Exhibât quod meruit.
Cœdes nulla pejor fuit
Campo nec in Martio,
Facta est nex christianorum
Sanguine proluvi...
Unde manus infemorum
Gaudet gula Cerberi.
IX* SIÈCLE. COMPLAINTE d'ANGELBERT. 265
Dextera prœpotens Dei
Protexit Hlotharium;
Victor ille manu sua
Pugnavitque fortiter :
Geteri si sic pugnassent,
Mox foret concordia.
Ecce olim velud Judas
Salvatorem tradidit.
Sic te, rex, tuique duces
Tradiderunt gladio.
Esto cautus ne frauderis
Agnus lupo prœvio.
Fontaneto font..dicunt
Villam quoque rustici ;
In qua strages et ruinœ
Francorum de sanguine,
Horrent campi, horrent silvœ,
Horrent ipsœ paludes.
Gramen illud ros et imber
Nec humectet pluvia :
In quo fortes ceciderunt
Prœlio doctissimi :
Plangent illos qui fuerunt
Illo casu mortui.
Hoc autem scelus peractum,
Quod descripsi rytmice,
Angelbertus ^o vidi,
Pugnansque cum aliis,
Solus de multis remansi
Prima frontis acie.
34
S66 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE LTOXXE.
Ima vallis retrospexi
Verticemque jugeri,
Ubi suos inimicos
Rex forlis Hlotharius
Expugnabat fùgientes
Usque forum rivuli.
Karoli de parte vero,
Hludovici pariter,
Àlbescebant eampi Testes
Mortuorum lineas»
Velut soient în Autumno
Albescere ayibus.
Laude pugna non est digna,
>'ec canatur melode :
Oriens, Meridianus,
Occidens Tel Aquilo
Plangent illos qui fuerunt
Ulic casu mortui.
Haledicta dies illa,
Nec in anni circulis
^umeretur, sed radatur
Ab omni memoria.
Jubar solis illi desit,
Aurora crepusculo.
Noique illa, nox amara,
Noxque dura nimium,
In qua fortes ceciderunt
Prœlio doctissimi,
Pater, mater, soror, frater,
Quos amici fleverant.
TX* SrÈCLE. LOÏJI
Derrières.
367
GOWGILE DE SENS.
(An de J,^. 802.)
On y déposa Hérimao, évêque de Nevers. Le voici lel que le donne le P.
Labbe, loni. vm, colon, 1954 :
CONCILIUM SENONÊKSE lîSCERTO LOCO IIABITUM ANNO DCCCLXII.
De deponendo HerimamiOj episcopo Nivernensi,
Reverentissimo et Sanclissimo Domino, palri acpapîe Nicolao, Weiiilo
archiepiscopus Senonensis et coepiscopi ejus.
Suggerimus mansuetissimpe patemîtali vestrm, in nostra diœcesi, in
oppido quod Nevemum dicitur, esse quemdam episcopali ofiicio prîp-
ditum nomine Herimannuna, qui fréquenter adniooiius el diu expectatus
ut revalesceret, implere non suffi ci t ipsum otficium, mente non intégra.
Dicilur aulem Melchiades papa decreYisse,ne quis unquam pontifex, sine
consensu papœ romani deponeretur. Unde sopplicamus, ut statuia îllius
intégra, sicul pênes vos habontur, nobis dirîgere dignemini : ut hinc diclis
ipsius confirmali, aut sicut bealns Gregorius doctor feeit in Ariminensi
episcopo, simili incommodolaboranle, sequamur : aut sicut sanctus Ge-
lasius docet, remo vendus sitmente percussus, Quo verum absque dubie*
tatesciamus,expelimus elexpectaraus vesfrum judicium, ne in temerilatis
calumniam aliqualenus incidamus , sed veslro instituli moderamine,
veritatis et rectitudinis tramitem nullatenus deseramus. Optanms sanc-
tilatem veslram in Chris to benevalere.
Suit la répoDse du pape Nicolas, puis un autre fragment d'une kitre ftu
même pape qui paraît se rapporter a ce concile.
LOUP DE FEBRIERES.
(An de J.X. aprèi862j
Loup, dont le prénom était Serval, ou Servais^ naquit au comraenccmcni
268 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'yONNE.
du IX^ siècle d'ane famille noble du diocèse de Sens. Quanl à sa mort, Té-
poque précise n'en est pas certaine. Elle ne fat guère plus tard que 862.
Loup montra, dès ses jeunes années, un grand amour pour les lettres. A dix-
huit ans, il embrassa la vie monastique dans labbaye de Ferrières. Il se lia
avec Eginhard, et attira l'attention de Louis-le-Débonnaire qui le recommanda
en mourant b son fils Charles-le-Chauve. Devenu abbé de Ferrières, en 842, il
continua, malgré les occupations importantes que sa haute réputation lui avait
attirées, de s'adonner à l'étude et à l'agriculture. Il fut l'écrivain le plus poli
de son siècle. Il a laissé de nombreux écrits parmi lesquels on place un recueil
de cent trente lettres qui répandent un grand jour sur les aflaires de l'époque.
On les trouve dans Dnchesne, Hùt. Franc. Script.^ tom. ii, pag. 726-788.
La meilleure édition est celle de BaIuze;nous n'avons pu nous la procurer.
Il ne nous est permis de reproduire ici que celles de ces lettres qui ont quel-
que intérêt pour nous, à cause des personnes auxquelles elles étaient adressées.
BEATI LDPI, ABBATIS FERRARIENSIS, EPISTOLifi.
EPISTOLA XIX.
AD HEaraOLDUM BPISGOPUM.
Excellcntissimo prœsuli Heriboldo Lupus.
Quidam vestrorum monachus, cui Joanni nomen est, nobiscum in
irionai^ti^rio nostro versalur, propter quandam necessitatem a quodam
fralnî nostro vocatus, a me autem postea retentus, quod et nobis pro-
(Umt, fît in cœnobio ejus, ut audivimus, indigentia laboratur. Que con-
gnîgari undiquo fratres vos prœcepisse comperiens, celsitudini vestrœ
hm diriîxi apicMîH, i)0stulans ut et hune mihi aliquandiu concedatis,
(*i, quantum audeo suppliciter implorans, ut secundum ingenitam
ynÏHH Inmignit/item, et impositam officii diligentiam, locoilli consulatis :
ruî fortiî fralrum penuria, non solum bona vestra obscuret, verum etiam
Ifcîi noHlri, ud rujus quotidiejudiciumproperamus, provocet oflfensam,
ift irrit\(H'4\hi\m\ ac(;oIor«t vindictam. Res ecclesiasticae, et animarum
mm, (juanta «ujUîla tractanda sint, née admonita vestra videt pnidentia.
IX' SIÈCLE, LOUP DE FER RI ÈRES. 269
Prninde el vobis et illis fratribus consul ite, ut et de vestra indulgnnlia.
et de iilorum sublevatione glorifieetur Deus, qui singulis cito retribuet
quod mereiitur. Valeas, Domine charissime, meique pnecipue in sacris
orationibus meminisse digneris.
EPISTOLA XX.
AD ALTUTNUM.
Charissimofratri, Altuino, Lupus plurimam saluli^m,
Lillerap saoclitalis tua? 3 Kal. Maii mihi reddita^ sun(, quarum sen-
lentia pronum in me tuum déclara vit afl'ectum, haud quaquam sane
aliter, quam percepernmanimoacfirniissinierelinebam. iXamque, (pnim
tam concorditer, lamque jucunde, ac forsan tam proficoe aliquandiu
peregre vixerimus, qui poterat amor tam longo usu concretus labeliic-
tariî Infirmitalem vero, quam eontigisse mihi atidisti, cognoscas exu-
bérante circa me, ut semper el in omnibus, divina gratia détriment!
nihil, at emolumenti pliirimiim addidisse. Qiiippe nihil inmmmodi,
pro|>lnr forraidinem sulain, lulit. Orla enini in dexlro inguine pustula
impendenlem solum niinata est raortem. Tanlam autem orationum pr»-
perit eopiam» quacumque meum fama casimi dissipaverat, ut opinari
audeam cum divino mihi beneficioprocuralam. Regressus a trans-Rh»*-
nanis partibus, ubi stalum loei nostri deprehr^ndi, morem gerere statui
quibus debebamt et lavenlt* !>ei clemt^ntio, firmissiraa fruor quiel«%
utiumtiue meum est mihi pergratum conducihilî lectionis negotio. Vides
igitur nullos me itus moliri, ac reditus. Qnocirca, si libi neeessarium
ducis meum colloquium, adultiim ïestatem propter pabuli penuriam
prœsloleris oportel, quando, non impediento cura equorum, facere m^
biscum dies aliquot valeas. Intérim qua? ex me qua^sisti, t*a dunlaxal
quorum videur mihi altigisse nolitiam, quam possum breviter absolvu.
Cunmmnem syllabam ex muta et liquida lieri in eis solum, quie p<»r
uaturcun brevia suiit, nequaqiiam dubitaverim. Primu, quod natura
pêne semper arti pra^judieat, deinde, quod ut seiitiam hujusmodi sua-
deiit pronunciationes, peccator vreat ex se femininum peccatrix ; amator,
270 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l' YONNE.
amatrix; venator, v^na/nx ; multaque similia, in quibus penultima
syllaba nuUus unquam dubitavit ponendum accentum. Nam si posi-
tionem sequeremur, femininum genus acuta antepenultima proferr^nus.
Quod quam sit absurdum, immo barbarum, quis non intelligat? Pos-
tremo, quœcumque natura produxerit, nullius poetœ testimonio usquam
correpta reperio, quamquam diu sit quod id vigilanter quaesierim. Vi-
detur ergo mihi, et quibusdam doctis, eisdemque studiosissimis vins,
qui meciun talia pensitarunt, salubris, aratrum, et similia, accentu
penultimo indubitanter moderanda. Bibliothecam, quemadmodum enun-
tiare debeamus, Martialis versu ostenditur,
Quein mea non totum bibliotheca capit.
In versibus moralibus, quos Alcuinus dicitur edidisse, statera sic po-
sita est :
Non tibi sit modius duplex, nec statera duplex.
bla^hemug Graecum esse non dubitabit, nisi qui id per p, et h, scribi
parum attendit. Itaque Grœcus quidam Grœcos blasphemus dicere, cor-
repta penultima, mihi constanter asseruit, et ipsum Einhardus noster
astruxit. Tamen Aurelius Prudentius qui apud plerosque vebementis-
sime celebratur, id nomen sic posuit. — Divisor blasphème Domini.
Hinc igitur longe lateque manayit, ut blasphemus et blasphemo, accen-
tum in penultima syllaba sortirentur. Nundinas in Theodulfi Carminé
legi producta penultima. Quod utrum ejus, an prœceptorum auctori-
tate, pênes illum fides habeatur. Loquelam et querelam per unum 1,
Capri orthographiam sequentes, proferimus. Medelam vero, sicut sua-
delam, absque retractatione diceremus, ni conjugationis similitudinem
confunderet diversitas generis, et omnium pêne exemplarium non con-
temnenda repugnaret concordia. Quamobrem in medio relinquamus,
ner: temere nostrum permutemus usum, quoad si non suffidunt quœ
dixi, vel a nobis, yel ab obnitentibus aliquid robustius inveniatur. Sis-
Irum, musicum est instrumentum, quod Isis, ut scripsisti, manu ges-
tare fiogebatur : accessus etrecessus Nili fluminis, eo significans. Unde
!!• stScie. loup de perhières. t^\
Cleopatram Virgilius, ut commentifiam ejus poteslalem sibi arrogasse
solila suhtîlitateoperirel, — Pairio, iiiquit, coati agmina chiro, Fialm,
correpUi pfiiiilliiiia, ea causa dicinius, tpiod fialti* dieuiitur, quia fmiit
ex vitro, qiiod Gra ci hialim appellant . Hialini aulem habes in Virgilio :
— Carpebanl hialim mturo fthcain colore. Item apud Martialt.^in —
Quid tibi cum fiatu tigulam commillere po$H€s. De Cometis, qui visi
sunt, tiuieridooi potius, quam disserendutn videfur. Et quia de his nil
usquani diviiia loquitur auctoritas, id opinari, iomio medieiv pnssu-
Hîus, quad Gcnliles illis apparentibus usu depreheiideruiil, lli parlen-
dere Conietas pestilenliam, et famem, et bella tradideruiU. Hiiic Mail-
tuanus vates morte, Csesaris, acbellis civilibus immineiitibus, inleralia
quœ ponit moiislra : — Nec diriy inquit, toliem arsere Cometw, Jose-
phus quoqiip, priusquam everteretur Ilierusaleni, fuisse siellani iu mo-
rein gladii per tolum annum super eandeiii urbem. Sed ut in speui ali-
quam adducamur clementiora experiendi, refi?rt Pompeius Trogus,
Mithridalis régis futurara exctdleîitiam Cometa priemoustrata, his verbis :
^ Nam et eo quo genitus est anrio» et eo quo regnare primum cœpit,
» Stella Comètes per utrumque tempus septuagiota diebus itaeluxit, ul
» cœlumomue ilagrare videretur. Ouarlani atAi partem occopaveral, et
» fulgoris sui radiis uitorem solis vicerat; et quum moreretur occunibe-
1^ retque, quatuor horarum spatium amsumebat, y^ Vidi ego pra?tprpa
hoc Apriîi, post mediam ferme noctem, slelîam quandaui subobscuram,
qua* sub Leom3 posila, radium ad spicam Virginis usque [ïorrexerii.
Quam rem aliquotdies scrupulose observans, stellam eamlem coiitem-
plalus sum. Sed radium deinceps non vidi : deiiide i[)sa tpioqui* ^hAlu
subiata est. Librum quem petisli, multi, quibus non erat rommodandus,
meum post redilum fiagitarunt. Quare ablegandum illum aliquo, nv
perire conlingeret, penestatui. Hune a me cum veneris forsilan impe-
trabis. Nam buic clerico, etsi quod tibi fidus est, hune connnitti posst*
\idebam, tamen non satis tuto, quod pedes erat, te \vm adverlisse mi-
ratus sum, Ceterum, ul me super episeopo nostro plene eertum non red-
diderisp luli moleste, quoniam nulliusme causœ quantum illius fatigant.
Jam vero pêne stomochor, (pjoniam non scripsisli quid Frobus noster
exerceal, sciUcetutrum in saltu Germariia^ disciplinas libera!«*s, ut serio
272 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'yONNE.
dicere solitus erat, ordine cunrat; an certe inchoalam satyram, quod
magis existimo, struens, Ciceronem et Virgilium, ceterosque opinione
ejus probatissimos viros, in electorum coUegium admittat; ne frustra
Dominus sanguinem fuderit, et in inferno oUum triverit, si verum sit
illud Propheticum : Ero mors tua, o mors, morsm tuus ero infeme.
Vale, charissime, et in amore nostro bénigne persévéra. Ex parvifate
mea, digneris salutare prœpositum, etcongregationem vestram, et precari
ut pro me, et pâtre meo atque matre, Dominum exorare dignentur.
EPISTOLA XXIX.
AD GUENILONEM EPISGOPUM.
Dum abundante iniquitate cbaritas jam refrixerit multorum, etplures
lœtari videmus quum malefecerint, et in rébus pessimis exultare, quando
peccatis nostris republica dissipafa, impune perversorum grassatur in-
sania, legumque metus aboletur : maximo debemus affici gaudio, si
saltem aliquis inveniatur, qui, memor futurorum, seculi fugientis con-
temptum pia mente œncipiat, et, opérante Dei gratia, perfectionisapicem
appréhendât. Quod mihi quia moliri visi sunt duo presbyjteri nostri,
quorum alter Àrdegarius, alter Baldricus vocatur, unum eorum (nain
alterum inevitabilis nécessitas retinebat) vestrœ reverentiae direxi, ad-
juncto militari viro, qui eum in itinere tueretur ; ut a presbytero utrius-
que desiderium agnosceretis, et nuntii nostri relatione testatior eorum
vita, prior et prœsens devotio appareret. Vestra vero prudentia relin-
quendi suos eis titulos copiam negavit facturam, ut liberius et distric-
tins institutionem beati Benedicti sequantur, nisi forte nostra parvilas
auctoritatem vobis depromat absque vitio posse fieri. Id tametsi nunquam
in controversiam vocatum, vel audierim unquam, vel magistra lectione
eompererim, tamen simpliciter quod sentio vestrœ auctorifati aperiam.
Dominus Jésus diviti legalium prœceptorum sibi observantiam arroganti,
et audacius quid sibi deesset percontanti : Vade, inquit, et vende omnia
quœ habesy et cetera. Ubi aperuit voluntariam paupertatem fore finie-
tuosam, si illud impleatur quod alibi docet : Discite a me quia mitis
IX" SIÈCLE. LOUP DE FERRIÉKES. 273
mm, et kumilu corde, el rnliqua. Quod nusqiiam Geri, aut tulius, aul
melius |Mjtest, quam in mooasterio iibi, sic libortas Yolurilalis propriiT\
pro Ik'i aniore, ([iind est laboriosissiinum, reswalur, utox arbitrio Prio-
ris siibjectoruïii aclio cuncla formetur: quaintiuam quidarn nostronjiii,
exubérante Dei gralia, ingeoli \igor(3 animi consurtia humana vilavorifil,
«H pra^fala dorai nica sentenlia jam implela, soliludines penetraveriiif,
et conslanler in Dri opère pêne tolani a*talem consumpseriid. Ab ea
igitur perfeelioiie, quam Deus etiam la iris proposiiit, absil ul siimmo-
veal sacerdoles. Sed dicataliquis : « Quid plèbes facieni, quanuii aJ> eis
}> fuerat canonice cura suscepla? .\imirum (jui hos ad inipleiiduni illud
» vocat, quod in psalmo canimus : Vacatc, et videte, qtiia cyo snm Deus,
» procurabil alios quos animabus gubernandis pra^ncial At, inquil,
» quemadmoduni carnalem copulam non licet resolvere, nisi causa Ibr-
» nicafionis ; iU\ susceplarn semel pastoralem curam nefas est deponere,
H quandiu oviiim saluti cunsuli putest. Concedimus, nisi forte conju-
» gium qui constituit ipse dissoîval, et qui re3gimen imposiiil ipse, ut
» sibi liberius vaœtur, id relinquere occulta inspiratione pnecipial».
Namque qui jussit, ut quod Deus conjunxit homonon separet, idemque
Deus est, quoliens libuil conjugia sépara vil : adeo ut eliani jïrobabiles
ulriusque sexus personas oplirne noverimus, rescisso carnali comnier-
cio, insacris lueis separalini Domino mililasse. Jam verode presbyteris
quid dicimi, qunm nullum fere monachorum reperiatur monaslerium,
quo non aliqui eorum, seculi lumultus déclinantes, concesserint. Quos
si perperam fecisse eonenmr asserere, obruemur eornndera aucloritale
qui nos et sanclitate superant, et sapir*ntia forte praM^cdiiiU. Neque enim
frustra scri[)lura est : Timor Domini ipsa est mpieniia, et redire a. m,
L t, l. g, fi, a. Siquidem ut de conjugiis laceani, qua* ob Dei amorem
separalii sunt, quorum magna nobis suppetit copia, cerle Ferrariensis
raonasterii, cui indignusdeservio, quondani nobis abbas et presbyler, Si-
gulfiis, qni nsque adseniumcanonico habitu laudabibler vixerat, sponte
se potestaleexuit, et noslram,lioc est monacliicimi religionem, assumpsit,
atque,donec diem obiret, suo passusesl subjici discipulo,c[uem, ipsius
voluntate ac fralrum consensu imperalor Ludovicus memorato loco ab-
batem pra^fecerat.Quin etiam, deccssor vester,beata* mémorise, Aldricus,
I 35
27t BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
qui prœfati Cœsaris jussu, et mirabili bonorum annisu, nobis, quum esset
abbas, ablatus, et ecclesiœ Senonicœ Pontifex factus est, ad nos immu-
tabililer proposuerat regredi, episcopali cura omissa, quando banc vi-
tam, ut credimus, feliciore mutavit. Quis hos viros canones ignorasse
dicat, nisi prius ipse desipiat? Profecto primordia fidei cbristianœ reco-
lebant, quœ beatus Lucas commendans, ostendit tune illis omnià fuisse
communia, quando postquam singuli agrorum et quanindibet posses-
sionum pretia apostolis, prout cuique opus erat, dividenda permiserant,
ipsi Deo soli vacabant, et erat eis cor unum, et anima una in Domino.
Nec ab hac sancta societato sacerdotes exclusos invenio, quum praefatus
Evangelista hinc etiam nos instruendos prospiciens : Multa, inquit, turba
mcerdoium, 0 fclices, siquidem tametsi qua longissime absumusatam
sanctorum virorum perfectione, tamen vestigia, et quaedam, ut itadixe-
rim, liniamenta formse apostolicœ retinemus, dum nraio nostrum aliquid
sibi vindicat, nec in seculares curas dissipare animum permittitur, et
orationum, et abstinentiœ legitimam constitutionem persolvere r^ulari
rigore, cui nos sponte submisimus, coarctamur! Nec mirandum, sed
episcopaliter compatiendum vobis est, si multos monachorum experti
sitis a sua professione detestabiliter deviare, quum et natura humana
prona sit ad malum, et hostis noster bono semini superserainare semper
gestiat zizania. Ceterum, ut mea et multorum fert opinio, nullus intra
sanctam ecclesiam ordo est, ubi certius promereri Dominum fidelis
anima possit, quam si monasticœ disciplinée studeat propositum intègre
ubservare. Verum ne nos magnifacere videamur, beatus Gregorius, cujus
tanta in ecclesia resplendet auctoritas, patrem nostrum Benedictum his
verbis commendat : Scripsit monachorum r^ulam discretione pneci-
puam, sermone luculentam. Sanctus aulem Benedictus sacerdotes sus-
ripi in monasterium et posse et debere ostendit, quum quamquam non
facilem, tamen eis promittat ingressum, et relinendi officium ex abbatis
jussione pnebet auctoritatem. Quod nullo modo faceret, si soli admit-
t^ndi essent criminosi. Namet eos quidem interdum, sed difficillimeet
veh^^nenter compunclos recipimus. Venitenim filius hominis quierere,
^4 ^alvare quod perieraL Quum igitur beatus Gregorius r^ulam patris
riostri Ben^icti approbat, eadem aulem régula sacerdotes cum oflîrio
ÎECLE. LOUP DE FEURIÈRES. 275
suscipiendos censet, nisi qui coiitentioso s|iiri[ii labonit, otsiisceptos jain
inde aJ» iniliri iinslri Ordinis esse inlL^gm' vite? sacerdolcs in iiionaslerium,
minime dubitat. Quapropter veslra pateriiitas dignelur hîec studiusius
pertraclare, et presbyleris ad raelius de bono lendentibos noD ciuicletur
lioentiœ adilum reserare : ne forle quod nullaleuus optamus, videamini
urdini nnslro provisacœlitus ineremenla derogare, quem siioimi et op-
tîmi Pontifices non solum non iofamaYeront, verum eliam, u( par fuit,
suis et laudibus oniaveTunl, el exhortatioriibus cumularunt. Neque
eiiim sacTorum canonum suspicienda censura, *pian(uoi dispicere valui-
mus, usquam nostram infirmai seotenliam, quam et aucloritatedivina
et preeclaris exemplis roborandaiii curariraus. lUud polissimuni a veslra
Hximietate obtinuerimus, ne nostram admonitiotiem graveoiini, quam
non venditandip scienlia* studio, sed implendœ charitatis oflicio nssuoip-
lam, el rerum ponden^et slîli lenilale satis, utopinor, apparet,
EPISTOLA XÏXL
AD GUENILONEM.
Summa veneralione colendo insigni pra^suli Gueniloni, Lupus pluri-
raam salulem.
Quum ad regem proficiscerer, et praemisissem sciscitari, quid me fa-
cere vellet, et ipse vero pracepisset, utfeslivilate beali Martini ad monas-
lerium ejusdem praxlari confessons ei occurrerem, eum vero ulililas
publica abo traxisset : niissis iterum nuntiis per amicos. oblinui cum
gratia bcentiamrevertendi. Cur aulem, sicut constitoerat Uominus nos-
ler rex, ad sanctum Martinuni non accesseril, ha^c nt nuntii noslri relu-
1ère causa fuit, quod Britaïuii sibi prteler sobtum diliidenles, regein
noslrum in Britanniani versus evocavere, ut pars quie cuntra Nonie-
noium sentiebal, ad mm tuto deficeret. De Pi pi no, unde vestra qua?-
si>il paternilas, nibil cerli in palatio dicebatur, Leviter Uniïum iama
jactabat, eos, qui nuper ab eo déscivissent, inconœrdiam redituros. Qui-
dam vero de Aquitania venientcs, Nortmannos inter Burdegalam el San-
iones eruplionem bis diebus fecisse retulere, et nostros, id est Cbristianos,
276 'TTbliqthkoue historique de r
ppilnsl fi cuni eis pndio rongrcssos, el misf rabililer, nisi qiios fuCri <*rtpi»re
poliiit p*^rumptos. lo i\uo belln comprehcnsum ductMii Vasconum Stgiii-
niim. et p**n.*ïiiptyni etiarn jiirandri teslali sunL Qme res, quam vera sit
l*tiuiiiii<_*a sentenlici, Omne regnum in seipsum divfRum demhMlar; et
disfordiaiu amplecteniibys qui fructus maneat, maiiifpstal. Bene vos
valere rypiriius.
EPÎSTOLA XXXfV.
AD ALTllXUM, SENONENSEM MONACHCM,
Venerabilili fralri Alluino, Lupus perpetuam saluleiiK
Si tanta facililatn discuti pnssenla qucHpiam, quanta mnventur qutps-
tiunes.olim ad consummaUimsludiosi quiquesapienliaui nvasisseat. .Xunc
lilerarum sludiis perie obsoletis, quotusquîsque invoniri possit» qui de
uiagistrorum imperilia, librorum peuuria, otii denique inopia raerito
îioii queralur? Quorniiius indignari mihi debes, si per exiguum olii, quod
mibi vix obtingil indagaiulis qua_^ iiesciam, tpiam venlilaiidis quaf jaiu
f^nnseculus sum judicem expendendum. Nec, ul opiiior, vjtù, si quibus
diviiio favore viaiu inlelligenlim et apenii, et plauiurem feci, quam pra^-
cesseril sequendi neœssitalem indicam. Hoc est leclione magistra, vel
ulens, vel usus, si audiloribus meis aut pra^seulibus idipsuni sermone,
aut absentibus obslinalo impoiiam silenlio. Oblinuit tameu tua instau-
tia, ut qutedam ex iis qua^ studiose qucesisti enuclearoiu, Locuples p*^-
nultimam genitivi producere, sic apud Priscianum probalur in Hb. v,
quumde nominibus in es productani desinenlibus disputaret. Âppellniira
vero, inquit, si $int ad bomines pertitwntia, quœ apud (irimm commu-
nia, et mohilia, apud nos communia sunl : ul Imres, locuples. Item in
VH, penullinia terliïe declinationis quando produci debeat el œrripi,
mira dibgentia oslendens : Produciiur, inquit, in lii.s, quorum nomimt-
tivnm in lomjam desinit seu natura, seu positione : ul sol solis, itifans
infantis. Excipiuntur in on desinenl][a GnBCa; et in o tam Latinaquam
nulha, quœ aliquando corripiunl, aliquando producuni penullirnam
geûitivi, Prœlerea in m, s, vel i, s, /,//, s, vêla-, desinenlia, qua» penul-
ÎX* SÏftCLE. LOUP DE FEBRIÉRES.
limam genitivi sœpe œrripiunU liem par, lar, vas. pes, Ceres, compog.
hos, sm, (jrm, qua^ produœnlia iiominalivos, œrripiuiit pniiullîmam
geriitivi, Ouiiiîi igilur proiIucUi noniinalivo, ut natiira <4 positions, po-
iiullimas geiiilivorum cDnseqiifnter producaot, hisexceplis nominibus,
c|U(p longa observanlia deprehensa notavit, quoniam, ipso teste, tocu-
ples, in es prodiiclam finilur, eodem auetore genitivo longa penultima
pn^ferliir. Quod possem eliam poetico leslimonio cnnfirmare, iiisi apinl
f:orilenliosns quoqiio tanti viri lantum posset auctoritas. Locnpfefo au-
teni, quod penultima producta nequaquani dubilo prolereiiduju, sieut
quoniam robur rolmrh corripitur, roboro eadem penultima cc^rrepla
proûuntiatur, activum esse in Cicérone possumus conlirmare, Qna si-
gtiifiralioneeliam in psalmo positiun canimus : Mulîiplicmiilorupletare
eam. Apud memoralum auctorem Priscianunij in jam diclo vn lib. i[uid
sentire di* pronuntialione mitlien$ debeanms, deprebendi potesL In en
enim in ex correptam mascubna, feoiinina, neulra, et communia invr-
niri dicit : in er auleni producta Grœca masculina, el unum Lalinuni,
et magis iiotbum» atquein sequentibus, Corripienlia, inquit» nomimt'
tivmn, in fiuibmdam corrîpimit pemtltimam genitiri, in tpéihmàmn
prodîtcunl. Producunt in al et in el neulra, et in ar neutra, d^Tivaliva.
In or quoqut! di^sinentia, aba producunt penuUimamgenitivi, ut cunor.
cnrsoris; alia curripiunt ut Hector, Heciorn; alia vero omnia, ejua^ nc>-
minativi termina lionem Cîïrripiunt, simiHter pennltimam genilivi rorri-
piunL Excipilur, inquies, quod sinq>licis decbnationem senavit in coni-
posilo, qnamvis corripiat exlremilatem nominafivi. Ergo si natlier defmit
in er correplam, unde nulla dubilalio esl, )iec inter excepta ab eo est
pusitum secundnm euni correpla penultima genitivus ejus efferelur. Atl
banc rem roborandam imllnni adhuc poetieum babeo teslimonium. Et
quoniam, utipse ait, nihil ex omni parte perfectum in humanisesl in-
ventionibus, ab euforsitan est non iguorantia, sed obbvione pra-termis-
suni. Quare in usu mutando auctorilalis mea_^ pericuUnu uolo tai^rre,
dunec aut mea, aut amicorum dibgenlia abquid liinc si noîi sobdius,
aut evidenlius valeat inveniri. Uiciscor, et rhulivo, rur dixeril idem
auctor insignis in ntra<iue significatione accipiendum, idem explanat ;
siibinferens, lam pro keso, quam conlra Uedenlem accipieudum, muU*
i78 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'tONNE.
f*l ^indicta non solum pœna, sed eliam liberatio accipiatur. Quamvis
oi ex Virgilianis versibus sensus ejus in promptu sit recle consideran-
tibus. In eo enim quod posuit,
Ulta virum, pœnas inimico a fratre recepî,
Lltâ pro laîso facit. Lœsus enim Sicharbas, sive ut pœtica licentia ponit
A'irgilius, Sichœus a Pygmalione fratre Didonis erat, a quo fuerat morte
mulctatus. Maritum autem postea Didoulta est, non ei, utpote qui erat
exlinclus, pœnam aliquam inferendo, sed Pygmalionem, propter quem
scelus commiserat, pecunia privando. Itaque supplicium de eo qui Is^
serai, pro eo qui lœsus erat, sumpsit. Ita pro lœso idem verbum acci-
pitur, quo sensu acciperetur etiam si, métro permillenle, dicerepotuisset,
tindicari virum. Sequens exemplum quod est : Nunquam omnes, hodie
moriemur inulti, contra leedentem accipitur. Quum enim ^neas socios
ad repugnandum Grœcis, qui in suam potestatem urbem redegerant,
animaret, usus est eo verbo, ut fingit Virgilius, quo signiflcavit vindic-
tam et ultionem suorum gentilium qui jam occidissent, et sui antequam
rx^dissent, viriliter a lœdentibus exigendum. lUud quod sequitur tangere
nolui, donec in Livio vigilantius indagarem, Propitiw et per sibilum
pronuntiari etiam a non parum doctis semper audivi. Et in antiquissi-
inh exemplaribus nunquam nisi per t, scriptum inveni. Stupeo, an con-
vertiil in pnetiîrito w, prœsentis in i, apud Priscianum non discemitur.
fri veteribus lamen codicibus indifferenter expressum invenies. Patro-
nuni noslruni episcopum incolumem esse vehementer exulto. Probum
miUmi non tarn aii(iuid edidisse admiror, quam non omnibus jam scri-
li^jndi inatiîriaiu abstulisse. Bene vale, et pro me, patreque meo, et
iiiiitre, ci |Wîr le, ni \)iiT ceteros amicos Dominum exorare, si me amas,
HiÈSi'HO ne VÀtssits.
EPISTOLA XXXVI.
AD ALTUINtJM.
Si HiifiiliirM'iirn nobis luam altulisses prœsenliam, infertilis profecto
Mptpn^ ntiuUnm^ dinpendium. Namque, ita me variis et ioentabilibus
ÎX" SIÈCLE. LOUP DE FERRIÈRES. 279
invohilum offendisses negotiis, ut vix intra multos dies una hora vacuas
tihi auros pra^boré piituissem. (JuineUain abbalis absentia inleiilioiii imt
|>luriniuin derogasset. Itaqat? qiiod et «*ir<>, queiiiadmodura supra ex-
prossi, sum occupatus : et abbas vix auluoino reversus credilur, si tibi
ad nos veniendum existimatis, upporlumlatis vid<^s expeclandum coiii-
mcTciunL Ceterum germanum tuum, ul supplicasli, oralionibus, (juod
polero. juvaro contendaiiK
EPisTOLi xxxvir.
AD IIËHIBOLDUM, AUTISSIODORENSEM EPISCOPI'AI.
SuspecliP mibi amplîtudinis vestive iiuptT missn'fueruiUbttoruv. Itlcirer»
(ï^mperaudum responsione pulavi, quoad rei veritatiTu rescireiiL ?sunc'
r[uuniamcouimunis fraler et earumdem litterarum fidera, et vnstri status
palefecit vfîritatem; bona? vab^tudinis vobis rocupt?rationem quam ce-
lerrimani exoptans, brovitBrbtteris respoiideo. Si natura menîores,qua'
uosarctissimo necessitudiuis vinculo nexuit, pristioique amons qui nos
unice singularitorque devinxit, quonini ununi est eventus, aUiTuni jii-
dicii, sinceram mihi Ixiiievoloiiliam <*xbibendaiu decrevislis. locornni
interstitia quu» mihi questi estis detriniejilo esse non poterunt. Siqoid<*ni
et fréquenter iiiviœm \idere nobis facuUas est, et si quis casusimpediL»-
rit, literale nobis baudquaquani deest commercium, que vicissim inten-
liones nastras (si veslra quousque se sumniitlit sijbbrailas) familiariler
possuniusrevelare, Ce.lerum codicem annotationum beali Hieronynii in
prophelas, nerduiu a me lectum, vûbis moreni gerens, dirigo, quem
vestra diligentia cilo, aut exscribenduni, aut legendum proeuret, nolîis-
«pje restitui jubeat, Unde vos mouendum judicavi, ne forte vobis in
nmltis assiduisque occupalis negoliis, nihil vnbis eollalura, nobis on-
rnmdeoi rerum obessct dilatio* Atqur* ulinam allissinuun tbviuumqin*
veslrum iîigenium, quantum posset lieri a ^'uninuuiibus aversum n*'-
goliis, ad indaganda bonuina^ vel divina: Stipii^ntia* îransferrelur seereta !
proffjcto vestra nobililas oniciique clarissinius gradus, dignuni sua am-
pbliidinf^ œpisset emolumentum. Quod noiim eo dictum a me aecipialis,
280 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'YONNE.
ut me in hac parte perfectum jactanter existimem, aut vobis in aliquo
prorsus conferendum, nedum prœferendum opiner. Sed sicut vos conve-
nientibus cumulatos congratulor honoribus, ita etiam ingeniis, maxime
quœ excellent artibus, ornatos nosse desidero. Caius Julius Cœsar his-
toriographus Romanormn nullus est. Commentarii belli Gallici, quorum
ad nos manavit opinio tantum, extant, nec quantum ad historiam quod
compertum habeam quicquam aliud. Nam ceterarum ejus rerum ges-
tarum, postquam idem Julius totius pêne orbis terrarum molibus est
oppressus, Hirtius ejus notarius in Commentarios seriem referendam
suscepit. Ejusdem itaque Julii Commentarios, ut primum habere po-
tuero, vobis dirigendos curabo. Cupio vos valere féliciter.
EPISTOLA LXXXI.
AD AMULUM EPISCOPUM, EX PARTE GUKNILONIS ET GHERRARDI.
Ueverentissimo et clarissimo prœsuli Amulo, Guenilo episcopus et
Ghcrrardus comes plurimam salutem.
Nuita (ît magna jussu Domini nostris régis, ex ejus parte familiaris-
HÎmo vobis mandata revelassemus, si quod ipse optavit, quod etiam
HuiH vobis literis significavit, nos quoque plurimum voluimus, ad Au-
giiHtudunonsem urbem vacuiun fuisset vobis expectationi nostrœ occur-
roH). S<h1 (|uod nuncii vestri certissimas impossibilitatis vestrœ causas
tïoïm prodidorant, qme copiosœ multipliciterque dicenda verbis nobis
rdmrniNit, sensuum veriUite servata, conati sumus vestrœ sapientiae corn-
(HjridioHiw lileris apt^rire. Prœcepit itaque, ut ejus vobis sermonibus di-
vA^n^muHt Hi) lUMïlor tenere, quod rex regum, idemque sacerdos sacer-
dolurn, ^jui noIus potuit ecclesiam regere, quam redemit, postquam
iMiinanilaU^rn Niiani in co»lum evexit, semper cum suis futurus divinitate,
\U)U*MU\Um\ Nuam ad eandem gubernandam ecclesiam in sacerdotes di-
vinil, lîl fi'Ki'N : ut (juod sancti docerent pontifîces, et ipsi implerent et
uu\f\m Uwmnxi dnvotissimi reges. Quamobrem se cupere debitam sanc-
lit/iti M*Mlriî* iu\\)i'\\di*n) reverentiam, sicut ei quem sciât divinitatis cul-
tiim iuU*nri^ voIIl» servare : atque vicissim postulare, ut cum eo taie
IX* SIÈCLE. LOUP DE FEIIRIÉHES. 281
Fœdus concordiaeineatis, ul, ubicuuicjueccelesiiisticœ uliliUili in purtione
regni diviriitus sibi coIlïUa veslra? aiictoritalis dispositioiie in re (an la
cupit coiisulore, unanimitalcî veslri consensus conliiiuo adjuvntur. Et
ne vos longis ambagibus diotius fatigemius. rcceiis inconiiiiodiim Augus-
lydunensîs t/cclesiav, ot prolixa perlurbatio flexil ejus pietalcm, ul sua
largilalê veslraque promoLiooe taleui ei pnericiat, tjui ruinas illius, et
spiritualiter, et seeulariter slrenue sarcire suniciat. Est autera, quem
benignilali veslra^ j»lnrimum comnieiidat, propinquus ejiis Bernus, ab
;plale nieniurite glorioste imperatoris Ludoviei lenere educatus, et elaris
<jrualus honoribus, quem et ipse hoc suo teinpore mnltis experiruenlis
invenit idoneuni, et, opitulante gralia Dei, tanto Degolio crédit aptissi-
rauni. In bocprobalissiraorumejusconsiliariorumacquiescit œnseiisus.
Idque veslne prudentia» Dorainus noster nobis jussit, suggerere non
L'sse novicium, aut temerarium, quod ex palatio honond>ili*>ribys
maxime ecclesiis procurât antistites. Nam Pipinus, aquoper maximum
Carolum et religiosissimum Ludo\iGumimpera tores, duxit rex noster origi-
iiem, exposita necessitale hujus regni Zachariiê, roniano papa\ in synodo,
cui martyr Bonifocius interfuit, ejus accepit consensum. ut acerbitati
teraporis induslria sibi probatissimorum decedenlibus episcopis loedu-
retiir; ne forte siiopbcilale ponliOcum posset contingere, «juod in bar
Heduornm urbe, cujus nos nunc cura exercet, eveniat. Proinde se pe-
tere, ut liûnorcm a papa romano majoribus ejus, et regibus, et impera-
toribus conccssum, et a Lugdunensis ecclesia:; metropolitanis, cui, auc^
tore Deo pnesidetis, nunquam baclenus infirmatum, a vobis niilla
veslra injuria conseciuatur. Quod si in bac parle spretus n(»n fueril,
facturuni sit ut in regno ejus veslrum minislerium debitam semperve-
rieratîonem obLineat, et optatum exitum sortiatur. Cujus petitioni nos-
tras nos suppHces jungimus preces, ul, quod lantis viris videlur opti-
mum, vobis quoque complaceat, ut in obsequendo vobis non soluni
nos, veruru eham illos faciatis, (piod nptanius, ciipidissimos debitures.
Idque impetratum a vestra fidissiina nobis fainibarilate vobunus, ut,
quod vobis Peus inspiraverit, nobis quam celerrime bteris osteiidatis,
ut per nos cilius Dominus noster rex, quod plurinumi cupit, benevoUim
in se vestram cogaoscens volunlatem, dignas Deo référât gratias, et an-
I m
282 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'YONNE.
tequam necessitate regni longius abducatur, damnosam pnesulis dila-
tionem recipiat , vobisque fidissimum adjutorem dirigeât ordinandum.
Grxlelsadum eliam, quem ex palatio suc more praedecessorum regum
majorum suorum, ut ante monstratum est, Cabilonensi prfieficit ecclesœ,
flagitat idem rex, in hac quadragesima non gravemini ordinare. Qucxi si
pcr absentiam Theobaldi episcopi visum fiierit impossibile, quocumque
temporc constitueritis, œngruum vobis curabimus ex episcopis oostris
facere supplementum ; ut quod prosit populo christiano, absque dila-
tiono per vos Deus implere dignetur.
EFISTOLA LXXIII.
AD GODOLœCSM. METtOPOUTAIfini.
HoYonnitissimo pnvsuli Guenfloni, Lupus salutem.
Hir pnv^byter* oui nomen est Erl^udus, ex ecclesia Sancti Pétri et
nostra queritur i^ti se calunmiain» et de suo gradu periclitari. Proinde
voHlraui |H>sriiuus palemitalem. ut ei juste ac rationabiliter adesse di-
gnoniini* no quorumlibet insMliiso|qpriinatur, qui, forsitandiyini timoris
obliti. supt^rar^ iunaiium perncadler moliuntur. Prosit itaque huic et
illis vt^lro prudeiitia. ut et hk. si estinnoxius, liberetur, etiUi, qui pec-
ikxtx^ h\ (m>\iuii keskme coiMUtur» non inveniant faculfatem. Quod do-
\m\ iuspiniuk^ lVi>» perikùitis, et synodi tempus adreniat. si potest
\Wt\. ol vt^tnie sanctitati ïkietur. exequendiofficii, quœsumuk, redpîat
liUTlatotu . nt> s^^uiiduni iuunîeorum totum, quorum se testimonîo
purgwn^ jHKv^il. iumùrt» uott wWat. Bene yos valore cupimus.
KHStUiAICV.
\» wuMLMnL n r Ain kegdu^
tn uouiMio IVuuui aAus trt ownpolentis, Inniudnidis. ipsius graUa
vaAiuHUiu . Kt^jcuw. HenbiJckK ivnerabiK episoopo, sahilem.
V,Hu^iwm Auturtw ui&wil» pw*» nobis vestr» sanctitatîs denegat
rX* SIÈCLE. LOUP DE FERRIÈRES. 283
"rolloqilium, absenti scribimus quod [>rœsenli libenliiis diceremus. Ger-
manus vester. deslitulushonoribuspropter hooiines qui ei famiilati simt.
maxime anxius nostrie pii^lalis opem expelil, cuiifidens post Doniinum,
noslfd opéra se calamitalis malestiam evasurum, quam solita mansue-
tiidiiie miserariles, opportun i ta lem Domino prœbenle, cupimus adjtivartî,
V'tTum ut in palalio voluntatisnostrœ preeslolari possil eirecluoi, suadfv
mus ne gravemini«^nsindigenliaiii collalis nc^cessariis tempera re. Qnuni
t;nim soleat veslra largitas ministrare postulata externis, etiaoi gemiano
indigenti non sine spe divina^ retribulionis idem valet [>ra\slare. 0»^od
facile sacris monstraremus eloquiis. nisi nltro ea vobis occurrere crede-
remus, et nostra^ vestra^que persane haberemus consîderationera* Ini-
pendite igiturdebitum religioni et necessiludini affectiini, et, in orationi-
bus noslri, assidue memores, bene valete,
EPISTOLA XCVIII.
AD GtlENILOIHÊM EJUSQCE SUFFRAG\NEOS.
Religiosissiniis patribus, et fralribus Gueniloni, nietropolilano Seno-
nicîp sedis anlistiti, et universo Clero ejus, et ceterarum ecclesiarum
pnesulibus, qnm dioccsi memorata? sedis censentur, cunctis in eis Do-
mino famulantibus, clerus matris ecclesiœ Parisiorum et fratres cœnobii
sancti Dionysii, et sancti Germani, et beatœ Genovefœ, ac Fossatensis,
diversorumque monasteriorum unaoimitas, prEesentem et fuluram salu-
tem.
Venerabilem pastorem noslrum Ercanradum nuper decessisse quum
longe lateque \Tilgatum sit, tum sanctitatem vestram latere non poluil,
nosque ailici mœslitia de vocatione patris defuncti, acsolliciludinp pro-
moveri de electione successuri, prudenlia vestra intelligit. Ouumenim
principalit^T se fulumm Dominus Jésus pollicealur cumhis qui princi-
pes religionis existunl, non patimur diu carere antistite, cnjus doctrina
ad salutem nostram instituamur, exemplo informeniur, benedietionibus
in nomine Dooiini muniamur, Ejus, utpole bonorum omnium aucloris,
ne«|naquani nos cura destitutos firmissimecredimus, dum ipse curas nos-
Î84 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'TONNE.
tras suaclemenlia suslulit, et vota ultronea benignitateprœvenit. Nanique
ipse, in cujusmanu cor régis est, gloriosi Domini nostri Caroli, quemad-
modumplene confidimus menti infudit, utejus nos regimini committeret,
quem in divinis et humanis rébus sui fidissimum multis experimentis
probassel. Igilur Dei pronam in nos amplectentes misericordiam, et régis
nostri piam suspicienles providentiam, vEneam, cujus prœconia prœmisi-
mus, concorditer çmnes elegimus. yEneam patrem et Mneam pontifi-
cem habere optamus. Quamvis enim tan ta prudentia ac probitate prae-
cellentissimns rex noster polleat, ut solum ejus judicium de viro memo-
rato posset suflicere, tamen conditionis humanœ nescii, futurorum
curiosi, aulicorum nos ipsi propositum ac mores longe prius inspeximus,
et inter graves probabilesque personas et sanctitate ferventes, hune,
quem antistitem habere cupimus, quotquot eum nosse potuimus, ut
nunc palam est absque errore annumeravimus. Proinde sancti patres
annitimini, ne divini, et regii beneficii torqueamur, sed nobis suspen-
sis, nobis desiderantibus, nobis flagitantibus, ponatur celeriter luc^ma
super candelabrum : ut lumen veritatis populus Dei videat, et œmula
devotione praesulis vestigia tencns, sempiternœ beatitudini praeparetur.
Professionem vero nostri consensus in iEneam, Deo annuente, per
vestrum ministerium nobis futurum antistitem, subscriptionibus nos-
tris certatim roboravimus : ut, nostra unanimitate comperta , votum
summa properantia compleatis.
epistola xcix. .
rescriptum episcoporum ad ipsos.
Guenilo, sanctœ Senonicœ sedis metropolitanus episcopus, Heriboldus.
Autissiodori episcopus, Agius, Aurelianorum, Prudentius, Tricassiorum,
Her. Nivernensium, Frotb. Carnutum, Hildeg. Meldorum, clero matris
ecclesiae Parisiorum, et cunctis in diversis cœnobiis subea Domino mi-
litantibus, salutem.
De excessu reverentissimi coepiscopi nostri Ercanradi non mediocriter
anxii, vestrique mœroris participes, tandem justissimœ dispositionis Dei
IX* SIÈCLE. LOUP DE FERRIÈRES. 285
m^mores, consolationes reeipimus, dum vos sub pastore bono agentes,
qui snmme bonus est, vicarium ejusscilicet visibilem, niiriisterii<fiie nos-
Iri consorli^m absqiie dilatione expelere, veslris liieris teneiitibiis lineas
rationis, œgnovinnis. Pra^paratum éoini a Doniiiio m buniim rxilum
credimus, cujus niunere lalnni videmus palere ingressum : qiianKjiiam
nobisfutuTusniinc socius olim fuit prœcogni tus, et merilo suipprobita-
tis amabilis, Qnh enim vel leviler totigil palatium, fui labor /Ene^e non
iunoluit, et feryor in divinis rébus non appaniit?Onaniobrem rlectionem
vestnim in eollirtam, Deo propilio, bbenler sequiimn% utcum |)rolutu-
rum populo ejus, ad dignilateni pontificaLus promovendum coucorditer
decernamos* Sit igilur vobis pastor, qui pro suis in Deuni meritis beur
œinplacuit, et sotjuentes ejus veracem doctriuam, el simcta opéra iiui-
lantos, ad ni^leslis regni pascua properato felices. Ordiiudioni autem ejus
subscripsimus concordiler universi, ut securi ministerio potesLalis ejus
iVuaniinî.
ÊPISTOLA CI.
AD EPISCOPOS, DE PȣRHGRL\ORlM RECEPTIONE, Et PARTE GUETSfLr*MS
Reverentissimis pra'sulibus Italiîe et Galliit% ceterisque Dei fidelibus,
(iuenilo, Senonum uietropolitanusepiscopus, in Domino saluteni.
Quotiensjusta extante causa, sanctitat4}in veslram alloquinuir, elm-
rilas, qua* diffusa est in cordibus noslris per spiritum sanclura, qui dalus
est nobis, id agendi Iribuil (iduciam : praseTlim ([uiun graluilo negucio,
pielatis proveniat increnientunK Monacld provinciiê ac dioceseos nos-
Ira^ ex numaslerio quod appellatur Itetbleem, sive Ferrarias, nomine
Aldulplms el Acariens, |>resbylerii gradu oriuili, divino, ut credimus, ins-
tinetu, Romam proficisci, orandi studio, deslinarunl, et nostraabbatisque
su!,nobisadniodum dilecli, Lupiaccepla licentia, proposilumexequnnlnr,
quos veslne palernitali de more eommendamus : implorantes, ut, tjuia
laborem peregrinalionis pro a-Herna reninneratione susceperuul, con-
solationem in vobis in eundo ac n^ileundo eam inveniant, ipja devoli a
religiosis fovenlur, Erilis enim niercedis eorum participes, si laboris
fueritis benevoU adjutores. Cupimus vos valere féliciter.
i86
BIBLIOTHEQUE HISTORIQUE DE L YONNE •
EPISTOLA CIK
ITEM. EX PARTE ABBATIS.
Plurima veneratione suspiciendis episcopis Italie* ac Galli(p, reliqiiis-
que christiana religinoe pollentibus, Lupus Abbas ex monaslorio quod
dicitur Bethléem, she Ferrarias, silum in diocesi Sencmica* urbis, cui
prœestreverentissimus Guenilo, pra^senlemet futurau) salulera.
Quamvis, vergeuteiii occasum mundo, non dubilo ineleclorum corde
fervere charilalera, qua? merilo in sacris eloquiis latum appellatur man-
dalum : ac propterea non erubesco posUilarf^ ab illis aliquid, (juibus ni-
iiil prmstiterim, et quos penilus facie nesciam, ea bonis usîtatissima
charilale, Deus quinosfacilunaninies babitare in donioperpetuis bonis
transeunlia mutare, lucrum esse maximum inslruil. Proinde suggero
sanctît paternitati vestrœ, monachos et presbyleros, quorum aller voca-
tur Aldulfus, aller Acaricus, ex iiostro œllegio Romam supplîcalum pro-
ficisci staluisse, el Aulistitismemorali, ac nostro perraissu, quod exop-
taverant, adiraplere. Veslra ergo beiievolentia euntibus ilHs ac redeunli-
bus subsidium dignelur impendere, quia, et suflîciens \iaticum tanto ili-
nere ferre fui l eis impossibile.et mercedis eorum vos credi mus fore con-
sortes, si experti fuerint laboris sui pro Dei nomine coopéra tores,
EPISTOLA CVÎ.
DE KECEPTIOXë PEBëGRINORLM.
Omnibus Dei omnipolenlis fideUbus, Guenilo, Senonum MetropoHta-
nus Episcopus, salulem.
Monachus quidam noslrce dioceseos nomine D. ex monasterio quod
appellalur Ferrariense, diiîno, ut credimus, instinclu (est enim valde
religiosus) laborem peregrinalionis assumpsil, ut pro se frairibusque
suis monachis, ac pro nobis apud beatissimos apostolos Petrum et
Paulum, ceterosque sanctos, Dei misericordiam imploraret, et quod
TX* SIÈCLE. LOUP DE FERRIÈRES. 287
suis nonpnsset, eorum oralionibus obtineret. Hune vestrfe commitlimiLs
rharilati, nbsecrantes ut, pro amr>re Dei, sicuf seruim ™m excipiatis,
Iractetis, atqiie dimittalis sive euntenit sive redeunlem. Decel ™ira ut
ubicunque religionem suam, hoc est chrislianam, invenerit, suamqur*-
que paLriam recognoscat, et inter celeros hune quoque faciatis araicurii,
qui sucs in aotcrna tabernacularecepturus est.
EPISTOLA CVlï.
ITEIt ONDE SUPBA.
Dominis reverenlissimis christiana religionepollenlibus, Lupus abbiis
t3X inonasterio GalHa?, quod appellatur Bethléem, sive Ferniriense, pluri-
mam salutenu
Monachus nosler, cui nomen est Dolivaldus, magna sîraphcitate ac
laudabili devolione vir, spiritu Dei, ut omnino credimus» acceasus,
eum venerabilis melropolitani episcopis nustri G. ac nostra benedictione,
pro se ac pro nobis Deum el sanctos aposlolos Petrum et Paulum pre-
fatarus Romain proficiscitor : quo niajorem laborem assumpsit, hoc
cerlius seexaudieudumconlîdens. Hune vestm^ sanctitali, probitati ejus
testimopium perhibenles, commendamus, Nec dubitelis huic impendere
qurjd bono cuîque indigenti prœbendumest, quoniam, licel sit expers
literarum mandata Dei, qua? non legil in eodice, demonstral in opère,
omniumque inter quos versalur non amoremsolnm, verumeliam vene-
rationem brevi nieretur. Vos ita*pae sic euni (jui^esumus, vel euntem, vel
revertentem Iraclare dignemini, ut, ab illo, cujus verus est cullor, seruri
perenne pramiium t^xpectetis.
EPISTOLA cxv,
AD ERCANR* EX Gll ET ALIORUM PERSOMS,
Heverenlissimo pra^suH Ercanrado, G. H. et Ag. episcopi, ttunnrrs^i
synodus apud MurilluminDei nomine œngregata, pfTpeluam sahîl*'m
388 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
Sanctitati vestrœ gratias agimus, quod, quamquam tardiuscule, tamen
vestrum vicarium direxistis, qui pondéra délibéra tionum nostrarum
nobiscum exciperet, definiendisque rébus necessarium conamen adhi-
beret. Sed persona vestra apud simplices quosque tantum amplius con-
tulisset auctoritatis, quantum prœcedit apice dignilatis. Proinde, quia
peccatis nostris merentibus turbulenlissimum tempus est, et tôt sibi suc-
cedentibus annis, exubérante iniquitate, defuit facultas celebrandi con-
ventum, ac régis cor Deus ita moUivit, ut nobis aliquam correctionis
largiatur opportunitatem, momenta vero vitœ nostrœ nuUam sui tran-
situs dilationem recipiunt : causam ipsius Dei nostri haudquaquam
segniter debemus curare, nec nos ab executione officii, quod indigni
suscepimus, ulla nisi impossibilitatis necessitate sublrahere, quoniam
ut scriptum est : Homo videt in facie, Deus autem in corde, qui redditurm
est y ut alibi verissime dicitur, unicuique secundum opéra sua. Atque
utinam supererogaremus aliquid, ut ipse rediens optata mercede cu-
mularet. Charitatis igitur nostra detrimenta, ubi aliquot discipuli bene
jam instituti immatura morte decesserunt, compensare illorum erudi-
tione, qui, vel in profectu positi suœ profectionis augmenta desiderant,
vel eorum qui felicibus indiciis spem sui profectus plurimi, id nobis
cupientibus, jam dederunt, nimirum crederem me totius boni auctorem
tam fructuoso promereri labore. Ut ergo particeps efficiatur doctrinœ
memoratus puer, cui juste consulitis, si licentiam et literas sui habet
episcopi, perducatur ad nos a dilectissimo Remigio, iv Kal. Jul. et, gratia
Dei opitulante, conabimus cum aliis illi quoque prodesse.
epistola cxvi.
fratribus ex coenobio sancti germaxm altissi0dorensis.
Sanctis patribus in monasterio beati Germani Domino excellenter mi-
litantibus, Lupus cum socia congregatione Ferrariensi copiosam in Do-
mino salutem.
Semper quidem in cœnobiorum nostrorum habitatoribus vera cbaritas
viguit, sed nunquam tamen certis indiciis, utnostro tempore, sui magni^
IX* SIÈCLE. LOUP DE FERRÎKRES. 289
ludinem déclara vit. Ac in nobissi quidprœler solitoni e\ercuîsset, sup-
priniPiidiim videretur, neiinmemores bencOcii exprobratioiiem nos fnr-
mare alifiuis a^stimaret. De vobis liberum nobis est prasertim vera
narrare, addivinte laudisaugraentum. El quoniam eoiifidenliusexperta
asserimus, quam audîta, a memetipso inchoandam decre^i, fidcm pro-
pôsitioni faclunis. Oiiuin proximu aulamno iûsignis rex noster Carolas
Aulissiodornm venisset, et comitatus f^us pruxima loca peoe nmnîa
iKTupassel, egênles hospitii, vos potissinium adeundos credidinuis. Nec
spi; nostra falsi ofliciuse sumus excepli, el publicum veslrom coiivic-
lum regio faniulalu nobis penilus adimente, quacunque liora plabi potui-
mus, fieqnaquam seiisimus imporlunitatem nostram vobis oneri exlilisse.
PostqDam per charissimum propinquum Reiniginm, et gratissimum au-
dilorem meuoi Fridilonera, sanctitali vestrœ satisfecimus, osteiidentes
voiamnoslruuuquibusreniti non valebamus, mandata régis alio quam
vellemus avertere, discessuri, ne gratias quidem in conventu referendi
copiam liabuimus, quoniam oioras omnesditTerendie legationisimpossi-
bilitas auferebaL Unde in hac parte meraoratos amanlissimos fratres
viceni nostram ini[>l**re obsecravimus, donec per nos id ipsum exetpii
divinilas largiretur. Ad him qoœ supra relulimus, terreiite pra.donum
iniprobila[î% ornanienla ecclesia* nostram occultanda curastis, née ad id
pneslaudum inventi estis difficiles. Qnw! secum repotans dilectissimus
frater noster S. et cum sibi, luni eliam pluribus aliis nostrum multa
bf^nigue eolbita receusens, impendente, ut metuebamus, ruina unsiri
locK quam et nos(ra pi*cca(a, et piralarum vicinia niinabanlur, vos
elegil, nun apud tpios peregrinaretur, sed intra quorum coUegium ad-
missus, viêariuni nostri loci njutuberiiium possideret. Verum id etiam
alii postulaverunt, optantes, licetdiversis iu monasteriisconsistere, quam
cum majorum suorum parte in villa versari, Quauquam igitur lïeus in-
cerlus utrum sua pielate in perpeluum snbversionem nostri monasterii
remfiveril, an, aliqua latente causa, ad tempus distulr^rit, tamen pradic-
lus frater, rpiod oblinendum conceperat, perseveravit tlagitare. Quod
ulinam vobis annnentibus consequalnr, ne simili causa coaclus, uHe-
rîora compellalur seclari! Suppliramusque ut eum apud vos consisU^u-
lem pie fovealis, quia meorum laborura diu particeps fuit, et pro sua
1 37
290 BTBLrOTRÈOliE HÎSTOBIQUE DE L YONNE.
probitatn ac slrenuilale somper grains omnibus, et universaliter ulilis
fst judicattis. Pneterea vesira* sanctitati pluriinuni confisi, misimusfra'
troiïi Berrit'gaudiïfn, nidem adliur iiioaachum, roganti veslra^ palernilali
obsecuturum, ot in suo proposito perfectioruoi exempHs a!(|ue doctrina
studiosius conOrmaadum. Exiguitalis iioslnn bénigne inemoresoptaoïusi
vos valero IVdiciler,
EPISTOLA CXXIV,
AD GUK.MLONÊM, EPISCOPUM.
Révèrent! ssimo Gueniloni pontilîci, Lupus prfesenlem et futnram sa-
lutem.
Non est niirurn, si vos tamdiu melropolitanus episcopus mendacio
fefellit, qnando IVavid nequani srrvus verisimiH figmonlo ad h()ram de-
cepiL I*riTdiorum,quibus donalus fuerat, medielaleservus ille moltatus
est* Epismpo vero tiinendinii est, ne promissiomim rœlesliuni integri*
tati? privehir, quum, teste sapienlissimo Salomone,eumdetestetur anima
Dei, qui séminal inler fralres diseordias, et hoc et omniaqua? ab impru-
denlibus velut la*dio et inipossibilitate eonteninenda dncuntnr, facîlHme
judieii exitum sortienlurXura (antaevidenlia inmémoriam cnncla revoea*
bunlnr, ut necaudores malorura purgare objecta, immo declarata ronen-
kir, oec ulla ralionabs creatura inde dubitare prîevaleal qu«e Creatoris
a^quitas omnibus pruposuerit cognoscenda. Ibi, nisi satisfecerit, eum
trepidare frustra videbitis, «piem vera referre ut homo falsi credidiMis.
Ouorando enim lant?p posserneiïiei pravitatis, ut dopositionimi ejus eu-
perem, t-njus aceeperam divinitus roiiseeralionem ? Testem eum secu-
rus facio, emjus experiemur utrunKjue judieiuni, qnoniam posUjuam
pm^esse cœpistis, et dignatiestis me in familiaritatem assumere, semper
optavi vos et in sanctittiteproGeere, et dignitate augeri. El si meis rebuî^
integris sinistrum aliquid, quod Deus avertal, vobis contigisset, paratus
fui opem ferre pro viribus, et me amicissimum modis omnibus evideTi-
tissime comprobare. Ouod si me perlîdiam ineurrisse reœlerem, Uin-
tum scelus negatione non regerem, sed confessione suppliei veniamobti-
nere couarer* IVam cui, vel parum sacras inluenti Hteras, non ultro ac sep-
IX*^ SIÈCLE. LOLP DE FEBRIÈRES. 291
pissime occurrat : Qui parai foveam proximo sno, incidet ineam?
Hœcquam vera sint, utiiiam oporial in pnesenti, qui, omni ambiguitate
remola patefaciet in fuloro, ac me, in hac parte penitus innocenleni,
insolubilem familiaritatmi vestraui ad ulilitatemutrinsqun tribuat obli-
nere. Onod aliunde coniporeram, vosque dïgnaliuslis iiiandan\ si Dnus
aiinueril, Bominus re\ fini nobis viciims, Post cujus digressum , si
vobis placet, ut primo fieri potuorit» desidero congruo utrique loco vos
adiré, et, séquestra spiritualiter gralia recuperareamiciliam, quam spiri-
lus maligni raalevolenlia aHqunnilulum perturbavit. Tune eliam referre
putero, quid super fratre Beniegaudo saucti Geraiani monacho aunue-
rint, quidque soluui absque uostro damiio pnestare valeanuis fugitivo
uoslro, qui nuper clemenliam vestram precibus inquietavil, Exiguitalis
meee memores, sempercupiovos valere feliciler.
EPISTOLA CXXVr.
AD GlîEMLONEM,
Reverenlissimo pontifici, Gueniloni, Lupus |)rŒfsenlem et fuluram
salutem.
Sanclilalîs vestrœ literis alacriter paruissem, nisi volum nieum mo-
lestia œrporis impedîsset. Nani quuni per diulurnas c4 asperas*liujus
aimi a»griludines bene revaleseerein, subito tussiuï incurrî, qua* mealus
obstruens, pêne tutam mihi spirandi facultatem adimebat. Hîiie lacluui
est, utmultumsanguiuisdetraberem, maximaniqueimbecînilatem con-
traherern. Proinde nusquani audeo progredi, donec» quietis ac medica-
menlorum, inimo divinitalis ope, mihi quantularumque sospitas rofor-
melur. Unanimis tantum vobis in omnibus suppHraljo, fi ad idem
agendum fratres meos horlabor, ut Peus inspin4 vobis ronsilium, qno
generalilerprosilis omnibus chrislianis : ne peccatuminjustitiasqua? nos
jam miseros fecit, in damnationem pertrahat sempiternam. In diebus
pontifieatus vestri, ad lanlam liberlatem vilia proruperunt, ul vindieata
inq>unitale aperlis quibusque nœ Deus, nec rex, nec episcopus timea-
lur. yuid nioramini? quid ultra expeclatis? Aut Oeiis veslra indusiria
et aucloritale ad afquitalem reducet res humanas, aut hî£c malurum
292 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
incremenla post inauditas contumelias pêne omnes, qui pauci reman-
serunt, oppriment. Innocentes videtis, quia secundum beatum Esaiam,
qui recedit a malo prœdœ patuit , nec tutus quisquam contra vio-
lentiam raptorum est, nisi qui viribus prœvaleti aut in eorum concessit
collegium. Cupio vos valere féliciter, et parvitatis meœ memoriam ha-
bere benignam atque continuam.
CONCILE DE SAVONIÈRES.
(AndeJ.-C. 859.)
Ce Concile avait pour objet de rétablir la paix entre les princes Français et de
corriger les abus qui s'étaient introduits à la faveur des troubles. Il y fui ques-
tion, entre autres choses, d'Hatton, évéque de Verdun, qu'on accusait d'avoir
été promu irrégulièrement à l'épiscopat, parce que ayant été moine de Saint-
Germain d'Âuxerre, on n'avait pas apparemment obtenu pour son ordination
le consentement de Tabbé et de Tévéque, ses supérieurs ; mais cette affaire fut
renvoyée h un autre temps, et il ne parait pas qu'il en ait été question depuis.
Cbarles-le-Chauve présenta dans ce même concile un Mémoire contre Véni-
lon, archevêque de Sens, qui avait été un des premiers seigneurs à recon-
naître'le roi Louis. Les évéques écrivirent à Yénilon qui fit bientôt sa paix
avec le prince et conserva son siège.
SYINODUS TCLLENSIS APUD SAPONARIAS.
Hœc ventilata, definita atque obtenia sunt in synodo duodecim provin-
ciarum, quw habita est anno Incamationis Dominicœ dccclix, Indic'-
tione VII, in territorio Tullemiy sub principibus Karolo, Hlothario, et
item Karolo.
CAPIT. I.
Ut caritas fraterna et concordia pacis reformetur inter fratres, prin-
cipes scilicet ac gloriosos reges nostros Uludowicum et Karoliun ; qua-
liter schisma, quod ortum est nuper in ecclesia, ad unitatem benigni-
ir SIÈCLE. CONCILE DE SAVÔNIÈRES. 293
lalis valeat redinlegrari, et status ecclesiœ pêne collapsus restitui, et pax
ac juslitia in populo christiaiio valeat proeurari ; et qui a fîddilnlc
débita defecerunt, judicio eljustilia per rectam rationem et rationfïbilem
niisLTifurdiam pussiiit salvari, et a purvuTso conamîne ad stiliil)nnra
converti.
IL
Episcopi namqui' secundum illoTUOi niinislenum ac sacraoi aurk»-
rilateni uniti sint, et mutuo consilio atque auxilio reges» regnorunK{ur
primores, atque populum sibi commissuni in Domino regant et corri-
ganl, et nemo se a solalio mutuo subtrahat; sed synodales eonvenlus
secundum jussionem canonieam frequenlare procurent : quatenus ordo
exclesiasticus, qui quasi obliteralus jam fuerat, quoiiiam synodi prupler
discordiam regimi frequentari non poterant, episcopali coUatione ad ne*
cessariuni ac debituni statum reduci prievaleat. Unde eliam consensum
apud reges expelilum obtinuerunt.
IIL
Heges nihilomirmsac principes nustri Karolus, Ulotharius aUpie ileni
Karolus ad Dei voluntalem at(|uesanc(a* ecelesia* slaluui, suamque snlu-
leni et populi sublevationeoi, gralias Deu, uniti et in eadeni sabilari
unitale firmati sunl.
IV.
Penentum est anle conventuni episcoporuni, quemdnni dîacrjnum,
cui Torloldus nomen est, episcopalem pulestatem in urbe Baiocaceusiitni
occupasse, et pollicilationibus ac minis sollicitare niultos ac perUirban*.
Unde deGnivit sancta sjnodus ut Wenilo, Senonum archiepiscupus,
cujus diaconusfuit, adjunctissecum tribus aliis, nienioratum diaconuni
evocatumaudiant, et secundum aucturital**m canonieam de eo defîniant.
Si autem refugerit eorum cogiutioncTO, annitente prineipali potestate,
venire ad audientiam eorapellatur. Ouod si liane ijuuque decliiiaveril,
anatbemale feriatur.
294 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L YONNE.
VI.
Deinde gloriosus rex domnus Karolus sacrœ syiiodo libellum appella-
tionis, electorumque judicium inter se et Wenilonem Senonum archie-
piscopum, qui ab co defecerat, et proclamalionis diploma porrexit. Unde
secundum sacram auctoritatem, et induciœ ac dierum dilatio est con-
cessa, et certa accusatio per episcopos et synodicas literas prœfato ar-
cbiepisGopo est intimata secundum régulas dhînitus promulgatas.
VIL
Mota est etiam quœstio de Attono, Virdunensium episcopo, quod obla-
tione regulari (unde petitio ibidem est prœsentata) in monasterio S.
Germani Aulissiodorensium extiterit, et contra régulas ecclesiasticas
inde discedens, minus provise quam sacra auctorilas doceat, ad ordi-
nem episcopalem pervenerit. Unde etiam defînitum est dari sibi com-
meatum veniendi ad aliam synodum, sicut sacra sancit auctoritas.
XIII.
Placuit omnibus, ut creditur, instinctu divino, qui ad universale con-
cilium in vicina TuUensium confluxerunt, quoniam calamitatum tœdio
laborabant, quo invenirent aliquid ubi consolationis gratia respirarent.
Statuerunt itaque, ut pro se invicem omnes, dum adviverent, preces
hujusmodi frequetitarent : scilicet ut singuli pro cunctis per singulas
hebdomadas feria quarta missam cclebrarent. Post vocationem autem
cujuslibet eorum, superstiles obtineant ut pro eo qui decesserit, in Se-
dibus septenœ missce totidemque vigiliœ Domino persolvantur ; a pres-
byteris autem monasteriorum sive villarum très missœ totidemque vigilice
dependantur. Exilus autem uniuscujusque vicissim piis currentibus
literis innotescat. Praesentes etiam abbates in tam profutura societate,
eadem se conditione junxerunt.
Doin Bouquet, Recueil des Histor. de France, tom. vu, pag. 657.
tX'' SfECLE. CONCRE DE SAVONTÈRES.
295
EPISTOLA SYNODi TUtLEiNSIS APLD SAPOr^AWAS AD WENILONEM,
ARCIIIEPISCOPUM SENONENSEM.
Dileclo et Tenerabili Weniloni, Srnonuoi met repoli (ano, Reniigius,
l.iigdiim?nsium metrnpolilanus opiscopus, Rodiilfus, Bitiirigiira melropn-
litanus episcopus, Giintariiis» Agrippiueiisiummetropolitanus episeopus,
nincmarus, Fteniorum melropolitanus f^piscopus» Arduicus, Vesonlittnuni
iiiniropolilanus episeopus, Teulgaudus, Treveroniui nielropûlilanus r\m-
ropus, Wenilo, Roloniagensium metntpoHlaiiys episeopus, Herardiis,
Turonum oietropolitanus episeopus, Immo, Noviouiagorum episeopus,
Jonas, /Eduorum episeopus, Ungerus, Trajeetensis episeopus, Ebbo, Gra-
tiauopolitanus episeopus, Frêdeberlus, Basiliensis episeopus, Arnuliiis,
Tullensis episeopus, RoLhadus, Suessiouum episeopus, Ermerifridus,
Bellovaee!isisè[*iseopus, Adventius, Meteusîs episeopus, AUo, Virdunen-
sis episeopus, Ahbo, Autisiodorensis episeopus, /Eneas, Parisii episeopus,
Ralaldus, Argentarieusis episeopus, Erpuiuus, Silvaneetensium episeopus,
fiisleberlus, Carnotensis episeopus, Gunlher(us, Ebrocensis episeopus,
Ralberlus, Valentinensis episeopus, Franeo, Tuugreusis episeopus, Agius
Aureliauorum episeopus, Hildegarius Meklensis episeopus, Hinemarus
laudunensis episeopus, Erehaiiraus, Catalauiieusis episeopus, Rotbertus,
Ceuoruauueusis episeopus, Erloinus, Constariliîe episeopus, Abbo, Mau-
rogensis (Maurieiuiensis) episeopus, Hildebraudus, Sagiensis episeopus,
Airardus, Lexoviéusis episeopus, Waltbertus, Abrineatensis episœpus,
Godelsadus Cabilouensis episeopus, Isaae, Lingoneusis episeopus, Er-
ehamberlus, Baioeensis episeopus, Hilmeradus, Ambianensis episeopus,
Hlmulli abi episcopi, qui ad uiuversaleeooeilium, in suburbaiio Tulleusi.
eonvenerunl in Domino sabdem.
De inslauratione paeis loliusque sUitos ecelesiastiei redinlegraliouf*
conférpulibus nobis, gloriosus re\ domuus nosler Karohis, xvm Kal.
Julias, sul>misse bumiblak^m nostraui adiit, imploraus ut. qua- a vohis
vehemenler indebite passus essiH, eoguoseeremus, et maeubuu nnstri
nrdinis justo judieio lergeremus. Imputai quod, euni jurejurando lidri
a vobis aceepto Senonum prasulalum vobis largitus sit, et in divisions
regni jurameutum eum abis fee^^rilis paciset alterni adjutorii ioler se »H
296 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'YONNE.
fratrem Hludowicum, perpetuitate sacramento prius a vobis firmata ;
cumque vestra electione, et aliorum episcopomm ceterorumque fidelium
consensu in regem a vobis sit divina gratia consecratus, ac chirographo,
quod vestrae fidei qualitalem et immobilitatem erga se continet, illius
vero in vos firmam benevolentiam, ad omnes sinistras suspiciones utrim-
que abolendas composito, subscripseritis ; quod omnes absque recusa-
tione fecerunt duntaxat fidèles ; post repetila loties sacramenta, in pro-
cinctu contra paganos vestro eum vestrorumque destitueritis auxilio, et*
Hludowico fratri impulsa seditiosorum regnum invadenti, soli omnium
episcoporum sponte accedentes, ejus injussu fueritis conlocuti : se vero
contra eumdem fratrem et vastatores patriœ proficiscentem, consueta
ecclesiœ vestrœ privaveritis militia, quam supplex ipse a vobis popos-
cerat ; et post discessum a Breona, ad fratrem, cum quo erant excom-
municati, in ejus damnum accesseritis, et in eo concilio fueritis, quo
I^tharius rex nepos confictis mendaciis ejus auxilio subtrahebatur , et
familiariter interfueritis Hludowici fratris conciliis publicis et privatis,
quibus ei partem regni parabat subripere, pro qua obtinenda uterque
vestrum ei juraverat; ei quoque, in quo tractabatur ut episcopi a se
deficerent, et ad dominationem Hludowici transirent.
Imputât prœterea quod monasterium sanclae Columbœ a Hludowico
impetraveritis, et de assignatione ejus litteras ad missos Echardum et
Theodoricum; saxa quoque mûri Meledunensis castelli a Hludowico
poposceritis ; unde satis claruerit eum potius principem quam se illo
vos tempore adprobasse atque duxisse. Quod id etiam consilium dede-
ritis, ut fidèles ejus sacramento constringerentur, qui occupatum
regnum Hludowico contra se tuerentur; et quod vacantem sedem
Baiocacensium Tortoldo propinquo vestro a Hludowico obtinueritis ;
et postquam se virtiis divina annisu fidelium in regnum restituerit, et
id ad versus fratrem sibi cœperit vindicare, nullum ei per vos aut mili-
tes ecclesiœ vestrae praestiteritis suffragium. Hœc plenius in libello
comprehensa gloriosus rex nobis obtulit, quœ strictim vobis fide intégra
expressimus, ne ex improviso objecta amplius perturbarent. Elegit au-
tem terminandœ querelœ judices me Remigium et Wenilonem Roto-
magensium et Herardum Turonum et RoduKum, Biturigum episcopos,
ir SIECLE. CONCILE DE SAVbPnÉRÊsT Z'âi
céleris noslrum judicium suo consensu adprobaturis. Proinde, fraler
carissime, a terapore qua littoras has acceperis, posl diem xxx quc»-
cumque evocatus fueris, ila canoiiicc iiislructus occu^^^, ut defensionis
lempore, ac loco acceplo, si conscientieR [quod pluriniiiin optamus)
confidis, suffragaiite veritale probabililer objecta dissolvas; sin aulem
in delbnsione deleceris, sentenlias a majoribus iiistitulas excipias.
Dom Bouquet Recueil des Hisior. ik France^ lom. vu, pag, 582,
LlUELLUS PROCLAMATIONI8 DOM.M CAIIOLI «EGIS ADVEUSUS
WENlLOi^EM^ ARCIIIEPISCOPLM SENOiMJM.
Eleciu Jndkihm Remigio Lugdtmeîmiim, Eirardo Turonorum, Weni-
loni Roiomagemium, et Roduipho Bitungnm archiepiMopis, in sancta
$ynodo xn provinciarum apud TuUeJusem panne ht anir in &uburbano
ejusdem nrbis. quod dicilur Sapofmrim, propria ipmm manuporrec'
tm, anno Incaruat. Domim dccclix, Indictione vu, xvin kaLJulias,
CAPIT. I.
Quia, sicut dicil saoclus Gregorias, et ex consuetudine olitana cog-
noscitîs, in Francorum regno, reges ex génère prodeunt, mihi a dumnu
et genitore meo pia» memoria?, Hludowico Augusto, pars regni, inter fra-
Ires meus reges divina dispositione est tradita. In qua parte regni, va-
cabal tune pastore metropoiis Senonum, quaiii, juxta consueludinem
prœdecessorum meoruni regum, Weniloni, tune clerico meo in capella
meamihi servienti, qui, more liberi clerici, se mihi commendaverat, et
fidelilalem sacrairiento promiseral, consensu Sficrorum episcoporum ip-
sîusmetropolis, adgubernandum commisi, et apud episco|x>s, quantum
ax me fuit, ut eum ibidem archiepiscopum ordinarenl, obtinui.
Post b(ec, de divisione re.gni inter me et fratres meos ratio est eiofta
nolissima, unde partem divisionis cum mutuis, noslris scilicet noslro-
rumque fjdeHum sacramenlis, sicut etiam primores regni fotius inveue-
. I 38
298 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
rant, tenendam et gubernandam suscepi. Quam diTisionem inter me et
fralres meos de retero a me substantialiter tenendam, sicut et alii qui
ibi adfuerunt episcopi, Wenilo mihi fratribusque meis propria manu
juravit : pacem etiam et mutuum adjutorium inter me et prsefatum fra-
trem Hludowicum Wenilo sacramento firmavit.
III.
Sed et post hoc, electione sua, aliorumque episcoporum ac celerorum
fidelium regni nostri voluntate, consensu et acclamatione, cum aliis ar-
chiepiscopis et episcopis Wenilo in dioecesi sua, apud Aurelianis civita-
lem, in basilica Sanctœ Cnicis, me, secundum traditionem ecclesiasticam,
regem consecravit, et in regni regimine chrismate sacro perunxit, et
diademate atque regni sceptro in r^ni solio sublimavit. A qua conse-
cratione vel regni sublimitatesupplantari, vel projici a nullo debueram,
saltem sine audientia et judicio episcoporum, quorum ministerio in
regem sum consecratus, et qui throni Dei sunt dicti, in quibus Deus
sedet, et per quos sua decernit judicia ; quorum patemis correptionibus
et castigatoriis judiciis me subdere fui paratus, et in prœsenti sum sub-
ditus.
IV.
Deniquequum seditiones in n^o nostro per homines irreverentes cœ-
perunl crebrescere, consensu episcoporum ac ceterorum fidelium nos-
trorum chirographum invic3m conscripsimus, qualiter ego erga eos^
coopérante Domino, agere vellem, et qualiter mihi consilio et auxilio
iidem fidèles nostri ab inde postmodum solatium ferre debuissent. Cui
scripto Wenilo, apud Baiemam villam, propria manu subscripsit, sicut
in preesenti videre potestis.
V.
Deinde, quum contra paganos adinsulam loci, qui Oscellus didtur,
cum fidehbus nostris et terreno itinere acnavigio, sicut scitis, pewexi,
quidam a nobis déficientes fuga lapsi sunt. Wenilo autem se pro infir-
mitate sua illuc ire non posse dicens, ad sedem suam reversus est Dum
W"" SIÈCLE. CONCfLE DE SAY0NIÈRK8. 299
auimi in procinctu eo nos inflrmi degeremus, frater noster Hludowiciis,
sicut scilis, cum manu hostili et seditiosis horninibus ex regno suo reg-
oura iiostrum irrupil. Ad cujiis colloquium sine mea Tolojifate alqui*
licentia Wenilo venit, quera supplanlatorcm meum esse i-ognovi. Quod
nemo episcoporum ex regno iiosiru alius fecit,
VI.
De celero, quum contra pra?diclum fralrem meum et inimicos mecs,
ac vastatores ecclesia* et depopulatores regni qui cum illo erant. cuni
fidelibus Uni ac nostris perrexi, nec per seipsuni, nec per debitum sola-
lium qnod anteeessores mei reges, et ego ipse ex ecclesia illi commissa
babere solilus erani, aliquid adjutorii prœbuit, pnesertim cum hoc de-
vote ab illo petierim.
VIL
Quuni auteni ratio et nécessitas niihi accidil, de villa Breona ut a
pra^dicto fratre nieo secederem, et ipse frater meus Illudowicus ad boc
rediit in parlem regni mei, ut mihi meum nepolem subriperet, etho-
mines meos mihi sublraberet, ac fidèles meos vastanter imprimeret ;
Wenilo, cum quo potuil solatio, ad pra^diclum fralrem meum Hludo-
wicum in meam eonlrarielatem venit. Cum quo t*rant excommunicafi
istius regni et sedifirjsi, de quorum excomniunicatione coepiscoporum
suorum litteras aecepit, et niissas publicas fralri meo, cum quo ipsi se-
ditiosi erant, in palalio raeo Atliniaco et parrochia et provincia alterius
arcbiepiscopi fidelis noslri, sine sua licentia ac coepiscopornm consensu,
Wenilo exeommunicatis vel excommunicatornni participibus eelebravil.
Et in eo concilio alque consiliy fuit, quo iiepos meus Hlotharius per
mendacia, quantum ex seductoribus suis, subriperetur, et debitum ac
sacramento promissum solatium atque adjutorium ex illo mihi subtra-
herct.
VIIL
Prfiedictis nihilominus fralris mei consiliariis, et publicis ac secretis
(ractatibus Wenilo cum specialibus familiaribus, et inler priores ejus
300 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l' YONNE.
familiaritcr cum episcopali judicio, ut diximus, excommunicatis, et
judicio regni dijudicatis interfuit ; quatenus partem regni, quam idem
frater meus et Wenilo mihi juraverant, et in qua Wenilo me regem
sacraverat, sœpefatus frater meus obtineret, et ego illam perderem.
IX.
Wenilo in eo consilio et tractatu fuit, ut episcopi, qui mihi fidei pro-
missœ debitores erant, et consilium atque auxilium manu propria con
firmatum ferre debuerant, deficerent, et ad fratris mei Hludowici obse-
quium et subditionem se verterent.
De abbalia sanclœ Columbœ, et rébus vel honoribus regni mei apud
Hludowicum fratrem meum prœceptum obtinuit, et litteras ad missos,
quo eamdem abbatiam revocarent, Echardum et Theodoricum, impe-
travit. Sed in eisdem litteris ad prœfatos missos jussionem fratris mei
Hludowici Wenilo obtinuit, ut de muro castelli Meloduni, quod jus regiae
est potestatis, petras haberent licentiam prendere. Unde constat quod
in plèbe istius regni mihi a Deo collati eum studebat colère, et satagebat
tenere.
XI.
Wenilo in eo consilio et tractatu cum prœfalis excommunicatis fuit,
ubi consideratum est quatenus illi homines, qui mihi fidèles erant, et
mihi sacramento fidelitatem promiserant, sive nolentes, sive volentes,
fratri meo Hludowico jurarenl, ut ei adjutorium ferrent qualiter regnum
meum contra me oblinere potuisset. Et non solum consilio Wenilo in-
terfuit, sed et ipse hoc idem consilium fratri meo Hludowico, contra
meam fidelitatem, quam mihi promisit sacramento, donavit.
XII.
Wenilo per se et per familares suos, supradictos scilicet excommu-
nicatos, apud fratrem meum Hludowicum obtinuit, ut vacans episcopa-
n^ SIÈCLE. ÉGILON. 3U1
liLs, Baiocaceiisis scilicet civilalis, propioquo suo, clerico meo, iiomiiK*
Tortoldo, qui mihi se cnmtnendavil, et (idelilatem sacramerito promisil.
donaretur : qui eiuiidem episcopalum in imm infidelitateel conlra fide-
lilalem mihi promissaui, t^onsensu Hluduvvici fralris niei, aecepit.
XIIF.
Tandem poslquam mihi Deus vires recuperaiidi Diei, per solatium li-
delium niporum, conlra fralrem meum donavit, pt^rrpxi propc dr ci vi-
tale Weniloois. c[ui me contra fralrem meum ad recuperandum regnum
nieum pergere scivit, et nuHum adjuloriuDi» vel per se, promisso ac
subscripli» consilio, vel per mililiam, quee ex ecclesia sibi commissa
solel exire» adjulorium aliquod pnestitit.
Do m Boii(|net, Recueil des Hist., lom, vu. pag. 659; Biitoze. Capù. Reg,
Fratic*
ÉGILON,
archevêque: de se^s.
(An de I.-C. 86&.)
epistola mcolai ¥apm i ad egïloineîi^ senone^sem
auchiepiscofbm.
Pallium Mvo an'hteimcopo eoncedit. iameUi non prnhare se divatt
quod ex aliéna ecclesia et momuierio auitmphis xit.
Nicolaus, episcopus, servossenorum Dei, Egiloni, Senoiiensi episcopo.
Pastoralis cura^ pondéra tehumiliter subterfugere voluisse laudaunis ;
sed rursus ad hiec porlanda humeros nipulis ubedienler ineurvasst* ni-
liilo minus approbamus. Impleluni Psi eiiim in te duorum faeium,
Jeremia* scilicel et Isaia% illustrium prophelarum. Quorum unus, ad
prîedicationem populi volenle domino mittere, de inOrmitate sua paves-
cens, refugil: A, a, a, inquieus, Domine bem, neuio lot/ni, ffuia puer
ego $um^ Aller vero, de Dei raisericordia prœsumeus, qua^renli iiurm
esset missurus, respondit dîcens : Ecce ego, mille me. Quod ergo veiiirr
ad lanti eulminis onus renîsus es, humilitalis quidem solum fuil iudi-
302 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'yONNE.
cium ; quia vero pervenire consensisli, ejusdem extilil humilitatis el
comilis ejus obedientiœ plenitudo. Quœ res, una cum sanctitatis tuœ pree-
conio, ponlificium nostrum, licet difBculter, ut tamen ad confirmationem
lui pallium mitterem, inclinavit. Perhibes enim te non de Senonensi
ecclesia extitisse, sed de quodam monasterio ad episcopatum ejusdem
ecclesia; penenisse. Quod nos ubicumque fiât, quum sit, maléfice feri-
mus, et graviter omnimodis ducimus, pro conculcatione scilicet sacro-
rum canonum, et aspernatione clericorum, qui, crescentes in sua ecclesia,
et virlulibus operam, et bonis moribus honestatem, ac sapientiee studiis
diligentiam impendisse per singulanmi œtatum incrementa probantur.
Quid autem suffragatur consensus episcoporum, ubi non pro regulis pa-
ternis, sed contra régulas adunatur. Tum quippe alter de altéra eli-
gendus est ecclesia, cum de civitatis ipsius clericis, cui est episcopus
ordinandus, nullus dignus poluerit inveniri. Quod evenire in tam am-
pla diœcesi, nec nos credimus, nec prœdecessores nostros, apostolicœ
sedis prœsules, credidissereperimus. Cujusciunque itaque sit sanctitatis
dono quilibet prœditus, alienos non débet labores prœripere : quippe
cui jubetur nihil eorum quœ proximi sunt aliquo modo concupiscere.
Eo enim ipso quo quisque alteri pertinentia jura subripit, sanctitatis
gratiam perdit. Nam quœ sanctitas vindicat mercedem alteri debitam?
Quœ sanctitas alterius sibimet fructus usurpât? Unde etiam, quia super
hac parte ad sacras régulas patrum minus quam oportuit est respectum,
saltem ad evangelicas fuisset paginas properatum, in quibus legitur,
quia quum milites quid facturi essent Joannem Baptistam interroga-
rent, protinus ab eo inter alia, ut contenti essent stipendiis suis, au-
diere prœceptum. Ubi considerandum est, si militibus sœculi, ut suis
sint stipendiis contenti, a Joanne plusquam propheta jubetur, quanta
pcena puniendi sunt milites Christi, qui quoquomodo in stipendia obre-
punt aliéna. Verum quid opus est nos hœc affatim exaggerare, quœ
sanctitas tua nos cogit intérim dissimulare? Porro quum ad te tuosque
compatriotas et consacerdotes in regionibus illis constitutos, ubi pecula-
rius habetur ista temeritas, literas apostolatus nostri patrios vobis cano-
nés remémorantes, et hinc vos communiter admonentes, Deo duce des-
tinaverimus, oportebit utique «a vobis, vel a quoquam, nihil taie de
TX^ SIÈCLE. l5tE€T10?( dTnSÉGISE,
(!eli?ro fieri ; nlioquiTi pnpsuniplorem, f^l circa sancla decrcla rontiiiiui-
cem, eonimdpiii iiivolvi derretorum jun^ sonlenliis. Tuiim pra^lfnsi,
fratorcorissime, proposituiii ubservu, ot, qui diu in raoriasterio iiioratus
es, a prisliiio vote diverlere iioli. Quod enim diu in humili habitii cus-
tf>disti, profocio indecens est, si nunc in poliori positus dirnisoris ordine,
hoc ipsum sancta quoque scriplura» venerandisque decrelis plpiiilcr
♦^dorentibus. Optamiis sanrfilatem luam in Christo bent' valere.
Concil, mitiq. GalL 5trm., lom. iti, p. 274; Lubbe, loin, vin, col. 500.
ELECTÏOÎV D'ANSEGISE,
ARCHEVÊQUE DE SENS.
(An*t« J.'C. 871.)
DECRETUM CLERI ET PLEBIS SEr¥0?iîENSIS*
DE KLECTIOIVE 4KSEGISI METROPOLITAXI, QUI EX ALIA i»ROVlNClA PETITî H EST.
AU trisLOPOS PRUVINCI.£ SENONIC.^-.
Dominis reverendissimis ac venoral^ilibus, Senonum diœcesoos palri-
hus et opiscopis, Senonum ecdesia^ clorus ciim tous ejusdern panirbiît'
plebibus sibi conjuactis, pacem perpoluam, et gloriam sempiteniaiu
semper et ubitfiie optamus in Domino.
Canonicis reguUs et apostolicis institutii>nibus saneitum esse reeo-
Hmm, ut quolies nielropoHs civilas ponliiicalis minîsterio dignilatis ea-
ruerit, projtrioque vacaveril [Kiston*, sud'raganei **jusdeni nielro[»obs
convenire debeanl, et electionem futnri poiilificis, cum corisensu (^Irri
et plebis, facere; accuni décrète electionis, singnloruni peten(inm ma-
nibus roborato, suffraganeos adiré debeant ponlilires, acde substituendo
in locoejus qui decessit paslore, p«^titir*ne supplie! commoiien*; (piatenns
et nielropolis civilas, pastorali sol!jciiudinè destituta proprio reeupèrelnr
ponlilire, et qni ordinaudus est graliosius possit accedere : quoniani roi
débet ab omnibus obediri, débet utique et ab onuiibus ebgi : ne rivilas
episcopurn. non optaluni, aut contemnal, aui oderil, et fiât miiriis reli-
giosa, quam convenit, cui non licuerit habere queni voluit : bi v*Toqui
304 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l' YONNE. "
ordinaturi sunt, eum in quem vidcrint omnium vota prqpensius con-
rordare, promplius ac liberius illi possint manus imponere. Idcirco
cum decreto electionis nostrœ manibus singulorum nostronim raborato,
ad paternitatem vestram accedentcs, et Anscgisum, presbyterum Reoio-
rum diœceseos, ecclesiœ autem Belvacensium, atque abbatem menas-
terii Sancti-Michaelis, quem per licentiam vestram, patres venerandi,
domino eliam christianissimo rege Carolo annuente, secundum décréta
C(plestini pap«s ex propria ecclesia déficiente electione, pari consensu
ac concordia, voluntale ac devotione, elegimus nobis et ecclesiœ nostrae
«^.piscopum atque pontificem, per manum vestram consecrari imploran-
tes, petimus, rogamus, atque precamur. Eligimus autem eum nobis fore
paslorem, (jucm ecclesiasticie formœ, qua episcopum omatum Paulus
apostolus esse debere demonstrat. congruere, et sacris canonibus non
obviare, Christi coopérante gratia, credimus.
Actum, quinto Kalendas Julii , in basilica Sancti Stephaniprotomartyris,
anno Incarnationis Dominicœ 871 , regni verodomini CaroU gloriosi régis
trigesimo secundo, Indictione quarta.
Labbe, Concxl., lom. viii, col. 1876.
PRIMATIE DU SIÈGE DE SENS.
{AndeJ.-C.876.)
c On a imprimé deux exemplaires, irès-diiïérenls entre eux, des canons
7> ou articles qui furent arrêtés au concile de Pontion en 876. L*un contient
» quinze articles et l'autre seulement neuf. Celui-ci passe pour être de la
» façon d'Odon, évéque de Beauvais, qui le dressa de concert avec les légats
» du pape et Ânségise, archevêque de Sens, dont on y établit la primalie qu'il
» solliciloit. Cet écrit d'Odon a partagé les modernes au sujet de son mérite.
> Plusieurs soutiennent avec M. De Marca, dans sa Concorde du Sacerdoce
> et de l'Empire, que ce prélat y rapporte fidèlement ce qui se passa au con-
D cile, touchant la primatie d'Ânségise : circonstance qui porta Hincroar de
» Reims à écrire aux évêques de sa province, pour les avertir de n'y avoir
» aucun égard. D'autres, comme Dom Mabillon, dans son Catalogue des
IX* SIÈCLE. PRÎMATIE DU SIÈGE DE SENS. 305
» Archevêques de Sens, prétendeol au coniraire que cala ne peul être,
» puisque récrit se trouve souscrit de tous les prébts qui composoienl le
» concile, dans un manuscrit de Reims, qui ne peut être suspect h IV'gard
» dilincinar. Mais l'aulenr des Annales de Saint-Berlin (Dom Bouquet,
» tom, vu) qui ëcrivoit alors, et qui a été copié par d'autres historiens, ai-
3 teste que les articles en question furent dressés sans la participatiou du
D concile, et ajoute qu'il ne les rap|)orte point parce qu'ils se contredisent,
ï» qu'ils ne sont d'aucune utilité et qu'ils n'ont ni autorité ni raison. > Dom
Rivet, IlisL Lin. de la France, tora. v, pag. 535-554.
Nous n'avons point a juger ici celle querelle et a contester il nos vénérables
archevêques un titre qn'ils prennent encore aujourdliui ; notre tâche se borne
à reproduire les documents de Tépoquc. Nous les extrayons de Dom Bouqoet,
Rec. des Uist. de France^ lom. vu, pag. 459-691, où les pièces peuvent se
hrein extenso. Voir aussi Lahhe, Conc; Batuze, Capii. Reg. Franc.
EPISTOLA JOANNIS Vlll, PAP^^ AD EPJSCOPOS GALLIiS
ET GEEMANlyE.
Joamies, episcopus, ser\Tis servorum Dei, omnibus sanclissirais epis-
copis por Gallias et GermaniaF constikilis.
Vestra* ornuiiiiiî inaotesdmus saiicLitali. quia, pru alleviandis mulliplici-
busoneribusecclesiastîcis, quibus quolidie salis abundeque deprimimur,
quibus maxime super negotiis ex Galliarum et G^rraaniarum partibus
fiobis assidue deslinatis arclaDtur, comtiUiimus Ansegisura, fratrem *^l
coepisc'cipum nosirum, Serionensisecrlësiiepru'sulora, qui, quoliesulilitas
ecclesiastica diclaveril, sive in vocanda synodo, sive in aliis m^goliis
exercendis, per Gallias ot Germanias, vice nostra IVuatur. Et volumus ul
décréta Sedis Apostolica^ per ipsum vobis nianiiesta êffîcianlur» et rur-
sus qiue gesta fueriiit, ejus nobis relatione, si necesse fuerit» pandantur;
ut majora negotia acdillidliora qua^que, sttggeslione ipsius, a uobisdis*
ponenda et enucleaiida qua^raulur. Quapropter vos huic pio? sanclioni
omnimodis iulendenles, qua^ super hue, apostolica aiieturitate, decerni-
mus, unanimes admitlite. Talem quippe illiLui agnovimus, talemque
droa sedetn apostolieam devolum, et in commisso fidelem reperimus,
ul meritoei talia committi posse ducamus; quin et his majora conferri
I 39
306 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l' YONNE.
debere illi sine cunctatione credamus, pro sua scilicet sanclitate et fîdei
merito atque divinitus sapientiœ donc concesso. Optamus vos bene va-
lere. Data iv Nonas Januarias, Indictione ix. Recitata in synodo Ponti-
gonensi.
ACTA SYNODI PONTIGONENSIS.
Illa fortasse quœ cum Legatis apostolicis dictasse et in synodo legisse
diciturOdo, episcopus Bellovacensis.
Sancta synodus, quœ, in nomine Domini, vocatione domni Johannis, ter
beatissimi ac universalis papœ, et jussione domni Karoli, perpetuo au-
gusti, congregata est in loco, qui vocatur Pontigonis, anno Incarnationis
Dominicœ dccclxxvi, indictione ix, regni prœfati inviclissimi imperatoris
xxxvii, imperii autem primo, xvii Kalendas Augusti, haec capitula, quae
subteradnexa sunt, instituit
GAPIT. VIL
Sicutdomnuspapa Joliannessanxit, conni vente, et consentiente, etcon-
decernento domno et gloriosissimo Karolo, imperatore semper augusto,
Ansegisum, venerabilem episcopum Senonum, suam vicem tenere, et pri-
matum ei Galliae et Germaniœ contulit,in evocanda synodo, etdefiniendo
canonice, si quaelibet insurrexerint necessaria, et ut (quœlibet) graviora
ad ipsius notitiam référât, et nos unanimiter omni devotione laudamus,
et, ut ita ipse primatum teneat Galliœ et Germaniœ, decernimus et san-
cimus.
Dom Bouquet, Rec. des Histor., lom. vu, pag. 691 ; Baluze, Capii. Reg.
Franc.
EX ANNALIBUS FRANCORCM BERTINIANIS.
AN. DCCCLXXVI.
Undecimo Kalendas Julii, Indictione ix, episcopis ceterisque clericis
vestibus ecclesiasticis indutis , et domo ac sedilibus palliis proteosis»
'.^i^:
ÎX' SÎÎCLE. PRTMATIE DU SIÈGE DE SENS. 3*1 7
atque iri gremio synodi, et prospectu imperialis sedis, loclorio supnrpo-
sitis, venit domnus imperator Carolus, invi^stiludeaiirato, habilu Friiii-
rico, cuni legatis aposlolicœ sedis in synodum El Icgit Johîmn«\s,
Tuscaneiisisepiscopus, epislolas a domno Apostoliro missas. Cumquibiis
et legil epistolam de prîmalii Ansegisi, episcopi Senonen.sis, ut, qiiolies
nlilitas ecclesiaslir^a dictaverit, sive in evocanda syiiodo, sive in alîis
nogoliis exerceodis, per rialliasef perGernicinias, a[^oslolirâ vire fnialiir,
etdecrela sedis apostolinr per ipsum episcopis manifesla «'llieiaoliir : r(
nirsus quœ gesta fiierinl, t?jus relalione, si neccssefueril» apostoliea:^ sedi
paiidantur, el iibijura negolîa ar diinriliora qua^tpjc suggeslione ipsîus
a sede apostolica disponenda et enuclennda tpia'ranlur. Petenlibus au-
teai episeopis ut eis permitteretur ipsîmi legi epistolam quibus eral di-
reda» non acquievit imperalor; sed responsum quîesivit ab eis, qoid de
his uiissn Aposlobci respondereni, Ôii'TUui n^sponsio lalis fuit, ul, ser-
vato singniis melropolitanis jure privilegii secundnin sacros canones, et
juxta décréta Sedis llomanfe pontificum, ex eisdem saeris canonibus pro-
raulgata, domni Johannis, papa^ apostolici jiissionibns obedirent. Et qnnni
iniperat^jr el legali apostolici satis egerint, iilabsohite archiepiscopi res-
pondiTcntse obcdituros de priniatu Ansegisi. sieul ApostoHcus scripsit,
aliud, uiiii ut pnedictuni est, responsum ab eis extorquere non polu<^
ruul, exceplo quod Frotarius, Burdegalensis episcopus, quoniam a Bnr-
degala ad Pictavis, indeque ad Biluricuoi, favore principis, contra regiilas
se conlulit, per adnlationem respondit (piod imperatori plaeerecognovit.
Tune motus imperator dixit quod dominus papa ei suas vices commisil
in synodo, et quod isdem pra?cepil, ille exequi sluderet. El aceepil ip-
sam epistolam involutnm nna cum Johanne TusCimensi et Johanne Are-
lino, et dédit illam Ansegiso. Et jussit sellam pleclilom poni ante omnes
episcopos Cisalpini regni sui juxta Jobanneni Tuscanensem qui ad dex-
Iram illius sedebat, et pnecepit Ansegiso ut supergrederetur omnes ante
se ordinatos, etsederel ineadem sella, reclamante Kemoruni arehii^pis-
copo, audientibus omnibus, hoc iactum sacris regulis obviare. Impe-
ralor tamen in sua sentenlia permansil. Et, petenlibus episcopis utlicerel
eis vel exemplar de epislola sibi directa sumere, nec hoc valucrunt ullo
modo impetrare. Et sic sobila est synodus in illa die.
308 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L*YONNE.
a
Pridie Idus Julii, convenerunt episcopi, et misil imperator vicarios
Apostolici increpare durius archiepiscopos reliquosque episcopos, qui
pridie non convenerant sicut prsecepit. Illi autem canonice rationabili
reddita ratione, sopita est increpalio. Et lecta est a Johanne Tuscanensi
ilerum epistola, jubente imperatore, pro primatu Ansegisi, et quaesita est
ab episcopis denuo inde responsio. Et, respondentibus singulis archiepis-
copis, quoniam veluli, sui antecessores illius antecessoribus regulariter
obedierunt, ila ejus decretis vellent obedire. Et faeilius est illorum ad-
missa responsio, quam fuerat in imperatoris prœsentia. Ei sic iterum
posl multas contentiones de presbyteris diversarum parochiarum recla-
mantibus ad missos Apostolici, lecta est proclamatio Frotarii, Burde-
galensis archiepiscopi, qui non poterat cousis tere propter infestationem
paganorum in civitate sua, ut liceret ei Bituricensem metropolim occu-
pare. Cujus petitionibus unanimitas episcoporum non acquievit, et ju-
bentibus legatis Apostolici, ut xvii Kalendas Augusti convenirent epis-
copi, mane, circa horam nonam, venit imperator, Greecisco more paralus
et coronatus, deducentibus eum Apostolici legatis more Romano vestitis,
ac episcopis ecclesiasticis vestimentis indutis, et ceteris secundum modum
primœ diei, quando inchoata est synodus, prœparatis. Et, utprius, can-
tata antiphona Exatidi ^io«, Domine, cum versibus et Gloria, pœt Kyrie
eleison, data oratione a Leone episcopo, resederunt omnes. Et legit Jo-
hannes Aretinus quamdam schedulam ratione et auctoritate carentem.
Postquam legit Odo, Belgivagorum episcopus, quaedam capitula a missis
Apostolici, et ab Ansegiso, et ab eodem Odone, sine conscientia synodidic-
tata, inter se dissonantia, et nuUam utilitatem habentia, verum et ratione
ac auctoritate carentia. Et idcirco hic non habentur subjuncta. Iterum
autem mola est interrogatio de primatu Ansegisi, et post multas ab im-
peratore et legatis Apostolici contra episcopos querimonias habitas, tan-
lum in novissima, quantum et in prima die synodi, exinde Ans^sus
obtinuit.
Dom Bouquet, Rec. des Hist. de France^ lom. vm, pag. 119-121 •
'■.*■ '^
1 ia|M iui^«:'^ Voimfiou r'iuinûl
n^; futitclormertnf cori fccmciï
clctutifpa|>e:j^ftdeliflimofU€m deim^
niftrot^^uuîwnu ludeliccr fciwnmfe
pounftcemiJiioinfium vanlUcmfern •
Yrfiaiium l>icimcaifcTO4V^Ai'Cialan.
lcinouiccntaii.Sanunimu tolcûnmur
^lUcan^Çp uiunAf (efc cUffUdcmr.' p4it
Ucutt) àft7iciiCCiut*ectitaduieol>fotd'ccre
teçîVTrCUuçpc quenvm iiAlidiTcvnqt;
^^['ratwiicif obpaopmbarur m curfibuf
nwcu-^i^nfpWdvjfftufmcancambîem
çCecuciomf ciïct^rpicvttof çvavicmr.ttT p oft-
crubelimotts: ^âptiaiKmc.-iertamgzUUafa^
<foclmcl«
FAC-SIMILE-
Je/jfMf'lu HESTA rONTlflCUM AUTISSIODORENSIUM
IX* SIÈCLE. HÉRIC, ALÂGUS ET BAINOGALA. 309
HÉRIG,
4L4«US ET RAINOAâLA.
(Vers Tan de J.-C. 880.)
Ces trois auteurs ont commencé Thistoire des évéques d'Âuxerre que plu-
sieurs autres out contiouée après eux, de siècle en siècle, jusqu'à nos jours;
mais le premier a laissé de nombreux et intéressants ouvrages, et nous parle-
rons de lui, quand nous les publierons ; les deux autres ne sont connus que
par cette compilation des Gestes des évéques d'Ânxerre qui fut portée alors
jusque l'épiscopat de Tévéque Wala, mort en 880.
Âlagus et Rainogala étaient Tun et Tautre chanoines d^Âuxerre, vers la fin
du rè|;ne de Cbarles-le -Chauve. Frodon qui continua au XP siècle le Ge$ta
pantifieum, les appelle : Duo luminaria collegii nosiri.
INCIPIUNT
GESTA PONTIFIGUM AUTISSIODORENSIDIII.
I. DE BEATO PEREGRINO.
(Ad de J.-C. 258-304.)
Sanctum Peregrimim, beati Syxti apostolicœ sedis primatis interces-
sionibus simul et mentis consecratum episcopum textus passionis ipsius
scire cupientibus fideliter edocet. Siquidem christianitatis relïgio, que,
a tempore beati démentis pape, per fidelissimos verbi Dei ministros
Savinianum videlicet, Senonensem pontifieem, Dionisium Parisiacensem,
Ursicinum Bitiiricensem, Marcialem Lemovicensem, Saturninum Tolo-^
sanimi, Memmium Catalaunensem, ceterosve, perGallicanas provineias
sese diffuderat, paulatim a status sui rectitudine obsolescere ceperat.
Ouippc que tam validis, tamque tyrannicis obpugnabatur incursibus.
I 40
310 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
Imperator namque Aurelianus erga dominum celi profanus, cupiens
placere diis suis, in tantam rabiem persecutionis circa christianos exar-
serat, ut, post multorum martyrum agones, quos apud urbem Romam
crudeli morte dampnaverat, etiam in Gallias, ad delendum christianitatis
nomen, per semetipsum emerserat. Veniens itaque apud civitatem Seno-
nicensem, quoscunque ibi repperit christianos simul et beatam Golumbam
virginem gladio animadverti precepit. Deinde vero ferocitatis sue comi-
tés, ad investigandos christianos, pér omnem GalUam misit. Egressi igi-
tur funesti satellites a conspectu imperatoris circumibant urbes, et
castella ; nec non et latebrosa silvarum : Et, ut suorum criminum sûir-
guli potirentur effectu, pagos quosquesibi, indagandi solUcitudine, divi-
serunt. Tum demum pagus Autissiodorensis in sortem impiissimi Alexan-
dri sacri lateris protectoris, obvenit. Vocabatureo tempore sacri lateris
protector cujus erat officium custodiendi imperatorem, ne ab aliquo
quoquomodo vulnerari subito potuisset. Plurimi etenim christianorum
exdiversiscivitatibus, preceptum Domini sequentes, ubi ait : «Cum vos
persecuti fuerint in una civitate, fugite in aliam » ; relinquentes proprias
sedes, ad pagum Autissiodorensem se contulerunt, eo quod esset eo
tempore ex maxima sui parte nimia silvarum opacus densitate : Quod
minime latuit Alexandrum, sacri lateris protectorem. Cumque perve-
nissetad locum, qui Cotiacus vocatur, repperit Priscum, virum christia-
nissimum maxima nobiUtate pollentem, multisque et ibidem cohortibus
preminentem : qui cum pluribus a Vesuntianensi civitate advenerat;
quorum agmina Alexander ferocissimo cursu inrumpens, ait : Que vos
seditio in hoc loco glomeratim consistere compulit, aut cujus religionis
estis vos ? Gui sanctissima mullitudo respondit : Nos non seditio, sed re-
verendissima ad hune devexit religio locum; Ghristo enim nostrarum
libamina precum deferimus congregati, qui dispersionem nostram san-
guinis sui eflfusione redimendo conjunxit. Videns itaque insuperabiles
in fide Ghristi athletas, omnes gladio perimi jussit : simili modo et sanc-
los Dei martyres Benignum presbyterum, Andochium, atque Tyrsum,
quos ab Ephesina urbe sanctus Policarpus discipulus beatissimi Johannis
apostoli et evangeliste in Galhas direxerat, plurimis affectos suppliciis,
isdem crudelissimus imperator ad céleste regnum transmisit. Nec minus
ne SlÉaE, HÉRIC, AtAfiUS ET ÎLilKOGlU- ^H
sancltim Sjmphorianum cum atijs ({uanipluriljus, quos ipsî jam Christu
lucraverant, lormentis variis affectas necari precepil. Hac igitur perse-
ctitione iibique debacclianle, paucîssimi viri reppericbaiitur, qui se
christianos esse faterenlur,
Evolulo autem aliquanlo tcmporis spalio, a fidelissimis chrisliaiiis
lalenler auribus Syxti pape urbis llome nuniialrr, qui poscebant ut
lalcm virum dirigeret, qui jam fidei extincfam lucernam suis deberet
illuminare eloquiis, et barbarorum infidelitatem, opilulanle di\îno auxi-
lîOtCompesceret. Tuncmemoratus papaprediclumvirumDei Peregrinum,
prcsbyterum.civemquc romanumj ordinavil episcopum, Marsum veru
presbylerum et Corcodomum archidiaconam levitîco gradui mancipavit,
Joviauum siibdiaco.iem esse csonsl^tuil; Juvinianum vero leclorem, cum
pssel vir per omnia eloq iens , alqL^e in div'nis scripturis adprime eruditus,
eisfomilemcolIocaYil : hosetenim summi Deicultorcs bealissimus Syxtus
papa urbis Rome, cum oumi fiducia ad portom uiarinum usque perdu-
cens, verbum Domini specialius precipiebat usque ad mortem fiducia-
liter predicare. Atblete quippe Domini navali (raniile Massibara petentes,
Lugdunum usque pcrducli, celare se nullateuus potuerunl; exiudc ad
Aulricum pervenienles, ceperunt publica voce Chrisli gloriam predicare,
ubi nobilium ingens lune resederal lurba, deorura vanas observans
*ulturas : sciscitantibus vero paganis, christianos se esse teslati sunt,
et ob predicationem verbi divini sese inibi adveuîsse. Tune denique
beatîssimis sacerdolibuspri?dicalionefulgenlibus, pro virtutum assidui-
tale qnas per ipsos divina exercebal polentia, quicquid ipsius loci pri-
morum fuit ad chrislianilatis graliam convolarunt, moxque sanctus
Peregrinus episcopus novum populis impertieiis dogma, pan^o ambitu
ecclesiam conslruxit, Christique nomini consecravit. Cumquc inibi
reslincla fuissel omuis deorum cullura, fralres, quos secum ab Urbiî
deduxerat, ibidem relin(]uens, ut ceptum predicationis expleret olli-
fium, Inlerranum expetiit, ubi tune precipua paganorum multitude, ad
fesla Jovis celebranda, summopere coucurrebat. Quid ibi egerit, vel
quos agones pro Cbrisli nomine perlulcrit, hystoria passionis ejus e\i-
dentissime déclarai. Hic bealissimus pontifex, nimia jam persecutione
seviente, ab uri>e ([uidem est egressus, sed martyrium suum capitis
M% BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'tOMNE.
abscissione complevit, sub die decimo sexto Kalendarum Juniarum,
imperantibus Galieno et Valeriano, Emiliano et Basso consulibus.
II. DE BEâTO MARCBLUANO.
(Ad deJ.-€. 304-530.)
Marcellianus, natione Gallus, sedit annos xxix. Hic in predicationis
ofiitio fideliter elaborans, felici cursu migrayit ad Ghrislum, m. Idus
Mai, et sepultus est in monte Autrico. Fuit autem temporibus Âlexan-
dri et Maximi imperatorum, Aureliano et Marcellino consulibus, pre-
sulantibus apud urbem Romam Dionisio, Feliceatque Euticiano.
m. DE SANCTO VALERIO.
(AndeJ.-C )
Valerius sedit annos xvii. Fuit autem temporibus Dioclitiani et Maxi-
miani, Caro et Carino consulibus, anuninistrantibus apud urbem Ro-
mam dignitatem sacerdotii Gaio, Marcellino, et Marcello presulibus
qui etiam ab eisdem tyrannis martyrizati sunt. Qui beatus vir fideliter
cursum vitœ peragens ii Nonas Maii, migravit ad Christum, et sepultus
est apud montem Autricum secus predecessorem suum sanctum Mar-
cellianum episcopum.
IV. DE SANCTO VALBRIANO.
(AndeJ.-C. 331-360.)
Valerianus, natione Gallus, sedit annos xxx. Fuit autem vir maxime
sanctitatis, atque simplicitatis ; sed hic beatus vir, cum a progenitori-
bus sancli Amaloris ad ejus fuisset nuptias venire rogatus, videlicet
ut utrosque sua benedictione sanctificaret ; Dei nutu, arrepto sacramen-
torum libello, pro benedictione conjugali levilicam eis imposuit : hic
eliam cum ceteris coepiscopis, Severino scilicet Senonensi, SoUemni
it SIÈCLE. HÉRIC, AlAGUS ET RAINOGALAT " 313
Carnotensi, Camiliuno Tric^issinf^nsi, Pronicio Meldensî, Marrdlo Pari-
siacensj, sanctum Euvortium Aurelianonim ordinavit «^piscopum; fuil
enioi temporibus Melciadis pape, sanclique Silvi?stri, suh Conslaoliou
imperatore, Constanlio et Volusiaiio coiisulibus. Qui plenus sanctiUil*'
obiit, pridie Nonas Mai, elsepiiUusesf juxta preder:essore^ suosin monfe
Autrico.
V. DE BEATO EL4D10.
lAo deJ.'C. 561-585.)
Eladius sedit annos xxiik Fuitautena lemporibus Constantiî et Cons-
lantini, iîliorum Coiislantini, sub Marcho, Julio, atque IJberio Roûiïmis
poolificibiis. Hic beatissimusponlifex, dumYerboetexempkMUullos nd
Christum ctiiiverterel, ad fum sanctus Amator siniul ut Marlha, jam
ejus sponsa spirilalis effecta. conciirrunt,acprofidei!tescûraiiieo,Tolo-
rura suorum desideria pandent, sicque ille se clcrîciim fu ri deposce-
bal; illa vero religiosaruni numéro sociari magis ac niagis postulabat.
Tune antistes ronsiderans atque contemplaîis Deî eos amoro frui, et
propler <*jusce ddectionem velle secularom habitum enmmutare, utris-
que impiger paruit, illum crinibus exoneraiis, illam rastinionialiuni
celui devolissiûie jungens ac socians; elbic plenus sanclilale, et virtU'
libus, ut in gestis ejusdem sancli Amatoris li gimiis, corpus terre, ani-
mani cœlo Iransmisit, sub die vin. Idunm Jlaiarum, et sepullus rst
secus predecessores suos in monte Autrico.
Vî DE SANCTO AMATORE,
(Atide J.-C. 585-418.)
Amator, natione Aiitissiodorensis,'ex pâtre Proclidio, raatre kiciola,
sedit annos xxx, raensem uimm, dies v;fuit enim lemporibus Ccmstan-
tii el Juliani Apostate atque Joviniani imperatorum, sub pontificibus
Romanis, Felice, Daniaso, Siritio, alqtie Anastasio. Hic bealissimus
pontitVx in juvenili f4ale positus cum esset génère nobilissinms,
3U BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'TONNE.
coactus est a parentibus desponsare puellanr simili nobilitate poUentem,
nomine Hartham. Sed cum jam tempus copulationis urgeret, et, ut su-
perius mentionem fecimus, beatus Yalerianus ad eorum nuptias inii-
tatus, diyino instinctu, pro benedictione conjugali, levitico eos manci-
passet oflitio, talibus adgreditur adsociatam sibi virginem verbis : Die,
queso, immoriali sponsodeditavirgo, putasne intellexisti benedictionem
in nobis eflfusam episcopi? Cui virgo : Inlellexi, dileetissime juvenis, et
nimio sum prostrata terrore formidinis. Cui rursus adolescens : Ne, queso,
paveas, nec hoc imperitie députes, sed potius Dei potentie adscribe.
lUis ergo alternatim se preceptis Dominicis foventibus, aspicit beatus
Amator angelum Dei duas coronas habentem in manibust qui dixit eis :
Suscipite, juvenes, munus yobis Domini pietate concessum, et yestrum in
omnibus incontaminate mentis custodite propositum. Has voces ex ore
angeli prolatas pervigiles juvenes audientes, yotorum effecti compotes,
in sua virginilate permanserunt. Nichilominus et puelle, que présentes
in obsequio dominorum aderant, talia cémentes et ipse virginitatis ti-
tulum professe sunt. Qui postmodum ab Elodio episcopo tonsus, ac
post ejus excessum ab omni populo pontifex electus, talem tantumque
se in divinis prebuit rébus, ut et cecorum oculos inluminaret, paralitioos
curaret, demones de obsessis corporibus pelleret, et mortuos suscîtaret,
ut liber de vita illius editus manifeste déclarât.
Hic etiam sanctissimus presul predicationibus insistens, multos ab
ydolorum cultura, ad fidei veritatem convertit, et quia adhuc novitas
erat christianorum ab ydolis ad Dominiun convertentiiun, parva adhuc
ibidem erat basilica, ad portam que Balnearis, a priscis auctoribus
nuncupatur. Que per predicationem beatissimi Amatoris ita cepit pul*
lulare, et christianos palmites propagare, ut, pre multitudine, eos
intra angustias brevitatis nuUo modo caperet œcclesia. Igitur nobilis-
simus quidam tune temporis Ruptilius, civis Autissiodorensis, habebat
intra claustrum ipsius civitatisamplum atque excelsiun domicilinm, pa-
temo sibi testamento demissiun. Quod cemens beatus Amator ecclesie
Dei conveniens fore, sic RuptiHum adlocutus est : Novimus te, Deo auc-
tore, sacri lavacri laticibus regeneratum, et debes ei, qui te de errcNribus
ydolorum eripuit, et sue veritati adscivit, in omnibus obedire. Nostî,
ÏX*" SIÈCLE. HÉRIC, ALAGUS ET RAINOGALA. 315
clarissime vir, quod doraus Dei pana sit, et non sii(Ticiat populr» eliris-
liajio, et quoniatti injuslum esse arbitrer le famulum melius quarn
Domiiium habitaculum possidere, consenli nobis, ut hoec tua domus
Chrislo Domino in uecclesiamconsecretur. Ulc vero aspere omraonilionem
saocti viri suscipiens, primum quidem denegavit se ei nullalenus ion-
senlire, scd postea validissima correptus infirmilate, sanclo viro quod
desidcrubat IradidiL Tune faniulus Domini, compos efleclus voli sui,
eandemdumum Chrislo Domino, subdie v NonarumOctobrium, conse-
cravit, ac populis colendam tradidit. Ha^c est haclenus basilica in ho-
nurenï prolomartyris Slephani chrislianis populis frequenlata.
Siquidem in hac eadcm basilica Germanuni virum mibilissimum
omnique slrenuitate poUentem, qui eu tempore culmcn ducaUis apud
Gallias a Romanis principibus obtinuerat, angclo docenle, vi arripuit,
cesariemque capilis totondit, ac demum, Domino sibi révélante succes-
soremelegit. Hic denique febrecorreptus, subdieKalendarum Maiarum,
poolificalem Ihronum ciscendens inter inanus obsequentium derîcoruni,
nec non et calervas llenLium populorum, hora diei tereia, emisil s|>iri-
fum. Coutinuo itaque chorus sanclorum, quod est dictu mirabile, ad-
venil, spirilimique ejus cum hymnis ac laudibus in specie columb*^
devexit ad eelum. Qui sepultus est, comilanlibus miraculis, per maims
beatissimi Germani, jam tune presbjteri, juxta predecessores suos in
monte Aulrieo, et cessavit episœpatus dies xxx.
Vil. DE BËATO ti£EMANO.
(Aude J--C. 418-448.:
Germanus» natloue Aulissiodorensis, ex pâtre Unslico, ma tri* Ger-
manilla, sedlt annus xxx, dies xxv, Militavit aulem sub Valentiniano ma-
jore, atque Gralitmu, dignitatevero sacerdotii functusest sub Tuodosio,
Archadio, et Honorio, usque ad Valentinianum Juniorem Constantii et
Placîdie filiump presulantibus apud urbem Romani Iimocentio etZozimo,
Bonifalio, atque Celestino. îVam, utingestis pootiQcalibus legimus, cum
Bonifalio sub eontentione Eulalius simul ordioatus est eodem die apud
316 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'YONNE.
urbem Roniam apostolice sedis episropus : quod audiens Placidia Au-
gusta cuni filîo suo Valeiitiniano Augusto, dum sederent Ravenne, re-
lulit Honorif» Augusto Medîolanosr^donti; eodem lempore ambo Augusli
missaautlorilale, hoc preceperunt, ut ariibo ab Urbe exirerit donecexa-
miiiarenlur. Hec ideo preniisimus, ut quo tempore bBàtusGermaiius flo-
rucril cercius demonstraremus, Fuitenim nobilissiraus génère et ab ipsis
infantie rudimentis studii*;; libunilibus iiislitutus; atque ut in eiini per-
tectio litteraruru plena conflueret, post auditoria Gallicaua, intra urbem
Rumam juris scieoliam pleniiudini perfeclionis adjecil, tâuf unique apud
ttomanos digniialis, putestalis el glorie adeptus est munus, ut eliam
logam mereretur. In quo aotu dum niulti|»liri laudis lute resplenderet,
sublimem geiKTe, divitiis, moribus, Eustac-hiam nomine, sortitur uxoreni»
sia|u«* eum Respublica transniisit ad Galltas, ut illic culmen duc^tus,
tocius(jue poteslatis obtineret dignilatem. Cumque hujusmodi funge-
retur oflitio, sanctus Amalor, qui tune temporis Aulissiodorensem re-
gebat a^cclesiara, Eduam profectus est, divina pulsatus revelatione, ubi
Julius prefectus ac Reipublire rector presidebat. Qnem adgressus sanctus
Amator sicadloquitur: Finenimeum, Domino michi innotescente, cognovi»
et quia non est aller, qui regimen saiicta.^ teeclesie suscipial, nîsi illus-
trissimus Germanus, sicut niihi Dominus Deus meus revekre dignalus
est, posco eelsitudineni tuam, ut licenliam Iribuasmihi roganti eundem
Germanum tonsorare* Cui prefectus : Licet necessarius sit atque ulilli-
mus Meipubliee nostre, lanien quia Deus sibi illum elegit, sicut tua bea-
litudo testatur, contra Dei preceptum venire non possum. Hac itaque
accepta licentia, vir beatîssimus regressus est ad propria. Accidit autem,
quadam die, ut Germanus stipatus congerie suonim œcclesiam sancli
Stephani ingredi voluisset; quod comperiens beatus Amator, ei obviam
factus est, sicque eos allocutus est dicens : Exonerate, fîlii karissimi, ja-^
rulis manus, et arma ex humeris vestris rejieîte, el sic domum Dei in-
gredimini, quoniam ha c domus est oraïionis, non Martis statio petu-^
lanlis. Illi vero ha^c audienles viro Dei cicius obediunL Tune sanctus
ilmatorvidens Germanum illuslrissimum, nichil oneris truculenti portan-
lem precepit, ostiariis fores eecclesia^ repagulis artare, ipse vero, glomerata
secum turba tlericorum atque nobihum virorum, manus injiciens Ger-
iCHIttCLE* HÉRIC, ALAGIS ET R.UNOGÂLA. 317
marmiii apprehendit, et, invocalo numine Dominir cesariem ejus capiti
detraxil, lalibus eura exortans verbis a (que confimums : SaUigere Le
oportot, venerabilis frater, (luo incunlaminalum alqiie inimiculatuoi
custodias honorem a L*omino tibi commissum; scito iianique quia, me
decedenUi, omnipolens Deus libi pastorale commisit odiliuin, Quod et
faclum est. Paucis i laque diebus interpositis, saoclus Amator, a Christo
vûcalus, iiltimum spirilum exalavit : quum subito universi populi Ger-
manura uno ore proclamant antislitem. Quorum volis non valons rc-
sislere, suscepit sacerdotium, Iricesima die postobilum sancli AmcUoris,
invitus, coactus, addictus, sed repente mulatus ex omnibus; deserilur
mundi milicia, celcslis assumilur, seculi pompa calcatur, humilitas
conversationiserigilur, uxorin sororem mutatur ex conjuge, substantia
dispensatur in pauperes, pauperlas ambilur. 0 virum oui summasem-
per debeiitur, qui amore vile eternc volunlariam amplexus pauperiem,
totum Christo dedil, sibi nichilretinuill Jam Tcru enarrari non potest,
qua hostilitate vim sibi ipse consciyerit, quas cruces quîeve supplicia,
corporis sui persécuter, induerit ; nam qualera quanlumque se exibueril,
ideo lingua mortalis expedire non suffieit, quia supra hominem fuit
omne quod gessit. Quibus itiique miraculis claruerit prelermittimus.
(plia extaiit bbri ad multorum utiHtalem exinde composili. Ecclesiam,
qui prefuit, non spirilalibus solummodo, verum et temporalibus co-
piosissime extulit increinentis, cujus in possessiouibus facuttas ante
Ipsum quam fuerit perexilis facile colligi potest, si qualibus eam copiis
auctam reliquit equis rationibus inspectetur. Nam quantum ad natales,
nobilissimus fuit nobilium, quantum ad forlunam, in possessiouibus
et prediis ditissimoruni ditissimus. Omnium que ci ex jure pat(*ruuces-
serunt, in vita sua heredem feci t œcclesiam , quam ejus , ex parte maxima,
patrimoniis hodie constare cognoscimus. Sunlaulem predia bec numéro
perplura. quantitate inaxima» finibus spatiosa, sibiquecum termina, silus
qualitate jocundissima, rediluum ubertale preclara : horum in uno»
cui Epponiacus ex velustate nomen est, venerabilis genilor ejus Rusti-
eus, superius norainatus, cum génitrice Germanilla» in ecclosia, apus-
tolorum principis nomine dedicata, deœnter conditi requiescunl. Hic
be^itissimus ponlifex basilice sancli Stephani protbomartyris agrum
I 41
3(8 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE LETTONNE.
îiobilissimum, cui Varciacus nomen est, cum universo apparatu elap-
pendiciis suis coiitulit : Simililer Versisum mirabiie in se continentem
palaliiim cum appeiiditiis suis, Pauliacum quoque seu Marciriiacum.
st*il et Tociacuai cum suis similiter appenditiis, fundum quoque Falri-
niacum ivqne cum appeudiciis suis, pariter et Cutiacum cum appendiciis
suis, mulla denique et alia, que nobis modernis incognila, Deo vero
suut omnia nota : fecit et monaslerinm in honore sanclorum marty-
rum Cosme et Damiani, ubi et monachos esse constituit, corumque sti-
pf^ndiis hec predia delegavit, id est \illam, cui Monlicellus nomen est,
ad vinum colligendum, Fonlanetum vero ad frumonta serenda, agrum
autem, cni Micigiis vocabulum est, ad bucularum ccterarumque pecudum
nutrimenla senanda, ubi el poslmodum sanctus Marianus a fratribus
ejusdem monasterii missus est ad eadera peccora cuslodienda : monstralur
hodieque in ec»dem monasterio oratorium, ejusdem sancli Gemiani no-
mine consecratum, ubi incunctanter novimus fuisse cellulam, affliclio*
num ejus et cruciatuum consciam, cui nescio osliolum an fenestram
dixerim, tanta erat humilitate perexiguum» ut nemo, quamvis quantilli
eorporis, nisi pronus perinde reppere potuerît ; fecil et basilicam in honore
sanclorum martyruni Agaunensium Mauricii, scilicel, socioruraque ejus,
ubi elhec dona obtuHt, Vuarchiacum in pago Senonico, cum universis ap-
pendiciis suis , in pago cpioque Autissiodorensi Corvallem cum appendiciis
suis, nec non et Molinis similiter cum appendiciis suis. In quo etiam
oratorio sanctum Salurniuura vilxe probatissimum suumque discipulum
ordinavit presbylerum, ut, sub professione sacerdotalis lituli, martyrum
inibi memorits deseniret. Fecit et l)asilicam saucti Albani mariyris, infra
muros ipsius urbis, quam in honore ejusdem marlyris dedicavil, reli-
quiasqiie ipsius quas secum a Britaniis detulerat, ibidem honoriûce
composuit. Quot sane venerabilium martyrum busta pontificalus ejus
tempore ab eodem beatissimo pontifice comperta claruerunl, quis jure
excipiendum judicetî Sancte igitur illius multitudinis, qnam cum beato
Prisco apud locum Ouotiacum Aureliane persecutionis trucidavit imma-
nitas, sacratissimacorpora,propter sevientemrabiem, clam subductain
cisterna quadam vetustissima a christianis, qui tune existebant raris-
simi, passim congesta sunt Horum meraoria longe labenlium lempo-
ir SIÈCLE. HÉRIC, ALAGUS ET EAINOGALA. "^^ 3f9
rura obscurala defluxu. adtempiis usque Germarii sanctissimî, cunetis
ignolatlelituiL Quo presulc, Deus, incojus ronspeciu suorum sempor ust
mors preciosa sanclorum, disponens illoriim palroeinio popolis subve-
nire, veneranda eoruni corpora declaravit, ubi ivcdêsiam edificavit, ac
monasterium raonachorum esse constituit. Hoc vero monasteriiim per-
mansil usque ad lempora, fjiio Honi omnem pen»3 Galliaui dcvastaruiiL
Quorum persoculione ideni monasleriuni dostructum, atque ad solitu-
dineni iterum redaclum est, Caput quoque prescripli bèatissinii Frisci
martyris, rairis raodis, cidem sanclo ponlifici revelavil omnipotcns Deus,
cui recondendo, quatuor ab urbemillibus, basilicam construeiis conse-
cravit, sicque popiilis colendam tradidit,
Eodem tempore, ex Britanniis directa legatioriallicanis epîscopîs nun-
ciavil Pelagianaoi perversitatem in locis suis late populos occupasse, et
quaraprimum fîdei catholice debere succurri; ob quamcausarasinodus
numerosa collecUi est, omniumquejudicio, duopreclara religionislumina
universorura precibusambiunlur : Germanus ac Lupus, apostolici sacer-
dotes, terram corporibus, caplmn meritis possideules ; et quanlo labo-
riosior nécessitas apparebat, tanto eam promptius beroes devotissimi
susceperunt, celeritalera iiegotii fidei slimulis raaturantes. Hi itaque
Oceanum mare, Christo duce, conscendentes, Britlanniampervenerunt.
Ouam insularn beati pootifices suis predicationibus, alque virlutibus
impleverunt* Tandem peracto confliclu cum Pelagianis, conflrmant an-
Jistitcs fîdem verbo verilatissimul et miraculorum signis ; sed etbellum
Saxonum Pictorumque adversus Brittones eo tempore Junctis viribus sus-
ceptum, divirra virtute retundunt, cum Germanus ipse Dux belli faclus,
non tube clangore, sed clamore alléluia, lotius exercilus voce ad sidéra
ievalo, hosles in fiigam verlit iramanes. Compressa itaque perversilate
dampnabili, ejusque auctoribus confutatis, animisque omnium fîdei
puritate compositis, beatissimi sacerdotes, ea qua vénérant prosperitatc,
redierunt, Igilur non multo interjeclo tempore, ilerumex Britanniis nun-
tialur Pelâgianam penersitatem iterato paucis auctoribus dilatari. Oui,
assumpto secum Severo, Treverorum archiepiscopo» tocius sanctilatis
viro, iterum ad supradictam Pelagianam beresim destruendam Bri-
lannias peciit; predicatio deindead plebem de prevaricalionis emenda-
320 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'tON.NE.
tione convnrlitiir, omniumque judilîo pravitatisi auclores capiuntiir,
sicfino sa ce rdu II bus IraduiUur ad Jledilerranea deduœiidi ; qinjd iti tan-
luoi salubriltT factum est, ut, in illis locis, nuoc fides inlemerala per-
dureL Itaque, omnibus rite compositis, bealissimi <iacerdoles cnm trium-
phoadprnpriasuntreversi. Testantur hodScquerpiam pbiHmi s*î lortione
didicisse prediclos herelicos a Gormano sanctissimo, Celt^stifio pnfïe fuisse
Irniismissos. Hicitaqiio divinissimus pontifex, orbiquo in lonebris agenti
lumen inexlinguibilc dalus, domuus Germanns opiscopus, poslmirabi-
lem in serulo vilain, posl Gallias Britanniosque, ipsani deniqut* Ilab'am
dof'lrina e( miraculis respersas, a Chrislo vocatus, saUitifprtKiun confor-
latus viatico, apud Ravennam, Italie civilatem, Spiritu-Sancto plenus,
ubiil, Valontiniann juniore, Conslantiifilio, cum maire Placidio, nrhister-
rarum ublini'nte nionarcliiani, a quibus ibidem, pn> admiralione sancli-
tatis atqueadsiduitaN* miraculorum, ut liber geslomm ejus satius expli-
cat. honorifice susceptus, Domino Christo sibi apparente, obilussui pre-
noscens diem, multa licet cum difficultale, oblinuil, ut gleba sui eorporis
proprie redderetur eivitati. Tumin apparatu defuncli sua certatîm omnes
studia contulerunt, Aeolius, regabs preposîtus cubiruli, rujus dudum
puenunab alroeissi mi démunis peste curaverat, venerabile eorpus mul-
tifornii aromatuni composicione confecit* Augusla, ul vivo obsequula
fuerat, morluo quoque ex animo deservire desiderans, sacri glebam ca-
daveris operosis ac valde subtilibus cumulavit indumentis, ad id deve-
hendum conscrvandumque, ex eipresso mundissima loculo eoaplalo*
Quibus ila compositis, ne quid sanctis deesset olUtiis, aïixie precavit
invperator, iter inslnixit, evecliones necessarias prebuit, niinislros comi-
tesque deducendo funeri destinavil, quos expensarum et locius huma-
nitatis impendiis copiose prosecutus est; episcopis i3a fuit cura perma-
xima, ne sacris exsequiis vel ad horam deessent oiïilia religionis, que
ipsi et in prosenti instmunt, et ne processu ilineris defitiant, <jrdinalione
premittunt. ïia funus, salis ambitiose iristruetum nuigno prosfMpu*ntium
agmine, promovetur ad Gallias. Salurnuseralbealissirai Gerniaui près-
byter et discipulus, cujus superius mentionem fecimus, vite sanetitatc
preclarus. Is, eo profecto in Italiam, jussu ac vice ilbusin urbe reman-
serat : qua ergo nocle gloriosus Domini confessor apud Raveîmam
"1y SIÈCLE. nÉRlC, ALAGUS ET RIINOGALA. ZU
felici migravit excessu, isle, Autissiodori posilus, sacrum (^us [ransilum,
aiigelo nuiitiiinte. cognovit, ac divina iiistruclus revelatione, i>opylis de-
nuntiavil; quorum ingmti secum coacla inultitudinû ad Alpium juga
properat, ubi excipiunlGalliepatrunumproprium tanto cjus funori pro-
pensius ser^iLure» quanlo pociorera famulatum reverenlie mixlus amoris
exlorquebataffeclus. Ex pridio igitur Kalendarum Auguslarum die, qua
ronfessor eximius sarcina levains carnis, cclestiltiis est iusiriiialus sa-
erariis, lertius el quinquagesimus volvebalur dies, cum sacri diesiaurus
corporis, proprie refususurbi, solenipni obsequio populorum excipitur,
alque inlra principalis, cui sederat, ecclesîe ambitum collocatur; ibi per
decem continuos dies, ingenlibus oiriliorum impensis excolilur, donec,
omnibus que ad jus sepulchri perlinent oflieiosissime apparalis, ot
virum decebal apostolicurap sépulture Iraderetur. Rile omnibus prepa^
ratis, cum et confluentium nulla esset requies, et qui conveneraiil vix
Jam regionis amplitudine capcrcntur, die Kalendarum Octobrium. inlra
sepulchri abdita thésaurus celestis deponitur, lanlo orbis terrarum oiïi-
tio, lanla humani generis pietale, ut luce clarius conslaret omnibus,
sumnii in celo esse meriti, cujus in terris tanta provîdebantur bonori.
Fuit autem civitas sine episcopo annis quatuor,
vin. DE ALODIO.
(AndeJ.'C. 46I-47Î.)
Alodius sedit annos xxx, mensem i, dies xn. Ilic Alodius cujus nierili,
vel dîgnitatis exlilerit, hinc eolligi valet, quod, beato Germano adhuc
superslite, monaslerio illius archimandrites prefuit. Ipso quoquepost ad
celestia régna sublimato, in ponlificatus sortemei succcdere oieruil, Is,
iniilalor el hères raagistri, multis verbo et exeraplo profuit. Hujus pre-
sulatus tempore, sanctusMarianus,a partibus Bituricensium adveniens,
monasterio Sancti Germani se sociari postulabat. quia idem monaste-
rium antique beatitudinis retinens slatum, odore suavissimo redolebat,
Oui beatus vir quam excellentissime memorie, quanteque sanclilatis
exlilerit, hljellus, de vita ipsius editus, plenius manifestai. Sanctus ilaque
Alodius, oplimorum locuples stipendiis meritorum,inpace discessit, rv
322 BIBUOTHËQUE HISTORIQUE DE L*TONME.
Kalendarum Octobrium, atque in beati Germani basilica decenter se-
pultus est. Post cujus decessum, mansit civitas absque episcopo annis x,
ob sevitiam scilicet vastantium Gallias barbarorum. Fuit autem tempo-
ribus Leonis magni atque Hylarii Romanorum pontificum, imperantibus
Leone atque Zenone.
IX. DE FRÀTERNO.
(An de J.-C. 448-451.)
Fraternus sedit die i. Is, qua die a fidelibus episcopus est ordinatus,
a barbaris est martyrio coronatus, die m Kalendarum Octobrium, et
sepultus est in ecclesia beatissimi Germani. Fuit autem civitas sine epis-
copo dies VI.
X. DE GENSURIO.
{ÀndeJ.-C.472-50S.)
Censurius sedit annos xxxviii, menses m, dies vi. Hic est cujus tem-
pore Constantius orator, obtentu sancti Pacientis Lugdunensis episcopi,
vitam beati Germani mirabili stilo edidit, omniquediligentiaelaboratam
eidem postmodum episcopo Censurio habendam direiit. Ipse vero bea-
tus pontifex, imitator predecessorum fideliter existens, lixviii etatis sue
anno, vita defunctus, iv Idus Junii obiit, sanctitatis plenus, bonisque om-
nibus copiosus. Sepultus est autem in œcclesia sancti Germani episcopi.
Fuit autem temporibus Felicis, Gelasii, Anastasii, Sinunachi, atque
Hormisde Romanorum pontificum, imperantibus Anastasio et Justine
seniore. Fuit civitas sine episcopo annum i, menses ii.
XI. DE URSO.
(In de l.-C. 503-508.)
Ursus sedit annos vi, menses iv. Ex hoc viro sanctissimo fideli rela-
tione Yulgatur, quod, juxta Amatoris basilicamredusus, anachoreticam
lï* SIÈCLE. HÉRIC, ALAGUS ET RAINOGALA. 323
duxeril vitam, iilîi oratoriam hodie usque est ejus nominis raemoria
sacrum. Coûtigit, eu tempore, Hrbem repentino afflatam încendio confla-
grasse; sed, ad virum Dei cura sublalus in altum clamor populi perye-
nisset, succurrendum periculo ralus, familiarem illuc baculum desli-
navit. Ipse precibus obnixius atque instanler incubait» eo inter minaces
flaoïmas et que adhuc intégra supererant constifuto, diclo cicius, in*
cendium omne deflagravit. Hac occasione saiicti vin merito dcclarato,
urbis decedcnle ponlifîce, vi extractum presulatui sufTecere. Cella ejiis iu
a^cclesiam cessit. Exegil vile sue tempus annis lxxxf, moribus et racrilis
preciosus, fragililatis molem, ni Kaleodas Auguslas, exccssit, olquein ba-
silicasancli Germani, juxta predecessores suos honestam meruitsepuUu-
ram. Fuit enim temporibus Johannis pape atque Felicis. Uic est Johan-
nes, quem Theodoricus rex hereticus Ravi3nne in custodia alïligendo
inlerfecil, imperanle Justino, Lampadio et Horeste consulibus. Fuitautem
civitas sine episcopo annum i, menses vl
Xn. DE TIÏEODOSIO,
(Aude J. -G. 508-5 ino
Teodosius sedit annos viii, dies xxvhl xvi Kalendarum AugusLirum
diem excepit ullimum, peracto vite sue tempore lxx et v annis, proque
sue merito sanctitalis nobilem in beati Germani a?cclesia sortîtus est se-
pulluram. Fuitautem temporibus Bonifacii et Mercurii, qui et Johannes
vocatus est, usque ad Agapitum, imperante Justiniano Augusto, Um-
padio consule. Invenimus et hune sanctum virum interfuisse concilia
episcoporum, quodactum estexevocalionegloriosissimi Clodovei Magni
Francorum régis, apud Aurelianensem Gallie civitatem. Fuit civitas sine
episcopo anno i.
lUL I>B GEEGOaiO
(An tleJ.-C, 515-530.)
Gregorius sedit annos x\h menses vi; exactoque sue vicis offîlio xiv,
Kalendarum Juniarum, humanadeponens,inecclesia beati Germani su-
32(5 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'YONNE.
XrX. DE AUNAUTO.
(An de J.-C. 572-603.)
Aunarius, natione Aurelianensis, ex pâtre Paslore, Doiatre RagDoara.
Sedit annos xliii, menses x, dies xx, imperanle Mauricio. Hic beatissi-
mus pontifex, cura moraretur adolescens in palatio Domni Guutraïuii
régis, erat enim génère nobilissimus, Spiritu-Sancti gratia afflatus, reli-
quit regem terrenum, ut in regno celesti cum œterno rege maneret.
Tune, nescientibus parentibus suis, Turonicam civitatem adiit, duobus
secum pueris comitantibus, ibique ad sepulchrum sancti Martini ductus
amore Dei comam capitis deposuit. Exinde sanctum Siagrium Augustu-
dunensem episcopum expeciit, qui tune in Dei rébus precipuus habe-
batur. Quem ipse nimio cum amore suscipiens, tanta eum eruditione et
disciplina instruxit, ut virura decebat apostolicum. Divina igitur gratia
favente, créscentibus meritis, Spiritu Sancto repletus, œcclesiae Autissio-
dorensi constituitur pontifex; ibique. ipsa die sacre festivitatis beatissimi
Germani, pridie.Kalendarum Augustarum, in eadem basilica, episcopatus
suscipiens officium, merito cum sanctitate florebat. Hic habuit fratrem
germanum Austrenum nomine, Aurelianorum pontificem, nepotem quo-
que ex sorore Agia, Lupum, virum sanctissimum, Senonum archiepisco-
pum, miraculis coruscantem. Hic itaque sanctus vir Aimarius, jam factus
episcopus, cepit virtutibus florere, miraculis coruscare. 0 quid dicam
de illius doctrina? Qualis amor in civibusl Que diligentia in clericisi In
pauperibus quam fidelissimus dispensatori Quam magna cura fuerit illi
in sanctis, non potest linguamortalispercurrere. Erat enim in facie illius
angelica visio, in sermone erudita expositio, in dispensatione largissima
humanitatis gratia, reficiebat eloquiis mellifluis omnes, sale vero divine
predicationis fidelium corda condiebat, miraque aviditate populus erga
cuUum Dei ardebat, Deo per ipsum faciente miracula, quem tantis ac
talibus ditaverat et inlustraverat virtutibus. Quibus igitur miraculis
clarueril, cujusque glorie in Christo fuerit, libellus de vita ipsius edilus
scire cupientibus plenius manifestât. Legiraus namque in antiquis cano-
ÏX* SièCLE- HÉRfC, ALAGUS ET RAÎNQGALA.
325*
XVÏ. DE ËLECTHERIO.
(AndeJ.-C, 55â-^$l.)
Eleiitherius seditarmos xiviii, menses vin, dies ix; fuil autem lem-
poribiis Pelagii primi iistjne ad Johaiinem, imperante Justino minore.
Hnjus presulatus lempore, rex Chlodoveus defccit, et filii ejus Childeber-
tus ol Chlotarius in regnum sucœdunt. Is vero sanclus vir, simul cum
l>cato Leone archiepiscopo suoSenonensi videlicetpontifice,ex evocalione
iVjmîni Childeberti régis, secundo concilio Aurelianensi, deutililale a^c-
clesiarum Dei inregno suo consistenlium, ac diversorum negotionim,
IraclaturusinlerfuiL Obiit autem, plenus diemm, in sanclitale permanens,
XVI Kalendamm Seplembrium el conjunctus est sepullura sanctis prede-
ressoribus snis in basilica santi Germani epîscopi. Fuil civilas sine epis-
copo anno i, mensibus ii, diebus x.
XVn. DE R051AN0,
(An de J.-C. 561-504.)
Bomanus sedit annos tîi, dies xv* Hic, bonis operibus gloriosus, ut
t'ertur, decisionn capitis martyrium consummavit, pridie Nonarum Oc-
tobrium, et sepultus estjuxtapredecessores suos in basilica sancli Ger-
mani episcopi; fuit autem temporibus supradicti Johannis pape usque
ad Benedictum, imperante Justino minore. Fuit civitas sine episcopo
mensibus VI, dinbus vi.
XV III. DE i£THËRIO.
(Ande J.-C. 564-571.)
Elherius sedit annos ix, menses vi; obiit vi Kalendas Augustas, el
sepultus est in basilica beati Germani. Fuit enim temporibus Benedicti
pape, imperante Tyberio Conslantino. Fuilcivilas sine episcopo dies iv*
I 42
32(> BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
XIX. DB AUNAUTO.
(An de l.-C. 572-603.)
Aunarius, natione Àurelianensis, ex pâtre Pastore, matre Ragnoara.
Sedit annos xltii, menses x, dies xx, imperante Mauricio. Hic beatissi-
mus pontifex, cum moraretur adolescens in palatio Domni Guutranni
régis, erat enim génère nobilissimus, Spiritu-Sancti gratia afflatus, reli-
quit regem terrenum, ut in regno celesti cum aeterno rege maneret.
Tune, nescientibus parentibus suis, Turonicam civitatem adiit, duobus
secum pueris comitantibus, ibique ad sepulchrum sancti Martini ductus
amore Dei comam capitis deposuit. Exinde sanctum Siagrium Augustu-
dunensem episcopum expeciit, qui tune in Dei rébus precipuus habe-
batur. Quem ipse nimio cum amore suscipiens, tan ta eum eruditione et
disciplina instruxit, ut virum decebat apostolicum. Divina igitur gratia
favente, créscentibus meritis, Spiritu Sancto repletus, œcclesiae Autissio-
dorensi constituitur pontifex ; ibique, ipsa die sacre festivitatis beatissimî
Germani, pridie.Kalendarum Augustarum, in eadem basilica, episcopatus
suscipiens officium, merito cum sanctitate florebat. Hic habuit fratrem
germanum Austrenum nomine, Aurelianorum pontificem, nepotem quo-
que ex sorore Agia, Lupum, viriun sanctissimum, Senonum archiepisco-
pum, miraculis coruscantem. Hic itaque sanctus vir Aimarius, jam factus
episcopus, cepit virtutibus florere, miraculis coruscare. 0 quid dicam
de illius doctrina? Qualis amor in civibusl Que diligentia in clericisi In
pauperibus quam fidelissimus dispensatori Quam magna cura fueritilli
in sanclis, non polest linguamortalispercurrere. Erat enim in facie illius
angelica visio, in sermone erudita expositio, in dispensatione largissima
humanitatis gratia, reficiebat eloquiis mellifluis omnes, sale vero divine
predicationis fidelium corda condiebat, miraque aviditate populus erga
cultum Dei ardebat, Deo per ipsum faciente miracula, quem tantis ac
talibus ditaverat et inluslraverat virtutibus. Quibus igitur miraculis
claruerit, cujusque glorie in Christo fuerit, libellus de vita ipsius editus
scire cupientibus plenius manifestât. Legimus namque in antiquis cano-
IX' SIÈCLE, HÉPIC, ALAGUS ET RAINOGALA. 321
nibus hune bealissimum presulera inlerfaisse Matiscensi sinado, que
habita esl anno xxivregni llomni Guntraimi, gloriosissimi régis, resi-
denlibus in eodem conciho venerabilibus archiepiscopis, Prisco Lugduj
nensi^Evantîo Viennensi, PretextaloRoloraagensi^B^rtechramno Burde-
galensi, Artemio Senonicensî, Sulpitio Bitiiricensi, Siagrio Augusludu-
oensi, cum aliis quampluribus; in qna sinodo, miilta que ulilitati sancle
matris eœlesia^ conveniunl, utpole lantos ac taies decebat viros pcr-
tractanles, preeipua quequexx capilulis perstrinxiTunt. Similiter inve-
nimus iiUerfuisseeundemsanclum virum alteri sinodo, que apud eandem
urbem celebrala esl, ex evocalione ejusdem principis, abeisdein venera-
bilibus episcopis, ubi etiam honesta queque atqiie ulillima sancte Dei
ecclesie pertrac tantes, maxima vero in x et vin capitulis diviserunt, Extant
cfuoque epistole Pelagii pape ad eundeni bealissimum ponlificeni, qua-
rum unam, nimiavetustate fuscatam, ab autenticis librorum nequaquam
pleniter extrahere valuimus, alteram vera huie operi inserendam dignuni
duiimus.
Ephtola Pelagn pape urbis Rome ad Ânnarinm, Âutmiodorensem
epncopum.
M. Dileclîssimo fralri Aunario Pelagius:
» Quanlum Deoplacitossedisaposloliceveneratione vos redditis, tanto
commodatior illi cujus sedes est flt vestrefidutia caritalis, necabter unam
solamque Dei conlitemur œcclesiara, nisi omnes ad petram super quam
fundata est fides catholica construamur : propler quod dilectîouis lue de-
sideriis successit effectus, et celer» et facilis, (piia eorum sanctuaria que-
runlur, a quibus priucipibus sumpsit predicatioveritalisexordium.Ouod
vero in vestris regionibus habundare iudicatis eecclesias no vas, gratulanler
suscipimus, tamen si scieuter expetere studium prophelica* vocis amplec-
teris, querite faciem ejus semper. Quantum nanque humanis intellectibus
incarnationis Domini noslri verîlas apperitur, lauto aiuplius et honoratur
el colilur. Sicut aulem vos cupitis Deo nostris oratiouibus commendarit
vos etiam nostris necessilatibus et angustiis, quibus iucessabiliter one-
ramur, intercessionis continuum ferte solatium crantes, el quibuscun-
328 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'TONNE.
que valetis yiribus id agentes, quatenus sicut predicationi sedis apostolice
consonatis, ita ejuspaci vestra impetratio cungaudeat et quieti. Deuste
incolumen custodiat, frater carissime. Datum pridie Kalendarum No-
vembrium, imperante domno Mauricio Tyberio RP Augusto, anno m,
indictione quinta. »
Ceterum isdem beatissimus pontifex plurima constituit in œcclesia
Autissiodorensi, sicut inantiquis canonibus repperitur, que, utprœcipuo
observarentur vigore, consilio et auctorîtate christianissimi Guntrannî
régis summopere roborayit. Nam ad tutelam gregis sibi a Deo commissi,
prœcepit, ut tam in civitate Autissiodorensi, quam per parochias ipsius
pagi hec debeat institutio custodiri.
I die Kalendarum Januarii, civitas cum clero et populo rogationes faciat.
II die, Epponiacus et Vendosa.
III die, Gaugiacus etNantriacus.
IV die, Corevicus cum clero et populo.
V die, Bacerna et Accolacus.
Yi die, Matriacus cum suis.
VII die, Curcedonus cum Scoliva.
VIII die, Drogia cum suis.
IX die, Varciacus cum suis.
X die, Columbarîacus cum suis.
XI die. Campus Lemelii cum suis.
XII die, Bargiacus cum suis,
xïii diCt Domiciacus cum suis.
XIV die, Soliacus cum suis.
XV die, Massua cum suis.
XVI die, Condida cum Draptiaco.
XVII die, Eliniacus cum suis,
xviii die, Novus Viens cum suis.
XIX die, Brioderus cum suis.
XX die, Giomus cum suis.
XXI die, Blanoilus cum suis.
rX* SIÈCLE. ÎIKHIC, ÂLAGU8 ET RAINOGALÂ. 329
xxiî die, Cassiniacus et Nanliniacus cum Cella Salvii et Cellii Mauri.
xxiii die, Laoderus cum suis,
xxrv die, Vitriacus et Arcuncius.
XXV die, Balgiacus cum suis.
XXVI die, luteranois cum suis.
ixviT die, Tauriacus cum suis,
xxviïï die, Licradiacus cum suis,
xxîx die, Pulverenus cum suis.
XXX die, Odona cum suis.
Item cous ti luit, ut per duodecim mensium c^ipila ilaeedeoi cf4ebrenliir
ielanie :
Kalendis Januarii, basilica domni Germani.
Kalendis Februarii» basilica domni Amatoris.
Kalendis Martii, monasli riura domni Mariani.
Kalendis Aprilis, basilica Sancli Pétri apostoli.
Kalendis Mai, basilica domni Valeriani et monasterium Vulflni.
Kalendis Junii, basilica domni Martini.
Kalendis Julii, basilica domni Iuliani.
Kalendis Augusti, monasterium Decimiaconse ad Sanctum Ciricum.
Kalendis Septembris, monasterium Fontanetense.
Kalendis Octobris, monasterium Cotiacense ad sanctos,
Kalendis Noyembris, monasterium Sassiacense,
Kalendis Decembris, monasterium Mannacense.
Ceteris aulem diebus mensium ut supra.
Pari vero conditione instituit, ut, omnibus dominicis diebus, ab uni-
versis archipresbyteris vel abbatibus tailler ngi lie in propriis locis liant :
hoc est, a die sancto Pasche usque Kalendas Octobris, a primo sero
usqiie ad inlucescentem diem; a Kalendis vero Octobris usque na-
talem Domini, a galloruoi canlu; et, a natali Domini usqu** in Pas* ha a
média nocte.
Item constituit a quîbus vigiHe in basilica vSaucti-Stepbeni in civitate
cum abbatibus celebrentur :
BIBUOTHÊOUE HISTOBIQUE DE LIONNE.
Dominica nocle, basilica domni Germani et monasteriom Decimia-
censé.
Secunda feria, basilica domni Amaforis et monasterium Folanetense.
Terlia feria, monasterium quod domnus Germamis construiit, ubi
sanctus Mariaous requiescit, simulqueSessiacuis.
Quarta feria, basilica Sancti Pelri et monasterium Mannacense»
Ouinla feria, basilica domni Martini et monasterium Vulfini,
Sexla feria, basilica domni Valeriani et monasterium quod dicitur Va-
îcnnas.
Denique congregavit venerabilem sinodum in urbe Aulissiodorensi
ubi plurima perlractans de salutc populi sibi commissi, neccssaria que-
que et valde utillima in qoadraginta et quatuor capilulis perstrinxit.
Haec sunt nomina eomm qui eadem capitula confirmantes subscripse-
runt, quia eadem capitula non duximus inserenda.
Aunarius, in Dei nomine episcopus, constitulionem banc confirmavi
et subscripsi. Wioebaudus abba subcripsi. Desideralus abba* Frannul-
fus abba. Gregorius abba. Amandus abba* Cesarius abba. Baudoveus
abba. Tegridius abba. Audoveus presbyter. Ananias presbyter. Aliique
quamplurimi, qui présentes adfuerunt, subscripserunt.
Qui etiam sanctus ponlifex in cunctis utililalibus quam fuerit studich-
sus, demonstrat epislola, ad Stephanum Africanum presbyterum ab eo
di recta, ut vitam sancli Germani metrice» sanclique Amaloris nobili
stilo describeret prosaice, hune habens modum.
« Dilectissimo atque amantissimo et interne michi vinculo caritatis
conexo fratri Stephano presbytero, Aunarius, gratia Dei episcopus» in
Domino elernam salutem. »
« Tue nobis doctrine multis jam experimentis adprobata prudentia
conpulit nos quandam luis humeris imperiosam superponere sarcinu-
lam, sed eam que libi non sit oneris, sed honoris, nec que deorsum
iniquo pondère premat, sed que potius celum usquesustollat, Cognitum
tibi est, karissime frater, que sit humanarum mentiura diversilas, et
TX* SIÈCLE. H ÉRIC, ALACIÎS ET RAINOCALA. 331
quemadmodum sludia in contraria non solum inane >Tilgus, veruni etiam
universa scindatur nobilitas, et quidam quidem prosaico obleclanlur
slilo, quidani autem numeris se rithmisve ac canlibus versuiini delec-
lari falentur : ergo, ut omnium volis occurrerem etnullus sud desiderio
fraudaretur, placuil mihi ut vitas bealissimorum confessorum quasdam
pedelibero désrriberem,quasdara vero loge mctrica impediUasdigorerem;
ob quam rem obsecro unitam michi tue dilectionis amicitiam, ut bealis-
simi Germani episcopi \ilam in versuum qualitatem coinmutare non
désistas ;sancti vero Amatoris prosaica modulationedcscribas, utsccta-
lores aposlolice prcdic^tioniseiïecli, omnibus omnia eHiciamur, et niilli
qiiiequamdebeamus, nisi ut invicem diligamus. Individuam michi cari-
lalem vestram divina custodiat pietas, Tenerabilis fraler. »
RescripiMm antefaii presl/yteri.
« Domno beatissimo et aposloHcis infulis décora to, patri spirituali, Au-
nario episcopo, Stephanus omnium servorum Christi famulus. »
a Decursislillerisaposlolalus vestri, quo sancti desiderii ardor summa
alacritatepretendat luce clarius apprubavi : est igiturdevotionis ventre pro-
positum virorum opinalissimorumGermani et Amatoris floride vite nobiles
actus describere ; sedad eus lepidissimi callis vestri dirigaturintentio, qui
possunt virtutum lumina equiparis alîatibus inspicere. Verum ego, cujus
iners ingenium genuino rigore torpescil, et lingua balbuliens fiiutium
inter raucidulus cursus, squalido sitis impedi ta rigore non loquitur, po-
tins sed slridcl, quomodo polero divinilus inspirala virorum sanclissi-
morum nninera polito expedire sermone, qui nec privata possum hu-
niano ca su congédia negotiaexplicare? Ridiculo, ni fallor, incxplieabib',
acludibrio semet impendit, quisquis ultra virium suarnm possibililalem
onus assumit. Nonne ferarum sectatores, si minus captiosa induslria
formaverit, audax temeritas pessundabil? Nunquam tiro ^ictorie moni-
menta, parma quod est picta, geslavit, si eum docta veterani exivniiili
manus non insfruxit. Nunquamefiam aeris sibi eoneessum patulom iter
aies tutius resecavit, cui previa dux penniger mater non fuerit : jacebil
profccto Ûucluum elisione truncatus qnisquis sue procacitatis flsusau-
332 BIBLIOTHÈQLE HISTORIQUE DE lVoNNE.
loraineolo, indoeilem gratis dexleram ingerit clavo; sic unusquisque îq
diversum imperilie hamo inscinditur, si ductoruin favoribus miDime
iidjuvelur, Ergo, beatissime vir, (jueso, ul illa miehi culmen apicis lui
iinponat, que facile me posse perfie^^re non dubitat; si tamen et in hoc
iipen: quiequid iiilepide aut infiicete nislica garnilitas digesseril, ixiua-
iiimiler feras, aggrediar, et faciam que paterua iufert ac jubet auctoritas :
vale longum in tempus, domine papa. »
Is quoqiie vir angelicus, beatus Aunarius, cum esset génère nobîHs-
sinius, maxinia dona prt3diorumsiiorum Deo omnipotenti obtulit, quibus
et heredeni sanctam fecil a?cdesiam. Dcdil itaqiie basilice sancti Sle--
phani agros villasque, que ei palerno jure cesserant, hoc est Brioderum
cum Vcrnulio, et céleris appendiciis suis; Nolvetum quoque etGaiomum,
simulque Oscellum cum appendiciis eorum, in pago denique Aurélia-
nensi sive Blesensi, Meldunum, Deus-Adjuva, Cormagnum et Brigiascum
appendiciis suis; Roccam quoque et Mannisum et Villarem cum appen-
diciis eorum atque villara Bore cum appendiciis suis, Similiter dedilel
basilice domni Germani (ubi corpus suum sépulture mandari decreve-
rat) agrum quendam nobilissimum in pago Wastinensi, qui Corbilias
dicitur, cum omnibus appendiciis suis ; et in pago Avalensi, Decimiacum
rum Vidiliaco et Calminiaco, celerisque appendiciis eorum; necnon et
in pago Senonico, Baldiliacum cum appendiciis suis ; sicque sanclus vir,
omnibus rile dispositis, plenus dierum, sanctitate quoque et miracu-
iorum gloria clarissîmus, die vu Kaleiidarum Octobrium^ migravit ad
Christum, celo gaudente, terra plorante, sepultus est îta*pie justa pre^
decessores suos in basilica sancti Germani, et cessavit episcopatus die-
bus vu.
XX. DE DBSIMïiro.
(Aude J.-C. 605-681,}
Desiderius, nalione Aquitanus ex maire Necteria, sedit annos xvnr,
dies XXV, vir nobilissimus atque mitlissimus amator cleri alque tocius
sancte religioois. Fuit aulem temporibus Chlotarii, gloriosi régis, sub
IX* SîèCLE. HÉRTC, ALAGUS ET RAÏNOGALA. 333
îomanis pontifie ibiis Gregorio, Saviniaiio, Bonifacio, ilemque Boîiifatio,
imperantibiis Foca atqiie Heraclio. Cujussocularis dignilas laiila extitit,
ut ei nemo siio tenipore quam^îs potentissimiis ex equo se eonferre
poluerit. Fuit eiiim propinqiius Brunechildi regine, filiisque ejus tam
Fraoconim quam Burgundionuni regibus. O^iorum et munificentia prin-
cipali ingentem prediorum cimpbluditiem conseculus est: hujus genilrix
jam dicta NectfTÎa iumonaslerio Sancli-Amanlii, ipiod est silum in pago
CadurciniK st^pulta requiescil. Quod idem poslea in matris memûriain,
et venerationem reliqiiiarum sanc(orum predecessorum suorum Ger-
mani atquo Amatoris, quas ipse ibidem deportaf eral, honeslis donariis,
et maxima fundonim dote perornavit, ut sequens lectio declarabit : nam
el pallium pontificale a beato Gregorio expeciit, a que et talem pro bar
petieione accepit epistolam :
H Gregorius Desiderio episcopo Autissiodereiisi : »
4( Fraternitatis vestre desiderium Johannis regionarii relatione cognovî-
mus, quod quidem libcnler parali sumus implere, si diligenter fueriraus
de his qua' retulit informati, luquit autem a vestra sibi relatum dilectione
quod ecclesie vestre quedam olim priWIegia ab Apostolica Sede concessa
sint, atque usum pallii ejus sacerdotes antiquitus habuisse : quod, quia
vobis maguopere poscilis reformari, in (ecdesie nostre scrinio requiri feci-
mus, etinvenire nil potuinius :sed, quam quanlosludiosius ista cupitis
adipisci, tanto vos arbilramur esse sollicitos in ioquirendis earlis ecclesie
vestre, monemus vigilanter curam impendere; et, si qua exinde scripta
inveniri potuerint, que nos valeant iuformare, hue cure sit vestre Iraus-
mittere. Nam qui nova concedimus, vêlera libentissime reparamus. ^
Is i laque sanctus episcopus adeo fundorum dives extitit, ut nulla vel
médiane Burgundie, vel Aquiianice provincie principalis ecclesia inve-
oialur, quam non rébus auxerit peropimis. Basilicam saue beati Ste-
phani, oui s*?dit, miro décore ampliavit; ingenti testudine a parte orien-
tîs applicita, auroque ae musivo splendidissime decorata, instar ejus
quam Siagrius episcopus Augustudi ni fecisse cognoscitur. Altarequoque
anliquum eo transponens,sub die xin Kalendarum Maiarum, soUemp-
I 43
334 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l' YONNE*
iiiter dedicavit, ubi et heo dona obtulit : MissoriiMn anadeum deau-
ratum, pensantem libras l, hebentem in se septem persotias hominum
cum tauroet litterisgrecis. Dédit et aliummissorium similiter anacleum
granellaluni, pensantem libras xl et dimidiam, ^uihabet in medio rotam
riim stephadio et in giro homines et feras. Item missorium tercium
anacleum, pensantem libras xxxv susum [sic] habet in se liistoriam sobs
cum arbore elserpenlibus, llem missorium quartum anaclimm, pensan-
tem libras xxx; habet in se Ethiopem et alias imagines hominum. Item
bachovicbam auratam, pensantem libras xn, uncias n ; habel in se pis-
(vatorem eum fuscina et centaurum cum opère maritime. Item baccho-
\icam aliam anacleam circulatam et nigellatam, pensantem libras xiv
et uncias rx. Item aliam bacchovicam similiter anacleam, pensantem
libras xiii ; habet in se lusores. Item aliam bacchoviciim anacleam, pen-
santem libras ix et habet in se hominem cornulum et arboremet duos
homuntiones infantes in manibus tenentes, Caucos anacleos iv, pensan-
tes libras xi et uncias ir ; habent in se homuntiones et feras; unus ex
ipsis deauratus. Dédit scutellas anacleas ex quibus una nigellata pen-
sât libras iv; habet in se ursum caballum tenentem. Item aliam scu-
tellam ajiacleam, pensantem libras m; habel in se leooem laiirum te-
nentem. Item aliam pensantem libras ii et uncias ix ; habet in se leonem
capram tenentem. Item aliam scutellam similiter anacleam. pensantem
libras ii ; habet in se hirchum cum cornibus. Item aliam, pensantem
libram i et uncias vn; haliet in se cervum pascentem. Item aliarap pen-
santem libram i et uncias îx; habet in se leopardum tenentem capram.
Dédit item salariolas iv anacleas que pensant libras iv. Dédit et gabalas
VI que pensant libras xvi. Item gabatam i medianam anacleam, pensan-
tem libras m et semissem ; habel in fundo sigillos iv et in giro prunellas
cancellos decoratos cum capitellis, pensantes libras vi et semissem.
Dediletbicinarios H anacleos, pensantes libras iv et uncias m. Item hici-
narios iïi anacleos, pensantes libras v. Item dédit cocleares fx, pensantes
libras H et semissem. Item coclearem i i m pesalem, pensantem libram i
et uncias x ; habel in medio rotellam nigellatam, et in giro listram. De-
dit et anafum unum, pensantem libras ii ; habet leonem et taurum deau-
ratos. Item fuscinam unam prescriptam; habet caput leonis, pensât
IlC "siècle. HÉRIC, ALAGUS et RAINOGAtA. ™ 335
libras m. Dédit et urceum anacleum qui pensât libras iv el semissenip
et agmaoilis, peesat libras ni et semissem. Iteni cannas n pariles deau-
ratas, pensantes libras v; haberit in giro efligies el ferusculas. Dédit
item missorium planum, pensantem libras viii et semissem; habet in
medio rotam et in rota monogramma. Item alinm missorium, pensanleni
libras viii; habet in medio cruceni cumduobus hominibus. Item bac-
covicam anacleam, pensanteni libras x ; habel in se liomuntioiies v cum
duabus ferusculis pennalis. llem aliam baceovicam anacleam, pensan-
teni libras vin et semissem; habet in medio hominem caballicanlem et
ad pedes suos viperam. Item aliam baceovicam anacleam circulatam,
pensantem libras vu et semissem ; habet in se 1res homines grandes el
in giro homuntiones et feras. Dédit item gabatas anacleas deauratas,
pensantes libras xvrn; habent in se homuntiones cum pisciculis, Ga-
batam medianam anacleam deauratam, pensantem libras viii, habet in
medio homines et pisciculos maritimos. Item gabatas liliatas v pariles,
pensantes libras ix et semissem. Item gabatam medianam anacleam, pen-
santem libras iiï; habet in medio eaput hominis cum barba. Item ga-
batam medianam purain, pensantem libras ii el uncias in; habet in
medio gallum. Item gabatam anacleam colinellatam, pensantem libras
Ht; habet in giro homuntiones el feras. Item scutellam anacleam, pen-
santem libras ii ; habet in medio homuntionem et caprolum cum arbore.
Item sculellam anacleam, pensantem libras ii; habet in medio duos
homuntiones cum lanceis. Item sculellam parvam, pensantem libram i :
habet in medio rotelliunculam in giro nigellatam. Item salariolam
anacleam, pensantem libram i; habet in medio liominem cum cane.
Item concam anacleam, pensantem libras ix; habet in medio hominem
el mulierem et ad pedes eormn corcodrillum. Item salariolam parvam
cruciculam, pensantem uncias ix. Item supposlo ri um anacleum, pensan-
tem libram i el semissem. Cocleares xn, pensantes libras m et uncias n.
Item cocleares xii, pensantes libras ii et uncias ix. Item cocleares xii,
pensantes libras m; habent caudas scriptas. Item ichinarios columnel-
latos m ; pensât unusqiiisque libram ï. Item ichinarium unum, pensan-
tem libram ! et unciam i. Item cancellum, pensantem libram i et unciam
I. Item urceum anacleum, pensantem libras m, elhabetansam prunel-
336 BIBIJOTHÈQLE HISTORÎOIIE DE l'tONNE.
latani et in mediocaput homînis, Agmanilis pensât libras n et uncias ix;
lial>et iii medio rolain iiliatain et in cauda caput honiinis. Item recenta-
rium deauralum, pensantem libras îi elsemissera; hal>et de foriscava-
turas. Ilem aliuni recenlarium, pensanleni libram i et uncias ix; habet
in medio listellam et feras. Item schinonem, pensantem libram t; habel
râudaoi nigellalimi. Ilem colatorium, pensanlem uncias u. Sunt in
summa Iibra> ccccxx» uncitP vil
bdem quoque sanctus episcopus qualiter suorum heredem bonorum
Chrislum, et ecclesiam sibi a Deo commissam institueril, sequens pan-
dit auctoritas; dédit nampje basilice Saiicti-Stepbani agrum Magniacum,
situni in pago Autissiodurensi, quem cum domna BrmiiM^hilde regina
rommiit.Tvif, cum domibus, et adjaeentiis, vel omnibus inslructisad se
pertinentibus : agrum quoque Matriacuni, situm in eodem pago, ubi
ipse domos vel oratorium iu honore sancti Mimniii construxil cxuxk
agello vel cum céleris appendiciis suis, cum mancipiis, vineis, silvis,
pascuis el cum omni jure el termino suo; grèges quoque boum, e<|uo-
nim, ovium> iirmentorum el porcorum eidem basilice sollempniter de-
It'gavil. Simitiler agrum Ganniacum, situm in pago Tomodorense cum
(*dificiis, mancipiis et universis appendiciis suis. Domum eliam vel
areas, infra muros ci\ilatis Cabibnensium si tas, quas cum Wadelino
episcopo commutavit.simililercum vineis.que sunt site in montauis in
eodem pago, in agro Miliacense cum viniloribus el reliquis mancipiis.
Dedil et agrum Puuiacum, situm in pago Avaleose, juxta Caslrum-Cen-
surium, quem cum illuslri viro Macconeconimulavit» cum omnibus edi-
ficiis, mancipiis, vineis, silvis, et ceteris appendiciis suis : agrum quoque
Genuliacum vel Talnisiacum cum nuclearolio, si Los in terri torio Senonico,
lum edificiis, mancifïiis, silvis, terris ac universis appendiciis eorum.
Honios quo([ue vel areas, infra muros ipsius civitatis Senouum silas,
simulque olcas, in suburbano positas, Simililer dédit, in pago Sanclonico,
iillam Siviriacum quam cou domna Bmnechilde regina comrautavil,
rum ediflciis, mancipiis, et omnibus ai>pendiciis suis, \illam quoqut»
Placcianam, silam in pago Forojuliensi, quam eî domnus Teodericus
ri*x f'oncessit, et suo precepto confirmavil, cum edificiis, mancipiis,
ulivelis, ac universis rébus, ad se jure pertinentibus. Item in territorio
ÏX*" SIÈCLE, HÉRICt ALAGUS ET RAïNOGALA. 337
Sanclonim,agros nobilissimos, quos cum viroapostniico Mamnione, ec-
clesie Cadureine opiscopo, vel clero ipsius ax'clesio, commulavit, hoc est
Melrediuitem et Lopiacam, Nojogelum, el Uriliaciun, cudi universo ap-
poratu et appendiciis eorum. Item in pago Avaleiise» agellum qui appel-
latur Piciacus cum universis ad se jure pertinentibus. Siniililer in pagu
Augusludunensi, villam Demeiitiriacensem, cojii coloiiica, tilio, et céleris
appendiciis suis ; dédit eliam jam dicte matri ecclesia* agrum Palliacum
situm in pago Avaleosi, cum universo apparatu et appenditiis suis. In
pago quoque Senonico, Patriciacum quem con dornao Aetio episcopo
commulavit, similiter cum edilkiis, mancipiis et ceteris appendiciis
suis. Villam qucique^ super fluvium Chore positam, Campaiiiam rioDîiiu.%
pt colonicas ad se pertinentes; Riniacgin et Crarium, simulque iiovam
villam, siiam lam in pago Avaleiise <[unm in AUissiodorense, cum edi-
ficiis, mancipiis, terris et universis appendiciis eorum.
Hujus presulatus tempore, prescripta Brunechildisregina, pcrmanus
îpsius pontiOcis obtulit Deo et sancto Stephano calicem mire pulchri-
fudinis ex lapide oniehino, auro purissimo decoratura,
Preterea basilice domni Germani, ubi corpus suum st^peliri decreverat,
tiecdona obtulit ; missorium argenleumjiui Thorsomodi nonien scriptuoi
liabel; pensât libras xxxvii ; habetinsehistoriam Enete cum litterisgrecis.
Item alium missorium planum, pensantem libras xxx. Item baccovicam
anacleam, pensantem libras xïîi; liabet in mcdio leonrm cum urso et in
circuitu homuntiones et feras. Item aliam baccovicam, pensantem libras
IX et seraissem ; habet hominem et mulierem et ad pedes eorum feruscu-
las. Item scutellam imacleam, pensantem bbras v et uneias vi ; baliet in
se hominem ctiballicantem, serpentera in manu tenentem. Item scutel-
lam anacleam, pensantem libras m; habet in medio roleHiuncnlam
iiigellalam cum fera. Dédit et gabalêis ii, ab intus liliatas, pariles, pen-
s^antes libras vïïi et uneias ii; urceum anacleum, pinisantem libras iv;
habet ansam nigellatam et' in medio capul leonis. Agmanilis, pensans
libras in et uneias ix; habet in medio Neptunum cum tridente, lu die
vero sépulture sue precepit isdem precipuus pontilex cum corpore
suo simul deferri basilice Itomni Germani centum solidos auri purissimi,
ad suam sepulturam exornandam. Sunl iosumma libras cxix et uneias v.
IB BIBLIOTHÈQLTE HISTORIQUE DE lYoNNE.
Ceiemm isdem sanctus episcopus contulil eidem basilice domni Ger-
predia sui juris, hoc est Bringam in page Senonico, ctim
ediikiis mancipiis, vineis, terris ac omnibus appendiciis suis. Item
Roboretum in i^pm page cum appendiciis suis. Agmm Sessiacmn,
situm in lerritorio Autissiodorensi, qnem, ipso suggerente, domna In-
gundi regina basiilice domni Goriuani delegavit, atque sud precepto
habendum confirmavit. ïpse sanctus episcopus usufructuario, vitfp sue
lempore, «nïd«>rn rcginu jubenle, possedit et, post obituuisuum ut absque
idUtis consignatione vel juditio jarn dicta basilica domni Germani reci-
perel» precepil : Item agellum Ferrolas situm in page Autissiodorensi su-
per fluviolum Lupe, cum edificiis, pralis, silvis, cum grege armenti et
grf^go jK)rcorum, eidem basilice ad xenodochium pauperum delegavit,
ïlemd*Njil, in page Santonico, villas Saturiacum et Visionem cum edi-
flciis, mancipiis, silvis ac universo apparatu eorum, necnon et areas
cum domibus suprapositis tam in Metullo quam in urbe Senonica.
quas de Viligunde matrona, date pretio, comparaviL Dédit item, per
raanus Palladii, tune presbyteri et basilice domni Germani abbalis, posW
modum vero sui in epîsc4:»patu successoris, eidem basilice, Orgiacum et
Mamarciacum, cum omni integritate ad se pertinente, simulque Nan-
lillam et Pociacum cum omnibus ediflciis, mancipiis, vineis» planlis
iiovis, ac universis appendiciis eorum,
Nam et domnus Clotharius rex, simulque ejus nobilissima conju\
domna Ingundis regina. per manus ejusdemdonmi Desiderii episcopi,
eandem basilîcam magnîs et optimis ornaverunl donariis. Fredam vero.
que sacratissimo corpori est superposita, rex auro argentoque mirifice
decoravit, regina nichilominus calice simulque patena ex auro purissimo»
gemmis preciosissimis exornato devotissime honoravit,
Celerum basilice domni Amatoris dédit villam nomine Talonen-
sem, sitam in pago Autissiodorense, cum edificiis, mancipiis, terris,
cum pecoribus et gregibus equarum et porcorum, et omnibus appen-
diciis suis* Basilice sanetorum apostolorum Pelri et Pauli, que est in
suburbano civitalis Aulissiodorcnsis, agellum, qui nuncupatur Brit-
loilus, siloni in pago Autissiodorensi cum edificiis, mancipiis, silvis,
lerrisi cum gregibus porcorum et equarum et omnibus appendiciis
IX* SIÈCLE. HÉaîC, ALAGUS ET RAÏNOGÀLA. 339
suis, Monasterio quod domnus Germanus pontifcx super ripam Ichauoc
ftuminis construxit, ubi bone recordationb domnus Marianus eon-
fessor corpore requiescit, Villarem, qui appellatur Capitinarius, siliim
in page Autissiodorense ad inlegrum cuni pecoribus et gregibus por-
corum, Basiliœ domni Juliani marlyris, ubi Nigivaldus abba preerat,
villam in page Watinense, que appellatur mansiones Teudbaldî, seu
Villarus Auroli, cum ediûciis, mancipiis, pratis cum pecoribus **t
gregibus porcorum et céleris appenditiis suis. Monasterio pueltaruni»
quod in honorti domni Martini ultra fluvium Ichaune est constnictum,
agellum, qui appellatur Necariola, quem de emperia sanctimoniali fe-
mina, datoprelio, compara vit, cum edificiis, mancipiis, terris, pratis,
silvis ac eeleris appendiciis suis. De basilica quoque sanctomm niarly-
rum (îervasiî et Prothasii. ila in lestamento suo posuit : basilics dom-
îiorum sanctorum martyrum iNazarii, Gervasii, Prothasii et Celsi pueri,
quam Marinus diaconus nosler pro nostro soialio edilicare videtur,
ubi etiam et reliquias eorundem niarlyrum condidimus, agellum, eujus
vocabulum est Bricnnico, juxta agrum Nanturiacensem, quem nos cum
bone remrdationis domno Evodio, quondam episcopo, commutavimus;
simulque Accolatuoi, supra fluvium Chore positura, sicut a nobis pre-
senti tempore possidentur, ad jam dictam basilicam pro anime nostre
remedio decrevimus esse donatos, ad ipsam basilieam, vel ibidem de-
ser\ientibus perpetualiter possidendos, Nam his supra scriptis monas-
teriis, unicuique basilice, singula vasa argentea largiri precepit. Dcdit
item basilice Sancte-Columbe et Sancti-Leonis, que sunt constructe juxta
Senonicam urbem, agellum, qui appellatur Viscla, situm in eodem pago,
cum edificiis, terris silvis et universis appendiciis suis, ea ratione ut
rectores harum basilicarum eandem villam equa sorle inter se divide-
rent Basilice quoque domni Ursicinî, vici Crinsensis, beaii Germant
quondam discipuli, agellum de ViUa-MatCTui, situm in terri torio Au-
tissiodorensi, cum edificiis et niancipiis ac terris ad integrum. Item
dédit basilice Sancti-Amantii, que est constructa in pago Cadurtmo, ad
slipendium monacburum ibidem Deo desenienlium, ubi el genitrix ip-
sius, sicut jam supni meminiums, corpore requiescit, v villas vel predia»
quorum hœc suut vocabula : Marciriacum et alterum Marciriacum cum
9f0 BÎBLIOTHÉQCE HÎSTOKTQUE DE L'YONNE.
appendiciis eonim, Linliniacum, Conclusam, Ultraridam, Siviriacum,
Aïigiriacuni, Teponnacum, Vetrarias, Ouinciacum, et Creniionem, que
surit site in pago Cadurcino, cura edificiis, mancipiis et universis ap-
l»end!ciis eorum. Item villam Crispiniacuio, sitam in eodem pago ea
ratîone dislribuit, ut duas partes basilica Sancli-Amancîi acciperel, ter-
liam vero basilica, que ad sanck»s Brictooes dicitur, ubi et ipsi corpore
quiescunt, vendicaret, Iteniagrum, (jui appelhitur Cassinatus, in eodem
Cadurcino territorio consistenterii, cuoi omnibus appendieiis suis. Item
jxirtiouera de agro MacrinioetRecIinis, situm in terrilorio Albiensi, cuni
edificiis, ^ineis, mancipiis et ceteris appenditiis suis. Item in pago Ro-
lenensi, vallem Calemariam, Versellas, Grossumniagum, Sciacura et
Atralum, cum efiifieiis, mancipiis, et omnibus appendieiis eorum. Hem
VitiUiacum, situm in pago Cadurcino» cuni omni integritale. Prelereadcdit
et basilice Sancli-Saturnini martyris, quie est construcla in siiburbano
Tolosane civitatis, \illam, que vocatur Silviniacus, sitam in eodem pago,
eum omni inlegritate et appendieiis suis, Siniiliter et agrum Melgia-
cum sifum in eodem territorio, cum edificiis, mancipiis, terris et céleris
appendieiis suis. Dédit item seniori àicclesioe Cadureine villam quam
Bëtlo lenuil, et ipse ex regum munificentia aceepil. silam in territorio
Burdegalensi, cum edificiis, mancipiis et universis] appendieiis suis.
Multa cpjidem etafiapossedit, sicut testamenli ipsius pagina manifes-
tât, que tam nepotibus, quam ceteris propinquis suis largitus est : sed
et mancipia non minus duo millia permisit esse ingenua, quibus et ea
(|ue ad presens possidere videbantur, ad proprium habere permisit.
Qui verefelix, féliciter vitte peracto tempore, plenus virtufibus raigrainl
ad Christum, sub die vr Kalendarum iNovembrium et sepullus est jtLXta
sanctum Aunarium in basilica beafi Germani.
XXI. HB FALLABIQ,
l'alladius seditannos xxxvi, raenses iru Fuitenim lemporibus Dago-
berti régis, presulantibus apud urbem Romam Deus-Dedit, Bonitatio,
Jlouorio, Severino, Jeanne, alque Tbeodoro. Uicfuil\ir strenuus atque
rX* àîiCLE. UKRÏC, ALAGUS ET IlAINOGALA, 341
loniporibusdomni Desiderîi predecessoris siii, abhas monaslerii Sancti-
fiermani. Post cujus excessum, m cpiod essel vir sapiens, largusatciuf^
miserîcors ab ooiiii populo in episropatu eligitur. Accepto vero saœrdo-
lio, totum se a^cclesiasticis tradidit disciplinis,
Nambasilicam Sancti-Sfephoni plurimis et njaximis dilavit donariis:
fecilenim duascmcesex auro purissimo, quas etoblulit; sed el plnrima
vasaanaclea» argenlea, que ad nosiram usque etalem in Ihesauris ejus-
dem œcclesiœ servata permanserunt, hec nos ipsius nomine vidîmus iii-
signîla, Feeit et monasterium Sancli-Juliani martyris, iibi edifica\il basi-
licam alleram quam in honore sanete Dei genitricis Marie dediravi(,
qnod monasterium Virginum esse constituit,quod anteipsum infra mnros
civitalisparvoambituconstructum, virorum fuisse certissimura est. Nani
etid monasterium maximis edificiis extulit, ae muro nndique cireunrinxit,
et quia omnes œcelf^sie Autissiodorenses sue deditioni eranl subjeele,
tam ex Sancti-Stephani, quam etiam ex Sancli-^ermani villis copiose
ditavit, Fecit et basilieam prope muros civitalis in honore sancti Eusebii
Vercellensis pontiGcis et raartiris, cujus tesludinem a parte orientiili ex
musivosimuletauro compsit ac dedicavit, variisque muoeribusamplia-
vit; quod etiam monachorum esse oonslituit ac muro undique circun-
cinxit. Feeit elbasihcam Sancti-Germani in pago Autissiodorensi,in loeo
quidicilur Vercisus, quamelnobili testudine ex musivo et auro décora vit.
Hic etiam constituit ut per singulos annos, festivitate saneli Ger-
mani, que celebratur die Kalendaruni Octobrium, expleta missarum
celebritate, ob amorem el reverentiam tantî presulis, a manu episcopi
centuni solidos accipiant canonici basilice Sancti-Stephani, qualinus
alacrioribus animis deleclet eos per succidiva tempora ejusdem festivi^
lalis celebrare gaudia.
Obiilautem ividus Aprilis, el sepultusestinbasiUcaSancti-Eusebii, quam
îpse ut prediximus, suc opère conslruxerat et cessavit épis copa lus dies x.
^
XXII. DE YIGILIO.
(Aude J.-C. 658-683.)
Vigiiius sedit annos xiv, menses quinque* Fuit enim lemporibus
I 4i
3&2S BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'YONNE.
Martini pape et Eugenii atque Yitaliani, régnante apud Francos sive
Burguiidioiios Chlothario Juniore. Nam et génère nobilis extitit, et sanc-
titate proclarus. Inter cetera nanque yirtutum suanim in$ignia, etiam
nionnstoriiimin suburbio civitatis Autissiodorensis construxit, quodplu-
ribus ditatuni niuncribus, ut testamenti ipsius séries démons trat, in
honore sancte Dei genitrids Marie dedicavit : quod etiam muro circun-
cingens monachorum esse constituit, simulque xenodochium pauperum
ibidem esse precepit. Fertur enim de eodem sancto viro yeridica rela-
lione quod, jubente Waratone principe palatii, qui Ebroino in eodem
principatu successerat, in Cotia syWa martyrium sit perpessus. Imitatus
videlicet est cundem antecessorem suum Ebroinum, qui olim sanctum
T.eodegarium, Augustodunensem episcopum gladio, animadverli preoe-
perat. Martyrizatus est autem sanctus Vigilius sub die y Iduum Mar-
tiarum. Cum autem sacrum corpus ejus ad propriam veheretur urbem,
contigit ejus transitum per urbem fuisse Senonicam, cumque pertran-
siret quandam domum, qua rei vincti catenis tenebantur, subito omnia
vincula dirupta sunt, sicque miserorum turba, ei^astuli illius noctes
evadcns, sacri cepit corporis exsequiis desenrire : exstant hodieque in
testimonium tanti miraculi eedem cathene, sacro ejus inhérentes sepul-
chro. Scpultus est autem in basilica sancte Dei genitricis Marie, quani
ipse construxerat, fuitque civitas sine episcopo dies v.
XXIII. DE SGOPaiONE.
(AndeJ.-G. 683 691.)
Scopilio sedit annos viii. Fuit enim temporibus Adeodati, D'm
thonis Romanorum pontificum sub Theodrico rege, dequo ni*
scripture dignum repperimus, nisi quod quedam vasculo a;
thesauris îjecclesiœ, cui prefuit, conspeximus ejus nomino in
puUus est autem in basilica Sancti-Eusebii martiris.
IX^ SIÈCLE. HÉHIC, ALAGUS ET RAINOGALA.
343
XXIV. DE TETKICO.
(An de J.-C. 691-706.)
Treticus sedit annos xv» menses iil Hic fuil lemporibus Komanomm
presulum Leonis, Benodicli, Johannis, Gononis, Sergii, sub llildeberto
Juniore Francorum rege, qui oppcllatus est Justus; vir mitissimiis cl
omni bonitate onialus. Nani et ante epîscopatum extitii abbas monas-
lerii Satieti-Gerniani, in quo olîitio posilus lalem tantuoique se exhi-
bait, ut merito ab omnibus sumnio frequentareliir studio : erat eniui
largus, plus, castus, atque misericors : Deoigilur favente, omnis popu-
lus a minime usquead maximum, divina inspiratione permoli, eum in
ponlificatus ordinem degemnl, siccpxe a basilica Sancti-Gtrmani oxtrac-
tus, Deodignus pontifexestdectus etordinatus sacerdos. Cepitenim raox,
accepto sacerdotio, predicalionibus însistere, îecclesiamque sibi a Deo
commissam spiritalitererudire. Hic beatus vir, primo anno ordinationis
sue, habito concilia, conslituit qualiler abbales, vel archipresbyteri in
aecclesia Sancti^Slepham diyinum persolverent ofTitium* Taliter vero or-
dinavit, ut :
Kalmdis Jaimarii.
\ Ebdomada, basilica Sancli-Germani deserviret.
]f Ebdomada, basilica Sancti-Amaloris.
m Ebdbraada, basiUca Sancli-Petri.
IV Ebdomada, basilica monasteriL Sancti^Juliani.
Kalefidn Febrnarii.
I Ebdomada, basilica Sancti-Mariani.
lî Ebdomada, basilica Sancli-Eusebii.
III Ebdomada, basilica Sancti-Martini*
IV Ebdomada, basilica Sancte-Marie.
344 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L*TONNE.
Kalendis Martii.
1 Ebdomada, basilica Sancti-Nazarii.
n Ebdomada, monaslerium Longoretense.
III Ebdomada, monasterium Sessiacense,
IV Ebdomada, Scolive vicus.
Kalendis Aprilis.
I Ebdomada, Bacerne vicus.
II Ebdomada, Yendosa et Gaugiacus.
III Ebdomada, Nanturiacus et Licaiacus.
IV Ebdomada, Tauriacus.
Kalendis Maii.
I Ebdomada, Chore vicus.
II Ebdomada, Corcedonus et oratorium Sancti-Memmiî .
III Ebdomada, Droia et Gornacus et Auciacus.
IV Ebdomada, Varciacus.
Kalendis Junii.
I Ebdomada, Bargiacus et Nantoniacus.
II Ebdomada, Massua.
m Ebdomada, Condida.
IV Ebdomada, Dractiacus et Soliacus.
Kalendis Julii.
I Ebdomada, Novus-Vicus.
II Ebdomada, Brioderus.
III Ebdomada, Giomus et Laoderus.
IV Ebdomada, Blanoilus.
IX'' SIÈCLE. HÉRIC, ÀLÀGUS ET RÀINOGÀLA. 345
Kalendh Avgusti.
I Ebdomada, Clerici dominici.
II Ebdomada, Eliniacus.
III Ebdomada, Baugiacus.
IV Ebdomada, Tauriacus.
Kalendis Septembris.
I Ebdomada, Interannus.
II Ebdomada, Odone vicus.
III Ebdomada, Pulverenus et Tociacus.
lY Ebdomada, Epponiacus et Garbaugiacus.
Kalendis Octobris.
I Ebdomada, Clerici dominici.
II Ebdomada, basilica Sancti-Germani.
III Ebdomada, basilica Sancti-Amatoris.
IV Ebdomada, basilica Sancti-Petri.
Kalendis Novembris.
I Ebdomada, Domiciacus.
Il Ebdomada, monasterium Sancti-Juliani.
III Ebdomada, basilica Sancti-Hariani.
IV Ebdomada, basilica Sancti-Eusebii.
Kalendis Decembris.
I Ebdomada, basilica Sancte-Harie.
II Ebdomada, basilica Sancti-Hartini.
III Ebdomada, basilica Sancti-Gervasi et Prothasi.
IV Ebdomada, monasterium Longoreti et Sesciaci.
346 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'TONNE.
Hac itaque constitulione roborata, conslituil ut abbates vel presby-
teri cum clerc ad suprascriptum offitium peragendum convenientes ex
dominico cellario ab echonomo ecclesie stipendium sufficiens acci-
piant; si vero tardi occurrerint, aut négligentes appanierint, xl dies
a vino abstineanl. Vice-dominus autem, aut cellerarius, si quod jure
eis ministrare debenl in aliquo subtraxerint, retrasi in monaste-
rium per annum dimidium, pane et aqua contenti, debitam penitentiam
persolvant. Is itaque bealus episcopus villam, que ei ex successione
parentum advenerat, Maximiacum nomine, sitam in page Senonico,
cum edificiis, mancipiis, vineis, silvis, et universis appendiciis suis,
basilice Sancti-Stephani, oui, Dec auctore, prefuit, habendam delegavit.
De cetero, consummato féliciter vitœ sue cursu, a quodam, instigante
diabolo, ut fertur, archidiacono suo, nomine Ragemfredo, dum scanno
sopore resolutus quiesceret, gladio verberatus, martyrio vitam finivit, xv
Kalendarum Aprilis, et sepultus est cum summa devotione fidelium in
basilica Sancti-Eusebii martyris. Nam de eodem Ragenfredo antiqua
relatione vulgatur, quod mox ut a domo, in qua suum interfecerat
pontiGcem, est egressus, subito turbine raptus nusquam comparavit.
Fuit autem civitas sine episcopo annis m. Nam de scanno super quod
interfectus est plures ex dolore dentium, ob meritum sancti viri, obti-
nuere remedium. Sed et in eodem loco, ob memoriam et venerationem
martyris, a successoribus ipsius, ejus est nomine constructum oraio-
rium, quod hactenus fidelium devotione veneratur et colitur. Extant
hodieque tabule ejusdem scanni, ejus martyrium désignantes.
XXV. DE FLOCOALDO. ^
(AndeJ.-C. 70«-710.)
Focoaldus sedit annos v, menses quatuor, dies x. Obiit xviii Kalenda-
rum Aprilis, et sepultus est in basilica sancti Eusebii. Fuit autem civi-
tas sine episcopo dies vu.
IX'' SIÈCLE. HÉRIC, ALACUS ET HAINOGALA.
347
XXVI. DE SAVARICO.
(An de J.-C. 710*716.)
Savaricos sedil annos v, menses rv- Hic, ul fama confirmai, ec> quod
essel génère nobilissimus, cepit a status sur ordioe pauliilimt decIinarcN
el secularibus curis plus quam oportet pontificem inhiaiiter iiisisk^re, iti
tanlum, ut tam pagum Aurolianensem quani iViverneaseni, Tornodx»-
rensem qiioque atque Avalensem, necnon el Tricassinunt uiilitari manu
învaderel, suisque dicionibes subjugaret. Nam eo tempore Franci inler
se dissidentes cum pluriraa civilia bella commoverent, in silva Co(ia in
invicem irruentes, maxima sese cède mactaverunt : tune isdem opiscopus.
postponens ponliiîcalem dignitalem, undecumque collecta plurima mul-
tiludine, cum Lugdunum pergerel, ul earasibi ferra subjugaret, divino
fulmine subito percussus, cila morle inleriil, sicque ad civitatem pro-
priam n*porlatus» atque in basilica Sancti-Germani juxta predecessores
suos esl sepullus. Fuit enim temporibus Dagoberti junioris régis alque
Danihelis, qui, mulalonomine vocatus est El péri eus, atque ex clericu rex
est effectus, Pipino cum Plectrude majore donius principatum régente.
XXVET. BË aAINMAIlO
(Aude J.-C. 748-763.)
Airunarus vocatus episcopus lenuil principatum annos xv. Fuit enim
vir vaido strenuus alque nobililale genoris non mediocriter décora tus,
simul quù*pie fundorum dignitate ditissimus. Nam in lantuju ejus po-
lestas seculariler excrevit. ut usque ad Ducalum pêne totius Burgundie
peneniret.
Conligît aulem eo (empore Pipinum, filium prioris Karoli, A(|ui-
taniani, ex evocatione Eudonis Aquilanorum ducis, adversus Aimo-
nem Cesarauguslc regem perrexisse, qui [.ampagiam ipsius Eudunis
fdiam in conjugiura sumpserat, et fédéra conubii ruperat. Convenientes
autem in locum, qui Iberra dicitur, dum iuler se pugnare cepissenf,
348 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'tONNE.
hic Ainmarus cum suis in Sarracenorum multitudinem imiens, maxîma
eos cède prostravit, devicit, atque simul cum rege suo, Christo propi-
cianle, victor exlitit. Sicque Pipinus cum triumpho Francie partes re-
petiil, sed non mullum post predictus Eudo pactum, quod pepigerat
cum Pipino, fallaci mutatione deservit. Unde factum est ut isdem Ain-
marus precipienle jam dicto Pipino, iterum Aquitanie partes, collecta
suorum multitudine, repeteret, atque Eudonem ad bellum provocaret;
quibus in unum congressis, tanta subito cède Aquitanici corruerunt, ut
vix ipse dux eorum Eudo per fugam dilapsus evaderet.
Sed quorundam insidianteinvidia, quœ prosperis rébus semper adesse
solet, suggestumest régi, quod ipse Eudo non aliter nisi ex consensu Ain-
mari evasisset. Qua de causa evocatus ab eodem rege apud Bastoniam
villam, quœestsita insaltu Arduenne, custodie carcerali est mancipatus.
Interjectis itaque paucis diebus, cujusdam nepotis sui ingenio carcere ex-
tractus, arrepto equo fugam iniit, cujus post tergum cum summa velocitate
adversarii insequentes in loco, qui Lufausdicitur in pago TuUensi, eum
consequuti sunt, qui videns se eorum insidias evadere non posse, totum
se ad divinum contulit auxilium : nam dum extensis brachiis in modum
crucis, oculis ad celum elevatis, supernam gratiam exoraret, lanceis per-
sequentium confossus, simul cum predicto nepote suo occûbuit. Ibique
dicitur fuisse sepultus. Servatur hactenus Autissiodori. in altare matris
ecclesiœ, crux aurealigni dominici, ostentans in se signa martyrii ejus.
Sed et quasdam res proprietatis sue eecclesiis Dei fideliter distribuit, con-
silium et ordinationem naclus domni Teodranni jam tune ex sua voluntate
ordinati pontificis. Dédit itaque basilicœ Sancti-Stephani, ad stipendium
clericorum ibidem Deo deservientium, villam quœ dicitur Hatriacus,
sitam in pago Senonico, cum edifîciis, mancipiis, vineis, silvis, et uni-
versis appendiciis suis. Item in pago Autissiodorensi, ad xenodochium
predicte matris œcclesiœ, villam, quœ dicitur Miliciacus et alteram que vo-
catur Viriliacus, cuîû universîs appendiciis eorum. CeterumbasiliceSancti-
Germani, ad stipendium monachorum, villam, Abundiacum nomine,
sitam in pago Autissiodorensi cum edifîciis, mancipiis, silvis et omnibus
appendiciis suis. Item in pago Vastinensi villam, que dicitur Pons-
Maxentii similiter cum appendiciis suis. Dédit idem, ad xenodochium
IX* SIKCLE. BÉRIC, ALACUS ET RAÎISÔGALA. 349
ejusdem baBiIice domni Germa ni villas sitas in page Aulissiodûrensî,
hoc est Nigroiîtum cuoi appendiciis sois ; Liiierolas ({uoqiie similiter mm
appendiciis suis, simulquc Lagunas. iVam 'Boniacus alque Vitrfacus,
tempore interfectionis sue, in fiscum cesserunl domioicum.
XXVIII DE TIIEODRANNO
I
(Ao de J.-C. 763-771.)
Teodrannus, adhuc superslite domno Ainmaro, ex ejus consetisu est
ordinalus episcopus, Obiit aulem, iv Noiiaruiii Deccmbris et sepultus
est in basiiica Sancti-Eùsebii.
XXIX. DE QULVTILIANO .
(An de J.-C. 716-TSd )
Quinlilianus episcopus fuit oobilis génère, cujus paler Quintilianus
monasterium Melerelense construiit, ac rébus propriis dilavit» xenodo-
chiumque Britlonum Romam pergentium ibidem esse œnstituit. Hic
beatus episcopus ante episcopatum abbas fuit monasterii Sancti-Germani :
sed, ob vile merilum ac generis nobilitatem, a mooasterio populi elec-
lione vocatus, pastor ^t aecclesiae subrogatus. Sepultus est i laque juxla
predecessores suos. in basiiica Sancti-Germani.
XXX. DE CaLIAPîa
(ÀDde|.-C.716-73fiJ
CilUanus episcopus sedit annos vi, menses ii. Obiit autem, pridie
Nonas Augustas, et sepultus est in basiiica sancli Germani.
XXXI. 0Ë CLE$l£i\TË.
(An de J.-C, 7Î8-753.)
Clemens episcopus sedit annos v, mensem i, dies x. Hic cecilatem
I 45
350 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'tONME.
coFpoream passus, juxta basilicam apostolorum Pétri ei Jacobi diver-
sorium habuit. Obiit, xiii Kalendarum Àprilis, et sepultus est in basilica
Sancti-Amatoris.
XXXn. DE AlOULFO.
(An de i.-C. 733-748.)
Aidulfus, ex cantore episcopus, sedit annos xv. Fuit temporibus Ka*
roli majoris, et perduravit usque ad Pipinum, in divinis officiis strenuus,
et episcopali largitate famosus. Ejus tempore, res ecclesiasticœ, ab épis-
coporum potestate per eundem principem abstracte, in dominatum se-
ciilarium cessenint; siquidem centum tantummodo mansis episcopo
derelictis, quicquid villarum superfuit, in sex principes Baioarios dis-
Iributum est ; abbatie vero singulis abbatibus dilargite. Quam ecclesiœ
humiliationem idem religiosus pontifex pêne exitialiter doluit, adeo ut,
paralisis morbo correptus, universis sui corporis offitiis privaretur.
Eodem itaque diversorio, cum predicto Clémente adhuc superstite, clausus
slipe œcclesiastica usque ad diem sui obitus alebatur, Haurino ex yo-
luntate ejusdem pontificis subministrante publicas functiones. Hic con-
tulitbasilice Sancti-Stephani res proprietatis sue in pago Tornoderensi,in
villa que Hontiniacus yocatur, ea ratione ut slipendiis pauperum per-
petuo deservirent. Obiit autem, Idus Novembris et sepultus est in ba-
silica sancti Germani.
XXXni. DE MAURINO.
(An de J.-C. 772-799 oa 800.)
Maurinus episcopus sedit annos xxviii. Fuit circa exordium regni
Karoli-Magni ; vir strenuus, et facunda urbanitate eloquentissimus,
atque sancti tatis titulis admodum decoratus, fertur nanque prophetico
spiritu nonnulla predixisse, quemox rei probavit eventus, et, quanquam
potestate seculari impar, multis tamen etiam potentissimis dignitate se
parem exibuit. De hoc certissime constat, quod ingenio et prudentia sin-
IX* SIÈCLE. HÉETC, ALAGUS ET RAINOGALA. 351
gulari Tes, ut dudum prediiimus, ecclesiœ sue subtractas, anouenle
magno Karolo, tune rege, postea imperatore, recuperavil. Acceptum
nanque auruin, ut fertur, in eadem civitale, in turre Brunichildis inven-
lum, atque, ut dicitur, libratim dislributum orarii quo utebûtur nodis
hinc iode cohercuit, atque collo suspensum, ante prenominali régis pre-
sentiam novo ordine detulit» parilerque commisse sibi ecclesiœ pauper-
tatem ac sue tenorem peticionis regiis auribus intimavit, id se precogi-
tasse asserens, ut singulos palatii principes singulis auri libris io sui
adjutorium conciliarel, sed postea mntasse sefitentiam, atque, ut ipse
solus cuocla acciperet, rectiusjudicasse. Annuilbcnignitas principis, el
ut, decedentibus singulis qui tune res aecclesiasticas obtinebant, pau-
latim cuncta reciperet,precepto régie auctoritatis edixit. Sicque, annuente
Deo, res prospère cessi t. ul fere iotra bienuium nullus pêne eorum resti-
leril quibus predia îecclesiastica contra licitum deserviebaut. Ea lempes-
late, abbatia Saoctorum marlyrum GervasiietProtasii, necnonet Sancli-
Martini» Sancti quoque Eusebii in usus Sancti^Stephani redierunl;
maxima quoque villarum pars, que fuerant ea tenus abdicate.
Hoc Presule, primus cornes pagi Autissiodoreasis, Ermenoldis no-
mine, in suo ipsius predio monaslerium in Salvatoris honore cons-
truxit, quod idem episcopus sollempniter dedicavil; atque ex rébus
Sancti'Slephani villam, cui Cocciacus nomen est, in augraentum de-
dit; nichiloniinus prefatus cornes obtentu episc£»pi idem nionasterium
Sanclo-Stephano postea deîegavit. Super al tare quoque matris ec-
clesiœ, hic ipse pontifex pallium preciosissimum auro et margarilis
oblultt decentissime exornatum, Crucem etiam ex auro purissimo et
gemniis preciosis composuil, noniine ioscribens suo. Sed el imitator
existens bone memorie predecessoris sui, contulit res proprietatis sue
Sancto-Slephano, ul pauperum indigentiis subministrareriL Sunt autera
eedem res posite in page Tornodorensi, in villa que dicitur Fonlanelus :
nichiloniinus et slipendiis canonicorum aggellum proprielatis sue contu-
lit, cujus vocabulum est Villare» non longe a Varciaco, quod ipse a
quadain matrona optinuerat, nomine Roda. Decessit, vin Idus Augusti,
atque in œccîesia Sancti-tiervasii lumulatus est, quam et ipse quoque
renovaverat.
1
352 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L*YONNE.
XXXIV. DE AARONE.
(An de J.-C. .800-813.)
Aaron episcopus sedit annos xiii. De hoc constat, quod, proficiscente
Romam Karolo-Magno, sub Leone papa, ad decus imperii roborandiim,
cnm ipso pariter profectus est, atque in ipsa expeditione abbatiam Sancti-
Mariani a prefato imperatore obtinuit. Hic idem pontifex ciborium super
altare Sancli-Stephani auro argentoque mirifice composuit. Obiit, Idus
Februarii, sepultus que est in basilica Sancti-Gervasii.
XXXY. DE ANGBLELUO.
(Ad de J.-C. 813.838.)
Angelelmus episcopus, natione Baioarius, ex pâtre Obtelmo et matre
Teogarde, sedit annos xvii. Hic cum esset vir summe simplicitatis et
caritalis, presbyter ordinatus et basilice sanctorum Genrasii et Prothaai
abbas prestitutus est. Sane decedente Aaron pontifice, Jeremias, Seno-
nensis archiepiscopus, jussu Karoli imperatoris Autissiodorum veniens,
in œcclesia Sancti-Germani, cleri etpopuIicoUegitcœtum; ibi, generali
consensu accedente, hic idem Angelelmus ab omnibus electus est et
episcopus ordinatus. Suscepto igitur ponlificali ministerio, totum se in
divinum transfudit servitium, in orationibus assiduus, in lacrymis fre-
quens, in eleemosinis precipuus, ac pêne suo tempore singularis : fertur
enim interdum amore largitatis egritudinem simulasse, ut absque ullius
conlradictione, quœ habere poterat, in usus pauperum erogaret. iEccle-
siam Sancti'Stephani non simplici largitate ditavit, altare senioris eccle-
siœ tabulis argenteis undique compegit, altare quoque Sancte-Marie
nichilominus tabula argenteadecoravit, Sancti quoque Baptiste-Johannis
altare simili ornamento decoravit ; ante altare Sancti -Stephani très coro-
lias argenteas precipui ponderis preparavit, in circuitu altaris decem
candclabra maxima argentea constituit, calicem argenteum optimum
IX*' siècle; Hï-:ftIC, AIAOUS et HÀINOGiLA. 333
cuiD patena condonavit, ac suo nomine presignarit ; sed et crucem per-
maxinitim iiiibi collocavitp quani auro orgeiitoque \iiltii Salvaloris de-
centissime decoravit, altare argentea tabula ornatum anto eam staluens*
Eanderii a^cclesiam quatuor signis maxirais olsonoris decoravit; fecitel
capsani preripui opfîris auro argentoque elegantissime comptam, ubi
cappaui bealissimi Amaloris, cum multis sanclorum pigncDribus condidit.
Tapëtia ctiam optiina ad sedilia hasilice exornanda plurima contulit,
Hujus teiîiport% iudovicus imperaior, facto generali convonlu, canonicis
regularera vilam inq>osuit,atque,ob tuti.^am rcligionis, claustri custodiam
instituit, ac diversas compelentesque onîcinas eoruoi usibus ordiiiavil;
qua auctorilate idem pontifex dolectatus villam, cui Pulvorcnus nomen
est, fratrum canonicorum sciHcet slipendiis depulavît : El cpiia qxiedani
beneficiata erant» que prolinus auferri non poteranl, decretum est, ut,
iUis decedeutibus, coutinuo canonici in suos reflecterent usus. Res
etiam, que ex jure proprio oi cesseraut, tam in Biliaco, quam in Annan,
eorundem usibus delegavit. Qui e(iam vasa argentea plurima et precipua
in Ihesauris ejusdem ncclesiœ coUocavit; Sancto-Germano caHcem argen--
leum cum patena dédit ejusdem scematis cujus et superiorem fecerat
hujusmodi largilatem sui nomînisinscriplionedesignans. Sancloquoque
Amalori calicom argenteum cum patena tribuilejusdemoperis^quanipiam
ponderis minoris; Sancto-Petro similiter. Altare Sancti-Eusebii tabula
argentea exornavit, calicem argenteum cum patena dédit, evangt Hum
quoque argenteum cum candelabris argenteis, ac turibulo nicbilhomi-
nus argenteo preparayit, corlinas etiiun in circuitu al taris, ac nonnulla
pallia condonavit. In cenobioSancti-Salvatorîs. tabulam argenteam cura
signe sonorîssimo dédit. Per tôtam denique sue potestatis diocesim ec-
clesiis quidcm vicanis, ad preparandum calicem et patenam, très libras
argent! dislribuit. Minoribus vero cappellis suis dunlaxat ad opus siniile
solidos XV destinavit; in vicis quoffue prefatis congruam argent! quan-
titalem largitus est, ad cruces in ecclesiis exornandas, llis et hujusmodi
bonorum opcruni frugibus plenus decossit, sub die Nonarum Juliarum
alque in basibca Sancti-Germani honeste tumulatus est.
BIBLIOTHÈOLE HISTORIQUE DE L'YONNE.
XXXn, DE UERtBALDO.
(ind«l.-€. Me.S&7.)
Heribaldus episcopus, ex pâtre Anlelmo Baioario, matre Frolilde Vas-
tinensî,sedilannos xxxiiLHunc ab ineunleetatein palalioeducatum, post
deœssum avunculi sui Angelelnii, clenis ac populus sollempni electione
facta, ponlificalui suffecerunt, Aldrico Senonum archiepiscopo cum coe-
piscopis, ex preœpto Ludovici imperaloris, bujus negotiu m procurante.
Constat aiUem eum in oecclesia beati Germanî et electione designatum et
nrdtnatione promotum. Fuitautem vir admodum nobilis, forma elegans,
eluquio nitidus, singularî prudentia circumspectus. Quamobrem et apud
reges plurimom valuit, îta ut in palatio archicapellanus efl'eclus, secu-
lari quoque digoilale potentissimus ea tempestate eititerit; atque, ut se
habent humana, quamdiu quidem hujusmodi potestatis apice floruit,
secularibus sese negotiis non mediocriter dedil. Divino autem respeclu
tandem inspiratus, attpie, quod a seculi appetitu plurimumsolet com-
pescere, infirmitatis corporee mole gravatus, et mores, et sludium in di-
versa transtolil, seque totum divinisservitiis et ecclesiaslicis ulilitatibus
ex anime maocipavit, in oralionibus continuos, in kcrimis profusus, in
servorum Dei subsidiis largus, in cecclesiarum reparatione ferventissimus,
in pauper im recreatione singulariter mirabilis, mirabililer singularis,
Ecclesiam Sanclî-Stephani etparietibus, et laquearibus renoTavit, vi-
treis quoque ac picturis oplimis decoravil; coronas argenteas quatuor
inslituit circa altare Sancti-Stephani tabulas argenteas, et sculptura
et operis elegantia renovavit; capsam etiam auro, argentoque mirifice
decoravit, ubi vestimenla sacralissimi Germanî reposuit : basilicam
Sancti-Johannis-Baptisle, post defectum veteris, ab imis exlruens fun-
damentis, in sublime fasligium extulil, ac x Kalendarum Januariarum
sûllempniter dedicavil. Postmodum vero sanctorum martyrum Alexandri
etCrisanti pignora» queab urbe Huma detuleral, in eadem œcclesia de-
center condidit, fredamque cum cancellis benigno studio exornavit,
alque, ad luminariaeorundem sanctorum patrociniis jugiler observanda,
II* SIÈCLE. HÉRTC, JLUCUS ET BAINOGALA. 355
agellum qnendam v mansonim vocabulo Bunnorum ex agro Blalriacensi,
et, ex preceplo aposlolico, benigno amore conlulil; basilicaiu Saiicte-
Marie laquearibos, picluris el vilreis renovavit,
Congregatioiiem canonicorum, tamlitleraruni erudilione, quaca eccle-
siasliceioduslrie stodiis inlustravit, adhibitis undccunque preceploribus,
qui remdi\inam, et studio proveherent, et inslanlia amplificarent : sed et
in stipendiis eoruudem quam largus extiterit non licet ambigere, quoniam
qui ex predictis eorundem rehus quippiam detinebanl, protinus ul dis-
cessenint absque ulla intercessionis reclamalione, eorundem usibus re-
servavit : nam ipsorum vestiario villam, cui Condida nomen est, resliluit,
cellamque Sandi-Remigii cum sois appendiciis duasque vineas corli-
canum, el plantas eidem usui deputavit.
Cunique régi Karolo» post palris Ludovici excessum, et carus esset
et intimus, ejus moniCcentia villas quasdam obtinuit, que olim juri
ecclesiastico fuerant abdicate, quarum hec sunt Yocabula : Gaiacus cum
appendiciis suis, Garciliacus similiter, Camplemesii simililer, Maii-
miacus similiter, quam ex equo dividens, mediani partem lumina-
ribus ecclesiœ distribuit, reliquam medietatem canonicorum sti pen-
diis servire precepit, regio preceplo hoc corroborante : atque ut in
prefati régis memoria ex eadem villa bis per aonum refectio preparetur,
una per prepositum, altéra per ejusdem ecclesise archiclavum immuta-
bililer sanciente.
Hic idem pontîfex, secundo anno belli civilis, qui est annus Dei
hominis facti oclingentcsimus xli, corpus bealissinii Gennani preceplo
regum Karoli et Ludovici, ex loco, in quo prinium tumulatum fuerat,
venerabililer Kalendis Seplembris transmutavit, quod ila et soliditaUi
inlegrum, et veslibus repperil incorrnplnm, ut quondam fuerat a vene-
rabili augusta Placidia dccenlissime composilum,
Ita optîraarum virtutimi fnige fecundus, plenus etatis et probitalis,
appositus est ad patres suos, sub die vu Kalendarum Maiarum, alque, ut
ipsè petierat, in basilicaSancti-Germani in cripta Sancti-Stephani nobilem
sepulturam accepit, cujus etiam altare vivens adhuc tabula argenlea
décora verat, calicemque itidem argenteum cum patena condonavit.
350
BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'yONNE.
XXXVIL DE ABBONE.
( Vers r^Q de J.-C* 8W ou 57-859 ou i
Abbo, ox monacho cpiscopus, supradicti Herihaldi ponlifids germaous,
sedit annos ii, oienses x. Vir strenuus, omnimoda eloquentia precla-
rus alque tam in divinis scripturis, quara in secularibus princrpalîter
eniditiis* Fuilaulem iibbas cenobii Sanctt-Gerraani, postfratris autem de-
cessum Jussu Karoli régis electus, poniificalui substilutus est. Ohis saiie
vir fuerit, quanlumque olïtima preditus voluntate, temporis brevitas
atque mors ioMiuilure provenions ostendere non permisit. Is Sanclo-Ste-
phano crucem auream cum gemmis preciosis contulit, pallium qnoque
peroplimum largitus est, cocleam a parte occidenlali, a fundamentis
inchoavit, allareSaneii-Stephani auro puro gemraisqne exornare decre-
veralp sed morte iotercedente prepcditus» non modicas lamen a:»ri ex-
pensas ad id peragendum reliquit. Tali afTeclo bone voluntatis pleniis,
morte preven lus est, snb die ni Nonas Decembris atque in ecclesia Sancti-
Germani honoriflce turaulatus.
XXXVIIJ. DE CURISTIANO.
[An de J.-C. 860-^7i ou 73.)
Cristianus episcopus, natione Alemannus, ex pâtre Arcamberto. el
matre Emelinde, sedit annos xiif. Fuit autem vir simplei, et tamquani
naturali quadam animi vultusque hilaritate perfusus, humilitate preci-
puus, el farailie aecclesiaslice amalor ardcntissimus. Hic cocleam ab
occidentali parte a predecessore suo inchoatam ad perfectura usque per-
duxit. Hic ipse pontifex beatissimi Amatoris corporis menbra, a prime
sépulture loco, unacum archiepiscopo Burdegalensi, Frotario nomine,
feslive in criptam ipsius domus transvexil. Hujus etiam studium fuil,
ut que canonicis ex rébus stipendio debitis deerant, céleri largilatis cie-
pienlia reslauraret. Dédit siquidem eisdem canonicis Albaris villam,
IX* SIÈCLE. AUTEURS AÎVONTMES.
357
qualinus ex ejus redditibus illiiis memoriale omnibus agatur annis, De-
cessitx Kalendarum Decenibris alque juxta predecessores suos sepultus
esl, in ecclesia Sancti-Germani,
AUTEURS ANONYMES.
Le Iravail d'Héric, Alagus et Rainogab s*arrcte icL On ignore les noms
des duteurs cjni onl écrit !es onze vies qui suivent,
XXXIX. DE WALA,
Wala episcopus, génère Francus, pâtre Ardrado, matre Witelai, fraire
optime recorda (ionis Anseiso, Senonum archiepiscopo, sedit an nos vu,
dies xLviiL Hic primo temporesue ordinationis, ad loctionem sapienliom
mundi se contulit, dehinc omis vasallorum, quos secum addyxerat de
comilalu Rarlemanni, decenter alque prudenter, quia gravabanl a?ccla*
siam, a se removil. Hnjus siquideni patris, de quo loquimur, studium
fuit magislros lillerarum caritalive amplecti, eorumque alloquiis et con-
siliis uli, suoque convivio parltcipari. Quocirca duo luminaria coUe^ii
noslri Rainogalaet Alagus» conlalioranle Heirico teosopho simul et mo-
nacho, gesta presulura istius sedis compendiose atque commatice elugu-
bratis pagiois indiderunt. Fuit vero huic vire sincera et convisceralis af-
fectiocum servis Dei, quos ita sibi unanimes bonis suis reddiderat, ut
etiam in extremis pensum diei pro illo gralanter persolverent.
Suo ctiam lempore, precipui patres, doomus Trulbertusscilicel atque
Hictarius senior, decesserunl; borum primus prophetico spirilu plenus
egritudinissueteraporemansit, et a sacroDomini natabcio,quocepitegn>
tare, quosdam, qui deerant a collegio fratrtim quasi preseps agnoscebat;
sequens vero cujus essel meriti dies sépulture invexit; ad quam cum
adesset frequentia clericorum et populi, ul obsequium sepeliendi depen-
derenl, ietu uno mallei cooperculum, (piod vix labore uoius diei parari
poterat, sectum est. Talia dixisse me nemo floccipendat, sed quibus ami-
ciciisfruebatur, agnoscat.
I 46
358 BIBLIOTHÈOUB HISTORIOUE DE L'YONNE.
Noclurno non modo ipse minime deeratoffitio, et absentes nominatim
requirebatfratrespuerosque. Librorum copiam, si usquam nosset, ar-
denier hue desiderabat advehere. Ecclesiœ thesaurum ac si sacril^um
vilabat contingere; donaria argentea vel aurea palliaque peroptima
sancto contulit Stephano. Ecclesiarum restaurationes instantissime pe-
régit, ac suo tempore pêne féliciter consumavit; et cum nonnulli dio-
cesianos suos expolient, propinquosque ditent, iste a consanguineîs
maxima percipiens ecclesiœ suœ filiis inperciebatur : neque enim
alienis, sed propriis transigebat donis. In omni convictu atque secreto
prosentia suorum usus clericorum, non paciens quicquam sinistnim
de illis audire vel loqui, utens vulgari proverbio, nesciant laici quid
faciuntclerici, et pares paribus socientur. Hors autem eum inmatura
subripuit; sed Christus super astra sustulit cujus corporis membra
Saxiaci monasterii tegit urna; diem, vu Idus Martii, clausit extre-
mum; superstitem relinquens fratrem, qui sibi féliciter vixit, et illi
quoque pro ejus memoria facienda largitus est in Rivo duos mansos
cum regaliet coepiscopali consensu canonicis Sancti-Stephani,etîn ad-
ministratione luminis divini altaris Sancti-Stephani in Piscasiolo TÎUa
mansum unum.
XL. DE WIBALDO.
(An de J.-C. 879-887.)
Wibaldus, nacione Francigena, Cameracensis civitatis indigena» a
Ludovico gloriosissimo ac semper augusto, huic civitati futurus directus
est episcopus, parentibus nobilissimis genitus, pâtre scilicet Leutfndo,
génitrice Doda, légale invicem caste servantibus conjugium. Hic vir, a
primo etatistyrocinio, spiritualibusinbuitur disciplinis, liberaliumarcium
studiis adprime instructus, Johannis Scotti, qui ea tempestate per Gallias
sapientie diffundebat radios, factus pedissequa, cujus discipulatui longe
inherens tempore, divina simul et humana prospicere, prospéra eque
et sinistra equali lance didicit ponderare. Dehinc juventutis solidum
robur adeptus ad aulam introductus est regiam, ubi regio militans ser-
vitio, Chrislo sibi favente, hujus sedis, Wala decedente episcopo, meniit
IX*^ SIECLE. AUTEURS ANONYMES* 359
suscipere thronuni, prelibato rege Ludovico digne fcmiulatum illius re-
muneranle. hyjusqiie ecclesiœ clcri et plebis coniventia io unum ut
poolifex ordinaretur applaudente, sicque opîtulanle Deo, cam sumraa
tociospopuliexullatione^dieNonarum Aprilium, ab Ansegiso venerabilî
archiopiscopo ordinatus est episcopus : ubi quani lloride vixeril, quanlo
studio domum sibî creditam sublimare voliierit, qaam rnilis erga gr^gRoi
dominicum, largusqiiè dispensator exliterit, multi adhuc supersunt,
qui oculis se vidisse tes tan tu r.
Nullum solis eslum, imllum denique hiemis horrebat algorem, quin
beati proHiomarliris Siepbaui ecclesia* decori porvjgil insudarel, uiide
muUa miinerum régit* muniûcentie xenîa obtulit, ut beati Juliani ah-
batiam Sanoti-Stephani senilîo applicaret, quod mulla cuoi diflicuU
!ate peregit, sed regale preceplum, quod ei eo adeptus fueral, mors
inmatura possidere prohibuit : mors, inquam, que raro trîstibus,
sepissinie tanien letis sese inmergit. Hic ab oceidentali parte erclesia^
Sancti'Stuphani duo coostruxit altîiria; sufïerius in honore Sanete-
Crucis, per quam omni mundo salus efTulsil; inferius vero beati Cre-
gorii pro nosiris calamitalibus intercessoris, eximiique Pauli opos-
toli, Aniatoris eliam, alque tJennani, ae Martini, et Benedicti honore
honestissirae dedicavit, sue salulis non inmemor, qui per Jieatrini
Gregorium animani in imis erebi faucibiis alhgatam nonduni l>ap-
tismi lavachro renatam, cum salubre taraen ac générale baptisnii sit
preceptumsupernis sedibus iioverat esse illatam, absque dubio conlî-
dens ejus precibus se posse etiam in morte salvari, Congregationi deni-
que sibi commisse medieUitem Chichirei ville, regio confirraans précepte,
adtribuil, ut die sueordinationis, suique obitus atque senioris sui régis
ludovici, et sacrorum allarium, hoc est criptarum, dedicalionis die re-
fectio congrua pararelur, quo sallem muneris collationeet persingulos
annos venerationis ejus posteros apud revivisceret memoria. Canonicis
fjuoque Sancti-Eusebii io Molendinis villa, mansos contulit oc(o per pre-
ceptumregium perpelualiter eorum destinans usui, ut eorum interventus
fragilitalis illius (ieret deletio.
Postremodum lalia aguntur, subitus YÏim irrepsit occasus; omnium-
que quae videntur et transeunt obhlus, sola morlis cepil trepidaliooe
360 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
urgeri, reum se clamitans, sceleratissimum confîtens, veniam a cunc-
lis, ut necesse fuerat, flebililer deposcens; spes ad cœlum erigitur,
mens et consilium ad Christum non sero convertitur; atque post beati
Stephani, cujus sedi prefuerat, interventum, sancti démentis se suf-
fragiis conmiittit, atque in limine domus extra œcclesiam corporis sui
glebam sepeliriefflagitat; sicque tolus conversus in melius, felici tran-
situ migra vit ad Christum; quem non extra, sed intra œcclesiam dé-
mentis affectus cleri recondit, per quem vivens adhuc apud clemen-
tiam summi judicis obnixese credidit adjuvari. Rexit decclesiam annis
VII, mense i et diebus viii. Obiitque, iv Idus Maii. Mansit œcclesia abs-
que pontifice menses m, dies xvii.
X' SIÈCLE.
XLI. DE HEBIFRIDO.
(An de J.-C. 887-909.)
Herifridus, natione Carnotensis, vixit gloriose in episcopatu annos
XXII, mense i, dies xvi. Hic vir nobilissimus qualiter hanc suscepit
dignitatem, qualis in pontificatu, qualis et ante fuerit non allegare literis
indecentissimum est. Eo siquidem tempore, Karolus, nulli virtute secun-
dus, tociusorbis gubernabat imperium; quo sospite, felices extitere res
mundi, quia et rex philosofabatur, et philosophus regni moderabatur
habenas : nam licet in diversa, utpote regum omnium potentissimus,
extenderetur animus, liberalium arlium ferulas a palatio nunquam vi-
dens déesse, sed régie dignitatis aulam tocius sapientie gymnasium mira*
reris existere. Ad hune locum quique nobiles et regni optimales, discendi
gralia humani et œcclesiastici habitus, soboles destinabanl, cerli utrius*
que discipline dogma oppido refulgere. Inler alios denique supcrbi san-
guinis juvenes, inibi exultanibus animis confluenles, aderal prefatus vir,
ex nobilissima Armoricani tractus prosapia deri valus, Herifridus nomine,
morum sanclitate probatissimus, vultu et conversatione angelicus, ar-
dens in humanis lenebris dinne conlemplationis radius. Hujus pater
Herifridus nominatus est, mater vero Hisemberga est nuncupata, nobiles
X* SIÈCLE. AUTEURS ANONYMES. 301
génère, nobiliores saoctilato. Qui lie et forent conjogati seeulo, eral
lameniii celestibus illorumconversalio : qui prefalam prolem teriere di-
ligenles. Omiiipofenlis, etbeale Marie senilio Iradideronl, inCarnolensi
urbe, unde et ipsi oriundi erant, ingenti gratulafione cum lonsorantes.
Ibi aliqiiantisper libfîralibus insittiilus sludils, ut in eum literalis scientit*
summa concurreret, domno Gauterîo sancte Aurelianensis ecelositT epis-
copo id procurante, ex cujm processeral progeni<î, ad supradicli inipe-
raloris famulatum serviturus dirigitur. Illic plenescriplnrarum perscro-
tans paginas, senioris hic inhesit servitio, ut nuriquam ab ejus vellel
presenlia discedere, nunquani aba^cclesiasticis negociis separari.
Interea urbis Aulissiodorensis in unum rollain rlori et plebis œngerie,
deeligendopasloreconsilium queriLur,alque ad régie magnifîœntieaures
nuntius percilogressu dirigitur : nec mora rei, audito anlislilisobitu, omni
cupidilatis ardore deposilo, divina perordinaiiteCleii*L*ntia, consilioaule
régie procerum adclamantibus cunctis, domno Herifredo cum summa
reYerenlia noniinando pastoralem confert baculum, alque ad Senonen-
semurbemdirigilordinandom. Ônem divinissimus archipontifex Gaute-
rios cura summo bonore excipiens consensu, cleri et plebis illuc bujus rei
gralia conQuentis, festi vitale Sancti-Johannis qua capite preciso eelesti-
busestinsinualus sacrariis, in Nigello cenobio ordinavit, et cum summa
exullatione in banc sedem intronizavit- Ubi qualiter vixerit, et quam mit-
tem se normamquovirtulum omnibus prebuerit, plurimi supersuo(, qui
ha3C luce clarius norunt : et quoniani hustis humani generis adversus
justes ampbus fraudissue pervigil tendit muscipulas, diversa huicvim
apostolîcoingessitlemptamina, ulaveritatis tramiteexorbitantera ad sua
maie suadenS verterel consilia. Nam civilas improvise flammis exusta.
penitus versa est in rineres tantum et rudera. His ita geslis, carus du-
mini Hcrifridus hoc animn induxit suo, nunquam sibi aliquod fiicturum
in urbe habitaculum, donec edes Dei mcclesia, sciliceL béate semper
Virginis Marie acsancti Johannis, simub^ueprimi martyris Slephani in
pristinura redigerentur statum. Quas, parvo contenlus tuguriolo, mox
reedificarecepit, et fnnditus cas opère niirifico exornans. In hujusmodi
studio usque ad vite terminum perniansit, sicque ecclesiis nobiliter res-
tructis, anteccssorum suorum domos cundere mors infcUx pruhibuil.
362 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'TONNE.
Hulta denique prefate sedi substracta erant bénéficia, que sollerti cura
summaqueyigilantia r^alibus preceptis ac apostolicis privilegiis sandta
suo loco restituit ; ex quibus Halliaci cum suis adjacentiis medietatem
altari ad concinnanda luminaria contulit, alleram canonicis ad refeo-
tionem die obitus sui preparandam concessit. Crevennum etiam villam
et Narciacum ac rSovicum cum suis appendiciis sibi suisque successo-
ribus perpétue servituras diu muUumque laborans impetravit. Àrtadum
denique et in Capilliacomansumunum in Lindriaco alium, etfarinarium,
quod est secus murum urbis, ad parandum in die ordinationis sue edu-
liura fratribus concessit.
Oratorium sane beatissimi démentis, quod est in eadem urbe, flapi-
mis exustum restauravit, eique per deprecationem Herimberti, qui his
jure beneficiario utebatur, Chimiliacum villam cum ecclesia Sancti-
Andrée, que est fc Gurgiaco, attribuit, precepto confirmans regio; eo
scilicet pacto, ut idem Herimbertus ecclesiœ sibi commisse fidelissi-
mus filius, qui omnium œcclesiarum restaurationi post prelibatum
pontificem insudavit, eisdem rébus adhuc vivens firueretur, unusque
post illum, quem eligeret, propinquus, sicque necessaria prefato sub-
ministrarent oratorio, et die festivitatis sancti démentis martyris
congruum canonicis impertirent pastum, quatinus ipsius apud om-
nipotentem Deum interventus, cui angelicis manibus etiam in mari
prépara ta est domus, criminum fluctibus exoneratum ad eterne quietis
porlum sue virtutis anchora introduceret, et démentie sue sinu jugiter
confoveret. Idque domni Gauterii Archimandrite, sueque dioceseos pon-
tificum auctoritate in perpetuum durabile sanxit.
In Arbrico quoque mansa quatuor, altari ecclesie Sancti-Stephani, in
archiclavi dominio condonavit; in Senonico etiam pago et comitatu apud
iNoerolium villam supra fluvium Ichaune, mansa videlicet xxxvi et tertiam
partem mansi, quod quondam fuit beneficium Aganonis, cumalodio in
Pomeredo villa supra fluvium Orose, quod Wulflagius sancto Stephano de-
ditadrestaurandam ecclesiae ipsius martyris fabricam in ministerio archi-
clavi conlulit; eo tamen tenore, ut et villam et alodium jam dictus Wul-
flagius acfiliusejusAnseisus teneant, et incensu solidos xvarchiclavo per-
solvant, illis vero mortuis, eedem res in ministerium redeant archiclavi.
î^ SIÈCLE. AUTEURS ANONYMES. 363
Innumera quippe sunl sanctilatis ejus insignia, que ponilus oarrari
carnalislingiia minimo sufTicieL Hune siquidem bealum virum d»? Christo
jugiterruminarilem egriludo podagrice possionissubiloiiivasit, cliirogrie
eliam ac omnium in corpore arloum langor ingons, qua diu muUumqiie
gravalus est molestia : sed tamen animus a di\îna meditalioou nunquam
vacabal, béate semper Virginis Maria:* ac sancti Johannis doniinice incar-
iiaiionis provii, necnon etiam domni SlephanisulTragiis jugifer senflla-
gilans relevari. Quadam autem die validissimiis fumor pedibus ejiis
sese îngessit, adeo ut supiendiac mandendi facultatem ei |>eoitus veta-
rel : tum subito corvus, aies cadaverum arnica, oblita proprie nature,
parlem stagni, quo fuerat cocleare coopertum, ore patulo arripuil,
et ante episcopi fenestrara juxlii quam cubilabat, projecit : quœ stagiii
particula ante presulem adlata est, quam pontifex arripiens, invocafo
Domininomine, fidensquese meritis sancti Stephani posse sanari,stag-
iium pedibus superposuit, moxque dolor omnis abscessit; necmirum.
si hec avis Domini iraperio raalagma pedibus sancti viri contulit, que
Hmm Helie famemcarnis eduliorefecit.
Aliquandiu prelerea desiderans uli colloquio domni Rilhuoî, An-
gusletricorum episcopi, villarem supra fluvium Ichanuie adiit, quo
pr^ifatus pontifex alacriler obvius processit, ubi mnluis sese confo-
ventes amplexibus, longam de reHgione prolulere sententiam. Eral
auli^ni inibi fons delicabiles ebulliens aquas, qnas vir magnifîcus He-
rifridus episcopus intuens, lagenam fictUem eadem linipha plenam
deferri jussit. equoque insidens, et, faclo desuper crucis signo, vas
accepit. Asl equus ferocissimus lagenam insolilani super se sentiens,
exîlivit, sicque vas ut plénum fueral solo tenus projecit; mira res,
vas enim ut plenutn fuerat, ac si manibus leniter deponeretur, su-
per tellurem resedit, et aquas in sese^ ne vcrgerentur. refinuit. Mirati
sunt omnes qui aderaot. Isdem quoque linipham ad se demum repor-
tari jussit, et nomen Domini benedicens sullicientissime liausit, suoque
coepisc4jpo et reliquis illic hoc ammirantibus bil>endam tradidit. Hoc
raeritum fuisse pontificîs Herifridi, et domni Rithuei nemo sanum sa-
piens dnbilel» Ceterum post longa inter se afl'amina et dulcia inler
sanctos oscula, quique redierunt in sua.
36i BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'tONNE.
Cumque ad civitatis menia domnus Herifridus redire disponeret, depre-
catùs est ejus magnificentiam Hermenbertus illi fidelissimus, que in eccle-
siam Sancli-Andreeqiieest in Gurgiaco,ea noctemoraturus,secederet, cui
id quod petebat concessit ; ubi ea die moratus est ; cumque ea que pontifi-
ecm decebant, prefatus Hermenbertus prepararet, repente febrium vapore
sic accensus est, ut nichil nisi fervorem sentiret. Quod Herifridus gloriosus
aspiciens, invocato nomine Domini, ne amplius banc sustineret molestiam,
per eundem Dominum interdixit, moxque dolor omnis in eo conquievit :
deinde, cybo sumpto, nox ruit et prescriptus presul cubitum perrexit.
Igitur omnipotens Deus, sicut secretorum scrutator est incircunscriptus,
ita etiam servos suos diversis occulte examinavit generibus : namque, ut
se habet humana fragilitas, propter tantum sibi collatum munus ne se
presul extolleret, estus, quos sua obtestatione et merito ab alterius cor-
pore submovit, ad proprias vires justa Dei sententia retorsit; quippe qui
letus et incolumis thoro membra intempeste noctis silentio locaverat,
a somno excitatus ingentem febrium dolorem in toto corpore sensit;
qua egritudine percussus ad Sancti-Andree œcclesiam pernici gressu
confugit, ibique quod residuum noctis fuerat, Domino supplicans pe-
régit ; illucescente dehinc die, sacra missarum sollempnia celebraturus ac-
cingitur. Quo, hausto a'divino fonte consilio, corporiset sanguinis Domini
libamen sumeret, ut ejus virtute cuncta infirmitatis infestatio conquies-
ceret. Quod divina virtus petenti non denegavit. Ilico enim ut redemp-
tionis nostre donum inestimabile ore sumpsit, febrium calor ac si
nunquam in eo fuisset, extinctus est.
Illud preterea non omittendum, quod et in sede pontifîcali et in locis
circumpositis divulgatum novimus ; afferuntenim hi, qui illius tempore
scolaribus studiis insistebant, quod si mane ejus benedictione, aut saltem
presenlia frui mererentur, omnem, neeodie virgis autbaculo cederentur,
exclusam esse formidinem.
Omnibus quippe omniafactus est; senes etenim ad pociora suo invitabat
exemplo, juvenes placido,ne desiperent, corrigebat alloquio; adolescentes
pietatis summe sustentabat gremio; divites ut sua Domino largirentur,
seque divitiarum dispensatores non dominos constitutos esse reminis-
cerentur, jugi studio informabat; pauperibus etiam velut bilans dator
X* SIÈCLE. AUTEURS ANONYMES. 365
sua minime negabat: nam clericos stipe et vestibus iridigeotes, quamdiu
aderat secum ut fdios reficiebat, cunclaque necessaria subminislrabat;
alicubi quoque proficiscens nominatim singulos, quos nécessitas iirgebat
proplercanonicumvictum, jugiter diario. donec rediret, minislris alere
precipiêbal. Hujus erat studii, hujus solliciludinis, ut de ovili dominico
nulIamovemlupijugilerinsîdiantismorsuslacerarel»sed» ut bonus pasloTt
gregem sibi creditum jejunando, pernoctans orando, jugiter defendebat.
Dum talia agunlur, omnipotenlissima dispositrix et moderatrix eqiiis-
sima Dei virlus Deique sapientia famuli sui meritum probare non distu-
lit : nam prolixus langor compagem corporis graviter dissolvere cepit,
ila ut nullum membrum suo valeret fungi oITitio, Nec tamen sic a Bei
sui cessabat obsequio : lingua enim tantum incolumis laudes Lk»mini
personabat, ejus(|ue mentem divinarum scripturarum meditatio con-
fovebat, utque in fu(uro salutari hostia, que Christus est, non indigerel,
ipse in presïjnli hostia viva flebat, nsus egregii predicaloris Pauli exem'
plo dicentis : « Ego jam immolor et tempus mea? resolntionis instat : »
fideuler dici potest quia ad suum omnipotens Deus illum invitabat
collegium, cujus in terris posilus seclabalur exempt um. Trislabatur
clerus lugubri nieroris pallio obsitus, ac pastoris benedictionij indigens,
eumque diulino languore faligari suspirans, lainenlaiantur. Presul au-
tem, ut vicinum sensit adpropinquare exilum. sciens non posse quod
deliberaverat proficere, summam denariorum, quam ad hoc collegeral,
disperlivit, Iriginla scilicet libras ad faciendam an te alfare Sancti-
Stephani tabulam : viginti quoque ad ornanda Sancte-Maria^ Beatique
Johannis altoria : reminiscens œcclesiam Sancti-Eusebii penilus esse
destruc tam, dédit ei in Loconnaco villa mansa duo vX dimidium, in
Cerinco similiter, in Aquiniolo lerciam partem mansi, niedietatem al-
tari conferens» alleram canonicis ejusdem loci largiens, idque, longe
ante niortem, coepiscoporum suorum manibus perpetuo duralurum
flrraavit, relïqua omnia canonicis suisque erogavit tîdelibus, « .\udus,
inquiens more sancti Job, egressus sum ex utero matris mem, nudus
et revertar illuc; » omnibus enim membris emortuis sola in ore lingua
palpitans Domino confitebalur. O^id plura? Tandem egritudo per artus
diffusa ad vitalia rediit, Convenit illic copiosa civitatismuUitudo, Occur^
1 47
366 BIBLIOTHÉOlîE HlSTORfQtlE DE L'YONNE.
runlomnes, beoedictionis munera implorantes. Aderal cleras cjiilans, et
pro exitu anime psalmos decantans; nioxqoe, preparatis, cineribus, et
superjecto cilicio, ul virum decel Christicolam se desupereilendi jussit;
sicquecumaliis ^rates Domino persolvensetsanctecrucis signo se cunc-
losque, qui aderant, niuniens, felici transita migra^ît ad Dominum,
sepultusque est honorificeante altare seraper Virginis Marie, infra urbis
menia, cui vivens perpétue se devoverat serviturum.
XLII. DE GERANNO.
(ÂD de J.'C* 909-914.)
Cfcrrannus episcopus, natîone Francus, Suessionis oppidi indigena,
pâtre Othardo genitus, maire Giva éditas, rexit episcopatus cathedram
aonos IV, et menses vi, dies xl
Hic ab ortu nativitatis sue lacleis infantie fomentis educatus, ubi
primevum puerilis evi exorsus est ingredi vestibulum , extemplo ,
provida parenlum animes sollicittuite cura, rodibus scole commillilur
studiis, quibus adhuc lenerrimum stupidumque balbutientis infanlie
sensum mos est erudiri, uiodo mulcendo, modo blanda severilate ter-
rendo. Denique postquam Daviticis est erudilus melodiis, summi
auctoris favente Providentia, clerimtus est normam adeptns, atque
gloriosi martyris Cervasii contioni allectm, ubi regulariter institutus^
et venerabilium laci illius patrum moriger faclus, historicos librorum
rampes faceto lingue pleclro transcurrere, atque canoros musice ar-
tis modes in aula Christi mellite vocis bealu resonare didicit. Cresce-
bat cotidie in eo specialis sapientia, vila casta, mores probi, et cum bis
omnibus locuples rerura liabundanlia. Hujus horrea atque cellaria (m-
mentoet vine redundantia tenax non pessedil filargiria, sed ea omnibus
fecit communia munifica euni inhabitans caritas; ostium domus cjiis
viatoribus patuit; bénéficia consolatienis prebuit, gaudens cum gaudeu-
tibus, flens cumflentibus; détecta miserornm terga vestimentis conlexit,
atque purulenta pupillorum capita lynipha cum lomento emaculari fecit.
Ilis atque hujuscemodi bonorum operum eihibitionibus exornalus. ita
omnibus cepil complacere illius ecclesifle patribus, fratribusque, quo
SrÊCLE* AUTEURS ANONYMES. 367
non jam ut filîus, sed velut pater suscipereliir a ciinctis. Quid dicam?
Siquideni ab imis ministeriorum gradibus gradatîm consœndens ad
preposilure promolus est oOicium, simulqiie cum eo archidiaconatus
promeruit apicem; in qua honorum dignilale subîimalus, ita se modifi-
care vigilanter studuit, quatinus nec fastus typho supra seerigeretur, nec
adulanlium favoribus a statu concepte religionis lïioveretur, Excubias
gregisChristi post vigilem pasloris curam instantissime agoiis, a se et ab
aliis vitiorum mooslra pro posseabegitat^|ue crunpetentia corporee neces-
situdînis alimenfa ac indumenta fîdeliter ministravit. Talibus ut dicluni
eslpreconiis, et aliis multimodis usqiK? ad poli sydera evectus» ita mundo
opinatissimus enituil, ut et régie majestatigralissimus.presulibuscarus,
proceribus acceptus, clericis omnibus venrrandus, mililibus diloclus,
supprcmis huoiilibusque persoiiis, atque ulriquo sexui foret aniabillimus,
Faclum est ergo, posl transitum donint piiquo pastoris Herifridi
Autissiodorensis, a^cclesiam variis erumnarum excessibus lacessiri,
maiimi^que pro olectioûe pastorali, ad quaoi noniiulli, non zelo spi-
ritaH, sed anxia bonoris ambilione anhelabant. Erat autem ea teni«
pestale vir quidam potens Kagenardus noniine, ejusdeni civitatis Viee-
romes, fondurum edificiorumque possessionibus locupletissinius, auri
argenlive tbcsauris ditissimus, ac rerum omnium babundanlia copio-
sissimus, parenlum nobililate clarissimus, milîluni cuneis stipalus, et,
ut ita dixerim, in aula llichardi magni et florentissimi princ ipis nulli
secundus, excepte Manasse ejusgermano; qui rom talisac tantusesset,
avaricie vaporibus estuans, omnibus se preferebat, singularis singuln-
riter apparnre eupiens; et, ut potens potentior, dives ditiorelliceretur,
virulente me<lilabalur animo quatinus talera orclesiae perficeretpresu-
lem, quem sue ditioni subdere quiret, proprieque voluntatis consiliis
acquiescere urgeret, quique, si sila liliila domus I)ei beiielicia invadere
lemptaret, penîtus tyrannica ejus iniiiitante pcïlenlia, obmuLeseeret. Nefa-
ria igitur arrepto macbinatione, ducem Richardum adiit, oblatisque nm-
neribus.ut sibi illius eleelio ecelesiB^ darelur,expeciit;denique corapos
voti sui efTectus, canonicorum venerabilem chorum adscivit una cuni
mibtari ordine, sciseitansabeis, quem in voluntatr tiaberenleligendum,
urdinandumque episcopura; eunctis vero silentibus, nichilque aliud res-
368 BIBTJOTHÈQUE HISTORIQUE DE tVoNNE.
pondent! bus, nisi quem Deus elegeril, EpOi inqnit ille, omnium veslrum
dilectionis flanima ardeu, oniniuniqup voluntati et postulationi favere
satagens peculiariter venerari ni patres, honorare ut fidos amicoscunc-
tos vos pre ceteris usquequaque Deo obseqnentibus volo, si lantumlîbi»!
a ?obis promereri valeo, quod vobis suggerenï ad generalem honorifi-
centiam geslio. lUis quaqoe quedam sibi placentia ad hec responden-
libus, subintulil : Est quidam Franripena miclii familiarissimus, Deo et
liominibus acceptus, vocabulo Gerrannus, morum honestale preclarus,
(ide precipuus, mentis stabililale vegetus, qui Deo propitio cum sit suis
civibus bonus, robis poterit fore melior, si vestra eleclione extileril
[>astor. At illi animad ver tentes roboris ejus potentiametdeclinare volen-
les quas inferre poterat calliditatis ejus injurias, polliceiitur se ejus pa-
rère ronsilio : qui protinus negotium areulerare siliens, preHbati principLs
nactus licentiam, propinquorum amicorumque fultusjuvamine, tandem
cleri populique fretus electione, archipresulis dorarii Gauferii subnixus
auctoritale, serenissimum atque piissimum regem adiit Karolum, alque^
divinosuffraganteadmiiiiciilo,ut\irîllestrenuissinuisponlifexelii!cretur,
»'l ordinaretur, promeruit. Qui sanctissinnnn atque laboriosissinnim bene-
dictionismunusadeptus, ab omnibus gralulanter exripitur, etcnm ingenli
rlerieorumdiligentiainnumërabiliquepopulorumfrequentia.preeunlibus
atque subscquenlibus psallentium clioris, defertur liumeris religiosorxmi
ad aulam primirerii martynirn Christi Stephani, ibique slola pontiûcàli
irifulatus, in sedr sarerdotali hnnorifire nollocaius resedit : ubi, proec-
dente brevi leniporis currinilot quam pievixerit, quaulasque a prefalo
flagernardo, atque a barbarica Normannorum génie prosuosuorumqtif»
niuniminc perseeuliones passus sit, saltem succincte expedire lieebil.
Siquidem extemplo post potitam episcopatus sedem isdem Ragenar-
dus malicie virus, quod vapido delitescebat in pectore, non erubnit in
omnium optutibus evomere : accepta naraque occasione, quasi ex voto
sponsionis ejus, Gaiacum villam, tribus ab urbe milibus discretam,
cum omnibus appendiciis suis ditinni ejus ademil. sueque impudenler
aptavit;alque, ut in facullates ejusdem ecclesiae minuendas dementior
existerel, ipsius suggeslione machinante, Manasses frater ejus poten-
lissimus omnibus tunr (emporis Gallicanis divitibus diiior, cuncto-
î* SIÈCLE- ACTEURS ANONYÏfES. 369
nimque consiliorum seculariuni archanîssimiis perscrutator, unde et
regibiis et optimatibus cuticlis usqiie ad exlremos orbis cardint^s famo-
sissinius» Narriacimi villam in sues iisos redigere non exhorruil. Ille
quoque infestissinius hoslis ejus, nt prelibatum est, Ragenardus, suis
eum preceplionibus adeo concludere nitehatur, ut extra coiisultuni et
vûluntalera ejus nil agere temptaret, clericonini illius nuUus, militiini
nemo ei refragari audebat, sed sicut suis, ila illis omnibus imperabat.
Interea dum talibus mens ejus inforluniis anxiarelur, inrurnpebant
et alie calaraitates miseriarura, quibus maxime turbarelur, seque iofuni
ad divinum conferre auxilium compelleretur. Normannorum quippe
passim bacchabatur sevitia, atque ineessabilibus plagis omnem re-
gionem , diebus ac noctibus palam et clam depopulabalur cedibos
et jjrediis, igoiumque deflagralionibus omnem terrani extormiuans.
Quod eum vir beros pas torque eximius cerneret, inlolerabili cordis
merore concussus est, pro sibi commisso grege oœurabere paratus,
dominici sermonis non imimemor, que dicitur : « Quia bonus pastor
animam suam ponit pro ovibus suis», suos evoeal» verbis horlatur,
benediclione corroborât, nique bellicis accincti armis secum proflcis-
cantur exorat» mandat Ragenardo verbis postalaloriis, ut secum ad
pugnam exeat, et minime impetrat. At ille cum suis tan tu m urbe egres-
sus, speculatores premillit, hoslesque invenit; inilur bellum, politur Vic-
toria, el, opitulante divina gratia, profligatis adversariis, tria illorum
revehnntnr labara; duo illic hostium nobiles c^pti sunt, quorum unus
de muro civitatis precipilalus periit, aller eidem Ragenardo dalus exli-
lit. Deinde posi ha_*c suporni numinis virtute roboralus, quotiens hostiles
erumpebant phalanges ad exercendas predas, ipse illorum congressibus
se ultroneum ingerebat, modo incautos, modo perspectos occnpans,
nique non minima strage prosternens. Hujus victrix dexlra una cum
Richardo et Roberto, duobus maximis proceribus, prelio quod apud Car-
notum urbem gestura est, inlerfuit, ubi, interventu Dei genilricis Marie,
maxima paganorum cèdes acta est, in lanlum ul, innumerabili mulli-
tudine palante, inventa sinl jngulatorum cadavera plusquam sex milia
quingenta. exceptis bis quos vorago fluminis Audure absorbuit. Ion-
gusque fuge traclus silvarumque vastitas vulneralos el exanimes opli-
370 mBLIOTIIKOUE mSTOniQLE DE l/YONi\E.
nuit. Alla quoqiie tempestate succédante, cum Norraarinice feritalis
furor pagum Nivernensem diriperet et iiimensitalem prede eliam cum
onuslis plauslris agemt, invictissirao illis occurrente Richarde, isdem
(tcrranmjs episropus, in prima cum paucis acieposilus, illos imperter-
riLus aggressus esl» moxque in fugam versis, ila ris hostilis superata
est alque devicla, ut hii qui remanereni, amissa nobilium bellalorum
confidentia, nulla ulterius conscrere prelia, nullas deinceps depopulari
terras auderent; sed se Francorurii imperio Tillroneos dederent, atqu€^
jugo Christi colla submiltentes, demonicishidiûcationibus spretis, lava-
chruni baptismatis libenter appelèrent; et demum dona régis etprinci-
pum inhabitabilem regni partem, eorum antea alligurriente vesania de-
solatam, sibidispertitaraincolereiil. At Ragenardus, ejuspertinax calum-
niator, taHbus eum pollere successibus lividis întuensaspectibus, morbo
tabescebat invidie, animadvertens illum secundis ad omnia, que molie-
balur, proficereauspiciis» suosque quos meditabatur conatus colidianis
deflcere delrimeiitis.
Hic itaque gloriosus pastur cum pro pacc sancte Dei ecdesia\ atque
ovilis Christi tuicione, utiriexpugnabilisathlela, bellico instare non Ire-
pidaret agoni, provido solUcitudinis oculo saluli ovium suarum, quem-
admodum sagacissimus opilio, invigilabat, et a vipereo invisibilis
inimici aslu per se perque suos eas indesinenter eripere anhelabat :
cujus circa eas amoris magnitudo» in afTamine. in convictUp in receptu,
quanta exlilerit nequil morlalis explicare lingua» sed lamen quanta
iuerit, ipsa donorum ejus dapsilitas evidenter déclarai.
Atqui, ad sollempne sue electionis memoriale celebranduni, dilargilus
est usibuscanonicorum Logniacura villamelSolium, ut ex eis adlumi-
naria eecclesiarum Sancte-Marie et Sancli-Jobannis, Sanclique Stephani
modius olei unius persolvatur, et Nancradus et Lupinus stipendiis fratrum
cédant. In die quotjue sue ordinationis eisdem fratribus delegavit in
comitalu Lalicensi Gagiacuni, cura omnibus appendiciis suis; et vineam,
ciuœ est in suburbio civitaliset vocatur Cirseredus, quam qui habuerit
per cartam pru ejus amore, det eisdem fratribus canonicorum vini mo-
dium unura ad minorem mensuram ; et in comitatu Aulissiodorensi
Tauriacum cum adjacentiis suis et Villarem-Ouoopertorium; et in Mille-
!• SIÈCLE. AUTEURS APiONYMES. 37 î
prisciaco mansom unum; et in comitatu Senonico, super fluvium Or-
menlionem,inGermiDiaco, maEsum unum; et super Bekam tluviolura
Cervemum, queai ipse emiL de Bocardo fratre Gauterii archipresulis,
cum servientibus et omnibus appendiciis suis.
In die vero obitus sui eorundem stipendiis accumulare aliqua salagebaL
sed in itinere posituspreventu mortis interceptus uUimum vila* exalavit lla-
lum. Profîciscebatursiquidem in Franciam, quatinus régie majestalis au-
res interpeUarel pro supradictis villis sibi , sicut prescriptuni est, ablatis, si
forte imperiosa régis jussione et optimatum postulatione atque Ricliardi
cluentissimi ducis assenlalioneeas posset recuperare : sed, cum pervenisset
adurbemSuessionem, antequam enim eara adlingeret, jam paululum inlir-
mariceperat,gravariexorsus esllangorisincommodo. Ubi honorifice e.t-
ceptus, cum se lœto appropinquare cerueret. luctuusos a corde erumpebal
gemitus, profusoslacrimarumymbres effundens, claraaiis se, quiinquain
esselinpalria, velutprofugumetperegrinum,absquepresentia dilecti gn-
gis obiturura, acsineeorum exequiis^quibus se commitlere ardentissimu
satagebat, terre gremio insinuandum:ex bine, ingroente funeris arliculo,
acceptoque dominicî corporis et sanguinis saeramenlo, commendans se
sibique populum commissum Deo Salvatori omnium, emisit spiritum.
Migravit aulein ad Uominum v Kalendas Augusli. Ibiqye juxla avunculi
sui Rodobini ipsius lociquondampresulissepulchrum ob Abone ejusdeni
civitatis venerando pontifice aliisque duobus episcopis, ad ollitium sépul-
ture illiusoccurrentibus, adgregatisdiversarum collegiisfecelesiaruni cum
himnidicis laudibus decenler tumulatus, patriam sorlitus esturnam.
FuitaTclesia sine episeopo a xii Kalendarum Januariarum ustpie ad
vj Kalendarum Martiarum.
XLIIL DE BETTONE.
(iDde J.-C. 915-0180
Betto episcopus, nalione hujus nostre Burgundie Burgundio, Senu-
nice urbis indigena. pâtre Alberico cque Burgundione editus, niatre
vero vocabulo Angela Francigena felici est procreatus auspitio. Qui a
pueromonachus,mona5ticisinslilutiserudiluset liberalibus non medio-
372 BTBLIOTHÈQIE lUSTORIOtE DE L'yONNE.
criler imbulas arlibus, tempore Euvrardi, cujus eral consonguineus,
abbas extitit conobîi Sancli-Eraclii confessons Christi egregii : poslea
ViTO loci sui, id est monaslerîi Sancle-Colunibe, cujus niancipatus fuerat
ubsequio, volontaU^ fratrum prolatus ellicitur,
Qua diutius prelatione honestissioie fungeiis, hec precipue lUi sludiî
exlitil induslria. ut operosis cenobium illud excokrel edificiis. œcclesieque
Dei fabrieam auri, argeiUiquedecorarut omamenlis, Turrim sîquidem in
mediotempli preemitienhMu que ob suiainjïliludinemea lempeslale^quod
p.,.....adiiiisit, ttgunientu carebat, ei quandain brevitalis informitatem
intueiilibus desigriabat, in sublime ejttulit, eamque arlificiali argumento
pulchro construclam opère, tostudine lexit, et ob roboris firmilatem
sublus arcus priores alios lieri jussil niarmoreis columnis subnixos*
Exedras quoque lioati l.u[>i coiifessoris Cbrisli, et Sancte-Columbe vir-
ginis elmartyris bractiis aurais alque argenteis fabrili artilicio sculpiis
ambivit; nonnulla etiam veslimentorum peregrina ornamenta in cliebus
solkmpnis induenda inonachis subplevit : tandemque hujus nostri
periculosi lemporis plenumque tirnoris instabilom intuens cursum et
provido sollicitudinis oculo prospiciens intcr h<)Sliles Pagannrum acies
in sue iritegritatis statu monaslerii fîd)ricani non posse [irestare inviulabi-
lem, fisus de largissima Oranipotenlis clementia, et accepta Hicbardi Magni
principis et cjusdera loci abbatis licentia, operosum aggressus est opus,
el magna laboris inslanlia pêne usque ad perfeetum perduxit : nam
in giro monasterii nienia corn turribus fundavit, elnsiiue ad propugna*
cula erexit; qnod castrum infaligabili studio peregisset, nisi eum futurum
episcopum Dei dignatio asi-ire dccrevisset,
Gerranno quip|)e Autrice sedis episcopo ab bujus nostre communion^
vite corruptibilis per mortis debituni sublalo, prcdictus vir nioribus el vila
laudabilis, ut pontificatum Autis&iudorensis ecclesiee regendum arriperet,
ab omni clero et populo adtentius adclanialur; sedis ad boc se indigoum
fore damans, el totis nisibusobtestans, tandem opitulan te prelibalo prin-
cipe, episcopalem indeplusest cathedram ; ubi secundum quam celitus di-
dicerat sapientie regulam, ita perfecte studuit vivere, ut inmensitatem
opinionis ejus et famé, nuUius valeat doctoris vel lingue disertiludo pero-
rare, vel doctrix manus stilo exarare. Nos tamen summalini perstringentes
X' SIÈCLE. AUTEURS AiNONYMES. 373
vite illius qualilatem, hoc verissimeasserimus, quia sapîentie documenlis
egregius, Scmctimonie candore clarus, prudr^nlia perspicuus, gravita lis
suavitale venians, frugalitalis vigore compcrtus, dapsilitalis benignitale
exlilit pcrornalus. Huic mos inerat, lempore convivii, post sessionem ad
raensam, primam ciborum apposilionem duodecim egenis in suo eoris-
peclu resideiilibus, aliisque alicubi posilis pêne omnem dirigée, conlinuo
equa^ alia non niinima subséquente, io qua refeclione, post ûnem divine
leclionis, nenioaliqnid indcccnsaulscurrile audeballoqui ;sed quicunque
ex ore proprio qiiiddam nilebatur proferre, observabat ut ejus verburtf,
aut divinum aliquid, aut humonum bene condeceus sonaret,
Talibus ilaque vite lainpadibus niions et Heo, et omnibus homioibus
complacebat. Nam a tempore Geranni presulis, Ragenardus vicecomes
Gaiacum et Jussiacura, villas non longe muUum ab urbe sitas, in suo
delinebat dominio; sed tamen hic vir egregius, cum nequiret eas, nec
speciali commonilione, ncc precum inportnnitate, ab ejus jure extorquere,
salubri reperto œnsilio, exhibilis pecunie donariis, illas sue reslituit
poteslali. Et, ut preœssorum suorum iinitator foret et in die obitus sui,
menioriale illius gaudentes, eanotiici recolerent, contulit eis Vendosam
iecclesiam, et Rontoniaeum villam, et in Carboiaco mansum unum,
Cumqne meditaretur ut edes episcopalcs, que post ci\Ttatis deflagratio-
nem a neniine fuerant, vel mediocriler reparate, reediûcaret, et in aula
Christi quecunfiue posset honori congrua studenler exerceret, pleurilieo
langore graviter adstrictus, diuque detenlus, cum a fidelium catervis
cuslodiretur, et circa eum divine laudes ac lectiones celebrarentur, fe^
iicem Dec cum confessione catholice lidei spiritum reddidit, ipsa die vi
Kalendarum Martiarum. Sepultus est in cripta ecclesite Sancti-Germani,
Sedit an nos m, menses xi, dies xïv.
Fuit ecelesia abs(pie pontifice a vi Kalendarum Martiarum usque ad
v Kalendarum Aprilis, hocestdicbus xixiii.
48
374 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'TONNE.
I
XLIV. DE GUALDRICO.
(iD de J.-C. 918-933.)
Gualdricus episcopus, Autîssiodorensis pagi indigena, alla prosapie
orlum stirpe trahens, Gualdricum habuit patrem et Hemmenam geni-
(ricem. Hune mox, in ipso primordio nativilatis, utrique parentes Dec
^ancloque Germano monachum futunim flagranti devoTerunt animo;
atque paternis nutritum laribus congruenti tempore cenobitis patribus
educandum Iradiderunt. Quorum intra contubernium litterarum satis
est insti tutus scientia; atque, divina illum protegente et augmentante
gradalim providentia, strenuus postea factus est loci illius Archimandrita.
In cujus apice regiminis, ita se omnibus equitatis trutinalibrare studuit,
quatinus in his, que agere illum oporteret, nec nimis facilem, nec nimîs
difficilem se exiberet : erat enim sagax ingenio, prudens eloquio, in
amminislratione cautus, in consilio perspicax, intus forisque cunctis
idoneus. Denique post obitum domni Betlonis episcopi, quia talibus
aliisque quampluribus inter affines splendescebat bone opinionis in-
signiis, yoluntate atque licentia precellentissimi domni Richardi prin-
cipis, ab uni verso clero et populo futurus appelitur et adclamatur epis-
copus : eleclus, a monasterio progreditur ac sacra delibutus unctione,
consecratur et ordinatur episcopus. In cujus dignitatis cathedra quam
laudabiliter ecclesiœ Dei prefuerit, et que in ea gesserit non est tegen-
dum silenlio, sed ex multis pauca excerpere mandandum est calamo.
iVempe in ingressu suo, in qua maneret, episcopalem non invenitedem,
sed in quandam monachorum infra civitatem positam se di?ertens man-
sionem, inibi intérim degit, donec sua jussione major cenaculi domus
ab Herifrido precessore suo inchoata episcopo, sed non perfecta, et a
Beltone postmodum episcopo aliquantulum subpleta perficerelur, ad-
jeclo postmodum alio ligneo cenaculo estatis tempore sub solis caumate
ad refrigerenda convivantium et cenantium corpora preparato; fecit
eliam sursum juxta cocleam ipsius domus Dei duas lapideas mansiones,
unam a meridie et alleram ab aquilone, quarum una conviclui et so-
r SIÈCLE, AOTEURS ANONYMES. 375
pori, allera recondeiidîs rébus domeslicis opiissima foret, mpella in
medio locaL^, et in honore Sancte-Crucis dodicala. Pfilofecit qiioque
mediaoïcriplaai ipsius codée ad inlroiluDi commeanliuni ab ofxidoiitali
regione, et anie eam slatuit porticum fundilos a se consiruclain : et valvas
operosa ferri fabrica quibusdam ex se picluris dislincUis coriisque, un-
dique glutine conlectas et fuco rubioundo eoloratas ad custodiam lonipli
inler criplani et porticom posait, aliis iiicultis porlis obposilis e regione
plaiec civitalis> Denîque infra eedesiam in sublime erexii tabiilatura modi-
cumcumgradibus ligneis, ut perhosessent ascensus sursum etdeseensus
deorsuia; et plerumque si adomo suprema egredi vellet, eumque ad in-
feriora tederet dehicendere, illinc clarins supra gregem posset intendere.
Iiifra ([uoque ecclesia^ ambitum, ad decus sollempne unam argen-
teiuii fabricari fceit coronam, alque in honore sancii Stephaiii unam
raanum auream gemmis polilam, et alteram in honore saiicti Ger-
mani absque gemmarum ornatura, positis in ambabns ipsorum pigne-
ribus sanetorum simul cum augniento aliarnoi reliquioruni. Con-
tulit etiani ibidem Deo et sanclo Stephano duas cruces parvas ex auro
(ïptimo : (fnarum una cum eleetro tabrimta relucet, in qua iutus
posuil rdiquias e\ osse sancli Laurentii, delltjris in ipsius electri no-
bili scultnra oïpressa passione supra craticulam ipsius martiris almi
Laurentii. Quoniam aulem iu eadem aula Dei eral preciosissimum pol-
lium cum l^onum inmaginibus, in quo erat scriptum inter leones Grecis
htteris : Epileonfea luphiioCrhtmn Dmpotu, non destiiitpriusquam alîud
ejusdem simihtndinis pallium invenif , emptumque ibidem dilargitus est,
quatinus unnm hune, allerum inde, quasi sibi respondere viderenlur.
Dédit et allerum pallium dioprasim coloris et nominis cum hirundini-
bus, in quo frigium opus ab Herifrido prius factura ex auro supra
aram altaris resplendel di(*bus feslis : dédit quoque unum vexillum auro
comptum ad efferendum cum aliis lerapore publiée processionis.
Oenique quando Romam proiectus est studio saluberrimeoralionis, a
donino apostnlîco Johannemaximis precibus impetrare meruit reliquias
supra memorafi Laurentii martiris ac sancle Eugénie, quas postquam
secum devexit atque in templo primi martiris, comitanlibus clericorum
populorumque non modicis catervis, cum magno honore el gaudio
376 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
œllocavit, inmensas omnipotenti Dec gratias laudesque retulit, cujus
larga muniGcentia taliaet tan ta in longinquaregionesanctorumpignera
obtinere, et hue usque déferre immeritus quivit : de quibus partem
monachis Sancli-Germani, qui ei obviam processerant, dédit, aliam
vero sibi relentam ita distinxit, ut ibidem pars minor retenta serva-
retur, major vero secum ad Varciacum deportaretur, quam in ipsius
béate virginis cl martiris postea recondidit aula : nam suorum tem-
poribus predecessorum a beato Germano viro apostolico nobilis ibi re-
lucebat basilica, maximis populorum instantissima devolione collectis
frequentata. Ast idem vir, ferventissimus divini honoris amator, factus
est postmodum ut pater omnibus, ipsius ecclesiœ propagator, et intus
deforisque strenuissimus cultor; siquidem ab ipsis eam fundamentis
undique disposuit, tectura, vitreis fenestris, laquearibus pictis ornayit
et excoluit, altaribusque nonnuUis cum sanctorum pigneribus propriis
titulis dicatis sacratissimam prestitit. Posthœc ibidem que divino eranl
obsequio competenlia accumulavit, hoc est libros, vestes, pallas, signa,
et vasa sacrificio Dei necessaria : secus vero tcmplum instruxit sibi
suisque habitacula, pulcro opère facta, successoribus et ad degendum
tam religioni, quam etiam corporee necessitudini congruentia; necnon
etiamin eadem villa Varciaco duas œcclesias vetustate dirutas, unam in
memoriam sancti Pétri alteram sancti Satumini ex toto reparare sategit.
Et in cenobio Saxiacensi, aulam sancti Baudelii furibunda Norman-
norum rabie crematam et postea lapsam, sacro divini amoris estuans
igné, propriis pensis ad integritatem pristini status reformans, non
parva munerum oblatione nobilitavit : largitus quippe ibidem et
unam capsam argenteis tectam lamminis ac deauratam, et unam
crucem magnam similiter argenteam, instar crucis ecclesiœ Sancti-
Stephani fabricatam et sculptam : duo quoque super altare Dei
pallia obtulit optima et tria facitergia cum calice et patena ex ar-
gento fabrefacta et unam albam polimitam, et casulam dioprasinam,
cum superhumerali et cingulo, utraque auro compta. Nam et mo-
nachis ipsius loci, quando paupertatis inedia soliti erant angeri,
multa conferebat ex suo alimenta; ac nedeficerent a servi tu te Dei, ad
exercendos corporum et animarum labores, piis eos aloquiis animabat.
r SIÈCLE. AUTEURS ANONYMES. 377
Tnlerea ad reslauralionem PccIesitP SancH-Eusebii in suburbio civitatis
site» depulavit solidos CPiitum : similitcr fecit et ecclesifr Snocli-Gervasii,
quœ est cilra fluviuni Icaune, et hoc jani circa vite oxitiim. Veruni si vila
eialiqiiaiidiu protelata nutu Dei extitisset, ambai^ illas ccclesias, propriis
redinlegrassel impensionibus. In ecclesia eliam Sancti-Germani mulfa
crebro dilargilus est exenia, inler que rutilât argenlea talïula in iolroitu
ticcliîsia* ante. altare Sancli-Jahannis, ejusqiie tumiilnni posita, et ar-
genlea corona, que dependi solet aille prospeclum altaris sancti et con-
fessoris gloriosi Christi Gerraani; et qnando delatus est exanimis ad se-
pulehrnm, isdem locus unum preciosum ab ejus capulo suscepilpallium.
Preterea hanc in sua inslituil ascclesia saloberrimam eonsuetudi-
ncm, ut omnes soi episcopatus diocesani sacerdotes cum suis paro-^
chianis per dies Penlecostes festivos, cura crueibus alque vexillis, ad
prineipalem Sanrti-Stëphani convonianl aulam, lustralis in giro cunclis
abbalhiis, ibique ab archidiacono spiritualis verbi reflciantur epulis :
et dehinc si episcopus presens extiterit, perceplo beoedictionis munere,
alaeres redeant ad propria, cum gratiarum actione,
His igilur operura ejus insigniis depalatis, quibus cûrusraverit (ininio
\irtutibus sequentia pandunt. Fuit si quideni divinoruni non segnis onicio-
rumamalor, alque in sollempniis Dei vel sanetorum musice jubilalionis
sonorissimus concrepatorjetus anime, mllu alacris, processujocundus,
omni dapsilis, haustu plarabilis, pacientia lenis, alloquio sobrius, et con-
nvic» hooestate composilus; amator clericorum, sed potius monachorum ,
ffiiorum studiis et eonversatione a primordiis fuerat institutus, diligebat
niililuoi conlubernia, sed major illi inerat erga propinquos affectio, et
largitas profusior; vaeabat opportune tempore orationibus, et interduni
suorum fidelium inslabat conlocutionibus, sibi^suisque cougruenlibus.
Colidie post missarum explelionem, oiultis collectispauperibuscum psal-
morum modulalioue panis et vini ipsc adrainislrator aderat, dans sin^
gulis pro qualilate aul quantitate persone, aut integrum, aut diniidium
panem, cum optimo calice vini : et cum hoc faceret omni tempore» in
quadragesima lamen, pluribus plurima erogaiat, aliquibus denarios
distribuens, oxceplo mandate in die cène Domini, quando vestinienta
dabantur, et lucolentior cibus et potus apponebatur.
378 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE I'yONNE.
De multis paucadiximus, quibus in vita mundo floruitfamosissimus.
Tribuitautem Dominus Deusquo istaaliaqueeminentiora de suis scriban-
fur successoribus. Itaque piis honestalus felicis vite laboribus, langore
correptus, creatori reddidit animam, suique corporis in aecclesia Sancti-
Gennani nobilem sortilus est sepulturam. Sedit in episcopali cathedra
annis xv, diebus xxiv, et transiit ad Ghrislum, xi Kalendarum Maii. Fuit
;iutem aecclesia sine episcopo ab ipsius obitus die usque xiv Kalendarum
Junii, hoc est diebus xxvii.
A bealo Palladio usque ad xii annum et ii menses episcopatus domni
Widonis, m scilicet Kalendanun Augustarum, quo videlicet die idem
episcopus corpora sanctorum pontifîcum Palladi et Tretici in œcclesia
Sancli-Eusebii diu humata, ut a populis venerarentur, et ipsi alacrius
fKjpulis subvenirent, cum ymnis et laudibus a bustis propriis erexit, et
super al tare posuit, sunt anni cccxxv, menses m, dies vi, prêter nume-
rum annorum presulum duorum Teoderanni scilicet et Quintiliani, qui
in hoc cathalogo inscripti in pretitulatione habentur.
XLV. DE GUIDONE.
(An de J.-C. 938-961.)
Guido, sola Dei clementia opérante, Autissiodorensis episcopus, Se-
nonico pago ortus est, pâtre Bosone, matre Abigail. Hic vir, a primeve
etalis crepundiis, ecclesiœ Sancti-Stephani Autissiodorensis sub regimine
domni Hcrifridi presulis Iraditus, ac tonsoratus est; ubi litteris tam di-
vinis quam humanis pro posse eruditus est, quousque ibi degens ad
fM*rfc«tam pervenit etatem ; dehinc rébus omnibus, Deo se protegente,
f)Oslpositis, Uodulfi régis et uxoris ejus Emme servi tio se mancipayit;
ibiquc divcrsans, decedente Waldrico episcopo, ad episcopalem mox in-
vit/itur honorera, et electione cleri et plebis, rex r^ne precibus épis-
i'Ajpalem ei adtribuit cathedram. Sicque, xiv Kalendarum Junîanim
Senonis ordinatus, tandem Ascensionis] Dominice ;die, a monasterio
Sancti-Gormani in Autissiodorensem, ut moris est, Sancti-Stephani in-
tronizatus est œcclesiam, cujus possessio, quamvisesset exilis, quantum
potuit, ulcresceret oecclesia, cui preftiit, etdecorareturyigilantissimesate-
X' SIÈCLE. AOTEims ANONYMES.
379
git ; sed qiiod ibi operatus est, ne forle oblivioni Lradalur Pt cupidilale suc-
cessurum ac mîiiistrorum ab ecclesiœ douiinio subtraliatur, hiiic opusculu
ratum duximus inserendum, scienlf^s quia facientis non deeritpremium.
Primum mimque villam Creyennum Sancto-Stephano sublalam cuiu
suis appcndiciïs per preceptum regale, régis conivenlia, loco re^tiliiil
prislino; Iradens medietatem ipsius ville canonii-is, in die obîtus pnî-
lati RoduUi régis ad preparandara refectionem canonicis et pro ab-
solulione anime ipsias pontificis : alteram vero medielalem predic-
tis canonicis in die obitus prefate regine, et pro recordalione anime
supradicti pontificis. Piscatores (amen in servilio maneant episcopi per
jussionera preposili canonicorum.
Auiboneoi ibi vilem aspiciens, criplis honeste cnmposilis desuper,
bonorifice conslructum locavil, et jnxta illum allare in honore saneli
Jobannis evangeliste et sancli Laurenlii marliris, ac sanctornm om-
nium honore, ul ab episcopo, si adfueril, et a clero ecclesitc missu
celebrarelur, quo eorum interventu viventis et morienirs nccessitalibus
subveniret devotissime sacravil : insliluens bis tribus diebus quo ca-
nonici quotaunis pro animoe sua^ remédie reficiankir, impelrans ab
archiepiscopo et episcopis sibi subjeclls décimas Irium ecelesiarum,
quarum in Aygbniaeo sciliœt una consecrata est in honore saneti
Stepbani, in Matriaco alia in honore sancli FeUcis, alia in domni Mar-
tini honore slructa : instituens ut de bis tribus ecclesiis très fiaul
Iratribus refectiones, una in testivitate Sancli-Johannis evanguhst«% ir
Xonas Maii, quando iu fervi^ntis olei dobuni missus fuit ; aha oclabis
Sancti*Laureulii, tercia fesli vitale Sancti-Mathei apostoli et evangehste,
elquod superfuerit ex deciniis œcclesiarum ad stipendia sit canonicornm,
pro anime suc aquirenda absoUitione. Prepositus denique etinonicorum
Saneli-Stephani Autissiodorensis presbitcros in eisdem a^clesiis con-
sensu fratrum i*Hgat; qui et iîdeliler decimajs a^eclesiarum ad suum et
canonicorum opus recipiant, et arehiepiscijpo Senonensi sinodale servi-
tium reddaut, sicut circunjecle eeclesiœ, et nichil aliud requiralur ah ar-
chiepiscopo, vel a suis niinislris; et ul hoe Orniom et slabile in perpetuuni
permaueal, ipse Archembaudiis, Senoneusis archiepiscopus, scriptum
propria manu firuia^it, il eoepiscopuram suorum manibus corroborari
380 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'YONNE.
poposcil,acarchidiaconorum suorum,Prodagii,Bernar(ii etTeoderici, ce-
lerorumque canonicorum nominibus corroborari precepit. Tabulis arçen-
leis bases discoopertas optime decoravit ; lampades quoque ibi septem op-
timas ex argenlo composuit, habentes in se cum fuste libras xv; labara
cum auro optulit Sancto-Stephano x ; candelabra duo argenlo compta ; fus-
tes duos deargentatos quibus feruntur cruces auree; coronas duas ex
argento, habentes libras decem. Gliotedrum optimum auro argentoque
construction.
• Introitum, quod Waldricus edificare ceperat, in altum extulit, ca-
méra exornans et in parietibus paradisi turmas ac herebi tormenta
depingens, gralum inlrantibus prebuit ingressum : illic suam infodiens
sepulturam; quam postea ante vultum Salvatoris et altare Sancti-
Laurentii, quod post exustionem civitatis et templi sua desudatione
honoriflce adornavit et dedicavit, removere jussit; supra quam ca-
pellam ediflcavit in honore sanctorum quorum memoria infra civita-
tem vel extra vix aut raro celebratur, quorum hœc sunt nomina; Ma-
theus, Thomas, Philippus, Mathias, Dionisius, Mauricius, Ignaiius,
Demetrius, Desiderius, Jeronimus, Silvester, Augustinus, Vigilius, Eu-
genia, Anastasia, Margarita, Lucia, Agatha, Genovefa, Columba, que
eorum earumque interventu civitas extra salvetur et intra, dans ei alo-
dium in Cavannis villa, quam Heldebertus Sancti-Stephani servus ad-
quisierat, ad luminaria illic pro anime sue remedio nocte dieque pre-
paranda : sitque idem alodium in manu presbiteri ; qui supra vel infra
missarum celebraverit soUemnia preordinans etiam ut is qui vineam,
quam plantavit in loco, qui dicitur Plantas, in festivitate uniuscujusque
sanctorum prenominatorum canonicis vigiliam et missam celebrantibus
VI sextarios vini ad exibendam caritatem pro eo persolvat ; post duos
quoque parentes, vel fidèles suos quibus predictam plantam reliquerit,
canonici in sua recipiant, et ipsi quod instituit pro se expleant ; quod
si non fecerint, merces ab eo non toUatur et Deus ab ilhs requirat.
Denique abbatias Sancti-Juliani sciUcet et Sancti-Amatoris ac Sancte-
Mariœ ab episcoporum potestate longo jam tempore subtractas per sup-
plementumdomni HugonisFrancieducis, perpreceptum regale Ludovici
régis manu fîrmatum, ecclesiœ quas amiserat, multo studio multoque
X*' SIÈCLE, AL'TEURS ANONYMES. 381
labore restitiiil; altare Saricti-Slephani médium purpura imaginibus
aureis pcnitus cooperla honestissime ambivil.
Videns etiam et ecclesise ambitum non adeo esse magnum, arcum inter
duo ostia novum condidit prope al tare, aperlis maceriis duo îbi in modum
crueis oraloria ut ibi plures Deo servire possent construens. Quod cum age-
re(, invidia, ut arbitrer, dîabolimaceria vetusla cum nova ab arco usque ad
circum fundo lenus corruit, quam mox rcnovare absque mora non piguit ;
sicutenim predicla Sancli-Stephani a^cclesia post incendiura funditus est
eruta, ila postniodura abco ab ipsis estelevatafundanienlis et rtmpliori dé-
core quam fuerat antca, vitreis magnis et caméra exornatîi. Oratoria qiio-
qneduo dcxlra et sinistra, ad inslar qiiod prius fuerat, reedificavit, supe-
radiciens cryptas ipsis oratoriis, in qui bus eliam et altaria instituit, ul
populi advenientes invenirent, quo posseut lacrimosis immorari suspi-
riis deprecando et obtinendo Dei et sanctorum, quorum honore ipsa
sunt altaria, niisericordiam, Ergo comptissime dilatata, bec eadem ba-
silica in superiorîbus sui partîbus speciem protendit Sancte-Crucis; in
medio vero ccclesiae podia constituit, et vuUum salvaloris cnici afiîxom
collocavit inibi : allare quoque decoravit tabula argenlea elevata inma-
ginibuset aliis picturis, consecrans illud sub diev Idus Augusti in ho-
nore Sancte-Crucis et sancli Malhei aposloli el evangelisle, et sancti
Romani mililis et martyris.
Fuit igilur predictus Wido episcopus simplicitatî innitens, moderate
prudentie, atque in quantum valuit non magis preesse quam pro-
desse voluil universis : nam, inter cetera honestalis opéra, dictatu pro-
prie manus edidit responsoria cum antiphonis canenda in solempnitate
sancli marlyris Juliani, instar tamen armonie habenlia melodiam Ger-
mani gloriosi ab hoc precipue, quod isdcm pontifex sanctissimus sicut
in gestis ipsius invenitur, predicli martyris solempnis natalicii diera
universis incognitum, Domino sibi révélante, ostendit celebrandum :
sicqnc cum esset religiosorum ac bouorum amator pravorumqne se-
verus redargutor, egil (juandiu extilit. Sedit autem in episcopalu annis
ïxix et obiit in pace viiî Idus Januarii, etsepultus est in aecclesia Sancli-
Stephani majore quam ipse reedificaverat. Fuilque civilas sine epis-
copo, menses lu et dies viii.
I i9
382 ■mjQriBtQiiK bistouock de l'toxke.
XLTT. Wm BKHADO.
Riduffdiis^ Dabone AotîââodoreiisB, ex pâtre Johanoe, et matre Ma-
ria ; qui beau Gennam a pwntia extitît moiiacfaiis; atque, ut e pluribus
.TOpenonbas fieri coatigît, ex cjasdan presulis moDasterio, rc^atus tam
a dero quam a plefae, comtituti» est epiacopos. Erat enim nimie simpli-
citatîs et minons hidiistne, et iddrco predecessorîs sui yalde impar in-
crementis sibi eommisse ecde«. Fuit autem temporibus regum Lotha-
rii Junioris, ac Lodond filii ejnsqui finan regnandi sao generi impo-
suenint Sedit quoque in epîscopata annos ix, mensem i, dies ii et
obiit, xrn Kalendanim Juniamm sepultusqœ est in scclesia beati Ger-
manî ; fuitque ciTitas sine episcopo, menses ni et dies xxiy.
XLTIL DK ■nUBSKTO.
Heribertos, Francigena, filius Hi^nis duos, cognomento magni, ex
concubina, Raingarda nomine, nd[>ilitatem paternam materna dispari-
tate obliquarit ; ex pâtre enim sapradicto Hugone fratre Hugonis post-
modum régis ac duorum ducum Bui^ndie. Ottonis scilicet atque Henrici
f^litijs extitit; qui quanto persona carnée molis elegantior, lanto pronior
KfîCularibu.H desideriis ac voluptatibus apparuit.
Hf^ligiriHiH tamen quibusqueclericis, et precipue monachis reverenliam
f^umtui imperidcbat honoris; hujusergo pontificatus tempore dux Henricus
frnUiT(^u%, utrn-at totius religiositatis amator, monasterium beali Germani
(lomno Maiolor^/mminit abbati.qualiter Wdelicet r^ularis norme Irami-
lem inibi c/irijitîtij^;r^;t, ntciiti fK;r multa loca tam in Ilalia, quam in Galliis
dinoji^^^îbatur tm%¥t mon/ichorum, l>ongo enim jam tempore transacto,
IwiiH 'mU'jn n\mq\Ui HhhfîUt n p^fjKj^iti» regebalur; qui gratanter illum
HUHcipifîHH, rfîgijlari di^trictione que^jue reppererat dévia, ad unguem
cornîxit. rostniodiim vero vir sanctus ac venerabilis Maiolus prefecit
X" SIÈCLE. ACTEUnS ANONYMES. 383
ibidem virum honorabilem Heloricum abbatem, qui el ipse predictuni
locum ad reguîaris beali Benedicti Iramitis informavil callera, quem
predicliis episcopus^ necnon et fraler ejus dux Henricus nimio cum suis
omnibus dilexeriint amore,
Sed, ul prediximus, seculari pompe oppido inuilens, larga mililibus
plus juste exibebat donativa, in tantum scilicet, ut Odo Carnotensis et
Heriberlus Trecorum comités, gralia beneiicioruiu, ejus dicionî parè-
rent In propria deniquediocesi, nulla compellenle terroris iiidigentia,
quîn potius venandi lascivia, duo stabiliens castra munivit, unum in
rivo Launlo apud Sancti-Ferreoli villam, aliud a civitate x miliiario
Tuciacum vocabulo, que videUcet castra dicebat non minus ecclesie
sibi commisse, quam ad munimen tolius pagi valde in longum profu-
tura; sed nequicquam : ab initio enim seminium altitudinis carnis hu-
mane corruptiouem messuit, quia Deus «alta a longe cognoscil»- Mul-
tum enim aliter quam estimare potuit mortalium quiscpiam poslmo-
dum conligit. Imperante denique tirannica rapacilale, fuerunt postmo-
dnm ad exlerrninium ejusdem provintie, et facti sunt haMtalores illorum
rebelles episcopis et pervasores œcclesiasticorum.
Ad ornamentii iamen ecclesiae, qua? tune perplura erant, tani in libris
uiullorum auctorum, quam inreliquîsutensilibus minus manum eitendit,
ut ea exstirpando dispergeret; el hoc ex parte fuit adprobabile, quoniam
si ea studio suo non auxit, nequaquam tamen supra modum minuit. Ec-
clesiaslicasac monasteriales institutiones predecessorum suorum, juila
morem antiquum alacri animo a clericis servari consensit.
Fuit enim temporibus regura Hugonis fratris sui ac lilii ejus Roberti;
poiîtificura quoque Romanorum Marini cognomento Pétri, Sergii alque
Brunonis cognomento Bonifacii; Imperatoruni aulem Ottonis secundi el
lercii; archipresulum Senonum vero Anastasii viri oplimi et Semni. Sedit
aulem in episcopatu annos xxv, menses vu etdies xvi. Obiitque apud
eastrum Tociacuui, quod, ut superius diximus, ipse construxerat, x Kalen-
darura Septembrium; quod etiam valde displicuit quibusque religiosis,
quod, dum cepil inûrmari, non se prolinus proprie sedi deferri mandavit.
SepuUusque est in ecclesia Sancte-Mariaî infra muros civitatis. Fuit
autem civitas sine episcopo menses vu etdies xvl
384 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
XLVIII. DE JOANNB.
(ÀD de J.-C. 996-998.)
Johannes, natione Autissiodorensis, paire Ansaldo, matre Raingarda,
parenlibus quidem mediocribusedilus; scd, secundum proprii nominis
sui insigne presagium, divina sibi gratia largiente, mentis nobilitale, que
Garnis preciosior est, excellenter viguit, litterarum sludiis a primeve
etatis indole operam dans ; quibus luculentissime institutus claruît, ac
postmodum inter scolasticos illius Gerberti, viri utcumque doclissimi,
tune Remorum archipresulis, dehinc Ka?enne, ad ultimum Romane
sedis catbedram indeptus petalum pontificale meruit. Gulmen scientie
arcium liberalium Johannes perborando roborayit, dehinc efficacissimus
puerorum didascalus primitus, post h(ec pedagogus clams refulsit, et ad
honorem preelectus est archidiaconatus.
Decedente namque ab bac luce supradicto presule Heriberto, nonnulli
clericorum, quos altitudo seculi ad hoc illiciens impulit qualiter in episco-
palem catbedram, tamfastu parentele, quampromulgationepecunieinve-
herentur ; cumque régi Robertode quibusdam, acprecipue de quodamOui-
donc nimium secularissimo per Henricum ducem suasumfuisset, ut con-
secrarelur episcopus, et, rex quemadmodum eum horlabantur, assensum
preberet, acjam metropolitanus Senonum ponlifex, videlicet Sewinus evo-
catus esset, ex moreut perficeret, cassari conligit. Conquerebatur ergo su-
per hoc tota unanimis contio canonicorum fratrura, ac reliqui totius plebis
sanum sapientes abusive fîeri testabantur, idcirco maxime quod clcrico-
rum electione, ut antiquus mos habet, deberet institui pastor ecclesiœ :
quod comperiens archiepiscopus ad propria rediit, dicens noUe se loco
pastoris ovili Christi leonem seu lupum constituere. Interea mittitur ad
regem, aperitur ei querela simul et commune decrelum utriusque con-
ditionis hominum sexus et ordinis, nempe Johannem ex volo illorum
omnium idoneum fore pontificem : quod rex ut audivit libentissime
annuens, qui eum pro sua scientia et religiositate affatim diligebat,
nec rêvera contra jus fasque absque cleri electione vel plebis episcopum
volebal constituere; mox vero utcomperta est régis volunlas, a civibus
X* oïÈCLE. AUTEURS ÀNO?îyMES* 385
rursus denique revocatur archipresul, ac sic ex more sacralus Joharines
in sede ponlificfili, gaiidenfihus universis, eonstituilur,
Faclus veroantistes, non rautavil in illo sablimilas pontificalis eultuni
anteriuris huniitilalis, sed potins onini diligenlia elaborare stud(3ns, ut
liumilior, quam anlna fnerat, cunclis appareret, in doctrina sciliceU in
ronfal) lalione, in liabilu vesliura, in parsimonia ciboruni, in convpntn
fralrum commnninm horarnm ila se eonformabat humillimum, ul vix di-
noseerepoteraU nisi cum ageret principale oliitium, fuissf*<.^um ([ui lidis-
set episcopum. Eral enini psalmodie non tam irequens» quam assiduns,
♦H in orationuoi excubiis pervigil, strenuus : Iransigebat enim plerasque
noclium eonimanens solus in ecclesia metaneas agendo juxta altare beati
Stephani, usque dum générales fratmm significarenlur matulini. Dodit
igilur in virlu fratrum canonicorum aliaria v cum suis redditibus, id es(
Pulvoreni, Parliaci, Gurgiaci» JLooasteriali, Campiuiaei, el sub anathe-
mate intordixit, ni nullus successorum suorum prosulum vcl aliorum
cjuisquam hominum presumeret aliquando sue largitionis dûnnm irri-
tum facere; ne forte videlicet, propter inopiam indigenlie, non valeret
rlerus ecclesie oflilia Deo digna persolvere, dum licet in ipsa sede po-
lissimum fore ac céleris eleganlius ofiîtiule minislerium clericoruni oHm
dinoscilur viguisse; sed, scriptura leste, unde bonus proficit, inde impius
contabescit. Pro dolor! illudebalur ab impiis civibus/ quod careret
nnnidane superbie fastu, vel consanguinitale illorum episcopus; et
ejusdcm genus, necnon et alia de eodem convicia cavillando cachinna-
banlur : voruntamen Deus, qui polius menlem oligit, quam gentem,
previdit sibide Uilibus ultionem in posterum futurara; nam eosdem viri
humillimï derogatores postmodiim superbia secularis pompe cum sua
styrpc delrivit ad sulum usque. Privilégia enim que antecessores illius
beato Gormano tara Heriberlua quam œteri de aJtarîbus in sua diocesi
conslilutis perpetualîter facta contuleranl, sua auctoritale roboravit,
eique vineas ac volnmina libromm egregia tradidit ; apud quem etiam
huniili prece oblinuit, ul sepeliri mereretur,
Meuse quoque Januario, dolore tactus corporis cepit infirmari, qui de-
ductus usque ad ultiuuunpeneexalationis spirilum,raptusin extasi salis
decorani visionem vidit ; qui protinus evocans virum clarissimum sibique
386 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'yONNE.
amicissimum, Achardum, tune monasterii beati Germani prepositum, ab-
batem vero postmodum, ei hujusmodi visionem retulit dicens : modo
inquit mihi apparuit Dominus meus Jesus-Christus, simulque cum eo
Germanus beatissimus, aliique quam plures splendidissimi viri quorum
presentia permaximum contulit mihi, et mei doloris levamen et animi
sospitatem ; qui etiam mihi spoponderunt, Domino miserante, mox ut evo*
calus a corpore fuero, protinus in illorum adunari consortium. His dictis
orando summislabiis nomina sanctorumdepromens, crebrisque suspiriis
ac lacrimosis oculis ad celum respiciens, excessit a corpore, xii Kalenda*
rum Februarium sepultusque est apud Beatum-Germanum, non infra œc-
clesiam, sed deforis juxta parietem, ut ipse rogaverat, decernens humi-
litatis gratia. Postmodum vero a monachis, dum amplificaretur œcclesia,
intra ambilum ipsius, antealtare videlicet beati Pétri, decenter est locatus.
Sedit autem in episcopatu anno uno, mensibus vu et diebus x, et fuit
ci\itassine episcopo anno uno, et mense uno et diebus sexdecim.
XI. SIÈCLE.
XLIX. DE HUGONE.
(ÀndeJ.-C. 999-1039.)
Hugo Cabilonensis, ex pâtre Lamberto, comitum venerabilissimo, et
matre Adélaïde generosissima ; cujus pater, videlicet Lambertus, cornes
jamdictus, construxitmonasteriumParedi, cenobiorumluculentissimum,
illudque largissimis facultatibus ditavit, ibidemque honorabiliter requies-
cit. Hic igitur post patris obitum, dum ad régis curiam pergeret, habuit
transire per civitatem Âutissiodorum ; qui divertens orandi gratia, dum
intraret ecclesiam beati prothomartiris Stephani, erat tune prima hora
ipsius diei, cumque orationi incumbens audiret chorum psallentium ym-
num ejusdem hore duleiter resonare, ut erat pii cordis ac lacrimarum
effusione facilis gratior efTectus, referebat isdem postmodum se dixisse ;
Domine, rex cœli et terre, creator omnium bonorum, et distributor ho-
norum, si ad hoc tua prescientia me esse voluit, ut aliquando mihi epis-
çx)palis dignitas, te largiente, conferatur, in hac obsecro de me fiât volun-
XI* SIÈCLE. AUTEURS ANONYMES. 387
ïs lua; quod etiam postmodom, ut pecierat, ila fieri conligit; optabalur
nempe a puerilia ad plerasque sedes civilatuni perliiigere ub siii iiobiliUi-
tem a niullis; decedeiite \ero ab hac luce Johanne presule, cunide reslay-
raiido puntîfice querereliir, favente Henrico diice, atqu<^ animentL^ R*f-
berlo rege. electus est ex more predictus Hugo ac consecratus in œcclesia
boali Geroiaui, iiideque principali sodi Autissiodori datiis episcopos.
Huic ïioïi perveiierat aimitale germanus frater, qui videlicet henv
ditario jure res paternas regere potuisset; idcirco mullimodis pertur-
bationibus irretitus, dum ulriusque hunoris occuparetur curis, minus
prudesse poleral singulis. Contigit etiam tune temporis, post mortem
sciliceL Henrici ducis, qui ejus germanain uvorem duxcrat, ut Burguu-
dionura porraaxîuii régi Roberto rebelles existèrent, ita ut illius diliuni
nolleiît omnimùdis esse subditi, nec ejus parère imperiis : pr^ripuere
insuper sibimet usurpantes sedes et castra prefati ducis, avuneuli scilieet
ejusdem régis. Hic tandem cum suis omnibus inrefragabilem suo régi
servans fidem, ac période ceterorura inimimtias forti anirao dhi mul-
tumque suslinuit, ac mulloties a sede propria prohibitus, palerna cnn-
lentus possessione suorum, qui illum valde diligebant, fuUus auxilio
mansit. Quoties vero coutigit illi cum hoslibus illis predictis nugacibus
diminare, semper omnimodis viclor exlitit, et non immerito, nempe
juxta prœceptumapostoli; «Dominum limele, regem honorilicate» : el
item : <xomnis anima poteslatibus sublimioribos subdita sit». Ac licet Scrip-
tura dicat : semper pax cum bonis, et bellum cuui viciis; atque utilius
sit oriri scandalum quam relinquere yeritalem, si aliter nequit iieri,
lamen ob timorem hujus rei pergens ad papam Roman um acriter se
penitere clamavit, indignum se vociferans ac reum cure pasloralis ac
pontiflcalis dignilatis ; qui dehinc taie scriptum ab eodem suscepit :
« Johannes, gratia Dei Romane sedis episcopus, universis in Orbe ter-
rarum ecclesiœ filiis :
» Nullum in catholica œcclesia majus potest esse nefas, quam exis-
timare alicujus nevum criminls precipue penitentis, quod non queat
dissolvere concessa Petro a Domino clavîs. Debemus enim anle mentis
oculos revocare lapsum ipsius primi pastoris; qui dum magislrum ne-
388 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
garit, protinus ut penituit, non solum gradum vel dignitatem aposlolicî
culfflinis non amisit, sed polius sui ovilis custodiam Christus illi post-
modiun evidenlius assignavit : quod nil aliud, ut credimus, quam lap-
sorum medicinafuit. Proinde, fratri nostro, Hugoni, Autissiodorensi pre^
suli, Deo et nobis sua peccata confitenti, seseque culpabilem redd^ti,
plenariam a Domino poUicentes, promittimus consequi indulgentie Te-
niam, secundum sponsionem ejusdem, qua diiit : a Non veni vocare
ju»io$, 96(1 peccatores in penitentiam». Ideoque nobis débet effici caris-
siinus, quoniam Dei timoré correplus apparet humillimus, et quia in
talibus requiescit Deus. »
Prelerea rex Robertus, collecto in unum exercilu valido, tam de gante
Francorum quam Normannorum, habens secum Richardum potentis-
simum ducem ipsorum, occupans devastavit permaximam Burgundie
part(5m : cumque primitus ad civitatem Autissioderum devenisset, yo-
lens eam capere, quod fertur urbi illi nunquam conligisse, cives ejus-
dem urbis fortiter ei restiterunt : dehinc, cum ad beati Germani castrum
oxpugnandum tota régis falans, isdemque rex loricatus intenderet, nutu
divino terri tus, cum multa cède suonun inde rediens penetravit Ararim
usque superiora Burgundie, predicto Hugone cum eo gradiente : reyer-
tcns quoque rex Franciam, tune nec quicquam egit prêter cladem re-
gionis. Post aliquot vero annos dierum, jam dicti primores Burgundie
in deditionem régis pacifiée devenerunt : per Hugonis tamen consilium,
<|uicquid isdem rex facere decreverat, disposuit : eique, quod aocipere
placuit, libentissime condonavit. Constituit ergo pro redintegranda seu
firmunda pace concilium episcoporum ac multorum tam nobilium quam
plobeiorum innumere multitudinis, in comitatu quem gubernabat Cabi*
lonense, in loco qui Viridunus dicitur, ubi etiam sanctorum reliquie
(iiversis regionibus delate diversas sanitates egrotis contulerunt : item-
({ue aliud concilium pro eadem re in pago Autissiodorense apud Airia*
cum villam beati Germani, in quo rex Robertus cum episcopis et
abbatibus adfuit, simul et innumerabilia sanctorum pignera totius pêne
provincie; ubi, dum quidam peterent, utgloriosi Germani corpus illico
deferretur, respondit Hugo episcopus : Absit ut ossa incomparabilis viri
ÏI* SIÈCLE* AUTEURS ANONYMES. 389
pro quacunque re aliquando commoveantur, quod ccleri audienles gra-
tanter coosenserunt. Simililer et per diversa loca, vel inpagis Uivionense
et Belnense, atque Lugdimense concilia sepius celebrari fecil,
Hujus ergo io lempore, civitas Autissiodorum exicîaliter igné cremata
est, et res humaae infavillas redacte, prêter ecclesiam beali Albaoi marty-
ris a beato Germano constructam.Tiinc principalis œcclesia protbomartiris
Stephani fariditas corruit ; quam prolinus idem presul cepil majore ambilu
ac criptiirumcurvaturis quadris lapidibus certalim rcedilicare; nam prius
delicatiore niaceria consliterat, minimisciuo lapillis : jam vero altius opère
ecclesiœ cdilo, rursus civitas reincensa est, sed novum ecclesiie opus
mansit incoUime.
Aniio igïtur circa nongentesimuni sextum a Passsione Dominioa, ce-
iiobiuiuMelercnse, jubente Ueldrico mooasterii Sancti-Germani abbate,
per domnum Tealduni raooachum, qui eidem lercius in regimen suc-
cessit, honorifice amplificatum atque subliraatum est tamque ediûciis
quam possessionibus, ac supelleclîH auri argenlicpie opido decoratura,
atque ab eodem pontifice sollempniter, ut decebat, constat esse sa-
cralum : in qua eliam consecratione interdixil sub anathenmte, ut
nullus mortalium presnmere deinceps auderet vim, seu calumpniam,
autabquam tortitudinera inferre pro quavis occasione rébus ejusdem ec-
clesiae, Contigit vero poslhec ut beati Desiderii egregii pontiQcis Autis-
siodorensis corpus, quod in œcclesia beati Germani sepultum habcbatur,
illuc deferri a fideUbas rogaretur, precipue tamen a predicto fratre
Tealdo, qui eundem sublimaverat locum; sed, ut in tabbus fleri adsolet,
inter partium \elle seu nolle aliquod temporis spatium evolutum est;
tandem, procurante episcopo, concessumest a monacLis seu, a cetero cleru
et tûtius pagi populo, ut exoratum fuerat, deferri : repositum namque
est supradicli pontifîcis venerabilc corpus in argentea techa ceiilum
appendente libras, sicque cum exultaliune totius plebis deporlalum est
honorifice ad monasterium Melerense, cognomento Vallis-Pentane. ibi-
demque in a^cclcsia genitricis Del Marie constat esse locatum, Quo in
loco, eodem exorante, plurima prestantur poscentibus bénéficia, III ud
etiam memorie tradeudum, quod primitus a Quintiliano, viro nobilis-
simo, bine ecclesioe inibi constructe fuere, una siqnidem in honore
î 50
390 BTBLlOTnÈOUE HISTORÏOUE DE L*TD!VNE.
sancte matris Domini Marie, altéra quoque in egregii presulis Germani
veneralionc, que vîdelicet nunc uno ambitu spaciosiore collecte tre-
decim allarioram aris cum suis absidibus est examussim disperlita :
claret enim locus ille ab initio virtuium mîraculis atquc inflrmantium
saniUUibus. Contigit enim plerumque, ut ipsi vidimus, dum fidèles
devoti ad eundem locum de longe vcnientescandelasabsquR biminein
manibus gestareiit plus minusvc stadio anlequani ad monasteriiim per-
venirent, ut ex eisdem candelîs ignis flanimivooms erucltu-et. Si quis-
libet vero ex rébus ad cundeni locum pertinentibus vi seu furlo fraudem
fecerit, contiouo e\identissime rcctor jusiorum ullor exislil; ac cuic-
quîd ibidem féliciter pelilur afTatim irapetralur.
Prelerea, tricesimo septimo sue ordinationis anno, perreiil prediclus
Hugo Jherusalem, satis honorifice ad sepulchrum Domini oraturus, ac
inde rediens alacriter, proprie sedi irmitens mansuetior deguil. Ecclesie
matris sedem, quamantea edificiis sublimaverat,accuralius sluduit postea
adornarc, et donis Deiaplis servilio studiosius curavil insignire; unde et
duo mire artificiosilatis mirique oporis et precii vesliraeiita episcopalis
dignitatis convenientia otTitio, eidem» coopérante sibi Dei gratia, meruit
inpertire. Horum ununi, quod quasi minoris precii videbatur, totum auro
frygio mirifico, circa collum amictus, a cervîce vero usque ad ima,
stola, nvanipulis, în loco suo decenlissime operiebatur; casula quofjue
purpurea grandes aquilas coloris coccinei intextas circumqnaque mons-
Irabat, cujus superficies auri phrigii circuraductionibus stellanfibus res-
plendebat. x\Uerum siquidem quale fuerit inperialis Otlionis munificcntia,
cujus illud ei dalum est manu, testificalur : nempe, velut in capite sancti
Aaron dicitur, in amictu lamina aurea margarifis et lapidibus preciosîs
interlexta, quasi regali diademate summi sacerdolis caput illustrabat;
palla vero carbasea, aureo circa pectus eflulgens rationali; a genibus ad
talos usque holoserica, linibo deaurato mirificc ponlificalia vesfigia
compleclebatur. De stola quoque et manuali ad purum aliquid dicere
fabulam sonat, cum siquidem ulraque de auro pnrissimo cum malis
punicis condita inexplicabtli ar(iGcio opus ostendebant elegantissimum;
easula autem coloris etherei frigio palnuim babente, superbumeralis
et ralionalis eIDgiem, ad modum pallii archiepiscopalis, honorabiliter
XI* SIÈCLE. AUTEURS ANONYMES. 391
pretendebat. Omnia preterea quecunque illis intererantvestimentisjure
et decenter excellentia intra sancta sanctorum poirtabat episcopus. Ho-
nqravit iterum Sancli-Stephani œoclesiam palliis, libris et aliis ecclesie
necessarii$ ornamenti^ ; inter que etiam missalem dédit aureis litteris
auQotatum, pontificum servitio et otTitio satis aptum. Dédit et calicem
unimi cum patena eximium, quem quantitatis et ponderis magnifactum
de argento opus insignibat deauratum. Fecit preterea et in eadem œc-
clesia fieri duo signa quantitatis magne, que secundum quantitatem
digna Deo sonorum convenientia et dulci coaptata sunt modulatione.
Inde inter cetera nulla dignum duximus oblivione, quia apud castrum
Varziacum, sue et antecessorum suorum proprium ditioni, Sancte-Euge-
uie ecclesiam, a béate recordationis antistite Gualdrico constitutam, qui et
reliquias ipsius sancteVirginisa Joanne apostolico impetratas devexerat,
que per temporum longeTitatem, subripiente patrum quonmdam incuria,
nullius pêne servitli dominicifrequentabatur instantia, ad tantam, douante
Deo, re^tauravit gloriam, ut, et intus, etforis, ejus usque in hodiernum
diem in ea labor appareat ; nam parietes dealbari faciens, vitreis et laquea-
ribus honestayit, et pallia, libros, etornamentadiversi generis inibi donavit.
Simul etiam de redditibu$ proprietatis sue canonicalis ordinis personas
probiatas décent eligens, ad divinum servitium prebendarios in eeternum
deputavit.
In Gonada simililer castelk) sue matris sedis, sancti martiris Lau-
rentii œcclesiam construens, diyinitatis cultum ampliari, et Dei fide-
lium çuram et seryitium honorifice haberi in manu sacerdotum, de
sui3 largiens, inperavit; deditque ad victum canonicorum fratrum
paredas omnium ecclesiarum eorundem que babentur in episcopatu
Autissiodorensi ; similiter et debitum horreonun, id est grangati-
cum, quod ad se pertinebat, illis habere permisit; precepitque ut in
silyis Sancti-Stephani de porcis illorum nunquam acdperetur pastina-
ticum. Tune etiam constituit ut annis singulis ab eisdem canonicis su-
blimi solempnitate sancti martyris Yincentii festivitas usque in octavum
diem celebraretur. Dédit etiam ad \ictum canonicorum fratrum partem
Crevenni vici, quam redemerat ab Arduino archidiacono.
Cum autem cepisset infirmari, sentiens diutius se non Ticturum, jussit
392 BIBLTOTHÉOUE OTSTORTOUE DE L*YONNE.
ex rébus propriis honorifice recdificari a fundamenlîs ecclesiam Beale
Marie, qLUf? prima tum dicitur lenere intra muros civitalis : qiîod lamen
opus inperfectuD) reliquit Cernens qiioquo suiim propioquare obitiim,
€onlulit se dévote ad beati Gerniani mon asteri uni, ibidem que monachalem
induit habilum, sicque post diem quartum, scilicet pridie NonasNovem-
bris, consecutus est prescnlis \ite terniinum. Sedit aufem in episcopatu
annos xl, menses vin, et dies iv, et fuilcivilas sine episcopo dies xxxvi.
L. DE IfERIBEKTO U.
(ADdel.-C, lfï4Ckl05i4
Herîberlus secundus, qui est in calhalogo epîscoporum l, natione
Aulissiodorensis, ex pâtre Gauterio, et maire Hemma fuit; quemante-
cessor ejus Hugo in pontificalum elegil; cui postmodum rex Heoricus,
cum maximo exercitu veniens Burgundiam, episcopatuoi ex morededil.
Hic, in die ordinationis sue, cum secundum a^cclesiasticam consueludi-
neni, cathedrc innixus episcopali, ad saueli prothodiaconi matrcm sedem
nobilium humeris deportatus esset, dédit ecclesim pallium ingens, opti-
mum, quod \iilgo dorsale dicilur, quod etiam usque in hodiernum
diem inler calera ecclesice ipsius inslrumenla videri manifeslura est.
In temporibus ilaque bujus, domnus Léo papa, in Gallias veniens , Rends
metropoli concilium celebravit et quosdam episcoporum de heresi simo-
niaca in faciem ecclesiœ redarguens notabiles dédit : inler (pjos Seno-
nensem archiepiscopum Gelduinum, et Lingonensem Hugonem multa-
runi iniquitatum vitiis infamalos, et a suis multolies reverenter, ut de-
cebat patres, ammonitos, et correctes, volutabrosuepraviUitis maie inhe-
rentes, eliam pêne apostalalos de sedium suarum potestate deposuit, el
in reprobe vite diulina penitudine ad examinandum inlerdiu dimissos,
diviiio resi)ectui reservavit. Quem in redeundo pater iste sequutus usque
adcivifalem Tullum, inquabeatus ille anle papatum sederatepiscopus,
colloquiis illius recreatus, sacris persuasionibus informalus, benediclio-
nîbus jocundatus, ad sedem suam repeda vit cum pace, satis bilaris et letus.
Sed non longo post tempore cum aduce fiurgundie Roberlo, qui
in tempore adhuc suo Aulissiodoro civilali inperitabat, quique sua
ÏI" SIÈCLE* FnODON. 393
et fraterna regîs Tlenrici poleslale elalus, mullas sîbi et ob clericos
sucs moleslias infcrebal, aliqiïandiu infeslalus esset, in pacientia qua-
dam et angore aoimi abrenunlians secularibus» eternis inhiando,
postquam jam per xnr anoos prcfuerat episcopatui, apud Sanctum-
Salvatorem, in page Senonico , nionachiis effectus est; ubi in Dei
servilio mullis postea regolariter vivens annis, substilulo sibi jam suc-
cessore Goffrido, et cathedram illius féliciter oblinente, migravit ad
Christum, VII Kalendas Febniarîas et sepultus est io eodem cenobio,
FRODON.
La vie de Geoffroy de Cliampaleman el celle de Robert de Ne vers onl ëlé
écriles par Frodon, Cet auteur, que le Nécrologe de l*église de Sainl-ÉlienDe
d'Auxerre qualifie d'homme tme litlemeruditus^ était chanoioc et arcliifirétre
de celle église.
U. DE GOFFRIDO.
(An de i.-C, 1052-1 Û7G)
GofTridus, beata dignus memoria episcopus, filius Hugonis Nivernen^
sis vicecomitis fuit, de Castello cui vocabulum est Campus-Alemannus;
mater ?ero ejus, de consularibus viris orta, Ermeiigardis nuncupata est.
Hune in palatio suo clericum habens bonestum Pbilippi paler, rex Uenri-
cus, opérante quidem divina Clemenlia, tota quoque nostra collaudante
ecclesia, induisit nobis presulem necessarium sane, utilemque per omnia.
Nam ut loto, quantus erit, eo die utar ad hujus rei lestimonium
clero, quando ipse intra\it œcclesiam, sic nudum vestimentis pres-
biterium, sic ecclesiœ corpus ornamenlis oiutum, sic chorum capis
expolialum repperit, ut in v tantum panniclerosis, et sexta que bona
erat, chorus psallendo triumpharet, nullaque prêter unuin dorsalia
parietes operirent, nisi qusedam lanea, et eu m bis pauca palHola qua*
fors ex sua viblate essenlecclesiœresidua, nuUadenique pontificalia» in
quibus ipse niissam decenter celebraret, haberentur indumenla : incul-
tam ilaque recepit; sed, ut suus dissimilem successor accipcret, labora-
39i BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L*TONNB.
vit. Nam et chorum honestis xiii capis lœtificayit, regiisque dorsalibu^
({uinque parietes decoravit, ordinem quoque ingredieptium ad altare
in festis atque pro festis diebus çongruis cullibus adornavit. Nam ca-
sulas contulit iv purpureas, dalmaticam insignem, tunicas luculentis-
simas, slolas albas cum manutergiis multipliées ac preciosas, altare
argenteum dédit; necnon omnia, que subuotantur argentea : Calican,
turibulum cum acerra, candelabra duo, ampullas ii urceum, ad aquam
benedictam, et ureeum ad manus sacerdotum abluendas, i^anile etiam,
et labrum ad aquas de manibus abluentium suscipiendas, sed et hoc
voluinen De Gestis Pontificnm renovavit.
Qiiod si caetera, que his digne addenda sunt, illius bénéficia onmia ex
U)U) adhuc scribcnda sunt, magnam oportuerit esse pellem, que pro nu-
méro et quantitate receperit universa. Nam ciun dilectio sit in mandatis
domiiiicis omnibus diiTusior, nec in isto circa clerum suum modica fuisse
non soluin in afîabilitate jocundissima probaretur, sed et in ipsa commu-
nions mense, ipsius facillime dilectio eadem, vel ab incautis cognosceretur,
(!uni ultra regularium epularium delitias, non paucos cotidie convocatos
clericos nobilis illius reficeret leticia. Quid latins hac dilectione ? de eo
Hcribendum exequi debemus, tamen ut non adulando veritatem palpare
dicar, a quibusdam non rectis quippe judicibus in hoc quasi reus argueba-
tur ; sed, sicut frequentissime audiebamus, illum conscientiam inde suam
Hub obtostalione referantem credimus, et esse credendum asserimus, neç
uti(|uo propler illius excusationem magis credimus, quam propter ipsam
rni npparcntem certitudinem : scilicet, quod nulli eorum in corde suo
ininiicuH, nulli infestusodii zelo fuit; sed qui conseil erant iram illius
iii)M<s promoruisse, sic imponebant iUi, cum nec ipse malefactis eorum
(uiiiHnnliro, née illi correplioni ipsius paterentur aequiescere. Nam, ut in
l)<*o Haiicloruinque fide loquar, testibus etiam cunctis, quibus erat in
veritalo cognita voluntas illius, ea mens, is animus semper illi fuit, ut
n(*ino bonuH, qui non ei perfecte carissimus esset; nemo malus, si vel
('orrigorn nociuibal, vel adversari, qui non ei saltem displiceret. Immo
nihi rliTuni suum dilexit, quomodo terras illas obtimas, que sunt apud
SmM'luin-lViseuin, aut quomodo villam amenam et frugiferam, Acola-
cuin, quam Uugo miles ei carissimus reliquit moriens, quoniamdefeudo
Il* SIÈCLE. FRODON. 395
suo ab episcopo illam tenebat, quomodo» nisî clerum suuni dilexit, hRiC
illis tanUi in generalî dédit? Scriptum est autem : « a fructibus Gorum
cognoscetis eos» sed his, non aliter quam dJctumest, constanlibus.
Nunc animadvertant snccessores cpiscopi sni ipsorum meniores,
quanti debeant et ipsi facere memoriam illius. Acquisivit enim cuni
labore quibus illi frui possint in qniete : nam cumsuetudines castelli
Conade, episcopalesque redditus, quos» sive pro ncgligentia, sive in-
curia sua, di?es potenlia precedentium presulom, faslidiens illuc ire,
jam iis([ue ad oblivionem répétera intcrmiserat, alqiie ideo raplorum
qnorundam intérim concnpiscentia violenter pervadens, illos reddilus
ad sese tanquam defaitos retorserat, mulla astutia, multo conauiine et
sudore, cum in alienum jus jam Iransissent, viriliter reduxit. Eodeiii
quoque modo aJîbalias duas, in suburbio civitatis sitas, îd est, béate
Maria? Doraini nostri genitricis sanctique Araatoris episeoporum, dicionî
antiquitus traditas et delegalas, cum cas tyrannus quidam a quodom
episcopo in beneficio sosceptas longo tempore possedisset, sooque cui-
dam filîo, episcopo videlicetEduensi, lege hereditariapost se donavisset,
rir probus iridc multoties, sicut vidimns, probatis personis, tam clerico-
rum, quam laicorum convocatis, sanctorum quoque canonum revolutis
r.ollalisque sententiis, rato et constanli judicio ad justum et debilum ab
ilbciio dominio revocavit. Licetetiam hic salis commode subjungere quoc!
lalem habueril ipse in secularibus causis induslriam, tanlaque semper
usus est Ubere loquendi audacia, ut nec ipsi principes mentiri présu-
mèrent, eo audiente. Terciam Tero que est Sancti-Eusebii, aljbatiam io
ordine canonicoab eiordio conslitu(am, sed delapsam usque adsuum
tempus, et tune demum adnichilalam, restilulis canonicis et abbale, sicut
in privilegio ejusdem rcstitutionis habelur, reparavit. Varzîacum etiam,
quia sinus est episcoporum, ellocusamabilis, abinimicis primitus pur-
gatuai, deinde féliciter ediflcatum, tandem interius exteriusque nm-
rorum protectione munivit, Qua3 quandiuproderinlfuturispontilicibus,
tandiu optamus illum circundari omnium benediclionibus, qui denique,
si voluerint bene gesta illius imitari, piam ejus humiblalera, qua diebus
siugulis per omnes quadragesimas pauperibus xm lavare pedes manibus
propriiô, et jejunus minislrare, sed et eosdem in pascba vestire cousue-
396 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'tONNE.
vit, ne Iradanl, obsecramus, uaquam oblivioni. Ad horum siquidem
florentes in œternum usus, capellam Sancti-Per^iini in ripa fluminis
urbi prope contiguam cum appendiciis suis , longa penrasonim injuria su-
pradictorum modo surreptam, victorioso certamine strenuus eipugnarit.
Sed dum hec solos ddectent, quoniam sua sunt, episcopos, iterum
providere debemus, ne longius differendo que omnibus fere presunt
plures incurramus inimicos. Ergo ut de quamplurimis ipsius benefacUs
adhuc aliqua proferamus, illud quantum fuit, quod hanc œcdesiam
tantam, biennio prope antequam pater idem carissimus moreretur, in-
cendio consumptam, in subito tempore, id est infra brevem spherulam
unius anni, trabibus et t^ulis ipsemet assidua sollicitudine vel circa
carpentarios aut famulos suos, seu ceteros collaborantes satagens res-
tauravit; quinque vero fenestras que sunt in supremi cancelli fomice,
quinque de domo sua clientibus, ut quisque suam vitrearet, distribuit :
sextam quoque majorem, cunctarumque precipuam altare Sancti-
Alexandri clarificantem, ut suus capellanus faceret, exoravit. Neque de
corona mûri claudentis altare sanctorumque presulum pictas habentis
effigies silere justum est; quem canentium oculis sacerdotum non solum
ideo opposuit, ut ab eis risus inanes et illicitos excluderet, Terum et
idcirco, ut si quis vanitate vel tedio gravatus extra se duceretur, sicut
sepe contingere ex nostre vicio fragilitatis solet, illa presenti visione et
aperta tôt bonorimi per picturam memoria mentem et animum, qpiasi
vivo revocatus consilio, ad forlitudinem pietatis relevaret. Has et hujus-
modi alias vir providus et benignus excogitans ecclesiœ suœ quascunque
poterat temporales, et eternas utilitates; elegit etiam cum laude et cum
gratiarum capituli sui actione, quosdam quos gratis canonicos ad pre-
finitam obedientiam constituit; presbyterum scilicet dignum et idoneum
qui cotidie, pro defunctis canonicis nostris proprie offerret; aurifabrum
mirabilem, pictorem doctum, yitrearium sagacem, alios necnon, qui
singuli, pro ut cuique erat facullas, in offîcio suo deservirent
Plenus itaque omni benevolentia erga eecclesiam suam, ea sola contentus
attentione, cepit crescente ciborum fastidio paulatim egrotare; unde con-
vocatis ad se decano suo, quibusdamque firatribus aliis, ipsisque presen-
tibus eleemosyna sua prudehter disposita, multisque divisis pro ut pos-
\f SIÈCLE. FRODON. 397
cobat instanler ipsa nécessitas, cum osculo paeis el signaculo benedic-
Uonis recedens, erat enim hic apiid nos paler piissinius, cum ub^rUili/
lacrimaruni deferri se Varziacura fecit, ul inde ad nionaslerjuni Cari-
tatis super Ligerim faciliusportaretur, ibi sepeliendus. Locus illesaiiclns
cum aliis quibusdam roligiosis locis in AUissiodorcnsi pngo stio lenipor<*
incpptusest ;consilio «jiiidem, immo auxilio suo mmqiiam vixil destitulus,
Quapropter si ibi tumulatus esse voluit, nulH iniquum \ideatur, quasi
pateat eum vel buic loco illum pretulisso, vel amplius dilexisse; scd
rugitet e contra, sicut est, quod quia hune tofis visceribus dilexit, ideu
iUum, qui adporpetuum honorem istius el adjutoriura cilo eimagniflct\
Jhesu-Christiclemeutia visitante, cdificatus est, plurimum amavit, unum
lioc cerlissime sperans, ul rpiotquot habeat ibi Chris tus servi tores, lof
habebit apud Dominuni Aulissiodorensis îecclesia lidos in sempiternis
oralionibus adjulores, Ilaque spei tante consuUus remedio, cum jani
proxiraum caniis sentirel lapsum ad vile novissima, llugonem, iNiverûen-
seni episcopura, quem ipse ad sacerdotium promoveral, nepotem suuni,
imjusque ecclesia^ nostre lune temporisprepositum, virum qnippe sanctr
conversalionis sueque crucis bajulatorem post Christum, necnon Girar-
dum, priorem jam dicti loci, et edificalorem alque habilatorem in ha-
bitu reUgionis primum, ut inter sanclas illorum manus, fada confessione
delictorum, redemptori Chrislo Spiritum rcdderet, convocavil. Quibus
consequenler expletis, delatus esl illuc, et sepullus in pace, xvii Kalen-
das Octobrias. Inlronizalus aulem, v Kalendas Jauuarias, rexit cpisco-
[ïium amios xxiv, menses vnr, dies xxi.
MONITUM.
Allissiodorensis ecclesia? non ignobihs consueludo esl. quam cito di*
seclo migrât ejus episcopus, ilico terminum vitre, sedis introitum, ar
prceipue bene gesla ipsius conscribere. Contigit autem, non sine maguo
[patrie delrimenlo, clarissimum ejusdem eiclesie patronuni obiisse Ho-
bertuni episcopum, ut nicbil horum qutc diximus totu Iriennio scrip-
tum fuJssel; lanlus dolor de morle ipsius, lanta dissensio de futur!
subrogalione ponlificis inlercessit. Tandem vero post trienniura, tempe-
I 51
398 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'YONNE.
rato jam dolore, necnon eecclesia Iranquillata de pastoris consolalione,
frater quidam modicum erudilas, et pêne illileratus, a convenlu capi—
tuli rogatus, el ab episcopo monilus, obedienliaoi qnoque \ilare non
ausus, que sibi de illo visa sunt minime taccnda, licet lanto indigne,
tiuanlomiiius ornale minusque facunde, lamen ut poluît, ifa slilo pro-
seculus est*
LU. DE RODERTO.
Roberlus de pâtre Guilelmo, nepole régis Henrici Ph lippi patris,
consule ISivemeosium, de niatre aulem, comitissa Tornodorensi, Her-
mengarde imncupata, natus est» Ex cujus ingenua progeiiie, r]uotquot
perili viri, formosi bouitpie fùerint, sic eos omnes scientia, venustate,
moribus hic superavil, ul flos ex qua nascilur, arborem, fructus (lorem :
utide prius quam elate, visus est honori coïigruus, virtutum dignitate.
ErgQ, beatê memorie defunclo domno Go llrido» raenso Septembri , mox in
episcopum electus est, dilata tamen usque ad Auguslum consecratione,
prope jam elapso aono. Tune, favente Deo etnuirido |>laudenle, in Reve-
ialione beali prolhomartiris febciter sublimatusest, fortis deinceps pro-
leclorecclesiœ, rectorque moderatus : nam ex omnibus qua* in œcclesia
tam extorius quam interius reperit, nemo murtalium quicquam demere
velsubripere, illosuperstite, ausus est. Addiditautemdonando abqua ac
laborando nonnulla, quorum discretionem, si tanti est, apud illum qui
legeril, potes t amodo cognoscere,
Igitur, conlra dolosos Senonenses, hujus hostes ecclesia3 et urbis
per[Fetuos Apogniacum, quam cito factus est episcopus, in oppidum
erigens, flrmiter munivit. Solebant enim nos antea per hanc villam
ad muros usfjue civilatis irruentes furlivis conatibus fréquenter et im-
pune predari; ipsam quoque Apogniacum omnimodis aggravantes
doluribus in lantum eo tempiire afflixerant, ut ibi pauci, ([ui fugere
nequibaot, mendirilate et miseria repleli, sic et sic illorum servituli
quantum jubobant addicli solas animas vix tuerentur. At ex quo cas-
tellum illud aflixuni est et oppidani illi quasi de morte suscitali revixe-
XI" SIÈCLE. FRODON.
'mr
runt, et nostri cives soluti formidine vagantur nunc quocunque volunt.
Item cum Pulverenum, meliorem hujiis ecclesiœ terrara, violenlia
quorumJam tyrannomm, iniquam duplicis salvamenti consuetudinem
siiigulis annis rapiendo, prope desertain ruricolis, et aliis bonis efie-
cisset, fortitudo presulis istius siibveiiiens, ila sichophaiitas illos solo
belli metusiraulati extcrruit, utqiii primitus canonicorura preccs» immo
pecunias audire,Tel suscipere nd redemptionem injuste porlionisdedigna-
bantor, idem ipsi tandem, quasi ullronci et non inviti, tamen inviti, non
iiltronei, liberam penitus ab illa pervasione terram totam adclamarenf.
Valeat fortitudo cum juslicia, que conterendo sontes servavit innocentes!
Habuit quoque conflictum pro rébus ecclesiœ contra Tociacensium
frangendam rebellionem, quos tamen, cum non cito subegerif, pa-
tris coactione Parliaci faciens castrum, terram nostram admodum lesit,
unde et culpam prostratus in capitulo (le vit, et dampnum emendavit*
Proraisit enim nobis se datorum, si a quibus deberet sapientibus sibi
consul tum foret, reslilutionem quam obtabamus, scilicet prefecturam,
qui personatus a diebus mullis jam ecclesife communilati magis ac
magis obtabatur; sed, quoniam superstes erat adhuc persona eo tempore,
dédit nobis pro invcstitura préfecture abbatiam béate Marie, nolens ut
infructuosa intérim expectatio faceret nos adversum se murmurantes :
dcdil et prebendas duas, quas darent, quibus vellent.
Inde vero quanta puritate caritatis nos in tota vita dilexerit testîmonium
prcbet illud egregium, et supra cetera memorabile donum, in quo nobis
se tam misericordissimum exibuit, ut, dum animas nostras amaverimus,
illius oblivisci nullatenus debeamus. Nam cum sancti antecessores ejus
episcopi statuissentut, solis diebus quadragesime ex proprio prébende be-
noficio Jratris cujuscunquememoria, cum obissel, celebraretur, iste, tanto
clementior illis faclus in hac bonitate, quanto in ceteris videbatur inferior,
addidît et staliilivit ut nullus jam ab obitu suo canonicus usque ad
annumintegritate prébende privetur, sed totos iode redditus presbyter,
non nos ter laraen canonicus, pro defuncto suscipiat, qui missam co-
tidie celebret, borarura victimas sol va t, jugiter oret. Ex quo de Dei confi-
dimus pielate, nunquam suorum carebit remissione peccatorum, qui
tam benignus fuit in inpetratione remissionis sibi subditorum. Adhuc
400 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'tONSE.
aulem et aliud. Cum suo tempore miles quidam, Atlo dictus, partem
molendinorum, que sub muro sunt, et ita vocantur, manu firmata ab
episœpis tenens, canonicis, quorum erat altéra pars, placitum egisset,
ipse gratis laudavit, excepte quod amiiversarium suum promisimus
ideo quotannis faciendum.
Sunt alia pie soUicitudinis ejus, que circa œcdesiam hanc habuit,
indicia, que, cum ornent ipsum ecclesie corpus, aut instituant, ma-
luimus illa tamen nuda veritate breviter annotare, quam verborum
floribus luculentis ad lectoris fiastidium colorare. Ecce in introitu suo
dorsale coloris sanguinei obtulit; pulpitum alio tempore quadringentis
solidis ex proprio datis fieri fecit; postmodum, excepto capite, pa~
rietes chori ecclesiœ vitreavit ; deinde criptas antea nimium tenebro-
sas geminis ingressibus illustravit ; demum signorum turres ab imis
(^cclesiœ legulis sursum edificans, consummayit.
Cetera jam illius bona desinimus hic, non quia nulla sint, memorare;
sed quoniam unum habuit, scilicet animi temperamentum, de quo si dif-
ferimus ulterius loqui, scelus est inpiissimum, nediun si velimus omnino
relicere : nam vir summe nobilitatis et inmense potentie, quem gloria
mundi sequebatur, et omnis félicitas temporalis adorabat, tanta semper
animum vigilanlia custodivit, ut nec semel fede voluptatis actio notaret
illum, nec ipsius oris locutio vel irati quenquam sibi lucraretur inimicum.
Immo vidimus, nec inimicus illius, si quis est, contradicere valet,
quod, cum ab indigno quolibet sibi Tidenti vel audienti detraheretur, aut
aliquod contumelie verbum inferretur, sic mitis et mansuetus sese con-
tinuit, ut sepe is qui maledictis illum provocaret, pacientiam ejus in-
tuilus, et ex eo in se ipso pavore correptus, tanto confestim penitudinis
dolore, pugnis pectus et labia tundens seipsum afficeret, quatenus quivis
inluitus hoc judicarel multum ei parci, si meritos penarum cruciatus po-
cius ad vindictam susciperet. Brevius dicam, nulla fait unquam asperitas
malignitatis, quam non posset lenire ejus pulchritudo blandi sermonis.
Sed et de voluptuosis temptationibus, hoc est lascivis motibus camis
ipsius, quid dicemus? Quos rôfrenare atque conprimere tam studiosus
fuit, ut vix aliquando vinum biberet : cumque sepius a medicis mo-
ncretur ut non, nisi cito mori vellet, sic vinum' ex toto vilaret, non
xr SIÈCLE- FRODON. 401
«juia ipse raori volebat, sed causam morlîs et fomitem libidinîs naLura
et étale fervidus meluebat, iiullis manilis, nullis exurtalionibus passus
est prius adquiescere, fiuam abstinentia illa sic infirmalus est, nobis vi-
deiUibus, ut, juxlamedicomni sententiam, juvenis adhuc omoiiiin noces-
silatumnovissima attiuc maxima, morle videlicet, ante tenijuis raperetur;
qua», et si poterat medela panimper diiTerri, nn<|uibat laraeii oQinino
qiîio venirel diulius retincri, Ergo Ni vernis lola egritudiiie captus, in-
duto, ut aiunt, habitu sancli Benedicti, amarisque lacrimis dcfleiis
mala qua^ fecerat, et in cbnfessione defunctus catholica, et ibidem in
beati prothomartiris féliciter sepullus est basilica, ii Mus Februarii, Illic
honorem magniflcum preslant ejus membra, hic nobis diebns cunclis
fnictum femnl, que largitus est, bénéficia. Ooapropler memoria illius
scripte presenti vivons, née a nostris recedel cordibus, nec noslris care-
bil orationibus.
Pontificuni gestis aliorum gesta duorum
Clericus amborum vitas descripsit eorura,
Adneclens Frodo, GofTridi prius» inde lloberti.
Fidus cas egit, qui non nisi cognila dixil.
Non potuit munus Dorainis pauper dare niajus,
Ouam quod ei certum servat nuntpjam morilurum,
Unde Deo laudes dat mentis ulique tristes,
Poscit, et in verbis Deus ul sibi parcal et illis.
Epilafnm Roberti presuli» et confucsiio.
Consul et autistes, geminato dignus honore»
Ut mioimus quivis, migras moriendo, Ruberle,
Ouantalibet bona sint, morituris ut quid habenda,
Acciderent melius victuris, quippe minora^
Sic ulinam fieret, pauca cum prosperitate
Qualiaus affluèrent longe dispendia vite.
Cum modîca vita, potins quam gaudia mulla:
Sed Deus hanc talem conferl per posteritalem,
Ut per Iransversum conlingat opinio rerum.
402 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE I*YONNE.
Et cui spondetur mors, illi ^ila parelur,
Ooique putet vita fore frelus sit sibi contra.
Ecce videle modo quid sit de presuk nostro :
Nobilis et sapiens, Juvenis, formosns, amandus,
Preteriit, lanqaam si nec genitiis forel unquaiD.
XIV SIÈCLE,
AUTEURS ANONYMES,
LItr DE QOMBACDO.
(inde J.-G. 1§87-11U,)
Humbaudus bone memorie, ex decano episcopus, natione AJlissiodo-
rensis, ex paire Humbaldo, maire Adela, nobili videlicet prosapia orlus.
seditannosixïi, menses iy, dies xvil Fuit autem isdem episeopus lem-
poribus Romanornm pontiGcum Urbani pape II, Paschalis secundi ;
regnantibus apud Francos Tiris illustrissimis Philippo, glorioso Fran-
corum rege, atque Lndovico filio ejus féliciter. Hic, ab infimtia studiis
lilteramm Iraditus, ab Heriberlo predecessore suo clericus atque cano-
nicus faclus, simplicilale et prudentia, caslitateac lempeTantia, céleris-
que virtulum floribus pollens, in ecclesia beati prothomartiris Stephani
per omnia ordinum militans officia, honesle, decenterque ac religiose
ibidem Deo servire studuit, Decedenle autem a seculo precellenlissimo
pontiGcum pontifice Roberto, moribus et génère nobilium nobilissimo,
prudentia ac corporis specie speciosiorum speciosissimo, llumbaldus
a clero et populo civitatis in pontificera eligitur, Eleclus quidem apud
Mediolanum, Italie civitatem, a clericis prediclo pape Urbano Tidelicet
qui pro quibusdam a sana doclrinadeclinanlibiis in Lonbardiam descen-
derat, consecrandus presentatur, et ab eodera ibidem comecralus ad pro-
priam civitatem reducilur, atcpie in sede pontificali cum gloria et hymnidi-
cis canlihus, juxta ecclesiœ morem, a clero et populo dévoie susceplus est.
Quidam interea ecclesiœ casali in ecclesiam insurgentes episcopalia
bona usurpaverunt, et ul propria sibi retinere voluerunt : venim
XII' SIÈCLE. AUTEURS ANONYMES. 403
Humbaldus, simplei ac pmdens episcopus, utili consilio fretus, atque
de Dei polentîa confîsus, GaufridumDunziaœncem, Varziaci castrum oc-
cupantem, lerramhominesqueultra niodumdepopulantera, ecdesiastica
justicia sagaciter removit, sibique ac successoribus suis oblinendiim
censuîl. Conadam quoque ab Hugoiiîs lyrannica pervasiom^ Hberavit,
qui episcopales ejusdemlociredditus perversa audaciausurpaveral, et in
posterum sibi retinere siliebat. Tociacenses sioiiliter secclesiastica disci-
plina coercuit, et quae ab episcopali jure subripuerant, eos reddere coegit.
Hic igitur quani pic erga ecclcsiam sibi susceptaui, quam bénigne
ac prudenter erga subdilos sese habuit, preclara ejus facta démons-
trant. Ecclesiam ctenim muUis bcneficiis et ornamentis inlus et e\-
terius decoravit» ediflciis niultiplicavit, honoribus nobililavit, multis
etiam bonis, plura ecclesie contulisset, nisi qui bonis semper in^
yidel diabolus per prediclos et quosdam alios lyrannos ei reruni
suarumalque honoris dampna intubsseL Ecclesie namque tecta, vetus-
tate consunipta atque dilapsa, novis asciculis renova vit; lurrem eccle-
siœ super altare Sancti-AIexandri positam mirabili et alla lignea coo-
pertura sublimavit. Aliam quoque turrim super chorum positam
quadratis lapidibus cooperiri fecit, ne ejus signa feslina ignis exustione,
si forte conlingenH, consumerentur, neve pluviiii glatialibus qiiandoque
consumpta frangerenlur. F^^nestras eliam quatuor seniori altari lumen
prestanles mirabili opère vitreari fecit, atque in anteriori parle ecclesia*
\%m, juita chorum quoque duas vilreavit; candelahra siquidem v mirœ
allitudinis anle altare apposuit, quibus cerei appositi ecclesiam noc-
ttirnis horis clarifîcarenl, ac introeuntibus clericis sive laicis lucem lu-
cidius ministrarcnt. Item dédit hneam cortinam, alterum parielemec-
clesiœ festivis diebus dccorantem, regum atque imperalorum imaginibus
depictam, supra quam posuil tria preciosissima pallia mille solidorum
precii constantia, quorum unum viridis coloris leonibus mullicolûribus
circumrotatis fulget, secundum imaginibus regum simililer circumro-
tatis regali modo equilanlium pollet; tercium quoque leonibus auricoL)-
ribus circumrotatis aspicienlibus arridet. Item, ad decorem ecclesie, me-
nhir psalmiste dicentis : « Domine dilexi decorem doraus luae, el locum
habitalionis gloriœ luoe », duo magna dédit dorsalialanea, leonibus muk
404 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'YONNE.
ticoloribus operose insignita, atque super chori sedilia duooptima posuit
tapetia. Item ad ornamentum ecclesie, insinuando etiam nobis, qma
postpositis vitiis intus et exterius palleati \îrtutibus esse debemus, dédit
capas de pallio bonas iv, dalmaticas m, albas vu, optimas casidas,
stolas et manutergia plura, pluresque libros episcopali officio convenien-
tes. Caput quoque ecclesiœ super altare Sancti-Stephani, mirabili el pre-
cîosa pictura decoravit; in cripta similiter altare Trinitatis superius et
inferius picturis adornavit, et in alia cripta altare Sancti-Nicholai ima-
gine Salvatoris sancteque Mariœ et sancti Johannis evangeliste depicta
honestavit : ecclesiam sancte matris Domini Hariœ infra muros positam
ruentem ac pone dilapsam renovavit, ac renovatam ipse dedicavit : caput
ecclesi» Sanctœ-Mariœ extra muros novis asciculis cooperiri fecit.
Ad stipendia deniquecanoniconun dédit ecclesiam Acolaci,cumdecimis
ijuam a Guiberto milite Castri-Censurii acquisierat, et paredam eisdem
canonicis condonavit. Ecclesiam Crevenni similiter dédit fratribus cum
dficimis et paredam condonavit, prebendas tamen duas eo pacto cleri-
cis duobus capituli precibus attribuit. Item dédit ecclesiam Coslumnî
cumdecimispredictis canonicis, quam a Morundo milite conquisivit, eo
pacto ut canonici ecclesiam destructam reficercnt, et paredam condonavit.
Kcclesiam quoque Àusiaci, ab Hugone Mansello quasi jure hereditario
possessam, cum presbiterio et decimis eorundem fratrum stipendiis se da-
lurum promiserat; et si canonici intérim ab illo extorquere aliquo modo
|)ossent, episcopali donatione concesserat, quam in perpetuum habendam
nobis deliberasset, nisi morte maturius intercedente preoccupatus fuisset.
Nec pretereundum silentio dignum duximus, quod villam, que Lau-
n»a vocatur, inler Curcedonum Andriamque sitam, episcopis valde con-
jrruenlem, cum silvis, terris cultis et incultis, a Gaufrido Bolsario, et
<d) hercdibus suis precio xxx librarum et amplius eis dato, dimidiam
conquisivit, sibique ac successoribus suis in perpetuum habendam
reiisuit. Apud Altissiodorum quidem clausos vinearum episcopales
vetuslate consumptos, et pêne emortuos, in viriditatem pristinam et
t'ccunditalcm bonam reduxit. Consuetudinem quoque pravam, omnia
viddiccl episcopalis domus utensilia, que comités, moriente episcopo,raT
(MTc; suis usibus at([ue usurpare solebant, a juniore Willelmo comité sibi
XI f SIÈCLE. AUTEURS ANONYMES.
ac successoribiis suis in perpetuum hnbeiidum obtinuit; el, ut memorip
commeodarelur, scripto boc confirmari precepit :
« In nomine sancle el individue Trinitalis. Notum sit omnibus tam
liituris quain presenlibus vcritalem diligentibus auimarumque suarum
salutemquerentibus : quia ego, Willelmus Ni vernensis consul, ad reuiis-
sionom peccatorum Dieorum, et patris raei et rnalris mee et aûtecessomm
meomm, knidanti; uxore raea Adelaya comilissa, dimitto ecclcsie beata*
Marie genitricisDoniini noslri Jhesu-Chrïsti,etbeali Stephani prolhomar-
tyris et Ilumbaldo, episcopo Autissiodorensï,etcanonicïsejusdeoieccle-
siœ, et successoribus eorum, quandam pravam consuetudinem, quam
anlecessores mei solebantcapere : scilicet de domo episcopali et de rébus
episeopi, quas post mortem episcoporum quasi proprias possidebanl,
vastabaut» et diripiebant. liane autem dioiissionem lali consueludine
facio» ne deincepsaliquis hères meus inde quicquam cape re présumai;
aut, si quiequam indecapere presumpserit, totum honoremmeum per-
dat. Facla est autem ^ hec dimissio prius super altare Sancti-Stephani,
postmodumiueadeaiaecclesia publiée, dorninica die, pridie Kalendarum
Septembrium. »
Apogniaci eliam clausura episcopalem, destructum el raale dissipalum,
in fertililatem suam reduxit, et furnum ab episcopali jure sid^latum, et
molendinum in Icauna flumine positum, et campos qui vulgo condo-
minîeati vucaiilur, episcoporum ditiuni reslituit; servos elancillas plu-
res adijuisivit; et flrmitatem oppidi deslructam, forti maceria novisque
machinis, circuniquaque renovatis Ibssatis, firmiter munivit* Consuetudi-
nem quoque ccc scilicet solidorum, que Jminiacensi coraiti pro firmitale
castri Apoguiaci singulis annis dabatur, solidis xl. rainoravit. Gîaci vern
domum lapideam et capellam episcopis conslruxit, et vinearum plantas
ibidem edifîcavit, Varziaei si^iuidem plurima adquisivit benelicia, eecle-
siam scilicet Sancti-Petri alaicorum dominiosubtractam; ecclesiai simi-
liler Sancle-Eugenie oblationes Pentecostales ac nativitatis Dominice
atque ipsius sancte Virginis festivitatis a laicali possessione lîberavit
juristpe episcoporum in perpetuum esse constiluit; vinearum plantas
I 52
406 mBLIOTHÉQUE eîSTORlQUE DE l'îONKE,
*^t clausum edificavil; serves qiioque et ancillajs, doraos, terras cuUas et
incullas atlribuit. Apud Conadaiu e(iam Altissiodorensis episcopus épis-
copali domo carebat; ubi egregiani cgregie domum coiislruxit, ac Sanetc-
Miirie capellani jiixia positani décanter decoravil; ecclesiamque Saficti-
Laurenlii suo ingeoio, magtio taraen labore, a laicali manu subtraîit,
sibique ac successoribus suis in perpeluum habendam delegavit; el
multa alia adqiiisivit bénéficia, Toeiaci vero episeopalom dornuni épis-
copis construxîl, et ad episcopornm utililalem et prolicuuQi sua pru-
dentia ibidem multa bona multo labore adquisivit.
Nequehocsilere debuimus, quoniam monasteriumSancti-Germani ab
antiquis Francie regibus ecclesie nostre sublatum a prebbato Urbano papa
secundo inconcilio Neraausensi obtinere meruit, qualinus Autissiodoren-
sis episcopus in eodeni monasterin abbatem in perpetuum, Deodisponente,
ponerêl, et regulari ordine ecclesiam eandem ordinarecurarct ; quam, duni
vixit, prout potuit et debuil, fovere studuit. In alodîo etiam Ilildeberti,
ecclesie nostre canonici, quod Pontiniacus vocatur, eodem Hildeberto
rogante et submonente, monasterium monachomm sub beati Benedicti
régula vivenlium constituit, et abbateoi religiosum Ilugonem ibi priniura
posuil. Cenobium vero, quod Fons-Humidus vocolur, in termioio Au-
tissiûdorensis episcopatus positum a (jirardo religioso viro poslniodum
tiituro abbati edificatum, beneficiis suis in quantum potuit sublimavit.
Ecclesiam quoque Sancti-Petri in suburbio Altissiodorensis urbis posi-
lam regularium canonicorum esse constiluit, et a Domino papa privile-
f^iumhococclesîasticarum episcopatus sui institutionum habere meruiL
« Paschalis episcopus, seniis servorum Dei, venerabili fratrillumbaldo,
Altissiodorensi episcopo, ejusque successoribus canonice substituendis
in perpetuum.
» Justîs votis assensum prebere, justisque pclicionibus aures aceom-
modare nos convenit, qui bcet indigni justicie custodes atque precones
in excelsa apostolorum principum Pelri et Pauli spécula positi, domino
disponente, conspicimur, Tuis igitur, frater in Chrislo carissime lira*
balde, justispelicionibus annuentes, sanctam Altissiodorensem ecclesiam
cui, auctore Deo, présides apostolice sedis auctoritale munimus; sta-
Xn* SIÈCLE, AUTEURS ANONYMES. 407
luîmus enim ut universa que ab antiquis prcdecessoriim noslronim
possessa temporibus, vestra Allissiudorcusis ecclèsia in presnnli xv in-
dicliane obtinere cognoscilur, libi luisque sucœssoribus libéra scniper
et illibala serventur; nullus omnino cujuscunque dignitalis aul ordinis,
invitis vobis, aut eecclesias vestre subjectionis, aut res yoslre possessionis
invadere, auferre, aut aliqno modo subtrahere aiideat; sed omiiia in
liialuorumcpie successorum, canonica hcmestale vivenlium, abedientiaet
dispositione persistant; sic enim a predecessoribus noslris saiicle Romane
Bi'clcsie ponlifîcibus, per beali Germani peticionem, cujus palrimoniiini
Altissiodorensis parrochia fueral, crediturinslitutum. Si quaigiturinfu-
turum ecclesiastica, secularisve persona, hanc nosiraï conslilutionispagi*
nam sciens, conlra eam lemere venire temptaveril, secundo terciove com-
monila, si non salisfactione congiua cmendavcrit, poteslalis honoris^iue
sui digiiilate careal, reamqne se divino judicio existere de perpetrata
iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Do-
mini Redemploris nostri Jhesu-Christi aliéna fiai, atque in extremo exa-
mine districteullioni subjaeeat; cunclis autem, eidem loco jusia servan*
libus, sitpaxDomini nostri Jhesu-Chri s li, quatinus et hic iructum bone
actionis percipiant, el apud districtum judicem premia elerne pacis in-
veniant, amen, amen, amen, »
Item ejusdem ad clerum.
« Paschalis episcopus, sen^us servorum Dei, dilectis Cliis Altissiodo-
rensis ecelesiœ canon icis salutem, et aposlolicambenediclionem. »
a Ouod confrater noster Hurnbaldus, ecclesie vestre episcopus, erga
ûlium nostrum Ugerium canonicum vestmm bénigne se habuit, eique
prepositure digoitatem, vestro consensu, dédit, et ipsi et vobis graiias
agimus. Notum autem vobis esse volumus, quia nos tam ipsura, ([uam
omnia ad eum pertineotia volumus sub aposlolice sedis tutele protectione
persistere; presentium itaque litlerarum aucloritate inlerdicimus, ne
qua ecclesiastica secularisve persona eundom Olium nostrum de pre-
dicle prepositure beneficio inquietare présumât, »
i08 BIBLIOTHÈQUE HISTOÏllQUE DE l'ïONNE,
Inter cetera vero bonigiio gostorum rjus insignia, ^ir honesle vilrn i^^l per
ciiiicla laudabilis ecclesiam Sancli-Eusebii, apud <piaiii CLinonicoruni
iioslroruQi alque servieiilium ronstat fore sepultiiram, caiionicurum rc^
giilarium esse constituit, et probabilis vite frotres sub prioratu de ab-
batia plures ibidem posuit, quibus et prebendam canonici nostri jnorlui
per anmini dari sluduit, rom roosensu It^liiis cleri ol pnpiili, adsisteulie
et collaiidanlf Herveio Aivemeiisium episcopo, biijiis ecclesie nuslre
canonico, lUnl ipsi regulares Saficli-Ensebii cationiri jïro nostris niorluis
missas celebrarenl, ceteraque morluonini agenda cotidie persolvcreni ;
t(uam etiam prebendam antecessor ojus ponlifex Robertuscuidampres-
bilero, nrissas pro ranoiiico mortuo celebranti, dari peraimutii statuerai,
(lanonicis etiam deabbatia rcgularibus, quam anlt^cessor rjus gloriosus
decusque ponlificum Rubertus iïi abbatiain exlulit, dt?dit a?cclesias plu-
res : illam de Warchi, de Traliaco, Sancti-Marliiii de Triinrelo, de Sanclo-
Quiiitino, quasa laicali manu subtraxit, cisque in perpetuum habendas
apostolica et episcupali aucturitate concessit. Monasterio Carilatis simi-
liter tecdesias multas concessit, quas a laicis eas possidenlibus ronquisi-
vit. !pse equidem, tlivinorum oITicioriim ti^cclesiaslieiqueordinis amalor,
Ijaplisferia et sepulluras ceterasque ecclesiarum oblationes a laicis per
niiilfa tempora usurpalas, et jara ex longo usu quasi pro consuetudine
possessas; cousueludines quoque pravas, eonvivia scilicet, que presbi-
tiTi parrochiales dorainis laicis per singulos annos persnlyebant, slre-
nue ai' racionabililer a laici possessione removil; neve deinceps sacer-
dotes Dei laicis in talibus obedirent, in sinodo episcopali aurloritale io-
terdixil, predicens illud Stepbani pape et marliris decretuni : Laicis,
quamvis religiosi sint, nulli lamen de ecclesiasticis facullalibus aliquid
possidendi legitur iinquam aftribula facullas.
Hic itacjue amicus pacis ac benignilalis episcopus bis atquc bnjusceniodi
bonorum operum exhibitionibus adornalus, ila se amabilem omnibus bcn
nis viris ac carum exbibebal, ut omninra bonorum laude dignus lîeri me
rerelur, Eratenim sagacis ingenii, prudenseloquio, providusinconsilio,
pacientia lenis, Mil tu alacris, iucessu et habifu jocundus, erga omnes bé-
nigne airabilis, intus et loris eunclis idoneus ; vacabat opportune lempore
oralionibus, et interdum famibarium fruebalur colloculionibus. dispo-
XII* SIÈCLE. AUTEURS ANONYMES. 409
nendo de suis siiorunique utdilalibus; diligcbal militiira alque ïiobilium
cuntiibcTnia, sed major illi iiiemt erga clericos afl'ectio, et in ineiisa el
in veslium cultu, largitoiis gratia, ois apparebal esse copiosior. De ilticilis
.siquidem molibus carnis sileodum non est, c[iios ab eo eibonim parsi-
monîa cl potus compriinere stiidiosus fuit; ut, ex quo episeopus faclus
est, a camibus sose ahstineret, legiiniinis ei comestio sullieerel, nec
vinurn iiisi parum biberet. In convivio deiiiqoe bospilalitateni in invi-
cem et in omnes sectando dapsilis fuit; nec onquam in praiidio Cliristi
paiiperihus caruil, vilans illud quod scriptym est : Episcopus, nisi omnes.
receperit, inhumanus est. In Ou<ïdragesima vero quolidie pûuperçs
duodecim reliciebat, quibus in cena Doniini denarios tribunbat, et in
pasrha plerosqne vestiebal. Cum auteni, ul plertimque fieri solel, in
subdiloruni etiam baronum animos furar iracundie et discordie dia-
bolico instinclu irrepsisset, mira ejus pacientia alque humililatis
gralia discordanies animos conoordabat; et, ut pax fieret firmior et
quies, inquielanti dando de suc sepenumero propinabat. Si vero ali*
quando aliqua laicalis persona in clericum aut calumpnîe eausam,
aul injurîam a clerico sibi illatam haberet, eique conquerendo recla-
maret, ipse simplicitate columbe, ac prudenlia serpentis inslnictus,
i't culpam, ne dedecus fierct œcclesie, sub silenlio teneri faeiebal, et
negligentiam, si aliter fieri non posset, interdum date precio, a recla-
maniibus redîmebal. Ilic ilaque, opérante Jhesu-Christi clementia, qui
fidebuni suorum et aspirando prevenitet adjuvando prosequitur actio-
nes, inter fratres pace prius reformata, xxîi episœpalus sui iinno, pro
salvaloris amore et peccatorum suorum reraissione, JherosoUmitanuni
proseculus est iter. Unde sacris, locis ex more visitalis, et cum ymbrc
facriniarura fada oratione ubique pro peccalis, dum rediret et eccicsiîe
sua? ornamenfa plurima deferret, inter soientes maris fluctus, salvaloris
noslri Jhesu-Cliristi miseric^rdiam implorans» reumque se vociferans,
psalraos Deo et hymnos personando, navi dissoluta, crealori suo spiri-
tum rcddidil.
410 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'tONNE.
LIV. DE HUGONE EPISCOPO ET ABBATE SANGTI GEBMANf.
(An de J.-C. 1115-1136.)
Hugo sedit annos xxi. Hic siquidem inCluniacensi territorio, de Castro
Monte-Acuto ortus, a nobilibus processit parentibus ; pater hujus Dal-
matius diclus, matris vero nomen Hune cum patres satis tenere
diligerent non solum carnaliter, sed etiam spiritualiter, nutu Dei, quo
omniadisponuntur, ecclesie destinatur, litleris traditur, et, adhucin pue-
rili innocentia manens, in Cluniacensi monasterio monasticum habitum
suscepit; ubi sub sancto Hugone, avunculo suo, ejusdem monasterii tune
abbate, pluribus annis vixit, et regulam beati Benedicti in claustre ejus-
dem monasterii sapienter didicit, quoniam, sicut perhibetur de ipso,
semper sine querela, humilis, et obediens suis majoribus, sicut decet
monachum, permansit. Porro Dominus omnipotens, qui humilia res-
picit in cœlo et in terra, humilitatem hujus respiciens multis profuturam,
eum in claustro diu manere non permisit. Post decessum nanque domni
Roberti, abbatis Sancti-Germani Altissiodorensis, in eadem œcclesia elec-
tus et benedictus abbas, non propter nomen abbatis elatior factus, sed fan-
quam unus ex céleris humilis monachus fuit, et sicut bonum magistrum
decet, « cepit facere etdocere, » demonstrans exemplo quod docebat verbo.
Cognito autem quod domnus Humbaldus, venerabilis Autissiodo-
rensis episcopus, in via Jherosolimitana de hac vita migrasset, cle-
rus ejusdem ecclesiœ ex majori parte, facto satis brevi intervallo,
hune jam dictum abbatem in pontificem elegerunt. Prepositus vero
ejusdem œcclesiœ, Hulgerius nomine, et quidam canonici cum eo, qui
eundem prepositum nominaverant in electione, electioni sancti viri
restiterunt, qui etiam regem Ludoviciun, filium régis Philippi tune reg-
nantem, sue contradictionis adjutorem habuerunt, ita ut omnia regalia
ad episcopatum pertinentia omnino concedere ei denegaret. Tune ipse
compulsus et tractus ab electoribus suis, et adversarii sui limina
apostolorum adierunt, ut ibi a summopontifice judicaretur de electione;
sed benignissimus Domini onmium bonorum distributor, adversus
Xir SIÈCLE. AUTEURS ANOISYMES. 411
quem non est sapienlia vcl consilium, lantam dedil reverendo abbali
gratiam in oculissummi pootificis, qui iunc Paschalis nomiiie sedebat,
ul ab ipso gratiam Jepiscopalis consceratioriis uiererctur accipere; el
cum pace adversariorum ad propriam sedem reversus est, cum raulta
alacrilale, occurrenle sibi clero el eliam populo, Comitcm quoque terre
qui eodem temporo captus teuebalur a Mansello, qui poslea in Carlusia
religion is habitum assumpsit, de confirmalione sue electionis lelinn
invenit; regera eliam Francorum, qui prius ei adversabalur, in adventu
-suo quam cilo eum visitavit pacatum. Denique in quanta animi puritate,
et quam humilis in episcopalu suo vixerit. licet non per omnia, subse- '
quens littera declarabit, cujus sanele conversationis quasi quoddam
presagium fuit prognosticum ei divinilus deslinalum, quod taie fuit:
« Ave Maria grofia plena, etc. » nec rairum si fllius Virginis sine cujus
nutti, nec folium caditin terram, in pronostico servi malris sue, quem
virginem noverat permansurum, illam singularem et admirabilis gralic
salutationem voluit inveniri» ul qualis vile futurus esset darel inlelligi.
Ordinem Cisterciensem, qui lune lemporis adhuc recens eral, leia
et voluntaria pauperlale circunceplus, dulcissima visîtalione frequen-
labat, et juxla facultcvtem sua m ei in multis necessaria ministra*
bat. Suo eliam lempore ejusdem ordinis abbalie, Hegniacum, Rupes,
Boniîs^Radius inicium fundalionis babuerunt, et per manus ejus, tum
ininistrando necessilatibuseorum, tum in adquirendo possessiones, non
modieimi incremenluni ; nam anlc lempora sue consecralionis, Ponti-
niacense monasleriumlunda tum tuerai; inûrmos eliam ejusdem ordinis
non obliviscens duki alloquio refovebat, et in expensis suis sepius re-
fectionem ministrabat. Civitalemetfrequentiaspopulorum congruotem-
pore libenter vilabal, claustrum monachorum lela animi simplicilate
frequentans, inler ipsos non desiderans episcopus vocari vel videri, sed
monachus, non obJitus illius evangelici precepti : « Qui mnjor est in
vobis, fîat sicut minor, et qui precessor est sicut rninistralor »; illud
eliam be<iti Jheronimi, qui el monachus fuit, el doclor monacborum,
semper in mente volvens ; « Mihi oppidum carcer, solitudo paradisus est ;
si cupis esse quod diccris monachus, id est solus, quid facis in urbi-
bus? » In clauslro monncborum de Cari ta te, qui ju\ta ordinem Chi-
112 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L*TONNE.
iliaccnsem vivebaut, fréquenter manebat; et de castris suis Varziaco,
et Cona annonam et ^inum, ne ecelesiam gravaret, ad suum usum et
refcctionom infirmorum ibidem sepius precipiens deportari.
Greditur quoque de ipso, quod spiritum habuerit prophétie, in quo quod-
dam signum veritatis reliquil clericis ecclesiœ sue. Fuit nanqiie tempore
suo quidam clerirus, nomineStephanus,inacquirendo etprovidendo cau-
tissimus: qui multum dilectuset familiaris fuerat abbatie, cui prefuerat,
l't precipuo abbîUi Genasio suceessori suo, utpote de familia ejusdem
rc^li*si«^ Pn) ipso igitur cum monachi ipsius ecclesiœ et presertim abbas
rnH}urnler opisœpum iiiter(>ellarent, ut eum canonicimi faceret in ecclesia
Saucli-Stophaiii. i|>se vero nollet eos in hoc audire; cum ipsi eum cotidie
assiduis proribus non oessarent pulsare, fertur hoc illis responsum de-
disso : iniassuiu pn> ipso preces fundilis, meo namque tempore meus
iuuii|uam ranonious eril: hocenim credo de ipso, quod quam cite cano-
iiirabitur in anlosia Siuicti-Stophani, proprii commodi circa bona eccle-
sia' iiiiuius rrit t'xador. El quid mulla? Verbum sancti viri veritas subse-
ruta ("st ; post morloiu nanque ejus, successor suus predictum clericum in
rr(*losia hrati Stephani canonicumfecil, et familiarissimum sibi habuit, et
quod do ipso vir sanoluspredixit, hoc in eodem clerico effectusprobavit.
Vrrhidianumtuiu qui suo tempore venit in manus ejus diebus sui
prrsulalus in uiauu sua n'Iinuit, non propter avaritiam, sed ne sa-
rt^rtlotos gravannilur, sciens arehidiaconatus redditus paucissimos
P!iM\ wvv ad oxponsas. quas nomen hujus honoris requirit, possesufli-
wvw (louli^il auloiu si'mel eum pro quadam necessitate velle fiomanum
poulilironi \isitan': undo ot consilio assistentium sibi pro eipensis iti-
hri-ÎH lauli, auupuisus est a Siu^erdotibus sue diocesis auxiUum postu-
lant; dpdt^ruul satvniolt^ juxta proprium arbitriimi, unusquisque ; nec
iiiuplius qut'siluui rsl ab aliquo, quam de ejus procederet hbera volun-
lain rarali'i i^ilur oumibus quo necessaria erant sibi, aggressus est
iliM' propo^iiluni. Irausiens monlem Cinicium, ad Clusas venit, et ibidem
iiili^lloxil uaui MM^irani non esse. Consiho itaque inito, ad propriam
•HMinni \v\U\\ \^ non tthlitus quod a sacerdotibus suis pro itinere incepto
|iri iiniiiinNMnipM'ril. visi» srriplo quantum unusquisque sacerdotum de-
ilniiii. liiiilMMi uhiruiquo i»sl resignatuni.
XIÎ* SIÈCLE. ACTEURS AN0NÏ3IES. 413
Fuil quoque quidam ejusfamiliaris, cui œcclesiaslicum beneficium con-
tulit; ille vero non inmenior acœpti beneflcii, Iransacto aliquanlo spalio
temporis, cumquadaDisumina nouioiorum veiiitad monachumquendani,
qui loculos episcop! porlabet, et Lolius dumus sue procurator erat; obtulil
ei eosdem nuoimos, ita dicens : Doniinus episcopus niuUa expendil el indi-
get multis; hoc munus accipite, et in expensis sibi necessariis reservate.
Monachiiscuni gratia munus acccpit, et accepfam reservavit; nec, multo
interjeclo lemporis spacio, ad memoriam reducens nummos acceplos, et
ignorans si aliquis scrupulus latcret in munere qui consciuntiiim episcopi
posseloflendere, cujus puritalem non ignorabat, sicut providus el sapiens
dispensator, quale munus a qualî viro sibi datum fuisset episcopo révéla vit.
Que audilo, cum episcopus cogitaret unde donum processissct laie el tan-
lum, stalim venit ei in nientem, quod in a?cclesiaslicobeneficiobenefecerît
illi; iratussicdispensalori suo ferturdixissc : Frater, non est iiosiri propo-
sili lioc lenere, quod a genlili dietum est : « Non cures unde babeas, sed
oporlel habere; » ita ex integro, sicut munus tibi dedil, dalori remitte,
ne conscienlia mea polluatur in ecclesiaslici beneficii collalione. Moua-
chus stalim obedit; et, sicut ei injunclumfuerat, munus datori reniisit.
Accidit etiam ut ex deiwlu vinearum sub quodam anno viiium ali-
quanlulum magissolilo venderetur; ipse vero considerans locaregulariter
vivenliuoi in episcopatu suo, prccipue inter alias nécessitâtes, ad usum
potus nicbil oranino vini aut nimis parum habere, constiluit monachis
de Rupibus, et illisde Bono-lladia, et iUis de Carilale a Varziacu el Cona
vinum miriislrari, juxla quantitateoi vini quam babebat ibi, et prout
cuique ecolesia? congruura erat. Convenlui auleni Pouliniacensi, Reguia-
censi, et virginibus Chrisli de Crisinon in hune modum vinum dislri-
huit, Quadam die, accito cellerario Allissiodorensi, cellarium prupriuni
intravit, et cognito qua? dulia essent plena vino, fertur ita dixisse suu
cellerariD : Hoc vas sit conventus Ponliniacensis, istud Regniacensis,
istud paupcrum virginum Christi. unum(iuodque designans virgula
quam habebat in manu sua. Porro cellerarius sciens vinum esse de Mi-
grana quod destinaveral virginibus Chrisli, dohum quoque il modiorum
magni precii fure, quasi ex consibo animum episcopi avertere voluit a
lanto dono, dicens : Domine, islud vinum estdeMigrana, et vas xi modio-
I 53
414 BIBLIOTHÈQUE HISTOBÎQUE DE L'YONNE,
mm magni precii putationi vinearum. et aliis neccssitatibus reservatum.
Placeal vobis vinuni miooris precii dare. quum aliud habclis pre Eianibus,
quoJ ex magna animi accîpienlhylarilate. Ciii episcopus : Non sapis ea
que Dei sunL Quod dixi, diii. Nescis quod verbum episcopi nunqiiam
débet esse ociosum? Quid multa? dixii et fada suot. Sed adhuc audia-
mus quid dominiis adjeceril huic viro ad augmenlum hujus caritâtis.
Vocatus est dispensator monialium, injunctum est ei ut déférât vinum
datum usui virginum; sed illo, cuoi intelligerel vinum tam bouum et
tanti precii esse, obtulit vénale, ut de precio vini vilius emeret, et resi-
duum precii necessitatibus aliis reservaret. Episcopus hoc audiens, mo-
nachuni dispeosalorem jubet vocari ; quare velit vendere vinum inquirit.
Monachus causam exponit; quod episcopus intelligens, inquit : Ego
vmumquod dedi subeodem precio quo alii dareturvolo, quod in meam
redeat potestalem. Obsequitur monachus voluntati episcopi. Datum est
precium monacho non minus quam habere potuit abalieno.Quo facto,
episcopus ad monachum : Modo precium vini habes; ecce hoc vinum, sicut
prius, iterurnsponsisChristi dono, utque illud habeant et bibant precipio.
Creditur quoque de ipso, quod serael et secundo et tertio corporis
infîrmilalem sentiens, ila universa que habebat pro araore Dei des-
Iribuil , ul nichil mobile prêter veslimentum , quod \ix posset sibi
suflïcere, retineret. In quadam autem infirmitate, cum omnia dari pre-
cepisset, allata est ei quedam pixis cum electuario et parvo cocleari
argenleo, Ipse autem eoclear statim precepit dari, ut nichil sibi re-
tînerel, quod conscifmfie sue puritatem ollendere posset.
Accidit quoqu*% utquodam tempore apud Claram-vallem {sic} esset, ubi
sepe ex magna animi volunlate morabalur pro consilio animae sue, quia
tune temporis domnus Bernard us venerabilis, magni nominis et meriti
abbas, cujus vita et doctrina in universali recclesia celebriter divulgala
multossecum traxit ad Chrisluni; ibique die quadam cum abbas et con-
ventus monachorum, quorum consueludo est propriis manibus metere,
unde vivanlipsi.et necessitateoi palienti tribuanl, in campum quendamad
melendum irent, Episcopus cum falce conventui seinterposuit, magnum
fructum expeclans, quoliens inter eos contingcret ipsum socium esse
laboris. Ventumesf ad campum, ubi seges erat. Sécant omnes, coUigitur
in' SIÈCLE. AUTEURS ANONYMES. 415
seges in manipiilos, et ecce nubes tenrbrosa et nitiUis jmbribus plena
obnubilansccliimetcircumvolveriscampiim ubi eronl. Quod cuni videret
domnusBernardus.venerabilisabbas, inperterritusctfidcniChnstisemper
fixain habons in pectore suo, de qua scriptum est : a Orania sont possibilia
crodenti », conversus ad episcopum ail : Pater, die ut inminens pkiviaram
inundalio transeal. Atill<?ad humilitatenx serapcr respiciens, sic respon-
dit : Non suiri hujus merili ; tu ora, el confido quod Dominus dabit tibi. E
contra abbas : Et lu, pater, ora» et ego teeimi. Mis dictis, oravit uterque,
et sfatira aures Domini in preces eorum. Recessit calif^o nubium, subsecuta
est serenilasaeris^et cura siccitate colbguntmessem suam sancti messores.
Ouodam quoque terapore, ex quadana insolita nimietate ventorum,
quedam turris lignea ecclesia^ Sancti-Slephani fundilos corruil super
domum episcopalem, sub silentio noctis dejectti, episcopo dormieiite,
Trabes et Hgna trans tegumenta domus penetrando, circa lectum episcopi
eeciderunt, hinc inde, etiam ex Iransverso, omni lesioneremotaasancto
viro. Ouid ad hax dicemusîPalet quod ille unus etsolus dormienlemeus-
todivit npiseopum, « qui non dormitat, neque dormit, cl custodîl Israël >/.
Seniper enim custodivit umnes diligentes se, de quo solo vere scriptum est ;
<i Oûia nisi Dominus custodieritcivitatem, frustra vigilat qui custodileaui, »
Cum aulem de consuetudiuibus ecclesiae sue inter preposilum et ca-
nonicos discordia tempore longo durasse!, sub juramento testium tam
canoûicoruni quam laicorum consuetudiiubus ex majori parte scriptis
et juralis, parem inter preposilum et fralres posuit, et scriptum suo
sigillo conOrmavit, et auclorilale romani poTiliiicis communiri iecîl; in
pace ecclesie sue ilbim fruclum altendens, quem lefjerat in beati Martini
opère; qui ante obilum suum sibi immineulem in Condalensi aeccle-
sia studuit pacem reformare, quem fructum pacis per psabnistam
aclor pacis promisit : <( Sunt inquiens, reliquie bomini pacifico. ^ Et
cum inter omnes pretalos, tecclesiœ cujuseunque fucrint ordinis,
vix Uîius possil inveniri, qui parentes suos, etiam si non sint digni,
non sublimel honoribus et beneficiis ecclesiarum, iste singidaris inti?r
infmilos cuidam suo nepoti nunquam in vita sua prebcndam voluit
dare. El lîrel non multum assiduus essel in ecclesia sua, ob quielem
spirilusquam inveniebat inlcr claustrales, multam tameu sollicitudinem
Il , -^ m,
m* SIÈCLE. AUTEURS A>ONTMES.
il'
LV. DE HUGO>E.
(indel.'C. 1 137-1 UIJ
Hugo de Cluniacensi terri torio ortus fuit, sicul et predecessor suus,
cujuset nomea babuit,de ordioe Cislerciensi primus ahbas Ponliniacen-
sis aecclesi»; qui, indicto jejunio tam clerico quam populo Al lissiodorensis
oppidi, facta lUTOcatione Sancti-Spiritus, electusest in pontificem. Pater
iiujus maler vero Qui cum in Senonensi a?c€lesia, propler
suspensionem Domiai Henricî metropoUlani locum consécration i^ non
habereU apud Ferrarias a Domino Gaufrido, Camotensi episco[>o, circa
ft^tum beali Fincentii consecratus est, et Domiaica qua cantalur «iCir-
cundederunt me >», ad suam s^em episcopalem faonorifice ioiroîtum hâ-
Imit et in ecclesia sibi cummissa dirinum oUicium solempniler odebratit
Iste siquidem cum de génère magnorum vironim proceâsisMl, ipse,
quantum ad animi magnanimitalem, plus suo contulil geoeri, quam
genus suum ipsi. In loquendo parcîssimus erat, in faciendo efficai, el
promptissimus ; et quamiis mire esset pacientie, juita propontum ordinis
suit ut manus serientium in «xlesiam et in res eodesue reprimefel,
ijgCHPem admiscuil palientie; et qnos non polerat per patientiam et hti-
onlftatem superare, conculcabal rigore justirie, qui, judido sapieotis,
multiim neœssarius semper est in scclesia Dei. Quotîdie eoni cresdl
■aBcid, et multiplicantur mala super ecadesîain, queniadmodum ptud
inTeniuntur prelati in «edesia Dei. qui animam pro grcge sibi rniamiiii
€tmtn maUgoanln ûfapoiiaiil, el nganm jintiot in Imfe bonoraia, et
malonim eierceanL Isie fera inleifipeiif laa InBH!-^' •-'»
oniim babere Dominum, lîcet humilibai liqniDi] ^
I, semper in potenliores ad nodkaodimiwflielat in fir^a. lOiid
Augustîm ad manum babeos : € Afiler auiit epiaeo|>Bap aliter ifti snb-
jeclBi ; subjectus fideliter Tfrendo. eptscopus JHia |wripieiiD, el pee-
olora OHiieiiieati rigore coiiiféeiida. » bi
fiKiiim sibi
418 BlBLIOTHÈOlîE HTSTORIQUË DE LIONNE.
civîliUeui Mediolanensem, in îadem ei reslilil, et, propterraulta homiii-
dia que jussu suo facta fyoraot, suum scelus sibi anounliare et inlroi-
tum ecclcsiae, donec Dec satisfaceret, intcrdiccre non trepidaviL Née
minirn si aninms ejus paralissimus erat ad jusliciam, qui pro vindicta
exhibila, Doniiiio plarnto, j>(»pulyni Jiidec^rnm apostilenlia mortalilatis
libcraluni irilellexil per iiiaimni solhis Finees, t]ui «slelit, et placavit, et
cessavil qiiassatio». Talibus eruditus eremplis, sicut putabat ex offitio
pielatis humilibus condonandum esse, ita eliam judicabat crudele et
inipiiim superbis, et deconsuetudine in res ecclesiœ sevienlibus facile
condonare. IHud sapicnlis non obliviscens, exsolilo pee^anfibus defacili
indulgere niclii! aliud est quam eisdem materiam pcceandi niinislrare;
illud etiam brati Jherooiniî, quod ad inï^lrurlionem eorum qui presunt
ecclesicP Dei in epistola de doctrinadivini sludii ad Faulinuni sacerdoteni
scripsit : «Sancta quippe rusticitas solum sibi prodest ; et quantum edifi-
cat ex vile meritoccclesiam Chrisli» lantum nocet, si destruentibus non
résistât ; comitem Willehnum, qui poslca in Cartusia rebgionis habilum
suscepil, vocando in causam, ad hoc canonico judicio coegif, ut mnlta
ecclesia? sue restitueret» que de jure eanonicorum ectiesiae sue fuerant;
multa etiam ad jus episcopale pertinentia quae idem cornes, propter
defeclum juslicio predecessoris sui, in suam redegeral potestatem. Illo
itaque tempore usus nemoris, quod Monsbarri dicitur, canonicis beati
Slephani est redditus, ob queni usum pars qucdara ejusdem nemoris est
canonicis assignata a filio ejosdem comitis» cum in eodem nemore YÎlla
nova edificarelur, Venationem etiam quam cornes per nemora sua ad
episcopale jus perlinere negabat, recupera\it; et, ut de hoc jure œcclesia
remanerel investila, ipsc tempore suo et venatores el canes habuil» fre-
quentissime precipiens venari, et sub ocuhs comitis per mediam civi-
latem cum eanibus et debito clangore venationem ad episcopalem
sedem deferri. Quid multa? ad hoc prudentia et rigor justicîe sueomnes
episcopalus sui potentes compuleral, ut presentiam suam honorarent,
absentiam timerentj et injicere manus in res ecclesiffi, rigorem ejus sub
oculis habentes, presnmere non auderent ; cumque multociens C4istellani et
potentiores ad presentiam suam venientes, proindulgentia alicujus com-
missi requirendact genu flexo preccs funderent, non statim illis respon-
Xn* SIÈCLE. AUTEUBS ANONYMES. il 9
sum dabal, immo etiam aliquando oculos suos al> eis videbatar averlere,
lion proplcr suporbiam, vel indignatioiiem, sod ne nimia humilitas que
lalibus placere non potest» in gladio Pctri timoris minueret reverenliam.
Cum igitur inter ceteras virtufes quas gratîa sibi conluleral, hospi-
talitatcm primum a Doniino in Evangelio, postea per Apostolum in-
telligerel plurimum commendatam, ipse non oblilus illius verbi, quod
in sua promisera t consecralione, llospiialis rolo esfte, domuin suani
hospilaleoi esse voluit; unde et quendam conversiim de Pontiniaco
preesse conslituil domui sue, qui, tam présente quam absenle episcopo,
seniper hospites paralus esset recipere, et precipue universos ordinis
soi qui ad suam domum declinarent causa hospitandi.
Sludium etiam liujus erat loca religiosa semper tueri et manu (enere, et
solo liabilu religionem pretendenles ad religionis veritatem, ubi focnltas
dabalur, reformare; unde et in cpiadam ecclesia AUissiudorensî, (jue in
honorem genilricis DeiasancloVigiliopredecessoresuo extra muros civi-i
tatisiïïndalaerat, religionem de Frenionstraio soa aucloritate cum auxilio
comitispiadevocione instituit, illiscanonicis ab a^cclesiaremotis quorum
conversalio minus erat honesta. Denique cum inter universos Gallicane
ecclesie coepiscopos precipue bonestatis etmagni consilii, pro certo sa-
picnlum judicioi teneretur, cumqiie ad commune bonum ecclesiee sue
multum sollïcitus extitisset, cuidam lamen nepoti suc preposiluram
ejusdem ecclesiîP donavit quam, benignissîmo caritatis affeclu, venera-
bilis bone memorie Hugo predecessor suus ad bonum commune fratrum
super mensam Sancti-Stephani per manum ejusdem prothomartyris
dederat, quod et auctoritale summi ponliGcis et sua conrirmalum fuit.
Redditus episcopales in multis emendo, invadiando, tempore suc am*-
pliaviL Domum qnoque cujusdam militis, que subtus murum erat el
nimis propinqua domui episcopali, quam de média nocte in jocis gar-
lionum et ancillarum sue domus quietem nimium solebat infestare,
de laica manu emptara in jus episcopale Iransegil; domum qnoque
ante januam suam, ulpote multum domui episcopali necessariam com-
para vit. Dédit ecclesiar* Sancti-Stephani vadium cujusdam nemoris in
xxu libris, et ecclesiam de Lindriaco in meraoriam obitus sui. Est au-
tem dics obitus ejus, vi Idus Octobris et in domo Ponliniacensi, que
430 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
primum habuil fundalionem de ordine Cisterciensi in episcopatu Aulis-
siodorensi, in qua et ipse primus exliterat abbas, a seculo migravit, et
in aecclesia Pontiniacensi sépulture locum invenit. Sedit autem circa
annos xiv et vacavit episcopatus per annum, et a festo beati Dionysii
usque ad adventum Domini.
LVI. DE ALANO.
(An de J.-C. 1152-1167.)
Alanus, abbas de Ripario, natione Flandrensis, vir religiosus, rexit
episcopatum xiv anois, et redditus episcopales in multis augmentavit.
Apud Varziacum in turre et in aliis locis, multa in vadimonio accepit.
In valle Capelle-Sancli-Andree domum petrinam edificavit ; apud Gia-
cum grangiam petrinam et tegulis tectam, et domos ad manendum
cum capella edificari et vineas plantari fecit. Capitulo dédit xxx solidos
censuales in ecclesia de Escoliva nichilominus, et ecclesiam de Lin-
driaco cum presentatione capellani. Ad ornamentum vero ecclesie beati
Stephani dédit pallia duo optima et ad servicium ejusdem librum xl
omeliarum beati Gregorii, satis eleganter scriptum et ornatnm. Aliis
etiam ecclesiis Autissiodorensibus, tam in redditibus, quam in aliis
beneficiis multa misericorditer contulit. Quamplura etiam digna me-
moria et scripto in episcopatu operalus est, que non culpa, s^ igno-
rantia scriptoris litteris agnotata non fuerunt.
Hic, cum in episcopatu Deo et hominibus placens laudabiliter xiv annis
vixisset, soUicitudinibus et curis mundanis , quibus prius abrenuntiaverat ,
seomninoexuere volens, episcopatum resignavit ; et, relicta activa, contem-
plative seprorsus tradens,Clare-vallem adiit, ibique inter atlethas Christi
marliriumsui temporis aggressus jejuniis,orationibus,lectionibus, atque
aliis caritatis operibus solummodo vacans, fine, ut credimus, bealo in Do-
mino quievit. Obiit autem, v Idus Octobris et sepultus est Clarevallis; pro
cujus anniversario sollempniter celebrando magister Abbo, ejus clericus,
émit in molendinis de Crevenno xl solidos, et plus de redditu et canonicis
beati Stephani dédit annuatim in eodem anniversario dividendos ; ita quod
XII* SIÈCLE. FROMOND. 421
in alios usus nuUo modo alicui liceret prediclos reddilus transferre.
Episcopavitautemtemporepiissimi régis Lodovici,Wuillermo; qui sepul-
tus estapud Sanctum-Germanum, comité Nivernensi, qui non minimum
ei incita sua adversatusest; et pervenit usque ad tempus Wuillermi, filii
ejus, qui Jherosolimis mortuus est ; romanis ïiutem presulibus Adriano
et Alexandro papa lercio.
FROMOND.
Fromond, chaDoine d'Auxerre, est l'auteur de cette vie de Guillaume de
Toucy doDt il éloit le commensal.
LYII. DE GUILLELMO.
(ÀndeJ.-C.llG7-ll81 )
Wuillermus Tuciacensis fuit» non tantum illustris, sed et honesta ori-
gine procreatus ; pater enim ejus extitit Girardus de Narbonia, vir nobilis,
mater vero Agnes, non génère viro suo inferior; qui, clari cum essent
rerum copia et sanguinis generositate, nobiliores tamen moribus et fe-
liciores fuerunt natorum propagatione. Non enim hune tantum presu-
lem nutu Dei genuerunt; sed Hugonem, Senonum venerabilem archie-
piscopum, qui primogenitus eorumfuit, vir videlicet modestus, liberalis,
et omni morum honestate preditus. Predictus Wuillermus in juventute
sua primum archidiaconatum et postea preposituram ecclesie Senonensis
administravit; in qua administratione ita floruit quod nuUi clericorum
in Galliis largitate, hospitalitatis gratia, expenseetfamilie numerositate
secundus exliterit. Hujus consilio et providentia, univcrsali ecclesia fere
fluctuante et scbismate seviente, prenominatus archiepiscopus frater
ejus, immo ipse recepit, et Senonis addixit béate recordationis Alexan-
drum papam tercium, nondum plene confirmatum, quod etiam reges et
principes faeere formidabant ; in qua receptione, et quamdiu apud eos mo-
rata est curia, quam laudabiliter se utrinque habuit non est facile dictu.
I 54
m BIBLIOTHÈQUE HISTOBIQUE DE l' YONNE.
Ad episcopalum divina bonitate arcesitus, famam secularem et lau-
dis humane lenocinia prorsus postponens, consuele tamea nequa-
quam oblitus est hospilalitatis, immo eam, quousque vixil, pie et li-
beraliter exercuit; omnibus se affabilem, oppressis misericordem, et
egenis benignum incomparabili exhibebat simplicitale. Vigiliis et ora-
tionibus insistens, vix aliquando obdormiebat vel evigilabat quin psal-
modia in ejus ore resonaret. Hissam coUdie celebrabat, nisi forle aliqua
grandis super veniret nécessitas. Equitans raro cum familiasua loque-
batur, nisi forte de negociis suis; sed aut solus tacite psallebat, aut, uno
de sociis advocato, psalmos et letanias vel totum psalterium aut partem
illius, juxta vie quantitatem, decantabat. Gratiam et amorem principum,
prelatonim ecclesie et populi tocius ei divina contulit benignitas.
Tempore suo, crebra fuit comitum Nivernensium mutatio ; unde majori
ecclesie sue et aliis quamplures emersere tribulationes et angustie, quas,
Deo adjuvante, vir pius et humilis ita sedare studuit quod nec sua, nec
alie sibi subdite ecclesie de juris sui integritate aliquid detrimenti omnino
senserunt ; nec tantum ecclesiarum, immo et populi atque civitatis in
qua sedebat, se patronum et tutorem spiritualiter et temporaliter exhi-
buit. Siquidem cum Guido comitatum adeptus esset, consilio seductus
perverso, non tantum ecclesiarum, sed et tocius civitatis antiquis consue-
tudinibus obviare conatus est ; in primis enim torcularia in jus suum
redigere temptavit, ita quod in tota urbe nuUi liceret torcular habere
nisi sub tributo comiti annuatim reddendo; cui presumptioni presul
inclitus ita viriliter restitit quod nec clerus, nec populus antiquam li-
bertatem amiserit, nec in aliquo gravatus fuerit. Idem cornes alias dé-
cimas vinearum, assensu etiam ecclesiarum ad quas pertinebant, vio-
lenter occupavit ita quod in singulis portis custodes constituti ab omni
transeunte decimam partem vindemie, aut plus etiam, per vim accipie-
bant. Quo audito, presul comitem convenit; et cum, ab incepta violentia
ejus ammonitione cessare non vellet, in ipsum excommunicationis, et
in terram suam interdicti sententiam generaliter promulgavit ; nec hoc
etiam contentus, domnum papam per nuncios suos super hoc consuluit, a
quo privilégia et confîrmationem tam decimarum quam aliarum rerum
ecclesie obtinuit; nuncios autem ejus prevenit misericordia Domini,
ïir ôlÊCLE. FROMOND. 423
que et comitis amicîciam el decimarum restilutionem eum humilî salis-
factione ei conlulit, ila quod quiequid clericis aul hominibiis ecclesia-
mm ablatum fuerat, unicuique ad probationem siiam vel ad nutum
suum restitucTetiir* Item idem cornes de assensu regjo commuoiam
Aulissiodori de oovo instituere voluit; cui tantoe presumplioni presul in-
signis se conlîdenler opponens, super hoc in regia curia causam ven-
tilandam suscepit, non tamen absque periculo el expensaruni nimielate;
fere enim malivolentiam illius piissimi Ludo\ici re^is incurrit, qui ei
inproperabat quod Aulîssiodorensem civitatem ipsi et heredibus suis
auferre conabatur, repulans civitates omnes suas esse in quibus coni*
munie essent. Tandem vero, cum inde diu altercatum fuisset, privilegiis
et carlis Aulissiodorensis ecclesie diligenter inspeclis et cognitis, et non
minima peccunie summa tam rege quam suis mitigatis, causam obti-
nuit et regia privilégia continentia, quod absque assensu et licenlia
Aulissiodorensis episcopi nullo modo liceret comiti vel alii Aulissiodori
communiam instituere, Tantas autem persecutiones et gravissimas in^
sultaciones predicti comitis el suorum, quando etquomodo voluit, divina
pacificavil Clementia, Siquidemcum cornes fere continua corporis gra-
varetur molestiai graviori lamen cepil apud Clamiciacum incommodo
detineri,et quasi in ultimis vexari. Ad quem visitandum, non lantuai
proceres, sed etiam vicini convenerunt episcopi* Eral autem tune lem-
poris excommunicatus ; cum autem de >îla ejus dubitarent, ceperujit
omnes episcopis ; qui aderant supplicare super ejus absolulîone. Eduensis
vero et Nivernensis precibus eorum nullo modo voluerunt vel ausi sunt
adquiescere; presul vero Wuillermus ca qua erat pietate, et confldentia
motus, ait baronibos : Absit hoc dedecus et opprobrium sempilernum
a nobis, qui hic présentes sumus, quod tantes vir et cornes noster in 1er
manus nostras excommunicatus moriatur ; ego me primo interpono
responsalem Virziliacensis ecclesie et aliis, pro quibus in eo lataest sen-
tentia, Quo audito, barones gavisi, immo magis admirantes et magni-
ficantes consilium et liberalitatem presulis, omnes simili ter responsales
se constituerunt, et ita absolvil eum; super qua absolutionis benigni-
tate non tantum procerum aul populi, sed el lantam comitis adeptus
est amicicie gratiam quod non eum domnum aut episcopum, sed pa-
424 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
Irem suum, cum de illo ante ipsum sermo fieret, frequentius nomi-
nare solitus eral. Unde ei postea dedil et ecclesie sue in perpetuum pos-
sidendos omnes homines quos in valle Capelle-Sancti-Andree habebat ;
nichilorainus eliam concessit in fine suo Tornodori donum quod mater sua
pro anima ipsius et suorum fecit eidem episcopo de hominibus quos Var-
ziaci habebat, quorum ibi xxx aut plures erant familie, quos posl mortem
comilis idem pontifex per manum et privilegium pii régis Lodovici ob-
tinuit, non tamen absque magno labore et maximis expensis
Adquisivit autem apud Varziacum quicquid Mattheus Caliga-Laxa
in eodem Castro et castellania habebat, que possessiones magni erant
precii et redditus : nunc in parte earum sita est domus episcopalis et
fosseta. Multa alia adquisivit ibidem in vineis, pratis, domibus et
diversis possessionibus, que propter prolixitatem noluimus enumerare.
Apud Corvol aquisivit quoque plures homines. Apud Giacum domos,
furnum edificavit et in magna parte muro circumdedit ; vineas plan-
tari fecit, et homines et multa alia ibidem cum prato decani adqui-
sivit. Apud Charbuiacum émit mille solidos quicquid Girardus Po-
ters miles ibi habebat ; ibidem etiam prata et multa alia comparavit,
et forestas instituit. Apud Apoiniacum émit prata, vineas et terras ara-
biles ; adquisivit etiam ibi feodum terre IteriRaaudi,etfeodum Wuillermi
militis, et terras et prata que Hugo miles de Gurgi et mater sua et fra-
tres habebant inter Icaunam fluvium et Chaumeis ; partem etiam illam
quam in eodem nemore reclamabant, et omnia alia que circa idem
castrum, tam in feodis quam in proprielate possidebant; que multa
comparavit pecunia. Item antetempus suum Stephanusde Petra-Pertusa,
vir nobilis et potens, terras arabiles que juris episcopalis esse debe- .
bant, tam sibi quam hominibus suis possidendas occupaverat et diu
injuste detenuerat ; quo rescito, quamvis sibi junctus esset proxima san-
guinis linea, tamen vir Dei, justicie postponens generis propinquitatem,
non cessavit donec omnes terras predictas per justiciam occlesiasticam
et judicio Senonensis curie in proprietatem episcopalem redegit; et, ne
in posterum aUqua super hoc emergeret querela inter terras predicti
Stephani et terras episcopales, loco mete, crucem magnam affigi fecit,
et terras illas postea, quandiu vixit, propriis excoli carrucis fecit. Item
FROMOND. 425
cum maxima aquarum inundantia que terapore suo conligit, molinum
de Verno prorsus absortum fuisset, partem quam Josselinus et here-
des sui in eo habebant, émit, et multo melius quam ante fuerat mo-
linum reedificavit. Apud Tociacum edificavit domum episcopalem et
cellarium, emitque ibidem terras, prata et multa alia; dédit etiam in
edificatione turris septies xx libras, ea condicione, quod dominus Nar-
godus ei juravit quod, quotiens ipse vel successores sui turrim illam
habere vellent, tam ipse quam heredes sui eam illis traderent, et idem
sacramentum facere tenerentur episcopis et heredes sui et custodes turris
predicte, quotiens eos mutari contingeret. Apud Conadam émit a mona-
chis de Challeveio grangiam de Brueria, que sita erat juxta villam
Chael, cum bobus et carruca, pratis et terris omnibus ad grangiam
illam pertinentibus, pro quibus dédit quater xx libras Pruniacenses.
Adquisivit etiam multa alia in eadem castellania; et, quamvis Herveus
de Donzi, vir tante nobilitatis et potentie ei numquam cessaret adver-
sari, tamen, Deo opitulante, nichil de jure ecdesie tempore suoamisit;
sed cum jam in lecto mortali jaceret, eum coegit ad lectum suum ve-
nire, et ei pro feodo Giemi ligium homagium facere. Autissiodori émit
apud Sanctum-Julianum xx solidos censuales; émit etiam domos
Lamberti Hosmundi, que contigue et nimis inportune erant porte et
domui episcopali, et, illis dirutis, plateas curie sue univit et muro cir-
cundedit. Emit item domos que erant juxta posternam et plateas
Reinaldi militis de Lindriaco, et plateas Stephani de Sarmasia. Multa
alia émit et adquisivit in eadem urbe, que longum est enumerare.
Pauca de ejus admiranda simplicitate et miraculosa humilitate veraci-
ter perstringam. Siquidem quadam die contigit quod, dum per villulam
pauperem et modicam transiret, muliercula quœdam a tugurio suo
egressa, velut illa Chananea, que pro filia supplicans, Domino dicebat :
« Miserere mei, fili David », lacrimis etejulatu miseranda clamabat, cur-
rens post episcopum : Miserere mei, homo Dei, quia maritus meus dura et
inconsuela morte alteritur. Clamore motus, respexit; lacrimas videns, et
causam agnoscens ab itinere divertit, descendens ab equo tugurium
submissus intravit ; invenit muliercule >irum, ita tota facie, guUa, collo
et gutture inflatum quod vix linguaab ore projecta,.vivifico via paleret
426 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'YONNE.
spirilui, et quod nuUum omnino sermonem proferre infirmus possel;
illico lacrimisperfusus; adorationisconfugitsufTragium; fauces infirmi,
vultum et gulam signo crucis aposito alreclans, et anulo suo sepius
consignans, benedictione data, recessit, et illico tumor ille et morbus
deficere cepit. Post brève temporis intervallum cum per eandem villam
rediret, predicta muliercula ei gratulabunda occurens, cepit gratias
agere, asserens et publiée damans quod per ipsum de tam gravi mortis
confinio virum suum Dominus liberasset, et sanitati restituisset. Item
alias, cum ad benedicendum al tare in capellafratrum de Grandi-Monte
apud Fontenetum properaret, invenit mulierem ante domum cujusdam
agricole graviter lugentem, que super filii incommodo quem de lon-
ginquo, causa sospitatis, ad predictam benedictionem adduxerat, incon-
solabiliter dolebat ; nam adolescens in arcto positus infra predictam
domum in extremis laborabat. Quo audito, episcopus domum intrat,
infirmum visitât, juxta stratum vile residet, adolescentis vultum et
frontem manu contrectat, et lacrimosis vocibus eum consolatur, et de
çonfessione admonet et hortatur. Audita confessione, cum moram ibi
faceret, ceperunt ei socii sui dicere quod ibi capellanum dimittere de-
beret qui infirmo communionem Dominici corporis daret; multitudo
enim populi eum ad predictam capellam expectabat, et jam fere erat
diei hora quasi tercia; quibus ille : Hihi nichil potius quam opus Domini
perficere ; nuUo modo hinc amovebor donec iste communionem rece-
perit. Jussit itaque quod ego, qui bec scripsi, palefridum suum ascen-
derem, ut cicius viaticum afiferrem a predicta capella, que fere uno
inde distabat milliario, quod et feci. Cum autem redissem, non loci
inmundiciam, non infirmi odorem, nec strati vilitatem abhorrens, genu
flexo, infirmo manu propria viaticum porrexit, et benedictione data,
et multis tam matri quam infirmo solatiis adhibitis, recessit. Benedic-
tione altaris perfecta, vix missam aggressus fuerat, cum nunciatur ei
adolescentem illum obiisse; quo audito, cum sermonem haberet ad po-
pulum, tanta de eo locutus est quod quasi secure eum assereret jam
beata quiète perfrui.
Multa alia scripto et memoria digna vidimus, et scientes pretermit-
timus, ne forte fastidiosi videamur ; nunc de eis que ecclesie sue et aliis
XH* SIÈCLE. FROMO>D, 427
ecclesiis pie el misericorditer conlulit» pauca subjungaoïus. Ecclesiam
equidem beali Stephani operoso lapideo slahulatu unditiue subtegmine
circundedit, anterius pignaculum etposteriiis cum vitreis ad ipsa pi3rh-
nentibus fecil; turrim meridionalem nova iirmatura et decenli laterum
leclura decoravit; lolam ecclesiam novis lignis, trabibiiSp tegulis, cl.
laleribus in parle plumbalis cooperuil, el, quantum ad ipsum perlinuil,
cameraviL Terapore suo altaria nova fundata sunl ab ipso el ab aliis in
eadem ecclesia, et consecrata: unum ante crucem, quod ipse consecravit
in honore sancte cmcis et beali Johannis evangeliste el sancti Laurenlii
raartyris, et sanctorum Cirici el Julitc, quorum rebtjuias ibidem recon-
didil, cl beati Egidii confessoris, ubi et duos capeUanos conslituit qui
in perpetuum missam singulis diebus celebrarenl pro anima Guidonis
comilis et anlecessorum suorum, quibus capellanis aJ}eo redditos suUi-
cientes assignali sunl. Unum erexil de suo in cripta a parte curie épis-
copalis, quodet consecravil in honore beali Failli apostoli et sanctorum
Cirici et Julite, quorum ibi relîquie reconduotur, el in honore beati
Germani episcopi et confessons, et béate Marie Magdalene huic allari
deservire tenentur canonici beale Marie, et quolidianam missam celé-
brare pro anima ipsius, et pro anima Fromundi clerici suî, qui ibi pri-
mus assignavit reddilus. Allari beali Andrée aposloli in eadem cripla
sito assignavit stipendia servienlium. Allari beali Nicholai et sancti
Martini concessit xl solidos censuales cum x libris cere in ecclesia de
Bruerrio. Ecclesie beali Johannis-Baplisle que tempère suo a Slephano
Ollandi est edificata et ab ipso dedicala, niulta contulit in ediflcando,
et de reddilu dédit eidem lx solidos in ecclesia Sancti-Prisci, ubi et per
ipsum duo presbileri assignati sunt assidue serviluri. Ecclesie Beate-
Marie dedil ecclesiam de Merriaco-Sicco, et censam quam habent in ec-
clesia de Blanello canooicis ejusdem ecclesie concessit. Ecclesie beali
Pelri dedït ecclesiam de Venosa, et lune ibi primum manserunt cano-
nici. Abbalie Sancli-Laurentii dedil ecclesiam de Cept; monialibus de
Crisannone dédit xx solidos censuales; in ecclesia de Moneslerello, el
medietalem minute décime de Lugniaco. Verum quani longum esse!
enumerare omnia que ecclesiis contulil, compendiose dicimus quod
nulla est in tola Autissiodorensi parrochia» ecclesia conventualis que,
428 BIBLIOTHÈQUE HÏSTORIQLE DE l'yONNE.
pro beneficiis sibi ab eo coUatis, non teneatur anniversarium ejus sol-
lempniter celebrare. Nec hoc tacendum censuimus, quod ad ornatum
ecclesie beati Slephani unum dédit pallium optimum ; item, cumad curiam
primus omnium episeoponim Gallicanonim tempore scimalis tende-
rel, in novitate pontificatus sui, capitulo suo dédit medietatem totius
beneficii ecclesie de Bacerna, instituons quod feslum beati Martini hie-
malis, pulsatis majoribus campanis, sollempniter celebrarent, et anni-
versarium Hugonis, Senonensis archiepiscopi, fratris sui, honore débite
et condigno annuatim agerent ; postea cum a concilio Lateranensi red-
disset, dédit urceum argenteum viii marcharum ad ecclesie ornatum,
et ad reponendam aquam benedictam.
Fuit itaque tempore béate recordationis Alexandri pape III,
régnante in Gallia pio rege Lodovico, qui, cum de eo loqueretur,
frequenlius dicere solitus erat quod Wuillermus, episcopus Autissio-
dorensis, unus de melioribus sacerdotibus tocius regni sui judicio et
estimatione sua esset. Pervenit autem usque ad tempus filii ejus
Philippi et consecrationi ipsius, que Remis celebrata est, interfuit.
Anno a Verbo incarnato mclxxx, in octabis Omnium Sanctorum, in
ipso autem anno, circa festivitatem beati Remigii, egrotari cepit: et,
cum se sentiret quartano gravari incommodo, ad abbaticiam beati Ma-
riani, causa quiescendi, venit, ibique usque ad obitum suum decubuit.
Cum autem, ingruente hyeme, graviori urgeretur molestia infirmitatis,
advocato Theobaudo, venerabili Nivernensi episcopo, sibi amicissimo, et
Girardo, abbate Yiceliacl, consanguineo suo, etquibusdam Autissiodo-
rensis ecclesie personis, et canonicis, testamentum suum fecit; et omnia
que habebat, tam in victualibus quam armentis et pecoribus vendi
fecit, et pro debitis suis reddi. Dédit item ibi ecclesie beati Stephani
cupam argenteam iv marcharum deintus et deforis peroptimedeauratam,
ad reponendum in ea corpus Domini ; dédit et canulas et pelves argen-
teas ad quotidianum officium altaris beati Stephani. Item dédit vestimenta
sacerdotalia', albas duas mirifico paratu decoratas, cum stolis et
amictibus preciosis, et tunicam cum dalmatica, et infulam miro auri-
frigio ornatam, et libros, et alia, que in capella sua habebat cum co-
phino in quo reposita erant : dédit etiam aurifrigium quo post obitum
Xn* SIÈCLE, FEODON. 429
ejus decenler ornale fuerunt due infule. Abatie vero in qua jacebat,
dedil XL solidus censuales io ecclesia de Lugniaco et de Molins; dederat
autera eidem ecclesieprius mulla alia : medietatem i^idelicel censé de Vin-
cellis, et terras quas apud Tangiacum ipse eraerat, el quedam alia infra
et extra muros civilatis.
Vixil autom, immo vérins ia infirmitale laboravit, et penitenliam
îegil usque ad fluem Febroarii, Quaravis enim ila attenuatus essel a (que
debililatus quod nec super pedes stare, nec a leclo surgere posset,
abslinentiam lamen solitam oninimodis observabat. Nam tota qua-
dragesima, a feslo videlicet beati Marliiii usque ad Natale Domini.
cotidie jejunans, nulluui omnino cybum sumpsit, nisi quadragesi-
malem. Interea tanta erat visitantium multitudo et frequenlîa quod
etiam aliquis sanus el jncolomis vix eos sustinere posset; ipse ta-
men, quamvis jam quasi omni corporis vigore desli tutus, omnes cum
honore recipi precipicbat; et, omnibus gratias agens, lacrimosis vocibus
supplicabat quatinus pro ipso apud Dominum intercédèrent ut bono
fme consummarelur; hujusmodi enim verbum et in infirmilate, et cura
sanus esset, frequenlius in ore ejus versabatur, bonumexilum a Domino
tantumdiibere peli; unde multotiens audivimus, cum pauperes autalii dies
multos vile, prosperitatemaul conlimiam ei precarentur corporis sanilateni ,
aiebat : Non hoc a Domino petere debelis, sed tantum quod bonus sitexilus
meus. Solo itaque superstes spirilu, terre parlicula jam emorlua, nun-
qoam (amen ab oratione vacans, sic laboraviL usque ad ûnem Febroarii,
Tune Gnem suum appropînquare agnoscens, familiam suam ante se
advocatam absolvit ab omnibus que în eum comrniserant. et ab eis se
absolvi suppliciter cum lacrirais postulavit ; pauca ctiam que sibi re^
sîdua erant, annulos videlicet suos distribuil; et advocalo decano et ca-
pitule suo ad lectum suum, fînem suum eis commendavit valde con-
querens et dicens se lantis occupatum fuisse quod non multa eis bona
contulerat, et tamcn se ita erga ipsos habuissc, quod parum aut nichil
detrimenli eis irrogasset, sed omnes sincera dilexisset carilatc. Ut autem
memoriaejus apud eos in perpetuum haberetur, dédit eis ibiecclesiam
Sanclï-Prisci, ita quod centum solidi de censa ejusdem ecclesie annua-
tim dividerentur in anniversario suo equaliter eaoonîcis el presbileris
I 5â
430 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'TONNE.
de choro beati Stephani qui servitio intéressent; ceteris vero clericis,
proutopportunum videretur, et residuum pauperibus erogarelur. Ibidem
cepit eos cum lacrimis monere et exhortari ne inter eos discordie vel
invidie seu scimatis perniciosum irreperet flagitium; sed statim, eo
sepulto, regem adirent, obitum suum nunciaturi, et debitam eligendî
licentiam ab eo petituri ; et sic absque dilalione, convocatis fratribus, per-
sonam honestam, literatam, bene morigeratam eligerent; nam morp
diuturna eis damnosa esse poterat et periculosa. Rogavit item quod
in vilioribus vestimentis sacerdotalibus que in ecclesia beati Stephani
erant, sepeliretur. Tune in hec verba cum magno ejulatu prorupit, ille
pacem veram vobis misericorditer concédât, qui recessurus a discipulis
inquit : « Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis » ; et, sic facta ge-
nerali confessione, intercessioneab eis impetrato et absolutione, data be-
nedictione, eos dimisit. Nichil item de contingentibus obmittere volens,.
Senonensem venerabilem presulem, Guidonem, per nuncios arcessivit^
humiliter supplicando; ut exitui suo interesse dignaretur qui, pro pietate
qua erat, n^otiis suis posthabitis, ad ipsum properavit, et eum adhuc
spiritantem invenit. Cum vero de confessione et absolutione quanvis
multociens alias, tune tamen precipue et attentius, ut res exigebat, locutus
est, ipsi etiam nepotes et familiam suam tanquam domino et consan-
guineo suo commendavit ; quos in patrocinio suo bénigne suscepit, et
quod nunquam eis deesset spontanée promisit. In nocte sequenti, cum
infirmitate gravius solito urgeretur, quesierunt ab eo sui utrum in ci-
nere et cilicio, sicut decet christianum, vellet obire ; quod ipse et voce qua
potuit, et gestu annuit, et poposcit, et crucis impressione se ut potuit
muniens, ejusdem crucis signaculo dextera parte elevata, illud ultimum
stratum consignavit; sicque ibi positus, cum religiosi et clerici qui
aderant, letanias et psalterium decantarent, quandiu potuit cum ipsis
psallebat ; circa mediam noctem cum conventus matutinos decantasset,
ad eum visitandum venit, et in conspectu eorum emisit spiritum.
Cum aulem corpus ejus lavaretur, cepimus qui aderamus ultra quain
dici potestmirari, et quidem de novoejulare super stupenda et inaudita ejus
atenualione; totam faciem ejus et vultum balsamo perunximus ; et, post-
quam indutus est sacerdotalibus et pontificalibusinsigniis, ad ecclesiam
Xm* SIÈCLE* EUSTACHE. 431
eum delulerunl. In crastino qoantus fuerit luctus locius civitatis^ quanti
gémi lus et lamenta fere omnium advenlancium, non est facile dictu. Ap-
parebat jam in eo quasi quœdam species béate quietis ; nam vultus ejus,
ut assoletmortnorum, nuUo erat pallorefuscatus, sed ila serenus et quasi
rubicundus quod advenientibus illum potius dormire quam mortuus
esse videretur. Missis cantalis, peracto obsequio, predictus archiepis-
copus, huDiiliter genua ante feretrum fleclens, osculatus est cyrolhecas
<|uibus manus ejus involule erant, et sandalia pedum ipsius, quod et
multi nostrum fecimus; et sic primus episcoporum Autissiodorensium
sepultus est in eadem ecclesia, ante majus altare, a parte si nistra, juita
parietem. Postea Hugo, Senonensis archidiaeonus, ejus nepos. sepullu-
ram salis honeslam super eum edificari fecit. Vacavit autem episcopatus
anno integro, mensibus decem, diebus novem,
Xlil* SIÈCLE.
EUSTACHE.
On présume que ce chauoine est Fauleur de la vie qui suii.
LYIir BE HUGONB DE NÛERUS.
(inde J.-C. 11B3-12U6,)
Hugo de Noeriis sedit in episcopatu annîs circiler ixiv, ex thesaurario
assumplus in episcopum, anno Domini cireiter mclxxxiii, crrca Puriû^
calionem Beale Marie virginis; vir quidem sanguinis generosilate pre-
rlarus, sed animi magniiicentia preclarior.
Quibus progenitus et ortm fuit,
Hujus pater Milo Noeriorum dominus, mater domina de Gessia non
inferioris nobilitalis fuit.
Quam magnifice se habekiL
His igitur ortus majoribus, native fuit generositatis non degener. Nam,
more nobilium» in multa degebat magnifieenlia seculari; et vitam agere
432 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'YONNE.
privatam indocilis, in evectionum multiplicitate, numeroso clericorum
et militum comitatu, multa domesticorum frequentia et apparatu ma
gnifico, majorum suorum titulos adequabat.
Quibus nature dolibus, vel scientie, sive eloquentie predilta.
Erat autem stature mediocris, decorus aspectu, sapientia preditus, in
agendis strenuus, inter consultes consultior, in tantum ut, si in quoli-
bet presens esset tractatu, ejus expectabatur sentencia et frequentius
prevalebat; inestimabilis facundio, in persuadendo efficax, in démons^
trativo génère loquendi, quod laudem continet autvituperium,facun-
dissimi vires exprimens oratoris ; litteratura et vivacis ingenii adea ut
in qualibet facultate liberali seu mechanica ei promptum esset verba
habere materie accommoda, ac si plenam ejus esset scientiam asse-
quutus. Plerumque etiam latino eloquio properato valde studio cantica
componebatet cantus. Commendanda quidem ingenii vivacitas, siqu\dem
brevi cudebat tempore prius ad limam perduceret quam ad linguam ;
sed tanta estuabat aviditate edendi quod fecerat ut inculta proferret in
médium que meliuslatere potuerant, donec correctionis studiose elimata
incude luculentiori splenderent omatu. Unde factum est quod ejus
opuscula, que plus in ipsius favore quam proprio scemale, frequenti,
dum viveret, habebantur in usu, ipso sepulto sunt pariter consepulta.
Militum gaudebat stipari frequentia, et de militaribus studiis libentius
disceptabat cum eis; unde et Yegetium Renatum fréquenter relegerat,
qui de hujusmodi loquitur disciplinis, de quo militibus multa doctrinalia
proponebat. Miram habebat affectionem ad suos ; urbanus ad eos cum
quibus degebat, adeo ut omnibus omnia factus domi inter eos esset
quasi unus ex ipsis, foris tamen prérogative sub congruo moderamine
dignitate servata.
In quo mores eju$ poterant argui.
Omnibus favorabilis, nisi habendi cupidilas que omnes pêne po-
tentes exagitat, ad exactiones et oppressiones subditorum, etusurpanda
Xllf SIÈCLE. EUSTACriE. 433
jura non sua ipsum plus forle débita provocaret; elnisi, contra queni-
libel iodigoatione conœpta» ruine sue ac nocendi libidini immoderale
pleruraque frena laiarel.
Quod circa temporalia wajorem curam habuil quam cirea
spiritualia.
tn adminislratione episcopalium commendandus per omnia, si eo fer-
vore spiritualia quo et lemporalia duccrel amplectanda ; sedtanloerat
în spiritualibus remissior quo in temporalibus ejus animus intenlior
habebalur.
Quanta fervore fidem catholkam adversm kereticos de Kariîaîc
zelatm est,
Veruoitamem fldei calholiceassertoreratraagnificus, eoque circa illani
fervore ardebal ut, ad capiendas vulpeculas que dcmoliuntur vineam
Domini Sabaoth et hereticis dograatibus degenerare faciunt in labruscas,
iota vigilantialaborarel; conlra quos apud nobilem diocesis sue vicum,
de Caritate videlicet, eo accîngebalur ferventius quo herelicorum ibi
amplius fervere cognoscebat errorem ; lanlaque animi constanlia bere-
ticos ibi persequutus est quod quidam ex eis par diversas diocèses pu-
blicam agenles penitentiam ad gremiummalris ecclesie, abjurala heresi,
salubriter sunt reversi ; alii perlinatiores, in salutis sue dispendium, in
Ylaliam vcl ad Albigenses, ad sui erroris complices confugerunt, terre
nalivilalîs sue et proprie cognalionis el bereditatis exlorres; sicque in
eo perfecit negotio ut hereticorum maliens non inmerito dicerelur.
Quaîiîer domos ephcopaki Autmiodoremes emendaverit vel
ampliaverit.
Qui, licet sic in spiritualibus proficcret, in temporalibus lamen multc
profîciebat amplius quibus propensius incombcbat ; nam domos épis-
copales Autissiodori, seu lapsa reparando, seu nova construendo, pro-
veiitin melius, anliquis edifîciis cellamvinariamconcamerationis lapidée
i3i BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'TONNE.
majori palatio contiguam et coquinam juita portam structure mirabilis
magnis impendiis superaddens.
De Regio-Anne, quid ibi fecerit.
Âpud Eppogniacum, castrum suum, domus crat episcopalis que Régis-
Annis vocatur, in loco gratissimo et commodissimo consliluta; quam
Ycauna fluvius, ex sui profiinditate sinus ibi pisœsioresexpandens, un-
dique preterfluit, nisi quod terre ab anteriori parte continue modicum
intervallum, magnam tamen intra se continens intercapedinem, ibi esse
insulam non permittit. Domus illa, forma et maleria humilis, domicilium
episcopis prestabat inglorium. Hanc mulliplicibus et magnifiée nobilitatis
et venuslatis edificiis, non modicis sumptibus,ampliayit; locumque illum
tutioris suis refugii adversus hostiles strepitus facere desiderans, ab
anteriori parte ubi terra erat continua, ab una parte fluminis ad alteram,
sepem ex inmensis roboribus murumque perduxit, et plurima propu-
gnacula desuper coUocavit; terramque in altum fodiens fossas conti-
nuabat inmanes, ut per eas cursum fluminis derivaret, fieretque ibi,
quodnatura negaverat, insula videlicet artificii supplemento; opusque
conceptum et ex parte jam consummatum majori ad perfectum duxisset,
nisi comes Campanie, Theobaldus, inmanufortiejusmoliminibusresti-
tisset, et opus pêne in consummatione existens ad terram fundilus deje-
cisset, domibus tamen episcopalibus in sua nichilominus integritate
servalis.
De Bello-Reditu, qualiter extruxerit.
Apud Charbuiam, villam episcopalem, locus erat inter silvas fructectis
obsitus, et propter juges et varios aquarum discursus prorsus inutilis
et nuUis usibus accommodus, qui nunc Bellus-Reditus nuncupatur. Ibi,
fructectis penitus extyrpatis, et aquis discurrentibus in unam massam
coUectis, duo stagna fecitmultis referta piscibus, unum superius et al-
terum inferius ex influxiore prioris, quibus adjecit et tercium, tum ex
priorum decursu, tum ex fontibus, tum ex torrentibus undequaque
XUf SIÈCLE. EUSTACHE. 435
conÛuentibiis in idipsom, magnum admodum et piscosum. Domos in-
super multipliées structure nobilissimf! et venustalis immense extruxit
ibidem; quas fossis aquas ex stagni superioris influenlia continenlibus,
et propugnaculis et sepe forlissima a parte anleriori que stagno priori
est opposita, mirabiliter œmmunivit, ipsi slagno niurum lalericiuni su-
perponeos. Cui loco ab ea parte ubi deest stagnorum raunitio, silve con-
frage, circumquaque incise, et ad terram démisse validum prestant et ad
expugnandum dilîicile munimentum; via licet arcia patente média inler
silvas, per quam multis portarum» fossarum, et ponlium interjeclis obs-
taculis ad domum inleriorem difficilis, et qui suspectis temporibus a
paucis observari valeat, est accessus, Locum islum idem episcopus, quan-
tum humana potuit industria, ad omniraodam amenitalemetcommodi-
tatem provexit ; nam et silvas ubi frutectis eranl vel arboribus humi-
lioribus, autrarioribus obsite, et ob hoc minus utilitatis habiture, penilus
extirpavit et agriculturam redegit; hortos ibi fecit, planta^it arbores
diversi generis, ut, prêter amenitonem que provenicibat ex istis, fructus
inde perciperct copiosos. Silvarum quoque partem non modicam sep»'
rxmtinua circoncinxit^ ab ea porta que est a parte silvarum anleriori,
videlicet ad aggerem tercii stagni usque perducens; et grata intrinsecus
ferarum lustra concludens, et eorum mnltitudinem copiosam, que vt
oculos intuenliuni de palalio jocunda visione pascebant» et plerumque
vel in festis majoribus, vel in susceplione hospitum, grata domino et
nobilia exenia ministraliant ; nec minus fecunda cuniculorum receplacula
intra septa illa vel extra voluptuose et utilis materiam occupationis ibi-
dem prestxibant. Sic locus multimoda conunoditate et amenitate preditus
gratissimam prestat usque hodie episcopis mansionem, exceptu <|uod
sepe deraolitio que sine inmodico silvarum eiterminio et sumptuum dis-
pendio in sua integritate servari non poterant, feras sue reddidit li-
bertati.
De doîuibm Tociaci et Conadw.
Apud Tûciacum et Conadam, castra videlicet episcopalia. in areîs a suis
predecessoribus preparatis, domos condidil episcopales et nobilila[is im-
mense.
i36 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'TONNE.
De hiis que gesnt apud Varziacum.
Castrum suum nobile Varziacum, quod, propterloci immunila, prios
frequentibus patebat depredantium incursibus, muros reparando anti-
ques et fossas tunribus ingentibus circumsepsit. Domos episœpales juxta
ecclesiam béate Eugénie muro solido, magnificis edificiis, turribus ac
propugnaculis a primis condidit fundamentis. Presidium quoque episco-
pale ulterius muro solidiori, tunribus munitioribus et antemuralibus
in tutam et ad expugnandum difBcilem munitionem provexit, et fossis
mire amplitudinis vallavit in girum, in quibus» grata aquarum exuberantia
ex fonlibus circumfluentibus eas replens, non modicum facit ad muni-
tionis agmentum ; et tum ex piscium multitudine qui ibi nutriuntur
optimi, tum ex molendinis que edificavit ibidem, tum ex aliis utilitatibus
suis, episcopo totique municipio multe commoditatis existunt.
De his que gessit apud Noeria.
Opère prelium duximus presenti inserere lectioni que et quanta ope-
ratus sit inillo nobili palrimonii sui castrOtNoerusvidelicet, quod tante
a proavis nobilitate et inmunitate prefulget ut ila in domini sui proprietate
consistât et jure quod nuUum habeat alicujus superioris dominationis
respectum, sed potius de alodio, ut vulgo dicitur, et sui separati dominîi
existere censeatur ; propter quod non solum finitimis, verum et princi-
pibuspotentioribus circumquaque eo amplius invidiosum existit quo ad
terras sibi vicinas, tum propter domini et casatorum seu vassaloruni
suorum potentiam, tum propter loci situm inexpugnabilem, magis libère
et impune potest extendere vires suas, et ipsis formidine imminet am-
pliori. Sane mortuo Clarembaudo fratre, domino castri illius, idem epis-
copus filii ejus Milonis, scilicet in annis puerilibus constituti, tutelam
suscepit quam in multa sollicitudine administrans, et forte plus juste.
Nam propter hoc in agendis ecclesie sue remissior existebat, drca mu-
nitionem ejusdem municipiipromovendam tota studii vivacitate incubuit,
lotis tribus sumplus fecit; nam super muros burgi inferioris, quem ad
ïlir SIÈCLE. EUSTACHE. 437
radiceni raontis posituEi amnis qui Seneen dicilur, undique perterfluil
ex muro seuex lignissolidissimis robusta valde propuf^nacula collocavit;
in ascensu morilisa burga, licel ab ea parte castrum sit inexpugnabile
situ suo, fossas in excisa montis rupe pregrandes, portasque niunitioreïî
exlruxit; in soperiori vero parte, ubi se in cacumine suo montis in quo
situm est pn*sidium, major amplitudo ditTundi t, siLum pandens machinis
erigendis accommodum, prêter muros munitionis auliquos, inler quos
unus erat solidii:>r et exlerior, quem fraler ejus Clarombaldus, paub; an-
tequam defongeretnr, construxerat, murum post illum interiorem ma-
joris allitudiiHs, spissitudinis, et soliditatis erexil in capiteejus turrim
soHdîore conslructa; exteriori quoque muro fossas excisis cautibus fecit
preruptas aliasquc premisit excisiones in monte que bustes possent a
presidio multipliealis obstaculis et ioipedinienlis arcerc; fecilet antemu-
ralia muro exteriori connexa, et immensi roboris trabibus contecta de-
super, ut qui subtus existèrent telorum jactus quantoslibct» aul tormenta
jaculatoria, seuquelibet alia hoslium moHmina non timercnt, sed securi
venienlibus ex adverso posteriorum fossarum et mûri cui conjuogebantur,
prohibèrent accessum, Juxta murum illum fonlis venam scaturicntem
invenit que, bcet sit modica, juges tamen et perspicuas aquas emamit.
Extra septa presidii principalis, magne nobilitatis extruxitpalatiumquod
ipsi presidio non modice munitionis existit, gratam videlicel domini
mansionem, quam multo et voluptuoso decoravil ornatu; fecilque cuni-
culos subterraneos a cella vinaria que turri suberat principali, in pala-
lium inferius de (^uo prediximus, qualinus propter vinum seu viclualia
quelibet non oporleret ingredi vol egredi presidium principale» sed,
victuaHbus per murum presidii deraissiorem in sportis demissis» \i-
num sive aqua per fistulas plumbeas mirabili quodam artificio.......
mirabilis sane cautela, ut scilicet viclualia que ad munitionem
caslri illata fuerant, vel invecta, ibi sub munitiori custodia fidelius ser-
varenlur, et, obseralis ad omnem excludendam suspiciooem repagulis,
usibus postulatum necessariis tali artiflcio deservirent, Presidium nic-
hilominus armis, balislis, cclerisque ad rjus tuilionem necessariis
ioestimabiliter eommunivil; mansiones militum seu quoromlibet aliorum
infra septa munitionis superioris contentas multo precio comparavit,
I 56
438 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'yONNE.
et in proprietatem nepotis sui redegit : tam in hoc quam in predicti
construclione palalii circunspecta usus industria, ut accessus volentium
domini adiré presentiam ad ejus palatium extra septa principalis pre-
sidii minus haberetur suspectus, et, omni extraneo habitalore excluso,
domini castri nuUum omnino suspeclis temporibus, nisi de cujus fîdelitate
plenissime confideret, infra septa superiora recipere cogeretur propter
quod eliam baptismalem municipii ecclesiam posuit extra septa, solam
domini capellam in superioribus esse permittens : magnifîca quidem
opéra et multa admiratione digna et commendatione, nisi ibi hominum
sue commissorum custodie substantias in ligna couver tissel et lapides,
etbona pro magna parte consumpsisset episcopalia, que melius fuerant
autecclesieutilitalibusautpauperum necessitatibus aplicanda. Castrum
illud, quousque nepos suus in annos adolesceret pubertatis, et ejus esset
mancipatus tutele; in multa rexit magnificentia et virtule, etinterceptio-
nibus circunstantium in manu potenli resistens, et incursantium, pre-
dasque de terra sue tutele plerumque agenlium argumenta refellebal non
imparibus argumentis, ita quod omnibus qui erant in circuitu, fôrmi-
dabilis appareret; sed et Ducis Burgundie, et ceterorum Principum seu
potentum contra ipsum sive castnun concepta fréquenter molimina
tan ta prudentia confringebat ut semper honorabilem calculum reportaret.
Acquisivit autem eidem nepoti suo yillam de Valanto, juxta Giacum
villam episcopalem, quam multa peccunia comparavit. Sed de his hac-
tenus : nunc ad alia transeamus, et quantum in ampliandis ecclesie sue
redditibus profîceret, aut conditionibus in melius provehendis profecerit,
prout occurrit memorie, dixeramus: pauca enim demultis tenemus, et
aliqua omiltimus ad lectoris stadium declinandum.
De Procurationibus regtis qualiter remisse simt.
Juris eral regalis, ut, quando dominum regem, vel aliquem de suis
ilineris occasio seu motus voluntatis proprie ad aliquod episcopale do-
micilium divertere faciebat, recipiebatur honoriGce, et procurabatur
honeste. Hoc grave et honerosum debitum episcopus, divina procurante
clementia et occasionis congrue opportunitatem opérante, in perpetuum
XIII* SliXLE. EUSTACHE. 439
tailler abalevil. .\am cum Giemum caslrum nobilissimum Hervei de
Doiiziaco, comitis Nivernensis, qiiod erat de fcodo Autissiodorensis
ecclésie. in proprietatem regiam devenisseljoxtapaclorum formam quam
dominus rex Philippus consenserat et feceral, ut ipse flliam Pétri co-
mitis Nivernensis, cui Clie competebat jure heroditario comitatos, ha-
beret uxorem, Iranslato in regem taliter rastri d(ïniinio, episcopus apud
regiam megnificeotiam mulla interpellavit inslantia, qiioniani feoduni
ecclesie sine ejns prejudicio nonpoterat retinere; tandem in rceompen-
salionem feodi oblinuit, confecto inde instriimento regali, quod rex
procuraliones hujus niodi remisit episcopis in pcrpetuum ; et, ne episcopus
Autissiodorensis in aliquo domiciliorum suorum ipsum vel aliquem ex
ejus nomine recipere bospicio, aut ministrare necessaria teneatur, con-
cessit; salva nichilominus cereo centum libranim cere, quod in festo
beati Slephani de Inventione ejus, videlicet in Augusto, a castri predicfi
domino ecclesie Aulissiodoreosi solviex antiqua consuetudineconsuevit;
quern usque hodie dominus rex a prepositis suis de Giemo fecil per-
Suivi, penaappDsi ta quod, quotiens preposili cereuni illum suo termino
non reddebaat, pro singulis diebus» quibus in solulione cessabaiit, v.
solidos Parisiensium ipsi régi irremiserabibter componebant : utilis
sane recompensalio et ecclesie profutura, cum multum ex eo honeris
episcopis sil remissum, et de feodo Giemi nichil nisi honor cis accres-
ceret sine fructu.
Qualiler acguidmt decimm et domum epmopalem de Colengiis.
Petrus de Corcione Colengias super Ycaunam fïuvium cum omnibus
que monachi de Cari ta te babebant, ibidem mullo eraerat precio- Episco-
pus suam ei voluit refundere peccuniam, et obtulit in emptione eccle-
siaticorum bonorum diocesis sue, se esse assercns potiorera ; et obtinuisset
proculdubio, nisi favorregius, quern Petrus sibi conciliaverat, episcopo
restitissel. Tamen multo conatu tandem episcopus décimas etoblationes,
et quicquid ad spiritualia pertinebat, abeo percompositionem extorsit,
et domum insuper que nunc in eo municipio episcopalis existil.
iiO BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'tONRE.
Qualiter acquisivit decimam Varziaci et mb quo tenore.
Apud Varziacum parum aut nichil de vini décima solvebalur; hanc
ex incolarum condicto taliler acquisivit : remisit eis manum mortuam,
talliam Marcii, ex qua per annum dabanlur in Martio de singulis do-
mibus capitaneis quinque solidi; remisit etiam furcam, et rastrum, et
consuetudines hujusmodi que eis erant multi oneris, et episcopis modicum
utilitatis prestabant; ipsi vero sub hoc tenore décimas episcopis prestare
tenentur pro hujusmodi remissione, unam videlicet de decem sarcinis
quam serviens episcopi unus aut plures qui ad hoc fuerint deputati,
duxerint eligendam; magna profecto ecclesie utilitas : remisio enim
propter hoc facta vix ad summam centum librarum annuatim poterat
pervenire, et decimarum estimatio quingentarum vel sexcentarum et eo
ampUus Pruvinensi monete summam fréquenter excédai. Multa in epis-
copatu gessit uliUter et prudenter, que vel audita memorie non occur-
runt, vel prorsus ad nostram noticiam non venerunt.
Quam virtuose resistebat persecutoribus ecclesie.
Persequutoribus in magna resistebat virtute, horum ecclesiastioe seve-
rilatis censura, horum rebellionem viribus compescendo ; et plurima que
sive ob hoc sive ob alias causas pertulit in episcopalu adversa, mente
intrepida et constanti, sicut erat vir animo magnificus et insuperabili
longanimitate, percurrit ; de quibus pauca que nobis nota sunt, memo-
rabilibus duximus inserenda membranis.
De forma interdictorvm statuta tempore comitis Pétrie et causa
quare sic statuta,
Agebatin Aulissiodorensi, Nivernensi, et Tornodorensi comilatu comes
Petrus, videlicet deCurtiniaco, domini Régis Philippi fratuelis ; cujus fa-
vore procurante, ipse Petrus Agnetem, filiamGuidonis, quondam comitis
Nivernensis, cui suscessione hereditariacomitatus competebant predicti,
duxit uxorem, dalo propter hoc domina régi nobili patrimonii sui
ÏUI" SIÈCLE. EUSTACHE. 4iî
Castro, qui Mons-Argi nuncupatur, ul ad illius conjugiom perveniret :
vir quidem régi sanguinis et immense poleiilie, sed incirconspectus
animo, el iracundie Ibmiidande, et qui in raolosliis aiitinjiiriis irrogan-
dis nulla ratione aninii sui impetum temperarel ; imde et sub ejus do-
mioatiune non solum episcopus, verum etiam Gcclesie sibi siibjecle
virique ecclesiaslice multas el graves molestias frequenlius sostiiicbanl,
luni ab CD lum ab aliis qui vel de ipso nocendi faniiliare sumebant
exemplum, Tel quibus,, eo non rcsislenle, in ecelesiam Jïm facultas i^rat
liberiordebaeari. Et ab initio dominationis sue lanlum sub eo laboravil
ecclesia quod Autissiodorensis civilas fereperquindecimannos propter
excessus interdicto conclusa, clausis ecclesiis, divinorumofliciorumsi-
lentia pateretur, nisi quod raris leniporuni inlervallis dilucidis, comile
per satisfatiooem ad ecclesie gremium revertentc, quandoque ecclesia sua
organa resuraebat, statim tameii infra brevis temporis spacium cornes,
replicatis injuriîs, ejus serenilatcm permanorc diulius nonsinebat, quin
sui patercnlur silentii recidiram. Super hoc tandem, inito inler episco-
puni et capitulum Autissiodorensis ecclesie salubriori consilio. fpioniam
per bujusmodi iaterdicla frequentia in immensum vicia succrescebanl,
et pululare hereses tiraebantur, cum contra saluleni suam eflicerontur
mentes hominuni duriores, provida inter cas deliberatione convenil ut,
sic deinceps vivente comité, animadversionem liujusmodi tenqierarent,
quatinus personam comitis prosuorumexcessuum exigenlia eicommu-
nicalionis mucrone percussa incivitate Autissiodoreosi servaretur tidiler
inLerdictum; ut videlicct in advenlu ejus, una in majori ecclesia de cam-
panis majoribus pulsarelur, et sic advenUi ejus conilo, (juandiu presens
esset, clauderenlur ecclesie» el divina oflicia sub inlerdicti silentio age-
rentur; ipsius vcro discessu ejusdem pulsatione campane, velut edictu
preconio publiée designalo, quasi discedenlibus nebulis ecclesiis sol-
lempnitatum suarum grata serenitas redderelur, exclusis taraen homi-
nibus comitis ab ecclesiarum ingressu qui soli suberant interdicto, sa-
num prufecto et stalutum salubre, Nam crimes non sine confussiune
permaxima ingredi vel egredi poterat propriam civitalem, nec propter
clamorem populi moram ibi facere longiorem, et ecclesia suo non roge-
batur silentio edificationi déesse et profectui animarum.
442 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'YONNE.
Quodinadversis viriliterse habebat.
Tempestatishujuspene inlolerabilesetformidandasprocellas episcopus
multa magnanimitate sustinuit intrepidus, totum se pro luendo ecclesie
jure impendens, pro qua opponebat se murum insuperabilem veniei>li-
bus ex adverse; et non solum comilis, verum et aliorum infestationibus
^iriliter resistendo,non deficiebat, donec, illishumiliatis subpotentimanu
Dei, ad honorera ejus et sponse sue ecclesie finem attingerel commen-
dandum, super quo pauca de multis duximus perstringenda.
Qualiter Petrus, cornes Autismdorensis, extraxit pverum de terra,
quem tumulari fecerat in caméra episcojn.
Coraes, licet ei familiare esset et frequens per exconimunicationem
ab unitate ecclesie separari, quodam tempore excommunicatus fuerat ab
episcopo Autissiodorensi, civilas interdicto conclusa propter graves ejus
excessus ; qui vehementis indignationis igné succensus, non solum épis-
copum, cujus fidelis, ut pote ejus vasallus, esse debuerat, sed et cano-
nicos et clericos voce preconia a civitate ejecit. Corpus parvi mortui
quod propter interdiclum civitatis ecclesiasticam habere non poterat se-
pulturam, inoportuno matris pueri excitus clamore et lacrimis, in ipsa
episcopali caméra ante lectum domini sui episcopi fecit humari, in contu-
meliam ejus et Dei contemptimi. Hoc tam piaculare flagicium episcopus
rigore districtionis ecclesiastice mira constantia persequutus, tandem
ipsum compulit ad satisfacionem hujusmodi exibendam : Quod, die Pal-
marura in processione sollempni, presentibus beato Willelmo, avunculo
comitis, qui eum ad humiliandum se roborabat, Bituricensi, et Petro
Senonensi archiepiscopis, et multis aliis quos vel episcopi soUicitudo
vocaverat, vel facti novitas illexerat ad videndum, effosso sepulchro
propriis manibus corpus extraxit defuncti fetens admodum et putridum,
magnumque narium offendiculum, utpotequodjam per menses aliquot
ibi jacuerat tumulatione ; et ab ipsa caméra usque ad cirai terium Montis-
Autrici, nudis pedibus, solis indutus lineis, velut plebeius quilibet ad
Xin' SIÈCLE. EUSTACHE.
i43
lumulaiidumibideiii propriis humeris deportavit, se se humiliant saln-
briler coram Deo, «qui œlla regum et cervices inclinai».
Qukfuerit exiim hujns comith.
Non ab ro arbitramur existere ni quis hujus comitis evilus ïnvnl
posteris designemus, ut lanto securius irani Dorai ni conlra se provocan*
metuaiU, quantoex alterius addiscent exemple qoam verendnm si( iri-
cidere in manus Dei viventis, qui retribuit super abuiidanler faeientibus
superbiaoi, humilibus dans gratiam et snperbis résistons. Si quideni t-o-
raes isle, mortua Agnete, uxore sua, cuni sibi matrimonialiler Yolandani,
sororem Henrici Conslanlinopolitani imperaloris, secundis nuptiis copu-
lassel, eodem Henrico fado de mediojure pro iniquitalis, nxorisub-
lenfu ad imperium aseiscitur; insligante uxore, illue iter aggredilur; ab
Honorio romano pontifice iniperatorem Constantinopoleos ronfinnatnr
elioungïlur pariter cuio uxore; dehinc cum magno Lalinoruni ex*Tritu
Dnrachium usqne pervenil, civitalem obsidet, uxore ejus per parles Ro-
manie (utiores (utpote Lalinorum dicioni dudum subactes) Conslanli-
nopobm febci itinere procedenle. Imperator in obsidione non profirit,
solvitur obsidio, per terras bosûles communiori videlicol idem Inq)iT*itf>r
incaulius iler legit versus Constantinopolim, imperium receplurns. de
suis viribus superbe présumons ; sed I)ominusexcf*lsus *< qui humilia res-
picît, et alla a longe cognoscit », ipsum omnemque exercilum ejus iti
manus inimici conclusilel tradidit in caplivilatem virlult^m eorum. Aiidial
humana superbia et atleudal; ecce hic vir lanle nobilitalis et polenli»\
(|uilociens contra Deuui et ecclesiam ealcaneum erexeraL nuur captivus
et inglorius carcerali custodie mancipaiur ; Domino miseranle ; ^i vpI serr»
de peccatis compungalur ad manuru Domiiii flagellauleni, vel p^tnani
ipsius in présent!, si non conlerilur, ineoante. Sed nunc ad texlurti
propositi, et qnaliter ultiônem de perseeuloribus erclesir expetieril ad
laudem Dei et honorem eedesie prosequarnur
De Peiro de Corcimiet quatiter ait un fuerii in eum.
Petrus de Corcione, de quo superins i'eciums tiienliuuem, in om-
nibus agendis comilatus secundus eral a coinile. eju*qiîe nulu et oûti-
444 RÏBLIOTHÉQIE HISTORIQUE DE l'yONNE,
silio mnics Pelrus, de quo preraisimus, per omnia regebatur. Is ad
oppressionem ecclesiarum comitem valde qui anima iocompositus eral,
iitprediximus, iocitabat Ipse, pro utpoleral, eorom traiiLiuillilali nichil-
ominus inimîcus et quieli. Ad hujus bestic edomaiidam seviciam epis-
copus omnibus accingebatur, pro ut temporum poslulabat nécessitas,
argumenlïs. Qui cum, favore comilis prosequenle, quandiu in sue culmen
potestatis emicuit, ecclesiam Dei et ipsum episcopum prosequi non ces-
saret, episcopus, sicul erat edmodiim seculari quadam preditns induslria,
teoipora vindicte oporhina expeclans, ejus insolentiam Liliter edomuit
ad exirenuim ipsum, licel forte in hoc îdï evangelice religionis mansue-
ludint^ extjrbitasse jussus fueritepiscopus, utile tamen ecclesie et ma-
lignantibus forraidabile proponensexemplum. Nam cum, snbtracto ei fa-
vore comitis, tempora nubila glorie sue ac potestatis serennm fuscassent,
naclus tomporis oppnrtunitatemepiscopus suis desideriis congruentem,
ipsum captum in quadriga assurapsit, el compedibus alligatuni, capite
super nudo, quod duduni contracta cahicies deformabat, per vicos el
plateas civitatis Aulissiodorensis satis ignomioiose tractatum, fecit pu-
bliée circunferri» ridiculosum populo prebens de ipso spectaeulum; ut
ubi summe potestatis funclus honore fuerat ibi rudiculosius sue dejec-
tionis ludibria pateretur ; discerentque universi in fascibus constituti non
perverse agere, neeeitolli successibus, sed humiliari sub eo « qui depo-
suitpotenles de sede et bumiles exallavit».
Qualiter Erraudum conmcit de heresi.
Huic successit in olïicio et potestate Eraudus deCastro-Novo, miles non
inferioris malicie, nec minoris ingenii, ve! remissioris desiderii ad oo-
eendum, ecclesie sevissimus persequutor, utpote cui herelica pravitate
infectopropositumerat ecelesiasticorum domaginm professoribus, proul
audebat ef poterat, adversari; de cujus enorraibus illud quod sequitur,
(ransmitlereduiimus ad noticiam posterorum. Quidam, qui ejus offcnsam
incurrerat, a persequentibus fugabaturadmortem. Is, ut instantis morlis
evaderet periculum, in ecclesiam Béate Marie infra muios, ob emunitatem
loci, fugiens, sereeepit hune ; nulla Deoexibitareverenlia, ecclesie, erauni-
inr SIECLE. ECSTACHE. 445
Tatoeffracla, in ipsa ecolcsia gladîo fecitpersequuloreoccidi, etcruore in-
noxioD(?i sanctuariura attrocitor prophaiiavit; sed Dominusjuslus judex,
sicut in sequeiitibiis exponelur, dignain ci retribuil vicissitudinem luerito-
rum, Saneis, oITenso tandem sibi comité Pelro, abeodiscedcns, ad comilem
Nivernensem, Herveum videlicet, se conlulit, cui comitatus cesserai Niver-
nensis, oblenlu Malildis fdie comilis Pelri, quam, sieuLsiipradielumest,
favore regio fii vente, duxerat in nxorem, cui compelebat jure heredilario
comilalus. In cujus Hervei scilicet gradam id^m Euraudus in tantum
receptus est, ut euodem locum qnem apud comitem Petrum obtinueral,
etiam apud Nivernensem comitem obtineret ; sub cujus potestalu» sicut in
Autissiodorensem, prius quoque comitatu ecclesia multis oppressionibus
laboravit. Increbrescenle contra eum tandem hereseos qua notabatur,
infamia, idem episcopus, sicut erat catholicorum dogmatum zelalor pre-
cipuus, et perversitatis heretice fervidus ex(irpator, in Parisiensi con-
rilio ab Octaviano, romane ecclesie presbitero cardinali, qui tune b?ga-
lionis ofTicio fungcbatur iu Francia, Parisius convocalo, multis archie-
piscopis, episcopîs ceterisque ecclesiasticarum dignitatum ycI admi-
nistrationum inferiorum personis preseuliluis, ipsum de heresi publiée
accusavil, accusatum testimoniis irrefragabilibus convicit. Convictus
approbante concilio senteuliam dampnationis excepit; dampnatus ignis
concrematione prophanam aiiimam exalavit, digna recipiens stipendia
merilorum, et generi suo fedam sue perversilatis no(am imprimens et
obprobrium sempiternum, Discile omnes qui operamini iniquitatem,
qui potentum anibitis latera ad nocendum, discite quod exlcnla sit
manus Domini super omnes peccatores terre, Ecce hic magnus cl po-
tens, ipsis eliam polentibus formidandus, ad ignominiose morlis tractus
supplicium, dignam sue iniquitatis temporaliter reportât mercedem.
Ulinam vel in mortis articulo sic contritus, exemplo latronis qui, cum
Domino erucifixus, sera licel, frucluosa tamen cunfessione penituit,
quûd vicem scelerum suorum non reportel in pénis.
De Caputiath, qualiter cm exterminavit.
In diebus illis circa promotionis sue exordia, orta est in Galliis hor-
renda nimis et periculosa presumptio, et que plebeios trahere ceperal
I 57
446 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'TONNE.
uaiversos in superiorum rebellionem et extenninium potestatum; que
tdnquam a bono habens originem, angelo Salhane sese in lucis angelum
transformante ut talia sugereret, simulatam boni speciem pretendebat.
>am, sub oblentu mutue caritatis prestitis juramentis confederabantur
ad in?icem, quod sibi in necessitatibus suis mutuum ferrent consilium
et auxilium contra omnes ; cujus confederationis consortes telarum ca-
putia cum signaculis plumbeis, que Beate-Marie-de-Podio dicebantur, as-
sumpserant in caracterem et in signum que eos a ceteris distinguebant,
diabolicum profecto et perniciosum inventum. >am ex hoc sequebatur
quod nullus timor, nulla reverentia superioribus potestatibus habere-
tur; sed in eam libertatem sese omnes asserere conabantur quam ab
initio condite créature a primis parentibus se contraxisse dicebant,
ignorantes peccati fuisse meritum servitulem. Hinc etiam sequebatur
quod minoris majorisve nulla esset distinctio, sed potius confusio que
rerum summam, que nunc superiorum moderamine ac ministerio ac-
tore Domino regitur, bren tempore traheret in ruinam; consequenter
etiam omnis sive politica sive catholica, in pacis humane et salutis ani-
marum dispendium, daretur in exterminium disciplina, et que sola car-
nalia astruunt, hereses pulularent, vigore ecclesiastico succumbente.
Pestis ista licet plerosque Gallie fines, tractum lamen Autissiodorensem
et Bituricum, finesque Burgundie latius ceperat pervagari, et jam in
tantam proruperat insaniam ut coUalis viribus prompti essent asser-
tore gladio libertatem sibi degenerem vindicare. Contra hanc formida-
bilem pestilentiam que non blandis exhortationibus; sed inmensis erat
conatibus conpescenda, episcopus tanto animosus se accinxit quanto
uberius in sua diocesi, et in villis ejus propriis maxime, suospalmites
exlendebat ; veniensque, pro ut negotii deposcebat nécessitas, in multi-
tudine armatorum apud Guacum yillam suam, quam fere totam illa
occupaverat impétigo, quotquot ibi caputiatos repperit, omnes cepil,
et pena mullans eos pecuniaria, insuper eis precidit caputia; et, ut tante
presumptionis vindictam omnibus palam esset, discerentque servi non
insolescere contra dominos, precepit ut per annum integrum absque
caputiis, nudis omnino capitibus et aeri expositis, estus acfrigora, va-
riasque experirenturaeris passiones. Videres miserandos homines estivo
XWf SIÈCLE. EUSTACRE. 447
tempore per rura, capitibus expositis absque omni velamîne, solis ar-
doribus esliiare, brumali vero oimio algore rigere; annumque integrum
sub ista exegissent censura, nisi Senonensis archiepisœpus Guide,
avunciilos episeopî, illuc forte preleriens, humaniUitis coDiraotus visce-
ribus super illos, el cpiscopum tante arguons inclementie, eam remis-
sione temporis qiiod ad dampnum complendum supereral decurtasset.
Sic igitur in brcvi a villis suis et finibus tante presuniptionis extermi-
navit Yosaniam: ryjus exemplt) per alias quoque aillas dioces el pro-
vincias brcvi tempore hujusmodi lemerilas, faventc Domino, fuitradicitus
exlyrpata.
Qualiter.sede vacante , Lingonensem ecclesiam rexil el regalia cuslodkiL
Tanta industrie sue el prudentie, qua preeminebat, maxime secularis,
circunijuaquc divulgabatur upinio ut, vacante quandoque eeclesia Lin-
gonensi et propter eligendis cissuram diutius laborante, que ob rega-
lium custodiam, que fines imperii el regni dislerminant in aliqua sui
parte non in simplicitalc reniissa, sed io magna virtute regenda est ad
cuslodienda et administranda episcopalia, specialiler vocaretur; que
videlicel loto vacationis tempore rexit magniftce el polenter.
QualiUr, sede vacante, in Senonemem archiephcopnm po$tu{atus est^
sed frustra.
Oefuncto bone memorie Michaele, archiepiscopo Senonensi,concordi
omnium consensu et volis, ob preclara sue probitatis insignia, ad regimen
ecclesie Senonensis asciscitur; et apud sedem apostolicam, ut dr Au-
lissiodorensi transferrelur ad eam. ab omnibus poslulalur. Sed Inno-
eentius lercius, qui lune agcbat in papalu, vir quidem volunlatis pro-
prie debito forte plus plerumquc motum sequens, translatiouem ipsius
pro SUD arbilrio impedivit, ut mngistrum et quasi nutritorem suum in
scolis, dum esset in Franlia, magislrum videlicet P*:*trum de ( jjrbolio,
in illa preficeret eeclesia, vel potius inlmderet, eliam reuilente eapitolo,
ipiod et fecit; et postulationem faclamde episcopo» non tara jure, (juam
448 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
voluntate propria, si fas est dicere, non admisit; sicque divina factum
est prôvidentia quod ecclesia Autissiodorensis cum qua conubii spi-
ritualis fedus contraxeral, nequaquam tanti patris divortio vidua re-
maneret.
De omamentis que contulit ecclesie.
Ecclesie sue Autissiodorensi pannos duos sericos preciosos, et quan-
titatis immense, qui de Miradola nuncupantur, contulit ad ornatum;
credimusque quod imagynem crucifixi cooperuisset argento, et quod
deesset ultra estimationem crucis auree duarum marcarum, et ultra
triginta marcas ad hoc deputatas, quandoque quas ob suas nécessi-
tâtes acceperat, restitutionem in fiiturum eorum cum super habundantia
repromittens, supplevisset de suo; sed et hoc et restitutionem promis-
sam mors preveniens impedivit, unde et hujus bonus debiti ad suos suc-
cessores transmisit.
Qualiter formam et situm ecclesie in melius immutavit.
Qualiter fenestras in fronte veteris operis ecclesie ac vilreas dilata-
verit, ut ecclesia que more veterum usque tune fuerat subobscura, in
lucem claresceret ampliorem ; qualiter altaria duo que in lateribus ec-
clesie altrinsecus ab anteriori parte, ubi modo porte collatérales existunt,
posita amplitudinem ecclesie non modicum coartabant, removerit, por-
tasque extruxerit que nunc usque perdurant; qualiter ecclesiam que
valde demissior existebat, terra injecta repleverit, et pavimentari fecerit
ad decorem, tectoque ac lateribus nobilitaverit in immensum, multaque
alia hujusmodi, seu majora que in episcopatu gessit utiliter aut pru-
denter, explanare supersedemus adpresens, ne dum ea, vel minus plene
audierimus, vel audita, labente memoria, non sicut sunt, retinuerimus,
a veritatis tramite declinemus, dubia asserentes pro veris.
De hiis que contulit capitula ad panem cotidianum et de aliis.
Capitulo ecclesie ad panem cotidianum décimas Oisiaci benigna libe-
ralitate concessit et centum solidos in ecclesia Sancti-Prisci, quisingulis
annis in ejus anniversario dividuntur.
Xnf SIECLE. EUSTACHE,
449
De en quod Roma profectus est, et de morte ejns.
Tandem, dévote peregrinationis gralia, et ut aliqua forte négocia que
conceperal, promoveret, Romam adiit, uLi ab Innocenlio Papa III su-
pradicto honoriflceest receptus, Sed, valida statim correplus egritudine
înfra dccem dies post ejus ingressum, ibi apud Sanctum-Clementem vi-
delicet, liuoianc debitum conditionis exolvit; et in ccclesïa Lateranensi
bedti Joliannis, scilicct que Conslanliana dicitur, présente domino papa
etcardinalibus, honorificam meruit sepuUurani inter papales piramides,
humiliori licet mausolée, boneslo tamenct marmoreo collocatus, anno
domini mccvî, in feslo beali videlicet iMcholai; vacavit que episcopatus
duobus mensibus et paulo plus, scilicet usque ad sextam feriani post
Purificalionem Beale Marie* Ruxil aulem ecclesiam suam annis fere
xxiw régnante in Francia illustri rege Pliilippo, romanis pontiûcibus Ur^
banc, Lucio, Clémente, Celestino, Innoccntio III ; dimisitque episeopa-
tum abomni dcbitorum bonere liberum penitus et inimunem, exceplis
duaLus marcis auri de cruce, et triginta argenti, de quibus superius
fecimus mcntionem, deputalis ad cooperiendam imagyneni crucifîxi.
De sigau viortis nue.
Operi presenli adicere dignum duximus signa el indicia morlis sue
que, domino sic volente, non solum Rome, nbi decunbebat infirmus, ve-
runetiam apud nos sunt pluribus propalatti. Triduo priusquam delun-
geretur, circa noclis ioicium,quando lecli videlicet ad dormiendum parati
fessa laborc diurno menbra vocabanl ad requiem, audiiuî; est frngor
permaximus ac si prope ecclesiam b?ati Clementis, uhi inhospirio mo-
rabatur, aliquod de antiquis edificii funditus corruissel, Extili suiit
fragoro episcopus et sui; et in crastino per servientes snos, ner non el
per semelipsos perscrutari eepere nbiutmi fuisset lanti fragoris ruinn
que sic e vicino visa fueral corruisse; sed nec longe ncc prope in tola
urbe audire vel comperire potuerunt fuisse ruinam vel fragorem audilum.
Ex eo tempore cepit episcopus de suo exitu suspicari, ipsa nocte, vel de
y>0 KIBLIOTHÈQUE HISTORIQLE DE L YONNE.
prope qua in urbe Romana migraTil a corpore, apud Regium-Amnem.
domum videlicel episcopalem, cominus aule inferioris, munisque qui
pratellum quod adjacet,dislerminabat ab Ycauna, apud Varziacum mûri
municipii quos fecerat, ac si vellentcommori domino morienti, pro parle
aliqua corruenint. Eisdem diebus, Stephanus de Sancto-Salvatore Aulis-
siodorensis, canonicusel sacrista, etipsius episcopi commensalis, apud
Aulissiodorum eiirema egritudine decumbebat. Cui episcopus, nou in
sompnis, sed vigilanti poli us et de die, ipso die mortis sue, siculpostea
conperlum est, in visione velul manifestus apparuit, inler alia dicens ei :
Veni, sequere, quia ego jam precessi. Slupefactus >Tsione horrenda, vocal
suos qui statim a caméra, ubi jacebat infîrmus, discesserant, sciscitatur
si vidissent episcopum ab ilinere romano reversum. Admirantes unde
talia diceret, diierunt episcopum nondum potuissereverti; quibus ille:
Certe modo hinc dicessil, et vehementer admiror quod eum non vidislis ;
omnem que eis pandit ex ordine visionem, et infra Iriduum post mor-
tem episcopi vita decedit, vocantem episcopum ad transitum, quo pre-
cesserat, subsequutus. Eustachius canonicus similiter, et commensalis
ipsius episcopi, qui et postmodum sacrista factus est, dum in stratu suo
sub eisdem diebus quiesceret, vidit in sempnis unum de sociis episcopi,
quem secum romam duxerat, venientem ad se vultu subobducto et tristi ;
cui percunctanti cur eum erecta facie non respiceret et serena, brevi
respondit versiculo : Est prope mors, pestis prompta, remota salus.
Quam visionem revolvens in animo, licet nichil adhuc de morte episcopi
cogilarel, ac eandem uni de sociis episcopi qui Autissiodorensi episcopo
abeunte remanserant, communicans, morte episcopi ac die mortis per
nuncios declarala, comperlum habuit non tam simplex sompnium, quam
mortis ejus presagium extitisse; quippe eum ipso die obitus episcopi
fuisset hujusmodi revelatio facla sibi. 0 vinmi magnificum, cujus exi-
tum insensala senserunl, et posilis in remotis regionibus plura revela-
tionum presagia prophetabant! Oremus igilur, karissimi, pro ipso ad
Dominum, ut eum sanctis et electis ejus perpétue glorie mereatur perci-
père portionem. Amen.
Eplicit de Hugone.
\Uf SIÈCLE. AUTEURS AiNONYMES.
AUTEURS ANONYMES.
LIX. DE GLlLLELftlO
(An deJ.-C. 12(ï7-12io.)
(ncipil de GuiHermo Silligniacensi.
Quibm pare7itibm ortus.
Guillermus de territorio Aulissiodoreusi, Castro Silligiiiaco, pâtre Bu-
chardo fralre Deimberli, domino ejusdem castri, viro quidem austeri-
lalis immense, sed fldelitatis precipue, matre Aanor, filia nobilis vin
Andrée, domini de Monte- Barri, claram ab ulroque parente duxit ori-
ginem, ex parte patris insuperobilis constantie, ex parte matris vile
sanclioris existens. Fuit catm de génère illius sanctissimi Beroardi,
Clarevallensis abbatis, qui primiis illud fundavit monasterium, ibidem
abbascflectus; et, ob vite meritum nmltis et in vita ejus et post mortem
miraculis declaratum, approbante romana ecclesia, in sanctorum catha-
logo, velut gemma clarissima, est receplus in universa Dei ecclesia, ubi
ejus habelur memoria annua celebrilate insignis.
De saiictimoma matris $m.
Hujus sanctimoniara prefata Wîllermi genitrix Aanor imifata, u\
quasi hereditate bonilatis se eubiTedem moribus exhiberet, licet (aiii
viri sui quam progeniloromsuoruni sceinate prefulgeret, deposito tamen
(otiusfastus superciliOj velut ancilla Chrisli, servilera se ostendebal per-
sonam et de facultatibus suis in persona propria , velut Chrisli pauper,
pauperibus minislrabat, in oralionibus assidua, in ecclesia froquens,
in divinis oiliciis pervigil, in universa morum bonilale preclara.
452 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
De miraculo quod contifjit m morte matris sue.
Tandem humililatem ancille sue Dominus respiciens, taie de ejus
sanclitate in vite sue exitu preslitit argumenlum. Nam, cum apud villam
suam de Esnone diem clausisset extremum, ad monasterium Cisler-
ciensis ordinis, quod Pontiniacum nuncupatur, ut apponeretur ad
virum suum, qui ibi antea sepultus fuerat, se deportari precepil; quod
monasterium duabus leugis vel amplius distare dinoscitur a villa pre-
dicta. Quo dum efferelur, tanla fuit die illo et tam jugis imbrium ha-
bundatia, venlo nichilominus vehementi perflante, ut qui ad prosequu-
tionem funeris convenerant, nec imbrem cappis pluvialibus submovere
possent, eatenus ut inlerius non maderent, et pannus sericus superpo-
situs funeri, nunc linteaminibus undique imbribus defluens, licet vin-
culis stupeis aut cannabeis esset feretro forliter coUigatus vix venti
rabiem suslineret, quin per inane a feretro auferetur, quatuor cerei, ut in
hujusmodi funeribus moris est, ferebantur in funere ; qui, licet de ecclesia
de Esnone domui funeris contermina fuissent ardentes extracti, per
viam tamen, tum propter imbrium habundantiam, tum propter venti
vehementiam, nulli videbatur dubium ipsos ardere non posse. Venlum
est ad monasterium, ubi corpus fuerat sépulture tradendum ; intrata est
ecclesia ; reperti sunl, omnibus slupenlibus et admirantibus et in Dei
laudes prorumpentibus, ardentes cerei omnes, ac si, nuUo venti perflata
turbine, eos tranquillissima fuisset serenitas prosequuta. Paululum di-
gressi breviter ista perstrinximus, ut quanta sit in sanclis suis Domini
nostri virtus et pietas presenli patescerel miraculo, ad honorem Dei, et
instructionem nostram, quibus predictam virtutum feminam Dominus
proposuit in humilitatis et bonitatis exemplum. Nunc ad propositum
rêver tamur.
De Indole ejm.
Guillermus igitur, talibus orlus natalibus, ab ineunte etate cepit bone
indolis puer esse, et cujusdam simplicitatis ingenite et maturitatis in-
Xnf SÏKCLE. AUTEURS ANONYMES. 453
nate, adeo ul non, sicul ceteri coetanei siii ad puériles nenias et levilales
in illa familières elate aninium inclinarel; eral jam tune in ejus vultu,
incessu, et gestu, ex ejus ma lu ri (nie prenialura, aspicere future speciem
gravitalis, et de seeutura bonitaU^ ipsa ejus pueritia propliclabal.
Qualiter deviens faettis est.
Pater, quia natus fuerat ei posterior, ul plerumque in palcrnis repe-
riretur alTectibus, ipsum tenerrimediligebal; et, ul discipliriis niililaribus
etalem adhuc leneram iustitueret, equilein secuni ducebot^ propositum
habens qualinns ipsum studiis militaribus applicareL Sed divine dis-
pensa lion i s providcnlia, que sibi en m fuiurum anlistilem providerat»
palris proposilum in melios imnmlavit; nam fraler ejus Guido, archie-
piscopus Senonensis, mnlta precum ab eo oblinuit inslantia» ut sibi
Iraderetur clericali milicie maucipandus.
Qua elate factus est dericus, et qualiter in dericatu profecerit,
Cum igilur annum jam undccimura alligisset, a prima resedil ele-
menta scieutie iilleralis; in qua continuato studio, processu temporis sic
profccit ut, scalam discipline ejusdemacri conscendeus ingenio, trans-
cursis puerilibns rudimentis, de gradu proveheretur in gradum, primo
competenler liberalibus arlibus inslitulus; dehinc in legalis joris et ca-
nonici scientia sic proveclus ut JurisconsuUus non immerito haberetur ;
demum, relictis secularibus scienliis, sic in divina pagina desudavit ul
postmodum divini fluenta eloquii aliis uberius de pleno pectore propi-
naret, licet in scolis calhedrani nunquam ascenderit magistralem.
Quales eriiditores habnit, et de informatione momm ejus.
Porro huic avunculus ejus archiepiscopus, de quo soperius fecimus
mentioncm, eruditores scientia, vita, cl moribus approbatos semper pro-
vidit, qui non minus eirca ejus innocenliam conservandam moresque
formandos quam circa proveclum scientie vigilabant; unde factura est
I Ô8
434 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'YONNE.
ut, velut cera calefacta ad ignem pro voluntate artificis quamcumque
recipitimaginem, sic etas ejus tenera, vita doctrina el exemplo bonorum
exculla, formam reciperet sanctitatis, adeo ut credalur carne virgo et
integer permansisse.
Quales dignitates assequutus fuerit, et quant strenue se in eh habuit.
Sic igilur sapientia proficiens et etate ibat de virtute in virtutem, cujus
profectum comitata est a primevo tanta tamque multiplex ecclesiasti-
carum asseculio dignitatum ut cum Salomone posset dicere : « Super
salutem et omnem pulchritudinem dilexi sapientiam et proposui pro
duce habere eam ; venerunt mihi omnia bona pariter cum illa. » Nam
in ecclesia cathedrali Senonensi thesaurariam et archidiaconatum Pru-
viniensem, in Autissiodorensi vero adeptus est decanatum ; ad quem
absens, et in remotis agens regionibus, studendi causa, a canonicis ec-
clesie concorditer est eleclus, et usque ad reditum suum de scolis per
annum et amplius expectatus, in quarum dignitatum administratione
strenuus valde extitit et efficax ; ita ut spiritualia fideliter dispensaret,
temporaliaconservaret, congregaret dispersa; et jura, si qua oppressione
cujuslibet sub questionis nubilo latuerant, prout poterat, magno labore
et studio, pace vel judicio faceret prodire in lucem.
Qualiter jura decanatus Autmiodoremis adversus episcopum
prosecutm est.
Circa decanatus jura tuenda, eo amplius vigilavit quo, jurisditioni
sue imminente episcopo, major resistendi nécessitas incumbebat. Cui
sic restitit cum eflfectu ut causas civitatis, excepta parochia Sancti-Lupi
que non est de jurisdicione decani, non audiret alius prêter ipsum, vel
oflicialem suum, nisi per appellationem ad majorera audientiam fuis-
sent delate.
De inobedientia sacerdotum, defendente eos episcopo Hugone contra
eum quando erat decanus, et emenda.
Sacerdotes quidam, qui parochias civitatis regebant, quandam m-
lerdicli sententiam in civitatem Autissiodorensi prulaUmi, quaui è canus
XIII* SIÈCLE. AUTEURS ANONYMES. 455
ipse preceperat observari, episcopo jubente contrarium, non servarunt;
ac propter hoc a decano suspensi, ipsos absolvenle episcopo, sua propter
decani senlenliam taliter ab episcopo relaxatam non pretermiserunt of-
ficia exercere, episcopi auctoritate sufflucti; tandem eorum inobedien-
tiam episcopo defendente, tanta est sub sedis metropolitane examine
per appellationem vicirice constanlia prosequutus quod, dictante jus-
ticia, succumbente in jure episcopo, decano de inobedientia satisfacere
sunl compuisi; qui in virga visitans iniquitates eorum, et in verberibus
peccata eonun, ipsos in capitulo Autissiodorensi virgarum fecit publicam
sollempniter excipere disciplinam. Inter quos unus magne gravîtatis et
nominis, magister videlicet Robertus, prior Beale-Marie extra muros, licet
opinione magnus existeret apud omnes, et propter hoc magis dum ve-
recundaretursuccumbere, contumacior fuerat et rebellis ; apud Sanctum-
Marianum retrusus in claustrum, et ab administratione prioratus sui
remotus ad tempus, ad nutum ipsius decani in pane et aqua per aliquot
dies exegit penitentiam, multatus penam per abbatem suum que rebeUibus
et inobedientibus consuevit infligi. Quosdam etiam canonicos Beate-
Marie infra muros, quos absque presentatione decani episcopus ordi-
naverat, facta sibi ab ordinatis pro illo excessu emenda, pena a se dic-
tata multavit.
Qualiter coegit Hugonem episcopum restituere ecclesie arbores,
quas eo invita in nemoribus ecclesie acceperat.
Episcopus, contradicente ipso et quibusdam sibi adherentibus cano-
nicis, aliis episcopo faventibus, arbores quasdam in nemoribus ecclesie
de Buscha cedi fecerat, et in domum episcopalem de Regio-Aime per
violentiam asportari. Non cessavit idem decanus injuriam prosequi,
donec per sedis metropolitane sententiam episcopum arbores capitulo
restituere compulit, et ante fores ecclesie propriis episcopi vehiculis
reportare.
456 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l' YONNE.
Qualiter comitem Petrum compulerit ventre in capitulum ad emendandas
injurias ecclesie, dum esset decanvs.
Rempublicam capitulî strenue ac fideliter gubernabat adversus quo-
rumlibet injurias, murum insuperabilem se opponens, nec suis parcens
laboribus, nec suorum in tanta virtute ecclesie amplectens negotia,
quod comitem ipsum propter irrogatas ecclesie injurias excommunica-
tioni, et civitatem ejus supposuil interdicto, et sic tandem venire corn-
pulit in capitulum, et injurias capitulo emendare.
Sub quanta districtione prohibitum sit ne venderentur nemora avl
terre ecclesie sine consensu capituli.
Inoleverat per quorundam ex majoribus avaritiam gravis quedam et
nimis dispendiosa presumptio; qui, propriis commodis per fas et nefas
ardentius inhiantes in villis in quibus percipiebant prebendas, predia
alienabant ecclesie, et absque capituli conniventia accepto precio sub
censuali honere emptoribus distrahebant, nemora ecclesie pari nichilo-
minu& presumptione vendentes, vel pro sua voluntate donantes. Huic
tam pestilanti morbo tali duxit remedio subvenire : nam convocato ca-
pitulo, ipse et omnes presbyferi pariter candelis excommunicaverunt
accensis omnes qui sine consensu capituli alienationes, distractiones sive
donationes hujusmodi in futurum facere attemptarent; et id pro lege
mandatum est in perpetuum observari.
Qualiter officiuvi Béate Marie imtituit celebrari in profestis
diebus in ecclesia.
Is, adhuc agens in decanatu, Béate Marie ofTicia bons canonicis in
profestis dicenda diebus adjecit, et ad horas canonicas antiphonas super
psalmos; nam antea super illas, exceptis matutinis et vesperis, non nisi
simplex Alléluia, sicut moris est in paschali ebdomada, pro anliphona
dicebatur ; multaque alla ad honestatem divinorum consensu capituli
vel adjecit, vel exterminavit penitus, vel mulavit.
XIU* SIÈCLE, ÀUTELIIS ANONYJÎES.
457
De Manasse fratrc ejus, et mianimiiate amMomm.
Uuic superstes eral fraler unicus de mullis in primevo elatis sue fiort*
defunctis, Manasses nominc, archidiaconus Scounensis et Autissiodoreii-
sis, poslmodum in episcopom Aurelianensem assumptus ; qui, ob prerlara
urbanilalis sue et liberalilatis insignia, longe lateque sue claritatis radios
diffundebal. Hune, quouiam nain major erat, tanlo reverebalurafiectu
idem WuillermuSi de quo presens sermo est, ut tolus de ejus volunlalH
penderet, Erat in eis videre allerum par amoris; nam sicul uno ventre
prodierant, sic uno spirilu regebantur ; una erat eis et Autissiodori el Se-
nonis liabitalio, mensa una, vasa ad cibum eadem in quibus pariter
romedebant, lectus unus, parilitas in domesticis, parilitas in veslibus,
parilitas inamore, nec aller sine alLero quicquam habebat proprium ;
sederantilHs omnia communia, nec erat dicere de eorum lamiHa, quis
cui de fralribus potius mililaret; divulgabatur ubique peculiaris illa
que ipsis inerat fralerne copula carilalis, adeo ut raro propriis désigna-
rentur voCidiulis, sed quadam speciGcala appellatione Tratres Senonenses
anlonomasice vocarcnlur.
Quanta fervore se mutuo diiigebant.
Fervorqui in eis ineral caritatis, ipsos abinvîcem abessediulius vix
sinebat. ïmmo plerumque vidimus quod, quando archidiaconaluum suo-
rum visitalio, vel alia nécessitas cogebal eos corporaliter separari, ipsa
affectio longioris absenlie moras non suslinens proposilum rescindebal;
et quandoque experimenlo comperlum, non sine admira lione quidem,
quod ipsa absentie eisdem erant meditalituiibus et studiis occupata,
Nam, quodam in tempore, cum idem Guillerraus, causa sibi inmjinuendi
sanguinem, domi Senonensi remansisset, frater ejus îirchidiaconaluni
suum Senonensem in decanalu Sancli-FIorenlini, visilandi gratia, per-
lustrabat; solandi causa ilineris, fortuitu propositum fuit lliema ad ver-
siQcandum hiis qui cum archidiacono equitabant, jocunda quippe oc-
cupatio singulis cnrlaniibus quis de illa materia versus componeret
438 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yOiNNE.
meliores. Que cum apud archidiaconum agerentur et suos, ignorante
fratre suo, qui Senonis reraanserat, sub eisdem diebus et momenlis
apud ipsum et suos eadem materia studiis non disparibus Senonis ver-
sabatur. Quo comperto mirali sunt universi ; et in aliquorum cogitatio-
nibus fraterne auspicia consonantie resultabant.
Qualiter consentire noluerunt, ut eornm aller eligeretiir in
archiepiscopum Senonemem, sede vacante.
Omnis ab eis procul erat ambitio ; nam cum posl decessum bone me-
morie Michaelis, archiepiscopi Senonensis, vacaret ecclesia, et dieelectionis
de substituendo pastore in capitulo tractaretur, quedam de personis
ecclesie quarum studia eis adversantia videbantur, multorum canoni-
corum favore subnixa qui in ipsarum voluntate eis unanimes adhere-
bant, in eorum alterum quem voluissent ut preficeretur Senonensi
ecclesie consentire cum suis sequacibus voluerunt. Sed ipsi judicantes
indignimi se preferri venerabili Hugoni Autissiodorensi episcopo, ad
cujus promotionem ad illam ecclesiam tam episcopi quam qui eis'una-
nimes adherebant ipsorum anhelabant favore, de sua noluerunt elec-
tione acceptare sermonem, procurantes potius quod omnes in postula-
tionem ejusdem episcopi consenserunt laborantes in vanum, quam In-
nocentius tercius, qui romane ecclesie presidebat, postulationi de ipso
noluit assentire, volens magistrum suum in scolis dum esset in Francia,
videlicet magistrum Pelnim de Corbolio, cathedre preficere Senonensi ;
quod et fecit, canonicis licet renitentibus et invitis.
Qualiter Guillermus noluit consentire in electionem Nivemensis
ecclesie de se factam.
Iterum, Galtero Nivernensi episcopo migrante a seculo, facta est a ca-
nonicis iliius ecclesie electio consona de Willermo; cujus cum per
soUempnes nuntios a Nivernensi ecclesia destinatos requiretur con-
sensus, habita deliberatione cum fratre suo Manasse, inler eos convenit
ut in statu humiliore potius vitam agerent indivisam quam alteniter
XIIl* SIÈCLE. AUTEURS ANONYMES. 459
separativum ipsorum gradus culmen conscenderet allions ; sicque fac-
tura est ut prelationem renueret ecclesie Nivernensis, que eum ad sui
regimen evocabat; quod utique, factus postmodum Aulissiodorensis epis-
copus, cum maxima peniludine et cordis amaritudine rememorare so-
lebat, pungente eum conscientia quod Autissiodorensem velut ditiorem
Nivernensi tanquam pauperi ecclesie pretulisset.
Qualiter electus fuit in episcopum Autissiodorensem, et quomodo
nolebat fratri suo preferri in eleclione.
Tandem prefata magnifiée memorie Autissiodorensi episcopo Hugone
rebus humanis exempto, die ad eligendura statuta cura omniura cleri
scilicet et populi in alterura duorum fratrum Manasses videlicet et Guil-
lermi vota concurrerent, raajor natu, Manasses scilicet, qui et affabilior,
et urbanior, et ideo favorabilior habebatur, ut ecclesie regiraen susci-
piat concorditer exoratur. Bonus ille subire récusât regirainis ; et peri-
culura raetuens, et indignura se reputans iratri suo decano ecclesie in
prœlatione preferri, qucm licet natu postreraura et dignitatis preroga-
tiva et vite astruebat raerito potiorem. Sic igitur factura est ut ab electo-
ribus a capitulo per compromissionera datis eligeretur decanus; qui
totus effluens in lacrymas, honorera non dissimili récusât affectu, in-
dignura ducens fratri natu raajori et vite non disparis anteponi ; sicque
oritur rairabilis concertatio inter fratres ; et quorum erat cor unum et
aniraa una, in hoc facta est cordiura divisio, et aniraorum scissura, quod
neuter alteri volebat preferri. Omnes raadentibus oculis stupendura in-
tuebantur spectaculum, et insperatum certamen. Ad ultiraum Seno-
nensis archiepiscopus Petrus, qui presens aderat in capitulum evo-
catus, certaminis dédit raediura et tum causa ecclesie^ tum quondam
peculiari studio ductus, ut videhcet thesauraria Senonensis et archi-
diaconatus Pruviniensis, quos in ecclesia Senonens^ idem obtinebat
Guillermus, in sue coUationis arbitrium devenirent, ipsum ut ecclesie
sue que eum vocabat, regimen susciperet persuasionibus urgentibus,
mediante fratris instantia, corapuht et addixit.
460 BIBLIOTHÈQUE HISTOBIQUE DE l'YONNE.
Qualiter ohtinuit a rege privilegium de regalibits Autissiodomisis
ecclesie.
Eleclione igilur celcbrata de ipso, sexta foria post Purificationem Béate
Marie, anno Domini mccyi, et per confirma tionem archiepiscopi appro-
bata, et pcr consecrationera ipsius ad ultimura consummata, ipso con-
secrationis die, ad dominum regem properat: qui per sollempnes ecclesie
sue nuncios a tempore eleclionis facte requisitus, que decedente Hugone
episcopo occupa verat regalia, ei restituerc detrectabat; immo et ser-
vientes ipsius ab eo regalium custodie députa ti, circa episcopalia valde
perperam se habebant. Nam tanto vacationis lempore, et usque tune,
facta fuerat per ipsos episcopalium dissipatio miseranda, hominum
emunctio violenta, silvarum a longis intactarum temporibus dampnosa
valde dislractio, dabanturque hostili more omnia in direptionem et
predam, itii quod brevi in tempore fuissent in exterminium, nisi divina
dispensatio de pastore maturius ecclesie providisset. Susceptus igitur
bénigne satis a serenitate regali, ab ea recipit sine difficultate regalia,
et de interceptionibus a tempore vacationis factis apud regiam magni-
ficentiam interpellât; ac tandem quorumdam de primoribus regalis pa-
latii interventu controversia amicabili compositione sopitur; dataque
non modica peccunie quantitate; ab episcopo super concessione regali
facta ecclesie de regalibus sede vacante privilegium obtinetur, cujus
tenorem presenli duximus inferre lectioni.
Ténor privilegii de regalibus.
« In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen.
» Philippus, Dei gratia Francorum rex. Noverint universi présentes
» pari ter et futuri quod nos intuitu divine pietatis, et ob remedium
» anime nostre, et parenlum nostrorum, damus et concedimus in perpe-
» tuum ecclesie Autissiodorensi quicquid juris habebamus in regalibus
» Autissiodori, vacante sede. Itaque decanus et capitulum ejusdem ec-
» clesie custodient regalia sede vacante, et omnes proventus qui exinde
XIII' SIÈCLE. AUTEURS ANONYMES. 461
» procèdent, et prebendas, si quas intérim vacare contigerit, ad opus
» futuri episcopi, salvo servitio nostro, equitationis nostre, exerci-
» lus, et submonitionis, sicut episcopi Autissiodorenses nobis fece-
» runt. Quod ut perpetuum robur obtineat, sigilli nostri auctoritate
» et regii nominis caractère inferius annotato presentem paginam con-
» firmamus. Actum Parisius, anno Domini mccvi, regni vero nostri anno
» vicesimo sexto, astantibus nomina supposita sunt et signa. Dapifero
» nuUo. Signum Guidonis buticularii ; Signum Mathei camerarii ; Signum
» Droconis constabularii. Data, vacante cancellaria, per manum Gua-
» rini. »
Qualiter se in episcopatu hahuerit, et qualiter fuerit timoratus.
Sic igitur pontificali locatus in cathedra, anno Domini mccvi, in ad-
ministra tione suscepta strenuus fuit valde etprovidus, ut pote qui nichil
agebat ex prœcipiti ; nec quicquam quod se suis sollicitudinibus ing^-
reret faciendum, prodire sinebat in actum, nisi prius multa fuisset d^-
liberationis fomace decoctum. Id enim ab ineunte etate contraxerat de-
liberare diutius de agendis, in tantum ut hoc ei plerique ascriberent
tarditati; nam, quandocpielicetraro, per nimie deliberationis inducias
aliqua more longioris sentiebant dispendium, que cômmodius fuerant
alicujus festinationis compendio maturanda. Erat itaque consilio cir-
cumspectus, eloquio mansuetus, hospitalitate precipuus, pauperum
sedulus dispensator, modestus in prosperis, longanimis in adversis, et
patientie singularis, juris sui infatigabilis prosecutor, juxta regulam
Apostoli : « Domui sue bene prepositus, » ita ut domesticis suis sobrie
et juste et pie vivendi forma existeretet exemplum; timoratus adeo ut
sicut hii plenius noverant qui in foro penitentiali de sua conscientia
judicabant, ita levia plangeret ac si gravia commisisset; pastoralem
omnibus exhibebat affectum in tantum ut, cum per suam equitaret
diocesim, ad viros et mulieres undecumque pro suis necessitatibus non
solum spiritualibus, verum et temporalibus confluentes ad ipsum, gra-
dum sisteret, gratam prestans eis copiam colloquendi cum ipso, ita quod
quandoque suis moles tus existeret projeter moram quam faciebat cum
talibus longiorem.
I 59
462 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'YONNE.
Cujus affectionh in cives.
Mire affeclionis in cives, pro quorum protectione graves fréquenter Her-
vei comitis Nivernensis sustinuit simultates, dum eidem resisteret, ne vi-
vente comité Petro, pâtre uxorissue, Matildis videlicet, civitalis dominium
usurparet. Quod tanlo amplius ambiebat quanto si, defungeretur cornes
predictus, qui Conslantinopolim ad recipiendum imperium ad quod vo-
cabatur, profectus fuerat, ratione uxoris sue predicte in proprietatem
suam ipsa debebat Autissiodorensis civitas devenire; sed voti sui com-
pos esse non potuit idem cornes, donec ipse episcopus, urgente sedis Ro-
mane auctoritate, ad episcopatum fuit Parisiensem translatus.
Quid incomprehensibile fuit.
In judiciis, pro ut ei revelabat Dominus, semper via regia incedebat, nec
ullo modo extra scientia declinabat ad dexteram vel sinistram ; facile
tamen erat ei persuadere rationibas, si que obumbrare viderentur, quod
proprie favor utilitatis dictabat, unde et decanatum multum oppressit.
Nam cum publica haberet assertio causas civitatis Autissiodorensis oi^
dinarie et primo loco ad jurisditionem pertinere decani in tantum quod,
si aliqui de jurisditione ipsius in curia, vel in presentia episcopi in jus
vocarentur quandoque nisi per appellationem, qui prius non fuissent
in curia decani conventi, plerumque revocabantur a decano, cognoscendi
sibi jus vendicante; plerumque, exceptione fori opposita, non cogebantur
ulterius coram episcopo vel ejus officiali ulterius experiri ; et ipse, dum
esset decanus, uteretur hoc jure, factusque episcopus uti permiserit suc-
cessores suos decanos aliquandiu, tandem in hiis et aliis ad jurisdic-
tionem pertinentibus quam sibi vendicabat decanus, decanatum cepit
episcopus impugnare ; et non solum per se, sed et per officialem suum
immédiate et absque appellatione de causis cognoscere civitatis, licet
archipresbyteri qui antiquitus locum officialium obtinebant, nec adhuc
cognoscere valeant de causis eorum qui sunt de jurisditione decani ; et
pre omnibus qui ante ipsum fuerunt episcopis, decanatus jurisditionem
Xin^ SfÉCLE, AUTEURS ANONYMES, 463
I non modicum eriervavit. Hoc in ipso precipuum rppperiraiis (h imper-
fecto fragililalis humane, <|uod jurisditiono.m suam et dominandi jus,
pro ut poleral, exltiidere conabalur, el oiultum preesse volebat, non
lam in mansuetudine, quaoi in virga.
De muîua affectionc ejus et frairh mi Mariasse.
Frater ejus, Manasses videlicel, Senonensis et Autissiodorensts archi-
diaconus, ei cornes individuus adherebat, nuLuque suo et moderamine
omnia agebanlur; nec (jiiicquam fiebat grande eut panuni, «^od de
consilio ejus non manarat ; sicque eum sibi episropus prefeceral ut
solo nomine major esset ; sescque ambo ejus consilio existimabani
felices, si sic ois individuam vile retinere consueliidiiiem licuisseL Sed
dinna dispiensationis providentia, que sibi complacueral in ulroque,
sicul junioreni Aulissiodorensi ecdesie prefecerat, sic el inajorem. Ma-
nassem scilicet, infra brevis lemporis spatium, ad Aurelianensis cathedre
fasligium sublimaviL; ac, ne Aurelianense territoriuni de aiiliqua prero-
galiva ulterius se jactarel quod duos olim fralres uno ventre et eisdem
lumbis edilos, allerum Auslrenum, videlicel Aurelianensis ecclesie, al-
terum Aunarium scilicet Aulissiodorensis ponlifices de suo gremio pro
tulisset, Aulissiodorense qiioquc tcrritorium dominus ejusdem pri\ilegii
pari lalice libravit, ut vice versa duos ilidcm fratres darel, etsi merilo
impares, quorum altor Manasses Aureliarinnsi, aller vero Guillermus
ecclesie Aulissiodorensi preessel, ulerque de Autissiodoreusi territorio
oriundus.
QualUer fraier ejm Manasses electus fuit in Aurelianensem episcoimm,
Is igitur Manasses, eum in generali sinodo Senonensi per sollempnes
Aurelianensis ecclesie nuncios in episcopum peteretur, facta de ipso elec-
tioneconcordi, el ipse renuet consenlire, archiepiscopo IVfro, qui préside-
bat in sinodo, ipsuni urgente eodem studio et intuilu, quem circa fratrem
suum Aulissiodorensem episcopum ipsum habuisse meminimus, coac-
lus et addiclus, in prefata ecclesia bonus regimiaispontificalisacccpit:
464 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
revocato proposito quodjamdiu conceperal, ut, videlicet resignalo ar-
chidiaconatu Autissiodorensis ccclesie, ipse contemptus esset hiis, que in
Senonensi ecclesia obtinebat, vitamque ibi quasi privatam ageret in
quiele, nisi si quando eum fratris sui Autissiodorensis episcopi inde abs-
traheret nécessitas aut voluntas.
De his que gessit Mariasses in episcopatu Aurelianensi,
et qualiter se ibi habuit.
Libet hic, fra terni gratia consortii et prérogative illius dilectionis, que
inter eos ad finem vite usque duravit obtentu, de gestis hujus Manasse
pauca de multis perstringere breviter et summatim, ut qui de uno fra-
Irum legeret, dg reliquo penitus non ignoret. Is ergo, juvenili etate ac
levitate decursa, in qua dum nimis extitit humani causa favoris profluus
sue substantie profligator sibi fecerat nomen grande, tandem ex fratris
consortio et exemplo, qui semper modes tus fuerat et raaturus, omni
levitate deposita, etiam ante episcopatum sic veterem hominem cum
actibus suis longe proscripserat ut, sicut erat ferventissimi animi, fra-
trem ipsum precedere videretur in novitate spiritus, et virtutum exer-
citio ardentius ambulando ; in episcopatu vero tanta in eo lampada vir-
tutum effulsit ut in timoré Domini permanens, juxta apostoli verbum
ad Thimotheum scribentis, exerceret se ad pietatem precipue, sibi par-
cissimus, immo potius et severus, suis largus, pauperum totis visce-
ribus, totis viribus sedulus dispensator; tanta aviditate et desiderio
circa subditos ut pastoris curam utiliter gereret estuabat ut eo moriente
didicerint ac defleverint quid aflfectionis, quid consilii et auxilii, quid
amiserint consolationis in ipso.
Qualiter contra regem et ministros ejus jura Aurelianensis
ecclesie defendebat.
Multa in episcopatu adversa magna longanimitate evicit. Nam con-
tra regem regalesque ministros pro jure ecclesie sue fréquenter et vio-
lenter decertavit; jura episcopalia usurpata ab eis a longo temporo multo
XTÎl** SIÈCLE, AUTEURS A?rOiST!^ÎES. 4G5
taborc, quod poluit revocans ; tum, qiioad nemora Sanclo-Crucis, in
quibus premier alia rarbonarios lam constanter quam virilîter vendica-
vit, tum, quoad alia, condilionem ecclesie multo reddidit meliorem.
De gemmis annulorum predeceucru sut qnm revocavii a rege.
Multa constantia crmlra oundem regeni oblinuit sibi geniraas de anti-
lis predecessoris sui Hugonis sibi ab ipso, rege aunim sibi relinentp,
restilui, ob conservationem privilegiomm ecclesie; qui ulique rex quic-
qnid in bonis ejusdeoi llugonis episcopi» ipso decedente, auri argenti in-
veneral, sibi jure regio vendicabal.
Qualiter vamllos Anretianemû ecclesie de servitute cxerciiuum
regalium pro parte liberaverit,
Vasallos ecclesie Aurelianensis, quos rex in expedilionibus suis pro-
priis eomm suniplibus, quasi jam pro consuetudine diu oblenla inililare,
cogebat, non veritus propter illos corn domino rege de eorum injuria
disceptare, m banc libcrtatem eduxit, ut episcopus in hujusmodi expe^
dilionibus suis habeat stipendiis quotquol voluerilde eisdem; unde et
eorum jugum allevalum esl in immensum» et episcoporum condilio longe
raelior, quam prius existeret, esteflecta. Nam, vocalo adexpeditionema
domino rege episcopo, non deiueruntei vassalli sui, qui seei mililatoros
ne compellanlur a regecertalim, el magna ambitioneofTorant, qui mag-
nis prius stipendiis et sinedinicultate solebat conducere alienos.
Qualiter rectiperamt prh'ilegium ecclesie super procuraîionibus
régis in terra eptscopali.
Idem, posl multos labores longuamque erumpnam exilii, quod occa-
sione exerciluum regalium, in quibus ipse et frater ejus Guillermus nul-
lum nisi presentem regem sequi voluerant, ambo sustinuernnt, conslan-
ter ruine ecclesie in hoc bumeros virilifer supponentes, privilegium in
grave ecclesie sue prejudicium per predecessoris sui Hugonis cl Aure-
lianensis capituli renuncialionera amissum sub annua prestolione sexa-
466 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
ginta librarum pro procurationibus régis in terra episcopali sub quodam
pacis oblentu ilerum obtinuit reformari.
Quanto periculo décimas lanarum in archidiaconatu Sigalonie
acquinerit presbyteris parochialibus.
In archidiaconatu Sigalonie adversus conspirationem indigenarum
contra se factam constanter et insuperabiliter desudavit; qui scilicet
indigène contra eum exciti propter lanarum décimas, ad quas suis sol-
vendas presbyteris prêter morem terre illius, eos ecclesiastica compelle-
bat censura, in manu armata quasi vir unus convenerant, et ipsum
o.piscopum in Castro quodam, in quo se receperat propter illos, obse-
derant nocte una, nichil prêter ejus sanguinem sitientes; quorum re-
bellione féliciter superata, tandem cum grata sibi satisfatione de injuria,
plene de decimis obtinuit pro presbyteris quod volebat.
De demolitione fortericie de Ecri, et insidiis Johannis de Aurelianis
et qualiter Pithveris ah eo captum recuperaverit per regem.
Joannes de Aurelianis, miles, apud Ecri villam suam, Estrepeio videlicet
ville episcopali conterminiam, fortericiam erigebat; contra quem epis-
copus tanto fortius se accinxit quanto, facta sibi ab episcopo novi operis
nuntiatione, ille insolentius quod proposuerat ad perfectum perducere
contra prohibitionem episcopi conabatur; tandem propugnacula et
quicquid faciebat ad fortericiam invitum compulit demoliri post multas
suas et suorum perpessas injurias, et quandoque insidias; quas quadam
die, dum iter Pithveris faceret, sibi positas ab eodem non ex proposito,
sed miraculose evasit, procurante Domino ut ad cujusdam infirmantis
visitationem diverteret extra viam; qui si tune, ut credebatur, in ejusdem
Johannis insidias incidisset, nequaquam procul dubio morlis periculum
evasisset. Pithveris quoque, nobile castrum Aurelianensis, ecclesie, quod
sub eadem tempestate vi armata ipse Johannes intraverat proditiose et
ceperat, multo labore et instantia apud regem, qui id dissimulare vide-
batur, ab initio egre ferens quod, quotiens adversus eum habebat ali-
XITl^ SIÈCLE, AUTEURS ANONYMES. 467
quidopiscopus, non verebalur ei in facie resislere confidenter, tandem
recuperavit, Johaiine non sine confusione ejecto.
Qualiier ipsum Johannem et $no$ pubUcam agere pemientiam
compulerct.
Ad ullimum ejnsdem et suorura infanlum edomuil superbkm, quod
eos pubHcani taliter suLire |)enitentiam eum pucuniaria emendalione
coegit , hoc addito quodipsisedem apostolicam prù absalulionesua ni^
chilominus adierunl; quod non iinmerito ceteri terreri polnerunl, n*^
conlraeumsimiliaaltooiplarent, Inepiscopalu illo lot agones, loterutiip-
nas, tôt periculosa discrimina constanler evicit, tanta propter Deum [abe
corpus affàcil quod illud quod de bono Germano diclum est ei pos-
sit utmrnquc non inconvenienteraptari, videlicel ipsum inler lot cruccs
longum Iraxisse martyrium. Unum in summa de ipso dicere est, quod
per duodecim annos vel ampHus, quibus sedil in episeopatu predictu,
plus céleris modcrni temporis laboravit et plus profecit.
De palaiio quod edificavit apud Mafjdunum.
Apud Magdunum caslrum episcopale, ubi episcopus proprium non
habebat, quod competens esset domicilium, magne nobilitalis exlruxil
palaliumcum turribus et propugnaculis, presidium videlicet municipii
inexpugnobile el nobilem episcopi, cum ad caslrum illud deiiegaverif
mansionem.
De pontibus JanjoHi et Mafjdîmi.
Ibidem et apud Jargolium super Ligerim lapideos ponles fecil; et
quoniam preciosa est in conspeclu Domini mors sanclorum ejus, de
beato ejus exitu paulisper langamus. Cum Jam haud dubie properarel
el irrevocabibler ad exilum, admonilus a sociis ul pro fralre suo Guil-
lermo mitterol: Sinite, inquit, sinite; nichil mihi libel amplius intueri
quam solum Dominum meum Jesum-Chrislum; sicque, non convocat**
//
468 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yON.NE.
fratre ab ipso, vitam finivit. Qui tamen, licet intempestive excitus a so-
ciis, ad exequias festinus advenit; et, licet astantes ubertim in lacrimas
solverentur, et pauperes precipue flentes et aliis suspiriis et questibus
proclamantes sese vite sue subsidia amisisse, tunicas et vestes quas
eis fecerat ostendcntes, ille solus, vultu immoto, siccis oculis, nulla con-
turbati animi signa gerens, exterius intuebatur tanquam jam glorificati
hominis, vultum fratris.
Qui casualiter Aurelianum vénérant pridie quam defungeretur non
ad ipsum visitandum, sed suis specialibus negociis, evocati.
Aderant Senonensis et Turonensis archiepiscopi et episcopus Ceno-
manensis cum eodem, et civitatis que illuc confluxerat, religiosorum,
canonicorum , aliorum clericorum et laicorum permaxima multitude ;
qui, tanquam eis revelatum esset divinilus quod jam ad regionem su-
pernorum civium evolasset, pedes, manus, et quicquid de ipso tangere
poterant, devotis osculis prolambebant; felicem se putabat qui de ipso
aliquid tetigisset; sic tandem archiepiscoporum et episcoporum ma-
nibus tumulalus, beato in Domino fine quievit. Ad cujus tumulum multa
languidorum et maie habentium confluxit frequentia et nonnullorum
devotio confluit, usque adhuc ejus meritis prestolantes a Domino lango-
rum suorum recipere sanitatem; sed bec tantisper de ipso dicta suffi-
ciant; nunc ad Guillermum, cujus cepimus texere historiam, reverta-
mur.
De ordinations lectorie et succentorie in ecclesia Autissiodorensi
et scolastrie.
Guillermus igilur, suscepti regiminis strenue curam gerens, ad école-
siarum statum in melius promovendum eflicaciter anhelabat. In majori
scilicet cathedrali ecclesia, prêter alia que ibi provide fecit, vel libera-
liler contulit , lectoriam et succentoriam , per quas totum in legendo
cantandove servitium dispensatur, nec non et scolastriam, que antea
ita tenues erant in proventibus et exiles quod non inveniebatur qui
XUf SIÈCLE. AUTEURS ANONYMES. 469
lioflus reciperet sine fructu, jure confereridi sibi suisque successoribus
episcopis de assensu rolento ciipiUili, gralis redditibiis ampliavil, sco-
lastrie circiler decem librarum, lectorie el succentorie premier anliifua
stipendia fruclus unius prébende cum niioulis parlicioïiibus» que hiis
ciHiuibus, consenlienle capilulo, depiitavit assignans-
De mainculartis,
Sacrisla providere teiietur el exhibe re clericum uiium matricularium
et alios qui campanas pulsare et ea, que ad officium suurii perlinent,
vaieant exercere. Episeopus» prêter illos, instituit très malricularios :
iinum videlicet clerieum, quem attitulavit al taris sanrfe Crucis in ea-
dem eeclesia, ut ibi serviret in officio sacerdolis, mediBlalem beneficii
ejusdem allaris illi matrieularie perpetuo jure annectens, cum eentum
solidis in denariis Penlecoslalibus de Varziaco percipiendis annuatim;
el duos laieos quibus singulis decem librarum in reddilibns assignavil;
ad quorum predieta stipendia eeelesia de Vermenlone ducHieeim , ee-
clesia de Bciriaco oclo bbrarum solvere annuatim lenentur.
De diimione festorum sancH Alexandri et sancti Brùii et fesiis
Apostolorum,
Sanctorum Alexandri et Brieii festa, que permixtim sub quadain
confusione ûeri consueveranl, separatim slatuit celebrari; el Aposto
lorum festa, prout erant minoris observantie, solemnius solilo cum ma-
jnrum campanarum pulsatione fleri ordinavît; sacriste pro lurainari-
bus et aliis que amplins a festo simplici hujusmodi ritus sollempnita-
lem exposcit, redditus compétentes et sibî gratos assignans; nec non
et processionem in vigilia beati Stephani hyemali post vesperas de Na-
livilale sollempnem singubs in eapis sericis deferentibus accensorum
luminaria cereorum.
Qualiter ornarit ecclesiam de cmce et calice aureo.
Ad ornalum ecclesie pannum unum sericum valde bonum et ma-
gnum el duo minora pretiosa tamen contulit ad ornalum allaris; an-
1 60
470 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'TONNE.
tiphonarium quoque optimum in duobus voluminibus fîeri fecit, ca-
pitule itidem alterum par ei in omnibus faciente novem insuper marcas
auri ad crucem et calicem aureum facienda, et anulos suos aureos
preciosos admodum, et tredecim librarum Parisiensium; sed hec mo-
riens in sumptibus contulit faciendi.
De emendatione palatii episcopalis.
Tecto palatii ponlificalis, die sancto Parasceves in sue promolionis
exordio, pro parte aliqua corniente, palatium ipsum multum nobiliori
quam ante tecti decoravit structura; et, ad intromittendam lucem in
palatium, fenestras pinnaculi magna intercapedine dilatavit, arcens
flatus importunes ventorum vitrearum perlucidarum objectu. In prefata
vero ruina quid miraculi contigerit dignum duximus ad noticiam trans-
mittere posterorum, ut per omnia bénéficia divina laudetur.
De lapsu palacii, et miraculo qtwd ibi contingit.
Die igitur sancto Parasceves, erat ipse solus in caméra sua superiori,
psalmodie et orationi intentus; inferius, inpalatio majori illi camere
contiguo, vir quidam de Druia Castro cum uxore sua ad confitenda
peccata et excipiendam ab episcopo penitentiam expectabant. Immi-
nente jam hora tercia, transitum illuc faciens archidiaconus adibat
episcopum, eosque sibi assurgentes invenit; et cognito cujus rei gratia
expectabant, insinuavit episcopo qui statim eos ad se accersiri man-
davit; vixque palatium egressi fuerant, cum ecce in ea parte, in qua
steterant pedes eorum, tectum palatii corruit, secum trahens lignorum
et tegularum ingentia fragmina in ruinam, que pénitentes predictos pe-
nitus contrivissent, nisi virtus subvenisset divina, que donec discessis-
sent ruinam continuit, que sic de proximo pendebat futura. 0 mira
penitentie virtus que sic divinam continuit justidam ut jam moritu-
ros sola Dei misericordia de instantis mortis precipitio liberaretl Sol-
vitur episcopus in lacrymas et stuporem, et, inspecta mortis imagine,
ex intimis cordis medulUs in Dei laudes prorumpit. Ad ruine firagorom
XIII* SIÈCLE. AUTEURS AlVONYMES. 471
concurril turba, et de manifesto miraculi spectaculo univ^Tsi *^xultaiil,
Dei magnalia predicantes.
De imtiHmone prehendarum apml Epponiacum, Tociacmn et
Conadam,
Ad cultus amplialionem divini et caslris episcopalibus, Apogniaco vi-
delicet, Tociaco et Conada canonicos instiluit et prebendas prêter alia
que ad hoc contulif , parochialcs ecclesias cum suis proventihus eisdem
depulans et assigiians.
De hits que coniulil ecclesie Sancîi-Amatoris et canonkis cupelle sue
de Trinitaic et ipsi capitulo Autimodorensi.
Ecclesie beali Amatoris et canonicis sub regulari Sancti Saliri ibi de-
gentïbiis disciplina, locum de Boticen versus Sanclum-Salvatoreni et ec-
clesias de Aletisec, de Petrosio, et Capellam de Mola in parochia de
Chevannis ; canonicis vero quatuor capelle sue Aulissiodorensis, scilicet
de Trinitate, decimam quandam apud Tociacmn, quam propria eis
comparavit pecunia, pia liberalitate coocessit. Dédit insuper capitulo
AutissiodûTensi quicquid eis deeral ad plenam decimaruni bladi per-
reptionem in lerrilorio de Crevenno, et hoc in opus cotidiane particio-
nis de pane que ût in ecclesia tiJis, qui interfuerint matulinis ani
misse, separata ab ecclesia de Crevenno, cum vacaret» portione quani
ibi presbyler ecclesie percipere consueverat, et canonicis assigna ta, sub
quadam tamen recompensatione ab eis facta ecclesie memorale,
Quulùer procuraml recompemalioTiem factam capitulo apud (huitum,
pro eo qmd liabebat apud Bitliacum.
Sua quoque inslantia et virtute faclum est quod, cum cornes Ni ver-
nensis Herveus in moule de Mûris prope Billiacum, qui erat de fundo
Autissiodorensis ecclesie, muniiionem erigeret, et canonici Aulissiodu-
rensis, comitis alrocitatem verenles, remissius de jure suo disceplareni
I
172 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'yONNE.
cum eo, tandem interventu suo et fratris sui Hanasse Aurelianensis
episcopi, de quo supra meminimus, cornes quicquid habebat apud
Osiacum canonicis pro eo quod habebant apud Billiacum commutavit,
exceptis decimis, quas ibi habebant canonici, que in commutationem
non potuerunt venire, sed permanserunt eisdem ; unde non modica uti-
litas ecclesie Autissiodorensi acrevit.
De abbatia de Cellis, et quid eidem abbatie contulerit,
Novelle plantation! de Cellis contulit inter cetera domum de foro Au-
tissiodorensi que fuit Iterii Borni militis, quam utique de propria pec-
cunia comparavit, et unum modium frumenti et duos sigali in gren-
chia et redditibus de Brenchis annuatim, quam a monachis de Chari-
tate multa acquisivit peccunia et in suam proprielatem redegit.
Qualiter Brenchas et pertinenlias ejus contulit hospitali de
Appogniato.
Eandem insuper villam cum nemoribus et aliis appenditiis suis, et
partem nemorum de Courum, que émit à Guillermo Grosso, milite, hos-
pitali de Apogniaco inperpetuam elemosinam assignavit; salvo eo quod
ibi percipiunt, ut diximus, moniales de Cellis; que tamen omnia dis-
posuit, ut Andréas, Autissiodorensis archidiaconus, quem nutrierat a pri-
mevo, sub annuo canone teneret, quoad viveret, solvendo annuatim
duobus canonicis hospitalis predicti, qui in ecclesia de Brenchis parro-
chiali jugiter deservirent, quibus etiam prêter canonem illum et minu-
tas décimas, et oblationes, et universos proventus ecclesie assignavit
post decessum archidiaconi totum in solidum possessuris, et propter
hoc bénéficia ampliaturis pauperum suscipiendorum in hospitali de
Apogniaco supradicto.
De hits que acquisivit episcopatui Autissiodorensi,
Acquisivit autem episcopatui in civitate Autissiodorensi ligium homa-
gium de Campo de Moreto et de omnibus que apud Autissiodorum
XTII* SIÈCLE. AITEIRS ANONYMES, 473
Milo Filonis, miles, tenuerat libère in alodum; apud Varziacum ligium
homagium simili ter omnium que GuillHnius th Chanlemis, niiks, pos-
sidebat ibidem, data sibi propter hoc non niodica peecunie quaiititale,
in quo tanlo ulilius eccksie est provisum quanio ne ea in manum for-
tiorr^m conferrel cnmilis videHcel Nivernensis, velpotenlis alterius, unde
mnnicipio antedicto, vel ipsi episcopo non pana possel oriri lurbalio,
non inmerilo timebatur, qnaproptcr dedil ei ceutum libras applicandi
in feodi arrreraontura. Apud Apogtiiarom simîliter ind^r cetera partem
décime émit centum libras Pruviniensos. qiiam iiobilis vir Guillelinus,
conies Sarri Cesaris, ibi participabal cnm ipso et ahis parteni habenli-
bus in eadem. Apud Charbuiam eodeni modo inter alia que mcraoriter
non lenemus, totaui ville juridicionem in solidum aequisivil, de qua
episcopus juxia quartam partem habere solel^at. Multa arquisitionis sue
in episcopatu alia exliteruol que niemorie non occurrunt.
De feodo Malliaa\ et Befriaci, et turribus Sancti-Sahatorn,
et Castri-Nom sibi traditis.
De Malliaco qnoque et Betriaco castrîs nbiqiie de feodo Autissiodorensis
ecclesie que Petnis cornes Autissiodori in juset feodum comitisse Cani-
panie in prejudicium ecclesie transcribere conabalur, confilens, dalis
inde litleris suis, quod de hiseidem comitisse fecisset homagium, multis
laboribus et impensis contra eundeni comitem, sub judicibus a sedeapos-
tolica delegalis, causam ecclesie lantaest constantia prosequulus quod
ad ultimuin rem eo usque perduxil ut cornes, jus ecclesie recognos-
cens, de utroque spécial iler episcopo facerol homagium manuale, ac
juxta tenorem carlarum episcopalium super hoc confectoruni, caslrum
Slalliaci ad beneplacitum episcopi Iraderel mandato ipsius, Hugoni vi-
delicet, tune arcbidiacono, qui noniine episrnpi rastrum ipsuni n^cepit.
Comitem quoque llervcuni Nivernensem, lieet non sine diliicullate, ad
hoc tamen pari ratione prudonler perduxit ut jus ecclesie confiteretur
et inde publicum conficeret instrumentum, quod Sancli-Salvatoris, Caslri-
Novi, etConade turres episcopo Autissiodorensiquoliens vellet juxla pre-
inissarum cartarum lenorem, que idipsuni delerminant, reddere tene-
I!
474 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'YONNE.
rctur ; ipsiquc ad libitum suum ad juris episcopalis declarationem quan-
doque Iradi fecit lurres Sancti-Salvatoris, et Castri-Novi, claves quoque
portarum, ipsum incomparabilem juris sui possessionem inducens quod
predecessori suo facere non volebat et qui vidit, perhibuit testimonium,
et scimus quoniam verum est testimonium ejus.
Que loca religiosa creata mnt sub eo m Autissiodoremi diocesi.
Hujus sane temporibus, in sua diocesi creata sunt loca religiosa, et ab
ipsis habuerunt cunabulis incrementum : de Spallo videlicet sub regulari
observantia Fratrum de Valle-Callium, licet eis non sit subjectus in ali-
quo locus ille; et de Bello-Loco, quod et de Beaularriz apud nos usi-
tatiori vocabulo nuncupatur, ubi fratres de ordine Cartusiensi Domino
famulantur ; que utique duo loca religiosa comes Nivernensis Herveus
eorum fundator contulit et dotavit; tercius quoque locus, novella vide-
licet plantatio abbatie de Cellis, prope Autissiodorum, monialibus de or-
dine Sancti-Antonii Parisiensis addictus.
Qualiier veterem ecclesie Autissiodorensis fabricam demoliri fecit,
ut novam construeret.
Ëodem tempore, circa novas ecclesiarum structuras passim fervebat
de novo populorum. Videns itaque episcopus ecclesiam suam Autissio-
dorensem structure antique minusque composite squaloreac seniolabo- xi
rare, aliis circunquaque capita sua extollentibus mira specie venustatis, jll
eam disposuit nova structura et studioso peritorum in arce cementaria
artificio decorare, ne ceteris specie studiove penitus impar essel; eam-
que fecit a posteriori parte funditus demoliri, ut, deposito antiquitatis
vetemo, in elegantiorem juvenesceret speciem novitatis. In cujus sump-
tuosis impendiis quanta largitione profluus extiterit enimciavit fahrica
primi anni, que ultra speratum promota in immensimi extulit caput
suum : quippe circiter septingentas libras de proprio primo anno, prêter
oblationes fidelium et prêter juridicionis sue proventus quos ad hoc ab
initio deputavit, in sumptus ejusdem operis erogayit; ceteris v^o annis
XIII* SIÈCLE. AUTEURS ANONYMES. 475
quandoque per ebdomadam decem libras, quandoque amplius, quando-
que centum solidos ad minus, prêter premissa et prêter questas diocesis
sue, sive diocesium vicinarum.
De Iwpm et miraculo turrium.
Incidenter se narrandum hic ingerit, ad comtemplationem pietatis di-
vine, illud posteris transtnittandum miraculum quod in veteris operis
démoli tione noscitur contigisse. Nam anno Domini mccx\ii, Dominica
ante Adyentum, in honore sancte Trinitatis, diem agebamus sol-
lempnem; erant in ecclesia Teteri due turres altrinsecus altitudinis non
modice, et soliditatis immense, una meridionalis, altéra aquilonaris,
infra se totam chori amplitudinem et canonicorum sedilia continentes.
Hee, sublato sibi ob noTam fabricam veteris operis adminiculo, per
quod solide antea subsistebant, rimas agere ceperunt, continuitatis sue
integritate modico prius hiatu soluta ; non tamen provîdebatur quod tam
festinam minarentur ruinam. In soUempnitate igitur prelibata, sollempni-
ter, ut in talibus moris est, non solum minores, sed et majores pulsaban-
tur campane ; in quarum profecto concussione non immerito debere ruere
timerentur, et universos pariter opprimere qui eo die frequentius ad
ecclesiam convenerant festivitatis obtentu, si putarentur de proximo rui-
ture. Turris tamen meridionalis majore solito pandebatur hiatu; quod
intuentes quidam de hoc ceperunt conferre sermonem qui et ad cano-
nicos usque pervenit. Yocatur magister operis, imminente jam hora ter-
tia , interrogatur si de lapsu turrium esset presentialiter metuendum ,
et si posset conventus secure sub îllis divina officia celebrare ; quo
constanter affirmante timendum non esse, quidam de discipulis ejus ,
qui presens aderat, dixît quod nec per horam securum esset ma-
neresub ipsis; quem objurgare cepit magister quasi metum superfluum
canonicis intentantem, trabes quasdam ostendens a turre ad turrim
profeûsas^ que totam eorum machinam ne rueret continebatit. Qui,
eum instantius queretur ut de securitate habenda, nichil nisi certum
diceret, quasi querentium importunitate devictus, dixit : Nichil omnino
certum dicere valeo, ignarus quid parent tempora secutura. Ad hec verba,
i7G BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONKE.
quasi quodam mentis presagio, in hoc fuit consona omnium senlenlia
ut, peracta processione que instabat, erat enim hora tercia, in ecclesia
beale Marie, que de appendiciis ecclesie majoris extitit, missarum cele-
brarentur sollempnia, quod factum est. Nichilominus, more solito, quasi
nichil timeretur, sollempniter omnes pulsabantur campane ; quarum pul-
sationibus, quantum de humana ratione fuerat, non nisi fortis machina
reslitisset ; sed dilata est ruina, ut et virtus divina, que continere po-
tuit, et benegnitas que parcere voluit, in earum casu repentino evi-
dentius appareret, omni tune concussione cessante. Porro loco divina
exequendi officia sic translata, translati suntetlibri qui in usu cotidia-
no existunt, omnesque pariter qui in armario turri meridionali suppo-
sito servabantur, ac si statim turres ruinam facere crederentur. Mis-
sarum expletis soUempniis, jam communiter canonici ad prandium resi-
debant, cum ecce repentino fragore turris meridionalis concusa corruit
in oppositam sibi turrim, ejus basibus penitus a parte interiori commi-
nutis, prolapsa.
De duobus adolescentibus qualiter miraculose evaserint.
In quo casu unum extitit precipuum dignumque relatu miraculum,
quod adolescentes duo, novi operis gratuitate illecti , prope turrim consiste-
bant labentem, novam fabricam contuentes; que cum dehisceret in ruinam,
clamoribus aliorum exciti ut fugerent, animo consternati et tremefacti vi-
sione horrenda quam turri visibiliter fatiscente pre foribus cernebant
adesse ruinam, dum periculum vitare cupiunt, magis periculo se sup-
ponunt, viam qua sub ipsa turri labente patebat intantius relegentes;
sed dispensatio divina ruinam miraculo continuit quo usque fugiendo
vite proprie consulerent in saluti ; et vix in loco stationis tuto quidem,
sed adhuc suspecte consisterant , quando turris cecidit supradicta.
Exciti fragore populi fit concursus ; stabat adhuc et in solide subsistere
videbatur turris Aquiloni objecta, cum ecce, vix interjecte dimidie hore
spacio, ad terram procumbens totam molis sue congeriem ei que prius
ceciderat, superjecit.
Xlir :^tÈCLE. AUTEURS ANONY^ÏES.
477
Qualiler Ihminm clemenfer et miraculose t^inam dhtulit in horam
oportunam.
lu tjuo id divini constal fuisse miraculip qiiod, cum humane rationis
esscH irrefrapabileargumenlum, quud si ila dr proximo lurrium iosla-
rel ruina ad connissio {$ic) campananira ol slrepilum, quibus juxta
sollempnitatiscxigenliani plus solito nocle ac die vexate fuerant et con-
çusse polius ruere debuissent, quod ulique sine slrage permaxima fieri
nequivissot, virlus divioa ruinam miraculose suspendît ad lempus, hu-
rain providons oporlunam, in qna omnibus absentibus magis sine
lestons hftniiinira et periculo iieri poluissel.
Quid pensandum fuerit in hac fmseratiane divina,
Iti *|uo el illud pensandum fuil quanta miseralione nos Doniinus
vocabal ad peniteiiliam, nolens morlem pcccaloris, sed magis ul con-
verlalur et vivat; qui detanta mortis instiintia nos licet iodignos miseri-
mrdiler liberavit, suo lamen servilio mancipatos; qni eliam campanas,
de quibus nuUi dubium videbalur quin sub lanle molis ruina com-
ïoinui debereot penilus el cuntringi, eadem miseralione servavit ille^
sas; in quo nichilominus liquidum fuit quante pietalis visceribiis ra-
tionabiliii coniplectatur, qui etiam insensalis rébus, sed divinis addirtis
usibus, benignitalis sue viscera non negavit.
Miracuium de rrunfxo et ahuri cou fratrie.
Prusequamur adbuc divine magiialia potestatis. Erant in navi ec-
clesie, coroconligua, allaria duo : dextrumsanctiThorae marlyris, quod
et de confratrîa dicebatur, eo quod pro conlVatribus ecclesie missa ibi
colidie eelebretur; sinistrum vero sancle Crucis. Que etsi turribus a
posteriori parte peiie rontigua in parteni lamen anteriorem ecclesie am-
plius prfïniinebanl; erantque super illa pulpita duo, in quorum altero
feslivis diebus lecliones, in ailero Kvaogelium legebalur. In eo pnipito
I m
478 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
quod eral super al tare sancte Crucis, erat crux quantitalis non parve,
veterem habens ymagjmem Crucifiii mortem Domini exprimentem, que
a posteriori parte pannum habebat sericum sibi prorsus contiguum et
adherens, ita ut crueem tangeret undequaque. Hune pannum ruina turris,
cruce vel ymagine penitus illibata, ila minutatim eontrivit quod vix ejus
vestigia remanerent, al tari nichilominus supposito, et in anteriorem par-
tem ecclesie prominentiori , ut dictum est, adeo comminuto, ut nulle
ejus partes sibi invicem cohererent , pulpito superiori integro réma-
nente; e contra altare confratrie, de quo superius diximus, quod erat
turri meridionali conterminum, nec minus ei suspecta videbatur ruina,
incolume remansit et integrum, pulpito quod erat desuper, dissipato
pro parte.
Quid pensandum in hoc miraculo.
Qua in re pensandum fuit Dominum miraculose ad excitandani de-
votionem fidelium et sue passionis effigiem, et locum ubi pro confra-
tribus specialiter divina quotidie celebrantur mysteria, ceteris dirutis,
conservare. Quamvis in altare majus ruina provenerit, frontemque
ejus, et latera multo aggere repleverit, ei tamen fuit innoxia, exoepto
quod pannum sericum preciosum quidem, quod obdiei soUempnita-
tem in fronte ei fuerat antepositum, dissipavit penitus et disrupit; capse
que erant altari supposite, sanctorum pignora continentes, perm^nserunt
prorsus intacte.
De miraculo libri in qxho legebatur ad Primam.
Liber in quo legebatur ad Primam, sanctorum Patrum regulam et
cathalogum sanctorum continens , et quidam alii libri ad missam ne-
cessarii, cum archa in qua reponebantur in medio chori, sub eadem
ruina fuerunt oppressi; archa fuit penitus comminuta, libri circiter
mensam vel amplius fuerunt sub ruina imbribus expositi qui tune hye-
mali tempore uberius profluebant. Tandem, remoto aggere, inventa est
archa minutatim confracta et libri asseribus integris in nullo ruine vel
ÏJÎÏ* SIÈCLE. AUTEUHS ANONYMES* 479
pluviarum scnsissc dispendia, nisi quc»d parum eraiil pulveris aspersio-
ns fuscati, qui tamen levi excussione disGessit. Quis in tanto miracnlo-
rum speclciculo non stupuit? Quis se de lanla mortis ereptum voragiae
ronsiderans non cxpavil? Quis divine virlulis magnalia, quibiis potuit
laudibus, non extulit? Quis pro tam manifesta conditoris elcnienUa in
gratianioi acliones cum Irirrymis non pronipil? Ad removendum ag-
gerem, sacerdotum edielo plebis excitata fervebat devolio. De utraque ve-
ro lurri supereral paries exterior ex ruina: is aulem qui de turri me-
ridionali remanserat, fissuram feceral el hyatum, qui semper instanteni
ruinabcdur ruinani; nichilomiims tamen plebsdevola, ceterive mercede
rnnducli cirea renioveadum aggerem desudabanl, nec obstabal studiis
mine periculum iraminentis.
De miraailo ejns qui suslulù tuMicam suit niîna.
Die quadam cum, ad removendum aggeris congerîem in ea parte, in
qua flssus paries erat proclivior ad ruinam, usque ad horam vesperfi-
nam, inslanlius laborassent, opusque ffjrvcret, pars illa parielis que
lapsum minabalur, cepil repente dissoivi; quo viso, clamor orilur as-
lanlium» ut qui de subtus instabanl operi, fuge velocîus consulerent.
Ouibus fugientibus, unus tunicam dimiserat; ad qnam tollendam, om-
nibus ut lugerct clamanlibus, est reversus; suspensa est mina, divi-
na laciente virtule, quousque ille tunic^im snstulissct; que ingenti lapsa
fragore ex tréma qus tangens veslia, sic innoxia cecidit super aliam
ruine eongeriem ut nibil omnino secum Iraherelin ruinam, 0 inefTabi-
lis divine miseralionis bonilas, que sic perituros ad penitentiam reser-
vabat, et ad devotioncm cunctorum animos inforniabaU Digressi sumus
paululum, sed non abs re, quoniani opéra Doi, juxta verbum sapienlis,
preelarum esteaarrare; nutic ad stadium récurrentes ad ea que res-
tant, stilum revertamus.
QnaHter tramialm t*sf ad ecciesiam Parmemem.
(iuillermus igitur, de quo nobis sermu, cum episcopatu Autissiodo-
rensi quem slrenue rexerat, annum jam agerel quartum decimura, et,
480 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
post multos tam erga Herveum Nivemensem quam erga Petruni Au-
tissiodorensem comités, nec non et contra dominum regem agones fé-
liciter superatos, posuisset omnia in tranquilla, complacuit in eo domi-
no ne ignavo torperet ocio per quietem, ipsum que vacanti Parisiensi
ecclesie, que suo apud Damietam defungentc pastore, Pefro videlicet,
per eligendi cissuram aliquandiu laboraverat, tandem prefecit reniten-
tem utique et invitum, et apud summum pontificem Honorium suppli-
canlem, quem propter hoc personaliter, ne cogeretur, adierat, non sine
magno corporis periculo, imminentibus jam estivis fervoribus circa na-
tivitatem beati Joannis, qui sibi, utpote attenuato et colerico, el cpii a
calore facillime paterelur, nimis contrarii existebant ; apud quem tamen
non profecit quin compelleretur Parisius transmigrare , ut ibi preesset
ea soUicitudine ac vigilantia quam ipsum in Autissiodorensi episcopatu
habuisse constabal.
In quo statu dimiserit episcopatmn Autissiodorensem in discessu suo,
Porro discessurus Parisius, episcopatum Autissiodorensem in Icm-
poralibus ampliatum habundanter utique et plénum absque debilorum
honere, faclis melioribus ejusconditionibus, tum quoad regalia, ut pre-
misimus, tum quoad alia quamplurima dereliquit : episcopalia domici-
lia omnia culcitris, feno, variis utensilibus, et supellectili ; torcularibus
etiam, vasis vinariis non paucis, ubi necesse erat, doliis scilicel, el
cuppis capacitatis immense habundanter referta. Capellas insuper sin-
gulas libris, calicibus et vestimentis plene dimisit ornatas.
De hits que reliquit ecclesie in recessu.
Indumenta episcopalia que ad usum precipuarum soUempnitatum
specialiter reservabat , mitram preciosissimam auro gemmisque non
paucis ornatam, que margarite, sive pelle usitata loculione vocantur;
pelves duas argenteas, et insuper deauratas, circiter octo marcarum in
pondère, opère mirifico decoralas; cophinos mire pulchritudinis et or-
natus , aliaque hujusmodi in usus sacros necessaria ecclesie un de
XIII' SIÈCLE. AUTEURS ANONYMES. 481
Iranslerebalur, reliquit; et, quod omni thesauro preciosius est, cum qui-
busdam aliis sanctorum pignoribus, digitum beati Prothomartyris visi-
bilem cum vase argenteo miri decoris, quod a Constantinopoli fuit al-
latum; crucemque auream permodicam quam quedam procul dubio
ligni Dominice crucis particula visibiliter in auro conclusa super aurum
et topazion efficit preciosam.
De domibus mis de Portor Pendentif et cruce, et calice aureo ut prius.
Capitulo domos nobiles quas habebat Porte-Pendenti contiguas cum
pertinentiis suis, et vineam quam totam de novo replan taverat in ler-
ritorio Sancti-Gervasii, eidem annexam domui, eadem liberalitate con-
cessit ; ut qui ea tenuerit, in anniversario suo, canonicis et clericis de
choro centum solidos annuatim exolvere teneatur ; dédit preterea illas
noyem marcas auri ad crucem et calicem faciendum , de quibus feci-
mus superius mentionem.
De hits que reliquit successori mo episcopo Autissiodorensi,
Successori suo in omnibus domiciliis episcopalibus fenum in habun-
dantia, domosque utensilibus ac supellectili, quemadmodum preliba-
vimus, diversa munitas, vinumque illius anni in universo et partem
talliarum non modicam dereliquit.
De hiis que contulit adfabricam ecclesie Àutissiodorensh in recesmsuo
et per totum annum.
Ad fabricam ecclesie partem assignavit aliquam talliarum; in cujus
impendia singulis ebdomadis centum solidos dédit ad minus per an-
num integrum post discessum. Sed quid latins in talibus immoramur,
et tendimus in longum membranas, dum singula conamur vel brevi-
1er delibare? In summa dicere possumus nudam pastore ecclesiam
fere nudus reliquit.
i82 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'yONKE.
Quod noluil prejudicare capitulo, ut cum ejus comilio fieret electio
successoris Autimodorensis.
lUud quoque non arbilramur pretereunler silendum quod cum Se-
dem Apostolicam personaliler adiisset pro obtinenda licentia, ut in
Autissiodorensi ecclesia remanerel, nec ad aliam transferre tur, et non
profecisset supplicando, respuit profecto quod si Romana concedere
volebat autorilas, videlicet cum ejus consilio in Autissiodorensi ecclesia
fieret eleclio successoris, nolens ut capitulum libertate eligendi absoluta
in aliquo privaretur.
Quanti fuerit dispendii ecdetic et civitati Autissiodorensi ipsum
discessisse, et que mala contigerunt ecclesie post ejus discessum.
Quantum autem ipso discedente amiserit, non solum ecclesia, sed et
civitas universa, patuit in discessu; nam et civitatem et ecclesiam in-
venerunt ulique mala multa tanquam sue Othoniel liberatorem videli-
cet amisissent. Comes enim Herveus, vir quidem oppressor hominum,
et crudelitate formidabilis, qui in ipso episcopatu Autissiodorensi pré-
sidente, et ipsi in facie resistente aspirans fréquenter ad hujusmodi non
profecerat, ipso adhuc in Romano itinere laborante, cum de ejus trans-
latione certissime per nuntios cognovisset , vi armata civitatem Autis*
siodorensem, non audentibus resistere civibus, occupavit, etinsuamdi-
cionem redegit, cum de morte comitis Pétri qui in captione a commu-
nioto in partibus Gretie, ut prediximus, tenebatur, nichil adhuc pro
certo constaret, qui cum proficisci deberet Constantinopolim, episcopo
recommendaverat civitatem; cujus Hervei ingressus tanto omnibus erat
suspectior quanto ille atrocior habebatur. Is post discessum Willermi
predicti in unum hominem episcopatus qui de Autissiodoro ad villam
episcopalem Giiacum videlicet cum multis aliis qui tempore ejusdem
Guillermi illo demigraverant, transierat ad manendum, sue primordia
tyrannidis exercuit, quem clanculo captum et abductum tandem restituit;
sed ipsa nocte qua redditus fuit, apud Giiacum permanere non est au-
sus, sed Autissiodorum sub justicia comitis est re versus. Ad cujus
Xdl' SIÈCLE. AUTEURS ANONTMES. tSS
«templum céleri qui apud Giiacum siib opiscopo transierant, Autissio-
dorum r»»ilieTunt, licet cives melu f oinitis dJlFogerunl de civitate ea^
dem. Hominem queiidam capitiili clam addiiclurii similiter chmi eoiun-
xit; qui reslitulus ab eo nunquam palam de sua emonetione, eliam ju-
rammilo astriclus, ausus est confiieri. Multa fecil et alia hujiismodi, op*
portimilatem nactus ecclesie que» discedenle Guillermo, Parisius in sue
virtulis robore solida non manebaL Eodeoi quoque (empore, non solum
ab eo, quoniam posl modicum migravil a corpore ; verum et a circumja-
œntibus muUa passa est ccclesia, sublracta sibi vekt columpna» que
totum continebal edificium, episcopo sopradiclo, Nam Regnaudus Run-
gefer, miles non magne fpiidem polentie, successorem ejus, dissiraulan-
tibus principibus qui habebaoL tueri ccclesiam , successorem ipsius
Henricmii magne quidcm benignitatts et simplicilatis vîrum, atrocios
infesiavil; qui proprium ejusclericum, cuslodem utique domorura épis-
copaliumde Varziaco capiens et inbonesle perlraetans, diu in captione
detentum, homines quoque predasque terre episropalis abduc-ens» cas-
Irum ipsum Varziacum yidelicet violenter eflregil, et dampnificavit épis-
copalum in quingentis libris et amplius, faclus audacior ad inennes,
nemioc defendenle. Eadem tempestale, miles quidam Gregorius el ejus
pater, in génère suo primus de ignobili cingulum aeceperal mililare, Pe-
trus sciliùHde Brullato, decanum cepil ecclesie el ultra in Ararim Bus-
resiam videlicet extra regni fines usque ad perductum diu tenuitcarcerali
cuslodie mancipatum. Quidam etiam malefici de nocte armali, dausln
et ecclesie emunitate eiîracta, quendam de canonicis ut de hîis que
fiebant conciebatur aperle canonicos et clericos qui ad matulinale olli-
einm convenerani, per ecclesiam educlîs gladîis fugavernnt, uni us ex
cis qiiem viilneraverunt , altero equorum pedibus coneulcato, ipsam
sanguine prophanantes, nec minus equorum fimo fedonles. Necdabalur
miseris requies , quum vel a nobilibus viris Drogone de MeTlolo, Ste-
phano de Basso, domino de Arseio, aliis nichilomînus mililibus sive ar-
migeris circumquaque quos aut rimala malicia, aut presumptuosa le-
méritas, aut avara pau perlas excilabat paupertas {$tc) non solum ad pre-
das, immo etiam plerumque ad cèdes, oppressiones fièrent hominum
ecclesie, aut irruptiones \illanim, et non erat auxilialor.
i8'|. BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
De hiis que gessit in episcopatu Parisieiisi,
Xunc (le hiis que gessit Parisius Guillermus prediclus, pauca que no-
bis occurrunl de mullis, breviter prestringamus. Eadem longanimilate
<»l conslantia, qua frater ejus Manasses Aurelianensis episcopus, de que
prediximus, adversus regem regalesque niinistros ecclesie jura prose-
(juons, controversias que usque tune me tu regio per opiscoporum dissi-
mulationem remanscrant indécise, tum quoad jus quoddam quod ee-
rlesia in castellulo régis de parvo ponle scilicet habere debebat, tuni
super halis apud Campellos a domino rege faclis, tum super justicia
et mensuris de territorio quodam apud Sanctum-Victorem, quod feo-
dum clausum Brunelli dicitur, ad concordem consonantiam per com-
positionem redegit ; cujus obtentu, rex Philippus, qui tune agebat in
sceptris, redditus annuales viginti librarum Parisiensis monete episcopo
ojusque successoribus et centum solidos capitulo in perpetuum assi-
gna^ît; sic igitur procurante jura regni ac sacerdotii distincta per com-
positionem initam, regali et episcopali instrumento, et capituli etiam
inde confecto, ut super preteritis usque ad illum diem non iterum con-
troversia suboriri. Quorundam scx)larium sicariorum qui de nocte in-
cedentes armati raptus, adulteria committentes, et furta, et cèdes ple-
riimque, vel flagitia, pacemque non solum scolarium et securitatem ,
sed et civium ipsorum turbabant, sic exterminavit de villa ut quosdam
quasi hujusmodi precipuos sicariorum in carcerem perpetuum retruse-
rit, quodam exlerminaverit, pacemque ac securitatem toti a talibus red-
diderit civitati cui non solum noctes, sed et dies ipsi valde erant sus-
[)ecli. Multa gessit in episcopatu preclara et perpétua digna memoria,
que vel vobis ignota relinquimus, vel propter legendi fastidium subti-
cemus, nunc de beato exitu quod ad nos tram pervenit noticiam disse-
ra mus.
De beato ejus exitu.
Is cum Parisiensi cathedre tribus annis et fere dimidio bene et lau-
dabiliter prefuisset, et tranquillasset omnia fere, excepta causa scola-
XÎÎT SIÈCLE. AUTEURS ANONYMES, 483
rîum, qui jiiriditioni ecclesiesue et cancellarii in qiiibiisdam se eman-
eiparc volebaat, quctlara sîbimetipsis auctoritate propria staluta eon-
dentes, acsibî jus coiidendi hujusniodi in prejudiciimi episcopi et can-
cellarii, ut credebat episcopus, atlribuere laboranles, cronica tandem
quartane fraclu?» valitudine, nx qiio fraler suus Manasses sepe diclus
(le hac vila mi^ravcral, denium cura jam convahiisse viderelur de quar-
lana, IVbre correptus continua, licel lenla, domui sue disposuit, veluli
illa egritudioe eonsuramandus ; vocalisque pridie qnam defungeretur
majoribus de capitulo suo apud Sanclum-CIodoaldum, vîllam cpisropa-
paleni, ubi decumbebal inOrmus, virisquc religiusis, abbal«* videlicel
Sancli-Victoris, domino ftadulpho de Hospilali, sociisque astautibus
mortis sue diem predixil, et apud Pontiniacum, locum Cislerciensis or-
dinis, ut ad majores sucs, qui ibi tanquam loci fundalores dormiunt,
se tumulari precepil, ac sequeuti die divinis omoes qui aderant infor-
raans cloquiis, seque eoruni orationibus recommendans , canonicos
etiam présentes ecclesie Parisiensis sedulo ad concordera electioneru
exhortans, colloquendo, hûvr manus religiosorum extrenium eraisit
spiritura, ut dédie mortis sue predicenlis veritas probaretur; sicqu*?
apud Pontiniacum, prout preceperal, deportatus et tumulalus incapella
Beali-Thome martyris, ante principale allare, beato in Hûminô fine qui<*-
vit. Murluus est aulem in feslo Boali Clemenlis, apud Sanctum-CIodoal-
dum, de quajara supra diximus, annoDoraini millesimo ccxxiii, régnante
Ludovico circa inicia regni sui ; sedil vero in episcopatn Autissiodorensi
circiter tredecim annos et diraidium, Parisius aulem circiter très annos
et dimidiura fere, sub romanis pontificibus Innocentio III etHonorio III,
regnanlibus in Francia Philij)po Ludovico, de quo superius fecimus
meiitionem.
Explicit deGuillermo.
6^
486 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L^TONNE.
LX. DE HENRIGO QUI FUIT ORIUNDUS DE PAGO, QUI DiaïUR YILLANOVA,
IN PARISIENSI DYOEGESI.
(An de J.-C. 1^0-1234.)
Uuic successit Henricus de pago, qui Yilla-Noya dicitur, in Parisiensî
dyoce» oriundus, qui prius cantor Autissiodorensis ecclesie, postea per
illam electionis formam, que a jure compromissio dieitur, pontiiicalem
cathedralem adeptus est; quem mediocrem génère nec inflavit nobilitas,
nec yilitas abjecit; in quo licet virtus mansuetudinis a plerisque mo-
dum diceretur excedere, jura tamen episcopatus rigore justicie sic illesa
servavit ut tyranni, qui ea sibi usurpare consueverant, ea compelle-
rentur restituere, et a sue tyrannidis violencia cessare. Iste est qui mu-
nilionem Castro, quod Varziacum dicitur, prejudicialem a viro potente,
nobîli atque ecclesie Autissiodorensi inimico, Galchero de Jovigniaco, acer-
rimo persecutore, in loco, cui Becherellum vocabulum est, edificatam fecit
destrui, et non sine sui et suorum grandi periculo funditus everti. Cujus
temporibus, panis unicus servitoribus beati protomartyris distribuebatnr;
sed ipse de propriis facultatibus secundum addidit; insuper et mille
iibras Parisienses ecclesie in extremo contulit testamento. Hic ecclesiam
beati prothomartyris donariis ampliavit; corda canonicorum; in suum
favorem mansuetudine inclinavit; inimicos ecclesie ad concordiam re-
duxit, et post cursum vite presentis, in pace in idipsum dormivit et
requievit. Hic in loco, qui Pulcher-Redditus dicitur, morbo squinancie
labores presentis militie consummavit, dormivitque cumpatribus suis,
senex et plenus dierum; qui in ecclesia beati prothomartyris sepultus,
beatam expectal sanctorum resurrectionem, bravium ad quod cucur-
rerat, ut comprehenderet, percepturus; sedit annis xiii, mensibus qua-
tuor.
JUf SIÈCLE. AUTEURS APÇO!^TWES.
187
hXÎ. DE EERNARM) DE SOtLIACO
(Andei.-C. 1231-1244)
Supradiclîs patribus Bemardus de Soiliaco, vir eximie sanctilalis su*?-
eessit; qui multos predeœssomm sancta simplicilateelsimplici sanctitate
[îrecessil; qui cum generis nobililale polleret, morum tamen preceltens
nobilitas sic eam pallio huDiilitatis obteiil ut, secunduui aposlolum, non
alla saperet, sed huniilibus consenliret; cujus veneranda canicies, \m\-
tus serenitas, verecondus aspeclus, ordioatus incessus, sermonis rao-
deslia, casta conversalio, tnense frugal i tas, argumenta virtutis interios
redundantis efficacissima minislrabant ; *^t, quia lucerna sub modio abs-
condi uon debuit, sed super candelabrum poni, ut ingredienlibus domum
lumen rdunderet, primo a supradicto venerabili paire Hugone de Noeriis,
Aulissiodorensi antislîte, prebendale beneficium in Aulissiodorensi ec-
clesia eonsequutus est; ubi sacerdos effectus adeo se divinis oflieiis
roancipavil quod, sicut ipsi propriis oculîs vidimus, die noctuque \\x
unica bora preleriit, que non per ejus lïd)ia dévoie Iransiret, excepto
quod festivis diebus populis ad ejus serraones raanicanlibus sacre fluenla
doctrine devotissime alque copiosissime influebat; et ut stigmata Do-
mini jugiter in suc corpore portaret, jejuniis et oralionibus insistebal,
cilio semper iolrinsecus iaherenle. Celerum, utbic non manenlem ci-
vilatem bab^re, sed futuram inquirere demonslrareti et cum apostolo
experiretur pericula flurainum et lalronuni, ceterorumque duodecim in-
conimodorum, que apostolus ad Corinthios loquens seexpertum fuisse
commémorai, Jerosolymam peciit; ubi tanta lucerna abscondi non po-
luit, immo sanclilatis ejus in illis partibus adeo radii efliilserunt ut in
Naziurenum archiepiscopum eligereut, el cunctis aliis eliam sanctitate
preclaris preferrent; sed subbmitalem panipendens humilitas in se
ojuversa, plus elegit modicitalera servare quam ia sublimitalis perieulis
peiidere. I ta que revers us ad propria et seipso semper meliorefTectns, iti
Aulissiodorensem archidiaconatum promotus e^t; ubi tanta sollicitudine
animas curandas suscepit quod altendens de pasceodis agnis et ovibus.
488 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l' YONNE.
ter Petro repetitum mandaluni, pavit eas doclrina, exemplo, alque sub-
sidio temporali, quibus jugiter insistens die nocluque, estu urebalur et
gelu, fugiebatque sompnus ab oculis ejus. Igitur Henrico, tune temporis
ecclesie Autissiodorensis antistile, viam universe carnis ingresso, et ad
providendum ecclesie de pastore invocala Spiritus-Sancli gratia, electo-
ribus congregatis, mira res accidit, et nostris temporibus in Gallicanis
ecclesiis inaudita; nam multitudinis electorum adeo cor unum et anima
fuit ut omnes uno spiritu conclamarent archidiaconum debere prefici,
quem Dominus prerogativa donaverat sanctitatis. Cunclorum igitur in
ipsumconcurrentibus votis, invitus rapitur, repugnans trahitur, nolens-
que cogitur consenlire. A tempore autem illo quo in episcopum conse-
cratus est, cariiem suam tanla austeritate dampnavit quod feria se-
cunda, quarta, sexla, et septima escis quadragesimalibus ejus jejunia
solverentur, nisi forte labor aut infirmitas aliquidlotiusindulgeret. Tanta
vero ad Christi pauperes erat ejus affectio ut, secundum doctrinam
Thobie, quo modo potuit, semper fuit misertus; cum enim ei adfuit mul-
tum, habundanter tribuit; cum autem modicum, et illud misericorditer
studuit impertiri. Nos enim ipsi experimenlo fréquenter didicimus quod
sibi menseque sue sodalibus fréquenter subtraxil, unde pauperum esu-
ries levaretur; ipso audiente atque patienter sustinente, murmurabant
servientes, murmurabant et socii pro deliciarum defectu, et mense divitis
parcitate; sed illesa conscientia erga divites parcitati insistens, minus
grave sustinuit ab eis de avaritia notari quam judicio pauperum que-
rimonias sustinere, nisi eis secundum doc'rinam evangelicam, quod
superest, eleemosynam contulisset. Adeo etiam vana mundi gloria ei
extitit odiosa quod, sicut a fide 4ignis pauperibus plene perpendimus,
illis quibus largiebatur eleemosynas, ne cui dicerent inhibebat. Eccle-
siam vero beati prothomarlyris tanto favore prosecutus est quod eam
luminaribus atque omni ornamentorum génère arapliavit; insuper
auxit et-redditus canonicis et clericis horis matutinalibus dividendos.
Ceterum sic Deo vie ejus placuerunt quod inimicos ejus ad tantam
pacem reduxit ut profiterentur tyranni qui predecessorum ejus tem-
poribus terrani episcopatus invaserant, fréquenter se ideo ab invasionibus
cessare, ne, si ipsum offenderent, Deus in ipsos continuo visibiliter vin-
XI II* SÏKCLE. AirTEUnS ANONYMES. 489
dicaret. Cujus fama, sieut odor agri pleni ciii bonGtlixit noniiruis, ad aures
illuslrissimi régis Francie Ludovic! adeo spiravpratut pre enteris prelatis
ipsum familiarem haberet, et simplicitati ojus didciter arriderel. vi pjus
négocia evpodiri propensius imperareL
De morte ejusdew.
\'fTyin, cuni fmm gravius snlito infiîstare wpissenl seiieclalis incom-
luoda, et jygis lybiamm infirraitas, que a medicis maliini niortuuni nun-
cupatur, eum alTIigerel, timens ne cum istis oneribiisepiscopatusonera
sufTicienter ferre non posset, licet, sicut ex ipsius régis ore fréquenter
4iudivimus, rex eidem promilteret quod episcopatus jura lanciuam pro-
pria tueretnr, niehilominus ab Innnrenrio, Romane sodis antistite. ins-
lanter peliit, et euin diUicultate magna r>btinuit ut ab eo, quo occlesic
Autissiodorensi astric(us fuerat, vinrnlo solveretur, Quo faclo, omnis
teniporalium sollicitudo abjicitur» et lotum spiritum in seipsum reflec-
lens, soHus episcopatus curarn gessit. Cujus quics sola conteniplalio»
confabnlalio, jugis oralio, et cum viris religione famosrs, rontinuus
de sancla conversalionc tractatus. Quid plura? PnKlicte infirmilatis
atque senectulis incommodis febris adjicitur, prosternitur corpus in loc-
tulum, olîerunt medici nature contre morbos remédia, quibus raro et
paucis utitur, et bis soHs quibus eum uti Fratres Predicatores et Minr^
res, qui assistebant eidem, cum magna precum violencia compulerunt.
Tciodem, cum post prolixum cum supradictis Fratribus de sancta reli-
gione Iraclatum ali(|iiantu]um pausassel, ut eum credereut estantes
dormire, preciosam resohitus in mortem, ea serenitate Deo spirilum
reddidil ut omnibus membris quietus, vullu serenus, nullius omnino
doloris insignia in exlremo mortis articulo inJicarot, et ([iii infirmi-
late spoliari renoerat, mortuus spoliatnr. \mo\t*tnr berens rarni eili^
eium, quod tanta pediculorum ac verniium scalebaf copia ut borrorem
aspectui et fetorem olfactui inferret immensum; cujus caro vermibus^
corrosa ossiura perloca uudumprebebat aspectnnu Igitur pontifiralibus
gleba siincta induilur, feretroque imponitur, atque a loco, qui Pulcher-
Keditus dicitur, ubi mortem perdiderat, et vitam invenerat, ad ecclesiaoi
490 BEBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'YONNE.
Autissiodorensem, ubi sepulturam elegerat, defertur. Occurrit ei dévolus
civîlatis clerus cum populo, ruit in occursum ejus turba indiscrète etatis
et sexus, et certatim feretrum tangere cupiunt; se prerogativa quadam
ceteris preferebant, qui manu feretrum tetigissent, vel sericîs quibus
Icgebatur, osculum dédissent. Divinis igitur celebratis, exequiis cano-
iiici et clerici ad ipsum concurrunt, et quotquot contigit penetrare, sacre
glèbe pedes manus aut faciem osculantur, nec ideo, ut in funeribus ce-
teris moris est, Deo et sanctis Angelis animam recommendant, sed pre-
cibus devotîs flagitant ut apud divinam, cuî dévote servivit, clemen-
liam, eos ipsius mérita suffragentur. Dormivit autem cum patribus suis
predictus pater, anno Domini mccxliv, mense Januario, die vi roensis;
sedit annis novem, mensibus , diebus
LXII. DE REGNAUDO DE SILIGNIACO.
(Ad de J. -G. 1144-1^7 )
Huic successit Reginaudus de Siligniaco, prius ecclesie Autissiodo-
rensis decanus, postea per illam eleclionis formam, que a jure scruti-
nium nuncupalur, in episcopum promotus, vir quidem corporis statura
procerus, candidus et rubicundus, et pulchritudine corporali electus ex
milibus ; cui generis nobilitate sublimi secundum exigenciam nobilitatis
generis datum est cor sublime et nobile : nam clericorum nobilium,
necnon et militum frequenciam diligebat, et larga manu, prout nobili-
tatem ejus decebat, eis exenia erogabat. Hic ecclesie Autissiodorensis se
magna poUicebatur facturum, sed ejus felicitati fatis învidentibusi sicut
llos feni cito décor ejus emarcuil, et ejus gloriam succidit Dominus,
dum adhuc ordirelur; ab ipso etenim sue promotionis die, adeo gravis
eum afflixit infirmitas ut nec eedesie sue liceret eum vacare utilitatibus,
sed eis solis de medicorum consilio dare operam oportebat quibus ejus
infirmitas levaretur; dormivil autem et appositus est ad patres suos, in
cenobio de Huppibus Autissiodori dyocesis honorifice sepultus, ubi suam
lilegerat sepuUuram- Sedit anno i, mensibus xi, diebus xvi.
Xni" SIÈCLE. AUTEURS ANONYMES.
49f
LXUL n^C SUIVX ACTA DOMIM GUIDOMS DE MELLOTO,
EPÏSCOPf AUTiaSIODUREr^SIS.
Recalende memoriesuccessilepiscopus Guido de Melloto; cujusgesla
tanto seduliorem sibi vendicanf ouditoreni quanto f»'iiora et actu nt>
biliora fuisse nuscunlur. Fuît enim de dyocesi Aulissiodorcrisi» ex uiroque
parente genemso sanguine procréa lus ; pater ejus fuit Guillermus de
MeUolo, miles, dominus castri Sancli-Prisci hujus dyocesis, vir tocius
curialitalis et largitatis amator, niense proprie Communicator hylaris,
pauperumnobilimirsusteiitator, qui eciam, sicut fertur, acquisilocognO'
mine ex rei consonancia et quadam proprielale boni, a plerisque Pacis-
Bajulus vocabatur. Nam quoeiens inter aliquos confines suos discor-
diam exortam cognoverat, toto nisu ad pacis reformationem intendens,
laborem interponere non cessabal donec discordes, si posset, ad concor-
diam revocasset. Moter ejus de prosapia dominorum Montis-Sancli-
Johânnistraxitorigiuem et antique nobititalis stemate fait non inferior
viro suo. Horum itaque natus presnl, de quo loquimur, a puericia stu-
dio litterarum traditus, sic profecit quod primo in fundamento gramma-
liceradicatusliberalium arriiim fuitauditor proficuus, ac deindeutriusque
juris canonici videlicet et civilis acqnisita noticia, sacre pagine post-
modum» qnociens licuit, diligens extilit revolutor. Sed ejus propositura
in hac parte negoliorum ecclesiaslicorum occupatio frequencios impedi-
vil; in adolescencia quippe moribus et domatibus se exornans, spretis
tasciviis, membris incultis, et incomptis crinibus, compositioni corporis,
sicut mox (sic) est nobilium juvenum, non Tacabat. Quamobrem palri
minus carus inter liberos hai)ebatur ; sed Altissimi dispositio» qui sibi eum
reservabat fulurum antistitem, dt?cuUum ejus adeo processu tcmporis
exornavit quod Clius sapiens patris gloria mutalo nomine ûlii a pâtre,
paler et dominus habitus est, et quasi incurvali suntcorameo fdii ma-
tris sue. Erat enim vir statura procerus, corporo bene corapositus, corde
magnanimus, ecclesiastice rei augmentator industrius, providus dispnn-
siitor publiée utilitatis, et plebis tutator indefessus, in sermone modestus.
492 niBLlOTHÈQLK HISTORIQUE DE l'yONNE.
in oratione dévolus, in altari Angelicus, cujus cantus mellice reboans,
velut tuba sonora, replebat aulam Dei, et spiritibus dulcisonis animos
audiencium delectabat; nec minor consilio in conciliis et coUegiis prela-
torum corporali venustale ceteris preeminens, venerando gestu et impe-
rioso quodammodo predominari videbatur aspectu. Si quid autem in-
cumbebat judiciali disceptandum examine coram ipso, seu aliud ordi-
nandum, persuasionibus et rationibus facilem ac sedulum prebebat
auditum, et audita dijudicante revolvens animo, vibransque omnia,
nichil ex precipili faciebat. Lnde hune ab ipsis discretionis sue primor-
diis morem contraxerat, ut agenda sua tanta deliberationis fornace de-
coqueret, multis sibi bec ascribentibus lentitati, quod interdum sed raro
dispendioso peragi contingebat exitu, que maturato compendio potuerant
expediri; et, licet esset in negociis et rébus prospère gerendis sollicitas,
vix tamen unquam secularium occupationum frequencia tanta fuit, cui
divinum obsequium hora débita non preferret. Erat siquidem illi quasi
moris innati justicie exercere rigorem, bene meritos remunerare, maleficos
punire, ita quod quandoque, non ex typo malicie, sed ex zelo justicie,
virga mansuetudinem aliquantulum excedebat, oppressis compati, sup-
plicibus parcere, humiles exaltare, superbos deprimere et debellare
rebelles ; et bac fuit insuper a Domino felicitate donatus quod in omni-
bus que pro honore Dei et juribus ecclesiarum suarum aggressus est,
semper victoriam dédit illi Dominusomnipotens, etejus opéra cum gracia
et favoredirexit.
Qualiter cive% Virdunenses expugnavit.
Anno etatis sue tricesimo secundo, vel circa, vocatus pef electionem
canonicam ad regimen ecclesie Yirdunensis, quamquamdeipsius gremio
non esset, et in episcopum consecratus, retentonichiluiuinus ev dispei
satione Sedis Apostolice decanatu Autissiodorensis ecclesie, quem prius
optinebat, intellexit quod omnimodajurisditio spiritijatis videlicet et tem-
poralis civitatis et civiumVirgdunensium ad episcopum pertinebat, et quod
predecessores Virgdunenses episcopi, longe retroactis lemporibus, eam
diu pacifiée possédèrent [sic] pleno jure, sedper incurîam, aul impolen*
XIH* SIÈCLE. AUTEURS ANONYMES. 493
ciam quorundam qui inmediate prefuerant, pontificum, cives astuti ju-
risditionem civitatis temporalem et jura episcopalia in multis usurpave-
rant, necnon majores et scabinos creaver&nt, per quos eadem civitas in
temporalibus regebatur. Imposuerant quoque publicas exactiones et pe-
dagia, ex quibus se rempublicam gubernare murosque et menia civitatis
fortificare dicebant ; quibus ad suam presenciam evocatis, ipse, ut eral
prudens animo secundum doctrinam evangelicam, primo per seipsum
blandis sermonibus et dulcibus inductivis ipsos et caritative monuit et
rogavit, et postmodum per alios magnos et sapientes diligenter inter-
pellari fecit quatinus^Jurisditionem ecclesie taliter usurpatam et jura
episcopalia que subtraxerant, ecclesie restituerant, et a presumendis si^
milibus abstinerent ; quod surdis auribus obaudientesefficere recusarunt,
pretendentes sub ficta verbonmi suavitate, sicut moris est patrie, excu-
sationes multipliées inpeccatis. Deindevia regia compulsus procedere,
ipsos canonice premonitos et superbo oculo parère monitis récusantes,
exconununicationis mucrone pertulit, quam, sicut juris erat, adeo agra-
vatam ut in personas ecclesiastice censure nervus progressibilis ultra
non esset, sustinentes animis obstinatis, et ex correctione pertinaciores
effecti, ibant ab obice seniores. Yidens autem nequiciam ipsorum, in
quibus ab antiquis progenitoribus usura et dolus viguerant et vigebantV
previa deliberatione cum sollempniprocessione cleri tocius civitatis villam
exiens, et corpus Christi faciens extra ferri, civitatem ipsam et homines
generali supposuit interdicto, dimissis ibidem sacerdotibus aliquot tan-
tummodo ad penitencias moriencium et baptismata parvulonmi ; et sus-
picans quod contra ipsum libenter sinistrum aliquod molirentur, si pos*
sent, sese in castra et munitiones episcopatus recepit. Ipsi autem ex
hiis indignantissim provocati, spiritu rebellionis assumpto, ceperunt
non recte cogitare qualiter injuste justum possent opprimere ; sicque
factum est quod die quadam, communi diflinitione înter se habita et
edicto publiée proclamato, exierunt civitatem armati in fragorenimio et
tumultu pompatico, omnes a juvene usque ad senem armorum gesta-
biles, et debellare valentes cum militibus conducticiis numéro quasi
duodecies mille estimabiles, ad terram episcopatus vastandam et incendio
concremandam; inter quos, ut fertur, quidam ducentorum et major
I 63
494 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
eorum, in vituperium pontificalis honoris, mi tram episcopalem galee su-
pra positam deferebat. Eadem vero die, episcopus cum quibusdam suis
armatis exierat Charniacum caslrum ad predandum, ut creditur, ani-
malia que cives extra civîtatem immiserant depascenda; sed, a longe
previsis hostibus, gressum aliquantulum retardavit donec nobilis et bel-
licosa sui generis comitiva que non procul aberat et pro qua manda-
verat, convenissentadeum; quibus congregatis, numéro paucis, videlicet
trecentis estimabiliter viris et non pluribus, ut creditur, milicie tamen
peritis et armorum industriis, circonspectus, habito episcopus brevi con-
silio, cumeisdem occupatopromontorio, circoncludens adversarios belli
indoctos et opposito soli suppositos et tam prudenter quam potenter cum
suis irruens ineosdem, omnipotente Deo, qui docuit manus suorum ad
prelium, causam suam tuente, non tam victoriose quam miraculose
devicit eosdem ; et erectum maie verticem rebellentium [sic) in delictis
suo fremitu conculcavit, quibusdam in fugam conversis, aliis gladio cor-
ruentibus et ceteris captis ductis. Fuitque captorum numerus capien-
cium multo major; inquo conflictu sacerdotalis ministerii et pontificalis
modestie non oblitus, letaliter nuUum lesit; sed, animando etexhortando
suos ad pugnam, plus offitio lingue quam ipsis manibus profecit ad
pugnam; obtentaque Victoria, ad castrum un de exierat, cum gaudio re-
gressus est. Paucis autem decursis diebus, cives virga correctionis edocti,
quod paulo ante mansuetudinis monita flectere nequiverant, pacem ce-
perunt inquirere ; et, mediantibus bonis, ad hanc concordie formam de-
ventum e^t quod, jurisdictione omnimoda temporali et juribus ecclesie
restitutis, decies mille libras episcopo pro dampnis et sumptibus exolve-
rent; seditque episcopus, civitatem et tune in tranquillitate regens, cui
tantum prefiiit anno uno.
Quuliter ad ecclesiam Autûmdorensem tramlatus, domum Renaudi
Rungefer militis de Montibns expugnavit.
Elapso deinde aliquanti temporis intervallo, bone memorie Regnaudo
de Salligniaco Autissiodorensi episcopo, rébus humanis exempto, ad
ecclesiam Autissiodorensem in qua decanatum retinuerat, ut predictum
XII l* SIÈCLE. AUTEURS ANONYMES. 495
est, tam per eleclionem quam poslulalioneni canonicam, auctoritate
apostolica intervenicntc, cum leticia magna cleri et populi Iranslatus est;
iibi qualiler rexerit, queve gesserit salis operum suorum evidencîa decla-
ralor, de quibus aliqiia breyi cirografo perstriogamus.
In ejus sîquidem novilate, miles quidam, Regnaudus nomine» diclus
Rongeler, anliquum el depressum statum domus sue de Monlibus,
prope Varziacmi} castrum, episcopalus site in castellania, domum casfri
latanter [sic] immulans, el in forlericiara teraptans erigere, mûris eam
novis et forlibus, inler cetera lignea et vetera dicte domus» circuncingere
claminccpil; quod in grave dispendium cpiscopatus etperpetuum vill<^
et hominum de Varziaco nocumentum posset successivis temporibus
redundarc, si ceptum opus pro desiderio consummasset : quippe cum
locus ille de Montibus de nativo situ pro majari parte diKicilis et fortis
existai, et miles ille, vicinorum injuriosus el consuetus oppresser, vil-
lam et homines Varziaci jamjam pluries inlestasset Quo comperto,
memoralus episcopus prefalo militi, quasi nuncians novum opus, in-
junxitcidem ut ab opère ceplo dasisleret, et quicquid novi conslruxerat
faceret demoliri, cum, de consuetudine generali, castrum aliud, infra
castellaniam aliquem approbatam, in\ilo superiore, noviter extruere non
licerel; sed miles obstinalus et omnia vilipendens ab opère quod patrabat,
nichilomagis conquievit. Episcopus autem animi roboratus constancia,
invocato brachio poteslatis, domum ipsam obsidens, et paucis diebus
expugnans, quicquid novœ et \eleris invenit forlaricie dirui fecitpenitus
et subverli, sicut adhuc ruinosum structure vesligium cernentibus at-
testatur. Quaraobrem miles nequam pluries vite episcopi lalenter po-
t^uisse ferlur insidias ; quas tamen intrepidus et hoste multo potencior,
li armoram presidio vellet uti, opilulanle Deo, caule semper evasit.
De facto Robini caprarii clerici.
Contigit quod, cum clericus quidam» nomine Robinus caprarii, de
fado relegalus ad tempus ab Aulissiodoro sub pena capitali per laicam
potestatem, inscîo forte prelato, tune lemporis exislente, parentela Sua--
vium de Autissiodoro procurante, ut dicitur necdum, fmito relegationis
i
496 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'TONNE.
termine, Autissiodorem [$ic] rediisset, per semlaremiterumron^rehensus
justiciam ad instanciam eonindem Suavium fulcarum suspendio publiée
Iraditus est, quamquam idem Tenerabilis Guide, tune presidens ecclesie
Autissiodorensis, ipsum prius tanquam dericum sibi restitui pluries
cum instancia pestulasset. Quam ecclesie injuriam ad audienciam felicis
recerdatienis Innecencii, pape tercii, tune residentis Lugduni, per appel-
latienem delatam demum, nen sine mulfis et expensis succumbentibus
adversariis, ad henerem Dei sic ultus est qued cum universali clero ac
popule civitatem et suburbium processienaliter exiens, Lebine tune pre-
pesite Autissiederensi. Petro et Drocone Suavis fratribus et eerum com-
plicibusin braeis et camisia cum yirps in manibus, pedibus emnino
nudis previantibus, censura ecclesiastica coegit eesdem feretrum qued-
dam cum quadam imagine dericali supraposita a lece fulcarum ipsarum
usquead cathedralem ecdesiam in prefatu (m habitu publiée depertare;
ibique missa pro defunctis ab eodem antistite celebrata , cadaver dicti
defuncti, jam ante diu in quodam scrinie reservatum, juxta ecdesiam
beatc Marie in ciWtate more débite sepeliyit, prefatis maleficis nichile-
minus pro tante temeritatis excessu, nec nen pro expensis immensa
(H^unie quantitate multatis, de qua trecentas libras eidem ecclesie béate
Marie pro anima ipsius defuncti processu temperis erogavit.
Qualiter castra subscripia iradi sibi fecit.
Ad intelligenciam hujus particule presuppenendum est qued, sicut ex
teuon^ quarte beati Bemardi quondam ClareTallis abbatis perpendicu-
larit(>r liquet domus comitis NiTeraensis et Autissiodorensis et munitiones
oaslrorum que ipse dignosdtur tenere ab episcepe Autissiederensi, \\-
dolii\>l Caslri-Novi, Sancti-Salvatoris, Conade, Haliaei, etBetriaci, tradi
dolnnil i^v^i episœpo ad ejusbeneplacitum; ita tamen qued, ee decedente,
iHunili, wl ojus minislerialibus, cum int^tate restituanlur. Sed, cum a
longt^ n'Urolapsis temporibus predecessores ipsius episcepi hoc jure nen
i n YoninnUu ruià fuisse, clare monorie IfathUdim, tune comitissam, ad bec
tHH^Iosinstioa censura coegit quod predictas munitiones et castra eidem
Iradiditad suum boneplacitum detinenda ; ipseque eatenuitper tempus
Xïir SIÈCLE. ALTEURîs ANONYMES* 49T
aliquod, et in eomm quolibet pernoctaYit, suosque custodes in eis dis-
redens reliquil, et ad ultimum prefate resLituit comitisse.
î)€ Monela AuîimodoremL
Simililor ad inlelligenciani subscriptorom presciendum ost quod apud
episcopos Autissiodorenses extal Htlera inclile rccordalionis Philippi,
quondani régis Francorum ; ex cujus série inler cetera depreheiiditur
«ividenlcr qtiod, si cornes Nivernensis monelam novam facere cudi velit,
eam débite legalitatis et ponderis in jam dicta littera comprehensi cudi
faciet et persone comitaliis Nivernensis ecclesiastice eam quandocunque
voluerint, facient comprobari. Conligit autem quod nobilis vir Odo, filins
ducis Burgundic, qui ratione uxoris sue in comitalum successerat,
monetain novam Aulissiodori facere cudi cepil ; quam ministeriales ejus,
ipso in remotis agenle, nondum taincn probatam a personis ecclesiasli-
cis, sicul fieri debuit» quin pocius insciis, exposueruot publice cursnalem,
facientcs generaliter proclamari sub multa gravissima, ne quis nionelani
aliam niitteret, vel reciperct prêter illam, licet adbuc ejusdem monete
raritas taula esset quod pro décima parle non sufliceret usibus reipn-
blice et popularibus alimentîs. Episcopus auteni, capitulo et personis ec-
clesiasticis civitatis sue convocatis in unum, ad eorum instanciam, monuit
iiunisteriales comitis ut quod super hiis attenlaverant in prislinum statuni
reducerent, et monetam ipsain exhibèrent probandam, quod facere re=
Gusarunt. Episœpus autem, habilo cum eisdem personis ecclesinsticîs
concilio, preseuciam recolende nieiuorie Lucdovici, tune régis Francorum,
viri christianissimi, cum litteris fidedignis factuni allestantibus, persona-
liter expelïit, cui, rei dampno, seriem etquerelam patefacienspopularem»
oblinuil ab eodem monete fabricatores expelli, et eam anclorilale repia
per rivilatem Autissiodorensem publiée declamari.
Qimliter compiilii Temptarios mnovere campanam quam m domo min
de Momistatlo apenderani.
Ulud eciam memoriali membrana conscribi dignum est, quod, cum
Templarii soliti sue terminos excedere libertalis, et quod ab Apostolico
498 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
concessum est eis ad gratiam convertere firequenter ad noxam, campa-
nam quandam in domo sua de Monastallo appendissent in altum, pu-
bliceque pulsarent ad convocandum populum pro divinis in eorum ora-
torio audiendis, nec non benedictionem quorundam nubencium temere
sollempnisassent ibidem, cum hoc eis ex privilegiorum suorum largitione
nequaquam liceret, eos canonice monuit ut amoverent campanam, et
quod super benedictione hujusmodi nupciali presumpserant,emendarenl
eidem ; quod ipsis facere recusentibus [sic) , querela fuit ad audienciam re-
verendi patrisSimonis, Dei gratia tituliSancte-Ceciliepresbytericardinalis,
fungentis tune offitio legationis in partibus Gallicanis perlata ; coram quo
tanto vigore negocium prosecutus fuit quod, in jure prevalens, obtinuit
per legati sententiam, condempnatis sibi Templariis, amovere campa-
nam, et quod de benedictione nubencium attemptatum fuerat emendari.
Régnante inclite recordationis Ludovico, Dei gracia Frahcorum rege,
cum, nantis instantibus, regium emanasset preceptum amoveri cuncta
que per Ycaunam fluvium impedimento esse poterant mentibus tramite
hendis [sic] , exequtores super hoc deputati alia et majora quam commis-
sumsibi requireretministerium, sicutinplerisquemalis moris est, agere
gloriantes, trabeculas duas in bochello subtus pontem Autissiodorensem,
quod proprii juris et proprietatis episcopatus est, fundo fluminis infixe-
runt, hinc inde flores lilii ferreos in signum regalis dominii]earum sum-
mitatibusimponentes. Quas statim, audita re hujusmodi, animosus vir
fecit potenter erui, et in domum episcopalem transferri ; sed propter hoc
ad régis presenciam, procurantibus emulis, evocatus, proposuit coram
eo, quod cum régis ministariales, ipso minime requisito mittendo, trabe-
culas in bochello, quod proprii domanii et juris episcopatus existebat,
cum nec esset in eo penitus aliquid quod liberum navium transitum
impediret, ultra fines mandati fimbrias extendissent, eas juste eruerat ;
sicque factum est quod, hiis et aliis justis perorationibus confusis et stu-
pefactis adversariis, liber victor abscessit.
*- XUf SIECLE. AUTEURS ANONYMES,
De edificiis que comîruxii.
S99
Ouantis aulem edifieiorum additamentis loca domonau episcû|ialiuiii
decoravil, silencio prelerire dignum non est. Aulissiodari namque juxtn
aulani episcopalem antifiuam aliam geminam mire venustalis aulam su-
pra tesludinem lapideam in tpia vina consuevcrint roponi arce ccmen-
taria propollentem erexit, fenestralibus aperturis exlruclis, scultura
speclabili, vitrcisque perliicidis illusiratam ; cui ad divini cultushonoreni
capellaiii geminam non inférions structure, et Gamerani dupplicem oiTi-
riantes infcrius et superius ipsam aulani cum jocunde visionis turricula
decenli situa tas ordine oonnuit \%k] . Insuper cameram episropalem supra
pralellum volernam el jara senio collabantem quasi funditus reparavit,
et in elegantiorem reexlulit speciem novilalis, ruFsus cum ab eodem pra-
lello usque ad prisionem per desuptus a parte Ycaune pervius et facilis,
uulla vel prorsus inutili obsistenteclausura, addomum episcopalem pa-
teret ascensus, maris novis ac forlibus, portellocpje, el propugnaculis
operis sumptuosi visu pulcherrimis illum ambilum circoncinxiL
Apud Regennamprupe Apoigniacuni, nobilissimumepiscoporumhabi-
lacolum, cujus ambitum Ycauna fluvius a parle posteriori per latera cir-
cuncingit, in primis murum quendam ab una parle fluvii ad alleram
includentem coutinuam et planam terre intercarpidinera ab anlerîuri
parte inler forlericiam et fossata construxit, primumque ibi ordinavil
introitum; cui muro stabula ad equos pro ipsius mûri longitudine
cunstructa per deintus adjunxil; deinde clausurani niuniliouis laleri-
ciam ruinosam el pro parte coUapsam, nec fere partem dimidiam am-
bitus accingentem, mûris egregiis pro tantula parte lalericiis, quantum
ruinosa potuil ministrare maceria, el pro tolo residuo lapidais, propu-
gnaculisipie et lurribus restituit uudique circunseplam; juxla cujus in-
Iroilum turrim (piadratam validissimam el pregrandem i]uam portellum
vocanl, plura continenlem mansionum interslicia ex murabbus spisse
latiludinis et late pissitudinis conslructam erexit, intra septa predicte for-
taricie [tk] aulam episcopalem anliquamquibusdam superaddilis ctaliis
in melius Iransformalis, in slalum redegit solito pulcriorem, Duas quu-
que caméras, utramquc geminam, pregrandcs auîe compares el confi--
500 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'TONNE.
nés, alteram videlicet nobilioris structure majori ex trans verso poste-
rions pinnaculi coherentem.; et vitellinis fenestriunculis refulgentem ex
commendabili lapideo tabulatu construxit, antiquasque logias super
Ycaunam, vetustate consumptas et ruine jam proximas ex int^ro re-
paratas in formam restituit yenuste pulcritudinis et pulcherrime ve-
nustatis. Ex alia vero parte appendicia necessaria ipsis mûris munitio-
nis affulta et ordine decenti et locata construxit.
ApudBelliun-Reditum, locum ex stagnorum confluentia piscibus co-
piosum et ex nemorum adjacencia temporis hyemalis algoribus leviandis
acconunodum, domum quandam depressam, receptaculum episcoporum
inglorium, in aulam geminam placide venustatis, habitaculumquegratio-
sum produxit cum sociacamera structure similis ad propriam episcopo-
rum quietatem; excursum quoque unius stagnorum usquemuros ipsius
aule pertingentem per injectam terre molem ingentem quasi aggere cons-
tituto remisit in interiorum aquarum profundius accrementum, et in
hujus terre massa conjecta et planificata diversi generis plantatisarbori-
bus, virgultiun pro loci capacitate fecit amenum, insuper appendicia inter
aulam et capellam hospitibus et familie necessarie, logiasque magne
habilitatis ab aula in capellam, et e converso ducentes, aliaque diverticula
edificiorum construxit ibidem, et majoribus forte locis ampliasset edium
accrementis; sed, quia situm ejus non multa gratifîcabat amenitas, ra-
risque habundabat proventibus, ideo forsitan ipsiun rariori nec mirum
prosequebatur aflfectu.
Apud Varziacum aulam episcopalem geminam pregrandem et plura
continentem habitacula nuper incendio concremata magnis reedificavit
sumptibus, et in structuram restituit clariorem, muros et propugnacula
munitionis castri in suis cacuminibus pro majori parte dirupta vel col-
lapsa egregie reparavit, appendiciaque placide mansionis et aperte com-
moditatis extruxit mûris ipsius munitionis aflFulta.
Apud Villam-Catuli prope Conadam, locum in proprio ecclesie solo
mediocriter eminentem, quem Ligeris fluvius ante currit, si tus amenitate
conspicuum, et diffundentem longe radios visionis elegit, cujus oblecta-
mentis allectus receptaculum quoddam ad recreationem nature et leva-
men fatiscentis inquietudinis, sicut interdum expedit, inchoavit ibidem;
I
XUf SIÈCLE. AUTEURS ANOI^YMES.
pr?r principem secularem, videlicel antedictum Odoriem filium do-
cïsBurgundie, tuiiccoraileni Niveroeiisem, fuit ai) opère ce|)Lo prohibitus,
cujus prûhibiliotieûi in curîa régis adeo viclrice constaticia prosecutus
fuiU qnod doiiiuni injure comile sucœmbeiito, et regia déclarante sen-
tentia, quoab ineeplo per comilem jure non poterat prohiberi, ex pro^
hibenli-s resisleneia provocatus ceptum opus in munilioncm, aiilain ge-
miniim et capellain nobililalis exquisile provexii habitationi régie
eongruentes nativa rnpe eircumqnaque excisa, que pre sua laydabilî
pulcrîtudine înluenciuni morantur oculos, inluendo délectant a iiimos, et
habitatores jocunda reficiunt mansione : rursus excisis in profundo sub-
ter aularn sicce ruppis visceribus cavas fecit ad >înoruni cnstodiam, que
temporibus ebuUienlis estatis et estuanlis leonis nieri potum exhibent
gldcialem : extra fortericiani, sed lanien iufra loci contineuciani depre^sis
muralibus cirronclausam, stabula pro equis et grangiam lapideaineopa-
citalis immense construxil, nec procul ab hiis extra porprisiam planta vit
vineas ex plantis diversorum vineloruin electis, que temulentam annis
singulis allerunt ubertateni.
Oualiter profecim eU in mtxilium Karoli régis Citilie.
Ea tempestate qua dampnate meraorie princeps nephandissiuius pa-
terni sceleris iniitator Manfredus filius Frederici quondam imperaloris
regno Scicilie proprio Pétri matrimonioelducatu Capulie occupatis, res
ecclesiasiicas dampnabilïter delractabal, everlebat ecelesias, et fugabat
prelatos : vocato per summum ponlifîcem viro magniiico Carolo régis
Francie fdio pro suscipiendo regno hujusinodi et liberandode manibus
impii memorati, concessaque ab Aposlolico omnibus in ejus auxilium
proficiscenlibus pec<jatorum suorum indulgencia generali, zelo dévote
peregrinalionis acceosus Romani adiit in Karoli subsidium, apostolica
lanien inlerveniente licencia profecturus, uiii a sanelissimo Pâtre Clenien le
IV Romane tune ecclesie présidente, el cardinalibus honorifice et gau*
dens receptus, commisse sibi in ipsa expeditione legationis olTitio» de
mandato ejusdem sumrai pontificis in auxilium ejusd^?ni Karoli in regem
consccrati, cum eodem regeetejus exercilu gressum direxit : Cumque
I 6i
502 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l' TONNE.
jam aproximassent Beneventanam civitatem, ubi slabat adversarius cum
Alemannorum multitudine bellicosa, jamjamque starent acies hinc inde
parate congredi ipseuteratarmis intus divinis precinctus, et exlerius in-
dulus militaribus, stans super régis exercitum salutaris exhortationis
sermone premisso pro ipsis animandis ad pugnam elevata manu lori-
cata, aposlolica fretus autorilate, omnes ab omnibus peccatis absolvit
evolationem illis promi tiens incunctanter ad palriam, si qui forte mo-
rientes pro viribus strenue debellassent, moxque ut predicationis sue
exemplaris probarelur edoctor, non sequi, sed precedere visus ad pre-
lium, tanto animositatis ardore corda videncium inflammavit, quod pas-
sim per hosles et gladios irruentes non aggredi, sed furere videbantur.
In quo congressu modestie pontificalis non immemor, nunc acies enim-
pendo, nunc equos hostium gladio prosternendo, nunc clamando etani-
mando ad pugnam, alios magnanimo gestu et lingue redimebat officio,
quod in personas hostium attemptare propter irregularitatis periculum
forfitan expavebal : si fas sit credere quod vir strenuus in justo bello et
letali confliclu, ferientibus manu mutua non repugnet. Denique Manfredo
morte cadenle in bello, suisque vel captis vel fugientibus, aut glaudio [sic]
peremptis, expleto victorioso certamine acipso rege tocius Apullie regimen
et dominium tranquillum adepto, cum ipso aliquandiu commoratus,
deinde vale dicto recedens apostolica revisit limina, ubi a papa et fra-
Iribus cum leticia et veneratione susceplus, et aliquot diebus immorans,
ac deinde cum aposlolica benedicliono recedens, iter suum Domino pros-
perum facienle, ad propria regressus est : in cujus occursum civitatis
sue divilum et pauperum utriusque sexus lurba ruil hylaris, et leticia
facta in populo plebs humilis pâtre reslituto, dragmam perdilam se
repulat invenisse : exultai clerus ecclesie et cum processione sollempni
ac divinarumlaudum cantico paslorem excipiens vocibus altissonis gratias
agit Deo.
De morte ejmdem.
Posthec cum trium annorum et duonim mensium vel circiter eflluxis-
sent currjcula, egritudine valida, videlicet fluxu ventris, et febris in-
tJir^ SIÈCLE, AUTEURS ANONYMES, 303
^inmoditatu correpliis, accubuit quasi graviter elaborans, suppreme
voluntalis pmdentcr ordinavit elogiuni, in quo servîenlibus suis pro
meritorum exigerieia condonalis, thesaurum de bonis ecclesie eonquisi-
tum in comiîiuries^erogationes, publiea pauperum convocatioiie premissa ,
non semel, sed pluries, aliisque piis modis distriboi statuons, paupcTi-
bus, religiosis, monastcriis, sue dyoœsis pro augendo numéro ser-
vientium Dco in lûcis suis reliquis non modicas pecunie «piantitales;
eeclesie vero AiUissiodonvnsi sporise sue duo paria veslimenlorum pon-
lilicalium sunqjluosissima, alterum candidum, et alterum purpureum
cambucam; legavit insuper sex deriarios redditoales sub cerlo modo
cuilibelcaiionico, qui per diem in ecclesia horis canonicis continue in-
leressct, ad quod explendum villam de Lecberiis prope Claniiciaeum
cum pertinenciis suis et onines conquestus quos feceratcîrea domuni de
fielchia prope Autissiodorum, necnon villam de Floriaco Senonensis
dyocesis cum omnibus pertinenciis, quam acquisieral cum omnibus
provenlibus et cmolumenlis dielarum rerum legavit ecclesie memorate,
et sumptibus suis res ipsas per execu tores suos lacère amorlizari, si que
feudales erant, precepit : rursus feslum Beati Augustini duplex, et festum
i\alivi(atis gloriose Virginis sollempne fore perpétua ibidem instiliiit, et
ad bec sullîcientes redditus assignari precepit. Item de divini collus
augmenio devotam gerens soUicitudinem, sex in capellaSancti-Johannis-
Rolundi, juxta cathedralem ecclesiam, ad honoreni Dei, et beatissimi
precursoris, ettotidem in capella Sancti-Michaelis ex abolatere, ect^lesie
calhedrali proxinia pro anime sue remedio capellaniàs sacerdotales et
perpétuas instituit, et fundavit de redditu quem acquisierat in portagio
Trecensi ex donatione a clare raemorie consanguineo suo Theobaldo rege
Navarre, et comité Campanie, precedenlibus meritis sibi facta : el in domo
Dei sita in claustro Autissiodorensis allare quoddani simiHter instituil,
et fundavil, et alias quamplures pias dispositiones edidit, que in ipsius
extrême sue voluntatis série plenius exprimunlur, Illud quoque enim
verum est, quod ex quo decubuit cotidie horas canonicas, quandiu
fuit loquendi possibilitas, dévolus ipse dixit, aut saltem audivit, et magis
de sainte anime, quam corporis sanitate semper cogilans, paucos ad
se permisit accedere, aisi qui vel in anima vel in corporc consnlere pos-
50i BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
sent ei : cumque jam ex fluxus ingravescencia attenuato corpore, et
membris quasi consumptis, accelerantis resolutionis sue presenlirel ins-
tandam, ut de convalescia ulterius spes non esset, sororem, nepotes,
neptes, et quotquot aderant consanguineos jussit excludi, ne forte per
eorum presenciam aliqua terrene seu carnalis affectionis méditante près-
laretur occasio, que jactatum in Domino posset intorrumpere cogita tum,
retento secum tantummodo venerabili viro Erardo tune decano Autis-
siodorensi karissirao nepote et successore suo, oui quecunque de salute
anime sue occurreban t, eidem conûdenter injungebat agenda . Quanta vero
détesta tione arguebat se pompam seculi dilexisse, quanta depreciatione
vilipendebat seipsum, quantaque contrictionem lacrimarum testabatur
affluencia ab illis, qui interfuerunt, auditum est. Demum extrema de~
libutus unctione, fecit sibi Dominice Crucis signum et béate Virginis
imagynem anteponi, in quas vicissim oculos, circonstantibus eis
quibusdam frairibus de ordine Minorum, et pro ipso orantibus, quan-
diu perfecte vel semiplene verbum aliquod potuit eructare, vicibus alternis
dicere non cessavit : « In te Domine speravi, non confundar in eternum :
» In manus tuas Domino commendo spiritum meum : Ave Maria gratin
» plena Dominus lecum : Maria mater gracie, mater misericordie, tu nos
» ab hoste protège, et hora mortis suscipe ». Et in hiisobdormiens, etmi-
grans a seculo anno gratic mcclxx, xiii kalendas octobris, die veneris, in
festo sanctorum Sequani et Ferreoli, hyacente aurora, spiritum exalavit,
sepultusquft est inter patres prodecessorcs suos in ecclesia cathedrali,
cujus fama publiée vivit mundo, et anima perempniler vivat Doo, amen.
Seditaulem Aulissiodori annisviginti tribus, et mensibus s(îx.
LXIV. MEC SU.Vr ACTA DOMiNI ËUARDI DE LISlGxMIS AUTISSIODOKENSIS EPISCOPI
ET CARDINALIS.
vAn de J.-C. 1270-1278 )
Tante famositalis antistili, viro famosissimo domino Guidoni deMel-
loto Autissiodorensi episcopo, successit Eradus nepos ejus, dominus
castri de Lisigniis, dioresis Lingonensis, rujus inemoria digna eslreri-
XTIl* SIÈCLE- AUTEURS ANONYMES. o05
latione sollpmpni. Hic Erardus ex magnirico genorosilalis gnrminc ex
ulroqtie parente cxtilil procrealus : luit enim pater ejusduillermus, ma-
rpscalliis Canipanie, tpii atlingebal priocipi Aehaie in proximo coiisan-
gninilalis gradu; mater ej us fuit Marguareta, gerraana predicii Guidonis
de Mellolo, predecessoris sui, cujus gniieris iiobilitas loanifeslalur dicti
ppiscopi Guidonis cronicam intueuti* Hic Erardus, stalura corporis me-
diocris, \uUum dcmonslrabat angeliriim tanla p^^rfusora gralia quod in
tuentihus ipsnni se gralnm et ainabilem exbibebat. In lûqu<^la fuit fa-
cuudissimus, ita qnud alti*r Ubxes potuit nierilo appenari; in melodia
vocis suos contemporaneos exccllebat, ita ul, in vocis ipsius eraissione
sonora, poterat merilo ejus vocis amenilas nielodiis philomenicis com-
parari; et, licel hune genr-ris nobililas poluissrl in fasluni exlollcremun-
(lialem, aiomni tanieu eb\e:ancia precniincns ipsuru in lanla hunulifali^
servavil qnod, inoduin maturum e! religiosum acquirens, ab omiii las-
civia sempor (^xlitit alienus;êl, beet simplicitatem gereretcohmibinani,
in tuendis tamen ceclcsie suc juribus uiagnanimus qnaniplurimum ba-
bebalur; largilatem in tantnni diligens quod |>lerumquc mêlas Irans-
condcre videbalnr. Inorat ridem tante liberalilatis el benignitatis innata
(Inb'edo qnod rnbore alliciebalur verecundie, quucienscunKjuè aflecluni
ab ipso abquid juste postulantiurn ad votive exaudilionis pfleetnm dedu-
cere non valebal. Et licet in annis puerilibns, t^x prerogativa dileclionis,
a progenitoribus suis pre aUis liberis suis fnerit in deliciis educalus, ans-
leritale tamen abslinencie uarneni suam ila edojnnil qnod in ferv^in*
elalis sue eastitateni landabililer acquisivit. lu etate t^mera, in artecau-
landi fuil qnampbiriuinm eruditus; |>ostiuoduni vero studiis bberalibns
traditus, pollenli tïoruit iugeniu in lantum quod in juvenib étale com-
niendabiliter rexit in artibus; deinde U?gali sciencie ingenium suuni ila
apliruit quod ipso ai-quisivit illins sciencie margarilani : poslnioduru
iid juris canonici lacullalcïu se* IransliTens, laudabilitiT lii-enciatus luit
Parisius in decrelis, €irca lempora illa, Gaufrido, docan^i Antissiotbi-
rensis ecclesie, humana sorte eonsnnqïto, canonici dicte ecclesie ipsuni
Erarduin in decanum dicte ecclesie concordiïer elegerunt.
Cuoi auleui in Aulissiodorensi ecclesia, residi*nciam lacerel persona-
lein, et jura sui deraualns cuutra oiuues et specialiler contra suuni
OOG BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'YONKE.
prediclumavunculum deflenderet animose, duorum annorum vel circa
labente curriciilo, ecclesia Autissiodorensis, per mortem dicli episcopi,
iiuidonis avunculi, sui pastoris, solatio destituta, canonici dicte ecclesie
ad electioncm futuri pontificis procedentes, ipsum Erardum,domatizanle
nomino, in episcopum per formam compromissi concorditer elegerunt.
Factusque episcopus subjeclos sucs consueta tractavit mansuetudine,
inslruendo ipsos vorbo predicationis pariter et exemple; et, licet posl-
quam licencialus extilit in decretis, propter occupationes prelationis,
sludendi in faciiltale theologica modicum habuerit temporis interval-
lum, licet ad id, ut credimus, quamplurimum anhelaret, verumplamen,
propter ingenii sui perspicacitatera et studii vehementis laboriosam in-
daginem, egregii predicatoris nomen et gratiam acquisivit. Austerita-
tem abstinencie quantum potuit in occulto servavil, et propter bonum
rastitatis subtus ad carnem gerebat cilicium; habebal etiam très cathe-
nas argenteas nodis plenas qiiodam insertas manubrio, ex quibus de
nocte carnem suam disciplinis pluries castigabat, prout hec ex relatione
voridica fide dignorum accepimus, qui ejus secretam penitenciam agno-
vorunt.
Hic ec(îlesie sue ferventissimus amator capituli sui obtinuit gratiam
et lavorem, et, postquam adeptus fuit episcopalis apicem dignitatis, raro
accidit, dum intraret diclum capitulum, quin ecclesia ipsa et capitulum
[)erciperent in aliquo exuberantem gratiam sue largiflue bonitatis. Con-
lulit igitur prefatis ecclesie et capitulo, dum vitam duceret in humanis,
duos angelos argenteos deauratos mire pulchritudinis et ingentis valo-
ris, cum rcliquiis Béate Marie-Magdalenes insertis venerabiliter in eis-
dem. Item crucem auream gemmis preciosis ornatam, precio quingen-
tarum librarum Turonensium. Item idem pontifex magnanimus et
munificus dédit capitulo mille libras Turonenses ad agmentationem
panis canonicorum. Item quamdam milram cum pontificali anulo,
pHîcio quadrigentarum librarum Turonensium. Item calicem pure
nureum. Item quatuor paria indumentorum sacerdotalium diversorum
colorum, tam de examito quam de diaspro, videlicet de unoquoque,
tunicam, dalmaticam et casulam. Item aliaduo paria indumentorum, vi-
delicfît de unoquoque tunicam, dalmaticam, casulam, atque capam. Fecit
Xni^ ^;ïÉCLE. AUTF.URS ANONYMES. 307
etiani muHa alia boiiacpiscopalui, ecclesie cLcapilulu supradii lis; ipsp
siquid«*m servicii diviiii sooorissimiis roncrepatoi% ejusdeinquo aiiiator
t^ximiusetainanlissimLis aîiipliator,ordinari pnjciiivnit in Autissiodorensi
«jcclesia quod, domimcis dîebus in scxagesima et tjuiiKjiiagesima, ullra
responsoria consatUa sox alia rcsponsoria jubilaliotiis dulcisone eanereîi^
lur, eonlulitqiic dicte ecclesie diiodecim libras mddituales diclis donii-
nicis diebus iiiler canoniœs et clericos dicte ecclesie dividcndos. Item
apud IJi^Ilum-ltHlituin aulam novam construxit el domiiin novam su-
per porta m ru m domi bus adjarentibus ipsi porte. U<'mapud Appoignia-
cuni. caslrum sue l'I predecessorum suoruui dilioui subjeclnm, licet iucole
dicti loci serviluti manus-morlue, tallio. allô vt basso, a*l volunlateni
domini et pluribiis essentaliis servitutil>us sul}ju^ali. rertaui lameu deci-
mam l>Uidi, vini et aliorum fructuorn ex agrieullnra |)njvruientium, cou-
Ira legis divine salularem «jbservanciiuii ustpi** nd illa tenipora seoiper
sohere renuernut; iste, siquidem libemlitatis sibi native motus instincln
pastoraUsque solHcitudiuis iucitameuto pulsahis, alTeclabatet ipsos resli-
tiien* libertali et mederi pericubs aniinarum : sane ipse sue discretionis
vigilaneia sueque sedule exliortatiouis eliicacia, ad boc induxil iucolas
dieli loci quod ad solutionera recle décime onmium frueluuni predicto-
rum in perpetuum sub aucteulico eyrographo sibi et ejus successonbus
ubbgarunt, et pn* hujuîi concessionis repensiva, de consensu sui capi-
tuli, servitutem oiauus-mortue, linee buraani generis inhumane, deloco
illo totabter abdicavit, et lalliam predictam voluntariam ad octies vi-
giuti Hbras Turonenses annui nnlditus coartavit; venuuptcuueu m con-
eessione dicte dticiuie episcopales re^ldilus in trecenlis libris Turonen-
sibos reddilualibus, et anq>lius auguientavil. Item a nobilibus \iris
Milonede Autissiodoro, et Johanne, ejus fralre, militibus, furnum, justi-
ciam et plures res abas, quas babeb.inl apud predictum Appoigniacuni,
comparavit, et in hoc episcopales redditus in quater viginli libris Tu-
ronensibus reddilualibus ampliavil. Ilem in sui uUima vobuitate super
pn?dictis a(;quisitis, que feeeral apud Ap|>Oïgniacum, ultra predictas
quater viginli libras reddituides, contulit ecclesie beali Stephani viginti
tibras Turonenses annui redditus, die sui anniversarii dividentias. Ilem
scolastriaui ecclesie Autissiodorensis de rébus episcopalus in deeem H-
O08 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'YONNE.
bris Turonensibus reddilualibus ampliavit. Ampliora bona sperabal ar-
ilenli desiderio dicte ecclesie se facturum, nisi tam brevi tempore uni-
verse carnis inevitabile debitum exsolvisset.
Duorum siquidem annoruin vel circa currente inlervallo, dum apud
Karitatem super Ligerim, lempore prioris Milonis, quamdam mulierem
burgensem dicli prioris, suspectam de heresi, vellet examinare, et dictus
prior licetpluries monitus dictam mulierem ei tradererecusaret, episcopus
dictam villam generali supposuit interdieto ; dictus siquidem prior et ejus
monachi, inprejudiciumepiscopalisjuriditionis dictum, interdictum ^io-
lare non verentes, corpora decedentium faciebanl sepiliri in cimiteriis dicte
ville. Ex hoc autem, procurante humani generis inimico, inter episcopum
etpriorem prefatum graves fueruntdiscordie suscitate; sed finaliter, pro-
(îurante dicto episcopo, mediantibus archiepiscopo Senonensi et abbate
(lluniacensi, ad hoc devenit negocium supradictum, quod dicta mulier
«îxtitit dicto episcopo liberata, et quod unus de monachis de predicto mo-
nasterio pro omnibus qui ut interdictum ferretur in villa predicta, et in
violatione ejusdem interdicti culpabiles extiterunt, humiliter et dévote
Hnxis genibus dicto episcopo supplicavit, ut interdictum latum in dicta
villa Hîlaxaret, et eidem episcopo, tam pro interdieto quam pro viola-
tione ipsius emendavit; fueruntque viginti corpora ex tracta de terra que
sepulta fuerunt durante dicto interdieto in cimitiriis memoratis, et
absolutione ab episcopo obtenta, fuerunt super terram insepulta,
quousque sermo generalis factus fuisset ad populum in ecclesia beati
Pétri de Karitate predicta, et missa pro defunctis fidelibus celebrata;
(|uibus sicactis, dicta corpora fuerunt ecclesiastice tradita sépulture.
Dum vero quatuor annorum et amplius effluxissent curricula, inter
ipHUin (jpiscopum et Johannem de Cabilone, comitem Autissiodorensem,
ort^i est grandis dissensio; proterviaque comitis crebrescente, dum dic-
tus comes jura Autissiodorensi ecclesie violare et invadere conaretur,
dictum comitem et ejus uxorem ferire mucrone anathematis non ne-
Kh)xit; vtf dum comes et ejus uxor in sua malicia perdurarent, utipsos
Hum'ïH ecîclesiaslica severitas coerceret, civitatem Autissiodorensem, su-
tiurbia, totamque terram, quam habebat dictus comes in comitatu Au-
tiMttiodorensi, generali supposuit interdieto; et, dum dictus comes facti
\Uf SIÈCLE. AUTEURS ANONYMES. 509
sui maliciara nîteretur appellatîonis remédie colorare, ipse jurium ec*
clesie sue acquisitor indefessas, pro ipsias ecclesie juribus vilamsuam
periculis exponere non Ibrmidans, pro diclis juribus defendondis ad Rn-
manamcuriam se transferendum studio pie deliborationis elr^git. Et, bcel
in predicto negocio viriliter se haberet, morte lamen preventns, ilbid iî-
nali effectui nuHatenus maneipavit. Illuoi siquidem, cujus odor famé
redolens jam non solum in Francorum regione amabili, verum eliani
in regione Ythalica confragrarat, dominus Johannes, papa quinlus, et
omnes cardinales honorifire receperunt; et dum, circa dnorum annorum
spacium, in dicta regione fuisset mansionarius, ille qui in rcgionis Galli-
cane temperin fuerat enulritus» ebullientes calores illius regionis ferre
non valens, febres et fluxum ventris pacîens, egriludinis cronice incurri(
încomm^^da. In regione tamen illa tamlandabililer se babuit quod apud
dominum Xicholaum papam III, successorem prefati domini Johannis
et apud cardinales, ejus mérita tam dikicide claruerunl quod ad digni-
tatem cardinalatns assumptns factus fuit Penestrinus episcopus cardi-
nalis; et, licet in numéro episcoporum Autissiodorensium seiagesimus
qnartus extiterit, primus lamen fuit inter ipsos qui ad tante dignitatis
fnerit culmen provectus.
Non post quidem mulla tempora, ingravescente in ipso fluxu ventris,
ullimo eloquio ex magne deliberationis discrectione [sic] condito, dum
ipse perciperet, quod ipsum pertrahebat defeclus viriuni ad occasum,
sacramentum Extrême- Unctionis reverenter recepit. Ouibussiccomple-
tis, anno Domini mcclxivîu xv li^alendas Aprilis, primo noctis silenciu,
evasit féliciter nequicias hujus mundi, et, quia cum avuneulosuo pre-
dicto in Aulissiodorensi basilicasuam elegerat sepulturam,ossaejns de
ciYitate Romana ad dictam basilicam deporlata,in eadem cnm predicto
suo avunculo fuerunt in uno eodem mausoleo honorifice collocata.
Sedit in episcopatu Autissiodorensi septem annis, dnobus mensibus
et circiter tribus ebdomadis, illustri rege Philipo regnum Fraucorum
modérante, Dominus per suam graciam et misericordiam sibi concédât
requiem sempiternam. Amen,
6S
olO BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE L'TONNB.
BIBLIOGRAPHIE DC GESTA PO?(TIFICIIM AUTISSIODORENSIUM.
Le Gesta pontificum AtUisiiodonnsium existe en manuscrit dans la biblio-
thèque publique de la ville d'Auxerre, soos le n® i25. Il forme un volume
in-4<>, en parchemin, relié en veau, de 198 feuillets. Ceux qui sont écrits le
sont il longues lignes et dans Tordre que nous allons dire. Du reste, ce n*est
point un original ; mais une copie qui parait avoir été exécutée en différents
temps et par des hommes plus ou moins capables. Une partie de Fouvrage
doit être la reproduction de l'œuvre du chanoine Frodon qui s'exprime ainsi
dans la vie de Geoffroi de Champaleman : c Sed et hoc volumen De Gestts
> ponii/ieum renovavit j».
Le premier feuillet, écrit seulement au verso, présente la table des vies et
commence ainsi : Incipiuiit capitula ubri gestordm pontificum Autissiodo-
RENSIUM A BEATO PeRBGRINO, CIVITATIS IPSIUS EPISCOPO.
Le second feuillet continue la table ; il est de différentes écritures qui sont
elles-mêmes de différents temps.
Au troisième feuillet, commence Fonvrage : Incipiunt gesta pontificum Au-
TissioDORENSiUM. Nous avous fait lithographier cette première page, comme
spécimen do ce manuscrit.
A partir d'ici, une main très-moderne a pris la peine regrettable de mar-
quer lu pagination et les titres en tête de chaque folio ; mais sans tenir
compte des deux feuillets de la table.
JuHqu'ii la |>age 231 , chaque vie commence par une majuscule onciale ro-
maine, plus ou moins ornée et de diverses couleurs; les lignes sont de vingt-
deux il lu poge, semées de majuscules noires et rouges avec quelques rubri-
(|U('H également rouges.
A In page 222, c'est-à-dire à la vie de Févêque Alain, l'écriture devient
moinH belle; toutefois c'est toujours la grosse minuscule du XII® siècle : il y
Il lu pluce dos initiales ornées ; mais elles n'ont pas été exécutées.
A lu page 240, c'est-h-dire à la vie de Hugues de Noyers, Hugo de Noeriis,
tout change : l'écriture est la minuscule cursive du XIII® siècle; les vies sont
BIBLIOGRAPHIE DU GESTÀ PONTIFICUM. 511
coupées en chapitres non cbiflrés, qui ont des titres rouges; les majuscules
initiales sont de même couleur, et il y a trente-trois lignes k la page.
Les biographies d'Henri de Villeneuve, de Bernard de Sully et de Renaud
de Saligny, sont de la même écriture ; mais plus blanche, négligée et presque
rustique.
A Gui de Mello, se présente une grosse et belle minuscule du XIII® siècle,
qui reprend avec des rubriques rouges qui partagent les matières; mais
comme plus haut, les initiales sont restées à faire et leur place est vide. Il y
a vingt-deux lignes à la page.
Arrive enfin la vie d^Erard de Léi^g^^^ ^^^^ Técriture est moins grosse et
moins soignée. Cette vie commence par une grande majuscule ornée, de di-
verses couleurs, et un titre rouge. Il y a vingt-neuf lignes à la page. Cette par-
tie est toute d'une pièce, sans rubriques, partage, ni division.
Le reste du volume est plus moderne ; car il y a là une lacune considérable
cl, après Erard de Lésignes, qui est le lxiv® évêque d'Auxerre (1278), on ne
reprend qu'à François de Dinteville, qui est le xcii^ et qui meurt en 1515.
Quant aux auteurs de Tœuvre, voici ce qu'on en sait.
Cette histoire des gestes de nos évêques, qui commence à saint Pèlerin,
apôtre du Christianisme dans FAuxerrois, a eu pour premiers écrivains Ala-
gus et Rainogala, chanoines d'Auxerre, et le moine Héric, une des plus grandes
lumières de ces temps-là et la gloire du monastère de Saint-Germain d'Au-
xerre. Ces trois hommes vivaient dans la seconde moitié du IX® siècle, et con-
tinuèrenl leur entreprise jusqu'à l'évêque Wala, mort en 878, ou 879, éi au-
quel probablement aucun d'eux n'a survécu.
Les onze vies qui suivent sont anonymes.
On n'attribue pas, sans quelque fondement, celles de Champaleman et de
Robert, son successeur, à un écrivain du nom de Frodon, celui probablement
qui fut chanoine et archiprêtre de l'église d'Auxerre, et qui se trouve cité dans
les vers que le P. Labbe rapporte à la page 456 :
Pontificum gestis aliorum gesta décorum
Clericus amborum vitas descripsit eorum
Adnectens Frodo, Goffridi prius, inde Roberti....
o\i BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l' YONNE.
El FrodoD lui-même déclare dans le Monitum qai précède la vie de Tévéque
Robert, qu'elle fut écrite trois ans après la mort de ce prélat vénéré : c Tan-
9 dem vero, post triennium, lemperalo jam dolore, necnon ecclesia tranquil-
A lata de pastoris consolatione, frater quidam modicum eruditus et pêne
B illiteratus, a conventu capituli rogatus, et ah episcopo monitus ot
» potuit, ita stylo prosecutus est. »
Le chanoine Fromond passe pour l'auteur de la vie de Guillaume de Toucj,
qui mourut en 1181. En effet, il signe les actes de cet évéque, et prend le
nom de Maître, titre ordinaire de ceui qui écrivaient en ces temps. On pense
enfin qu'un autre chanoine, Eustache, composa celle de Hugues de Noyers.
On lit dans cet écrit : c Eustachius, canonicus similiter et commensalis épis-
» copi qui et postmodum sacrista factus est. etc. »
Les autres vies, jusqu'à Erard de Lézignes inclusivement, sont d'auteurs
inconnus.
En général, le style du Gesta varie à peu près selon les temps et les écri-
vains. Les dernières vies sont fort négligées et semées de termes barbares et
de solécismes qui révèlent au moins des copistes peu habiles.
Le P. Labbe, en reproduisant le Gesta pontificum dans sa Nova bibliotheca
tnM., l'a intitulé : Historia episcoparum 4uti$siodoren8%um%n Lugdunensiquinta,
duas in partes, seu tomos distributa.
Ce litre est sans doute de sa façon. Quant aux deux parties qu'il indique,
je ne sais si on doit les regarder comme formant un même ouvrage ; la pre-
mière va de Saint Pèlerin à Erard de Lésignes. Elle se termine ainsi : a Moni-
» TUM. Hic desinit tomus primus Gestornm pontificum Autissiodorensium :
n secundus tomus majori ex parte desideraïur, prout olim descriplus fue-
M rat. Ferlur extare Parisiis, in bibliotheca consiliarii cujusdam, unde quae
> sequntur decerpta fuerunt a viro fide digno. Haec accipe, Lector; pnebe
» animum non indocilem et rei veritatem percipies ».
La seconde partie va de Guillaume des Grès, lxv« évêque d'Auxerre, à Pierre
Aymon, lxxx^ évêque. a Ce n'est, dit le P. Leioog dans sa Bibliothèque his-
» torique de la France^ t. i, pag. 654, ce n'est qu'un extrait fidèle d'un ma-
> uuscrit d'Alexandre Piihou, conseiller au parlement de Paris, qui a passé
o depuis dans la bibliothèque du Vatican, avec les autres manuscrits de la reine
BIBLIOGRAPHIE DU GESTA PONTIFICUM. " " Si 3
» Christine de Suède- Cet extrait contieol les actes des évéqties d'Auxerre
* depuis Tan 1217 jusqu'en i562, »
Le P. Labbe inscrit, en lé te de chaque vie, le nom de l'évêqne qu'elle fait
conDaitre, et, à la suite de celle de Bernard de Sully, il ajoute les \ers suivants :
Praesul Bernardus niala semper ad omnia tardus.
Sic vivens domuit cum carne et dîemone muudum,
Quod moriens nieruit Chrisio se reJdere mundum.
Auno millesimo bis ceeteno quadrageno
Quarto, sanctorum migravit luce Magorum.
Une main assez moderne a inscrit ces mêmes vers sur le manuscrit, au bas
de la biograpbic de l'évêque Bernard. Ils avaient été copiés sur sa tombe,
comme on peut le reconnaître dans les Mémoires deLebeuf, tom. i; pag, 5T5,
où il s'exprime ainsi : « Comme les grottes de Féglise cathédrale sont assises
I» sur le roc même, et qu'il est impossible d'y creuser une fosse, le saint
» prélat Put inhumé au milieu du chœur. Sa sépulture fut couverte d'une
» très-belle tombe de marbre noir, sur laquelle furent gravés ces cinq vers
t autour de la figure.
1 PraBsul Bernardus, elc, »
La reproduction du Gesta dans la Nova Bibliùthca du P. Labbe, si elle a
été, comme nous le croyons, une copie du manuscrit d^Auxerre, est un tra-
vail très-infidèle et qu*il importait de restaurer, comme on le verra bientôt.
En eflet, après avoir soigneusement comparé le manuscrit du Ge$îa et le
texte du P, Labbe, nous avons trouvé dans celui-ci des différences si grandes
et des fautes si considérables, que nous avons cru devoir renoncera le copier,
et nous décider, malgré les soins minutieux et h dépense de temps qui en ré-
sulteraient, à publier ce manuscrit purement et simplement tel qu'il est ; c'est-
ù-dire incorrect, peu fidèle aui dates et incomplet, peut-être, en quelques en-
droits. Nous le rendons avec son orthographe, et des fautes qu*il nous eut été
bien facile de corriger. Les savants qui le liront nous feront-ils un crime de
cette fidélité? Nous ne le pensons pas.
514 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'yONNE.
Nous avions d'abord eu l'idée de donner les principales différences qui se
trouvent entre le manuscrit et le texte de la iVot^a bibliotheca^ mais c'eût été
nous reproduire nous-mêmes et faire double emploi. Qu'on nous .permette
au moins quelques citations.
Le Manuscrit. Le P. Labbe.
De B. Peregrino^ ci-dessus pag. 511.
Tune memoraïus papa predictum vi- Tune mcmoratus papa predictum
rum Dei Peregrinum, presbyterum ci- virum Dei Perigrinum presbyterum
vemque Romanum, ordioavit episco- et Corcodemum....
pum,Marsum vero presbyterum et Cor-
codemum....
De B. Marcellino, p. 512.
Sedit annos xxix. Sedit annos xxxix.
Presulantibus apud urbem Romam Presulantibus apud urbem Ro-
Dionisio, Felice atque Euticbiano. mam Felice atque Eutichiano.
De B. Eladio, p. 515.
Sicque ille se clericum fieri depos- Sicque ille se clericum fieri de-
cebat, illa vero religiosarum numéro poscebat. Tune...
sociari magis ac magis postulabat.
Tune...
De B. Amatort^ p. 514.
Ad portam que Balnearis a pricis Ad porlam que Balnearis, nunc
auctoribus... nuncupatur. Templi, a priscis auctboribus nun-
cupatur.
De B. Germano^ p. 517.
In ecclesia apostolorum principis. In ecclesia beati Joannis.
/6., p. 518.
Fundum quoque Patriniacum aeque Fundum quoque Patriniacum et
cum appendiciis suis pariter et Cutia- Cutiacum ...
cum....
BIBLIOGRAPHIE DU GESTA PONTIFICUM. 513
Le Manuscrit. Le P. Labre.
De CensuriOy p. 522.
Lxxviii aetalis suae anno vita defunctis. xxvm aetatis, etc.
De Theodosio, p. 525.
Sedit annos viii, dies xxviii. Scdit annos viii, dies xxni.
De Romano, p. 525.
Romanus sedit annos m, dies xv. Roroanus sedil annos m, dies iv.
76., p. 552.
... Meldunum, Deus-Âdjuva, Cor- ... Meldunum et Rrugium...
magnum et Brigias...
De Disiderio, p. 556
... Agrum quoque Malriacum situm Agrum quoque Matriacum in ho-
in eodem pago ubi ipse domos vel ora- nore Sancli Mimmii.
torium in honore Sancli Mimmii...
76.
... in eodem pago, in agro Miliacense In eodem agro Miliacensi cum vi-
cum viniloribus et reliquis mancipiis. niloribuseireliquismancipiis, sylvis
Dédit... . terris et universis appendiciiseorum.
Dédit....
76., p. 557.
... habetin sehistoriam iËneae cum ... habet in se historiam JEuex
litteris Grecis. cum libris Grecis.
76. , p. 559.
Nam fais supra scriptis monasteriis Nam bis supra scriplismonasteriis
unicuiquebasilicaBsîngulavasaargenlea unicuique basilic» Sanctae-Golum-
largiri precepit. Dédit item basilicae bae...
Sanctse-Golumbae....
Basilicœ quoque domni Ursicini, vici Basilicae quoque domini Ursicini
Crinsensis. Bicicrinsensis...
ol6 BIBLlOTHÊOn: HISTORIQUE DE l'tONNE.
Le HàscscErr. Le P. Labbe.
De Tiineo, pag. 545.
KaUfÊdà SifUwém.
1 Ebdomada, IntenDo».
II Eddomada, Odooe tîcos.
m Ebdomada» PaUefenos et Tociacos.
IV Ebdomada, Eppooiacns et Carbosia-
eus.
Af ThÊoérammo, p. 549.
Obiit anlem rv Noo. Obiit aatem m Nod.
Df Ommie, p. 530.
.«. Juxia basilkam aposloloram Pétri Jaxubasilîcam apostolorum PetrI
ol Jacobi. eiPaoli.
Af W0ja. p. 557.
... iciu uno malleî coopertolom... ... icta uoo mailei corpusculum.
D$ GwÊUrieo, p. 575.
.•• Grocis litlerU : Epileontes lo- ...GrccisliilerisrXptçroçîeçTron;^.
philo Chrislum despote •
Ik Gmdom, p. 579.
... caiionicis in die obitus pneEiti Canonicis et pro absolaiione ani-
Hoduin régis ad pmi^traDdam refectio- nue. ..
nom 04iiionicis et pro absolotione ani-
A» Hmbirîo, p. 585.
lu rivo Launto, apud SaDCt^Ferreoli Id rivo Lanuto apnd Ferredî vil-
villain. lam.
16.
Fuit autem civitas sine episcopo Fuit autem civiias sioe episcopo
menses yii, dies x?i. meoses tii, dies xv.
BIBLIOGRAPHIE DU GESTA PONTIFÏCUM.
517
Le Manuscrit.
Le P* Labbe,
De Roberto, p, 398.
.*. prope, jam elapso aono. Tuac, .•• prope aram Beali Prolhomar'
Deo el mundo plaudenle, io revelatione lyris*..
Beati Prolhomarlyris...
Il est inuiile de poursuivre plus loin. Nous n'avons indiqué que les
fautes les plus considérables ; mais ceci esl plus qe'il ne faut pour montrer
que le P, Labbe n*a probablement eu h sa disposition qu^une copie forl in-
fidèle du manuscrit d'Auxerre.
Nous nous sommes arrêtés a Erard de Lézignes : h se termine aussi Tan-
cien, le vérilable manuscrit du Gesla,
Nous avons adopté du savant jésuite, notre prédécesseur, les chiffres d'ordre
elles titres des lies, quand te mauuscrit d'Auierre ne les a pas donnés^ et nous
nous sommes permis aussi d'inscrire, sous ces titres, la chronologie d'après
Tabbé Lebeuf. Elle n'est pas toujours d*accord avec celle du Gesta; ça
été une raison de plus pour nous déterminer à le faire. Quant aux discussions
à établir h cet égard, elles ne noas regardent pas dans la Bibliothèque hisio*
rique^ qui doit, aulant que possible, se borner à donner les textes.
Comme il a été dit plus haut, les vies des prélats sont généralement dé-
pourvues de litres dans le corps de l'ouvrage et nous les avons pris, pour
notre édition dans hBiblioîkeca nova M$s. du Père Labbe; toulefois, le ma-
nuscrit esl précédé d'une table où l'on pourra voir, entre autres choses bonnes
à coDslater, que, dès le XII'' siècle, Humbaud, Hérifride el un assez grand
nombre d'autres prélats d'Âuxerre sont qualifiés de Saints ou de Bienheureux^
ce qui intéressera surloul les baglogra[ibes*
Ce motif nous parait suflisani pour inscrire ici la partie de ce document
qui nous regarde.
66
518 BIBLIOTHÈQUE HISTORIQtB DE l'tONNE.
Inciptunt capitula libri Gestorum pantificum Autiuiodorensium a btato
Peregrino^ primo eimUUu i$iiu$ episcopo.
Capitulum l. De Beato Peregrino, episcopo et martyre.
II. De Beato Marcelliano.
III. De Saocto Yalerio.
IV. De SaDCto Valeriano.
V. De Beato Eladio.
VI. De Saiicto Amatore.
VII. De Sancto Germano.
VIII. De Sancto Alodio.
IX. De SaDCto Fraterno.
X. De Sancto Censurio.
XI. De Sancto Urso.
XII. De Sancto Teodosio.
XIII. De Sancto Grégorio.
XIV. De Sancto Optaio.
XV. De Sancto Droctoaldo.
XVI. De Sancto Eleutherio.
XVII. De Sancto Romano, martyre.
XVIII. De Sancto Etherio.
XIX. De Sancto Aunario.
XX. De Sancto Desiderio.
XXI. De Sancto Palladio.
XXII. De Sancto Vigilio.
XXIII. De Scopilione.
XXIV. De Beato Telrico, martyre.
XXV. De Focoaldo.
XXVI. De Sabarico.
XXVII. De Sancto Ainmaro, martyre
XXVIII. De Teodranno.
XXIX. De Beato Quintiliano.
XXX. De Cilliano.
BIBLIOGRAPHIE DU GBSTÂ PONYIPICUM. 519
XXXI. De Clémente.
XXXII. De Beato Âidalfo.
XXXIII. De Sancto Maorino.
XXXIY. De Beato Aarone.
XXXV. De Beato ÀDgelelmo.
XXXVI. De Heribaldo.
XXXVII. De Âbbone.
XXXVIII. De GhrisUaDo.
XXXIX. De Wala.
XL. De Beato Wibaldo.
XLI. De Beato Herîfrido.
XLII. De GeraDDO.
XLIII. De Bettone.
XLIV. De Galdrico.
XLV. De Bealo Guidone.
XLVI. De Rîcbardo.
XLVII. De Heriberto.
XLVIII. De Johanne.
XLIX. De Hugone.
L. De Heriberto secundo.
LL De Goffrido.
LU. De Roberto episeopo et comité.
LUI. De Beato Hambaldo.
LIV. De Hugone, abbate Sancti-Germani.
LV. De Hugone, abbate Pontiniaci.
LVI. De Alano.
LVII. De Willermo.
 ces deux derniers commence une écriture différente ; mais de la même
époque.
LVIII. De Hugone
LIX. De Guillelmo de Seillenaco.
LX. De Henrico.
iiO BIBLIOTHÈQUE HISTORIQUE DE l'YONNE.
LXI. De Bernardo.
LXIL De Reginaldo.
LXIII. De Guidone de Melloto.
LXIV. De Erardo.
Ajoutons eofio, pour dire tout ce qui mérite d*étre dit sur le manuscrit
du Gesta, qu'il était conservé dans la bibliothèque du Chapitre de Saint-
Etienne d*Auxerre. Âpres la révolution, M. Viart, curé de Saint-Ëtienne,
qui l'avait sauvé précieusement, le déposa à bibliothèque publique de la
ville. C'est un présent assez beau pour que nous conservions le nom de celui
à la générosité de qui la ville en est redevable.
FIN DU TOME PREMIER.
TABLES.
I.
TABLE DES DOllUNENTS ET DE LEURS DIVERSES PARTIES.
ËPITBB DÉDICATOIRK V
I.I8TE DES OUVRAGES HTÉS OU CONSULTÉS IX
Introduction xxi
TEMPS ANTÉRIEURS AU CHRISTIANISME.
AUTEURS ANCIENS.
POLTBB ' 1
J. César. — De Bello Gallico. Lib. V, cap. liv-lviii 2
Lib. VI, cap. i-v, xliv k
Lib VII, cap. i-vi, x, xi, xxxvi, lvi-lx, lxxvi 6
Lib. VIII, cap. xxx-xliv 12
DiODORB DE SiCILB 18
TiTB-LivE. — Historiarum, Lib. V, cap. xxxiv, xxxv ih,
Strabon. — Geographicorum, Lib. IV 19
Pline l'Ancien. -« Historia naturalis. Lib. IV, cap. xvii 20
Plutarqub 16.
Suétone t6.
Aulu-Gellb 21
Tacite ib.
322 TABLES.
Florus 21
Ptolêhéb 22
AmiiBN-MARCELLiif. — Rerum gestarum. Lib. XV, cap. xv,xvi ib.
A URELius- Victor 23
EUTROPB ib.
Inscriptions antiques. — Auxerre 24
Avallon. — Brienon 30
Sens 31
Tonnerre 30
Médailles. — Époque Gauloùe. — Sens ^0
Avallon i6.
TEMPS POSTÉRIEURS A LA PRÉDICATION DU CHRISTIANISME.
l-'-IV SIÈCLE.
S. Savinjen, s. Potentjen et leurs compagnons, apôtres de Sens 41
S. Pèlerin, apôtre d' Auxerre 42
Géographie t^.
V SIÈCLE.
Dignités 44
S. Germain, v* évêque d' Auxerre 45
S. Mamertin. ib.
S. Prosper d'Aquitaine 46
Constance ib.
Epistola ad Sanctum Patientem 47
Epistola ad Sanctum Censurium ib.
Vita S. Germani. Prologus 48
Lib. L Cap. 1. S. Germani honores in seculo, mira ejus vocatio
ad clericatum cessionemque in locum S. Amatoris episc. Au-
lissiodorensis ; hujus obitus ornatus miraculis. 49
Cap. II. Electio Sancti in episcopum Autissiodorensem ;
nova in hoc statu et austera ejus vita ; fundatio monaste-
rii;potestasindsmones 53
Cap. III. Libellus de mirabili revelatione S. Corcodemi m.
et conversione S. Mamertini ab idololatria 57
Cap. IV. Ejusdemlibellicontinuatio 61
TABLES. 523
Cap. V. S. Germanispietaserga defunctos insepultos ; ejus
ac. S. Lupi episc. Trecensis missio Britannica adversus
Pelagianos; Gonsecratio Genovete; tempestatismira se-
datîo 66
Gap. VI. SS. Germani et Lupi episcoporum felix expeditio
adversus Pelagianos in Britannia 71
Gap. VII. Alia S. Germani expeditio ad Galliarum praefectum
ex commiseratione suscepta, et ornata miraculis. . . lU
Argumentum libri primi et secundi 78
Lib. II. Gap. i. Alia ejus cum S. Severo episc. in Britanniam expe-
ditio contra Pelagianos ; alia pro Armoricanis in Italiam. . . ib.
Gap. II. Miracula in hoc itioere plurima; felicissimus obi-
tus apud Ravennates ; defuncti honores et translatio ad
ecclesiam Autissiodorensem magniûcentissima. ... 83
Epitaphium S. Germani episcopi 89
Bibliographie de la vision de S. Mamertin et de la vie de S. Germain d'Auxerre. 90
VI* SIÈCLE.
S. LÉopf de Sens 99
Epistole Leonis episcopi Senonemis ad Ghildebertum regem ne Meleduni
novus fiat episcopus H).
(Concile d'Aoxerrb (578) 101
Ganones 102
Grégoire de Todrs. — Historia Francorum. Lib. IV, cap. xlii-xlvi .... 108
Liv. V, cap. V, xiii-xiv 111
Liv. VI, cap. I, XXIV, xxv 112
Liv. VII, cap. X, XXVIII, xxxi-xlii 114
Liv. VIII, cap. III 120
Liv. X, cap. XI iO,
Liber de Gloria confessorum. Gap. xi. De veritatibus S. Martini Terno-
dorensibus ostensis iù.
Gap. xLi. De sancto Germano Autissiodorensi 121
De miraculis S. Juliani. Gap. xxix. De festivitate ejus ib.
Actes de Saint-Pèlerin 123
Bibliographie des actes de Saint Pèlerin 126
Saint Tétère ou Tbtrice. (VI* s.) 132
Incipiunt miracula SS. Quirici et Julitt» quaB Teterius sophista eorum
servus edidit. De corporibus eorum a S. Amatore Antiochiae repertis. 133
324 TABLES.
Saint AuNAiRB, évêque d'Âuxerre, et Etienne Africain \^U
Epistola S. Aunarii ad Stephanum 135
Epistola Stephani, Africani, ad S. Aanarium 136
Vita S. Amatoris. Cap. i. Ortus, studia, sponsa obs'xusa et relicta, as-
sumptio in clerum ih.
Gap. II. Sanati energumenos et paralitica. Dxmones depuis! . .161
Gap. III. Episcopatus aditus : infamia dissipata ; ecclesia nova
comparata ; mortuus suscitatur : incendium extinctum. . . 1/|6
Cap. IV. S. Germanus, postea successor, instniitur. Iter Augusto-
dunum. Cascus et très leprosi sanati ; pecunia recepta a fure. 151
Gap. V. S. Germanus petitus successor. Morbus, obitus, sepultura
S. Amatoris. Utriusque encomium 155
BiRLioGRAPfliB de la vie de Saint-Amatre 158
Vile SIÈCLE.
Marius 161
Saint Pallade, XX* évêque d'Auxerre ib.
Epistola S. Palladii episcopi 162
Fredegairf. — Fredegariischolastici chronicum 163
JoN s DE BoBio. ~ Vita S. Golumbani abbatis. Gap. xxxviii, xxxix, xl. . . 164
Saint Tétrice, XXIII* évêque d'Auxerre 165
Conciles if».
Médailles. — Époque Mérovingienne. — Sens 168
— Auxerre 169
VII1- SIÈCLE.
4oN\s, abbé de Fonlenelle. . 170
Vita S. Vulframni episcopi Senonensis. Prefatio 171
lûcipit vita 172
Bibliographie de la vie de S. Vulfran. . . . * 186
AtcTOR incbrtus. — Gesta regum Francorum 188
Bède. — Historia ecclesiastica. Lib. I, cap. xvii. Ut Germanus episcopus cum
Lupo Brittanniam navigans, et primo maris et postmodum Pelagianorum tem-
pesiatem divina virtute sedàverit 189
Cap. xviii. Ut idem filiam tribuni coBcam inluminaverit, ac deinde
ad sanctum Albanum perveniens reliquias ibidem et ipsius acce-
perit et beatorum apostolorum , si ve aliorum marty rum posuerit. 191
TABLES. o25
Gap. XIX. Ut idem causa infirmitalis ibidem detentus et incendia
domorum orando restinxerit, et ipse per visionem a suo sit lan-
guorecuratus 192
Cap. XX. Ut idem episcopi Brittonibus in pugna auxiiium cœ-
leste tulerint, sicque domum reversi sint 193
Cap. XXI. Ui, renascentibus virguitis pelagianae pestis, Germanas
cum Severo Brittaniam reversas, prius ciaudo juveni incessum,
deinde et populo Dei, condemnatis, sive emendatis bsreticis,
gressum récupérant fidei 195
Liv. IV. Gap. 1 196
Paul Uiacbe. — De Gestis Langobardornm. Lab. II, cap. xxiii ib.
Alcuin. — Ad Magenharium comitem Senonicae civitatis epistola 197
AvcToB 1NCBBTU8. — Vita S- Walarici abbatis Leuconaensis primi. Gap. v. Ubi
peregrinitatis elegil et Unacharium Autissiodorensem episcopum expeliit . .198
IX* SIÈCLE.
CHROlllQUfi DE SaINTE-CoLOMBB DE Se.NS 199
Annales Sancta Golumbae Senouensis 200
BiBLioGRAPfiiiE des annales de Sainte- Colombe de Sens 212
Magnum, archevêque de Sens 217
Ex capitulariis regum Francorum. Capitulare secundum. Anni DCCCII.
De locis ubi missi esse debent 218
Magni Senonensis archiepiscopi Libellus. De mysterio Baptismatis. . ib.
Jerbuib, archevêque de Sens. — (Lettre à Frothaire) 223
Fbothaibb. — Epistola XV. (A Hilduin.) 224
Epistola XVI. (L'église de Sens à Eginard.) 225
Epistola XVII. (A rimpératrice Judith. ) 226
Concile de Sens (834) 227
S. Aldric — Epistola ad Frotharium ib.
CoifCjLB d'Adxbrbe (841) 228
S. Loup, archevêque de Sens ib.
Auctor anonymus. Vita Sancti Lupi, Senonensis archiepiscopi. — Pro-
logus 232
Gap. I. Illustres S. Lupi parentes quibus divinitus promittitur ; cle-
ricatus, educatio et indoles ; virtutes, episcopatus ib.
Cap II. Obseralam S. Aniani ecclesiam precibus suis aperit; ini-
micis et detractoribus benefacit : fidens deo magnam vini co-
piam accipit 233
I 67
526 TABLES.
Gap. III. Sinistra de se jadicia et obtrectationes contemnit ; hostes
ab urbe fugat novis, traductus calumniis, in exilium relegatur. 235
Gap IV. Agente S. Winebaudo, honorifice ab exilio revocatur ;
supplex ab eo veniam petit Glotharius : prodigia AodesaginaB et
in itinere facta 237
Gap. V. Aliis a Deo honoratur miraculis : confondit daernonem,
libidinis ardorem precibus exstinguit 239
Gap. VI. Gœlesti musica in itinere recreatur; S. Winebaudum ad
contivium perlrahit : sanatsgros, et sancte moritur; mira-
culis item ab obitu clarus 2/iO
Bibliographie de la vie de S. Loup 2k2
GoFfciLB DK Sens (852) 246
CoNCiLB DB Sens (853) ib.
AuoRADE, chorévêque de Sens 247
Excerpta Libri Revelationum, quas Audradus modicus scripsit anno
Ghristi(853) 250
Élection d'Ënêe de Pabis 256
Decrelum cleri Parisiensis de electione EneB^ episcopi, quem Karolus
rex insinuaverat, ad metropolitanum senoneiisem ejusque provinciales
episcopos 257
Rescriptum episi:oporum ad ipsos 258
NiTiiARO. — De dissentionibus filiorum Ludovici Pii ad annum usque DCGGXLIIL
Lib. I, cap. VI 259
Lib. II, cap. X . . 260
Lib. III, cap. I 262
Complainte d'Angelbebt 263
Concile de Sens (862) 267
Loup de Fbrbibres ià,
Beali Lupi, abbatis Ferrariensis, epistolae. — Episcopa XIX ad Heriboldum
episcopum 268
XX. Ad Alluinum • . 269
XXIX. Ad Guenilonem episcopum 272
XXXL Ad Guenilonem 275
XXXIV. Ad Altuinum Senonensem monachum 276
XXXVI. Ad Altuinum 278
XXXVII. Ad Heriboldum, Autissiodorensem episcopum. . . . 279
LXXXI. Ad Amulum episcopum, ex parte Guenilonis et Gher-
rardi ' 280
LXXXII. Ad Guenilonem, metropolitanum 282
TABLES. 527
XCV. Ad Heriboldum, ex parte regins 282
XCVIII. Ad Gueoilorem, ejusque suffraganeos 285
XCIX. Rescriptum episcoporum ad ipsos 281
CI. Ad episcopos, de peregrinorum receptione, ex parte Gue-
nilonis 285
GII. llem, ex parte abbatis 286
CVI. De receptione peregrinum ib.
CVII. Item unde supra 287
GXV Ad Ercanr. ex Gu. et aliorum personis iO.
CXVI. Fratribus ex cœnobio Sancti-Gennani Altissiodorensis . 288
CXXIV. Ad Guenilonem, episcopum 290
CXXVI. Ad Guenilonem 291
Concile de Savonibres (859) 292
Ëpistola synodi Tullensis apud Saponarias ad Wenilonem, archiepisco-
pum Senonensem 295
Libellas proclamationis domni Karoli, régis, adversus Wenilonem, ar-
chiepiscopum Senonum 292
Ëgilom, arch. de Sens. — Ëpistola Nicolai, papae I. ad Egilonem, Senonensem
archiepiscopum. Pallium novo arcbiepiscopo concedit sic 301
Élection d*Angésisb, archevêque de Sens 303
Primatie du Siège de Sens 304
Ëpistola Joannis VIII, papae, ad episcopos Galliae et Germaniae. ... 307
Acta synodi Pontigonensis 306
Ex annalibus Francorum Bertinianis t^.
Héric, Alagus et Rainogala 309
Gesta pontiûcum Autissiodorensium. — I. De Beato Peregrino. . . . ib.
IL De Beato Marcelliano 312
IIL De sancto Valerio t^.
IV. De sancto Valeriano t6.
V. De beato Eladio 313
VI. De sancto Amatore t6.
Vn. De beato Germano 315
Vin. De Alodio 321
IX. De Fraterno 322
X. De Censurio ib.
XI. De Urso t^.
XII. De Theodosio 233
XIII. De Gregorio ib.
XIV. De Optato 324
o28
XV.
XVI
XVII.
XVIII.
XIX.
XX.
XXI.
XXII.
XXIII.
XXIV.
XXV.
XXVI.
XXVII.
XXVIII.
XXIX.
XXX.
XXXI.
XXXII.
XXXIII.
XXXIV.
XXXV.
XXXVI.
XXXVII.
XXXVIII.
XXXIX.
AUTKIBS ANONYMES. —
TABLES.
De Droctoaido 324
De Eleutherio 325
De Romano ib.
De iEtherio ib.
De Aiinario 326
De Desiderio . . 332
De Palladio 340
De Vigilio ib.
De Scopilione 343
De Tetrico 345
De Flocoaldo 346
De Savarico 347
De Haiomaro ib.
De Theodranno 349
De Quintiliano ib.
De Gilliano ib
De Clémente t6.
De Aidulfo 350
De Maurino ib.
De Aarone 352
De Angelelmo t6.
De Heribaldo 354
De Abbone 359
De Christiano ib.
De Wala 537
XL. De Wibaido 358
Xe SIÈCLE.
XLl. De Herifrido 360
XLII. De Geranno 366
XLIII. De Bellone 371
XLIV. De Gualdrico 374
XLV. De Guidone 378
XLVI. De Richard© 382
XLVII. De Heriberto ib.
XLVIIl. De Jeanne 384
TABLES. 529
XI« SIÈCLE.
XLIX. De Hugone 386
L. De Heriberto II 392
Faooon. — U. De Goffrido 393
Monîtum 397
LU. De Roberto 398
XII« SIÈCLE.
Auteurs anontmbs. — LUI. De Humbaudo 602
LIV. De Hugone episcopo et abbate Sancti-Germani .... 610
LV. De Hugone 417
LVI. De Alano 420
Faomono. — LVIl. De Guillelmo 421
XIII* SIÈCLE.
EusTACHB. auteur présumé. — LVIII. De Hugone de Noeriis 431
Quibus progenitus et ortus fuit %b.
Quam magniûce se babebat ib.
Quibus naturae dotibus, vel scientiae, sive eloquenliae prae-
ditas 432
In quo mores ejus poterant argui t^.
Quod circa temporalia majorem curam habuit quam circa
spiritualia. 433
Quanto fervore fidem cathoUcam adversus bereticos de
Karitate zelatus est ib.
Qualiter domos episcopales Autissiodorenses emendaverit
vel ampliaverit t6.
De Regio-Anne, quid ibi fecerit 434
De Bello-Reditu, qualiter extruxerit ib.
De domibus Tociaci et Conadae 435
De bis quae gessit apud Varziacum 436
De bis quae gessit apud Noeria ib.
De Procurationibus regiis qualiter remissae sunt .... 438
Qualiter acquisivit décimas et domum episcopalem de Co-
lengiis 439
530 TABLES.
Oualiler acquisivit decimam Varziaci et sub quo tenore. 6ftO
Quam virtuose resistebat persecutoribus ecclesiae . . . ib.
De forma interdictorum statuta tempore comitis Pétri,
et causa quare sic statuta t^*
Quod in adversis viriliter de habebat kh^
Qualiter Petrus, cornes Âutissiodorensis» extraxit puerum
de terra» quem tumulari fecerat in caméra episcopi. . ib.
Quis fuerit exitus hujus comitis 443
De Petro de Gorcione, qualiter ultus fuerit in eum . . ib.
Qualiter Erraudum convicit de heresi 444
De GaputiatiSy qualiter eos exterminavit 445
Qualiter, sede vacante, Lingonensem ecclesiam rexit et
regalia custodiviu 447
Qualiter, sede vacante, in Senonensem archiepiscopum
postulalus est, sed frustra îd.
De omamentis que contulit ecclesiae 448
Qualiter formam et situm ecclesiae in melius immutaverit. ib.
De bis que contulit capitulo ad panem cotidianum et de aliis. ib.
De eo quod Roma profectus est, et de morte ejus ... 449
De signis mortis sus ib.
Auteurs anoisymls. — LIX. De Guillelmo . . . . 451
Quibus pareutibus ortus ib.
De sanctimonia matris suae ib
De miraculo quod contigit in morte matris suae .... 451
De Indole ejus ib.
Qualiter clericus factus est 354
Qua aetate clericus factus est, et qualiter in clericatu pro-
fecerit . . . ib.
Quales eruditores habuit, et de informatione morum ejus. t6.
Quales dignitates assequutus fuerit, et quam strenue se
in eis habuit 454
Qualiter jura decanatus Autissiodorensis adversus episco-
pum prosecutus est . ib.
De inobedientia sacerdotum, defendente eos episcopo Uu-
gone contra eum quando erat decanus, et emenda . . ib.
Qualiter coegit Hugonem episcopum restituere ecclesiae ar-
bores, quas eo invite in nemoribus ecclesiae acceperat. 455
Qualiter comitem Petrum compulerit venire in capitulum
ad emendandas injurias ecclesiae, dum esset decanus • 456
TABLES. 531
Sub quanta districtione probibitum sit ne venderentur ne-
mora aut terrae ecclesiae sine consensu capituli . . . /i56
Qualiter offîcium Beats Marias instituit celebrari in pro-
festis diebus in ecclesia . . ib.
De Manasse fratre ejus, et unanimilate amborum . . /i57
Quanto fervore se mutuo diligebant t6.
Qualiter consentire noluerunt, ut eorum alter eligeretur
in archiepiscopum Senonensem, sede vacante . . . !i58
Qualiter Guiliennus noluit consentire in electionem Ni-
verneusis ecclesi» de se factam ib.
Qualiter electus fuit in episcopum Autissiodorensem, et
quo modo nolebat fratri suo praeferri in electione . . 659
Qualiter obtinuit a rege privilegium de régalibus Autis-
siodorensis ecclesise A60
Ténor privilegii de régalibus ib.
Qualiter se in episcopatu habuerit, et qualiter fuerit timo-
ratus. 461
Gujus affectionis in cives 462
Quid incomprehensibile fuit ib.
De mutua affectione ejus et fratris sui Manasse. . • . 463
Qualiter frater ejus Manasses electus fuit in Aurelianen-
sera episcopum. ib.
De bis que gessit Manasses in episcopatu Aurelianensi,
et qualiter se ibi habuit ... 464
Qualiter contra regem et ministres ejus jura Autelianensis
ecclesise defendebat ib.
De gemmis annulorum predecessoris sui quas revocavit a
rege 465
Qualiter vasallos Aurelianensis ecclesie de servilute exer-
cituum regalium pro parte liberaverit ib.
Qualiter recuperavit privilegium ecclesis super procura-
tionibus régis in terra episcopali . ib.
Quanto periculo décimas lanarum in arcbidiaconatu Si-
galoniae acquisierit presbyteris parochialibus . . . 466
De demolitione fortericiae de Ecri, et insidiis Johannis de
Aurelianis et qualiter Pithveris ab eo captum récupé-
ra verit per regem ib.
Qualiter ipsum Johannem et suos publicam agere peni-
tentiam compuleret 467
o32 TABLES.
De palatio quod edificavit apud MagduDum 467
De pontibus Jargolii et Magduni ib.
Qui casualiter Aureltanum vénérant pridie quam defun-
geretur non ad ipsum visitandum, sed suis specialibus
negociis, evocati 468
De ordinatione lectoriae et succendotiris in ecclesia Autis-
siodorensi et scolastriae ib.
De matriculariis 469
De divisione festorum sancti Alexandri et sancti Bricii et
festis Apostolorum i^.
Oualiler ornavit ecclesiam de cruce et calice aureo. . . ib.
De emendatione palatii episcopalis 470
De lapsu palatii, et miraculo quod ibi contingit. ... ib.
De institutione prxbendarum apud Epponiacum, Tocia-
cum et Conadam 471
De bis que contulit ecclesiœ Sancti-Amatoris et canonicis
capelle sue de Trinitate et tpsi capitulo Autissiodorensi. ib,
Qualiter procuravit recompensationem factam capitulo
apud Osiacum, pro eo quod habebat apud Billiacum. . ib.
De abbatia de Gellis, et quid eidem abbatiae contulerit. . 472
Qualiter Brenchas et pertinentias ejus contulit bospitalide
Appogniato t6.
De bis que acquisivit episcopatui Autissiodorensi ... tb.
De feodo Malliaci, et Belriaci, et turribus Sancti-Salvato-
ris, et Castri-Novi sibi tradidis ........ 473
Quœ loca religiosa creata sunt sub eo in Autissiodorensi
diocesi 474
Qualiter veterem ecclesiae Autissiodorensis fabricam de-
moliri fecit, ut novam construeret ib.
De lapsu et miraculo turrium 475
De duobus adolescentibus qualiter miraculose evaserint. 476
Qualiier Dominus clementer et miraculose ruinam distulit
in horam opportunam 477
Quid pensandum fuerit in bac miseratione divina . . . t6.
Miraculum de crucifixo et altari confratriae ib.
Quid pensandum in hoc miraculo 478
De miraculo libri in quo legebatur ad Primam .... ib.
De miraculo ejus qui sustulit tunicam sub ruina. . . . 476
Qualiter translatus est ad ecclesiam Parisiensem . . . ib.
TABLES. 033
in quo statu dimiserit episcopatum Autissiodorensem in
discessa suo 680
De bis quae reliquit ecclesiae in recessu ib.
De domibus suis, in Porta-Pendenti,et cruce, et calice au-
reo, utprius 481
De bis quae reliquit successori suo, episcopo Âulissiodorensi . i6.
De bis quae contulit ad fabricam ecclesiae Autissiodorensis
in recessu suo et per totum annum ib.
Quod noluit praejudicare capilulo, ut cum ejus concilio
ûeret electio successoris Autissiodorensis 482
Quanti fuerit dispendii ecclesiae et civitati Autissiodorensi
ipsum discessisse, et quae mala contigerunt ecclesiae
post ejus discessum tb.
De bis quae gessit in episcopatu Parisiensi 484
De beato ejus exitu ib.
LX. De Henrico qui fuit oriundus de pago qui dicitur Villanova,
in Parisiensi diœcesi 486
LXI. De Bernardo de Soiliaco 487
De morte ejusdem 489
LXII. De Regnaudo de Siligniaco 490
LXIII. Haecsunt acta dominlGuidonis de Melloto, episcopi Autis-
siodorensis 491
Qualiter cives Virdunenses expugnavit 492
Qualiteradecclesiam Autissiodorensem translatus, domum
Renaudl Rungefer, miiitis, de Montibus expugnavit . . 494
De facto Robini caprarii clerici 495
Qualiter castra subscripta tradi sibi fecit 946
De moneta Autissiodorensi • . . . 497
Qualiter compulit Templarios amovere campanam quam
in domo sua de Monastallo appenderant t6.
De aedificiis quae construxit 499
Qualiter profectus est in auxilium Karoli, régis SiciliaB. . 501
De morte ejusdem 502
LXIV. Haec sunt acta domini Erardi de Lisigniis, Autissiodo-
rensis episcopi et cardinalis 504
Bibliographie DU Gesta Pontificum 510
Tables 520
68
II.
TABLE GÉOGRAPHIQUE.
(On n'a pas cm devoir insérer dans cette Table les noms géograpliiques de la carte de Peutinger,
à laquelle il faudra recourir au besoin, page 43).
Aballo , oppidum , page UO , 43. Voir
AVALLON.
Abinio, 169.
ABRINCATiE, 45.
Abringatui, 20.
Abundiagus, villa, in pago Autissiodo-
rensi, 348.
AcGOLACus, villa et parochia, in pago
Autissiodorensi, 394, 404.
AcGOLATus, supra fluvium Ghore, 339.
Aduatici, 3, 5.
iEDLA, civitas. Voir edda, 33, 37, 50,
152, 154, 155.
jEdci, xlvii, 2, 8, 9, 10, 11, 12, 18, 31.
JEgyftus, 207.
JEsis, flumen, 37.
Agano, 362.
Agadnensiuh martynim ecclesia, 318.
Agedicdm, 22.
Agendicuh, xlviii, 6, 8, 9, 10, 12.
Agiedincum, 36. Voir Senones, Sens.
Agrippina, oppidum, 23.
AlAMANIA, ALAMA.NNICI, 200, ALEMANNIA,
212.
Alani, 80.
s. Albanus, ecclesia, 389.
Albaris, villa, 356.
Albiense terrltorium, 340.
Albiga, urbS; 114.
S. Alblnus, ecclesia, extra muros Autis-
siodori, 318.
Algiodorensis urbs, 260. Voir Autis-
SIODORUH.
Alenseg, ecclesia. 471.
Alesia, urbs, 2. Fotr Alise.
Aletum, oppidum, 45.
Alevernagds, ager, 162.
Alise, xlvii,xlviii,32, 39, 153. Voir Ale-
sia.
Alisiensis locus, 76.
Alpes, 19, 82, 321.
Altricds, 145,150, 1»7. Fotr Autrigus.
Althisiodorensis, Altissiodorensis ec-
clesia, 102, 419. Voir Autissiodo-
rensis.
Altissiodoruh, 404. Fotr Autissiodorcm.
S. Amantids, basillca, in pagoGadurcino,
339, 340. — monasterium, ibidem,
333.
S. Amator, abbatia, in pago Autissiodo-
rensi, 380, 395. — basillca, 329, 330,
343, 345, 350, 471.
69
636
TABLES.
S. Ahatre, faubourg et église d'Auxerre,
26, 28. Foir ci-dessuSj S. Amator.
Ambarri, 18.
Ambjanl Amiens, 12, 96.
Ambibari, in Armorica, 12.
Ahbivareti, 12.
S. Anastasia, capella, lu pago Atitlsslo*
dorensi, 380.
Ancia, Adtia, Actido, Adda, Auva, flu-
vius, 236, 2M.
Anconitani, martyres, 131.
Andegayi, 20.
Andegavus terminus, 112.
Anderigiani, 45.
Andes, 8.
Andesagena, locus exilii S. Lupi, 238.
Andesagina, 236.
S. Andréas, apostolus, altare, i9i27,
— ecclesia, in Gurgiaco, 362, 36&.
Andria, villa, liOU»
Angers, 218.
Angiriacus, prœdium,inpagoGadurcino,
3ZiO.
Angli, 207.
Anglia, 211.
& Aniands, ecclesia, 230.
Annau, villa, 353.
Antioche, 133.
Antiquaille, (1\) près Lyon, 38.
Apenninus, mons, 19.
Apogniacos, Appoigniagus, Apoiniacus,
villa, in pago Autissiodorensi , A99,
507. Voir Epponucds, 398 , ù2Zi, Wî,
472, 473.
Apollinis templum, 26.
SS. Apostoli, altare Hostiense, 210.
Appia via, 131.
AQUiE, 259.
Aquenses, 110.
Aqdinianus, villa, 365, 247.
Aquitani, 205.
Aquitania, 45, 162, 201, 215, 260, 347,
348.
Aquitanica Provincia, 333.
Arar, flumen, 36, 76, 388, 483.
Arbricus, 362.
Arciacensis campania, 163.
Arcungius, in pago Autissiodorensi, 329.
Arduenna, saltus, 348.
Arelatum, urbs, 76.
Arelatensis provincia 110.
Arelacno, sylva, 189.
Ariminensis episcopus, 267.
Armorica nova, 44.
Armoricji civitates, 12.
Armoricani, 45, 78, 89.
— tractus, 360.
Aroanna, fluvius, in pago Senonico,
188.
Aroasiensis, manuscriptus de passione
S. Peregrini, 127.
Arriachum, arriacuus, in pago Autis-
siodorensi, 150.
Artadds, 362.
Arverni, 7, 9,12, 18, 110, 112, 113, 114,
121.
Atesdi, 20.
Atratus, in pago Rotenensi, 340.
Atrebates, 12, 19.
Attiniagum, palatium et parochia , 299.
ACBE, département, 38.
S. Aubin, abbaye d'Angers, 218.
AuciÂCus, in pago Autissiodorensi, d44«
472.
AuDA, Eure, rivière, 96. Voir Ancu.
Audomaropolitanus, manuscriptus de
vita S. Peregrini, 127.
AuDURA, flumen, 369.
AUGUSTOBONA, 22, 43.
AuGusTETRicoRUH civitas, 363.
AUGUSTIDUNI, 22, 218.
AUGUSTODUNUM, 43, 143.
AuGUSTUDUNENSis urbs, 280.
— pagus, 337.
AuGusTUDUNUM, urbs, 154, 164, 333.
AuLERCi, 8, 12, 18, 20.
AuLERGi, Brannoviccs, 12.
— Eburones, 12.
— Eburovices, 20.
AURELiANiNsis, civitas, 218.
— pagus, 3û, 323, 3/i7.
— sancta ecclesia, 361.
AuRELUifENSE, concilium, 325.
AURELIANI, 231, 2û3.
AuRELiANis, civitas, 290, 298.
Adrelianorum, civitas, 63, 218.
ACTESIODORUM, /|3.
AUTESSIODURUH, 26.
AnsiAcus, ecclesia, /iO/i.
AUSTRASIA, 163.
Adtia. Voir Ancia.
AuTiDO. Voir Ancia, Auda.
AUTISIODORUM, 22, 42, 121; 16/i.
AUTISSIODERUH, 163.
AuTisiODORENSE territoHum , 112.
AuTissiODORENSis civitas, 328,386, liUi>
— comitatus, 370.
— ecclesia, 316, 506, 507,
372, /i61, /i82, /i90.
AUTISSIODORENSIS pagus, 29, 259, 288,
310,336, 339, 348, 349, 351, 378, 397.
— urbs, 361,508.
AUTISSIODORENSIS, AUTHISIODORENSIS, pa-
rochia, 102, 427.
AUTISSIODOR. 496.
AuTissiODORUM, 130, 165, 289, 321, 329,
TABLES. 537
348, 352, 388, 422, 425, 482, 483.
AUTIXIODIRUM, 169.
AUTIZIODBRUM, 169.
ACTOSIODORE, XL VI. AUTOSIDORUM, 2%
AuTRicus, 123, 124,311, 314. — mons,
312. Voir AUTISSIODORUM, Auxerre.
AUTUN, 26, 39, 135, 161. 167.
AuvA. Voir Ancia.
Auxerre, xxvii, xlvi, xlix, l, 24, 25,
27, 28, 29, 31, 33, 45, voir autissiodo-
RUM, —sa Bibliothèque, ix, 101» 133,
133, 161, 167, 168, 228, 309, 510.
AuxERROis, 41, 42. Voir Autissiodoeum,
AuTRicus, Auxerre.
Auxois (Mont d'), xlvii.
AvALENSis pagus, 332, 336, 337, 347.
Voir ABALLO , AVALLOlf.
AVALLON, XLVI, 40. Voir ABALLO, AVALKlf-
sis pagus.
AvENGUE, évôché, 161.
AvENNiCA, urbs, 117, 119.
AvENNicuM territorium, 109.
AvENio, 113, 114.
AviNio, 120, 161.
Atgliniagus, vîcus, in quoGuido, epis-
copus, dicat ecclesiam sancto Stépha-
ne, 379.
Atriagus, villa, in pngo AuUssiodorensi
388.
B
Bacerna, ecclesia, 328, 428.
Bagerna, vicus et parochia, in pago Au-
tissiodorensi, 328, 344.
Bagido, 162.
Baierna, villa, 298.
Bains, portes des, à Auxerre, 27.
Baioarii sex, 350.
Baiogagensis urbs, 293.
Baiogasses, 205.
Baldiliagus, in pago Senonico, 332.
Balgiagus^ parochia, in pago AuUssio-
dorensi, 329.
Balnearis porta, 147, 514.
Bardo, ou Obordo, Ordo, Odordo, 239,
praedium, 245.
Bargiacus, parochia, in pago Autissiodo-
rensi, 328, 344.
Barrenses, 259.
538
Bassiaccs, 162.
Bastonia, villa, in saltu Arduennae, SUS,
Baugiacds^ in pago Autissiodorensi ,
125, 3/i5.
Batedx, 96.
Beata-Maria-de-podio, M6.
Beaularriz, UlU»
Beauvais, 30/i.
Becherelldm, û86.
Bedensis pagus, 259.
Belca, fluviolus, 371. ^
Belchia, domus prope Autissiodorum,
503.
BELGiE, 15.
Belgique, 164, 2û9.
Bellogassi, 12.
Bellovaci, 10, 12, 15.
Bbllus-locds, IPU.
Bellus-Reditus, apud Charbuiam, 434,
500, 507.
BelxNensis pagus, 389.
Belvacensium ecclesia, 302.
S. Benoit-sur-Loire, 91.
S. Bertin, abbaye, 305, 306.
Bethléem. FotrFERRARiiE, monasterium,
285,286.
Betriacus, ecclesia, 469, 473, 496.
BîLLiAGus, io fundo Autissiodorensi ec-
clesia, 353, 355, 471, 472.
BiNiACLS, 337.
BissANCiON, villa Burgundiœ, 218.
Bituricensium partes, 321.
BiTURicuM territorium, 52.
BlTURIGiE, BiTDRIGES, BiTURIX, 8, 9, 12,
18, 22, 28, 117.
Blabia, 44.
Blanello, (ecclesia de) 427.
Blanoilus, in pago Autissiodorensi pa-
rochia, 328, 344.
Blesensis pagus, 259.
BoBio, monasterium, 164.
BODIOCASSES, 20.
Bon, 8, 12, 19, 20.
TABLES.
BOLOIf lA, 212.
BoNiAGcs, in pago Autissiodorensi, 349.
BoNDS-FONs, monasterium, 160.
Bonus-Radids, monasterium, 413.
BoTiCEN, versus Sanctum-Salvatorem,
471.
Bourgogne, 161. Foir Burgunoia.
BovE, villa, 332.
BovoNis, (Pons de) 212,
Brannovii, 12.
Breona, villa, 296, 299.
SS. Brigtones, basilica, 340.
Briennigus, agellus, juxta agrum Nantu-
riacensem, 339.
Bribnnom, Briennone, 241, 245, — Brie-
non, XLvi, 30.
BRiGiiE, villa, in pago Blesensi 332.
Bri.ncui, 472.
Bringa, in pago Senonico, 338.
Brioderus, parochia, in pago Autissiodo-
rensi, 328, 332, 344.
Brionensis pagus, 259,
Britanni, 46, 90, 189, 275.
Britannia, BRiTAïKMiE, 46, 68, 74, 78, 93,
171, 189, 190, 195, 252, 253, 275, 319,
320.
BRITANIiE, 318.
Brittoïlus, in pago Autissiodorensi, 338.
Brittones, 73, 193, 319, 345.
Brittonum, Romam pergentium xenodo-
chium, 349.
Brivates, 77, 122.
Brixii, 19.
Broile, ou Merinville, monastère, 229.
BRUGiiC, Brugium, 332, 515.
Bruneguildis turris, 350.
Brunelli, clausum feodum, territorium
apud Sanctum-Victorem, 484*
BuNNi, agellus ex agro Matriacensi, 355.
BURDEGALA, 275.
BuRDEGALENSE tcrritorium, 340.
BURDEGALENSIS Urbs, 115.
BURGUNDIA, 112, 167, 188, 201, 203, 235,
TABLES.
236, 259» 333, 347, 388, 392. Voir
Bourgogne.
BuRGUNDiiB ducatus, 367.
339
BURGUNDIONES, 108, 205, 342.
BuscHA, ecclesia, 455.
BusRESiA, in Arari, 483.
Gabellio, 43.
Gabillonensis ecclesia, 282.
Gabilonensium civitas, 336.
Cabillonus, 22, 120.
Gadurcina ecclesia, 13, 14, 337, 340.
Gadurcinus pagus, 333, 339, 340.
Gadurcdm, 128, 162.
Gahors, 162.
Galetes, 12.
Gauga-Laxa, voir Mattheus , à la table
onomastique.
GALMiNiACus,inpago Avalensi, 332.
Gampania, villa, superfluvium Ghore,337,
434, 473.
Gampania, provincia, 209.
Gaxpelli, 484.
Gampiniacus, villa, 385.
Gamplemisii, villa, 355.
Gampus, 472.
Gampus-Allemancs, castellum, patria
Goffridl, Autissiodorensis episcopi, 393.
Gahpus-Lemetii, parochla, in pago Au-
tissiodorensi, 328.
Gantuaria, 211.
GAPELLA>de-MoTA, in parochia de Che-
vannis, 471.
GAPELLA-SANCTi-AiiDREiE, vallis, 420, 424.
Gapilliacus, villa, 362.
Gapitinarius seu Villaris, in pago Au-
tissiodorensi, 339.
Gapulia, ducatus, 501.
Gapitolium, 21.
Garbaugiacds, 345.
Garboiacus, villa, 345, 373, 516.
GARBONARIiE, 261.
Garioslelites, 20.
Garitas, Karitas, oppidum, super Lige-
rim, 210, 397, 413,433, 472, 508.
Garnotensis urbs, 361.
Gariiotum civitas, 42, urbs, 365.
Garndntum, 45.
Garwdtes,6, 7,42,13, 15, 18, 20.
Garnuti, 20.
Garocotinuh, 43.
Garronenses milites, 44.
Gartusia, 418.
Gassinatus ager, in terri torio Gadurcino,
340.
Gassiriacus, parochia , in pago Autissio-
dorensi, 329.
Gastellio, supraMatemam fluvium, 209.
Gastellio, super Lupam, 209.
Gastrensis pagus, 260.
Gastrum-Censurium, in pago Avalensi,
336, 404.
Gastrum-Novux, 444, 473, 474, 496. »
Gatemaria, vallis, in pago Rotenensi,
340.
Gavalo, castnim, 164.
Gavanni, villa, 380.
Gella-Mauri, in pago Autissiodorensi,
329.
Gella-Salvii, in pago Autissiodorensi,
329.
GELLiE, abbatia, 472.
GELTiE, 18, 20.
GiMBRI, 21.
Genoman], 19, 20.
Gentulensis chronicu s, 185.
Gept, ecclesia de, 427.
Cerincus, villa, 365.
Gervernus, 371.
SiO
GE8ARAUGCSTA, 3^7.
CESIOMANI, 12.
Ghael, villa, û25.
Ghallevics, monasterium, /i25.
Gbarbuia, 473.
GnARBuiAcuM, Zi2/i.- villa cpiscopalis, â3û.
Charitas, karitas, /i72. Voir Garitas.
Gharniacus, castrum, k^U'
Chartres, 247
Chaumeis, 424.
Chevannus, parochia, 471. Voir cavanni.
Ghelles, monastère, 16&
Ghichericds, villa, 359.
Ghiuiliagus, villa, 362.
Ghora, Chore, fluvius, 22, 43, 164, 165,
337, 339.
— Vicus, 344.
S.GHRisTOPHORus,basilica ab Optato,epis-
copo Autissiodorensi, constructa, 32Zi.
GiRCEREDDs, vioea, in suburbio Autissio-
dorensi, 370.
S. CiRics, in pago Autissiodorensi^ 329.
GiviRiAGUS, villa, 340.
Glauiciagus, 423, 503.
GLARAVALLIS, CLARiCVALLIS, 414. 420, 496,
S. .Clemens, ecclesia, 449.
— oratorium, in urbe Autis-
siodorensi, 362.
S. Clodoaldus, villa episcopalis, 485.
Glcsidm, 18.
GoGGiAGus^ villa, in pago Autissiodorensi,
351.
COCYTUS, 180.
GOLINGIiE, 439.
SS. CosHA et Dauianus, monasterium à
S. Germano conditum, 318.
GOTIACUS, 310.
GOLOGNE, GOLOKIA AGRIPPINENSIS, 96.
s. GOLOMBA, S'* Golombe, basilica, juxta
Senonas, 200, 211, 239, 241, 339, 515.
—monasterium ibidem xxviii, 199, 200,
201,202, 203, 204, 205, 208, 210, 213,
214, 215, 223, 296, 300,
TABLES.
GOLONIA Agrippinensis, 96, 200.
GoLUMBARiAGDs, parochia, in pago Aatis-
siodorensi, 328.
GOMPEiNDIENSIS COdOX, 128.
GoNADA, castellum, 391, 395, 403, 425,
435,473,496,500.
GONGLUSA» praedium, in pago Gadurcino,
340.
GONOATE, 43.
GoNoiDA, parochia, in pago Autissiodo-
rensi, 328, 344. 355.
GONA, 413.
GONSTAiNTINOPOLIS, 113, 443, 462, 480,
482.
GONVENNiE, 116.
GoNSTAiiTiA, oppidum, 45.
GORA, 22. Voir Ghora.
GORBIE, abbaye, 99.
GoRBiLiAs, in pago Wastinensi, 332.
GoRGEDONus, parochia, in pago Autissio-
dorensi, 344.
GORINTHII, 487.
GoREviGus, parochia, in pago Autissio-
dorensi, 328.
GosLiMNus, ecclesia, 404.
GoRUAGNUs, in pago Blesensi, 332, 515.
GoRMARiGUs, monasterium, 255.
GoRNAGUs, in pago Autissiodorensi, 344.
GoRVALis, in pago Autissiodorensi, 318.
GORVOL, S. S. Cosma et Damianus, mo-
nasterium, 318, 424.
GoTiAsylva, 342,347.
GoTiAGENSE mouasterium, in pago Autis-
siodorensi, 329.
GOTIAGDS 310, 318. Voir Quotiagus.
GouRUM, nemora,472.
Gravan, XXVIII.
Grinsensis vicus, 339.
Grarius, 337.
Grenno, in pago Gadurcino, 340.
Grevennds, vicus, villa, 362, 379, 391,
404, 420, 471.
Griis'Gensis vicus, 339, 515.
CiisAimo, abbatia,/i27.
Grisino, conventus, A18«
Grispiniagus, villa, in pago Gadurcino,
3/iO.
S. Gristoforus, basilica, 326.
GURGEDONUS, parochia, in pago Autissio-
dorensi 328, /iO/i.
TABLES. 541
S. Grdx, basilica Aurelianensis civitatis,
298.
— capella, 376, 381.
— basilica in pago Aure-
lianensi, 298.
— altare in S. Stephani,
Autissiodorensis ecclesia, 359, /i69.
Gdtiacus, 318, biU.
D
Darbdus, monasterium, 386.
Decimiacensb monasteriura , 329 , 330.
Decihiacus, in pago Avalensi. 332.
Dementeriacensis villa, in pago Augus-
tudunensi, 337.
Deus-adjuva, in pago Aurelianensi, 332,
515.
DiABLINDI, 20.
DiENsis urbs, 110.
a DiONTsios, ecclesia, 260.
— monasterium, 130, i3l,
257, 283.
Diva, amnis, 206.
DiviONERSis pagus^ 389.
DoMiGiACus, parochia, in pâgo Autissio-
dorensi, 328, 3^5.
DONZi, il25.
DORDiNGA, villa, 206.
DOROifiA, fluvius, ll/i.
Douai, sa bibliothèque, 92, 229.
Dragtiagus, parochia, in pago Autissio-
derensi, 3M.
Draptiacus, parochia, in pago Autissio-
dorensi, 328.
Drogia, parochia, in pago Autissiodo-
rensi, 328.
Droia, parochia, in pago Autissiodorensi,
3M.
Druia , castrum, â70.
DCRAGHICH, tili^,
Ddrocorti, 6.
Dté, village de 1* Yonne, 39.
E
Ebredonensis , Ebredunensis civitas,
109, 110, 111.
Eburones, 285.
Eburovicbs, Aulerci, 20.
EcRi, fortericia, 466.
Edua, urbs, 316. Voir JEDUk.
Elaver, flumen, d.
EuNiAGUs, parochia, In pago Autissiodo-
rensi, 328, 3Z|5.
Elhone, monastère, 16&.
Eleuleti Gadurgi, 12.
Epponiagus, pnedium Rustici et Gernia-
nillse, in pago Autissiodorensi, 317,
328, 3/ii5,516, USli. Voir Appognucus.
S. Eraglius, cœnobium, 372.
EsNO villa, 452.
Espagne, 96.
EsTREPEius, villa, 466.
Etrusgi, 19.
S. Eugenia, ecclesia, 380, 391, 408, 436.
342
Eure, rivière de France, 96.
Europe, xxv, i99.
EuRORA, erreur pour ea hora, 2/i5.
TABLES.
S. EusEBiuSy basilica, 341, 342, 343, 345,
346, 349, 351, 365.
»abbatia,395.
Fagit, locus quidam ubi partem exerci-^
tus Karolus excepit, 262.
Fkcaut. porte à Auxerre, 28.
Ferraria, FeRRARiiE, abbatia, 417.
FERRARiiE seu BETHLEEM, monasteHum,
285, 286.
Ferredus, pour Ferreolus, 383, 516.
S. Ferreolus, ecclesia data ecclesiœ
Sancti Germani Autissiodorensis, 383,
416, 516.
Ferrières, abbaye, lt, 268, 273.
Ferrolas, agellus, in pago Autissiodo-
rensj, 338.
Flacciniana, villa, in pago Forojuliensi,
336.
Flakdria, 212.
FLA VIGNY, XLVII.
s. Florentin, petite ville de l'Yonne, 39.
S. Florentinus, decanatus Senonensis,
457.
Floriagensis abbatia, 213.
Floriacus, villa Senonensis diœceseos,
503.
S. Flualdus, monasterium super Lige-
rim, 262.
Fontanetense , FoTANETENSE mouaste-
rium, in pago Autissiodorensi, 329,330.
FONTAifETUS, villa, 201, 261, 263, 318, 351.
FoNTENELLE, abbaye, 170.
FoNTENOY, célèbre par la bataille qui s'y
donna en DCGCXLI, 259, 264.
FONTENETUM, 228, 264, 318, 426.
FOIfTI.\ELLA,FONTINELL£NSEinOnaSterium,
171, 173, 174, 176, 177, 185, 186, 187.
FoROJCLiENsis pagus, 336.
FoRMEAu, porte à Sens, 34.
FossATENSE, monasterium, 210, 259, 357«
283.
FouRViÈRES, près Lyon, 38.
France, xxv, 44, 45, 95, 163, 167, 217,
248, 249.
Franci, Francs, xxv, 112, 142, 200, 205,
236, 347.
Francia, 121, 205, 207, 212, 261, 348,
371, 380, 445, 447, 458, 485, 489.
Frantia, 205, 247.
Fresia, 173.
Fresiones, 171, 173, 175, 176, 178, 180,
181.
Frise (la), 170.
Frisia, 174, 187, 250, 259, 260.
Gabali, 12.
Gagioecus, in comitatu Laticensi, 370.
Gaiacus, villa, 355, 368, 373.
Gaiomus, in pago Autissiodorensi, 332.
Galleti, 20.
Galli, 3, 6, 10, 12, 15, 19, 20, 21.
Galli Senones, 197.
Gallia, 3, 6, 9, 10, 12, 15, 18, 20, 24, 78,
131,202,204,319,323,428.
— CISALPINA, 4.
— Provlncia, 10.
— Lugdunensis, 20.
— Transalpina, 6.
GALLI.E, 74, 75, 77, 83,88, 109, 112, 113,
TABLES.
123, 129, 132, 175, 31«, 315, 316,
320, 321, 322, 358, 382, 392, Zi21,/iZ|5.
GALLiiE cîvitates, 7.
Galli;E et Germanise primatus, 305, 306,
307.
Gallicana ecclesia, ^19.
Gallinaria, insula, IZi/i.
Ganniagus, ager, in pago Toruodorensi,
336.
Gargiliagus, villa, 355.
GarOxIna, 116.
GATIÎiAIS, XLVI.
Gacgiacds, parochia, in pago Autissiodo-
rensi, 328, SUU.
Gaules, 20.
Gaulois Celtes, xxv, 18.
— D'Italie, XLv, 2, 21, 23.
— Sénonais, xlv, 21, 22.
Gemeticensis codex, 186, 187, 188.
Genabuu, 7, 8.
Genève (lac de), 161.
S. Gexovefa, monasterium, 257, 283.
Gekuliagos, vel Talnisiagds, in pago Se-
nonico, 336.
Gergovia, oppidum, in Arvernis, 7, 9, 10.
S. Germain d'Auxerre, abbaye, ix, xxviii,
257, 283, 288, 292, 29/i, 321, 343, 349,
351, 376, 392, 511.
Gerhanensis codex, 186.
Gerhani, 3, 5« 14, 15, 175.
Germania, 21, 78.
S. Germanus, Autissiodorense monaste-
rium, IX, 321, 341* Voir Saint Ger-
main d'Auxerre.
543
s. Germanus, basilica, 322, 323, 324, 325,
329, 330, 332, 338, 339, 343, 345, 347,
348, 349, 350, 353, 355, 356, 357, 365,
377, 378, 382, 385, 387.
-— oratorium, 318.
Germiniacus, incomitatu Senonico, 371.
S. Gervasius, ecclesia Autissiodorensis,
351, 352, 366, 377.
— parochia, 481.
SS. Gervasius et Prothasius, basilica,
339, 345.
— abbatia, 351.
GiAGUS, 420, 424.
— villa episcopalis, 438, 482,
433.
Giemus, feodus, 425.
— castrum, 439.
Giomus, parochia, in pago Autissiodo-
reusi, 328, 344.
GRiEGi, 50, 276, 278.
GRiEGIA, 482.
Grande-Bretagne, xlix.
Grandis-mons, capella apud Fontinel-
lam, 426.
Grannona, Grannonum, 44, 45.
Gratianopolis, 110, 295.
GREGS, XXIV.
Grossumniagus, in pago Rotenensi, 340.
GuAGUs villa, 446. Voir Giagus.
Gubilium, locus juxta Autissiodorum,
152.
S. GuDiLAs, ecclesia, 130.
Gurgiagus, 362, 364, 385.
H
Ualt, comitatus, 259.
Hacterive, prèsBrienou, Yonne, 30.
Hedci, HEDUORum urbs,19,20, 281. Voir
JEdii ■ '■
IlELVII, 12.
Henaut, 213.
Uergymi saltus, 18.
Uesperium regnum, 196.
70
^ .: ra---' Auîi.>-
11 :i:. 3':i>, oir>.
ior>. m
..:.. . :l. ^Uj, 359.
- • . . . *;'.
.^ i .": n5:antian;i, Zii9.
..j; : x.-jm. 503
TABLES.
545
Lemovices, 12.
Lemoviginse chronicon, 200.
Lemoviginum, 112.
S. Léo, basilica, juxtaSenonicam urbem,
339.
S. LÉON, église, à Sens, 35.
Lexovii, 12, 20.
LETDE,2/il9.
LiBUi, 19.
LlGAIÂGUS, Slilu
LiGCADiAGUs, parochia, in pago Autissio-
dorensi, 329.
LiGER, 467, 500.
LiGERis, flumeily 9, 10, 20, 91, 218, 232,
2/i2, 262, 396.
Ligures, 19.
LiNDRiAGUs, ecclesia, villa, 362, 419, 420.
LiNEROLiE, in pago Autissiodorensi, 349.
LiNGONENsis, ecclesia, 447.
LlNGORES, XLVII, 6, 9, 31, 218.
LiNGONiGA civitas, 120, 138.
LiNTiNiAGUs, villa, in pago cadnrcino, 340.
LoGOifNAGUS, villa, 365.
lombardia, 402.
Lombards, 168.
LoGifiAGUs, villa, 370.
LONGORETUM, LONGORETENSE mOnaStO-
riiun, 344, 345.
LopiAcus, in pago Sanctonico, 337.
Louvre, musée des antiques, 35.
LOVANIA, 212.
LuFAUs, in pago Tullensi, 348.
LUGDUNENSIS PRIMA, 22.
— SEGUNDA, 44, 45.
— TERTIA, 44, 45.
— Seicokia, Senoniga, 44, 45.
-- ecclesia, 281.
— pagus, 389.
Ldgdunum, 20, 23, 76, 112, 123, 311, 347,
496.
Lugniagus, ecclesia, 427, 429.
LuPA, fluviolus, in pago Autissiodorensi,
209, 338.
Lopin, rivière? 209.
LupiNUS, villa, 370.
S. Lupus, parochia, 454.
LuTETiA, oppidum Parisiorum, 9, 10,
LUTIGIA, 43.
Lyon, xlvi, 38, 96, 98.
Lyonnaises, ci-destus Lugdunensis.
M
Machovilla , in territorio Avennico ,
110.
Magrinius et Regunus, ager, in territorio
Albiensi, 340.
Maestright, 164.
Magdunum, castrum episcopale, 467.
Magniagus, ager, in pago Autissiodorensi,
336.
Maliagus, m alliagus, 362, 473, 496.
BlALLEAGENSE cbrouicon, 186
Mamargiagus, 338.
Maniagus, ou Villare, in pago Milidu-
nensi, 173.
Mannagense monasterium, in pago Au-
tissiodorensi, 329, 330.
Mannatias, 45.
Marguiennes, monastère, 92, 96.
Marginiacus, seu Pauliagus,318.
Margiriagus, villa, 339.
— alter, villa, 339.
S. Margarita, 380.
S. MARIA, abbatia, 380,395, 399,428.
— altare, 352.
S. Maria , ecclesia monasterii Meleren-
sis, 389.
— ecclesia, 241, 341, 342, 343,
o46
TABLES.
355, 361, 365, 370, 373, 392, MZi, /i76,
/|96.
— monasteriuitî , in suburbio
urbis Autissiodorensis, 3/i2.
S. Maria-Boni-Fontis, monasterium, 159.
S. MARiiE canonici, Zi27.
S. Mariaxus, basilica, 343, 3/i5.
— Autissiodorensis abbatia,
129, 318, 329, 330, 339, 352.
— ccclcsia, 361.
S. Martial, abbaye do Limoges, 264.
S. Martinds, altare, 427.
— basilica, 275, 329, 330,
343, 345.
— monasterium, ultra Ichau-
nam, 339, 351.
— Turonense monasterium ,
119,252,254,255.
Masagobbi, comitatus, 259.
Massilia, 112, 311.
Massilienses, 19.
Massolacuu, 163, 164-
Massda, parochia, in pago Autissiodo-
rcnsi, 328, 344.
Materna, fluvius, 209.
MATiscENSis,synodus, 327.
Matriacensis ager, 355.
Matriacus ager, 336-515.
— parochia, in pago Autissio-
dorensi, 328.
— ecclesia sancto Felici, 379.
— villa, in pago senonico, 348.
S. Matthias, abbaye de Trêves, 230.
— capella, 380.
Mauri, milites, 44.
S. Mauricius, capella, 318, 380.
Mai:riliacls, 172, 173, 186.
Maximiacds, villa, in pago Senonico, 346,
355.
S. Maximipt, monastère de Trêves, 96, 97,
129,132, 242.
Mecledo, Mecledonensis urbs,MELUN,
99, 100, 259
Mediolanensis civitas, 418.
Mediolanlm, 19, 83,316, 402.
Mediomatrici, 12.
Mediomatricuh, 34.
Mediterranea, 196, 320.
Meldi, 20.
Meldorum, civitas, 33, 43.
Melduxense castellum, 296.
Meldunum, in pago Aurelianensi, sive
Blcsensi, 332.
Melegiacus, ager, in territorio Tolosano.
340.
Melerense cœnobium, 389.
Melerei<(T£Nse monasterium, 449.
Melodcnum, oppidum Scnonum, 10.
Melredans, in pago Sanctonico, 337.
— castellum, 300.
Melcn, 99.
S. Memmius, oratoriura, 344.
Me>apii, 5.
Merenville, monastère, 229.
Meridiands, 266.
Merriacus-sicccs, ecclesia, data ecclesia»
Beataî-MariîD, 427.
Methetum, urbs, 43.
Metiosedum, 11.
Metodorum, vicus, 68.
Metulldm, 338.
S. MicuAEL, monasterium, 304.
— altare, 210, cai)olla, 503.
MiciGLis ager, 318.
MiCLiTANDM castrum, 189.
MiGRANA, vinum de Migrana, 413.
MiLEOUNCM castrum, 238.
MiLiACENsis ager, in pago Tornodorensi.
336, 515.
MiLiciACCs, villa, 348.
MiLiDUNENsis comitatus, 259
— pagus, 173.
Mille-Prisciacus , in comitatu Autis-
siodorensi, 370.
MiMMius, oratorium in Matriaco, 336.
MlRADOLA, 448.
TABLES.
5i7
MoiLLA^ comitatus, 259.
MoLiNDiNi, villa, 359.
MoLiNis, villa, in pago Autissiodorensi,
318.
MoLiifs, ecclesia, 629.
MONASTELLUS, Û98.
MoNASTERiOLUS, vllla, 385.
MONCHIACENUS DEMOGHARES, XI L
MONDERIGUM, III.
MoNESTERELLUs, ecclesla, 427.
Mons-Argi, /i/ii.
MONS-AUTRICUS, /|/i2.
MO!tS-BARRUS, Zii8, 451.
Mons-Sangti-Joannis, 491.
Montes de Montibus, 495.
MONTIGELLUS, Vllla, 318.
MOiNTiNiACus, villa, inpagoTornodorensi.
350.
Mont-Marte, près Avallon, 30.
MORETLS, 472.
MORILIACUM, 172.
M0RiNi,12, 174.
MosA, fluvius, 259.
Moselle, 96.
MURIS, mons prope Biliiacum. in fuiulo
Autissiodorensis ecclesiae, 471.
Murittum, abbatia, 287.
Musée des antiques du Louvre à Paris,
35.
MusiACAS, vicus, 122.
MuTi a-Calmes, juxta Ebredonensein nr-
bera, 109.
A
Nangradus, 370.
Nannetes, 20.
Nantilla, villa, 338.
Nantiniagus, in pago Autissiodorensi,
329.
Nantoniagus, 344.
Nantriagus, parochia, in pago Autis-
siodorensi, 328.
Nanturiagus, 344.
Nargiagus, villa, 362, 369.
Nargodus, 425.
Naturiagensis ager, 339.
S. Nazarius, basilica, 344.
S. S. Nazarius, Gervasius, 1>rothasius et
Gelscs, basilica SBdificata a Marino,
diacono, 339.
Negariola, agellus, ultra Ichaunam, 339.
Nervigani tractus, 45.
Nervii, 4, 5, 12, 19.
Neuster, 164*
Neustria, 236.
Nevernuh, 267.
Nevers, 133, 267.
NICEA, 109.
S. NicnoLAUs, altare, 404, 427.
NiGELLUS, cœnobium, 360.
Nigrontus, villa, in pago Autissiodo-
rensi, 349.
NiLUS, fluvius, 270.
Nitiobriges, 12.
NiVERNENSES comites, 422.
NivERNENsis cornes, 421 .
— pagus, 347, 370.
NiVERNI, NlVERNlS, 165, 401.
NiVERXUM, oppidum, 267.
INOERIA, NOERIUS, 436.
NOEROLIUM, villa, supra Icbaunaiii, m
pago Senonico, 362.
Nojogelus, in pago Sanctonico, 337.
NoLVETUS, in pago Autissiodorensi, 332.
Normands, XXVII, Normanni, Nortman.m,
203, 204, 206, 229, 255, 275, 368, 37(i,
388.
Notre-Dame, faubourg, à Sens, 35.
348
TABLES.
Nova-Villa, in pago Avalensi et Altis-
siodorensi, 337.
^ovICDs, villa, 362.
NovioMAGORUM urbs, 295.
Novus-Viccs , parochia , in pa^ Autis-
siodorensi, 328, SUU.
0
Obordo. Voir Bardo.
Ogeanom mare, 260, 319.
OCEANUS, 12, 20, 70, 83, 260.
Odona, parochia, in pago Autisslodo-
rensi, 329.
Odone, viens, 3/i5, 516. Voir Odona,
Odouna.
Odoroo. Fotr Bardo.
Odornensis pagus, 259.
Odocna, 26. Voir Odona.
Ombri, 19.
Orbandelle, tour à Auxerre, 2/i.
Ordo. Voir Bardo.
Orgiagus» 338.
Oriens, 266
Orléans, 101, 13/i.
Ormentio, fluvius, in comitatu Senonico,
371.
Orosa, fluvius, 362.
Oscellus, insula, inpagoAutissiodoren-
si, 298, 332.
OSISMIACI, liU
OsiSMii, 12, 20.
OSISMIUM, M.
Oysi, ecclesia data ecclesiae Sancti-Ste-
phani, Zil6.
Padds, 19.
Pallicus, ager, in pago Avalensi, 337.
S. Pancrace, (tour de), 25.
Paris, 101, 242, 2/j7.
Parisiacus pagus, 16/i, 260.
Parisiense concilium, UhS.
Parisii, civitas, urbs Parisiaca, 8, 9, 12,
20, 33, Ub, 68, 78, 163, 189, 239, 256.
Parisioruh ecclesia mater, 257, 258,
283, 284.
Parisius, urbs, 170, 203, 238, 645, 461,
480,484,485.
Parliacus, villa, 385, 399.
Paros, 81.
Parthensis pagus, 259.
Pastoriacds, 162.
Patriciagus, in pago Senonico, 337.
Patriniacus, 318, 514.
Pauliacus, 318.
S. Paulds, altare, 359.
— ecclesia, 183.
S. Perigrinds , capella, in ripa Icau-
nœ, 396.
Petra-Pertusa, 424.
Petrocorii, 12.
Petrosics , aut de Petrosio, ecclesia .
471.
S Petrus. basilica, 183, 343, 345, 353.
— basilica, in urbe Autissiodo-
rensi, 329, 405.
S. Petrus, ecclesia, 131, 282, 343, 345,
427, 438.
SS. Petrus et Jacobus, basilica, 350, 516.
SS. Petrus et Paulus, basilica, in subur-
bano civitatis Autissiodorensis, 338.
— altare, 210.
S. Petrus-Vivus , Senonense chronicon,
XII, 167,329,330.
s. Philippus, altare, 380.
Phocea, 19.
PiciAGus,in pago Avalensi, 337.
PiCTAVCM, PiCTAVI, 10, 114, 205.
PiCTi, 73, 193, 319.
PiCTONES, 8, 12.
a PiERRE-LE-ViF, églis3 de Sciis, 165,
166, 167.
PiscACiOLCS, villa, 358.
PITHVERI, 466.
Plagbntia, 88.
Plantcs, 380.
PociACUs, 338.
PoBKurus, 19.
POMEREDO, villa, supra fluviuro Orosam,
362.
Pows-BovoNis, 212.
Pons-Maxentii , in pago Vastlniensi ,
348.
PONTIGIIT, XXVIU»485. PONTIGNIACUS, 485.
PONTIGONENSE COnciliUID ; PONTIGONIS,
306.
PoNTiNiACUS, 409, 413, 420, 452.
TABLES. 349
PoNTiON concile, 304, 305, 306.
PONTUS-SiRIACUS, 202.
Poxtus-Sdper-Yonam, 213.
Porta-Pendeîis , Porte-Pendante, à Au-
xerre, 481.
Porte-des-Bains, à Auxerre, i45.
PoRTUENsis ecclesia, 202.
PouLiAccs ou Pauliacus, 318.
Praga, 131.
S. Pregts, faubourg de Sens, 31.
Premonstrato, religio de, 419.
S. Prisccs, ecclesia, 448.
— Villa, 394.
Provincia, 12, 13.
Prusse, 199.
Prussien, 277.
Pruviniensis archidiaconatus, 454, 459.
Pulcher-Redditus, 486, 489.
PuLVERENUs , villa , in pago Autissiodo-
rensi, 329, 345, 353, 385, 399.
PuniACUs, ager, in pago Avalensi, 336.
PUYSAIE, 45.
Q
QUERCY, 161.
QuiNCiAccs, in pago Cadurcino, 340.
Ouotia, sylva, 347.
OuoTiACCS, 318. Voir Cotiacus.
R
Uauraci, 12.
Ravenna, Ravennates, Ravenne, 78, 83,
89, 196, 316, 320, 323, 384.
Regenna, 499.
Regense territorium, 109.
Kegis-amnis, Regius-annis, Regis-annis,
434, 450, 455.
Regniacensis conventuS; 413.
Rbmi, 2, 3, 6, 101, 205, 332, 384, 392, 428.
S. REMI, monastère de Sens, 227, 246.
S. Remigius, basilica, 240.
— cella, 355.
Remorum diocesis, 304.
Rhedones, 12, 20.
Rhenus, 2, 3, 261.
Rhodanus, fluvius, 36, 109, 113, 114-
RiBUARiORUM fines, 259.
RiNiACUS, 337.
TABLES.
KiPARiLs, abbatia, 620.
s. RiqdieRjOuCeihtule, abbaye, 223, 259.
IWvoLUS, 262.
Ilivrs, 358.
KOBORETUM, in pago Senonico, 338.
l\occA, in pagoAureliancnsi,autBIesensi,
332.
1\0MA, Rome, IIomulea urbs, 19, 21, /i9,
102, 121, 123, 131, 197, 213, 223, 242,
2Ù6, 2Û9, 285, 312, 315, 316, 340, 3û9,
352,354,375,^1^9,501.
KOMAINS, XXIV.
Komani, 6, 12, 15, 17, 21, 280.
KOMAMA, 443.
ROMiLiACLM, villa, 163.
UoNTO.MACcs, villa, 373.
UoTENENSis pagus, 340.
ROTHOMAGENsis urbs, 173, 176, 187.
rotiiomagum, 45.
Rouen, 45, 242.
RUBEA-VALLIS, 230, 342.
RuppLs, cœnobiuin, 4i3, 489.
RCTEXI, 12.
s
Saintoxge, 162.
Saleberniensis comitatus, 212.
Salluvii, 19.
Salycm gens, 1 9.
Saxctoîïicus pagus, 336, 338.
Sanctus-Salvator, ccpnobium,351, 353,
ecclesia, 128.
— in pago Senonico , 393.
San-Maximikexsis , codex 230.
San-Maxlmics, 230.
.Samom, Santoxes 12, 112, 276.
SAPOXARiiE (Savonnières), 292, 297.
Sarmates, 43.
Sarracexi, 208, 348.
Sarrasixs, XXVil.
S.\ssiACEXSE monasterium, in pago Au
tissiodorensi, 329.
Saturiacus, in pago Sanctonico, 338.
S. Satcrnixds, martyr , basilica, in sub-
urbio Tolosae, 340.
Savo;«ières (concile de), 292.
Saxiacexse, Saxiacum cœnobium, 376.
S.\.\oxES, 73, 109, 193.
Saxon liE fines, 259.
Saxoxiccm littus, 44.
SciACLs, in pago Rotenensi, 340.
ScioxA, vicus, 189.
ScoLivA, parochia, in pago Autissiodo-
rensi, 328.
— vicus, 344.
Scytharlm gens, 252.
Seclsiani 12,20.
Sedelaucus, 22.
Segoxxa, 218.
Seignelai, XV.
Sella-Malri, 329.
Sexeex , amnis, 437.
Senxexsis ecclesia, 202.
Sexon^e. 23, 163.
Sexo.xais, 1, 21,23, 41
Seno-g allia, 197.
Sexoxe, abbaye, 169.
Sexoxes, metropolis, 42.
Sexoxes, Sexxis, Sexxoca plebs, 2, 5, 6,
8, 9, 12, 18, 19, 20, 21, 22, 32, 33, 197.
202, 203, 204, 207, 210, 216, 224, 236,
238, 273, 421, 458. Voir Agedicum, 163,
164, 169.
Sexoxia, provincia, 42, 44, 45.
TABLES.
Senonenses, 398.
Senomensis ecciesia, 302.
Senonica (Sennoga) plebs, 226.
Seko.xica urbs, 120, 172, 206, 239, 302,
338, 339, 342, 361.
SEZfo?iiiM ecclesia, 303.
Seronicus comitatus, 370.
— pagus, 259, 332, 337, 338,
3Zi6, 348, 362, 378, 393.
SENS, XXVII, XLVi, 31, 32,40, loi, 166, 167,
227, 229, 230, 246, 248, 267, 268.
— (Senna), 203.
— Siège primatial, 304, 305.
Senuvia, 163.
Sequana, amais, 9, 189, 259, 260.
Sequani, 12.
Sesciacus, inonasterium, 330, 345.
Sessiacekse inonasterium , 344. Voir je
mot qui suit:
Sessiacus, ager in territorio Autissiodo-
rensi, 338.
SlDOLOCUS, 43.
SiGALONiA, archidiaconatus, 466.
SiGusiun, urbs, m.
SiLiG.NiACUM, castrum, 151.
SiLviNiACus, villa, in pago Tolosano, 340.
.SioN, en Valais, 229.
SiviRiACus, villa, in pago Sanctonico, 336.
— in pago Cadurcino, 340.
Solennat, villa, 262.
SoLiACUs, paroehia, in pago Autissiodo-
rensi, 328, 344.
SOLILM, villa, 370.
Spallus, monasterium, 474.
Stablo, villa, 109.
Stampensis pagus, 260.
S. Steph.anus, altare, 210, 352, 404.
— Autissiodorensis, 330, 332,
333, 336, 346, 349, 351,
354, 358, 359, 361, 370,
378, 389, 391, 402,416,
419, 420, 427, 428, 430.
— crypta, in basilicaS.Gennani
Autissiodorensis, 355.
— église métropolitaine de
Sens, 208, 241, 304.
— Silinensis, altare, 210.
SUECIA, 159.
Suède, 127.
SuEssio, urbs, 128, 204, 366, 371.
SUESSIONES, 12.
Synacus, pons, 239.
Syracuse, xxv.
Talmsiacus, ager in territorio Senonico,
336.
Taloxensis, villa, in pago Autissiodo-
rensi, 338.
Tangiacus, 429.
Tarveriia, Terguenne, 170, 171, 183,
418.
Tadriacus , vicus , in comitatu Autis-
siodorensi , 229 , 261 , 329 , 344 ,
345, 370.
Taurinus saltus, 19.
ÏEMPLARII, 497.
Temple, prison, xxv.
Templi porta, 514.
Tenctiieri, 3.
Teponnaccs, in pago Cadurcino, 3';0.
Ternodorexse castrum, Ternodorekses,
111,120.
Terouenne, 170. Foir Tarverx.\.
Teudbaldi mansiones, villa, in pago Was-
tinensi, 339.
Teltoniciaxi (L.eti), 45.
71
552
TABLES.
Tholosa, 115, 173.
Tholosanum, 118.
S. Thomas, capella, Zi85.
TiciNcs, flumen, 19.
TiTiACUs, villa, 21x0
TOCIACENSES, 399.
TociACENsis conflictus, 399.
TociACUs, villa, S/iO, 318, 345, 383, 516.
— domus episcopalis, 425, 435,
471.
ToLOSANA civitas, 340.
TOKNERRC, XLVi, 39. Voir Tornodorum.
TORNACDM, 212.
TORNODOREifsis pagus, 347, 350.
TORNODORUM, 424. FoiV TONNERRE.
Trahamuolant, 259.
TRECiE, 216, 218.
Trecassena , Tricass^a civitas , 190 ,
237.
Trecasseni, 195.
Treveri, 23.
Trêves, 96.
. Treviri, 2, 4, 5, 6, 19, 23, 78, 195, 319.
Trévoux, 229.
Tricasses, 20, 42.
Tricassini, 22.
Tricassinorum civitas, 33, 190.
Tricassincs pagus, 259, 347.
Tricastini, 19.
Trois-Fontaines, 248.
Troyes, 45.
Tullesse territorium, 292,294.
TuLLENSis pagus, 259, 348.
— parochia, 297.
— synodus, 295.
TuLLUM, civitas, 392.
TCRONES, 8, 12, 20, 111, 112.
ToRONiCA civitas, 326.
TURCI, 208.
Tosci, 19.
Il
L'LTRAJECTCM, 128.
Ultrarida, villa, in pago Cadurcino, 340.
Umbria, 131.
Unelli, 12, 20.
Ungari, 205.
Uriliacus, in pago Sauctonico, 337.
S. Ursicixus, basilica viciCrinsinsiïJ, 339.
Ursarienses milites, 45.
Utens, flumen, i9.
lîxELLODDNUM, oppidum, 13.
V
Valais, (le) 229,
Valc£Lle?(se monasterium, 230, 244.
Valence, 101, 110, 111.
VALENTENiE, 213.
Valentus, villa, 438.
S. Valeriancs, basilica, in urbe Autis-
siodorensi, 329. 330.
Vallan, xxviii.
Vallis-Callidsi, monasterium, 474.
Vallis-Pentana, seu monasterium Me-
LEREIf SE, 389.
Varciaccs, Varziacus, parochia, in pago
Autissiodorensi, 318, 328, 434, 351,
376, 395, 397, 403, 405, 413, 420, 424,
436, 440, 450, 469, 473, 483, 486, 495,
500.
TABLES.
Varernas, monasteriuin, in pago Autis-
siodorensi, 330.
Vascones, 275.
Vastiniensis pagus, 332, 3Zi8.
Vatican (bibliothèque du), lix, 91, 92 et
seq. 99, i27, 159, 216.
Vaticaka ecclesia, 131.
Vaclt, (le) près d'A vallon, 30.
Velauni, 12.
Vellaunoddnum, 8.
Vellavi, 113.
Vellocasses, 20.
Vendadsa, 328.
Veicdosa, parochia, in pago Autissiodo-
rensi, 328, 346.
— ecclesia, 373.
Veneti, 12, 20, liU.
Vewitia, 207,212.
Venosa , ecclesia , in territorio Autissio-
dorensi, Zi27.
Verdun, 292.
Vermento, 469.
Vernolics, in pago Autissiodorensi, 332.
Vernus, mojiinum, Zi25.
Verona, 19.
Versell^, in pago Rotenensl, 3i!i0.
Versisds, palatium et villa, in pago Au-
tissiodorensi, 318, 361.
Vesuntianensis civitas, 310.
Vesdntionum urbs, 166.
VetrarijE , villa , in pago Cadurcino ,
360.
Vezelat, XXVII.
S. Victor, abbatia, 685.
ViDiLiACUS, in pago Avalensi, 332.
VlDUCASSES, 20.
ViENNA, 63.
Vienne (bibliothèque de), xlviii.
ViLEios, monasterium, 211.
Villa-Catuli, 500.
Villa-Materni, agellus, in territorio Au-
tissiodorensi, 339.
553
Villa-Nova, in Parîsiensi diœcesi, 686.
Villare , agellus, non longe a Varziaco,
351.
Villare, ou Villaris, de patrimonioMa-
niaci, in territorio Milidunensi, 173.
Villaris, in pago Aurelianensi aut Ble-
sensi, 332.
— qui appellatur Capitinarius, in
pago Autissiodorensi, 339.
— Qdoopertorids , in comitatu
Autissiodorensi, 370.
Villeneuve-l' Archevêque, XXVII.
Villeneuve-le-Roi, XXVII.
Villarus Auroli , seu Mansiones Teud-
baldi in pago Wastinensi, 339.
Vincelli, 629.
ViNCENTiA, 207, 207, 216.
ViNDOCiNiNsis codex, 167.
ViNiHACUs, villa , in Neustria, 236.
ViRGDUNENSES, 692.
ViRiDUNENsis pagus, 259.
ViRiDUNus, in Cabilonensi comitatu,
388.
ViRiLiACus, villa, in pago Autissiodo-
rensi, 368.
ViRziLiACENsis occlesia, 623.
ViRZILIACUM, 209.
ViscLA, agellus, in pago Senonico, 339.
Visio, villa, in pago Santonico 338.
ViTALiACus, in pago Cadurcino, 360.
ViTELiACus, monasterium, 211.
ViTERiACUH, in Campania, 209.
ViTRiACus, parochia, in pago Autissiodo-
rensi, 329, 369.
ViZELIACUM, 211.
Vosges, 168.
voutenay, 27.
VuARGHiAcus, lu pago Seuonico, 318.
VuLFiNi monasterium, 329, 330.
Wastinense territorium, 172, 173.
Wastinensis pagus, 259, 332, 339.
554 TABLES.
YcACNA, Zi50, 499, 500. Voir Icauna. i Yonne, Département, xxvii, xxxiii, xlt,
YORNE, 38, 166. I 1, 164.
m.
TABLE ONOMASTIQUE.
Aanor, mater Guillelmi Silligoiacensis,
page Zi5i.
AAROif, episcopus Autissiodorensis, 352.
Abbo, abbas Sancti-Germanî Autissiodo-
rensis^ 356.
— episcopus Autissiodorensis, 295,
356.
Abigail, mater Guidonis, episcopi Au-
tissiodorensis, 378.
Abo. FoiVAbbo.
AcARicDSy monachus Ferrariensis, 285,
286.
AcARius, presbyter, 285.
Acco, dux Gallicus, 5, 6.
AcHARDUs, monachus et abbas Sancti-
Germani Autissiodorensis, 386.
ACHATES, 138.
ACHÉRT (Dom Luc D') x, xii, xviii,
XLIII, iSU.
AcHOLius, eunuchus, 87, 88.
Acouus , prsspositus regalis cubiculi ,
320.
Addo, presbyter, i07.
Adela, mater Humbaudi , episcopi Au-
tissiodorensis, Zi02.
Adelaîs, mater Hugonis, episcopi Autis-
siodorensis, 386.
AoEODATUs, papa, 31x2.
Adhelardds, 262.
Ado, Adon, episcopus Viennensis, x,.
186, 231.
Adriands, papa, ù21.
ADVENTius, Metensis episcopus, in sy-
node Tullensi, 295.
-«MiLiANUs, consul, 129.
^MiLius, flamen. 37.
iENEAS, episcopus Parisiensis, 257, 258,
278, 28û,, 285, 295.
— Trojanus, 78, 337, 515.
iGSTIVIA Grescentina, 32.
iESTIVIDS Grescens, 32.
Aetils, episcopus, 337.
— patricius, 196.
— reipublicae rector, 80.
Aga, Aiga, Agia, mater S. Lupi, soror
S. Aunarii, 232, 246, 326.
Agapitds, papa, 323.
S. Agatha, 380.
Agatho, papa, 362:
Agia. Voir Aga.
Agilbertus, episcopus Parisiensis, 196.
Agios, episcopus Aurelianensis, 258,28/i;
287, 295.
Agnès, filia Guidonis Nivernensis, /i40,
M3.
— mater Guillelmi, episcopi Autis--
siodorensis, /i21.
Agrestius, civis Alisiensis, 76.
556
TAIîLES.
Agricola, pelagianus, 66, 189.
AiGA. Foir Aga.
AiGRADE, abbé de Fontenelle, 170.
AiMO, rex, 3/i7.
AiNMARUs, episcopus Autissiodorensis,
347, 368, 369. Voir Hainmarus.
AiRARDUs, Lexoviensis episcopus, 295.
Al agis, monachus Sancti-Germani Au-
tissiodorensis, 309.
Alain, Alanus, episcopus Autissiodo-
rensis, 621, 510, 511.
S. Albanus, martyr, 72, 192, 196.
Albéric, moine de Trois-Fontaines, x,
268.
Albericus, pater Bettonis, episcopi Au-
tissiodorensis, X, 371.
Albinos, x. Voir Altuin, Altuinls.
— levita, 197.
Alcoïnds, abbas, 201.
Alcuin, XL, 186, 197, 270.
Alcuincs. Voir Alcuin.
S. Aldric, Aldricus, archiepiscopus
Senonensis, l, 226, 227, 266, 253, 273.
Aldulfus, monachus Ferrariensis, 285,
286.
Aletueus, 163, 169.
Alexander, iraperator, 129, 312.
— papa,210,211, 621, 628.
— S. Peregrini socius, 62, 59, 60.
62, 132,356,396, 603, 669.
— Sacri lateris protector, 310.
S. Alodius, Alogu's, 321.
Alogius, archimandrita, 66, 96, 98.
Altuin, Altuincs, monachus, 275, 276,
278, 369.
Amalricus, episcop-'s, 253. |
S. Amand, évoque de Maestricht, 166.
Amandus, abbas, 107, 330.
S. Amateur, Aïiator, Amatre, évoque
d'Auxerre, xxvii, xlix, 36, 65, 69,
50, 51, 58, 60. 03, 90, 133, 136, 136,
137, 138, 139, 160, 161, 162, 163, 166,
165, 166, 167, 168, 169, 150, 152, 153,
156, 155, 156, 157, 158, 313, 316, 317
322, 3«3, 359.
Amatius, C, 36.
S. Amator. Voir S. Amateur.
Amatcs, patricius, 108. Foir S. Amé.
S. AuATDs, episcopus Senonensis, 188.
Ambigatus, rex Celtici, 18.
Ambiorix, 5, 6.
S. A3IÉ, évoque de Sens, 229. Voir
S. Amatds.
Amermianus, Sextus Julius, 39.
Ahmien-Marcellin, x, xlyi, 23.
Amo, dux Longobardorum, 110.
Amulus, episcopus, 280.
Amyot, évêque d'Auxerre, xxvii.
Ananias, presbyter, 330.
Anastasius, archipraesul Senonensis, 205,
215, 393.
— imperator, 313, 322.
— papa, 322.
Andochius, martyr, 156, 310.
ANDREAS, archidiaconus Autissiodorensis,
672.
— De-Monte-Barri, pater
Aanoris, 651.
Angela, mater Bettonis, episcopi Autis-
siodorensis, 371.
Angelbert, père de Nithard, puis abbé
de Centule. 259, 263, 266.
Angelelml's, episcopus Autissiodorensis,
352.
Angilbert. Voir Angelbert.
S. Amanus, autistes, 236.
Anianus, presbyter, 117.
Anicetus, civis Mediomatrici, 36.
Anmus de Viterbe, xlvi.
Anno, abbas, 186.
Ansaldus, pater Joannis, episcopi Autis-
siodorensis, 381.
Ansbertus , monachus Fontinellensis ,
171, 173, 183.
— rector ecclesia? Uotho-
magensiS; 187.
Ansegise, archevêque de Sens, 303. Voir
le suivant.
Ansegisus, le même, 30ù, 305, 306, 307,
308, 359. Voir Anseisus.
Anseisus, arehiepiscopus Senonensis ,
357.
— filiusWulfagii,362.
— pater Walae , eplscopi Autis-
siodorensis, 257.
Antelinus, monetarius, 168.
Antelmds, pater Heribaldl, episcopi Au-
tissiodorensis, 354.
Antistius Régi nus, lu
S. Antoninus, 132.
Antoninus, imperator, 30, 33.
Antonids, Mari us, 15.
— presbyter, 107.
Anville, (D*) géographe, xiii, û3.
Apollo, Apollon, 26, 57, 124.
Apronius, diaconus, 108.
Aquilia Flacilia, 37.
Arcadius, imperator, 315.
Arcambertds, pater Chrlstiani, episcopi
Autissiodoreosis, 356.
Archembaudds, arehiepiscopus Seno-
nensis, 379.
Arcuncius, 329.
Ardegarius, presbyter, 272.
Ardradus, pater Walae, episcopi Autis-
siodorensis, 357.
Arduicds , Vlsuntionum episcopus , in
SynodoTullensi, 295.
Arduinds, archldiaconus Autissiodo-
rensis, 391.
Ariovistcs, 3.
Arnaud d'Andillt, (Robert), xviii, UG.
Arnulfus, abbas Sanctae-Columbae Seno-
nensis, 208.
— episcopus Tullensis, 295.
Arrault, xlviii.
Arseius, dominus de Arseio, 483.
TABLiiS. .>o/
Artadus, 362.
Artaud, traducteur de /. César j xv.
S. Arthemius, Senonensis arehiepis-
copus, 233, 327.
Aterninus, 36.
S. Athanase, son symbole, 167.
Atto miles, 400.
Attonus, monachus Sancti - Gerraani
Autissiodorensis et postea episcopus
Viridunensis, 294, 295.
Attratus, 340.
AuDiLA, presbyter, 108.
AuDOVEus, presbyter, 330.
AuDOvius, presbyter, 107.
AuDRADE,chorévêquedeSens,L, 247, 248,
249, 250.
Aulus-Gellius, XI, 21.
AuGUSTUs, imperator, 30.
AuNAiRE, AuNACHAiRE, évêque d'Auxcrrc,
XLix, 101, 102, 106, 134, 233.
AuNARius, le même, 135, 136^326,330,
332, 463.
AURELIA Demetriana, 33.
AURELIA INGENUIA, 33.
Aureliana persecutio, 318.
AuRELiANUs, consul, 312.
Aurelianus, imperator, 129, 310.
AURELIUS Demetrius, 33.
AuRELius, filius difi Antonini, 30.
Aurelius-Prudentius, poeta, 270.
AuRELius Victor, 23.
AusTREGiLDis , OU Aiga mater sancti
Lupi, Senonensis episcopi, 2321
AusTRENLs,Aurelianorum pontifex, frater
germanus Aunarii, episcopi Autissiodo*
rensis, 233, 326, 463.
AuxENTius, orthodoxse fîdei inimicus, 144«
AuxiLiARis, pnefectusGalliarum, 77.
AviTUS, episcopus, 122.
Aymon, évêque d'Auxerre, 512.
oo8
TABLES.
B
Badericl's, presbytcr, 107.
Badier, bailli de Flavigny, xlvii, xi\.
Baillet, hagiographc, xix, 231.
S. Bain, évoque do Tôrouanc, 170.
S. Bainus, 171, 183, 18/j, 186.
Baldricus, presbyter, 272.
Ballomeris, presbyter, 107.
Ballomeris, 117, 223.
Baluze, écrivain, xii, xv, 218, 256, 268,
305, 357.
Barbario, diaconus, 108.
Barcédé, 2/4.
.s. Barnabas, 57.
Baronius, écrivain, xi, xiii, 128, 132.
Basilils, 151.
Basilics, cives Pictavus, 111.
Bassus, consul, 129, 312.
Bassus, Stcphanus, Zi83.
Bastari), (Léon de) xlix.
Batihldis, mater Chlotarii, 167.
S Baldelius, 376.
Baudoml's, abbas, 107.
Bai imvEUS, abbas, 330.
Hkde, xi\,l, 189.
Bkelzeblb, 1/1/1.
Bklfortiis, (Nicolaus) 159.
Bkllovesl's, 18, 19.
S. Bknedictus, ordo, 272.
S. Bknkdictus, 175, 27/i, 359, /lOl.
Bknedictus, papa, 325, 3/i3.
Bknu;ni:s, presbyter, 310.
S. BKH.NARI), XXVII. rotrS.BER>iARi)l'S.
Bernard de Sully, 511.
Bernardl's, archidiaconus Senonensis,
380.
lîKRNARDrs d(î Soilliaco, e|)iscopus Au-
tlsslodorensis, /|87, 513.
Bernardus, cornes Senonensis, 215. Voir
Kainardus,
a Bernardus, Zil/i, /il5, /i51, 696.
Bernegaudus , monachus Sancti-Oer-
mani, 290, 291.
Berxus, 281.
Bertciiramxcs, Burdegalensis episcopus,
327.
— episcopus, 115.
Bertiie, princesse, fille de Charlemagne,
épouse dWngilbert, 259.
Bertgacdcs, monachus, 182.
S.Betiiarius, episcopus Carnolensis, 167.
Beto, pater sancti Lupi, 232, 235.
Betro, pour Beto, 243.
Bettela, Bettola. 2/16.
Betto, episcopus Autissiodorensis, 204.
340, 371, 376.
S»* Beuve, auteur, 217.
BiTUO. Voir Betto, 215.
Bladastes, dux, 115, 116.
Blidebodis, dux, 235.
Bocardcs, f rater (îauterii, archipres-
byter, 371.
BoissiED. (Alphonse de ), xiv, 38, 39.
Bollandistes, IX, 47, 127, 134, 159, 170,
184, 229, 230, 242.
BOLLANDUS. J. 170, 229.
BOLSARius, 404. Voir CiAUfredls.
lk)NiFACius, ou Bruno, papa, 383.
— martyr, 281.
— papa, 315, 323, 333.
BoRNUs iterius, miles, 472.
Boso, dux, 117, 236.
Boso, pater Guidonis, episcopi Autissio-
dorensis, 378.
BosQCETUS, Fr., 128.
TABLES.
569
BOSSUET, XXXI.
BOCHIER, 90.
D. Bouquet, bénédictin, x, xi, xii, xiii,
XIV, XVI, XVII, XXXVIIy XLIII, XXXIX, 32,
161, 163, leh, 188, 215,234, 2/i2, 263,
265, 305.
BOUTEROUE, XVII, 169.
BouTHiLiER de Gha Vigny, archevêque de
Sens, XI.
Brennus, 30, 196.
Breslay, traducteur, xii.
S. Bricius, 469.
Brulius, Jac 130.
Brunechildis, regina, 163, 188, 333,
235, 336, 337.
Bruno, cognomento Bonifacius, S83.
BucHARDUs, episcopus Gamotensis, 248, •
254, 255.
— pater Guillelmi Silligniacen-
sis, episcopi Autissiodorensis, 451.
C^SAR, CÉSAR, XLV, 4, 5, 6, 7, 8| 10, 11,
12. 15, 16, 17, 18, 90, 91, 125, 126,
164, 177, 280, 352 Voir J. GisAR.
GiESARius, abbas, 107, 330.
Galoinia Justiniana, 32.
0. Calekus, 16.
Galigula, 21.
Galus, p. 128, 130, 132.
Gamilianus, episcopus Tricassinensis,
313.
Gamille, 18, 20, 21.
Gamillus. Voir Gamille.
Gahclogenus Aulercus, 9, 10, 11.
Caninius, 12, 13, 14, 15, 16, 17.
Gakisius, auteur, 161.
Gaktatilla, 28.
Gantulionus m. L 30.
Garinus, consul, 312.
Garlomannus, 201. Voir Karlomaknus.
Garolus, dux, 200, 284.
— • imperator, 131, 201, 281,
283, 306, 307.
— Magnus, 134.
— princeps, 181, 200,
— rex, 201, 228, 257, 289,
297, 304. Voir Gharles, Gharlemagne,
Karolus.
Cartier, numismatiste, xviii.
Garus, consul, 312.
GASSAN, J. XLV.
S. GAssiAïf us, pontifex, 81.
Gavarinus, rexSenonensîs,XLViii, 2,6.
Gave, savant, 170.
Gaylus (de), savant, xvii.
D. Geillier, bénédictin, xiv, 101, 105.
Gelsus, 27.
— patrlcius, 108.
Geltillus, Vircingetorigis pater, 7.
Cer soir, 92. Voir Censure.
S. Censure, CENSURius,évêque d'Auxerre,
47, 91, 92, 95, 322.
GÉRÉS, 277.
J. CÉSAR, XV, 2, 24. Voir Ccsar.
Chaupiet, xlvi.
Ghananea mulier, 425.
Ghanlemis, (Guillelmus de), miles, 473.
Charibertus, 111.
Gharlemagne, Garolus magnus, xxv, 131,
218, 223.
Gharles-le-Ghauve, 247, 256, 260, 272
292, 293, 309. Fotr GAROLUS.
Ghariulfus, 116, 118.
Chateaubriand, xliii.
Chenu, J. ix, 129, 130.
72
560
TABLES.
Chesxics, 230, 2M, 245. Voir Ddchbsne.
Chipflet, Zi8, 96.
Ghildebert, Ghildebertus, rex Franco-
mm, 99, il2, 114, 119, 120, 161, 325.
Chilpericus, rex, 102, 111, 112, 120.
Chlodoveguus, Ghlodoveus, Francorum
rex, 111, 164, 323, 324, 325.
Chlotaire, Ghlotarius junior, 342.
— rex, 163, 165, 166, 167, 188,
189, 205, 236, 237, 239, 325, 332, 338.
CHOi!fRADus, cornes, 202.
Christian us, episcopus Autissiodorensis,
356.
Christina, regina Suessiae, 91, 156, 513.
Ghristcs, 70, 73, 82, et passim.
Ghromatia, 162.
Ghuningus ou IifGOMARCs, Fresio, 181.
GiCERO, 272, 277.
CiLLiANUs, episcopus Autissiodorensis,
349.
CiNGETORIX, 3.
GisTERCiENsis ordo, unde primum funda-
tur domus Pontlniacensis, 420.
Cita Fusius, 7.
Clareubaudus, 437.
Clarius, écrivain, xxii, 166, 167 , 186,
187.
Claudics Sabikus, 33.
P. Claudius, 6.
Clacdius, imperator, 129.
— presbyter, 101, 107.
.S. Glemens, 360,449, 485.
Glemens, episcopus Autissiodorensis ,
349.
— papa, 309, 449, 501.
— ou WiLLiBRORDCs, episcopus, 179.
Gleopatra, 271.
Clodoveds, 323. Voir Ghlodovechls.
Glotaire. Voir Ghlotarius.
GOBLESTiNus, papa, 46, 304, 315, 320,449.
S. GoLCMBA, Colombe, martyre à Sens,
200, 207. 234, 301, 310, 372, 380.
S. Golumbanus, abbas, 164.
GOMMIUS, 12.
GoMUODus, Gœs. imperator, 30.
GOKCORDIUS, 137.
GoNRADUs, imperator, 207.
Constance, Gonstantius, écrivain, xix,
46, 47, 48, 90, 9«, 99, 160, 322.
Gonstantinds, imperator, 313, 315.
GONSTANTIUS, COUSUl, 313.
GoNSTiTUT, évêque de Sens, 101.
CoRGio, Petrus de Gorcione, 439.
GORGODÊME, GORGODEMDS, GORGODIMUS,
GORGODOMDS, 46, 59, 61, 63, 65, 76, 90,
92, 123, 132, 194, 311, 514.
CORNELIUS (IVV), 29.
GORVILLARD, Ant., XLV.
CossARTius, Gabr. , xviii. r 'jî
COTTRON, Bénédictin, ix.
GOTUATUS, 7.
Gresgens i^Tivius, 32.
GrESGENTINA iESTIVIA, 32.
s. Grisantus, 354.
Crispa, 30.
CUPPANIS, 118.
GuRTiNiAGUs, Petrus de Curtîniaco, 440.
S. Gyr, martyr, 133.
S. Cyrigus, 329,
S. Cyrigus et Julitta, S. Gyr et S". Ju-
LITTE, XLIX, 427.
D
Dagobertus, 131, 163, 164, 172,200, 340,
347.
Daimbertus, archiepiscopus Senonensis,
208, 209.
TABLES.
561
Dakiel, propheta, 176.
Oakihel, vocatus Elpericus, 3ii7.
Damasus, papa, 313.
Damien, pape, 101.
David, rex, 300.
Décence, Decentios, xlvi, 2Zi.
Decimics (c.)» 33.
Decids (Aug.), 36.
Demetriana, 33.
Demetrius, 380.
Demetrics Adrelids, 33.
Demochares, Monchiacenus, xii,129, 130.
Denys, consul, U6
— tyran de Syracuse, xxv.
Deotherius, presbyter, 162.
Desideratds, abbas, 107, 330.
Desiderius abbas Sancti-Oermani Au-
tissiodorensis, 3Zil.
— duxChilperici, 112, lU,
lltf, 116.
— episcopus Autissiodoren-
sis, 162, 332, 333, 338.
S. Desiderius, 380, 389.
Deus-Dedit, papa, 3/!i0.
S. Didier, évêque de Cahors, 161.
S. Didier, évêque d'Auxerre, 161. Voir
Desiderius.
DiDO, 278.
DiiiTEViLLE (François de), 511.
DiOGLETiAïf us, imperator, 312, 31 3.
Diodore de Sicile, xiv, 18.
DoDA, mater Vibaldi,episcopi Autissiodo-
rensis, 358.
DoLivALDUs , monachus Ferrariensis ,
287.
DoMENECCus, hagiographus, 230.
DOHNOLUS, 163.
DoNus, papa, 3Zi2.
DoNZi (Herveus de), 425.
Drappes, rex Senonensium, 3, 12, lu, 17.
— abbas Sanctae-Golombse, 210.
Droco, constabularius, li6i.
Droco, Suavis frater, 496.
Droctoaldus, episcopus Autissiodoren-
sis, 324.
Drogo, de Melloto, 482.
— princeps Francorum, 200, 261.
Drusus, 20.
DuGHALAis, numismatiste, xiii, 40.
DucHESKE, André, xiii, xiv, xvi, xliii,
161, 162, 198, 215, 223, 224, 227, 245,
248, 268. Voir Ghesn uis.
DCMKACUS, 13.
Durand (D), auteur, 200, 214.
DUSAUSSAY, XV.
DUTHILLEUL, XII.
DuvAL, J.-B., XXVII, 24.
DYOïfisius, papa, 312.
— Parisiensis episcopus, 127,
309, 380, 420.
Ebbo, ou Ebbon, évêque de Scns, xxvii,
— episcopus Gratianopolitanus , in
synodo Tullensi, 295.
ECHARDUS, 296, 300.
Egilo, Egilon, archiepiscopus Senonen-
sis, 301.
Eginhard, Einardus 224, 225, 268, 270.
EiRARDUS, IlERARDus, Turonousis episco-
pus, in synodo Tullensi, 295, 297.
S. Eladius, Elladius, episcopus Autissio-
dorensis, 60, 140, 145,146, 159, 313, 314 .
— presbyter, 107.
El APHius, vi r nobilis, in Bri tannorum insu-
la, 79, 98, 1»5.
563
TABLES.
Elasics. Voir Elaphios.
Elcaitradcs, 283, 284*
Electhèrs, Eleutherius, évèque d'Au-
xerre, 101, 325.
S. Eligius, 210.
Elisa, Mometus, 35.
Eliseus, propbeta, 175.
Elitoyics, dux, 19.
Emelindis, mater Christiani, episcopi
Autjssiodorensis, 356.
Emilianos, consul, 312.
Emma, uxor Rodolphi rogis, 378.
EMMEifif A, mater Gualdcrici^ 374.
Emmo, episcopus Senonensis, 167, 196.
EiiéEy évêquede Paris, 256. Voir /Eneas.
EOCHARICH, EOCHARIS, EOCHARDS , rex
Alanorum, 80, 99.
EOLERCDS, 12/1.
EoMiNus, presbyter, 107,
Epasnactus, Arvemus, 17, 18.
Epiphanics, episcopus, 113.
Equilinus, Petrus, 186.
Eraclius, iEduensis, 141.
Erardus do Lesigniis, 504, 505, 506,
511,512,517.
Erciiamdertus , episcopus Bsgocensis
In synodo Tullensi, 295.
Erchanraus , episcopus Gatalaunensis ,
295.
Erciiinoaldus, 184.
Krconraous, Ercdnrad, ou Ercanradus,
Parisiensis episcopus, 256, 257, 258,
283, 287.
ERIPUR1DU8, episcopus, 378.
Erlecaudus, presbyter S. Pétri, 282.
Erloinus, episcopus Gonstantiœ, 295.
Ermkn FRIDU8, episcopus Bellovacensis, in
Synodo Tullensi, 395.
Ermengardis, mater GofTridi , episcopi
Autissiodorensis, 393.
Krmenold, cornes pagi Autissiodorensis,
351.
ERNKNTRUDI8, rogina, 2tf4.
Erpo, dux Guntchramni, 112.
Erpuinds, Silvanectensium episcopus, in
sjmodo Tullensi, 295.
Errodus, Erodds de Gastro-Novo, 444.
Esaias, 292. Voir Isaias.
Ethaerius, iETHERics, opiscopus Autis-
siodorensis, 325.
Etienne, Africain, xlix, 134, 159. Voir
Stephands.
S. Etienne, 393. Voir S. Stephanls.
Eudes. Voir Odo.
Eucharistus, 36.
Eddo, dux Aquitanorum, 347, 348.
EUFRONIDS, 115, 116.
S. EUGENIA, 375.
Edgenius, papa, 223, 342.
EULALIDS, 315.
EuLOSiA, 244.
EuNius, patricius, cognomento Mcmmo-
LDs, filius Pœonii,comes Autissiodoren-
sis, 108, 109, 110, 111. Foîr MoMMOLUS.
— presbyter, 107.
EuPHRATE, évêque, 101.
EuRiNUs, adolescens Fresio, 177.
EURORA, 245.
EusEBius, 343, 346.
EusTACHE, 431, 512. Voir Eustachius.
Edstachia, uxor sancti Germani, 316.
EusTACHics, canonicus Autissiodorensis,
450.
EuTiciANCs, papa, 312, tf 14.
ECTROPIDS,EUTROPE, XIII, XLVI, 23.
s. EuvERTius, episcopus Aurelianensis,
313.
EvANTiDs, Viennensîs episcopus, 327.
EuvRARDUs, abbas, consanguineus Betto-
nis, 372.
EVODE, EVODICS, Elade, Hellade, Alode
{Voir ces mots) , évêque d'Auxerre, 101.
Evrardus, episcopus Senonensis, 202,
203.
S. EvoDius, episcopus Autissiodorensis,
339, Voir Rvode.
TABLES.
563
Fabius, 13.
Fabricius, savant, 249.
Faro, episcopusMeldensls, 196.
Farulfus, Farclphus, dux, 236.
S. Félix, 379,
— papa, 312, 313, 322, 323,
Felleb, biographe, xi, 247.
Fevret de Fontette, xi, 170.
Filmatius, presbyter, 107.
FiLONis Milo, miles, 473.
Fiiféss pour Phinées, 418.
Flagilia Aqoilia, 37.
Flagcus, 29.
Flaoghatus, 164.
Flavia, 29.
Flocoaldus, episcopus Autissiodorensis,
346.
Florentinus, socius sancti Pelerini,
59.
S. Florentiiids, 203.
Florentils, consul, 46.
Floretus, Petrus, 128.
FLORDS, XIII, XLYI, 21, 24.
FocAs, imperator, 333.
Folard , écrivain, xiv.
FoifTETTE. Fbîr Fevret.
FoRMOsus, episcopus Portuensis, 202.
FoRTio (M.), 34.
FORTUNATA, 34.
FOURIER, XXVII.
Franco, Tungreusis episcopus, in synodo
Tullensi, 295.
François I", xxv.
Francolius, abbas, 107.
Franulfus, abbas, 330.
Fraternl's, episcopus Autissiodorensis,
322.
Fredbertus Basiliensis, episcopus, in
synodo Tullensi, 295.
Frédégaire, historien, xiii, xlix, 163.
Fredegundis, 118.
Frederigus, 261.
Fridilo, 289.
Friobaudis , presbyter, 107.
Frobenids, X.
Frodon, écrivain, 309, 393, 401, 510,
511, 512.
Fromono, Fromonous, chanoine d'Au-
xerre, 421, 427, 512.
Frotaire, l.
Frotarids, episcopus Burdegalensis, 307,
308, 356.
Frotbaldus, episcopus Camutum, 258.
Frotbertos, episcopus, 284.
Frothaire, Frotharius, évêque de Toul,
223, 224.
Frotildis, mater Heribaldi, episcopi
Autissiodorensis, 354.
FuLGARius, aulicus, 235.
Fdlgo, 212.
FUSIDSCITA, 7.
Galgherus de Jovigniaco, 486.
Gallienus, imperator, 129, 132, 311.
564
Oalterus, Nivernensisepiscopus, û58.
Garnerus, 2o/i.
Gaufredus. prior Vezeliacensis nionas-
terii, abbas Sanctœ-Colombœ Seno-
nensis, 211.
G ADFRiDus episcopus Carnotensis, /4I7,
— decanus Autissiodorensis ,
505.
— Dunziacensis, û03.
Gacmatrudis, negina, 163.
Gauterius, Archipresul, 368, 371.
— Archimandrita, 362.
— episcopus Aurelianensis, 361.
— pater Heriberti 11, episcopi
Autissiodorensis, 392.
S. Gelasius, papa, 207, 322.
(îelduinus , apchiepiscopus Senonensis,
206, 216, 392.
S. Geneviève, GEXOVErA, 66, 68, 79, 90,
380.
Gendlfus, presbyter, 108.
Gendlphus, 122, 128.
Geoffroy de Champalman,393, 510, 511,
GÉRAïf , Gerannds , episcopus Antissio-
dorensis, xxvii, 366, 368, 370, 372,
373.
GERARD DE ROUSSILLON, XXVII.
Gerardus, cornes Parisiensis, 260.
— prior, 397.
Gerbertcs, episcopus Remorum , dein
Ravennse et postea papa, 38/(.
Gericus episcopus, 181.
S. Germain, Germanus, évêque d'Au-
xerre, vu, xxvi, xxvii, xlix, û5, û6,
/i7, Û8, Û9, 50, 51, 52, 53, 54, 55,
56, 59, 62, 63, 6/i, 66, 68, 69, 71,
72, 74, 76, 79, 81, 83, 87, 88, 89,
90, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 121, 122,
134, 151, 152, 155, 156, 189, 191,
192, 194, 195, 196, 315, 316, 317,
318, 319, 320, 321, 322, 323, 324,
325, 330, 331, 332, 337, 359, 374,
376, 388, 389, 511.
TABLES.
(ÎERMANI, 5.
Germanilla, mater s. Germani , Autis-
siodorensis episcopi, 315, 317.
GERMAxrs, puer e Sc^torum çente, 95.
Gessia , mater Hugonis de Noeriis , epis-
copi Autissiodorensis, 431.
Gerardus, 280.
Gilles, éditeur de Bède, 186.
GiLO, prior de Vileio, 211.
(iiRARDrs, ab?3as Viseliaci , 428.
— de Narbonia, pater Guillelmi,
episcopi Autissiodorensis, 421.
— monachus Sanctœ-Columbae,
210.
— Poters, miles, 424.
GiRAUD, écrivain, xi.
GisLEBERxrs, episcopus Carnotensis. in
synodo Tullensi, 295.
— princeps Burgundionum ,
205, 215.
GisLiMUNDUs, monetarius, 169.
GoBANiTO, patruusVercingetorigis, 7.
GoDEFRiDus , cornes, 218.
GoDELSADDs , episcopus Gabilonensis ,
282, 295.
GoFFRiDus, episcopus Autissiodorensis ,
393, 398, 510.
— Bolsarius, 404.
— Dunziacensis, 401 , 403.
Gogo, 112.
GoMATRDDis, rcgiua, 163.
GoNO, papa, 343.
GoRTARius , episcopus Agrippinensium,
in synodo Tullensi, 295.
GOIfTRAN, Gdntrannus, Toi, 102, 327.
Gratiands, imperator, 315.
Gratus, consul, 36.
Grégoire de Tours, xlix.
B. Gregorius, 420.
Gregorius, abbas, 330.
— episcopus Autissiodorensis,
323.
TABLES.
CiP.EGORius, miles, /i83.
— papa, 267, 27/i, 333, 359.
— presbyter, 107.
— Turonensis, xiu, 99, 108,
163. Voir Grégoire de Todf.s.
GRONOVIDS, XVIII.
TiRossus, Guillermus, 672.
Grcter, XV, 33,38.
GuALDRiccs, episcopus Autissfodorensis ,
37/i, 391.
GUARiNDS, cornes, 203.
— pro cancellario, /i61.
— episcopus, 203.
GcALTERius, episcopus Senonensis, 203,
20/i.
GuELPHO, abbas, 202.
GtiESiLO, GcENiLOîi. Voir Wenilo, epis-
copus Senonensis, 257, 258, 272, 275,
280, 282, 283, 28Zi, 285, 286, 287, 289,
290,291,292.
Gui deMello, 511.
GuiBERTUs, miles Castri-Censurii, liOti.
GuiDO, archiepiscopus Senonensis, 211,
430, 4/i7, /i53.
— buticularius, 660.
— cornes Nivernensis, 622,
627, 660.
— De Melloto, episcopus Au-
tissiodorensis, 691, 696, 506, 505, 506.
— episcopus Autissiodorensis,
378.
— prœsidens ecclesiae Autis-
siodorensis, 696.
Guillaume de Toucy, évoque d'Auxerre,
621, 622, 623, 626, 628, 512. Voir
GuiLLELMUS, Guillermus, Willelmus ,
WiLLERMUS, WUILLERMUS.
Guillaume Des Grès, évêque d'Au-
xerre, 512.
GuiLLELMUS, cornes Nivernensis, pater
Roberti, episcopi , Autis-
siodorensis, 205, 207, 398
— cornes Sacri Caesaris, 673.
— De Chanlemis, miles, 673.
— de Melloto, pater Guidonis,
episcopi Autissiodorensis,
691.
— de Tuciaco, Voir Guillaume
de Toucy.
— Grossus, 672.
— Longe-espée, 212.
— ViLLERMUS, miles, 626.
— Remensis episcopus, 211.
— Siiligniacensis , episcopus
Autissiodorensis, 651, 652, 657, 658,
659, 666, 667, 679, 686.
S. GUNDELBERT OU GONDEBADD, évèque de
Sens, 168.
GCNDIONUS, 91.
GUNDOVALDUS, 112, 113, 116, 115, 116, 118.
GUNDULFUS, 116.
GuNTARius, Agrippinensis episcopus, in
synodo Tullensi, 295.
GuxTBERTcs, episcopus Ebrocensis, 295.
GUNTCURAMNUS, 108, 111, 113, 116, 120,
163, 168.
GuNTRAXNos, rcx, 326. Fotr GoiiTRAff.
GuRGY, (Hugo de), mites 626.
GOTRUATCS, 15.
Guy, Brcslai, xi.
Hadriarus, imperator, 128,131, 132,196.
Hainmarus, episcopus Autissiodorensis,
367. Voir Aiîïmarus.
llAiiiRicus, dux Burgundiœ, 205,
— - imperator, 207. Voir Hekricus.
H
IlARDOUIN, IlARDUIRUS, écrivalu XII, 166,
228.
lîATTO, episcopus Viridunensls , antea
roonachus Sancti-Gerroani, 292. Voir
Attonus, 296.
o66
TABLES.
Hebroinus, princeps, 3/i2.
Hector, 277.
Hegibertcs, 261.
Helena, 157.
Helias, abbas Sanctae-Colomba} Seno-
nensis, 213.
Helyas, 263.
Hellefredus, vir iiobilis, 2ù0.
Heldricus, abbas Saûcti-Germani, 383,
389.
Helvetia, Lucia Martia, 35.
IlEMMA, mater Ueriberti II, episcopi
Autissiodorensis, 392.
Henri VI, xxv.
Henri de Villeneuve, évêque d'Auxerre,
486, 511.
Henrigds, cornes Jerosolymitanus, 206,
207, 212, 382, 383, 386, 473.
— Constantinopolitanus impera-
tor, 643.
— dux Burgundiœ, 206.
— filius Gonradi imperatoris ,
216.
— metropolitanus Senonensis ,
617.
— monachus abbati» Sancti-Bc-
nedicti Floriacensis et postea Sanctae-
Golumbs, 213.
Henry, historien, xv, 30.
Henschenius, X, 171, 185.
HÉRACLE, évêque de Paris, 101.
Heraclitus, 160. Voir Heraclils.
HéRACLius, iinperator, 333.
Herardus, Turonensis episcopus, in
«ynodo Tullensi, 295, 296, 297.
Hercules, 19.
S. Herembertus, episcopus Tolosanus,
173.
Heribaldus, episcopus Autissiodorensis,
250, 258, 268, 279, 282, 286.
Heribertus I, episcopus Autissiodoren-
sis, 368.
Heribertus II, episcopus Autissiodoren-
sis, 392, 602.
— Trecorum cornes, 383.
Heriboldus. Voir Heribaldus.
Heric, HEiRicus,moinedeSiKintOermain
d'Auxerre, xxvii, 92, 98, 136, 309,
357, 511.
IlERiFRiDus. episcopus Autissiodorensis,
360, 361, 363, 367, 376, 517.
— pater episcopi Herifridl, 360 .
Herimannus, episcopus Nivemensis, 258,
267.
Herimbertus, filius, 362.
— pater, 362.
Hermenbertus, 366.
Hermengardbs, comitissaTomodorensis,
mater Roberti, episcopi Autissiodo-
rensis, 398.
Herveus, cornes Nivernensis, 625, 639,
665, 662, 671, 673, 676, 680,
682.
— episcopus Nivemensis, 286.
HiCTARius, monachus Sancti-Oermani ^
357.
HiEREMiAs, episcopus Senonensis, 223.
S. HIERONYHUS, 232,279.
HifJkRio, anachoreta, 232.
S. Hilarius, episcopus, 130.
— presbyter Alisiensis, 76.
HiLDEBERTUS , 181 , 200, 263.
— abbas Fontanellae, 187.
— Sancti-Stephani servus,
380.
Hildebrandus, Sagiensis episcopus, 295.
HiLDEGARius, cpiscopus Mcldorum, 258,
286, 295.
HiLDERicus, tonsoratus, 200, 201.
— Pour HiLDEBERTUS, 216.
UiLDUiN, archi-chapelain du Palais, 326,
225.
HiLDUiNUS, abbas Sancti-Dlony sii , 260.
HiRMENALDUS, 261.
HiLMERÀDUs, episcopus Ambianensis, in
synodo Tullensî, 295.
HiLTBERTDs, abbas Fontanellensîs, 177.
HiRCMAR,HiifGMARDs, episcopus RemeQ-
sis, XIX, U9, 253, 295, 30/^, 305.
HiRCMARUs, episcopus Laudunensis , in
synodo Tullensi, 295.
HiRMENALDUS, 261.
HiRTics, ÂULus, notarius G. J. Gœsaris, 2/i,
280.
HisEHBERGA, mater Uerifridi, episcopi Au-
tissiodorensis, 360.
Hlotarids 201, 250, 251, 2S[i, 265, 266,
272,278,299. Foir Lodharius, Lothaire.
Hlodovigus, Hludovigus, filius Dagoberti,
172.
— imperator, 201, 250.
— rex Galliœ, 202. — Germaniae,
251, 252, 266, 292, 296, 297.
— rex Italiae, 251, 252. Voir Lu-
DOVICUS.
Homère, poète, xxiii.
HONORATUS Magilius, 37.
HoNORiDS, imperator, li2, 315, 316.
— papa, 341, lili3, 480, 485.
HORAGE, poète, XXIII.
HORESTES, consul, 323.
HoRMiSDAS, papa, 322.
HOSMUNDUS Lahbertus, 425.
Hugo, 261.
— archidiaconus, 473.
TABLES. 567
HuGO Gabilonensis, episcopus Autissiôdo-
rensis, 386, 388, 390, 392,
403.
— Cluniacensis, episcopus Au-
tissiodorensis, 417.
— consobrinus Conradi, 203.
— de Monte-Acuto, episcopus
Autissiodorensis, 417, 419.
— de Noeriis, episcopus Autissio-
dorensis, 431, 454, 455, 458,
459, 460, 465, 486, 510, 512.
— dux Burgundiœ, 382.
— dux PYanciae, 205, 206, 380.
— Lingonensis episcopus, 39.
— Magnus, pater Heribaldi, epis-
copi Autissiodorensis, 332.
— Mansellus, 404.
— miles, 395.
— miles de Gurgiaco, 424.
— monachus Autissiodorensis,
186.
— primus magister Templi Jero-
solyraitani, 209.
— rex, 206, 383.
— Senonensis archiepiscopus ,
210,211,421,428.
HuHBAUDus, episcopus Autissiodorensis,
402, 403, 517, 599.
HUNALDDS, 200.
Htlarius, papa, 322.
S. IGNATIUS, 380.
IHMO, Noviomagorum episcopus , in syno-
do Tullensi, 295.
INDUTIOMARUS, 2, 3, 4* 5.
iNGELRAHNus, abbas Gentulensis, 185.
Ingenuinia Aurélia, 33.
IiiGOMARUs ou Ghuniiig us, Frosio paganus
et postea monachus Fontînellensis, 177,
181.
Ingundis, regina, 338.
IiiNOCENTius, papa, 315, 416, 447, 449, 458,
485, 489, 496.
S. IiïNOCENTius, martyr, 130.
Irmendrudis, regina, 282,
IsAAG, Lingonensis episcopus, in synodo
Tullensi, 295.
IsAïAs, propheta, 293.
IsANBARBUS, abbas Sanctœ-Golumbœ, 211.
73
568
TABLES.
IsKiOLA, mater sancti Amatoris, episcopl
Autissiodorensis, 313.
Isis, 270.
Jacob, 63, 152.
S. Jacobus, apostolus, 212.
JA5CAR1CS, bU, 132.
j£A5 Vlll, pape, 305. Voir Joan nés.
JcREMiAS, JÉAÉuiE, SenoneQsis archiepis-
copus, L, 201, 223, 22Zi, 352.
S. Jheronimus, 380, /il8.
Jésus, Jesus-Ghristus, Jhesus, 12/i» 125,
1Û5, 17/i, 176, 220, 257, 272, 283.
JOA?r?i£s, Aretinus, 307.
— de Aurelianis, miles, 666, 667.
— de Cabilone, comes Autissio-
dorensis, 508, 509.
•» episcopus Autissiodorensis ,
386, 385, 386, 387.
— episcopus Biturigum, 307» 308.
— monaclius, 268.
— papa, I, 323, m, 325, iv, 360,
V, 363, 375, Vlll, 202, 305, x
ou xi,387, 391.
— patcp lUchardi, episcopi Au-
tissiodorensis, 382.
— regionarius, 333.
— Slno-Torra, 212.
— Tuscanensis episcopus, 307,
308.
h. Joanneh-IUptista, 261, 262, 361, 680.
— («vangelista, 379, 687.
Joft, 72, 102, 365.
Jo<:oNi)K, JocuNDA, fille de Julien, 29.
JimAH, abban Foiitinellœ, xlix, 170, 171»
186, 185.
Israël, 62, 615.
Iterids Bornls, miles, 672.
ITEBUS Raaddcs, 626.
j
1
— iïlduorum episcopus, in synode
l\illensi, 295.
— de Bobio, xlix, 166.
— évêque d'Orléans, 223.
JosEPBUs, patriarcba, 236.
JOSSELINUS, 625.
JoviANus, socius sancti Peregrini, subdia-
conus, 59, 60, 53, 123, 132, 311. Voir
JUVXAIKDS.
joviNiANus, imperator, 313.
— socius sancti Peregrini.
Judas, 265.
— apostolus, 209.
— Iscariota, 236.
Judith, imperatrix, 226, 226, 227.
JuLiANus, Apostata, imperator, 313.
— Caesar, 22.
— pater Jocundae, 29.
S. JuLiAifus, martyr, 77, 122.
S'* JULITTE, 133.
JuLius, 280.
— papa, 313.
— praefectus ^Eduorum, 50.
— praefectus reipublicae, 316.
— - reipublicœ rectw, 152, 156, 155.
Jupiter, 57, 61, 126, 311.
JUSTINIANA GALVINIA, 33.
JusTiMANUs, Augustus, 323,326.
JusTiNUs, minor, imperator, 325.
— senior, imperator, 322.
JuvuNus, 98, 311. Voir Jovianus.
KAlILKMANli», Kahlomannus, 201,357. Voxf
CAHMiMANUS.
Karolus, 256, 251, 257, 259, 260, 261,
262.
TABLES.
569
Karolus Imperator, 202, 352.
— magnus, 350, 351, 352, 360.
— major, 350.
— princeps, 200, 259, 293, 20/i,
295,306.
Karolus rex, 203, 253, 25ft, 355, 356, 368.
Voir Garolus.
Labbe, écrivain, xni, x?i, xviii, u, 102,
128, 132, 166, 228, 2A6, 2U9, 305, 512,
513, 517.
Labiends, 3, &, 9, 10, 11, 12.
Laire, bibliographe, 30.
Lallier, 32, 36. 37.
Lambertus, cornes, pater Hugonis, épis-
copi Autissiodorensis, 386.
— Voir HOSHDNDUS.
LAHPADins. COS. 323.
Lampagia, Eudonis filia, 3/!i7.
Landegisilus, 236.
Lantbertds, episcopus Senonensis, 172,
187.
LAUifovins, presbyter, 107.
S. Laurentids, martyr, 375, 379, A27.
Lazards, frater Marth», 139, 150.
Lebeuf, XIV, XV, xviii, XXIV, XXXI, 27, A5,
101, 161, 169, 263, 513, 517.
Lebinus, praepositus Autissiodorensis, A96.
Leblanc, numismatiste, xix, 16S.
•— écrivain, xvii, xxix, 26.
Lecointe, écrivain, x, 166, 167, 171, 229.
Lelewel, numismatiste, xvi, 168.
Lelong, bibliographe,xi.
Lbo, imperator, 322.
Léo IV, papa, 131.
S. Leodegarius, AugostoduneoBis episco-
pus, 3^.
S. Léon, pape, 247, 249.
^ évêque de Sens, xxvii, xlix, 99,
100, 101, 325.
Leonastis, presbyter, 107.
Leoparoulus, arcliiepiscopus, 253.
Leothericds, arcliipraesulSenonensis, 216.
Lepidus, 39.
Leporids, 84.
Leddegisilus, dux, 108, 118.
— diaconus, 107.
Leofridos, pater Wibaldi, eplscopi Autis-
siodorensis, 358.
Le Venier, Petrus, Autissiodorensis cano-
nicus, 128, 159, 160.
LiBERiDS, papa, 313.
LipoMANifs, hagiopraphe, xix.
LiTiNDs, LiciNDs, arcliidiaconus Autis-
siodorensis, 146, 160.
Livius, TiTE-LiVE, 278.
LoDHARius, 260, 261, 262. Voir Lothaire.
LODHUWiccs, 260, 261, 262. Voir LuDOVi-
cus.
LODOvicDS, rex, 421, 423, 424, 428. Voir
LUDOVIGUS.
LONGPÉRIER (de), XV, XVI, 36, 40, 169.
LOTHAIRE, LOTHARIUS, LODHARIDS , 249,
293, 296, 382. Voir Hlotarids, Lodha-
RIUS.
Louis XIV, XV.
— LE DÉBONNAIRE, 268, 292, 292.
Voir LuDOvicus.
— Le Pieux, empereur, 223.
S. Louis, xxv.
Loup, abbé de Ferrières, li, 267, 268, 270,
275, 276, 278, 282, 285, 286, 287, 288,
291. Voir Lupus Servatus.
S. Loup, évoque de Troyes, 45, 66, 70, 71,
Voir Lupus.
— ou Leu, archevêque de Sens,
570
TABLES.
iXTii, L, 228, 229, 230, 231, 232, 233,
235, 236, 237, 238, 2/i2. Voir Lupus.
S. Lucas, 274.
S LcciA, 380.
LrciA Helvetia Martia, 35.
Lrcius, papa, M9.
LccTERics, Cadurcus, 12, 13, 14, 17.
Ltdotichcs, Lcdovicus, Ludowicus, Ôlius
Dagoberti, 172, 202.
— filiusKaroli, 205.
~ filius Ludovici junioris, 382.
— filius Philippi, régis Fran-
coruin,209,210,211, 212.
— frater Karlomani, 202.
— impcrator, 251, 273, 281,
353, 354.
LuDOVicHus, Italorum rex, 251, 252.
— rex, 228, 355, 368, 359, 380,
485, 489, 497, 498. Voir Hludovicus,
LODHUVIGUS, LODOYICUS.
LUPERGUS, 28.
LupiNUS, 370.
Lupus, papa, 285.
— Senonensis episcopus, 203, 209.
Voir S. Loup.
— Servatus, XV, 285, 286. Voir Loup
DE Ferrièrcs.
— Trecensis episcopus, 68*, 70, 71,
190, 191, 319. Foîr S. Loup.
Ltcurgue, législateur, xxiv, xxv.
M
Mabillon, Dénédictin, x, xliii, 164, 170^
184, 187, 229,304.
Macgo, vir iUustris, 336.
Maoc.iharius, cornes, 197.
Magilius, llonoratUH, 37.
— sacerdos, 36.
Magmkngk, Magnentius, xlvi, 23.
MAnatH ou Magnon, évêque de SeDS, l,
217,218.
.Mai!iariiijs, archicpiscopus, 207.
Maiolijh, ahbaH Sancti-Germani, 382.
Maixiil'h, anaclioreta, 232.
^, Mamkiit, Mamektin, Mamertus, Mamer-
tlJïiJ», xiJX, 45, 66, 57, 66, 90, 92, 94.
MAMSfJ(A,129.
Mamsio, (!pii»copus ccclcsia) Gadurcensis»
;J37.
MkHAHHtH, Aurcliunonsis episcopus, frater
Gulilcliiii Silllgiiiacensis , Autissiodo-
n'ji»l.H(îpiHCopi, 457, 458, 459, 463, 464»
'j72, 484. fm.
Manasses, germanus RichardiMagni, 367,
368.
Manfredus, filius Frederici, imperatoris,
501, 502.
Mansi, écrivain, xviii, 166.
Marga (de), écrivain, xiii, xvii, 304.
Margellianus, episcopus Autissiodoren-
sis, 60, 312.
Marcellinus, consul, 312.
— episcopus Parisiensis, 313.
— papa, 313.
Marghus, papa, 313.
Margianus, imperator, 196.
Margareta, mater Guidonis de Melloto,
episcopi Autissiodorensis, 505.
Maria, mater Richardi, episcopi Autissio-
dorensis, 382.
S. Maria Magdalena, 427, 506.
— ViRGO, 363, 369, 456.
S. Marianus, 321, 339, 455.
Marinus, diaconus, 3.
— papa, 383.
TABLES.
lili
Marius, évèque d'Avenche, 161.
IfARS, 51, 156, 266.
Marse, Marsds, presbyter, socius sancti
Peregrini, û2, 62, 123, 310, 311.
Martène, Bénédictin, x, xviii, l, 200, 21A,
218, 222.
Martenses milites, àS.
Martha, 130, 139, 160, 150, 157, 313, 31/i.
Martia (HelvetiaLucia), 35.
Martialis, Lemovicensis episcopus, 309.
— vates, 270, 271.
MARTIND9, papa, 362.
a Martinds, 119, 120, 121, 166, 165, 251,
275, 329, 359, 379, 616, 628, 629.
Martius, 266.
Matogenes, 59.
Matheus, camerarlus, 661.
S. Matheus, evangelista, 379.
Mathildis, comitîssa, 662, 696.
Mattheus Galliga-Laxa, 626.
— Westmonasteriensis, 186.
Mauricids Tiberius« imperator, 326, 328.
Maurimds, episcopus Autissiodorensis ,
350.
Maximianus, imperator, 312.
Maxihus, imperator, 312.
Medardus, presbyter, 107, 108.
Medegesilus, 236, 237.
Melchiades, Melgiades, papa, 267, 313.
Mellotus Drogo, 683.
Memmius, episcopus Gatalaunensis, 309.
S. MEtfORics, presbyter, 326.
Mercatilla, 36.
Mercure de Frange, x?, 27.
Mercdrds, 27, 30, 57, 207.
— seu JoHANNEs, papa, 323.
Merovechus, 112.
MicHAEL, archiepiscopusSenonensis, 211.
S. MiCHAEL, 209.
MiCHAUD, biographe, 11, 267.
Migne, éditeur, 189.
MiLO-FiLONis, miles, 673.
— DE Noeriis, pater Hugonis, episcopi
Autissiodorensis, 631, 636.
— prier Karitatis super Ligerim ,
508.
— vir nobilis, 212.
S. MiMMiDS, 336, 515.
MiTHRIDATES, rCX, 271.
Modestds, Titus-Manlius, 26, 27.
MOMBRiTius, hagiographe, xviii, 133, 230.
MOMETUS Elisa, 35.
— QUINTILIAN, 35.
MONCHIACENDS, XII, 129. FoiVDEMOCHARES.
Montfaucon, X, 29, 39.
MoRiN, bénédictin, 66.
Moritasgds, frater Cavarini, régis Seno-
num, XLVii, XLViiï, 2, 31.
MoRUNDDS, miles, 606.
MoTGisLus, nepos sancti Vulframni, 173.
Moyses, 207.
Muguet, imprimeur, 108.
Mumsiole, Mumholius Eunius, 108, 109,
110, 111, 112, 113, 116, 115, 116, 161,
163, 168. Voir Eunius.
Mur ATORi, savant, xvi, 39.
N
Nantechildis, 166.
Natali, ( Pierre de) xii, 128, 230.
Nazarenus, Jésus, 165. Foir Jésus.
Nectariola, conjux Senatoris, 76.
Mecteria, genitrix Brunechildis, 333.
Necteria mater Desiderii, episcopi Au-
tissiodorensis, 322.
Neptunus, 337,
Nicolaus, papa I, 267, 301, 509.
S. Nicolaus, 669.
e572
TABLES.
Niger Professus, xlvii, 31.
NiJivALDUs, abbasSancti-Juliani, 339.
NiOBAUDis, presbyter, 107.
NiQUEus, Ludovicus, Cœlestinus Suessio-
nensis, 128.
WlTHARIDS, NiTHARD, WlGTHARD, GUITARD,
ViTALD, XVI, L, 228, 259.
NOE, XLV.
NowNOVïus, presbyter, 107.
NUMA, XXIT.
NuNifiNos, tribunus, 121.
0
OBAUDUs,episcopusTricassensis, 212.
Obtelmcs, pater Angelelmi episcopi, 352.
OcTAviANUs, cardinalis, liU5.
Odo, abbas Sanctae-Columbœ, 313.
— Belgivagorum episcopus, 308.
— Carnotensis cornes, 383.
— eplscopus Bellovacensis, 304,
306.
— filius ducis BurgundisB, ^97,
500.
— monachus Fossatensis et pos-
tea abbas Sanctae-Golunib»,
210.
— monetarius, 169.
— rex, 203.
Odorahrds, Odorron, xyii, 166, 186, 187.
Ollo, cornes Bitorigum, 117.
Ollandis Stephards, 627.
Optatus, episcopus Autissiodorensis, 334.
Ordericus Vitalis, XVI, 215.
OsTRDLFUs, abbas Fontinellensis, 76, 185.
Othbertus, episcopus Trecassis, 204.
Otho, cornes Flandriœ, 2f 2, 213.
Othoriel, 482.
Otto, dux Burgundi», 382.
— imperator, 383, 390.
Oddin, Casimir, auteur, xix, 249.
Ovo, presbyter Fresionum, 171, 176, 185,
187.
t
Pacis-Bajulus, (cognomen Guillermi de
Melloto), 691.
Pagi, XII, 167.
S. 1>ALLADE, évèque d'Auxerre, xlix, 161.
Voir Palladius.
Palladia, uxor Eraclil ^Eduensis, 141,
142.
Palladics, abbas, 338.
— diaconus, 46.
— episcopus Autissiodorensis,
161, 162, 163, 340, 378. Voir S. Pal-
LADE.
Panckoucke , éditeur, xi.
Pansa, 24.
Papebrochius, (D) 185.
Pascal, xxxi, 402.
Pastor, pater S. Aunarii , episcopi Au-
tissiodorensis, 326.
Paternus-Amatius, 36.
S. Patient, évêque de Lyon, 46, 47, 91,
95, 96.
Paulin us, sacerdos, 418.
Pau LUS, anachoreta, 232.
— apostolus, 57, 158, 234, 252,
286, 304, 365, 427.
— Warnefridus, xvii, 196.
Pelagiani, 66, 319.
Pelagius, papa, 102, 325, 327.
TABLES.
573
S. PÈLERIN, PÉRÈGRIN, PeLERINUS, PeRE-
GRiNUs, évèque d'Auxerre, xlix, 42,
59, 62, 122, 123, 12/i, 125, 126, 127,
130, 131, 309, 311, 511, 51/i.
Peonius, pater Mummoli, 108.
S. Peregrin, Peregrinus. Voir S. Pè-
lerin.
PÉRENNÈs, biographe, xi.
PÉRICLÈS, XXIV.
Pertz (de), XVI, l, 90, 199, 213, 214* 215,
216.
Petavius, Petau, 92.
Petrus, archiepîscopus Senonensîs, 212»
— û/i2, 459.
— cornes Âutissiodorensis, 442,
445, 456, 462, 473, 480,
482.
— cornes Nivernensis , 439 ,
440.
— deBrullato, 483.
— de Corbolio, 447, 458.
— de Corcione, 439, 443.
— de Gurtiniaco, 440.
— de Natalibus, auctor, 230.
— de Petra-Pertusa, 424.
— episcopus Ravennatium, 85, 88.
— Sdavis frater, 496. Voir Sdavis.
— - Marinus, 383.
S. Petrus, apostolus, 178, 258, 286.
Peutinger, xii, xlviii, 43.
PSZ, XLUI.
Philippus Ferrarius, 131.
Philippds rex, 209, 213, 293, 402, 428,
440, 449, 460, 484, 485, 497, 509.
S. Pierre, 42. Voir S. Pétris.
PiPiNCS, PiPPiNUs, 181, 200, 201, 202,261,
275, 281, 347, 348, 350.
PiTHOU, XVI, 12.
Placidia, mater Valentiniani, 85, 88, 89,
196,315,316,320,355.
Plectrude, 347.
Pline , Plinius Secdndus , xvii , xliv »
20.
PLUTARQDE, XIX, XLVI, 20.
Pollio Sill, 36.
POLYHE, historien, xiv, xxii, 1.
S. Policarpus, 310.
Cn. Pompeids, 4, 8.
Pompeius-Trogus, historien, 271.
S. Potentien, II* évêque de Sens, 41.
Poters, Girardus miles, 424.
PRETEXTATES, Uotomagensis episcopus,.
327.
Priscianus, auctor, 276, 277, 278.
S. Priscus, martyr, 128, 129, 310, 318,
327, 394.
Probus, imperator, 129, 271, 278.
Probus Sergius Galpdrnil's, 26, 27.
Proclidius, pater Sancti Amatoris, 137.
Prodagius, canonic js, 380.
Professa Claudia, xlvii, 3L.
Professus Niger, xlvii, 31.
Pronicius, episcopus Meldensîs, 313.
S. Prosper d'Aquitaine, xvii, xlviii, 46,
161.
Prudentius Aurelius, poeta, 270.
— episcopus Tricassinorum,
258, 284.
Ptolémée, géographe, xii, 12, 22.
Pygmalio, frater Didonis, 278.
Q
Qdantin, xii, 166.
QuERCETANus. Voir Duchesne.
Qdintilianus, episcopus Autissiodoren-
sis, 378.
QuiNTiLiANUS, monetus, 35.
— pater episcopi Ouintiliani, 349.
— vir nobilis, 389.
S. QuiRicus, 133.
Oii
TABLES.
R
Raba\. 2!i7.
lUflNE. pOf'tO. \xix.
Radilfiius , abbas Sanctsc-GolumbaD ,
211.
— de Ilospitaîi, 485.
— rcx Francorum, 210.
n.lOAM INDUS, 1()5.
KAMiMriiKDi's, archidiaconus, SliG.
RAf.KNAiiDrs, vic(M*()nies, 367, 368, 369,
370. 373.
riAr;i:M.AM)r.s. i>i>i.scoi)us Uotomagensis ,
176.
ltA(;>()AnA, inatrrS. Aunarii, 326.
IU<«M.(iisiLi.s, I;a(;.nesilus, 2/i/i. ToirlU-
VnrjlSILL'S.
J'iAi.>Aiii)is, cornes Scnoncusis^ xxvii, 207,
•Jl;').
IUm(;aiii)A, inator JoanniSjOpiscopi Autis-
siodorensis, 384.
niat»T Iluriberti, episcopi
AiJlisModon'nsis, 382.
I(^inu(;ai.a, iM-rivain, 309, 357, 511.
S. llAi'iiAKi.,arrltaiips 232.
lUiAi.hi s , .\r^'tM»tarù»nsis opiscopus, in
nyiiodo Tiillnisi, 295.
ItA'fjtKirii s. (>pisi!opiis Valcutiiiensis, in
::yiiodo 'riilli'iisi, 295.
llAMiiioiiis, lUTU()nrs,dux, 173,178, 179,
180, 181.187,200, 214.
lUAiifis llcni-S .'l2/|.
lUVI /^M'I^ililS , IIAVIN(;IS1LUS, IUgnegisi-
i.tty, iirrilidiarnmis Sononcusis , 237,
2/|/|.
liAr-<Aithi.i VM:i.A,xxvn.
11! M .\ .Il LIA, 37.
IWM 11 '» A.NIISTII S, 4.
tui, .\i m S r.iini;«'r<T, mllos, 483, 495.
lin, . \i 1)1 s i»i. Ski.kimaco, episcopus Au-
ii::iodor«în'is, 474, 490.
Reinaldus, miles de Lindriaco, 425.
REMI d'Auxerre, xxvii, 354.
S. Remigius, 236, 428.
Remigius, 289.
— episcopus Lugdunensis, 295,
296, 397.
Reiso, 169.
Renatus Vegetius, 432.
& Retigcs, episcopus iEduensis, 155,
160.
Renaud de Salignt, 511.
RuoDANus, dux Ix)ngobardorum, 110.
Richard et Giraud, écrivains, xi, 166.
RlCHARDUS, 369, 370.
— comes, 204.
— episcopus Autissiodorensis, 389#
— Magnus, 367, 372.
— princeps, 374.
— princeps Burgundia;, 203.
— rex Angliae, 212.
Richelieu, xxv.
RiCHERius , archiepiscopus Senonensis.
208.
S" RICTRDDE, 229.
RlCCIN DS, 261.
RiGUNTis, rcgina, 115, 118.
RiTHUEus, Augustetricorum episcopus ■
363.
ROBERTUS, 369.
— deSancto-AIariano, 129.
-r dux Burgundiap, 392.
— episcopus Autissiodorensis ,
397, 398, 401, 511, 512.
— - prier Reataî-^IariaB extra mu-
res, 455.
— rex, 185, 206, 383, 384, 387,
388.
RoBixNus, Gaprarius, 495.
Roc LA, matron^, 351.
TABLES.
RODOHiNUs, avunculus Geranni, episcopi
Autissiodorensis, 371.
KODULFUS, Biturlgum episcopus, 295,
296, 297. .
— rex Francorum, 20/i, 205,378,
379.
ROMAGUARius, ppcsbytcr, 108.
Romands , episcopus Autissiodorensis,
325, 515.
— miles et martyr, 381.
RoscELi!fUS, rector ccclesias Sancta3-Go-
lumbœ, 208, 209.
575
RoTHADDS, Suessîonum episcopus, in sy-
node ïullensi, 295.
ROTBERTus, Cenomanensis episcopus, in
synodo TuUensi , 295.
— cornes, 204.
— cubicularius régis, 253.
Rousseau, antiquaire, /lO, 169.
RciNART, bénédictin, ix, x, xiii, 99, 108.
RuNGEFER, Kecxaidus, milcs, 483.
RcPTiLius, 147, 149, 314.
RcRicius, prcsbyter, 107.
RcsTicus, pater sant^ti Germani, Autis-
siodorensis episcopi , 315.
Sabaoth, 433.
Sabimanus, 33.
Sabincs, Glaudius, 33.
-— sacerdos, 57.
Sagittarius, episcopus 109,115, 116, 118.
Sainte-Beuve, écrivain, 217.
Sai?ïte-Martiie, écrivain, 99. FoirSAM-
MARTBAM.
Sainte-Pallaye, écrivain, xxxi.
Salo, abbas Sanctoe-Golumbœ, 211.
Salomo, rex, 290, 454.
Salonics, episcopus, 109.
S. Sanctinus, presbyter, 324.
Salvius, 114.
Sammartbani , XIII, 217.
Sarmasia, Stephanus, 425.
S. Satirus, 471.
S. Satdrninus, presbyter, 318.
Satdrmnus, episcopus Tolosanus, 309.
Satdrnus, 40, 207, 264.
— presbytor et discipulns Sancti
Germani, 320.
Saupandus, presbyter, 107.
Saussay (du), hagiographe xv, 130, 230.
Saussaye (de la), numismatiste, xviii.
Savaricus, episcopus Autissiodorensis,
347.
SAVi?fiANUs, papa, 333.
S. Savinianus, s. Savinieî», episcopus Se-
-- nonensis, 41, 309.
Savikus, coines, 133.
— 97. Voir Sabinus.
S. Savinus, 133.
Sgaliger (Jos), savant, xv.
SCIPION , XXIV.
ScopiLio, episcopus Autissiodorensis9342.
ScoTTus, Johannes, 358.
Segcohus, Secundinus, 32.
Segisvultus, Patricius, 86.
Seguinus, episcopus Senoncnsis,206. 215.
Senator, presbyter Alisiensis, 76, 81.
S. Sergius, martyr, 115.
papa, 343, 383.
Seritics, papa, 313.
Servat ou Servais, 267. Voir Loup de
Ferrièkes,
Sevardus, presbyter, 107.
S. SÉVÈRE, évoque, 78.
Severianus, episcopus i|;i Britannia, 189.
^ episcopus, 46.
74
576
TABLES.
S. Seyerin , archevêque de Cologne, 9G.
S. Severinds, papa, SàO.
— episcopus Senonensis, 101,
313, S/i2.
Severcs, 32.
— imperator, 33.
— pater Decimi , 33.
— Treverorum archieplscopus, 78,
195, 319.
Se V mes , Senonensis archiepiscopus^
206, 38/^.
Sextiliaiius (Sextus Jul.), 39.
Sext. Jdl., 36.
Sextius, T., legatus Caesaris, U.
SiAGRius, Augustodunensis episcopus,
326, 327, 333.
SiCBARBAS, 278.
SicnoBus, frater Pygnaalionis, 278»
Sidoine Aj>ollinaire, 99.
SiDONiA, uxor Mummoli, 163.
SiGBARiDs, Pictaviensis, 111.
SiGIBERTUS, 109, 110, 111.
SlGONIUS^ XVIII.
SiGOVESCS, 8.
SiGuiNUs, dux Vasconum, 276.
SiGULFus, abbas Ferrariensis, 273.
M. SiLANUs, legatus Gsesaris, ti.
SlLVARUS, 22, 2/i.
SiLVERiDS, papa, 32/i.
SiMEONi, 38, 39.
SiMMACHUs, papa, 322.
SiMO, abbas, 216.
— cardinalis Sanctae-Cecillœ, 498, 499.
SS. SiMO et Judas, apostoli, 209.
SiMPLiciDs, episcopus .£duoruiD, 50, iblu
SiNDDLFUS, presbyter, 107, 108.
SiRiTius, papa, 313.
SiRMOND, écrivain, xii, 101, 217, 268,294.
SisiNiDs, magister militum, 111.
SiXTUS, papa, 42, 123, 128, 131, 132, 309.
Smith, auteur, 189.
SOLEMNis, episcopus Gamotensis, 312.
SoLLERics, auteur, 231.
SOLVIDS, 114.
Spiritus-Sa.ngtos, 183, etpassim.
SpONDANUS, H., XIII.
Sthephards, Africanus, presbyter, 134,
135, 136, 160, 330, 331.
Voir Etienne.
— de Basse, 483.
— de Ollandis, 427.
— de Petra-Pertusa, 424.
— de Sancto-Salvatore, canoni-
cus, 450.
— de Sarmasia, 425.
— monachus de Garitate, 210.
S.STEPHANUS, proto-martyr, 129, 181,
235, 239, 314, 359, 360, 374, 380, 381,
416. Voir S. Etienne.
Strabo, xviii, 19.
Suaves fratres, 495, 496.
Suétone, xviii, xlvi, 20.
SuFFRONius, Alisiensis, 153.
SUGER, XXV.
SuLPiGius, Bituricensis episcopus, 327.
SuPERVENTi milites, 45.
SuRius, XIX, 171, 228, 229, 230.
Stagrius, évêque d'Autun, 134.
— presbyter, 107, 108, 134.
S. Stlvester, papa, 313, 380.
Stmphorianus, martyr, 154, 155, 311.
Strus, 115.
Syxtus, papa, 311.
Tacite, historien, xii, 21.
Tarbé, écrivain Sénonais, xvii, xviii.
XLVI, 30, 32.
Tarquinus PriBcus, 18.
TABLES.
577
TA88ILO, monétarius, 169.
TBALDDS,inoiiachiis Sancti-Germanl, 389.
TkGRSDUs,abbas, 107.
Tbobodus de Paenz, abbas Sanct»<k)-
lumbae, 209, 210.
Teoderahmus, episcopus Autissiodoren-
sis,3û9, 378.
Teodorigus, archidiaconus Senonensis,
380.
— rex,336.
TEODOsiDs,imperator, 315. Voir Theodo-
sics.
Teogardis, mater Ançelelmi, episcopi
Autissiodorensis, 352.
Teoterccs, episcopus Senonensis, 206.
S. Tetère, Tetrice, Tetricds, Treticds,
évoque d'Auxerre, xlix, 111, 132, 133,
165, 185, 3&3, 378.
Tbtrigics, Tetrigus, t. Afrîcanus, 27.
Tbudeghilda, regina, 121.
Teutgaudds, episcopus Trevirorum, 295.
Theobaldus, cornes, 207, 209, /i3à.
— episcopus, 282.
— pater Arnulfi, 208.
— rexNavarrao, 503.
a Theobaldds, reclusus, 207, 209.
Theobodus, cornes Gampanise, 209, 211,
212.
— episcopus Nivernensis, Û28.
Theodemanda, rellgiosa femina, 16/t.
Theodemodus, presbyter, 107.
Theoderigus, rex, 173, 186, 235.
Théodore, évèque d'Auxerre, 101.
Theodorigus, 296, 300,
— rex, 323, 342.
Theodorus episcopusMassiliensis, 112.
Theodorus papa, 3/il.
— monachus, 196.
Theodosius, Teodosius, episcopus Autis-
siodorensis, XII. 323.
— imperator, 316, 417. Voir
Theodosisus
Theodulfe, évoque d'Orléans, 217.
Theodulfds, poeta,270.
— presbyter, 107.
Therhiancs Sext. jul., l. 36.
— Jul.,37,38.
Thermiola, Julia, 37, 38.
Tbeudobertus, rex, lOO.
Tbeudericus, 163.
— rex Burgundiae, 165, 188.
S. Thimoteus, li6li.
S. Thomas, Cantuariensis, 211.
— martyr, 380, û77.
Thorsomodus, 337.
Thomas, E, écrivain, xlvii.
Thcillier, traducteur, xiv.
S. Thyrsds, martyr, 15û. Voir Tyrsus.
TiberiusNero, 20.
Tillemowt, historien, xv, xlvi, û5, 134.
Tite-Live, historien, xiv, xviii, 28.
TiTDRICS, T., 5.
ToBiAS, 232.
TONNELLIER, XXI.
TORTOLDCS, 296, 301, 293.
G. Trebonids, legatus, 8.
S. Trinitas, 72, 178, 191.
Trogus Pompeids, 271.
Trctbertus , monachus Sancti-Germani
Autissiodorensis, 357.
Ttberids GoifSTANTiNDS, impcratof, 325.
S. Tyrsos, martjrr, 310. Voir Thyrsds.
u
Ughellus, scriptor, 132.
Ulysse, xxiii , 50.
Unacharius, episcopus Autissiodorensis,
198. Voir Au>'ARins.
o
578
TÀBLESi
Unaldus, 201, 21/^.
Ungerus, Trajectensis cpiscopus, in sy-
nodo Tullensi, 295.
Urbanus, papa, /i02, liU9.
Ursicinus, discipulus sancti Germani,
339,515.
Ursiginds, Bituricensis episcopus, 309.
Ursus, episcopus Autlssiodorensis , 322.
UsiGiOLA, mater sancti Amatoris, Autis-
siodorensis episcopi^ 137.
UsuARDDS, xn, 186, 229.
Vala, Wala, évêque d'Auxerre, 309,
^ 811. Voir Wala.
Valentiakus Junior, iraperator, 315.
— major, 315.
Valentinianus, imperator. M, 85, 96,
315.
Valeriancs, imperator, 129, 132, 312.
S. Valeriands, episcopus Autissiodoren-
sis, 60, 137, 138, lûO, 312, 31/i.
Valerids, episcopus Autissiodorensis ,
101, 312.
Vegetius, Uenatus, auctor, 432.
Velseri, XV.
Venilon, évêque de Sens, 247, 248, 249,
256, 267, 272, 292. Voir Gdenilo,
Venilo.
Vergingetorix, 7, 12.
Verosia, 235, 244.
Vesta, 31, 36.
Vetula, 24.
ViART, curé d'Auxerre, 520.
Virils Caïus, 24.
S. Victor, 484
S. VicTRicE, archevêque de llouen, 45.
S. Vi(;iLius, episcopus Autissiodorensis,
341, 342, 380, 419.
ViGiLius, papa, 324.
ViGiLiDs, presbyter, 107.
ViLiGUNDis, matrona, in urbe Senonica,
338.
Villermus, episcopus, 482. FoJr Ouille l-
MUS.
Vingentics, Bellovacensis, xix, 128, 130.
S. Vingentics, 391, 417.
ViNOBODis, abbas, 107.
— presbyter, 108.
Viole, bénédictin, ix, 24.
VlTALIS, 28.
ViTELAï, mater Wal«, episcopi Autissio.
dorensis, 357.
ViTELiANUS, papa, 342.
Virgilids, poéta, 271, 272, 273.
ViRGULA, Julia, xlvii, 31.
ViRGULINA, Julia, XLII, 31.
ViviANUs, 252.
VOLASIA, 244.
VoLUsiANDs, consul, 86, 313.
VoLUsius, Scnonensis, 39.
S. VULFRAN, s. VULFRANLS, XLIX, 170 ,
171, 172, 173, 176, 177, 178, 179, 180,
181, 182, 183, 184, 185, 186, 187, 188.
VCLTBERTCS, patCF VULFRAMNI, OpiSCOpi
Scnonensis, 172.
w
VVaddo, 115.
Wala, episcopus Autissiodorensis, 309,
357,358. Foir Vala.
Walaricus, abbas, 198.
.TABLES.
Waldricus, epjscopus, 378, 380.
WaltBertus, episcopus Abrincatensis ,
295.
Walterius, archiepiscopos Senonensis ,
20/i.
Wandelmarus, camerarius, 163.
Wandeliiius, 112.
WANDO,diaconus,17/i, 185.
Wandregislius, 183, 185.
Warato, ppincepspalatii,342.
Warnefridus, pater Winfridi, xvii.
Wewilon, Venilon, GuEifiLON, ( Voir ces
mots), archevêque de Sens, 253, 294,
579
295, 297, 298, 299,300, 301 .
Wenilo, Rothomagensium episcopus,
295, 296.
Whiloarios, dux, 200.
Willelmds. Voir Gdillelmds.
Wilencus, abbas Sanctse-Golumbad Se-
nonensis, 208.
WiLLiRRORDDs , Clomens cognomine ,
episcopus, 179, 186, 187, 188.
Winebaudus , episcopus Tricassensis,
237, 238, 2/i0, 2/il, 2/i2, 24Zi.
WiNFRiDUs, Wamefridi filius, scriptor.
XVII.
XisTUS, Foir SiXTUS.
X
Yolanda, soror Henrici,imperatoris Gons- | tantinopolitani, UtiS.
z
Zaban, dux Longobardorum, 110, 111.
Zagharias, papa, 281.
Zeno, imperator, 322.
Ziegelbauer, bénédictin, xll, xliii.
ZoziHUs, papa, 315.
FIN DES TABLES.
or NI HAÏ l'O'H lu^i:>lN
./
V
STANFORD UN»VER
CECIL H. GREE
STANFORD. CALIFORI
(è'^Ù^ laKl 723
Ail bûoks may be recc
DATE D
JAfn2 2ÏW5
-t^
M