Skip to main content

Full text of "Bibliothèque historique de l'Yonne; ou, Collection de légendes, chroniques et documents divers pour servir à l'histoire des différentes contrées qui forment aujord'hui ce département"

See other formats


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  preserved  for  générations  on  library  shelves  before  it  was  carefully  scanned  by  Google  as  part  of  a  project 
to  make  the  world's  books  discoverable  online. 

It  has  survived  long  enough  for  the  copyright  to  expire  and  the  book  to  enter  the  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subject 
to  copyright  or  whose  légal  copyright  term  has  expired.  Whether  a  book  is  in  the  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 
are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  culture  and  knowledge  that 's  often  difficult  to  discover. 

Marks,  notations  and  other  marginalia  présent  in  the  original  volume  will  appear  in  this  file  -  a  reminder  of  this  book' s  long  journey  from  the 
publisher  to  a  library  and  finally  to  y  ou. 

Usage  guidelines 

Google  is  proud  to  partner  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  the 
public  and  we  are  merely  their  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  this  resource,  we  hâve  taken  steps  to 
prevent  abuse  by  commercial  parties,  including  placing  technical  restrictions  on  automated  querying. 

We  also  ask  that  y  ou: 

+  Make  non-commercial  use  of  the  files  We  designed  Google  Book  Search  for  use  by  individuals,  and  we  request  that  you  use  thèse  files  for 
Personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrain  from  automated  querying  Do  not  send  automated  queries  of  any  sort  to  Google's  System:  If  you  are  conducting  research  on  machine 
translation,  optical  character  récognition  or  other  areas  where  access  to  a  large  amount  of  text  is  helpful,  please  contact  us.  We  encourage  the 
use  of  public  domain  materials  for  thèse  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attribution  The  Google  "watermark"  you  see  on  each  file  is  essential  for  informing  people  about  this  project  and  helping  them  find 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  légal  Whatever  your  use,  remember  that  you  are  responsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  légal.  Do  not  assume  that  just 
because  we  believe  a  book  is  in  the  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countries.  Whether  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  we  can't  offer  guidance  on  whether  any  spécifie  use  of 
any  spécifie  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearance  in  Google  Book  Search  means  it  can  be  used  in  any  manner 
any  where  in  the  world.  Copyright  infringement  liability  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Google's  mission  is  to  organize  the  world's  information  and  to  make  it  universally  accessible  and  useful.  Google  Book  Search  helps  readers 
discover  the  world's  books  while  helping  authors  and  publishers  reach  new  audiences.  You  can  search  through  the  full  text  of  this  book  on  the  web 


at|http  :  //books  .  google  .  corn/ 


A  propos  de  ce  livre 

Ceci  est  une  copie  numérique  d'un  ouvrage  conservé  depuis  des  générations  dans  les  rayonnages  d'une  bibliothèque  avant  d'être  numérisé  avec 
précaution  par  Google  dans  le  cadre  d'un  projet  visant  à  permettre  aux  internautes  de  découvrir  l'ensemble  du  patrimoine  littéraire  mondial  en 
ligne. 

Ce  livre  étant  relativement  ancien,  il  n'est  plus  protégé  par  la  loi  sur  les  droits  d'auteur  et  appartient  à  présent  au  domaine  public.  L'expression 
"appartenir  au  domaine  public"  signifie  que  le  livre  en  question  n'a  jamais  été  soumis  aux  droits  d'auteur  ou  que  ses  droits  légaux  sont  arrivés  à 
expiration.  Les  conditions  requises  pour  qu'un  livre  tombe  dans  le  domaine  public  peuvent  varier  d'un  pays  à  l'autre.  Les  livres  libres  de  droit  sont 
autant  de  liens  avec  le  passé.  Ils  sont  les  témoins  de  la  richesse  de  notre  histoire,  de  notre  patrimoine  culturel  et  de  la  connaissance  humaine  et  sont 
trop  souvent  difficilement  accessibles  au  public. 

Les  notes  de  bas  de  page  et  autres  annotations  en  marge  du  texte  présentes  dans  le  volume  original  sont  reprises  dans  ce  fichier,  comme  un  souvenir 
du  long  chemin  parcouru  par  l'ouvrage  depuis  la  maison  d'édition  en  passant  par  la  bibliothèque  pour  finalement  se  retrouver  entre  vos  mains. 

Consignes  d'utilisation 

Google  est  fier  de  travailler  en  partenariat  avec  des  bibliothèques  à  la  numérisation  des  ouvrages  appartenant  au  domaine  public  et  de  les  rendre 
ainsi  accessibles  à  tous.  Ces  livres  sont  en  effet  la  propriété  de  tous  et  de  toutes  et  nous  sommes  tout  simplement  les  gardiens  de  ce  patrimoine. 
Il  s'agit  toutefois  d'un  projet  coûteux.  Par  conséquent  et  en  vue  de  poursuivre  la  diffusion  de  ces  ressources  inépuisables,  nous  avons  pris  les 
dispositions  nécessaires  afin  de  prévenir  les  éventuels  abus  auxquels  pourraient  se  livrer  des  sites  marchands  tiers,  notamment  en  instaurant  des 
contraintes  techniques  relatives  aux  requêtes  automatisées. 

Nous  vous  demandons  également  de: 

+  Ne  pas  utiliser  les  fichiers  à  des  fins  commerciales  Nous  avons  conçu  le  programme  Google  Recherche  de  Livres  à  l'usage  des  particuliers. 
Nous  vous  demandons  donc  d'utiliser  uniquement  ces  fichiers  à  des  fins  personnelles.  Ils  ne  sauraient  en  effet  être  employés  dans  un 
quelconque  but  commercial. 

+  Ne  pas  procéder  à  des  requêtes  automatisées  N'envoyez  aucune  requête  automatisée  quelle  qu'elle  soit  au  système  Google.  Si  vous  effectuez 
des  recherches  concernant  les  logiciels  de  traduction,  la  reconnaissance  optique  de  caractères  ou  tout  autre  domaine  nécessitant  de  disposer 
d'importantes  quantités  de  texte,  n'hésitez  pas  à  nous  contacter.  Nous  encourageons  pour  la  réalisation  de  ce  type  de  travaux  l'utilisation  des 
ouvrages  et  documents  appartenant  au  domaine  public  et  serions  heureux  de  vous  être  utile. 

+  Ne  pas  supprimer  r attribution  Le  filigrane  Google  contenu  dans  chaque  fichier  est  indispensable  pour  informer  les  internautes  de  notre  projet 
et  leur  permettre  d'accéder  à  davantage  de  documents  par  l'intermédiaire  du  Programme  Google  Recherche  de  Livres.  Ne  le  supprimez  en 
aucun  cas. 

+  Rester  dans  la  légalité  Quelle  que  soit  l'utilisation  que  vous  comptez  faire  des  fichiers,  n'oubliez  pas  qu'il  est  de  votre  responsabilité  de 
veiller  à  respecter  la  loi.  Si  un  ouvrage  appartient  au  domaine  public  américain,  n'en  déduisez  pas  pour  autant  qu'il  en  va  de  même  dans 
les  autres  pays.  La  durée  légale  des  droits  d'auteur  d'un  livre  varie  d'un  pays  à  l'autre.  Nous  ne  sommes  donc  pas  en  mesure  de  répertorier 
les  ouvrages  dont  l'utilisation  est  autorisée  et  ceux  dont  elle  ne  l'est  pas.  Ne  croyez  pas  que  le  simple  fait  d'afficher  un  livre  sur  Google 
Recherche  de  Livres  signifie  que  celui-ci  peut  être  utilisé  de  quelque  façon  que  ce  soit  dans  le  monde  entier.  La  condamnation  à  laquelle  vous 
vous  exposeriez  en  cas  de  violation  des  droits  d'auteur  peut  être  sévère. 

À  propos  du  service  Google  Recherche  de  Livres 

En  favorisant  la  recherche  et  l'accès  à  un  nombre  croissant  de  livres  disponibles  dans  de  nombreuses  langues,  dont  le  français,  Google  souhaite 
contribuer  à  promouvoir  la  diversité  culturelle  grâce  à  Google  Recherche  de  Livres.  En  effet,  le  Programme  Google  Recherche  de  Livres  permet 
aux  internautes  de  découvrir  le  patrimoine  littéraire  mondial,  tout  en  aidant  les  auteurs  et  les  éditeurs  à  élargir  leur  public.  Vous  pouvez  effectuer 


des  recherches  en  ligne  dans  le  texte  intégral  de  cet  ouvrage  à  l'adresse]  ht  tp  :  //books  .google  .  corn 


BIBLIOTHEaCE  HISTOBraUE 

DE  L'YONNE 


OU 


COLLECTION 

DE  LÉGENDES,  CHRONIQUES  ET  DOGUHENTS  DIVERS 

POUR   SERVIR  A   L*1IIST0IRE   DES  DIFFÉREHTES  CONTRÉES  QUI   FORMENT  AUJOURD'HUI 

CE   DÉPARTEMENT, 

PUBUtfs    PAR 

LA  SOCIÉTÉ  DES  SCIENCES  HISTORIQUES  ET  NATURELLES  DE  L'YONNE 

DE 

M.  l'abbé  L.-M.  DUilU 

AUMÔNIER    DE  L*ASILB   PUBLIC    D*ALIÉN£S    D'AUXKRRB, 
UEUBRB  DB  PLUSIEURS  SOCIÉTÉS  SAVANTES»  ETC. 


TOME  I 


AUXERRE 

PERRIOUET,   IMPRBIEUR  DE   LA   SOCIÉTÉ 

PARiat 

DIDRON,  LinRAlKE,  RUE  IIAUÏEI'KUILLE,  13 

M  DCCC  L 


/ 


MESSIEURS  LES  MEMBRES  DU  CONSEIL  GÉNÉRAL 


DE  L'YONNE. 


Messibubs* 


Rien  ne  fortifie  la  noble  émulation  de  l'étude  et  l'amour  sacré  de  la 
patrie  comme  l'histoire  locale  :  les  faits  qu'elle  rapporte^  les  institua 
tiens  qu'elle  consacre,  les  vertus  et  les  talents  qu'elle  loue  illustrent 
nos  pères  et  les  lieux  qu'ils  habitaient  ;  elle  nous  attache  à  leurs  traces 
et  elle  fixe  notre  pensée  sur  leurs  belles  actions,  pour  nous  pousser  à 
les  imiter. 


y  I  ÉPITBE 

Ccftt  doDc  ODe  œuvre  de  moralisation  et  de  progprrs  y  que  d*écrire 
riiifttoinf  de  fum  pays,  oo  d'en  rassembler  dans  re  bat  les  préeieax 
matériau  1. 

I^  Société  de$  icienees  historiques  et  nmlurelles  de  F  Yonne  Ta  senti, 
et  elle  sVst  empressée  d'approuver  la  proposition  qni  lui  avait  été  faite, 
de  rassembler  en  un  eorps  d'ouvrage  tous  les  documents  lûstoriques  qui 
ifitércfssent  les  diverses  contréesdu  départementde  T  Yonne;  elle  est  allée 
plus  loin,  elle  a  entrepris,  à  ses  frais  ,  cette  collection  qui  lui  gagnera 
Testime  des  savants,  et  qui  prouvera,  jusqu'aux  générations  les  plus 
éloignées,  que  nous  n'avons  dégénéré  de  nos  pères,  ni  pour  le  zèle  de 
l'étude,  ni  pour  l'amour  du  pays. 

31ais,  Messieurs,  un  ouvrage  de  cette  importance  et  qui  intéresse 
à  un  si  haut  point  tout  le  département  a  besoin  d'un  puissant  suffrage. 
Il  demande  l'encouragement  de  ce  qu'il  y  a  de  plus  distingué  dans 
le  pays;  il  veut  pour  ses  Mécènes  les  hommes  habiles  qui  com- 
prennent le  mieux  tous  nos  intérêts  et  qui  sont  appelés  à  les  régler. 

Je  viens  donc,  au  nom  de  la  Société  des  sciences  historiques  et  na^ 
iurclles  de  VYonnCy  vous  off*rir.  Messieurs,  l'hommage  de  nos  travaux. 
Sous  votre  patronage,  ils  prospéreront,  nous  sentirons  s'accroître  notre 
zèle  et  nous  serons  assurés  de  mener  notre  patriotique  entreprise  h  une 
heureuse  fin. 

Lu  Société  m'a  chargé  de  la  conduite  de  cette  œuvre.  L'exécution 
en  est  diflicile,    et  je  ne   me  dissimule  pas  le  poids  de  ce  glorieux 


DÉDICATOIRE.  VII 

fardeaa  :  toutefois,  j'espère  le  porter  dignement  et  repondre  à  la 
confiance  de  mes  honorables  collègues,  si  les  esprits  les  plus  éminents, 
si  les  premiers  magistrats  du  département  nous  encouragent  et  nous 
aident  de  leur  suffrage. 


C'est  dans  cette  espérance  que  je  suis , 


Messieurs, 


Votre  très-humble  et  très«respectueux  serviteur, 


L'abbé  L.-H.  DIJRIJ. 


^ 


• 


LISTE 


DBS 


OUTRAGES   GITES   OU   CONSULTES. 


I.  MANUSCRITS. 

Pour  les  MaDUscrits,  la  Bibliothèque  Dationale  et  celle  du  Vatican  ont  été 
coDsaltées  ;  mais  nous  ne  croyons  pas  devoir  ajouter  rien  ici  aux  notes  que 
nous  avons  données  en  différents  endroits  de  ce  volume,  sur  cet  objet.  Quant 
aux  Manuscrits  cités  par  les  Bollandistes,  il  serait  bien  difficile  pour  ne  pas 
dire  impossible,  de  dire  où  ils  sont  aujourd'hui.  Nous  nous  bornerons  donc 
à  donner  seulement,  dans  cette  liste,  les  ouvrages  suivants  : 

Abrégé  de  l'Histoire  de  l'Âbbaye  de  Saint-Germain  d'Auxerre,  fait  en 
i6S%  sur  les  Mémoires  des  PP.  Viole  et  Cottron.  In-folio,  2  vol.  (par  Bar- 
gedé).  Bibliothèque  dAuxerre,  n^  128. 

Historia  abbatum  Monasterii  Sancti-Germani  Autissiodorensis,  additis 
qoae  sub  eorum  regimine  in  eodem  monasterio  prœclare  contigerunt,  ab  anno 
Christi  570  ad  annum  1650.  Anctore  Georgio  Viole,  Bénédictine  congrega- 
tionis  Sancti-Mauri.  4  vol.  in-fol.  dans  la  bibliothèque  de  la  ville  dAuxerre, 
n*  1Î7. 

Gestapontificum  Autissiodorensium.  Manuscrit  de  la  bibliothèque  de  la  ville 
dAuxerre,  n»  123. 

I  b 


LISTE   DES   OUVRAGES 


Il  OUVRAGES  IMPRIMÉS. 


Âcla  Sanctorum  ordinis  S.  Benedicti  in  sœculorum  classes  distribiila  (sex 
priora  ordinis,  ann.  500-HOO),  coUegil  D.  Lucas  D'AcIiery;  edideruni 
D.  Mabillon  cl  D.  Ruinarl.  Luleliœ  Parisior.,  16G8-1701.  9  vol.  in-fol. 

Acta  Sanctorum  quotquot  toto  orbe  coluntor,  coliegit,  digessit,  noiis  illus- 
travit  Jean.  Bollandus;  operam  et  studium  contulit  Godefr.  Henschenius,  etc. 
Anluerpiœ  et  Tongarlo»,  1C43-1794.  55  vol.  in-fol. 

Adon,  évêque  de  Vienne.  Son  Martyrologe. 

Alberici,  monacbi  Trinm-Fonlium,  chronicon  [ab  orbe  condilo  ad  annum 
Cbrisli  1241  ),  dans  Scriplores  rerum  Germanicarum.  Lipsiae,  1728-1750. 
3  vol.  in-fol. 

Albinus  (Alcuinus).  Opéra,  posl  editionem  ab  Andr.  Qiiercelano  curalam, 
de  novo  collala,  cura  et  studio  Frobenii.  Ralisbonae,  1777.  2  vol.  in-fol.,  et 
])uchesne,  Historiae  Francorum  script,  ci-dessous. 

Ammîen-Marcellin.  Rerum  gestarum,etc.  D.  Bouquet, el  dansHisloriaî  Au- 
^'ustic  minorum  scriptoruni.  Lugduni  Batavorum.  Maire,  1052.  4  vol. 

Annales  ecclesiastici  Francorum  auctore.  Car.  Lecoinle.  Parisiis,  1665- 
85.  8  vol.  in-fol. 

Annuaire  de  la  Société  des  Antiquaires  de  France.  Paris,  1850. 

De  antiquis  ecclesiaî  ritibns,  libri  iv.  studio  et  opéra  R.  P.  Dom  Edmundi 
Marlène.  Rolbomagi,  1700.  fn-4°. 

Antiquité  (!')  expliquée  (en  Français  et  en  Latin  )  el  représentée  en  figures. 
Paris,  1719.  5  lom.  en  10  vol.  in-fol.,  par  Montfaucon. 
Supplément.  Paris,  1724.  5  vol.  in-fol. 

Archiepiscoporum  et  episcoporum  Galliae  chronologica  hisloria,  qua  ordo 
eorumdem  a  temporibus  apostolorum  inceptus,  ad  nostra  usque  per  traducem 
succedentium  servatus  ostenditur;  auctore  Joanne  Cbenu.  Parisiis,  1621. 
In-4^ 


CITÉS  OU   CONSULTÉS.  XI 

Âuli-Gellii  Nocles  Âllicœ.  Amstelodami,  apud  Lud.  EIzevirium,  165i,  et 
le  texte  de  D.  Bouquet,  V.  Recueil,  etc.,  ci-dessous. 

Âutun  archéologique,  par  les  secrétaires  de  la  Société  Eduenne.  Âutun, 
1848.1n.8«. 

B 

Baronius.  (Caesar.)  Annales  ecclesiastici  a  Ghristo  nalo  ad  annum  1198. 

12  vol.  in-fol. 

Bibliothèque  historique  de  la  France,  contenant  le  catalogue  des  ouvrages 
imprimés  et  manuscrits  qui  traitent  de  Thistoire  de  ce  royaume,  etc.,  par  J. 
Le  Long,  revue  par  Févret  de  Fonte! te.  Paris,  1768.  5  vol.  in-fol. 

Bibliothèque  Latine -Française  publiée  par  C.-L.-F.  Panckoucke,  1850 
et  suivantes.  176  vol.  in-8°. 

Bibliothèque  sacrée,  ou  Dictionnaire  universel,  historique,  dogmatique,  ca- 
nonique, géographique  et  chronologique  des  sciences  ecclésiastiques,  par  les 
PP.  Richard  et  Giraud.  Paris,  Mequignon-Havard,  1822.  28  vol.  in-8». 

Biographie  universelle  ancienne  et  moderne,  ou  histoire  par  ordre  alphabé- 
tique de  la  vie  publique  et  privée,  etc.,  par  une  société  de  gens  de  lettres.  Mi- 
chaud.  Paris,  1811-1849.  82  vol.  in-8^ 

Biographie  universelle,  ou  Dictionnaire  historique  des  hommes  qui  se  sont 
fait  un  nom  par  leur  génie,  leurs  talents,  leurs  vertus,  etc.,  par  F.-L.  De 
Feller.  Nouvelle  édit.  augmentée  par  Pérennès.  Besançon  et  Paris,  1841. 

13  vol.  in-8*. 

Breviarium  Senonense,  auctoritate  illustr.  et  révérend,  in  Ghristo  patris 
D.D.  Dion.  Franc.  Bouthillier  de  Chavigny,  Senon.  archiep.  editnm  ac  jussu 
eminent.  Gard,  de  Luynes....  recognitum.  Sens.  1780.  4  vol.  in-'8^ 

Brnlius.  Theatrum  antiquitatum  Parisiensium. 

Bulletin  de  la  Société  archéologique  de  Sens.  Sens,  1846.  In-8^. 

Bulletin  de  la  Société  des  Sciences  historiques  et  naturelles  de  l'Yonne. 
Auxerre,  Perriquet,  1847-1831.  5  vol.  in-8*. 


XII  LISTE  DES  OUVRAGES 


Capitularia  Regum  Francorum  Sleph.  Baluzius  collegil.  Muguet,  1677. 
2  vol.  in-fol. 

Carte  dite  de  Peutenger,  reproduite  d'après  rorigioal  conservé  à  Vienne. 

Cartulaire  général  de  TYonne,  Recueil  de  documents  authentiques  pour 
servir  à  Thistoire  des  pays  qui  forment  ce  département,  par  M.  Quantin. 
Âuxerre,  1851.  In-^^^.  (En  voie  de  publication.) 

Catalogue  général  des  manuscrits  des  bibliothèques  publiques  des  dépar- 
tements. Paris,  1849.  ln-4^ 

Catalogue  descriptif  et  raisonné  des  manuscrits  de  la  bibliothèque  de  Douai, 
par  H.-R.  Duthilleul.  Douai,  1846,  in-S». 

Catalogus  archiepiscoporum  et  episcoporum,  qui  in  variis  Galliae  ecclesiis 
sederunt;  auctore  Antonio  Monchiaceno  Demochare.  Parisiis,  1562.  In-fol. 

Catalogus  Sanctorum  et  gestorum  eorum  ex  diversis  voluminibuscollecius. 
Ce  Catalogue  de  Pierre  de  Natali  a  été  donné  en  Français,  en  2  vol.  in-fol., 
par  Gui  Breslay.  Paris,  1525-24. 

Catalogus  Sanctorum  Italiae.  Milan,  1615.  In-4^ 

Chronicon  monasterii  Sancti-Petri-Yivi  Senonensis,  ab  anno  442  ad  annum 
1181.  Auctore  Clario,  dans  le  SpicilegiumdeD*Achery,  ci-dessous. 

Claudii  Ptolemaei  Alexandrini  philosophi  cum  primis  eruditi,  de  Geographia, 
libri  vui.  Parisiis  1546.  ou  le  texte  donné  par  Dom  Bouquet,  Recueil,  etc., 
ci-dessous. 

Collectio  regia  maxima  conciliorum  abanno  54  ad  annum  1724.  Curavit 
Jo.  Harduinus.  Paris,  ex  typ.  regiis,  1715.  12  vol.  in-fol. 

Concilia  antiqua  Galliae,  très  in  tomos  ordine  digesta.  Studio  SirmundiLut. 
Parisior.,  1629.  5  vol.  in-fol. 

C.  Cornelii  Taciti  quae  eistant  opéra.  Parisiis,  Barbou,  1760,  et  le  texie 
de  Dom  Bouquet.  V.  Recueil,  etc.,  ci-dessous. 

Pagi.  Gritica  historico-chronologica  in  Annales  ecclesiasticos,   em.   ac 


CITÉS  OU   CONSULTÉS.  XIII 

révérend.  G.  Gard.  Barooii,  illast.  ac  rev.  H.  Spoodani,  Âpiamiarum  epis- 
copi,  ejus  episcopo,  ejus  epilomatoris  ordine  servato,  in  quarerum  narratio 
defenditur,  illustrator,  suppletor,  etc.  4  vol.  in-fol.  Anvers  (Genève),  4705. 

D 

Description  des  médailles  Gauloises  des  collections  de  la  bibliothèque  royale, 
par  H.  Duchalais.  Paris,  1846,  in-8^ 

Dissertationum  de  concordia  sacerdotali  et  imperii,  seu  de  libertatibus  ec- 
clesiae  gallicanae,  lib.  viii,  auctore  De  Marca.  Paris,  1704.  In-fol. 

E 

Éclaircissements  sur  Tancienne  Gaule.  D'Anville.  Paris,  1741.  In-12. 

Florus.  Epitome  rerum  Romanarum.  Le  texte  de  Dom  Bouquet.  Recueil, 
etc.,  ci-dessous. 

Eutropii  Breviarium  bistoriae  Roman».  Le  texte  de  Dom  Bouquet.  Recueil, 
etc.,  ci-dessous. 


Frédégaire,  sa  Chronique  dans  Duchesne;  HistoriaB  Francorum  scriptores. 

G 

Gallia  christiana,  seu  séries  omnium  archiepiscoporum,  episcoporum  et 
abbatium  Francise,  etc.  Acuta  opéra  et  studio  D.  Sammarthani  et  alior.  mo- 
nacb.  ex  ordine  S.  Benedicti.  Parisiis,  1715-1785.  15  vol.  in-fol. 

Gesta  pontificum  Autissiodorensium.  Dans  Labbe,  Nova  Bibl.  manuscrip- 
torum  ci-dessous. 

Gregorii  Turonensis  opéra  omnia,  necnon  Fredegarii  epitome  et  chronicon 
cum  suis  continuatoribus  et  aliis  antiquis  monumentis,  ad  codd.  mss.  et  vet. 
editiones  collata,  emendata,  aucta  et  illustrata,  opéra  et  studio  Tbeodorici  Rui- 
nart.  In-fol.  Parisiis,  1699. 


\IV  LISTE  DES   OUVRAGES 


H 


Histoire  de  la  prise  d'Âuxerre  par  les  Huguenots  et  la  délivrance  de  la  même 
ville  les  années  1567  et  1568,  avec  un  récit  de  ce  qui  a  précédé  et  ce  qui  a 
suivi  ces  deux  événements  ;  précédée  d'une  préface  sur  les  antiquités  d'Âuxerre, 
par  Lebeuf.  Auxerre,  1725.  In  8**. 

Histoire  générale  de  la  République  Romaine.  Pol^be.  Dans  le  Panthéon 
Littéraire.  Paris,  1836,  ou 

—  Histoire  de  Polybe  trad.  du  grec,  parV.  Thuillier,  avec  les  commen- 
taires du  chevalier  Folard.  Paris,  1727-30.  6  vol.  in-4*>. 

Histoire  générale  des  auteurs  sacrés  et  ecclésiastiques,  par  le  R.  P.  Doni 
Rémy  Ceillier.  Paris,  1729-1782.  25  vol.  in-4o. 

Histoire  littéraire  de  la  France,  où  Ton  traite  de  Torigine  et  du  progrès,  de 
la  décadence  et  du  rétablissement  des  sciences  parmi  les  Gaulois  et  parmi  les 
Français,  etc.,  par  des  religieux  Bénédictins  de  la  congrégation  de  Saint- 
Maur  (Dom  Rivet)  et  leurs  continuateurs.  Paris,  1733-1847.  20  vol.  in-fol. 

Histoire  Romaine  de  Tite*Live,  traduction  nouvelle.  Paris,  1830.  Dans  la 
Bibliothèque  Latine-Française  de  C.-L.-F.  Panckoucke,  et  dans  D.  Pouquet, 
Recueil  desHist.  des  Gaules,  ci-dessous. 

Histoire  universelle  de  Diodore  de  Sicile,  traduite  du  grec,  par  J.  Terrasson. 
Paris,  1737-44.  7  vol.  in.l2. 

Historiae  Romanae  compendium  in  usum  Delphini.  Parisiis,  1681.  In-4o. 
Dom  Bouquet,  Recueil  ci-dessous. 

Historiae  Francorum  scriptores,  coetanei  ab  gentis  origine  usque  ad  Phi- 
lippi  IVtempora,  par  Ândr.  Duchesne.  Parisiis,  1636-1649.  5  vol.  in-fol. 


Inscriptions  antiques  de  Lyon  représentées  d'après  les  monuments  ou  re- 
cueillies dans  les  auteurs,  par  Âlph.  de  Boissieu.  Lyon,  1846-52.  In-4<'  fig. 


CITÉS  OU   CONSULTÉS.  XV 

loscriptionum  Romanoruin  corpus  absolulissimmn,  iogenio  el  cura  Jani 
Groteri,  auspiciis.  Jos.  Scaligeri  ac  M.  Yelseri.  In-fol.,  1616. 

Itinéraire  d'Ânlonîa,  dans  Dom  Bouquet,  Recueil  des  Hist.  des  Gaules,  ci- 
dessous. 


Longpérier  (De)  ;  un  article  dans  la  Revue  de  Philologie. 

Lupus  (Servaius).  Opéra,  Stephanus  Baluzius  in  unum  collegit  epistolas, 
emendavit,  nolisqueillustravit.  Parisiis,  4664.  In-S"".  Et  Duchesne  :  Historia^ 
Franc,  script.,  ci-dessous. 

M 

Martyrologium  Gallicanum.  Du  Saussay.  4658.  2  vol.  in-fol. 

Mémoires  concernant  THistoire  ecclésiastique  et  civile  d'Âuxerre,  par 
M-  l'Abbé  Lebeuf.  Paris.  Durand,  4744.  2  vol.  in-4^ 

Mémoires  de  J.  César.  Traduction  nouvelle  par  Artaud,  Paris,  485*2,  dans 
la  Bibliothèque  Latine-Française  de  C.-L.-F.  Panckoucke,  et  dans  Dom 
Bouquet,  Recueil  des  Hist.  des  Gaules,  ci-dessous. 

Mémoires  de  Trévoux  pour  l'histoire  des  sciences  et  des  beaux-arts,  1702. 

Mémoires  du  Lycée  de  TYonne.  Auxerre,  an  X,  in-8^ 

Mémoires  historiques  sur  la  ville  de  Seignelay,  départ,  de  TYonne,  depuis 
sa  fondation  au  YIIP  siècle  jusqu'en  4850,  précédés  de  recherches  sur  Tétat 
du  pays  au  temps  des  Gaulois  et  des  Romains,  et  suivis  d'une  notice  histo- 
rique sur  les  communes  environnantes,  etc.,  par  M.  V.-B.  Henry.  Avallon, 
4855.  In-8o. 

Mémoires  pour  servir  h  l'histoire  ecclésiastique  des  six  premiers  siècles, 
justiflés  par  les  citations  des  auteurs  originaux,  etc.,  par  Le  Nain  de  Tille- 
mont.  Paris,  1701.  46  vol.  in-foL 

Mercure  de  France,  4745,  t.  I,  \\  27. 


I»»**^ 


XVI  LISTE  DES   OUVRAGES 

MoQumeDla  Germaoiae  historica,  inde  ab  anno  Ghristi  500  usque  ad  aonoiii 
iSOO,  auspiciis  Societatis  aperiendis  fontibus  reram  Germaoîcar.  medii  aevi, 
edidit  Georg.-Henr.  Pertz.  Hanoverae,  impensis  bibliopolii  aulici  Haniani, 
1826-41.  In-fol.I.VI. 

Nithardi,  Angilberti  filii,  Garoli  Magni,  imperatoris  ex  Bertha  filia  nepotis, 
il  abbatit  Sancti-Richerii.  De  Dlssentionibus  filiorum  Ladovici  Pii  ab  aono  81 7 

ad  aoâum  845,  libri  iv,  daos  le  Recueil  des  Historiens  de  Pilhou,  et  daus  Du- 
cheAe,  Historiae  Fraocorum  script.,  ci-dessoQS. 

Notice  de  Tempire  Romaio.  Dans  Dom  Bouquet,  Recueil,  etc.,  ci-dessous. 

Notice  des  Monnaies  Françaises  composant  la  collection  de  M.  J.  Rousseau, 
par  Adrien  de  Longpérier.  Paris,  4848. 

Notitia  dignitatum  omnium,  tam  civilium  quam  militarinm,  per  Gallias.  Dans 
Dom  Bouquet,  Recueil  des  Hist.  des  Gaules,  ci-dessous. 

Notitia  provinciarum  et  civitatum  Galliae.  Dans  Dom  Bouquet,  Recueil  des 
Hist.  des  Gaules,  ci-dessous. 

Nova  bibliotheca  manuscriptornm  librorum,  seu  collectio  variorum  historise 
ecclesiasticae  monumentorum,  ex  Mss.  codicibus  eruta  ;  studio  P.  Labbei,  Pa<^ 
risiis,  1657.  2  vol.  in-fol. 

Muraiori.  Novus  Thésaurus  veterum  înscriptionum.  Mediolani,  1759-1742. 
4  vol.  in-fol. 

Numismatique  du  moyen-âge  considérée  sous  le  rapport  du  type,  accompa- 
gnée d'un  atlas  composé  de  tables  chronologiques  et  de  figures  de  monnaies 
gravées  sur  cuivre,  par  Joach.  Leiewel.  2  vol.  in-8«  et  atlas.  Paris,  1855. 

O 

Oderici  Vitalis,  Angligenae,  cœnobii  Uticensis  monacbi,  Historiae  ecclesias- 
ticae,  libri  xiii.  Paris  1840,  et  Dom  Bouquet,  Recueil,  ci-dessous. 


CITÉS   OU   CONSULTÉS.  XVII 

Odoranni,  monachi  Sancli-Pelri-Vivi  Senonensis,  chronicon  1032,  qaod 
auctor  jam  sexagenarius  cum  aliis  suis  opusculis  collegil  in  unum  anno  1045. 
Dans  Duchesoe,  ci-dessus. 


Paulus  Winfridus  diacoous,  Waroefridi  Glius.  De  geslis  Langobardorum. 
Nolilia  hislorica.  Migne.  Cursus  Patrologi'rC,  lom.  XCY,  et  Dom  Bouquet, 
Recueil,  ci-dessous. 

C.  Plinii  Secundi  Historiae  mundi  libri  xxxvii.  Colonise  Âllobrogum,  1615. 
In-fol.  Plus  Tédit.  de  Fanckoucke  et  le  texte  de  Dom  Bouquet,  Recueil  des 
Historiens,  ci-dessous. 

De  Prirnatu  Lugdunensi  et  ceteris  primalibus.  Dissertatio  P.  de  Marca. 
Parisiis,  1644.  In-S^. 

S.  Prosper  Âquitanus.  Opéra  omnia  emendata,  secundum  ordiueni  tem- 
porum  disposita  et  chronico  integro  ejusdem  locuplclata.  Parisiis,  1711. 
lo-fol.  Et  le  texte  donné  par  D.  Bouquet,  Recueil,  ci-dessous. 

R 

Recherches  curieuses  des  monnoyes  de  France,  depuis  le  commencement 
de  la  monarchie.  Bouterouc.  Paris,  1666.  In-fol. 

Recueil  d'antiquités  Égyptiennes,  Étrusques,  Grecques  et  Romaines,  par  le 
comte  de  Caylus.  Paris,  1752-67.  7  vol.  in-4«. 

Recueil  des  Historiens  des  Gaules  et  de  la  France,  par  D.  Martin  Bouquet 
et  ses  continuateurs.  Paris,  1738-1840.  20  vol.  in-fol. 

Recherches  historiques  et  anecdotiques  sur  la  ville'  de  Sens.  Th.  Tarbé. 
Sens,  1858.  In-12. 

Recherches  historiques  et  statistiques  sur  Âuxerre,  ses  monuments  et  ses 
environs,  par  M.  L.  Leblanc.  Âuxerre,  1850.  2  vol.  in-12. 

Recherches  historiques  sur  le  déparlement  de  T Yonne,  ses  antiquités  et  ses 
I  c 


XVIII  LISTE   DES   OUVRAGES 

monuments,  et  notices  sur  l'histoire  des  principales  villes  et  communes  du 
déparlement,  par  Th.  Tarbé.  Sens  et  Paris,  1848.  In-12. 

Recueil  de  divers  écrits  pour  servir  d'éclaircissement  à  l'histoire  de  France 
et  de  supplément  h  la  notice  des  Gaules,  par  Lebcuf.  Paris»  1728.2  vol.  in-i2. 

Revue  de  la  Numismatique  Française  dirigée  par  Cartier  et  L.  de  La  Saus- 
saye.  Paris,  1836-51.  16  vol.  in-8**. 

Robert  Arnaul  d'Ândilly.  Vie  de  saint  Germain  par  Constance. 

S 

Sacrosancla  concilia  ad  regiam  editionem  exacta,  qua;  nunc  quarta 
parte  prodit  auctior  studio  Phil.  Labbei  et  Gabr.  Cossartii.  Lutetix  Parisio- 
rum,  1671-1672.  18  vol.  in-fol. 

Sanctuarium,  sivc  vitae  sanctorum.  Mombritius.  2  vol.  in  -fol. 

Séances  générales  du  Congrès  archéologique  de  France,  xn*"  session,  tenue 
il  Sens  en  1847.  Paris,  Derache,  1848.  In-8*>. 

Spicilegium,  sive  colleclio  veterum  aliquot  scriptorum  qui  in  Galliae  biblio- 
thecis  delituerant,  olim  editum  opéra  et  studio  L.  D'Âchery  ;  nova  editio  ex- 
purgata  Lud.  Fr.^  Jos.  De  La  Barre.  Parisiis,  Montalant,  1723.  3  vol.  in-fol. 

Strabonis  rerum  geographicarum  libr.  xvii.  Le  texte  donné  par  Dom  Bou- 
quet, Recueil  des  Hisi.  de  France,  ci-dessus. 

Suétone.  Le  texte  de  Dom  Bouquet,  et  l'édit.  donnée  par  Panckoucke. 
Paris,  1832. 

Supplemenium  ad  collaiionem  conciliorum.  Mansi.  Lucse,  1748-1754.  17 
vol.  in-fol. 


Titi-Livi  Patavini  Historiarum  quod  extat,  cum  perpetuis  C.  Sigonii  et 
J.-Fr.  Gronovii  notis...  Basileae,  1740.  3  vol.  in-8®. 

Thésaurus  novus  anecdotorum.  Lutetiae  Parisior.  Delaulne.  1717.   5  vol. 
in-fol.,  par  Dom  Martène. 


CITÉS   OU    CONSULTÉS.  XIX 

Traite  historique  des  Monnoyes  de  France,  avec  leurs  figures,  depuis  le 
commencement  de  la  monarchie  jusqu'à  présent,  par  Leblanc.  Amsterdam, 
1G92.  In-40. 

U 

Usuardi  monachi  martyrologium,  hac  nova  editione  ad  excusa  exemplaria 
et  ad  codd.  mss.  collatum,  ab  additamentis  expurgatum,  castigatum  et  ob- 
servât, illustralum  opéra  et  studio  J.  Pollerii.  Antuerpiae,  1714.  In-fol. 


Venerabilis  Bedae,  Ânglosaxonis  presbyleri,  Opéra  omnia  ex  tribus  praecipuis 
editionibus  inter  se  collatis,  nempe  Coloniensi,  duabusque  in  Ânglia  studio 
doctissimorum  virorum  Smith  etGiles....  vulgatis,  etc.  Migne.  Paris,  1850. 
6  vol.  grand  in-8^ 

Yeterum  aliquot  Galliae  et  Belgii  scriptorum  opuscula  sacra  nunquam  édita. 
Cas.  Oudin.  Lugduni  Batavorum,  4692.  In-8<>. 

—  Parmi  les  pièces  qu'il  renferme,  se  trouvent  une  lettre  d'Audrade,  chor- 
évéque  de  Sens,  à  Hincmar,  abbé  de  Saint-Rémi,  et  un  petit  poëme  du  même 
Audrade,  Fon$  vitœ,  qu'on  y  attribue  au  même  Hincmar. 

Vie  de  Camille  par  Plutarque.  Le  texte  donné  par  Dom  Bouquet,  Recueil 
des  Hist.  des  Gaules,  ci-dessous. 

Les  Vies  des  Saints,  composées  sur  ce  qui  nous  est  resté  de  plus  authen- 
tique et  de  plus  assuré  dans  leur  histoire,  par  Baillet.  Paris,  1715.  4  vol. 
iii-fol. 

Vincentius  Bellovacensis.  Spéculum  historiale. 

Vîta  S.  Germani  Autissiodorensis  episcopi,  auctore  Conslantio  presbylero. 
Dans  les  Acta  Sanctorum,  ci-dessus. 

De  vitis  sanctorum  ab  Aloysio  Lipomano  olim  conscriptis  :  nunc  primum 
a  LanrentioSurio,  carthusiano,  emendatis  et  auctis.  Venetiis,  1581.  Ou  Tédit. 
de  Cologne,  1617  (la  meilleure). 


DISCOURS 


D'INTRODUCTION 


A  LA  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE 


DE  L  YONNE. 


MESSIEURS', 

Quand  vous  avez  tout  récemment  porté  sur  moi  vos  suffrages  pour 
remplacer  notre  honorable  collègue,  M.  Tonnellier,  dans  la  charge  de 
Vice-Président  de  la  Société  des  Sciences  historiques,  ce  n'est  pas  le 
mérite  qui  a  déterminé  votre  choix,  autrement  des  noms  plus  dignes  que 
le  mien  eussent  dû  sortir  de  l'urne;  vous  avez  voulu  encourager  l'auteur 

*  Prononcé  le  3  février  1853,  dans  la  séance  mensuelle  de  la  Sociélé  des  sciences 
Hisi^iqHenel  naiurellei  de  VYonne. 

d 


XXII  DISCOURS 

de  la  Bibliothèque  Historique  ^  et  tous  lui  avez  donné  une  haute  preuve 
de  sympathie.  Il  Fa  oompris,  Messieurs,  et  il  y  a  été  sensible.  Cette 
marque  précieuse  de  votre  estime  soutiendra  son  zèle  dans  la  longue 
entreprise  que  vous  récompensez  déjà  à  l'avance,  et  c'est  pour  vous  en 
remercier  d'une  manière  digne  de  vos  désirs,  que  je  viens  vous  entre- 
tenir quelques  instants  de  notre  grande  œuvre  et  vous  introduire  plus 
largement  dans  les  pensées  qui  l'ont  inspirée,  et  dans  l'exécution  du 
premier  volume  de  cette  collection,  qui  vous  sera  livré  dans  quelques 
jours. 

L'utilité  de  l'étude  de  l'Histoire  est  incontestable ,  Messieurs,  et  les  An- 
ciens, aussi  bien  que  les  Modernes,  ont  pris  soin  de  nous  laisser  à  cet 
égard  des  témoignages  non  équivoques  de  leur  opinion.  «  Si  les  histo- 
»  riens  qui  nous  ont  précédés,  écrit  Polybe,  aux  premières  lignes  de  son 
»  Histoire  générale  de  la  République  Romaine ,  avaient  omis  de  faire 
»  l'éloge  de  l'Histoire,  il  serait  peut-être  nécessaire  de  commencer  par 
»  là,  pour  exciter  les  hommes  à  s'y  appliquer  ;  car  quoi  de  plus  propre 
»  à  nous  instruire  que  la  connaissance  des  choses  passées?  Mais  la  plu- 
»  part  d'entre  eux  ont  eu  soin  de  nous  dire,  et  de  nous  répéter,  presque 
»  à  chaque  page,  que,  pour  apprendre  à  gouverner,  il  n'y  a  pas  de 
»  meilleure  école ,  et  que  rien  ne  nous  fortifle  plus  efficacement  contre 
»  les  vicissitudes  de  la  fortune,  que  le  souvenir  des  malheurs  où  les 
»  autres  sont  tombés  (1)  ». 

(1)  Prolog.  Num.  i. 


d'introduction,  IXIII 

MaiSt  He^ieurs,  Tétude  approfondie  de  l'Histoire  ne  nous  apprend  pas 
seulement  à  devenir  de  bons  politiques  et  à  supporter  l'adversité  par  les 
exemples  de  personnages  illustres  que  le  malheur  a  rudement  éprouvés 
avant  nous ,  pour  l'instruction  des  générations  qui  devaient  leur  succé- 
der sur  la  scène  du  monde.  Dans  ce  cas,  les  leçons  du  passé  ne  s'a- 
dresseraient qu'à  un  petit  nombre  d'hommes,  ou  du  moins  à  deux 
conditions  seulement ,  et  sa  voix  éloquente  parle  à  tous.  En  dépit  des 
temps  et  des  lieux,  elle  déroule  à  nos  regards  la  scène  entière  du  genre 
humain;  elle  nous  fait  pénétrer  dans  l'esprit  des  lois,  des  usages  et 
des  coutumes  de  tous  les  peuples  ;  elle  met  pour  nous  au  grand  jour 
les  causes  des  événements  divers  qui  ont  réjoui  ou  affligé  les  nations, 
afibibli  ou  fortifié  les  villes  et  les  Etats;  elle  nous  révèle  les  secrets  les 
plus  cachés  du  cœur ,  en  nous  développant  le  caractère  de  ceux  dont 
elle  nous  récite  la  vie;  elle  nous  inspire  la  haine  du  vice  par  le  tableau 
de  leurs  passions ,  et  l'amour  du  bien  par  l'éloge  impérissable  dont 
die  couronne  leurs  vertus. 

Les  Anciens ,  qui  brillent  par  l'expérience  et  par  la  sagesse  qui  en  est 
la  fîUe,  entreprenaient  souvent  des  voyages  longs  et  dbpendieux  pour 
<rf>tenir  ces  connaissances  si  fécondes  en  heureux  résultats,  et  c'est  un 
éloge  qu'après  Homère  Horace  faisait  d'Ulysse  : 

Qui  mores  h<»iiliiiiiii  multoram  Tidit  et  urbes  (1). 
Les  bienfaits  de  l'Histoire  ne  s'arrêtent  pas  là;  elle  nous  procure  un 

(i)  De  Arte  poét  Hom. ,  Odyssée,  llv.  I,  v.  1, 2. 


XXIV  DISCOURS 

bien  supérieur  à  tous  les  autres;  elle  apporte  à  la  vérité  son  plus  vif 
éclat,  elle  la  rend  palpable,  elle  la  pose  sur  ce  qui  est  son  plus  solide 
fondement  parmi  les  choses  humaines;  et  la  Religion,  devenue,  dans 
ses  récils  incontestables ,  un  fait  nécessaire,  éclaire  et  ravive  les  peu- 
ples dont  elle  assure  la  prospérité,  la  puissance  et  la  gloire,  en  leur 
imprimant  une  direction  dont  les  règles  et  la  force  descendent  du  Ciel. 

Si  tous  ces  avantages  sont  l'apanage  assuré  de  l'étude  de  l'Histoire 
on  général,  on  ne  saurait  les  refuser  à  l'Histoire  locale. 

Sans  doute,  on  apprendra  toujours  beaucoup  en  méditant  les  annales 
de  n'importe  quel  peuple:  des  Grecs,  par  exemple,  si  polis  et  si  aimables, 
ou  des  Romains,  si  belliqueux  et  si  grands.  On  ne  peut  ne  pas  être 
profondément  remué,  en  parcourant  la  vie  d'une  nation  fameuse  ;  car 
l'Histoire  n'est  pas  autre  chose  que  la  biographie  des  nations.  Il  y  a 
même  des  individus  qui,  à  eux  seuls,  sont  en  quelque  sorte  de  solen- 
nelles époques,  dignes  d'une  sérieuse  étude.  Qui  resterait  insensible  à 
la  prudence  et  au  désintéressement  si  peu  imité  de  Lycurgue?  Qui  n'ad- 
mirerait la  politique  de  Périclès  et  la  sagesse  deNuma?  Qui  n'aimerait 
Scipion,  et  sa  gloire  militaire,  et  sa  retenue  virginale? 

Mais,  Messieurs,  ces  faits,  quelque  beaux  qu'ils  soient,  et  bien  qu'ils 
nous  touchent,  puisqu'ils  appartiennent  à  l'humanité,  nous  restent  en 
quelque  sorte  étrangers,  à  cause  de  l'éloignement  des  temps  et  des  lieux , 
à  cause  de  mœurs  et  de  croyances  qui  ne  sont  plus  les  nôtres.  L'im- 
pression que  nous  en  ressentons  serait  bien  autrement  forte  et  efficace, 
s'il  s'agissait  de  notre  patrie  et  de  personnages  qu'elle  aurait  faits  nos 


d'introduction.  XXV 

concitoyens.  Le  nom  des  Gaulois  ou  des  Francs  ne  nous  dit-il  rien 
de  plus  que  celui  des  Grecs  ?  Nous  ne  sommes  pas  fiers  de  Lycurçue  ; 
nous  le  serions  de  Suger  et  de  Richelieu. 

On  raconte  que  Denys,  tombé  du  trône,  enseignait  à  lire  à  des  enfants, 
et  celte  grande  infortune  nous  touche  ;  mais  quel  Français  retiendrait 
ses  larmes,  si  Ton  substituait  au  nom  du  tyran  de  Syracuse  celui  du 
meilleur  et  du  plus  infortuné  de  nos  rois,  s'appliquant,  dans  la  pri- 
son du  Temple,  à  former  à  la  générosité  du  pardon  sublime  dont  il 
lui  donnait  l'exemple,  le  cœur  d'un  doux  enfant  dont  tout  le  crime  et 
tout  le  malheur  furent  d'être  le  petit-fils  de  Henri  IV  et  de  Louis  XIV? 

Et  ce  ne  serait  pas  seulement  cette  douloureuse  tragédie  qui  viendrait 
nous  saisir,  nous  émouvoir  et  nous  instruire  dans  nos  annales  ;  tous  les 
siècles,  depuis  notre  origine,  nous  rappelleraient  des  institutions,  des 
victoires,  des  talents,  des  gloires  et  une  civilisation  toujours  croissante 
qui  nous  rempliraient  d'un  noble  et  patriotique  orgueil.  Charlemagne, 
Saint-Louis,  François  I",  Henri  IV,  Louis  XIV...  il  y  a  des  personnages, 
toute  l'Europe  le  voit  aujourd'hui  avec  étonnement,  il  y  a  des  person- 
nages dont  le  souvenir  et  le  nom  sont,  chez  nous,  un  prestige  d'une 
puissance  merveilleuse  qui  fait  palpiter  le  cœur  de  la  nation  entière. 

Mais  c'est  ici  de  l'Histoire  de  France,  et  il  serait  puérile  de  croire  à  la 
nécessité  d'apporter  des  faits  pour  en  montrer  l'intérêt  etl'influence,  quand 
le  nom  tout  seul  delà  France  est  une  haute  leçon  de  sainteté,  de  science, 
de  noblesse,  de  grandeur,  de  gloire,  d'expérience  et  de  tout  ce  qui  peut 
attirer  le  cœur  et  l'esprit  des  hommes.  Ce  qui  frappe  moins  l'attention. 


XXVI  DISCOUBS 

et  ce  que  nous  prétendons  cependant,  c'est  que  THistoire  de  nos  provinces 
et  de  nos  villes  a  une  suffisante  part  de  cet  intérêt  ;  c'est  qu'elle  est  pleine 
d'utiles  et  fécondes  leçons,  et  qu'elle  mérite  d'être  étudiée  dans  ses  détails. 

En  effet,  Messieurs,  l'Histoire  de  la  province  et  de  la  ville,  outre 
qu'elle  est  le  fondement  de  l'Histoire  générale»  c'est  la  douce  et  tou- 
jours agréable  Histoire  de  notre  propre  pays.  Elle  nous  entretient 
de  nos  pères  ;  les  lieux  dont  elle  nous  parle,  nous  les  savons  par 
cœur  ;  souvent  c'est  celui  même  où  nous  avons  reçu  le  jour,  où  repo- 
sent nos  ancêtres,  où  sont  tous  nos  souvenirs  de  famille,  et  nous  y 
tenons  du  plus  profond  de  notre  être.  Les  hommes  qu'elle  célèbre,  nous 
connaissons  leurs  actes,  leurs  institutions,  leurs  œuvres  ;  nous  avons 
peutr-êire  foulé  avec  vénération  le  seuil  des  demeures  qu'ils  habitèrent; 
nous  sommes  liés  à  leur  famille,  leur  nom  se  joint  au  nôtre,  leur  sang 
coule  dans  nos  veines,  ou  dans  les  veines  de  nos  proches.  Nous  parler 
d'eux,  c'est  nous  entretenir  de  ce  que  le  pays  a  de  plus  honorable  et 
de  ce  qui  nous  est  le  plus  cher.  Quelle  impression  ces  récits  produisent 
sur  nousl  Quel  amour  pour  nos  ancêtres  I  S'il  s'agit  de  leurs  vertus , 
nous  ne  voulons  pas  dégénérer;  de  leurs  talents,  nous  en  deviendrons 
les  rivaux  ;  de  leurs  services,  nous  nous  croyons  obligés  de  les  continuer 
autant  qu'il  est  en  nous.  Quel  Auxerrois,  par  exemple,  n'a  baisé  religieu- 
sement la  pierre  vénérable  qui  fut  le  tombeau  de  saint  Germain ,  et  entendu 
avec  un  légitime  orgueil  le  nom  de  l'abbé  Lebeuf  sur  les  lèvres  de  tous  les 
savants?  Et,  si  aujourd'hui  nous  voyons  dans  notre  ville  une  Société  si 
active  et  si  empressée  à  recueillir  et  à  enregistrer  tout  ce  qui  peut  inté- 


d'introduction  .  XXVII 


Fesser  la  science  dans  le  département  de  ITonne,  oserait-on  dire  que 
les  noms  des  Héric,  des  Rémi,  des  Àmyot,  des  Duval,  des  Fourier  et 
de  bealicoup  d'autres,  ne  sont  pas  comme  un  vif  aiguillon  qui  nous 
pique,  ou  comme  un  noble  titre  qui  nous  excite  à  nous  montrer  dignes 
des  hommes  laborieux  qui  nous  couvrent  du  reflet  de  leur  célébrité? 

Si  nous  écrivions  l'Histoire  des  diverses  contrées  qui  forment  aujour- 
d'hui le  département  de  l'Yonne,  nous  n'aurions  pas  certes  à  réveiller 
seulement  les  souvenirs  civilisateurs  de  la  science  ;  ceux  de  la  sainteté 
viendraient  embellir  ces  annales  d'un  éclat  plus  vif  encore  et  plus  tou- 
chant, quand  on  y  lirait,  à  la  suite  des  noms  immortels  des  apôtres  qui 
soumirent  nos  ancêtres  au  joug  heureux  de  la  foi,  ceux  de  tant  de  per- 
sonnages qui  les  imitèrent  sur  les  sièges  illustres  de  Sens  et  d'Àuxerre, 
tels  que  les  Loup  et  les  Léon,  les  Àmatre  et  les  Germain.  Ce  ne  serait 
pas  tout  encore,  nous  aurions  à  couronner  le  pays  de  tous  les  genres  de 
gloire.  Ebbon  battrait  les  Sarrasins  et  Géran  délivrerait  sa  ville  des  in- 
cursions des  Normands  ;  Gérard  de  Roussillon  fonderait  Vézelai,  où, 
trois  siècles  plus  tard,  saint  Bernard  prêcherait  solennellement  la  croi- 
sade ;  Raynard-le-Vieux  bâtirait  Joigny  ;  nos  communes  s'affranchi- 
raient tour  à  tour  et  respireraient  un  air  plus  libre  et  plus  favorable  ; 
nos  magnifiques  cathédrales  et  un  grand  nombre  d'autres  be^ux  édifices 
religieux  s'édifieraient  sur  tous  les  points  de  la  contrée;  nous  verrions 
s'élever  aussi  Villeneuve-le-Roi  et  Villcneuve-l'Archevêque  ;  de  nombreux 
monastères  se  construiraient,  où,  dans  le  silence  et  le  recueillement 
fleuriraient  les  plus  soUdes  études  et  les  plus  fécondes  vertus.  Et  quels 


XXVIII  DISCOURS 

souvenirs  encore  que  ceux  des  batailles  de  Fontenoy  et  de  Cravan  ! 
Quelles  pages  pleines  d'intérêt  ne  nous  fourniraient  pas  les  abbayes  de 
Saint-Gerinain,  de  Sainte-Colombe,  de  Ponligny  et  tant  d'autres  ?  Quels 
hommes  dans  la  liste  de  nos  Archevêques  et  de  nos  Évoques,  et  dans 
celle  des  Comtes,  des  Seigneurs  et  des  Magistrats  qui  ont  tour  à  tour 
gouverné  le  pays  !  Ne  verrions-nous  pas  avec  satisfaction  les  efforts  tentés, 
dès  la  fin  du  XV^  siècle,  pour  amener  à  Àuxerre  ces  fontaines  de  Vallan 
dont  les  eaux  pures  et  abondantes  viennent,  par  les  soins  d'une  sage  et 
intelligente  administration,  d'apporter  à  notre  ville  un  bienfait  si  pré- 
cieux et  si  longuement  désiré  ? 

Ce  sont,  Messieurs,  ces  aperçus  et  de  telles  pensées  qui  nous  ont  fait 
accorder  une  certaine  prédilection  aux  recherches  et  à  l'étude  de  l'Histoire 
locale.  Nous  regrettions  de  voir  cette  mine  presque  abandonnée  de  nos 
concitoyens  et,  depuis  longtemps,  nous  méditions  le  projet  d'y  descen- 
dre courageusement. 

Mais,  Messieurs,  pourquoi  l'Histoire  locale  est-elle  moins  cultivée  que 
l'Histoire  générale? 

Il  faut  l'avouer;  la  plupart  des  écrivains,  quelque  animés  qu'ils 
soient  du  désir  d'être  utiles  par  leurs  œuvres,  recherchent  cependant 
le  renom  Qu'elles  leur  vaudront  et  les  avantages  qui  paieront  leurs 
veilles,  et  c'est  peut-être  la  première  raison  de  la  négligence  des  auteurs 
pour  l'Histoire  purement  locale.  Une  autre  cause,  c'est  qu'elle  ne  pré- 
sente qu'un  théâtre  obscur  et  resserré,  où  les  grandes  scènes  sont  rares. 
On  n'y  voit  briller  que  çà  et  là  de  nobles  talents  et  de  hauts  faits;  il  s'y  pro- 


D'INTRODUCTION.  ^— ^—  ^^jj 

duitpeu  de  mouvement,  et  Vécrivain  redoute  avec  raison  d'y  rester  froid 
et  sans  couleur.  On  serapeulu,peu  recherché;  on  n'intéressera  que  les 
curieux,  ou  les  énidits  ;  on  n'aura  d'autre  prix  de  ses  constants  efforts 
qu'une  célébrité  de  bibliothèque  ;  on  ne  retirera  de  ses  travaux  que  de 
pénibles  recherches  qui  ne  sauveront  pas  plus  de  la  pauvreté  que  de 
l'oubli.  Car,  il  en  faut  convenir,  cette  étude  est  pleine  de  difficultés  et  de 
sacriflees. 

En  quoi  consistent  les  éléments  de  THistoire  locale?  On  n'a  pas, 
comme  pour  rilistoire  d'un  royaume  ou  d'un  peuple,  de  nombreux: 
devanciers  que  Ton  pourra  méditer,  comparer,  analyser,  et  qui  seront 
des  guides  pour  l'entreprise  que  Ton  se  propose,  La  route  n'est  point 
frayée,  personne  n'a  encore  passé  par  là.  Les  matériaux  sont  rares  et 
Ton  a  une  difficulté  incroyable  à  se  les  procurer.  Ce  sont  des  traits 
épars  dans  mille  ouvrages  qu'il  faut  compulser,  des  légendes  souvent 
sans  grande  autorité,  des  chroniques  et  des  chartes  anciennes  que  les 
paléographes  seuls  savent  bien  lire,  des  mémoires  lourds  et  informes  qui 
accablent  Touvrier  etl'épuisent  souvent  à  rien,  ou  à  peu  de  chose;  et 
tous  ces  documents  sont  ensevelis  dans  les  archives  publiques,  où  pen- 
dant longtemps  la  mite  et  l'humidité  les  avaient  ravagés,  et  dans  la 
poudre  séculaire  des  bibliothèques,  où  souvent  on  les  ignore.  Quel 
temps  ne  faut-il  pas  dépenser  à  les  chercher,  à  les  obtenir,  à  les  déchif- 
frer et  à  en  coordonner  péniblement  les  notes?  Ce  labeur  jette  dans  le 
découragement,  même  les  travailleurs  patients  et  modestes  qui,  ne  se 
jugeant  pas  nés  pour  les  faveurs  de  la  vogue  et  de  l'opinion,  se  senti- 


XU  DISCOUBS 

f  aient  le  désir  d'être  utiles  et  de  consacrer  leurs  Teilles  k  jetar  les 
fondements  de  la  gloire  de  successeurs  plus  habiles  et  surtout  plus 
heureux. 

Nous  avons  fait  cette  expérience  et  nous  allions  peutrétre  abandonner 
complètement  notre  tâche,  lorsque  la  création  de  la  Soeiéti  des  Sciences 
Historiques  de  VY&ime  nous  a  soudain  rendu  le  courage.  L'expérience 
et  la  sagesse  de  nos  collègues  nous  ont  dirigé  ;  et,  si  nous  n  exécutons  pas 
notre  plan  dans  toute  l'étendue  que  nous  hii  avions  tracée,  nous  n'en 
laisserons  pas  moins  à  nos  neveux  d'utiles  recherches  qui  les  invite- 
ront à  des  études  plus  agréables,  parce  qu'elles  seront  plus  fstciles. 

Mais  il  convient  d'exprimer  plus  au  long,  et  ce  que  nous  voulions 
&ire  et  ce  que,  plus  prudemment,  on  s'est  borné  à  demander  de  nous. 

Nous  avions  formé  le  projet  de  donner  la  biographie  et  de  reproduire 
au  moins  les  ouvrages  les  plus  rares  et  les  plus  remarquables  des  écri- 
vains de  notre  pays.  C'était  ce  que  nous  annoncions  dans  le  tome  I 
du  Bulletin  de  la  Société  historique  de  ITonne,  (I)  dans  un  morceau 
destiné  à  servir  d'Introduction  à  cette  collection.  Nous  ne  reproduirons 
pas  cette  élude  préliminaire,  devenue  à  peu  près  inutile  aujourd'hui.  Il 
est  bon  toutefois  d'en  citer  ici  quelques  lignes  qui  laisseront  mieux 
apercevoir,  et  nos  vues  primitives,  et  les  changements  qu'on  a  cm 
devoir  y  apporter. 

n  Je  vais  écrire,  disions-nous  alors  :2),  sous  lenom'de  Bibliothèque 

(1)  r>age  103. 

(2)  Page  107. 


d'introduction.  OTÏ 

)►  Auxerroiie,  l'Histoire  bibliographique  des  auteurs  qui,  dès  l'origine, 
»  ont  illustré  la  ville  d'Auxerre.  Je  ne  me  bornerai  pas  cependant  à 
)►  ceux-ci  ;  mais  ils  seront  mon  objet  spécial.  Je  pourrais  peut-être  ins- 
)►  crire  au  frontispice  de  mon  ouvrage  :  Bibliothèque  ïcawfioUe,  l'autre 
»  titat3  est  plus  modeste.  J'aime  mieux  promettre  moins  et  donner 
»  plus.  » 

<k  Le  temps,  je  le  sais,  a  déjà  plongé  dans  l'oubli  les  noms  et  les 
»  œuvres  de  la  plupart  des  auteurs  dont  j'exhumerai  le  souvenir.  Sans 
)►  doute,  les  écrits  des  Lebeuf,  des  Sainte -Pallaye  et  de  quelques  autres 
»  resteront;  mais  le  plus  grand  nombre  de  ceux  de  nos  compatriotes 
»  qui  se  sont  fait  un  nom  dans  le  siècle  où  ils  ont  vécu ,  n'ont  pas 
»  laissé  de  ces  monuments  littéraires  qui  passent  glorieux  à  la  posté- 
)►  rite  la  plus  reculée  ;  raison  de  plus  de  ressusciter  leur  mémoire.  )> 

4i  Nous  aurons  à  parcourir  un  intervalle  de  plus  de  treize  siècles. 
^  Nous  amrons  donc  à  saisir  bien  des  vicissitudes  de  tout  genre,  des 
)►  mœurs  et  de  la  civilisation,  des  sciences  et  des  arts  dont  nous  verrons 
)>  les  progrès  et  les  revers.  Nous  assisterons  à'  la  complète  décadence 
)►  de  la  littérature  latine  et  à  la  naissance  et  au  magnifique  développe- 
H  ment  de  cette  langue  française,  si  barbare,  si  peu  féconde  et  toutefois 
9  si  naïve  à  son  origine  ;  mais  si  riche,  si  pompeuse  et  si  sévère  au 
)^  bout  de  quelques  siècles,  quand  les  Bossuet,  les  Racine  et  les  Pas- 


s  XXXII  DISCOURS 

»  cal  curent  si  glorieusement  remplacé  nos  vieux  chroniqueurs  et  nos 
h  trouvères.  » 

»  Néanmoins,  l'éclat,  la  prodigieuse  abondance  et  la  perfection  du 
»  grand  siècle  ne  nous  rendront  pas  injustes  envers  le  passé,  et  nous 
Y>  reconnaissons  hautement  avec  un  homme  de  mérite  qui  nous  a  fait 
y>  aimer  Jcîhan  Régnier,  une  autre  de  nos  gloires  (1),  que  nous  n'avons 
»  C(;rt(»s  pas  à  rougir  de  nos  origines.  » 

j^  Nous  y  trouverons,  autant  que  ces  temps  le  permettaient,  tout  ce 
»  (jui  peut  captiver  l'esprit  humain  et  l'attacher  à  l'étude.  Nous  passe- 
»  rons  eu  revue  des  théologiens,  des  philosophes,  des  moralistes,  des 
»  historiens,  des  chroniqueurs,  des  légistes,  des  orateurs,  des  poètes, 
»  (1rs  naluralisles.  Mais  leurs  écrils  divers,  en  dehors  même  de  leur 
»  valeur  scientifique  ou  littéraire,  auront  pour  nous  un  mérite  parti- 
y>  (uiliiT ,  un  iiilénM  local.  Ils  nous  initieront  à  leurs  pensées,  à  leurs 
y^  innHirs,  à  leur  vie  Unit  entière,  y^ 


a  J'ouvrirai  chaciue  siècle  par  un  tiibleau  général  de  la  littérature 
»  eu  lTau(*e;  v\  ce  sera  sur  cette  iVhelle  plus  ou  moins  étendue,  selon  le 
»  progrès,  la  stagnation  ou  le  (kVroissement  des  sciences,  des  lettres 
w  t»l  des  arts  o\\  ce  temps,  cpfon  jXMirra  nit^urer  et  apprécier  le  mé- 
>^  rilt»  {\o  nos  tVri\ains.  w 

^  Chacun  d\ni\  se  rangera  par  ordn*  chnmologit]ue  à  la  suite  du 
(I)  AniuiïilnMlo  T^onnoilo  IH47. 


D  INTRODUCTION.  Xixill 

»  tableau  général  de  son  siècle.  En  quelques  lignes  je  tracerai  sa  vie, 
)>  puis  je  donnerai  la  liste  de  ses  ouvrages  et  des  éditions  qui  en  ont 

»  été  faites.  J'indiquerai,  quand  il  conviendra,  la  valeur  de  ces  édi- 
y^  tions,  d'après  nos  meilleurs  bibliographes.  » 

a  Je  reproduirai  en  entier  les  écrits  de  peu  d'étendue,  quand  ils  se- 
^  ront  d'une  grande  rareté  et  qu'ils  seront  dignes  d'attirer  l'attention 
»  générale.  » 

Vous  le  voyez,  Messieurs,  nous  nous  étions  proposé  une  belle  et  vaste 
carrière  à  parcourir. 

C'était  dans  la  séance  du  6  juin  1847  que  nous  tracions  ce  cadre  et 
que  nous  exprimions  nos  vues  et  nos  espérances.  Nous  nous  mimes 
à  l'œuvre  sur-le-champ. 

Il  fallut  d'abord,  par  de  longues  et  laborieuses  recherches,  décou- 
vrir les  noms,  ignorés  en  grande  partie  aujourd'hui,  des  écrivains  qui 
avaient  fleuri  dans  notre  pays,  recueillir  les  titres  de  leurs  ouvrages  et 
noter  les  sources  où  nous  pourrions  puiser,  ou  indiquer  tous  les  ren- 
seignements qu'exigerait  un  travail  si  étendu  et  si  varié. 

Nous  comprimes  que  ces  premières  élucubrations  produiraient,  à  elles 
seules,  un  livre  curieux  et  utile,  et  nous  pensâmes  dès  lors  que  la 
première  partie  de  notre  entreprise  devait  nous  donner  une  Statistique 
littéraire  du  Département  de  l'Yonne,  laquelle  renfermerait  les  noms  et 
la  patrie  des  auteurs,  les  ouvrages  écrits  sur  le  département,  partagés 
par  ordre  de  matières,  et  l'indication  des  divers  genres  dans  lesquels 


IXXIT  DISCOURS 

nos  auteurs  se  sont  exercés;  viendraient  compléter  cette  première  partie 
la  liste  des  sociétés  savantes  fondées  dans  le  pays  avec  les  princi- 
paux membres  qui  les  auraient  composées  ;  puis  celle  des  écoles  ;  puis 
celle  des  imprimeries  et  des  imprimeurs  ;  celle  enfin  des  Bibliothèques 
publiques  ou  monastiques  d'une  certaine  importance. 

Après  cette  statistique,  pleine  d'un  incontestable  intérêt/et  reproduisant 
la  physionomie  littéraire  de  nos  contrées  à  chaque  siècle,  s'ouvrait  la 
seconde  partie,  c'est-à-dire  la  biographie  et  la  bibliographie,  en  un  mot, 
l'Histoire  littéraire  avec  ses  tableaux  généraux  de  chaque  siècle  ;  ce  qui 
nous  eut  fait  assister  en  quelque  sorte  aux  études ,  aux  disputes  scien- 
tifiques et  à  tout  ce  qui  est  des  lettres  et  des  sciences,  depuis  les  siècles 
les  plus  reculés  pour  nous,  jusqu'au  temps  présent. 

Nous  renvoyions  à  une  troisième  partie  la  reproduction  des  œuvres  à 
laquelle  ce  plan  magnifique  nous  permettait  de  donner  une  large  part,  et 
où  nous  nous  proposions  de  réunir,  non-seulement  des  œuvres  histori- 
ques sur  les  diverses  localités  de  la  contrée,  mais  des  écrits  de  tout  genre. 

Nous  voulions  qu'à  la  vue  de  ces  monuments  littéraires,  recueillis  avec 
soin  et  présentés  à  la  postérité,  nos  neveux  s'éprissent  d'un  vif  amour 
pour  ces  études  qui  polissent  les  hommes,  les  améliorent  et  leur  mon- 
trent le  chemin  du  bonheur  et  de  toute  vraie  prospérité  par  l'amour  du 
8olid(i  travail. 

Nos  c^)|]J^es,  plus  habiles  et  plus  sages  que  nous,  sans  nul  doute, 
«'effrayèrent  des  proportions  de  l'édifice,  et  il  ne  leur  fut  pas  difficile 


d'introduction  .  IXXV 

de  comprendre  que  J'enthousiasme  et  la  bonne  volonté  de  l'architecte  ne 
suffiraient  pas  à  l'exécution  du  monument  dont  il  avait  tracé  le  plan. 
Ils  exprimèrent  donc  le  désir  de  nous  voir  nous  borner,  pour  le  mo- 
ment au  moins,  à  la  troisième  partie  ;  encore  fut-il  décidé  que  nous 
n'aurions  à  reproduire  que  les  documents  historiques. 

Sans  renoncer  à  préparer  les  éléments  du  premier  projet,  nous  nous 
sommes  incliné  devant  la  décision  prudente  de  nos  collègues,  et  c'est 
pour  y  répondre  que  nous  publions  aujourd'hui  le  premier  volume  de  la 
Bibliothèque  historique  de  l'Yonne.  Rien,  toutefois,  si  Dieu  daigne  nous 
en  accorder  le  temps ,  n'empêchera  que  plus  tard  nous  ne  réalisions  le 
plus  beau  rêve  littéraire  que  nous  ayons  fait  de  notre  vie.  Ce  que  nous 
pouvons  au  moins,  et  ce  que  nous  ne  négligerons  pas,  ce  sera  d'en  recueil- 
lir les  précieux  matériaux  toutes  les  fois  que  nous  les  rencontrerons.  Ces 
éléments  épars  et  sans  ordre,  ces  simples  notes,  après  tout,  ne  seront 
pas  inutiles  à  ceux  qui  voudraient  un  jour  achever  ce  que  nous  n'aurions 
qu'à  peine  ébauché ,  et  rendre ,  comme  nous  avions ,  Messieurs,  l'hon- 
neur de  vous  le  dire  dès  1847,  ce  service  à  leur  patrie.  Les  sociétés, 
heureusement ,  ne  disparaissent  pas  aussi  vite  que  les  individus  ;  elles 
peuvent  finir  ce  qu'elles  ont  commencé;  et,  quand  un  de  leurs  ouvriers 
paie  le  tribut  à  la  nature ,  un  autre  est  là  pour  le  remplacer.  Ainsi  fai- 
saient les  Bénédictins,  nos  inimitables  modèles  ;  ainsi  faut-il  faire,  pour 
mener  à  bonne  fin  de  sérieuses  et  grandes  entreprises  littéraires  et  scien- 
tifiques. 

Au  reste,  Messieurs,  notre  Bibliothèque,  ainsi  réduite,  n'en  sera  pas 


XXXVI  DISCOURS 

moins,  nous  osons  l'espérer,  une  collection  précieuse  par  la  réunion 
des  documents  qui  la  formeront.  C'est  ce  qu'il  convient  maintenant 
de  vous  faire  voir,  après  vous  avoir  exposé  en  peu  de  mots  sa  nature  et 
son  but,  ses  avantages  et  ses  difficultés ,  ses  moyens  et  sa  marche. 

Elle  est.  Messieurs  ,  tantôt  une  simple  compilation,  tantôt  un  recueil 
de  documents  plus  ou  moins  connus ,  plus  ou  moins  répandus  dans  le 
public ,  dont  plusieurs  sont  rares  et  ne  se  rencontrent  que  dans  les 
grandes  collections  ;  dont  quelques-uns  sont  encore  inédits,  en  tout  ou 
en  partie.  On  y  trouve  des  légendes,  des  chroniques,  des  conciles,  des 
biographies,  des  opuscules,  des  lettres;  nous  vous  y  présentons,  pour  la 
confirmation  des  faits ,  des  inscriptions  antiques  et  des  médailles  de  dif- 
férentes époques,  et  toutes  ces  richesses  concourent  à  former  les  éléments 
nécessaires  et  aussi  complets  qu'il  nous  a  été  possible  de  l'histoire  des 
contrées  que  nous  habitons. 

Quant  au  but  où  nous  nous  proposons  d'atteindre  dans  la  Biblio- 
thèque historique  de  l'Yonne,  nous  l'avons  déjà  laissé  deviner,  et  il 
est  facile  de  l'apercevoir;  c'est  de  faire  mieux  connaître  nos  origines  et 
notre  pays;  c'est  de  rendre  plus  aisée,  à  ceux  qui  viendront  après  nous , 
la  tâche  honorable  et  sacrée  de  glorifier  nos  ancêtres,  de  raconter  leurs 
institutions  et  leurs  mœurs  ;  de  célébrer  leurs  belles  actions  et  leurs 
vertus.  Nos  neveuxne  seront  pas,  comme  leurs  prédécesseurs,  arrêtés  dès 
l'entrée  de  la  carrière,  par  l'absence  des  renseignements,  ou  forcés  de  con- 
sumer une  partie  de  leur  vie  à  les  chercher  péniblement.  Nous  avons  cru 
bien  mériter  de  nos  concitoyens  et  rendre  un  véritable  service  à  notre 


d'introduction  .  XXXVII 

pays,  même  en  nous  bornant  à  rassembler  ainsi  les  matériaux  épars 
d'un  édifice  que  d'autres  sauront  élever  dans  de  justes  et  belles  pro- 
portions. 

Et,  Messieurs,  l'utilité  de  ces  travaux  n'est  pas  seulement  d'avoir 
épargné  à  nos  successeurs  un  temps  considérable  et  des  recherches  dif- 
ficiles :  cette  Bibliothèque  sera  à  elle  seule  un  encouragement  à  l'étude 
et  un  monument  déjà  noble  et  beau  élevé  à  la  mémoire  de  nos  pères. 
Que  de  faits  inconnus  y  sont  racontés  I  Que  de  vertus  ignorées  on  y  pré- 
conise I  Quelles  institutions  sages  on  y  retrouve  dont  on  n'apercevait  plus 
de  traces  !  Plusieurs  de  nos  villes  et  de  nos  bourgs  rajeunis  ne  se  dou- 
tent plus  de  l'ancienneté  de  leur  origine,  et  elle  y  apparaît.  Que  de  tra- 
ditions perdues  y  vont  rattacher  les  temps  modernes  aux  siècles  anciensi 
Comment  s'étaient  établies  ;  comment  ont  été  dotées  nos  églises  ?  Com- 
ment se  sont  formés,  autour  des  monastères  qui  les  avaient  précédés, 
des  villages  et  des  hameaux  qui  ne  furent  d'abord  que  des  cabanes  de 
pauvres,  ou  des  chaumières   d'ouvriers?  Nos  vieilles   chroniques  et 
nos  légendes  diront  toutes  ces  choses. 

Ici  les  textes  sont  reproduits  dans  leur  langue  originale.  Plu- 
sieurs personnes  s'en  sont  étonnées  et  ont  paru  croire  que,  par  cela 
seul,  notre  ouvrage  serait  moins  utile.  Les  uns  auraient  voulu  que  tout 
fût  en  latin ,  d'autres  tout  en  français ,  ou  au  moins  dans  l'une  et 
l'autre  langue. 

On  a  pris,  Messieurs,  le  parti  qui  a  semblé  le  plus  sage.  Dom  Bou- 
quet ,  il  est  vrai ,  dans  son  Recueil  des  Historiens  des  Gaules  et  de  la 

r 


IIX>1I1  DISCOURS 

France,  a  donné  en  latin  et  en  français  les  préfaces  et  les  tables  chro- 
nologiques de  cette  riche  collection;  mais  a-t-il  traduit  les  textes?  Non. 
Ce  ne  sont  pas  en  effet  des  traductions  plus  ou  moins  infidèles  que  doivent 
consulter  les  savants  ;  on  comprend  aisément  qu'ils  veuillent  les  sources 
dans  toute  leur  pureté,  et,  Messieurs,  ils  ont  raison,  votre  propre  expé- 
rience le  sait  bien. 

Mais,  nous  a-t-on  objecté,  vous  travaillez  pour  le  pays,  et  beaucoup 
d'hommes  studieux  qui  vous  auraient  lu  en  langue  vulgaire  ne  com- 
prendront pas  votre  ouvrage  et  ne  pourront  y  recourir. 

En  général,  les  savants  n'ignorent  pas  la  langue  latine;  et  puis,  tra- 
duire eût  exigé  un  temps  considérable  que  nous  n'avions  pas  et  des 
dépenses  beaucoup  plus  fortes  que  ne  nous  les  permettaient  les  ressour- 
ces de  la  Société.  Il  faut  l'avouer  cependant  ;  quelques-unes  des  chroni- 
ques et  des  légendes  de  la  Bibliothèque  historique  seraient  utilement  tra- 
duites; mais,  si  ce  n'est  pas  dans  ce  Recueil  qu'en  est  marquée  la  place 
naturelle  en  langue  vulgaire,  nous  avons  l'espérance  que  quelques-uns 
de  nos  collègues,  ou  des  littérateurs  de  notre  pays,  ne  les  négligeront 
pas. 

On  s'est  servi  de  la  langue  française  pour  les  préfaces,  les  introduc- 
tions, les  notes  et  la  plupart  des  tables;  cela  a  paru  plus  convenable 
pour  une  collection  qui  n'est  pas  essentiellement  latine,  et  qui  doit 
plus  tard  reproduire  des  auteurs  entièrement  français. 

Quant  au  plan  de  l'ouvrage,  il  est  fort  simple.  Nous  distinguons 


d'introduction  .  xxxtx 

deux  époques   :  les  temps  qui  ont  précédé  la  prédication  de  l'Évangile 
dans  notre  pays  et  ceux  qui  l'ont  suivie. 

La  première  époque  renferme  très-peu  de  documents ,  ces  siècles 
n'ajant  presque  rien  laissé  des  traces  de  nos  pères,  à  une  époque  où 
la  contrée  était  encore  barbare. 

La  seconde  eût  peut-être  suffi,  s'il  n'était  pas  d'un  véritable  intérêt 
de  savoir  qu'avant  le  christianisme,  auquel  nous  devons  tout  ce  que 
nous  avons  été  et  tout  ce  que  nous  sommes,  déjà  quelques-unes  de  nos 
villes  pouvaient  obtenir  un  nom  sur  la  carte  géographique,  et  n'étaient 
pas  sans  un  reflet  de  puissance  dans  des  régions  incivilisées  et  incultes. 

Les  matériaux  sont  placés  dans  Tordre  chronologique,  non  pas  des 
faits  à  recueillir,  ou  à  raconter ,  mais  dans  celui  des  temps  où  vécurent 
les  diflérents  auteurs  qui  ont  parlé  de  notre  pays.  De  cette  façon,  les 
écrits  se  présentent  avec  la  physionomie  et  la  couleur  des  siècles  où  ils 
furent  composés  ;  et  c'est  aux  yeux  des  connaisseurs  et  des  savants  un 
vrai  mérite. 

Ils  sont  publiés  en  entier  ;  les  couper,  les  disséquer,  en  quelque 
sorte,  pour  suivre  l'ordre  des  événements,  n'eût  bien  souvent  présentée 
la  pensée  des  lecteurs  qu'une  espèce  de  mosaïque,  commode  sans  doute 
pour  des  écrivains,  mais  fatigante,  rebutante  même  pour  d'autres. 
Et  qu'on  veuille  bien  ne  pas  nous  objecter  ici  que  pourtant  cette  mé- 
thode a  été  suivie  par  Dom  Bouquet.  On  le  comprendra  ;  pour  une 
contrée  vaste  comme  la  France,  elle  avait  peut-être  plus  d'avantages  que 


XL  DISCOURS. 

d'inconvénients.  En  serait-il  de  même  pour  un  simple  département?  Il 
nous  a  paru  grandement  permis  d'en  douter. 

Mais,  dira-t-on,  comment  aller  chercher,  comment  découvrir  les  faits 
épars  et  presque  toujours  racontés  dans  des  siècles  différents  de  ceux 
où  ils  se  sont  accomplis? 

Par  des  tables  auxquelles  nous  accorderons  tous  nos  soins,  dont  plu- 
sieurs paraîtront  à  la  fin  de  chaque  volume  et  dont  quelques  autres 
seront  sagement  renvoyées  au  dernier.  Nous  placerons,  à  la  fin  de 
chaque  volume,  celles  des  documents,  des  noms  propres  et  des  fieux,  et 
dans  le  dernier  volume,  celles  de  la  chronologie  et  des  matières  ;  le 
temps  ne  nous  permet  pas  davantage. 

Soyez  indulgents,  Messieurs,  car  nos  moyens  sont  faibles  et  les  dif- 
ficultés considérables. 

Nous  n'en  doutons  pas  ;  les  érudits  rencontreront,  dans  cette  Biblio- 
thèque, de  nombreuses  imperfections,  des  lacunes,  des  oublis,  des  né- 
gligences, peut-être  des  erreurs  ;  mais  ils  savent,  eux  surtout,  ce  qu'il 
aurait  fallu  pour  l'exécution  irréprochable  d'une  pareille  entreprise. 
Quand  les  enfants  de  saint  Benoît  avaient  formé  le  plan  de  quelqu'une 
de  ces  collections  dont  les  recherches  et  le  travail  nous  étonnent  au- 
jourd'hui et  nous  paraissent  semblables  à  ces  gigantesques  constructions 
des  puissantes  races  des  anciens  hommes,  ils  avaient  à  leur  disposition 
de  riches  et  nombreuses  bibliothèques,  où  les  siècles  avaient  amassé  les 
plus  rares  trésors  de  la  science  ;  ils  étaient  aussi  favorisés  en  argent 


d'introduction.  xli 

qu'en  livres  et,  par-dessus  tout,  ils  avaient  à  leur  service  le  savoir  de 
leurs  doctes  confrères  et  les  loisirsque  la  prière  et  les  bonnes  œuvres  leur 
laissaient  longs  encore.  Ils  les  interrogeaient  d'un  bout  de  l'Europe  (1)  à 
l'autre  ;  ils  appelaient  les  plus  exercés  d'entre  eux  à  être  leurs  infatigables 
collaborateurs,  et,  avec  de  pareils  secours  et^de[si  habiles  ouvriers,  l'en- 
treprise marchait  rapidement;  rien  ne  manquait  à  sa  perfection.  Ce  qu^ 
avait  échappé  à  l'œil  de  l'un,  l'exactitude  de  l'autre  l'avait  vu  ;  ce  que 
celui-ci  ignorait  peut-être,  celui-là  le  savait  :  ils  étaient  comme  les 
abeilles  d'une  même  ruche  que  rien  ne  distrait  et  ne  détourne  de  leurs 
laborieuses  fonctions. 

Avions-nous  ces  moyens  dans  la  proportion  de  notre  œuvre  ? 

I^s  livres  nous  ont  souvent  manqué.  Il  en  est  que  nous  avons  inuti- 
lement fait  demander  dans  les  plus  considérables  bibliothèques  de  la 
France,  et  que  les  libraires  n'ont  pu  nous  obtenir,  même  à  l'étranger. 

Le  temps Messieurs,  ce  n'est  que  dans  les  monastères  que  Ton 

trouve  le  temps  nécessaire  à  de  grandes  et  sérieuses  entreprises  scienti- 

;i)  VoirD.  Rivet,  HisL  liU.  delà  France,  tom.  I,  Préface,  pag.  xxx-xxxiii.  Ziegelbauer  ne 
cite  pas,  comme  le  précédent  auteur,  un  grand  nombre  de  savants  qui  lui  sont  venus  en 
aide  ;  mais  on  lit,  tom.  in,  de  son  Hisloria  rei  liU,  ordinis  Benedietini,  part  3,  c.  vi,  à  la 
fin  de  sa  liste  des  écrivains,  pag.  639,  cette  invitation  à  tous  les  érudits  de  son  ordre  : 
«  ....Author  omneset  singulos  eruditos,  cumprimis  vero  colendissimos  sodales  nostros, 
quibus  res  litteraria  Benedictina  cordi  est,  perhonorifice  invitât,  et  impensissime  obtes- 
tatur,  ut  pro  studio  ac  fervore,  quo  de  rei  litterariœ  augmente,  et  antiquissimi  Ordinis 
omamento  suoque  décore  sunt  solliciti,  minus  nota  Bibliographis  suorum  scriptorum 
Domina,  unacum  vitœsynopsi,  die  et  annoobitus,  operumque,  tumtypis  impressorum, 
cum  manuscriptorum  designatione,  additisloco,  tempore  et  forma  editionis,  ut  et  ma- 
nuscriptorum  sntate,  notisquo  diagnosticis,  et  qu»  notatu  digna,  aut  diligentiam  ipsius 
efifugere  posse  ipsis  videbuntur,  bénévole  cum  eo  communicare  dignentur.  » 


XLII  DISCOURS 

fiques  ou  littéraires.  La  vie  y  est  tranquille  et  uniforme  ;  l'esprit ,  sub- 
jugué par  la  foi ,  toujours  en  repos  et  comme  une  eau  limpide ,  ne  con- 
naît ni  l'agitation ,  ni  les  tiraillements  du  monde  ;  ni  ses  distractions, 
ni  ses  devoirs  que  la  coutume  impose.  Là,  tout,  même  le  labeur  sacré 
de  la  prière,  prépare  l'esprit  à  l'étude.  Mais  l'homme  public,  si  peu 
d'importance  qu'il  ait ,  si  avare  qu'il  soit  des  heures  qui  lui  sont  légi- 
timement disputées  par  ses  obligations  d'état ,  si  étranger  qu'il  ait  le 
courage  de  se  rendre  aux  usages  de  la  vie  civile,  si  amoureux  de  sa 
solitude  et  de  ses  livres,  si  sobre  de  distractions  et  de  délassement,  si 
ermite  enfin  qu'il  se  fasse ,  passez-moi  ce  mot ,  au  sein  populeux  de 
la  ville  ,  le  temps  lui  est  infidèle ,  et  il  ne  parvient  à  lui  ravir  que  des 
instants  éparpillés  dans  sa  courte  durée.  Dès  lors ,  ses  idées  deviennent 
sans  suite  et  confuses,  ses  souvenirs  se  perdent  et  la  préoccupation  se 
trahit  à  chaque  instant  dans  son  œuvre  qu'il  reprend  et  laisse,  pour  la 
reprendre  et  se  trouver  forcé  de  la  laisser  encore  ;  et  cela,  des  jours,  des 
semaines  et  quelquefois  des  mois  entiers. 

Pourtant,  il  faut  bien  en  convenir,  la  persévérance  produit  des  mer- 
veilles, et  on  ne  saurait  dire  combien  de  rapides  moments,  reportés  tou- 
jours au  même  objet,  peuvent  produire  à  la  longue. 

Mais,  pour  une  collection  du  genre  de  la  nôtre,  avec  le  temps, 
Messieurs,  il  faut  des  ressources  pécunaires  et  delà  science. 

L'argent  n'a  pas  manqué  absolument;  le  département  a  compris  les 
vues  élevées  de  la  Société  ;  il  s'est  montré  libéral,  il  nous  aide,  et,  toutefois, 
de  grandes  dépenses  ne  nous  ont  pas  été  permises.  Nous  n'étions  pas  à 


d'introduction.  XLIIl 

même  de  payer  chèrement  des  copistes  au  loin,  ni  d'acheter  beaucoup  de 
ces  livres  rares  qui  se  vendent  au  poids  de  l'or,  pour  en  tirer  quelques 
courts  fragments,  ou  quelques  simples  notes. 

Ce  n'était  peut-être  pas  encore  là  notre  difficulté  la  plus  considérable. 

Qu'eut-il  fallu.  Messieurs  ,  du  côté  de  la  science,  pour  donner  à  la 
Bibliothèque  historique  toute  la  perfection  dont  elle  était  susceptible  ? 

Une  connaissance  approfondie  de  l'histoire  ecclésiastique  et  de  l'his- 
toire politique ,  la  science  si  variée  et  si  étendue  de  l'archéologie ,  de  la 
diplomatique  et  de  la  bibliographie,  une  érudition  à  la  manière  de  celle 
des  Bouquet ,  des  Duchesne ,  des  Mabillon ,  des  d'Achery ,  des  Pez ,  des 
Rivet,  des  Ziégelbauer  ;  de  ces  esprits  étonnants  qui  «  renfermoient  avec 
*  candeur  toute  leur  vie  dans  leurs  études,  semblables  à  ces  ouvriers  en- 
>^  sevelis  au  fond  des  mines  d'or,  qui  envoient  à  la  terre  des  richesses  dont 

^  ils  ne  jouiront  pas ;  (de)  ces  larges  cervelles  qui  embrassoient  tout; 

>  (de)  ces  espèces  de  contemporains  des  Pères  de  l'Église  ;  (de)  ces  hommes 
)>  du  passé  gothique  et  des  vieilles  abbayes,  qui  sembloient  avoir  écrit 
»  eux-mêmes  les  chartes  qu'ils  déchiffroient(l)  ;  »  de  ces  prodiges  de 
savoir  qu'on  ne  peut  guère  rencontrer  dans  notre  siècle  qui  n'a  pas 
encore  reconstruit  leurs  retraites  vénérables  dont  les  révolutions  ont  fait 
des  amas  de  ruines,  en  même  temps  qu'elles  moissonnaient  cruellement 
les  génies  civilisateurs  qui  les  avaient  habitées. 

Messieurs,  nous  vous  le  déclarons,  sans  modestie,  comme  sans  orgueil, 

(I)  Chateaubriand,  Préf.  des  Eludes  Hisloriq. 


XLIV  DISCOURS 

nous  n'avons  jamais  douté  de  notre  insuffisance  sous  le  rapport  de 
Vérudition ,  ni  de  notre  mérite  sous  le  rapport  d'une  volonté  persévé- 
rante et  de  cet  enthousiasme  qui,  souvent,  ne  laisse  apercevoir  à  l'homme 
que  le  beau  côté  des  projets  qu'il  forme,  pour  l'entraîner  plus  fortement 
à  leur  exécution.  I^  première  de  ces  deux  convictions  aurait  dû ,  c'est 
vrai ,  nous  mettre  en  garde  contre  les  séductions  de  la  seconde;  mais 
ridée  de  l'entreprise  était  grande ,  l'entreprise  elle-même  bonne  et  utile, 
et  nous  avons  du  craindre  qu'elle  ne  restât  sans  exécution ,  si ,  plus 

audacieux  que  capable ,  nous  l'abandonnions  à  ceux  qui  ne  l'avaient 
pas  conçue. 

C'est  cette  appréhension  qui  rendra  nos  juges  moins  sévères  et  qui 
fera  accepter  avec  indulgence,  nous  l'espérons,  la  Bibliothèque  histo- 
rique de  l'Yonne,  quelque  incomplète,  quelque  imparfaite  qu'elle  doive 
être.  Oui,  3Iessieurs;  nous  nous  sentions  pressé  de  mettre,  quand 
même,  la  main  à  cette  œmTe,  et  d'offrir  à  nos  concitoyens  et  à  notre 
pays  une  pareille  marque  de  notre  amour;  et  le  désir  de  lui  être  utile  et 
de  contribuer  à  sa  gloire  Ta  emporté  en  nous  sur  toute  autre  consi- 
dération. Dans  notre  ardeur,  nous  n'avons  pas  calculé  les  difficultés, 
et,  quand  quelque  crainte  s'est  montrée  en  nous,  du  ciUé  de  notre  in- 
suffisance, Pline  est  accouru  nous  consoler  et  nous  ranimer  par  ces  mots 
vivifiants  qui  nous  servaient  de  de\ise  :  Etiam  non  assecutis ,  voluisse, 
abunde  pulchrum  atque  magnificum  e$t[\):  et.  Messieurs,  nous  avons 
compté  sur  sa  parole. 

(1)  Histor.  Lib.l,p.  6. 


XLVI  DISCOURS 

été  indigne  d'un  ouvrage  aussi  sérieux  que  le  nôtre,  nous  avons  cepen- 
dant laissé  voir  par  ces  fragments  que  l'imagination  et  l'amour  du  pays 
ne  seraient  pas  absolument  répréhensibles  de  nous  broder  quelques 
pages  flatteuses  pour  l'amour-propre  si  naturel  à  Vhomme,  sur  Van 
cienneté  et  la  puissance  de  la  ville  de  Sens,  dans  des  temps  fort  reculés. 
On  comprend  que  c'était  assez  pour  nous  et  que  des  textes  puisés  à 
des  sources  peu  sûres  n'avaient  pas  le  droit  d'être  admis  dans  la 
Bibliothèque  Historique  de  l'Yonne. 

Le  chapitre  XXXIV  du  livre  V  des  Histoires  de  Tite-Live  nous  a 
paru  mériter  d'être  reproduit  aussi  bien  que  quelques  lignes  de  Strabon, 
de  Plutarque,  de  Suétone  et  de  Florus,  parce  qu'ils  ont  quelque  chose 
de  précis  que  les  lecteurs  seront  satisfaits  de  rencontrer  là.  Ammien- 
Marcellin  signale  le  passage  de  Julien  par  Auxerre,  qu'il  appelle  Au- 
losidore,  Autosidorum,  et  par  Sens,  où  il  séjourne  et  soutient  un  siège; 
Eutrope  nous  montre  Décence  périssant  à  Sens,  pendant  que  Magnence 
se  tue  à  Lyon. 

Inscriptions.  Nous  avons  recueilli  quarante-trois  inscriptions  anti- 
ques dont  vingt-et-une  appartiennent  à  Sens,  dix-huit  à  Auxerre,  une  à 
Tonnerre,  une  à  Avallon  et  une  à  Brienon. 

De  nouvelles  découvertes  ont  été  faites  depuis  la  publication  de  cette 
partie  de  la  Bibliothèque  Historique  ;  nous  y  reviendrons  dans  un  sup- 


des  Gaules  et  des  François,  depuis  le  déluge,  par  Jacq.  Cassan  qui  s'appuient  sur  Bérose  et 
sur  Anniusde  Viterbe,  ou  enfin  D.  Morin,  Histoire  générale  des  pays  du  GatinoiSt  Séno- 
nois,  e<c.,  et  TarbtS  Recherches  sur  la  ville  de  Sens. 


d'introduction  .  XLVn 

piment  qui  devra  nécessairement  se  trouver  à  la  fin  de  notre  ouvrage. 
Il  serait  bien  difficile,  il  est  presque  impossible,  vous  le  savez,  Messieurs, 
que,  dans  un  travail  aussi  étendu,  et  où  tant  de  ressources  nous  man- 
quent, rien  n'eiït  échappé  à  notre  mémoire  el  même  à  nos  recherches. 
Cest  dans  ce  supplément  que  tous  nos  ouljlis  seront  réparés. 

Il  sera  peut-être  même  possible  alors  de  joindre  aux  inscriptions  nou- 
velles, et  d'essayer,  pour  les  anciennes, quelques  courtes  explications. Nous 
rectifierons  aussi,  dans  cette  partie  de  notre  ouvrage,  les  erreurs  où  nous 
serions 'tombé  et  sur  lesquelles  nous  serons  heureux  de  voir  nos  col- 
lègues et  tous  nos  lecteurs  bienveillants  appeler  notre  attention.  (1) 

Médailles.  Les  médailles  sont  des  monuments  précieux  contre  les- 
(jucls  ordinaîremenl  il  n'y  a  guère  à  répliquer  et  qui  indiquent,  au  moins 

(4)  Mous  avons  pris  dans  D.  Bouquet  inscription  qui  regarde  Blùriiasgui,  roi  do  Seni^ 
{BibLhisL  ûqV  Yonne,  pag.  31);  mais  en  parcouraot  VHUtùire  de  l  antique  ciiétTAulun, 
par  E.  Tiiomas,  nous  nous  sommes  aperçu  que  notre  guide  l'a  donnée  incomplète,  U 
sera  sans  doute  agréable  à  nos  lecteurs  de  trouver  ici  ce  qui  manque  dans  notre  texte  et 
le  passage  de  Thomas  sur  cette  inscription  si  intéressante  pour  nous. 

m  II  me  reste  à  faire  part  au  public  d'une  inscription  antique,  conservée  dans  le  fragment 
d*aiie  pierre  qui  fait  partie  d'un  portique  dédié  au  dieu  Moritasgus,  voici  cette  inscription  : 
TI.  CL.  PftOl^TSSVS.  NIGER.  OMiXffiVS 
nO^OI^iBVS.  APVD.  AEDVOS.   ET 
LllNCOÎVAS.  FVNCTVS.  DEO.  MORTTASGO 
TOIiTlGVM,   TESTAMENTO,  1M3M. 
IVS6ÏT,  SVO.  NO\nNE.  IVLÏAE. 
Vmf;VLL\AE.  UXORIS.   ET.  l^TLIAUVM.  CLAVDIiE. 
PltOFEESSyE,  ET.  IVLIANAE,  VIRGVLIN^ 
IVLÏA,  VIllGVLA.  FILLV  MOEREiXS.  TOSUIT. 
•  EUefut  trouvée,  le  10  décembre  1652,  au  vieux  cimetière  d'Alise,  au  mont  d'Auxois, 
au  tomljeau  des  prédécesseurs  du  sieur  Badier,  Bailli  de  Flavigny,  et  qui  se  voit  à  présent 


XLVIIT  DISCOURS 

généralement,  que  les  lieux  où  elles  furent  frappées  étaient  d'une  cer- 
taine importance.  Nous  n'en  connaissons  que  deux  que  Ton  puisse  re- 
culer à  une  époque  assez  éloignée  pour  les  inscrire  ici  ;  Tune  consacre 
un  des  anciens  noms  de  la  ville  de  Sens,  Àgendicum;  la  seconde  appar- 
tient à  Avallon.  Nous  serons  plus  riches  en  ce  genre  de  document  pour 
les  siècles  qui  vont  suivre. 

Tels  sont.  Messieurs,  les  éléments  qui  composent  notre  première 
période;  s'ils  sont  peu  nombreux,  on  ne  saurait  dire  qu'ils  manquent 
d'intérêt. 

jjme  Période.  La  seconde  période,  celle  où  nos  origines  se  marquent 
mieux  et  où  commence  notre  véritable  histoire,  ne  nous  a  jusqu'à  pré- 
sent fourni  pour  les  premiers  siècles  de  l'ère  chrétienne  que  quelques 
notes  géographiques  auxquelles  il  nous  a  paru  utile  de  joindre  la  carte 
de  Peutinger.  Elle  a  été  tirée  sur  l'original  conservé  à  la  bibliothèque  de 
Vienne  et  le  calque  en  a  été  fait  par  notre  honorable  collègue,  M.  Ar- 
rault,  qui  a  bien  voulu  nous  l'abandonner  en  faveur  de  la  Bibliothèque 
Historique. 

V®  Siècle.  Le  cinquième  siècle  nous  donne  un  mot  de  saint  Prosper 


incrusté  dans  la  muraille  proche  la  porte  du  couvent  des  Cordeliers  d'Alise.  Elle  est  de 
Moritasgus,  frère  de  Gavarinus,  roi  de  Sens,  que  César,  livre  V  de  ses  Commentaires,  dit 
avoir  tenu  à  sa  venue  la  couronne  des  Sénonais.  » 

a  La  pierre  où  cette  inscription  est  gravée  a  cinq  pieds  de  long,  un  pied  et  demi  de 
large,  et  deux  de  hauteur,  encore  qu'il  y  ait  apparence  que  cette  pierre  étoit  plus  haute, 
des  lettres  coupées  ou  rompues  se  trouvant  au-dessous  de  l'inscription.  »  (  Hist  de  Tant 
cité  d'Autun,  pag.  318,  319.  ) 


D INTRODUCTON.  XLIt 

d'Aquitaine  sur  la  mission  de  saint  Germain  d'Auxerre  contre  les  pela- 
piens  de  la  Grande-Bretagne,  et  la  vie  de  ce  même  évi'que,  notn*  pins 
grande  gloire,  par  le  prêtre  Constance.  1^  conversion  de  saint  Mamerl  s  y 
trouve  décrite.  Cet  <^crit  est  plein  d'intérêt.  Nous  Favons  fait  suivn*  de 
notes  bibliographiques  destinées  à  indiquer  les  manuscrits  on  cette  his- 
toire se  trouve,  et  les  différentes  leçons  qu'ils  présentent,  cjuand  elles  ont 
paru  en  valoir  la  peine.  C'est  ce  que  nous  avons  pratiqué  dans  ce  volume, 
loutes  les  fois  que  nous  Favons  pu.  Nous  avions,  pour  les  manuscrits  du 
Vatican,  quelques  noies  précieuses  que  notre  collègue,  M.  Léon  de  Bas- 
tard,  avait  recueillies  lui-même  à  Rome  et  qu*il  a  bien  voulu  mettre  à 
notre  disposition.  Qu'il  nous  soit  permis  de  Ven  remercier  ici. 

Vl**  Siècle.  Le  sixième  siècle  est  un  peu  plus  riche  que  le  précédent. 
11  nous  a  fourni,  avec  une  lettre  de  saint  Léon  de  Sens  et  les  Atles 
du  premier  concile  dMuxerre,  de  curieux  fragments  de  Grégoire  de 
Tours  et  les  Actes  de  saint  Pèlerin,  écrits  par  un  auleur  anonyme.  Se 
sont  joints  à  ces  documents  :  un  passage  d'une  préface  de  saint  Tétrice 
d'Auïerre  sur  les  miracles  de  saint  Cyr  et  de  sainte  Juhtte  [le  reste  de 
Foutrage  a  péri),  et  la  vie  de  saint  Amatre,  par  Etienne  Africain,  qni 
termine  ce  siècle*  Elle  est  précédée  d'une  lettre  de  saint  Aunairr 
d'Auxerre  à  l'auteur  et  d'une  réponse  de  celui-ci. 


Vir  ET  VHP  Siècles.  Le  VIP  et  le  VLI?  siècle  nous  ont  fourni,  Fun 
une  lettre  de  Pallade  d'Auxerre,  quelques  morceaux  de  Frédégaire  et  de 
Jonds  de  Bohio;  Fautre  la  vie  de  siunt  Vulfran  de  Sens, par  Jonas  de  Fonte- 


f,  DISCOURS 

nellc  elde3  fragments  de  Bède  et  d'Alcuin.  Il  s'est  tenu  dans  le  VIP  siècle 
plusieurs  Conciles;  mais  les  actes  en  sont  malheureusement  perdus. 

Pour  ne  point  interrompre  la  suite  et  Tordre  des  documents  que  nous 
reproduisions,  nous  avons  placé  entre  le  VIP  et  le  VHP  siècle  quelques 
médailles  qui  sont  de  ces  temps-là.  Nous  aurions  peut-être  pu  en  augmen- 
ter le  nombre,  en  pénétrant  dans  les  cabinets  des  curieux  ;  on  compren- 
dra que  telle  ne  devait  pas  être  notre  marche.  Nous  n'avons  pas  à  faire, 
dans  la  Bibliothèque  Historique,  une  monographie  des  médailles  de 
l'Yonne  ;  mais  il  nous  a  semblé  que  nous  ne  pouvions  nous  dispenser 
de  rappeler  ici,  au  moins  celles  que  nous  avons  données,  et  de  constater 
parla  que,  dans  ces  temps,  comme  dans  ceux  qui  les  avaient  précédés, 
on  frappait  monnaie  dans  plusieurs  localités  importantes  du  pays. 

Arrivé  heureusement  enfin.  Messieurs,  le  IX*  siècle,  celui  où  les 
Lettres  ont  jeté  un  vif  éclat  dans  l'école  d'Auxerre.  Il  nous  a  dédommagé. 
Il  nous  a  donné  d'abord  une  précieuse  chronique  de  Sainte-Colombe  de 
Sens  qui  est  en  manuscrit  à  Rome  dans  la  Bibliothèque  Vaticane  et  que 
M .  de  Pertz  a  publiée  dans  ses  Monumenta  Germanica.  Ce  savant  a  bien 
voulu  envoyer  à  votre  Société  un  exemplaire  des  feuilles  où  se  trouvait 
reproduit  ce  document.  Nous  l'avions,  il  est  vrai,  dans  le  Thésaurus 
Anecdotorum  de  D.  Martène;  mais  cette  chronique  est  ici  plus  complète  et 
vous  la  regarderez  sans  doute  avec  nous  comme  une  bonne  fortune 
pour  notre  collection.  Suivent  un  petit  ouvrage  liturgique  de  Magnus 
de  Sens,  des  lettres  de  Jérémie,  de  Frotaire  et  de  saint  Aldric,  une  vie 
de  saint  Loup,  des  fragments  d'Audrade,  de  Nithard,  etc.  ;  des  lettres 


D  INTRODUCTION.  LI 

du  célèbre  Loup  de  Ferrières  et  divers  autres  morceaux  de  plusieurs 
auteurs  sur  le  siège  archiépiscopal  de  Sens  ;  puis  enfin,  pour  terminer 
ce  volume  plein  d'intérêt,  le  Gesta  Pontificum  Autissiodorensivm,  que 
nous  avons  reproduit,  le  manuscrit  en  main,  ce  qui  nous  a  permis  de 
corriger  notre  prédécesseur,  le  savant  P.  Labbe,  dont  l'édition  est  pleine 
d'erreurs  et  de  fautes. 

Ici  se  termine  notre  premier  volume. 

Ce  court  exposé  vous  laisse  assez  voir,  Messieurs,  toute  l'importance 
delà  Bibliothèque  Historique  de  l'Yonne.  Elle  sera,  nous  croyons  pou- 
voir le  dire,  une  collection  utile  que  voudront  consulter  tous  les  savants 
qui  auront  des  recherches  à  faire  sur  nos  contrées  ;  elle  facilitera  l'étude 
des  temps  anciens  ;  elles  nous  attachera  plus  étroitement  encore  à  notre 
pays;  elle  servira  à  nous  rendre  dignes  de  nos  ancêtres  par  l'amour  de 
leurs  vertus  et  par  l'imitation  de  leurs  travaux  ;  et  votre  Société,  Mes- 
sieurs, qui  a  pris  à  cœur  cette  entreprise ,  le  Conseil  Général  du 
département  qui  nous  a  encouragé,  la  Commission  spéciale  qui  nous  a 
aidé  de  ses  conseils,  et  ceux  de  nos  honorables  collègues  qui  ont  bien 
voulu  partager  avec  nous  la  tâche  pénible  de  corriger  les  épreuves, 
auront  tous  contribué  à  rendre  un  grand,  un  important  service  à  notre 
pays,  et  à  élever  à  sa  gloire  un  monument  noble  et  durable  : 

Monumentum  œre  perennius. 


BIBLIOTHEQUE  HISTORIQUE 


DE  L'YONNE. 


mrs  ANTlRim  as  cbustunish. 


Les  temps  antérieurs  à  rétablissement  du  christianisme  dans  le  pays 
qui  forme  aujourd'hui  le  département  de  TYonne  ont  laissé,  pour  This- 
toire  locale,  fort  peu  de  monuments.  Ce  qu'il  en  reste  aujourd'hui 
consiste  en  quelques  témoignages  des  auteurs  anciens,  des  inscriptions 
latines  et  deux  médailles  gauloises. 


AUTEURS  ANCIENS. 


POLYBE. 

(130  ans  ayant  J-C.) 

H  fait,  livre  ii ,  ebap.  m  et  iy  de  son  Hùtoùre  générale  de  la  République 
Romaine,  l'histoire  abrégée  des  Gaulois,  décrit  la  partie  de  l'Italie  qu'ils 
occupaient,  énumère  leurs  diverses  peuplades*  peint  leurs  mœurs  et  raconte 

I  1 


8  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  BE  L*YONNË. 

la  prise  de  Rone  ei  lei  taires  entreprises  de  ces  barbares  cooire  le  people- 
roi.  Le  pays  Sénonais  j  est  marqué. 

Mais  ces  récits  ne  regardant  que  les  Gaulois  d'Italie,  nous  nous  bornons  à 
les  indiquer. 

J.  CESAR. 

(43  aos  ayant  J.-C.) 

Les  détails  qu'il  donne,  dans  les  livres  v,  vi,  vu  et  viii  de  ses  Commentaires 
sur  la  guerre  des  Gaules ,  touchant  les  affaires  des  Sénonais  ont  de  Tintérét 
pour  nous,  les  void  : 

DE  BELLO  GALLICO. 

LIB.  V. 

LIV. . . .  Senones,  quœ  est  civitas  in  primis  firma,  et magnœ  inter  Galles 
aucloritatis,  Cavarinum,  quem  Cœsar  apud  eos  regem  conslituerat 
(cujus  frater  Morilasgus,  adventu  in  Galliam  Ceesaris,  cujusque  majores 
regnum  obtinuerant),  interficerepnblico  consilio  conati,  quum  ille  prae- 
sensisset  ac  profugisset,  usque  ad  fines  insecuti,  regno  domoque  ex- 
pulerunt;  et,  missis  ad  Cœsarem  satisfaciendi  causa  legatis,  quum  is 
omnem  ad  se  senatum  venire  jussisset,  dicto  audientes  non  ftierant. 
Tantum  apud  homines  barbaros  valuit ,  esse  repertos  aliquos 
principes  belli  inferendi,  tantamque  omnibus  voluntalum  commuta- 
tionem  altulit,  ut,  preeter  iEduos  et  Remos,  quos  prœcipuo  semper 
honore  Cœsar  habuit ,  alteros  pro  vetere  ac  perpétua  erga  populum 
romanum  fide ,  alteros  pro  recentibus  Gallici  belli  olficiis,  nuUa  fen» 
civitas  fuerit  non  suspecta  nobis.  Idque  adeo  haud  scio  mirandumne 
sit,  quum  compluribus  aliis  de  causis,  tum  maxime,  quod,  qui  virtute 
belli  omnibus  gentibus  prceferebantur,  tantum  se  ejus  opinionis  deper- 
didisse,  ut  a  populo  romano  imperia  perferrent,  gravissime  dolebant. 

LV.  Treviri  vero  atque  Induliomarus  totius  hiemis  nuUum  tempus 
intermiserunt,  quitt  trans  Rhenum  legatos  mitterent,  ci\itates  sollici- 
tarent,  pecuma»  polliccrentur,  magna  parte  exerci tus  nostri  interfecta, 


J.    C€SAR   DE   BEUO   GÀUICO.  3 

juiill4)  miaureiû  ^upcrcsse  dicereut  partem.  Neqxie  tamen  ulli  civitati 
Geriiumorum  pcrt^uuderi  puUiit,  ut  KhimuJii  transirai,  quma  se  bis 
<3Xperlos  dicereiit,  Ariovisli  M\o  et  Tenclitheroruui  Iransilu,  non  essr 
ainplius  forluoain  tf*iitaudaoi.  Hac  spo  lapsus  ladutiomarus,  nihîl<>^ 
mnwi  copias  cogère,  nxtiT^^ro,  a  finiLimis  equos  parare,  exsuies  damna* 
tosque  lotii  Gallia  oiagiiis  pni^uiiis  ad  se  allicere  cœpit,  Ac  taiitam  sibi 
jam  iîs  rébus  iii  tiallia  auelurilatem  cuioparaverat,  ut  undiquc  adeum 
legaliones  concurrcrent,  graliaiu  atque  amîciliom  publiée  privalioique 
pctérenl. 

LVI.  Lbi  intellexit  ultro  ad  se  veniri ,  altéra  ex  parte  Senones  Car- 
nutesque  eonseientia  faciiiuris  ijistigari  ;  altéra,  Nervios  AduaUicosque 
bellum  Roraauis  parare,  ueque  sibi  voluiilariurum  copias  defore,  si  ex 
liriibus  suis  progredi  cœ[tissel  ;  armalum  concilium  indicil  (boc  more 
Gallorum  est  initiumbilli),  quu,  lege  conimuni.  omnes  pubères  arma ti 
convenire  consuêruiit;  qui  ex  iis  ouvissimus  venit,  io  conspectu  mul- 
litudiiiis  omnibus  cruciatibus  affeclus  necalur,  in  i^o  concibo  Cingelo- 
rigem,  alleriusprincipem  faclioois,  generum  suum  (quem  supra  deniuns- 
Iravimus,  Cœsaris  seculum  tidem,  ab  eo  non  discessisse) ,  hostemjudiciit, 
bunaque  ejus  pubbcal.  llis  rébus  confeclis,  in  coneilio  pronuneiat, 
arcessitum  se  a  Seoonibiis  et  Carnutibus,  aliisque  œmpluribus  Gallia* 
civitatibus,  hue  iter  faeturum  per  fines  Rhemorum,  eorumque  agros 
populaturum,  ac  priusquam  id  faeiat,  Labieni  castra  oppugnaturum  : 
quae  fieri  velil,  prœcipit. 

LVIl.  Labienus,  quum  et  bici  natura  et  manu  munilissimis  cas  tris 
sèse  tenerel,  de  suo  ac  legionis  periculo  niiiil  timebat;  ne  qnam 
(locasioneni  rei  bcne  gerenda?  dimiltoret,  cogitrd>al.  llaque  a  Cingeto- 
rige  aU\\w  ejus  propinquis  oratioiie  Indutioniari  cognita,  qucmiin  con- 
cilio  habuerat,  nuncios  inillit  ad  ûuilimascivitales,  effuitesqueundique 
evocat  :  iis  c^Brtum  diem  conveniendi  dicit.  Intérim  prope  (|uotidie 
cum  omni  Cipiitalu  Induliomarus  sub  caslris  ejus  vagabalur,  alias  ut 
silum  castrorum  cognoseeret,  alias  colloqueudi  aut  territandi  causa  : 
ecjuiles  plerumque  onines  lela  intra  vallum  conjiciebant.  Labienussuos 
iiitra  nmnitîones  continebat ,  timorisquc  opinionem  ,  quibusoumque 
p<itcrat  rébus,  augebaL 


i  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE   l'tONNE. 

LYIII.  Quum  majore  in  dies  contemptione  Indutiomarus  ad  castra 
accederet,  nocte  una,  intromissis  equitibus  omnium  finitimarum  civita- 
tum,  quos  arcessendos  curayerat,  tanta  diligentia  omnes  suos  custo- 
diis  intra  castra  contimiit,  ut  nulla  ratione  ea  res  enunciari,  aut  ad 
Treyiros  perferri  posset.  Intérim  ex  consuetudine  quotidiana  Indutio- 
marus ad  castra  accedit,  atque  ibi  magnam  partem  diei  consumit  ; 
équités  tela  conjiciunt,  et  magna  cum  contumelia  verborum  nostros  ad 
pugnam  evocant.  Nullo  ab  nostris  dato  responso,  ubi  visum  est,  sub  yes- 
perum  dispersi  ac  dissipati  discedunt.  Subito  Labienus  duabus  portis 
omnem  equitatum  emittit;  praecipit  atque  interdicit,  proterritis  hostibus 
atque  infugamconjectis,  (quodfore,  sicutaccidit,  videbat),  unum  omnes 
pétant  Indutiomarum  ;  neu  quis  quem  prius  vulnefet ,  quam 
illum  interfectum  viderit,  quod  mora  reliquorum  spatium  effugere 
nactum  illum  nolebat  :  magna  proponit  iis,  qui  occiderint,  praemia  : 
submittit  cohortes  equitibus  subsidio.  Comprobat  hominis  consilium 
fortuna;  et,  quum  unum  omnes  peterent,  in  ipso  fluminis  vado  depre- 
hensus  Indutiomarus  interficitur,  caputque  ejus  refertur  in  castra  : 
redeuntes  équités,  quos  possunt ,  consectantur  atque  occidunt.  Hac  re 
cognita,  omnes  Eburonum  et  Nerviorum,  quœ  convenerant,  copiœ 
discedunt;  pauloque  habuit  post  id  factum  Cœsar  quietiorem  Galliam. 

LIB.  VI. 

I.  Multis  de  causis  Cœsar,  majorem  Galliee  motum  exspeclans,  per 
M.  Silanum, C.  Antistium  Reginum,  T.  Sextium,  legatos,  dilectum habere 
instituit  ;  simul  ab  Cn.  Pompeio  Proconsule  petit,  quoniamipseadurbem 
cum  imperio  reipublicœ  causa  mafneret,  quos  ex  Cisalpina  Gallia  consulis 
sacramento  rogavisset,  ad  signa  convenire,  et  ad  se  proficisi  juberet  : 
magni  interesse  etiam  in  reliquum  tempus  ad  opinionem  Galliœ  existi- 
mans,  tantas  videri  Italiœ  facultates,  ut,  si  quid  esset  in  bello  detrimenti 
acceptum,  non  modo  id  brevi  tempore  sarciri,  sed  etiam  majoribus 
adaugeri  copiis  posset.  Quod  quum  Pompeius  et  reipublicœ  et  amicitiœ 
tribuisset,  celeriter  confecto  per  suos  dilectu,  tribus  ante  exactam  hie- 
mem  et  constitutis  et  adductis  legionibus,  duplicatoque  earum  cohortium 


6  BIBLIOTHÈQUE   UISTORIQUE  DE  l' YONNE. 

mittunt,  usi  deprecatoribus  Remis,  quorum  erant  in  clicntela  :  eadem 
fcrunt  responsa.  Peragit  conciliiun  Cœsar,  equitesque  imperat  civita- 
tibus. 

V.  Hac  parte  Galliœ  pacata,  totus  et  mente  et  animo  in  bellum  Tre- 
virorum  et  Ambiorigis  insistit.  Cavarinumcum  equitatu  Senonum  secum 
proGcisci  jubel ,  ne  quis  aut  ex  hujus  iracundia,  aut  ex  eo,  quod  m^ 
ruerat,  odio  civitatis,  motus  existât 

XLIY.  Tali  modo  vastatis  regionibus,  exercitum  Csesar  duarum 
cohorlium  damno  Durocortorum  Kemorum  reducit,  concilioque  in 
eum  locum  Galliae  indicto,  de  conjuratione  Senonum  et  Carnutum  quaes* 
tionem  habere  instituit  ;  et  de  Accone,  qui  princeps  ejus  consilii  fuerat, 
graviore  sententia  pronunciata,  more  majoriun  supplicium  sumpsit. 
.Nonnulli,  judicium  veriti,  profugerunt  :  quibusquum  aqua  atque  igni 
interdixisset,  II  legiones  ad  fines  Trevirorum,  II  in  Litogonibus,  VI  re- 
liquas  in  Senonum  finibus  Agendici  in  hibernis  collocavit;  frumentoque 
exercitui  pro^iso,  ut  instituerat,  in  Italiam  ad  conventus  agendos  pro- 
fectus  est. 

LIB.  VII. 

1.  Quieta  Gallia,  Caesar,  ut  constituerat,  in  Italiam  ad  conventus 
agendos  proficiscitur.  Ibi  cognoscit  de  P.  Glodii  cœde  :  senatusque 
consulto  certior  factus,  ut  omnes  juniores  Italiœ  conjurarent,  dilectum 
tola  provincia  habere  instituit.  Eœ  res  in  Galliam  Transalpinam  celo- 
riter  perferuntur.  Addunt  ipsi  et  ailingunt  rumoribus  Galli ,  quod  res 
jKiscere  videbatur»  «retineri  urbano  motu  Cœsarem,  neque  in  tantis 
«  dissensionibus  ad  exercitum  venire  posse.  »  Hac  impuisi  occasione, 
qui  jam  ante  se  populi  Romani  imperio  subjectos  dolerent,  liberius 
atque  audacius  de  bello  consilia  inire  incipiunt.  Indictis  inter  se  prin- 
cipes Gallise  conciliis,  silvestribus  ac  remotis  locis,  queruntur  de 
Acconis  morte  :  hune  casum  ad  ipsos  reciderepossedemonstrantrmise- 
rantur  communem  Galliœ  fortunam  :  omnibus  pollicitationibus  ac  prœ- 
raiis  deposcunt,  qui  belli  initium  faciant,  et  sui  capitis  periculo  Galliam 
in  h'bertatem  vindicent.  Ejus  in  primis  rationem  habendam  dicunt, 


J.    (LESAR   DE   BELLO   GALLICO.  7 

priusquam  comm  clandestina  consilia *ifTerantur,  ulCapsaralj  exereitu 
intercludatur.  Id  esse  facile,  quud  neque  k^gioiies,  absenle  imperatore, 
audeant  e\  liibernis  egredi  ;  neque  ioiperalor  sine  prœsidio  ad  legiones 
pervenirc  possit  ;  poslremo  in  acie  prieslare  inlerlici,  quam  non  vête- 
rem  belli  gloriam  liber  ta  leni  que,  quam  a  majuribus  acceperint,  reeii- 
j>erare. 

IL  His  rébus  agitaliSp  profitentur  Carnutes.  «se  nullum  perirulum 
»>  communis  salutis  causa  recusare  ;  principesque  ex  omnibus  bel- 
»lum  lacluros  poUicentur;  el,  quoniam  in  pra'seuLia  obsidiinis  cavere 
»>  iûfer  se  non  possent,  ne  rcs  cfleralur,  ut jurcjurando  ac  Cde  sancialur, 
^>  peluut,  collatis  niililaribus  signis  (que  more  eoruni  gravissima^  ca*ri- 
*>monia3  continenLur) ,  ne,  facto  inilio  belli ,  ab  roli<piis  deserantnr.  » 
Tura,  collaudalis  Cannitibus,  dalojurejumndo  al»  omnibus  qui  aderant, 
lempore  ejus  rei  constitulo,  ab  concilio  disceditur. 

lU.  Ubi  ea  dies  venit,  Camules ,  Cotualo  el  Conetoduno  ducibus, 
desperalis  hominibus,  Genabum  dalo  signo  concurrunt;  civesque  ro- 
manos,  qui  negoliandi  causa  ibi  consliterant,  in  bis  C,  Fusinm  Citam, 
honeslumequitem  romanum,  qui  rei  frumenlaria^  jnssuCa^saris  preeerat, 
iiUerficiuni,  bonaque  eorum  diripiunt.  Celuriter  ad  omnes  Galliie  eivi- 
laies  fama  perfertur  (  uara,  ubi  major  alque  illustrior  incidit  res. 
clamore  per  agros  regionesquesigniOcant  ;  hune  abi  dcinceps  excipiunt, 
et  proximis  tradunt ,  ut  tum  accidil)  :  nam ,  quœ  Genabi  oriente  sole 
gesta  essent,  anle  priniam  confeclam  vigiliam  in  finibus  Anernorum 
âudita  sunt  ;  quod  spatium  est  millium  cireiler  CLX. 

IV.  Simili  ratione  ibi  Vcrcingetorix,  CeUilli  fdius,  Arvernus, 
summa)  potenlia^  adolesccns  (cujus  paler  prineipatum  Gallia3  totius 
oblinucral,  el  ob  eam  causam,  quod  regnum  appetebal,  abcivitateerat 
interfeclus),  convocalis  suis  clienlibus,  facile  eos  iucendit.  Cognito  ejus 
*X)nsiUo,adarmaconcurritur  :  ab  Gobanilione,  palruo  suo,  reliquisqne 
principibus,  qui  banc  tenlandam  fortunam  non  existimabant,  expellitur 
ex  oppido  Gergovia  :  non  destilit  tîunen,  atque  in  agris  babet  dilectum 
egenlium  ac  perditorum,  Hac  coaclii  manu,  quoscumquc  adit  ex  civi- 
tate,  ad  suam  sententiam  porducit  :  bortatur»  ut  communis  libertatis 
causa  arma  capiant;  magnisque  coactis  copiis,  adversarios  suos,  a 


BTBLIOTHEOrE   HÎSTORIOLT   DE   LIONNE* 

(jtiibus  paulo  antperahjectus^expellitox  ci  vitale,  Rex  absuisappellalurT 
dimiUit  qiiûquovôrsos  legaliones  ;  obtestatur,  ut  in  fide  nianeaiit.  Celc- 
riler  sibi  Senones,  Parisios,  Pictones,  Cadurcos,  Turones ,  Aulercos, 
Lemovices,  Andes,  reliquosqiieomnes»  qui  Oceanum  atlinguiU,  adjun- 
git:  omnium  consensu  ad  cumdeferturimperium.  Ouaoblata  polestalc, 
umnibusiis  civitalibus  obsides  inipcrat,  certura  nunierum  miblum  ad 
secelfriler  adduri  jubf*t:armoruni  quantum  quopquocivitas  domi,  quod 
que  ante  tempus  eiliciat,  conslituil;  inprimis  equitatuî  studcl  :  summœ 
diligeiiliiv  smiimam  imperii  severiialem  addit  :  magnitudine  supplidi 
dubilanles  cogil  ;  uam ,  majore  commisse  delicto,  igni  atque  omnibus 
lormetilis  necat  ;  leviorc  de  causa,  auribus  deseclis,  aut  singulis  effbs- 
sisoeulis,  domum  remittit.ut  smt  reli(îuis  documenlo»  et  magnitudine 
pœufo  pertcrreant  alios 

VI.  His  rébus  in  Italiara  Ceesari  nunciatis,  qiium  jam  ille  urbanas  res 
virtule  Cn.  Ponipeii  commodiorem  in  slatum  pervenisse  intelbgeret,  in 
Transalpinam  Galbam  profeclus  est 

X...  Ilaque  cohorlalus  /Eduos  de  supporlando  commeatu,  prapmittit 
ad  Bûios,  qui  de  suo  adventu  doceant,  hortenturque,  ut  in  fide  maneant, 
atque  hoslium  impetuni  magno  animo  sustineant.  Duabus  Agendici 
légionibus  alque  impedîmenlis  lutins  exercitus  rebctis,  ad  Boios  pro^ 
(iciscitur. 

XL  Altère  die  quumad  oppidum  Senonum  Vellaunodunum  venisset, 
ne  quem  post  se  hostem  relinqueret»  quo  expeditiore  re  frumentaria 
uteretnr,  oppugnare  instituit,  idque  biduo  circumvallavit  :  tertio  die 
missis  ex  oppido  legatis  de deditione,  arma  proferri,  junicnta  produci,  DC 
obsides  dari  jubet.  Ea  qui  conficeret,  C.  Trebonium  legatum  rebnquit: 
ipse  ut,  quam  primura  iter  conficeret,  Genabum  Carnutumproficiscitur, 
qui ,  tum  primum  alkto  nuncio  de  oppugnatione  Vcllaunodun! ,  quum 
longius  cam  rem  ductum  iri  existimarenl,  praesidium  Genabi  tuendi 
causa,  quod  eo  milterenl,  comparabanl.  Hue  biduo  pervenit  : 
castris  ante  oppidum  positis,  diei  lempore  exclusus,  in  posterum  op- 
pugnationem  differl,  quœque  ad  eam  rem  usuisint,  militibusimperat: 
et,  quod  oppidum  Genabum  pons  fluminis  Ligeris  continebat,  veritus, 
ne  noctu  ex  oppido  profugereut ,  duas  legiones  in  armis  excubare  jubet. 


40  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'YONNE. 

animadvertit,  silenlio e  castris  tertia vigilia egressus,  oodem ,  quo  venerat, 
ilinero  Mclodunum  perveiiit.  Id  est  oppidum  Senoniim  Jn iosula  Sei|iiana? 
posituin,  ulpauIoaiileLutotiamdidmus.  Deprelieiisis  navibus  circitcr  L, 
celeriterqut*  conjiiiictis,  atque  m  niilitibus  impusitis,  elrei  riovitate  per- 
terrilis  oppidanis,  quorum  magna  pars  erat  ad  bdlum  cvocala,  sine 
conteolione  oppido  potitur.  Hefecto  ponte,  queni  superioribus  die- 
bus  hostos  resciderant,  exercilum  traducit  et  secundo  flumine  ad 
Luleliain  iter  facero  civ'pit.  llostcs,  rc  cognita  ab  iis  qui  a  Melodunu 
profugerant ,  Lutetiam  incendont ,  pontesque  ejus  oppidi  rescindi 
jidienl  :  ipsi  protecli  a  palude,  in  ripis  Sequanee,  e  re^ione  Lutetiae, 
contra  Labieni  castra  coasidunt, 

LIX.  Jam  Ca>sar  a  Gergovia  discessisse  audiebatur  :  jam  de  tduo- 
rum  defectione  elsecundi^  Calliœ  molu  mmorcs  afferebantur,  Gallique 
in  colloquiis,  interdusura  itinere  et  Ligeri  Cœsarem,  inopia  frumenti 
coactmn,  in  provindam  contendissc  confîrmabant.  Bellovaci  aulem, 
defectione  /EduoruBi  cognita^  qui  ante  eranl  per  se  infidèles,  manus 
cogère  atijue  apertti  bellum  parare  cœperunt.  Tnm  Labienus,  tanla 
remm  commutalione,  longe  aliud  sibi  capiendum  consilium,  atque 
anle^i  senserat,  intelligebat  :  neque,  jam  ut  aliipiid  acquireret,  pree- 
iioque  hostes  laœsseret;  sed  ut  incoïumem  exercitum  Agendicum  re- 
duceret,  cogitabat.  Namque  altéra  ex  parte  Bellovaci,  qua?  civitas  in 
Gallia  raaximam  habet  opinionem  virtutis,  instabant  :  alteram  Camu^ 
lugenus  paratu  atque  instructo  exercitu  tenebal  :  tum  legiones,  a  prae- 
sidîo  atque  impedimentis  interdusas,  maximum  llumen  distinebat. 
Tantis  subito  ditlicullatibus  objectis,  idi  animi  virtute  auxilium  peten- 
dmn  videbat, 

LX,  Itaque,  sub  vesperum  concilie  oonvocato»  cohorlatus,  utea,  quee 
iniperasset,  diligenter  industrietiue  administrarent,  naves,  quas  a  Melo- 
duno  dednxerat,  singulas  equitibus  runianis  altribuit,  et  prima  confecta 
vigilia,  IV  millia  passuuiii  secundo  tlumine  progredi  silenlio,  ibique  se 
exspectari  jubet.  Quinque  cohortes,  (juas  minime  lirmas  ad  diraieandum 
esse  existimabat,  castris  prmsidio  rebnquil  :  V  ejusdem  legîonis  reliquas 
de  média  nocle  cum  omnibus  impfdimenlis  adverso  flumine  magno 
tumultu  proficisci  imperat.  Conquirit  etirmi  lintres,  Has,  magno  sonitu 


l>CiBSlB    DE  BELLO  GALLÎCO.  fi 

rfrnonini  ineilatas,  in  eamdein  parleni  niiuit.  Ipse  posl  paulo,  silcntîo 
egr^ssus,  cum  tribus  legionîbus  eimi  lacuni  petit,  (luo  naves  appelli 
jusserat, 

LXI.  En  quum  esset  ventum,  ex plura tores  hoslium»  ut  omni  fluminis 
parte  erant  dispositi,  inopinautes,  quod  magna  subito  erat  coortalem- 
pestas,  cib  nostris  opprimunlur  :  exercitus  equilatusipie,  equilibus  romanis 
administrantibus,  quos  eî  nogoliu  pra^ft^cerat,  C€4eriter  transmiltilur. 
Uno  fere  tenipore  sujj  Iuc+*iii  hnstibus  nunriatur,  in  caslris  Rùiiianorum 
prœter  cunsuptudineni  luoniUiiari,  et  magnum  iro  agmeii  adverse  llu- 
laine,  sonitumque  remornm  in  t^adem  parte  exaudiri,  *  t  j>aulo  infra 
fiiiliUs  navibus  transportari.  Quibus  robus  auditis,  quod  existimabani, 
tribus  locis  transire  legioues,  atqne  omnes,  perturbâtes  défections 
.Eduorum,  fugam  parare,  suasquoque  copias  in  très  partes  distribn*:^ 
runt.  i\am,  et  prœsidio  e  regione  eastrorum  relicto,  et  parva  uianu 
Meliosedum  versus  missa,  quai  tantum  progrederetur,  quantum  nave^ 
processisseiil,  reliquas  copias  conlra  Labienumdnxerunf, 

L\lf  Prima  luce  et  noslri  omnes  erant  Iransporlati,  et  hostium  aeies 
cernebatur.  Labienus,  milites  cohortalus,  «  ul  sua^  pristina*  virtuiis, 
et  lot  serundissiiuorum  prà*liorura  memoriam  re^tinerent,  alque  îpsum 
ùpsarem,  cujus  ductu  sœpenumero  hoste^ssuperassent,  pra^sentem  adesso 
existimarent,  »  dat  signura  pralii.  Primo  coucursu  ab  d<?xtro  cornu» 
ubi  septima  legio  consliteral,  hostes  p  lluntur,  alque  in  fugam  conji^ 
riimtur  :  ab  sinistro,  quem  loeum  duodecima  legio  tenebat,  quum  prirai 
ordines  hostium  transfixi  pilis  r(»ncidissent,  lamen  acerrime  reliqui 
rasistebant,  ner  dabat  suspieionera  fuga*  (luisquam.  Ipse  dux  hostium 
Camulogenus  suis  aderat,  atque  eos  œliortabatur.  Al,  incerlo  etiam 
nunc  exitu  victoriae,  quum  septima*  legionis  Iribunis  esset  nunciatum, 
«jiia>  in  sinistro  cornu  gererentur,  post  tergum  hostium  legionem  osten- 
denmt,  signaque  intulerunt*  Ne eoqu idem  tem pore  quisquamloeocessit, 
*5«d  circumvenli  oniiiPs  interfeclique  sunt.  Eanidemfortunam  tulit  Camu- 
logenus. At  ii,  qui  pra\sidio  contra  castra  Labieni  erant  relicli,  quum 
prapliumcommissum  andissent,  subsidio  suis  ierunt,  colIenKine  cèpe- 
runt,  neque  noslrorum  militura  victorum  impelum  suslinerepotuorunt. 
Sic,  cum  suis  fugienlilius  permixti,  quos  nonsilvfpmonles^pielexerunt, 


42  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L*TONNE. 

ab  equitatu  sunt  interfecti.  Hoc  negotio  confecto,  Labienus  revertitur 
Àgendicum,  ubi  impedimenta  totius  exercitus  relicta  erant.  Inde  cum 
omnibus  copiis  ad  Cœsarem  pervenit 

LXXV.  Dum  hœc  ad  AJesiam  geruntur,  Galli,  concilio  principum 
indicto,  non  omnes,  qui  arma  ferre  possent,  ut  censuit  Vercingetorix, 
convocandosstatuunt,  sedcertum  numerum  cuiquecivitati  imperandum  ; 
ne,  tanta  mullitudine  confusa,  nec  moderari,  nec  discernere  suos,  nec 
frumentandi  rationem  habere  possent.  Imperant  ^duis,  atque  eorum 
clientibus,  Segusianis,  Ambivaretis,  Aulercis  Brannovicibus,  Brannoviis, 
millia  XXXV;  parem  numerum  Arvemis,  adjunctis  Eleutetis  Cadurcis, 
Gabalis,  Velaunis,  qui  sub  imperio  Arvernorum  esse  consuerunt; 
Senonibus,  Sequanis,  Biturigibus,  Santonis,  Rutenis,  Carnutibus,  duo- 
dena  millia;  Bellovacis  X;  totidemLemovicibus;  octona  Pictonibus,  et 
Turonis,  et  Parisiis,  etHelviis;  Suessionibus,  Ambianis,  Medioma- 
tricis,  Petrocoriis,  Nerviis,  Morinis,  Nitiobrigibus  quina millia;  Aulercis 
Cenomanis  totidem;  Atrebatibus  IV;  Bellocassis,  I^xoviis,  Aulercis 
Eburonibus  tema  ;  Rauracis  etBoiisXXX;  universis  civitatibus,  quœ 
Oceanum  altingunt ,  quœque  eorum  consuetudine  Armoricœ  apellantur 
(quo  sunt  in  numéro  Curiosolites,  Rhedones,  Ambibari,  Caletes,  Osismii, 
Lemovices,  Veneti,  Unelli),  sex.  Ex  his  Bellovaci  suum  nunierum  non 
contulerunt,  quod  se  suo  nomine  atque  arbitrio  cum  Romanis  bellum 
gesturos  dicerent,  neque  cujusquam  imperio  obtemperaturos  :  rogati 
tamen  a  Gommio,  pro  ejus  hospitio  II  millia  miserunt. 

LIB.  VIII. 

XXX.  Qua  ex  fuga,  quum  constaret  Drappeten  Senonem  (qui,  ut  pri- 
mum  defecerat  Gallia,  coUectis  undique  perditis  hominibus,  servis  ad 
libertatem  yocatis,  exsulibus  omnium  civitatum  adscitis,  receptis  latro- 
nibus,  impedimenta  et  commeatus  Romanorum  interceperat),  nonam- 
plius  hominum  V  millibus  ex  fiiga  collectis,  Provinciam  petere,  unaque 
consilium  cum  eo  Lucterium  Cadurcum  cepisse  quem  superiore  Com- 
mentario,  prima  defectione  Galliœ,  facere  in  Provinciam  impetum  vo- 
luisse,  cognitum  est,  Caninius  legatus  cum  legionibus  II  ad  eos  perse- 


J.    C.CSAR   DE    BELIO  GALLTCO.  13 

qnendos  contendit,  ne  de  timoré  ont  detrimento  Provinciœ  magna 
infamia,  perdilorum  hominum  UUrociniis,  caperetur. 

XXXL  C*  Ftd>ius  cum  reliquoexercitu  in  Carnutescaeterasque  profî- 
eiscilurei vitales,  quarxim  eo  pnelio,  quod  cum  Dumnaco  fecerat,  copias 
esse  accisas  sciebat,  Kon  enim  dubilabat,  quin  recenli  calamitale  sub- 
missîores  essent  futunt^  ;  dato  vero  spalio  ac  lempore,  codem  instante 
Dumnaco,  posseot  concilari.  Qua  in  re  summa  félicitas  céleri tasqne  in 
recipiendis  civitatibus  Fabiiini  consequitur.  Nam  Carnutes,  qui  saepe 
vexati  ïiunquam  pacis  fecerant  mentioneni,  dalis  obsidibus,  venîunt  in 
dedilionem;  cœteneque  civitates,  positae  in  ultimis  Galliœ  fînibus, 
Oceano  conjuncUe»  qua^.  Armoricœ  appellantnr,  auctorîtate  adducta^ 
Carnulum,  adventu  Fabii  legionumque  imperata  sine  mora  faciunt. 
Diimnacus,  suis  finibus  expulsus,  errans  lalilansque  sohis  extremas 
Galliœ  regiones  petere  coactus  est. 

XXXJL  AtDrappes,  unaque  Lucterius,  quumlegionesCaniniumque 
adessecognoscerent  ;  nec  se  sine  certa  pernide,  persequente  exercitu,  pu- 
tarentProvinciae  fines  intrare  posse;  necjamliberam  vagandi  lalrocinio- 
rumque  faciendorunifacultatemhaberent;  consislunt  in  agrisCadurco- 
mm.  Ibi,  qaum  Lucterius  apud  suos  cives,  quondam  integris  rébus, 
rnultnm  poluisset»  semperque  auctor  novorum  consiliorum  magnam 
apudbarbaros  auctoritatem  haberet,  oppidum  Uxellodunum,  quod  in 
clientelafueratejus,  natura  loci  egregie  mnnitum»  occupât  suis  et  Drap- 
petis  œpiis,  oppidanosque  sibi  conjungit, 

XXXIII.  Onoquum  confestimC.  Caniniusvenisset,ammadverteretque, 
uranesoppidi  partes  pra^rupds  saxis  esse  munitas,quo,  defendentenullo, 
tamenarmatis  ascendere  essct difficile;  magna autem  impedimenta  oppi- 
danornm  videret,  quœ  si  clandestina  fiiga  subtrahcrc  conarentur,  effu- 
gere  non  modo  eqiiitalum,  sed  ne  legiones  qiiidem  posscnt  :  tri  parti  to 
cohorlibus  divisis,  trinaeicelsissimo  loco  castrafecit,  a  quibuspaulalini, 
quantum  copia»  patiebantur,  vallum  in  oppidi  circuitum  duoere 
instituit. 

XXXIV.  Quod  qunm  animum  adverterenl  oppidani,  miserrimaque 
ilesiae  memoria  sollicili  similem  casumobs^sionisvererentur;  maxime- 
que  ex  omnibus  Lucterius,  qui  fortunœillius  periculum  fecerat,  moneret, 


14  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE   l/vONNE. 

frumenti  rationem  esse  habendani  :  œnstituunlomniumconsensu,  parle 
ibi  relicta  copiarura,  ipsi  cum  expcditis  ad  imporlandum  frumenlum 
proflcisci.  Eo  concilio  probato,  proxima  nocte,  duobus  millibus  arraa- 
tiiruni  rcliclis,  reliquos  e\  oppido  Drappes  et  Luctcriiiseducunt  :  ii,  paucos 
diesmorali,  ex  finibus  Cadurconim,  qui  partini  rc  friimentaria  sublevfire 
eos  cupiebant»  parlim  prohibere,  quo  minus  sumerenl,  non  poterant, 
magnum  numeruni  frumenti  comparanl:  nonnunquam  autem  expedi- 
lionibus  noclurnis  caslella  nostrorum  adoriuntur.  Quam  ob  causani 
C.  Canimus  toto  oppido  munitiones  tinumdare  cunctatur,  ne  aut 
npus  efTatum  tueri  non  possit,  aul  plurimis  lotis  infirma  disponal 
[inesidia. 

XXXV.  Magna  copia  frumenti  comparala,  considunt  Drappes  et  Luc- 
terius  non  longius  ab  oppido  X  millibus,  unde  paulalim  frumentum  in 
uppidum  supporlarent.  Ipsi  inter  se  pro\incias  partiuntur:  Drappes 
castris  pnesidio  cum  parte  copiarum  restitit;  Luclerius  agmen  jumento- 
mm  ad  oppidum  ducit,  Dispi^silis  ibi  pra^sidiis,  hora  noctis  circiter  X, 
siUesLribus  angustisque  itineribus  frumentum  importaxe  in  oppidum 
insUtuit.  Quorum  strepi  tu  m  vigiles  caslrorum  (^nurnsensissenl,  explora- 
turesque  missi,  quae  agerenlur,  renuntiasscnt  ;  Caninius  celeriter  cum 
cobortibus  armalis  ex  [vroximis  caste! lis  infrumcnlariossubipsaiulucem 
impelum  ïeâl.  ïi,  repenlino  malu  perterriti,  dilTugiunt  ad  sua  pra^sidia: 
qniv  nostri  ut  vidr^runl,  iicrius  contra  armatosiocitati,  neminem  ex  eo 
numéro  vivum  capi  patiuutur.  FJTugit  indc  cum  paucis  Lucterîus,  nec 
se  recipît  in  castra. 

XXXVL  Re  bene  gcsla,  Caninius  ex  captivis  comperit,  partem  cnpia- 
mm  cum  Drappele  ei*se  in  castris  a  millibus  non  ampliusXÏI,  Qua  re 
ex  C(>mpluribus€Ognila,  quuminlelligeret,  fugalo  duœ  altero,  perterrilos 
rrliquos  facile  ôpprimi  pûsse  ;  magna:^  felicitatis  esse  arbitral)atur,  nemi- 
nem ex  cœde  refugisse  in  castra,  qui  de  accepta  calamitale  nuncium 
Urappeli  perferret.  Sed  in  experiundo  quum  periculum  nullum  videret» 
etpiilalumomnrm  Germanosque  pedites,  summac  velocilalisliomines,ad 
c<tstra  bostium  piM?millil:  ips*î  legiunem  unara  in  Irina  castra  distribuil, 
idleram  secum  expeditam  ducit,  Quum  propius  hostes  accessisset,  ab 
exploratoribos.quos  pm:miseral,  cognoscit,  castra  eorum,ulbarbarorum 


J.   CESAR   DE  BELLO  GALIJCO-  I^J 

f^^rl  cunsueluilo,  relictis  locis  superioribus,  ad  ripas  lluiiiîtiis  esse  demissa  : 
al  Germanosoquilesqueiniprudenlibus  omnibus  d»^  irjiprovîso  ad  volasse, 
elprœliumconioiisisîîe.  Qua  recognila,  legionem  armaUim  inslniclamqiif 
adducit.  Ita,  repente  omnibus  vx  parlibus  signo  dalo,  loca  superiura 
cfipiunlur,  Qnûd  ubi  accidit.  Germant  eqnilesqun,  signis  legionis  visis, 
vehementissime  prasliantur  :  confestîm  onines  cohortes  undiipie  impetum 
raciunt;  omnibusqueantinterfectis.aulcaptis,  magna  prœdapotiuntui\ 
Capitur  ipse  eo  pralio  Drappes, 

XXXVIL  Canirnus,  felicissime  re  gesfa,  sine  ullo  paene  militis  ™lnere, 
ad  obsidendos  oppidanos  rcverlilur;  cxternoque  hoste  deleto,  cujus  timoré 
mtea  dividere  prasidia,  et  munilione  oppidanos  circumdarc  prohibitus 
erat,  opéra  undique  impcrat  adminislrari.  Venîl  eodem  cum  suis  copiis 
poslero  die  C.  Fabius,  partemrpie  oppidi  sumit  ad  obsidenduni, 

XXXVIII.  Ca^sar intérim  M,  Anloninm  qua^slorem  cum  cohortibns  XV 
in  Bellovacis  reliquit^  ne  qua  rursus  novorum  consiliomm  capiendorum 
BeJgisfacuItas  diyetur.  Ipse  reliqiias  civitales  adit,  obsides  plun3s  imperat, 
timentes  omnium  animes  consolalione  sanat.  Quum  in  Carnutes  venissel, 
quorum  [consilio]  in  civilate  superiore  commentario  Ca?sar  exposuil  ini- 
liuni  belli  esse  ortum,  rpind  pra^cipue  eospropter  conscienliani  facli  timere 
animadvertebat,  quo  celerius  ci\itatem  mehi  liberaret,  principem  sce- 
leris  ipsius  et  concitatorem  belli,  Gutrualum,  ad  supplicium  deposcil. 
Qui,  etsi  ne  civibus  (piidem  suis  se  committebat,  tamen  céleri  ter,  om^ 
nium  cura  qu^esitus,  in  castra  perducitur.  Cogitur  in  ejus  supplicium 
Cœsar  contra  naluram  suam,  maximo  militum  concursu,  qui  ei  omnia 
pericula  et  detrimenta  belli,  a  Gutruato  accepta,  referebant,  adeo  ut  ver* 
beribus  exaniniatum  corpus  securi  feriretur. 

XXXIX*  Ibi  crebris lilleris  Caninii  fîlcortior,  quœde  Drappete  el  Luc- 
terio  gesla  esseni»  quoque  in  consilio  permanerent  oppidani.  Quorum 
etsi  paucilatem  contemnebal,  tamen  porlinaciam  magna  pœna  esse  affi- 
ciendam  judicabat;  ne  universa  Gallia,  non  vires  sibi  defuisse  ad  resisten- 
dum  Romanis,  sed  constantiam,  putaret;  neve  hoc  exemple  cetera*  civi- 
tales, locorum  opportunitate  frétée,  se  vindicarent  in  libertalem  :  quum 
omnibus  Gallis  notum  seiret,  reliquam  esse  unam  œstalem  suœ  [»rovincia^  ; 
quam  si  sustinere  potuissent,  nullum  ultra  periculum  vererentur.  Itaque 


16  BIBLIOTHÈQUE  HISTOEIOtE  DE  l'YONNE. 

Q,  Calenum  Icgaluni  cum  legionibus  II  reliquit,  qui  juslis  ilineribus  se 
subsequerelur  :  ipse  cum  omni  equilalu,  quain  potest  celerrime,  ad  Cani- 
iiium  coolendil. 

XL.  Quum  coolra  exspectationem  omnium  Cœsar  Uxellodunum  venis- 
set,  oppidumque  operibus  c  lausum  animuni  adverterel,  nei|ue  ab  oppug- 
iialionc  reccdi  videret  ulla  conditione  posse;  magna  aulem  copia  frumenli 
abundare  oppidanos,  ei  perfngis  cognosset  ;  aqna  prohikîre  hostem  ten- 
larefoepil.  Flumen  infimam  vallem  dividobat»  qua^  totum  pœne  montera 
cingebal,  in  quo  posilumeralpra^mptumundique  oppidum  Uxellodiinuni. 
Hoc  llumen  averù  loci  nalura  prohibebat  :  sicenim  imis  radicibusnionlis 
terebalur;  ut  nullam  in  parlem,  depressis  fossis,  derivarî  posset.  Erat  au- 
lem oppidiuiis  difllcilis  et  prœruptus  eo  descensus,  ul,  prohibentibus 
nostris,  sine  \uineri bus  ac  periculo  ritœneque  adiré  tlumen,  neque  ar^ 
duo  se  recipere  possenl  adscertsu.  Qua  dilTicultate  eorum  cognila,  Ceesar, 
sagittariis  fundiloribusque  dispositis,  lormenlis  etiam  quibusdam  locis 
i'onlra  facillimos  descensus  collocatis,  aqua  Ûuniinis  prohibebal  oppi- 
daoos,  quorum  omnis  postea  multiludo  aqualum  uoum  in  iocum  conve- 
niebat,  sub  ipsius  oppidi  murum  ubi  magnus  fons  aqua?  prommpebat, 
abea  parle,  tpia?  fere  peduni  CGC  intenallo  fluminis  circuitu  vacabaL 

XLL  Hoc  fonte  prohiberi  posse  oppidanos  quum  oplarent  reliqui, 
Ciêsar  unus  \ideret;  e  regione  ejus  vineas  agere  adversus  monlem,  et 
aggeres  instruerc  cœpit  magno  cum  labore  el  continua  dimicatione*  Op- 
|>idani  enim,  loco  superiore  decurrentes,  eminus  sine  periculo  pr«lia- 
bantur,  multi^sque  perlinaciter  succedenles  \Tilnerabant;  ut  tamen  non 
delerrerentur  milites  nostri  vineas  proferre,  atque  operibus  locorum  vin- 
cere  dillicultates.  Eodem  tempore  tectos  cunicubs  ab  vineis  agunt  ad  capul 
Ibntis;  quod  genus  operis  sine  ullo  periculo  et  sine  suspicione  hoslium 
lacère  licebat.  Extruitur  agger  in  altitudinem  pedum  IX»  collocatur  in  eo 
lurris  X  tabulatoruni ,  non  quidcm  quae  mœnibus  a^quaretur  [  id  enim 
nullis  operibus  eflîci  poterat),  sed  qu8e  superaret  fontis  fastigium.  Exea 
quum  tela  tormenlis  jacerentur  ad  fontis  aditus,  nec  sine  periculo  possent 
adaquarî  oppidani;  non  tanliun  pecora  atfjue  jumenla,  sed  etiam  magna 
hominum  raultitudo  siti  consumebatur, 

XLIL  Quo  malo  perlerrih  oppidani  cupas  sevo,  pice  scindulis  com^ 


i 

I 

1 


J.   CiESÀR  DE  BELLO  GALLICO.  17 

plent  :  eas  ardentes  in  opéra  provolvunt.  Eodem  tempore  acerrime  prœ-- 

liantur,  ut  ab  incendio  restinguendo  dimicatione  et  periculo  deterreant 

Romanos.  Magna  repente  in  ipsis  operibus  flamma  exstitit.  Quœcumquo 

enim  per  locum  pracipitem  missa  erant,  ea,  vineis  et  aggere  suppressa, 

comprehendebant  id  ipsiim,  quod  morabatur.  Milites  contra  nostri, 

quamquam  periculoso  génère  praelii  loœque  iniquo  premebantur,  tamen 

omnia  paralissimo  sustinebant  animo  :  res  enim  gerebatur  et  excelso  loco, 

et  in  conspectu  exercitus  nostri;  magnusque  utrimque  clamor  oriebatur. 

Itaquam  quisque  poterat  maxime  insignis,  quo  notior  testatiorque  virtus 

ejus  esset,  telis  hostium  flammœque  se  offerebant. 

XLUI.  Casar  quum  complures  suos  vulnerari  videret,  ex  omnibus 
oppidi  partibus  cohortes  montem  ascendere,  et,  simulalione  mœnium 
occupandorum ,  clamorem  undique  jubet  tollere.  Quo  facto  perterriti 
oppidani,  quum,  quid  ageretur  in  locis  reliquis,  essent  ignari,  suspensi 
revocant  ab  impugnandis  operibus  armatos ,  murisque  disponunt.  Ita 
nostri,  fine  praelii  facto,  celeriter  opéra  flamma  comprehensa  partim  res- 
tinguunt,  partim  interscindunt.  Quiun  pertinaciter  résistèrent  oppidani, 
et,  jam  magna  parte  suorum  siti  amissa,  in  sententia  permanerent  ;  ad 
postremum  cuniculis  venœ  fontis  intercisœ  sunt  atque  aversœ.  Quo  facto 
repente  perennis  exaruit  fons,  tantamque  attulit  oppidanis  salutis  despe- 
rationem,  ut  id  non  hominum  consilio,  sed  deorum  voluntate  factum 
putarent.  Itaque,  necessitate  coacti,  se  tradiderunt. 

XUV.  Caesar  quum  suam  lenitatem  cognitam  omnibus  sciret,  neque 
vereretur,  ne  quid  crudelitate  naturœ  videretur  asperius  fecisse,  neque 
eiitum  consiliorum  suorum  animadverteret,  si  tali  ratione  diversis  in 
locis  plures  rebellare  consilia  inissent;  exemplo  supplicii  deterrendos  reli- 
quos  existimavit.  Itaque  omnibus  qui  arma  tulerant,  manus  prœcidit  ; 
vitam  opncessit,  quo  testatior  esset  pœna  improborum.  Drappes,  quem 
captum  esse  a  Caninio  docui,  sive  indignitate  et  dolore  vinculorum,  sive 
timoré  gravions  supplicii,  paucis  diebus  sese  cibo  abstinuit,  atque  ita 
interiit.  Eodem  tempore  Lucterius,  quem  profugissc  ex  praelio  scripsi, 
quum  in  potestatem  venisset  Epasnacti  Arverni  (crebro  enim  mutandis 
lods,  multorum  fidei  se  committebat,  quod  nusquam  diutius  sine  peri- 
culo commoraturus  videbatur,  quum  sibi  conscius  esset,  quam  inimicum 
I  3 


18  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'YONNE. 

deberet  Caesarem  habere) ,  hune  Epasnactus  Arvemus,  amicissimus  populi 
romani,  sine  dubitatione  ulla  vinctum  ad  Oesarem  deduxit. 

DIODORE  DE  SICILE. 

iSous  Auguste.) 

Cet  auteur  donue ,  au  livre  v  de  son  Histoire  universelle ,  des  détails  fort 
intéressants  sur  les  Gaulois  Celtes.  Il  dit  leurs  mœurs  et  leurs  usages  en 
temps  de  guerre  et  en  temps  de  paix.  Au  livre  xiv,  il  raconte  leur  incursion 
sur  le  territoire  de  Clusium,  le  siège  de  Rome  et  toutes  leurs  affaires  en 
Italie,  jusqu'à  leur  retraite  où  ils  sont  battus  par  Camille.  Diodore  peut 
être  consulté  au  besoin;  mais  il  ne  donne  rien  qui  regarde  directement 
notre  pays. 

TITE-LIVE. 

(An  17  de  J.-C.) 

HISTORIARUM. 

LIB.  V. 

XXXIV.  De  transi  tu  in  Italiani  Gallonun  haec  accepimus  :  Prisco  Tar- 
quinioRomae  régnante,  Celtanim,  quaparsCalliae  tertia  est,  pênes  Bituriges 
summa  imperii  fuit.  li  regem  celtico  dabant.  Ambigatus  is  fuit,  virtute 
fortunaque  quum  sua  tum  publica  prapollens,  quod  imperio  ejus  Gallia 
adeo  frugum  hominumque  ferlilis  fuit,  ut  abundans  multitude  vix  r^i 
videretur  posse.  Hic  magno  natu  ipse  jam,  exonerare  praegravante  turba 
regnum  cupiens,  Bellovesum  ac  Sigovesum,  sororis  filios,  impigros 
juvenes,  missurum  se  esse  in  quas  Dii  dédissent  auguriis  sedes,  ostendit. 
Quantiun  ipsi  vellent  numerum  hominum  excirent,  ne  qua  gens  arcere 
advenientes  posset.  Tum  Sigoveso  sortibus  dati  Hercinii  saltus  :  Belloveso 
haud  paulo  laetiorem  in  Italiam  viam  Dii  dabant.  Is,  quod  eis  ex  populis 
abundat,  Bituriges,  Arvemos,  Senones,  iEduos,  Ambarros,  Carnutes, 
Aulercos,  excivit.  Profectus  ingentibus  peditum  equitumque  copiis,  in 


Tricastinos  venit,  Alpes  inde  oppositai  erant,  qiias  inexsupirabiles 
visas,  haut!  equidem  miror,  iiulla  dum  via  (quod  qnîdem  continens  me- 
moria  sil,  nisi  de  Hercule  fabulis  creden3  libet)  superatas.  Ibi  quum 
velut  septos  moiilium  altitudo  teneret  Gallos,  circumspectarentque 
quanam  per  juricta  cœlo  juga  in  alium  orbem  terrarum  transirent, 
religio  etiam  tenuit  :  quod  allatura  est,  advenas  (piaerentes  agrum  ali 
Salyum  génie  oppugnari.  Massîlienses  erant  hi,  navibus  a  Phocea 
profi?cti,  Id  Galli  fortunae  suae  omen  rali  adjuvere,  utquem  primum  in 
terram  egressi  uccupaverant  locum,  palenlibus  sil  vis  communirent,  ipsi 
Taurino  saitu  invias  Alpeitî  Iranscendenint:  ftisisque  acie  Tuscis,  haud 
pnxjul  Tieino  iluminc,  tpium  in  quo  consederant,  agrum  Insiibrium 
appellari  audissent,  œgnoniine  Insubribus  page  Heduomm  :  ibi,  omen 
sequenles  loci,  condidere  nrbeni  :  Mediolanum  appellarunt, 

XXXV.  Alia  subinde  manus  Cenomanorum  Eiitovio  duce  vestigia 
priorum  secuta,  eodern  sallu,  favente  Belloveso,  quum  transcendissel 
Alpes,  ubi  nunc  Brixia  ac  Verona  urbcs  sunt  (locos  tenuere  Libui)  con- 
sidunt,  Post  hos  Salluvii,  prope  antiquam  gentem  Laevos,  Ligures,  inco- 
lentes  Ticinum  ainnem*  Poenino  deinde  Boiî,  Lingonesque  transgressi, 
quum  jam  iuter  Padum  atque  Alpes  omnia  lenerentur,  Pado  ratibus 
trajecto,  non  Etruscos  modo,  sed  etiam  Umbros  agro  pellunt  :  in  Ira 
Apenninum  tani(3n  sese  tenuere.  TumSeno nés,  recentissimiadvenarum, 
ab  Ulente  flumine  uscjue  ad  Esim  fines  babuere. 

STRABON, 

(AndeJ,-C.:29j. 
GECÏGRAPHICORUM. 

LIB.  IV, 


...  Tm  0€  TjSîTovtfwv  xjti  NcfJoim,  ...  A  Treviris  autiuii  et  Nerviis, 
liwofiç  Kflw  Pîîtjust  7:60c  iar.épav  omow7<v,  versus  occasum  sunl  Senones  et 
m  yArpcficcrw  xaï  USoufmnç*  Rémi ,  ilemtpie  Atrebates  et  Ebu- 

rones. 


20  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'yONNE. 

PLINE  L'ANCIEN. 

(An79cieJ.-C.) 
niSTORIX  I^IATURALIS. 

LIB.  IV. 

XVII.  LugdunensisGallia  habet  Lexovios,  Vellocasses,  Galletos,  Vene- 
tos,  Abrincatuos,  Osismios;  flumen  clarum  Ligerim.  Sed  peninsulam 
spoctatiorem  excurrentem  in  Oceanum  a  fine  Osismiorum  circuitu 
DCXXV.  M.  passuum,  cenicœ  in  latitudinem  CXXV.  M.  Ultra  eam 
Nannoles.  Intus  autem  Hedui  fcederati,  Carnuti  foederati,  Boii,  Senones, 
AuliTci,  qui  cognominantur  Eburovices,  et  qui  Cenomani,  Meldi  liberi, 
Parisii,  Tricasses,  Andegavi,  Viducasses,  Bodiocasses,  Unelli,  Cario- 
suelilos,  Diabliudi,  Rhedones,  Turones,  Atesui,  Secusiani  liberi,  in 
quorum  agro  colonia  Lugdunum. 

PLUTARQUE. 

M  1^  ou  134  de  J.-C.) 

Guerre  des  Gaules  en  Ilalie.  Dans  la  Vie  de  Camille  il  indique  la  cause  de 
rémigration, 

(>i  Sfi  VxhcTxt  ToO  RcXrixoO  ycvou;  Galli   ex  Celtis  oriundi ,  patria 

ovT5> ,  ira  r)jîOoi;  Xéyoyrai  tA  avrwv  relicta  qu»  alcre  pr»  multitudine 

a::o>cr:vr^%  oux  oirav  avraow;  roitpetv,  omnes  non  valerel,  ad  novas  quae- 

ôirxyrxç,  i::Krmiy  créoa,-  ooujjcrM.  rendas  sedes  feruntur  profecli. 

SUETONE. 

vAnHldeJ.-C.i 
IN  TIBBlilO  NBRONB  GJSAKB. 

111.  Traditur  etiam  (Drusus)  pro  pra'tore  ox  pnnincia  Gallia  retulisse 


AULU-GELLE,   TACITE,    FLORUS.  21 

aunim,  Senonibus  olim  in  obsidione  Capitolii  datum;  nec,  ut  fama, 
extortum  a  Camillo. 

m  G.  C£SARB  GALIGULA. 

LI Audita  rebellione  Germaniœ,  fugam  et  subsidia  fugœ,  classes 

apparabat;  uno  solatio  acquiescens,  transmarinas  certe  sibi  superfuturas 
provincias,  si  victores  Alpium  juga,  ut  Cimbri,  vel  etiam  Urbem ,  ut 
Senones  quondam,  occuparent 

AULU-6ELLE. 

(AndeJ.-C.  130). 
NOCTIUM  ATTICARUM. 

LIB.  XVII. 

....  Bellum  Senonicum  fuit.  Tum  Galli  Romam  prœter  Capitolium, 
ceperunt. 

TACITE. 

(An  134  ou  155  de  J.-C.) 

Il  raconte  dans  ses  Àtmaleij  liv.  x,  ch.  xxiv,  que  les  Gaulois  Sénonais 
combattent  contre  les  Romains,  et,  au  ch.  xLidu  liv.  xy,  qu*ils  prennent 
la  YÎIIe  de  Rome  et  la  brûlent. 

FLORUS. 

(An  135  de  J.-G.) 

BPITOILE  RBRUM  ROMANARUM. 

LIB.  III. 

G*esl  encore  ce  qu'on  sait  des  Gaulois  d'Italie.  Voir  au  liv.  i ,  cb.  xiii. 
Il  suffit  d'en  extraire  quelques  mots  qui  tracent  le  portrait  de  ces  rudes 
barbares,  qui  descendaient  de  nos  pères,  et  qui,  sans  doute,  leur  ressemblaient. 


23i  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'YONNE. 

XIII...  Galli  Senones,  gensnaturaferox, morilmsinconditaad hoc  ipsa 
corporum  mole,  perinde  armis  ingentibus,  adeo  omni  génère  t^bilis 
fuit,  ut  plane  nata  ad  hominum  interitum,  urbium  stragem  videretur. 

PTOLEMEE. 

(Ànl59deJ.-C.[?]) 
DE  GALLI  A. 

LIB.    II. 

Kai  àvoToXtxwTccot  àyrwv  Se'voveç,  iv  Et  iis  magis  orientales  Senones , 
7:ihç,  AjotScxov,  r,ç  Séitç.       xa.  5.  fxÇ.  ç.    quoFum  civitas ,  Agedicum  ,  cujus 

positioest.  21.15.47.10. 

AMMIEN  MARGELLIN. 

(An  350  de  J.-C.) 
RERUM  GESTARUM. 

LIB.    XV. 

XV Lugdunensem  primam  Lugdunus  ornât,  et  Cabillonus,  et 

Senones,  etBiturigœ,  etmœnium  Augustuduni  magnitudo  yeUista 

LIB.  XVI. 

II.  Habitaitaque  deliberatione,  adsistentibuslocorumperitis,quodnam 
iler  eligeretur  ut  tutum,  multa  ulllp©»  citroque  dicebantur,  aliis  per 
Arbor....  Quibusdam  per  Sedelaucum  et  Coram  iri  debere  firmantibus. 
Sedquum  subsererent  quidam,  Silvanumpaullo  ante  magistrumpeditum, 
per  compendiosas  vias,  verum  suspectas,  quia  tenebrismultisumbrantur,' 
cum  VIII  auxiliariummillibus  aegre  transisse,  fidentius  Caesar  (Julianus) 
audaciam  viri  fortis  imitari  magnopere  nitebatur.  Et  ne  qua  interveniret 
mora,  adhibitis  Cataphractariis  solis  et  Ballistariis ,  parum  ad  tuendum 
rectorem  idoneis,  percurso  eodem  itinere,  Autosidonim  pervenit  ubi 
brevi,  sicut  solebat,  otio  cum  milite  recreatus,  adTricassinos  tendebat. 


AUREL.-YICTOR,    ElTROPE.  23 

HL  Igitur  Agrippinam  ingressus,  non  ante  motus  est  t»xînde»  quant 
Francorum  rogibus  furore  mitescoiite  perterritis,  paccm  Orniarrt  lleipu- 
blicae  iiiti^im  profuluram,  et  urb<*m  reciporet  niunitissimaDi.  Quibus 
vincendi  primitiis  Itetus,  per  Treveroshîematunis  apud  Senonas  oppidum 
lune  opportunuûi  abscessit.  Ubi  bellorum  inundaiitium  molem  humeris 
suis,  quod  dicitur,  vchens  scindebatur  in  mulliplices  curas  :  ut  milites, 
qui  a  sulilisdescivere  proesidiis,  reducerentur  ad  loca  suspecta,  et  roas- 
piratas  génies  in  noxam  romani  nominis  disjectaret,  ac  provideret 
in  alimenta  dcessent  exercilui  per  varia  discursuro. 

IV.  Haec  sollicite  perpensantcm  liostilis  aggreditur  multitudo»  uppidi 
eapiundi  spe  in  majus  accensa  :  ideo  confidentes,  qiiodei  nec  Scutarios 
adesseet  quidem  monentibus  perfugis  didicerant,  nec  gentiles  per  rauni- 
cipia  distribu  tus,  ulconimodius  vescerentur.  Quum  autem...Clausa  ergu 
urbe,  murorumquo  in  tula  parte  firmata,  ipse  cum  armatis  die  noctuque 
inler  propugnaculavisebatur  et  pinnas»  iraexundantesubslridens,  quum 
erumpere  saspe  conatus,  paucilate  praesentis  manus  impediretur,  Post 
tricesimum  déni  que  diem  abiere  barbari  tristes,  inaniter  stulteque 
cogitasse  civitatis  obsidium  mussi  tantes. 

AURELIUS-VICTOR . 

Les  Gaulois  d Italie,  cl»,  xxv,  des  Ihmmen  illustres  de  Rome. 

EUTROPE. 

(IV  siècle.) 
111ST0RLE  ROMAND. 

LIB.  X, 


Magnenliusque  diversis  praeliis  victus,  vini  vitie  suae  apud  Lug- 

dunum  attulit,  imperii  anno  tertio,  mense  septimo  ;  frater  quoque  ejus 


24  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'YONNE. 

(Decentius)  Senonis,  quem  ad  tuendasGalliasC»saremmiserat...Silvanus 
quoque  in  Gallia  res  novas  molitus,  ante  diem  trigesimum  exstinc- 
tus  est. 


INSCRIPTIONS  ANTIQUES. 


Nous  les  plaçons  sous  les  noms  des  villes  auxquelles  elles  appartiennent 
é\îdemment,  ou  sur  le  territoire  desquelles  elles  ont  été  trouvées. 

AUXERRE. 
1. 

G.  I.  S.  1.   VIBIO   .   I.  CONS. 

Trouvée  à  Âuxerre  sur  une  pierre  de  la  tour  d'Orbandelle.  Dom  Viole  a 
lu  :  I.  C. ,  Bargedé  qui  était  juge  au  Bailliage ,  et  qui  a  dû  voir  cet:e 
inscription  à  son  aise  en  venant  au  palais,  a  lu  :  L  CONS. 

2. 

Sur  une  autre  pierre  de  la  méoie  tour  : 

aVLVS  .  HIRTIVS  .  ET  .  CAIVS  .  VIBIVS . 
PANSA  .  COSS. 

Hirtius  et  Pansa  étaient  consuls  45  ans  avant  Jésus-Christ. 

3. 
A  cinq  cents  pas  de  cette  tour  dans  le  mur  d'enceinte  : 

GAI.  VIBIO.  COS. 

M.  Leblanc,  tom.  i,  p.  58,  Recherches  historiques  et  statistiques  sur  Auxerre. 
Jean-Baptiste  Duval,  interprète  du  roi  pour  les  langues  orientales,  a  fait 
transporter  à  Paris  ces  trois  inscriptions  vers  l'an  1650. 


INSCRIPTIONS  ANTIQUES^  25 


Trouvée  à  Âuxerre  sur  une  pierre  des  murs  de  la  cité  dans  rintérieur 
de  la  tour  Saint-Pancrace,  sur  le  quai.  €e  fragment  d^nscription  est  en  ca- 
ractères romains  de  douze  centimètres  de  hauteur  : 

DOIIIO 
DIVI.  AV. 

M.  Leblanc,  Recherchée  kUtariquesét  statistiques  surÀuxerre^  tome  i,  p.  56. 

5. 

A  Auxerre  dans  la  prison  sur  une  pierre  des  murs  de  la  cité,  en  lettres  de 
quatorze  centimètres  de  hauteur.  Ce  n'est  que  le  commencement  de  l'inscrip- 
tion, peut-être  obtiendra-t-on  le  reste  plus  tard  : 

D.  M.  C.  I. 

M.  Leblanc,  Recherches  historigues  et  statistiques  sûr  Àuxerre^  tome  i,  p.  52. 
Conservée  à  la  Bibliothèque  d' Auxerre. 

6. 

A  Auxerre  : 

lYI.  MARITE  MI 

lORSIOENALIS 

FILI 

Au-ilessous  de  deux  personnages  trouvés  dans  les  murs  de  la  ciié.  Morceau 
du  reste  assez  grossier  ;  il  est  placé  à  la  Bibliothèque  de  la  ville. 

i 


SX)  BIBLIOiniQUI  IISTOniQUB  OB  l'tonne. 

7. 

Trouvée  à  Autnn  : 

AVTESSIODVRO 

VI  SIDVO  ÂB    MPX 

AVraSSIODVRO 

II    INTERANVM        AB  MPXX. 

AVTESSIODVRO 

SIC 

ODOVNA 

INTERANV 

XX  INTAR 

Àutun  archéologique f  1848,  in-S,  page  82,  et  Aiuiuam  de  la  Soeiiti  de$ 
Aniiq.  1850,  page  252. 

8. 

A  Âuxerre,  sur  deux  patères  eu  argent  trouvées  dans  les  ruines  du  Temple 
d'Apollon,  au  faubourg  Saint-Âmatre,  près  de  la  fontaine  de  ce  nom  : 

DEO.  APOLLINL  R.  P.  PAG.  lï. 
M.  AVTESSIODVRI. 

Ces  palères  sont  conservées  au  Cabinet  d'Antiquités  de  la  ville ,  à  la 
Bibliothèque.  L'inscription  est  tracée  dessous  en  rond  avec  des  lettres  for- 
mées par  des  points. 


Auprès  de  l'église  Saint-Amatre  : 

PRO   SALVTE  DOMINORVM.  V  S  L  M 


DEDICAVIT  MODESTO  ET  PROBO  COS 

Voir  M.  Leblanc,  Recherches  hiêtêriques  9ur  Auxerre^  tome  i,  page  28.  On 


iNSCRlPTrONS  ANTIQtJBS.  ^  27 

sait  que  Titus  Manlius  Modestus  el  Sergius  Calpurûios  Probus  éiaient  Con- 
suls CD  l'an  de  Jésus-Cbrist  228.  Ce  inonumenl  est  conservé  à  la  Bibliolliëque 
dû  U  ville. 

iO. 

Sur  UDe  pierre  des  anciens  murs ,  entre  la  porte  des  Bains  et  le  palais  des 
Comtes.  Cette  pierre,  qui  a  environ  trois  pieds  carrés,  est  une  espèce  d'autel  : 

AVG.  SACR.  DEAR 

ICAVNI 

T.  TETRICIVS.  AFRICAN 

D.S.   DD. 

L'abbé  Lebeufqui  a  découvert  cette  inscription  en  1721  Ht  :  TETRICIVS, 
d'autres  TETRICYS.  D'autres  aussi  veulent  lire  DEAB.  ou  DEÂE  à  la 
première  ligne.  Voyez  Lebeuf,  Uittoire  de  la  Prise  d'Auxerre  ;  le  Mercure  de 
France,  décemb.  1715,  page  U02  ;  Cajlus,  /4ntiquit.  vu,  290. 

H 

Trouvée  à  Vouienay  sur  on  cippc  votif.  La  première  ligne  est  en  lettres  de 
quarante  et  un  millimètres  de  bauteur,  les  deux  suivantes  ont  trente-huit  à 
ueote-neuf  millimètres  et  les  dernières  trente-quatre  : 

VG  SAC 

DEOMER 

VRIOAM 

VS  CELSVS 

MBIORIS 

EX  VOTO 

SOL  S 

M 

Voir  le  Bulletin  de  la  Société  det  Sciences  hist.  et  nat.  de  V Yonne,  1848  , 
lom.  Il,  pag.  5GG-567.  Conservée  k  la  Bibliothèque  d'Auxerre. 


88  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUB  DE  L'TONNE. 

12. 

A  ÂDxerre  sur  un  monument  de  trois  mètres  quarante-huit  centimètres 
de  hauteur,  sur  trois  mètres  trente-deux  centimètres  de  largeur,  consacré  par 
une  fille  à  son  père  et  qui  représente  un  bouquet  de  fleurs  dans  un  vase  : 

^      BITVRIX.  VI       ^ 
TALIS.  FILIA. 

M.  Leblanc,  Recherches  historiques^  tome  i,  page  6i.  Pierre  conservée  à  la 
Bibliothèque  de  la  ville  : 

13. 

A  Auxerre  sur  le  socle  d*une  colonne,  au-dessous  d'une  figure  consacrée 
à  l'un  des  six  magistrats  de  la  cité  par  un  affranchi  qu*il  avait  institué  son 
héritier  : 

...o.iiiin.viR.civi 

LIBERT.  ET  •  HERES 
P.  C. 

M.  Leblanc,  Recherches  historiques  sur  Auxerre,  tome  i ,  pag.  55. 

14. 

En  i  751 ,  proche  le  clocher  de  Saint-Âmatre  : 

PATER  AVG  LVPERCVS  ET  CANTATILLA 
CONIVX 

M.  Leblanc,  Re(^che%  historiques,  tome  i,  page  50. 

15. 

A  Auxerre,  en  1751 ,  entre  la  tour  du  château  et  la  porte  Fécaui,  sur  un 
bas-relief  représentant  deux  figures  qui  se  regardaient  de  face  : 


INSCRIPTIONS  ANTIQUES.  Sl9 

CORNELIVS.  IVV.  VS.  PATER 
INFELICI 0 TVS 

M.  Leblanc,  ^cherches  sur  la  vilk  d^Auxerre,  tome  i,  page  54. 

16. 

À  Âuxerre,  sur  les  murs  de  la  cité  : 

MEMORIiE.  FLACCI.  E.  FLAVIA.  ©. 

M.  Leblanc,  Recherchet  historiqttes.  tome  i,  pag.  55. 

\7. 

A  Auxerre,  au  bas  des  murs  de  la  cité,  sur  un  bas-relief  où  est  représentée 
Joconde,  fille  de  Julien,  de  grandeur  naturelle  : 

D.    M. 
MONIMENTVM 
IVCVNDE    IVLIANI 
FILIAE 

Voir  te  SuppUnjimt  à  Montfaucon,  tom.  m,  page  38. 

18. 

On  cite  encore  une  inscription  anlique  rencontrée  à  Âuxerre  dans  des 
fooilles.  Quelle  confiance  inspire-t-elle  ?  je  ne  le  sais  trop  :  la  fidélité  veut 
quejeîa  rapporte;  mais  je  laisse  parler  le  savant  abbé  *i 

ff  Ona  trouvé  dans  le  même  terrain  (au  faubourg  St-Julien),  un  morceau 
»  de  pierre  de  quatre  à  cinq  pouces  de  diamètre,  taillé  en  rond  et  en  creux, 

>  auquel  les  anciens  donnaient  le  nom  de  Patère  qui  est  celui  d*un  vase 

>  destiné  aux  sacrifices  pour  y  recevoir  le  sang  des  victimes  ;  le  pourtour  de 
»  ce  vase  présente  une  inscription  mutilée  en  partie,  mais  assez  conservée 


30  BIBLIOTHÈQUB  HISTOfllOUB  DE  L'TONNE. 

»  pour  offrir  qd  sens  complet  et  pour  faire  connaître  l'usage  auquel  il  était 
i>  destiné  !•••» 

EE  .  OAON  .  BPENN  . 
K  •  s  I  E  . 

Laire  ajoute,  au  sujet  de  ces  trois  dernières  lettres  :  «  Je  crois  devoir 
»  les  rapporter  aux  lettres  initiales  des  trois  mots  :  Kat  Zoov  E^oSov.»  {Lycée 
de  L'Yonne,  tome  i  et  unique,  page  58.) 

AYALLON. 

19. 

Sur  un  fragment  de  tablette  en  marbre  blanc  trouvé  sur  le  Mont-Marte, 
près  du  Vault,  k  deux  mètres  du  portique  d'un  ancien  temple.  Cbaqne  lettre  a 
seize  lignes  de  hauteur. 

DEOtNERC 

EXvSTIPIBV 

V   MVI 

BRIENON. 

20. 

Trouvée  à  Hauterive,  près  Brienon,  dans  un  enclos  en  4728;  la  pierre  qui 
la  portait  était  longue  de  deux  pieds  et  large  de  quinze  pouces  : 

DIVO.  IMP.  CAES.  COMMODO.  DIVI.  AVREL.  F. 
DIVI.  ANTONÎNI.  NEPOTI.  TR.  POT.  VI.  PONT.  MAX. 
AVGVSTO.  DIVAE.  CRÎSPAE.  CONI.  OB.  HS.  DEOES. 
MVNVS.  MONVM.  POSYIT.  M.  !.  CANTVLIONVS.  LING.  II. 

Tarbé,  Recherches  hist.  sur  VYonne,  page  472;  Henry,  Hist.  de  Seignelay. 


INSCRIPTIONS  ÂKTiQCBS.  31 

21. 

À  Sens,  sur  un  moQumeot  de  on  mètre  vingt  centimètres  de  hauteur, 
élevé  par  un  frère  et  une  épouse,  et  où  se  voit  un  Gaulois  portant,  dans  sa 
main  gauche,  un  coffret  avec  une  anse  : 

FRAT 

ET.  CONIVX. 

PARAV. 

Voir  k  la  Bibliothèque  de  la  ville  d'Àuxerre  oà  ce  morceau  est  conservé. 

n. 

MVRVS  PBIVAT 
Trouvée  dans  les  mars  de  la  ville. 

23. 

Même  lieu  sur  une  pierre,  à  Pépoque  de  la  constiuction  de  la  porte  du  fan- 
bourg  Saint-Pregts  : 

S.   VESTAEM. 
M.  Leblanc,  Recherc^  historiques  et  statistiques  surÀuxerre,  tome,  i,  p.  85. 

24. 

Moritasgus,  roi  de  Sens,  divinisé. 

TI.  CL.  PROFESSVS  NIGER  OMNIBVS  HONORIBVS 
APVD  AEDVOS  ET  LINGONES  FVNCTVS  DEO 
MORITASGO  PORTICVM  TESTAMENTO  PONI  IVSSIT 
SVO  NOMINE  ET  IVLIAE  VIRGVLINAE  VXORIS 
ET  FIUARVM  CL  PROFJESSAE  ET  IVLIANAE  VIRGVLAE 


M  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'TONNE. 

Dom  Bouquel  tom.  i,  150.  Elle  a  été  trouvée  en  i652  dans  les  ruines 
(l'Alise.  Voir  Tarbé,  Recherches  sur  la  Ville  de  Sens,  page  42, 

25. 

A  Sens  : 

....  IVINEPOTIPONTIFia 

....  COS  IMPPWNCIPI 

IWENTVTIS 

....ITAS  SENONVM 

M.  Lallier  lit,  en  suppléant  ce  qui  manque  :  ....Divinepoti  potUifici.. .  consuli, 
imperatori.  prineipi  Juventutis.  cioitas  Senontm.  Congrès  archéologique  de 
France,  XVI°"  session,  page  147. 

26 

Même  lieu  : 

D  .  M. 

MEMORIAE  SECCONI  SECVNDINI 

VETERANI    LEG    VIII   SEVERVS 

FIL.  PAR. 


Même  ouvrage,  page  14f6. 
Même  lieu  : 


27 


D    H 
AESTIVIUS         CRESCENS  VETERANUS 

LEG  VIII  ET  CALDINIA IVSTINIANA  CONIUNX 
SIBl    VIVI      ET      MEMORLAE      AESTIVIAE 
CRESCENTINAE  FILIAE 
Même  ouvrage,  page  146. 

28 

M.  Lallier  roe  procure  le  fragment  qui  suit,  trouvé  rocemment  à  Sens,  et  il 


INSCRIPTIONS  ANTIQUES.  33 

m'écrit  que  la  première  partie  de  cette  inscription,  placée  sur  un  autre  fragment 
de  pierre,  est  encore  à  découvrir  : 

Cv  DECIMIVS.  C.  DECIMIv  SEv 
VERI  FIL  T  SABINIANVS  OMNIB^ 
HONORb  APVDvS'FVNCT  CVRATORt 
REP.  CIVITVVENET.  AB  IMPPv 
SEVERO  ET  ANTONIN.  ORDINATvPv 

Ces  derniers  noms  marquent  au  plus  tard  Tannée  2i  1 . 

29. 

DansGruter,  page  CCCLXXI,  8.  Trouvée  à  Auxerre  : 

AETE  .  MEMORIAE  .  AVRELI 
DEMETRI  .  ADIVTORI 
PROCC.  CIVITATIS.  SENONVM 
TRICASSINORVM  .  MELDO 
RVM.  PARISIORVM  .  ET  .  CI 
VITATIS  .  AEDVORVM .  INGE 
NVINIA  .  AVRELIA-CONIVGI 
CARISSIMO.  ET.  AVRELIA.DE 
METRIANE  .  ET  .  AVRELIVS 
DEMETRTVS  .  FILI  .  PATRI 
CARISSIMO  .  FACIVNDVM 
CVRAVERVNT. 

30 

A  la  partie  supérieure  d'une  niche  où  se  voit  la  statue  du  personnage  que 
rappelait  ce  monument  funéraire  : 

D.  CLAVDIO  .  SABINO.  M. 

Séance  du  Congrès  arc}iéologiqm  de  Sens^  page  146. 

I  5 


3i  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'TONNE. 

Monumeot  fanénureen  forme  de  niche  où  l'on  voit  trois  statues  qui  parais- 
sent représenter  un  homme,  ane  femme  et  un  enfant  : 

D.  M.  M.  M.  FORTIONIS  AVG.  MERCATILLE.  CON.  ET. 
FORTVNÂTE  NEPT.  PP 

Ibid.,  page  i47. 

32. 

Dans  les  murs  de  Sens,  cette  inscription  tout  à  fait  incomplète  est  sur  une 
pierre  ovale  qu'une  main  soutient  : 

....  \M0 

XS 

.../VRCI 
I 

Bulletin  de  la  Société  ardtéologique  de  Sens,  page 43,  planche  V. 

33. 

Trouvée  au  même  lieu,  près  de  la  porte  Formeau  : 

D.  M. 
ANICETI 
CIVISM 
EDIOM 
TRICI 
VAN 
X  I  I  X 

C'est  une  pierre  de  un  mètre  cinquante  centimètres  de  hauteur,  sur  cin- 


INSCRIPTIONS  ANTIQUES.  35 

quanle  ceDlimètres  de  largeur,  c  Le  milieu  eu  a  été  évidé  de  manière  à  figu- 
9  rer  de  chaque  côté  une  colonne  en  demi-relief.  Le  haut  présente  un  fronton 
»  triangulaire.  Les  deux  colonnes  soutiennent  une  plate^bande  sur  laquelle 
»  sont  inscrites  les  deux  lettres  sacramentelles  D  M  (Dis  Manibus).  Entre 
»  ces  lettres,  une  feuille  de  lierre  est  gravée.  » 

Ibid.^page  44. 

34. 

Même  ville.  Inscription  incomplète  : 

MOMETVS  QVITILIAN 
ET  MOMETVS  ELISA 

Ibid. ,  page  43  ;  et  séance  du  Congrès  archéologique  à  Sens,  pag.  145 — 146 . 

35. 

Dans  la  même  ville.  Les  caractères  de  cette  inscription  restée  incomplète 
jusqu'à  présent,  sont  gravés  entre  deux  lignes  parallèles  sur  une  pierre  de 
un  mètre  seize  centimètres  de  longueur  et  de  cinquante  centimètres  de 
hauteur  : 

MEMORUEvLV 
CIAE  HELVETI 
AEv    MARTIAE 


Ibid.,  page  45. 


36. 


A  Sens,  sur  une  plaque  de  bronze  trouvée  en  1859,  sur  l'emplacement  de 
l'église  Saint-Léon,  au  faubourg  Notre-Dame.  Le  monument  existe  actuelle- 
ment au  Musée  des  Antiques  du  Louvre,  k  Paris  : 


36  BIBLIOTHÈQUR  HISTORIQUE  DE  L'YONNE. 

Cv  AMATIO^  Cr  AMAT  PATERN 
FILI  ATERNINO  AEDIL^  VIKAN 
AGIED  AEDIL^  C»  S^  ACTOR^  P^  PAGI 
TOVTACT  .  I...  VIQVENN.  CIVIT. 
KÀL.  TÎVIRv  AB  AER  MVNER*  PRAE  FAN  APR 
NON  DESIGN  IVENv  INTEGERR 
MATERNv  EVCHARISTVS  ET  PA.t.R 
POLLIO  SILL  •  OFF.  EIVS .  OB  MER .  PP. 
DN  DECIO  AVG  ÎT .  ET  GRATO  COS 
Publiée  par  M.  de  Longpérier.  Revue  de  Philologie,  tome  ii.page  554. 

37. 

On  a  trouvé  en  difiercots  temps,  dans  les  mnrs  de  la  ville  do  Sens,  les 
pierres  d'un  monument  d'une  longueur  de  plus  de  douze  mètres  sur  lesquelles 
on  lit  «  six  inscriptions  réunies  dans  le  même  cadre  et,  dit  M.  Lallier,  au 
»  zèle  de  qui  on  doit  en  grande  partie  ce  monument,  surmontées  d'une  dé- 
»  dicace  qui  malheureusement  n'a  pas  été  complétée.  » 

Il  a  cru  pouvoir  lire  celte  dédicace  ainsi  : 

MAGILIVS...      SACERDOS  .  VESTAE   .  iMATRlS... 
SANCTISSIMAE.  EX.  VOTO.  POSVIT.  SIBI.  SVISQVE. 

1. 

SEXTIVLTHERMIANO 

SACERDOTIARAEIN 

TER  GONFLENT  ARAR 

ETRHODANIOMMIBHO 

NORIBVS  APVD  SVOS 

FVNCTO 


INSCRIPTIONS  ANTIQUES.  37 

2. 

AQVILIAE  FLA 

CILIAE  CIVI 

AEDVAE  IVLI 

NIVGI 

3. 

IVLIAE  THERMIO 
LAE.lVLTHERMI 
ANI FIUAE 

h. 
lYLIAEREGINAE 

M  AGILI  HONORA 
TIETIVLIAE  THER 
MIOLAE  FILIAE 

5. 

MMAGILIOHONORATO 

FLAMINIAVGMVNERA 

RIO  OMNIBVS  HONGRIE 

APVDSVOS  FVNCTO 

6. 
MAEMILIONOBILI 
FLAMINIAVGMVNE 
RAROMNIB  HONORIS 
APVDSV 

Voyez  unelongac  et  intéressante  étude  de  ces  inscriptions  par  M.  Laliier, 


38  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'yONNE. 

dans  la  Session  du  Congrès  archéologique  tenue  à  Sen$^  en  1847,  pages  154  et 
suivantes. 

38 

On  trouve  dans  Gruter  et  dans  les  savantes  Inscriptions  Antiques  de  Lyon, 
que  publie  actuellement  M.  Alph.  de  Boissieu,  quelques  inscriptions   qui 
semblent  en  rapport  avec  celles  du  monument  qui  précède  et  qui  pourraient 
peut-être  servir  à  les  expliquer. 

...NAE  IVLIAE  M  •  TVLLIO 
...3RA  THERMIOLAE  THERMIANO 
...n  FILIAE        NEPOTI 

Inscriptions  Antiques  de  Lyon,  page  101.  L'auteur  donne  des  interpréta- 
tions qu'on  pourra  consulter  et  qui  ne  rentrent  pas  dans  notre  plan. 

39 

c  Gruter  et  Siméoni  nous  ont  conservé  une  inscription  d'un  personnage 
de  la  même  famille,  qu'on  voyait  autrefois  à  Tangle  du  Change  »  dit,  M.  de 
Boissieu.  Inscription  /antiques  de  Lyon,  page  102. 

SEX  :  IVUO 

THERMIANO 

SENONIO 

Gruter,  page  916,  n^  11.  Édition  de  1616. 

M.  de  Boissieu,  ajoute  :  «  Le  mot  SENONIO  que  j*adopte  d'après  Gruter, 
au  lieu  dix  SINONIO  de  Siméoni,  indique  la  patrie  de  Sextns  Julius  Thermia- 
nus.  Il  était  du  pays  des  Senones  qui  forme  aujourd'hui  le  département  de 
l'Yonne  et  une  petite  partie  de  celui  de  l'Aube. 

40. 

Trouvée  de  même  k  Lyon»  sur  la  colline  de  Fourrières,  près  de  l'Antiquaille  : 


INSCRIPTIONS  ANTIQUES.  39 

SEXIVLIO-A 
MERMIâNO  II 
SEKONIO  .  D 
SEXTO  IVLIO 
SEXTILIANO 

M.  de  Boissieu  la  lire  de  Siméoûi  :  il  croit  que  ce  savant  l'a  mal  lue  et 
qu'elle  se  rapporte  au  même  Julius  Thermianius  Senonius.  Ibid.,  page  102. 

41. 

Trouvée  à  Âutun  sur  un  cippe  : 

D.    M. 
YOLUSIUS 
SENONIUS 
Gruter,  page  MCXUX,  n"  14.  Muratori,  IV.  append.  MMXCVI.  12.  Ce 
dernier  auteur  pense  que  Senonius  ici  équivaut  à  Senonicus. 

42. 

«  Métis,  apud  Lepidum  in  ara  supra  imaginera.  »  Gruter  page  DCXGII,  4. 

IVS  .  TRO  .  MO. 

XL  FIL.ET.SENONI 

AE.  VXORI.  P. 

TONNERRE. 

43. 

Trouvée  sur  une  pierre  de  un  mètre  quatre-vingts  centimètres  de  longueur 
sur  quarante-cinq  centimètres  de  hauteur  et  placée  aujourd'hui  sur  le  bord 
de  la  voie  romaine  d'Alise  à  Sens  par  Tonnerre,  Dyé,  Saint-Florentin,  dans 
l'emplacement  occupé  jadis  par  le  château  de  Tonnerre.  Elle  provient  d'une 
tour  de  ce  château,  dont  les  débris  ont  été  fouillés  en  1851. 

rroo'M  SATVR'„: 

Il  est  difficile  de  dire  quelles  sont  la  seconde  et  la  troisième  lettre  que  nous 
rendons  par  F  D. 


W  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE   DE   I/YONXE. 

MÉDAILLES. 


ÉPOQUE  GAULOISE. 

La  Numismatique  dos  pays  que  renferme  aujourd'hui  le  département  de 
l'Yonne  est  peu  riche,  surtout  pour  les  temps  les  plus  reitulés.  Les  seuls  mo- 
numents de  cette  époque  qui  soient  parvenus  jusqu*a  nous,  nous  sont  fournis 
|«ar  Sons  ot  par  A  vallon. 

SEKS. 

1. 

Deux  chèvres  debout  opposées  Tune  ii  l'autre*  au-dessus  une  rosace,  le 
soleil  probablement. 

K.  In  bœuf  et  un  sanglier  opposés  par  les  pieds.  Pièce  en  [K)tin. 


C'est  la  même  :  mais  entre  les  deux  chèvres,  celte  légende  : 

.UTHA 

.Volicf  df5  Monuments  Français  composant  la  collection  de  M.  Rousseau 
par  M.  de  l.ongpérier,  page  75.  Revue  yumismatique^  1844,  page  165.  Des- 
cription des  médailles  gauloises  des  collections  de  la  bibliothèque  royale,  |>ar 
M .  Duchalais,  pag.  150-*  1 51  • 

AVALLOX. 

Tête  virile  ornée  de  longs  cheveux*  ceinte  d'un  diadème  et  tournée  h  droite, 
feuillage  au  pourtour  \/tpollon). 

^.  ABALLO.  Mulet,  ou  âne  marchant  Si  gauche.  Un  trait  entre  le  champ 
et  IVxerguo.  Bronze.  M. Duchalais.  page  2li. 


[C. 


IBliKDTlÈQUl    lISTiOtKÇlM  M  IL'TOME, 


ZU  /.  /:44) 


Médailles      Gauloises 


A  vallon 


.<^ 


^ 


1*^'-IV^   SIÈCLE.    SAINT   SAVINIEN.  41 


mn  rosTÉRiEDRS  a  iâ  nàmm  do  nsTiiuin. 


Nous  n'avons,  jusqu'ici,  donné  que  des  débris  épars  çà  et  là  dans  les 
auteurs  anciens,  et  bien  insuffisants  à  nous  faire  convenablement  saisir 
ce  qu'étaient  nos  pères  dans  les  âges  si  reculés  et  si  peu  connus  de  l'épo- 
que païenne.  Avec  le  christianisme,  nous  commençons  une  autre  ère, 
nous  recevons  une  existence  nouvelle  et  forte.  C'est  alors  que  nous  sortons 
de  l'oubli  et  que  nous  comptons  véritablement  pour  quelque  chose  dans 
lo  monde.  Cependant  nous  devrons  encore  attendre  jusque  vers  la  fin  du 
V'  siècle,  pour  obtenir  des  documents  écrits  de  notre  histoire  locale  ;  ceux 
antérieurs  ne  nous  ont  pas  été  conservés  :  mais  nous  ne  saurions  descendre 
jusque-là,  pour  tracer  la  première  page  destinée  à  préparer  les  annales 
de  notre  pays,  et  nous  regardons  comme  un  devoir  sacré  pour  nous  de 
signaler  le  moment  où  le  christianisme  prit  racine  dans  nos  contrées. 


DU  r  AU  IF  SIÈCLE. 


SAINT  SAVINIEN,  SAINT  POTENTIEN 

ET  LEURS  COMPAGIVOIVS, 

APÔTRES   DE   SENS. 

Les  Sénonais  virent  ccrtainemeni    la   lumière    de    l'Evangile   avant  les 
Auxerrois.  Toutefois,  Tépoque  précise  de  ce  changement  est  restée  incer- 
taine. Quelqups-uns  la  font  remonter  au  !''■'  siècle,  et  veulent  que  l'apôtre  de 
I  6 


iLjn-Tnea r^;^ :a2 jbbbok m tmoe  acae  ii«ft apôlreâ  :  d'autres 

J*  ^-=75.  ^^^i5tif^iiitii  I  nmt  ;  :e  aesl  poiot  ici 

>it     .  ^    -  '1L.M.  rz^nm.  ^  :iumM>  .-  ?wbikb«  iOA  coik^»  tri  sea  àuccets- 
£.        .    .".a      flBBmHHk.  -^auii  • -<ai oaft -i  oiKàAaRe  ptia  éloignée  <|oe 

c  ^iBB  -im  iK  îiMB  lerons  oon- 


..^„         *i^      ia^r      tMu«:.       :*«    a»    :    cHm  >lan«f*  le  Jîacre 

««>    ^     cmti^i    -  11    -^     iii^m   ^    ;4iEttc-racï%.:ic-jttiiiuei  il  n^est 
v*.^       -a*  lhiiimh     »!    jart'nf     I ti  Jiii  31)1  . 


f 


« 


42  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'YONNE. 

Sens,  saint  Savinien,  ait  reçu  sa  mission  du  Prince  même  des  apôlres  :  d'autres 
lie  placent  cet  événement  que  vers  Tan  245  de  Jésus-Christ  :  ce  n'est  point  ici 
le  lieu  d'examiner  ces  sentiments  divers  ;  cette  discussion  pourra  trouver  sa 
place  ailleurs.  Malheureusement  nous  n'avons  rien  de  celte  époque,  et  ce 
q^'on  sait  de  saint  Savinien,  de  saint  Polentien,  son  collègue  et  son  succes- 
seur, et  de  leurs  compagnons,  ne  nous  vient  pas  d'une  source  plus  éloignée  que 
les  martyrologes  du  IX®  siècle.  Ce  sera  donc  plus  tard  que  nous  ferons  con- 
BsRtre  la  vie  et  les  travaux  apostoliques  de  ces  hommes  généreux.  Nous 
nous  bornons  k  marquer  ici  leur  apparition. 

SAINT  PELERIN, 

APÔTRE   d'AUXERRE. 
(An  de  J.-C.  304.) 

Il  y  avait  déjà  des  chrétiens  dans  l'Auxerrois,  lorsque  le  pape  Sixle  li,  qui 
occupa  la  chaire  de  Saint-Pierre  k  Rome  depuis  la  fin  d'août  258  jusqu'à  la 
lin  du  même  mois  de  l'année  suivante,  y  envoya,  pour  évéque,  saint  Pèlerin, 
citoyen  romain  d'une  illustre  famille,  et  avec  lui,  le  prêtre  Marse,  le  diacre 
Corcodème,  Jovinien  et  Alexandre,  sous-diacres,  et  Jovinien,  lecteur. 

On  a  des  Actes  de  Tapostolat  de  saint  Pèlerin,  et  ils  sont  d'une  haute  anti- 
quité ;  mais  ils  paraissent  avoir  été  retouchés,  l'auteur  en  est  inconnu,  et  il  n'est 
pas  probable  que  leur  composition  remonte  jusqu'au  commencement  du 
IV'  siècle,  où  notre  apôtre  reçut  la  couronne  du  martyre  (16  mai  304). 
Ces  Actes  viendront  à  la  date  qui  paraît  devoir  leur  être  assignée. 

GEOGRAPHIE. 

On  lit  dans  la  Nolitiapravinciaram  et  civitatum  Galliœ,  que  l'on  croit  écrite 
au  temps  d'Honorius,  de  Tan  595  à  l'an  425  : 

Provincia  Lugdunensis  Senotiia  num.    VII. 

Metropolis  civitas  Senonum. 
Civitas  Carnotum. 
Civitas  Autisiodorum . 
Civitas  Tricassium. 


F- 


^Tp 


t. 


I*'-IV*  SIÈCLE.   GÉOGRAPHIE.  43 

Civitas  Aurelianonim. 
Civitas  Parisiorum. 
Civitas  Meldorum. 

D.  Bouquet,  Recueil  des  hist.  des  Gaules  et  de  la  France,  tome  i,  page  122. 

VIliniraire  d^Antonin  décrit  deux  voyages  qui  nous  intéressent  : 

Iter  a  Mediolano  per  Alpes  Coliias  Viennam^  etc. 


Cabellionem  m.  p.  xxi.  Leg  xiv. 
Augustodunum  m.  p.  xxxiii.  Leg  xxii. 
Sidolocum  m.  p.  xxvii.  Leg  xvrii. 
Aballonem  m.  p.  xxiv.  Leg  xvi. 
Autesiodorum  m.  p.  xxxiii.  Legxxii. 

Iter  a  Carocotino  Angustahûnam. 

M.  P.  cuil.  Sic. 

Luticiam  m.  p.xviii. 
MethetumM.p.  xviii. 
Condate  m.  p.  xii. 
AgedincuniM.  p.  xiii. 
Augustobonam  m.  p.  ivi. 

Dom  Bouquet,  tome  i,  pag.  105-108. 

La  Notice  de  Vempire  Romain,  de  Tan  400  environ,  parle  d'un  corps  de 
Sarroates  qui  occupaient  la  route  depuis  Chora  jusqu'à  Paris: 

Pr^efectus  Sarmatarum  Gentilium  à  Ghora  Parisios  usque. 

Voir  les  Eclaircissements  sur  Vancienne  GauU  par  d'Ânville»  page  572. 

La  Carte  dite  de  Peutinger,  que  nous  donnons  ici,  termine  les  documents 
géographiques  de  nos  contrées  pour  cette  époque. 


44  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE    DE    L'yONNE. 

F  SIÈCLE. 


DIGNITES. 


On  lit  dans  la  Notilia  Dignitatum  omnium,  tam  civilium^  quam  militariumper 
Gallias,  que  l'on  croit  avoir  été  écrite  sous  le  règne  de  Yalentinien  III,  (Nous 
nous  bornons  à  citer  les  Lyonnaises  ;  voir  D.  Bouquet,  Recueil  de$  hist.  des 
Gaules  et  de  la  France,  tome  i,  page  125.)  : 

Prœsides  per  Gallias  Xi. 


Lugdunensis  secunda3. 
Lugdunensis  terliœ. 
Lugdunensis  Senonicœ. 

Sub  disposilione  viri  illustris  Prœfecli  prœtorio  Galliarum. 


Lugdunensis  secunda. 
Lugdunensis  tertia. 
Lugdunensis  Senonia. 


Sub  disposilione  viri  speclabilis  Viearii  VII  provinciarum. 

Prœsides. 


Lugdunensis  secundae. 
Lugdunensis  terliœ. 
Lugdunensis  Senoniœ. 

Sub  disposilione  viri  speclabilis Ducis  Iraclus  Armorieani  elNervicani. 

Tribunuscohortis  primœ  noyœÀrmoricœ,  Grannona  in  liltore  Saxonico. 
Prtvfeclus  militum  Carronensium,  Blabia. 
Prœfeclus  militum  Maurorum,  Venelorum,  Vendis. . 
Pra^fectus  militum  Maurorum  Osismiacorum,  Osismiis. 


T*   SIÈCLE.    SAINT   MAMERTIN.  io 

Proefectus  militum  Superventorum,  Mannalias. 
Prœfeclus  militum  Martensium,  Aleto. 
Pnefectus  militum  primœ  Flaviœ,  Constantia. 
Proefectus  militum  Ursariensium,  Rolhomago. 
Prœfectus  militum  Dalmatarum,Abrincatis. 
Prœfectus  militum  Grannonensium,  Grannono. 
Exteiiditurtamen  tractus  Armoricani  et  Nervicanilimitisperprovin- 
cias  quinque  ;  per  Aquitaniamprimam  et  secundam,  Senoniam,  secundain 
Lugdunensem  etterliam. 

Prœpositurœ  Magistri  militum  prœsentalinm. 
In  provincia  Lugdunensi  Senonia. 

Prœfectus  classis  Anderecianorum,  Parisiis. 
Prœfectus  Lœtorum  Teutonicianorum,  Carnunlo  Senoniœ  Lugdu- 
nensis. 

SAINT  GERMAIN, 

y^  ÉvÊQUE  d'auxerre. 

(AndeJ.-C.  448.) 

C'est  le  plus  illustre  des  évêques  qui  aient  brillé  sur  le  siège  d'Âuxerre.  Il 
y  monta  après  saint  Àmatre,  Tan  418.  Le  temps  n'a  laissé  venir  jusqu'à  nous 
aucun  des  écrits  de  ce  grand  honame;  il  est  cependant  probable  qu'il  en  a  du 
produire.  Le  traité  In  laude  sanctorum  qu'on  loi  avait  attribué,  est  (d'après 
l'abbé  Lebeuf,  Divers  écrits^  tom.  ii,  à  la  fin  du  volume),  de  saint  Victrice  de 
Rouen;  mais  Tillemont,dans  ses  Mémoires  pour  servir  à  Vhisioire  ecclésiastique, 
lom.  XV,  pag.  46,  parle  (T Actes  qui  renfermeraient  le  récit  du  voyage  que  notre 
saint  évéque  fit  en  Angleterre  avec  saint  Loup  deTroyes,  pour  y  combattre  le 
pélagianisroe,  et  Dom  Rivet  pense,  dans  YHistoire  littéraire  de  la  France, 
tom.  11,  pag.  261 ,  que  si  ces  Actes  existent,  ils  sont  l'œuvre  de  saint  Germain. 
Nous  n'avons  pu,  jusqu'à  présent,  les  retrouver. 

SAINT  MAMERTIN. 

(An  de  J.-C.  462.) 

Mamert,  ou  Mamertin  était  né  dans  le  voisinage  d'Âuxerre,  dans  la  Puysaie 


46  BIBLIOTÈQUE   HISTORIQUE   DE   L' YONNE. 

pcui-élre.  Il  élail  païen.  Une  vision  qu'il  eat  dans  la  chapelle  de  saint  Corco- 
dcme,  contribua  beaucoup  à  sa  conversion  à  la  religion  chrétienne.  Il  en 
a  lui-même  composé  le  récit.  Comme  elle  se  trouve  renfermée  dans  la 
vie  de  saint  Germain  par  Constance,  nous  nous  bornerons  k  la  donner 
dans  cet  auteur.  Du  reste,  il  n'y  a  pas,  ii  ce  qu'il  parait,  de  manuscrits 
distincts  contenant  cette  vision,  à  la  Bibliothèque  nationale,  et  Constance 
nous  déclare  qu'il  reproduit  le  texte  même  de  saint  Mamertin  :  a  Quod  tamen 
»  ejusdem  Mamertini  verbis  meliuscensuimus  intimandum.  Yerum  obquem- 

>  quecupidum  plense  narrationis,  libellum  de  bac  ipsa  revelatione  ex  ordine 

>  editum  hic  ponere  disposuimus.  x>  Con$l.  Sancl.  German.  Vita.  cap.  III, 
num.  XVII.  La  vision  de  saint  Mamert  a  été  traduite  en  français  par  Robert- 
Ârnauld  d'Ândilly. 

SAINT  PROSPER  D'AQUITAINE. 

(An  de  J.-C.  465.) 

On  lit  dans  sa  Chronique,  sous  le  Consulat  de  Florenlius  et  de  Denvs,  l'an 
de  Jésus-Christ  429  : 

Agricolapelagianus,  Severiani  episcopi  pelagiani  filins,  ecclesiam  Bri- 
lanniœ  dogmatis  sui  insinualione  corrupit.  Sed  actione  Palladii  diaconi 
papa  Cœlestinus  Germanum  Autisiodorensem  episcopum  \*ice  sua  mittif  ; 
ot,  deturbalishaîreticis,  Britannos  ad  catholicam  fidena  dirigit. 

CONSTANCE. 

(Vers  la  fin  du  V'  siècle.) 

Constance  était  un  prêtre  de  l'église  de  Lyon,  aussi  illustre  par  ses  talents 
que  par  sa  naissance.  Il  écrivait  en  vers  et  en  prose.  Son  ouvrage  le  plus  connu 
est  sa  Vie  de  saint  Germain  d'Âuxerre,  que  nous  allons  donner.  Nous  la 
devons  aux  prières  de  saint  Patient,  évêque  de  Lyon;  car  Constance,  aussi 
modeste  qu'il  était  savant  et  habile,  refusa  d'abord  de  l'entreprendre,  la  trouvant 
une  tâche  au-dessus  de  son  talent.  Nous  la  faisons  précéder,  k  l'exemple  des 


V*'   SIÉCLK.    CONSTANCE,  47 

BollanJisles,  tic  deux  le  lires  Ju  même  atileur  qui  indiquent  l'occasion  de  celte 
composition  et  qni  lui  servent  comme  d*inlroduclion. 


EPISTOLA  CONSTArS m  PaCSRYTEBI 
AD  SANGTUM  PATIENTEM  t   Ll  iiBLNENSEM  EPISCOVUM, 

Domino  bealissimu  apostolîc£>,  H  niihi  m  teternum  patrotio  Palienlr, 
Constaiitiiis  peccalor.  Merilo  iiilor  omnes  virtutes  obedienlia  vendioat 
principalum,  qiiîe  facit  plerosquo  tentaro  qiiod  nequeunt.  Et  ideodigrii 
dovutionis  laude  habendi  sunl,  qui,  inconsiderata  sui  impossibiIilat*% 
jubentibus  obsequiiïitur.  Ilaqu(^  papa  vrniTabilis,  dum  et  sarietiioi 
virum  illiistrare  virtutibus  suis  décideras,  et  profeclui  oiiiiiium,  niira- 
culomm  e\oïiipla  largiri,  imperasti  sa^pissime,  ut  vitam  sanctissimi 
Germaôi  (^piscopi,  obumbrataiii  sileiitio,  (pialicumque  st)do,  vel  prasen- 
libus,  vel  posleris  traderem.  Quod  dum  aiulacter  aggredior,  prœsunq>- 
lionis  n^um  esse  nie  sentie.  Sed  date  veiiiam  ;  nam  pêne  est,  ut  iMinni 
judieium  veslrum  qua^damculpa  respergat,  qui  tanta^  materio*  rnlatorem 
niagisdignum  debuissetis  digère,  Sed  tpiia  uNirqu*!  earitali  operam  da- 
mus,  dum  et  vos  nie  putalis  posse  quod  îKs|ueo,  et  ego  aucloritati  vestni* 
Hbeus  pan?o,  orate,  ut  ministeriuoi  meum  graliam,  quam  sui  merilo 
non  potesl  oblinere,  veslra  intercessione  mereatur.  Vale  longum  in 
rjirislo,  ineique  seiopermemoresto,  bealissime  pra^suL 

EPJSTOLA  EJUSDEM 

AD  SANCIUM  CENSURtUAI,  AUTISSIODOIIENSEM  EPiSCOPUM. 

Doniino  beatissimu,  et  mihi  aposlolico  honore  venerabili  Censurio 
popflp,  Constantius  poccator.  Prima  mihi  cura  est,  pudurem  conscientia» 
humihs  custodire,  cujus  cancellus  si  in  ahquo  forte  Iransgralior,  jubeir- 
lum  magis  culpa,  quam  meaest.  Ilaque  ut  vitam  geslaque  beiitissimi 
tiermaui  episeopi  vel  v\  pîirte  perstringerem,  frîilris  vesfri  sarieli  arrlis- 
lilU  Patientis  fecil  auetoritas  ;  cujus  pra^cpptioni,  si  non  ut  debui,  ut  pr>- 
tui  lamen  parui.Oounique  obetlienlia  mea  adbealitudinis  vestraMioliliaiii 
pervcnisset.  ut  iterato  in  lemerilaleni  prorumpereni,  pm*c**pislis;  jii* 
lK>ndo,  ut  paginula,  qua?  adhnc  inlra  secreli  vicinia  lenebatur»  leHiiriiis, 


W  lUBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE   l'yONNE. 

nii'  auclons  procederet;  essemque  ipse  reatus  mei  quodammodo  el 
accusator  el  prodilor.  Manifeste  enim  condemnatio  in  me  manebil,  si  ver- 
borimi  meorum  abjeclio,  doclorum  offeratur  audilui.  Rejecto  itaque  pu- 
doris  volamiiie,  oblemperans  jussioni,  transmisi  vobis  impensse  devo- 
lionis  obsequium;pro  fiducia  caritalis  deposcens,  utduplici  me  favore 
lueamini;  quatenus  el  legenlum  examen  evadam,  et  ministerium  meuni, 
pcr  iHtoro»ssiononi  vestram,  domini  mei  sancli  Germani  sensibus  in 
limoiur. 

YITA  SANCTI  GERMANI  AUTISSIODORENSIS  EPISCOPI, 

AUCTORE  CONSTANTIO  PRESBrTERO, 
£X  MS.  CIIIFFLETIANO€UM  ALIIS  MULTIS  COLLATO. 

Proloijus  auctorh. 

Plerique  ad  scribendum,  sollicitante  materia  uberiore,  producti  sunt  ; 
dum  por  multipliées  sensus  locupletari  creduntur  ingénia  ;  sed  mihi  iUus- 
trissimi  viri  Germani  antistitis  vitam  gestaque  vel  aliqua  ex  parte  dicturo, 
incutitur  pro  miraculorum  numerositate  trepidatio.  Et  sicut  solis  splen- 
dor  humanis  illatus  obtutibus,  hebetata  oculorum  acie,  lumen  confundit 
(?x  lumine  ;  ita  animi  mei  infirmitas  oblatum  prœconiorum  cumulum, 
(luem  implere  non  potest,  expavescit.  Sed  rursus  intra  sedem  pectoris 
moi  contentio  alterna  confligit  :  hinc  resistit  impossibilitas  conscientia?; 
illinc  commemorare  aliqua  vel  proferre  et  religionis  contemplatio,  et  in- 
numerabilium  miraculorum  exempla  compellunt,  qua^  agnitioni  vel  pro- 
foctui  omnium  impie  per  obductum  silentium  subtrahuntur.  Idcirco 
inalui  verecundiam  meam  negligere,  quam  virtutes  divinas  usquequaque 
oblivionc  velerascere.  Excusât  materia  dictatorem,  et  cui  verborum  ab- 
jeclio displicueril,  sensus  placebit.  Nec  vereor  persuasorem  me  hujusce 
ininisterii  judicandum  :  tanta  enim  jam  lemporum  fluxere  curricula  ; 
ul  obscurata  per  silentium  vix  eoUigalur  agnilio.  Et  vere  maluissem 
rola tores  lanlorum  bonorum  alios  potius,  quam  me  fuisse;  quia  quicum- 
([ueilli,  me  fuerant  digniores:  quod  quia  non  contigit,  memalo  esse, 
quam  neminem. 


r*   SIÈCLE.    CONSTx\NCE. 


LIBER  PRIMUS. 

CAPUT  î. 

s.  GERMAÎNI  HONORES  IN  SECULO;  MIRA  EJUS  VOCATIO  AD  CLERlCATtJM, 
SUCCESSIONEAIQUE  IN  LOCUM  S.  AMATOEIS  EP.  AUTISSIODOIIENSIS;  HOlUS  OBITLS 

ORNATUS  MIRACULIS. 

L  Igitur  Gerraanus,  Aulisiodorensis  oppidi  indigcoa  fait,  parenlibus 
splendidissioiis  procreatus,  et  abipsis  infantitenidimenlis,  sludiis  libera- 
libus  inslitulus  :  in  quo  doctrinal  collatio  cum  ingenii  ubertale  conseil- 
tiens,  enidilissimum  duplicato  bono,  id  est  natura^  et  îndustria*,  reddi- 
derunt.  Alque  ut  in  eiim  perfectio  litteranim  plena  conÛuerêt,  pust  audî- 
toria  Gallicana,  inlra  urbeni  Romain  jnris  scientiam  pleuitudini  per- 
feclïonis  adjecil.  Deinde  tribunalia  pra^fecturcp,  professione  advocationîs, 
ornavit.  In  quo  acto  dum  multiplici  laudis  luce  resplenderet,  sublimem 
génère,  divitiis  et  moribus  sorlilur  uxorem.  Quem  quidem  logai  pra^co- 
nîi?^  praniinentem,  protinus  reepublica  ad  hoiiorum  praesunipsit  insi- 
gnia;  Ducatus  cubn(*n,  et  regimen  per  praviucias  cooferendo.  Erudie« 
Ijatur  profecto  divinilatis  oeculto  judicio,  ne  quid  perfectioois  deesset 
ap<jstolico  ponlifiei  mox  futuro.  Parabatur  elo([uentia  pnedicationibns; 
juris  doctrina  justilia^  ;  uioris  societas  ad  leslimonium  castitatis. 

IL  Eo  namque  tenipore  terri torium  Autisiodorensis  urbis  visitatione 
propria  gubernabat*  Gui  nios  eral  tirunculorum  potius  industriis  indul- 
gère,  quam  clirisliaiue  religioni  operara  dare,  Is  ergo  assidue  vcnatni  in- 
vigilans.  ferarnin  copiam  insidiis.  atque  artis  strenuitate  frequentissinie 
eapiekU.  Erat  autem  arbor  pirus  in  urbe  média,  amœnitate  gratissima; 
ad  cujus  ramusculos  ferarum  ab  eo  deprehensamm  capiUi  pro  admira- 
lione  venalionis  nimi<e  dependebant  :  quem  celebris  ejusdcm  tune  civi- 
tatis  jVjnator  episcopus  bis  frequens  eompellabaleloquiis  :  Desiue,  qua^so. 
vir  honoraLorum  spleiididissime.  haxjocularia,  qua^  rhrislianis  ofieusa, 
paganis  vero  imitanda  sunt,  exercere*  Hoc  opus  idololatrifê  cultune 
est.  non  christiana^  elegantissima^  discipbme.  Et  licet  hoc  indesinenlpr 
vir  Deo  dignus  peragerel;  ille  tamen  nullo  modo  admonenti  se  ar- 
1  7 


IH)  BTBLIOTHKQUE  HISTORIQUE  DE  L'TONNE. 

quiosœr»  voluit,  aut  obedire.  Vir  autem  Domini  iterum  atque  iterum 
o.um  hortabatur,  ut  non  solum  a  oonsuetudine  maie  airepta  discederet; 
v(;rum  etiam  et  ipsam  arborem,  ne  christianis  ofiendiculum  esset, 
radicitus  exstirparet.  Sed  ille  nuUatenus  aurem  placidam  ^applicare* 
voluit  admonenti.  In  hujus  ergo  persuasionis  tempore,  quadam  die  Ger- 
manuâ  ex  urbe  in  prœdia  sui  juris  secessit. 

m.  Tune  beatus  Amator  opportunitatem  opperiens,  sacrilegam  arbo- 
rom  cuin  caudicibus  abscidit  ;  et,  nealiquaejus  incredulis  esset  memoria, 
igni  concrumandam  illico  deputavit.  Oscilla  vero,  quœ  tanquam  trophaei 
cujusdam  certaminis  umbram  dependentia  ostentabant,  longius  a  civitatis 
terminis  projici  prœcepit.  Protinus  autem  fama  gressus  suos  ad  aures 
Germani  rétorquons,  dictis  animum  incendit;  atque  iram  suis  suasionibus 
exaggerans,  ferocem  effecit;  ita  ut  oblitus  sanctfie  religionis,  ciqus  jam 
fuonit  ritu  atque  munere  insignitus,  mortem  beatissimo  Tiro  minitaret. 
Kt  m  ci  aliquo  modo  quorumdam  christianorum  conyentus  furenti  resis- 
bTnt,  turbas  suorum  secum  coadunans,  civitati  improvisus  advenit.  Hœc 
onuiia  dum  a  quibusdam  cognita,  Àmatori  sanctissimo  panderentur, 
ait  :  Kgo  indigniun  me  esse  judico,  testem  fieri,  fiiso  sanguine,  Salvato- 
ri».  lio(;  est  ({uod  Gr»ci  appoUant  martyrem.  Di\îna  ei^o  revelatione  su^e 
diHM^Hsionis  tompus  agnoscens,  et  Germanum  sibi  futurum  successorem 
providt^ns,  itMuain  profectus  est,  ubî  Julius  reipublicce  rector,  ac  guber- 
imtor  (Sallia^  pravsidt^t. 

IV.  Tuno  Simplicius,  vir  siunmce  simpUcitatis  atque  caritatis,  ejusdem 
i'ivIliUis  t^piscopus.  rumort^  adventus  ejus  prwventus,  ei  cum  ordine  cle- 
ri(*alU8. 1100  non  et  cum  Julio  pra'fecto.  otficii  sui  turmis  stipato,  ire  ob- 
vias non  uogloxit.  Quem  rite  salutatum.  atque  débitée  venerationis  assen- 
latiiMio  purtus  honoratum.  ad  iCduam  cintatem  perduxerunt.  Exhinc 
|HMtem  dio  sanctus  xVmator  ad  pra^torium  Julii  se  telle  ingredi  asserit. 
OujuH  Julius  advontunuHvgnoctms.  citius  in  occursum  ejus  profectus  est; 
(^t.  quoinadmodum  dect'bat  tidelissimum  Dei  cultorem.  obsequiis  intra 
tt^ctum  iuducît.  ol  iuort>christianissimi  filii.  îngressus  ipsius  se  postulat 
UMUHlictionem  supplicitt^r  promereri.  Suppleta  ergo  oratione,  sic  sacer- 
doH  n^vvrtmtissiums  pra^fectum  alloquitur  :  Finem  meum.  Domino  mihi 
inuot^eente.  ix^novi;  et  quia  iwn  est  alter,  qui  regimen  sanct*  eeele- 


V'   SIÈCLE.    CONSTANCE.  51 

suscipiat,  nisi  illuslrissimus  Germanus.  sicut  mihi  Dominus  Deiis 
meus  revelare  dignalus  esl;  posco  celsiludiriem  luam,  ut  licentiam  tribuas 
rnihiroganti^eunidera  Germanum  tonsurare,  Cui  pra^fectus  :  Licet,  inquit, 
necessarius  sit,  atque  ulilis  reipuhlica^  noslrœ  ;  tamen  qiiia  Deos  sihi  illum 
elegit,  sicul  tua  beatiludo  attesUUur,  conlra  Dei  pra^'ceptum  venire  non 
possum.  Tune  voti  compos,  cum  la^litia  sua^  est  iterum  redditus  civitali. 

V.  In  tfuam  quum  venisset,  pra^cepituniversum  populum  in  atrium  do- 
mus  ejus  adesse.  Qui  quum  venissent,  his  eis  concionatus  est  affatibus  : 
Animo  attentioresestote,  filii  dulcissimi  :  est  enimopera^  pretium»  vestris 
sensibus  allegari,  quie  mese  mentis  recessus  parturiunt.  Deo  révélante. 
diem  transitas  mei  de  seculo  evîdentissime  scio  atque  cognovi.  Prop- 
tefea  horlor  unaniraitalemvestram,  ut  diligentiusperscru tantes»  ex  cœtu 
veslro  virum  firmissimum  eligatis.  qui  speculator  sit  domui  Dei.  lUi  au- 
tem  hoc  audienles,  conticuerunt;  etnullus  eorumei  verbum  respondit. 
Tune  illr  vidons,  quodomnes  silerent,  iter  direxit  ad  sanctam  ecclesiam; 
incujuscomitatuomnis  congeries  profecta  esl  populorum.  Subeunle  au- 
ttnn  illo  ecclesiam,  quum  et  populus  ingredi  voluisset,  ita  eum  allocutus 
est  dicens  :  Exonerate,  filii  carissimi,  jaculis  manus,  et  armaexhumeris 
vestris  rejicite,  et  sic  domuui  Dei  îngredimini  :  quoniam  ha^c  domus  est 
oralionis.  non  Martis  statio  petulantis.  lUi  vero  ha^e  audientes»  dicto 
cilius  quidquid  chalybis  gestabant,  forinsecus  posuerurit.  Tune  beatus 
Amator,  videns  Germanum  illustrissimum  nihil  oneristruculenli  portan- 
lem,  prœcepitostiariisfores  ecclesiam  utclaustris  artarent.  Ipse  veto,  glo- 
merata  secum  turba  elericorum  attpie  nobîlium.  injiciens  manus.  Ger- 
manum apprehendit;  et,  invocato  nomine  DominL  rîT^sariem  rjusrapili 
detrahens.  hid)itu  religionis,  rejortis  sf^culftribus  ornamentis,  runi  j)ro- 
môtionis  lionon*  induit  ;  talibus  eum  verbis  exhortans,  atque  confirmans  : 
Salagere  le  oportet.  venerabilis  frater.  (juo  inconfaminatum  alque  im- 
maculatum  custodias  honorem  tibi  commissum;  (piia,  me  decedente,  tibi 
omnipolens  Deus  pastorale  commisit  ullicium. 

VL  Deinde  vero  incipit  jam  bcatissinuis  Amator  obilus  sui  incita- 
racntis  urgeri.  El  licet  fuisstt  agritudine  saucius,  numquam  tamen  omî- 
sit  pnedicationibus  populum  conOrmare,  ac  dicere  :  Filioli,  hanc  Domi- 
fins  meus,  aquo  hucuscpie  fueram  pi?regrinus,  aniniam  meam  suscipiel  : 


52  BIBLIOTHÉOIÎE   HISTOBIQLE  DE  L'yONNE. 

obsecro,  ut  unanimes  alque  concordes  fratrem  Germanum  loci  mei  fa- 
ciatis  adipïsci  otlicium.  Cui  omnis  turba  conseiitieos,  ad  confirraalionem 
pcrsuasionis  ejus,  respoodil  :  Araeii  ;  non  lamcn  sine  laerymis,  neqiie 
sinedolore  :  omnis  namque  fi*tas,  alque  ordo,  vd  scxns,  lameîilaliombus 
alliciebalur,  quia  talem  aoiittebat  paslorem.  Eral  lameri  eîs  inter  hcBc 
solatii  genns,  quod  non  dissimilem  forent  recepturi  ponliflccm.  Igilur 
ralendarnoi  maiarum  quarla  feria  acriiis  cœpit  corporis  dissolnlione  fa- 
ligari.  Sed  upv  sic  quievit,  etiam  inler  dolores,  a  salutari  pra^dicatione; 
scd  omnibus  salubrcm  admonitîonem  ineulcans,  ita  loquebalur  : 

VIL  Prohibete  lamenta  sonare;  velale  populos  flere.  Ibi  profeclo  lui> 
livaga^  voces  emittendîesuRt,  ubi  meliori  dclerior  fuerilsuccessurus  :  hic 
veroincassum  lacrymas  fundilis,  ubi  optimis  mebora  succedunl.  Islius 
namqup  vobis  pradestinali  pontificis  non  sohnn  viïa  prodcrit;  verum 
cliam  mors.  Hoc  dicens,  prarcpil  se  ad  sanclam  ecclesiam  provehi  ;  ut 
ibi  spiritum  datorî  redderet.  ubi  die  ac  nocte  eidem  consueverat  profileri. 
Progredilur  enm  eo  dextra  Itevaque  frequens  popuH  mulliludo  :  pra'ce- 
dit  clericorum  chorus  :  matronarum  caterva  subset|uiUir.  Al  illeubi  ec- 
clesiara  est  ingressus,  pontificalem  thronum  ascendens,  fere  hora  diei 
tr  rtia  emisit  spiritum.  Et  continuo  chorus  Sanctoruni  (quod  est  ad  di- 
tendum  mirabile)  successit;  et  spiritum  ejus  cum  hymnis  et  laudibus 
in  specîe  columbte  vehebat  ad  ccelura.  Hoc  multis  cernenlibus  et  narraii- 
tibus  est  confirma tum. 

VIII.  Exinde  ad  locum,  qui  appellatur  Autricus,  adsepulturara  de^ 
ducitur.  Undedum  rfdinint,  ecce  prospiciunl  quemdam  hominem  para- 
lylicum,  qui  jam  triginla  annis  ipso  morbo  detinebalur,  cervicibus 
huminum  bîijulari  [eral  aulem  ex  terri torio  BituricoJ,  quem  sanctissimt 
Amatoris  opinio  de  loeis  propriis  vehi  ac  peregrinari  compuleral.  Ac€e- 
dunthijpropius,  quiportabant;  viri  Dei  sospitatem  înquirunt;  cognos- 
cunt,  ipsius  fuisse,  quam  catervalim  ex  urbe  viderantproficisci,  funeris 
pompam.  Tune  langnitius  exorat,  ut  vel  aquis  paululum  frui  mererc- 
tur,  quibus  perfusum  fueral  illius  sacralissimum  corpus.  Hoc  comperieiis 
reverentissimus  Germanus,  tune  presbyter,  admirans  fidem  illorum, 
jussit  ex  eadem  aqua  paralylici  membra  perfundi.  Mox  au[em  ut  delibulj 
corporis  lymphaa^groli  est  membrisallala,  protinus  languor  omnis  dis- 


/  SIÈCLE,    CONSTANXE.  53 

cessil.  et  raembronim  compages,  morbida  resolulione  illico  carens.  suis 
f*îitconsoHdatamcdullis,atque  nervis  vigenlîbus  reparata, 

CAPtiT  II. 

ELECTIO  SANCTl  IN  EPISCOPIJW  AirTÏSSIODORENSEM; 

KOVA  IN  HOC  STATU  ET  AUSTEEA  EJIS  VITA;  FDNDATIO  MONASTERll; 

POTESTAS  m  D.EMONES. 

IX.  Tum  subilo  di  vina  procetbt  auctoritas,  quam  consensus  universi  la  lis 
exse«juitur,  Nara  clerici  omnes,  cuncluque  nobililas,  plebs  urbana,  vel 
rustica  in  unam  venerc  s^ntenliam  ;  Germanum  episcopum  omnium 
una  vox  p(jstulat  :  br?llum  civile  indicilur  poleslati  ;  cujus  subjeclio  fa- 
cilis  fuit;  ijuum  ctiam  ab  his,  quos  pro  separaverat,  vincerelur.  Sus- 
cepit  sacerdoliura  invitus,  coactus,  addictus  :  sed  repente  mutatur  ex 
omnibus.  Deserilur  mundi  mililia,  cœleslis  assuniitur;  seculi  pompa 
calcatur,  humililas  conversationis  cligitur;  uxor  in  sororem  mutatur 
ex  conjuge;  substantia  dispensatur  in  pauperes,  paupertas  ambitur. 

X.  Jam  vero  enarrari  non  potesl,  qua  hostililale  vim  sibi  ipsecons- 
dverit;  quas  cruces,  qnawe  supplicia,  corporis  sui  porseculor  indut ril. 
Brevilfîr  jnxta  veri  fidcm  universa  perstringam.  Ex  ea  vero  die,  qua 
sacerdûtii  sumpsil  exordium,  usque  ad  terminum  vita%  tanta  obstina- 
tione  lafae  corpuris  animam  suampavit,  ut  nuraquam  panom  frumenti, 
non  vinum,  non  acetura,  non  oleura,  noti  legumen,  numquam  vel  sa- 
1cm  ad  usum  condiendi  saporis  acceperil.  Sane  die  Resurreetionis,  vel 
.\ativitatis  Domlnira*,  putiones  singnhp  sumebantur;  in  quibus  ita  vini 
sapor  aquis  nimiis  diluebatur  ;  ut  aceli  austeritas  solet  largis  perniix- 
liottibus  temperari.  In  refectionihus  primura  cinerem  praelibavil;  dei nde 
panem  hordeaceura  sumpsit,  quem  liunen  ipse  excnssit  et  nioluit.  Et 
quum  hic  cibus,  gravior  jejuniis,  indîceretur,  numquam  nisi  vespere; 
inlerdum  tamen  in  Iiebdomada  média;  plerumque  die  septimo,  pone- 

>atur, 

XI.  Indumenlum,  cuculla  et  tunica  indîscrelis  fuere  lemporibus. 
Vara  neqne  hyeme  accessit  adjectio,  neqiie  aestate  levamen  admissnm 
st.  Quod  utrnmque  tamdiu  usui  fuil  [nisi  forte  donatum  est]  donec 
Itritione  nimia  solveretur  ;  cilicio  semper  inlerius  inhœrenle. 


54  BIBLIOTHÈOUE  HISTORIQUE  DE  l'yONNE. 

Spatium  voro  lectuli  sui  irabeculœ  dolatiles  ambiebant,  iBjectos  dne- 
res  usqu()  ad  inarginem  continentes  :  qui  tamen  quotidiana  impressione 
d(^nsati,  inconfecti  soli  duritiam  preeferebant.  Stratum  omne,  snbjecto 
cilirio,  et  superposito  uiio  tantum  sagulo,  fuit.  Caput  ab  humeris  per 
fx^rvicns  coniiniiini  nulla  sublevavit  adjectio.  Ita  pronus  prostrata  per 
torrani  ineinbra  damnaverat.  NoctibusnumquamTestitum,  rarocingulum, 
raro  ndctmmtMita  diUra\it;rediinitus  loro  semper,  et  capsula  Sanctorum 
n'iiquias  continente.  Jugis  gemitus,  oratio  perseverans.  Longum  enim 
tonipus  somnum  capen^  inter  tormenta  non  poterat.  Dicat  quisque  quod 
sensoril;  cM'terum  absolute  definio,  beatum  Germanum  inter  tôt  cruces 
longum  traxisst^  martyrium.  0  quam  prceclara  Dei  nostri  yirtus,  et 
pirlas  I  (fui  famulum  suum  in  via  Teritatis  fideliter  gradientem,  duplici 
nmuinerationo  donavit;  ut  et  prteteriti,  si  quifuerant,  decoquerentur 
orn>n*s,  ot  iM>îoritor  defavata  sanctitas  prœstaretur  :  quique  peocatis 
pnvtoritis  forsitan  tonebatur  obnoxius,  inciperet  fœnerator  esse  vîr- 
tutum. 

XiL  Hospitalitatom  poculiari  observatione  servayit  :  omnibus  enim, 
îiino  ulla  oxivplii>m>  pt^rsonce,  domum  prtebuit;  et  conYiyium  jejunus 
pnstor  oxhibuiL  Pinles  omiubus»  manibus  suis  lavit,  dominic»  institu- 
liouls  nùnistor  ot  cusUks. 

\U\i\\\v  vir  iHWtissinms  (quod  est  difficillimum)  inter  firequentias  po- 
pulorum  solitudinis  vitam*  et  eremum  in  seeuli  conversatione  servayit. 
Qui  dupliivm  viam  Christo  ad  pn>feiium  rt^Iigionis  instituens,  in  cons- 
piTlu  AutisiiHton'Usisoppidi,  interposito  Icauna  flumine,  monasterium 
ct^lliHnwit;  ut  ad  tidom  oatlioHcam  (H^puli.  ad  congre^tionem  mona- 
i'honuu.  ot  tHvK'siastioam  gratiam  raperentur  :  pnesertim  quum  tali  pon- 
litln^  vol  niagistro.  amxlentibus  miraculis.  fides  suceensa  ferveret.  Et 
ut  ad  tentauu'uta  virtutum  cresivntibus  oimtis  veniretur,  non  prs^ 
^uniptiouis»  stnt  misorici>ntia'  priiuripium  iuit. 

Xtll.  Erat  illo  tompiMre  vir  Ikuiis  mimbus.  Januarius  nomine;  qui 
quum  priuiv^vs  pra'sidali  militaret  otlii^kn  ^x;icti>s  a  proTincidibas  soli- 
dtvi  ad  jiidiivm  dofon^bat.  Is  quunu  causa  Tiseodieum.  exitin»e  diver- 
tù^'ii^t»  saixnilum  jH^rvlidit»  qmHU  ^r^bat  :  nuUoque  de  ciicumsIaDtibus 
iutueutt\  iHisu  is  rt^porit^  qui  \exari  iuittic;!  infeslatioiie  ooDsue%i»aU 


T*  SIÈCLE-   CONSTANCE.  53 

Tandemque  in  se  reversas,  damnum  vialor  agnovîL  Implel  qut  slibus 
civitatera,  et  a  bealissimo  sacerdole  non  aliter,  qiiam  si  ipsi  tradidissel, 
pecuniam  reqnirebal.  Onani  ille  in  Dei  uoniine  reformandam,  quasi 
Terus  debiior,  repromisit.  Ea  lum  dies  sabbati  fuit,  qna  per  tntam  nr- 
bemsollicila  indagaliunepereucurrit.  Et  quiim  ndiil  iiidirii  fuissetinven- 
tum,  post  iriduum  is,  qui  solidos  requirebal,  lacryniaFis  genna  sacor- 
dolis  amplecfitur,  conlasUms,  appetiUirum  se  suprema? morlis  uccasum, 
nisi  pecunia  fuisset  inventa. 

XIV.  Indicitepiscopus  palienliam;  pollici  tur  secnrilafi  m;  nec  mul- 
lum  post,  prinsqnam  prodereturadoiissum,  exhiberi  secrète  ad  se  unum 
eï  his,  qni  paliebantur,  pra^epil.  Furtnitu  is,  qui  furti  auctor  fuerat, 
praesentatur*  Quem  quum  districlaexaminalionedisculeret,  dicens,  lieri 
non  posse  ut  admissnm  faeinus  lateret;  inimico,  \wr  queni  fieri  prava 
consueverant,  imperat,  ut  veri  fidem  céleri  ter  falealur.  Sed  netpiarn 
spiritus  crimen  ac  malitiain,  quarn  commiseral,  dtupgavit.  Tum  vero 
pia  rommolio  sacerdotis  produci  inOciantem  pra^eepit  in  populum.  Nec 
mora,  missam  celebraturus  egreditur  :  pnemissaque  in  ple]>eni  saluta- 
Hone  solenini,  in  oratiune,  tola  corporis  slrage  prnsternilur.  Statimque 
infelix  inimici  etGapliviisparit(?r  et  ininister  in  sublime suspenditiir;  ec- 
clesia  ejns  clamore  compli*tur,  plebs  universa  turbalur;  el  quasi  flam- 
mis  circumdatus,cum  voce  maxima  nomen  invocat  sacerdotis;  crim»*n, 
quod  conimiserat,  c^nfitetur.  Tandemque  vir  beatissiouis  ex  oratione^ 
consurgens,  accedil  ad  podium,  evoc^t  pestuantem,  omniadisculil,  nni- 
versa  cognoscil.  Solidi  df*  latebris  proferuntur;  rlamftr  [mpularis  al  loi- 
litur»  et  uno  ore  Germani  meritum,  et  divinitalis  potentia  praidicatur  : 
eodemque  miraculo  et  deceplus  peruniam.et  obsessus  recopit  sospi- 
iât<*m.  Plures  quîdem  jara  ante  curaverat;  sed  semper  notiliam  secreti 
obumbratione  suppressit.  Hoc  vero  factum  ideo  meniorabile,  quia  pu- 
blicum  fuit, 

XV,  Quodam  tempore,  conspirations  terribili,  beato  viro  bellum  quod- 
dam  damones  intulerunt.  Quem  quuni  multiplici  inff*statione  (entatum, 
indulum  fidei  lôrica  inexpugnabilem  reperissenl,  conceptammacliinam 
ad  plebis  excidium  contukrunt.  Nam  primum  pannli,  deinde  majores 
nalu  repente,  tumefactis  intrinsecus  iaucibus,  interibant;  ut  irruente 


''^i  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'yONNE. 

WK^rb',  ^r^riliHJiiiiHspatiumvix  triduo  traherctur.  Ita  more  furentis  gla- 
/lii  ff(9puUi»  (l<>lcbatur.  Nihil  opis  humana  provisio  conferebat:  et  penc 
^^h  phiïtn  ln!f)ida  addivinum  praesidium  par  antistitem  decucurrit.  Qu 
fffhlwu%  oliMiinlMUUHlixit;cujustactuitaintrinsecus  tume&cta  tabesceba 
wUrm'iUiH,  ut  Mlaliiii  nieatus  pervius  et  anhelitum  et  cibumdeficientibu 
iiiMimlnirot  ;  laiitaiiiio  ivleritate  remediumcœleste  succurrit,  quanta  irrue- 
r«il  illiita  pnriiiritvH.  Qxukï  admissum  malignorum  spiriluum  infestaliom 
roiihi/iuMs  iiiiiiM  al)  obsessis,  dum  a  sancto  viro  purgaretur,  evomuit; 
4'iMfM'ii(|un  in  l'uKam  wrsos  ojus  oratione,  confessus  est. 

\V  1 ,  Mnil  autrui  fauùlian*  beatissimo  >iro,  altemis vicibus,  nunc ec- 
ilfwiiiiu.  iiuur  uiouastorium.  quasi  du\  cœlestium  militum,  visitare;  ut 
H  flMMhbuntiiudii^  tvuiulaulos  ad  (H'rfectionis  gloriam  provocaret.  Qua- 
driMnir«Mirru|Miliouo  dotoutus,  quumadmonasterium  r(^aretur,  excu- 
^iiHI  iMlviMihnu  \\w  uudio  [hksI  absolutus  morarum  neiibus,  inspe- 
imImmi  ihililbu^  h\\\  pravMMitiam  dcferebat.  Contigit  ut,  hora  eadem  in 
iM^iirNli^i  Im  uuu^  o\  hi^.  qui  |>a(i  ix>iisueYefat,  ^-exaretur.  Qui  subito  cum 
mumimiii  wm  o  |iiorlahia(  :  iiormauus  ad  tlumen  est;  sed  sine  navigionon 
|Hi|(wl  liMii^uiriuo.  Hiu  abUiK  lidom  diotis  negavit;  ]dum  et  nequam 
•'|iliilMMi  lollt'Ms  ol  illuuiuouadt^^\quiae\ousaveratJudicaTit. Quum- 
qu^  lu  (  lulrui  \tH  ilViiiiuMio  iH'tsistiHTt't.  missus  unus  ex  fratribus,  veri- 
fin  Mui  h(i'44l^  ili  luououi,  uuuliaxît.  .\a\i^um  mittitur:  transit  saoerdos; 
il  Miiu  iM.  i|U(i  ^oI('ImI.  KHUuUtiono  susoipitur.  lucumbit  sine  mora 
(ihillMul  iMiUHH^KoUo  (ota  pi\kjiloniilur.  Ouum  subito  per  inane  aeris 
iiiHtlIilIlliun  ui«\dm^  huxlu  Mi^utUH  apiHMhiitur  :  et  id  tantum  morarum 
iHli,  iluiu  do  uuaiouo  wu«ui>tvMur  :  uihilque  aliud  deprecatus  est, 
f|iiiuu  ul  I uui  i\\\\\\u\  v^\^^^m\\WUU\<^W  dùsiwK'roi.  Ouo  interdicto, fœda 
hIHmiuimih  \«^>«hMlu,  oum  «h^  quo  orat  di$nus«  tVv^or^discessit. 

\\  Il  llor  ila(|uo  uiouaxh^ium.  iUt  s<x)uon$ uiogistri,  semp^ virtu- 
IiIhui  llnruil.  ol  Nau(liUuunmi\uHih!i  l\^i\)^>  lattHiue  T^fulsit.  Qualitersane 
MfiMMMlluui^ob  idolurum  oullur<^  wm^'rsus.  dixiivir^velationepercepta, 
Iff  mImiii  Uiiuu  rodom  tHoiuvlno  dt't^'uhtu  o\ptHi\tHril,  commodum  huic 
M|ff*il  Uilnlur  iuM^n^rtv  O^^hI  lamou  i^usdem  Mamertini  Terbis  melius 
Miiidiiliiuih  luluuaudum.  Norumub  qutnuquo  cupidum  {dence  narratio- 
Mhi  IiIniIIuui  iIi«  hao  i|VHa  n'\olalumo  o\  oniiuo  txlitum  hic  poneredispo- 

^Mllllllti 


V'  SIECLE*  CONSTANCE, 


CAPUT  m 


LIBELLOS  DE  MIRABILI  REVELATIONE  S.  CORCODEMI  M.  ET  COWERSION'K 
S.  MAMERTINl  AB  IDOLOLATBIA. 


XVIIL  Quanta  sit  divin©  misericordi^  pietas,  quantamtfiie  bonitalis 
pjus  generi  humano  patientiagraliamlargiatur,  nemo  ehristianorumigiiO' 
rat.  Ita  igitur  soarum  manuom  figmentura  diligit,  ut  ad  dcclarandam 
operis  sui  ineo  doclrinam  indiflorenter  omnium  bouorum  malorumque 
reseret  linguas.  Quid  namque  inlerest  inter  horum  servorum  Dei  reveia 
tionem,  et  Aposlolorum  ignoranlibus  gentibus  manifestatiooem?  Hic  igi- 
lur,  quorum  vitam  innotescendam  auribus  ratum  duximus  populorum, 
dum  ipsi  soli  Deo,  qui  eam  largitus  fuerat,  in  notitia  esset,  humaîiam 
%*ero  pêne  omoem  creaturam  latuisset,  a  pagano,  medelam  vulneris  quee- 
renle,  nescientibus  panditur  :  et  Pauli  Barnabœque  gentibus  ignola  spi- 
ritualis  prudentia,  per  immundiim  spiritum  publicatur.  Igitur  cum  hi 
Deo  placiti  diuturno  tempore  in  suis  lucifluis  jacuissent  sepolcris,  per 
Mamerlinum,  qui  eorum  nunc  spiriluale  narrât  negotium,  in  omnium 
cognilionem  devenerunt. 

XIX.  Eram  i  laque  ego  ipse,  inquit  Mamertinus»  idolis  serviens,  et 
Jovis  templi  vel  ceterorum  falsorum  dcorum  frequeiitissimuscultor;  ila 
ut  nullo  modo  vel  tempore  possem  simulacris  eorum  evelli.  Et  quum  eo- 
rum  inslantissimadevotione  nefendas  statuas  vennrarer,  cœcitatem  unius 
oculi  pertuli,  et  ariditalem  manus  promerui,  Eram  ergo  et  debililalus 
corpore,  obsecondansstationibus  nefandis  ;  et,  quasi  reatus  mei  incursu, 
ipsis  iralis,  plagatus  fuissem,  crebrius  eis  lacrjrniosas  preces  effundens. 
rogabam^ut  delictis  meis  veniam  tribuissent,  Quumque  hoccontinuatis 
momentis  Irislior  perpetrarem,  eunte  me  ad  praefalum  daemonum  habi- 
taculum,  obvius  mîhi  fuit  quidam,  Sabinus  nooiine,  tonsus  capite,  et 
vestimenlis  religiosis  amictus.  Quem  dum  percontarer,  quis,  et  unde 
esset,  vel  quo  pergeret  etpropler  banc  causam  interrogationum  ad  invi- 
cem  sermocinaremur  ait  prœfatus  vir:  Unde  tibi  talis  accidil  morbus; 
tel  cujus  relîgiouises  tu?  Cui  ego  :  Cult<:>r  sum  maximorum  deorum. 
Jovis,  Mercurii,  Apollinis,  vel  omnium  numinum.  Propterea  indifleren- 
i  8 


/>8  BIBLIOTHiQUE  HISTORIQUE  DE   l'tONNE. 

ter  aras  eonim  lacrymans  pulso,  ut  mihi  reconciliati,  quœ  absUilerunt 
indignati,  reforment  propitii. 

XX.  Haec  audiens  ille,  respondit  :  Erras,  nesdens  yeritatem  :  prop- 
teroa  talibus  malis  involyeris,  et  crudeliter  flageDaris.  lOi  si  aficijyiis 
scienliœ  vel  intellectus  regerentur  doctrina,  non  perpétue  cœd,  muti, 
surdi,  odoro  priyati,  gressu  impediti,  manibus  tnmd,fenro  tut  plumbo 
inhœrerent  coUigati.  Nonne  ipsi  sunt,  de  quibus  sacratisiiiDa  canit 
Scriptura  :  «  Os  habent,  et  non  loquentur;  oculog  hibeuU  ^  non  Tide^ 
»  bunt;  aures  habent,etnonaudient;  nares  habent^etncn  od(»«bant. 
v^  manus  babent,  et  non  palpabunt;  pedes  babent,  et  non  ambolabunt. 
H  non clamabuntin gutture suo; neque enimestspiritus in oreipsOTum? » 
El  subsequitur  de  vobis  loquens  Propbeta  :  «  âmfles  illis  fiant,  ^  ÛMàunt 
ea,  etomnesqui  oonfidunt  in  ds.  v^  Vides  pœnam  statuanm  cultoribus 
pru'tparatam .  Vides  comparationein  terîdioo  ore  prolatam?  féstiiia  igitur, 
si  vis  amissi  oculi  visionem,  et  arid»  manus  stnitatîs  perapere  Tiridi- 
tatern^  mois  cloquiis  obedire. 

XXL  Ksi  enim  in  ecclesia  Autisiodoreiisi  nr  sanelissimus,  nomîne 
tii^rmanus  (cujus  ego  sum  dericus)  timens  Deum»  et  reœdens  a  iMdo;  cm 
soipsum  Ohristus  facie  ad  faciem  demonstrat,  etper  exm  inenaiYtbîles 
osloiutil  oi^rporum  curationes.  Si  vis  €xgo  sanits  fieri,  rdiola  senitute 
idolorum,  qua  es  miserabililer  irretitas,  ipsius  tibî  pmratÎK  posoe 
prtraidium*  Ouo  audito,  agens  gratias,  rogaii  pnobtum  vinim,  ut  iter 
mihii  quo  ad  oum«  de  quo  indioa^entt,  epiâoopom  possem  perveaire, 
illirt)  domonslran^t.  IlleauMii  Intitia  plenus,  prapierqMdmeraisvîdit 
(4KHlin>  praKi^iis»  ank^it  grrsssum  «  et  de  alto  aggere,  qttod  est  monte 
Mnli>gi'n(\  miondens  planitiom  tu\  refertitnr.  Ego  wro  persevmms, 
l(i>lus  ih>r  oar|^>bam.  Eral  autem  eodem  die  tempestims  imber  ab  ortu 
nolis  usqiio  ad  t>ocasum .  <4  liof^  ftiissem  madida  wsiegrafatiis,  iieqiUK 
<)uam  lamen  nxstiti  iiiUgatiis.  Eooe  aaiMi>  labente  jam  die,  bon  pêne 
UhdfV.ima«  ad^xmlant^'  ih^da.  âKir  siuit  lenebrr  plavialibiit 
muia\  lia  ut  miUiis  pi^^MtMcsai  itimns  oomiiem  aspioere. 

XXII.  Vix  lamlem  ptft^ni  ad  CMaeleriiim.  infnsuMti 
t^pinoopi  dioobam  es^^'coiviKmihim.Et  quoniam  imbras  iftntoliilgim 
JUKtiAr  dow><^nd^it  in  l«ra.  OMpi  aixiari  al  nimiam  asm  soUicitiis, 


V*  SIÈCLE,   CONSTANCE.       "^~"  89 

qîiia  non  invonicbam,  in  quo  me  reciperom  habitaculo,  Crebris  ergo 
micanlibus  ignibus  ex  (Plhere,  pana  cellula  ostendilur  oculis  meis,  in 
qua  unus  eral  sarcopha^s.  Quid  plora?  Iiigredior,  obliqui  aeris  flam- 
mis  perterrilus.  Tune  non  inveniens  ubi  requiescerem,  super  ipsiim 
me  jactavi  sarcophagum,  ignorans  quis  in  eo  requiescerel  sepulcro. 
Ingresso  autem  me,  repentina  lux  in  eodem  habilaculo  ila  per  sudum 
refulsit,  ut  exislimarem  solis  radios  reducis  lerram  suo  l*?mpore  illus- 
trasse. Supponens  ergo  capiti  meo  sporlam  quam  bajulal)am,  et  laleri 
baculum,  utpote  lassus,  alque  nimium  humeclalus,  somno  indulsi, 

XXIIL  Intempesla  voro  nocte  evigilans»  respexi juvenera  vestibus  deal- 
batum  in  vestibulo  pra^faU  celluk»,  in  quojacebani,  luciÛue  illustratum. 
Ego  Toro  insolitam  latius  majestatem  aspicieus,  lerriUis,  prouum  mo 
supra  illam,  in  qua  dormiebam,  prostravi  memoriara.  Eram  aulem 
intra  me  orans,  timoré  perterrilus,  et  dicens  :  Deus  chrislianorum,  cui 
est  pure  deserviens  Germanus  episcopus,  cujus  ego  sanctitatis  atque 
operis  bonilatem  nunc  sequor,  erue  me  de  tali,  in  quo  tremebundus 
laeeo,  cilo  terrore.  Mel^iliaprosequente,  adolosœns,  quem  anle  oslium 
flan;  prflpvideram,  emittil  vocem  dulcifluam,  dicens  ;  Sancle  Corcodeme, 
sancte  Corcodeme,  levita  Christi,  His  auditis,  beatissimus  vir  Corco- 
demus  de  sepulcro,  supra  quod  procubueram,  respondit  :  Scio,  qui 
sis,  et  vocem  tuam  audio;  tantum  die,  quid  me  velis,  Florentine  fraler. 
Al  ille,  Surge,  inquil,  velociter  :  beatus  Peregrinus  episcopus  cum  céleris 
fratribus  pro  nocturnis  excubiis  celebrandis  inecclesiasantcongregati; 
proplerea  le  quoque  sancLus  iimator  admonel,  ul  venias  et  inlersis 
saactû  convenlui. 

XXIV.  Tune  beatus  Corcodemus  ait  :  Regrcdere  citius,  dulcissime 
frater,  ad  sanctum  ac  bealissimum  episcopum  mea  reportans  mandata, 
Hac  igitur  nocle  non  possum  de  hoclabernaculo  egredi;  quoniamhos- 
pilcilitatem  alicui  peregrino  pr*bui.  Sfno  enim,  qua}  hic  sil  obsidens 
turba  catuloruni,  el  insidias  hospili  pneparans;  quo,  me  egresso,  rai- 
aerum  devoret  ac  dilaniet,  et,  si  egressus  fuero,  venenosos  in  eum  dentés 
infigat.  Me  suis  Deus  excubiis  non  fraudât  :  quoniam  sunl  mecum  fra- 
tres  subdiaconi  duo  ;  idest»  Alexander,  et  Jovianus  necnon  et  Jo\inianus 
leclorErgo  obsecru  te,  ut  sanctis  episcopis  hi^c,  quœ  tibi  locutus  sum, 


60  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'TONNE. 

referas,  etab  bis  mihi  impetres  veniam.  Antefatusigitur  juvenis,  accepte 
responso,  egressus  est  :  me  autem  tanta  cognoscentem  mysteria,  me- 
duUitus  formido  invasit.  Inde  soporifero  cesserunt  languida  somno 
membra. 

XXV.  Et  ecce,  in  extasi  raptus,  adesseexistimabamrursusjuvenem, 
priusquam  galli  cantarent;  ad  januam,  et  clamasse  rursum  eo  nomine 
que  ante  clamaverat:  et  illo  iterum  respondente,  etinterrogante,  quid 
vellet;  tune  illedixit  :  Sancti  episcopi  Per^inus  et  Amator,  priusquam 
a  se  discedant,  missas  sunt  votivas  celebraturi,  et  propterea  te  quoque 
miserunt  invitare,  ut  ministerium  tui  officii  peragas.  Si  y^ro  formidas 
propter  prœfatum  bospitem,  aiunt,  ut  vice  tua  Alexander  ei  custodiam 
prœbeat.  Sed  et  illud  jusserunt,  ut  tecum  Jovianum  subdiaconum,  et 
Jovinianum  lectorem,  qui  Alléluia  décantent,  adducas.  His  paractis,Tide- 
bam  ego  ipse,  aperto  sepulcro,  egredientem  ex  eo  virum,  aspectu  mirœ 
pulcbritudinis  decoratum,  et  vestimentum  ejus  niveum,  tamquam  bys- 
sum.  Illo  egresso,  quemadmodum  videbam,  reperit  très  ante  ostium 
stantes  in  veste  candida,  et  salutavit  eos,  nomine  unumquemque  vocans. 
Tune  dixit  Alexandre  :  Reverentissimi  antefati  episcopi  Peregrinus  et 
Amator  jusserunt  me  usque  ad  eos  venire.  Qui  iterum  jusserunt  te 
huic  cellœ  prœponi,  propter  bospitem  conservandum,  et  custodiendum 
a  catulis,  matre,  et  filiis  septem,  qui  ad  necem  ejus  delitescunt. 

XXVI.  Post  bœcrursus  contemplabar,  quemadmodum  tenuerit  dex- 
teram  meam  reverentissimus  diaconus,  et  dixerit  :  Veni  nobiscum, 
hospes,  ad  missas.  Pergentibus  itaque  nobis,  vidi  quinque  stantes  ante 
crepidinem  altaris,  speciosissimis  indutos  stolis  :  et  videbam  me  inter- 
rogantem  beatissimum  Corcodemum,  qui  essent  illi,  qui  coram  altari 
«issistebant.  Et  dixit  mihi  :  Ille,  qui  in  medio  stat,  ipse  est  sanctus 
Peregrinus  episcopus  et  martyr,  cum  quo  a  Romana  urbe  ego  quoque 
missus  sum  imperio  papœ  Sixti.  Illi  duo  qui  dextro  adhœrent  lateri, 
sunt  Amator  et  Marcellianus  episcopi;  qui  sinistre,  EUadius  est  et 
Valerianus  sanctissimi,  qui  beatissime  Peregrino  gradatim  success^unt. 
Discedcns  igitur  a  me  perspicuus  diaconus,  ipsorum  est  redditus  vultibus. 
Tune  demum  quasi  me  coram,  audiebam  sanctum  Amatorem  episcepum 
dicentem  diaeono  :  Prœbe  silentium,  frater,  que  possimus,  remoto 


V'^   SIÈCLE.   CONSTANCE*  61 

strepitu,  voli  compotes  fîeri  :  festinat  enira  Peregrinus  frater  ad  pro- 
priuoi  habitaculum  Baugiacum  reverti,  et  aporlei  nos  propter  eum 
paulo  temperius  sacrificium  consmnmare.  Indicto  ilaque  silentii),  et 
catecliumenonii]!  denuntiata  discessione,  ego  mirabar  intra  me,  laiite 
novilalis  contemplans  mysterium  :  non  lamen  ausus  fui  post  catechu- 
mciiorum  deounlialioiiem  ad  locum,  ubi  mhsit  celebrid)antur,  pedem 
atliiUere;  sed  videbar  milii  iii  eodem  loco,  in  qno  reverentissîmus  me 
diaconus  consli tuerai,  stare. 

XXVII.  Ilem  vidébatur  mihi  inlerrogasse  diaconum  beatus  Pere- 
grinus, ac  dixisse  :  Quis  homo  hic  est,  qui  tecum  haiic  basilicam  est 
ingressus?  Et  respondisse  diaconum  :  Hic  est  hospes  meus,  cujus  me 
cuslodia,  ne  vestris  dudum  parerem  imperiis,  relinebat,  Ergo  itemrn 
?elul  iii  die  ^idebam  me  stare  juxta  ipsos;  et  non  solum  persona,  sed 
et  vestium  qualitale  discretum;  admiransque  dicebam  :  Cur  hi  niveis 
sunl  veslibus  omnes  induli  elegonigris  induor  legnmentîs?Ouum  ha^c 
el  lalia  mecnm  ruminassem,  vox  delata  est  in  aures  meas  ad  Corcodemum 
diaconum  ex  ore  episcoporum  emissa  :  Segrega,  frater,  hospitem  tiinm 
a  nostris  cœtibus,  et  foras  ab  ecclesia  eipelle;  quoniam  indiguus  est 
gratiie  particeps  esse,  propler  quod  idolis  Jovis  de^ervit.  Quorum  quasi 
prcpceptis  inserviens,  pellere  me  foras  saepedictus  diaconus  nitebatur. 
Tonc  ego  cadere  quasi  ad  pedes  ejus,  et  his  eum  affatibus  exorare 
videbar;  et  dixi  ad  reTerentissimum  diaconum  :  Amice  Dei,  deprecor 
U*,  ut  apud  pra}sentes  episcopos  intercédas,  ut  mecum  miserieordiam 
faciant,  el  ritum  dœmonuiu,  quoleneorobligatus,  disrumpant.  Ad  quam 
supplicationem  motus,  videbalur  me  eis  présentasse»  el,  ab  illisaccepto 
mandalo,  mihi  manum  imponere. 

CAPUT  IV. 
EJUSDEM  LlBELLl  COXTLWATIO. 


XXVIIL  Post  iraposilioneni  ilerum  manus,  videbamme  sanclis  cpis- 
copis  prœseolalum,  et  inslructum  ab  eis,  quse  aoipleclerer,  el  a  cjuibus 
cœremoniis  separarer. Et rursum  audire  me putabam episcopos» quemad- 
modum  delegaveriïit  sanelo  dîacono,   dicentes  :  Amantissime  frater. 


62  BIBLIOTHÂQUB  HISTORIQUE  DE  L*TONNE. 

reduc  teciim  hospitem  et  moneillum,  ut,  lucifero  exorto,  firatri  se  pne- 
sentet  Germano;  quia  ipsi  est  a  Christo  Deo  directus,  ut  per  eum 
omni  plenitudine  spiritalis  grati»  impleatur.  Deinde  Tiddbam  me  ipsum 
supplicare  illis,  et  ipsos  me  alloqui  et  eihortari  ad  perfidendam  in  me 
doctrinam  fidei.  Videbametiam,  illis  discedentibus,  prœfatam  diaoonum 
tenentem  manum  meam,  et  restituentem  me  ad  suam,  de  qua  me  eduxe* 
rat  cellulam. 

XXIX.  Item  yidebam,  priusquam  ingressi  essemus  oeUulam»  [mn 
cidere  me  ad  pedes  ejusd^ndiacoui,  etitadixisse  :  Ne,  quieso«  irascatur 
dominus  meus,  si  adhuc  in  ooo^pectu  tuo  locutus  fuerit  fimmlus  tuus. 
Qui  quasi  respond^t  :  Die,  quse  te  remordent,  com  fiduda.  Et  ego  : 
Obsecro  te,  quot  temporum  lapsa  sunt  curricuk,  ex  quo  in  hoe  habita- 
culo  requiescis?  Qui  respondit:  Poat  martyrium  beatissimi  Bar^ni, 
die  tertio  passionis  ejus  (non  quidem  eo  tonpore)  de  secolo  ad  Domi- 
num  migravi.  Optaveramus  quidmi  participes  fim  pasaicmis  ego  oimi 
fratribus  meis,  sicut  ftiwamus  unius  qooque  bajuklores  mandafi;  sed 
post  non  multum  temporis  imperator  est  ordinatus,  doctrina  diristiana 
reftilgens,  qui,  perseoutione  remota,  cunctas  dansas  eodedas  patefedt, 
et  eis  catholicos  pnepositos  ordinatiL  Propterea  non  potuimus,  quse 
voluimus,  consequi.  Fratres  autem  md  erant  hi;  Marsos  presbyt»^, 
Alexander  et  Jorinianus.  Et  sepultus  sum  in  hoc  looo  ab  iisdem  fratribus 
meis.  Ipsi  autem,  ut  mihi  dirinitus  rerelatnm  est,  confessoresoiNerant. 
JoTÎnianus  verolector,  Deo  procurante,  martyrium  consummarit. 

XXX.  Quumque  omnia  hœc  in  excessu  mentis  Tidissem  se^reibgato, 
experrectus  sum,  et  coAtinuo  galhis  cantarit.  Ego  autem  même»*  mei, 
ostenso  mihi  signaculofrontem  muniri.  Tune  ^planctigerumejulatum 
emittens,  supra  sepultiutuoa,  tanquam  super aram  dominicam,  procubui  : 
quamirrigans  lacrymis,  precemfandebam  et  dixi  :  Domine  Deus  Israël, 
qui  in  altis  habitas,  et  humilia  respids,  et  alta  alonge  cc^noscis;  praeter 
quem  non  est  alius  Deus  ;  qui  ob  reparation^in  generis  humani  in 
tarram  venisti,  etcum  hominibus  contwsatus  es  ;  cujus  nutu,ac  miseri- 
cordia  ego  indignus  in  hac  nocte,  me»  sahfationis  sécréta  noase  fHtwierui  ; 
concède  mihi,  ut  oelerius  fiimuli  toi  sancti  Germani  contempler  aspec- 
tum,  cui  me  redo  itinere  p^uxisti.  Compléta  oraticMid,  piostralum 


V*   SIÈCLE.    CONSTANCE.  63 

corpus  erexi  ;  et  quum  aciem  oculnrum  ad  basilicam  sancti  Anialoris  di- 
rigerem,  aspeiî  lucem  irameosam,  iulus  forisque  fulgentem,  ita  ut 
crederem,  repuisa  iiocJis  caligine,  sui  temporis  meta  solem  confînia 
replevisse.  Dehinc  ex  eodem  item  loco  yox  canora  alque  hymnigera  ad 
meos  est  auditus  delà  ta. 

XXXL  Conlinuo  e^o  in  eodem,  qno  audieram,  loco  substili,  quous» 
que  qu0e  cantaJbantur,  audirem.  Prima  ergo  oiitiphona,  qua^  ad  aures 
meas  venerat  :  <<  Confuridaiilur  omnes,  qui  adorant  sculptitia,  etqui  glo- 
^  rianlor  in  simulacris  suis.»  Secunda hipc eral  :  «Salvimii  fac  servum 
>*  luum,  Deus  meus,  sperantem  in  te.  »  Tertia  :  <(  Beati,  quorum  remissae 
>►  sunt  iniquitates,  et  quorum  tecta  sunt  peccata.»  Et  quum  hwc  audissem, 
reversas  ad  me  prostravi  me  seplies  in  supra  dicto  sarcophage,  orans  et 
dicens  :  Deus  sancti  Corcodemi,  suscipe  fnslinantem  ad  te,  et  ne  confundas 
me  ab  expectalione  mea  :  tua  enim  pietate  et  gratia  ad  hoc  delatus  sum  ha- 
bilaculum,  per  quod  meorum  contagiacognovi  errorum.  Rursum  consur- 
gens,  iUuc  ad  ipsam  basilicam  eleva^i  oblutus,  et  audio  iterum  antipho- 
nam  mea*  saluli  atque  conversioni  consonam  :  «  Exaudiat  le  Dominus 
V  m  die  tribulalionis  ;  protegat  le  nomen  Dei  Jacob.  »  His  sanclis  aflalibiis 
confortatus»  tertio  me  in  oratione  prostravi,  Trina  igitur  obsecratione 
perfecta,  surgens,  videbam  eam,  quamprius  >ideram  lucem  ablatam  a 
facie  oculorum,  io  qtiibus  ante  fulserat  et  repenlinee  me  illico  lenebra* 
circumsepserunt.  Ego  tamen  jam  myslerio  edoclus,  fronti  oieœ  domini-- 
cum  infixi  vexillum.  Dum  ha^c  gerunlur,  vulgaris  lux  terris  redtlita 
radiai! t.  Mox  ego  iterum  alque  iterum  salulis  me  characlere  confirmans 
^  sancto  hospïii  grates  exsolvens,  ad  doctorem  atque  ad  ducem  cœlestis 
imperaloris  cilius  properavi. 

XXXIL  Exploranli  ergo,  ubi  sanctissimus  Germanus  episoopus  eo 
die  habitaret,  incolte  civitalis  dixerant  :  Non  est  hic  :  raonasterium  habet 
proximum,  cl  illuc  frequentissime  gratia  visitalionis  cymba  portatur. 
Tune  deprecales  sum  eos,  qui  mihi  indicaverant,  ut  ad  ipsum  monas^ 
terium  ducentem  viam  demonstrarent*  Qua  arrepta  quo  tendebam, 
perveni,  et  me  paululum  ante  ostium  immorante,  subilo  vir  beatissimus 
Germanus  egreditur,  quem  procidens  in  terram  adoravi.  111e  aulem 
non  eventu,  sed  adnionitus  egrediebalur  in  occursum  meum  :  Deus  enim 


64  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'yONNE. 

omnium  conditor  revelaverat  famulo  suo  et  meam  necessitatem,  et  quo- 
rum fuissem  ad  eum  jussione  directus;  sicut  postea  comperi.  Curvatus 
ergo  solo  tenus,  obsecrabam  virum  Dei,  ut  me  benediceret.  Qui  extenta 
manu  elevavit  me,  dicens  :  Habe  fiduciam;  ne  terrearis.  Et  apprehen- 
dens  mentum  meum,  osculatus  est  me.  Gui  ego  :  Ne  facias^  vir  sanc* 
lissime,  quoniam  adhuc  ab  osculis  ararum  dœmonum  os  meum  non  est 
mundatum.  Cui  sanctus  Germanus  :  Agnovi  ^o  nocte  transacta,  ab  om* 
nibus  illecebris  te  mundatum  fuisse.  Quo  audito,  obstupui,  steterunt 
que  comœ,  et  vox  faucibus  hœsit.  Tune  egregius  vir  inhœreitô  manui 
meœ,  pariter  ad  monasterium  ingressi  sumus. 

XXXIIL  Ego  vero  intra  me  ipsum  movebar,  dicens  :  Quis  huic  indi- 
cavit,  quae  clam  gesta  sunt  noctis  prseteritœ  spatio?  Et  me  talia  cogi- 
tante, introduxit  me  in  cellulam  suam,  et  sedens  dixit  :  Obsecro,  fili, 
ut  mihi  quaecumque  gesta  sunt,  et  ad  tuam  nocte  prœterita  notitiam 
pervenerunt,  innotescere  non  demoreris.  Tune  ego  incipiens  a  prima 
origine  usque  ad  ejusdem  affatus  ei  singillatim  exposui,  reticens  de 
turba  catulorum.  Mox  ille  ait  :  Nonne  obsecravi  te,  ut  omnia  narres,  et 
nibil  mihi  de  ostensis  tibi  mysteriis  celés?  Cur  partem  pêne  cunctam 
miraculis  excedentem  mysterii  reticuisti?  Prosequere,  et  expone  nobis 
insidias,  quse  te  circumadstabant,  catulorum.  Ego  vero  hœc  audiens, 
dixi  :  Quid  narrem  domino  meo  pulvis  et  cinis?  Ubi  divinitus  fit  allo- 
cutio,  cesset  incondita  mortalium  linguarum  narratio.  Video  enim  te 
Deo  pleniun,  et  quum  sis  localis,  ubique  quœ  aguntur^  cognoscis.  Ille 
subridens,  dixit  :  Vere  quidquid  propter  te  actum  est,  a  viris  venerabilibus 
episcopis,  vel  a  diacono  cognovi,  etprœsens  fui.  Ne  formides;  fides  tua 
te  salviun  fecit.  Hœc  audiens,  dedinans  me  in  faciem,  ingemui,  et  ap^ 
prehendens  genua  ejus,  reliqua,  quae  ad  perficiendam  fidei  obristianseï 
potentiam  superfuerunt,  rogavi  ut  per  ejus  dexteram  implerentur. 

XXXIV.  Tune  demum  pari  comitatu  ad  civitatem  processimus. 
Ingressi  autem  in  ecclesiam,  vocatis  clericis  et  quibusdam  laicis,  dixit 
mihi  :  Répète,  obsecro,  quœ  dudum  in  monasterio,  me  interrogante, 
narrasti,  ut  et  hi  audiant,  qui  ignorant.  Cui  ego  tremulus  et  timoré 
prostratus,  respondi  :  Quid  dicam,  quod  non  beatitudo  tua  ante  praesciat? 
Et  episcopus  :  Propter  adstantes  tibi  dixi,  non  propter  me.  Ego  autem 


"V^  STECLE.    CONSTAJÎCË.  65 

ilemm  repelensorania,  illis  quoque  innnluL  Qui  infiiiito  gaudio  exhila- 
rali,  Dec  laudes  et  gratias  reft^rebant,  dicentes  :  Gralias  libi,  Deus,  qiiia 
hoc  libi  vas  ele^tîonis  ante  mundi  coiistitiitîoîiem  prâedeslinasli,  per  quod 
rirlutis  tuœ  raagiiiliidinem,  et  potenliam  omnibus,  et  sine  fine  démons^ 
Irares.  Tune  beatus  episcopus  inducit  me  in  locum,  nbi  remissio  fit 
omnium  peccatonim  ,  et  de  more  sacerdotali  aquis  benedictis,  baplismum 
mihi  tradidil»  replens  circame  et  in  meuniversa  officia  gratia*  spiritalis, 
\d  quem  ego  :  Domine,  sîcul  animœ  recessus  salvasti ,  ita  et  corporis 
debilitali  niembra  restiluesanitati  :  dasolilam  lucemutrisque  patenlibus 
oculis  iispicere,  et  geminis  manibus  consueta  opéra  attrectare.  Heec  au- 
diens  anlistes.  dixil  mibi  :  Credis  hoc  me  posse  in  le  operari?  Respondî  : 
Credo,  Domine,  f  t  propterea  ad  luara  profectus  sum  pielatem.  His  au- 
ditis,  areepto  oleo,  et  sigiians  ooulam  atque  nianum,  olficiis  propriis,  re- 
pulso  morbo,  restituit,  Hi  qui  adfueranl,  videnles,  rursum  opéra  Dei  lau- 
daverunt  qua?  per  virum  probalissimum  att[ue  sanctissimum  Germanum 
tîebant  episcopum. 

XXXV.  Tune  ail  lurbte,  qufp  cum  eo  erat  :  Pergamuscum  hoc  hominn 
ad  IcKuni,  in  quo  hospitatus  est  nocte,  et  videamus,  si  adhuc  ibi  est 
calula  cum  eatulis  seplem.  Qui  dixerunt  :  Quidquid  pra^cipis,  fiai.  Ego 
aulem  exiens  de  medio  illorum,  pra^cedebam,  illis  cum  beato  episcopo 
subsequenlibus  usque  adlocum.  Quuraque  venissemusadlocum,oratione 
celebrata,  dixit  episcopus  :  Die  mihi,  juvenis,  ubi  vidisti  adslanlem 
virum,  veslibus  niveis  circumdatimî?  El  ego  :  Domine,  hic  in  ve^libulo. 
ïterum  dicil  :  Super  quod  sepulcrum  inclinahis  es  nocle?  Ergo  autem 
digito  osleiidens,  monslravi  sepulcrum.  Tune  sancfus  episcopus  dixit  : 
Removele  lapidem  de  hoc  sepulcro,  ut  interiora  ejus  inspiciamus.  Remoto 
itaque  lapide,  visisunt serpentes octo  ;  primas  immanissimus,  céleri  vero 
septem  paulo  inferiores* 

XXXVL  Visis  ergo  hominîbus,  ille  eoluber  capite  ereclo  circumspi- 
ciebat  omnes,  plus  tamen  beatissimum  Germanum  episcopum.  Cui 
praefatus  vir  :  Serpens  nequissime,  ndhuc  non  dtiseris  calcaneum  humani 
generis;  et  audes  post  praevaricationem  tuam  et  devictionem,  gyros  super 
membra  reverentissimi  Coreodemi  diaconi  tuos  extendere?  Vivif 
Dominus,  quoniam  morte  cum  omnibus  luis  fueras  dignus;  sed 
i  9 


BIBÎJOTHÉOUE    HISTORIOIJK   DE   l' YONNE* 

quonîam  obedisti  pnd'ati  ira  tris  imperîo,  et  abslimiisti  veneniferos 
vorahis  tuos  a  prassentis  hospilis  corpore,  egredere  sospes,  et  ulterius, 
tibi  conversatio  humana  est,  recubare  non  audeas.  Sil  aulem  habite- 
culum  tuum  silvestre  gremium,  vel  eremi  vastitas.  Quos  aulem  ilineris 
tui  in  circuitu  habitatores  repereris,  ne  noceas  aut  lœdas.  Non  ego,  sed 
Christus  per  me  lilii  imperat  Tune  serpens,  velul  suae  iniquitatis  mole 
gravûtus,  submisso  capite,  septies  spirarum  suarion  tendens  volumina, 
tamquam  valedicens,  et  gratias  agens  bealissimo  Germano,  pectoris 
Iraclu  gradilur  :  cujus  post  lergum  lurba  minor  sequeJ)alur.  Visa  enor- 
mitate  corporis  ejus,  cuncti  trementes  bealissimi  Germani  comiles» 
fugam  arripiunt.  Stabat  lamen  ille  immobîlis,  fiduciam  habens  beatis^ 
simœ  saiictitatis.  Timc  redargnens  populum  fugientem,  dixil  :  Slale,  e! 
videle  mirabilia  Dei,  qum  operatur  in  nobis  indigiiis.  In  ipso  autem 
Iractu  a^stimatus  est serpens  possehabere  longitudineni  cubilorum  septera. 
His  mîraculis  oslensis,  illa  cellula  beali  Corcodemi  diaconi,  quiB  propter 
densitateni  vepriimi,  nulli,  nisi  tantura  antistiti  Germano,  fuerat  nola, 
facta  est,  Deo  opérante,  omni  sexui  cognita,  et  non  solum  omnium  no- 
liliam  promeruît;  sed  etculturam.  Omnesigitur  ex  boc  lempore,  eidem 
cellulœ  volivam  gerentes  devolionem,  alacriter  frequentabanl. 

XXX\1I.  Mamertinus  igitur,  per  quem,  et  in  qno  Deus  virtulum  sua- 
rum  ostenta  depalavit,  videns  hœc,  non  solum  a  genlili  errore;  sed  eliam 
a  câBcitate  clementissime  libéra  tus,  et  a  serpentium  morsibus  Dei  nulu 
ereptus,  consecravit  se  monaslerio  sancti  Germani  episeopi  ita  devolis- 
sime,  ut  nusquam  ex  eo  foras  egrederelur,  nisi  forte  ejusdem  episeopi 
autimperio,  aut  comitatuillectus.  Cujus  sancta  conversatio  ita  doctrina 
spiritali  floruil,  ut  defunclo  archimandrila  Alogio,  qui  eummonachum 
feceral,  ipse  heredilario  jure  sancti lalis  ejus  otlicium  suscepisset.  De  his 
ita,  Ceterum  ordinem  narralionis  cœpta?  prosequamur. 

CAPUT  V. 


s.  GERMAM    PIETAS  ERGA    DEFUXCTQS  INSBTOLTOS  ; 

EILS  AC  S.  LOTI  EP.  TRECBKSIS  MiSSlO  BRIIANNICA  ADVERSCS  PELAGIANOS; 

COKSECRATIO  GEKOVEFJ:  ;    TEMPESTATlS   MIRA    SEDATtO. 

XXXVni.  Ouodam  enim  tempore,  quum  iter  ageret  hyeme,  ac  diem 


V*   SIÈCLE.    CONSTANCE.  67 

totam  in  jojunio  ac  faligatione  niniiaduxisset;  commonelur,  ut,  cogeritf 
vesperu,  quocumque  seoetleret.  Erat  eminus  doniiciHum  absc[ue  leclis,  jam 
pridemsine  habilatore  semirLitum,  tiuoiietiaûiper  incuriain  vulgarishabi- 
latoris  arbusUi  œiitexeraiU  ;  ut  pêne  esset  nielius  nocfem  sub  nudi  aeris 
rigoredurare,  quîun  in  illo  perkulo  et  horrore  succedere;  praesertim  quum 
duo  senes,  propler  infestatiooem  terribilem ,  banc  ipscim  domum  inhabifa- 
bilemprœdixisseot,  Quod  ubi  ^ir  bealissinius  comperit,  horren tes  ruinas, 
quasi  amœnitates»  expetiit;  ibi(|ueintermulliplices,  qu«  ffuondamfueranl, 
mansiones,  inventa  vix  una  est,  quœ  instar  haberet  habitaculi.  Illic  levés 
sarcinula*  el  paucissimi  comités  collocantur;  quibus  brevis  cœnulaesui 
fiiil,  episcopo  penitus  abstinente,  Deinde  al  ta  jam  nocte,  quum  unus  ex 
clericis  legendi  suscepisset  oflicium,  ille  jejuiiio  et  fatigatîone  confectus, 
sopore  superatus  est.  Tum  subito  ante  os  legentis  adstitit  umbra  terribilis, 
etpaulatim  sub  oculis  intuentis  erigitur  :  parieles  etiam  saxorum  imbribus 
colliduntur. 

XXXIX.  Tune  vero  deterritus  lector  praesidium  sacerdolis  implorât. 
Oui  statim  prosiliens,  effigiem  terribilis  imaginis  intuetur,  et  pnemissa 
obsecratione  nominisChristi,  imperat^  ut  quis  esset,  quidve  illic  ageret, 
faleretur.  Qui  protinus  terrifîca  vanitatedeposila,  vocehumili,  moresup- 
plicantis  eloquitur,  se  >el  comparem  suum,  auctores  criminum  fuisse 
multorum;  iosepullos  jacere,  et  ob  hoc  in(|uietare  homines,  quia  ipsi 
quieti esse  non  possenl.  Ilogat,  ut  pro  eis  Dominum  precaretur,  quatenus 
recepli,  requiem  mererentur.  Ad  kec  vir  sanctus  indoluit,  iraperalt^e 
ul  locum  ostenderet,  quo  jacerent.  Tum  vero,  cereo  pnKcedente,  dux 
umbra  progreditur;  et  inter  dillicultates  maxîraas  ruinarum,  intempesta 
nocte,  locum  in  quo  projecti  fuerant,  indicavit.  lit  vero  mundo  est  red- 
ditus  dies»  circumjectos  incolas  invitât ,  hortatur  ipse  operis  maturator 
adsistens  ;  nidera  tumultuariesuperjecta  per  tempus,  rastris  avulsa  pur- 
gantur.  Inveniuiilur  corpora  fusa  sine  ordine,  ossa  ferreis  adliuc  nexibus 
illigata.  Ad  legem  sepulturse fessa  dirigitur ,  membra  exuta  vinculis  lintcis 
ambiuntur,  humus  superjecta  componitur,  oratio  intercessionis  impen- 
ditur  :  obtinetur  defunctis  requies,  vivenlibus  quies;  ita  ut,  post  eamdem 
diem^sine  uUo  terroris  indicio,  domicilium  frequentato  habitatore  flo- 
ruerît. 


68  iiiuoraion  aicrouicc  k  LiMn. 

XL.  NequeiUiid< 
aliquot  noctis  CMÎtale 
hospitio.  Nam  id 
divine  0()efe  scAlo 
canlibus  nuutiata»  quiua^ 
2&et«  Causam  uovitalKs  ofADint: 
tristis  taeituniit»  Mtenle  \ 
tus«  uiereeikiii  ttausaoïiib  euiîlnL 
roiidiviu  qiH^  {Mistsr  amiilr< 
rr(K|iu>iilali$  caiitiktts  I 
ma\iiim  (vrmiiiiielMiL 

\U.  Kt^ddmteMpwii^.wl 
iiuiiliaïil  ^Ms^^^eiaiMini  | 

ihhIuh  iiuiu«w\¥mi  ix4W«rla  esl.i 
hiiiiiim  uaiv^HT^Mpum  (MKdbo^  < 

Inhoritisior  iuh>^|^  ^^vMvftiaL  feM*>« 
XUl.  Ouîbus  leffiKwiuiii  ftet$«9icir 

^\x%m  ^Wkm  KuiMuitsiilMi  l^fita 
vinmuu  ^uiK>  ;$^)i«Mnmila.  pemiita  ^(d^ 
dunu  U^iedii'liaiMii  fH4>ie4iiiiL  di^l«laii  sandb 
Qimaïqw  U>alfeteàiiiwiu^n>a>w^  <\m 
t^hurlaliim^  ivlk^wfv^.  ^  iwJiiii  àtvtuKiMMb  pL^pcsK  iMce  ponerto 
iiiluilu,  piM4)aiu  quatudam.  i^^^^^ivCm»  «Miiae.  ùnn^  «istulK  oninus 
l'Oiiâpicatur.  Al  valiez»  dinoifeîk  mswm  ipiid  m  «a  M(4tfsle  M  anpdiciini 
<^u:&|>ii\itus«  e  pMiînio  kauc  jukrt  s»s  :9esti  c>«${wtftiB^  Obstupuere 
tannes^  inlefilbi|iie  anùab  pi\>(^ielieaHi  de  pwSa  siMti  ^Ein  snlentiam 
ox^|>oetahant  Cuîus  caput  iieiMnhi&  pNMifcx  ^sarri  «»«  Awndatione 
iHmuu1i\^)s«  inler  cKtas  aaqpkitts^  quibos  essiei  «ta  {WMlihifts^  nd  quo 
^^i«^4V(ur  nomiiie.  ab  adstantîlHis  sctsdtaior.  Moi  |WMllr  Mnen  edi- 
cUMf^  |^fe«ili?«i  quoque  «^x«li«  iii  ptraentian  adKhic;uitar  qMSCOpi. 


Lqns»  aposlo- 
Elquanto 


SIÈCLE.    CONSTANCE.  69 

Interrogati  de  puella,  suam  esse  ûliam  profiteotur.  Tum  Germanus  (ul 
erat  ipsius  seraper  dbinilatis  consdus)  prophetico  intonaiisspîritu.  tali 
electam  a  Deo  puellarn  pnpconio  exlulit,  in  hune  oiodura  virgiiiis  geni- 
lores  affatus  :  Bealos,  inquit,  vos  dies  illa  fecit,  qua  tanla*  prolis  vos 
contigit  esse  parentes,  cnjiis  ortus  nativitalis  ipsis  quoque  angelis 
la*litiain  peperit  salutarem  :  erit  enim  pretiosi  apud  Deum  nicrili, 
ac  spiritalis  perfectiorie  propositi  ipsis  etiani  viris  aliqaateiius  imi- 
tanda. 

XLIII,  Plurima  quoque  alia,  qua*  prolixilas  explicare  non  patilnr,  in 
laudem  virginis  prosecutus,  tandem  versas  ad  puellam,  iterata  hancbcî- 
aignilate  compleclitur,  tenerosqueannos,  qua  tantus  virpoterat  afTabili- 
late  consolalur  ;  alque  inter  deosculautis  lenîa  blandimenta,  ne  sibi  animi 
sni  secretum  pandere  erubascat,  horlalur,  Percunclator,  si  vitcP  sancli» 
monialiK  cielibalum  velit  suscipere,  ac  Christi  sponsalilio  tilulari.  Illa 
lanti  sponsi  nomine  delectata,  tilulum  virginilalis  ampleclitur,  seque 
hujus  professionis  jamduduraaslringidesidenoproriletur.  Exoral,  ul,  si 
id  dtgnum  ipse  duceret,  sanctitatis  ejus  benedictione  voli  sui  compos 
redderetur.  Rursus  in  amplexus  virginis  sacerdos  incnmbit,  et  ut  constan- 
Lisesset  animi,  exhortatur,  Interea  gressum  divertit  ad  ecclesiani,  maximo 
populorum  aginine  prosequente;  ibique  inter  diutissimos  psalmorum 
concentus,  ac  prolixani  orationis  conliniialionem  beatus  Germanus 
maoum  dexteram  super  caput  virginis  indefessetenuil.  Expleta  solemniter 
oratione,  cibum  unacuingratiarumaclione  sumpserunt.  Tum  commen-^ 
dans  eam  parentibus,  in  crastînum  redire  pra^cepit, 

XLIV,  Subeuntediluculo,  mature  adest  Genovefa.  At  beatus  Germanus, 
ulrum  pridiauîP  professionis  essel  adhuc  memor,  virginem  pereunctalur. 
lUa  Spirilu  animata  divino,  constanter  se  sua^  sponsionis  reminisci 
faletur,  alque  in  ejus  observantia  perpetuo  se  manere  decernit.  Ut  aulem 
id  fieri  posset,  superno  auxilio  quam  maxime,  et  beati  patris  interces- 
sionibus  indigere,  Alque  ut  ipsam  divinitatem  cerneres  amborum  votis 
evidentissime  favere,  Germanus  vultum  in  terram  defixit,  moxque  iereum 
nummum,  divina  (ut  credo)  allatum  sententia,  impressione  crucis 
exsculptum  inspexit,  inspectumque  prolinus  a  terra  collegît,  Quem  loco 
munerisGenovefiF  ïradidit,  alque  semper  collo  suspensum,  ob  sui  me-^ 


64  BIBLtOtnÈQOE   HfSTOtllQL'E   DE    L'yONNE. 

omnium  condilor  revekveral  famulo  suo  et  meam  nr^cessitatem,  et  quo- 
rum fuissem  ad  eum  jussione  direclus;  sicut  postea  comperi.  Curvatus 
ergo  solo  tenus,  obsecrabaiii  virum  Dei,  ut  me  benedicerel.  Qui  exlenta 
manu  elevavit  me,  diœiis  :  Habe  fiduciam;  ne  terretiris.  Et  apprehen* 
dens  mentum  meum,  osculatus  est  me.  Cui  ego  :  Ne  facias,  vir  sanc- 
lissime,  quoniara  adhuc  ab  osculis  ararum  da?monum  os  meum  non  est 
mundatum.  Cui  sanclus  Germanus:  Agnovi  ego  iiocte  transacta,  ab  om- 
nibus illecebris  te  mundatum  fuisse.  Quo  audito,  obstupui,  stelerunl 
que  (omce,  et  vox  faucibus  ha^sit.  Tune  egregius  vir  inhœrens  manui 
mea\  pari  ter  ad  monaslerium  ingrcssi  siunus. 

XX  XI  IL  Ego  vero  intra  me  ipsum  movebar,  dicens  :  Quis  h  nie  indi- 
cavit,  qua2  clam  gesta  sunt  noctis  praeteritie  spatio?  Et  me  Icdia  cogi^ 
tante,  introduxit  me  in  cellulam  suam,  et  sedens  dixit  ;  Obsecro,  fili, 
ut  mihi  quaecumque  gesta  sunt,  el  ad  tuam  nocte  pra^terita  notitiam 
pervenerunt,  innotescere  non  demoreris.  Tune  ego  incipiens  a  prima 
origine  usque  ad  ejusdem  affatus  ei  singillatim  exposui»  reticens  de 
turba  catulorum.  Mox  ille  ait:  Nonne  obsecravi  te,  ut  omnia  narres,  et 
nihil  mihi  de  osteusis  ttbi  mysleriis  celés?  Cur  partem  pêne  cunctam 
miraculis  excedentem  myslerii  reticuisli?  Prosequere,  et  expone  nobis 
insidias,  quie  U'>  circumadstabant,  eatuloruni.  Ego  vero  haec  audiens, 
dixi  :  Ouid  narrem  domino  meo  pulvis  et  einis?  Ubi  divinitus  fit  allo- 
cutio,  cesset  incondiUi  mortalium  linguarum  narralio.  Video  enim  te 
Deo  plénum,  et  quum  sis  localis,  ubique  qute  aguntur,  cognoscis.  Ille 
subridens,  dixit  :  Verequidquid  propter  te  actum  est,  a  viris  venerabilibus 
episcopis,  vel  a  diacono  cognovi,  etprmsens  fui.  Ne  formides;  fîdes  tua 
te  sahum  fecit.  Hœc  audiens,  declinans  me  in  facieni,  ingemui,  et  ap^ 
prehendens  genua  ejus,  reliqua,  quae  ad  perficiendam  fidei  christianm 
polentiam  superfuerunt,  rogavi  ut  per  ejus  dexteram  implerentur. 

XXXIV.  Tune  demum  pari  comilatu  ad  civitatem  proeessimus. 
Ingressi  autem  in  ecclesiam,  vocatis  clericis  et  quibusdam  laicis,  dixit 
mihi  :  Répète,  obsecro,  quee  dudum  in  monasterio,  me  interrogcinte, 
narrasti,  ut  et  hi  audiant,  qui  ignorant.  Cui  ego  tremulus  et  timoré 
prostratus,  respondi  :  Quid  dicam,quod  non  bealitudo  luaantepra^sciat? 
El  episcopus  :  Propter  ack tantes  lîbi  dixi,  non  propter  me.  Ego  autem 


V'    SIÈCLE.    CONSTANCE.  '^  65 

ileruiii  repetens  omnia»  illis  cpioque  innolui.  Qui  irifiûifo  gaudio  exWla- 
rali,  Deo  laudes  et  gratias  referebaiit,  dicenles  :  Gratias  libi,  Deus,  qiiia 
hoc  tîbi  vaselectionisanle  muridieoTistiUltioriem  preedestinasli,  per  quod 
vîriutis  tuae  magiiitudiiiem,  el  polentiam  omnibus,  et  sine  fine  demom- 
Irares.  Tune  bealus  episeopus  inducit  me  in  locum,  ubi  remissio  fit 
omnium  peccatorum  »  et  de  more  sacerdolali  afpiis  benediclis,  baptismum 
mihi  Iradidit,  replens  eirca  me  et  in  me  nniversa  officia  gratiae  spiritalis. 
Ad  qnem  ego  :  Domine,  sîcul  animse  reeessus  salvasti ,  ita  et  corporis 
dejjililati  merabra  restitue  sauitati  :  dasolitam  lucemutrisquepatentibus 
oeulis  aspicere,  et  geminis  manibus  consueta  opéra  attrectare.  Haec  au- 
dieiîsanlistes,  dixit  mihi  :  Credis  hoe  me  posse  in  te  operarî?  Respondi  : 
Credo,  Domine,  et  proplerea  ad  tuam  profectus  sum  pietatem.  His  au* 
ditis,  aceeplo  oleo,  et  sigiians  oculum  atque  manura,  ofiiciispropriis»  re- 
pulso  morbo,  restiluit.  Hiqui  adfuerant,  videntes,  rursmn  opéra  Dei  lau- 
davenint  quee  per  virum  probatissiraum  atque  sanclissimuni  Germauum 
fiebant  episcopum, 

XXXV.  Tune  ait  tnrke,  qua*  cnm  eo  erat  :  Pergamus  cum  hoc  homîne 
ad  loium,  in  quo  hospitatus  est  nocte,  el  Yideamus,  si  adhuc  ibi  est 
catula  cum  calulis  septem.  Qui  dixerunt  :  Quidquid  prœcipis,  fiât.  Ego 
aulem  exiens  de  medio  illorum,  prapcedtibam,  illis  cum  beato  episcopo 
subsequentibus  usqueadiocum.  Quumquevenissemnsadlocum,oratione 
celebrala,  dixit  episcopus  :  Die  mihi,  juvenis,  ubi  vidisli  adstantem 
virum,  vé.slibus  niveis  circumdatum?  Et  ego  :  Domine,  hic  in  vestibulo. 
Iterum  dicit  Super  qnod  sepulcrum  iiiclinatus  es  nocte?  Ergo  autem 
digito  oslendens,  monslravi  sepulcrum.  Tune  sanclus  episcopus  dixit  : 
Removete  lapidem  de  hoc  sepulcro,  ut  interiora  ejus  inspiciamus.  Remoto 
itaque  lapide,  ^isîsunt  serpentes  octo  ;  primus  immanissimus,  oeteri  vero 
seplem  paulu  inferiores, 

XXXVI,  Visis  ergo  hominibus,  ille  coluber  capite  erecto  circumspi^ 
ciebat  omues,  plus  tamen  beatissimum  Germanum  episcopum.  Gui 
prafatus  vir  :  Serpens  nequissime,  adhuc  nondeseris  calcaneum  humani 
getieris;  et  audespostpraevaricationem  tuam  et  devictionem,  gyros  super 
membra  reverentissimî  Corcodemi  diaconi  tuos  extendere?  Vivif 
flominus,  quoniam    morte  cum    omnibus    tuis   fueras  dignus;    sed 

I  9 


66  BIBLIOTHÈOUE    HISTORIQIJE    DE    I/yONNE. 

quoniam  obedisli  pnefati  fratris  imperio,  et  abstiouisti  venenileros 
voratus  tuos  a  praeseotis  hospitis  corpore,  egredere  sospes,  et  uUerius, 
ubi  conversatio  hiimaiia  est,  recubare  non  audeas.  Sit  aulem  habita- 
culiini  tuum  silveslre  greoiium,  vel  eremi  vastilas,  Qnos  autem  itîiieris 
tui  in  circuitu  habitatores  repereris,  ne  noœas  aut  la?das.  Non  ego,  sed 
Christus  per  me  libi  imperat.  Tu  oc  serpens,  \v\ui  su^  iniquitalis  mole 
gravalus,  submissocapile,  septie^  spirarum  suarum  U^ndens  volimiina, 
lainquara  valedicens»  et  gralias  agens  beafissimo  Germano,  pecloris 
Iraclu  gradilur  :  cujtis  posl  lergnm  larba  minor  sequebatiir.  Visa  enor- 
milale  corporis  ejus,  cuncli  Irementes  beatissirai  Germani  comités, 
iugam  arripiunt.  Stabat  tainen  ille  inmiobilis,  fiduciam  habnns  be<ilis- 
simaa  saiiclitatis.  Tune  redarguens  populum  fugientem,  dixit  :  Slalo,  et 
videte  mirabilia  Dei,  quae  oporalur  in  nobis  indignis.  In  ipso  aulem 
Iraclu  a\slimatns  estserpeos  possehabere  longitudinera  cubitorum  septem. 
Mis  miraculis  ostensis,  illa  cellula  beati  Corcodeniî  diaconi,  quœ  propler 
densitalem  vepriuni,  nulli,  îiisi  tanluni  antisliti  Germano,  fuerat  nota, 
facta  est,  Deo  opérante,  omni  sexui  cugnitii,  et  non  sohim  omnium  no- 
litiam  promeruit;  sed  etcullnram,  Omnesigitur  ex  hoc  tempore,  eidem 
celluke  volivam  gerentes  devolionem,  alacriter  fréquenta banl, 

XXXVIL  Mamortinus  igilur,  per  quem,  el  inquo  Deus  virtuLura  sua- 
rum osteula  depalavit,  videns  hœc,  non  solum  agentili  errore;  sed  eliam 
a  e^ècitate  clementissime  Uberalus,  et  a  serpentium  morsibns  Dei  outu 
ereplus»  consecravit  se  monasterio  sancti  Germani  episcopi  îta  devotis- 
simc,  ni  nusquam  ex  eo  foras  f^rederetur,  nisi  forte  ejusdem  episcopi 
aut  imperio,  aul  comitatu  îUectus.  Cujussancta  conversatio  ila  doctrina 
spiritali  floruit,  ut  defuncto  archimandrita  Alogio,  qni  etim  monachum 
fecerat,  ipse  hereditario  jure  sanctitatis  ejus  oflîcium  suscepissel.  De  his 
ita,  Celerumordinemnorrationis  eœpt«e  prosequamnr, 

CAPUT  V. 


s.  GERMAM   PISTAS  ERG  A    DEFUNCT08  LNSEPÏÏLTOS  ; 

EJi;S  AC  S.  LUPi  EP.  TÏUiClirSSlS  MISSIO  BRITANNICA  A0VERSDS  PELAGIANOS; 

CONSECRATIO   GENOVEFJij    TEMPESTATiS   MIRA    SEOATIO. 

XXXVIII.  Ouodam  enim  tempore,  qnum  iter  ageret  hyeme,  ac  diem 


\^   SIÈCLE.    CONSTANCE. 


67 


tolam  in  jejunio  ac  faligatioiie  nimia  duxisset  ;  commonelur,  ut,  cogeole 
Tespere,  qxiocumque  seroderet  Erat  eininus  domicilium  absque  leclis,  jam 
pridemsine  habitatoresemiruluoL  quodetianiper  incuriani  vulgarishabi- 
latoris  arbusUi  coatexeraiil;  ut  pêne  esset  radius  noctem  sub  nudi  aeris 
rigore  durare,  quain  in  illo  periculo  et  liorrore  succedere  ;  preeserlim  quum 
duo  senes,  propter  infestationeni  terribilem ,  hanc  ipsam  domiim  inhabita- 
bilem  pnt^dlxissent.  Quod  ubi  vir  beatissimus  comperit,  horrontes  ruinas, 
quasi  amœnitates,  expoliil;  ibitjueinler multipliées,  qasè  cpiondamfuerant, 
mansiones,  inventa  vix  una  est,  qU(P  instar  haberet  habilaculi.  Illic  levés 
sarcinulic  et  paucissimi  comités  collocantur;  quibus  brevis  cœnulaesui 
fiiil,  episcopo  penitus  idjstinente.  Deinde  al  ta  jam  nocto,  quum  unus  ex 
clericis  legendi  suscepisset  ollicium,  ille  jejunio  et  fatigalione  confeclus, 
îiopore  superatus  est.  Tum  subito  anteos  legeiitis  adstitit  umbra  terribilis, 
et  paulatim  sub  oculis  inluentis  erigitur  :  parietes  etîam  saxomm  imbribus 
coUiduntur. 

XXXIX.  Tune  vero  deterritus  leclor  praesidium  sacerdolis  implorât. 
Qui  statim  prosiliens,  elîigiem  terribilis  imaginis  intuelur,  et  prtemissa 
obsecratione  nominisChrisli,  imperat,  ut  quis  esset,  quidve  illic  ageret, 
foleretur.  Qui  protinusterrificavanilatedeposita,  vocehumili,  raoresup- 
plicantis  eloquitur,  se  vel  comparem  suum,  auctores  criminum  fuisse 
multorum;  insepultos  jacere,  et  ob  hoc  inquietare  homines,  quia  ipsi 
quieti esse  non  possent.  Rogat,  ut  pro  eis  Dominum  precaretur,  fpiatenus 
recepti,  reipjiem  mererentur.  Ad  kec  vir  sanctus  indoluit,  imperatque 
ut  locum  oslenderel,  quo  jacerent.  Tum  vero,  cereo  pnecedente,  dux 
ombra  progreditur;  et  inter  diOicultates  maximas  ruinarum,  intempesta 
nocte»  locum  in  quo  projecti  fuerant,  indicavit.  Ut  vero  mundo  est  red- 
ditus  dies,  circumjectos  incolas  invital,  hortatur  ipse  operis  maturalor 
adsistens  ;  nidera  tnmultuarie  superjecta  per  tempus,  raslris  avidsa  pur- 
ganUir.  Inveniuntur  corpora  fusa  sine  ordine,  ossa  ferreis  adhuc  nexibus 
iUigata.  Ad  legem  sepultura*fossa  dirigitur ,  membra  exuta  vinculis  linteis 
ambiuntur,  humus  superjecta  componitur,  oratio  intcrcessionis  impen- 
diUxr  :  obtinetur  defunctis  requies,  viventibus  quies;  ila  ut,  posteamdem 
diem ,  sine  ullu  terrons  iudicio,  domicilium  trequentato  habitiitorf*  flo- 
ruerit. 


68  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'tONNE. 

XL.  Neque  illud  omitiendum  yidetur,  quod  in  eodem  itinere  post  dies 
aliquot  noctis  cœcitate  compulsus,  mediocrium  personarum  successit 
hospitio.  Nam  id  maxime,  ambitum  fùgiens,  reqiiirebat.  Quumque  in 
divino  opère  solito  peraoctasset  ofBcio,  lux  orta  est,  nullis  gallonim 
canlibus  nuntiata,  quum  earum  avium  copia  in  iisdem  domibus  non  dees- 
%el  Causam  noyitatis  explorât;  agnoscit,  multum  jam  tempus  esse,  quo 
tristis  taciturnilas  naturale  gallicinium  damnavisset.  Àb  omnibus  exora- 
tus,  mercedem  mansionis  exsolvit.  Acceptum  enim  triticum  benedictione 
coiidivit,  quo  pastœ  aviculœ  auditus  habitantium  usque  ad  mplestiam 
fre({ucntatis  cantibus  fatigabant  Ita  yirtusdiyina,  etiam  in  rébus  minimis, 
maxima  prœminebat. 

XLI.  Ëodem  tempore,  ex  Britanniis  directal^tio  Gallicanis  q[>iscopis 
nuntiavit  pelagianam  perversitatem  in  locis  suis  late  populos  occupasse 
ot  quamprimum  fidei  catholicœ  debare  succurri.  Ob  quam  causam  sy- 
nodus  numerosa  collecta  est ,  omniumque  judicio,  duo  prœclara  réligionis 
lumina  univorsorum  precibus  ambiuntur,  Germanus  ac  Lupus,  aposto- 
lici  sacordotes,  terram  corporibus,  cœlum  mentis  possidenles.  Et  quanto 
laboriosior  nécessitas  apparebat,  tantoeampromptius  h^oes  devotissimi 
siiHceporunt,  celeritatem  negotii,  ûdei  stimulis  maturanles. 

XLIL  Quibus  territorium  Parisiacœ  urbis,  ilineris  conlinuatione  per- 
ineaiitibus,  viens  quidam,  cui  Melodori  vetustas  Yocabulum  indidit,  fati- 
gationi  eorum  humanitaton  hospitii  ministrayit.  Cives  loci,  tantorum 
virorum  agnito  sup^rventu,  permixta  vulgi  multitudine,  (^viam  proce- 
dunt,  benedictionem  expetunt,  dd>itam  sanctis  veneralionem  impmdunt. 
Quumque  beatissimus  Germanus  confluentanmultitudinemsahitarisverbi 
exhortatione  reforeret,  ad  médium  circumstantis  populi  longe  porrecto 
intuitu,  pueUam  quamdam,  Genovefom  nomine>  inter  adstantes  eminus 
(«onspieatur.  At  vates  divinus,  nescio  quid  in  ea  cœlesle  et  angdicum 
auspicatus,  e  proximo  haue  jubet  suis  sisti  eonspectibus.  Obstupuare 
omnes,  iutentisque  animis  propheticam  de  pudla  sancti  viri  senlentiam 
ex$pectabant«  Cujus  caput  venerabîlis  pontifex  sacri  oris  aoseulatione 
demukens»  intar  eastos  amplexus,  quibus  esset  orta  parentîbus»  vel  quo 
i^eusefetur  nomine,  ab  adstantibus  seiscitatur.  Mox  pudl»  nomen  èdSt- 
ntur>  parûtes  quoque  evocati,  in  presentiam  ackiucuntur  episcopî. 


V*'   SIÈCLE.   CONSTANCE.  69 

Interrogat!  de  puella,  suam  esse  flliam  proritentiir.  Tum  Germaiiiis  (ul 
erat  ipsius  semper  divioitatis  conscius)  prophetico  intoiiaiisspiritu,  lali 
elecUima  Deo  puellam  pra^conio  exlulil,  iti  hune  modum  virginis  geni- 
tores  affalus  :  Beatos,  inqiiit,  vos  dîes  illa  fecit,  qua  taota^  prolis  vos 
eonligit  esse  parentes,  cujus  orlus  nalivilalis  ipsis  quoque  angelis 
IcfHiliam  peperit  salutarem  :  erit  enim  preliosi  apud  Deum  meriti, 
ac  spiritalis  perfectione  propositi  ipsis  etiam  viris  aliquateims  imi- 
landa. 

XLIIL  Plurima  (pioquo  alla,  qQtO  prolixilas  explicare  non  patilur,  in 
laiidem  virginis  prosecutus,  tandem  versus  ad  puellara,  ilerata  hancbe- 
oignitale  complectilur,  tenerosque  annos,  qiia  tantus  virpoterat  aflabili- 
lale  consolatur;  atque  inter  dœsculaïilis  lenia  blandimenta,  ne  sibi  animi 
sui  secretum  pandere  erubest^t,  hortatur.  Percunctatur,  si  vil^r  sancti- 
monialis  culibatum  velit  suscipere,  ac  Christi  sponsalilio  titulari.  Illa 
laoti  sponsi  nomine  deleclata,  titulum  virginilalis  amplectitur,  seque 
hujus  professionis  jam  dudumastringidesiderioprofiletur.  Exorat,  ul,  si 
id  dignum  ipse  duceref,  Scinctitatis  ejus  benedictione  voli  sui  corapos 
redderetur,  Rursusinamplexus  virginis  sacerdos  incumbit,etutcanstan- 
lisesset  animi,  ethorlatur.  Interea  gressum  divertit  ad  ecelesiam,  maximo 
populorum  agmine  prosequente;  ibiqiie  inter  diutissimos  psalmorum 
concentos,  ac  proliiam  orationis  conlinuationem  beatus  dermanus 
manum  dexleram  super  caput  virginis  indefesse tenait.  Expleta  solcmniter 
oratione,  cibum  una  cum  gratiarnm  actione  suoipserunt.  Tum  commen- 
dans  eam  pareil tibus,  in  craslinum  redire  pnocepit. 

XLIV.  Sobeuntedilnculo,  mature  adest  Genovefa.  At  beatos  Gerraanus, 
ulrum  pridiana*  professionis  esset  adhucmemor,  virginem  percunclalur. 
Illa  Spirilu  animata  divino,  constanter  se  sua*  sponsionis  reminisci 
faletur,  atque  in  ejus  observantia  perpétue  se  manere  decernit.  Ut  au(em 
id  fleri  posset,  snperno  auxilio  qnam  maxime,  et  beati  patris  interces- 
sionibus  indigere,  Atque  ut  ipsam  divinilatem  cerneres  amborum  votis 
evidentissime  favere,  Germanus  vultum  in  terram  defixit,  moxque  itreum 
nummum,  divina  [ut  credo)  allalum  sententia,  impressiune  crucis 
exsculptum  inspexil,  insp*>ctumque  prolinus  a  terra  collegit.  O^iem  loco 
munerisGenoveftt*  tradidit,  atque  semper  collo  suspensnm,  ob  sui  me- 


70  BIBLIOTHÉQUB  HI8T0RIQU&  DE  l'YONNE. 

moriam  ferre  prœcepit.  Hoc,  înquit,  me  recedente,  pignus  mei  amoris 
prae  ooulis  jugiler  gestare  memeoto.  Cetenim  uniTersa  aik  oumdialis 
pulchritudinis  ornamenta  auri  gemmarumYe  compacta  fùlgoribus,  num- 
quam  tuis  Yel  coUo  Tel  digitis  ins^  patiaris.  Habeant  hœc,  qua  seculo 
militant;  tu«  quœ  sponsa Christo  adscripta es,  ornamenta  spiritalia  con- 
cupiace.  lia  fttus,  Tirgini  Talefecit ,  atque  ut  sui  s^nper  esset  memor, 
admonuiL  Commendansque  eam  ilerum  parentibus,  iter,  quod  cœpount 
porrexerunt. 

XLV.  Hi  itaque  Oceanum  mare,  Christo  duce  et  auctore,  consoendunt, 
qui  iamulos  sucs  inter  discrimina ,  et  tutos  reddidit,  et  prdbatos.  Ac 
primum  de  sinu  Gallico  flabris  lenibus  nayis  inaltum  provecta  dtiducilur, 
dontH".  ad  aniuor  médium  perveniret,  ubi  porrectîs  in  longom  visibus 
uilùl  aliud  quam  co^lum  videretur  et  maria.  Nec  bhiHo  post  ooeurit  in 
|)t^lago  logionis  inimica  vis  da^monum,  qui  tantos  ac  taks  nros  perleii' 
don^  ud  rocipiondam  populorum  salutem,  liiidis  iniquitatibus  innderiot 
Opponunt  pericula,  procettas  concitant^  ccdum  diemque  ûubîum  noete 
subduount^  tem>brarum  caliginem  maris  atque  aeris  honwe  congenù^ 
naut.  Yeutorum  furon?m  vda  ncm  sustinent,  et  Ooeani  iMoles  firagilis 
cymba  vix  tokai^t.  Cedebant  ministeria  Ticta  nautarom;  fiundbatur  nafi- 
gium  orotioiie^  non  viribus.  El  casu  dux  ipse  Tel  pontifes  firadus  eor- 
(K)ri^  la$situdiue»  si>pore  resolutus  est.  Tum  Teio»  quasi  repufiiatore 
t^^ssante,  tempeslas  eioitata  couTaluit^  et  jam  naTigîuai  snpoiittis 
tluctibus  nMMTgi^batur^ 

\l*VL  Tune  boatus  Lupus»  omnesque  tuiiiati,  eidtaiitseùoiai»  efe- 
nuuitis  (iut^ntibus  i>pponeiidum.  Qui  periculi  immanitaiP  oonstaniior, 
Christum  intoc^t;  inort^t  Oceanunu  et  procefiis  saeneatibiis  causam 
rt'tigionis  i^>(HUiit.  Slatimque  assumplo  oleo^  in  ncnine  Trtnitatis,  km 
^^HMT^ii^  fludussi^vitHili^i^^r^ssitCiUk;^  bortaturuni- 

w'Tsos.  ivratio  uih>  ore  H  cbmoi^  profùnditur.  Idest  dÎTinitas,  fugantur 
inimici .  tr«^iH)uillit«$  :iaef«fia  subesae^ottur .  twti  coalnurii  ad  itawrisaums- 
IHTÙ^  tvftuutur:  uat^umSunalatrù  onda  piOEW|uitur  decuisisque  ion 
unMisis  $patii^  (mk^^i  \>|4^ti  litK«is  quiele  potiuntur.  Ibiqw  coaireweiis 
ox^iwtm  partibu:!^  multitude,  excepit  saimdoAe».  q«o$  morturos  etiam 
xalkiiiatio  adwt^  pradùwnt  :  nuutiabant  enim  $«M$lri  s|iirifeK^  qpMid 


V*^   SIÈCLE.    CONSTANCE.  71 

linipbant.  Qui  imperio  sacerdolum  dum  ab  obsessis  corporibus  detru- 
duntur,  et  lempeslatis  ordinem,  et  pericula,  quœiotuleranl,  fatebanlur, 
victosque  se  eorum  mentis  et  imperio  non  negabanl. 


CAPUT  VL 

SS,  GERMANl  ET  LUPI  KPISCOPOROM  FELIX  EXPEDItlO  ADVEBSUS 
PELAGIANOS  IN  fiHlTANMA. 


XLVIL  Inlerea  Brilanniamminsulam,  qu^interomncs  es  t,vel  prima,  vel 
maxima,  aposlolîci  saœrdotesraptimopinione.pnpdicatione,  virtutibus 
impleverunt  :  el quuni  quolidie  irruente frofjueEitiastiparentur,  di vinus  fer- 
mo  non  solum  in  ecclesiis  ;  verum  etiam per  tfiv ia ,  per  rura,  per  dévia  dif- 
fundebatur;  nt  passim  et  fide  calholici  firmarenlur,  el  depravati  viam  cor- 
reclionisagnoscerent.Eratinillis,  Aposlolorum  instar,  gloriaet  auctoritas 
per  conscienliam,  doctrina  per  litteras,  virtutes  ex  mentis.  Accedebat 
pra^terea  tantis  auctoribus  asserlio  veritalis.  I  laque  regionis  universilas 
in  eomm  sententiam  prompta  transierat.  Latebant  abdili  sinistré  persua- 
sionis  auctores,  et  more  maligni  spiritns,  gemebant,  porire  sibi  populos 
evadenles.  Ad  eïtremum,  diuturna  meditatione  concepla,  praesumunl 
inire  conflictum.  Procedunt  conspicuidivitiis,  veste  fiilgen tes,  circumdali 
assentatione  multorum ;  contentionisque  subire  aleam  maluerunl,  quam 
in  populo  quemsubverterant,  pudorem  taciturnitalis  incurrere;  ne  vide- 
renturs*3  ipsi  silentio  damnavisse.  Illic plane  immensa?  multitudinis  ntime- 
rositas,  etiam  cum  conjugibus  ac  lil)eris  excita  convenerat  :  adcrat  po- 
puUis  speetafor  futurus  et  judex;  adstahant  partes  dispari  conditione 
dissimiles  :  hinc  divina  auctoritas  ,  inde  humana  pra^sumptio ,  hioc 
Cbristus.  Primo  in  loco  beatissimi  sacerdoles  pripbuerunt  adversariis 
copiam  «lispntandi  ;  quœ  sola  verborum  nuditate,  diu  inaniler  et 
aures  occupavit,  et  tempora*  Deinde  antislites  venerandi,  lorrentes 
eloquii  soi  eum  apostolicis  et  evangelicis  tonitxuis  profuderunt.  Misce- 
batur  sermo  proprius  mm  divino,  et  assertiones  violentissimas  lectio- 
numtestimonia  sequebantur.  Convincitur  vanilas,  perfidiaconfutalnr  ;  ita 
ut  adsingulas  verborum  objectiones,  reosse,  dum  responderenequeuni, 


72  BIBLIOTHÈOLE    HISTORIQUE    DR    l'YDNNF, 

faterenlur,  Popiilus  arbiter  vix  manusruntieel:  judieium  tanienclamore 
lestatur. 

XLVIIL  Quuni  subilo  vir  tribunitiaB  poteslalis  (  um  conjuge  pro- 
cedit  in  médium,  decem  annorum  filiam  caecam  sinibus  ingerens  saoer- 
dolum;  quarii  illi  ofTerri  adversariis  prsecepenmt.  Sed  illi  conscienlia 
puniente  deterriti,  jungont  cum  parentibus  preces,et  curatioiiem  par- 
mlaia  sacerdotibus  precantur.  Qui  expectationem  populi,  et  inclinatos 
adversarios  iiilupnU's,  oralionem  brevîler  fundunt.  Ac  dcinde  G«Tmanus 
plenus  Spiritu  saiiclo,  sanclam  invocal  Trinitalera,  et  protinus  adhse- 
renlf^m  latrri  suo  capsulani  ciim  SaDclorum  reliqiiiis,  collo  âTulscim. 
manibus  cnmpri^hendil ,  eamque  in  ronspeiiu  omnium  i>ue]Iae  oculis 
applieavil:  quos  stalim  evaeuatos  tenobris,  lumine  veritatis  implevit. 
Exultant  paronlos  mirarulo;  populus  contremiscit,  Posl  quam  diem  ila 
exanimis  hominnm  persuasio  iniqua  deleta  est,  ut  Sacerduturadoctri^ 
nam  sitienlibus  desideriis  seclarentur. 

XLIX.  Compressa  itaque  perversitate  damnabili,  ejusque  auctoribus 
ronfutatis;,  animisque  omnium  lidei  purilatG  tompnsitis,  sac^rdutes  ad 
be^tum  Albannm  marljTem,  auclori  Dco  per  ipsum  gratiasacturi,  petie- 
runt.  Ubi  Germanus  onnûuni  Aposlolorumdiversorumque  M  art}  ru  m  re- 
liquias  secum  habens,  fada  oratione,  jussit  revelli  sepulrrura,  pretiosa 
ibidem  munira  fonditurus:  arbitransopporlunum,  ul  membra  sanclo- 
rum  ex  diversis  regifinibus  collecla,  quos  pares  nieritis  receperal  cœlum, 
se|)uleri  quoque  unius  teneret  bospilium.  Quibus  dt-positis  bonoriûce 
atcpie  socialis,  de  loco  ipso,  ubi  I)eati  martyris  effusus  fnerat  sanguis. 
massam  pulveris  secum  portaturus  aislulit;  in  qua  apparcbat,  cruore 
servato,  rubuisse  raarljTum  ciedem,  pers*'eii(ore  palleule.  Quibus  ila 
gestis,  innumera  hominum  eodem  die  ad  Dominum  turba  conversa  esL 

L.  Unde  dum  redeunt,  insidialorinimicus,  casualibus  laqueis  praspa- 
ratis,  Germani  pedem  lapsus  oce4^sioue  contrivil;  ignorans,  mérita  iilius, 
sicut  Job  be<it!ssimi,  adlietione  corporispropagaridiuEt  dum  aliquandiu 
uuo  in  loco  infirmitatis  nec^ssitate  constringitur,  in  vicinia,  qua  mane- 
bal,  casuale  exarsit  incendiuni,  Quod,  consumptis  domibus,  quae  ilHc 
palustri  arundine  tegebantur,  ad  liabilaculum,  inquoidem  jacebat,  fia- 
bris  slimulantibus  ferebatur.Concurs  us  omnium  ad  antislitem  convolavil. 


V*   SIÈCLE.    CONSTANCE.  73 

ut  elevatis  manibus,  pericukm,  qucni  iramiiiebal,  evaderet.  Qui,  omnibus 
increpatis,  moveri  se  fidei  prasumptione  non  passus  esl.  Mullitudo 
omnis  desperatione  perterrita,  obviam  occurrit  inœndiu,  Sed  ot  Dri 
potentia  manifestior  appareret,  (piidquid  custodire  tentaycral  lurba, 
igné  consumitur;  quod  vero  jaceiis  et  infirmas  defenderat,  res<:;rvatur. 
HospiUuni  sancli  viri  oxpavcscens  flamina  tratisilivil,  ultra  citraquc 
desaîviens,  et  intor  globes  flarnmanlis  incendii  incolum*t  labernaculura, 
quod  habitator  inclusus  serviibat,  emicuit.  Exultai  turba  miraculo,  el 
viclam  se  divinisvirtutibus  gralulatur.  Excubabat  diebusac  noclibusante 
tugurium  pauperis,  lurba  sine  numéro;  la  animas  curari  cupientcs,  hi 
corpora. 

Referri  ntiqueunt ,  quae  Christus  operabatur  in  famulo ,  qui  virtutes 
faciebat  infirmus.  Et  quuin  debili tati  suie  nihil  reraedii  palerolur  adhiberi , 
quadamnoctecandenlemniveis  vestibusvidit  sibi  adesse  personani,qua3 
manu  extcnsa  jacenlem  videretur  attollere,  eumque  consislere  Crmis 
Yestigiis  impcrabat,  Postquamhoram  ita»  fugatis  doloribus,  recepil  pris* 
Unamsanilatem,  uLdiereddilo,  itineris  laborem  subiretintrepidos. 

LL  loterea  Saxones  Piclique  bellum  adversns  Brilones,  junctis  viribus 
suscapemnt,  quos  eadem  nécessitas  in  castra  cootraxerat.  Et  i|uum  tre-- 
pidi  partes  suas  pêne  impares  judicarent,  sanctorum  antistilura  auxilium 
petierunt,  Qni  promissura  maturaiites  adventum,  lantum  securilcitis  ac 
fiduciee  contulerunt,  ut  accessisse  maximus  credereturexercitus.  Itaque 
aposlolicis  ducibus  Christus  militabat  in  castris.  Aderant  etiani  Quadra- 
gesimse  venerabilesdies,  quosreligiosioresreddebatpnesentia  sacerdotum  ; 
in  tantum,  ut  quotidianis  prœdicationibus  instituti,  certatini  ad  gratiam 
baplismatis  convolarenl.  Nam  maximaexercilusmuUitudo  undam  lavacri 
salutaris  expetiit.  Ecclesia  ad  diem  llesurrectionîs  dominical  frondibus 
conlexta  componîtur,  et  in  expedilione  campestri  instar  civitalis  aptatur. 
Madidus  baptisraate  procedit  exercitus;  fides  fervet  in  pupulo;  et/con- 
tempto  armorum  prœsidio,  divinitatis  ex pectatur  auxilium.  Interea  hue 
iostitutîo  vel  forma  castrorum  hostibus  nuntiatur.  Oui  victoriani  quasi 
de  inermi  exercitu  prai^umentes,  assumpta  alacrilale  fi^stinant;  quorum 
lamen  adventus  (?xploralione  cognoscilur.  Qiiumque  emensa  solenmitate 
Pwchali,  reclus  de  lavacro  pars  major  exercitus  armacapere,  et  bellum 
1  10 


74  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE  DE   l'yONNE. 

parare  tentaret,  Germanus  ducem  se  pralii  profitetur;  eligit  eipeditos; 
circumjecta  percurrit;  et  e  regione,  qua  hostium  sperabatur  adventus, 
vallem  circumdatam  editis  montibus  intuetur.  Quo  in  loco  novum  coin- 
ponit  exercitum,  ipse  dm  agminis. 

LU.  Et  jam  aderat  ferox  hostium  multitudo,  quam  appropinquare 
intuebantur  in  insidiis  constituti  ;  quum  subito  Germanus  signifer  uni- 
versos  admonet,  et  prœdicit,  ut  voci  suœ  uno  clamore  respondeant  :  secu- 
risquehostibus,  qui  se  insperatos  adesse  confiderent,  Àlleluia  tertio  repe- 
titum  sacerdotes  exclamant.  Sequitur  una  vox  omnium;  et  eleratum 
clamorem,  repercusso  aëre,  montium  inclusa  multiplicant.  Hostile 
agmen  terrore  prosternitur  ;  et  misse  super  se  nonsolum  rupes  circum- 
datas,  verum  etiam  ipsam  cœli  machinam  contremiscunt  :  trepidatio- 
niqueinjectœ  vix  suiBcere  pedum  pernicitas  credebatur.  Passim  fiigiunt; 
arma  projiciunt,  gaudentes  vel  nuda  corpora  eripuisse  discrimini.  Plures 
etiam  timoré  prœcipites,  flumen,  quodsensim  venientes  transierant,  de- 
voravit.  Ultionem  suam  innocens  intuetur  exercitus,  et  victoriœ  praestilae 
oliosusspectatorefficitur;  spolia  colligunturexposita;  etpraedam  cœlestis 
victoriœ  miles  religiosus  adipiscitur.  Triumphant  pontifices,  hostibus 
fusis  sine  sanguine;  triumphantvictoria,fideobtenta,  non  viribus.  Com- 
posita  itaque  opulentissima  insula  securitate  multiplici,  superatisque 
hostibus,  vel  spiritalibus,  vel  came  conspicuis  (quippe  qui  vicissent  Pela- 
.  gianistas  et  Saxones)  cum  totius  numéro  regionis  reditum  moliuntur .  Tran- 
quillam  navigationem  mérita  propria,  et  intercessio  Àlbani  martyris 
paravemnt;  quietosque  antistites  suomm  desideriis  felix  carinarestituit. 

CAPUT  VII. 

ALI  A  S.  GERMANÎ  EXPEDITIO  AD  GALLIARUM  PR^FECTUM  EX  COMMISERATIONE 
SUSCEPTA,  ET  ORI^ATA  MIRACULIS. 

LU.  Itaque  reditu  venerabilium  sacerdotum  exultant  Galliœ,  gaudent 
ecclesiœ,  daemones  contremiscunt.  Certe  expectatio  propri»  civitatis  bea- 
tum  Germanum  votis  duplicibus  ambiebat  ;  quam  et  apud  majestatem 
divinam,  et  inter  mundi  procellas  servare  consueverat.  Tributaria  enim 
functio  praeter  solitum,  et  nécessitâtes  innumerae  cives  suos,  quasi  pu- 


\'   SIÈCLE.    CONSTANCE.  75 

pillos  orbalos  parente,  depresseranl.  Redpiunt  praesidium  deslituti  ; 
agnoscil  c<<iisas  ;  mœroribus  œngemiseil  ;  et  pro  (jniele,  vel  requie  quœsi- 
tiirus  remédia  civilati,  post  marina  discrimina,  labores  terretia?  expedi- 
lionis  ingreditur,  Itatpie  Gallias  illuslraturus,  parvissimo  coniitatu  el 
exigua  evectione  progredilur,  qui  pro  largissimis  Ihesauris  Christuni 
ferebat  ïn  pectore. 

LIV.  Opéra  preliuai  pulo  mandare  mémorise,  oliam  ejus  iter  claruui 
fuisse  Yirtuiibiis.  Necdum  lerritoriumsuœcivitatisexcesserat,  viam  leiiiter 
carpens  (eratque,  imminente  jam  vespera,  dies  pluvius)  quum  subi  lu 
comilalui  suo  iiudus  pede,  cucullo  vacuus,  niniis  expedilus  vialor  adcre- 
scil;  cujus  etiam  nuditaii  condoluit.  Qui  dolose  inhserens  conlubornio, 
jungitur  mansione  ;  el  inler  innocentes,  occupalosque  cuslodes,  qui  Deu, 
non  animalibus,  vigilabant,  jumentum,  quo  senior  vehebatur,  praedo 
noclurnus  arripuil.  Die  reddilo,  amissio  evectionis  agnoscilur;  el,  ul 
sacerdoli  animal  non  deesset,  unus  ex  clerîcis  in  peditem  niutalurex 
équité.  Dumque  iler  agilur,circumjecli  comités  intuentur  beatuni  virum, 
exlra  morem,  conceplam  laefiliam  vultus  obumbratione  velantem.Quod 
quum  ab  omnibus  videretur,  unus  ex  reliquis,  auctoritateconcepta,  cau- 
sam  l^litiai  percunclatur.  At  ille  inquil:  Paululum  remoremur;  quia 
iiifelicis  illius  labor  et  irridendus  est  et  dolendus,  quem  mox  videbilis 
atstuantem.  Ouumque  delapsi  animalibus  substitissent,  paulo  posleminus 
intuentur  peditem,  post  se  manucaplum  animal  deducentem;  qui  brevi 
adjungitur,  dum  ille  accélérai,  hi  moranlur  :  slatinique  vesligiis  provo- 
lutus;  crimen,  quod  commiseral,  conCtetur;  et  ita  lolius  noctis  spatio 
îrretitura  se  esse  relulil,  ul  longius  prodire  non  possel»  necevadendi  \iam 
aliam  reperisset,  nisiut  abduclum  animal  reformarel  Ad  haec  virbeatus: 
Si  heslerna,  inquil,  die  nudo  libi  tegimeu  dedissem,  furandi  nécessitas 
non  fuisset.  Quod  deest,  accipe;  reforma,  quod  noslrum  est.  Itaque  con- 
fesser criminis  |>ro  pœna  commissi  non  solum  veniam,  ver  uni  eliam 
prœmium  cum  benediclionesuscepiL 

LV.  Ouaerebal  vir  Deo  plenus  secrelum  et  abjeclionem  oculi,  quum 
Tirtutibus  proderetur;  in  quo  vere  evangelica  sentenlia  probatur:  civila- 
lem  supra  monlem  positiim  latere  non  posse.  Vitabat  suorum  solatia, 
eilraneorum  declinabat  occursus  ;  sed  obscurari  non  poterat  majestatis 


76  BIBLlOÎIlÈOCt:   HISTORIQUE   DE   L*Y0ÎSNE. 

luce  circiindalus,  Nam  vici  omnes,  municipia,  civitates,  quolquot  sese 
pcr  itineris  ejus  tramilem  porrigebanl,  in  occursum  cum  conjugibus 
ac  liberis  convolabarit,  et  continuatura  pleriimqae  agmen^  dum  occu-- 
rentes  jungebant  prosequeolibus,  coha^rcbant. 

Praiteriri  silentio  impium  puto,  in  Alisiensi  loco  absens  quanlum 
virtulis  operatus  est.  Eral  illic  presbytcr,  Senator  nomine,  iiatalibus 
iiobilis,  religione  nobilior.  Conjax  illi  Neclanola,  similis  sanctitate: 
quos  pra^teriens,  pro  studio  aiitiqua3  caritatis,  eipctiit.  Advenienli  prœ- 
paranl  mansionem;  et  cjnanto  major  persona  aderat,  tanlo  minor  im- 
pcnditurapparatus.  Matronafurtim  slranienin  lectuto  subdidit  sacerdolis  ; 
({uo  ille  inscius  cubilavit:  deductaque  nocte  oratione  vel  psabiiis,die 
rrddilo»  lier;  que  agebatur,  ingreditur.  Illustralo  hospitio  familia  tola 
gaudebat,  Strali  reliquias  fidclis  matrona  collegit,  et  condidit.  Accidit 
posL  dies  aliquol,  lU  Agreslius  quidam  benc  ingenuus,  habens  uxorem, 
lilios  et  parentes,  possessio  firTet  invadentis  inimici,  suorumque  om- 
nium lletibus  non  minus  Gemiani  absentia,  quam  infelicis  captivitas 
higebatur.  Etquum  nihil  remedii  possel  adhiberi^  pne=smnpsit  virlutem 
fidei  malrona  vonerabilis.  Stramen  conditum  profert,  quo  furiosus 
i  ircunidatus  coUigatur.  Qui  par  spatium  noclis  unius,  quasi  apposilo 
vidlalusincendio,inclamato  semper  nomine  sacerdolis  (qui  quumlabessel 
prœsentia,  virtute  iiondeerat]  di\ano  purgatur  auxilio  ;  ueque  umquam 
jH>stea  in  omni  vitiu  suai  spatio  periculnm  tentationis  incurrit. 

LVL  I laque  sanclus  Ocrmanus  Arelatum  petens,  ad  Lugdunensium 
urbeni,  Arari  lamulanle,  devectus  est:  ubi  certantibus  populi  studiis, 
indiscrela  a^tas  et  sexus  uno  occurrit  oflîcio:  omnes  bencdicliouem 
tlagitant,  taelum  requirunt,  et,  quod  superesl  mulliludini,  n3levat  vel 
^idisse.  Diversa*  inlîrmilates  passim  benediclione  sanantur;  pra^dicalitj- 
nibus  tivitas  recreatur:  et  licel  feslinus  abscesserit,  sitienliem  tameu 
jHjpulum  doclrium  ibntibus  irrigavil.  Si  ituiera  ejus  cuncta  percurram, 
si  uni  versa  commemorem,  parabit  prolixilas  congesta  faslidium:  sed 
dabit  Jfominus  veniam,  quodsciensplura  praHerco.  I laque  advenientem 
bealissimum  virum  urbs  Arelalcnsis  religiosa  gratulatione  suscepil, 
aposlulicum  instar  sui  lemporis  saccrdotem  suscipiens*  Illustrabalur  eo 
lempore  civitas  llilario  sacerdole,  mullimoda  virlute  pretioso:  eratenim 


r  SIÈCLE.   CONSTANCE p 

fidei  igneus  lorrens  cœlestis  cloquii,  et  praeceplionis  divinœ  opéra rius 
iûdefessus:  qui  venerabilem  sanclum  ponliflcem  affatu,  ut  palrem; 
revcranlia,  ul  apostolum,  sublimabaL 

LVIL  Auxiliaris  etiam  lum  regebat  per  Gallias  apicem  praefeclura*  : 
qui  prœsentiam  sacerdotis  duplicata  gralulatione  suscepit;  quod  et 
insigîiem  \  irtulibus  vimm  desiderabat  ag;noscere  ;  et  quod  uxor  ejusdem 
longo  jam  tempore  quartano  tabescebat  incoramodo.  ïugredienli  loiigis- 
simo  pneter  consuetudinem  famulatur  occursu,  simultjue  admiralione 
deûgitur,  Ita  euim  dignitas  vultus,  semionis  erudilio,  pra*dicalioiiis 
aucloritas,  stupeiitis  animum  compleverunt;  ul  mcrito  fama  eum 
minorem  fuisse  cognosceret:  inventus  est  enim  rébus  major  esse,  quam 
nunliis.  Offert  munera,  ingerit  bénéficia,  ambitque  a  beatissimo  \iro» 
ul  dignaretur  accipere,  quod  tradebat.  Incommodum  confitetur  uxoris: 
qua  visilata,  ila  vis  passionis  extincla  est,  ut  Iremor  pra^œdeos,  et  febris 
subscquens  deleretur.  Rcdditaque  prislina^  sanitati  fidelis  nialrona, 
remedium  cœleste  suscepit,  quo  et  corpus  salubritate,  et  animacredulitale 
coQvaluit-  Acceptis  itatpie  ex  volunlate  beneficiis,  optatum  levameu 
propria?  detulit  civilali;  licet  in  se  maximum  cixibus  etremediuni  referrrt 
et  gaudium. 

LVIIL  Denique  quum  multa  peragraret  loca,  et  salularis  dociriiia* 
pabulo»  audientium  corda  mentesque  reficeret/penenilquodam  tempore 
ad  Brivatenseoivieum,  ubi  sanclissimi  Juliani  martyris  œrpus  honora- 
biliter  habebatur  humatum.  Ibi  namque  plebs  vicina  mœsta  pendt4)al, 
eo  tpiod  ignoraret  diem,  in  i^ua  beatissimus  martyr  deberet  pro  virlutis 
ac  passionis  gloria  honorari,  Factumest  autem,  dum  ibidem  adventaret, 
ut  sciscilaretur  ab  incolis,  qua  tempnre  hujus  sacra  solemnia  ceirbra- 
rentur*  At  illi  se  nescirc  falenlur.  Tune  ille  :  Orcmus,  inquit,  et  forlassi» 
nobis  ha*cl)(*niini  potenlia  rcvelare  dignabitur.  Advenienleautfm  noclis 
tempore»  redierunt  quique  ad  sua.  Tune  idem  sanctissimus  Ponti- 
fex  moresolilo  in  oratione  pernoelavil.  Redeunle  vero  mntuimo 
lempore»  ac  suie  orlo,  convocatis  senioribus  loei,  si  cui  forte  Donihius 
aliquid  depalaverit,  inquirit^Atilli  :  minime,  inquiunt,  Domine.  Etill*': 
Ouinto  calendarum  mensis  septimi  celebrandam  essescitoti^  festivilatem. 
Nom,  ut  mihi  divinilus  est  ostensum,  bac  die  hicab  iididi  libus  extinctus, 


78  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE   l' YONNE. 

sanctorum  Martyrumest  societati  conjimctus.  Tune  dévolus,  qui  aderat, 
populus,  vola  praesuli  reddens,  optatam  refert  corporis  et  animae 
medecinam. 

ARGUMENTUM 
LIBRI  PRIMI  ET  SEGUM>L 

Primus,  qui  pracedit,  libellus  splendidissimam  ejus  prœmonslrat 
generositatem,  mirabileinque  conversionem,  nec  non  et  antiquorum 
patrum  non  imparem  continentiam;  itinera  quoque,  et  nonnulla  in 
quibus  mirabiliter  efiulsit,  non  solum  documentis,  verum  etiam  mira- 
culorum  signis.  Secundus  denique,  qui  subsequitur,  liber  désignât 
qualiter  apud  Galliam  et  insignis  exstitit  vir  apostolicus,  et  doctor  egre- 
gius  :  et  quod  non  solum  Galliam  verbo  pariter  et  exemplo  illustraverit, 
verum  etiam  Britanniam  insulam  a  pelagiana  sorde  purgavit  :  atqueinde 
Ravennam  perveniens,  ibidem  in  pace  quievit. 

LIBER  SECUNDUS. 

CAPUT  I. 

ALU  EJUS  CUM  s  SEVERO  EP.  IN  BRITANNIAM  EXPEDITIO  CONTRA  PELAGIANOS; 
ALIA  PRO  ARHOEICANIS  IN  ITAUAM. 

LIX .  Intereaex  Britanniis  nuntiatur  ,pelagianamperversitatemiterato  pau- 
cis  auctoribus  dilatari  :  rursusque  ad  beatissimum  virum  preces  omnium 
deferuntur,  ut  causam  Dei,  quam  prius  obtinuerat,  tutaretur.  Quorum 
petitioni  festinus  occurrit  ;  dum  et  laboribus  delectatur,  et  Christo  se 
gratanter  impendit.  Cessit  tandem  inimici  invidia,  victa  virtutibus  ;  nec 
tentare  ausus  est,  quem  Dei  amicum  esse  jam  senserat. 

LX.  Àdjuncto  itaque  Severo  episcopo,  totius  sanctitatis  viro  (qui  tune 
Treviris  ordinatus  episeopus,  gentibus  prim»  Germanise  verbum  vit» 
prœdicabat)  Parisios  interatodum  expetit,  totius  plebis  plausu,  ut  tantimi 
virum  decebat,  excipitur.  Benedietionem  postulatus,  ubertim  omnibus 


V*   SIÈCLE.    CONSTANXE.  79 

imperlitur.  Inti^rea  pignoris  iiiibi  dodum  a  se  specîalius  commendati 
non  immeoior,  de  piiella  Genovefa,  qualiter  se  habeat,  atlenlius  scisci- 
latur.  Credo,  saiictum  Yiruni  minime  latuisse,  quee,  et  qoalia  posl  ejus 
discessum  ab  obloquenlibus  virgo  bmta  pertulerat,  infamias,  probm, 
crirainalioiies,  conctasposlremo»  quse  a  lividis  maiiare  assolent,  simul- 
lalcs.  Alque  lU  eariim  irrevocabilem  in  malo  pertinaciam  paresset  agno- 
scere,  iniqua^  menlis  viras,  et  jaindudum  concepta  molimina^nec  in  ipsa 
sancliviri  pra^sentia,  aliqiialenus  poluere  supprimere.  Verum  ille,  cui 
melins,  quam  ipsis  eliam  suis  esset  nota  parenlibus,  obtreclantium 
garrulitalp  poslhabila,  ad  virginis  se  diversorium  conlulit,  alqne  hnnc 
non  sine  ingenli  stnpore  iriluenliiiiîi,  adeo  huniiliter  salntavit,  nt  adver- 
leres,  euin  in  alla  ipsius  diviniUitis,  cujus  erat  templuni,  pripsentiani 
fuisse  venoralunu  Et  ne  adventns  beati  ponlificis  sacne  virgini  oihil 
contulissc  videretur,  neve  ejus  inter  improbos  persona  inexpurgata 
nniianeret,  habifo  sermone  ad  populuin,  prima  conversalionis  ejus 
auspicia  declarans,  cujns,  et  quanti  ess<*t  apud  Deum  merili,  cunctis 
evidenter  oxposuit,  in  argumentum  tantae  rei  an^nteni  terram,cui  oraiis 
superjacere  consueverat»  frequenli  lacr}7naruni  imbre  madeiilemosten- 
lans.  Itaque  universoruni  aniniis  erga  innocentem  pastorali  asscrlione 
œmpositis,  iter  pnematurans  inceptuni,  mare»  Chrislo  auetore,  cous- 
ci?ndit.  Ad  itineris  tranïiuillilalemelementaconsentinnt  ;  navigiumventi, 
fiuctus,  aëra  prosequuntur. 

LXI.  Interea  sinistri  spirilus  pervolantes  per  totam  insulam.  Germa- 
num  venire,  invîtis  vaticinationibus  nunliabant  :  in  tanlum,  ut  Klaphius 
ffuidara,  regionis  illius  prinms,  in  occursum  simctornm  sine  nlla  niani- 
festi  nuntii  relatione  properaverit  :  exhibons  se^-um  fdinm»  quem  in  ipso 
flore  adolescentiîê  débilitas  dolenda  damnaverat,  Eratenim  arescentibus 
nenris,  contracte  poplile,  cui  per  sicciUUem  crnris  usus  vcstigii  nega- 
batur.  Huuc  Elapbium  provincia  tota  subsequitur.  Veniurit  sarerdotes; 
occurrit  inscia  multitude  :  confestim  benedictio,  et  sermonis  divini  doc- 
Irina  prufuuditur:  recogiioscil  populum  in  ea,  qua  reliquerat»  credu- 
HUàte  durantem.  lutelligunt,culpam esset  paucorum  :  inquirunlauetores, 
inventostjue  Ci^ndemnaut. 

Quum  subito    Klaphius   manibus  advolvitur  sacerdotum,  offerens 


80  BIBLIOTHÈOUB  HISTORIQUE  DE  L*TONNE. 

AUum,  cujus  nccessitatom  œtas  et  débilitas,  etiam  sine  precibus,  alle- 
gabant.  fît  commimis  omnium  dolor,  prœcipue  sacerdotum  ;  qui  oon- 
coptam  misoricordiam  ad  divinam  clementiam  contiilerant.  Statimque 
adoloscentem  bealus  Germanus  sodere  compulit.  Attrectat  poplitem 
dobilitate  ourvatum,  et  per  tota  infinnitatis  spatia  medicabilis  dextra 
|)orcurrit.  Salubrem  tactum  sanitas  festina  subsequitur  :  ariditas  succum; 
norvi  oilicia  receperunt  ;  et  in  conspectu  omnium,  filio  incolumitas, 
patri  fllius  roformatur.  Implentur  populi  stupore  miraculi,  et  in  pecto- 
ribus  omnium  fides  catholica  firmabatur.  Pnedicatio  deinde  ad  plebem 
de  pra'^varicationis  emendatione  convertîtur  :  omniumque  sententia,  pra- 
vitatis  auctores  expulsi  ab  insula,  adducuntur  sacerdotibus,  ad  medh- 
torranea  deferendi  ;  ut  et  regio  absolutione,  et  illi  emendatione  firue- 
rontur.  Quod  in  tanlum  salubriter  foctum  est,  ut  in  illis  locis  etiam 
nunc  tidos  iutemerala  perduret.  Itaque  compositis  omnibus,  beatissimi 
sacordotes  ea,  qua  vénérant,  prosperitate  rewrsi  sunl. 

LXII.  Vil  domum  de  transmarina  expeditione  remeaTerat;  et  jam 
legatio  Armoricani  tractus,  fatigationem  beati  antistitis  ambid>at.  Offensus 
(>iiim  supiTba>  insolentia  regîonis  vir  magnificus  Aètius,  qui  tune  rem- 
publicom  gubemabat,  Eochari,  fjorocissinio  Alanorum  régi,  loca  illa 
iucUnanda  pro  rebeUionis  prtesumptioiie  permiserat;  qu»  ille  aviditate 
barbaricie  cupiditatis  inhiaTerat.  Itaque  genti  bdlicosissim»,  regique 
idolwum  ministre  c^jicilur  senei  unus  ;  sed  bunen  omnibus  Chrîsti 
pr«^ii>  major  et  fortbr.  \ec  mon,  fisstinus  egreditur  ;  quia  îflunki^t 
beIKous  apiviratus.  Jam  progressa  gens  fiierat,  totumque  iler  eques 
iiMrratus  implewrat;  et  tamen  saceidos  nosler  oèvius  ferebatur,  donec 
^  i|V!^um  r^m,  qui  subsequebatur,  aeœderet  Occunit  in  iliiiere  jam 
|m^>s$Ot  et  armalo  dud  inler  suonim  catenras  oppooitur  :  medioqoe 
inlerpr^,  prtmum  preconsupplicaa  iuiidit  :  detiideintrepat  diflerenlem: 
ad  oxlreittum,  manu  iiqecta^  fineni  habenas  iuTadit,  alque  in  eo  kxo 
uni\'«rsuni  sislil  nercitum.  Ad  hi^  rex  fi^focissimtts  admiratioBem  pro 
imcundia»  l)w  imperanle.  coooepit:  stupel  constantiam:  peneiatur 
n>xw\Hiliam:  audciritatis  pnrtinaeia  peniav^elur.  Apparalits  bdtitos, 
%tniHmmh{iH'  oommotio  aii  confiUi  ciTiKtalem^diefMjiâ^ilo  tuHHV^.desœndil  : 
Iraclaturque  qualiler,  ni>u  quod  lei  vohient.  ;K!ii  quod  sMentospelierat. 


SIÈCLE.    CONSTANCE.  "^"  81 

romplerelur.  Ad  slalionis  quietem  rex  cxercitusquese  reœpit:  pacis  se- 
curilatem  fidelissimam  pollîcetur,  ea  condilione,  ut  venia,  quani  ipse 
praslileral,  ab  imperatore,  vel  ab  Aëlio  pelcretur.  Interea  per  inlerces- 
sionem  et  merilum  sacerdolis  rex  compressas  est,  exercitus  revocatus 
pK^viocia^  eo  vaslatiooibus  ïibsolulae, 

LXIII.  Exiti  Ilaliam  petiturua  egreditur  ;  cui  îd  solum  sufiecerat,  ne 
umqaam  labore  vacuus^  quîele  frueretur;  sed,  ot  propheta  ait,  anibo- 
labal  de  virlute  in  virtutem,  Nam  dum  praeteril,  ex  consuetudinepietatis 
familiarem  suum  Senatorcm  presbyterum  iterom  visita\it;  a  quo  illi 
annonim  \iginli  circiter  muta  offertur  puella  ;  eujus  os,  frontem, 
vulti'nique  loEum  cum  olei  atlrectatione  benedixit;  deinde  conditum 
poculum  praecepitofferri,  in  quo  très  particulas  panismanibus  propriis 
coiBOiinutas  iofudit  :  anamque  in  os  puellae  ipse  inseruit  ;  imperans,  ut 
priusquam  accipcrct,  petitionem  benediclionis  ediceret.  Quam  statim 
clara  voce,  antequam  paoem  sumeret,  poslulavit  :  ac  deinceps  usus 
loquendi,  natus  ex  mirabilibus,  in  reliqua  ejus  aelate  permansil.  Deinde 
profeclurus,  solito  affecluosius  in  amicum  irruit:  os,  fronlem,  oculos, 
osculatur  :  inhaeret  amplexibus,  vX  hujusmodi  verbis  salutatum  reliquit  : 
Vale  in  seternum,  fraler  carissime  ;  vale,  animse  me^eportio;  tribuat 
Deus,  ut  nos  in  die  judicii  sine  conftisione  >îdeamus;  ceterum  in  bac 
luce  mutuo  numquam  fruemur  aspectu, 

LXIV.  Erat  iter  illius  comitatu  proprio  solitarium  ;  sed  occurrentibus 
ab  hoHxinibus  constipatum;  in  tantom,  ut  per  omnes  aggeres,  quos  in 
ilinere  sue  illuslratos  reliquit,  usque  in  hodiernum  diem,  ubicumque 
aul  ora\'il,  aut  docuit,  oratoriae  cellulae,  et  signa  cmcis  elata  praefulgeant. 
Territorium  sane  Augustodunense  dum  prœterit,  advenienli  multitudu 
îndiscretoe  aetatis  et  sexus  occurrit.  Qui  dum  loca  sanctorum  ex  more 
circuoiiret,  tandem  pervenit  ad  lumulum  sancti  Cassiani  pontifîcis.  In 
quoila  divina  virtus  apparuit,  ut  in  Pario lapide  contrarius  color  cnicem 
exprimeret,  et  salutare  signum  varietas  distincla  monstraret.  Quod 
quum  Germanus  sanctissimus  fuisset  intuitus,  fusis  ex  more  Chrislo 
precibust  ail:  Quidhic  agis,  frater  gloriose?  At  ille  stadm  e  tumulo, 
cunclis,  qui  aderanl,  audienlibus:  Dulci,  inqnil,  in  pacequiele  potier, 
et  advcntuoî  Redemptoris  expecto-  Cui  Germanus  mutua  sermonis  voce 

11 


82  BlBLIOTHÈ0t£  HISTORIQUE  DE  L'YONNE. 

dixit  :  Quiesce  per  longum  in  Ghristo,  frater,  tenipus  :  ut  auteni  divinae 
lubaB  cantum  et  exoptati  clangoris  sonuraacsacnB  resurrectionis  gaudia 
oblinere  mereamur,  el  pro  oobb»  et  pro  hac  plèbe,  altentius  intercède 
ad  DoniinuEi  noslrum  Jesum  Christum.  Miranda  est  in  sancto  ?iro 
princi[>alis  mirarulorum  emincnlia,  oui  cuncla,  ioiis  otiam  sr^pulcris 
îibdiia»  iamulabarilur  ad  vutuiiL  Etsingula  quidem,  quae  ab  eo  rnirabi- 
liier  suiit  gesla,  pra^cipiia  sunl  adniiratione  suseipionda;  hoc  vcroeo 
mirabile,  quo  inirequRns  est.  Cujus  enim  animum  admiratio  non  per- 
cellatiduos  non  incelebres  viras,  qiios  nulla  uniquam  niutui  coiispeclus 
allêrnilasipr.Tsentaveral,  altfTiima  \iveiitibiis,  a  sepullis  alleruni  seruisse 
colloquia?  lUerque  niminioi  beatae  illius  et  syp*?rnïe  Ilierusalem  ci  vis 
erat,  cujus  pars  jaei  vuAo  fruitur,  parsadlmc  io  terris  peregrinalur.  Quo 
factum  est,  ul  is,  qui  jani  patriani  obtinebat,  exulantera  lient  adhuc, 
commilitonom  agnosceret,  agnilique  votis  atque  alloquio  responderet. 
LXV.  Illic  in  cooventu  omnium  prostrali  interram  parentes,  filiam  in 
annis  nnbilibus  obtulernnl.  cui  débilitas  pœnam  soevissimam  temporis 
aecessione  generavfrat.  Ab  ortu  enim  nativitalis  suse  ita»  contractis  ner- 
vis, in  palmam  digiti  curvabanlur;  ut,  cresrentibus  introrsum  nimie 
unguibus,  cedente  carnis  teneriludine,  tôt  inciperent  esse  ruinera,  quoi 
digili:  et  nisi  insistenti  acuniini  ossa  objecta  al iquatenus  resti tissent, 
palmam  totam  ulcéra  interius  imniersa  transMercnt,  Hujus  dexteram 
coniprehensamdum  altrecla  sacerdos,  lactussalubritatebenedixit  ;  appre- 
hensos([uesigilialinidigitos»  cedentibus  nervis,  in  osum  flexibilem  rcvo- 
cavil;  reddi turque  mi nislerio  manus,  quae  inferebat  sibi  ipsaperniciem. 
Insuper  id  pieta(is  adjungil,  ut  sanctis  manibns,  direetis  jam  digitis, 
excessum  unguium  ad  formam  commnnis  consueludinis  resecaret. 

LXVl.  Decursis  ilaqneeivit<itibus  Gallicanis.dum  Alpes,  Italiam  ingres- 
surus,  exsuperat;  casu  arlificibus,  ex  opère  mcrcenario  domum  redeunli-- 
bus,  itineris  collalione  sociatur.  Qui  dum  gravati  injustisfascibus,  juga 
nubibus  inserla  conscendunt,  torrente  obvio  tenebantur,  qui  in  illis 
prseruptis  pra^cipitiisnoque  aniraaliumnecpie  honiinum  vestigiafldeliter 
hœrere  patttur.  Eratex  his  viator  unus  et  claudus,  et  senior  :  hujus  fascem 
vir  bealissimus  humeris  suis  intervastos  gurgites  deportavit;  enmque 
exoneratum,  iterato  transi  tu,  subjecta  cervice,    transposuit*  Libet  hic 


V*   SIÈCLE.    CONSTANCE.  83 

panimper  subsister*^,  et  in  admiralioncî  tanti  viri  aliquamdiu  spatiari. 
Vere  F)uiiiiniis  in  sanetis  sois  polens,  vereomnipolens;  vere  fonsbeni*- 
gnitalis  ejus  niillis  verbomm  siifiragiis  explicaiidiis  I  Cerneres,  si  adesses  , 
in  sancio  viro  ingenuani  quamdamspiritiiscarnis(p.ie  paljestram;  invic- 
lam  dico  animi  fortiludineoi,  imbecillitati  corporeae  coneertanlera.  h 
cerlOt  rujus  facii^msquallidusjejunionini  pallor  corifpcerat.  eujus  inediam 
seplimus  plemmque  dies  pane  laiilum  hordeaceo  rocreabal,  ciijus  som* 
num  slralus  raollior  numquani  exceperat,  ([uem  conlioui  itineris  quoti- 
diana  faligalio  distrahebat,  qui  denîque  s^^melipsum  ferre  vix  poterat, 
lantam  subito  caritatisconœpil  animocorporeque  virlutem,  ut  ïlecpon- 
dêris(|uaIltitaleaddichls,neclo^^entisobvii  impelu  terrilus»  senem  aetale 
pariter  et  dei*ilitate  gravissimum,  fasce  prius  traiisposito.  sanclis  in 
luiraeris  vectitaret  Et,  ut  plus  mireris  negotium,  animadverlo,  hoc  a  no- 
bile  et  clarissima  persona  patratum,  quod  necinsimus  quisque  uoslri 
temporis  facere  dignaretur.  Re  enim  vera  ab  operibus  miseriairdiiE 
alienura  se  reddere  non  poteratp  in  cujus  sacro  pectore  humililas,  virtu- 
tum  niateFr  caritas  quoque  ac  misericordia  gratîssimum  cubile  colloca- 
veral.Etquumstudiosissime  sui  agnitionera  abjectione  velareli  Medio- 
lani,  quis  aut  quantus  esset,  celare  non  potuit. 


CAPOT  IL 

HIItÂCUL\  IN  IIOC  ÏTINERE  PLURIMA  ; 

FBLlCUàSlMUS  OBITUS  APUD   RAVKNNATES;  IïEUJNCTÏ   HOîNOliES   £T   TRANSLATIO 

AD  ÊCCLESIAM  AUTISSIODORENSEM  MAGMFICENTISSIMA, 

LXVIL  Erat  autem  dies  sanctomm  solemnitate  venerabilis,  qui  in 
unum  pIuriraoscoUegeratsacerdotes.Elduin  raissa  sacrismysleriiscele- 
liraretur  allari,  incognitos  et  improvisus  ingreditur.  Staliraque  unus  e 
populo,  caplivus  ininiici,  cmn  ingenli  vociferatione  proclamât:  Cur  nos 
10  Italia,  Germancpersequeris?  Sulliciat  libi,  quod  nos  de  Galliis  eïclu- 
mû;  sufficiat,  quod  nos,  et  Oceanum  mare  oratione  superasti.  Quid 
uni  versa  perlustras?  Quiesce,  ut  nos  quieti  essepossimus.  Fit  admiratio 
et  lerror  in  populo.  Quis  essel  Germanus,  dum  alter  alterum  intuetur, 
inquirilur.  Etlicet  habilu  despicabilisviderelur;  vultus  tamen  dignitate 
cognoscitur.  Consultus,  gradura  aut  ordinem  non  negavit  :  episcopi  om- 


8i  BIELIOTBÈOUE  UISTOnTOUE  DE  L^VONNE. 

nés  sanetumDei  digna  hurailitale  veneraniur*  Exoranl,  ulftiriosuni,  qui 
oomen  ejus  confcssus  fueral»  visilaret.  Quemnonpnx^siimpLioriiscothur- 
no,  sed  obedienliîe  studio  prsecepil  exhiberi,  remotiimquein  secretario, 
celebri  absolutionc  purgotiim,  ad  convenlum  pubiicum  rcvocavit  inco- 
lumem.  Hoc  primum  virUilis  suae  signura  in  Italia  prr  famulum  suum 
Christus  operari  dignaliis  est.  Concurrêbat  di versa  popiili  muUiludo,  be- 
nediclionem  experte  sancliiatis  opperiens:  jiinclisqiie  cunx  pradicatione 
mîraculis,  et  animas  curabat,  el  corpora. 

LXVIII,  Egressuâ  urbe  opulentissima,  dum  iler  sensim  horis  felici- 
buscarpit,  occurrunt  pauperes,  eleemosynam  postulantes.  Consulil  dia 
conera,  quantum  esset  in  suraptibus.  Très  tantum  aureos  esse,  respondit 
Tolosque  statira  prtecepil  erogari.  Ad  baec  diaconus:  Unde^icturi  hodie 
sumus?  Respondens  ait:  Pascet  Dtjus  pauperes  siios  :  lu,  quod  habes, 
indigentibus  praesta.  Diaconus,  quasi  providus,  duos  erogat,  réservât 
unum.  Dumque  îter  agilur  cœptum,  iuLuentur  postse  équités  concilatos; 
qui  brevi  adjuncti,  slatim  desiliunt;  et  provoluti  genibus,  hujusmodi 
precem  fundunl:  Dominus  nosler,  vir  spectabilis,  Leporius  non  longe 
abhinc  domicilie  fruitur;  qui  cum  familia  sua  ita  implicitus  diverso 
tenetur  incommodo,  ut  et  propria,  et  suorum  infirmitate  succumbat. 
Cujus  ad  voslammasdeportamus,  Infirmum,  si  dignum  ducitis,  visi- 
tate.  Si  vero  precem  nostram  occupationis  veslraî  nécessitas  vincit,  ora- 
tionem  intercessionis  impendite*  Mereaturbenedictionem»  si  non  meretur 
aspectum.  Ad  hapc  vir  beatissîraus  repletur  misericordia;  et,  relictoili- 
nere,  ea  via  rectior  judicalur,  qua^  mercodem  boni  operis  pra^parobat. 
Divertit,  reclamantibus  suis;  et  desideratum  petnntibus pra:'slat  adven- 
tum,  dicens  :  nihil  mihi  prius  esl,  quam  Domini  pra^cepta  complète,  Tum 
illi  cum  exulUitione  el  gaudio  ducentorura  solidorum  munus,  quod 
transmissum  fueraf,  obtulorunt.  Beinde  conversus  ad  diaconem,  ait  : 
Accipe,  qua^  traduntur;  ntintellige,  te  fraudem  fecisse  pauperibus  :  nam 
si  totum,  quod  dedi,  indigentibus  coritulisses,  remunerator  nosler  tre-- 
centos  bodie  reddidisseL  Contremuit  diaconus,  secretum  realus  sui 
innotuisset  pontilîci, 

LXIX.  Intereagradum  accélérant:  pervenitur:  et  tamquajn  manifesta 
sanitas  fuisset  ingressa,  ita  omnium  animos  sancti  relevavit  adventus. 


V"   SIÈCLE.    CONSTAAXE.  ~  85 

Notas  proferlel  exeril  medicinas;  Chrisliuii  prosiralus  exorat;  suisque 
Incrymis  gaudia  mercalur  alioruni.  VisiUuilurdomini,  visitaiitur  et  fa- 
rauli;  acsine  ulladiscretiDnepersonEetugoriacircuniit,  cuLilia  uni  versa 
perlustral; et/inlerposito unius diei  spaîio, ita cœlestesmedicinasobliïiiiil 
utegrediens  dietertia,domumtotamreliquerit  incoluniilate  gaudcritem; 
prosequente  eura  domino,  qtiem  leclulo  invene^rat  dec-joibenlnm.  Pnr- 
œdebat  enini  yenerabilcm  virum  fama  laudabilis,  exigens,  ul  ninitialî 
desiderarelur  agnitio. 

LXX.  Ferebaturjam  per  ora  Ravennatium  populorum;  et  advontus 
suimoras  pnnîus  accusabat  efleclus.Tandemdiuexspeclatosoxcipiliir. 
Providerat  quidem,  ul  noclurno  ingr(3ssus  silentio,  sécréta  obseuritate 
tegeretur;  sed  desideraiiliurn  exciibias  vitare  non  pnluit.  Illic  Petrus 
tam  ponlifex,  Chrisli  ecclesiam  apostulica  inslitutioiieretinebat, 

Regebat  eliam  Romarium  imperium  Placidia  regina,  cum  fllio  Va- 
lenliniano  jara  juvene;  qui  ita  fidem  catholicam  diligpbanl;  ut,  quum 
omnibus  imperarcnt,  Dei famulis siiblirai  huinililate  servirent.  Qui  omnes 
yenerabilem  sacerdutem  c<Tlanlibus  studiis  provido  ainore  suscipiunt, 
Ambiuut  principes,  occurrurit  proceres,  ecclesia  cum  exulta liune  am- 
plectitur.  Ad  diversoriiim  sacerdolis  regina  venendjilis  vas  argnnti  amplis- 
sioium,  referlum  cibis  delicaLioribus  sine  ulla  carnis  admixtione,  tran- 
smisit^  Quod  susceplum  ea  ralione  distribuit,  ut  cibos  minislris  suis 
traderet;  ipse  vero  vendicaret  argentuni;  remittens  loco  muneris  pate- 
nulam  ligneam,  pauem  hordcaceuni  contineutem.  Quod  illa  ulrumque 
cum  iugenli  gratulatione  complexa  est;  quod  et argeutum suum  trans^ 
misisset  ad  pauperes,  et  illam  escam  beali  viri  cum  ministerio  abjecli 
vasculi  suscépisS4^l.  Nam  cl  lignum  poslea  auro  aoibiit,  et  panemoiultis 
remediis  et  virtulibus  reservavit. 

LXXI.  Ooadam  die,  dum  plateam  laiissimam  lurbisanguslalus  ingre* 
ditur,  carcerem  refertum  vinctis,  supplicia  etmortem  exsp<;*ctanlibus,prfie- 
teribat.  Qui,  agnito  transi  lu  sacerdolis,  unumclamorem  collatis  vocibus 
susluleruntCausam  requiril;  agnoscit:  custodes  evocal;  subtrahuntur. 
Diversae  enim  palatii  potestales  niiseronim  lurbam  in  ergastuli  illius 
nocles  damnaverant.  Que  se  verteret,  misericordia  non  habebal.  Tandem 
ad  nolum  recurrit  auxilium;  et  quod  diilicile  eral  ab  hominibus  impe- 


86  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIOUE  DE  t*YONNE. 

Irare,  a  majestate  Dei  poscil:  gressuni  divertit  ad  carœrem:  cemuus  in 
oralionem  membra  pros  terni  l  Tu  m  vero  Dominas  nosU^r  adslanlibus 
populis  graliam,  qiiara  famnlo  suo  tribuerel,  osteodiLClaus^ura,  vincu- 
lis  et  sera  conslricta,  dissolvilnr;  repagiila  ferrata  dissiliunl:  divina 
pietas  reserat,  qiiod  mpditatîo  humana^  rnidcliUilis  artaverat.  Procixlit 
ad  libertalem  turba  de  vincidis,  cxhibens  vacna  onera  catenarum;  tenens 
nexus,  quibos  antea  tenebatur.  Relioquitur  œrcer  innocens  aliquando, 
4(uia  vacuus;  el,  précédente  pietalis  trinmpho,  lurba  miserornra  gremio 
ecclesiaî  gaudentis  infertur. 

Creseebal  (|uolidieadmiratio  et  foma  ponlîficîs  :  occiirrebanl  populi; 
sanakmlur  infirmi  ;  Christusque  grafiam,  quam  rontulerat,  dilatabat* 
Assidcbant  jugiler  obsecpientes  sex  venerabiles  sacerdoles;  qui  non  mi- 
nus abslinenliaî  ejus  cruces  sine  interpolalione  durantes,  tpiam  virlutes 
assiduas  miraliantur.  Hi  testes  operuni  il  lins  niultis  fuere  tem- 
poribus. 

LXXIL  Volusiani  cujusdam  fdius,  qui  lum  palricii  Segisralti  canœllis 
pra^erat»  succensus  igné  febrium  vexabatur;  et  ita  ajsluantis  vaporis  ac- 
censio,  adolescentis  medullas  corpnsque  eonisumpseral  ut  desperatio 
conclamala  sequerelur,  Medici  manus  et  promissa  jam  subtrahunlur, 
luctusque  soins  pareutibus  re^ervatur.  Ad  beatuin  virum  spes  tarda  con- 
vertitin^  :  parentes  cum  amicis  omnibus  et  propinquis  saneti  genibus 
implieantur*  Additurotiam  intercessiu  sacerdotum,  cum  quibus  feslinus 
expetît  œgrolantem:  euntibusque  occursor  ob>îus,  adolescenlem  jam 
mortuum  nuntiavit;  nec  essecausam,  qua  se  vir  veoerabilis  fatigaret, 
Insistunttamenantistites;  supplicant,  utcœptum  misericordiaeîmpleret 
officium.  Inveniunl  corpus  exanime,  et,  vitse  calore  repulso,  mortis  ri- 
gorejam  frigidum  :  depositaque  pro  animée  requie  oralîone»  remeabanl; 
quum  subilo  muliitudinis  luctus  atiollitur  :  inhœrent  seniores  sui  mani- 
bussacerdofis,  ut  pro  parentum  orbitale,  et  defuncli  reditu  Domino  sup- 
plicaret.  Diu  resistit,  sancto  pudore  confusus:  cessit  tandem  misericordiee 
et  caritatis  imperio.  Fideiarma  concutiens,  lurbas  ejicit;  mortuoque,  in 
oratione  prostratus,  adjungitur  :  rigat  lacrymis  terram;  in  coelum  alti 
gemitus  porriguntur;  vocal  planclibus  Chrislum.  Inlerea  moveturexa- 
nimis,  et  paulalim  membris  emortuis  vitalia  redduntur  officia.  Oculi 


SIÈCLE-   CONSTANCE.  Sî 

lucem  quêprunt;  micaiil  digiti  ;  lingoa  jam  resonat:  uLerquee^^nsurgit; 
isle  de  oratione»  ille  di?  morlo,  Germaiiiis  manu  allevat  dorraientcm: 
residel,  respiral,  relicilur,  respicit;  paulalimque  vigore  coiicepto,  inle- 
gram  recipilsospilalem.  Reddilurparenlibuîi  filius;  luclus  verturitur  in 
gaudium,  et  unu  clamore  populoruBi,  virtus  majestalis  extolliUir.  Con- 
tinuai Chrislus  virfules  in  famulo»  et  niox  recipiendum  in  requiem 
miraculorum  laude  sublimai, 

LXXIII,  Acholii  eumichi,  lum  proqtosùi  regaiis  eubiculi,  alnmnus, 
jam  Juvenis  liberalilerinstilulus,  hujusmodi  da^monio  vexabalur,  quud 
per  mcnslruum  tempus,  redeunfibus  iiicri?nientis  lunaribus,  captives 
suoscaducaallisioneprosternit,  Intenentureginœ  vel  procerum,  sanclo 
viropnpsentatur  et  tradilur.  Quenidiu  examinatum  purgaredie  eadem 
distiilil;  quum  suleret  furiosissimos  da^muiies,  prima  manus  imposi- 
lione  depellere.  lia  enini  raiserandi  juvenis  medullas  et  irileriora 
penelraveral»  ut  quasi  vas  proprium  ceriis  lenq>oribus  posside- 
ret  Redudi  ergo  eum  secum  nocte  cunstituil,  Tura  vero  ex  inle- 
rioribus  latebris  manifeslus  erupit;  et  quasi  inter  tormenta  compcn 
situs,  tcnipus  indicat,  quo  ab  ineunle  lêtateceperatinnocentem,  Ila(|ue 
jussusegrediiur:  purgalusqueadolescens  post  diem  aKerum  palolio  re- 
formatur.  Causarasane  Armorieana^  région is,qute  necessiUileni  perogri- 
nationis  indixerat,  oblenla  venia  et  securitate  perpétua,  ad  proprium 
oblinuisset  arbitrium;nisi  litubationis  perfidia  mobilem  etiadisciplina- 
tum  populuni  ad  rebéllionem  pnstinam  revocasset.  Quo  racla,  et  iiiler- 
cessiu  saC4?rdulîs  evanuil,  et  iniperialis  crudulitas  circuoiscriptioiie 
frustralaesL  Qui  tamenprooalli dilate  multipbci,  brevi  pœnas  perlidiie 
leraeritatisexsolvit. 

LX.VIV.  Germanusigiturquadam  die,  malutinalisolémniiateperfecta, 
dnm  cum  epismpis  sermonem  de  religitme  ctinferret,  mœstissimam 
prolulilmentionem,  impiiensiCommendovobis,  fralres  carissimi,  trafi- 
!tilam  meum.  Videbar  mibi  per  nocturnum  soporem  a  Domino  nostro 
vialicumperegrinaturusacripere;  et  quum  causam  peregrinationis  in- 
quirerem;  ne  metuas,  inquit;  ad  patriam,  non  adperegrinationem,  le 
dirigo;ubi  habebis  quietem  et  requiem  semi>ilernam.Dèrivabant  intcl- 
Iwtu  alio  somnium  sacerdotes  ;  sed  ille  studiosius  commendabat  extrema, 


88  BIBLIOTHÈQUE   HISTUBIQUE   DE   l'yONI 

dicens:  Bene  novi,  quain  patriam  Deussuisfamulis  repromilliL  Factum 

est,  ul  pusl  (lies  aliriuot  sequerelur  inconimodimi;  quo  ingravescenle, 
civiUis  Iota  Lurbatur.  Accelerabal  trarisituoi,  qui  vocabalad  gloriam;  el 
fpssom  a  laboribusDominus  invitabat  ad  praemia, 

LXXV.Regina  Placidia,  deposito  iniperii  sypercilio»occurritpaupcri, 
rcqi'iril  iuOrnium,  tribuens  qiiidquid al) ea  beneficii  postulat.  Peculiariter 
sonepcliit,  qiiodilla  invita  concessit,  u(  gleba  eorporissui  patriie  redde- 
reltir,  Visitaniimiverotanta  fuit  diebusac  noctibos  mulliludo,  quantam 
autadoiisitaditus,  aul  domus  reeepit,  Tempus  omne  choris  psallenlibus 
tftnebalur.  Scplimo  incommodi  die  ad  coolos  anima  felixet  bealatrans- 
fnrtur, 

Heredilas  dcinceps  relicta  dividiliir:  partem  pra?sumpsit  iraperium; 
purtem  vcndicant  saœrdotes.  Et  quod  fleri  de  opibus  solet,  nasciturde 
exigaitale  contenlio.  dum  deestquod  capiant.  Solius  beiiedictionis  hères 
capsnlam  cum  saiictis  regina  suscepit.  Cucullam  cuni  inleriori  cilicio 
Petrus  èpiscopus  usurpavit.  Sex  vero  anlistites,  ut  aliquid  aïonumenli 
ex  siiccessione  satictitatis  acciperent,  dirumpere  qpiod  superfiierat  nia- 
tuerunt.  Unus  pallium,  ci ngulum aller  accepit  ;  duo  tunicam,  duo  sagu- 
lumdiviserunt. 

LXXVL  Deindeapparatu  defuncti  fervent  studia  conferentium,  accu- 
siinlium,  cnr  parva  expensa  mortuo  deberetur.  Acholîus  corpus  aroma- 
lumconstrictione  solidavit  ;  regina  vestivi t.  Qnibus  omnibus  rite  perfeelis, 
expensis  et  evecliouibus  iter  instruit  imperator,  ministrosqne  ejus  copiosa 
largitione  prosequitur.  Sacordoles  religionis  obsequium  et  in  pnesenii 
instruunt,  et  ordinationepra*mitlunt;  unumque  agmen  iiiformalur  ad 
Gainas. 

Placenliam  corpus  dum  praHerit,  ca^ca  jam  nocle  pervenil.  Quod  in 
ecclesia  collocatom»  dum  vigiliis  sanctœ  devolionis  excolitur,  matrona 
qua^dnra  lociejus,  paralysi  dissoluta,  ita  ut  nullum  membrumsuo  fun- 
gereturofficio,  precariodeposcit,  ut  feretro  corporis  subderetur.  Ibique 
usque  ad  luceni  extenta  decubuit.  Mature  corpus  attollitur;  surgit  et 
mulier;  etvivjficalaper  mortuum,  rairantibuspopulis,  propriis  pedibus 
debitum  reddit  obsequium . 

Excipiunt  Galliie  pcUronum  proprîum  majore  foraulatu  ;  quippe  ubi 


V*   SIÈCLE,    CONSTANCE.  g9 

reverentia^  jungebatiir  afTeclus,  Onine  homioum  geims  diverse  oceurrit 
officio.  Alii  vias,  pra?ruplis;  deposilis,  molliuiit,  el  pontium  innovation  f^ 
continuant:  alii  expensas  ingerunl;  alii  psalmis  intonant;  alîi  colla  sup- 
ponunt.  Refulgcbal,  repercusso  solis  radio,  splendorem  sibi  etiam  per 
iïwm  vendicans  luminum  miillitudo,  lofoque  ministerio  carilalis,  pro- 
priœ  reddilur  dvitati,  ubi,  sepullus  corpore,  quolidianis  niiraculis  vivil 
A  gloria. 

LXXVIL  Ego  duplicem  veniam  a  te,  lector,  exposco.  Primum,  quod 
solœcisrais  ci  abjecUoiie  Yi^bomm  aures  tuas  vulnero;  deinde,  quod 
pfolixior  pagina  videtur  parère  faslidium*  Sed  non  pigeât  recen^ere, 
quod  Clirislum  prœstare  non  piguit  qui,  dum  sanclos  suos  glorilîcat, 
nos  invitai  exemplo.  El  tamen  Deum  tester,  c^nscium  secrelorum,  me 
plura  de  domini  meî  Germani  factis  agnita  et  probala  lacoisse:  ex  quo 
reum  me  esse  faleor,  snppriraendo  quod  mirabililer  ad  profectum  om- 
nium divina  \irlus  operala  est.  Et  ideo  in  scribendo  succinclum  magis 
me  arbilror  fuisse,  quamnimium. 

Seditaulem  isdem  doninus  etapostolicus  vir,  sanctissimusGermanus, 
in  episcopali  catliedra  annos  xxx,  dies  Xïv,  ObiitveropIenusSpiritu  San- 
doapud  Ravennam  Uaïisù  civitatem,  pridic  kalendas  Augusti,  Valenli- 
niano  adhuc  juvene  imperante  enm  Placidia  matre  :  a  ciuibus  ibidem, 
pro  admiralionesanctitalis,  acassidnilale  rairaculorum,  hooorifîce  susce- 
ptus,  Domino  Chrislo  sibi  apparente,  obilum  suum  pranioscens,  obtinuit 
ut  propriœ  redderclur  ci^-itali.Cujus  sacratissimum  corpus,  honorifico 
agmirie,  comilanlibus  virlutum  operibus,  suam  est  delatum  ad  urbem: 
ibique  sub  die  kalendarum  Octobrium,  a  propriis  civibus,  celeberrimo 
cultu,  cundigna?  eslsepultune  Iraditum.  Ubi  innumenibilibus  virtulibus 
puUens,  summa  excolitur  gloria. 

ExpLiciT  ViTA  S,  Germani  episcopk 

EpïTAPHIUM    EJIÎ8DEM. 

Fulgida  fulgentem  Germanum  sidéra  captant. 
Florida  tlorentem  Germanum  millia  plaudunl. 
Cœlica  ccekstem  Germanum  carmina  cantant. 
Splendida  splendentem  Germanum  gaudia  pangunt. 

I  18 


90  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE   DE  L'YONNE. 

BIBLIOGRAPHIE  DE  LA  VISION  DE  MAMERTLN 

ET   DE  LÀ  VIE  DE   SAINT   GERMAIN   D'AUXERRE.   PAR  CONSTANCE. 

Il  existe  un  grand  nombre  d'exemplaires  manuscrits  de  la  vie  de  saint 
Germain  d'Auxerre  par  Constance  ;  voici  ceux  que  nous  avons  pu  connaître  : 

N<»  1.  1X«  Siècle.  Biblioth.  de  Montpellier,  n*  154.  Fonds  Doubler, 
D.  20.  Petit  in-fol.  sur  vélin  (Recueil).  !•  stephani  africani  vita  s.  amatoris 

EPISCOPI  ALTISIODORENSIS   ET   GONFESSORH    DIACONI    ET    CONVERSIO   MAMERTINI. 

2<*   REVELATIO  S.   CORCODEMI   ET   GESTA  S.   GERMANI  EPISCOPI  ALTISSIODORENSIS.  

3^  GONSTANCIIfSEU  CONSTANTIN!  PRESBTTER1  VITA  S.  GERMANI.  —  i^ Le  reSte 

ne  rentre  pas  dans  notre  cadre. 

Pour  le  ii<*  i,  voir  les  Acta  SS.  Maii,  tom.  i,  page  52.  Sur  ce  Ms.,  con- 
sultez les  Archives  de  M.  de  Pertz,  tom.    vu,  p.  200-201.  Le  manuscrit 
est  incomplet.  Les  titres  transcrits  ci-dessus  ont  été  omis  par  Bouhier.  Le 
texte  des  Bollandistes,  comparé  avec  celui  de  ce  Ms.,  montre  que  celui-ci 
n'en  est  guère  qu'une  analyse,  comme  on  va  le  voir.  En  effet,  ce  Ms.  omet 
totalement  la  préface  de  Constance,  et  il  ne  commence  sa  transcription 
qu'avec  le  premier  n^  du  1^'  cbap.  :  algitur  Germanus»  jusqu'à  :  c  testi- 
j»  monia  castitatis  »  ;  le  reste  est  omis.  Il  reprend,  cbap.  ii  :  «  Tune  su- 
»  bito....  »  jusqu'à  la  fin  du  n^  xvi  :  a  faetore  discessit  »  ;  il  passe  le  reste.  Les 
cbap.  II  et  m  sont  transcrits  à  part,  comme  on  l'a  vu  ci-dessus,  entre  la  vie 
de  saint  Amatre  et  celle  de  saint  Germain.  LeMs.  reprend  au  commencement 
du  cbap.  V  :  i  Quodam  enim  tempore  »,  jusqu'à  la  fin  du  n®  xli  :  «  fidei 
D  stimulis  maturantes.  »  ;  il  laisse  le  reste  et  reprend  encore  au  n®  xlv  :  c  Hi 
»  itaque  Oceanum  »,  jusqu'au  milieu  du  n^  xlix  :  «  gratias  acturi  petierunt  », 
et,  dans  la  même  ligne,  il  poursuit  par  le  n®  l  :  c  unde  dum  redeunt  »,  jusqu'à 
la  fin  du  n*  lvh.  Il  omet  le  reste  jusqu'au  Livre  n  :  «  Interea  ex  Rritannis  »  ; 
mais  sans  indiquer  la  séparation  des  deux  livres.  Il  supprime,  n^  lx,  ce  qui  a 
rapport  à  sainte  Geneviève,  comme  précédemment,  reprend  au  n^  lxi  jusqu'à  : 
c  occurit  ».  Ensuite  nouvelle  interruption  et  nouvelle  reprise  au  commence- 
ment du  n*  Lxv  :  c  Ille  in  conventu  »  jusqu'à  :  «  subjecta  cervice  transposuit  » 
du  n^Lxvi:  puis,  omission  jusqu'à  :  «  et  cum  studiosissime  ».  Le  reste  est 


V   SIÈCLE.   CONSTANCE.  91 

conforme  aux  Bollanilîsles  jusqu'à  la  fin  du  n^  lxxvu;  le  Ms.  s'arrête  k  : 

«  qucm  nimium  »,  après  quoi  est  écrit  en  majuscules  :  «  Explicil  vîla   S, 

•  Germa  m  episcopî  i. 

N*>  2.  X*  Siècle,  Bibliolb.  du  Vaticao  Si  Rome,  Fonds  de  la  Reine  Cliris- 
liae,  n*  140.  \n-¥  relié  en  parcliemiti,  écrilure  à  longues  lignes,  150  FF**** 
Le  F'  1,  V%  commence  par  un  IVagmenl  de  la  vie  de  saint  Germain  d'Auxerre  : 
«  Trabictile  dolaliles  amblebant  injeclos  cineres...  »  F**  \^\^:  t  Fortutlu  is 
»  qui  furtî....  »  Bollaud.,  tom.  vu,  JuL  204-205  (liv.  i,  cap.  ii).  F*>  2  : 
«  Populi  et  inclina  tos  adversarios  iotuenles*..,  w  F"  2,  Y**  :  «  ....  et  in  expedi- 
n  tione  campestri  instar  eivilatis  aptalur.,..  t  Bolland.  p.  215.  Le  rcsle  du 
Ms,  conlieol  des  fragments  des  SS.  Pères.  CeMs.  a  fait  partie  de  la  Bibliotb.de 
Sainl-Bonoîl-sur-Loire.  Au  F^  150  et  dernier,  \\  on  lit  :  «  Isle  liber  est 
ij  Beali  Benedicti  super  Ligeri  »  (sic)» 

N*  3.  XI*^  Siècle,  Bibliolli.  du  Vatican,  Fonds  de  la  Reine,  n*»  187.  In-8* 
relié  en  parcbemin  blanc,  écrit  h  longues  lignes,  53  FF°*,  F*»  23 — 53. 

N*  4.  Même  Siècle.  Biblioth.  Nationale,  n<*5324 4**  vitas.  germani 

ALTissioDOHEPisis  EPtscopi,  AUTHORE  coNSTANTto.  F*  15»  R**,  ail  haut,  cn  capi- 
lales  :  c  Hune  ego  Gundoinus  Gerraane  tibi  ofïero  librum.  »  —  Rubrique  : 

<i    KPISTOLA    CONSTANTll     AD     SCM    PAT1ENTEM     LUCDUT^ENSEM     EPïSCOPUM ITEM 

i  QUIBEH  AD  CENSURIUM  ADTISIODENSEM  (sic)  EPJSCOPUM  t.  F^  14  R^  :  «f  IN- 
»    CIPIT     \ITA    BEATISSIMI    GEHMA^I    EPISCOPl    ET    COWFESSORIS  »  -     n^    I    :    «    IgitUr 

*  Germanus  Autissioderensis  oppidi  indigena  fuit...»  F<'27,Liv.ii  :  «  Interea 
»  et  Drilanniis  nuniiaiur...  •  —  Fin  an  F**  34,  R**. 

N*  5.  Même  Siècle.  Même  Bibliotti.  Mss,  Latins,  n*  2873.  In-4o,  F<>  48, 

R*  :  KPISTOLA  CONSTANTIl  PRESBYTERÎ  AD  SANCTtJlf  PATIENTEM  LUGDUNENSE»!  EPIS- 
COPCM    DE    VITA  SANCTI  GERMANI    EPISCOP!    ET  C0NPESS0R1S.    F**  48,    V**  l  Lettre  à 

êoint   Censure.  F*»  50,  V'  :  «  incipit  liber  phi^us  de  vita  et  vmTOTmus  sci 

CERMAÏ^l  AimSSIODORENSIS    ANTISTITIS     ET    COKFESSORIS*...    »    LgS    chapllrCS    HOU 

numérotés  sont  précédés  de  rubriques.  —  Du  F**  55  au  F'  56,  il  existe  une 
bcone  dont  le  paginaleur  semble  ne  s'élre  pas  aperçu.  —  Une  main  posté- 
rieure ï  écrit  au  bas  du  F*  55,  V^  :  Hic  muHa  desunL  F'  62,  uMiv.  Il  finit  au 


92  BIBLIOTHÈOUE   HISTORIQUE   BE   L  TONNE. 

F^  75  R",  par  Veoùcmalio  hiitorwgrapki  :  «  Ego   duplicem  veniaoi   a  le" 
»   leclor,  eiposco..*.  quam  nimiunK...  » 

N*>  C.  Même  Siècle.  Bibllolli.  du  Vatican.  Fonds  de  la  Reine,  n*  589. 
In-4*»  relié  en  parclieinin,  écrit  k  longues  lignes*  Au  bas  du  F'»  1,  on  lit  :  Pa. 
w  Pctavins,  Va  du  F**  94  au  F°  120.  La  vie  de  saint  Germain  comme  dans  les 
>  Bollandisies,  lom.  vii^  JuL  p.  201 .  avec  cet  le  différence  que  ta  vie  de  Marner- 
lin  est  rejelée  a  la  fin  de  celle  de  saint  Germain  et  qu'elle  est  précédée  de  la 
deuxième  lettre  de  Constance  au  pape  Ceusoir.  La  fin  du  Ms.  renferme  des 
vies  qui  nous  ,sont  étrangères. 

N*  7*  Même  Siècle.  Bibliolli.  Nation,  de  France,  n®  556S.  Mss.  Latins. 
In-fol.  F°  45,  V°  :  iNCiPiT  prolocus  in  vita  sancti  germani  autisiodorensis 
EPiscopi.  Chaque  cbapitre  est  précédé  de  son  lilre  en  rubrique.  La  fin 
au  F®  52,  V*,  Elle  est  suivie  de  la  vie  et  des  miracles  de  saint  Germain  par 
Héric. 

'N*  8.  Même  Siècle.  Bibliolh.  de  Douai,  n'  805.  Vol.  ie-fol.  vélin, 
lignes  longues  ,  deux  colonnes,  initiales  en  couleur ,  majuscules  bîstoriées. 
(Duthillo^ul,  Catalog.  des  Manuscrits  de  !a  Biblioth,  de  Douai,  p  303).  C'est 
un  recueil  où  se  trouve  :  vita  s.  gebuani,  el  un  peu  plus  loin  :  gesta  s.  germani. 
Mais  ce  récit  est-il  tiré  de  Constance,  ou  d*Héric?  nous  n'avons  pu  le  vérifier. 
Provient  da  Marcbiennes;ceMs.  est  peut-être  celui  dont  nous  parlerons  p.  96. 

N^  9.  XII*  SIÈCLE.  Bibliolh.dll  Vatican,  Fonds  de  la  Reine,  n.  541. 
In-fol.  relié  en  parchemin,  deux  colonnes,  rubriques.  F"»  125,  W  —  128.  La 
viedesaint  Germain.  Ms.  très-incomplet  auquel  il  manqutï  plusieurs  chapitres* 

N*»  10.  Même  Siècle.  Même  Bibliolh,,  n^  481.  Ms*  In-4'>  relié  en  par- 
chemin, à  longues  lignes,  sans  initiales,  ni  lettres  ornées,  112  FF***  (Recueil)* 
F"  104:passio.  s.  cohcodemi  et  conversio  mameiitink  F^  103,  rubrique  : 

8ANCTI  CORCODEMI     DÏACONl    ET     CONVEHSIO    MAMERTINI    DE    GESTA    SANCTI  GERMANI 

EPISCOPI  ET  cor^FEssoRis.  F^  104  R**  :  «  Quanta  sit  divinae  pieiatis  misericordia 
>  quantamque  boni(aUs  ejus  generi  humano  palienùa  grattam  largialur  nemo 
i>  chrisuanorum  ignorât....  Ëram  itaque  ipse  Mamertinus,  idolis  serviens  et 
)9  Jovis  templi,  vei  ceterorum  falsorum  deorum  frequentissimus  cultor » 


Y"   SÎÈCLE.    CONSTANCE.  93 

Le  resle  corame  clans  Conslaoce,  ch,  m,  p.  19,  à  Texceplion  du  inol 
a  inquit  n  qu*a]ouie  cet  liisiorien  qui  met  la  narralion  de  Mamerlin  dans  la 
gicnoe.  F"  106,  R*  :  «  Ad  quarn  supplicaiionein  motus  vîdcbalur  me  eis....  » 
Même  observation.  F**  108,  V",  fin  de  la  conversion  de  saini  Mamertin; 
(Botland.  Jul,  vu). 

N**  H.  Même  Siècle.  Bibliolli.  Nalion,,  n«  5351  •  F®  rubrique:  incipit 

EPISTOLA  CONSTANTi  PRESBYTERI  AD  SANCTUM  CENSUR1UM  AUTISSIODORENSEM  EPIS- 
COPUM  DE  VÏTA  ET  VIRTUTIBUS  BEAT!  GERMANI  EPISCOPh  Filï  àU  F"  67;  Dîénae  IClte 

que  les  Mss.  5324  et  5350.  Seulement,  dans  le  Ms.  5351,  cbaque  rubrique 
précède  le  cbapilre. 

N«  12,  XI n«  Siècle.  Biblioib,  du  Vatican.  Fonds  de  la  Reine,  n«  530. 
In-fol.  relié  en  veau  rouge,  192  FF''*,  en  parcbemin.  Le  Ms.  porte  191  mi- 
niatures, deux  colonnes,  encre  rouge  et  noire,  lelires  ornées,  F*  165,  R°:  — 
179,  R*'.  Comme  dans  les  Rolland.,  tom.  vn,  Jul.  p.  206,  jusqu'au  cIk  m  in- 
ciusivement.  F<*  169,  R%  reprend  au  cbap.  v,  p.  211;  F'  175  comme  dans 
les  Botland,  p.  216  :  «  Qua  venerunt  prosperilate  reversi  sunt  t  Suit»  dans 
leMs. ,  ce  passage  :  <t  Dum,  posita  Rritannia  heresunique  dcpulsis  auctoribus, 
»  alacriter  ad  propria  remeans  Aurelianensi  urbijam  proximus  imminerel, 
j>  extemplo  signa  bas i lice  senioris  neniine  impellenle  concussa,  coocenlus 
f  ultro,  nec  quod  est  dictu  mirabile,  adventus  ejus  ceperunt  esse  prenuncia. 
i»  Poslquam  sj^iriluali  suavilale  in  Cliristo  pariter  epulalî  jocundissimis  se 
»  virtutum  dapibus  alterne  appositîs  esEplevcruot  ».  FM75V*:€  Cedens 
»  itaque  maternis  lacrymis,  partim  loslancie  presulis orania  sufTerenti,  prefisus 
4)  caritale,  orationi  solilo  incumbit  more  Gerraanus  beatissimus,  defunclique 
1  vitara  lacrymis  mercalus  uber rirais,  îngenii  universorum  gaudio,  lugenli 
»  ma  tri  filium  a  funere  revocatum  in  columem....  »,  puis  le  Ms.  reprend, 
comme  les  Rollandlsles,  p.  216,  col.  2  :  «  Vix  domum  de  transraarina 
»  expedilione  remeaverat...  etc  >.  Dans  ce  manuscrit  chaque  livre  est 
précédé  des  rubriques  des  cha(>itres  qui  ne  sont  du  reste  distincts  les  uns 
des  autres  que  par  les  initiales.  La  plupart  du  temps  les  Rollandistes  en  ont 
fait  des   alinéas.    F"*  175  :   conversio  sancti  mamertini  ab  ipso  édita  vel 

REVELATIO    8.  COBCODEMl  DIACONI,  CtC*  Bollaudi  tOm.  Vil,  JuL  206-210. 


f)t  RfBLIOTHfeO!;E  HÎSTORÎQIE   DE   l'T055£- 

.'H'>  iÎK  Mltm  SffcCLK.  Biblîotb.  Nation.,  n*  5350,  F*,  tita  s.  gebmam 
Ai.tffMf6fK»«ftMAfii  RMAcopf  AUTHOBE  coifSTÀimo  PRESETTEio.  Ce  Hs.  n*est  pas 
p^f(tfié..  Iai  f  m  ont  précédée  des  titres  des  chapitres  qoi  sont  ao  nombre  de 
/|n;krar)t/^'qiiatre  pour  le  livre  I.  —  Même  disposition  poar  le  liTren;Tingt- 
t^mm  chfipitreii.  (resl  le  même  texte  que  celui  do  Ms.  de  la  même  bibliotb. 
r»"^  tf79H  (voir  n^  4) .  Seulement,  dans  le  Ms.  qoi  nous  occupe  les  mbriqnes 
4m  chfipilriiii  nom  placées  en  télé  de  chaque  livre  :  eUes  manquent  dans 
1^  n*  tutU, 

N'*  H«  MAmk  SiiccLK.  Même  Biblioih.  n<*  5522.  La  vie  commence  au 
f^''*  vMiMvii  (^1  Diiil  au  V^  ix^vii,  ou  ii^^vii.  Les  tranches  ont  été  rognées  de 
i^lj^  fiorlo,  qu*oii  iio  poui  voir  le  haut  des  chiffres  dont  nous  ne  garantissons 
pnA  roitir(ilu<hs  Vmu^  vin  est  suivie  immédiatement  de  :  ikcipit  conversio 
«f^Mrufi  Afi  irnM  KiirtA  VKI.  UKVKUTio  coRcoDiMi  DiACo...  (Robrique)  c  Quauta 
n  iiii  divliio  nilniMicordio  piolus,...  hujus  sancti  couversatio  ita  doctrina  spi- 
r.  rihifill  llnniil .  iil,  (bruiu io  urchimandrita  Alogio  qui  eum  monachum  fecerat, 
H  f|iiiM  lioKMJiluiMi  nuiirlilulis  ojus  oflicium  suscepissel.  Gesta  sunt  aatem  bec 
9  Ml  4  ivilNlr^  AulInniodoiHiuii»  im|)erante  et  perficiente  Domino  nostro  Jhesu- 
n  (lliriNio,  (Mi  oui  lioiior«  v\  gloria,  ot  im|)erium  in  secula  seculomm.  » 

^'  Ui.  Mf^miQ  H\h^M^  Mi^mo  UiblioUiM  n.  5525.  In-fol.  Grandes  lettres 
Milliitlofi  fiiiM^^n.  Lrn  iulirl(|UOii  ph^ciHl(»nt  chaque  chapitre,  et  chaque  livre  est 
l'K^rt^ili^  (In  li«  llitin  don  ruhriquon.  K^  lOi  :  iNciprr  epistola  constartu  pris« 

HVIMI r**     KUt    :     II*"    l(^*    1''^    1^^*    R^  :  INCIPIT   CONVERSIO  MAHSETCa  AB 

M'HO    ¥U\\K,  Vlt|.    lt»QV|c|.vrUM;oni;\HHmi  t^UtXm,  NECNON  GESTA  BEATISSIMI  GERMAKI 

^Himoi'i  M  MiNCtoMonin.   (Uuhriqu^)   <  Quanla  siu...  d,  comme  an  Ms. 

N'  (II.  MitMN  Sifc(ii<ic,  Mi^mo  Uibliolh  «  ik  5âlH>.  Nul  renseignement  ne 
iMiiiH  ml  purviMiu  HMi'  (t^  Mi^*  Noun  riiuliquoiis  seulement. 

^I*  17.  \IV*  SikcMC.  M^mo  UiIiIioOim  n.  fi^OQ.  F«  li9  :  vita  s.  germami 
AHHniiMMiiMiiftNMiM  i<;nii(M)ii  AUtiionK  ooNiTTAMW)  PRCCATORS  Elle  fait  partie  d'une 
MiiiMi  ilii  viim  (lo  HuinU  doni  rllo  Torme  le  chapitre  cxvuk  Pas  de  rubriques,  pas 


r  SÎECtE.   CONSTANCE,  1)5 

de  chapilres;  elle  n'est  pas  divisée  en  livres,  C'esl  un  abrégé  de  ta  vie  par 
Constance. 

N*  18.  MfiME  Siècle.  Même  Biblioih,,  5560.  F*  40,  Y*,  pas  d'antre  rwlirïque 
que  :  incipit  prologus  vite  be.vti  germam  episcopi  autisiodoressis.  C*esl 
la  lellre  de  Constance  îi  saint  Censure.  —  Celle  du  même  auteur  à  saiol 
Palieni,  évêque  de  Lyon,  manque  dans  ce  Ms,  F*  51,  R''  :  «  Explîcii  liber 
M  primas  ».  Ib*  :  c  Incipil  argumeniu  de  duobus  libcllis  o;  c'est  le  commen- 
cement du  11*^  livre.  Fin  F^  57,  V**,  pas  de  rubrique.  Pas  pour  les  cbapilres  ; 
nulle  division  que  celle  en  livres,  des  alinéas  indiquenl  seuls  les  changements 
de  chapitres* 

N**  19.  Même  Siècle.  Même  Bibliuth,,  n^  5570,  f^  xciv.  La  vie  de  sainl 
Germain  commence  sans  titre  général  :  «  epistola  constamiî  presbiteri.... 
Les  chapitres  sont  précédés  de  rubriques.  Fin  F^  cxxi,  V°. 

N*  20,  De  divers  Siècles.  Bibiioth.  du  Vatican.  Fonds  de  la  Reine,  n" 
646.  F*etit  in-4**  refié  en  pnrcheniin  blanc.  Écriture  de  divers  siècles,  59  FF"* 
à  longues  lignes.  F**  50-58  :  vita  s.  cermani  martïris.  Elle  commence  ainsi  : 
<  Compléta  beatus  Germanus  Altissiodorensis  episcopus  sacra  circuitione, 
n  àum  ad  propriam  civitatem  redire  disponerel,  quatinus  plebem  sibi  creditam 
»  verbis  evangelice  doctrine  allatim  relbcillaret»  contigit,  ut  quemdam  Scolo- 
n  rutu  gentis  principem  sibi,  Âudinum  uouiine,  uua  cuin  uxore  que  Aquila  vo- 
«  cabaturobviam  haberet,  in  quorum  comitatuducebatur  filius  eoruni  admodum 
»  puerulus,  pulcra  facie  dccorusque  aspectu  ;  sed  cum  i[»sis  parcntibus  adhuc 

»  gentilitatis  errore  detentus jj.  Il  convertit  et  baptise  le  père,  la  mère  et 

i*enlani  auquel  il  donne  son  nom  :  «  ut  non  jam  filius  perditionis,  sed  ger- 
»  mana  cari  ta  te  repletus  vere  Germanus  vocarctur  ».  F*  50,  V®  :  Ce  jeune 
homme  quitte  riiabit  séculier  pour  lliabit  sacerdotal;  (F°  51}  un  jour  qu'il 
était  sur  le  bord  de  la  mer,  il  pria  le  Seigneur  de  lui  faciliter  les  mo}ens 
d^allcrco  France  :  «Domine,  inquit,  si  hoc  glorioso  in  conspectu  tuo  accep- 
»  lum  est,  ut  ego  ad  Galliarum  veniam  partes  dumque  meum  pium  patrem  el 
»  sanctissimumdoctoreni,scilicelepiscoputn  Germaniim,  qui  me  in  tuo  sacro 
m  nomine  bapiisavit..,  d.  Il  passe  la  mer  «  super  rotam  plaustri  *>.  -  Etonne- 
meot  des  habitants  de  la  cote  à  laquelle  il  aborde;  sermon  qu'il  leur  fait.  Le 


96  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'yONNE. 

juge,  c  Judex,  praeses  »,  convoque  le  peuple  et  lui  demande,  s'il  veut  ajouter 
foi  aux  paroles  de  ce  malfaiteur.  (F^  53).  Il  continue  sa  prédication  et  prend 
le  chemin  de  la  Moselle.  Mandé  par  saint  Séverin,  archevêque  de  Cologne, 
c  Aggripinensis  Colonie  »,  il  en  reçoit  la  prêtrise.  Son  zèle  continue.  — 
Ses  prédications.  —  Il  bâtit  des  églises.  —  Il  part  pour  l'Espagne  et  s*arréte 
à  Bayeux.  — Ses  miracles.  — Il  prend  la  route  d*Amiens ,  après  avoir  passé 
TEure,  a  Aiida  »,  qui  sépare  la  Normandie  de  la  France.  —  Il  est  saisi  par 
des  soldats.  —  Son  supplice  ;  il  est  décapité  le  6  des  noues  de  mai  (12  mai). 
Ce  manuscrit  finit  F*  57,  y<»  :  c  Et  nunc  usque  Dominus  operatur  qui  vivit 
»  et  régnât...  ».  Le  reste  du  volume  est  consacré k  d'autres  vies. 

La  Vie  de  saint  Germain  par  Constance  a  été  imprimée  dans  Surius  et 
dans  les  Bollandistes.  C'est  celle-ci  que  nous  avons  donnée.  Nous  avons  déjà 
dit  que  Robert  Arnauld  d'Andilly  Ta  traduite  en  français. 

Les  Bollandistes  la  font  précéder  de  la  lettre  de  Constance  à  saint  Patient 
de  Lyon  et  de  celle  à  saint  Censure  d'Auxerre,  et,  comme  la  vie,  ils  accom- 
pagnent ces  lettres  de  notes  et  de  variantes  tirées  de  divers  Mss.  Nous  croyons 
qu*on  nous  saura  gré  d'en  reproduire  ici  quelques-unes. 

ËPiSTOLA  AD  Cemsurium.  Daus  le  Ms.  qui  a  servi  aux  Bollandistes,  la  lettre  à 
Censure  et  le  prologue  de  Constance  manquent  ;  on  lit  à  la  place  :  «  Yir 
»  apostalicae  recordationis  Domnus  Germanus  episcopus,  pridie  Kalendas 
»  Augusti  de  corpore  discessit,  et  migravit  ad  Dominum.  Quem  venerabilem 
1  diem  omnes  ecclesiae,  praecipue  in  provinciis  Gallicanis,  prsedicabili  devotione, 
»  concélébrant,  excolunt,  venerantur  ;  ut  suflragiis  illius  misericordiam  Dei 
»  consequaotur.  »  Ce  qui  se  lisait  également  alors  dans  un  Ms.  de  Har- 
chiennes  et  dans  un  autre  de  saint  Maximin  de  Trêves  (Acta  SS.  Jul.,  tom.  tii, 
p.  201). 

Chifflet  indique  que,  dans  un  Ms.  fort  ancien  de  saint  Lazare  d'Autun, 
Touvrage  de  Constance  était  précédé  des  vers  suivants,  composés  par  un  an- 
leur  inconnu,  mais  ancien  et  habile  : 

a  Signât  magnifiées  tomus  hic  pro  parte  triumphos 
»  Magni  Germani,  genesim,  miracula,  mores; 


\*   srèCLE,   CONSTANCE, 

u  Qualîter  a  (enero  pueritia  floruil  uugtii^ 

»  Aus|iicijs  quâiito  sophiie  compléta  flyenlo; 

»  Fasces  palricios,  itisigoia  nobililaûs, 

j»  Clariim  coojugii,  rebosque  ei  germine  noraen, 

>  Paslhabilum  tandem  constanti  pectore  muadum  : 

)9  Ordinis  ul  sacri  metas^  et  ponlificatus 

i»  Sumpserit  insignem  mentis  et  uomine  dotem  ; 

»  Indictasque  cruces  carni,  jejunia  tonga, 

»  Noctes  inâomnes,  et  duri  slramina  lecti  : 

»  Largaque  quadrilicum  documenta  aspersa  per  orbem; 

*  Clara  et  apostolicis  miracula  digna  Iropaeis, 

»  Egressum  ad  stiperos  et  sacra  jura  sepulcrK  • 


«r 


Prolocus.   «  Nec  vereor  persuasorem,  codei  ValaelL  :  «  pervasorem.  ► 

Nous  n'avoQs  pas  cru  devoir  donner  les  titres  luarginaui;  ils  nous  ont  paru 
il  peu  près  inutiles  et  on  ne  peut  guère  les  attribuera  l'auteur. 


ViTA.  LiB.  I.  Nom.  IIL  <  Ego  îudignum  »  ;  on  lit  ailleurs  :  «  digoum....  » 
a  salvatoris  >  ;  de  même  :  €  salvalori  »• 

V.  c  Uis  eis  concionatus  »  ;  un  grand  nombre  de  Mss.  donnent  :  a  eos...  » 
€  Martis  statio  petulautis  d  ;  ailleurs  :  <i  prsetianiis  n». 

VIIL  a  Quam  catervatim  ex  urbe  *;  d'autres  :  «t  iu  urbem  ». 

XIIp  €  Ut  ad  iidem  cathoticam  populi  »  jusqu'à  :  c  Messucceusa  fervent  > 
est  remplacé  ailleurs  par  :  t  Ut  fides  catholica  populi  augeretur,  et  monachilis 
»  coDgregatio  faraulatura  Domino  institueretur  ». 

XVI.  «  Consueverat  »;  peut-être  :  «t  Consuerant  •. 

XVIIL  Cette  préface,  qui  lient  tout  le  chiffre,  manque  dans  plusieurs  Mss. 
Elle  paraît  n'éire  oi  de  Constauce,  oi  encore  moins  de  Mamertin-  «  ...  Sa- 
»  binus  X  ;  d'autres  :  (?Savinus...  »*  <  Propterea  indifférentes»;  les  Mss. 
de  Marcbiennes  et  de  saint  Maxiinien  :  a  indesinenter  *>. 

XXI.  a  Ecceaulem  labente  jam  die..,.  »  jusqu'au  commencement  du  u** 
XXXII^  saut  omis  dans  plusieurs  Mss. ,  et  nos  savants  guides  disent  que,  daus 
I  13 


98  '       BIBLIOTHÈQUE    HISTOUtOUE   DE    L  YONNE. 

sa  vie  en  vers,  Héric  semble  avoir  eu  un  exemplaire  de  ce  genre.  (AcL  SS. 
JuL,  tora.  VI  ip  p.  208), 

XXIIL  <*  lu  quo  jacebam,  luciflue  illuslralam  >;  un  Ms,  de  Ljon  porle  : 
c  Cujus  prœsentia  cellula,  in  qua  jacebatn,  lucilluainundaiione  illuslrabatur  : 
»  ego  vero***  »» 

XXIV.  «  .*.  Alexander  et  Joviauus  d  ;  ailleurs  :  «  Juvianus  ». 

XXV.  «  El  ecce  in  extasia. .  >  ;  tin  Ms.  de  Lyon  portail  :  <  Et  ccce,  in 
»  exiasi  elevatus,  adesse  me  exislimabam,  priusquam  galli  canlareni^  et 
9  vldisse  reversum  juvenem  ad  januami  elc.  » 

XXX.  «f  ...  Confinîa  replevisse  >;  le  Ms,  de  Ljon  :  t  repelisse  j». 
XXXI  flf  ...elsancto  hospili...  i  ;  le  même  Ms<  :  €  Ëlsanclohospiti  grales 

>  exsolvens  atque  doctori,  ut  valui  tiro,  ad  ducem  cœlestis  imperatoris  eilius 
1  properavi  *. 

XXXIIL  c  ...  usquc  ad  ejusdem  affalas...  »;  plusieurs  ftlss.  :  €  iisque  ad 
»  eumdem  profectum  mei  i;  d'autres  :  t  usque  ad  eumdem  locum  ei^posui 
1  prorectus  mei  causam  »  ;  celui  de  Lyon  :  c(  usque  ad  eamdem  profectus 
u  mei  causam*..  &. 

XXXVIL  ïï  ...  ul  defunclo  archîmandrila  Alogio  a  ;  le  Ms.  de  Lyon  : 
<ï  Alodioï  ;  voira  ce  sujet  les  remarques  des  Bollandisles  (Acl.  SS.  JuL,  lom, 
vil,  2il  ;  et  au  28  septembre)  :  c  ,.•  jure  sanctilalis...  ^;  ailleurs  :  «  liere- 
»  dilarioesanctilatis....  officium  suscepisseï  i>.  Le  Ms.  de  Lyon  ajoute  :  f  Gesla 
»  sunt  aulem  haec  omnia  in  ci vi laie  Aulissiodorensi,  imperante  et  perficienle 

>  Domino  nostro  Jesu-Chrislo,  eut  est  bonor,  el  gloria^  et  Imperium  in  secula 
»  seculorura.  Amen,  »  ,  comme  au  Ms.  5522  de  la  Bibliotlh  Nation,  que  nous 
avons  décrit  sous  le  n.  14  :  «  De  bis  ita.  Ceierum,  etc.  »  ;  plusieurs  Mss.  por- 
tent  ainsi,  d'autres  n'ont  pas  celte  fin.  , 

XXXVIIL  €  ...semirutum  >;  ailleurs:  cy  semirutis  ».  <  Illlc  levés  sarei- 
*j  nulae  j»,  ailleurs  :  «  claves  el  sarcinulaB  i>, 

XLVIL  «  ...  ut  passim  el  fide  >  ;  ailleurs  :  «  ul  passini  el  fidèles  ». 
L.  «  ...lugurium  pauperis  >;  ailleurs  :  t  tugurium  prsBsulîs  >. 
LIV.  «  ,.,  viator  adcrescil  i  ;  ailleurs  :  t  viator  accessit  ». 

LiB.  IL  Nom.  LXI.  «...  Ebpbius  »  ;  ailleurs  :  «  Elasius  >.  Les  Bol  la  n- 
disles  melteul  la  noie  suivante  pour  la  (in  de  ce  cbilTre  :  Ilk  $eqmbantur  in 


yf  SIÈCLE.    SAINT   LÉON   DE   SENS.  99 

eod.  iù  reginœ  Sueciœ  quœdam  Comtaniio  fnah  supposita^  et  ex  Herico  in  mi- 
raculùn  num.  x  et  xi  hue  intrum, 

hXU.  a  ,.,  Eochari  >;  d'aulres  liseoi  :  «  Eocliarich  ».  Voir  la  noie  des 
BoUâad.,  toiD*  vit,  JuL  218  A. 

LXVII,   «  -..In  secrelario  »  ;  ailleurs  :  «  in  sacrario  u, 
LXXII.  ff  ...adoiescenlis  »  ;  ailleurs  :  ff  adolesceDlIx  i« 
LXXV-   a  *..  ctim  sanclis  »  ;  ailleurs  :  «  cum  reliquiis  •. 
LXXVIL  Plusieurs  manuscrîls  omellent  cei  épilogue.  Quaut  aux  vers  qui 
le  (ermiueut,  [Jusieurs  aussi  ne  les  out  pas,  et  ils  sont  au-dessous  de  la  repu- 
tatiou  de  Coostauce,  que  Sidoine  Àppoliûairc  ioscrit  parmi  les  bons  poètes. 


Vr  JilÉCLE. 


SAINT  LEON  DE  SENS. 


(An  de  l.-C<  547.) 

Saim  Léon,  évéque  de  Seos^  s'opposa  au  foi  Childebert  qui  voulait  éta* 
blir  UD  évéque  à  Melun,  et,  pour  le  détourner  de  ce  projet,  il  lui  écrivit  la 
Jeltre  suivante  que  nous  tirons  de  l'édition  des  Œuvres  de  Saint  Grégoire  de 
Tours,  à  la  fin  desquelles  Dora  Thierry  Ruinarl  Ta  publiée-  MM.  de  Sainte- 
Marthe  Tonl  anssi  donnée.  Le  célèbre  Bénédiclie  l'avait  prise  dans  un  ma- 
Doscrit  de  Corbie,  le  naême  peut-être,  dit  Dom  Rivet  {La  France  LiiL,  t.  iii, 
l>.  245),  qui  avait  servi  à  MM.  de  Sainte-Martbe. 

EFIgTOLA  LEOMS  EPISCOPi  SENONENSIS  AD  COILUEBERTUM  REGBM,  KE  MELEDUNI 
IN  DIŒCtSISSC.E  PAROCtlL^,  UBÏ  NiniQUAM  FtUT,  KOVUS  FIAT  EPJSCOPATlîS. 

Domrio  inluslri,  gloriosissimo  domno,  et  iii  Christo  filio  Childebertho 
Régi  Léo  episcopus. 

Litteras  celsiludinis  veslrae  honore  quo  digiitim  esl  me  indico 
stiscepisse,  ubi  sperare  digoamini,  ul  ad  ordinaiidum  Mecledoriin- 
sim  episcupum  aut  prasentiaEi  uoslram  adesse  debeat,  aut  conîîiiusus. 


100  BiBLîOTnÈoi-;t:  hïstorïoue  dé  ltonhe. 

Ouam  rem  valde  admiralus  nos  gloria  vestra  cogriyscat,  quod  pri- 
iJîiini    sine  jussu    gloriosissimî  domiii   Priiicipis  nostri.    filii  vestri 
Theud^iberthi  régis,   cujus  suniiis  regni  ordeiialioiie  subjecti,  iiijun- 
gelis,  ut  ea  qnm  anteaclo  lempore  faeta  non  siint,  nunc  pra^sentia  nostra 
aut  consînsum  debeaol  inchoari.  Prieci{me  nuinquam  nec  suspecari, 
nec  credere  poluimus,  qund  haiic  aut  ordini  nostro,  aut  eliaai  tenipo- 
ribus  vestris  velletis  injariaïii  generari,  ut  diocisim  noslram  a  Deo  uobis 
œnimissauî,  el  usijue  uune  poutiiicali  ordiiie  Deo  propilio  custoditam, 
lamquani  necligenles  ac  desides  ad  alterius  permittamus  polestatem 
transire,  aut  solliritudiopm  inrational)ilî  deliboraûone  transferri,  Unde 
salulantes  digno,  acdebilo  in  Deo  carilalis  afiectu,  rogamus  et  conl4?s- 
lamur,  ne  ullus  ponlificuni  eonlra  statula  patrum  andeat  facere,  nnde 
possit  synodali  examiiiatione  convictiis  de  inlicilapra'sumtiune  culpari. 
nia  tanien  vestris  debent  lieri,  Deo  inspiranle,  temporibus,  undeetpax 
inter  sacerdotes  esse  possit,  el  plebs  non  permitlatur  a  pastoris  proprii 
eustodia  per  novam  et  inlieilam  ordinationem  divelli.  Custodile,  qucpso, 
slatula  Palruni,  r*t  €<monum  severitale  constrieti,  non  patiamitii,  sicut 
scribitis,  adpetiliouem  ejus  plebis,  superstitc  propriu  sacerdote  alterum 
episcopuni  ordiuari.  Quia  si  hoc  petuut,  quod  nefas est credi^deser tores 
potius  jadioaudi  siiut  quani  fidèles.  Et  non  eoruoi  preces  facile  audiri 
debent  a  Principe,  quorum  petitionibus  potius  generentur  scandala,  quam 
pax  Deo  amala  siTvelur.  Quia  sicut  beali  sunt  pedespacetn  portantes,  ita 
va*  his  dictum  fst,  pcrquos  venit  scandaluni.  Qui  si  fortasse  id>  hoc  al- 
tc^rum  episcopum  sibi  fieri  rogant,  <juia  nos  iulerclosis  itineribus  ad  eos 
nec  visilalorem  niittere  possunius,  nec  venire,  ista  culpa  nos  non  respi- 
rit  :  quia  si  iter  a  vestra  parte,  sicut  optime  nostis,  inierclusum  tanto 
tempore  nonfuisset,  (piaravis  senes  aut  infirmi,  populum  uobis  eccle- 
siastiCfi  disciplina  commissum  requirere  potueramus,  aut  certe  visita- 
torem,  sicut  canones  stafuunt,  d<^stiuare.  .\aiu  gloria  vestra  optime  débet 
et  credere  et  scire,  quia  si  contra  statuta  cauonum  quicumque  episco- 
porum  sine  consensu  nostro  Mecledone  episcopum  voluerit  ordinare, 
usqne  ad  Papa?  notitiam,  vel  synodaleni  audientiam,  lam  hi  qui  ordina- 
verinl,  quam  qui  ordinatus  fnerit,  a  nostra  erunt  communiuue  disjuncti. 

LEO  Christi  scrvussubscripsi. 


VI*"   SIÈCLE.    CONCILE   D  Ai:XERRE. 


toi 


On  parle  d'une  autre  lettre  que  saint  Léon  de  Sens  aurait  écrite  avec 
Hëracle  de  Paris  et  Théodose  d'Auxerre  à  saint  Rémi  de  Reims,  pour  lui 
reprocher  son  indulgence  à  Tégard  d'un  prêtre  nommé  Claude,  Celte  lettre 
des  trois  prélats  devait  élre  oflensante,  si  on  en  juge  par  la  réponse  du  véné- 
rable pontife  de  Reims.  Voir  Dom  Rivet,  HisL  Lia.  de  la  France ^  L  m,  p^ge 
!59,  et  surtout  Dom  Cellier,  Hùt.  des  ÀnL  ecclésiast»,  t.  xvi,  p.  1 40— 148. 
Noos  ne  l'avons  plus. 

CONCILE  D'AUXERRE. 

(AfldeJ.-C.  578.) 

On  ne  connaît  pas  de  concile  k  Sens,  ni  k  Auxerre,  avant  le  YI*'  siècle  ; 
mais,  bien  avant  cette  époque,  nos  évéques  ont  paru  dans  des  conciles  qui  se 
célébraient  ailleurs.  Severinus  de  Sens  et  Valerius  d'Auxerre  assistent,  en  540, 
au  concile  de  Cologne,  où  l'hérésie  de  Févéque  Eupbrate  fut  condamnée.  (Conc. 
Lab*,  lom,  a,  p.  015).  On  regarde  comme  tout  a  fait  probable  que  cet  Evode, 
qui  signe  le  quatrième  au  premier  concile  de  Valence,  sous  le  pape  Damien, 
est  Tévéqne  d'ÂuxcrreElade,  Hellade,  Alode,  ou  Evode  (Lab,,  lom.  lu  906). 
Théodosc  d'Auxerre  souscrit  au  premier  concile  d'Orléans  en  5H  (/&.,  iv, 
1410).  Saint  Léon  de  Sens  se  fait  représenter  au  second  concile  d'Orléans 
en  535,  Eleulbère  d^Auxerre  y  est  en  personne;  ils  souscrivent  Tun  et  Tauire 
au  troisième,  en  558  ;  car  on  lit  dans  les  souscriptions  du  second  :  «  ...  Eleu- 
n  iherius  episcopus  ecclesioe  Autisiodorensis  subscripsi..».  Orbatus  presbjter 
ft  pro  Leone  episcopo  Senonensi  subscripsi  « ,  et  au  troisième,  en  iroisième 
ligne  :  t  Léo  episcopus  ccclesiae  Senonicae  subscripsi  >  ;  en  douzième  ligne  : 
€  Eleulherius  episcopus  ecclesiae  Autisiodorensis  subscripsi  >(/&.,  lom.  v,505- 
304).  Ce  même  évéque  d'Auxerre  souscrit  encore  au  quatrième  en  541,  puis 
au  cinquième,  avec  Consiilut  de  Sens,  en  549  (/6.,  589,  598).  Constîtut  se 
trouve  au  second  concile  dû  Paris,  en  551,  et  au  quatrième,  en  573^  avec  Au- 
nacbaire,  ou  Aunaire  d*Auxerre  {Ib,  920)* 

C'est  cinq  ans  après  que  cet  évéque  d'Auxerre  assemble  le  premier  concile 
connu  de  celle  ville.  Celte  époque  n'est  cependant  pas  certaine  ;  mais  le  F\ 
Sirmond  nous  a  paru  devoir  être  suivi  (Conc.,  Lab.,  v,  902).  Le  premier 


102  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE   DE  l'yONNE. 

canoD  de  ce  synode  a  exercé  les  critiques.  Od  peut  coDSoUer  à  ce  sujet  la  dis- 
sertation publiée  par  l'abbi  Lebeuf  dans  son  ReciÊêil  de  diven  écriu^  tom.  i, 
p.  280. 

Nous  suivons  ici  le  texte  du  Père  Labbe.  Il  existe  à  la  Biblioth.  Nationale 
deux  Mss.  du  XI®  siècle  qui  contiennent  un  texte  barbare  de  ce  concile.  Ce 
sont  les  n**  1455  et  1458  du  fonds  Latin.  Il  y  en  a  un  autre  à  Rome,  à  la 
Biblioth.  du  VaUcan,  fonds  de  la  Reine,  n*  1127-  Il  est  du  X*  siècle.  F*  150 
R<>  :  a  Synodus  Aulhisiodorensis  ».  Il  est  précédé  de  l'édit  de  Contran.  Ru- 
brique :  «  Quid  vero  juxta  canonum  décréta  debeant  observare  tituli  infra 
»  scripli  declarabunl.  » 

I.  ((  Non  licet  Kalendas  januarii  yaecola,  aud  cervolo  facere,  vel  strenas 
i>  diabolicas  observare  ;  sed  in  ipsa  die  sic  omnia  bénéficia  tribuantur  sicut  et 

>  reliquis  diebus.  > 

¥^  156  V^  c  XLIV.  (dernier)  Si  quis  banc  definitionem  quam  exauctore 

>  canonica communi  consensu  et  convenientia  conscripsimus  atque  instituimus, 
»  tam  ad  clero,  quam  ad  populo  commonendo,  vel  a  id  quod  constitutum  est 

>  conservandum  negligens  inventus  fuerit  et  hoc  observare  distulerit,  aut  eos 

>  qui  ipsum  audire  neglexerint  celaverit,  aut  subpresserit,  aut  in  notitia  épis- 
D  copo  non deposuerit,  anno  a  consortio  fratrum, vel ab  omnium  christianorum 
»  communione  habeatur  extraneus.  > 

SYNODUS. 

Ab  Aunachario  episcopo  Autissiodorensi,  cum  diœcesis  suœ  abbatibus 
et  presbyteris  celebrata,  sub  annum  Christi  DLXXVIII,  id  est,  Pelagii  II 
papee  I,  Chilperici  r^s  XVII. 

CANONES. 

I.  Non  licet  Kalendis  Januarii  vetula,  aut  cervolo  facere,  vel  strenas 
diabolicas  observare  :  sed  in  ipsa  die  sic  omnia  bénéficia  tribtiantur, 
sicut  et  reliquis  diebus. 

II.  Ut  omnes  presbyteri  ante  epiphaniam  misses  suos  dirigant,  qui 
eis  de  principio  quadragesimœ  nuntient,  et  in  ipsa  epiphania  ad  populiun 
indicent. 


VI*"STÈCLE.   CONCILE   D'â.UïERRE.  !03 

IIL  Non  licel  compensos  in  domibus  propriis,  nec  pervigilias  in 
festiviUiiibus  sanctorumfacere;  nec  intersenles,  autad  arbores  sacrivos, 
vi4  ad  fontes  vola  exolvere  :  sed  quicumque  votum  habueril,  in  ecclesia 
vigilet,  et  matriculaî  ipsum  volum,  aut  panperibus  reddat:  nec  sculptilia 
aul  pede,  aut  homine  lineo  fieri  penilus  prœsnmat. 

IV.  Non  licet  ad  sorlilegos,  Yel  ad  auguria  respicere,  non  ad  caragios, 
nec  ad  sortes,  cjnas  sancforum  vocant,  vel  qnas  de  ligno,  aul  de  pane 
facinnt,  aspicere  :  sed  qna^cumque  liomo  facere  v\ût,  omnia  in  nomine 
domini  Jîicial, 

W  Omnino  et  inter  supradictas  œndilîones,  penigilias,  quas  in 
honore  domni  Martini  observant,  omnimodis  prohibere. 

VI,  Ut  a  média  quadragt?sima  presbyleri  chrisma  pétant  :  et  si  quis 
infirmilate  detentus  venire  non  poluerit,  ad  archidiaconum  suum,  vel 
archisnbdiaconum  Iransraittat,  sed  cum  chrismario  et  linteo,  sicut 
relii^ioe  sanctorum  deportari  soient. 

VIL  Ut  medio  Maio  omnes  presbyleri  ad  synodum  in  civîtatem 
veniantt  et  Kalendis  Novembris  onmes  abbates  ad  concilium  con^ 
veniant. 

VIIL  Non  licet  in  altario  in  sacrificio  divino  mellitnm,  quod  mul- 
sum  appellant,  nec  ullum  alîud  poculnm,  extra  vinum  cum  aqua 
mixtum,  offerre  :  quia  ad  grande  reatum  et  peccatum  perlinet  presbytero 
illi,  quicumque  aliud  poculum,  extra  vinum,  in  consecrationem  san- 
guinis  Cluïsti  offerre  prœsumpserit. 

IX,  Non  licet  in  œclesia  choros  soecularium,  vel  puellarum  cantica 
exercere,  nec  convivia  in  ecclesia  praeparare,  quia  scriptum  est  :  Domm 
mêa^  domm  oralionis  vocabitur» 

X.  Non  licet  super  uno  allario  in  una  die  duas  missas  dicere  :  nec 
altario  ubi  episcopus  missas  dixerit,  ut  presbyter  in  illa  die  missas 
dicat, 

XL  Non  licet  in  vigilia  paschie  ante  horam  secundam  noctis  \îgilias 
perexplere,  quia  in  illa  nocle  non  licet  post  mediam  noctem  bd>ere, 
nec  in  nalali  domini,  nec  in  reliquiis  solennilalibus, 

XIL  Non  licet  mortuis»  nec  cucharistiam ,  nec  osculum  tradi,  nec 
vélo  vel  pailis  corpora  eorum  involvi. 


Vk  BlBlIOTirÈOlE    HISTORÏOIE   DE   L  YOXIVE. 

Xlir,  Noiilket  diacono,  vélo  vel  palla  sc^ipulas  suas  invoH, 

XIV,  y  on  WcvX  in  baptisleria  corpora  sepeliri, 

XV-  Non  licet  raorUiuni  super  morluum  mitli. 

XVL  Non  lîcet  die  dominico  baves  jungere,  vel  alia  opéra  exercere, 
nisi  pro  Ciiusis  coiistitulis. 

XVII.  Ouicumque  se  propria  volunlale  in  aquam  jaclaveril,  aut 
collum  ligav^TÏt,  aut  de  arbore  pra^eipitaverit,  aut  lern*  percusserit,  aut 
([ualibet  occasiune  volunlaria?  se  murti  (radiderît,  istoruui  oblalio  non 
recipiatur. 

XVIIL  Non  licet  absque  paschre  solennitale  ullo  tempore  baptizare, 
nisi  illo  quibus  mors  vicina  est,  quos  grabatarios  dicunt.  Quod  si  quis 
in  alif»  pago,  contumacia  facienle,  post  interdîctum  hoc  infantes  suos 
ad  baptisraum  detulerit  in  ecclesias  noslras,  non  recipianfur  nsque  ad 
satisfactîonem.  El  qnicumque  presbyler  ipsos  extra  nosirnm  permissuni 
reciperepra'sumpseritj  tribus  mensibusa  connnunione  ecclesiœ  seques- 
Iratus  sit. 

XIX.  Non  licet  presbylero,  autdiacono,  aut  subdiacono,  post  accep- 
lum  cibura,  vel  poculum  missas  tractare»  aut  în  ecclesia  dum  missae 
dicuntur  sttire, 

XX.  Quod  si  presbyter,  quod  nefas  est  dicere,  aul  diaconus,  aut  sub- 
diaconus,  post  acceptam  benedictionem,  infantes  procreaverit,  adul- 
terium  comniiserit,  et  archipresbyter  hoc  episcopo  aut  archidiacono 
non  innotnerit  si  scit,  integroanno  non  communicet  illt  vero  qui  hoc 
commiserint  dcponantur. 

XXL  Non  licet  presbytero,  post  acceptam  benediclionem,  in  uno  leclo 
eu  m  presbytera  sua  dormire,  nec  in  peccalo  carnali  miscerit  nec  dia- 
cono,  aul  subdiacono. 

XXII.  Non  licet  relicta^presbyteri ,  nec  relicta^ diaconi ,  nec  subdiaconi, 
post  ejus  mortem  inarilum  accipere, 

XXIIL  Si  monachus  in  monasterio  aduheriom  commiserit,  aut  pe- 
culiare  liabere  prœsunipserit,  aut  furtum  ieceril,  et  hoc  abbas  per  se 
non  emeiidaverit,  aut  episcopo,  aut  archidiacono  non  innoluerit,  ad  pœ- 
ailentiam  agendam  in  alio  monasterio  nïtrudatur. 

XXIV.  Non  licet  abbati,  nec  monacho,  ad  nuptias  ambulare. 


VT"   SIÈCLE,    CONCILE   D'AUXERHE,  i05 

XXV.  Non  licet  abbali  filios  de  baplismo  habere,  npc  monachis  rani- 
ma très  habere. 

XXVI.  Quod  si  quis  abbas  mulierem  in  monaslerio  sno  ingredi  per- 
miserit,  aiit  feslivitatos  aliquas  ibi  speclare  pnï?ceperil,  Iribus  raensibus 
in  alio  monasterio  retrudaliir,  pane  et  a^pia  contentus. 

XXVII.  Non  licct  ut  aliquissuam  novercara  accipiat  uiorem. 
XXVIIL  Non  licet  ut  filiamuxoris  sua^  quis  accipiat. 

XXIX.  Non  bcet  ut  reliclam  fratris  sui  quis  in  malriraonium  ducat. 

XXX.  Non  licet  duas  sorores,  si  una  morlua  fuerit,  alleram  in 
conjugium  accipere. 

XXXI.  Non  licet  consobrinam,  hoc  est  quae  de  duobus  frafribus,  aul 
de  duabus  sororibus  procreatur,  in  conjugium  accipere  ;  nec  (pii  de 
ipsis  nati  fuerint,  in  conjugio  socientur. 

XXXIL  Non  lici^ït  ut  nepos  avunculi  uxorem  accipiat. 

XXXIII.  Non  licet  presbjtero,  nec  diacono,  ad  trepalium,  ubi  rei  tor- 
i|iientur,  stare. 

XXXIV.  Non  licet  presbytero  in  judicîo  illo  stare,  unde  homo  ad 
raorlem  tradatur. 

XXXV.  Non  licet  presbytero,  aut  diacono,  vel  cuiquam  clericorum, 
de  qualibel  causa  conclericum  suum  ad  jndicom  siecularem  trahere. 

XXXVI.  Nonlicel  mulieri  nuda  manu  eucharisliain  accipere. 

XXXVII.  Non  licet  mulieri  manum  suara  ad  pallam  dominicam 
cnittere. 

XXXVIIL  Non  licet  cura  excommunicalo  communicare,  nec  cnm  eo 
cibura  sumere. 

XXXIX*  Si  quis  prcsbyter,  aul  qnilibet  de  clero,  aul  de  populo,  ex- 
communicatura  absque  voluntale  ipsius,  qui  eum  excommunicavit, 
sciens  receperit,  aut  cum  illo  panem  manducaverit,  vel  colloquium 
habere  decreverit,  simili  sententia}  subjacebît. 

XL.  Non  licet  presbytero  inler  epnlas  cantare,  vel  sallare. 

XLI.  Non  licet  presbytero,  nec  diacono,  queraquam  inscribere;  sed 
in  vice  sua,  si  causam  habuerit,  aut  fratrem,  aut  quemcumque  sspcula- 
rem  rogel. 

XUL  Ut  unaqueeque  mulier,  quando  communicat,  dominiciilen^ 
f  li 


106  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L*TONNE. 

suum  habeat.  Quod  si  qua  non  habuarit  usque  in  alium  diem  domini- 
cum  non  communicet. 

XUII.  Quicumque  judex,  aut  suecularis,  presbytero,  aut  diaoono, 
aut  cuilibet  de  clero,  aut  de  junioribus,  absque  voluntaie  episcopi,  aut 
archidiaconi,  vel  archipresbyteri,  injuriam  ioCerre  praesumpserit,  anno 
ab  omnium  Christianorum  consortio  habeatur  eitraneus. 

XIJV.  Si  quis  ex  secularibus  institutionœi  aut  admonitioi^m  archi> 
presbyteri  sui*  contumacia  focienle,  audire  distulerit,  tamdiu  a  liminibus 
sanct^  ecclesiae  habeatur  extraneus,  quamdiu  tamsalubrem  institutionem 
adimplere  non  studueiît.  Insuper  et  mulctam,  quam  gkHÎosissimus  do- 
minus  rex  pnecepto  sue  instituit,  sustineat. 

XLV.  Siquis  banc  definitionem,  quam  ex  auctoritate  cammica  coni- 
muni  consensu,  et  com-enientia  conscripsimus  ac  instituimus,  tam  ad 
clerum,  quam  ad  populum  oommooeiHlum,  Tel  ad  îd  quod  oonstitutum  est 
consenandum,  négligeas  inventus  fuerit,  et  ob  hoc  obserrare  distulerit, 
aut  eos  qui  ipsum  audire  n^lexerint  celaTerit  aut  suppresserit,  et  in 
notitiam  episcopi  non  deposuerit  «  anno  a  consortio  fratrum,  Yel  ab  onmium 
('.hristianorum  communione  habeatur  extraneus. 

XLVL  Si  quispresbiler.  aut  diaconus,  aut  quis  libet  de  numéro  cle< 
rieorum  relinquens  propriam  parochiam,  p»^t  ad  alienam  et  omnino 
demigrans»  pneter  epîsoopi  sui  conscientiam  in  alienam  parochiam  com- 
moretur,  hune  ulterius  ministrare  no»  patimur:  precipoe  si  Tocatus  ab 
f^isci>po.  redire  contempserit,  in  sua  inquietudine  perseTerans.  Verum- 
tamen  quam  laicus  ibi  communicet,  episcopus  vero  apud  quem  moratus 
fuerit  esse  constituennt  contra  eos  decretam  cessati  onem  pro  nihilum 
reputans>  tanquam  clericus  forte  suscepmt  relut  magister  inquietudinis, 
n^mmunione  pri>>^tur. 

Ce  xLvi*  eiQon  dVsi  pas  dans  le  P.  Labbe;  il  se  troate  dans  le  Ms.  i4o8 
de  U  Biblioih.  Naiiooale. 

SaSCfUPTKXVEa 

Al  N  ioiuaiis  in  IVi  nomine  episcopus  constitutionem  hanc  subs- 
cri|>si. 


vr   SIÈCLE,    CONCTLE   î)  AUXERRE. 

ViMBAUDis  abbas  subscripsi. 

Baudonils  abbas  subscripsi. 

Fhancolus  abbas  subscripsi, 

CiESARius  abbas  subcripsi. 

Desideratas  abbas  subscripsi. 

AiMANDLS  abbas  subscripsi. 

Tegrbdus  abbas  subscripsi. 

Vie  IL  lus  presbyter  subscripsi. 

Gregorics  presbyter  subscripsi. 

Claudius  presbyler  subscripsi. 

AxiANUs  presbyler  subscripsi, 

Saupandls  presbyter  subscripsi, 

TiïEODULFis  presbyter  siibs(Tipsi, 

HuBîGiLîS  presbyter  subscripsi. 

NiOBAUDis  pre^sbyter  subscripsi. 

Antoi^uis  presbyter  subscripsi, 

Sev ARDUS  presbyler  subscripsi . 

Addo  presbyter  subscripsi . 

SiNDULFus  presbyler  subscripsi. 

AuDOVius  presbyter  subscripsi. 

Medardls  presbyler  subscripsi. 

Babertcis  presbyter  subscripsi. 

Syagmius  presbyler  subscripsi . 

Friobaudis  presbyter  subscripsi. 

EoMLNLS  presbyler  subscripsi* 

Elladils  presbyler  subscripsi, 

Theodemodus  presbyler  subscripsi, 

Launovus  presbyter  subscripsi. 

Leonastis  presbyler  subscripsi, 

Medardus  presbyter  subscripsi  per  diaconum  Leudegisilum. 

EuNius  presbyter  subscripsi. 

FiLMATius  presbyter  subscripsi. 

NoNNovius  presbyler  subscripsi. 

Ballomerïs  presbyter  subscripsi. 


107 


108  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE    DE  L*YONNE. 

RoMACHARius  presbyter  subscripsi, 

Medardus  presbyter  subscripsL 

AuDiLA  presbyter  subscripâi. 

Genulfus  presbyter  subscripsi. 

Syag  RI  us  presbyter  subscripsi. 

SiNDULFUS  presbyter  subscripsi. 

Viï^OBAUDis  presbyter  subscripsi. 

Apronius  diaconus  subscripsi. 

Barbarïo  diaconus  subscripsi. 

Leldegisilus  diaconus  pro  Medardo  subscripsi. 

GRÉGOIRE  DE  TOURS. 

(An  de  J.-C.  î>93.) 

Plusieurs  des  ouvrages  de  cet  illustre  évéque  reo ferment  des  passages  qu) 
iûtéresseot  notre  histoire  locale;  les  voici,  tirés  du  texte  public  parDom  Ruioarl. 
In-folio;  Paris,  hi>cxcix.  Chez  J*  Muguet. 

HISTORU  FRANCOROM. 

LIB,  IV. 


XLll.  Eunius  quoque,  cognomento  Mummolus,  a  rege  Guntchramno 
palriciatuin  promeruit  :  de  cujns  mititiae  origine,  altius  quaGdani  repe- 
lenda  putavi.  Hic  etenim  Peonio  paire  or  lus,  Autisiodorensis  urbis  in- 
eola  fuit.  Peonius  vero  hujus  municipii  Comitalnm  regebat.  Quuraque  ad 
renovandam  actionem,  munera  régi  per  filium  transmisit»  îlle,  datis 
rébus  palernis,  Comitatum  patris  ambivit,  supplantavitque  genitorem, 
quera  sublevare  debueral.  Ex  hoc  vero  gradatim  proflciens,  ad  majus 
culmen  evectus  est,  Igilur  prorumpentibus  Langobardis  in  Galbas, 
Amatus  patricius,  qui  nuper  Celsi  successor  extiteratp  contra  eos  abiit, 
commissoque  bello  terga  vertil,  ceciditque  ibi.  Tantamque  tune  stragem 
Langobardi  feruntur  fecisse  de  Burgundionibus,  ut  non  possit  colligi 
numerus  occisorum  :  oneratique  prieda  discesserunt  ilerum  in  Italiam. 
Ouibus  discedenlibus,  Eunius,  qui  et  Mummolus,  arcessitus  a  rege, 


VI**   SIÈCLE.    GEÉGOmE    DE    TOl'RS.  109 

palriciatas  culmcn  meriiit.  Inmontibus  iterum  Langobardis  in  Gallias, 
et  usque  Muslias-Calmes  accedentibus,  quod  adjaœt  civilati  Cbredoncnsi, 
Mummolus  exercitummovet,  et  cum  Burgundionibus  iHuc  proficiscitur, 
Circumdatisque  Langobardis  cum  exercilu,  facLis  etiam  concidibus,  per 
dévia  silvanim  iiiruit  super  eos  :  multos  interfecit,  nonnullos  cepit,  el 
régi  direxit,  Quos  ille  per  loca  dispcrsos  custodire  priecepil,  paucîsquo- 
dammodo  per  fugam  elapsis,  qui  patriii?  nuntiarent- 

XLIII.  Fuemntque  in  hoc  pra^lio  Salonius  et  Sagiltarius  fraires.  atque 
episcopi,  qui  non  cruce  cœlesU  muniti»  sed  galea  aut  lorîca  saculari 
armati,  raultosmanibus propriis,  quod  p«^jos  est,  interfecisse  referuolur. 
Ha?c  prima  Mummoli  iu  certamine  vicloria  fuit.  Post  ha^c  Saxones,  qui 
cum  Langobardis  in  Ilaliam  vénérant,  iterura  prorumpunl  in  Gallias, 
et  infra  territoriura  Regense,  id  est  apud  Stablonera  villam,  castra  po- 
nunt,  discurrentes  per  villas  urbium  vicinarum,  diripientes  pnedas, 
captivos  abducentes^vel  etiam  cuncla  vaslantes.  Otiod  quum  Mummolus 
comperisset,  exercitum  movet,  inruensque  super  eos,  multa  ex  his 
millia  interfecit,  et  usque  ad  vesperam  co^dere  non  deslitît,  donec  nox 
finem  faceret.  Ignaros  enim  repererat  homines,  et  nihil  de  his  quie  ac- 
cesserunt  autumantes.  Mane  autem  facto,  staluunL  Saxones  exertilum, 
préparantes  se  ad  bellum.  Sed  întercurrentibus  nuntiis  pacem  fecerunt: 
dalisque  muneribus  Mummolo,  relicla  universa  regionis  pra^da  cum 
caplivis  discessemnt  ;  jurantes  prius  quod  ad  subjectionem  re^um, 
solaliumque  Francorum  redire  deberent  in  Gallias.  Igitur  regressi  Saxo- 
nes in  Ilaliam,  adsumtis  seeum  uxoribus  et  parvulis,  vel  omni  supel- 
lectile  facullatis,  redire  in  Gallias  destinantes,  scilicet  ut  a  Sigiberto 
rege  collectî,  in  loco  unde  egressi  fuerant,  stabilirentur.  Fecerunlque 
ex  se  duos,  ut  aiunt,  cuneos  :  et  unus  quidem  per  Niceam  urbem,  alius 
vero  per  Ebredunensem  venit,  illam  rêvera  tenentes  viam,  quam  anno 
superiore  tenuerant  :  conjunctique  sunt  in  Avennico  terri torio,  Erat 
enim  tune  tempus  messium,  et  locus  ille  maxime  fructus  tcrrœ  sub  divo 
hâbebat,  nec  quicquam  ex  his  domi  incoliB  recondiderant.  Oenique  ac^ 
cedenles  inareas,  segeles  inter  se  dividunt  :  colligenlesque  ac  trituran- 
tes, frumenta  comedebant,  nihil  ex  his,  eis  qui  laboraverant,  relin- 
quente^.  Vernm,  post<}uam  expensis  fructibus,  ad  litus  Rhodani  amnis 


no  BÎBLIOTHÈOUK    HISTORIQUE   DE    LIONNE. 

accesserunt,  ul  transacto  lorrenle,  regno  se  régis  Sigibertî  coriferreiil, 
occurril  eis  Mumraolus,  dicens  :  Noo  transibitis  torreiilem  hune  :  ecce 
regiones  doinini  mei  'régis  depopulaslis,  cullegislis  segetes,  pecora  devas- 
taslis,  tradidistis  domus  iûctjndiîs,  olivela  ac  vineta  succidis>tis.  Non 
ascendetis,  nisi  satisfaciatis  prius  liis  quos  exiguos  reliquislis,  alioquin 
non  effugietis  manus  meas,  nisi  ponam  gladiiim  super  vos,  el  uxores 
el  parvulos  veslros,  et  uleiscar  inJLiriamdomini  mei  Guntehramni  régis. 
Tune  illi  limentes  valde,  dantes  multa  numismalis  aurei  millia  pro  redein- 
tione  sua,  Iransire  perniissi  sunt  :  et  sic  Arveniis  pervenerunl.  Eral 
tune  vernuni  tempus,  proferebanl  ibi  régulas  cPris  incisas  pro  auro,  quas 
quisque  vîdens,  non  dubitabat  aliud,  nisi  quod  auruni  probatom  atqiie 
examinatum  esseL  Sic  enim  eoloralum  ingenio  nescio  quo  fuit  :  unde 
nonnulli  hoc  dolo  seducli,  aurum  dantes  et  ips  aecipientes»  pauperc?s 
facti  sunt,  Hi  vero  ad  Sigibertum  regem  Iranseunles,  in  locum  unde 
[irius  egressi  fuerant,  slabiliti  sunt, 

XLV.  Post  hœc  très  I^ngobardorum  duces,  id  est,  Anio,  Zaban,  ac 
Hhodanas»  Galbas  inrupere.  Et  Arao  quidem  Ebredunensem  carpens 
viain  usque  Machovillam  Avennici  territorii,  quam  Muminotus  munere 
nieruerat  regio,  accessit  :  ibi  que  fixil  lentoria.  Zaban  vero  per  Diensem 
descendens  urbem,  usque  Valentiam  venil  :  ibique  castra  posuit.  Rho- 
danus  autem  Gralianopohtanam  urbem  adgressus  est,  ibique  papiliones 
extendit.  Et  Amo  quoque  Arelatensem  debellavit  provinciam,  cum  urbibus 
qua!  circumsita^  sunt.  Et  usque  ipsum  Lapideum  campura,  qui  adjacet 
urbi  Massiliensi  accedens,  tam  de  pecoribus,  quam  de  hominibus  denu- 
davil  :  Aquensibus  aulem  obsidionem  paravit,  de  quibus  viginti  duabus 
h  bris  argenli  acceptis  abseessit  Sicque  et  Rhodanus  ac  Zaban  in  locis 
quibus  accesserant  feœrunl.  Oua*  quum  Muminolo  perlata  fuissent,  exer- 
citura  movit,  et  Rhodano,  qui  Gratianopobtanam  urbeoi  debellabat, 
occurril.  Sed  ([uum  Iseram  fluvium  exercitus  laboriose  transirel,  nulu 
Dei  animal  amnem  ingreditur,  vadum  oslendit,  et  sic  populus  in  ulle- 
riorem  ripam  cgreditur.  Quodvidentes  Langobardi,  nec  morali,  evagi- 
natis  gladiis  hos  adpetunt.  Commîssoque  bello  in  tautum  ca?si  sunt,  ut 
Khcdanus  sauciatus  lancea  ad  montium  excelsa  confugeret.  Exinde  quum 
quingentis  viris  qui  ei  remanserant,  per  dévia  silvarumprorumpens,  ad 


"vr   SlÉCtK.    CftlRGOIÏlE   DE    TOUItS.  I  I  l 

Zabadem  perveiiit,  qui  tune  urbem  Valenliam  obsidebat  :  narravilque 
01  omnia  qua>  acla  fueraiit.  Tune  datis  pari  1er  cunclis  in  praedam,  ad 
Ebredunensem  urbem  regressi  sunt:  ibique  eis  cum  innumero  exercilu 
Slumraolus  in  faciem  venil.  Commissoque  priTlio,  Langobardorum  pha- 
lange usque  ad  internecionem  cepsa*,  cum  paiicis  duces  in  Italiam  sunt 
regrassi.  Ouumque  usque  Sîgusinm  urbern  perlati  fuissent,  et  eos  incolaB 
loci  dure  susciperent,  pra*sertim  quura  Sisinnius  magister  milituni  a  parle 
Imperatoris  in  bac  urbc  resideret  :  simulatus  Mummoli  puer  in  cons- 
pertu  Zabanis.  Sisinnio  litieras  protulit,  salutemque  ex  nomine  Mummoli 
dédit,  dicens  :  En  ipsum  in  proximo,  Quod  audiens  Zaban,  cursu  veloci 
ab  urbeipsa  digressus  prâ?teriit.  ïlis  auditis  Amo,  collecta  omni  prai-da, 
in  ilinem  proficiscitur  :  sed  resistentibus  ni\ibus,  relieta  pra^da,  vix  cum 
pauciscrumpere  potuit,  Exlerriti  enim  erantvirtu le  Mummoli. 

XLVI.  Multa  enim  Mummolus  b^lla  gessit,  in  quibus  victor  exslitit, 
Nam  post  mortem  Chariberti,  quuni  Chilpericas  Turonis  ac  Pirtavis 
pervasissel,  quae  Sigiberto  régi  perpactum  in  parlem  vénérant, 
ronjunctus  rex  ipsr  cum  Guntchramno  fratre  suo,  Mummolum  eligunt, 
qui  bas  urbes  ad  eorum  dominum  revocare  deberet.  Qui  Turouis  veniens. 
fugato  exinde  Chlodov^^cho  Chilperici  filio,  exactis  a  populo  ad  partem 
régis  Sigiberli  sacramenlis,  Pictavos  accessit.  Sed  Basiliusac  Sigharius 
Piclavi  cives,  collecta  multitudine,  resislere  voluerunt  :  quos  de  diversis 
partibus  circumdatos  oppressit,  obruit,  inlereniil,  et  sic  Pictavos  acce- 
dens,  sacramenta  exegi(,  }Ia^c  intérim  de  Mummolo  dicta  sufliciant  : 
reliqua  in  posterum  sunt  digerenda. 

LIB.  V, 


\\  ...  Interea  beatus  Telricus  a  sanguine  sauclatnr  :  cuî  quum  rmlla 
medicorum  fomenta  valerent,  conturbati  clerici,  et  a  pastore  utpote  des- 
lituli,  Mondericum  expetunt:  qui  a  rege  indultus,  actonsuratus»  episcopus 
ordinatur^sub  ea  quideni  specie,  ut  dumbealus  Telricus  viverel,  hic  Ter- 
nodorense  castrum  ut  archipresbyter  regeret,  atque  in  eo  commoraretur  : 
migrante  verodecessore  iste  succederet, 

KIIL  Ergo  ut  ad  propositum  revertamur,  CJiilpericus  rex  Chlmlove- 


112  BÏBLIOTHÈOLE   HISTOBIQUE   DE   L*yONNE. 

chum  filium  suum  Turonis  transmisit  Qui,  congregato  exercitujn  ter- 
minum  Toronicum,  el  Andega^^m  usque  Santonas  Iransiil,  eamque 
pervasil.  Mummolus  vero  patricius  Gun(chramni  régis,  com  magno  exer- 
citu  usque  Lemoyicinum  transiit,  et  œnlra  Desiderium  ducem  Chilperici 
régis  belliim  gessit  In  quo  preelio  cecidere  de  exercitu  ejus  quinque 
millia,  de  DesiderH  vero  viginti  qualuor  millia.  Ipse  quoque  Desiderius 
fugieiis  vixevasil  Mummolus  vero  patricius  perAnernumrcdiil,  eamque 
per  loca  exereitus  ejus  devaslavit,  cl  sic  in  Burgundiam  peraceessil. 

XIV.  Egressus  autem  [Merovechus)  basilicam  sanclam,  quum  iter 

ageret  per  Aulisiodorense  territorium,  ab  Erpone  duceGunlchramni  régis 
comprehensus  est.  Quumque  ab  eo  detinerelur,  casu  nescio  quo  dilap- 
sus,  basilicam  sancti  Germani  ingressusest.  Audiens  haecGuntchramnus 
rex,  in  ira  commotus  Erponem  septingentis  aureis  damnât,  etab  honore 
removet,  diceos  :  Retinuisti,  ut  ait  frater  meus»  inimicum  suum  :  quod 
si  hoc  facere  cogitabas,  ad  me  eum  debuisli  prius  adducere;  sin  autem 
aliud»  nec  tangere  debueras,  quem  tenere  dissimulabas. 

LIE,  VL 

L  Anno  igîtur  sexto  regni  sui  Childeberlus  rex,  rejecta  pace  Gunt- 
chramni  re^is,  cum  Chilpericx}  conjunctus  est.  Non  post  mullum  tempus 
Gogo  moritur,  in  eu] us  locum  Wandehnus  subrogatur,  Mummolus  a 
regno  Guntchramni  fuga  dilabitur,  et  se  infra  murorum  Avennicorum 
munitionem  concludit  Apud  Lugdunum  synodus  episc^porum  conjun- 
gitur,  diiersarum  causarum  allercationes  incidens,  negUgentioresque 
judicio  damnans.  Synodus  ad  regem  revertitur,  multa  de  fuga  Mum 
moli  ducis,  nonnulla  de  discordiis  Iractans. 

XXIV Inde,  ut  ferunt,  post  multa  tempora,  [Gundovaldus)aquodam 

invitatusutveniretinGalliaSjMassiUamadpulsus.aTheodoroepiscoposus- 
t  eplus  est.  Et  ab  eodem  etiam  acceptis  equitibus,  Mummolo  duci  conjunc- 
tus  est.  Erat  autem  tunç  Mummolus  in  civitateAvennica»  sicut  supra  jam 
diximus.  Guntchramnus  vero  dur  adprehensum  Theodorum  episcopum 
in  custodiara  pro  bac  causa  detrusit,  reputans  cur  hominem  exiraneum 
inlromisisset  in  Galtias,  voluissetque  Francorum  regnum  iniperialibus 


VI*   SIÈCLE.    GRÉGOIRE    DE    TOURS. 


113 


per  hiiT  subdereditionibus.  At  ille  epistolam,  ut  aiuni,  manu  majonim 
Ctildeberli  régis  subscriptam,  prolulil,  dicens  :  ISihil  per  oie  fcci,  iiisi 
qua>  mihi  a  dominis  noslris  et  senioribus  iiuperata  sunt.  Custodiebatur 
igitur  sacerdos  in  cellula,  nec  permittebalur  ecclesia^  propinquare.  Qua- 
dam  vero  nocte,  dum  adtentius  oraret  ad  Dominum,  refulsîl  cellula 
nimio  splendore,  ita  ut  Cornes  qui  erat  cuslos  ejus,  ingeuti  pavore  ler- 
reretur  :  visusque  est  super  eum  lucis  immensa?  globus  per  duarum 
horarum  spatium,  >Iane  aulem  facto,  narrabat  Ikpc  Cornes  illt*  céleris 
qui  cum  eo  eranl.  Post  ha^c  autem  ductus  est  ad  Guntchramnum  regem 
cum  Epipliauio  episcopo,  (pii  lune  Langobardos  fugiens,  Massilîae  mora- 
balur,  scibcet  quod  et  ipse  conscius  hujus  causa?  fuisse!  Discussi  igitur  a 
rege,  in  nulle  inveuli  sunt  crimiue,  Rex  tamcn  jussit  eos  sub  cuslodia 
degere,  in  qua  post  multa  supplicia»  Epiphauius  episcopus  obiil.  Gun- 
dovaldus  vero  in  iusulam  maris  secessit,  exspectans  eventum  rei .  Gunt- 
chramnus  vero  dux  cum  duce  Guntchramni  régis  res  Gundovaldi  divisil, 
et  secum  in  Arveuum  delulit  immensum,  ut  ferunt,  argenti  pondus  et 
auri,  et  reliquarum  renim. 

XXVi  GunlchramDusquoquedui  Aryernumcum  supradictislhesauris 
reversus,  ad  Childebertuni  regem  abiit.Quumque  exinde  regrederelurcum 
uxore  et  filiis,  a  Guntchramno  rege  comprehensus  retiuebatur,  dicente 
sibi  rege  :  Tua  imitatio  Gundovaldum  adduiitin  Gallias,  et  ob  hoc  ante 
hos  annos  abisti  Cous  tan  linopolim.  Cui  ille  :  Mummolus,  inquit,  dnx  tuus 
ipse  suscepileuiu,  et  in  Avenione  secum  retinuit.  Nunc  autem  permitte  me» 
et  adduçamipsum  tibi,  et  tune  immunis  ero  iib  his  quœ  imputantur  mihi, 
Cui  rex  ait  :  Non  permittam  te  abire,  nisi  dignas  luas  pœnas  pro  his 
rpiœ  commisisli.  At  ille  cernens se raorti  propinquura,  ail:  Ecce  ûlium 
meum,  suscipe  illum,  et  sit  obses  pro  his  quee  promitlo  domino  meo 
régi,  et  nisi  Muramolnm  adducam  tibi,  perdant  par\'ulummeum.  Tune 
rei  permisit  eum  abîre,  retento  secum  ejus  iiifaululo,  At  ille,  adsumlis 
secum  Ar^ernis  alque  Vellavis,  Avenionem  abiit.  Sed  astu  Mummoli, 
naves  in  llhodano  inûrmœ  pneparatœ  sunt;  ascendentesque  simpliciter, 
ulin  medioamnis  venerunt,  impletis  navibus  mergebanlur.  Tune  in  pe- 
riculo  positi,  alii  nando  evaserunt,  uonnulli  vero  arreplis  ipsarum  navium 
labalisadtigerunllitus,  Plerique  autem,  quorum  minor  fuit  aslulia,  iu 
I  15 


114  BrBLlOTHÊQUE   HISTORIQLIE  DE  L'îONNE. 

amne  deniersi  sunt.  Guntchramous  vero  dux  advenil  Avenioiiem,  pro- 
viderai  enim  Mummolus,  poslqyam  infra  muros  urbis  illius  esl  ingres- 
sus,  ut,  quia  parsparvaresidebal,  qua?  non  vallabalur  a  Rhodano,  educta 
ei  eo  parle,  locns  ille  lotus  hoc  alluvio  mnuirelur  :  in  quo  loco  fossas 
magna3  profundiludinis  fodil,  pnr^paralosque  dolos  aqua  decurrens  ope- 
ruil.  Tune  adveniente  Guiilchraoïno,  ail  ex  niuro  Mummolus  :  Si  fides 
est  intégra,  venial  ille  al>  una  parte  ripa\  et  ego  ex  alia,  et  quod  volueril 
eloqualur,  Quû  quum  convenisseot,  ait  Guntchramous  e  contra»  hoc  enim 
brachium  fluminis  inter  utrumque  erat  posilum  :  Si  licet,  inquit,  vadam , 
quia  suutaliqua  quije  inter  nos  secrelius  conferantur,  Cui  ille  :  Veni,  ait, 
ne  tinieas.  Ingressuscum  unoamicorumsuorum,  ul  erat  lorica^  pondère 
adgra  valus,  ilicoamicus  ille,  ni  foveam  amnis  adtigil,  sub  aquis  demersus 
nusquam  comparuit.  Gunlchramnus  vero  quum  demergeretur  atque  por- 
taretur  ab  unda  veloci,  unusde  adstantibus,porrectamanuiejushasLa, 
eum  litori  reddidit  El  luncinlalis  sibi  conviciis,  ipse  et  Mummolus  dis- 
cesserunl.  Obsidente  quoque  Guntchramno  ipsam  urbeni  cum  exercitu 
Guntchramni  régis,  nuntiata  sunl  hœc  Childeberlo.  Al  ille,  ira  commotus, 
cur  hœc  non  jussus  ageret,  Gundulfum  superius  dictuni  illuc  direxit. 
Qui  amola  obsidione,  Mummolum  Arvernis  adduxit  :  sed  post  paucos 
dies  Avenionem  regressus  est. 

LiB.  VII. 

...Cujus  (Salvii)  temporc  quum  Mununulus  palricius  multos  cap- 
tivos  ab  ca  urbe  (Albiga)  duxissel,  proseculus  ille,  omnes  redemit... 

X,  Ipse  vero  (Desiderius)  ad  Mummolum,  cura  quo  fœdus  anteduos 
annos  inierat,  properavit,  Morabtitur  tune  Mummolus  infra  muros 
Avennicai  urbis  cum  Gundovaldo,  cujus  in  libro  superiorc  memi- 
nimus..., 

XXVIIL  Post  haec  exercilus  ab  urbe  Pictava  remotus,  inanlea  posl 
Gùndovaldum  proficiscitur.  Secuticpie  sunt  eum  de  Turonicis  multi 
lucri  causa;  sed  Picta^îs  super  eum  inruenlibus,  nonnulli  interemli, 
plurimi  vero  spoliati  redierunt.  Hi  autem  qui  de  his  ad  exenitum 
prius  junxeranl,    pariter  abierunl.   Itaque  exercilus  ad  Dorouoniam 


VI'   SIÈCLE.    GRÉGOIRE    DE   TOURS.  H5 

lluvium  àccedens,  prœstolari  ca^pit,  quid  de  Gundovaldo  cognoscerel. 
Cui  jam,  ut  supra  diclum  est,  adhceserant  dux  Desiderius  et  Bladasles 
curii  Waddone  majore-domus  Rigunthis  regiiiie.  Erant  enim  primi  cum 
eo  Sagîttarius  episœpus  et  Mummolus*  Sagittarius  enim  jam  promis- 
sionem  de  epîscopatuThoIosano  acceperat, 

XXXI .  Erat  tune  lemporis  Gundovaldus  in  urbe  Burdegalensi  a 
Bertcliraiano  episcopo  valde  dilectus.  Inquirens  autem  quap  ei  causa» 
solatium  pra^bere  possent,  narravit  quidam,  quod  aliquis  in  partibus 
Orieulis  rex,  ablato  sancti  Sergii  raarljris  pollice,  in  dexfro  brachio 
oorporis  sui  seruisset.  Ouumque  ei  nécessitas  ad  depellendura  ininiicos 
obvenisset,  in  hoc  confisus  auxilio,  ubi  dextri  lacerti  erexisset  ulnam, 
prolinus  multitude  hostiura  quasi  martjris  oppressa  virtule,  labebatur 
in  fugam.  Htec  audiens  Gundovaldus,  inquirere  diligenlius  cœpit, 
quisnaiu  esset  in  co  loco,  qui  reliquias  sancti  Sergii  martyris  meruisset 
accipere.  Interea  proditus  ab  episcopo  Berlchramno  EulVonius  iiego- 
lialor  per  inimicitiam,  quiaimitum  aliquando  eum  totonderat.  inhians 
faeultati  ejus.  Quod  ille  dispiciens,  ad  aliara  urbem  transiens,  ca*sarie 
CTfâcenle  regreditur.  Ait  ergo  episcopus  :  Est  hic  quidam  Syrus,  Eufro- 
nius  nomine,  qui  de  domo  sua  ecclesiam  fociens,  hujus  sancti  reliquias 
œllûcavit  :  et  plurima  ex  his  signa,  virtutc  martyris  opitulante,  cons- 
peiii.  Nam  quum  tempore  quodam  Burdcgalensis  civitas  maximo  fla- 
graret  incendie,  ha}c  domus  circumdata  flammis  nullatonus  est  adusta. 
Islâ  eo  dicente,  stalim  Mummolus  cursu  rapido  cum  episcopo  Bert- 
chramno  ad  domum  Syri  accedit,  vallatoque  homine ,  pignera  sibi 
sancta  pnecepil  ostendi.  Negat  ille.  Tamen  cogitans,  quod  pro  malitia 
aliqua  ei  ha'  pararentur  insidîa^  ait  ;  Noli  fatigare  senem,  nec  sanclo 
inferre  injuriam  ;  sed  acceptisa  me  centum  aureis,  abscede.  Illo  quoque 
insistente,  ut  sanctas  videret  reliquias,  ducentos  aoreos  obtulit,  et  nec 
sic  obfinuit  eum  reccxlere,  nisi  ipsa  pignera  viderentur.  Tune  Mummolus 
elevari  ad  parietem  scalam  jubet.  (Erant  enim  in  sublimi  parietis  contra 
altarium  in  capsula  recondita??) ,  diaconumsuum  scandere  pra^cepil.  Qui 
per  gradus  scandens  scala^,  adprehendens  capsam ,  ita  treraore  con- 
cussus  est,  ut  nec  vivens  putaretur  ad  terram  reverti.  A ttamen  accepta, 
ut  diximus,  capsula  qua*  de  pariete  pendebat,  detulit*  Qua  prescrutata, 


116  BÎBLIOTÈOLE    HISTORIQUE:    DE   l'YOXNE. 

Mummolus  OS  do  sancti  digilo  reperit,  quod  cullro  ferire  non  meluil. 
Posilo  onimde  super  ciiltro,  et  sic  de  alio  perciUiebat.  Ouiiinque  post 
multos  ictus  vix  frangi  potuissct,  divisum  in  1res  parles  ossiculuni  di- 
versos  iii  partes  dilabilur.  Credo  non  erat  ac-ceplum  martyri,  ut  ha?c 
ille  contingeret.  Tune  ilonle  vehementins  Eufronio,  prosternuntur 
omnes  in  oralionem,  deprecantes  ut  Deus  dignarefur  oslendere,  quee 
ab  ocuHs  fuerant  bumanis  ablata.  Post  orationem  aulem  reperta^  sunt 
particulaN  ex  quibus  una  Mummolus  adsumta,  abscessit  ;  sed  non»  ut 
credo,  cuni  gratia  martyris,  sicutin  sequenlideclai'alum  est 

XXXIV.  Igitur  Gundovaldus,  quum  audisset  sibi  exercitum  propin- 
quare»  relictus  a  Desiderio  duce,  Garonnam  cum  Sagittario  episcopo, 
Muminolo  et  Bladasle  ducibus,  atque  Waddone  lransi\it,  Convennas 
[détentes 

XXXVIII.  Denique  ii  qui  urbem  irnpugnabant,  quum  vidèrent  quod 
uïhil  proficere  possent»  nuutios  occultos  ad  Mummokim  dirigunt,  di- 
centes  :  Recognosce  dominura  tuum,  et  a  perversilate  ista  tandem  ali- 
quando  désiste.  Qua^  enim  te  amentia  vallat,  ut  ignoto  homini  subjun* 
garis?  Uxor  enim  tua  jam  cum  lîbis  captivata  est  ;  filii  tui  ulpole  jani 
interfecli  sunt.  Quo  ruis?  Qiiidve  prfestolaris,  ni  si  ut  conruas?  Ha^c  ille 
mandata  aD:ipiens,  dixit;  Jam  ut  \ideo  regnura  nostrum  finem  accipit, 
et  potenlia  cadit.  Unumsuperesl,  si  securitatem  vitte  me  habere  cognos- 
cerem,  de  multo  vos  labore  poteram  removere.  Discedentibus  nuntiis, 
Sagittarius  episcopus  cum  Mummolo,  Chariulfo  atque  Waddone  ad  ec- 
clesiam  pergit  :  ibique  sibi  invicem  sacramenta  dederunt,  ut  si  de  vita* 
promissionecertiores  fièrent,  rebctaamicitia  Gundovaldi,  ipsum  bostibus 
traderent,  Reversi  iteruni  nunlii,  promiserunt  eis  vilœ  securitatem.  Mum- 
molus vero  dixit  :  Hoc  tanfum  fiât,  ego  bunc  in  manu  veslra  tradam, 
et  ego  recognoscens  dominum  meum  regem,  ad  ejus  prœsentiam  pro- 
perabo.  Tune  illi  promiltunl,  quod  si  ha^c  impleret,  ipsum  in  carilate 
suscîperent,  et  si  eum  régi  excusare  non  possent,  in  ecclesiam  ponerent, 
ne  vita^  amissione  multaretur.  Hœc  cum  siicramenti  interposilione  polliciti, 
discesserunt.  Mummolus  vero  cum  Sagittario  episcopo,  et  Waddone  ad 
Gundovaldum  pergenles,  dixerunt  :  Sacramenta  fideUtatis  qiiaba  tibi 
dedimus,  ipse  qui  preesens  es  nosli.  Nunc  autem  accipesalubre  consilium  : 


j 


Vl"    SIÈCLE.    GRÉGOIRE   DE   TOURS.  117 

discede  ab  hac  urbe,  et  reprccsenlare  frairi  luo,  sicut  seepe  qucBsisLi.  Jam 
enim  cum  his  hominibiis  conloculi  sumus,  et  ipsi  dixerunt,  quia  non 
vTilt  rex  perdere  solalium  tuum,  eo  qiiod  parum  de  gcneralione  veslra 
remanserit.  At  ille  intelligens  dolum  conim,  lacrymis  perfosiis,  ait  : 
Invitationovestraiii  hasGallias  sum  delatus;  Ihosaurorum  voro  meoruûi, 
in  qiiibu.s  immensum  pondus  argenti  conlinelur  et  auri,  ac  divcrsarum 
specienim,  aliquid  in  Avennica  urbe  retinelur»  aliquid  Gunlchraninus- 
Boso  diripuit,  ego  vero  juxta  Dei  auxilium,  spe  omni  in  vobis  posila, 
vobis  consilium  nieum  creilidi,  per  vos  regnare  semper  oplavi.  Niin(* 
cum  Deo  vobis  sit  actio,  si  quid  mihi  meudacii  dixerilis  ;  ipse  enim  judicet 
causammeam.  llœceodiceiite,  respondit  Muramulus  ;  Nihil  (ibi  fallaciter 
loquiniur,  sed  ecce  viros  fortissimos  stantes  ad  porlam  luum  opperientes 
adveulum.  Nunc  auteni  depoue  baltheum  lueuni  aureum  quo  cingeris» 
00  videaris  in  jactinitia  procedere,  et  tuum  accingc  gladium,  nicumque 
restitue.  Et  ille  :  Non  simpliciler,  inquît,  hœc  verba  suscipio,  ut  ea  quee 
de  tuis  usque  nunc  in  caritate  usus  sum,  a  me  aufcrantur.  Mummohis 
vero  adsereliat  cum  juramento,  nihil  eî  moleste  fîeri.  Egressi  igitur  por- 
tam,  ab  Ollonet  Biturîgum  comité,  et  Bosone  susceplus  est.  Mummolus 
autcm  cura  satellilibusin  urbemregressus,  portam  fîrmissiraeobseravit. 
Micautem  quum  se  in  nianibus  inimicorumcerneret  Iraditiim,  elevatis 
ad  ca^lum  manibus  etoculis,  ait  :  Judex  îeterne,  et  ullio  vera  inuocen- 
lium,  Deus,  a  quo  omois  justitia  procedit,  cui  mendacium  non  pUicel, 
in  quo  nullusdolus,  neque  versutia  malitife  continetur,  tibi  commeiidn 
causam  meam,  deprecansutsis  velociter  ullor  super  eos,  qui  me  inson- 
tem  manibus  tradideruntininiicorum.  llœcquuradixissel,  consiguans  se 
dominica,  abire  cœpitcum  bominibus  supradicfis.Ouumque  a  porta  se 
elongassenf,  sicut  est  circa  urbem  vallis  tola  in  praTJpilium,  iuipulsus 
ab  Ollone  cecidit,  illo  quoque  clamante: En  vobis  Ballomerem  vestrum 
qui  se  régis  et  fratrem  dieit,  et  filium.  Et  immissa  lancea,  voluit  eum 
transfigere,  sed  repuisa  a  circuHs  lorica*  nihil  nocuit.  Denique  quum 
elevatus  ad  montem  regredi  niteretur,  Boso,  eniisso  lapide,  caput  ejus 
Hbravil,  qui  ceeidit,  etmortuus  est.  Venitque  umne  vulgus,  et,  deli\isin 
eum  lanceis,  pedes  ejus  fuue  liganles,  per  omnia  exerciluum  castra 
traxerunt;  evellentesque  aesariem  ac  barbam  ejus,  insepultum  ipso  iu 


118  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'TONKE. 

loco  quo  interfectiM  fuerat,  reliquerunt.  Nocte  yero  sequenti,  ii  qui  primi 
f^Biit,  omnes  tbesauros  quos  in  \ube  reperire  potuerunt,  cum  minis- 
teriis  ecclenm  clam  abstulenint.  Hane  yero  reseratis  portarum  Talyis, 
immisiio  exercitu,  omne  vulgus  indusum  in  ore  gladii  tradidenint,  saoer- 
doteB  quoque  Uomini  cnm  ministris  ad  ipsa  ecclesiarum  altaria  tnid- 
daritcH.  Postquam  autem  cunctos  interfeœruût,  ut  non  remaneret  min* 
gfmn  ad  parictcm,  omnem  urbem  cum  ecclesiis  reliquisque  œdificiis 
Huccenderunt,  nihil  ibi  prœter  humum  vacuam  relinquentes. 

XXXIX.  Igitur  Leudegisilus  rediens  ad  castra  cum  Mummolo  et 
Sagiltario,  Cliariulfo,  ot  Waddone,  nuntios  occulte  ad  Regem  dirigit, 
quid  do  his  fieri  volit.  At  ille  capitali  eos  jussit  finire  sententia. 
Waddo  tune  cum  Chariulfb,  relictis  filiis  obsidibus,  discessenmt  ab 
ois.  Dolato  quoque  nuntio  de  horum  interitu,  qumn  hoc  Mummolus  ad- 
^-ertissot,  accinctus  armis  tugurium  Leudegisili  petit.  At  ille  videns  eum, 
ait;  Ouid  sic,  inquit,  quasi  fugiens  yenis?  Cui  ille  :  Nihil,  ut  yideo, 
do  fido  promissa  seryatur ,  nam  cerno  me  in  mortis  eiitio  positum. 
Cui  illo  :  Kgo  ogredior  foras,  et  omnia  mitigabo.  Quo  egre- 
dionto,  confostim  ex  jussu  ejus  yallata  est  domus^  ut  hic  interfi- 
nmMur.  Sod  ot  illo  quum  diutissime  contra  bellantes  restidsset,  yenit 
ad  ostium.  Oiiumquo  ogrodoretur ,  duo  cum  lanceis  utraque  ei  la- 
tora  foriunt  sioque  rocidit,  et  morluus  est.  Quo  yiso,  episcopus,  dum 
timoré  constornatus  pavoret,  ait  ad  eum  quidam  de  adstantibus  : 
Inspiw  propriis  oculis,  Episcope,  quœ  geruntur,  et  tecto  capite  ne 
iignoMrnris.  silvnm  pote,  ut  abscondaris  pauUulum,  atque  ira  labente 
\nmiH  ova(lon\  At  illo  accepte  consilio,  dumobtecto  capite  fugere  nite- 
Mwr.  oxlrnolo  qiiidam  gladio  caput  ejus  cum  cucullo  decidit  Deindc 
uiiu(i(|tiim)ti(i  ad  pn>pria  nniiens,  magnas  per  \îampnedas  ethomiddia 
Ml.  FrtHlogtiniliH  aulom  his  diebus  Cuppanemin  Tholosanum  direxit, 
(Il  NoiliM  tilinm  suam  oxindo  quocumquc  modo  posset,  erueret.  Fere- 
biuil  mn\  plonquo  ub  hoo  tnim  Iransmissum»  ut  si  GimdoyaMum  repe- 
rtMNt>l  vivuiu,  nwMt  inlinium  pnunissionibus  ad  eam  transduceret. 
So<l  \\\\\m  hoo  ft\ivn^  lUHjuivîsst^.  aceeptam  Rigunthem  a  loco  illo 
m\\\\i\,  \m\  Miio  gmndi  humilitato  atqm'  conlumolia. 

\lu  \^\\\\t  loudt^HiUis  dux  cum  thce^iuris  cmnnibus,  quos  supmus 


YI*   SIÈCLE.    GRKGÛTKE    DE    TOURS.  119 

nominavinius,  ad  regem  venil  :  qiios  poste^i  rex  pauperibus  oi  ecrle- 
siis  crogavit.  Adprehensa  vero  uxore  ilummoli,  in<|uirere  rex  cœpit, 
quid  Ihesaiiri  quos  ii  eongregaveranl  devenissent.  Sed  illa  co- 
pnoscens  virum  suuni  interfeetum  fuisse,  et  omnem  jaclantiarti  eo- 
mm  prorsus  in  lerram  conruisse»  omnia  pandit,  dîxîlque  muUiiin 
adliuc  apud  urbem  Aveniram  auri  atque  argenli  esse ,  qua*  ad  régis 
nolitiam  non  venissent.  Statimque  misit  rex  \iros  qui  lia^c  déterre 
deberent  cum  une  puero  quem  valde  credilum  Munioiolus  habens, 
heec  ei  commendaverat.  Abeunles  autem  acceperunt  omnia,  qute  in 
urbe  rclicla  fuerant,  Ferunl  aulem  duceiita  et  quinquaginla  lalenla 
argenti  fuisse;  auri  vero  amplius  qnam  trigînta.  Sed  hsec,  ul  ferunt, 
de  reperto  antiquo  thesauro  abslulit.  Quod  rex  divisum  eum  Childe- 
bcrto  rege  iiepole  suo,  parlem  suam  maxiiue  pauperibus  est  largilus: 
nuilieri  auletu  nihil  amplius,  quam  ea  quae  de  parentibus  habueral 
relinquens. 

XLL  Tune  et  homo  iUe  immensi  corporis  ad  regem  de  Mummoli 
fainiliaribus  adduclus  est,  ita  magno  corpore  elatus,  ut  duos,  aut  tn-s 
pedes  super  longissimos  homines  putareturmagnus,  lignarius  faber,qui 
non  multo  postobiit, 

XLIL  Post  hœn  edictum  a  Jiidicibus  dalum  est,  ut  qui  in  hoc  expedi- 
tione  lardi  fuerant,  damnarcntur.  Biturigum  quoqne  Cornes  misit  pueros 
suos,  ut  in  domo  beati  Martini,  quae  in  hoc  termino  s  ita  est,  hujusmodi 
homines  spoliare  deberent.  Sed  agens  domus  illius  resistere  forliter 
CiPpil,  dicens  :  Sancti  Martini  homines  ii  sunt,  Nihil  eis  quiequam  inle- 
ralis  injuriîïî,  quia  non  habuerunt  consuetudinem  in  talibus  eausis 
abire.  Al  illi  dixerunt  :  Nihil  nobîs  et  Martino  tuo,  quem  semper  in 
causis  inaniter  profers;  sed  et  tu,  et  ipsi  pretia  dissolvelis,  pro  eo  quod 
rfgîs  imperium  neglexislis.  Et  heec  dicens  ingressus  est  atrium  donius. 
Prolinusdolore  percussuscecidit,  et  graviter  agere  cœpit,  Conversusque 
ad  agentem  voce  flebili  ail  :  Rogoutfacias  super  mecrucem  Doniini,  H 
invoces  nomen  beati  Martini.  Nunc  aulem  cognovi,  quod  magna  est 
virtus  ejus;  nam  ingrediente  me  atrium  domus,  vidi  virum  senem  exhi- 
benlem  arborem  in  manu  sua,  quœ  mox  extensis  ramis  omne  atrium 
lexil.  Ex  eaenim  unus  me  adtigit  ramus  decujus  ictu  turbatus  eonrni. 


120  BrULlOTHÈOLE   HlSTOIllQrE   DE   L'YONNE. 

Et  iniuiens  suis  rogabat,  utejicerelur  deatrio.  Egressusaulem  invocare 
nomen  beali  Martini  adtentius  cœpit.  Ex  hoc  enim  Gommodiuis  agens,  sa- 


natuse^t. 


LIB.  VIIL 


III,  Inlerea  jam  medio  prandii  peracto,  jubel  rex  (Childebertas  II) 
u(  diacormm  nostrum»  qui  ante  diem  ad  missas  psalmum— responso- 
riiim  di\erat,  caiiere  juberem,  Quo  canenle,  jubel  iterum  mihi,  ut  omnes 
sacerdotes,  qui  aderanl,  per  mêam  commonitionem,  datisex  otîiciosuo 
siugulis  clericis,  coram  Rege  juberenturcatitare.  Per  me  enim  secundum 
régis imperium  admoniti,  quisque  ut potuitio  régis  prijesentia  psalmimi- 
responsoriuni  decantavil.  Quoin  autem  fercula  proferrenlur,  dixil  Rei  : 
Argentuin  omne  quod  cernitis,  Mummoli  illius  perjuri  fuit.  Sed  nunc, 
gratia  Domini  tribuente,  in  nostrani  dominationem  translatum  est  ;  nam 
quindecim  ex  eocalinos,  utistum  majoremcernilis,  Jam  concidî,  et  non 
exinde  amplius  quam  hune,  et  alium  decenfima  sepluagînta  libris  reser- 
vavi.  Et  quid  amplius  quam  ad  opus,  quolidianura  necesse  est  me  re- 
linere?Non  ego,  quodpejus  est,  alium  filium  pnett^rChildebertumhabeo, 
cui  salis  sit  de  thesauris  quos  ei  pater  reliqnit;  et  quœ  jam  de  hujus 
miserrimi  rébus  qua?  Avinione  inventas  sunt,  transmittere  cura^i.  Re- 
liquara  vero  pauperum  et  ecclesiarumerunt  nécessita tibus  Iribuenda, 

LIB.  X. 

XI.  Chlolharius  vero  Chilperici  qnondam  régis  lîlius  graviter  aegro- 
lavil,  et  in  tantum  desperatus  est  hahifus,  ut  régi  Guntchramno  obilus 
ejusfuissel  nuntiatus  :  unde  factum  est,  ut  egrediens  de  Cabillono,  quasi 
Parisius  accedere  cupiens,  usque  ad  terminos  Senonicœ  urbis  accederet, 
Sed  qunm  audisset  convaluisse  puerum,  deitinere  est  regressus 

LIBER  DE  GLOKIA  COXFESSORUM. 

Cap.  xk  De  virtutibm  ejus  [S.  Marlinil  Ternodorensibus  oslensis, 

Infra  terminum  autem  Ternodorensis  castri»  quod  ad  Lingonicam  ci- 
vitatcm  perlinet,  eral  presbyler  gressu  debilis  :  quumque  perviam  per- 


_  vr    SIÈCLE.    GRKGOniE    DL   TOURS.  fSl 

^^t,  qxxpR  ad  Dei  ecdesiara  ducil,  obvium  habuil  senem  cum  puero. 
£ral  aulom  ulerque  clericus,  datoquesibi  invicem  salulationisoccursu, 
diïit  senei  ad  presbylerum  :  Vis  sanus  fieri?  Cui  ille  :  Et  quid  humanuni 
genus  ampli  us  connupisci  t  habere,  nisi  ul  sospos  vivat  in  corpore  ?Et  senex 
facto  b?aUc  crue is  signaculo  super  poplitem,dixit  presbytère  :  In  uomioe 
Domini  nosiri  Jesu  Christî,  exlendi^  pedem  tuurn.  Ouf'ni  presbylçr  siîh* 
mora  exlendeos,  saiium  ad  se  roduxit,  etgratias  ageus,  ili?r  qiio  perge- 
bat,  agere  cœpit.  Vocatoque  eo  puer  qui  cum  sene  erat,  ait  :  Et  scis 
presbyter,  quisost  qui  (creddidit  sanilati?  Iguoro,  ait.  Cui  ille  :  Sanctiis 
MartinusTuronîcae  urbis  autistes,  ipse  te  virtule  sua  sauitati  resliluit.  Tu 
voro  iu  loeo  iu  quo  sanctom  slare  vidisti  oratorium  siue  mora  a^difiea  ; 
erit  euim  populis  salubre,  si  qua*  loquor  expleveris.  Nec  moralus  pres- 
byter,  oratorium  iu  eodom  situ  construxit,  iu  quo  uunc  nuper  muiti  pa- 
ralytici  gressura,  c^ci<]ue  visum  recîpere  merucruut. 

Cap,  xli.  —  De  smicto  Germano  Authiodoremî. 


Germauus  aulem  gloriosus  confessor  iu  urbe  Roma  obiil;  iude  ven> 
levatus  post  dies  sexagiula,  ad  ci\itatem  Autisiodorum  delatus,  sepulturip 
mandatus  est.  Tempore  autera  Teudechilda^  regimv,  Kuuniuus  quidam 
Iribunus  ex  Arverno  dv  Fraucia  post  reddita  regiun^  Iribula  revertens, 
Aulisiodorensem  urbem  adivit,  causa  lantum  religionis  :  provolutusqup 
ad  beat!  sepulcrum,  quum  diutissime  orasset,  extractu  de  vagina  tigre, 
lapidem  qui  super  venerabile  sepulcrum  habebatur»  nemine  videnle  per- 
russit.  De  quo  excussa  particula  modica,  tamquam  a?neus  diriguit,  ita 
ut  nulluni  membruni  posset  ullatenus  judirare  ,  aut  vocem  emittere. 
Videntiîs  autem  rum  pueri  sic  jarero,  uesciebant  quid  ci  evcnissel.  Acce- 
densverouuuseorum  quuuieum  iuterpdlasset,uul!um  abeodem  respon- 
sum  aceepit.  Tune  ille,  ut  erat  rigidus,  iu  corde  intelligeus  sedamriatura, 
voTiil  dicens  :  Scio  me  pra^sumptuosum  extitisse,  bealissirae  confessor, 
sed  de\olio  exegit  ut  pra^sumerem  :  et  ideo  si  me  dignaris  absolvere,  el 
ad  propria  cum  tua  gratia  redire  permiseris,  in  basilica  bas  reliquias 
rondeus,  feslivitat«3m  tuam  devotissime  annis  siugulis  celebrare  curabo. 
Cujus  clausum  murmur  vir  sauctus  inlelligens,  eum  absohit,  et  abire 
I  16 


122  BIBLI0THÈOCE    lîISTORIQlE    DE   l'yONNE, 

(^um  permisît  iiicoluraem*  Qui  teniens  reliqiiias  illas  in  ecclesia  posuil,  et 
sancti  festa  per  singulos  annos  fideliter  celebravit.  Quodam  autem  temporn 
ad  «upradietam  basilicaoi,  in  qua  reliquat  tondita;  sunt,  cum  Avilo  épis- 
œpo  accessimus,  Quo  quum  sanclus  Ponlifex  jejunus  ingressus  fuisse! 
hora  quasi  décima,  oranes  qui  cuni  eo  eraoïus,  odorem  liliorum  et  ro- 
sarura  naribus  hausioius,  quod  nobîs  beali  pontificis  pnesUtum  merilo 
arabigimus,  Eral  enim  mensis  uonus.  Actum  in  vico  Musiacas, 

DE  MiaAClXlS  SA>CTi  JULIl.%r* 

Cap.  xiîï.  —  De  feitivitate  ejus. 

Hujus  festivitalis  lenipus  ignara  plebs  moesla  pendebal,  nesciens  diem 
in  quo  martyr  bealus  deberet  pro  virlutis  ac  passionis  gloria  honorari, 
et  hipcignoranlia  usque  adbeatum  Germanuni  Anlisif>dorenseni  antistitem 
nst  protracta.  Faclum  est  autemutantedictuspontifexBrivatem  adveniret, 
sciscitatus(fue  ab  incolis,  quo  tempore  hujus  sacra  cc^lebrarentur,  se  nes- 
cire  respondent.  Tune  ille  :  Oremus  inquil,  et  fortassis  nobis  ha?c  Domini 
potentia  revelabit.  Quod  quum  fecissent,  mane  orto,  convocatis  seniori- 
bnslocî,  ait  :  Quinto  kalendanini  mensis  septimi  celebrandam  esse  fes- 
tivilatem.  Ex  hoc  nunc  devotns  adveniens  populus,  vota  pnesuii  reddens, 
rererf ,  et  anima\  el  corporis  medicinam. 


ACTES  DE  SAINT  PELERIN. 

On  ne  connaît  pas  Tauteur  de  ces  Actes  et  les  criliques  ne  sont  pas  d'ac-^ 
cord  sur  leur  valeur*  Les  termes  de  Tatileur  laissent  assez  voir  qu'il  écrit 
(I*après  une  tradition  déjà  ancienne  ;  mais  il  ne  paraît  pas  qu'on  doive  ren- 
voyer irop  loin  cette  composiiion.  Elle  ne  peut  guère  élre  du  commencemenl 
i\u  IV*  siècle;  nous  ne  la  croyons  pas  non  plus  poslérieure  au  VK  C'est  ce 
qui  nous  a  décidé  à  la  placer  ici.  Les  curieux  consuheront  avec  intérêt  sur 
cetle  question  VHistQm  LiUérair§  d$  la  France^  lom.  nt,  pag.  42-44. 


Vl"   SIÈCLE*    ACTES   DE    SAINT    PÈLERIN. 


123 


TITA  S.  PEREGRINI  AUTISSIODOREKSIS  EPISCOPI. 


El  VAaiIS  MANtlSCRÎPTIS  COBICIBIS. 


I.  Tempore  illo,  quum  se  peslîfera  barbarorum  rabies  longe  lateqiie 
profudisset,  et  principum  seiitentiae  edilae  christianos  ita  compellerenl, 
qualenus  nul  diis  sacrificîa  débita  imponse  sohcrenl,  aut  omnino  ultio 
in  eos  décréta  percurreret.  Quumque  lam  acerba  promulgata  essel  sen- 
lentia,  paucissimi  \iri  reperiebanlur,  qui  se  christianos  esse  fatereiifur. 
Sed  quym  hm:  discriminosa  in  Gallias  irrupisset  vesania,  slalimqiie  la- 
tenter  a  fidelissimis  christianis  ad  aures  Sixti  papœ  urbis  Romee  nuntiare- 
lur,  poscentes  ut  lalem  viruni  dirigeret,  qui  jam  fidei  exliiiclam  locernani 
siiisdeberet  illumioare  eloquiis,  el  barbarorum  infidolitalem  opitnlanlu 
divino  auxillin  compescerel.  Tune  memoralus  \ir  Sixlus  papa,  summa' 
sanelitalis  perspicuus,  magnum  et  pneclamm  iJei  serMim  Peregrinum, 
civera  quippe  Romanum,  ordinavit  episcopum,  Marsum  \ero  presbyte- 
rum,  Corcodeniuni  arehidiaconum,  levilam  esse  conslitoif,  et  Jovianuni 
onere  subdiaconi  mancipavit.  Jovinianum  eliam  leclorem,  quum  essel  per 
orania  eloquens,  atque  in  divinis  scripturis  egregie  ernditus,  eis  comîlem 
collocavil.  Qui  postea  Aulrici,  loco  qui  tune  temporis  necdiim  murorum 
munitione  cingebalur,  a  pers4?eutoribus  interemptus,  martyrium  con- 
sumraavîL  Hos  elenim  summi  Dei  cultor  beatissimus  popa  Sixtus  urbis 
Romae,  cuni  onini  fidueia  uscpie  ad  porlum  mnrinum  perdueens,  verbum 
Domini  specialius  prîtcipiebat  usquead  mortefu  flducialiter  pnedieare; 
ut  quos  aurlor  mali  germinis  venenosa  pullulante  docirina  lolii   snî, 
amariludine  perdere  properaret,  antidoto  divini  puculi  recrealos  ad  sa- 
IuUhu  prisUnam  rcvocarent. 

11.  Tune  vero  ab  ipsis  eluens  ad  ï)eum  oratio  fnndilur, ad opus  eaeptum 
felix  famulans  hlanda  Ijrapha  însequilur,  optatnmque  ad  portum  celé- 
riter  pervnnitur.  Sed  quum  solo  jam  firma  vestigia  eœf>issent  incedere, 
I.ugdunum  usque  perducli  eelare  se  nullatenus  poluerunl  :  niaximêque 
verentes  ne  ad  pra?destinatum  locum  eis  aceedendi  non  tribuert^tur  fa- 
cullas,  el  inibi  eorum  adventatio  non  poluissel  celari  :  quia  acerbissima 


184  niBLIOTUEQUE    HISTORlOtE    DE    L  YONNE. 

ubiffue  saniebat  i*arbaroriim  inlerminaUi  atqui^  cunlioua  lihrisliaiiorum 
ïlamnalio  :  rogatique  a  fidolibus  fratribus  ut  a  loco  discederent,  ad  Au- 
Iriciini  dîvina  adnionitiono  iiilrrpidi  iisque  pi^r voueront;  iibi  nobilium 
iîiïï^erîs  tiinc,  vanas  deorum  cuHuras  obsenaiis,  coûslipata  rêsêderalturba* 
Atlileta*  qiiippt*  Dei,  cupienles  pro  Christi  nomiae  sese  cruorissui  unda 
l>erfandi,  jugiter  Chrisli  nonien  pnedicabant.  Sciscilîintibos  vero  paganis, 
l'iirisliauos  se  esse  lestati  suiit,  vi  ob  pnedicationein  Y»^rbidivini  sese  inibi 
adveiiisse.  Tune  vcro  beatissimi  sacerdotes,  pn^dicafiouo  fiilgontes,  pro 
virtutum  assidtiitate,  quas  ppripsos  divina  exercebat  putenlia,  quidquid 
ipsiusloci  fuit  primomni,  ad  i-hrislianitatis  gratiam  coiivolarunt.  Mox  vi 
sanctusPeregrinus  episcopus,  iiovum  ei  imperliens  dugina,  parvo  anibitu 
f'cclesiatti  construens,  Chrisli  uoiiiini  consecravit  :  cujus  coruscanle  elo- 
quio,  maxima  popuH  muUitudoad  baptismuiuconfluebat, 

III.  O^ujnqiie  inibi  restincla  fnisset  omnis  nultura  dêorura,  in  lerri- 
Uivlo  ipsius  civitatis,  ad  tocuni  qui  Interamnusdicityr  quondani  Eolercus 
Jovis,  Apollinis»  vel  multoruninefariorunipôrlenla  coiisecraveral.  Inter 
quos  vero  fanum  Eokrci,  quem  proprie  Joisnonii ne  dodicaverat,  summis 
prϔcipue  titulis  pagani  ambiebant,  quia  fanum  ipsum  magnopere  cons- 
Iructumfulgêbat,  Sed  quum  ex  more  ad  ipsius  feslaagmina  populîconvo- 
nissent,  lupe  summus  autistes  audiens  zelo  divino  permotus,  Autrieo 
runctuni  IValruni  reliufpjens  otrieinni,  ut  ipsi  Cteptum  f3pus  ab  illo  plenius 
êonfirmarent  ;  ipse  tamencum  festinatione  maxima  Interaninum  perrexit, 
et  paganorum  ardenter  médium  se  immergens  agminibus,  cwpit  Donû- 
lUimJesum  Chrislum  alta  voce  Ibrlilerpradicare.  Sed  ha^cipso  talia  pra*- 
dirante,  vulgus  iracundia*  slimulis  concitatum,  dixit  pro  tribunal!  :  Quum 
luiiversus  sexus  indiscrète  secundum  priuoipmiisanetionêm  deorum  ee- 
remonias  reverenter  exsolvat,  superveniens  nunc  quidam  lonso  capite, 
et  jaoi  senio  proveclus,  maximum  generavit  errorem  in  populo,  novum 
\i)Iens  instiluere  dogma.  Nam  si  vesln»  serenitatis  pr^eceptioni  videtur, 
ipsum  vobis  facio  pra^senfari,  ne  interjecto  spatio,  populi  parte  adjunela, 
dissensio  fiât  in  plèbe,  Quuiuque  fuisset  S.  Peregrinusjudiei  priesenlatus, 
v<*nenosaac  rabidasuspirationeconcepta,  dixit  ad  eum  :  Quia  in  te,  ulau- 
dio,  tantœ  contumacii^  fomes  exarsit,  ut  magnorum  deorum  culluris  ausu 
lu8esermocitationisfastusiugeranturblasphemia\  (^uferimus  ex  te,  cujus 


1 


vr  STECIE.    ACTES    DE  SAINT   PÈLERIN.  J5J 

loti  civis  sis,  nijusque  goneris  slirpe  descendus,  mlgo  prfoseiiteedirilo? 
S.  Peregriiius  dixit  :  Nulla  niihi  patria  nisi  Christus,  iiec  nomen  aliud 
quam  christianus.  Verum  eliam,  etsi  iiidignum,  episcopum  ae  senuiii 
Christi  me  esse  profiteor,  ob  cujus  nomen  geiilibus  nuntiaoduni,  lunî 
iisque  adveni. 

IV.  Tune  pnfîses  dixit  ad  eum  :  Ut  religioiiis  noslrt^mos  est,  aul  dig- 
nam  famulalionera  diis  solvo,  aul  ccrle  magiiis  tecTUciabû  torninntis. 
Ipso  quoque  reluctante  et  de  divinis  scripturis  ipsos  vel  deos  eoruni 
damnante,  jussit  eum  proconsul,  Baugiaco  loco,  ubi  iiune  temporis  eus- 
todia  obscurissima  habebalur,  vinclum  retrudi  in  earcerem  el  multis 
injuriis  eruciari.  Ipse  vero  inter  tam  acerba  supplicia  non  desin(4)àt. 
Ilominuni  Jesuni  Christum  militibus  prœdïcare.  Adcujus  igilur  pra^diea- 
lionem  duplex  causa  nuUtitudinem  populi  eonvertebat,  quia  virlulibus 
eteloquio  refulgebat.  Sedquuni  jani  eum  multis  diebus  sipialidi  carceris 
sibî  vendicassel  injuria,  nec  tamen  summœ  virum  sancHlatis  capitalis  pu- 
nisset  senlentia,  Ciesari  in  ipsa  tenebrosa  resen'atur  custodia. 

V.  Post  aliquot  vero  dies  ibidem  adveniens  Ca?sar,  eontestalur  eum 
publiée  eorain  universa  muUitudine,  cur  tam  fuisset  sollicitus,  ut  mw- 
rorem  animi  vultus  mutatio  teslarelur.  Proconsul  respoodit  ci  :  Seeuu- 
dum  vestram  prœecptionera  iiniversa  deoruni  opitulationo  consistunt. 
Sed  nunc  quidam,  Peregrinus  nomine,  iiormam  oovam  populis  imper- 
tiricupit,  magnorum  deorum  execrans  cereuionias  :  hostem  se  diis  maxi- 
mis  publicavit,  christianum  se  incunctanler  atlirmaiis  :  quem  eliam 
relrusam,  et  in  obscure  carcere  deputalum,  vestra^  clementia^  reservavi. 
Quumque  ad  iaiperîum  imperatoris,  onicio  percurente,  t^ductus  \ir  Dt*i 
de  carcere,  fuisset  Ca*sari  prœsentatus,  ait  ad  eum  :  Multa  mihi  de  *e 
iiefaria  nuntiantur  :  verum  efiam  et  contra  sanclionem  nostram  et  eonlra 
deorum  noslrorum  venerandam  culturam  agendi  le  eonanem  appetere, 
utruni  falsa,  an  vera  sint  edieilo.  S,  Peregrinus  i^piscopus  respondit  : 
Si  ea  ([uœ  a  me  pra*dicanlur  vestri  durilia  cordis  suseiperet,  non  vnnii 
nec  superflna  viderentur  :  quia  qui  Christum  Dei  fdium  Deique  virtu- 
tem,  universceque  crealura^  Dominum  esse  teslatur,  confra  jus  fasque 
nefarius  judicatur. 

VI.  Quumque  htec  et  bis  similia  vir  Dei  proseqneretur,  ail  ei  tvrannus  : 


126  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'TONRE. 

Vultus  tui  dignitas  prohibe!,  ut  in  te  non  secundnm  tuam  perversam 
nescio  quam  doctrinam  dementia  nostra  desœyiat.  Sed  si  te  ab  hac  vana 
assumptione  volueris  revocare,  et  diis  nostrissacrificare,  magnis  nobiscum 
pollebis  honoribus.  S.  Peregrinus  respondit  :  Honores  vestri  perditiones 
sunt,  munera  autem  vestra  gehenna  perpétua. Ego  tamen  Jesum  Christum 
Dei  filium  redemptorem  omnium  invoco,  et  usque  ad  morlem  prfiedi- 
care  non  trepido.  Nam  dii  vestri  simulacra  muta,  ei  auri  ai^entique 
metallis  constructa,  quœ  et  Toce  carent,  nec  gressibus  pollent,  dœmonia 
sunt  et  ex  pâtre  diabolo  processenmt  :  cum  quibus  etiam  vos,  si  con- 
versi  ad  Dominum  Jesum  non  fueritis,  et  baptismi  unda  perfusi,  igni 
œterno  et  perpetuis  cruciatibus  d^utabimini.  Nos  vero,  etsi  temporalia 
a  Tobis  iHata  patimur  supplicia,  securi  sumus  de  sempitemi  régis  pro- 
missis. 

VIL  Hœc  S.  Peregrino  episcopo  proloquente,  Caesar  magno  replelus 
furore,  dixit  :  Non  solum  iste  diis  nostris  sacrificare  resistit,  verum  etiam 
et  nobis  verborum  suorum  venenata  sibilatione  multas  iilcussit  injurias  : 
propterea  rebellis  atque  decrepitus  justissime  trucidelur.  Prolata  sen-. 
tentia,  a  militibus  pugnis  atque  calcibus  cœsus,  de  prœsentia  tyranni 
abstractus,  carnificibus  deputatur.  Sic  sanctus  Dei  Peregrinus  episcopus 
inter  lictorum  manus  gravissimo  torquetur  exitio  :  sed  quum  fere  jam 
omnes  artus  defecissent  in  pœna,  et  vidèrent  carnifices  se  in  eum  nihil 
proficere;  abstracto  a  pestifero  milite  gladio,  capite  est  punitus  :  et 
exinde  postea  a  christianis  latenter  furatus,  propter  furentium  pagano- 
rum  barbarorum  rabiem,  dicitur  fuisse  sepultus.  Martyrizatus  est  autem 
beatissimus  Peregrinus  episcopus  sub  die  decimo  septimo  Kalendarum 
Junii,  prsestante  Domino  nostro  Jesu  Ghristo  :  qui  est  gloria,  imperium. 
ot  potestas  in  secula  seculorum.  Amen, 

BIBLIOGRAPHIE  DES  ACTES  DE  SAINT  PELERIiV. 

Nous  pouvons  indiquer  aux  savants  plusieurs  manuscrits  de  ces  Actes  feits 
en  différents  siècles. 

N**  i.  X«  Siècle.  Bibliotfa.  Nation,  de  France.  Mss.  Latins,  n"»  5510. 


VI*'   SIÈCLE.    ACTES    DE   SAINT    PÉLERIX.  127 

pASstû  S.  pEREGniNi  EPiSGOPi  AUTissiODORSNSis.  CVst  b  (lixièmc  vie  de  ce  re- 
cueil. 

N*  2.  XI«  Siècle.  Bibliotli.  du  Yalican.  Fonds  de  la  Reine  de  Suède, 
iî<*S28,  liî-foL  relié  en  parchemin,  écriture  îi  longues  lignes  avec  lellres 
iûiltales  et  rubriques  en  capitales  romaines.  255  FF***.  ...8^  F**  84,  V*»  : 

ÎNCIPIT  PASSIO  SAI^CTI  PEREGRINI  QUE  EST    XVII  KAU  JUHII,    QUI    FUIT    PRIMUS    EPIS^ 

capua  IN  AUTissiODERO  civifATE.  i  Tctiipore  illo  quum  se  pestifera  barba- 
I»  rorura  rabies...  d,  F^  87,  V"»  :  «  •..  dicilur  fuisse  sepullus  *• 

tt  Martjrizatus  est  autem  bcaiissimus  Peregrinus  episcopus  sub  die  x\u 
w  kal.  jun.  Preslante  0.  3.  C.  cui  est  gloria  et  imperium  in  secula  secu- 
»  lorum  D. 

Le  reste  du  volume  renferme  des  vies  qui  sont  étrangères  au  départemetii 
de  l'Yonne, 

N*»  5.  XII*  Siècle.  Biblioth*  Nation*  de  France,  n^  5789.  passio  sancti 
fEKEGRiNU  C'est  la  treizième  vie  du  recueil. 

No*  4,  Xlll*»  Siècle,  Même  Biblioth.,  n<»  5280.  Le  volume  renferme  70 
vies.  Celle  de  saint  Pèlerin  est  la  trenle-neuvième. 

N*  5.  Même  Siècle,  Même  Bibliolh.t  n''  7»  passio  sanctî  pereghinj  et 

SOCtORÏ]». 

N«  6,  Même  Siècle.  Même  Blblioth.»  n^  14. 

Le  P.  Labbe  a  publié  les  Actes  de  S.  Pèlerin  dans  sa  Bibliotheca  nm,  ma- 
macfipM  tora.  i,  pag.  256,  et  les  Bollandisles,  à  qui  nous  les  avons  emprun- 
tés, les  ont  donnés  au  xv!  de  mai,  tom*  m  de  ce  mois,  pag.  S65. 

Comme  à  leur  ordinaire,  ils  les  ont  fait  précéder  de  noies  fort  savantes, 
dont  nous  croyons  utile  d'extraire  ce  qui  suit,  pour  rendre  moins  incomplètes 
nos  recherches  bibliographiques, 

c  2.  Acu  vilse  et  passionis  S.Peregrini  habuimus  in  quamplurimis  vetustîs 
et  optimae  notse  codieibus  Mss.  scilicet  Aydomaropolitana,  Aroasiensi  et 


128  BIBLIOTHÈQUE    IMSTORIOt'S   BE   LYO.NNÉ, 

Tfevireusi  S*  Shxioiini  :  ex  Belbvarensi  etiara  a  Pelro  Flovelosubmissa  :  et 
io  duplici  RegitiaeSiiecioe  e  codicibus  sîgoaûs  eumero  15  el  569,  hem  io  il- 
liTslri  quodam  Legeodario  nosiro.  Ëadeai  denîque  ex  Corapcndiensi  codice 
subniisil  aono  mdclxvi  Lydovîcus  Ntcqueus  Cialeslinus  Suessionensis  :  omnh 
aulem  coolulimus  coin  iis  quîe  edidil  Phili|ipus  Labbe,  lomo  i.  Nova-,  biblio- 
ilieciepag.  526  el  sequ»  «libus.  Eadem  sed  conlracia  suiilio  pervetuslis  bre- 
viariis  ecclesiae  Aulissîodorensis»  iiobis  do  ira  la  a  Pelro  Le  Venier  |ïœnileoiiario 
ecclesia^  ejusdcm,  cujus  benevolentiafii  îpsi  Aiilissiodon  anno  aidclsii  experli 
iuiinus,  ejusque  illuslrem  bibliolbecaoi  admirali.  Aliud  nos  Vit%  compeiidium, 
a  Pelro  Calo  confeclum,  descripsimus  Romne  :  quod  plane  idem  exlal  apud 
Vincenlium  B«fllovacenseni,  lib.  10,  Specu]i  historialis,  cap*  75,  et  paucis 
uïulaiis  iii  Ms.  Ullrajeciiijo  ecclesia;  S.  Salvaloris,  At  ipsum  magis  conlraclum 
liahel  Pelrus  de  Nalabbus,  lib.  5,  cap.  5,  ex  qriibus  aliqua  de  Translalione 
corporls  ejus  damus.  Eitat  Hisloria  episcoporum  Aulissiodoreûsium  a  memo- 
I  alo  Pliiljp|io  Labbe  eruta,  el  in  eadem  Nova  bibtiotheca  excusa  :  quae  de  S. 
tVregrino  îLa  iocipit  :  a  S.  Peregritium  B.  Sixli,  aposlobcas  sedis  primalis,  in- 
»  lereessioaibuâ  simul  el  meriiiscoD&ecratum  e|»iseopuni,  lexlus  passionisipsius 
*>  seirecupienlibusfideliler  edoceli .  Subjunguiilardeinde  varia  deperseculio- 
nibus  Cbrisuanoriim  in  Galltis,  ac  polissiinuni  qiias  passi  sunl  Auiissiodorî 
sub  Aureliauo  Iinperalore  SS.  Priscus  ejusque  socii,  quorum  Acla  raarlyrii 
flamus  infra  xxvi  hujus  mensis  maii.  Ac  landem  compeiidium  vîiae  et  passionis 
S.  Peregrini  £uboeclilur  ». 

"  5.  Tempusbujus  missionis  ac  martyrii  diversura  asstgnalur.  Ac  primo 
snprarelatusVinceniiusBellovacensisJndicalo  cap.  75Jibn  10,  simul  collocal 
in  liiiilo  :  <r  Passioucm  S.  Sisli  papïe  I  el  Peregrini  Aulissiodorensis,  et  in  lextu 
»  addil  Hadrîaoum  Caesarcm  n,  cujus  in  rebquis  apograpbis  non  fil  meolio.  De- 
dimus  ad  diem  vi  aprilis  Acla  S*  Sixli  I  papse,  diximusque  eum  obiisse  mariy- 
rem  subHadriano  imperalore,  anno  imperii  ix,  Chrîsli  cxxvi*  Bellovacensem 
more  sua  secutus  esl  Antouious  iu  Cbronieo,  par.  1,  lit.  7,  cap.  5^  el  utrunique 
Baronius  ad  anaum  142,  nom.  12.  Franciscus  Bosquetus,  lib.  %  Historiarum 
Ecclesiae  Galbcana^,  cap.  1  ,asserît  :  n  dici,  a  Sixlo  primo  in  Gallias  missos  Pe- 
»  regrinum,  qui  sedil  Auiissiodorî;  Genulphura,  qui  Cadurcis  :  at  bunc  tribni 
})  Sixlo  11^  forlassis  etiam  et  illum  oportere  t.  Cerle  anliquissima  Acla  ex  Ms,  S. 


Vf    SIÈCLE.   ACTES   DE   SAINT    PÈLERIN.  129 

Maximini  S*  Peregrinura  missum  (raduni  lemporibus  Valeriani  et  Gâllieni, 
sub  quibiîs  priefiiit  Ecclesia?  S-  Sixlus  papa  II  ab  anno  cclv,  usqiie  ad  vi  au- 
gusli  anni  ccLvrii,  uli  dlxîmiis  in  noslro  comnientario  de  prîmis  ponlificibns 
Bomaiîis  anle  tomiim  I  Aclorum  mensis  aprilis.  Eodemmodo  Historia  episco- 
porum  Aoussiodorensium  snh  finem  elogii  adjiingit,  isla  esse  gesla  «  inipera- 

>  toribus  Gatlieno  et  Valerîano»  iEmiliaoo  el  Basso  consulibus  »,  id  est  anno 
ceux,  que  Valerianus  captuset  abduclus  a  pUiribiis  dicilor.  Arbilramiir  auient 
S,  Perégriniim  diclo  anno  non  occubuîsse  marlyreoi,  sed  Antissiodori  cœ- 
pisse  Clirislnra  annunliare,  et  siiperfuisse  ad  tempora  Claudii  vel  Aureliani, 
qui  sub  isto  cum  plena  poleslale  In  Galliis  exercilunï  dusit,  ac  postea  imperalor 
eodem  fuit  profectns,  sub  quo  et  Probus  aliique  plurimi  sunt  Àutissiodori 
martjrio  coronati.  Alius  prsedictse  missionis  S.  Sixto  II  iribuendae  auctor  est 
Robcrtus,  aui,  qnocumquc  noniine  appellelur,  monacbus  cœnobii  S.  Mariani 
apud  Aniissiodorum,  in  sua  Cbronologia  Parisiis  anno  mdcix  excusa,  qui  pag. 
43  isia  tradit  :  €  Roma^Stephano  iïiarlyrium  passo,  Sixlus,  (scilicel  secundus), 
1»  in  Pontificalumsuccedit.  HicB.  Peregrinura  civera  Ronianura  ordinavii  epis- 
9  copym,  1»  Omillocelera,  q^iae,  inquit,  «  historia  passionis  ejusevîdenterdecla- 
i»  rat.  >  ËQ  duo  testes  domeslici,  qui  illud  ex  anliquis  ecclesiae  Autissiodorensis 
mouumentis  censendi  sunt  hausissc  cuin  ipsis  Actis,  quae  ab  illis  describtintur. 
Joannes  Monchiacenus  Demoebares,  eumque  secutus  Joannes  Chenu  io  cata- 
logis  episcoporum  Aulissiodorensium,  dnm  aliara  videntur  lenere  senientiani, 
hanc  tiltiniamsiabiliuol*  «  S.  PeregrInus,{ioquiuûl),civisRomanus,  a  Sixto  papa 

>  ad  Galbas  missus,  sub  Alexandro  imperalore  martyr  t.  Quis  enim  alius  iste 
Alexanderquam  Mamraeai  (ilius,  qui  unicus  isto  nomine  inter  anliqiios  Iinpe- 
ratores  fuit,  assumptus  anno  ccxxni,  id  est  posl  obitum  Siïti  I  annis  nonaginta 
septem,  et  anlequara  Sixlus  II  crearelur  papa,  anniï^  triginta  duobus?  Quid 
ergo?  Viamostend un t  supra  citata  Acta  S.  Prisci  martjris,  in  quibus  dicitur: 
»  Aurelianus  iraperator,  ferocitatis  stiae  comités  per  oranem  Galliam  transmi* 

>  sisse,  et  pagus  Autissiodorensis  in  sortein  impiissimi  Alexandrie  saeri  laieris 
»  proiectoris  obvenisse  ».  Huoc  ergo  Alexandrum,  non  imperaloreni,  sed  pro- 
icclorenï  imperatoris,  pro  AureUano  iraperatore,  cujus  jussa  exequebatur,  no» 
miDatumalicubi  Demochares  invenerit^  pariterque  confirmata  qnae  assignamns 
IciDpora  raartyrii  *>. 


17 


130  BTBLÏOTHèOUE   HISTORIQUE    DE   l'yONNE. 

«  4»  Ciiali  anle  Democharesel  Chenu  leslaolur,  «  corpus  S.  Peregrioi  épis- 
»  copiAuUssiodorensisasservanmmonaslerioS/DioDysHpropeFansioso.Addit 
Chenu  :  «  lest  uni  irauslaiionis  celehrari  xiKalenJas  SepleuibriSi  •  Ad  quem  diem 
istaieguutur  înMs,  Martyrologio  Bruxelleiisi  ecclesiae  S.  Gudilœ  :  t  Traosiatio 
»  corporum  SS,  Hilarii  episcopiel  confessoris»  lonocenlii  marlyris,  et  S.Pere- 
1»  grini  episcopl  el  martyrisifi  basilicaS*  Dionysii  »,  Jacobus  Brulius  iu  Thealro 
anliquilalum  Parisiensium  pag»  1 107,  meminit  horum  sacrorum  corporum,  as- 
serilque  S.  Pcregrinum  esse  episcopum  Aulissiodûrensem^  Saussatus  in  Mar- 
tyrologio Gallicano  ad  liunc  xvi  Maii,  posl  explicaium  mariyrinm  S.  Peregrini, 
îsla  addit  :  ^  Cujus  corpus  feris  e^positum,  quum  diu  maosissel  iulaclum,  ange- 
}»  licD  monilu  a  quodam  roslico  chrisliauo  pro  modulo  curaluoi  est,  deiode 
»  Amissiodoniai,  poslquamprocellam  inauramDeus  convertit,  summo  Iiouore 
n  delalom.  Tandem  regali  pra}ceplo,  ut  sacrariuni  Galliae  prîecipyum  sua  oppi- 
))  gneratlone  dilarel,  ad  inclitum  S*  Diooysii  mouasierium  Iransvectum  fuit  : 
w  ubj  cuna  ipso  Galharuni  aposiolo  cl  sociis  quicscens,  condeceoti  décore 
»  asservaiur,  pereunique  fruilur  suis  débita  meriiis  veneratione  >  ;  HaFîc  ibi, 
Verum  paulo  aliter  refertur  ha^c  translalio  a  Petro  Calo,  Vinceuiio  Bellova- 
ceusi  et  in  Ms.  Ultra jectiuo  :  ex  qtiibus  isla  subjuogimus,  licet  in  iis  appareal 
aliqua  temporuiu  confusio  ». 

€  5.  Quum  ergo  ita  feris  eipositus  reniansisset,  ipsa  nocte  apparult  angetus 
»  Bomini  cuidaui  rustico  christiano  ejusdem  vllla3,  dlceus  :  Surge  el  junctis 
n  corriculo  duobus  quos  habes  bobus,  accipe  corpus  servi  mei  Peregrini,  quod 
n  illic  jacet  ;  et  apud  Aulissiodorum,  unde  episcopus  fuit,  defer.  Quumque  ille 
i>  se  ncscire  dixissel  :  Vade,  ioquit,  et  ego  conducam  le.  Sic  fecii,  et  sic  nulu 
Beî  a  média  nocte  usque  ad  auroram  ambulavit.  Summo  autem  niaue  iler 
agentihusobvians,  qugerebat^  si  bene  Aulïssiodorum  lenderet:  et  illi  mirantes 
responderuDl  quod  Aulissiodorum  relinquens,  jam  ad  S*  Dionysium  prope 
ParisiospropinquasseL  Adhocille  vehemenler  admirans  processit,  divinam 
expeclans  volunlatem.  Eadem  hora  vox  in  dormi torio  nionacborum  S.  Dio- 
nysii insouuit,dicens  :  Surgiteeloccurrite  servomeoPeregrino,  Autissiodo- 
rensi  e{tiscopo,  qui  venit  :  et  stalim  sponte  concrepanlibus  signis  ecclesiae  mo- 
nachi  excilali  occurrenles  S.  Peregrino,  eum  solenniter  exceperunl^el  audito 
rei  eveniu,  ipsum  ju  capsa  argeniea  posuerunl  >,  San-Dioiiysiauum  monaste- 


\f  SIÈCLE.   ACTES   DE   SAINT    PÉLERÏN.  131 

rltioî  primus  fuBdavil  res  Dagoberlus  post  aoniini  dcxxviii;  nec  creclibile  est 
lamdju  inliumatun]  jacuisse  sanctum  niarljrem  ;  poluît  lamen  clam  sepullus  ad 
usque  seplimiim  seciiluoi  delituisse,  vel  eliam  muUo  diulius,  donec  ejus  ossa 
auferre  jussiis  est  rustlctis  prœdicUis  :  poiuit  in  ipso  sepullurae  loco^  corpori  de 
terra  pacalis  rébus  elevato  erecttim  fuisse  sacelluni,  in  eoque  suum  babiiisse 
ctillum;  quo  evanesceote,  dignaius  sitDeus  ei  loco  desolalo  transferenduni 
curare  sacrum  pignus.  Quod  quum  adhuc  apud  S.  Diofiysium  serTetur,  nulla 
vcrisimililudine  cœplum  est  Romae  ante  annos  pnucîores  quara  centuoi  credi, 
corpus  S,  Peregrini  raarlyris,  quod  in  ecclesia  Valicana  habetur,  Autissiodo- 
rensis  episcopi  esse,  a  Carob  Magno  donum  ex  Francia  altalum  Leoni  IV, 
cujus  pontifiealu  oporlei  ut  ibidem  muho  anûquiu*  fueril  oratorium  S.  Pe- 
regriui,  quod  sacris  muneribus  ab  eo  auctum  Anastasius  testatur*  Verosimilius 
pars  insjgnis  reliquiarum  S.  Peregrini,  ex  Galliis  a  Carolo  IV  iraperalore 
dilata  Pragam  auno  HCCCLxiiit,  dicitur  in  Diarlo  Pragensis  eeclesise  :». 

f  6-  Celerum  quia  S.  Peregrinus,  zelo  fideî  succensus,  vieinum  Antissiodoro 
locum  adiit,  cuUu  et  lemplis  idolorum  célébrera,  qui  Interamnus  dicebalur, 
bodie  fortassis  dictus  /es  hks^  id  est,  lusulm  ;  Interamnensibus  iû  Umbria 
data  videtur  occasio^êum  sibi  vindicandi,  eunideraque  cum  Romano  martyre 
faciendi;  quod  teslatur  Pbilippus  Ferrarius  in  Catalogo  sanciorum  Italise,  post 
elogiuni  Anconïlanorum  marlyrum  S.  Peregrini  et  sociornm,  de  quibus  infra  : 
sic  enim  scribit  :  «  Hac  die  ecclesia  Intcramnensis  S.  Peregrinum,  presbyle- 
»  rum  Romanum  et  marlyrem  relulit,  quem  a  S-  Sixlo  papa  in  Galllam  missum 
»  ad  pracdicandum,  in  itlnere  Interamna}  prî^dicassCp  oraloriaque  construxissc 
1  ac  tœmeteria  ;  Romamque,  postquam  Gallos  io  fide  confirmasseï,  reversum, 
»>  via  Appia  marlyrio  coronalum,  cl  apud  S,  Pelruni  se  pu  I  tu  m  fuisse  asserii.  » 
Similiter  in  catalogo  generali  sanctorum,  qui  in  Romano  martyrologio  non 
sunt,  quuni  scripsisset;  t  loteramnae S.  Peregrini  pre&byleri et martyris »,  subdil 
in  notis,  euin  se  accipere  <  ex  tabulis  ecclesiae  Intcramnensis  a ,  deiode  inquil; 
€  Passus  est  Romae  sub  Hadriano,  ut  habeut  raouumenta  ecclesix  praedictae  ad 
D  nos  transmissa,  licet  Acta  in  aliquibus  cum  Actis  S.  Peregrini  episcopi  Au- 
»  lissiodorensis  confundantur.  j»  Nihil  nos  causai  habemus  cur  S.  Peregrinum, 
RomoQ  cum  sociis  passum  xxv  augusti,  alium  faciamus  ab  eo  quem  ibidem  ora- 
torium antiquitus  kabuisse,  nuuc  perperam  cum  Autissiodorensi  confundi,  jam 


132  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE   L'yONNE. 

diximus.  laleramoeDsibus  autem  nulium  alicujus  Peregrini  aul  corpus  aut 
vestigium  habentibQs,  doû  est  cur  sanclos  syaonymos  eodem  die  mulliplice- 
mus  :  nam  nec  io  tîtulo  presbyteri  sibi  constant.  Siquidem  Ughelius,  velus 
quoddam  kalendarium  tnleramnense  allegans,  episcopum  facit,  et  quidam 
primum  illius  urbis  circa  annnm  cixxviii;  quo  scilicet  e  vita  exéessit  Hadrianus 
iniperator,  cui  tempori  Bellovacensis  eumque  secuti  S.  Ântoninus  et  Baronius 
attribuerunt  Peregrinum  Autissiodorensem,  eo  quod  decepli  ambiguitate  pon- 
tificatus,  sub  quo  in  Gallias  missus  sanclus,  Sixtum  primum  acceperint  pro 
secundo.  Asserit  quidem  Ughellus,  quod  a  ejus  mentio  fit  in  Âctibus  S.  Sixti 
»  primi  Pontificis  Romani  >  sed  taies  Âctus  nusquam  reperimus;  et  sirep^rii-e- 
mus,  pro  commenlitiis  regiceremus  :  quandoquidem  tota  antiquitas  de  illo 
aliud  nihil  noverit,  quam  ex  catalogis  pontificalibus  dedimus  die  vi  aprilis.  > 

Les  notes  qui  suivent  les  Actes  sont  peu  nombreuses  ;  voici  les  principales  : 

NuM.  I.  Au  lieu  de  :  «  Tempore  illo  x>.  Ms.  S.  Maximini  :  «  temporibus 
»  Yaleriani  et  Gallieni  >  ;  Ms.  Pétri  de  Galo  :  c  Xisti  temporibus  >. 

c  Ultio  in  eos  décréta  >  ;  Labbe  :  «  Ultione  in  ejus  décréta  >  ;  Ms.  S.  Maximi  : 
c  Ultro  sententia  in  eis  >.  Un  peu  plus  loin  :  «  Corcodemum  archidiaconum  »  ; 
on  lit  ailleurs  :  a  Concordius  d. 

c  Jovinianum  etiam  lectorem....  >  Haec  in  multis  Mss.  contracta  sunt,  nec 
salis  Jovianum  et  Jovinianus  sunt  disiincti.  Imo  in  Ms.  S.  Maximiani  loco  se- 
cundi  ponebatur  Alexander,  qui  adjungitur  in  Actis  S.  Germani  episcopi  Au- 
lissiodorensis  (31  julii)  ubi  c  duo  fratres  subdiaconi  Alexander  et  Jovianus  » 
cl  c  Jovinianus  lector  y>  conjunguntur.  Imo  in  aliis  Januarius  substituitur  >. 

<c  A  persecutoribus  interemptus  >.  Varia  Mss.  c  Inter  impios  >. 

III.  c(  ...ad  locum  qui  Interamnus  dicilur...  ».  Addit  Bellovacensis: 
«  Quae  tum  civilas  erat,  sed  modo  castelli  nomen  rctinuit  >.  Eodem  babet  Pe- 
>  trus  Calo.  >. 

SAINT  TÉTÈRE,  ou  TETRICE. 

(Fin  du  \T  siècle.) 

Tétère  était  clerc  de  l'église  d'Auxerre.  On  ne  peut  assigner  l'époque  pré- 


Vr   SIÈCLE,    SAINTTÉTÈRE.  133 

"Sse  où  il  a  écrit  ;  la  iialure  de  son  ouvrage  indique  clairemeol  que  ce  dut  êlre 
vers  la  fm  du  VI"'  siccle,  |mlsquc  c'était  uoe  relation  des  miracles  opères  par 
les  reliques  de  saint  Cjr  et  de  sainte  Julllie»  après  leur  translation  dans  les 
Gaules.  Or,  ce  fut  Amaire,  évêquc  d'Auxerrc,  qui  les  rapporta  d'Antioclie  au 
comniencemenl du  V*^  siècle-  L'ouvrage  esl  perdu;  mais  il  y  élail  question  des 
merveilles  opérées  k  Nevers,  et  ces  saintes  reliques  n'y  furent  transférées 
qu'après  un  certain  laps  de  temps.  Les  continuateurs  de  Bollandus  en  ajant 
retrouvé  la  préface  Ton!  donnée  au  1"'  de  mai  et  au  5  de  juin.  On  la  trouve 
aussi  daus  Mombritius.  Ce  morceau  n'intéresse  pas  directement  rhistoire 
locale,  il  est  vrai  ;  toutefois,  il  nous  a  paru  bon  de  le  placer  ici,  comme  un  des 
plus  anciens  fragments  que  nous  ayons  de  la  plume  d'un  écrivain  auxerrois. 
Tétère  était  en  quelque  sorte  d'Anxerre  par  sa  position  dans  le  clergé  de 
cette  ville.  Quant  au  titre  de  so|)!iiste  que  prend  l'auteur,  il  ne  signiOe  autre 
chose,  sinon  que  Télère  joignait  a  Tétude  deréloquence  celle  de  la  pliilosopliie 
(IIùL  LiiL  de  la  Frame,  lom.  ni,  pag.  404). 

INClPltlKT  MtRACtîtA  SS.  QPtUiCi   KT  JL^LITT^E  QlJi£  TETERIUS  SDFHISTA  EORl  M 
&ERVUS  EDiDlT.  DE  CORPORIUUS  liURUM  A  S.  \MATORE  ANTiOCHLE  REPERTJS. 

Qiiotiiîtm  SS.  Ouirici  et  Julittas  matrisejus  veneraiida  passio,  diversu 
quideai  relatti,  sed  vero  et  pari  marlyriot  constat  esse  nota  populo 
Christiano,  de  insuperabili  miraculoruro  suurum  profundilate,  (piibiis 
in  seculo  dispoin;nfe  Deoclarueruiit,  veltiti  «|ueindain  rivuluindediicens, 
panca  libare  curavi,  et  ad  honoreni  Ecclesiaî  saeris  paginîs  iiidere  sludui, 
Annoruin  igitur  multorum  exrurso  U™pore,  post  percepluiii  niartyrii 
corouani,  saiictus  Amator  Atitissiodoreivsis  episcopus.  clarissioio  viru 
Savino  comité,  fines  Antiochiac  peragrans,  sacTalissima  corpora  illorum 
Chrisli  gratia  reperil,  qiuiï  cum  magno  cultu,  rediens,  in  [mîtes  Gallire 
allulil,  ac  Austrica^  urbi  delata,  solo  lantum  ptieri  bracliio  sancli  Sa- 
vini  precibus  ooncesso,  in  domo  qua  isdem  Pr^esul  inerilortim  gloria 
I*ollensa  fidelibus  veneratur.iteruin  hônorifice  ttniiulavit.  Jloc  eiiini  in^ 
comparabile  thesatirtim  a  Deo  civitas  illa,  nitiltoruin  sanclortuii  litulis 
exornala,  sibi  dari  ideo  promeruit,  ut  et  salos  eurporuin  et  animanim 
inde populo  suo  pervenifit  et  Dri  ordiuatio  tfua  idem  martyr  Neversium 


43i  BTBLÎOTHÈQtFE   HÏSTORIOCE   DE   L'YONKE. 

potrT  fularus  erat,  ea  ioterim  servatrice,  quandoque  ]i^t\us  assidua  suis 
fidelibus  fieret.  Amen. 

SAINT  AUNAIRE, 

ÉvÉguE  d'auxerre, 

ET    ÉTIEIVIVE,    AVHICAIK, 

PHÊTRE    DE    IK   MtME    ÉGLISE. 


[Fin  du  VI«  siécleO 

Auoaire,  ou  Aunacaire,  xviif  évéque  d'Auxerre,  élait  originaire  d'Odéans. 
S'étant  formé  à  la  science  el  aux  verlos  ecclésiasliques,  soos  la  direction  de 
Syagrius  d'Aulun,  Tun  des  plus  illuslres  prélats  de  ^q  lemps,  il  fui  appelé 
au  siège  d*Auierre,  ud  peu  avant  le  qualriëme  concile  de  Paris  (575)»  auquel 
il  assista.  Il  nous  reste  de  lut  les  canons  du  concile  que  nous  avons  donnés 
pag,  102,  un  règlemenl  liturgique  qu'on  trouvera  dans  le  Gesta  Poniificum, 
que  nous  publierons  bientôt,  el  sa  lettre  k  Etienne,  pour  l'engager  îi  écrire  les 
vies  de  saint  Amateur  et  de  saint  Germain.  On  va  la  lire. 

Quant  à  Etienne,  il  était  Africain  de  naissance.  Les  malheurs  de  son  pays 
le  contraignirent  sans  doute  à  le  quitter.  Ce  qui  paraît  certain,  c'est  qu'il  vint 
se  fixer  à  Auxerre^  et  qu'il  fut  reçu  dans  le  clergé  de  celle  église.  Celait  un 
homme  savant  et  un  écrivain  habile  en  vers  et  en  prose,  Aunacaire  voulut  lirer 
parti  de  son  talent,  et  il  rengagea  à  écrire  en  prose  la  vie  de  saint  Amateur, 
et  II  mettre  en  vers  celle  de  saint  Germain. 

Voici  ce  que  Titlemont  dit  de  Fœuvre  que  nous  attribuons  à  Etienne,  a 
Texemple  desBollandistes  :  €  Il  me  semble  que  Tair  de  celte  vie  peut  donner 
»  !îeu  de  juger  qu'elle  est  effectivement  de  la  fin  du  V'  siècle  (sic).  On 
»  y  voit  des  pratiques  qui  sentent  plus  les  premiers  siècles  que  les  der- 
*  niers.  L'auteur  parle  des  coutumes  romaines  comme  passées,  mais  encore 
n  comme  connues.  Son  anliquité  est  donc  assez  grande  pour  lui  donner 
»  quelque  autorité  ;  et  elle  particularise  asseï  les  choses,  pour  croire  que  Ton 
»  conservoit  encore  des  mémoires  assez  exacts  de  l'histoire  de  saint  Ama* 


1 


1 


VI*   SIÈCLE.    SAïNT  AUNAIRE   ET  ETIENNE.  135 

I  teur.  Mais  il  Taui  avouer  aussi  qu'il  y  a  Lien  dos  choses  qui  se  senlenl  de 
w  raltéralion  que  le  temps  apporte  à  la  vérité,  sans  parler  des  discours  qui, 
»  assurément,  sont  tout  entiers  de  l'auteur,  i  {Menu  pour  servir  à  VHisL 
ecdès.,  tom.  xv,  note  m,  pag,  855-836.)  Les  curieux  pourront  voir  dans 
Tillemont  les  reproches  que  Toii  fait  h  cette  œuvre.  Pour  nous,  il  nous  sufilt 
ici  que  ce  document  soit  de  l'époque  que  nous  lui  avons  assignée;  ce  qui  n'est 
guère  contestable. 

Etienne  a~t-il  fait  en  vers  la  vie  de  saint  Germoio  ?  On  l'ignore.  Au  moins  ce 
premier  travail  a  disparu  devant  le  poëme  d'Héric  qae  nous  donnerons  au 
IX"  siècle. 

EPISTOLA  s.  AUNAÏÏH  A»  STEPIIANUM. 


Dilectissimo  atque  amantissimo  et  inlerno  mihi  vinculo  caritatis  con- 
nexo  Stéphane  presbytero,  Aunarius  gratia  Dei  episcopus,  in  Dominu 
8Btemara  salul^m. 

Tua*  nobis  doclrinae  multis  jam  experimentis  comprobata  prti- 
dentia,  campulit  nos,  quamdam  luis  humeris  imperiosam  superpn- 
îiero  sarcinulam;  sed  eam  qna?  tibi  non  sit  oneris,  sed  honoris;  necquie 
deorsuni  inique  pondère  prcmat,  sed  tpia^  polius  ca?lum  usqiiesustollat. 
Cognitum  libi  est,  carissimc  frater,  et  (|ijîï?  sit  humanarum  menlimn  di« 
versitas,  et  quemadraodum  in  studia  conlraria  non  solum  inane  >idgus, 
verum  eliam  universa  scindatur  nobilitas  :  et  quidam  quidem  prosaitxj 
obleclanturslylo,  quidam  aulem  numeris  se  rhylhmisve  ac  canlibus  ver- 
•mum  delectari  falenlur<  Ergo,  ut  omnium  votis  occurrerem,  et  nullus 
suo  desiderio  fraudaretur,  placuit  mihi,  ut  vitas  beatissimonim  conles- 
soriim  quasdam  pede  libero  describeres,  quasdam  vero  lege  metrit  a  im- 
peditas  digereres  ;  ob  quam  rem  obsecro  unitam  mihi  tuœ  dilectionis 
<*\mieiliam,  ut  beatissimi  Germani  episcopi  vilain  in  yersuum  qualitalein 
commutarc  non  désistas  ;  Sancti  vero  Amatoris  prosaica  modulalionr 
d^'Sêrihas;  ut  sectalores  apostolica:^  pra^dicationis  eflecti,  omnibus  omnia 
ofliciamur,  et  nuUi  quidquam  debeamus,  nisi  ut  invicem  diligamiis. 
ïndividuam  mihi  carilatem  vestram  divina  custodiat  pielas,  venerabilis 
frater. 


I3G  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE  l'yONNE. 

EPISTOLA  STEPHAM  AFRICANI  AD  S.  AUNARIUM. 

Domino  beatissimo  et  aposlolicis  infulis  decorato  palri  spiritual!,  Au- 
iiario  episcopo,  Slephanus,  omnium  servorum  Ghristi  famulus. 

Decursis  litteris  apostolatus  vestri,  quod  sancti  desiderii  ardor  sununa 
alacritalo  prétendit,  luce  clarius  approbavi.  Est  ergo  devotionis  veslrae 
propositum,  \irorum  opinatissimorum  Germani  et  Amatoris  floridae  vitae 
nobiles  actus  describi  :  sed  ad  eos  lepidissimi  callis  vestri  dirigatur  in- 
tentio,  qui  possunt  virtutum  lumina  equiparis  afflatibus  inspicere.  Verum 
00  (cujus  iners  ingenium  gemino  rigore  torpescit;  et  lingua  balbu^ 
tiens,  foucium  inter  rancidulos  cursus  squallido  sitis  impedita  rigore, 
non  loquitur,  sed  potius  stridet)  quomodo  potero  divinitus  inspirata 
virorum  sanctissimorum  munera  polito  expedire  sermone,  qui  nec  pri- 
vata  possum  humano  casu  congesta  negotia  explicare?  Ridiculo,  ni  fallor, 
ac  inexplicabili  ludibrio  semet  impendit,  quisquis  ultra  virium  suarum 
possibilitatemonus  assumit.  Nonne  ferarum  sectatores,  si  minus  captiosa 
industria  formaverit,  audax  temeritas  pessumdabit?  Numquam  tiro  vie- 
toriae  monumenta  parma,  quae  est  picta,  gestavit,  si  eum  docta  veterani 
exempli  manus  non  instruxit.  Numquam  etiam  aeris  sibi  œncessum  pa- 
tulum  iter  aies  tutius  resecavit,  cui  pr»via  dux  penniger  mater  non  fuerit. 
Jacebit  profecto  fluctuum  elisione  truncatus,  quisquis  suœ  proeacitatis 
fisus  auctoramento,  indocilem  ratis  dexteram  ingerit  clavo.  Sic  unus- 
quisque  in  diversum  imperitiœ  hamo  inscinditur,  si  doctorum  favoribus 
minime  adjuvetur.  Ego,  beatissime  vir,  quaBso,  ut  illa  mihi  culmen 
apicis  tui  imponat,  quae  facile  me  posse  perficere  non  dubitat;  si  tamen 
et  in  hoc  opère,  quidquidillepide  aut  infacete  rustica  garrulitas  digesserit, 
îBquanimiler  feras,  aggrediar,  etfaciam  quœ  paterna  infert  ac  jubet  auo- 
toritas.  Vale  in  longum  tempus,  Domirte  papa. 

VITA  S.  AMATORIS. 

CAPUT  I. 
ORTDS,  STUDU,  SPONSA  OBSTRUSA,  ET  RELICTA.  ASSUMPTIO  IN  CLERUM. 

I.  Amator,  vir  summae  castitatis  splendore  perspicuus,  etsui  qualitate 


W' SIÈCLE.    ETIENNE. 


137 


irpcabuli  Deo  placitus  atque  dileolus  ;  parnntibus  nobilissiniis  nalus, 
el  in  cuois  segmentalis  educatus  est  atquù  nutritiis.  Ejus  auh'm  pater 
rroclidius  civis  Aiitissiodorensis,  mater  vcro,  Usiciola  est  nuncupala  ; 
qua?  non  dissimili  génère  de  numéro  proceruni  est  /Eduensium  procre- 
ata.  Horum  i)rofecto  supellex  ac  patrimonioram  possessio  ina^stimabdis 
fuit.  Tanta  igiliir  locuplelatio  agrorum  ejus  bonis  parenlum  accesserat , 
ut  pHP  lalitudine  eoruoi  et  regionuQi  diversitate  in  quibos  siti  fuerant, 
quantilatem  ignorarent.  His  ergo  nullaalia  proies  fui» ,  ipia^  tanta.^  liicul- 
tatîs  possessione  frueretur,  nisi  pra^dictus  Amalor,  ^irDei  prudeotia  ah 
ipsis  cunabulis  prœventus  atque  replelus.  Hune  igitur  lenere  diligentes , 
et  cum  summasollicitndinisdiligentiaeducarites,  littcrisnoiisolumcom^ 
muuibus,  verumetiam bberalibus  Iradiderunt.  Cujusingenium  quoniam 
Deo  fuerat  di^icatum  ,  ita  inlra  brève  ttmipus  omnium  artiuni  doctrinam 
et  disciplinarum  subtilitatem  est  consecutum,  ut  poeticarum  adînven- 
tionuni  schtmiala,  oratorum  enlhymemata  ,  jurisperitorum  nodos  atque 
crnigmata,  philosophorum  quorpie  syllogisticas  quo^sliones  facili  dispu- 
tatione  penitus  enarraret. 

Il .  Eratauteoi  eodeni  tempore  Valerianus ,  vir  ninribus  probatissimus, 
pra^fata^  civitatis  autistes.  Igitur  siepissime  autefalumjuvenem  percunc- 
tatus,  adrairabatur  in  eo  non  solum  bonum  naturee,  verum  etiam  tanlfe 
capacilatis  prudenliaMjue  soIertiauL  Quumque  per  dies  singulos  ejus  dis- 
ciplina^ processus  adspiceret;  cœpit  intra  sui  recessus  pectoris  ruminare 
ac  dicere:  CHnd  putas  eril  hic  juvenis,  cui  lanta  inest  prndentiau:laritas 
atque  simplicitas?  Credo  equidem,  nec  vana  est  fides  credenlis,  quod 
vas  est  pra*destinat»uii  electionis,  et  templum  purissimum  majestatis. 
Hujus  itaque  frequentissime  sa^pe  dicti  juvenis  larga  mansuetudine  vir 
venerabitis  institutor,  ï)ei  sibi  oniiiipolenlis  prece  auiilium  impe- 
trans,  aggnKlitur  juvenem  el  salutaribus  oionitis  adhortatur,  ni 
Dei  pra^cpptis  religiouique  catholicie  magis  sua?  mentis  intentiooem, 
(juani  vants  superstitionibus ,  applicaret.  Qui  ita  priraordia  sancta- 
rum  suasionum  ejus  fertili  corde  suscepit,  tamquom  si  in  his  fuisseni 
a  prineipio  erudilus.  Ex  hoc  jam  pnefatus  episcopus  non  deslitit  divi- 
narum  scripturarum  eum  confirmare  testimoniis,  el  Domini  consolidore 
jïraTpptis.  Ha*c  aufem  omnia  clam  parentibus  agebantur. 

1  18 


138  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIOUE   DE   l'YONNE. 

IlL  Ouumquo  odulesceret,  et  od  eam  a^talis  possibilitalem  pcrveiiiret» 
ut  malrinionio  copularetur;  agunt  ad  euin  parentes  ejus.  Cogmlimi  »»sl 
tibi,  lîH,  quod  pneter  te  aliam  sobotem  non  habemus,  percpiani  generis 
nostri  germina  propagentur.  Idcirco,  dilectissioie,  libentius  parentuni 
snasioni  attende  et  consensum  devotionî  nostne  atque  ardori  eitius  prœbe; 
lit  similis  lui  a  nobis  in  conjugiuûi  puella  despondeatur,  rpio  possis  et 
mundî  oblectationibusfrui,  et  tua?  propaginis  per  solemnia  mipliarum  pn> 
geniem  renovare.  Amalor  vero  vir  solertissimiis,  cujus  animus  cœluni 
jam  tendebatur,  declivior  pneceplis  doniinicis  sibi  abealissiuio  Valeri- 
ano  freqxientiusiiiculeatis,  habebatur  ;  quaoi  in  mundanis  suasionibus , 
quœ  ei  a  parentibiis  molestissinie  ingerebanlur.  Videntes  autem  parentes 
ejus,  acclivera  esse  eum  etpronum  in  sacratissimi  Valeriani  pra^dicatiii- 
nibus,  cogitavenint  ei  desponsare  pnellam»  honeslissinio  seniine  prr>- 
ereatam,  el  nataUbus  pareni,  ut  per  ejus  conjonclionem  mentem  Deo  (^1 
cJeditam  ad  secularia  declinarent.  Desponsala  est  auleni  ei  virguncuhi, 
Marthanomine,  ex  oppido  Lingonica^  civitatis,  celeberrimis  alquefamc^- 
sissimis  parentibus  fxJila.  Quuin  autein  défini  lus  nuptiarum  dies  sa'unduin 
pactorum  qualitateni  interse  habitatamni  advcnUiret,  invitaiitur  de  murr 
cunctorum  nobilium  faoïiliœ,  excrnantur  a^des,  thalamus  intra  iedîuni 
splendidissima  spatia  rile  construitur.  Cujus  pars  auro  pUmiala  nilet 
alia  vero  cocco,  ac  serico  non  semcl  tinclo,  eboreque  lucido  ct^ruscat, 
Slal  in  foribus  non  segnis  Achales  :  jaspis  lumen  obumbrat  :  onyx  pros- 
(ratus  calcatur,  cunctarumque  divitiaruui  illic  copia  reponitur,  quibus 
nalura  speciatim  nomen  imposuit,  Deinde  virgo  ornatrieum  cerlalim 
raanibus  comitur,  cpue  lurrita  corona  frunlem  eomprimunt,  et  laxos 
amictus  balthei  gemmis  astringunt,  nudatos  eliam  lacertos  suppara 
prœcingunt  angusl<i,  et  luteola  flamma  splendidîssimos  vullus  obnubnul, 
sicutritus  ac  mos  elegantissimorum  fuerat  Romauorura.  Tune  reveren- 
lissimus  juvenis  thalamo  adesse  parentum  auctorilatejubetur. 

IV,  InviLatur  de  more  religiosorum,  ad  inlroiluni  thalami»  illico 
Valerianus  cpiscopus ,  ut  conjunctionis  eorumauspicium  dominicis  invo- 
cationibus  œnlirmarel.  Qui  dum  appropians  Hbellum  sacrarum  prerum 
dexlra  arriperel,  divine  jam  instinclu  atque  providentia  perennis  natunii 
humana»  opificis  ;  pro  societalis  coadunalione  atque  bono  coujugali  et- 


yX*  SIÈCLE.    ÊTIEXNE.  139 

"fuiidere  preees  ([uum  vellet»  sacro  eos  levitarum  dedicavit  ofBcio.  Sed 
oulhis  as(;îiilium,  qmp  ab  opiscopo  gesla  fueranl,  nisi  tanluoi  hi  qui 
benedictioiiiljus  friiièaiitur,  rognosœre  potunrunt.  Sedquunijani  adves- 
perascerel,  et  copulalionis  tenipus  urgerel  ;  duni  strata  fulcris  mira  piclura 
variatis  uroanlur,  dum  pro  nupliis  unici  filii  sui  parentes  oppido  la?- 
lantur,  lalibus  aggreditur  vir  J)m  pleims  sihi  divinitus  associalain 
virginem  v«*rbis  :  Die.  quœso,  inimorlali  sponsœ  dedila*  atque  inclyla 
virgo  ;  die,  qua^so,  Dei  omiiipoteiilis  lilia,  putasne  iiilellexisti,  quie  por 
ora  siint  m  nos  eiïusœ  preces  episcopi?  Cui  respondens  virgo  ail  :  Iri*- 
teilexi,  dileelissime,  et  nimio  sum  pruslrala  lerrore  formidinis.  Qui 
rursus  adolescens  :  Ne,  cpiœso,  paveas,  nec  te  lui  corporis  rigor  exa- 
gilet.  Et  hoc  enim  non  est  imperilia^  doputiuidiim ,  svû  Dei  potins  potentia* 
adscribendum,  qiue  per  os  antedieti  ponlifîeis  suam  in  iit»bis  pielalem 
excreuit.  Proplerea  obsecro,  ut  si  volunUiti  lua^  iusidel,  hoc  munus 
conservare  ilUpsum ,  uobis  niisericordia  Dei  pnerogalum  et  dafuni ,  mea/ 
nolitia*  pandas.  Cui  sacralissima  virgo  respondit  :  Jam  enim,  dilectissitm* 
frater,  ex  une  dependemus  arbitrio,  et  ideo  qua:*  libi  Deo  favente  sunl 
placila  bbenter  ampleetor.  Ex  eadem  scilicet  hora  non  jam  conjugali  se 
oblectatîone  fovebant,  sed  divinis  potius  alleruler  eorum  testîmoniis 
fruebatur ,  ut  sacrarum  scripturaruni ,  non  coiijugii  amatores  aspiceres. 
0  inefiabilis  et  in>isibilis  Dei  largitas»  quap  non  solum  nomina  horum 
sanctorum,  sed  cum  nominibus  etiam  coa^quat  mérita.  Incorrupta  sortir 
Lazari  Martha,  Domino diseumbenti  a quanimi ter mioistra\ït:  hieciMar- 
Iha,  in  codo  summo  régi  regnanti  mentis  corporisquc  puritatem  exhi- 
buit.  IHa  sihi  lanlum  simphcem  pudoris  coronam  promeruit  :  hiecdum 
sibi  associatum  juvenemcastitatis  proventueiomat,  congeminatamsibi 
victoriae  pro  munere  palniam  nobihtal. 

V.  mis  ergo  alternatim  se  pneceptis  dominicis  fovenlibus,  atque  ex- 
êmplis  sua*  radiées  dilatantibus  perseverantiœ;  imisilatus  odor,  inme- 
din  eorum  fragravit,  non  vulgaris,  sed  secreti  luminîs  a  mniiatore 
delalus.  Cujus  virgo  repentinam  admirata  suavilalem,  consociatum  sil)i 
juvenem  tidibus  percunctatur  sermonibus  :  Narra  obsccro»  juvenis,  cujus 
lanla  suavitas  sil  odoris.  Nonne  omnium  florum  suavilatem  hiems  pnv- 
rellosi  rigoris  adussit?  El  unde  nunc  lanta  înspirationis  bonitas,  in 


I4Ô  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE   L'ïONNE. 

alieni  temporis  metas  prosilivit?  Ad  ha?c  juvenis  :  Jam,  inquil,  s;epe 

luis,  virgo,  mentibus  inciilcavi ,  quai  sil  divime  potentîa?  possibîHlas. 
Hic  profecto  odor,  qui  est  iu  naribus  noslris,  non  lompinilium  pra- 
toriim  métis  concluditur,  sed  avenue  ecclesia!  campis  viTiumliliUS  pro- 
pagalur.  Propterea  oporict  nos  corporura  nostrorum  raeutiumqun 
inviûlatam  integritaiem  oiodis  ooinibus  custodire,  quibus  se  diviiia  ma- 
jestalis  in  odoribus  pra^bet,  el  castitalis  amator  per  sutB  crcalurre  suavi- 
tatem  apparet.  Thorus  igitur  conjugalis,  strati  tanlum  communis  con- 
ssortiuni  existai,  non  in  mundanis  illecebris.  Ego  elenini  puellarum 
oonsorlium  ab  infanlia  mea  vitavi,  et  cxocratus  sum  mundi  blaiidimenta, 
quibus  assolet  castitalis  exorbilare  pudicilia.  Et  ut  nunc  tuo  afFeetui, 
virgo  caslissimis  ornamentis  pra^dita,  prœbuissem  assensum,  non  vo- 
lunLfis  niea,  sed  parenlum  persuasit  frequens  impulsio  :  quorum  nefas 
putavi  jussa  contemiiere ,  sperans  mt*  perp<*tui  palris,  duni  morlalibus 
ubediu,  imperium  possidere,  Isti  soli  indesioenter  grates  exsolvo,  qui 
talem  te  niihi  conjugeni  pra^buit,  de  qua  non  terrenis  aclibus ,  sed 
cœleslibus  complacerem.  Et  bis  dictis  post  longée  confabulalionis  elo- 
quia  utrostpie  sopore  oppressit. 

VI.  Inlempesta  autem  nocte  expergefactus  vir  Deo  dilectus  Amator, 
aspicit  haud  procul  a  se  angeluni  consistentem ,  duplex  sertnm  ges- 
tantem  in  manibus,  qui  ultro  bis  compellat  juvenera  :  Suscipite,  ju- 
venes,  murius  vobis  Domini  pietate  concessum,  el  veslrum  in  omnibus 
incontaniinaUe  raenlis  custodite  proposituin.  Has  voces  ex  ore  angeb 
prolatas  pervigi!  juvenis  audiebat ,  et  suis  speculabatur  ora  ebquentis 
obtutibus  :  sed  illa  quasi  per  somnium  geri,  quœ  vere  dicta  fueraiit, 
exislimabal.  Eranl  nanique  ibidem  pedissequfe  duee,  excubanles  in 
ubsequiuni  dominorum  :  qua?  cémentes  ea  quee  gerebantur;  prostratse 
sunt  terribili  visione.  Altero  autem  die  diluculo  consurgenles,  propter 
oslensum  sibi  miracnlum  poscebant  se  ancillas  Del  fieri. 

VIL  Peractis  vero  diebiis  celel>errimis  nnptiarum,  alacres  atque 
concordes  ad  S .  Eladium  episcopum ,  qui  beatissimo  Valeriano  suc- 
cesserat,  gressus  Amator  et  Martha  tendunt,  et  procidentes  coram  eo 
votorumque  suorum  desideria  depalantes ,  ille  clericum  se  fieri  depos- 
cebat,  illa  religiosarum  numéro  sociari  magis  acmagis  poslulabat.  Tune 


2 


Xf   SIÈCLE.    ÉTÎENÎST.  141 

antistes,  considerans  alqiie  contemplons  Dei  eos  amore  fervere,  el 
proptor  ejus  dilectionem  velle  sccularem  liahitum  commutare  ;  ulrisque 
impiger  paru  il,  illum  crinibus  exonerans,  illam  castimonialium  religionis 
rœlui  dovotissime  jungens  ac  socians,  Perfecto  itaquo  in  eis  sanctifira- 
(ionis  oUicio,  sic  eos  limpidissimis  ponlifex  exortatur  eloquiis.  Gratias 
ago  omnipolenti  Deo,  qui  vos  silïi  immaculalos  altjue  incontaniinatos 
elegit.  Nam  verR,  Glii ,  salis  fuit  in  vestra  conjunclioiie  prostratus  r^pis- 
copus  mœroribus,  quando  pro  conjuiiclionis  YPslr*T  congruis  preribus, 
ordinalionis  ac  sanclificalionis  levitamin  precos  efiudit  S*h1  quoniam 
îlla  pra^figurale,  propter  hanc  confinnationem,  volunfale  forluitageslii 
sunl  ;  debetis,  sacralissinii  juvenes,  cognoscere  cui  vos  servitio  manci- 
pastis,  et  quem  professionis  ciillum  hodie  recepistis.  Omnis  enim  qui 
Deomililat,  débet  se  ab  omnibus  abslinere,  elei  lantummodo  operibns 
complacer^,  cui  se  devovit,  ac  tradidit.  Omnia  quie  superveiierint 
lequanimiter  sustiuele.  Nulla  vos  tribulatio  a  cariUite  Chrisli  sépare! , 
nulla  lucra  secularia  longanimilalis  vestra^  hilarilalem  obfuscent  :  sic 
denique  bona*  rétribution is  mercedem  consequi  poteritis,  et  hereditatis 
justorum  esse  participes.  Hocdicens,  Dei  excitatus  ardore,  Amatoreni 
sanctissimum  levitico  gradui  admovit,  et  sacri  minislerii  snblimavil 
olFiciis-  Hevertontur  igituT  ambo  in  diversorio  gratulautes,  elomnipo 
lenlis  Dei  sibi  concessa  miracula  bymniferis  vocibuscollandantes. 


CAPUT  n. 

SANATI  ENEBGUMENUS  ET  PAEALÏTICA.  DXMONES  DEPCLSÎ. 

VIII.  Non  post  multum  lempus  consecrationis  ejus,  erat  quidam, 
Eraclius  noniiue,  ex  civitate  /Eduensi,  excellenlissimo  germine  prnge- 
nilus.  Cui  uxor  erat,  nomine  Pâlladia,  moribus  ac  génère  viroa^quipa- 
rans,  nec  non  et  opibus  copiosis  opuleutior.  Hceca  culturis  da?uioiiiornm 
nbscedens,  verœ  se  religionis  lidei  tradiderat  atque  dogmatibus;  et  re- 
gerieralionis  lavacrum,  viro  suo  in  prislinis  erroribus  commorante, 
adepla  fueral.  Libnil  autem  eani,  post  consumnialionem  sacris  baplis- 
inatis,  in  Auiissiodorensium  civitalem  pergere,  incujus  vicinilatepalrimo- 
nium  possidebaL  Posita  autem  ea  in  subiirbio,  pasclialis  dies  advenir. 


i42  BIBIJOTHÈQLE   lUSTORrQUE   DE   L*YÛ.\NE. 

Ipso  autem  die  dominiae  resurreclionis,  ufpofe  neophjla,  ad  sanelam 
t^cclesiam  lanipificis  oniamenlis  obsita  processil  :  ita  euim  diverso 
ï^ptendore  gemmarum  pnefata  Falladia  perlucebal,  ut  niiorem  solis  ob- 
ruibilaret,  et  lucem  diei  preliosis  uniameiitis  abscondereL  Porfecto 
ilaque  sacriiicio,  dum  eucliarisliœ  libarniiia  saoguinis  quoque  d*>- 
minioi  bausto  confirmare  yuluissêt,  accessit  ad  beatissimuia  AiiiaLo- 
rem,  tune  diaconum,  qui  saeralissinium  cabe*3m  in  vilaui  iTiemam 
populis  porrigebat.  Quam  ille  poiïqiosis  eerneiis  eullibus  exornalam,  ita 
aggressus  est  :  De  hoc  calice  sauguiuis  Domini  nostri  Jesu  Chrisli  non 
gustabis,  aisi  a  to  onus  ornameiiti  projeceris  :  sœlus  enim  bac  nocte 
poliiitionis  e\ercuisti,  el  oportet  lugubri  eoltu  iiidui,  et  profluviu  lacry- 
marum  noclurmuii  lacinus  abluere,  et  sic  le  sacralissimis  epulis  ap|>li- 
care.  Non  ita  le  polbeita  es  vieturaoi,  quando  cum  Deo  pactuoi  lecisti, 
renuntians  diabolo  et  angelis  ejus,  atque  illecebris  et  incentivis  iiuibus 
ille  crassatur. 

IX.  Ha^c  illa  audiens,  qxioniani  palam  oainibus  fueral  increpata,  el 
qua^  pulalïat  absconsa,  vulgata  fuerant  in  populo  et  revelata,  exarsit  : 
et  a  criniine  audaciam  sumens,  lamquam  leœna  gémi ti bus  frendens,  de 
ecclesia  est  egrcssa.  Quum  autem  appropiuquarel  ad  locuni  in  ijua 
illustris  vir  ejus  consistorium  habebaf,  cœpit  singullibus  ci  suggercre, 
et  suaui  lacryniis  pulcbritudinem  defœdare,  ut  viri  sui  ipso  qu^xlannnodo 
luclu  ad  iracundiani  aninmm  provocaret.  Sugges(ionis  ergo  sua?  laie 
principium  fecit  :  Coujunx  tua,  siquideni  tna  sum,  nescioa  qno  psendo- 
diacono,  coraui  lola  ecclesiie  multitudine,  lacerala  suni.  Ego  enim,  ut  luis 
conspeclibus  complacerem  el  solito  cultior  cunctis  feslivilatem  frequen- 
ianlibusappareremi  quidquid  vestimenti  superbissinû  habui  iuduta  suni 
libens,  ac  etiam  aureis  ornanienlis,  lapillommve  nionilibus  memet  de^ 
renier  exornavi  atque  curai-i  :  ob  quam  rem  graviter  vnluerala  sum,  ac 
labefacta  contumeliis.  Suscepla  namque  eucharistia,  quum  vellem  sanc- 
tificati  calicis  lalices  delibare,  me  bajulus  cabcis  exacerbaus  repulit, 
minatus  quod  nisi  vestimenla  simul  cum  ornamentis  deposuissem,  et 
pcenitenliaiu  ndmissi  nocturni  suppliciter  peregissem,  nullalenos  com- 
niunicarem.  Tu  ergo,  vere  dileclissime,  ne  moreris  ulcisci,  quam  te  su- 
perslile  lamquam  riduam  lacerari  prospicis  atque  contemni.  Coiniaritus  : 


J 


\T  SIÈCLE.    ETIENNE.  143 

ïtêsinant  paulisper,  conjunx  duleissima,  in  pace  lacrymee  tua%  me  nunc 
in  sacrilt^gi  cruore  ultoreoi  videbis. 

X.  Ex  hocjam  rompit,  ulpole  paganiis,  rimare  causas,  ot  apta  irisidiis 
loca  requirero,  qno  possil  faeilius  laesam  conjugem  vindicare.  HocauLem 
agebal  per  dies  singulos,  abjectis  omnibus  causis  ac  negoliis  utilitalis 
*?onmi.  Sed  ne  sua?  cogitalionis  maie  polirefur  effeclu,  illico  ille  doli  ma- 
chînator  nequissinto  arripitur  spirilu;  illa  ven»  lelhifero  morbo,  qui 
membrorum  compagt^m  dissolvissf^L  Eranl  auteni  mnbo  jac4?nies  sine 
uUius  remedii  aul  consolationis  adjulorio,  quoniam  Deus  omnipotens 
per  eos  voluit  in  sa^pedicto  iVioalorc  siiam  demonstrare  virtutem,  el  os- 
lendere  quantimi  fuerit  ei  carissimuset  fidelissimus  tamulus.  QuumqiiH 
in  his  langiioribus  versareniur  alquesuspiriis,  paululum  palpebris  eorum 
somniis  obrrpsil  :  etecce  vox  Doniini  Salvaloris  in  aiircs  eorum  insonuit 
lûsverbis,  dicens  :  Adhuc  in  nialiliis  vesiris  versamini,  el  neforiis  ron- 
siliîs  obcœcali  alque  hebeles  facli,  vestri  estis  immemoresî  Recordamîni, 
<|iiibus  vos  flagitiis  alîlixislis,  vel  qua? causa  malilia'  super  vos  repenteobve- 
nit.  Si  vullis  tandem  aliquaiido  luijuslanguoris  vinculo,  quo  aslringimini, 
ambo  absolvi;  revertimini  ad  mr  veslrum,  et  sCTuLïUninî  iilud,  quotl  in 
nec-em  coinplar'ili  famuli  mei  Amatoris  indecenler  arniaveritis;  vl  cognos- 
celis,  quoniam  ha*c  malitia  vos  circumsepsit.  Si  enim  non  fuerilis  conlrito 
corde  ad  eum  conversi ,  ut  pro  vobis,  orationem  efl'undat;  scitote  vos  iu 
vestris  ioiquitatibus  atque  in  deteriori  languore  pariter  consummari. 

XL  His  illi  auditis,  maturius  «^onsnrgenles  rogabant,  ut  ad  Dei  homi- 
nooi  prTvenirent.  Et  quoniam  ita  luerant  diutinie  a'gritudinis  laqueis 
impedili,  ut  pedibus  suis  ni ti  non  pussent,  veelantur  vebiculis,  pergunt 
suppliciter  tristes,  et  pugnis  pectora  contundentes,  Verum  ubi  serecog- 
noscuntjam  propius  esse  Amatori  viro  sanctissimo,  desilientes  de  tergo 
vebenlium  jumentorum,  solo  tenus  prost4?rnunUir,  concordi  voceclaman* 
les  alque  dicentês  :  Mis**rere  nosiri,  amice  l>ei  :  absolve  nefandisvinculis 
rolligatos  tuis  îéquissimis  mentis.  Jam  lun*  clarius  tua^  virtutis  fuirent 
insignia,  el  (idei  firmilas  latins  propagalnr.  Fatemnr  nos,  vir  beatissime, 
vellc  propler  redargulionem  iniquitatis  nostne  innocentem  morli  ron- 
tradere,  peccatum  |>eccato  adjicientes  :  ne,  cjua*sumus,  malum  malis 
rétribuas  ;  salis  sit  ultio  quoe  nos  merilo  tui  invasit.  En,  quaM^umqun  ha- 


lii  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'yONNE. 

bemus  lua>  sanctitatis  palmis  offerimus,  in  quibuscumque  volueris  usus 
pnorogaro;  tantum  pristinœ  nos  tnis  Deo  placitis  precibus  sanitati  res- 
titue, et  robur  corporis  animœque  conoede.  Ad  quos  reverendîssimus 
Amator  sic  cxorsus  est  :  Si  credideritis  in  toto  corde  vestro,  quœcumque 
petieritis  concedentur  vobis.  Ubi  enim  sincene  fidei  splendor  irradiât, 
ibi  curationum  inlegritas  quoque  conregnat. 

XII.  Tune  illi  iterum  cum  ejulatu  nimio,  paululum  faciem  lacrymis 
irrigatam  ad  fainulum  Dei  erigentes,  diierunt  :  Sois  jam,  Domine,  qualis 
vel  quanta  sit  fides  ac  credulitas  in  cordibus  nostris  :  neque  enim  tibi 
occulUi  sunt,  qua>  a  nobis  miseris  peraguntur.  0  investigabiles  \\sd  Do- 
mini!  0  admiranda  potential  quae  ita  humanae  prœsumptionis  temeri- 
(aleiu  redarguit,  ut  acquirat  non  perdat,  ut  salvet  potius  quam  occidat. 
V(To  in  his  evidentissime  eiorbitantibus  claruit,  quae  clamât  et  dicit  : 
Orridaiu,  et  vivere  faciam;  percutiam,  et  egosanabo.  Promerentur  illico 
sanit^Uom,  ab  ra  cui  injuste  manus  injicere  conabantur  :  et  proYolvuntur 
anU'  podes  illius  cum  luctu  prostrati,  de  cujus  exitio  pertinacissime 
(ogilabanl.  Convocato itaque  presbylero,  sanctus  Amator  maritum  quo- 
sa'pt^!  dicta'  mulieris  baptizavit.  Quos  aliquotiens  ita  admonebat  dicens  : 
(«avolo  ne  ultra  voluntates  vestras  in  die  festi\îssimo  faciatis,  ne  deterius 
vobis  conlingat.  Tune  demum  accepto  oleo  benediiit,  et  invocato  nomine 
Doiniui  cor|H>ra  eorum  [Kîruniit.  Et  continuo  ab  illo  spiritus  nequitiœ  est 
fugalus,  et  iH\m  morbus  contagii  derelinquens,  utrique  sunt  saoati.  Hoc 
prinuun  miraculum  palam  est  Deus  operatus  per  senimi  suum,  qui 
oiHHillo  senqHT  agit  jht  siugulos,  et  collaudatur  jugiter,  et  benedicitur 
por  univorsos. 

XI II.  IVst  haH\  non  jK^st  multi  temporis  curricula,  Auxentius,  or- 
lluHloxa'  tidoi  inimicus,  ccepit  S.  Martinum  insequi,  et  multas  ei  ingerere 
molt^slias,  \k\  ut  eum  ad  capitale  inquireret  periculum.  Tune  ille,  quo- 
niain  divina  pmn^epta  non  ignorabat>  quibus  coneessum  est  propter 
i»\anlesconlem  jH^rstn^utionis  rabiem  de  ei^îtate  in  ci^itatem  transire; 
dt*  Khh>  in  quo  fueral,  ad  insulam  qua*  (lallinaria  nuncupatur  conmii- 
gra\il  :  iu  qua  Bwliebub  princeps  diemoniorum.  exclusis  habitatoribus, 
cum  militibus  suis  œuregnabat*  Sed  statim  ut  vir  Dei  pedem  illuc  attu- 
lil,  pra'sentiam  ejus  sufferre  non  valens,  locum  a  se  possessum  deseruit. 


Tl*   SIÈCLE.    ETIENNE.  145 

Egrossiis  est  igiUir,  a  pnpfali  viri  prfpsentia  seclusus,  cum  iiliilatibiis 
nimiis  atqur*  fragoribus;  ri  ad  locuni  se  rura  universis  comitibus  siiis^ 
(lui  appdlalus  est  AUrieus,  recopil  ;  ibique  non  longe  viarum  in  pnecipili 
raule  eonridenlës,  cœperunt  per  rnomenla  gradienles  invasione  quadaiii 
ac  feroci  terrore  graviter  delonfuere,  maxime  autem  meridianis  horis, 
ul  implereliir  cjuod  scripliim  est.  i  mina  et  da^monio  meridiaiio.  Sic 
faciebant  non  |>er  brève  tempus,  i(a  u(  omnium  pêne  hominuni  peclora 
opinionis  prava-  lerror  invaderet,  et  illius  vice  rectioris  iler  iorliter  evita- 
renl.  Hoc  S,  Amator  comperiens,  qiiadam  die  illius  viœ  iter  arripuil. 
Quo  vîso  frequens  populus  civitalis  glomeratim  se  porlis  proripiebal, 
siguuni  Domini  nostri  Jesu-Christi  fronti  infigens,  per  quod  beatissimus 
Iriumpliabat  Amator.  Nec  non  vlimn  bi  qui  ante  dickiruni  spiriluum 
teutatiouibus  agebanlur,  cerlatini  aecurrebant,  pofenlire  Dei,  qua*  |mr 
famulum  suuni  Amatorem  operabatur,  non  diliideutes. 

XIV,  Tune  diemones,  voce  magna  clamantes,  dicehanl  :  Cur  nos  el 
hic,  faniule  Dei  Amator,  persequerisTCurnos  non  licet  in  quolibet  loco 
quîescere?  Hue  nos  Marlinus  de  domieiliis  nosiris  pppulit,  et  a  nostris 
liminibusenugavit  :  nunc  eliam  Amator  a  pnregrinis  uupfT  loris  possns- 
sis  êxeludiL  Ad  quos  beatissimus  Amator  :  tj^dile  huin  loco,  et  loco  a  vobis 
temeranter  arreptarelinquile.  Non  enim  sinemînî  Chrish  possessionem, 
unde  jam  per  lavacrum  regenerationis  expulsi  eslis,  ilerum  possidere. 
Vere  fidelis  Dominus  in  verbis  suis,  qui  ita  se  exemplum  omnibus  pne- 
huit,  ut  quod  ipse  habebatpnr  naturam,  accomodaret  subjeetis  per  gra- 
tiam  ;  meniit  enim  Amator  per  fldem,  (pue  in  et)  repnabat,  audere  (pin* 
Cbristus  nperalus  est  polestate,  Xam  ipsi,  prius  vociférantes  ac  confite n- 
tes  Dominum  esse  totius  creatura?,  daemones  conclanuibant  :  Quid  nobis 
el  tibi  est,  Jesu  Nazarene?  Venisti  anle  tempus  perdere  nos.  Increpans 
aulera  eos  beatissimus  Amator  dixil:  Maturale  fugam,  et  obsessa  a  vobis 
iHjrpora  ilhesa  abscedentes  reUîiquite.  Non  ego  vobis  impero,  sed  Jésus- 
i^bristus,  qui  siXTienti  p(4ago  imperavit,  et  elatio  flueluum  in  seniptipsam 
resedit  ;  qui  pigris  nubibus  imperat,  et  pnecipiti  lapsu  in  Inrramdidlmuit. 
Quonomine  ilH  audilo  conterriti  etsoluti  formidine,  humililate  prostrati, 
non  sine lacrymosis  cbunoribus,  locura  iti  quo  esse  cœperant  reliquerunt  : 
el  eieuntes  de  loco,  in  quo  corporeis  imaginibus  populos  deterrebauL 
i  49 


Î46  BIBLlOTnÈQUE   HISTORIQUE   DE   LYONNE. 

laraquam  fumus  in  aère  defïtixerunL  Tune  populus,  lacr}moso  gaudio 
«.^xhilaratus,  Domioo,  quantum  possibilitatis  liabebat,  grales  exsohit, 
dicens  :  Gratias  agimus  libi  Doaiine  Jesu-Christe,  quia  omnibus  le  in 
curatïonum  munere  preeslitisti,  el  personarura  acceplio  pênes  le  nuUo 
modo  polesl  reperiri. 

CAPUT  111. 

EPISCOPATITS  ADÏTUS  :  IISFAMÎA  DISSïPATA;  ECCLESIA  NOVA  COilPARATA  ; 
MORTCUS  SUSCÏTATUR  :  INCENDIUM  EXTL\€TCAf: 

XV.  His  ergo  peractis  miraculis,  brevîscpje  (emporîs  curriculis  fraîi- 
seunlibus,  Elladius  vir  aposlolicus  corpus  torni\  auimani  cœlo  IransniisiL 
Tuuc  exorla  esl  lelix  sodilio  populorom,  eoneordi  voce  clamantiuni, 
pastureni  btisilica^  Amalorem  sueccdere,  et  Elladii  spirihilem  hepreditaleni 
suscipere.  Quorum  vaa?s  dignis  sunl  Dei  ordinationibus  confirmata^,  et 
eorumdesideriabeatissimo  AmatoridediUi,  inania  non  fueninl,  sed  slatim 
iii  episcopalus  est  honorem  promutus, 

XVL  Posl  ln*s  autem  annos  pontiQcalus  r^jus,  adversarius  spiritus, 
qui  bonis  semper  in^idet,  et  e\itantibus  callidilates  ejus  létales  laqiieos 
tendit,  in  Litiiii  arehidiaconi  ejusdem  reverentissimi  Amatoris  peetus  il- 
apsus,  cœpit  cum  aculeis  suis  stimulare,  ut  adversus  euni  aliqua  deles- 
iabdia  maehinarctur.  Tune  ille,  aggregans  seeum  nonnullos  e  clericis, 
et  ex  laieoruin  numéro  quosdtim  lenierarios,  eœpitseminaodii  in  populiîi 
jactilare,  el  adversus  Dei  ponlificem  nova*  adiuvenlionis  lubric-ameiUa 
malilia?,  itaut  htec  eoruiii  insania  suasissel,  eonjugii  maculam  alque 
aduHeriinot<micasloinQgere.  Dicebant  enim:  Saeerdotibus  saneilumest, 
ut  iu  clerieatu  virginibus  socienlur;  postquam  vero  adepti  tuerunt  hh- 
noris  prœmium,  non  eis  licet  ulterius  uxoribus  jungi  :  hic  aulem  nns(pr 
<*piscopus»  non  solum  particeps  menstc,  verum  eliam  lecti,  quod  nefas 
est,  invenilur  His  ergo  in  universa  plcbc  rumoribus  mortifera^  eogila- 
tionis  virus  evomentes,  dicebant  :  Exile  et  separamini  ab  eo,  et  ne  ultra 
participes  sitis  commumcalioni  ejus  :  quam  enim  nobis  purgalionis 
noslne  veniani  promereri  potest,  qui  quolidie  in  luxuria  volvilur,  et  \o- 
luptatibus  suis  satisfacere  palam    omnibus  pervidetur?  Sed  quoniam 


vr   SIÈCLE.    ETIENNE.  \i7 

légale  decretum  sancilur»  ul  nullus  audeal  suum  accusare  episcopuni, 
veniteel  sagaci  vigilanlia  eum  circumsi^plis  copiis  circunidemus,  et  qui 
se  putat  ignorari,  ipso  quodanimodo  experimenlo,  dum  a  nobis  in  pne- 
terito  vomitu  deprehendifiir,  cognoscatar. 

XVIL  Ha?c  secum  tali  assertione  solerter  ri  niantes,  nocte  quadam 
defens!  tenebris,  clam  lectulum  ejos  obsederunL  Qtiidam  autem  nornm 
fores  observantes,  copiosissimo  numéro  conveuerant.  Sed  Chrislus,  qui 
sœpe  in  suis  Ddelibus  opcratur,  et  diligentibus  se  regni  sui  heredilateni 
promisil,  ut  senorum  suoruni  sibi  quideni  cognilani,  populis  vero  la- 
lentem  castitalem  omnibus  demonslrarel,  illis  clam  insidiantibiis  et 
lectnli  latnribus  adhœrenlibus;  eece  lune,  in  specie  agni,  donum  Divini- 
lalis,  ad  evacuandam  machinationem  superborum,  in  niedio  famniornm 
suorum  irrepsit;  in  laolum  sui  fulgoris  coruscans  miraculo,  ul  etiam  hi 
qui  insidiabâiitur,  licet  indigni,  luminis  insolid  splendorem  liaurirenL 
Illico  igilur  arcbidiaconus,  auctor  pessimœ  macbinationisatque  inventor 
nubilosa^  eogilationis,  oculos  ob  fulgorem  amisit  ;  ceteri  veroconsenlanei 
ejus  a  tenlatore  spirilu  arripiuntur,  ae  véhicule  nefario  eoarctari,  tor- 
queri,  alque  elidi  pro  suis  pravis  cogitalionibus  C03perun[.  Quad  cognos- 
rens  vir  sanclissiraus  Amator,  duplici  modo  lacrymabiles  gemitus  Deo 
profudit,  qui  eum  et  mala  suspicanlibus  muiidum  ostendit,  et  eos  pftr 
ejus  intercessionem  ab  bis  quibus  oecupati  fiieranl  teniïitionibns,  libe- 
raviL 

XVIII.  Ipso  etîam  tempore,  qiio  ba^c  conligeranl,  adhuc  simul  erat 
ecclesia  ad  porlam  ({mv  Balnearis  a  prisois  auctoribus  nuncupatur.  Eral 
aulem  prospectus  ejusdem  ecclesia^  conlra  alveum  fluminis  Ycaunensis. 
Propterea  enim  ampla^  (edificalionis  ecclesia  non  fuoral,  quia  adhuc  nc>- 
\ilas  erat  chrislianorum,  ab  idolis  ad  Deum  eomertentium  ;  qiiep  per 
pnedicalionem  sa^pedicli  bealissimi  Amatoris  ila  ctepit  pulbilare,  et 
germon  fnictiricare  caritatis,  chrislianosque  palmitos  propagare,  ul  prip 
multitudine  eos  in  Ira  angustias  brevitalis  non  caperet  ecclesia.  Tnnc 
igilur  temporis  fuit  nobilissimus  quidam,  nomine  Rnplilius»  civis  Au- 
tissiodorensis  civitatis,  qui  babebat  amplum  alque  excelsum  domicilium, 
patenio  sibi  leslanienlo  dimîssum;  inlra  cujus  claustra  erat  lalior  locus, 
anitenilate  quadam  divaU  circumseplus.  Gui  Ruptibo,  dum  quadam  die 


148  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE   DE  l'yOiNNE. 

bealissimus  Amator  ad  eum  venisset,  ila  locutus  est  :  Novimus  te,  Deo 
auctore,  sancti  lavacri laticibus  regeneratum  fuisse;  etdebes  ei,  qui  de 
erroribus  te  eripuit,  et  suae  veritati  ascivit,  in  omnibus  obedire.  Nosli, 
clarissime  vir,  quod  domus  Dei  parva  sit,  et  non  sufliciat  populo  chris- 
liano;  propterea,  quoniam  nonestjustum,  utarbitror,  famulum  melius 
Deo  habitaculum  possidere,  conversorium  facito  decenter,  ut  hœc  œdes 
Christo  Domino  in  ecclesiam  consecretur,  quo  possis  retributionem  be- 
nevolentiœ  Dei  et  largissimœ  mercedis  consequi  bonitatem.  lUe  vero 
aspere  sanctam  admonitionem  suscipiens,  denegavit  se  posse  hoc  opus 
adimplere,  propterea  quod  illustrium  parentum  suorum  auctoritate  ei 
fuerat  légitime  in  hereditatem  dimissa.  Et  bis  dictis,  sacerdotis  suavissima 
verba  decassans,  respondit  :  Absit  ut  hœc  domus,  quœ  parentes  et  me 
ab  infantia  enutrivit,  et  maximœ  generositatis  splendore  cunctis  prœpol- 
lens  apparuil,  alterius  in  se  dominium  suscipiat,  et  pristinœ  digiiitatis 
honorem  amittat. 

XIX.  Tune  dignus  Deo  Amator  ab  eo  regressus,  spiritales  indixit 
excubias  ;  et  solo  prostratus,  deprecabatur  Dominum  dicens  :  Ostende, 
Domine  Deus,  quoniam  omnium  es  creator  ac  dominus;  et  hic,  qui 
mihi  famulo  tuo  pro  tuo  nomine  postulanti  parère  neglexit,  signis  et 
prodigiis  tuis  compulsus,  ultro  se  poUiceatur  tuœ  satisfactioni  spatiosa 
a^dium  loca  daturum,  quas  dudum  me  rogante  dare  noluit  atque  des- 
pexit.  Dominus  autem,  qui  fidelium  suorum  preces  semper  exaudit, 
famuli  sui  non  est  passus  diu  petitionem  differri  ;  sed  statim  denegan- 
tem  redarguit,  et  inobedientem  per  doloris  correptionem  ad  obedientiœ 
plenitudidem  revocavit.  Cœpit  ergo  ille  corporissuilanguore  torqueri,  et 
indesinenter  doloribus  affligi.  Sed  quum,  inter  tormenta  corporea,  somni 
oppressio  quœdam  surrepsisset,  audit  salutaria  Domini  minantis  elo- 
quia,  dicentia  sibi  :  Nisi  protinus  famuli  mei  Amatoris  monitis  acquies- 
ças, deterioribus  te  faciam  affligi  tormentis.  Surge  citius,  et  approperans 
Amatoris  dilecli  mei  affatibus  pare,  et  ne  ulterius  différas  prœfati  domi- 
cilii  tui  loca  in  aulam  mihi  sanctificationis  offerre.  Quoaudito,  cucurrit, 
licet  morbo  impediente,  ad  habitaculum  beatissimi  sacerdotis,  et  eminus 
se  solo  prosternens,  cum  lacrymis  bas  voces  emisit  :  Accipe,  Deo  pla- 
cite,  quœ  dudum  poposceras  :  et  ora,  ut  langoribus,  quibus  mea  est 


Vî*'   SIÈCLE.    ÉTlEiNiNE.  t  i9 

euro  gravaUi,  cderius  caream;  insuper  et  hanc,  qua  Cliristi  regia 
conslriiatur,  parafas  suni  confcrre  peouaiam;  (arituni  convaleam.  Tunr 
ssBpissime  denominalus  Chrisli  discipulus,  crucis  sigiiaculo  frootem 
ejus  atlitulans,  salulis  îiilegrilateru  rogaiiti  resliluit. 

XX.  Sed  quoniani  pars  illius  œdis  semiruUi  [jendebat,  voluit  caris- 
simus  Doo  Amalor  prius  fabrieam  solidari,  cl  sic  devotioiiissuaMoluiii, 
imo  Dei  vûlunlaLcni,,  in  eadem  implore.  Qnum  ergu  operarios  aggregas- 
set,  ni  dirute  partis  facerent  fundaniiiia  ;  in  ipsa  exhauslione  iundamcnli 
antiqoi,  reperit  non  parvam  snnimam  solidarnm  ;  quam  diligenter  ac 
rautius  ligans,  eidem  viro  Roplilio  pcr  porlilorcs,  suam  esse  asserens, 
direxil,  eo  quod  in  loco  liabilalianis  i^^nsroperla  fucral.  Cni  portitorps  : 
Ha.'C  dieit  noster  anlistes  :  Hi  fhesauri  in  illa  surit  parte  œdinm  inventif 
quam  Christo  libcntissime  depuiasli  :  proplrrea,  quoniani juste  Ciuigmil» 
ul  qua[î  in  tuis  prupriis  reperta  sunt  babeas,  sume.  Quibns  ille  :  He- 
[Xirlale,  qua^su,  pondus  auri  quodmihi  apportastis,  el  ponlilîeis  raanibns 
Iradile.  Hocenimnon  meriti  mei  gratia,  sed  ipsins  est  largilatis  eonse- 
ruluni  abundantia;  ideoque  quîdquid  ei  libuerit  peragert-%  [>erapat  dr 
propriis  luoris  :  hoc  lanlum  vestramdeprccor  bonilatem,  utmeam»*i  sug- 
gestiuuem  prupriani  detenUis,  ul  inter  splendidissimarurn  |>recnm  r^jus 
libaniina,  sui  sil  RuptiHi  niemor.  Suscepilergoivgredienles  comités  cum 
p(?cuinis  S.  Ainator,  et  qua^dam  earuin  in  curas  pauperimi,  quadam 
vero  in  inchoati  a^diricii  perleciioneni  pra^rogavit;  quod  effcctuni,  se- 
(Mindum  voli  sui  iniliameiila,  Cbristo  Domino  eonsecravil. 

XXI.  Han:  est  hacteuus  ecclesia  a  chrislianis  pu|>u]is  conlVcijuentaia. 
0  indefieiens  sancti  S|)irilus  donnm,  quod  largilate  Domiiiiea  apustolis 
rite  collatuni,  iiuniquam  disparililale  credentium  aut  posleritate  corda 
ilissocial!  Apostoli,  genlibus  pra^dicando,  infidelitate  re|>ulsa»  ad  verum 
De!  cullum  arccden*  facilius  suaserunl;  Amalor  aulem  supersliliouis 
aras  snbvertens»  cunverteiilibns  se  ad  cerenionias  eliristianas,  laberiia- 
culuin  teslimonii,  in  loco  qnondam  iduldlatriis  polbito,  |>urissimum 
paraL  Concurrunt  undique  proceres,  el  quicumque  hunorabiliores  îua- 
raal  ad  dedicalionem  ecclesisp;  et  Deo  gralias  pcragunl,  qui  pcr  fid»- 
Ussimum  sibitiimulum  Amalorcm»  novi  qui^dammodo  habitaculi  recep- 
laculumacquisivil.  Admiranluromnesin  Dei  famiilo  virlntcs  operationum 


150  BIBLrOTHÈOlE    HfSTORrOUE   DE   L'YONNE. 

venv  fidei,  gratiilaïUur  ob  ejus  sanclissima  mérita,  uberiore  Dei  gralia 
sibi  roncessa.  Perf<?cta  ergo  ecclesia  non  plures  posl  dies  peractos,  sacrata 
Deo  puella  Martha,  febribas  admovetur,  in  agro  cui  oonion  oral  Arria- 
cho,  parentum  suorum  quoiidam  subjacens  dominio;  ibiqiic  non  din 
ii*grotans,  purissimumspirilumcasia  virgo  Domino  IradidilcoronandunK 
Ciijas  corpus  révère nlissimus  Amator,  multis  secum  comilantibiis  popu- 
lis,  diligentissime  instilis  rediraitum  collegît,  et  Juxta  AUricuoi  iîi 
eonspeclu  civitatis  tumulavit. 

XXIL  Postera  autemdie  ibat  beatissimus  Amator»  fréquent!  cullu  ac 
more  solito,  loca  sanctorum  circuiens  ;  et  ecce  infans,  acerba  morte  abla- 
tu5,  fit  ei  obvius,  annorum  fere  octo,  cum  quoeralmultitudo  bominuni 
plangentium,  et  amaris  sua  peclora  contusionibus  tundentinm.  Oiiurum 
non  ferens  ejulatus,  jussit  stare  corpus,  et  se  in  oralionem  inclinans, 
bas  preces  in  aures  Domini  dirigebat  :  Domine,  qui  es  vita  vivorum 
et  resurreetio  mortuorum,  qui  ducis  ad  portas  inferni  et  reducis.  qui 
lazarum  quatriduana  corrupttone  jara  fœlidum  ad  superos  regredi 
pnpcepisti,  fac  etiam  nunc  solita  miraJjilia  in  hoc  infantis  cadavere, 
et  lugentibus  eum  (amquam  mortuum,  vi\iim  parentibus  et  incolumem 
restitue.  Vix  orationis  suœ  devolionem  suppleverat,  et  morluus  ilHco 
suscitatur ,  vigorem  membra  reeipiunt  sensuum.  et  otTicium  laniquam 
nun(]uam  amissum  corpori  reddunt  :  loquitur  qui  fuerat  morluus .  et 
ab  omnibus  resuscitatori  Christo  gratia?  peraguntur  :  dilatalur  fldes 
ehristiana,  ac  tanti  miraculi  velucitas  atque  viri  Dei  irapef ratio  laie 
latins  dimlgatur.  Accnrrit  catervalini  turba  languentium,  et  ante  vesti- 
bulum  antistitis  prosternuntur,  Kedditur  onuiibus  sanilatis  integritas, 
infirmitas  procul  fugatur,  reficiuntur  vires,  color  verus  speciebus»  ut 
ante  fuerat,  restituitur. 

XXIIL  Mis  rite  transactis,  quadam  nocle,  casu  nescio  quo,  universa 
civitas  flaramis  repente  stevientibus  circumdalur,  ila  ut  nulia  essel 
deinceps  habitaloribus  spes  evadendi  periculum.  Inter  subites  tamen 
cladium  casus ,  Amatoris  Dei  famuli  rec^rdanlur ,  accurrunt  pra?cipites, 
solotenus  coram  eo  cuncli  pari  ter  prosternuntur,  vociférantes  ac  dicen- 
les:  succurre,  famuleDei,  periclitantibus  :  fer  opem  desperantibus. 
In  te  omnis  hujus  civitatis  inclinata  salus  recumbit  :  te  sibi  illapsœ 


Tl"   SIÈCLE.    ÉTrEKîîE,  T5t 

Vuina^  firmissimum  obiccm  ascire  contendunt.  Ha?c  audiens  famulus 
Dei,  injecitsenietipsomp  satis  cum  perieulo ,  in  medio  llamiiup  ardenlis, 
ubi  poterat  a*stuaiiti  fomile  animer  \ivacis  flaloin  amillere,  iiisi  cito 
Dei  fuisset  consolalus  invisibili  majoslate*  Statiin  igitur  ut  i Dr*  Dei  cul^ 
tor  iiisperaf«  se  rapaci  incendio  Iradidit,  nobes  parva  in  iadjrem 
defluxil,  quse  el  voracitatem  ignis  exlingueret,  et  servi  Dei  auctora- 
inentum  ad  plebis  salulcm  coram  omnibus  ronfirmarel. 

CAPLT  IV, 

S    GERMAMS,    POSTE  A  SUCCES  SO  a  »   INSTEIITIB.    ITER    AUGUSTODUNUM.    C.^CIS 
ET  TKES  LEPROSl  SaNATI;  PECiNlA  HECEPTA  A  FURE. 


XXIV.  Eo  autem  tempore  quo  lia'C  gesla  sunL,  Gerraanuiy  quidam 
noniitiet  nobib  germine  procreatus,  terrilr>riujn  Autissiudorejise  visila- 
lionis  propria  gubernabal  :  cui  mos  eral  tiruiiciiloruni  potius  induslriis 
indulgere,  quam  christianœ  religioni  operani  dare.  Is  ergo  assiduo 
venatui  invigilans»  ferarum  copiani  insidiis  alque  artis  strenuitale  fre- 
quentissime.  Cîipiebat,  Eral  imtem  arbor  pyrus  in  urbe  média,  amaiii- 
tate  gralissima ,  ad  cujus  ramusculos  ferarum  ah  eo  deprehensiiruni 
rapila  pm  admiratione  venationis  nimia*  depeiidebanl.  Quem  celebris 
vir  ejysdem  civilatis  ximator  episcopus,  his  freqaens  eompelleliat  eloquîis  : 
Desine,  quœso,  virbonorum  splendidissime,  bfecjocularia,  qua  thris^ 
tianis  offensa,  paganis  vero  irailanda  sunt,  exercere.  Hoc  opus  idolu- 
lalrica*  ruUuni*  est,  non  chrislianœ  eleganlissinue  disdplinte,  El  lieet 
hoc  vir  Deo  dignus  indpsinenter  perageret,  ille  tamen  luillo  mt^Io 
adnionontise  arquiescere  voluil  aut  obedire,  Vir  autem  llomini  ilerum 
alque  iterum  eum  hortabatur,  ul  non  solum  a  consueUidine  maie 
arrepta  diseederet,  verum  et  ipsam  arborem ,  ne  cbrislianis  ofleudi- 
culum  essel,  radicitus  exlirparet.  Sed  ille  nullatenus  aurem  (>laciiJarn 
applicare  voluit  admonenti.  In  hujus  ergo  persuasionis  tempore,  qua- 
4lam  die  prtelalus  Germanus  ex  urbe  in  pro^dia  sui  juris  seccssil.  Tour 
bealissimus  Amalor,  oppurtunilalem  opérions,  sacrilegam  arborein  eum 
radicibus  abscidil  ;  et  ue  aliqua  ejus  incredulis  esset  memoria,  igni 
concremandam  illico  depulavit  :  oscilln  veru,  quip  ianiquam  trnphϔ 


152  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L*YONNE. 

cujusdam  certaminis  umbra  dependentia  ostentabanl,  longius  a  civitatis 
terminis  projici  prsecepit.  Prolinus  autem  (aliquis) ,  gressus  sucs  ad 
aures  sœpedicti  Germani  retorquens,  dictis  animum  inœndit;  atque 
iram  suis  suasionibus  exaggerans ,  ferocem  effecit  :  ita  ut  oblitus  sanctœ 
religionis ,  cujus  fuerat  ritu  atque  munere  consecratus ,  mortem  viro 
beatissimo  minitarel  :  et,  ne,  ei  aliquo  modo  quorumdam  christianorum 
conventus  furenti  resisteret ,  turbam  secum  agrestem  coadunans  civi- 
tati  improvisus  advenit. 

XXV.  Hœc  omnia  dum  a  quibusdam  cognita  Amatori  sanclissimo 
panderentur,  ait  :  Ego  dignum  me  esse  judico  testem  fîeri  fuso  san- 
guine Salvatori  ;  hoc  est  quod  Grœci  appellant  martyrem.  DiWna  ergo 
revelatione  suœ  decessionis   tempus   agnoscens,   et  Germanum  sibi 
fiiturum  successorem  praevidens,  iEduam  profectus  est,  ubi  Julius  rei- 
publicœ  rector  ac  gubernator  Galliœ  prsesidebat.  Pergens  igitur  illo , 
ad  locum  adventavit,  cui  nomen  erat  Gubilium.  Ecce  autem  ruricolae, 
nutudi\îno,  aspicientes  eum  venientem,  cœperunt  spinas  etlribulos, 
alii  manibus,  alii  ferramentis,  quo  iter  perageret,  amputare  :  et  quum 
eis  esset  ignotus ,  pulchritudine  vultus  et  capsellari  honore  quo  reli- 
quias  inclusas  pendulas  collo  gestabat ,  cognoverunt  Dei  esse  famulum 
ac  cultorem.  Accedentes  autem  cominus  his  vocibus  clamare  cœperunt  : 
Proficiscere,  benedicte  Domini,  et  ad  nos  usque  ne  différas  appropiare  : 
cognoscimus  enim,  tam  ex  specie  quam  ex  habitu,  quoniam  tu  Dei 
pontifex  es  atque  sacerdos  :  propterea,  si  non  sumus  immeriti,  de  pocu- 
Hs  nostris  sorbillum,  et  de  ferculis  siune  licet  rusticis  delibamentum. 
Ille  autem,  gaudens  quod  etiam  in  confortibus  ferarum  fidei  catholicae 
summa  regnaret,  et  sanctus  Dei  timor  inesset,  non  abnuit  petitionem 
eorum;  sed  summotenus  libans  calicis  guslum  atque  pulmenti,  bene- 
dixit  ac  sanctifica\it,  atque  eis  ad  bibendum  comedendumque  ponrexit, 
quorum  susceptione  Christi  sunt  protinus  largitate  repleti.  Quibus  in- 
super ait  :  Descendal  in  vos  benedictio  patriarcha^  Jacob,  et  repleamini 
rore  cœli  et  pinguedine  terrœ,  et  sit  vobis  abundatia  frumenti,  vini,  et 
olei. 

XXVI.  Post  hœc  eventu  quodam,  ad  revelanda  tamen  evidentius  fa- 
muli  Dei  divinorum  donorum  insignia,  cuidam  ex  eadem  multitudine 


VI*    SIÈCLE.    ETIENNE.  ^  *"    '  "^  153 

ruslicorum  contagia  c«ci(atis  accidemnt.  Is  vero  qui  percussus  t  ancilate 
fuerat,  ad  reverentissinii  Araaloris  com  lacrj  mabili  gémi  tu  plantas  prostra- 
tus, rogabat,  ut  amissamvisionemfacirioribusproprus,  sancti  viri  inlerces- 
siorevocaret.  Tune  beatissimus  Amalor,  more  solito,  curvis  genibus,  unici 
niedici,  omnium  medicorum  magistri,  deprecalus  est  majeslalem.  Con  sur- 
gens  ab  oralione,  orbom  lumine  defraudalum  signaculo  Christi  ambivit; 
cum  cujus  ambitionedigilorum,  eldolor  reeessit,  et  lux  propriam  sedem 
revisit,  Quo^nsophalanx  uni  versa  agrès  tium,  ad  beatissimi  Amaloris  pie^ 
des  cucurrit,  prœconia  voce  confitens  eum  Dei  amatorem  esse,  ac  dicens  : 
Vere  tu  Dei  excelsi  es,  vir  strenuissime  atque  sanîtatum  operator,  et  ipso 
jubente  hodie  lugurii  nostri  et  mentis  ac  corporis  salvator  ingressus  es. 
Amator  vero,  Dei  cultor,  gralias  invisibili  creatori  la?tus  exsolvens,  illis 
relictis,  viam  quam  cœperat  ita  perrexit. 

XXVII.  nio  autem  proficiscente,  Suffronius  quidam,  generoso  san- 
guine creatus,  ex  oppido  Alisensi,  raœrore  confectus  curisqueacrioribus 
saucîatit^,  itercarpebal:  qui  elevatis  oculis  prospexil  Amatorem  sanctissi- 
mum  recto  tramite  gradientem;  et  equo  dissiliens  citius,  licet  tristjs  ac 
lacrymans,  ponliflcis  est  amplexatus  vestigia.  Cui  pontifex  :  Cur  Iristis  es! 
insolite  faciès  tua.  etgenae  tuae  lacpymarum  ri^iilis  îrrigantur?Cui  Suf- 
fronius  :  Furtura,  vir  bealissime.  violentiamque  pertuli  sic  alroccm,  ut 
argenti  mei  totius  quantitatis  vascula  amiseriin.  Sed,  o  bene!  Quia  beati- 
tudinem  tuam  mihi  Deus  inlugubri  itinere  concessit,  jam  credo  me  luis 
oralionibus,  quee  amisi,  sine  labe  aliqua  rursus  recipere.  Coi  Amator 
sanctissimus  .  Deus  secuudum  fidem  tuain  operelur,  et  non  te  sinatdiu 
lamenlationibus  affici.  Verumquia  itanobis  Dei  providentia  concessum 
est,  ulmutuisnosaspectibus  speculemur:  comitare  nobiscum  paululump 
elpostearegredieris.  Pergentibus  autem  illis,  pariter  transmeati  sunl  spa- 
lium  penetrium  millium  passuum  ;  et  ecce  accurrit  visibus  eorum  noc- 
livagus  fur,  adbuc  furti  sui  sarcinulam  vehens  humeris,  humillimo 
vultu.  Oûcm  aspiciens  atque  cognoscens  Su fîronius,  hilarivultu,  pectore 
securo,  celsiori  voce  intonuit  dicens  :  Spéciale  mihi  bodie  Dominus 
solatii  gaudium  prrebuit,  ut  le,  beatissime  Amator,  inter  anguslias  meas 
invenissem  :  en  prospicio  mei  metalli,  quam  dudum  amisi,  splendidis- 
simam  quanlitatem,  quam  mihi  exaudibilis  oratio  tua  restituit,  et  sanc- 
I  20 


IM  niBLlOTHÈQUE   HISTORIODE    DE    LYONNE, 

citas  conserva  vit,  U^v  audiejis  beatissimiis  Amator  ila  exorsus  est  : 
Ec€e  jam  qoa^  amiseros  rec^pisti,  damnuBi  reriim  tuamni  ré  jacturam 
imllam  es  perpessus,  filiole  :  ob  quam  rem  obsecu)  le»  ul  hi  nullius 
deinceps  culpœ  toneantur  obnoxii,  qui  sunt  reperti  factis  propriis  crimi- 
nosi  ;  sed  pergentes  simul  ad  beatissimorum  inartvTum  ATidochii  etThyrsi 
tab^iToarulym  properate,  il)ique  eos  siicrameiilorum  viûculis  irretire  non 
différas,  ut  se  polliceaiitur  ulterius  faciiiu!^  hoc  non  atlentare  ;  sod  hoc 
adimplere  clam  curabis,  propter  avaronim  jiidicum  rapaeitalem  atque 
calumnias,  Clare  inluere»  cpiiaclaret  suis  fruclibus  arbor,  cœlestis  agri- 
roUi%  culturis  spiritalibus  insliluta,  fpia*  et  tempore  suo  largilatis  sua^ 
ropia  inopiani  amissa*  larullalis  implebil,  sulicitosrpie  indebitis  pomi?* 
exonerans  securos  saliari  eflieiet.  His  ergo  et  tabbus  beneficiis  lugentem 
exhilaraus,  reos  dauiualiouis  culpa  absolvem,  pernix  ad  urbem  Augus- 
tudunensium  venit, 

XXVIIL  Tune  Sioiplieius  episcopus,  vir  sumina^  simplicitalis  alque 
raritatis.  rumore  adventiis  ejus  pranentus,  ci  runi  omni  ordine  clerieah, 
îier  uon  et  eom  Julio  luur  pni*leclo,  ofiit^ii  sui  turmis  slipalo,  ire  c^b\ius 
utm  negïexit.  Qnem  rite  saluiatum  atque  débitée  venerationis  asst^nlalione 
purius  hoûoratum,  ad  /Eduam  civitalein  perduxerunt,  Peracto  autem 
f-aUginosie  noelis  tempore,  i'amuli  Di?i  ^urgentes,  ad  S>7nphoriani  mar- 
lyrisdiversorium  projwrant.  Eo  nainqiie  tempore  nondum  lalis  axlifjciis 
ambiebatur,  sr?ii  parvissima^  (ellute  angustiis  obseralum  erai  spatiuni. 
IlHr  dua*  ohvte  et  duo  caodelahra,  himinosis  lyrhius  praioeplorum  U<i- 
Hiini  pprhicentia,  pariter  ingrediuotur  :  alteriialim  se  oralionibus  pr«p- 
v«»riiuiil  :  volorum  ubseqnia  marfyris  dignilati  persolvunt.  Lieet  enim 
jam  diu  pnefata  cella  fuisset  in  honore  martyris  conslmcla,  non  tamen 
tiierat  raiionieo  more  pontificis  iiivoeationibus  dedicata,  Tuneante  dictus 
l*ei  sacerdos  Sîmpheius  beatissimo  Amatori  postulatione  incumbil,  ut  per 
ejus  precum  puritatem  Syniplioriani  martyris  I)eo  eonsecraretur  habi- 
taeuhim*  Perficiente  ergo  Domino  per  suum  famulum,  qua^  lidebssimo 
athloL^  Symphoriano  promiserat;  prolinus,  praeeunfe  ac  subséquente 
turbtï  populorum  Deum  c^llaudanlium,  in  urbem  regressi  sunt.  Et  ecce 
subiljî,  in  ipsa  brevilate  ilineris,  très  leprosi,  mundatiunîs  sui  corporis 
iniegrilalem  cupientes,  sesecoiispeetui  eorum  prdesentaveruol  :  poscenles 


vrlaiÈaK.   ÉTIENNB.  155 

yt  solîiam  prectim  salubritalem  eis  împpnderent.  Antisles  vero  ei  fluento 
Jordanis  latices  suiiiil,  (|iii  Retioio  qiioiidam  episcopo  jubente,  ad  .ïlduam 
ctTilalem  allali  iuerant.  Ex  his  in  ora  leprosomm  irrorans,  insuper  oleo 
benediotionis  onme  corpus  eorum  cmcis  facto  sîgnacuki  illinivit,  et  sta- 
tim  omnis  morbiis  f^bsessos  penitus  den?liquit,  ita  ut  sic  pristîno  eolorî 
eu  lis  superficie  reddcretur.  iamquam  si  niimixiiaui  fuisset  lepraticip 
irn^pjinationis  deteriorata  langiiore.  Proclamanl  omncs  Deo  gratias,  et 
Symphoriano  niartyri  atcp^ie  Amalori  consona  voce  gratia^  peraguîitur, 
et  sanitatis  reddita?  apitulalio  ulrisque  fHjpulonim  pra^coniis  depulatur. 

CAPOT  V. 

ê.  GERIIAKUS  PÊTÏTlîS  SUCCESSOR.  MORBLS,  OBITUS,  SEFULIDRA  S.  AMATORIS. 

LîTRïrSQDE  ENCOMItlM. 


XXIX.  Ex  hinc  postera  die  S,  Amator  ad  praetorium  Julii  se  velle  in- 
gredî  asserit,  Cujus  advenlum  Julius  cognosceiis,  citius  in  occursiun  ejus 
profeclus  est,  et  queraadmodum  decebat  fîdelîssimum  Dei  cultorem  ob- 
sequiis  intra  tectum  inducit;  more  chrislîanissimi  filii,  ingressus  ipsius 
benedictionem  se  postulat  suppliciter  promereri.  Suppleta  ergo  oratinne, 
sic  sacerdos  reverentissimus  pnefectum  alloquitur  :  Finem  meum,  Do- 
mino mihi  innotescente,  eogno\î,  et,  quia  non  est  aller  qui  regimen 
sanctap  ecelesia^  suscipiat,  nisî  ilbjstrissimus  Germanus,  sicut  mihi  Do- 
minus  meus  revelare  dignalus  est,  posco  celsitudinem  tuani,  ul  lic^n- 
liam  (ribuas  mihi  roganti,  eumdem  riermanum  tonsurare,  Cui  Prœfec- 
tus  :  licet  necessarius  sit  atque  utilis  reipubhca'  noslrœ,  famen  quia 
Deus  sibi  illum  elegit,  sicut  tua  béatitude  attestatur,  contra  Dei  pra?cep- 
tum  venire  non  possum.  Tune  voti  compos^cum  hetitia  sua*  est  iterum 
redditus  civitati.  In  quam  quum  venisset,  praecepit  universum  poputum 
m  atrium  domus  ejusadesse.  Oui  quum  venisset,  his  eum  concioualus 
est  aflalibus  :  Animo  atteîiliores  estote,  fdii  dulcissimi;  est  enim  operse 
pretium  vestris  sensihus  allegare,  qum  mea*  mentis  recessus  parluriunt, 
Deo  révéla  tore  diem  transi  tus  mei  de  seculo  eiîdenlîssime  scio  atque 
cogBovi.  Propterea  hortor  unanimitalem  veslram,  ut  diligenlius  pers- 
crutantes  ex  cœtu  vestro  virum  firmissimum  eligaiis,  qui  speculator  sit 


156  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'tONNE. 

domui  Dei.  lUi  autem  hoc  audientes  conticuerunt,  et  nullus  eorum  ei 
verbum  respondit. 

XXX.  Tune  ille  videns  quod  omnes  silerent,  iter  direxit  ad  sanctam 
ecclesiam  :  in  cujus  comitatu  omnis  congeries  profecta  est  populorum. 
Subeunte  autem  illo  ecclesiam,  quum  et  populus  ingredi  voluisset,  ita 
eum  allocutus  est  dicens  :  Exonerate  filii  carissimi  jaculis  manus,  et 
arma  ex  humeris  vestris  rejicite,  et  sic  domum  Dei  ingredimini,  quo- 
uiam  hœc  domus  est  orationis,  non  Hartis  statio  prœliantis.  lUivero  haec 
audientes,  dicto  citius,  quidquid  chalybis  gestaïyant,  forinsecus  posue- 
runt.  Tune  bealissimus  Amator,  videns  Germanum  nihil  oneris  tniculenti 
portantem,  prœcepit  ostiariis  ut  fores  ecclesiœ  claustris  arctarent  :  ipse 
vero  glomerata  secum  turba  clericorum  atque  nobilium,  injiciens  manus, 
Germanum  apprehendit;  et  invocatonomine  Domini  cœsariem  ejus  capili 
detrahens,  habitu  religionis  rejectis  secularibus  ornamentis  eum  pro- 
motionis  honore  induit,  talibus  exhortans  verbis  atque  confirmans  : 
Satagere  te  oportet,  venerabilis  frater,  qualiter  incontaminatum  atque 
immaculatum  custodias  honorem  tibi  commissum  :  quia  me  decedente 
tibi  omnipotens  Deus  pastorale  commisit  officium.  Deinde  vero  incipit 
jam  beatissimus  Amator  obitus  sui  incitamentis  urgeri  :  et  licet  esset 
œgritudine  saucius,  numquam  tamen  omittebat  prœdieatione  populum 
confîrmare  ac  dicere  :  Filioli,  nunc  Dominus  Deus  meus,  a  quo  hue 
usque  fueram  peregrinus,  animam  meam  suscipiet  :  obseero  ut  unani- 
mes atque  concordes,  fratrem  meum  Germanum  loci  mei  faciatis  adipisci 
officium.  Cui  omnis  turba  consentiens,  ad  confirmationem  persuasionis 
ejus,  respondit,  Amen,  non  tamen  sine  lacrymis  neque  sine  dolore. 
Omnis  namque  œlas  atque  ordo  vel  sexus  lamentationibus  afficiebatur, 
([uia  talem  amittebat  pastorem  :  erat  tamem  eis  inter  hœc  solatii  genus, 
(juod  non  dissimilem  forent  recepturi  pontificem. 

XXXI.  Igitur  kalendarum  maiarum  quarta  feria,  acrius  cœpit  ur- 
geri, et  corporis  solutione  fatigari.  Sed  née  sic  quievit  etiam  inter  dolores 
a  salutari  prœdicatione;  sed  omnibus  salubrem  admonitionem  inculcans, 
ita  loquebatur  :  Prohibete  lamenta  sonare,  vetate  populos  flere.  Ibi  pro- 
feeto  luctivagœ  voces  emittendœ  sunt,  ubi  meliori  deterior  fueritsucces- 
surus  :  hic  vero  incassum  lacrymas  funditis,  ubi  optimis  meliora  suc- 


VI*  SIÈCLE.    ETIENNE.  157 

cedunt  :  istius  namque  vobis  pnedestinati  pontificis,  non  solum  vita 
proderit  verum  etiam  mors.  Hoc  dicens  preecepit  se  ad  sanctam  eccle- 
siam  provehi,  ut  ibi  spiritum  datori  redderet;  nbi  die  ac  nocte  ei  consue- 
verat  profiteri.  Progreditur  cum  eo  dextera  lœvaque  frequens  multitudo, 
prœcedit  clericorum  chorus,  matronarum  calerva  subsequitur.  At  ille  ubi 
ecclesiam  est  ingressus,  pontificalem  thronum  ascendens,  fere  diei 
hora  tertia  emisit  spiritum.  Cui  continuo  chorus  sanctorum,  quod  est 
ad  dicendum  mirabile,  successit  et  spiritum  ejus  cum  hymnis  et  lau- 
dibus  in  specie  columbœ  yehebat  ad  cœlum.  Hoc  a  multis  cernentibus 
et  narrantibus  est  confurmatimi,  et  maxime  ab  Helena  sacratissima 
puella,  quœ  eodem  tempore  cunctis  virtutibus  ac  miraculis  prœcellebat. 
XXXII.  Bajulabant  igitur  corpus  ipsius,  ut  eum  juxta  tumulum  re- 
verentissimœ  memoriae  Marthae  deponerent.  Erat  autem  in  itinere,  per 
quod  corpus  fuerattransiturum,  teterrimus  carcer,  ubi  vincti  non  pauci 
pro  suo  admisso  scelere  tenebantur.  Ânte  quod  ergastulum  quum  fe- 
retrum,  iil  quo  corpus  bajulabatur,  yeniret,  illico  arctamenta  claus- 
trorum  franguntur,  catenae  a  corporibus  obnoxiorum  dissiliunt,  et 
yinculorum  omnium  gênera  relaxantur.  Tune  hi  qui  carceris  pedoribus 
ac  vinculis  coercebantur,  prodeuntes,  feretro  se  quo  corpus  vehebatur 
subjiciunt.  Ex  ea  scilicet  hora  nullus  est  jam  ausus  custodum  yel  ju- 
dicum  reis  manus  injicere  ;  sed  libertatem ,  quam  yiyi  corporis  sui 
facinore  amiserant,  Amatoris  yiri  sanctissimi  defuncto  corpore  rece- 
perunt.  Facta  est  autem  exultatio  magna  in  populis ,  yiventisque  dudum 
gesta  miracula,  corporis  mortui  transitu  multimoda  laude  firmantur. 
Crescunt  deducentium  corpus  gaudia ,  dilataturvoxpsallentium.  Exinde 
ad  locum ,  qui  appellatur  Àltricus ,  ad  sepulturam  deducitur.  Unde 
dum  redeunt,  ecce  prospiciunt  quemdam  hominem  paralyticum,  qui 
jam  triginta  fere  annis  ipso  morbo  detinebatur ,  ceryicibus  hominum 
bajulari  :  erat  autem  ex  terrilorio  Biturico ,  quem  sanctissimi  Amatoris 
opinio  de  locis  propriis  vehi,  ac  peregrinari  compulerat.  Accedunt  hi 
propius  qui  portabant  ;  yiri  Dei  sospitatem  inquirunt  ;  cognoscunt 
ipsius  fuisse ,  quam  catervatim  ex  urbe  proficisci  viderant ,  pompam 
funeris  deducendam.  Tune  languidus  exorat,  utyelillis  aquis  paululum 
frueretur,   quibus  lavatum  fuerat  Amatoris  beatissimi  corpus.  Hœc 


158  BIBLIOTHÈQUE  HISTOEIOIE   DE   LYONNE. 

comperiens  reverendissimus  Germanus ,  hmc  presbyter,  admirâns 
(idem  illorum,  jussit  ex  eadem  aqua  paralytici  membra  perfoiidi.  Mat 
auteni  ut  de  loti  eorporîs  lympha  fegroti  est  membris  allatum ,  protîmis 
lauguor  omnis  discessit  ;  et  membmnini  compagos,  morbida  résolutions 
illico  careris  ,  suis  est  consolidata  meclallis  ,  atque  nervis  vigoilibus  re- 
para ta. 

XXXin*  0  vere  digna  ac  praK^ara  civitas  qua*  suis  est  fœcunditatibuîi 
mundo  pra4ata!  Omiies  peoe  civitates  patronatus  jura  aecipîuni,  tu 
largiris  :  illte  alieno  regunlur  ac  stàbiliunt  auxilio ,  tu  non  sclum  tuce 
(irmitati  geminum  protulislî  raunimeii,  verum  etiam  mundo,  Amator 
AuslraMbus  sanilaluni  seinina  subininislrat,  G^^rmanus  Occidentalibus 
sospitatis  semper  largitur  auxiliuiu.  llinc  libi  urbs,  tioitomm  martymm 
geiiitrixt  iiicoluraitatis  copia,  inde  fructuuiii  opulentia  iniïiistratur. 
Non  imparem  le  Romulea^ass^^iamcivilali  :  siquidem  ibi  Pétri  et  Pauli 
AposloloruBi  beneficio  triumphai  populus ,  hic  Amatoris  Germanique 
auxiliis  gubernatur  :  ibi  amicoruin  Cbrisli  nolitiaprtiîmicat,  hic  lîdelimn 
servulorum.  Insiste  ergo  Irequeiis  sacralissimis  tuniubs,  et  officium 
grata  mente  exsolve»  qua*  meruisti  tantis  ac  talibus  litulis  exornari.  IlHe 
die  noctuque  sinceri  cordis  eicubias  célébra,  ubi  multifaria?  sanitatum 
forma  evideritius  declarantur  :  quanim  impossibile  est  vocahula  spe- 
cialim  retexere ,  quia  facilius  est  immf*nsi  maris  fluctus  vel  littoris  arenas 
nominatim  deprebendere,  quam  niirabilium  profeclus  ^imatoris  Genaa- 
nive  niorlali  liiigua  percurrere.  Uan:  aulem  per  eos  et  in  eis  operatur 
individus  Trinitas,  cuiesthonor  etgloria  in  secuta  seculorum.  Amen, 


I 

I 


BIBLIOGIIAPHIE  DE  LA  VIE  DE  SAINT  AMATRE. 

Les  maDuscrits  de  cette  vie  ne  soDt  pas  très-communs.  Nous  ne  pouvons 
en  citer  ici  que  deux. 

N"»  1.  IX"  Siècle,  Celui  de  Moûlpellier  que  nous  avons  déjà  décril.pag.  90. 
La  vie  desainl  Amalre  y  occupe  les  quatorze  premiers  feuillets  et  une  partie 
du  quinzième,  I)  renferme,  dil-on,  des  variantes  assez  iniéressanles.  Nous 
n'ivons  pu  jusqu  a  présent  nous  les  procurer. 


1 


N**  2.  Xh  Siècle,  Biblioih.  du  Vatican.  Foods  de  la  reine  de  Suède,  A. 

N87.  Un  voL  111-8°  relié  en  pardiemio  blanc  et  écrit  h  longues  lignes^  33 

FF***.  N*>  1 .  viTA  sANCTi  AMATORis.  F**  1 ,  V*  :  «  Aîiiator  vir  summe  câsiîiaiis 

»  splendore  perspicuus  el  sui  vocabuH  deo  placiius  alque  dîleclus  i.  Voir  les 

Bollandistes,  lom,  i,  raaii,  pag.  52.  F**  10,  V*>:  t  ....  Gralias  agimua  libi, 

>  J.-C.  quia  omnibus  te  in  ciiraiionum  inunere  preslilisli  et  personarum  ae- 

>  ceptjo  pênes  {F**  H,  R"^)  le  nullo  modo  moduit  reperiri*  His  ergo  peractis 
f  iniraculis  brevi  teniporîs  curricula  iranseuntia  *.  Bolland.,  ibid.,  pag.  55. 
[Ia  commeûcementdu  cbap.  m  el  du  n**  XV.)  Puis,  c'est  la  vie  de  saint  Ëllade  : 
€  Eladius  vir  aposlolicus  terre  animam  csbIo  transmisit>.  .  >  ;  le  reste  est  con- 
forme  au  texte  que  nous  avons  adopté.  Ibid.  Au  F*  23,  R*  :  et  ....  quam  mirabi- 

>  liorum  profectus  Amaioris  Germanive  mortali  liogua  percnrrere,  hsc  antem 
n  pereos  et  in  eisoperalorindividua  Trinitas  et  unica  irium  maJ6SlaS|  oui  est 
n  honor  et  gloria,  etc.  »,  Au  F"  23,  V^^,  arrive  un  au  ire  sujet. 


Le  récit  d^Ëlienne  a-t-il  été  imprimé  dans  plusieurs  recueils?  Nous  Tigoo- 
rons.  Nous  le  tirons  des  Bollandistes  qui  vont  nous  aider  a  compléter  celle 
noie.  Ils  disent^  tom.  i  de  mai,  pag.  51,  num.  4  : 

c  Comparavimus  nobis  LegêDdarium  pluribus  tomis  in  pergameno  coiis- 
criptum  :  sed,  quod  haclenus  indoluimus^  defueruiit  Acla  sanclorum  ad  qua- 
luor  priores  menses  speclanlia  :  Nunc  vero  usui  nobis  esse  incipiunl,  dum 
exbibenl  Acta  sanclorura  ad  maium  et  sequeules  seplem  menses  pertioentia, 
ex  quibus  et  duobus  aliis  eodicibus  noslris  salis  antiquis,  item  alio  monasterli 
S-  Mariae  Bonifontis,  vilam  S»  Amaioris  damus  ;  quam  eamdem  reperimus  in 
Ms*  membrano  serenissimae  Christinae  Sueciaï  reginse  numéro  81  siguato  ; 
item  in  Ms.  Nicolai  Belforlii,  quae  cum  nosiris  Mss.  conferre  nou  videbalur, 
operae  prelium,  quum  passim  occurrere  eamdem  cognovissemus  ex  catalogo 
eodicisMn*  et  plurium  aliorum.  Pelrus  Le  VenierpaBoitenliarius  ecclesise  Au- 
lissiodoronsis  (cujus  humanltatem  et  erudilionem  ipsi  Àutissiodort  anno 
MDCLitî  experti  fuimus,  et  illustrem  ejus  biblîolbecam  sumus  admirali)  babel 
eamdem  vitam  in  très  partes  dislribulam,  cujus  prior  capite  primo  concluditur, 
duas  sequentes  parles,  in  duo  capiia  singulas  dividimus*  Censet  vir  iste  sunimi 


160  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'TONNE. 

jadicii  scriptam  eam  esse  a  sapra  memorato  Stephano  Âfricano  presbylero, 
et  haie  senienim  libenter  sabscribimas.  Âactor  porro  videtar  ei  sabministrala 
Actoram  materia,  aecurate  delegisse  ea  qaaa  reperit  magis  aatheotiea.  lia  qa» 
nom.  xviii,  XXII,  xxiv,  xxv  et  xxvii  referuntar,  desampsit  ex  vita  S.  Germani 
saeeessoris,  senratis  verbis  Coostaotii  presbyteri,  dietae  vit»  aoetoris,  qaam 
hie  integro  seeulo  eitios,  id  cirea  aonam  cccclxxx  eonscripseral.  » 

Dans  les  Annotata  des  Bollandistes  on  trouve  les  variantes  qui  suivent  : 

•>  Cap.  I.  Num.  IV.  a  ....  coaeqaat  mérita  »  ;  Ms.  Bonifontis  :  c  ...  lai^i- 
»  tur...  ». 
V.  c  ...pnellamm  consortium  »;  unum  Ms.  nostrum  :  «  ...puetlae  >. 

VII.  a  ...limpidissimis...  n;  Ms.  Bonifontis  :  a  ...lepidissimus  i>. 

a  Cap.  II.  In  Ms.  codice  D.  Pétri  Le  Venier,  hic  incipil  seconda  pars  sub 
hoc  tilulo  :  c  Incipiunt  miracuta  ». 

VIII.  c  Eraclius  »;  Ms.  nostrum  unum  :  a  Eraclilus  n.  c  ....  incentivis  »; 
Ms.  Bonifontis  :  a  ...  incrementis  >. 

XII.  c  Quosaliquotiens...  »  ;  idem  :  a  Quos  alloquens  ». 
€  Cap.  III.  XVI.  a  Litini  n  Ms.  nostram  unum  :  t  ...Licini  ».  €  com- 
»  municationi....  »  ;  id.  :  c  ...communioni...  ». 

XVIII.  a  Erat  autem  prospectus  ejosdem  ccclesiae  contra  alveum  fluminis 
n  Icaunensis  »  ;  id.  Ms.  :  c  aspectus  »• 

XIX.  a  surrepsisset...  »  ;  Ms.  Bonifontis  :  a  surrcxisset  »•  a  faciam  aflligi 
»  tormentis  »  ;  id.  :  «  aflBci  cognoscit  ». 

«  Cap.  IV.  XXV.  «  Ego  dignum...  »  ;  Vita  S.  Germani:  c  Ego  indig* 
»  num...^. 

XXVIII.  ce  Purins  honoratum  >  ;  Excusum  in  vita  S.  Germani  :  c  prius  »; 
in  Ms.  etiam  :  c  purius  ».  a  Qui  Reticio  »  ;  in  Mss.  est  :  c  reticulo  »  ;  sed 
»  intelligendusomninoest  S.  ReticiusepiscopusiEduensis....  » 

XXXII.  a  Exinde...  ».  Iterum  ex  vita  S.  Germani  sunt  exhausta,  quae  ad 
finem  hujus  num.  XXXII  referuntur  ». 


VII*  SIÈCLE.    SAINT  PALLADE.  161 

M\V  SIÈCLE. 


MARIUS. 

(An  de  J.-G.  634  au  moins.) 

Marius,  évéque  d'Âvenche,  était  né  k  Aatun,  vers  l'an  532.  Il  a  laissé  une 
chronique  fort  courte  qui  commence  k  l'an  455  et  continue  celle  de  saint 
Prosper  jusqu'à  la  fin  de  septembre  581 .  Elle  se  trouve  dans  Duchesne  et 
dans  Dom  Bouquet.  L'auteur  y  retrace  plus  particulièrement  ce  qui  s'est 
passé  dans  le  royaume  de  Bourgogne  et  dans  le  voisinage  du  lac  de  Genève. 

On  y  trouve  cette  date  au  sujet  de  Mummole  : 

Eo  anno  (581)  Mummolus  patricius  cum  uxore  et  filiis  et  multitudine 
familiœ  ac  diviliis  multis  in  marca  Childeberthi  régis,  id  est  Avinione, 
confiigit. 

SAINT  PALLADE, 

XX®   ÉVÉQUfi  d'aUXERRE. 
(AndeJ.-C.657.) 

On  lit  dans  Tabbé  Lebeuf  (Mémoires  concernant  VHùtoire  ecclésiastique 
et  civile  d'Auxerre^  tom.  i,  pag.  158)  :  «Malgré  l'éloignement  des  temps, 
»  nous  avons  autre  cbose  que  des  simples  signatures  du  saint  évéque  Pal- 
»  lade.  Canisius  nous  a  donné,  parmi  les  lettres  de  saint  Didier,  évéque  de 
»  Cahors,  une  lettre  que  notre  saint  lui  écrivit  au  sujet  de  quelques  villages 
»  que  l'église  d'Âuxerre  avoit  dans  le  pays  de  Quercy.  C'étoit  sans  doute  uoe 
»  partie  de  ceux  que  l'évéque  saint  Didier  d'Âuxerre  avoit  donnés  aux  églises 
I  21 


16S  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'tONNE. 

»  de  80D  diocèse,  et  dont  il  y  avoiteu  des  échanges  avecd'aulres  terres  situées 

»  dans  la  Saintonge,  lesquelles  n'eurent  peut-être  pas  lieu....  Le  sujet  de  celte 

2)  lettre  nous  confirme  dans  le  sentiment  que  nos  compilateurs  du  IX®  siècle 

.  j>  n'ont  pas  été  assez  simples  pour  prendre  le  testament  de  saint  Didier  de 

»  Galiors  pour  celui  de  saint  Didier  d'Auxerre,  et  que  ce  n'a  pas  été  sans 

»  fondement  qu'ils  ont  écrit  que  notre  saint  Didier  possédoit  des  biens  im- 

>  menses  dans  la  province  d'Aquitaine.  » 

Nous  avons  tiré  de  Duchesne  {Historié  Francor.  scriptores^  tom.  i,  pag. 
887)  le  texte  que  nous  reproduisons  ici. 

BPISTOLA  s.  PALLADII  EPISGOPI. 

Domno  suo  Desiderio  episcopo,  Palladius  episcopus. 

Pro  inluitu  fidei,  et  unitate  sacerdolum,  quara  ecclesiarum  ubique 
diffusarum,  spero  ad  pietalem  veslram,  ut  hospitiola,  quœcumque  in 
Cadurco  ecclesia  nostra  videtur  habere,  hoc  est,  Bagidone,  Pastoriaco, 
Bassiaco  et  Alevemaco,  vobiscum  omneni  rem,  mancipiis,  vd  terris,  aut 
quidquid  jure  nostro  pertinet,  salvo  jure  ecclesiœ  nostrœ,  Tobis  in  om- 
nibus commendamus,  ita  ut  ab  hodierno  die  omnes  de  parte  nostra,  qui 
in  supradicta  urbe  commanent,  sint  vobis  commendati  ;  et  quoscunque 
de  nostra  prœsenlia  hic  dirigimus,  vestra  ordinatione  (secundum  quod 
decet)  in  omnibus  potiantur.  Similiter  ubî  Chromatia  in  re  ecclesiœ  Ba- 
gidone coraraanet,  quia  frater  suus  Deotherius  presbyter  actorem  eccle- 
siœ Sanclonicœ  egit,  et  nunc  ipsa  Chromatia,  quœ  ibidem  per  beneficium 
precariœ  manere  videtur,  si  eam  cum  omni  re  sua  jubeas  defensare  ; 
quoraodo  et  Deum  mercedem  habeas,  et  nos  vobis  gralias  supplicationis 
agamus.  Et  per  diem  retributionis,  et  adventum  Domini  nostri  Jesu- 
Christi  adjurans  rogo,  ut  sicut  de  affectione  sanclfB  animée  vestrce  confi- 
dimus,  sic  integram  dignetis  adhibere  sollicitudinem,  ut  omnes  juris 
nostri  hominés,  qui  in  urbe  vestra  commanent,  una  cum  antefata  Chro- 
matia, piam  vestri  protectionem  in  omnibus  mereantur  promereri.  Salu- 
tationum  itaque  jura  persolvens,  supplico,  ut  pro  mea  exiguitate  orare 
dignemini.  Et  ut  certius  nostra  supplicatio  habeat  effectum,  propria 


rfï*~SIÈCLE.    FRÎDÎGÂÎEE,  163 

"manu  subter  suhscripsi,  Palladius  peccator  hune  manclalum  meiim  rdegi 
elsubscripi^i. 

FRÉDÉGAIRE. 

(VU'  siècle.) 

Frédégaîre  est  riiistorîen  le  [il us  ancien  de  la  France  après  Grégoire  de 
Tours,  Il  vivait  dans  la  première  moiliédu  Vir  siècle,  et  sa  chronique,  qui 
finit  à  Tannée  641  »  donne  à  entendre  qu'il  exislait  encore  en  658,  comme  ou 
peut  le  voir  dans  Dora  Rivei,  France  Littér,^  lom.  iii^  pag.  587,  Ce  que 
nous  recueillons  de  cet  auleur  nous  vient  de  Dom  Bouquet,  tom.  lu  Nous  ne 
cilons  rien  de  Vllistoria  Francorwn  epitomata;  c'est  la  répétilion  de  Grégoire 
de  Tours  qne  Frédégaîre  abrège, 

FREDEGARII  SCOOLASTICI  CtlHONlCUM- 


IV,  Anno  XXV  regni  Gunlchramni  Mummolus  Senuvia  jussu  Gunt^ 
chramixi  inlerOcilur:  uxorem  ejus  Sidoiiiaûi  una  cum  omnibus  thesau- 
ris  ejusDoninolus  dômes ticus  etWaridalmarus  Ciuiierarius  Guotchramno 
prœsentanL 

XIX.  Eo  anno  (599)  Bruiiechildis  ab  Auslrasia  éjecta  est  el  in 
Arciacensi  campania  a  qiiodam  homine  paupere  singula  reperitur  : 
îiecundum  ejns  petitiooem,  ipsam  ad  Thetidericum  perducit,  Theuderi- 
cusaviam  suam  Bmnechildemlibenter  recipiens,  gloriose  bonorat.  Hu- 
jus  vicissitudine  meriti  cpiscopatum  Autisiodorensem,  faciente  Bruni- 
childe,  adsutnsit. 

XLIV Chlotiirius  Massolaco  villa  cura  proceribus  résidons,  Aie- 

Iheuin  ad  se  venire  pnecepit  :  hujus  consilio  iniquissimo  comperto, 
gladio  trucidare  jussit 

LVIII (Dagobertus  I)  Post  per  Augustodunum  Autisîoderum  per- 

gens,  percivilalem  Senooas  Parisios  venit,  ibique  Gomatrudem  regioam 
Romiliaco  villa,   ubi  ipsam  in  matrimonium  acceperai,  relinquens, 


164  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l' YONNE. 

Nantechildem,  unam  ex  puellis  de  ministerio  accipiens,  reginam  subli- 
mavit 

LXXIX Post  Dagoberti  disœssum,  filius  suus  Chlodoveus  sub  te- 

nera  œtate  regnum  patris  adscivit.  Omnesque  leudes  de  Neuster  et 
Burgundia  eum  Massolaco  villa  sublimant  in  regnum 

XC Ipso  anno  (641)  mense  septembri  Flaochatus  cum  Chlodo- 

veo  rege  et  Erchinoaldo,  itidemque  majore-domus  et  aliquibus  prima- 
libus  Neustrasiis,  de  Parisiaco  promovens,  per  Senonas  et  Autisiodorum, 
Augustodunum  accesserunt 


JONAS  DE  BOBIO. 

^\u  milieu  du  VII*  siècle.^ 

JoDas  surnommé  de  Bobio,  da  monastère  de  même  nom,  où  il  entra  en 
618,  ou  d'Ëlnone,  autre  monastère  en  Belgique,  dont  il  fut  abbé  et  où  l'avait 
attiré  saint  Amand,  évêque  de  Maestricht,  fut  un  des  plus  grands  écrivains 
du  VIP  siècle.  On  croit  qu'il  vivait  encore  en  665.  Il  a  laissé  plusieurs  ou- 
vrages, dont  le  plus  important  est  le  suivant,  le  seul  qui  nous  intéresse  pour 
Tbistoire  du  département  de  l'Yonne.  On  y  lit  le  passage  que  nous  allons 
donner  où  se  trouve  le  nom  de  l'ancienne  Chora.  Notre  texte  nous  a  été 
fourni  par  Dom  Luc  D'Acheri  et  Dom  Mabillon,  dans  les  Acta  Sanctorum 
Ordinis  S.  Benedict,  Sœcul  ii,  pag,  21.  On  peut  voir  également  Dom  Bou- 
quet, Recueil  des  Hist.  des  Gaules,  tom.  ni,  pag.  480. 

VITA  SANCTI  COLUMBANl  ABBATIS. 

XXXVIII.  Egressus  ergo  vir  sanclus  cum  suis  vicesirao  anno  post 
incolatum  eremi  illius  per  urbem  Vesontionuni  Augustoduno  usque 
ad  Cavalonem  castrura  pervenit 

XXXIX.  Deinde  ad  Choram  fluvium  properans,  ad  domum  cujus- 
dam  nobilis  et  religiosœ  ferainae  Theodemandœ  pervenit.  Quo  quuni 
esset,  duodecira  occurrunt  viri  pleni  rabido  da?mone,  furentes  atquo 


SIÈCLE,    CONCILES.  165 

menksin  terram,  quns  virDeî  profiims  curavit.  Eadfnique  die  ad  \kum 
queoi  Choraiii  vocant  verieronl,  ibique  quinqiie  plireiiesi  vexati  nhviain 
venerunt,  ubi  etmoxsanali  siinL  Exin  Aulissiodoriim  properavitp  ibique 
Ragamiinduoi  allocutus  est,  quia  ipsn  euni  via  quaibal  ducerel  :  Me- 
inoiitu,  inquil,  n  Ragamunde,  Chlolarium  quem  iiunc  spernitis,  iiilra 
(rienniuni  dûTninuni  habebiiis.  At  ille  :  Ciir,  inquit,  lalia,  domine  mi, 
ais?  Illequo  :  \'idebi(i.s  prorsus  qua^  dixi,  si  ttiiic  vitani  nini  siiprris 
feras. 

XL.  Progrossus  exin  ab  Autissiodoro,  coiispicit  juveriein  a  dîniKine 
correptum  pernici  ex  adverso  currere  cursu,  >iginli  enini  millibus  lotis 
viribus  cucurreral.  Quo  viso  substitil,  quousque  saucius  homo  da^oiûnis 
ari«^  VPidret,  veniensque  aiite  pedos  viro  Doiruit,  quem  statioi  oralioni- 
bus  curavit,  palHiiterque  sospilem  reddidit,  Dt^indr*  ad  Nivernis  oppi- 
dum venil.,... 


SAINT  TETRICE, 

XXIIl*'   É\^QLIE   d'AUXERIIE. 

(An  de  J.-C.  696.) 

En  690,  la  [rremière  année  de  son  pontifical,  il  donna  des  staUils  pour 
régler  les  olïices  de  sa  cadiédrate.  On  les  irouven  avec  ce  qni  le  regarde  dans 
le  Gesta  Pontifvum  AutUsiodoremium  que  nous  publierons  au  IX«  siècle, 

CONCILES. 


Les  conciles  tenus  en  ce  siècle  présentent  quelques  difficultés  a  cause  des 
contradictions,  ou  des  erreurs  des  écrivains  qui  en  ont  parlé.  II  nous  semble 
donc  utile  d'en  faire  un  article  h  part,  ijien  que  le  tenq»s  n'ait  [las  laissé  venir 
jusqu'à  nous  les  Actes  de  ces  solennelles  assemblées;  car,  il  faut  lâcher  de 
savoir  à  quoi  s'en  tenir  sur  un  pareil  objeU  Toutefois,  loin  de  vouloir  imj>oser 
à  personne  une  opinion,  nous  nous  bornons  5  livrer,  en  peu  de  mots,  à  Tap- 
précialion  des  savanls,  le  si  ni  [«le  exposé  des  faits. 

Les  PP.  Richard  et  Giraiid,  dans  îa  Bibliothèque  iaerée^  lom.  xxix,  pag.  205, 


1()6  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'TONNE. 

éfdii.  de  Méquignon-Havard,  Paris  i827,  placent  le  premier  concile  de  Sens 
en  601 .  Il  eut  pour  objet  la  réforme  des  mœurs  et  Texiirpation  de  la  simonie, 
et  on  y  défendit  Tordination  des  néophytes.  Les  sa?ants  Pères  citent  à  lenr 
appui  le  SupptefMnium  ad  coUecHofum  eimeilionan  de  J.-D.  Mansi,  tom.  i, 
col.  401 .  Il  nous  a  été  impossible  de  consulter  cette  collection.  Ce  concile 
eHt,  du  reste^  demeuré  inconnu  aux  auteurs  sénonais  qui  n*en  parlent  pas  et 
b*s  canons  en  8ont  perdus.  Seulement  le  P.  Le  Cointe  le  met  quelques  années 
|)ltii  tard  (009),  comme  nous  récrirons  dans  un  instant  avec  son  propre  texte. 
Les  mAmos  Pères  placent,  sous  la  date  de  657,  un  second  concile  de  Sens 
dt  ils  client  pour  cola  les  Annales  eeclmattici  Frat^earum  ad  œm.  657.  Puis  ils 
vu  innrquoni  un  troisième  sous  Tannée  670  ei  ils  disent,  s'appuyant  sur  le  P. 
Labbe,  tom.  vi;  sur  Hartiouin,  tom.  m,  et  sur  le  SfinUgium.  tom.  ii,  pag. 
700  :  «  Trente  évoques  y  signeront  Texemption  de  Tabbaye  de  Saint-Pierre- 
lo-Vif.  u 

Vm  ils  ajoutent  : 

i  Lu  dote  ilo  ce  concile  est  contestée.  On  obserre  qu'Odorron  (Odorannus) 
et  Clurius,  sur  la  foi  desquels  tous  les  savants  ont  inséré  ce  concile  dans  leurs 
reeueiU,  disent  qu'il  lut  célébré  du  temps  du  roi  Clotaire  et  de  sa  mère  Ba- 
tliihle,  c'est-4i«dire  sous  la  régence  de  celle^i,  et  lorsqu'elle  éuit  encore  k  la 
eour.  Or,  cette  sainte  princesse  embrassa  la  vie  monastique  k  Chelles  en 
tiOO,  (le  concile  est  donc  antérieur  k  cette  date^  4  pins  forte  raison  à  celle 
do  070.  u 

Kn  eiïet,  le  P.  Labbe  parle  bien  d*un  synode  tenu  à  Sens  vers  ces  lemps-là, 
inuis  il  ne  le  place  ni  en  657,  ni  en  670.11  Tinscrit,  il  est  vrai,  après  un  concile 
romain  qu'il  place  sous  Tannée  667.  Toutefois  il  ne  fixe  pas  Tépoque  de  celui 
do  Sens;  il  man]ue  seulement  qu'il  eut  lieu  la  troisième  amiée  de  Qotaire  III, 
et«  d'après  Clarius  qu'il  cite,  ce  fut  dans  cette  assemblée,  en  effet,  que  Ton 
(iouscrivit  Texomption  de  Saint-Pierre-le-Vif.  Or,  cette  dernière  pièce  que 
\\\  publier  notre  confrère  de  la  Société  des  Sciences  historiques  de  TYonne, 
M.  Quantin,  dan$  le  Cnrtnicmrt,  qui  doit  èlre  le  complémeni  de  la  BMio- 
lhiqu$  hislaiiquê^  cette  dernière  pièce  est  de  Tannée  657. 

Nous  n'avons  |vtt  voir  ce  qne  dil  4  ce  sajei  le  P.  Hardontn  ;  quant  au  .^pici- 
Iffium^  il  ne  précise  rieiu  II  panll  dooc  qae  c'est  à  tort  qoe  les  PP.  Richard 


vil"   SIÈCLE.    CONCILES.  ~  167 

et  Giraud  donnent  vers  ce  temps  deux  conciles  de  Sens  ;  qu'il  n'y  en  eut  vé- 
rilablemcnt  qu'un,  et  qu'il  faut  le  placer  à  la  date  de  657,  D'ailleurs  le  P. 
Le  Coinie^sur  lequel  semblent  s'appuyer  nos  savants  raaîlres,  pour  le  deuxième 
eoncilci  est  parraitement  conTorme  à  tout  ceci  el  n'en  laisse  pas  soupçonner 
un  iroisième  en  670.  Voici  ce  qu'il  dil  :  <  His  quoque  teraporibus,  quum 
Clolârius  rex  minorennis  esset,  et  Balhildis  ejus  mater  regnum  admioistrarei 
congrnenler  adscribi  polesl  Synodus  Senonensis,  quam  Emmo  Senonensis 
melropolila  cum  aliis  episcopis  fere  quadragînta  celebravit.  Synodus  hœc  Se- 
nonensis dicî  potest  secunda,  prioris  enim  ad  annum  Christi  sexcentesimum 
uonum  meminîmus,  Ulriusque  Acla  perierunL  Primir  menlio  nullîbi  fit  pra;- 
lerquam  in  viia  sancli  Belbarii  Carnoieusis  e|)iscopi,  quam  citavimus  ex  codice 
Vindocinensi.  Secunda  nullibi  quoque  meraoralur  prœterqnam  in  chronico 
Saucli-Pelri-Vivi,  cujus  aucior  Clarîus..  »  cl  le  reste.  Nous  donnerons  en 
son  lieu  celte  chronique  de  Clarius. 

Toute  la  diUkuUé  doit  donc  se  réduire  ici  à  une  discussion  chronologique, 
pur  mettre  d'accord,  et  Tannée  ce  concile,  et  celle  du  règne  de  Clolaire  IIl. 
Cen'esl  pas  noire  aflaire.  Ce  qui  nous  paraît  certain,  c'est  que  le  iroisième 
roncile  de  Sens  des  PP.  Riclianl  el  Giraud  est  le  même  que  le  second.  Eux- 
mêmes  ronl  probablement  cru,  comme  le  laisse  apercevoir  leur  langage* 

Les  mêmes  aulcurs  inscrivent,  sous  la  date  de  663,  le  second  concile 
d'Auxerre,  el  ils  disent  :  «  Nous  en  avons  quelques  canons,  dont  le  premier 
ordonne  que  tous  les  clercs  sauront  par  cœur  le  symbole  attribué  a  saint  Atba- 
iiase.  Ou  croit  qucc'esl  la  première  fois  doni  il  est  parlé  de  ce  symbole  en 
France.  Pagi,  >► 

Nous  eussions  bien  voulu  pouvoir  accepter  ce  concile  ei  revendiquer  pour  la 
ville  d'Auxerre  la  gloire  d'avoir  parlé  la  première,  à  l'église  gallicane,  du  Sym- 
bole de  saint  Alhanase  ;  mais,  encore  ici,  la  Bibliothèque  sacrée  se  trompe.  Nous 
necomprenous  pas  comment  les  écrivains  de  celle  bibliotbèque,  ou  leurs  édiieurs, 
ont  (Hi  lire  dans  Pagi  ce  qu'ils  y  oui  lu.  Pagi,  loni.  m,  pag.  41 ,  de  la  Critica 
/iiil.  chroHologia,  Anvem  1705,  fail  mention  du  synode  d'Autun,  et  c'est  ce 
synode  qui  a  ordonné  pour  la  première  fois  aux  prêtres  de  savoir  (irreprehensi* 
bîliier)  le  symbole  de  saint  Alhanase.  Quant  a  Tannée  précise,  il  la  irouve  et 
h  hi'ifiC  incertaine  :  Hase porro synodus  anno  imerto  m  Burgundia  celebraia,..* 


168  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE   L'yONNE. 

MÉDAILLES. 


ÉPOQUE   MÉROVINGIENNE. 

Des  monnaies  furent  frappées  sous  les  rois  mérovingiens  dans  les  villes  de 
Sens  et  d'Âuxerre.  Il  en  reste  encore  quelques-unes  dans  les  collections  des 
curieux  :  notre  devoir  est  de  citer  celles  que  nous  connaissons.  Bien  que 
les  rois  mérovingiens  aient  régné  jusqu'au  milieu  du  siècle  suivant,  il  nous  a 
paru  plus  convenable  de  réunir  ici  les  médailles  qui  les  regardent. 

SENS. 

1. 

GVNTHCHRAM  R.  Tète  à  droite. 

^.  SENONI  CIVITA.  Victoire  k  droite  dans  un  char;  elle  tient  une  croix 
de  la  main  droite. 

Sur  une  autre,  semblable  du  reste,  on  lit  :  GVNTHACHRAM  R. 

Ou  veut  que  ce  tiers  de  sol  d'or  rappelle  les  victoires  de  notre  Mummole 
d'Âuxerre  sur  les  Lombards.  Voyez  Leblanc,  Traité  hUt.  des  Monnoyes  de 
France  ;  Lelewel,  Numùmatique  du  moyen-âge ^  Allas,  planche  m,  n*  5. 

2. 

f  ANTELINVS  MON.  Buste  tourné  à  gauche,  les  épaules  couvertes  du 
paludamentum;  grenétis. 

Hj.  RACIO  ECUSI  •  SENO.  Dans  le  champ  A  et  û  opposés  l'un  à  l'au- 
tre ;  au  centre,  entre  les  deux,  un  besant  ;  TA  est  surmonté  d'une  croix. 

On  lira  avec  intérêt  les  explications  que  donne  la  Revue  numismat.^  tom. 
XII,  pag.  102  et  103,  sur  ce  précieux  denier  de  la  cathédrale  de  Sens. 

Il  ne  semblera  peut-être  pas  hors  de  propos  de  citer  ici  une  pièce  étrangère' 
au  département,  mais  qui  rappelle  une  fondation  d'un  évéque  de  Sens,  de  saiot 
Gundelbert  qui  se  démit  de  sa  charge  vers  661  et  fonda  dans  les  Vosges  on 


à  .- 


B]BliI'OTÏÏÈÇriE  llSTDl^ipîl'l  M  ];TM.TE. 


/;«  /  /■«■* 


]\îéciailles     MeTovingieBnes. 


P^tiTl^ 


rf):i/^i 


/«  /w^> 


VII*  SIÈCLE.    MÉDAILLES  MÉROVINGIENNES.  169 

monastère  qu'il  nomma  Senone,  en  mémoire  sans  doute  de  son  ancien  siège. 
Voir  Leiewel,  Numitin.  du  moyen-âge^  tom.  i,  pag.  42-43  ;  Leblanc,  Traité 
de$  Monn.  de  France. 

3. 

f  OWR  RERSO.  Tête  à  droite. 

^.  SENONE ....  0.  Dans  le  champ  une  croix  entrelacée  d'un  3,  ou  d  rond. 

AUXERRE. 

4. 

AVDO  MONET.  Face k  droite;  grénétis. 

^.  i  AVnXIODIRO.  Croix  sur  une  base  surmontée  d'un  point  à  chaque 
branche. 

Voir  AtUun  archéologique,  pag.  51 .  Dans  la  Revue  mmitauU.,  tom.  xn,  pag. 
105,  deux  triens  semblables  portent  AVTIZIODIRO. 

5. 

GI  'H  LIMVNDO.  Buste  k  droite. 
^.  ABINIO  FIT.  Croix  sur  une  base. 

Voir  pour  ce  denier  d'ai^ent  la  Notice  dei  Monn.  franc.,  de  la  collect.  de 
M.  Rousseau,  par  M.  de  Longpérier,  pag.  55. 

6. 

TASSILONE  MONETARIO.  Tète  ornée  d'une  couronne  radiée. 

i^.  AVTIZIODERO  CI.  Croix  sur  une  base. 

Voir  Bouterone  et  Lebeuf,  Mém.  concem.  VUi$t.  d^Aux.,  tom.  ii,  p.  16. 


f3i 


170  BIBUOTHBQUS  HI9T0RIQUB  DE  L'TONNE. 

VHP  SIÈCLE. 


JONAS, 

ABBÉ   DE   FONTENELLE. 
(Andea.-C.729(?;.) 

Nous  laissons  parler  Dom  Rivet  {Hisl.  Lia.  de  la  France^  lom.  iv,  pag.  55). 
Ce  savant  Bénédictin  exprime  parfaitement  tout  ce  que  nous  aurions  h  dire 
sur  récrit  qu'on  va  lire  et  que  nous  prenons  dans  Mabillon  {Âiia  San^.  ord. 
S.  Bened.). 

a  Maigre  l'extrême  décadence  des  lettres  en  ce  siècle,  elles  ne  laissèrent 
pas  de  se  soutenir  en  quelque  sorte,  autant  que  les  malheurs  du  tenips  purent 
le  permettre,  dans  le  monastère  de  Fonlenelle....  Il  y  eut  presque  toujours 
successivement,  même  en  ce  siècle-ci,  quelques  moines  qui  leur  firent  bon* 
neur.  Âigrade  n'étoit  peut-être  pas  encore  mort,  lorsque  Jonas  s'y  formoit  à  la 
science  comme  k  la  piété.  Celui-ci  y  vit  ^ans  doute  et  connut  personnellement 
saint  Vulfran,  évoque  de  Sens,  qui,  après  sa  mission  en  Frise,  s'y  retira  et  y 
mourut  en  720.  Il  étoit  par  con^quent  en  état  de  réussir  k  en  écrire  la  vie. 
C'est  ce  qu'il  entreprit  par  ordre  de  saint  Bain,  évéque  de  Térouane«  alors 
abbé  de  Fontenelle,  et  qu'il  exécuta,  selon  toutes  les  apparences,  à  l'occa- 
sion de  la  translation  du  corps  du  saint  évéque,  qui  se  fit  buit  ans  après  son 
décès.  Cave  parott  l'avoir  ainsi  pensé,  pnisqu^il  place  cet  écrivain  vers  729. 
Mais  il  s'est  glissé  un  mécompte  de  dix  ans  dans  la  date  qo*il  assigne  à  la 
mort  de  saint  Vulfran. 

D  L'ouvrage  de  Jonas  est  venu  jusqu'à  nous  ;  mais  il  s'en  faut  bien  qu'on 
nous  l'ait  conservé  dans  sa  pureté  originale.  On  y  a  fait  entrer  après  coup  tant 
de  choses  étrangères  et  des  contradictions  même  si  marquées,  que  les  conti- 
nuateurs de  Bollandus  lui  ont  refusé  une  place  dans  leur  grand  recueil,  quoi- 
qu'ils n'aient  pas  toujours  été  aussi  scrupuleux.  Dom  Mabillon  avoue  lui-même 


?in'   SIÈCLE.    JOKAS*  171 

que,  frappé  de  ces  raisons,  il  avoii  d'abord  pria  ce  même  parli.  Mais,  enfin, 
il  s*esl  déierminé,  sur  de  plus  sérieuses  réflexions,  à  donner  cet  ouvrage  te! 
qu'il  est,  en  lâchant  de  remédier  a  ses  vices  par  de  bonnes  notes.  I!  a  fait  da- 
vantage, il  a  renfermé  entre  deux  crochets  les  additions  étrangères  les  plus 
reraarfîtiables,  el  a  mis  k  la  tête  desavanies  observations,  ou  il  assurai  Jonas 
le  fond  de  Touvrage,  Cette  édition  est  faite  snr  celle  de  Surius»  qui  Tavoit  déjk 
publiée,  sans  loucher  au  style  el  sur  divers  Mss,,  dont  les  uns  sont  anciens 
de  plus  de  quatre  cents  ans,  les  autres  de  plus  de  six  cents. 

M  Quoique  les  Bollandistes  aient  rejeté  récrit  de  Jonas,  ils  n'ont  pas  laissé 
d'en  extraire  certains  endroits,  pour  mieux  faire  connoitresaiotVulfran.  Aussi 
n'avons-nous  rien  de  meilleur  pour  son  histoire,  et  la  plupart  des  faits  conte- 
nus dans  ane  espèce  de  légende,  distribuée  en  huit  leçons,  qu'ils  ont  préférée 
à  Jonas,  en  sont  lires.  Le  P.  Le  Cointc,  dans  le  dessein  de  purger  l'écrit  de 
notre  auteur  de  tout  ce  qu'on  y  a  mêlé  d'étranger,  l'a  fait  imprimer  sur  trois 
colonnes,  en  y  faisant  divers  arrangements;  mais,  outre  qu'ils  ne  s'accordent 
pas  avec  ceux  d'Henschenius,  il  faut  autre  chose  que  de  l'esprit  et  de  l'imagi- 
nation pour  réussir  dans  celle  sorte  de  travail,  qui,  sans  l'aide  de  qoelque  bon 
manuscrit,  ne  produit  rien  que  de  douteux  et  d'incertain,  i 

VITA  S.  VULFIUMNI  EPISCOPI  SENONENSÏS. 

PRJ2FATI0  ArCTORIS. 


Reverentissinio  atque  sanclissimo  pripsuli  urbis  Torvennœ  abbalîqiie 
cœnobii  Fontinella?  Baino  ultimus  servorum  Christi  Jonas. 

Jubet  apostolalus  vestri  celsitudu,  ut  almi  palris  Vulframni  Senurmtn 
archiepiscopi  meo  stiideam  sttlo  condere  \itam.  Qui  lempore  regiminis 
sancti  Ansberti  abbatis  Fontinellonsis  cœnobii  (futuri)  prâ?sulis  Rok> 
magensis  ecclesias  hoc  adiens  eœnobium,  abruptis  sœculi  laqueis  rai- 
liliam  Christi  perseveranli  definitioiie  suscepit,  atquc  ad  pra^^dicandym 
Fresionum  genti  (Mtenusin  ignoranliie  ctt^cilatesedenli  ovangelici  minis- 
terit  opus  adsumens  anirnumcoiiverlit.  Nam  pênes  nos  supersles  manet 
venerabilis  vitne  presbyter  Ovo  ex  ipsa  Fresionum  nationf^  oriiindus, 


172  BÎBLIOTHÉOI 1=:   HISTORTOCE   DE   L'YONNE. 

qui  viva  voce  narrât,  ipianta  per  eumdem  pontificeni  saiictum  in  eadeni 
geiite  Christus  virtatum  miracula  operari  sit  dignatus.  Ex  riuibiis 
pauca  pro  captii  ingenii  el  uppcnHuiiilale  audieiilium  lideli  sernujoe  in- 
seremiis.  Sed  lam  prti*clarn  operi  paûper  succumbit  iiigeiiiiim»  lamqm* 
profundte  rei  non  suflicil  sermo  slerilis  et  alj  omni  scienlia?  fecundilalr 
jejunus.  Quamlibet  ergo  invalidis  humeris  imposilum  onus  obedienliir 
aniorn  suseipiam,  dabit  Dominus  nratione  beati  antistilis  dicf^ndi  vires, 
qui  divitias  bonitalis  sutT  sino  ulln  d^^fwtu  srit  elïundere,  el  nnscil  quiim 
en'iidi^rit  vacuari. 

INCiriT   VITA. 


L  Beatus  igilurVuIfrannins  SeTHjnuniponlifexexordium  nalivilalis  (pr- 
ritorio  Waslinensi  habuit,  patrimonio  noncupante  MauriUaeo.  Fuit,  (^nini 
i-arnis  origine  nobibs,  sed  rulmini!  nienlis  nobilior.  Genitor  quoque  ejus 
VuUbertusnoniine,  inaularegis  Dagobertietfdii  ejus  Hludovici  niibtari 
nperi  tevuni  irapendit.  Pr^dictus  Dei  famulus  in  puerib  a^tale  constitulns, 
ab  ipso  magistris  calbolicis  traditus  est  saeraruni  litteraruni  studîis  ini- 
buendus  :  quie  per  oinne  pneritia^  vel  adoleseenlite  tonqnis  exereens, 
usque  ad  viriïeni  lelatem  ab  hac  intentiono  animuin  non  retlexil.  Exiii 
(Tescenlibus  meritis  pia^  inlentionis ,  clericatus  habitum  sumens ,  pa- 
rentuni  horlalu  ac  suiFragatus  adniiniculo  suffuUus,  curiae  delegalus 
divinis  sdidebat  attenlissirae  inservirc  ediclis  ,  terrena  videlicet  qua.'tpie 
Iransiliens  atquead  eœlestia  semperamanda  et  quœrenda  pervolans. 

IL  Subhorum  tempore  reguni,  elecliune  popub  Senoniâe  urbis  cun- 
M*nsnque  ac  favore  omiiiuiu  pontifex  eligilur  ae  benedieiiur.  Successit 
ergo  in  ordineepiscopatus  venerabib  Lantbertopontiiîci.  Qui  susceptiin» 
i^piscopatusgradum  ad  iniitationem  prioruni  sanctoruin  virluluni  orniibnl 
opiTilius.  Conimissani  namciue  sibi  a  Domino  plebeni  et  orationibus 
pntlegi'batassiduis,  el  admonilione  piaad  emlesba  anhelanda  provocabal. 
El  quod  maxime  doc  tores  ju  va  re  solet,  ea  qua-  agenda  docebat,  ipse  prius 
agendo  prœmonstrabat.  Erat  enim  divina?  dilectionis  igné  succensus, 
patientiie  virtute  modestus,  uralionuni  devotioni  solertissijiie  iiilenlnst 
atVabibs  omnibus. 


^ 


vin"  SIÈCLE,  J0NA"5r — ^  ^  173 

m.  Aliquotaulom  annis  in  prœsulaluadministratis, superno  onioulo in 
VISU  adDumidis,  ut  genti  Fresionum  verbum  Domini  sihi  imlm  inautlilum 
evangt'lizorel,  inilo  opère  apostulico  proposuit  illim  animo  pluribus 
proJesse,  Eral  autem  m  lémporo  in  urbe  Rotomagonsi ,  qufe  el  ipsa 
mater  est  civilatum ,  prœsul  sanctissinia^  roligionis  el  abbas  pra^fati 
fnonaslerii  Fonlinelhr  iomulus  Domini  Ansberlus,  el  ipse  srientia  scrip- 
turarum  inibulus,  sed  et  ecdesiastieis  ac  monastiris  disciplinis  suiiinit^ 
iîisIrucUis,  nionaclût'um  el  nomen  servans  el  tiabitiun  Jn  pra»diclo  niu- 
nasterio  mullorum  exslans  pater  nionachorum.  Hune  poatificemadiens 
bealus  Vulfrarnnus,  ham*  sibi  inejsse  palell'cil  voluntaloin,  ul  pra'dicto 
populo  io  tenebris  ignoraïUitë  sedeiiti  verbum  viUe  inimorlalisaduunliwel. 
Nom  el  antea  possessioneni  suaui  qua^  vocatur  MauriHacus,  qufp  sila 
est  in  territorio  W'astinensi,  per  Icstaineuti  seriem  prœdielo  sacro  locu 
et  ipsi  sancto  patri  contradiderat.  Quod  factom  est  anuo  XII  régis 
Theoderifi  :  necdum  enim  isdem  vir  Dei  ponlificatus  conscenderal 
gradum.  Intererat  in  hoc  coiiventu,  et  couiîrmaveratcum  aliis  ilkistribus 
viris  hoc  scriplum  S.  Herendjerlus  episœpus  urbis  Tolosa?  et  inouachus 
ejusdem  ceeiiobii  Foiiliuellcnsis,  *"ujus  uuuc  ossa  sacra  in  eodeni  mo 
naslerio  virtutuin  gloria  polIenL  Xepos  quoque  pnrdîcti  sanclip<m(ificis 
VullVanini,  riomine  Molgislus,  aliam  largitionem  edidit  de  patrimoniu 
Maoiaœ  sive  Villare,  quod  esl  situm  in  page  Milidunensi,  Qui  in  pne- 
diclo  raonaste^rio  nionachuseffectus,  et  regularibussubdilusdisciplinis, 
sprelis  lerrenis,  cœleslia  sperare  didîcil. 

IV.  Sed  bis  oniissis,  nuncinlimandum  esl,  ([ualiler  pra^fatorsaneUts 
pnesul  ex  prîi'fala  Fresionum  génie  |)hirjiuam  convertendo  converlerit 
parlem  ad  Christum.  Siquidem  ad  pra^fatuni  Fonlinelke  monaslerium 
perveniens,  de  eodem  loco  cooperalores  verbi  strenuos  et  ad  pranlican- 
duni  idoneos,  utpote  acliune  simul  el  eruditiooe  pnerlaros  adsumens, 
pra^paralis  omnibus  qua^  naviganlibus  esse  videbanUir  uecessnrîa,  in 
purtu  ♦■justleni  monasterii  naviin  adsceiidil,  et  per  (luviuni  inagnoin 
Sequame  mare  inlroiens  GalUcuni  navigavil  Fresiam,  et  genti  ilHus  ar 
duci  ejus  Halbbodu  vtrbum  Dei  adnuotiabat,  dicensdeos  non  esse  qui 
lnjininum  manibusfacii  essenl  :  Dei  creanlis  maleriemhgnum  vel  lapi- 
dem  esse  nou  [msse,   *|uorum  reeisnra^  vel  igni   absunierentur,  vel  in 


174  BIBLIOTUÈOUE    ItlSTOKÎQUE   DE  l'YONNE, 

vasa  quolibet  humani  iisus  formarentur»  vel  certe  despecliii  foras  pro- 
jicerentur,  et  pedibus  conculeala  in  terrain  verterentur.  Deuni  poli  us 
iïilelligondum  majestale  incomprehensibilem,  humanis  aculisinvisibilem, 
omnipotenlem,  a?lernuni,  qui  c^elum  et  terram,  maria  et  humanum  genus 
creasset  et  regeret,  et  judicaturus  esset  orbem  in  a^-quitale,  Cujus  sedes 
felpriia  non  vili  etcadoco  métallo  in  ca*lis  esset  credenda.  Htecet  hujiis- 
remodi  prosequeiito  iiidyto  Christi  sacerdoteuna  cum  coraitibus  libeii- 
ter  audiebalur:  nuilliqne  quolidie  nobiliuin  et  infirmorum  abrenuntiata 
sorde  idololatria^  fidei  fonte  abluebantur.  Née  prohibuit  prredictus  dux, 
verbum  ut  si  qui  vellent  audire  pra  dicaretur  :  iriter  qiioset  fdius  ejus- 
dem  Ralhbodi  ducis  credens  baptizadis  est,  imposito  sibi  nomine  soi 
geni loris  a  pra^fato  sancto  pontifice,  et  ab  eo  a  sacro  fonte  suscuptiis: 
«ndhueqoe  in  albîs  positus  a  carne  sdIuIus,  mundus^ut  ereditur,  transi- 
vit  a  muiido. 

V.  Nec  silentio  est  prœtereundum,  quiddivina  pielas  per  eumdem  sanc- 
lum  pontificem  operari  dignala  est.  Plura  enim  virlutum  miracula  et 
in  ilinere  dum  adeam  iret,  et  in  eadem  gentc  per  euoi  fiebant.  Ex  qui- 
bus  unum  ineinoriie  tradere  et  posleris  iolimare  commodum  duximus. 
Donique  frafres  qui  eum  familiariter  noverunl,  et  coram  quibus  patra- 
tum  est,  dicere  soient,  maxime  vir  reverentissimus  Wando,  lune  lem- 
poris  diaconus  et  cooperator  ejusdem  pra?sulis  in  verbo  Dei,  postea 
aulem  prcsbyter  et  succedenti  lerapore  abbas  ejusdem  monasterii  Fon- 
(inellensis  in  quo  cducatus  eral.  Dum  navigaremus,  inquit,  Fresiam, 
posilis  nobis  in  medio  maris,  quod  adjaeens  est  regioni  Morinorum, 
adfuit  hora  in  qua  sacrilîcium  Dec  victima}  salutaris  immolandum  eral. 
Tune  posilis  anchoris,  navis  immobilis  maiiebat:  oelebran tique  eodem 
sancto  ponlifici  missarum  solemnia,  ventura  est  ad  eum  locum,  ubi 
minister  patenam  pra^suli  porrigere  debuit,  exlensaquo  manu  exspec- 
lal)at  liorani  qua  susciperet  eam.  Sed  dum  minister  eam  abluere  vellef, 
in  mare  c^eiderat,  proslralusque  pedibus  sancti  ponlificis  humiliter  ve- 
niam  precabalur  dicens,  tpiod  dum  eam  abluere  voluisset,  suis  mani- 
bus  vi  maris  elapsam  profunda  petiisset.  Moxque  isdem  vir  Dei  fleclens 
genua  sua  ad  patrem  Domini  nostri  Jesu-Christi,  precabatur  ejus  cle- 
menliam,  ulquicpiondam  coram  patribus  feceralin  mari  rubrorairabilia, 


VUr   SIÈCLE.    JÛ.MS.  173 

propilius  suisadessetprecibuâ.  Finila  vero  oralione  imperat  diacono,  ut 
in  euDi  in  quem  paU^na  cecideral  locura  niitteret  manum.  Ouo  facto 
mox  abimo  maris  cadeui  pateiia  divinitus  revecla  ejusdem  ministri  ma- 
nui  inliœsil.  Quod  videiites  iiautai  ctîterique  cojniles  navis,  Dominum 
conclipotentem  totis  viscerum  pnecordiis  coUaudaverunt,  cpji  per  ser- 
vumsuum  taie  diguatus  est  operari  miraculum.  Sicqiie  commixtionem 
corporiâ  el  sanguinis  Domini  isdem  ponlifex  sanctiis  faciens,  nomenqut* 
sâlvatoris  glorificans,  sacrosancta  missanun  complcvit  soleninia.  Ne<* 
impar  liic  beatus  pontifex  hoc  in  facto  saiicto  Eljsa*o  propheta?  et  beato 
patri  llenediclo,  per  quos  similia  Chrislus  fecit  miracula.  Ad  eoruni 
enim  preces  de  profundîs  aquaruni  ferrea  remearunt  instrumenta;  e( 
isto  pra^claro  pra^sule  orante  lanx  aurea  divinilus  extemplo  rediit  ad 
supera.  Dimlgatumquc  est  hoc  rairaculum  et  célèbre  factum  apud  inco 
'as  Galliarum  et  Germanoruni,  ad  quos  hoc  facfnm  pervenire  potuit 
usque  in  prïesenl<-^ni  diem.  .Nam  et  ipsa  palenain  eodem  Cienobio  Fonli^ 
nellensi  pro  munerc  sacro  servala  lenetur,  quam  isdem  venerandus 
prœsul  una  cura  suc  calice  ibidem  largitus  est,  dum  monachicum  spon- 
deret  votum,  Altare  quoque  consecratum  in  quatuor  angulorum  locis  et 
inmedio  reliquias  continens  sanctorimi  in  modum  clypei,  quod  secum 
dum  îter  ageret  vehere  solituserat;  vascula  quoque  el  instrumenta  ot 
tabernacula  ecclesiastici  ministerii  phirima. 

VL  Aliud  quoque  ejusdem  patris  raemorabile  mîraculum,  sicut  »b 
eis  didicinms  coram  quibus  factum  est,  ob  a^dificationem  posteroruni 
narrare  cur  pigeât?  Pnedicante  enim  illo  el  docente  praHliclumpopuIum 
Fresionum,  conligit  quadam  die  puerum  quemdam  vx  ipsa  Fresionum 
natione  ortum,  diis  immolandum  duci  ad  laqiieum.  Orabat  aulem  pon- 
tifex sanclus  incredulum  ducem,  ut  hiijus  pueri  vitam  sibi  donaret,  nec 
hominem  ad  imaginem  Oei  factum  sacrificiura  exsecrabile  da^monibus 
immolaret.  Vocabalur  aulem  idem  puer  Ovo.  Hespondebat  autem  dux 
palrio  sermone,  decretum  esse  lege  perenni  olim  a  pnedecessoribus  suis 
omniipie  Fresionum  génie,  ut  quemcumque  sors  elegissel,  in  eorum 
solemniis  diis  ulferendum  sine  mora.  At  vero  sanctus  pra-sul  dum  per- 
sisteret  in  precibus,  etprafatus  popub  princeps  ejus  digna*  petitioni  sa- 
lisfaeere  vellet,  animosi  genliles  zelo  rani  erroris  devincti,  (sicut  serip- 


170  BIBLÏOTHÈQITE   HISTORIQUE   DE   l'yO.NWE. 

tum  esl,  zelus  appreliondil  populum  ineruditura)  unanimes  frustraban! 
ejus  precera  dicnriles  :  Si  Ums,  inqtiil,  Christus  de  lormenlo  mortis 
eripucTit,  siU*jus  tmisf[ue  ana  pcronni  snrvus.  Ad  hm'  sanclus  ponlifex  : 
Non  liamiimin  in  liocfaclo,  sed  Doinini  Christi  fiai  vulunlas.  Appendilur 
deinde  puer  in  palilmlum,  adspicieniibus  chrisliaoorum  simulquegen- 
hliuni  turmis  per  duaruni  lerespaliuni  horaruni  :  exlemploque  saœrdos 
Domiiii  pro  sainte  et  cita  non  solnm  illius  qui  in  tornipnto  erat  mtirtis 
ronstiUilus,  veruni  pro  (»bca»catione  populi  qui  salanœ  \infulis  erai 
irrelitus,  ib'Clens  genua  hanc  ad  Dominum  fudil  oralionem  :  Deus  invi- 
sibilis,  inunorUdis  et  œlerne,  exorabilis  tuis  este  supplicibus  ;  et  sicut 
quondani  Danieleni  liberasli  de  lacu  leununi,  ita  hune  puerum  de  fan- 
«yibus  eripe  illius  sîfivileonis,  qui  circuîens  quem  devoret  qucerit,  ut  de 
illins  duplici  salvatione  pupulns  bic  incredulus  deposita  sorde  idololatria* 
ad  verilalis  convertatur  agnitionem,  et  per  cunctas  generationes  tuum 
bonedicatur  nomen  in  saîcula.  Uac  compléta  oratione  illico  disrupla  sunt 
vincula,  quibus  pueri  seinivivi  guttur  îlligalnm  erat;  sicque  illœsus  ad 
terraui  ruit.  Videbatnr  antem  illi.  ut  post  ipse  narrabat,  quasi  sopure 
gravi  teneretur  oppressns,  sanctique  pontiûeis  zona  a  pectore  circumli- 
gatns  sublevaretur  omiiis  ejus  corporis  status.  Apprehensaque  ejus  manu 
ponlifex  sanctns  dixit  :  In  iiomine  Jesu-Christi  Domini  exsurge  concile 
sanus.  Ouo  diclo  illico  iocoluinis  surrexit,  nulluni  ilIaUe  sibi  pœna^  sen- 
tiens  dolorem.  Atque  ex  hoc  facto  plurima  Fresionum  multitudo  conversa 
est  ad  Dominum  :  credebantque  et  baptizabantnr  tjuolquot  pra?ordinali 
erant  ad  \itam  a^ternam.  Priedictus  antem  Ovo  lavacri  salutaris  unda 
perfusus  alque  a  prœfato  pontifice  Fontinellam  perductus,  litlerisquê 
sacris  erudilus,  postea  diaconus  consecratus,  deinde  sequenli  lemporea 
venerando  pontifice  Raginlando  urbis  Rolomagensis  presbyler  conse- 
cratur.  [Et  quia  erat  in  arle  scriptoria  eruditus,  plurimos  codices  iu 
prœdicto  transcripsitmonasterio,  sed  et  testamenta  ac  Lirgitiones  fidelium 
plurimas,  quas  ipsi  loco  felici  munere  conferebant  :  ibîqne  magno  con- 
fectus  senio  sub  Ostrulfi  abbafis  tempore  \itam  in  Deo  digna  lermiriavit 
conversatione,  magislri  et  domini  sui  Vulframni  sacerdotiseximii  imitando 
ac  sequendo  vestigia.  ] 
VIL  Alios  quoque  adolescentes  ex  ipsa  Fresionum  nafione,  qui  si- 


vnr  SIÈCLE.  joxA^" — '  177 

militr^r  rilu  prnfana  da^raonibus  fueraiU  iiniriolnudj,  quorum  unus  xu- 
cabalur  Eurimis  allerquo  Ingomarus,  dcprecante  claro  ponlifioe  Vul- 
frajuno  prarfatus  dux  vitte  donavil,  eteidcm  graluUu  niutiero  contradidil. 
Qui  divinis  mysteriis  ind>uti,  atque  in  fide  confirma ti,  in  sanctoquf^ 
Trinilalis  nomine  baplizali,  cl  a  dtraionicœ  servilulis  jugo  erepfi,  li- 
berlate  perenni  dooali  sunt  Sicque  a  prœfalo  {lontifice  Fonlinellam 
perducti,  et  lliUberto  abbali  educandi  Iradili  sunt,  [Qui  sacris  liUeris 
iH  cœlesti  disciplina  crudili,  sub  regimine  c^t  duminiu  ipsius  palris  et 
sucC€ssorum  ejus  per  plurima  slrenue  militarunt  tempora  :  ibiquc  in 
ditione  ejusdeni  cœnobii  usque  ad  vilo?  su©  metas  pi  rmanserunt.] 

VIIL  Illud  quoque  slupendum  el  antea  inaudilum,  et  uisi  aposlolo 
Petro  rarissime  alicui  sauclorum  concessuni  miracubmi,  verax  slilus 
pandal  auribus  liilelium.  Mos  pessimus  diaJjubca  fraude  inventus  pra*- 
diclo  incredulorum  duci  iueral,  ul  corpora  buminum  damnatorum  lo 
suorum  solemniis  deorum,  el  non  deorum,  sed  da-*moniorum  exsecra- 
bilium,  sapissime  diversislilarelmodis;  quosdam  videlicet  gladialornm 
animadvorsionibus  interimens,  alios  patibulis  appendens,  aUis  laqueis 
acerbissirae  vitam  extorquens;  pra^lerea  el  alios  marinorum  sive  aqua- 
rum  fluctibus  inslinctu  diabolico  submergebat.  Eral  in  pra^dicta  génie 
mulier  quiedani  vidua,  duos  carissimos  hcdjens  nalos,  qui  ex  sorle  missa 
da:^monibus  fuerant  immolandi,  et  gurgite  maris  enecandi.  Dueli  nani- 
que  suiit  ad  quenidam  locum  bitalassi  more  aqua  inclusuni,  ut  dum 
rheuma  maris  eumdem  coop<ïriret  locum,  iiiiserabiliter  nuctibns  absnr- 
berentur.  Erat  ven»,  ut  ferlur,  unus  œfatf^  septennis,  allerque  quin- 
quennis.  Quumfpie  rheuma  maris  tempore  marina?  prafbclum  implerel 
locum,  is  qui  major  natuerat  puerulus  juniorem  fralrem  ulnis  nitebalur 
sublevare,  dtmi  jam  ingurgilarenlur.  Aderat  namque  ad  spectacuhnn 
infandum  antefolus  dux  ineredulus  cum  plèbe  innumera  gentilium  :  sed 
nulla  compassionis  pietas,  vel  aiiserantis  affeclus  saxcumejuscuremol- 
lire  quivit,  Sacer  vero  ponlifex  Vnlframnus  eos  sibi  vitîeque  perdonari 
rogabaf,  dicens  non  esse  justum  de  liominibus  ad  imaginem  Dei  faclis 
ludum  exliibere  da?monibus.  Tune  dux  incredulus  :  Si  Deus,  inquil, 
luus  Chrislus  a  pnesonli  periculo  eos  lîberaril,  ejus  dominio  eos  perpelim 
€oncedo,  silque  eorum  Deus,  et  ipsi  ejus  perenniter  servi.  Tune  sanetos 


178  BÏBLIOTUÈOUB  HISTORIQUE    DE    L*YONNE. 

pontifex  Vulframoiis  :  Secundiim  luum,  inquit,  fiat  promissum,  Oranle 
auleni  eo  Dominum,  coneite  rheuma,  maris  in  altumse  subrigens  cu- 
rinilum,  Doraino  jubenle,  pradiclum  subito  reddidit  locum  aridum,  in 
<{uo  slabanl  innocentes  jani  proxime  morituri.  Sicque  antistes  de  Domini 
pietate  fisus,  more  aposloli  Pétri  super  aqnas  ad  Dominum  venientis, 
super  undas  maris  ambulabat.  adspicientibus  gentiliuni  turbis,  donec 
iid  prfediclus  pneriilos  pervenit,  unumque  manu  dexlera,  alleruaique 
liTPva  appreh<*ndens,  plaolis  tanlummodo  aqua  tinctis  cfuasi  super  humum 
gradiens  siecam,  sic  aquas  maris  caleans,  pra?fatos  puerulos,  Dec  do- 
uante, de  perieulo  oripuit  mortis  et  flenti  malri  reddidit  incolumes,  ac 
fonte  baptismatis  eos  abluens,  uni  nonien  suum  imposuit,  a  que  apud 
incolas  Fresionum  hoc  nomen  cnituit.  Ouo  visu  supra  memorato  miraculo 
phirima  multitudo  gentilium  conversa  est  ad  Dominum  :  credebantque 
et  baplizabanUir  quolquot  pra?destinati  erant  ad  vitam  teternam. 

IX.  Priéfatus  autem  princeps  Ralbbodus,  quum  ad  percipiendum  bap- 
tisma  irnbueretnr,  percunctabaUir  a  sanctoepiscopo  Vulfranmojuramen- 
tis  eum  per  nomen  Domini  adstringens,  ubi  major  esset  numerus  reguni 
*'t  principum  seu  nobiliuni  genlis  Fresionum,  in  illa  videlicet  ca^lesti  re- 
gione,  quam  si  cn*deret  et  baptizarelur,  percepturum  se  promitrebal; 
an  in  ea  (piam  dicebal  tartaream  damnationem.  Cui  fl.  Vulfraninus  : 
Noii  errare,  inelyfe  princeps,  apud  lïeum  certus  est  suorum  numerus 
electorum.  Nam  pranJeeessores  tui  principes  gentes  Fresi(mum,  qui  si  un 
baptismi  sacramento  recosserunt,  certum  est  damnafionis  suscepisse. 
senlentiam  ;  qui  veroabhinc  crediderit  et  baptizatus  fuerit,  cum  Chrislu 
gaudebit  in  aefemum.  Hœc  audiens  dux  incredulus,  nani  ad  fonleni 
processerat,  infelix  pejiem  a  fonte  retraxit,  dicens  non  se  carere  posse 
ronsorlio  prfedecessorum  suorum  principum  Fresionum,  et  cum  parvo 
nimiero  pauperum  residerein  illoca-lesti  regno,  Quiii  (lotius  uun  facile 
posse  novis  dictis  adsensum  pnebere,  sed  p(*lius  pernnuisurum  se  in 
his  quœ  multo  tempore  cum  omni  Fresionum  génie  servaverat.  At  beatuîs 
Chrisli  pontifex  :  Heutprohdolor,  inquit,  deceptum  levideoaseduclore, 
qui  humanum  decepit  geiius.  Sed  nisi  pϔutentiam  egeris,  ut  credideris, 
vt  in  nomine  Sancla^  Trinitalis  baptizatus  fueris,  januam  regni  per^^nnis 
non  inlrabis,  srd  a-ierna*  damnationis  pa^na  plecteris-  Hîw  Llicenle  el 


y irr  SIÈCLE,  jonas.      "  '"  179 

docenle  sanclo  pontifice,  mulli  Fresionum  credebant  el  baptizabantar, 
pra*dicto  rego  in  paganismo  persévérante.  Nam  a  sacro  fonte  infeliciter 
recessit,  eliam  et  sanclum  episeopum  Willibrordum  cogonmeiito  Ole- 
menlem  et  doeturem  pra-fatœ  geiitis  accersiri  jussit,  ut  ad  ejus  consul- 
lum  simul  cum  B.  Viilframno  in  doclrina  sufe  religionis  concordante 
etlicerelur  Christianus.  Sed  quoniam,  ut  scriptum  est^  m  malirolam 
iinimam  non  introibit  napientki,  et  quia  dubitando  per  omnia  in  fide 
catholica,  el  lenlando  sanctos  anlislïtes  loquebalur,  ideo  ubtinere  non 
meruit  quod  ficle  quîerebat.  Ouum  voro  ejus  legatum  super  lioc  iaeto 
beatus  suscepisset  Willibrordus,  respondisse  dicitur:  Ouia  prœdicalïo- 
nem  sancti  fratrisnostri  Vulframni  pontificis  dux  vester  audire  contemp- 
sil,  meisquoquequaliterobsecundabitedictis?  Nam  bac  nocte  vidi  illum 
in  nsu  catena  religatumignea*  Unde  cerlum  fore  constat,  damnalionem 
jani  illum  subiisse  feternanK  Quumque  iter  carpere(  quud  ad  donium 
ejusdem  damnati  ducis  duœbalur,  nuntiatur  et  ipsum  sine  baplismi 
sacramento  essejam  mortuum  :  sicque  cœplumdeferens  iter,  ad  propria 
repedavit  habitacula. 

X.  Nec  prfptereunda  ratio  est,  quam  de  pra^fatoduce  Rathbodo,  pra^- 
dicto  venerabili  presbylero  Ovo  narrante,  didicimus,  cor  in  Christuni 
credere  ac  fonte  regenerationis  nolueritmergi.  Nam  in  a^griludine  posi- 
lus,  de  quaet  vitœ  prœsentis  lucem  clausit,  perpeluasque  averni  descendit 
ad  umbras,  dum  sopore  deditus  foret,  deceptor  hominum  diabolus,  qui 
eliam  Dei  omnipotentis  permissu  in  angelum  se  transfigurai  lucis,  ei 
apparuit  diademato  aureo  cum  fulgentibus  gemmiscapite  opertus,  ves^ 
teque  auro  textili  toto  amictus  corpore  :  diuque  attonitus  pra:^fatus  prin- 
C43ps  diligenter  in  euni  intendebat  stupens  ac  tremebundus,  admirans 
rujus  spcci€d  ac  virlutis  esset  qui  sibi  apparebat  nuntius.  Isque  multi- 
moda*  artis  nocendi  sanissimus  draco  inquit  ad  eum  :  Die,  qutêso,  vi- 
rorum  fortissime,  qois  te  ita  seduxit,  ut  a  cultura  deorum  et  religione 
prœdecessorum  tuorura  \elis  reeedere?  noli  ita,  obsecro,  agere,  sed  in 
his  quœ  hactenus  tenuisti  culturis  deorum  permane,  ibique  ad  domos 
aureas  œternaliter  maosuras,  quas  tibi  in  proximo  sum  daturus,  ut 
menrum  verborum  dictis  adslruam  fidem.  Quapropter  cras  accersiens 
Vulframnuni  doctorem  cbristianorum,  inquire  ab  eo  ubinam  sil  illa 


180  niBLIOTHÈOLE  HISTORIQUE  DE  L*YONNE. 

rriaii^io  i^Utiki'  claritatis  quam  te  pollicetur,  si  chrislianum  susœperis 
r|o((riui,  in  ra'lt^stibus  habiturum.  Quam  quum  demonstrare  ncquiyerit, 
iitfiiiHi|uo  partis  mittanUir  l^ti,  eroque  dux  itineris  et  demonstrabo 
illi«i  iiuiiiMioiuMu  eximiie  pulcritudinis  ac  fulgoris  immensi,  quam  tibi 
pont  iiMKiiiuiu  siuu  datunis.  Qui  evigilans  sancto  pontifici  Yulframno 
ruiH'la  |H'r  onlinem  pandit.  At  ille  congemiscens  ejus  damnationi,  ait  : 
llnr  illusio  ilialH»li  i»st,  qui  omnes  vult  perire,  et  neminem  salvari. 
(.MuquuptiT  siilva  tometipsum,  virnobilis,  credendo  in  Christum,  et  fes- 
U\u\  <i(i  rouloni  kiptismi  in  quo  est  remissio  omnium  peccatorum,  et 
hulli»  luiKio  lidom  aocomodes  veri)is  diaboli  mendacibus.  Ipse  estenim 
«^mluctor  qui  uniwrsum  seducit  orbem,  qui  propter  suam  superbiam  de 
allti  Hi'li  ruliuino  pn>stratus  mit  in  terram,  et  ei  angelo  benigno  dœmon 
li^Un'nnuiH  t^tVtrlus  i^l.  Cujusinvidia  mors  intnHvit  in  orbem  terrarum, 
ilum  primo  luunini  concupiscentiam  docuit,  atquead  inobedientiœ  cul- 
|Miiii  Inuit.  Nnmqui  promittitaureasmansioneslargirisibicredentibus, 
liMlHrnns  polius  iiifori  deducit  ad  sedes,  fœtidumque lacum  Cocyti,  unde 
til  iih  liis  pinuiseripi  valeas,  et  bonis  fnii  œternalibus,  festina  in  Christo 
lHi|)ii/ari.  iii  quo  est  remissio  omnium  peccatonim,  et  per  quem  vitœ 
lurh'.hiib  Iriluutur  ingressus.  Haîc  et  hujusmodi  plura  prosequente 
:)Uiir.l(i  poutiliC'O,  rospondit  prœdictus  incredulus  princepsomnia  sefac- 
liiruMi  quu^  jubcbat,  si  illa  demonstraretur  à  suo  Deo  mansio,  quam  sibi 
liUHiliuinu  spuponderal.  Quumque  insuperabilem  in  cunctis  sacerdos 
rliriMli  auiuuun  illius  eerneret,  ne  a  gentilibus  alia  fingerentur  pro  aliis 
\\\M\  roHliuui)  rum  (piodam  Fresione  suum  diaconum.  Qui  quum  pau- 
Itiliiui  ah  oppido  processissenl,  ob\ium  sibi  reperiuntinhumana  effigie 
ijiicuMlatu  iiiuoris  comitem,  qui  diiit  eis:  Properamini  cito  nam  osten- 
.^iirubâiun  vohis  mansionem  eximiœ  pulcritudinis,  quœ  praeparata  est  a 
IhMitiiin  llallihoilo  principi.  Qui  dueem  ac  comitem  itineris  proscquen- 
h!M,  loradiu  pnrngranl  incognila,  donec  viam  ingredientes  latissimam, 
i|hfîi't»nriuu  goiieribus  marmorum  cam  cernunt  polilo  opère  decoratam 
\  |i|riili|U(î  a  longe  domum  auream,  ac  peneniunt  usque  ad  plateam  quœ 
Dlili:  (irirralam  domum  silaeral,  et  ipsa  auro  gemmisque  strata.  Intran- 
|i.i  i|iMH|iir  in  donuim  aurei  splendoris  et  incredibilis  pulcritudinis, 
.|(|n|Mriiinl  Ihronuni  niira^  magniludinis.  Tumduclor  itineris  :  Haec  est, 


Vni'   SIECLE.    JONAS. 


m 


inqiiit,  domus,  vi  isla  nst  pulcherrima  sedes,  quam  posl  njus  morteni 
prini^ipi  Uallibodo  Deus  suus  largituruiii  se  spopoiidiL  El  diaeoiius 
obstupefactus  in  his  quœ  viderai,  dixit  :  Si  a  Deo  cunclipotenle  facla 
sunt  is(a,  perpeluo  manoant  :  si  autem  a  diabolo,  cito  dispereanL  Et 
vallans  se  conlinuo  sancUe  crucis  munimine,  dux  iliiieris  (pji  videbatiir 
homo,  evanescendo  Irîmsiit  in  diabolum,  el  domus  aurea  versa  est  in 
Iulutn  :  remanserunlque  hi  duo  siraul,  Fresio  videlicel  et  diîiconus  in 
riiedio  locnrum  paluslrium,  quae  plena  eranl  longissimis  rhamneis  vir- 
gultis  :  Iriduoque  immensi  Ud)oris  lier  conficienles  revertunlur  ad  oppi- 
dum. iiivenienlGS  prœfalum  ducem  RathbtRlum  siiie  baptismatis  sacra- 
menlis  mortuiim  :  narranlqur^  beato  aotislili  quantnm  a  diabolo  perln- 
lissent  illusioiiem,  Fresio  autem  eredidU  in  Christumel  baptizaliis  esl  ; 
vocabalur  aulein  Iiigoniarus  sive  Chuningus,,  qni  et  ipse  ad  Fonlinellense 
coenobium  B.  Vnîframnum  seculus  esl  :  induriasqiie  sibi  renunliandi 
quas  pu  lavera  tadi  pi  sci  pro?dictus  dux  minime  valuit  impelraro,  qui  non 
eral  ex  ovibus  Cbristi,  neque  ad  vilani  prœordinatus  aHernam.  Percre- 
bnilquehoc  stnpendum  etantea  inaudilum  miraculuni  apnd  incolas  gen- 
lis  Fresionum,  atque  ex  hoc  faetu  pluriina  ex  eis  mulfitudo  conversa  est 
ad  domiimni  Dei  oostri  Jesu-Chrisli,  in  quem  ipse  credere  conlenipsil, 
Dccxix,  qui  crat  annns  vi  inclyli  principis  Caroli. 

XL  Veneraliilis  aulem  prœsul  Vulframnusquum  lenuissetponlifjcatum 
Senonica?  urbis  annis  ferme  viginli  et  novem,  quuni  licenlia  régis  Hil- 
deberti  et  Pippini  principis  ad  prœdicandum  prœfala?  Fresionum  genti. 
sicut  divinitus  sibi  fneral  révéla tuin,  anioium  convertit,  [qui  erat  annus 
dorainicae  Inearnatioins  dcc,  Pippini  quoquo  Principis  annus  lertiusde- 
cinms.]  Quod  opus  pcr  annos  quinque  infatigabiliter  peregit,  ad  Fonli- 
nellam  monaslerium  sa^pius  reverlens,  ubi  et  monachicum  adsumpseral 
habitum.  In  eadem  deuique  pnedieatione  verbi  Dei  ocenpatiis,  et  in 
nitijori  senectulejïmi  posilus,  [nam  et  pednm  dolore  frequentfT  \exaba- 
lur)  ordinatoin  episcopatn  Senonica^  urbis  Gerico  venerando  ponlîfice, 
secessit  ad  pra^fatum  Fontinelte  monasterinm,  ibique  regularibus  sub- 
ditus  disci[dinis  coronam  exspeetabat  alernam,  Xani  et  in  hoc  monas- 
terio  basibeam  in  bonore  S.  Stepbani  primi  martyris  a*dificavit,  ju\U\ 
tpiam  mansioncoieidem  ivrceparaverantfralres,  ubi  divino  eultui  deditus 


IS2  DÎBLIOTIÏEQI'E   fîlSTOniQlE    DE    l'VONNE. 

sollicitus  ofipris  FKi  curani  exhibebal  :  quœ  disUibal  a  basilica  S.  apos- 
loli  Pauli  i>assibus  fere  Iriginla.  Annis  ilaque  plurimis  expers  eral  lecluli» 
cujus  corpus  sub  nionachili  tunica  cilicium  legebaU  Nmn  lA  (egrotis  me- 
delam  iU\  coniV-rebat  ut  quocumque  quis  ïanguore  delenlus  fuisset,  si  ab 
PO  \isitari,  bmedici  ac  coulrectari  nitTuisset,  incolumilali  mox  pristina» 
reddebalur, 

XIL  Vir  iiamque  veiierandus  Berthgaudos  monachus,  patruus  scili- 
cetWandonis  al>batis,  ex  ea  passione  qu^e  Grœeo  eioquio  paralysis  dici- 
tur,  ita  suLita  nieniLrorum  dissoluliorie  percussus  foeral,  ut  et  loqiielam 
pariter  et  omne  oiïiciuni  amitlorel  corporis.  Ad  quem  quum  beatus 
Christi  pontifex  Vulframnus  visenduni  v»  nisset,  et  eum  oleo  pontificali 
benediclionc  consi'Cralo  taligisset,  fugata  est  illico* imnîsninleslia  morbi, 
et  prislina^  sanitali  redditus  est.  His  et  Imjusmodi  miraculorum  signis 
qualis  fuerit€»jus  vila,  internus  arbiter  edocuit»  Cujus  etiam  doclrina  id 
maxime  commendabat  omnibus,  quia  non  aliter  vivebat  cpiam  docebat, 
Nihil  ooim  hujus  muiidi  quterere,  nihtl  amarecurabat.  Cuncla  qua^  sibi 
a  regîbus  vel  divilibus  sa?culi  donabantur,  mox  pauperibus  hilariler  ero- 
gabat.  Numquam  divilibus,  honoris  sive  timoris  gratia,  si  quadeliquis- 
sent  reticebat,  sed  aspera  illos  inveclione  corrigebat,  af(iue  ad  eleemo- 
synas  operumque  bonorum  exsecutionem  et  verbîs  excilabat  et  actibus. 
I>pnique  quum  sacrificium  Dt?o  \ictinm^  salutaris  ofîerret,  non  elata  in 
allum  voce,  sed  profusis  ex  imo  peetore  lacrymis  Domino  vota  sua  com- 
mendabat. 

XIIL  Ouumque  in  docendo  verbum  Dei  in  prafiUa  provincia  degeret 
occupatus,  di\ino  admonîtus  oraculo  rediit  ad  venerabile  cœnobium 
Fonlinelke,  quia  diem  suae  resolutionis  jam  proxime  instare  cognoverat, 
sicul  ipse  quoque  lenipore  eodem  nonnullis,  sed  verbis  cvbscurioribus 
'pjie  postea  manifeste  intelligerent,  solita  sibi  benignissima  dilectiono 
pandebat,  quibusdam  lioe  idem  eliani  manisfeste  revelabat,  lie  verso  au- 
tem  eu  ad  cœnobium  Fontinellœ.  acri  cœpit  ardore  febrium  faligari,  et 
per  aliquod  tempus  eadem  corporis  lahL^rabal  molestia.  In  quo  toto 
ipso  tempore  et  conditori  gratins  agere,  et  fratres  publiée  et  privatira 
docere  non  prœtermittebat,  Admonebat  namqui*  eos,  ut  virlutem  dilec- 
tionis  et  pacis  ad  invicem  et  ad  omnes  servarenl.  lostitula  quoque  disci- 


Vllf   SIÈCLE.  40NAS.  ^  183 

plime  regularis,  quiF  a  sanctœ  recordationis  paire  Wandregisilo  didi- 
cerant,  vel  iii  ipso  vidissent,  în  patruai  pra^cedenlium  faclis  sive  diclis 
invenissent,  iridefessa  instantia  scquerentur.  Deinde  sulyunxit  dieni  sui 
obilus  jam  proxime  ininiinere.  Quumque  htÇ'c  el  hujiismodi  plura  saiieUH 
exhortationisverba  înler  sacra  missarum  solomniaeis  loquereliir,  alquf! 
percepla  ejus  benedictiom:^  de  siio  taiii  cifo  responso  Iristes  flentes*pjf^ 
exsislLT<Mil,  rediit  adstralum  quem  juxta  ecclesiam  S.  Slepbani  mïïrlyris 
in  DKinsiuncuIa  fratres  eidem  pra^paraverant  :  ibique  languore  corporis 
quem  diii  protraxerat  per  dies  ingravescente,  seplîmo  ul  sibi  divinitus 
proDiissum  fuerat  die,  poslquam  obitunisuum  dominicicorporiset  san- 
guinis  perceplione  inynivit,  soluta  ab  ergastiilo  carnis  anima  sancta  du- 
renlibus  angeb^s  t^lrToa^  felicitatis  gaudia  et  consKrlia  civium  petiit  su- 
peniorum. 

XIV.  Obiil  vero  venerandus  puiilifex  xm  kateiidaruûi  aprilium  die, 
anno  Domioica»  Incarnatioiiis  dccxx  :  sepiillusque  est  primo  quidem  iii 
ecclesia  beati  Pauli  apostoH  juxta  sacerdotem  Domini  Wandregisilum 
in  dextera  parïe,  iil  quo  locnjacuîl  per  aiuios  novem.  Saiictus  *pioque 
pater  Wandregisilus  requiiAil.  in  eadem  basilica  aiinis  quadraginla. 
Inclytus  veru  prasul  Ansbertus  annis  uudecim.  îranslali  quoque  sunt 
inde  in  ecclesiam  bealî  Pétri  aposlob  a  sancto  Baino  episcopo  urbis 
Tarvennmel  reclore  Fontinellensis  cœnobii  subannu  regiminis  sui  quinlo, 
qui  eratab  Incarnatione  Domini  dccxxvmi.  Qui  ita  integriabomni  cor- 
rupfionecum  vestimenlisquibusinduli  fuerantreperli  sunt,  quasi  iHjdem 
fuissent  die  sepuUurtê  Iraditi,  Ila^c  ergo  dies  cuncturum  volis  pra*stolala 
advenerat,  Sricerdotes,  monachi,  clericorumque  chori  unacum  ildelibus 
aderal  plebibus.  Tune  cum  hymnoruoi  bmdibus  tumuli  aperiunlur,  <le 
quibus  tantus  inelTidiilis  fragatitia?  odor  prodiit,  ul  mira  dukedine  mm 
soUnn  in  ecclesia  cireumsiantempopulum,  verum  in  atriis  siUim  repleret 
plebem.  Illati  sunt  autem  in  ecclesiam  sancti  apusluli  Pétri,  el  posili  in 
absida  ejusdem  in  orienlali  parte,  ubi  signis  et  miraculis  coruscant,  pra^ 
suie  Christo,  cui  est  cum  Deo  pâtre  in  unitate  Spirilus-Sancli  nmnis 
honor  et  gloria  percuncta  sa^cula  Si^culorum.  Amen 


Î84  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE   l'YONNE. 


BIBLIOGUAPHIE  DE  LA  VIE  DE  SAINT  VLXFRAA. 

Il  existe  a  la  Bibliothèque  nationale  plusieurs  manuscrits  de  la  vie  de  saint 
Vulfran. 

N«  \.  XIII«  Siècle.  Biblioth.  Nat.  Mss.  Latins,  n<>  5297.  vita  sancti 
vuLFRAMNi  sENONENSis  ABCHiEPiscopi,  AUTHORE  JONA  MONACHO.  Ce  recucil  ren- 
ferme trente-cinq  vies. 

N<>  2.  XIV«  Siècle.  Même  Biblioth.,  n<>  5349.  vita  sancti  vulframni 
SENONENSIS  ARCHiEPiscopi,  AUTHORE  JONA  FONTANELLi.  Recueil.  C'est  la  trente- 
deuxième  vie. 

N®  5.  Même  Siècle.  Même  Biblioth.  ;  même  titre,  sans  nom  d'auteur. 

Ces  trois  manuscrits  contiennent  la  vie  de  saint  Vulfran  telle  qu*elle  est  im- 
primée dans  les  Bollandistes  au  20  mars  ;  les  deux  premières  renferment  de 
plus  une  préface  qui  n'est  pas  reproduite  par  ces  célèbres  hagiographes.  a  Re- 
»  verentissimo  atque  sanctissimo  presuli  urbis  Tarvernne  abbatique  cenobii 
»  Fontanelle  Baino  ultimus  servorum  Christi  servus  Jonas.  Jubet  apostolatus 
>  vcstri etnescit  cum  effuderit  vacuari.  » 

Il  nous  semble  bon,  pour  compléter  ce  qui  regarde  la  vie  de  saint  Vulfran 
par  Jonas  de  Bobio,  de  joindre,  h  ce  que  Dom  Rivet  nous  a  dit  au  commence- 
ment de  cet  article,  ce  que  Mabillon  a  mis  en  tête  de  cette  vie  dans  les 
Acta  sanctorum  Ordinis  S.  Benedicti,  d'où  nous  l'avons  extraite  ;  car,  si  nous 
n'avons  pas  cru  nous  égarer  en  suivant  cet  écrivain,  ceux  de  nos  lecteurs 
qui  inclineraient  vers  le  sentiment  des  Bollandistes  ne  seront  pas  fôchés  de 
voir,  dans  toute  leur  étendue,  les  motifs  qui  ont  dirigé  le  savant  Béné- 
dictin. 


VTir   SIECLE.    JONAS, 


185 


Vita  S.  Vulfrmnni  episcopi  Senanemis  in  Gallia 
Scripta  primum  a  Jona  FontaneUensi  monarko,  dein  ab  aliquo  alio  mterpotata. 


EX  MSS.  CODD*  ET  MARTIO  SURIANO. 


L   Vùœ  scripiores. 

Acia  S.  VoIframDi  Seoonici  episcopi  a  Jona  mooacho  litieris  mandaia  in- 
terpolasse niihi  vidctur  Harduinus,  ilidem  Foolaoellensis  rnopachus,  de  quo 
paulo  inferius  agendum.  Breviorem  ejusdera  sancti  Insloriam  in  ecclesiasucis 
olim  ofliciis  legi  solilam  edidertiot,  Jona  pra3lerniisso,Godefridus,  llenscheoius 
et  Daniel  Papebrochius,  Bollandiani  operis  conLinualores^  ratî  (id  quod  res  esi) 
vulgaium  Jonam  non  esse  omni  parte  gennioum.  Ad  \mc  Ingeiramnns  alihas 
Centulensjs,  Roberli  Francoruni  régis  principalu,  S.  Vulfranini  arcliicpiscopi 
honori  proprios  canins  coapiavisse  ferlur  in  Cbron.  Cenlul. ,  lib-  iv,  cap.  2.  Hic 
lialiCii  Jonae  locubralionera  ad  varios  codd.  Mss,  exactam.  Id  quo  consilio 
factum  sit,paaciâ  accipe. 

!L  Jonas  auctor  vkw* 

DuLias  haBsi,  fateor,  allquamdiu,  esselne  operse  prelium  Jonam  vulgalum 
hue  reprîBsenlare,  an  polius  rejîcere*  Sane  incerlum  primo  videbalur,  an  rê- 
vera Jonas  monachus  essel  diceodus  auctor  islius  scriplionis  ;  lum  quia  pug- 
naniia  coolinet,  dum  Ovooera  ex  Saxonum  génie  moDaclium  in  prologo  adbuc 
superslUem,  in  vilsB  cap.  vi  jam  morlnum  allegat  :  Uim  quia  in  ea  scripUone 
tu  meotio  Wandonis  et  Ostrulfi  abbatum,  qui  cœnobii  Fontanellensis  regimen 
iioonisi  post  S.  Baini,  cni  nnncupata  est  pnefatio,  obilum  inierunt.  HaBc  ar- 
gumenta suadebanl,  ut  Jonam  missum  facerernus.  Al  vero  ut  Jonam  qualcm- 
cuinque  retineremus,  alia  et  forsilan  potiora  evicerunl.  Quippc  res  gestas  S, 
Valframni  a  scriptore  piene  compari  posteris  commendatas  fuisse  discîmiis  ex 
Chron.  Fontanelle  cap*  i5  in  editis,  nbi  Harduinus  ejusdem  cœnobii  alnninus 
sob  finera  sa^culi  viii,  librum  vilarum  SS.  Wandregisili,  Ansberti  et  Vulfranitii 
confessorum  exscripsisse  dicitor,  Aaclorem  prêeferunt  Mss.  codices  Jonam, 
inonachum  scilicel  Fonlanellensem,  cujus  nuncupatoria  prsemittitur  epislola 
I  24 


186  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'YONNE. 

ad  Bainum  Tarvennensem  episcopum,  YolfraniDi  aequalem.  Et  quidem  ista 
praBfatio  Jonaa  ad  Baioum  reperitur  in  omnibus  exemplaribos  etiam  vetostis- 
simis  :  qualia  sunt  Gemeticense  ante  aonos  sexcentos,  abbate  Anoone,  exaratam  ; 
DostrQmGermaneQse,  et  etiam  Gompendiense,  ante  annos  quadriDgeotos.CoD- 
sullius  proinde  visum  est,  aoctorem  jam  receptum  denuo  recensere,  iis  pa- 
renlhesi  ÎDclusis  quae  interjecla  Tidebunlur  :  maxime  qoam  veri  simile  sit, 
Harduinum  pradiclse  vitse  exscriptorem,  ejusdem  eliam  ioterpolatorem  fuisse. 

III.   Vulframni  memoria. 

YulframDus  laudatur  in  germano  Usaardi  martyrologio  ad  xm  kalend. 
Âpril.  his  verbis  :  c  Ipso  die  S.  Ynlframni  conf.  ».  Mirum  est  Adonem  io  sao, 
Alcwinum,  io  Actis  S.  Willibrordi  de  Yulframno  ejus  socio,  altam  silentiam 
tenuisse.  Non  sic  auclores  posleriores,  ex  qoibus  Odorannus  et  Clarias  mo- 
nachi  cœnobii  S.  Pétri  Yivi^  Matlhaeus  Westmonasteriensis,  auctor  cbronici 
Malleacensis,  Petrus  Equilinos,  aliique  honorificentissime  Ynlframni  merai- 
nerunt.  Hugo  Autissiodorensis  monachus  ait,  Yulframnum  a  sub  Carolo  prin- 
cipe floruisse  mirabili  sanctilate  >• 

lY.  M(ma$ticaprofes9io. 

De  S.  Yulframni  professione  monaslica  constat,  non  vero  de  tempore  quo 
primum  Fontanellse  in  monacborum  numerum  relalus  est.  Alii  ex  episcopo 
monachum,  alii  ex  monacbo  episcopum,  et  rursus  ex  episcopo  monachum 
faclum  adfirmant.  In  ipsius  Actis  dubia  sunt  in  utramque  partem  argumenta, 
quamquam  prior  sententia  aiteri  prseponderare  videlur,  tametsi  Yulframnus 
anlequam  esset  episcopus,  Fonianellse  praedium  Mauriliacum  tradiderat,  cap. 
tu,  et,  postbabitis  su;e  diœceseos  monasteriis,  a  Fontaneliensi  praedicationis  so- 
cios  expetiit. 

Y.  Rerum  gestanm  séries. 

S.  Yulframni  res  gestas  in  suum  quamque  tempus  digerere  haud  facile 
fuerit,  possessionem  suam  quae  vocatur  Mauriliacus,  praedicto  sacro  loco  con- 
tradidit  anno  xii  régis  Theoderîci»  id  est  anno  Ghristi  bclxxxiv,  aut  insequenti, 


Tîn*   SIÈCLE.    JONAS.  187 

quum  necdntn  ponlificalus  cousccnderal  gradura.  Lantberio  Senonensi  epis- 
copo  successit  circiter  anoiim  dcïc,  Post  regimiDJS  annos  allqiiot,audila  fama 
S,  Willibrordi  aputl  Frisios  rem  clvristianam  promovenlis,  isluc  *Hiam  se 
conferre  proposuit  ;  accedensque  Fontanelbm  raonajalicas  vestes  suscepit,  ei 
socios  ab  Ilildeberto  abbale  posiiilavit  obiinuUque,  Delà  e  Frisia  Fonlanellaiu 
reversus,  monasticam  professionem  firraavit,  lumque  pateeam  e  pelagoeduc- 
tam  iina  cum  suo  calice  aliisque  înstrumenlis  SiQcriâ  FontaDelloiisi  ecclesiae 
largîtus  est*  Frisiam  rcpeliit  noa  semel  :  ex  qua  laodeni  scnio  contectus 
ultimo  Fontaneliam  se  receptl  posl  morlera  Rathbodi,  lioc  est  anno  dccxix,  i bi- 
que perniansit  ysqiie  ad  obilum,  quem  re[)oiiimus  anno  dccxx,  tanietsi  cum 
Odoranous  et  Clarius  rejiciunt  in  aonura  dccxlu  In  breviori  historia  marlii 
BollandiaDÎ  non  exprimuntur  anni  Incarnalionis,  necRalbbodi  faciuni  mémo- 
ratur  :  non  quod  alia  narraiiooe  vetuslior,  aul  purior  sil;  sed  quod  in  eccle- 
siasticisofliciis  quibus  aptaia  fuit,  id  genus  minuliîo  omitû  soleanl. 


Quant  ai*x  notes  de  Dom  Mabillon,  nous  croyons  ne  devoir  en  extraire  que 
lesi  plus  impartantes,  selon  notre  usage. 

«  Ph^efatio  auctoris.  ff  [fulnri]  prsesulis  n  baec  vox  te  faluri  »  reseindenda 
videtur  :  siquidem  Volframnus  infra  cap.  ni,  Fonianellara  tum  accessisse  dici- 
tur,  quum  Ansbcrtus  Rotomagensem  ecelesiam  regebal.  Et  quidem  tbrle  loia 
haec  ctansula  de  S,  Ansberlo  ab  interpolalore  addila  est,  uti  et  aba  cap,  m, 
cajus  loco  reponi  possel,  «  qui  lerapore  regimînis  Ilildeberti  abbaûs  Fonii- 
»  nellensis  cœnobii  hoc  adiens  coonobium,  etc.  ». 

Cap.  ÏIL   «  Qnod  faetum  est  anno  xti  >  ;  alias  :  «  xv  ». 

«  YI.  a  Vilam  in  Deo  digna   terminavit  »    In  Mss.   cbronico   breviori 

«jusdem   monasterii  bx*c   leganinr  :  «  Anno  dccslix   obiit  venerabilis  Ovo 

»  presbyler  monachus  Fontanellensïs.  Isle  est  quem  B.  Volfraranus  de  pati- 

»  bulo  eripuit  mortuum,  dum  in  Frisia  praedicarel,  qui  eiiam  plurimos  co- 

•  dices,  etc.  j»^  ut  hic  ». 

«  X.  «Dccxix»  Reclc,  ntaliasprobabimus  ;  inendosein  nonnulbs  :  «  ncxcv  a. 

<(  XL  «  In  veiusliori  codice  Geraeticensi  vacnuni  numeri  spalium  recen- 
lior  manus  supptevit,  Certe  mendosus  est  hic  calculus,  nisi  annos  viginii 
novem  compules  ab  anno  fere  dcxc  ad  nccxix,  quo  post  Frisiacam  cxpeditio  - 


188  BIBLrOTlïÊQUE  HISTOEIQUE   DE  L'TONNE. 

neni  Gerlco  dignilaiem  cessent  Vulframnus  :  eam  enim  icBuit  S.  Amalus  ad 
annum  prope  dclxvv,  qaem  ioler  el  Yulframnum  quinque  antististcs  Scïïo- 
jienses  inlerponuiu  ». 

«  XIV.  n  Dccxx  w.  lia  codices  Mss.  ûoster  Germaaensis  et  Geoielensis 
in  (juibusdâin  mendose  :  <  dcxcvi  u. 

«  Wandregisitius  requievit  in  eadein  basilica  aonis  quadraginla  «  :  Nod 
ergo  eodem  acûo  facla  est  SS.  Waiidregisilii  et  Ansberli,  aique  Valframni 
translalio  ;  sed  Ibrsitau  illorum  qtiidom  arino  dcciv,  ut  legitur  in  Chron.  Fon- 
lanelL,  cap,  k  iltius  vero  auno  dccxxvih  n, 

GESTA  REGUM  FKANCORUM. 

AIXTOÏÎE  INCEaXO. 
(Première  moilié  du  VIO'  siècle.} 

Nous  lirons  ce  lexie  de  Dom  Bouquet  {Recueil  des  HlBtoriêns  de$  Gaules 
et  de  la  France,  loîii.  ii,  pag.  542).  Ceux  qui  en  voudraient  connaître  la 
valeur  pourront  lire  le  Momtum  donl  le  célèbre  Bénédictio  fait  précéder  cet 
écrit.  Nous  lui  cuiprunions  seulement  ces  mots  :  (t  Caeterum  Gestorum  auctor 
lot  fabulas  comminiscilur,  ut  vis  uUam  fldem  oiereri  videalur  :  hinc  aberuditîs 
Fabulaîor  Anonymus  appellatur  ».  Nous  n'avons  pas  cru  cependant  devoir  nous 
dispenser  d'en  extraire  les  quelques  lignes  qui  nous  intéressaient. 


XXXVÎI TheuiliTicus  vero  rex  Burgundiae  eral  pulcher  et  stre* 

iiuus  atciue  calliJus  iiinris,  qui  per  consiliura  avia*  suie  Brunhilda?  hosteoi 
maximum  ex  Burgundia  congregans,  contra  Chlotharium  patrueleni 
suimi  direxit.  Chlotharius  heec  audiens,  cooirnoto  Franconim  exercitu, 
conlra  eimi  festin  us  perrexit.  Cotivenienlesque  simul  cum  hoslibus 
in  pago  Senonico  super  tluviTjm  Aroanna  constiternnt,  belloque  invicetii 
caramisso,  tanla  aedes  illic  fuit  de  utroque  populo,  ut  ipse  alveus  de 
hominum  cadaveribus  repletus,  aqua  ipsa  penitus  currere  non  valeret, 
lanto  cruure  fiiso.  Ibi  enîni  in  ipso  certamine  visus  fuit  angélus  Domini 
evaginalû  gladio  super  populiim  illum,  Chlotharius  autem  rex  cernens 


rar  SÎÈCLE.   BEDE.  189 

Isesum  cxpreilum  suimi,  in  fogam  dilapsus,  secus  Ouvium  Sequa- 
nam,  Miclitanum  caslrum  îngressus,  exinde  Parisios  urbem'peneIraviL 
Thiîudericus  qooque  regioncm  illam  devastans  at([ue  succendens,  iistjue 
Sciona  vico  cum  multa  spolia  reversus  est.  Chlutharius  autem  a  Pari- 
siis  regressus  usqu*^  Arelauno  silva  propera^ît. 

BEDE. 

(Aude  J.*C.  751.) 

UéditioQ  de  Bède  dont  nous  aous  servons  ici  esl  la  plus  récente  ;  celle  île 
M.  l'abbé  M  igné  :  Opéra  omnia  ex  tribus  prœcipuis  edùionibus  inter  se  collaiu, 
mmpe  Coloniensi,  duabusque  in  Anglia  studio  doctissimorum  virorum  Smith  et 
Gilles,  non  mie  ingenti  liUernîoruin plausu  in  lucem  vutgatis,.,,  Tora.  vi.  Les 
variai] les  seul  dans  le  leile. 

UISTOEIÂ  ËCCLESIASTICâ. 

LIB.  L 

CAPUT  XVII . 

UT  GEBMANLS   EPISCOPUS  CUM  LUPO  BRITTANNIAM  NâVlGANS,  ET  PRIMO  MARIS 
ET   P0ST3Î0DUM    PELAGIANORUM   TEMPESTATEM   DH INA   VIRTUTE  SEDAVER[T. 


Ante  paueos  sane  adventus  eorura  annos  hceresis  pelagiana  per  Agri- 
colam  inlata,  Severiani  episcopi  filium,  fidem  Brittaniarum  fœda  peste 
commaculaverat.  Verum  Briltanni  quum  nequesuscipere  dogma  perver- 
suai,  gratiani  Chris ti  blasphemando,  ullatenus  Yellent,  neque  versyliani 
ncfariffi  persuasionis  rofulare  verbis  cerlando  sullicerent,  itiveniuiil  sa- 
lubre  consiliiuïi  ut  a  Gallicaiiis  antistitibus  aiixiliiimbellispiritalis  iii([iii- 
rant.  Quam  ob  c-aiisam  collecta  magtia  synodo,  quferebalur  in  comEiiine» 
*pii  illic  [ al.,  illuc]  ad  succurrendum  fidei  milti  deberenl :  alque  omniuiu 
judicio  electi  sunl  [al.,  eligebanlur ]  aposlolici  sacerdotes  Germanus 


190  BÏBLÎOTHÉOrE   HISTORIOFE  DE   l'TONNE. 

Autissiodorensis,  et  Lupus  Trocosenti»  [a/*,  Trecassinm]  civilalis  epi^ 
copit  qui,  ad  corifirmandam  fideni  gralia*  ciTlestis,  Brillanias[a/„  Bril- 
taiiiam]  venirent*  Qui;  quimi  prompta  dovolione  preeos  el  jossasanclœ 
Ecclesîff'  suscepissenl,  iiitranl  Oceanum,  et  usque  ad  modiiini  iLineris  cpio 
a  Gallico  sinu  Britlaiiias  usque  tcnditur,  secundis  flalibus  iiavis  tula 
volabal.  Tiim  suhitu  ucfurril  pergentibus  ininiira  [at.^  oecurril  iiiimicaj 
VIS  dirraoïiuni,  (|ui  lanlos  talestpio  viros  ad  rrcuinTandam  lendere  [a/., 
pertemlere  I  popiiloruiu  [al.,  populis]  saluteni  invidereot  :  concitant  pro- 
cellas,  cœlum  diemque  iiubiiini  nocle  subduciint  ;  Yentorum  furores  vêla 
nonsustinent;  cedebant  ministeria  >icta  naularum;  ferebatur  nangiuni 
oratione,  non  virîbus  :  et  casu  dux  îpse  vcd  pontifex  frartus  corpore, 
lassitudine  ac  sopore  résolu  lus  est  Tum  v»?ro  quasi  rcpugnatore  cessante, 
tempestas  excitata  convaluit,  et  jani  navigiurn  superfusis  fiucUbus  mer- 
pebatur,  Tum  beatus  Lupus,  oranesque  lurbati  excitant  seniorem  ele- 
mentis  furenlibus  opponenduoi;  qui,  periculî  iramanitate  constantior, 
Christuni  invocal  et,  adsumpto  in  nomine  sanclio  [al.,  sanclissiniîp]  Tri- 
nitatis  Icvi  aqua^  sparginc  [al.,  aspergine],  fliiclus  saniontes  opprimit, 
ccïllegaui  c*»mnionet,  hortalur  universos,  oratio  uno  ore  et  clamore  pro- 
fundilur  :  adest  Uivinitas,  lugantur  inimici,  tranquillit^is  serena  subse<|iii- 
tur,  venli  e  contrario  ad  itineris  ministeria  revortunlur,  decursisque  brevî 
spaliis  pelagi,  optali  littoris  cpjietc  poliunlur,  Ibi  conveniens  exdiversis 
I)artibus  multitudo  excepit  sacerdotes,  quos  venturos  etiam  vaticinatio 
adversa  pra*dixerat.  Nunciabant  euim  sinistri  spiritus  quod  timebanl, 
qui  imperio  sacerdotum  dum  ab  obsessîs  corporibus  delruduntur,  et 
tempestatis  ordinem  et  pericula  quiï*  intulerant  fatebantur,  victosque 
seeorum  merilis  el  imperio  non  negabant. 

Inlereii  Brittaniarum  insuliun  apfjstolici  sacerdotes  raptim  opinione, 
pra'dicfttione,  virtutibus  impleverimt  :  divinusque  [ai,  adtL  et]  per 
nos  sermo,  quotidie  non  solum  in  ecclesiis,  verum  etiam  per  tri\ia, 
per  rura  pra^dicabalur;  ila  ut  passim  et  fidèles  catholici  lirraarentur, 
et  deprava'ti  viam  correctionîs  agnoscfirent,  Erat  illis»  apostolorum 
instar,  et  gloria  et  auctoritas  per  conscientiam»  doctrina  per  litteras, 
\irtules  ex  meritis,  Ilaque  regionis  universitas  in  eorum  sententiam 
pf€)nipta  transierat.   Latebant   abditi   sinistré  persuasîonis  auctores. 


VIÎI*   SÎÈCLE,    BEDE. 

et  more  maligni  spiritus,  getiiebaiit  perire  sibr  populos  evadentos. 
Ad  extremum,  diuturna  méditations  conrepla,  pra^sumuntinirrconnic- 
lym.  Pro^edunl  conspicui  diviliis,  veste  fulgentes,  circiimdati  adsen- 
tatione  miiUonim;  discrimenque  eertoniinis  siibire  nialuerunt,  quaoi 
in  populo  quem  subvorterant  pudorem  tacilurnitafis  incurrero,  ne 
viderentur  se  ipsi  silentio  damnavissse.  lllic  plane  immensa  multiludo 
cliam  cum  conjugibus  ac  liberis  excita  [a/.,  excitata]  convennrat,  aderat 
populus  expcctatûT,  et  futurus  judex,  adslabant  partes  flispari  rondi^ 
tione  dissimiles;  hinc  divina  fides,  indehumana  pra\surïiplir>;  bine  pie- 
tas,  inde  superbia;  inde  Pelagius  auctor,  hinc  Christus.  Primo  in  locu 
bealissimi  sacerdotes  [al.  add.  Gennanus  atffue  Lupus]  pra*buerunt  ad- 
versariis  copiam  disputandi,  «jua}  sola  nuditate  verborum,  din  inaniter 
et  aures  occupaYÎt  et  tempera  :  deinde  autisliles  venerandi  trjrrenles 
eloquii  suicum  apostolieis  et  evangelicis  inibribus  profuderunt  :  mis- 
cebatur  serrao  proprius  cum  divîno  et  adserliones  molestissimas  Iw- 
lîonum  testimonia  seqiiebanlur  :  convinciturTanitas,  perfidia  confutatur; 
ita  ut  ad  singulas  verborum  objectiones  errare  se,  dum  respondere  ne- 
quiit  [al.,  nequivit],  faterelur*:  populus  arbiter  vix  manus  continet,  ju- 
dicium  lamen  clamore  testalur. 

CAPUT  xvnr. 

lîT   IDEM   FÎLIAM   THIBUNl   CŒCAM   INLlMÎNATERïT,   AC  BEINDE    AD    SAXCTtJM 

ALBAMM    PERVEMENS   RELIOCIAS   IBIDEM   ET  IPSIUS  ACCEPERIT,   ET  BEATO- 
RLM    APOSTÛLORLMp    SIVE   ÂLiORlM    MARTYRUM    POSLERIT, 

Tum  subito  quidam  tribunilia?  potestatis  cum  conjuge  procedit  in 
raedium,  fdiam  decem  annorum  ca^cam  curandam  sacerdotibus  otTerens, 
quam  illi  adversariis  ofliVTri  pra^'cnperunt  :  sed  hi  cr»nseienlja  fninienle 
delerrili,  jungunt  cum  parontibus  preC4?s,  et  curationem  parviikp  a  sa- 
cerdotibus deprecantur  :  qui  inclinatos  animo  adversarios  intuenles, 
oralionem  breviler  fundunt  :  ac  deinde  Germauus  plenus  Spirilu-Sancto, 
invocal  Trinilatem;  nec  mora,  adlurrentem  laleri  suo  capsulam  cum 
sanclonim  reliquiis  collo  avulsam  manibus  comprehendit,  ea raque  in 


r 


( 


492  FIIOLÏOTHÈQLIE    HISTOIlIQtE    DE    l'yONNE. 

conspectu  omnium  puclke  oculis  adplicavit,  quos  stalim  evaeuatos 
lenebris  lumen  verilatis  iraplevit*  ExulUmt  parentes,  miraculum  po- 
pulus  contremiscil  :  post  quam  diem  ita  ex  animis  oranium  suasio  ini~ 
qua  delela  est,  ut  saeerdotum  doctrinam  silientibus  desideriis  secta- 
rentur. 

Compressa  ilaque  perversitale  damnabili,  tjusqu*^  auctoribus  confu- 
talis,  alque  animis  omnium  Odei  purilate  compositis,  sacerdotes  bea- 
lum  Albanum  marlyrem,  acturi  [aL,  auctori]  Deo  per  ipsum  gralias 
[aL  add,  acturi]  pelierunt,  ubi  Germanus omnium  apôstolonira,  diver- 
surumque  marlyrum  soeum  ruliqiiias  liabens,  fada  oratione,  jussit  re- 
velH  sepulerum,  pretiosa  ibidem  munera  eonditurus;  arbilrans  oppor- 
lunum  ul  membra  sauctorum  ex  diversis  regiunibus  collecta,  quos  pares 
meritis  receperat  aehun,  sepukri  quoque  unius  teiierel  hospitium. 
Uuibus  deposilis  honorilîce,  atque  sociatis,  delocoipso,  ubi  beati  mar- 
tyris  effusus  erat  sanguis,  massam  pulveris  secum  porlaturus  tibstulit, 
in  t[ua  apptvebat»  cruore  servato,  rubuisse  marljTum  cœdem,  persecu- 
Inre  pallenle.  Quibus  ila  gestis,  innumera  homiuum  codem  die  ad 
Dominum  lurba  œiiversa  est. 

CAPLT  XIX. 

LT  IDEM  CAUSA  INFIRMITATIS  fBÎDEM  DETENTUS  ET  INCENDIA  DOMURUM 
ORANDO  RlSTrNXERlT  ;  ET  ÏPSE  PEB  VISIONEM  A  SUO  SÎT  LAKGLORE 
CimATLS. 


Unde  du  m  redeunl,  insidiator  inimicus,  casualibus  laqueis  prœpa- 
ralis,  Germani  pedem  lapsus  occasione  contrivit,  ignorons  mérita  illias, 
sicut  Job  beatissimi,  afllictione  corporis  propaganda,  FJ  dum  aliquan- 
diu  uno  in  loco  infirmitalis  necessitate  teneretur,  in  yicina  qua  manebat 
rasula  exarsit  incendiuoi  :  quod  consumplis  domibus  quw  illic  paluslri 
arundine  tegebanlur,  ad  eum  [al.,  illud]  hiibitaculum  in  quo  idem 
jacebal,  (labris  slimulanlibus  ferebalur.  Concursus  omnium  ad  antis- 
titem  convolavit,  ulelatus  [ai.,  elatis]  manibus  periculum  quod  immi- 
nebat  ovaderet  :  quibus  increpatis,  moveri  se  fidei  prœsumplione  non 


Vlir   SIÈCLE.    BEDE.  193 

passas  est.  Al  muUiliido  omiiis  desperatione  perlerrita,  obviam  currit 
incendio.  Sed  ul  Dei  polentia  raanifesliorappareret,  quidquid  custodire 
tenlaverat  lurba,  consumitur;  quod  vero  jacens  el  infirmos  drfendêrat, 
resfjralD[a/.,  réserva to ]  hospitio  saneli  viri,  cxpavescxiis  flamma  transi- 
H  vil,  ultra  citraque  desœviens,  et  inter  globos  flammoiUis  incendii,  in- 
colume  labernaculum  quod  habitalor  inclusus  servabat,  emicuit.  Exultât 
lurba  mirarulo,  et  Yictam  se  divinis  virlutibus  gratulalur.  Excubabat 
diebus  ac  ooctibus  ante  tugurium  pauperis  vulgus  sine  numeru  ;  hi 
animas  curare  cupienles,  hi  corpora.  Referri  nequeunt  qute  Cliristus 
operabalur  in  famulo,  qui  virtutes  faciebat  inûrmus  :  et  quora  dt^bilitati 
sua*  nihil  remedii  palerelur  adhiberi,  quadam  nocle  candeotem  niveis 
vestibus  vidit  sibi  adosse  personam,  qucc  manu  extensa  jacentem  vide- 
retur  adtollere,  eurnque  consistere  Bmiis  vesligiis  imperabal  :  post  quam 
horamita  fugatis  doloribus  recepil  pristiuam  sanitatem,  ut,  die  reddito, 
itineris  laborem  subiret  intrepidus. 

CAPLT  XX. 

UT    ÏIDE.M    EHâCOlU    BRITTONÏDIJS    IN    PL'GNi    AUXILIOM    CŒLESTE   TULERÏNT; 
SICQUE   DOMOM    REVERS!    SÎNT. 


Interea  Saxones  Pictique  bellum  adversum  Brittones  junclis  viri  bus 
susceperunl,  quos  eadem  nécessitas  in  castra  contraxerat  ;  et  quura  trepidi 
partes  suas  pêne  impares  judicarent,  sanctorum  antislitum  auxilium 
pelierunl  :  qui  promissum  maturantes  adventum,  tantum  pavenlibus 
fiducia*  contulerunl,  ulaccessisse  maximus  crederetur  exercitus.  Itaque 
apostolicis  ducibus  Christus  militcibat  in  castris.  Aderant  etiam  Quadra- 
gesimce  venerabiles  dies,  quos  rebgiosiores  reddebat  pra*senlia  sacer- 
dolum,  in  tantum  ut  quolidianisprœdiealioriibus  instiluti.certahm  populi 
ad  gratiaui  baptismatis  convolarent.  Nam  maxima  exercitus  mulliludo 
uïidam  lavacri  salutaris  expetiil,  et  ecclesia  ad  diem  Resurrectionis  I>r>- 
uijuica*  frundibus  contexta  componitur,  atque  in  expeditiouf*  rampestri 
instar  civitatis  aptatur.  Madidus  baptismale  procedit  exercitus,  lides 
fer^el  in  populo,  elconterrito  (et/.,  contrito,  coutemptoj  arraorum  [ai, 
I  25 


194  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE   l'yONNE. 

armatorum]  prœsidio,  divinitatis  expectatur  auxilium.  Inslitulio  vel 
forma  castitatis  [a/.,  castrorum]  hostibus  nunciatur,  qui  victoriam 
quasi  de  inermi  exercitu  prœsumentes,  adsumpta  alacritate  festinant; 
quorum  tamenadventusexplorationecognoscitur.  Quumque,  emensaso- 
lemnitate  paschali,  recens  de  lavacro  pars  major  exercitus  arma  capere 
[a/.,  caperet],  etbellum  parare  tentaret  [al.  add.j  et],  Germanus  ducem 
se  prœlii  profitetur  [a/.,  profiteretur],  eligit  expeditos,  circumjecta  per- 
currit,  et  e  regione  qua  hostium  sperabatur  adventus,  vallem  circum- 
datam  mediis  montibus  intuetur.  Quo  in  loco  novum  componit  exer- 
citum,  ipse  dux  agminis.  Et  jam  aderat  ferox  hostium  multitudo,  quam 
adpropinquare  intuebantur  in  insidiis  constituti.  Tum  subito  Germanus 
signifer  universos  admonet,  et  prœdicat  ut  voci  suœ  uno  clamore  respon- 
deant;  securi3que  hostibus  qui  se  insperatos  adesse  confiderent,  Alle- 
luiam  [a/.,  alléluia]  tertio  repetitam  [a/.,  repetitum]  sacerdotes  excla- 
mant. Sequitur  ùna  vox  omnium,  et  elatum  [a/.,  elevatum]  clamorem 
repercusso  aère  montium  conclusa  multiplicant  :  hostile  agmen  terrore 
prosternitur,  ut  [  a/.,  add.  misse]  super  se  non  solum  rupes  circumdatas, 
sed  etiam  ipsam  cœli  machinam  contremiscunt,  trepidationique  injecte 
vix  sufficere  pedum  pernicilas  credebatur  :  passim  fugiunt,  arma  proji- 
ciunt,  gaudentes  vel  nuda  corpora  eripuisse  discrimini  :  plures  etiam 
timoré  prœcipites  flumen  quod  [a/.,  mensi  erant]  transierant  devoravit. 
Ultionem  suam  innocens  exercitus  intuetur,  et  victoriœ  concessœ  otio- 
sus  spectator  efficitur.  Spolia  colliguntur  exposita,  et  cœlestis  palmae 
gaudia  miles  religiosus  amplectitur.  Triumphant  pontifices  hostibus 
fusis  sine  sanguine,  triumphant  Victoria  fide  obtenta,  non  viribus. 

Composita  itaque  insula  securitate  multiplici,  superatisque  hostibus, 
vel  invisibilibus,  vel  carne  conspicuis,  reditum  moliuntur  pontifices. 
Quibus  tranquillam  navigationem,  et  mérita  propria  et  intercessio  beati 
martyris  Albani  paraverunt,  quietosque  eos  suorum  desideriis  felixcarina 
restiluit. 


VIII"  SIÈCLE.    BÉDÉ. 


195 


CAPUT  XXI. 

LT,  REKASCENTIBUS  VIRGDLTIS  PELAGIAN.E  PESTIS,  GEÎIMASUS  CUM  SEVERO 
fiRITTANIAM  REVERSUS,  PRIUS  CLAUDO  JLVENI  INCESSIM,  DEINDE  ET  PO- 
PULO DEÏ,  CONDEMNATÏS  SUE  ESIENDATTS  H.EHETICLS,  GRESSLÎM  MECU- 
PERARIT    FIDEL 


Nec  mullo  [al.  add,  post]  inlerposilo  lempore,  nunciatur  ex  eadem 
insula,  pelagianam  perversifalem  ileralo  paucis  aueloribus  dilalari  : 
rursusque  ad  beatissimuni  viruiii  preces  sacerdotum  omniuQ)  defenin- 
tur,  ut  causam  Dei,  cpiam  prius  obtiimerat,  lutarelur  [ai,  luerelur]* 
CHionira  petilioni  festiiius  obtemperaL  Naiinpje,  adjuncto  sibi  Severo, 
lolius  sanctilalis  viro,  qui  eral  discipulus  bealissimi  PaLris  Lopi  Trecas- 
senoruni  f?piscopi,  el  lune  Treviris  ordiiiatus  episcopus,  géolibus  prima* 
Germaniœ  verbuni  [aL  add-  Deijpripdicabat,  mare  consceudit,  et,  con- 
sentii?ntibus  elemenlis.  Iranfpiino  navigio  Briltaniaspetiit. 

Interea  sioistri  spiritus  pervolantcs  [{ï/,>  provolarUesJlotam  insulam. 
Germaniim  vetiire  invitis  valicinatioiiibus  nimcitdiant  ;  in  tanhmi  ut 
Elafîus  quidam  regionis  illius  primus,  in  occursii[«r,  occursumjsauc- 
torura  sino  ulla  raanifesli  nuncii  relatione  properaret,  exhibens  secum 
rdiumqiiem  in  ipso  flore  adolescentiœdebililas  dolenda  damnaverat.  Eral 
enim  arescentibus  nervis  conlraclo  poplile,  cui  persiccitatem  eruris  usus 
vestigii  negabatur.  Hune  Elafinin  provincia  Iota  subsequilur  :  veniunt 
sacerd«iti.*s.  occurril  inscia  multiludo:  coniestim  beneiiictio,  etsermonis 
dirini  doetrina  profunditur.  Rec^gnoscunt  populum  in  eaqua  reliquerat 
[al.,  rdiquoraot]  credulilate  duranteni  :  intelligunt  eulpam  essepauco- 
rum,  inquiruntauctores,  invenlosque  condemnanl.  Quum  subito  Elafius 
pedibus  advolvitur  sacerdotum,  olïerens  fîlium,  cujus  necessitalem  ipsa 
débilitas  eliam  sine  precibus  adlegabat  :  fit  coramunis  omnium  dolor, 
precipue  sacerdotum,  qui  conceptam  misericordiam  ad  divinani  de- 
mentiam  conlulerunt  :  slatiinfiue  adolescenteni  beatus  Germa  nus  sedere 
compulit,  adtrectat  poplitera  debililate  curvatum,  et  per  Iota  iniirmilatis 
sparia  medicabibs  dextera  percurrit»  salubremque  lactum  sanilas  festina 


4%  BIBUOTHÈOUE   HISTORIQUE  DE  L  YONNE. 

sul>sequilur,  oriditas  succum,  nervi  oflîcîa  receporunl,  et  in  conspeclu' 
omnium  lilio  incolumilas»  palri  filius  restituilur.  Implpiitur  populi  slu- 
por»'  mira<:iili,  et  in  pecioribiis  omnium  lides  aithulicM  ioculcata  lirma- 
lyr.  PrB?dicalio  deinde  ad  plebem  d<;  pra  varicalioniscmendatione  TOnver- 
titur,  omiiiumqup  sentenlia,  pravitalis  oucloresqui  erantexpulsi  insula, 
sacerdotibus  adducuntur  ad  Medilêrranea  defereodi,  ul  el  regio  abso- 
hUioiir  et  illi  emeiidatione  fruereritur.  Factiinique  est  ut  in  W\h  locis 
niultoex  eo  teiiipore  Odes  intcmerata  perdurarot* 

llaqne,  compositis  omnibus,  beati  sacerdoles  ea  qua  vénérant  pros- 
peritale  redierunl  Porro  Germanus  posl  bec  ad  Ravennampro  paee  Ar- 
moricana?  gentis  supplicaturus  advenil  ibiqiie  a  Valentiniano,  el  Placidia 
niatre  ipsius  snmma  reverentia  susceptus,  mîgravil  ad  Christum.  Cujus 
corpus,  hnnorifico  agmine  comitantibus  virtutum  operibus,  suam  deferliir 
ad  urbem.  iNec  niultoposl  Valentinianus  ab  Aetii  patricii  quemoceideral 
sali  llttibus  interimitur,  anno  imperii  Marciani  sexto,  cum  quo  simul 
Hesperium  concidit  regnum. 

LIB.  IV. 

CAPLT  I. 

,.,.  Theodorus  profectus  est  ad  Agilberclum  Parisionmi  episcopum,  de 
quo  seperius  diximus,  et  ab  eo  bénigne  susceplus,  et  multo  (empore  ha- 
bilus  est.  Hadrianus  [af.  udfL,  vero]  perrexit  primum  ad  Emme  Seno- 
num,  etpostea  ad  Ftironem  Meldorum  episcopos  t*lbene  sub  [at  euni] 
eisdiulius  fuit:  coegerat  enim  eos  imminenî^  hiems  ut  ubicumque  po^ 
laissent  quiète  nianerent,... 


PAUL  DIACRE, 

(An  de  J.-C.  790.) 
DE   GESTIS   LÂNGOBARDORU^. 

LIB.    IL 

XXIII.  .,,.  Siquidem,  antiquissimo  tempore,  Brennus  rex  Gallorum. 


^fîïr  SIÈCLE.    ALCIIN.  197 

^^^  apud  Senones  urbem  rognabnt,  cum  trecentis  millibus  Gallurum 
SenonuEi  ad  Ilaliara  venil,  eamque  usquead  Seno-GalHain,  quip  a  Gallis 
Senotiibus  Yocitata  esl,  oœupaviL  Causa  autem  cur  Galli  in  Ilaliam 
venerint,  ha\î  fuisse  describitur  :  Dum  enim  ^iiium  deguslassent  ab 
Italia  delatum,  aviditate  vini  illecti,  ad  Italiam  transierunl....  Islique 
sont  Galli  Senones,  qui  olim  urbem  Roniuleam  imaserunt..... 

Tiré  de  Dam  Bûuquet»  lom.  u,  pag.  654. 

ALCUIN. 

(Fin  du  Vlïl'siède.i 
AD  MAGENïUEJlil  COMITEM  SENON'ICE  CIVITATIS  EPISTOLA, 


Dilecto  in  Christo  Magenhario  comiti  humilis  levita  Albinus  salutein. 

Aydivi  vos,  vir  vencrande,  nostra^  pravitatis  optasse  conloquia,  et  ut 
vere  fateor,  Teslram  valde  desideravi  prœseiitiam,  ut  dulci  coulocnliune 
vestra?  prudenliœ  consolarer.  Sed  quia  rerum  e  von  tu  hoc  fieri  non  va  luit, 
visuni  est  niihi  condignum,  litteris  implere  quod  verbis  non  potui,  et 
nieani  in  vos  ostendere  dilectionem,  et  vobisutilia  per  cartam  suadere, 
ul  vester  profeclus  meus  esset  truetus.  Ut  qui  in  sublirai  dignilate  posilns 
es  in  terris,  per  opéra  justitia?  et  misericordiœ  cœlestem  tibi  merearis 
honnrem  cogita,  quod  transiloria  sunt  ha^c  omnia,  quaMn  hocseculo 
habemus.  Et  quia  necessarium  est  unicuiqu<*  hominum  a*ternam  sibi  jier 
temporalia  l(*nefacta  promereri  gloriam.  Quaprupler,  ut  ad  perpetuam 
per\'enias,  Deo  douante  beatitudinem,  nuUa  te  seculi  delectatio,  nulla 
carnalis  concupiscentia  impedial,  Sed  estu  in  judiciis  justus,  in  operibus 
misericordia^  pins,  viduis  et  orphanis  ipjasi  pater,  defendens  h)s  ab 
omni  violentia. 

Esto  quoque  ecclesiis  Christi  quasi  frater,  ut  per  orationes  servorum 
Dei»  inler  pericnla  lioslium,  fluminum,  viarum,  infirmitalum  divina  te 
protegat  dextera,  regat  atque  conservet  semper  ubique.  Fac,  ut  quolidie 
pauperes  de  pane  tuo  comedaoL  quia  miserorum  consolalio  tibi  eril 


198  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'YONNE. 

aeterna  remuneratio.  Este  quoque  in  consiliis  providus,  sapiens  in  cogi- 
tationibus,  modestus  in  sermone.  Deum  semper  habeas  prœsentem, 
quatenus  illiusloquens  voluntatem[a/.,  veritatem],  ejus  dignus  efficiaris 
protectione.  Corpus  tuum  in  castitate,  et  animam  in  sobrietate  conserva. 
Fidelis  esto  ad  dominos,  quos  dédit  tibi  Deus,  ad  amicos  benignus, 
ad  omnes  homines  œquus,  et  miseris  largus.  Debitoribus,  vel  in  te  pec- 
cantibus  culpas  ignosce,  ut  tibi  ignoscat  Deus,  si  quid  contra  ejus  fecisti 
voluntatem. 

Tuis  quoque  diligenter  prœcipe  subjectis,  ut  justi  sint  in  judiciis,  misé- 
ricordes in  miseros,  Deum  timentes,  ecclesiamque  Christi  honorantes, 
ut  illorum  bonitas  tibi  in  mercedem  computetur.  Sœpe  subjectorum 
peccata  rectoribus  imputantur,  si  minus  diligenter  eos  admonent  preelati 
quomodo  facere  debent;  sicut  eorum  bona  dominis  prosunt  ad  praemia, 
qui  eos  studiose  erudiunt  Deum  timere,  ejusque  obedire  prœceptis. 

Obsecro  ne  me  prœsumptuosum  arbitreris  hœc  tibi  scribentem.  Cari- 
tas  Christi,  et  vestrœsalutisamor,etvestrœbonitatisfiducia,  hœcmonuit 
scribere  :  optans  vos  et  prœsentem  habere  prosperitatem,  et  futuram 
promereri  beatitudinem.  Divina  vos  gratia  in  omni  bonitate  florere  faciat, 
vir  dilectissime. 

Tiré  de  Duchesne,  Historiœ  Francorum  scriptores^  lom.  ii,  pag,  676-677. 
Paris,  Sébasi.  Cramoisy,  1656. 

YITA  S.  WALARIGI  ABBATIS  LEUGONAENSIS  PRIMI. 

AUGTORE  ANONTMO.  " 
(Fin  du  VIII«  siècleJ 

Cap.  v.  —  Ubi  peregrinationem  elegit  et  Unacharium 
Autissiodoremem  episcopum  expetiit, 

VII.  Sed  inter  hœc  animus  ad  altiora  fastigia  et  ad  potiora  ingénia 
semper  adscendens,  (Walaricus)  cœpit  peregrinationem  Dei  amoreappe- 
tere  et  patriam  parentesque  suos  deserere.  Tune  ad  monasterium  beati 


IX"  SIÈCLE.    CT1B0X[QUE  DE  SAINTE-COLOMBE  DE  SENS.  199 

qoondam  anlistilis  Unacharii  Aulissiodoreasis  episcopi  perrexil,  quod  in 
subtirkmo  ipsius  civitatis  in  qnodam  est  viridario  conslrucluni  :  ef  ibi  a 
pra^fato  ponliiîce  bénigne  est  susceptus.  Quam  plurimimi  itaque  lempus 
artissioiis  jejuniis  oralionibusque  et  vigiliis  cœlestem  ibi  vitam  agebat 
in  terris. 

Voir  Acta  sanciorum  Ordinis  S.  Benedicii^  sœctiL  ii,  pag,  78, 


IX^  SIECLE. 


CIIRONIQIJE  DE  SAINTE  -  COLOMBE  DE  SENS. 


(AndeJ.'C.  801(7^.) 


Nous  devons  aux  soins  d'un  des  savants  les  plus  disliiigués  de  notre  temps 
le  lexle  que  nous  allions  publier  de  celle  Chronique,  c'esl-a-dire  à  M.  De 
Perlî,  bibliothécaire  du  roi  de  Prusse,  à  Berlin*  Il  Ta  ioséré  dans  ses  Monu- 
menta  Germanica,  lom*  i,  et  il  a  bien  voulu  nous  envoyer  un  exemplaire  des 
feuilles  qui  le  conlienoenl.  M.  De  Pertz  a  visîlé  les  plus  riches  bibliothèques 
de  l'Europe,  pour  former  sa  collection,  et,  non-seulemeni  ses  recherches,  mais 
sa  rare  érudition  Font  mis  à  môme  d'offrir  aux  amis  de  la  science  les  textes 
les  plus  irréprochables  et  les  plus  sûrs.  Aussi  nous  ne  retrancherons  rien  du 
présent  qu'il  nous  a  fait.  Nous  allons  le  laisser  parler  lui-même,  et  nous  nous 
bornerons  à  ajouter  quelques  notés  aux  siennes,  que  nous  recueillerons,  a 
notre  ordinaire,  k  l'arlicle  de  la  Bibliograplm  de  Touvrage.  Comme  Tindique 
M,  De  Perlz,  on  peut  fixer  la  composition  du  commencement  de  cetle  chro- 
nique aux  premières  années  du  IX®  siècle.  C'est  pour  ce  motif  que  nous  ou- 
vrons ce  siècle  par  elle.  Nous  ne  croyons  pas  devoir  la  couper  auX®  et  au  W  : 
celte  méthode  ne  nous  semble  point  bonne.  Nous  en  ferons  de  même  pour 
les  autres  chroniques  qui  auraient  été  coni innées  dans  des  siècles  postérieur.^ 
il  celui  de  leur  première  composition • 


200 


BIBLIOTHÈQUE   HÎSTORIQUE   DE   l'toNNE. 


ANNALES  SÀNCTE  COLDMB.E  SE>a\ENSIS. 

InvenieosRomœ  in  codice  bibliothccœ  Christ inœ  reginw  Sueciœ  iV  . 
753  membratmceo  in  folio  sœcuti  IX  eieunîix,  ubi  ad  marginem  cy- 
clorum  decennovennalivm  manibus  diversiset  inde  ab  anno  868  coœcis 
notafitur,  IJna  kintiim  ad  a.  780  linea  adjccta,  plurimis  veto  ommia 
aui  perperam  expreasis,  fluxit  inde  quod  Martcne  et  Durand  Tbesauri 
noin  anecdoL  tomo  lUr  col.  1449-1433  ediderunt.  Chronicon  Setwnense 
Sanctœ-Columbœ,  et  nommUa  in  chronico  Odoranni,  S.  Pétri  Vivi  Sf- 
muwnsis  monacbi,  et  in  chronico  Floriacemi  obvia:  priorem  vero 
ihronk'i  Lemoincensis  tisqne  ad  a.  HG7  par  tenu  i^i  gua  îmllm  de  rebufi 
Lemtnicetiftibus  senno,  ex  eodem  Sanclœ-Volumbw  codice,  iinde  et  prior 
annalium  nostrorum  pars  manavii,  exscriptum  fiii$se,  ditiyens  utrim- 
f/ue  operis  coUatio  probai.  Quoi  ad  fidetn  ejus.  awwmm  708-767 
romputaiioneni  fldeo  vitiomm  reperies.  ut  exscriptoris  eam  negligen 
tiœ  trilnms  nece$se  ni.  et  ii  tiuidem]  propiits  ad  Alamannico$  quam 
ad  annales  mncti  Amandi  accedunt  :  ex  nentris  Hunatdi  iiomen  et  Mil- 
derici  tonmrationem  aufiales  a*  742  et  752  aeceperunt;  post  annum 
804  coœvos  et  simeros  credo.  Complura  in  codice  aniographo  scripio- 
rum.  temporis  et  ligatorum  injuria  deleta  restituere  conatus.  aliquo 
tiens  ad  Chronicon  Sanctœ  Columbœ  ante  aliquot  saltem  sœcula,  negli- 
fjentimme  licct,  fompilaîum  non  sine  fnictu  recnrri,  sœpim  sentenlia' 
rum  nexu  me  duci  passus  sum,  uonmtlla  insanata  religui,  imi cerna 
quœ  non  perspicue  in  autographo  leg'untur,  littera  obliqua  notarié 


Anni  Domik!  NOSTRi  Jesl-Christl 

708.  Drogo  prineeps  Franconim  obiit. 

709.  Primum  Pipinus perroxil in  xilamaniara conira  Wilharium  dueem. 
7ii .  Hildeberlus  rex  obiit. 

714.  Pipinus  obiiL 

715.  Dagobertus  rex  obiiL 

716.  Primum  pugnavil  Carolus  dux  conira  Ralbodum  ad  Coloniam, 
741 .  A'arolus  prineeps  obiit. 


IX'   SIÈCLE*    CHRONIQUE   DE    SAINTE-COLOMBE    DE   SENS,  201 

Â'arlomannus  et  Pipinus  conlra  Unaldum  perroxerunt. 

(730,)  Pipinus  electus  estinregem,  Hildericus  tonsoraliis. 

(764.)  Pipinus  rex  obiit,  Carolus  el  Carlomannus  rognum  sus- 

cipiunl. 

(767.)  Karlomannus obiit. 

Alcoinus  abbas  obiit. 

Anno  inearnalionis  dominica^  806  pridie  Non.  lonii,  luna  14, 

signum  cnicis  mirabili  modo  in  lima  apparuil  feria  5.  prima  au- 


rora  incipiente,  quasi  hoc  modo 


,  Eodem  aono  3  KaL  Sep- 
corona  mirabilis  in 


tembris  luna  12,  die  dominica  hora  quarta 
eircuitii  solis  apparuil. 

809.  Anno  incarnationis  dominiez  809.  indiclione  2.  f7,  Kal.  Aug.  2. 
feria,  incipiente  hora  diei  3.  eclipsis  solis  apparuit.  luna  29. 

8ti.  Carolus  inperator  obiit,  et  Hludoicus  inperiuui  recepit. 

829.  leremias  Senonica?  eclesiee  archiepiscopus  diem  obiit  7.  Idus 
Decemb, 

833.  Hludoicus  regnum  amisit,  et  Hlotharius  illud  suscepit;  item  HIu- 
do viens  recepit, 

840.  Hludovicus  inperator  obiit,  et  eclypsis  solis  facta  est  4.  feria  ante 
ascensionem  Domini  oradiei  noua  2.  Non.  Mai, 

842,  isto  anno  bellum  actum  est  inler  Carolum  regem  et  Hlotharium 
apud  Fontanelum, 

853.  1 1 .  Kal.  Auguslas  dedicatio  basilica^ sancUe  Columba:%  et  1 0 ,  Kal. 
ipsius  mensis  translatio  corporuni  sanctornra  Columbce  virginis 
et  Lupi  confessons  et  episcopi. 

86 1 .   6.  LUls  Marcii  ignée  acies  apparuerunt  in  celo  circa  galicinium, 

866,  Hic  conplentur  anni  600  ex  quo  beata  Columba  martirio  corouata 
est. 

868.  Anno  incarnationis  dominica?  868,  indictione  prima  comètes  appa- 
ruit circ^i  4.  KaL  Febr.diescirciter23.  primo  sub  temone  minoris 
Arcturi.  Deinde  progressa  est  pêne  nsque  ad  Iriangnlum.  Extilit 
eo  anno  famés  et  mortalitas  inaudila  per  totum  fere  inperium 
Francorum,  sed  maxime  per  Aquitaniam  et  Burgundiam,  ita  ut 
1  ^  26 


202  BIBLIOTHÈOUE  HISTORIQUE  DE  L'YONNE. 

prœ  mullitudine  morientium  non  essent,  qui  sepelirent.  Nam 
Senonis  civitate  invenli  sunt  uno  die  56  homines  mortui.  Inventi 
sunt  eliam  ea  tempestate  in  eodem  pago  masculi  et  femine  pro 
nefas!  homines  alios  occidisse  et  comedisse.  Nam  in  Ponto  Siriaco 
quidam  onestam  feminam  ospitio  susceptam  occidit,  membra- 
timque  dividens  sale  condivit,  et  sibi  suisque  filiis  comeden- 
dam  coxil.  In  ipsa  urbe  quedam  femina  de  quodam  adoles- 
rentulo  similiter  fecit.  In  pluribus  etiam  locis  aiiis  hoc  ipsum  ob 
fainis  penuriam  contigisse  fama  vulganle  compertum  est.  Igitur 
niense  Maio  Senonis  civitate  modius  frumenti  venditus  est  solidis 
octo,  modius  sigale  solidis  septem  etdimidio,  modius  ordei  solidis 
sex  et  dimidio,  modius  avene  solidis  quinque,  modius  salis  solidis 
duodecim.  Sed  divina  providente  clementia  novi  fructus  tempe- 
rius  solito  succurrerunt.  Nam  9.  Kal.  lunii,  primo  videlicet  die 
rogationum,  panis  novus  oblatus  est  Senis  ad  benedicendum,  ex 
quo  plurimi  gratias  Deo  referentes  eulogias  sumpserant. 

877.  Karolus  iam  imperator  obiit  2.  Non.  Oclob, 

878.  lohannes  papa  in  Gallias  venit. 

879.  Hludovicus  rex  4.  Idus  April.  obiit. 

882.   Ludovicus  filius  Ludovici  frater  Karlomanni  obiit. 

Anno  882.  ab  incarnatione  domini  nostri  lesuChristi  2.  Non.  lui.  sus- 
ceptam sunt  reliquiœ  valde  pretiosissimœ  in  basilica  sanctœ  Co- 
lumbaj  virginis  a  patribus  atque  prœposito  eiusdem  cœnobii, 
Kvrardo  nomine,  monacho  et  sacerdote,  qui  eodem  anno  per 
dispositionem  Dei  omnipotentis  et  electionem  cleri  ac  totius  po- 
puli  in  archiepiscopalu  Sennensis  ecclesiae  sublimatus  est.  Attulit 
vero  easdem  reliquias  Roma  veniens  quidam  civis  eiusdem  urbis, 
Formosus  nomine,  episcopus  Portuensis  ecclesiœ,  quarum  me- 
moria  in  locello  quo  conditoe  sunt  diligenter  habetur  inserta. 
Erat  autem  abbas  ipsius  monasterii  Guelpho  ex  prosapia  regali, 
(fui  eodem  anno  transiens  e  mundo,  in  basilica  sanctœ  Columbee 
est  humatus.  Cui  successit  Choinradus  christianissimus  comes, 
germanus  eius.  Qui  etiam  ipso  anno  diem  claudens  extremum, 
cum  magno  mœrore  et  gémi  tu  totius  regni,  eo  prcecipiente  et  ad- 


IX*"   SIÈCLE.    CHRONIQUE   DE    SAINTE-COLOMBE    DE   SENS.  203 

auxlum  obsocranle,  in  slillicidio  beaUe  ColuiiikL*  ad  pedes  sancti 
Lupi  ooiifessoris  honorifice  est  sepultus.  Cui  succossit  1111(10 
consobrinus  eius»  qui  monarchiaiii  cleritatus  in  palatin  optinens, 
ducalum  e(iam  regni  post  n?gem  nchiliter  amminislrabal. 
886,  Hoc  anno  2.  Kal  Doceinb.  ascenderuril  îNorlnKinni  Sennîsa  Pa- 
risius,  et  spquimli  in  Maio  mense  rediemnl  iii  Francia,  iani 
defunclo  E\Tardo  episeopo  Kal  Febr.  elordinatu  Gualterio  in  loro 
eius  4.  Non.  April;  qui  eodem  anno  imxit  Odonem  în  regom. 

895.    Richardus  princeps  Burgiindiœ  recepit  Sennis  contra  Gualterinin 
episcopum  et  Guarinum  comitem  6.  Idus  Iiin. 

S9G ,     . 

Hiiiiisanni  înilio  5*  Idus  lanuar.  hma  octarrt  circ^  ccmticiniuni 
arripiente  cursnm,  cœperunt  creberrima?  coruscatiom-s  eum  tri- 
nitrnbus  aereui  %alde  concitare,  vento  sinuil  qui  africus  vel  lybs 
appellatiir  irruente.  Cum  subito  aparté  iam  dicti  venli  atrociler 
furentis  surgit  cum  magno  tonitrus  fragore  maximoque  impetu 
procellce  aote  inauditus  turbrt  terrificus,  domos  ab  imu  ron<"U- 
tiens,  axilia  et  fegulas  ipsosque  imbrices  a  tectis  longius  avolaro 
lacions,  et  ut  quibusdam  visum  est,  turrem  suniniam  ipsani  ali- 
quanluluDi  agilans  coupulit  >is  turbinis  iaexperli.  Maximeque 
hoc  per  Iractum,  quo  cœnobinni  beala^  Colnmbieinsedit,  prulixius 
longe  pertendens  debacehatum  esse  certius  habetur.  In  huius 
vero  tantidiscrimiïiis  agitalione,  D(*i  nos  tuenle  piissinii  cleoien- 
tia,  nierilis  sanctorum  id  optinenlibus,  nnllns  pcuL*  vel  lesus 
repperîtur,  cum  etiani  aycs  inveotaj  sinl  percmpta\  nisi  tanins 
cunclos  horror  invasit  timuris,  ut  vix  aliquis  crederet,  se  vel  ad 
horam  pusse  subsistere;  tremens  quisque  ne  involveretur  turbinr 
perhenni,  cœlo  et  terra  confusa  pernaixlis, 

898.  Odo  rexobiilKal.  lanuar.  Karolus  regnum  recepit, 

899.  Norlmanni  in  Burgundia  ad  sanctum  Fiorentinum. 

909  (?)*  Hoc  anno  medio  Maio  5.  feria  appaniit  stella  circa  ipsum  sep- 
tenlrionem  a  parle  circii,  emiltens  radium  magnnm  versus  eu- 
roaustrum  ipiasi  longissinjam  hastara  inler  Leoneni  el  Genunr*s 


204  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE   DE   l'YONNE. 

trans  zodiacum,  et  visa  est  ita  fere  23.  diebus  ;  et  sequenti  anno 
famés  maxima  fuit  in  tota  Gallia. 

910.  Hoc  anno  8.  Kal.  lun.  feria6.  iacta  sunt  fundamenta  mûri  circa 
monasterium  domne  Columbe  a  Bettone  eiusdem  loci  prœposito* 

911 .  Hoc  anno  13.  Kal.  Àug.  in  sabbato  quum  obsiderent  Nortmanni 
Carnotinam  urbem,  etiam  penitus  essetcapienda,  supervenientes 
Richardus  et  Rothbertus  comités,  omnipotentis  Dei^auxilio  et 
bealœ  Mariae  patrocinio  roborati,  fecerunt  stragem  maximam  pa- 
ganorum,  a  paucis  qui  remanserant  obsides  capientes. 

914.  Othbertus  episcopus  Trecassis  obiit  Kal.  lanuar.  et  Idus  Mai.  An- 
sigisus  ordinatur. 

915.  quarto  Idus  Mart.  ordinatur  Betto  monachus  sanctœ  Columbse 
ad  episcopum  Autissioderensis  eclesiœ. 

918.  sexto  Kal.  Mart.  obiit  iam  dictus  Betto  monachus  et  episcopus. 

919.  Hoc  anno  Kal.  Febr.  per  tolam  fere  noctem  igneœ  candidœ  diver- 
sorumque  colorum  acies  visae  sunt  in  cœlo,  quod  mirum  fuit 
visu,  altérais  se  quodam  modo  ictibus  insequentes.  Sequenti 
anno  non  minima  inter  regem  et  reliquos  regni  satrapas  exorsa 
est  dissensio,  atque  hac  occasione  plurimœ  perpetratœ  christiani 
populi  strages  aliaque  quam  maxima  illata  discrimina.  Sed  régi 
lerrestri,  supero  favente  rege,  tandem  cunctorum  adversantium 
cessit  rebellio,  atque  consopita  est  conlradictio. 

921 .  Richardus  dux  obiit. 

922.  Rothbertus  princeps  inunctus  ad  regem  6.  Kal.  lui.  contra  Karo- 
lum  a  Gualterio  archiepiscopo  Senonum,  et  nondum  anno  expleto 
17.  Kal.  lui.  peremptus  est  in  bello  ab  exercitu  Karoli  Suessione, 
et  3.  Idus  lui.  electus  est  in  regem  a  Francis  Rhodulfus  ineadém 
urbe,  et  inunctus  a  iam  dicto  Gualterio,  qui  Gualterius  ipso  anno 
17.  Kal.  Decemb.  vita  cxcessit. 

923.  924. 

925.  Guarnerus  occisus. 

926.  927. 

928.  pridie  jNon.  lui.  sole  in  cancro  nimios  estus  faciente,  subito  in- 
gens coruscatio  cum  inaudito  ante  tonitru  est  exorta ,  inexperta 


IX""   SIÈCLE,    CHRONÏQLE   DE   SAIKTE-COLOMDE    DE   SENS.  205 

eiiam  vis  ventorum  domos  a  fundamentis  siibrueiis  inmensas 

arbores  magne  molis  cradicans. 


930.  5.  Kal  Febr 

931,  933.  933.  93i..  93o. 

93(3.  Hoc  anno  prima  noclis  stalione  castrura  domnie  Coluniba?  cum 
ipso  cœiiobio  voraci  est  incondio  ambustum  G*  Idus  lanuarii. 
Paucîs^jiie  intermeantibus  diebus  19.  Kal.  Febr,  codem  scilicrt 
mense,  incHlus  rex  Rodulfiis  pace  et  armis  sceptra  Francanim 
spectabililer  disponoiis  hominem  obivit  Aiilisîoderi,  lumulatus 
monaslCTio  sancte  Columbc.  Ipso  anno  13.  Kal  IuL  inunclLis  esl 
Hludowicus  Karoli  filins  ad  regeni  Francoriim  apud  Lim- 
dunum, 

937,  0.  Kal.  Marc,  circa  gallicinium  usipie  illuscescentc  die  sanguitiea^ 
acies  per  totamcœli  faciem  apparueruiit,  ac  9.  Kalendarum  Apri- 
lium  efTera  Ungarorum  barbaries  cum  ingenila  sibi  ferocilat»^ 
fines  Francorum,  Burgundiorum,  simiilque  Aquitanioriim  f^rn» 
melcre  alqnc  igno  dejiopiilari  laie  pervagando  cœpit. 

939.  (?)  Hoc  anno  arma  rebcllionis  Francorum  parcs  contra  Hkido^ 
vicum  regcm  mimentes 

9i5.  (?)  Hoc  anno  3.  Idus  lui.  caplus  esl  Ludow icus  fifius  Karoli  dolo 
Baiocassis  a  Norfmannis,muUis  Francoruni nobilis  inlcremplis. 

Uoi.  Hoc  anno  maxime  fer  ta  aexla  Jfai  mensis  iam  ex  iietr  pluil  san* 
guinem  super  operarios  in  clauso  indominicato  super  renobiuni 

domntT  Columba:^ quem  plures  vidcrunl,  cl  mensc ex 

pnedieto  loco  monachi  qui ;  A'(?quenli  vero  mense  Septembri 

obiil  Hludovicns  rex,  totuoi  vike  suie  lempus  pkiium  dncena 
angusiiarum  el  tribulalionum  ;  tiindcm  diem  clausit  exlrenuuîi. 
Cuius  filins  Chlotharius  iain  iuvenilibus  incremenlisgaudcns»  ipsn 
anno  pridie  Idus  Novembr.  palri  succédons  regni  gubernarula 
suscepit,  civilale  Remis  ordinalione  Ilugonîs  Francorum  dncis. 

955.  Isto  anno  mense  Auguslo  obsedil  prcedictus  Hugo  civitatem 
Piclavis  cum  Francis  et  Bnrgundionibus  contra  Guillelmun  a^ 
mils-m;  nbi  ne(juicquam  agens,  revcrsus  est  in  Franliam.  Cum 


206  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'YONNB. 

quo  sequenti  anno  dies  solempnes  paschœ  letos  ducens  Gisle- 
bertus  princeps  Burgundionum,  prima  ebdomada  post  pascha, 
feria  terlia,  subita  morte  prœventus  diem  clausit  extremum, 
regni  sui  monarchiam  manibus  prsedicti  committens  Uugonis. 
Quem  ipse  dux  brevi  subsecutus  Hugo,  filios  suos  principatus 
sui  relinquens  heredes,  apud  villam  que  Dordinga  vocatur,  die 
dominica.  1 6  Kal.  lulii  viam  uuiversœ  carnis  ingressus  est. 

977 .  Hoc  anno  6.  Idus  lanuarii  Xndstasius  archiprœsul  Sennensis  viam 
univers»  carnis  ingressti*  est.  Eodemque  anno  mense  lanuarii 
videlicet  4.  Idus  preedicti  mensis  ordinatus  est  in  eadem  sede 
5eguinus  ad  episcopum. 

978 


996.   Hoc  anno  8.  Idus  lanuarii nardus  comes  civitatw  Senn^mt « 

obiit. 
999.  Sewinus  archiepiscopus  16.  Kal.  luniiyitàm  fînivit.  Eod^n  anno 
r^otericus  ordinatus.  est  ad  episcopum. 

1002.   Idus  Octobr.  Heinricus  dux  Burgundie  obiit. 

1012.   Hoc  anno  13.  Kal.  lui comes  bone  memorie  viam  wmversœ 

carnis  ingressus  est. 

1015.   Hoc  anno  facta  est  tradicio  Senonice  urbis. 

1 032.  Hoc  anno  mortem  obiit  rex  Franconun  Rotbertus,  régis  Hugonis 
filius,  iam  régnante  Heynrico  rege  filio  eius.  Et  sequenti  anno 
obiit  archiepiscopus  Senonum  Teotericus,  et  in  eodem  ordinatus 
est  anno  Gelduinus  eiusdem  urbis  archiepiscopus. 

1047.  Hoc  anno  factum  est  vix  credibile  preelium,  sed  verum,  inter 
Hainricum  regem  Franconun  et  gentem  Normannorum  in  ipsa 
provincia  super  fluvium  Diva.  Fuere  autem  triginta  milia  Nor- 
mannicœ  gentis,  peditum  et  equitum,  Franconun  vero  tria  milia 

bellatorum,  a  quibus  duriter  Normanni  cesi,  decem  milia 

perierunt. 

1055.  Anno  ab  incarnatione  Domini  millesimo  quinquagesimo  quinto 
regnamte  Henricorege  Francorumanno  25.  intrantibus  Kalendis 


IX*'   SIÈCLE.    CHRONIQUE  DE    SAINTE^OLOMBE   DE   SENS.  207 

Augusli  mensis,  2.  feria,  kiia  4.  faetaesltcmpeslas  tam  valida  ri 
lam  nimia  infra  urbcmSenoiiicamcircumcirca  lam  prope  quaiu 
lomge,  ut  ex  lempore  qno  Moyses  filios  Israël  ediixit  du  Irmi 
jtgipti,  iiorifueril  audita  tam  Ibrliset  tam  valida,  Itaulvastarel 
oEinia  sala  et  segeles  et  vinela  et  nemura  per  plurima  lora,  ut 
iiiterflceret  homines  et  iumenla.  Et  in  eodem  anno  vigilia  cenip 
Domini  14.  luna  ante  parasceuen  feria  4.  post  primum  pullonini 
caiitom  eflecla  est  ipsa  luna  tota  nigra  siciit  carbo  exlinetiis, 
fere  duabus  horis  :  et  post  efleeta  esl  in  eclipsin;  et  ifernni  n^ac- 
censa.  Et  ipso  anno  mortuus  est  imperalor  Heinricus,  lilius 
Conradi  imperaloris,  et  cornes  Rainardus. 
1056,   Anno  gralie  1056  sanctus  Theobaldus,  nobilis  génère  reelusiis 
in  Mncencia  Venitie  urbe,  12.  conversionis  sue  anno  obil  mi- 
raculis  clarus;  ossa  eins  in  Franciam  deferunlur. 
I0S8.    Hoc  anno  pluil  sangriis  in  pago  Parisiensi  in  quandani  lecclesiiini 
super  populum  audientem  niissam  in  soUempnitate  oiniiiuni 
sanctorum. 
1060.    Hoc  anno  mortuus  esl  belliger  Henricus  rex  Franconim. 
1001.    Uoc  anno  mortuus  est  Mainarrfwsarchiepiscopus. 
lit&K    Xavibus  instructis»  remis  velisqno  paratis, 

Transiit  hœ  anno  mare,  Qsus  milite  multo, 
Consul  Willelnms  multa  virtute  nolalus  ; 
Anglos  constant!  victor  virtute  subegit, 
Et  caput  a  scapulis  régis  mucrone  remlsit; 
Hoc  ita  perfectô  merito  diademate  sumlo, 
Ipse  coronatus,  rex  est  de  consule  A^ctus. 
Hoc  anno  agenle  sole  in  prima  parte  tauri,  8.  Kal.  Maii  apparuil 
comètes  in  extrema  parte  eiusdem,  qui  spargens  sulphureos  ignés 
in  austrum,  in  primo  ortu  pertingentes  uscjiie  ad  Saturnum,  iii 
extrema  quoque  parte  Gémi norumpositum,  qui  rapidissimosno 
cursu  coiiprehensus  est  fuisse  Mercurius,  Post  dies  rmtem  15. 
superveniente  accensa  lunna,  mox  exlinctus  est* 
1067.   llic  coinplentur  anni  800  ex  quo  beat^i  Columba  martyri**  coro- 
nata  est. 


208  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'yONNE. 

1073.  Hoc  anno  mortuus  est  abbas  Wilencus,  cui  successil  abbas 
Arnulfus. 

4077.  Anno  ab  incanialione  Domini  1077.  facta  est  hiems  magna  el 
valida  nimis,  qualem  nunquam  se  yidisse  et  audisse  testantur 
etiam  ipsi  senes  senio  confecti.  Stm^sit  autem  ipse  biens  in  Ca- 
lendis  Novembribus,  et  nullo  modo  cessavit,  donec  mediare/wr 
Marcius.  Defeccio  autem  tanta  tri^tct  facta  est,  ut  vix  quispiam 
hominum  etiàm  semina  terrœ  se  recipere  crederet.  Sequenti  au- 
tem anno  facta  est  tanta  anditas  et  siccitas  terrœ,  ut  prata  et 
rtrentia  quœque  arefierent.  \jbertas  autem  frumenti  et  vini  facta 
est  ;  /unio  mense  coUeccio  frugum  est  facta. 

1078.  Anno  gratie  1078.  Arnulphus  abbas  sancte  Columbe,  ossa  sancti 
Thcobaldi  fratris  sui  ab  Italia  defert,  et  in  eadem  ecclesia  locat. 

1096.  Hoc  anno  commota  est  gens  christiana  apud  Iherusalem  contra 
barbaros,  paganos,  Sarracenos,  sive  Turcos. 

1097.  Hoc  anno  Richerius  bone  memorie  archiepiscopus  diem  clausit 
exlrcmum.  Cui  successit  Dainbertus  in  honore  pontiûcatus  post 
dies  octo. 

Hoc  anno  magna  pars  œstatis  sine  pluvia  fuit,  et  erat  necessa- 
ria  valde  arboribus  et  satis.  Quapropter  ablatum  est  corpus  sancti 
Lupi  in  œcclesia  sancti  Stephani,  et  receptus  est  cxun  magna 
devotione  et  lacrimis  a  Richerio  archiepiscopo  et  canonicis. 
Nemo  enim  eo  tempore  vivebat,  qui  eum  antea  videret  in  ipsa 
aîcclesia.  Et  laudaverunt  Deum  omnipotentem  can tantes  :  0  ve- 
norandum  anlistitem.  Illo  autem  exeunte  de  œcclesia,  descendit 
habundanter  pluvia,  letante  clero  et  plèbe  universa. 
1 1 00.  His  temporibus  fuerunt  quam  plures  unus  post  alium  in  abbatia 
sanctœ  Columbœ,  qui  iustius  m^cennarii  quam  pastores  dicendi 
sunt  ;  de  quorum  tamen  multitudine  nuUus  in  honore  prœlationis 
vitam  finivit.  Quorum  temporibus  ad  tantam  inopiam  ecclesia 
devonit,  ut  vix  necessaria  fratres  haberent,  donec  venerabilis 
R()sc(5linus  œcclesiam  regendam  susciperet.  Qui  per  novem  anno- 
runi  curricula  nobiliter  ac  honeste  illam  rexit.  Fuit  enim  génère, 
rnoribus,  sapientiaet  religioneinsignis.  Obiit  4.  Kal.  Maii. 


l\^   SIÈCLE.    CHRONIOLiE   DE   SÂtNïE-COLOMBE   DE   SENS,  2i\9 

1106.  Hoc  anno  translata  sunt  sacralissima  mciibra  beati  prmsulis 
Lupi  in  sollempnitalesanclûrumapostolorum  Simonisel  Iiidauib 
archiepiscopo  Dainberlo,  Deo  gralias  amen. 

1108-  Hoc  anno  niortuus  est  Philippiis  piissimus  rex  Francorum,  spes 
H  solamen  monachoruûi  et  clericorura  nec  non  et  inopnm.  Cni 
snccessit  Lud(mcns  filius  eius. 

1 1 18.  Hoc  anno  vigilia  natalis  Domini  orto  iani  sole  nsque  crepusculum 
repil  venins  vehemens,  rfuemetiam  senes  senio  conlecti  se  nun- 

tfiiam  vidisse  lestati  sunt,  ila  ut  domos  subverteret el  machinas 

in  prsecipio  ruerel*  Arbores  eciam  silvarum  et  nomora  qneque 

per  universam  terram  pmsterneret,  et  ne  quis  hominnm  ipsa 

die  a  morte  se  evadere  putarel. 

Uoc  anno  mortuus  est  Dainibertns  archiepiscopus. 

Hoc  anno  mortuus  est  Ludovicns  rex,  oui  successit  Luduvicus 

iuvenis,  qui  rex  Francité  et  dux  Aqnilante  fuit.  Sequenti  annr» 

Obiit  venerabilis  Roscelinus  abbas  sancle  Cohimbe.  Subcessitei 

Teobaudns  de  Pahenz,  filius  Hugonis  primi   magislri    tempti 

llierusalemitani. 

Hoc  anno  iecit  fundamenta  huius  a*cclesie  Teobaldns  abbas,  die 

annunoiacionis  Domini,  Fuit  eliam  lioc  anno  bellum  inter  regem 

et  comitem  Theobaldum,  sel  rex  per  umnia  sxiblimior  opida  el 

muniliones  comitis  ferro  et  igné  cepit.  Nam  infra  30.  dies  Castel- 

lionem  super  Maternam  fluvîuni  et  in  Campania  Vileriacnm  cum 

aliis  quibusdam  opidis  cepit  el  retinuit.  Caslellionem  vi*ro  super 

Lupam  igné  consumpsit.  Pacificantur  î/^ram  die  sancti  Michaelis, 

1145.  Hoc  annoapparuit  comètes  mense  Maio.  Quam  secnla  est  mor- 
lalitas  hominum  etaniraalium,  pestilenliee  et  famés,  ila  ulsexta- 
rium  triticî  venundaretur  1  i-  solidis,  ordeum  decem,  avenaoclo. 
In  sequenti  pascha  rex  Ludovicns  omni  virlutum  gratia  decoratus 
t  rucem  cum  ingenti  niultitudine  Virzîliaco  accepit.  Machina  vern 
lignea  pre  multiludine  illorum  qui  cruces  accipiebanl  cecidit,  set 
absque  lesione  alicuius.  Ea  tamen  pars  in  qua  rex  eral  illesa 
permansit.  Quo  inlocorexecelesiam  in  honore  sancta^  crucis  fieri 
iussil,  etslalim  virlnles  ibi  el  nhracnla  Dominus  dignalns  est  op*- 
1  il 


1122. 
1138. 

1139. 


11  il 


110  BlBLlOTnÈOUE   HISTOBÏQUE   DE   L'YONNE. 

nri.  Insequenli  vero  anno  iler  arripicntos,  famé  ac  sili  crucialî 
investigabili  Dei  iudicio  peiie  omnes  consumpti  siint-  Inlor  quos 
abbas  Teabaldus  sancte  Crjhimlie  obiit.  Cui  Girardiis  eîusdem 
a^eclesia^»  monachus  bonis  moribusadonialus  religiontsquecopin 
fiiltus  hoc, 

I  lis.  anno  successil.  Qui  Toobaldus  inter  cèlera  qua^  ab  ecclesia  ab- 
stulil,  duo  preciosa  ornamenta,  coronani  videlicel  auroam  geni- 
mis  micanlibus  adornalam,  quaoi  felicis  memorie  lladulfus  rex 
moriens  eidem  (3clesie  diniiserat,  que  lam  pro  eiusdem  régis 
amore,  quani  pro  oclesie  dignilalo  usque  ad  illa  InoipcnM  servala 
fuorat,  Icrusalem  secum  portavil,  crueemqoe  aiiroaiii  a  sanclo 
Eligiooper»?  mirifico  fabricalaui  diuque  in  occlesia  simililer  con- 
servatani  per  monaclium  queodani  do  Carilale  Slephannni 
nom  i  ne. 

llo5.    Olfiii  Droco  ahhat  mncle  Cohtmhe,  oui  succcssit  Odo  monarhm 

1 161 .    Hic  contra  niorem  mulavit  luna  colorem. 

1164.  Anno  incarnati  verbi  1164  régnante  l.udovico  Francoruni  rege, 
Hugone  Senonenssium  ponlifire,  Odone  venerabili  abbale  prési- 
dente, Alexander  papa  dedicavit  ecclesiam  sancte  Columbe  S^ 
nonis6.  Kal.  Maii,  quamprefafusabbas a fondamenlis  rénovant, 
assîstenlibus  ibi  Romane  curie  cardinalibus  presbiteris  et  diaco- 
inlius  et  aliis  archiepiscopis  et  episeopis  phirimis-  Ex  quibus  duo 
archiepiscopi  et  très  episcopi  summum  ponlificemadiuvabant  in 
consecratione  raaioris  altaris,  quod  ipse  consecravit,  et  nianibus 
suis  in  en  preciosas  reliquias  posuit  :  tria  vero  allaria,  sancii 
scilic^t  Michaf'lisetsanctorum  apostolorum  PelrietPauli  et  b^ali 
Stephani  prothomartiris,  ires  episcopi  Romane  curie  consecrave- 
runt,  et  in  unoquoque  illorum  reliquias  posuerunt.  Nam  Por- 
luensis  episcopus  altare  sancli  Michaelis  consecravil,  altarevero 
sanctorum  apostolorum  Hostiensis,  et  altare  sancti  Stephani  Sih- 
nensis.  Singulis  vero  annis  omnibus  ad  dedicationem  ecclesio 
infra  très  dies  convenientibus  perpétue  20.  dies  penitentie  sum- 
mus  pontifex  perdonavit,  Dedicatio  vero  cum  tan  ta  gloria  et 


IX**   SIÈCLE,    CHRONIQUE   DE   SAINTE-COLOMBE  DE   SENS.  2!1 

honore  celebmla  esl,  ut  illud  psalmogravi  conpleretur  :  Venient 
ad  eani  omiies  gentes.  Nam  p^r  omnes  dies  perdonati  umnis  po- 
pulus  adveniens,  non  diebus  neqxie  nodibus  a  eircoilione  el 
oblalione  cessavit,  Tanla  etenim  fuit  froqnenlia  populoruin,  ut 
una  die  numerus  convenienlium  estiniaretur  ad  Iriginta  milia 
hominum,  Prefatus  etenim  Alexander  papa  pridie  Kalendas  Octo- 
brîs  Senonas  ad  iemaiiduïn  intravit,  et  in  die  natalis  Domini  in 
ecclesîa  sancle  Coliimbe  missam  celebravit,  cl  poslea  coronatus 
tam  ipse  quara  cardinales  et  episcopi  qui  adfuerunt,  sacerdotali-- 
bus  vel  leviticis  vestiinenlis  induti,  super  equos  bene  eoopertos 
Senonas  redierunt.  In  sequeuli  eliani  soUenniLate  sancle  Colunibe 
rege  Francorum  Ludovico  astante  et  Theobaudo  dapifero  et  aliis 
proceribus  plnrimis,  prefatus  papa  in  suppradictaecclesia  missam 
sollenniter  celebravil. 

Hoc  anno  mortuus  est  Odo  abbas,  cui  successit  Salo\  qui 
tamen  deponin^  fuit,  et  constitutus  est  in  loco  eius  Gilo,  prior 
de  Vileio  moimsierio  monacus  ViteHaci. 

1 168.  Hoc  anno  obiit  Hugo  Senonnm  archiepiscopus.  Cui  successit 
Guillelnms  fraler  comitis  Henrici,  qui  poslea  laclus  est  archi- 
epistopm  lîememh. 

1I7L  Hoc  anno  in  AngHa  martirizatus  est  archipresul  Thomas  Can- 
tuarie. 

H75.  Hoc  anno  mortuus  est  Gilo  abbas.  Cui  successit  Uadulfus  bonus 
homo-  Cui  omnia  prospéra  evenerunt. 

fl92.      


H93. 


H  94. 


Hoc  anno  mortuus  est  abbas  Radulfus,  Cui  successit  Isanbardus 
abbas.  Et  post  eum  factus  est  abbas  Gaufredus  prior  d*..,, 
monasterii,.,,-  VizeHaci fuit  abbas. 


fl95.    Hoc  anno  mortuus  estGuido  archiepiscopus  Senonum.  Cui  suc- 
cessit Michael,  vir  bonus  ^l  humilis  et  benignus.  Qui  fuit  épis- 


212  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE  DE  L'yONNE. 

copus  4.  annis,  et  ordinatus  est  in  loco  eius  Petrus. 


1199.  Hoc  anno  mortuus  est  Richardm  rex  Anglie,  qui  multa  bella 
gessit  contra  regem  Ludovicww,  et  Francia  fuit  interdicta.  Cui 
successit  lohannes  sine  terra.  Hoc  anno  mortuus  est  Henricus 
cornes  rex  Iherusalem,  cecidit  enim  de  quodam  solario,  et  suhUo 
mortuus  est. 

1200.  Hoc  anno  fuit  quidam  presbyter  nomine  Fulco,  qui  per  totam 
Franciam  predicavit,  et  plures  tanti  predicàlionem  eius  fece- 
runt,  ut  irent  in  Iherusalem.  Cnm  quibus  Obaudus  filius  Marie 
comitisse  et  episcopus  Trecassis,  et  Milo  commeat  et  alii  multi 
nobiles  viri.  Et  multi  usurarii  et  mulle  meretrices  conversi  a  via 
sua  mala  per  predicationem  presbyteri  Fulconis. 

Hoc  anno  fuit  Franct'a  interdicta,  videlicet  propter  reginam, 
quamrex  no/ebat  accipere,  et  venit  cardinalis  quidam  Komanvs, 
et  relaxavit  senten/mm 

1201 .  Hoc  anno  mortuus  est  Teobaudus  comes  Campanie,  qui  habebat 
crucem,  et  adhuc  myenis,  et  non  ivit  in  Iherusalem. 

1202.  Hoc  anno  abiit  episcopus  Trecassis  in  Iherusalem,  et  alii  multi 
nobiles  iverunt,  et  fuerunt  fere  annum  in  Venetia,  quia  non 
poterant  inde  exire. 

1203 


Anno  ab  incarnatione  Domini  1213,  dominica  die  post  festum  beati 
lacobi  apostoli,  circunvenerunt  contra  nos  in  prœlium  inter 
Tornacum  et  pontem  de  Bovonis  Otho  quondam  rex,  et  comes 
Flandrie,  et  Bolonie,  et  dux  Lovanie,  et  cum  aliis  gentibus  us- 
que  ad  summam  mille  trecentorum  militum  et  cum  infinita  mul- 
titudine  aliarum  gentium  tam  equitum  quam  peditum.  Et  tandem 
per  Dei  gratiam  in  ipso  conflictu  capti  sunt  comes  Flandrie,  et 
Bolonie,  et  Saleberniensis  Guilielmus  longe-espee,  et  quidam  alius 
comes  de  Âlemannia.  De  castellanis  et  aliis  magni  nominis  tam 


XI*  SIÈCLE.    CHRONIQUE  DE   SAINTE-COLOMBE   DE   SENS.  213 

de  Flandria  (juam  de  Heiiaut  capti  sunt  usque  ad  duas  parles. 
Olho  auteûi  el  dux  Lovaiiiecuin  reliqua  muUiludinepra^ter  illos 
qui  morlui  sunt  in  fugam  convcrsi,  usqiie  ad  Valeuleiias  non 
sustiterunL  Eadem  die  ex  igné  fulguris  conbusta  fuit  villa  de 
Ponlo  super  lonain.  Et  hoc  accidil  Philipo  Dei  gratia  régi 
Francie* 

Anno  Ilomini  1218  institutus  est  venerabilis  abbas  Odo  successor  ah- 
batis  Ilolie  in  ecciesia  beattj  Cohimbe  Senonis,  (jtii  bene  vi 
honesLe  rexit  eam<  Eiusdem  antt^cessor  vir  venerabibs  Helyas 
abbas  incepcrat  scilicet  fundamentiioi  tocius  novi  operis,  ipse 
nobiliter  et  honoriÛce  perfecil;  qui  rexil  ccelesiam  per  17  annos 
non  solum  in  episcopalibus  setetiani  in  spirituabbus  ;  qui  anm* 
Domini  1235  mense  Februario  vitam  finivit  in  Domino.  Cui 
successit  abbas  Henricus  sancti  Benedicli  Floriacensis  abbatie 
raonachus. 

BIBLIOGRAPHIE  DES  ANNALES  DE  SALETE -COLOMBE. 

Un  de  nos  confrères  de  la  Sociélé  des  Sciences  tFAuxerre  a  eu  entre  k^ 
mains,  à  Rome ,  le  précieux  document  que  nous  publions  avec  JL  De 
Perlz,  D'après  ses  notes,  voici  la  description  de  ce  manuscril.  C'est  un  vo- 
lume relié  en  veau  rooge  d'un  ouvrage  sur  parchemin  ,  écriture  du  XI*  siècle; 
les  notes  marginales  sont  de  la  fin  du  XIl<*  et  du  XHI^  siècle.  Le  F°  2,  lei- 
ires  ornées,  rubriques,  conûenl  le  Cycle  Pascal.  Au  verso  du  F**  1,  feuille  de 
garde,  on  lit  en  majoscules  :  in  nomine  domini  nostri  jhesu  xristi  incipit  li- 
belles bionisu  EXIGII  DE  CYCLO  MAGJiO  PASCIUL.  DXXSU  ANNORCM... ..  F**  4,  Ru- 

brique  :  «  Primus  cyclus.*.  u.  F**  18*  Rubrique  :  «  Vicesinms  noniis  cycii 
M  decennovalis  ».  Le  F^  20  ne  se  compose  que  d'une  petite  bande.  Sur  le 
recto  on  lit  en  écriture  du  XH*  siècle  :  «  mcxlv,  IIoc  anno  apparurl  comètes 
u  mense  Maio  quani  secuta  est  mortalitas  hominum  et  animalium  pesti* 
1»  lentieet  famés  il£i  ut  sextarium  tritici  venumdarelur  xii'  soi,  ordeum  x  , 
»  avcna.,.,  »  et  le  reste,  comme  dans  le  texte  de  M.  De  Periz.  Le  recto  con- 
tient un  fait  particulier  :  «  Anno  incarna ti  verbi  MCLStitt  régnai  e  Ludo- 
»  vico —  »,  etc. 


i\h  BIBLIOTHÈOIE   HISTORIOUE   DE   L^YONNE. 

Du  F"»  19  au  F°  2i,  c*esi  le  tableau  des  Indîctions.  Épacles,  Cycle  Lu- 
naire. De  Tannée  me  h  mccxxviiji,  une  aulre  raain  depuis  mdxxuil  Suivent  di- 
vers ouvrages»  Au  F**  29 :  incipït  pb^fatio  bed-«.  Au  verso  :  incipiunt  capitlla 

DE  COMPUTO..,  DE  TEMPORUM  RATIONS*   DE  CURSU  vËTATEM  EaRLMDEM.  l.eS  marges 

de  cet  ouvrage  sonl  couvertes  de  noies  destinées,  dans  la  première  partie,  îi 

marquer  les  principnus  faiisen  regard  des  années  pendant  lesquelles  ils  se  sonl 
accomplis,  et,  daus  la  seconde,  a  rectifier  le  texte  et  à  ajouter  des  remarques. 

Nous  ne  poursuivrons  pas  plus  loin  la  description  de  ce  manuscrit.  Ce  qui 
précède  suRil  pour  en  indiquer  la  marche  et  faire  voir  que,  dans  la  copie 
de  M*  De  Perlz,  les  chiffres  arabes  ont  été  substitués  aux  chiffres  romains. 
Là  aussi^  peul-clre,  des  œ  oui  été  mis  quelquefois  à  la  place  des  e  simples. 
Nous  avons  cru  ne  devoir  rien  changer  au  texte  qui  nous  a  été  si  généreuse- 
ment accordé*  Quant  aux  notes  qui  nous  été  transmises,  nous  ne  les  avons  re- 
produites qu'à  titre  de  renseignement • 

Comme  l'indique  M.  De  Pertz,  la  Chronique  de  Sainte-Colombe  a  été 
publiée  dans  le  Themurus  novm  anerdolorum  des  PP.  Bénédictins  Martène  ei 
Durand  (tora.  m,  coL  1449-1455);  mais  bien  imparfaite.  Nous  croyons  utile 
d'eu  marquer  ici  les  principales  différences.  Le  manuscrit  qui  a  servi  aux  sa« 
vanta  Pères  était  du  monastère  même  de  Sainte-Colombe.  Puisque  nous  avons 
gardé  les  chi0res  arabes  avec  M.  De  Perîz,  nous  les  admettrons  pour  la  chro- 
nique du  Thésaurus  anecàoiorum^  afin  d'éviter  une  bigarrure  désagréable,  et 
nous  lui  conserverons  le  litre  de  Manuscrit  de  Sainte-Colombe  :  nous  donne- 
rons i  rautre  celui  de  Manuscrit  de  la  Reine  de  Suède,  ou  du  Vatican. 

Le  Ms,  de  Sainte  Colombe,  pour  709,  s'arrête  à  :  «  Alemanniani  »;  à 
71 1 ,  il  porte  ;  «  Hildericus  »  ;  716,  il  s'arrête  à  :  «  pugnat  >  ;  742,  il  porte  : 
a  Ratbodum  »  ;  celui  de  la  Reine  de  Suède  :  c  Unaldum  >. 

Le  premier  :  t  750  >;  le  second  :  a  751  (750)  >». 
<i  754  i;  .  708(764)  >• 

€  771  .;  «771  (767)  ., 

Le  Ms.  de  Sainte-Colombe  :  «  780,  Simon  abbas  a  quibusdam  liuic  lem- 
»  pori  assigna  tur  n, 

Ms.  de  la  Reine  de  Suède  :  «  806.  Anno  Incarnationis »  M-  De  Perlz 

met  en  note  :  Hmc  in  ima  paginœ  margine  adjecta. 


IX**   SIÈCLE.    CHBONIOLE    DE   SAINTE-COLOMBE    DE   SENS.  215 

Ms.  lie  Sainle-Colombe  :  Passe  rannée  809»  au  sujet  de  laquelle  M.  De 
Pc  riz  fa  il  la  même  observai  ion  d*uue  noie  marginale. 

De  814  a  877,  les  deux  Ms.  sont  dans  le  même  sens;  mais  a  8G8  M,  De 
Pei  iz  a  inscrit  après  le  mol  «  aono  n  celle  noie  :  Eadtm  (ère,  corrupla  tamen^ 
BoyqueU  loui,  vu,  pag.  275»  vetusta  Necrologio  oUm  Senammis,  tum  vero 
Flùfiacemis  eccksiœ^  (offert. 

882.  «  Cui  successjt  Hligo..<.*  »  M.  De  Periz  niel  celle  note  :  cf. 

Fragmenium  Ilist,  Franckœ  a  Ludovico  II  usque  ad  Ilugonem  Capet  ex  anti- 
qua  membrana  Floriucemi,  apud  Ducheme  SS.  Franc^  lom.  ii,  658  inil. 

Ms.  de  Sainle -Colombe  ;  896,  Néant 

909,  de  même* 

910,  «  Hoc  aono  5  Calendas..,*,  Brltione  »  par  corruplîon,  ici  el  plus 
has;  c'esl  :  Belloue. 

91  L  ft  f  i  Calendûs  Augusli  in  suhurhio..,.,  9 

919^  AhsenL 

922*  Ms.  de  Sainle-Colombe,  seulement  :  «  Calendis  Julli »,  el  après  : 

i  3  ïdijs  Julii  M  ;  ii  porie  :  «  au  no  924,**,.  »  M,  De  Periz  i  :  «  6  Kal.  JuL..  » 
met  en  note  :  vi  KaL  vel  forlasse  xi  KaK  Ms.  de  Sainte-Colomhe. 

Le  même  est  muet  jusqu'à  956  où  it  s'accorde,  puis  il  saute  à  954. 

€  Mense  Sepiembri »  Il  passe  tout  ce  qui  précède.  Quaot  aux  mois  feria 

$€Xta  que  souligne  M.  De  Periz  dans  le  Ms.  qu'il  puldie,  il  écrit  en  noie  :  Ferra 
sexia  et  operarios  kgttur  in  Orderici  Viialù  hist.  eccîes.  lib^  i  ervii.  Bouquet, 
SS.  tom.  !s,  pag.  10, 17. 

955.  «  Hugo  dies  Paschaclaetus  ducens  cum  Gisleberlo  principe  Burgun- 
w  diouum »  el  le  reste  en  termes  différents  ;  niais  il  omet  ce  qui  com- 
mence cette  année  dans  le  Ms.  du  Vatican. 

977.  Néant. 

978.  (?  Anaslasius  archiprossul  Senonensis,  6  Idus  Januarii  obiit,  et  eo- 
1  dera  an  no  4  Idus,  Seguynus  suJTectus  est.  > 

996.  il  Bernardus  seu  Rayuardus  cornes  Secoais  obiit,  et  Seguinus  16 
»  Calendas  Junii  obiit,  et  Leotbertcus  ordinatus  est  eodem  anno.  '>  M.  De 

Pertz  met  en  note  à  ff  999  Sewinus  arcbiepiscopus  16  KaL  Junii »  In 

codice  «  xv...«.  KaL.ti.  n,...  ».  lacunam  chranici  ope  explevi. 


â16  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'TONNE. 

Le  Ms.  de  Sainle-Colombe  est  muet  jusquli  i055  où  il  dit  seolemeDi  : 
<t  ObiitLeolhericus  archipraesul,  eieodemannosuccessiiGelduinus.  > 

1045.  a  Fluvium  Diva » 

1055.  a  Obiit  Henricus  filius  Conradi  imperatoris  et  cornes  Raioardas. 
D  Theobaldus  nobilis  generis  io  VinceDlia  Venetiae  urbe,  duodecimo  conver- 
»  sionis  suae  anno  obiit  miraculis  clarus.  »  Et  c'est  tout  ce  qu*il  inscrit  pour 
1055  et  1056  qu'il  passe,  aiusi  que  les  autres  années,  jusqu'à 

1060.  Il  met  ici  ce  que  le  Ms.  du  Vatican  place  sous  1061  et  il  saule  à 
1075  où  il  est  conforme. 

1077.  «  Hiems  dtirissimaet  longissima  a  Calendis  Novembris  ad  médium 
»  Martii,  qualem  se  vidisse  fatentur  seniores  numquam  ».  C'est  tout. 

1078  conforme.  Il  arrive  à  1097,  il  est  conforme,  toujours  en  termes  assez 
différents  jusqu'à 

1157.  Il  y  inscrit  ce  que  le  Ms.  du  Vatican  ne  place  que  Tannée  suivante. 

1159.  «  Obiit 4Calendas  Maii » 

1142.  <  Hoc  anno die  annuntiationis  Dominicœ  h.  Il  passe  le  reste. 

1 145.  Il  place  sous  cette  année  ce  que  le  Ms.  du  Vatican  attribue  à  1145  et 
1148;  et,  après  :  «  Siephanum  nomine  »  où  finit  le  texte  de  ce  dernier;  il 
poursuit  la  phrase  ainsi  :  a  ecclesise  monachis  nescientibus,  furtim  eripuit, 
»  quam  Trecas  deferens,  cuidam  Judaeo  in  vadimonium  tradita  est,  quas  ulte- 
»  rius  nec  ab  eo,  nec  ab  ejus  successore  redimi  potuit.  » 

1 150.  c  Obiit  Droco  »  et  le  reste.  Tannée  diffère.  Il  passe  de  là  à  1164. 

M.  De  Periz  a  complété  avec  le  teste  de  Sainte-Colombe  ce  qu'il  souligne  à 
1155. 

Le  Ms.de  Sainte-Colombe,  1164  jusqu'à  1171,  conforme  à  peu  près.  M.  De 
Perlz  dit,  au  sujet  de  Salo  (1164)  :  fiuœ  huic  anno  deeranl  ope  chronici  5. 
Columbœ  Senonensis,  col.  1452  supplevi.  El  plus  loin  :  c  Tamen  »  in  chron.  5, 
Col.  non  legilur,  inserui  ob  majus  codicis  spatium.  De  même  (1168)  :  «  Est 
»  archiepiscopus  Remensis  »  ex  chronico  S.  Columbœ. 

1175,  conforme. 

H 72.  Néant. 

1195,  conforme. 

Ici  finii  celle  chronique  dans  les  Bénédictins. 


IX*   SIECLE.    MAfiNUS. 


ti7 


MAGNIJS, 

ARCHEVÊCHÉ   DE    SENS. 
(An  deJ.'C.  818.) 

Nâgnus  ou  Maguoii  fui  une  des  plus  belles  gloires  de  l'église  de  France, 
uu  cammencemem  du  IX<*  siècle ,  Il  brilla  par  ses  vertus  el  par  sa  science,  et 
fui  mis  sur  le  siège  de  Sens,  on  ne  sait  au  juste  en  quelle  année*  Les  savanu 
auteurs  de  la  Gallia  chrisliana  veulent  que  son  iolronisaiion  ail  eu  lieu  en 
804  {GalL  chrisL^  loin,  i,  pag.  617)  ;  mais  le  fragment  des  Capiiulaires  de 
Cbarlemagne,  que  nous  cilons  ci-dessons,  monlrequeMM.  de  Sainle-Marllie 
se  sonl  trompés.  Charlemagne  apprécia  le  mérite  de  Magnus  el  surtout  sa 
science  du  droit  qui  était  rare  en  ce  temps-lk. 


€   L'empereur  adressa  en  8H  (une)  lettre  circulaire  a  tous  les  métropoli- 
V  tains  de  son  obéissance  touchant  les  cérémonies  du  baptême.  Magnon  Tajant 

>  reçue  l'envoya  aussitôt  a  ses  suflVagants,  en  les  priant  de  répondre  aux 
»  questions  que  ce  prince  y  proposoil,  Tbéodulfe,  évêque  d'Orléans,  y  satis- 
»  fit,  et  dédia  son  ouvrage  h  Magnns.  Les  autres  évéques  de  la  province  de 
»  Sens  en  firent  apparemment  de  même  ;  au  moins  Tbéodulfe  le  suppose 
B  ainsi  a. 

»  Cela  n'emiiôclia  pas  que  Magnon  ne  travaillât  de  son  côté  sur  le  même 

>  sujet.  Il  composa  efleciivement  a  cette  occasion  un  petit  traité  dont  le  P. 
9  Sirmond  assure  avoir  eu  entre  les  mains  un  exemplaire  manuscrit.  Il  est 
»  inliiulé  :  Du  Mysière  du  Baptême,  et  est  adressé  h  l'empereur  Cbarlemagne, 
te  h  qui  l'auteur  témoigne  l'avoir  entrepris  par  son  ordre.  Si  ce  manuscrit 
»  subsiste  encore  aujourd'hui,  il  est  aisé  k  ceux  qui  en  sont  les  dépositaires 
»  de  s'assurer  si  le  petit  traité  que  Dom  Marlène  a  publié  sous  le  nom  de 
»  notre  prélat  et  avec  le  même  litre  qu'on  vient  de  lire,  est  le  même  écrit 
»  dont  parle  le  P*  Sirmond,  comme  le  croit  cet  éditeur.  Le  fondement  de  son 
9   opinion  est  que  M.  de  Sainte-Beuve,  dans  son  Traité  de  la  Confirmation,  le 

i  28      • 


218  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'tONNE. 

»  cite  sous  le  nom  de  Magnas  de  Sens,  et  que  d'ailleurs  cet  écrit  est  fort 

>  court,  tel  qu*étoit  celui  dont  le  P.  Sirmond  étoit  en  possession.  Don  Mar- 

>  tène  Ta  tiré,  avec  deux  autres  petits  traités  sur  le  même  sujet,  d*un  ma- 
»  nuscrit  de  Tabbaïe  de  Saint-Aubin  d'Angers,  ancien  de  plus  de  700  ans, 
»  où  il  se  trouve  sans  l'épllre  dédicatoire  h  Gharlemagne.  Il  est  au  moins 
»  certain  que  cet  écrit  est  fait  pour  répondre  aux  questions  proposées  par  ce 
»  prince,  quoiqu^il  y  satisfasse  en  très-peu  de  mots.  On  y  reconnoit  aussi  un 

>  auteur  François,  en  ce  qu'il  y  établit  la  procession  du  Saint-Esprit,  comme 
j>  procédant  du  Père  et  du  Fils. 

>  Il  y  a  de  Magnon  un  autre  petit  ouvrage,  qui  est  un  recueil  des  anciennes 
»  notes  du  droit,  qu^il  composa  et  dont  il  donna  une  explication  adressée  h 

>  Gharlemagne....  »  {La  France  litt.,  tom.  iv,  pag.  426,  427.) 

EX  GAPITULARIIS  REGUM  FRANGORUBI. 

CAPITULARE  SECUNDUM. 

ANNI   DCCCII. 

De  loch  uhi  missi  esse  debent. 

In  primis  de  Aurelianense  civitate  ad  Segonnam  quomodo  recliim 
est,  deinde  ad  Tracas  cum  Tricassino  toto,  inde  ad  Lingonis,  de  Lingonis 
ad  Bissancion  in  villam  partis  Burgundiœ,  inde  vero  ad  Augustidunum, 
postea  ad  Ligerem  usque  ad  Aurelianis,  sunt  missi  Magnus  archiepis- 
copus  et  Godefridus  cornes. 

Steph.  Baluzius,  Capitular.  reg.  Franc. ^  Mugiiet,  1677,  tom.  i^  pag.  7^77. 

MAGNI  SENONENSIS  ABCHIEPISGOPI  UBELLUS 

De  Mysterio  Baptismatis  jussu  Caroli  Magni  editus. 

.     DE   BAPTISMO. 

Baptisma  grœcum  nomen  est,  quod  in  latinam  linguam  conversum 
tinctio  sive  lavacnim  interpretatur,  quod  ibidem  infans,  vel  etiam  cujus- 


IX*  SIÈCLE.    MAGNLS.  ti9 

^'Vlimque  a^alis  home»  per  groliam  Spiritus-Scincti  renova  tu  r  in  mol  i  us. 

Item .  Itkirco  rnorgilur  inltins  tribus  vicibos  in  sacris  iimlis,  ut  mystice 
Iriiluanani  désignes  Cbristi  Domiui  nostri  sepulluram.  Deniersio  (rina 
el  elevalioab  aquis  simililudo  Christi  esl  de  sepulcbro  resnrgentis.  Erg(t 
nullaleuus  baptismi  ministerium  perfîci  potest  nisi  sub  invocatione  v(*- 
nerand(i^  Trinitalis  ;  rectum  est  enim  ut  hooio  qui  ad  imaginem  snirta^ 
Trinitalîs  crealus  esl,  afl  eamdéni  imaginem  renovctur. 

DE   CATECHLMIiMS. 

Catecinimini  sunt  (lui  primum  veniunt  de  geulilitate,  vcilunUitem  ba- 
benles  credere  in  Cluislu*  Interpretatur  aufeni  eateehuniinus  audieus, 
sive  inslructus,  vel  unper  inslructns,  scilicetnt,  verum agnuseens  domi- 
nuni,  rebnqual  errores  varios  iilolorum,  elaudiatac  discal,  antequani 
ad  sacrum  accédât  fonlem,  mystica  sacramenta  cbrisliana'  religionis,  et 
Innr  discat  fidem  Sanctie  Trinitatis,  et  sjmboUun,  et  caetera  qnH'  Chris- 
tiana  Lex  docet.  Putoautem  omnes  ab  Jobanne  in  po'uilenlia  baplizalus 
ralerhuminornm  pra^ulisse  signunK 

DE   SClllTlNIU. 

Scrutiniuni  dicitur  iuquisitiOi  eu  ([nud  per  illud  expluretur  qualili'r 
fides  cathobea  in  illurnm  cordibus  relineatur  ;  seu  aliter  a  scrutando 
dicitur  scrutininm,  quia  tune  scrulandi  sunt  catechumini  si  n  clam  jani 
noviter  lidem  symboli  eis  traditam  firmiler  ieneanl. 

DE   SYMBOLO. 


Symbuluui  graxum  nomen  est  quud  Uitine  signum,  vel  indieium,  sivfj 
ijîpnldtio  interpretalur  ;  indicium,  quia  per  id  inlegritas  fidei  indicilur; 
sîpnum,  (piod  eo  bene  retento  et  iutellecîo  fidèles  idj  infîdeHbus  disi-er- 
imnlur;  ccmlatiu,  tpiia  in  eo  a|H)sta!i  omnem  lidei  ijitegrilatem  l'oolule- 
runt.  Porro  est  brevr»  fidei  v(rl)um,  et  *^lim  a  prophela  pnedictum, 
ijuGniam  verbum  brevialum  faciet  Dominus  super  lerram. 

Ifem.   noctores  nostri  tradiderunt  nobis  ut  eoniiteamur  Patreni.  el 


220  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE    DE   l'YONNE. 

Fîlium,  et  Spiritum-Sanctum  unius  esse  essentiœ,  ejusdemque  polestatis, 
et  sempiternitatis  :  unum  dominum  invisibilem,  ita  ut  in  singulis  per- 
sonarum  proprietate  servata,  nec  substantialiter  trinus  dividi,  nec  per- 
sonaliter  debeatomnino  confundi;  Patrem  quoque  conflteri  ingenitum, 
Filium  unigenitum,  Spiritum  autem  sanctum  nec  genitum  nec  ingeni- 
tum, sed  ex  Pâtre  Filioque  procedentem  :  ipsum  quoque  Filium  ex  Vir- 
gine  hominem  sine  peccato  suscepisse ,  ut  quem  creaverat  liberaret, 
eumque  veraciter  crucifixum,  et  die  tertia  resurrexisse,  et  cum  ipsa  carne 
glorifîcata  ascendisse  in  cœlum,  sedentemque  ad  dexteram  Patris,  in 
qua  et  ad  judicium  vivorum  et  mortuorum  ventunis  expectatur  et  judi- 
caturus.  Credimus  ecclesiam  Christi  catholicam,  comraunionemque 
omnium  sanctorum,  id  est  congregationem  fidelium  in  Christo,  atque 
remissionem  peccatorum,  resurrectionemque  et  vitam  post  morlem,  et 
regnare  cum  Christo  per  omnia  saecula  sœculorum. 

DE    ABRENUNTIATIONE. 

Abrenuntiatio  abominatio  dicitur,  sive  detestatio,  quia  ante  baptis- 
mum,  propter  peccata  originalia,  unusquisque  servus  est  peccati  ;  ideoque 
abrenuntiat  satanœ  qui  est  princeps  peccati,  operibusque  ejus,  et  cunctis 
pompis  ejus,  id  est  ut  vitiis  ipsius  dominationique  illius  non  subjiciatur  ; 
quam  recte  abrenuntiationem  confessio  sequitur  Sanctae  Trinitatis,  ut  ubi 
abunda^it  peccatum  superabundet  gratia. 

DE   INSUFFLATIONE. 

Insufflalur  enim  qui  baptizandus  est  infans  a  Dei  sacerdotibus,  ut 
princeps  peccatorum  effugetur  ex  eo,  et  paretur  introitus  Christo  Jehesu, 
per  illiusque  insufflationem  Spiritum-Sanctum  mereatur  accipere. 

DE  EXORCISMO. 

Exorcismus  greece,  latine  vero  conjuratio  sive  sermo  increpationis  est 
contra  diabolum  ;  ideoque  exorcizatur  unusquisque  veniens  ad  sacrum 
baptismum,  ut  Dei  vivi  templum  efiiciatur,  qui  effectus  erat  templum 


tr    SIECLE.    MAGNU3.  '" 221 

iliaboli  pcr  originale  pecoatuoi  sivn  addituin  pf^r  natiiram  simni,  rt  din- 
bolo  recedeiité  pur  exorcizatioiiom  sacerdolis,  (!hrislus  ingredialiir,  et 
hnbitaciilom  W\  etliciatiir. 

Ile  tu,  Salem  accipiunl  in  baptismatis  sacrameiilo,  ut  gustu  ejus  perci- 
piaiil  sapiontia»  eondimenlum,  nequc  desipiani  à  saporeChrisli,  el  insulsi 
rt  fatui  si  lit. 

Ifem.  Tangnnlnr  aiires  el  narns  de  spuln,  el  diritur  F'pliela»  id  est  ad- 
aperire.  Tanguntur  nares,  litquamdiu  vita  eomes  elOatiis  vilain  narihiis 
et  olfaclus  permanseril,  in  Chrîsfi  servitir*  jugiter  perdurent.  Tanguutnr 
elaures  simililer,  nt  salutarem  doctrinani  r'hrisliana*  religiouis  et  fideî 
semper  auscultent  et  videant  inlenle,  cuuclasque  ridiculosas  respuanl 
da^monis  persuasiones. 

Ifem.  L'ngilur  \ero  peclus,  ut  signe  riiicis  Christi  excludalur  satana.* 
inlroitus,  el  parelnr  ingressusChrislo  Domino. 

liem.  Scapula?  autem  signanlur,  ut  undique  templum  Dei  dieatuniab 
omni  sathame  impedimento  muniatur.  llerum  et  hoc  signatur  iu  pectoris 
el  seapulîB  unelione,  ut  eis  flrmilas  sit,  el  bonorum  operum  perseve- 
rantia. 

Ifevi,  Post  lavacrum  sacne  regenerationis  baplizati  Ciindidis  induun- 
lur  vestimentis,  ut  figurent  surgenlis  eeclt^ia?  myslicum  mysteriuni,  sive 
propter  gaudium  novai  regenerationis,  vita^que  castifatem,  atquedecorem 
splendoris  angelici. 

ttem.  Tune  demum  sacro  chrismale  oapnt  perungitur,  quod  uuctio 
latine  dicîtur,  ut  in  regno  et  sacerdotio  ecclesiœ  delibuti,  et  Cbrîsti  nu- 
minis  aecipiant  gratiaai,  elejusmemlira,  quieosredeniiteteorum  caput 
est,  effici  valeant. 

Hem,  Deinde  (eguntur  mystico  velamine,  ut  se  intelligant  diadema 
regni  et  dignitalem  portare  sacerdotii.  et  lune  regia?  dignitalis  orua- 
menla,  et  sacerdotalis  apicis  habeant  tegumenlum,  nt  muniantur  con- 
tra >Ttia  velaniine  sacerdolali  virtutumquegemmis,  spiritîiliter  et  ornen- 
lur.  necnon  et  unctione  sacrosaneti  chrismatis  liniuntur,  ul  mereantur 
effici  habitaculum  Sanctt^  Trinitalis, 

Item,  Omnibus  autem  peractis  sacramentis  baptismatis,  novissime 
per  manus  imposilionem  a  sunimo  sacerdute  septiformis  gratiie  acci- 


2ii  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE   l' YONNE. 

piunt  Spiritum,  ut  in  fide  recta  corroborentur  per  Spiritum-Sanctum  : 
Et  ideo  impositio  manus  fit,  ut  per  benedictionem  advocatus  Spiritus- 
Sauctus  invitetur. 

Item.  Sciendum  est  itaque  quia  sicul  cetera  baptismatis  sacramenta 
visibiliter  fiunt  per  sacerdotes,  ac  per  Deum  invisibiliter  consecrantur, 
ita  et  gratia  Spiritus-Sancti  per  manum  impositionem  episcoporum  Ira- 
ditur  fidelibus  et  confirmatur  a  Domino. 

Item.  Communicantur  postremo  corpore  dominico  et  sanguine,  ut 
efticiantur  ipsius  membra,  qui  pro  eis  passus  est  et  resurrexit,  per  quem 
visibilem  panem  pascatur  et  vinum  anima  invisibili  cibo,  ut  Dominus 
ait  :  Caro  mea  vere  est  cibus,  sanguisque  meus  vere  est  potus,  et  qui 
inanducat  carnem  meam,  et  sanguinem  meum  bibit,  in  me  manet  et 
ego  in  illo.  Hune  morem  ad  accipiendam  Eucharistiam  ecclesia  traditum 
a  Domino  tenet  ;  ut  cum  aqua  et  Spiritu-Sancto  quis  renascitur,  Do- 
mini  corpore  pascatur,  et  sanguine  ejus  potetur,  ut  in  Chrisli  corpore 
Iraditus,  et  ille  maneat  in  Christo,  et  Christus  in  eo. 

A  parvulo  enim  recens  nato  usque  ad  decrepitum  senem  sicut  nullus 
est  qui  non  peccato  moriatur  in  baplismo,  sed  parvuli  tantum  originali, 
majores  autem  etiam  bis  omnibus  moriuntur  peccatis  quœcumque  maie 
vivendo  addiderunt,  et  illud  quod  nascendo  traxerunt. 

Sacramentum  enim  baptismi  est  quod  habet  qui  baptizalur,  et  sacra- 
mentum  dandi  baptismi  est  quod  habet  qui  ordinatur.  Sicut  autem  bapti- 
zatus,  si  ab  unitate  recesserit,  sacramentum  baptismi  non  amittit  :  nuUi 
enim  sacramento  injuria  facienda  est.  Si  discedit  a  malis,  utrumque 
discedit;  si  permanet  in  malis,  utrumque  manet.  Sicut  ergo  acceptatur 
baptismus,  quem  non  potuit  amittere  qui  ab  unitate  discesserat  :  sic 
acceptandus  est  baptismus,  quem  dédit  ille  qui  sacramentum  dandi 
cum  discederet  non  amisit. 

Nous  tirons  ce  curieux  traité  de  Dom  Martène,  De  Antiquis  eeclesiœ  riîibui. 
Rouen,  1700.  In-4%  tom.  i,  pag.  158-161. 

Un  instant  nous  avons  eu  Tintention  d*acla)ettre  ici  les  NoUBJum^  mais  cet 
écrit  s'éloigne  trop  de  notre  cadre  et  il  a  été  imprimé  assez  de  fois  pour  qu'au 
besoin  on  puisse  le  rencontrer.  Qu^il  nous  suffise  de  rappeler  que  rameur  r.i 


îrSIÈCLE.    JKRÉMIE, 

<{éJié  à  Charleinagne,  \m  ces  deux  vers  qui  se  voienl  en  lêle  fièroiivrage: 

Mtvx  iurh  ^,l/.Etx  libeos  rex,  nccîpe,  Carie, 
OlTerl  dévolus  qum  libi  Magno  Uius, 

Où  a  ilûDs  Baiuze,  CapituL  reg,  Francor.,  lom.  i,  colon.  553,  une  leilre 
«le  Tenq^ereur  I^ouis-le -Pieux  à  Magous  :  De  Confirmaiione  regulm  canonko" 
rum  deerekv  in  concilio  Aquisgranensi,  anno  ï>cccx>l 

JEEÉMIE. 

AKCHEVÊQUE   DE   SENS. 
(Ao  de  J.^C.  828,) 

€e  prélal  succéda  a  Magnus  en  818  et  termina  sa  carrière  vers  la  fin  de 
raiinéc  828.  Il  paraît  avoir  été  moine  de  Pabbaye  de  Saiot-Riquier,  puis 
abbé  de  celle  de  Sainte-Colombe  de  Sens,  où  il  fui  enierré.  Il  fui  le  réforma- 
teur des  monastères  de  la  ville  de  Sens.  Son  savoir  ei  ses  vertus  lui  mërilè- 
reot  la  confiance  de  Louis-le-Débonnaire,  qui  renvoya  à  Rome  avec  Jonas 
d'Orléans,  porter  a  Eugène  II  le  résultai  du  concile  de  Paris,  sur  les  images. 

La  lettre  que  nous  donnons  ici  se  trouve  dans  Duchesne.  Elle  est  la 
XXXVI I^  du  Recueil  de  Frothaire.  Ilistor.  Franc,  script,,  lom,  ii,  pag.  722. 

Hiereniiiis,  mioimus  Cbristi  fnintiliis,  carissiriio  et  somppr  diligcinb» 
ol  aniplectendo  fralri  Frolhai'io,  VL^iierabili  episcop*»,  senipiti^rnani  npio 
salulem. 

Quid  graliaruni  aclionem  referaiii  pro  Iiis  *iua3  nie^B  parviUili  pur  pra^- 
sentem  interniincium  remciiidani  digiialus  es,  iiescicK  Unum  Uimvn 
.scribo,  quia  charilas  tua,  sicut  corisiieta  l'sI  facere,  lib<^rali  mudu  se 
facturam  prfïmîsil.  ELsi  quidemsi  aliler  sincoritas  tua  sigoificassrt.  iitdlo 
hkhIo  eredere  poluisseni,  quainvis  lu  mihi  tolus  iiolus,  L't  niatiiftstis' 
sîme  sis  nianifestus.  Nuiic  aulem  pra^misi  hune  puerura  noslntm  atile 
carra  noslra  ot  cèlera  stipendia,  ut  de  eis  jutK3re  digiieris  sicul  tua*  di- 
leclioni  mihi  mandare  placuit  :  eo  scilieet  dumJo,  ut  cuiicla  salva  per- 
ducairtur  ad  locum,  quo  ire  jubemur.  Pneten^a  couligil  iu  siosfra  pni- 


224  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIOl^E   DE  l'yONNE. 

viïicia  pm'Sienli  aiino  sal  fore  carissimum,  eo  c|uck1  propler  pluvias  in 
aeris  fareis)  mari li mis,  ulii  li^Ti  solebat,  non  potuissel  peiTiei  usque  ad 
hoc  lî^mpus,  qyo  iiobis  videlur,  ut  ibi  aliquid  inde,  licel  non  plcniter,  fieri 
possit.  Quapropter  miiii  libraoi,  ut  consid<^relis  qualiler  carra  iioslra 
sale  inde  milii  reverlantur  onusta,  quia  absque  sapore  salis  chrisliani 
vita,  lit  nostis,  intaluala  est.  Uoc  aut  itaage  sicul  rogo,  aut  ipsum  ar- 
genUim  luis  usibus  rétine,  Omniputcnlis  virtus  te  a  malis  omnibus  opto 
protegat  etqua*  sibi  beneplaciUi  suât  tota  mente  seclari  faciat. 

FROTHAIRE, 

(An  lie  J,-C.  R3a.; 

Froiliaire,  évêque  de  Toiil,  prélal  disllngué  par  son  zèle  cl  par  ses  vertus, 
a  laissé  un  cerlaîn  nombre  de  Icllrcs.  «  Presque  toutes,  lil-on  dans  ta  Bio- 
h  graphie  universelle,  conliennent  quelque  chose  de  curieux  qui  peut  servir  a 
»  rhisloire  de  ce  lemps-Ia  et  uous  en  faire  connaîlre  les  mœurs  ei  les  usa- 
»  ges.  >i  Nous  en  devons  le  recueil  a  André  Duchesne.  Hisl,  Franc,  Script, 
tom,  n,  pag,  712-725. 

Parmi  ces  letlres  qui  ne  sont  pas  toutes  de  Frodiaire,  la  ireizième  est  de 
saint  Aldric»  archevêque  de  Sens,  sous  le  nom  de  qui  nous  la  placerons  :  là 
quinzième,  la  seizième  el  la  dix-seplième,  sont  écrites  au  nom  de  Téglise  de 
Sens,  Tune  à  Ililduin,  archi-chapelain  du  palais,  l'autre  a  Eginhard  el  la  Iroi- 
sième  a  rimpérairice  Judith.  Elles  sont  relatives  aux  dilTérends  qui  survin- 
rent dans  réiection  d*un  archevêque  à  la  mort  de  Jérémie^  en  828.  Nous  les 
plaçons  ici.  La  vingt -huitième  est  de  ce  même  Jérémie  ;  nous  Tavons  donnée 
dans  rarlicle  précédent. 

EPISTOLA    XV. 

Excelle nlissima.^  veneralionis  honore  dignissimo  Hilduino  Domino 
vere  sanctissirao  Sennocœ  {Senonicffi)  plebis  humillima  devolio  œterna^ 
prosperitalis  in  Domino  salutera. 

Quia,  divina  inspirante  raisericordia,  fastidiosm  imporlunilatis  nostrae 
(  lamoribus,  nii  Domine,  sœpe  compati  dignati  eslis  :  id  circo  etiam  num 


Î3r  SîSCLE.    FROTHURE.  225 

Iliraia  compulsi  nccessitate  veslm*  celsiUiilinis  aures  inquietare  pra^- 
siinipsimus.  >o\ imiis  eteniin,  Kcverentissiine  Domine,  quomodo  priori- 
bus  politionibus  nostris  bénigne  et  misoricurdiler  adsisteretlignali  êslis, 
qxjomodo  etiam  a  nullis  nostris  merilis,  et  quod  nuntfiiam  fulunim 
sporabaraus,  alteram  nobis  electionem  inipetrare,  ae  concedere  sluduis- 
lis,  Sed  quuniam  poccalis  nostris,  ul  credimiis,  exigenlibus»  voUi  el 
dpsideria,  quibus  saûctitatnni  vestrani  totios  pulsare  ausi  sumns*  pin- 
rimuni  inipodita  ad  oI^nLnni  pervenire  non  niprut^runl,  idcirco  et  bar 
vire  ad  vus  causas  iniseriaî  nostrtê  ref<3rrc  compulsi  sumus.  Fecimus, 
Domine  mi,  et  nnnc  secundam  electionem,  et  invenîmus  bominem  ex 
nostris  a  puero  nobis  bene  nolum,  génère  et  moribus  non  iofomem, 
docilem  a^tate,  bnic  oflicio  congruum,  lilteraloriïe  professionis  non  ns- 
quequaqne  ignarum,  divime  qnoqne  scienlirv  non  peniliis  experleni, 
qiianindam  eliam  aliarum  artium  portionem  habentem.  Qnem  quum 
obtuHssemus,  nulla tenus  putantes  rejiciendnm,  ipsis  Missis  Dominicis 
impedientibus,  quod  optavimus  non  meruimns  adipisci.  Propterea  ves- 
tw  pietalisvestigiisanimu  provoluti,  flebiliterpostulamus,  uttamdiu  rem 
suspendere  dignemini,  quuusque  cum  seriptu  hooiine  ad  vestram  celsi- 
ludinem  properanles,  ipsi  vobis  nielius  noslrain  paudamus  memoriam. 
El  si,  quideniadhoe  onusferendum  persona,  quamdicimns,  sufïieeremi- 
nusve  poterit,  dignaliunis  vestravjudicioant  suseipiatur,  autreprobetur, 
duBi  amplius  nec  nos  adquisitis  occasionibus  quidam  siccnicienl,  nec 
a  nobis  abjectissimis  vestra  mausuetissima  sublimitas  diutius  inquie^ 
tetur,  His  itaque  cleraentia^  vestra?  suggestis,  atque  utinam  impeiratis, 
oraoïus  supemam  oiisericordiam,  ut  mnltimoda  vos  prosperitate  valere 
concédât,  et  alterna*  bcatitudiuis  gaudia  consequi  quandoque  permittat. 
Exiniio  Domino  et  vere  sanctissimo  llilduino  sacris  negotiis  a  Deo 
praelato,  Senouicie  urbis  et  abjecta  bumilis  ecclesiai  perpeluam  salutem. 

EPISTOLA    ÏVL 


Inclytn  cl  omni  nobilitate  pra^claro  Einhardo  Domino  sanclissirnu 
Senonica?  eeelesia^  humillima  dcvotio. 

Prœsumpsimus,  mi  Domine,  anribus  cleraentiae   vestra*  necessitatis 
I  29 


2iO  lUKllOTHKQUE    lIlSTORlOt'K   UE   L'YONWK. 

nostra'  causas  liumililer  innolescere»  ul  per  vestram  pielaleiD  de  lus  cr- 
Umivr  nieroooHir  consnlatiuiiem  rrcipore.  ISoUini  vfjbiî*  esse  credinius, 
quodnobisindipnissimis  a  domno  imp«?ralore  iMjncessum  fut*nil,  ut  t»x  no- 
bis  ipsisiïlwlioiiem  IWientli  liaberenius  liceiïliam,  Sed  qyuni  illum^quem 
scitis,  elegissenuLs,  et  a  sereuiUile  doriini  iiiiperatoris  iiuii  p liiii  1er  fuisse t 
rereptus,  pennissum  iiubis  iteruui  est  ulalium,  si  poluisseiuus,  e\  nobiH 
luiic  ollicio  congruuui  iiiveuireïuus.  Sed  cuni  essel  inventus,  ul  crodimus, 
in  Dei  et  domui  inipiTaloris  servitio  babilis,  iiescirnus  ob  quam  caus- 
sam  a  Missis  Duminicis  non  est  pleiui  benevolenlia  susceplus,  Unde 
vestrani  oranius  beuigiiilatroi,  ut  ex  nubis  in  adjuturium  esse  dignn- 
niiui;  qualenus  ipsuni,  île  que  dicinuis,  ad  pra^sentiain  douini  impera- 
luris  nus  ijisi  deducamus,  et  qualiter  jusseril  diseutialur,  et  prolji^lur 
si  nobis  prodesse  valeat,  et  in  servîtiu  Dei  aptus  esse  possil,  an  minus. 
Uplamus  vus  divinîs  semper  aiuuili  pnesidiis,  vX  inmiortalilatis  eororia 
quandnque  glorinri,  piissîme  et  rcverenlissinie  Domine. 

Sanelissimo  etpiissirnn  domina  Kinhardo  merilo  vcnierabili  Si_'iiumea' 
nrbis  vilis  et  abjetia  coiigregatio. 

KPISTOIA    XUL 

Inclytaf  et  ûmni  nobililaltî  ilarissiinre  Juditb.gloriosa^  iniperalriei.  Se- 
nonica^  ecclesife  lionnllirnadevoiîo. 

Pra'sumpsimus,  mi  Domina,  auribus  rlennnlia'  veslne  neeessitalis 
iiusira*  ray>as  [lumiliter  imiole^seere,  ut  per  v<rstram  pietalem  de  his  ef> 
leriter  men\iiiuir  fonsolationem  recipere.  Notum  vobis  esse  credimus, 
qiiod  nobis  iiidignissiinis  a  domno  împeratore  concessum  fuerit,  ul  et 
iiol)is  ipsis  eledionem  faeiendi  haben*mus  bcenliam.  Sed  cum  illuni, 
*pieni  seitis,  elegissennis,  et  a  serenitale  doïinii  imperatoris  non  plene 
lïiisset  receplus,  permissum  nobis  <*st  iti*rnm»  ut  atiom.  si  (tutuissemus, 
t^x  nobis  buic  ollieio  eongruuin  inveniremus.  Sim!  enm  i^sset  inventus, 
utcredimus,  in  Dei  et  vestro  servitio  babilis,  neseimus  obijuameausam 
aMissis  Dominicis  non  est  plena  benevulentia  susœptus.  Unde  veslram 
oramus  beiiignilatem,  ut  ex  boe  nobis  in  adjulorium  essf*  digm^mini  : 
quatenns  causa  suspendalur,  dfinee  ipsum,  d<*  quo  dirimus,  ad  jirîe- 


^nliam  domni  irn|>era loris,  et  vesirnm  nos  ipsi  (lr*duc*imys,fîlqiiali(*^r 
jussèrilis  disnilialur,  ci  probeUir  si  nobi^  prodessr»  valoat,  et  in  stTvilio 
veslro  aplus  osso  possil,  an  minus.  Oplamus  vos  divinis  somper  muiiiri 
prtpsidiis,  <'t  immortalilatis  corona  quandoque  gloriari,  piissiina  el  se- 
renissima  Domina. 

Excellentissima'  l'I  omni  nobilifale  clarissima*  Judith  imporalriri 
plebis  Senonica^  iiumillima  devotio. 

CONCILE  BE  SENS. 

(Ande  J.-C.  8540 

«  Il  fui  compose  de  viagl-six  évécpies.doDl  Irais  métropolilains,  sans  compter 
saJDt  Aldric,  archevêque  de  Sens«  qui  y  présida,  el  de  six  abbés.  Sainl  Aldric 

fil  confirmer  le  privilège  qu'il  avait  accordé  au  monastère  de  Saiol-Rémi, 
"sîlué  a  la  porlc  de  la  ville,  el  iraasféré  par  ses  soins  à  quelques  lieues  plus 
loin  {Spicikg.  40,  loiïi,  i\,  png.  579)  ». 

Voila  ce  que  dil  la  Uiblioîhèque  sacrée  au  tom.  txxix.  Nous  n'avons  pas  les 
acles  de  ce  concile;  la  cfaarle  sera  publiée  dans  le  Carlulaire. 

SAINT  ALDRIC. 


iXn  de  J.-C,  S40,j 

Peul-êlre  Aldric  a-t-il  rédigé  unedispule  qu'il  eut  avec  quelques  liéréliques 
en  présence  deLouis-le-Déboonairc;  loulcroisnoas  n'avons  de  lui  que  la  IcLlre 
qu'on  va  lire,  et  un  privilège  accordé  par  lui  au  monastère  de  Saiai-Rérai  de 
Sens.  Il  se  trouvera  dans  le  Cartulaire  de  VYonm.  Voir  déplus  Dom  RiveU 
La  France  Littéraire^  tom.  iv,  pag.  520-531,  Nous  tirons  celte  lettre  de  Du- 
chesne,  Hi$t^  Franc.  Scripi,,  tom.  n,  pag,  717,  oii  elle  est  la  XIII''  dans  le 
recueil  des  lettres  de  Fioiliaire. 

EPISTOLA  AD  FROTnARIUM, 

Eximiû  inihiqui'  perdilecto  Frothario  episcopo  Aldricus  sempiternaûi 
salulem. 


228  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'YONNE. 

Oralionum  veslrarum  opitulalione  fulciri  necesse  habui,  sicut  îpse 
vobis  earn  expetens  sœpe  testatus  sum.  Sed  nunc  illa  usquequaque  indi- 
geo,  quum,  ut  vos  oestimo  audissc,  indigno  mihi  episcopalis  cura  injuncta 
est,  qua^  me  sicut  indignum,i ta  quoque  imparatum  invenit.  Namquum 
(ilirn  monasticiP  disciplinée  operam  dans,  fralrum  curam  ipsis  cogenti- 
bus  susœporim,  quod  ferre  compellor,  nullatenus  potuit  essesuspectum. 
Quamobnîiii,  (excepta  Dei  clemenlia,  totum  me  ad  precumvestrarumcon- 
fero,  nîli(iuorum(pje  amicorum  familiare  prœsidium,  obsecrans  ut  vi- 
rium  mearuin  fragilitatein  eorum  jugitate  adjuvare  dignemini.  Et  quia 
prudcîntiaî  niea»  fiduciam  ad  tantum  opus  idonee  exequendum  nuUam 
lialKKi,  (juHîso  ut  vestra  sacra  intentio  apud  Deum  obtinere  elaboret, 
(|uatenus  (5t  me  ipsum  sincère  custodiam,  et  commissorum  mihi  curam, 
<*o  misiîrantcî,  venerabiliter  saltim  exerceam.  Benignitatem  bene  ex  hoc 
ag<»nt(îm   Dominum  perpétua  incolumitate  beatificare  opto,  reveren- 
lissinuî  PrH»suI. 

CONCILE  D'AUXERRE. 

(AndeJ.-C.  841.) 

On  n'en  a  pas  les  actes.  Le  Père  Labbe,  tom.  vu  de  sacolleclion,  Tindique 
sous  ce  litre  :  «  tonventus  eptscoporum  in  dtœcesi  Autissiodorensi  in  ip$is 
caêlriê^  inler  vicos  Tauriacum  ac  Fonlanetum  posilis^  in  quo  de  his  qui  in  prœ- 
lia  eeciderunl  actum  e$t  ab  episcopis  parlium  Ludovici  et  Caroli  regum  Germa* 
niœ  et  (ialliœy  et  triduanum  jejunium  indictum  ac  celebratum  ab  onmibus.  » 
Col.  1777.  On  peul  voir  aussi  le  Père  Hardouin.  Quant  a  Labbe,  il  donne 
après  ce  titre  un  endroit  de  Nithard  qu'on  retrouvera  bientôt  avec  plusieurs 
autres  passages  de  cei  auteur,  sous  Tannée  859. 

SAINT  LOUP, 

ARCHEVÊQUE  DE   SENS. 
V  Première  moitié  du  IX'  siècle.  ) 

On  lit  dans  la  France  Littéraire,  toro.  iv,  pag.  191  :  «  On  a  dans  Surius 


i 


IX*    SIÈCLE •    SAINT    LOUP.  229 

deux  vies  de  deux  évéques  de  Sens,  que  nous  croïons  devoir  placer  en  ce 
lemps-ci  (YIII"  siècle),  pour  les  raisons  qii*oo  va  voir.  Si  Fédiletir  n'en 
avoit  pas  changé  le  style,  peut-être  y  appercevroil-on  la  uiéme  plume,  I/une 
est  lavie  de  sainl  Loup,  vulgairemenl  saint  Leu,  morl  en  025,  l'autre  celle 
de  saint  Araé,  qui  ne  mourut  que  soixante-sept  ans  après  en  600.  Ni  Tune  ni 
Taulre  ne  sont  donc  point  originales  a  beaucoup  près.  C*est  ce  qui  paroît  visible- 
ment jiar  la  manière  dont  elles  sont  écrites,  quoique  la  première  suppose  que 
son  Auteur  avoit  d'assez  bons  mémoires.  Mais  comme  celle-ci  étoii  répandue 
dans  le  public  dès  le  temps  d'Usuard,  qui  s\^n  est  servi,  et  que  laulre  ne  fait 
aucune  meulion  du  transport  des  reliques  de  sainl  Amé  à  Uouai^  ni  de  la  des- 
truction du  monastère  de  Rroile  ou  Merinville,  ce  qui  arriva  du  temps  des 
ravages  des  Normands  au  IX^  siècle  :  ces  circonstances  nous  autorisent  a 
supposer  que  les  auteurs  de  ces  deux  pièces  écrtvoient  vers  la  lîn  du  siècle 
précédenL  » 

»  Dom  Mabillou  qui  avoit  trouvé  dans  deux  manuscrits  la  vie  originale  eie 
saint  Amé,  en  rapporte  quelques  traits  pour  éclaircir  celle  de  sainte  Riclrude, 
Le  Père  le  Coin  te  a  aussi  inséré,  dans  ses  Annales,  quelques  fragments  de 
celle  de  Sriinl  Loup,  qu'il  n'ii  pas  tiré  de  Surius.  Il  y  a  tout  lieu  dVspércr  que 
les  continuateurs  de  Bollandus  nous  donneront  Tune  et  Taulre  dans  leur  pre- 
mière pureté,  1 

Ces  savants  hagiographes  ont  fait  ce  qu'ils  ont  pu  a  cet  égard  ;  mais,  avant 
d'en  venir  îi  leur  travail  sur  saint  Loup,  rappelons,  en  deux  mots,  ce  qui  re- 
garde saint  Amé,  puisque  la  France  Littéraire  l'amène  sur  notre  chemin. 

Pendant  longtemps  on  a  regardé  ce  saint  comme  api^arlenanl  à  la  liste  des 
pontifes  de  Téglise  de  Sens,  qui  en  faisait  mémoire  dans  sa  liturgie,  au  treize 
de  septembre-  Depuis,  on  a  cru  reconnaître  qu'il  fallait  le  restituer  à  Téglise 
de  Sion  en  Valais,  et,  des  tables  de  marbre  où  se  trouvait  gravée  la  liste 
des  pontifes  de  Sens  ayant  été  placées  dans  le  sanctuaire  de  cette  métropole, 
le  nom  de  saint  Amé  n'y  fut  point  iuscrii.  Cependant  les  Bollandistes,  eu  pu- 
bliant sa  vie  au  tom.  iv  de  Septembre,  pag.  128,  le  conservent  a  féglise  de 
Sens*  Cette  vie  ne  renfermant  rien  de  véritablement  bistorique  pour  notre 
pays,  nous  ne  ta  réimprimons  pas  dans  notre  Bibliolkèque;  mais  en  faveur 
de  ceux  qui  voudraient  e^caminer  cette  question  et  la  décider,  nous  indiquons 


t}*}  BIBIJOTIIÈOLI^^    irîSrOiUOLE   BU   i/to\%e- 

le  TolttfDe  des  Bollandisles  que  nous  venons  de  ciler  et  les  Mémoire»  de  Tré- 
09wr^  aonée  1755,  Juin,  pag.  135G-1542,  Novembre,  pag.  2657-2659,  ei 
:ionée  1751,  Mai,  pag.  1255-1243.  La  qucslîon  roùremenl  exarainée,  l'église 
de  Sens  reviendrait  peut  être  it  un  saint  qu'elle  n'a  qu'à  demi  abandonné, 
puisque  son  nora  se  lit  encore  dans  son  bréviaire. 

Quant  a  la  vie  de  saint  Loup,  nous  allons  la  reproduire  d'après  les  iiollan* 
disles,  iom.  i  de  Seplombre,  pag.  255- 2C5.  Mais  pour  compléter  le  commen* 
rem**nl  de  cette  inlroduclion  que  nous  a  fournie  Dom  Rivei,  nous  ajoutons 
ici  les  cbiilVes  4^  5  ei  G  du  Commeniarim  prfpvim  de  nos  savants  hagiographes. 

rt  4.  Vilam  saocti  seu  potins  gestorum  compeodiuui,  prailcr  citatos  nuo). 
2,  Pelrum  de  Nalalibus  elBomeneccum,  typisevulgariint  Mombritius,  toiu.  u» 
et  Saustaius  ad  bunc  diem  :  înlegram  mulato  stylo  edidit  Surius;  mutilam, 
ftervata  plirasi  ]ïrimigenia,  inlcr  fragmeoia  de  regiim  Fraocorum  rébus  pie 
gfHli»  exliilni  (IIh^suius,  lom.  i,Scriptor.  Franc,  pag.  502,  ex  quo  novissimc 
anno  17il  eam  rccudrt  Sfarlinus  Bouquet,  tom,  ni,  ScrijJtorum  GalL,  pag. 
4!M.  Duplex  prîeterca  Ms,  habenius  :  priinum  est  apographuni  ex  Rubea- 
Valle,  ut  vidolur,  acce|»ium  ;  alterum  est  vitaiï  eieoiplar  inscriplum  codîci 
itiembranco  pr;egraudi,  olitn  abbatiae  Valcellensis  in  dicecesi  Cameracensi, 
nnnc  lumvi  nostri,  notato  F  Ms.  158.  Apogropbum  cum  aliis  collatum^since- 
runt  ar  intcgruni  dabimns,  divisnui  pro  more  in  capita  et  numéros,  quibus 
dniiolata  j^ubdeuiur.  Tiuilum  pnefert  bnjusmodi  :  «  Vila  S.  Lupi,  arcbiepiscopi 
St'iionensis,  etconfessoris  o  :  acceptum  aulem  pner.olatur  «  ExMs.,  ut  puto, 
Ihiboie-VaHiii,  collalocuui  Ms.  S.  Maximini  Treviris  »;  additurque  alio  cba- 
mclero  :  «  Kital  eliam  iti  Ms.  S.  Matbiaj  Treviris,  *  Quod  licet  non  videri* 
mm,  band  tamen  putiimus  diversum  esse  a  San-Maximinensi  ;  post  miracula 
<^niin  ex  hoc  adiicripta  sutijtingitur  :  «  ^ic  Maximinus  in  (lue  liabct,  »  tum  alio 
i:\mrnv\i*ri'  ul  KU|»ra  :  <  cl  Ms,  S.  Matbire.  >  Eadem  miracula  babeniur  etbm 
ffi  tiidicii  Vulcfdli^nïti.  » 

f  tit  tu  miilli>«  ab  a|»ographo  ilîscordat  Ms.  S.  Maximmi  :  nani  primo  mi- 
furidurii  di*  (ndidiirtn  rii^lîtui  oîilio  basilicae  S.  Aniani  refert  conligjsse  prius- 
ipiArni  Nrii^liii  iirdinnroiur  rpi^copus  ;  apograpluira  vero  seu  Ms,  nostnmi 
wilWi  /K  iilud  rtHrIbnIt  nttnrlo  jiim  conHCcralo  Senoncnsi  arcbiepiscopo,  iteni 
Nnlil  Vlb'db'OtU  i^i  NmiiiA.  Hlri  reiiîuH,  ccrto  determinare  baud  possumus  : 


n'   SIÈCLE.   SAINT   LOUP,  23) 

lîcel  euirn  S-  Anlani  basilica  prope  Aurelianuin  sii,  no»  Senotiis  «  poiuit  u- 
men  sancltis  posl  adeplas  infiilas  iirlicm  Aureliaoenscm  revisere,  iaio  videuir 
eo  reJiisse  :  ïiam,  in  apograplio  noslro,post  narralum  minculum  mox  siiliili- 
tur  :  H  Quumque  pra^dia  propria  in  Aurelianoruiri  lêllurc  ordinatus  poniifcx 
circuirel  »,  quas  verba  in  San-Maximliiensi  non  sunt.  Oroiuit  fioc  praMcrea 
(|yarlam  Aclornm  parlem,  nisi  foliuni  exciderit,  qnod  magis  verisiiûil*^  [mia- 
mus  :  aliqua  liinc  iode  addita  uocis  [  ]  includenliir;  e  reliquis  Jiscrepaniiis 
levioris  monfienli  mullas  negligeraus,  quidam  latneii  assignalmnlur  ad  mar- 
ginem  vel  in  Noiis,  Nu  ne  Aclorum  xi2s  inquirenda  esl,  Biograplms  nidlilii 
prodil  tiomen  siitmi  auL  locum  vel  lenvpus,  quo  scrt|isit;  neqiie  eliiim  aliiiadi' 
jlliid  cerlo  a  nobis  deprehendi  poUiiU  Ex  hreviori  Adonis  clogio  <f  facile  colli- 
gilur  M,  inqult  Sollerius  in  Observaùone  ad  Usnardum  hac  die,  ff  laluisse  Vien- 
nensem  l.iipi  Âcla;  qiite  Usuardiim  vidisse,  ex  relalo  signa  manifestum  exis- 
linio.  »  Martyrologinm  suuni  scripsit  S.  Ado  circiter  ànn»Jïii  858,  Usuardiis 
vero  suuni  875  vel  sequenli,  ni  palel  ex  pra^faiione  Sollerii  iiuni.  160,  Unde 
snspicio  esse  possel,  Acla  sancli  scripïa  fuisse  posil  médium  secnti  noni. 

>  C.  SaneBailletus  in  Tabula  crilica,  lomo  m  juTelixa,  de  scriploris  atiiiu- 
lia'C  liabel  :  «  Aiiclor  app;irel  esse  secidî  IX  :  salteiii  videlur  Usuardus  euiii 
legissCf  Hcel  Adoui  lorlasse  nolusbaud  fuerit.  a  Bouquetus  In  Notjs  :  «  Ilanc 
viuni,  (inquil),  cum  duobus  Mss.  codd.  blbliolbecai  Sangermanensis  coiitu- 
bmus  :  bujus  aiiclor  iloruisse  ereditur  sseculo  nono.  u  Quarnqnani  non  videu, 
quid  obftiel,  quo  ruinus  Acta  longe  aniejorsan  seculo  VII,exarata  sinl*  adeo- 
i]ue  aucLor  suppar  fueril  anl  sjncbronus  ipsi  sanclo.  Cer(e  Baillelus  ail, 
fuisse  iilum  tr  satis  bene  instruclum  de  pEuribus  lactSs  »  ;  qua^  quideni  iia 
cum  omnibus  adjunctis  recenser  ut  visa  polius  vel  ab  oculatis  lestibus  audiia 
scribere  videatur.  quam  texere  bistoriain  de  rébus  anle  ducentos  annos  gesiis  : 
niiUibi  enim  moriunienlorum  mentinil,  sine  quibus  lamen  e\  sola  popuiari  Ira- 
diiione  singula  lam  accuraie  enarrare  baiid  poluisseï,  lu  Viia  nuoi.  "25  nanai 
uiubcrem,  adbibilo  pulvcre  e  sancli  sepulcro,  gravi  dolore  demiuui  liberaiani, 
qea?  t  nobiscum,  inquit,  hebdoniada  sine  souino  ei  cibo  degeral.  a  Celerutn 
Acta  sunt  bona  el  digna  fide  liislorica,  quod  eiiam  in  liiulo  Surius  annolavii. 
liaillelum  hic  nihîl  inoramur,  qui  scriplorcm  «  aucloritaiis  incertar*  u  apfiollal 
vel  ob  narraia  miracula,  quîc  forsiian  ipsi  minus  placueriuL  cuia  ex  iis  nulhiui 


232  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE   l'yONXE. 

singulaiim  cxpresserit  in  Vila  a  se  compilata  col.  12  ;  vel  forte  ob  id  unum, 
qaod  anonyiiius  sit.  Verum  sicul  cognitio  oominis  parum  aut  nihil  juvat  ad 
conciliandam  aucloritalein  scriptori,  quaecumque  pro  suo  libito  aut  ex  vulgi 
fama  referenii  absque  deleciu,  scieDtia  ei  veracilaie;  ita,  ubi  baec  adsunt, 
ignoratio  nominis  aucloritalem  elevare  dod  débet  illius  scriptoris,  qui  gesta 
alicujus  sancti  fidelitcr,  sincère  ac  intègre  ad  Dei  gloriam  et  posterorum  a^di- 
ticalionem  lilteris  consignavit,  supresso  iicet  (quando  id  indicare  non  teneba- 
tiir)  suo  nomine. 

VITA  SANCTI  LUPI  SENONENSIS  ARCHIEPISCOPI. 

AICTORK   ANOXYMO 
PROLOGUS  AUCTORIS. 

SaiH'loruin  gixsla  luUaiuo  pandere  per  Raphaël  docemur  archaDgelum 
ad  lohiani  IiuiiumiUmu  :  Consilium,  inquit,  r^is  bonum  est  abscondere  ; 
np(Ta  I  aul(»m  |  l>(»i  praTlarum  est  enarrare.  Sed  et  lucerna  mundi  Hiero- 
iiynms  ad  islud  nos  provocavit  exemplum;  qui,  poslquam  velus  testa- 
niniiluiu  ni  uovuiu  prarlan)  translulit  eloquio,  eliam  vitas  anachorilarum 
llilaritmis.  Pauli.  Malchi  et  aliorum  florenlissimo  depinxil  slilo  in  me- 
iiHiriaiii  posItTÎs  pn)fulurum;  et  licel  humanis  laudibus  juslus  non 
i^Knnl.tpuMU  pra^MMUia (Jiristi  clarilicat.et  aula  paradysi,  elsocielas  an- 
«olica  \m\  Mmiiii  ;  lauien  tidei  propagantur  augmenta,  quum  Chrislus 
pnr  «lUON  lainuKts  nu)nstralur  magna  populis  ostendissemiracula. 

CAFIT  I. 

HII>«IHH«  N    It'l'i  l'AHICMKH,  QVIBVS  DIVINITUS  PROMITTITUR;  CLERÎCATUS, 
KlltitlATU)  KT  INlKltKS:  VIRTUTES,  BPISCOPATUS. 

I  I  M  1 10  I  Sanolii»  igiltir  Lupus  parentibus  inclylis^  ex  parte  regali 
uHMKMliil  rHiiIlKiiU'^.  oriumlus  oxlitit  in  vicina  amnis  Ligeris  provincia 
^iHMlliiiMMiiimiu  rlMlaliî*  :  otyus  gt^ùtor  Beto,  genilrix  Auslregildis  voca- 
Ifiilif,  i^lMM  nvuiioiili  iM^miomoHlo  :  qui  divina  revelatione  commonili, 


ir   SIÈCLE.    SAINT    LOIP,  433 

quod  di^îiiuni  Dm  antislitem  funderpnl  mondam  proirm,  mox  odiliim 
|iarvulum,  ladis  pabiilo  iniotriUiîTi,  oxplelo  tenipore  curarum,  erudit^n- 
dum  tnididerunl  sliidiis  lillfTarum. 

11.  Lect.  h.  Mo\  iii  ou  laiiipada  cœlestis  gralitB  ila  resplendiiil,  ul 
cunclns  sodalrs  suos  iû  scliola  {>rLrci^deret,  el  flore  sapientia^  ac  rivo 
torrentis  facitridia' superaroL  Eraril  IValres  illius  periilricis  [venorandi| 
anlislites,  Auslreeus  Aurelianonini  potiliiex,  et  Aimurius  Aulisiodorpii- 
siiini  pra'sul,  virliiluiii  sigiiis  eirLilgeiis  :  qui  quiim  rernerPiU  pnedickmi 
puerum  normam  roligionis  amare,  et  Christi  pnecepta  diligere,  euoi  v\o- 
ricatus  otlirio  studueniiit  manciparo. 

IH.  Lect.  ïiï.  Oui  quumjam  a^'taterrpsœiite,  oiliria  divina  roipissrl 
digue  porsolvfTo,  td  oris  mplliflui  cautu  Chrisli  harniouiam  insonan\ 
alque  abslinonlifp  rigorecaruis  rebelliouem  doDiare,  iioiicessabatorafu 
assiduo  sanclorum  sepulclira  marlyrum  freqiienlare»  inopia^  afflictorum 
compati,  sospitalîlatem  seclari,  charifalr'  resplendere,  fleemosyuis  in- 
sudare,  fuundum  ronlemnerp  et  loin  desideria  ad  aulam  paradysi  an- 
holarf\Sï^i[êt]  quum  tauia  illius  longe  lateque  percurreret,  el  anior  iii 
bonorum  pnec^ordiis  glomeralus  sufxrescerel,  mox,  ut  papa  Arlliemius 
Senonum  defunctus  est,  ul  jam  dicti^e  rivilatis  eathedram  S*  Lupus  per- 
ciperet,  clerus  vel  populus  iirbis  Senonifa^  auribus  régis  unanimiler 
suggessit. 

IV.  Lect.  \\\  Iliviuo  igitur  decrelo  ponlilieali  localus  in  solio  rirpit 
virlulibus  pollere,  miraeulis  corusrare.  Agebanl  gratias  cuncli  divina* 
elementia\  qui  lalem  Senonicis  dedisselponlifieem,  virtutibus  egregium. 
aniatum  clen»  vel  populo,  justilia  indutum,  virginilale  pra^clarum,  je- 
juniis  dedilum,  elpemosynis  largum,  vigiliis  indefessum,  doctrintie  sanctif 
tubirinem  ;  qui  œrpore  tenlus  in  seeulo*  rroderetur  merifojam  angebs 
S4>riatus  in  rrplo. 

CAPUT  !1. 

OBSERATAJW  S.  ANIAM  ECCLESIAM  PRECIBUS  SUIS  APERIT; 

IMMICIS    ET    DETRACTORIBDS    BEÎSEFACIT   :  FIBEXS    DEO    MAGNAM 

VtNl  COPiAM  ACCÏPIT 


V.  Noclem  quamdam  ducens  Chrislo  pervigilem,  bminibus  astilit  basi- 

i  30 


234  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE   L'YONNE, 

licaR  sancli  iiiitislilisAnituii  :  tjiiumqiR^  diligonlia  custodum  firmiler  os- 
lium  obseratum  eidem  prohibi^relingressuin,  ipse  prostratus  liniiiii  pias 
iiures  Doniiiii  duin  puisât  inlima  voce,  repènlo  cœlilus  avulso  rtipaguld, 

sanctopaluerunt  nslia.  Cusloduiii  f*xeitala  rat*»rva  ingredi  vident  sanclum 
Jarin  rosf*ii,  rulg(.^nlibus(H'ulis  i_"]aritat#:*supprna.  Ouiim*(urpra^dia  propria 
in  Aureliaiiuruiii  (elluru  r^rdinatus  prMihfexdrcuirel,  eral  [eniiii]  «n  erpa 
saiictoruni  tilulos  magna  dilectio  [et  iit  reliquiis  exornandih  prfpclâra 
intentio]  prijecipue  S.  Columbie,  i\niv  duplicem  a  Christo  meruit  cunv 
nani  accipere;  umuii,  virgiuilaleni  senando,  altéra  m,  pro  amore  fldei 
palniam  marïyrii  obtin«^ndo, 

VI.  Fulgebat  iii  eo  sancla  beniguilas,  nou  sol  uni  in  bonevalos,  sed 
in  impios  el  ininiicos.  Et  quia,  dicente  Paulo  apostulo  :  Omnes,  qni 
volunt  in  Christo  pie  vivere»  |ïfirseeuliuneni  patiuntur;  quoscunicpie  sibi 
senseral  invidere  peste  conlrarios,  «vl  delraciionis  aculeo  dentés  inferre 
vipereos,  in  tantnin  ipsis  erat  pari  liens,  ut  viliora  suis  nsibus  in  cibis 
vel  poculis,  nidiora  euruni  inferrel  iililulibus,  exempluni  Veritatis  subse- 
quens,  qua^  diligere  irihnicos  suos  maudavit  discipuHs. 

VIL  Quadaoi  namque  die,  dum  plurimos  ad  suum  eonviviuni  con- 
vocassel,  el,  ca?tero  expenso  pau[>eribus,  ampHus  vini  in  nnjdio  nf>n 
baberet;  (puioi  crebis  succedentibus  populis  falemura  deficerc  per  pin- 
eernani  prnpriuni  agnnvisset,  fideus  in  Domino  rorani  omnibus  dixit  : 
«  Credo  tjuia  Dominus  meus  Jésus  Christus,  qni  nos  sanclo  evangebo 
)>  pnemonuit  consideranî  volaLiba  tœli,  quia  non  serunt,  neque  con- 
»  gregant  in  horrea,  et  Deus  pascil  ilia,  ad  nostram  ioq>Iendam  cbari- 
»  talem  cilius  Iribuetconsolationem.  »  Mirum  in  modum  raox  ulverba 
complevil,  niissus  genilrieis  sua*  astitit,  qui  quîngentos  vini  modios  vi- 
ginli  plauslris  imposilos  [>roxinios  jara  diclîe  urbis  foribus  nunciavil. 
Tune  iHe  prophelia'  munon^approbalus,  robore  fidei  cunfurtalus,  lacry- 
mis  corapunclus,  pradieatîonis  verba  deprompsit  ad  socios,  et  sperare 
eos  in  Domino  exhortatus  est  attentius,  atque  circumslantibus  olTerri  po- 
rula  niandavit  froquentius. 


LV'   SIECLE,    SAINT    LOUP. 


GAPLT  [IL 


^BTBA  DESK  JlîDICLV  ET  OBTRECTATIONES  COMEMXIT;  HOSIESAB  l  HBE  UGAT: 
NOVIS  TKADLCTÏS  CALUMMI^,  IN  EXSILIOI  RELECATl  R. 


VIIL  lllo  itaquo  tenipore,  re\  Tlieoderkus  ciim  Bniiiechilde  avia  rt*~ 
gnura  gubernabat  Burgiindiie.  Oiium  igitur  quidani  regius  aulicus  Fiil- 
cariusi  dictus,  illustribus  rialaHbus  ortiis,  cornes  Aureliaiiensibirsdatus, 
qui  maxime  oh  hor  sancto  viro  erat  amicus,  quia  lîelo  [tater  ejiis 
de  sacris  eum  suseeppral  (bnlibus,  ad  vinmi  Dei  veniejis  iiidieasset, 
qiiod  ei  in  |>alalio  detrahi  a  quibusdam  aiidissel,  quod  ancillam  I>(*i 
quamdam  Verosiani  iiomine,  fdiamanteeessoris  sui  Arlheniii  immoderate 
liiligeret,  saneliis  ad  evangelica  arnia  rocurrens,  contra  detrahenliurn 
impeliim  Chrisli  loba  iiisoniiit  :  Sancti,  ioquit,  estistiuinn  maledixerint 
vobis  lioniines,  (4  dixerinl  oiiuie  iiialuiii  adversum  vos,  iiieuiientes  : 
gaudele  elexultate,  quoniam  marées  veslra  C4>piosa  est  in  ca?bs, 

IX,  Tune  eoram  pra^dicto  viro  ipsam  Dei  famulam  e^ritahs  araore 
osculaos,  ait  :  «  Ml  nocent  liomini  aliéna  verba,  quem  propria  non 
H  maculai  conscienlia  :  IVam  si  ego  pro  amnre  rngis  a^lerni  istara  in 
>p  tjirîsto  veraciler  dibgo,  lerrenum  ex  hoc  principem  non  pavesco  >*. 
Sanclus  eliam  quia  ipsam  [Dei]  virginein  Chrislum  aman*  anienter 
agnovil,  ideo  ipsam  mente  purissima  anle  oculos  Dei  diligebat  nec  pla- 
cere  exinde  hominibus  studebat,  quod  placere  Domino  intrinseeus  sa- 
lagebat;  exemplo  usus  [Pauli]  apostoH,  qui  ait  :  Si  adhuc  liominibns 
plaeerem,  Chrisli  servus  non  essem.  Idem  enim  prubesœre  nonpoteral, 
quem  testis  inviolata^  ronseientia*  defendebal. 

X,  Defuneto  igitur  Thooderico  principe,  dum  rex  Francomm  Clotha- 
rius  Burgundiam  cœpisset  inlrare,  armalnm  manu  hoslili  Blidebodem 
tlirexit  dueem  ad  Senonicam  urbem,  Ouumqueeam  coepissenl  suicru- 
deUferjaculis  infestare,  sanctus  [Lupus],  fidensin  Domino,  aulampeliit 
luatris  ecclesiàMn  honore  proibo  marlyris  Stephani  constituta^  :  H  dum 
ad  evocanduin  populum  signum  pra^dieta*  ecclesia?  tangeret,  omnis  ft)r- 
liludo  sensus  ab  hoslium  calena  récessif  tantusque  lerror  super  eos 


i36  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'tONNE. 

irruit,  ut  nullatenus  evadere  se  crederent,  [nisi  fugae  pnesidium  expelîs- 
sent].  0  >irum  clarissimum,  qui  exemplo  Mosaico  dum  ad  ccelum  por- 
rexit  brachium,  hostem  fuga>ît  protervum  !  Tua  sunt  haec,  Christe,  opéra, 
cujus  in  sanctis  [omnibus]  est  laudanda  potentia,  qui  in  te  confidentes 
sola  salvas  clementia  absque  clypeo  et  hasta. 

XI.  Obtento  namque  Clotharius  regno  Burgundiae,  pra?cepit  cuidam 
viro  potenti,  dignitate  sœculi  prœpollenti  in  magna  gloria,  Farulfo  nomine 
duci,  regalia  negotia  explicare  :  qui  progressus  a  latere  régis,  quum  in 
ejus  spem  décréta  régis  peragere  studeret,  prope  Senones  veniens,  exar- 
sit  iracundiae  flammis,  indigne  ferens  nimirum ,  quod  urbis  cum  mu- 
iieribus  obviam  sibi  non  processisset  antistes  pnedictus.  In  civitate  nam- 
que susceptus,  quum  contra  sanctum  Dei  >iiltu  incederet  turbido,  hoc  ab 
eo  accepit  responsum  :  a  Magis  quam  hominibus  obedire  semper  con- 
y>  venit  Deo;  sacerdotem  enim  plebem  r^ere,  et  principes  sseculi  oportet 
»  di\ina  praeoepta  docere,  illosautem  [adipsum]  condecetconvenire>>. 

XII.  Regressus  igitur  Farulphus  frendens,  eo  quod  non  fuisset  a 
sancto  [viro]  plenius  muneratus,  plura  falsiloquutus  contra  >îrum  Dei 
principis  intulit  auribus,  maxime  instante  viro  nequissimo,  nomine  Me- 
degisilo,  qui  S.  Remigii  in  suburbio  tenens  monasterium,  sancti  ponti- 
ficis  cupiebat  invidus  invadere  locum.  His  itaque  nefariis  insistentibus 
quasi  jaculis  venenosis,  rex  Clotharius,  fellecommotus,  virum  I>ei  Lupum 
episcopum  retnisit  in  exilium  in  pago  quodam  Neustriae,  nuncupato  Vi- 
nimaco,  traditum  duci  pagano  nomine  Bosoni  Landegisilo,  quem  ille 
direxit  in  villam  quœ  dicitur  Andesagina,  super  flmîum  Anciam,  ubi 
erant  templa  phanatica  a  decurionibus  cul  ta. 

XIII.  Dumque  vir  Domini  ad  eum  per\enisset  locum,  fruebatur  de 
peregrinatione  solatio,  patriarcharum  priorum  exemplo,  recordans  sancti 
Joseph  in  ^Egypto,  cujus  servierunt  manus  in  cophino.  Gaudebat  quippe 
in  Domino,  sentiens  se  ab  eo  missum  ad  populum  incredulum  instruen- 
dum,  ibique  quemdam  ca?cum  illuminans,  prsedictum  duoem  superbum 
sub  sanctœ  crucis  humiliavit  signaculo,  atque  vitali  tinxit  in  lavacro, 
plurimumque  Francorum  exercitum,  qui  adhuc  erroris  detinebatur  [in] 
laqueo,  sanctus  illuminavit  per  baptismum. 


IX*'   SIÈCLE.    S.UNT    LOUP. 


237 


CAPUT  IV, 

AGENTE  S.  WLNEBAUDO,  UOXORIFICK  AB  EXSfLIO  REVOCATUR  ; 

SIPPLEX   AB    EO    VENIAM    PETIT   CLOTIIARllS  :  PRODIliU   4NDESAGIN/E 

ET  L\  ITINEHE  FACTA, 


XIV.  InliTim  divina  sonlnnliu  judii'iinl«%  rîvos  Siuionici,  zpIo  lïpiprr- 
moli,  dolt^n1<^s  obreplum  iinpia  ra[iaci(aU^  pasfon^ni  JnhasilicaS.  R*nni- 
gii,  prHf^dielom  Medrgisilum,  iiniUilunnBJuda'  prT  prodîtioiiem  inagislri, 
acerba  trucidaveriinl  morte;  sirciue  iïifr*lix,  iiegalo  sibi  spacio  pumi- 
lendi,  in  rloacara  descendit  iiitenii. 

PoUebat,  eo  iempore,  in  Trerassina  iirb(*S.\VitiHbaudiis  ad  hnsilicfUii 
ïniliqiiam  pnesulis  Lupi,  qui  œrpore  quiesril  jii\la  eiiiiidem  eivilaîf'tn. 
t'ungeiiïi  ibidem  abbatis  ollicio  iiiirabili  !sani:liUitt\  Tuoe  arcbidiariiiiiis 
ecclesiœ  Senoiiîca^,  Ravengisilus  nomine,  incitatus  precibuspopiili,  (juin 
pntius  amore  nominis  Chrisli»  [sanclujn]  \V  iiiebaudura  precibus  flogila- 
vit,  ut  ad  regem  Clothariiim  pergerel  et  intenta  prece  posceret,  qiiatemis 
sanrtum  Lupum  deexilio  mvorar**!.  et  ad  pristinam  digiiifalem  remilh»- 
rel,  ne  plebs  sine  pasture  |posita,  aj  hipinis  faiicilnis  tleperireL 

XV.  Qua  suggestione  iinpensa,  sedata  tyrannica  feroeitate  rex  Imnii- 
litale  lleclitur  ;  odium  in  aniorem  convertitur  :  missus  a  latere  régis,  vir 
Dei  Winebaudus,  devotus  p*Tgit  ad  bfjalum  anlistifem  :  qui  videntes 
[etiam]  se  invieem  pra*  gaudio  tlere  ecpperunl  aUerulrumque  eolloqiien- 
(es  eliam  beatiis  Winebaudiis  er*ndohii(  hiijus  exilii  po^naoï.  Ad  hne 
bealus  Lupus  respondit  divini  serniunis  ebjtjuia  :  Ûood  noîi  smit  eoii- 
dignti»  |)assiones  bujiis  temporis,  quas  bic  palimui\  ad  perpèluani  glo- 
riarn,  qiiam  Deus  eleclis  suis  reveUire  dignabitur.  Oui  vobinl,  inquif, 
pie  vivere  in  Cbrislo,  perseculioneni  paliunliirab  boniinibus. 

XVL  Tune  Winebaudus  cum  beato  Lupo  episropo  L'etos  ad  pabHiimi 
remeans,  régis  obtutibus  [ipsum]  antislitem  repra^senlat.  Br*x  laniï*ni| 
seu  liirba  proceruoi  gratulatur  sacerdolis  pnrsentia,  etiiiteiuplalusque 
[eslj  eum  [el]  i^jus  durilia  ad  piêtat(*m  perniovetur.  Antepcinlilieis  pedes 
in  lerram  prosternitur,  veniara  et  indulgentiam  ab  eo  postulai.  Videns 


538  BIBirOTIIÈQUE   HlSTORÏOtK   DE   TYONNE. 

eliiîiii  rox  bealiini  vinini  afllirtiini,  rt  rurpus  illiiis  tiibefrictum,  ut  eràt 
inlonsns  barba  et  rapite  pro  abslijioiitia»  tnnniilandt»  rigurt\  Iremens  et 
ejuhiïis  ad  gpniituiîi  muveliir,  et  [lirtalis  mon*  latTyiiiis  rigalur,  reum  se 
esse  clamaiis  hujus  peiiuria,  irrilalionis  jaciihi  sancti  aceusaloribus  im- 
precatur,  jussit  eum  cum  niagno  décore  reparari,  et  servi tiiim  ei  im- 
peiïdi  [êiimam]  et  harboîii  ciiiii  honore  pristinodetoiideri. 

WII,  Hecêpto  ila([ue  tlêcare  ecrlf*siaslico,  suc,  eiini  re\  praH:i*pit 
inlrressi'  eùiivivio.  FilCIirisli  ope  repente  coiiversio  :  i*iliritur  re\  ex  per- 
secutore  rainister,  ut  suis  îpse  maiiîbus  ei  parles  Iribueret,  qui  ei  plus 
afllictionis  penuriarn  ingessisset.  Petensergo  iterum  veniam  pro  sc^elere, 
a  sancto,  levatur  a  pulvere,  offerensque  ei  mullorum  niuHerum  cong€^ 
riem,  ministeriis  profulortim  enrlesiii%  jussit  eum  ad  propriarn  eivitatem 
reineare.  Sedquamvis  [vir]  saurtus  Dei  Lupus  Senones  pergeret,  Ande- 
sageiiam,  loeura  exilii  Christus,  pro  ejus  meritis,  virlutum  surplus  gralia 
illustra\il,  ila  ut,  jam  clauso  illo  in  paradiso,  adhue  virtus  Oomiiii  in  eo- 
dein  fulgeret  loco*  Yaledioentcs  igitur  inclyti  sacerdotes  Lupus  atque 
Winebaudus  régi  et  proeeribus  illius,  dunijuncli  sucielalis  vinculo  per- 
Iransirent  Parisios,  ninUa  reoruin  Inrba  eaibeiiaruni  vinrulis  tenta,  vel 
ergastularibus  angusliis  Irusi,  eorum  virtutr*  soluta,  eis  obviani  est 
egressa. 

XVIIL  Reverlente  igitur  sancto  ad  propria,  duin  ad  Mikdunum  cas- 
trum  pvenissel  mansio  ei  oportuna,  repente  immatie  horreum  usque  ad 
snnununi  plénum  [ignis]  vallâvil  ineendiuin,  nec  potenil  sperlanlinm 
(jnisquam  pra'slare  auxilinuL  l'une  vir  D^jniini  in  orationeni  proslerni- 
Inr,  fuhnen  immissuni  super  inrendium  cernitnr.  Illiro  (lamma  exlin- 
guitur,  illa^sa  apotheca  resnrvalur.  Clirislus  per  pontificem  collaudatur, 
ineritum  sacerdolis  a^noseitur.  Obvia  deinde  pontiilei  et  S.  Winebaud< 
plebs  Senonietê  nrbis  egreditur  eum  hymnis  et  eantibus,  flenlibus  pluri- 
niis  pra^  gaudio,  sieque  propriam  sedem  desideratus  introivit  autistes. 
Erat  enim  hilaris  in  cou(alHjlationi%  severus  iii  forreetione,  pmvidus  in 
discretioue,  (?.ondolebat  merenti,  fovebat  egentem,  couforlabat  jostnm, 
reqiurebat  intirmnm,  sublevalkii  miserum,  nnllumque  ab  opère  Dei  pne- 
termiitebal  tempus  vaeuum. 


W   SlÈrLK.    SAINT    LOIP. 


239 


CAPUT  V, 

ALllS  k  UEO  IlONORATUR  MIRACULIS  :  CONFUNDIT  D.EMO>E>t, 
LlBimXIS  ARD0RE51  PRECÏBUS  KXSTINGirr 


XIX.  I.ECT.  vh  (Juodaoi  igiUir  diedominicn.dyni,  in  Bardoiit  pnidiu, 
Eueharislia^  sacraret  niysieriuni  l'uram  saeerdôlali  vel  levilieo  churu, 
gemma  de  cœlo  in  calicem  descendil  a  iKjinino  inter  manus  ponlificis, 
commixlioneni  corporis  et  sangninis  IHiniini  rnlebranlis;  qnw  scilieet 
gemma  radio  fulgeiitissimo  pnlflHTrima  diii  Scnonis  conservala,  nma 
jub<.*nle  polenlia,  inler  sanctorum  pignora  pa!ali*>  vt^i  deportala,  lliiir: 
namque  apparet,  quaoi  tnm  Chrislus  miin  diloxc^il,  în(er  cujus  inaims 
lam  pneclarum  mirurulum  demonstravil.  Addaliir  |*âgina',  ([mi*  fuernnt 
subsecuta  miraeula. 

XX.  Audilo  Cblolharîus  rex  de  signo  S.  S[e[diani,  qnod  ïniftim 
baborot  dulcedineoi,  jiissit  iiîdpParisiosdeporttiri  ubi  ipsum  sa^pius  d**- 
buissel  audire  :  seddum  br>e  sancio  viro  non  plaruissel,  mox  ut  subla- 
tum  est  «iignum  a  Senonica  urbe,  pfîrdidii  dnlr*edinem  snnilus  sni.  Quo 
rexagnitu,  illico  jussil  loco  prislino  restilni  signum.  Al  nbi  pervenit  ad 
|M>ntem  Synacum,  reddilo  sono  a  Oomino  in  virtute  sancti  [Lupi]  iii- 
sonnil  ftnliario  st-ptimo.  Vir  sanctns  quuni  sederel  in  urbe»  illiro  p<T- 
rexit  obviam  f  um  psallentium  dignilatr*,  **t  qnod  dolens  pi^rdidi^rn*, 
[sic]  gaudendo  roeopUmi  Domiim  gratias  rvferèbal. 

Xofle  qiiadam  quumsanclnsYigilans  psalleret,  antiqims  hoslis  ailiiil, 
id  ei  vabdam  sîlini  inllixit;  jussiL  sacer  ministro  a(puim  frrgidam  depnr- 
tarel,  et  [mox]  dolos  intelHgens  inirnici,  signato  plumariosiio  subserrato, 
rapitè,  slriclum  snpiT  vascuhnii  posiiiL  ibique  vete^rrimom  host^'m  in- 
rlusil,  et  noi'le  tola  ur^qoequo  sol  radians  clara  se  lampade  terris  inl'iidil. 
variis  vocibus  ululans,  quîs  fuissel  ostendil,  et  qui  lentan*  veneral,  ron- 
fusus  abse^ssit. 

XXI.  Eratconsueludo  sancio  vigilandi,  dono  sibi  a  Domino collaln.  iil 
unaeuni  connuonilale  basilirascircuireiex  mortv,  et  pêne  noctîbus  singulis 
iiun  soluin  irïl'ra  mun «rum  mo.^iia,  sed  eliam  (ireumquaquê  virina  saniiu- 


240  BIBIÎOTIÎKQCE    HÎSTORIQIE    DE    LIONNE. 

ruin  liisltiirel  orarulfU  VA  lioc  ila  animo  agebat  strnnuo,  ni  liora,  qua 
elerum  agen*  niaUilina  solt^nnîa  cam|>o(*Tol,  ipse  propria  manu  signuiii 
ecclesia»  langerel. 

Ooodaiii  [igilui]  iiocte,  dum  de  basilica  S.  Remigii  ad  domum  eccle- 
sia?  pergcrel,  duos  inler  se  clericos  rixanlei*  audivit,  adulterare  cummu- 
lieribus  volontés  :  eadeiii  liera  prffseos  iioluil  [eis]  se  osfendere,  ne 
ileriim  in  ejus  absenlia  ad  destinaluni  volutabrum  festinarenL  Melius 
igiturcredidil,  ut  eorurn  casum  sanclis  orationibus  sublevarel  :  [concitus 
ecclesiam  pergit,  brevialani  pn»  illis  oralioiiem  ifTudit].  Mox  signum 
S.  Stephani  raanulangil,  ul  ma  lu  liiias  laudes  clerus  [vel  popuius]  con- 
venieiis  celebraret;  niirum  io  modum  oio\  [ut]  in  eorum  auribussignî 
sonitum  [surgerent]  sanchtas  euni  dextera  pervenissel,  illieo  ab  eoruni 
lordibus  stimulus  ardoris  reeessil.  Tune  ad  ecclesiam  eurnml,  débita 
officia  solvunt.  Expleta  psalmodia,  ab  eo  correcti  veniam  petunl,  melio- 
ris  yitae  exordia  sumunt.  Sic  virtus,  divina  per  patientiani  sancti,  eripuit 
jam  casuros  de  fovea  inimici.  Addanlur  stiln,  fpiœ  cresctmt  \nrtutps  in 
cumulum . 


CAPUT  VI. 

COELESTI  MCISICA   l>  lïINERE  RECREATUR; 

S.  WÏJÏEBAUIUÎM  AD  CO^VIVIl:M  PERTRAUIT  :  SAXAT  XGROS,  ET  SANCTE  MORITtTll  ; 

MtRACl  LLS  ITEM  AR  OHITU  CLARIS. 


XX IL  Lect.  vil  Ouum  quidam virnobilis.Hellefredusnomine,  causa 
prandii,  Titiaco  villa  invitasset,  dominica  die,  eum,  et  ipse dévolus offerrel 
sacrificium,  ea  vero  hora  dum  pergerel  vieo,  audito  in  cœlo  sonitu,  as- 
litilequo  insidenti  diu  in  une  loco,  sicque  diulius  aelo  inlentust  oratio- 
nem  dominicaiiadecantari  audivit  inler  angelicoschoros.  Merito  namqne 
ei  palebant  superna  uiysleria,  cujus  mens  assidue  erat  eo^lo  inteiila. 
Suiïicere  itaque  sibi  credidit,  quod  sub  pr&^senlia  Christi  laudes  super- 
nas  audissel,  ac  pro  hoc  cœplo  itinere  non  perrexit. 

XXIII.  Lect.  vu  t.  Diequadam.  dum  in  urbe  Senonica  ad  prandium 
sederet,  agnovit  per  Sanelum-Spiritum,  quod  Air  Domini  Winebaodus 


SIÈCLE.    SATNT  LOUP. 

Gcclesiam  S.  Slephani  introissel  :  tune,  relîcto  praûdio,  alacer  obvîam 
[ei]  pergii,  iiemioe  nuiiciarilrs  [el]  S.  Winebauduoi  inter  ecclesiaiii 
S.Mariœ  et  S.  Slephaiii  eunlem  inveriit;  atque,  uralidiie  fomplela,  prtp- 
lato  pacis  osculo,  ad  proprium  perduxit  convivium.  Mulla  nstetidît  in 
<  orpore  [conslilulus]  qua^  longum  est  paginis  inlimare;  PIiiTi^s  languo- 
res  et  niorbos  saiiavit.  Cœcis  lumen  reddidil,  surdis  audituoi  restituil, 
infirrailaiibusgratiam  sanilatis  impondît, 

XXIV.  Lecî,  IX.  Sentiens  igilur  jani  corpure  [se]  resolvi,  Briennum 
pr<edio  laclus  incommoda,  invocato  sacerdolali  convenlu,  sanctis  eos 
pra»dicationibus  exhorlatur,  flentc  cnoro  cireumstanbum,  [Kal.  Septem- 
bris  sanctum]  ad  Duminum  transmisil  spiritum.  Staîira  diviiia  virlus 
nfînit,  qna^  ad  demonslrandam  sanclî  poutifîcis  gloriam,  odorem  sua- 
vitalis  oslendit  :  fragrabat  de  illo  udur  nectareus»  tanquam  si  fuisset 
iiHillis  aromatibas  dt*libulus.  Corpus  imitosilum  [in]  ferelro  divinis  ean. 
ticis  circumdatum  calerva  sequebaïur  plangenlium ,  atque  juxta  prae« 
c'^eptum  ipsius  viri  sancti,  in  sUlliridia  basilicœ  ad  pedes  S,  Columbce 
Iradidemnt  corpnseiilum  [aulro  sepulrhri],  verentes  transcenderejussa 
inagislri  ;  nbi  manus  Domini  virlutum  multipiieavil  congi^riem. 

XXV.  Nam  quadam  niubercurriculu  triginUi  annorum  lumen  perditum 
oenlorum,  dum  ibidem  advenisset  cum  fide,  sana  recessit  cum  lumine. 
Se4  et  alia  eaucta  membris  recepil  ibidem  pnemia  sanitalis,  Mulier 
namque,  Vetola  nomine,  nobiscum  hebdomada  sine  somiioel  ribo  degeral, 
et  aeri  denlium  lorqueretur  doloiv,  quum  ex  pulvere  sepulcbri  spntx* 
niixtum  locum  linivisset  doloris,  coateslim  recepit  gaudium  sospiUdis. 
[Lector]  igitur  qui  ibi  deserviebal  desperatus  a  medicis,  incommodo 
lenebalur  langoris  ;  ita  ut  septem  dierum  evolutu  curriculo  nullatenus 
sumerel  alimenta.  Sed  quum  levatus  in  grabalo  adsaocti  fuisset  déporta* 
lus  sepuiebrum,  qui  vtvnc^rat  ex  fidep  n^cepit  medicinam  de  pulvnre. 

[Plura  non  babet  apoyrapbum  mnirum  :  scfjueniia,  (juw  ex  i/s.  5, 
Mtmmini  Tre^ins  a! ta  manu  infenus  adscripta  mut,  cum  Vodicc 
Vaketlemi  collala  accipe], 

XXVI.  Mulier  qua*dam  per  somnium  instinclu  diaboli  ca^debal  se 
rolapbismullum  :  sobjunnodo  sanclum  ut  conspiciat  polyandrum,con- 
festim  evomoit  inimicum  fVetidum.  Srd  et  quidam  surdus  a  tempnre 

I  31 


242  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIOIE  DE   l'YONNE, 

loogo  ad  santium  festinans  tumulum,  recepto  audilu,  domum  perrexil 
c.uiji  gaudio*  Ouumquidani  stullus,  Yocalus  episcopus,  si^pulturam  siuicXï 
prolervo  tetigissel  do  pede,  eontraeUi  rienomm  compagine,  cadacim 
sibi  confestim  inflixil  dolorem  gravissîme.  Sici^uc  humililer  expelilum 
ad  sanctum  recipi  remedium.  Ostendit  namque  in  m  virlus  dinna  v?m 
geminafci  pôtenlia,  tam  vindicla»  lam  venia.  Molier  qu;Fdam  a  nativitate 
soluta  laUi  paralysi,  dutn  a  parentibiLs  deferreliir  ad  loeum  sepulchri. 
niox  ut  pûlyaodnim  sancti  co^pil  aspiocre,  cœperuiil  nteinbra  inculla 
vigere,  gluUinum  soliditas  restaurare  :  repente  sanata  per  Dominum, 
incoluinîs  propria  reversa  est  domo. 

XX VIL  Sed  et  sacerdos  quidam  ad  sepulchrum  sancti  Winibaudi 
df^serviens,  «]iium  per  confragosos  scalœ  gradiis  valide  fuisset  coniritus,  ad 
sepulchrum  sancti  Lupi  portatus  sanitatem  prislinaniest  adeptus.  Fiunt 
ibi  plora  miracula,  <pioe  ex  fide  pelentibus  Christi  monstrat  clementia, 
Vere  sacerdos  inclilus  ,  qui  in  corpore  [constitulus]  Christo  servivit  at- 
tentius,  cœlo  clausus  in  reqoie,  vernans  aida  paradysi  produplicato  la- 
lento,  ingressus  in  gaucîium  Domini,  angelico  junctus  ciirmine,  \ictor 
existens  dehoste,  sociatus  martyrum  agmine,  roseo  purpuranles  rubore, 
curonatus  a  Domino  régnât  cum  gloria  in  trîumpho,  expeclans  diem 
Domini,  beata  anastasi  suscitandus  ab  agrio  per  Dominum  nostrum 
Jesum  Christum,  qui  coronis  laudibusque  glorificat  sanctos  suos  ;  et  in 
modum  radiantis  crislalli,  splendore  micantis  aslrifero,  odore  redolen- 
lis  neclareo,  bealissiraus  confesser  coronatur  triumpho. 


BIBLIOGRAPHIE  DE  LA  VIE  DE  SAINT  LOUP. 


Nous  n'avons  pas  de  noies  sur  les  manuscrils  de  celte  vie  qui  peuvent 
exisieri  Rome,  oa  à  Paris.  Voici  quelques-unes  des  variantes  que  nous  trou- 
vons dans  les  Bollandistes  qui  la  tirent  c  £k  Ms.  Rubea}-Val]is,  collalo  cum 
i>  Ms*  S»-Maximini  Treviris,  codice  Ms.  Valcellensi  a  pag.  6,  aliisque  edilis  », 
Tom.  I,  Sept,,  pag.  255. 

Prol.  €  .,.  per  suos  famulos  »  ;  Ms.  San-Maxirainense  :  «  pro  suis  famulis  *, 
Cap.  I.  Lect.  L  ...  c  in  vicina...  i>  ;  Alii  Mss*  et  Bouquelus  omiuuut  : 


W   SIÈCLE.    SAIKT    LOI) P.  24S 

«  ÎD  ».  San-Maximinense  prselerea  legit  :  ^  amoi  »  ;  hoc  modo  :  a  Oriundus 
9  exiilit  vicina  amni  Ligerts  provincia  >. 

€  «i.  cujuggenilorBeto.  i»  San*Ma\iminpf  codex  Valcelleosb  el  Bouquetus 
habent  :  «  Bello  »,  ut  communiier  appellalur;  Surins  :  <ï  Betro  >  ;  Brcviarium 
Senoïieiise  :  c  Bello  j. 

«  „.  Aiga,<.  »;  Alii  :  c  Aga...  Agiam  ». 

<ï  Avimciili.*.  »  ;  Mendose  San-Maxim.  :  ^  ab  la  colis*.,  ». 

€  ,..  pabulo  enulriluoi»..  t;  San-Maxim.  :  n  edilam  parvulo  lactis  pabulo 
u  enutritam...  «». 

«f  curarum  »  Idem  omitlit  ;  Valcellensis  melius  :  €  cunarum  »  ;  tili  el  Surius 
et  Officium  Senonense  :  «  cunabulorum  ». 

Lcct.  II.  cr  ...  facuïîdise  superareL.*  »:  Sau-Maxim,  :  <i  florem  sapienllse 
»  a  rivo  lorreDlis  fecuodaj  sumeret  ». 

<i  et  Auaarius...  p  ,  coDJunctîo  :  «  el  »  deest  in  San-Maxim.  VakeUeasi  et 
Bouqueto. 

Leci.  IIL  0  Mclliflui  caotu  »  ;  San-Maxim.  et  Valcell.  :  «  ore  niellifluo  caa- 
»  tus  »  ;  deiode  omitlunt  :  «  non  cessabat  »  ;  Valcell,:  t  oratu  assiduo  ccepil  ». 

«  Atilam  paradysi  anheiare  »;  Hic  San-Maximinense  laterserit  prodigio- 
9am  paiefaclionem  basilicae  S*  AiiiaDi,  oranienoctu  prae  for'bus  sanclo  nostro. 
Apograpltura  et  ValcelL  illam  referont  inferius,  obi  oarralionem  ulramque 
conferemus*  Consule  iolerim  Commenta  ri  orum  n'  5, 

(Nou^  avons  donné  cette  partie  du  commentaire  avant  la  vie)* 

€  Auribus  régis  unanimiter  suggessit  i  ;  San-Maxini.  :  a  unanimiter  pos- 
»  tulavit  »;  omisso  :  <(  auribus  régis  ». 

<  Cœpit  virtutîbus  pollere,  mîracnlis  coruscare  »  ;  Verbuni  :  «  pollere  » 
solus  omittit  Qiesnius.  Quse  autem  sequunlur  usqne  ad  caputiii,  nec  ipse,  nec 
Bouquetus  babet. 

«  Sociaïus  in  cœlo  »;  SaD-Maxim*  :  «  socialus  esset  »  ;  omisso  :  <r  crede- 
»  relur  merito  t.  Hic  finiuntur  quatuor  primae  lectiones  Oflicii  Senouensis» 

Cap.  il  «  .,.  pontifex  circuiret...  >;  VatcelL  transponit  :  «  propria  »; 
hoc  modo  :  «  quumque  prsedia  in  Aurelianorum  propria  tellure,  ordinaïus 
»  pontifex  circuiret  n.  Quœ  San-Maxtm.  non  babet. 

VIL  flf  ...  convivium  convocasset  ».  Hic  permagnus  est  hiatus  in  San-Ma- 


2i4  BIBLIOTHÈOI'E   HISTORIQUE   DE   l'yONNE. 

ximin6Rsi  iisque  ad  vocem  c  abbas  »,  num,  xiv\  Putem  falium  excidlsse,  ul 
nionui  in  Comm.,  n**  S» 

4  Quingenlos..,  »  habel  eliaoi  ValcelL  et  Surins*  «  Cenrura  »  dumlaxat 
legum  alii....  et  Breviarinm  AUîssiodoreiîse;  sed  biographe»  crcdere  nialu- 
mus  ut  aDliquiori 

Cap,  II ï.  VIII.  «  ob  boc  »  ;  ValcelL  :  t  huic  >. 

<  ci  >  ;  ValcelL  Bouqueius  :  u  eum  t. 

«  Verosiam  >  ;  ValcelL  :  «  Volasiam  i>  ;  Alii  :  «  Eulosiam  », 

IX.  «  Saoclus  eiiam  quia  ipsani  n;  ValcelL  :  a  Nam  quia  ipsani  Dei  vir- 
ginem  »  ;  omitlit  :  «  SaEClus  eliam..,  >. 

X.  «  ...  eam  cœpissenL  suîd;  ValcelL  Bouqiietus,  oinisso  <r  sui  >;  le- 
guni  :  «  caepissel  *>. 

XI.  €  il)  magna  gloria  »  ;  Chesnius  el  ValcelL  :  «  digniiatis  seculi  immaiii 
i>  gloria  pra?pollenli  »  ;  Bouquctus  oraisso  :  «  poleDli  »  ;  sic  habel  :  t  Prae- 
D  cepit  cutdam  viro  dignilate  saîculari  el  immanî  gloria  praspoUenli...  >. 

«  ejus  spem  x;  alii  :  «  in  specie  »;  Chesnius  :  «  Quum  in  ejus  specie 
n  décréta  régis  studcrel  *  ;  addil  ValcelL  ;  «  explere  ». 

ce  ...Ânlistcâ  pnedictus...  »;  ValcelL  et  Bouquet  :  «  ...indigne  ûimium 
»  ferens,  quod  sibi  cuni  muneribus  obviam  praediclus  non  processisset  an- 
u  listes,.,  w 

XIL  u  .,.  Fluvium  Anciam...  »;  alii  :  «  Autiani...  Autide,  Auda...  Âuva, 
*  etc.  »• 

«  «..sauctus  îlluminavil...  )>;  Chesnius  el  ValcelL  :  «  bumiliavil  n. 

Cap.  IV.  XIV.  at  ..,  basilicam  anliquam  i>  ;San-Maxira.  eum  aliîs:  <  aati- 
»  qui  »  ....  et  mirabili  sanctitate  »;  San-Maxim.  :  <  fungens  ofTicinm  mirabîii 
»  sanelitate  »  ;  Alii  1res  :  <r  Abbalis  fungens  officio,  mirabili  sanclilale  ». 

€  Ravengisilus  *>;  Chesnius  :  ff  Ragnegisilus  »;  Bouquet  el  ValcelL  : 
«  Ragnegisilus  >;  Mabilbn  :  €  Ragnesilus  »;  San-Maxim.  :  «  eçclesiaî  Saucli- 
»  Slephani  Ragnegiselus  i  ;  omisso  :  a  Senonicae  d. 

XV.  «  ...alterutrumque...  »  ;  ValcelL  praeponil  :  c  pariier  d  ;  San-Maxim.: 
<^  pariier  coHoquentes  etiam  alterutrum  bealus  Winibaudus...  ». 

€  Winebaudus  condoluit  >;  San-Maxim.  :  «  Condolens  jam  dicli  aolisiilis 
i>  hujusexilii  penuriam  »;  Valcell.  :  «  Condolens  bujus  exilii  penuriae  >. 


Tï*  SIÈCLE.    SAINT  LOUP. 

«r  .,.  revclare  «ligiiabîlur  »  ;  San-Maxira.  :  «  digoalus  est  w  ,  omissa  se- 
qucnti  sentenlia.  ValceIK  :  «  ad  pcrpetuam  gloriam,  qoîc  revelabilur  in  nobis. 
»  Qui  volont..,,  etc.  >. 

XVIIL  «r  prae  gaudio...  ^  ;  Valcell.  :  «  et  (leniihuspne  gaudio  universis..,»; 
lum  prosequiltir  cum  Sao-Masira,  :  «  intra  aedeni  propriam  desideralus...  ». 

€  Severus  in  correctiooe  >  ;  Abesl  a  San-Maxim,,  ejusque  loco  liabel  ; 
«  foriis  in  exhorlatione  »  ;  ValcelL  aulem  logil  :  <t  correplione  >  ;  lum  subdit  ; 
€  forlis  iD  exoratione,  providus  in  dlserlione  i>,  meodoscpro  :  tf  discrelione  *. 

Cap.  V,  XIX.  a  ...in  Bardone  pnBdio  »;  San-Maxîm.  :  «  boc  ordine 
»  prsesuL  i>  ;  Valcelt  :  «  Obordone  praedio  »  ;  Surius  :  «  in  Obordone  «  ; 
Oflicium  Senonense  :  «  Ordone»;  Cointius;  «f  Odordone  ». 

a  înter  sanclorum  pignora  »;  Yalcell*  :  «  inter  reliqua  sanclorum  pignera 

>  palalîtim  est  deporiata  ». 

<  addamr  î^  ;  San-Maxim,,  Valcell.  :  t  addanlur  >, 

XX.   «  miliario  seplimo  »  bic  desinit  Bouquetus  cum  Chcsnio. 

f  slricium  super  vaseulum  »;  Valcell  :  <  signatum  plumatium,  quod  syo 
D  capili  subslernere  consueverat,  slrictim  super  vaseulum  posuit  »• 

XXL  «...una  cum  commuuiiate  >;  insertîs  qulbusdam  et  muiaiis,  ila 
legit  :  €  Erai  aulem  cousuetudo  viri  sancti,  babebal  enim  vigitandi  donum  a 
»  Domino  sibi  collatum,  ut  uno  cum  eomile...  »). 

<  cooveniens  celebraret  >  ;  vitîose  San-Maxim.  :  €  ut  matutinis  laudibus 
»  clericorum  meus  celebraret  ». 

Cap  VL  XXIII*  <ï  ea  bora  »  ;  ValcelL  et  Breviarium  Senonense  :  «  Eu- 
»  rora  >  Eurma  nusquam  invenio. 

«  Plures  languores.*.  »;  San-Maxim.  et  ValcelL  :  «  a  bnguoris  morbo 

>  cura  vit  ». 

o  inlirmitatibus  gralîam  n  ;  San-Mâxim.  et  Valcell.  :  «  infirmantibus  » 

XXIV.  «  Briennom  prœdio...  »;  San-Maxim.,  omisso  :  «  Jam  w  ;  ineple 
legit  :  <  sentiens  igilur  se  corpore,  se  resolvi  >;  dein  ex  t  Bnennone  »  fa- 
cit  :  «r  pridie  nono  j>, 

XXV.  <ï  .••  currieulo  triginta  anoorum...  i;  ValcelL  :  «  per  triginta  an- 
ï>  norum  currlculuTn  lumen  perdideral  oculorum.  Dum  ibidem  advenisseï  ex 
•  fido...  » 


Î46  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE  DE  L'TONNE. 

<  Mulier  namque  Velulâ  p  ;  San*Max}m.  :  ((  Mulîer  namque  nobilis  BetleU 
»  nomioe  com  hebclomada  >;  Valcell.  :  «r  Bettola  », 

((  Nullatenys  sumerel  >;  Valcetl.  :  a  ouUa  penitus  sumeret  ». 

XXVL  a  ...  coDspieiai...  »  ;  ValeolK  :  c  conspicata  est  »  ..*•  <v  ad  sanctum 
»  recipi...  »;  ValcelL  :  tsanclo  rccepil...  »;  €  ...solidilas  resiaurare,,.  >; 
ValcelL  :  «  et  glalino  solidiiaiis  resiaorari  :  sicque  repeûle  sanaïa..,  propriam 
»  reversa  est  domum  ». 

XXVIL  <  ...  junctus  carmiDe...  ^i  ;  ValceIK  oiuitlit  :  a  aula  paradysi  »  ; 
atque  aliter  haec  legit  :  «  Caelo  clausus  in  requie  vernans,  pro  duplicato  ta- 
»  lento  tngressus  in  gaodliiiii  Domini,  angelico  junctos  agmini  m  ;  c  ... |[iurpii* 
»  rantes  >;  Vakell.  :  •  purporatns  ^. 

et  ...  Dominum  noslrum  Jesum-Christum...  »  ;  ValcelL  omisso  :  <ï  per  Do- 
»  minum  jj  ;  sic  eiïert  sequenlia  :  «  qeo  (forte  qui)  coronis  aureis  glorificat 
)»  sanctos  sucs  et  in  niodum  radianiis  cristalli  âplendore  niicantesastrirero, 
»  odore  redolentes  neclareo  bealissimos  coronat  triumpho».  Tum  addit; 
«  Cui  est  honor  el  gloria  cum  Pâtre  et  Paraclylo  in  trinilalc  perfecta  et  ooi- 
)>  late  perhenni,  per  omnia  secula  seculomm  amen,  » 

CONCILE  DE  SENS. 

{An  de  J.-C.  869.) 

Exemption  de  l'abbaye  de  Sainl-Remi  (Labbe,  lom.  vin,  col.  78).  Elle 
port*^  treize  signatures  d'évéqnes  et  deox  d'abbés.  La  Bibliothèque  sacrée, 
lom.  ïxïx,  indique  ce  concile  en  disant  :  «  Vers  Tan  852,  sur  Texemption  de 
l'abbaye  de  Saint-Remi  de  Sens  ».  Une  ligne  plus  bas,  elle  inscrit  un  autre 
concile  tenu  à  Sens  :  «  En  852,  dix  évêques,  dont  deux  métropolitains,  y  as- 
sistèrent avec  Vénilon,  archevêque  de  Sens,  qui  y  présida,  el  deux  abbés*  On 
confirma  dans  ce  concile  le  privilège  accordé  par  rarchevêque  Aldric  au  mo- 
nastère de  Saint-Rerai  j*.  N'est-ce  pas  une  seule  et  même  assemblée,  la  seule 
indiquée,  en  effet,  par  le  P.  Labbe.^  Du  reste  on  n'a  pas  les  actes  de  ce  concile. 

CONCILE  DE  SENS. 

(AndeJ.-C.  855,} 
Voir  la  colleclion  du  P.  Labbe,  tom.  viii,  col.  1954.  Tout  ce  que  cet  au- 


IX*  SlèCLE,   ÂUDRABE,  247 

Tcor  rapporte  au  sujet  de  ce  concile  est  tiré  d'Audrade,  au  cliapître  xv  de  ses 
Révélations.  Nous  douiiOR»,  dans  Farlicle  qui  suit,  ce  qui  a  été  publié  jusqu'il 
présent  de  cet  écrit. 

AUDRADE, 

CHORÉVÉQUE   DE   SENS. 


(AjideJ,-C.  855.) 

ê 

Le  nom  d'Audrade  est  peu  coonut  tous  les  biographes  l'ont  omis  dans 
leurs  collections  ;  ni  Micbaud»  ni  Feller  n'en  parlent  ;  h  BibUoihèque  sacrée 
est  muette  h  son  sujet.  Mais  Dom  Rivet,  heure usemeni  pour  nous,  ne  Ta  pas 
oublié.  Voici  son  arlicle  ;  il  laisse  peu  k  désirer* 

»  Audrade,  qui  prend  toujours,  apparemment  par  humilité,  la  qualificaiion 
de  petit,  Modieus,  fut  chorévéque  de  Sens  sons  l'archevêque  Vénilon,  L'eiidroil 
par  où  il  se  rendit  plus  fameux^  furent  les  visions  ou  révélations,  moins  réel- 
les, comme  il  paraît,  qu'affectées,  mais  qu'il  sçavoit  soutenir  avec  uu  certain 
air  imposant.  Il  fît  passer  ce  génie  dans  quelques  écrits  de  sa  façon  qui  firent 
du  bruit.  Ce  même  génie  décidoil  de  ses  voïages;  et  ce  fut  sur  une  vision  qu'il 
entreprit  celui  de  Rome  en  849,  Il  j  présenta  ses  écrits  au  pape  Léon  IV,  qui 
les  reçut  avec  vénération  ». 

€  De  son  retour  à  Sens,  il  fut  appelle  au  concile,  qui  se  tint  à  Paris  au 
commencement  de  novembre  de  la  même  année,  el  y  fut  déposé,  lui  et  tous 
les  autres  chorévéques  de  France,  quoique  Raban  eût  pris  leur  défense  quel- 
que temps  auparavant,  dans  un  traité  qu'il  publia  exprès  >. 

«  La  déposition  d'Audrade  n'empêcha  pas  qu'il  ne  continuât  d'agir  et  de 
parler  en  visionnaire.  Plus  d'une  fois  le  roi  Cliarles-le-Chauve  le  fit  venir  à 
son  palais  pour  le  questionner  sur  ses  discourSi  eu  présence  de  plusieurs 
grands  prélats,  afin  de  le  fdire  couper  et  de  le  convaincre  de  mensonge.  Mais 
Audrade  soutint  toujours  si  bien  son  personnage,  que  le  roi,  touché  de  ses 
visions,  promit  d'exécuter  ce  qu'il  avoit  dessein  de  lui  faire  faire  en  faveur 
des  églises.  Charles  n'en  fit  cependani rien.  Au  contraire,  l'église  de  Chartres 


348  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'TONNE. 

se  trouvant  alors  vacante,  il  y  nomma  pour  évèque  un  diacre  de  très-mauvaise 
réputation.  Véniion,  métropolitain  de  la  province,  avant  que  de  l'ordonner, 
engagea  Audrade  à  consulter  Dieu,  sçavoir  si  c'étoit  sa  volonté  que  Burcbard, 
c'est  le  nom  de  ce  diacre,  fût  évéque  de  Chartres.  Audrade  le  fit,  et  sa  réponse 
ne  fut  point  du  tout  favorable  k  Burcbard,  Cela  se  passoit  au  mois  de  mai  855; 
et  les  évéques  de  la  province  étant  assemblés  à  Sens  pour  Tordination  du  nou- 
vel évéque,  Audrade  parut  devant  eux,  et  leur  déclara,  avec  un  ton  depropbète, 
que  Dieu  défendoit  sous  de  terribles  peines  de  procéder  à  cette  ordination. 
Ce  discours  intimida  tous  les  prélats,  qui  se  séparèrent  sans  la  faire.  Mais 
Tordre  du  roi  prévalut  ensuite;  et  Burchard  fut  ordonné  le  mois  de  juin 
suivant.  Audrade  étoit  encore  au  monde  le  mois  de  novembre  de  la  même 
année,  et  peut-être  aussi  les  premiers  mois  de  Tannée  suivante  854,  comme 
on  va  le  voir  dans  ce  que  nous  avons  à  dire  sur  ses  écrits  ». 

ï)  i^  L'ouvrage  le  plus  connu  de  notre  cborévéque  est  un  recueil  de  visions 
et  de  révélations,  suivant  le  titre,  qui  était  manuscrit  entre  les  mains  du  P.  Sir- 
mond.  André  Du  Cbesne,  en  aïant  eu  connaissance,  et  y  aïant  remarqué  quel- 
ques traits  historiques  propres  à  illustrer  Tbistoire  de  France,  en  fit  imprimer 
des  extraits  au  ii''  volume  de  ses  Historiens  originaux.  Ce  qu'il  en  a  publié 
contient  les  chapitres  8,  9,  i5,  et  partie  des  18  et  24.  Alberic,  moine  de 
Trois-Fontaines,  en  a  fait  aussi  passer  quelques  morceaux  dans  sa  grande 
chronique.  On  voit,  par  ce  qu'on  en  a  imprimé,  que  ce  sont  de  pieuses  fictions, 
que  l'auteur  se  croioit  permises,  pour  faire  plus  d'impression  sur  les  esprits 
et  sur  les  cœurs,  afin  de  faire  cesser  les  divisions  et  les  guerres  civiles  entre 
les  princes  régnants,  et  les  engager  à  rétablir  le  bon  ordre  en  toutes  choses. 
Quoique  toutes  les  parties  ne  se  soutiennent  pas  également,  il  s'y  trouve  néan- 
moins quelques  traits  assés  ingénieux.  Avant  que  de  rédiger  ces  fictions  par 
écrit,  Audrade  les  avait  d'abord  répandues  de  vive  voix,  comme  il  parolt  par  la 
lecture.  Il  ne  les  écrivit  au  plus  tôt  qu'en  855  ;  et  comme  il  y  rapporte  des  évé- 
nements arrivés  le  neuvième  mois  de  cette  année,  pour  parier  d'après  lui, 
c'esi-h-dire  le  mois  de  novembre,  il  put  fort  bien  n'y  mettre  la  main  que  les 
premiers  mois  de  Tannée  suivante,  que  Ton  compioit  encore  855  en  France 
jusqu'à  Pâque.  Il  y  établit  pour  une  de  ses  principales  époques  une  trêve  de 
dix  ans,  qu'il  fait  commencer  en  845.  On  ne  sçait  précisément  au  reste  de 


rx'    SIÈCLE,    AUDRADE-  249 

quelle  trêve  il  eûlenJ  parler,  k  moins  que  ce  ne  soil  de  celle  que  les  iroîs 
frères,  Loiliaire,  Charles  et  Louis,  firent  eutre  eux.  Mais  ou  n'apprend  que  de 
l'ouvrage  tl'Audrade,  qu'elle  dut  être  de  dix  ans.  Le  sljle  de  cet  éerivaiu  est 
tout  simple,  mais  fort  clair  et  assés  concis  :  ce  qui  u'est  pas  ordinaire  à  ceux 
qui  se  mêlent  d'écrire  des  révélations  ». 

9  2*^  Il  est  visible  par  ce  qu'on  vient  de  dire  de  Fouvrage  précédent,  que  ce 
ne  fut  pas  celui  qu*Audrade  présenta  k  Rome  au  pape  Léon  IV  en  849  ;  puisqu'il 
ne  Tavoit  pas  encore  composé.  Mais  ce  pouvoit  être  son  poème  intitulé  Fom 
Vitœ,  la  Source  ou  Fontaine  de  Vie,  dont  il  parle  dans  ses  révélations,  comme 
d'un  livre  qui  lui  avoit  coûte  beaucoup  de  soins  et  de  travail,  cl  que  les  mys- 
tiques ne  regardoient  qu'avec  respect,  venerabikm  librum.  Ce  poëme  est  en 
vers  héroïques,  qui  se  ressentent  de  toutes  les  imperfections  qui  régnaient 
alors  dans  la  poésie.  Le  P-  Lahhe,  en  aïant  recouvré  une  copie  manuscrite, 
avoit  formé  le  dessein  de  le  donner  au  public.  Cependant  il  ne  l'exécuta  pas; 
et  Casimir  Oudin  est  le  premier  et  l'unique  jusqu'ici  qui  Tait  mis  sons  la  presse* 
Il  le  publia  à  la  tête  de  quelques  autres  anciens  auteurs  de  France  et  de  Belgi- 
que, qu'il  fit  imprimer  in-8",  a  Lejde,  chés  Pierre  Vander  Meersche  en  IG92. 
Mais  cet  éditeur  s'est  trompé,  comme  Ta  remarqué  M-  Fahricius,  en  attri- 
buant le  poëuie  a  Hincmar  de  Reims,  qui,  suivant  le  titre  de  Fimprimé, 
Tauroit  adressé  à  Audrade  ». 

*  Il  est  constant  par  ce  que  celui-ci  dit  de  ce  poème  dans  ses  révélations, 
que  c'est  une  production  de  sa  muse.  Ce  n'est  pas  h  la  seule  faute  où  soit 
tombé  Oudin  au  sujet  de  noire  auteur.  Il  en  fait  un  évéque;  quoiqu'il  soit 
certain  qu'il  n'a  été  qu'un  simple  chorévêque.  Il  te  suppose  aussi  parent  de 
Burchard,  nouvel  évéque  de  Chartres,  dont  oq  a  parlé,  ce  qui  est  encore  une 
faute*  Oudiu  a  manqué  d'attention  en  lisant  l'endroit  des  révélations  d'Au- 
drade,  où  celui  qui  y  parle,  se  dit  effectivement  parent  de  ce  Burchard.  Mais 
c'est  Vérilon,  et  non  pas  Audrade,  qui  parle  en  cet  endroit,  ouqu'Audrade  fait 
parler.  »  Voir  Dom  Rivet,  La  France  LiU.^  lom.  v,  pag.  131. 

Nous  aurions  bien  voulu  donner  en  entier  les  Révélalions  d'Audrade  ei 

même  son  Fous  Vitm^  bien  qu'il  ne  soit  pas  historique,  parce  qu'il  est  fort 

rare;  mais  il  nous  a  été  impossible  de  savoir  ce  qu'est  devenu  le  manuscrit 

ilu  P.  Sirmond  où  se  irouvaienl  les  Révélations,  et  nous  n'avons  pu  jusqu'il  pré- 

I  32 


250  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE  DE  l'yONNE. 

sent  mettre  la  main  sur  le  petit  Yolume  du  Père  Oudin.  Nous  ne  désespérons 
pas  toutefois  d'y  parvenir  et  nous  donnerons  cet  opuscule  dans  un  supplément 
avec  les  autres  documents  qui  nous  auront  échappé,  ce  qui  ne  peut  manquer 
d'arriver  pour  un  ouvrage  de  la  nature  de  notre  Bibliothèque  historique. 

Les  textes  qui  suivent  nous  ont  été  fournis  par  Duchesne,  Histor.  Franc. 
Script.^  tom.  IN  pag.  590-595,  et  nous  les  avons  revus  dansDom  Bouquet, 
tora.  VII,  pag.  289-292. 

EXCERPTÀ  LIBRI  REVELATIONUM,  QUAS  AUDRADUS  MODICUS 
SGRIPSIT  ANNO  CHRISTI  DCCCLIII. 

CAPUT  VIII. 

Et  ecce  descendens  Dominus,  et  cum  eo  omnes  sancti.  Et  sedit  in 
confînio  aetheris  etaëris.  Tune  sol  obscuratus  est  tribus  continuis  diebus, 
et  luna  tribus  item  noctibus,  et  nuUum  radium  in  hoc  spalio  fuderunt 
in  terra,  quum  nulla  nube  tegerentur.  Jussitque  Dominus  ante  se  venire 
omnes  principes  ecclesiarum.  Qui  mox  adfuerunt,  et  adoraverunl. 
Quumque  benedixisset  eos,  dixit  :  «  Cujus  culpa  est,  fratres  aman- 
»  tissimi ,  quod  sic  atteritur  et  vexatur  hœreditas  mea ,  quam  redemit  pater 
»  sanguine  meo?  »  At  quidam  eorum  dixerunt  :  «  Culpa  regum  est.  ^ 
Dixit  igitur  Deus  :  «  Qui  sunt  hi  reges?  Non  cognovi,  non  constitui.  )> 
Responderunt  et  dixerunt  ei  :  «  Hludovicus,  pater  eorum.  »  Dixitque 
Deus  :  «  Ubi  ille  est?  »  Et  adduxerunt  eum,  et  dixerunt  :  «  Ecce  adest.  » 
Et  dixit  Dominus  ad  eum  :  «  Quare  posuisti  inter  filios  tuos  tantam  dis- 
»  cordiam,  ut  ob  hoc  tam  acriter  fidèles  mei  vexentur?  »  Respondit 
ille  et  dixit  :  «  Domine,  ego  putans  quod  filius  meus  major,  Hlotharius 
»  tibi  vellet  obedire,  et  secundum  tuam  voluntatem  ecclesiam  tuam  re- 
»  gère,  constitui  illum  loco  meo  ad  regendum  populum  tuum.  Sed 
»  postea  vidèns  eum  in  superbia  contra  te  erectum,  et  nolle  adquiescere 
»  ut  secundum  te  gubernaret  plebem  tuam,  submovi  eum,  et  parvulum 
)>  quem  dedisti  mihi,  nomine  Karolum,  yidens  humilem  et  obedientem, 
r>  intellexi  dona  misericordiae  luœ  in  eo  esse,  et  ideo  constitui  eum  loco 
»  majoris,  ut  humilis  semper  et  obediens  secundum  tuam  volontatem 
»  serviret  tibi  in  minislerio  gubernationis  populi  tui.  »  Respondit  Do- 


ÏX^   SIÈCLE.    AlIDRADE.  *  251 

minus,  cl  adsUiotibus  sibi  dixit  :  <^  Cerle  verum  dicit  :  majorem  proptfyr 
}f  superbiam  a  regno  removere  voluil,  minorem  propter  bmnîlitateni  et 
p»  ubedieoliam  regnare  coiistiluit.  Ubi  sunt?  »  InquiL  Qui  prolinus  ad- 
ducli  suiit  ante  eum.  El  ail  Dominus  :  «  Hlotliariiis,  quia  dixit,  ogo  sum, 
»  dejicialur,  Karolus  propter  obedientiam  el  hiiiuilitalem  stabiliatur, 
»>  Oïiid  inquam,  do  ferlio?»  Et  dixerunt  quidam  de  adslaiilibus  :  a  I>t>- 
n  mino,  arma  movitin  patrem.  »  Quumque  gravis  senlentiade  illo  jam 
imminerel,  alii  de  adstantibus  dixerunt  :  a  Domine,  opus  bonum  in- 
»  venlum  est  in  eu  ;  nam  licet  multi,  ejus  causa,  de  tuo  sint  aLsumpti 
p  servitio,  lamen  ille  studel  ut  de  alienigenis  loco  eorum  libi  alios  adqui- 
»  rens  subroge!,  »  Et  ait  ad  hapc  Dominus  :  «  Hludovicus,  quia  opus 
»  bonum  inventumest  ineo>  sfabiliatur  et  ipse.  Venianl  igilur  ante  me, 
►>  et  inibo  fœdus  cum  eis,  quod  non  liceat  violari.  » 

CAPLT  IX, 


Tune  jussu  Dei  adductus  est  et  Hludovicus,  Italorum  rex,  filius 
Hlolarii,  et  statuli  suiU  hi  très  ante  Deura.  El  dixit  Dominus  Karolo  : 
i<  Tu  puer  meus,  si  humilis  et  obediens  fueris,  el  permanseris  coram 
»  me,  et  ecclesias  meas  restitueris  în  statuni  sunm  quo  ordinavi  eas,  el 
»  unicuique  ordini  congruuai  suœ  religionis  restitueris  caput,  et  ordiui 
»  unicuique  propriam  legem  tenere  feceris,  et  a  rapinis  et  depra^datio- 
>►  nibus  et  ecclesiaruni  violationibus  onmem  populumqni  libi  comniit- 
»  titur  cessare  feceris,  et  unicuique  homini  justitiam  servaveris,  el 
M  C4irde  bono  et  oplimo  voluntatem  meam  seniper  sequufus  fueris,  ecce, 
»  do  tibi  sceptrum  regni  et  coronam  :  et  ut  inter  te  et  fratrem  tuum  Hlu- 
»  dovicuni  Gernianorum  regem  pax  sit  perpétua,  et  ipsa,  qua  parliluni 
n  est  regnnm  inter  vos,  quum  fugarem  ante  faciera  veslram  Hlotharium, 
»  erit  divisio  regnorum  veslrorum,  nec  luus  in  jîarteni  Hlndovici,  nec 
n  ejus  in  f)artem  luam  processus.  Et  tu,  Hludovire,  in  sermonibus  istis 
>►  eumdem  babi^as  mecum  pactum  firmalnm  similiteret  tu,  aller  Hludo- 
V*  vice  Italorum  rex.  Et  inter  vos  1res  pax  perpétua  in  his  verbis  et  in  hoc 
»  poclo  maneal.  Et  ob  hoc  quod  milii  in  hune  modum  servierilis,  do  libi, 
ï*  Karole,  ut  Hispanias,  duce  beato  Martino  principe,  libères  ab  infideli- 


232  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'yONNE. 

»  bus,  et  tuo  regno,  ad  honorem  nominis  mei,  secundum  liberlatem  fide- 
y>  lium  meomm,  consocies.  Nec  gens  Scytarum,  quœ  regnum  tuum 
»  immodice  affligit,  contra  te  tuumque  regnum  prsevaleat,  et  faisi  fratres 
»  ac  rebelliones  tui  regni  ante  faciem  tuam  velut  fumus  ante  faciem  venti 
»  deficiant.  Tibique  tui  filii  et  nepotes,  si  hoc  pactum  servaverint, 
»  succedendo  féliciter ,  donec  in  eo  coram  me  steterint,  in  regnum  suc- 
»  cédant.   Verumtamen  quia  ecclesias  de  suo  statu  submovere  non 
^  timuisti,  et  propter  te  tantum  malum  afiligit  ecclesiam  meam  scias  te 
»  sequenti  anno  in  hoc  ipso  mense,  qui  nunc  est,  Brittanniam  venturum, 
»  ibique  ita  ab  inimicis  tuis  dehonestandum,  ut  vivus  évadas.  Ibique 
»  morietur  perfidus  et  nefandus  Vivianus,  qui  non  extimuit  conculcare 
»  nobilitatem  ecclesiarum  mearum,  abbatem  se  glorians  monastarii  beati 
»  Martini  et  ceterorum.  Devorabunt  enim  idcirco  carnes  ejus  ferae  silva- 
>  rum.  Similiter  et  ceteri  multi  corruent,  et  tu,  ut  dixi,  difliculter  évades. 
»  Siquidem  noli  tune  desperare  de  recuperanda  sainte  :  sed  quascum- 
»  que  ecclesias  eo  bello  deliberavero,  restitue  in  statum  suum,  et  ego  tibi 
»  omnes  alias,  quœ  non  sunt  in  regno  tuo,  deordinatœ,  consequenter 
»  deliberabo.  Vide  tu  omnimodis  ut  neque  pro  aliqua  ambitione,  aut 
»  pristina  temeritate  iterum  a  suo  ordine  vel  statu  eas  amplîus  removeas, 
»  si  pactum  meum,  quod  hodierna  die  tecum  pepigi,  vis  inviolabile  per- 
»  manere.  Quod  si  hoc  tu  non  servaveris,  nec  verba  pacti  mei  tibi  se 
y>  conservabunt.  Et  tu  Hludovice  Germanorum  rex,  accipe  sceptrum 
»  regni  et  coronam  hanc  in  firmamento  pacti  hujus.  Quod  si  conserva- 
y>  veris,  duce  beato  Paulo  principe,  erit  in  gentes,  quœ  sunt  adhuc  infi- 
>^  deles  apud  Germanias,  felicissima  dilatatio  tua.  Si  autem  tu  hoc  non 
»  conservaveris,  nec  pactum  meum  quod  ego  tecum  pepigi,  stabile  ma- 
»  nebit.  Tu  autem,  Hludovice  Italorum  rex,  accipe  sceptrum  regni  et 
»  coronam  hanc  in  firmamento  pacti  hujus.  Quod  si  servaveris,  duce 
»  beato  Petro  principe,  erit  contra  gentes,  quœ  opprimunt  regnum  tuum, 
»  felicissima  extensio  tua.  Sin  autem,  mutabitur  et  istud.  Hi  enim  très 
»  principes  quos  duces  et  adjutores  cum  exercilibus  suce  societatis  vobis 
»  dedi,  abimminenti  damnationemundum  suis  inaestimabilibus  precibus 
»  modo  eripuerunt  :  sine  quorum,  ut  ordinavi ,  ducatu  et  protectione  nuUa 
»  vestris  congressibus  cedet  prosperitas.  Servantibus  quoque  vobis,  ut 


ÏX'    SIÈCLE.    ACDRADE.  ÎS3 

H  dixi,  pactum  hoc,  quod  hodie  solennitor  vobiscuni  pepigi;  lime  ht 
»  duœs  et  coram  me  vestram  vestrarumque  regeoruni  causani  semper 
»  peragont,  et  quocumque,  sive  ad  bellum,  sîve  ad  paceni  processerilis, 
»  vcstri  veslrommcpie  duces  optatissimi  el  imaeti  pruleclqres  erunt.  » 
Ha^c  complens  Dooiinus  ordinavit  in  onmibiLs  ecclesiis  priiieipes  sive 
pastores  sua^  borne  voluntatis,  dans  fineni  his  qui  lalso  vocabulo  eeu- 
seiitur  pastores  :  similiter  capita  plebiuni  utiiversomni  chrislianuruiri. 
Et  benedixit  mundum  diccns  :  «  Quia  pro  initjuilaLibus  hominuni  niodu 
»  quasi  jain  damnalus  omnibus  démentis  appares,  nunc  accipe,  bent^- 
»  dièlionem  meani,  el  eslo  fecundissimus  hoc  anno  sequenti,  ul  nuHi 
»  dubium  nianeal  quin  ego  his  Iribus  diebus,  quibus  solis  et  luuœ  radiî 
v>  se  absconderuiil,  visilaYerim  ecclesiam  meam,  ejus(|ue  causam  dis- 
►>  posuerim.  »  Faclumque  est.  Et  haec  percompleiis  Doniinus,  asceiidil 
8uper  omnes  cœlos  iu  dexterapatris.  Venilquoque  anniversarii  dies,  el 
sermu  domini  coniplelus  est  in  Karolum  el  exercilum  ejus.  Namque 
Vivianum  ab  hoslibus  interfeclum  devoraveruntfera'silvarum,  et  niulla* 
ecclesia'  ab  oppressorîbus  suis,  ut  Dooiinus  pra^dixeral,  et  eu  bello  sunt 
deliberatie,  Mandaverathoc  Legalus  ecclesiarum  Karolo  régi  per  Uothber- 
num  quemdaiu,  cubicularium  régis,  el  omnem  textuni  narralionis  expo- 
suerat  :  quod  rex  obedireneglcxil;  sed  inhonestissime  a  Brittannia  re- 
versus,  non  reslituil  ecclesias  in  ordine  suo.  Quamobreni  adduxit 
\ormannos  in  Gallias  Deus,  (pii  cas  terra  manque  vastareiit;  et  iiiima- 
nitas  omnium  malignantîum,  velut  ira  Dei  cœpit  undique  in  parteni 
horum  regum  effervescere.  Tune  Legatus  eeclesiarum  Iribus  diebus  el 
noctibus  continuis  Iribus  sine  cibo  et  polu  coram  Deopermansit,  orans 
ul  misererelur  populo  suo,  et  non  subtraherel  inducias  datas.  Qui  ile- 
nini  tlexusad  pielatem  miserlus  est,  eluleumque  ex  part**  mihgavit  iram 
furoris  sui,  suslinens  adhuc  induciarum  spatium. 

CAPLT  XV. 


Et  factum  est  anno  dccclui,  hoc  esl  induciarum  ix,  lerlio  meuse, 
iteruni  evocavit  me  rex  Karolusad  se.  Etcum  principibusecclesi.îrum, 
lèstibusWenilone,  Ilincmaro,  Amalrico,  Leopardulo,  venerabilibusarchi- 


254  BIBLIOTBÉOLE   HfSTORÎOtE  DE  L*YO?r!rE. 

episcopis,  présente  chrisUanîssima  regina  Ermenlnide,  cœpil  percon- 
tari  de  bis  omnibus.  Tel  si  in  aliquo  potuissem  deprehendi  meodaeio 
sciscitari.  At  ego  in  sermone  Domini  iterum  illi,  ul  supra  scripta  sunl» 
oninia  enarnavi.  Qui  cœpil  iterum  atque  iterum  promiltere  quod  infradoos 
menses  sancti  Martini  ecclesiam,  seu  ceteras,  ((nœ  videbànlur,apei1ieiii 
suo  ordine  reslituissel  :  qnod  non  adimple\il.  Sod  ad  provocandam  adfauc 
iram  Omnipotentis»  accersiril  quemdam  diaconum,  nomine  Burchar- 
dum,  qui  erat  partibus  Hlotharii  régis.  Et  eommendavil  ilH  eeelc^iam 
Carnutensium,  ul  ossel  iii  ea  pontifex,  ac  si  nulluni  in  regno  dignioris 
nominis  dcricum  invenire  potuisset  Et  diiit  Weniloni.  Senonum  an^hi- 
episcopo,  ul  eum  ordinaret  episoopum.  Vocavit  auiem  me  idem  archi- 
^»piscc>pus  et  diiit  :  a  Scio  ad  iram  Dei  proTOcandam  regem  noslrum 
»  Karolum  egisse,  ul  Burchardura  a  partibus  Hlolharii  evocarel,  el  pas- 
>^  torem  ec<^Iesia^  constilueret.  >am  de  œ  per  universas  regni  hujus 

»  ecclesias fama  el  dirlu  horribilis  dinilgala  est.  Sed  si  esse  possit 

>*  ut  Dei  iracundia  non  provocarelur,  quiaapud  seculi  causam  slrenuus 
>>  esse  dinoscitur;  rogo  teomnimodis  ut  ores  Deum,  qualenus  dignetur 
>y  libi  ostendere»  si  esse  possit  ullo  modo  ul  seeundum  ejus  volunlatem 
>*  idem  Burchardus  fieri  merealur  episcopus*  Nam  ego,  si  esse  possit. 
»  satis  hoc  velleni  :  est  enim  mihi  œnsanguineus.  Age  ergo  ul  moneri, 
►>  et  si  aliquid  inde  dignatus  fuerit  ostendere  libi  E)eus,  non  abscondas  n 
^  me  illud,  in  fide  Dei  te  obtestor.  »  Quumque  orarem  solilo  pro  fira- 
Irum  sainte,  etiam  el  pro  supradicto  negotio,  ecce  Domînus  dignatus  esi 
me  audire,  et  descendens  de  cœlo,  lumine  suo  circumfulsit  me  in  loco  quo 
eram  orans.etdixit  :  «  Maledicla  dies  qua  erit  Buchardus  episcopus!  h 
Et  hœc  dicens,  in  cœlum  rediit.  Unus  auiem  ex  angelis,  qui  cum  eo  vé- 
nérant, addexleram  mihi  remansit,  el  ait  :  m  Nosti  (|uid  diierit  Dominus?^ 
Elaio  :  «  Domine,  apertius  scire  vellem.  »  At  ille  dixit  :  h  Omnibus  diebuïi 
ïp  quibus  foerit  Buehardus  episcopus,  stillabil  ira  Dei  super  omnes  ec- 
»  clesias  usque  ad  ruinam  illarum.  Idcirco  excommunicando  prohibel 
»  ordinatorem  ejus  Altissimus,  ne  imponat  illi  manus  în  benedictione 
»  episcopalî.  »  El  hœc  dicens,  Duminum  sequutusesl.  Egoautemado- 
rans  et  gratias  agens.  retuii  universa  archiepiscopo  meo,  qui  mox  scrip- 
lu  m  misil  oraculura  istud  régi  Karolo,  Et  ego  conventui  episcoporum,  qui 


U^  SIÈCLE.   AUBIIADE.  255 

ob  hoc  Seiionas  comenerant,  monente  jam  diclo  archit  pîscopo,  relulî. 
Oui  primo  quidepinolut3ruiitordinarei?piscopuni  eunidcni  Burcliardiini, 
lani  evideiis  Dei  oraculum  pavesceotes.  Sed  imperiiim  régis  p(*slea,  tît 
muUoruni  episcoporum  ac  principiim  rf'gni  consunsus  pra;valuil  :  et, 
meuse  quarto  anni  iiiduciaruni  noui,  ordiiiatusestepiscopus.  Cujus  or^ 
dinatioïieni  aperte  ira  Dei  mox  sequula  est  :  elsequenli  mense,  per  lotum 
niundiinî,  vento  urenle  percussaR  sunt  vineœ;  teiiipestates  et  lonifrua  et 
perifmla  cœlilusultraquamdici  possil  emissa,  Eodemque  aiino,  Norlmanni 
per  Ijgerim  alveuni  ascendentes,  monasterieni  S,  Jlarlini  Turoneose  vi 
Basilieam  ejus  loto  orbe  venerabilem,  nullo  tibstante,  niense  riono  iiiceri- 
duol.  Corpus  autGmb*3ali  dom  ni  Martini  clerici  ejus  indefugi  entes  sera  m 
portaverunt  in  monasterium  monachorum,  quod  dicilur  Coruiaricus,  ei- 
deni  sanclo  subjectum.  Tune  pacluni,  quod  pepigerat  Cbrisliis  euni  regi- 
bus, irritum  faclum  est,  quia  non  emendationem  se  ullo  modo ,  sed 
apcrtissime  ad  provoeandam  super  se  magis  iram  Dei  onuiipotenlis 
converlerunt.  Id  circo  et  omnis  pax  rupta  est,  et  onine  malum  ileruin 
ceu  reviviscens  super  omnes  ecclesias,  vehit  intolerabibs  maris  procella 
superinundavit»  ut  nuUi  dubium  esse  possel  fideb  aut  infideli,  ira  Dei 
œlitus  ecclesias  omnes  et  totum  mundum  undiqu^'  et  ubique  emiquas- 
sari.  Tune  maxima  pars  legationis  meai  irrita  facta  est,  et  omnis  con- 
fusio  et  mal(5dictio  cœpit  superinundare. 

CAPUT  XVII!. 

<i  Audi  me,  frater.  ^<  Hieest  fons,  dequo  multo  laboreelstudiu  edidisli 
w  venerabilem  libriim.quembenetitulasti  de  Fonle  viUe».  ol  dixit  mihî 
doctor  :  «  Recognosce  seyphum  istuni,  de  eo  quidem  earmina  clara  in 
memorato  libro  vilfefontis  composuisïi.  » 

CAPOT  XXIV. 


Et  tune  cœpit  (Deus  Pater  scilicel)  a  principio  nniversa  dolendu  rep**- 
iere,  dicens  :  «  In  die,  Fib,  qua  seeundum  tuam  humanifatem  resur- 
n  rexisti  a  morluis,  postulasti  A  me  omnipotente  Paire  tuu,  omnipolens 


556  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'yONNE. 

»  Fili  mihi  per  omnia  coœqualis,  et  consubstantialis,  et  dedi  tibi  génies 
»  in  haToditalem.  El  nunc  vides  quomodo  quos  redemisti  te  deserunt, 
»  et  contra  te,  qui  te  cognoverunt  et  adorare  didicenint,  arma  tyrannica 
»  cum  sacramento  militari  partis  adversœ  sumere  non  sunt  veriti.  Ego 
»  quidem,  Fili,  multas  inducias  te  volente,  ut  ab  hac  nequitia  pœnitendo 
»  resipiscerenl,  pro  eis  me  œque  et  te,  ac  spiritum  nostruma  te  meque 
»  a?que  procedentem,  nobisque  per  omnia  coœquum  et  consubstantia_ 
»  lem,  exoranlibus  sanctis  luis,  illis  concessi,  quas  neglexerunl,  et  in 
»  superbia  omnia  hœc  pro  nihilo  duxerunt  :  auxeruntque  potius  sibi 
»  opéra  nequitiœ,  et  absque  uUa  pœnîtentia  in  eis  perdurant.  Quumque 
»  in  hoc  crebo  ab  illis  dispectus  afficerer  tedio,  evaginavi  gladium  meum 
»  ut  interficerem  eos,  et  quantœ  infelicitatis  essent,  ac  quantœ  apud  me 
»  dejectionis,  ostendens,  diem  sanctissimum  et  celeberrimum  Pascha* 
»  ritu  paçano  in  medio  eorum  apud  urbem  Parisiacam  maculari  per- 
»  misi,  utvel  sic  experirenlur  mortem  sibi  instare  vicinius,  qui  Pascha 
»  sacrum  in  celeberrimis  suorum  locorum  Basilicis  digni  celebrare  mi- 
»  nime  viderentur.  Sed  illi  mente  superba  in  suis  sceleribus  obstina- 
»  tissime,  obduruerunt,  et  ego  exsurrexi  in  ira  ut  delerem  eos  omnes. 
»  Sed  tu  continuisti  me,  et  has  decennes  inducias  voluisti  illis,  mecum 
»  inseparabilis  voluntas,  ad  pœnilentiam  adbuc  dare,  etc.  » 

ÉLECTION  D'ÉNÉE  DE  PARIS. 

(An  de  J.-C.  855.) 

Ënée,  Qolaire  dans  le  palais  de  Cbarles-ie-Gbauve,  était  d'une  si  rare  pro- 
bité et  d'un  si  grand  mérite,  qu'à  la  mort  d'Erconrad,  en  855,  le  clergé  et 
le  peuple  de  Paris  le  jugèrent  digne  du  siège  de  cette  ville.  Il  fut  élu  à  l'una- 
nimité, et  Vénilon  de  Sens  et  les  autres  évoques  de  celte  métropole  s'assem- 
blèrent pour  son  ordination.  Les  deux  pièces  qui  suivent  ont  rapport  à  ceUe 
affaire.  Nous  les  tirons  de  Baluze,  Capitularia  reg.  Francor.,  tom.  ii,  col. 
606-607,  édii.  de  1677. 


ir  SIECLE.    ÊLKCTTOND'fNKÊ   DE   PARIS. 


BECRETCM  CLERt  PARISIENSIS  DE  ELECTÎONE  M^EJE  EPISCOPI, 

giEM  KAROLUS  REX  INSINUA  VER  AT,  AD  METR€P0LITANU.\1  SENONENSEM 

EJIÎSQIE  PROVINCIALES  EPISCOPOS, 


Reîigiosissîmîs  patribus  et  frafribus,  Gueniloni  metropolitanoSenonicœ 
sedis  antistiti,  et  universo  clero ejus,  et ceti*rarum  ecelesiarum  pra^sulibus 
qaa*  in  diocesi  menioratœ  scdis  ceiiseiilur  cunctisque  io  ois  Deo  laiimlaoti-  * 
bus,  clerus  inalris  ecclesiee  Parisiorum,  et  fratres  cœnobii  sancli  Oionysii 
et  sancti  Gemiani  et  beata^  Genovefe  ac  Frossatcnsis  diversorumqiie  mo- 
nasleriorurn  unanimilas,  pra?seiitem  et  futuram  salutcm.  Venerabil«m 
pastorem  nosIrumErcunradura  niiper  decessîsse  quiim  longe  lalequodi- 
vulgatimi  sit,  tiim  sanctitatem  veslram  latere  non  potuil;  nosque  atlici 
mœstitiade  vocalione  fralris  defuocti,  ac  sollicitudine  perraoveri  de  elec- 
lionesucœssuri,  pnidenlia  vestra  intelligit.  Ouumenim  principaliler  se 
futurum  Dorninus  Jésus  polliœatur  cura  his  qui  principes  religionis 
existant,  non  patimur  diu  carere  anlislite,  cujus  doclrina  ad  salutcm 
nostram  instituamur,  exemplo  informemur,  beoedictionibus  in  nomine 
Domini  muiiiamur.  Ejus,  utpote  bonorum  omnium  auctoris,  neqnaquam 
nos  cura  deslitutos  firmissime  credimus,  dum  ipse  curas  nostras  sua 
clementia  sustulil,  et  vota  uUronea  benignilale  pran^enit.  Namque  ipse 
in  cujus  manu  cor  régis  est,  gloriosi  Domini  nostri  Karoli,  quem  admo- 
<hun  plene  confidimus,  menti  infudit  ut  ejus  nos  regiDiini  committeret 
quem  in  divinis  et  humanis  rebus  sui  fidissimum  multis  experimentis 
probassel.  Igitur  Dei  pronam  in  nos  amplectentes  misericordiam,  et  régis 
nostri  piam  suscipientesprovidentiam,  yEneam,  cujus  prœconia  pra^rai- 
simus,  concorditer  omnes  eligimus;  jîlneam  patrera,  /Enam  ponlificem 
habere  oplamus.  Onamvis  enini  lanla  prudentia  ac  prol>ilate  pnecellen- 
tissimus  rex  noster  polleat  ut  solum  ejus  judieium  de  viro  memoralo 
posset  suiTieere,  taraen  conditionis  lumiana^  non  nescii,  futnrnrumqn^.^ 
curiosi,  aulirorum  nos  ipsi  propositum  ae  mores  longe  prius  inspeximns, 
et  inler  graves  probabilesque  personas  et  sanclitate  ferventes,  hune  quem 
antislitera  liabere  cupimus,  quotquot  quuni  nosse  potuimus,  ut  nunc 
palam  est  absque  errore  annumeravimus.  Proinde,  sancti  patres,  an 
I  33 


258  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'YONNE. 

nitimini  ne  dilatione  divini  et  regii  benejQcii  torqueamur;  sed  nobis 
suspensis,  nobis  desiderantibus,  nobis  flagitantibus,  ponatur  celeriter 
lucerna  super  candelabrum,  ut  lumen  veritatis  populus  Dei  videat,  et 
cumula  devolione  prœsulis  vestigia  tenens,  sempiternai  beatitudini  prae- 
paretur.  Professionem  vero  nostri  consensus  in  ^Eneamdeo  annuente  per 
vestrum  ministerium  nobis  futurum  antistitem  subscriptionibus  nostris 
certatim  roboravimus,  ut  nostra  unamimitate  comperta,  votum  summa 
properantia  compleatis. 

RBSCRIPTUM  EPISGOPORUM  AD  IPSOS. 

Guenilo  sanctœ  Senonicœ  sedis  metropolitanus  episcopus,  Heriboldus 
Autisiodori  episcopus,  Agius  Aurelianorum,  Prudentius  Tricassinorum, 
Herimannus  Nivernensium,  Frotbaldus  Carnutum,  Hildegarius  Meldo- 
rum,  clero  matris  ecclesiœ  Parisiorum  et  cunctis  in  diversis  cœnobiis 
sub  ea  Deo  militantibus  salutem.  De  excessu  reverentissimi  coepiscopi 
nostri  Ercunradi  non  mediocriter  anxii,  vestrique  mœroris  participes, 
tandem  justissimœ  dispositionis  Dei  memores,  consolationem  recipimus, 
dum  vos  sub  pastore  bono  agentes,  qui  summe  bonus  est,  vicarium  ejus 
scilicet  visibilem,  ministeriique  nostri  consortem;  absque  dilatione  expe- 
tere  vestris  litteris  tenentibus  lineas  rationis  cognovimus.  Prœparatum 
enim  a  Deo  ei  bonum  exitum  credimus  cujus  munere  talem  videmus 
patere  ingressum;  quamquam  nobis  futurus^nuncsocius,  olim  fuit  pra^- 
cognitus  et  merito  suœ  probitatis  amabilis.  Quis  enim  vel  leviter  tetigit 
palatium  cui  labor  ^neœ  non  innotuit,  et  fervor  in  divinis  rébus  non 
apparuit?  Quamobrem  electionem  vestram  in  eo  factam  Deo  propitio  li- 
benter  sequimur  ;  ut  eum  profuturum  populo  ejus,  ad  dignitatem  ponti- 
ficatus  promovendum,  concorditer  decernamus-  Sit  igitur  vobis  pastor 
qui  pro  suis  in  Deum  meritis  bene  complacuit  ;  et  sequentes  ejus  vera- 
cem  doctrinam,  et  sancta  opéra  imitantes,  ad  cœlestis  regni  pascua  pro- 
peratefelices.  Ordinationi  autem  ejus  subscripsimus  concorditer  universi, 
ut  securi  ministerio  potestatis  ejus  fruamini. 


IX^   SIECLE.    NITHARD, 


239 


NITHARD, 


(Ande  J.-C.  869.) 


Nilliard,  que  quelques-uns  nomraenl  Wiclhard,  Guilard  ou  VilalJ,  naquit 
avant  790,  d'Angilberl,  qui  devint  depuis  abbé  de  Cenlule  ou  Sainl-Riquier, 
ei  de  la  princesse  Berihe,  fille  de  Charlemagne.  Il  fut  élevé  à  l'abbaye  de 
Sainl-Riquier,  laquelle  ëLait  destinée  à  Téducation  des  enfants  les  plus  nobles* 
M  commença,  en  842^  Fouvrage  iraporlanl  auquel  on  a  donné  le  tilre  (V His- 
toire des  Divisions  entre  les  Fils  de  Louis^h- Débonnaire,  el  ce  fut  par  Tordre 
de  ce  prince.  C'est  à  lui  qu'il  s'adresse  dans  tout  le  cours  de  Fouvrage,  sans 
[ïourlant  le  nommer*  C'est  un  monument  curieux  et  plein  d'inlérêt  de  T his- 
toire Je  France.  On  reproche  a  cet  auteur  de  se  borner  h  indiquer  les  faiis 
sans  les  développer  et  leur  donner  les  détails  qu'ils  exigeraicol,  témoin  la 
célèbre  bataille  de  Fonlenoy  au  sujet  de  laquelle  nous  avons  surtout  ii  le  citer 
ici.  Voir  Duchesue,  lom,  ii,  pag,  55 i»  et  Dom  Bouquet,  tom,  vu,  pag.  10. 
On  ne  saurait  oublier  la  dissertation  de  notre  abbé  Lebeuf  sur  la  bataille  de 
FonlCDoy.  Recueil  de  divers  écrits^  tom*  i,  pag,  127. 

DE  DISSCNTIONIBCS  FILïORUM  LUDOVtCt  P0  Jl0  AimUM  U^UE  DCCGXLIIL 

LIB.  L 


VI.  Mis  ita  compositis,  paler,  titi  et  eum  quibus  consueverat,  impe- 
rium  regebat.  Videns  aulem  quod  popiilus  iiullo  modo  diobus  vi(a>  suap 
illum  relinquere,  uti  consueverat,  vellet,  roiiventu  Aquis  hieme  indicto, 
portioneni  regiii  his  termitiis  nutolam  Karolo  dédit  :  id  est  a  mari  per 
fines  Saxoniîe  usque  ad  fines  Ribuariorum,  totam  Frïsîam,  et  per  fines 
Ribuarioriini,  Comitivtus  Moilla,  Hait,  Trahammolantp  Masagobbi  : 
deindevero  quicquid  inter  Mosamet  Sequanain  usque  Burgundiani  inia 
cum  ViridunGnsi  consistit  :  et  de  Burgundia,  Tullenseni,  Odonienseui, 
Bedeitsem,  Blesensem,  Parthensem,  utrosque  Barrenses,  Brîfjnensem, 
Tricassinum,  Autissiodorensem,  Senonicimi,  Wastinensem,  Mtliduuen- 


360  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'tOX.XE. 

sem,)Slâmpensem.  Castrensem,  Psirisiacum  :  et  deinde  per  Sequanam 
usque  in  mare  Oceanum,  et  per  ipsum  mare  usque  in  Frisiam  :  omnes 
Wdelicet  episcopatus,  abbatias,  comitatus,  fiscos,  et  omnia  infra  pr^e^ 
dictes  fines  consistentia,  cum  omnibus  ad  se  pertinentibus,  in  quacum- 
que  r^one  consistebant,  et  sui  juris  esse  videbantur,  una  cum  aucto- 
ritate  dirina  atque  patema,  praefato  filio  suc  Karolo  dédit,  firmumque 
ut  permaneret,  Dei  omnipotentis  dementiam  exoravit.  Hilduinus  autem 
abbas  ecclesise  sancti  Dionysii,  et  Gerardus  comes  Parisius  ciritatis,  ce- 
terique  omnes  praedictos  fines  inhabitantes  ccm^enerunt,  fidemque  sa- 
cramento  Karolo  firmaTerunt.... 

UB.  U. 

X Lodharius....  fer  suosse  nihil  absque  praelio  Telle  mandant. 

Confestimque  obviam  Pippino,  qui  ab  Âquitania  ad  iUum  veniebat,  iter 
arripuit.  Quod  quum  ocius  didicissent  Lodhuwicus  et  sui,  supra  modum 
rem  grariler  ierentes  erant  enim  undique  graviter  tam  itineris  longitu- 
dine,  quam  et  pneUis  variisque  difficultatibus,  et  maxime  equcMiun 
inopia  attriti  verumtamen  quamquam  se  hœc  ita  haberent,  timentes  ne 
forte,  si  ab  auxilio  fi^tris  frater  defieeret,  posteris  suis  indignam  me^ 
moriam  reliquissenL  Quod  quidem  ne  facerent,  elegvunt  omni  penuria*, 
etiam  si  oporteret,  morti  potins  subire,  quam  nomen  invictum  amittere. 
Quamobrem  ex  eadem  magnanimitate  moestitia  oppressa,  invicem  se 
adhortantes,  gaudentes  velociterque  ut  Lodhariumcito  consequi  possent, 
ibanL  Quumque  insperate  propter  urbem  Aldodorensem  uterque  exer- 
citus  alter  ab  altero  rideretur,  confestîm  Lodharius  Terms  ne  i<Mte  fratres 
sui  absque  dilatione  supra  se  irmere  TeUenL  armatus  castra  aliquantu- 
lum  excessiL  Quod  quoniam  fratres  sui  £M8re  îDum  o^ovenmt,  quos- 
dam  castramelantes  relinquunt,  quosdam  secum  armatas  assumunt,  et 
absque  dilatione  diiTiam  procedunt.  Missos  invicem  mittunt,  pMemque 
sub  nocte  componunt.  Castra  aulem  ab  inficem  distabant  plus  minus 
leuTas  très,  et  inlererat  paucula  palus  saltusque  :  ac  per  hoc  erat  utrique 
ad  alteium  diflkilis  aoœssus.  Quapropler  aurora  dilucescente,  Lodhu- 
wicus et  Karolos  ad  Lodharinm  mittunt  :  mandant  sibi  Talde  displicere 


•  II*   SIECLE.    NITHARD.  261 

qiiod  illis  pacem  al)sque  prœlio  denegaverat.  Quod  ctiam,  quoniani 
vell(*t,  etabsque  qualibet  fraude,  si  fieri  deberel,  esseL  El  primuni  qiii- 
dem  jejuniis  ac  votis  Deum  invocent  :  deinde  si  ille  traesire  ad  illos 
voluisset,  locum  Iranseundisfi  daturos  proniillunt  :  iitomni  impedimento 
sua  suorumque  ex  parte  ablato,  absque  (jualibel  occulta  decoplinnecoii' 
gredi  possetit.  Qua  et  si  vellet,  sacrameiito  firmare  preeceperunl  :  at  si 
nallet,  ul  eadem  ilHs  concederel  atque  firmarel,  rogant  el  pelunl.  Is  autein 
more  solito  per  sucs  se  responsurum  promisit,  et  ut  legati  regressi  sunl, 
proliniis  obviara  iterarripiiit,  ac  locum,  quo  caslra  poiioret,  Fontanelom 
petit*  Eadem  autem  die,  iValres  sui  post  Lodbarium  iter  acceleraïUes,  an- 
tecesserunt  illum,  et  propter  vicum,  qui  Tauriacus  dicilur,  caslra  pc»- 
suerunt.  Crastina  die,  exercitus  praparali  ad  praelium,  caslra  ali- 
quantulum  exccssenmt.  Pra^mittenles  Lodhuwicus  ac  Karolus  Lodhario 
mandaverurit  ut  memor  esset  fralermi'  condilinnis,  sineret  ecclesiain 
Dei  el  universum  populum  christiaoum  pacem  habere,  concederel  illis 
régna  a  pâtre  suo  consensu  concessa,  haberet  sua  sibi,  aon  merito,  sed 
sola  misericordia  a  paire  illi  relicta.  Et  in  munere  olTerebant  illi  quic- 
quid  in  universo  exercitu  absque  armis  et  equis  habere  videbaniur.  Al 
si  id  nollet,  cedebant  illi  uterquc  porliouem  regni,  aller  usque  Carbona- 
rias,  aller  vero  usque  RbenunL  Oiiod  et  si  renueret,  universam  Fran- 
cîam  a^qua  lance  divîderent,  et  quicquid  borum  velltît,  sua^  ditionis 
esset.  Ad  quod  Lodharius  more  solito  per  suos  se  quicquid  placeret  no- 
tare  respondit,  mitlensque  per  priesens  Drogonem,  Hugonem  el  Hegi- 
bertum,  mandai  non  illos  ali*]iiid  laie  antea  illi  mandasse  :  ad  quod 
eonsiderandum  spatium  habere  se  velle  aiebat.  Re  aulem  vera  l'ippinus 
non  veneral  :  illum  bac  dilatione  exspectare  volebaL  Verumtamen  Hicui- 
num,  Hirmenaldum,  et  Fredericum  sacramento  firmare  pra^cepil,  quod 
pro  nulla  re  alia  bas  inducias  peterel,  pra4er  quam  quod  commune  pro- 
fectum  tam  illorura  quam  el  universœ  plebis,  sicut  jusliliajn  inter  fra- 
Ires  et  pr^pulum  Cbrisli  oportebal,  qua^rere  volebal.  Quo  quidem  sacra- 
mento Lodhuwicus  el  Karolus  creduli  efTecti,  eadem  die  et  in  craslinuni, 
insuper  etiam  us*jue  in  horam  secundani  diei  terlite,  quod  evenit  vu 
Kalend»  Julii,  pace  utrorumque  ex  parte  jurejurando  firmata,  ad  caslra 
redeunt,  missam  vero  sancti  Joannis  in  crastiimm  celebraluri.  Pippioo 


2()2  BIBLÎOTHÈOUE    HISTORlOtE   DE   l'yONNÉ. 

(juoqiie  eadem  die  Lodharius  in  supplementum  recepto,  mandat  fintrilms 
suis,  ([uoniam  scirenl  illi  imperatoris  nomcn  magna  auctoritate  fuisse 

imposilum;  ul  fonsiderenl  quaU'iuis  ejusdem  nomiiiis  niagnificum  pos- 
set  expient  (ïllicium  :  insuper  auteiii  haud  si*  libeoter  ulroruniqoe  quop- 
rerc  profectum.  liiltTrogati  autem  si  quiddam  lioruni  qua.*  mandaverant 
recipere  vellet,  vel  si  quamlibet  flnitivam  sententiam  îllis  mandasset, 
nihii  sibi  horum  fuisse  injunctum  respnndcrunl-  Onamobrem  quum 
umnis  spes  justitiiie  ac  pacissua  ex  parte  ablata  viderelur,  mandant  illi, 
si  melius  non  imenisset,  aut  reciperet  umim  horum  quie  illi  mandave- 
rant,  aut  uosset  illos  in  crastinum  (quod  contigit,  sicut  pndatum  est, 
vil  Kal+^nd.  Julii,  liora  videlicot  diei  secundo),  ad  omnipolentis  I>ei  ju- 
dicium,  quodillis  absque  illorum  voluntale  niandaverat,  esse  venturos. 
OuaH(uidem  Lodharius  solilo  more  insolenter  sprevil,  etnsurossequid 
agere  deberet,  respondil.  Dum  ha:'c  super  Ligerim  juxta  sanctimi  Flu- 
dualdum  consistens  seriberem,  eclipsis  solis  liora  prima»  prima  ferla, 
XV  KaL  Novembris  in  Scorpione  configit.  His  ila  oniissis,  diluculo  Lo- 
dhuwicus  et  Karolus  consiirgunti  verticem  montis  castris  Lodliarii  con- 
tigui  €um  lerlia,  ut  videtur,  exercitus  parle  occupant  :  advenlumque 
ejus,  et  horam  seeundam,  ul  sui  juraverant,  exspeclant.  Quumque  utrum- 
que  adesset,  pra*lium  super  Rivolum  Burgundionum  magiio  eertamine 
l'ommillunl.  El  Lodhuwicus  quidem  ac  Lodharius  in  loeo,  qui  Brtttas 
dicilur,  strenuecontligunt  :  quu  superalus  Lodharius»  terga  verliL  Pars 
aulem  exercitus,  quam  Karolus  in  loeo,  qui  Fagîl  vulgo  dicilur,  excepit, 
pnilinus  fugit  :  pars  vero,  qua^  in  Solennat  Adhelardum  celerosque, 
quibus  haud  modicum  supplemenlum,  Domino  auxiliante,  pradmi,  ap- 
petiit,  strenueeonflixiL  Quoetutrique  vicerunt.  Sed  novissimeomnes  a 
parte  Lodharii  fugerunt,  ùno  finem  primi  certaminis  dédit  Lodharius, 
termine  lu  r  liber  secundus. 

LIB.  IIL 


L  Pra'liy  quidem,  uli  pra*fatum  est,  sirenue  peraelo,  quid  de  palan- 
fibus  peragere  deberetur,  Lodhuwicus  et  Karolus  in  eodem  campo  deli- 
berare  cœperunL  Et  quidam  ira  correpti,  persequi  hosles  suadebant  ; 


ir  SIECLE.    COMPLAINTE   D'ANGELBERT*  S63 

quidam  autem,  et  maxime  reges,  miserantes  fratris  plebisque,  el  ut  ju- 
dicio  Dei  et  liac  plaga  represssi,  ab  iniqua  cupidiUitf^  rosipiscerfiiL  el, 
Dec*  duriante,  doiiide  unanimes  in  vera  juslilia  deveninMit,  piis  visceri- 
bus,  solilo  more,  oplabant.  In  quo  negolio  Dei  omnipolenlis  misoricordia 
ul  pnestolarelur,  suadebanL  Qnibus  cèlera  multitude  assentienles,  a 
preelio  et  pra.^da  discesserunl»  et  fore  mediante  die  ad  cas(ra  redeunt  : 
quid  deiueeps  eonsultius  acturum  videreliir,  delibrraturi.  Fuit  t|uidem 
îngens  numems  pra:^da^,  et  ingens  ca»des  :  insuper  adoiirabilis,  iinmu  r*t 
merilo  notabilis  unsericurdia,  tam  reguni,  quam  et  universornm.  >'<im 
divorsis  pro  rébus  diem  domioicuni  inibi  acturos  se  deliberarunt.  In 
quo,  missa  peracta,  amicos  et  inimicos,  fidèles  et  infideb^s  pariter 
sepultura!  Iradebant  :  plaga  eorreptos,  ac  semivivos,  eodem  mcKbj,  pro 
virihus  ex  animf>  refovebaiU,  Post  bos,  qui  fuga  evaserant,  niiserunt 
olTerentes,  si  reverti  sana  fide  vellent,  omoia  delicta  remitli,  Post  hive, 
reges  populiquc  super  fratro  populoque  cbristiaiio  dolentes,  perconlari 
episeopos  cœperunt,  quid  agere  super  boc  negotio  debererit,  Quamo- 
brem  unanimes  ad  concilium  omues  episcopi  conlluunt,  inventumqm*  in 
fouventu  publico  est,  quod  pro  sola  justitia  et  a^cpiilale  decerlaveiinl, 
vi  boe  Dei  judicio  manifestum  etlectum  sit;  ae  per  boc  immunis  onuiis 
Dei  minister  in  hoc  negolio  haberi,  laui  suaiior,  quam  et  efleetor,  debe- 
ret,  il  quicumque  conscius  sibi,  aut  ira,  aut  odio,  aulvana  gloria,  aol 
certe  quolibet  vitio,  quiddam  in  bac  expedilione  suasil,  vel  gessil,  essel 
vere  confe.ssus  secrète,  secreli  delicti,  et  secundum  modum  culpa^  diju- 
iliraretur.  Verumtamen  in  veneratiuue  ac  laude  timtîi*  dectaraliuuis 
justitiîP,  pro  reniissiune,  deliclis  morluuiiiin  fratrumsuorum  (ineoquod 
imperfecti  peccatis  interveuienlibus  se  nuverant,  ul  in  muUis  volentr»s 
nolenlesque  debnquebant)  uti  suo  adjulorio  ab  his  exuti  liberarenlur. 
Insuper  autem,  uti  bactenus  in  justitia  adjul»)r  et  proleetor  tilis  Dens 
l'xlitit,  ita  et  deinei.*ps  ubique  existere!.  Proque  bis  onniibus  triduanum 
jejunium  injunctuni,  immoque  bbeoler  ac  célèbre  cel«^bratuni  esL 


COMPLAINTE  D'ANGELBERT. 

€  On  trouve,  dit  Tabbé  Lebeuf,  Recmil  de  divers  écritt,  tom,  i,  p,  165, 


S64  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE   l'yONNE. 

i>  parmi  les  roanoscriis  qui  sont  venus  (à  la  Bibliothèque  du  Roi)  depuis  peu 

>  d'années  de  Saint-Martial  de  Limoges,  une  pièce  de  vers  très-curieux  sur  la 

>  bataille  de  Fontenaj  ;  c'est  celle  que  j'ai  déjà  annoncée  sous  le  nom  d'Ân- 
»  gelbertqui  parle  comme  témoin  oculaire.  Elle  est  composée  en  versTrocbaï- 
»  ques,  selon  le  style  des  complaintes  de  ces  tems-là  ;  aussi  en  a-t-elle  assez  le 
»  goût  ;  et  l'on  reconnoit  par  quelques  points  qui  sont  sur  les  premiers  vers, 

>  que  c'étoit  une  espèce  de  cantique  noté,  ou  d'ode.  Je  donne  la  poésie  avec 
0  son  titre,  telle  qu'elle  est  dans  le  manuscrit  qui  paroit  être  du  dixième 
»  siècle  :  > 


VERSUS  DE  BBLLA  QU^  FUIT  FONTÀMETO. 


Aurora  quum  primo  mane 
Tetram  noctem  dividens 
Sabbatum  non  illud  fuit, 
Sed  Saturni  dolium. 
De  fraterna  rupta  pace 
Gaudet  démon  impius. 

Bella  clamant  hinc  et  inde, 
Pugna  gravis  oritnr  • 
Frater  fratri  mortem  parât, 
Nepoti  avunculus; 
Filins  nec  patri  suo 
Exhibât  quod  meruit. 

Cœdes  nulla  pejor  fuit 
Campo  nec  in  Martio, 
Facta  est  nex  christianorum 
Sanguine  proluvi... 
Unde  manus  infemorum 
Gaudet  gula  Cerberi. 


IX*   SIÈCLE.    COMPLAINTE  d'ANGELBERT.  265 

Dextera  prœpotens  Dei 
Protexit  Hlotharium; 
Victor  ille  manu  sua 
Pugnavitque  fortiter  : 
Geteri  si  sic  pugnassent, 
Mox  foret  concordia. 

Ecce  olim  velud  Judas 
Salvatorem  tradidit. 
Sic  te,  rex,  tuique  duces 
Tradiderunt  gladio. 
Esto  cautus  ne  frauderis 
Agnus  lupo  prœvio. 

Fontaneto  font..dicunt 
Villam  quoque  rustici  ; 
In  qua  strages  et  ruinœ 
Francorum  de  sanguine, 
Horrent  campi,  horrent  silvœ, 
Horrent  ipsœ  paludes. 

Gramen  illud  ros  et  imber 
Nec  humectet  pluvia  : 
In  quo  fortes  ceciderunt 
Prœlio  doctissimi  : 
Plangent  illos  qui  fuerunt 
Illo  casu  mortui. 

Hoc  autem  scelus  peractum, 
Quod  descripsi  rytmice, 
Angelbertus  ^o  vidi, 
Pugnansque  cum  aliis, 
Solus  de  multis  remansi 
Prima  frontis  acie. 

34 


S66  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE   DE   LTOXXE. 

Ima  vallis  retrospexi 
Verticemque  jugeri, 
Ubi  suos  inimicos 
Rex  forlis  Hlotharius 
Expugnabat  fùgientes 
Usque  forum  rivuli. 

Karoli  de  parte  vero, 
Hludovici  pariter, 
Àlbescebant  eampi  Testes 
Mortuorum  lineas» 
Velut  soient  în  Autumno 
Albescere  ayibus. 

Laude  pugna  non  est  digna, 
>'ec  canatur  melode  : 
Oriens,  Meridianus, 
Occidens  Tel  Aquilo 
Plangent  illos  qui  fuerunt 
Ulic  casu  mortui. 

Haledicta  dies  illa, 
Nec  in  anni  circulis 
^umeretur,  sed  radatur 
Ab  omni  memoria. 
Jubar  solis  illi  desit, 
Aurora  crepusculo. 

Noique  illa,  nox  amara, 
Noxque  dura  nimium, 
In  qua  fortes  ceciderunt 
Prœlio  doctissimi, 
Pater,  mater,  soror,  frater, 
Quos  amici  fleverant. 


TX*   SrÈCLE.    LOÏJI 


Derrières. 


367 


GOWGILE  DE  SENS. 

(An  de  J,^.  802.) 

On  y  déposa  Hérimao,  évêque  de  Nevers.  Le  voici  lel  que  le  donne  le  P. 
Labbe,  loni.  vm,  colon,  1954  : 

CONCILIUM  SENONÊKSE  lîSCERTO  LOCO  IIABITUM  ANNO  DCCCLXII. 

De  deponendo  HerimamiOj  episcopo  Nivernensi, 

Reverentissimo  et  Sanclissimo  Domino,  palri  acpapîe  Nicolao,  Weiiilo 
archiepiscopus  Senonensis  et  coepiscopi  ejus. 

Suggerimus  mansuetissimpe  patemîtali  vestrm,  in  nostra  diœcesi,  in 
oppido  quod  Nevemum  dicitur,  esse  quemdam  episcopali  ofiicio  prîp- 
ditum  nomine  Herimannuna,  qui  fréquenter  adniooiius  el  diu  expectatus 
ut  revalesceret,  implere  non  suffi  ci  t  ipsum  otficium,  mente  non  intégra. 
Dicilur  aulem  Melchiades  papa  decreYisse,ne  quis  unquam  pontifex,  sine 
consensu  papœ  romani  deponeretur.  Unde  sopplicamus,  ut  statuia  îllius 
intégra,  sicul  pênes  vos  habontur,  nobis  dirîgere  dignemini  :  ut  hinc  diclis 
ipsius  confirmali,  aut  sicut  bealns  Gregorius  doctor  feeit  in  Ariminensi 
episcopo,  simili  incommodolaboranle,  sequamur  :  aut  sicut  sanctus  Ge- 
lasius  docet,  remo vendus  sitmente  percussus,  Quo  verum  absque  dubie* 
tatesciamus,expelimus  elexpectaraus  vesfrum  judicium,  ne  in  temerilatis 
calumniam  aliqualenus  incidamus ,  sed  veslro  instituli  moderamine, 
veritatis  et  rectitudinis  tramitem  nullatenus  deseramus.  Optanms  sanc- 
tilatem  veslram  in  Chris to  benevalere. 

Suit  la  répoDse  du  pape  Nicolas,  puis  un  autre  fragment  d'une  kitre  ftu 
même  pape  qui  paraît  se  rapporter  a  ce  concile. 

LOUP  DE  FEBRIERES. 

(An  de  J.X.  aprèi862j 

Loup,  dont  le  prénom  était  Serval,  ou  Servais^  naquit  au  comraenccmcni 


268  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'yONNE. 

du  IX^  siècle  d'ane  famille  noble  du  diocèse  de  Sens.  Quanl  à  sa  mort,  Té- 
poque  précise  n'en  est  pas  certaine.  Elle  ne  fat  guère  plus  tard  que  862. 
Loup  montra,  dès  ses  jeunes  années,  un  grand  amour  pour  les  lettres.  A  dix- 
huit  ans,  il  embrassa  la  vie  monastique  dans  labbaye  de  Ferrières.  Il  se  lia 
avec  Eginhard,  et  attira  l'attention  de  Louis-le-Débonnaire  qui  le  recommanda 
en  mourant  b  son  fils  Charles-le-Chauve.  Devenu  abbé  de  Ferrières,  en  842,  il 
continua,  malgré  les  occupations  importantes  que  sa  haute  réputation  lui  avait 
attirées,  de  s'adonner  à  l'étude  et  à  l'agriculture.  Il  fut  l'écrivain  le  plus  poli 
de  son  siècle.  Il  a  laissé  de  nombreux  écrits  parmi  lesquels  on  place  un  recueil 
de  cent  trente  lettres  qui  répandent  un  grand  jour  sur  les  aflaires  de  l'époque. 
On  les  trouve  dans  Dnchesne,  Hùt.  Franc.  Script.^  tom.  ii,  pag.  726-788. 
La  meilleure  édition  est  celle  de  BaIuze;nous  n'avons  pu  nous  la  procurer. 
Il  ne  nous  est  permis  de  reproduire  ici  que  celles  de  ces  lettres  qui  ont  quel- 
que intérêt  pour  nous,  à  cause  des  personnes  auxquelles  elles  étaient  adressées. 

BEATI  LDPI,  ABBATIS  FERRARIENSIS,  EPISTOLifi. 

EPISTOLA  XIX. 
AD  HEaraOLDUM  BPISGOPUM. 

Excellcntissimo  prœsuli  Heriboldo  Lupus. 

Quidam  vestrorum  monachus,  cui  Joanni  nomen  est,  nobiscum  in 
irionai^ti^rio  nostro  versalur,  propter  quandam  necessitatem  a  quodam 
fralnî  nostro  vocatus,  a  me  autem  postea  retentus,  quod  et  nobis  pro- 
(Umt,  fît  in  cœnobio  ejus,  ut  audivimus,  indigentia  laboratur.  Que  con- 
gnîgari  undiquo  fratres  vos  prœcepisse  comperiens,  celsitudini  vestrœ 
hm  diriîxi  apicMîH,  i)0stulans  ut  et  hune  mihi  aliquandiu  concedatis, 
(*i,  quantum  audeo  suppliciter  implorans,  ut  secundum  ingenitam 
ynÏHH  Inmignit/item,  et  impositam  officii  diligentiam,  locoilli  consulatis  : 
ruî  fortiî  fralrum  penuria,  non  solum  bona  vestra  obscuret,  verum  etiam 
Ifcîi  noHlri,  ud  rujus  quotidiejudiciumproperamus,  provocet  oflfensam, 
ift  irrit\(H'4\hi\m\  ac(;oIor«t  vindictam.  Res  ecclesiasticae,  et  animarum 
mm,  (juanta  «ujUîla  tractanda sint,  née  admonita  vestra  videt  pnidentia. 


IX'   SIÈCLE,    LOUP   DE   FER  RI  ÈRES.  269 

Prninde  el  vobis  et  illis  fratribus  consul ite,  ut  et  de  vestra  indulgnnlia. 

et  de  iilorum  sublevatione  glorifieetur  Deus,  qui  singulis  cito  retribuet 
quod  mereiitur.  Valeas,  Domine  charissime,  meique  pnecipue  in  sacris 
orationibus  meminisse  digneris. 

EPISTOLA    XX. 
AD  ALTUTNUM. 


Charissimofratri,  Altuino,  Lupus  plurimam  saluli^m, 
Lillerap  saoclitalis  tua?  3  Kal.  Maii  mihi  reddita^  sun(,  quarum  sen- 
lentia  pronum  in  me  tuum  déclara  vit  afl'ectum,  haud  quaquam  sane 
aliter,  quam  percepernmanimoacfirniissinierelinebam.  iXamque,  (pnim 
tam  concorditer,  lamque  jucunde,  ac  forsan  tam  proficoe  aliquandiu 
peregre  vixerimus,  qui  poterat  amor  tam  longo  usu  concretus  labeliic- 
tariî  Infirmitalem  vero,  quam  eontigisse  mihi  atidisti,  cognoscas  exu- 
bérante circa  me,  ut  semper  el  in  omnibus,  divina  gratia  détriment! 
nihil,  at  emolumenti  pliirimiim  addidisse.  Qiiippe  nihil  inmmmodi, 
pro|>lnr  forraidinem  sulain,  lulit.  Orla  enini  in  dexlro  inguine  pustula 
impendenlem  solum  niinata  est  raortem.  Tanlam  autem  orationum  pr»- 
perit  eopiam»  quacumque  meum  fama  casimi  dissipaverat,  ut  opinari 
audeam  cum  divino  mihi  beneficioprocuralam.  Regressus  a  trans-Rh»*- 
nanis  partibus,  ubi  stalum  loei  nostri  deprehr^ndi,  morem  gerere  statui 
quibus  debebamt  et  lavenlt*  !>ei  clemt^ntio,  firmissiraa  fruor  quiel«% 
utiumtiue  meum  est  mihi  pergratum  conducihilî  lectionis  negotio.  Vides 
igitur  nullos  me  itus  moliri,  ac  reditus.  Qnocirca,  si  libi  neeessarium 
ducis  meum  colloquium,  adultiim  ïestatem  propter  pabuli  penuriam 
prœsloleris  oportel,  quando,  non  impediento  cura  equorum,  facere  m^ 
biscum  dies  aliquot  valeas.  Intérim  qua?  ex  me  qua^sisti,  t*a  dunlaxal 
quorum  videur  mihi  altigisse  nolitiam,  quam  possum  breviter  absolvu. 
Cunmmnem  syllabam  ex  muta  et  liquida  lieri  in  eis  solum,  quie  p<»r 
uaturcun  brevia  suiit,  nequaqiiam  dubitaverim.  Primu,  quod  natura 
pêne  semper  arti  pra^judieat,  deinde,  quod  ut  seiitiam  hujusmodi  sua- 
deiit  pronunciationes,  peccator  vreat  ex  se  femininum  peccatrix  ;  amator, 


270  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l' YONNE. 

amatrix;  venator,  v^na/nx ;  multaque  similia,  in  quibus  penultima 
syllaba  nuUus  unquam  dubitavit  ponendum  accentum.  Nam  si  posi- 
tionem  sequeremur,  femininum  genus  acuta  antepenultima  proferr^nus. 
Quod  quam  sit  absurdum,  immo  barbarum,  quis  non  intelligat?  Pos- 
tremo,  quœcumque  natura  produxerit,  nullius  poetœ  testimonio  usquam 
correpta  reperio,  quamquam  diu  sit  quod  id  vigilanter  quaesierim.  Vi- 
detur  ergo  mihi,  et  quibusdam  doctis,  eisdemque  studiosissimis  vins, 
qui  meciun  talia  pensitarunt,  salubris,  aratrum,  et  similia,  accentu 
penultimo  indubitanter  moderanda.  Bibliothecam,  quemadmodum  enun- 
tiare  debeamus,  Martialis  versu  ostenditur, 

Quein  mea  non  totum  bibliotheca  capit. 

In  versibus  moralibus,  quos  Alcuinus  dicitur  edidisse,  statera  sic  po- 
sita  est  : 

Non  tibi  sit  modius  duplex,  nec  statera  duplex. 

bla^hemug  Graecum  esse  non  dubitabit,  nisi  qui  id  per  p,  et  h,  scribi 
parum  attendit.  Itaque  Grœcus  quidam  Grœcos  blasphemus  dicere,  cor- 
repta penultima,  mihi  constanter  asseruit,  et  ipsum  Einhardus  noster 
astruxit.  Tamen  Aurelius  Prudentius  qui  apud  plerosque  vebementis- 
sime  celebratur,  id  nomen  sic  posuit.  —  Divisor  blasphème  Domini. 
Hinc  igitur  longe  lateque  manayit,  ut  blasphemus  et  blasphemo,  accen- 
tum in  penultima  syllaba  sortirentur.  Nundinas  in  Theodulfi  Carminé 
legi  producta  penultima.  Quod  utrum  ejus,  an  prœceptorum  auctori- 
tate,  pênes  illum  fides  habeatur.  Loquelam  et  querelam  per  unum  1, 
Capri  orthographiam  sequentes,  proferimus.  Medelam  vero,  sicut  sua- 
delam,  absque  retractatione  diceremus,  ni  conjugationis  similitudinem 
confunderet  diversitas  generis,  et  omnium  pêne  exemplarium  non  con- 
temnenda  repugnaret  concordia.  Quamobrem  in  medio  relinquamus, 
ner:  temere  nostrum  permutemus  usum,  quoad  si  non  suffidunt  quœ 
dixi,  vel  a  nobis,  yel  ab  obnitentibus  aliquid  robustius  inveniatur.  Sis- 
Irum,  musicum  est  instrumentum,  quod  Isis,  ut  scripsisti,  manu  ges- 
tare  fiogebatur  :  accessus  etrecessus  Nili  fluminis,  eo  significans.  Unde 


!!•  stScie.  loup  de  perhières.  t^\ 

Cleopatram  Virgilius,  ut  commentifiam  ejus  poteslalem  sibi  arrogasse 

solila  suhtîlitateoperirel, — Pairio,  iiiquit,  coati  agmina  chiro,  Fialm, 

correpUi  pfiiiilliiiia,  ea  causa  dicinius,  tpiod  fialti*  dieuiitur,  quia  fmiit 

ex  vitro,  qiiod  Gra  ci  hialim  appellant .  Hialini  aulem  habes  in  Virgilio  : 

—  Carpebanl  hialim  mturo  fthcain  colore.   Item  apud   Martialt.^in  — 

Quid  tibi  cum  fiatu  tigulam  commillere  po$H€s.  De  Cometis,  qui  visi 

sunt,  tiuieridooi  potius,  quam  disserendutn  videfur.  Et  quia  de  his  nil 

usquani  diviiia  loquitur  auctoritas,  id  opinari,   iomio  medieiv  pnssu- 

Hîus,  quad  Gcnliles  illis  apparentibus  usu  depreheiideruiil,  lli  parlen- 

dere  Conietas  pestilenliam,  et  famem,  et  bella  tradideruiU.  Hiiic  Mail- 

tuanus  vates  morte,  Csesaris,  acbellis  civilibus  immineiitibus,  inleralia 

quœ  ponit  moiislra  :  — Nec  diriy  inquit,  toliem  arsere  Cometw,  Jose- 

phus  quoqiip,  priusquam  everteretur  Ilierusaleni,  fuisse  siellani  iu  mo- 

rein  gladii  per  tolum  annum  super  eandeiii  urbem.  Sed  ut  in  speui  ali- 

quam   adducamur  clementiora   experiendi,  refi?rt  Pompeius  Trogus, 

Mithridalis  régis  futurara  exctdleîitiam  Cometa  priemoustrata,  his  verbis  : 

^  Nam  et  eo  quo  genitus  est  anrio»  et  eo  quo  regnare  primum  cœpit, 

»  Stella  Comètes  per  utrumque  tempus  septuagiota  diebus  itaeluxit,  ul 

»  cœlumomue  ilagrare  videretur.  Ouarlani  atAi  partem  occopaveral,  et 

»  fulgoris  sui  radiis  uitorem  solis  vicerat;  et  quum  moreretur  occunibe- 

1^  retque,  quatuor  horarum  spatium  amsumebat,  y^  Vidi  ego  pra?tprpa 

hoc  Apriîi,  post  mediam  ferme  noctem,  slelîam  quandaui  subobscuram, 

qua*  sub  Leom3  posila,  radium  ad  spicam  Virginis  usque  [ïorrexerii. 

Quam  rem  aliquotdies  scrupulose  observans,  stellam  eamlem  coiitem- 

plalus  sum.  Sed  radium  deinceps  non  vidi  :  deiiide  i[)sa  tpioqui*  ^hAlu 

subiata  est.  Librum  quem  petisli,  multi,  quibus  non  erat  rommodandus, 

meum  post  redilum  fiagitarunt.  Quare  ablegandum  illum  aliquo,   nv 

perire  conlingeret,  penestatui.  Hune  a  me  cum  veneris  forsilan  impe- 

trabis.  Nam  buic  clerico,  etsi  quod  tibi  fidus  est,  hune  connnitti  posst* 

\idebam,  tamen  non  satis  tuto,  quod  pedes  erat,  te  \vm  adverlisse  mi- 

ratus  sum,  Ceterum,  ul  me  super  episeopo  nostro  plene  eertum  non  red- 

diderisp  luli  moleste,  quoniam  nulliusme  causœ  quantum  illius  fatigant. 

Jam  vero  pêne  stomochor,  (pjoniam  non  scripsisli  quid  Frobus  noster 

exerceal,  sciUcetutrum  in  saltu  Germariia^  disciplinas  libera!«*s,  ut  serio 


272  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'yONNE. 

dicere  solitus  erat,  ordine  cunrat;  an  certe  inchoalam  satyram,  quod 
magis  existimo,  struens,  Ciceronem  et  Virgilium,  ceterosque  opinione 
ejus  probatissimos  viros,  in  electorum  coUegium  admittat;  ne  frustra 
Dominus  sanguinem  fuderit,  et  in  inferno  oUum  triverit,  si  verum  sit 
illud  Propheticum  :  Ero  mors  tua,  o  mors,  morsm  tuus  ero  infeme. 
Vale,  charissime,  et  in  amore  nostro  bénigne  persévéra.  Ex  parvifate 
mea,  digneris  salutare  prœpositum,  etcongregationem  vestram,  et  precari 
ut  pro  me,  et  pâtre  meo  atque  matre,  Dominum  exorare  dignentur. 

EPISTOLA  XXIX. 
AD  GUENILONEM  EPISGOPUM. 

Dum  abundante  iniquitate  cbaritas  jam  refrixerit  multorum,  etplures 
lœtari  videmus  quum  malefecerint,  et  in  rébus  pessimis  exultare,  quando 
peccatis  nostris  republica  dissipafa,  impune  perversorum  grassatur  in- 
sania,  legumque  metus  aboletur  :  maximo  debemus  affici  gaudio,  si 
saltem  aliquis  inveniatur,  qui,  memor  futurorum,  seculi  fugientis  con- 
temptum  pia  mente  œncipiat,  et,  opérante  Dei  gratia,  perfectionisapicem 
appréhendât.  Quod  mihi  quia  moliri  visi  sunt  duo  presbyjteri  nostri, 
quorum  alter  Àrdegarius,  alter  Baldricus  vocatur,  unum  eorum  (nain 
alterum  inevitabilis  nécessitas  retinebat)  vestrœ  reverentiae  direxi,  ad- 
juncto  militari  viro,  qui  eum  in  itinere  tueretur  ;  ut  a  presbytero  utrius- 
que  desiderium  agnosceretis,  et  nuntii  nostri  relatione  testatior  eorum 
vita,  prior  et  prœsens  devotio  appareret.  Vestra  vero  prudentia  relin- 
quendi  suos  eis  titulos  copiam  negavit  facturam,  ut  liberius  et  distric- 
tins  institutionem  beati  Benedicti  sequantur,  nisi  forte  nostra  parvilas 
auctoritatem  vobis  depromat  absque  vitio  posse  fieri.  Id  tametsi  nunquam 
in  controversiam  vocatum,  vel  audierim  unquam,  vel  magistra  lectione 
eompererim,  tamen  simpliciter  quod  sentio  vestrœ  auctorifati  aperiam. 
Dominus  Jésus  diviti  legalium  prœceptorum  sibi  observantiam  arroganti, 
et  audacius  quid  sibi  deesset  percontanti  :  Vade,  inquit,  et  vende  omnia 
quœ  habesy  et  cetera.  Ubi  aperuit  voluntariam  paupertatem  fore  finie- 
tuosam,  si  illud  impleatur  quod  alibi  docet  :  Discite  a  me  quia  mitis 


IX"   SIÈCLE.    LOUP   DE    FERRIÉKES.  273 

mm,  et  kumilu  corde,  el  rnliqua.  Quod  nusqiiam  Geri,  aut  tulius,  aul 
melius  |Mjtest,  quam  in  mooasterio  iibi,  sic  libortas  Yolurilalis  propriiT\ 
pro  Ik'i  aniore,  ([iind  est  laboriosissiinum,  reswalur,  utox  arbitrio  Prio- 
ris  siibjectoruïii  aclio  cuncla  formetur:  quaintiuam  quidarn  nostronjiii, 
exubérante  Dei  gralia,  ingeoli  \igor(3  animi  consurtia  humana  vilavorifil, 
«H  pra^fala  dorai nica  sentenlia  jam  implela,  soliludines  penetraveriiif, 
et  conslanler  in  Dri  opère  pêne  tolani  a*talem  consumpseriid.  Ab  ea 
igitur  perfeelioiie,  quam  Deus  etiam  la  iris  proposiiit,  absil  ul  siimmo- 
veal  sacerdoles.  Sed  dicataliquis  :  «  Quid  plèbes  facieni,  quanuii  aJ>  eis 
}>  fuerat  canonice  cura  suscepla?  .\imirum  (jui  hos  ad  inipleiiduni  illud 
»  vocat,  quod  in  psalmo  canimus  :  Vacatc,  et  videte,  qtiia  cyo  snm  Deus, 
»  procurabil  alios  quos  animabus  gubernandis  pra^ncial  At,  inquil, 
»  quemadmoduni  carnalem  copulam  non  licet  resolvere,  nisi  causa  Ibr- 
»  nicafionis  ;  iU\  susceplarn  semel  pastoralem  curam  nefas  est  deponere, 
H  quandiu  oviiim  saluti  cunsuli  putest.  Concedimus,  nisi  forte  conju- 
»  gium  qui  constituit  ipse  dissoîval,  et  qui  re3gimen  imposiiil  ipse,  ut 
»  sibi  liberius  vaœtur,  id  relinquere  occulta  inspiratione  pnecipial». 
Namque  qui  jussit,  ut  quod  Deus  conjunxit  homonon  separet,  idemque 
Deus  est,  quoliens  libuil  conjugia  sépara  vil  :  adeo  ut  eliani  jïrobabiles 
ulriusque  sexus  personas  oplirne  noverimus,  rescisso  carnali  comnier- 
cio,  insacris  lueis  separalini  Domino  mililasse.  Jam  verode  presbyteris 
quid  dicimi,  qunm  nullum  fere  monachorum  reperiatur  monaslerium, 
quo  non  aliqui  eorum,  seculi  lumultus  déclinantes,  concesserint.  Quos 
si  perperam  fecisse  eonenmr  asserere,  obruemur  eornndera  aucloritale 
qui  nos  et  sanclitate  superant,  et  sapir*ntia  forte  praM^cdiiiU.  Neque  enim 
frustra  scri[)lura  est  :  Timor  Domini  ipsa  est  mpieniia,  et  redire  a.  m, 
L  t,  l.  g,  fi,  a.  Siquidem  ut  de  conjugiis  laceani,  qua*  ob  Dei  amorem 
separalii  sunt,  quorum  magna  nobis  suppetit  copia,  cerle  Ferrariensis 
raonasterii,  cui  indignusdeservio,  quondani  nobis  abbas  et  presbyler,  Si- 
gulfiis,  qni  nsque  adseniumcanonico  habitu  laudabibler  vixerat,  sponte 
se  potestaleexuit,  et  noslram,lioc  est  monacliicimi  religionem,  assumpsit, 
atque,donec  diem  obiret,  suo  passusesl  subjici  discipulo,c[uem,  ipsius 
voluntate  ac  fralrum  consensu  imperalor  Ludovicus  memorato  loco  ab- 
batem  pra^fecerat.Quin etiam,  deccssor  vester,beata*  mémorise,  Aldricus, 
I  35 


27t  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE  DE  l'yONNE. 

qui  prœfati  Cœsaris  jussu,  et  mirabili  bonorum  annisu,  nobis,  quum  esset 
abbas,  ablatus,  et  ecclesiœ  Senonicœ  Pontifex  factus  est,  ad  nos  immu- 
tabililer  proposuerat  regredi,  episcopali  cura  omissa,  quando  banc  vi- 
tam,  ut  credimus,  feliciore  mutavit.  Quis  hos  viros  canones  ignorasse 
dicat,  nisi  prius  ipse  desipiat?  Profecto  primordia  fidei  cbristianœ  reco- 
lebant,  quœ  beatus  Lucas  commendans,  ostendit  tune  illis  omnià  fuisse 
communia,  quando  postquam  singuli  agrorum  et  quanindibet  posses- 
sionum  pretia  apostolis,  prout  cuique  opus  erat,  dividenda  permiserant, 
ipsi  Deo  soli  vacabant,  et  erat  eis  cor  unum,  et  anima  una  in  Domino. 
Nec  ab  hac  sancta  societato  sacerdotes  exclusos  invenio,  quum  praefatus 
Evangelista  hinc  etiam  nos  instruendos  prospiciens  :  Multa,  inquit,  turba 
mcerdoium,  0  fclices,  siquidem  tametsi  qua  longissime  absumusatam 
sanctorum  virorum  perfectione,  tamen  vestigia,  et  quaedam,  ut  itadixe- 
rim,  liniamenta  formse  apostolicœ  retinemus,  dum  nraio  nostrum  aliquid 
sibi  vindicat,  nec  in  seculares  curas  dissipare  animum  permittitur,  et 
orationum,  et  abstinentiœ  legitimam  constitutionem  persolvere  r^ulari 
rigore,  cui  nos  sponte  submisimus,  coarctamur!  Nec  mirandum,  sed 
episcopaliter  compatiendum  vobis  est,  si  multos  monachorum  experti 
sitis  a  sua  professione  detestabiliter  deviare,  quum  et  natura  humana 
prona  sit  ad  malum,  et  hostis  noster  bono  semini  superserainare  semper 
gestiat  zizania.  Ceterum,  ut  mea  et  multorum  fert  opinio,  nullus  intra 
sanctam  ecclesiam  ordo  est,   ubi  certius  promereri  Dominum  fidelis 
anima  possit,  quam  si  monasticœ  disciplinée  studeat  propositum  intègre 
ubservare.  Verum  ne  nos  magnifacere  videamur,  beatus  Gregorius,  cujus 
tanta  in  ecclesia  resplendet  auctoritas,  patrem  nostrum  Benedictum  his 
verbis  commendat  :  Scripsit  monachorum  r^ulam  discretione  pneci- 
puam,  sermone  luculentam.  Sanctus  aulem  Benedictus  sacerdotes  sus- 
ripi  in  monasterium  et  posse  et  debere  ostendit,  quum  quamquam  non 
facilem,  tamen  eis  promittat  ingressum,  et  relinendi  officium  ex  abbatis 
jussione  pnebet  auctoritatem.  Quod  nullo  modo  faceret,  si  soli  admit- 
t^ndi  essent  criminosi.  Namet  eos  quidem  interdum,  sed  difficillimeet 
veh^^nenter  compunclos  recipimus.  Venitenim  filius  hominis  quierere, 
^4  ^alvare  quod  perieraL  Quum  igitur  beatus  Gregorius  r^ulam  patris 
riostri  Ben^icti  approbat,  eadem  aulem  régula  sacerdotes  cum  oflîrio 


ÎECLE.   LOUP  DE   FEURIÈRES.  275 

suscipiendos  censet,  nisi  qui  coiitentioso  s|iiri[ii  labonit,  otsiisceptos  jain 
inde  aJ»  iniliri  iinslri  Ordinis  esse  inlL^gm'  vite?  sacerdolcs  in  iiionaslerium, 
minime  dubitat.  Quapropter  veslra  pateriiitas  dignelur  hîec  studiusius 
pertraclare,  et  presbyleris  ad  raelius  de  bono  lendentibos  noD  ciuicletur 
lioentiœ  adilum  reserare  :  ne  forle  quod  nullaleuus  optamus,  videamini 
urdini  nnslro  provisacœlitus  ineremenla  derogare,  quem  siioimi  et  op- 
tîmi  Pontifices  non  solum  non  iofamaYeront,  verum  eliam,  u(  par  fuit, 
suis  et  laudibus  oniaveTunl,  el  exhortatioriibus  cumularunt.  Neque 
eiiim  sacTorum  canonum  suspicienda  censura,  *pian(uoi  dispicere  valui- 
mus,  usquam  nostram  infirmai  seotenliam,  quam  et  aucloritatedivina 
et  preeclaris  exemplis  roborandaiii  curariraus.  lUud  polissimuni  a  veslra 
Hximietate  obtinuerimus,  ne  nostram  admonitiotiem  graveoiini,  quam 
non  venditandip  scienlia*  studio,  sed  implendœ  charitatis  oflicio  nssuoip- 
lam,  el  rerum  ponden^et slîli  lenilale  satis,  utopinor,  apparet, 

EPISTOLA    XÏXL 
AD  GUENILONEM. 


Summa  veneralione  colendo  insigni  pra^suli  Gueniloni,  Lupus  pluri- 
raam  salulem. 

Quum  ad  regem  proficiscerer,  et  praemisissem  sciscitari,  quid  me  fa- 
cere  vellet,  et  ipse  vero  pracepisset,  utfeslivilate  beali  Martini  ad  monas- 
lerium  ejusdem  praxlari  confessons  ei  occurrerem,  eum  vero  ulililas 
publica  abo  traxisset  :  niissis  iterum  nuntiis  per  amicos.  oblinui  cum 
gratia  bcentiamrevertendi.  Cur  aulem,  sicut  constitoerat  Uominus  nos- 
ler  rex,  ad  sanctum  Martinuni  non  accesseril,  ha^c  nt  nuntii  noslri  relu- 
1ère  causa  fuit,  quod  Britaïuii  sibi  prteler  sobtum  diliidenles,  regein 
noslrum  in  Britanniani  versus  evocavere,  ut  pars  quie  cuntra  Nonie- 
noium  sentiebal,  ad  mm  tuto  deficeret.  De  Pi  pi  no,  unde  vestra  qua?- 
si>il  paternilas,  nibil  cerli  in  palatio  dicebatur,  Leviter  Uniïum  iama 
jactabat,  eos,  qui  nuper  ab  eo  déscivissent,  inconœrdiam  redituros.  Qui- 
dam vero  de  Aquitania  venientcs,  Nortmannos  inter  Burdegalam  el  San- 
iones  eruplionem  bis  diebus  fecisse  retulere,  et  nostros,  id  est  Cbristianos, 


276  'TTbliqthkoue  historique  de  r 

ppilnsl fi  cuni  eis  pndio  rongrcssos,  el  misf rabililer,  nisi  qiios  fuCri  <*rtpi»re 
poliiit  p*^rumptos.  lo  i\uo  belln  comprehcnsum  ductMii  Vasconum  Stgiii- 
niim.  et  p**n.*ïiiptyni  etiarn  jiirandri  teslali  sunL  Qme  res,  quam  vera  sit 
l*tiuiiiii<_*a  sentenlici,  Omne  regnum  in  seipsum  divfRum  demhMlar;  et 
disfordiaiu  amplecteniibys  qui  fructus  maneat,  maiiifpstal.  Bene  vos 
valere  rypiriius. 

EPÎSTOLA    XXXfV. 
AD  ALTllXUM,  SENONENSEM  MONACHCM, 

Venerabilili  fralri  Alluino,  Lupus  perpetuam  saluleiiK 
Si  tanta  facililatn  discuti  pnssenla  qucHpiam,  quanta  mnventur  qutps- 
tiunes.olim  ad  consummaUimsludiosi  quiquesapienliaui  nvasisseat.  .Xunc 
lilerarum  sludiis  perie  obsoletis,  quotusquîsque  invoniri  possit»  qui  de 
uiagistrorum  imperilia,  librorum  peuuria,  otii  denique  inopia  raerito 
îioii  queralur?  Quorniiius  indignari  mihi  debes,  si  per  exiguum  olii,  quod 
mibi  vix  obtingil  indagaiulis  qua_^  iiesciam,  tpiam  venlilaiidis  quaf  jaiu 
f^nnseculus  sum  judicem  expendendum.  Nec,  ul  opiiior,  vjtù,  si  quibus 
diviiio  favore  viaiu  inlelligenlim  et  apenii,  et  plauiurem  feci,  quam  pra^- 
cesseril  sequendi  neœssitalem  indicam.  Hoc  est  leclione  magistra,  vel 
ulens,  vel  usus,  si  audiloribus  meis  aut  pra^seulibus  idipsuni  sermone, 
aut  absentibus  obslinalo  impoiiam  silenlio.  Oblinuit  tameu  tua  instau- 
tia,  ut  qutedam  ex  iis  qua^  studiose  qucesisti  enuclearoiu,  Locuples  p*^- 
nultimam  genitivi  producere,  sic  apud  Priscianum  probalur  in  Hb.  v, 
quumde  nominibus  in  es  productani  desinenlibus  disputaret.  Âppellniira 
vero,  inquit,  si  $int  ad  bomines  pertitwntia,  quœ  apud  (irimm  commu- 
nia, et  mohilia,  apud  nos  communia  sunl  :  ul  Imres,  locuples.  Item  in 
VH,  penullinia  terliïe  declinationis  quando  produci  debeat  el  œrripi, 
mira  dibgentia  oslendens  :  Produciiur,  inquit,  in  lii.s,  quorum  nomimt- 
tivnm  in  lomjam  desinit  seu  natura,  seu  positione  :  ul  sol  solis,  itifans 
infantis.  Excipiuntur  in  on  desinenl][a  GnBCa;  et  in  o  tam  Latinaquam 
nulha,  quœ  aliquando  corripiunl,  aliquando  producuni  penullirnam 
geûitivi,  Prœlerea  in  m,  s,  vel  i,  s,  /,//,  s,  vêla-,  desinenlia,  qua»  penul- 


ÎX*   SÏftCLE.    LOUP    DE    FEBRIÉRES. 

limam  genitivi  sœpe  œrripiunU  liem  par,  lar,  vas.  pes,  Ceres,  compog. 
hos,  sm,  (jrm,  qua^  produœnlia  iiominalivos,  œrripiuiit  pniiullîmam 
geriitivi,  Ouiiiîi  igilur  proiIucUi  noniinalivo,  ut  natiira  <4  positions,  po- 
iiullimas  geiiilivorum  cDnseqiifnter  producaot,  hisexceplis  nominibus, 
c|U(p  longa  observanlia  deprehensa  notavit,  quoniam,  ipso  teste,  tocu- 
ples,  in  es  prodiiclam  finilur,  eodem  auetore  genitivo  longa  penultima 
pn^ferliir.  Quod  possem  eliam  poetico  leslimonio  cnnfirmare,  iiisi  apinl 
f:orilenliosns  quoqiio  tanti  viri  lantum  posset  auctoritas.  Locnpfefo  au- 
teni,  quod  penultima  producta  nequaquani  dubilo  prolereiiduju,  sieut 
quoniam  robur  rolmrh  corripitur,  roboro  eadem  penultima  cc^rrepla 
proûuntiatur,  activum  esse  in  Cicérone  possumus  conlirmare,  Qna  si- 
gtiifiralioneeliam  in  psalmo  positiun  canimus  :  Mulîiplicmiilorupletare 
eam.  Apud  memoralum  auctorem  Priscianunij  in  jam  diclo  vn  lib.  i[uid 
sentire  di*  pronuntialione  mitlien$  debeanms,  deprebendi  potesL  In  en 
enim  in  ex  correptam  mascubna,  feoiinina,  neulra,  et  communia  invr- 
niri  dicit  :  in  er  auleni  producta  Grœca  masculina,  el  unum  Lalinuni, 
et  magis  iiotbum»  atquein  sequentibus,  Corripienlia,  inquit»  nomimt' 
tivmn,  in  fiuibmdam  corrîpimit  pemtltimam  genitiri,  in  tpéihmàmn 
prodîtcunl.  Producunt  in  al  et  in  el  neulra,  et  in  ar  neutra,  d^Tivaliva. 
In  or  quoqut!  di^sinentia,  aba  producunt  penuUimamgenitivi,  ut  cunor. 
cnrsoris;  alia  curripiunt  ut  Hector,  Heciorn;  alia  vero  omnia,  ejua^  nc>- 
minativi  termina lionem  Cîïrripiunt,  simiHter  pennltimam  genilivi  rorri- 
piunL  Excipilur,  inquies,  quod  sinq>licis  decbnationem  senavit  in  coni- 
posilo,  qnamvis  corripiat  exlremilatem  nominafivi.  Ergo  si  natlier  defmit 
in  er  correplam,  unde  nulla  dubilalio  esl,  )iec  inter  excepta  ab  eo  est 
pusitum  secundnm  euni  correpla  penultima  genitivus  ejus  efferelur.  Atl 
banc  rem  roborandam  imllnni  adhuc  poetieum  babeo  teslimonium.  Et 
quoniam,  utipse  ait,  nihil  ex  omni  parte  perfectum  in  humanisesl  in- 
ventionibus,  ab  euforsitan  est  non  iguorantia,  sed  obbvione  pra-termis- 
suni.  Quare  in  usu  mutando  auctorilalis  mea_^  pericuUnu  uolo  tai^rre, 
dunec  aut  mea,  aut  amicorum  dibgenlia  abquid  liinc  si  noîi  sobdius, 
aut  evidenlius  valeat  inveniri.  Uiciscor,  et  rhulivo,  rur  dixeril  idem 
auctor  insignis  in  ntra<iue  significatione  accipiendum,  idem  explanat  ; 
siibinferens,  lam  pro  keso,  quam  conlra  Uedenlem  accipieudum,  muU* 


i78  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE  DE  L'tONNE. 

f*l  ^indicta  non  solum  pœna,  sed  eliam  liberatio  accipiatur.  Quamvis 
oi  ex  Virgilianis  versibus  sensus  ejus  in  promptu  sit  recle  consideran- 
tibus.  In  eo  enim  quod  posuit, 

Ulta  virum,  pœnas  inimico  a  fratre  recepî, 

Lltâ  pro  laîso  facit.  Lœsus  enim  Sicharbas,  sive  ut  pœtica  licentia  ponit 
A'irgilius,  Sichœus  a  Pygmalione  fratre  Didonis  erat,  a  quo  fuerat  morte 
mulctatus.  Maritum  autem  postea  Didoulta  est,  non  ei,  utpote  qui  erat 
exlinclus,  pœnam  aliquam  inferendo,  sed  Pygmalionem,  propter  quem 
scelus  commiserat,  pecunia  privando.  Itaque  supplicium  de  eo  qui  Is^ 
serai,  pro  eo  qui  lœsus  erat,  sumpsit.  Ita  pro  lœso  idem  verbum  acci- 
pitur,  quo  sensu  acciperetur  etiam  si,  métro  permillenle,  dicerepotuisset, 
tindicari  virum.  Sequens  exemplum  quod  est  :  Nunquam  omnes,  hodie 
moriemur  inulti,  contra  leedentem  accipitur.  Quum  enim  ^neas  socios 
ad  repugnandum  Grœcis,  qui  in  suam  potestatem  urbem  redegerant, 
animaret,  usus  est  eo  verbo,  ut  fingit  Virgilius,  quo  signiflcavit  vindic- 
tam  et  ultionem  suorum  gentilium  qui  jam  occidissent,  et  sui  antequam 
rx^dissent,  viriliter  a  lœdentibus  exigendum.  lUud  quod  sequitur  tangere 
nolui,  donec  in  Livio  vigilantius  indagarem,  Propitiw  et  per  sibilum 
pronuntiari  etiam  a  non  parum  doctis  semper  audivi.  Et  in  antiquissi- 
inh  exemplaribus  nunquam  nisi  per  t,  scriptum  inveni.  Stupeo,  an  con- 
vertiil  in  pnetiîrito  w,  prœsentis  in  i,  apud  Priscianum  non  discemitur. 
fri  veteribus  lamen  codicibus  indifferenter  expressum  invenies.  Patro- 
nuni  noslruni  episcopum  incolumem  esse  vehementer  exulto.  Probum 
miUmi  non  tarn  aii(iuid  edidisse  admiror,  quam  non  omnibus  jam  scri- 
li^jndi  inatiîriaiu  abstulisse.  Bene  vale,  et  pro  me,  patreque  meo,  et 
iiiiitre,  ci  |Wîr  le,  ni  \)iiT  ceteros  amicos  Dominum  exorare,  si  me  amas, 
HiÈSi'HO  ne  VÀtssits. 

EPISTOLA   XXXVI. 
AD  ALTUINtJM. 

Si  HiifiiliirM'iirn  nobis  luam  altulisses  prœsenliam,  infertilis  profecto 
Mptpn^  ntiuUnm^  dinpendium.  Namque,  ita  me  variis  et  ioentabilibus 


ÎX"  SIÈCLE.   LOUP   DE   FERRIÈRES.  279 

invohilum  offendisses  negotiis,  ut  vix  intra  multos  dies  una  hora  vacuas 
tihi  auros  pra^boré  piituissem.  (JuineUain  abbalis  absentia  inleiilioiii  imt 
|>luriniuin  derogasset.  Itaqat?  qiiod  et  «*ir<>,  queiiiadmodura  supra  ex- 
prossi,  sum  occupatus  :  et  abbas  vix  auluoino  reversus  credilur,  si  tibi 
ad  nos  veniendum  existimatis,  upporlumlatis  vid<^s  expeclandum  coiii- 
mcTciunL  Ceterum  germanum  tuum,  ul  supplicasli,  oralionibus,  (juod 
polero.  juvaro  contendaiiK 

EPisTOLi  xxxvir. 

AD  IIËHIBOLDUM,  AUTISSIODORENSEM  EPISCOPI'AI. 


SuspecliP  mibi  amplîtudinis  vestive  iiuptT  missn'fueruiUbttoruv.  Itlcirer» 
(ï^mperaudum  responsione  pulavi,  quoad  rei  veritatiTu  rescireiiL  ?sunc' 
r[uuniamcouimunis  fraler  et  earumdem  litterarum  fidera,  et  vnstri  status 
palefecit  vfîritatem;  bona?  vab^tudinis  vobis  rocupt?rationem  quam  ce- 
lerrimani  exoptans,  brovitBrbtteris  respoiideo.  Si  natura  menîores,qua' 
uosarctissimo  necessitudiuis  vinculo  nexuit,  pristioique  amons  qui  nos 
unice  singularitorque  devinxit,  quonini  ununi  est  eventus,  aUiTuni  jii- 
dicii,  sinceram  mihi  Ixiiievoloiiliam  <*xbibendaiu  decrevislis.  locornni 
interstitia  quu»  mihi  questi  estis  detriniejilo  esse  non  poterunt.  Siqoid<*ni 
et  fréquenter  iiiviœm  \idere  nobis  facuUas  est,  et  si  quis  casusimpediL»- 
rit,  literale  nobis  baudquaquani  deest  commercium,  que  vicissim  inten- 
liones  nastras  (si  veslra  quousque  se  sumniitlit  sijbbrailas)  familiariler 
possuniusrevelare,  Ce.lerum  codicem  annotationum  beali  Hieronynii  in 
prophelas,  nerduiu  a  me  lectum,  vûbis  moreni  gerens,  dirigo,  quem 
vestra  diligentia  cilo,  aut  exscribenduni,  aut  legendum  proeuret,  nolîis- 
«pje  restitui  jubeat,  Unde  vos  mouendum  judicavi,  ne  forte  vobis  in 
nmltis  assiduisque  occupalis  negoliis,  nihil  vnbis  eollalura,  nobis  on- 
rnmdeoi  rerum  obessct  dilatio*  Atqur*  ulinam  allissinuun  tbviuumqin* 
veslrum  iîigenium,  quantum  posset  lieri  a  ^'uninuuiibus  aversum  n*'- 
goliis,  ad  indaganda  bonuina^  vel  divina:  Stipii^ntia*  îransferrelur  seereta  ! 
proffjcto  vestra  nobililas  oniciique  clarissinius  gradus,  dignuni  sua  am- 
pbliidinf^  œpisset  emolumentum.  Quod  noiim  eo  dictum  a  me  aecipialis, 


280  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE   DE  L'YONNE. 

ut  me  in  hac  parte  perfectum  jactanter  existimem,  aut  vobis  in  aliquo 
prorsus  conferendum,  nedum  prœferendum  opiner.  Sed  sicut  vos  conve- 
nientibus  cumulatos  congratulor  honoribus,  ita  etiam  ingeniis,  maxime 
quœ  excellent  artibus,  ornatos  nosse  desidero.  Caius  Julius  Cœsar  his- 
toriographus  Romanormn  nullus  est.  Commentarii  belli  Gallici,  quorum 
ad  nos  manavit  opinio  tantum,  extant,  nec  quantum  ad  historiam  quod 
compertum  habeam  quicquam  aliud.  Nam  ceterarum  ejus  rerum  ges- 
tarum,  postquam  idem  Julius  totius  pêne  orbis  terrarum  molibus  est 
oppressus,  Hirtius  ejus  notarius  in  Commentarios  seriem  referendam 
suscepit.  Ejusdem  itaque  Julii  Commentarios,  ut  primum  habere  po- 
tuero,  vobis  dirigendos  curabo.  Cupio  vos  valere  féliciter. 

EPISTOLA   LXXXI. 
AD  AMULUM  EPISCOPUM,  EX  PARTE  GUKNILONIS  ET  GHERRARDI. 

Ueverentissimo  et  clarissimo  prœsuli  Amulo,  Guenilo  episcopus  et 
Ghcrrardus  comes  plurimam  salutem. 

Nuita  (ît  magna  jussu  Domini  nostris  régis,  ex  ejus  parte  familiaris- 
HÎmo  vobis  mandata  revelassemus,  si  quod  ipse  optavit,  quod  etiam 
HuiH  vobis  literis  significavit,  nos  quoque  plurimum  voluimus,  ad  Au- 
giiHtudunonsem  urbem  vacuiun  fuisset  vobis  expectationi  nostrœ  occur- 
roH).  S<h1  (|uod  nuncii  vestri  certissimas  impossibilitatis  vestrœ  causas 
tïoïm  prodidorant,  qme  copiosœ  multipliciterque  dicenda  verbis  nobis 
rdmrniNit,  sensuum  veriUite  servata,  conati  sumus  vestrœ  sapientiae  corn- 
(HjridioHiw  lileris  apt^rire.  Prœcepit  itaque,  ut  ejus  vobis  sermonibus  di- 
vA^n^muHt  Hi)  lUMïlor  tenere,  quod  rex  regum,  idemque  sacerdos  sacer- 
dolurn,  ^jui  noIus  potuit  ecclesiam  regere,  quam  redemit,  postquam 
iMiinanilaU^rn  Niiani  in  co»lum  evexit,  semper  cum  suis  futurus  divinitate, 
\U)U*MU\Um\  Nuam  ad  eandem  gubernandam  ecclesiam  in  sacerdotes  di- 
vinil,  lîl  fi'Ki'N  :  ut  (juod  sancti  docerent  pontifîces,  et  ipsi  implerent  et 
uu\f\m  Uwmnxi  dnvotissimi  reges.  Quamobrem  se  cupere  debitam  sanc- 
lit/iti  M*Mlriî*  iu\\)i'\\di*n)  reverentiam,  sicut  ei  quem  sciât  divinitatis  cul- 
tiim  iuU*nri^  voIIl»  servare  :  atque  vicissim  postulare,  ut  cum  eo  taie 


IX*  SIÈCLE.    LOUP   DE   FEIIRIÉHES.  281 

Fœdus  concordiaeineatis,  ul,  ubicuuicjueccelesiiisticœ  uliliUili  in  purtione 
regni  diviriitus  sibi  coIlïUa  veslra?  aiictoritalis  dispositioiie  in  re  (an la 
cupit  coiisulore,  unanimitalcî  veslri  consensus  conliiiuo  adjuvntur.  Et 
ne  vos  longis  ambagibus  diotius  fatigemius.  rcceiis  inconiiiiodiim  Augus- 
lydunensîs  t/cclesiav,  ot  prolixa  perlurbatio  flexil  ejus  pietalcm,  ul  sua 
largilalê  veslraque  promoLiooe  taleui  ei  pnericiat,  tjui  ruinas  illius,  et 
spiritualiter,  et  seeulariter  slrenue  sarcire  suniciat.  Est  autera,  quem 
benignilali  veslra^  j»lnrimum  comnieiidat,  propinquus  ejiis  Bernus,  ab 
;plale  nieniurite  glorioste  imperatoris  Ludoviei  lenere  educatus,  et  elaris 
<jrualus  honoribus,  quem  et  ipse  hoc  suo  teinpore  mnltis  experiruenlis 
invenit  idoneuni,  et,  opitulante  gralia  Dei,  tanto  Degolio  crédit  aptissi- 
rauni.  In  bocprobalissiraorumejusconsiliariorumacquiescit  œnseiisus. 
Idque  veslne  prudentia»  Dorainus  noster  nobis  jussit,  suggerere  non 
L'sse  novicium,  aut  temerarium,  quod  ex  palatio  honond>ili*>ribys 
maxime  ecclesiis  procurât  antistites.  Nam  Pipinus,  aquoper  maximum 
Carolum  et  religiosissimum  Ludo\iGumimpera  tores,  duxit  rex  noster  origi- 
iiem,  exposita  necessitale  hujus  regni  Zachariiê,  roniano  papa\  in  synodo, 
cui  martyr  Bonifocius  interfuit,  ejus  accepit  consensum.  ut  acerbitati 
teraporis  induslria  sibi  probatissimorum  decedenlibus  episcopis  loedu- 
retiir;  ne  forte  siiopbcilale  ponliOcum  posset  contingere,  «juod  in  bar 
Heduornm  urbe,  cujus  nos  nunc  cura  exercet,  eveniat.  Proinde  se  pe- 
tere,  ut  liûnorcm  a  papa  romano  majoribus  ejus,  et  regibus,  et  impera- 
toribus  conccssum,  et  a  Lugdunensis  ecclesia:;  metropolitanis,  cui,  auc^ 
tore  Deo  pnesidetis,  nunquam  baclenus  infirmatum,  a  vobis  niilla 
veslra  injuria  conseciuatur.  Quod  si  in  bac  parle  spretus  n(»n  fueril, 
facturuni  sit  ut  in  regno  ejus  veslrum  minislerium  debitam  semperve- 
rieratîonem  obLineat,  et  optatum  exitum  sortiatur.  Cujus  petitioni  nos- 
tras  nos  suppHces  jungimus  preces,  ul,  quod  lantis  viris  videlur  opti- 
mum, vobis  quoque  complaceat,  ut  in  obsequendo  vobis  non  soluni 
nos,  veruru  eham  illos  faciatis,  (piod  nptanius,  ciipidissimos  debitures. 
Idque  impetratum  a  vestra  fidissiina  nobis  fainibarilate  vobunus,  ut, 
quod  vobis  Peus  inspiraverit,  nobis  quam  celerrime  bteris  osteiidatis, 
ut  per  nos  cilius  Dominus  noster  rex,  quod  plurinumi  cupit,  benevoUim 
in  se  vestram  cogaoscens  volunlatem,  dignas  Deo  référât  gratias,  et  an- 

I  m 


282  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE  DE  L'YONNE. 

tequam  necessitate  regni  longius  abducatur,  damnosam  pnesulis  dila- 
tionem  recipiat ,  vobisque  fidissimum  adjutorem  dirigeât  ordinandum. 
Grxlelsadum  eliam,  quem  ex  palatio  suc  more  praedecessorum  regum 
majorum  suorum,  ut  ante  monstratum  est,  Cabilonensi  prfieficit  ecclesœ, 
flagitat  idem  rex,  in  hac  quadragesima  non  gravemini  ordinare.  Qucxi  si 
pcr  absentiam  Theobaldi  episcopi  visum  fiierit  impossibile,  quocumque 
temporc  constitueritis,  œngruum  vobis  curabimus  ex  episcopis  oostris 
facere  supplementum  ;  ut  quod  prosit  populo  christiano,  absque  dila- 
tiono  per  vos  Deus  implere  dignetur. 

EFISTOLA  LXXIII. 
AD  GODOLœCSM.  METtOPOUTAIfini. 

HoYonnitissimo  pnvsuli  Guenfloni,  Lupus  salutem. 

Hir  pnv^byter*  oui  nomen  est  Erl^udus,  ex  ecclesia  Sancti  Pétri  et 
nostra  queritur  i^ti  se  calunmiain»  et  de  suo  gradu  periclitari.  Proinde 
voHlraui  |H>sriiuus  palemitalem.  ut  ei  juste  ac  rationabiliter  adesse  di- 
gnoniini*  no  quorumlibet  insMliiso|qpriinatur,  qui,  forsitandiyini  timoris 
obliti.  supt^rar^  iunaiium  perncadler  moliuntur.  Prosit  itaque  huic  et 
illis  vt^lro  prudeiitia.  ut  et  hk.  si  estinnoxius,  liberetur,  etiUi,  qui  pec- 
ikxtx^  h\  (m>\iuii  keskme  coiMUtur»  non  inveniant  faculfatem.  Quod  do- 
\m\  iuspiniuk^  lVi>»  perikùitis,  et  synodi  tempus  adreniat.  si  potest 
\Wt\.  ol  vt^tnie  sanctitati  ïkietur.  exequendiofficii,  quœsumuk,  redpîat 
liUTlatotu .  nt>  s^^uiiduni  iuunîeorum  totum,  quorum  se  testimonîo 
purgwn^  jHKv^il.  iumùrt»  uott  wWat.  Bene  yos  valore  cupimus. 

KHStUiAICV. 

\»  wuMLMnL  n  r  Ain  kegdu^ 

tn  uouiMio  IVuuui  aAus  trt  ownpolentis,  Inniudnidis.  ipsius  graUa 
vaAiuHUiu .  Kt^jcuw.  HenbiJckK  ivnerabiK  episoopo,  sahilem. 
V,Hu^iwm  Auturtw  ui&wil»  pw*»  nobis  vestr»  sanctitatîs  denegat 


rX*  SIÈCLE.   LOUP   DE   FERRIÈRES.  283 

"rolloqilium,  absenti  scribimus  quod  [>rœsenli  libenliiis  diceremus.  Ger- 
manus  vester.  deslitulushonoribuspropter  hooiines  qui  ei  famiilati  simt. 
maxime  anxius  nostrie  pii^lalis  opem  expelil,  cuiifidens  post  Doniinum, 
noslfd  opéra  se  calamitalis  malestiam  evasurum,  quam  solita  mansue- 
tiidiiie  miserariles,  opportun i ta lem  Domino  prœbenle,  cupimus  adjtivartî, 
V'tTum  ut  in  palalio  voluntatisnostrœ  preeslolari  possil  eirecluoi,  suadfv 
mus  ne  gravemini«^nsindigenliaiii  collalis  nc^cessariis  tempera re.  Qnuni 
t;nim  soleat  veslra  largitas  ministrare  postulata  externis,  etiaoi  gemiano 
indigenti  non  sine  spe  divina^  retribulionis  idem  valet  [>ra\slare.  0»^od 
facile  sacris  monstraremus  eloquiis.  nisi  nltro  ea  vobis  occurrere  crede- 
remus,  et  nostra^  vestra^que  persane  haberemus  consîderationera*  Ini- 
pendite  igiturdebitum  religioni  et  necessiludini  affectiini,  et,  in  orationi- 
bus  noslri,  assidue  memores,  bene  valete, 

EPISTOLA  XCVIII. 
AD  GtlENILOIHÊM  EJUSQCE  SUFFRAG\NEOS. 


Religiosissiniis  patribus,  et  fralribus  Gueniloni,  nietropolilano  Seno- 
nicîp  sedis  anlistiti,  et  universo  Clero  ejus,  et  ceterarum  ecclesiarum 
pnesulibus,  qnm  dioccsi  memorata?  sedis  censentur,  cunctis  in  eis  Do- 
mino  famulantibus,  clerus  matris  ecclesiœ  Parisiorum  et  fratres  cœnobii 
sancti  Dionysii,  et  sancti  Germani,  et  beatœ  Genovefœ,  ac  Fossatensis, 
diversorumque  monasteriorum  unaoimitas,  prEesentem  et  fuluram  salu- 
tem. 

Venerabilem  pastorem  noslrum  Ercanradum  nuper  decessisse  quum 
longe  lateque  \Tilgatum  sit,  tum  sanctitatem  vestram  latere  non  poluil, 
nosque  ailici  mœslitia  de  vocatione  patris  defuncti,  acsolliciludinp  pro- 
moveri  de  electione  successuri,  prudenlia  vestra  intelligit.  Ouumenim 
principalit^T  se  fulumm  Dominus  Jésus  pollicealur  cumhis  qui  princi- 
pes religionis  existunl,  non  patimur  diu  carere  antistite,  cnjus  doctrina 
ad  salutem  nostram  instituamur,  exemplo  informeniur,  benedietionibus 
in  nomine  Dooiini  muniamur,  Ejus,  utpole  bonorum  omnium  aucloris, 
ne«|naquani  nos  cura  destitutos  firmissimecredimus,  dum  ipse  curas  nos- 


Î84  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE  DE  l'TONNE. 

tras  suaclemenlia  suslulit,  et  vota  ultronea  benignitateprœvenit.  Nanique 
ipse,  in  cujusmanu  cor  régis  est,  gloriosi  Domini  nostri  Caroli,  quemad- 
modumplene  confidimus  menti  infudit,  utejus  nos  regimini  committeret, 
quem  in  divinis  et  humanis  rébus  sui  fidissimum  multis  experimentis 
probassel.  Igilur  Dei  pronam  in  nos  amplectentes  misericordiam,  et  régis 
nostri  piam  suspicienles  providentiam,  vEneam,  cujus  prœconia  prœmisi- 
mus,  concorditer  çmnes  elegimus.  yEneam  patrem  et  Mneam  pontifi- 
cem  habere  optamus.  Quamvis  enim  tan  ta  prudentia  ac  probitate  prae- 
cellentissimns  rex  noster  polleat,  ut  solum  ejus  judicium  de  viro  memo- 
rato  posset  suflicere,  tamen  conditionis  humanœ  nescii,  futurorum 
curiosi,  aulicorum  nos  ipsi  propositum  ac  mores  longe  prius  inspeximus, 
et  inter  graves  probabilesque  personas  et  sanctitate  ferventes,  hune, 
quem  antistitem  habere  cupimus,  quotquot  eum  nosse  potuimus,  ut 
nunc  palam  est  absque  errore  annumeravimus.  Proinde  sancti  patres 
annitimini,  ne  divini,  et  regii  beneficii  torqueamur,  sed  nobis  suspen- 
sis,  nobis  desiderantibus,  nobis  flagitantibus,  ponatur  celeriter  luc^ma 
super  candelabrum  :  ut  lumen  veritatis  populus  Dei  videat,  et  œmula 
devotione  praesulis  vestigia  tencns,  sempiternœ  beatitudini  praeparetur. 
Professionem  vero  nostri  consensus  in  iEneam,  Deo  annuente,  per 
vestrum  ministerium  nobis  futurum  antistitem,  subscriptionibus  nos- 
tris  certatim  roboravimus  :  ut,  nostra  unanimitate  comperta ,  votum 
summa  properantia  compleatis. 

epistola  xcix.  . 
rescriptum  episcoporum  ad  ipsos. 

Guenilo,  sanctœ  Senonicœ  sedis  metropolitanus  episcopus,  Heriboldus. 
Autissiodori  episcopus,  Agius,  Aurelianorum,  Prudentius,  Tricassiorum, 
Her.  Nivernensium,  Frotb.  Carnutum,  Hildeg.  Meldorum,  clero  matris 
ecclesiae  Parisiorum,  et  cunctis  in  diversis  cœnobiis  subea  Domino  mi- 
litantibus,  salutem. 

De  excessu  reverentissimi  coepiscopi  nostri  Ercanradi  non  mediocriter 
anxii,  vestrique  mœroris  participes,  tandem  justissimœ  dispositionis  Dei 


IX*   SIÈCLE.    LOUP   DE   FERRIÈRES.  285 

m^mores,  consolationes  reeipimus,  dum  vos  sub  pastore  bono  agentes, 
qui  snmme  bonus  est,  vicarium  ejusscilicet  visibilem,  niiriisterii<fiie  nos- 
Iri  consorli^m  absqiie  dilatione  expelere,  veslris  liieris  teneiitibiis  lineas 
rationis,  œgnovinnis.  Pra^paratum  éoini  a  Doniiiio  m  buniim  rxilum 
credimus,  cujus  niunere  lalnni  videmus  palere  ingressum  :  qiianKjiiam 
nobisfutuTusniinc  socius  olim  fuit  prœcogni tus,  et  merilo  suipprobita- 
tis  amabilis,  Qnh  enim  vel  leviler  totigil  palatium,  fui  labor  /Ene^e  non 
iunoluit,  et  feryor  in  divinis  rébus  non  appaniit?Onaniobrem  rlectionem 
vestnim  in  eollirtam,  Deo  propilio,  bbenler  sequiimn%  utcum  |)rolutu- 
rum  populo  ejus,  ad  dignilateni  pontificaLus  promovendum  coucorditer 
decernamos*  Sit  igilur  vobis  pastor,  qui  pro  suis  in  Deuni  meritis  beur 
œinplacuit,  et  sotjuentes  ejus  veracem  doctriuam,  el  simcta  opéra  iiui- 
lantos,  ad  ni^leslis  regni  pascua  properato  felices.  Ordiiudioni  autem  ejus 
subscripsimus  concordiler  universi,  ut  securi  ministerio  potesLalis  ejus 
iVuaniinî. 

ÊPISTOLA  CI. 
AD  EPISCOPOS,  DE  PȣRHGRL\ORlM  RECEPTIONE,  Et  PARTE  GUETSfLr*MS 


Reverentissimis  pra'sulibus  Italiîe  et  Galliit%  ceterisque  Dei  fidelibus, 
(iuenilo,  Senonum  uietropolitanusepiscopus,  in  Domino  saluteni. 

Quotiensjusta  extante  causa,  sanctitat4}in  veslram  alloquinuir,  elm- 
rilas,  qua*  diffusa  est  in  cordibus  noslris  per  spiritum  sanclura,  qui  dalus 
est nobis,  id agendi  Iribuil  (iduciam  :  praseTlim  ([uiun  graluilo  negucio, 
pielatis  proveniat  increnientunK  Monacld  provinciiê  ac  dioceseos  nos- 
Ira^  ex  numaslerio  quod  appellatur  Itetbleem,  sive  Ferrarias,  nomine 
Aldulplms  el  Acariens,  |>resbylerii  gradu  oriuili,  divino,  ut  credimus,  ins- 
tinetu,  Romam  proficisci,  orandi  studio,  deslinarunl,  et  nostraabbatisque 
su!,nobisadniodum  dilecli,  Lupiaccepla  licentia,  proposilumexequnnlnr, 
quos  veslne  palernitali  de  more eommendamus  :  implorantes,  ut,  tjuia 
laborem  peregrinalionis  pro  a-Herna  reninneratione  susceperuul,  con- 
solationem  in  vobis  in  eundo  ac  n^ileundo  eam  inveniant,  ipja  devoli  a 
religiosis  fovenlur,  Erilis  enim  niercedis  eorum  participes,  si  laboris 
fueritis  benevoU  adjutores.  Cupimus  vos  valere  féliciter. 


i86 


BIBLIOTHEQUE   HISTORIQUE   DE  L  YONNE • 


EPISTOLA  CIK 


ITEM.  EX  PARTE  ABBATIS. 


Plurima  veneratione  suspiciendis  episcopis  Italie*  ac  Galli(p,  reliqiiis- 
que  christiana  religinoe  pollentibus,  Lupus  Abbas  ex  monaslorio  quod 
dicitur  Bethléem,  she  Ferrarias,  silum  in  diocesi  Sencmica*  urbis,  cui 
prœestreverentissimus  Guenilo,  pra^senlemet  futurau)  salulera. 

Quamvis,  vergeuteiii  occasum  mundo,  non  dubilo  ineleclorum  corde 
fervere  charilalera,  qua?  merilo  in  sacris  eloquiis  latum  appellatur  man- 
dalum  :  ac  propterea  non  erubesco  posUilarf^  ab  illis  aliquid,  (juibus  ni- 
iiil  prmstiterim,  et  quos  penilus  facie  nesciam,  ea  bonis  usîtatissima 
charilale,  Deus  quinosfacilunaninies  babitare  in  donioperpetuis  bonis 
transeunlia  mutare,  lucrum  esse  maximum  inslruil.  Proinde  suggero 
sanctît  paternitati  vestrœ,  monachos  et  presbyleros,  quorum  aller  voca- 
tur  Aldulfus,  aller  Acaricus,  ex  iiostro  œllegio  Romam  supplîcalum  pro- 
ficisci  staluisse,  el  Aulistitismemorali,  ac  nostro  perraissu,  quod  exop- 
taverant,  adiraplere.  Veslra  ergo  beiievolentia  euntibus  ilHs  ac  redeunli- 
bus  subsidium  dignelur  impendere,  quia,  et  suflîciens  \iaticum  tanto  ili- 
nere  ferre  fui l  eis  impossibile.et  mercedis  eorum  vos  credi mus  fore  con- 
sortes,  si  experti  fuerint  laboris  sui  pro  Dei  nomine  coopéra  tores, 

EPISTOLA  CVÎ. 
DE  KECEPTIOXë  PEBëGRINORLM. 


Omnibus  Dei  omnipolenlis  fideUbus,  Guenilo,  Senonum  MetropoHta- 
nus  Episcopus,  salulem. 

Monachus  quidam  noslrce  dioceseos  nomine  D.  ex  monasterio  quod 
appellalur  Ferrariense,  diiîno,  ut  credimus,  instinclu  (est  enim  valde 
religiosus)  laborem  peregrinalionis  assumpsil,  ut  pro  se  frairibusque 
suis  monachis,  ac  pro  nobis  apud  beatissimos  apostolos  Petrum  et 
Paulum,  ceterosque  sanctos,    Dei   misericordiam  imploraret,  et  quod 


TX*   SIÈCLE.    LOUP   DE   FERRIÈRES.  287 

suis  nonpnsset,  eorum  oralionibus  obtineret.  Hune  vestrfe  commitlimiLs 
rharilati,  nbsecrantes  ut,  pro  amr>re  Dei,  sicuf  seruim  ™m  excipiatis, 
Iractetis,  atqiie  dimittalis  sive  euntenit  sive  redeunlem.  Decel  ™ira  ut 
ubicunque  religionem  suam,  hoc  est  chrislianam,  invenerit,  suamqur*- 
que  paLriam  recognoscat,  et  inter  celeros  hune  quoque  faciatis  araicurii, 
qui  sucs  in  aotcrna  tabernacularecepturus  est. 

EPISTOLA  CVlï. 
ITEIt  ONDE  SUPBA. 

Dominis  reverenlissimis  christiana  religionepollenlibus,  Lupus  abbiis 
t3X  inonasterio  GalHa?,  quod  appellatur  Bethléem,  sive  Ferniriense,  pluri- 
mam  salutenu 

Monachus  nosler,  cui  nomen  est  Dolivaldus,  magna  sîraphcitate  ac 
laudabili  devolione  vir,  spiritu  Dei,  ut  omnino  credimus»  acceasus, 
eum  venerabilis  melropolitani  episcopis  nustri  G.  ac  nostra  benedictione, 
pro  se  ac  pro  nobis  Deum  el  sanctos  aposlolos  Petrum  et  Paulum  pre- 
fatarus  Romain  proficiscitor  :  quo  niajorem  laborem  assumpsit,  hoc 
cerlius  seexaudieudumconlîdens.  Hune  vestm^  sanctitali,  probitati  ejus 
testimopium  perhibenles,  commendamus,  Nec  dubitelis  huic  impendere 
qurjd  bono  cuîque  indigenti  prœbendumest,  quoniam,  licel  sit  expers 
literarum  mandata  Dei,  qua?  non  legil  in  eodice,  demonstral  in  opère, 
omniumque  inter  quos  versalur  non  amoremsolnm,  verumeliam  vene- 
rationem  brevi  nieretur.  Vos  ita*pae  sic  euni  (jui^esumus,  vel  euntem,  vel 
revertentem  Iraclare  dignemini,  ut,  ab  illo,  cujus  verus  est  cullor,  seruri 
perenne  pramiium  t^xpectetis. 

EPISTOLA   cxv, 
AD  ERCANR*  EX  Gll  ET  ALIORUM  PERSOMS, 


Heverenlissimo  pra^suH  Ercanrado,  G.  H.  et  Ag.  episcopi,  ttunnrrs^i 
synodus  apud  MurilluminDei  nomine  œngregata,  pfTpeluam  sahîl*'m 


388  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE  DE   l'yONNE. 

Sanctitati  vestrœ  gratias  agimus,  quod,  quamquam  tardiuscule,  tamen 
vestrum  vicarium  direxistis,  qui  pondéra  délibéra tionum  nostrarum 
nobiscum  exciperet,  definiendisque  rébus  necessarium  conamen  adhi- 
beret.  Sed  persona  vestra  apud  simplices  quosque  tantum  amplius  con- 
tulisset  auctoritatis,  quantum  prœcedit  apice  dignilatis.  Proinde,  quia 
peccatis  nostris  merentibus  turbulenlissimum  tempus  est,  et  tôt  sibi  suc- 
cedentibus  annis,  exubérante  iniquitate,  defuit  facultas  celebrandi  con- 
ventum,  ac  régis  cor  Deus  ita  moUivit,  ut  nobis  aliquam  correctionis 
largiatur  opportunitatem,  momenta  vero  vitœ  nostrœ  nuUam  sui  tran- 
situs  dilationem  recipiunt  :  causam  ipsius  Dei  nostri  haudquaquam 
segniter  debemus  curare,  nec  nos  ab  executione  officii,  quod  indigni 
suscepimus,  ulla  nisi  impossibilitatis  necessitate  sublrahere,  quoniam 
ut  scriptum  est  :  Homo  videt  in  facie,  Deus  autem  in  corde,  qui  redditurm 
est  y  ut  alibi  verissime  dicitur,  unicuique  secundum  opéra  sua.  Atque 
utinam  supererogaremus  aliquid,  ut  ipse  rediens  optata  mercede  cu- 
mularet.  Charitatis  igitur  nostra  detrimenta,  ubi  aliquot  discipuli  bene 
jam  instituti  immatura  morte  decesserunt,  compensare  illorum  erudi- 
tione,  qui,  vel  in  profectu  positi  suœ  profectionis  augmenta  desiderant, 
vel  eorum  qui  felicibus  indiciis  spem  sui  profectus  plurimi,  id  nobis 
cupientibus,  jam  dederunt,  nimirum  crederem  me  totius  boni  auctorem 
tam  fructuoso  promereri  labore.  Ut  ergo  particeps  efficiatur  doctrinœ 
memoratus  puer,  cui  juste  consulitis,  si  licentiam  et  literas  sui  habet 
episcopi,  perducatur  ad  nos  a  dilectissimo  Remigio,  iv  Kal.  Jul.  et,  gratia 
Dei  opitulante,  conabimus  cum  aliis  illi  quoque  prodesse. 

epistola  cxvi. 
fratribus  ex  coenobio  sancti  germaxm  altissi0dorensis. 

Sanctis  patribus  in  monasterio  beati  Germani  Domino  excellenter  mi- 
litantibus,  Lupus  cum  socia  congregatione  Ferrariensi  copiosam  in  Do- 
mino salutem. 

Semper  quidem  in  cœnobiorum  nostrorum  habitatoribus  vera  cbaritas 
viguit,  sed  nunquam  tamen  certis  indiciis,  utnostro  tempore,  sui  magni^ 


IX*   SIÈCLE.    LOUP    DE    FERRÎKRES.  289 

ludinem  déclara  vit.  Ac  in  nobissi  quidprœler  solitoni  e\ercuîsset,  sup- 
priniPiidiim  videretur,  neiinmemores  bencOcii  exprobratioiiem  nos  fnr- 
mare  alifiuis  a^stimaret.  De  vobis   liberum  nobis   est  prasertim  vera 
narrare,  addivinte  laudisaugraentum.  El  quoniam  eoiifidenliusexperta 
asserimus,  quam  audîta,  a  memetipso  inchoandam  decre^i,  fidcm  pro- 
pôsitioni  faclunis.  Oiiuin  proximu  aulamno  iûsignis  rex  noster  Carolas 
Aulissiodornm  venisset,  et  comitatus  f^us  pruxima  loca  peoe  nmnîa 
iKTupassel,  egênles  hospitii,  vos  potissinium  adeundos  credidinuis.  Nec 
spi;  nostra  falsi  ofliciuse  sumus  excepli,  el  publicum  veslrom  coiivic- 
lum  regio  faniulalu  nobis  penilus  adimente,  quacunque  liora  plabi  potui- 
mus,  fieqnaquam  seiisimus  imporlunitatem  nostram  vobis  oneri  exlilisse. 
PostqDam  per  charissimum  propinquum  Reiniginm,  et  gratissimum  au- 
dilorem  meuoi  Fridilonera,   sanctitali   vestrœ  satisfecimus,  osteiidentes 
voiamnoslruuuquibusreniti  non  valebamus,  mandata  régis  alio  quam 
vellemus  avertere,  discessuri,  ne  gratias  quidem  in  conventu  referendi 
copiam  liabuimus,  quoniam  oioras  omnesditTerendie  legationisimpossi- 
bilitas  auferebaL  Unde  in  hac  parte  meraoratos  amanlissimos  fratres 
viceni  nostram  ini[>l**re  obsecravimus,  donec  per  nos  id  ipsum  exetpii 
divinilas  largiretur.  Ad  him  qoœ  supra  relulimus,  terreiite  pra.donum 
iniprobila[î%  ornanienla  ecclesia*  nostram  occultanda  curastis,  née  ad  id 
pneslaudum  inventi  estis  difficiles.  Qnw!  secum  repotans  dilectissimus 
frater  noster  S.  et  cum  sibi,  luni  eliam  pluribus  aliis  nostrum  multa 
bf^nigue  eolbita  receusens,  impendente,  ut  metuebamus,   ruina  unsiri 
locK  quam  et  nos(ra  pi*cca(a,  et  piralarum  vicinia   niinabanlur,  vos 
elegil,  nun  apud  tpios  peregrinaretur,  sed  intra  quorum  coUegium  ad- 
missus,  viêariuni  nostri  loci  njutuberiiium  possideret.  Verum  id  etiam 
alii  postulaverunt,  optantes,  licetdiversis  iu  monasteriisconsistere,  quam 
cum  majorum  suorum  parte  in  villa  versari,  Quauquam  igitur  lïeus  in- 
cerlus  utrum  sua  pielate  in  perpeluum  snbversionem  nostri  monasterii 
remfiveril,  an,  aliqua  latente  causa,  ad  tempus  distulr^rit,  tamen  pradic- 
lus  frater,  rpiod  oblinendum  conceperat,    perseveravit  tlagitare.  Quod 
ulinam  vobis  annnentibus  consequalnr,  ne  simili  causa  coaclus,  uHe- 
rîora  compellalur  seclari!  Suppliramusque  ut  eum  apud  vos  consisU^u- 
lem  pie  fovealis,  quia  meorum  laborura  diu  particeps  fuit,  et  pro  sua 
1  37 


290  BTBLrOTRÈOliE  HÎSTOBIQUE  DE  L  YONNE. 

probitatn  ac  slrenuilale  somper  grains  omnibus,  et  universaliter  ulilis 
fst  judicattis.  Pneterea  vesira*  sanctitati  pluriinuni  confisi,  misimusfra' 
troiïi  Berrit'gaudiïfn,  nidem  adliur  iiioaachum,  roganti  veslra^  palernilali 
obsecuturum,  ot  in  suo  proposito  perfectioruoi  exempHs  a!(|ue  doctrina 
studiosius  conOrmaadum.  Exiguitalis  iioslnn  bénigne  inemoresoptaoïusi 
vos  valero  IVdiciler, 

EPISTOLA  CXXIV, 
AD  GUK.MLONÊM,  EPISCOPUM. 


Révèrent! ssimo  Gueniloni  pontilîci,  Lupus  prfesenlem  et  futnram  sa- 
lutem. 

Non  est  niirurn,  si  vos  tamdiu  melropolitanus  episcopus  mendacio 
fefellit,  qnando  IVavid  nequani  srrvus  verisimiH  figmonlo  ad  h()ram  de- 
cepiL  I*riTdiorum,quibus  donalus  fuerat,  medielaleservus  ille  moltatus 
est*  Epismpo  vero  tiinendinii  est,  ne  promissiomim  rœlesliuni  integri* 
tati?  privehir,  quum,  teste  sapienlissimo  Salomone,eumdetestetur  anima 
Dei,  qui  séminal  inler  fralres  diseordias,  et  hoc  et  omniaqua?  ab  impru- 
denlibus  velut  la*dio  et  inipossibilitate  eonteninenda  dncuntnr,  facîlHme 
judieii  exitum  sortienlurXura  (antaevidenlia  inmémoriam  cnncla  revoea* 
bunlnr,  ut  necaudores  malorura  purgare  objecta,  immo  declarata  ronen- 
kir,  oec  ulla  ralionabs  creatura  inde  dubitare  prîevaleal  qu«e  Creatoris 
a^quitas  omnibus  pruposuerit  cognoscenda.   Ibi,  nisi  satisfecerit,  eum 
trepidare  frustra  videbitis,  «piem  vera  referre  ut  homo  falsi  credidiMis. 
Ouorando  enim  lant?p  posserneiïiei  pravitatis,  ut  dopositionimi  ejus  eu- 
perem,  t-njus  aceeperam  divinitus  roiiseeralionem  ?  Testem  eum  secu- 
rus  facio,  emjus  experiemur  utrunKjue  judieiuni,  qnoniam  posUjuam 
pm^esse  cœpistis,  et  dignatiestis  me  in  familiaritatem  assumere,  semper 
optavi  vos  et  in  sanctittiteproGeere,  et  dignitate  augeri.  El  si  meis  rebuî^ 
integris  sinistrum  aliquid,  quod  Deus  avertal,  vobis  contigisset,  paratus 
fui  opem  ferre  pro  viribus,  et  me  amicissimum  modis  omnibus  evideTi- 
tissime  comprobare.  Ouod  si  me  perlîdiam  ineurrisse  reœlerem,  Uin- 
tum  scelus  negatione  non  regerem,  sed  confessione  suppliei  veniamobti- 
nere  couarer*  IVam  cui,  vel  parum  sacras  inluenti  Hteras,  non  ultro  ac  sep- 


IX*^   SIÈCLE.    LOLP   DE   FEBRIÈRES.  291 

pissime  occurrat  :  Qui  parai  foveam  proximo  sno,  incidet  ineam? 
Hœcquam  vera  sint,  utiiiam  oporial  in  pnesenti,  qui,  omni  ambiguitate 
remola  patefaciet  in  fuloro,  ac  me,  in  hac  parte  penitus  innocenleni, 
insolubilem  familiaritatmi  vestraui  ad  ulilitatemutrinsqun  tribuat  obli- 
nere.  Onod  aliunde  coniporeram,  vosque  dïgnaliuslis  iiiandan\  si  Dnus 
aiinueril,  Bominus  re\  fini  nobis  viciims,  Post  cujus  digressum  ,  si 
vobis  placet,  ut  primo  fieri  potuorit»  desidero  congruo  utrique  loco  vos 
adiré,  et,  séquestra  spiritualiter  gralia  recuperareamiciliam,  quam  spiri- 
lus  maligni  raalevolenlia  aHqunnilulum  perturbavit.  Tune  eliam  referre 
putero,  quid  super  fratre  Beniegaudo  saucti  Geraiani  monacho  aunue- 
rint,  quidque  soluui  absque  uostro  damiio  pnestare  valeanuis  fugitivo 
uoslro,  qui  nuper  clemenliam  vestram  precibus  inquietavil,  Exiguitalis 
meee  memores,  sempercupiovos  valere  feliciler. 


EPISTOLA  CXXVr. 
AD  GlîEMLONEM, 

Reverenlissimo  pontifici,  Gueniloni,  Lupus  |)rŒfsenlem  et  fuluram 
salutem. 

Sanclilalîs  vestrœ  literis  alacriter  paruissem,  nisi  volum  nieum  mo- 
lestia  œrporis  impedîsset.  Nani  quuni  per  diulurnas  c4  asperas*liujus 
aimi  a»griludines  bene  revaleseerein,  subito  tussiuï  incurrî,  qua*  mealus 
obstruens,  pêne  tutam  mihi  spirandi  facultatem  adimebat.  Hîiie  lacluui 
est,  utmultumsanguiuisdetraberem,  maximaniqueimbecînilatem  con- 
traherern.  Proinde  nusquani  audeo  progredi,  donec»  quietis  ac  medica- 
menlorum,  inimo  divinitalis  ope,  mihi  quantularumque  sospitas  rofor- 
melur.  Unanimis  tantum  vobis  in  omnibus  suppHraljo,  fi  ad  idem 
agendum  fratres  meos  horlabor,  ut  Peus  inspin4  vobis  ronsilium,  qno 
generalilerprosilis  omnibus  chrislianis  :  ne  peccatuminjustitiasqua?  nos 
jam  miseros  fecit,  in  damnationem  pertrahat  sempiternam.  In  diebus 
pontifieatus  vestri,  ad  lanlam  liberlatem  vilia  proruperunt,  ul  vindieata 
inq>unitale  aperlis  quibusque  nœ  Deus,  nec  rex,  nec  episcopus  timea- 
lur.  yuid  nioramini?  quid  ultra  expeclatis?  Aut  Oeiis  veslra  indusiria 
et  aucloritale  ad  afquitalem  reducet  res  humanas,  aut  hî£c  malurum 


292  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE  DE   l'yONNE. 

incremenla  post  inauditas  contumelias  pêne  omnes,  qui  pauci  reman- 
serunt,  oppriment.  Innocentes  videtis,  quia  secundum  beatum  Esaiam, 
qui  recedit  a  malo  prœdœ  patuit ,  nec  tutus  quisquam  contra  vio- 
lentiam  raptorum  est,  nisi  qui  viribus  prœvaleti  aut  in  eorum  concessit 
collegium.  Cupio  vos  valere  féliciter,  et  parvitatis  meœ  memoriam  ha- 
bere  benignam  atque  continuam. 

CONCILE  DE  SAVONIÈRES. 

(AndeJ.-C.  859.) 

Ce  Concile  avait  pour  objet  de  rétablir  la  paix  entre  les  princes  Français  et  de 
corriger  les  abus  qui  s'étaient  introduits  à  la  faveur  des  troubles.  Il  y  fui  ques- 
tion, entre  autres  choses,  d'Hatton,  évéque  de  Verdun,  qu'on  accusait  d'avoir 
été  promu  irrégulièrement  à  l'épiscopat,  parce  que  ayant  été  moine  de  Saint- 
Germain  d'Âuxerre,  on  n'avait  pas  apparemment  obtenu  pour  son  ordination 
le  consentement  de  Tabbé  et  de  Tévéque,  ses  supérieurs  ;  mais  cette  affaire  fut 
renvoyée  h  un  autre  temps,  et  il  ne  parait  pas  qu'il  en  ait  été  question  depuis. 
Cbarles-le-Chauve  présenta  dans  ce  même  concile  un  Mémoire  contre  Véni- 
lon,  archevêque  de  Sens,  qui  avait  été  un  des  premiers  seigneurs  à  recon- 
naître'le  roi  Louis.  Les  évéques  écrivirent  à  Yénilon  qui  fit  bientôt  sa  paix 
avec  le  prince  et  conserva  son  siège. 

SYINODUS  TCLLENSIS  APUD  SAPONARIAS. 

Hœc  ventilata,  definita  atque  obtenia  sunt  in  synodo  duodecim  provin- 
ciarum,  quw  habita  est  anno  Incamationis  Dominicœ  dccclix,  Indic'- 
tione  VII,  in  territorio  Tullemiy  sub  principibus  Karolo,  Hlothario,  et 
item  Karolo. 

CAPIT.  I. 

Ut  caritas  fraterna  et  concordia  pacis  reformetur  inter  fratres,  prin- 
cipes scilicet  ac  gloriosos  reges  nostros  Uludowicum  et  Karoliun  ;  qua- 
liter  schisma,  quod  ortum  est  nuper  in  ecclesia,  ad  unitatem  benigni- 


ir   SIÈCLE.    CONCILE   DE   SAVÔNIÈRES.  293 

lalis  valeat  redinlegrari,  et  status  ecclesiœ  pêne  collapsus  restitui,  et  pax 
ac  juslitia  in  populo  christiaiio  valeat  proeurari  ;  et  qui  a  fîddilnlc 
débita  defecerunt,  judicio  eljustilia  per  rectam  rationem  et  rationfïbilem 
niisLTifurdiam  pussiiit  salvari,  et  a  purvuTso  conamîne  ad  stiliil)nnra 
converti. 

IL 

Episcopi  namqui'  secundum  illoTUOi  niinislenum  ac  sacraoi  aurk»- 
rilateni  uniti  sint,  et  mutuo  consilio  atque  auxilio  reges»  regnorunK{ur 
primores,  atque  populum  sibi  commissuni  in  Domino  regant  et  corri- 
ganl,  et  nemo  se  a  solalio  mutuo  subtrahat;  sed  synodales  eonvenlus 
secundum  jussionem  canonieam  frequenlare  procurent  :  quatenus  ordo 
exclesiasticus,  qui  quasi  obliteralus  jam  fuerat,  quoiiiam  synodi  prupler 
discordiam  regimi  frequentari  non  poterant,  episcopali  coUatione  ad  ne* 
cessariuni  ac  debituni  statum  reduci  prievaleat.  Unde  eliam  consensum 
apud  reges  expelilum  obtinuerunt. 

IIL 

Heges  nihilomirmsac  principes  nustri  Karolus,  Ulotharius  aUpie  ileni 
Karolus  ad  Dei  voluntalem  at(|uesanc(a*  ecelesia*  slaluui,  suamque  snlu- 
leni  et  populi  sublevationeoi,  gralias  Deu,  uniti  et  in  eadeni  sabilari 
unitale  firmati  sunl. 

IV. 

Penentum  est  anle  conventuni  episcoporuni,  quemdnni  dîacrjnum, 
cui  Torloldus  nomen  est,  episcopalem  pulestatem  in  urbe  Baiocaceusiitni 
occupasse,  et  pollicilationibus  ac  minis  sollicitare  niultos  ac  perUirban*. 
Unde  deGnivit  sancta  sjnodus  ut  Wenilo,  Senonum  archiepiscupus, 
cujus  diaconusfuit,  adjunctissecum  tribus  aliis,  nienioratum  diaconuni 
evocatumaudiant,  et  secundum  aucturital**m  canonieam  de  eo  defîniant. 
Si  autem  refugerit  eorum  cogiutioncTO,  annitente  prineipali  potestate, 
venire  ad  audientiam  eorapellatur.  Ouod  si  liane  ijuuque  decliiiaveril, 
anatbemale  feriatur. 


294  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE   L  YONNE. 

VI. 

Deinde  gloriosus  rex  domnus  Karolus  sacrœ  syiiodo  libellum  appella- 
tionis,  electorumque  judicium  inter  se  et  Wenilonem  Senonum  archie- 
piscopum,  qui  ab  co  defecerat,  et  proclamalionis  diploma  porrexit.  Unde 
secundum  sacram  auctoritatem,  et  induciœ  ac  dierum  dilatio  est  con- 
cessa,  et  certa  accusatio  per  episcopos  et  synodicas  literas  prœfato  ar- 
cbiepisGopo  est  intimata  secundum  régulas  dhînitus  promulgatas. 

VIL 

Mota  est  etiam  quœstio  de  Attono,  Virdunensium  episcopo,  quod  obla- 
tione  regulari  (unde  petitio  ibidem  est  prœsentata)  in  monasterio  S. 
Germani  Aulissiodorensium  extiterit,  et  contra  régulas  ecclesiasticas 
inde  discedens,  minus  provise  quam  sacra  auctorilas  doceat,  ad  ordi- 
nem  episcopalem  pervenerit.  Unde  etiam  defînitum  est  dari  sibi  com- 
meatum  veniendi  ad  aliam  synodum,  sicut  sacra  sancit  auctoritas. 


XIII. 

Placuit  omnibus,  ut  creditur,  instinctu  divino,  qui  ad  universale  con- 
cilium  in  vicina  TuUensium  confluxerunt,  quoniam  calamitatum  tœdio 
laborabant,  quo  invenirent  aliquid  ubi  consolationis  gratia  respirarent. 
Statuerunt  itaque,  ut  pro  se  invicem  omnes,  dum  adviverent,  preces 
hujusmodi  frequetitarent  :  scilicet  ut  singuli  pro  cunctis  per  singulas 
hebdomadas  feria  quarta  missam  cclebrarent.  Post  vocationem  autem 
cujuslibet  eorum,  superstiles  obtineant  ut  pro  eo  qui  decesserit,  in  Se- 
dibus  septenœ  missce  totidemque  vigiliœ  Domino  persolvantur  ;  a  pres- 
byteris  autem  monasteriorum  sive  villarum  très  missœ  totidemque  vigilice 
dependantur.  Exilus  autem  uniuscujusque  vicissim  piis  currentibus 
literis  innotescat.  Praesentes  etiam  abbates  in  tam  profutura  societate, 
eadem  se  conditione  junxerunt. 

Doin  Bouquet,  Recueil  des  Histor.  de  France,  tom.  vu,  pag.  657. 


tX''   SfECLE.    CONCRE   DE   SAVONTÈRES. 


295 


EPISTOLA  SYNODi  TUtLEiNSIS  APLD  SAPOr^AWAS  AD  WENILONEM, 
ARCIIIEPISCOPUM  SENONENSEM. 


Dileclo  et  Tenerabili  Weniloni,  Srnonuoi  met  repoli  (ano,  Reniigius, 
l.iigdiim?nsium  metrnpolilanus  opiscopus,  Rodiilfus,  Bitiirigiira  melropn- 
litanus  episcopus,  Giintariiis»  Agrippiueiisiummetropolitanus  episeopus, 
nincmarus,  Fteniorum  melropolitanus  f^piscopus»  Arduicus,  Vesonlittnuni 
iiiniropolilanus  episeopus,  Teulgaudus,  Treveroniui  nielropûlilanus  r\m- 
ropus,  Wenilo,  Roloniagensium  metntpoHlaiiys  episeopus,  Herardiis, 
Turonum  oietropolitanus  episeopus,  Immo,  Noviouiagorum  episeopus, 
Jonas,  /Eduorum  episeopus,  Ungerus,  Trajeetensis  episeopus,  Ebbo,  Gra- 
tiauopolitanus  episeopus,  Frêdeberlus,  Basiliensis  episeopus,  Arnuliiis, 
Tullensis  episeopus,  RoLhadus,  Suessiouum  episeopus,  Ermerifridus, 
Bellovaee!isisè[*iseopus,  Adventius,  Meteusîs  episeopus,  AUo,  Virdunen- 
sis  episeopus,  Ahbo,  Autisiodorensis  episeopus,  /Eneas,  Parisii  episeopus, 
Ralaldus,  Argentarieusis  episeopus,  Erpuiuus,  Silvaneetensium  episeopus, 
fiisleberlus,  Carnotensis  episeopus,  Gunlher(us,  Ebrocensis  episeopus, 
Ralberlus,  Valentinensis  episeopus,  Franeo,  Tuugreusis  episeopus,  Agius 
Aureliauorum  episeopus,  Hildegarius  Meklensis  episeopus,  Hinemarus 
laudunensis episeopus,  Erehaiiraus,  Catalauiieusis episeopus,  Rotbertus, 
Ceuoruauueusis  episeopus,  Erloinus,  Constariliîe  episeopus,  Abbo,  Mau- 
rogensis  (Maurieiuiensis)  episeopus,  Hildebraudus,  Sagiensis  episeopus, 
Airardus,  Lexoviéusis  episeopus,  Waltbertus,  Abrineatensis  episœpus, 
Godelsadus  Cabilouensis  episeopus,  Isaae,  Lingoneusis  episeopus,  Er- 
ehamberlus,  Baioeensis  episeopus,  Hilmeradus,  Ambianensis  episeopus, 
Hlmulli  abi  episcopi,  qui  ad  uiuversaleeooeilium,  in  suburbaiio  Tulleusi. 
eonvenerunl  in  Domino  sabdem. 

De  inslauratione  paeis  loliusque  sUitos  ecelesiastiei  redinlegraliouf* 
conférpulibus  nobis,  gloriosus  re\  domuus  nosler  Karohis,  xvm  Kal. 
Julias,  sul>misse  bumiblak^m  nostraui  adiit,  imploraus  ut.  qua-  a  vohis 
vehemenler  indebite  passus  essiH,  eoguoseeremus,  et  maeubuu  nnstri 
nrdinis  justo  judieio  lergeremus.  Imputai  quod,  euni  jurejurando  lidri 
a  vobis  aceepto  Senonum  prasulalum  vobis  largitus  sit,  et  in  divisions 
regni  jurameutum  eum  abis  fee^^rilis  paciset  alterni  adjutorii  ioler  se  »H 


296  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE   l'YONNE. 

fratrem  Hludowicum,  perpetuitate  sacramento  prius  a  vobis  firmata  ; 
cumque  vestra  electione,  et  aliorum  episcopomm  ceterorumque  fidelium 
consensu  in  regem  a  vobis  sit  divina  gratia  consecratus,  ac  chirographo, 
quod  vestrae  fidei  qualitalem  et  immobilitatem  erga  se  continet,  illius 
vero  in  vos  firmam  benevolentiam,  ad  omnes  sinistras  suspiciones  utrim- 
que  abolendas  composito,  subscripseritis  ;  quod  omnes  absque  recusa- 
tione  fecerunt  duntaxat  fidèles  ;  post  repetila  loties  sacramenta,  in  pro- 
cinctu  contra  paganos  vestro  eum  vestrorumque  destitueritis  auxilio,  et* 
Hludowico  fratri  impulsa  seditiosorum  regnum  invadenti,  soli  omnium 
episcoporum  sponte  accedentes,  ejus  injussu  fueritis  conlocuti  :  se  vero 
contra  eumdem  fratrem  et  vastatores  patriœ  proficiscentem,  consueta 
ecclesiœ  vestrœ  privaveritis  militia,  quam  supplex  ipse  a  vobis  popos- 
cerat  ;  et  post  discessum  a  Breona,  ad  fratrem,  cum  quo  erant  excom- 
municati,  in  ejus  damnum  accesseritis,  et  in  eo  concilio  fueritis,  quo 
I^tharius  rex  nepos  confictis  mendaciis  ejus  auxilio  subtrahebatur ,  et 
familiariter  interfueritis  Hludowici  fratris  conciliis  publicis  et  privatis, 
quibus  ei  partem  regni  parabat  subripere,  pro  qua  obtinenda  uterque 
vestrum  ei  juraverat;  ei  quoque,  in  quo  tractabatur  ut  episcopi  a  se 
deficerent,  et  ad  dominationem  Hludowici  transirent. 

Imputât  prœterea  quod  monasterium  sanclae  Columbœ  a  Hludowico 
impetraveritis,  et  de  assignatione  ejus  litteras  ad  missos  Echardum  et 
Theodoricum;  saxa  quoque  mûri  Meledunensis  castelli  a  Hludowico 
poposceritis  ;  unde  satis  claruerit  eum  potius  principem  quam  se  illo 
vos  tempore  adprobasse  atque  duxisse.  Quod  id  etiam  consilium  dede- 
ritis,  ut  fidèles  ejus  sacramento  constringerentur,  qui  occupatum 
regnum  Hludowico  contra  se  tuerentur;  et  quod  vacantem  sedem 
Baiocacensium  Tortoldo  propinquo  vestro  a  Hludowico  obtinueritis  ; 
et  postquam  se  virtiis  divina  annisu  fidelium  in  regnum  restituerit,  et 
id  ad  versus  fratrem  sibi  cœperit  vindicare,  nullum  ei  per  vos  aut  mili- 
tes ecclesiœ  vestrae  praestiteritis  suffragium.  Hœc  plenius  in  libello 
comprehensa  gloriosus  rex  nobis  obtulit,  quœ  strictim  vobis  fide  intégra 
expressimus,  ne  ex  improviso  objecta  amplius  perturbarent.  Elegit  au- 
tem  terminandœ  querelœ  judices  me  Remigium  et  Wenilonem  Roto- 
magensium  et  Herardum  Turonum  et  RoduKum,  Biturigum  episcopos, 


ir  SIECLE.    CONCILE   DE   SAVbPnÉRÊsT  Z'âi 

céleris  noslrum  judicium  suo  consensu  adprobaturis.  Proinde,  fraler 
carissime,  a  terapore  qua  littoras  has  acceperis,  posl  diem  xxx  quc»- 
cumque  evocatus  fueris,  ila  canoiiicc  iiislructus  occu^^^,  ut  defensionis 
lempore,  ac  loco  acceplo,  si  conscientieR  [quod  pluriniiiin  optamus) 
confidis,  suffragaiite  veritale  probabililer  objecta  dissolvas;  sin  aulem 
in  delbnsione  deleceris,  sentenlias  a  majoribus  iiistitulas  excipias. 

Dom  Bouquet  Recueil  des  Hisior.  ik  France^  lom.  vu,  pag,  582, 

LlUELLUS  PROCLAMATIONI8  DOM.M  CAIIOLI  «EGIS  ADVEUSUS 
WENlLOi^EM^  ARCIIIEPISCOPLM  SENOiMJM. 

Eleciu  Jndkihm  Remigio  Lugdtmeîmiim,  Eirardo  Turonorum,  Weni- 

loni  Roiomagemium,  et  Roduipho  Bitungnm  archiepiMopis,  in  sancta 
$ynodo  xn  provinciarum  apud  TuUeJusem  panne  ht  anir  in  &uburbano 
ejusdem  nrbis.  quod  dicilur  Sapofmrim,  propria  ipmm  manuporrec' 
tm,  anno  Incaruat.  Domim  dccclix,  Indictione  vu,  xvin  kaLJulias, 

CAPIT.  I. 

Quia,  sicut  dicil  saoclus  Gregorias,  et  ex  consuetudine  olitana  cog- 
noscitîs,  in  Francorum  regno,  reges  ex  génère  prodeunt,  mihi  a  dumnu 
et  genitore  meo  pia»  memoria?,  Hludowico  Augusto,  pars  regni,  inter  fra- 
Ires  meus  reges  divina  dispositione  est  tradita.  In  qua  parte  regni,  va- 
cabal  tune  pastore  metropoiis  Senonum,  quaiii,  juxta  consueludinem 
prœdecessorum  meoruni  regum,  Weniloni,  tune  clerico  meo  in  capella 
meamihi  servienti,  qui,  more  liberi  clerici,  se  mihi  commendaverat,  et 
fidelilalem  sacrairiento  promiseral,  consensu  Sficrorum  episcoporum  ip- 
sîusmetropolis,  adgubernandum  commisi,  et  apud  episco|x>s,  quantum 
ax  me  fuit,  ut  eum  ibidem  archiepiscopum  ordinarenl,  obtinui. 


Post  b(ec,  de  divisione  re.gni  inter  me  et  fratres  meos  ratio  est  eiofta 
nolissima,  unde  partem  divisionis  cum  mutuis,  noslris  scilicet  noslro- 
rumque  fjdeHum  sacramenlis,  sicut  etiam  primores  regni  fotius  inveue- 
.  I  38 


298  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE    DE   l'yONNE. 

rant,  tenendam  et  gubernandam  suscepi.  Quam  diTisionem  inter  me  et 
fralres  meos  de  retero  a  me  substantialiter  tenendam,  sicut  et  alii  qui 
ibi  adfuerunt  episcopi,  Wenilo  mihi  fratribusque  meis  propria  manu 
juravit  :  pacem  etiam  et  mutuum  adjutorium  inter  me  et  prsefatum  fra- 
trem  Hludowicum  Wenilo  sacramento  firmavit. 

III. 

Sed  et  post  hoc,  electione  sua,  aliorumque  episcoporum  ac  celerorum 
fidelium  regni  nostri  voluntate,  consensu  et  acclamatione,  cum  aliis  ar- 
chiepiscopis  et  episcopis  Wenilo  in  dioecesi  sua,  apud  Aurelianis  civita- 
lem,  in  basilica  Sanctœ  Cnicis,  me,  secundum  traditionem  ecclesiasticam, 
regem  consecravit,  et  in  regni  regimine  chrismate  sacro  perunxit,  et 
diademate  atque  regni  sceptro  in  r^ni  solio  sublimavit.  A  qua  conse- 
cratione  vel  regni  sublimitatesupplantari,  vel  projici  a  nullo  debueram, 
saltem  sine  audientia  et  judicio  episcoporum,  quorum  ministerio  in 
regem  sum  consecratus,  et  qui  throni  Dei  sunt  dicti,  in  quibus  Deus 
sedet,  et  per  quos  sua  decernit  judicia  ;  quorum  patemis  correptionibus 
et  castigatoriis  judiciis  me  subdere  fui  paratus,  et  in  prœsenti  sum  sub- 
ditus. 

IV. 

Deniquequum  seditiones  in  n^o  nostro  per  homines  irreverentes  cœ- 
perunl  crebrescere,  consensu  episcoporum  ac  ceterorum  fidelium  nos- 
trorum  chirographum  invic3m  conscripsimus,  qualiter  ego  erga  eos^ 
coopérante  Domino,  agere  vellem,  et  qualiter  mihi  consilio  et  auxilio 
iidem  fidèles  nostri  ab  inde  postmodum  solatium  ferre  debuissent.  Cui 
scripto  Wenilo,  apud  Baiemam  villam,  propria  manu  subscripsit,  sicut 
in  preesenti  videre  potestis. 

V. 

Deinde,  quum  contra  paganos  adinsulam  loci,  qui  Oscellus  didtur, 
cum  fidehbus  nostris  et  terreno  itinere  acnavigio,  sicut  scitis,  pewexi, 
quidam  a  nobis  déficientes  fuga  lapsi  sunt.  Wenilo  autem  se  pro  infir- 
mitate  sua  illuc  ire  non  posse  dicens,  ad  sedem  suam  reversus  est  Dum 


W""   SIÈCLE.    CONCfLE   DE   SAY0NIÈRK8.  299 

auimi  in  procinctu  eo  nos  inflrmi  degeremus,  frater  noster  Hludowiciis, 
sicut  scilis,  cum  manu  hostili  et  seditiosis  horninibus  ex  regno  suo  reg- 
oura iiostrum  irrupil.  Ad  cujiis  colloquium  sine  mea  Tolojifate  alqui* 
licentia  Wenilo  venit,  quera  supplanlatorcm  meum  esse  i-ognovi.  Quod 
nemo  episcoporum  ex  regno  iiosiru  alius  fecit, 

VI. 

De  celero,  quum  contra  pra?diclum  fralrem  meum  et  inimicos  mecs, 
ac  vastatores  ecclesia*  et  depopulatores  regni  qui  cum  illo  erant.  cuni 
fidelibus  Uni  ac  nostris  perrexi,  nec  per  seipsuni,  nec  per  debitum  sola- 
lium  qnod  anteeessores  mei  reges,  et  ego  ipse  ex  ecclesia  illi  commissa 
babere  solilus  erani,  aliquid  adjutorii  prœbuit,  pnesertim  cum  hoc  de- 
vote  ab  illo  petierim. 

VIL 

Quuni  auteni  ratio  et  nécessitas  niihi  accidil,  de  villa  Breona  ut  a 
pra^dicto  fratre  nieo  secederem,  et  ipse  frater  meus  Illudowicus  ad  boc 
rediit  in  parlem  regni  mei,  ut  mihi  meum  nepolem  subriperet,  etho- 
mines  meos  mihi  sublraberet,  ac  fidèles  meos  vastanter  imprimeret  ; 
Wenilo,  cum  quo  potuil  solatio,  ad  pra^diclum  fralrem  meum  Hludo- 
wicum  in  meam  eonlrarielatem  venit.  Cum  quo  t*rant  excommunicafi 
istius  regni  et  sedifirjsi,  de  quorum  excomniunicatione  coepiscoporum 
suorum  litteras  aecepit,  et  niissas  publicas  fralri  meo,  cum  quo  ipsi  se- 
ditiosi  erant,  in  palalio  raeo  Atliniaco  et  parrochia  et  provincia  alterius 
arcbiepiscopi  fidelis  noslri,  sine  sua  licentia  ac  coepiscopornm  consensu, 
Wenilo  exeommunicatis  vel  excommunicatornni  participibus  eelebravil. 
Et  in  eo  concilio  alque  consiliy  fuit,  quo  iiepos  meus  Hlotharius  per 
mendacia,  quantum  ex  seductoribus  suis,  subriperetur,  et  debitum  ac 
sacramento  promissum  solatium  atque  adjutorium  ex  illo  mihi  subtra- 
herct. 

VIIL 

Prfiedictis  nihilominus  fralris  mei  consiliariis,  et  publicis  ac  secretis 
(ractatibus  Wenilo  cum  specialibus  familiaribus,  et  inler  priores  ejus 


300  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE   l' YONNE. 

familiaritcr  cum  episcopali  judicio,  ut  diximus,  excommunicatis,  et 
judicio  regni  dijudicatis  interfuit  ;  quatenus  partem  regni,  quam  idem 
frater  meus  et  Wenilo  mihi  juraverant,  et  in  qua  Wenilo  me  regem 
sacraverat,  sœpefatus  frater  meus  obtineret,  et  ego  illam  perderem. 

IX. 

Wenilo  in  eo  consilio  et  tractatu  fuit,  ut  episcopi,  qui  mihi  fidei  pro- 
missœ  debitores  erant,  et  consilium  atque  auxilium  manu  propria  con 
firmatum  ferre  debuerant,  deficerent,  et  ad  fratris  mei  Hludowici  obse- 
quium  et  subditionem  se  verterent. 


De  abbalia  sanclœ  Columbœ,  et  rébus  vel  honoribus  regni  mei  apud 
Hludowicum  fratrem  meum  prœceptum  obtinuit,  et  litteras  ad  missos, 
quo  eamdem  abbatiam  revocarent,  Echardum  et  Theodoricum,  impe- 
travit.  Sed  in  eisdem  litteris  ad  prœfatos  missos  jussionem  fratris  mei 
Hludowici  Wenilo  obtinuit,  ut  de  muro  castelli  Meloduni,  quod  jus  regiae 
est  potestatis,  petras  haberent  licentiam  prendere.  Unde  constat  quod 
in  plèbe  istius  regni  mihi  a  Deo  collati  eum  studebat  colère,  et  satagebat 
tenere. 

XI. 

Wenilo  in  eo  consilio  et  tractatu  cum  prœfalis  excommunicatis  fuit, 
ubi  consideratum  est  quatenus  illi  homines,  qui  mihi  fidèles  erant,  et 
mihi  sacramento  fidelitatem  promiserant,  sive  nolentes,  sive  volentes, 
fratri  meo  Hludowico  jurarenl,  ut  ei  adjutorium  ferrent  qualiter  regnum 
meum  contra  me  oblinere  potuisset.  Et  non  solum  consilio  Wenilo  in- 
terfuit, sed  et  ipse  hoc  idem  consilium  fratri  meo  Hludowico,  contra 
meam  fidelitatem,  quam  mihi  promisit  sacramento,  donavit. 

XII. 

Wenilo  per  se  et  per  familares  suos,  supradictos  scilicet  excommu- 
nicatos,  apud  fratrem  meum  Hludowicum  obtinuit,  ut  vacans  episcopa- 


n^    SIÈCLE.    ÉGILON.  3U1 

liLs,  Baiocaceiisis  scilicet  civilalis,  propioquo  suo,  clerico  meo,  iiomiiK* 
Tortoldo,  qui  mihi  se  cnmtnendavil,  et  (idelilatem  sacramerito  promisil. 
donaretur  :  qui  eiuiidem  episcopalum  in  imm  infidelitateel  conlra  fide- 
lilalem  mihi  promissaui,  t^onsensu  Hluduvvici  fralris  niei,  aecepit. 

XIIF. 

Tandem  poslquam  mihi  Deus  vires  recuperaiidi  Diei,  per  solatium  li- 
delium  niporum,  conlra  fralrem  meum  donavit,  pt^rrpxi  propc  dr  ci  vi- 
tale Weniloois.  c[ui  me  contra  fralrem  meum  ad  recuperandum  regnum 
nieum  pergere  scivit,  et  nuHum  adjuloriuDi»  vel  per  se,  promisso  ac 
subscripli»  consilio,  vel  per  mililiam,  quee  ex  ecclesia  sibi  commissa 
solel  exire»  adjulorium  aliquod  pnestitit. 

Do  m  Boii(|net,  Recueil  des  Hist.,  lom,  vu.  pag.  659;  Biitoze.  Capù.  Reg, 
Fratic* 

ÉGILON, 

archevêque:  de  se^s. 

(An  de  I.-C.  86&.) 

epistola  mcolai  ¥apm  i  ad  egïloineîi^  senone^sem 
auchiepiscofbm. 

Pallium  Mvo  an'hteimcopo  eoncedit.  iameUi  non  prnhare  se  divatt 
quod  ex  aliéna  ecclesia  et  momuierio  auitmphis  xit. 

Nicolaus,  episcopus,  servossenorum  Dei,  Egiloni,  Senoiiensi  episcopo. 

Pastoralis  cura^  pondéra  tehumiliter  subterfugere  voluisse  laudaunis  ; 
sed  rursus  ad  hiec  porlanda  humeros  nipulis  ubedienler  ineurvasst*  ni- 
liilo  minus  approbamus.  Impleluni  Psi  eiiim  in  te  duorum  faeium, 
Jeremia*  scilicel  et  Isaia%  illustrium  prophelarum.  Quorum  unus,  ad 
prîedicationem  populi  volenle  domino  mittere,  de  inOrmitate  sua  paves- 
cens,  refugil:  A,  a,  a,  inquieus,  Domine  bem,  neuio  lot/ni,  ffuia  puer 
ego  $um^  Aller  vero,  de  Dei  raisericordia  prœsumeus,  qua^renli  iiurm 
esset  missurus,  respondit  dîcens  :  Ecce  ego,  mille  me.  Quod  ergo  veiiirr 
ad  lanti  eulminis  onus  renîsus  es,  humilitalis  quidem  solum  fuil  iudi- 


302  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE   L'yONNE. 

cium  ;   quia  vero  pervenire  consensisli,  ejusdem  extilil  humilitatis  el 
comilis  ejus  obedientiœ  plenitudo.  Quœ  res,  una  cum  sanctitatis  tuœ  pree- 
conio,  ponlificium  nostrum,  licet  difBculter,  ut  tamen  ad  confirmationem 
lui  pallium  mitterem,  inclinavit.  Perhibes  enim  te  non  de  Senonensi 
ecclesia  extitisse,  sed  de  quodam  monasterio  ad  episcopatum  ejusdem 
ecclesia;  penenisse.  Quod  nos  ubicumque  fiât,  quum  sit,  maléfice  feri- 
mus,  et  graviter  omnimodis  ducimus,  pro  conculcatione  scilicet  sacro- 
rum  canonum,  et  aspernatione  clericorum,  qui,  crescentes  in  sua  ecclesia, 
et  virlulibus  operam,  et  bonis  moribus  honestatem,  ac  sapientiee  studiis 
diligentiam  impendisse  per  singulanmi  œtatum  incrementa  probantur. 
Quid  autem  suffragatur  consensus  episcoporum,  ubi  non  pro  regulis  pa- 
ternis,  sed  contra  régulas  adunatur.  Tum  quippe  alter  de  altéra  eli- 
gendus  est  ecclesia,  cum  de  civitatis  ipsius  clericis,  cui  est  episcopus 
ordinandus,  nullus  dignus  poluerit  inveniri.  Quod  evenire  in  tam  am- 
pla  diœcesi,  nec  nos  credimus,  nec  prœdecessores  nostros,  apostolicœ 
sedis  prœsules,  credidissereperimus.  Cujusciunque  itaque  sit  sanctitatis 
dono  quilibet  prœditus,  alienos  non  débet  labores  prœripere  :  quippe 
cui  jubetur  nihil  eorum  quœ  proximi  sunt  aliquo  modo  concupiscere. 
Eo  enim  ipso  quo  quisque  alteri  pertinentia  jura  subripit,  sanctitatis 
gratiam  perdit.  Nam  quœ  sanctitas  vindicat  mercedem  alteri  debitam? 
Quœ  sanctitas  alterius  sibimet  fructus  usurpât?  Unde  etiam,  quia  super 
hac  parte  ad  sacras  régulas  patrum  minus  quam  oportuit  est  respectum, 
saltem  ad  evangelicas  fuisset  paginas  properatum,  in  quibus  legitur, 
quia  quum  milites  quid  facturi  essent  Joannem  Baptistam  interroga- 
rent,  protinus  ab  eo  inter  alia,  ut  contenti  essent  stipendiis  suis,  au- 
diere  prœceptum.  Ubi  considerandum  est,  si  militibus  sœculi,  ut  suis 
sint  stipendiis  contenti,  a  Joanne  plusquam  propheta  jubetur,  quanta 
pcena  puniendi  sunt  milites  Christi,  qui  quoquomodo  in  stipendia  obre- 
punt  aliéna.  Verum  quid  opus  est  nos  hœc  affatim  exaggerare,  quœ 
sanctitas  tua  nos  cogit  intérim  dissimulare?  Porro  quum  ad  te  tuosque 
compatriotas  et  consacerdotes  in  regionibus  illis  constitutos,  ubi  pecula- 
rius  habetur  ista  temeritas,  literas  apostolatus  nostri  patrios  vobis  cano- 
nés  remémorantes,  et  hinc  vos  communiter  admonentes,  Deo  duce  des- 
tinaverimus,  oportebit  utique  «a  vobis,  vel  a  quoquam,  nihil  taie  de 


TX^  SIÈCLE.    l5tE€T10?(    dTnSÉGISE, 

(!eli?ro  fieri  ;  nlioquiTi  pnpsuniplorem,  f^l  circa  sancla  decrcla  rontiiiiui- 
cem,  eonimdpiii  iiivolvi  derretorum  jun^  sonlenliis.  Tuiim  pra^lfnsi, 
fratorcorissime,  proposituiii  ubservu,  ot,  qui  diu  in  raoriasterio  iiioratus 
es,  a  prisliiio  vote  diverlere  iioli.  Quod  enim  diu  in  humili  habitii  cus- 
tf>disti,  profocio  indecens  est,  si  nunc  in  poliori  positus  dirnisoris  ordine, 
hoc  ipsum  sancta  quoque  scriplura»  venerandisque  decrelis  plpiiilcr 
♦^dorentibus.  Optamiis  sanrfilatem  luam  in  Christo  bent'  valere. 

Concil,  mitiq.  GalL  5trm.,  lom.  iti,  p.  274;  Lubbe,  loin,  vin,  col.  500. 


ELECTÏOÎV  D'ANSEGISE, 

ARCHEVÊQUE    DE   SENS. 

(An*t«  J.'C.  871.) 

DECRETUM  CLERI  ET  PLEBIS  SEr¥0?iîENSIS* 

DE  KLECTIOIVE  4KSEGISI  METROPOLITAXI,  QUI  EX  ALIA  i»ROVlNClA  PETITî  H  EST. 
AU  trisLOPOS  PRUVINCI.£  SENONIC.^-. 

Dominis  reverendissimis  ac  venoral^ilibus,  Senonum  diœcesoos  palri- 
hus  et  opiscopis,  Senonum  ecdesia^  clorus  ciim  tous  ejusdern  panirbiît' 
plebibus  sibi  conjuactis,  pacem  perpoluam,  et  gloriam  sempiteniaiu 
semper  et  ubitfiie  optamus  in  Domino. 

Canonicis  reguUs  et  apostolicis  institutii>nibus  saneitum  esse  reeo- 
Hmm,  ut  quolies  nielropoHs  civilas  ponliiicalis  minîsterio  dignilatis  ea- 
ruerit,  projtrioque  vacaveril  [Kiston*,  sud'raganei  **jusdeni  nielro[»obs 
convenire  debeanl,  et  electionem  futnri  poiilificis,  cum  corisensu  (^Irri 
et  plebis,  facere;  accuni  décrète  electionis,  singnloruni  peten(inm  ma- 
nibus  roborato,  suffraganeos  adiré  debeant  ponlilires,  acde  substituendo 
in  locoejus  qui  decessit  paslore,  p«^titir*ne  supplie!  commoiien*;  (piatenns 
et  nielropolis  civilas,  pastorali  sol!jciiudinè  destituta  proprio  reeupèrelnr 
ponlilire,  et  qni  ordinaudus  est  graliosius  possit  accedere  :  quoniani  roi 
débet  ab  omnibus  obediri,  débet  utique  et  ab  onuiibus  ebgi  :  ne  rivilas 
episcopurn.  non  optaluni,  aut  contemnal,  aui  oderil,  et  fiât  miiriis  reli- 
giosa,  quam  convenit,  cui  non  licuerit  habere  queni  voluit  :  bi  v*Toqui 


304  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE  l' YONNE.  " 

ordinaturi  sunt,  eum  in  quem  vidcrint  omnium  vota  prqpensius  con- 
rordare,  promplius  ac  liberius  illi  possint  manus  imponere.  Idcirco 
cum  decreto  electionis  nostrœ  manibus  singulorum  nostronim  raborato, 
ad  paternitatem  vestram  accedentcs,  et  Anscgisum,  presbyterum  Reoio- 
rum  diœceseos,  ecclesiœ  autem  Belvacensium,  atque  abbatem  menas- 
terii  Sancti-Michaelis,  quem  per  licentiam  vestram,  patres  venerandi, 
domino  eliam  christianissimo  rege  Carolo  annuente,  secundum  décréta 
C(plestini  pap«s  ex  propria  ecclesia  déficiente  electione,  pari  consensu 
ac  concordia,  voluntale  ac  devotione,  elegimus  nobis  et  ecclesiœ  nostrae 
«^.piscopum  atque  pontificem,  per  manum  vestram  consecrari  imploran- 
tes, petimus,  rogamus,  atque  precamur.  Eligimus  autem  eum  nobis  fore 
paslorem,  (jucm  ecclesiasticie  formœ,  qua  episcopum  omatum  Paulus 
apostolus  esse  debere  demonstrat.  congruere,  et  sacris  canonibus  non 
obviare,  Christi  coopérante  gratia,  credimus. 

Actum,  quinto  Kalendas  Julii ,  in  basilica  Sancti  Stephaniprotomartyris, 
anno  Incarnationis  Dominicœ  871 ,  regni  verodomini  CaroU  gloriosi  régis 
trigesimo  secundo,  Indictione  quarta. 

Labbe,  Concxl.,  lom.  viii,  col.  1876. 

PRIMATIE  DU  SIÈGE  DE  SENS. 

{AndeJ.-C.876.) 

c  On  a  imprimé  deux  exemplaires,  irès-diiïérenls  entre  eux,  des  canons 

7>  ou  articles  qui  furent  arrêtés  au  concile  de  Pontion  en  876.  L*un  contient 

»  quinze  articles  et  l'autre  seulement  neuf.  Celui-ci  passe  pour  être  de  la 

»  façon  d'Odon,  évéque  de  Beauvais,  qui  le  dressa  de  concert  avec  les  légats 

»  du  pape  et  Ânségise,  archevêque  de  Sens,  dont  on  y  établit  la  primalie  qu'il 

»  solliciloit.  Cet  écrit  d'Odon  a  partagé  les  modernes  au  sujet  de  son  mérite. 

>  Plusieurs  soutiennent  avec  M.  De  Marca,  dans  sa  Concorde  du  Sacerdoce 

>  et  de  l'Empire,  que  ce  prélat  y  rapporte  fidèlement  ce  qui  se  passa  au  con- 
D  cile,  touchant  la  primatie  d'Ânségise  :  circonstance  qui  porta  Hincroar  de 
»  Reims  à  écrire  aux  évêques  de  sa  province,  pour  les  avertir  de  n'y  avoir 
»  aucun  égard.  D'autres,  comme  Dom  Mabillon,  dans  son  Catalogue  des 


IX*  SIÈCLE.    PRÎMATIE   DU   SIÈGE   DE   SENS.  305 

»  Archevêques  de  Sens,  prétendeol  au  coniraire  que  cala  ne  peul  être, 
»  puisque  récrit  se  trouve  souscrit  de  tous  les  prébts  qui  composoienl  le 
»  concile,  dans  un  manuscrit  de  Reims,  qui  ne  peut  être  suspect  h  IV'gard 
»  dilincinar.  Mais  l'aulenr  des  Annales  de  Saint-Berlin  (Dom  Bouquet, 
»  tom,  vu)  qui  ëcrivoit  alors,  et  qui  a  été  copié  par  d'autres  historiens,  ai- 
3  teste  que  les  articles  en  question  furent  dressés  sans  la  participatiou  du 
D  concile,  et  ajoute  qu'il  ne  les  rap|)orte  point  parce  qu'ils  se  contredisent, 
ï»  qu'ils  ne  sont  d'aucune  utilité  et  qu'ils  n'ont  ni  autorité  ni  raison.  >  Dom 
Rivet,  IlisL  Lin.  de  la  France,  tora.  v,  pag.  535-554. 

Nous  n'avons  point  a  juger  ici  celle  querelle  et  a  contester  il  nos  vénérables 
archevêques  un  titre  qn'ils  prennent  encore  aujourdliui  ;  notre  tâche  se  borne 
à  reproduire  les  documents  de  Tépoquc.  Nous  les  extrayons  de  Dom  Bouqoet, 
Rec.  des  Uist.  de  France^  lom.  vu,  pag.  459-691,  où  les  pièces  peuvent  se 
hrein  extenso.  Voir  aussi  Lahhe,  Conc;  Batuze,  Capii.  Reg.  Franc. 


EPISTOLA  JOANNIS  Vlll,  PAP^^  AD  EPJSCOPOS  GALLIiS 
ET  GEEMANlyE. 

Joamies,  episcopus,  ser\Tis  servorum  Dei,  omnibus  sanclissirais  epis- 
copis  por  Gallias  et  GermaniaF  constikilis. 

Vestra*  ornuiiiiiî  inaotesdmus  saiicLitali.  quia,  pru  alleviandis  mulliplici- 
busoneribusecclesiastîcis,  quibus  quolidie  salis  abundeque  deprimimur, 
quibus  maxime  super  negotiis  ex  Galliarum  et  G^rraaniarum  partibus 
fiobis  assidue  deslinatis  arclaDtur,  comtiUiimus  Ansegisura,  fratrem  *^l 
coepisc'cipum  nosirum,  Serionensisecrlësiiepru'sulora,  qui,  quoliesulilitas 
ecclesiastica  diclaveril,  sive  in  vocanda  synodo,  sive  in  aliis  m^goliis 
exercendis,  per  Gallias  ot  Germanias,  vice  nostra  IVuatur.  Et  volumus  ul 
décréta  Sedis  Apostolica^  per  ipsum  vobis  nianiiesta  êffîcianlur»  et  rur- 
sus  qiue  gesta  fueriiit,  ejus  nobis  relatione,  si  necesse  fuerit»  pandantur; 
ut  majora  negotia  acdillidliora  qua^que,  sttggeslione  ipsius,  a  uobisdis* 
ponenda  et  enucleaiida  qua^raulur.  Quapropter  vos  huic  pio?  sanclioni 
omnimodis  iulendenles,  qua^  super  hue,  apostolica  aiieturitate,  decerni- 
mus,  unanimes  admitlite.  Talem  quippe  illiLui  agnovimus,  talemque 
droa  sedetn  apostolieam  devolum,  et  in  commisso  fidelem  reperimus, 
ul  meritoei  talia  committi  posse  ducamus;  quin  et  his  majora  conferri 
I  39 


306  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE  DE  l' YONNE. 

debere  illi  sine  cunctatione  credamus,  pro  sua  scilicet  sanclitate  et  fîdei 
merito  atque  divinitus  sapientiœ  donc  concesso.  Optamus  vos  bene  va- 
lere.  Data  iv  Nonas  Januarias,  Indictione  ix.  Recitata  in  synodo  Ponti- 
gonensi. 

ACTA  SYNODI  PONTIGONENSIS. 

Illa  fortasse  quœ  cum  Legatis  apostolicis  dictasse  et  in  synodo  legisse 
diciturOdo,  episcopus  Bellovacensis. 

Sancta  synodus,  quœ,  in  nomine  Domini,  vocatione  domni  Johannis,  ter 
beatissimi  ac  universalis  papœ,  et  jussione  domni  Karoli,  perpetuo  au- 
gusti,  congregata  est  in  loco,  qui  vocatur  Pontigonis,  anno  Incarnationis 
Dominicœ  dccclxxvi,  indictione  ix,  regni  prœfati  inviclissimi  imperatoris 
xxxvii,  imperii  autem  primo,  xvii  Kalendas  Augusti,  haec  capitula,  quae 
subteradnexa  sunt,  instituit 

GAPIT.  VIL 

Sicutdomnuspapa  Joliannessanxit,  conni vente,  et  consentiente,  etcon- 
decernento  domno  et  gloriosissimo  Karolo,  imperatore  semper  augusto, 
Ansegisum,  venerabilem  episcopum  Senonum,  suam  vicem  tenere,  et  pri- 
matum  ei  Galliae  et  Germaniœ  contulit,in  evocanda  synodo,  etdefiniendo 
canonice,  si  quaelibet  insurrexerint  necessaria,  et  ut  (quœlibet)  graviora 
ad  ipsius  notitiam  référât,  et  nos  unanimiter  omni  devotione  laudamus, 
et,  ut  ita  ipse  primatum  teneat  Galliœ  et  Germaniœ,  decernimus  et  san- 
cimus. 

Dom  Bouquet,  Rec.  des  Histor.,  lom.  vu,  pag.  691  ;  Baluze,  Capii.  Reg. 
Franc. 

EX  ANNALIBUS  FRANCORCM  BERTINIANIS. 

AN.  DCCCLXXVI. 


Undecimo  Kalendas  Julii,  Indictione  ix,  episcopis  ceterisque  clericis 
vestibus  ecclesiasticis  indutis ,  et  domo  ac  sedilibus  palliis  proteosis» 


'.^i^: 


ÎX'   SÎÎCLE.    PRTMATIE   DU    SIÈGE  DE   SENS.  3*1 7 

atque  iri  gremio  synodi,  et  prospectu  imperialis  sedis,  loclorio  supnrpo- 
sitis,  venit  domnus  imperator  Carolus,  invi^stiludeaiirato,  habilu  Friiii- 

rico,  cuni  legatis  aposlolicœ  sedis  in  synodum El  Icgit  Johîmn«\s, 

Tuscaneiisisepiscopus,  epislolas  a  domno  Apostoliro  missas.  Cumquibiis 
et  legil  epistolam  de  prîmalii  Ansegisi,  episcopi  Senonen.sis,  ut,  qiiolies 
nlilitas  ecclesiaslir^a  dictaverit,  sive  in  evocanda  syiiodo,  sive  in  alîis 
nogoliis  exerceodis,  per  rialliasef  perGernicinias,  a[^oslolirâ  vire  fnialiir, 
etdecrela  sedis  apostolinr  per  ipsum  episcopis  manifesla  «'llieiaoliir  :  r( 
nirsus  quœ  gesta  fiierinl,  t?jus  relalione,  si  neccssefueril»  apostoliea:^  sedi 
paiidantur,  el  iibijura  negolîa  ar  diinriliora  qua^tpjc  suggeslione  ipsîus 
a  sede  apostolica  disponenda  et  enuclennda  tpia'ranlur.  Petenlibus  au- 
teai  episeopis  ut  eis  permitteretur  ipsîmi  legi  epistolam  quibus  eral  di- 
reda»  non  acquievit  imperalor;  sed  responsum  quîesivit  ab  eis,  qoid  de 
his  uiissn  Aposlobci  respondereni,  Ôii'TUui  n^sponsio  lalis  fuit,  ul,  ser- 
vato  singniis  melropolitanis  jure  privilegii  secundnin  sacros  canones,  et 
juxta  décréta  Sedis  llomanfe  pontificum,  ex  eisdem  saeris  canonibus  pro- 
raulgata, domni  Johannis,  papa^  apostolici  jiissionibns  obedirent. Et  qnnni 
iniperat^jr  el  legali  apostolici  satis  egerint,  iilabsohite  archiepiscopi  res- 
pondiTcntse  obcdituros  de  priniatu  Ansegisi.  sieul  ApostoHcus  scripsit, 
aliud,  uiiii  ut  pnedictuni  est,  responsum  ab  eis  extorquere  non  polu<^ 
ruul,  exceplo  quod  Frotarius,  Burdegalensis  episcopus,  quoniam  a  Bnr- 
degala  ad  Pictavis,  indeque  ad  Biluricuoi,  favore  principis,  contra  regiilas 
se  conlulit,  per  adnlationem  respondit  (piod  imperatori  plaeerecognovit. 
Tune  motus  imperator  dixit  quod  dominus  papa  ei  suas  vices  commisil 
in  synodo,  et  quod  isdem  pra?cepil,  ille  exequi  sluderet.  El  aceepil  ip- 
sam  epistolam  involutnm  nna  cum  Johanne  TusCimensi  et  Johanne  Are- 
lino,  et  dédit  illam  Ansegiso.  Et  jussit  sellam  pleclilom  poni  ante  omnes 
episcopos  Cisalpini  regni  sui  juxta  Jobanneni  Tuscanensem  qui  ad  dex- 
Iram  illius  sedebat,  et  pnecepit  Ansegiso  ut  supergrederetur  omnes  ante 
se  ordinatos,  etsederel  ineadem  sella,  reclamante  Kemoruni  arehii^pis- 
copo,  audientibus  omnibus,  hoc  iactum  sacris  regulis  obviare.  Impe- 
ralor tamen  in  sua  sentenlia  permansil.  Et,  petenlibus  episcopis  utlicerel 
eis  vel  exemplar  de  epislola  sibi  directa  sumere,  nec  hoc  valucrunt  ullo 
modo  impetrare.  Et  sic  sobila  est  synodus  in  illa  die. 


308                             BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE   DE   L*YONNE. 
a 

Pridie  Idus  Julii,  convenerunt  episcopi,  et  misil  imperator  vicarios 
Apostolici  increpare  durius  archiepiscopos  reliquosque  episcopos,  qui 
pridie  non  convenerant  sicut  prsecepit.  Illi  autem  canonice  rationabili 
reddita  ratione,  sopita  est  increpalio.  Et  lecta  est  a  Johanne  Tuscanensi 
ilerum  epistola,  jubente  imperatore,  pro  primatu  Ansegisi,  et  quaesita  est 
ab  episcopis  denuo  inde  responsio.  Et,  respondentibus  singulis  archiepis- 
copis,  quoniam  veluli,  sui  antecessores  illius  antecessoribus  regulariter 
obedierunt,  ila  ejus  decretis  vellent  obedire.  Et  faeilius  est  illorum  ad- 
missa  responsio,  quam  fuerat  in  imperatoris  prœsentia.  Ei  sic  iterum 
posl  multas  contentiones  de  presbyteris  diversarum  parochiarum  recla- 
mantibus  ad  missos  Apostolici,  lecta  est  proclamatio  Frotarii,  Burde- 
galensis  archiepiscopi,  qui  non  poterat  cousis tere  propter  infestationem 
paganorum  in  civitate  sua,  ut  liceret  ei  Bituricensem  metropolim  occu- 
pare.  Cujus  petitionibus  unanimitas  episcoporum  non  acquievit,  et  ju- 
bentibus  legatis  Apostolici,  ut  xvii  Kalendas  Augusti  convenirent  epis- 
copi, mane,  circa  horam  nonam,  venit  imperator,  Greecisco  more  paralus 
et  coronatus,  deducentibus  eum  Apostolici  legatis  more  Romano  vestitis, 
ac  episcopis  ecclesiasticis  vestimentis  indutis,  et  ceteris  secundum  modum 
primœ  diei,  quando  inchoata  est  synodus,  prœparatis.  Et,  utprius,  can- 
tata  antiphona  Exatidi  ^io«,  Domine,  cum  versibus  et  Gloria,  pœt  Kyrie 
eleison,  data  oratione  a  Leone  episcopo,  resederunt  omnes.  Et  legit  Jo- 
hannes  Aretinus  quamdam  schedulam  ratione  et  auctoritate  carentem. 
Postquam  legit  Odo,  Belgivagorum  episcopus,  quaedam  capitula  a  missis 
Apostolici,  et  ab  Ansegiso,  et  ab  eodem  Odone,  sine  conscientia  synodidic- 
tata,  inter  se  dissonantia,  et  nuUam  utilitatem  habentia,  verum  et  ratione 
ac  auctoritate  carentia.  Et  idcirco  hic  non  habentur  subjuncta.  Iterum 
autem  mola  est  interrogatio  de  primatu  Ansegisi,  et  post  multas  ab  im- 
peratore et  legatis  Apostolici  contra  episcopos  querimonias  habitas,  tan- 
lum  in  novissima,  quantum  et  in  prima  die  synodi,  exinde  Ans^sus 
obtinuit. 

Dom  Bouquet,  Rec.  des  Hist.  de  France^  lom.  vm,  pag.  119-121  • 


'■.*■    '^ 


1  ia|M  iui^«:'^  Voimfiou  r'iuinûl 
n^;  futitclormertnf cori  fccmciï 

clctutifpa|>e:j^ftdeliflimofU€m  deim^ 
niftrot^^uuîwnu  ludeliccr  fciwnmfe 

pounftcemiJiioinfium  vanlUcmfern  • 
Yrfiaiium  l>icimcaifcTO4V^Ai'Cialan. 
lcinouiccntaii.Sanunimu  tolcûnmur 

^lUcan^Çp  uiunAf  (efc  cUffUdcmr.'  p4it 
Ucutt)  àft7iciiCCiut*ectitaduieol>fotd'ccre 
teçîVTrCUuçpc  quenvm  iiAlidiTcvnqt; 
^^['ratwiicif  obpaopmbarur  m  curfibuf 

nwcu-^i^nfpWdvjfftufmcancambîem 
çCecuciomf ciïct^rpicvttof çvavicmr.ttT  p  oft- 

crubelimotts:  ^âptiaiKmc.-iertamgzUUafa^ 

<foclmcl« 

FAC-SIMILE- 

Je/jfMf'lu  HESTA  rONTlflCUM   AUTISSIODORENSIUM 


IX*  SIÈCLE.  HÉRIC,    ALÂGUS  ET  BAINOGALA.  309 

HÉRIG, 

4L4«US   ET    RAINOAâLA. 

(Vers  Tan  de  J.-C.  880.) 

Ces  trois  auteurs  ont  commencé  Thistoire  des  évéques  d'Âuxerre  que  plu- 
sieurs autres  out  contiouée  après  eux,  de  siècle  en  siècle,  jusqu'à  nos  jours; 
mais  le  premier  a  laissé  de  nombreux  et  intéressants  ouvrages,  et  nous  parle- 
rons de  lui,  quand  nous  les  publierons  ;  les  deux  autres  ne  sont  connus  que 
par  cette  compilation  des  Gestes  des  évéques  d'Ânxerre  qui  fut  portée  alors 
jusque  l'épiscopat  de  Tévéque  Wala,  mort  en  880. 

Âlagus  et  Rainogala  étaient  Tun  et  Tautre  chanoines  d^Âuxerre,  vers  la  fin 
du  rè|;ne  de  Cbarles-le -Chauve.  Frodon  qui  continua  au  XP  siècle  le  Ge$ta 
pantifieum,  les  appelle  :  Duo  luminaria  collegii  nosiri. 

INCIPIUNT 
GESTA  PONTIFIGUM  AUTISSIODORENSIDIII. 

I.  DE  BEATO  PEREGRINO. 

(Ad  de  J.-C.  258-304.) 

Sanctum  Peregrimim,  beati  Syxti  apostolicœ  sedis  primatis  interces- 
sionibus  simul  et  mentis  consecratum  episcopum  textus  passionis  ipsius 
scire  cupientibus  fideliter  edocet.  Siquidem  christianitatis  relïgio,  que, 
a  tempore  beati  démentis  pape,  per  fidelissimos  verbi  Dei  ministros 
Savinianum  videlicet,  Senonensem  pontifieem,  Dionisium  Parisiacensem, 
Ursicinum  Bitiiricensem,  Marcialem  Lemovicensem,  Saturninum  Tolo-^ 
sanimi,  Memmium  Catalaunensem,  ceterosve,  perGallicanas  provineias 
sese  diffuderat,  paulatim  a  status  sui  rectitudine  obsolescere  ceperat. 
Ouippc  que  tam  validis,  tamque  tyrannicis  obpugnabatur  incursibus. 
I  40 


310  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'yONNE. 

Imperator  namque  Aurelianus  erga  dominum  celi  profanus,  cupiens 
placere  diis  suis,  in  tantam  rabiem  persecutionis  circa  christianos  exar- 
serat,  ut,  post  multorum  martyrum  agones,  quos  apud  urbem  Romam 
crudeli  morte  dampnaverat,  etiam  in  Gallias,  ad  delendum  christianitatis 
nomen,  per  semetipsum  emerserat.  Veniens  itaque  apud  civitatem  Seno- 
nicensem,  quoscunque  ibi  repperit  christianos  simul  et  beatam  Golumbam 
virginem  gladio  animadverti  precepit.  Deinde  vero  ferocitatis  sue  comi- 
tés, ad  investigandos  christianos,  pér  omnem  GalUam  misit.  Egressi  igi- 
tur  funesti  satellites  a  conspectu  imperatoris  circumibant  urbes,    et 
castella  ;  nec  non  et  latebrosa  silvarum  :  Et,  ut  suorum  criminum  sûir- 
guli  potirentur  effectu,  pagos  quosquesibi,  indagandi  solUcitudine,  divi- 
serunt.  Tum  demum  pagus  Autissiodorensis  in  sortem  impiissimi  Alexan- 
dri  sacri  lateris  protectoris,  obvenit.  Vocabatureo  tempore  sacri  lateris 
protector  cujus  erat  officium  custodiendi  imperatorem,  ne  ab  aliquo 
quoquomodo  vulnerari  subito  potuisset.  Plurimi  etenim  christianorum 
exdiversiscivitatibus,  preceptum  Domini  sequentes,  ubi  ait  :  «Cum  vos 
persecuti  fuerint  in  una  civitate,  fugite  in  aliam  »  ;  relinquentes  proprias 
sedes,  ad  pagum  Autissiodorensem  se  contulerunt,  eo  quod  esset  eo 
tempore  ex  maxima  sui  parte  nimia  silvarum  opacus  densitate  :  Quod 
minime  latuit  Alexandrum,  sacri  lateris  protectorem.  Cumque  perve- 
nissetad  locum,  qui  Cotiacus  vocatur,  repperit  Priscum,  virum  christia- 
nissimum  maxima  nobiUtate  pollentem,  multisque  et  ibidem  cohortibus 
preminentem  :  qui  cum  pluribus  a  Vesuntianensi  civitate  advenerat; 
quorum  agmina  Alexander  ferocissimo  cursu  inrumpens,  ait  :  Que  vos 
seditio  in  hoc  loco  glomeratim  consistere  compulit,  aut  cujus  religionis 
estis  vos  ?  Gui  sanctissima  mullitudo  respondit  :  Nos  non  seditio,  sed  re- 
verendissima  ad  hune  devexit  religio  locum;  Ghristo  enim  nostrarum 
libamina  precum  deferimus  congregati,  qui  dispersionem  nostram  san- 
guinis  sui  eflfusione  redimendo  conjunxit.  Videns  itaque  insuperabiles 
in  fide  Ghristi  athletas,  omnes  gladio  perimi  jussit  :  simili  modo  et  sanc- 
los  Dei  martyres  Benignum  presbyterum,  Andochium,  atque  Tyrsum, 
quos  ab  Ephesina  urbe  sanctus  Policarpus  discipulus  beatissimi  Johannis 
apostoli  et  evangeliste  in  Galhas  direxerat,  plurimis  affectos  suppliciis, 
isdem  crudelissimus  imperator  ad  céleste  regnum  transmisit.  Nec  minus 


ne   SlÉaE,    HÉRIC,    AtAfiUS   ET  ÎLilKOGlU-  ^H 

sancltim  Sjmphorianum  cum  atijs  ({uanipluriljus,  quos  ipsî  jam  Christu 
lucraverant,  lormentis  variis  affectas  necari  precepil.  Hac  igitur  perse- 
ctitione  iibique  debacclianle,  paucîssimi  viri  reppericbaiitur,  qui  se 
christianos  esse  faterenlur, 

Evolulo  autem  aliquanlo  tcmporis  spalio,  a  fidelissimis  chrisliaiiis 
lalenler  auribus  Syxti  pape  urbis  llome  nuniialrr,  qui  poscebant  ut 
lalcm  virum  dirigeret,  qui  jam  fidei  extincfam  lucernam  suis  deberet 
illuminare  eloquiis,  et  barbarorum  infidelitatem,  opilulanle  di\îno  auxi- 
lîOtCompesceret.  Tuncmemoratus  papaprediclumvirumDei  Peregrinum, 
prcsbyterum.civemquc  romanumj  ordinavil  episcopum,  Marsum  veru 
presbylerum  et  Corcodomum  archidiaconam  levitîco  gradui  mancipavit, 
Joviauum  siibdiaco.iem  esse  csonsl^tuil;  Juvinianum  vero  leclorem,  cum 
pssel  vir  per  omnia  eloq  iens ,  alqL^e  in  div'nis  scripturis  adprime  eruditus, 
eisfomilemcolIocaYil  :  hosetenim  summi  Deicultorcs  bealissimus  Syxtus 
papa  urbis  Rome,  cum  oumi  fiducia  ad  portom  uiarinum  usque  perdu- 
cens,  verbum  Domini  specialius  precipiebat  usque  ad  mortem  fiducia- 
liter  predicare.  Atblete  quippe  Domini  navali  (raniile  Massibara  petentes, 
Lugdunum  usque  pcrducli,  celare  se  nullateuus  potuerunl;  exiudc  ad 
Aulricum  pervenienles,  ceperunt  publica  voce  Chrisli  gloriam  predicare, 
ubi  nobilium  ingens  lune  resederal  lurba,  deorura  vanas  observans 
*ulturas  :  sciscitantibus  vero  paganis,  christianos  se  esse  teslati  sunt, 
et  ob  predicationem  verbi  divini  sese  inibi  adveuîsse.  Tune  denique 
beatîssimis  sacerdolibuspri?dicalionefulgenlibus,  pro  virtutum  assidui- 
tale  qnas  per  ipsos  divina  exercebal  polentia,  quicquid  ipsius  loci  pri- 
morum  fuit  ad  chrislianilatis  graliam  convolarunt,  moxque  sanctus 
Peregrinus  episcopus  novum  populis  impertieiis  dogma,  pan^o  ambitu 
ecclesiam  conslruxit,  Christique  nomini  consecravit.  Cumquc  inibi 
reslincla  fuissel  omuis  deorum  cullura,  fralres,  quos  secum  ab  Urbiî 
deduxerat,  ibidem  relin(]uens,  ut  ceptum  predicationis  expleret  olli- 
fium,  Inlerranum  expetiit,  ubi  tune  precipua  paganorum  multitude,  ad 
fesla  Jovis  celebranda,  summopere  coucurrebat.  Quid  ibi  egerit,  vel 
quos  agones  pro  Cbrisli  nomine  perlulcrit,  hystoria  passionis  ejus  e\i- 
dentissime  déclarai.  Hic  bealissimus  pontifex,  nimia  jam  persecutione 
seviente,  ab  uri>e  ([uidem  est  egressus,  sed  martyrium  suum  capitis 


M%  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'tOMNE. 

abscissione  complevit,  sub  die  decimo  sexto  Kalendarum  Juniarum, 
imperantibus  Galieno  et  Valeriano,  Emiliano  et  Basso  consulibus. 

II.  DE  BEâTO  MARCBLUANO. 

(Ad  deJ.-€.  304-530.) 

Marcellianus,  natione  Gallus,  sedit  annos  xxix.  Hic  in  predicationis 
ofiitio  fideliter  elaborans,  felici  cursu  migrayit  ad  Ghrislum,  m.  Idus 
Mai,  et  sepultus  est  in  monte  Autrico.  Fuit  autem  temporibus  Âlexan- 
dri  et  Maximi  imperatorum,  Aureliano  et  Marcellino  consulibus,  pre- 
sulantibus  apud  urbem  Romam  Dionisio,  Feliceatque  Euticiano. 

m.  DE  SANCTO  VALERIO. 

(AndeJ.-C ) 

Valerius  sedit  annos  xvii.  Fuit  autem  temporibus  Dioclitiani  et  Maxi- 
miani,  Caro  et  Carino  consulibus,  anuninistrantibus  apud  urbem  Ro- 
mam dignitatem  sacerdotii  Gaio,  Marcellino,  et  Marcello  presulibus 
qui  etiam  ab  eisdem  tyrannis  martyrizati  sunt.  Qui  beatus  vir  fideliter 
cursum  vitœ  peragens  ii  Nonas  Maii,  migravit  ad  Christum,  et  sepultus 
est  apud  montem  Autricum  secus  predecessorem  suum  sanctum  Mar- 
cellianum  episcopum. 

IV.  DE  SANCTO  VALBRIANO. 

(AndeJ.-C.  331-360.) 

Valerianus,  natione  Gallus,  sedit  annos  xxx.  Fuit  autem  vir  maxime 
sanctitatis,  atque  simplicitatis  ;  sed  hic  beatus  vir,  cum  a  progenitori- 
bus  sancli  Amaloris  ad  ejus  fuisset  nuptias  venire  rogatus,  videlicet 
ut  utrosque  sua  benedictione  sanctificaret  ;  Dei  nutu,  arrepto  sacramen- 
torum  libello,  pro  benedictione  conjugali  levilicam  eis  imposuit  :  hic 
eliam  cum  ceteris  coepiscopis,  Severino  scilicet  Senonensi,  SoUemni 


it   SIÈCLE.   HÉRIC,    AlAGUS  ET  RAINOGALAT      "  313 

Carnotensi,  Camiliuno  Tric^issinf^nsi,  Pronicio  Meldensî,  Marrdlo  Pari- 

siacensj,  sanctum  Euvortium  Aurelianonim  ordinavit  «^piscopum;  fuil 
enioi  temporibus  Melciadis  pape,  sanclique  Silvi?stri,  suh  Conslaoliou 
imperatore,  Constanlio  et  Volusiaiio  coiisulibus.  Qui  plenus  sanctiUil*' 
obiit,  pridie  Nonas  Mai,  elsepiiUusesf  juxta  preder:essore^  suosin  monfe 
Autrico. 

V.  DE  BEATO  EL4D10. 

lAo  deJ.'C.  561-585.) 

Eladius  sedit  annos  xxiik  Fuitautena  lemporibus  Constantiî  et  Cons- 
lantini,  iîliorum  Coiislantini,  sub  Marcho,  Julio,  atque  IJberio  Roûiïmis 
poolificibiis.  Hic  beatissimusponlifex,  dumYerboetexempkMUullos  nd 
Christum  ctiiiverterel,  ad  fum  sanctus  Amator  siniul  ut  Marlha,  jam 
ejus  sponsa  spirilalis  effecta.  conciirrunt,acprofidei!tescûraiiieo,Tolo- 
rura  suorum  desideria  pandent,  sicque  ille  se  clcrîciim  fu  ri  deposce- 
bal;  illa  vero  religiosaruni  numéro  sociari  magis  ac  niagis  postulabat. 
Tune  antistes  ronsiderans  atque  contemplaîis  Deî  eos  amoro  frui,  et 
propler  <*jusce  ddectionem  velle  secularom  habitum  enmmutare,  utris- 
que  impiger  paruit,  illum  crinibus  exoneraiis,  illam  rastinionialiuni 
celui  devolissiûie  jungens  ac  socians;  elbic  plenus  sanclilale,  et  virtU' 
libus,  ut  in  gestis  ejusdem  sancli  Amatoris  li  gimiis,  corpus  terre,  ani- 
mani  cœlo  Iransmisit,  sub  die  vin.  Idunm  Jlaiarum,  et  sepullus  rst 
secus  predecessores  suos  in  monte  Autrico. 

Vî    DE  SANCTO  AMATORE, 

(Atide  J.-C.  585-418.) 


Amator,  natione  Aiitissiodorensis,'ex  pâtre  Proclidio,  raatre  kiciola, 
sedit  annos  xxx,  raensem  uimm,  dies  v;fuit  enim  lemporibus  Ccmstan- 
tii  el  Juliani  Apostate  atque  Joviniani  imperatorum,  sub  pontificibus 
Romanis,  Felice,  Daniaso,  Siritio,  alqtie  Anastasio.  Hic  bealissimus 
pontitVx    in   juvenili    f4ale  positus  cum  esset  génère  nobilissinms, 


3U  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'TONNE. 

coactus  est  a  parentibus  desponsare  puellanr  simili  nobilitate  poUentem, 
nomine  Hartham.  Sed  cum  jam  tempus  copulationis  urgeret,  et,  ut  su- 
perius  mentionem  fecimus,  beatus  Yalerianus  ad  eorum  nuptias  inii- 
tatus,  diyino  instinctu,  pro  benedictione  conjugali,  levitico  eos  manci- 
passet  oflitio,  talibus  adgreditur  adsociatam  sibi  virginem  verbis  :  Die, 
queso,  immoriali  sponsodeditavirgo,  putasne  intellexisti  benedictionem 
in  nobis  eflfusam  episcopi?  Cui  virgo  :  Inlellexi,  dileetissime  juvenis,  et 
nimio  sum  prostrata  terrore  formidinis.  Cui  rursus  adolescens  :  Ne,  queso, 
paveas,  nec  hoc  imperitie  députes,  sed  potius  Dei  potentie  adscribe. 
lUis  ergo  alternatim  se  preceptis  Dominicis  foventibus,  aspicit  beatus 
Amator  angelum  Dei  duas  coronas  habentem  in  manibust  qui  dixit  eis  : 
Suscipite,  juvenes,  munus  yobis  Domini  pietate  concessum,  et  yestrum  in 
omnibus  incontaminate  mentis  custodite  propositum.  Has  voces  ex  ore 
angeli  prolatas  pervigiles  juvenes  audientes,  yotorum  effecti  compotes, 
in  sua  virginilate  permanserunt.  Nichilominus  et  puelle,  que  présentes 
in  obsequio  dominorum  aderant,  talia  cémentes  et  ipse  virginitatis  ti- 
tulum  professe  sunt.  Qui  postmodum  ab  Elodio  episcopo  tonsus,  ac 
post  ejus  excessum  ab  omni  populo  pontifex  electus,  talem  tantumque 
se  in  divinis  prebuit  rébus,  ut  et  cecorum  oculos  inluminaret,  paralitioos 
curaret,  demones  de  obsessis  corporibus  pelleret,  et  mortuos  suscîtaret, 
ut  liber  de  vita  illius  editus  manifeste  déclarât. 

Hic  etiam  sanctissimus  presul  predicationibus  insistens,  multos  ab 
ydolorum  cultura,  ad  fidei  veritatem  convertit,  et  quia  adhuc  novitas 
erat  christianorum  ab  ydolis  ad  Dominiun  convertentiiun,  parva  adhuc 
ibidem  erat  basilica,  ad  portam  que  Balnearis,  a  priscis  auctoribus 
nuncupatur.  Que  per  predicationem  beatissimi  Amatoris  ita  cepit  pul* 
lulare,  et  christianos  palmites  propagare,  ut,  pre  multitudine,  eos 
intra  angustias  brevitatis  nuUo  modo  caperet  œcclesia.  Igitur  nobilis- 
simus  quidam  tune  temporis  Ruptilius,  civis  Autissiodorensis,  habebat 
intra  claustrum  ipsius  civitatisamplum  atque  excelsiun  domicilinm,  pa- 
temo  sibi  testamento  demissiun.  Quod  cemens  beatus  Amator  ecclesie 
Dei  conveniens  fore,  sic  RuptiHum  adlocutus  est  :  Novimus  te,  Deo  auc- 
tore,  sacri  lavacri  laticibus  regeneratum,  et  debes  ei,  qui  te  de  errcNribus 
ydolorum  eripuit,  et  sue  veritati  adscivit,  in  omnibus  obedire.  Nostî, 


ÏX*"   SIÈCLE.    HÉRIC,    ALAGUS    ET    RAINOGALA.  315 

clarissime  vir,  quod  doraus  Dei  pana  sit,  et  non  sii(Ticiat  populr»  eliris- 
liajio,  et  quoniatti  injuslum  esse  arbitrer  le  famulum  melius  quarn 
Domiiium  habitaculum  possidere,  consenli  nobis,  ut  hoec  tua  domus 
Chrislo  Domino  in  uecclesiamconsecretur.  Ulc  vero  aspere  omraonilionem 
saocti  viri  suscipiens,  primum  quidem  denegavit  se  ei  nullalenus  ion- 
senlire,  scd  postea  validissima  correptus  infirmilate,  sanclo  viro  quod 
desidcrubat  IradidiL  Tune  faniulus  Domini,  compos  efleclus  voli  sui, 
eandemdumum  Chrislo  Domino,  subdie  v  NonarumOctobrium,  conse- 
cravit,  ac  populis  colendam  tradidit.  Ha^c  est  haclenus  basilica  in  ho- 
nurenï  prolomartyris  Slephani  chrislianis  populis  frequenlata. 

Siquidem  in  hac  eadcm  basilica  Germanuni  virum  mibilissimum 
omnique  slrenuitate  poUentem,  qui  eu  tempore  culmcn  ducaUis  apud 
Gallias  a  Romanis  principibus  obtinuerat,  angclo  docenle,  vi  arripuit, 
cesariemque  capilis  totondit,  ac  demum,  Domino  sibi  révélante  succes- 
soremelegit.  Hic  denique febrecorreptus, subdieKalendarum  Maiarum, 
poolificalem  Ihronum  ciscendens  inter  inanus  obsequentium  derîcoruni, 
nec  non  et  calervas  llenLium  populorum,  hora  diei  tereia,  emisil  s|>iri- 
fum.  Coutinuo  itaque  chorus  sanclorum,  quod  est  dictu  mirabile,  ad- 
venil,  spirilimique  ejus  cum  hymnis  ac  laudibus  in  specie  columb*^ 
devexit  ad  eelum.  Qui  sepultus  est,  comilanlibus  miraculis,  per  maims 
beatissimi  Germani,  jam  tune  presbjteri,  juxta  predecessores  suos  in 
monte  Aulrieo,  et  cessavit  episœpatus  dies  xxx. 

Vil.  DE  BËATO  ti£EMANO. 

(Aude  J--C.  418-448.: 


Germanus»  natloue  Aulissiodorensis,  ex  pâtre  Unslico,  ma  tri*  Ger- 
manilla,  sedlt  annus  xxx,  dies  xxv,  Militavit  aulem  sub  Valentiniano  ma- 
jore, atque  Gralitmu,  dignitatevero  sacerdotii  functusest  sub  Tuodosio, 
Archadio,  et  Honorio,  usque  ad  Valentinianum  Juniorem  Constantii  et 
Placîdie  filiump  presulantibus  apud  urbem  Romani  Iimocentio  etZozimo, 
Bonifalio,  atque  Celestino.  îVam,  utingestis  pootiQcalibus  legimus,  cum 
Bonifalio  sub  eontentione  Eulalius  simul  ordioatus  est  eodem  die  apud 


316  BIBLIOTHÈQUE    HISTORIQUE  DE   L'YONNE. 

urbem  Roniam  apostolice  sedis  episropus  :  quod  audiens  Placidia  Au- 
gusta  cuni  filîo  suo  Valeiitiniano  Augusto,  dum  sederent  Ravenne,  re- 
lulit  Honorif»  Augusto  Medîolanosr^donti;  eodem  lempore  ambo  Augusli 
missaautlorilale,  hoc  preceperunt,  ut  ariibo  ab  Urbe  exirerit  donecexa- 
miiiarenlur.  Hec  ideo  preniisimus,  ut  quo  tempore  bBàtusGermaiius  flo- 
rucril  cercius  demonstraremus,  Fuitenim  nobilissiraus  génère  et  ab  ipsis 
infantie  rudimentis  studii*;;  libunilibus  iiislitutus;  atque  ut  in  eiini  per- 
tectio  litteraruru  plena  conflueret,  post  auditoria  Gallicaua,  intra  urbem 
Rumam  juris  scieoliam  pleniiudini  perfeclionis  adjecil,  tâuf unique  apud 
ttomanos  digniialis,  putestalis  el  glorie  adeptus  est  munus,  ut  eliam 
logam  mereretur.  In  quo  aotu  dum  niulti|»liri  laudis  lute  resplenderet, 
sublimem  geiKTe,  divitiis,  moribus,  Eustac-hiam  nomine,  sortitur  uxoreni» 
sia|u«*  eum  Respublica  transniisit  ad  Galltas,  ut  illic  culmen  duc^tus, 
tocius(jue  poteslatis  obtineret  dignilatem.  Cumque  hujusmodi  funge- 
retur  oflitio,  sanctus  Amalor,  qui  tune  temporis  Aulissiodorensem  re- 
gebat  a^cclesiara,  Eduam  profectus  est,  divina  pulsatus  revelatione,  ubi 
Julius prefectus  ac Reipublire  rector  presidebat.  Qnem  adgressus sanctus 
Amator  sicadloquitur:  Finenimeum,  Domino  michi  innotescente,  cognovi» 
et  quia  non  est  aller,  qui  regimen  saiicta.^  teeclesie  suscipial,  nîsi  illus- 
trissimus  Germanus,  sicut  niihi  Dominus  Deus  meus  revekre  dignalus 
est,  posco  eelsitudineni  tuam,  ut  licenliam  Iribuasmihi  roganti  eundem 
Germanum  tonsorare*  Cui  prefectus  :  Licet  necessarius  sit  atque  ulilli- 
mus  Meipubliee  nostre,  lanien  quia  Deus  sibi  illum  elegit,  sicut  tua  bea- 
litudo  testatur,  contra  Dei  preceptum  venire  non  possum.  Hac  itaque 
accepta  licentia,  vir  beatîssimus  regressus  est  ad  propria.  Accidit  autem, 
quadam  die,  ut  Germanus  stipatus  congerie  suonim  œcclesiam  sancli 
Stephani  ingredi  voluisset;  quod  comperiens  beatus  Amator,  ei  obviam 
factus  est,  sicque  eos  allocutus  est  dicens  :  Exonerate,  fîlii  karissimi,  ja-^ 
rulis  manus,  et  arma  ex  humeris  vestris  rejieîte,  el  sic  domum  Dei  in- 
gredimini,  quoniam  ha  c  domus  est  oraïionis,  non  Martis  statio  petu-^ 
lanlis.  Illi  vero  ha^c  audienles  viro  Dei  cicius  obediunL  Tune  sanctus 
ilmatorvidens Germanum  illuslrissimum,  nichil  oneris  truculenti  portan- 
lem  precepit,  ostiariis  fores  eecclesia^  repagulis  artare,  ipse  vero,  glomerata 
secum  turba  tlericorum  atque  nobihum  virorum,  manus  injiciens  Ger- 


iCHIttCLE*    HÉRIC,    ALAGIS    ET   R.UNOGÂLA.  317 

marmiii  apprehendit,  et,  invocalo  numine  Dominir  cesariem  ejus  capiti 
detraxil,  lalibus  eura  exortans  verbis  a  (que  confimums  :  SaUigere  Le 
oportot,  venerabilis  frater,  (luo  incunlaminalum  alqiie  inimiculatuoi 
custodias  honorem  a  L*omino  tibi  commissum;  scito  iianique  quia,  me 
decedenUi,  omnipolens  Deus  libi  pastorale  commisit  odiliuin,  Quod  et 
faclum  est.  Paucis  i  laque  diebus  interpositis,  saoclus  Amator,  a  Christo 
vûcalus,  iiltimum  spirilum  exalavit  :  quum  subito  universi  populi  Ger- 
manura  uno  ore  proclamant  antislitem.  Quorum  volis  non  valons  rc- 
sislere,  suscepit  sacerdotium,  Iricesima  die  postobilum  sancli  AmcUoris, 
invitus,  coactus,  addictus,  sed  repente  mulatus  ex  omnibus;  deserilur 
mundi  milicia,  celcslis  assumilur,  seculi  pompa  calcatur,  humilitas 
conversationiserigilur,  uxorin  sororem  mutatur  ex  conjuge,  substantia 
dispensatur  in  pauperes,  pauperlas  ambilur.  0  virum  oui  summasem- 
per  debeiitur,  qui  amore  vile  eternc  volunlariam  amplexus  pauperiem, 
totum  Christo  dedil,  sibi  nichilretinuill  Jam  Tcru  enarrari  non  potest, 
qua  hostilitate  vim  sibi  ipse  consciyerit,  quas  cruces  quîeve  supplicia, 
corporis  sui  persécuter,  induerit  ;  nam  qualera  quanlumque  se  exibueril, 
ideo  lingua  mortalis  expedire  non  suffieit,  quia  supra  hominem  fuit 
omne  quod  gessit.  Quibus  itiique  miraculis  claruerit  prelermittimus. 
(plia  extaiit  bbri  ad  multorum  utiHtalem  exinde  composili.  Ecclesiam, 
qui  prefuit,  non  spirilalibus  solummodo,  verum  et  temporalibus  co- 
piosissime  extulit  increinentis,  cujus  in  possessiouibus  facuttas  ante 
Ipsum  quam  fuerit  perexilis  facile  colligi  potest,  si  qualibus  eam  copiis 
auctam  reliquit  equis  rationibus  inspectetur.  Nam  quantum  ad  natales, 
nobilissimus  fuit  nobilium,  quantum  ad  forlunam,  in  possessiouibus 
et  prediis  ditissimoruni  ditissimus.  Omnium  que  ci  ex  jure  pat(*ruuces- 
serunt,  in  vita  sua  heredem  feci t  œcclesiam ,  quam  ejus ,  ex  parte  maxima, 
patrimoniis  hodie  constare  cognoscimus.  Sunlaulem  predia  bec  numéro 
perplura.  quantitate  inaxima»  finibus  spatiosa,  sibiquecum termina,  silus 
qualitate  jocundissima,  rediluum  ubertale  preclara  :  horum  in  uno» 
cui  Epponiacus  ex  velustate  nomen  est,  venerabilis  genilor  ejus  Rusti- 
eus,  superius  norainatus,  cum  génitrice  Germanilla»  in  ecclosia,  apus- 
tolorum  principis  nomine  dedicata,  deœnter  conditi  requiescunl.  Hic 
be^itissimus  ponlifex  basilice  sancli  Stephani  protbomartyris  agrum 
I  41 


3(8  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE  DE   LETTONNE. 

îiobilissimum,  cui  Varciacus  nomen  est,  cum  universo  apparatu  elap- 
pendiciis  suis  coiitulit  :  Simililer  Versisum  mirabiie  in  se  continentem 
palaliiim  cum  appeiiditiis  suis,  Pauliacum  quoque  seu  Marciriiacum. 
st*il  et  Tociacuai  cum  suis  similiter  appenditiis,  fundum  quoque  Falri- 
niacum  ivqne  cum  appeudiciis  suis,  pariter  et  Cutiacum  cum  appendiciis 
suis,  mulla  denique  et  alia,  que  nobis  modernis  incognila,  Deo  vero 
suut  omnia  nota  :  fecit  et  monaslerinm  in  honore  sanclorum  marty- 
rum  Cosme  et  Damiani,  ubi  et  monachos  esse  constituit,  corumque  sti- 
pf^ndiis  hec  predia  delegavit,  id  est  \illam,  cui  Monlicellus  nomen  est, 
ad  vinum  colligendum,  Fonlanetum  vero  ad  frumonta  serenda,  agrum 
autem,  cni  Micigiis  vocabulum  est,  ad  bucularum  ccterarumque  pecudum 
nutrimenla  senanda,  ubi  el  poslmodum  sanctus  Marianus  a  fratribus 
ejusdem  monasterii  missus est  ad  eadera  peccora  cuslodienda  :  monstralur 
hodieque  in  ec»dem  monasterio  oratorium,  ejusdem  sancli  Gemiani  no- 
mine  consecratum,  ubi  incunctanter  novimus  fuisse  cellulam,  affliclio* 
num  ejus  et  cruciatuum  consciam,  cui  nescio  osliolum  an  fenestram 
dixerim,  tanta  erat  humilitate  perexiguum»  ut  nemo,  quamvis  quantilli 
eorporis,  nisi  pronus  perinde  reppere  potuerît  ;  fecil  et  basilicam  in  honore 
sanclorum  martyruni  Agaunensium  Mauricii,  scilicel,  socioruraque  ejus, 
ubi  elhec  dona  obtuHt,  Vuarchiacum  in  pago  Senonico,  cum  universis  ap- 
pendiciis suis ,  in  pago  cpioque  Autissiodorensi  Corvallem  cum  appendiciis 
suis,  nec  non  et  Molinis  similiter  cum  appendiciis  suis.  In  quo  etiam 
oratorio  sanctum  Salurniuura  vilxe  probatissimum  suumque  discipulum 
ordinavit  presbylerum,  ut,  sub  professione  sacerdotalis  lituli,  martyrum 
inibi  memorits  deseniret.  Fecit  et  l)asilicam  saucti  Albani  mariyris,  infra 
muros  ipsius  urbis,  quam  in  honore  ejusdem  marlyris  dedicavil,  reli- 
quiasqiie  ipsius  quas  secum  a  Britaniis  detulerat,  ibidem  honoriûce 
composuit.  Quot  sane  venerabilium  martyrum  busta  pontificalus  ejus 
tempore  ab  eodem  beatissimo  pontifice  comperta  claruerunl,  quis  jure 
excipiendum  judicetî  Sancte  igitur  illius  multitudinis,  qnam  cum  beato 
Prisco  apud  locum  Ouotiacum  Aureliane  persecutionis  trucidavit  imma- 
nitas,  sacratissimacorpora,propter  sevientemrabiem,  clam  subductain 
cisterna  quadam  vetustissima  a  christianis,  qui  tune  existebant  raris- 
simi,  passim  congesta  sunt  Horum  meraoria  longe  labenlium  lempo- 


ir   SIÈCLE.    HÉRIC,    ALAGUS   ET   EAINOGALA.  "^^  3f9 

rura  obscurala  defluxu.  adtempiis  usque  Germarii  sanctissimî,  cunetis 
ignolatlelituiL  Quo  presulc,  Deus,  incojus  ronspeciu  suorum  sempor  ust 
mors  preciosa  sanclorum,  disponens  illoriim  palroeinio  popolis  subve- 
nire,  veneranda  eoruni  corpora  declaravit,  ubi  ivcdêsiam  edificavit,  ac 
monasterium  raonachorum  esse  constituit.  Hoc  vero  monasteriiim  per- 
mansil  usque  ad  lempora,  fjiio  Honi  omnem  pen»3  Galliaui  dcvastaruiiL 
Quorum  persoculione  ideni  monasleriuni  dostructum,  atque  ad  solitu- 
dineni  iterum  redaclum  est,  Caput  quoque  prescripli  bèatissinii  Frisci 
martyris,  rairis  raodis,  cidem  sanclo  ponlifici  revelavil  omnipotcns  Deus, 
cui  recondendo,  quatuor  ab  urbemillibus,  basilicam  construeiis  conse- 
cravit,  sicque  popiilis  colendam  tradidit, 

Eodem  tempore,  ex  Britanniis  directa  legatioriallicanis  epîscopîs  nun- 
ciavil  Pelagianaoi  perversitatem  in  locis  suis  late  populos  occupasse,  et 
quaraprimum  fîdei  catholice  debere  succurri;  ob  quamcausarasinodus 
numerosa  collecUi  est,  omniumquejudicio,  duopreclara  religionislumina 
universorura  precibusambiunlur  :  Germanus  ac  Lupus,  apostolici  sacer- 
dotes,  terram  corporibus,  caplmn  meritis  possideules  ;  et  quanlo  labo- 
riosior  nécessitas  apparebat,  tanto  eam  promptius  beroes  devotissimi 
susceperunt,  celeritalera  iiegotii  fidei  slimulis  raaturantes.  Hi   itaque 
Oceanum  mare,  Christo  duce,  conscendentes,  Britlanniampervenerunt. 
Ouam  insularn  beati  pootifices  suis  predicationibus,  alque  virlutibus 
impleverunt*  Tandem  peracto  confliclu  cum  Pelagianis,  conflrmant  an- 
Jistitcs  fîdem  verbo  verilatissimul  et  miraculorum  signis  ;  sed  etbellum 
Saxonum  Pictorumque  adversus  Brittones  eo  tempore  Junctis  viribus  sus- 
ceptum,  divirra  virtute  retundunt,  cum  Germanus  ipse  Dux  belli  faclus, 
non  tube  clangore,  sed  clamore  alléluia,  lotius  exercilus  voce  ad  sidéra 
ievalo,  hosles  in  fiigam  verlit  iramanes.  Compressa  itaque  perversilate 
dampnabili,  ejusque  auctoribus  confutatis,  animisque  omnium  fîdei 
puritate  compositis,  beatissimi  sacerdotes,  ea  qua  vénérant  prosperitatc, 
redierunt,  Igilur  non  multo  interjeclo  tempore,  ilerumex  Britanniis  nun- 
tialur  Pelâgianam  penersitatem  iterato  paucis  auctoribus  dilatari.  Oui, 
assumpto  secum  Severo,  Treverorum  archiepiscopo»  tocius  sanctilatis 
viro,  iterum   ad  supradictam  Pelagianam  beresim  destruendam  Bri- 
lannias  peciit;  predicatio  deindead  plebem  de  prevaricalionis  emenda- 


320  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE   DE   l'tON.NE. 

tione  convnrlitiir,  omniumque  judilîo  pravitatisi  auclores  capiuntiir, 
sicfino  sa  ce  rdu  II  bus  IraduiUur  ad  Jledilerranea  deduœiidi  ;  qinjd  iti  tan- 
luoi  salubriltT  factum  est,  ut,  in  illis  locis,  nuoc  fides  inlemerala  per- 
dureL  Itaque,  omnibus  rite  compositis,  bealissimi  <iacerdoles  cnm  trium- 
phoadprnpriasuntreversi.  Testantur  hodScquerpiam  pbiHmi  s*î  lortione 
didicisse  prediclos  herelicos  a  Gormano  sanctissimo,  Celt^stifio  pnfïe  fuisse 
Irniismissos.  Hicitaqiio  divinissimus  pontifex,  orbiquo  in  lonebris  agenti 
lumen  inexlinguibilc  dalus,  domuus  Germanns  opiscopus,  poslmirabi- 
lem  in  serulo  vilain,  posl  Gallias  Britanniosque,  ipsani  deniqut*  Ilab'am 
dof'lrina  e(  miraculis  respersas,  a  Chrislo  vocatus,  saUitifprtKiun  confor- 
latus  viatico,  apud  Ravennam,  Italie  civilatem,  Spiritu-Sancto  plenus, 
ubiil,  Valontiniann  juniore,  Conslantiifilio,  cum  maire  Placidio,  nrhister- 
rarum  ublini'nte  nionarcliiani,  a  quibus  ibidem,  pn>  admiralione  sancli- 
tatis  atqueadsiduitaN*  miraculorum,  ut  liber  geslomm  ejus  satius  expli- 
cat.  honorifice  susceptus,  Domino  Christo  sibi  apparente,  obilussui  pre- 
noscens  diem,  multa  licet  cum  difficultale,  oblinuil,  ut  gleba  sui  eorporis 
proprie  redderetur  eivitati.  Tumin  apparatu  defuncli  sua  certatîm  omnes 
studia  contulerunt,  Aeolius,  regabs  preposîtus  cubiruli,  rujus  dudum 
puenunab  alroeissi mi  démunis  peste  curaverat,  venerabile  eorpus  mul- 
tifornii  aromatuni  composicione  confecit*  Augusla,  ul  vivo  obsequula 
fuerat,  morluo  quoque  ex  animo  deservire  desiderans,  sacri  glebam  ca- 
daveris  operosis  ac  valde  subtilibus  cumulavit  indumentis,  ad  id  deve- 
hendum  conscrvandumque,  ex  eipresso  mundissima  loculo  eoaplalo* 
Quibus  ila  compositis,  ne  quid  sanctis  deesset  olUtiis,  aïixie  precavit 
invperator,  iter  inslnixit,  evecliones  necessarias  prebuit,  niinislros  comi- 
tesque  deducendo  funeri  destinavil,  quos  expensarum  et  locius  huma- 
nitatis  impendiis  copiose  prosecutus  est;  episcopis  i3a  fuit  cura  perma- 
xima,  ne  sacris  exsequiis  vel  ad  horam  deessent  oiïilia  religionis,  que 
ipsi  et  in  prosenti  instmunt,  et  ne  processu  ilineris  defitiant,  <jrdinalione 
premittunt.  ïia  funus,  salis  ambitiose  iristruetum  nuigno  prosfMpu*ntium 
agmine,  promovetur ad  Gallias.  Salurnuseralbealissirai  Gerniaui  près- 
byter  et  discipulus,  cujus  superius  mentionem  fecimus,  vite  sanetitatc 
preclarus.  Is,  eo  profecto  in  Italiam,  jussu  ac  vice  ilbusin  urbe  reman- 
serat  :  qua  ergo  nocle  gloriosus  Domini  confessor  apud  Raveîmam 


"1y   SIÈCLE.    nÉRlC,    ALAGUS   ET   RIINOGALA.  ZU 

felici  migravit  excessu,  isle,  Autissiodori  posilus,  sacrum  (^us  [ransilum, 
aiigelo  nuiitiiinte.  cognovit,  ac  divina  iiistruclus  revelatione,  i>opylis  de- 
nuntiavil;  quorum  ingmti  secum  coacla  inultitudinû  ad  Alpium  juga 
properat,  ubi  excipiunlGalliepatrunumproprium  tanto  cjus  funori  pro- 
pensius  ser^iLure»  quanlo  pociorera  famulatum  reverenlie  mixlus  amoris 
exlorquebataffeclus.  Ex  pridio  igitur  Kalendarum  Auguslarum  die,  qua 
ronfessor  eximius  sarcina  levains  carnis,  cclestiltiis  est  iusiriiialus  sa- 
erariis,  lertius  el  quinquagesimus  volvebalur  dies,  cum  sacri  diesiaurus 
corporis,  proprie  refususurbi,  solenipni  obsequio  populorum  excipitur, 
alque  inlra  principalis,  cui  sederat,  ecclesîe  ambitum  collocatur;  ibi  per 
decem  continuos  dies,  ingenlibus  oiriliorum  impensis  excolilur,  donec, 
omnibus  que  ad  jus  sepulchri  perlinent  oflieiosissime  apparalis,  ot 
virum  decebal  apostolicurap  sépulture  Iraderetur.  Rile  omnibus  prepa^ 
ratis,  cum  et  confluentium  nulla  esset  requies,  et  qui  conveneraiil  vix 
Jam  regionis  amplitudine  capcrcntur,  die  Kalendarum  Octobrium.  inlra 
sepulchri  abdita  thésaurus  celestis  deponitur,  lanlo  orbis  terrarum  oiïi- 
tio,  lanla  humani  generis  pietale,  ut  luce  clarius  conslaret  omnibus, 
sumnii  in  celo  esse  meriti,  cujus  in  terris  tanta  provîdebantur  bonori. 
Fuit  autem  civitas  sine  episcopo  annis  quatuor, 

vin.  DE  ALODIO. 

(AndeJ.'C.  46I-47Î.) 


Alodius  sedit  annos  xxx,  mensem  i,  dies  xn.  Ilic  Alodius  cujus  nierili, 
vel  dîgnitatis  exlilerit,  hinc  eolligi  valet,  quod,  beato  Germano  adhuc 
superslite,  monaslerio  illius  archimandrites  prefuit.  Ipso  quoquepost ad 
celestia  régna  sublimato,  in  ponlificatus  sortemei  succcdere  oieruil,  Is, 
iniilalor  el  hères  raagistri,  multis  verbo  et  exeraplo  profuit.  Hujus  pre- 
sulatus  tempore,  sanctusMarianus,a  partibus  Bituricensium  adveniens, 
monasterio  Sancti  Germani  se  sociari  postulabat.  quia  idem  monaste- 
rium  antique  beatitudinis  retinens  slatum,  odore  suavissimo  redolebat, 
Oui  beatus  vir  quam  excellentissime  memorie,  quanteque  sanclilatis 
exlilerit,  hljellus,  de  vita  ipsius  editus,  plenius  manifestai.  Sanctus  ilaque 
Alodius,  oplimorum  locuples  stipendiis  meritorum,inpace  discessit,  rv 


322  BIBUOTHËQUE  HISTORIQUE  DE  L*TONME. 

Kalendarum  Octobrium,  atque  in  beati  Germani  basilica  decenter  se- 
pultus  est.  Post  cujus  decessum,  mansit  civitas  absque  episcopo  annis  x, 
ob  sevitiam  scilicet  vastantium  Gallias  barbarorum.  Fuit  autem  tempo- 
ribus  Leonis  magni  atque  Hylarii  Romanorum  pontificum,  imperantibus 
Leone  atque  Zenone. 

IX.  DE  FRÀTERNO. 

(An  de  J.-C.  448-451.) 

Fraternus  sedit  die  i.  Is,  qua  die  a  fidelibus  episcopus  est  ordinatus, 
a  barbaris  est  martyrio  coronatus,  die  m  Kalendarum  Octobrium,  et 
sepultus  est  in  ecclesia  beatissimi  Germani.  Fuit  autem  civitas  sine  epis- 
copo dies  VI. 

X.  DE  GENSURIO. 

{ÀndeJ.-C.472-50S.) 

Censurius  sedit  annos  xxxviii,  menses  m,  dies  vi.  Hic  est  cujus  tem- 
pore  Constantius  orator,  obtentu  sancti  Pacientis  Lugdunensis  episcopi, 
vitam  beati  Germani  mirabili  stilo  edidit,  omniquediligentiaelaboratam 
eidem  postmodum  episcopo  Censurio  habendam  direiit.  Ipse  vero  bea- 
tus  pontifex,  imitator  predecessorum  fideliter  existens,  lixviii  etatis  sue 
anno,  vita  defunctus,  iv  Idus  Junii  obiit,  sanctitatis  plenus,  bonisque  om- 
nibus copiosus.  Sepultus  est  autem  in  œcclesia  sancti  Germani  episcopi. 
Fuit  autem  temporibus  Felicis,  Gelasii,  Anastasii,  Sinunachi,  atque 
Hormisde  Romanorum  pontificum,  imperantibus  Anastasio  et  Justine 
seniore.  Fuit  civitas  sine  episcopo  annum  i,  menses  ii. 

XI.  DE  URSO. 
(In  de  l.-C.  503-508.) 

Ursus  sedit  annos  vi,  menses  iv.  Ex  hoc  viro  sanctissimo  fideli  rela- 
tione  Yulgatur,  quod,  juxta  Amatoris  basilicamredusus,  anachoreticam 


lï*  SIÈCLE.    HÉRIC,    ALAGUS   ET   RAINOGALA.  323 

duxeril  vitam,  iilîi  oratoriam  hodie  usque  est  ejus  nominis  raemoria 
sacrum.  Coûtigit,  eu  tempore,  Hrbem  repentino  afflatam  încendio  confla- 
grasse;  sed,  ad  virum  Dei  cura  sublalus  in  altum  clamor  populi  perye- 
nisset,  succurrendum  periculo  ralus,  familiarem  illuc  baculum  desli- 
navit.  Ipse  precibus  obnixius  atque  instanler  incubait»  eo  inter  minaces 
flaoïmas  et  que  adhuc  intégra  supererant  constifuto,  diclo  cicius,  in* 
cendium  omne  deflagravit.  Hac  occasione  saiicti  vin  merito  dcclarato, 
urbis  decedcnle  ponlifîce,  vi  extractum  presulatui  sufTecere.  Cella  ejiis  iu 
a^cclesiam  cessit.  Exegil  vile  sue  tempus  annis  lxxxf,  moribus  et  racrilis 
preciosus,  fragililatis  molem,  ni  Kaleodas  Auguslas,  exccssit,  olquein  ba- 
silicasancli  Germani,  juxta predecessores  suos  honestam  meruitsepuUu- 
ram.  Fuit  enim  temporibus  Johannis  pape  atque  Felicis.  Uic  est  Johan- 
nes,  quem  Theodoricus  rex  hereticus  Ravi3nne  in  custodia  alïligendo 
inlerfecil,  imperanle  Justino,  Lampadio  et  Horeste  consulibus.  Fuitautem 
civitas  sine  episcopo  annum  i,  menses  vl 

Xn.  DE  TIÏEODOSIO, 

(Aude  J. -G.  508-5  ino 

Teodosius  sedit  annos  viii,  dies  xxvhl  xvi  Kalendarum  AugusLirum 
diem  excepit  ullimum,  peracto  vite  sue  tempore  lxx  et  v  annis,  proque 
sue  merito  sanctitalis  nobilem  in  beati  Germani  a?cclesia  sortîtus  est  se- 
pulluram.  Fuitautem  temporibus  Bonifacii  et  Mercurii,  qui  et  Johannes 
vocatus  est,  usque  ad  Agapitum,  imperante  Justiniano  Augusto,  Um- 
padio  consule.  Invenimus  et  hune  sanctum  virum  interfuisse  concilia 
episcoporum,  quodactum  estexevocalionegloriosissimi  Clodovei  Magni 
Francorum  régis,  apud  Aurelianensem  Gallie  civitatem.  Fuit  civitas  sine 
episcopo  anno  i. 

lUL  I>B  GEEGOaiO 

(An  tleJ.-C,  515-530.) 


Gregorius  sedit  annos  x\h  menses  vi;  exactoque  sue  vicis  offîlio  xiv, 
Kalendarum  Juniarum,  humanadeponens,inecclesia  beati  Germani  su- 


32(5  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE   l'YONNE. 

XrX.  DE  AUNAUTO. 
(An  de  J.-C.  572-603.) 

Aunarius,  natione  Aurelianensis,  ex  pâtre  Paslore,  Doiatre  RagDoara. 
Sedit  annos  xliii,  menses  x,  dies  xx,  imperanle  Mauricio.  Hic  beatissi- 
mus  pontifex,  cura  moraretur  adolescens  in  palatio  Domni  Guutraïuii 
régis,  erat  enim  génère  nobilissimus,  Spiritu-Sancti  gratia  afflatus,  reli- 
quit  regem  terrenum,  ut  in  regno  celesti  cum  œterno  rege  maneret. 
Tune,  nescientibus  parentibus  suis,  Turonicam  civitatem  adiit,  duobus 
secum  pueris  comitantibus,  ibique  ad  sepulchrum  sancti  Martini  ductus 
amore  Dei  comam  capitis  deposuit.  Exinde  sanctum  Siagrium  Augustu- 
dunensem  episcopum  expeciit,  qui  tune  in  Dei  rébus  precipuus  habe- 
batur.  Quem  ipse  nimio  cum  amore  suscipiens,  tanta  eum  eruditione  et 
disciplina  instruxit,  ut  virura  decebat  apostolicum.  Divina  igitur  gratia 
favente,  créscentibus  meritis,  Spiritu  Sancto  repletus,  œcclesiae  Autissio- 
dorensi  constituitur  pontifex;  ibique.  ipsa  die  sacre  festivitatis  beatissimi 
Germani,  pridie.Kalendarum  Augustarum,  in  eadem  basilica,  episcopatus 
suscipiens  officium,  merito  cum  sanctitate  florebat.  Hic  habuit  fratrem 
germanum  Austrenum  nomine,  Aurelianorum  pontificem,  nepotem  quo- 
que  ex  sorore  Agia,  Lupum,  virum  sanctissimum,  Senonum  archiepisco- 
pum,  miraculis  coruscantem.  Hic  itaque  sanctus  vir  Aimarius,  jam  factus 
episcopus,  cepit  virtutibus  florere,  miraculis  coruscare.  0  quid  dicam 
de  illius  doctrina?  Qualis  amor  in  civibusl  Que  diligentia  in  clericisi  In 
pauperibus  quam  fidelissimus  dispensatori  Quam  magna  cura  fuerit  illi 
in  sanctis,  non  potest  linguamortalispercurrere.  Erat  enim  in  facie  illius 
angelica  visio,  in  sermone  erudita  expositio,  in  dispensatione  largissima 
humanitatis  gratia,  reficiebat  eloquiis  mellifluis  omnes,  sale  vero  divine 
predicationis  fidelium  corda  condiebat,  miraque  aviditate  populus  erga 
cuUum  Dei  ardebat,  Deo  per  ipsum  faciente  miracula,  quem  tantis  ac 
talibus  ditaverat  et  inlustraverat  virtutibus.  Quibus  igitur  miraculis 
clarueril,  cujusque  glorie  in  Christo  fuerit,  libellus  de  vita  ipsius  edilus 
scire  cupientibus  plenius  manifestât.  Legiraus  namque  in  antiquis  cano- 


ÏX*   SièCLE-    HÉRfC,    ALAGUS    ET   RAÎNQGALA. 


325* 


XVÏ.  DE  ËLECTHERIO. 
(AndeJ.-C,  55â-^$l.) 

Eleiitherius  seditarmos  xiviii,  menses  vin,  dies  ix;  fuil  autem  lem- 
poribiis  Pelagii  primi  iistjne  ad  Johaiinem,  imperante  Justino  minore. 
Hnjus  presulatus  lempore,  rex  Chlodoveus  defccit,  et  filii  ejus  Childeber- 
tus  ol  Chlotarius  in  regnum  sucœdunt.  Is  vero  sanclus  vir,  simul  cum 
l>cato  Leone archiepiscopo  suoSenonensi  videlicetpontifice,ex  evocalione 
iVjmîni  Childeberti  régis,  secundo  concilio  Aurelianensi,  deutililale  a^c- 
clesiarum  Dei  inregno  suo  consistenlium,  ac  diversorum  negotionim, 
IraclaturusinlerfuiL  Obiit  autem,  plenus  diemm,  in  sanclitale  permanens, 
XVI  Kalendamm  Seplembrium  el  conjunctus  est  sepullura  sanctis  prede- 
ressoribus  snis  in  basilica  santi  Germani  epîscopi.  Fuil  civilas  sine  epis- 
copo  anno  i,  mensibus  ii,  diebus  x. 

XVn.  DE  R051AN0, 

(An  de  J.-C.  561-504.) 

Bomanus  sedit  annos  tîi,  dies  xv*  Hic,  bonis  operibus  gloriosus,  ut 
t'ertur,  decisionn  capitis  martyrium  consummavit,  pridie  Nonarum  Oc- 
tobrium,  et  sepultus  estjuxtapredecessores  suos  in  basilica  sancli  Ger- 
mani episcopi;  fuit  autem  temporibus  supradicti  Johannis  pape  usque 
ad  Benedictum,  imperante  Justino  minore.  Fuit  civitas  sine  episcopo 
mensibus  VI,  dinbus  vi. 

XV III.  DE  i£THËRIO. 
(Ande  J.-C.  564-571.) 


Elherius  sedit  annos  ix,  menses  vi;  obiit  vi  Kalendas  Augustas,  el 
sepultus  est  in  basilica  beati  Germani.  Fuit  enim  temporibus  Benedicti 
pape,  imperante  Tyberio  Conslantino.  Fuilcivilas  sine  episcopo  dies  iv* 
I  42 


32(>  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE   l'yONNE. 

XIX.  DB  AUNAUTO. 
(An  de  l.-C.  572-603.) 

Aunarius,  natione  Àurelianensis,  ex  pâtre  Pastore,  matre  Ragnoara. 
Sedit  annos  xltii,  menses  x,  dies  xx,  imperante  Mauricio.  Hic  beatissi- 
mus  pontifex,  cum  moraretur  adolescens  in  palatio  Domni  Guutranni 
régis,  erat  enim  génère  nobilissimus,  Spiritu-Sancti  gratia  afflatus,  reli- 
quit  regem  terrenum,  ut  in  regno  celesti  cum  aeterno  rege  maneret. 
Tune,  nescientibus  parentibus  suis,  Turonicam  civitatem  adiit,  duobus 
secum  pueris  comitantibus,  ibique  ad  sepulchrum  sancti  Martini  ductus 
amore  Dei  comam  capitis  deposuit.  Exinde  sanctum  Siagrium  Augustu- 
dunensem  episcopum  expeciit,  qui  tune  in  Dei  rébus  precipuus  habe- 
batur.  Quem  ipse  nimio  cum  amore  suscipiens,  tan  ta  eum  eruditione  et 
disciplina  instruxit,  ut  virum  decebat  apostolicum.  Divina  igitur  gratia 
favente,  créscentibus  meritis,  Spiritu  Sancto  repletus,  œcclesiae  Autissio- 
dorensi  constituitur  pontifex  ;  ibique,  ipsa  die  sacre  festivitatis  beatissimî 
Germani,  pridie.Kalendarum  Augustarum,  in  eadem  basilica,  episcopatus 
suscipiens  officium,  merito  cum  sanctitate  florebat.  Hic  habuit  fratrem 
germanum  Austrenum  nomine,  Aurelianorum  pontificem,  nepotem  quo- 
que  ex  sorore  Agia,  Lupum,  viriun  sanctissimum,  Senonum  archiepisco- 
pum,  miraculis  coruscantem.  Hic  itaque  sanctus  vir  Aimarius,  jam  factus 
episcopus,  cepit  virtutibus  florere,  miraculis  coruscare.  0  quid  dicam 
de  illius  doctrina?  Qualis  amor  in  civibusl  Que  diligentia  in  clericisi  In 
pauperibus  quam  fidelissimus  dispensatori  Quam  magna  cura  fueritilli 
in  sanclis,  non  polest  linguamortalispercurrere.  Erat  enim  in  facie  illius 
angelica  visio,  in  sermone  erudita  expositio,  in  dispensatione  largissima 
humanitatis  gratia,  reficiebat  eloquiis  mellifluis  omnes,  sale  vero  divine 
predicationis  fidelium  corda  condiebat,  miraque  aviditate  populus  erga 
cultum  Dei  ardebat,  Deo  per  ipsum  faciente  miracula,  quem  tantis  ac 
talibus  ditaverat  et  inluslraverat  virtutibus.  Quibus  igitur  miraculis 
claruerit,  cujusque  glorie  in  Christo  fuerit,  libellus  de  vita  ipsius  editus 
scire  cupientibus  plenius  manifestât.  Legimus  namque  in  antiquis  cano- 


IX'  SIÈCLE,    HÉPIC,    ALAGUS   ET   RAINOGALA.  321 

nibus  hune  bealissimum  presulera  inlerfaisse  Matiscensi  sinado,  que 
habita  esl  anno  xxivregni  llomni  Guntraimi,  gloriosissimi  régis,  resi- 
denlibus  in  eodem  conciho  venerabilibus  archiepiscopis,  Prisco  Lugduj 
nensi^Evantîo  Viennensi,  PretextaloRoloraagensi^B^rtechramno  Burde- 
galensi,  Artemio  Senonicensî,  Sulpitio  Bitiiricensi,  Siagrio  Augusludu- 
oensi,  cum  aliis  quampluribus;  in  qna  sinodo,  miilta  que  ulilitati  sancle 
matris  eœlesia^  conveniunl,  utpole  lantos  ac  taies  decebat  viros  pcr- 
tractanles,  preeipua  quequexx  capilulis  perstrinxiTunt.  Similiter  inve- 
nimus  iiUerfuisseeundemsanclum  virum  alteri  sinodo,  que  apud  eandem 
urbem  celebrala  esl,  ex  evocalione  ejusdem  principis,  abeisdein  venera- 
bilibus  episcopis,  ubi  etiam  honesta  queque  atqiie  ulillima  sancte  Dei 
ecclesie  pertrac tantes,  maxima  vero  in  x  et  vin  capitulis  diviserunt,  Extant 
cfuoque  epistole  Pelagii  pape  ad  eundeni  bealissimum  ponlificeni,  qua- 
rum  unam,  nimiavetustate  fuscatam,  ab  autenticis  librorum  nequaquam 
pleniter  extrahere  valuimus,  alteram  vera  huie  operi  inserendam  dignuni 
duiimus. 

Ephtola  Pelagn  pape  urbis  Rome  ad  Ânnarinm,  Âutmiodorensem 

epncopum. 

M.  Dileclîssimo  fralri  Aunario  Pelagius: 

»  Quanlum  Deoplacitossedisaposloliceveneratione  vos  redditis,  tanto 
commodatior  illi  cujus  sedes  est  flt  vestrefidutia  caritalis,  necabter  unam 
solamque  Dei  conlitemur  œcclesiara,  nisi  omnes  ad  petram  super  quam 
fundata  est  fides  catholica  construamur  :  propler  quod  dilectîouis  lue  de- 
sideriis  successit  effectus,  et  celer»  et  facilis,  (piia  eorum  sanctuaria  que- 
runlur,  a  quibus priucipibus  sumpsit  predicatioveritalisexordium.Ouod 
vero  in  vestris  regionibus  habundare  iudicatis  eecclesias  no  vas,  gratulanler 
suscipimus,  tamen  si  scieuter  expetere  studium  prophelica*  vocis  amplec- 
teris,  querite  faciem  ejus  semper.  Quantum  nanque  humanis  intellectibus 
incarnationis  Domini  noslri  verîlas  apperitur,  lauto  aiuplius  et  honoratur 
el  colilur.  Sicut  aulem  vos  cupitis  Deo  nostris  oratiouibus  commendarit 
vos  etiam  nostris  necessilatibus  et  angustiis,  quibus  iucessabiliter  one- 
ramur,  intercessionis  continuum  ferte  solatium  crantes,  el  quibuscun- 


328  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'TONNE. 

que  valetis  yiribus  id  agentes,  quatenus  sicut  predicationi  sedis  apostolice 
consonatis,  ita  ejuspaci  vestra  impetratio  cungaudeat  et  quieti.  Deuste 
incolumen  custodiat,  frater  carissime.  Datum  pridie  Kalendarum  No- 
vembrium,  imperante  domno  Mauricio  Tyberio  RP  Augusto,  anno  m, 
indictione  quinta.  » 

Ceterum  isdem  beatissimus  pontifex  plurima  constituit  in  œcclesia 
Autissiodorensi,  sicut  inantiquis  canonibus  repperitur,  que,  utprœcipuo 
observarentur  vigore,  consilio  et  auctorîtate  christianissimi  Guntrannî 
régis  summopere  roborayit.  Nam  ad  tutelam  gregis  sibi  a  Deo  commissi, 
prœcepit,  ut  tam  in  civitate  Autissiodorensi,  quam  per  parochias  ipsius 
pagi  hec  debeat  institutio  custodiri. 

I  die  Kalendarum  Januarii,  civitas  cum  clero  et  populo  rogationes  faciat. 

II  die,  Epponiacus  et  Vendosa. 

III  die,  Gaugiacus  etNantriacus. 

IV  die,  Corevicus  cum  clero  et  populo. 

V  die,  Bacerna  et  Accolacus. 
Yi  die,  Matriacus  cum  suis. 

VII  die,  Curcedonus  cum  Scoliva. 

VIII  die,  Drogia  cum  suis. 

IX  die,  Varciacus  cum  suis. 

X  die,  Columbarîacus  cum  suis. 

XI  die.  Campus  Lemelii  cum  suis. 

XII  die,  Bargiacus  cum  suis, 
xïii  diCt  Domiciacus  cum  suis. 

XIV  die,  Soliacus  cum  suis. 

XV  die,  Massua  cum  suis. 

XVI  die,  Condida  cum  Draptiaco. 

XVII  die,  Eliniacus  cum  suis, 
xviii  die,  Novus  Viens  cum  suis. 

XIX  die,  Brioderus  cum  suis. 

XX  die,  Giomus  cum  suis. 

XXI  die,  Blanoilus  cum  suis. 


rX*   SIÈCLE.    ÎIKHIC,    ÂLAGU8   ET   RAINOGALÂ.  329 

xxiî  die,  Cassiniacus  et  Nanliniacus  cum  Cella  Salvii  et  Cellii  Mauri. 
xxiii  die,  Laoderus  cum  suis, 
xxrv  die,  Vitriacus  et  Arcuncius. 

XXV  die,  Balgiacus  cum  suis. 

XXVI  die,  luteranois  cum  suis. 
ixviT  die,  Tauriacus  cum  suis, 
xxviïï  die,  Licradiacus  cum  suis, 
xxîx  die,  Pulverenus  cum  suis. 
XXX  die,  Odona  cum  suis. 

Item  cous ti luit,  ut  per  duodecim  mensium  c^ipila  ilaeedeoi  cf4ebrenliir 
ielanie  : 

Kalendis  Januarii,  basilica  domni  Germani. 

Kalendis  Februarii»  basilica  domni  Amatoris. 

Kalendis  Martii,  monasli  riura  domni  Mariani. 

Kalendis  Aprilis,  basilica  Sancli  Pétri  apostoli. 

Kalendis  Mai,  basilica  domni  Valeriani  et  monasterium  Vulflni. 

Kalendis  Junii,  basilica  domni  Martini. 

Kalendis  Julii,  basilica  domni  Iuliani. 

Kalendis  Augusti,  monasterium  Decimiaconse  ad  Sanctum  Ciricum. 

Kalendis  Septembris,  monasterium  Fontanetense. 

Kalendis  Octobris,  monasterium  Cotiacense  ad  sanctos, 

Kalendis  Noyembris,  monasterium  Sassiacense, 

Kalendis  Decembris,  monasterium  Mannacense. 


Ceteris  aulem  diebus  mensium  ut  supra. 

Pari  vero  conditione  instituit,  ut,  omnibus  dominicis  diebus,  ab  uni- 
versis  archipresbyteris  vel  abbatibus  tailler  ngi lie  in  propriis  locis  liant  : 
hoc  est,  a  die  sancto  Pasche  usque  Kalendas  Octobris,  a  primo  sero 
usqiie  ad  inlucescentem  diem;  a  Kalendis  vero  Octobris  usque  na- 
talem  Domini,  a  galloruoi  canlu;  et,  a  natali  Domini  usqu**  in  Pas*  ha  a 
média  nocte. 

Item  constituit  a  quîbus  vigiHe  in  basilica  vSaucti-Stepbeni  in  civitate 
cum  abbatibus  celebrentur  : 


BIBUOTHÊOUE   HISTOBIQUE   DE  LIONNE. 

Dominica  nocle,  basilica  domni  Germani  et  monasteriom  Decimia- 

censé. 
Secunda  feria,  basilica  domni  Amaforis  et  monasterium  Folanetense. 
Terlia  feria,  monasterium  quod  domnus  Germamis  construiit,  ubi 

sanctus  Mariaous  requiescit,  simulqueSessiacuis. 

Quarta  feria,  basilica  Sancti  Pelri  et  monasterium  Mannacense» 

Ouinla  feria,  basilica  domni  Martini  et  monasterium  Vulfini, 

Sexla  feria,  basilica  domni  Valeriani  et  monasterium  quod  dicitur  Va- 

îcnnas. 

Denique  congregavit  venerabilem  sinodum  in  urbe  Aulissiodorensi 
ubi  plurima  perlractans  de  salutc  populi  sibi  commissi,  neccssaria  que- 
que  et  valde  utillima  in  qoadraginta  et  quatuor  capilulis  perstrinxit. 
Haec  sunt  nomina  eomm  qui  eadem  capitula  confirmantes  subscripse- 
runt,  quia  eadem  capitula  non  duximus  inserenda. 

Aunarius,  in  Dei  nomine  episcopus,  constitulionem  banc  confirmavi 
et  subscripsi.  Wioebaudus  abba  subcripsi.  Desideralus  abba*  Frannul- 
fus  abba.  Gregorius  abba.  Amandus  abba*  Cesarius  abba.  Baudoveus 
abba.  Tegridius  abba.  Audoveus  presbyter.  Ananias  presbyter.  Aliique 
quamplurimi,  qui  présentes  adfuerunt,  subscripserunt. 

Qui  etiam  sanctus  ponlifex  in  cunctis  utililalibus  quam  fuerit  studich- 
sus,  demonstrat  epislola,  ad  Stephanum  Africanum  presbyterum  ab  eo 
di recta,  ut  vitam  sancli  Germani  metrice»  sanclique  Amaloris  nobili 
stilo  describeret  prosaice,  hune  habens  modum. 

«  Dilectissimo  atque  amantissimo  et  interne  michi  vinculo  caritatis 
conexo  fratri  Stephano  presbytero,  Aunarius,  gratia  Dei  episcopus»  in 
Domino  elernam  salutem.  » 

«  Tue  nobis  doctrine  multis  jam  experimentis  adprobata  prudentia 
conpulit  nos  quandam  luis  humeris  imperiosam  superponere  sarcinu- 
lam,  sed  eam  que  libi  non  sit  oneris,  sed  honoris,  nec  que  deorsum 
iniquo  pondère  premat,  sed  que  potius  celum  usquesustollat,  Cognitum 
tibi  est,  karissime  frater,  que  sit  humanarum  mentiura  diversilas,  et 


TX*   SIÈCLE.    H  ÉRIC,    ALACIÎS   ET    RAINOCALA.  331 

quemadmodum  sludia  in  contraria  non  solum  inane  >Tilgus,  veruni  etiam 
universa  scindatur  nobilitas,  et  quidam  quidem  prosaico  obleclanlur 
slilo,  quidani  autem  numeris  se  rithmisve  ac  canlibus  versuiini  delec- 
lari  falentur  :  ergo,  ut  omnium  volis  occurrerem  etnullus  sud  desiderio 
fraudaretur,  placuil  mihi  ut  vitas  bealissimorum  confessorum  quasdam 
pedelibero  désrriberem,quasdara  vero  loge  mctrica  impediUasdigorerem; 
ob  quam  rem  obsecro  unitam  michi  tue  dilectionis  amicitiam,  ut  bealis- 
simi  Germani  episcopi  \ilam  in  versuum  qualitatem  coinmutare  non 
désistas  ;sancti  vero  Amatoris  prosaica  modulationedcscribas,  utsccta- 
lores  aposlolice  prcdic^tioniseiïecli,  omnibus  omnia  eHiciamur,  et  niilli 
qiiiequamdebeamus,  nisi  ut  invicem  diligamus.  Individuam  michi  cari- 
lalem  vestram  divina  custodiat  pietas,  Tenerabilis  fraler.  » 

RescripiMm  antefaii  presl/yteri. 


«  Domno  beatissimo  et  aposloHcis  infulis  décora to,  patri  spirituali,  Au- 
nario  episcopo,  Stephanus  omnium  servorum  Christi  famulus.  » 

a  Decursislillerisaposlolalus  vestri,  quo  sancti  desiderii  ardor  summa 
alacritatepretendat  luce  clarius  apprubavi  :  est  igiturdevotionis  ventre  pro- 
positum  virorum  opinalissimorumGermani  et  Amatoris  floride  vite  nobiles 
actus  describere  ;  sedad  eus  lepidissimi  callis  vestri  dirigaturintentio,  qui 
possunt  virtutum  lumina  equiparis  alîatibus  inspicere.  Verum  ego,  cujus 
iners  ingenium  genuino  rigore  torpescil,  et  lingua  balbuliens  fiiutium 
inter  raucidulus  cursus,  squalido  sitis  impedi ta  rigore  non  loquitur,  po- 
tins sed  slridcl,  quomodo  polero  divinilus  inspirala  virorum  sanclissi- 
morum  nninera  polito  expedire  sermone,  qui  nec  privata  possum  hu- 
niano  ca su  congédia  negotiaexplicare?  Ridiculo,  ni  fallor,  incxplieabib', 
acludibrio  semet  impendit,  quisquis  ultra  virium  suarnm  possibililalem 
onus  assumit.  Nonne  ferarum  sectatores,  si  minus  captiosa  induslria 
formaverit,  audax  temeritas  pessundabil?  Nunquam  tiro  ^ictorie  moni- 
menta,  parma  quod  est  picta,  geslavit,  si  eum  docta  veterani  exivniiili 
manus  non  insfruxit.  Nunquamefiam  aeris  sibi  eoneessum  patulom  iter 
aies  tutius  resecavit,  cui  previa  dux  penniger  mater  non  fuerit  :  jacebil 
profccto  Ûucluum  elisione  truncatus  qnisquis  sue  procacitatis  flsusau- 


332  BIBLIOTHÈQLE   HISTORIQUE  DE   lVoNNE. 

loraineolo,  indoeilem  gratis  dexleram  ingerit  clavo;  sic  unusquisque  îq 
diversum  imperilie  hamo  inscinditur,  si  ductoruin  favoribus  miDime 
iidjuvelur,  Ergo,  beatissime  vir,  (jueso,  ul  illa  miehi  culmen  apicis  lui 
iinponat,  que  facile  me  posse  perfie^^re  non  dubitat;  si  tamen  et  in  hoc 
iipen:  quiequid  iiilepide  aut  infiicete  nislica  garnilitas  digesseril,  ixiua- 
iiimiler  feras,  aggrediar,  et  faciam  que  paterua  iufert  ac  jubet  auctoritas  : 
vale  longum  in  tempus,  domine  papa.  » 

Is  quoqiie  vir  angelicus,  beatus  Aunarius,  cum  esset  génère  nobîHs- 
sinius,  maxinia  dona  prt3diorumsiiorum  Deo  omnipotenti  obtulit,  quibus 
et  heredeni  sanctam  fecil  a?cdesiam.  Dcdil  itaqiie  basilice  sancti  Sle-- 
phani  agros  villasque,  que  ei  palerno  jure  cesserant,  hoc  est  Brioderum 
cum  Vcrnulio,  et  céleris  appendiciis  suis;  Nolvetum  quoque  etGaiomum, 
simulque  Oscellum  cum  appendiciis  eorum,  in  pago  denique  Aurélia- 
nensi  sive  Blesensi,  Meldunum,  Deus-Adjuva,  Cormagnum  et  Brigiascum 
appendiciis  suis;  Roccam  quoque  et  Mannisum  et  Villarem  cum  appen- 
diciis eorum  atque  villara  Bore  cum  appendiciis  suis,  Similiter  dedilel 
basilice  domni  Germani  (ubi  corpus  suum  sépulture  mandari  decreve- 
rat)  agrum  quendam  nobilissimum  in  pago  Wastinensi,  qui  Corbilias 
dicitur,  cum  omnibus  appendiciis  suis  ;  et  in  pago  Avalensi,  Decimiacum 
rum  Vidiliaco  et  Calminiaco,  celerisque  appendiciis  eorum;  necnon  et 
in  pago  Senonico,  Baldiliacum  cum  appendiciis  suis  ;  sicque  sanclus  vir, 
omnibus  rile  dispositis,  plenus  dierum,  sanctitate  quoque  et  miracu- 
iorum  gloria  clarissîmus,  die  vu  Kaleiidarum  Octobrium^  migravit  ad 
Christum,  celo  gaudente,  terra  plorante,  sepultus  est  îta*pie  justa  pre^ 
decessores  suos  in  basilica  sancti  Germani,  et  cessavit  episcopatus  die- 
bus  vu. 

XX.  DE  DBSIMïiro. 

(Aude  J.-C.  605-681,} 


Desiderius,  nalione  Aquitanus  ex  maire  Necteria,  sedit  annos  xvnr, 
dies  XXV,  vir  nobilissimus  atque  mitlissimus  amator  cleri  alque  tocius 
sancte  religioois.  Fuit  aulem  temporibus  Chlotarii,  gloriosi  régis,  sub 


IX*  SîèCLE.    HÉRTC,    ALAGUS   ET   RAÏNOGALA.  333 

îomanis  pontifie ibiis  Gregorio,  Saviniaiio,  Bonifacio,  ilemque  Boîiifatio, 
imperantibiis  Foca  atqiie  Heraclio.  Cujussocularis  dignilas  laiila  extitit, 
ut  ei  nemo  siio  tenipore  quam^îs  potentissimiis  ex  equo  se  eonferre 
poluerit.  Fuit  eiiim  propinqiius  Brunechildi  regine,  filiisque  ejus  tam 
Fraoconim  quam  Burgundionuni  regibus.  O^iorum  et  munificentia  prin- 
cipali  ingentem  prediorum  cimpbluditiem  conseculus  est:  hujus  genilrix 
jam  dicta  NectfTÎa  iumonaslerio  Sancli-Amanlii,  ipiod  est  silum  in  pago 
CadurciniK  st^pulta  requiescil.  Quod  idem  poslea  in  matris  memûriain, 
et  venerationem  reliqiiiarum  sanc(orum  predecessorum  suorum  Ger- 
mani  atquo  Amatoris,  quas  ipse  ibidem  deportaf eral,  honeslis  donariis, 
et  maxima  fundonim  dote  perornavit,  ut  sequens  lectio  declarabit  :  nam 
el  pallium  pontificale  a  beato  Gregorio  expeciit,  a  que  et  talem  pro  bar 
petieione  accepit  epistolam  : 

H  Gregorius  Desiderio  episcopo  Autissiodereiisi  :  » 

4(  Fraternitatis  vestre  desiderium  Johannis  regionarii  relatione  cognovî- 
mus,  quod  quidem  libcnler  parali  sumus  implere,  si  diligenter  fueriraus 
de  his  qua'  retulit  informati, luquit  autem  a  vestra  sibi  relatum  dilectione 
quod  ecclesie  vestre  quedam  olim  priWIegia  ab  Apostolica  Sede  concessa 
sint,  atque  usum  pallii  ejus  sacerdotes  antiquitus  habuisse  :  quod,  quia 
vobis  maguopere  poscilis  reformari,  in  (ecdesie  nostre  scrinio  requiri  feci- 
mus,  etinvenire  nil  potuinius  :sed,  quam  quanlosludiosius  ista  cupitis 
adipisci,  tanto  vos  arbilramur  esse  sollicitos  in  ioquirendis  earlis  ecclesie 
vestre,  monemus  vigilanter  curam  impendere;  et,  si  qua  exinde  scripta 
inveniri  potuerint,  que  nos  valeant  iuformare,  hue  cure  sit  vestre  Iraus- 
mittere.  Nam  qui  nova  concedimus,  vêlera  libentissime  reparamus.  ^ 


Is  i laque  sanctus  episcopus  adeo  fundorum  dives  extitit,  ut  nulla  vel 
médiane  Burgundie,  vel  Aquiianice  provincie  principalis  ecclesia  inve- 
oialur,  quam  non  rébus  auxerit  peropimis.  Basilicam  saue  beati  Ste- 
phani,  oui  s*?dit,  miro  décore  ampliavit;  ingenti  testudine  a  parte  orien- 
tîs  applicita,  auroque  ae  musivo  splendidissime  decorata,  instar  ejus 
quam  Siagrius  episcopus  Augustudi ni  fecisse  cognoscitur.  Altarequoque 
anliquum  eo  transponens,sub  die  xin  Kalendarum  Maiarum,  soUemp- 
I  43 


334  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE   l' YONNE* 

iiiter  dedicavit,  ubi  et  heo  dona  obtulit  :  MissoriiMn  anadeum  deau- 
ratum,  pensantem  libras  l,  hebentem  in  se  septem  persotias  hominum 
cum  tauroet  litterisgrecis.  Dédit  et  aliummissorium  similiter  anacleum 
granellaluni,  pensantem  libras  xl  et  dimidiam,  ^uihabet  in  medio  rotam 
riim  stephadio  et  in  giro  homines  et  feras.  Item  missorium  tercium 
anacleum,  pensantem  libras  xxxv  susum  [sic]  habet  in  se  liistoriam  sobs 
cum  arbore elserpenlibus,  llem  missorium  quartum  anaclimm,  pensan- 
tem libras  xxx;  habet  in  se  Ethiopem  et  alias  imagines  hominum.  Item 
bachovicbam  auratam,  pensantem  libras  xn,  uncias  n  ;  habel  in  se  pis- 
(vatorem  eum  fuscina  et  centaurum  cum  opère  maritime.  Item  baccho- 
\icam  aliam  anacleam  circulatam  et  nigellatam,  pensantem  libras  xiv 
et  uncias  rx.  Item  aliam  bacchovicam  similiter  anacleam,  pensantem 
libras  xiii  ;  habet  in  se  lusores.  Item  aliam  bacchoviciim  anacleam,  pen- 
santem libras  ix  et  habet  in  se  hominem  cornulum  et  arboremet  duos 
homuntiones  infantes  in  manibus  tenentes,  Caucos  anacleos  iv,  pensan- 
tes libras  xi  et  uncias  ir  ;  habent  in  se  homuntiones  et  feras;  unus  ex 
ipsis  deauratus.  Dédit  scutellas  anacleas  ex  quibus  una  nigellata  pen- 
sât libras  iv;  habet  in  se  ursum  caballum  tenentem.  Item  aliam  scu- 
tellam  ajiacleam,  pensantem  libras  m;  habel  in  se  leooem  laiirum  te- 
nentem.  Item  aliam  pensantem  libras  ii  et  uncias  ix  ;  habet  in  se  leonem 
capram  tenentem.  Item  aliam  scutellam  similiter  anacleam.  pensantem 
libras  ii  ;  habet  in  se  hirchum  cum  cornibus.  Item  aliam,  pensantem 
libram  i  et  uncias  vn;  haliet  in  se  cervum  pascentem.  Item  aliarap  pen- 
santem libram  i  et  uncias  îx;  habet  in  se  leopardum  tenentem  capram. 
Dédit  item  salariolas  iv  anacleas  que  pensant  libras  iv.  Dédit  et  gabalas 
VI  que  pensant  libras  xvi.  Item  gabatam  i  medianam  anacleam,  pensan- 
tem libras  m  et  semissem  ;  habel  in  fundo  sigillos  iv  et  in  giro  prunellas 
cancellos  decoratos  cum  capitellis,  pensantes  libras  vi  et  semissem. 
Dediletbicinarios  H  anacleos,  pensantes  libras  iv  et  uncias  m.  Item  hici- 
narios  iïi  anacleos,  pensantes  libras  v.  Item  dédit  cocleares  fx,  pensantes 
libras  H  et  semissem.  Item  coclearem  i  i m pesalem,  pensantem  libram  i 
et  uncias  x  ;  habel  in  medio  rotellam  nigellatam,  et  in  giro  listram.  De- 
dit  et  anafum  unum,  pensantem  libras  ii  ;  habet  leonem  et  taurum  deau- 
ratos.  Item  fuscinam  unam  prescriptam;  habet  caput  leonis,  pensât 


IlC  "siècle.    HÉRIC,    ALAGUS  et   RAINOGAtA.  ™  335 

libras  m.  Dédit  et  urceum  anacleum  qui  pensât  libras  iv  el  semissenip 
et  agmaoilis,  peesat  libras  ni  et  semissem.  Iteni  cannas  n  pariles  deau- 
ratas,  pensantes  libras  v;  haberit  in  giro  efligies  el  ferusculas.  Dédit 
item  missorium  planum,  pensantem  libras  viii  et  semissem;  habet  in 
medio  rotam  et  in  rota  monogramma.  Item  alinm  missorium,  pensanleni 
libras  viii;  habet  in  medio  cruceni  cumduobus  hominibus.  Item  bac- 
covicam  anacleam,  pensanteni  libras  x  ;  habel  in  se  liomuntioiies  v  cum 
duabus  ferusculis  pennalis.  llem  aliam  baceovicam  anacleam,  pensan- 
teni libras  vin  et  semissem;  habet  in  medio  hominem  caballicanlem  et 
ad  pedes  suos  viperam.  Item  aliam  baceovicam  anacleam  circulatam, 
pensantem  libras  vu  et  semissem  ;  habet  in  se  1res  homines  grandes  el 
in  giro  homuntiones  et  feras.  Dédit  item  gabatas  anacleas  deauratas, 
pensantes  libras  xvrn;  habent  in  se  homuntiones  cum  pisciculis,  Ga- 
batam  medianam  anacleam  deauratam,  pensantem  libras  viii,  habet  in 
medio  homines  et  pisciculos  maritimos.  Item  gabatas  liliatas  v  pariles, 
pensantes  libras  ix  et  semissem.  Item  gabatam  medianam  anacleam,  pen- 
santem libras  iiï;  habet  in  medio  eaput  hominis  cum  barba.  Item  ga- 
batam medianam  purain,  pensantem  libras  ii  el  uncias  in;  habet  in 
medio  gallum.  Item  gabatam  anacleam  colinellatam,  pensantem  libras 
Ht;  habet  in  giro  homuntiones  el  feras.  Item  scutellam  anacleam,  pen- 
santem libras  ii  ;  habet  in  medio  homuntionem  et  caprolum  cum  arbore. 
Item  sculellam  anacleam,  pensantem  libras  ii;  habet  in  medio  duos 
homuntiones  cum  lanceis.  Item  sculellam  parvam,  pensantem  libram  i  : 
habet  in  medio  rotelliunculam  in  giro  nigellatam.  Item  salariolam 
anacleam,  pensantem  libram  i;  habet  in  medio  liominem  cum  cane. 
Item  concam  anacleam,  pensantem  libras  ix;  habet  in  medio  hominem 
el  mulierem  et  ad  pedes  eormn  corcodrillum.  Item  salariolam  parvam 
cruciculam,  pensantem  uncias  ix.  Item  supposlo ri um  anacleum,  pensan- 
tem libram  i  el  semissem.  Cocleares  xn,  pensantes  libras  m  et  uncias  n. 
Item  cocleares  xii,  pensantes  libras  ii  et  uncias  ix.  Item  cocleares  xii, 
pensantes  libras  m;  habent  caudas  scriptas.  Item  ichinarios  columnel- 
latos  m  ;  pensât  unusqiiisque  libram  ï.  Item  ichinarium  unum,  pensan- 
tem libram  !  et  unciam  i.  Item  cancellum,  pensantem  libram  i  et  unciam 
I.  Item  urceum  anacleum,  pensantem  libras  m,  elhabetansam  prunel- 


336  BIBIJOTHÈQLE   HISTORÎOIIE   DE   l'tONNE. 

latani  et  in  mediocaput  homînis,  Agmanilis  pensât  libras  n  et  uncias  ix; 
lial>et  iii  medio  rolain  iiliatain  et  in  cauda  caput  honiinis.  Item  recenta- 
rium  deauralum,  pensantem  libras  îi  elsemissera;  hal>et  de  foriscava- 
turas.  Ilem  aliuni  recenlarium,  pensanleni  libram  i  et  uncias  ix;  habet 
in  medio  listellam  et  feras.  Item  schinonem,  pensantem  libram  t;  habel 
râudaoi  nigellalimi.  Ilem  colatorium,  pensanlem  uncias  u.  Sunt  in 
summa  Iibra>  ccccxx»  uncitP  vil 

bdem  quoque  sanctus  episcopus  qualiter  suorum  heredem  bonorum 
Chrislum,  et  ecclesiam  sibi  a  Deo  commissam  institueril,  sequens  pan- 
dit auctoritas;  dédit  nampje  basilice  Saiicti-Stepbani  agrum  Magniacum, 
situni  in  pago  Autissiodurensi,  quem  cum  domna  BrmiiM^hilde  regina 
rommiit.Tvif,  cum  domibus,  et  adjaeentiis,  vel  omnibus  inslructisad  se 
pertinentibus  :  agrum  quoque  Matriacuni,  situm  in  eodem  pago,  ubi 
ipse  domos  vel  oratorium  iu  honore  sancti  Mimniii  construxil  cxuxk 
agello  vel  cum  céleris  appendiciis  suis,  cum  mancipiis,  vineis,  silvis, 
pascuis  el  cum  omni  jure  el  termino  suo;  grèges  quoque  boum,  e<|uo- 
nim,  ovium>  iirmentorum  el  porcorum  eidem  basilice  sollempniter  de- 
It'gavil.  Simitiler  agrum  Ganniacum,  situm  in  pago  Tomodorense  cum 
(*dificiis,  mancipiis  et  universis  appendiciis  suis.  Domum  eliam  vel 
areas,  infra  muros  ci\ilatis  Cabibnensium  si  tas,  quas  cum  Wadelino 
episcopo  commutavit.simililercum  vineis.que  sunt  site  in  montauis  in 
eodem  pago,  in  agro  Miliacense  cum  viniloribus  el  reliquis  mancipiis. 
Dedil  et  agrum  Puuiacum,  situm  in  pago  Avaleose,  juxta  Caslrum-Cen- 
surium,  quem  cum  illuslri  viro  Macconeconimulavit»  cum  omnibus  edi- 
ficiis,  mancipiis,  vineis,  silvis,  et  ceteris  appendiciis  suis  :  agrum  quoque 
Genuliacum  vel  Talnisiacum  cum  nuclearolio,  si  Los  in  terri torio  Senonico, 
lum  edificiis,  mancifïiis,  silvis,  terris  ac  universis  appendiciis  eorum. 
Honios  quo([ue  vel  areas,  infra  muros  ipsius  civitatis  Senouum  silas, 
simulque  olcas,  in  suburbano  positas,  Simililer  dédit,  in  pago  Sanclonico, 
iillam  Siviriacum  quam  cou  domna  Bmnechilde  regina  comrautavil, 
rum  ediflciis,  mancipiis,  et  omnibus  ai>pendiciis  suis,  \illam  quoqut» 
Placcianam,  silam  in  pago  Forojuliensi,  quam  eî  domnus  Teodericus 
ri*x  f'oncessit,  et  suo  precepto  confirmavil,  cum  edificiis,  mancipiis, 
ulivelis,  ac  universis  rébus,  ad  se  jure  pertinentibus.  Item  in  territorio 


ÏX*"   SIÈCLE,    HÉRICt    ALAGUS    ET   RAïNOGALA.  337 

Sanclonim,agros  nobilissimos,  quos  cum  viroapostniico  Mamnione,  ec- 
clesie  Cadureine  opiscopo,  vel  clero  ipsius  ax'clesio,  commulavit,  hoc  est 
Melrediuitem  et  Lopiacam,  Nojogelum,  el  Uriliaciun,  cudi  universo  ap- 
poratu  et  appendiciis  eorum.  Item  in  pago  Avaleiise»  agellum  qui  appel- 
latur  Piciacus  cum  universis  ad  se  jure  pertinentibus.  Siniililer  in  pagu 
Augusludunensi,  villam  Demeiitiriacensem,  cojii  coloiiica,  tilio,  et  céleris 
appendiciis  suis  ;  dédit  eliam  jam  dicte  matri  ecclesia*  agrum  Palliacum 
situm  in  pago  Avaleosi,  cum  universo  apparatu  et  appenditiis  suis.  In 
pago  quoque  Senonico,  Patriciacum  quem  con  dornao  Aetio  episcopo 
commulavit,  similiter  cum  edilkiis,  mancipiis  et  ceteris  appendiciis 
suis.  Villam  qucique^  super  fluvium  Chore  positam,  Campaiiiam  rioDîiiu.% 
pt  colonicas  ad  se  pertinentes;  Riniacgin  et  Crarium,  simulque  iiovam 
villam,  siiam  lam  in  pago  Avaleiise  <[unm  in  AUissiodorense,  cum  edi- 
ficiis,  mancipiis,  terris  et  universis  appendiciis  eorum. 

Hujus  presulatus  tempore,  prescripta  Brunechildisregina,  pcrmanus 
îpsius  pontiOcis  obtulit  Deo  et  sancto  Stephano  calicem  mire  pulchri- 
fudinis  ex  lapide  oniehino,  auro  purissimo  decoratura, 

Preterea  basilice  domni  Germani,  ubi  corpus  suum  st^peliri  decreverat, 
tiecdona  obtulit  ;  missorium  argenleumjiui  Thorsomodi  nonien  scriptuoi 
liabel;  pensât  libras  xxxvii  ;  habetinsehistoriam  Enete  cum  litterisgrecis. 
Item  alium  missorium  planum,  pensantem  libras  xxx.  Item  baccovicam 
anacleam,  pensantem  libras  xïîi;  liabet  in  mcdio  leonrm  cum  urso  et  in 
circuitu  homuntiones  et  feras.  Item  aliam  baccovicam,  pensantem  libras 
IX  et  seraissem  ;  habet  hominem  et  mulierem  et  ad  pedes  eorum  feruscu- 
las.  Item  scutellam  imacleam,  pensantem  bbras  v  et  uneias  vi  ;  baliet  in 
se  hominem  ctiballicantem,  serpentera  in  manu  tenentem.  Item  scutel- 
lam anacleam,  pensantem  libras  m;  habet  in  medio  roleHiuncnlam 
iiigellalam  cum  fera.  Dédit  et  gabalêis  ii,  ab  intus  liliatas,  pariles,  pen- 
s^antes  libras  vïïi  et  uneias  ii;  urceum  anacleum,  pinisantem  libras  iv; 
habet  ansam  nigellatam  et'  in  medio  capul  leonis.  Agmanilis,  pensans 
libras  in  et  uneias  ix;  habet  in  medio  Neptunum  cum  tridente,  lu  die 
vero  sépulture  sue  precepit  isdem  precipuus  pontilex  cum  corpore 
suo  simul  deferri  basilice  Itomni  Germani  centum  solidos  auri  purissimi, 
ad  suam  sepulturam  exornandam.  Sunl  iosumma  libras  cxix  et  uneias  v. 


IB  BIBLIOTHÈQLTE   HISTORIQUE   DE   lYoNNE. 

Ceiemm  isdem  sanctus  episcopus  contulil  eidem  basilice  domni  Ger- 
predia  sui  juris,  hoc  est  Bringam  in  page  Senonico,  ctim 
ediikiis  mancipiis,  vineis,  terris  ac  omnibus  appendiciis  suis.  Item 
Roboretum  in  i^pm  page  cum  appendiciis  suis.  Agmm  Sessiacmn, 
situm  in  lerritorio  Autissiodorensi,  qnem,  ipso  suggerente,  domna  In- 
gundi  regina  basiilice  domni  Goriuani  delegavit,  atque  sud  precepto 
habendum  confirmavit.  ïpse  sanctus  episcopus  usufructuario,  vitfp  sue 
lempore,  «nïd«>rn  rcginu  jubenle,  possedit  et,  post  obituuisuum  ut  absque 
idUtis  consignatione  vel  juditio  jarn  dicta  basilica  domni  Germani  reci- 
perel»  precepil  :  Item  agellum  Ferrolas  situm  in  page  Autissiodorensi  su- 
per fluviolum  Lupe,  cum  edificiis,  pralis,  silvis,  cum  grege  armenti  et 
grf^go  jK)rcorum,  eidem  basilice  ad  xenodochium  pauperum  delegavit, 
ïlemd*Njil,  in  page  Santonico,  villas  Saturiacum  et  Visionem  cum  edi- 
flciis,  mancipiis,  silvis  ac  universo  apparatu  eorum,  necnon  et  areas 
cum  domibus  suprapositis  tam  in  Metullo  quam  in  urbe  Senonica. 
quas  de  Viligunde  matrona,  date  pretio,  comparaviL  Dédit  item,  per 
raanus  Palladii,  tune  presbyteri  et  basilice  domni  Germani  abbalis,  posW 
modum  vero  sui  in  epîsc4:»patu  successoris,  eidem  basilice,  Orgiacum  et 
Mamarciacum,  cum  omni  integritate  ad  se  pertinente,  simulque  Nan- 
lillam  et  Pociacum  cum  omnibus  ediflciis,  mancipiis,  vineis»  planlis 
iiovis,  ac  universis  appendiciis  eorum, 

Nam  et  domnus  Clotharius  rex,  simulque  ejus  nobilissima  conju\ 
domna  Ingundis  regina.  per  manus  ejusdemdonmi  Desiderii  episcopi, 
eandem  basilîcam  magnîs  et  optimis  ornaverunl  donariis.  Fredam  vero. 
que  sacratissimo  corpori  est  superposita,  rex  auro  argentoque  mirifice 
decoravit,  regina  nichilominus  calice  simulque  patena  ex  auro  purissimo» 
gemmis  preciosissimis  exornato  devotissime  honoravit, 

Celerum  basilice  domni  Amatoris  dédit  villam  nomine  Talonen- 
sem,  sitam  in  pago  Autissiodorense,  cum  edificiis,  mancipiis,  terris, 
cum  pecoribus  et  gregibus  equarum  et  porcorum,  et  omnibus  appen- 
diciis suis*  Basilice  sanetorum  apostolorum  Pelri  et  Pauli,  que  est  in 
suburbano  civitalis  Aulissiodorcnsis,  agellum,  qui  nuncupatur  Brit- 
loilus,  siloni  in  pago  Autissiodorensi  cum  edificiis,  mancipiis,  silvis, 
lerrisi  cum  gregibus  porcorum  et  equarum  et  omnibus  appendiciis 


IX*  SIÈCLE.    HÉaîC,    ALAGUS   ET    RAÏNOGÀLA.  339 

suis,  Monasterio  quod  domnus  Germanus  pontifcx  super  ripam  Ichauoc 

ftuminis  construxit,  ubi  bone   recordationb  domnus  Marianus   eon- 

fessor  corpore  requiescit,  Villarem,  qui  appellatur  Capitinarius,  siliim 

in  page  Autissiodorense  ad  inlegrum  cuni  pecoribus  et  gregibus  por- 

corum,  Basiliœ  domni  Juliani  marlyris,  ubi  Nigivaldus  abba  preerat, 

villam  in  page  Watinense,  que  appellatur  mansiones  Teudbaldî,  seu 

Villarus  Auroli,   cum  ediûciis,  mancipiis,  pratis  cum  pecoribus  **t 

gregibus  porcorum  et  céleris  appenditiis  suis.  Monasterio  pueltaruni» 

quod  in  honorti  domni  Martini  ultra  fluvium  Ichaune  est  constnictum, 

agellum,  qui  appellatur  Necariola,  quem  de  emperia  sanctimoniali  fe- 

mina,  datoprelio,  compara  vit,  cum  edificiis,  mancipiis,  terris,  pratis, 

silvis  ac  eeleris  appendiciis  suis.  De  basilica  quoque  sanctomm  niarly- 

rum  (îervasiî  et  Prothasii.  ila  in  lestamento  suo  posuit  :  basilics  dom- 

îiorum  sanctorum  martyrum  iNazarii,  Gervasii,  Prothasii  et  Celsi  pueri, 

quam  Marinus  diaconus  nosler  pro  nostro  soialio  edilicare  videtur, 

ubi  etiam  et  reliquias  eorundem  niarlyrum  condidimus,  agellum,  eujus 

vocabulum  est  Bricnnico,  juxta  agrum  Nanturiacensem,  quem  nos  cum 

bone  remrdationis  domno  Evodio,  quondam  episcopo,  commutavimus; 

simulque  Accolatuoi,  supra  fluvium  Chore  positura,  sicut  a  nobis  pre- 

senti  tempore  possidentur,  ad  jam  dictam  basilicam  pro  anime  nostre 

remedio  decrevimus  esse  donatos,  ad  ipsam  basilieam,  vel  ibidem  de- 

ser\ientibus  perpetualiter  possidendos,  Nam  his  supra  scriptis  monas- 

teriis,  unicuique  basilice,  singula  vasa  argentea  largiri  precepit.  Dcdit 

item  basilice  Sancte-Columbe  et  Sancti-Leonis,  que  sunt  constructe  juxta 

Senonicam  urbem,  agellum,  qui  appellatur  Viscla,  situm  in  eodem  pago, 

cum  edificiis,  terris  silvis  et  universis  appendiciis  suis,  ea  ratione  ut 

rectores  harum  basilicarum  eandem  villam  equa  sorle  inter  se  divide- 

rent  Basilice  quoque  domni  Ursicinî,  vici  Crinsensis,  beaii  Germant 

quondam  discipuli,  agellum  de  ViUa-MatCTui,  situm  in  terri torio  Au- 

tissiodorensi,  cum  edificiis  et  niancipiis  ac  terris  ad  integrum.  Item 

dédit  basilice  Sancti-Amantii,  que  est  constructa  in  pago  Cadurtmo,  ad 

slipendium  monacburum  ibidem  Deo  desenienlium,  ubi  el  genitrix  ip- 

sius,  sicut  jam  supni  meminiums,  corpore  requiescit,  v  villas  vel  predia» 

quorum  hœc  suut  vocabula  :  Marciriacum  et  alterum  Marciriacum  cum 


9f0  BÎBLIOTHÉQCE  HÎSTOKTQUE  DE  L'YONNE. 

appendiciis  eonim,  Linliniacum,  Conclusam,  Ultraridam,  Siviriacum, 
Aïigiriacuni,  Teponnacum,  Vetrarias,  Ouinciacum,  et  Creniionem,  que 
surit  site  in  pago  Cadurcino,  cura  edificiis,  mancipiis  et  universis  ap- 
l»end!ciis  eorum.  Item  villam  Crispiniacuio,  sitam  in  eodem  pago  ea 
ratîone  dislribuit,  ut  duas  partes  basilica  Sancli-Amancîi  acciperel,  ter- 
liam  vero  basilica,  que  ad  sanck»s  Brictooes  dicitur,  ubi  et  ipsi  corpore 
quiescunt,  vendicaret,  Iteniagrum,  (jui  appelhitur  Cassinatus,  in  eodem 
Cadurcino  territorio  consistenterii,  cuoi  omnibus  appendieiis  suis.  Item 
jxirtiouera  de  agro  MacrinioetRecIinis,  situm  in  terrilorio  Albiensi,  cuni 
edificiis,  ^ineis,  mancipiis  et  ceteris  appenditiis  suis.  Item  in  pago  Ro- 
lenensi,  vallem  Calemariam,  Versellas,  Grossumniagum,  Sciacura  et 
Atralum,  cum  efiifieiis,  mancipiis,  et  omnibus  appendieiis  eorum.  Hem 
VitiUiacum, situm  in  pago  Cadurcino»  cuni  omni  integritale.  Prelereadcdit 
et  basilice  Sancli-Saturnini  martyris,  quie  est  construcla  in  siiburbano 
Tolosane  civitatis,  \illam,  que  vocatur  Silviniacus,  sitam  in  eodem  pago, 
eum  omni  inlegritate  et  appendieiis  suis,  Siniiliter  et  agrum  Melgia- 
cum  sifum  in  eodem  territorio,  cum  edificiis,  mancipiis,  terris  et  céleris 
appendieiis  suis.  Dédit  item  seniori  àicclesioe  Cadureine  villam  quam 
Bëtlo  lenuil,  et  ipse  ex  regum  munificentia  aceepil.  silam  in  territorio 
Burdegalensi,  cum  edificiis,   mancipiis  et  universis]  appendieiis  suis. 

Multa  cpjidem  etafiapossedit,  sicut  testamenli  ipsius  pagina  manifes- 
tât, que  tam  nepotibus,  quam  ceteris  propinquis  suis  largitus  est  :  sed 
et  mancipia  non  minus  duo  millia  permisit  esse  ingenua,  quibus  et  ea 
(|ue  ad  presens  possidere  videbantur,  ad  proprium  habere  permisit. 

Qui  verefelix,  féliciter  vitte  peracto  tempore,  plenus  virtufibus  raigrainl 
ad  Christum,  sub  die  vr  Kalendarum  iNovembrium  et  sepullus  est  jtLXta 
sanctum  Aunarium  in  basilica  beafi  Germani. 

XXI.  HB  FALLABIQ, 


l'alladius  seditannos  xxxvi,  raenses  iru  Fuitenim  lemporibus  Dago- 
berti  régis,  presulantibus  apud  urbem  Romam  Deus-Dedit,  Bonitatio, 
Jlouorio,  Severino,  Jeanne,  alque  Tbeodoro.  Uicfuil\ir  strenuus  atque 


rX*   àîiCLE.    UKRÏC,    ALAGUS   ET   IlAINOGALA,  341 

loniporibusdomni  Desiderîi  predecessoris  siii,  abhas  monaslerii  Sancti- 
fiermani.  Post  cujus  excessum,  m  cpiod  essel  vir  sapiens,  largusatciuf^ 
miserîcors  ab  ooiiii  populo  in  episropatu  eligitur.  Accepto  vero  saœrdo- 
lio,  totum  se  a^cclesiasticis  tradidit  disciplinis, 

Nambasilicam  Sancti-Sfephoni  plurimis  et  njaximis  dilavit  donariis: 
fecilenim  duascmcesex  auro  purissimo,  quas  etoblulit;  sed  el  plnrima 
vasaanaclea»  argenlea,  que  ad  nosiram  usque  etalem  in  Ihesauris  ejus- 
dem  œcclesiœ  servata  permanserunt,  hec  nos  ipsius  nomine  vidîmus  iii- 
signîla,  Feeit  et  monasterium  Sancli-Juliani  martyris,  iibi  edifica\il  basi- 
licam  alleram  quam  in  honore  sanete  Dei  genitricis  Marie  dediravi(, 
qnod  monasterium  Virginum  esse  constituit,quod  anteipsum  infra  mnros 
civitalisparvoambituconstructum,  virorum  fuisse  certissimura  est.  Nani 
etid  monasterium  maximis  edificiis  extulit,  ae  muro  nndique  cireunrinxit, 
et  quia  omnes  œcelf^sie  Autissiodorenses  sue  deditioni  eranl  subjeele, 
tam  ex  Sancti-Stephani,  quam  etiam  ex  Sancli-^ermani  villis  copiose 
ditavit,  Fecit  et  basilieam  prope  muros  civitalis  in  honore  sancti  Eusebii 
Vercellensis  pontiGcis  et  raartiris,  cujus  tesludinem  a  parte  orientiili  ex 
musivosimuletauro  compsit  ac  dedicavit,  variisque  muoeribusamplia- 
vit;  quod  etiam  monachorum  esse  oonslituit  ac  muro  undique  circun- 
cinxit.  Feeit  elbasihcam  Sancti-Germani  in  pago  Autissiodorensi,in  loeo 
quidicilur  Vercisus,  quamelnobili  testudine  ex  musivo  et  auro  décora  vit. 

Hic  etiam  constituit  ut  per  singulos  annos,  festivitate  saneli  Ger- 
mani,  que  celebratur  die  Kalendaruni  Octobrium,  expleta  missarum 
celebritate,  ob  amorem  el  reverentiam  tantî  presulis,  a  manu  episcopi 
centuni  solidos  accipiant  canonici  basilice  Sancti-Stephani,  qualinus 
alacrioribus  animis  deleclet  eos  per  succidiva  tempora  ejusdem  festivi^ 
lalis  celebrare  gaudia. 

Obiilautem  ividus  Aprilis,  el  sepultusestinbasiUcaSancti-Eusebii,  quam 
îpse  ut  prediximus,  suc  opère  conslruxerat  et  cessavit  épis copa lus  dies  x. 


^ 


XXII.  DE  YIGILIO. 

(Aude  J.-C.  658-683.) 


Vigiiius  sedit  annos  xiv,  menses  quinque*  Fuit  enim  lemporibus 
I  4i 


3&2S  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'YONNE. 

Martini  pape  et  Eugenii  atque  Yitaliani,  régnante  apud  Francos  sive 
Burguiidioiios  Chlothario  Juniore.  Nam  et  génère  nobilis  extitit,  et  sanc- 
titate  proclarus.  Inter  cetera  nanque  yirtutum  suanim  in$ignia,  etiam 
nionnstoriiimin  suburbio  civitatis  Autissiodorensis  construxit,  quodplu- 
ribus  ditatuni  niuncribus,  ut  testamenti  ipsius  séries  démons trat,  in 
honore  sancte  Dei  genitrids  Marie  dedicavit  :  quod  etiam  muro  circun- 
cingens  monachorum  esse  constituit,  simulque  xenodochium  pauperum 
ibidem  esse  precepit.  Fertur  enim  de  eodem  sancto  viro  yeridica  rela- 
lione  quod,  jubente  Waratone  principe  palatii,  qui  Ebroino  in  eodem 
principatu  successerat,  in  Cotia  syWa  martyrium  sit  perpessus.  Imitatus 
videlicet  est  cundem  antecessorem  suum  Ebroinum,  qui  olim  sanctum 
T.eodegarium,  Augustodunensem  episcopum  gladio,  animadverli  preoe- 
perat.  Martyrizatus  est  autem  sanctus  Vigilius  sub  die  y  Iduum  Mar- 
tiarum.  Cum  autem  sacrum  corpus  ejus  ad  propriam  veheretur  urbem, 
contigit  ejus  transitum  per  urbem  fuisse  Senonicam,  cumque  pertran- 
siret  quandam  domum,  qua  rei  vincti  catenis  tenebantur,  subito  omnia 
vincula  dirupta  sunt,  sicque  miserorum  turba,  ei^astuli  illius  noctes 
evadcns,  sacri  cepit  corporis  exsequiis  desenrire  :  exstant  hodieque  in 
testimonium  tanti  miraculi  eedem  cathene,  sacro  ejus  inhérentes  sepul- 
chro.  Scpultus  est  autem  in  basilica  sancte  Dei  genitricis  Marie,  quani 
ipse  construxerat,  fuitque  civitas  sine  episcopo  dies  v. 

XXIII.  DE  SGOPaiONE. 

(AndeJ.-G.  683  691.) 

Scopilio  sedit  annos  viii.  Fuit  enim  temporibus  Adeodati,  D'm 
thonis  Romanorum  pontificum  sub  Theodrico  rege,  dequo  ni* 
scripture  dignum  repperimus,  nisi  quod  quedam  vasculo  a; 
thesauris  îjecclesiœ,  cui  prefuit,  conspeximus  ejus  nomino  in 
puUus  est  autem  in  basilica  Sancti-Eusebii  martiris. 


IX^   SIÈCLE.    HÉHIC,    ALAGUS    ET   RAINOGALA. 


343 


XXIV.  DE  TETKICO. 


(An  de  J.-C.  691-706.) 


Treticus  sedit  annos  xv»  menses  iil  Hic  fuil  lemporibus  Komanomm 
presulum  Leonis,  Benodicli,  Johannis,  Gononis,  Sergii,  sub  llildeberto 
Juniore  Francorum  rege,  qui  oppcllatus  est  Justus;  vir  mitissimiis  cl 
omni  bonitate  onialus.  Nani  et  ante  epîscopatum  extitii  abbas  monas- 
lerii  Satieti-Gerniani,  in  quo  olîitio  posilus  lalem  tantuoique  se  exhi- 
bait, ut  merito  ab  omnibus  sumnio  frequentareliir  studio  :  erat  eniui 
largus,  plus,  castus,  atque  misericors  :  Deoigilur  favente,  omnis  popu- 
lus  a  minime  usquead  maximum,  divina  inspiratione  permoli,  eum  in 
ponlificatus  ordinem  degemnl,  siccpxe  a  basilica  Sancti-Gtrmani  oxtrac- 
tus,  Deodignus  pontifexestdectus  etordinatus  sacerdos.  Cepitenim  raox, 
accepto  sacerdotio,  predicalionibus  însistere,  îecclesiamque  sibi  a  Deo 
commissam  spiritalitererudire.  Hic  beatus  vir,  primo  anno  ordinationis 
sue,  habito  concilia,  conslituit  qualiler  abbales,  vel  archipresbyteri  in 
aecclesia  Sancti^Slepham  diyinum  persolverent  ofTitium*  Taliter  vero  or- 
dinavit,  ut  : 

Kalmdis  Jaimarii. 

\  Ebdomada,  basilica  Sancli-Germani  deserviret. 
]f  Ebdomada,  basilica  Sancti-Amaloris. 
m  Ebdbraada,  basiUca  Sancli-Petri. 
IV  Ebdomada,  basilica  monasteriL  Sancti^Juliani. 

Kalefidn  Febrnarii. 


I  Ebdomada,  basilica  Sancti-Mariani. 
lî  Ebdomada,  basilica  Sancli-Eusebii. 

III  Ebdomada,  basilica  Sancti-Martini* 

IV  Ebdomada,  basilica  Sancte-Marie. 


344  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L*TONNE. 

Kalendis  Martii. 

1  Ebdomada,  basilica  Sancti-Nazarii. 
n  Ebdomada,  monaslerium  Longoretense. 

III  Ebdomada,  monasterium  Sessiacense, 

IV  Ebdomada,  Scolive  vicus. 

Kalendis  Aprilis. 

I  Ebdomada,  Bacerne  vicus. 

II  Ebdomada,  Yendosa  et  Gaugiacus. 

III  Ebdomada,  Nanturiacus  et  Licaiacus. 

IV  Ebdomada,  Tauriacus. 

Kalendis  Maii. 

I  Ebdomada,  Chore  vicus. 
II  Ebdomada,  Corcedonus  et  oratorium  Sancti-Memmiî . 

III  Ebdomada,  Droia  et  Gornacus  et  Auciacus. 

IV  Ebdomada,  Varciacus. 

Kalendis  Junii. 

I  Ebdomada,  Bargiacus  et  Nantoniacus. 
II  Ebdomada,  Massua. 
m  Ebdomada,  Condida. 
IV  Ebdomada,  Dractiacus  et  Soliacus. 

Kalendis  Julii. 

I  Ebdomada,  Novus-Vicus. 
II  Ebdomada,  Brioderus. 

III  Ebdomada,  Giomus  et  Laoderus. 

IV  Ebdomada,  Blanoilus. 


IX''  SIÈCLE.   HÉRIC,   ÀLÀGUS  ET  RÀINOGÀLA.  345 

Kalendh  Avgusti. 

I  Ebdomada,  Clerici  dominici. 

II  Ebdomada,  Eliniacus. 

III  Ebdomada,  Baugiacus. 

IV  Ebdomada,  Tauriacus. 

Kalendis  Septembris. 

I  Ebdomada,  Interannus. 
II  Ebdomada,  Odone  vicus. 
III  Ebdomada,  Pulverenus  et  Tociacus. 
lY  Ebdomada,  Epponiacus  et  Garbaugiacus. 

Kalendis  Octobris. 

I  Ebdomada,  Clerici  dominici. 
II  Ebdomada,  basilica  Sancti-Germani. 

III  Ebdomada,  basilica  Sancti-Amatoris. 

IV  Ebdomada,  basilica  Sancti-Petri. 

Kalendis  Novembris. 

I  Ebdomada,  Domiciacus. 
Il  Ebdomada,  monasterium  Sancti-Juliani. 

III  Ebdomada,  basilica  Sancti-Hariani. 

IV  Ebdomada,  basilica  Sancti-Eusebii. 

Kalendis  Decembris. 

I  Ebdomada,  basilica  Sancte-Harie. 
II  Ebdomada,  basilica  Sancti-Hartini. 

III  Ebdomada,  basilica  Sancti-Gervasi  et  Prothasi. 

IV  Ebdomada,  monasterium  Longoreti  et  Sesciaci. 


346  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'TONNE. 

Hac  itaque  constitulione  roborata,  conslituil  ut  abbates  vel  presby- 
teri  cum  clerc  ad  suprascriptum  offitium  peragendum  convenientes  ex 
dominico  cellario  ab  echonomo  ecclesie  stipendium  sufficiens  acci- 
piant;  si  vero  tardi  occurrerint,  aut  négligentes  appanierint,  xl  dies 
a  vino  abstineanl.  Vice-dominus  autem,  aut  cellerarius,  si  quod  jure 
eis  ministrare  debenl  in  aliquo  subtraxerint,  retrasi  in  monaste- 
rium  per  annum  dimidium,  pane  et  aqua  contenti,  debitam  penitentiam 
persolvant.  Is  itaque  bealus  episcopus  villam,  que  ei  ex  successione 
parentum  advenerat,  Maximiacum  nomine,  sitam  in  page  Senonico, 
cum  edificiis,  mancipiis,  vineis,  silvis,  et  universis  appendiciis  suis, 
basilice  Sancti-Stephani,  oui,  Dec  auctore,  prefuit,  habendam  delegavit. 

De  cetero,  consummato  féliciter  vitœ  sue  cursu,  a  quodam,  instigante 
diabolo,  ut  fertur,  archidiacono  suo,  nomine  Ragemfredo,  dum  scanno 
sopore  resolutus  quiesceret,  gladio  verberatus,  martyrio  vitam  finivit,  xv 
Kalendarum  Aprilis,  et  sepultus  est  cum  summa  devotione  fidelium  in 
basilica  Sancti-Eusebii  martyris.  Nam  de  eodem  Ragenfredo  antiqua 
relatione  vulgatur,  quod  mox  ut  a  domo,  in  qua  suum  interfecerat 
pontiGcem,  est  egressus,  subito  turbine  raptus  nusquam  comparavit. 
Fuit  autem  civitas  sine  episcopo  annis  m.  Nam  de  scanno  super  quod 
interfectus  est  plures  ex  dolore  dentium,  ob  meritum  sancti  viri,  obti- 
nuere  remedium.  Sed  et  in  eodem  loco,  ob  memoriam  et  venerationem 
martyris,  a  successoribus  ipsius,  ejus  est  nomine  constructum  oraio- 
rium,  quod  hactenus  fidelium  devotione  veneratur  et  colitur.  Extant 
hodieque  tabule  ejusdem  scanni,  ejus  martyrium  désignantes. 

XXV.  DE  FLOCOALDO.  ^ 

(AndeJ.-C.  70«-710.) 

Focoaldus  sedit  annos  v,  menses  quatuor,  dies  x.  Obiit  xviii  Kalenda- 
rum Aprilis,  et  sepultus  est  in  basilica  sancti  Eusebii.  Fuit  autem  civi- 
tas sine  episcopo  dies  vu. 


IX''  SIÈCLE.    HÉRIC,    ALACUS   ET   HAINOGALA. 


347 


XXVI.  DE  SAVARICO. 


(An  de  J.-C.  710*716.) 


Savaricos  sedil  annos  v,  menses  rv-  Hic,  ul  fama  confirmai,  ec>  quod 
essel  génère  nobilissimus,  cepit  a  status  sur  ordioe  pauliilimt  decIinarcN 
el  secularibus  curis  plus  quam  oportet  pontificem  inhiaiiter  iiisisk^re,  iti 
tanlum,  ut  tam  pagum  Aurolianensem  quani  iViverneaseni,  Tornodx»- 
rensem  qiioque  atque  Avalensem,  necnon  el  Tricassinunt  uiilitari  manu 
învaderel,  suisque  dicionibes  subjugaret.  Nam  eo  tempore  Franci  inler 
se  dissidentes  cum  pluriraa  civilia  bella  commoverent,  in  silva  Co(ia  in 
invicem  irruentes,  maxima  sese  cède  mactaverunt  :  tune  isdem  opiscopus. 
postponens  ponliiîcalem  dignitalem,  undecumque  collecta  plurima  mul- 
tiludine,  cum  Lugdunum  pergerel,  ul  earasibi  ferra  subjugaret,  divino 
fulmine  subito  percussus,  cila  morle  inleriil,  sicque  ad  civitatem  pro- 
priam  n*porlatus»  atque  in  basilica  Sancti-Germani  juxta  predecessores 
suos  esl  sepullus.  Fuit  enim  temporibus  Dagoberti  junioris  régis  alque 
Danihelis,  qui,  mulalonomine  vocatus  est  El  péri  eus,  atque  ex  clericu  rex 
est  effectus,  Pipino  cum  Plectrude  majore  donius  principatum  régente. 

XXVET.  BË  aAINMAIlO 
(Aude  J.-C.  748-763.) 


Airunarus  vocatus  episcopus  lenuil  principatum  annos  xv.  Fuit  enim 
vir  vaido  strenuus  alque  nobililale  genoris  non  mediocriter  décora  tus, 
simul  quù*pie  fundorum  dignitate  ditissimus.  Nam  in  lantuju  ejus  po- 
lestas  seculariler  excrevit.  ut  usque  ad  Ducalum  pêne  totius  Burgundie 
peneniret. 

Conligît  aulem  eo  (empore  Pipinum,  filium  prioris  Karoli,  A(|ui- 
taniani,  ex  evocatione  Eudonis  Aquilanorum  ducis,  adversus  Aimo- 
nem  Cesarauguslc  regem  perrexisse,  qui  [.ampagiam  ipsius  Eudunis 
fdiam  in  conjugiura  sumpserat,  et  fédéra  conubii  ruperat.  Convenientes 
autem  in  locum,  qui  Iberra  dicitur,  dum  iuler  se  pugnare  cepissenf, 


348  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'tONNE. 

hic  Ainmarus  cum  suis  in  Sarracenorum  multitudinem  imiens,  maxîma 
eos  cède  prostravit,  devicit,  atque  simul  cum  rege  suo,  Christo  propi- 
cianle,  victor  exlitit.  Sicque  Pipinus  cum  triumpho  Francie  partes  re- 
petiil,  sed  non  mullum  post  predictus  Eudo  pactum,  quod  pepigerat 
cum  Pipino,  fallaci  mutatione  deservit.  Unde  factum  est  ut  isdem  Ain- 
marus precipienle  jam  dicto  Pipino,  iterum  Aquitanie  partes,  collecta 
suorum  multitudine,  repeteret,  atque  Eudonem  ad  bellum  provocaret; 
quibus  in  unum  congressis,  tanta  subito  cède  Aquitanici  corruerunt,  ut 
vix  ipse  dux  eorum  Eudo  per  fugam  dilapsus  evaderet. 

Sed  quorundam  insidianteinvidia,  quœ  prosperis  rébus  semper  adesse 
solet,  suggestumest  régi,  quod  ipse  Eudo  non  aliter  nisi  ex  consensu  Ain- 
mari  evasisset.  Qua  de  causa  evocatus  ab  eodem  rege  apud  Bastoniam 
villam,  quœestsita  insaltu  Arduenne,  custodie  carcerali  est  mancipatus. 
Interjectis  itaque  paucis  diebus,  cujusdam  nepotis  sui  ingenio  carcere  ex- 
tractus,  arrepto  equo  fugam  iniit,  cujus  post  tergum  cum  summa  velocitate 
adversarii  insequentes  in  loco,  qui  Lufausdicitur  in  pago  TuUensi,  eum 
consequuti  sunt,  qui  videns  se  eorum  insidias  evadere  non  posse,  totum 
se  ad  divinum  contulit  auxilium  :  nam  dum  extensis  brachiis  in  modum 
crucis,  oculis  ad  celum  elevatis,  supernam  gratiam  exoraret,  lanceis  per- 
sequentium  confossus,  simul  cum  predicto  nepote  suo  occûbuit.  Ibique 
dicitur  fuisse  sepultus.  Servatur  hactenus  Autissiodori.  in  altare  matris 
ecclesiœ,  crux  aurealigni  dominici,  ostentans  in  se  signa  martyrii  ejus. 

Sed  et  quasdam  res  proprietatis  sue  eecclesiis  Dei  fideliter  distribuit,  con- 
silium  et  ordinationem  naclus  domni  Teodranni  jam  tune  ex  sua  voluntate 
ordinati  pontificis.  Dédit  itaque  basilicœ  Sancti-Stephani,  ad  stipendium 
clericorum  ibidem  Deo  deservientium,  villam  quœ  dicitur  Hatriacus, 
sitam  in  pago  Senonico,  cum  edifîciis,  mancipiis,  vineis,  silvis,  et  uni- 
versis  appendiciis  suis.  Item  in  pago  Autissiodorensi,  ad  xenodochium 
predicte  matris  œcclesiœ,  villam,  quœ  dicitur  Miliciacus  et  alteram  que  vo- 
catur  Viriliacus,  cuîû  universîs  appendiciis  eorum.  CeterumbasiliceSancti- 
Germani,  ad  stipendium  monachorum,  villam,  Abundiacum  nomine, 
sitam  in  pago  Autissiodorensi  cum  edifîciis,  mancipiis,  silvis  et  omnibus 
appendiciis  suis.  Item  in  pago  Vastinensi  villam,  que  dicitur  Pons- 
Maxentii  similiter  cum  appendiciis  suis.  Dédit  idem,  ad  xenodochium 


IX*   SIKCLE.    BÉRIC,    ALACUS   ET   RAÎISÔGALA.  349 

ejusdem  baBiIice  domni  Germa  ni  villas  sitas  in  page  Aulissiodûrensî, 
hoc  est  Nigroiîtum  cuoi  appendiciis  sois  ;  Liiierolas  ({uoqiie  similiter  mm 
appendiciis  suis,  simulquc  Lagunas.  iVam  'Boniacus  alque  Vitrfacus, 
tempore  interfectionis  sue,  in  fiscum  cesserunl  domioicum. 


XXVIII    DE  TIIEODRANNO 

I 

(Ao  de  J.-C.  763-771.) 

Teodrannus,  adhuc  superslite  domno  Ainmaro,  ex  ejus  consetisu  est 
ordinalus  episcopus,  Obiit  aulem,  iv  Noiiaruiii  Deccmbris  et  sepultus 
est  in  basiiica  Sancti-Eùsebii. 

XXIX.  DE  QULVTILIANO      . 
(An  de  J.-C.  716-TSd  ) 

Quinlilianus  episcopus  fuit  oobilis  génère,  cujus  paler  Quintilianus 
monasterium  Melerelense  construiit,  ac  rébus  propriis  dilavit»  xenodo- 
chiumque  Britlonum  Romam  pergentium  ibidem  esse  œnstituit.  Hic 
beatus  episcopus  ante  episcopatum  abbas  fuit  monasterii  Sancti-Germani  : 
sed,  ob  vile  merilum  ac  generis  nobilitatem,  a  mooasterio  populi  elec- 
lione  vocatus,  pastor  ^t  aecclesiae  subrogatus.  Sepultus  est  i laque  juxla 
predecessores  suos.  in  basiiica  Sancti-Germani. 

XXX.  DE  CaLIAPîa 
(ÀDde|.-C.716-73fiJ 

CilUanus  episcopus  sedit  annos  vi,  menses  ii.  Obiit  autem,  pridie 
Nonas  Augustas,  et  sepultus  est  in  basiiica  sancli  Germani. 

XXXI.  0Ë  CLE$l£i\TË. 

(An  de  J.-C,  7Î8-753.) 


Clemens  episcopus  sedit  annos  v,  mensem  i,  dies  x.  Hic  cecilatem 
I  45 


350  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'tONME. 

coFpoream  passus,  juxta  basilicam  apostolorum  Pétri  ei  Jacobi  diver- 
sorium  habuit.  Obiit,  xiii  Kalendarum  Àprilis,  et  sepultus  est  in  basilica 
Sancti-Amatoris. 

XXXn.  DE  AlOULFO. 

(An  de  i.-C.  733-748.) 

Aidulfus,  ex  cantore  episcopus,  sedit  annos  xv.  Fuit  temporibus  Ka* 
roli  majoris,  et  perduravit  usque  ad  Pipinum,  in  divinis  officiis  strenuus, 
et  episcopali  largitate  famosus.  Ejus  tempore,  res  ecclesiasticœ,  ab  épis- 
coporum  potestate  per  eundem  principem  abstracte,  in  dominatum  se- 
ciilarium  cessenint;  siquidem  centum  tantummodo  mansis  episcopo 
derelictis,  quicquid  villarum  superfuit,  in  sex  principes  Baioarios  dis- 
Iributum  est  ;  abbatie  vero  singulis  abbatibus  dilargite.  Quam  ecclesiœ 
humiliationem  idem  religiosus  pontifex  pêne  exitialiter  doluit,  adeo  ut, 
paralisis  morbo  correptus,  universis  sui  corporis  offitiis  privaretur. 
Eodem  itaque  diversorio,  cum  predicto  Clémente  adhuc  superstite,  clausus 
slipe  œcclesiastica  usque  ad  diem  sui  obitus  alebatur,  Haurino  ex  yo- 
luntate  ejusdem  pontificis  subministrante  publicas  functiones.  Hic  con- 
tulitbasilice  Sancti-Stephani  res  proprietatis  sue  in  pago  Tornoderensi,in 
villa  que  Hontiniacus  yocatur,  ea  ratione  ut  slipendiis  pauperum  per- 
petuo  deservirent.  Obiit  autem,  Idus  Novembris  et  sepultus  est  in  ba- 
silica sancti  Germani. 

XXXni.  DE  MAURINO. 

(An  de  J.-C.  772-799  oa  800.) 

Maurinus  episcopus  sedit  annos  xxviii.  Fuit  circa  exordium  regni 
Karoli-Magni  ;  vir  strenuus,  et  facunda  urbanitate  eloquentissimus, 
atque  sancti tatis  titulis  admodum  decoratus,  fertur  nanque  prophetico 
spiritu  nonnulla  predixisse,  quemox  rei  probavit  eventus,  et,  quanquam 
potestate  seculari  impar,  multis  tamen  etiam  potentissimis  dignitate  se 
parem  exibuit.  De  hoc  certissime  constat,  quod  ingenio  et  prudentia  sin- 


IX*   SIÈCLE.    HÉETC,    ALAGUS   ET   RAINOGALA.  351 

gulari  Tes,  ut  dudum  prediiimus,  ecclesiœ  sue  subtractas,  anouenle 
magno  Karolo,  tune  rege,  postea  imperatore,  recuperavil.  Acceptum 
nanque  auruin,  ut  fertur,  in  eadem  civitale,  in  turre  Brunichildis  inven- 
lum,  atque,  ut  dicitur,  libratim  dislributum  orarii  quo  utebûtur  nodis 
hinc  iode  cohercuit,  atque  collo  suspensum,  ante  prenominali  régis  pre- 
sentiam  novo  ordine  detulit»  parilerque  commisse  sibi  ecclesiœ  pauper- 
tatem  ac  sue  tenorem  peticionis  regiis  auribus  intimavit,  id  se  precogi- 
tasse  asserens,  ut  singulos  palatii  principes  singulis  auri  libris  io  sui 
adjutorium  conciliarel,  sed  postea  mntasse  sefitentiam,  atque,  ut  ipse 
solus  cuocla  acciperet,  rectiusjudicasse.  Annuilbcnignitas  principis,  el 
ut,  decedentibus  singulis  qui  tune  res  aecclesiasticas  obtinebant,  pau- 
latim  cuncta  reciperet,precepto  régie  auctoritatis  edixit.  Sicque,  annuente 
Deo,  res  prospère  cessi t.  ul  fere  iotra  bienuium  nullus  pêne  eorum  resti- 
leril  quibus  predia  îecclesiastica  contra  licitum  deserviebaut.  Ea  lempes- 
late,  abbatia  Saoctorum  marlyrum  GervasiietProtasii,  necnonet  Sancli- 
Martini»  Sancti  quoque  Eusebii  in  usus  Sancti^Stephani  redierunl; 
maxima  quoque  villarum  pars,  que  fuerant  ea  tenus  abdicate. 

Hoc  Presule,  primus  cornes  pagi  Autissiodoreasis,  Ermenoldis  no- 
mine,  in  suo  ipsius  predio  monaslerium  in  Salvatoris  honore  cons- 
truxit,  quod  idem  episcopus  sollempniter  dedicavil;  atque  ex  rébus 
Sancti'Slephani  villam,  cui  Cocciacus  nomen  est,  in  augraentum  de- 
dit;  nichiloniinus  prefatus  cornes  obtentu  episc£»pi  idem  nionasterium 
Sanclo-Stephano  postea  deîegavit.  Super  al  tare  quoque  matris  ec- 
clesiœ, hic  ipse  pontifex  pallium  preciosissimum  auro  et  margarilis 
oblultt  decentissime  exornatum,  Crucem  etiam  ex  auro  purissimo  et 
gemniis  preciosis  composuil,  noniine  ioscribens  suo.  Sed  el  imitator 
existens  bone  memorie  predecessoris  sui,  contulit  res  proprietatis  sue 
Sancto-Slephano,  ul  pauperum  indigentiis  subministrareriL  Sunt  autera 
eedem  res  posite  in  page  Tornodorensi,  in  villa  que  dicitur  Fonlanelus  : 
nichiloniinus  et  slipendiis  canonicorum  aggellum  proprielatis  sue  contu- 
lit, cujus  vocabulum  est  Villare»  non  longe  a  Varciaco,  quod  ipse  a 
quadain  matrona  optinuerat,  nomine  Roda.  Decessit,  vin  Idus  Augusti, 
atque  in  œccîesia  Sancti-tiervasii  lumulatus  est,  quam  et  ipse  quoque 
renovaverat. 


1 


352  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L*YONNE. 

XXXIV.  DE  AARONE. 

(An  de  J.-C. .800-813.) 

Aaron  episcopus  sedit  annos  xiii.  De  hoc  constat,  quod,  proficiscente 
Romam  Karolo-Magno,  sub  Leone  papa,  ad  decus  imperii  roborandiim, 
cnm  ipso  pariter  profectus  est,  atque  in  ipsa  expeditione  abbatiam  Sancti- 
Mariani  a  prefato  imperatore  obtinuit.  Hic  idem  pontifex  ciborium  super 
altare  Sancli-Stephani  auro  argentoque  mirifice  composuit.  Obiit,  Idus 
Februarii,  sepultus  que  est  in  basilica  Sancti-Gervasii. 

XXXY.  DE  ANGBLELUO. 

(Ad  de  J.-C.  813.838.) 

Angelelmus  episcopus,  natione  Baioarius,  ex  pâtre  Obtelmo  et  matre 
Teogarde,  sedit  annos  xvii.  Hic  cum  esset  vir  summe  simplicitatis  et 
caritalis,  presbyter  ordinatus  et  basilice  sanctorum  Genrasii  et  Prothaai 
abbas  prestitutus  est.  Sane  decedente  Aaron  pontifice,  Jeremias,  Seno- 
nensis  archiepiscopus,  jussu  Karoli  imperatoris  Autissiodorum  veniens, 
in  œcclesia  Sancti-Germani,  cleri  etpopuIicoUegitcœtum;  ibi,  generali 
consensu  accedente,  hic  idem  Angelelmus  ab  omnibus  electus  est  et 
episcopus  ordinatus.  Suscepto  igitur  ponlificali  ministerio,  totum  se  in 
divinum  transfudit  servitium,  in  orationibus  assiduus,  in  lacrymis  fre- 
quens,  in  eleemosinis  precipuus,  ac  pêne  suo  tempore  singularis  :  fertur 
enim  interdum  amore  largitatis  egritudinem  simulasse,  ut  absque  ullius 
conlradictione,  quœ  habere  poterat,  in  usus  pauperum  erogaret.  iEccle- 
siam  Sancti'Stephani  non  simplici  largitate  ditavit,  altare  senioris  eccle- 
siœ  tabulis  argenteis  undique  compegit,  altare  quoque  Sancte-Marie 
nichilominus  tabula  argenteadecoravit,  Sancti  quoque  Baptiste-Johannis 
altare  simili  ornamento  decoravit  ;  ante  altare  Sancti -Stephani  très  coro- 
lias  argenteas  precipui  ponderis  preparavit,  in  circuitu  altaris  decem 
candclabra  maxima  argentea  constituit,  calicem  argenteum  optimum 


IX*'   siècle;    Hï-:ftIC,    AIAOUS   et   HÀINOGiLA.  333 

cuiD  patena  condonavit,  ac  suo  nomine  presignarit  ;  sed  et  crucem  per- 
maxinitim  iiiibi  collocavitp  quani  auro  orgeiitoque  \iiltii  Salvaloris  de- 
centissime  decoravit,  altare  argentea  tabula  ornatum  anto  eam  staluens* 
Eanderii  a^cclesiam  quatuor  signis  maxirais  olsonoris  decoravit;  fecitel 
capsani  preripui  opfîris  auro  argentoque  elegantissime  comptam,  ubi 
cappaui  bealissimi  Amaloris,  cum  multis  sanclorum  pigncDribus  condidit. 
Tapëtia  ctiam  optiina  ad  sedilia  hasilice  exornanda  plurima  contulit, 
Hujus  teiîiport% iudovicus  imperaior,  facto  generali  convonlu, canonicis 
regularera  vilam  inq>osuit,atque,ob  tuti.^am  rcligionis,  claustri  custodiam 
instituit,  ac  diversas  compelentesque  onîcinas  eoruoi  usibus  ordiiiavil; 
qua  auctorilate  idem  pontifex  dolectatus  villam,  cui  Pulvorcnus  nomen 
est,  fratrum  canonicorum  sciHcet  slipendiis  depulavît  :  El  cpiia  qxiedani 
beneficiata  erant»  que  prolinus  auferri  non  poteranl,  decretum  est,  ut, 
iUis  decedeutibus,  coutinuo  canonici  in  suos  reflecterent  usus.  Res 
etiam,  que  ex  jure  proprio  oi  cesseraut,  tam  in  Biliaco,  quam  in  Annan, 
eorundem  usibus  delegavit.  Qui  e(iam  vasa  argentea  plurima  et  precipua 
in  Ihesauris  ejusdem  ncclesiœ  coUocavit;  Sancto-Germano  caHcem  argen-- 
leum  cum  patena  dédit  ejusdem  scematis  cujus  et  superiorem  fecerat 
hujusmodi  largilatem  sui  nomînisinscriplionedesignans.  Sancloquoque 
Amalori  calicom  argenteum  cum  patena  tribuilejusdemoperis^quanipiam 
ponderis  minoris;  Sancto-Petro  similiter.  Altare  Sancti-Eusebii  tabula 
argentea  exornavit,  calicem  argenteum  cum  patena  dédit,  evangt  Hum 
quoque  argenteum  cum  candelabris  argenteis,  ac  turibulo  nicbilhomi- 
nus  argenteo  preparayit,  corlinas  etiiun  in  circuitu  al  taris,  ac  nonnulla 
pallia  condonavit.  In  cenobioSancti-Salvatorîs.  tabulam  argenteam  cura 
signe  sonorîssimo  dédit.  Per  tôtam  denique  sue  potestatis  diocesim  ec- 
clesiis  quidcm  vicanis,  ad  preparandum  calicem  et  patenam,  très  libras 
argent!  dislribuit.  Minoribus  vero  cappellis  suis  dunlaxat  ad  opus  siniile 
solidos  XV  destinavit;  in  vicis  quoffue  prefatis  congruam  argent!  quan- 
titalem  largitus  est,  ad  cruces  in  ecclesiis  exornandas,  llis  et  hujusmodi 
bonorum  opcruni  frugibus  plenus  decossit,  sub  die  Nonarum  Juliarum 
alque  in  basibca  Sancti-Germani  honeste  tumulatus  est. 


BIBLIOTHÈOLE   HISTORIQUE  DE   L'YONNE. 


XXXn,  DE  UERtBALDO. 


(ind«l.-€.  Me.S&7.) 


Heribaldus  episcopus,  ex  pâtre  Anlelmo  Baioario,  matre  Frolilde  Vas- 
tinensî,sedilannos  xxxiiLHunc  ab  ineunleetatein  palalioeducatum,  post 
deœssum  avunculi  sui  Angelelnii,  clenis  ac  populus  sollempni  electione 
facta,  ponlificalui  suffecerunt,  Aldrico  Senonum  archiepiscopo  cum  coe- 
piscopis,  ex  preœpto  Ludovici  imperaloris,  bujus  negotiu m  procurante. 
Constat  aiUem  eum  in  oecclesia  beati  Germanî  et  electione  designatum  et 
nrdtnatione  promotum.  Fuitautem  vir  admodum  nobilis,  forma  elegans, 
eluquio  nitidus,  singularî  prudentia  circumspectus.  Quamobrem  et  apud 
reges  plurimom  valuit,  îta  ut  in  palatio  archicapellanus  efl'eclus,  secu- 
lari  quoque  digoilale  potentissimus  ea  tempestate  eititerit;  atque,  ut  se 
habent  humana,  quamdiu  quidem  hujusmodi  potestatis  apice  floruit, 
secularibus  sese  negotiis  non  mediocriter  dedil.  Divino  autem  respeclu 
tandem  inspiratus,  attpie,  quod  a  seculi  appetitu  plurimumsolet  com- 
pescere,  infirmitatis  corporee  mole  gravatus,  et  mores,  et  sludium  in  di- 
versa  transtolil,  seque  totum  divinisservitiis  et  ecclesiaslicis  ulilitatibus 
ex  anime  maocipavit,  in  oralionibus  continuos,  in  kcrimis  profusus,  in 
servorum  Dei  subsidiis  largus,  in  cecclesiarum  reparatione  ferventissimus, 
in  pauper  im  recreatione  singulariter  mirabilis,  mirabililer  singularis, 

Ecclesiam  Sanclî-Stephani  etparietibus,  et  laquearibus  renoTavit,  vi- 
treis  quoque  ac  picturis  oplimis  decoravil;  coronas  argenteas  quatuor 
inslituit  circa  altare  Sancti-Stephani  tabulas  argenteas,  et  sculptura 
et  operis  elegantia  renovavit;  capsam  etiam  auro,  argentoque  mirifice 
decoravit,  ubi  vestimenla  sacralissimi  Germanî  reposuit  :  basilicam 
Sancti-Johannis-Baptisle,  post  defectum  veteris,  ab  imis  exlruens  fun- 
damentis,  in  sublime  fasligium  extulil,  ac  x  Kalendarum  Januariarum 
sûllempniter  dedicavil.  Postmodum  vero  sanctorum  martyrum  Alexandri 
etCrisanti  pignora»  queab  urbe  Huma  detuleral,  in  eadem  œcclesia  de- 
center  condidit,  fredamque  cum  cancellis  benigno  studio  exornavit, 
alque,  ad  luminariaeorundem  sanctorum  patrociniis  jugiler  observanda, 


II*  SIÈCLE.   HÉRTC,    JLUCUS  ET   BAINOGALA.  355 

agellum  qnendam  v  mansonim  vocabulo  Bunnorum  ex  agro  Blalriacensi, 
et,  ex  preceplo  aposlolico,  benigno  amore  conlulil;  basilicaiu  Saiicte- 
Marie  laquearibos,  picluris  el  vilreis  renovavit, 

Congregatioiiem  canonicorum,  tamlitleraruni  erudilione,  quaca  eccle- 
siasliceioduslrie  stodiis  inlustravit,  adhibitis  undccunque  preceploribus, 
qui  remdi\inam,  et  studio  proveherent,  et  inslanlia  amplificarent  :  sed  et 
in  stipendiis  eoruudem  quam  largus  extiterit  non  licet  ambigere,  quoniam 
qui  ex  predictis  eorundem  rehus  quippiam  detinebanl,  protinus  ul  dis- 
cessenint  absque  ulla  intercessionis  reclamalione,  eorundem  usibus  re- 
servavit  :  nam  ipsorum  vestiario  villam,  cui  Condida  nomen  est,  resliluit, 
cellamque  Sandi-Remigii  cum  sois  appendiciis  duasque  vineas  corli- 
canum,  el  plantas  eidem  usui  deputavit. 

Cunique  régi  Karolo»  post  palris  Ludovici  excessum,  et  carus  esset 
et  intimus,  ejus  moniCcentia  villas  quasdam  obtinuit,  que  olim  juri 
ecclesiastico  fuerant  abdicate,  quarum  hec  sunt  Yocabula  :  Gaiacus  cum 
appendiciis  suis,  Garciliacus  similiter,  Camplemesii  simililer,  Maii- 
miacus  similiter,  quam  ex  equo  dividens,  mediani  partem  lumina- 
ribus  ecclesiœ  distribuit,  reliquam  medietatem  canonicorum  sti  pen- 
diis  servire  precepit,  regio  preceplo  hoc  corroborante  :  atque  ut  in 
prefati  régis  memoria  ex  eadem  villa  bis  per  aonum  refectio  preparetur, 
una  per  prepositum,  altéra  per  ejusdem  ecclesise  archiclavum  immuta- 
bililer  sanciente. 

Hic  idem  pontîfex,  secundo  anno  belli  civilis,  qui  est  annus  Dei 
hominis  facti  oclingentcsimus  xli,  corpus  bealissinii  Gennani  preceplo 
regum  Karoli  et  Ludovici,  ex  loco,  in  quo  prinium  tumulatum  fuerat, 
venerabililer  Kalendis  Seplembris  transmutavit,  quod  ila  et  soliditaUi 
inlegrum,  et  veslibus  repperil  incorrnplnm,  ut  quondam  fuerat  a  vene- 
rabili  augusta  Placidia  dccenlissime  composilum, 

Ita  optîraarum  virtutimi  fnige  fecundus,  plenus  etatis  et  probitalis, 
appositus  est  ad  patres  suos,  sub  die  vu  Kalendarum  Maiarum,  alque,  ut 
ipsè  petierat,  in  basilicaSancti-Germani  in  cripta  Sancti-Stephani  nobilem 
sepulturam  accepit,  cujus  etiam  altare  vivens  adhuc  tabula  argenlea 
décora verat,  calicemque  itidem  argenteum  cum  patena  condonavit. 


350 


BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE   L'yONNE. 


XXXVIL  DE  ABBONE. 


(  Vers  r^Q  de  J.-C*  8W  ou  57-859  ou  i 


Abbo,  ox  monacho  cpiscopus,  supradicti  Herihaldi  ponlifids  germaous, 
sedit  annos  ii,  oienses  x.  Vir  strenuus,  omnimoda  eloquentia  precla- 
rus  alque  tam  in  divinis  scripturis,  quara  in  secularibus  princrpalîter 
eniditiis*  Fuilaulem  iibbas  cenobii  Sanctt-Gerraani,  postfratris  autem  de- 
cessum  Jussu  Karoli  régis  electus,  poniificalui  substilutus  est.  Ohis  saiie 
vir  fuerit,  quanlumque  olïtima  preditus  voluntate,  temporis  brevitas 
atque  mors  ioMiuilure  provenions  ostendere  non  permisit.  Is  Sanclo-Ste- 
phano  crucem  auream  cum  gemmis  preciosis  contulit,  pallium  qnoque 
peroplimum  largitus  est,  cocleam  a  parte  occidenlali,  a  fundamentis 
inchoavit,  allareSaneii-Stephani  auro  puro  gemraisqne  exornare  decre- 
veralp  sed  morte  iotercedente  prepcditus»  non  modicas  lamen  a:»ri  ex- 
pensas  ad  id  peragendum  reliquit.  Tali  afTeclo  bone  voluntatis  pleniis, 
morte  preven lus  est,  snb  die  ni  Nonas  Decembris  atque  in  ecclesia  Sancti- 
Germani  honoriflce  turaulatus. 

XXXVIIJ.  DE  CURISTIANO. 
[An  de  J.-C.  860-^7i  ou  73.) 


Cristianus  episcopus,  natione  Alemannus,  ex  pâtre  Arcamberto.  el 
matre  Emelinde,  sedit  annos  xiif.  Fuit  autem  vir  simplei,  et  tamquani 
naturali  quadam  animi  vultusque  hilaritate  perfusus,  humilitate  preci- 
puus,  el  farailie  aecclesiaslice  amalor  ardcntissimus.  Hic  cocleam  ab 
occidentali  parte  a  predecessore  suo  inchoatam  ad  perfectura  usque  per- 
duxit.  Hic  ipse  pontifex  beatissimi  Amatoris  corporis  menbra,  a  prime 
sépulture  loco,  unacum  archiepiscopo  Burdegalensi,  Frotario  nomine, 
feslive  in  criptam  ipsius  domus  transvexil.  Hujus  etiam  studium  fuil, 
ut  que  canonicis  ex  rébus  stipendio  debitis  deerant,  céleri  largilatis  cie- 
pienlia  reslauraret.  Dédit  siquidem  eisdem  canonicis  Albaris  villam, 


IX*   SIÈCLE.    AUTEURS  AÎVONTMES. 


357 


qualinus  ex  ejus  redditibus  illiiis  memoriale  omnibus  agatur  annis,  De- 
cessitx  Kalendarum  Decenibris  alque  juxta  predecessores  suos  sepultus 
esl,  in  ecclesia  Sancti-Germani, 


AUTEURS  ANONYMES. 

Le  Iravail  d'Héric,  Alagus  et  Rainogab  s*arrcte  icL  On  ignore  les  noms 
des  duteurs  cjni  onl  écrit  !es  onze  vies  qui  suivent, 

XXXIX.  DE  WALA, 

Wala  episcopus,  génère  Francus,  pâtre  Ardrado,  matre  Witelai,  fraire 
optime  recorda  (ionis  Anseiso,  Senonum  archiepiscopo,  sedit  an  nos  vu, 
dies  xLviiL  Hic  primo  temporesue  ordinationis,  ad  loctionem  sapienliom 
mundi  se  contulit,  dehinc  omis  vasallorum,  quos  secum  addyxerat  de 
comilalu  Rarlemanni,  decenter  alque  prudenter,  quia  gravabanl  a?ccla* 
siam,  a  se  removil.  Hnjus  siquideni  patris,  de  quo  loquimur,  studium 
fuit  magislros  lillerarum  caritalive  amplecti,  eorumque  alloquiis  et  con- 
siliis  uli,  suoque  convivio  parltcipari.  Quocirca  duo  luminaria  coUe^ii 
noslri  Rainogalaet  Alagus»  conlalioranle  Heirico  teosopho  simul  et  mo- 
nacho,  gesta  presulura  istius  sedis  compendiose  atque  commatice  elugu- 
bratis  pagiois  indiderunt.  Fuit  vero  huic  vire  sincera  et  convisceralis  af- 
fectiocum  servis  Dei,  quos  ita  sibi  unanimes  bonis  suis  reddiderat,  ut 
etiam  in  extremis  pensum  diei  pro  illo  gralanter  persolverent. 

Suo  ctiam  lempore,  precipui  patres,  doomus  Trulbertusscilicel  atque 
Hictarius  senior,  decesserunl;  borum  primus  prophetico  spirilu  plenus 
egritudinissueteraporemansit,  et  a  sacroDomini  natabcio,quocepitegn> 
tare,  quosdam,  qui  deerant  a  collegio  fratrtim  quasi  preseps  agnoscebat; 
sequens  vero  cujus  essel  meriti  dies  sépulture  invexit;  ad  quam  cum 
adesset  frequentia  clericorum  et  populi,  ul  obsequium  sepeliendi  depen- 
derenl,  ietu  uno  mallei  cooperculum,  (piod  vix  labore  uoius  diei  parari 
poterat,  sectum  est.  Talia  dixisse  me  nemo  floccipendat,  sed  quibus  ami- 
ciciisfruebatur,  agnoscat. 

I  46 


358  BIBLIOTHÈOUB  HISTORIOUE  DE  L'YONNE. 

Noclurno  non  modo  ipse  minime  deeratoffitio,  et  absentes  nominatim 
requirebatfratrespuerosque.  Librorum  copiam,  si  usquam  nosset,  ar- 
denier  hue  desiderabat  advehere.  Ecclesiœ  thesaurum  ac  si  sacril^um 
vilabat  contingere;  donaria  argentea  vel  aurea  palliaque  peroptima 
sancto  contulit  Stephano.  Ecclesiarum  restaurationes  instantissime  pe- 
régit,  ac  suo  tempore  pêne  féliciter  consumavit;  et  cum  nonnulli  dio- 
cesianos  suos  expolient,  propinquosque  ditent,  iste  a  consanguineîs 
maxima  percipiens  ecclesiœ  suœ  filiis  inperciebatur  :  neque  enim 
alienis,  sed  propriis  transigebat  donis.  In  omni  convictu  atque  secreto 
prosentia  suorum  usus  clericorum,  non  paciens  quicquam  sinistnim 
de  illis  audire  vel  loqui,  utens  vulgari  proverbio,  nesciant  laici  quid 
faciuntclerici,  et  pares  paribus  socientur.  Hors  autem  eum  inmatura 
subripuit;  sed  Christus  super  astra  sustulit  cujus  corporis  membra 
Saxiaci  monasterii  tegit  urna;  diem,  vu  Idus  Martii,  clausit  extre- 
mum;  superstitem  relinquens  fratrem,  qui  sibi  féliciter  vixit,  et  illi 
quoque  pro  ejus  memoria  facienda  largitus  est  in  Rivo  duos  mansos 
cum  regaliet  coepiscopali  consensu  canonicis  Sancti-Stephani,etîn  ad- 
ministratione  luminis  divini  altaris  Sancti-Stephani  in  Piscasiolo  TÎUa 
mansum  unum. 

XL.  DE  WIBALDO. 

(An  de  J.-C.  879-887.) 

Wibaldus,  nacione  Francigena,  Cameracensis  civitatis  indigena»  a 
Ludovico  gloriosissimo  ac  semper  augusto,  huic  civitati  futurus  directus 
est  episcopus,  parentibus  nobilissimis  genitus,  pâtre  scilicet  Leutfndo, 
génitrice  Doda,  légale  invicem  caste  servantibus  conjugium.  Hic  vir,  a 
primo  etatistyrocinio,  spiritualibusinbuitur  disciplinis,  liberaliumarcium 
studiis  adprime  instructus,  Johannis  Scotti,  qui  ea  tempestate  per  Gallias 
sapientie  diffundebat  radios,  factus  pedissequa,  cujus  discipulatui  longe 
inherens  tempore,  divina  simul  et  humana  prospicere,  prospéra  eque 
et  sinistra  equali  lance  didicit  ponderare.  Dehinc  juventutis  solidum 
robur  adeptus  ad  aulam  introductus  est  regiam,  ubi  regio  militans  ser- 
vitio,  Chrislo  sibi  favente,  hujus  sedis,  Wala  decedente  episcopo,  meniit 


IX*^   SIECLE.    AUTEURS   ANONYMES*  359 

suscipere  thronuni,  prelibato  rege  Ludovico  digne  fcmiulatum  illius  re- 
muneranle.  hyjusqiie  ecclesiœ  clcri  et  plebis  coniventia  io  unum  ut 
poolifex  ordinaretur  applaudente,  sicque  opîtulanle  Deo,  cam  sumraa 
tociospopuliexullatione^dieNonarum  Aprilium,  ab  Ansegiso  venerabilî 
archiopiscopo  ordinatus  est  episcopus  :  ubi  quani  lloride  vixeril,  quanlo 
studio  domum  sibî  creditam  sublimare  voliierit,  qaam  rnilis  erga  gr^gRoi 
dominicum,  largusqiiè  dispensator  exliterit,  multi  adhuc  supersunt, 
qui  oculis  se  vidisse  tes  tan  tu  r. 

Nullum  solis  eslum,  imllum  denique  hiemis  horrebat  algorem,  quin 
beati  proHiomarliris  Siepbaui  ecclesia*  decori  porvjgil  insudarel,  uiide 
muUa  miinerum  régit*  muniûcentie  xenîa  obtulit,  ut  beati  Juliani  ah- 
batiam  Sanoti-Stephani  senilîo  applicaret,  quod  mulla  cuoi  diflicuU 
!ate  peregit,  sed  regale  preceplum,  quod  ei  eo  adeptus  fueral,  mors 
inmatura  possidere  prohibuit  :  mors,  inquam,  que  raro  trîstibus, 
sepissinie  tanien  letis  sese  inmergit.  Hic  ab  oceidentali  parte  erclesia^ 
Sancti'Stuphani  duo  coostruxit  altîiria;  sufïerius  in  honore  Sanete- 
Crucis,  per  quam  omni  mundo  salus  efTulsil;  inferius  vero  beati  Cre- 
gorii  pro  nosiris  calamitalibus  intercessoris,  eximiique  Pauli  opos- 
toli,  Aniatoris  eliam,  alque  tJennani,  ae  Martini,  et  Benedicti  honore 
honestissirae  dedicavit,  sue  salulis  non  inmemor,  qui  per  Jieatrini 
Gregorium  animani  in  imis  erebi  faucibiis  alhgatam  nonduni  l>ap- 
tismi  lavachro  renatam,  cum  salubre  taraen  ac  générale  baptisnii  sit 
preceptumsupernis  sedibus  iioverat  esse  illatam,  absque  dubio  conlî- 
dens  ejus  precibus  se  posse  etiam  in  morte  salvari,  Congregationi  deni- 
que sibi  commisse  medieUitem  Chichirei  ville,  regio  confirraans  précepte, 
adtribuil,  ut  die  sueordinationis,  suique  obitus  atque  senioris  sui  régis 
ludovici,  et  sacrorum  allarium,  hoc  est  criptarum,  dedicalionis  die  re- 
fectio  congrua  pararelur,  quo  sallem  muneris  collationeet  persingulos 
annos  venerationis  ejus  posteros  apud  revivisceret  memoria.  Canonicis 
fjuoque  Sancti-Eusebii  io  Molendinis  villa,  mansos  contulit  oc(o  per  pre- 
ceptumregium  perpelualiter  eorum  destinans  usui,  ut  eorum  interventus 
fragilitalis  illius  (ieret  deletio. 

Postremodum  lalia  aguntur,  subitus  YÏim  irrepsit  occasus;  omnium- 
que  quae  videntur  et  transeunt  obhlus,  sola  morlis  cepil  trepidaliooe 


360  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'yONNE. 

urgeri,  reum  se  clamitans,  sceleratissimum  confîtens,  veniam  a  cunc- 
lis,  ut  necesse  fuerat,  flebililer  deposcens;  spes  ad  cœlum  erigitur, 
mens  et  consilium  ad  Christum  non  sero  convertitur;  atque  post  beati 
Stephani,  cujus  sedi  prefuerat,  interventum,  sancti  démentis  se  suf- 
fragiis  conmiittit,  atque  in  limine  domus  extra  œcclesiam  corporis  sui 
glebam  sepeliriefflagitat;  sicque  tolus  conversus  in  melius,  felici  tran- 
situ  migra  vit  ad  Christum;  quem  non  extra,  sed  intra  œcclesiam  dé- 
mentis affectus  cleri  recondit,  per  quem  vivens  adhuc  apud  clemen- 
tiam  summi  judicis  obnixese  credidit  adjuvari.  Rexit  decclesiam  annis 
VII,  mense  i  et  diebus  viii.  Obiitque,  iv  Idus  Maii.  Mansit  œcclesia  abs- 
que  pontifice  menses  m,  dies  xvii. 

X'  SIÈCLE. 

XLI.  DE  HEBIFRIDO. 

(An  de  J.-C.  887-909.) 

Herifridus,  natione  Carnotensis,  vixit  gloriose  in  episcopatu  annos 
XXII,  mense  i,  dies  xvi.  Hic  vir  nobilissimus  qualiter  hanc  suscepit 
dignitatem,  qualis  in  pontificatu,  qualis  et  ante  fuerit  non  allegare  literis 
indecentissimum  est.  Eo  siquidem  tempore,  Karolus,  nulli  virtute  secun- 
dus,  tociusorbis  gubernabat  imperium;  quo  sospite,  felices  extitere  res 
mundi,  quia  et  rex  philosofabatur,  et  philosophus  regni  moderabatur 
habenas  :  nam  licet  in  diversa,  utpote  regum  omnium  potentissimus, 
extenderetur  animus,  liberalium  arlium  ferulas  a  palatio  nunquam  vi- 
dens  déesse,  sed  régie  dignitatis  aulam  tocius  sapientie  gymnasium  mira* 
reris  existere.  Ad  hune  locum  quique  nobiles  et  regni  optimales,  discendi 
gralia  humani  et  œcclesiastici  habitus,  soboles  destinabanl,  cerli  utrius* 
que  discipline  dogma  oppido  refulgere.  Inler  alios  denique  supcrbi  san- 
guinis  juvenes,  inibi  exultanibus  animis  confluenles,  aderal  prefatus  vir, 
ex  nobilissima  Armoricani  tractus  prosapia  deri valus,  Herifridus  nomine, 
morum  sanclitate  probatissimus,  vultu  et  conversatione  angelicus,  ar- 
dens  in  humanis  lenebris  dinne  conlemplationis  radius.  Hujus  pater 
Herifridus  nominatus  est,  mater  vero  Hisemberga  est  nuncupata,  nobiles 


X*   SIÈCLE.    AUTEURS    ANONYMES.  301 

génère,  nobiliores  saoctilato.  Qui  lie  et  forent  conjogati  seeulo,  eral 
lameniii  celestibus  illorumconversalio  :  qui  prefalam  prolem  teriere  di- 
ligenles.  Omiiipofenlis,  etbeale  Marie senilio  Iradideronl,  inCarnolensi 
urbe,  unde  et  ipsi  oriundi  erant,  ingenti  gratulafione  cum  lonsorantes. 
Ibi  aliqiiantisper  libfîralibus  insittiilus  sludils,  ut  in  eum  literalis  scientit* 
summa  concurreret,  domno  Gauterîo  sancte  Aurelianensis  ecelositT  epis- 
copo  id  procurante,  ex  cujm  processeral  progeni<î,  ad  supradicli  inipe- 
raloris  famulatum  serviturus  dirigitur.  Illic  plenescriplnrarum  perscro- 
tans  paginas,  senioris  hic  inhesit  servitio,  ut  nuriquam  ab  ejus  vellel 
presenlia discedere,  nunquani  aba^cclesiasticis  negociis  separari. 

Interea  urbis  Aulissiodorensis  in  unum  rollain  rlori  et  plebis  œngerie, 
deeligendopasloreconsilium  queriLur,alque  ad  régie  magnifîœntieaures 
nuntius  percilogressu dirigitur  :  nec  mora  rei,  audito  anlislilisobitu,  omni 
cupidilatis  ardore  deposilo,  divina  perordinaiiteCleii*L*ntia,  consilioaule 
régie  procerum  adclamantibus  cunctis,  domno  Herifredo  cum  summa 
reYerenlia  noniinando  pastoralem  confert  baculum,  alque  ad  Senonen- 
semurbemdirigilordinandom.  Ônem  divinissimus  archipontifex  Gaute- 
rios  cura  summo  bonore  excipiens  consensu,  cleri  et  plebis  illuc  bujus  rei 
gralia  conQuentis,  festi vitale  Sancti-Johannis  qua  capite  preciso  eelesti- 
busestinsinualus  sacrariis,  in  Nigello  cenobio  ordinavit,  et  cum  summa 
exullatione  in  banc  sedem  intronizavit-  Ubi  qualiter  vixerit,  et  quam  mit- 
tem  se  normamquovirtulum  omnibus  prebuerit,  plurimi  supersuo(,  qui 
ha3C  luce  clarius  norunt  :  et  quoniani  hustis  humani  generis  adversus 
justes  ampbus  fraudissue  pervigil  tendit  muscipulas,  diversa  huicvim 
apostolîcoingessitlemptamina,  ulaveritatis  tramiteexorbitantera  ad  sua 
maie  suadenS  verterel  consilia.  Nam  civilas  improvise  flammis  exusta. 
penitus  versa  est  in  rineres  tantum  et  rudera.  His  ita  geslis,  carus  du- 
mini  Hcrifridus  hoc  animn  induxit  suo,  nunquam  sibi  aliquod  fiicturum 
in  urbe  habitaculum,  donec  edes  Dei  mcclesia,  sciliceL  béate  semper 
Virginis  Marie  acsancti  Johannis,  simub^ueprimi  martyris  Slephani  in 
pristinura  redigerentur  statum.  Quas,  parvo  contenlus  tuguriolo,  mox 
reedificarecepit,  et  fnnditus  cas  opère  niirifico  exornans.  In  hujusmodi 
studio  usque  ad  vite  terminum  perniansit,  sicque  ecclesiis  nobiliter  res- 
tructis,  anteccssorum  suorum  domos  cundere  mors  infcUx  pruhibuil. 


362  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'TONNE. 

Hulta  denique  prefate  sedi  substracta  erant  bénéficia,  que  sollerti  cura 
summaqueyigilantia  r^alibus  preceptis  ac  apostolicis  privilegiis  sandta 
suo  loco  restituit  ;  ex  quibus  Halliaci  cum  suis  adjacentiis  medietatem 
altari  ad  concinnanda  luminaria  contulit,  alleram  canonicis  ad  refeo- 
tionem  die  obitus  sui  preparandam  concessit.  Crevennum  etiam  villam 
et  Narciacum  ac  rSovicum  cum  suis  appendiciis  sibi  suisque  successo- 
ribus  perpétue  servituras  diu  muUumque  laborans  impetravit.  Àrtadum 
denique  et  in  Capilliacomansumunum  in  Lindriaco  alium,  etfarinarium, 
quod  est  secus  murum  urbis,  ad  parandum  in  die  ordinationis  sue  edu- 
liura  fratribus  concessit. 

Oratorium  sane  beatissimi  démentis,  quod  est  in  eadem  urbe,  flapi- 
mis  exustum  restauravit,  eique  per  deprecationem  Herimberti,  qui  his 
jure  beneficiario  utebatur,  Chimiliacum  villam  cum  ecclesia  Sancti- 
Andrée,  que  est  fc  Gurgiaco,  attribuit,  precepto  confirmans  regio;  eo 
scilicet  pacto,  ut  idem  Herimbertus  ecclesiœ  sibi  commisse  fidelissi- 
mus  filius,  qui  omnium  œcclesiarum  restaurationi  post  prelibatum 
pontificem  insudavit,  eisdem  rébus  adhuc  vivens  firueretur,  unusque 
post  illum,  quem  eligeret,  propinquus,  sicque  necessaria  prefato  sub- 
ministrarent  oratorio,  et  die  festivitatis  sancti  démentis  martyris 
congruum  canonicis  impertirent  pastum,  quatinus  ipsius  apud  om- 
nipotentem  Deum  interventus,  cui  angelicis  manibus  etiam  in  mari 
prépara  ta  est  domus,  criminum  fluctibus  exoneratum  ad  eterne  quietis 
porlum  sue  virtutis  anchora  introduceret,  et  démentie  sue  sinu  jugiter 
confoveret.  Idque  domni  Gauterii  Archimandrite,  sueque  dioceseos  pon- 
tificum  auctoritate  in  perpetuum  durabile  sanxit. 

In  Arbrico  quoque  mansa  quatuor,  altari  ecclesie  Sancti-Stephani,  in 
archiclavi  dominio  condonavit;  in  Senonico  etiam  pago  et  comitatu  apud 
iNoerolium  villam  supra  fluvium  Ichaune,  mansa  videlicet  xxxvi  et  tertiam 
partem  mansi,  quod  quondam  fuit  beneficium  Aganonis,  cumalodio  in 
Pomeredo  villa  supra  fluvium  Orose,  quod  Wulflagius  sancto  Stephano  de- 
ditadrestaurandam  ecclesiae  ipsius  martyris  fabricam  in  ministerio  archi- 
clavi conlulit;  eo  tamen  tenore,  ut  et  villam  et  alodium  jam  dictus  Wul- 
flagius acfiliusejusAnseisus  teneant,  et  incensu  solidos  xvarchiclavo  per- 
solvant,  illis  vero  mortuis,  eedem  res  in  ministerium  redeant  archiclavi. 


î^  SIÈCLE.    AUTEURS  ANONYMES.  363 

Innumera  quippe  sunl  sanctilatis  ejus  insignia,  que  ponilus  oarrari 
carnalislingiia  minimo  sufTicieL  Hune  siquidem  bealum  virum  d»?  Christo 
jugiterruminarilem  egriludo  podagrice  possionissubiloiiivasit,  cliirogrie 
eliam  ac  omnium  in  corpore  arloum  langor  ingons,  qua  diu  muUumqiie 
gravalus  est  molestia  :  sed  tamen  animus  a  di\îna  meditalioou  nunquam 
vacabal,  béate  semper  Virginis  Maria:*  ac  sancti  Johannis  doniinice  incar- 
iiaiionis  provii,  necnon  etiam  domni  SlephanisulTragiis  jugifer  senflla- 
gilans  relevari.  Quadam  autem  die  validissimiis  fumor  pedibus  ejiis 
sese  îngessit,  adeo  ut  supiendiac  mandendi  facultatem  ei  |>eoitus  veta- 
rel  :  tum  subito  corvus,  aies  cadaverum  arnica,  oblita  proprie  nature, 
parlem  stagni,  quo  fuerat  cocleare  coopertum,  ore  patulo  arripuil, 
et  ante  episcopi  fenestrara  juxlii  quam  cubilabat,  projecit  :  quœ  stagiii 
particula  ante  presulem  adlata  est,  quam  pontifex  arripiens,  invocafo 
Domininomine,  fidensquese  meritis  sancti  Stephani  posse  sanari,stag- 
iium  pedibus  superposuit,  moxque  dolor  omnis  abscessit;  necmirum. 
si  hec  avis  Domini  iraperio  raalagma  pedibus  sancti  viri  contulit,  que 
Hmm  Helie  famemcarnis  eduliorefecit. 

Aliquandiu  prelerea  desiderans  uli  colloquio  domni  Rilhuoî,  An- 
gusletricorum  episcopi,  villarem  supra  fluvium  Ichanuie  adiit,  quo 
pr^ifatus  pontifex  alacriler  obvius  processit,  ubi  mnluis  sese  confo- 
ventes  amplexibus,  longam  de  reHgione  prolulere  sententiam.  Eral 
auli^ni  inibi  fons  delicabiles  ebulliens  aquas,  qnas  vir  magnifîcus  He- 
rifridus  episcopus  intuens,  lagenam  fictUem  eadem  linipha  plenam 
deferri  jussit.  equoque  insidens,  et,  faclo  desuper  crucis  signo,  vas 
accepit.  Asl  equus  ferocissimus  lagenam  insolilani  super  se  sentiens, 
exîlivit,  sicque  vas  ut  plénum  fueral  solo  tenus  projecit;  mira  res, 
vas  enim  ut  plenutn  fuerat,  ac  si  manibus  leniter  deponeretur,  su- 
per tellurem  resedit,  et  aquas  in  sese^  ne  vcrgerentur.  refinuit.  Mirati 
sunt  omnes  qui  aderaot.  Isdem  quoque  linipham  ad  se  demum  repor- 
tari  jussit,  et  nomen  Domini  benedicens  sullicientissime  liausit,  suoque 
coepisc4jpo  et  reliquis  illic  hoc  ammirantibus  bil>endam  tradidit.  Hoc 
raeritum  fuisse  pontificîs  Herifridi,  et  domni  Rithuei  nemo  sanum  sa- 
piens dnbilel»  Ceterum  post  longa  inter  se  afl'amina  et  dulcia  inler 
sanctos  oscula,  quique  redierunt  in  sua. 


36i  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE  DE  l'tONNE. 

Cumque  ad  civitatis  menia  domnus  Herifridus  redire  disponeret,  depre- 
catùs  est  ejus  magnificentiam  Hermenbertus  illi  fidelissimus,  que  in  eccle- 
siam  Sancli-Andreeqiieest  in  Gurgiaco,ea  noctemoraturus,secederet,  cui 
id  quod  petebat  concessit  ;  ubi  ea  die  moratus  est  ;  cumque  ea  que  pontifi- 
ecm  decebant,  prefatus  Hermenbertus  prepararet,  repente  febrium  vapore 
sic  accensus  est,  ut  nichil  nisi  fervorem  sentiret.  Quod  Herifridus  gloriosus 
aspiciens,  invocato  nomine  Domini,  ne  amplius  banc  sustineret  molestiam, 
per  eundem  Dominum  interdixit,  moxque  dolor  omnis  in  eo  conquievit  : 
deinde,  cybo  sumpto,  nox  ruit  et  prescriptus  presul  cubitum  perrexit. 
Igitur  omnipotens  Deus,  sicut  secretorum  scrutator  est  incircunscriptus, 
ita  etiam  servos  suos  diversis  occulte  examinavit  generibus  :  namque,  ut 
se  habet  humana  fragilitas,  propter  tantum  sibi  collatum  munus  ne  se 
presul  extolleret,  estus,  quos  sua  obtestatione  et  merito  ab  alterius  cor- 
pore  submovit,  ad  proprias  vires  justa  Dei  sententia  retorsit;  quippe  qui 
letus  et  incolumis  thoro  membra  intempeste  noctis  silentio  locaverat, 
a  somno  excitatus  ingentem  febrium  dolorem  in  toto  corpore  sensit; 
qua  egritudine  percussus  ad  Sancti-Andree  œcclesiam  pernici  gressu 
confugit,  ibique  quod  residuum  noctis  fuerat,  Domino  supplicans  pe- 
régit  ;  illucescente  dehinc  die,  sacra  missarum  sollempnia  celebraturus  ac- 
cingitur.  Quo,  hausto  a'divino  fonte  consilio,  corporiset  sanguinis  Domini 
libamen  sumeret,  ut  ejus  virtute  cuncta  infirmitatis  infestatio  conquies- 
ceret.  Quod  divina  virtus  petenti  non  denegavit.  Ilico  enim  ut  redemp- 
tionis  nostre  donum  inestimabile  ore  sumpsit,  febrium  calor  ac  si 
nunquam  in  eo  fuisset,  extinctus  est. 

Illud  preterea  non  omittendum,  quod  et  in  sede  pontifîcali  et  in  locis 
circumpositis  divulgatum  novimus  ;  afferuntenim  hi,  qui  illius  tempore 
scolaribus  studiis  insistebant,  quod  si  mane  ejus  benedictione,  aut  saltem 
presenlia  frui  mererentur,  omnem,  neeodie  virgis  autbaculo  cederentur, 
exclusam  esse  formidinem. 

Omnibus  quippe  omniafactus  est;  senes  etenim  ad  pociora  suo  invitabat 
exemplo,  juvenes  placido,ne  desiperent,  corrigebat  alloquio;  adolescentes 
pietatis  summe  sustentabat  gremio;  divites  ut  sua  Domino  largirentur, 
seque  divitiarum  dispensatores  non  dominos  constitutos  esse  reminis- 
cerentur,  jugi  studio  informabat;  pauperibus  etiam  velut  bilans  dator 


X*   SIÈCLE.    AUTEURS   ANONYMES.  365 

sua  minime  negabat:  nam  clericos  stipe  et  vestibus  iridigeotes,  quamdiu 
aderat  secum  ut  fdios  reficiebat,  cunclaque  necessaria  subminislrabat; 
alicubi  quoque  proficiscens  nominatim  singulos,  quos  nécessitas  iirgebat 
proplercanonicumvictum,  jugiter  diario.  donec  rediret,  minislris  alere 
precipiêbal.  Hujus  erat  studii,  hujus  solliciludinis,  ut  de  ovili  dominico 
nulIamovemlupijugilerinsîdiantismorsuslacerarel»sed»  ut  bonus  pasloTt 
gregem  sibi  creditum  jejunando,  pernoctans  orando,  jugiter  defendebat. 

Dum  talia  agunlur,  omnipotenlissima  dispositrix  et  moderatrix  eqiiis- 
sima  Dei  virlus  Deique  sapientia  famuli  sui  meritum  probare  non  distu- 
lit  :  nam  prolixus  langor  compagem  corporis  graviter  dissolvere  cepit, 
ila  ut  nullum  membrum  suo  valeret  fungi  oITitio,  Nec  tamen  sic  a  Bei 
sui  cessabat  obsequio  :  lingua  enim  tantum  incolumis  laudes  Lk»mini 
personabat,  ejus(|ue  mentem  divinarum  scripturarum  meditatio  con- 
fovebat,  utque  in  fu(uro  salutari  hostia,  que  Christus  est,  non  indigerel, 
ipse  in  presïjnli  hostia  viva  flebat,  nsus  egregii  predicaloris  Pauli  exem' 
plo  dicentis  :  «  Ego  jam  immolor  et  tempus  mea?  resolntionis  instat  :  » 
fideuler  dici  potest  quia  ad  suum  omnipotens  Deus  illum  invitabat 
collegium,  cujus  in  terris  posilus  seclabalur  exempt um.  Trislabatur 
clerus  lugubri  nieroris  pallio  obsitus,  ac  pastoris  benedictionij  indigens, 
eumque  diulino  languore  faligari  suspirans,  lainenlaiantur.  Presul  au- 
tem,  ut  vicinum  sensit  adpropinquare  exilum.  sciens  non  posse  quod 
deliberaverat  proficere,  summam  denariorum,  quam  ad  hoc  collegeral, 
disperlivit,  Iriginla  scilicet  libras  ad  faciendam  an  te  alfare  Sancti- 
Stephani  tabulam  :  viginti  quoque  ad  ornanda  Sancte-Maria^  Beatique 
Johannis  altoria  :  reminiscens  œcclesiam  Sancti-Eusebii  penilus  esse 
destruc tam,  dédit  ei  in  Loconnaco  villa  mansa  duo  vX  dimidium,  in 
Cerinco  similiter,  in  Aquiniolo  lerciam  partem  mansi,  niedietatem  al- 
tari  conferens»  alleram  canonicis  ejusdem  loci  largiens,  idque,  longe 
ante  niortem,  coepiscoporum  suorum  manibus  perpetuo  duralurum 
flrraavit,  relïqua  omnia  canonicis  suisque  erogavit  tîdelibus,  «  .\udus, 
inquiens  more  sancti  Job,  egressus  sum  ex  utero  matris  mem,  nudus 
et  revertar  illuc;  »  omnibus  enim  membris  emortuis  sola  in  ore  lingua 
palpitans  Domino  confitebalur.  O^id  plura?  Tandem  egritudo  per  artus 
diffusa  ad  vitalia  rediit,  Convenit  illic  copiosa  civitatismuUitudo,  Occur^ 
1  47 


366  BIBLIOTHÉOlîE  HlSTORfQtlE  DE   L'YONNE. 

runlomnes,  beoedictionis  munera  implorantes.  Aderal  cleras  cjiilans,  et 
pro  exitu  anime  psalmos  decantans;  nioxqoe,  preparatis,  cineribus,  et 
superjecto  cilicio,  ul  virum  decel  Christicolam  se  desupereilendi  jussit; 
sicquecumaliis  ^rates  Domino  persolvensetsanctecrucis  signo  se  cunc- 
losque,  qui  aderant,  niuniens,  felici  transita  migra^ît  ad  Dominum, 
sepultusque  est  honorificeante  altare  seraper  Virginis  Marie,  infra  urbis 
menia,  cui  vivens  perpétue  se  devoverat  serviturum. 


XLII.  DE  GERANNO. 
(ÂD  de  J.'C*  909-914.) 

Cfcrrannus  episcopus,  natîone  Francus,  Suessionis  oppidi  indigena, 
pâtre  Othardo  genitus,  maire  Giva  éditas,  rexit  episcopatus  cathedram 
aonos  IV,  et  menses  vi,  dies  xl 

Hic  ab  ortu  nativitatis  sue  lacleis  infantie  fomentis  educatus,  ubi 
primevum  puerilis  evi  exorsus  est  ingredi  vestibulum ,  extemplo , 
provida  parenlum  animes  sollicittuite  cura,  rodibus  scole  commillilur 
studiis,  quibus  adhuc  lenerrimum  stupidumque  balbutientis  infanlie 
sensum  mos  est  erudiri,  uiodo  mulcendo,  modo  blanda  severilate  ter- 
rendo.  Denique  postquam  Daviticis  est  erudilus  melodiis,  summi 
auctoris  favente  Providentia,  clerimtus  est  normam  adeptns,  atque 
gloriosi  martyris  Cervasii  contioni  allectm,  ubi  regulariter  institutus^ 
et  venerabilium  laci  illius  patrum  moriger  faclus,  historicos  librorum 
rampes  faceto  lingue  pleclro  transcurrere,  atque  canoros  musice  ar- 
tis  modes  in  aula  Christi  mellite  vocis  bealu  resonare  didicit.  Cresce- 
bat  cotidie  in  eo  specialis  sapientia,  vila  casta,  mores  probi,  et  cum  bis 
omnibus  locuples  rerura  liabundanlia.  Hujus  horrea  atque  cellaria  (m- 
mentoet  vine  redundantia  tenax  non  pessedil  filargiria,  sed  ea  omnibus 
fecit  communia  munifica  euni  inhabitans  caritas;  ostium  domus  cjiis 
viatoribus  patuit;  bénéficia  consolatienis  prebuit,  gaudens  cum  gaudeu- 
tibus,  flens  cumflentibus;  détecta  miserornm  terga  vestimentis  conlexit, 
atque  purulenta  pupillorum  capita  lynipha  cum  lomento  emaculari  fecit. 
Ilis  atque  hujuscemodi  bonorum  operum  eihibitionibus  exornalus.  ita 
omnibus  cepil  complacere  illius  ecclesifle  patribus,  fratribusque,  quo 


SrÊCLE*    AUTEURS   ANONYMES.  367 

non  jam  ut  filîus,  sed  velut  pater  suscipereliir  a  ciinctis.  Quid  dicam? 
Siquideni  ab  imis  ministeriorum  gradibus  gradatîm  consœndens  ad 
preposilure  promolus  est  oOicium,  simulqiie  cum  eo  archidiaconatus 
promeruit  apicem;  in  qua  honorum  dignilale  subîimalus,  ita  se  modifi- 
care  vigilanter  studuit,  quatinus  nec  fastus  typho  supra  seerigeretur,  nec 
adulanlium  favoribus  a  statu  concepte  religionis  lïioveretur,  Excubias 
gregisChristi  post  vigilem  pasloris  curam  instantissime  agoiis,  a  se  et  ab 
aliis  vitiorum mooslra  pro posseabegitat^|ue  crunpetentia corporee neces- 
situdînis  alimenfa  ac  indumenta  fîdeliter  ministravit.  Talibus  ut  dicluni 
eslpreconiis,  et  aliis  multimodis  usqiK?  ad  poli  sydera  evectus»  ita  mundo 
opinatissimus  enituil,  ut  et  régie  majestatigralissimus.presulibuscarus, 
proceribus  acceptus,  clericis  omnibus  venrrandus,  mililibus  diloclus, 
supprcmis  huoiilibusque  persoiiis,  atque  ulriquo  sexui  foret  aniabillimus, 
Faclum  est  ergo,  posl  transitum  donint  piiquo  pastoris  Herifridi 
Autissiodorensis,  a^cclesiam  variis  erumnarum  excessibus  lacessiri, 
maiimi^que  pro  olectioûe  pastorali,  ad  quaoi  noniiulli,  non  zelo  spi- 
ritaH,  sed  anxia  bonoris  ambilione  anhelabant.  Erat  autem  ea  teni« 
pestale  vir  quidam  potens  Kagenardus  noniine,  ejusdeni  civitatis  Viee- 
romes,  fondurum  edificiorumque  possessionibus  locupletissinius,  auri 
argenlive  tbcsauris  ditissimus,  ac  rerum  omnium  babundanlia  copio- 
sissimus,  parenlum  nobililate  clarissimus,  milîluni  cuneis  stipalus,  et, 
ut  ita  dixerim,  in  aula  llichardi  magni  et  florentissimi  princ  ipis  nulli 
secundus,  excepte  Manasse  ejusgermano;  qui  rom  talisac  tantusesset, 
avaricie  vaporibus  estuans,  omnibus  se  preferebat,  singularis  singuln- 
riter  apparnre  eupiens;  et,  ut  potens  potentior,  dives  ditiorelliceretur, 
virulente  me<lilabalur  animo  quatinus  talera  orclesiae  perficeretpresu- 
lem,  quem  sue  ditioni  subdere  quiret,  proprieque  voluntatis  consiliis 
acquiescere  urgeret,  quique,  si  sila  liliila  domus  I)ei  beiielicia  invadere 
lemptaret,  penîtus  tyrannica  ejus  iniiiitante  pcïlenlia,  obmuLeseeret.  Nefa- 
ria  igitur  arrepto  macbinatione,  ducem  Richardum  adiit,  oblatisque  nm- 
neribus.ut  sibi  illius  eleelio  ecelesiB^  darelur,expeciit;denique  corapos 
voti  sui  efTectus,  canonicorum  venerabilem  chorum  adscivit  una  cuni 
mibtari  ordine,  sciseitansabeis,  quem  in  voluntatr  tiaberenleligendum, 
urdinandumque  episcopura;  eunctis  vero  silentibus,  nichilque  aliud  res- 


368  BIBTJOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE    tVoNNE. 

pondent! bus,  nisi  quem  Deus  elegeril,  EpOi  inqnit  ille,  omnium  veslrum 

dilectionis  flanima  ardeu,  oniniuniqup  voluntati  et  postulationi  favere 
satagens  peculiariter  venerari  ni  patres,  honorare  ut  fidos  amicoscunc- 
tos  vos  pre  ceteris  usquequaque  Deo  obseqnentibus  volo,  si  lantumlîbi»! 
a  ?obis  promereri  valeo,  quod  vobis  suggerenï  ad  generalem  honorifi- 
centiam  geslio.  lUis  quaqoe  quedam  sibi  placentia  ad  hec  responden- 
libus,  subintulil  :  Est  quidam  Franripena  miclii  familiarissimus,  Deo  et 
liominibus  acceptus,  vocabulo  Gerrannus,  morum  honestale  preclarus, 
(ide  precipuus,  mentis  stabililale  vegetus,  qui  Deo  propitio  cum  sit  suis 
civibus  bonus,  robis  poterit  fore  melior,  si  vestra  eleclione  extileril 
[>astor.  At  illi  animad  ver  tentes  roboris  ejus  potentiametdeclinare  volen- 
les  quas  inferre  poterat  calliditatis  ejus  injurias,  polliceiitur  se  ejus  pa- 
rère ronsilio  :  qui  protinus  negotium  areulerare  siliens,  preHbati  principLs 
nactus  licentiam,  propinquorum  amicorumque  fultusjuvamine,  tandem 
cleri  populique  fretus  electione,  archipresulis  dorarii  Gauferii  subnixus 
auctoritale,  serenissimum  atque  piissimum  regem  adiit  Karolum,  alque^ 
divinosuffraganteadmiiiiciilo,ut\irîllestrenuissinuisponlifexelii!cretur, 
»'l  ordinaretur,  promeruit.  Qui  sanctissinnnn  atque  laboriosissinnim  bene- 
dictionismunusadeptus,  ab  omnibus  gralulanter  exripitur,  etcnm  ingenli 
rlerieorumdiligentiainnumërabiliquepopulorumfrequentia.preeunlibus 
atque  subscquenlibus  psallentium  clioris,  defertur  liumeris  religiosorxmi 
ad  aulam  primirerii  martynirn  Christi  Stephani,  ibique  slola  pontiûcàli 
irifulatus,  in  sedr  sarerdotali  hnnorifire  nollocaius  resedit  :  ubi,  proec- 
dente  brevi  leniporis  currinilot  quam  pievixerit,  quaulasque  a  prefalo 
flagernardo,  atque  a  barbarica  Normannorum  génie  prosuosuorumqtif» 
niuniminc  perseeuliones  passus  sit,  saltem  succincte  expedire  lieebil. 

Siquidem  extemplo  post  potitam  episcopatus  sedem  isdem  Ragenar- 
dus  malicie  virus,  quod  vapido  delitescebat  in  pectore,  non  erubnit  in 
omnium  optutibus  evomere  :  accepta  naraque  occasione,  quasi  ex  voto 
sponsionis  ejus,  Gaiacum  villam,  tribus  ab  urbe  milibus  discretam, 
cum  omnibus  appendiciis  suis  ditinni  ejus  ademil.  sueque  impudenler 
aptavit;alque,  ut  in  facullates  ejusdem  ecclesiae  minuendas  dementior 
existerel,  ipsius  suggeslione  machinante,  Manasses  frater  ejus  poten- 
lissimus  omnibus   tunr  (emporis  Gallicanis  divitibus  diiior,  cuncto- 


î*   SIÈCLE-    ACTEURS   ANONYÏfES.  369 

nimque  consiliorum  seculariuni  archanîssimiis  perscrutator,  unde  et 
regibiis  et  optimatibus  cuticlis  usqiie  ad  exlremos  orbis  cardint^s  famo- 
sissinius»  Narriacimi  villam  in  sues  iisos  redigere  non  exhorruil.  Ille 
quoque  infestissinius  hoslis  ejus,  nt  prelibatum  est,  Ragenardus,  suis 
eum  preceplionibus  adeo  concludere  nitehatur,  ut  extra  coiisultuni  et 
vûluntalera  ejus  nil  agere  temptaret,  clericonini  illius  nuUus,  militiini 
nemo  ei  refragari  audebat,  sed  sicut  suis,  ila  illis  omnibus  imperabat. 
Interea  dum  talibus  mens  ejus  inforluniis  anxiarelur,  inrurnpebant 
et  alie  calaraitates  miseriarura,  quibus  maxime  turbarelur,  seque  iofuni 
ad  divinum  conferre  auxilium  compelleretur.  Normannorum  quippe 
passim  bacchabatur  sevitia,  atque  ineessabilibus  plagis  omnem  re- 
gionem ,  diebus  ac  noctibus  palam  et  clam  depopulabalur  cedibos 
et  jjrediis,  igoiumque  deflagralionibus  omnem  terrani  extormiuans. 
Quod  eum  vir  beros  pas  torque  eximius  cerneret,  inlolerabili  cordis 
merore  concussus  est,  pro  sibi  commisso  grege  oœurabere  paratus, 
dominici  sermonis  non  imimemor,  que  dicitur  :  «  Quia  bonus  pastor 
animam  suam  ponit  pro  ovibus  suis»,  suos  evoeal»  verbis  horlatur, 
benediclione  corroborât,  nique  bellicis  accincti  armis  secum  proflcis- 
cantur  exorat»  mandat  Ragenardo  verbis  postalaloriis,  ut  secum  ad 
pugnam  exeat,  et  minime  impetrat.  At  ille  cum  suis  tan  tu  m  urbe  egres- 
sus,  speculatores  premillit,  hoslesque  invenit;  inilur  bellum,  politur  Vic- 
toria, el,  opitulante  divina  gratia,  profligatis  adversariis,  tria  illorum 
revehnntnr  labara;  duo  illic  hostium  nobiles  c^pti  sunt,  quorum  unus 
de  muro  civitatis  precipilalus  periit,  aller  eidem  Ragenardo  dalus  exli- 
lit.  Deinde  posi  ha_*c  suporni  numinis  virtute  roboralus,  quotiens  hostiles 
erumpebant  phalanges  ad  exercendas  predas,  ipse  illorum  congressibus 
se  ultroneum  ingerebat,  modo  incautos,  modo  perspectos  occnpans, 
nique  non  minima  strage  prosternens.  Hujus  victrix  dexlra  una  cum 
Richardo  et  Roberto,  duobus  maximis  proceribus,  prelio  quod  apud  Car- 
notum  urbem  gestura  est,  inlerfuit,  ubi,  interventu  Dei  genilricis  Marie, 
maxima  paganorum  cèdes  acta  est,  in  lanlum  ul,  innumerabili  mulli- 
tudine  palante,  inventa  sinl  jngulatorum  cadavera  plusquam  sex  milia 
quingenta.  exceptis  bis  quos  vorago  fluminis  Audure  absorbuit.  Ion- 
gusque  fuge  traclus  silvarumque  vastitas  vulneralos  el  exanimes  opli- 


370  mBLIOTIIKOUE    mSTOniQLE   DE   l/YONi\E. 

nuit.  Alla  quoqiie  tempestate  succédante,  cum  Norraarinice  feritalis 
furor  pagum  Nivernensem  diriperet  et  iiimensitalem  prede  eliam  cum 
onuslis  plauslris  agemt,  invictissirao  illis  occurrente  Richarde,  isdem 
(tcrranmjs  episropus,  in  prima  cum  paucis  acieposilus,  illos  imperter- 
riLus  aggressus  esl»  moxque  in  fugam  versis,  ila  ris  hostilis  superata 
est  alque  devicla,  ut  hii  qui  remanereni,  amissa  nobilium  bellalorum 
confidentia,  nulla  ulterius  conscrere  prelia,  nullas  deinceps  depopulari 
terras  auderent;  sed  se  Francorurii  imperio  Tillroneos  dederent,  atqu€^ 
jugo  Christi  colla  submiltentes,  demonicishidiûcationibus  spretis,  lava- 
chruni  baptismatis  libenter  appelèrent;  et  demum  dona  régis  etprinci- 
pum  inhabitabilem  regni  partem,  eorum  antea  alligurriente  vesania  de- 
solatam,  sibidispertitaraincolereiil.  At  Ragenardus,  ejuspertinax  calum- 
niator,  taHbus  eum  pollere  successibus  lividis  întuensaspectibus,  morbo 
tabescebat  invidie,  animadvertens  illum  secundis  ad  omnia,  que  molie- 
balur,  proficereauspiciis»  suosque  quos  meditabatur  conatus  colidianis 
deflcere  delrimeiitis. 

Hic  itaque  gloriosus  pastur  cum  pro  pacc  sancte  Dei  ecdesia\  atque 
ovilis  Christi  tuicione,  utiriexpugnabilisathlela,  bellico  instare  non  Ire- 
pidaret  agoni,  provido  solUcitudinis  oculo  saluli  ovium  suarum,  quem- 
admodum  sagacissimus  opilio,  invigilabat,  et  a  vipereo  invisibilis 
inimici  aslu  per  se  perque  suos  eas  indesinenter  eripere  anhelabat  : 
cujus  circa  eas  amoris  magnitudo»  in  afTamine.  in  convictUp  in  receptu, 
quanta  exlilerit  nequil  morlalis  explicare  lingua»  sed  lamen  quanta 
iuerit,  ipsa  donorum  ejus  dapsilitas  evidenter  déclarai. 

Atqui,  ad  sollempne  sue  electionis  memoriale  celebranduni,  dilargilus 
est  usibuscanonicorum  Logniacura  villamelSolium,  ut  ex  eis  adlumi- 
naria  eecclesiarum  Sancte-Marie  et  Sancli-Jobannis,  Sanclique  Stephani 
modius  olei  unius  persolvatur,  et  Nancradus  et  Lupinus  stipendiis  fratrum 
cédant.  In  die  quotjue  sue  ordinationis  eisdem  fratribus  delegavit  in 
comitalu  Lalicensi  Gagiacuni,  cura  omnibus  appendiciis  suis;  et  vineam, 
ciuœ  est  in  suburbio  civitaliset  vocatur  Cirseredus,  quam  qui  habuerit 
per  cartam  pru  ejus  amore,  det  eisdem  fratribus  canonicorum  vini  mo- 
dium  unura  ad  minorem  mensuram  ;  et  in  comitatu  Aulissiodorensi 
Tauriacum  cum  adjacentiis  suis  et  Villarem-Ouoopertorium;  et  in  Mille- 


!•   SIÈCLE.    AUTEURS   APiONYMES.  37 î 

prisciaco  mansom  unum;  et  in  comitatu  Senonico,  super  fluvium  Or- 
menlionem,inGermiDiaco,  maEsum  unum;  et  super  Bekam  tluviolura 
Cervemum,  queai  ipse  emiL  de  Bocardo  fratre  Gauterii  archipresulis, 
cum  servientibus  et  omnibus  appendiciis  suis. 

In  die  vero  obitus  sui  eorundem  stipendiis  accumulare  aliqua  salagebaL 
sed  in  itinere  posituspreventu  mortis  interceptus  uUimum  vila*  exalavit  lla- 
lum.  Profîciscebatursiquidem  in  Franciam,  quatinus régie  majestalis  au- 
res  interpeUarel  pro  supradictis  villis  sibi ,  sicut  prescriptuni  est,  ablatis,  si 
forte  imperiosa  régis  jussione  et  optimatum  postulatione  atque  Ricliardi 
cluentissimi  ducis  assenlalioneeas  posset  recuperare  :  sed,  cum  pervenisset 
adurbemSuessionem,  antequam  enim  eara  adlingeret,  jam  paululum  inlir- 
mariceperat,gravariexorsus  esllangorisincommodo.  Ubi  honorifice  e.t- 
ceptus,  cum  se  lœto  appropinquare  cerueret.  luctuusos  a  corde erumpebal 
gemitus,  profusoslacrimarumymbres  effundens,  claraaiis  se,  quiinquain 
esselinpalria,  velutprofugumetperegrinum,absquepresentia  dilecti  gn- 
gis  obiturura,  acsineeorum  exequiis^quibus  se  commitlere  ardentissimu 
satagebat,  terre  gremio  insinuandum:ex  bine,  ingroente  funeris  arliculo, 
acceptoque  dominicî  corporis  et  sanguinis  saeramenlo,  commendans  se 
sibique  populum  commissum  Deo  Salvatori  omnium,  emisit  spiritum. 
Migravit  aulein  ad  Uominum  v  Kalendas  Augusli.  Ibiqye  juxla  avunculi 
sui  Rodobini  ipsius  lociquondampresulissepulchrum  ob  Abone  ejusdeni 
civitatis  venerando  pontifice  aliisque  duobus  episcopis,  ad  ollitium  sépul- 
ture illiusoccurrentibus,  adgregatisdiversarum  collegiisfecelesiaruni  cum 
himnidicis  laudibus  decenler  tumulatus,  patriam  sorlitus  esturnam. 

FuitaTclesia  sine  episeopo  a  xii  Kalendarum  Januariarum  ustpie  ad 
vj  Kalendarum  Martiarum. 


XLIIL  DE  BETTONE. 

(iDde  J.-C.  915-0180 


Betto  episcopus,  nalione  hujus  nostre  Burgundie  Burgundio,  Senu- 
nice  urbis  indigena.  pâtre  Alberico  cque  Burgundione  editus,  niatre 
vero  vocabulo  Angela  Francigena  felici  est  procreatus  auspitio.  Qui  a 
pueromonachus,mona5ticisinslilutiserudiluset  liberalibus  non  medio- 


372  BTBLIOTHÈQIE   lUSTORIOtE   DE   L'yONNE. 

criler  imbulas  arlibus,  tempore  Euvrardi,  cujus  eral  consonguineus, 
abbas  extitit  conobîi  Sancli-Eraclii  confessons  Christi  egregii  :  poslea 
ViTO  loci  sui,  id  est  monaslerîi  Sancle-Colunibe,  cujus  niancipatus  fuerat 
ubsequio,   volontaU^  fratrum  prolatus  ellicitur, 

Qua  diutius  prelatione  honestissioie  fungeiis,  hec  precipue  lUi  sludiî 
exlitil  induslria.  ut  operosis  cenobium  illud  excokrel edificiis.  œcclesieque 
Dei  fabrieam  auri,  argeiUiquedecorarut  omamenlis,  Turrim  sîquidem  in 
mediotempli  preemitienhMu  que  ob  suiainjïliludinemea  lempeslale^quod 
p.,.....adiiiisit,  ttgunientu  carebat,  ei  quandain  brevitalis  informitatem 
intueiilibus  desigriabat,  in  sublime  ejttulit,  eamque  arlificiali  argumento 
pulchro  construclam  opère,  tostudine  lexit,  et  ob  roboris  firmilatem 
sublus  arcus  priores  alios  lieri  jussil  niarmoreis  columnis  subnixos* 
Exedras  quoque  lioati  l.u[>i  coiifessoris  Cbrisli,  et  Sancte-Columbe  vir- 
ginis  elmartyris  bractiis  aurais  alque  argenteis  fabrili  artilicio  sculpiis 
ambivit;  nonnulla  etiam  veslimentorum  peregrina  ornamenta  in  cliebus 
solkmpnis  induenda  inonachis  subplevit  :  tandemque  hujus  nostri 
periculosi  lemporis  plenumque  tirnoris  instabilom  intuens  cursum  et 
provido  sollicitudinis  oculo  prospiciens  intcr  h<)Sliles  Pagannrum  acies 
in  sue  iritegritatis  statu  monaslerii  fîd)ricani  non  posse  [irestare  inviulabi- 
lem,  fisus  de  largissima  Oranipotenlis  clementia,  et  accepta  Hicbardi  Magni 
principis  et  cjusdera  loci  abbatis  licentia,  operosum  aggressus  est  opus, 
el  magna  laboris  inslanlia  pêne  usque  ad  perfeetum  perduxit  :  nam 
in  giro  monasterii  nienia  corn  turribus  fundavit,  elnsiiue  ad  propugna* 
cula  erexit;  qnod  castrum  infaligabili  studio  peregisset,  nisi  eum  futurum 
episcopum  Dei  dignatio  asi-ire  dccrevisset, 

Gerranno  quip|)e  Autrice  sedis  episcopo  ab  bujus  nostre  communion^ 
vite  corruptibilis  per  mortis  debituni  sublalo,  prcdictus  vir  nioribus  el  vila 
laudabilis,  ut  pontificatum  Autis&iudorensis  ecclesiee  regendum  arriperet, 
ab  omni  clero  et  populo  adtentius  adclanialur;  sedis  ad  boc  se  indigoum 
fore  damans,  el  totis  nisibusobtestans,  tandem  opitulan te  prelibalo  prin- 
cipe, episcopalem  indeplusest  cathedram  ;  ubi  secundum  quam  celitus  di- 
dicerat  sapientie  regulam,  ita  perfecte  studuit  vivere,  ut  inmensitatem 
opinionis  ejus  et  famé,  nuUius  valeat  doctoris  vel  lingue  disertiludo  pero- 
rare,  vel  doctrix  manus  stilo  exarare.  Nos  tamen  summalini  perstringentes 


X'    SIÈCLE.    AUTEURS   AiNONYMES.  373 

vite  illius  qualilatem,  hoc  verissimeasserimus, quia sapîentie  documenlis 
egregius,  Scmctimonie  candore  clarus,  prudr^nlia  perspicuus,  gravita  lis 
suavitale  venians,  frugalitalis  vigore  compcrtus,  dapsilitalis  benignitale 
exlilit  pcrornalus.  Huic  mos  inerat,  lempore  convivii,  post  sessionem  ad 
raensam,  primam  ciborum  apposilionem  duodecim  egenis  in  suo  eoris- 
peclu  resideiilibus,  aliisque  alicubi  posilis  pêne  omnem  dirigée,  conlinuo 
equa^  alia  non  niinima  subséquente,  io  qua  refeclione,  post  ûnem  divine 
leclionis,  nenioaliqnid  indcccnsaulscurrile  audeballoqui  ;sed  quicunque 
ex  ore  proprio  qiiiddam  nilebatur  proferre,  observabat  ut  ejus  verburtf, 
aut  divinum  aliquid,  aut  humonum  bene  condeceus  sonaret, 

Talibus  ilaque  vite  lainpadibus  niions  et  Heo,  et  omnibus  homioibus 
complacebat.  Nam  a  tempore  Geranni  presulis,  Ragenardus  vicecomes 
Gaiacum  et  Jussiacura,  villas  non  longe  muUum  ab  urbe  sitas,  in  suo 
delinebat  dominio;  sed  tamen  hic  vir  egregius,  cum  nequiret  eas,  nec 
speciali  commonilione,  ncc  precum  inportnnitate,  ab  ejus  jure  extorquere, 
salubri  reperto  œnsilio,  exhibilis  pecunie  donariis,  illas  sue  reslituit 
poteslali.  Et,  ut  preœssorum  suorum  iinitator  foret  et  in  die  obitus  sui, 
menioriale  illius  gaudentes,  eanotiici  recolerent,  contulit  eis  Vendosam 
iecclesiam,  et  Rontoniaeum  villam,  et  in  Carboiaco  mansum  unum, 
Cumqne  meditaretur  ut  edes  episcopalcs,  que  post  ci\Ttatis  deflagratio- 
nem  a  neniine  fuerant,  vel  mediocriler  reparate,  reediûcaret,  et  in  aula 
Christi  quecunfiue  posset  honori  congrua  studenler  exerceret,  pleurilieo 
langore  graviter  adstrictus,  diuque  detenlus,  cum  a  fidelium  catervis 
cuslodiretur,  et  circa  eum  divine  laudes  ac  lectiones  celebrarentur,  fe^ 
iicem  Dec  cum  confessione  catholice  lidei  spiritum  reddidit,  ipsa  die  vi 
Kalendarum  Martiarum.  Sepultus  est  in  cripta  ecclesite  Sancti-Germani, 
Sedit  an  nos  m,  menses  xi,  dies  xïv. 

Fuit  ecelesia  abs(pie  pontifice  a  vi  Kalendarum  Martiarum  usque  ad 
v  Kalendarum  Aprilis,  hocestdicbus  xixiii. 


48 


374  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'TONNE. 

I 
XLIV.  DE  GUALDRICO. 

(iD  de  J.-C.  918-933.) 

Gualdricus  episcopus,  Autîssiodorensis  pagi  indigena,  alla  prosapie 
orlum  stirpe  trahens,  Gualdricum  habuit  patrem  et  Hemmenam  geni- 
(ricem.  Hune  mox,  in  ipso  primordio  nativilatis,  utrique  parentes  Dec 
^ancloque  Germano  monachum  futunim  flagranti  devoTerunt  animo; 
atque  paternis  nutritum  laribus  congruenti  tempore  cenobitis  patribus 
educandum  Iradiderunt.  Quorum  intra  contubernium  litterarum  satis 
est  insti tutus  scientia;  atque,  divina  illum  protegente  et  augmentante 
gradalim  providentia,  strenuus  postea  factus  est  loci  illius  Archimandrita. 
In  cujus  apice  regiminis,  ita  se  omnibus  equitatis  trutinalibrare  studuit, 
quatinus  in  his,  que  agere  illum  oporteret,  nec  nimis  facilem,  nec  nimîs 
difficilem  se  exiberet  :  erat  enim  sagax  ingenio,  prudens  eloquio,  in 
amminislratione  cautus,  in  consilio  perspicax,  intus  forisque  cunctis 
idoneus.  Denique  post  obitum  domni  Betlonis  episcopi,  quia  talibus 
aliisque  quampluribus  inter  affines  splendescebat  bone  opinionis  in- 
signiis,  yoluntate  atque  licentia  precellentissimi  domni  Richardi  prin- 
cipis,  ab  uni  verso  clero  et  populo  futurus  appelitur  et  adclamatur  epis- 
copus  :  eleclus,  a  monasterio  progreditur  ac  sacra  delibutus  unctione, 
consecratur  et  ordinatur  episcopus.  In  cujus  dignitatis  cathedra  quam 
laudabiliter  ecclesiœ  Dei  prefuerit,  et  que  in  ea  gesserit  non  est  tegen- 
dum  silenlio,  sed  ex  multis  pauca  excerpere  mandandum  est  calamo. 

iVempe  in  ingressu  suo,  in  qua  maneret,  episcopalem  non  invenitedem, 
sed  in  quandam  monachorum  infra  civitatem  positam  se  di?ertens  man- 
sionem,  inibi  intérim  degit,  donec  sua  jussione  major  cenaculi  domus 
ab  Herifrido  precessore  suo  inchoata  episcopo,  sed  non  perfecta,  et  a 
Beltone  postmodum  episcopo  aliquantulum  subpleta  perficerelur,  ad- 
jeclo  postmodum  alio  ligneo  cenaculo  estatis  tempore  sub  solis  caumate 
ad  refrigerenda  convivantium  et  cenantium  corpora  preparato;  fecit 
eliam  sursum  juxta  cocleam  ipsius  domus  Dei  duas  lapideas  mansiones, 
unam  a  meridie  et  alleram  ab  aquilone,  quarum  una  conviclui  et  so- 


r   SIÈCLE,    AOTEURS   ANONYMES.  375 

pori,  allera  recondeiidîs  rébus  domeslicis  opiissima  foret,  mpella  in 
medio  locaL^,  et  in  honore  Sancte-Crucis  dodicala.  Pfilofecit  qiioque 
mediaoïcriplaai  ipsius  codée  ad  inlroiluDi  commeanliuni  ab  ofxidoiitali 
regione,  et  anie  eam  slatuit  porticum  fundilos  a  se  consiruclain  :  et  valvas 
operosa  ferri  fabrica  quibusdam  ex  se  picluris  dislincUis  coriisque,  un- 
dique  glutine  conlectas  et  fuco  rubioundo  eoloratas  ad  custodiam  lonipli 
inler  criplani  et  porticom  posait,  aliis  iiicultis  porlis  obposilis  e  regione 
plaiec  civitalis>  Denîque  infra  eedesiam  in  sublime  erexii  tabiilatura  modi- 
cumcumgradibus  ligneis,  ut  perhosessent  ascensus  sursum  etdeseensus 
deorsuia;  et  plerumque  si  adomo  suprema  egredi  vellet,  eumque  ad  in- 
feriora  tederet  dehicendere,  illinc  clarins  supra  gregem  posset  intendere. 

Iiifra  ([uoque  ecclesia^  ambitum,  ad  decus  sollempne  unam  argen- 
teiuii  fabricari  fceit  coronam,  alque  in  honore  sancii  Stephaiii  unam 
raanum  auream  gemmis  polilam,  et  alteram  in  honore  saiicti  Ger- 
mani  absque  gemmarum  ornatura,  positis  in  ambabns  ipsorum  pigne- 
ribus  sanetorum  simul  cum  augniento  aliarnoi  reliquioruni.  Con- 
tulit  etiani  ibidem  Deo  et  sanclo  Stephano  duas  cruces  parvas  ex  auro 
(ïptimo  :  (fnarum  una  cum  eleetro  tabrimta  relucet,  in  qua  iutus 
posuil  rdiquias  e\  osse  sancli  Laurentii,  delltjris  in  ipsius  electri  no- 
bili  scultnra  oïpressa  passione  supra  craticulam  ipsius  martiris  almi 
Laurentii.  Quoniam  aulem  iu  eadem  aula  Dei  eral  preciosissimum  pol- 
lium  cum  l^onum  inmaginibus,  in  quo  erat  scriptum  inter  leones  Grecis 
htteris  :  Epileonfea  luphiioCrhtmn  Dmpotu,  non  destiiitpriusquam  alîud 
ejusdem  simihtndinis  pallium  invenif ,  emptumque  ibidem  dilargitus  est, 
quatinus  unnm  hune,  allerum  inde,  quasi  sibi  respondere  viderenlur. 
Dédit  et  allerum  pallium  dioprasim  coloris  et  nominis  cum  hirundini- 
bus,  in  quo  frigium  opus  ab  Herifrido  prius  factura  ex  auro  supra 
aram  altaris  resplendel  di(*bus  feslis  :  dédit  quoque  unum  vexillum  auro 
comptum  ad  efferendum  cum  aliis  lerapore  publiée  processionis. 

Oenique  quando  Romam  proiectus  est  studio  saluberrimeoralionis,  a 
donino  apostnlîco  Johannemaximis  precibus  impetrare  meruit  reliquias 
supra  memorafi  Laurentii  martiris  ac  sancle  Eugénie,  quas  postquam 
secum  devexit  atque  in  templo  primi  martiris,  comitanlibus  clericorum 
populorumque  non  modicis  catervis,  cum  magno  honore  el  gaudio 


376  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'yONNE. 

œllocavit,  inmensas  omnipotenti  Dec  gratias  laudesque  retulit,  cujus 
larga  muniGcentia  taliaet  tan  ta  in  longinquaregionesanctorumpignera 
obtinere,  et  hue  usque  déferre  immeritus  quivit  :  de  quibus  partem 
monachis  Sancli-Germani,  qui  ei  obviam  processerant,  dédit,  aliam 
vero  sibi  relentam  ita  distinxit,  ut  ibidem  pars  minor  retenta  serva- 
retur,  major  vero  secum  ad  Varciacum  deportaretur,  quam  in  ipsius 
béate  virginis  cl  martiris  postea  recondidit  aula  :  nam  suorum  tem- 
poribus  predecessorum  a  beato  Germano  viro  apostolico  nobilis  ibi  re- 
lucebat  basilica,  maximis  populorum  instantissima  devolione  collectis 
frequentata.  Ast  idem  vir,  ferventissimus  divini  honoris  amator,  factus 
est  postmodum  ut  pater  omnibus,  ipsius  ecclesiœ  propagator,  et  intus 
deforisque  strenuissimus  cultor;  siquidem  ab  ipsis  eam  fundamentis 
undique  disposuit,  tectura,  vitreis  fenestris,  laquearibus  pictis  ornayit 
et  excoluit,  altaribusque  nonnuUis  cum  sanctorum  pigneribus  propriis 
titulis  dicatis  sacratissimam  prestitit.  Posthœc  ibidem  que  divino  eranl 
obsequio  competenlia  accumulavit,  hoc  est  libros,  vestes,  pallas,  signa, 
et  vasa  sacrificio  Dei  necessaria  :  secus  vero  tcmplum  instruxit  sibi 
suisque  habitacula,  pulcro  opère  facta,  successoribus  et  ad  degendum 
tam  religioni,  quam  etiam  corporee  necessitudini  congruentia;  necnon 
etiamin  eadem  villa  Varciaco  duas  œcclesias  vetustate  dirutas,  unam  in 
memoriam  sancti  Pétri  alteram  sancti  Satumini  ex  toto  reparare  sategit. 
Et  in  cenobio  Saxiacensi,  aulam  sancti  Baudelii  furibunda  Norman- 
norum  rabie  crematam  et  postea  lapsam,  sacro  divini  amoris  estuans 
igné,  propriis  pensis  ad  integritatem  pristini  status  reformans,  non 
parva  munerum  oblatione  nobilitavit  :  largitus  quippe  ibidem  et 
unam  capsam  argenteis  tectam  lamminis  ac  deauratam,  et  unam 
crucem  magnam  similiter  argenteam,  instar  crucis  ecclesiœ  Sancti- 
Stephani  fabricatam  et  sculptam  :  duo  quoque  super  altare  Dei 
pallia  obtulit  optima  et  tria  facitergia  cum  calice  et  patena  ex  ar- 
gento  fabrefacta  et  unam  albam  polimitam,  et  casulam  dioprasinam, 
cum  superhumerali  et  cingulo,  utraque  auro  compta.  Nam  et  mo- 
nachis ipsius  loci,  quando  paupertatis  inedia  soliti  erant  angeri, 
multa  conferebat  ex  suo  alimenta;  ac  nedeficerent  a  servi  tu  te  Dei,  ad 
exercendos  corporum  et  animarum  labores,  piis  eos  aloquiis  animabat. 


r   SIÈCLE.    AUTEURS   ANONYMES.  377 

Tnlerea  ad  reslauralionem  PccIesitP  SancH-Eusebii  in  suburbio  civitatis 
site»  depulavit  solidos  CPiitum  :  similitcr  fecit  et  ecclesifr  Snocli-Gervasii, 
quœ  est  cilra  fluviuni  Icaune,  et  hoc  jani  circa  vite  oxitiim.  Veruni  si  vila 
eialiqiiaiidiu  protelata  nutu  Dei  extitisset,  ambai^  illas  ccclesias,  propriis 
redinlegrassel  impensionibus.  In  ecclesia  eliam  Sancti-Germani  mulfa 
crebro  dilargilus  est  exenia,  inler  que  rutilât  argenlea  talïula  in  iolroitu 
ticcliîsia*  ante.  altare  Sancli-Jahannis,  ejusqiie  tumiilnni  posita,  et  ar- 
genlea corona,  que  dependi  solet  aille  prospeclum  altaris  sancti  et  con- 
fessoris  gloriosi  Christi  Gerraani;  et  qnando  delatus  est  exanimis  ad  se- 
pulehrnm,  isdem  locus  unum  preciosum  ab  ejus  capulo  suscepilpallium. 

Preterea  hanc  in  sua  inslituil  ascclesia  saloberrimam  eonsuetudi- 
ncm,  ut  omnes  soi  episcopatus  diocesani  sacerdotes  cum  suis  paro-^ 
chianis  per  dies  Penlecostes  festivos,  cura  crueibus  alque  vexillis,  ad 
prineipalem  Sanrti-Stëphani  convonianl  aulam,  lustralis  in  giro  cunclis 
abbalhiis,  ibique  ab  archidiacono  spiritualis  verbi  reflciantur  epulis  : 
et  dehinc  si  episcopus  presens  extiterit,  perceplo  beoedictionis  munere, 
alaeres  redeant  ad  propria,  cum  gratiarum  actione, 

His  igilur  operura  ejus  insigniis  depalatis,  quibus  cûrusraverit  (ininio 
\irtutibus  sequentia  pandunt.  Fuit  si  quideni  divinoruni  non  segnis  onicio- 
rumamalor,  alque  in  sollempniis  Dei  vel  sanetorum  musice  jubilalionis 
sonorissimus  concrepatorjetus  anime,  mllu  alacris,  processujocundus, 
omni  dapsilis,  haustu  plarabilis,  pacientia  lenis,  alloquio  sobrius,  et  con- 
nvic»  hooestate  composilus;  amator  clericorum,  sed  potius  monachorum , 
ffiiorum  studiis  et  eonversatione  a  primordiis  fuerat  institutus,  diligebat 
niililuoi  conlubernia,  sed  major  illi  inerat  erga  propinquos  affectio,  et 
largitas  profusior;  vaeabat  opportune  tempore  orationibus,  et  interduni 
suorum  fidelium  inslabat  conlocutionibus,  sibi^suisque  cougruenlibus. 
Colidie  post  missarum  explelionem,  oiultis  collectispauperibuscum  psal- 
morum  modulalioue  panis  et  vini  ipsc  adrainislrator  aderat,  dans  sin^ 
gulis  pro  qualilate  aul  quantitate  persone,  aut  integrum,  aut  diniidium 
panem,  cum  optimo  calice  vini  :  et  cum  hoc  faceret  omni  tempore»  in 
quadragesima  lamen,  pluribus  plurima  erogaiat,  aliquibus  denarios 
distribuens,  oxceplo  mandate  in  die  cène  Domini,  quando  vestinienta 
dabantur,  et  lucolentior  cibus  et  potus  apponebatur. 


378  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE  I'yONNE. 

De  multis  paucadiximus,  quibus  in  vita  mundo  floruitfamosissimus. 
Tribuitautem  Dominus  Deusquo  istaaliaqueeminentiora  de  suis  scriban- 
fur  successoribus.  Itaque  piis  honestalus  felicis  vite  laboribus,  langore 
correptus,  creatori  reddidit  animam,  suique  corporis  in  aecclesia  Sancti- 
Gennani  nobilem  sortilus  est  sepulturam.  Sedit  in  episcopali  cathedra 
annis  xv,  diebus  xxiv,  et  transiit  ad  Ghrislum,  xi  Kalendarum  Maii.  Fuit 
;iutem  aecclesia  sine  episcopo  ab  ipsius  obitus  die  usque  xiv  Kalendarum 
Junii,  hoc  est  diebus  xxvii. 

A  bealo  Palladio  usque  ad  xii  annum  et  ii  menses  episcopatus  domni 
Widonis,  m  scilicet  Kalendanun  Augustarum,  quo  videlicet  die  idem 
episcopus  corpora  sanctorum  pontifîcum  Palladi  et  Tretici  in  œcclesia 
Sancli-Eusebii  diu  humata,  ut  a  populis  venerarentur,  et  ipsi  alacrius 
fKjpulis  subvenirent,  cum  ymnis  et  laudibus  a  bustis  propriis  erexit,  et 
super  al  tare  posuit,  sunt  anni  cccxxv,  menses  m,  dies  vi,  prêter  nume- 
rum  annorum  presulum  duorum  Teoderanni  scilicet  et  Quintiliani,  qui 
in  hoc  cathalogo  inscripti  in  pretitulatione  habentur. 

XLV.  DE  GUIDONE. 

(An  de  J.-C.  938-961.) 

Guido,  sola  Dei  clementia  opérante,  Autissiodorensis  episcopus,  Se- 
nonico  pago  ortus  est,  pâtre  Bosone,  matre  Abigail.  Hic  vir,  a  primeve 
etalis  crepundiis,  ecclesiœ  Sancti-Stephani  Autissiodorensis  sub  regimine 
domni  Hcrifridi  presulis  Iraditus,  ac  tonsoratus  est;  ubi  litteris  tam  di- 
vinis  quam  humanis  pro  posse  eruditus  est,  quousque  ibi  degens  ad 
fM*rfc«tam  pervenit  etatem  ;  dehinc  rébus  omnibus,  Deo  se  protegente, 
f)Oslpositis,  Uodulfi  régis  et  uxoris  ejus  Emme  servi tio  se  mancipayit; 
ibiquc  divcrsans,  decedente  Waldrico  episcopo,  ad  episcopalem  mox  in- 
vit/itur  honorera,  et  electione  cleri  et  plebis,  rex  r^ne  precibus  épis- 
i'Ajpalem  ei  adtribuit  cathedram.  Sicque,  xiv  Kalendarum  Junîanim 
Senonis  ordinatus,  tandem  Ascensionis]  Dominice  ;die,  a  monasterio 
Sancti-Gormani  in  Autissiodorensem,  ut  moris  est,  Sancti-Stephani  in- 
tronizatus  est  œcclesiam,  cujus  possessio,  quamvisesset  exilis,  quantum 
potuit,  ulcresceret  oecclesia,  cui  preftiit,  etdecorareturyigilantissimesate- 


X'    SIÈCLE.    AOTEims    ANONYMES. 


379 


git  ;  sed  qiiod  ibi  operatus  est,  ne  forle  oblivioni  Lradalur  Pt  cupidilale  suc- 
cessurum  ac  mîiiistrorum  ab  ecclesiœ  douiinio  subtraliatur,  hiiic  opusculu 
ratum  duximus  inserendum,  scienlf^s  quia  facientis  non  deeritpremium. 

Primum  mimque  villam  Creyennum  Sancto-Stephano  sublalam  cuiu 
suis  appcndiciïs  per  preceptum  regale,  régis  conivenlia,  loco  re^tiliiil 
prislino;  Iradens  medietatem  ipsius  ville  canonii-is,  in  die  obîtus  pnî- 
lati  RoduUi  régis  ad  preparandara  refectionem  canonicis  et  pro  ab- 
solulione  anime  ipsias  pontificis  :  alteram  vero  medielalem  predic- 
tis  canonicis  in  die  obitus  prefate  regine,  et  pro  recordalione  anime 
supradicti  pontificis.  Piscatores  (amen  in  servilio  maneant  episcopi  per 
jussionera  preposili  canonicorum. 

Auiboneoi  ibi  vilem  aspiciens,  criplis  honeste  cnmposilis  desuper, 
bonorifice  conslructum  locavil,  et  jnxta  illum  allare  in  honore  saneli 
Jobannis  evangeliste  et  sancli  Laurenlii  marliris,  ac  sanctornm  om- 
nium honore,  ul  ab  episcopo,  si  adfueril,  et  a  clero  ecclesitc  missu 
celebrarelur,  quo  eorum  interventu  viventis  et  morienirs  nccessitalibus 
subveniret  devotissime  sacravil  :  insliluens  bis  tribus  diebus  quo  ca- 
nonici  quotaunis  pro  animoe  sua^  remédie  reficiankir,  impelrans  ab 
archiepiscopo  et  episcopis  sibi  subjeclls  décimas  Irium  ecelesiarum, 
quarum  in  Aygbniaeo  sciliœt  una  consecrata  est  in  honore  saneti 
Stepbani,  in  Matriaco  alia  in  honore  sancli  FeUcis,  alia  in  domni  Mar- 
tini honore  slructa  :  instituens  ut  de  bis  tribus  ecclesiis  très  fiaul 
Iratribus  refectiones,  una  in  testivitate  Sancli-Johannis  evanguhst«%  ir 
Xonas  Maii,  quando  iu  fervi^ntis  olei  dobuni  missus  fuit  ;  aha  oclabis 
Sancti*Laureulii,  tercia  fesli vitale  Sancti-Mathei  apostoli  et  evangehste, 
elquod  superfuerit  ex  deciniis  œcclesiarum  ad  stipendia  sit  canonicornm, 
pro  anime  suc  aquirenda  absoUitione.  Prepositus  denique  etinonicorum 
Saneli-Stephani  Autissiodorensis  presbitcros  in  eisdem  a^clesiis  con- 
sensu  fratrum  i*Hgat;  qui  et  iîdeliler  decimajs  a^eclesiarum  ad  suum  et 
canonicorum  opus  recipiant,  et  arehiepiscijpo  Senonensi  sinodale  servi- 
tium  reddaut,  sicut  circunjecle  eeclesiœ,  et  nichil  aliud  requiralur  ah  ar- 
chiepiscopo, vel  a  suis  niinislris;  et  ul  hoe  Orniom  et  slabile  in  perpetuuni 
permaueal,  ipse  Archembaudiis,  Senoneusis  archiepiscopus,  scriptum 
propria  manu  firuia^it,  il  eoepiscopuram suorum  manibus  corroborari 


380  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE  L'YONNE. 

poposcil,acarchidiaconorum  suorum,Prodagii,Bernar(ii  etTeoderici,  ce- 
lerorumque  canonicorum  nominibus  corroborari  precepit.  Tabulis  arçen- 
leis  bases  discoopertas  optime  decoravit  ;  lampades  quoque  ibi  septem  op- 
timas  ex  argenlo  composuit,  habentes  in  se  cum  fuste  libras  xv;  labara 
cum  auro  optulit  Sancto-Stephano  x  ;  candelabra  duo  argenlo  compta  ;  fus- 
tes  duos  deargentatos  quibus  feruntur  cruces  auree;  coronas  duas  ex 
argento,  habentes  libras  decem.  Gliotedrum  optimum  auro  argentoque 
construction. 

•  Introitum,  quod  Waldricus  edificare  ceperat,  in  altum  extulit,  ca- 
méra exornans  et  in  parietibus  paradisi  turmas  ac  herebi  tormenta 
depingens,  gralum  inlrantibus  prebuit  ingressum  :  illic  suam  infodiens 
sepulturam;  quam  postea  ante  vultum  Salvatoris  et  altare  Sancti- 
Laurentii,  quod  post  exustionem  civitatis  et  templi  sua  desudatione 
honoriflce  adornavit  et  dedicavit,  removere  jussit;  supra  quam  ca- 
pellam  ediflcavit  in  honore  sanctorum  quorum  memoria  infra  civita- 
tem  vel  extra  vix  aut  raro  celebratur,  quorum  hœc  sunt  nomina;  Ma- 
theus,  Thomas,  Philippus,  Mathias,  Dionisius,  Mauricius,  Ignaiius, 
Demetrius,  Desiderius,  Jeronimus,  Silvester,  Augustinus,  Vigilius,  Eu- 
genia,  Anastasia,  Margarita,  Lucia,  Agatha,  Genovefa,  Columba,  que 
eorum  earumque  interventu  civitas  extra  salvetur  et  intra,  dans  ei  alo- 
dium  in  Cavannis  villa,  quam  Heldebertus  Sancti-Stephani  servus  ad- 
quisierat,  ad  luminaria  illic  pro  anime  sue  remedio  nocte  dieque  pre- 
paranda  :  sitque  idem  alodium  in  manu  presbiteri  ;  qui  supra  vel  infra 
missarum  celebraverit  soUemnia  preordinans  etiam  ut  is  qui  vineam, 
quam  plantavit  in  loco,  qui  dicitur  Plantas,  in  festivitate  uniuscujusque 
sanctorum  prenominatorum  canonicis  vigiliam  et  missam  celebrantibus 
VI  sextarios  vini  ad  exibendam  caritatem  pro  eo  persolvat  ;  post  duos 
quoque  parentes,  vel  fidèles  suos  quibus  predictam  plantam  reliquerit, 
canonici  in  sua  recipiant,  et  ipsi  quod  instituit  pro  se  expleant  ;  quod 
si  non  fecerint,  merces  ab  eo  non  toUatur  et  Deus  ab  ilhs  requirat. 

Denique  abbatias  Sancti-Juliani  sciUcet  et  Sancti-Amatoris  ac  Sancte- 
Mariœ  ab  episcoporum  potestate  longo  jam  tempore  subtractas  per  sup- 
plementumdomni  HugonisFrancieducis,  perpreceptum  regale  Ludovici 
régis  manu  fîrmatum,  ecclesiœ  quas  amiserat,  multo  studio  multoque 


X*'   SIÈCLE,    AL'TEURS    ANONYMES.  381 

labore  restitiiil;  altare  Saricti-Slephani   médium  purpura  imaginibus 
aureis  pcnitus  cooperla  honestissime  ambivil. 

Videns  etiam  et ecclesise  ambitum  non  adeo  esse  magnum,  arcum  inter 
duo  ostia  novum  condidit  prope  al  tare,  aperlis  maceriis  duo  îbi  in  modum 
crueis  oraloria  ut  ibi  plures  Deo  servire  possent  construens.  Quod  cum  age- 
re(,  invidia,  ut  arbitrer,  dîabolimaceria  vetusla  cum  nova  ab  arco  usque  ad 
circum  fundo  lenus  corruit,  quam  mox  rcnovare  absque  mora  non  piguit  ; 
sicutenim  predicla  Sancli-Stephani  a^cclesia  post  incendiura  funditus  est 
eruta,  ila  postniodura  abco  ab  ipsis  estelevatafundanienlis  et  rtmpliori dé- 
core quam  fuerat  antca,  vitreis  magnis  et  caméra  exornatîi.  Oratoria  qiio- 
qneduo  dcxlra  et  sinistra,  ad  inslar  qiiod  prius  fuerat,  reedificavit,  supe- 
radiciens  cryptas  ipsis  oratoriis,  in  qui  bus  eliam  et  altaria  instituit,  ul 
populi  advenientes  invenirent,  quo  posseut  lacrimosis  immorari  suspi- 
riis  deprecando  et  obtinendo  Dei  et  sanctorum,  quorum  honore  ipsa 
sunt altaria,  niisericordiam,  Ergo  comptissime  dilatata,  bec  eadem  ba- 
silica  in  superiorîbus  sui  partîbus  speciem  protendit  Sancte-Crucis;  in 
medio  vero  ccclesiae  podia  constituit,  et  vuUum  salvaloris  cnici  afiîxom 
collocavit  inibi  :  allare  quoque  decoravit  tabula  argenlea  elevata  inma- 
ginibuset  aliis  picturis,  consecrans  illud  sub  diev  Idus  Augusti  in  ho- 
nore Sancte-Crucis  et  sancli  Malhei  aposloli  el  evangelisle,  et  sancti 
Romani  mililis  et  martyris. 

Fuit  igilur  predictus  Wido  episcopus  simplicitatî  innitens,  moderate 
prudentie,  atque  in  quantum  valuit  non  magis  preesse  quam  pro- 
desse  voluil  universis  :  nam,  inter  cetera  honestalis  opéra,  dictatu  pro- 
prie manus  edidit  responsoria  cum  antiphonis  canenda  in  solempnitate 
sancli  marlyris  Juliani,  instar  tamen  armonie  habenlia  melodiam  Ger- 
mani  gloriosi  ab  hoc  precipue,  quod  isdcm  pontifex  sanctissimus  sicut 
in  gestis  ipsius  invenitur,  predicli  martyris  solempnis  natalicii  diera 
universis  incognitum,  Domino  sibi  révélante,  ostendit  celebrandum  : 
sicqnc  cum  esset  religiosorum  ac  bouorum  amator  pravorumqne  se- 
verus  redargutor,  egil  (juandiu  extilit.  Sedit  autem  in  episcopalu  annis 
ïxix  et  obiit  in  pace  viiî  Idus  Januarii,  etsepultus  est  in  aecclesia  Sancli- 
Stephani  majore  quam  ipse  reedificaverat.  Fuilque  civilas  sine  epis- 
copo,  menses  lu  et  dies  viii. 

I  i9 


382  ■mjQriBtQiiK  bistouock  de  l'toxke. 


XLTT.  Wm  BKHADO. 


Riduffdiis^  Dabone  AotîââodoreiisB,  ex  pâtre  Johanoe,  et  matre  Ma- 
ria  ;  qui  beau  Gennam  a  pwntia  extitît  moiiacfaiis;  atque,  ut  e  pluribus 
.TOpenonbas  fieri  coatigît,  ex  cjasdan  presulis  moDasterio,  rc^atus  tam 
a  dero  quam  a  plefae,  comtituti»  est  epiacopos.  Erat  enim  nimie  simpli- 
citatîs  et  minons  hidiistne,  et  iddrco  predecessorîs  sui  yalde  impar  in- 
crementis  sibi  eommisse  ecde«.  Fuit  autem  temporibus  regum  Lotha- 
rii  Junioris,  ac  Lodond  filii  ejnsqui  finan  regnandi  sao  generi  impo- 
suenint  Sedit  quoque  in  epîscopata  annos  ix,  mensem  i,  dies  ii  et 
obiit,  xrn  Kalendanim  Juniamm  sepultusqœ  est  in  scclesia  beati  Ger- 
manî  ;  fuitque  ciTitas  sine  episcopo,  menses  ni  et  dies  xxiy. 

XLTIL  DK  ■nUBSKTO. 

Heribertos,  Francigena,  filius  Hi^nis  duos,  cognomento  magni,  ex 
concubina,  Raingarda  nomine,  nd[>ilitatem  paternam  materna  dispari- 
tate  obliquarit  ;  ex  pâtre  enim  sapradicto  Hugone  fratre  Hugonis  post- 
modum  régis  ac  duorum  ducum  Bui^ndie.  Ottonis  scilicet  atque  Henrici 
f^litijs  extitit;  qui  quanto  persona  carnée  molis  elegantior,  lanto  pronior 
KfîCularibu.H  desideriis  ac  voluptatibus  apparuit. 

Hf^ligiriHiH  tamen  quibusqueclericis,  et  precipue  monachis  reverenliam 
f^umtui  imperidcbat  honoris;  hujusergo  pontificatus  tempore  dux  Henricus 
frnUiT(^u%,  utrn-at  totius  religiositatis  amator,  monasterium  beali  Germani 
(lomno  Maiolor^/mminit  abbati.qualiter  Wdelicet  r^ularis  norme  Irami- 
lem  inibi  c/irijitîtij^;r^;t,  ntciiti  fK;r  multa  loca  tam  in  Ilalia,  quam  in  Galliis 
dinoji^^^îbatur  tm%¥t  mon/ichorum,  l>ongo  enim  jam  tempore  transacto, 
IwiiH  'mU'jn  n\mq\Ui  HhhfîUt  n  p^fjKj^iti»  regebalur;  qui  gratanter  illum 
HUHcipifîHH,  rfîgijlari  di^trictione  que^jue  reppererat  dévia,  ad  unguem 
cornîxit.  rostniodiim  vero  vir  sanctus  ac  venerabilis  Maiolus  prefecit 


X"    SIÈCLE.    ACTEUnS   ANONYMES.  383 

ibidem  virum  honorabilem  Heloricum  abbatem,  qui  el  ipse  predictuni 
locum  ad  reguîaris  beali  Benedicti  Iramitis  informavil  callera,  quem 
predicliis  episcopus^  necnon  et  fraler  ejus  dux  Henricus  nimio  cum  suis 
omnibus  dilexeriint  amore, 

Sed,  ul  prediximus,  seculari  pompe  oppido  inuilens,  larga  mililibus 
plus  juste  exibebat  donativa,  in  tantum  scilicet,  ut  Odo  Carnotensis  et 
Heriberlus  Trecorum  comités,  gralia  beneiicioruiu,  ejus  dicionî  parè- 
rent In  propria  deniquediocesi,  nulla  compellenle  terroris  iiidigentia, 
quîn  potius  venandi  lascivia,  duo  stabiliens  castra  munivit,  unum  in 
rivo  Launlo  apud  Sancti-Ferreoli  villam,  aliud  a  civitate  x  miliiario 
Tuciacum  vocabulo,  que  videUcet  castra  dicebat  non  minus  ecclesie 
sibi  commisse,  quam  ad  munimen  tolius  pagi  valde  in  longum  profu- 
tura;  sed  nequicquam  :  ab  initio  enim  seminium  altitudinis  carnis  hu- 
mane  corruptiouem  messuit,  quia  Deus  «alta  a  longe  cognoscil»-  Mul- 
tum  enim  aliter  quam  estimare  potuit  mortalium  quiscpiam  poslmo- 
dum  conligit.  Imperante  denique  tirannica  rapacilale,  fuerunt  postmo- 
dnm  ad  exlerrninium  ejusdem  provintie,  et  facti  sunt  haMtalores  illorum 
rebelles  episcopis  et  pervasores  œcclesiasticorum. 

Ad  ornamentii  iamen  ecclesiae,  qua?  tune  perplura  erant,  tani  in  libris 
uiullorum  auctorum,  quam  inreliquîsutensilibus  minus  manum  eitendit, 
ut  ea  exstirpando  dispergeret;  el  hoc  ex  parte  fuit  adprobabile,  quoniam 
si  ea  studio  suo  non  auxit,  nequaquam  tamen  supra  modum  minuit.  Ec- 
clesiaslicasac  monasteriales  institutiones  predecessorum  suorum,  juila 
morem  antiquum  alacri  animo  a  clericis  servari  consensit. 

Fuit  enim  temporibus  regura  Hugonis  fratris  sui  ac  lilii  ejus  Roberti; 
poiîtificura  quoque  Romanorum  Marini  cognomento  Pétri,  Sergii  alque 
Brunonis  cognomento  Bonifacii;  Imperatoruni  aulem  Ottonis  secundi  el 
lercii;  archipresulum  Senonum  vero  Anastasii  viri  oplimi  et  Semni.  Sedit 
aulem  in  episcopatu  annos  xxv,  menses  vu  etdies  xvi.  Obiitque  apud 
eastrum Tociacuui, quod,  ut  superius  diximus,  ipse construxerat,  x  Kalen- 
darura  Septembrium;  quod  etiam  valde  displicuit  quibusque  religiosis, 
quod,  dum  cepil  inûrmari,  non  se  prolinus  proprie  sedi  deferri  mandavit. 
SepuUusque  est  in  ecclesia  Sancte-Mariaî  infra  muros  civitatis.  Fuit 
autem  civitas  sine  episcopo  menses  vu  etdies  xvl 


384  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE  l'yONNE. 

XLVIII.  DE  JOANNB. 

(ÀD  de  J.-C.  996-998.) 

Johannes,  natione  Autissiodorensis,  paire  Ansaldo,  matre  Raingarda, 
parenlibus  quidem  mediocribusedilus;  scd,  secundum  proprii  nominis 
sui  insigne  presagium,  divina  sibi  gratia  largiente,  mentis  nobilitale,  que 
Garnis  preciosior  est,  excellenter  viguit,  litterarum  sludiis  a  primeve 
etatis  indole  operam  dans  ;  quibus  luculentissime  institutus  claruît,  ac 
postmodum  inter  scolasticos  illius  Gerberti,  viri  utcumque  doclissimi, 
tune  Remorum  archipresulis,  dehinc  Ka?enne,  ad  ultimum  Romane 
sedis  catbedram  indeptus  petalum  pontificale  meruit.  Gulmen  scientie 
arcium  liberalium  Johannes  perborando  roborayit,  dehinc  efficacissimus 
puerorum  didascalus  primitus,  post  h(ec  pedagogus  clams  refulsit,  et  ad 
honorem  preelectus  est  archidiaconatus. 

Decedente  namque  ab  bac  luce  supradicto  presule  Heriberto,  nonnulli 
clericorum,  quos  altitudo  seculi  ad  hoc  illiciens  impulit  qualiter  in  episco- 
palem  catbedram,  tamfastu  parentele,  quampromulgationepecunieinve- 
herentur  ;  cumque  régi  Robertode  quibusdam,  acprecipue  de  quodamOui- 
donc  nimium  secularissimo  per  Henricum  ducem  suasumfuisset,  ut  con- 
secrarelur  episcopus,  et,  rex  quemadmodum  eum  horlabantur,  assensum 
preberet,  acjam  metropolitanus  Senonum  ponlifex,  videlicet  Sewinus  evo- 
catus  esset,  ex  moreut  perficeret,  cassari  conligit.  Conquerebatur  ergo  su- 
per hoc  tota  unanimis  contio  canonicorum  fratrura,  ac  reliqui  totius  plebis 
sanum  sapientes  abusive  fîeri  testabantur,  idcirco  maxime  quod  clcrico- 
rum  electione,  ut  antiquus  mos  habet,  deberet  institui  pastor  ecclesiœ  : 
quod  comperiens  archiepiscopus  ad  propria  rediit,  dicens  noUe  se  loco 
pastoris  ovili  Christi  leonem  seu  lupum  constituere.  Interea  mittitur  ad 
regem,  aperitur  ei  querela  simul  et  commune  decrelum  utriusque  con- 
ditionis  hominum  sexus  et  ordinis,  nempe  Johannem  ex  volo  illorum 
omnium  idoneum  fore  pontificem  :  quod  rex  ut  audivit  libentissime 
annuens,  qui  eum  pro  sua  scientia  et  religiositate  affatim  diligebat, 
nec  rêvera  contra  jus  fasque  absque  cleri  electione  vel  plebis  episcopum 
volebal  constituere;  mox  vero  utcomperta  est  régis  volunlas,  a  civibus 


X*   oïÈCLE.    AUTEURS   ÀNO?îyMES*  385 

rursus  denique  revocatur  archipresul,  ac  sic  ex  more  sacralus  Joharines 

in  sede  ponlificfili,  gaiidenfihus  universis,  eonstituilur, 

Faclus  veroantistes,  non  rautavil  in  illo  sablimilas  pontificalis  eultuni 
anteriuris  huniitilalis,  sed  potins  onini  diligenlia  elaborare  stud(3ns,  ut 
liumilior,  quam  anlna  fnerat,  cunclis  appareret,  in  doctrina  sciliceU  in 
ronfal)  lalione,  in  liabilu  vesliura,  in  parsimonia  ciboruni,  in  convpntn 
fralrum  commnninm  horarnm  ila  se  eonformabat  humillimum,  ul  vix  di- 
noseerepoteraU  nisi  cum  ageret  principale  oliitium,  fuissf*<.^um  ([ui  lidis- 
set  episcopum.  Eral  enini  psalmodie  non  tam  irequens»  quam  assiduns, 
♦H  in  orationuoi  excubiis  pervigil,  strenuus  :  Iransigebat  enim  plerasque 
noclium  eonimanens  solus  in  ecclesia  metaneas  agendo  juxta  altare  beati 
Stephani,  usque  dum  générales  fratmm  significarenlur  matulini.  Dodit 
igilur  in  virlu  fratrum  canonicorum  aliaria  v  cum  suis  redditibus,  id  es( 
Pulvoreni,  Parliaci,  Gurgiaci»  JLooasteriali,  Campiuiaei,  el  sub  anathe- 
mate  intordixit,  ni  nullus  successorum  suorum  prosulum  vcl  aliorum 
cjuisquam  hominum  presumeret  aliquando  sue  largitionis  dûnnm  irri- 
tum  facere;  ne  forte  videlicet,  propter  inopiam  indigenlie,  non  valeret 
rlerus  ecclesie  oflilia  Deo  digna  persolvere,  dum  licet  in  ipsa  sede  po- 
lissimum  fore  ac  céleris  eleganlius  ofiîtiule  minislerium  clericoruni  oHm 
dinoscilur  viguisse;  sed,  scriptura  leste,  unde  bonus  proficit,  inde  impius 
contabescit.  Pro  dolor!  illudebalur  ab  impiis  civibus/  quod  careret 
nnnidane  superbie  fastu,  vel  consanguinitale  illorum  episcopus;  et 
ejusdcm  genus,  necnon  et  alia  de  eodem  convicia  cavillando  cachinna- 
banlur  :  voruntamen  Deus,  qui  polius  menlem  oligit,  quam  gentem, 
previdit  sibide  Uilibus  ultionem  in  posterum  futurara;  nam  eosdem  viri 
humillimï  derogatores  postmodiim  superbia  secularis  pompe  cum  sua 
styrpc  delrivit  ad  sulum  usque.  Privilégia  enim  que  antecessores  illius 
beato  Gormano  tara  Heriberlua  quam  œteri  de  aJtarîbus  in  sua  diocesi 
conslilutis  perpetualîter  facta  contuleranl,  sua  auctoritale  roboravit, 
eique  vineas  ac  volnmina  libromm  egregia  tradidit  ;  apud  quem  etiam 
huniili  prece  oblinuit,  ul  sepeliri  mereretur, 

Meuse  quoque  Januario,  dolore  tactus  corporis  cepit  infirmari,  qui  de- 
ductus  usque  ad  ultiuuunpeneexalationis  spirilum,raptusin  extasi  salis 
decorani  visionem  vidit  ;  qui  protinus  evocans  virum  clarissimum  sibique 


386  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'yONNE. 

amicissimum,  Achardum,  tune  monasterii  beati  Germani  prepositum,  ab- 
batem  vero  postmodum,  ei  hujusmodi  visionem  retulit  dicens  :  modo 
inquit  mihi  apparuit  Dominus  meus  Jesus-Christus,  simulque  cum  eo 
Germanus  beatissimus,  aliique  quam  plures  splendidissimi  viri  quorum 
presentia  permaximum  contulit  mihi,  et  mei  doloris  levamen  et  animi 
sospitatem  ;  qui  etiam  mihi  spoponderunt,  Domino  miserante,  mox  ut  evo* 
calus  a  corpore  fuero,  protinus  in  illorum  adunari  consortium.  His  dictis 
orando  summislabiis  nomina  sanctorumdepromens,  crebrisque  suspiriis 
ac  lacrimosis  oculis  ad  celum  respiciens,  excessit  a  corpore,  xii  Kalenda* 
rum  Februarium  sepultusque  est  apud  Beatum-Germanum,  non  infra  œc- 
clesiam,  sed  deforis  juxta  parietem,  ut  ipse  rogaverat,  decernens  humi- 
litatis  gratia.  Postmodum  vero  a  monachis,  dum  amplificaretur  œcclesia, 
intra  ambilum ipsius,  antealtare  videlicet  beati  Pétri, decenter  est locatus. 
Sedit  autem  in  episcopatu  anno  uno,  mensibus  vu  et  diebus  x,  et  fuit 
ci\itassine  episcopo  anno  uno,  et  mense  uno  et  diebus  sexdecim. 

XI.  SIÈCLE. 

XLIX.  DE  HUGONE. 

(ÀndeJ.-C.  999-1039.) 

Hugo  Cabilonensis,  ex  pâtre  Lamberto,  comitum  venerabilissimo,  et 
matre  Adélaïde  generosissima  ;  cujus  pater,  videlicet  Lambertus,  cornes 
jamdictus,  construxitmonasteriumParedi,  cenobiorumluculentissimum, 
illudque  largissimis  facultatibus  ditavit,  ibidemque  honorabiliter  requies- 
cit.  Hic  igitur  post  patris  obitum,  dum  ad  régis  curiam  pergeret,  habuit 
transire  per  civitatem  Âutissiodorum  ;  qui  divertens  orandi  gratia,  dum 
intraret  ecclesiam  beati  prothomartiris  Stephani,  erat  tune  prima  hora 
ipsius  diei,  cumque  orationi  incumbens  audiret  chorum  psallentium  ym- 
num  ejusdem  hore  duleiter  resonare,  ut  erat  pii  cordis  ac  lacrimarum 
effusione  facilis  gratior  efTectus,  referebat  isdem  postmodum  se  dixisse  ; 
Domine,  rex  cœli  et  terre,  creator  omnium  bonorum,  et  distributor  ho- 
norum,  si  ad  hoc  tua  prescientia  me  esse  voluit,  ut  aliquando  mihi  epis- 
çx)palis  dignitas,  te  largiente,  conferatur,  in  hac  obsecro  de  me  fiât  volun- 


XI*    SIÈCLE.    AUTEURS   ANONYMES.  387 

ïs  lua;  quod  etiam  postmodom,  ut  pecierat,  ila  fieri  conligit;  optabalur 
nempe  a  puerilia  ad  plerasque  sedes  civilatuni  perliiigere  ub  siii  iiobiliUi- 
tem  a  niullis;  decedeiite  \ero  ab  hac  luce  Johanne  presule,  cunide  reslay- 
raiido  puntîfice  querereliir,  favente  Henrico  diice,  atqu<^  animentL^  R*f- 
berlo  rege.  electus  est  ex  more  predictus  Hugo  ac  consecratus  in  œcclesia 
boali  Geroiaui,  iiideque  principali  sodi  Autissiodori  datiis  episcopos. 
Huic  ïioïi  perveiierat  aimitale  germanus  frater,  qui  videlicet  henv 
ditario  jure  res  paternas  regere  potuisset;  idcirco  mullimodis  pertur- 
bationibus  irretitus,  dum  ulriusque  hunoris  occuparetur  curis,  minus 
prudesse  poleral  singulis.  Contigit  etiam  tune  temporis,  post  mortem 
sciliceL  Henrici  ducis,  qui  ejus  germanain  uvorem  duxcrat,  ut  Burguu- 
dionura  porraaxîuii  régi  Roberto  rebelles  existèrent,  ita  ut  illius  diliuni 
nolleiît  omnimùdis  esse  subditi,  nec  ejus  parère  imperiis  :  pr^ripuere 
insuper  sibimet  usurpantes  sedes  et  castra  prefati  ducis,  avuneuli  scilieet 
ejusdem  régis.  Hic  tandem  cum  suis  omnibus  inrefragabilem  suo  régi 
servans  fidem,  ac  période  ceterorura  inimimtias  forti  anirao  dhi  mul- 
tumque  suslinuit,  ac  mulloties  a  sede  propria  prohibitus,  palerna  cnn- 
lentus  possessione  suorum,  qui  illum  valde  diligebant,  fuUus  auxilio 
mansit.  Quoties  vero  coutigit  illi  cum  hoslibus  illis  predictis  nugacibus 
diminare,  semper  omnimodis  viclor  exlitit,  et  non  immerito,  nempe 
juxta  prœceptumapostoli;  «Dominum  limele,  regem  honorilicate»  :  el 
item  :  <xomnis  anima  poteslatibus  sublimioribos  subdita  sit».  Ac  licet  Scrip- 
tura  dicat  :  semper  pax  cum  bonis,  et  bellum  cuui  viciis;  atque  utilius 
sit  oriri  scandalum  quam  relinquere  yeritalem,  si  aliter  nequit  iieri, 
lamen  ob  timorem  hujus  rei  pergens  ad  papam  Roman um  acriter  se 
penitere  clamavit,  indignum  se  vociferans  ac  reum  cure  pasloralis  ac 
pontiflcalis  dignilatis  ;  qui  dehinc  taie  scriptum  ab  eodem  suscepit  : 


«  Johannes,  gratia  Dei  Romane  sedis  episcopus,  universis  in  Orbe  ter- 
rarum  ecclesiœ  filiis  : 

»  Nullum  in  catholica  œcclesia  majus  potest  esse  nefas,  quam  exis- 
timare  alicujus  nevum  criminls  precipue  penitentis,  quod  non  queat 
dissolvere  concessa  Petro  a  Domino  clavîs.  Debemus  enim  anle  mentis 
oculos  revocare  lapsum  ipsius  primi  pastoris;  qui  dum  magislrum  ne- 


388  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'yONNE. 

garit,  protinus  ut  penituit,  non  solum  gradum  vel  dignitatem  aposlolicî 
culfflinis  non  amisit,  sed  polius  sui  ovilis  custodiam  Christus  illi  post- 
modiun  evidenlius  assignavit  :  quod  nil  aliud,  ut  credimus,  quam  lap- 
sorum  medicinafuit.  Proinde,  fratri  nostro,  Hugoni,  Autissiodorensi  pre^ 
suli,  Deo  et  nobis  sua  peccata  confitenti,  seseque  culpabilem  redd^ti, 
plenariam  a  Domino  poUicentes,  promittimus  consequi  indulgentie  Te- 
niam,  secundum  sponsionem  ejusdem,  qua  diiit  :  a  Non  veni  vocare 
ju»io$,  96(1  peccatores  in  penitentiam».  Ideoque  nobis  débet  effici  caris- 
siinus,  quoniam  Dei  timoré  correplus  apparet  humillimus,  et  quia  in 
talibus  requiescit  Deus.  » 

Prelerea  rex  Robertus,  collecto  in  unum  exercilu  valido,  tam  de  gante 
Francorum  quam  Normannorum,  habens  secum  Richardum  potentis- 
simum  ducem  ipsorum,  occupans  devastavit  permaximam  Burgundie 
part(5m  :  cumque  primitus  ad  civitatem  Autissioderum  devenisset,  yo- 
lens  eam  capere,  quod  fertur  urbi  illi  nunquam  conligisse,  cives  ejus- 
dem  urbis  fortiter  ei  restiterunt  :  dehinc,  cum  ad  beati  Germani  castrum 
oxpugnandum  tota  régis  falans,  isdemque  rex  loricatus  intenderet,  nutu 
divino  terri  tus,  cum  multa  cède  suonun  inde  rediens  penetravit  Ararim 
usque  superiora  Burgundie,  predicto  Hugone  cum  eo  gradiente  :  reyer- 
tcns  quoque  rex  Franciam,  tune  nec  quicquam  egit  prêter  cladem  re- 
gionis.  Post  aliquot  vero  annos  dierum,  jam  dicti  primores  Burgundie 
in  deditionem  régis  pacifiée  devenerunt  :  per  Hugonis  tamen  consilium, 
<|uicquid  isdem  rex  facere  decreverat,  disposuit  :  eique,  quod  aocipere 
placuit,  libentissime  condonavit.  Constituit  ergo  pro  redintegranda  seu 
firmunda  pace  concilium  episcoporum  ac  multorum  tam  nobilium  quam 
plobeiorum  innumere  multitudinis,  in  comitatu  quem  gubernabat  Cabi* 
lonense,  in  loco  qui  Viridunus  dicitur,  ubi  etiam  sanctorum  reliquie 
(iiversis  regionibus  delate  diversas  sanitates  egrotis  contulerunt  :  item- 
({ue  aliud  concilium  pro  eadem  re  in  pago  Autissiodorense  apud  Airia* 
cum  villam  beati  Germani,  in  quo  rex  Robertus  cum  episcopis  et 
abbatibus  adfuit,  simul  et  innumerabilia  sanctorum  pignera  totius  pêne 
provincie;  ubi,  dum  quidam  peterent,  utgloriosi  Germani  corpus  illico 
deferretur,  respondit  Hugo  episcopus  :  Absit  ut  ossa  incomparabilis  viri 


ÏI*   SIÈCLE*    AUTEURS   ANONYMES.  389 

pro  quacunque  re  aliquando  commoveantur,  quod  ccleri  audienles  gra- 
tanter  coosenserunt.  Simililer  et  per  diversa  loca,  vel  inpagis  Uivionense 
et  Belnense,  atque  Lugdimense  concilia  sepius  celebrari  fecil, 

Hujus  ergo  io  lempore,  civitas  Autissiodorum  exicîaliter  igné  cremata 
est,  et  res  humaae  infavillas  redacte,  prêter  ecclesiam  beali  Albaoi  marty- 
ris  a  beato  Germano  constructam.Tiinc  principalis  œcclesia  protbomartiris 
Stephani  fariditas  corruit ;  quam  prolinus idem presul cepil majore ambilu 
ac  criptiirumcurvaturis  quadris  lapidibus  certalim  rcedilicare;  nam  prius 
delicatiore  niaceria  consliterat,  minimisciuo  lapillis  :  jam  vero  altius  opère 
ecclesiœ  cdilo,  rursus  civitas  reincensa  est,  sed  novum  ecclesiie  opus 
mansit  incoUime. 

Aniio  igïtur  circa  nongentesimuni  sextum  a  Passsione  Dominioa,  ce- 
iiobiuiuMelercnse,  jubente  Ueldrico  mooasterii  Sancti-Germani  abbate, 
per  domnum  Tealduni  raooachum,  qui  eidem  lercius  in  regimen  suc- 
cessit,  honorifice  amplificatum  atque  subliraatum  est  tamque  ediûciis 
quam  possessionibus,  ac  supelleclîH  auri  argenlicpie  opido  decoratura, 
atque  ab  eodem  pontifice  sollempniter,  ut  decebat,  constat  esse  sa- 
cralum  :  in  qua  eliam  consecratione  interdixil  sub  anathenmte,  ut 
nullus  mortalium  presnmere  deinceps  auderet  vim,  seu  calumpniam, 
autabquam  tortitudinera  inferre  pro  quavis  occasione  rébus  ejusdem  ec- 
clesiae,  Contigit  vero  poslhec  ut  beati  Desiderii  egregii  pontiQcis  Autis- 
siodorensis  corpus,  quod  in  œcclesia  beati  Germani  sepultum  habcbatur, 
illuc  deferri  a  fideUbas  rogaretur,  precipue  tamen  a  predicto  fratre 
Tealdo,  qui  eundem  sublimaverat  locum;  sed,  ut  in  tabbus  fleri  adsolet, 
inter  partium  \elle  seu  nolle  aliquod  temporis  spatium  evolutum  est; 
tandem, procurante episcopo,  concessumest  a  monacLis seu, a  cetero  cleru 
et  tûtius  pagi  populo,  ut  exoratum  fuerat,  deferri  :  repositum  namque 
est  supradicli  pontifîcis  venerabilc  corpus  in  argentea  techa  ceiilum 
appendente  libras,  sicque  cum  exultaliune  totius  plebis  deporlalum  est 
honorifice  ad  monasterium  Melerense,  cognomento  Vallis-Pentane.  ibi- 
demque  in  a^cclcsia  genitricis  Del  Marie  constat  esse  locatum,  Quo  in 
loco,  eodem  exorante,  plurima  prestantur  poscentibus  bénéficia,  III ud 
etiam  memorie  tradeudum,  quod  primitus  a  Quintiliano,  viro  nobilis- 
simo,  bine  ecclesioe  inibi  constructe  fuere,  una  siqnidem  in  honore 
î  50 


390  BTBLlOTnÈOUE   HISTORÏOUE   DE  L*TD!VNE. 

sancte  matris  Domini  Marie,  altéra  quoque  in  egregii  presulis  Germani 
veneralionc,  que  vîdelicet  nunc  uno  ambitu  spaciosiore  collecte  tre- 
decim  allarioram  aris  cum  suis  absidibus  est  examussim  disperlita  : 
claret  enim  locus  ille  ab  initio  virtuium  mîraculis  atquc  inflrmantium 
saniUUibus.  Contigit  enim  plerumque,  ut  ipsi  vidimus,  dum  fidèles 
devoti  ad  eundem  locum  de  longe  vcnientescandelasabsquR  biminein 
manibus  gestareiit  plus  minusvc  stadio  anlequani  ad  monasteriiim  per- 
venirent,  ut  ex  eisdem  candelîs  ignis  flanimivooms  erucltu-et.  Si  quis- 
libet  vero  ex  rébus  ad  cundeni  locum  pertinentibus  vi  seu  furlo  fraudem 
fecerit,  contiouo  e\identissime  rcctor  jusiorum  ullor  exislil;  ac  cuic- 
quîd  ibidem  féliciter  pelilur  afTatim  irapetralur. 

Prelerea,  tricesimo  septimo  sue  ordinationis  anno,  perreiil  prediclus 
Hugo  Jherusalem,  satis  honorifice  ad  sepulchrum  Domini  oraturus,  ac 
inde  rediens  alacriter,  proprie  sedi  irmitens  mansuetior  deguil.  Ecclesie 
matris  sedem,  quamantea  edificiis  sublimaverat,accuralius  sluduit  postea 
adornarc,  et  donis  Deiaplis  servilio  studiosius  curavil  insignire;  unde  et 
duo  mire  artificiosilatis  mirique  oporis  et  precii  vesliraeiita  episcopalis 
dignitatis  convenientia  otTitio,  eidem»  coopérante  sibi  Dei  gratia,  meruit 
inpertire.  Horum  ununi,  quod  quasi  minoris  precii  videbatur,  totum  auro 
frygio  mirifico,  circa  collum  amictus,  a  cervîce  vero  usque  ad  ima, 
stola,  nvanipulis,  în  loco  suo  decenlissime  operiebatur;  casula  quofjue 
purpurea  grandes  aquilas  coloris  coccinei  intextas  circumqnaque  mons- 
Irabat,  cujus  superficies  auri  phrigii  circuraductionibus  stellanfibus  res- 
plendebat.  x\Uerum  siquidem  quale  fuerit  inperialis  Otlionis  munificcntia, 
cujus  illud  ei  dalum  est  manu,  testificalur  :  nempe,  velut  in  capite  sancti 
Aaron  dicitur,  in  amictu  lamina  aurea  margarifis  et  lapidibus  preciosîs 
interlexta,  quasi  regali  diademate  summi  sacerdolis  caput  illustrabat; 
palla  vero  carbasea,  aureo  circa  pectus  eflulgens  rationali;  a  genibus  ad 
talos  usque  holoserica,  linibo  deaurato  mirificc  ponlificalia  vesfigia 
compleclebatur.  De  stola  quoque  et  manuali  ad  purum  aliquid  dicere 
fabulam  sonat,  cum  siquidem  ulraque  de  auro  pnrissimo  cum  malis 
punicis  condita  inexplicabtli  ar(iGcio  opus  ostendebant  elegantissimum; 
easula  autem  coloris  etherei  frigio  palnuim  babente,  superbumeralis 
et  ralionalis  eIDgiem,  ad  modum  pallii  archiepiscopalis,  honorabiliter 


XI*  SIÈCLE.  AUTEURS  ANONYMES.  391 

pretendebat.  Omnia  preterea  quecunque  illis  intererantvestimentisjure 
et  decenter  excellentia  intra  sancta  sanctorum  poirtabat  episcopus.  Ho- 
nqravit  iterum  Sancli-Stephani  œoclesiam  palliis,  libris  et  aliis  ecclesie 
necessarii$  ornamenti^  ;  inter  que  etiam  missalem  dédit  aureis  litteris 
auQotatum,  pontificum  servitio  et  otTitio  satis  aptum.  Dédit  et  calicem 
unimi  cum  patena  eximium,  quem  quantitatis  et  ponderis  magnifactum 
de  argento  opus  insignibat  deauratum.  Fecit  preterea  et  in  eadem  œc- 
clesia  fieri  duo  signa  quantitatis  magne,  que  secundum  quantitatem 
digna  Deo  sonorum  convenientia  et  dulci  coaptata  sunt  modulatione. 

Inde  inter  cetera  nulla  dignum  duximus  oblivione,  quia  apud  castrum 
Varziacum,  sue  et  antecessorum  suorum  proprium  ditioni,  Sancte-Euge- 
uie  ecclesiam,  a  béate  recordationis  antistite  Gualdrico  constitutam,  qui  et 
reliquias  ipsius  sancteVirginisa  Joanne  apostolico  impetratas  devexerat, 
que  per  temporum  longeTitatem,  subripiente  patrum  quonmdam  incuria, 
nullius  pêne  servitli  dominicifrequentabatur  instantia,  ad  tantam,  douante 
Deo,  re^tauravit  gloriam,  ut,  et  intus,  etforis,  ejus  usque  in  hodiernum 
diem  in  ea  labor  appareat  ;  nam  parietes  dealbari  faciens,  vitreis  et  laquea- 
ribus  honestayit,  et  pallia,  libros,  etornamentadiversi  generis  inibi  donavit. 
Simul  etiam  de  redditibu$  proprietatis  sue  canonicalis  ordinis  personas 
probiatas  décent  eligens,  ad  divinum  servitium  prebendarios  in  eeternum 
deputavit. 

In  Gonada  simililer  castelk)  sue  matris  sedis,  sancti  martiris  Lau- 
rentii  œcclesiam  construens,  diyinitatis  cultum  ampliari,  et  Dei  fide- 
lium  çuram  et  seryitium  honorifice  haberi  in  manu  sacerdotum,  de 
sui3  largiens,  inperavit;  deditque  ad  victum  canonicorum  fratrum 
paredas  omnium  ecclesiarum  eorundem  que  babentur  in  episcopatu 
Autissiodorensi  ;  similiter  et  debitum  horreonun,  id  est  grangati- 
cum,  quod  ad  se  pertinebat,  illis  habere  permisit;  precepitque  ut  in 
silyis  Sancti-Stephani  de  porcis  illorum  nunquam  acdperetur  pastina- 
ticum.  Tune  etiam  constituit  ut  annis  singulis  ab  eisdem  canonicis  su- 
blimi  solempnitate  sancti  martyris  Yincentii  festivitas  usque  in  octavum 
diem  celebraretur.  Dédit  etiam  ad  \ictum  canonicorum  fratrum  partem 
Crevenni  vici,  quam  redemerat  ab  Arduino  archidiacono. 

Cum  autem  cepisset  infirmari,  sentiens  diutius  se  non  Ticturum,  jussit 


392  BIBLTOTHÉOUE   OTSTORTOUE   DE  L*YONNE. 

ex  rébus  propriis  honorifice  recdificari  a  fundamenlîs  ecclesiam  Beale 
Marie,  qLUf?  prima tum  dicitur  lenere  intra  muros  civitalis  :  qiîod  lamen 
opus  inperfectuD)  reliquit  Cernens  qiioquo  suiim  propioquare  obitiim, 
€onlulit  se  dévote  ad  beati  Gerniani  mon  asteri  uni,  ibidem  que  monachalem 
induit  habilum,  sicque  post  diem  quartum,  scilicet  pridie  NonasNovem- 
bris,  consecutus  est  prescnlis  \ite  terniinum.  Sedit  aufem  in  episcopatu 
annos  xl,  menses  vin,  et  dies  iv,  et  fuilcivilas  sine  episcopo  dies  xxxvi. 


L.  DE  IfERIBEKTO  U. 
(ADdel.-C,  lfï4Ckl05i4 

Herîberlus  secundus,  qui  est  in  calhalogo  epîscoporum  l,  natione 
Aulissiodorensis,  ex  pâtre  Gauterio,  et  maire  Hemma  fuit;  quemante- 
cessor  ejus  Hugo  in  pontificalum  elegil;  cui  postmodum  rex  Heoricus, 
cum  maximo  exercitu  veniens  Burgundiam,  episcopatuoi  ex  morededil. 
Hic,  in  die  ordinationis  sue,  cum  secundum  a^cclesiasticam  consueludi- 
neni,  cathedrc  innixus  episcopali,  ad  saueli  prothodiaconi  matrcm  sedem 
nobilium  humeris  deportatus  esset,  dédit  ecclesim  pallium  ingens,  opti- 
mum, quod  \iilgo  dorsale  dicilur,  quod  etiam  usque  in  hodiernum 
diem  inler  calera  ecclesice  ipsius  inslrumenla  videri  manifeslura  est. 

In  temporibus  ilaque  bujus,  domnus  Léo  papa,  in  Gallias  veniens ,  Rends 
metropoli  concilium  celebravit  et  quosdam  episcoporum  de  heresi  simo- 
niaca  in  faciem  ecclesiœ  redarguens  notabiles  dédit  :  inler  (pjos  Seno- 
nensem  archiepiscopum  Gelduinum,  et  Lingonensem  Hugonem  multa- 
runi  iniquitatum  vitiis  infamalos,  et  a  suis  multolies  reverenter,  ut  de- 
cebat  patres,  ammonitos,  et  correctes,  volutabrosuepraviUitis  maie  inhe- 
rentes,  eliam  pêne  apostalalos  de  sedium  suarum  potestate  deposuit,  el 
in  reprobe  vite  diulina  penitudine  ad  examinandum  inlerdiu  dimissos, 
diviiio  resi)ectui  reservavit.  Quem  in  redeundo  pater  iste  sequutus  usque 
adcivifalem  Tullum,  inquabeatus  ille  anle  papatum  sederatepiscopus, 
colloquiis  illius  recreatus,  sacris  persuasionibus  informalus,  benediclio- 
nîbus  jocundatus,  ad  sedem  suam  repeda vit  cum  pace,  satis  bilaris  et  letus. 

Sed  non  longo  post  tempore  cum  aduce  fiurgundie  Roberlo,  qui 
in   tempore  adhuc  suo  Aulissiodoro  civilali  inperitabat,  quique  sua 


ÏI"  SIÈCLE*   FnODON.  393 

et  fraterna  regîs  Tlenrici  poleslale  elalus,  mullas  sîbi  et  ob  clericos 
sucs  moleslias  infcrebal,  aliqiïandiu  infeslalus  esset,  in  pacientia  qua- 
dam  et  angore  aoimi  abrenunlians  secularibus»  eternis  inhiando, 
postquam  jam  per  xnr  anoos  prcfuerat  episcopatui,  apud  Sanctum- 
Salvatorem,  in  page  Senonico ,  nionachiis  effectus  est;  ubi  in  Dei 
servilio  mullis  postea  regolariter  vivens  annis,  substilulo  sibi  jam  suc- 
cessore  Goffrido,  et  cathedram  illius  féliciter  oblinente,  migravit  ad 
Christum,  VII  Kalendas  Febniarîas  et  sepultus  est  io  eodem  cenobio, 

FRODON. 

La  vie  de  Geoffroy  de  Cliampaleman  el  celle  de  Robert  de  Ne  vers  onl  ëlé 
écriles  par  Frodon,  Cet  auteur,  que  le  Nécrologe  de  l*église  de  Sainl-ÉlienDe 
d'Auxerre  qualifie  d'homme  tme  litlemeruditus^  était  chanoioc  et  arcliifirétre 

de  celle  église. 

U.  DE  GOFFRIDO. 

(An  de  i.-C,  1052-1 Û7G) 

GofTridus,  beata  dignus  memoria  episcopus,  filius  Hugonis  Nivernen^ 
sis  vicecomitis  fuit,  de  Castello  cui  vocabulum  est  Campus-Alemannus; 
mater  ?ero  ejus,  de  consularibus  viris  orta,  Ermeiigardis  nuncupata  est. 
Hune  in  palatio  suo  clericum  habens  bonestum  Pbilippi  paler,  rex  Uenri- 
cus,  opérante  quidem  divina  Clemenlia,  tota  quoque  nostra  collaudante 
ecclesia,  induisit  nobis  presulem  necessarium  sane,  utilemque  per  omnia. 

Nam  ut  loto,  quantus  erit,  eo  die  utar  ad  hujus  rei  lestimonium 
clero,  quando  ipse  intra\it  œcclesiam,  sic  nudum  vestimentis  pres- 
biterium,  sic  ecclesiœ  corpus  ornamenlis  oiutum,  sic  chorum  capis 
expolialum  repperit,  ut  in  v  tantum  panniclerosis,  et  sexta  que  bona 
erat,  chorus  psallendo  triumpharet,  nullaque  prêter  unuin  dorsalia 
parietes  operirent,  nisi  qusedam  lanea,  et  eu  m  bis  pauca  palHola  qua* 
fors  ex  sua  viblate  essenlecclesiœresidua,  nuUadenique  pontificalia»  in 
quibus  ipse  niissam  decenter  celebraret,  haberentur  indumenla  :  incul- 
tam  ilaque  recepit;  sed,  ut  suus  dissimilem  successor  accipcret,  labora- 


39i  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L*TONNB. 

vit.  Nam  et  chorum  honestis  xiii  capis  lœtificayit,  regiisque  dorsalibu^ 
({uinque  parietes  decoravit,  ordinem  quoque  ingredieptium  ad  altare 
in  festis  atque  pro  festis  diebus  çongruis  cullibus  adornavit.  Nam  ca- 
sulas  contulit  iv  purpureas,  dalmaticam  insignem,  tunicas  luculentis- 
simas,  slolas  albas  cum  manutergiis  multipliées  ac  preciosas,  altare 
argenteum  dédit;  necnon  omnia,  que  subuotantur  argentea  :  Calican, 
turibulum  cum  acerra,  candelabra  duo,  ampullas  ii  urceum,  ad  aquam 
benedictam,  et  ureeum  ad  manus  sacerdotum  abluendas,  i^anile  etiam, 
et  labrum  ad  aquas  de  manibus  abluentium  suscipiendas,  sed  et  hoc 
voluinen  De  Gestis  Pontificnm  renovavit. 

Qiiod  si  caetera,  que  his  digne  addenda  sunt,  illius  bénéficia  onmia  ex 
U)U)  adhuc  scribcnda  sunt,  magnam  oportuerit  esse  pellem,  que  pro  nu- 
méro et  quantitate  receperit  universa.  Nam  ciun  dilectio  sit  in  mandatis 
domiiiicis  omnibus  diiTusior,  nec  in  isto  circa  clerum  suum  modica  fuisse 
non  soluin  in  afîabilitate  jocundissima  probaretur,  sed  et  in  ipsa  commu- 
nions mense,  ipsius  facillime  dilectio  eadem,  vel  ab  incautis  cognosceretur, 
(!uni  ultra  regularium  epularium  delitias,  non  paucos  cotidie  convocatos 
clericos  nobilis  illius  reficeret  leticia.  Quid  latins  hac  dilectione  ?  de  eo 
Hcribendum  exequi  debemus,  tamen  ut  non  adulando  veritatem  palpare 
dicar,  a  quibusdam  non  rectis  quippe  judicibus  in  hoc  quasi  reus  argueba- 
tur  ;  sed,  sicut  frequentissime audiebamus,  illum  conscientiam inde  suam 
Hub  obtostalione  referantem  credimus,  et  esse  credendum  asserimus,  neç 
uti(|uo  propler  illius  excusationem  magis  credimus,  quam  propter  ipsam 
rni  npparcntem  certitudinem  :  scilicet,  quod  nulli  eorum  in  corde  suo 
ininiicuH,  nulli  infestusodii  zelo  fuit;  sed  qui  conseil erant  iram  illius 
iii)M<s  promoruisse,  sic  imponebant  iUi,  cum  nec  ipse  malefactis  eorum 
(uiiiHnnliro,  née  illi  correplioni  ipsius  paterentur  aequiescere.  Nam,  ut  in 
l)<*o  Haiicloruinque  fide  loquar,  testibus  etiam  cunctis,  quibus  erat  in 
veritalo  cognita  voluntas  illius,  ea  mens,  is  animus  semper  illi  fuit,  ut 
n(*ino  bonuH,  qui  non  ei  perfecte  carissimus  esset;  nemo  malus,  si  vel 
('orrigorn  nociuibal,  vel  adversari,  qui  non  ei  saltem  displiceret.  Immo 
nihi  rliTuni  suum  dilexit,  quomodo  terras  illas  obtimas,  que  sunt  apud 
SmM'luin-lViseuin,  aut  quomodo  villam  amenam  et  frugiferam,  Acola- 
cuin,  quam  Uugo  miles  ei  carissimus  reliquit  moriens,  quoniamdefeudo 


Il*   SIÈCLE.   FRODON.  395 

suo  ab  episcopo  illam  tenebat,  quomodo»  nisî  clerum  suuni  dilexit,  hRiC 
illis  tanUi  in  generalî  dédit?  Scriptum  est  autem  :  «  a  fructibus  Gorum 
cognoscetis  eos»  sed  his,  non  aliter  quam  dJctumest,  constanlibus. 

Nunc  animadvertant  snccessores  cpiscopi  sni  ipsorum  meniores, 
quanti  debeant  et  ipsi  facere  memoriam  illius.  Acquisivit  enim  cuni 
labore  quibus  illi  frui  possint  in  qniete  :  nam  cumsuetudines  castelli 
Conade,  episcopalesque  redditus,  quos»  sive  pro  ncgligentia,  sive  in- 
curia  sua,  di?es  potenlia  precedentium  presulom,  faslidiens  illuc  ire, 
jam  iis([ue  ad  oblivionem  répétera  intcrmiserat,  alqiie  ideo  raplorum 
qnorundam  intérim  concnpiscentia  violenter  pervadens,  illos  reddilus 
ad  sese  tanquam  defaitos  retorserat,  mulla  astutia,  multo  conauiine  et 
sudore,  cum  in  alienum  jus  jam  Iransissent,  viriliter  reduxit.  Eodeiii 
quoque  modo  aJîbalias  duas,  in  suburbio  civitatis  sitas,  îd  est,  béate 
Maria?  Doraini  nostri  genitricis  sanctique  Araatoris  episeoporum,  dicionî 
antiquitus  traditas  et  delegalas,  cum  cas  tyrannus  quidam  a  quodom 
episcopo  in  beneficio  sosceptas  longo  tempore  possedisset,  sooque  cui- 
dam  filîo,  episcopo  videlicetEduensi,  lege  hereditariapost  se  donavisset, 
rir  probus  iridc  multoties,  sicut  vidimns,  probatis  personis,  tam  clerico- 
rum,  quam  laicorum  convocatis,  sanctorum  quoque  canonum  revolutis 
r.ollalisque  sententiis,  rato  et  constanli  judicio  ad  justum  et  debilum  ab 
ilbciio  dominio  revocavit.  Licetetiam  hic  salis  commode  subjungere  quoc! 
lalem  habueril  ipse  in  secularibus  causis  induslriam,  tanlaque  semper 
usus  est  Ubere  loquendi  audacia,  ut  nec  ipsi  principes  mentiri  présu- 
mèrent, eo  audiente.  Terciam  Tero  que  est  Sancti-Eusebii,  aljbatiam  io 
ordine  canonicoab  eiordio  conslitu(am,  sed  delapsam  usque  adsuum 
tempus,  et  tune  demum  adnichilalam,  restilulis  canonicis  et  abbale,  sicut 
in  privilegio  ejusdem  rcstitutionis  habelur,  reparavit.  Varzîacum  etiam, 
quia  sinus  est  episcoporum,  ellocusamabilis,  abinimicis  primitus  pur- 
gatuai,  deinde  féliciter  ediflcatum,  tandem  interius  exteriusque  nm- 
rorum  protectione  munivit,  Qua3  quandiuproderinlfuturispontilicibus, 
tandiu  optamus  illum  circundari  omnium  benediclionibus,  qui  denique, 
si  voluerint  bene  gesta  illius  imitari,  piam  ejus  humiblalera,  qua  diebus 
siugulis  per  omnes  quadragesimas  pauperibus  xm  lavare  pedes  manibus 
propriiô,  et  jejunus  minislrare,  sed  et  eosdem  in  pascba  vestire  cousue- 


396  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'tONNE. 

vit,  ne  Iradanl,  obsecramus,  uaquam  oblivioni.  Ad  horum  siquidem 
florentes  in  œternum  usus,  capellam  Sancti-Per^iini  in  ripa  fluminis 
urbi  prope  contiguam  cum  appendiciis  suis ,  longa  penrasonim  injuria  su- 
pradictorum  modo  surreptam,  victorioso  certamine  strenuus  eipugnarit. 

Sed  dum  hec  solos  ddectent,  quoniam  sua  sunt,  episcopos,  iterum 
providere  debemus,  ne  longius  differendo  que  omnibus  fere  presunt 
plures  incurramus  inimicos.  Ergo  ut  de  quamplurimis  ipsius  benefacUs 
adhuc  aliqua  proferamus,  illud  quantum  fuit,  quod  hanc  œcdesiam 
tantam,  biennio  prope  antequam  pater  idem  carissimus  moreretur,  in- 
cendio  consumptam,  in  subito  tempore,  id  est  infra  brevem  spherulam 
unius  anni,  trabibus  et  t^ulis  ipsemet  assidua  sollicitudine  vel  circa 
carpentarios  aut  famulos  suos,  seu  ceteros  collaborantes  satagens  res- 
tauravit;  quinque  vero  fenestras  que  sunt  in  supremi  cancelli  fomice, 
quinque  de  domo  sua  clientibus,  ut  quisque  suam  vitrearet,  distribuit  : 
sextam  quoque  majorem,  cunctarumque  precipuam  altare  Sancti- 
Alexandri  clarificantem,  ut  suus  capellanus  faceret,  exoravit.  Neque  de 
corona  mûri  claudentis  altare  sanctorumque  presulum  pictas  habentis 
effigies  silere  justum  est;  quem  canentium  oculis  sacerdotum  non  solum 
ideo  opposuit,  ut  ab  eis  risus  inanes  et  illicitos  excluderet,  Terum  et 
idcirco,  ut  si  quis  vanitate  vel  tedio  gravatus  extra  se  duceretur,  sicut 
sepe  contingere  ex  nostre  vicio  fragilitatis  solet,  illa  presenti  visione  et 
aperta  tôt  bonorimi  per  picturam  memoria  mentem  et  animum,  qpiasi 
vivo  revocatus  consilio,  ad  forlitudinem  pietatis  relevaret.  Has  et  hujus- 
modi  alias  vir  providus  et  benignus  excogitans  ecclesiœ  suœ  quascunque 
poterat  temporales,  et  eternas  utilitates;  elegit  etiam  cum  laude  et  cum 
gratiarum  capituli  sui  actione,  quosdam  quos  gratis  canonicos  ad  pre- 
finitam  obedientiam  constituit;  presbyterum  scilicet  dignum  et  idoneum 
qui  cotidie,  pro  defunctis  canonicis  nostris  proprie  offerret;  aurifabrum 
mirabilem,  pictorem  doctum,  yitrearium  sagacem,  alios  necnon,  qui 
singuli,  pro  ut  cuique  erat  facullas,  in  offîcio  suo  deservirent 

Plenus  itaque  omni  benevolentia  erga  eecclesiam  suam,  ea  sola  contentus 
attentione,  cepit  crescente  ciborum  fastidio  paulatim  egrotare;  unde  con- 
vocatis  ad  se  decano  suo,  quibusdamque  firatribus  aliis,  ipsisque  presen- 
tibus  eleemosyna  sua  prudehter  disposita,  multisque  divisis  pro  ut  pos- 


\f    SIÈCLE.    FRODON.  397 

cobat  instanler  ipsa  nécessitas,  cum  osculo  paeis  el  signaculo  benedic- 
Uonis  recedens,  erat  enim  hic  apiid  nos  paler  piissinius,  cum  ub^rUili/ 
lacrimaruni  deferri  se  Varziacura  fecit,  ul  inde  ad  nionaslerjuni  Cari- 
tatis  super  Ligerim  faciliusportaretur,  ibi  sepeliendus.  Locus  illesaiiclns 
cum  aliis  quibusdam  roligiosis  locis  in  AUissiodorcnsi  pngo  stio  lenipor<* 
incpptusest  ;consilio  «jiiidem,  immo  auxilio  suo  mmqiiam  vixil destitulus, 
Quapropter  si  ibi  tumulatus  esse  voluit,  nulH  iniquum  \ideatur,  quasi 
pateat  eum  vel  buic  loco  illum  pretulisso,  vel  amplius  dilexisse;  scd 
rugitet  e  contra,  sicut  est,  quod  quia  hune  tofis  visceribus  dilexit,  ideu 
iUum,  qui  adporpetuum  honorem  istius  el  adjutoriura  cilo  eimagniflct\ 
Jhesu-Christiclemeutia  visitante,  cdificatus  est,  plurimum  amavit,  unum 
lioc  cerlissime  sperans,  ul  rpiotquot  habeat  ibi  Chris  tus  servi  tores,  lof 
habebit  apud  Dominuni  Aulissiodorensis  îecclesia  lidos  in  sempiternis 
oralionibus  adjulores,  Ilaque  spei  tante  consuUus  remedio,  cum  jani 
proxiraum  caniis  sentirel  lapsum  ad  vile  novissima,  llugonem,  iNiverûen- 
seni  episcopura,  quem  ipse  ad  sacerdotium  promoveral,  nepotem  suuni, 
imjusque  ecclesia^  nostre  lune  temporisprepositum,  virum  qnippe  sanctr 
conversalionis  sueque  crucis  bajulatorem  post  Christum,  necnon  Girar- 
dum,  priorem  jam  dicti  loci,  et  edificalorem  alque  habilatorem  in  ha- 
bitu  reUgionis  primum,  ut  inter  sanclas  illorum  manus,  fada  confessione 
delictorum,  redemptori  Chrislo  Spiritum  rcdderet,  convocavil.  Quibus 
consequenler  expletis,  delatus  esl  illuc,  et  sepullus  in  pace,  xvii  Kalen- 
das  Octobrias.  Inlronizalus  aulem,  v  Kalendas  Jauuarias,  rexit  cpisco- 
[ïium  amios  xxiv,  menses  vnr,  dies  xxi. 

MONITUM. 


Allissiodorensis  ecclesia?  non  ignobihs  consueludo  esl.  quam  cito  di* 
seclo  migrât  ejus  episcopus,  ilico  terminum  vitre,  sedis  introitum,  ar 
prceipue  bene  gesla  ipsius  conscribere.  Contigit  autem,  non  sine  maguo 
[patrie  delrimenlo,  clarissimum  ejusdem  eiclesie  patronuni  obiisse  Ho- 
bertuni  episcopum,  ut  nicbil  horum  qutc  diximus  totu  Iriennio  scrip- 
tum  fuJssel;  lanlus  dolor  de  morle  ipsius,  lanta  dissensio  de  futur! 
subrogalione  ponlificis  inlercessit.  Tandem  vero  post  trienniura,  tempe- 
I  51 


398  BIBLIOTHÈQUE    HISTORIQUE  DE   L'YONNE. 

rato  jam  dolore,  necnon  eecclesia  Iranquillata  de  pastoris  consolalione, 
frater  quidam  modicum  erudilas,  et  pêne  illileratus,  a  convenlu  capi— 
tuli  rogatus,  el  ab  episcopo  monilus,  obedienliaoi  qnoque  \ilare  non 
ausus,  que  sibi  de  illo  visa  sunt  minime  taccnda,  licet  lanto  indigne, 
tiuanlomiiius  ornale  minusque  facunde,  lamen  ut  poluît,  ifa  slilo  pro- 
seculus  est* 

LU.  DE  RODERTO. 


Roberlus  de  pâtre  Guilelmo,  nepole  régis  Henrici  Ph  lippi  patris, 
consule  ISivemeosium,  de  niatre  aulem,  comitissa  Tornodorensi,  Her- 
mengarde  imncupata,  natus  est»  Ex  cujus  ingenua  progeiiie,  r]uotquot 
perili  viri,  formosi  bouitpie  fùerint,  sic  eos  omnes  scientia,  venustate, 
moribus  hic  superavil,  ul  flos  ex  qua  nascilur,  arborem,  fructus  (lorem  : 
utide  prius  quam  elate,  visus  est  honori  coïigruus,  virtutum  dignitate. 
ErgQ,  beatê memorie  defunclo  domno  Go llrido»  raenso  Septembri ,  mox  in 
episcopum  electus  est,  dilata  tamen  usque  ad  Auguslum  consecratione, 
prope  jam  elapso  aono.  Tune,  favente  Deo  etnuirido  |>laudenle,  in  Reve- 
ialione  beali  prolhomartiris  febciter  sublimatusest,  fortis  deinceps  pro- 
leclorecclesiœ,  rectorque  moderatus  :  nam  ex  omnibus  qua*  in  œcclesia 
tam  extorius  quam  interius  reperit,  nemo  murtalium  quicquam  demere 
velsubripere,  illosuperstite,  ausus  est.  Addiditautemdonando  abqua  ac 
laborando  nonnulla,  quorum  discretionem,  si  tanti  est,  apud  illum  qui 
legeril,  potes t  amodo  cognoscere, 

Igitur,  conlra  dolosos  Senonenses,  hujus  hostes  ecclesia3  et  urbis 
per[Fetuos  Apogniacum,  quam  cito  factus  est  episcopus,  in  oppidum 
erigens,  flrmiter  munivit.  Solebant  enim  nos  antea  per  hanc  villam 
ad  muros  usfjue  civilatis  irruentes  furlivis  conatibus  fréquenter  et  im- 
pune  predari;  ipsam  quoque  Apogniacum  omnimodis  aggravantes 
doluribus  in  lantum  eo  tempiire  afflixerant,  ut  ibi  pauci,  ([ui  fugere 
nequibaot,  mendirilate  et  miseria  repleli,  sic  et  sic  illorum  servituli 
quantum  jubobant  addicli  solas  animas  vix  tuerentur.  At  ex  quo  cas- 
tellum  illud  aflixuni  est  et  oppidani  illi  quasi  de  morte  suscitali  revixe- 


XI"   SIÈCLE.   FRODON. 


'mr 


runt,  et  nostri  cives  soluti  formidine  vagantur  nunc  quocunque  volunt. 
Item  cum  Pulverenum,  meliorem  hujiis  ecclesiœ  terrara,  violenlia 
quorumJam  tyrannomm,  iniquam  duplicis  salvamenti  consuetudinem 
siiigulis  annis  rapiendo,  prope  desertain  ruricolis,  et  aliis  bonis  efie- 
cisset,  fortitudo  presulis  istius  siibveiiiens,  ila  sichophaiitas  illos  solo 
belli  metusiraulati  extcrruit,  utqiii  primitus  canonicorura  preccs»  immo 
pecunias  audire,Tel  suscipere  nd  redemptionem  injuste  porlionisdedigna- 
bantor,  idem  ipsi  tandem,  quasi  ullronci  et  non  inviti,  tamen  inviti,  non 
iiltronei,  liberam  penitus  ab  illa  pervasione  terram  totam  adclamarenf. 
Valeat fortitudo  cum  juslicia,  que conterendo sontes  servavit  innocentes! 
Habuit  quoque  conflictum  pro  rébus  ecclesiœ  contra  Tociacensium 
frangendam  rebellionem,  quos  tamen,  cum  non  cito  subegerif,  pa- 
tris  coactione  Parliaci  faciens  castrum,  terram  nostram  admodum  lesit, 
unde  et  culpam  prostratus  in  capitulo  (le vit,  et  dampnum  emendavit* 
Proraisit  enim  nobis  se  datorum,  si  a  quibus  deberet  sapientibus  sibi 
consul tum  foret,  reslilutionem  quam  obtabamus,  scilicet  prefecturam, 
qui  personatus  a  diebus  mullis  jam  ecclesife  communilati  magis  ac 
magis  obtabatur;  sed,  quoniam  superstes  erat  adhuc  persona  eo  tempore, 
dédit  nobis  pro  invcstitura  préfecture  abbatiam  béate  Marie,  nolens  ut 
infructuosa  intérim  expectatio  faceret  nos  adversum  se  murmurantes  : 
dcdil  et  prebendas  duas,  quas  darent,  quibus  vellent. 

Inde  vero  quanta  puritate  caritatis  nos  in  tota  vita  dilexerit  testîmonium 
prcbet  illud  egregium,  et  supra  cetera  memorabile  donum,  in  quo  nobis 
se  tam  misericordissimum  exibuit,  ut,  dum  animas  nostras  amaverimus, 
illius  oblivisci  nullatenus  debeamus.  Nam  cum  sancti  antecessores  ejus 
episcopi  statuissentut,  solis  diebus  quadragesime  ex  proprio prébende  be- 
noficio  Jratris  cujuscunquememoria,  cum  obissel,  celebraretur,  iste,  tanto 
clementior  illis  faclus  in  hac  bonitate,  quanto  in  ceteris  videbatur  inferior, 
addidît  et  staliilivit  ut  nullus  jam  ab  obitu  suo  canonicus  usque  ad 
annumintegritate  prébende  privetur,  sed  totos  iode  redditus  presbyter, 
non  nos  ter  laraen  canonicus,  pro  defuncto  suscipiat,  qui  missam  co- 
tidie  celebret,  borarura  victimas  sol  va  t,  jugiter  oret.  Ex  quo  de  Dei  confi- 
dimus  pielate,  nunquam  suorum  carebit  remissione  peccatorum,  qui 
tam  benignus  fuit  in  inpetratione  remissionis  sibi  subditorum.  Adhuc 


400  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'tONSE. 

aulem  et  aliud.  Cum  suo  tempore  miles  quidam,  Atlo  dictus,  partem 
molendinorum,  que  sub  muro  sunt,  et  ita  vocantur,  manu  firmata  ab 
episœpis  tenens,  canonicis,  quorum  erat  altéra  pars,  placitum  egisset, 
ipse  gratis  laudavit,  excepte  quod  amiiversarium  suum  promisimus 
ideo  quotannis  faciendum. 

Sunt  alia  pie  soUicitudinis  ejus,  que  circa  œcdesiam  hanc  habuit, 
indicia,  que,  cum  ornent  ipsum  ecclesie  corpus,  aut  instituant,  ma- 
luimus  illa  tamen  nuda  veritate  breviter  annotare,  quam  verborum 
floribus  luculentis  ad  lectoris  fiastidium  colorare.  Ecce  in  introitu  suo 
dorsale  coloris  sanguinei  obtulit;  pulpitum  alio  tempore  quadringentis 
solidis  ex  proprio  datis  fieri  fecit;  postmodum,  excepto  capite,  pa~ 
rietes  chori  ecclesiœ  vitreavit  ;  deinde  criptas  antea  nimium  tenebro- 
sas  geminis  ingressibus  illustravit  ;  demum  signorum  turres  ab  imis 
(^cclesiœ  legulis  sursum  edificans,  consummayit. 

Cetera  jam  illius  bona  desinimus  hic,  non  quia  nulla  sint,  memorare; 
sed  quoniam  unum  habuit,  scilicet  animi  temperamentum,  de  quo  si  dif- 
ferimus  ulterius  loqui,  scelus  est  inpiissimum,  nediun  si  velimus  omnino 
relicere  :  nam  vir  summe  nobilitatis  et  inmense  potentie,  quem  gloria 
mundi  sequebatur,  et  omnis  félicitas  temporalis  adorabat,  tanta  semper 
animum  vigilanlia  custodivit,  ut  nec  semel  fede  voluptatis  actio  notaret 
illum,  nec  ipsius  oris  locutio  vel  irati  quenquam  sibi  lucraretur  inimicum. 
Immo  vidimus,  nec  inimicus  illius,  si  quis  est,  contradicere  valet, 
quod,  cum  ab  indigno  quolibet  sibi  Tidenti  vel  audienti  detraheretur,  aut 
aliquod  contumelie  verbum  inferretur,  sic  mitis  et  mansuetus  sese  con- 
tinuit,  ut  sepe  is  qui  maledictis  illum  provocaret,  pacientiam  ejus  in- 
tuilus,  et  ex  eo  in  se  ipso  pavore  correptus,  tanto  confestim  penitudinis 
dolore,  pugnis  pectus  et  labia  tundens  seipsum  afficeret,  quatenus  quivis 
inluitus  hoc  judicarel  multum  ei  parci,  si  meritos  penarum  cruciatus  po- 
cius  ad  vindictam  susciperet.  Brevius  dicam,  nulla  fait  unquam  asperitas 
malignitatis,  quam  non  posset  lenire  ejus  pulchritudo  blandi  sermonis. 

Sed  et  de  voluptuosis  temptationibus,  hoc  est  lascivis  motibus  camis 
ipsius,  quid  dicemus?  Quos  rôfrenare  atque  conprimere  tam  studiosus 
fuit,  ut  vix  aliquando  vinum  biberet  :  cumque  sepius  a  medicis  mo- 
ncretur  ut  non,  nisi  cito  mori  vellet,  sic  vinum'  ex  toto  vilaret,  non 


xr    SIÈCLE-    FRODON.  401 

«juia  ipse  raori  volebat,  sed  causam  morlîs  et  fomitem  libidinîs  naLura 
et  étale  fervidus  meluebat,  iiullis  manilis,  nullis  exurtalionibus  passus 
est  prius  adquiescere,  fiuam  abstinentia  illa  sic  infirmalus  est,  nobis  vi- 
deiUibus,  ut,  juxlamedicomni  sententiam,  juvenis  adhuc  omoiiiin  noces- 
silatumnovissima  attiuc  maxima,  morle  videlicet,  ante  tenijuis  raperetur; 
qua»,  et  si  poterat  medela  panimper  diiTerri,  nn<|uibat  laraeii  oQinino 
qiîio  venirel  diulius  retincri,  Ergo  Ni  vernis  lola  egritudiiie  captus,  in- 
duto,  ut  aiunt,  habitu  sancli  Benedicti,  amarisque  lacrimis  dcfleiis 
mala  qua^  fecerat,  et  in  cbnfessione  defunctus  catholica,  et  ibidem  in 
beati  prothomartiris  féliciter  sepullus  est  basilica,  ii  Mus  Februarii,  Illic 
honorem  magniflcum  preslant  ejus  membra,  hic  nobis  diebns  cunclis 
fnictum  femnl,  que  largitus  est,  bénéficia.  Ooapropler  memoria  illius 
scripte  presenti  vivons,  née  a  nostris  recedel  cordibus,  nec  noslris  care- 
bil  orationibus. 

Pontificuni  gestis  aliorum  gesta  duorum 
Clericus  amborum  vitas  descripsit  eorura, 
Adneclens  Frodo,  GofTridi  prius»  inde  lloberti. 
Fidus  cas  egit,  qui  non  nisi  cognila  dixil. 
Non  potuit  munus  Dorainis  pauper  dare  niajus, 
Ouam  quod  ei  certum  servat  nuntpjam  morilurum, 
Unde  Deo  laudes  dat  mentis  ulique  tristes, 
Poscit,  et  in  verbis  Deus  ul  sibi  parcal  et  illis. 

Epilafnm  Roberti  presuli»  et  confucsiio. 

Consul  et  autistes,  geminato  dignus  honore» 
Ut  mioimus  quivis,  migras  moriendo,  Ruberle, 
Ouantalibet  bona  sint,  morituris  ut  quid  habenda, 
Acciderent  melius  victuris,  quippe  minora^ 
Sic  ulinam  fieret,  pauca  cum  prosperitate 
Qualiaus  affluèrent  longe  dispendia  vite. 
Cum  modîca  vita,  potins  quam  gaudia  mulla: 
Sed  Deus  hanc  talem  conferl  per  posteritalem, 
Ut  per  Iransversum  conlingat  opinio  rerum. 


402  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  I*YONNE. 

Et  cui  spondetur  mors,  illi  ^ila  parelur, 
Ooique  putet  vita  fore  frelus  sit  sibi  contra. 
Ecce  videle  modo  quid  sit  de  presuk  nostro  : 
Nobilis  et  sapiens,  Juvenis,  formosns,  amandus, 
Preteriit,  lanqaam  si  nec  genitiis  forel  unquaiD. 

XIV  SIÈCLE, 


AUTEURS  ANONYMES, 

LItr  DE  QOMBACDO. 
(inde  J.-G.  1§87-11U,) 

Humbaudus  bone  memorie,  ex  decano  episcopus,  natione  AJlissiodo- 
rensis,  ex  paire  Humbaldo,  maire  Adela,  nobili  videlicet  prosapia  orlus. 
seditannosixïi,  menses  iy,  dies  xvil  Fuit  autem  isdem  episeopus  lem- 
poribus  Romanornm  pontiGcum  Urbani  pape  II,  Paschalis  secundi  ; 
regnantibus  apud  Francos  Tiris  illustrissimis  Philippo,  glorioso  Fran- 
corum  rege,  atque  Lndovico  filio  ejus  féliciter.  Hic,  ab  infimtia  studiis 
lilteramm  Iraditus,  ab  Heriberlo  predecessore  suo  clericus  atque  cano- 
nicus  faclus,  simplicilale  et  prudentia,  caslitateac  lempeTantia,  céleris- 
que  virtulum  floribus  pollens,  in  ecclesia  beati  prothomartiris  Stephani 
per  omnia  ordinum  militans  officia,  honesle,  decenterque  ac  religiose 
ibidem  Deo  servire  studuit,  Decedenle  autem  a  seculo  precellenlissimo 
pontiGcum  pontifice  Roberto,  moribus  et  génère  nobilium  nobilissimo, 
prudentia  ac  corporis  specie  speciosiorum  speciosissimo,  llumbaldus 
a  clero  et  populo  civitatis  in  pontificera  eligitur,  Eleclus  quidem  apud 
Mediolanum,  Italie  civitatem,  a  clericis  prediclo  pape  Urbano  Tidelicet 
qui  pro  quibusdam  a  sana  doclrinadeclinanlibiis  in  Lonbardiam  descen- 
derat,  consecrandus  presentatur,  et  ab  eodera  ibidem  comecralus  ad  pro- 
priam  civitatem  reducilur,  atcpie  in  sede  pontificali  cum  gloria  et  hymnidi- 
cis  canlihus,  juxta  ecclesiœ  morem,  a  clero  et  populo  dévoie  susceplus  est. 

Quidam  interea  ecclesiœ  casali  in  ecclesiam  insurgentes  episcopalia 
bona  usurpaverunt,    et  ul  propria  sibi  retinere  voluerunt  :  venim 


XII'   SIÈCLE.   AUTEURS   ANONYMES.  403 

Humbaldus,  simplei  ac  pmdens  episcopus,  utili  consilio  fretus,  atque 
de  Dei  polentîa  confîsus,  GaufridumDunziaœncem,  Varziaci  castrum  oc- 
cupantem,  lerramhominesqueultra  niodumdepopulantera,  ecdesiastica 
justicia  sagaciter  removit,  sibique  ac  successoribus  suis  oblinendiim 
censuîl.  Conadam  quoque  ab  Hugoiiîs  lyrannica  pervasiom^  Hberavit, 
qui  episcopales  ejusdemlociredditus  perversa  audaciausurpaveral,  et  in 
posterum  sibi  retinere  siliebat.  Tociacenses  sioiiliter  secclesiastica  disci- 
plina coercuit,  et  quae  ab  episcopali  jure  subripuerant,  eos  reddere  coegit. 
Hic  igitur  quani  pic  erga  ecclcsiam  sibi  susceptaui,  quam  bénigne 
ac  prudenter  erga  subdilos  sese  habuit,  preclara  ejus  facta  démons- 
trant.  Ecclesiam  ctenim  muUis  bcneficiis  et  ornamentis  inlus  et  e\- 
terius  decoravit»  ediflciis  niultiplicavit,  honoribus  nobililavit,  multis 
etiam  bonis,  plura  ecclesie  contulisset,  nisi  qui  bonis  semper  in^ 
yidel  diabolus  per  prediclos  et  quosdam  alios  lyrannos  ei  reruni 
suarumalque  honoris  dampna  intubsseL  Ecclesie  namque  tecta,  vetus- 
tate  consunipta  atque  dilapsa,  novis  asciculis  renova  vit;  lurrem  eccle- 
siœ  super  altare  Sancti-AIexandri  positam  mirabili  et  alla  lignea  coo- 
pertura  sublimavit.  Aliam  quoque  turrim  super  chorum  positam 
quadratis  lapidibus  cooperiri  fecit,  ne  ejus  signa  feslina  ignis  exustione, 
si  forte  conlingenH,  consumerentur,  neve  pluviiii  glatialibus  qiiandoque 
consumpta  frangerenlur.  F^^nestras  eliam  quatuor  seniori  altari  lumen 
prestanles  mirabili  opère  vitreari  fecit,  atque  in  anteriori  parle  ecclesia* 
\%m,  juita  chorum  quoque  duas  vilreavit;  candelahra  siquidem  v  mirœ 
allitudinis  anle  altare  apposuit,  quibus  cerei  appositi  ecclesiam  noc- 
ttirnis  horis  clarifîcarenl,  ac  introeuntibus  clericis  sive  laicis  lucem  lu- 
cidius  ministrarcnt.  Item  dédit  hneam  cortinam,  alterum  parielemec- 
clesiœ  festivis  diebus  dccorantem,  regum  atque  imperalorum  imaginibus 
depictam,  supra  quam  posuil  tria  preciosissima  pallia  mille  solidorum 
precii  constantia,  quorum  unum  viridis  coloris  leonibus  mullicolûribus 
circumrotatis  fulget,  secundum  imaginibus  regum  simililer  circumro- 
tatis  regali  modo  equilanlium  pollet;  tercium  quoque  leonibus  auricoL)- 
ribus  circumrotatis  aspicienlibus  arridet.  Item,  ad  decorem  ecclesie,  me- 
nhir psalmiste  dicentis  :  «  Domine  dilexi  decorem  doraus  luae,  el  locum 
habitalionis  gloriœ  luoe  »,  duo  magna  dédit  dorsalialanea,  leonibus  muk 


404  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE  DE  L'YONNE. 

ticoloribus  operose  insignita,  atque  super  chori  sedilia  duooptima  posuit 
tapetia.  Item  ad  ornamentum  ecclesie,  insinuando  etiam  nobis,  qma 
postpositis  vitiis  intus  et  exterius  palleati  \îrtutibus  esse  debemus,  dédit 
capas  de  pallio  bonas  iv,  dalmaticas  m,  albas  vu,  optimas  casidas, 
stolas  et  manutergia  plura,  pluresque  libros  episcopali  officio  convenien- 
tes.  Caput  quoque  ecclesiœ  super  altare  Sancti-Stephani,  mirabili  el  pre- 
cîosa  pictura  decoravit;  in  cripta  similiter  altare  Trinitatis  superius  et 
inferius  picturis  adornavit,  et  in  alia  cripta  altare  Sancti-Nicholai  ima- 
gine Salvatoris  sancteque  Mariœ  et  sancti  Johannis  evangeliste  depicta 
honestavit  :  ecclesiam  sancte  matris  Domini  Hariœ  infra  muros  positam 
ruentem  ac  pone  dilapsam  renovavit,  ac  renovatam  ipse  dedicavit  :  caput 
ecclesi»  Sanctœ-Mariœ  extra  muros  novis  asciculis  cooperiri  fecit. 

Ad  stipendia deniquecanoniconun dédit  ecclesiam  Acolaci,cumdecimis 
ijuam  a  Guiberto  milite  Castri-Censurii  acquisierat,  et  paredam  eisdem 
canonicis  condonavit.  Ecclesiam  Crevenni  similiter  dédit  fratribus  cum 
dficimis  et  paredam  condonavit,  prebendas  tamen  duas  eo  pacto  cleri- 
cis  duobus  capituli  precibus  attribuit.  Item  dédit  ecclesiam  Coslumnî 
cumdecimispredictis  canonicis,  quam  a  Morundo  milite  conquisivit,  eo 
pacto  ut  canonici  ecclesiam  destructam  reficercnt,  et  paredam  condonavit. 
Kcclesiam  quoque  Àusiaci,  ab  Hugone  Mansello  quasi  jure  hereditario 
possessam,  cum  presbiterio  et  decimis  eorundem  fratrum  stipendiis  se  da- 
lurum  promiserat;  et  si  canonici  intérim  ab  illo  extorquere  aliquo  modo 
|)ossent,  episcopali  donatione  concesserat,  quam  in  perpetuum  habendam 
nobis  deliberasset,  nisi  morte  maturius  intercedente  preoccupatus  fuisset. 

Nec  pretereundum  silentio  dignum  duximus,  quod  villam,  que  Lau- 
n»a  vocatur,  inler  Curcedonum  Andriamque  sitam,  episcopis  valde  con- 
jrruenlem,  cum  silvis,  terris  cultis  et  incultis,  a  Gaufrido  Bolsario,  et 
<d)  hercdibus  suis  precio  xxx  librarum  et  amplius  eis  dato,  dimidiam 
conquisivit,  sibique  ac  successoribus  suis  in  perpetuum  habendam 
reiisuit.  Apud  Altissiodorum  quidem  clausos  vinearum  episcopales 
vetuslate  consumptos,  et  pêne  emortuos,  in  viriditatem  pristinam  et 
t'ccunditalcm  bonam  reduxit.  Consuetudinem  quoque  pravam,  omnia 
viddiccl  episcopalis  domus  utensilia,  que  comités,  moriente  episcopo,raT 
(MTc;  suis  usibus  at([ue  usurpare  solebant,  a  juniore  Willelmo  comité  sibi 


XI f   SIÈCLE.    AUTEURS    ANONYMES. 

ac  successoribiis  suis  in  perpetuum  hnbeiidum  obtinuit;  el,  ut  memorip 
commeodarelur,  scripto  boc  confirmari  precepit  : 

«  In  nomine  sancle  el  individue  Trinitalis.  Notum  sit  omnibus  tam 
liituris  quain  presenlibus  vcritalem  diligentibus  auimarumque  suarum 
salutemquerentibus  :  quia  ego,  Willelmus  Ni vernensis  consul,  ad  reuiis- 
sionom  peccatorum  Dieorum,  et  patris  raei  et  rnalris  mee  et  aûtecessomm 
meomm,  knidanti;  uxore  raea  Adelaya  comilissa,  dimitto  ecclcsie  beata* 
Marie  genitricisDoniini  noslri  Jhesu-Chrïsti,etbeali  Stephani  prolhomar- 
tyris  et  Ilumbaldo,  episcopo  Autissiodorensï,etcanonicïsejusdeoieccle- 
siœ,  et  successoribus  eorum,  quandam  pravam  consuetudinem,  quam 
anlecessores  mei  solebantcapere  :  scilicet  de  domo  episcopali  et  de  rébus 
episeopi,  quas  post  mortem  episcoporum  quasi  proprias  possidebanl, 
vastabaut»  et  diripiebant.  liane  autem  dioiissionem  lali  consueludine 
facio»  ne  deincepsaliquis  hères  meus  inde  quicquam  cape re  présumai; 
aut,  si  quiequam  indecapere  presumpserit,  totum  honoremmeum  per- 
dat.  Facla  est  autem  ^  hec  dimissio  prius  super  altare  Sancti-Stephani, 
postmodumiueadeaiaecclesia  publiée,  dorninica  die,  pridie  Kalendarum 
Septembrium.  » 

Apogniaci  eliam  clausura  episcopalem,  destructum  el  raale  dissipalum, 
in  fertililatem  suam  reduxit,  et  furnum  ab  episcopali  jure  sid^latum,  et 
molendinum  in  Icauna  flumine  positum,  et  campos  qui  vulgo  condo- 
minîeati  vucaiilur,  episcoporum  ditiuni  reslituit;  servos  elancillas  plu- 
res  adijuisivit;  et  flrmitatem  oppidi  deslructam,  forti  maceria  novisque 
machinis,  circuniquaque  renovatis  Ibssatis,  firmiter  munivit*  Consuetudi- 
nem quoque  ccc  scilicet  solidorum,  que  Jminiacensi  coraiti  pro  firmitale 
castri  Apoguiaci  singulis  annis  dabatur,  solidis  xl.  rainoravit.  Gîaci  vern 
domum  lapideam  et  capellam  episcopis  conslruxit,  et  vinearum  plantas 
ibidem  edifîcavit,  Varziaei  si^iuidem  plurima  adquisivit  benelicia,  eecle- 
siam  scilicet  Sancti-Petri  alaicorum  dominiosubtractam;  ecclesiai  simi- 
liler  Sancle-Eugenie  oblationes  Pentecostales  ac  nativitatis  Dominice 
atque  ipsius  sancte  Virginis  festivitatis  a  laicali  possessione  lîberavit 
juristpe  episcoporum  in  perpetuum  esse  constiluit;  vinearum  plantas 
I  52 


406  mBLIOTHÉQUE   eîSTORlQUE  DE  l'îONKE, 

*^t  clausum  edificavil;  serves  qiioque  et  ancillajs,  doraos,  terras  cuUas  et 
incullas  atlribuit.  Apud  Conadaiu  e(iam  Altissiodorensis  episcopus  épis- 
copali  domo  carebat;  ubi  egregiani  cgregie  domum  coiislruxit,  ac  Sanetc- 
Miirie  capellani  jiixia  positani  décanter  decoravil;  ecclesiamque  Saficti- 
Laurenlii  suo  ingeoio,  magtio  taraen  labore,  a  laicali  manu  subtraîit, 
sibique  ac  successoribus  suis  in  perpeluum  habendam  delegavit;  el 
multa  alia  adqiiisivit  bénéficia,  Toeiaci  vero  episeopalom  dornuni  épis- 
copis  construxîl,  et  ad  episcopornm  utililalem  et  prolicuuQi  sua  pru- 
dentia  ibidem  multa  bona  multo  labore  adquisivit. 

Nequehocsilere  debuimus,  quoniam  monasteriumSancti-Germani  ab 
antiquis  Francie  regibus  ecclesie  nostre  sublatum  a  prebbato  Urbano  papa 
secundo  inconcilio  Neraausensi  obtinere  meruit,  qualinus  Autissiodoren- 
sis  episcopus  in  eodeni  monasterin  abbatem  in  perpetuum,  Deodisponente, 
ponerêl,  et  regulari  ordine  ecclesiam  eandem  ordinarecurarct  ;  quam,  duni 
vixit,  prout  potuit  et  debuil,  fovere  studuit.  In  alodîo  etiam  Ilildeberti, 
ecclesie  nostre  canonici,  quod  Pontiniacus  vocatur,  eodem  Hildeberto 
rogante  et  submonente,  monasterium  monachomm  sub  beati  Benedicti 
régula  vivenlium  constituit,  et  abbateoi  religiosum  Ilugonem  ibi  priniura 
posuil.  Cenobium  vero,  quod  Fons-Humidus  vocolur,  in  termioio  Au- 
tissiûdorensis  episcopatus  positum  a  (jirardo  religioso  viro  poslniodum 
tiituro  abbati  edificatum,  beneficiis  suis  in  quantum  potuit  sublimavit. 
Ecclesiam  quoque  Sancti-Petri  in  suburbio  Altissiodorensis  urbis  posi- 
lam  regularium  canonicorum  esse  constiluit,  et  a  Domino  papa  privile- 
f^iumhococclesîasticarum  episcopatus  sui  institutionum  habere  meruiL 

«  Paschalis  episcopus, seniis  servorum Dei,  venerabili  fratrillumbaldo, 
Altissiodorensi  episcopo,  ejusque  successoribus  canonice  substituendis 
in  perpetuum. 

»  Justîs  votis  assensum  prebere,  justisque  pclicionibus  aures  aceom- 
modare  nos  convenit,  qui  bcet  indigni  justicie  custodes  atque  precones 
in  excelsa  apostolorum  principum  Pelri  et  Pauli  spécula  positi,  domino 
disponente,  conspicimur,  Tuis  igitur,  frater  in  Chrislo  carissime  lira* 
balde,  justispelicionibus  annuentes,  sanctam  Altissiodorensem  ecclesiam 
cui,  auctore  Deo,  présides  apostolice  sedis  auctoritale  munimus;  sta- 


Xn*  SIÈCLE,   AUTEURS  ANONYMES.  407 

luîmus  enim  ut  universa  que  ab  antiquis  prcdecessoriim  noslronim 
possessa  temporibus,  vestra  Allissiudorcusis  ecclèsia  in  presnnli  xv  in- 
dicliane  obtinere  cognoscilur,  libi  luisque  sucœssoribus  libéra  scniper 
et  illibala  serventur;  nullus  omnino  cujuscunque  dignitalis  aul  ordinis, 
invitis  vobis,  aut  eecclesias  vestre  subjectionis,  aut  res  yoslre  possessionis 
invadere,  auferre,  aut  aliqno  modo  subtrahere  aiideat;  sed  omiiia  in 
liialuorumcpie  successorum,  canonica  hcmestale  vivenlium,  abedientiaet 
dispositione  persistant;  sic  enim  a  predecessoribus  noslris  saiicle  Romane 
Bi'clcsie  ponlifîcibus,  per  beali  Germani  peticionem,  cujus  palrimoniiini 
Altissiodorensis  parrochia  fueral,  crediturinslitutum.  Si  quaigiturinfu- 
turum  ecclesiastica,  secularisve  persona,  hanc  nosiraï  conslilutionispagi* 
nam  sciens,  conlra  eam  lemere  venire  temptaveril,  secundo  terciove  com- 
monila,  si  non  salisfactione  congiua  cmendavcrit,  poteslalis  honoris^iue 
sui  digiiilate  careal,  reamqne  se  divino  judicio  existere  de  perpetrata 
iniquitate  cognoscat,  et  a  sacratissimo  corpore  ac  sanguine  Dei  et  Do- 
mini  Redemploris  nostri  Jhesu-Christi  aliéna  fiai,  atque  in  extremo  exa- 
mine districteullioni  subjaeeat;  cunclis  autem,  eidem  loco  jusia  servan* 
libus,  sitpaxDomini  nostri  Jhesu-Chri s li,  quatinus  et  hic  iructum  bone 
actionis  percipiant,  el  apud  districtum  judicem  premia  elerne  pacis  in- 
veniant,  amen,  amen,  amen,  » 

Item  ejusdem  ad  clerum. 


«  Paschalis  episcopus,  sen^us  servorum  Dei,  dilectis  Cliis  Altissiodo- 
rensis  ecelesiœ  canon icis  salutem,  et  aposlolicambenediclionem.  » 

a  Ouod  confrater  noster  Hurnbaldus,  ecclesie  vestre  episcopus,  erga 
ûlium  nostrum  Ugerium  canonicum  vestmm  bénigne  se  habuit,  eique 
prepositure  digoitatem,  vestro  consensu,  dédit,  et  ipsi  et  vobis  graiias 
agimus.  Notum  autem  vobis  esse  volumus,  quia  nos  tam  ipsura,  ([uam 
omnia  ad  eum  pertineotia  volumus  sub  aposlolice  sedis  tutele  protectione 
persistere;  presentium  itaque  litlerarum  aucloritate  inlerdicimus,  ne 
qua  ecclesiastica  secularisve  persona  eundom  Olium  nostrum  de  pre- 
dicle  prepositure  beneficio  inquietare  présumât,  » 


i08  BIBLIOTHÈQUE    HISTOÏllQUE   DE   l'ïONNE, 

Inter  cetera  vero  bonigiio  gostorum  rjus  insignia,  ^ir  honesle  vilrn  i^^l per 
ciiiicla  laudabilis  ecclesiam  Sancli-Eusebii,  apud  <piaiii  CLinonicoruni 
iioslroruQi  alque  servieiilium  ronstat  fore  sepultiiram,  caiionicurum  rc^ 
giilarium  esse  constituit,  et  probabilis  vite  frotres  sub  prioratu  de  ab- 
batia  plures  ibidem  posuit,  quibus  et  prebendam  canonici  nostri  jnorlui 
per  anmini  dari  sluduit,  rom  roosensu  It^liiis  cleri  ol  pnpiili,  adsisteulie 
et  collaiidanlf  Herveio  Aivemeiisium  episcopo,  biijiis  ecclesie  nuslre 
canonico,  lUnl  ipsi  regulares  Saficli-Ensebii  cationiri  jïro  nostris  niorluis 
missas  celebrarenl,  ceteraque  morluonini  agenda  cotidie  persolvcreni  ; 
t(uam  etiam  prebendam  antecessor  ojus  ponlifex  Robertuscuidampres- 
bilero,  nrissas  pro  ranoiiico  mortuo  celebranti,  dari  peraimutii  statuerai, 
(lanonicis  etiam  deabbatia  rcgularibus,  quam  anlt^cessor  rjus  gloriosus 
decusque  ponlificum  Rubertus  iïi  abbatiain  exlulit,  dt?dit  a?cclesias  plu- 
res :  illam  de  Warchi,  de  Traliaco,  Sancti-Marliiii  de  Triinrelo,  de  Sanclo- 
Quiiitino,  quasa  laicali  manu  subtraxit,  cisque  in  perpetuum  habendas 
apostolica  et  episcupali  aucturitate  concessit.  Monasterio  Carilatis  simi- 
liter  tecdesias  multas  concessit,  quas  a  laicis  eas  possidenlibus  ronquisi- 
vit.  !pse  equidem,  tlivinorum  oITicioriim  ti^cclesiaslieiqueordinis  amalor, 
Ijaplisferia  et  sepulluras  ceterasque  ecclesiarum  oblationes  a  laicis  per 
niiilfa  tempora  usurpalas,  et  jara  ex  longo  usu  quasi  pro  consuetudine 
possessas;  cousueludines  quoque  pravas,  eonvivia  scilicet,  que  presbi- 
tiTi  parrochiales  dorainis  laicis  per  singulos  annos  persnlyebant,  slre- 
nue  ai'  racionabililer  a  laici  possessione  removil;  neve  deinceps  sacer- 
dotes  Dei  laicis  in  talibus  obedirent,  in  sinodo  episcopali  aurloritale  io- 
terdixil,  predicens  illud  Stepbani  pape  et  marliris  decretuni  :  Laicis, 
quamvis  religiosi  sint,  nulli  lamen  de  ecclesiasticis  facullalibus  aliquid 
possidendi  legitur  iinquam  aftribula  facullas. 

Hic  itacjue  amicus  pacis ac  benignilalis  episcopus  bis atquc  bnjusceniodi 
bonorum  operum  exhibitionibus  adornalus,  ila  se  amabilem  omnibus  bcn 
nis  viris  ac  carum  exbibebal,  ut  omninra  bonorum  laude  dignus  lîeri  me 
rerelur,  Eratenim  sagacis  ingenii,  prudenseloquio,  providusinconsilio, 
pacientia  lenis,  Mil  tu  alacris,  iucessu  et  habifu  jocundus,  erga  omnes  bé- 
nigne airabilis,  intus  et  loris  eunclis  idoneus  ;  vacabat  opportune  lempore 
oralionibus,  et  interdum  famibarium  fruebalur  colloculionibus.  dispo- 


XII*   SIÈCLE.    AUTEURS    ANONYMES.  409 

nendo  de  suis  siiorunique  utdilalibus;  diligcbal  militiira  alque  ïiobilium 

cuntiibcTnia,  sed  major  illi  iiiemt  erga  clericos  afl'ectio,  et  in  ineiisa  el 

in  veslium  cultu,  largitoiis  gratia,  ois  apparebal  esse  copiosior.  De  ilticilis 

.siquidem  molibus  carnis  sileodum  non  est,  c[iios  ab  eo  eibonim  parsi- 

monîa  cl  potus  compriinere  stiidiosus  fuit;  ut,  ex  quo  episeopus  faclus 

est,  a  camibus  sose  ahstineret,  legiiniinis  ei  comestio  sullieerel,  nec 

vinurn  iiisi  parum  biberet.  In  convivio  deiiiqoe  bospilalitateni  in  invi- 

cem  et  in  omnes  sectando  dapsilis  fuit;  nec  onquam  in  praiidio  Cliristi 

paiiperihus  caruil,  vilans  illud  quod  scriptym  est  :  Episcopus,  nisi  omnes. 

receperit,  inhumanus  est.    In  Ou<ïdragesima  vero  quolidie  pûuperçs 

duodecim  reliciebat,  quibus  in  cena  Doniini  denarios  tribunbat,  et  in 

pasrha  plerosqne  vestiebal.  Cum  auteni,  ul  plertimque  fieri  solel,  in 

subdiloruni  etiam  baronum  animos  furar  iracundie  et  discordie  dia- 

bolico   instinclu   irrepsisset,    mira   ejus   pacientia  alque   humililatis 

gralia  discordanies  animos  conoordabat;  et,  ut  pax  fieret  firmior  et 

quies,  inquielanti  dando  de  suc  sepenumero  propinabat.  Si  vero  ali* 

quando  aliqua  laicalis  persona  in    clericum  aut  calumpnîe  eausam, 

aul  injurîam  a  clerico  sibi  illatam  haberet,  eique  conquerendo  recla- 

maret,  ipse  simplicitate  columbe,  ac  prudenlia  serpentis  inslnictus, 

i't  culpam,  ne  dedecus  fierct  œcclesie,  sub  silenlio  teneri  faeiebal,  et 

negligentiam,  si  aliter  fieri  non  posset,  interdum  date  precio,  a  recla- 

maniibus  redîmebal.  Ilic  ilaque,  opérante  Jhesu-Christi  clementia,  qui 

fidebuni  suorum  et  aspirando  prevenitet  adjuvando  prosequitur  actio- 

nes,  inter  fratres  pace  prius  reformata,  xxîi  episœpalus  sui  iinno,  pro 

salvaloris  amore  et  peccatorum  suorum  reraissione,  JherosoUmitanuni 

proseculus  est  iter.  Unde  sacris,  locis  ex  more  visitalis,  et  cum  ymbrc 

facriniarura  fada  oratione  ubique  pro  peccalis,  dum  rediret  et  eccicsiîe 

sua?  ornamenfa  plurima  deferret,  inter  soientes  maris  fluctus,  salvaloris 

noslri  Jhesu-Cliristi  miseric^rdiam  implorans»  reumque  se  vociferans, 

psalraos  Deo  et  hymnos  personando,  navi  dissoluta,  crealori  suo  spiri- 

tum  rcddidil. 


410  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'tONNE. 

LIV.  DE  HUGONE  EPISCOPO  ET  ABBATE  SANGTI  GEBMANf. 

(An  de  J.-C.  1115-1136.) 

Hugo  sedit  annos  xxi.  Hic  siquidem  inCluniacensi  territorio,  de  Castro 
Monte-Acuto  ortus,  a  nobilibus  processit  parentibus  ;  pater  hujus  Dal- 

matius  diclus,  matris  vero  nomen Hune  cum  patres  satis  tenere 

diligerent  non  solum  carnaliter,  sed  etiam  spiritualiter,  nutu  Dei,  quo 
omniadisponuntur,  ecclesie  destinatur,  litleris  traditur,  et,  adhucin  pue- 
rili  innocentia  manens,  in  Cluniacensi  monasterio  monasticum  habitum 
suscepit;  ubi  sub  sancto  Hugone,  avunculo  suo,  ejusdem  monasterii  tune 
abbate,  pluribus  annis  vixit,  et  regulam  beati  Benedicti  in  claustre  ejus- 
dem monasterii  sapienter  didicit,  quoniam,  sicut  perhibetur  de  ipso, 
semper  sine  querela,  humilis,  et  obediens  suis  majoribus,  sicut  decet 
monachum,  permansit.  Porro  Dominus  omnipotens,  qui  humilia  res- 
picit  in  cœlo  et  in  terra,  humilitatem  hujus  respiciens  multis  profuturam, 
eum  in  claustro  diu  manere  non  permisit.  Post  decessum  nanque  domni 
Roberti,  abbatis  Sancti-Germani  Altissiodorensis,  in  eadem  œcclesia  elec- 
tus  et  benedictus  abbas,  non  propter  nomen  abbatis  elatior  factus,  sed  fan- 
quam  unus  ex  céleris  humilis  monachus  fuit,  et  sicut  bonum  magistrum 
decet,  «  cepit  facere  etdocere,  »  demonstrans  exemplo  quod  docebat  verbo. 

Cognito  autem  quod  domnus  Humbaldus,  venerabilis  Autissiodo- 
rensis  episcopus,  in  via  Jherosolimitana  de  hac  vita  migrasset,  cle- 
rus  ejusdem  ecclesiœ  ex  majori  parte,  facto  satis  brevi  intervallo, 
hune  jam  dictum  abbatem  in  pontificem  elegerunt.  Prepositus  vero 
ejusdem  œcclesiœ,  Hulgerius  nomine,  et  quidam  canonici  cum  eo,  qui 
eundem  prepositum  nominaverant  in  electione,  electioni  sancti  viri 
restiterunt,  qui  etiam  regem  Ludoviciun,  filium  régis  Philippi  tune  reg- 
nantem,  sue  contradictionis  adjutorem  habuerunt,  ita  ut  omnia  regalia 
ad  episcopatum  pertinentia  omnino  concedere  ei  denegaret.  Tune  ipse 
compulsus  et  tractus  ab  electoribus  suis,  et  adversarii  sui  limina 
apostolorum  adierunt,  ut  ibi  a  summopontifice  judicaretur  de  electione; 
sed  benignissimus  Domini   onmium  bonorum  distributor,  adversus 


Xir   SIÈCLE.    AUTEURS   ANOISYMES.  411 

quem  non  est  sapienlia  vcl  consilium,  lantam  dedil  reverendo  abbali 
gratiam  in  oculissummi  pootificis,  qui  iunc  Paschalis  nomiiie  sedebat, 
ul  ab  ipso  gratiam  Jepiscopalis  consceratioriis  uiererctur  accipere;  el 
cum  pace  adversariorum  ad  propriam  sedem  reversus  est,  cum  raulta 
alacrilale,  occurrenle  sibi  clero  el  eliam  populo,  Comitcm  quoque  terre 
qui  eodem  temporo  captus  teuebalur  a  Mansello,  qui  poslea  in  Carlusia 
religion is  habitum  assumpsit,  de  confirmalione  sue  electionis  lelinn 
invenit;  regera  eliam  Francorum,  qui  prius  ei  adversabalur,  in  adventu 
-suo  quam  cilo  eum  visitavit  pacatum.  Denique  in  quanta  animi  puritate, 
et  quam  humilis  in  episcopalu  suo  vixerit.  licet  non  per  omnia,  subse-  ' 
quens  littera  declarabit,  cujus  sanele  conversationis  quasi  quoddam 
presagium  fuit  prognosticum  ei  divinilus  deslinalum,  quod  taie  fuit: 
«  Ave  Maria  grofia  plena,  etc.  »  nec  rairum  si  fllius  Virginis  sine  cujus 
nutti,  nec  folium  caditin  terram,  in  pronostico  servi  malris  sue,  quem 
virginem  noverat  permansurum,  illam  singularem  et  admirabilis  gralic 
salutationem  voluit  inveniri»  ul  qualis  vile  futurus  esset  darel  inlelligi. 
Ordinem  Cisterciensem,  qui  lune  lemporis  adhuc  recens  eral,  leia 
et  voluntaria  pauperlale  circunceplus,  dulcissima  visîtalione  frequen- 
labat,  et  juxla  facultcvtem  sua  m  ei  in  multis  necessaria  ministra* 
bat.  Suo  eliam  lempore  ejusdem  ordinis  abbalie,  Hegniacum,  Rupes, 
Boniîs^Radius  inicium  fundalionis  babuerunt,  et  per  manus  ejus,  tum 
ininistrando  necessilatibuseorum,  tum  in  adquirendo  possessiones,  non 
modieimi  incremenluni  ;  nam  anlc  lempora  sue  consecralionis,  Ponti- 
niacense  monasleriumlunda tum  tuerai;  inûrmos  eliam  ejusdem  ordinis 
non  obliviscens  duki  alloquio  refovebat,  et  in  expensis  suis  sepius  re- 
fectionem  ministrabat.  Civitalemetfrequentiaspopulorum  congruotem- 
pore  libenter  vilabal,  claustrum  monachorum  lela  animi  simplicilate 
frequentans,  inler  ipsos  non  desiderans  episcopus  vocari  vel  videri,  sed 
monachus,  non  obJitus  illius  evangelici  precepti  :  «  Qui  mnjor  est  in 
vobis,  fîat  sicut  minor,  et  qui  precessor  est  sicut  rninistralor  »;  illud 
eliam  be<iti  Jheronimi,  qui  el  monachus  fuit,  el  doclor  monacborum, 
semper  in  mente  volvens  ;  «  Mihi  oppidum  carcer,  solitudo  paradisus  est  ; 
si  cupis  esse  quod  diccris  monachus,  id  est  solus,  quid  facis  in  urbi- 
bus?  »  In  clauslro  monncborum  de  Cari  ta  te,  qui  ju\ta  ordinem  Chi- 


112  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L*TONNE. 

iliaccnsem  vivebaut,  fréquenter  manebat;  et  de  castris  suis  Varziaco, 
et  Cona  annonam  et  ^inum,  ne  ecelesiam  gravaret,  ad  suum  usum  et 
refcctionom  infirmorum  ibidem  sepius  precipiens  deportari. 

Greditur  quoque  de  ipso,  quod  spiritum  habuerit  prophétie,  in  quo  quod- 
dam  signum  veritatis  reliquil  clericis  ecclesiœ  sue.  Fuit  nanqiie  tempore 
suo  quidam  clerirus,  nomineStephanus,inacquirendo  etprovidendo  cau- 
tissimus:  qui  multum  dilectuset  familiaris  fuerat  abbatie,  cui  prefuerat, 
l't  precipuo  abbîUi  Genasio  suceessori  suo,  utpote  de  familia  ejusdem 
rc^li*si«^  Pn)  ipso  igitur  cum  monachi  ipsius  ecclesiœ  et  presertim  abbas 
rnH}urnler  opisœpum  iiiter(>ellarent,  ut  eum  canonicimi  faceret  in  ecclesia 
Saucli-Stophaiii.  i|>se  vero  nollet  eos  in  hoc  audire;  cum  ipsi  eum  cotidie 
assiduis  proribus  non  oessarent  pulsare,  fertur  hoc  illis  responsum  de- 
disso  :  iniassuiu  pn>  ipso  preces  fundilis,  meo  namque  tempore  meus 
iuuii|uam  ranonious  eril:  hocenim  credo  de  ipso,  quod  quam  cite  cano- 
iiirabitur  in  anlosia  Siuicti-Stophani,  proprii  commodi circa bona  eccle- 
sia' iiiiuius  rrit  t'xador.  El  quid  mulla?  Verbum  sancti  viri  veritas  subse- 
ruta  ("st  ;  post  morloiu  nanque  ejus,  successor  suus  predictum  clericum  in 
rr(*losia  hrati  Stephani  canonicumfecil,  et  familiarissimum  sibi  habuit,  et 
quod  do  ipso  vir  sanoluspredixit,  hoc  in  eodem  clerico  effectusprobavit. 
Vrrhidianumtuiu  qui  suo  tempore  venit  in  manus  ejus  diebus  sui 
prrsulalus  in  uiauu  sua  n'Iinuit,  non  propter  avaritiam,  sed  ne  sa- 
rt^rtlotos  gravannilur,  sciens  arehidiaconatus  redditus  paucissimos 
P!iM\  wvv  ad  oxponsas.  quas  nomen  hujus  honoris  requirit,  possesufli- 
wvw  (louli^il  auloiu  si'mel  eum  pro  quadam  necessitate  velle  fiomanum 
poulilironi  \isitan':  undo  ot  consilio  assistentium  sibi  pro  eipensis  iti- 
hri-ÎH  lauli,  auupuisus  est  a  Siu^erdotibus  sue  diocesis  auxiUum  postu- 
lant; dpdt^ruul  satvniolt^  juxta  proprium  arbitriimi,  unusquisque  ;  nec 
iiiuplius  qut'siluui  rsl  ab  aliquo,  quam  de  ejus  procederet  hbera  volun- 
lain  rarali'i  i^ilur  oumibus  quo  necessaria  erant  sibi,  aggressus  est 
iliM'  propo^iiluni.  Irausiens  monlem  Cinicium,  ad  Clusas  venit,  et  ibidem 
iiili^lloxil  uaui  MM^irani  non  esse.  Consiho  itaque  inito,  ad  propriam 
•HMinni  \v\U\\  \^  non  tthlitus  quod  a  sacerdotibus  suis  pro  itinere  incepto 
|iri  iiniiiinNMnipM'ril.  visi»  srriplo  quantum  unusquisque  sacerdotum  de- 
ilniiii.  liiiilMMi  uhiruiquo i»sl resignatuni. 


XIÎ*  SIÈCLE.    ACTEURS   AN0NÏ3IES.  413 

Fuil  quoque  quidam  ejusfamiliaris,  cui  œcclesiaslicum  beneficium  con- 
tulit;  ille  vero  non  inmenior  acœpti  beneflcii,  Iransacto  aliquanlo  spalio 
temporis,  cumquadaDisumina  nouioiorum  veiiitad  monachumquendani, 
qui  loculos  episcop!  porlabet,  et  Lolius  dumus  sue  procurator  erat;  obtulil 
ei  eosdem  nuoimos,  ita  dicens  :  Doniinus  episcopus  niuUa  expendil  el  indi- 
get  multis;  hoc  munus  accipite,  et  in  expensis  sibi  necessariis  reservate. 
Monachiiscuni  gratia  munus  acccpit,  et  accepfam  reservavit;  nec,  multo 
interjeclo  lemporis  spacio,  ad  memoriam  reducens  nummos  acceplos,  et 
ignorans  si  aliquis  scrupulus  latcret  in  munere  qui  consciuntiiim  episcopi 
posseloflendere,  cujus  puritalem  non  ignorabat,  sicut  providus  el  sapiens 
dispensator,  quale  munus  a  qualî  viro  sibi  datum  fuisset  episcopo  révéla  vit. 
Que  audilo,  cum  episcopus  cogitaret  unde  donum  processissct  laie  el  tan- 
lum,  stalim  venit  ei  in  nientem,  quod  in  a?cclesiaslicobeneficiobenefecerît 
illi;  iratussicdispensalori  suo  ferturdixissc  :  Frater,  non  est  iiosiri  propo- 
sili  lioc  lenere,  quod  a  genlili  dietum  est  :  «  Non  cures  unde  babeas,  sed 
oporlel  habere;  »  ita  ex  integro,  sicut  munus  tibi  dedil,  dalori  remitte, 
ne  conscienlia  mea  polluatur  in  ecclesiaslici  beneficii  collalione.  Moua- 
chus  stalim  obedit;  et,  sicut  ei  injunclumfuerat,  munus  datori  reniisit. 

Accidit  etiam  ut  ex  deiwlu  vinearum  sub  quodam  anno  viiium  ali- 
quanlulum  magissolilo  venderetur;  ipse  vero  considerans  locaregulariter 
vivenliuoi  in  episcopatu  suo,  prccipue  inter  alias  nécessitâtes,  ad  usum 
potus  nicbil  oranino  vini  aut  nimis  parum  habere,  constiluit  monachis 
de  Rupibus,  et  illisde  Bono-lladia,  et  iUis  de  Carilale  a  Varziacu  el  Cona 
vinum  miriislrari,  juxla  quantitateoi  vini  quam  babebat  ibi,  et  prout 
cuique  ecolesia?  congruura  erat.  Convenlui  auleni  Pouliniacensi,  Reguia- 
censi,  et  virginibus  Chrisli  de  Crisinon  in  hune  modum  vinum  dislri- 
huit,  Quadam  die,  accito  cellerario  Allissiodorensi,  cellarium  prupriuni 
intravit,  et  cognito  qua?  dulia  essent  plena  vino,  fertur  ita  dixisse  suu 
cellerariD  :  Hoc  vas  sit  conventus  Ponliniacensis,  istud  Regniacensis, 
istud  paupcrum  virginum  Christi.  unum(iuodque  designans  virgula 
quam  habebat  in  manu  sua.  Porro  cellerarius  sciens  vinum  esse  de  Mi- 
grana  quod  destinaveral  virginibus  Chrisli,  dohum  quoque  il  modiorum 
magni  precii  fure,  quasi  ex  consibo  animum  episcopi  avertere  voluit  a 
lanto  dono,  dicens  :  Domine,  islud  vinum  estdeMigrana,  et  vas  xi  modio- 
I  53 


414  BIBLIOTHÈQUE   HISTOBÎQUE  DE  L'YONNE, 

mm  magni  precii  putationi  vinearum.  et  aliis  neccssitatibus  reservatum. 
Placeal  vobis  vinuni  miooris precii  dare. quum  aliud habclis pre  Eianibus, 
quoJ  ex  magna  animi  accîpienlhylarilate.  Ciii  episcopus  :  Non  sapis  ea 
que  Dei  sunL  Quod  dixi,  diii.  Nescis  quod  verbum  episcopi  nunqiiam 
débet  esse  ociosum?  Quid  multa?  dixii  et  fada  suot.  Sed  adhuc  audia- 
mus  quid  dominiis  adjeceril  huic  viro  ad  augmenlum  hujus  caritâtis. 
Vocatus  est  dispensator  monialium,  injunctum  est  ei  ut  déférât  vinum 
datum  usui  virginum;  sed  illo,  cuoi  intelligerel  vinum  tam  bouum  et 
tanti  precii  esse,  obtulit  vénale,  ut  de  precio  vini  vilius  emeret,  et  resi- 
duum  precii  necessitatibus  aliis  reservaret.  Episcopus  hoc  audiens,  mo- 
nachuni  dispeosalorem  jubet  vocari  ;  quare  velit  vendere  vinum  inquirit. 
Monachus  causam  exponit;  quod  episcopus  intelligens,  inquit  :  Ego 
vmumquod  dedi  subeodem  precio  quo  alii  dareturvolo,  quod  in  meam 
redeat  potestalem.  Obsequitur  monachus  voluntati  episcopi.  Datum  est 
precium  monacho  non  minus  quam  habere  potuit  abalieno.Quo  facto, 
episcopus  ad  monachum  :  Modo  precium  vini  habes;  ecce  hoc  vinum,  sicut 
prius,  iterurnsponsisChristi  dono,  utque  illud  habeant  et  bibant  precipio. 

Creditur  quoque  de  ipso,  quod  serael  et  secundo  et  tertio  corporis 
infîrmilalem  sentiens,  ila  universa  que  habebat  pro  araore  Dei  des- 
Iribuil ,  ul  nichil  mobile  prêter  veslimentum ,  quod  \ix  posset  sibi 
suflïcere,  retineret.  In  quadam  autem  infirmitate,  cum  omnia  dari  pre- 
cepisset,  allata  est  ei  quedam  pixis  cum  electuario  et  parvo  cocleari 
argenleo,  Ipse  autem  eoclear  statim  precepit  dari,  ut  nichil  sibi  re- 
tînerel,  quod  conscifmfie  sue  puritatem  ollendere  posset. 

Accidit  quoqu*%  utquodam  tempore  apud  Claram-vallem  {sic}  esset,  ubi 
sepe  ex  magna  animi  volunlate  morabalur  pro  consilio  animae  sue,  quia 
tune  temporis  domnus  Bernard  us  venerabilis,  magni  nominis  et  meriti 
abbas,  cujus  vita  et  doctrina  in  universali  recclesia  celebriter  divulgala 
multossecum  traxit  ad  Chrisluni;  ibique  die  quadam  cum  abbas  et  con- 
ventus  monachorum,  quorum  consueludo  est  propriis  manibus  metere, 
unde  vivanlipsi.et  necessitateoi  palienti  tribuanl,  in  campum  quendamad 
melendum  irent,  Episcopus  cum  falce  conventui  seinterposuit,  magnum 
fructum  expeclans,  quoliens  inter  eos  contingcret  ipsum  socium  esse 
laboris.  Ventumesf  ad  campum,  ubi  seges  erat.  Sécant  omnes,  coUigitur 


in'  SIÈCLE.    AUTEURS   ANONYMES.  415 

seges  in  manipiilos,  et  ecce  nubes  tenrbrosa  et  nitiUis  jmbribus  plena 
obnubilansccliimetcircumvolveriscampiim  ubi  eronl.  Quod  cuni  videret 
domnusBernardus.venerabilisabbas,  inperterritusctfidcniChnstisemper 
fixain  habons  in  pectore  suo,  de  qua  scriptum  est  :  a  Orania  sont  possibilia 
crodenti  »,  conversus ad  episcopum  ail  :  Pater,  die  ut inminens  pkiviaram 
inundalio  transeal.  Atill<?ad  humilitatenx  serapcr  respiciens,  sic  respon- 
dit  :  Non  suiri  hujus  merili  ;  tu  ora,  el  confido  quod  Dominus  dabit  tibi.  E 
contra  abbas  :  Et  lu,  pater,  ora»  et  ego  teeimi.  Mis  dictis,  oravit  uterque, 
et  sfatira  aures Domini  in preces eorum.  Recessit  calif^o  nubium,  subsecuta 
est  serenilasaeris^et  cura  siccitate  colbguntmessem  suam  sancti  messores. 

Ouodam  quoque  terapore,  ex  quadana  insolita  nimietate  ventorum, 
quedam  turris  lignea  ecclesia^  Sancti-Slephani  fundilos  corruil  super 
domum  episcopalem,  sub  silentio  noctis  dejectti,  episcopo  dormieiite, 
Trabes  et  Hgna  trans  tegumenta  domus  penetrando,  circa  lectum  episcopi 
eeciderunt,  hinc  inde,  etiam  ex  Iransverso,  omni  lesioneremotaasancto 
viro.  Ouid  ad  hax  dicemusîPalet  quod  ille  unus  etsolus  dormienlemeus- 
todivit  npiseopum,  «  qui  non  dormitat,  neque dormit,  cl  custodîl  Israël  >/. 
Seniper  enim  custodivit  umnes  diligentes  se,  de  quo  solo  vere  scriptum  est  ; 
<i  Oûia  nisi  Dominus  custodieritcivitatem,  frustra  vigilat  qui  custodileaui,  » 

Cum  aulem  de  consuetudiuibus  ecclesiae  sue  inter  preposilum  et  ca- 
nonicos  discordia  tempore  longo  durasse!,  sub  juramento  testium  tam 
canoûicoruni  quam  laicorum  consuetudiiubus  ex  majori  parte  scriptis 
et  juralis,  parem  inter  preposilum  et  fralres  posuit,  et  scriptum  suo 
sigillo  conOrmavit,  et  auclorilale  romani  poTiliiicis  communiri  iecîl;  in 
pace  ecclesie  sue  ilbim  fruclum  altendens,  quem  lefjerat  in  beati  Martini 
opère;  qui  ante  obilum  suum  sibi  immineulem  in  Condalensi  aeccle- 
sia  studuit  pacem  reformare,  quem  fructum  pacis  per  psabnistam 
aclor  pacis  promisit  :  <(  Sunt  inquiens,  reliquie  bomini  pacifico.  ^  Et 
cum  inter  omnes  pretalos,  tecclesiœ  cujuseunque  fucrint  ordinis, 
vix  Uîius  possil  inveniri,  qui  parentes  suos,  etiam  si  non  sint  digni, 
non  sublimel  honoribus  et  beneficiis  ecclesiarum,  iste  singidaris  inti?r 
infmilos  cuidam  suo  nepoti  nunquam  in  vita  sua  prebcndam  voluit 
dare.  El  lîrel  non  multum  assiduus  essel  in  ecclesia  sua,  ob  quielem 
spirilusquam  inveniebat  inlcr  claustrales,  multam  tameu  sollicitudinem 


Il  ,  -^    m, 


m*  SIÈCLE.   AUTEURS  A>ONTMES. 


il' 


LV.  DE  HUGO>E. 


(indel.'C.  1 137-1 UIJ 


Hugo  de  Cluniacensi  terri torio  ortus  fuit,  sicul  et  predecessor  suus, 
cujuset  nomea  babuit,de  ordioe  Cislerciensi  primus  ahbas  Ponliniacen- 
sis  aecclesi»;  qui,  indicto  jejunio  tam  clerico  quam  populo  Al  lissiodorensis 
oppidi,  facta  lUTOcatione  Sancti-Spiritus,  electusest  in  pontificem.  Pater 

iiujus maler  vero Qui  cum  in  Senonensi  a?c€lesia,  propler 

suspensionem  Domiai  Henricî  metropoUlani  locum  consécration i^  non 
habereU  apud  Ferrarias  a  Domino  Gaufrido,  Camotensi  episco[>o,  circa 
ft^tum  beali  Fincentii  consecratus  est,  et  Domiaica  qua  cantalur  «iCir- 
cundederunt  me  >»,  ad  suam  s^em  episcopalem  faonorifice  ioiroîtum  hâ- 
Imit  et  in  ecclesia  sibi  cummissa  dirinum  oUicium  solempniler  odebratit 

Iste  siquidem  cum  de  génère  magnorum  vironim  proceâsisMl,  ipse, 
quantum  ad  animi  magnanimitalem,  plus  suo  contulil  geoeri,  quam 
genus  suum  ipsi.  In  loquendo  parcîssimus  erat,  in  faciendo  efficai,  el 
promptissimus  ;  et  quamiis  mire  esset  pacientie,  juita  propontum  ordinis 
suit  ut  manus  serientium  in  «xlesiam  et  in  res  eodesue  reprimefel, 
ijgCHPem  admiscuil  palientie;  et  qnos  non  polerat  per  patientiam  et  hti- 
onlftatem  superare,  conculcabal  rigore  justirie,  qui,  judido sapieotis, 
multiim  neœssarius  semper  est  in  scclesia  Dei.  Quotîdie  eoni  cresdl 
■aBcid,  et  multiplicantur  mala  super  ecadesîain,  queniadmodum  ptud 
inTeniuntur  prelati  in  «edesia  Dei.  qui  animam  pro  grcge  sibi  rniamiiii 
€tmtn  maUgoanln  ûfapoiiaiil,  el  nganm  jintiot  in  Imfe  bonoraia,  et 
malonim  eierceanL  Isie fera inleifipeiif  laa  InBH!-^'  •-'» 
oniim  babere  Dominum,  lîcet  humilibai  liqniDi]  ^ 
I,  semper  in  potenliores  ad  nodkaodimiwflielat  in  fir^a.  lOiid 
Augustîm  ad  manum  babeos :  €  Afiler  auiit  epiaeo|>Bap  aliter  ifti  snb- 
jeclBi  ;  subjectus  fideliter  Tfrendo.  eptscopus  JHia  |wripieiiD,  el  pee- 
olora  OHiieiiieati  rigore  coiiiféeiida.  »  bi 
fiKiiim  sibi 


418  BlBLIOTHÈOlîE   HTSTORIQUË   DE   LIONNE. 

civîliUeui  Mediolanensem,  in  îadem  ei  reslilil,  et,  propterraulta  homiii- 
dia  que  jussu  suo  facta  fyoraot,  suum  scelus  sibi  anounliare  et  inlroi- 
tum  ecclcsiae,  donec  Dec  satisfaceret,  intcrdiccre  non  trepidaviL  Née 
minirn  si  aninms  ejus  paralissimus  erat  ad  jusliciam,  qui  pro  vindicta 
exhibila,  Doniiiio  plarnto,  j>(»pulyni  Jiidec^rnm  apostilenlia  mortalilatis 
libcraluni  irilellexil  per  iiiaimni  solhis  Finees,  t]ui  «slelit,  et  placavit,  et 
cessavil  qiiassatio».  Talibus  eruditus  eremplis,  sicut  putabat  ex  offitio 
pielatis  humilibus  condonandum  esse,  ita  eliam  judicabat  crudele  et 
inipiiim  superbis,  et  deconsuetudine  in  res  ecclesiœ  sevienlibus  facile 
condonare.  IHud  sapicnlis  non  obliviscens,  exsolilo  pee^anfibus  defacili 
indulgere  niclii!  aliud  est  quam  eisdem  materiam  pcceandi  niinislrare; 
illud  etiam  brati  Jherooiniî,  quod  ad  inï^lrurlionem  eorum  qui  presunt 
ecclesicP  Dei  in  epistola  de  doctrinadivini  sludii  ad  Faulinuni  sacerdoteni 
scripsit  :  «Sancta  quippe  rusticitas  solum  sibi  prodest  ;  et  quantum  edifi- 
cat  ex  vile  meritoccclesiam  Chrisli»  lantum  nocet,  si  destruentibus  non 
résistât  ;  comitem  Willehnum,  qui  poslca  in  Cartusia  rebgionis  habilum 
suscepil,  vocando  in  causam,  ad  hoc  canonico  judicio  coegif,  ut  mnlta 
ecclesia?  sue  restitueret»  que  de  jure  eanonicorum  ectiesiae  sue  fuerant; 
multa  etiam  ad  jus  episcopale  pertinentia  quae  idem  cornes,  propter 
defeclum  juslicio  predecessoris  sui,  in  suam  redegeral  potestatem.  Illo 
itaque  tempore  usus  nemoris,  quod  Monsbarri  dicitur,  canonicis  beati 
Slephani  est  redditus,  ob  queni  usum  pars  qucdara  ejusdem  nemoris  est 
canonicis  assignata  a  filio  ejosdem  comitis»  cum  in  eodem  nemore  YÎlla 
nova  edificarelur,  Venationem  etiam  quam  cornes  per  nemora  sua  ad 
episcopale  jus  perlinere  negabat,  recupera\it;  et,  ut  de  hoc  jure  œcclesia 
remanerel  investila,  ipsc  tempore  suo  et  venatores  el  canes  habuil»  fre- 
quentissime  precipiens  venari,  et  sub  ocuhs  comitis  per  mediam  civi- 
latem  cum  eanibus  et  debito  clangore  venationem  ad  episcopalem 
sedem  deferri.  Quid  multa?  ad  hoc  prudentia  et  rigor  justicîe  sueomnes 
episcopalus  sui  potentes  compuleral,  ut  presentiam  suam  honorarent, 
absentiam  timerentj  et  injicere  manus  in  res  ecclesiffi,  rigorem  ejus  sub 
oculis  habentes,  presnmere  non  auderent  ;  cumque  multociens  C4istellani  et 
potentiores  ad  presentiam  suam  venientes,  proindulgentia  alicujus  com- 
missi  requirendact  genu  flexo  preccs  funderent,  non  statim  illis  respon- 


Xn*  SIÈCLE.    AUTEUBS   ANONYMES.  il 9 

sum  dabal,  immo  etiam  aliquando  oculos  suos  al>  eis  videbatar  averlere, 
lion  proplcr  suporbiam,  vel  indignatioiiem,  sod  ne  nimia  humilitas  que 
lalibus  placere  non  potest»  in  gladio  Pctri  timoris  minueret  reverenliam. 

Cum  igitur  inter  ceteras  virtufes  quas  gratîa  sibi  conluleral,  hospi- 
talitatcm  primum  a  Doniino  in  Evangelio,  postea  per  Apostolum  in- 
telligerel  plurimum  commendatam,  ipse  non  oblilus  illius  verbi,  quod 
in  sua  promisera t  consecralione,  llospiialis  rolo  esfte,  domuin  suani 
hospilaleoi  esse  voluit;  unde  et  quendam  conversiim  de  Pontiniaco 
preesse  conslituil  domui  sue,  qui,  tam  présente  quam  absenle  episcopo, 
seniper  hospites  paralus  esset  recipere,  et  precipue  universos  ordinis 
soi  qui  ad  suam  domum  declinarent  causa  hospitandi. 

Sludium  etiam  liujus  erat  loca  religiosa  semper  tueri  et  manu  (enere,  et 
solo  liabilu  religionem  pretendenles  ad  religionis  veritatem,  ubi  focnltas 
dabalur,  reformare;  unde  et  in  cpiadam  ecclesia  AUissiudorensî,  (jue  in 
honorem  genilricis  DeiasancloVigiliopredecessoresuo  extra muros  civi-i 
tatisiïïndalaerat,  religionem  de  Frenionstraio  soa  aucloritate  cum  auxilio 
comitispiadevocione  instituit,  illiscanonicis  ab  a^cclesiaremotis  quorum 
conversalio  minus  erat  honesta.  Denique  cum  inter  universos  Gallicane 
ecclesie  coepiscopos  precipue  bonestatis  etmagni  consilii,  pro  certo  sa- 
picnlum  judicioi  teneretur,  cumqiie  ad  commune  bonum  ecclesiee  sue 
multum  sollïcitus  extitisset,  cuidam  lamen  nepoti  suc  preposiluram 
ejusdem  ecclesiîP  donavit  quam,  benignissîmo  caritatis  affeclu,  venera- 
bilis  bone  memorie  Hugo  predecessor  suus  ad  bonum  commune  fratrum 
super  mensam  Sancti-Stephani  per  manum  ejusdem  prothomartyris 
dederat,  quod  et  auctoritale  summi  ponliGcis  et  sua  conrirmalum  fuit. 

Redditus  episcopales  in  multis  emendo,  invadiando,  tempore  suc  am*- 
pliaviL  Domum  qnoque  cujusdam  militis,  que  subtus  murum  erat  el 
nimis  propinqua  domui  episcopali,  quam  de  média  nocte  in  jocis  gar- 
lionum  et  ancillarum  sue  domus  quietem  nimium  solebat  infestare, 
de  laica  manu  emptara  in  jus  episcopale  Iransegil;  domum  qnoque 
ante  januam  suam,  ulpote  multum  domui  episcopali  necessariam  com- 
para vit.  Dédit  ecclesiar*  Sancti-Stephani  vadium  cujusdam  nemoris  in 
xxu  libris,  et  ecclesiam  de  Lindriaco  in  meraoriam  obitus  sui.  Est  au- 
tem  dics  obitus  ejus,  vi  Idus  Octobris  et  in  domo  Ponliniacensi,  que 


430  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'yONNE. 

primum  habuil  fundalionem  de  ordine  Cisterciensi  in  episcopatu  Aulis- 
siodorensi,  in  qua  et  ipse  primus  exliterat  abbas,  a  seculo  migravit,  et 
in  aecclesia  Pontiniacensi  sépulture  locum  invenit.  Sedit  autem  circa 
annos  xiv  et  vacavit  episcopatus  per  annum,  et  a  festo  beati  Dionysii 
usque  ad  adventum  Domini. 

LVI.  DE  ALANO. 

(An  de  J.-C.  1152-1167.) 

Alanus,  abbas  de  Ripario,  natione  Flandrensis,  vir  religiosus,  rexit 
episcopatum  xiv  anois,  et  redditus  episcopales  in  multis  augmentavit. 
Apud  Varziacum  in  turre  et  in  aliis  locis,  multa  in  vadimonio  accepit. 
In  valle  Capelle-Sancli-Andree  domum  petrinam  edificavit  ;  apud  Gia- 
cum  grangiam  petrinam  et  tegulis  tectam,  et  domos  ad  manendum 
cum  capella  edificari  et  vineas  plantari  fecit.  Capitulo  dédit  xxx  solidos 
censuales  in  ecclesia  de  Escoliva  nichilominus,  et  ecclesiam  de  Lin- 
driaco  cum  presentatione  capellani.  Ad  ornamentum  vero  ecclesie  beati 
Stephani  dédit  pallia  duo  optima  et  ad  servicium  ejusdem  librum  xl 
omeliarum  beati  Gregorii,  satis  eleganter  scriptum  et  ornatnm.  Aliis 
etiam  ecclesiis  Autissiodorensibus,  tam  in  redditibus,  quam  in  aliis 
beneficiis  multa  misericorditer  contulit.  Quamplura  etiam  digna  me- 
moria  et  scripto  in  episcopatu  operalus  est,  que  non  culpa,  s^  igno- 
rantia  scriptoris  litteris  agnotata  non  fuerunt. 

Hic,  cum  in  episcopatu  Deo  et  hominibus  placens  laudabiliter  xiv  annis 
vixisset,  soUicitudinibus  et  curis  mundanis ,  quibus  prius  abrenuntiaverat , 
seomninoexuere  volens,  episcopatum resignavit  ;  et,  relicta  activa,  contem- 
plative seprorsus  tradens,Clare-vallem  adiit,  ibique  inter  atlethas  Christi 
marliriumsui  temporis  aggressus  jejuniis,orationibus,lectionibus,  atque 
aliis  caritatis  operibus  solummodo  vacans,  fine,  ut  credimus,  bealo  in  Do- 
mino quievit.  Obiit  autem,  v  Idus  Octobris  et  sepultus  est  Clarevallis;  pro 
cujus  anniversario  sollempniter  celebrando  magister  Abbo,  ejus  clericus, 
émit  in  molendinis  de  Crevenno  xl  solidos,  et  plus  de  redditu  et  canonicis 
beati  Stephani  dédit  annuatim  in  eodem  anniversario  dividendos  ;  ita  quod 


XII*  SIÈCLE.    FROMOND.  421 

in  alios  usus  nuUo  modo  alicui  liceret  prediclos  reddilus  transferre. 
Episcopavitautemtemporepiissimi  régis  Lodovici,Wuillermo;  qui  sepul- 
tus  estapud  Sanctum-Germanum,  comité  Nivernensi,  qui  non  minimum 
ei incita  sua  adversatusest;  et  pervenit  usque  ad  tempus  Wuillermi,  filii 
ejus,  qui  Jherosolimis  mortuus  est  ;  romanis  ïiutem  presulibus  Adriano 
et  Alexandro  papa  lercio. 

FROMOND. 

Fromond,  chaDoine  d'Auxerre,  est  l'auteur  de  cette  vie  de  Guillaume  de 
Toucy  doDt  il  éloit  le  commensal. 

LYII.  DE  GUILLELMO. 

(ÀndeJ.-C.llG7-ll81  ) 

Wuillermus  Tuciacensis  fuit»  non  tantum  illustris,  sed  et  honesta  ori- 
gine procreatus  ;  pater  enim  ejus  extitit Girardus  de  Narbonia,  vir  nobilis, 
mater  vero  Agnes,  non  génère  viro  suo  inferior;  qui,  clari  cum  essent 
rerum  copia  et  sanguinis  generositate,  nobiliores  tamen  moribus  et  fe- 
liciores  fuerunt  natorum  propagatione.  Non  enim  hune  tantum  presu- 
lem  nutu  Dei  genuerunt;  sed  Hugonem,  Senonum  venerabilem  archie- 
piscopum,  qui  primogenitus  eorumfuit,  vir  videlicet  modestus,  liberalis, 
et  omni  morum  honestate  preditus.  Predictus  Wuillermus  in  juventute 
sua  primum  archidiaconatum  et  postea  preposituram  ecclesie  Senonensis 
administravit;  in  qua  administratione  ita  floruit  quod  nuUi  clericorum 
in  Galliis  largitate,  hospitalitatis  gratia,  expenseetfamilie  numerositate 
secundus  exliterit.  Hujus  consilio  et  providentia,  univcrsali  ecclesia  fere 
fluctuante  et  scbismate  seviente,  prenominatus  archiepiscopus  frater 
ejus,  immo  ipse  recepit,  et  Senonis  addixit  béate  recordationis  Alexan- 
drum  papam  tercium,  nondum  plene  confirmatum,  quod  etiam  reges  et 
principes  faeere  formidabant  ;  in  qua  receptione,  et  quamdiu  apud  eos  mo- 
rata  est  curia,  quam  laudabiliter  se  utrinque  habuit  non  est  facile  dictu. 
I  54 


m  BIBLIOTHÈQUE  HISTOBIQUE  DE  l' YONNE. 

Ad  episcopalum  divina  bonitate  arcesitus,  famam  secularem  et  lau- 
dis  humane  lenocinia  prorsus  postponens,  consuele  tamea  nequa- 
quam  oblitus  est  hospilalitatis,  immo  eam,  quousque  vixil,  pie  et  li- 
beraliter  exercuit;  omnibus  se  affabilem,  oppressis  misericordem,  et 
egenis  benignum  incomparabili  exhibebat  simplicitale.  Vigiliis  et  ora- 
tionibus  insistens,  vix  aliquando  obdormiebat  vel  evigilabat  quin  psal- 
modia in  ejus  ore  resonaret.  Hissam  coUdie  celebrabat,  nisi  forle  aliqua 
grandis  super veniret  nécessitas.  Equitans  raro  cum  familiasua  loque- 
batur,  nisi  forte  de  negociis  suis;  sed  aut  solus  tacite  psallebat,  aut,  uno 
de  sociis  advocato,  psalmos  et  letanias  vel  totum  psalterium  aut  partem 
illius,  juxta  vie  quantitatem,  decantabat.  Gratiam  et  amorem  principum, 
prelatonim  ecclesie  et  populi  tocius  ei  divina  contulit  benignitas. 

Tempore  suo,  crebra  fuit  comitum  Nivernensium  mutatio  ;  unde  majori 
ecclesie  sue  et  aliis  quamplures  emersere  tribulationes  et  angustie,  quas, 
Deo  adjuvante,  vir  pius  et  humilis  ita  sedare  studuit  quod  nec  sua,  nec 
alie  sibi  subdite  ecclesie  de juris  sui  integritate  aliquid  detrimenti  omnino 
senserunt  ;  nec  tantum  ecclesiarum,  immo  et  populi  atque  civitatis  in 
qua  sedebat,  se  patronum  et  tutorem  spiritualiter  et  temporaliter  exhi- 
buit.  Siquidem  cum  Guido  comitatum  adeptus  esset,  consilio  seductus 
perverso,  non  tantum  ecclesiarum,  sed  et  tocius  civitatis  antiquis  consue- 
tudinibus  obviare  conatus  est  ;  in  primis  enim  torcularia  in  jus  suum 
redigere  temptavit,  ita  quod  in  tota  urbe  nuUi  liceret  torcular  habere 
nisi  sub  tributo  comiti  annuatim  reddendo;  cui  presumptioni  presul 
inclitus  ita  viriliter  restitit  quod  nec  clerus,  nec  populus  antiquam  li- 
bertatem  amiserit,  nec  in  aliquo  gravatus  fuerit.  Idem  cornes  alias  dé- 
cimas vinearum,  assensu  etiam  ecclesiarum  ad  quas  pertinebant,  vio- 
lenter occupavit  ita  quod  in  singulis  portis  custodes  constituti  ab  omni 
transeunte  decimam  partem  vindemie,  aut  plus  etiam,  per  vim  accipie- 
bant.  Quo  audito,  presul  comitem  convenit;  et  cum,  ab  incepta  violentia 
ejus  ammonitione  cessare  non  vellet,  in  ipsum  excommunicationis,  et 
in  terram  suam  interdicti  sententiam  generaliter  promulgavit  ;  nec  hoc 
etiam  contentus,  domnum  papam  per  nuncios  suos  super  hoc  consuluit,  a 
quo  privilégia  et  confîrmationem  tam  decimarum  quam  aliarum  rerum 
ecclesie  obtinuit;  nuncios  autem  ejus  prevenit  misericordia  Domini, 


ïir   ôlÊCLE.    FROMOND.  423 

que  et  comitis  amicîciam  el  decimarum  restilutionem  eum  humilî  salis- 

factione  ei  conlulit,  ila  quod  quiequid  clericis  aul  hominibiis  ecclesia- 

mm  ablatum  fuerat,  unicuique  ad  probationem  siiam  vel  ad  nutum 

suum  restitucTetiir*  Item  idem  cornes  de  assensu  regjo  commuoiam 

Aulissiodori  de  oovo  instituere  voluit;  cui  tantoe  presumplioni  presul  in- 

signis  se  conlîdenler  opponens,  super  hoc  in  regia  curia  causam  ven- 

tilandam  suscepit,  non  tamen  absque  periculo  el  expensaruni  nimielate; 

fere  enim  malivolentiam  illius  piissimi  Ludo\ici  re^is  incurrit,  qui  ei 

inproperabat  quod  Aulîssiodorensem  civitatem  ipsi  et  heredibus  suis 

auferre  conabatur,  repulans  civitates  omnes  suas  esse  in  quibus  coni* 

munie  essent.  Tandem  vero,  cum  inde  diu  altercatum  fuisset,  privilegiis 

et  carlis  Aulissiodorensis  ecclesie  diligenter  inspeclis  et  cognitis,  et  non 

minima  peccunie  summa  tam  rege  quam  suis  mitigatis,  causam  obti- 

nuit  et  regia  privilégia  continentia,  quod  absque  assensu  et  licenlia 

Aulissiodorensis  episcopi  nullo  modo  liceret  comiti  vel  alii  Aulissiodori 

communiam  instituere,  Tantas  autem  persecutiones  et  gravissimas  in^ 

sultaciones  predicti  comitis  el  suorum,  quando  etquomodo  voluit,  divina 

pacificavil  Clementia,  Siquidemcum  cornes  fere  continua  corporis  gra- 

varetur  molestiai  graviori  lamen  cepil  apud  Clamiciacum  incommodo 

detineri,et  quasi  in  ultimis  vexari.  Ad  quem  visitandum,  non  lantuai 

proceres,  sed  etiam  vicini  convenerunt  episcopi*  Eral  autem  tune  lem- 

poris  excommunicatus  ;  cum  autem  de  >îla  ejus  dubitarent,  ceperujit 

omnes  episcopis  ;  qui  aderant  supplicare  super  ejus  absolulîone.  Eduensis 

vero  et  Nivernensis  precibus  eorum  nullo  modo  voluerunt  vel  ausi  sunt 

adquiescere;  presul  vero  Wuillermus  ca  qua  erat  pietate,  et  confldentia 

motus,  ait  baronibos  :  Absit  hoc  dedecus  et  opprobrium  sempilernum 

a  nobis,  qui  hic  présentes  sumus,  quod  tantes  vir  et  cornes  noster  in  1er 

manus  nostras  excommunicatus  moriatur  ;  ego  me  primo  interpono 

responsalem  Virziliacensis  ecclesie  et  aliis,  pro  quibus  in  eo  lataest  sen- 

tentia,  Quo  audito,  barones  gavisi,  immo  magis  admirantes  et  magni- 

ficantes  consilium  et  liberalitatem  presulis,  omnes  simili  ter  responsales 

se  constituerunt,  et  ita  absolvil  eum;  super  qua  absolutionis  benigni- 

tate  non  tantum  procerum  aul  populi,  sed  el  lantam  comitis  adeptus 

est  amicicie  gratiam  quod  non  eum  domnum  aut  episcopum,  sed  pa- 


424  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE   l'yONNE. 

Irem  suum,  cum  de  illo  ante  ipsum  sermo  fieret,  frequentius  nomi- 
nare  solitus  eral.  Unde  ei  postea  dedil  et  ecclesie  sue  in  perpetuum  pos- 
sidendos  omnes  homines  quos  in  valle  Capelle-Sancti-Andree  habebat  ; 
nichilorainus  eliam  concessit  in  fine  suo  Tornodori  donum  quod  mater  sua 
pro  anima  ipsius  et  suorum  fecit  eidem  episcopo  de  hominibus  quos  Var- 
ziaci  habebat,  quorum  ibi  xxx  aut  plures  erant  familie,  quos  posl  mortem 
comilis  idem  pontifex  per  manum  et  privilegium  pii  régis  Lodovici  ob- 

tinuit,  non  tamen  absque  magno  labore  et  maximis  expensis 

Adquisivit  autem  apud  Varziacum  quicquid  Mattheus  Caliga-Laxa 
in  eodem  Castro  et  castellania  habebat,  que  possessiones  magni  erant 
precii  et  redditus  :  nunc  in  parte  earum  sita  est  domus  episcopalis  et 
fosseta.  Multa  alia  adquisivit  ibidem  in  vineis,  pratis,  domibus  et 
diversis  possessionibus,  que  propter  prolixitatem  noluimus  enumerare. 
Apud  Corvol  aquisivit  quoque  plures  homines.  Apud  Giacum  domos, 
furnum  edificavit  et  in  magna  parte  muro  circumdedit  ;  vineas  plan- 
tari  fecit,  et  homines  et  multa  alia  ibidem  cum  prato  decani  adqui- 
sivit. Apud  Charbuiacum  émit  mille  solidos  quicquid  Girardus  Po- 
ters  miles  ibi  habebat  ;  ibidem  etiam  prata  et  multa  alia  comparavit, 
et  forestas  instituit.  Apud  Apoiniacum  émit  prata,  vineas  et  terras  ara- 
biles  ;  adquisivit  etiam  ibi  feodum  terre  IteriRaaudi,etfeodum  Wuillermi 
militis,  et  terras  et  prata  que  Hugo  miles  de  Gurgi  et  mater  sua  et  fra- 
tres  habebant  inter  Icaunam  fluvium  et  Chaumeis  ;  partem  etiam  illam 
quam  in  eodem  nemore  reclamabant,  et  omnia  alia  que  circa  idem 
castrum,  tam  in  feodis  quam  in  proprielate  possidebant;  que  multa 
comparavit  pecunia.  Item  antetempus  suum  Stephanusde  Petra-Pertusa, 
vir  nobilis  et  potens,  terras  arabiles  que  juris  episcopalis  esse  debe-  . 
bant,  tam  sibi  quam  hominibus  suis  possidendas  occupaverat  et  diu 
injuste  detenuerat  ;  quo  rescito,  quamvis  sibi  junctus  esset  proxima  san- 
guinis  linea,  tamen  vir  Dei,  justicie  postponens  generis  propinquitatem, 
non  cessavit  donec  omnes  terras  predictas  per  justiciam  occlesiasticam 
et  judicio  Senonensis  curie  in  proprietatem  episcopalem  redegit;  et,  ne 
in  posterum  aUqua  super  hoc  emergeret  querela  inter  terras  predicti 
Stephani  et  terras  episcopales,  loco  mete,  crucem  magnam  affigi  fecit, 
et  terras  illas  postea,  quandiu  vixit,  propriis  excoli  carrucis  fecit.  Item 


FROMOND.  425 

cum  maxima  aquarum  inundantia  que  terapore  suo  conligit,  molinum 
de  Verno  prorsus  absortum  fuisset,  partem  quam  Josselinus  et  here- 
des  sui  in  eo  habebant,  émit,  et  multo  melius  quam  ante  fuerat  mo- 
linum reedificavit.  Apud  Tociacum  edificavit  domum  episcopalem  et 
cellarium,  emitque  ibidem  terras,  prata  et  multa  alia;  dédit  etiam  in 
edificatione  turris  septies  xx  libras,  ea  condicione,  quod  dominus  Nar- 
godus  ei  juravit  quod,  quotiens  ipse  vel  successores  sui  turrim  illam 
habere  vellent,  tam  ipse  quam  heredes  sui  eam  illis  traderent,  et  idem 
sacramentum  facere  tenerentur  episcopis  et  heredes  sui  et  custodes  turris 
predicte,  quotiens  eos  mutari  contingeret.  Apud  Conadam  émit  a  mona- 
chis  de  Challeveio  grangiam  de  Brueria,  que  sita  erat  juxta  villam 
Chael,  cum  bobus  et  carruca,  pratis  et  terris  omnibus  ad  grangiam 
illam  pertinentibus,  pro  quibus  dédit  quater  xx  libras  Pruniacenses. 
Adquisivit  etiam  multa  alia  in  eadem  castellania;  et,  quamvis  Herveus 
de  Donzi,  vir  tante  nobilitatis  et  potentie  ei  numquam  cessaret  adver- 
sari,  tamen,  Deo  opitulante,  nichil  de  jure  ecdesie  tempore  suoamisit; 
sed  cum  jam  in  lecto  mortali  jaceret,  eum  coegit  ad  lectum  suum  ve- 
nire,  et  ei  pro  feodo  Giemi  ligium  homagium  facere.  Autissiodori  émit 
apud  Sanctum-Julianum  xx  solidos  censuales;  émit  etiam  domos 
Lamberti  Hosmundi,  que  contigue  et  nimis  inportune  erant  porte  et 
domui  episcopali,  et,  illis  dirutis,  plateas  curie  sue  univit  et  muro  cir- 
cundedit.  Emit  item  domos  que  erant  juxta  posternam  et  plateas 
Reinaldi  militis  de  Lindriaco,  et  plateas  Stephani  de  Sarmasia.  Multa 
alia  émit  et  adquisivit  in  eadem  urbe,  que  longum  est  enumerare. 

Pauca  de  ejus  admiranda  simplicitate  et  miraculosa  humilitate  veraci- 
ter  perstringam.  Siquidem  quadam  die  contigit  quod,  dum  per  villulam 
pauperem  et  modicam  transiret,  muliercula  quœdam  a  tugurio  suo 
egressa,  velut  illa  Chananea,  que  pro  filia  supplicans,  Domino  dicebat  : 
«  Miserere  mei,  fili  David  »,  lacrimis  etejulatu  miseranda  clamabat,  cur- 
rens  post  episcopum  :  Miserere  mei,  homo  Dei,  quia  maritus  meus  dura  et 
inconsuela  morte  alteritur.  Clamore  motus,  respexit;  lacrimas  videns,  et 
causam  agnoscens  ab  itinere  divertit,  descendens  ab  equo  tugurium 
submissus  intravit  ;  invenit  muliercule  >irum,  ita  tota  facie,  guUa,  collo 
et  gutture  inflatum  quod  vix  linguaab  ore  projecta,.vivifico  via  paleret 


426  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'YONNE. 

spirilui,  et  quod  nuUum  omnino  sermonem  proferre  infirmus  possel; 
illico  lacrimisperfusus;  adorationisconfugitsufTragium;  fauces  infirmi, 
vultum  et  gulam  signo  crucis  aposito  alreclans,  et  anulo  suo  sepius 
consignans,  benedictione  data,  recessit,  et  illico  tumor  ille  et  morbus 
deficere  cepit.  Post  brève  temporis  intervallum  cum  per  eandem  villam 
rediret,  predicta  muliercula  ei  gratulabunda  occurens,  cepit  gratias 
agere,  asserens  et  publiée  damans  quod  per  ipsum  de  tam  gravi  mortis 
confinio  virum  suum  Dominus  liberasset,  et  sanitati  restituisset.  Item 
alias,  cum  ad  benedicendum  al  tare  in  capellafratrum  de  Grandi-Monte 
apud  Fontenetum  properaret,  invenit  mulierem  ante  domum  cujusdam 
agricole  graviter  lugentem,  que  super  filii  incommodo  quem  de  lon- 
ginquo,  causa  sospitatis,  ad  predictam  benedictionem  adduxerat,  incon- 
solabiliter  dolebat  ;  nam  adolescens  in  arcto  positus  infra  predictam 
domum  in  extremis  laborabat.  Quo  audito,  episcopus  domum  intrat, 
infirmum  visitât,  juxta  stratum  vile  residet,  adolescentis  vultum  et 
frontem  manu  contrectat,  et  lacrimosis  vocibus  eum  consolatur,  et  de 
çonfessione  admonet  et  hortatur.  Audita  confessione,  cum  moram  ibi 
faceret,  ceperunt  ei  socii  sui  dicere  quod  ibi  capellanum  dimittere  de- 
beret  qui  infirmo  communionem  Dominici  corporis  daret;  multitudo 
enim  populi  eum  ad  predictam  capellam  expectabat,  et  jam  fere  erat 
diei  hora  quasi  tercia;  quibus  ille  :  Hihi  nichil  potius  quam  opus  Domini 
perficere  ;  nuUo  modo  hinc  amovebor  donec  iste  communionem  rece- 
perit.  Jussit  itaque  quod  ego,  qui  bec  scripsi,  palefridum  suum  ascen- 
derem,  ut  cicius  viaticum  afiferrem  a  predicta  capella,  que  fere  uno 
inde  distabat  milliario,  quod  et  feci.  Cum  autem  redissem,  non  loci 
inmundiciam,  non  infirmi  odorem,  nec  strati  vilitatem  abhorrens,  genu 
flexo,  infirmo  manu  propria  viaticum  porrexit,  et  benedictione  data, 
et  multis  tam  matri  quam  infirmo  solatiis  adhibitis,  recessit.  Benedic- 
tione altaris  perfecta,  vix  missam  aggressus  fuerat,  cum  nunciatur  ei 
adolescentem  illum  obiisse;  quo  audito,  cum  sermonem  haberet  ad  po- 
pulum,  tanta  de  eo  locutus  est  quod  quasi  secure  eum  assereret  jam 
beata  quiète  perfrui. 

Multa  alia  scripto  et  memoria  digna  vidimus,  et  scientes  pretermit- 
timus,  ne  forte  fastidiosi  videamur  ;  nunc  de  eis  que  ecclesie  sue  et  aliis 


XH*  SIÈCLE.    FROMO>D,  427 

ecclesiis  pie  el  misericorditer  conlulit»  pauca  subjungaoïus.  Ecclesiam 
equidem  beali  Stephani  operoso  lapideo  slahulatu  unditiue  subtegmine 
circundedit,  anterius  pignaculum  etposteriiis  cum  vitreis  ad  ipsa  pi3rh- 
nentibus  fecil;  turrim  meridionalem  nova  iirmatura  et  decenli  laterum 
leclura  decoravit;  lolam  ecclesiam  novis  lignis,  trabibiiSp  tegulis,  cl. 
laleribus  in  parle  plumbalis  cooperuil,  el,  quantum  ad  ipsum  perlinuil, 
cameraviL  Terapore  suo  altaria  nova  fundata  sunl  ab  ipso  el  ab  aliis  in 
eadem  ecclesia,  et  consecrata:  unum  ante  crucem,  quod  ipse  consecravit 
in  honore  sancte  cmcis  et  beali  Johannis  evangeliste  el  sancti  Laurenlii 
raartyris,  et  sanctorum  Cirici  el  Julitc,  quorum  rebtjuias  ibidem  recon- 
didil,  cl  beati  Egidii  confessoris,  ubi  et  duos  capeUanos  conslituit  qui 
in  perpetuum  missam  singulis  diebus  celebrarenl  pro  anima  Guidonis 
comilis  et  anlecessorum  suorum,  quibus  capellanis  aJ}eo  redditos  suUi- 
cientes  assignali  sunl.  Unum  erexil  de  suo  in  cripta  a  parte  curie  épis- 
copalis,  quodet  consecravil  in  honore  beali  Failli  apostoli  et  sanctorum 
Cirici  et  Julite,  quorum  ibi  relîquie  reconduotur,  el  in  honore  beati 
Germani  episcopi  et  confessons,  et  béate  Marie  Magdalene  huic  allari 
deservire  tenentur  canonici  beale  Marie,  et  quolidianam  missam  celé- 
brare  pro  anima  ipsius,  et  pro  anima  Fromundi  clerici  suî,  qui  ibi  pri- 
mus  assignavit  reddilus.  Allari  beali  Andrée  aposloli  in  eadem  cripla 
sito  assignavit  stipendia  servienlium.  Allari  beali  Nicholai  et  sancti 
Martini  concessit  xl  solidos  censuales  cum  x  libris  cere  in  ecclesia  de 
Bruerrio.  Ecclesie  beali  Johannis-Baplisle  que  tempère  suo  a  Slephano 
Ollandi  est  edificata  et  ab  ipso  dedicala,  niulta  contulit  in  ediflcando, 
et  de  reddilu  dédit  eidem  lx  solidos  in  ecclesia  Sancti-Prisci,  ubi  et  per 
ipsum  duo  presbileri  assignati  sunt  assidue  serviluri.  Ecclesie  Beate- 
Marie  dedil  ecclesiam  de  Merriaco-Sicco,  et  censam  quam  habent  in  ec- 
clesia de  Blanello  canooicis  ejusdem  ecclesie  concessit.  Ecclesie  beali 
Pelri  dedït  ecclesiam  de  Venosa,  et  lune  ibi  primum  manserunt  cano- 
nici. Abbalie  Sancli-Laurentii  dedil  ecclesiam  de  Cept;  monialibus  de 
Crisannone  dédit  xx  solidos  censuales;  in  ecclesia  de  Moneslerello,  el 
medietalem  minute  décime  de  Lugniaco.  Verum  quani  longum  esse! 
enumerare  omnia  que  ecclesiis  contulil,   compendiose  dicimus  quod 
nulla  est  in  tola  Autissiodorensi  parrochia»  ecclesia  conventualis  que, 


428  BIBLIOTHÈQUE  HÏSTORIQLE  DE  l'yONNE. 

pro  beneficiis  sibi  ab  eo  coUatis,  non  teneatur  anniversarium  ejus  sol- 
lempniter  celebrare.  Nec  hoc  tacendum  censuimus,  quod  ad  ornatum 
ecclesie  beati  Slephani  unum  dédit  pallium  optimum  ;  item,  cumad  curiam 
primus  omnium  episeoponim  Gallicanonim  tempore  scimalis  tende- 
rel,  in  novitate  pontificatus  sui,  capitulo  suo  dédit  medietatem  totius 
beneficii  ecclesie  de  Bacerna,  instituons  quod  feslum  beati  Martini  hie- 
malis,  pulsatis  majoribus  campanis,  sollempniter  celebrarent,  et  anni- 
versarium Hugonis,  Senonensis  archiepiscopi,  fratris  sui,  honore  débite 
et  condigno  annuatim  agerent  ;  postea  cum  a  concilio  Lateranensi  red- 
disset,  dédit  urceum  argenteum  viii  marcharum  ad  ecclesie  ornatum, 
et  ad  reponendam  aquam  benedictam. 

Fuit  itaque  tempore  béate  recordationis Alexandri  pape  III, 

régnante  in  Gallia  pio  rege  Lodovico,  qui,  cum  de  eo  loqueretur, 
frequenlius  dicere  solitus  erat  quod  Wuillermus,  episcopus  Autissio- 
dorensis,  unus  de  melioribus  sacerdotibus  tocius  regni  sui  judicio  et 
estimatione  sua  esset.  Pervenit  autem  usque  ad  tempus  filii  ejus 
Philippi  et  consecrationi  ipsius,  que  Remis  celebrata  est,  interfuit. 
Anno  a  Verbo  incarnato  mclxxx,  in  octabis  Omnium  Sanctorum,  in 
ipso  autem  anno,  circa  festivitatem  beati  Remigii,  egrotari  cepit:  et, 
cum  se  sentiret  quartano  gravari  incommodo,  ad  abbaticiam  beati  Ma- 
riani,  causa  quiescendi,  venit,  ibique  usque  ad  obitum  suum  decubuit. 
Cum  autem,  ingruente  hyeme,  graviori  urgeretur  molestia  infirmitatis, 
advocato  Theobaudo,  venerabili  Nivernensi  episcopo,  sibi  amicissimo,  et 
Girardo,  abbate  Yiceliacl,  consanguineo  suo,  etquibusdam  Autissiodo- 
rensis  ecclesie  personis,  et  canonicis,  testamentum  suum  fecit;  et  omnia 
que  habebat,  tam  in  victualibus  quam  armentis  et  pecoribus  vendi 
fecit,  et  pro  debitis  suis  reddi.  Dédit  item  ibi  ecclesie  beati  Stephani 
cupam  argenteam  iv  marcharum  deintus  et  deforis  peroptimedeauratam, 
ad  reponendum  in  ea  corpus  Domini  ;  dédit  et  canulas  et  pelves  argen- 
teas  ad  quotidianum  officium  altaris  beati  Stephani.  Item  dédit  vestimenta 
sacerdotalia',  albas  duas  mirifico  paratu  decoratas,  cum  stolis  et 
amictibus  preciosis,  et  tunicam  cum  dalmatica,  et  infulam  miro  auri- 
frigio  ornatam,  et  libros,  et  alia,  que  in  capella  sua  habebat  cum  co- 
phino  in  quo  reposita  erant  :  dédit  etiam  aurifrigium  quo  post  obitum 


Xn*   SIÈCLE,    FEODON.  429 

ejus  decenler  ornale  fuerunt  due  infule.  Abatie  vero  in  qua  jacebat, 
dedil  XL  solidus  censuales  io  ecclesia  de  Lugniaco  et  de  Molins;  dederat 
autera  eidem  ecclesieprius  mulla  alia  :  medietatem  i^idelicel  censé  de  Vin- 
cellis,  et  terras  quas  apud  Tangiacum  ipse  eraerat,  el  quedam  alia  infra 
et  extra  muros  civilatis. 

Vixil  autom,  immo  vérins  ia  infirmitale  laboravit,  et  penitenliam 
îegil  usque  ad  fluem  Febroarii,  Quaravis  enim  ila  attenuatus  essel  a  (que 
debililatus  quod  nec  super  pedes  stare,  nec  a  leclo  surgere  posset, 
abslinentiam  lamen  solitam  oninimodis  observabat.  Nam  tota  qua- 
dragesima,  a  feslo  videlicet  beati  Marliiii  usque  ad  Natale  Domini. 
cotidie  jejunans,  nulluui  omnino  cybum  sumpsit,  nisi  quadragesi- 
malem.  Interea  tanta  erat  visitantium  multitudo  et  frequenlîa  quod 
etiam  aliquis  sanus  el  jncolomis  vix  eos  sustinere  posset;  ipse  ta- 
men,  quamvis  jam  quasi  omni  corporis  vigore  desli tutus,  omnes  cum 
honore  recipi  precipicbat;  et,  omnibus  gratias  agens,  lacrimosis  vocibus 
supplicabat  quatinus  pro  ipso  apud  Dominum  intercédèrent  ut  bono 
fme  consummarelur;  hujusmodi  enim  verbum  et  in  infirmilate,  et  cura 
sanus  esset,  frequenlius  in  ore  ejus  versabatur,  bonumexilum  a  Domino 
tantumdiibere  peli;  unde  multotiens  audivimus,  cum  pauperes  autalii  dies 
multos  vile,  prosperitatemaul  conlimiam  ei  precarentur  corporis  sanilateni , 
aiebat  :  Non  hoc  a  Domino  petere  debelis,  sed  tantum  quod  bonus  sitexilus 
meus.  Solo  itaque  superstes  spirilu,  terre  parlicula  jam  emorlua,  nun- 
qoam  (amen  ab  oratione  vacans,  sic  laboraviL  usque  ad  ûnem  Febroarii, 
Tune  Gnem  suum  appropînquare  agnoscens,  familiam  suam  ante  se 
advocatam  absolvit  ab  omnibus  que  în  eum  comrniserant.  et  ab  eis  se 
absolvi  suppliciter  cum  lacrirais  postulavit  ;  pauca  ctiam  que  sibi  re^ 
sîdua  erant,  annulos  videlicet  suos  distribuil;  et  advocalo  decano  et  ca- 
pitule suo  ad  lectum  suum,  fînem  suum  eis  commendavit  valde  con- 
querens  et  dicens  se  lantis  occupatum  fuisse  quod  non  multa  eis  bona 
contulerat,  et  tamcn  se  ita  erga  ipsos  habuissc,  quod  parum  aut  nichil 
detrimenli  eis  irrogasset,  sed  omnes  sincera  dilexisset  carilatc.  Ut  autem 
memoriaejus  apud  eos  in  perpetuum  haberetur,  dédit  eis  ibiecclesiam 
Sanclï-Prisci,  ita  quod  centum  solidi  de  censa  ejusdem  ecclesie  annua- 
tim  dividerentur  in  anniversario  suo  equaliter  eaoonîcis  el  presbileris 
I  5â 


430  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'TONNE. 

de  choro  beati  Stephani  qui  servitio  intéressent;  ceteris  vero  clericis, 
proutopportunum  videretur,  et  residuum  pauperibus  erogarelur.  Ibidem 
cepit  eos  cum  lacrimis  monere  et  exhortari  ne  inter  eos  discordie  vel 
invidie  seu  scimatis  perniciosum  irreperet  flagitium;  sed  statim,  eo 
sepulto,  regem  adirent,  obitum  suum  nunciaturi,  et  debitam  eligendî 
licentiam  ab  eo  petituri  ;  et  sic  absque  dilalione,  convocatis  fratribus,  per- 
sonam  honestam,  literatam,  bene  morigeratam  eligerent;  nam  morp 
diuturna  eis  damnosa  esse  poterat  et  periculosa.  Rogavit  item  quod 
in  vilioribus  vestimentis  sacerdotalibus  que  in  ecclesia  beati  Stephani 
erant,  sepeliretur.  Tune  in  hec  verba  cum  magno  ejulatu  prorupit,  ille 
pacem  veram  vobis  misericorditer  concédât,  qui  recessurus  a  discipulis 
inquit  :  «  Pacem  relinquo  vobis,  pacem  meam  do  vobis  »  ;  et,  sic  facta  ge- 
nerali  confessione,  intercessioneab  eis  impetrato  et  absolutione,  data  be- 
nedictione,  eos  dimisit.  Nichil  item  de  contingentibus  obmittere  volens,. 
Senonensem  venerabilem  presulem,  Guidonem,  per  nuncios  arcessivit^ 
humiliter  supplicando;  ut  exitui  suo  interesse  dignaretur  qui,  pro  pietate 
qua  erat,  n^otiis  suis  posthabitis,  ad  ipsum  properavit,  et  eum  adhuc 
spiritantem  invenit.  Cum  vero  de  confessione  et  absolutione  quanvis 
multociens  alias,  tune  tamen  precipue  et  attentius,  ut  res  exigebat,  locutus 
est,  ipsi  etiam  nepotes  et  familiam  suam  tanquam  domino  et  consan- 
guineo  suo  commendavit  ;  quos  in  patrocinio  suo  bénigne  suscepit,  et 
quod  nunquam  eis  deesset  spontanée  promisit.  In  nocte  sequenti,  cum 
infirmitate  gravius  solito  urgeretur,  quesierunt  ab  eo  sui  utrum  in  ci- 
nere  et  cilicio,  sicut  decet  christianum,  vellet  obire  ;  quod  ipse  et  voce  qua 
potuit,  et  gestu  annuit,  et  poposcit,  et  crucis  impressione  se  ut  potuit 
muniens,  ejusdem  crucis  signaculo  dextera  parte  elevata,  illud  ultimum 
stratum  consignavit;  sicque  ibi  positus,  cum  religiosi  et  clerici  qui 
aderant,  letanias  et  psalterium  decantarent,  quandiu  potuit  cum  ipsis 
psallebat  ;  circa  mediam  noctem  cum  conventus  matutinos  decantasset, 
ad  eum  visitandum  venit,  et  in  conspectu  eorum  emisit  spiritum. 

Cum  aulem  corpus  ejus  lavaretur,  cepimus  qui  aderamus  ultra  quain 
dici  potestmirari,  et  quidem  de  novoejulare  super  stupenda  et  inaudita  ejus 
atenualione;  totam  faciem  ejus  et  vultum  balsamo  perunximus  ;  et,  post- 
quam  indutus  est  sacerdotalibus  et  pontificalibusinsigniis,  ad  ecclesiam 


Xm*   SIÈCLE*    EUSTACHE.  431 

eum  delulerunl.  In  crastino  qoantus  fuerit  luctus  locius  civitatis^  quanti 
gémi lus  et  lamenta  fere  omnium  advenlancium,  non  est  facile  dictu.  Ap- 
parebat  jam  in  eo  quasi  quœdam  species  béate  quietis  ;  nam  vultus  ejus, 
ut  assoletmortnorum,  nuUo  erat  pallorefuscatus,  sed  ila  serenus  et  quasi 
rubicundus  quod  advenientibus  illum  potius  dormire  quam  mortuus 
esse  videretur.  Missis  cantalis,  peracto  obsequio,  predictus  archiepis- 
copus,  huDiiliter  genua  ante  feretrum  fleclens,  osculatus  est  cyrolhecas 
<|uibus  manus  ejus  involule  erant,  et  sandalia  pedum  ipsius,  quod  et 
multi  nostrum  fecimus;  et  sic  primus  episcoporum  Autissiodorensium 
sepultus  est  in  eadem  ecclesia,  ante  majus  altare,  a  parte  si nistra,  juita 
parietem.  Postea  Hugo,  Senonensis  archidiaeonus,  ejus  nepos.  sepullu- 
ram  salis  honeslam  super  eum  edificari  fecit.  Vacavit  autem  episcopatus 
anno  integro,  mensibus  decem,  diebus  novem, 

Xlil*  SIÈCLE. 

EUSTACHE. 

On  présume  que  ce  chauoine  est  Fauleur  de  la  vie  qui  suii. 

LYIir  BE  HUGONB  DE  NÛERUS. 

(inde  J.-C.  11B3-12U6,) 

Hugo  de  Noeriis  sedit  in  episcopatu  annîs  circiler  ixiv,  ex  thesaurario 
assumplus  in  episcopum,  anno  Domini  cireiter  mclxxxiii,  crrca  Puriû^ 
calionem  Beale  Marie  virginis;  vir  quidem  sanguinis  generosilate  pre- 
rlarus,  sed  animi  magniiicentia  preclarior. 

Quibus  progenitus  et  ortm  fuit, 

Hujus  pater  Milo  Noeriorum  dominus,  mater  domina  de  Gessia  non 
inferioris  nobilitalis  fuit. 

Quam  magnifice  se  habekiL 

His  igitur  ortus  majoribus,  native  fuit  generositatis  non  degener.  Nam, 
more  nobilium»  in  multa  degebat  magnifieenlia  seculari;  et  vitam  agere 


432  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'YONNE. 

privatam  indocilis,  in  evectionum  multiplicitate,  numeroso  clericorum 
et  militum  comitatu,  multa  domesticorum  frequentia  et  apparatu  ma 
gnifico,  majorum  suorum  titulos  adequabat. 

Quibus  nature  dolibus,  vel  scientie,  sive  eloquentie  predilta. 

Erat  autem  stature  mediocris,  decorus  aspectu,  sapientia  preditus,  in 
agendis  strenuus,  inter  consultes  consultior,  in  tantum  ut,  si  in  quoli- 
bet presens  esset  tractatu,  ejus  expectabatur  sentencia  et  frequentius 
prevalebat;  inestimabilis  facundio,  in  persuadendo  efficax,  in  démons^ 
trativo  génère  loquendi,  quod  laudem  continet  autvituperium,facun- 
dissimi  vires  exprimens  oratoris  ;  litteratura  et  vivacis  ingenii  adea  ut 
in  qualibet  facultate  liberali  seu  mechanica  ei  promptum  esset  verba 
habere  materie  accommoda,  ac  si  plenam  ejus  esset  scientiam  asse- 
quutus.  Plerumque  etiam  latino  eloquio  properato  valde  studio  cantica 
componebatet  cantus.  Commendanda  quidem  ingenii  vivacitas,  siqu\dem 
brevi  cudebat  tempore  prius  ad  limam  perduceret  quam  ad  linguam  ; 
sed  tanta  estuabat  aviditate  edendi  quod  fecerat  ut  inculta  proferret  in 
médium  que  meliuslatere  potuerant,  donec  correctionis  studiose  elimata 
incude  luculentiori  splenderent  omatu.  Unde  factum  est  quod  ejus 
opuscula,  que  plus  in  ipsius  favore  quam  proprio  scemale,  frequenti, 
dum  viveret,  habebantur  in  usu,  ipso  sepulto  sunt  pariter  consepulta. 
Militum  gaudebat  stipari  frequentia,  et  de  militaribus  studiis  libentius 
disceptabat  cum  eis;  unde  et  Yegetium  Renatum  fréquenter  relegerat, 
qui  de  hujusmodi  loquitur  disciplinis,  de  quo  militibus  multa  doctrinalia 
proponebat.  Miram  habebat  affectionem  ad  suos  ;  urbanus  ad  eos  cum 
quibus  degebat,  adeo  ut  omnibus  omnia  factus  domi  inter  eos  esset 
quasi  unus  ex  ipsis,  foris  tamen  prérogative  sub  congruo  moderamine 
dignitate  servata. 

In  quo  mores  eju$  poterant  argui. 

Omnibus  favorabilis,  nisi  habendi  cupidilas  que  omnes  pêne  po- 
tentes  exagitat,  ad  exactiones  et  oppressiones  subditorum,  etusurpanda 


Xllf   SIÈCLE.    EUSTACriE.  433 

jura  non  sua  ipsum  plus  forle  débita  provocaret;  elnisi,  contra  queni- 
libel  iodigoatione  conœpta»  ruine  sue  ac  nocendi  libidini  immoderale 
pleruraque  frena  laiarel. 

Quod  circa  temporalia  wajorem  curam  habuil  quam  cirea 

spiritualia. 

tn  adminislratione  episcopalium  commendandus  per  omnia,  si  eo  fer- 
vore  spiritualia  quo  et  lemporalia  duccrel  amplectanda  ;  sedtanloerat 
în  spiritualibus  remissior  quo  in  temporalibus  ejus  animus  intenlior 
habebalur. 

Quanta  fervore  fidem  catholkam  adversm  kereticos  de  Kariîaîc 

zelatm  est, 

Veruoitamem  fldei  calholiceassertoreratraagnificus,  eoque  circa  illani 
fervore  ardebal  ut,  ad  capiendas  vulpeculas  que  dcmoliuntur  vineam 
Domini  Sabaoth  et  hereticis  dograatibus  degenerare  faciunt  in  labruscas, 
iota  vigilantialaborarel;  conlra  quos  apud  nobilem  diocesis  sue  vicum, 
de  Caritate  videlicet,  eo  accîngebalur  ferventius  quo  herelicorum  ibi 
amplius  fervere  cognoscebat  errorem  ;  lanlaque  animi  constanlia  bere- 
ticos  ibi  persequutus  est  quod  quidam  ex  eis  par  diversas  diocèses  pu- 
blicam  agenles  penitentiam  ad  gremiummalris  ecclesie,  abjurala  heresi, 
salubriter  sunt  reversi  ;  alii  perlinatiores,  in  salutis  sue  dispendium,  in 
Ylaliam  vcl  ad  Albigenses,  ad  sui  erroris  complices  confugerunt,  terre 
nalivilalîs  sue  et  proprie  cognalionis  el  bereditatis  exlorres;  sicque  in 
eo  perfecit  negotio  ut  hereticorum  maliens  non  inmerito  dicerelur. 


Quaîiîer  domos  ephcopaki  Autmiodoremes  emendaverit  vel 

ampliaverit. 

Qui,  licet  sic  in  spiritualibus  proficcret,  in  temporalibus  lamen  multc 
profîciebat  amplius  quibus  propensius  incombcbat  ;  nam  domos  épis- 
copales  Autissiodori,  seu  lapsa  reparando,  seu  nova  construendo,  pro- 
veiitin  melius,  anliquis  edifîciis  cellamvinariamconcamerationis  lapidée 


i3i  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'TONNE. 

majori  palatio  contiguam  et  coquinam  juita  portam  structure  mirabilis 
magnis  impendiis  superaddens. 

De  Regio-Anne,  quid  ibi  fecerit. 

Âpud  Eppogniacum,  castrum  suum,  domus  crat  episcopalis  que  Régis- 
Annis  vocatur,  in  loco  gratissimo  et  commodissimo  consliluta;  quam 
Ycauna  fluvius,  ex  sui  profiinditate  sinus  ibi  pisœsioresexpandens,  un- 
dique  preterfluit,  nisi  quod  terre  ab  anteriori  parte  continue  modicum 
intervallum,  magnam  tamen  intra  se  continens  intercapedinem,  ibi  esse 
insulam  non  permittit.  Domus  illa,  forma  et  maleria  humilis,  domicilium 
episcopis  prestabat  inglorium.  Hanc  mulliplicibus  et  magnifiée  nobilitatis 
et  venuslatis  edificiis,  non  modicis  sumptibus,ampliayit;  locumque  illum 
tutioris  suis  refugii  adversus  hostiles  strepitus  facere  desiderans,  ab 
anteriori  parte  ubi  terra  erat  continua,  ab  una  parte  fluminis  ad  alteram, 
sepem  ex  inmensis  roboribus  murumque  perduxit,  et  plurima  propu- 
gnacula  desuper  coUocavit;  terramque  in  altum  fodiens  fossas  conti- 
nuabat  inmanes,  ut  per  eas  cursum  fluminis  derivaret,  fieretque  ibi, 
quodnatura  negaverat,  insula  videlicet  artificii  supplemento;  opusque 
conceptum  et  ex  parte  jam  consummatum  majori  ad  perfectum  duxisset, 
nisi  comes  Campanie,  Theobaldus,  inmanufortiejusmoliminibusresti- 
tisset,  et  opus  pêne  in  consummatione  existens  ad  terram  fundilus  deje- 
cisset,  domibus  tamen  episcopalibus  in  sua  nichilominus  integritate 
servalis. 

De  Bello-Reditu,  qualiter  extruxerit. 

Apud  Charbuiam,  villam  episcopalem,  locus  erat  inter  silvas  fructectis 
obsitus,  et  propter  juges  et  varios  aquarum  discursus  prorsus  inutilis 
et  nuUis  usibus  accommodus,  qui  nunc  Bellus-Reditus  nuncupatur.  Ibi, 
fructectis  penitus  extyrpatis,  et  aquis  discurrentibus  in  unam  massam 
coUectis,  duo  stagna  fecitmultis  referta  piscibus,  unum  superius  et  al- 
terum  inferius  ex  influxiore  prioris,  quibus  adjecit  et  tercium,  tum  ex 
priorum  decursu,  tum  ex  fontibus,  tum  ex  torrentibus  undequaque 


XUf   SIÈCLE.    EUSTACHE.  435 

conÛuentibiis  in  idipsom,  magnum  admodum  et  piscosum.  Domos  in- 
super multipliées  structure  nobilissimf!  et  venustalis  immense  extruxit 
ibidem;  quas  fossis  aquas  ex  stagni  superioris  influenlia  continenlibus, 
et  propugnaculis  et  sepe  forlissima  a  parte  anleriori  que  stagno  priori 
est  opposita,  mirabiliter  œmmunivit,  ipsi  slagno  niurum  lalericiuni  su- 
perponeos.  Cui  loco  ab  ea  parte  ubi  deest  stagnorum  raunitio,  silve  con- 
frage,  circumquaque  incise,  et  ad  terram  démisse  validum  prestant  et  ad 
expugnandum  dilîicile  munimentum;  via  licet  arcia  patente  média  inler 
silvas,  per  quam  multis  portarum»  fossarum,  et  ponlium  interjeclis  obs- 
taculis  ad  domum  inleriorem  difficilis,  et  qui  suspectis  temporibus  a 
paucis  observari  valeat,  est  accessus,  Locum  islum  idem  episcopus,  quan- 
tum humana  potuit  industria,  ad  omniraodam  amenitalemetcommodi- 
tatem  provexit  ;  nam  et  silvas  ubi  frutectis  eranl  vel  arboribus  humi- 
lioribus,  autrarioribus  obsite,  et  ob  hoc  minus  utilitatis  habiture,  penilus 
extirpavit  et  agriculturam  redegit;  hortos  ibi  fecit,  planta^it  arbores 
diversi  generis,  ut,  prêter  amenitonem  que  provenicibat  ex  istis,  fructus 
inde  perciperct  copiosos.  Silvarum  quoque  partem  non  modicam  sep»' 
rxmtinua  circoncinxit^  ab  ea  porta  que  est  a  parte  silvarum  anleriori, 
videlicet  ad  aggerem  tercii  stagni  usque  perducens;  et  grata  intrinsecus 
ferarum  lustra  concludens,  et  eorum  mnltitudinem  copiosam,  que  vt 
oculos  intuenliuni  de  palalio  jocunda  visione  pascebant»  et  plerumque 
vel  in  festis  majoribus,  vel  in  susceplione  hospitum,  grata  domino  et 
nobilia  exenia  ministraliant  ;  nec  minus  fecunda  cuniculorum  receplacula 
intra  septa  illa  vel  extra  voluptuose  et  utilis  materiam  occupationis  ibi- 
dem prestxibant.  Sic  locus  multimoda  conunoditate  et  amenitate  preditus 
gratissimam  prestat  usque  hodie  episcopis  mansionem,  exceptu  <|uod 
sepe  deraolitio  que  sine  inmodico  silvarum  eiterminio  et  sumptuum  dis- 
pendio  in  sua  integritate  servari  non  poterant,  feras  sue  reddidit  li- 
bertati. 

De  doîuibm  Tociaci  et  Conadw. 

Apud  Tûciacum  et  Conadam,  castra  videlicet  episcopalia.  in  areîs  a  suis 
predecessoribus  preparatis,  domos  condidil  episcopales  et  nobilila[is  im- 
mense. 


i36  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'TONNE. 

De  hiis  que  gesnt  apud  Varziacum. 

Castrum  suum  nobile  Varziacum,  quod,  propterloci  immunila,  prios 
frequentibus  patebat  depredantium  incursibus,  muros  reparando  anti- 
ques et  fossas  tunribus  ingentibus  circumsepsit.  Domos  episœpales  juxta 
ecclesiam  béate  Eugénie  muro  solido,  magnificis  edificiis,  turribus  ac 
propugnaculis  a  primis  condidit  fundamentis.  Presidium  quoque  episco- 
pale  ulterius  muro  solidiori,  tunribus  munitioribus  et  antemuralibus 
in  tutam  et  ad  expugnandum  difBcilem  munitionem  provexit,  et  fossis 
mire  amplitudinis  vallavit  in  girum,  in  quibus»  grata  aquarum  exuberantia 
ex  fonlibus  circumfluentibus  eas  replens,  non  modicum  facit  ad  muni- 
tionis  agmentum  ;  et  tum  ex  piscium  multitudine  qui  ibi  nutriuntur 
optimi,  tum  ex  molendinis  que  edificavit  ibidem,  tum  ex  aliis  utilitatibus 
suis,  episcopo  totique  municipio  multe  commoditatis  existunt. 

De  his  que  gessit  apud  Noeria. 

Opère  prelium  duximus  presenti  inserere  lectioni  que  et  quanta  ope- 
ratus  sit  inillo  nobili  palrimonii  sui  castrOtNoerusvidelicet,  quod  tante 
a  proavis  nobilitate  et  inmunitate  prefulget  ut  ila  in  domini  sui  proprietate 
consistât  et  jure  quod  nuUum  habeat  alicujus  superioris  dominationis 
respectum,  sed  potius  de  alodio,  ut  vulgo  dicitur,  et  sui  separati  dominîi 
existere  censeatur  ;  propter  quod  non  solum  finitimis,  verum  et  princi- 
pibuspotentioribus  circumquaque  eo  amplius  invidiosum  existit  quo  ad 
terras  sibi  vicinas,  tum  propter  domini  et  casatorum  seu  vassaloruni 
suorum  potentiam,  tum  propter  loci  situm  inexpugnabilem,  magis  libère 
et  impune  potest  extendere  vires  suas,  et  ipsis  formidine  imminet  am- 
pliori.  Sane  mortuo  Clarembaudo  fratre,  domino  castri  illius,  idem  epis- 
copus  filii  ejus  Milonis,  scilicet  in  annis  puerilibus  constituti,  tutelam 
suscepit  quam  in  multa  sollicitudine  administrans,  et  forte  plus  juste. 
Nam  propter  hoc  in  agendis  ecclesie  sue  remissior  existebat,  drca  mu- 
nitionem ejusdem  municipiipromovendam  tota  studii  vivacitate  incubuit, 
lotis  tribus  sumplus  fecit;  nam  super  muros  burgi  inferioris,  quem  ad 


ïlir   SIÈCLE.    EUSTACHE.  437 

radiceni  raontis  posituEi  amnis  qui  Seneen  dicilur,  undique  perterfluil 
ex  muro  seuex  lignissolidissimis  robusta  valde  propuf^nacula  collocavit; 
in  ascensu  morilisa  burga,  licel  ab  ea  parte  castrum  sit  inexpugnabile 
situ  suo,  fossas  in  excisa  montis  rupe  pregrandes,  portasque  niunitioreïî 
exlruxit;  in  soperiori  vero  parte,  ubi  se  in  cacumine  suo  montis  in  quo 
situm  est  pn*sidium,  major  amplitudo  ditTundi t,  siLum  pandens  machinis 
erigendis  accommodum,  prêter  muros  munitionis  auliquos,  inler  quos 
unus  erat  solidii:>r  et  exlerior,  quem  fraler  ejus  Clarombaldus,  paub;  an- 
tequam  defongeretnr,  construxerat,  murum  post  illum  interiorem  ma- 
joris  allitudiiHs,  spissitudinis,  et  soliditatis  erexil  in  capiteejus  turrim 
soHdîore  conslructa;  exteriori  quoque  muro  fossas  excisis  cautibus  fecit 
preruptas  aliasquc  premisit  excisiones  in  monte  que  bustes  possent  a 
presidio  multipliealis  obstaculis  et  ioipedinienlis  arcerc;  fecilet  antemu- 
ralia  muro  exteriori  connexa,  et  immensi  roboris  trabibus  contecta  de- 
super,  ut  qui  subtus  existèrent  telorum  jactus  quantoslibct»  aul  tormenta 
jaculatoria,  seuquelibet  alia  hoslium  moHmina  non  timercnt,  sed  securi 
venienlibus  ex  adverso  posteriorum  fossarum  et  mûri  cui  conjuogebantur, 
prohibèrent  accessum,  Juxta  murum  illum  fonlis  venam  scaturicntem 
invenit  que,  bcet  sit  modica,  juges  tamen  et  perspicuas  aquas  emamit. 
Extra  septa  presidii  principalis,  magne  nobilitatis  extruxitpalatiumquod 
ipsi  presidio  non  modice  munitionis  existit,  gratam  videlicel  domini 
mansionem,  quam  multo  et  voluptuoso  decoravil  ornatu;  fecilque  cuni- 
culos  subterraneos  a  cella  vinaria  que  turri  suberat  principali,  in  pala- 
lium  inferius  de  (^uo  prediximus,  qualinus  propter  vinum  seu  viclualia 
quelibet  non  oporleret  ingredi  vol  egredi  presidium  principale»  sed, 
victuaHbus  per  murum  presidii  deraissiorem  in  sportis  demissis»  \i- 
num  sive  aqua  per  fistulas  plumbeas  mirabili  quodam  artificio....... 

mirabilis  sane  cautela,  ut  scilicet  viclualia  que  ad  munitionem 

caslri  illata  fuerant,  vel  invecta,  ibi  sub  munitiori  custodia  fidelius  ser- 
varenlur,  et,  obseralis  ad  omnem  excludendam  suspiciooem  repagulis, 
usibus  postulatum  necessariis  tali  artiflcio  deservirent,  Presidium  nic- 
hilominus  armis,  balislis,  cclerisque  ad  rjus  tuilionem  necessariis 
ioestimabiliter  eommunivil;  mansiones  militum  seu  quoromlibet  aliorum 
infra  septa  munitionis  superioris  contentas  multo  precio  comparavit, 
I  56 


438  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'yONNE. 

et  in  proprietatem  nepotis  sui  redegit  :  tam  in  hoc  quam  in  predicti 
construclione  palalii  circunspecta  usus  industria,  ut  accessus  volentium 
domini  adiré  presentiam  ad  ejus  palatium  extra  septa  principalis  pre- 
sidii  minus  haberetur  suspectus,  et,  omni  extraneo  habitalore  excluso, 
domini  castri  nuUum  omnino  suspeclis  temporibus,  nisi  de  cujus  fîdelitate 
plenissime  confideret,  infra  septa  superiora  recipere  cogeretur  propter 
quod  eliam  baptismalem  municipii  ecclesiam  posuit  extra  septa,  solam 
domini  capellam  in  superioribus  esse  permittens  :  magnifîca  quidem 
opéra  et  multa  admiratione  digna  et  commendatione,  nisi  ibi  hominum 
sue  commissorum  custodie  substantias  in  ligna  couver tissel  et  lapides, 
etbona  pro  magna  parte  consumpsisset  episcopalia,  que  melius  fuerant 
autecclesieutilitalibusautpauperum  necessitatibus  aplicanda.  Castrum 
illud,  quousque  nepos  suus  in  annos  adolesceret  pubertatis,  et  ejus  esset 
mancipatus  tutele;  in  multa  rexit  magnificentia  et  virtule,  etinterceptio- 
nibus  circunstantium  in  manu  potenli  resistens,  et  incursantium,  pre- 
dasque  de  terra  sue  tutele  plerumque  agenlium  argumenta  refellebal  non 
imparibus  argumentis,  ita  quod  omnibus  qui  erant  in  circuitu,  fôrmi- 
dabilis  appareret;  sed  et  Ducis  Burgundie,  et  ceterorum  Principum  seu 
potentum  contra  ipsum  sive  castnun  concepta  fréquenter  molimina 
tan  ta  prudentia  confringebat  ut  semper  honorabilem  calculum  reportaret. 
Acquisivit  autem  eidem  nepoti  suo  yillam  de  Valanto,  juxta  Giacum 
villam  episcopalem,  quam  multa  peccunia  comparavit.  Sed  de  his  hac- 
tenus  :  nunc  ad  alia  transeamus,  et  quantum  in  ampliandis  ecclesie  sue 
redditibus  profîceret,  aut  conditionibus  in  melius  provehendis  profecerit, 
prout  occurrit  memorie,  dixeramus:  pauca  enim  demultis  tenemus,  et 
aliqua  omiltimus  ad  lectoris  stadium  declinandum. 

De  Procurationibus  regtis  qualiter  remisse  simt. 

Juris  eral  regalis,  ut,  quando  dominum  regem,  vel  aliquem  de  suis 
ilineris  occasio  seu  motus  voluntatis  proprie  ad  aliquod  episcopale  do- 
micilium  divertere  faciebat,  recipiebatur  honoriGce,  et  procurabatur 
honeste.  Hoc  grave  et  honerosum  debitum  episcopus,  divina  procurante 
clementia  et  occasionis  congrue  opportunitatem  opérante,  in  perpetuum 


XIII*    SliXLE.    EUSTACHE.  439 

tailler  abalevil.  .\am  cum  Giemum  caslrum  nobilissimum  Hervei  de 
Doiiziaco,  comitis  Nivernensis,  qiiod  erat  de  fcodo  Autissiodorensis 
ecclésie.  in  proprietatem  regiam  devenisseljoxtapaclorum  formam  quam 
dominus  rex  Philippus  consenserat  et  feceral,  ut  ipse  flliam  Pétri  co- 
mitis Nivernensis,  cui  Clie  competebat  jure  heroditario  comitatos,  ha- 
beret  uxorem,  Iranslato  in  regem  taliter  rastri  d(ïniinio,  episcopus  apud 
regiam  megnificeotiam  mulla  interpellavit  inslantia,  qiioniani  feoduni 
ecclesie  sine  ejns  prejudicio  nonpoterat  retinere;  tandem  in  rceompen- 
salionem  feodi  oblinuit,  confecto  inde  instriimento  regali,  quod  rex 
procuraliones  hujus  niodi  remisit  episcopis  in  pcrpetuum  ;  et,  ne  episcopus 
Autissiodorensis  in  aliquo  domiciliorum  suorum  ipsum  vel  aliquem  ex 
ejus  nomine  recipere  bospicio,  aut  ministrare  necessaria  teneatur,  con- 
cessit;  salva  nichilominus  cereo  centum  libranim  cere,  quod  in  festo 
beati  Slephani  de  Inventione  ejus,  videlicet  in  Augusto,  a  castri  predicfi 
domino  ecclesie  Aulissiodoreosi  solviex  antiqua  consuetudineconsuevit; 
quern  usque  hodie  dominus  rex  a  prepositis  suis  de  Giemo  fecil  per- 
Suivi,  penaappDsi ta  quod,  quotiens  preposili  cereuni  illum  suo  termino 
non  reddebaat,  pro  singulis  diebus»  quibus  in  solulione  cessabaiit,  v. 
solidos  Parisiensium  ipsi  régi  irremiserabibter  componebant  :  utilis 
sane  recompensalio  et  ecclesie  profutura,  cum  multum  ex  eo  honeris 
episcopis  sil  remissum,  et  de  feodo  Giemi  nichil  nisi  honor  cis  accres- 
ceret  sine  fructu. 

Qualiler  acguidmt  decimm  et  domum  epmopalem  de  Colengiis. 


Petrus  de  Corcione  Colengias  super  Ycaunam  fïuvium  cum  omnibus 
que  monachi  de  Cari  ta  te  babebant,  ibidem  mullo  eraerat  precio-  Episco- 
pus suam  ei  voluit  refundere  peccuniam,  et  obtulit  in  emptione  eccle- 
siaticorum  bonorum  diocesis  sue,  se  esse  assercns  potiorera  ;  et  obtinuisset 
proculdubio,  nisi  favorregius,  quern  Petrus  sibi  conciliaverat,  episcopo 
restitissel.  Tamen  multo  conatu  tandem  episcopus  décimas  etoblationes, 
et  quicquid  ad  spiritualia  pertinebat,  abeo  percompositionem  extorsit, 
et  domum  insuper  que  nunc  in  eo  municipio  episcopalis  existil. 


iiO  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'tONRE. 

Qualiter  acquisivit  decimam  Varziaci  et  mb  quo  tenore. 

Apud  Varziacum  parum  aut  nichil  de  vini  décima  solvebalur;  hanc 
ex  incolarum  condicto  taliler  acquisivit  :  remisit  eis  manum  mortuam, 
talliam  Marcii,  ex  qua  per  annum  dabanlur  in  Martio  de  singulis  do- 
mibus  capitaneis  quinque  solidi;  remisit  etiam  furcam,  et  rastrum,  et 
consuetudines  hujusmodi  que  eis  erant  multi  oneris,  et  episcopis  modicum 
utilitatis  prestabant;  ipsi  vero  sub  hoc  tenore  décimas  episcopis  prestare 
tenentur  pro  hujusmodi  remissione,  unam  videlicet  de  decem  sarcinis 
quam  serviens  episcopi  unus  aut  plures  qui  ad  hoc  fuerint  deputati, 
duxerint  eligendam;  magna  profecto  ecclesie  utilitas  :  remisio  enim 
propter  hoc  facta  vix  ad  summam  centum  librarum  annuatim  poterat 
pervenire,  et  decimarum  estimatio  quingentarum  vel  sexcentarum  et  eo 
ampUus  Pruvinensi  monete  summam  fréquenter  excédai.  Multa  in  epis- 
copatu  gessit  uliUter  et  prudenter,  que  vel  audita  memorie  non  occur- 
runt,  vel  prorsus  ad  nostram  noticiam  non  venerunt. 

Quam  virtuose  resistebat  persecutoribus  ecclesie. 

Persequutoribus  in  magna  resistebat  virtute,  horum  ecclesiastioe  seve- 
rilatis  censura,  horum  rebellionem  viribus  compescendo ;  et  plurima  que 
sive  ob  hoc  sive  ob  alias  causas  pertulit  in  episcopalu  adversa,  mente 
intrepida  et  constanti,  sicut  erat  vir  animo  magnificus  et  insuperabili 
longanimitate,  percurrit  ;  de  quibus  pauca  que  nobis  nota  sunt,  memo- 
rabilibus  duximus  inserenda  membranis. 

De  forma  interdictorvm  statuta  tempore  comitis  Pétrie  et  causa 

quare  sic  statuta, 

Agebatin  Aulissiodorensi,  Nivernensi,  et  Tornodorensi  comilatu  comes 
Petrus,  videlicet  deCurtiniaco,  domini  Régis  Philippi  fratuelis  ;  cujus  fa- 
vore  procurante,  ipse  Petrus  Agnetem,  filiamGuidonis,  quondam  comitis 
Nivernensis,  cui  suscessione  hereditariacomitatus  competebant  predicti, 
duxit  uxorem,  dalo  propter  hoc  domina  régi  nobili   patrimonii  sui 


ÏUI"   SIÈCLE.    EUSTACHE.  4iî 

Castro,  qui  Mons-Argi  nuncupatur,  ul  ad  illius  conjugiom  perveniret  : 

vir  quidem  régi  sanguinis  et  immense  poleiilie,  sed  incirconspectus 

animo,  el  iracundie  Ibmiidande,  et  qui  in  raolosliis  aiitinjiiriis  irrogan- 

dis  nulla  ratione  aninii  sui  impetum  temperarel  ;  imde  et  sub  ejus  do- 

mioatiune  non  solum  episcopus,  verum  etiam  Gcclesie  sibi  siibjecle 

virique  ecclesiaslice  multas  el  graves  molestias  frequenlius  sostiiicbanl, 

luni  ab  CD  lum  ab  aliis  qui  vel  de  ipso  nocendi  faniiliare  sumebant 

exemplum,  Tel  quibus,,  eo  non  rcsislenle,  in  ecelesiam  Jïm  facultas  i^rat 

liberiordebaeari.  Et  ab  initio  dominationis  sue  lanlum  sub  eo  laboravil 

ecclesia  quod  Autissiodorensis  civilas  fereperquindecimannos  propter 

excessus  interdicto  conclusa,  clausis  ecclesiis,  divinorumofliciorumsi- 

lentia  pateretur,  nisi  quod  raris  leniporuni  inlervallis  dilucidis,  comile 

per  satisfatiooem  ad  ecclesie  gremium  revertentc,  quandoque  ecclesia  sua 

organa  resuraebat,  statim  tameii  infra  brevis  temporis  spacium  cornes, 

replicatis  injuriîs,  ejus  serenilatcm  permanorc  diulius  nonsinebat,  quin 

sui  patercnlur  silentii  recidiram.  Super  hoc  tandem,  inito  inler  episco- 

puni  et  capitulum  Autissiodorensis  ecclesie  salubriori  consilio.  fpioniam 

per  bujusmodi  iaterdicla  frequentia  in  immensum  vicia  succrescebanl, 

et  pululare  hereses  tiraebantur,  cum  contra  saluleni  suam  eflicerontur 

mentes  hominuni  duriores,  provida  inter  cas  deliberatione  convenil  ut, 

sic  deinceps  vivente  comité,  animadversionem  liujusmodi  tenqierarent, 

quatinus  personam  comitis  prosuorumexcessuum  exigenlia  eicommu- 

nicalionis  mucrone  percussa  incivitate  Autissiodoreosi  servaretur  tidiler 

inLerdictum;  ut  videlicct  in  advenlu  ejus,  una  in  majori  ecclesia  de  cam- 

panis  majoribus  pulsarelur,  et  sic  advenUi  ejus  conilo,  (juandiu  presens 

esset,  clauderenlur  ecclesie»  el  divina  oflicia  sub  inlerdicti  silentio  age- 

rentur;  ipsius  vcro  discessu  ejusdem  pulsatione  campane,  velut  edictu 

preconio  publiée  designalo,  quasi  discedenlibus  nebulis  ecclesiis  sol- 

lempnitatum  suarum  grata  serenitas  redderelur,  exclusis  taraen  homi- 

nibus  comitis  ab  ecclesiarum  ingressu  qui  soli  suberant  interdicto,  sa- 

num  prufecto  et  stalutum  salubre,  Nam  crimes  non  sine  confussiune 

permaxima  ingredi  vel  egredi  poterat  propriam  civitalem,  nec  propter 

clamorem  populi  moram  ibi  facere  longiorem,  et  ecclesia  suo  non  roge- 

batur  silentio  edificationi  déesse  et  profectui  animarum. 


442  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'YONNE. 

Quodinadversis  viriliterse  habebat. 

Tempestatishujuspene  inlolerabilesetformidandasprocellas  episcopus 
multa  magnanimitate  sustinuit  intrepidus,  totum  se  pro  luendo  ecclesie 
jure  impendens,  pro  qua  opponebat  se  murum  insuperabilem  veniei>li- 
bus  ex  adverse;  et  non  solum  comilis,  verum  et  aliorum  infestationibus 
^iriliter  resistendo,non  deficiebat,  donec,  illishumiliatis  subpotentimanu 
Dei,  ad  honorera  ejus  et  sponse  sue  ecclesie  finem  attingerel  commen- 
dandum,  super  quo  pauca  de  multis  duximus  perstringenda. 

Qualiter  Petrus,  cornes  Autismdorensis,  extraxit  pverum  de  terra, 
quem  tumulari  fecerat  in  caméra  episcojn. 

Coraes,  licet  ei  familiare  esset  et  frequens  per  exconimunicationem 
ab  unitate  ecclesie  separari,  quodam  tempore  excommunicatus  fuerat  ab 
episcopo  Autissiodorensi,  civilas  interdicto  conclusa  propter  graves  ejus 
excessus  ;  qui  vehementis  indignationis  igné  succensus,  non  solum  épis- 
copum,  cujus  fidelis,  ut  pote  ejus  vasallus,  esse  debuerat,  sed  et  cano- 
nicos  et  clericos  voce  preconia  a  civitate  ejecit.  Corpus  parvi  mortui 
quod  propter  interdiclum  civitatis  ecclesiasticam  habere  non  poterat  se- 
pulturam,  inoportuno  matris  pueri  excitus  clamore  et  lacrimis,  in  ipsa 
episcopali  caméra  ante  lectum  domini  sui  episcopi  fecit  humari,  in  contu- 
meliam  ejus  et  Dei  contemptimi.  Hoc  tam  piaculare  flagicium  episcopus 
rigore  districtionis  ecclesiastice  mira  constantia  persequutus,  tandem 
ipsum  compulit  ad  satisfacionem  hujusmodi  exibendam  :  Quod,  die  Pal- 
marura  in  processione  sollempni,  presentibus  beato  Willelmo,  avunculo 
comitis,  qui  eum  ad  humiliandum  se  roborabat,  Bituricensi,  et  Petro 
Senonensi  archiepiscopis,  et  multis  aliis  quos  vel  episcopi  soUicitudo 
vocaverat,  vel  facti  novitas  illexerat  ad  videndum,  effosso  sepulchro 
propriis  manibus  corpus  extraxit  defuncti  fetens  admodum  et  putridum, 
magnumque  narium  offendiculum,  utpotequodjam  per  menses  aliquot 
ibi  jacuerat  tumulatione  ;  et  ab  ipsa  caméra  usque  ad  cirai terium  Montis- 
Autrici,  nudis  pedibus,  solis  indutus  lineis,  velut  plebeius  quilibet  ad 


Xin'  SIÈCLE.    EUSTACHE. 


i43 


lumulaiidumibideiii  propriis  humeris  deportavit,  se  se  humiliant  saln- 
briler  coram  Deo,  «qui  œlla  regum  et  cervices  inclinai». 

Qukfuerit  exiim  hujns  comith. 

Non  ab  ro  arbitramur  existere  ni  quis  hujus  comitis  evilus  ïnvnl 
posteris  designemus,  ut  lanto  securius  irani  Dorai  ni  conlra  se  provocan* 
metuaiU,  quantoex  alterius  addiscent  exemple  qoam  verendnm  si(  iri- 
cidere  in  manus  Dei  viventis,  qui  retribuit  super  abuiidanler  faeientibus 
superbiaoi,  humilibus  dans  gratiam  et  snperbis  résistons.  Si  quideni  t-o- 
raes  isle,  mortua  Agnete,  uxore  sua,  cuni  sibi  matrimonialiler  Yolandani, 
sororem  Henrici  Conslanlinopolitani  imperaloris,  secundis  nuptiis  copu- 
lassel,  eodem  Henrico  fado  de  mediojure  pro  iniquitalis,  nxorisub- 
lenfu  ad  imperium  aseiscitur;  insligante  uxore,  illue  iter  aggredilur;  ab 
Honorio  romano  pontifice  iniperatorem  Constantinopoleos  ronfinnatnr 
elioungïlur  pariter  cuio  uxore;  dehinc  cum  magno  Lalinoruni  ex*Tritu 
Dnrachium  usqne  pervenil,  civitalem  obsidet,  uxore  ejus  per  parles  Ro- 
manie  (utiores  (utpote  Lalinorum  dicioni  dudum  subactes)  Conslanli- 
nopobm  febci  itinere  procedenle.  Imperator  in  obsidione  non  profirit, 
solvitur  obsidio,  per  terras  bosûles  communiori  videlicol  idem  Inq)iT*itf>r 
incaulius  iler  legit  versus  Constantinopolim,  imperium  receplurns.  de 
suis  viribus  superbe  présumons  ;  sed  I)ominusexcf*lsus  *<  qui  humilia  res- 
picît,  et  alla  a  longe  cognoscit  »,  ipsum  omnemque  exercilum  ejus  iti 
manus  inimici  conclusilel  tradidit  in  caplivilatem  virlult^m  eorum.  Aiidial 
humana  superbia  et  atleudal;  ecce  hic  vir  lanle  nobilitalis  et  polenli»\ 
(|uilociens  contra  Deuui  et  ecclesiam  ealcaneum  erexeraL  nuur  captivus 
et  inglorius  carcerali  custodie  mancipaiur  ;  Domino  miseranle  ;  ^i  vpI  serr» 
de  peccatis  compungalur  ad  manuru  Domiiii  flagellauleni,  vel  p^tnani 
ipsius  in  présent!,  si  non  conlerilur,  ineoante.  Sed  nunc  ad  texlurti 
propositi,  et  qnaliter  ultiônem  de  perseeuloribus  erclesir  expetieril  ad 
laudem  Dei  et  honorem  eedesie  prosequarnur 

De  Peiro  de  Corcimiet  quatiter  ait  un  fuerii  in  eum. 

Petrus  de  Corcione,  de  quo  superins  i'eciums  tiienliuuem,  in  om- 
nibus agendis  comilatus  secundus  eral  a  coinile.  eju*qiîe  nulu  et  oûti- 


444  RÏBLIOTHÉQIE   HISTORIQUE   DE   l'yONNE, 

silio  mnics  Pelrus,  de  quo  preraisimus,  per  omnia  regebatur.  Is  ad 
oppressionem  ecclesiarum  comitem  valde  qui  anima  iocompositus  eral, 
iitprediximus,  iocitabat  Ipse,  pro  utpoleral,  eorom  traiiLiuillilali  nichil- 
ominus  inimîcus  et  quieli.  Ad  hujus  bestic  edomaiidam  seviciam  epis- 
copus  omnibus  accingebatur,  pro  ut  temporum  poslulabat  nécessitas, 
argumenlïs.  Qui  cum,  favore  comilis  prosequenle,  quandiu  in  sue  culmen 
potestatis  emicuit,  ecclesiam  Dei  et  ipsum  episcopum  prosequi  non  ces- 
saret,  episcopus,  sicul  erat  edmodiim  seculari  quadam  preditns  induslria, 
teoipora  vindicte  oporhina  expeclans,  ejus  insolentiam  Liliter  edomuit 
ad  exirenuim  ipsum,  licel  forte  in  hoc  îdï  evangelice  religionis  mansue- 
ludint^  extjrbitasse  jussus  fueritepiscopus,  utile  tamen  ecclesie  et  ma- 
lignantibus  forraidabile  proponensexemplum.  Nam  cum,  snbtracto  ei  fa- 
vore  comitis,  tempora  nubila  glorie  sue  ac  potestatis  serennm  fuscassent, 
naclus  tomporis  oppnrtunitatemepiscopus  suis  desideriis  congruentem, 
ipsum  captum  in  quadriga  assurapsit,  el  compedibus  alligatuni,  capite 
super  nudo,  quod  duduni  contracta  cahicies  deformabat,  per  vicos  el 
plateas  civitatis  Aulissiodorensis  satis  ignomioiose  tractatum,  fecit  pu- 
bliée circunferri»  ridiculosum  populo  prebens  de  ipso  spectaeulum;  ut 
ubi  summe  potestatis  funclus  honore  fuerat  ibi  rudiculosius  sue  dejec- 
tionis  ludibria  pateretur  ;  discerentque  universi  in  fascibus  constituti  non 
perverse  agere,  neeeitolli  successibus,  sed  humiliari  sub  eo  «  qui  depo- 
suitpotenles  de  sede  et  bumiles  exallavit». 

Qualiter  Erraudum  conmcit  de  heresi. 


Huic  successit in  olïicio  et  potestate  Eraudus  deCastro-Novo,  miles  non 
inferioris  malicie,  nec  minoris  ingenii,  ve!  remissioris  desiderii  ad  oo- 
eendum,  ecclesie  sevissimus  persequutor,  utpote  cui  herelica  pravitate 
infectopropositumerat  ecelesiasticorum  domaginm  professoribus,  proul 
audebat  ef  poterat,  adversari;  de  cujus  enorraibus  illud  quod  sequitur, 
(ransmitlereduiimus  ad noticiam  posterorum.  Quidam,  qui  ejus  offcnsam 
incurrerat,  a  persequentibus  fugabaturadmortem.  Is,  ut  instantis  morlis 
evaderet  periculum,  in ecclesiam  Béate  Marie infra  muios,  ob emunitatem 
loci,  fugiens,  sereeepit hune  ;  nulla  Deoexibitareverenlia,  ecclesie,  erauni- 


inr  SIECLE.    ECSTACHE.  445 

Tatoeffracla,  in  ipsa  ecolcsia  gladîo  fecitpersequuloreoccidi,  etcruore  in- 
noxioD(?i  sanctuariura  attrocitor  prophaiiavit;  sed  Dominusjuslus  judex, 
sicut  in  sequeiitibiis  exponelur,  dignain  ci  retribuil  vicissitudinem  luerito- 
rum,  Saneis,  oITenso  tandem  sibi  comité  Pelro,  abeodiscedcns,  ad  comilem 
Nivernensem,  Herveum  videlicet,  se  conlulit, cui  comitatus  cesserai  Niver- 
nensis,  oblenlu  Malildis  fdie  comilis  Pelri,  quam,  sieuLsiipradielumest, 
favore  regio  fii vente,  duxerat  in  nxorem,  cui  compelebat  jure  heredilario 
comilalus.  In  cujus  Hervei  scilicet  gradam  id^m  Euraudus  in  tantum 
receptus  est,  ut  euodem  locum  qnem  apud  comitem  Petrum  obtinueral, 
etiam  apud  Nivernensem  comitem  obtineret  ;  sub  cujus  potestalu»  sicut  in 
Autissiodorensem,  prius  quoque  comitatu  ecclesia multis  oppressionibus 
laboravit.  Increbrescenle  contra  eum  tandem  hereseos  qua  notabatur, 
infamia,  idem  episcopus,  sicut  erat  catholicorum  dogmatum  zelalor  pre- 
cipuus,  et  perversitatis  heretice  fervidus  ex(irpator,  in  Parisiensi  con- 
rilio  ab  Octaviano,  romane  ecclesie  presbitero  cardinali,  qui  tune  b?ga- 
lionis  ofTicio  fungcbatur  iu  Francia,  Parisius  convocalo,  multis  archie- 
piscopis,  episcopîs  ceterisque  ecclesiasticarum  dignitatum  ycI  admi- 
nistrationum  inferiorum  personis  preseuliluis,  ipsum  de  heresi  publiée 
accusavil,  accusatum  testimoniis  irrefragabilibus  convicit.  Convictus 
approbante  concilio  senteuliam  dampnationis  excepit;  dampnatus  ignis 
concrematione  prophanam  aiiimam  exalavit,  digna  recipiens  stipendia 
merilorum,  et  generi  suo  fedam  sue  perversilatis  no(am  imprimens  et 
obprobrium  sempiternum,  Discile  omnes  qui  operamini  iniquitatem, 
qui  potentum  anibitis  latera  ad  nocendum,  discite  quod  exlcnla  sit 
manus  Domini  super  omnes  peccatores  terre,  Ecce  hic  magnus  cl  po- 
tens,  ipsis  eliam  polentibus  formidandus,  ad  ignominiose  morlis  tractus 
supplicium,  dignam  sue  iniquitatis  temporaliter  reportât  mercedem. 
Ulinam  vel  in  mortis  articulo  sic  contritus,  exemplo  latronis  qui,  cum 
Domino  erucifixus,  sera  licel,  frucluosa  tamen  cunfessione  penituit, 
quûd  vicem  scelerum  suorum  non  reportel  in  pénis. 

De  Caputiath,  qualiter  cm  exterminavit. 

In  diebus  illis  circa  promotionis  sue  exordia,  orta  est  in  Galliis  hor- 
renda  nimis  et  periculosa  presumptio,  et  que  plebeios  trahere  ceperal 
I  57 


446  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE  DE  l'TONNE. 

uaiversos  in  superiorum  rebellionem  et  extenninium  potestatum;  que 
tdnquam  a  bono  habens  originem,  angelo  Salhane  sese  in  lucis  angelum 
transformante  ut  talia  sugereret,  simulatam  boni  speciem  pretendebat. 
>am,  sub  oblentu  mutue  caritatis  prestitis  juramentis  confederabantur 
ad  in?icem,  quod  sibi  in  necessitatibus  suis  mutuum  ferrent  consilium 
et  auxilium  contra  omnes  ;  cujus  confederationis  consortes  telarum  ca- 
putia  cum  signaculis  plumbeis,  que  Beate-Marie-de-Podio  dicebantur,  as- 
sumpserant  in  caracterem  et  in  signum  que  eos  a  ceteris  distinguebant, 
diabolicum  profecto  et  perniciosum  inventum.  >am  ex  hoc  sequebatur 
quod  nullus  timor,  nulla  reverentia  superioribus  potestatibus  habere- 
tur;  sed  in  eam  libertatem  sese  omnes  asserere  conabantur  quam  ab 
initio  condite  créature  a  primis  parentibus  se  contraxisse  dicebant, 
ignorantes  peccati  fuisse  meritum  servitulem.  Hinc  etiam  sequebatur 
quod  minoris  majorisve  nulla  esset  distinctio,  sed  potius  confusio  que 
rerum  summam,  que  nunc  superiorum  moderamine  ac  ministerio  ac- 
tore  Domino  regitur,  bren  tempore  traheret  in  ruinam;  consequenter 
etiam  omnis  sive  politica  sive  catholica,  in  pacis  humane  et  salutis  ani- 
marum  dispendium,  daretur  in  exterminium  disciplina,  et  que  sola  car- 
nalia  astruunt,  hereses  pulularent,  vigore  ecclesiastico  succumbente. 
Pestis  ista  licet  plerosque  Gallie  fines,  tractum  lamen  Autissiodorensem 
et  Bituricum,  finesque  Burgundie  latius  ceperat  pervagari,  et  jam  in 
tantam  proruperat  insaniam  ut  coUalis  viribus  prompti  essent  asser- 
tore  gladio  libertatem  sibi  degenerem  vindicare.  Contra  hanc  formida- 
bilem  pestilentiam  que  non  blandis  exhortationibus;  sed  inmensis  erat 
conatibus  conpescenda,  episcopus  tanto  animosus  se  accinxit  quanto 
uberius  in  sua  diocesi,  et  in  villis  ejus  propriis  maxime,  suospalmites 
exlendebat  ;  veniensque,  pro  ut  negotii  deposcebat  nécessitas,  in  multi- 
tudine  armatorum  apud  Guacum  yillam  suam,  quam  fere  totam  illa 
occupaverat  impétigo,  quotquot  ibi  caputiatos  repperit,  omnes  cepil, 
et  pena  mullans  eos  pecuniaria,  insuper  eis  precidit  caputia;  et,  ut  tante 
presumptionis  vindictam  omnibus  palam  esset,  discerentque  servi  non 
insolescere  contra  dominos,  precepit  ut  per  annum  integrum  absque 
caputiis,  nudis  omnino  capitibus  et  aeri  expositis,  estus  acfrigora,  va- 
riasque  experirenturaeris  passiones.  Videres  miserandos  homines  estivo 


XWf   SIÈCLE.    EUSTACRE.  447 

tempore  per  rura,  capitibus  expositis  absque  omni  velamîne,  solis  ar- 
doribus  esliiare,  brumali  vero  oimio  algore  rigere;  annumque  integrum 
sub  ista  exegissent  censura,  nisi  Senonensis  archiepisœpus  Guide, 
avunciilos  episeopî,  illuc  forte  preleriens,  humaniUitis  coDiraotus  visce- 
ribus  super  illos,  el  cpiscopum  tante  arguons  inclementie,  eam  remis- 
sione  temporis  qiiod  ad  dampnum  complendum  supereral  decurtasset. 
Sic  igitur  in  brcvi  a  villis  suis  et  finibus  tante  presuniptionis  extermi- 
navit  Yosaniam:  ryjus  exemplt)  per  alias  quoque  aillas  dioces  el  pro- 
vincias  brcvi  tempore  hujusmodi  lemerilas,  faventc  Domino,  fuitradicitus 
exlyrpata. 

Qualiter.sede  vacante ,  Lingonensem  ecclesiam  rexil  el  regalia  cuslodkiL 

Tanta  industrie  sue  el  prudentie,  qua  preeminebat,  maxime  secularis, 
circunijuaquc  divulgabatur  upinio  ut,  vacante  quandoque  eeclesia  Lin- 
gonensi  et  propter  eligendis  cissuram  diutius  laborante,  que  ob  rega- 
lium  custodiam,  que  fines  imperii  el  regni  dislerminant  in  aliqua  sui 
parte  non  in  simplicitalc  reniissa,  sed  io  magna  virtute  regenda  est  ad 
cuslodienda  et  administranda  episcopalia,  specialiler  vocaretur;  que 
videlicel  loto  vacationis  tempore  rexit  magniftce  el  polenter. 

QualiUr,  sede  vacante,  in  Senonemem  archiephcopnm  po$tu{atus  est^ 

sed  frustra. 


Oefuncto  bone  memorie  Michaele,  archiepiscopo  Senonensi,concordi 
omnium  consensu  et  volis,  ob  preclara  sue probitatis  insignia,  ad  regimen 
ecclesie  Senonensis  asciscitur;  et  apud  sedem  apostolicam,  ut  dr  Au- 
lissiodorensi  transferrelur  ad  eam.  ab  omnibus  poslulalur.  Sed  Inno- 
eentius  lercius,  qui  lune  agcbat  in  papalu,  vir  quidem  volunlatis  pro- 
prie debito  forte  plus  plerumquc  motum  sequens,  translatiouem  ipsius 
pro  SUD  arbilrio  impedivit,  ut  mngistrum  et  quasi  nutritorem  suum  in 
scolis,  dum  esset  in  Franlia,  magislrum  videlicet  P*:*trum  de  (  jjrbolio, 
in  illa  preficeret  eeclesia,  vel  potius  inlmderet,  eliam  reuilente  eapitolo, 
ipiod  et  fecit;  et  postulationem  faclamde  episcopo»  non  tara  jure,  (juam 


448  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'yONNE. 

voluntate  propria,  si  fas  est  dicere,  non  admisit;  sicque  divina  factum 
est  prôvidentia  quod  ecclesia  Autissiodorensis  cum  qua  conubii  spi- 
ritualis  fedus  contraxeral,  nequaquam  tanti  patris  divortio  vidua  re- 
maneret. 

De  omamentis  que  contulit  ecclesie. 

Ecclesie  sue  Autissiodorensi  pannos  duos  sericos  preciosos,  et  quan- 
titatis  immense,  qui  de  Miradola  nuncupantur,  contulit  ad  ornatum; 
credimusque  quod  imagynem  crucifixi  cooperuisset  argento,  et  quod 
deesset  ultra  estimationem  crucis  auree  duarum  marcarum,  et  ultra 
triginta  marcas  ad  hoc  deputatas,  quandoque  quas  ob  suas  nécessi- 
tâtes acceperat,  restitutionem  in  fiiturum  eorum  cum  super  habundantia 
repromittens,  supplevisset  de  suo;  sed  et  hoc  et  restitutionem  promis- 
sam  mors  preveniens  impedivit,  unde  et  hujus  bonus  debiti  ad  suos  suc- 
cessores  transmisit. 

Qualiter  formam  et  situm  ecclesie  in  melius  immutavit. 

Qualiter  fenestras  in  fronte  veteris  operis  ecclesie  ac  vilreas  dilata- 
verit,  ut  ecclesia  que  more  veterum  usque  tune  fuerat  subobscura,  in 
lucem  claresceret  ampliorem  ;  qualiter  altaria  duo  que  in  lateribus  ec- 
clesie altrinsecus  ab  anteriori  parte,  ubi  modo  porte  collatérales  existunt, 
posita  amplitudinem  ecclesie  non  modicum  coartabant,  removerit,  por- 
tasque  extruxerit  que  nunc  usque  perdurant;  qualiter  ecclesiam  que 
valde  demissior  existebat,  terra  injecta  repleverit,  et  pavimentari  fecerit 
ad  decorem,  tectoque  ac  lateribus  nobilitaverit  in  immensum,  multaque 
alia  hujusmodi,  seu  majora  que  in  episcopatu  gessit  utiliter  aut  pru- 
denter,  explanare  supersedemus  adpresens,  ne  dum  ea,  vel  minus  plene 
audierimus,  vel  audita,  labente  memoria,  non  sicut  sunt,  retinuerimus, 
a  veritatis  tramite  declinemus,  dubia  asserentes  pro  veris. 

De  hiis  que  contulit  capitula  ad  panem  cotidianum  et  de  aliis. 

Capitulo  ecclesie  ad  panem  cotidianum  décimas  Oisiaci  benigna  libe- 
ralitate  concessit  et  centum  solidos  in  ecclesia  Sancti-Prisci,  quisingulis 
annis  in  ejus  anniversario  dividuntur. 


Xnf   SIECLE.    EUSTACHE, 


449 


De  en  quod  Roma  profectus  est,  et  de  morte  ejns. 

Tandem,  dévote  peregrinationis  gralia,  et  ut  aliqua  forte  négocia  que 
conceperal,  promoveret,  Romam  adiit,  uLi  ab  Innocenlio  Papa  III  su- 
pradicto  honoriflceest  receptus,  Sed,  valida  statim  correplus  egritudine 
înfra  dccem  dies  post  ejus  ingressum,  ibi  apud  Sanctum-Clementem  vi- 
delicet,  liuoianc  debitum  conditionis  exolvit;  et  in  ccclesïa  Lateranensi 
bedti  Joliannis,  scilicct  que  Conslanliana  dicitur,  présente  domino  papa 
etcardinalibus,  honorificam  meruit sepuUurani  inter  papales  piramides, 
humiliori  licet  mausolée,  boneslo  tamenct  marmoreo  collocatus,  anno 
domini  mccvî,  in  feslo  beali  videlicet  iMcholai;  vacavit  que  episcopatus 
duobus  mensibus  et  paulo  plus,  scilicet  usque  ad  sextam  feriani  post 
Purificalionem  Beale  Marie*  Ruxil  aulem  ecclesiam  suam  annis  fere 
xxiw  régnante  in  Francia  illustri  rege  Pliilippo,  romanis  pontiûcibus  Ur^ 
banc,  Lucio,  Clémente,  Celestino,  Innoccntio  III  ;  dimisitque  episeopa- 
tum  abomni  dcbitorum  bonere  liberum  penitus  et  inimunem,  exceplis 
duaLus  marcis  auri  de  cruce,  et  triginta  argenti,  de  quibus  superius 
fecimus  mcntionem,  deputalis  ad  cooperiendam  imagyneni  crucifîxi. 

De  sigau  viortis  nue. 


Operi  presenli  adicere  dignum  duximus  signa  el  indicia  morlis  sue 
que,  domino  sic  volente,  non  solum  Rome,  nbi  decunbebat  infirmus,  ve- 
runetiam  apud  nos  sunt  pluribus  propalatti.  Triduo  priusquam  delun- 
geretur,  circa  noclis  ioicium,quando  lecli  videlicet  ad  dormiendum  parati 
fessa  laborc  diurno  menbra  vocabanl  ad  requiem,  audiiuî;  est  frngor 
permaximus  ac  si  prope  ecclesiam  b?ati  Clementis,  uhi  inhospirio  mo- 
rabatur,  aliquod  de  antiquis  edificii  funditus  corruissel,  Extili  suiit 
fragoro  episcopus  et  sui;  et  in  crastino  per  servientes  snos,  ner  non  el 
per  semelipsos  perscrutari  eepere  nbiutmi  fuisset  lanti  fragoris  ruinn 
que  sic  e  vicino  visa  fueral  corruisse;  sed  nec  longe  ncc  prope  in  tola 
urbe  audire  vel  comperire  potuerunt  fuisse  ruinam  vel  fragorem  audilum. 
Ex  eo  tempore  cepit  episcopus  de  suo  exitu  suspicari,  ipsa  nocte,  vel  de 


y>0  KIBLIOTHÈQUE   HISTORIQLE   DE   L  YONNE. 

prope  qua  in  urbe  Romana  migraTil  a  corpore,  apud  Regium-Amnem. 
domum  videlicel  episcopalem,  cominus  aule  inferioris,  munisque  qui 
pratellum  quod  adjacet,dislerminabat  ab  Ycauna,  apud  Varziacum  mûri 
municipii  quos  fecerat,  ac  si  vellentcommori  domino  morienti,  pro  parle 
aliqua  corruenint.  Eisdem  diebus,  Stephanus  de  Sancto-Salvatore  Aulis- 
siodorensis,  canonicusel  sacrista,  etipsius  episcopi  commensalis,  apud 
Aulissiodorum  eiirema  egritudine  decumbebat.  Cui  episcopus,  nou  in 
sompnis,  sed  vigilanti  poli  us  et  de  die,  ipso  die  mortis  sue,  siculpostea 
conperlum  est,  in  visione  velul  manifestus  apparuit,  inler  alia  dicens  ei  : 
Veni,  sequere,  quia  ego  jam  precessi.  Slupefactus  >Tsione  horrenda,  vocal 
suos  qui  statim  a  caméra,  ubi  jacebat  infîrmus,  discesserant,  sciscitatur 
si  vidissent  episcopum  ab  ilinere  romano  reversum.  Admirantes  unde 
talia  diceret,  diierunt  episcopum  nondum  potuissereverti;  quibus  ille: 
Certe  modo  hinc  dicessil,  et  vehementer  admiror  quod  eum  non  vidislis  ; 
omnem  que  eis  pandit  ex  ordine  visionem,  et  infra  Iriduum  post  mor- 
tem  episcopi  vita  decedit,  vocantem  episcopum  ad  transitum,  quo  pre- 
cesserat,  subsequutus.  Eustachius  canonicus  similiter,  et  commensalis 
ipsius  episcopi,  qui  et  postmodum  sacrista  factus  est,  dum  in  stratu  suo 
sub  eisdem  diebus  quiesceret,  vidit  in  sempnis  unum  de  sociis  episcopi, 
quem  secum  romam  duxerat,  venientem  ad  se  vultu  subobducto  et  tristi  ; 
cui  percunctanti  cur  eum  erecta  facie  non  respiceret  et  serena,  brevi 
respondit  versiculo  :  Est  prope  mors,  pestis  prompta,  remota  salus. 
Quam  visionem  revolvens  in  animo,  licet  nichil  adhuc  de  morte  episcopi 
cogilarel,  ac  eandem  uni  de  sociis  episcopi  qui  Autissiodorensi  episcopo 
abeunte  remanserant,  communicans,  morte  episcopi  ac  die  mortis  per 
nuncios  declarala,  comperlum  habuit  non  tam  simplex  sompnium,  quam 
mortis  ejus  presagium  extitisse;  quippe  eum  ipso  die  obitus  episcopi 
fuisset  hujusmodi  revelatio  facla  sibi.  0  vinmi  magnificum,  cujus  exi- 
tum  insensala  senserunl,  et  posilis  in  remotis  regionibus  plura  revela- 
tionum  presagia  prophetabant!  Oremus  igilur,  karissimi,  pro  ipso  ad 
Dominum,  ut  eum  sanctis  et  electis  ejus  perpétue  glorie  mereatur  perci- 
père  portionem.  Amen. 
Eplicit  de  Hugone. 


\Uf   SIÈCLE.    AUTEURS   AiNONYMES. 


AUTEURS  ANONYMES. 


LIX.  DE  GLlLLELftlO 


(An  deJ.-C.  12(ï7-12io.) 


(ncipil  de  GuiHermo  Silligniacensi. 

Quibm  pare7itibm  ortus. 

Guillermus  de  territorio  Aulissiodoreusi,  Castro  Silligiiiaco,  pâtre  Bu- 
chardo  fralre  Deimberli,  domino  ejusdem  castri,  viro  quidem  austeri- 
lalis  immense,  sed  fldelitatis  precipue,  matre  Aanor,  filia  nobilis  vin 
Andrée,  domini  de  Monte- Barri,  claram  ab  ulroque  parente  duxit  ori- 
ginem,  ex  parte  patris  insuperobilis  constantie,  ex  parte  matris  vile 
sanclioris  existens.  Fuit  catm  de  génère  illius  sanctissimi  Beroardi, 
Clarevallensis  abbatis,  qui  primiis  illud  fundavit  monasterium,  ibidem 
abbascflectus;  et,  ob  vite  meritum  nmltis  et  in  vita  ejus  et  post  mortem 
miraculis  declaratum,  approbante  romana  ecclesia,  in  sanctorum  catha- 
logo,  velut  gemma  clarissima,  est  receplus  in  universa  Dei  ecclesia,  ubi 
ejus  habelur  memoria  annua  celebrilate  insignis. 

De  saiictimoma  matris  $m. 


Hujus  sanctimoniara  prefata  Wîllermi  genitrix  Aanor  imifata,  u\ 
quasi  hereditate  bonilatis  se  eubiTedem  moribus  exhiberet,  licet  (aiii 
viri  sui  quam  progeniloromsuoruni  sceinate  prefulgeret,  deposito  tamen 
(otiusfastus  superciliOj  velut  ancilla  Chrisli,  servilera  se  ostendebal  per- 
sonam  et  de  facultatibus  suis  in  persona  propria ,  velut  Chrisli  pauper, 
pauperibus  minislrabat,  in  oralionibus  assidua,  in  ecclesia  froquens, 
in  divinis  oiliciis  pervigil,  in  universa  morum  bonilale  preclara. 


452  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE   l'yONNE. 

De  miraculo  quod  contifjit  m  morte  matris  sue. 

Tandem  humililatem  ancille  sue  Dominus  respiciens,  taie  de  ejus 
sanclitate  in  vite  sue  exitu  preslitit  argumenlum.  Nam,  cum  apud  villam 
suam  de  Esnone  diem  clausisset  extremum,  ad  monasterium  Cisler- 
ciensis  ordinis,  quod  Pontiniacum  nuncupatur,  ut  apponeretur  ad 
virum  suum,  qui  ibi  antea  sepultus  fuerat,  se  deportari  precepil;  quod 
monasterium  duabus  leugis  vel  amplius  distare  dinoscitur  a  villa  pre- 
dicta.  Quo  dum  efferelur,  tanla  fuit  die  illo  et  tam  jugis  imbrium  ha- 
bundatia,  venlo  nichilominus  vehementi  perflante,  ut  qui  ad  prosequu- 
tionem  funeris  convenerant,  nec  imbrem  cappis  pluvialibus  submovere 
possent,  eatenus  ut  inlerius  non  maderent,  et  pannus  sericus  superpo- 
situs  funeri,  nunc  linteaminibus  undique  imbribus  defluens,  licet  vin- 
culis  stupeis  aut  cannabeis  esset  feretro  forliter  coUigatus  vix  venti 
rabiem  suslineret,  quin  per  inane  a  feretro  auferetur,  quatuor  cerei,  ut  in 
hujusmodi  funeribus  moris  est,  ferebantur  in  funere  ;  qui,  licet  de  ecclesia 
de  Esnone  domui  funeris  contermina  fuissent  ardentes  extracti,  per 
viam  tamen,  tum  propter  imbrium  habundantiam,  tum  propter  venti 
vehementiam,  nulli  videbatur  dubium  ipsos  ardere  non  posse.  Venlum 
est  ad  monasterium,  ubi  corpus  fuerat  sépulture  tradendum  ;  intrata  est 
ecclesia  ;  reperti  sunl,  omnibus  slupenlibus  et  admirantibus  et  in  Dei 
laudes  prorumpentibus,  ardentes  cerei  omnes,  ac  si,  nuUo  venti  perflata 
turbine,  eos  tranquillissima  fuisset  serenitas  prosequuta.  Paululum  di- 
gressi  breviter  ista  perstrinximus,  ut  quanta  sit  in  sanclis  suis  Domini 
nostri  virtus  et  pietas  presenli  patescerel  miraculo,  ad  honorem  Dei,  et 
instructionem  nostram,  quibus  predictam  virtutum  feminam  Dominus 
proposuit  in  humilitatis  et  bonitatis  exemplum.  Nunc  ad  propositum 
rêver  tamur. 

De  Indole  ejm. 

Guillermus  igitur,  talibus  orlus  natalibus,  ab  ineunte  etate  cepit  bone 
indolis  puer  esse,  et  cujusdam  simplicitatis  ingenite  et  maturitatis  in- 


Xnf   SÏKCLE.    AUTEURS   ANONYMES.  453 

nate,  adeo  ul  non,  sicul  ceteri  coetanei  siii  ad  puériles  nenias  et  levilales 
in  illa  familières  elate  aninium  inclinarel;  eral  jam  tune  in  ejus  vultu, 
incessu,  et  gestu,  ex  ejus  ma  lu  ri  (nie  prenialura,  aspicere  future  speciem 
gravitalis,  et  de  seeutura  bonitaU^  ipsa  ejus  pueritia  propliclabal. 

Qualiter  deviens  faettis  est. 

Pater,  quia  natus  fuerat  ei  posterior,  ul  plerumque  in  palcrnis  repe- 
riretur  alTectibus,  ipsum  tenerrimediligebal;  et,  ul  discipliriis  niililaribus 
etalem  adhuc  leneram  iustitueret,  equilein  secuni  ducebot^  propositum 
habens  qualinns  ipsum  studiis  militaribus  applicareL  Sed  divine  dis- 
pensa lion  i  s  providcnlia,  que  sibi  en  m  fuiurum  anlistilem  providerat» 
palris  proposilum  in  melios  imnmlavit;  nam  fraler  ejus  Guido,  archie- 
piscopus  Senonensis,  mnlta  precum  ab  eo  oblinuit  inslantia»  ut  sibi 
Iraderetur  clericali  milicie  maucipandus. 

Qua  elate  factus  est  dericus,  et  qualiter  in  dericatu  profecerit, 

Cum  igilur  annum  jam  undccimura  alligisset,  a  prima  resedil  ele- 
menta  scieutie  iilleralis;  in  qua  continuato  studio,  processu  temporis  sic 
profccit  ut,  scalam  discipline  ejusdemacri  conscendeus  ingenio,  trans- 
cursis  puerilibns  rudimentis,  de  gradu  proveheretur  in  gradum,  primo 
competenler  liberalibus  arlibus  inslitulus;  dehinc  in  legalis  joris  et  ca- 
nonici  scientia  sic  proveclus  ut  JurisconsuUus  non  immerito  haberetur  ; 
demum,  relictis  secularibus  scienliis,  sic  in  divina  pagina  desudavit  ul 
postmodum  divini  fluenta  eloquii  aliis  uberius  de  pleno  pectore  propi- 
naret,  licet  in  scolis  calhedrani  nunquam  ascenderit  magistralem. 


Quales  eriiditores  habnit,  et  de  informatione  momm  ejus. 

Porro  huic  avunculus  ejus  archiepiscopus,  de  quo  soperius  fecimus 
mentioncm,  eruditores  scientia,  vita,  cl  moribus  approbatos  semper  pro- 
vidit,  qui  non  minus  eirca  ejus  innocenliam  conservandam  moresque 
formandos  quam  circa  proveclum  scientie  vigilabant;  unde  factura  est 
I  Ô8 


434  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'YONNE. 

ut,  velut  cera  calefacta  ad  ignem  pro  voluntate  artificis  quamcumque 
recipitimaginem,  sic  etas  ejus  tenera,  vita  doctrina  el  exemplo  bonorum 
exculla,  formam  reciperet  sanctitatis,  adeo  ut  credalur  carne  virgo  et 
integer  permansisse. 

Quales  dignitates  assequutus  fuerit,  et  quant  strenue  se  in  eh  habuit. 

Sic  igilur  sapientia  proficiens  et  etate  ibat  de  virtute  in  virtutem,  cujus 
profectum  comitata  est  a  primevo  tanta  tamque  multiplex  ecclesiasti- 
carum  asseculio  dignitatum  ut  cum  Salomone  posset  dicere  :  «  Super 
salutem  et  omnem  pulchritudinem  dilexi  sapientiam  et  proposui  pro 
duce  habere  eam  ;  venerunt  mihi  omnia  bona  pariter  cum  illa.  »  Nam 
in  ecclesia  cathedrali  Senonensi  thesaurariam  et  archidiaconatum  Pru- 
viniensem,  in  Autissiodorensi  vero  adeptus  est  decanatum  ;  ad  quem 
absens,  et  in  remotis  agens  regionibus,  studendi  causa,  a  canonicis  ec- 
clesie  concorditer  est  eleclus,  et  usque  ad  reditum  suum  de  scolis  per 
annum  et  amplius  expectatus,  in  quarum  dignitatum  administratione 
strenuus  valde  extitit  et  efficax  ;  ita  ut  spiritualia  fideliter  dispensaret, 
temporaliaconservaret,  congregaret  dispersa;  et  jura,  si  qua  oppressione 
cujuslibet  sub  questionis  nubilo  latuerant,  prout  poterat,  magno  labore 
et  studio,  pace  vel  judicio  faceret  prodire  in  lucem. 

Qualiter  jura  decanatus  Autmiodoremis  adversus  episcopum 

prosecutm  est. 

Circa  decanatus  jura  tuenda,  eo  amplius  vigilavit  quo,  jurisditioni 
sue  imminente  episcopo,  major  resistendi  nécessitas  incumbebat.  Cui 
sic  restitit  cum  eflfectu  ut  causas  civitatis,  excepta  parochia  Sancti-Lupi 
que  non  est  de  jurisdicione  decani,  non  audiret  alius  prêter  ipsum,  vel 
oflicialem  suum,  nisi  per  appellationem  ad  majorera  audientiam  fuis- 
sent delate. 

De  inobedientia  sacerdotum,  defendente  eos  episcopo  Hugone  contra 
eum  quando  erat  decanus,  et  emenda. 

Sacerdotes  quidam,  qui  parochias  civitatis  regebant,  quandam  m- 
lerdicli  sententiam  in  civitatem  Autissiodorensi  prulaUmi,  quaui  è  canus 


XIII*  SIÈCLE.   AUTEURS  ANONYMES.  455 

ipse  preceperat  observari,  episcopo  jubente  contrarium,  non  servarunt; 
ac  propter  hoc  a  decano  suspensi,  ipsos  absolvenle  episcopo,  sua  propter 
decani  senlenliam  taliter  ab  episcopo  relaxatam  non  pretermiserunt  of- 
ficia exercere,  episcopi  auctoritate  sufflucti;  tandem  eorum  inobedien- 
tiam  episcopo  defendente,  tanta  est  sub  sedis  metropolitane  examine 
per  appellationem  vicirice  constanlia  prosequutus  quod,  dictante  jus- 
ticia,  succumbente  in  jure  episcopo,  decano  de  inobedientia  satisfacere 
sunl  compuisi;  qui  in  virga  visitans  iniquitates  eorum,  et  in  verberibus 
peccata  eonun,  ipsos  in  capitulo  Autissiodorensi  virgarum  fecit  publicam 
sollempniter  excipere  disciplinam.  Inter  quos  unus  magne  gravîtatis  et 
nominis,  magister  videlicet  Robertus,  prior  Beale-Marie  extra  muros,  licet 
opinione  magnus  existeret  apud  omnes,  et  propter  hoc  magis  dum  ve- 
recundaretursuccumbere,  contumacior  fuerat  et  rebellis  ;  apud  Sanctum- 
Marianum  retrusus  in  claustrum,  et  ab  administratione  prioratus  sui 
remotus  ad  tempus,  ad  nutum  ipsius  decani  in  pane  et  aqua  per  aliquot 
dies  exegit  penitentiam,  multatus  penam  per  abbatem  suum  que  rebeUibus 
et  inobedientibus  consuevit  infligi.  Quosdam  etiam  canonicos  Beate- 
Marie  infra  muros,  quos  absque  presentatione  decani  episcopus  ordi- 
naverat,  facta  sibi  ab  ordinatis  pro  illo  excessu  emenda,  pena  a  se  dic- 
tata  multavit. 

Qualiter  coegit  Hugonem  episcopum  restituere  ecclesie  arbores, 
quas  eo  invita  in  nemoribus  ecclesie  acceperat. 

Episcopus,  contradicente  ipso  et  quibusdam  sibi  adherentibus  cano- 
nicis,  aliis  episcopo  faventibus,  arbores  quasdam  in  nemoribus  ecclesie 
de  Buscha  cedi  fecerat,  et  in  domum  episcopalem  de  Regio-Aime  per 
violentiam  asportari.  Non  cessavit  idem  decanus  injuriam  prosequi, 
donec  per  sedis  metropolitane  sententiam  episcopum  arbores  capitulo 
restituere  compulit,  et  ante  fores  ecclesie  propriis  episcopi  vehiculis 
reportare. 


456  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l' YONNE. 

Qualiter  comitem  Petrum  compulerit  ventre  in  capitulum  ad  emendandas 
injurias  ecclesie,  dum  esset  decanvs. 

Rempublicam  capitulî  strenue  ac  fideliter  gubernabat  adversus  quo- 
rumlibet  injurias,  murum  insuperabilem  se  opponens,  nec  suis  parcens 
laboribus,  nec  suorum  in  tanta  virtute  ecclesie  amplectens  negotia, 
quod  comitem  ipsum  propter  irrogatas  ecclesie  injurias  excommunica- 
tioni,  et  civitatem  ejus  supposuil  interdicto,  et  sic  tandem  venire  corn- 
pulit  in  capitulum,  et  injurias  capitulo  emendare. 

Sub  quanta  districtione  prohibitum  sit  ne  venderentur  nemora  avl 
terre  ecclesie  sine  consensu  capituli. 

Inoleverat  per  quorundam  ex  majoribus  avaritiam  gravis  quedam  et 
nimis  dispendiosa  presumptio;  qui,  propriis  commodis  per  fas  et  nefas 
ardentius  inhiantes  in  villis  in  quibus  percipiebant  prebendas,  predia 
alienabant  ecclesie,  et  absque  capituli  conniventia  accepto  precio  sub 
censuali  honere  emptoribus  distrahebant,  nemora  ecclesie  pari  nichilo- 
minu&  presumptione  vendentes,  vel  pro  sua  voluntate  donantes.  Huic 
tam  pestilanti  morbo  tali  duxit  remedio  subvenire  :  nam  convocato  ca- 
pitulo, ipse  et  omnes  presbyferi  pariter  candelis  excommunicaverunt 
accensis  omnes  qui  sine  consensu  capituli  alienationes,  distractiones  sive 
donationes  hujusmodi  in  futurum  facere  attemptarent;  et  id  pro  lege 
mandatum  est  in  perpetuum  observari. 

Qualiter  officiuvi  Béate  Marie  imtituit  celebrari  in  profestis 
diebus  in  ecclesia. 

Is,  adhuc  agens  in  decanatu,  Béate  Marie  ofTicia  bons  canonicis  in 
profestis  dicenda  diebus  adjecit,  et  ad  horas  canonicas  antiphonas  super 
psalmos;  nam  antea  super  illas,  exceptis  matutinis  et  vesperis,  non  nisi 
simplex  Alléluia,  sicut  moris  est  in  paschali  ebdomada,  pro  anliphona 
dicebatur  ;  multaque  alla  ad  honestatem  divinorum  consensu  capituli 
vel  adjecit,  vel  exterminavit  penitus,  vel  mulavit. 


XIU*   SIÈCLE,    ÀUTELIIS   ANONYJÎES. 


457 


De  Manasse  fratrc  ejus,  et  mianimiiate  amMomm. 

Uuic  superstes  eral  fraler  unicus  de  mullis  in  primevo  elatis  sue  fiort* 
defunctis,  Manasses  nominc,  archidiaconus  Scounensis  et  Autissiodoreii- 
sis, poslmodum  in episcopom Aurelianensem  assumptus ;  qui, ob prerlara 
urbanilalis  sue  et  liberalilatis  insignia,  longe  lateque  sue  claritatis  radios 
diffundebal.  Hune,  quouiam  nain  major  erat,  tanlo  reverebalurafiectu 
idem  WuillermuSi  de  quo  presens  sermo  est,  ut  tolus  de  ejus  volunlalH 
penderet,  Erat  in  eis  videre  allerum  par  amoris;  nam  sicul  uno  ventre 
prodierant,  sic  uno  spirilu  regebantur  ;  una  erat  eis  et  Autissiodori  el  Se- 
nonis  liabitalio,  mensa  una,  vasa  ad  cibum  eadem  in  quibus  pariter 
romedebant,  lectus  unus,  parilitas  in  domesticis,  parilitas  in  veslibus, 
parilitas  inamore,  nec  aller  sine  alLero  quicquam  habebat  proprium  ; 
sederantilHs  omnia  communia,  nec  erat  dicere  de  eorum  lamiHa,  quis 
cui  de  fralribus  potius  mililaret;  divulgabatur  ubique  peculiaris  illa 
que  ipsis  inerat  fralerne  copula  carilalis,  adeo  ut  raro  propriis  désigna- 
rentur  voCidiulis,  sed  quadam  speciGcala  appellatione  Tratres  Senonenses 
anlonomasice  vocarcnlur. 

Quanta  fervore  se  mutuo  diiigebant. 


Fervorqui  in  eis  ineral  caritatis,  ipsos  abinvîcem  abessediulius  vix 
sinebat.  ïmmo  plerumque  vidimus  quod,  quando  archidiaconaluum  suo- 
rum  visitalio,  vel  alia  nécessitas  cogebal  eos  corporaliter  separari,  ipsa 
affectio  longioris  absenlie  moras  non  suslinens  proposilum  rescindebal; 
et  quandoque  experimenlo  comperlum,  non  sine  admira lione  quidem, 
quod  ipsa  absentie  eisdem  erant  meditalituiibus  et  studiis  occupata, 
Nam,  quodam  in  tempore,  cum  idem  Guillerraus,  causa  sibi  inmjinuendi 
sanguinem,  domi  Senonensi  remansisset,  frater  ejus  îirchidiaconaluni 
suum  Senonensem  in  decanalu  Sancli-FIorenlini,  visilandi  gratia,  per- 
lustrabat;  solandi  causa  ilineris,  fortuitu  propositum  fuit  lliema  ad  ver- 
siQcandum  hiis  qui  cum  archidiacono  equitabant,  jocunda  quippe  oc- 
cupatio  singulis   cnrlaniibus  quis  de  illa  materia  versus  componeret 


438  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE   l'yOiNNE. 

meliores.  Que  cum  apud  archidiaconum  agerentur  et  suos,  ignorante 
fratre  suo,  qui  Senonis  reraanserat,  sub  eisdem  diebus  et  momenlis 
apud  ipsum  et  suos  eadem  materia  studiis  non  disparibus  Senonis  ver- 
sabatur.  Quo  comperto  mirali  sunt  universi  ;  et  in  aliquorum  cogitatio- 
nibus  fraterne  auspicia  consonantie  resultabant. 

Qualiter  consentire  noluerunt,  ut  eornm  aller  eligeretiir  in 
archiepiscopum  Senonemem,  sede  vacante. 

Omnis  ab  eis  procul  erat  ambitio  ;  nam  cum  posl  decessum  bone  me- 
morie  Michaelis,  archiepiscopi  Senonensis,  vacaret  ecclesia,  et  dieelectionis 
de  substituendo  pastore  in  capitulo  tractaretur,  quedam  de  personis 
ecclesie  quarum  studia  eis  adversantia  videbantur,  multorum  canoni- 
corum  favore  subnixa  qui  in  ipsarum  voluntate  eis  unanimes  adhere- 
bant,  in  eorum  alterum  quem  voluissent  ut  preficeretur  Senonensi 
ecclesie  consentire  cum  suis  sequacibus  voluerunt.  Sed  ipsi  judicantes 
indignimi  se  preferri  venerabili  Hugoni  Autissiodorensi  episcopo,  ad 
cujus  promotionem  ad  illam  ecclesiam  tam  episcopi  quam  qui  eis'una- 
nimes  adherebant  ipsorum  anhelabant  favore,  de  sua  noluerunt  elec- 
tione  acceptare  sermonem,  procurantes  potius  quod  omnes  in  postula- 
tionem  ejusdem  episcopi  consenserunt  laborantes  in  vanum,  quam  In- 
nocentius  tercius,  qui  romane  ecclesie  presidebat,  postulationi  de  ipso 
noluit  assentire,  volens  magistrum  suum  in  scolis  dum  esset  in  Francia, 
videlicet  magistrum  Pelnim  de  Corbolio,  cathedre  preficere  Senonensi  ; 
quod  et  fecit,  canonicis  licet  renitentibus  et  invitis. 

Qualiter  Guillermus  noluit  consentire  in  electionem  Nivemensis 
ecclesie  de  se  factam. 

Iterum,  Galtero  Nivernensi  episcopo  migrante  a  seculo,  facta  est  a  ca- 
nonicis iliius  ecclesie  electio  consona  de  Willermo;  cujus  cum  per 
soUempnes  nuntios  a  Nivernensi  ecclesia  destinatos  requiretur  con- 
sensus, habita  deliberatione  cum  fratre  suo  Manasse,  inler  eos  convenit 
ut  in  statu  humiliore  potius  vitam  agerent  indivisam  quam  alteniter 


XIIl*   SIÈCLE.    AUTEURS  ANONYMES.  459 

separativum  ipsorum  gradus  culmen  conscenderet  allions  ;  sicque  fac- 
tura est  ut  prelationem  renueret  ecclesie  Nivernensis,  que  eum  ad  sui 
regimen  evocabat;  quod  utique,  factus  postmodum  Aulissiodorensis  epis- 
copus,  cum  maxima  peniludine  et  cordis  amaritudine  rememorare  so- 
lebat,  pungente  eum  conscientia  quod  Autissiodorensem  velut  ditiorem 
Nivernensi  tanquam  pauperi  ecclesie  pretulisset. 

Qualiter  electus  fuit  in  episcopum  Autissiodorensem,  et  quomodo 
nolebat  fratri  suo  preferri  in  eleclione. 

Tandem  prefata  magnifiée  memorie  Autissiodorensi  episcopo  Hugone 
rebus  humanis  exempto,  die  ad  eligendura  statuta  cura  omniura  cleri 
scilicet  et  populi  in  alterura  duorum  fratrum  Manasses  videlicet  et  Guil- 
lermi  vota  concurrerent,  raajor  natu,  Manasses  scilicet,  qui  et  affabilior, 
et  urbanior,  et  ideo  favorabilior  habebatur,  ut  ecclesie  regiraen  susci- 
piat  concorditer  exoratur.  Bonus  ille  subire  récusât  regirainis  ;  et  peri- 
culura  raetuens,  et  indignura  se  reputans  iratri  suo  decano  ecclesie  in 
prœlatione  preferri,  qucm  licet  natu  postreraura  et  dignitatis  preroga- 
tiva  et  vite  astruebat  raerito  potiorem.  Sic  igitur  factura  est  ut  ab  electo- 
ribus  a  capitulo  per  compromissionera  datis  eligeretur  decanus;  qui 
totus  effluens  in  lacrymas,  honorera  non  dissimili  récusât  affectu,  in- 
dignura  ducens  fratri  natu  raajori  et  vite  non  disparis  anteponi  ;  sicque 
oritur  rairabilis  concertatio  inter  fratres  ;  et  quorum  erat  cor  unum  et 
aniraa  una,  in  hoc  facta  est  cordiura  divisio,  et  aniraorum  scissura,  quod 
neuter  alteri  volebat  preferri.  Omnes  raadentibus  oculis  stupendura  in- 
tuebantur  spectaculum,  et  insperatum  certamen.  Ad  ultiraum  Seno- 
nensis  archiepiscopus  Petrus,  qui  presens  aderat  in  capitulum  evo- 
catus,  certaminis  dédit  raediura  et  tum  causa  ecclesie^  tum  quondam 
peculiari  studio  ductus,  ut  videhcet  thesauraria  Senonensis  et  archi- 
diaconatus  Pruviniensis,  quos  in  ecclesia  Senonens^  idem  obtinebat 
Guillermus,  in  sue  coUationis  arbitrium  devenirent,  ipsum  ut  ecclesie 
sue  que  eum  vocabat,  regimen  susciperet  persuasionibus  urgentibus, 
mediante  fratris  instantia,  corapuht  et  addixit. 


460  BIBLIOTHÈQUE   HISTOBIQUE   DE   l'YONNE. 

Qualiter  ohtinuit  a  rege  privilegium  de  regalibits  Autissiodomisis 

ecclesie. 

Eleclione  igilur  celcbrata  de  ipso,  sexta  foria  post  Purificationem  Béate 
Marie,  anno  Domini  mccyi,  et  per  confirma tionem  archiepiscopi  appro- 
bata,  et  pcr  consecrationera  ipsius  ad  ultimura  consummata,  ipso  con- 
secrationis  die,  ad  dominum  regem  properat:  qui  per  sollempnes  ecclesie 
sue  nuncios  a  tempore  eleclionis  facte  requisitus,  que  decedente  Hugone 
episcopo  occupa verat  regalia,  ei  restituerc  detrectabat;  immo  et  ser- 
vientes  ipsius  ab  eo  regalium  custodie  députa ti,  circa  episcopalia  valde 
perperam  se  habebant.  Nam  tanto  vacationis  lempore,  et  usque  tune, 
facta  fuerat  per  ipsos  episcopalium  dissipatio  miseranda,  hominum 
emunctio  violenta,  silvarum  a  longis  intactarum  temporibus  dampnosa 
valde  dislractio,  dabanturque  hostili  more  omnia  in  direptionem  et 
predam,  itii  quod  brevi  in  tempore  fuissent  in  exterminium,  nisi  divina 
dispensatio  de  pastore  maturius  ecclesie  providisset.  Susceptus  igitur 
bénigne  satis  a  serenitate  regali,  ab  ea  recipit  sine  difficultate  regalia, 
et  de  interceptionibus  a  tempore  vacationis  factis  apud  regiam  magni- 
ficentiam  interpellât;  ac  tandem  quorumdam  de  primoribus  regalis  pa- 
latii  interventu  controversia  amicabili  compositione  sopitur;  dataque 
non  modica  peccunie  quantitate;  ab  episcopo  super  concessione  regali 
facta  ecclesie  de  regalibus  sede  vacante  privilegium  obtinetur,  cujus 
tenorem  presenli  duximus  inferre  lectioni. 

Ténor  privilegii  de  regalibus. 

«  In  nomine  sancte  et  individue  Trinitatis.  Amen. 

»  Philippus,  Dei  gratia  Francorum  rex.  Noverint  universi  présentes 
»  pari  ter  et  futuri  quod  nos  intuitu  divine  pietatis,  et  ob  remedium 
»  anime  nostre,  et  parenlum  nostrorum,  damus  et  concedimus  in  perpe- 
»  tuum  ecclesie  Autissiodorensi  quicquid  juris  habebamus  in  regalibus 
»  Autissiodori,  vacante  sede.  Itaque  decanus  et  capitulum  ejusdem  ec- 
»  clesie  custodient  regalia  sede  vacante,  et  omnes  proventus  qui  exinde 


XIII'  SIÈCLE.   AUTEURS  ANONYMES.  461 

»  procèdent,  et  prebendas,  si  quas  intérim  vacare  contigerit,  ad  opus 

»  futuri  episcopi,  salvo  servitio  nostro,   equitationis  nostre,  exerci- 

»  lus,  et  submonitionis,  sicut  episcopi  Autissiodorenses  nobis  fece- 

»  runt.  Quod  ut  perpetuum  robur  obtineat,  sigilli  nostri  auctoritate 

»  et  regii  nominis  caractère  inferius  annotato  presentem  paginam  con- 

»  firmamus.  Actum  Parisius,  anno  Domini  mccvi,  regni  vero  nostri  anno 

»  vicesimo  sexto,  astantibus  nomina  supposita  sunt  et  signa.  Dapifero 

»  nuUo.  Signum  Guidonis  buticularii  ;  Signum  Mathei  camerarii  ;  Signum 

»  Droconis  constabularii.  Data,  vacante  cancellaria,  per  manum  Gua- 

»  rini.  » 

Qualiter  se  in  episcopatu  hahuerit,  et  qualiter  fuerit  timoratus. 

Sic  igitur  pontificali  locatus  in  cathedra,  anno  Domini  mccvi,  in  ad- 
ministra tione  suscepta  strenuus  fuit  valde  etprovidus,  ut  pote  qui  nichil 
agebat  ex  prœcipiti  ;  nec  quicquam  quod  se  suis  sollicitudinibus  ing^- 
reret  faciendum,  prodire  sinebat  in  actum,  nisi  prius  multa  fuisset  d^- 
liberationis  fomace  decoctum.  Id  enim  ab  ineunte  etate  contraxerat  de- 
liberare  diutius  de  agendis,  in  tantum  ut  hoc  ei  plerique  ascriberent 
tarditati;  nam,  quandocpielicetraro,  per  nimie  deliberationis  inducias 
aliqua  more  longioris  sentiebant  dispendium,  que  cômmodius  fuerant 
alicujus  festinationis  compendio  maturanda.  Erat  itaque  consilio  cir- 
cumspectus,  eloquio  mansuetus,  hospitalitate  precipuus,  pauperum 
sedulus  dispensator,  modestus  in  prosperis,  longanimis  in  adversis,  et 
patientie  singularis,  juris  sui  infatigabilis  prosecutor,  juxta  regulam 
Apostoli  :  «  Domui  sue  bene  prepositus,  »  ita  ut  domesticis  suis  sobrie 
et  juste  et  pie  vivendi  forma  existeretet  exemplum;  timoratus  adeo  ut 
sicut  hii  plenius  noverant  qui  in  foro  penitentiali  de  sua  conscientia 
judicabant,  ita  levia  plangeret  ac  si  gravia  commisisset;  pastoralem 
omnibus  exhibebat  affectum  in  tantum  ut,  cum  per  suam  equitaret 
diocesim,  ad  viros  et  mulieres  undecumque  pro  suis  necessitatibus  non 
solum  spiritualibus,  verum  et  temporalibus  confluentes  ad  ipsum,  gra- 
dum  sisteret,  gratam  prestans  eis  copiam  colloquendi  cum  ipso,  ita  quod 
quandoque  suis  moles  tus  existeret  projeter  moram  quam  faciebat  cum 
talibus  longiorem. 

I  59 


462  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'YONNE. 

Cujus  affectionh  in  cives. 

Mire  affeclionis  in  cives,  pro  quorum  protectione  graves  fréquenter  Her- 
vei  comitis  Nivernensis  sustinuit  simultates,  dum  eidem  resisteret,  ne  vi- 
vente  comité  Petro,  pâtre  uxorissue,  Matildis  videlicet,  civitalis  dominium 
usurparet.  Quod  tanlo  amplius  ambiebat  quanto  si,  defungeretur  cornes 
predictus,  qui  Conslantinopolim  ad  recipiendum  imperium  ad  quod  vo- 
cabatur,  profectus  fuerat,  ratione  uxoris  sue  predicte  in  proprietatem 
suam  ipsa  debebat  Autissiodorensis  civitas  devenire;  sed  voti  sui  com- 
pos  esse  non  potuit  idem  cornes,  donec  ipse  episcopus,  urgente  sedis  Ro- 
mane auctoritate,  ad  episcopatum  fuit  Parisiensem  translatus. 

Quid  incomprehensibile  fuit. 

In  judiciis,  pro  ut  ei  revelabat  Dominus,  semper  via  regia  incedebat,  nec 
ullo  modo  extra  scientia  declinabat  ad  dexteram  vel  sinistram  ;  facile 
tamen  erat  ei  persuadere  rationibas,  si  que  obumbrare  viderentur,  quod 
proprie  favor  utilitatis  dictabat,  unde  et  decanatum  multum  oppressit. 
Nam  cum  publica  haberet  assertio  causas  civitatis  Autissiodorensis  oi^ 
dinarie  et  primo  loco  ad  jurisditionem  pertinere  decani  in  tantum  quod, 
si  aliqui  de  jurisditione  ipsius  in  curia,  vel  in  presentia  episcopi  in  jus 
vocarentur  quandoque  nisi  per  appellationem,  qui  prius  non  fuissent 
in  curia  decani  conventi,  plerumque  revocabantur  a  decano,  cognoscendi 
sibi  jus  vendicante;  plerumque,  exceptione  fori  opposita,  non  cogebantur 
ulterius  coram  episcopo  vel  ejus  officiali  ulterius  experiri  ;  et  ipse,  dum 
esset  decanus,  uteretur  hoc  jure,  factusque  episcopus  uti  permiserit  suc- 
cessores  suos  decanos  aliquandiu,  tandem  in  hiis  et  aliis  ad  jurisdic- 
tionem  pertinentibus  quam  sibi  vendicabat  decanus,  decanatum  cepit 
episcopus  impugnare  ;  et  non  solum  per  se,  sed  et  per  officialem  suum 
immédiate  et  absque  appellatione  de  causis  cognoscere  civitatis,  licet 
archipresbyteri  qui  antiquitus  locum  officialium  obtinebant,  nec  adhuc 
cognoscere  valeant  de  causis  eorum  qui  sunt  de  jurisditione  decani  ;  et 
pre  omnibus  qui  ante  ipsum  fuerunt  episcopis,  decanatus  jurisditionem 


Xin^   SfÉCLE,    AUTEURS   ANONYMES,  463 

I  non  modicum  eriervavit.  Hoc  in  ipso  precipuum  rppperiraiis  (h  imper- 
fecto  fragililalis  humane,  <|uod  jurisditiono.m  suam  et  dominandi  jus, 
pro  ut  poleral,  exltiidere  conabalur,  el  oiultum  preesse  volebat,  non 
lam  in  mansuetudine,  quaoi  in  virga. 

De  muîua  affectionc  ejus  et  frairh  mi  Mariasse. 

Frater  ejus,  Manasses  videlicel,  Senonensis  et  Autissiodorensts  archi- 
diaconus,  ei  cornes  individuus  adherebat,  nuLuque  suo  et  moderamine 
omnia  agebanlur;  nec  (jiiicquam  fiebat  grande  eut  panuni,  «^od  de 
consilio  ejus  non  manarat  ;  sicque  eum  sibi  episropus  prefeceral  ut 
solo  nomine  major  esset  ;  sescque  ambo  ejus  consilio  existimabani 
felices,  si  sic  ois  individuam  vile  retinere  consueliidiiiem  licuisseL  Sed 
dinna  dispiensationis  providentia,  que  sibi  complacueral  in  ulroque, 
sicul  junioreni  Aulissiodorensi  ecdesie  prefecerat,  sic  el  inajorem.  Ma- 
nassem  scilicet,  infra  brevis  lemporis  spatium,  ad  Aurelianensis  cathedre 
fasligium  sublimaviL;  ac,  ne  Aurelianense  territoriuni  de  aiiliqua  prero- 
galiva  ulterius  se  jactarel  quod  duos  olim  fralres  uno  ventre  et  eisdem 
lumbis  edilos,  allerum  Auslrenum,  videlicel  Aurelianensis  ecclesie,  al- 
terum  Aunarium  scilicet  Aulissiodorensis  ponlifices  de  suo  gremio  pro 
tulisset,  Aulissiodorense  qiioquc  tcrritorium  dominus  ejusdem  pri\ilegii 
pari  lalice  libravit,  ut  vice  versa  duos  ilidcm  fratres  darel,  etsi  merilo 
impares,  quorum  altor  Manasses  Aureliarinnsi,  aller  vero  Guillermus 
ecclesie  Aulissiodorensi  preessel,  ulerque  de  Autissiodoreusi  territorio 
oriundus. 


QualUer  fraier  ejm  Manasses  electus  fuit  in  Aurelianensem  episcoimm, 

Is  igitur  Manasses,  eum  in  generali  sinodo  Senonensi  per  sollempnes 
Aurelianensis  ecclesie  nuncios  in  episcopum  peteretur,  facta  de  ipso  elec- 
tioneconcordi,  el  ipse  renuet  consenlire,  archiepiscopo  IVfro,  qui  préside- 
bat  in  sinodo,  ipsuni  urgente  eodem  studio  et  intuilu,  quem  circa  fratrem 
suum  Aulissiodorensem  episcopum  ipsum  habuisse  meminimus,  coac- 
lus  et  addiclus,  in  prefata  ecclesia  bonus  regimiaispontificalisacccpit: 


464  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'yONNE. 

revocato  proposito  quodjamdiu  conceperal,  ut,  videlicet  resignalo  ar- 
chidiaconatu  Autissiodorensis  ccclesie,  ipse  contemptus  esset  hiis,  que  in 
Senonensi  ecclesia  obtinebat,  vitamque  ibi  quasi  privatam  ageret  in 
quiele,  nisi  si  quando  eum  fratris  sui  Autissiodorensis  episcopi  inde  abs- 
traheret  nécessitas  aut  voluntas. 

De  his  que  gessit  Mariasses  in  episcopatu  Aurelianensi, 
et  qualiter  se  ibi  habuit. 

Libet  hic,  fra terni  gratia  consortii  et  prérogative  illius  dilectionis,  que 
inter  eos  ad  finem  vite  usque  duravit  obtentu,  de  gestis  hujus  Manasse 
pauca  de  multis  perstringere  breviter  et  summatim,  ut  qui  de  uno  fra- 
Irum  legeret,  dg  reliquo  penitus  non  ignoret.  Is  ergo,  juvenili  etate  ac 
levitate  decursa,  in  qua  dum  nimis  extitit  humani  causa  favoris  profluus 
sue  substantie  profligator  sibi  fecerat  nomen  grande,  tandem  ex  fratris 
consortio  et  exemplo,  qui  semper  modes  tus  fuerat  et  raaturus,  omni 
levitate  deposita,  etiam  ante  episcopatum  sic  veterem  hominem  cum 
actibus  suis  longe  proscripserat  ut,  sicut  erat  ferventissimi  animi,  fra- 
trem  ipsum  precedere  videretur  in  novitate  spiritus,  et  virtutum  exer- 
citio  ardentius  ambulando  ;  in  episcopatu  vero  tanta  in  eo  lampada  vir- 
tutum effulsit  ut  in  timoré  Domini  permanens,  juxta  apostoli  verbum 
ad  Thimotheum  scribentis,  exerceret  se  ad  pietatem  precipue,  sibi  par- 
cissimus,  immo  potius  et  severus,  suis  largus,  pauperum  totis  visce- 
ribus,  totis  viribus  sedulus  dispensator;  tanta  aviditate  et  desiderio 
circa  subditos  ut  pastoris  curam  utiliter  gereret  estuabat  ut  eo  moriente 
didicerint  ac  defleverint  quid  aflfectionis,  quid  consilii  et  auxilii,  quid 
amiserint  consolationis  in  ipso. 

Qualiter  contra  regem  et  ministros  ejus  jura  Aurelianensis 
ecclesie  defendebat. 

Multa  in  episcopatu  adversa  magna  longanimitate  evicit.  Nam  con- 
tra regem  regalesque  ministros  pro  jure  ecclesie  sue  fréquenter  et  vio- 
lenter decertavit;  jura  episcopalia  usurpata  ab  eis  a  longo  temporo  multo 


XTÎl**   SIÈCLE,    AUTEURS   A?rOiST!^ÎES.  4G5 

taborc,  quod  poluit  revocans  ;  tum,  qiioad  nemora  Sanclo-Crucis,  in 
quibus  premier  alia  rarbonarios  lam  constanter  quam  virilîter  vendica- 
vit,  tum,  quoad  alia,  condilionem  ecclesie  multo  reddidit  meliorem. 

De  gemmis  annulorum  predeceucru  sut  qnm  revocavii  a  rege. 

Multa  constantia  crmlra  oundem  regeni  oblinuit  sibi  geniraas  de  anti- 
lis  predecessoris  sui  Hugonis  sibi  ab  ipso,  rege  aunim  sibi  relinentp, 
restilui,  ob  conservationem  privilegiomm  ecclesie;  qui  ulique  rex  quic- 
qnid  in  bonis  ejusdeoi  llugonis  episcopi»  ipso  decedente,  auri  argenti  in- 
veneral,  sibi  jure  regio  vendicabal. 

Qualiter  vamllos  Anretianemû  ecclesie  de  servitute  cxerciiuum 
regalium  pro  parte  liberaverit, 

Vasallos  ecclesie  Aurelianensis,  quos  rex  in  expedilionibus  suis  pro- 
priis  eomm  suniplibus,  quasi  jam  pro  consuetudine  diu  oblenla  inililare, 
cogebat,  non  veritus  propter  illos  corn  domino  rege  de  eorum  injuria 
disceptare,  m  banc  libcrtatem  eduxit,  ut  episcopus  in  hujusmodi  expe^ 
dilionibus  suis  habeat  stipendiis  quotquol  voluerilde  eisdem;  unde  et 
eorum  jugum  allevalum  esl  in  immensum»  et  episcoporum  condilio  longe 
raelior,  quam  prius  existeret,  esteflecta.  Nam,  vocalo  adexpeditionema 
domino  rege  episcopo,  non  deiueruntei  vassalli  sui,  qui  seei  mililatoros 
ne  compellanlur  a  regecertalim,  el  magna  ambitioneofTorant,  qui  mag- 
nis  prius  stipendiis  et  sinedinicultate  solebat  conducere  alienos. 

Qualiter  rectiperamt  prh'ilegium  ecclesie  super procuraîionibus 
régis  in  terra  eptscopali. 

Idem,  posl  multos  labores  longuamque  erumpnam  exilii,  quod  occa- 
sione  exerciluum  regalium,  in  quibus  ipse  et  frater  ejus  Guillermus  nul- 
lum  nisi  presentem  regem  sequi  voluerant,  ambo  sustinuernnt,  conslan- 
ter  ruine  ecclesie  in  hoc  bumeros  virilifer  supponentes,  privilegium  in 
grave  ecclesie  sue  prejudicium  per  predecessoris  sui  Hugonis  cl  Aure- 
lianensis capituli  renuncialionera  amissum  sub  annua  prestolione  sexa- 


466  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'yONNE. 

ginta  librarum  pro  procurationibus  régis  in  terra  episcopali  sub  quodam 
pacis  oblentu  ilerum  obtinuit  reformari. 

Quanto  periculo  décimas  lanarum  in  archidiaconatu  Sigalonie 
acquinerit  presbyteris  parochialibus. 

In  archidiaconatu  Sigalonie  adversus  conspirationem  indigenarum 
contra  se  factam  constanter  et  insuperabiliter  desudavit;  qui  scilicet 
indigène  contra  eum  exciti  propter  lanarum  décimas,  ad  quas  suis  sol- 
vendas  presbyteris  prêter  morem  terre  illius,  eos  ecclesiastica  compelle- 
bat  censura,  in  manu  armata  quasi  vir  unus  convenerant,  et  ipsum 
o.piscopum  in  Castro  quodam,  in  quo  se  receperat  propter  illos,  obse- 
derant  nocte  una,  nichil  prêter  ejus  sanguinem  sitientes;  quorum  re- 
bellione  féliciter  superata,  tandem  cum  grata  sibi  satisfatione  de  injuria, 
plene  de  decimis  obtinuit  pro  presbyteris  quod  volebat. 

De  demolitione  fortericie  de  Ecri,  et  insidiis  Johannis  de  Aurelianis 
et  qualiter  Pithveris  ah  eo  captum  recuperaverit  per  regem. 

Joannes  de  Aurelianis,  miles,  apud  Ecri  villam  suam,  Estrepeio  videlicet 
ville  episcopali  conterminiam,  fortericiam  erigebat;  contra  quem  epis- 
copus  tanto  fortius  se  accinxit  quanto,  facta  sibi  ab  episcopo  novi  operis 
nuntiatione,  ille  insolentius  quod  proposuerat  ad  perfectum  perducere 
contra  prohibitionem  episcopi  conabatur;  tandem  propugnacula  et 
quicquid  faciebat  ad  fortericiam  invitum  compulit  demoliri  post  multas 
suas  et  suorum  perpessas  injurias,  et  quandoque  insidias;  quas  quadam 
die,  dum  iter  Pithveris  faceret,  sibi  positas  ab  eodem  non  ex  proposito, 
sed  miraculose  evasit,  procurante  Domino  ut  ad  cujusdam  infirmantis 
visitationem  diverteret  extra  viam;  qui  si  tune,  ut  credebatur,  in  ejusdem 
Johannis  insidias  incidisset,  nequaquam  procul  dubio  morlis  periculum 
evasisset.  Pithveris  quoque,  nobile  castrum  Aurelianensis,  ecclesie,  quod 
sub  eadem  tempestate  vi  armata  ipse  Johannes  intraverat  proditiose  et 
ceperat,  multo  labore  et  instantia  apud  regem,  qui  id  dissimulare  vide- 
batur,  ab  initio  egre  ferens  quod,  quotiens  adversus  eum  habebat  ali- 


XITl^    SIÈCLE,    AUTEURS   ANONYMES.  467 

quidopiscopus,  non  verebalur  ei  in  facie  resislere  confidenter,  tandem 
recuperavit,  Johaiine  non  sine  confusione  ejecto. 

Qualiier  ipsum  Johannem  et  $no$  pubUcam  agere  pemientiam 

compulerct. 

Ad  ullimum  ejnsdem  et  suorura  infanlum  edomuil  superbkm,  quod 
eos  pubHcani  taliter  suLire  |)enitentiam  eum  pucuniaria  emendalione 
coegit ,  hoc  addito  quodipsisedem  apostolicam  prù  absalulionesua  ni^ 
chilominus  adierunl;  quod  non  iinmerito  ceteri  terreri  polnerunl,  n*^ 
conlraeumsimiliaaltooiplarent,  Inepiscopalu  illo  lot  agones,  loterutiip- 
nas,  tôt  periculosa  discrimina  constanler  evicit,  tanta  propter  Deum  [abe 
corpus  affàcil  quod  illud  quod  de  bono  Germano  diclum  est  ei  pos- 
sit  utmrnquc  non  inconvenienteraptari,  videlicel  ipsum  inler  lot  cruccs 
longum  Iraxisse  martyrium.  Unum  in  summa  de  ipso  dicere  est,  quod 
per  duodecim  annos  vel  ampHus,  quibus  sedil  in  episeopatu  predictu, 
plus  céleris  modcrni  temporis  laboravit  et  plus  profecit. 

De  palaiio  quod  edificavit  apud  Mafjdunum. 

Apud  Magdunum  caslrum  episcopale,  ubi  episcopus  proprium  non 
habebat,  quod  competens  esset  domicilium,  magne  nobilitalis  exlruxil 
palaliumcum  turribus  et  propugnaculis,  presidium  videlicet  municipii 
inexpugnobile  el  nobilem  episcopi,  cum  ad  caslrum  illud  deiiegaverif 
mansionem. 

De  pontibus  JanjoHi  et  Mafjdîmi. 

Ibidem  et  apud  Jargolium  super  Ligerim  lapideos  ponles  fecil;  et 
quoniam  preciosa  est  in  conspeclu  Domini  mors  sanclorum  ejus,  de 
beato  ejus  exitu  paulisper  langamus.  Cum  Jam  haud  dubie  properarel 
el  irrevocabibler  ad  exilum,  admonilus  a  sociis  ul  pro  fralre  suo  Guil- 
lermo  mitterol:  Sinite,  inquit,  sinite;  nichil  mihi  libel  amplius  intueri 
quam  solum  Dominum  meum  Jesum-Chrislum;  sicque,  non  convocat** 


// 


468  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE  l'yON.NE. 

fratre  ab  ipso,  vitam  finivit.  Qui  tamen,  licet  intempestive  excitus  a  so- 
ciis,  ad  exequias  festinus  advenit;  et,  licet  astantes  ubertim  in  lacrimas 
solverentur,  et  pauperes  precipue  flentes  et  aliis  suspiriis  et  questibus 
proclamantes  sese  vite  sue  subsidia  amisisse,  tunicas  et  vestes  quas 
eis  fecerat  ostendcntes,  ille  solus,  vultu  immoto,  siccis  oculis,  nulla  con- 
turbati  animi  signa  gerens,  exterius  intuebatur  tanquam  jam  glorificati 
hominis,  vultum  fratris. 

Qui  casualiter  Aurelianum  vénérant  pridie  quam  defungeretur  non 
ad  ipsum  visitandum,  sed  suis  specialibus  negociis,  evocati. 

Aderant  Senonensis  et  Turonensis  archiepiscopi  et  episcopus  Ceno- 
manensis  cum  eodem,  et  civitatis  que  illuc  confluxerat,  religiosorum, 
canonicorum ,  aliorum  clericorum  et  laicorum  permaxima  multitude  ; 
qui,  tanquam  eis  revelatum  esset  divinilus  quod  jam  ad  regionem  su- 
pernorum  civium  evolasset,  pedes,  manus,  et  quicquid  de  ipso  tangere 
poterant,  devotis  osculis  prolambebant;  felicem  se  putabat  qui  de  ipso 
aliquid  tetigisset;  sic  tandem  archiepiscoporum  et  episcoporum  ma- 
nibus  tumulalus,  beato  in  Domino  fine  quievit.  Ad  cujus  tumulum  multa 
languidorum  et  maie  habentium  confluxit  frequentia  et  nonnullorum 
devotio  confluit,  usque  adhuc  ejus  meritis  prestolantes  a  Domino  lango- 
rum  suorum  recipere  sanitatem;  sed  bec  tantisper  de  ipso  dicta  suffi- 
ciant;  nunc  ad  Guillermum,  cujus  cepimus  texere  historiam,  reverta- 
mur. 

De  ordinations  lectorie  et  succentorie  in  ecclesia  Autissiodorensi 

et  scolastrie. 

Guillermus  igilur,  suscepti  regiminis  strenue  curam  gerens,  ad  école- 
siarum  statum  in  melius  promovendum  eflicaciter  anhelabat.  In  majori 
scilicet  cathedrali  ecclesia,  prêter  alia  que  ibi  provide  fecit,  vel  libera- 
liler  contulit ,  lectoriam  et  succentoriam ,  per  quas  totum  in  legendo 
cantandove  servitium  dispensatur,  nec  non  et  scolastriam,  que  antea 
ita  tenues  erant  in  proventibus  et  exiles  quod  non  inveniebatur  qui 


XUf   SIÈCLE.    AUTEURS   ANONYMES.  469 

lioflus  reciperet  sine  fructu,  jure  confereridi  sibi  suisque  successoribus 
episcopis  de  assensu  rolento  ciipiUili,  gralis  redditibiis  ampliavil,  sco- 
lastrie  circiler  decem  librarum,  lectorie  el  succentorie  premier  anliifua 
stipendia  fruclus  unius  prébende  cum  niioulis  parlicioïiibus»  que  hiis 
ciHiuibus,  consenlienle  capilulo,  depiitavit  assignans- 

De  mainculartis, 

Sacrisla  providere  teiietur  el  exhibe re  clericum  uiium  matricularium 
et  alios  qui  campanas  pulsare  et  ea,  que  ad  officium  suurii  perlinent, 

vaieant  exercere.  Episeopus»  prêter  illos,  instituit  très  malricularios  : 
iinum  videlicet  clerieum,  quem  attitulavit  al  taris  sanrfe  Crucis  in  ea- 
dem  eeclesia,  ut  ibi  serviret  in  officio  sacerdolis,  mediBlalem  beneficii 
ejusdem  allaris  illi  matrieularie  perpetuo  jure  annectens,  cum  eentum 
solidis  in  denariis  Penlecoslalibus  de  Varziaco  percipiendis  annuatim; 
el  duos  laieos  quibus  singulis  decem  librarum  in  reddilibns  assignavil; 
ad  quorum  predieta  stipendia  eeelesia  de  Vermenlone  ducHieeim ,  ee- 
clesia de  Bciriaco  oclo  bbrarum  solvere  annuatim  lenentur. 

De  diimione  festorum  sancH  Alexandri  et  sancti  Brùii  et  fesiis 

Apostolorum, 

Sanctorum  Alexandri  et  Brieii  festa,  que  permixtim  sub  quadain 
confusione  ûeri  consueveranl,  separatim  slatuit  celebrari;  el  Aposto 
lorum  festa,  prout  erant  minoris  observantie,  solemnius  solilo  cum  ma- 
jnrum  campanarum  pulsatione  fleri  ordinavît;  sacriste  pro  lurainari- 
bus  et  aliis  que  amplins  a  festo  simplici  hujusmodi  ritus  sollempnita- 
lem  exposcit,  redditus  compétentes  et  sibî  gratos  assignans;  nec  non 
et  processionem  in  vigilia  beati  Stephani  hyemali  post  vesperas  de  Na- 
livilale  sollempnem  singubs  in  eapis  sericis  deferentibus  accensorum 
luminaria  cereorum. 

Qualiter  ornarit  ecclesiam  de  cmce  et  calice  aureo. 

Ad  ornalum  ecclesie  pannum  unum  sericum  valde  bonum  et  ma- 
gnum el  duo  minora  pretiosa  tamen  contulit  ad  ornalum  allaris;  an- 
1  60 


470  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'TONNE. 

tiphonarium  quoque  optimum  in  duobus  voluminibus  fîeri  fecit,  ca- 
pitule itidem  alterum  par  ei  in  omnibus  faciente  novem  insuper  marcas 
auri  ad  crucem  et  calicem  aureum  facienda,  et  anulos  suos  aureos 
preciosos  admodum,  et  tredecim  librarum  Parisiensium;  sed  hec  mo- 
riens  in  sumptibus  contulit  faciendi. 

De  emendatione  palatii  episcopalis. 

Tecto  palatii  ponlificalis,  die  sancto  Parasceves  in  sue  promolionis 
exordio,  pro  parte  aliqua  corniente,  palatium  ipsum  multum  nobiliori 
quam  ante  tecti  decoravit  structura;  et,  ad  intromittendam  lucem  in 
palatium,  fenestras  pinnaculi  magna  intercapedine  dilatavit,  arcens 
flatus  importunes  ventorum  vitrearum  perlucidarum  objectu.  In  prefata 
vero  ruina  quid  miraculi  contigerit  dignum  duximus  ad  noticiam  trans- 
mittere  posterorum,  ut  per  omnia  bénéficia  divina  laudetur. 

De  lapsu  palacii,  et  miraculo  qtwd  ibi  contingit. 

Die  igitur  sancto  Parasceves,  erat  ipse  solus  in  caméra  sua  superiori, 
psalmodie  et  orationi  intentus;  inferius,  inpalatio  majori  illi  camere 
contiguo,  vir  quidam  de  Druia  Castro  cum  uxore  sua  ad  confitenda 
peccata  et  excipiendam  ab  episcopo  penitentiam  expectabant.  Immi- 
nente jam  hora  tercia,  transitum  illuc  faciens  archidiaconus  adibat 
episcopum,  eosque  sibi  assurgentes  invenit;  et  cognito  cujus  rei  gratia 
expectabant,  insinuavit  episcopo  qui  statim  eos  ad  se  accersiri  man- 
davit;  vixque  palatium  egressi  fuerant,  cum  ecce  in  ea  parte,  in  qua 
steterant  pedes  eorum,  tectum  palatii  corruit,  secum  trahens  lignorum 
et  tegularum  ingentia  fragmina  in  ruinam,  que  pénitentes  predictos  pe- 
nitus  contrivissent,  nisi  virtus  subvenisset  divina,  que  donec  discessis- 
sent  ruinam  continuit,  que  sic  de  proximo  pendebat  futura.  0  mira 
penitentie  virtus  que  sic  divinam  continuit  justidam  ut  jam  moritu- 
ros  sola  Dei  misericordia  de  instantis  mortis  precipitio  liberaretl  Sol- 
vitur  episcopus  in  lacrymas  et  stuporem,  et,  inspecta  mortis  imagine, 
ex  intimis  cordis  medulUs  in  Dei  laudes  prorumpit.  Ad  ruine  firagorom 


XIII*   SIÈCLE.    AUTEURS   AlVONYMES.  471 

concurril  turba,  et  de  manifesto  miraculi  spectaculo  univ^Tsi  *^xultaiil, 
Dei  magnalia  predicantes. 

De  imtiHmone  prehendarum  apml  Epponiacum,  Tociacmn  et 

Conadam, 

Ad  cultus  amplialionem  divini  et  caslris  episcopalibus,  Apogniaco  vi- 
delicet,  Tociaco  et  Conada  canonicos  instiluit  et  prebendas  prêter  alia 
que  ad  hoc  contulif ,  parochialcs  ecclesias  cum  suis  proventihus  eisdem 
depulans  et  assigiians. 

De  hits  que  coniulil  ecclesie  Sancîi-Amatoris  et  canonkis  cupelle  sue 
de  Trinitaic  et  ipsi  capitulo  Autimodorensi. 

Ecclesie  beali  Amatoris  et  canonicis  sub  regulari  Sancti  Saliri  ibi  de- 
gentïbiis  disciplina,  locum  de  Boticen  versus  Sanclum-Salvatoreni  et  ec- 
clesias de  Aletisec,  de  Petrosio,  et  Capellam  de  Mola  in  parochia  de 
Chevannis  ;  canonicis  vero  quatuor  capelle  sue  Aulissiodorensis,  scilicet 
de  Trinitate,  decimam  quandam  apud  Tociacmn,  quam  propria  eis 
comparavit  pecunia,  pia  liberalitate  coocessit.  Dédit  insuper  capitulo 
AutissiodûTensi  quicquid  eis  deeral  ad  plenam  decimaruni  bladi  per- 
reptionem  in  lerrilorio  de  Crevenno,  et  hoc  in  opus  cotidiane  particio- 
nis  de  pane  que  ût  in  ecclesia  tiJis,  qui  interfuerint  matulinis  ani 
misse,  separata  ab  ecclesia  de  Crevenno,  cum  vacaret»  portione  quani 
ibi  presbyler  ecclesie  percipere  consueverat,  et  canonicis  assigna  ta,  sub 
quadam  tamen  recompensatione  ab  eis  facta  ecclesie  memorale, 

Quulùer  procuraml  recompemalioTiem  factam  capitulo  apud  (huitum, 
pro  eo  qmd  liabebat  apud  Bitliacum. 

Sua  quoque  inslantia  et  virtute  faclum  est  quod,  cum  cornes  Ni  ver- 
nensis  Herveus  in  moule  de  Mûris  prope  Billiacum,  qui  erat  de  fundo 
Autissiodorensis  ecclesie,  muniiionem  erigeret,  et  canonici  Aulissiodu- 
rensis,  comitis  alrocitatem  verenles,  remissius  de  jure  suo  disceplareni 


I 


172  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'yONNE. 

cum  eo,  tandem  interventu  suo  et  fratris  sui  Hanasse  Aurelianensis 
episcopi,  de  quo  supra  meminimus,  cornes  quicquid  habebat  apud 
Osiacum  canonicis  pro  eo  quod  habebant  apud  Billiacum  commutavit, 
exceptis  decimis,  quas  ibi  habebant  canonici,  que  in  commutationem 
non  potuerunt  venire,  sed  permanserunt  eisdem  ;  unde  non  modica  uti- 
litas  ecclesie  Autissiodorensi  acrevit. 

De  abbatia  de  Cellis,  et  quid  eidem  abbatie  contulerit, 

Novelle  plantation!  de  Cellis  contulit  inter  cetera  domum  de  foro  Au- 
tissiodorensi que  fuit  Iterii  Borni  militis,  quam  utique  de  propria  pec- 
cunia  comparavit,  et  unum  modium  frumenti  et  duos  sigali  in  gren- 
chia  et  redditibus  de  Brenchis  annuatim,  quam  a  monachis  de  Chari- 
tate  multa  acquisivit  peccunia  et  in  suam  proprielatem  redegit. 

Qualiter  Brenchas  et  pertinenlias  ejus  contulit  hospitali  de 

Appogniato. 

Eandem  insuper  villam  cum  nemoribus  et  aliis  appenditiis  suis,  et 
partem  nemorum  de  Courum,  que  émit  à  Guillermo  Grosso,  milite,  hos- 
pitali de  Apogniaco  inperpetuam  elemosinam  assignavit;  salvo  eo  quod 
ibi  percipiunt,  ut  diximus,  moniales  de  Cellis;  que  tamen  omnia  dis- 
posuit,  ut  Andréas,  Autissiodorensis  archidiaconus,  quem  nutrierat  a  pri- 
mevo,  sub  annuo  canone  teneret,  quoad  viveret,  solvendo  annuatim 
duobus  canonicis  hospitalis  predicti,  qui  in  ecclesia  de  Brenchis  parro- 
chiali  jugiter  deservirent,  quibus  etiam  prêter  canonem  illum  et  minu- 
tas décimas,  et  oblationes,  et  universos  proventus  ecclesie  assignavit 
post  decessum  archidiaconi  totum  in  solidum  possessuris,  et  propter 
hoc  bénéficia  ampliaturis  pauperum  suscipiendorum  in  hospitali  de 
Apogniaco  supradicto. 

De  hits  que  acquisivit  episcopatui  Autissiodorensi, 

Acquisivit  autem  episcopatui  in  civitate  Autissiodorensi  ligium  homa- 
gium  de  Campo  de  Moreto  et  de  omnibus  que  apud  Autissiodorum 


XTII*  SIÈCLE.   AITEIRS   ANONYMES,  473 

Milo  Filonis,  miles,  tenuerat  libère  in  alodum;  apud  Varziacum  ligium 

homagium  simili  ter  omnium  que  GuillHnius  th  Chanlemis,  niiks,  pos- 
sidebat  ibidem,  data  sibi  propter  hoc  non  niodica  peecunie  quaiititale, 
in  quo  tanlo  ulilius  eccksie  est  provisum  quanio  ne  ea  in  manum  for- 
tiorr^m  conferrel  cnmilis  videHcel  Nivernensis,  velpotenlis  alterius,  unde 
mnnicipio  antedicto,  vel  ipsi  episcopo  non  pana  possel  oriri  lurbalio, 
non  inmerilo  timebatur,  qnaproptcr  dedil  ei  ceutum  libras  applicandi 
in  feodi  arrreraontura.  Apud  Apogtiiarom  simîliter  ind^r  cetera  partem 
décime  émit  centum  libras  Pruviniensos.  qiiam  iiobilis  vir  Guillelinus, 
conies  Sarri  Cesaris,  ibi  participabal  cnm  ipso  et  ahis  parteni  habenli- 
bus  in  eadem.  Apud  Charbuiam  eodeni  modo  inter  alia  que  mcraoriter 
non  lenemus,  totaui  ville  juridicionem  in  solidum  aequisivil,  de  qua 
episcopus  juxia  quartam  partem  habere  solel^at.  Multa  arquisitionis  sue 
in  episcopatu  alia  exliteruol  que  niemorie  non  occurrunt. 

De  feodo  Malliaa\  et  Befriaci,  et  turribus  Sancti-Sahatorn, 
et  Castri-Nom  sibi  traditis. 


De  Malliaco  qnoque  et  Betriaco  castrîs  nbiqiie  de  feodo  Autissiodorensis 
ecclesie  que  Petnis  cornes  Autissiodori  in  juset  feodum  comitisse  Cani- 
panie  in  prejudicium  ecclesie  transcribere  conabalur,  confilens,  dalis 
inde  litleris  suis,  quod  de  hiseidem  comitisse  fecisset  homagium,  multis 
laboribus  et  impensis  contra  eundeni  comitem,  sub  judicibus  a  sedeapos- 
tolica  delegalis,  causam  ecclesie  lantaest  constantia  prosequulus  quod 
ad  ultimuin  rem  eo  usque  perduxil  ut  cornes,  jus  ecclesie  recognos- 
cens,  de  utroque  spécial iler  episcopo  facerol  homagium  manuale,  ac 
juxta  tenorem  carlarum  episcopalium  super  hoc  confectoruni,  caslrum 
Slalliaci  ad  beneplacitum  episcopi  Iraderel  mandato  ipsius,  Hugoni  vi- 
delicet,  tune  arcbidiacono,  qui  noniine  episrnpi  rastrum  ipsuni  n^cepit. 
Comitem  quoque  llervcuni  Nivernensem,  lieet  non  sine  diliicullate,  ad 
hoc  tamen  pari  ratione  prudonler  perduxit  ut  jus  ecclesie  confiteretur 
et  inde  publicum  conficeret  instrumentum,  quod  Sancli-Salvatoris,  Caslri- 
Novi,  etConade  turres  episcopo  Autissiodorensiquoliens  vellet  juxla  pre- 
inissarum  cartarum  lenorem,  que  idipsuni  delerminant,  reddere  tene- 


I! 


474  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'YONNE. 

rctur  ;  ipsiquc  ad  libitum  suum  ad  juris  episcopalis  declarationem  quan- 
doque  Iradi  fecit  lurres  Sancti-Salvatoris,  et  Castri-Novi,  claves  quoque 
portarum,  ipsum  incomparabilem  juris  sui  possessionem  inducens  quod 
predecessori  suo  facere  non  volebat  et  qui  vidit,  perhibuit  testimonium, 
et  scimus  quoniam  verum  est  testimonium  ejus. 

Que  loca  religiosa  creata  mnt  sub  eo  m  Autissiodoremi  diocesi. 

Hujus  sane  temporibus,  in  sua  diocesi  creata  sunt  loca  religiosa,  et  ab 
ipsis  habuerunt  cunabulis  incrementum  :  de  Spallo  videlicet  sub  regulari 
observantia  Fratrum  de  Valle-Callium,  licet  eis  non  sit  subjectus  in  ali- 
quo  locus  ille;  et  de  Bello-Loco,  quod  et  de  Beaularriz  apud  nos  usi- 
tatiori  vocabulo  nuncupatur,  ubi  fratres  de  ordine  Cartusiensi  Domino 
famulantur  ;  que  utique  duo  loca  religiosa  comes  Nivernensis  Herveus 
eorum  fundator  contulit  et  dotavit;  tercius  quoque  locus,  novella  vide- 
licet plantatio  abbatie  de  Cellis,  prope  Autissiodorum,  monialibus  de  or- 
dine Sancti-Antonii  Parisiensis  addictus. 

Qualiier  veterem  ecclesie  Autissiodorensis  fabricam  demoliri  fecit, 
ut  novam  construeret. 

Ëodem  tempore,  circa  novas  ecclesiarum  structuras  passim  fervebat 
de  novo  populorum.  Videns  itaque  episcopus  ecclesiam  suam  Autissio- 
dorensem  structure  antique  minusque  composite squaloreac  seniolabo-  xi 
rare,  aliis  circunquaque  capita  sua  extollentibus mira  specie  venustatis,  jll 
eam  disposuit  nova  structura  et  studioso  peritorum  in  arce  cementaria 
artificio  decorare,  ne  ceteris  specie  studiove  penitus  impar  essel;  eam- 
que  fecit  a  posteriori  parte  funditus  demoliri,  ut,  deposito  antiquitatis 
vetemo,  in  elegantiorem  juvenesceret  speciem  novitatis.  In  cujus  sump- 
tuosis  impendiis  quanta  largitione  profluus  extiterit  enimciavit  fahrica 
primi  anni,  que  ultra  speratum  promota  in  immensimi  extulit  caput 
suum  :  quippe  circiter  septingentas  libras  de  proprio  primo  anno,  prêter 
oblationes  fidelium  et  prêter  juridicionis  sue  proventus  quos  ad  hoc  ab 
initio  deputavit,  in  sumptus  ejusdem  operis  erogayit;  ceteris  v^o  annis 


XIII*  SIÈCLE.   AUTEURS  ANONYMES.  475 

quandoque  per  ebdomadam  decem  libras,  quandoque  amplius,  quando- 
que  centum  solidos  ad  minus,  prêter  premissa  et  prêter  questas  diocesis 
sue,  sive  diocesium  vicinarum. 

De  Iwpm  et  miraculo  turrium. 

Incidenter  se  narrandum  hic  ingerit,  ad  comtemplationem  pietatis  di- 
vine, illud  posteris  transtnittandum  miraculum  quod  in  veteris  operis 
démoli tione  noscitur  contigisse.  Nam  anno  Domini  mccx\ii,  Dominica 
ante  Adyentum,  in  honore  sancte  Trinitatis,  diem  agebamus  sol- 
lempnem;  erant  in  ecclesia  Teteri  due  turres  altrinsecus  altitudinis  non 
modice,  et  soliditatis  immense,  una  meridionalis,  altéra  aquilonaris, 
infra  se  totam  chori  amplitudinem  et  canonicorum  sedilia  continentes. 
Hee,  sublato  sibi  ob  noTam  fabricam  veteris  operis  adminiculo,  per 
quod  solide  antea  subsistebant,  rimas  agere  ceperunt,  continuitatis  sue 
integritate  modico  prius  hiatu  soluta  ;  non  tamen  provîdebatur  quod  tam 
festinam  minarentur  ruinam.  In  soUempnitate  igitur  prelibata,  sollempni- 
ter,  ut  in  talibus  moris  est,  non  solum  minores,  sed  et  majores  pulsaban- 
tur  campane  ;  in  quarum  profecto  concussione  non  immerito  debere  ruere 
timerentur,  et  universos  pariter  opprimere  qui  eo  die  frequentius  ad 
ecclesiam  convenerant  festivitatis  obtentu,  si  putarentur  de  proximo  rui- 
ture.  Turris  tamen  meridionalis  majore  solito  pandebatur  hiatu;  quod 
intuentes  quidam  de  hoc  ceperunt  conferre  sermonem  qui  et  ad  cano- 
nicos  usque  pervenit.  Yocatur  magister  operis,  imminente  jam  hora  ter- 
tia ,  interrogatur  si  de  lapsu  turrium  esset  presentialiter  metuendum , 
et  si  posset  conventus  secure  sub  îllis  divina  officia  celebrare  ;  quo 
constanter  affirmante  timendum  non  esse,  quidam  de  discipulis  ejus , 
qui  presens  aderat,  dixît  quod  nec  per  horam  securum  esset  ma- 
neresub  ipsis;  quem  objurgare  cepit  magister  quasi  metum  superfluum 
canonicis  intentantem,  trabes  quasdam  ostendens  a  turre  ad  turrim 
profeûsas^  que  totam  eorum  machinam  ne  rueret  continebatit.  Qui, 
eum  instantius  queretur  ut  de  securitate  habenda,  nichil  nisi  certum 
diceret,  quasi  querentium  importunitate  devictus,  dixit  :  Nichil  omnino 
certum  dicere  valeo,  ignarus  quid  parent  tempora  secutura.  Ad  hec  verba, 


i7G  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE  DE   l'yONKE. 

quasi  quodam  mentis  presagio,  in  hoc  fuit  consona  omnium  senlenlia 
ut,  peracta  processione  que  instabat,  erat  enim  hora  tercia,  in  ecclesia 
beale  Marie,  que  de  appendiciis  ecclesie  majoris  extitit,  missarum  cele- 
brarentur  sollempnia,  quod  factum  est.  Nichilominus,  more  solito,  quasi 
nichil  timeretur,  sollempniter  omnes  pulsabantur  campane  ;  quarum  pul- 
sationibus,  quantum  de  humana  ratione  fuerat,  non  nisi  fortis  machina 
reslitisset  ;  sed  dilata  est  ruina,  ut  et  virtus  divina,  que  continere  po- 
tuit,  et  benegnitas  que  parcere  voluit,  in  earum  casu  repentino  evi- 
dentius  appareret,  omni  tune  concussione  cessante.  Porro  loco  divina 
exequendi  officia  sic  translata,  translati  suntetlibri  qui  in  usu  cotidia- 
no  existunt,  omnesque  pariter  qui  in  armario  turri  meridionali  suppo- 
sito  servabantur,  ac  si  statim  turres  ruinam  facere  crederentur.  Mis- 
sarum expletis  soUempniis,  jam  communiter  canonici  ad  prandium  resi- 
debant,  cum  ecce  repentino  fragore  turris  meridionalis  concusa  corruit 
in  oppositam  sibi  turrim,  ejus  basibus  penitus  a  parte  interiori  commi- 
nutis,  prolapsa. 

De  duobus  adolescentibus  qualiter  miraculose  evaserint. 

In  quo  casu  unum  extitit  precipuum  dignumque  relatu  miraculum, 
quod  adolescentes  duo,  novi  operis  gratuitate  illecti ,  prope  turrim  consiste- 
bant  labentem,  novam  fabricam  contuentes;  que  cum  dehisceret  in  ruinam, 
clamoribus  aliorum  exciti  ut  fugerent,  animo  consternati  et  tremefacti  vi- 
sione  horrenda  quam  turri  visibiliter  fatiscente  pre  foribus  cernebant 
adesse  ruinam,  dum  periculum  vitare  cupiunt,  magis  periculo  se  sup- 
ponunt,  viam  qua  sub  ipsa  turri  labente  patebat  intantius  relegentes; 
sed  dispensatio  divina  ruinam  miraculo  continuit  quo  usque  fugiendo 
vite  proprie  consulerent  in  saluti  ;  et  vix  in  loco  stationis  tuto  quidem, 
sed  adhuc  suspecte  consisterant ,  quando  turris  cecidit  supradicta. 
Exciti  fragore  populi  fit  concursus  ;  stabat  adhuc  et  in  solide  subsistere 
videbatur  turris  Aquiloni  objecta,  cum  ecce,  vix  interjecte  dimidie  hore 
spacio,  ad  terram  procumbens  totam  molis  sue  congeriem  ei  que  prius 
ceciderat,  superjecit. 


Xlir   :^tÈCLE.    AUTEURS   ANONY^ÏES. 


477 


Qualiler  Ihminm  clemenfer  et  miraculose  t^inam  dhtulit  in  horam 

oportunam. 

lu  tjuo  id  divini  constal  fuisse  miraculip  qiiod,  cum  humane  rationis 
esscH  irrefrapabileargumenlum,  quud  si  ila  dr  proximo  lurrium  iosla- 
rel  ruina  ad  connissio  {$ic)  campananira  ol  slrepilum,  quibus  juxta 
sollempnitatiscxigenliani  plus  solito  nocle  ac  die  vexate  fuerant  et  con- 
çusse polius  ruere  debuissent,  quod  ulique  sine  slrage  permaxima  fieri 
nequivissot,  virlus  divioa  ruinam  miraculose  suspendît  ad  lempus,  hu- 
rain  providons  oporlunam,  in  qna  omnibus  absentibus  magis  sine 
lestons  hftniiinira  et  periculo  iieri  poluissel. 

Quid  pensandum  fuerit  in  hac  fmseratiane  divina, 

Iti  *|uo  el  illud  pensandum  fuil  quanta  miseralione  nos  Doniinus 
vocabal  ad  peniteiiliam,  nolens  morlem  pcccaloris,  sed  magis  ul  con- 
verlalur  et  vivat;  qui  detanta  mortis  instiintia  nos  licet  iodignos  miseri- 
mrdiler  liberavit,  suo  lamen  servilio  mancipatos;  qni  eliam  campanas, 
de  quibus  nuUi  dubium  videbalur  quin  sub  lanle  molis  ruina  com- 
ïoinui  debereot  penilus  el  cuntringi,  eadem  miseralione  servavit  ille^ 
sas;  in  quo  nichilominus  liquidum  fuit  quante  pietalis  visceribiis  ra- 
tionabiliii  coniplectatur,  qui  etiam  insensalis  rébus,  sed  divinis  addirtis 
usibus,  benignitalis  sue  viscera  non  negavit. 

Miracuium  de  rrunfxo  et  ahuri  cou  fratrie. 

Prusequamur  adbuc  divine  magiialia  potestatis.  Erant  in  navi  ec- 
clesie,  coroconligua,  allaria  duo  :  dextrumsanctiThorae  marlyris,  quod 
et  de  confratrîa  dicebatur,  eo  quod  pro  conlVatribus  ecclesie  missa  ibi 
colidie  eelebretur;  sinistrum  vero  sancle  Crucis.  Que  etsi  turribus  a 
posteriori  parte  peiie  rontigua  in  parteni  lamen  anteriorem  ecclesie  am- 
plius  prfïniinebanl;  erantque  super  illa  pulpita  duo,  in  quorum  altero 
feslivis  diebus  lecliones,  in  ailero  Kvaogelium  legebalur.  In  eo  pnipito 

I  m 


478  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'yONNE. 

quod  eral  super  al  tare  sancte  Crucis,  erat  crux  quantitalis  non  parve, 
veterem  habens  ymagjmem  Crucifiii  mortem  Domini  exprimentem,  que 
a  posteriori  parte  pannum  habebat  sericum  sibi  prorsus  contiguum  et 
adherens,  ita  ut  crueem  tangeret  undequaque.  Hune  pannum  ruina  turris, 
cruce  vel  ymagine  penitus  illibata,  ila  minutatim  eontrivit  quod  vix  ejus 
vestigia  remanerent,  al  tari  nichilominus  supposito,  et  in  anteriorem  par- 
tem  ecclesie  prominentiori ,  ut  dictum  est,  adeo  comminuto,  ut  nulle 
ejus  partes  sibi  invicem  cohererent ,  pulpito  superiori  integro  réma- 
nente; e  contra  altare  confratrie,  de  quo  superius  diximus,  quod  erat 
turri  meridionali  conterminum,  nec  minus  ei  suspecta  videbatur  ruina, 
incolume  remansit  et  integrum,  pulpito  quod  erat  desuper,  dissipato 
pro  parte. 

Quid  pensandum  in  hoc  miraculo. 

Qua  in  re  pensandum  fuit  Dominum  miraculose  ad  excitandani  de- 
votionem  fidelium  et  sue  passionis  effigiem,  et  locum  ubi  pro  confra- 
tribus  specialiter  divina  quotidie  celebrantur  mysteria,  ceteris  dirutis, 
conservare.  Quamvis  in  altare  majus  ruina  provenerit,  frontemque 
ejus,  et  latera  multo  aggere  repleverit,  ei  tamen  fuit  innoxia,  exoepto 
quod  pannum  sericum  preciosum  quidem,  quod  obdiei  soUempnita- 
tem  in  fronte  ei  fuerat  antepositum,  dissipavit  penitus  et  disrupit;  capse 
que  erant  altari  supposite,  sanctorum  pignora  continentes,  perm^nserunt 
prorsus  intacte. 

De  miraculo  libri  in  qxho  legebatur  ad  Primam. 

Liber  in  quo  legebatur  ad  Primam,  sanctorum  Patrum  regulam  et 
cathalogum  sanctorum  continens ,  et  quidam  alii  libri  ad  missam  ne- 
cessarii,  cum  archa  in  qua  reponebantur  in  medio  chori,  sub  eadem 
ruina  fuerunt  oppressi;  archa  fuit  penitus  comminuta,  libri  circiter 
mensam  vel  amplius  fuerunt  sub  ruina  imbribus  expositi  qui  tune  hye- 
mali  tempore  uberius  profluebant.  Tandem,  remoto  aggere,  inventa  est 
archa  minutatim  confracta  et  libri  asseribus  integris  in  nullo  ruine  vel 


ÏJÎÏ*   SIÈCLE.    AUTEUHS    ANONYMES*  479 

pluviarum  scnsissc  dispendia,  nisi  quc»d  parum  eraiil  pulveris  aspersio- 
ns fuscati,  qui  tamen  levi  excussione  disGessit.  Quis  in  tanto  miracnlo- 
rum  speclciculo  non  stupuit?  Quis  se  de  lanla  mortis  ereptum  voragiae 
ronsiderans  non  cxpavil?  Quis  divine  virlulis  magnalia,  quibiis  potuit 
laudibus,  non  extulit?  Quis  pro  tam  manifesta  conditoris  elcnienUa  in 
gratianioi  acliones  cum  Irirrymis  non  pronipil?  Ad  removendum  ag- 
gerem,  sacerdotum  edielo  plebis  excitata  fervebat  devolio.  De  utraque  ve- 
ro  lurri  supereral  paries  exterior  ex  ruina:  is  aulem  qui  de  turri  me- 
ridionali  remanserat,  fissuram  feceral  el  hyatum,  qui  semper  instanteni 
ruinabcdur  ruinani;  nichilomiims  tamen  plebsdevola,  ceterive  mercede 
rnnducli  cirea  renioveadum  aggerem  desudabanl,  nec  obstabal  studiis 
mine  periculum  iraminentis. 

De  miraailo  ejns  qui  suslulù  tuMicam  suit  niîna. 

Die  quadam  cum,  ad  removendum  aggeris  congerîem  in  ea  parte,  in 
qua  flssus  paries  erat  proclivior  ad  ruinam,  usque  ad  horam  vesperfi- 
nam,  inslanlius  laborassent,  opusque  ffjrvcret,  pars  illa  parielis  que 
lapsum  minabalur,  cepil  repente  dissoivi;  quo  viso,  clamor  orilur  as- 
lanlium»  ut  qui  de  subtus  instabanl  operi,  fuge  velocîus  consulerent. 
Ouibus  fugientibus,  unus  tunicam  dimiserat;  ad  qnam  tollendam,  om- 
nibus ut  lugerct  clamanlibus,  est  reversus;  suspensa  est  mina,  divi- 
na  laciente  virtule,  quousque  ille  tunic^im  snstulissct;  que  ingenti  lapsa 
fragore  ex  tréma  qus  tangens  veslia,  sic  innoxia  cecidit  super  aliam 
ruine  eongeriem  ut  nibil  omnino  secum  Iraherelin  ruinam,  0  inefTabi- 
lis  divine  miseralionis  bonilas,  que  sic  perituros  ad  penitentiam  reser- 
vabat,  et  ad  devotioncm  cunctorum  animos  inforniabaU  Digressi  sumus 
paululum,  sed  non  abs  re,  quoniani  opéra  Doi,  juxta  verbum  sapienlis, 
preelarum  esteaarrare;  nutic  ad  stadium  récurrentes  ad  ea  que  res- 
tant, stilum  revertamus. 

QnaHter  tramialm  t*sf  ad  ecciesiam  Parmemem. 


(iuillermus  igitur,  de  quo  nobis  sermu,  cum  episcopatu  Autissiodo- 
rensi  quem  slrenue  rexerat,  annum  jam  agerel  quartum  decimura,  et, 


480  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE   l'yONNE. 

post  multos  tam  erga  Herveum  Nivemensem  quam  erga  Petruni  Au- 
tissiodorensem  comités,  nec  non  et  contra  dominum  regem  agones  fé- 
liciter superatos,  posuisset  omnia  in  tranquilla,  complacuit  in  eo  domi- 
no ne  ignavo  torperet  ocio  per  quietem,  ipsum  que  vacanti  Parisiensi 
ecclesie,  que  suo  apud  Damietam  defungentc  pastore,  Pefro  videlicet, 
per  eligendi  cissuram  aliquandiu  laboraverat,  tandem  prefecit  reniten- 
tem  utique  et  invitum,  et  apud  summum  pontificem  Honorium  suppli- 
canlem,  quem  propter  hoc  personaliter,  ne  cogeretur,  adierat,  non  sine 
magno  corporis  periculo,  imminentibus  jam  estivis  fervoribus  circa  na- 
tivitatem  beati  Joannis,  qui  sibi,  utpote  attenuato  et  colerico,  el  cpii  a 
calore  facillime  paterelur,  nimis  contrarii  existebant  ;  apud  quem  tamen 
non  profecit  quin  compelleretur  Parisius  transmigrare  ,  ut  ibi  preesset 
ea  soUicitudine  ac  vigilantia  quam  ipsum  in  Autissiodorensi  episcopatu 
habuisse  constabal. 

In  quo  statu  dimiserit  episcopatmn  Autissiodorensem  in  discessu  suo, 

Porro  discessurus  Parisius,  episcopatum  Autissiodorensem  in  Icm- 
poralibus  ampliatum  habundanter  utique  et  plénum  absque  debilorum 
honere,  faclis  melioribus  ejusconditionibus,  tum  quoad  regalia,  ut  pre- 
misimus,  tum  quoad  alia  quamplurima  dereliquit  :  episcopalia  domici- 
lia omnia  culcitris,  feno,  variis  utensilibus,  et  supellectili  ;  torcularibus 
etiam,  vasis  vinariis  non  paucis,  ubi  necesse  erat,  doliis  scilicel,  el 
cuppis  capacitatis  immense  habundanter  referta.  Capellas  insuper  sin- 
gulas  libris,  calicibus  et  vestimentis  plene  dimisit  ornatas. 

De  hits  que  reliquit  ecclesie  in  recessu. 

Indumenta  episcopalia  que  ad  usum  precipuarum  soUempnitatum 
specialiter  reservabat ,  mitram  preciosissimam  auro  gemmisque  non 
paucis  ornatam,  que  margarite,  sive  pelle  usitata  loculione  vocantur; 
pelves  duas  argenteas,  et  insuper  deauratas,  circiter  octo  marcarum  in 
pondère,  opère  mirifico  decoralas;  cophinos  mire  pulchritudinis  et  or- 
natus ,  aliaque  hujusmodi  in  usus  sacros  necessaria  ecclesie  un  de 


XIII'   SIÈCLE.    AUTEURS   ANONYMES.  481 

Iranslerebalur,  reliquit;  et,  quod  omni  thesauro  preciosius  est,  cum  qui- 
busdam  aliis  sanctorum  pignoribus,  digitum  beati  Prothomartyris  visi- 
bilem  cum  vase  argenteo  miri  decoris,  quod  a  Constantinopoli  fuit  al- 
latum;  crucemque  auream  permodicam  quam  quedam  procul  dubio 
ligni  Dominice  crucis  particula  visibiliter  in  auro  conclusa  super  aurum 
et  topazion  efficit  preciosam. 

De  domibus  mis  de  Portor Pendentif  et  cruce,  et  calice  aureo  ut  prius. 

Capitulo  domos  nobiles  quas  habebat  Porte-Pendenti  contiguas  cum 
pertinentiis  suis,  et  vineam  quam  totam  de  novo  replan taverat  in  ler- 
ritorio  Sancti-Gervasii,  eidem  annexam  domui,  eadem  liberalitate  con- 
cessit  ;  ut  qui  ea  tenuerit,  in  anniversario  suo,  canonicis  et  clericis  de 
choro  centum  solidos  annuatim  exolvere  teneatur  ;  dédit  preterea  illas 
noyem  marcas  auri  ad  crucem  et  calicem  faciendum ,  de  quibus  feci- 
mus  superius  mentionem. 

De  hits  que  reliquit  successori  mo  episcopo  Autissiodorensi, 

Successori  suo  in  omnibus  domiciliis  episcopalibus  fenum  in  habun- 
dantia,  domosque  utensilibus  ac  supellectili,  quemadmodum  preliba- 
vimus,  diversa  munitas,  vinumque  illius  anni  in  universo  et  partem 
talliarum  non  modicam  dereliquit. 

De  hiis  que  contulit  adfabricam  ecclesie  Àutissiodorensh  in  recesmsuo 

et  per  totum  annum. 

Ad  fabricam  ecclesie  partem  assignavit  aliquam  talliarum;  in  cujus 
impendia  singulis  ebdomadis  centum  solidos  dédit  ad  minus  per  an- 
num integrum  post  discessum.  Sed  quid  latins  in  talibus  immoramur, 
et  tendimus  in  longum  membranas,  dum  singula  conamur  vel  brevi- 
1er  delibare?  In  summa  dicere  possumus  nudam  pastore  ecclesiam 
fere  nudus  reliquit. 


i82  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE  DE  L'yONKE. 

Quod  noluil  prejudicare  capitulo,  ut  cum  ejus  comilio  fieret  electio 
successoris  Autimodorensis. 

lUud  quoque  non  arbilramur  pretereunler  silendum  quod  cum  Se- 
dem  Apostolicam  personaliler  adiisset  pro  obtinenda  licentia,  ut  in 
Autissiodorensi  ecclesia  remanerel,  nec  ad  aliam  transferre tur,  et  non 
profecisset  supplicando,  respuit  profecto  quod  si  Romana  concedere 
volebat  autorilas,  videlicet  cum  ejus  consilio  in  Autissiodorensi  ecclesia 
fieret  eleclio  successoris,  nolens  ut  capitulum  libertate  eligendi  absoluta 
in  aliquo  privaretur. 

Quanti  fuerit  dispendii  ecdetic  et  civitati  Autissiodorensi  ipsum 
discessisse,  et  que  mala  contigerunt  ecclesie  post  ejus  discessum. 

Quantum  autem  ipso  discedente  amiserit,  non  solum  ecclesia,  sed  et 
civitas  universa,  patuit  in  discessu;  nam  et  civitatem  et  ecclesiam  in- 
venerunt  ulique  mala  multa  tanquam  sue  Othoniel  liberatorem  videli- 
cet amisissent.  Comes  enim  Herveus,  vir  quidem  oppressor  hominum, 
et  crudelitate  formidabilis,  qui  in  ipso  episcopatu  Autissiodorensi  pré- 
sidente, et  ipsi  in  facie  resistente  aspirans  fréquenter  ad  hujusmodi  non 
profecerat,  ipso  adhuc  in  Romano  itinere  laborante,  cum  de  ejus  trans- 
latione  certissime  per  nuntios  cognovisset ,  vi  armata  civitatem  Autis* 
siodorensem,  non  audentibus  resistere  civibus,  occupavit,  etinsuamdi- 
cionem  redegit,  cum  de  morte  comitis  Pétri  qui  in  captione  a  commu- 
nioto  in  partibus  Gretie,  ut  prediximus,  tenebatur,  nichil  adhuc  pro 
certo  constaret,  qui  cum  proficisci  deberet  Constantinopolim,  episcopo 
recommendaverat  civitatem;  cujus  Hervei  ingressus  tanto  omnibus  erat 
suspectior  quanto  ille  atrocior  habebatur.  Is  post  discessum  Willermi 
predicti  in  unum  hominem  episcopatus  qui  de  Autissiodoro  ad  villam 
episcopalem  Giiacum  videlicet  cum  multis  aliis  qui  tempore  ejusdem 
Guillermi  illo  demigraverant,  transierat  ad  manendum,  sue  primordia 
tyrannidis  exercuit,  quem  clanculo  captum  et  abductum  tandem  restituit; 
sed  ipsa  nocte  qua  redditus  fuit,  apud  Giiacum  permanere  non  est  au- 
sus,  sed  Autissiodorum  sub  justicia  comitis  est  re versus.  Ad  cujus 


Xdl'   SIÈCLE.    AUTEURS   ANONTMES.  tSS 

«templum  céleri  qui  apud  Giiacum  siib  opiscopo  transierant,  Autissio- 
dorum  r»»ilieTunt,  licet  cives  melu  f oinitis  dJlFogerunl  de  civitate  ea^ 
dem.  Hominem  queiidam  capitiili  clam  addiiclurii  similiter  chmi  eoiun- 
xit;  qui  reslitulus  ab  eo  nunquam  palam  de  sua  emonetione,  eliam  ju- 
rammilo  astriclus,  ausus  est  confiieri.  Multa  fecil  et  alia  hujiismodi,  op* 
portimilatem  nactus  ecclesie  que»  discedenle  Guillermo,  Parisius  in  sue 
virtulis  robore  solida  non  manebaL  Eodeoi  quoque  (empore,  non  solum 
ab  eo,  quoniam  posl  modicum  migravil  a  corpore  ;  verum  et  a  circumja- 
œntibus  muUa  passa  est  ccclesia,  sublracta  sibi  vekt  columpna»  que 
totum  continebal  edificium,  episcopo  sopradiclo,  Nam  Regnaudus  Run- 
gefer,  miles  non  magne  fpiidem  polentie,  successorem  ejus,  dissiraulan- 
tibus  principibus  qui  habebaoL  tueri  ccclesiam ,  successorem  ipsius 
Henricmii  magne  quidcm  benignitatts  et  simplicilatis  vîrum,  atrocios 
infesiavil;  qui  proprium  ejusclericum,  cuslodem  utique  domorura  épis- 
copaliumde  Varziaco  capiens  et  inbonesle  perlraetans,  diu  in  captione 
detentum,  homines  quoque  predasque  terre  episropalis  abduc-ens»  cas- 
Irum  ipsum  Varziacum  yidelicet  violenter  eflregil,  et  dampnificavit  épis- 
copalum  in  quingentis  libris  et  amplius,  faclus  audacior  ad  inennes, 
nemioc  defendenle.  Eadem  tempestale,  miles  quidam  Gregorius  el  ejus 
pater,  in  génère  suo  primus  de  ignobili  cingulum  aeceperal  mililare,  Pe- 
trus  sciliùHde  Brullato,  decanum  cepil  ecclesie  el  ultra  in  Ararim  Bus- 
resiam  videlicet  extra  regni  fines  usque  ad  perductum  diu  tenuitcarcerali 
cuslodie  mancipatum.  Quidam  etiam  malefici  de  nocte  armali,  dausln 
et  ecclesie  emunitate  eiîracta,  quendam  de  canonicis  ut  de  hîis  que 
fiebant  conciebatur  aperle  canonicos  et  clericos  qui  ad  matulinale  olli- 
einm  convenerani,  per  ecclesiam  educlîs  gladîis  fugavernnt,  uni  us  ex 
cis  qiiem  viilneraverunt ,  altero  equorum  pedibus  coneulcato,  ipsam 
sanguine  prophanantes,  nec  minus  equorum  fimo  fedonles.  Necdabalur 
miseris  requies ,  quum  vel  a  nobilibus  viris  Drogone  de  MeTlolo,  Ste- 
phano  de  Basso,  domino  de  Arseio,  aliis  nichilomînus  mililibus  sive  ar- 
migeris  circumquaque  quos  aut  rimala  malicia,  aut  presumptuosa  le- 
méritas,  aut  avara  pau perlas  excilabat  paupertas  {$tc)  non  solum  ad  pre- 
das,  immo  etiam  plerumque  ad  cèdes,  oppressiones  fièrent  hominum 
ecclesie,  aut  irruptiones  \illanim,  et  non  erat  auxilialor. 


i8'|.  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE   l'yONNE. 

De  hiis  que  gessit  in  episcopatu  Parisieiisi, 

Xunc  (le  hiis  que  gessit  Parisius  Guillermus  prediclus,  pauca  que  no- 
bis  occurrunl  de  mullis,  breviter  prestringamus.  Eadem  longanimilate 
<»l  conslantia,  qua  frater  ejus  Manasses  Aurelianensis  episcopus,  de  que 
prediximus,  adversus  regem  regalesque  niinistros  ecclesie  jura  prose- 
(juons,  controversias  que  usque  tune  me  tu  regio  per  opiscoporum  dissi- 
mulationem  remanscrant  indécise,  tum  quoad  jus  quoddam  quod  ee- 
rlesia  in  castellulo  régis  de  parvo  ponle  scilicet  habere  debebat,  tuni 
super  halis  apud  Campellos  a  domino  rege  faclis,  tum  super  justicia 
et  mensuris  de  territorio  quodam  apud  Sanctum-Victorem,  quod  feo- 
dum  clausum  Brunelli  dicitur,  ad  concordem  consonantiam  per  com- 
positionem  redegit  ;  cujus  obtentu,  rex  Philippus,  qui  tune  agebat  in 
sceptris,  redditus  annuales  viginti  librarum  Parisiensis  monete  episcopo 
ojusque  successoribus  et  centum  solidos  capitulo  in  perpetuum  assi- 
gna^ît;  sic  igitur  procurante  jura  regni  ac  sacerdotii  distincta  per  com- 
positionem  initam,  regali  et  episcopali  instrumento,  et  capituli  etiam 
inde  confecto,  ut  super  preteritis  usque  ad  illum  diem  non  iterum  con- 
troversia  suboriri.  Quorundam  scx)larium  sicariorum  qui  de  nocte  in- 
cedentes  armati  raptus,  adulteria  committentes,  et  furta,  et  cèdes  ple- 
riimque,  vel  flagitia,  pacemque  non  solum  scolarium  et  securitatem , 
sed  et  civium  ipsorum  turbabant,  sic  exterminavit  de  villa  ut  quosdam 
quasi  hujusmodi  precipuos  sicariorum  in  carcerem  perpetuum  retruse- 
rit,  quodam  exlerminaverit,  pacemque  ac  securitatem  toti  a  talibus  red- 
diderit  civitati  cui  non  solum  noctes,  sed  et  dies  ipsi  valde  erant  sus- 
[)ecli.  Multa  gessit  in  episcopatu  preclara  et  perpétua  digna  memoria, 
que  vel  vobis  ignota  relinquimus,  vel  propter  legendi  fastidium  subti- 
cemus,  nunc  de  beato  exitu  quod  ad  nos  tram  pervenit  noticiam  disse- 
ra mus. 

De  beato  ejus  exitu. 

Is  cum  Parisiensi  cathedre  tribus  annis  et  fere  dimidio  bene  et  lau- 
dabiliter  prefuisset,  et  tranquillasset  omnia  fere,  excepta  causa  scola- 


XÎÎT  SIÈCLE.    AUTEURS    ANONYMES,  483 

rîum,  qui  jiiriditioni  ecclesiesue  et  cancellarii  in  qiiibiisdam  se  eman- 

eiparc  volebaat,  quctlara  sîbimetipsis  auctoritate  propria  staluta  eon- 
dentes,  acsibî  jus  coiidendi  hujusniodi  in  prejudiciimi  episcopi  et  can- 
cellarii,  ut  credebat  episcopus,  atlribuere  laboranles,  cronica  tandem 
quartane  fraclu?»  valitudine,  nx  qiio  fraler  suus  Manasses  sepe  diclus 
(le  hac  vila  mi^ravcral,  denium  cura  jam  convahiisse  viderelur  de  quar- 
lana,  IVbre  correptus  continua,  licel  lenla,  domui  sue  disposuit,  veluli 
illa  egritudioe  eonsuramandus  ;  vocalisque  pridie  qnam  defungeretur 
majoribus  de  capitulo  suo  apud  Sanclum-CIodoaldum,  vîllam  cpisropa- 
paleni,  ubi  decumbebal  inOrmus,  virisquc  religiusis,  abbal«*  videlicel 
Sancli-Victoris,  domino  ftadulpho  de  Hospilali,  sociisque  astautibus 
mortis  sue  diem  predixil,  et  apud  Pontiniacum,  locum  Cislerciensis  or- 
dinis,  ut  ad  majores  sucs,  qui  ibi  tanquam  loci  fundalores  dormiunt, 
se  tumulari  precepil,  ac  sequeuti  die  divinis  omoes  qui  aderant  infor- 
raans  cloquiis,  seque  eoruni  orationibus  recommendans ,  canonicos 
etiam  présentes  ecclesie  Parisiensis  sedulo  ad  concordera  electioneru 
exhortans,  colloquendo,  hûvr  manus  religiosorum  extrenium  eraisit 
spiritura,  ut  dédie  mortis  sue  predicenlis  veritas  probaretur;  sicqu*? 
apud  Pontiniacum,  prout  preceperal,  deportatus  et  tumulalus  incapella 
Beali-Thome  martyris,  ante  principale  allare,  beato  in  Hûminô  fine  qui<*- 
vit.  Murluus  est  aulem  in  feslo  Boali  Clemenlis,  apud  Sanctum-CIodoal- 
dum,  de  quajara  supra  diximus,  annoDoraini  millesimo  ccxxiii,  régnante 
Ludovico  circa  inicia  regni  sui  ;  sedil  vero  in  episcopatn  Autissiodorensi 
circiter  tredecim  annos  et  diraidium,  Parisius  aulem  circiter  très  annos 
et  dimidiura  fere,  sub  romanis  pontificibus  Innocentio  III  etHonorio  III, 
regnanlibus  in  Francia  Philij)po  Ludovico,  de  quo  superius  fecimus 
meiitionem. 
Explicit  deGuillermo. 


6^ 


486  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L^TONNE. 

LX.  DE  HENRIGO  QUI  FUIT  ORIUNDUS  DE  PAGO,  QUI  DiaïUR  YILLANOVA, 
IN  PARISIENSI  DYOEGESI. 

(An  de  J.-C.  1^0-1234.) 

Uuic  successit  Henricus  de  pago,  qui  Yilla-Noya  dicitur,  in  Parisiensî 
dyoce»  oriundus,  qui  prius  cantor  Autissiodorensis  ecclesie,  postea  per 
illam  electionis  formam,  que  a  jure  compromissio  dieitur,  pontiiicalem 
cathedralem  adeptus  est;  quem  mediocrem  génère  nec  inflavit  nobilitas, 
nec  yilitas  abjecit;  in  quo  licet  virtus  mansuetudinis  a  plerisque  mo- 
dum  diceretur  excedere,  jura  tamen  episcopatus  rigore  justicie  sic  illesa 
servavit  ut  tyranni,  qui  ea  sibi  usurpare  consueverant,  ea  compelle- 
rentur  restituere,  et  a  sue  tyrannidis  violencia  cessare.  Iste  est  qui  mu- 
nilionem  Castro,  quod  Varziacum  dicitur,  prejudicialem  a  viro  potente, 
nobîli  atque  ecclesie  Autissiodorensi  inimico,  Galchero  de  Jovigniaco,  acer- 
rimo  persecutore,  in  loco,  cui  Becherellum  vocabulum  est,  edificatam  fecit 
destrui,  et  non  sine  sui  et  suorum  grandi  periculo  funditus  everti.  Cujus 
temporibus,  panis  unicus  servitoribus  beati  protomartyris  distribuebatnr; 
sed  ipse  de  propriis  facultatibus  secundum  addidit;  insuper  et  mille 
iibras  Parisienses  ecclesie  in  extremo  contulit  testamento.  Hic  ecclesiam 
beati  prothomartyris  donariis  ampliavit;  corda  canonicorum;  in  suum 
favorem  mansuetudine  inclinavit;  inimicos  ecclesie  ad  concordiam  re- 
duxit,  et  post  cursum  vite  presentis,  in  pace  in  idipsum  dormivit  et 
requievit.  Hic  in  loco,  qui  Pulcher-Redditus  dicitur,  morbo  squinancie 
labores  presentis  militie  consummavit,  dormivitque  cumpatribus  suis, 
senex  et  plenus  dierum;  qui  in  ecclesia  beati  prothomartyris  sepultus, 
beatam  expectal  sanctorum  resurrectionem,  bravium  ad  quod  cucur- 
rerat,  ut  comprehenderet,  percepturus;  sedit  annis  xiii,  mensibus  qua- 
tuor. 


JUf  SIÈCLE.    AUTEURS   APÇO!^TWES. 


187 


hXÎ.  DE  EERNARM)  DE  SOtLIACO 


(Andei.-C.  1231-1244) 


Supradiclîs  patribus  Bemardus  de  Soiliaco,  vir  eximie  sanctilalis  su*?- 
eessit;  qui  multos  predeœssomm  sancta  simplicilateelsimplici  sanctitate 
[îrecessil;  qui  cum  generis  nobililale  polleret,  morum  tamen  preceltens 
nobilitas  sic  eam  pallio  huDiilitatis  obteiil  ut,  secunduui  aposlolum,  non 
alla  saperet,  sed  huniilibus  consenliret;  cujus  veneranda  canicies,  \m\- 
tus  serenitas,  verecondus  aspeclus,  ordioatus  incessus,  sermonis  rao- 
deslia,  casta  conversalio,  tnense  frugal i tas,  argumenta  virtutis  interios 
redundantis  efficacissima  minislrabant  ;  *^t,  quia  lucerna  sub  modio  abs- 
condi  uon  debuit,  sed  super  candelabrum  poni,  ut  ingredienlibus  domum 
lumen  rdunderet,  primo  a  supradicto  venerabili  paire  Hugone  de  Noeriis, 
Aulissiodorensi  antislîte,  prebendale  beneficium  in  Aulissiodorensi  ec- 
clesia  eonsequutus  est;  ubi  sacerdos  effectus  adeo  se  divinis  oflieiis 
roancipavil  quod,  sicut  ipsi  propriis  oculîs  vidimus,  die  noctuque  \\x 
unica  bora  preleriit,  que  non  per  ejus  lïd)ia  dévoie  Iransiret,  excepto 
quod  festivis  diebus  populis  ad  ejus  serraones  raanicanlibus  sacre  fluenla 
doctrine  devotissime  alque  copiosissime  influebat;  et  ut  stigmata  Do- 
mini  jugiter  in  suc  corpore  portaret,  jejuniis  et  oralionibus  insistebal, 
cilio  semper  iolrinsecus  iaherenle.  Celerum,  utbic  non  manenlem  ci- 
vilatem  bab^re,  sed  futuram  inquirere  demonslrareti  et  cum  apostolo 
experiretur  pericula  flurainum  et  lalronuni,  ceterorumque  duodecim  in- 
conimodorum,  que  apostolus  ad  Corinthios  loquens  seexpertum  fuisse 
commémorai,  Jerosolymam  peciit;  ubi  tanta  lucerna  abscondi  non  po- 
luit,  immo  sanclilatis  ejus  in  illis  partibus  adeo  radii  efliilserunt  ut  in 
Naziurenum  archiepiscopum  eligereut,  el  cunctis  aliis  eliam  sanctitate 
preclaris  preferrent;  sed  subbmitalem  panipendens  humilitas  in  se 
ojuversa,  plus  elegit  modicitalera  servare  quam  ia  sublimitalis  perieulis 
peiidere.  I  ta  que  revers  us  ad  propria  et  seipso  semper  meliorefTectns,  iti 
Aulissiodorensem  archidiaconatum  promotus  e^t;  ubi  tanta  sollicitudine 
animas  curandas  suscepit  quod  altendens  de  pasceodis  agnis  et  ovibus. 


488  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l' YONNE. 

ter  Petro  repetitum  mandaluni,  pavit  eas  doclrina,  exemplo,  alque  sub- 
sidio  temporali,  quibus  jugiter  insistens  die  nocluque,  estu  urebalur  et 
gelu,  fugiebatque  sompnus  ab  oculis  ejus.  Igitur  Henrico,  tune  temporis 
ecclesie  Autissiodorensis  antistile,  viam  universe  carnis  ingresso,  et  ad 
providendum  ecclesie  de  pastore  invocala  Spiritus-Sancli  gratia,  electo- 
ribus  congregatis,  mira  res  accidit,  et  nostris  temporibus  in  Gallicanis 
ecclesiis  inaudita;  nam  multitudinis  electorum  adeo  cor  unum  et  anima 
fuit  ut  omnes  uno  spiritu  conclamarent  archidiaconum  debere  prefici, 
quem  Dominus  prerogativa  donaverat  sanctitatis.  Cunclorum  igitur  in 
ipsumconcurrentibus  votis,  invitus  rapitur,  repugnans  trahitur,  nolens- 
que  cogitur  consenlire.  A  tempore  autem  illo  quo  in  episcopum  conse- 
cratus  est,  cariiem  suam  tanla  austeritate  dampnavit  quod  feria  se- 
cunda,  quarta,  sexla,  et  septima  escis  quadragesimalibus  ejus  jejunia 
solverentur,  nisi  forte  labor  aut  infirmitas  aliquidlotiusindulgeret.  Tanta 
vero  ad  Christi  pauperes  erat  ejus  affectio  ut,  secundum  doctrinam 
Thobie,  quo  modo  potuit,  semper  fuit  misertus;  cum  enim  ei  adfuit  mul- 
tum,  habundanter  tribuit;  cum  autem  modicum,  et  illud  misericorditer 
studuit  impertiri.  Nos  enim  ipsi  experimenlo  fréquenter  didicimus  quod 
sibi  menseque  sue  sodalibus  fréquenter  subtraxil,  unde  pauperum  esu- 
ries  levaretur;  ipso  audiente  atque  patienter  sustinente,  murmurabant 
servientes,  murmurabant  et  socii  pro  deliciarum  defectu,  et  mense  divitis 
parcitate;  sed  illesa  conscientia  erga  divites  parcitati  insistens,  minus 
grave  sustinuit  ab  eis  de  avaritia  notari  quam  judicio  pauperum  que- 
rimonias  sustinere,  nisi  eis  secundum  doc'rinam  evangelicam,  quod 
superest,  eleemosynam  contulisset.  Adeo  etiam  vana  mundi  gloria  ei 
extitit  odiosa  quod,  sicut  a  fide  4ignis  pauperibus  plene  perpendimus, 
illis  quibus  largiebatur  eleemosynas,  ne  cui  dicerent  inhibebat.  Eccle- 
siam  vero  beati  prothomarlyris  tanto  favore  prosecutus  est  quod  eam 
luminaribus  atque  omni  ornamentorum  génère  arapliavit;  insuper 
auxit  et-redditus  canonicis  et  clericis  horis  matutinalibus  dividendos. 
Ceterum  sic  Deo  vie  ejus  placuerunt  quod  inimicos  ejus  ad  tantam 
pacem  reduxit  ut  profiterentur  tyranni  qui  predecessorum  ejus  tem- 
poribus terrani  episcopatus  invaserant,  fréquenter  se  ideo  ab  invasionibus 
cessare,  ne,  si  ipsum  offenderent,  Deus  in  ipsos  continuo  visibiliter  vin- 


XI II*   SÏKCLE.    AirTEUnS    ANONYMES.  489 

dicaret.  Cujus  fama,  sieut  odor  agri  pleni  ciii  bonGtlixit  noniiruis,  ad  aures 
illuslrissimi  régis  Francie  Ludovic!  adeo  spiravpratut  pre  enteris  prelatis 
ipsum  familiarem  haberet,  et  simplicitati  ojus  didciter  arriderel.  vi  pjus 
négocia  evpodiri  propensius  imperareL 

De  morte  ejusdew. 

\'fTyin,  cuni  fmm  gravius  snlito  infiîstare  wpissenl  seiieclalis  incom- 
luoda,  et  jygis  lybiamm  infirraitas,  que  a  medicis  maliini  niortuuni  nun- 
cupatur,  eum  alTIigerel,  timens  ne  cum  istis  oneribiisepiscopatusonera 
sufTicienter  ferre  non  posset,  licet,  sicut  ex  ipsius  régis  ore  fréquenter 
4iudivimus,  rex  eidem  promilteret  quod  episcopatus  jura  lanciuam  pro- 
pria  tueretnr,  niehilominus  ab  Innnrenrio,  Romane  sodis  antistite.  ins- 
lanter  peliit,  et  euin  diUicultate  magna  r>btinuit  ut  ab  eo,  quo  occlesic 
Autissiodorensi  astric(us  fuerat,  vinrnlo  solveretur,  Quo  faclo,  omnis 
teniporalium  sollicitudo  abjicitur»  et  lotum  spiritum  in  seipsum  reflec- 
lens,  soHus  episcopatus  curarn  gessit.  Cujus  quics  sola  conteniplalio» 
confabnlalio,  jugis  oralio,  et  cum  viris  religione  famosrs,  rontinuus 
de  sancla  conversalionc  tractatus.  Quid  plura?  PnKlicte  infirmilatis 
atque  senectulis  incommodis  febris  adjicitur,  prosternitur  corpus  in  loc- 
tulum,  olîerunt  medici  nature  contre  morbos  remédia,  quibus  raro  et 
paucis  utitur,  et  bis  soHs  quibus  eum  uti  Fratres  Predicatores  et  Minr^ 
res,  qui  assistebant  eidem,  cum  magna  precum  violencia  compulerunt. 
Tciodem,  cum  post  prolixum  cum  supradictis  Fratribus  de  sancta  reli- 
gione Iraclatum  ali(|iiantu]um  pausassel,  ut  eum  credereut  estantes 
dormire,  preciosam  resohitus  in  mortem,  ea  serenitate  Deo  spirilum 
reddidil  ut  omnibus  membris  quietus,  vullu  serenus,  nullius  omnino 
doloris  insignia  in  exlremo  mortis  articulo  inJicarot,  et  ([iii  infirmi- 
late  spoliari  renoerat,  mortuus  spoliatnr.  \mo\t*tnr  berens  rarni  eili^ 
eium,  quod  tanta  pediculorum  ac  verniium  scalebaf  copia  ut  borrorem 
aspectui  et  fetorem  olfactui  inferret  immensum;  cujus  caro  vermibus^ 
corrosa  ossiura  perloca  uudumprebebat  aspectnnu  Igitur  pontifiralibus 
gleba  siincta  induilur,  feretroque  imponitur,  atque  a  loco,  qui  Pulcher- 
Keditus  dicitur,  ubi  mortem  perdiderat,  et  vitam  invenerat,  ad  ecclesiaoi 


490  BEBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'YONNE. 

Autissiodorensem,  ubi  sepulturam  elegerat,  defertur.  Occurrit  ei  dévolus 
civîlatis  clerus  cum  populo,  ruit  in  occursum  ejus  turba  indiscrète  etatis 
et  sexus,  et  certatim  feretrum  tangere  cupiunt;  se  prerogativa  quadam 
ceteris  preferebant,  qui  manu  feretrum  tetigissent,  vel  sericîs  quibus 
Icgebatur,  osculum  dédissent.  Divinis  igitur  celebratis,  exequiis  cano- 
iiici  et  clerici  ad  ipsum  concurrunt,  et  quotquot  contigit  penetrare,  sacre 
glèbe  pedes  manus  aut  faciem  osculantur,  nec  ideo,  ut  in  funeribus  ce- 
teris  moris  est,  Deo  et  sanctis  Angelis  animam  recommendant,  sed  pre- 
cibus  devotîs  flagitant  ut  apud  divinam,  cuî  dévote  servivit,  clemen- 
liam,  eos  ipsius  mérita  suffragentur.  Dormivit  autem  cum  patribus  suis 
predictus  pater,  anno  Domini  mccxliv,  mense  Januario,  die  vi  roensis; 
sedit  annis  novem,  mensibus ,  diebus 

LXII.  DE  REGNAUDO  DE  SILIGNIACO. 

(Ad  de  J. -G.  1144-1^7  ) 

Huic  successit  Reginaudus  de  Siligniaco,  prius  ecclesie  Autissiodo- 
rensis  decanus,  postea  per  illam  eleclionis  formam,  que  a  jure  scruti- 
nium  nuncupalur,  in  episcopum  promotus,  vir  quidem  corporis  statura 
procerus,  candidus  et  rubicundus,  et  pulchritudine  corporali  electus  ex 
milibus  ;  cui  generis  nobilitate  sublimi  secundum  exigenciam  nobilitatis 
generis  datum  est  cor  sublime  et  nobile  :  nam  clericorum  nobilium, 
necnon  et  militum  frequenciam  diligebat,  et  larga  manu,  prout  nobili- 
tatem  ejus  decebat,  eis  exenia  erogabat.  Hic  ecclesie  Autissiodorensis  se 
magna  poUicebatur  facturum,  sed  ejus  felicitati  fatis  învidentibusi  sicut 
llos  feni  cito  décor  ejus  emarcuil,  et  ejus  gloriam  succidit  Dominus, 
dum  adhuc  ordirelur;  ab  ipso  etenim  sue  promotionis  die,  adeo  gravis 
eum  afflixit  infirmitas  ut  nec  eedesie  sue  liceret  eum  vacare  utilitatibus, 
sed  eis  solis  de  medicorum  consilio  dare  operam  oportebat  quibus  ejus 
infirmitas  levaretur;  dormivil  autem  et  appositus  est  ad  patres  suos,  in 
cenobio  de  Huppibus  Autissiodori  dyocesis  honorifice  sepultus,  ubi  suam 
lilegerat  sepuUuram-  Sedit  anno  i,  mensibus  xi,  diebus  xvi. 


Xni"   SIÈCLE.    AUTEURS   ANONYMES. 


49f 


LXUL  n^C  SUIVX  ACTA  DOMIM  GUIDOMS  DE  MELLOTO, 
EPÏSCOPf  AUTiaSIODUREr^SIS. 


Recalende  memoriesuccessilepiscopus  Guido  de  Melloto;  cujusgesla 
tanto  seduliorem  sibi  vendicanf  ouditoreni  quanto  f»'iiora  et  actu  nt> 
biliora  fuisse  nuscunlur.  Fuît enim de  dyocesi  Aulissiodorcrisi»  ex  uiroque 
parente  genemso  sanguine  procréa  lus  ;  pater  ejus  fuit  Guillermus  de 
MeUolo,  miles,  dominus  castri  Sancli-Prisci  hujus  dyocesis,  vir  tocius 
curialitalis  et  largitatis  amator,  niense  proprie  Communicator  hylaris, 
pauperumnobilimirsusteiitator,  qui  eciam,  sicut  fertur,  acquisilocognO' 
mine  ex  rei  consonancia  et  quadam  proprielale  boni,  a  plerisque  Pacis- 
Bajulus  vocabatur.  Nam  quoeiens  inter  aliquos  confines  suos  discor- 
diam  exortam  cognoverat,  toto  nisu  ad  pacis  reformationem  intendens, 
laborem  interponere  non  cessabal  donec  discordes,  si  posset,  ad  concor- 
diam  revocasset.  Moter  ejus  de  prosapia  dominorum  Montis-Sancli- 
Johânnistraxitorigiuem  et  antique  nobititalis  stemate  fait  non  inferior 
viro  suo.  Horum  itaque  natus  presnl,  de  quo  loquimur,  a  puericia  stu- 
dio litterarum  traditus,  sic  profecit  quod  primo  in  fundamento  gramma- 
liceradicatusliberalium  arriiim  fuitauditor  proficuus,  ac  deindeutriusque 
juris  canonici  videlicet  et  civilis  acqnisita  noticia,  sacre  pagine  post- 
modum»  qnociens  licuit,  diligens  extilit  revolutor.  Sed  ejus  propositura 
in  hac  parte  negoliorum  ecclesiaslicorum  occupatio  frequencios  impedi- 
vil;  in  adolescencia  quippe  moribus  et  domatibus  se  exornans,  spretis 
tasciviis,  membris  incultis,  et  incomptis  crinibus,  compositioni  corporis, 
sicut  mox  (sic)  est  nobilium  juvenum,  non  Tacabat.  Quamobrem  palri 
minus  carus  inter  liberos  hai)ebatur  ;  sed  Altissimi  dispositio»  qui  sibi  eum 
reservabat  fulurum  antistitem,  dt?cuUum  ejus  adeo  processu  tcmporis 
exornavit  quod  Clius  sapiens  patris  gloria  mutalo  nomine  ûlii  a  pâtre, 
paler  et  dominus  habitus  est,  et  quasi  incurvali  suntcorameo  fdii  ma- 
tris  sue.  Erat  enim  vir  statura  procerus,  corporo  bene  corapositus,  corde 
magnanimus,  ecclesiastice  rei  augmentator  industrius,  providus  dispnn- 
siitor  publiée  utilitatis,  et  plebis  tutator  indefessus,  in  sermone  modestus. 


492  niBLlOTHÈQLK   HISTORIQUE   DE   l'yONNE. 

in  oratione  dévolus,  in  altari  Angelicus,  cujus  cantus  mellice  reboans, 
velut  tuba  sonora,  replebat  aulam  Dei,  et  spiritibus  dulcisonis  animos 
audiencium  delectabat;  nec  minor  consilio  in  conciliis  et  coUegiis  prela- 
torum  corporali  venustale  ceteris  preeminens,  venerando  gestu  et  impe- 
rioso  quodammodo  predominari  videbatur  aspectu.  Si  quid  autem  in- 
cumbebat  judiciali  disceptandum  examine  coram  ipso,  seu  aliud  ordi- 
nandum,  persuasionibus  et  rationibus  facilem  ac  sedulum  prebebat 
auditum,  et  audita  dijudicante  revolvens  animo,  vibransque  omnia, 
nichil  ex  precipili  faciebat.  Lnde  hune  ab  ipsis  discretionis  sue  primor- 
diis  morem  contraxerat,  ut  agenda  sua  tanta  deliberationis  fornace  de- 
coqueret,  multis  sibi  bec  ascribentibus  lentitati,  quod  interdum  sed  raro 
dispendioso  peragi  contingebat  exitu,  que  maturato  compendio  potuerant 
expediri;  et,  licet  esset  in  negociis  et  rébus  prospère  gerendis  sollicitas, 
vix  tamen  unquam  secularium  occupationum  frequencia  tanta  fuit,  cui 
divinum  obsequium  hora  débita  non  preferret.  Erat  siquidem  illi  quasi 
moris  innati  justicie  exercere  rigorem,  bene  meritos  remunerare,  maleficos 
punire,  ita  quod  quandoque,  non  ex  typo  malicie,  sed  ex  zelo  justicie, 
virga  mansuetudinem  aliquantulum  excedebat,  oppressis  compati,  sup- 
plicibus  parcere,  humiles  exaltare,  superbos  deprimere  et  debellare 
rebelles  ;  et  bac  fuit  insuper  a  Domino  felicitate  donatus  quod  in  omni- 
bus que  pro  honore  Dei  et  juribus  ecclesiarum  suarum  aggressus  est, 
semper  victoriam  dédit  illi  Dominusomnipotens,  etejus  opéra  cum  gracia 
et  favoredirexit. 

Qualiter  cive%  Virdunenses  expugnavit. 

Anno  etatis  sue  tricesimo  secundo,  vel  circa,  vocatus  pef  electionem 
canonicam  ad  regimen  ecclesie  Yirdunensis,  quamquamdeipsius  gremio 
non  esset,  et  in  episcopum  consecratus,  retentonichiluiuinus  ev  dispei 
satione  Sedis  Apostolice  decanatu  Autissiodorensis  ecclesie,  quem  prius 
optinebat,  intellexit  quod  omnimodajurisditio  spiritijatis  videlicet  et  tem- 
poralis  civitatis  et  civiumVirgdunensium  ad  episcopum  pertinebat,  et  quod 
predecessores  Virgdunenses  episcopi,  longe  retroactis  lemporibus,  eam 
diu  pacifiée  possédèrent  [sic]  pleno  jure,  sedper  incurîam,  aul  impolen* 


XIH*  SIÈCLE.   AUTEURS  ANONYMES.  493 

ciam  quorundam  qui  inmediate  prefuerant,  pontificum,  cives  astuti  ju- 
risditionem  civitatis  temporalem  et  jura  episcopalia  in  multis  usurpave- 
rant,  necnon  majores  et  scabinos  creaver&nt,  per  quos  eadem  civitas  in 
temporalibus  regebatur.  Imposuerant  quoque  publicas  exactiones  et  pe- 
dagia,  ex  quibus  se  rempublicam  gubernare  murosque  et  menia  civitatis 
fortificare  dicebant  ;  quibus  ad  suam  presenciam  evocatis,  ipse,  ut  eral 
prudens  animo  secundum  doctrinam  evangelicam,  primo  per  seipsum 
blandis  sermonibus  et  dulcibus  inductivis  ipsos  et  caritative  monuit  et 
rogavit,  et  postmodum  per  alios  magnos  et  sapientes  diligenter  inter- 
pellari  fecit  quatinus^Jurisditionem  ecclesie  taliter  usurpatam  et  jura 
episcopalia  que  subtraxerant,  ecclesie  restituerant,  et  a  presumendis  si^ 
milibus  abstinerent  ;  quod  surdis  auribus  obaudientesefficere  recusarunt, 
pretendentes  sub  ficta  verbonmi  suavitate,  sicut  moris  est  patrie,  excu- 
sationes  multipliées  inpeccatis.  Deindevia  regia  compulsus  procedere, 
ipsos  canonice  premonitos  et  superbo  oculo  parère  monitis  récusantes, 
exconununicationis  mucrone  pertulit,  quam,  sicut  juris  erat,  adeo  agra- 
vatam  ut  in  personas  ecclesiastice  censure  nervus  progressibilis  ultra 
non  esset,  sustinentes  animis  obstinatis,  et  ex  correctione  pertinaciores 
effecti,  ibant  ab  obice  seniores.  Yidens  autem  nequiciam  ipsorum,  in 
quibus  ab  antiquis  progenitoribus  usura  et  dolus  viguerant  et  vigebantV 
previa  deliberatione  cum  sollempniprocessione  cleri  tocius  civitatis  villam 
exiens,  et  corpus  Christi  faciens  extra  ferri,  civitatem  ipsam  et  homines 
generali  supposuit  interdicto,  dimissis  ibidem  sacerdotibus  aliquot  tan- 
tummodo  ad  penitencias  moriencium  et  baptismata  parvulonmi  ;  et  sus- 
picans  quod  contra  ipsum  libenter  sinistrum  aliquod  molirentur,  si  pos* 
sent,  sese  in  castra  et  munitiones  episcopatus  recepit.  Ipsi  autem  ex 
hiis  indignantissim  provocati,  spiritu  rebellionis  assumpto,  ceperunt 
non  recte  cogitare  qualiter  injuste  justum  possent  opprimere  ;  sicque 
factum  est  quod  die  quadam,  communi  diflinitione  înter  se  habita  et 
edicto  publiée  proclamato,  exierunt  civitatem  armati  in  fragorenimio  et 
tumultu  pompatico,  omnes  a  juvene  usque  ad  senem  armorum  gesta- 
biles,  et  debellare  valentes  cum  militibus  conducticiis  numéro  quasi 
duodecies  mille  estimabiles,  ad  terram  episcopatus  vastandam  et  incendio 
concremandam;  inter  quos,  ut  fertur,  quidam  ducentorum  et  major 
I  63 


494  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE   l'yONNE. 

eorum,  in  vituperium  pontificalis  honoris,  mi  tram  episcopalem  galee  su- 
pra positam  deferebat.  Eadem  vero  die,  episcopus  cum  quibusdam  suis 
armatis  exierat  Charniacum  caslrum  ad  predandum,  ut  creditur,  ani- 
malia  que  cives  extra  civîtatem  immiserant  depascenda;  sed,  a  longe 
previsis  hostibus,  gressum  aliquantulum  retardavit  donec  nobilis  et  bel- 
licosa  sui  generis  comitiva  que  non  procul  aberat  et  pro  qua  manda- 
verat,  convenissentadeum;  quibus  congregatis,  numéro  paucis,  videlicet 
trecentis  estimabiliter  viris  et  non  pluribus,  ut  creditur,  milicie  tamen 
peritis  et  armorum  industriis,  circonspectus,  habito  episcopus  brevi  con- 
silio,  cumeisdem  occupatopromontorio,  circoncludens  adversarios  belli 
indoctos  et  opposito  soli  suppositos  et  tam  prudenter  quam  potenter  cum 
suis  irruens  ineosdem,  omnipotente  Deo,  qui  docuit  manus  suorum  ad 
prelium,  causam  suam  tuente,  non  tam  victoriose  quam  miraculose 
devicit  eosdem  ;  et  erectum  maie  verticem  rebellentium  [sic)  in  delictis 
suo  fremitu  conculcavit,  quibusdam  in  fugam  conversis,  aliis  gladio  cor- 
ruentibus  et  ceteris  captis  ductis.  Fuitque  captorum  numerus  capien- 
cium  multo  major;  inquo  conflictu  sacerdotalis  ministerii  et  pontificalis 
modestie  non  oblitus,  letaliter  nuUum  lesit;  sed,  animando  etexhortando 
suos  ad  pugnam,  plus  offitio  lingue  quam  ipsis  manibus  profecit  ad 
pugnam;  obtentaque  Victoria,  ad  castrum  un  de  exierat,  cum  gaudio  re- 
gressus  est.  Paucis  autem  decursis  diebus,  cives  virga  correctionis  edocti, 
quod  paulo  ante  mansuetudinis  monita  flectere  nequiverant,  pacem  ce- 
perunt  inquirere  ;  et,  mediantibus  bonis,  ad  hanc  concordie  formam  de- 
ventum  e^t  quod,  jurisdictione  omnimoda  temporali  et  juribus  ecclesie 
restitutis,  decies  mille  libras  episcopo  pro  dampnis  et  sumptibus  exolve- 
rent;  seditque  episcopus,  civitatem  et  tune  in  tranquillitate  regens,  cui 
tantum  prefiiit  anno  uno. 

Quuliter  ad  ecclesiam  Autûmdorensem  tramlatus,  domum  Renaudi 
Rungefer  militis  de  Montibns  expugnavit. 

Elapso  deinde  aliquanti  temporis  intervallo,  bone  memorie  Regnaudo 
de  Salligniaco  Autissiodorensi  episcopo,  rébus  humanis  exempto,  ad 
ecclesiam  Autissiodorensem  in  qua  decanatum  retinuerat,  ut  predictum 


XII l*    SIÈCLE.    AUTEURS  ANONYMES.  495 

est,  tam  per  eleclionem  quam  poslulalioneni  canonicam,  auctoritate 
apostolica  intervenicntc,  cum  leticia  magna  cleri  et  populi  Iranslatus est; 
iibi  qualiler  rexerit,  queve  gesserit  salis  operum  suorum  evidencîa  decla- 
ralor,  de  quibus  aliqiia  breyi  cirografo  perstriogamus. 

In  ejus  sîquidem  novilate,  miles  quidam,  Regnaudus  nomine»  diclus 
Rongeler,  anliquum  el  depressum  statum  domus  sue  de  Monlibus, 
prope  Varziacmi}  castrum,  episcopalus  site  in  castellania,  domum  casfri 
latanter  [sic]  immulans,  el  in  forlericiara  teraptans  erigere,  mûris  eam 
novis  et  forlibus,  inler  cetera  lignea  et  vetera  dicte  domus»  circuncingere 
claminccpil;  quod  in  grave  dispendium  cpiscopatus  etperpetuum  vill<^ 
et  hominum  de  Varziaco  nocumentum  posset  successivis  temporibus 
redundarc,  si  ceptum  opus  pro  desiderio  consummasset  :  quippe  cum 
locus  ille  de  Montibus  de  nativo  situ  pro  majari  parte  diKicilis  et  fortis 
existai,  et  miles  ille,  vicinorum  injuriosus  el  consuetus  oppresser,  vil- 
lam  et  homines  Varziaci  jamjam  pluries  inlestasset  Quo  comperto, 
memoralus  episcopus  prefalo  militi,  quasi  nuncians  novum  opus,  in- 
junxitcidem  ut  ab  opère  ceplo  dasisleret,  et  quicquid  novi  conslruxerat 
faceret  demoliri,  cum,  de  consuetudine  generali,  castrum  aliud,  infra 
castellaniam  aliquem  approbatam,  in\ilo  superiore,  noviter  extruere  non 
licerel;  sed  miles  obstinalus  et  omnia  vilipendens  ab  opère  quod  patrabat, 
nichilomagis  conquievit.  Episcopus  autem  animi  roboratus  constancia, 
invocato  brachio  poteslatis,  domum  ipsam  obsidens,  et  paucis  diebus 
expugnans,  quicquid  novœ  et  \eleris  invenit  forlaricie  dirui  fecitpenitus 
et  subverli,  sicut  adhuc  ruinosum  structure  vesligium  cernentibus  at- 
testatur.  Quaraobrem  miles  nequam  pluries  vite  episcopi  lalenter  po- 
t^uisse  ferlur  insidias  ;  quas  tamen  intrepidus  et  hoste  multo  potencior, 
li  armoram  presidio  vellet  uti,  opilulanle  Deo,  caule  semper  evasit. 

De  facto  Robini  caprarii  clerici. 

Contigit  quod,  cum  clericus  quidam»  nomine  Robinus  caprarii,  de 
fado  relegalus  ad  tempus  ab  Aulissiodoro  sub  pena  capitali  per  laicam 
potestatem,  inscîo  forte  prelato,  tune  lemporis  exislente,  parentela  Sua-- 
vium  de  Autissiodoro  procurante,  ut  dicitur  necdum,  fmito  relegationis 


i 


496  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'TONNE. 

termine,  Autissiodorem  [$ic]  rediisset,  per  semlaremiterumron^rehensus 
justiciam  ad  instanciam  eonindem  Suavium  fulcarum  suspendio  publiée 
Iraditus  est,  quamquam  idem  Tenerabilis  Guide,  tune  presidens  ecclesie 
Autissiodorensis,  ipsum  prius  tanquam  dericum  sibi  restitui  pluries 
cum  instancia  pestulasset.  Quam  ecclesie  injuriam  ad  audienciam  felicis 
recerdatienis  Innecencii,  pape  tercii,  tune  residentis  Lugduni,  per  appel- 
latienem  delatam  demum,  nen  sine  mulfis  et  expensis  succumbentibus 
adversariis,  ad  henerem  Dei  sic  ultus  est  qued  cum  universali  clero  ac 
popule  civitatem  et  suburbium  processienaliter  exiens,  Lebine  tune  pre- 
pesite  Autissiederensi.  Petro  et  Drocone  Suavis  fratribus  et  eerum  com- 
plicibusin  braeis  et  camisia  cum  yirps  in  manibus,  pedibus  emnino 
nudis  previantibus,  censura  ecclesiastica  coegit  eesdem  feretrum  qued- 
dam  cum  quadam  imagine  dericali  supraposita  a  lece  fulcarum  ipsarum 
usquead  cathedralem  ecdesiam  in  prefatu  (m  habitu  publiée  depertare; 
ibique  missa  pro  defunctis  ab  eodem  antistite  celebrata ,  cadaver  dicti 
defuncti,  jam  ante  diu  in  quodam  scrinie  reservatum,  juxta  ecdesiam 
beatc  Marie  in  ciWtate  more  débite  sepeliyit,  prefatis  maleficis  nichile- 
minus  pro  tante  temeritatis  excessu,  nec  nen  pro  expensis  immensa 
(H^unie  quantitate  multatis,  de  qua  trecentas  libras  eidem  ecclesie  béate 
Marie  pro  anima  ipsius  defuncti  processu  temperis  erogavit. 

Qualiter  castra  subscripia  iradi  sibi  fecit. 

Ad  intelligenciam  hujus  particule  presuppenendum  est  qued,  sicut  ex 
teuon^  quarte  beati  Bemardi  quondam  ClareTallis  abbatis  perpendicu- 
larit(>r  liquet  domus  comitis  NiTeraensis  et  Autissiodorensis  et  munitiones 
oaslrorum  que  ipse  dignosdtur  tenere  ab  episcepe  Autissiederensi,  \\- 
dolii\>l  Caslri-Novi,  Sancti-Salvatoris,  Conade,  Haliaei,  etBetriaci,  tradi 
dolnnil  i^v^i  episœpo  ad  ejusbeneplacitum;  ita  tamen  qued,  ee  decedente, 
iHunili,  wl  ojus  minislerialibus,  cum  int^tate  restituanlur.  Sed,  cum  a 
longt^  n'Urolapsis  temporibus  predecessores  ipsius  episcepi  hoc  jure  nen 
i n YoninnUu  ruià  fuisse,  clare  monorie  IfathUdim,  tune  comitissam,  ad  bec 
tHH^Iosinstioa  censura  coegit  quod  predictas  munitiones  et  castra  eidem 
Iradiditad  suum  boneplacitum  detinenda  ;  ipseque  eatenuitper  tempus 


Xïir   SIÈCLE.    ALTEURîs   ANONYMES*  49T 

aliquod,  et  in  eomm  quolibet  pernoctaYit,  suosque  custodes  in  eis  dis- 
redens  reliquil,  et  ad  ultimum  prefate  resLituit  comitisse. 

î)€  Monela  AuîimodoremL 


Simililor  ad  inlelligenciani  subscriptorom  presciendum  ost  quod  apud 
episcopos  Autissiodorenses  extal  Htlera  inclile  rccordalionis  Philippi, 
quondani  régis  Francorum  ;  ex  cujus  série  inler  cetera  depreheiiditur 
«ividenlcr  qtiod,  si  cornes  Nivernensis  monelam  novam  facere  cudi  velit, 
eam  débite  legalitatis  et  ponderis  in  jam  dicta  littera  comprehensi  cudi 
faciet  et  persone  comitaliis  Nivernensis  ecclesiastice  eam  quandocunque 
voluerint,  facient  comprobari.  Conligit  autem  quod  nobilis  vir  Odo,  filins 
ducis  Burgundic,  qui  ratione  uxoris  sue  in  comitalum  successerat, 
monetain  novam  Aulissiodori  facere  cudi  cepil  ;  quam  ministeriales  ejus, 
ipso  in  remotis  agenle,  nondum  taincn  probatam  a  personis  ecclesiasli- 
cis,  sicul  fieri  debuit»  quin  pocius  insciis,  exposueruot  publice  cursnalem, 
facientcs  generaliter  proclamari  sub  multa  gravissima,  ne  quis  nionelani 
aliam  niitteret,  vel  reciperct  prêter  illam,  licet  adbuc  ejusdem  monete 
raritas  taula  esset  quod  pro  décima  parle  non  sufliceret  usibus  reipn- 
blice  et  popularibus  alimentîs.  Episcopus  auteni,  capitulo  et  personis  ec- 
clesiasticis  civitatis  sue  convocatis  in  unum,  ad  eorum  instanciam,  monuit 
iiunisteriales  comitis  ut  quod  super  hiis  attenlaverant  in  prislinum  statuni 
reducerent,  et  monetam  ipsain  exhibèrent  probandam,  quod  facere  re= 
Gusarunt.  Episœpus  autem,  habilo  cum  eisdem  personis  ecclesinsticîs 
concilio,  preseuciam  recolende  nieiuorie  Lucdovici,  tune  régis  Francorum, 
viri  christianissimi,  cum  litteris  fidedignis  factuni  allestantibus,  persona- 
liter  expelïit,  cui,  rei  dampno,  seriem  etquerelam  patefacienspopularem» 
oblinuil  ab  eodem  monete  fabricatores  expelli,  et  eam  anclorilale  repia 
per  rivilatem  Autissiodorensem  publiée  declamari. 

Qimliter  compiilii  Temptarios  mnovere  campanam  quam  m  domo  min 
de  Momistatlo  apenderani. 

Ulud  eciam  memoriali  membrana  conscribi  dignum  est,  quod,  cum 
Templarii  soliti  sue  terminos  excedere  libertalis,  et  quod  ab  Apostolico 


498  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE   DE  l'yONNE. 

concessum  est  eis  ad  gratiam  convertere  firequenter  ad  noxam,  campa- 
nam  quandam  in  domo  sua  de  Monastallo  appendissent  in  altum,  pu- 
bliceque  pulsarent  ad  convocandum  populum  pro  divinis  in  eorum  ora- 
torio audiendis,  nec  non  benedictionem  quorundam  nubencium  temere 
sollempnisassent  ibidem,  cum  hoc  eis  ex  privilegiorum  suorum  largitione 
nequaquam  liceret,  eos  canonice  monuit  ut  amoverent  campanam,  et 
quod  super  benedictione  hujusmodi  nupciali  presumpserant,emendarenl 
eidem  ;  quod  ipsis  facere  recusentibus  [sic) ,  querela  fuit  ad  audienciam  re- 
verendi  patrisSimonis,  Dei  gratia  tituliSancte-Ceciliepresbytericardinalis, 
fungentis  tune  offitio  legationis  in  partibus  Gallicanis  perlata  ;  coram  quo 
tanto  vigore  negocium  prosecutus  fuit  quod,  in  jure  prevalens,  obtinuit 
per  legati  sententiam,  condempnatis  sibi  Templariis,  amovere  campa- 
nam, et  quod  de  benedictione  nubencium  attemptatum  fuerat  emendari. 
Régnante  inclite  recordationis  Ludovico,  Dei  gracia  Frahcorum  rege, 
cum,  nantis  instantibus,  regium  emanasset  preceptum  amoveri  cuncta 
que  per  Ycaunam  fluvium  impedimento  esse  poterant  mentibus  tramite 
hendis  [sic] ,  exequtores  super  hoc  deputati  alia  et  majora  quam  commis- 
sumsibi  requireretministerium,  sicutinplerisquemalis  moris  est,  agere 
gloriantes,  trabeculas  duas  in  bochello  subtus  pontem  Autissiodorensem, 
quod  proprii  juris  et  proprietatis  episcopatus  est,  fundo  fluminis  infixe- 
runt,  hinc  inde  flores  lilii  ferreos  in  signum  regalis  dominii]earum  sum- 
mitatibusimponentes.  Quas  statim,  audita  re  hujusmodi,  animosus  vir 
fecit  potenter  erui,  et  in  domum  episcopalem  transferri  ;  sed  propter  hoc 
ad  régis  presenciam,  procurantibus  emulis,  evocatus,  proposuit  coram 
eo,  quod  cum  régis  ministariales,  ipso  minime requisito  mittendo,  trabe- 
culas in  bochello,  quod  proprii  domanii  et  juris  episcopatus  existebat, 
cum  nec  esset  in  eo  penitus  aliquid  quod  liberum  navium  transitum 
impediret,  ultra  fines  mandati  fimbrias  extendissent,  eas  juste  eruerat  ; 
sicque  factum  est  quod,  hiis  et  aliis  justis  perorationibus  confusis  et  stu- 
pefactis  adversariis,  liber  victor  abscessit. 


*-   XUf   SIECLE.    AUTEURS   ANONYMES, 


De  edificiis  que  comîruxii. 


S99 


Ouantis  aulem  edifieiorum  additamentis  loca  domonau  episcû|ialiuiii 

decoravil,  silencio  prelerire  dignum  non  est.  Aulissiodari  namque  juxtn 
aulani  episcopalem  antifiuam  aliam  geminam  mire  venustalis  aulam  su- 
pra  tesludinem  lapideam  in  tpia  vina  consuevcrint  roponi  arce  ccmen- 
taria  propollentem  erexit,  fenestralibus  aperturis  exlruclis,  scultura 
speclabili,  vitrcisque  perliicidis  illusiratam  ;  cui  ad  divini  cultushonoreni 
capellaiii  geminam  non  inférions  structure,  et  Gamerani  dupplicem  oiTi- 
riantes  infcrius  et  superius  ipsam  aulani  cum  jocunde  visionis  turricula 
decenli  situa  tas  ordine  oonnuit  \%k] .  Insuper  cameram  episropalem  supra 
pralellum  volernam  el  jara  senio  collabantem  quasi  funditus  reparavit, 
et  in  elegantiorem  reexlulit  speciem  novilalis,  ruFsus  cum  ab  eodem  pra- 
lello  usque  ad  prisionem  per  desuptus  a  parte  Ycaune  pervius  et  facilis, 
uulla  vel  prorsus  inutili  obsistenteclausura,  addomum  episcopalem  pa- 
teret  ascensus,  maris  novis  ac  forlibus,  portellocpje,  el  propugnaculis 
operis  sumptuosi  visu  pulcherrimis  illum  ambilum  circoncinxiL 

Apud  Regennamprupe  Apoigniacuni,  nobilissimumepiscoporumhabi- 
lacolum,  cujus  ambitum  Ycauna  fluvius  a  parle  posteriori  per  latera  cir- 
cuncingit,  in  primis  murum  quendam  ab  una  parle  fluvii  ad  alleram 
includentem  coutinuam  et  planam  terre  intercarpidinera  ab  anlerîuri 
parte  inler  forlericiam  et  fossata  construxit,  primumque  ibi  ordinavil 
introitum;  cui  muro  stabula  ad  equos  pro  ipsius  mûri  longitudine 
cunstructa  per  deintus  adjunxil;  deinde  clausurani  niuniliouis  laleri- 
ciam  ruinosam  el  pro  parte  coUapsam,  nec  fere  partem  dimidiam  am- 
bitus  accingentem,  mûris  egregiis  pro  tantula  parte  lalericiis,  quantum 
ruinosa  potuil  ministrare  maceria,  el  pro  tolo  residuo  lapidais,  propu- 
gnaculisipie  et  lurribus  restituit  uudique  circunseplam;  juxla  cujus  in- 
Iroilum  turrim  (piadratam  validissimam  el  pregrandem  i]uam  portellum 
vocanl,  plura  continenlem  mansionum  interslicia  ex  murabbus  spisse 
latiludinis  et  late  pissitudinis  conslructam  erexit,  intra  septa  predicte  for- 
taricie  [tk]  aulam  episcopalem  anliquamquibusdam  superaddilis  ctaliis 
in  melius  Iransformalis,  in  slalum  redegit  solito  pulcriorem,  Duas  quu- 
que  caméras,  utramquc  geminam,  pregrandcs  auîe  compares  el  confi-- 


500  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  L'TONNE. 

nés,  alteram  videlicet  nobilioris  structure  majori  ex  trans verso  poste- 
rions pinnaculi  coherentem.;  et  vitellinis  fenestriunculis  refulgentem  ex 
commendabili  lapideo  tabulatu  construxit,  antiquasque  logias  super 
Ycaunam,  vetustate  consumptas  et  ruine  jam  proximas  ex  int^ro  re- 
paratas  in  formam  restituit  yenuste  pulcritudinis  et  pulcherrime  ve- 
nustatis.  Ex  alia  vero  parte  appendicia  necessaria  ipsis  mûris  munitio- 
nis  affulta  et  ordine  decenti  et  locata  construxit. 

ApudBelliun-Reditum,  locum  ex  stagnorum  confluentia  piscibus  co- 
piosum  et  ex  nemorum  adjacencia  temporis  hyemalis  algoribus  leviandis 
acconunodum,  domum  quandam  depressam,  receptaculum  episcoporum 
inglorium,  in  aulam  geminam  placide  venustatis,  habitaculumquegratio- 
sum  produxit  cum  sociacamera  structure  similis  ad  propriam  episcopo- 
rum quietatem;  excursum  quoque  unius  stagnorum  usquemuros  ipsius 
aule  pertingentem  per  injectam  terre  molem  ingentem  quasi  aggere  cons- 
tituto  remisit  in  interiorum  aquarum  profundius  accrementum,  et  in 
hujus  terre  massa  conjecta  et  planificata  diversi  generis  plantatisarbori- 
bus,  virgultiun  pro  loci  capacitate  fecit  amenum,  insuper  appendicia  inter 
aulam  et  capellam  hospitibus  et  familie  necessarie,  logiasque  magne 
habilitatis  ab  aula  in  capellam,  et  e  converso  ducentes,  aliaque  diverticula 
edificiorum  construxit  ibidem,  et  majoribus  forte  locis  ampliasset  edium 
accrementis;  sed,  quia  situm  ejus  non  multa  gratifîcabat  amenitas,  ra- 
risque  habundabat  proventibus,  ideo  forsitan  ipsiun  rariori  nec  mirum 
prosequebatur  aflfectu. 

Apud  Varziacum  aulam  episcopalem  geminam  pregrandem  et  plura 
continentem  habitacula  nuper  incendio  concremata  magnis  reedificavit 
sumptibus,  et  in  structuram  restituit  clariorem,  muros  et  propugnacula 
munitionis  castri  in  suis  cacuminibus  pro  majori  parte  dirupta  vel  col- 
lapsa  egregie  reparavit,  appendiciaque  placide  mansionis  et  aperte  com- 
moditatis  extruxit  mûris  ipsius  munitionis  aflFulta. 

Apud  Villam-Catuli  prope  Conadam,  locum  in  proprio  ecclesie  solo 
mediocriter  eminentem,  quem  Ligeris  fluvius  ante  currit,  si  tus  amenitate 
conspicuum,  et  diffundentem  longe  radios  visionis  elegit,  cujus  oblecta- 
mentis  allectus  receptaculum  quoddam  ad  recreationem  nature  et  leva- 
men  fatiscentis inquietudinis,  sicut  interdum  expedit,  inchoavit  ibidem; 


I 


XUf   SIÈCLE.    AUTEURS   ANOI^YMES. 

pr?r  principem  secularem,  videlicel  antedictum  Odoriem  filium  do- 
cïsBurgundie,  tuiiccoraileni  Niveroeiisem,  fuit  ai) opère ce|)Lo  prohibitus, 
cujus  prûhibiliotieûi  in  curîa  régis  adeo  viclrice  constaticia  prosecutus 
fuiU  qnod  doiiiuni  injure  comile  sucœmbeiito,  et  regia  déclarante  sen- 
tentia,  quoab  ineeplo  per  comilem  jure  non  poterat  prohiberi,  ex  pro^ 
hibenli-s  resisleneia  provocatus  ceptum  opus  in  munilioncm,  aiilain  ge- 
miniim  et  capellain  nobililalis  exquisile  provexii  habitationi  régie 
eongruentes  nativa  rnpe  eircumqnaque  excisa,  que  pre  sua  laydabilî 
pulcrîtudine  înluenciuni  morantur  oculos,  inluendo  délectant  a iiimos,  et 
habitatores  jocunda  reficiunt  mansione  :  rursus  excisis  in  profundo  sub- 
ter  aularn  sicce  ruppis  visceribus  cavas  fecit  ad  >înoruni  cnstodiam,  que 
temporibus  ebuUienlis  estatis  et  estuanlis  leonis  nieri  potum  exhibent 
gldcialem  :  extra  fortericiani,  sed  lanien  iufra  loci  contineuciani  depre^sis 
muralibus  cirronclausam,  stabula  pro  equis  et  grangiam  lapideaineopa- 
citalis  immense  construxil,  nec  procul  ab  hiis  extra  porprisiam  planta  vit 
vineas  ex  plantis  diversorum  vineloruin  electis,  que  temulentam  annis 


singulis  allerunt  ubertateni. 


Oualiter  profecim  eU  in  mtxilium  Karoli  régis  Citilie. 


Ea  tempestate  qua  dampnate  meraorie  princeps  nephandissiuius  pa- 
terni  sceleris  iniitator  Manfredus  filius  Frederici  quondam  imperaloris 
regno  Scicilie  proprio  Pétri  matrimonioelducatu  Capulie  occupatis,  res 
ecclesiasiicas  dampnabilïter  delractabal,  everlebat  ecelesias,  et  fugabat 
prelatos  :  vocato  per  summum  ponlifîcem  viro  magniiico  Carolo  régis 
Francie  fdio  pro  suscipiendo  regno  hujusinodi  et  liberandode  manibus 
impii  memorati,  concessaque  ab  Aposlolico  omnibus  in  ejus  auxilium 
proficiscenlibus  pec<jatorum  suorum  indulgencia  generali,  zelo  dévote 
peregrinalionis  acceosus  Romani  adiit  in  Karoli  subsidium,  apostolica 
lanien  inlerveniente  licencia  profecturus,  uiii  a  sanelissimo  Pâtre Clenien le 
IV  Romane  tune  ecclesie  présidente,  el  cardinalibus  honorifice  et  gau* 
dens  receptus,  commisse  sibi  in  ipsa  expeditione  legationis  olTitio»  de 
mandato  ejusdem  sumrai  pontificis  in  auxilium  ejusd^?ni  Karoli  in  regem 
consccrati,  cum  eodem  regeetejus  exercilu  gressum  direxit  :  Cumque 
I  6i 


502  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l' TONNE. 

jam  aproximassent  Beneventanam  civitatem,  ubi  slabat  adversarius  cum 
Alemannorum  multitudine  bellicosa,  jamjamque  starent  acies  hinc  inde 
parate  congredi  ipseuteratarmis  intus  divinis  precinctus,  et  exlerius  in- 
dulus  militaribus,  stans  super  régis  exercitum  salutaris  exhortationis 
sermone  premisso  pro  ipsis  animandis  ad  pugnam  elevata  manu  lori- 
cata,  aposlolica  fretus  autorilate,  omnes  ab  omnibus  peccatis  absolvit 
evolationem  illis  promi tiens  incunctanter  ad  palriam,  si  qui  forte  mo- 
rientes  pro  viribus  strenue  debellassent,  moxque  ut  predicationis  sue 
exemplaris  probarelur  edoctor,  non  sequi,  sed  precedere  visus  ad  pre- 
lium,  tanto  animositatis  ardore  corda  videncium  inflammavit,  quod  pas- 
sim  per  hosles  et  gladios  irruentes  non  aggredi,  sed  furere  videbantur. 
In  quo  congressu  modestie  pontificalis  non  immemor,  nunc  acies  enim- 
pendo,  nunc  equos  hostium  gladio  prosternendo,  nunc  clamando  etani- 
mando  ad  pugnam,  alios  magnanimo  gestu  et  lingue  redimebat  officio, 
quod  in  personas  hostium  attemptare  propter  irregularitatis  periculum 
forfitan  expavebal  :  si  fas  sit  credere  quod  vir  strenuus  in  justo  bello  et 
letali  confliclu,  ferientibus  manu  mutua  non  repugnet.  Denique  Manfredo 
morte cadenle in  bello,  suisque  vel  captis  vel  fugientibus,  aut  glaudio  [sic] 
peremptis,  expleto  victorioso  certamine  acipso  rege  tocius  Apullie  regimen 
et  dominium  tranquillum  adepto,  cum  ipso  aliquandiu  commoratus, 
deinde  vale  dicto  recedens  apostolica  revisit  limina,  ubi  a  papa  et  fra- 
Iribus  cum  leticia  et  veneratione  susceplus,  et  aliquot  diebus  immorans, 
ac  deinde  cum  aposlolica  benedicliono  recedens,  iter  suum  Domino  pros- 
perum  facienle,  ad  propria  regressus  est  :  in  cujus  occursum  civitatis 
sue  divilum  et  pauperum  utriusque  sexus  lurba  ruil  hylaris,  et  leticia 
facta  in  populo  plebs  humilis  pâtre  reslituto,  dragmam  perdilam  se 
repulat  invenisse  :  exultai  clerus  ecclesie  et  cum  processione  sollempni 
ac  divinarumlaudum  cantico  paslorem  excipiens  vocibus  altissonis  gratias 
agit  Deo. 

De  morte  ejmdem. 

Posthec  cum  trium  annorum  et  duonim  mensium  vel  circiter  eflluxis- 
sent  currjcula,  egritudine  valida,  videlicet  fluxu  ventris,  et  febris  in- 


tJir^   SIÈCLE,    AUTEURS   ANONYMES,  303 

^inmoditatu  correpliis,  accubuit  quasi  graviter  elaborans,  suppreme 
voluntalis  pmdentcr  ordinavit  elogiuni,  in  quo  servîenlibus  suis  pro 
meritorum  exigerieia  condonalis,  thesaurum  de  bonis  ecclesie  eonquisi- 
tum  in  comiîiuries^erogationes,  publiea  pauperum  convocatioiie  premissa , 
non  semel,  sed  pluries,  aliisque  piis  modis  distriboi  statuons,  paupcTi- 
bus,  religiosis,  monastcriis,  sue  dyoœsis  pro  augendo  numéro  ser- 
vientium  Dco  in  lûcis  suis  reliquis  non  modicas  pecunie  «piantitales; 
eeclesie  vero  AiUissiodonvnsi  sporise  sue  duo  paria  veslimenlorum  pon- 
lilicalium  sunqjluosissima,  alterum  candidum,  et  alterum  purpureum 
cambucam;  legavit  insuper  sex  deriarios  redditoales  sub  cerlo  modo 
cuilibelcaiionico,  qui  per  diem  in  ecclesia  horis  canonicis  continue  in- 
leressct,  ad  quod  explendum  villam  de  Lecberiis  prope  Claniiciaeum 
cum  pertinenciis  suis  et  onines  conquestus  quos  feceratcîrea  domuni  de 
fielchia  prope  Autissiodorum,  necnon  villam  de  Floriaco  Senonensis 
dyocesis  cum  omnibus  pertinenciis,  quam  acquisieral  cum  omnibus 
provenlibus  et  cmolumenlis  dielarum  rerum  legavit  ecclesie  memorate, 
et  sumptibus  suis  res  ipsas  per  execu tores  suos  lacère  amorlizari,  si  que 
feudales  erant,  precepit  :  rursus  feslum  Beati  Augustini  duplex,  et  festum 
i\alivi(atis  gloriose  Virginis  sollempne  fore  perpétua  ibidem  instiliiit,  et 
ad  bec  sullîcientes  redditus  assignari  precepit.  Item  de  divini  collus 
augmenio  devotam  gerens  soUicitudinem,  sex  in  capellaSancti-Johannis- 
Rolundi,  juxta  cathedralem  ecclesiam,  ad  honoreni  Dei,  et  beatissimi 
precursoris,  ettotidem  in  capella  Sancti-Michaelis  ex  abolatere,  ect^lesie 
calhedrali  proxinia  pro  anime  sue  remedio  capellaniàs  sacerdotales  et 
perpétuas  instituit,  et  fundavit  de  redditu  quem  acquisierat  in  portagio 
Trecensi  ex  donatione  a  clare  raemorie  consanguineo  suo  Theobaldo  rege 
Navarre,  et  comité  Campanie,  precedenlibus  meritis  sibi  facta  :  el  in  domo 
Dei  sita  in  claustro  Autissiodorensis  allare  quoddani  simiHter  instituil, 
et  fundavil,  et  alias  quamplures  pias  dispositiones  edidit,  que  in  ipsius 
extrême  sue  voluntatis  série  plenius  exprimunlur,  Illud  quoque  enim 
verum  est,  quod  ex  quo  decubuit  cotidie  horas  canonicas,  quandiu 
fuit  loquendi  possibilitas,  dévolus  ipse  dixit,  aut  saltem  audivit,  et  magis 
de  sainte  anime,  quam  corporis  sanitate  semper  cogilans,  paucos  ad 
se  permisit  accedere,  aisi  qui  vel  in  anima  vel  in  corporc  consnlere  pos- 


50i  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'yONNE. 

sent  ei  :  cumque  jam  ex  fluxus  ingravescencia  attenuato  corpore,  et 
membris  quasi  consumptis,  accelerantis  resolutionis  sue  presenlirel  ins- 
tandam,  ut  de  convalescia  ulterius  spes  non  esset,  sororem,  nepotes, 
neptes,  et  quotquot  aderant  consanguineos  jussit  excludi,  ne  forte  per 
eorum  presenciam  aliqua  terrene  seu  carnalis  affectionis  méditante  près- 
laretur  occasio,  que  jactatum  in  Domino  posset  intorrumpere  cogita tum, 
retento  secum  tantummodo  venerabili  viro  Erardo  tune  decano  Autis- 
siodorensi  karissirao  nepote  et  successore  suo,  oui  quecunque  de  salute 
anime  sue  occurreban t,  eidem  conûdenter  injungebat  agenda .  Quanta  vero 
détesta tione  arguebat  se  pompam  seculi  dilexisse,  quanta  depreciatione 
vilipendebat  seipsum,  quantaque  contrictionem  lacrimarum  testabatur 
affluencia  ab  illis,  qui  interfuerunt,  auditum  est.  Demum  extrema  de~ 
libutus  unctione,  fecit  sibi  Dominice  Crucis  signum  et  béate  Virginis 

imagynem  anteponi,  in  quas  vicissim oculos,  circonstantibus  eis 

quibusdam  frairibus  de  ordine  Minorum,  et  pro  ipso  orantibus,  quan- 
diu  perfecte  vel  semiplene  verbum  aliquod  potuit  eructare,  vicibus  alternis 
dicere  non  cessavit  :  «  In  te  Domine  speravi,  non  confundar  in  eternum  : 
»  In  manus  tuas  Domino  commendo  spiritum  meum  :  Ave  Maria  gratin 
»  plena  Dominus  lecum  :  Maria  mater  gracie,  mater  misericordie,  tu  nos 
»  ab  hoste  protège,  et  hora  mortis  suscipe  ».  Et  in  hiisobdormiens,  etmi- 
grans  a  seculo  anno  gratic  mcclxx,  xiii  kalendas  octobris,  die  veneris,  in 
festo  sanctorum  Sequani  et  Ferreoli,  hyacente  aurora,  spiritum  exalavit, 
sepultusquft  est  inter  patres  prodecessorcs  suos  in  ecclesia  cathedrali, 
cujus  fama  publiée  vivit  mundo,  et  anima  perempniler  vivat  Doo,  amen. 
Seditaulem  Aulissiodori  annisviginti  tribus,  et  mensibus  s(îx. 


LXIV.  MEC  SU.Vr  ACTA  DOMiNI  ËUARDI  DE  LISlGxMIS  AUTISSIODOKENSIS  EPISCOPI 

ET  CARDINALIS. 

vAn  de  J.-C.  1270-1278  ) 

Tante  famositalis  antistili,  viro  famosissimo  domino  Guidoni  deMel- 
loto  Autissiodorensi  episcopo,  successit  Eradus  nepos  ejus,  dominus 
castri  de  Lisigniis,  dioresis  Lingonensis,  rujus  inemoria  digna  eslreri- 


XTIl*   SIÈCLE-    AUTEURS   ANONYMES.  o05 

latione  sollpmpni.  Hic  Erardus  ex  magnirico  genorosilalis  gnrminc  ex 
ulroqtie  parente  cxtilil  procrealus  :  luit  enim  pater  ejusduillermus,  ma- 
rpscalliis  Canipanie,  tpii  atlingebal  priocipi  Aehaie  in  proximo  coiisan- 
gninilalis  gradu;  mater  ej us  fuit  Marguareta,  gerraana  predicii  Guidonis 
de  Mellolo,  predecessoris  sui,  cujus  gniieris  iiobilitas  loanifeslalur  dicti 
ppiscopi  Guidonis  cronicam  intueuti*  Hic  Erardus,  stalura  corporis  me- 
diocris,  \uUum  dcmonslrabat  angeliriim  tanla  p^^rfusora  gralia  quod  in 
tuentihus  ipsnni  se  gralnm  et  ainabilem  exbibebat.  In  lûqu<^la  fuit  fa- 
cuudissimus,  ita  qnud  alti*r  Ubxes  potuit  nierilo  appenari;  in  melodia 
vocis  suos  contemporaneos  exccllebat,  ita  ul,  in  vocis  ipsius  eraissione 
sonora,  poterat  merilo  ejus  vocis  amenilas  nielodiis  philomenicis  com- 
parari;  et,  licel  hune  genr-ris  nobililas  poluissrl  in  fasluni  exlollcremun- 
(lialem,  aiomni  tanieu  eb\e:ancia  precniincns  ipsuru  in  lanla  hunulifali^ 
servavil  qnod,  inoduin  maturum  e!  religiosum  acquirens,  ab  omiii  las- 
civia  sempor  (^xlitit  alienus;êl,  beet  simplicitatem  gereretcohmibinani, 
in  tuendis  tamen  ceclcsie  suc  juribus  uiagnanimus  qnaniplurimum  ba- 
bebalur;  largilatem  in  tantnni  diligens  quod  |>lerumquc  mêlas  Irans- 
condcre  videbalnr.  Inorat  ridem  tante  liberalilatis  el  benignitatis  innata 
(Inb'edo  qnod  rnbore  alliciebalur  verecundie,  quucienscunKjuè  aflecluni 
ab  ipso  abquid  juste  postulantiurn  ad  votive  exaudilionis  pfleetnm  dedu- 
cere  non  valebal.  Et  licet  in  annis  puerilibns,  t^x  prerogativa  dileclionis, 
a  progenitoribus  suis  pre  aUis  liberis  suis  fnerit  in  deliciis  educalus,  ans- 
leritale  tamen  abslinencie  uarneni  suam  ila  edojnnil  qnod  in  ferv^in* 
elalis  sue  eastitateni  landabililer  acquisivit.  lu  etate  t^mera,  in  artecau- 
landi  fuil  qnampbiriuinm  eruditus;  |>ostiuoduni  vero  studiis  bberalibns 
traditus,  pollenli  tïoruit  iugeniu  in  lantum  quod  in  juvenib  étale  com- 
niendabiliter  rexit  in  artibus;  deinde  U?gali  sciencie  ingenium  suuni  ila 
apliruit  quod  ipso  ai-quisivit  illins  sciencie  margarilani  :  poslnioduru 
iid  juris  canonici  lacullalcïu  se*  IransliTens,  laudabilitiT  lii-enciatus  luit 
Parisius  in  decrelis,  €irca  lempora  illa,  Gaufrido,  docan^i  Antissiotbi- 
rensis  ecclesie,  humana  sorte  eonsnnqïto,  canonici  dicte  ecclesie  ipsuni 
Erarduin  in  decanum  dicte  ecclesie  concordiïer  elegerunt. 

Cuoi  auleui  in  Aulissiodorensi  ecclesia,  residi*nciam  lacerel  persona- 
lein,  et  jura  sui  deraualns  cuutra  oiuues  et  specialiler  contra  suuni 


OOG  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE   L'YONKE. 

prediclumavunculum  deflenderet  animose,  duorum  annorum  vel  circa 
labente  curriciilo,  ecclesia  Autissiodorensis,  per  mortem  dicli  episcopi, 
iiuidonis  avunculi,  sui  pastoris,  solatio  destituta,  canonici  dicte  ecclesie 
ad  electioncm  futuri  pontificis  procedentes,  ipsum  Erardum,domatizanle 
nomino,  in  episcopum  per  formam  compromissi  concorditer  elegerunt. 
Factusque  episcopus  subjeclos  sucs  consueta  tractavit  mansuetudine, 
inslruendo  ipsos  vorbo  predicationis  pariter  et  exemple;  et,  licet  posl- 
quam  licencialus  extilit  in  decretis,  propter  occupationes  prelationis, 
sludendi  in  faciiltale  theologica  modicum  habuerit  temporis  interval- 
lum,  licet  ad  id,  ut  credimus,  quamplurimum  anhelaret,  verumplamen, 
propter  ingenii  sui  perspicacitatera  et  studii  vehementis  laboriosam  in- 
daginem,  egregii  predicatoris  nomen  et  gratiam  acquisivit.  Austerita- 
tem  abstinencie  quantum  potuit  in  occulto  servavil,  et  propter  bonum 
rastitatis  subtus  ad  carnem  gerebat  cilicium;  habebal  etiam  très  cathe- 
nas  argenteas  nodis  plenas  qiiodam  insertas  manubrio,  ex  quibus  de 
nocte  carnem  suam  disciplinis  pluries  castigabat,  prout  hec  ex  relatione 
voridica  fide  dignorum  accepimus,  qui  ejus  secretam  penitenciam  agno- 
vorunt. 

Hic  ec(îlesie  sue  ferventissimus  amator  capituli  sui  obtinuit  gratiam 
et  lavorem,  et,  postquam  adeptus  fuit  episcopalis  apicem  dignitatis,  raro 
accidit,  dum  intraret  diclum  capitulum,  quin  ecclesia  ipsa  et  capitulum 
[)erciperent  in  aliquo  exuberantem  gratiam  sue  largiflue  bonitatis.  Con- 
lulit  igitur  prefatis  ecclesie  et  capitulo,  dum  vitam  duceret  in  humanis, 
duos  angelos  argenteos  deauratos  mire  pulchritudinis  et  ingentis  valo- 
ris,  cum  rcliquiis  Béate  Marie-Magdalenes  insertis  venerabiliter  in  eis- 
dem.  Item  crucem  auream  gemmis  preciosis  ornatam,  precio  quingen- 
tarum  librarum  Turonensium.  Item  idem  pontifex  magnanimus  et 
munificus  dédit  capitulo  mille  libras  Turonenses  ad  agmentationem 
panis  canonicorum.  Item  quamdam  milram  cum  pontificali  anulo, 
pHîcio  quadrigentarum  librarum  Turonensium.  Item  calicem  pure 
nureum.  Item  quatuor  paria  indumentorum  sacerdotalium  diversorum 
colorum,  tam  de  examito  quam  de  diaspro,  videlicet  de  unoquoque, 
tunicam,  dalmaticam  et  casulam.  Item  aliaduo  paria  indumentorum,  vi- 
delicfît  de  unoquoque  tunicam,  dalmaticam,  casulam,  atque  capam.  Fecit 


Xni^    ^;ïÉCLE.    AUTF.URS   ANONYMES.  307 

etiani  muHa  alia  boiiacpiscopalui,  ecclesie  cLcapilulu  supradii  lis;  ipsp 
siquid«*m  servicii  diviiii  sooorissimiis  roncrepatoi%  ejusdeinquo  aiiiator 
t^ximiusetainanlissimLis  aîiipliator,ordinari  pnjciiivnit  in  Autissiodorensi 
«jcclesia  quod,  domimcis  dîebus  in  scxagesima  et  tjuiiKjiiagesima,  ullra 
responsoria  consatUa  sox alia  rcsponsoria  jubilaliotiis  dulcisone  eanereîi^ 
lur,  eonlulitqiic  dicte  ecclesie  diiodecim  libras  mddituales  diclis  donii- 
nicis  diebus  iiiler  canoniœs  et  clericos  dicte  ecclesie  dividcndos.  Item 
apud  IJi^Ilum-ltHlituin  aulam  novam  construxit  el  domiiin  novam  su- 
per porta  m  ru  m  domi  bus  adjarentibus  ipsi  porte.  U<'mapud  Appoignia- 
cuni.  caslrum  sue  l'I  predecessorum  suoruui  dilioui  subjeclnm,  licet  iucole 
dicti  loci  serviluti  manus-morlue,  tallio.  allô  vt  basso,  a*l  volunlateni 
domini  et  pluribiis  essentaliis  servitutil>us  sul}ju^ali.  rertaui  lameu  deci- 
mam  l>Uidi,  vini  et  aliorum  fructuorn  ex  agrieullnra  |)njvruientium,  cou- 
Ira  legis  divine  salularem  «jbservanciiuii  ustpi**  nd  illa  tenipora  seoiper 
sohere  renuernut;  iste,  siquidem  libemlitatis  sibi  native  motus  instincln 
pastoraUsque  solHcitudiuis  iucitameuto  pulsahis,  alTeclabatet  ipsos  resli- 
tiien*  libertali  et  mederi  pericubs  aniinarum  :  sane  ipse  sue  discretionis 
vigilaneia  sueque  sedule  exliortatiouis  eliicacia,  ad  boc  induxil  iucolas 
dieli  loci  quod  ad  solutionera  recle  décime  onmium  frueluuni  predicto- 
rum  in  perpetuum  sub  aucteulico  eyrographo  sibi  et  ejus  successonbus 
ubbgarunt,  et  pn*  hujuîi  concessionis  repensiva,  de  consensu  sui  capi- 
tuli,  servitutem  oiauus-mortue,  linee  buraani  generis  inhumane,  deloco 
illo  totabter  abdicavit,  et  lalliam  predictam  voluntariam  ad  octies  vi- 
giuti  Hbras  Turonenses  annui  nnlditus  coartavit;  venuuptcuueu  m  con- 
eessione  dicte  dticiuie  episcopales  re^ldilus  in  trecenlis  libris  Turonen- 
sibos  reddilualibus,  et  anq>lius  auguientavil.  Item  a  nobilibus  \iris 
Milonede  Autissiodoro,  et  Johanne,  ejus  fralre,  militibus,  furnum,  justi- 
ciam  et  plures  res  abas,  quas  babeb.inl  apud  predictum  Appoigniacuni, 
comparavit,  et  in  hoc  episcopales  redditus  in  quater  viginli  libris  Tu- 
ronensibus  reddilualibus  ampliavil.  Ilem  in  sui  uUima  vobuitate  super 
pn?dictis  a(;quisitis,  que  feeeral  apud  Ap|>Oïgniacum,  ultra  predictas 
quater  viginli  libras  reddituides,  contulit  ecclesie  beali  Stephani  viginti 
tibras  Turonenses  annui  redditus,  die  sui  anniversarii  dividentias.  Ilem 
scolastriaui  ecclesie  Autissiodorensis  de  rébus  episcopalus  in  deeem  H- 


O08  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE   L'YONNE. 

bris  Turonensibus  reddilualibus  ampliavit.  Ampliora  bona  sperabal  ar- 
ilenli  desiderio  dicte  ecclesie  se  facturum,  nisi  tam  brevi  tempore  uni- 
verse  carnis  inevitabile  debitum  exsolvisset. 

Duorum  siquidem  annoruin  vel  circa  currente  inlervallo,  dum  apud 
Karitatem  super  Ligerim,  lempore  prioris  Milonis,  quamdam  mulierem 
burgensem  dicli  prioris,  suspectam  de  heresi,  vellet  examinare,  et  dictus 
prior  licetpluries  monitus  dictam  mulierem  ei  tradererecusaret,  episcopus 
dictam  villam  generali  supposuit  interdieto  ;  dictus  siquidem  prior  et  ejus 
monachi,  inprejudiciumepiscopalisjuriditionis  dictum,  interdictum  ^io- 
lare  non  verentes,  corpora  decedentium  faciebanl  sepiliri  in  cimiteriis  dicte 
ville.  Ex  hoc  autem,  procurante  humani  generis  inimico,  inter  episcopum 
etpriorem  prefatum  graves  fueruntdiscordie  suscitate;  sed  finaliter,  pro- 
(îurante  dicto  episcopo,  mediantibus  archiepiscopo  Senonensi  et  abbate 
(lluniacensi,  ad  hoc  devenit  negocium  supradictum,  quod  dicta  mulier 
«îxtitit  dicto  episcopo  liberata,  et  quod  unus  de  monachis  de  predicto  mo- 
nasterio  pro  omnibus  qui  ut  interdictum  ferretur  in  villa  predicta,  et  in 
violatione  ejusdem  interdicti  culpabiles  extiterunt,  humiliter  et  dévote 
Hnxis  genibus  dicto  episcopo  supplicavit,  ut  interdictum  latum  in  dicta 
villa  Hîlaxaret,  et  eidem  episcopo,  tam  pro  interdieto  quam  pro  viola- 
tione ipsius  emendavit;  fueruntque  viginti  corpora  ex  tracta  de  terra  que 
sepulta  fuerunt  durante  dicto  interdieto  in  cimitiriis  memoratis,  et 
absolutione  ab  episcopo  obtenta,  fuerunt  super  terram  insepulta, 
quousque  sermo  generalis  factus  fuisset  ad  populum  in  ecclesia  beati 
Pétri  de  Karitate  predicta,  et  missa  pro  defunctis  fidelibus  celebrata; 
(|uibus  sicactis,  dicta  corpora  fuerunt  ecclesiastice  tradita  sépulture. 

Dum  vero  quatuor  annorum  et  amplius  effluxissent  curricula,  inter 
ipHUin  (jpiscopum  et  Johannem  de  Cabilone,  comitem  Autissiodorensem, 
ort^i  est  grandis  dissensio;  proterviaque  comitis  crebrescente,  dum  dic- 
tus comes  jura  Autissiodorensi  ecclesie  violare  et  invadere  conaretur, 
dictum  comitem  et  ejus  uxorem  ferire  mucrone  anathematis  non  ne- 
Kh)xit;  vtf  dum  comes  et  ejus  uxor  in  sua  malicia  perdurarent,  utipsos 
Hum'ïH  ecîclesiaslica  severitas  coerceret,  civitatem  Autissiodorensem,  su- 
tiurbia,  totamque  terram,  quam  habebat  dictus  comes  in  comitatu  Au- 
tiMttiodorensi,  generali  supposuit  interdieto;  et,  dum  dictus  comes  facti 


\Uf   SIÈCLE.    AUTEURS   ANONYMES.  509 

sui  maliciara  nîteretur  appellatîonis  remédie  colorare,  ipse  jurium  ec* 
clesie  sue  acquisitor  indefessas,  pro  ipsias  ecclesie  juribus  vilamsuam 
periculis  exponere  non  Ibrmidans,  pro  diclis  juribus  defendondis  ad  Rn- 
manamcuriam  se  transferendum  studio  pie  deliborationis  elr^git.  Et,  bcel 
in  predicto  negocio  viriliter  se  haberet,  morte  lamen  preventns,  ilbid  iî- 
nali  effectui  nuHatenus  maneipavit.  Illuoi  siquidem,  cujus  odor  famé 
redolens  jam  non  solum  in  Francorum  regione  amabili,  verum  eliani 
in  regione  Ythalica  confragrarat,  dominus  Johannes,  papa  quinlus,  et 
omnes  cardinales  honorifire  receperunt;  et  dum,  circa  dnorum  annorum 
spacium,  in  dicta  regione  fuisset  mansionarius,  ille  qui  in  rcgionis  Galli- 
cane temperin  fuerat  enulritus»  ebullientes  calores  illius  regionis  ferre 
non  valens,  febres  et  fluxum  ventris  pacîens,  egriludinis  cronice  incurri( 
încomm^^da.  In  regione  tamen  illa  tamlandabililer  se  babuit  quod  apud 
dominum  Xicholaum  papam  III,  successorem  prefati  domini  Johannis 
et  apud  cardinales,  ejus  mérita  tam  dikicide  claruerunl  quod  ad  digni- 
tatem  cardinalatns  assumptns  factus  fuit  Penestrinus  episcopus  cardi- 
nalis;  et,  licet  in  numéro  episcoporum  Autissiodorensium  seiagesimus 
qnartus  extiterit,  primus  lamen  fuit  inter  ipsos  qui  ad  tante  dignitatis 
fnerit  culmen  provectus. 

Non  post  quidem  mulla  tempora,  ingravescente  in  ipso  fluxu  ventris, 
ullimo  eloquio  ex  magne  deliberationis  discrectione  [sic]  condito,  dum 
ipse  perciperet,  quod  ipsum  pertrahebat  defeclus  viriuni  ad  occasum, 
sacramentum  Extrême- Unctionis  reverenter  recepit.  Ouibussiccomple- 
tis,  anno  Domini  mcclxivîu  xv  li^alendas  Aprilis,  primo  noctis  silenciu, 
evasit  féliciter  nequicias  hujus  mundi,  et,  quia  cum  avuneulosuo  pre- 
dicto in  Aulissiodorensi  basilicasuam  elegerat  sepulturam,ossaejns  de 
ciYitate  Romana  ad  dictam  basilicam  deporlata,in  eadem  cnm  predicto 
suo  avunculo  fuerunt  in  uno  eodem  mausoleo  honorifice  collocata. 

Sedit  in  episcopatu  Autissiodorensi  septem  annis,  dnobus  mensibus 
et  circiter  tribus  ebdomadis,  illustri  rege  Philipo  regnum  Fraucorum 
modérante,  Dominus  per  suam  graciam  et  misericordiam  sibi  concédât 
requiem  sempiternam.  Amen, 


6S 


olO  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE   DE  L'TONNB. 


BIBLIOGRAPHIE  DC  GESTA  PO?(TIFICIIM  AUTISSIODORENSIUM. 

Le  Gesta  pontificum  AtUisiiodonnsium  existe  en  manuscrit  dans  la  biblio- 
thèque publique  de  la  ville  d'Auxerre,  soos  le  n®  i25.  Il  forme  un  volume 
in-4<>,  en  parchemin,  relié  en  veau,  de  198  feuillets.  Ceux  qui  sont  écrits  le 
sont  il  longues  lignes  et  dans  Tordre  que  nous  allons  dire.  Du  reste,  ce  n*est 
point  un  original  ;  mais  une  copie  qui  parait  avoir  été  exécutée  en  différents 
temps  et  par  des  hommes  plus  ou  moins  capables.  Une  partie  de  Fouvrage 
doit  être  la  reproduction  de  l'œuvre  du  chanoine  Frodon  qui  s'exprime  ainsi 
dans  la  vie  de  Geoffroi  de  Champaleman  :  c  Sed  et  hoc  volumen  De  Gestts 
>  ponii/ieum  renovavit  j». 

Le  premier  feuillet,  écrit  seulement  au  verso,  présente  la  table  des  vies  et 
commence  ainsi  :  Incipiuiit  capitula  ubri  gestordm  pontificum  Autissiodo- 

RENSIUM  A  BEATO  PeRBGRINO,  CIVITATIS  IPSIUS  EPISCOPO. 

Le  second  feuillet  continue  la  table  ;  il  est  de  différentes  écritures  qui  sont 
elles-mêmes  de  différents  temps. 

Au  troisième  feuillet,  commence  Fonvrage  :  Incipiunt  gesta  pontificum  Au- 
TissioDORENSiUM.  Nous  avous  fait  lithographier  cette  première  page,  comme 
spécimen  do  ce  manuscrit. 

A  partir  d'ici,  une  main  très-moderne  a  pris  la  peine  regrettable  de  mar- 
quer lu  pagination  et  les  titres  en  tête  de  chaque  folio  ;  mais  sans  tenir 
compte  des  deux  feuillets  de  la  table. 

JuHqu'ii  la  |>age  231 ,  chaque  vie  commence  par  une  majuscule  onciale  ro- 
maine, plus  ou  moins  ornée  et  de  diverses  couleurs;  les  lignes  sont  de  vingt- 
deux  il  lu  poge,  semées  de  majuscules  noires  et  rouges  avec  quelques  rubri- 
(|U('H  également  rouges. 

A  In  page  222,  c'est-à-dire  à  la  vie  de  Févêque  Alain,  l'écriture  devient 
moinH  belle;  toutefois  c'est  toujours  la  grosse  minuscule  du  XII®  siècle  :  il  y 
Il  lu  pluce  dos  initiales  ornées  ;  mais  elles  n'ont  pas  été  exécutées. 

A  lu  page  240,  c'est-h-dire  à  la  vie  de  Hugues  de  Noyers,  Hugo  de  Noeriis, 
tout  change  :  l'écriture  est  la  minuscule cursive du XIII®  siècle;  les  vies  sont 


BIBLIOGRAPHIE  DU   GESTÀ   PONTIFICUM.  511 

coupées  en  chapitres  non  cbiflrés,  qui  ont  des  titres  rouges;  les  majuscules 
initiales  sont  de  même  couleur,  et  il  y  a  trente-trois  lignes  k  la  page. 

Les  biographies  d'Henri  de  Villeneuve,  de  Bernard  de  Sully  et  de  Renaud 
de  Saligny,  sont  de  la  même  écriture  ;  mais  plus  blanche,  négligée  et  presque 
rustique. 

A  Gui  de  Mello,  se  présente  une  grosse  et  belle  minuscule  du  XIII®  siècle, 
qui  reprend  avec  des  rubriques  rouges  qui  partagent  les  matières;  mais 
comme  plus  haut,  les  initiales  sont  restées  à  faire  et  leur  place  est  vide.  Il  y 
a  vingt-deux  lignes  à  la  page. 

Arrive  enfin  la  vie  d^Erard  de  Léi^g^^^  ^^^^  Técriture  est  moins  grosse  et 
moins  soignée.  Cette  vie  commence  par  une  grande  majuscule  ornée,  de  di- 
verses couleurs,  et  un  titre  rouge.  Il  y  a  vingt-neuf  lignes  à  la  page.  Cette  par- 
tie est  toute  d'une  pièce,  sans  rubriques,  partage,  ni  division. 

Le  reste  du  volume  est  plus  moderne  ;  car  il  y  a  là  une  lacune  considérable 
cl,  après  Erard  de  Lésignes,  qui  est  le  lxiv®  évêque  d'Auxerre  (1278),  on  ne 
reprend  qu'à  François  de  Dinteville,  qui  est  le  xcii^  et  qui  meurt  en  1515. 

Quant  aux  auteurs  de  Tœuvre,  voici  ce  qu'on  en  sait. 

Cette  histoire  des  gestes  de  nos  évêques,  qui  commence  à  saint  Pèlerin, 
apôtre  du  Christianisme  dans  FAuxerrois,  a  eu  pour  premiers  écrivains  Ala- 
gus  et  Rainogala,  chanoines  d'Auxerre,  et  le  moine  Héric,  une  des  plus  grandes 
lumières  de  ces  temps-là  et  la  gloire  du  monastère  de  Saint-Germain  d'Au- 
xerre. Ces  trois  hommes  vivaient  dans  la  seconde  moitié  du  IX®  siècle,  et  con- 
tinuèrenl  leur  entreprise  jusqu'à  l'évêque  Wala,  mort  en  878,  ou  879,  éi  au- 
quel probablement  aucun  d'eux  n'a  survécu. 

Les  onze  vies  qui  suivent  sont  anonymes. 

On  n'attribue  pas,  sans  quelque  fondement,  celles  de  Champaleman  et  de 
Robert,  son  successeur,  à  un  écrivain  du  nom  de  Frodon,  celui  probablement 
qui  fut  chanoine  et  archiprêtre  de  l'église  d'Auxerre,  et  qui  se  trouve  cité  dans 
les  vers  que  le  P.  Labbe  rapporte  à  la  page  456  : 

Pontificum  gestis  aliorum  gesta  décorum 
Clericus  amborum  vitas  descripsit  eorum 
Adnectens  Frodo,  Goffridi  prius,  inde  Roberti.... 


o\i  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l' YONNE. 

El  FrodoD  lui-même  déclare  dans  le  Monitum  qai  précède  la  vie  de  Tévéque 
Robert,  qu'elle  fut  écrite  trois  ans  après  la  mort  de  ce  prélat  vénéré  :  c  Tan- 
9  dem  vero,  post  triennium,  lemperalo  jam  dolore,  necnon  ecclesia  tranquil- 
A  lata  de  pastoris  consolatione,  frater  quidam  modicum  eruditus  et  pêne 

B  illiteratus,  a  conventu  capituli  rogatus,  et  ah  episcopo  monitus ot 

»  potuit,  ita  stylo  prosecutus  est.  » 

Le  chanoine  Fromond  passe  pour  l'auteur  de  la  vie  de  Guillaume  de  Toucj, 
qui  mourut  en  1181.  En  effet,  il  signe  les  actes  de  cet  évéque,  et  prend  le 
nom  de  Maître,  titre  ordinaire  de  ceui  qui  écrivaient  en  ces  temps.  On  pense 
enfin  qu'un  autre  chanoine,  Eustache,  composa  celle  de  Hugues  de  Noyers. 
On  lit  dans  cet  écrit  :  c  Eustachius,  canonicus  similiter  et  commensalis  épis- 
»  copi  qui  et  postmodum  sacrista  factus  est.  etc.  » 

Les  autres  vies,  jusqu'à  Erard  de  Lézignes  inclusivement,  sont  d'auteurs 
inconnus. 

En  général,  le  style  du  Gesta  varie  à  peu  près  selon  les  temps  et  les  écri- 
vains. Les  dernières  vies  sont  fort  négligées  et  semées  de  termes  barbares  et 
de  solécismes  qui  révèlent  au  moins  des  copistes  peu  habiles. 

Le  P.  Labbe,  en  reproduisant  le  Gesta  pontificum  dans  sa  Nova  bibliotheca 
tnM., l'a  intitulé  :  Historia episcoparum  4uti$siodoren8%um%n  Lugdunensiquinta, 
duas  in  partes,  seu  tomos  distributa. 

Ce  litre  est  sans  doute  de  sa  façon.  Quant  aux  deux  parties  qu'il  indique, 
je  ne  sais  si  on  doit  les  regarder  comme  formant  un  même  ouvrage  ;  la  pre- 
mière va  de  Saint  Pèlerin  à  Erard  de  Lésignes.  Elle  se  termine  ainsi  :  a  Moni- 
»  TUM.  Hic  desinit  tomus  primus  Gestornm  pontificum  Autissiodorensium  : 
n  secundus  tomus  majori  ex  parte  desideraïur,  prout  olim  descriplus  fue- 
M  rat.  Ferlur  extare  Parisiis,  in  bibliotheca  consiliarii  cujusdam,  unde  quae 

>  sequntur  decerpta  fuerunt  a  viro  fide  digno.  Haec  accipe,  Lector;  pnebe 
»  animum  non  indocilem  et  rei  veritatem  percipies  ». 

La  seconde  partie  va  de  Guillaume  des  Grès,  lxv«  évêque  d'Auxerre,  à  Pierre 
Aymon,  lxxx^  évêque.  a  Ce  n'est,  dit  le  P.  Leioog  dans  sa  Bibliothèque  his- 
»  torique  de  la  France^  t.  i,  pag.  654,  ce  n'est  qu'un  extrait  fidèle  d'un  ma- 

>  uuscrit  d'Alexandre  Piihou,  conseiller  au  parlement  de  Paris,  qui  a  passé 
o  depuis  dans  la  bibliothèque  du  Vatican,  avec  les  autres  manuscrits  de  la  reine 


BIBLIOGRAPHIE   DU   GESTA   PONTIFICUM.        "         "  Si  3 

»  Christine  de  Suède-  Cet  extrait  contieol  les  actes  des  évéqties  d'Auxerre 
*  depuis  Tan  1217  jusqu'en  i562,  » 

Le  P.  Labbe  inscrit,  en  lé  te  de  chaque  vie,  le  nom  de  l'évêqne  qu'elle  fait 
conDaitre,  et,  à  la  suite  de  celle  de  Bernard  de  Sully,  il  ajoute  les  \ers  suivants  : 

Praesul  Bernardus  niala  semper  ad  omnia  tardus. 
Sic  vivens  domuit  cum  carne  et  dîemone  muudum, 
Quod  moriens  nieruit  Chrisio  se  reJdere  mundum. 
Auno  millesimo  bis  ceeteno  quadrageno 
Quarto,  sanctorum  migravit  luce  Magorum. 

Une  main  assez  moderne  a  inscrit  ces  mêmes  vers  sur  le  manuscrit,  au  bas 
de  la  biograpbic  de  l'évêque  Bernard.  Ils  avaient  été  copiés  sur  sa  tombe, 
comme  on  peut  le  reconnaître  dans  les  Mémoires  deLebeuf,  tom.  i;  pag,  5T5, 
où  il  s'exprime  ainsi  :  «  Comme  les  grottes  de  Féglise  cathédrale  sont  assises 
I»  sur  le  roc  même,  et  qu'il  est  impossible  d'y  creuser  une  fosse,  le  saint 
»  prélat  Put  inhumé  au  milieu  du  chœur.  Sa  sépulture  fut  couverte  d'une 
»  très-belle  tombe  de  marbre  noir,  sur  laquelle  furent  gravés  ces  cinq  vers 
t   autour  de  la  figure. 


1  PraBsul  Bernardus,  elc,  » 

La  reproduction  du  Gesta  dans  la  Nova  Bibliùthca  du  P.  Labbe,  si  elle  a 
été,  comme  nous  le  croyons,  une  copie  du  manuscrit  d^Auxerre,  est  un  tra- 
vail très-infidèle  et  qu*il  importait  de  restaurer,  comme  on  le  verra  bientôt. 

En  eflet,  après  avoir  soigneusement  comparé  le  manuscrit  du  Ge$îa  et  le 
texte  du  P,  Labbe,  nous  avons  trouvé  dans  celui-ci  des  différences  si  grandes 
et  des  fautes  si  considérables,  que  nous  avons  cru  devoir  renoncera  le  copier, 
et  nous  décider,  malgré  les  soins  minutieux  et  h  dépense  de  temps  qui  en  ré- 
sulteraient, à  publier  ce  manuscrit  purement  et  simplement  tel  qu'il  est  ;  c'est- 
ù-dire  incorrect,  peu  fidèle  aui  dates  et  incomplet,  peut-être,  en  quelques  en- 
droits. Nous  le  rendons  avec  son  orthographe,  et  des  fautes  qu*il  nous  eut  été 
bien  facile  de  corriger.  Les  savants  qui  le  liront  nous  feront-ils  un  crime  de 
cette  fidélité? Nous  ne  le  pensons  pas. 


514  BIBLIOTHÈQUE   HISTORIQUE   DE   l'yONNE. 

Nous  avions  d'abord  eu  l'idée  de  donner  les  principales  différences  qui  se 
trouvent  entre  le  manuscrit  et  le  texte  de  la  iVot^a  bibliotheca^  mais  c'eût  été 
nous  reproduire  nous-mêmes  et  faire  double  emploi.  Qu'on  nous  .permette 
au  moins  quelques  citations. 

Le  Manuscrit.  Le  P.  Labbe. 

De  B.  Peregrino^  ci-dessus  pag.  511. 

Tune  memoraïus  papa  predictum  vi-         Tune  mcmoratus  papa  predictum 
rum  Dei  Peregrinum,  presbyterum  ci-     virum  Dei  Perigrinum  presbyterum 
vemque  Romanum,  ordioavit  episco-     et Corcodemum.... 
pum,Marsum  vero  presbyterum  et  Cor- 
codemum.... 

De  B.  Marcellino,  p.  512. 

Sedit  annos  xxix.  Sedit  annos  xxxix. 

Presulantibus  apud  urbem  Romam  Presulantibus  apud  urbem  Ro- 
Dionisio,  Felice  atque  Euticbiano.  mam  Felice  atque  Eutichiano. 

De  B.  Eladio,  p.  515. 

Sicque  ille  se  clericum  fieri  depos-         Sicque  ille  se  clericum  fieri  de- 
cebat,  illa  vero  religiosarum  numéro     poscebat.  Tune... 
sociari    magis    ac   magis  postulabat. 
Tune... 

De  B.  Amatort^  p.  514. 

Ad  portam  que  Balnearis  a  pricis  Ad  porlam  que  Balnearis,  nunc 
auctoribus...  nuncupatur.  Templi,  a  priscis  auctboribus  nun- 

cupatur. 

De  B.  Germano^  p.  517. 
In  ecclesia  apostolorum  principis.  In  ecclesia  beati  Joannis. 

/6.,  p.  518. 

Fundum  quoque  Patriniacum  aeque         Fundum  quoque  Patriniacum  et 
cum  appendiciis  suis  pariter  et  Cutia-     Cutiacum  ... 
cum.... 


BIBLIOGRAPHIE  DU   GESTA   PONTIFICUM.  513 

Le  Manuscrit.  Le  P.  Labre. 

De  CensuriOy  p.  522. 
Lxxviii  aetalis  suae  anno  vita  defunctis.  xxvm  aetatis,  etc. 

De  Theodosio,  p.  525. 
Sedit  annos  viii,  dies  xxviii.  Scdit  annos  viii,  dies  xxni. 

De  Romano,  p.  525. 
Romanus  sedit  annos  m,  dies  xv.  Roroanus  sedil  annos  m,  dies  iv. 

76.,  p.  552. 
...  Meldunum,  Deus-Âdjuva,  Cor-         ...  Meldunum  et  Rrugium... 
magnum  et  Brigias... 

De  Disiderio,  p.  556 
...  Agrum  quoque  Malriacum  situm         Agrum  quoque  Matriacum  in  ho- 
in  eodem  pago  ubi  ipse  domos  vel  ora-     nore  Sancli  Mimmii. 
torium  in  honore  Sancli  Mimmii... 

76. 
...  in  eodem  pago,  in agro Miliacense         In  eodem  agro  Miliacensi  cum  vi- 
cum  viniloribus  et  reliquis  mancipiis.      niloribuseireliquismancipiis,  sylvis 
Dédit... .  terris  et  universis  appendiciiseorum. 

Dédit.... 

76.,  p.  557. 

...  habetin  sehistoriam  iËneae  cum         ...  habet  in  se  historiam  JEuex 
litteris  Grecis.  cum  libris  Grecis. 

76. ,  p.  559. 

Nam  fais  supra  scriptis  monasteriis         Nam  bis  supra  scriplismonasteriis 

unicuiquebasilicaBsîngulavasaargenlea  unicuique  basilic»  Sanctae-Golum- 

largiri  precepit.  Dédit  item   basilicae  bae... 
Sanctse-Golumbae.... 

Basilicœ  quoque  domni  Ursicini,  vici         Basilicae  quoque  domini  Ursicini 

Crinsensis.  Bicicrinsensis... 


ol6  BIBLlOTHÊOn:  HISTORIQUE  DE  l'tONNE. 

Le  HàscscErr.  Le  P.  Labbe. 

De  Tiineo,  pag.  545. 
KaUfÊdà  SifUwém. 
1  Ebdomada,  IntenDo». 
II  Eddomada,  Odooe  tîcos. 
m  Ebdomada»  PaUefenos  et  Tociacos. 
IV  Ebdomada,  Eppooiacns  et  Carbosia- 
eus. 

Af  ThÊoérammo,  p.  549. 
Obiit  anlem  rv  Noo.  Obiit  aatem  m  Nod. 

Df  Ommie,  p.  530. 

.«.  Juxia  basilkam  aposloloram  Pétri         Jaxubasilîcam  apostolorum  PetrI 
ol  Jacobi.  eiPaoli. 

Af  W0ja.  p.  557. 
...  iciu  uno  malleî  coopertolom...  ...  icta  uoo  mailei  corpusculum. 

D$  GwÊUrieo,  p.  575. 

.••  Grocis  litlerU  :  Epileontes  lo-         ...GrccisliilerisrXptçroçîeçTron;^. 
philo  Chrislum  despote • 

Ik  Gmdom,  p.  579. 

...  caiionicis  in  die  obitus  pneEiti         Canonicis  et  pro  absolaiione  ani- 
Hoduin  régis  ad  pmi^traDdam  refectio-     nue. .. 
nom  04iiionicis  et  pro  absolotione  ani- 

A»  Hmbirîo,  p.  585. 

lu  rivo  Launto,  apud  SaDCt^Ferreoli         Id  rivo  Lanuto  apnd  Ferredî  vil- 
villain.  lam. 

16. 

Fuit  autem   civitas  sine  episcopo         Fuit  autem  civiias  sioe  episcopo 
menses  yii,  dies  x?i.  meoses  tii,  dies  xv. 


BIBLIOGRAPHIE   DU   GESTA    PONTIFÏCUM. 


517 


Le  Manuscrit. 


Le  P*  Labbe, 


De  Roberto,  p,  398. 

.*.  prope,  jam  elapso  aono.  Tuac,  .••  prope  aram  Beali  Prolhomar' 

Deo  el  mundo  plaudenle,  io  revelatione     lyris*.. 
Beati  Prolhomarlyris... 

Il  est  inuiile  de  poursuivre  plus  loin.  Nous  n'avons  indiqué  que  les 
fautes  les  plus  considérables  ;  mais  ceci  esl  plus  qe'il  ne  faut  pour  montrer 
que  le  P,  Labbe  n*a  probablement  eu  h  sa  disposition  qu^une  copie  forl  in- 
fidèle du  manuscrit  d'Auxerre. 

Nous  nous  sommes  arrêtés  a  Erard  de  Lézignes  :  h  se  termine  aussi  Tan- 
cien,  le  vérilable  manuscrit  du  Gesla, 

Nous  avons  adopté  du  savant  jésuite,  notre  prédécesseur,  les  chiffres  d'ordre 
elles  titres  des  lies, quand  te  mauuscrit  d'Auierre  ne  les  a  pas  donnés^ et  nous 
nous  sommes  permis  aussi  d'inscrire,  sous  ces  titres,  la  chronologie  d'après 
Tabbé  Lebeuf.  Elle  n'est  pas  toujours  d*accord  avec  celle  du  Gesta;  ça 
été  une  raison  de  plus  pour  nous  déterminer  à  le  faire.  Quant  aux  discussions 
à  établir  h  cet  égard,  elles  ne  noas  regardent  pas  dans  la  Bibliothèque  hisio* 
rique^  qui  doit,  aulant  que  possible,  se  borner  à  donner  les  textes. 

Comme  il  a  été  dit  plus  haut,  les  vies  des  prélats  sont  généralement  dé- 
pourvues de  litres  dans  le  corps  de  l'ouvrage  et  nous  les  avons  pris,  pour 
notre  édition  dans  hBiblioîkeca  nova  M$s.  du  Père  Labbe;  toulefois,  le  ma- 
nuscrit esl  précédé  d'une  table  où  l'on  pourra  voir,  entre  autres  choses  bonnes 
à  coDslater,  que,  dès  le  XII''  siècle,  Humbaud,  Hérifride  el  un  assez  grand 
nombre  d'autres  prélats  d'Âuxerre  sont  qualifiés  de  Saints  ou  de  Bienheureux^ 
ce  qui  intéressera  surloul  les  baglogra[ibes* 

Ce  motif  nous  parait  suflisani  pour  inscrire  ici  la  partie  de  ce  document 
qui  nous  regarde. 


66 


518  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQtB  DE  l'tONNE. 

Inciptunt  capitula  libri  Gestorum  pantificum  Autiuiodorensium  a  btato 
Peregrino^  primo  eimUUu  i$iiu$  episcopo. 

Capitulum  l.  De  Beato  Peregrino,  episcopo  et  martyre. 

II.  De  Beato  Marcelliano. 

III.  De  Saocto  Yalerio. 

IV.  De  SaDCto  Valeriano. 
V.  De  Beato  Eladio. 

VI.  De  Saiicto  Amatore. 

VII.  De  Sancto  Germano. 

VIII.  De  Sancto  Alodio. 

IX.  De  SaDCto  Fraterno. 

X.  De  Sancto  Censurio. 

XI.  De  Sancto  Urso. 

XII.  De  Sancto  Teodosio. 

XIII.  De  Sancto  Grégorio. 

XIV.  De  Sancto  Optaio. 
XV.  De  Sancto  Droctoaldo. 

XVI.  De  Sancto  Eleutherio. 

XVII.  De  Sancto  Romano,  martyre. 

XVIII.  De  Sancto  Etherio. 

XIX.  De  Sancto  Aunario. 

XX.  De  Sancto  Desiderio. 

XXI.  De  Sancto  Palladio. 

XXII.  De  Sancto  Vigilio. 

XXIII.  De  Scopilione. 

XXIV.  De  Beato  Telrico,  martyre. 
XXV.  De  Focoaldo. 

XXVI.  De  Sabarico. 
XXVII.  De  Sancto  Ainmaro,  martyre 
XXVIII.  De  Teodranno. 

XXIX.  De  Beato  Quintiliano. 
XXX.  De  Cilliano. 


BIBLIOGRAPHIE  DU  GBSTÂ  PONYIPICUM.  519 

XXXI.  De  Clémente. 
XXXII.  De  Beato  Âidalfo. 
XXXIII.  De  Sancto  Maorino. 
XXXIY.  De  Beato  Aarone. 
XXXV.  De  Beato  ÀDgelelmo. 
XXXVI.  De  Heribaldo. 
XXXVII.  De  Âbbone. 
XXXVIII.  De  GhrisUaDo. 
XXXIX.  De  Wala. 

XL.  De  Beato  Wibaldo. 
XLI.  De  Beato  Herîfrido. 
XLII.  De  GeraDDO. 
XLIII.  De  Bettone. 
XLIV.  De  Galdrico. 
XLV.  De  Bealo  Guidone. 
XLVI.  De  Rîcbardo. 
XLVII.  De  Heriberto. 
XLVIII.  De  Johanne. 
XLIX.  De  Hugone. 

L.  De  Heriberto  secundo. 
LL  De  Goffrido. 

LU.  De  Roberto  episeopo  et  comité. 
LUI.  De  Beato  Hambaldo. 
LIV.  De  Hugone,  abbate  Sancti-Germani. 
LV.  De  Hugone,  abbate  Pontiniaci. 
LVI.  De  Alano. 
LVII.  De  Willermo. 

  ces  deux  derniers  commence  une  écriture  différente  ;  mais  de  la  même 
époque. 

LVIII.  De  Hugone 
LIX.  De  Guillelmo  de  Seillenaco. 
LX.  De  Henrico. 


iiO  BIBLIOTHÈQUE  HISTORIQUE  DE  l'YONNE. 

LXI.  De  Bernardo. 
LXIL  De  Reginaldo. 
LXIII.  De  Guidone  de  Melloto. 
LXIV.  De  Erardo. 

Ajoutons  eofio,  pour  dire  tout  ce  qui  mérite  d*étre  dit  sur  le  manuscrit 
du  Gesta,  qu'il  était  conservé  dans  la  bibliothèque  du  Chapitre  de  Saint- 
Etienne  d*Auxerre.  Âpres  la  révolution,  M.  Viart,  curé  de  Saint-Ëtienne, 
qui  l'avait  sauvé  précieusement,  le  déposa  à  bibliothèque  publique  de  la 
ville.  C'est  un  présent  assez  beau  pour  que  nous  conservions  le  nom  de  celui 
à  la  générosité  de  qui  la  ville  en  est  redevable. 


FIN   DU   TOME   PREMIER. 


TABLES. 


I. 

TABLE  DES  DOllUNENTS  ET  DE  LEURS  DIVERSES  PARTIES. 


ËPITBB  DÉDICATOIRK V 

I.I8TE  DES  OUVRAGES   HTÉS  OU   CONSULTÉS IX 

Introduction xxi 

TEMPS  ANTÉRIEURS  AU  CHRISTIANISME. 

AUTEURS  ANCIENS. 

POLTBB ' 1 

J.  César.  —  De  Bello  Gallico.  Lib.  V,  cap.  liv-lviii 2 

Lib.    VI,  cap.  i-v,  xliv k 

Lib    VII,  cap.  i-vi,  x,  xi,  xxxvi,  lvi-lx,  lxxvi 6 

Lib.  VIII,  cap.  xxx-xliv 12 

DiODORB   DE   SiCILB 18 

TiTB-LivE.  —  Historiarum,  Lib.  V,  cap.  xxxiv,  xxxv ih, 

Strabon.  —  Geographicorum,  Lib.  IV 19 

Pline  l'Ancien.  -«  Historia  naturalis.  Lib.  IV,  cap.  xvii 20 

Plutarqub 16. 

Suétone t6. 

Aulu-Gellb 21 

Tacite ib. 


322  TABLES. 

Florus 21 

Ptolêhéb 22 

AmiiBN-MARCELLiif.  —  Rerum  gestarum.  Lib.  XV,  cap.  xv,xvi ib. 

A  URELius- Victor 23 

EUTROPB ib. 

Inscriptions  antiques.  —  Auxerre 24 

Avallon.  —  Brienon 30 

Sens 31 

Tonnerre 30 

Médailles.  —  Époque  Gauloùe.  —  Sens ^0 

Avallon i6. 

TEMPS  POSTÉRIEURS  A  LA  PRÉDICATION  DU  CHRISTIANISME. 

l-'-IV  SIÈCLE. 

S.  Savinjen,  s.  Potentjen  et  leurs  compagnons,  apôtres  de  Sens 41 

S.  Pèlerin,  apôtre  d' Auxerre 42 

Géographie t^. 

V  SIÈCLE. 

Dignités 44 

S.  Germain,  v*  évêque  d' Auxerre 45 

S.  Mamertin. ib. 

S.  Prosper  d'Aquitaine 46 

Constance ib. 

Epistola  ad  Sanctum  Patientem 47 

Epistola  ad  Sanctum  Censurium ib. 

Vita  S.  Germani.  Prologus 48 

Lib.  L  Cap.  1.  S.  Germani  honores  in  seculo,  mira  ejus  vocatio 
ad  clericatum  cessionemque  in  locum  S.  Amatoris  episc.  Au- 

lissiodorensis  ;  hujus  obitus  ornatus  miraculis. 49 

Cap.  II.  Electio  Sancti  in  episcopum  Autissiodorensem  ; 
nova  in  hoc  statu  et  austera  ejus  vita  ;  fundatio  monaste- 

rii;potestasindsmones 53 

Cap.  III.  Libellus  de  mirabili  revelatione  S.  Corcodemi  m. 

et  conversione  S.  Mamertini  ab  idololatria 57 

Cap.  IV.  Ejusdemlibellicontinuatio 61 


TABLES.  523 

Cap.  V.  S.  Germanispietaserga  defunctos  insepultos  ;  ejus 
ac.  S.  Lupi  episc.  Trecensis  missio  Britannica  adversus 
Pelagianos;  Gonsecratio  Genovete;  tempestatismira  se- 

datîo 66 

Gap.  VI.  SS.  Germani  et  Lupi  episcoporum  felix  expeditio 

adversus  Pelagianos  in  Britannia 71 

Gap.  VII.  Alia  S.  Germani  expeditio  ad  Galliarum  praefectum 

ex  commiseratione  suscepta,  et  ornata  miraculis.     .     .  lU 

Argumentum  libri  primi  et  secundi 78 

Lib.  II.  Gap.  i.  Alia  ejus  cum  S.  Severo  episc.  in  Britanniam  expe- 
ditio contra  Pelagianos  ;  alia  pro  Armoricanis  in  Italiam.    .     .  ib. 
Gap.  II.  Miracula  in  hoc  itioere  plurima;  felicissimus  obi- 
tus  apud  Ravennates  ;  defuncti  honores  et  translatio  ad 
ecclesiam  Autissiodorensem  magniûcentissima.  ...  83 

Epitaphium  S.  Germani  episcopi 89 

Bibliographie  de  la  vision  de  S.  Mamertin  et  de  la  vie  de  S.  Germain  d'Auxerre.  90 

VI*  SIÈCLE. 

S.  LÉopf  de  Sens 99 

Epistole  Leonis  episcopi  Senonemis  ad  Ghildebertum  regem  ne  Meleduni 

novus  fiat  episcopus H). 

(Concile  d'Aoxerrb  (578) 101 

Ganones 102 

Grégoire  de  Todrs.  —  Historia  Francorum.  Lib.  IV,  cap.  xlii-xlvi  ....  108 

Liv.  V,  cap.  V,  xiii-xiv 111 

Liv.  VI,  cap.  I,  XXIV,  xxv 112 

Liv.  VII,  cap.  X,  XXVIII,  xxxi-xlii 114 

Liv.  VIII,  cap.  III 120 

Liv.  X,  cap.  XI iO, 

Liber  de  Gloria  confessorum.  Gap.  xi.  De  veritatibus  S.  Martini  Terno- 

dorensibus  ostensis iù. 

Gap.  xLi.  De  sancto  Germano  Autissiodorensi 121 

De  miraculis  S.  Juliani.  Gap.  xxix.  De  festivitate  ejus ib. 

Actes  de  Saint-Pèlerin 123 

Bibliographie  des  actes  de  Saint  Pèlerin 126 

Saint  Tétère  ou  Tbtrice.  (VI*  s.) 132 

Incipiunt  miracula  SS.  Quirici  et  Julitt»  quaB  Teterius  sophista  eorum 

servus  edidit.  De  corporibus  eorum  a  S.  Amatore  Antiochiae  repertis.  133 


324  TABLES. 

Saint  AuNAiRB,  évêque  d'Âuxerre,  et  Etienne  Africain \^U 

Epistola  S.  Aunarii  ad  Stephanum 135 

Epistola  Stephani,  Africani,  ad  S.  Aanarium 136 

Vita  S.  Amatoris.  Cap.  i.  Ortus,  studia,  sponsa  obs'xusa  et  relicta,  as- 

sumptio  in  clerum ih. 

Gap.  II.  Sanati  energumenos  et  paralitica.  Dxmones  depuis! .     .161 
Gap.  III.  Episcopatus  aditus  :  infamia  dissipata  ;  ecclesia  nova 

comparata  ;  mortuus  suscitatur  :  incendium  extinctum.     .     .  1/|6 
Cap.  IV.  S.  Germanus,  postea  successor,  instniitur.  Iter  Augusto- 

dunum.  Cascus  et  très  leprosi  sanati  ;  pecunia  recepta  a  fure.  151 
Gap.  V.  S.  Germanus  petitus  successor.  Morbus,  obitus,  sepultura 

S.  Amatoris.  Utriusque  encomium 155 

BiRLioGRAPfliB  de  la  vie  de  Saint-Amatre 158 

Vile  SIÈCLE. 

Marius 161 

Saint  Pallade,  XX*  évêque  d'Auxerre ib. 

Epistola  S.  Palladii  episcopi 162 

Fredegairf.  —  Fredegariischolastici  chronicum 163 

JoN  s  DE  BoBio.  ~  Vita  S.  Golumbani  abbatis.  Gap.  xxxviii,  xxxix,  xl.     .     .  164 

Saint  Tétrice,  XXIII*  évêque  d'Auxerre 165 

Conciles if». 

Médailles.  —  Époque  Mérovingienne.  —  Sens 168 

—                       Auxerre 169 

VII1-  SIÈCLE. 

4oN\s,  abbé  de  Fonlenelle.     . 170 

Vita  S.  Vulframni  episcopi  Senonensis.  Prefatio 171 

lûcipit  vita 172 

Bibliographie  de  la  vie  de  S.  Vulfran.  .    .     .     * 186 

AtcTOR  incbrtus.  —  Gesta  regum  Francorum 188 

Bède.  —  Historia  ecclesiastica.  Lib.  I,  cap.  xvii.  Ut  Germanus  episcopus  cum 
Lupo  Brittanniam  navigans,  et  primo  maris  et  postmodum  Pelagianorum  tem- 

pesiatem  divina  virtute  sedàverit 189 

Cap.  xviii.  Ut  idem  filiam  tribuni  coBcam  inluminaverit,  ac  deinde 
ad  sanctum  Albanum  perveniens  reliquias  ibidem  et  ipsius  acce- 

perit  et  beatorum  apostolorum ,  si  ve  aliorum  marty  rum  posuerit.  191 


TABLES.  o25 

Gap.  XIX.  Ut  idem  causa  infirmitalis  ibidem  detentus  et  incendia 
domorum  orando  restinxerit,  et  ipse  per  visionem  a  suo  sit  lan- 

guorecuratus 192 

Cap.  XX.  Ut  idem  episcopi  Brittonibus  in  pugna  auxiiium  cœ- 

leste  tulerint,  sicque  domum  reversi  sint 193 

Cap.  XXI.  Ui,  renascentibus  virguitis  pelagianae  pestis,  Germanas 
cum  Severo  Brittaniam  reversas,  prius  ciaudo  juveni  incessum, 
deinde  et  populo  Dei,  condemnatis,  sive  emendatis  bsreticis, 

gressum  récupérant  fidei 195 

Liv.  IV.  Gap.  1 196 

Paul  Uiacbe.  —  De  Gestis  Langobardornm.  Lab.  II,  cap.  xxiii ib. 

Alcuin.  —  Ad  Magenharium  comitem  Senonicae  civitatis  epistola 197 

AvcToB  1NCBBTU8.  —  Vita  S-  Walarici  abbatis  Leuconaensis  primi.  Gap.  v.  Ubi 
peregrinitatis  elegil  et  Unacharium  Autissiodorensem  episcopum  expeliit .    .198 

IX*  SIÈCLE. 

CHROlllQUfi  DE  SaINTE-CoLOMBB   DE  Se.NS 199 

Annales  Sancta  Golumbae  Senouensis 200 

BiBLioGRAPfiiiE  des  annales  de  Sainte- Colombe  de  Sens 212 

Magnum,  archevêque  de  Sens 217 

Ex  capitulariis  regum  Francorum.  Capitulare  secundum.  Anni  DCCCII. 

De  locis  ubi  missi  esse  debent 218 

Magni  Senonensis  archiepiscopi  Libellus.  De  mysterio  Baptismatis.    .  ib. 

Jerbuib,  archevêque  de  Sens.  —  (Lettre  à  Frothaire) 223 

Fbothaibb.  —  Epistola  XV.  (A  Hilduin.) 224 

Epistola  XVI.  (L'église  de  Sens  à  Eginard.) 225 

Epistola  XVII.  (A  rimpératrice  Judith.  ) 226 

Concile  de  Sens  (834) 227 

S.  Aldric  —  Epistola  ad  Frotharium ib. 

CoifCjLB  d'Adxbrbe  (841) 228 

S.  Loup,  archevêque  de  Sens ib. 

Auctor  anonymus.  Vita  Sancti  Lupi,  Senonensis  archiepiscopi.  —  Pro- 

logus 232 

Gap.  I.  Illustres  S.  Lupi  parentes  quibus  divinitus  promittitur  ;  cle- 

ricatus,  educatio  et  indoles  ;  virtutes,  episcopatus ib. 

Cap  II.  Obseralam  S.  Aniani  ecclesiam  precibus  suis  aperit;  ini- 
micis  et  detractoribus  benefacit  :  fidens  deo  magnam  vini  co- 

piam  accipit 233 

I  67 


526  TABLES. 

Gap.  III.  Sinistra  de  se  jadicia  et  obtrectationes  contemnit  ;  hostes 

ab  urbe  fugat  novis,  traductus  calumniis,  in  exilium  relegatur.  235 
Gap   IV.  Agente  S.  Winebaudo,  honorifice  ab  exilio  revocatur  ; 
supplex  ab  eo  veniam  petit  Glotharius  :  prodigia  AodesaginaB  et 

in  itinere  facta 237 

Gap.  V.  Aliis  a  Deo  honoratur  miraculis  :  confondit  daernonem, 

libidinis  ardorem  precibus  exstinguit 239 

Gap.  VI.  Gœlesti  musica  in  itinere  recreatur;  S.  Winebaudum  ad 
contivium  perlrahit  :  sanatsgros,  et  sancte  moritur;  mira- 
culis item  ab  obitu  clarus 2/iO 

Bibliographie  de  la  vie  de  S.  Loup 2k2 

GoFfciLB  DK  Sens  (852) 246 

CoNCiLB  DB  Sens  (853) ib. 

AuoRADE,  chorévêque  de  Sens 247 

Excerpta  Libri   Revelationum,  quas  Audradus  modicus  scripsit  anno 

Ghristi(853) 250 

Élection  d'Ënêe  de  Pabis 256 

Decrelum  cleri  Parisiensis  de  electione  EneB^  episcopi,  quem  Karolus 
rex  insinuaverat,  ad  metropolitanum  senoneiisem  ejusque  provinciales 

episcopos 257 

Rescriptum  episi:oporum  ad  ipsos 258 

NiTiiARO.  —  De  dissentionibus  filiorum  Ludovici  Pii  ad  annum  usque  DCGGXLIIL 

Lib.  I,  cap.  VI 259 

Lib.  II,  cap.  X  .     .         260 

Lib.  III,  cap.  I 262 

Complainte  d'Angelbebt 263 

Concile  de  Sens  (862) 267 

Loup  de  Fbrbibres ià, 

Beali  Lupi,  abbatis  Ferrariensis,  epistolae.  —  Episcopa  XIX  ad  Heriboldum 

episcopum 268 

XX.         Ad  Alluinum •    .  269 

XXIX.     Ad  Guenilonem  episcopum 272 

XXXL     Ad  Guenilonem 275 

XXXIV.   Ad  Altuinum  Senonensem  monachum 276 

XXXVI.  Ad  Altuinum 278 

XXXVII.  Ad  Heriboldum,  Autissiodorensem  episcopum.   .     .    .  279 
LXXXI.  Ad  Amulum  episcopum,  ex  parte  Guenilonis  et  Gher- 

rardi ' 280 

LXXXII.  Ad  Guenilonem,  metropolitanum 282 


TABLES.  527 

XCV.      Ad  Heriboldum,  ex  parte  regins 282 

XCVIII.  Ad  Gueoilorem,  ejusque  suffraganeos 285 

XCIX.     Rescriptum  episcoporum  ad  ipsos 281 

CI.  Ad  episcopos,  de  peregrinorum  receptione,  ex  parte  Gue- 

nilonis 285 

GII.        llem,  ex  parte  abbatis 286 

CVI.        De  receptione  peregrinum ib. 

CVII.       Item  unde  supra 287 

GXV       Ad  Ercanr.  ex  Gu.  et  aliorum  personis iO. 

CXVI.      Fratribus  ex  cœnobio  Sancti-Gennani  Altissiodorensis  .  288 

CXXIV.    Ad  Guenilonem,  episcopum 290 

CXXVI.   Ad  Guenilonem 291 

Concile  de  Savonibres  (859) 292 

Ëpistola  synodi  Tullensis  apud  Saponarias  ad  Wenilonem,  archiepisco- 

pum  Senonensem 295 

Libellas  proclamationis  domni  Karoli,  régis,  adversus  Wenilonem,  ar- 

chiepiscopum  Senonum 292 

Ëgilom,  arch.  de  Sens.  —  Ëpistola  Nicolai,  papae  I.  ad  Egilonem,  Senonensem 

archiepiscopum.  Pallium  novo  arcbiepiscopo  concedit  sic 301 

Élection  d*Angésisb,  archevêque  de  Sens 303 

Primatie  du  Siège  de  Sens 304 

Ëpistola  Joannis  VIII,  papae,  ad  episcopos  Galliae  et  Germaniae.    ...  307 

Acta  synodi  Pontigonensis 306 

Ex  annalibus  Francorum  Bertinianis t^. 

Héric,  Alagus  et  Rainogala 309 

Gesta  pontiûcum  Autissiodorensium.  —  I.  De  Beato  Peregrino.  .    .     .  ib. 

IL      De  Beato  Marcelliano 312 

IIL     De  sancto  Valerio t^. 

IV.  De  sancto  Valeriano t6. 

V.  De  beato  Eladio 313 

VI.  De  sancto  Amatore t6. 

Vn.    De  beato  Germano 315 

Vin.  De  Alodio 321 

IX.  De  Fraterno 322 

X.  De  Censurio ib. 

XI.  De  Urso t^. 

XII.  De  Theodosio 233 

XIII.  De  Gregorio ib. 

XIV.  De  Optato 324 


o28 

XV. 

XVI 

XVII. 

XVIII. 

XIX. 

XX. 

XXI. 

XXII. 

XXIII. 

XXIV. 

XXV. 

XXVI. 

XXVII. 

XXVIII. 

XXIX. 

XXX. 

XXXI. 

XXXII. 

XXXIII. 

XXXIV. 

XXXV. 

XXXVI. 

XXXVII. 

XXXVIII. 

XXXIX. 

AUTKIBS    ANONYMES.  — 


TABLES. 

De  Droctoaido 324 

De  Eleutherio 325 

De  Romano ib. 

De  iEtherio ib. 

De  Aiinario 326 

De  Desiderio .     .  332 

De  Palladio 340 

De  Vigilio ib. 

De  Scopilione 343 

De  Tetrico 345 

De  Flocoaldo 346 

De  Savarico 347 

De  Haiomaro ib. 

De  Theodranno 349 

De  Quintiliano ib. 

De  Gilliano ib 

De  Clémente t6. 

De  Aidulfo 350 

De  Maurino ib. 

De  Aarone 352 

De  Angelelmo t6. 

De  Heribaldo 354 

De  Abbone 359 

De  Christiano ib. 

De  Wala 537 

XL.  De  Wibaido 358 


Xe  SIÈCLE. 


XLl.  De  Herifrido 360 

XLII.  De  Geranno 366 

XLIII.  De  Bellone 371 

XLIV.  De  Gualdrico 374 

XLV.  De  Guidone 378 

XLVI.  De  Richard© 382 

XLVII.  De  Heriberto ib. 

XLVIIl.  De  Jeanne 384 


TABLES.  529 

XI«  SIÈCLE. 

XLIX.      De  Hugone 386 

L.            De  Heriberto  II 392 

Faooon.  —  U.  De  Goffrido 393 

Monîtum 397 

LU.  De  Roberto 398 

XII«  SIÈCLE. 

Auteurs  anontmbs.  —  LUI.  De  Humbaudo 602 

LIV.  De  Hugone  episcopo  et  abbate  Sancti-Germani ....  610 

LV.   De  Hugone 417 

LVI.  De  Alano 420 

Faomono.  —  LVIl.  De  Guillelmo 421 

XIII*  SIÈCLE. 

EusTACHB.  auteur  présumé.  —  LVIII.  De  Hugone  de  Noeriis 431 

Quibus  progenitus  et  ortus  fuit %b. 

Quam  magniûce  se  babebat ib. 

Quibus  naturae  dotibus,  vel  scientiae,  sive  eloquenliae  prae- 

ditas 432 

In  quo  mores  ejus  poterant  argui t^. 

Quod  circa  temporalia  majorem  curam  habuit  quam  circa 

spiritualia. 433 

Quanto  fervore  fidem  cathoUcam  adversus  bereticos  de 

Karitate  zelatus  est ib. 

Qualiter  domos  episcopales  Autissiodorenses  emendaverit 

vel  ampliaverit t6. 

De  Regio-Anne,  quid  ibi  fecerit 434 

De  Bello-Reditu,  qualiter  extruxerit ib. 

De  domibus  Tociaci  et  Conadae 435 

De  bis  quae  gessit  apud  Varziacum 436 

De  bis  quae  gessit  apud  Noeria ib. 

De  Procurationibus  regiis  qualiter  remissae  sunt ....  438 
Qualiter  acquisivit  décimas  et  domum  episcopalem  de  Co- 

lengiis 439 


530  TABLES. 

Oualiler  acquisivit  decimam  Varziaci  et  sub  quo  tenore.  6ftO 

Quam  virtuose  resistebat  persecutoribus  ecclesiae  .    .    .  ib. 
De  forma  interdictorum  statuta  tempore  comitis  Pétri, 

et  causa  quare  sic  statuta t^* 

Quod  in  adversis  viriliter  de  habebat kh^ 

Qualiter  Petrus,  cornes  Âutissiodorensis»  extraxit  puerum 

de  terra»  quem  tumulari  fecerat  in  caméra  episcopi.     .  ib. 

Quis  fuerit  exitus  hujus  comitis 443 

De  Petro  de  Gorcione,  qualiter  ultus  fuerit  in  eum    .     .  ib. 

Qualiter  Erraudum  convicit  de  heresi 444 

De  GaputiatiSy  qualiter  eos  exterminavit 445 

Qualiter,  sede  vacante,  Lingonensem  ecclesiam  rexit  et 

regalia  custodiviu 447 

Qualiter,  sede  vacante,  in  Senonensem  archiepiscopum 

postulalus  est,  sed  frustra îd. 

De  omamentis  que  contulit  ecclesiae 448 

Qualiter  formam  et  situm  ecclesiae  in  melius  immutaverit.  ib. 

De  bis  que  contulit  capitulo  ad  panem  cotidianum  et  de  aliis.  ib. 

De  eo  quod  Roma  profectus  est,  et  de  morte  ejus  ...  449 

De  signis  mortis  sus ib. 

Auteurs  anoisymls.  —  LIX.  De  Guillelmo .    .         .    .  451 

Quibus  pareutibus  ortus ib. 

De  sanctimonia  matris  suae ib 

De  miraculo  quod  contigit  in  morte  matris  suae ....  451 

De  Indole  ejus ib. 

Qualiter  clericus  factus  est 354 

Qua  aetate  clericus  factus  est,  et  qualiter  in  clericatu  pro- 

fecerit    .     .              .  ib. 

Quales  eruditores  habuit,  et  de  informatione  morum  ejus.  t6. 
Quales  dignitates  assequutus  fuerit,  et  quam  strenue  se 

in  eis  habuit 454 

Qualiter  jura  decanatus  Autissiodorensis  adversus  episco- 

pum  prosecutus  est .  ib. 

De  inobedientia  sacerdotum,  defendente  eos  episcopo  Uu- 

gone  contra  eum  quando  erat  decanus,  et  emenda .     .  ib. 
Qualiter  coegit  Hugonem  episcopum  restituere  ecclesiae  ar- 
bores, quas  eo  invite  in  nemoribus  ecclesiae  acceperat.  455 
Qualiter  comitem  Petrum  compulerit  venire  in  capitulum 

ad  emendandas  injurias  ecclesiae,  dum  esset  decanus  •  456 


TABLES.  531 

Sub  quanta  districtione  probibitum  sit  ne  venderentur  ne- 

mora  aut  terrae  ecclesiae  sine  consensu  capituli  .     .    .     /i56 
Qualiter  offîcium  Beats  Marias  instituit  celebrari  in  pro- 

festis  diebus  in  ecclesia  .    .         ib. 

De  Manasse  fratre  ejus,  et  unanimilate  amborum  .    .         /i57 

Quanto  fervore  se  mutuo  diligebant t6. 

Qualiter  consentire  noluerunt,  ut  eorum  alter  eligeretur 

in  archiepiscopum  Senonensem,  sede  vacante  .     .    .     !i58 
Qualiter  Guiliennus  noluit  consentire  in  electionem  Ni- 

verneusis  ecclesi»  de  se  factam ib. 

Qualiter  electus  fuit  in  episcopum  Autissiodorensem,  et 

quo  modo  nolebat  fratri  suo  praeferri  in  electione   .    .     659 
Qualiter  obtinuit  a  rege  privilegium  de  régalibus  Autis- 

siodorensis  ecclesise A60 

Ténor  privilegii  de  régalibus ib. 

Qualiter  se  in  episcopatu  habuerit,  et  qualiter  fuerit  timo- 

ratus. 461 

Gujus  affectionis  in  cives 462 

Quid  incomprehensibile  fuit ib. 

De  mutua  affectione  ejus  et  fratris  sui  Manasse.    .     •     .     463 
Qualiter  frater  ejus  Manasses  electus  fuit  in  Aurelianen- 

sera  episcopum. ib. 

De  bis  que  gessit  Manasses  in  episcopatu  Aurelianensi, 

et  qualiter  se  ibi  habuit ...     464 

Qualiter  contra  regem  et  ministres  ejus  jura  Autelianensis 

ecclesise  defendebat ib. 

De  gemmis  annulorum  predecessoris  sui  quas  revocavit  a 

rege 465 

Qualiter  vasallos  Aurelianensis  ecclesie  de  servilute  exer- 

cituum  regalium  pro  parte  liberaverit ib. 

Qualiter  recuperavit  privilegium  ecclesis  super  procura- 

tionibus  régis  in  terra  episcopali .      ib. 

Quanto  periculo  décimas  lanarum  in  arcbidiaconatu  Si- 

galoniae  acquisierit  presbyteris  parochialibus    .     .    .     466 
De  demolitione  fortericiae  de  Ecri,  et  insidiis  Johannis  de 

Aurelianis  et  qualiter  Pithveris  ab  eo  captum  récupé- 
ra verit  per  regem ib. 

Qualiter  ipsum  Johannem  et  suos  publicam  agere  peni- 

tentiam  compuleret 467 


o32  TABLES. 

De  palatio  quod  edificavit  apud  MagduDum 467 

De  pontibus  Jargolii  et  Magduni ib. 

Qui  casualiter  Aureltanum  vénérant  pridie  quam  defun- 

geretur  non  ad  ipsum  visitandum,  sed  suis  specialibus 

negociis,  evocati 468 

De  ordinatione  lectoriae  et  succendotiris  in  ecclesia  Autis- 

siodorensi  et  scolastriae ib. 

De  matriculariis 469 

De  divisione  festorum  sancti  Alexandri  et  sancti  Bricii  et 

festis  Apostolorum i^. 

Oualiler  ornavit  ecclesiam  de  cruce  et  calice  aureo.  .    .  ib. 

De  emendatione  palatii  episcopalis 470 

De  lapsu  palatii,  et  miraculo  quod  ibi  contingit.     ...  ib. 
De  institutione  prxbendarum  apud  Epponiacum,  Tocia- 

cum  et  Conadam 471 

De  bis  que  contulit  ecclesiœ  Sancti-Amatoris  et  canonicis 

capelle  sue  de  Trinitate  et  tpsi  capitulo  Autissiodorensi.  ib, 
Qualiter  procuravit  recompensationem  factam   capitulo 

apud  Osiacum,  pro  eo  quod  habebat  apud  Billiacum.    .  ib. 

De  abbatia  de  Gellis,  et  quid  eidem  abbatiae  contulerit.    .  472 
Qualiter  Brenchas  et  pertinentias  ejus  contulit  bospitalide 

Appogniato t6. 

De  bis  que  acquisivit  episcopatui  Autissiodorensi ...  tb. 
De  feodo  Malliaci,  et  Belriaci,  et  turribus  Sancti-Salvato- 

ris,  et  Castri-Novi  sibi  tradidis ........  473 

Quœ  loca  religiosa  creata  sunt  sub  eo  in  Autissiodorensi 

diocesi 474 

Qualiter  veterem  ecclesiae  Autissiodorensis  fabricam  de- 

moliri  fecit,  ut  novam  construeret ib. 

De  lapsu  et  miraculo  turrium 475 

De  duobus  adolescentibus  qualiter  miraculose  evaserint.  476 
Qualiier  Dominus  clementer  et  miraculose  ruinam  distulit 

in  horam  opportunam 477 

Quid  pensandum  fuerit  in  bac  miseratione  divina  .    .     .  t6. 

Miraculum  de  crucifixo  et  altari  confratriae ib. 

Quid  pensandum  in  hoc  miraculo 478 

De  miraculo  libri  in  quo  legebatur  ad  Primam  ....  ib. 

De  miraculo  ejus  qui  sustulit  tunicam  sub  ruina.     .     .     .  476 

Qualiter  translatus  est  ad  ecclesiam  Parisiensem  .      .     .  ib. 


TABLES.  033 

in  quo  statu  dimiserit  episcopatum  Autissiodorensem  in 

discessa  suo 680 

De  bis  quae  reliquit  ecclesiae  in  recessu ib. 

De  domibus  suis,  in  Porta-Pendenti,et  cruce,  et  calice  au- 

reo,  utprius 481 

De  bis  quae  reliquit  successori  suo,  episcopo  Âulissiodorensi .  i6. 
De  bis  quae  contulit  ad  fabricam  ecclesiae  Autissiodorensis 

in  recessu  suo  et  per  totum  annum ib. 

Quod  noluit  praejudicare  capilulo,  ut  cum  ejus  concilio 

ûeret  electio  successoris  Autissiodorensis 482 

Quanti  fuerit  dispendii  ecclesiae  et  civitati  Autissiodorensi 
ipsum  discessisse,  et  quae  mala  contigerunt  ecclesiae 

post  ejus  discessum tb. 

De  bis  quae  gessit  in  episcopatu  Parisiensi 484 

De  beato  ejus  exitu ib. 

LX.  De  Henrico  qui  fuit  oriundus  de  pago  qui  dicitur  Villanova, 

in  Parisiensi  diœcesi 486 

LXI.  De  Bernardo  de  Soiliaco 487 

De  morte  ejusdem 489 

LXII.    De  Regnaudo  de  Siligniaco 490 

LXIII.  Haecsunt  acta  dominlGuidonis  de  Melloto,  episcopi  Autis- 
siodorensis    491 

Qualiter  cives  Virdunenses  expugnavit 492 

Qualiteradecclesiam  Autissiodorensem  translatus,  domum 

Renaudl  Rungefer,  miiitis,  de  Montibus  expugnavit .     .  494 

De  facto  Robini  caprarii  clerici 495 

Qualiter  castra  subscripta  tradi  sibi  fecit 946 

De  moneta  Autissiodorensi •    .     .    .  497 

Qualiter  compulit  Templarios  amovere  campanam  quam 

in  domo  sua  de  Monastallo  appenderant t6. 

De  aedificiis  quae  construxit 499 

Qualiter  profectus  est  in  auxilium  Karoli,  régis  SiciliaB.    .  501 

De  morte  ejusdem 502 

LXIV.  Haec  sunt  acta  domini  Erardi  de  Lisigniis,  Autissiodo- 
rensis episcopi  et  cardinalis 504 

Bibliographie  DU  Gesta  Pontificum 510 

Tables 520 


68 


II. 

TABLE  GÉOGRAPHIQUE. 


(On  n'a  pas  cm  devoir  insérer  dans  cette  Table  les  noms  géograpliiques  de  la  carte  de  Peutinger, 
à  laquelle  il  faudra  recourir  au  besoin,  page  43). 


Aballo  ,  oppidum ,  page  UO ,  43.  Voir 

AVALLON. 

Abinio,  169. 

ABRINCATiE,  45. 

Abringatui,  20. 

Abundiagus,  villa,  in  pago  Autissiodo- 

rensi,  348. 
AcGOLACus,  villa  et  parochia,  in  pago 

Autissiodorensi,  394, 404. 
AcGOLATus,  supra  fluvium  Ghore,  339. 
Aduatici,  3,  5. 
iEDLA,  civitas.  Voir  edda,  33,  37,  50, 

152, 154, 155. 
jEdci,  xlvii,  2, 8,  9, 10, 11, 12, 18,  31. 
JEgyftus,  207. 
JEsis,  flumen,  37. 
Agano,  362. 

Agadnensiuh  martynim  ecclesia,  318. 
Agedicdm,  22. 

Agendicuh,  xlviii,  6,  8,  9,  10,  12. 
Agiedincum,  36.  Voir  Senones,  Sens. 
Agrippina,  oppidum,  23. 

AlAMANIA,  ALAMA.NNICI,  200,  ALEMANNIA, 

212. 
Alani,  80. 
s.  Albanus,  ecclesia,  389. 


Albaris,  villa,  356. 

Albiense  terrltorium,  340. 

Albiga,  urbS;  114. 

S.  Alblnus,  ecclesia,  extra  muros  Autis- 

siodori,  318. 
Algiodorensis  urbs,  260.   Voir  Autis- 

SIODORUH. 

Alenseg,  ecclesia.  471. 

Alesia,  urbs,  2.  Fotr  Alise. 

Aletum,  oppidum,  45. 

Alevernagds,  ager,  162. 

Alise,  xlvii,xlviii,32,  39, 153.  Voir  Ale- 
sia. 

Alisiensis  locus,  76. 

Alpes,  19,  82,  321. 

Altricds,  145,150, 1»7.  Fotr  Autrigus. 

Althisiodorensis,  Altissiodorensis  ec- 
clesia, 102,  419.  Voir  Autissiodo- 
rensis. 

Altissiodoruh,  404.  Fotr  Autissiodorcm. 

S.  Amantids,  basillca,  in  pagoGadurcino, 
339,  340.  —  monasterium,  ibidem, 
333. 

S.  Amator,  abbatia,  in  pago  Autissiodo- 
rensi, 380,  395.  —  basillca,  329,  330, 
343,  345,  350,  471. 

69 


636 


TABLES. 


S.  Ahatre,  faubourg  et  église  d'Auxerre, 

26,  28.  Foir  ci-dessuSj  S.  Amator. 
Ambarri,  18. 
Ambjanl  Amiens,  12, 96. 
Ambibari,  in  Armorica,  12. 
Ahbivareti,  12. 
S.  Anastasia,  capella,  lu  pago  Atitlsslo* 

dorensi,  380. 
Ancia,  Adtia,  Actido,  Adda,  Auva,  flu- 

vius,  236,  2M. 
Anconitani,  martyres,  131. 
Andegayi,  20. 
Andegavus  terminus,  112. 
Anderigiani,  45. 
Andes,  8. 

Andesagena,  locus  exilii  S.  Lupi,  238. 
Andesagina,  236. 
S.    Andréas,    apostolus,    altare,    i9i27, 

—  ecclesia,  in  Gurgiaco,  362,  36&. 
Andria,  villa,  liOU» 
Angers,  218. 
Angiriacus,  prœdium,inpagoGadurcino, 

3ZiO. 
Angli,  207. 
Anglia,  211. 

&  Aniands,  ecclesia,  230. 
Annau,  villa,  353. 
Antioche,  133. 

Antiquaille,  (1\)  près  Lyon,  38. 
Apenninus,  mons,  19. 
Apogniacos,  Appoigniagus,  Apoiniacus, 

villa,  in   pago  Autissiodorensi ,  A99, 

507.  Voir  Epponucds,  398 ,  ù2Zi,  Wî, 

472,  473. 
Apollinis  templum,  26. 
SS.  Apostoli,  altare  Hostiense,  210. 
Appia  via,  131. 
AQUiE,  259. 
Aquenses,  110. 
Aqdinianus,  villa,  365,  247. 
Aquitani,  205. 
Aquitania,  45,  162,  201,  215,  260,  347, 

348. 


Aquitanica  Provincia,  333. 

Arar,  flumen,  36,  76,  388,  483. 

Arbricus,  362. 

Arciacensis  campania,  163. 

Arcungius,  in  pago  Autissiodorensi,  329. 

Arduenna,  saltus,  348. 

Arelatum,  urbs,  76. 

Arelatensis  provincia  110. 

Arelacno,  sylva,  189. 

Ariminensis  episcopus,  267. 

Armorica  nova,  44. 

Armoricji  civitates,  12. 

Armoricani,  45,  78,  89. 
—      tractus,  360. 

Aroanna,  fluvius,   in  pago  Senonico, 
188. 

Aroasiensis,  manuscriptus  de  passione 
S.  Peregrini,  127. 

Arriachum,  arriacuus,  in  pago  Autis- 
siodorensi, 150. 

Artadds,  362. 

Arverni,  7,  9,12, 18, 110, 112, 113,  114, 
121. 

Atesdi,  20. 

Atratus,  in  pago  Rotenensi,  340. 

Atrebates,  12,  19. 

Attiniagum,  palatium  et  parochia ,  299. 

ACBE,  département,  38. 

S.  Aubin,  abbaye  d'Angers,  218. 

AuciÂCus,  in  pago  Autissiodorensi,  d44« 
472. 

AuDA,  Eure,  rivière,  96.  Voir  Ancu. 

Audomaropolitanus,    manuscriptus   de 
vita  S.  Peregrini,  127. 

AuDURA,  flumen,  369. 

AUGUSTOBONA,  22,  43. 

AuGusTETRicoRUH  civitas,  363. 

AUGUSTIDUNI,  22,  218. 
AUGUSTODUNUM,  43, 143. 
AuGUSTUDUNENSis  urbs,  280. 

—        pagus,  337. 
AuGusTUDUNUM,  urbs,  154, 164,  333. 
AuLERCi,  8, 12, 18,  20. 


AuLERGi,  Brannoviccs,  12. 

—  Eburones,  12. 

—  Eburovices,  20. 
AURELiANiNsis,  civitas,  218. 

—  pagus,  3û,  323,  3/i7. 

—  sancta  ecclesia,  361. 
AuRELUifENSE,  concilium,  325. 
AURELIANI,  231,  2û3. 
AuRELiANis,  civitas,  290, 298. 
Adrelianorum,  civitas,  63,  218. 

ACTESIODORUM,  /|3. 
AUTESSIODURUH,  26. 

AnsiAcus,  ecclesia,  /iO/i. 

AUSTRASIA,  163. 

Adtia.  Voir  Ancia. 
AuTiDO.  Voir  Ancia,  Auda. 
AUTISIODORUM,  22,  42, 121;  16/i. 
AUTISSIODERUH,  163. 

AuTisiODORENSE  territoHum ,  112. 
AuTissiODORENSis  civitas,  328,386,  liUi> 

—  comitatus,  370. 

—  ecclesia,  316,  506,  507, 
372,  /i61,  /i82,  /i90. 

AUTISSIODORENSIS  pagus,  29,  259,  288, 
310,336,  339,  348,  349,  351,  378,  397. 

—  urbs,  361,508. 

AUTISSIODORENSIS,  AUTHISIODORENSIS,  pa- 

rochia,  102,  427. 

AUTISSIODOR.  496. 

AuTissiODORUM,  130,  165,  289,  321,  329, 


TABLES.  537 

348,  352,  388,  422,  425,  482,  483. 

AUTIXIODIRUM,  169. 
AUTIZIODBRUM,  169. 
ACTOSIODORE,  XL VI.  AUTOSIDORUM,  2% 

AuTRicus,  123,  124,311,  314.  —  mons, 

312.  Voir  AUTISSIODORUM,  Auxerre. 

AUTUN,  26,  39, 135,  161. 167. 

AuvA.  Voir  Ancia. 

Auxerre,  xxvii,  xlvi,  xlix,  l,  24,  25, 
27,  28,  29,  31,  33,  45,  voir  autissiodo- 
RUM, —sa  Bibliothèque,  ix,  101»  133, 
133,  161,  167,  168,  228, 309,  510. 

AuxERROis,  41,  42.  Voir  Autissiodoeum, 
AuTRicus,  Auxerre. 

Auxois  (Mont  d'),  xlvii. 

AvALENSis  pagus,  332,  336,  337,  347. 

Voir  ABALLO  ,  AVALLOlf. 
AVALLON,  XLVI,  40.  Voir  ABALLO,  AVALKlf- 

sis  pagus. 

AvENGUE,  évôché,  161. 

AvENNiCA,  urbs,  117, 119. 

AvENNicuM  territorium,  109. 

AvENio,  113, 114. 

AviNio,  120, 161. 

Atgliniagus,  vîcus,  in  quoGuido,  epis- 
copus,  dicat  ecclesiam  sancto  Stépha- 
ne, 379. 

Atriagus,  villa,  in  pngo  AuUssiodorensi 
388. 


B 


Bacerna,  ecclesia,  328, 428. 

Bagerna,  vicus  et  parochia,  in  pago  Au- 

tissiodorensi,  328,  344. 
Bagido,  162. 
Baierna,  villa,  298. 
Bains,  portes  des,  à  Auxerre,  27. 
Baioarii  sex,  350. 
Baiogagensis  urbs,  293. 
Baiogasses,  205. 


Baldiliagus,  in  pago  Senonico,  332. 

Balgiagus^  parochia,  in  pago  AuUssio- 
dorensi, 329. 

Balnearis  porta,  147, 514. 

Bardo,  ou  Obordo,  Ordo,  Odordo,  239, 
praedium,  245. 

Bargiacus,  parochia,  in  pago  Autissiodo- 
rensi,  328, 344. 

Barrenses,  259. 


538 

Bassiaccs,  162. 

Bastonia,  villa,  in  saltu  Arduennae,  SUS, 

Baugiacds^    in    pago    Autissiodorensi , 

125,  3/i5. 
Batedx,  96. 

Beata-Maria-de-podio,  M6. 
Beaularriz,  UlU» 
Beauvais,  30/i. 
Becherelldm,  û86. 
Bedensis  pagus,  259. 
Belca,  fluviolus,  371.        ^ 
Belchia,  domus  prope  Autissiodorum, 

503. 

BELGiE,  15. 

Belgique,  164, 2û9. 

Bellogassi,  12. 

Bellovaci,  10, 12,  15. 

Bbllus-locds,  IPU. 

Bellus-Reditus,  apud  Charbuiam,  434, 
500,  507. 

BelxNensis  pagus,  389. 

Belvacensium  ecclesia,  302. 

S.  Benoit-sur-Loire,  91. 

S.  Bertin,  abbaye,  305,  306. 

Bethléem.  FotrFERRARiiE,  monasterium, 
285,286. 

Betriacus,  ecclesia,  469,  473,  496. 

BîLLiAGus,  io  fundo  Autissiodorensi  ec- 
clesia, 353,  355, 471,  472. 

BiNiACLS,  337. 

BissANCiON,  villa  Burgundiœ,  218. 

Bituricensium  partes,  321. 

BiTURicuM  territorium,  52. 

BlTURIGiE,  BiTDRIGES,    BiTURIX,    8,  9,  12, 

18,  22,  28,  117. 
Blabia,  44. 

Blanello,  (ecclesia  de)  427. 
Blanoilus,  in  pago  Autissiodorensi  pa- 

rochia,  328,  344. 
Blesensis  pagus,  259. 
BoBio,  monasterium,  164. 

BODIOCASSES,  20. 
Bon,  8, 12, 19,  20. 


TABLES. 


BOLOIf  lA,  212. 

BoNiAGcs,  in  pago  Autissiodorensi,  349. 

BoNDS-FONs,  monasterium,  160. 

Bonus-Radids,  monasterium,  413. 

BoTiCEN,  versus  Sanctum-Salvatorem, 
471. 

Bourgogne,  161.  Foir  Burgunoia. 

BovE,  villa,  332. 

BovoNis,  (Pons  de)  212, 

Brannovii,  12. 

Breona,  villa,  296,  299. 

SS.  Brigtones,  basilica,  340. 

Briennigus,  agellus,  juxta  agrum  Nantu- 
riacensem,  339. 

Bribnnom,  Briennone,  241,  245,  —  Brie- 
non,  XLvi,  30. 

BRiGiiE,  villa,  in  pago  Blesensi  332. 

Bri.ncui,  472. 

Bringa,  in  pago  Senonico,  338. 

Brioderus,  parochia,  in  pago  Autissiodo- 
rensi, 328,  332,  344. 

Brionensis  pagus,  259, 

Britanni,  46,  90,  189,  275. 

Britannia,  BRiTAïKMiE,  46,  68,  74, 78,  93, 
171, 189,  190, 195,  252,  253,  275,  319, 
320. 

BRITANIiE,  318. 

Brittoïlus,  in  pago  Autissiodorensi,  338. 
Brittones,  73,  193,  319, 345. 
Brittonum,  Romam  pergentium  xenodo- 

chium,  349. 
Brivates,  77, 122. 
Brixii,  19. 

Broile,  ou  Merinville,  monastère,  229. 
BRUGiiC,  Brugium,  332,  515. 
Bruneguildis  turris,  350. 
Brunelli,  clausum  feodum,  territorium 

apud  Sanctum-Victorem,  484* 
BuNNi,  agellus  ex  agro  Matriacensi,  355. 

BURDEGALA,  275. 

BuRDEGALENSE  tcrritorium,  340. 

BURDEGALENSIS  Urbs,  115. 

BURGUNDIA,  112, 167, 188,  201, 203,  235, 


TABLES. 


236,    259»  333,  347,    388,   392.  Voir 
Bourgogne. 
BuRGUNDiiB  ducatus,  367. 


339 


BURGUNDIONES,  108,  205,  342. 
BuscHA,  ecclesia,  455. 
BusRESiA,  in  Arari,  483. 


Gabellio,  43. 

Gabillonensis  ecclesia,  282. 

Gabilonensium  civitas,  336. 

Cabillonus,  22, 120. 

Gadurcina  ecclesia,  13, 14,  337,  340. 

Gadurcinus  pagus,  333,  339,  340. 

Gadurcdm,  128, 162. 

Gahors,  162. 

Galetes,  12. 

Gauga-Laxa,  voir  Mattheus  ,  à  la  table 

onomastique. 
GALMiNiACus,inpago  Avalensi,  332. 
Gampania,  villa,  superfluvium  Ghore,337, 

434,  473. 
Gampania,  provincia,  209. 
Gaxpelli,  484. 
Gampiniacus,  villa,  385. 
Gamplemisii,  villa,  355. 
Gampus,  472. 
Gampus-Allemancs,    castellum,    patria 

Goffridl,  Autissiodorensis  episcopi,  393. 
Gahpus-Lemetii,  parochla,  in  pago  Au- 

tissiodorensi,  328. 
Gantuaria,  211. 
GAPELLA>de-MoTA,  in  parochia  de  Che- 

vannis,  471. 
GAPELLA-SANCTi-AiiDREiE,  vallis,  420, 424. 
Gapilliacus,  villa,  362. 
Gapitinarius  seu  Villaris,  in  pago  Au- 

tissiodorensi,  339. 
Gapulia,  ducatus,  501. 
Gapitolium,  21. 
Garbaugiacds,  345. 
Garboiacus,  villa,  345,  373, 516. 

GARBONARIiE,  261. 

Garioslelites,  20. 


Garitas,  Karitas,  oppidum,  super  Lige- 

rim,  210,  397,  413,433,  472,  508. 
Garnotensis  urbs,  361. 
Gariiotum  civitas,  42,  urbs,  365. 
Garndntum,  45. 

Garwdtes,6,  7,42,13,  15,  18,  20. 
Garnuti,  20. 
Garocotinuh,  43. 
Garronenses  milites,  44. 
Gartusia,  418. 
Gassinatus  ager,  in  terri torio  Gadurcino, 

340. 
Gassiriacus,  parochia ,  in  pago  Autissio- 

dorensi,  329. 
Gastellio,  supraMatemam  fluvium,  209. 
Gastellio,  super  Lupam,  209. 
Gastrensis  pagus,  260. 
Gastrum-Censurium,  in  pago  Avalensi, 

336,  404. 
Gastrum-Novux,  444,  473,  474,  496.     » 
Gatemaria,    vallis,   in  pago   Rotenensi, 

340. 
Gavalo,  castnim,  164. 
Gavanni,  villa,  380. 
Gella-Mauri,  in  pago  Autissiodorensi, 

329. 
Gella-Salvii,  in   pago  Autissiodorensi, 

329. 
GELLiE,  abbatia,  472. 
GELTiE,  18,  20. 
GiMBRI,  21. 
Genoman],  19,  20. 
Gentulensis  chronicu  s,  185. 
Gept,  ecclesia  de,  427. 
Cerincus,  villa,  365. 
Gervernus,  371. 


SiO 

GE8ARAUGCSTA,  3^7. 
CESIOMANI,  12. 

Ghael,  villa,  û25. 

Ghallevics,  monasterium,  /i25. 

Gbarbuia,  473. 

GnARBuiAcuM,  Zi2/i.- villa  cpiscopalis,  â3û. 

Charitas,  karitas,  /i72.  Voir  Garitas. 

Gharniacus,  castrum,  k^U' 

Chartres,  247 

Chaumeis,  424. 

Chevannus,  parochia,  471.  Voir  cavanni. 

Ghelles,  monastère,  16& 

Ghichericds,  villa,  359. 

Ghiuiliagus,  villa,  362. 

Ghora,  Chore,  fluvius,  22,  43, 164, 165, 

337, 339. 
—    Vicus,  344. 

S.GHRisTOPHORus,basilica  ab  Optato,epis- 
copo  Autissiodorensi,  constructa,  32Zi. 

GiRCEREDDs,  vioea,  in  suburbio  Autissio- 
dorensi, 370. 

S.  CiRics,  in  pago  Autissiodorensi^  329. 

GiviRiAGUS,  villa,  340. 

Glauiciagus,  423,  503. 

GLARAVALLIS,  CLARiCVALLIS,  414.  420, 496, 

S.  .Clemens,  ecclesia,  449. 

—       oratorium,  in  urbe  Autis- 
siodorensi, 362. 

S.  Clodoaldus,  villa  episcopalis,  485. 

Glcsidm,  18. 

GoGGiAGus^  villa,  in  pago  Autissiodorensi, 
351. 

COCYTUS,  180. 
GOLINGIiE,  439. 

SS.  CosHA  et  Dauianus,  monasterium  à 

S.  Germano  conditum,  318. 
GOTIACUS,  310. 
GOLOGNE,  GOLOKIA  AGRIPPINENSIS,  96. 

s.  GOLOMBA,  S'*  Golombe,  basilica,  juxta 
Senonas,  200,  211,  239,  241,  339,  515. 
—monasterium  ibidem  xxviii,  199, 200, 
201,202,  203,  204,  205,  208,  210,  213, 
214,  215,  223,  296,  300, 


TABLES. 


GOLONIA  Agrippinensis,  96, 200. 
GoLUMBARiAGDs,  parochia,  in  pago  Aatis- 
siodorensi,  328. 

GOMPEiNDIENSIS  COdOX,  128. 

GoNADA,  castellum,  391,  395,  403,  425, 

435,473,496,500. 
GONGLUSA»  praedium,  in  pago  Gadurcino, 

340. 

GONOATE,  43. 

GoNoiDA,  parochia,  in  pago  Autissiodo- 
rensi, 328,  344.  355. 

GONA,  413. 

GONSTAiNTINOPOLIS,  113,  443,  462,  480, 
482. 

GONVENNiE,  116. 

GoNSTAiiTiA,  oppidum,  45. 
GORA,  22.  Voir  Ghora. 
GORBIE,  abbaye,  99. 
GoRBiLiAs,  in  pago  Wastinensi,  332. 
GoRGEDONus,  parochia,  in  pago  Autissio- 
dorensi, 344. 

GORINTHII,  487. 

GoREviGus,  parochia,  in  pago  Autissio- 
dorensi, 328. 

GosLiMNus,  ecclesia,  404. 

GoRUAGNUs,  in  pago  Blesensi,  332,  515. 

GoRMARiGUs,  monasterium,  255. 

GoRNAGUs,  in  pago  Autissiodorensi,  344. 

GoRVALis,  in  pago  Autissiodorensi,  318. 

GORVOL,  S.  S.  Cosma  et  Damianus,  mo- 
nasterium, 318,  424. 

GoTiAsylva,  342,347. 

GoTiAGENSE  mouasterium,  in  pago  Autis- 
siodorensi, 329. 

GOTIAGDS  310,  318.  Voir  Quotiagus. 

GouRUM,  nemora,472. 

Gravan,  XXVIII. 

Grinsensis  vicus,  339. 

Grarius,  337. 

Grenno,  in  pago  Gadurcino,  340. 

Grevennds,  vicus,  villa,  362,  379,  391, 
404,  420,  471. 

Griis'Gensis  vicus,  339, 515. 


CiisAimo,  abbatia,/i27. 

Grisino,  conventus,  A18« 

Grispiniagus,  villa,  in  pago  Gadurcino, 

3/iO. 
S.  Gristoforus,  basilica,  326. 
GURGEDONUS,  parochia,  in  pago  Autissio- 

dorensi  328,  /iO/i. 


TABLES.  541 

S.  Grdx,  basilica  Aurelianensis  civitatis, 
298. 

—  capella,  376,  381. 

—  basilica  in  pago  Aure- 
lianensi,  298. 

—  altare  in   S.   Stephani, 
Autissiodorensis  ecclesia,  359,  /i69. 

Gdtiacus,  318,  biU. 


D 


Darbdus,  monasterium,  386. 
Decimiacensb  monasteriura ,  329 ,  330. 
Decihiacus,  in  pago  Avalensi.  332. 
Dementeriacensis  villa,  in  pago  Augus- 

tudunensi,  337. 
Deus-adjuva,  in  pago  Aurelianensi,  332, 

515. 

DiABLINDI,  20. 

DiENsis  urbs,  110. 

a  DiONTsios,  ecclesia,  260. 

—  monasterium,  130,  i3l, 

257,  283. 
Diva,  amnis,  206. 
DiviONERSis  pagus^  389. 
DoMiGiACus,  parochia,  in  pâgo  Autissio- 

dorensi,  328,  3^5. 


DONZi,  il25. 

DORDiNGA,  villa,  206. 

DOROifiA,  fluvius,  ll/i. 

Douai,  sa  bibliothèque,  92,  229. 

Dragtiagus,  parochia,  in  pago  Autissio- 

derensi,  3M. 
Draptiacus,  parochia,  in  pago  Autissio- 

dorensi,  328. 
Drogia,  parochia,  in  pago  Autissiodo- 

rensi,  328. 
Droia,  parochia,  in  pago  Autissiodorensi, 

3M. 
Druia  ,  castrum,  â70. 

DCRAGHICH,  tili^, 

Ddrocorti,  6. 

Dté,  village  de  1*  Yonne,  39. 


E 


Ebredonensis  ,  Ebredunensis  civitas, 
109, 110, 111. 

Eburones,  285. 

Eburovicbs,  Aulerci,  20. 

EcRi,  fortericia,  466. 

Edua,  urbs,  316.  Voir  JEDUk. 

Elaver,  flumen,  d. 

EuNiAGUs,  parochia,  In  pago  Autissiodo- 
rensi, 328,  3Z|5. 

Elhone,  monastère,  16&. 


Eleuleti  Gadurgi,  12. 

Epponiagus,  pnedium  Rustici  et  Gernia- 
nillse,  in  pago  Autissiodorensi,  317, 
328,  3/ii5,516,  USli.  Voir  Appognucus. 

S.  Eraglius,  cœnobium,  372. 

EsNO  villa,  452. 

Espagne,  96. 

EsTREPEius,  villa,  466. 

Etrusgi,  19. 

S.  Eugenia,  ecclesia,  380,  391, 408,  436. 


342 

Eure,  rivière  de  France,  96. 

Europe,  xxv,  i99. 

EuRORA,  erreur  pour  ea  hora,  2/i5. 


TABLES. 


S.  EusEBiuSy  basilica,  341, 342,  343,  345, 
346,  349,  351,  365. 
»abbatia,395. 


Fagit,  locus  quidam  ubi  partem  exerci-^ 

tus  Karolus  excepit,  262. 
Fkcaut.  porte  à  Auxerre,  28. 
Ferraria,  FeRRARiiE,  abbatia,  417. 
FERRARiiE  seu  BETHLEEM,  monasteHum, 

285,  286. 
Ferredus,  pour  Ferreolus,  383,  516. 
S.   Ferreolus,  ecclesia   data  ecclesiœ 

Sancti  Germani  Autissiodorensis,  383, 

416,  516. 
Ferrières,  abbaye,  lt,  268,  273. 
Ferrolas,  agellus,  in  pago  Autissiodo- 

rensj,  338. 
Flacciniana,  villa,  in  pago  Forojuliensi, 

336. 
Flakdria,  212. 

FLA VIGNY,  XLVII. 

s.  Florentin,  petite  ville  de  l'Yonne,  39. 
S.  Florentinus,  decanatus  Senonensis, 

457. 
Floriagensis  abbatia,  213. 
Floriacus,  villa  Senonensis  diœceseos, 

503. 
S.  Flualdus,  monasterium  super  Lige- 

rim,  262. 
Fontanetense  ,   FoTANETENSE  mouaste- 


rium,  in  pago  Autissiodorensi,  329,330. 
FONTAifETUS,  villa,  201, 261, 263, 318, 351. 
FoNTENELLE,  abbaye,  170. 
FoNTENOY,  célèbre  par  la  bataille  qui  s'y 

donna  en  DCGCXLI,  259,  264. 
FONTENETUM,  228,  264,  318,  426. 

FOIfTI.\ELLA,FONTINELL£NSEinOnaSterium, 

171,  173,  174,  176, 177,  185, 186, 187. 
FoROJCLiENsis  pagus,  336. 
FoRMEAu,  porte  à  Sens,  34. 
FossATENSE,  monasterium,  210, 259,  357« 

283. 
FouRViÈRES,  près  Lyon,  38. 
France,  xxv,  44,  45,  95,  163, 167,  217, 

248,  249. 
Franci,  Francs,  xxv,  112,  142, 200,  205, 

236, 347. 
Francia,  121,  205,  207,  212,  261,  348, 

371,  380,  445,  447,  458,  485,  489. 
Frantia,  205,  247. 
Fresia,  173. 
Fresiones,  171, 173,  175,  176,  178,  180, 

181. 
Frise  (la),  170. 
Frisia,  174, 187,  250, 259,  260. 


Gabali,  12. 

Gagioecus,  in  comitatu  Laticensi,  370. 

Gaiacus,  villa,  355,  368,  373. 

Gaiomus,  in  pago  Autissiodorensi,  332. 

Galleti,  20. 

Galli,  3,  6, 10, 12, 15, 19,  20,  21. 

Galli  Senones,  197. 


Gallia,  3, 6,  9, 10, 12, 15, 18,  20,  24, 78, 
131,202,204,319,323,428. 

—  CISALPINA,  4. 

—  Provlncia,  10. 

—  Lugdunensis,  20. 

—  Transalpina,  6. 
GALLI.E,  74,  75,  77,  83,88, 109, 112, 113, 


TABLES. 


123,  129,   132,  175,   31«,    315,    316, 

320,  321,  322,  358,  382,  392,  Zi21,/iZ|5. 
GALLiiE  cîvitates,  7. 
Galli;E  et  Germanise  primatus,  305,  306, 

307. 
Gallicana  ecclesia,  ^19. 
Gallinaria,  insula,  IZi/i. 
Ganniagus,  ager,  in  pago  Toruodorensi, 

336. 
Gargiliagus,  villa,  355. 
GarOxIna,  116. 

GATIÎiAIS,  XLVI. 

Gacgiacds,  parochia,  in  pago  Autissiodo- 

rensi,  328,  SUU. 
Gaules,  20. 
Gaulois  Celtes,  xxv,  18. 

—  D'Italie,  XLv,  2,  21,  23. 

—  Sénonais,  xlv,  21,  22. 
Gemeticensis  codex,  186, 187, 188. 
Genabuu,  7,  8. 

Genève  (lac  de),  161. 

S.  Gexovefa,  monasterium,  257,  283. 

Gekuliagos,  vel  Talnisiagds,  in  pago  Se- 
nonico,  336. 

Gergovia,  oppidum,  in  Arvernis,  7, 9, 10. 

S.  Germain  d'Auxerre,  abbaye,  ix,  xxviii, 
257,  283,  288,  292,  29/i,  321,  343,  349, 
351, 376,  392,  511. 

Gerhanensis  codex,  186. 

Gerhani,  3,  5«  14, 15,  175. 

Germania,  21,  78. 

S.  Germanus,  Autissiodorense  monaste- 
rium, IX,  321,  341*  Voir  Saint  Ger- 
main d'Auxerre. 


543 

s.  Germanus,  basilica,  322, 323, 324, 325, 
329,  330,  332,  338,  339, 343,  345,  347, 
348,  349,  350,  353,  355,  356,  357,  365, 
377,  378,  382,  385,  387. 
-—         oratorium,  318. 

Germiniacus,  incomitatu  Senonico,  371. 

S.  Gervasius,  ecclesia  Autissiodorensis, 
351,  352,  366,  377. 

—  parochia,  481. 

SS.    Gervasius  et  Prothasius,  basilica, 
339,  345. 

—  abbatia,  351. 
GiAGUS,  420,  424. 

—  villa  episcopalis,  438,  482, 
433. 

Giemus,  feodus,  425. 

—  castrum,  439. 

Giomus,  parochia,  in  pago  Autissiodo- 

reusi,  328,  344. 
GRiEGi,  50,  276,  278. 
GRiEGIA,  482. 

Grande-Bretagne,  xlix. 
Grandis-mons,  capella  apud  Fontinel- 

lam,  426. 
Grannona,  Grannonum,  44,  45. 
Gratianopolis,  110,  295. 

GREGS,  XXIV. 

Grossumniagus,  in  pago  Rotenensi,  340. 
GuAGUs  villa,  446.  Voir  Giagus. 
Gubilium,    locus  juxta  Autissiodorum, 

152. 
S.  GuDiLAs,  ecclesia,  130. 
Gurgiagus,  362,  364,  385. 


H 


Ualt,  comitatus,  259. 
Hacterive,  prèsBrienou,  Yonne,  30. 
Hedci,  HEDUORum  urbs,19,20,  281.   Voir 
JEdii  ■  '■ 


IlELVII,  12. 
Henaut,  213. 
Uergymi  saltus,  18. 
Uesperium  regnum,  196. 


70 


^     .:   ra---'  Auîi.>- 

11  :i:.  3':i>,  oir>. 


ior>.  m 


..:..  .  :l.  ^Uj,  359. 

-  •    .    .    .  *;'. 


.^  i  .":  n5:antian;i,  Zii9. 


..j;  :  x.-jm.  503 


TABLES. 


545 


Lemovices,  12. 

Lemoviginse  chronicon,  200. 

Lemoviginum,  112. 

S.  Léo,  basilica,  juxtaSenonicam  urbem, 

339. 
S.  LÉON,  église,  à  Sens,  35. 
Lexovii,  12,  20. 

LETDE,2/il9. 

LiBUi,  19. 

LlGAIÂGUS,  Slilu 

LiGCADiAGUs,  parochia,  in  pago  Autissio- 

dorensi,  329. 
LiGER,  467,  500. 
LiGERis,  flumeily  9,  10,  20,  91,  218,  232, 

2/i2,  262,  396. 
Ligures,  19. 

LiNDRiAGUs,  ecclesia,  villa,  362,  419, 420. 
LiNEROLiE,  in  pago  Autissiodorensi,  349. 
LiNGONENsis,  ecclesia,  447. 
LlNGORES,  XLVII,  6, 9, 31,  218. 
LiNGONiGA  civitas,  120, 138. 
LiNTiNiAGUs,  villa,  in  pago  cadnrcino,  340. 
LoGOifNAGUS,  villa,  365. 
lombardia,  402. 
Lombards,  168. 


LoGifiAGUs,  villa,  370. 

LONGORETUM,  LONGORETENSE  mOnaStO- 

riiun,  344,  345. 
LopiAcus,  in  pago  Sanctonico,  337. 
Louvre,  musée  des  antiques,  35. 

LOVANIA,  212. 

LuFAUs,  in  pago  Tullensi,  348. 

LUGDUNENSIS  PRIMA,  22. 

—  SEGUNDA,  44,  45. 

—  TERTIA,  44,  45. 

—  Seicokia,  Senoniga,  44, 45. 
--         ecclesia,  281. 

—  pagus,  389. 

Ldgdunum,  20,  23,  76, 112, 123,  311,  347, 

496. 
Lugniagus,  ecclesia,  427,  429. 
LuPA,  fluviolus,  in  pago  Autissiodorensi, 

209, 338. 
Lopin,  rivière?  209. 
LupiNUS,  villa,  370. 
S.  Lupus,  parochia,  454. 
LuTETiA,    oppidum  Parisiorum,    9,  10, 

LUTIGIA,  43. 

Lyon,  xlvi,  38,  96,  98. 
Lyonnaises,  ci-destus  Lugdunensis. 


M 


Machovilla  ,   in   territorio  Avennico , 

110. 
Magrinius  et  Regunus,  ager,  in  territorio 

Albiensi,  340. 
Maestright,  164. 

Magdunum,  castrum  episcopale,  467. 
Magniagus,  ager,  in  pago  Autissiodorensi, 

336. 
Maliagus,  m alliagus,  362,  473,  496. 
BlALLEAGENSE  cbrouicon,  186 
Mamargiagus,  338. 
Maniagus,  ou  Villare,  in  pago  Milidu- 

nensi,  173. 


Mannagense  monasterium,  in  pago  Au- 
tissiodorensi, 329,  330. 
Mannatias,  45. 

Marguiennes,  monastère,  92,  96. 
Marginiacus,  seu  Pauliagus,318. 
Margiriagus,  villa,  339. 

—  alter,  villa,  339. 
S.  Margarita,  380. 

S.  MARIA,  abbatia,  380,395,  399,428. 

—  altare,  352. 

S.  Maria  ,  ecclesia  monasterii  Meleren- 
sis,  389. 

—  ecclesia,  241,  341, 342, 343, 


o46 


TABLES. 


355,  361,  365,  370,  373,  392,  MZi,  /i76, 
/|96. 

—  monasteriuitî ,  in  suburbio 
urbis  Autissiodorensis,  3/i2. 

S.  Maria-Boni-Fontis,  monasterium,  159. 

S.  MARiiE  canonici,  Zi27. 

S.  Mariaxus,  basilica,  343,  3/i5. 

—  Autissiodorensis     abbatia, 
129,  318,  329,  330,  339,  352. 

—  ccclcsia,  361. 

S.  Martial,  abbaye  do  Limoges,  264. 
S.   Martinds,  altare,  427. 

—  basilica,   275,   329,    330, 
343,  345. 

—  monasterium,  ultra  Ichau- 

nam,  339,  351. 

—  Turonense    monasterium , 
119,252,254,255. 

Masagobbi,  comitatus,  259. 

Massilia,  112,  311. 

Massilienses,  19. 

Massolacuu,  163,  164- 

Massda,  parochia,  in  pago   Autissiodo- 

rcnsi,  328,  344. 
Materna,  fluvius,  209. 
MATiscENSis,synodus,  327. 
Matriacensis  ager,  355. 
Matriacus  ager,  336-515. 

—  parochia,  in  pago  Autissio- 
dorensi,  328. 

—  ecclesia  sancto  Felici,  379. 

—  villa,  in  pago  senonico,  348. 
S.  Matthias,  abbaye  de  Trêves,  230. 

—  capella,  380. 
Mauri,  milites,  44. 

S.  Mauricius,  capella,  318,  380. 
Mai:riliacls,  172,  173, 186. 
Maximiacds,  villa,  in  pago  Senonico,  346, 

355. 
S.  Maximipt,  monastère  de  Trêves,  96, 97, 

129,132,  242. 
Mecledo,  Mecledonensis  urbs,MELUN, 

99,  100,  259 


Mediolanensis  civitas,  418. 

Mediolanlm,  19,  83,316,  402. 

Mediomatrici,  12. 

Mediomatricuh,  34. 

Mediterranea,  196,  320. 

Meldi,  20. 

Meldorum,  civitas,  33,  43. 

Melduxense  castellum,  296. 

Meldunum,  in  pago  Aurelianensi,  sive 

Blcsensi,  332. 
Melegiacus,  ager,  in  territorio  Tolosano. 

340. 
Melerense  cœnobium,  389. 
Melerei<(T£Nse  monasterium,  449. 
Melodcnum,  oppidum  Scnonum,  10. 
Melredans,  in  pago  Sanctonico,  337. 

—  castellum,  300. 
Melcn,  99. 

S.  Memmius,  oratoriura,  344. 

Me>apii,  5. 

Merenville,  monastère,  229. 

Meridiands,  266. 

Merriacus-sicccs,  ecclesia,  data  ecclesia» 

Beataî-MariîD,  427. 
Methetum,  urbs,  43. 
Metiosedum,  11. 
Metodorum,  vicus,  68. 
Metulldm,  338. 
S.  MicuAEL,  monasterium,  304. 

—  altare,  210,  cai)olla,  503. 

MiciGLis  ager,  318. 
MiCLiTANDM  castrum,  189. 
MiGRANA,  vinum  de  Migrana,  413. 
MiLEOUNCM  castrum,  238. 
MiLiACENsis  ager,  in  pago  Tornodorensi. 

336,  515. 
MiLiciACCs,  villa,  348. 
MiLiDUNENsis  comitatus,  259 

—  pagus,  173. 
Mille-Prisciacus  ,  in    comitatu  Autis- 

siodorensi,  370. 
MiMMius,  oratorium  in  Matriaco,  336. 

MlRADOLA,  448. 


TABLES. 


5i7 


MoiLLA^  comitatus,  259. 

MoLiNDiNi,  villa,  359. 

MoLiNis,  villa,  in  pago  Autissiodorensi, 

318. 
MoLiifs,  ecclesia,  629. 

MONASTELLUS,  Û98. 

MoNASTERiOLUS,  vllla,  385. 

MONCHIACENUS  DEMOGHARES,  XI  L 
MONDERIGUM,  III. 

MoNESTERELLUs,  ecclesla,  427. 
Mons-Argi,  /i/ii. 

MONS-AUTRICUS,  /|/i2. 
MO!tS-BARRUS,  Zii8,  451. 
Mons-Sangti-Joannis,  491. 
Montes  de  Montibus,  495. 

MONTIGELLUS,  Vllla,  318. 


MOiNTiNiACus,  villa,  inpagoTornodorensi. 

350. 
Mont-Marte,  près  Avallon,  30. 

MORETLS,  472. 

MORILIACUM,  172. 

M0RiNi,12, 174. 

MosA,  fluvius,  259. 

Moselle,  96. 

MURIS,  mons  prope  Biliiacum.  in  fuiulo 

Autissiodorensis  ecclesiae,  471. 
Murittum,  abbatia,  287. 
Musée  des  antiques  du  Louvre  à  Paris, 

35. 
MusiACAS,  vicus,  122. 
MuTi a-Calmes,  juxta  Ebredonensein  nr- 

bera,  109. 


A 


Nangradus,  370. 

Nannetes,  20. 

Nantilla,  villa,  338. 

Nantiniagus,  in  pago  Autissiodorensi, 
329. 

Nantoniagus,  344. 

Nantriagus,  parochia,  in  pago  Autis- 
siodorensi, 328. 

Nanturiagus,  344. 

Nargiagus,  villa,  362,  369. 

Nargodus,  425. 

Naturiagensis  ager,  339. 

S.  Nazarius,  basilica,  344. 

S.  S.  Nazarius,  Gervasius,  1>rothasius  et 
Gelscs,  basilica  SBdificata  a  Marino, 
diacono,  339. 

Negariola,  agellus,  ultra  Ichaunam,  339. 

Nervigani  tractus,  45. 

Nervii,  4,  5, 12, 19. 

Neuster,  164* 

Neustria,  236. 

Nevernuh,  267. 


Nevers,  133,  267. 
NICEA,  109. 

S.  NicnoLAUs,  altare,  404,  427. 
NiGELLUS,  cœnobium,  360. 
Nigrontus,    villa,  in   pago  Autissiodo- 
rensi, 349. 
NiLUS,  fluvius,  270. 
Nitiobriges,  12. 
NiVERNENSES  comites,  422. 
NivERNENsis  cornes,  421 . 

—  pagus,  347,  370. 

NiVERNI,  NlVERNlS,  165, 401. 
NiVERXUM,  oppidum,  267. 

INOERIA,  NOERIUS,  436. 

NOEROLIUM,  villa,  supra  Icbaunaiii,  m 

pago  Senonico,  362. 
Nojogelus,  in  pago  Sanctonico,  337. 
NoLVETUS,  in  pago  Autissiodorensi,  332. 
Normands,  XXVII,  Normanni,  Nortman.m, 

203,  204,  206,  229,  255,  275,  368,  37(i, 

388. 
Notre-Dame,  faubourg,  à  Sens,  35. 


348 


TABLES. 


Nova-Villa,  in  pago  Avalensi  et  Altis- 

siodorensi,  337. 
^ovICDs,  villa,  362. 


NovioMAGORUM  urbs,  295. 
Novus-Viccs ,  parochia ,  in  pa^  Autis- 
siodorensi,  328,  SUU. 


0 


Obordo.  Voir  Bardo. 

Ogeanom  mare,  260,  319. 

OCEANUS,  12, 20,  70,  83,  260. 

Odona,  parochia,  in  pago  Autisslodo- 

rensi,  329. 
Odone,   viens,   3/i5,  516.  Voir  Odona, 

Odouna. 
Odoroo.  Fotr  Bardo. 
Odornensis  pagus,  259. 
Odocna,  26.  Voir  Odona. 
Ombri,  19. 

Orbandelle,  tour  à  Auxerre,  2/i. 
Ordo.  Voir  Bardo. 


Orgiagus»  338. 

Oriens,  266 

Orléans,  101, 13/i. 

Ormentio,  fluvius,  in  comitatu  Senonico, 
371. 

Orosa,  fluvius,  362. 

Oscellus,  insula,  inpagoAutissiodoren- 
si,  298, 332. 

OSISMIACI,  liU 
OsiSMii,  12,  20. 

OSISMIUM,  M. 

Oysi,  ecclesia  data  ecclesiae  Sancti-Ste- 
phani,  Zil6. 


Padds,  19. 

Pallicus,  ager,  in  pago  Avalensi,  337. 

S.  Pancrace,  (tour  de),  25. 

Paris,  101,  242,  2/j7. 

Parisiacus  pagus,  16/i,  260. 

Parisiense  concilium,  UhS. 

Parisii,  civitas,  urbs  Parisiaca,  8,  9, 12, 

20,  33,  Ub,  68,  78, 163,  189,  239,  256. 
Parisioruh  ecclesia  mater,    257,   258, 

283,  284. 
Parisius,  urbs,  170,  203,  238,  645,  461, 

480,484,485. 
Parliacus,  villa,  385,  399. 
Paros,  81. 

Parthensis  pagus,  259. 
Pastoriacds,  162. 

Patriciagus,  in  pago  Senonico,  337. 
Patriniacus,  318,  514. 
Pauliacus,  318. 


S.  Paulds,  altare,  359. 

—      ecclesia,  183. 
S.    Perigrinds  ,  capella,  in  ripa  Icau- 

nœ,  396. 
Petra-Pertusa,  424. 
Petrocorii,  12. 
Petrosics  ,  aut  de  Petrosio,  ecclesia . 

471. 
S  Petrus.  basilica,  183,  343,  345,  353. 

—  basilica,  in  urbe  Autissiodo- 
rensi,  329,  405. 

S.  Petrus,  ecclesia,  131, 282,  343,  345, 

427,  438. 
SS.  Petrus  et  Jacobus,  basilica,  350, 516. 
SS.  Petrus  et  Paulus,  basilica,  in  subur- 

bano  civitatis  Autissiodorensis,  338. 

—  altare,  210. 

S.  Petrus-Vivus  ,  Senonense  chronicon, 
XII,  167,329,330. 


s.  Philippus,  altare,  380. 

Phocea,  19. 

PiciAGus,in  pago  Avalensi,  337. 

PiCTAVCM,  PiCTAVI,  10,  114,  205. 

PiCTi,  73, 193, 319. 

PiCTONES,  8,  12. 

a  PiERRE-LE-ViF,  églis3  de  Sciis,  165, 

166, 167. 
PiscACiOLCS,  villa,  358. 

PITHVERI,  466. 

Plagbntia,  88. 

Plantcs,  380. 

PociACUs,  338. 

PoBKurus,  19. 

POMEREDO,  villa,  supra  fluviuro  Orosam, 

362. 
Pows-BovoNis,  212. 
Pons-Maxentii  ,    in   pago    Vastlniensi , 

348. 

PONTIGIIT,  XXVIU»485.  PONTIGNIACUS,  485. 
PONTIGONENSE    COnciliUID  ;     PONTIGONIS, 

306. 
PoNTiNiACUS,  409, 413, 420, 452. 


TABLES.  349 

PoNTiON  concile,  304, 305, 306. 

PONTUS-SiRIACUS,  202. 

Poxtus-Sdper-Yonam,  213. 
Porta-Pendeîis  ,  Porte-Pendante,  à  Au- 

xerre,  481. 
Porte-des-Bains,  à  Auxerre,  i45. 
PoRTUENsis  ecclesia,  202. 
PouLiAccs  ou  Pauliacus,  318. 
Praga,  131. 

S.  Pregts,  faubourg  de  Sens,  31. 
Premonstrato,  religio  de,  419. 
S.  Prisccs,  ecclesia,  448. 

—       Villa,  394. 
Provincia,  12, 13. 
Prusse,  199. 
Prussien,  277. 

Pruviniensis  archidiaconatus,  454,  459. 
Pulcher-Redditus,  486,  489. 
PuLVERENUs ,  villa ,  in  pago  Autissiodo- 

rensi,  329,  345, 353, 385,  399. 
PuniACUs,  ager,  in  pago  Avalensi,  336. 

PUYSAIE,  45. 


Q 


QUERCY,  161. 

QuiNCiAccs,  in  pago  Cadurcino,  340. 


Ouotia,  sylva,  347. 
OuoTiACCS,  318.  Voir  Cotiacus. 


R 


Uauraci,  12. 

Ravenna,  Ravennates,  Ravenne,  78,  83, 

89, 196,  316,  320,  323,  384. 
Regenna,  499. 
Regense  territorium,  109. 
Kegis-amnis,  Regius-annis,  Regis-annis, 

434,  450,  455. 
Regniacensis  conventuS;  413. 
Rbmi,  2, 3,  6, 101, 205, 332, 384, 392, 428. 


S.  REMI,  monastère  de  Sens,  227,  246. 
S.  Remigius,  basilica,  240. 

—         cella,  355. 
Remorum  diocesis,  304. 
Rhedones,  12,  20. 
Rhenus,  2, 3,  261. 

Rhodanus,  fluvius,  36, 109,  113, 114- 
RiBUARiORUM  fines,  259. 
RiNiACUS,  337. 


TABLES. 


KiPARiLs,  abbatia,  620. 

s.  RiqdieRjOuCeihtule,  abbaye,  223,  259. 

IWvoLUS,  262. 

Ilivrs,  358. 

KOBORETUM,  in  pago  Senonico,  338. 

l\occA,  in  pagoAureliancnsi,autBIesensi, 

332. 
1\0MA,  Rome,  IIomulea  urbs,  19,  21,  /i9, 

102, 121, 123, 131,  197,  213,  223,  242, 

2Ù6,  2Û9,  285,  312,  315,  316,  340,  3û9, 

352,354,375,^1^9,501. 

KOMAINS,  XXIV. 


Komani,  6,  12,  15,  17,  21,  280. 

KOMAMA,  443. 

ROMiLiACLM,  villa,  163. 
UoNTO.MACcs,  villa,  373. 
UoTENENSis  pagus,  340. 
ROTHOMAGENsis  urbs,  173,  176,  187. 
rotiiomagum,  45. 
Rouen,  45,  242. 

RUBEA-VALLIS,  230,  342. 

RuppLs,  cœnobiuin,  4i3,  489. 

RCTEXI,  12. 


s 


Saintoxge,  162. 
Saleberniensis  comitatus,  212. 
Salluvii,  19. 
Salycm  gens,  1 9. 
Saxctoîïicus  pagus,  336,  338. 
Sanctus-Salvator,  ccpnobium,351,  353, 

ecclesia,  128. 

—         in  pago  Senonico ,  393. 
San-Maximikexsis  ,    codex  230. 
San-Maxlmics,  230. 
.Samom,  Santoxes  12, 112,  276. 
SAPOXARiiE  (Savonnières),  292,  297. 
Sarmates,  43. 
Sarracexi,  208,  348. 
Sarrasixs,  XXVil. 
S.\ssiACEXSE  monasterium,  in  pago  Au 

tissiodorensi,  329. 
Saturiacus,  in  pago  Sanctonico,  338. 
S.  Satcrnixds,  martyr ,  basilica,  in  sub- 

urbio  Tolosae,  340. 
Savo;«ières  (concile  de),  292. 
Saxiacexse,  Saxiacum  cœnobium,  376. 
S.\.\oxES,  73,  109,  193. 
Saxon liE  fines,  259. 
Saxoxiccm  littus,  44. 


SciACLs,  in  pago  Rotenensi,  340. 

ScioxA,  vicus,  189. 

ScoLivA,  parochia,  in  pago  Autissiodo- 

rensi,  328. 
—      vicus,  344. 
Scytharlm  gens,  252. 
Seclsiani  12,20. 
Sedelaucus,  22. 
Segoxxa,  218. 
Seignelai,  XV. 
Sella-Malri,  329. 
Sexeex  ,  amnis,  437. 
Senxexsis  ecclesia,  202. 
Sexon^e.  23, 163. 
Sexo.xais,  1,  21,23,  41 
Seno-g  allia,  197. 
Sexoxe,  abbaye,  169. 
Sexoxes,  metropolis,  42. 
Sexoxes,  Sexxis,  Sexxoca  plebs,  2,  5,  6, 

8, 9, 12, 18,  19,  20,  21,  22,  32,  33,  197. 

202,  203,  204,  207,  210,  216,  224,  236, 

238, 273,  421, 458.  Voir  Agedicum,  163, 

164, 169. 
Sexoxia,  provincia,  42,  44,  45. 


TABLES. 


Senonenses,  398. 
Senomensis  ecciesia,  302. 
Senonica  (Sennoga)  plebs,  226. 
Seko.xica  urbs,  120,  172,  206,  239,  302, 

338,  339,  342, 361. 
SEZfo?iiiM  ecclesia,  303. 
Seronicus  comitatus,  370. 

—  pagus,   259,    332,   337,   338, 
3Zi6,  348,  362,  378,  393. 

SENS,  XXVII,  XLVi,  31, 32,40,  loi,  166, 167, 
227,  229,  230,  246,  248,  267,  268. 

—  (Senna),  203. 

—  Siège  primatial,  304,  305. 
Senuvia,  163. 

Sequana,  amais,  9, 189,  259,  260. 
Sequani,  12. 

Sesciacus,  inonasterium,  330,  345. 
Sessiacekse  inonasterium ,  344.  Voir  je 

mot  qui  suit: 
Sessiacus,  ager  in  territorio  Autissiodo- 

rensi,  338. 

SlDOLOCUS,  43. 

SiGALONiA,  archidiaconatus,  466. 
SiGusiun,  urbs,  m. 
SiLiG.NiACUM,  castrum,  151. 
SiLviNiACus,  villa,  in  pago  Tolosano,  340. 
.SioN,  en  Valais,  229. 


SiviRiACus,  villa,  in  pago  Sanctonico,  336. 

—  in  pago  Cadurcino,  340. 
Solennat,  villa,  262. 

SoLiACUs,  paroehia,  in  pago  Autissiodo- 

rensi,  328, 344. 
SOLILM,  villa,  370. 
Spallus,  monasterium,  474. 
Stablo,  villa,  109. 
Stampensis  pagus,  260. 
S.  Steph.anus,  altare,  210,  352,  404. 

—  Autissiodorensis,  330,  332, 

333,  336,  346,  349,  351, 
354,  358,  359,  361,  370, 
378,  389,  391,  402,416, 
419,  420,  427,  428,  430. 

—  crypta,  in  basilicaS.Gennani 

Autissiodorensis,  355. 

—  église     métropolitaine     de 

Sens,  208,  241,  304. 

—  Silinensis,  altare,  210. 
SUECIA,  159. 

Suède,  127. 

SuEssio,  urbs,  128,  204,  366,  371. 

SUESSIONES,  12. 

Synacus,  pons,  239. 
Syracuse,  xxv. 


Talmsiacus,  ager  in  territorio  Senonico, 

336. 
Taloxensis,  villa,  in  pago  Autissiodo- 

rensi,  338. 
Tangiacus,  429. 
Tarveriia,  Terguenne,  170,  171,    183, 

418. 
Tadriacus  ,  vicus ,  in    comitatu  Autis- 

siodorensi ,     229  ,    261  ,    329 ,    344 , 

345,  370. 
Taurinus  saltus,  19. 


ÏEMPLARII,  497. 

Temple,  prison,  xxv. 

Templi  porta,  514. 

Tenctiieri,  3. 

Teponnaccs,  in  pago  Cadurcino,  3';0. 

Ternodorexse  castrum,  Ternodorekses, 

111,120. 
Terouenne,  170.  Foir  Tarverx.\. 
Teudbaldi  mansiones,  villa,  in  pago  Was- 

tinensi,  339. 
Teltoniciaxi  (L.eti),  45. 

71 


552 


TABLES. 


Tholosa,  115, 173. 
Tholosanum,  118. 
S.  Thomas,  capella,  Zi85. 
TiciNcs,  flumen,  19. 
TiTiACUs,  villa,  21x0 
TOCIACENSES,  399. 

TociACENsis  conflictus,  399. 
TociACUs,  villa,  S/iO,  318,  345,  383,  516. 
—       domus  episcopalis,  425,  435, 
471. 
ToLOSANA  civitas,  340. 
TOKNERRC,  XLVi,  39.  Voir  Tornodorum. 

TORNACDM,  212. 

TORNODOREifsis  pagus,  347, 350. 

TORNODORUM,   424.  FoiV  TONNERRE. 

Trahamuolant,  259. 

TRECiE,  216,  218. 

Trecassena  ,  Tricass^a  civitas  ,    190 , 

237. 
Trecasseni,  195. 


Treveri,  23. 
Trêves,  96. 
.  Treviri,  2,  4,  5,  6,  19,  23,  78, 195,  319. 
Trévoux,  229. 
Tricasses,  20,  42. 
Tricassini,  22. 

Tricassinorum  civitas,  33, 190. 
Tricassincs  pagus,  259,  347. 
Tricastini,  19. 
Trois-Fontaines,  248. 
Troyes,  45. 

Tullesse  territorium,  292,294. 
TuLLENSis  pagus,  259,  348. 

—  parochia,  297. 

—  synodus,  295. 
TuLLUM,  civitas,  392. 
TCRONES,  8, 12,  20, 111,  112. 
ToRONiCA  civitas,  326. 
TURCI,  208. 

Tosci,  19. 


Il 


L'LTRAJECTCM,  128. 

Ultrarida,  villa,  in  pago  Cadurcino,  340. 
Umbria,  131. 
Unelli,  12,  20. 
Ungari,  205. 


Uriliacus,  in  pago  Sauctonico,  337. 

S.  Ursicixus,  basilica  viciCrinsinsiïJ,  339. 

Ursarienses  milites,  45. 

Utens,  flumen,  i9. 

lîxELLODDNUM,  oppidum,  13. 


V 


Valais,  (le)  229, 

Valc£Lle?(se  monasterium,  230,  244. 

Valence,  101, 110, 111. 

VALENTENiE,  213. 

Valentus,  villa,  438. 

S.  Valeriancs,  basilica,  in  urbe  Autis- 

siodorensi,  329.  330. 
Vallan,  xxviii. 


Vallis-Callidsi,  monasterium,  474. 
Vallis-Pentana,  seu  monasterium  Me- 

LEREIf  SE,  389. 

Varciaccs,  Varziacus,  parochia,  in  pago 
Autissiodorensi,  318,  328,  434,  351, 
376,  395,  397,  403,  405,  413,  420,  424, 
436,  440,  450,  469,  473,  483,  486,  495, 
500. 


TABLES. 


Varernas,  monasteriuin,  in  pago  Autis- 

siodorensi,  330. 
Vascones,  275. 

Vastiniensis  pagus,  332,  3Zi8. 
Vatican  (bibliothèque  du),  lix,  91,  92  et 

seq.  99,  i27, 159,  216. 
Vaticaka  ecclesia,  131. 
Vaclt,  (le)  près  d'A vallon,  30. 
Velauni,  12. 
Vellaunoddnum,  8. 
Vellavi,  113. 
Vellocasses,  20. 
Vendadsa,  328. 

Veicdosa,  parochia,  in  pago  Autissiodo- 
rensi,  328,  346. 
—       ecclesia,  373. 
Veneti,  12,  20,  liU. 
Vewitia,  207,212. 
Venosa  ,  ecclesia ,  in  territorio  Autissio- 

dorensi,  Zi27. 
Verdun,  292. 
Vermento,  469. 

Vernolics,  in  pago  Autissiodorensi,  332. 
Vernus,  mojiinum,  Zi25. 
Verona,  19. 

Versell^,  in  pago  Rotenensl,  3i!i0. 
Versisds,  palatium  et  villa,  in  pago  Au- 

tissiodorensi,  318,  361. 
Vesuntianensis  civitas,  310. 
Vesdntionum  urbs,  166. 
VetrarijE  ,  villa ,  in  pago  Cadurcino , 

360. 
Vezelat,  XXVII. 
S.  Victor,  abbatia,  685. 
ViDiLiACUS,  in  pago  Avalensi,  332. 

VlDUCASSES,  20. 
ViENNA,  63. 

Vienne  (bibliothèque  de),  xlviii. 
ViLEios,  monasterium,  211. 
Villa-Catuli,  500. 

Villa-Materni,  agellus,  in  territorio  Au- 
tissiodorensi,  339. 


553 

Villa-Nova,  in  Parîsiensi  diœcesi,  686. 
Villare  ,  agellus,  non  longe  a  Varziaco, 

351. 
Villare,  ou  Villaris,  de  patrimonioMa- 

niaci,  in  territorio  Milidunensi,  173. 
Villaris,  in  pago  Aurelianensi  aut  Ble- 
sensi,  332. 

—  qui  appellatur  Capitinarius,  in 

pago  Autissiodorensi,  339. 

—  Qdoopertorids  ,   in     comitatu 

Autissiodorensi,  370. 
Villeneuve-l' Archevêque,  XXVII. 
Villeneuve-le-Roi,  XXVII. 
Villarus  Auroli  ,  seu  Mansiones  Teud- 

baldi  in  pago  Wastinensi,  339. 
Vincelli,  629. 
ViNCENTiA,  207,  207,  216. 
ViNDOCiNiNsis  codex,  167. 
ViNiHACUs,  villa ,  in  Neustria,  236. 

ViRGDUNENSES,  692. 

ViRiDUNENsis  pagus,  259. 

ViRiDUNus,  in  Cabilonensi  comitatu, 
388. 

ViRiLiACus,  villa,  in  pago  Autissiodo- 
rensi, 368. 

ViRziLiACENsis  occlesia,  623. 

ViRZILIACUM,  209. 

ViscLA,  agellus,  in  pago  Senonico,  339. 
Visio,  villa,  in  pago  Santonico  338. 
ViTALiACus,  in  pago  Cadurcino,  360. 
ViTELiACus,  monasterium,  211. 
ViTERiACUH,  in  Campania,  209. 
ViTRiACus,  parochia,  in  pago  Autissiodo- 
rensi, 329,  369. 

ViZELIACUM,  211. 

Vosges,  168. 

voutenay,  27. 

VuARGHiAcus,  lu  pago  Seuonico,  318. 

VuLFiNi  monasterium,  329,  330. 

Wastinense  territorium,  172,  173. 

Wastinensis  pagus,  259, 332,  339. 


554  TABLES. 


YcACNA,  Zi50,  499,  500.  Voir  Icauna.  i       Yonne,  Département,  xxvii,  xxxiii,  xlt, 

YORNE,  38,  166.  I  1,  164. 


m. 

TABLE  ONOMASTIQUE. 


Aanor,  mater  Guillelmi  Silligoiacensis, 
page  Zi5i. 

AAROif,  episcopus  Autissiodorensis,  352. 

Abbo,  abbas  Sancti-Germanî  Autissiodo- 
rensis^  356. 
—   episcopus  Autissiodorensis,  295, 
356. 

Abigail,  mater  Guidonis,  episcopi  Au- 
tissiodorensis, 378. 

Abo.  FoiVAbbo. 

AcARicDSy  monachus  Ferrariensis,  285, 
286. 

AcARius,  presbyter,  285. 

Acco,  dux  Gallicus,  5,  6. 

AcHARDUs,  monachus  et  abbas  Sancti- 
Germani  Autissiodorensis,  386. 

ACHATES,  138. 

ACHÉRT    (Dom  Luc  D')  x,  xii,    xviii, 
XLIII,  iSU. 

AcHOLius,  eunuchus,  87,  88. 

Acouus  ,  prsspositus  regalis  cubiculi , 
320. 

Addo,  presbyter,  i07. 

Adela,  mater  Humbaudi ,  episcopi  Au- 
tissiodorensis, Zi02. 

Adelaîs,  mater  Hugonis,  episcopi  Autis- 
siodorensis, 386. 

AoEODATUs,  papa,  31x2. 

Adhelardds,  262. 


Ado,  Adon,  episcopus  Viennensis,  x,. 
186,  231. 

Adriands,  papa,  ù21. 

ADVENTius,  Metensis  episcopus,  in  sy- 
node Tullensi,  295. 

-«MiLiANUs,  consul,  129. 

^MiLius,  flamen.  37. 

iENEAS,  episcopus  Parisiensis,  257,  258, 
278,  28û,,  285,  295. 

—  Trojanus,  78,  337,  515. 
iGSTIVIA  Grescentina,  32. 
iESTIVIDS  Grescens,  32. 
Aetils,  episcopus,  337. 

—  patricius,  196. 

—  reipublicae  rector,  80. 

Aga,  Aiga,  Agia,  mater  S.  Lupi,  soror 

S.  Aunarii,  232,  246,  326. 
Agapitds,  papa,  323. 
S.  Agatha,  380. 
Agatho,  papa,  362: 
Agia.  Voir  Aga. 

Agilbertus,  episcopus  Parisiensis,  196. 
Agios,  episcopus  Aurelianensis,  258,28/i; 

287,  295. 
Agnès,  filia  Guidonis  Nivernensis,  /i40, 
M3. 

—  mater  Guillelmi,  episcopi  Autis-- 
siodorensis, /i21. 

Agrestius,  civis  Alisiensis,  76. 


556 


TAIîLES. 


Agricola,  pelagianus,  66, 189. 

AiGA.  Foir  Aga. 

AiGRADE,  abbé  de  Fontenelle,  170. 

AiMO,  rex,  3/i7. 

AiNMARUs,   episcopus   Autissiodorensis, 
347,  368,  369.  Voir  Hainmarus. 

AiRARDUs,  Lexoviensis  episcopus,  295. 

Al  agis,  monachus  Sancti-Germani  Au- 
tissiodorensis, 309. 

Alain,    Alanus,    episcopus  Autissiodo- 
rensis, 621,  510,  511. 

S.  Albanus,  martyr,  72, 192, 196. 

Albéric,  moine  de  Trois-Fontaines,  x, 
268. 

Albericus,  pater  Bettonis,  episcopi  Au- 
tissiodorensis, X,  371. 

Albinos,  x.  Voir  Altuin,  Altuinls. 
—      levita,  197. 

Alcoïnds,  abbas,  201. 

Alcuin,  XL,  186, 197,  270. 

Alcuincs.  Voir  Alcuin. 

S.  Aldric,  Aldricus,  archiepiscopus 
Senonensis,  l,  226,  227,  266,  253, 273. 

Aldulfus,  monachus  Ferrariensis,  285, 
286. 

Aletueus,  163, 169. 

Alexander,  iraperator,  129,  312. 

—  papa,210,211,  621,  628. 

—  S.  Peregrini  socius,  62, 59, 60. 

62,  132,356,396,  603,  669. 

—  Sacri  lateris  protector,  310. 
S.  Alodius,  Alogu's,  321. 

Alogius,  archimandrita,  66,  96,  98. 

Altuin,  Altuincs,  monachus,  275,  276, 
278,  369. 

Amalricus,  episcop-'s,  253.  | 

S.  Amand,  évoque  de  Maestricht,  166. 

Amandus,  abbas,  107,  330. 

S.  Amateur,  Aïiator,  Amatre,  évoque 
d'Auxerre,  xxvii,  xlix,  36,  65,  69, 
50,  51,  58,  60.  03,  90,  133,  136,  136, 
137, 138, 139, 160,  161,  162,  163,  166, 
165, 166,  167,  168,  169,  150,  152, 153, 


156, 155, 156, 157, 158,  313,  316,  317 

322,  3«3,  359. 
Amatius,  C,  36. 
S.  Amator.  Voir  S.  Amateur. 
Amatcs,  patricius,  108.  Foir  S.  Amé. 
S.  AuATDs,  episcopus  Senonensis,  188. 
Ambigatus,  rex  Celtici,  18. 
Ambiorix,  5, 6. 
S.  A3IÉ,    évoque   de   Sens,    229.    Voir 

S.  Amatds. 
Amermianus,  Sextus  Julius,  39. 
Ahmien-Marcellin,  x,  xlyi,  23. 
Amo,  dux  Longobardorum,  110. 
Amulus,  episcopus,  280. 
Amyot,  évêque  d'Auxerre,  xxvii. 
Ananias,  presbyter,  330. 
Anastasius,  archipraesul  Senonensis,  205, 
215,  393. 

—  imperator,  313,  322. 

—  papa,  322. 
Andochius,  martyr,  156,  310. 
ANDREAS,  archidiaconus  Autissiodorensis, 

672. 

—  De-Monte-Barri,    pater 
Aanoris,  651. 

Angela,  mater  Bettonis,  episcopi  Autis- 
siodorensis, 371. 

Angelbert,  père  de  Nithard,  puis  abbé 
de  Centule.  259,  263,  266. 

Angelelml's,  episcopus  Autissiodorensis, 
352. 

Angilbert.  Voir  Angelbert. 

S.  Amanus,  autistes,  236. 

Anianus,  presbyter,  117. 

Anicetus,  civis  Mediomatrici,  36. 

Anmus  de  Viterbe,  xlvi. 

Anno,  abbas,  186. 

Ansaldus,  pater  Joannis,  episcopi  Autis- 
siodorensis, 381. 

Ansbertus  ,  monachus  Fontinellensis , 
171,  173,  183. 

—  rector    ecclesia?  Uotho- 
magensiS;  187. 


Ansegise,  archevêque  de  Sens,  303.  Voir 

le  suivant. 
Ansegisus,  le  même,  30ù,  305,  306,  307, 

308,  359.  Voir  Anseisus. 
Anseisus,    arehiepiscopus   Senonensis , 
357. 

—  filiusWulfagii,362. 

—  pater  Walae ,  eplscopi  Autis- 
siodorensis,  257. 

Antelinus,  monetarius,  168. 
Antelmds,  pater  Heribaldl,  episcopi  Au- 

tissiodorensis,  354. 
Antistius  Régi  nus,  lu 
S.  Antoninus,  132. 
Antoninus,  imperator,  30, 33. 
Antonids,  Mari  us,  15. 

—  presbyter,  107. 
Anville,  (D*)  géographe,  xiii,  û3. 
Apollo,  Apollon,  26,  57,  124. 
Apronius,  diaconus,  108. 
Aquilia  Flacilia,  37. 
Arcadius,  imperator,  315. 
Arcambertds,  pater  Chrlstiani,  episcopi 

Autissiodoreosis,  356. 

Archembaudds,  arehiepiscopus  Seno- 
nensis, 379. 

Arcuncius,  329. 

Ardegarius,  presbyter,  272. 

Ardradus,  pater  Walae,  episcopi  Autis- 
siodorensis,  357. 

Arduicds  ,  Vlsuntionum  episcopus ,  in 
SynodoTullensi,  295. 

Arduinds,  archldiaconus  Autissiodo- 
rensis,  391. 

Ariovistcs,  3. 

Arnaud  d'Andillt,  (Robert),  xviii,  UG. 

Arnulfus,  abbas  Sanctae-Columbae  Seno- 
nensis, 208. 

—  episcopus  Tullensis,  295. 
Arrault,  xlviii. 
Arseius,  dominus  de  Arseio,  483. 


TABLiiS.  .>o/ 

Artadus,  362. 

Artaud,  traducteur  de /.  César  j  xv. 

S.  Arthemius,  Senonensis  arehiepis- 
copus, 233,  327. 

Aterninus,  36. 

S.  Athanase,  son  symbole,  167. 

Atto  miles,  400. 

Attonus,  monachus  Sancti  -  Gerraani 
Autissiodorensis  et  postea  episcopus 
Viridunensis,  294, 295. 

Attratus,  340. 

AuDiLA,  presbyter,  108. 

AuDOVEus,  presbyter,  330. 

AuDOvius,  presbyter,  107. 

AuDRADE,chorévêquedeSens,L,  247, 248, 
249,  250. 

Aulus-Gellius,  XI,  21. 

AuGUSTUs,  imperator,  30. 

AuNAiRE,  AuNACHAiRE,  évêque  d'Auxcrrc, 
XLix,  101,  102,  106,  134,  233. 

AuNARius,  le  même,  135,  136^326,330, 
332,  463. 

AURELIA  Demetriana,  33. 

AURELIA  INGENUIA,  33. 

Aureliana  persecutio,  318. 
AuRELiANUs,  consul,  312. 
Aurelianus,  imperator,  129,  310. 
AURELIUS  Demetrius,  33. 
AuRELius,  filius  difi  Antonini,  30. 
Aurelius-Prudentius,  poeta,  270. 
AuRELius  Victor,  23. 
AusTREGiLDis ,    OU  Aiga   mater   sancti 

Lupi,  Senonensis  episcopi,  2321 
AusTRENLs,Aurelianorum  pontifex,  frater 

germanus  Aunarii,  episcopi  Autissiodo* 

rensis,  233, 326,  463. 
AuxENTius,  orthodoxse  fîdei  inimicus,  144« 
AuxiLiARis,  pnefectusGalliarum,  77. 
AviTUS,  episcopus,  122. 
Aymon,  évêque  d'Auxerre,  512. 


oo8 


TABLES. 


B 


Badericl's,  presbytcr,  107. 
Badier,  bailli  de  Flavigny,  xlvii,  xi\. 
Baillet,  hagiographc,  xix,  231. 
S.  Bain,  évoque  do  Tôrouanc,  170. 
S.  Bainus,  171, 183, 18/j,  186. 
Baldricus,  presbyter,  272. 
Ballomeris,  presbyter,  107. 
Ballomeris,  117,  223. 
Baluze,  écrivain,  xii,  xv,  218,  256,  268, 

305,  357. 
Barbario,  diaconus,  108. 
Barcédé,  2/4. 
.s.  Barnabas,  57. 

Baronius,  écrivain,  xi,  xiii,  128, 132. 
Basilils,  151. 

Basilics,  cives  Pictavus,  111. 
Bassus,  consul,  129,  312. 
Bassus,  Stcphanus,  Zi83. 
Bastari),  (Léon  de)  xlix. 
Batihldis,  mater  Chlotarii,  167. 
S  Baldelius,  376. 
Baudoml's,  abbas,  107. 
Bai  imvEUS,  abbas,  330. 
Hkde,  xi\,l,  189. 
Bkelzeblb,  1/1/1. 
Bklfortiis,  (Nicolaus)  159. 
Bkllovesl's,  18, 19. 
S.  Bknedictus,  ordo,  272. 
S.  Bknkdictus,  175,  27/i,  359,  /lOl. 
Bknedictus,  papa,  325,  3/i3. 
Bknu;ni:s,  presbyter,  310. 

S.  BKH.NARI),  XXVII.  rotrS.BER>iARi)l'S. 

Bernard  de  Sully,  511. 

Bernardl's,   archidiaconus   Senonensis, 

380. 
lîKRNARDrs  d(î  Soilliaco,  e|)iscopus  Au- 

tlsslodorensis,  /|87,  513. 


Bernardus,  cornes  Senonensis,  215.  Voir 

Kainardus, 
a  Bernardus,  Zil/i,  /il5,  /i51,  696. 
Bernegaudus  ,     monachus    Sancti-Oer- 

mani,  290,  291. 
Berxus,  281. 
Bertciiramxcs,  Burdegalensis  episcopus, 

327. 

—  episcopus,  115. 
Bertiie,  princesse,  fille  de  Charlemagne, 

épouse  dWngilbert,  259. 
Bertgacdcs,  monachus,  182. 
S.Betiiarius,  episcopus  Carnolensis,  167. 
Beto,  pater  sancti  Lupi,  232,  235. 
Betro,  pour  Beto,  243. 
Bettela,  Bettola.  2/16. 
Betto,  episcopus  Autissiodorensis,  204. 

340,  371,  376. 
S»*  Beuve,  auteur,  217. 
BiTUO.  Voir  Betto,  215. 
Bladastes,  dux,  115, 116. 
Blidebodis,  dux,  235. 
Bocardcs,    f rater    (îauterii,    archipres- 

byter,  371. 
BoissiED.  (Alphonse de  ),  xiv,  38,  39. 
Bollandistes,  IX,  47, 127,  134,  159, 170, 

184,  229,  230,  242. 
BOLLANDUS.  J.  170,  229. 
BOLSARius,  404.  Voir  CiAUfredls. 
lk)NiFACius,  ou  Bruno,  papa,  383. 

—  martyr,  281. 

—  papa,  315,  323,  333. 
BoRNUs  iterius,  miles,  472. 

Boso,  dux,  117,  236. 

Boso,  pater  Guidonis,  episcopi  Autissio- 
dorensis, 378. 
BosQCETUS,  Fr.,  128. 


TABLES. 


569 


BOSSUET,  XXXI. 
BOCHIER,  90. 

D.  Bouquet,  bénédictin,  x,  xi,  xii,  xiii, 

XIV,  XVI,  XVII,  XXXVIIy   XLIII,  XXXIX,  32, 

161,  163,  leh,  188,  215,234,  2/i2,  263, 
265,  305. 

BOUTEROUE,  XVII,  169. 

BouTHiLiER  de  Gha Vigny,  archevêque  de 

Sens,  XI. 
Brennus,  30, 196. 


Breslay,  traducteur,  xii. 

S.  Bricius,  469. 

Brulius,  Jac  130. 

Brunechildis,    regina,   163,  188,    333, 

235,  336,  337. 
Bruno,  cognomento  Bonifacius,  S83. 
BucHARDUs,  episcopus  Gamotensis,  248,  • 
254,  255. 
—         pater  Guillelmi  Silligniacen- 

sis,  episcopi  Autissiodorensis,  451. 


C^SAR,  CÉSAR,  XLV,  4,  5,  6,  7,  8|  10,  11, 
12.  15,  16,  17,  18,  90,  91, 125,  126, 
164, 177,  280,  352    Voir  J.  GisAR. 

GiESARius,  abbas,  107, 330. 

Galoinia  Justiniana,  32. 

0.  Calekus,  16. 

Galigula,  21. 

Galus,  p.  128, 130,  132. 

Gamilianus,  episcopus  Tricassinensis, 
313. 

Gamille,  18,  20,  21. 

Gamillus.  Voir  Gamille. 

Gahclogenus  Aulercus,  9, 10, 11. 

Caninius,  12, 13, 14,  15, 16,  17. 

Gakisius,  auteur,  161. 

Gaktatilla,  28. 

Gantulionus  m.  L  30. 

Garinus,  consul,  312. 

Garlomannus,  201.  Voir  Karlomaknus. 

Garolus,  dux,  200,  284. 

— •  imperator,  131,  201,  281, 
283,  306,  307. 

—  Magnus,  134. 

—  princeps,  181,  200, 

—  rex,  201,  228,  257,  289, 
297,  304.  Voir  Gharles,  Gharlemagne, 
Karolus. 


Cartier,  numismatiste,  xviii. 
Garus,  consul,  312. 

GASSAN,  J.   XLV. 

S.  GAssiAïf us,  pontifex,  81. 

Gavarinus,  rexSenonensîs,XLViii,  2,6. 

Gave,  savant,  170. 

Gaylus  (de),  savant,  xvii. 

D.  Geillier,  bénédictin,  xiv,  101, 105. 

Gelsus,  27. 

—         patrlcius,  108. 
Geltillus,  Vircingetorigis  pater,  7. 
Cer soir,  92.  Voir  Censure. 
S.  Censure,  CENSURius,évêque  d'Auxerre, 

47,  91,  92,  95,  322. 
GÉRÉS,  277. 

J.  CÉSAR,  XV,  2,  24.  Voir  Ccsar. 
Chaupiet,  xlvi. 
Ghananea  mulier,  425. 
Ghanlemis,  (Guillelmus  de),  miles,  473. 
Charibertus,  111. 
Gharlemagne,  Garolus  magnus,  xxv,  131, 

218, 223. 
Gharles-le-Ghauve,  247,  256,  260,  272 

292,  293,  309.  Fotr  GAROLUS. 
Ghariulfus,  116, 118. 
Chateaubriand,  xliii. 
Chenu,  J.  ix,  129, 130. 

72 


560 


TABLES. 


Chesxics,  230,  2M,  245.   Voir  Ddchbsne. 

Chipflet,  Zi8,  96. 

Ghildebert,  Ghildebertus,  rex  Franco- 

mm,  99,  il2,  114,  119, 120, 161,  325. 
Chilpericus,  rex,  102, 111,  112, 120. 
Chlodoveguus,  Ghlodoveus,  Francorum 

rex,  111, 164,  323,  324,  325. 
Chlotaire,  Ghlotarius  junior,  342. 

—         rex,  163, 165, 166, 167, 188, 

189,  205,  236,  237,  239,  325,  332,  338. 
CHOi!fRADus,  cornes,  202. 
Christian  us,  episcopus  Autissiodorensis, 

356. 
Christina,  regina  Suessiae,  91, 156,  513. 
Ghristcs,  70,  73, 82,  et  passim. 
Ghromatia,  162. 

Ghuningus  ou  IifGOMARCs,  Fresio,  181. 
GiCERO,  272,  277. 
CiLLiANUs,   episcopus   Autissiodorensis, 

349. 

CiNGETORIX,  3. 

GisTERCiENsis  ordo,  unde  primum  funda- 
tur  domus  Pontlniacensis,  420. 

Cita  Fusius,  7. 

Clareubaudus,  437. 

Clarius,  écrivain,  xxii,  166,  167 ,  186, 
187. 

Claudics  Sabikus,  33. 

P.  Claudius,  6. 

Clacdius,  imperator,  129. 
—       presbyter,  101, 107. 

.S.  Glemens,  360,449,  485. 

Glemens,   episcopus   Autissiodorensis  , 
349. 

—  papa,  309,  449,  501. 

—  ou  WiLLiBRORDCs,  episcopus,  179. 


Gleopatra,  271. 

Clodoveds,  323.  Voir  Ghlodovechls. 
Glotaire.  Voir  Ghlotarius. 
GOBLESTiNus,  papa,  46, 304, 315,  320,449. 
S.  GoLCMBA,  Colombe,  martyre  à  Sens, 

200,  207.  234,  301,  310,  372,  380. 
S.  Golumbanus,  abbas,  164. 

GOMMIUS,  12. 

GoMUODus,  Gœs.  imperator,  30. 

GOKCORDIUS,  137. 

GoNRADUs,  imperator,  207. 

Constance,  Gonstantius,  écrivain,  xix, 

46,  47, 48,  90,  9«,  99,  160,  322. 
Gonstantinds,  imperator,  313,  315. 

GONSTANTIUS,  COUSUl,  313. 

GoNSTiTUT,  évêque  de  Sens,  101. 
CoRGio,  Petrus  de  Gorcione,  439. 

GORGODÊME,  GORGODEMDS,  GORGODIMUS, 

GORGODOMDS,  46,  59,  61,  63,  65,  76,  90, 
92,  123, 132, 194,  311,  514. 

CORNELIUS  (IVV),  29. 
GORVILLARD,  Ant.,  XLV. 

CossARTius,  Gabr. ,  xviii.       r  'jî 
COTTRON,  Bénédictin,  ix. 

GOTUATUS,  7. 

Gresgens  i^Tivius,  32. 

GrESGENTINA  iESTIVIA,  32. 

s.  Grisantus,  354. 
Crispa,  30. 

CUPPANIS,  118. 

GuRTiNiAGUs,  Petrus  de  Curtîniaco,  440. 

S.  Gyr,  martyr,  133. 

S.  Cyrigus,  329, 

S.  Cyrigus  et  Julitta,  S.  Gyr  et  S".  Ju- 

LITTE,  XLIX,  427. 


D 


Dagobertus,  131, 163, 164, 172,200,  340, 
347. 


Daimbertus,  archiepiscopus  Senonensis, 
208,  209. 


TABLES. 


561 


Dakiel,  propheta,  176. 

Oakihel,  vocatus  Elpericus,  3ii7. 

Damasus,  papa,  313. 

Damien,  pape,  101. 

David,  rex,  300. 

Décence,  Decentios,  xlvi,  2Zi. 

Decimics  (c.)»  33. 

Decids  (Aug.),  36. 

Demetriana,  33. 

Demetrius,  380. 

Demetrics  Adrelids,  33. 

Demochares,  Monchiacenus,  xii,129, 130. 

Denys,  consul,  U6 

—     tyran  de  Syracuse,  xxv. 
Deotherius,  presbyter,  162. 
Desideratds,  abbas,  107,  330. 
Desiderius   abbas  Sancti-Oermani  Au- 

tissiodorensis,  3Zil. 

—  duxChilperici,  112,  lU, 

lltf,  116. 

—  episcopus  Autissiodoren- 
sis,  162,  332, 333,  338. 

S.  Desiderius,  380, 389. 

Deus-Dedit,  papa,  3/!i0. 

S.  Didier,  évêque  de  Cahors,  161. 

S.  Didier,  évêque  d'Auxerre,  161.  Voir 

Desiderius. 
DiDO,  278. 

DiiiTEViLLE  (François  de),  511. 
DiOGLETiAïf us,  imperator,  312,  31 3. 


Diodore  de  Sicile,  xiv,  18. 

DoDA,  mater  Vibaldi,episcopi  Autissiodo- 

rensis,  358. 
DoLivALDUs  ,    monachus  Ferrariensis  , 

287. 
DoMENECCus,  hagiographus,  230. 

DOHNOLUS,  163. 

DoNus,  papa,  3Zi2. 

DoNZi  (Herveus  de),  425. 

Drappes,  rex  Senonensium,  3, 12,  lu,  17. 

—  abbas  Sanctae-Golombse,  210. 
Droco,  constabularius,  li6i. 

Droco,  Suavis  frater,  496. 
Droctoaldus,  episcopus  Autissiodoren- 

sis,  324. 
Drogo,  de  Melloto,  482. 

—  princeps  Francorum,  200,  261. 
Drusus,  20. 

DuGHALAis,  numismatiste,  xiii,  40. 
DucHESKE,  André,  xiii,  xiv,  xvi,  xliii, 

161,  162, 198,  215,  223,  224,  227,  245, 

248,  268.  Voir  Ghesn uis. 

DCMKACUS,  13. 

Durand  (D),  auteur,  200, 214. 

DUSAUSSAY,  XV. 
DUTHILLEUL,  XII. 

DuvAL,  J.-B., XXVII,  24. 
DYOïfisius,  papa,  312. 

—       Parisiensis  episcopus,    127, 
309,  380,  420. 


Ebbo,  ou  Ebbon,  évêque  de  Scns,  xxvii, 
—  episcopus  Gratianopolitanus ,  in 
synodo  Tullensi,  295. 

ECHARDUS,  296,  300. 

Egilo,  Egilon,  archiepiscopus  Senonen- 

sis,  301. 

Eginhard,  Einardus  224,  225,  268,  270. 


EiRARDUS,  IlERARDus,  Turonousis  episco- 
pus, in  synodo  Tullensi,  295,  297. 

S.  Eladius,  Elladius,  episcopus  Autissio- 
dorensis,  60, 140, 145,146, 159, 313, 314 . 
—         presbyter,  107. 

El  APHius,  vi  r  nobilis,  in  Bri  tannorum  insu- 
la,  79,  98, 1»5. 


563 


TABLES. 


Elasics.  Voir  Elaphios. 

Elcaitradcs,  283,  284* 

Electhèrs,  Eleutherius,  évèque  d'Au- 

xerre,  101,  325. 
S.  Eligius,  210. 
Elisa,  Mometus,  35. 
Eliseus,  propbeta,  175. 
Elitoyics,  dux,  19. 
Emelindis,    mater  Christiani,    episcopi 

Autjssiodorensis,  356. 
Emilianos,  consul,  312. 
Emma,  uxor  Rodolphi  rogis,  378. 
EMMEifif A,  mater  Gualdcrici^  374. 
Emmo,  episcopus  Senonensis,  167, 196. 
EiiéEy  évêquede  Paris,  256.   Voir  /Eneas. 

EOCHARICH,     EOCHARIS,    EOCHARDS ,    rex 

Alanorum,  80,  99. 

EOLERCDS,  12/1. 

EoMiNus,  presbyter,  107, 

Epasnactus,  Arvemus,  17, 18. 

Epiphanics,  episcopus,  113. 

Equilinus,  Petrus,  186. 

Eraclius,  iEduensis,  141. 

Erardus  do  Lesigniis,  504,  505,  506, 

511,512,517. 
Erciiamdertus  ,    episcopus    Bsgocensis 

In  synodo  Tullensi,  295. 
Erchanraus  ,  episcopus  Gatalaunensis  , 

295. 
Erciiinoaldus,  184. 
Krconraous,  Ercdnrad,  ou  Ercanradus, 

Parisiensis  episcopus,  256,  257,  258, 

283,  287. 
ERIPUR1DU8,  episcopus,  378. 
Erlecaudus,  presbyter  S.  Pétri,  282. 
Erloinus,  episcopus  Gonstantiœ,  295. 
Ermkn FRIDU8,  episcopus  Bellovacensis,  in 

Synodo  Tullensi,  395. 
Ermengardis,  mater  GofTridi ,   episcopi 

Autissiodorensis,  393. 
Krmenold,  cornes  pagi  Autissiodorensis, 

351. 
ERNKNTRUDI8,  rogina,  2tf4. 


Erpo,  dux  Guntchramni,  112. 
Erpuinds,  Silvanectensium  episcopus,  in 

sjmodo  Tullensi,  295. 
Errodus,  Erodds  de  Gastro-Novo,  444. 
Esaias,  292.  Voir  Isaias. 
Ethaerius,  iETHERics,  opiscopus  Autis- 

siodorensis,  325. 
Etienne,  Africain,  xlix,  134, 159.  Voir 

Stephands. 
S.  Etienne,  393.  Voir  S.  Stephanls. 
Eudes.  Voir  Odo. 
Eucharistus,  36. 

Eddo,  dux  Aquitanorum,  347,  348. 
EUFRONIDS,  115, 116. 
S.  EUGENIA,  375. 

Edgenius,  papa,  223,  342. 

EULALIDS,  315. 

EuLOSiA,  244. 

EuNius,  patricius,  cognomento  Mcmmo- 
LDs,  filius  Pœonii,comes  Autissiodoren- 
sis, 108, 109, 110, 111.  Foîr  MoMMOLUS. 
—         presbyter,  107. 

EuPHRATE,  évêque,  101. 

EuRiNUs,  adolescens  Fresio,  177. 

EURORA,  245. 

EusEBius,  343,  346. 

EusTACHE,  431,  512.  Voir  Eustachius. 

Edstachia,  uxor  sancti  Germani,  316. 

EusTACHics,  canonicus  Autissiodorensis, 
450. 

EuTiciANCs,  papa,  312,  tf  14. 

ECTROPIDS,EUTROPE,  XIII,  XLVI,  23. 

s.  EuvERTius,  episcopus  Aurelianensis, 

313. 
EvANTiDs,  Viennensîs  episcopus,  327. 
EuvRARDUs,  abbas,  consanguineus  Betto- 

nis,  372. 
EVODE,  EVODICS,  Elade,  Hellade,  Alode 

{Voir  ces  mots) ,  évêque  d'Auxerre,  101. 
Evrardus,  episcopus  Senonensis,  202, 

203. 
S.  EvoDius,  episcopus  Autissiodorensis, 
339,  Voir  Rvode. 


TABLES. 


563 


Fabius,  13. 

Fabricius,  savant,  249. 
Faro,  episcopusMeldensls,  196. 
Farulfus,  Farclphus,  dux,  236. 
S.  Félix,  379, 

—         papa,  312,  313,  322,  323, 

Felleb,  biographe,  xi,  247. 

Fevret  de  Fontette,  xi,  170. 

Filmatius,  presbyter,  107. 

FiLONis  Milo,  miles,  473. 

Fiiféss  pour  Phinées,  418. 

Flagilia  Aqoilia,  37. 

Flagcus,  29. 

Flaoghatus,  164. 

Flavia,  29. 

Flocoaldus,  episcopus  Autissiodorensis, 

346. 
Florentinus,   socius  sancti    Pelerini, 

59. 
S.  Florentiiids,  203. 
Florentils,  consul,  46. 
Floretus,  Petrus,  128. 

FLORDS,  XIII,  XLYI,  21,  24. 

FocAs,  imperator,  333. 

Folard  ,  écrivain,  xiv. 

FoifTETTE.  Fbîr  Fevret. 

FoRMOsus,  episcopus  Portuensis,  202. 

FoRTio  (M.),  34. 

FORTUNATA,  34. 
FOURIER,  XXVII. 


Franco,  Tungreusis  episcopus,  in  synodo 

Tullensi,  295. 
François  I",  xxv. 
Francolius,  abbas,  107. 
Franulfus,  abbas,  330. 
Fraternl's,  episcopus  Autissiodorensis, 

322. 
Fredbertus  Basiliensis,  episcopus,    in 

synodo  Tullensi,  295. 
Frédégaire,  historien,  xiii,  xlix,  163. 
Fredegundis,  118. 
Frederigus,  261. 
Fridilo,  289. 

Friobaudis  ,  presbyter,  107. 
Frobenids,  X. 
Frodon,  écrivain,  309,  393,  401,  510, 

511,  512. 
Fromono,  Fromonous,  chanoine    d'Au- 

xerre,  421,  427,  512. 
Frotaire,  l. 
Frotarids,  episcopus  Burdegalensis,  307, 

308,  356. 
Frotbaldus,  episcopus  Camutum,  258. 
Frotbertos,  episcopus,  284. 
Frothaire,  Frotharius,  évêque  de  Toul, 

223,  224. 
Frotildis,  mater   Heribaldi,    episcopi 

Autissiodorensis,  354. 
FuLGARius,  aulicus,  235. 
Fdlgo,  212. 

FUSIDSCITA,  7. 


Galgherus  de  Jovigniaco,  486. 


Gallienus,  imperator,  129,  132,  311. 


564 

Oalterus,  Nivernensisepiscopus,  û58. 

Garnerus,  2o/i. 

Gaufredus.  prior  Vezeliacensis  nionas- 

terii,  abbas  Sanctœ-Colombœ  Seno- 

nensis,  211. 
G  ADFRiDus  episcopus  Carnotensis,  /4I7, 

—  decanus      Autissiodorensis , 

505. 

—  Dunziacensis,  û03. 
Gacmatrudis,  negina,  163. 
Gauterius,  Archipresul,  368,  371. 

—  Archimandrita,  362. 

—  episcopus  Aurelianensis,  361. 

—  pater  Heriberti  11,  episcopi 
Autissiodorensis,  392. 

S.  Gelasius,  papa,  207,  322. 
(îelduinus  ,  apchiepiscopus  Senonensis, 

206,  216,  392. 
S.  Geneviève,  GEXOVErA,  66,  68,  79,  90, 

380. 
Gendlfus,  presbyter,  108. 
Gendlphus,  122,  128. 
Geoffroy  de  Champalman,393,  510,  511, 
GÉRAïf ,  Gerannds  ,  episcopus  Antissio- 

dorensis,  xxvii,  366,  368,  370,  372, 

373. 

GERARD  DE  ROUSSILLON,   XXVII. 

Gerardus,  cornes  Parisiensis,  260. 
—        prior,  397. 

Gerbertcs,  episcopus  Remorum ,  dein 
Ravennse  et  postea  papa,  38/(. 

Gericus  episcopus,  181. 

S.  Germain,  Germanus,  évêque  d'Au- 
xerre,  vu,  xxvi,  xxvii,  xlix,  û5,  û6, 
/i7,  Û8,  Û9,  50,  51,  52,  53,  54,  55, 
56,  59,  62,  63,  6/i,  66,  68,  69,  71, 
72,  74,  76,  79,  81,  83,  87,  88,  89, 
90,  91,  92,  93,  94,  95,  96,  121, 122, 
134,  151,  152,  155,  156,  189,  191, 
192,  194,  195,  196,  315,  316,  317, 
318,  319,  320,  321,  322,  323,  324, 
325,  330,  331,  332,  337,  359,  374, 
376,  388,  389,  511. 


TABLES. 


(ÎERMANI,   5. 

Germanilla,  mater  s.  Germani ,  Autis- 
siodorensis episcopi,  315,  317. 

GERMAxrs,  puer  e  Sc^torum  çente,  95. 

Gessia  ,  mater  Hugonis  de  Noeriis ,  epis- 
copi Autissiodorensis,  431. 

Gerardus,  280. 

Gilles,  éditeur  de  Bède,  186. 

GiLO,  prior  de  Vileio,  211. 

(iiRARDrs,  ab?3as  Viseliaci ,  428. 

—  de  Narbonia,  pater  Guillelmi, 
episcopi  Autissiodorensis,  421. 

—  monachus  Sanctœ-Columbae, 
210. 

—  Poters,  miles,  424. 
GiRAUD,  écrivain,  xi. 

GisLEBERxrs,  episcopus  Carnotensis.  in 
synodo  Tullensi,  295. 
—         princeps    Burgundionum , 
205,  215. 
GisLiMUNDUs,  monetarius,  169. 
GoBANiTO,  patruusVercingetorigis,  7. 
GoDEFRiDus ,  cornes,  218. 
GoDELSADDs  ,   episcopus   Gabilonensis  , 

282,  295. 
GoFFRiDus,  episcopus  Autissiodorensis  , 
393,  398,  510. 

—  Bolsarius,  404. 

—  Dunziacensis,  401 ,  403. 
Gogo,  112. 

GoMATRDDis,  rcgiua,  163. 

GoNO,  papa,  343. 

GoRTARius ,  episcopus  Agrippinensium, 

in  synodo  Tullensi,  295. 
GOIfTRAN,  Gdntrannus,  Toi,  102, 327. 
Gratiands,  imperator,  315. 
Gratus,  consul,  36. 
Grégoire  de  Tours,  xlix. 
B.  Gregorius,  420. 
Gregorius,  abbas,  330. 

—        episcopus  Autissiodorensis, 

323. 


TABLES. 


CiP.EGORius,  miles,  /i83. 

—  papa,  267,  27/i,  333, 359. 

—  presbyter,  107. 

—  Turonensis,  xiu,  99,  108, 
163.  Voir  Grégoire  de  Todf.s. 

GRONOVIDS,  XVIII. 

TiRossus,  Guillermus,  672. 

Grcter,  XV,  33,38. 

GuALDRiccs,  episcopus  Autissfodorensis , 

37/i,  391. 
GUARiNDS,  cornes,  203. 

—  pro  cancellario,  /i61. 

—  episcopus,  203. 
GcALTERius,  episcopus  Senonensis,  203, 

20/i. 

GuELPHO,  abbas,  202. 

GtiESiLO,  GcENiLOîi.  Voir  Wenilo,  epis- 
copus Senonensis,  257,  258,  272, 275, 
280,  282,  283,  28Zi,  285,  286,  287,  289, 
290,291,292. 

Gui  deMello,  511. 

GuiBERTUs,  miles  Castri-Censurii,  liOti. 

GuiDO,  archiepiscopus  Senonensis,  211, 
430,  4/i7,  /i53. 

—  buticularius,  660. 

—  cornes    Nivernensis,    622, 

627,  660. 

—  De  Melloto,  episcopus  Au- 
tissiodorensis,  691, 696,  506, 505,  506. 

—  episcopus  Autissiodorensis, 

378. 

—  prœsidens  ecclesiae  Autis- 
siodorensis, 696. 

Guillaume  de  Toucy,  évoque  d'Auxerre, 
621,    622,  623,  626,  628,    512.   Voir 


GuiLLELMUS,  Guillermus,  Willelmus  , 

WiLLERMUS,   WUILLERMUS. 

Guillaume    Des  Grès,   évêque    d'Au- 

xerre,  512. 
GuiLLELMUS,  cornes  Nivernensis,   pater 
Roberti,  episcopi ,   Autis- 
siodorensis, 205,  207,  398 

—  cornes  Sacri  Caesaris,  673. 

—  De  Chanlemis,  miles,  673. 

—  de  Melloto,  pater  Guidonis, 

episcopi  Autissiodorensis, 
691. 

—  de  Tuciaco,  Voir  Guillaume 

de  Toucy. 

—  Grossus,  672. 

—  Longe-espée,  212. 

—  ViLLERMUS,  miles,  626. 

—  Remensis  episcopus,  211. 

—  Siiligniacensis ,  episcopus 
Autissiodorensis,  651,  652,  657,  658, 
659,  666,  667,  679,  686. 

S.  GUNDELBERT  OU  GONDEBADD,  évèque  de 

Sens,  168. 

GCNDIONUS,  91. 

GUNDOVALDUS,  112, 113, 116, 115, 116, 118. 

GUNDULFUS,  116. 

GuNTARius,  Agrippinensis  episcopus,  in 

synodo  Tullensi,  295. 
GuxTBERTcs,  episcopus  Ebrocensis,  295. 
GUNTCURAMNUS,   108, 111, 113, 116,  120, 

163, 168. 
GuNTRAXNos,  rcx,  326.  Fotr  GoiiTRAff. 
GuRGY,  (Hugo  de),  mites  626. 

GOTRUATCS,    15. 

Guy,  Brcslai,  xi. 


Hadriarus,  imperator,  128,131, 132,196. 
Hainmarus,  episcopus  Autissiodorensis, 

367.  Voir  Aiîïmarus. 
llAiiiRicus,  dux  Burgundiœ,  205, 

— -      imperator,  207.  Voir  Hekricus. 


H 


IlARDOUIN,  IlARDUIRUS,  écrivalu  XII,  166, 

228. 
lîATTO,  episcopus  Viridunensls ,  antea 
roonachus  Sancti-Gerroani,  292.   Voir 
Attonus,  296. 


o66 


TABLES. 


Hebroinus,  princeps,  3/i2. 

Hector,  277. 

Hegibertcs,  261. 

Helena,  157. 

Helias,  abbas   Sanctae-Colomba}  Seno- 

nensis,  213. 
Helyas,  263. 

Hellefredus,  vir  iiobilis,  2ù0. 
Heldricus,  abbas  Saûcti-Germani,  383, 

389. 
Helvetia,  Lucia  Martia,  35. 
IlEMMA,  mater    Ueriberti   II,   episcopi 

Autissiodorensis,  392. 
Henri  VI,  xxv. 
Henri  de  Villeneuve,  évêque  d'Auxerre, 

486,  511. 
Henrigds,  cornes  Jerosolymitanus,  206, 
207,  212,  382,  383,  386,  473. 

—     Constantinopolitanus    impera- 
tor,  643. 

—  dux  Burgundiœ,  206. 

—  filius    Gonradi    imperatoris  , 

216. 

—  metropolitanus     Senonensis , 

617. 

—  monachus  abbati»  Sancti-Bc- 
nedicti  Floriacensis  et  postea  Sanctae- 
Golumbs,  213. 

Henry,  historien,  xv,  30. 

Henschenius,  X,  171,  185. 

HÉRACLE,  évêque  de  Paris,  101. 

Heraclitus,  160.  Voir  Heraclils. 

HéRACLius,  iinperator,  333. 

Herardus,  Turonensis  episcopus,  in 
«ynodo  Tullensi,  295, 296,  297. 

Hercules,  19. 

S.  Herembertus,  episcopus  Tolosanus, 
173. 

Heribaldus,  episcopus  Autissiodorensis, 
250,  258,  268,  279,  282,  286. 

Heribertus  I,  episcopus  Autissiodoren- 
sis, 368. 


Heribertus  II,  episcopus  Autissiodoren- 
sis, 392, 602. 

—  Trecorum  cornes,  383. 
Heriboldus.  Voir  Heribaldus. 
Heric,  HEiRicus,moinedeSiKintOermain 

d'Auxerre,    xxvii,  92,  98,   136,  309, 
357,  511. 
IlERiFRiDus.  episcopus  Autissiodorensis, 
360,  361, 363,  367,  376,  517. 

—  pater  episcopi  Herifridl,  360 . 
Herimannus,  episcopus  Nivemensis,  258, 

267. 
Herimbertus,  filius,  362. 

—  pater,  362. 
Hermenbertus,  366. 
Hermengardbs,  comitissaTomodorensis, 

mater  Roberti,   episcopi  Autissiodo- 
rensis, 398. 
Herveus,  cornes  Nivernensis,  625,  639, 
665,  662,  671,  673,  676,  680, 
682. 
—       episcopus  Nivemensis,  286. 
HiCTARius,  monachus  Sancti-Oermani  ^ 

357. 
HiEREMiAs,  episcopus  Senonensis,  223. 
S.  HIERONYHUS,  232,279. 
HifJkRio,  anachoreta,  232. 
S.  Hilarius,  episcopus,  130. 

—  presbyter  Alisiensis,  76. 
HiLDEBERTUS ,  181 ,  200,  263. 

—  abbas  Fontanellae,  187. 

—  Sancti-Stephani    servus, 
380. 

Hildebrandus,  Sagiensis  episcopus,  295. 
HiLDEGARius,  cpiscopus  Mcldorum,  258, 

286,  295. 
HiLDERicus,  tonsoratus,  200,  201. 

—  Pour  HiLDEBERTUS,  216. 

UiLDUiN,  archi-chapelain  du  Palais,  326, 

225. 
HiLDUiNUS,  abbas  Sancti-Dlony  sii ,  260. 

HiRMENALDUS,  261. 


HiLMERÀDUs,  episcopus  Ambianensis,  in 

synodo  Tullensî,  295. 
HiLTBERTDs,  abbas  Fontanellensîs,  177. 
HiRCMAR,HiifGMARDs,  episcopus  RemeQ- 

sis,  XIX,  U9,  253,  295,  30/^,  305. 
HiRCMARUs,  episcopus  Laudunensis ,  in 

synodo  Tullensi,  295. 

HiRMENALDUS,  261. 

HiRTics,  ÂULus,  notarius  G.  J.  Gœsaris,  2/i, 

280. 
HisEHBERGA,  mater  Uerifridi,  episcopi  Au- 

tissiodorensis,  360. 
Hlotarids  201,  250,  251,  2S[i,  265,  266, 

272,278,299.  Foir  Lodharius,  Lothaire. 
Hlodovigus,  Hludovigus,  filius  Dagoberti, 
172. 

—  imperator,  201,  250. 

—  rex  Galliœ,  202.  —  Germaniae, 

251,  252,  266,  292,  296,  297. 

—  rex  Italiae,  251,  252.  Voir  Lu- 

DOVICUS. 

Homère,  poète,  xxiii. 
HONORATUS  Magilius,  37. 
HoNORiDS,  imperator,  li2,  315,  316. 

—  papa,  341,  lili3,  480,  485. 

HORAGE,  poète,  XXIII. 

HORESTES,  consul,  323. 
HoRMiSDAS,  papa,  322. 
HOSMUNDUS  Lahbertus,  425. 
Hugo,  261. 

—  archidiaconus,  473. 


TABLES.  567 

HuGO  Gabilonensis,  episcopus  Autissiôdo- 
rensis,  386,  388,  390,  392, 
403. 

—  Cluniacensis,  episcopus  Au- 
tissiodorensis,  417. 

—  consobrinus  Conradi,  203. 

—  de  Monte-Acuto,  episcopus 
Autissiodorensis,  417,  419. 

—  de  Noeriis,  episcopus  Autissio- 
dorensis, 431,  454,  455,  458, 
459,  460,  465,  486,  510,  512. 

—  dux  Burgundiœ,  382. 

—  dux  PYanciae,  205,  206,  380. 

—  Lingonensis  episcopus,  39. 

—  Magnus,  pater  Heribaldi,  epis- 
copi Autissiodorensis,  332. 

—  Mansellus,  404. 

—  miles,  395. 

—  miles  de  Gurgiaco,  424. 

—  monachus  Autissiodorensis, 
186. 

—  primus  magister  Templi  Jero- 
solyraitani,  209. 

—  rex,  206,  383. 

—  Senonensis     archiepiscopus , 
210,211,421,428. 

HuHBAUDus,  episcopus  Autissiodorensis, 
402, 403,  517,  599. 

HUNALDDS,  200. 

Htlarius,  papa,  322. 


S.  IGNATIUS,  380. 

IHMO,  Noviomagorum  episcopus ,  in  syno- 
do Tullensi,  295. 

INDUTIOMARUS,  2,  3,  4*  5. 

iNGELRAHNus,  abbas  Gentulensis,  185. 

Ingenuinia  Aurélia,  33. 

IiiGOMARUs  ou  Ghuniiig us,  Frosio  paganus 

et  postea  monachus  Fontînellensis,  177, 

181. 


Ingundis,  regina,  338. 

IiiNOCENTius,  papa,  315, 416, 447, 449, 458, 

485,  489,  496. 
S.  IiïNOCENTius,  martyr,  130. 
Irmendrudis,  regina,  282, 
IsAAG,  Lingonensis  episcopus,  in  synodo 

Tullensi,  295. 
IsAïAs,  propheta,  293. 
IsANBARBUS,  abbas  Sanctœ-Golumbœ,  211. 

73 


568 


TABLES. 


IsKiOLA,  mater  sancti  Amatoris,  episcopl 

Autissiodorensis,  313. 
Isis,  270. 


Jacob,  63, 152. 

S.  Jacobus,  apostolus,  212. 

JA5CAR1CS,  bU,  132. 

j£A5  Vlll,  pape,  305.  Voir  Joan nés. 

JcREMiAS,  JÉAÉuiE,  SenoneQsis  archiepis- 

copus,  L,  201,  223,  22Zi,  352. 
S.  Jheronimus,  380,  /il8. 
Jésus,  Jesus-Ghristus,  Jhesus,  12/i»  125, 

1Û5, 17/i,  176,  220,  257,  272,  283. 
JOA?r?i£s,  Aretinus,  307. 

—  de  Aurelianis,  miles,  666, 667. 

—  de  Cabilone,  comes  Autissio- 

dorensis,  508,  509. 
•»       episcopus     Autissiodorensis , 
386,  385,  386,  387. 

—  episcopus  Biturigum,  307»  308. 

—  monaclius,  268. 

—  papa,  I,  323,  m,  325,  iv,  360, 

V,  363,  375,  Vlll,  202, 305,  x 
ou  xi,387,  391. 

—  patcp  lUchardi,  episcopi  Au- 

tissiodorensis, 382. 

—  regionarius,  333. 

—  Slno-Torra,  212. 

—  Tuscanensis   episcopus,  307, 
308. 

h.  Joanneh-IUptista,  261,  262,  361,  680. 

—  («vangelista,  379,  687. 
Joft,  72,  102,  365. 

Jo<:oNi)K,  JocuNDA,  fille  de  Julien,  29. 
JimAH,  abban  Foiitinellœ,  xlix,  170, 171» 
186,  185. 


Israël,  62,  615. 

Iterids  Bornls,  miles,  672. 

ITEBUS  Raaddcs,  626. 


j 

1 


—  iïlduorum  episcopus,  in  synode 
l\illensi,  295. 

—  de  Bobio,  xlix,  166. 

—  évêque  d'Orléans,  223. 
JosEPBUs,  patriarcba,  236. 

JOSSELINUS,  625. 

JoviANus,  socius  sancti  Peregrini,  subdia- 
conus,  59,  60,  53, 123,  132,  311.   Voir 

JUVXAIKDS. 

joviNiANus,  imperator,  313. 

—  socius  sancti  Peregrini. 
Judas,  265. 

—  apostolus,  209. 

—  Iscariota,  236. 
Judith,  imperatrix,  226,  226,  227. 
JuLiANus,  Apostata,  imperator,  313. 

—  Caesar,  22. 

—  pater  Jocundae,  29. 
S.  JuLiAifus,  martyr,  77, 122. 

S'*  JULITTE,  133. 

JuLius,  280. 

—  papa,  313. 

—  praefectus  ^Eduorum,  50. 

—  praefectus  reipublicae,  316. 

— -    reipublicœ  rectw,  152, 156, 155. 
Jupiter,  57,  61,  126,  311. 

JUSTINIANA  GALVINIA,  33. 

JusTiMANUs,  Augustus,  323,326. 
JusTiNUs,  minor,  imperator,  325. 
—      senior,  imperator,  322. 
JuvuNus,  98,  311.  Voir  Jovianus. 


KAlILKMANli»,  Kahlomannus,  201,357.  Voxf 
CAHMiMANUS. 


Karolus,  256,  251,  257,   259,  260,  261, 
262. 


TABLES. 


569 


Karolus  Imperator,  202, 352. 

—  magnus,  350, 351,  352,  360. 

—  major,  350. 

—  princeps,  200,  259,  293,  20/i, 


295,306. 
Karolus  rex,  203,  253,  25ft,  355, 356, 368. 
Voir  Garolus. 


Labbe,  écrivain,  xni,  x?i,  xviii,  u,  102, 
128,  132, 166,  228,  2A6,  2U9,  305,  512, 
513,  517. 

Labiends,  3,  &,  9, 10, 11, 12. 

Laire,  bibliographe,  30. 

Lallier,  32,  36. 37. 

Lambertus,  cornes,  pater  Hugonis,  épis- 
copi  Autissiodorensis,  386. 

—  Voir  HOSHDNDUS. 

LAHPADins.  COS.  323. 

Lampagia,  Eudonis  filia,  3/!i7. 

Landegisilus,  236. 

Lantbertds,  episcopus  Senonensis,  172, 
187. 

LAUifovins,  presbyter,  107. 

S.  Laurentids,  martyr,  375,  379,  A27. 

Lazards,  frater  Marth»,  139, 150. 

Lebeuf,  XIV,  XV,  xviii,  XXIV,  XXXI,  27,  A5, 
101, 161, 169,  263, 513,  517. 

Lebinus,  praepositus  Autissiodorensis,  A96. 

Leblanc,  numismatiste,  xix,  16S. 
•—      écrivain,  xvii,  xxix,  26. 

Lecointe,  écrivain,  x,  166, 167, 171, 229. 

Lelewel,  numismatiste,  xvi,  168. 

Lelong,  bibliographe,xi. 

Lbo,  imperator,  322. 

Léo  IV,  papa,  131. 

S.  Leodegarius,  AugostoduneoBis  episco- 
pus, 3^. 

S.  Léon,  pape,  247,  249. 

^      évêque  de  Sens,  xxvii,  xlix,  99, 
100, 101, 325. 

Leonastis,  presbyter,  107. 

Leoparoulus,  arcliiepiscopus,  253. 


Leothericds,  arcliipraesulSenonensis,  216. 

Lepidus,  39. 

Leporids,  84. 

Leddegisilus,  dux,  108, 118. 
—  diaconus,  107. 

Leofridos,  pater  Wibaldi,  eplscopi  Autis- 
siodorensis, 358. 

Le  Venier,  Petrus,  Autissiodorensis  cano- 
nicus,  128, 159, 160. 

LiBERiDS,  papa,  313. 

LipoMANifs,  hagiopraphe,  xix. 

LiTiNDs,  LiciNDs,  arcliidiaconus  Autis- 
siodorensis, 146, 160. 

Livius,  TiTE-LiVE,  278. 

LoDHARius,  260,  261,  262.  Voir  Lothaire. 

LODHUWiccs,  260,  261,  262.  Voir  LuDOVi- 
cus. 

LODOvicDS,  rex,  421,  423,  424,  428.  Voir 

LUDOVIGUS. 
LONGPÉRIER  (de),  XV,  XVI,  36, 40, 169. 
LOTHAIRE,    LOTHARIUS,   LODHARIDS ,    249, 

293,  296,  382.  Voir  Hlotarids,  Lodha- 

RIUS. 

Louis  XIV,  XV. 

—  LE  DÉBONNAIRE,    268,    292,  292. 

Voir  LuDOvicus. 

—  Le  Pieux,  empereur,  223. 
S.  Louis,  xxv. 

Loup,  abbé  de  Ferrières,  li,  267, 268, 270, 
275,  276,  278,  282,  285,  286,  287,  288, 
291.  Voir  Lupus  Servatus. 

S.  Loup,  évoque  de  Troyes,  45, 66,  70,  71, 
Voir  Lupus. 
—      ou   Leu,    archevêque   de  Sens, 


570 


TABLES. 


iXTii,    L,  228,  229,  230,  231,  232,  233, 
235,  236,  237,  238,  2/i2.  Voir  Lupus. 
S.  Lucas,  274. 
S  LcciA,  380. 

LrciA  Helvetia  Martia,  35. 
Lrcius,  papa,  M9. 
LccTERics,  Cadurcus,  12, 13, 14, 17. 
Ltdotichcs,  Lcdovicus,  Ludowicus,  Ôlius 
Dagoberti,  172,  202. 

—  filiusKaroli,  205. 

~         filius  Ludovici  junioris,  382. 

—  filius  Philippi,  régis  Fran- 

coruin,209,210,211,  212. 

—  frater  Karlomani,  202. 

—  impcrator,    251,    273,  281, 

353,  354. 


LuDOVicHus,  Italorum  rex,  251,  252. 

—  rex,  228,  355,  368,  359, 380, 

485,  489,  497,  498.   Voir  Hludovicus, 

LODHUVIGUS,  LODOYICUS. 
LUPERGUS,  28. 
LupiNUS,  370. 
Lupus,  papa,  285. 

—  Senonensis  episcopus,  203,  209. 

Voir  S.  Loup. 

—  Servatus,  XV,  285,  286.  Voir  Loup 

DE  Ferrièrcs. 

—  Trecensis  episcopus,  68*,  70,  71, 

190, 191, 319. Foîr  S.  Loup. 
Ltcurgue,  législateur,  xxiv,  xxv. 


M 


Mabillon,  Dénédictin,  x,  xliii,  164, 170^ 

184,  187,  229,304. 
Macgo,  vir  iUustris,  336. 
Maoc.iharius,  cornes,  197. 
Magilius,  llonoratUH,  37. 

—      sacerdos,  36. 
Magmkngk,  Magnentius,  xlvi,  23. 
MAnatH  ou  Magnon,  évêque  de  SeDS,  l, 

217,218. 
.Mai!iariiijs,  archicpiscopus,  207. 
Maiolijh,  ahbaH  Sancti-Germani,  382. 
Maixiil'h,  anaclioreta,  232. 
^,  Mamkiit,  Mamektin,  Mamertus,  Mamer- 

tlJïiJ»,  xiJX,  45,  66,  57,  66, 90,  92,  94. 

MAMSfJ(A,129. 

Mamsio,  (!pii»copus  ccclcsia)  Gadurcensis» 

;J37. 
MkHAHHtH,  Aurcliunonsis  episcopus,  frater 

Gulilcliiii    Silllgiiiacensis ,  Autissiodo- 

n'ji»l.H(îpiHCopi,  457,  458,  459, 463,  464» 

'j72,  484.  fm. 


Manasses,  germanus  RichardiMagni,  367, 

368. 
Manfredus,  filius  Frederici,  imperatoris, 

501,  502. 
Mansi,  écrivain,  xviii,  166. 
Marga  (de),  écrivain,  xiii,  xvii,  304. 
Margellianus,  episcopus  Autissiodoren- 

sis,  60,  312. 
Marcellinus,  consul,  312. 

—  episcopus  Parisiensis,  313. 

—  papa,  313. 
Marghus,  papa,  313. 
Margianus,  imperator,  196. 
Margareta,  mater  Guidonis  de  Melloto, 

episcopi  Autissiodorensis,  505. 

Maria,  mater  Richardi,  episcopi  Autissio- 
dorensis, 382. 

S.  Maria  Magdalena,  427,  506. 

—  ViRGO,  363,  369,  456. 
S.  Marianus,  321, 339,  455. 
Marinus,  diaconus,  3. 

—  papa,  383. 


TABLES. 


lili 


Marius,  évèque  d'Avenche,  161. 

IfARS,  51,  156,  266. 

Marse,  Marsds,  presbyter,  socius  sancti 

Peregrini,  û2,  62, 123,  310,  311. 
Martène,  Bénédictin,  x,  xviii,  l,  200, 21A, 

218,  222. 
Martenses  milites,  àS. 
Martha,  130, 139, 160, 150, 157, 313,  31/i. 
Martia  (HelvetiaLucia),  35. 
Martialis,  Lemovicensis  episcopus,  309. 

—  vates,  270, 271. 
MARTIND9,  papa,  362. 

a  Martinds,  119, 120, 121, 166, 165,  251, 

275,  329,  359,  379,  616,  628,  629. 
Martius,  266. 
Matogenes,  59. 
Matheus,  camerarlus,  661. 
S.  Matheus,  evangelista,  379. 
Mathildis,  comitîssa,  662,  696. 
Mattheus  Galliga-Laxa,  626. 

—  Westmonasteriensis,  186. 
Mauricids  Tiberius«  imperator,  326,  328. 
Maurimds,    episcopus  Autissiodorensis , 

350. 
Maximianus,  imperator,  312. 
Maxihus,  imperator,  312. 
Medardus,  presbyter,  107, 108. 
Medegesilus,  236,  237. 
Melchiades,  Melgiades,  papa,  267,  313. 
Mellotus  Drogo,  683. 
Memmius,  episcopus  Gatalaunensis,  309. 
S.  MEtfORics,  presbyter,  326. 
Mercatilla,  36. 


Mercure  de  Frange,  x?,  27. 
Mercdrds,  27,  30,  57,  207. 

—        seu  JoHANNEs,  papa,  323. 
Merovechus,  112. 
MicHAEL,  archiepiscopusSenonensis,  211. 

S.  MiCHAEL,  209. 

MiCHAUD,  biographe,  11,  267. 
Migne,  éditeur,  189. 
MiLO-FiLONis,  miles,  673. 

—  DE  Noeriis,  pater  Hugonis,  episcopi 

Autissiodorensis,  631,  636. 

—  prier  Karitatis    super    Ligerim , 

508. 

—  vir  nobilis,  212. 
S.  MiMMiDS,  336,  515. 

MiTHRIDATES,  rCX,  271. 

Modestds,  Titus-Manlius,  26,  27. 
MOMBRiTius,  hagiographe,  xviii,  133,  230. 
MOMETUS  Elisa,  35. 

—        QUINTILIAN,  35. 
MONCHIACENDS,  XII,  129.  FoiVDEMOCHARES. 

Montfaucon,  X,  29,  39. 
MoRiN,  bénédictin,  66. 
Moritasgds,  frater  Cavarini,  régis  Seno- 

num,  XLVii,  XLViiï,  2,  31. 
MoRUNDDS,  miles,  606. 
MoTGisLus,  nepos  sancti  Vulframni,  173. 
Moyses,  207. 

Muguet,  imprimeur,  108. 
Mumsiole,  Mumholius  Eunius,  108,  109, 

110, 111,  112, 113,  116,  115,  116,  161, 

163,  168.  Voir  Eunius. 
Mur  ATORi,  savant,  xvi,  39. 


N 


Nantechildis,  166. 
Natali,  (  Pierre  de)  xii,  128, 230. 
Nazarenus,  Jésus,  165.  Foir  Jésus. 
Nectariola,  conjux  Senatoris,  76. 
Mecteria,  genitrix  Brunechildis,  333. 


Necteria  mater  Desiderii,  episcopi  Au- 
tissiodorensis, 322. 
Neptunus,  337, 

Nicolaus,  papa  I,  267,  301,  509. 
S.  Nicolaus,  669. 


e572 


TABLES. 


Niger  Professus,  xlvii,  31. 
NiJivALDUs,  abbasSancti-Juliani,  339. 
NiOBAUDis,  presbyter,  107. 
NiQUEus,  Ludovicus,  Cœlestinus  Suessio- 
nensis,  128. 

WlTHARIDS,  NiTHARD,  WlGTHARD,  GUITARD, 


ViTALD,  XVI,  L,  228,  259. 

NOE,   XLV. 

NowNOVïus,  presbyter,  107. 

NUMA,  XXIT. 

NuNifiNos,  tribunus,  121. 


0 


OBAUDUs,episcopusTricassensis,  212. 
Obtelmcs,  pater  Angelelmi  episcopi,  352. 
OcTAviANUs,  cardinalis,  liU5. 
Odo,  abbas  Sanctae-Columbœ,  313. 

—  Belgivagorum  episcopus,  308. 

—  Carnotensis  cornes,  383. 

—  eplscopus  Bellovacensis,  304, 

306. 

—  filius  ducis   BurgundisB,  ^97, 

500. 

—  monachus  Fossatensis  et  pos- 

tea  abbas  Sanctae-Golunib», 
210. 

—  monetarius,  169. 

—  rex,  203. 


Odorahrds,  Odorron,  xyii,  166, 186, 187. 
Ollo,  cornes  Bitorigum,  117. 
Ollandis  Stephards,  627. 
Optatus,  episcopus  Autissiodorensis,  334. 
Ordericus  Vitalis,  XVI,  215. 
OsTRDLFUs,  abbas  Fontinellensis,  76, 185. 
Othbertus,  episcopus  Trecassis,  204. 
Otho,  cornes  Flandriœ,  2f  2, 213. 
Othoriel,  482. 
Otto,  dux  Burgundi»,  382. 
—  imperator,  383,  390. 

Oddin,  Casimir,  auteur,  xix,  249. 
Ovo,  presbyter  Fresionum,  171, 176, 185, 
187. 

t 


Pacis-Bajulus,  (cognomen  Guillermi  de 

Melloto),  691. 
Pagi,  XII,  167. 
S.  1>ALLADE,  évèque  d'Auxerre,  xlix,  161. 

Voir  Palladius. 
Palladia,   uxor  Eraclil  ^Eduensis,  141, 

142. 
Palladics,  abbas,  338. 

—  diaconus,  46. 

—  episcopus  Autissiodorensis, 
161, 162, 163,  340,  378.  Voir  S.  Pal- 

LADE. 

Panckoucke  ,  éditeur,  xi. 
Pansa,  24. 


Papebrochius,  (D)  185. 

Pascal,  xxxi,  402. 

Pastor,  pater  S.  Aunarii ,  episcopi  Au- 
tissiodorensis, 326. 

Paternus-Amatius,  36. 

S.  Patient,  évêque  de  Lyon,  46,  47,  91, 
95,  96. 

Paulin  us,  sacerdos,  418. 

Pau  LUS,  anachoreta,  232. 

—  apostolus,  57, 158, 234, 252, 

286,  304,  365, 427. 

—  Warnefridus,  xvii,  196. 
Pelagiani,  66,  319. 

Pelagius,  papa,  102,  325,  327. 


TABLES. 


573 


S.  PÈLERIN,  PÉRÈGRIN,   PeLERINUS,  PeRE- 

GRiNUs,  évèque  d'Auxerre,  xlix,  42, 
59,  62,  122,  123,  12/i,  125,  126,  127, 
130,  131,  309,  311,  511,  51/i. 

Peonius,  pater  Mummoli,  108. 

S.  Peregrin,  Peregrinus.  Voir  S.  Pè- 
lerin. 

PÉRENNÈs,  biographe,  xi. 

PÉRICLÈS,  XXIV. 

Pertz  (de),  XVI,  l,  90, 199,  213,  214*  215, 

216. 
Petavius,  Petau,  92. 
Petrus,  archiepîscopus  Senonensîs,  212» 

—  û/i2, 459. 

—  cornes  Âutissiodorensis,  442, 
445,  456,  462,  473,  480, 
482. 

—  cornes  Nivernensis  ,  439  , 
440. 

—  deBrullato,  483. 

—  de  Corbolio,  447,  458. 

—  de  Corcione,  439,  443. 

—  de  Gurtiniaco,  440. 

—  de  Natalibus,  auctor,  230. 

—  de  Petra-Pertusa,  424. 

—  episcopus  Ravennatium,  85, 88. 

—  Sdavis  frater,  496.  Voir  Sdavis. 
— -        Marinus,  383. 

S.  Petrus,  apostolus,  178,  258,  286. 
Peutinger,  xii,  xlviii,  43. 

PSZ,  XLUI. 

Philippus  Ferrarius,  131. 

Philippds  rex,  209,  213,   293,  402,  428, 

440,  449,  460, 484,  485, 497, 509. 
S.  Pierre,  42.  Voir  S.  Pétris. 


PiPiNCS,  PiPPiNUs,  181,  200,  201, 202,261, 
275,  281, 347, 348,  350. 

PiTHOU,  XVI,  12. 

Placidia,  mater  Valentiniani,  85,  88,  89, 

196,315,316,320,355. 
Plectrude,  347. 
Pline  ,    Plinius  Secdndus  ,   xvii ,  xliv  » 

20. 

PLUTARQDE,  XIX,  XLVI,  20. 

Pollio  Sill,  36. 

POLYHE,  historien,  xiv,  xxii,  1. 

S.  Policarpus,  310. 

Cn.  Pompeids,  4,  8. 

Pompeius-Trogus,  historien,  271. 

S.  Potentien,  II*  évêque  de  Sens,  41. 

Poters,  Girardus  miles,  424. 

PRETEXTATES,     Uotomagensis  episcopus,. 

327. 
Priscianus,  auctor,  276, 277,  278. 
S.  Priscus,  martyr,  128,  129,  310,  318, 

327,  394. 
Probus,  imperator,  129,  271,  278. 
Probus  Sergius  Galpdrnil's,  26, 27. 
Proclidius,  pater  Sancti  Amatoris,  137. 
Prodagius,  canonic  js,  380. 
Professa  Claudia,  xlvii,  3L. 
Professus  Niger,  xlvii,  31. 
Pronicius,  episcopus  Meldensîs,  313. 
S.  Prosper  d'Aquitaine,  xvii,  xlviii,  46, 

161. 
Prudentius  Aurelius,  poeta,  270. 

—       episcopus    Tricassinorum, 

258, 284. 
Ptolémée,  géographe,  xii,  12, 22. 
Pygmalio,  frater  Didonis,  278. 


Q 


Qdantin,  xii,  166. 
QuERCETANus.  Voir  Duchesne. 
Qdintilianus,  episcopus  Autissiodoren- 
sis, 378. 


QuiNTiLiANUS,  monetus,  35. 

—  pater  episcopi  Ouintiliani,  349. 

—  vir  nobilis,  389. 
S.  QuiRicus,  133. 


Oii 


TABLES. 


R 


Raba\.  2!i7. 
lUflNE.  pOf'tO.  \xix. 

Radilfiius  ,    abbas   Sanctsc-GolumbaD  , 
211. 

—  de  Ilospitaîi,  485. 

—  rcx  Francorum,  210. 

n.lOAM  INDUS,    1()5. 

KAMiMriiKDi's,  archidiaconus,  SliG. 
RAf.KNAiiDrs,   vic(M*()nies,  367,  368,  369, 

370.  373. 
riAr;i:M.AM)r.s.  i>i>i.scoi)us  Uotomagensis , 

176. 
ltA(;>()AnA,  inatrrS.  Aunarii,  326. 
IU<«M.(iisiLi.s,  I;a(;.nesilus,  2/i/i.  ToirlU- 

VnrjlSILL'S. 

J'iAi.>Aiii)is,  cornes  Scnoncusis^  xxvii,  207, 

•Jl;'). 
IUm(;aiii)A,  inator  JoanniSjOpiscopi  Autis- 
siodorensis,  384. 
niat»T     Iluriberti,    episcopi 

AiJlisModon'nsis,  382. 
I(^inu(;ai.a,  iM-rivain,  309,  357,  511. 
S.  llAi'iiAKi.,arrltaiips  232. 
lUiAi.hi  s  ,    .\r^'tM»tarù»nsis  opiscopus,  in 

nyiiodo  Tiillnisi,  295. 
ItA'fjtKirii  s.  (>pisi!opiis  Valcutiiiensis,  in 

::yiiodo  'riilli'iisi,  295. 
llAMiiioiiis,  lUTU()nrs,dux,  173,178, 179, 

180,  181.187,200,  214. 
lUAiifis  llcni-S  .'l2/|. 
lUVI /^M'I^ililS  ,   IIAVIN(;IS1LUS,    IUgnegisi- 

i.tty,  iirrilidiarnmis  Sononcusis ,  237, 
2/|/|. 
liAr-<Aithi.i   VM:i.A,xxvn. 

11!  M  .\  .Il  LIA,  37. 
IWM  11  '»  A.NIISTII  S,    4. 

tui,  .\i  m  S  r.iini;«'r<T,  mllos,  483,  495. 
lin, .  \i  1)1  s  i»i.  Ski.kimaco,  episcopus  Au- 
ii::iodor«în'is,  474,  490. 


Reinaldus,  miles  de  Lindriaco,  425. 
REMI  d'Auxerre,  xxvii,  354. 
S.  Remigius,  236,  428. 
Remigius,  289. 

—  episcopus  Lugdunensis,   295, 
296, 397. 

Reiso,  169. 

Renatus  Vegetius,  432. 

&    Retigcs,   episcopus  iEduensis,  155, 

160. 
Renaud  de  Salignt,  511. 
RuoDANus,  dux  Ix)ngobardorum,  110. 
Richard  et  Giraud,  écrivains,  xi,  166. 
RlCHARDUS,  369,  370. 

—  comes,  204. 

—  episcopus  Autissiodorensis,  389# 

—  Magnus,  367,  372. 

—  princeps,  374. 

—  princeps  Burgundia;,  203. 

—  rex  Angliae,  212. 
Richelieu,  xxv. 

RiCHERius ,   archiepiscopus   Senonensis. 
208. 

S"  RICTRDDE,  229. 
RlCCIN DS,  261. 

RiGUNTis,  rcgina,  115, 118. 
RiTHUEus,  Augustetricorum  episcopus  ■ 
363. 

ROBERTUS,  369. 

—  deSancto-AIariano,  129. 
-r       dux  Burgundiap,  392. 

—  episcopus     Autissiodorensis  , 

397,  398, 401,  511,  512. 
— -       prier  Reataî-^IariaB  extra  mu- 
res, 455. 

—  rex,  185,  206,  383,  384,  387, 

388. 
RoBixNus,  Gaprarius,  495. 

Roc  LA,  matron^,  351. 


TABLES. 


RODOHiNUs,  avunculus  Geranni,  episcopi 

Autissiodorensis,  371. 
KODULFUS,   Biturlgum  episcopus,  295, 
296, 297.     . 
—     rex  Francorum,  20/i,  205,378, 
379. 
ROMAGUARius,  ppcsbytcr,  108. 
Romands  ,    episcopus  Autissiodorensis, 
325,  515. 
—        miles  et  martyr,  381. 
RoscELi!fUS,  rector  ccclesias  Sancta3-Go- 
lumbœ,  208,  209. 


575 

RoTHADDS,  Suessîonum  episcopus,  in  sy- 
node ïullensi,  295. 
ROTBERTus,  Cenomanensis  episcopus,  in 
synodo  TuUensi ,  295. 

—  cornes,  204. 

—  cubicularius  régis,  253. 
Rousseau,  antiquaire,  /lO,  169. 
RciNART,  bénédictin,  ix,  x,  xiii,  99, 108. 
RuNGEFER,  Kecxaidus,  milcs,  483. 
RcPTiLius,  147,  149,  314. 

RcRicius,  prcsbyter,  107. 
RcsTicus,  pater  sant^ti  Germani,  Autis- 
siodorensis  episcopi ,  315. 


Sabaoth,  433. 
Sabimanus,  33. 
Sabincs,  Glaudius,  33. 
-—      sacerdos,  57. 
Sagittarius,  episcopus  109,115, 116, 118. 
Sainte-Beuve,  écrivain,  217. 
Sai?ïte-Martiie,  écrivain,  99.  FoirSAM- 

MARTBAM. 

Sainte-Pallaye,  écrivain,  xxxi. 
Salo,  abbas  Sanctoe-Golumbœ,  211. 
Salomo,  rex,  290,  454. 
Salonics,  episcopus,  109. 
S.  Sanctinus,  presbyter,  324. 
Salvius,  114. 

Sammartbani  ,  XIII,  217. 
Sarmasia,  Stephanus,  425. 
S.  Satirus,  471. 
S.  Satdrninus,  presbyter,  318. 
Satdrmnus,  episcopus  Tolosanus,  309. 
Satdrnus,  40,  207,  264. 

—       presbytor  et  discipulns  Sancti 
Germani,  320. 
Saupandus,  presbyter,  107. 
Saussay  (du),  hagiographe  xv,  130,  230. 
Saussaye  (de  la),  numismatiste,  xviii. 


Savaricus,   episcopus  Autissiodorensis, 

347. 
SAVi?fiANUs,  papa,  333. 
S.  Savinianus,  s.  Savinieî»,  episcopus  Se- 
--  nonensis,  41,  309. 
Savikus,  coines,  133. 

—       97.  Voir  Sabinus. 
S.  Savinus,  133. 
Sgaliger  (Jos),  savant,  xv. 

SCIPION ,  XXIV. 

ScopiLio,  episcopus  Autissiodorensis9342. 
ScoTTus,  Johannes,  358. 
Segcohus,  Secundinus,  32. 
Segisvultus,  Patricius,  86. 
Seguinus,  episcopus  Senoncnsis,206. 215. 
Senator,  presbyter  Alisiensis,  76,  81. 
S.  Sergius,  martyr,  115. 

papa,  343,  383. 
Seritics,  papa,  313. 
Servat  ou  Servais,  267.  Voir  Loup  de 

Ferrièkes, 
Sevardus,  presbyter,  107. 
S.  SÉVÈRE,  évoque,  78. 
Severianus,  episcopus  i|;i  Britannia,  189. 
^         episcopus,  46. 

74 


576 


TABLES. 


S.  Seyerin  ,  archevêque  de  Cologne,  9G. 
S.  Severinds,  papa,  SàO. 

—         episcopus  Senonensis,  101, 
313,  S/i2. 
Severcs,  32. 

—  imperator,  33. 

—  pater  Decimi ,  33. 

—  Treverorum  archieplscopus,  78, 
195,  319. 

Se V  mes ,    Senonensis    archiepiscopus^ 

206,  38/^. 
Sextiliaiius  (Sextus  Jul.),  39. 
Sext.  Jdl.,  36. 
Sextius,  T.,  legatus  Caesaris,  U. 
SiAGRius,   Augustodunensis  episcopus, 

326,  327,  333. 

SiCBARBAS,  278. 

SicnoBus,  frater  Pygnaalionis,  278» 
Sidoine  Aj>ollinaire,  99. 
SiDONiA,  uxor  Mummoli,  163. 
SiGBARiDs,  Pictaviensis,  111. 

SiGIBERTUS,  109,  110,  111. 
SlGONIUS^  XVIII. 
SiGOVESCS,  8. 

SiGuiNUs,  dux  Vasconum,  276. 
SiGULFus,  abbas  Ferrariensis,  273. 
M.  SiLANUs,  legatus  Gsesaris,  ti. 
SlLVARUS,  22, 2/i. 
SiLVERiDS,  papa,  32/i. 
SiMEONi,  38,  39. 
SiMMACHUs,  papa,  322. 
SiMO,  abbas,  216. 

—    cardinalis  Sanctae-Cecillœ,  498, 499. 
SS.  SiMO  et  Judas,  apostoli,  209. 
SiMPLiciDs,  episcopus  .£duoruiD,  50,  iblu 
SiNDDLFUS,  presbyter,  107, 108. 
SiRiTius,  papa,  313. 


SiRMOND,  écrivain,  xii,  101,  217, 268,294. 
SisiNiDs,  magister  militum,  111. 
SiXTUS,  papa,  42, 123, 128, 131, 132,  309. 
Smith,  auteur,  189. 
SOLEMNis,  episcopus  Gamotensis,  312. 
SoLLERics,  auteur,  231. 
SOLVIDS,  114. 
Spiritus-Sa.ngtos,  183,  etpassim. 

SpONDANUS,  H.,  XIII. 

Sthephards,  Africanus,  presbyter,  134, 
135,  136,  160,  330,  331. 
Voir  Etienne. 

—  de  Basse,  483. 

—  de  Ollandis,  427. 

—  de  Petra-Pertusa,  424. 

—  de  Sancto-Salvatore,  canoni- 

cus,  450. 

—  de  Sarmasia,  425. 

—  monachus  de  Garitate,  210. 
S.STEPHANUS,  proto-martyr,  129,  181, 

235,  239,  314,  359,  360,  374,  380, 381, 

416.  Voir  S.  Etienne. 
Strabo,  xviii,  19. 
Suaves  fratres,  495, 496. 
Suétone,  xviii,  xlvi,  20. 
SuFFRONius,  Alisiensis,  153. 

SUGER,  XXV. 

SuLPiGius,  Bituricensis  episcopus,  327. 
SuPERVENTi  milites,  45. 
SuRius,  XIX,  171,  228,  229, 230. 
Stagrius,  évêque  d'Autun,  134. 

—  presbyter,  107, 108, 134. 
S.  Stlvester,  papa,  313,  380. 
Stmphorianus,  martyr,  154, 155, 311. 
Strus,  115. 

Syxtus,  papa,  311. 


Tacite,  historien,  xii,  21. 

Tarbé,  écrivain  Sénonais,  xvii,  xviii. 


XLVI,  30,  32. 
Tarquinus  PriBcus,  18. 


TABLES. 


577 


TA88ILO,  monétarius,  169. 
TBALDDS,inoiiachiis  Sancti-Germanl,  389. 
TkGRSDUs,abbas,  107. 
Tbobodus  de  Paenz,  abbas   Sanct»<k)- 

lumbae,  209,  210. 
Teoderahmus,  episcopus  Autissiodoren- 

sis,3û9,  378. 
Teodorigus,  archidiaconus  Senonensis, 
380. 

—  rex,336. 
TEODOsiDs,imperator,  315.  Voir  Theodo- 

sics. 
Teogardis,  mater  Ançelelmi,   episcopi 

Autissiodorensis,  352. 
Teoterccs,  episcopus  Senonensis,  206. 
S.  Tetère,  Tetrice,  Tetricds,  Treticds, 

évoque  d'Auxerre,  xlix,  111, 132, 133, 

165, 185,  3&3,  378. 
Tbtrigics,  Tetrigus,  t.  Afrîcanus,  27. 
Tbudeghilda,  regina,  121. 
Teutgaudds,  episcopus  Trevirorum,  295. 
Theobaldus,  cornes,  207,  209,  /i3à. 

—  episcopus,  282. 

—  pater  Arnulfi,  208. 

—  rexNavarrao,  503. 

a  Theobaldds,  reclusus,  207,  209. 
Theobodus,  cornes  Gampanise,  209,  211, 
212. 
—        episcopus  Nivernensis,  Û28. 
Theodemanda,  rellgiosa  femina,  16/t. 
Theodemodus,  presbyter,  107. 
Theoderigus,  rex,  173, 186,  235. 
Théodore,  évèque  d'Auxerre,  101. 
Theodorigus,  296, 300, 

—  rex,  323,  342. 
Theodorus  episcopusMassiliensis,  112. 


Theodorus  papa,  3/il. 

—  monachus,  196. 
Theodosius,  Teodosius,  episcopus  Autis- 
siodorensis, XII.  323. 

—  imperator,  316,  417.  Voir 
Theodosisus 

Theodulfe,  évoque  d'Orléans,  217. 
Theodulfds,  poeta,270. 

—  presbyter,  107. 
Therhiancs  Sext.  jul.,  l.  36. 

—  Jul.,37,38. 
Thermiola,  Julia,  37, 38. 
Tbeudobertus,  rex,  lOO. 
Tbeudericus,  163. 

—  rex  Burgundiae,  165, 188. 
S.  Thimoteus,  li6li. 

S.  Thomas,  Cantuariensis,  211. 

—  martyr,  380,  û77. 
Thorsomodus,  337. 
Thomas,  E,  écrivain,  xlvii. 
Thcillier,  traducteur,  xiv. 

S.  Thyrsds,  martyr,  15û.  Voir  Tyrsus. 

TiberiusNero,  20. 

Tillemowt,  historien,  xv,  xlvi,  û5,  134. 

Tite-Live,  historien,  xiv,  xviii,  28. 

TiTDRICS,  T.,  5. 

ToBiAS,  232. 

TONNELLIER,  XXI. 

TORTOLDCS,  296,  301, 293. 

G.  Trebonids,  legatus,  8. 

S.  Trinitas,  72, 178, 191. 

Trogus  Pompeids,  271. 

Trctbertus  ,  monachus  Sancti-Germani 

Autissiodorensis,  357. 
Ttberids  GoifSTANTiNDS,  impcratof,  325. 
S.  Tyrsos,  martjrr,  310.  Voir  Thyrsds. 


u 


Ughellus,  scriptor,  132. 
Ulysse,  xxiii  ,  50. 


Unacharius,  episcopus  Autissiodorensis, 
198.  Voir  Au>'ARins. 


o 


578 


TÀBLESi 


Unaldus,  201,  21/^. 

Ungerus,  Trajectensis  cpiscopus,  in  sy- 

nodo  Tullensi,  295. 
Urbanus,  papa,  /i02,  liU9. 
Ursicinus,  discipulus  sancti  Germani, 
339,515. 


Ursiginds,  Bituricensis  episcopus,  309. 
Ursus,  episcopus  Autlssiodorensis ,  322. 
UsiGiOLA,  mater  sancti  Amatoris,  Autis- 

siodorensis  episcopi^  137. 
UsuARDDS,  xn,  186,  229. 


Vala,  Wala,  évêque  d'Auxerre,  309, 
^  811.  Voir  Wala. 
Valentiakus  Junior,  iraperator,  315. 

—        major,  315. 
Valentinianus,  imperator.  M,  85,  96, 

315. 
Valeriancs,  imperator,  129, 132,  312. 
S.  Valeriands,  episcopus  Autissiodoren- 

sis,  60,  137, 138,  lûO,  312,  31/i. 
Valerids,   episcopus  Autissiodorensis , 

101,  312. 
Vegetius,  Uenatus,  auctor,  432. 
Velseri,  XV. 
Venilon,  évêque  de  Sens,  247,  248,  249, 

256,  267,    272,   292.    Voir    Gdenilo, 

Venilo. 
Vergingetorix,  7, 12. 
Verosia,  235,  244. 
Vesta,  31,  36. 
Vetula, 24. 

ViART,  curé  d'Auxerre,  520. 
Virils  Caïus,  24. 
S.  Victor,  484 

S.  VicTRicE,  archevêque  de  llouen,  45. 
S.  Vi(;iLius,  episcopus  Autissiodorensis, 

341,  342,  380,  419. 
ViGiLius,  papa,  324. 


ViGiLiDs,  presbyter,  107. 

ViLiGUNDis,  matrona,  in  urbe  Senonica, 

338. 
Villermus,  episcopus,  482.  FoJr  Ouille  l- 

MUS. 

Vingentics,  Bellovacensis,  xix,  128,  130. 
S.  Vingentics,  391, 417. 
ViNOBODis,  abbas,  107. 

—      presbyter,  108. 
Viole,  bénédictin,  ix,  24. 

VlTALIS,  28. 

ViTELAï,  mater  Wal«,  episcopi  Autissio. 

dorensis,  357. 
ViTELiANUS,  papa,  342. 
Virgilids,  poéta,  271,  272,  273. 
ViRGULA,  Julia,  xlvii,  31. 

ViRGULINA,  Julia,  XLII,  31. 

ViviANUs,  252. 

VOLASIA,  244. 

VoLUsiANDs,  consul,  86,  313. 

VoLUsius,  Scnonensis,  39. 

S.  VULFRAN,  s.  VULFRANLS,  XLIX,  170  , 

171, 172,  173,  176,  177,  178,  179,  180, 
181, 182,  183, 184,  185,  186,  187,  188. 

VCLTBERTCS,  patCF   VULFRAMNI,    OpiSCOpi 

Scnonensis,  172. 


w 


VVaddo,  115. 

Wala,  episcopus  Autissiodorensis,  309, 


357,358.  Foir  Vala. 
Walaricus,  abbas,  198. 


.TABLES. 


Waldricus,  epjscopus,  378, 380. 
WaltBertus,  episcopus  Abrincatensis , 

295. 
Walterius,  archiepiscopos  Senonensis , 

20/i. 
Wandelmarus,  camerarius,  163. 
Wandeliiius,  112. 
WANDO,diaconus,17/i,  185. 
Wandregislius,  183,  185. 
Warato,  ppincepspalatii,342. 
Warnefridus,  pater  Winfridi,  xvii. 
Wewilon,  Venilon,  GuEifiLON,  (  Voir  ces 

mots),   archevêque  de  Sens,  253,  294, 


579 

295,  297,  298,  299,300, 301 . 

Wenilo,  Rothomagensium  episcopus, 
295,  296. 

Whiloarios,  dux,  200. 

Willelmds.  Voir  Gdillelmds. 

Wilencus,  abbas  Sanctse-Golumbad  Se- 
nonensis, 208. 

WiLLiRRORDDs ,  Clomens  cognomine , 
episcopus,  179, 186, 187, 188. 

Winebaudus  ,  episcopus  Tricassensis, 
237,  238,  2/i0, 2/il,  2/i2,  24Zi. 

WiNFRiDUs,  Wamefridi  filius,  scriptor. 

XVII. 


XisTUS,  Foir  SiXTUS. 


X 


Yolanda,  soror  Henrici,imperatoris  Gons-     |        tantinopolitani,  UtiS. 

z 


Zaban,  dux  Longobardorum,  110, 111. 
Zagharias,  papa,  281. 
Zeno,  imperator,  322. 


Ziegelbauer,  bénédictin,  xll,  xliii. 
ZoziHUs,  papa,  315. 


FIN   DES   TABLES. 


or  NI   HAÏ      l'O'H  lu^i:>lN 


./ 


V 


STANFORD  UN»VER 

CECIL  H.  GREE 

STANFORD.  CALIFORI 

(è'^Ù^    laKl  723 

Ail  bûoks  may  be  recc 


DATE  D 


JAfn2  2ÏW5 


-t^ 


M