Google
This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world’s books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to {he past, representing a wealth of history, culture and knowledge that’s often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book’s long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
‘We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individual
personal, non-commercial purposes.
and we request that you use these files for
+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google’s system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google “watermark” you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can’t offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book’s appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google’s mission is to organize the world’s information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world’s books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
alkttp: /7sooks. google. com/]
Google
Über dieses Buch
Dies ist ein digitales Exemplar eines Buches, das seit Generationen in den Regalen der Bibliotheken aufbewahrt wurde, bevor es von Google im
Rahmen eines Projekts, mit dem die Bücher dieser Welt online verfügbar gemacht werden sollen, sorgfältig gescannt wurde.
Das Buch hat das Urheberrecht überdauert und kann nun öffentlich zugänglich gemacht werden. Ein öffentlich zugängliches Buch ist ein Buch,
das niemals Urheberrechten unterlag oder bei dem die Schutzfrist des Urheberrechts abgelaufen ist. Ob ein Buch öffentlich zugänglich ist, kann
von Land zu Land unterschiedlich sein. Öffentlich zugängliche Bücher sind unser Tor zur Vergangenheit und stellen ein geschichtliches, kulturelles
und wissenschaftliches Vermögen dar, das häufig nur schwierig zu entdecken ist.
Gebrauchsspuren, Anmerkungen und andere Randbemerkungen, die im Originalband enthalten sind, finden sich auch in dieser Datei — eine Erin-
nerung an die lange Reise, die das Buch vom Verleger zu einer Bibliothek und weiter zu Ihnen hinter sich gebracht hat.
Nutzungsrichtlinien
Google ist stolz, mit Bibliotheken in partnerschaftlicher Zusammenarbeit öffentlich zugängliches Material zu digitalisieren und einer breiten Masse
zugänglich zu machen. Öffentlich zugängliche Bücher gehören der Öffentlichkeit, und wir sind nur ihre Hüter. Nichtsdestotrotz ist diese
Arbeit kostspielig. Um diese Ressource weiterhin zur Verfügung stellen zu können, haben wir Schritte unternommen, um den Missbrauch durch
kommerzielle Parteien zu verhindern. Dazu gehören technische Einschränkungen für automatisierte Abfragen.
Wir bitten Sie um Einhaltung folgender Richtlinien:
+ Nutzung der Dateien zu nichtkommerziellen Zwecken Wir haben Google Buchsuche für Endanwender konzipiert und möchten, dass Sie diese
Dateien nur für persönliche, nichtkommerzielle Zwecke verwenden.
+ Keine automatisierten Abfragen Senden Sie keine automatisierten Abfragen irgendwelcher Art an das Google-System. Wenn Sie Recherchen
über maschinelle Übersetzung, optische Zeichenerkennung oder andere Bereiche durchführen, in denen der Zugang zu Text in großen Mengen
nützlich ist, wenden Sie sich bitte an uns. Wir fördern die Nutzung des öffentlich zugänglichen Materials für diese Zwecke und können Ihnen
unter Umständen helfen.
+ Beibehaltung von Google-Markenelementen Das "Wasserzeichen" von Google, das Sie in jeder Datei finden, ist wichtig zur Information über
dieses Projekt und hilft den Anwendern weiteres Material über Google Buchsuche zu finden. Bitte entfernen Sie das Wasserzeichen nicht.
+ Bewegen Sie sich innerhalb der Legalität Unabhängig von Ihrem Verwendungszweck müssen Sie sich Ihrer Verantwortung bewusst sein,
sicherzustellen, dass Ihre Nutzung legal ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass ein Buch, das nach unserem Dafürhalten für Nutzer in den USA
öffentlich zugänglich ist, auch für Nutzer in anderen Ländern öffentlich zugänglich ist. Ob ein Buch noch dem Urheberrecht unterliegt, ist
von Land zu Land verschieden. Wir können keine Beratung leisten, ob eine bestimmte Nutzung eines bestimmten Buches gesetzlich zulässig
ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass das Erscheinen eines Buchs in Google Buchsuche bedeutet, dass es in jeder Form und überall auf der
Welt verwendet werden kann. Eine Urheberrechtsverletzung kann schwerwiegende Folgen haben.
Über Google Buchsuche
Das Ziel von Google besteht darin, die weltweiten Informationen zu organisieren und allgemein nutzbar und zugänglich zu machen. Google
Buchsuche hilft Lesern dabei, die Bücher dieser Welt zu entdecken, und unterstützt Autoren und Verleger dabei, neue Zielgruppen zu erreichen.
Den gesamten Buchtext können Sie im Internet unter|'http: //books .google.comldurchsuchen.
7
+
2
«Ὁ
Q
in ἐὺ
O9
bed
BRESLAUER
PHILOLOGISCHE ABHANDLUNGEN
"πυπο σν.
FÜNFTER BAND.
ng H- -
oa
7
BRESLAU.
ERLAG VON WILHELM KOEBNER
1890.
INHALT.
Zimmermann, M., De Tacito Senecae philosophi imitatore.
Posnansky, H., Nemesis und Adrasteia. Eine mytholo-
gisch-archäologische Abhandlung.
Consbruch, M., De veterum περὶ ποιήματος doctrina: Acce-
dunt commentarii qui ceircumferuntur περὶ ποιήματος
Hephaestionei cum scholiis editi.
.on
..
BRESLAUER
PHILOLOGISCHE ABHANDLUNGEN.
FÜNFTER BAND.
ERSTES HEFT.
nn
DE TACITO SENECGAE PHILOSOPHI
IMITATORE
SCRIPSIT
MAXIMILIANUS ZIMMERMANN
DR. PHIL.
BRESLAU.
VERLAG VON WILHELM KOEBNER.
1889.
DE TACITO SENECAE PHILOSOPHI
IMITATORE
SCRIPSIT
MAXIMILIANUS ZIMMERMANN
DR, PHIL.
VRATISLAVIAE
APUD GUILELMUM KOEBNER
1889
MARTINO HERTZ
GUILELMO STUDEMUND
S.
om per priscum sermonis latini aevum parvum intercessisset
disermen inter poeticam et pedestrem orationem, in ea quam
auream vocamus litterarum latinarum aetate C.Licinio Calvo praeter
ceteros auctore haec duo dicendi genera ita inter se discerne-
bantur, ut scriptoribus, qui culto dicendi genere uti vellent, prosa
oratio sola concederetur, poeticum dicendi genus poetis relinquere-
tor. Calvi autem adversarius νοὶ clarissimus, M. Tullius Cicero,
Cornifieii discipulus, huius rhetoricum dicendi genus non solum
adoptaverat, sed etiam artificiis et luminibus variıım in modum
compserat. Nam cum longas periodos artificiose struebat et verba
ratione atque consilio componebat, tum id appetebat, ut numeri
oratorii ratio ita haberetur, ut inprimis numerose caderet perio-
dorum clausula, interdum initium, raro singulae partes interiores.
Adhibebantur praeterea a Cicerone ad augendum orationis cultum
juaedam formae ac figurae dicendi et tota oratio artificiose ita
disponebatur, ut inter singulas eius partes sollemnes quidam
intercederent transitus. Cum Ciceroniano dicendi genere quan-
dam prae se fert cognationem sermo C..Iulii Caesaris, quoniam
ıterque olim Cornificium erat sectatus, ita tamen, ut Caesar pluri-
mım, multo certe plus quam Cicero, perspicuitati orationis con-
suleret, ne e more Ciceroniano varıorum verborum sensus inter
se confunderentur, sed ut singulis verbis inessent singuli sensus.
Cum Cicerone minus quam obiter intuenti videatur discrepat C.
Sallustins Crispus, qui eo ab illo differt, quod coneinnitati Cicero-
nianae praetulit varietatem orationis, cui dietiones quasdam e
prisca latinitate haustas inseruit. Prosae autem orationis Italiae
septentrionalis, quae illis temporibus abundabat poetis doctis, aucto-
rem clarıssimum habemus Cornelium Nepotem, cuius dietio poe-
tico popularinm suorum colore imbuta ad Caesarianam quidem
1
2
-
orationem quodam modo accedit, attamen non illum urbanum
prae se fert colorem, sed eum, quo plerumque in provinciis
utebantur scriptores.
Haec aureae latinitatis dicendi genera eis temporibus, qui-
bus Augustus imperator florebat, diligenter excolebantur, cum
alius hunc, alius illum sequeretur auctorem, unde semina atque
initia argenteae quae vocatur latinitatis manaverunt, cuius pri-
num auctorem T. Livium agnoscere licet. Lactea Livii ubertas,
quae maxime Herodoti redolet benignitatem, in prima librorum
parte provincialium idiotismis non caret, in posteriore rhetorum
morem sequitur, id quod vel maxime ex orationibus, quas narra-
tioni inserit Livius, cognoscere licet. Eodem tempore L. Annaeus
Seneca pater, Cordubensis, id prosae orationis genus, quo maxime
Hispaniensium aures delectabantur, cuius ardor quidam oratio-
nem non solum rhetorice, verum etiam poetice colorandi pro-
prius est, Romam intulit.e Eo autem Hispaniensium sermo ab
illo, quo utebantur homines, qui in Italia agebant, differt, quod
Hispanienses brevitatem quandam sermonis epigrammatum more
captabant, cum Romanorum oratio amplitudinem quandam ex-
hibeat, si cum Hispaniensium acrimonia comparaveris. Quod
momentum gravissimum a Seneca patre in litteras Romanas in-
latum inde a fine saeculi a. Chr. n. primi per centum fere annos
in dictione Romana dominatur.
Is autem, qui inter auctores argenteae latinitatis principem
tenet locum, huius ipsius Senecae filius est, L. Annaeus Seneca,
quo nemo fere scriptorum Romanorum maiorem stili splendorem
adsecutus est. Patris enim vestigiis insistens flumen verborum
et volubilitatem, quam Ciceroniana oratio adfectaverat, distinctis
et interpunctis intervallis ita inhibuit, ut singulis colis morae
atque respirationes intercederent, et quo magis singula cola
coartabantur, eo magis clausula concisorum et initium emicabat,
cum praesertim numeri oratorii et verborum collocationis maxi-
mam rationem haberet. Sonum itaque et ictum quendam ora-
tionis adsecutus est, cum plerumque ne particulas quidem, ex
quibus, quo modo singula concisa inter se iungerentur, appareret,
insereret. Sed non solum brevitati sententiarum homo Cordu-
bensis operam dabat, verum etiam, quoniam et ipse poeta erat,
poetico solutae orationis colori, quo in genere maxime auda-
eissimas translationes usurpat. Quantum id dicendi genus, quod
ϑ
L. Annaeus Seneca excolebat, habuerit momentum, inde elucet,
quod non solum aequalium eius, verum etiam historicorum Roma-
norum praeclarissimi, Cornelii Taciti aures ita adfecit, ut is in
eloguendo Senecae stilo accederet.!) Quid vero Senecae debeat
Tacitus, in hoc opusculo demonstrare mihi est propositum.
L. Annaeus Seneca ut iis temporibus, quibus Nero imperabat,
non solum in rebus publicis, verum etiam in litteris primas ageret
partes, ideo ei contigit, quia Agrippina ob claritudinen stu-
diorrum eius illi simul cum Burro Neronem filium educandum
tradidit, ad cuius ingenium regendum tantum valuit Senecae
auctoritas, ut exuto erga matrem obsequio totum se illi permit-
tert. Unde factum est, ut per initia Neroniani imperii guber-
naculum rei publicae Seneca fere solus teneret. Aeque tamen
ac fortasse multo plus quam in rebus publicis Senecae ingenium in
pbilosophia versabatur. Quamquam enim doctrinam philosophiae,
quoniam Graecis philosophis fontibus ita usus est, ut novi fere
nihil adderet, non promovit, tamen in operibus eius, quae quidem
al philosophiam pertinent, tam multa insunt praeclare praecepta,
ut vel inter adversarios eius numquam defuerint, qui ei palmam
conceederent. In ima enim pectoris humani descendit rimaturque
impulsus actionum inprimis potentium, quorum animos explorandi
et vitia aperiendi, cum in aula imperatoria primum teneret locum,
occasio illi certe numquam defuit, ut merito tamquam egregius
laudetur vitiorum insectator. Hine factum est, ut etiam Tacitus,
euius praeclaram artem non solum enarrandi, verum etiam philo-
sophandi mirari solemus, magna ex parte 6 Senecae ingeniv
pendeat. Tacitus enim, sicut iam ante eum Sallustius, id genus
historiae conscribendae, quod pragmaticum vocare consuevimus,
professus est, ut non modo casus eventusque rerum, qui plerum-
que fortuiti sunt, sed ratio etiam causaeque noscantur (Hist. I 4).
Huius artis ediscendae causa Senecae operibus ad philosophiam
pertinentibus usus est fontibus, quippe quae largam materiam
eins inprimis philosophiae partis, quae in noscendis animi ad-
fectibus versatur, illi suppeditarent iisdemqyue temporibus essent
composita, quorum in Annalibus quidem Tacitus enarrat histo-
ram. Ita autem rem gessit, ut, quo magis enarrationis augeret
ἢ In his adumbrandis secutus quodam modo sum doctrinam, quam
Guilelmus Studemund in scholis Vratislaviensibus multo copiosius exposuit.
j*
4
effectum, eo diligentius lumina ingenii Annaeani conquireret et
libris suis insereret bistoricis secundum Quintiliani (Il. O. X
1. 131) praeceptum: „multa enim probanda in eo scil. Seneca),
multa etiam admiranda sunt, eligere modo curae sit, quod uti-
nam ipse fecisset: digna enim fuit 1118 natura, quae meliora vellet:
quod voluit, effecit.“
Quantum laudis Tacitus tribuerit Senecae. quantum virtu-
tes eius miratus sit, ex Annalibus Taciti baud diffcile est in-
tellectu. Nam verborum alias parcissimus in morte Senecae
enarranda diu versatur et accuratissime nNovissimos sermones
atque extrema deficientis momenta describit eflingitque animis
legentium imaginem sapientis viri, qui sapientiam non solum
praeceperit, sed moriendo etiam confirmaverit. Duobus locis
ipsum dicentem facit, et oratione directa (Ann. XIV 53 et 54)
et oratione indirecta (Ann. XV 62, 63, 64); singulis deinde loecis
summam viri admirationem profitetur, e quibus praecipui sunt hi:
Ann. ΧΙἧΠ 8. 61): quamquam oratio a Seneca composita mul-
tum cultus praeferret, ut fuit illi viro ingenium amoenum et tem-
poris eius auribus adcommodatum.
Ann. XII 8. 7: at Agrippina, ne malis tantum facinoribus
notesceret, veniam exilii pro Annaeo Seneca, simul praeturam
impetrat, laetum in publicum rata ob claritudinem studiorum
eius, utque Domitii pueritia tali magistro adolesceret et consiliis
eiusdem ad spem dominationis uterentur,...
Ann. XIII 2. 1: Ibaturque in caedes, nisi Afranius Burrus
et Annaeus Seneca obviam issent. hi rectores imperatoriae iuventae
et, rarum in societate potentiae, concordes, diversa arte ex aequo
pollebant, Burrus militaribus curis et severitate morum, Seneca
praeceptis eloquentiae et comitate honesta, iuvantes in vicem,
quo facilius lubricam principis aetatem, si virtutem aspernaretur,
voluptatibus concessis retinerent.
Ann. XIII 6. 11: Burrum tamen et Senecam multarum rerum
experientia cognitos; et imperatori quantum ad robur deesse,
cum octavo decumo aetatis anno Cn. Pompeius, nono decumo
Caesar Octavianus civilia bella sustinuerint?
Ann. XIII 11. 6: clementiam suam obstringens crebris ora-
!) Extremus numerus locorum Tacitinorum significat versum capitis in
editione Halmiana quarta.
5
tionibus, quas Seneca, testificando quam honesta praeciperet, vel
iactandi ingenii, voce principis vulgabat.
Ann. XV 23. 17: secutam dehine vocem Caesaris ferunt,
qua reconciliatum se Thraseae apud Senecam iactaverit, ac Sene-
cam Caesari gratulatum: unde gloria egregiis viris et pericula
gliscebant. |
Ann. XV 65. 1: Fama fuit Subrium Flavum cum centurio-
nibus occulto consilio, neque tamen ignorante Seneca, destinavisse,
ut post occeisum opera Pisonis Neronem Piso quoque interfice-
retur tradereturque imperium Senecae, quasi insontibus claritudine
virtutum ad summum fastigium delecto.
Adeo autem Tacitus studio Senecae librorum sese dedit, ut
non solum philosophiam, verum etiam sermonem suum ad illius
speciem atque exemplar formaret. Atque ut inter philosophos ex-
pressit Senecam, ita inter historicos maxime Sallustium!), minore
ex parte Livium?), cui dietioni flosculog quosdam orationis 6
Vergilii 5) operibus haustos inseruit. Tota igitur quaestio de
Tacito Senecae philosophi imitatore in duas discedit partes:
priore parte quaerendum, quomodo Tacitus Senecae philosophiam
in usum suum converterit eiusque praecepta philosophiae ex-
presserit; altera parte, quibus locis Senecae dietionem imitatus sit,
Ὁ) conf. G. Schoenfeld: De Taciti studiis Sallustianis; Lipsise 1884.
3) conf. Guil. Heraeus: Vindiciae Livianae part. 1. progr. gymn. Hano-
iensis 1889, p. 3 864. '
3) conf. H. Schmaus: Tacitus ein Nachahmer Vergils; Bamberg 1887.
Pars prior.
De Senecae philosophia a Tacito expressa.
Professus est Seneca philosophiam Stoicorum, attamen non
ita, ut ad illorum doctrinam prorsus se accommodaret, immo
Stoicos duces philosophiae, non dominos eligendo aliquando doc-
trinae eorum etiam adversatur nec raro Epicuri praecepta laudat.
Nam ubicumque vel longius progressum se ad perfectiorem doc-
trinam pervenisse vel alios philosophos veriora censere per-
suasum habebat, Stoicorum partibus desertis adversarius fiebat,
unde fluctuatio doctrinae eius inter sectas contrarias explicatur
(conf. de const. sap. II2: Stoici nostri; de vita beata III 2:
aliorum quidem opiniones praeteribo (nam et enumerare illas
longum est et coarguere), nostram accipe. nostram autem cum
dico, non alligo me ad unum aliquem ex Stoicis proceribus:
est et mihi censendi ius; itaque aliquem sequar, aliquem iubebo
sententiam dividere, fortasse et post omnes citatus nihil inpro-
babo ex iis, quae priores decreverint, et dicam: „hoc amplius
censeo;* de otio I4 et 5; III1; de trang. an. 110; Ep. 13. 4;
33.11; 45.4; 57.7; 80.1; 113. 1,6,23; 117.2, 6). — Nullam
autem philosophiae partem Seneca aeque sectabatur ac moralem,
quippe quam maxime utilem iudicaret ad recte beateque viven-
dum, unde multo saepius salutaria praecipit quam perscrutatur
obscura et turpissimum esse dieit (Ep. 24. 15), quod Stoiecis obiei
soleat, verba eos philosophiae, non opera tractare; nam facere
docet philosophia, non dicere (Ep. 20. 2). Ex hac morali philo-
sophiae parte praecipue Senecae ingenium cognoscere licet, quippe
cui egregia indoles insit vitia hominum investigandi moresque
eorum emendandi, ut morum vitiorumque publicorum et scriptor
verissimus et castigator acerrimus, si Lactantii verbis uti licet,
existat. Hac autem arte, quae inter tempora corruptissima eo
magis inclaruit, quo minor fuit numerus bonorum, Seneca Taeiti
7
animum sibi conciliavit, cui admiratio meliorum temporum inerat
et odium acerrimum adversus saeculum, quo vitia pro virtutibus
erant et virtutes ipsae perniciem adferebant, cuius miseriae clarum
nobis exemplum et a Seneca et a Tacito ingeritur Iulius Grae-
einus, Agricolae!) pater. Attamen Tacitus ad certam philosophiae
sectam sese non applicavit, quoniam non philosophi munus, sed
reram scriptoris profitetur, ita autem philosophatur, ut, si accu-
ratius in hanc rem inquisiveris, dubium esse non possit, quin
Senecae de philosophia libros non solum studiose legerit, sed
etiam ex praeceptis sapientiae, quae in illis insunt, contemplationes
suas ad philosophiam pertinentes effinxerit,?) quod e duobus mo-
mentis intellegere live. Nam Tacitus philosophus cum quae
ipse de philosophiae quaestionibus sensit, prorsus ad Annaeanum
indieium accommodavit, tum philosophiam Senecae ad historiam
conscribendam adhibuit, ut in tota qua narrare solet ratione philo-
sophia Annaeana interluceat. Itaque rem ita instituamus, ut
primum quomodo Tacitus suam ipsius de philosophiae quaesti-
onibus sententiam ad Annaeanam direxerit, deinde quomodo Se-
necae philosophia rerum gestarum enarrationem imbuerit, doceamus.
I
Taciti de communibus philosophiae quaestionibus iudicium
quomodo a Seneca pendeat.
Ac primum quidem de natura et cultu deorum Taeitus
guamquam pro sua parte certum iudicium non profitetur, tamen
ἢ 8. de benef. II 21. 5: Si exemplo magni animi opus est, utamur
Graecini Iulii, viri egregii, quem C. Caesar occidit ob hoc unum, quod me-
lior vir erat, quam esse quemquam tyranno expedit (conf. Ep. 29. 6). — T.
Agr. 4. 3: pater illi (sc. Agricolae) Iulius Graecinus senatorii ordinis, studio
eloquentiae sapientiseque notus, iisque ipsis virtutibus iram Gai Caesaris
meritus: namque M. Silanum accusare iussus et, quia abnuerat, interfectus
est. — conf. etiam T. Agr. 17. 8: Julius Frontinus, vir magnus, quantum
licebat.
ἢ Carolus Hoffmeister (Die Weltanschauung des Tacitus, Essen 1831,
p. 212 sqq.) prorsus negat Tacitum pendere a Seneca ac vix probari posse
dicit Tacitum operibus Senecae ad philosophiam pertinentibus anımum ad-
vertisse. Contra F. C. Schlosser (Weltgeschichte für das deutsche Volk, ed.
Kriegk, Frankfurt a. M. 1846 IV p. 336—341) Tacitum Senecae philosophiam
et stilum in usum suum convertisse suo iure contendit. conf. etiam L. v.
Ranke. Weltgeschichte, III 1, p. 268. |
8
Iudaeorum et Germanorum religionibus, quae cum Romana prorsus
pugnabant, multa vera inesse censere videtur: horum autem popu-
lorunı religiones eaedem erant, quae per ipsa Senecae opera multis
tum Romae erant commendatae, ut verisimile fiat Tacitum non
solum Iudaeorum et Germanorum exposuisse deorum cultum, verum
etiam suam ipsius professum esse religionem.
T. Hist. II 78. 12: est Iudaeam inter Suriamque Carmelus:
ita vocant montem deumque. nec simulacrum deo aut templum
(sic tradidere maiores): ara tantum et reverentia. Hist. V 5. 17:
Aegyptii pleraque animalia effigiesqgue compositas venerantur, Iudaei
menle sola unumque numen inlellegunt: profanos qui deum imagines
mortalibus malerüs in species hominum effingant; summum illud et
aeternum neque imitabile neque interiturum. igitur nulla simu-
lacra urbibus suis, nedum templis sistunt; non regibus haec
adulatio, non Caesaribus honor. Germ. 9. 6: ceterum nec c-
hibere parietibus deos neque in ullam humanı oris speciem adsimu-
lare ex magnitudine caelestium arbitrantur: lucos ac nemora con-
secrant deorumque nominibus appellant secretum illud, quod sola
reverentia vident.
Augustin. de civ. dei VI 10 (Seneca III p. 424. 31 Haase):
nam in eo libro, quem contra superstitiones condidit (sc. Seneca),
multo copiosius ac vehementius reprehendit ipse civilem istam
et urbanam theologiam, quam Varro theatricam atque fabulosam.
cum enim de simulacris ageret: „sacros, inquit, immortales, invio-
labiles ἐπ materia vilissima atque immobili dedicant. habitus illis
hominum ferarumque et piscium, quidam vero mixto sexu diversis
“ corporibus induunt: numina vocant, quae si spiritu accepto subito
occurrerent, monstra haberentur.* Lactant. instit. Il 2, 14 (Se-
neca III p. 443. 120 Haase): Recte igitur Seneca in libris mo-
ralibus: „Simulacra, inquit, deorum venerantur. illis supplicant
genu posito, illa adorant, illis per totum adsident diem aut ad-
stant, illis stipem iaciunt, vietimas caedunt: et cum haec tanto-
pere suspiciant, fabros, qui illa fecere, contemnunt.* Ibid. I[ 4. 13,
14 et V125.3 (p. 443 sq.): Quanto melius Seneca et verius! „Vultisne
vos, inquit, deum cogitare magnum et placidum et maiestate leni
verendum, amicum et semper in proximo, non immolationibus et
sanguine multo colendum (quae enim ex trucidatione imme-
rentium voluptas est?) sed mente pura, bono honestoque pro-
posito. non templa illi congestis in altitudinem saxis ersiruenda
9
sun!: in 800 cuique consecrandus est pectore.“* S. de benef. 10.
3: Non est beneficium ipsum, quod numeratur aut traditur, sicut
ne in victimis quidem, licet opimae sint auroque praefulgeant,
deorum est honor sed in recta ac pia voluntate venerantium.
Ep. 31. 11: finges autem (sc. deum) non auro vel argento: non
potest ex hac materia imago dei exprimi similis. Ep. 115.5. Ep.
4]. 84ᾳ.: Non sunt ad caelum elevandae manus nec exorandus
aedituus, ut nos ad aurem simuwlacri, quasi magis exaudiri possi-
mus, admittat: prope est a te deus, tecum est, inlus est. .... sacer
intra nos spiritus sedet, malorum bonorumque nostrorum obser-
vator, [et] custos. ... Si tibi occurrerit vetustis arboribus et so-
litam altitudinem egressis frequens lucus et conspectum caeli
ramorum aliorum alios protegentium umbra submovens: illa
proceritas silvae et secrelum locı et admiratio umbrae in aperto
tam densae atque continuae fidem tibi numinis facil. — conf.
ΡΠ, n. ἢ. ΧΠ 8: Haec fuere numinum templa, priscoque ritu
simplicia rura etiam nunc deo praecellentem arborem dicant. nec
magis auro fulgentia atque ebore simulacra quam lucos et in iis
silentia ipsa adoramus.
T. Germ. 34. 11: sanctiusque ac reverentius visum de actis
deorum credere quanı scire.
S. Ep. 95. 50: Primus est deorum cultus deos credere. (conf.
Ep. 102. 2).
Qualem virum sapientem Tacitus animo sibi effin-
xerit, ex libello, qui de vita et moribus lulii Agricolae inscri-
bitur, facile est ad deprehendendum. Imaginem enim huius viri
Annaeanis depinxit colorihus, ita ut ea, quae Seneca sapienti viro
facienda praeceperit, haec Agricolam fecisse Tacitus tradat. Ex
eodem libello cognoscimus Tacitum ea, quae de animarum ae-
ternitate et mortuorum cultu senserit, ex Annaeana doctrina
hausisse.
S. Ep. 14. 7: Itaque sapiens numquam potentium iras pro-
cocabit. immo declinabit, non aliter quam in navigando procellam.
T. Agric. 42. 15: Domitiani vero natura praeceps in ram,
et quo obscurior, eo inrevocabilior, moderatione tamen pruden-
tiaque Agricolae leniebatur, quia non contumacia neque inani
jactatione libertatis famam fatumque provocabat.
10
T. Agric. 44. 6: et ipse quidem, quamquam medio in spalio
inlegrae aelatis ereptus, quanlum ad gloriam, longissimum aevum
peregit. quippe et vera bona, quae in virlutibus sita sunt, impleverat.
S. Ep. 98. 9: De his loquitur bonis, ad quae concurritur:
nam illud verum bonum non moritur, certum est sempiternumque,
sapientia et virlus: hoc unum contingit immortale mortalibus.
Ep. 66. 30: Quisquis haec inparia iudicat, ab ipsis virtutibus
avertit oculos et exteriora circumspieit: bona vera idem pendent,
idem patent. Ep. 32. 5: Opto tibi tui facultatem, ut vagis co-
gitationibus agitata mens tandem resistat et certa sit, ut placeat
sibi et intellectis veris bonis, quae, simul intellecta sunt, possi-
dentur, aelatis adiectione non egeat. Ille demum necessitates
supergressus est et exauctoratus ac liber, qui vivit vita peracta.
Ep. 78. 27: Rursus si mors accedit et vocat, licet inmatura sit,
licet mediam praecidat aetotem, perceptus longissime fructus est.
ad Polyb. de consol. II 6: Eriperes spiritum? quantulum nocuisses!
longissimum illi ingeni aevum fama promisit. de const. sap. V 5 et
VIi; ad Helv. de consol. V 6; IX 2: Ep. 23. 6; 73. 8; 74. 16;
124. 13; 99. 31.
T. Agric. 45. 13: Tu vero felix, Agricola, non vitae tantum
claritate, sed etiam opportunitate mortis. ut perhibent qui inter-
fuerunt novissimis sermonibus tuis, constans et hbens falum ex-
cepisti, tamquam pro virili portione innocentiam principi donares,.
S. ad Marc. de consol. XX 4: Cogita, quantum boni oppor-
funa mors habeat, quam multis diutius vixisse nocuerit. Ep. 76.
23: Virum bonum concedas necesse est summae pietatis erga
deos esse. itaque Quicquid illi accidit, aequo animo sustinebit.
sciet enim id accidisse lege divina, qua universa procedunt. quod
si est, unum illi bonum erit, quod honestum. in hoc enim positum
est et parere dis nec excandescere ad subita nec deplorare sortem
suam, sed pafienter excipere fatum et facere imperata. Ep. 61.3:
qui imperia libens exccipit, partem acerbissimam servitutis effugit,
facere quod nolit. non qui iussus aliquid facit, miser est, sed
qui invitus faeit. Ep. 94. 7: omnia fortiter excipienda, quae nobis
mundi necessitas imperat. Ep. 96. 2: in omnibus, quae adversa
videntur et dura, sic formatus sum: non pareo deo, sed adsen-
tior. ex animo illum, nun quia necesse est, sequor. nihil umquam
mihi ineidet, quod tristis excipiam, quod malo voltu. Ep. 98. ὃ:
11
Malus omnia in malum vertit, etiam quae cum specie optimi ve-
nerant: rectus atque integer corrigit prava fortunae et dura
atque aspera ferendi scientia mollit idemque et secunda grate
erapit modesteque et adversa constanter ac fortiter. Ep. 120. 12:
nımquam vir ille perfectus adeptusque virtutem fortunae male-
dixit. numquam accidentia trislis excepit.
T. Agric. 46. 1: Si quis piorum manibus locus, si, ut sa-
pientibus placet, non cum corpore extinguuntur magnae animae,
placide quiescas, nosque domum tuam ab infirmo desiderio et mu-
liebribus lamentis ad contemplationem virtutum tuarum voces, quas
neque lugeri neque plangi fas est. admiratione te potius et im-
mortabilibus laudibus et, si natura suppeditet, similitudine colamus:
is verus honos, ea coniunctissimi cuiusque pietas. id filiae quo-
que uxorique praeceperim, sic patris, sic mariti memoriam vene-
rari, ut omnia facta diclaque eius secum revolvant, formamque ac
fguram animi magis quam corporis complectantur, non quia
interceedendum putem imaginibus quae marmore aut aere fin-
guntar, sed, ut voltus hominum, ita simulacra voltus imbecilla
ac mortalia sunt, forma meniis aelerna, quam tenere et exprimere
ıon per alienam materiam et artem, sed tuis ipse moribus possie.
quidquid ex Agricola amavimus, quidquid mirati sumus, manet
mansurumque est in animis hominum, in aeternitate temporum,
m fama rerum; nam mulios veterum velut inglorios et ignobilis
oblivio obruit: Agricola posteritati narratus et traditus super-
stes erit.
S. Ep. 63. 16: Cogitemus ergo, Lucili carissime, cito nos
00 perventuros, quo illum pervenisse maeremus. et fortasse, si
modo vera sapientium fama est recipitque nos locus aliquis, quem
putamus perisse, praemissus est. Ep. 65. 20: Ego ista non
quaeram? ... quae sedes expectet animam solutam legibus servi-
tatis humanae? Ep. 76. 25: si modo solutae corporibus animae
manent, felicior illis status restat quam est, dum versantur in
corpore. Ep. 102. 2: iuvabat de aelternitate animarum quaerere,
immo mehercules credere. Ep. 117. 6: cum animarum aeternitatem
disserimus. ad Polyb. de consol. IX 8: Fruitur uunc aperto et
libero caelo, ex humili atque depresso in eum emicuit locum,
quisquis ılle est, qui solutas vinculis animas beato recipit sinu.
Ep. 57. 7—9. — ad Marc. de consol. XXIV 4 sq.: Harum contem-
12
platione virtutum filium gere quasi in sinu! ... imago duntaxat
fili tui periit et effigies non simillima; ipse quidem aeternus melio-
risque nunc status est. ... nititur illo, unde demissus est: ibi
illum aeterna requies manet. ib. XIX 6. — Ep. 95. 50: satis illos
coluit, quisquis imitalus est. —- ad Polyb. de consol. XVII 2:
Fratris quoque tui produc memoriam aliquo scriptorum monimento
tuorum; hoc enim unum est in rebus humanis opus, cui nulla
tempestas noceat, quod nulla consumat vetustas. cetera, quae
per constructionem lapidum et marmoreas moles aut terrenos
tumulos in magnam eductos altitudinem constant, non propagant
longam diem, quippe et ipsa intereuntia; inmorlalis est ingeni
memoria: hanc tu fratri tuo largire, in hac eum conloca; melius
illum duraturo semper consecrabis ingenio quam irrito dolore
lugebis. ... 7 sq.: Effice, ut frequenter fratris tui memoriam tibi velis
occurrere, ut illum et sermonibus celebres et adsidua recorda-
tione repraesentes tibi, quod ita demum consequi poteris, ei tibi
memoriam eius iucundam magis quam flebilem feceris; naturale
est enim, ut semper animus ab eo refugiat, ad quod cum tristitia
revertitur. cogita modestiam eius, cogita in rebus agendis sol-
lertiam, in exequendis industriam, in promissis constantiam;
omnia dicla eius ac facta et aliis expone et tibimet ipse con-
memora; qualis fuerit, cogita, qualisque sperari potuerit: quid
enim de illo non tuto sponderi fratre posset? Ep. 99.23: Ceterum
frequenter de illo loquere et memoriam eius, quantum potes,
celebra etc. ad Marc. de consol. III 2; V 2: Cum secessimus et
in unum convenimus, facla eius dietaque quanto meruit suspectu
celebramus. — Fragmentum libri Senecae deperditi „de matri-
monio“ apud Hieronym. adversus louinian. lib. I p. 192 (Seneca
III p. 433. 79 Haase): notior est marito suo Tanaquil. :lum
inter multa regum nomina iam abscondit antiquitas: hanc rara
inter feminas virtus altius saeculorum omnium memoriae quam
ut excidere possit, infixit.!)
In omnibus autem et dictis et factis virtus non gloriae et
ambitionis causa, verum propter ipsam expetenda est: ipsa
enim sui pretium est.
) conf. T. Ann. XV 63.4 (in Senecae oratione ad Paulinam uxorem):
in contemplatione vitae per virtutem actae desiderium mariti solaciis honestis
toleraret.
18
T. Agric. 1. 7: celeberrimus quisque ingenio ad prodendam
virtutis memoriam sine gralia aut ambitione bonae lantum con-
scienliae pretio ducebatur. Ann. II 22. 4: de se nihil addidit
isc. Germanieus), metu invidiae an ratus conscientiam facti salis esse.
S. de clem. 1 1. 1: Quamvis enim recte factorum verus
fructus sit fecisse, nec ullum virtutum pretium dignum illis extra
ipsas sit, iuvat inspicere et circumire bonam conscientiam. Ep. 81.
19 gq.: virtutum omnium pretium in ipsis est. non enim exercentur
ad praemium: recte facti fecisse merces est. ... nemo mihi vide-
tur pluris aestimare virtutem, nemo illi magis esse devotus quam
qui boni viri famam perdidit, ne conscientiam perderet. de vita
beata IX 4: Itaque erras, cum interrogas, quid sit illud, propter
quod virtutem petam: quaeris enim aliquid supra summum. in-
terrogas, quid petam ex virtute? ipsam; nihil enim habet melius,
est ipsa pretium sui. de trang. an. ΠῚ 4: quantum gratuito bonum
sit bona conscientia. de benef. VI 42. 2: Male agit, qui famae,
non conscientiae, gratus est; ib. IV 12. 4; de vita beata XX 4:
Nihil opinionis causa, omnia conscientiae faciam. Ep. 23.6 sq.: veri
boni aviditas tuta est. quid sit istud, interrogas, aut unde subeat?
dieam: ex bona conscientia. Ep. 113. 32: qui virtutem suam publi-
carı vult, non virtuti laborat, sed gloriae; de benef. IV 21. 6;
nat. quaest. IV praef. 15; de moribus 134.
Ilud etiam apud utrumque, et Senecam et Tacitum, invenitur
honesto homini non adeo vitam amandam esse, ut non
mortem praeferat, si rerum condicio ea sit, ut. melioris
status spes sit ablata.
T. Ann. UI 63. 13: et Maroboduus quidem Ravennae habi-
tus, si quando insolescerent Suebi, quasi rediturus in regnum
ostentabatur: sed non excessit Italia per duodeviginti annos con-
sennitque multum imminuta claritate οὐ nimiam vivendi cupidineni.
Ann. IV 50.5: e ducibus Dinis... ponenda arma, unum adflictis
ıd remedium disserebat, primusque se cum coniuge et liberis
vietori permisit: secuti aetate aut sexu inbecilli et quibus maior
rılae quam gloriae cupido. Ann. XVI 16. 6: neque aliam defen-
sionem ab iis quibus ista noscentur exegerim, quam ne oderim
ἴδ) segniter pereuntes. (Ann. XIV 58. 11: effugeret segnem mor-
tem, sontium suffugium.)
14
S. Ep. 101. 13: Optat ultima malorum et, quae pati gra-
vissimum est, extendi ac sustineri cupit: qua mercede? secilicet
vitae longioris. quid autem huius vivere est? diu mori.... 15:
Excutienda vitae cupido est discendumque nihil interesse, quando
patiaris, quod quandoque patiendum est. Ep. 58. 32: de isto
feremus sententiam, an oporteat fastidire senectutis extrema
et finem non opperiri, sed manu facere. prope est a timente,
qui fatum segnis exspectat.... 34: at si inutile ministeriis corpus
est, quidni oporteat educere animum laborantem? ... paucos lon-
gissima senectus ad mortem sine iniuria pertulit, multis iners
vita sine usu sui iacuit. Ep. 4.5: Hoc cotidie meditare, ut possis
aequo animo vitam relinqguere, quam multi sie conplectuntur et
tenent, quomodo qui aqua torrente rapiuntur, spinas et aspera.
de prov. VI 7—9; de ira III 15. 4; de trang. an. XVI 1-3;
Ep. 12. 10; 17. 9; 65. 22; 70.5; 77; 98.16; 117.21; 120. 14.
Gravissimam illam movens quaestionem, utrum fato an
libera hominum voluntate res gerantur, quamquam Taecitus
dubitat, utri opinioni accedat, tamen ei, qui totam doctrinam, quae
in Taecitinis libris inest, recte consideraverit, dubium non erit,
quin re vera libertatem humanae voluntatis profiteatur. Eodem
modo, dum considerat, utrum fato et necessitate immutabili
an forte hominum res regantur, suum in medio relinquit
iudicium et oppositis Epicureorum et Stoicorum opinionibus inter
se contrariis communem hominum opinionem, qui nascentibus
futura denuntiari eredunt, ita addit, ut suam ipsius sententiam
aperte pronuntiet. Taciti autem sententia cum Annaeana com-
parata ita ad illam accedit, ut Tlacitum opinionem suam ad
Annaeanam prorsus accommodasse pro certo sit.
T. Ann. IV 20. 12: unde dubitare cogor, falo οἱ sorte nas-
cendi, ut cetera, ita principum inclinatio in hos, offensio in illos,
an sit aliquid in nostris consiliis liceatque inter abruptam contu-
maciam et deforme obsequium pergere iter ambitione ac peri-
culis vacuum,
S. nat. quaest. Il 38. 3: Ista nobis opponi solent, ut pro-
betur nil voluntati nosirae relictum et omne ius falo traditum.
cum de ista re agetur!), dicam, quemadmodum manente fato ali-
1) Quoniam expositio huius rei apud Senecam in libris naturalium quae-
stionum non jnvenitur, conieci compositum esse a Seneca librum nunc de-
15
qud sit in hominis arbitrio. Ep. 10.4—6: Dicet aliquis: „quid mibi
prodest philosophia, si fafum est? quid prodest, si deus rector
est? quid prodest, si casus imperat? nam et mulari cerla non
possun! et nihil praeparari potest adversus incerta, sed aut con-
sum meum occupavit deus decrevitque quid facerem, aut con-
siio meo mil fortuna permittit.*“ quicquid est ex his, Lucili,
vel si omnia haec sunt, philosophandum est: sive nos inexorabili
lege fola constringunt, sive arbiter deus universi cuncta disponit,
sive casus res humanas sine ordine inpellit et iactat, philosophia
nos tueri debet. haec adhortabitur, ut deo libenter pareamus,
fortunae contumaciter. haec docebit, ut deum sequaris, feras
casun. sed non est nunc in hanc disputationem transeundum,
qid sit suris nostri, si providentia in imperio est, aut si falorum
seres inligatos trahit, aut si repentina ac subita dominantur:
lo nune revertor, ut etc. — de ira II 22.1: Sed haec ad liberos
nostros pertinent; in nobis quidem sors nascendi et educatio nec
ΠῚ loecum nec iam praecepti habet: sequentia ordinanda sunt;
Ep. 79.12: cum receperit (animus noster) locum, quem occupavit
sorie nascendi; de otio IV 1; Ep. 11. 6: condicio nascendi.
T. Ann. VI 22.1: Sed mihi haec ac talia audienti in in-
certo iudicium est, falo ne res mortalium οἱ necessitale immulabili
an forte volvantur (1). quippe sapientissimos veterum quique
sectam eorum aemulantur diversos reperias, ac multis insitam
opinionem non initia nostri, non finem, non denique homines dis
curge (2); ideo creberrime tristia in bonos, laeta apud deteriores
esse. contra alii fatum quidem congruere rebus putant, sed non
e vagis stellis, verum apud principia et nexus naturalium cau-
sarum (3); ac tamen electionem vitae nobis relinquunt, quam
ubi elegeris, certum imminentium ordinem. neque mala vel bona
quae rulgus putet: multos, qui conflictari adversis videantur, bea-
tos, at plerosque quamquam magnas per opes miserrimos (4), Si
lli gravem fortunam constanter tolerent, hi prospera inconsulte
utantur. ceterum plurimis mortalium non eximitur qwin primo
wusque ortu venlura destinentur (Ὁ), sed quaedam secus quamı
dieta sint cadere, fallaciis ignara dicentium: ita corrumpi fidem
perditum, qui inscribebatur „de fato.' quae coniectura magis commendabitur,
ὦ conparaveris nat. quaest. I 1.4: Erit aliud istius rei tempus; quem locum
Infra laudavi.
16
artis, cuius clara documenta et antiqua aetas οἱ nostra tulerit.
(conf. Curt. V 11. 10.)
1. S. ad Helv. de consol. VIIL 3: Id actum est, mihi crede,
ab illo, quisquis formator universi fuit, sive ille deus est potens
omnium, sive incorporalis ratio ingentium operum artifex, sive
divinus spiritus per omnia, maxima ac minima, aequali inten-
tione diffusus, sive falum οἱ immutabilis causarum inter se cohae-
renlium series: id, inquam, actum est, ut in alienum arbitrium nisi
vilissima quaeque non caderent. nat. quaest. II 35. 1 sq.: „Quid
ergo? expiationes procurationesque quo pertinent, si inmulabilia
sunt fala?* ... fata inrevocabiliter ius suum peragunt nec ulla
commoventur prece. ... ordinem fali rerum aelerna series rotal,
cuius haec prima lex est: stare decreto. — 36: Quid enim in-
tellegis fatum? existimo necessilatem rerum omnium actionumque,
quam nulla vis rumpat. Ep. 77. 12: (fata) rata et fixa sunt et
magna atque aeterna necessitafe ducuntur. ... series invicla et nulla
mutabilis ope inligavit ac trahit cuncta. Ep. 88. 15: Agit illa con-
tinuus ordo falorum et inevitabilis cursus. ad Polyb. de consol.
IV 1: Diutius accusare fala possumus, mulare non possumus:
stant dura et inexorabilia. Ep. 101. 7: stat quidem terminus
nobis, ubi illum :nexorabilis fatorum necessitas fixit, sed nemo seit
nostrum, quam prope versetur terminus. ad Marc. de consol. VI2;
de rem. fort. IV 1.
2. S. de benef. IV 19.1 84ᾳ.: Deos nemo sanus timet; furor est
enim metuere salutaria, nec quisquam amat, quos timet. Tu deni-
que, Epicure, deum inermem facis, omnia illi tela, omnem detraxisti
potentiam et, ne cuiquam metuendus esset, proiecisti illum extra
mundum. .... in medio intervallo huius et alterius caeli desertus
sine animali, sine homine, sine re ruinas mundorum supra se
circaque se cadentium evitat non exaudiens vota nec nostri curiosus.
de benef. VI 23.3 sq.: In prima autem illa constitutione, cum
universa disponerent (scil. di), etiam nostra viderunt rationemque
hominis habuerunt; ... et quamquam maius illis propositum sit
maiorque actus sui fructus quam servare mortalia, tamen in nos-
tras quoque utilitates a principio rerum praemissa mens est et
is ordo mundo datus, ut adpareat curam nostri non inter ullima
habitam. de benef. VIL 31.3: Alius illis (sc. dis) obicit negle-
gentiam nostri, alius iniquitatem; alius illos extra mundum suum
proieit et ignavos hebetesque sine luce, sine ullo opere destituit.
17
nat. quaest. I 1.3: Vidimus circa divi Augusti excessum simile
prodigium. vidimus eo tempore, quo de Seiano actum est. nec
Germaniei mors sine denuntiatione tali fuit. dices mihi: „ergo
ta in tantis erroribus es, ut existimes deos mortium signa prae-
mittere et quicquam in terris esse tam magnum, quod perire
mundus sciat?“ erit aliud istins rei tempus. videbimus an rerum
omnium certus ordo ducatur et alia aliis ita inplexa sint, ut quod
antecedit, aut causa sit sequentinm aut signum. videbimus an
dis humanıa curae sint, an series ipsa, quid factura sit, certis
rerum notis nuntiet. Ep. 95.50: Primus est deorum cultus deos
eredere.... seire 1108 esse, ... qui humani generis tutelam gerunt
inierdum curiosı singulorum. Ep. 110.2.
3. S. Ep. 117.19: de deorum natura quaeramus, de siderum
1} alimento, de his tam varis stellarum discursibus: an ad illarum
motus nostra moveantur, ... an et haec, quae fortuita dieuntur,
cerla lege comstricta sint mihilque in hoc mundo repentinum aut
eipers ordinis volutetur. nat. quaest. II 32.1 et 4.
4. S. de prov. V 1: Hoc est propositum deo, quod sapienti
viro, ostendere haec, quae vulgus appetit, quae reformidat, nec
bona esse nec mala. Ep. 94.7: efficias oportet, ut sciat pecuniam
nec bonum nec malum esse. ostendas illi miserrimos divites. Ep.
45.9: hoc nos doce, beatum non eum esse, quem volqus adpellat,
ad quem pecunia magna confluxit, sed illum, cui bonum omne
in animo est. Ep. 94.60: Non est, quod invideas istis, quos
magnos felicesque populus vocat. 73 sq.: ostendat ex constitutione
rolgi beatos in illo invidioso fastigio suo trementes et adtonitos
longeque aliam de se opinionem habentes quam ab aliis habetur.
... Dam quasi ista inter se contraria sint, bona fortuna et mens
| bona, ita melius in malis sapimus: secunda rectum auferunt.
Ep. 98. 1: cetera, quorum admiratio est volgo, in diem bona sunt.
13: rursus ista, quae ut speciosa et felicia trahunt volgum, &
multis et saepe contempta sunt. Ep. 66. 31; 74. 13.
5. S. de prov. V 6 sq.: Nihil cogor, nihil patior invitus, nec
serrio deo sed assentior, eo quidem magis, quod scio omnia
' eerta et in aeternum dicta lege decurrere. fata nos ducunt et,
quantum cuique temporis restat, prima nascentium hora disposuit.
... olim constitutum est, quid gaudeas, quid fleas. ad Mare. de con-
sol. X 5: Si mortuum tibi fillum doles, eius temporis, quo nalus
et, crimen est; mors enim illi denuntiata nascenti est; in hanc
2
18
legem natus est, hoc illum fatum ab utero statim proseque-
batur. ib. XXI 6: Solvitur quod cuique promissum est; eunt via
sua fata nec adiciunt quicquam nec ex promisso semel demunt;
frustra vota ac studia sunt: habebit quisque quantum illi dies
primus adscripsit. nat. quaest. VII 28.1: illa, quae Chaldaei
canunt, quid stella nascentibus triste laetumve constituat. de rem.
fort. II 2: nascenti mihi protinus natura posuit hunc terminum.
Restat, ut quid Seneca et Tacitus de optima reipublicae
forma censuerint, conferamus. Tacitus quod libera res publica,
quam per se perfectissimam civitatis formam agnoseit, periit,
cum reliquis illorum temporum viris honestis queritur, attamen
adeo civitatis mores corruptos esse adeoque sui temporis homi-
nes degenerasse sibi persuasum habebat, ut principatum tam-
quam unam labantis imperii salutem aspiceret. Eodem modo
quo Seneca, quem principatum comprobasse vix opus est com-
memorare, cives cum cCorpore, principem cum animo, quo corpus
regitur, comparat.
T. Hist. 1 16.1: Si inmensum imperü corpus stare ac librarm
sine rectore posset, dignus eram a quo res publica inciperet=
nunc eo necessitatis iam pridem ventum est, ut nec mea senec-
tus conferre plus populo Romano possit quam bonum succes
sorem, nec tua plus iuventa quam bonum principem.
S. de clem. 1 4.3: Ideo principes regesque et quocumgue
alio nomine sunt tutores status publici non est mirum amari
ultra privatas etiam necessitudines; nam si sanis hominibus
publica privatis potiora sunt, sequitur, ut is quoque carior sit,
in quem se res publica convertit. olim enim ita se induit rei
publicae Caesar, ut seduci alterum non posset sine utriusque
pernicie; nam et illi viribus opus est et huic capite. de clem.
II 2.1: Tradetur ista animi tui mansuetudo diffundeturque pau-
latim per omne imperü corpus. de ira III 18. 2.
T. Ann. I 12.9: non ideirco interrogatum ait, ut divideret
quae separari nequirent, sed ut sua confessione argueretur
(sc. Caesar), unum esse rei publicae corpus atque unius animo
regendum.
S. de clem. 1 3.4 sq.: Non est hic sine ratione populis
urbibusque consensus sic protegendi amandique regis et se suaque
Η
μ᾿
;
iaetandi, quandocunque desideravit imperantis salus; nec haec
rilitag sui est aut dementia, pro uno capite tot milia excipere
ferrum ac multis mortibus unam animam redimere, nopnumquam
senis et invalidi. quemadmodum totum corpus animo deservit...
sie haec inmensa multitudo unius animae circumdata illius spiritu
regitur, illins ratione flectitur pressura se ac fractura viribus suis,
nisi consilio sustineretur. de clem. I 5.1: Nam si, quod adhuc
conligit, tu animus rei publicae tuae es, illa corpus tuum, vides,
ut puto, quam necessaria sit clementia. (conf. etiam T. Ann. 19.
15 et S. de benef. V 16.4 extr., deinde T. Ann. IV 33.1 et
Laert. Diog. VII 131.)
Satis iam demonstrasse mihi videor Tacitum, etiamsi mi-
nime Stoicum appellare eum liceat, tamen philosophiam Senecae,
gnem eundem non adeo Stoicae sectae sese applicuisse diximus,
ıt non etiam aliis philosophis ius concederet, in usum suum con-
vertisse, ut, cum Senecae presserit vestigia, non inepte videatur
Taeitas appellari posse philosophus Annaeanus. Sectae autem
Stoicorum τὰ ἃ} ἐπ πὶ tribuisse Tacitum inde conici potest, quod
Hist, IV 5 Helvidis Prisei, Stoici cuiusdam, vitam et studia ita
enarrat, ut summam illi concedat laudem. Simul Stoicorom doc-
trinam breviter ita exponit, ut Senecam sccutus esse videatur.
T. Hist. IV 5. 8: doctores sapientiae secutus est (sc. Hel-
vidius Priscus), qui sola bona quae honesta, mala tanlum quae
tirpia, potentiam nobililaten ceteraque extra animum!) neque bonis
nemie malıs adnumerant.
S. Ep. 94.8: cum virtutem unicum bonum hominis adama-
verit, turpitudinem solum malum fugerit, reliqua omnia, divitias,
honores, bonam valitudinem, vires, imperia seicrit esse mediam
partem, nec bonis adnumerandam nec malis. de benef. VII 2.2:
Seiat πος malum esse ullum nisi turpe nec bonum nisi honestum.
Ep. 71.4: summum bonum est, quod honestum est. et quod magis
admireris: unum bonum est, quod honestum est: cetera falsa et
adulterina bona sunt. Ep. 71.5: Hoc liqueat, nihil esse bonum
εἶθ! hmestum; Ep. 71. 7, 19; 74. 1, 10; 76. 6, 7, 23, 24, 26;
%.17,18; 90.35; 120.3. — Ep. 66. 35: ratio ergo arbitra est
}) Ex exemplis a me propositis elucet falso sic explicare Heraeum Taeiti
erba: was sonst noch dem inneren Geistesleben nicht angehört, immo extra
aninum idem valet ac praeter animum.
28
bonorum ac malorum: aliena et externa.pro vilibus habet et ea,
quae neque bona sunt neque mala, accessiones minimas ac levis
simas iudicat. omne enim illi bonum in animo est. Ep. 76. 11:
Si omne in animo bonum est, quiequid illum confirmat, extolli,
amplificat, bonum est. ibid. 76. 18 sq.; 76. 21: Sequitur, ut, quae ab
inconsultis saepe contemnuntur, a sapientibus semper, ea nee bona
sint nec mala. unum ergo bonum ipsa virtus est. Ep. 95. 35:
sciant omnia praeter virtutem mutare nomen, modo mala fieri,
modo bona. 43: Eadem aut !urpia sunt aut honesta: refert, quare
aut quemadmodum fiant. de benef. 16.2; Ep. 98. 2: errant enim,
Lucili, qui aut bons aliquid nobis aut mali iudicant tribuere for-
tunam: materiam dat bonorum ac malorum et initia rerum apud
nos in malum bonumve exiturarum. valentior enim omni fortuna
animus est. Ep. 99. 12. — Ep. 117. 9: id autem medium atque
indifferens vocamus, quod tanı ımalo contingere quam bono possit,
tamquam pecunia, forma, nobilitas. ad Polyb. de consol. IX5:
Omnia ista bona, quae nos speciosa sed fallaci voluptate delec-
tant, pecunia, dignitas, pofentia aliaque complura ... cum labore
possidentur. Ep. 118. 11; 31. 3,5; 82.13, 14; 87. 25; 95. 59.
IT.
Philosophiam Annaeanam quomodo Tacitus ad historiam
conscribendam applicuerit.
Quoniam adhuc rem ita tractavimus, ut Tacitum ea, quae
ipse in rebus ad philosophiam pertinentibus senserit, e Senecae
doctrina mutuatum esse doceremus, transeamus nunc eo, ut, quo-
modo philosophiam Senecae ad historiam conscribendam trans-
tulerit, videamus. Adeo enim Senecae praecepta philosophiae
veritati respondent, ut Tacitus, ubicumque illa historia confirmata
intellexerat, iis uteretur, quibus historiam secundum eam quam
profitetur rerum scribendarum rationem adornaret. Nec solum
quid homines egerint quidque effectum sit, explicare studet,
verum etiam, quibus causis et animorum motibus perducti ho-
mines ad res agendas accesserint. Quoniam enim multa in rebus
humanis prima specie aliter apparent atque sunt, vel praecipuum
munus rerum scriptoris esse censuit intima animorum recludere,
tollere velamenta, veritatem patefacere. Uberrimam autem huius
psychologiae materiam Senecae opera ad philosophiam pertinentia
21
ei largiebantur, qua tamen non cacca cupiditate usus est, immo
Senecae doctrinam adeo penitus hauserat veritatemque intro-
spexerat, ut optimus Senecae interpres existat Tacitus. Paene
omnia autem huius generis, quae in operibus eius inveniantur,
Tacitum a Seneca didicisse, etsi exemplis probari non potest,
quoniam magna pars librorum Senecae ad philosophiam perti-
nentium non ad nostram pervenit aetatem, tamen pro certo erit
sumendum: admireris tantum licet interpretis artem, qua Senecae
philosophiam in historiam transtulit. Iam ea, quae diximus, con-
frmemus exemplis, quae, quo magis sint perspicua, in tria a nobis
digerentur gencra.
A.
Rerum enarratio a Tacito Annaeanis depicta coloribus.
T. Agr. 16. 19: discordia laboratum, cum adsuetus expedi-
tonibus miles otio lasciviret.
S. Ep. 56. 9; Magni imperatores, cum male parere mililem
rident, aliquo labore conpescunt et expeditionibus detinent: num-
απ vacat Zuscivire districetis nihilque tam certum est quam
hi vitia negotio discuti.')
T. Agric. 42. 3: accessere quidam cogitationum principis
periti, qui iturusne esset in provinciam ultro Agricolam_ inter-
fngarent. ac primo occultius quietem et otium laudare, mox
operam suam in adprobanda excusatione offerre, postremo non
‚ am obscuri suadentes simul terrentesque pertraxere ad Domi-
fanım. qui paratus simulatione, in adroganfiam compositus, et
audit preces excusantis et, cum adnuisset, agi sibi gralias passus
st, nec erubuit benefici invidia.
5. de benef. IV 17.2 sq.: Quis est, qui non beneficus videri
relit, qui non inter scelera et iniurias opinvionem bonitatis ad-
fectet, qui non ipsis, quae inpotentissime fecit, speciem aliquam
induat recti velitque etiam iis videri beneficium dedisse, quos
laesit? Gratias itaque agi sibi ab iis, quos adflixere, putiuntur
vonosque se ac liberales fingunt, quia praestare non possunt;
ıaod non facerent, nisi illos honesti et per se expetendi amor
1) Haud scio an baec similitudo recedat ad Sallustium utriusque auc-
mem.
22
cogeret moribus suis opinionem contrariam quaerere et nequitiam
abdere, euius fructus concupiscitur, ipsa vero odio pudorigue
est; nec quisquam tantum a naturae lege deseivit et hominem
exuit, ut animi causa malus sit. de benef. Il 6. 2: Quam dulce,
quam pretiosum est, si gratias sibi ayi non est passus, qui dedit,
si dedisse se, dum dat, oblitus est! de benef. II 11. 7: Nibil
aeque in beneficio dando vitandum est quam superbia. quid
opus adroganlia vultus, quid tumore verborum? ipsa res te ex-
tollet. detrahenda est inanis iactatio; res loquentur nobis ta-
centibus. non tantum ingratum sed invisum est beneficium superbe
datum.
T. Agric,. 45. 9: praecipua sub Domitiano miseriarum pars
erat videre et aspici, cunı suspiria nostra subscriberentur, cum
denotandis tot bominum palloribus sufficeret saevus ille voltus
et rubor, quo se contra pudorem muniebat.
S. Ep. 11. 3: Inter haec esse et ruborem scio, qui gra-
vissimis quoque viris subitus adfunditur. ... quidam numquam
magis, quam cum erubuerint, limendi sunt, quasi omnem verecun-
diam effuderint.
T. Germ. 19. 3: paucissima in tam numerosa gente adul-
teria ... publicatae enim pudicitiae nulla venia: non forma, non
actate, non opibus maritum invenerit. nemo enim tllic vitia ride
nec corrumpere el corrumpi saecuhım vocatur. ... BIC unum accipiunl
mariltum quo modo unum corpus unamque vitam, ne ulla cogitalic
ultra, ne Imgior cupiditas, ne lamquam marilum, sed lamquam ma
trimonium ament. (conf. Germ, 17. 13.)
S. Ep. 39. 6: serviunt itaque voluptatibus, non fruuntur, Θ᾽
mala sua, quod malorum ultinum est, et amant: tunc autem es
consummata infelicitas, ubi turpia non solum delectant, sed etian
placent, et desinit esse remedio locus, ubi quae fuerant vilia, more
sunt. de benef. III 16. 1: pudorem enim rei tollet multitudo pec
cantium, et desinit esse probri loco commune maledictum. num
quid iam ulla repudio crubeseit, postquam inlustres quaedam 8
nobiles feminae non consulum numero sed martlorum annos suc
conputant et exeunt matrimonii causa, nubunt repudii? tanıda
istuc timebatur, quamdıu rarum erat 6. q. 8. Hieronymus adver
Iovinian. lib. I p. 188: (Seneca III p. 432. 72 et 74 Haase
28
Marcis, Catonis filia minor, cum quaereretur ab ea, cur pust
amissum maritum denuo non nuberet, respondit non se invenire
Krum, qui se magis vellet quam. sua. quo dicto ostendit divitias
nagis in uxoribus eligi solere quam pudicitiam et multos non
xulis sed digitis uxores ducere: optima sane res, quam avaritia
onciliat. ... magis enim se unicis viris applicant feminae, οἱ nihil
πιὰ nosse magnum artioris indulgentiae vinculum est. Ibid. p. 191
Seneca III p. 434. 84 sq. Haase): unde et Sextius in sententiis:
‚adulter est, inquit, in suam uxorem amator ardentior.“ in
ıliena quippe uxore omnis amor turpis est, in sua nimius.
sapiens vir iudicio debet amare coniugem, non affectu. reget im-
petus voluptatis nec praeceps feretur in coitum: nihil est foedius
Rum urorem amare quasi adulleram. certe qui dieunt se causa
reipublicae et generis humani uxoribus iungi et liberos tollere,
imitentur saltem pecudes et postquam uxorum venter intumuerit,
von perdant filios, nec amalores uroribus se exhibeant sed maritos.
T. Germ. 27. 1: Funerum nulla ambitio: id solum observatur,
ıt corpora clarorum virorum certis lignis crementur. struem rogi
ic vestibus nec odoribus cumulant: sua cuique arma, quorundam
mi et equus adicitur. sepulerum caespes erigit: monumentorum
ırdaum et operosum honorem ut gravem defunctis aspernantur.
amenta ac lacrimas cito, dolorem et tristitiam tarde ponunt.
feminis lugere honestum est, viris meminisse.!) — Aun. II 71. 13:
on hoc praecipuum amicorum munus est, prosequi defunctum
gnavo questu, sed quae voluerit meminisse, quae mandaverit ex-
equi.
S. de brev. vitae XX 5: nemo in conspicuo mortem habet,
emo non procul spes intendit, quidam vero disponunt etiam illa,
juse ultra vitam sunt, magnas moles sepulcrorum et operum pu-
tlicorum dedicationes et ad rogum munera et ambiliosas exequias.
at me hercules istorum funera, tamquam minimum vixerint, ad
faces et cereos ducenda sunt. — Ep. 63. 13: Annum feminis ad
gendum constituere maiores, non ut tam diu Iwgerent, sed ne
ditigs: eiris nullum legitimum tempus est, quia nullum honestum.
') Multo pulchrius ornatiusque T. eandem sententiam repetit Agric.
4.3: nosque domum tuam ab infirmo desiderio et muliebribus Jamentis ad
ontemplationem virtutum tuarum voces, quas neque lugeri neque plangi fas
αἱ, — Meminisse enim est illa contemplatio virtutum.
Ep. 99. 24: Oblivisci quidem suorum ac memoriam cum cor-
poribus efferre et effusissime flere, meminisse parcissime, inhumani
animi est. ... hoc prudentem virum non decet: meminisse per-
severet, Zugere desinat. Ep. 99. 2: hi, qui sibi ugere sumpserunt,
protinus castigentur et discant quasdam etiam lacrimarum in-
eptias esse. ad Marc. de consol. III 2; Ep. 99. 23; ad Helv. de
consol. XV11.
T. Hist. 13. 1: Non tamen adeo virtutum sterile saeculum,
ut non et bona exempla prodiderit.
5. de trang. a. IV 8: numquam enim usque eo intercluss
sunt omnia, ut nulli actioni locus honestae sit.
S. de ira III 39. 1—3: Videamus, quomodo alienam iram leni-
amus. ... Primam iram non audebimus oratione mulcere: surda —
est et amens; dabimus illi spatium. remedia in remissionibus
prosunt; nec oculos tumentis temptamus vim rigentem movendo
incitaturi, nec cetera vitia, dum fervent: initia morborum quies
curat. „Quantulum‘*, inquis, „prodest remedium tuum, si sua
sponte desinentem iram placat!“ Primum, ut citius desinat,
efficit; deinde custodit, ne reccidat; ipsum quoque impetum,
quem non audet lenire, fallet: removebit omnia ultionis instru-
menta, simulabit iram, ut tamquam adiutor et doloris comes plus
auctoritalis in consilüis habeal, moras nectet et, dum maiorem
poenam quaerit, praesentem differet.
T. Hist. 145. 5: nec aspernabatur singulos Otho, avidum_
et minacem militum animum voce voltuque temperans. Marium
Celsum, consulem designatunm et Galbae usque in extremas res
amicum fidumque, ad supplicium expostulabant, industriae eius
innocentiaeque quasi malis artibus infensi. caedis et praedaruna
initium et optimo cuique perniciem quaeri apparebat, sed Othoni
nondum aucloritas inerat ad prohibendum scelus: iubere iam
poterat. ita simulatione irae vinciri iussum et maiores poenas da-
turum adfirmans praesentli exitio subtraxit.
T. Hist. II 18. 5: sed indomitus miles et belli ignarus cor-
reptis signis vexillisque ruere et retinenti duci tela intentare,
spretis centurionibus tribunisque: quin prodi Othonem et accitum
Caecinam clamitabant. fit temeritatis alienae comes Spurinna,
25
primo coactus, mox velle simuluns, quo plus auclorilalis inessel
consiliis, si seditio mitesceret.
T. Hist. 158. 3: saevitiam militum plerosque ad poenam
exposcentium saepius adprobat (sc. ‚Vitellius), raro simulatione
vineulorum frustratur. Pompeius Propinquus procurator Belgi-
cae statim interfectus; Iulium Burdonem Germanicae classis
praefectum astu subtraxit. exarserat in eum iracundia exerecitus,
tamguam crimen ac mox insidias Fonteio Capitoni struxisset,
grata erat memoria Capitonis, et apud saevientes occidere palam,
ignoscere non nisi fallendo licebat: ita in custodia habitus et post
victoriam demum, sedatis iam militum odiis, dimissus est.
T. Hist. 171. 1: Otho interim contra spem omnium non
deliciis neque desidia torpescere: dilatae voluptates, dissimulata
Iıxuria et cuncta ad decorem imperii composita; eoque plus for-
midinis adferebant falsae virtutes et ritia reditura.
5, Ep. 25. 3: nec ullum tempus adgrediendi fuit melius
quam hoc, dum interqniescit, dum emendato similis est. aliis
haec intermissio eius inposuit: mihi verba non dat. exspecto cum
magno faenore rilia redilura, quae nunc 8010 cessare, non deesse.
de trang. an. I1: quaedam (vilia) non continua sed ex inter-
vallig redeuntia.
T. Hist. II 49. 2: Primus Antonius nequaquam pari in-
tocentia post Cremonam agebat, satis factum bello ratus et ce-
tera ex facili, seu felcitas in tali ingenio avarıliam superbiam
ceeraque occulta mala palefecit.
S. Ep. 42. 3: Multorum, quia inbecilla sunt, latent vitia, non
minus ausura, cum illis vires suae placuerint, quam illa, quae
iam felicitas aperuit. instrumenta illis explicandae nequitiae de-
sunt. Ep. 56. 10: Et avaritiam itaque et ambitionem ei cetera
παία mentis humanae tunc perniciosissima scias esse, cum Si-
mulata sanitate subsidunt,.
T. Hist. ΠῚ 56. 11: nam cum transgredi Appenninum integro
exercitus sui robore et fessos hieme atque inopia hostes adgredi
in aperto foret, dum dispergit (sc. Vitellius) vires, acerrimum
militem et usque in extrema obstinatum trucidandum capiendum-
que tradidit, peritissimis centurionum dissentientibus et, si con-
26
sulerentur, vera dicturis. arcuere cos intimi amicorum Vitellii,
ila formaltis principis auribus, ul aspere quae αἰ, nec quiequam
niss iucundum οἱ laesurum acciperel.
S. de benef. Vi 30. 3—6: omnia sane excluserit opulenta feli-
citas, monstrabo tibi, cuius rei inopia laborent magna fastigia,
quid omnia possidentibus desit: seilicet ille, qui verum dicat et ho-
minem inter mentientes stupentem ipsaque consueludine pro reclis
blunda audiendi ad iqnoranliam veri perductum vindicet a con-
sensu concentuque falsorum. non vides, quemadımodum illos in
praeceps agat extincta libertas et fides in obsequium servile sub-
missa? dum nemo ex animi sui sententia suadet dissuadetque,
sed adulandi certamen est et unum asmicorum omnium officium,
una contentio, quis blandissime fallat, iguoravere vires suas, ...
multorum sanguinem hauserunt fusuri novissime suum, ... nee
intellexerunt in illa scaena vanis et cito diffluentibus bonis re-
fnlgente ex eo tempore ipsos nihil non adversi expectare debuisse,
ex quo nihil veri audire potuerunt.
T. Hist. IV 47, 4: abrogati inde, legem ferente Domitiano,
consulatus quos Vitellius dederat, funusque censorium Flavio
Sabino ductum, magna documenta inslabilis forlunae summaque el
ima miscenlis.
S. nat. quaest. III praef. 7 sq.: Quanto satius est ... docere
eos, qui sua permisere fortunae, nihil stabile ab illa datum fuisse,
eius omnia aura fluere mobilius? nesceit enim quiescere, gaudet
laetis tristia substituere, utique sniscere. itaque secundis nemo
confidat, adversis nemo deficiat: alternae sunt vices rerum. quid
exsultas? haec, quibus veheris ad summum, nescis ubi te relic-
tura sint: habebunt suum, non tuum finem, quid iaces? ad emum
delatus es: nunc locus est resurgendi. in melius adversa, in de-
terius optata fleetuntur. Ep. 44. 4: Omnia ista longa varietas
miscuit et sursum deorsum forluna versavit. de brev. vitae XVII 4:
Maxima quaeque bona sollicita sunt, nec ulli fortun«e minus
bene quam optimae creditur. ... omme enim quod fortuto ob-
venit instabile est, quoque altius surrexit, opportunius est in oc-
casum. Ep. 91. 15: sciat nihil inausum esse forlunae. ... sed si
haec summos imosque necessitas adligat, in gratiam cum fato re-
vertere. nat. quaest. IV praef. 22: ex quo liquere mortalibus
21
posset, quamı velox foret ad imum lapsus ex summo, quamque
diversa via magnam potentiam fortuna destrueret. (conf. Hor.
carm. 134. 12: Valet ima summis mutare.)
T. Hist. IV 63. 1: Civilis et Classicus rebus secundis sub-
lati, an coloniam Agrippinensem diripiendam exereitibus suis
Permitterent, dubitavere. saevitia ingenii et cupidine praedae ad
excidium civitatis trahebantur: obstabat ratio belli et novum im-
perium inchoantibus utilis clementiae fama; Civilem etiam bene-
Hicii memoria flexit. Ann. IV 31. 2: C. Cominium equitem Ro-
manum ... Caesar precibus fratris ... concessit. quo magis mirun
habebatur gnarum meliorum, et quae fama clementiam sequeretur,
tristiora malle. Hist. II 63. 10: cunctantem super tanta re Fla-
vium Sabinüum Triaria L. Vitellii uxor, ultra feminam ferex,
terruit, ne ὁ periculo principis famamı clementliae adfectaret. ‚Sa-
binus suopte ingenio mitis, ubi formido incessisset, facilis mutatu
et in alieno discrimine sibi pavens, ne adlevasse videretur, in-
pulit ruentem. Ann. XIV 23. 1: At Corbulo post deleta Artaxata
utendum recenti terrore ratus ad occupanda Tigranocerta, quibus
excisis metum hostium intenderet vel, si pepercisset, clementiae
famam adipisceretur, illuc pergit.
S. de ira II 34. 2: Faciet nos mitiores, si cogitaverimus,
quid aliquando nobis profuerit ille, cui irascimur, et meritis
offensa redimetur. illud quoque occurrat, quantum nobis com-
mendationis allatura sit clementiae fanma, quam multos venia
amicos utiles fecerit. |
T. Hist. IV 80. 10: neque ipse deerat adrogantia vocare
offengas, nimius commemorandis quae meruissel.
S. de benef. II 10. 4: Quidni ego illi non sim indicaturus
me dedisse, cum inter prima praecepta ac maxime necessaria
sit, ne umquam exprobrem, immo ne admoneam quidem? haec
enim beneficii inter duos lex est: alter statim oblivisci debet
dati, alter accepti numquam. 11. 1: Lacerat amimum et premit
Sreguens meritorum commemoralio.
T. Hist. V4. 11: conf. Senecam apud Augustin. de οἷν. dei
ἯΓ11 (Seneca III p. 427. 41 Haase).
.328
T. Ann. 113. 17: in Haterium statim invectus est; Scaurum,
cui inplacabilius irascebatur, silentio tramisit.
S. de morib. 52 (Seneca III p. 464 Haase): Priora sunt tecta
odia quam aperta. itaque te minus loquax inimicus offendit quam
tacitus.
T. Ann. 1.88. 1: Interea Germanico per Gallias, ut diximus,
census accipienti cxcessisse Angustum adfertur. neptem eius
Agıippinam in matrimonio pluresque cx ea liberos habebat, ipse
Druso fratre Tiberii genitus, Augustae nepos, set anxius occultis
in se patrui aviaeque odüs, quorum causae acriores, μία iniquae.
S. de ira Π1 29. 2: quamvis vana nos concitaverint, per-
geveramus, ne videamur coepisse sine causa, et, quod iniquissimum
est, perlinaciores nos facit iniquilas irae; retinemus enim illam et
augenus, quasi argumentum sit iuste irascentis grurviler irasci.
T. Ann. Ill 26. 1: Velustissimi mortalium, nulla adhuc mala
libidine, sine probro, scelere eoque sine poena aut coereitionibus
agebant. neque praemiis opus erat, cum honcsta suople ingenio
peterentur; et ubi nihil contra morem cuperent, nihil per metum
vetabantur. αἱ postquam exui aequalitas ct pro modestia ac pu-
dore ambitio et vis incedebat, provenere dominationes multosque
apud populos aeternum mansere. quidam statim, aut postquam
regum pertaesum, leges malterunt. hae primo rudibus hominum
animis simplices erant; maximeque fama celebravit Cretensium,
quas Minos, Spartanorum, quas Lycurgus, ac mox Atheniensilbus
quaesitiores iam et plures Solo perseripsit. nobis Romulus, ut li-
bitum, imperitaverat: ... sed praecipuus Servius Tullius sanctor
legum fuit, quis etiam reges oblemperarent.
S. Ep. 90. 4—7: Sed primi mortalium quique ex his geniti
naturam inconrupti sequebantur, eundem habebant et ducem et
legem, conmissi melioris arbitrio. ... animo itaque rector elige-
batur ideoque summa felicitas erat gentium, in quibus non po-
terat potentior esse nisi melior. tantum enim quantum vult potest,
qui se nisi quod debet, non putat posse. illo ergo sacculo, quod
aureum perhibent, penes sapientes fuisse regnum Posidonius iu-
dicat. ... officium erat imperare, non regnum. nemo quantum posset,
adversus eos experiebatur, per quos coeperat posse, nec erat cui-
quam aut animus in iniuriam aut causa, cum bene imperanti bene
29
pareretur nihilque rex maius minari malc parentibus posset, quam
ut abirent e regno. sed postquam subrepentibus vitiis in Zyranni-
dem regna conversa sunt, opus esse Coepit legibus, quas et ipsas
inter initia tulere sapientes: Solon, qui Alhenas aequo iure fun-
davit, inter septem aevi sapientia notos. Lycurgum si eadem
aetas tulisset, sacro illi numero accessisset octavus. ... Hactenus
Posidonio adsentior. — Ep. 95. 14: poterant vitiis simplieibus
obstare remedia simplicis. -— Conf. fragmenta, quae solent L.
Annaeo Senecae tribui, attamen ad historias patris referenda vi-
dentur, apıd Lactant. instit. VII 15. 14 (Seneca III p. 437): at vero
Tarquinio regnante cum iam quasi adulta esse coepisset, servitium
non tulisse et reiecto superbae dominationis iugo maluisse legibus
oblemperare quam regibus. (conf. O. Rossbach: De Senecae philo-
sophi librorum recensione et emendatione, Vratislaviae 1888 p. 164).
Unde verisimile fit Tacitum non e superiore L. Annaei Se-
necae loco pendere, sed utrumque e Senecae patris historiis nunc
deperditis hausisse.
T.. Ann. IV 36. 12: quem odium publicum Zutiorem faciebat.
S. Ep. 96. 5: tut; contumeliae causa.
T. Ann. VI6. 5: adeo facinora atque flagitia sua ipsi quo-
que in supplicium verlerant..... quippe Tiberium non fortuna, non
sohludines protegebant quin forınenta pectoris suasque ipse poenas
fateretur.
S. Ep. 97. 13—16: „Ideo non prodest lafere peccantibus, quia
iatendi etiamsi felicitatem habent, fiduciam non habent.* ita est,
tnta scelera esse possunt, secura non possunt. ... quia prima
illa et maxima peccantium est poena, peccasse nec ullum scelus,
licet illud fortuna exornet muneribus suis, licet tueatur ac vin-
dicet, inpunitum est, quoniam sceleris in scelere supplicium est.
... bie consentiamus (sc. Epicuro) mala facinora conscientia fla-
gellari et plurimum illi tormenlorum esse eo, quod perpetua
illam sollicitudo urget ac verberat. ... multos fortuna liberat
poena, metu neminem. ... ideo numquam fides latendi fit etiam
iatentibus, quia coarguit illos conscientia et ipsos sibi ostendit,
proprium autem est nocentium trepidare. male de nobis actum
erat, quod multa scelera legem et vindicem eflugiunt et scripta
supplicia, niei illa naturalia et gravia de praesentibus solverent
80
et in locum patientiae timor cederet. Ep. 87. 24: atqui maximum
scelerum supplicium in ipsis est. Ep. 43. 4: Quid autem prodest
recondere se et oculos hominum auresque vitare? bona conscien-
tia turbam advocat, mala etiam in solitudine anxia atque solli-
cita est. Ep. 24. 16: ipsae voluptates in formenia verluntur. de
moribus 64 (Seneca III p. 464 Haase): nequitia ipsa sui poena
est. Ep. 42. 2: nec ulla maior poena nequitiae est quam quod
sibi ac suis displicet. Ep. 83. 27; 81. 22; 87. 22: dat enim
lucrum, sed cum metu, sollicitudine, iormentis et animi et corporis.
T. Ann. VI 10. 5: Vescularius Flaccus ac Iulius Marinus ad
mortem aguntur, e vetustissimis familiarum, Rhodum secuti et
apud Capreas individui, Vescularius insidiarum in Libonem inter-
nuntius; Marino participe Seianus Curtium Atticum oppresserat.
quo laetius acceptum sua exempla in consullores recudisse.
S. Ep. 81. 19: quod bonum exemplum circuitu ad facientem
revertitur, sicut mala exempla recidunt in auclores nec ulla mi-
seratio contingit 118, qui patiuntur iniurias, quas posse fieri fa-
eiendo docuerunt. Ep. 7. 5: Age, ne hoc quidem intellegitis,
mala exenmpla in eos redundare, qui faciuni? — Οοηΐ, Sall. hist,
148 (51), 1: Maxime vellem prava incepta consultoribus noxae
esse; hist. fr. inc. 89 (57): talia incepta, ni in consultorem vor-
tissent, rei publicae pestem factura.!) Curt. X 1. 6: laeti recidisse
iram in irae ministros. — Vocabulum consulior apud Senecam
non legitur.
T. Ann. VI 19. 5: inrilatusque suppliciis cunetos, qui carcere
attinebantur accusati societatis cum Seiano, necari iubet (sc.
Tiberius). |
S. de tranq. an. V 1: Mille trecentos cives, optimum quem-
que, occiderant (sc. triginta tyranni) nec finem ideo faciebant, sed
inrilabat se ipsa saevitia.
T. Aun. ΧΙ 20. 1: lanı Messalina facilitate adulteriorum iu
fastidium versa ad incognitas libidines profluebat. ... 13: nomen
tamen matrimonii concupivit ob magnitudinem infamiae, cusius
apud prodigos novissima voluptas est.
3) conf. G. Schoenfeld: De Tac. stud. Sall. p. 27.
81
|
5. Ep. 122.18: Causa tamen praceipua mihi videtur huius
morbi vitae communis fastidium. ... nolunt solita peccare, quibus
Peccandi praemsmum ıinfamta est.
T. Ann. XIV 10.1: Sed a Caesare perfecto demum scelere
magnitudo eius intellecta est. reliquo noctis modo per silentiunm
defirus, saepius porore ersurgens et mentis inops lucem opperie-
batur tamquam exilium adlaluram. ... ipse diversa simulatione
maestus et quasi incolumilali suae infensus ac morti parentis in-
lacrimans.
S. de elem. 1 13.3: O miserabilem illum, sibi certe! nam
ceieris misereri eius nefas est,.... qui, ubi eircumspexit, quaeque
fecit, quaeque facturus est, et conscientiam suam plenam sceleribus ac
tormentis adaperuit, saepe morlem limel, saepius oplat, invisior sibi
quam serrientilnis. Ep.105. 7 sq.: Secnritatis magna portio est nibil
miqui facere: confnsaın vitam et perturbatam inpotentes agunt.
tantum metuunt, quantum nocent nec ullo tempore vacant. tre-
pidant enim, cum fecerunt. haerent: conscientia aliud agere non
patitur ac subinde respondere ad se cogit. dat poenas quisquis
exspectat: quisquis autem meruil, exspeclal. tutum aliqua res in
mala conscientia praestat, nulla securum: putat enim se, etiamsi
non deprenditur, posse deprendi. et inter somnos movelur et,
quotiens alicuius scelus loquitur, de suo cogitat: non satis illi
obliteratum videtur, non satis tectum.
T. Ann. XIV 40. 8: Marcellus Asinio Pollione proavo clarus
eque morum spernendus habebatur, nisi quod pauperlalem prae-
cipouum malorum credebat.
S. de benef. 1 9.5: paupertatem alienam contemnere, suam
magis quam ullum aliud vereri malum. Ep. 80.5: Libera te pri-
mum metu mortis: illa nobis iugum inponit. deinde melu pauper-
iatis. si vis scire, quam nihil in illa mali sit, conpara inter se
pauperum et divitum voltus: saepius pauper et fidelius ridet.
Ep. 123. 16: paupertas nulli malum est nisi repugnanti.
T. Anu. XIV 39. 14: is non inritato hoste neque lacessitus
honestum pacis nomen segni οἷο imposwil. (conf. etiam Ann.
ΧΙ 21. 1.)
32
S. Ep. 92. 25: vitiis nostris nomen virtutis inponimus. de
brev. vitae XII 9: Non est ergo hic otiosus, aliud illi nomen in-
ponas: aeger est, immo mortuus est; ille otiosus est, cui otii sui
et sensus est. .
T. Ann. XIV 56. 14: Seneca, qui finis omnium cum domi-
nanle sermonum, grales αὐτί.
S. de ira II 33. 2: Notissima vox est eius, qui in cultu regum
consenuerat: cum illum quidam interrogaret, quomodo rarissimam
rem in aula consecutus esset, senectutem: „iniurias“, inquit, „ac-
cipiendo et gralias agendo.“ saepe adeo iniuriam vindicare non
expedit, ut ne fateri quidem expediat.
T. Ann. XVI 16. 10: detur hoc inlustrium virorum posteritali,
ut quo modo exsequiis a promisca sepultura separantur, ta in
traditione supremorum accipiant habeantque propriam memoriam.
S. de benef. IV 30.1: Aliquando daturum me etiam indignis
quaedam non negaverim in honorem aliorum, sicut in petendis
honoribus quosdam turpissimos nobilitas industriis sed novis prae-
tulit non sine ratione; sacra est magnarum virtutum memoria,
et esse bonos plures iuvat, si gratia bonorum non cum ipsis
cadit. — 4. Hic egregiis maioribus ortus est: qualiscumque est,
sub umbra suorum lateat. ut loca sordida repercussu solis in-
lustrantur, ia inertes maiorum suorum luce resplendeant. 31.1:
Excusare hoc loco tibi, mi Liberalis, deos volo. interdum enim
solemus dicere: „Quid sibi voluit providentia, quae Arrhidaeum
regno inposuit?* Illi pulas hoc datum? patri eius dalum est el
fratri. „Quare C. Caesarem orbi terrarum praefecit, hominem
sanguinis humani avidissimum ...?* Quid ergo? iu hoc uli datum
putas? dalum est patri eius (Grermanico, datum avo pronvoque et
ante hos aliis non minus claris viris, etiam si privati paresque
aliis vitam exegerunt.
B.
Orationes Tacitinae sententiis e Seneca petitis exornatae.
T. Hist. T 30. 1 (in Pisonis oratione): Nihil adrogabo mihi
nobilitatis aut modestiae; neque enim relatu virlulum in compara-
tione Othonis opus est. vilia, quibus solis gloriatur, evertere im-
88
perium, etiam cum amicum imperatoris ageret. habitune et in-
cessu an illo muliebri ornatu mereretur imperium? falluntur quibus
kururia specie liberalitatis inponit!): perdere iste sciel, donare nesciel.
(Am. XV 48. 4: is (sc. C. Piso) Calpurnio genere ortus ac ınultas
insignesque familias paterna nobilitate complexus, claro apud
volgum rumore erat per virlulem aul species virlulibus simtles.
Bist, 1 52. 6: nec consularis legati mensura, sed in maius oınnia
accipiebantur. et ut Vitellius apud severos humilis, ita comitatem
bonitatemque faventes vocabant, quod sine modo, sine tudicio do-
narel sua, largirelur aliena; simul aviditate imperi dandi :ipsa vitia
pro tirlulibus interpretabanlur.)
5. Ep. 120.8 8q.: Haec et eiusmodi facta imaginem nobis osten-
dere virtulis. adiciam, quod nırum fortasse videatur: mala inter-
dum speciem homesli obtulere et optimum ex contrario nituit. sunt
enim, ut seis, virlulibus vilia confinia, et perditis quoque ac tur-
pibus recti similitudo est. sic mentilur prodigus liberalem, cum
plurinum intersit, ulrum quis dare scial an servare nescial. mulli,
inguam, sunt, Lucili, qui non donant, sed proiciunt: non voco ego
iiberalem pecuniae suae iratum. imitatur neglegentia facilitatem,
temeritas fortitudinem. haec nos similitudo coegit adtendere et
distinguere specie quidem vicina, re autem plurimum inter se .
dissidentia. de vita beata XXIV 1: Errat, si quis existimat facilem
rem esse donare: plurimum ista res habet difficultatis, si modo
cmsilio tribuitur, non casu οἱ impelu spargitur. Ep. 45.7: Adu-
latio quam similis est amicitiae! non imitatur tantum illam, sed
vincit et praeterit. apertis ac propitiis auribus recipitur et in
praecordia ima descendit, eo ipso gratiosa, quo laedit: doce
guemadmodum hanc similitudinem possim dinoscere. venit ad
me pro amico blandus inimicus. vitia nobis sub viriuium nomine
obrepunt. temeritas sub titulo fortitudinis latet. moderatio vocatur
ignavia. pro cauto timidus aceipitur: in his magno perieulo erra-
mus. his certas notas inprime. de clem. I 3.1: nam cum sint
δα quaedam viriules imitantia, non possunt secerni, nisi iis
signa, quibus dinoscantur, inpresseris. Ep. 95.65: ait utilem futu-
ram et descriptionem cuiusque virfulis: hane Posidonius etholo-
giam vocat, quidam characterismon adpellant, signa cuiusque
I) Tacitaum expressit Plinius Ep. II 6.7: ne tibi, optimae indolis iuveni,
quorundam in mensa luxuria specie frugalitatis imponat.
g
34
virlutis ac υἱὲ et notas reddentem, quibus inter se simila dis-
eriminenfur. (conf. Iuvenal. XIV 110: fallit enim vitium specie
virtutis et umbra). — Ep. 120.5: aliqua benigna facta, aliqua
humana, aliqua fortia nos obstupefecerant: haec coepimus tam-
quam perfeeta mirari. suberant illis multa οἷα, quae species con-
spieui alieuius facti fulgorque celabat: hace dissimulavimus. na-
tura iubet augere laudanda. nemo non gloriam ultra verum tulit:
ex his ergo speciem ingentis boni traximus.
T. Hist. II 46. 9: is (sc. Plotius Firmus) praetorii prae-
fectus identideın orabat, ne fidissimum exercitum, ne optime
meritos milites desereret: maiore animo tolerari adversa quam
relinqui; fortes et strenuos etianı contra fortunam insistere spei,
timidos et ignavos ad desperationem formidine properare. (Ann.
V 8.10: at Pomponius multa morum elegantia et ingenio in-
lustri, dum adversam forltunam aequus tolerat, Tiberio super-
stes fuit.)
S. nat. quaest. IIl praef. 12 sq.: Quid est praecipuunı? posse
laeto animo adversa lolerare. quiequid aceiderit, sic ferre, quasi
volueris tibi accidere. ... flere, queri, gemere desciscere est. quid
est praecipuum? animus contra calumilales forlis et contumax. ad
Polyb. de consol. XVI 2: Tulit hoc tamen tam triste vulnus
eadem magniludine aninmi M. Antonius, qua omnia alia adversa
toleraveral. Ä
T. Hist. IV 17. 22 (in Civilis oratione); nuper certe caeso
Quintilio Varo pulsam e Germania servitutem, nec Vitellium prin-
cipem, sed Caesarem Augustum bello provocatum. libertatem
natura etiam mutis animalibus datam, virlulem proprium hominum
bonum.
S. Ep. 16.9 sq.: In homine optimum quid est? ratio: hac ante-
cedit animalia, deos sequitur. ratio ergo perfecta proprium bonum
est, cetera illi cum animalibus satisque communia sunt.... habet
inpetum ac motum volunlarium: et bestiae et vermes. ... Quid
in homine proprium? vatio.... haec ratio perfecta virtus vocatur
eademque honestum est. id itaque unum bonum est in homine,
quod unum hominis est. de ira 1 3.6 sq.: μία animalia humanis
affectibus carent, habent autem similes illis quosdam inpulsus:
alioquin, si amor in illis esset et odium, esset amieitia et simul-
35
tas, dissensio et concordia; quorum aliqua in illis quoque extant
vestigia, ceterum humanorum pectorum propria bona malaque sunt.
nulli nisi homins concessa prudentia est, providentia, diligentia,
eogitatio, nec tantum rirtulibus humanis animalia sed etiam vitiis
prohibita sunt. Ep. 76. 15 sq.: bonus autem est (sc. homo), si ratio
erplieita et recta est et ad naturae suae voluntatem adcommo-
data. haec vocatur virtus, hoc est honestum et unicum hominis
bonum. Ep. 94.8: cum rirlulem unicum bonum hominis adama-
verit. Ep. 123.16: Nemo est casu bonus. discenda virtus est.
volaptas humilis res et pusilla est et in nullo habenda pretio,
communis cum mulis unimalibus.
T. Ann. IV 34,27 (in Cremutii Cordi oratione): namque
spreta exolescunt: si irascare, adgnila videntur.
δ, de const. sap. XIV 3: non vindicavit iniuriam (sc. Cato),
ne remisit quidem, sed factam negavit; maiore animo non agnovil
quam ignovisset. de ira IL 32.2 sq.: Melius putavit non agnoscere
quam vindicare. ... magni animi est iniurias despicere.
T. Ann. IV 40.3 (in Tiberii oratione): celeris mortalibus in
eo stare consilia, quid sibi conducere putent; principum diver-
sam esse sortem, quibus praecipua rerum ad famam derigenda.
Ann. IV 38. 19: cetera principibus statim adesse: unum insatia-
biliter parandum, prosperam sui memoriam; nam contemptu famae
contemni virtutes.
5. de clem. I 15. 5: quilibel nostrum debuisset adversus
opiniones malignas satis fiduciae habere in bona conscientia,
principes multa debent etiam famae dare, de clem. 1 8.1: Alia
condicio est eorum, qui in turba, quam non excedunt, latent,
quorum et virtutes, ut adpareant, diu luctantur et vitia tenebras
habent; vestra facta dietaque rumor excipit, et ideo nullis magis
eırandum est, qualem famam habeant, quam qui, qualemcumque
meruerint, magnam habituri sunt. ad Marc. de consol. 1V 3: de-
disti operam, ne quid esset, quod in te quisquam reprenderet;
nec id in maioribus modo observasti, sed in minimis, ne quid
faceres, eui famam, liberrimam principum iudicem, velles ignoscere.
T. Ann. XI1 20. 8: quin arriperet oblata et servaret exulem,
eui inopi quanto Zongiorem vilam, tanto plus supplicii fore.
‘
o
86
S. Ep. 101.12 84ᾳ.: Quod miserrimum erat, si incidisset, optatı
et tamquam vita petitur supplici mora. ... est tanti volnus suun
premere et patibulo pendere distrietum, dum differat id, quoc
est in malis optimum, supplich finem? ... optat ultima malorum
et, quae pati gravissimum est, extendi ac sustineri cupit: qua
mercede? scilicet vilae longioris. quid autem huius vivere est?
diu mori. ad Polyb. de consol. IX 6: Si velis eredere altius veri-
tateın intuentibus, omnis vila supplicium est.... in hoc tam pro-
celloso et ad omnes tempestates exposito mari navigantibus nullus
portus nisi mortis est. conf. de benef. II 5.3.
T. Ann. XIII 27. 6: si separarentur libertini, manifestam fore
penuriam ingenuorum. non frustra maiores, cum dignitatem ordi-
num dividerent, libertatem in communi posuisse. quin et manu
mittendi duas species institutas, ut relinqueretur paenitentiae
aut novo beneficio locus. quos vindicta patronus non liberaverit
velut vinclo servitutis attineri. dispiceret quisque merita tardeque
concederet quod datum non adimeretur. haec sententia valuit.
S. de vita beata XXIV 2sq.: „Quid? tu* inquis „recepturu:
donas?“ Immo non perditurus: eo loco sit donatio, unde repet
non debeat, reddi possit; beneficium conlocetur quemadmodun
thensaurus alte obrutus, quem non eruas, nisi fuerit necesse
quid? domus ipsa divitis viri quantam habet bene faciendi ma
teriam! quis enim liberalitatem tantum ad togatos vocat? homi
nibus prodesse natura me iubet: servi liberine sint hi, ingenu
an kbertini, iustae libertatis an inter amicos datae, quid refert'
ubicumque homo est, ibi benefici locus est.
T. Ann. XV 21.9 (in oratione Paeti Thrascae): plura saep
peccanlur, dum demeremur quam dum offendimus. quacdam imm:
virtutes odio sunt, severitas obstinata, invictus adversum gratiau
animus.
S. de benef. II 24. 1: Alii pessime loquuntur de optim«
meritis. /utius est quosdam offendere quam demeruisse; argumen
tum enim nihil debentium odio quaerunt. de benef. III 1. 1.
adeoqgue in contrarium itur, ut quosdam habeamus infestissimos
non post beneficia tantum sed propter beneficia. de benef. I
14, 1—5. |
N
ger
Zn BE τῷ
37
T. Ann. XV 59.9: multa experiendo confieri, quae segnibus
ardua videantur.
$. Ep. 50. 9: quemadmodum virtutes receptae exire non
possunt facilisque earum tutela est, ita initium ad illas eundi
arduum, quia hoc primum inbecillae mentis atque aegrae est, for-
midare ınexperta.
Denique videamus, quatenus orationes, quas Tacitus Senecam
habentem facit, operibus Senecae ad philosophiam pertinentibus
respondeant.
T. Ann. XIV 53. 5: medio temporis tantum honorum atque
opım in me cumulasti, ut nihil felicitati meae desit nisi mo-
deralio eiuß.
ὃ, Ep. 39.4: Magni animi est magna contemnere ac medio-
eria malle quam nimia. ... idem animis quoque evenit, quos in-
moderata felicitas rumpit. de prov. IV 10: Cum omnia, quae ex-
eesserunt modum, noceant, perniciosissima felicilalis intemperantia
est. Ep. 74. 11: natat omne consilium nee inplere nos ulla feli-
alas potest.
T. Ann. XIV 53. 13: studia, ut sic dixerim, in umbra educata.
$. Ep. 36. 1: qui illum obiurgant, quod umbram et otium
petierit.
T. Ann. XIV 53. 20: ubi est animus ille modicis contentus?
S. ad Helv. de consol. XV 1: Ubi est :lle, quo viso tristem
voltum relaxavi...? nat. quaest. I prolog. 11: sursum ingentia
spatia sunt, in quorum possessionem animus admittitur, et ita,
Si secum minimum ex corpore tulit, si sordidum omne detersit
et expeditus levisque ac contentus modico emicuit.
T. Ann. XIV 54.6: in hoc itinere vilae.
S. de benef. III 31.5: cursum ad rectum iler vitae derexisse;
Ep. 44. 7: per insidiosum iler vitae.
T. Ann. XIV 54. 14: hoc quoque in tuam gloriam cedet,
e08 ad summa vexisse qui et modica tolerarent.
S. nat. quaest. ΠῚ praef. 8: Quid exsultas? haec, quibus
teheris ad summum, nescis ubi te relietura sint: habebunt suum,
non tuum finem.
T. Ann. XV 62.2: conversus ad amicos (sc. Seneca), quando
merilis eorum referre graliam prohiberetur, quod unum iam et
tamen pulcherrimum habeat, imaginem vitae suae relinquere testa-
38
tur, cuius si memores essent, bonarum artinm famam fructuw
constantis amiciliae laturos.
S. Ep. 81. 31: in tanta iudiciorum diversitate referende 2
bene merentibus graliam omnes tibi uno, quod aiunt, ore adfirmz
bunt. — de benef. VII 27.1: Si tibi vilae nosirae vera imaq
succurret. ad Marc. de consol. II 5: Nullam habere imaginem Ali
carissimi voluit, nullam sibi de illo fieri mentionem. — fragm.
II libri „quomodo amieitia continenda sit“ (‘Breslauer Philol.
Abhandl. vol. Π 8 p. XXVII sq.; Seneca III p. 435 Haase): fü-
gientem memoriam reducamus; utamur, ut in prima parte dice-
bam, animi velocitate, neminem a nobis amicum abesse patia-
mur, in animum subinde nostrum revertantur; futura nobis
promittamus, praeterita repetamus: „sie ille manus, sic ora fere-
bat.“ imago effingatur animo notabilis et e vivo petita, non eva-
nida et muta. „sic ille manus, sic ora ferebat:* adiciamus illi,
quae magis ad rem pertinent: sic loquebatur, sic hortabatur, sic
deterrebat, sic erat in dando consilio expeditus, in accipiendo
facilis, in mutando non pertinax; sic solebat beneficia libenter
dare, patienter perdere; sic properabat benignitas eius, sic iras-
cebatur, eo vultu ab amico vincebatur, quo solent vincere; ceteras
virtutes pererremus, in harum usu tractatuque versemur.
T. Ann. XV 62. 8: rogitans ubi praecepta sapientiae, ubi
tot per annos medilala ratio adversum imminentia?
S. nat. quaest. VI 32. 12: Hoc adfigamus animo, hoc nobis
subinde dicamus: „moriendum est. quando, quid tua? mors na
turae lex est, mors tributum officiumque mortalium malorumqu«
omnium remedium est: optavit illam quisquis timet.“ Omnibu:
omissis hoc unum, Lucili, medilare, ne mortis nomen reformides
effice illamı tibi cogitatione multa familiarem, ut, si ita tulerit
possis illi et obviam exire. Ep. 4. 5: Hoc cotidie meditare, u
possis aequo animo vitam relinquere. Ep. 23.4: meditari dolo-
rum patientiam. Ep. 26. 8: „Meditare mortem, vel, si commodius
sit, transire ad divos;“ 10: „Meditare mortem.“ qui hoc dieit,
meditari libertatem iubet. de prov. VI 7: adtendite modo et vide-
bitis, quam brevis ad Äbertatem et quam expedita ducat via.
(conf. T. Ann. XV 64. 17: libare se (sc. Senecam) liquorem illum
Iovi kberatori; Ann. XVI 35.6: „libamus“, inquit (sc. Thrasea),
„lovi iberatori.“) Ep. 36. 8: Quid huic ergo meditandum est!
quod adversus omnia tela, quod adversus omne hostium genus
89
bene facit, mortem contemnere. Ep. 118. 27: Doce me... nullum
animal felix esse sine fortitudine, nisi contra fortuita convaluit
et omnes casus, antequam exciperet, meditando praedomuit.
T. Ann. XV 63. 4: in coniemplatione vitae per virtutem
actae desiderium mariti solaciis honestis toleraret.
S. ad Marc. de cousol. XXIV 4: Harum contemplatione vir-
wtum filium gere quasi in sinu! Ep. 40. 1: imagines nobis ami-
rum absentium iucundae sunt, quae memoriam renovant et de-
siderium absentiae falso atque inani solacio levant. Ep. 78. 3:
in remedium cedunt honesta solacia: et quicquid animum erexit,
etiam corpori prodest. |
T. Ann. XV 61. 5: nec sibi promptum in adulaliones inge-
nium. idque nulli magis gnarum quam Neroni, qui saepius liber-
fatem Senecae quam servilium expertus esset.
S. de clem. II2. 2: Diutinus me inmorari huie patere voci,
non ut blandum auribus tuis (nec enim hic mihi mos est; malu-
erim veris offendere quam placere adulando).
C.
Praecepta philosophiae Annaena a Tacito usurpata.
T. Agr. 3. 6: natura tamen infirmitatis humanae tardiora
sunt remedia quam mala; et ut corpora nostra lente augescunt,
cito extingunntur, sic ingenia studiaque oppresseris facilius quam
revocaveris.
S. Ep. 91.6: Quicquid longa series multis laboribus, multa
deum indulgentia struxit, id unus dies spargit ac dissipat:
longam moram dedit malis properantibus, qui diem dixit: hora
momentumque temporis evertendis imperiis sufficit. esset aliquod
inbecillitatis nostrae solacium rerumque nostrarım, si tam tarde
perirent cuncta quam fiunt: nunc incrementa /ente exeunt, festi-
natur in damnum. — Etiam corporum nostrorum comparationem
habet S. nat. quaest. VI 3. 1: quibusdam vitiis, «ut corpora
nostra, turbantur (sc. caelum et terra); nat. quaest. III 15. 4:
ut in nostris corporibus, ita in illa (sc. natura) saepe humores
vitia coneipiunt; nat. quaest. III 15.1 et5; 30.4; V 4.2; VI 14.2.
T. Agric. 3. 9: subit quippe etiam ipsius inertiae dulcedo,
et invisa primo desidia postremo amalur.
S. de prov. IV 15: Nihil miserum .est, quod in naturam con-
suetudo perduxit; paulatim enim voluptuti sunt, quae necessitate
40
coeperunt. de trang. an, 1 8: Sic ego vereor, ne consuetudo, quae
rebus adfert constantiam, hoc vitium mibi altius figat; tam ma-
lorum quam bonorum longa conversatio amorem induit.
T. Agric. 42. 14: proprium humani ingenii est odisse quem
laeseris.
S. de ira II 33. 1: Hoc babent pessimum animi magna for-
tuna insolentes: quos Ilaeserunt, et oderuni. — Eadem qua T.
dicendi forma usus est S. de ira 11129. 1: Turpe est odisse,
quem laudes.
T. Agric. 42. 18: sciant, quibus moris est inlieita mirar],
posse etiam sub malis principibus magnos viros esse.
S. de trang. an. V 3:.ut scias et in adflicta re publica esse
occasionem sapienti viro ad se proferendum.
T. Hist, IV 3.7: tanto proclivius est iniuriae quam beneficio
vicem exsolvere, quia gratia oneri, ullio in quaeslu habelur.
S. de benef. I 1.8: cum ila natura conparalum sit, ut allius
iniuriae quam merila descendant et illa cito defluant, has tenax
memoria custodiat, quid expectat, qui offendit, dum obligat? Ep.
81. 15: in hac conparatione beneficii et iniuriae vir bonus iudi-
cabit quidem quod erit aequissimum, sed beneficio favebit: in
hanc erit partem proclivior. ... 17: errat enim, si quis beneficium
accipit libentius quam reddit. quanto hilarior est, qui solvit quam
qui mutuatur, tanto debet laetior esse, qui se maximo aere ali-
eno accepti benefici exonerat, quam qui cum maxime obligatur.
... 23: quid autep eo miserius, cwi beneficia excidunt, haerent in-
iuriae? de benef. I 3. 1: Is perdit beneficia, qui cito se perdi-
disse credit; at qui instat et oneral priora scquentibus, etiam ex
duro et inmemori pectore graliam extundit. de benef. IV 40. 2:
utique cum quidam recipere beneficium iniuriam iudicent et bene-
fieia subinde aliis beneficis onerent. de moribus 128 (Seneca
III p. 467 Haase): Multi sunt obligandi, pauci offendendi. nam me-
moria beneficiorum fragilis est, iniuriarum tenax. de benef.
VI 5.1: Dedisti benefictum, iniuriam postea fecisti; et beneficic
gratia debebatur et iniurige ultio. Ep. 81. 7: „Hoc certe, inquis,
iustitiae convenit, suum cuique reddere, beneficio gratiam, iniuriae
lalionem aut certe malam gratiam.“
41
T. Ann. III 55. 18: nisi forte rebus cunctis inest quidam velut
orbis, ut quem ad modum temporum vices, ita morum vertanlur.
S. Ep. 36. 11: Sed postea diligentins docebo omnia, quae
videntur perire, mutari. aequo animo debet rediturus exire.
observa orbem rerum in se remeantium: videbis nihil in hoc
mando exstingui, sed vicibus descendere ac surgere: aestas ab-
it, sed alter illam annus adducet. hiems cecidit, referent illam
sui menses. solem nox obruit, sed ipsam statim dies abiget. Ep.
24. 26: nullius rei finis est, sed in orbem nexa sunt omnia: fu-
giunt ac sequuntur, diem nox premit, dies noctem, aestas in autum-
num desinit, autumno hiems instat, quae vere conpescitur: omnia
[sic] transeunt ut revertantur. Ep. 71. 13. sq.: Certis eunt cuncta
temporibus: nasci debent, crescere, exstingui. ... quicquid est,
non erit: nec peribit, sed resolvetur. nobis solvi perire est.
proxima enim intuemur: ad ulteriora non prospicit mens hebes
et quae se corpori addixit: alioquin fortius finem sui suorumque
pateretur, si speraret, [ut] omnia 1118, sic vitam mortemque »er
rices ire et conposita dissolvi, dissoluta conponi, in hoc opere
aeternam artem cuncta temperantis dei verti. Ep. 108. 19 sq.:
at Pythagoras omnium inter omnia cognationem esse dicebat et
animorum commercium in alias atque alias formas transeun-
tum. ... videbimus, per quas temporum vices et quando per-
erratis pluribus domiciliis in hominem revertatur. ... non credis
nihil perire in hoc mundo, sed mutare regionem? nec tantum
vaelestia per certos eircuitus verti, sed animalia quoque per
rices ire et animos per orbem agi? (conf. de benef. V 8.4—6;
Ep. 119. 8; de rem. fort. II5; Herodot. I 207.)
T. Ann. IV 3. 10: hanc ut amore incensus adulterio pellexit,
et postquam primi flagitii potitus est (neque femina amissa pu-
dicitia alia abnuerit), ad coniugii spem, consortium regni et necem
mariti impulit.
Hieronymus adv. Iovinian. lib. I p. 192 (Seneca ΠῚ p. 432,
18 Haase): Doctissimi viri vox est, pudicitiam inprimis esse re-
tinendam, qua amissa omnis virtus ruit: in hac muliebrium vir-
tutum principatus est. haec pauperem commendat, divitem cex-
tollit, deformen redimit, exornat pulchram. S. Ep. 88. 8: doce
me, quid sit pudicitia et quantum in ea bonum, in corpore an
in animo posita sit.
42
Referuntur Hieronymi verba supra a me laudata inter frag-
menta Senecae libri nunc deperditi, qui inscribebatur „de matri-
monio“, quoniam Hieronymus ipse dieit se auctore usum esse
Seneca; conf. adv. Iovinian. Ὁ. I p. 191 (Seneca III p. 433. 81
Haase): Scripserunt Aristoteles Plutarchus ct noster Seneca de
ıatrimonio libros, ex quibus et superiora nonnulla sunt οἱ ista,
quae subicimus. — Non nimis autem Hieronymum Senecae verba
immutasse inde elucet, quod dictio, qua Hieronymus hoc loco
utitur, quibusdam locis proxime accedit ad eam dictionem, quam
Seneca in libris ad nostram usque memoriam servatis usurpat
conf. e. g: Hieronym.: haec (sc. pudieitia) pauperem commendat
divitem extollit, deformem redimit, exornat pulchram. S. nat
quaest. 117. 4: formosus, ut vitaret infamiam, deformis, u
sciret redimendum esse virtutibus quicquid corpori deesset. —
Hieronym.: bene meretur de maioribus, quorum sanguinem furtiv:
sobole non vitiat, bene de liberis, quibus nec de matre erube
scendum nee de patre dubitandum est. S. de clem. 113. 5: ben.
se meriturum de liberis suis quisque non dubitat, quibus talı
saeculum ostenderit. — Hieronym.: bene inprimis de se, quam ı
contumelia externi corporis vindicat. S. ad Polyb. de consol
XI 1: ab hac te infamia vindica. — Hieronym.: hanc rara inter fe
minas virtus alfius saeculorum omnium memoriae quam ut ex
cidere possit, infixit. S. Ep. 75. 1: quando, quae didiceris, adfige
tibi ita, ut excidere non possint?
Itaque, quoniam constare videtur Hieronymum fere ad ver
bum sccutum esse Senecae librum de matrimonio deperditur
alium eiusdem Hieronymi locum cum loco quodam Taeitino con
ferre non sane audacius videatur.
T. Agric. 6. 2: Domitiam Decidianam, splendidis natalibu
ortam, sibi iunxit; idque matrimonium ad maiora nitenti decu
ac robur fuit. vixeruntque mira concordia, per mutuam caritaten
et in vicem se anteponendo, nisi quod in bona urore tanto maioı
laus, quanto in mala plus culpae est. Agrie. 9. 23: consul egre
giae tum spei fillam iuveni mihi despondit.
Hieronym. adv. Iovinian. lib. I p. 191 (Seneca III p. 428
45 Haase): et quomodo divitiae et honores et corporum sanita
tes et cetera, quae indifferentia nominamus, nec bona nec mal
sunt sed velut in meditullio posita usu et eventu τοὶ bona ve
48
mala fiunt, ita et urores sitas in bonorum malorumque confinio.
grave autem esse viro sapienti venire in dubium, utrum bonam
an malam ducturus sit. S. de benef. IV 33. 2: Omne hac via
procedit officium: sic serimus, sic navigamus, sic militamus, sic
urores ducimus, sic liberos tollimus; cum omnium horum incertus
sit eventus, ad ea accedimus, de quibus bene sperandum esse
credidimus. quis enim pollicetur serenti proventum, naviganti
portum, militanti vietoriam, marito pudicam uxorem, patri pios
liberos? sequimur, qua ratio, non qua veritas traxit. de rem.
fort. XVI1: „urorem bonam amisi.“ utrum inveneras bonam,
an feceras? ... si feceras, bene spera: res periit, salvus est
artifex.
T. Ann. IV 18. 10: destrui per haec fortunam suam Caesar
inparemque tanto merito rebatur. nam beneficia eo usque laeta
sunt, dum videntur exsolvi posse: ubi multum antevenere, pro
gratia odium redditur.
S. Ep. 81. 32: Eo perductus est furor, ut periculosissima
res sit beneficia in aliquem magna conferre: nam quia putat turpe
non reddere, non vult esse, cui reddat. tibi habe, quod accec-
pisti: non repeto, non exigo. profuisse tutum sit. nullum est
odium perniciosius quam e beneficii violati pudore. Ep. 19. 11:
Nullum habet maius malum occupatus homo et bonis suis ob-
sessus, quam quod amicos sibi putat, quibus ipse non est, quod
beneficia sua efficacia iudicat ad conciliandos amicos, cum gui-
dam, quo plus debent, magis oderint: leve aes alienum debitorem
facit, grave inimicum. de benef. IV 40.1 sq.: Animum praestare
gratum debeo, ceterum aliquando me referre gratiam non pa-
titur mea infelicitas, aliquando felicitas eius, cui debeo. quid
enim regi, quid pauper diviti reddam, utique cum quidam
recipere beneficium iniuriam iudicent et beneficia subinde aliis
beneficiis onerent? quid amplius in horum persona possum quam
velle? nec enim ideo beneficium novum reicere debeo, quia non-
dum prius reddidi. accipiam tam libenter, quam dabitur, et
praebebo me amico meo exercendae bonitatis suae capacem ma-
teriam; qui nova accipere non vult, acceptis offenditur. de benef.
I 3.1: Is perdit beneficia, qui cito sc perdidisse credit; at qui
instat et onerat priora sequentibus, etiam ex duro et inmemori
pectore gratiam extundit. non audebit adversus multa oculos
44
adtollere; quocumque se converterit memoriam suam fugiens, ibi te
videat; beneficiis illum tuis cinge.
T. Ann. V 2.9: dicax idem et Tiberium acerbis facetiis in-
ridere solitus, quarum apud praepotentes in longum memoria est.
Ann. XV 63. 14: saepe asperis facetiis inlusus, quae ubi multum
ex vero traxere, acrem sui memoriam relinquunt.
S. de clem. 1 10. 3: contumelias quoque suas, quae acer-
biores principibus solent esse quam iniuriac, nulla crudelitate
exsequebatur (sc. Augustus).
Pars altera.
III NN
De Tacito sermonis Annaeani imitatore.
Seneca quidem id stili genus, quod partim a patre adopta-
verat, partim ipse excoluerat, eiusque proprietatem supra (p. 2)
adumbravimus, usque ad vitae exitum in omnibus, quos soluta
oratione scripsit, libris (nam cum his solis mihi res est) ser-
vavit. Eius autem sermonis, quo Tacitus in variis operibus usus
est, non solum discrimina agnoscuntur, verum etiam progressus.
Etenim in dialogo de oratoribus, quem sub Domitiani imperio
.composuit, quamquam eam dictionem, quam Quintilianus commen-
daverat, id est Ciceronianum dicendi genus, sequitur atque propter
oratoriam opusculi ımateriam Ciceronis de eloquentia libroruın
imitationem adfectat, tamen vestigia quaedam Annaeanae dic-
tionis quamvig levia ibi quoque exstant. Maximum autem mo-
mentum Senecae et philosophia et sermo in media stili Taeitini
aetate habuit, quibus temporibus Germaniam, Agricolam, Histo-
riarım libros composuit. Extrema denique aetate, qua Annalium
libros confecit, tam artificiosa placuit Tacito dictio, ut, quamvis
Seneca ad Tacitum valere minime desierit, tamen ad suam pro-
prietatem stilum Tacitinum pervenisse tuo iure dixeris.
Vestigia Annaeanae dictionis in dialogo de oratoribus latentia
indagavit Lud. Kleiber: Quid Tacitus in dialogo prioribus serip-
toribus debeat, Halis Saxonum 1883, p. 18 --- 80, falsus auteın est,
quod Tacitum 'stare a partibus adversariorum Senecae’ et 'ora-
tionem Taciti in commune frustra cum Seneca comparari' statuit.
Nam quo tempore Tacitus dialogum composuit, potuit ille quidem
id stili genus, quo in prioribus libris historici argumenti utitur,
usurpare, sed non usurpavit oratoria opusculi abductus materia.
Et profecto si quis orationem alterius quasi speciem intuens imi-
tatur, non tam forma dictionis ducitur quam materia, quae tracta-
tur. Sic Tacitus in dialogo, ut oratorem se exhibeat, summi
oratoris Ciceronis orationem sequitur, in libris historici argu-
46
menti Sallustium et Livium, in rebus ad philosophiam perti-
nentibus Senecam philosophum. Nec Senecae oratio prorsus 8
Ciceroniana, quam Tacitus in dialogo adfectat, abhorret, immo
flumen quidem Ciceronianae dietionis Seneca cohibuit, sed in
singulis dietionibus prope ad Ciceronem accedit. Stili igitur
genera non adeo inter se discrepant, ut non multa paria etiam
in sermonis proprietatibus inter se contrariis inveniantur. Neque
igitur mirum, quod in dialogo vestigia Annaeanae dictionis ex-
stant, sed latent magis quam patent nec quiequam probant nisi
Taeito, cum dialogum componeret, Senecae de philosophia libros
cognitos fuisse. In enumerandis quidem exemplis Kleiber lon-
gius quam licet mihi videtur progressus esse; omissis eis quae ille
laudavit exemplis, ut Tacitum iu dialogo a Seneca pendere doceret,
pauca infra addo, quae alicuius momenti esse mihi videntur.
In libris Taciti res gestas enarrantibus stili fundamentum
efficitur dietione Sallustiana et Liviana, ita tamen, ut misceatur
cum Senecae dictione. Hanc autem non eodem modo quo Sal-
lustianam imitatur, quam plerumque ad litteram sequitur, immo
verbosiorem formam dicendi, quae Senecae in deliciis erat, saepe
coartat atque concidit; hoc enim vel maxime Senecae et Taeiti
dietiones inter se differunt, quod Seneca fere ingenti copia ver-
borum utitur, minima Taecitus, ut innumerabilia verba apud Sene-
cam legantur, quibus Tacitus abstinuit, contra eorum verborum
numerus, quae Tacitus in usum suum converterit, sed quae apud
Senecam non legantur, sit minimus. Neque illam verborum collo-
cationem, qua Seneca uti solebat, ut ea vox, in qua summa sen-
tentiae vis posita esset, principem locum teneret vel quaesita
ratione singulae orationis partes inter se opponerentur, Tacitus
respuit. In laudandis autem exemplis eum Taeciti operum ordinem,
quo singula composuit, sequor; neque certa imitationis exempla
a fortuito consensu anxie separanda esse arbitratus sum.
Dialogus.
T. Dial. 5. 20: nam si ad utikltatem vitae omnia consilia
factaque nostra dirigenda sunt, quid est ftutius quam eam ex-
ercere artem, qua semper armatus praesidium amicis ... feras,
ipse securus etc. ...?
S. de elem. 13. 2: Nullam ex omnibus virtutibus homini
magis convenire, cum sit nulla humanior, constet necesse est
£
41
ıon solum inter nos, qui hominem sociale animal, communi bono
genitum, videri volumus, sed etiam inter illos, qui hominem vo-
Inptati donant, quorum omnia dieta /uclaque «ad utililales suas
spectant; nam si quietem petit et otium, hanc virtutem naturae
suse nanctus est, quae pacem amat et manus retinet. Ep. 48. 2:
Iteram ego tamquam Epicureus loquor? mihi vero idem expedit,
quod tibi: aut non sum amicus, nisi, quicquid agitur ad te per-
tinens, meum est. consortium rerum omnium iuter nos facit ami-
eitia, ... nec potest quisquam beate degere, qui se tantum in-
tuetur, qui omnia ad ulililales suas convertit: alteri vivas oportet,
si vis tibi vivere. (conf. Ep. 71. 3; 95. 45.)
T. Dial. 6. 5: videre plenam semper et frequentem domum
suam concursu splendidissimorum hominum.
ὃ. de ira II 8. 1: cum videris forum multitudine refertum et
saepta concursu omnis frequenliae plena.
T. Dial. 10. 1: Ne opinio quidem et fama, cui soli serviunt
εἰ guod unum esse pretium omnis laboris sui fatentur, aeque
poetas quam oratores sequilur.
S. de benef. VI 43. 3: Opinionem quidem et famam eo loco
habeamus, tamquam non ducere sed sequi debeat.
T. Dial. 13. 24: quandoque enim falalis et meus dies veniet.
S. nat. quaest. III 27. 1: cum falalis dies diluvii venerit.
T. Dial. 16. 25: quod spatium temporis (sc. quadringentorum
annorum) si ad infirmitatem corporum nostrorum referas, fortasse
Iongum videatur; si ad naluram saeculorum ac respeetum inmensi
huius aevi, perquam breve et in proximo est.
S. Ep. 77. 20: Nulla vita est non brevis. nam si ad naluram
rerum respexeris, etiam Nestoris et Statiliae brevis est, quae in-
seribi monumento suo iussit annis se nonaginta novem vixisse.
ad Marc. de consol. XXI2 sq.: Omnia humana brevia et caduca
sunt et infiniti temporis nullam partem occupantia. terram hanc
cam urbibus populisque et fluminibus et ambitu maris puncti-loco
ponimus ad universa referenles: minorem portionem aetas nostra
quam puncti habet, si omni tempori comparetur, cuius maior est
mensura quam mundi. ... licet mihi vivaces et in memoriam
traditae senectutis viros nomines centenosdenosque percenseas
annos: cum ad omne tempus dimiseris animum, nulla erit illa
brerissimi longissimique aevi differentia, si inspecto quanto quis
48
vixerit spatio conparaveris quanto non vixerit. Ep. 74. 10: mal
de providentia iudicat, quia ... quiequid nobis dedit, breve esi
et exiguum, si conparas mundi totius aevo. Ep. 99. 10 et 31.
T. Dial. 18. 16: nec statim deterius esse quod diversum
est, vitio autem malignitatis humanae vetera semper in laude
praesenlia in fastidio esse,
S. ad Marc. de consol. XVI1 9: Est quidem haec natur
mortalium, ut nihil magis placeat quam quod amissum est: ini
quiores sumus adversus relicta ereptorum desiderio. de benel
VI 32. 4: Regalis ingenii mos est in praesentium contumeliat
amissa laudare.
T. Dial. 20. 12: iam vero iuvenes et in ipsa studiorunı it
cude positi, qui profectus sui causa oratores sectantur, no
solun audire, sed etiam referre domum aliquid inlustre et diguuı
memoria volunt. conf. Dial. 22. 15.
S. Ep. 108. 4: Qui ad philosophum venit, cotidie aliqui
secum boni ferat: aut sanior domum redeat aut sanabilior. ..
6. Quidam veniunt, ut audiant.
T. Dial. 22. 15: velut in rudi aedifieio.
S. Ep. 30. 2: tamquam in putri uedificio.
T. Dial. 22. 17: ego autem oratorem, sicut locupletem :
lautum patrem familiae, non eo tantum volo tecto feyi quod it
brem ac ventum arceat, sed etiam quod visum et oculos delecte
non ea solum instrui supellectile quae necessarüs usibus sufhici
sed sit in apparatu eius et aurum et gemmae, |
S. Ep. 8.5: vestis arceal frigus, domus munimentum sit a
versus infesta corporis. ... scitote tam bene hominem ceuln
quam auro leqi. Ep. 88. 36: „At enim delectat artium notit
multarum.“ tantum itaque ex illis retineamus, quantum 17
cessartum est. an tu existimas reprehendendum, qui supervaec'
usibus conparat et pretiosarım rerum pompam in domo explica
non putas eum, qui occupatus est in supervacua litterarum s
pellectile? Ep. 90. 15; 110. 12.
T. Dial. 25. 7: dum modo in confesso sit; ib. 27. 3: qu
apıd me quidem in confesso est.
S. de brev. vit. II 4: quorum in confesso mala sunt; de ben
III ı1. 2: horum ἐπ confesso merita sun‘; de benef. V 17.
49
lud in confesso est; nat. qu. Π| 21. 1: a confessis transeamus ad
dubia. quid ἐπ confessis est?; ib. 22. 3: quorum ingens in con-
fesso potentia est.
T. Dial. 28. 10 sqq. conf. S. Ep. 94. 54 et 55.
T. Dial. 31. 4: ut iis artibus pectus implerent, in quibus
de bonis ac malis, de honesto et turpi, de iusto et iniusio disputatur.
S. Ep. 95. 58: bona et mala, homesta et turpia, iusla et in-
iusia, pia et inpia, virtutes ususque virtutum ...: haec omnia
sestimatorem desiderant.
T. Dial. 31. 10: de quibus copiose et varie et ornate nemo
dicere potest, nisi qui cognovit naturam humanam et vim virlulum
pravitatemque vitiorum et habet intellectum eorum, quae nec in
virtutibus nec in vitiis numerantur. ex his fontibus etiam [118
profluunt, ut facilius iram iudicis vel instiget vel leniat, que seit,
quid sit ira, et promptius ad miserationem impellat, qui scit, quid
sit misericordia et quibus animi motibus concitetur.
S. Ep. 95. 55: nil agemus, si ignoramus, quid sit virtus.
Ep. 85. 28: Non dubitarent, quid conveniret forti viro, si scirent,
quid esset fortitudo. ... scientia est distinguendi, quid sit malum
et quid non sit. de ira I4. 1: Quid esset ira, satis explicitum
est; ib. 5. 1: Quid esset ira, quaesitum est. (Tractatio tamen
huius rei apud Senecam perüt.) — de clem. II4. 4: Ad rem
pertinet quaerere hoc loco, quid sit misericordia.
T. Dial. 32. 4: deinde ipsa multarum artıum scientia etiam
aliud agentes nos ornat. ... quem (sc. oratorem) non posse
aliter existere nec extitisse umquam confirmo, nisi eum, qui tam-
quam in aciem omnibus armis insiruclus, sic in forum omnibus
artibus armelus exierit. ... in paucissimos sensus et angustas
sententias detrudunt eloquentiam velut expulsam regno suo, ut
quae olim omnium artium domina pulcherrimo comitatu pectora
implebat, nunc ceircumcisa et amputata, sine apparalu, sine honore,
pzene dixerim sine ingenuitate, quasi una ex sordidissimis art-
fiens discatur.
S. Ep. 88. 35 sq.: Haec tam multa, tam magna ut habere
possint liberum hospitium, supervacua ex animo tollenda sunt.
non dabit se in has angustias virtus: laxum spatium res magna
desiderat. expellantur omnia. totum pectus illi vacet. „at enim
deleetat artium notilia multarum.“* tantum itaque. ex illis reti-
4
60
neamus, quantum necessarium est. — Ep. 109. 8: numquid ἢ
structus omnibus rebus agricola ab 8110 ins/rwi quaerit? numqu!i
armalus miles quantum in aciem exituro satis est [uti]l, ampliu
arma desiderat? ergo nec sapiens. satis enim vitae insiruclus
satis armalus est. — Ep. 80. 3: tibi continget virtus sine adpı
ratu, sine inpensa. de const. sap. XV 5: Domus haec sapienti
angusta, sine cultu, sine strepitu, sine apparalu, nullis adservatu
janitoribus. — Ep. 108. 26: qui philosophiam velut aliquod art
ficium venale didicerunt. Ep. 16. 3: Non est philosophia popular
arlifieium. Ep. 88. 1: meritoria artificia sunt (sc. liberalia studia
T. Dial. 35. 18: longa temporum quies ei continuum popu
otium et assidua senatus franquillitas.
S. nat. quaest. 1 2.8: significatur qwies aöris et olium |
tranquillitas.
T. Dial. 39. 1: Parvum et ridieulum fortasse videatur que
dicturus sum, diecam iamen, vel ideo ut ridear.
S. Ep. 63. 12: Scio pertritum iam hoc esse, quod adiectur:
sum, non ideo lamen praetermittam, quia ab omnibus dietum es
T. Dial. 41. 3: quis enim nos advocat nisi aul nocens ἃ
miser? ... atqui melius fuisset non queri quam vindicari. quc
si inveniretur aliqua civitas, in qua nemo peccaret, supervacu
esset inter innocentes orator sicut inler sanos medicus. quo ımor
enim minimum asus minimumque profectus ars medentis hab
in 118 gentibus, quae firmissima valetudine ac saluberrimis cc
poribus utuntur, sic minor oratorum honor obscuriorque glor
est inter bonos mores et in obsequium regentis paratos.... qu
(sc. opus est) invidiosis et excedentibus modum defensionibı
cum clementia cognoscentis obviam perichtantibus eat?
S. de clem. I 21: Esse autem aliquos scio, qui clementis
pessimum quemque putent sustinere, quoniam nisi post crim
supervacua est et sola haec virtus infer innocentes cessat. 8βι
primum onınium, sicul medicinae apud aegros usus, etiam ap
sımos honor est, ita clementiam, quamvis poena diqmi invoce
etiam innocenies colunt. deinde habet haec in persona quoq
innocentium locum, quia interim fortuna pro culpa est; nec inn
centiae lanlum clementia succurril, sed saepe virluti, quonia
quidem condicione temporum incidunt quaedam, quae possi
laudata puniri.
51
—
Agricola.
T. Agric. 2. 4: monumenta clarissimorum ingeniorum; Ann.
AV 41. 7: monumenla ingeniorum; ib. IV 61.4: monumenta in-
geni 6188.
S. ad Helv. de consol. 12: clarissimorum ingeniorum monu-
menin: de benef. IV 28. 4: monumenta ingeniorum.
T. Agric. 3. 10: per quindecim annos, grande mortalis aevi
spatium.
5, ad Marc. de consol. XXV 1: vitia situmque omnem mor-
las aeri excutit; Ep. 102. 23: per has morlalis aevi moras.
T. Agr. 3. 13: pauci, ut ita dixerim, non modo aliorum sed
eliam nostri supersliles sumus,.
S. de trang. an. ΧΙ 12: Rex es: non ad Croesum te mittam,
qui rogum suum et succendi vivus et extingui vidit, factus non
regno lantum sed etiam morti suae supersies; Ep. 30. 5: vivere
amquam superstes sibi.
T. Agric. 4. 11: Massiliam ..., locum Graeca comitate et
provineiali parsimonia mixtum ac bene compositum.
S. nat. quaest. II 50. 1: Attalus noster, vir egregius, qui
Etrascorum disciplinam Graeca subtilitate miscuerat.
T. Agric. 4. 15: conf. S. ad Helv. de consol. XVII 4.
T. Agric. 5. 7: nihil adpetere in iactationem, nihil ob formi-
dinem recusare simulque et anxius et inlenlus agere.
S. de brev. vit. II 1: quosdam torquet cupido militiae nun-
quam non aut alienis periculis intentos aut suis anwios.
T. Agric. 7. 17: maluit videri invenisse bonos quam fecisse.
S. de rem. fort. XVI 1: „uxorem bonam amisi.*“ utrum in-
teneras bonam, an feceras? si inveneras, habere te posse ex hoc
intellegas licet quod habuisti: si feceras, bene spera: res periit,
salvus est artifex.
T. Agric. 15. 8: nihil iam cupiditati, nihil libidini exceptum.
S. de ira II 9.3: raptus ac stupra et ne os quidem bbidins
erceptum.
T. Agric. 16. 12: missus igitur Petronius Turpilianus tam-
quam exorabilior et delictis hostiunm novus eoque paenitentiae
mitior.
4*
52
S. de elem. I 20.2: poenam, si tuto poterit, donet, si minus,
temperet longeque sit in suis quam in alienis iniuriis exorabilior.
(conf, Taeiti verba, quae praeceduut: ne quamquam egregius
cetera adroganter in deditos et ul suae cuiusque iniuriae ullor
durius consuleret.)
T. Agric. 29. 1: Initio aestatis Agricola domestico vulnere
ictus, anno ante natum filium amisit. quem casum neque ut pleri-
que fortium virorum ambitiose, neque per lamenta rursus ac
maerorem muliebriter tulit: et in luctu bellum inter remedia erat.
Agric. 7.1: Sequens annus gravi vulnere animum domumque eius
adflisit.
S. ad Polyb. de consol. XV 4: Gaius Caesar ... Lucium fra-
trem carissimum sibi ... amisil in apparatu Parthici belli et gra-
viore multo animi volnere quam postea corporis iclus est; quod
utrumque et piissime idem et fortissime ἐμ. ib. XVI 2: eo 1080
tempore, quo M. Antonius civium suorum vitae sedebat mortis-
que arbiter, M. Antonii frater duci iubebatur ad supplicium.
tulit hoc tamen tam triste vulnus eadem magnitudine animi M.
Antonius, qua omnia alia adversa toleraverat, et hoc fuit eiu
lugere, viginti legionum sanguine fratri parentare. ad Helv. de con:
sol. XIX 4: Carissimum virum amiserat ... in ipsa quidem naviga
tione; Zulit tamen eodem tempore et luctum et metum. Ep. 78. 17
„Dolorem gravem sentio.“ quid ergo? non sentis, si illum mulie
briler tuleris? de benef. V 19. 6: orbitatis gravissimum vulnu.
effugi. Ep. 74. 30: non adfligitur sapiens liberorum amissione
non amicorum. eodem enim animo fer! illorum mortem, quo suan
exspectat. Ep. 99. 1: Epistulam, quam secripsi Marullo, cun
filium parvulum amisisset et diceretur molliter ferre, misi tibi. ..
adflicto enim et magnum volnus male ferenti paulisper cedendun
est. de rem. fort. XIII 1: „amisi liberos.* ... nemo extra ictun
istius vulneris positus est.
T. Agric. 30. 17: raptores orbis, postquam cuncta vastanti
bus defuere ferrae, iam et mare scrutantur: si locuples hostis esi
avarı, si pauper, ambiliosi, quos non Oriens, non Occidens satia
verit. Germ. 45. 13: sed et mare scrulantur.
S. de clem. 13.5: cum ille (sc. animus) imperavit, sie
avarus dominus est, mare lucri causa serulamur, sive ambitiosus
ἰδ dudum dexteram flammis obieimus ὁ aut voluntariam sub
53
silumus. Ep. 89. 22: quorum profunda et insatiabilis gula hine
maria scrulalur, hine terras. Ep. 119. 7: scrulatur maria ignota.
T. Agr. 33. 1: Excepere orationem alacres ... cantu fremi-
tue et clamoribus dissonis. Hist. 1 32. 2: dissono clamore.
5. de vita beata I 2: non ducem secuti sed jfremilum οἱ
clamorem dissonum. Ep. 56.3: „O te, inquis, ferreum aut sur-
dım, cui mens inter tot clamores tam varios, tam dissonos, COon-
stat....“ at meherceules ego istum /remitum non magis curo
quam fluctum aut deiectum aquae. Curt. V 12.14: Varius ac
dissonus clamor.
T. Agric. 35. 2: statimque ad arma discursum.
$. de ira II 2.3: ad arma protinus ignesque discursum est.
de brev. vit. III 1: ad lapides et arma discurrunt.
T. Agrie. 39. 13: optimum in praesentia statuit reponere
odium.
S. nat. quaest. II 36: cum sapiens quid sit opfimum in prae-
senlia sciat.
T. Agric. 41. 15: quibus sermonibus satis constat Domitiani
quoque aures verberalas.
S. ad Marc. de consol. XIX 6: ne conviciis quidem ullis
verecundae «ures verberantur. Ep. 56. 4: hie (sc. crepitus) tan-
tım aures inplet ac verberat.
T. Agric. 42. 15: Domitiani vero natura praeceps in iram.
5, de ira II 20. 1: natura quosdam proclives in iram facit.
ib. 15. 1: fortia solidaque natura ingenia ... prona in iram sunt,
T. Agric. 42, 19: posse etiam sub malis principibus magnos
viro8 6886.
S. de ira III 15. 2: posse etiam ex ingentibus malis nascen-
tem iram abscondi. nat. quaest. II 55. 3: posse etiam aliquando
hoc fieri.
T. Agric. 44. 17; S. de prov. V 8: grande solacium.
T. Agric. 44. 18: illud tempus, quo Domitianus non iam per
intervalla ac spiramenta temporum, sed continuo et velut uno
icu rem publicam exhausit.
5. de ira IH 19.2: qui (sc. C. Caesar) optabat, ut populus
Romanus unam cervicem haberet, ut scelera sua tot locis ac
temporibus diducta in unum icfum et unum diem cogeret.
T. Agric. 46. 9: αἱ omnia facta dietaque eius serum Γοροίσαν.
S. Ep. 80. 3: Illud maxime revoldo mecum.
T. Agric. 46. 18: multos veterum velut inglorios et ignobilis
oblivio obruit.
S. de benef. III 32. 5: quos iam consumpsisset oblivio, nisi
illos filiorum gloria e tenebris eruisset. Ep. 21.4: omnes illos
... oblivio alta subpressit,
Germania.
T. Germ. 13. 14: in pace decus, in bello praesidium (Agr. 6.3).
S. ad Marc. de consol. XVIE 1: iuvenem, iam matri iam
patri praesidium ac decus, amittere. de benef. III 33. 3: eximia
pietas et virtus ipsi urbi nescio utrum maius praesidium adferens
an decus. Hor. carm. 11. 2: O et praesidium et dulce decus meum.
T. Germ. 17. 15; S. de brev. vit. 1 1: exceptis admodum
paucıs.
T. Germ. 19. 16: plusque ibi bon: mores valent quam alibi
bonae leges.
S. Ep. 94. 37: leges quoque proficiunt ad bonos mores, utique
si non tantum imperant, sed docent. ... itaque malis moribus
uti videbis civitates usas malis legibus.
T. Germ. 22. 12: gens non astuta nec callida aperit adhue
secreta pectoris licentia ioci; ergo detecfa et nuda omnium mens.
S. ad Marc. de consol. XXVI 4: Quid dicam ... nihil im
obscuro, detecias mentes et aperta praecordia et in publico medio-
que vitam ...?
T. Germ. 27. 4: sepulerum cuespes erigit.
S. Ep. 8.5: hanc (sc. domum) utrum caespes erexerit, an
varius lapis...., nihil interest.
T. Germ. 27. 9: Hacc in commune de omnium Germanorum
origine ac moribus accepimus.
S. nat. quaest. VII 16.2: Haec in commune de tota natione.
T. Germ. 28. 7: manet adhuc Boihaemi nomen significatque
loci veterem memoriam quamvis mulalis cultoribus.
S. ad Helv. de consol. VII 8: Haec ipsa insula saepe iam
eultores mutantt.
T. Germ. 30. 10: quodque rarissimum nec nisi Romanae dis-
eiplinae concessum, plus reponere in duce quam in exereitu.
55
S. de clem. I 1.5: Rarissimam laudem et nulli adhuc prin-
eipum concessam concupisti, innocentiam.
T. Germ. 34. 8: sive adiit Hercules, seu quidquid ‚ubique
magnificum est, in claritatem eius referre consensimus.
5. de otio VII 2: ille tertius, de quo male existimare con-
ENSUINUS.
T. Germ. 37. 10: medio tam longi aevi spatio.
S. de brev. vit. III 3: in iam longo aevo.
T. Germ. 46. 4: sede ac domicilüs ut Germani agunt.
S. de prov. IV 15: nulla illis (sc. Germanis) domicika nullae-
que sedes sunt.
Historiae.
T. Hist. I 1.3: dum res populi Romani memorabantur pari
eloqıentia ac libertate.
S. ad Marc. de consol. 14: si illum (sc. Cremutium Cordum)
ob duas res pulcherrimas in oblivionem coiectum, eloquentiam οἱ
kbertatem, non eruisses,
T. Hist. I 3. 10: adprobatum est non esse curae deis securi-
tatem nostram, esse ultionem.
S. Ep. 92. 15: aliquem in maximis et continuis doloribus
nom esse miserum, esse etiam beatum. conf. Ep. 32.2; 37.3; de
ira II 5. 2; de benef. VII 25.2; Ep. 67. 14; 94.41.
T. Hist. I 15. 22: Adem, libertatem, amicitiam, praecipua
human: animi bona.
S. Ep. 88. 29: fides sanctissimum humani pectoris bonum est.
T. Hist. 1 16.1: ϑὲ inmensum imperii corpus stare ac librari
ane rectore Possel.
S. de prov. I 2: ostendere non sine aliquo custode tantum
opus stare. Ep. 41.5: non potest res tanta sine adminiculo numi-
nis stare.
T. Hist. 118.17; S. ad Helv. de consol. XVII 3: antiquus rigor.
T. Hist. I 24. 8: adeo animosus corruptor.
S. de benef. VII 11. 1: quam pusillo animo illum aut hono-
rare voluit aut conrumpere!
T. Hist. I 29. 1: fatigabat alieni iam imperii deos.
S. Ep. 31.5: per maxima acto viro turpe est etiamnunc
dens faligare.
T. Hist. 1 30. I: neque enim relatu οἱγίμέιηι in compara-
tione Othonis opus est. vitia, quibus solis gloriatur, evertere im-
perium,
S. Ep. 28. 10: Quidam vitis gloriantur. tu existimas aliquid
de remedio cogitare, qui mala sua virtutum loco numerant?; de
vita beata XII 5: laudant enim ea, quibus erubescebant, et vitio
gloriantur. Ep. 87. 23.
T. Hist. I 52. 20: panderet modo sinum et venienti Fortunae
occurreret.
S. Ep. 74.6: ad haec, quae a Fortuna sparguntur, sinum
expandit et sollicitus missilia eius [ex]spectat. de benef. IV 24.2:
soluto ad illam (sc. virtutem) sinu veniendum est. de rem. fort. X5.
T. Hist. 1 86.9: subita inundatione Tiberis, qui inmenso
auctu ... non modo iacentia et plana urbis loca, sed secura eius
modi casuum implevit.
S. nat. quaest. VI 1.2: hic fuit motus ..., qui Campanianı
numquam securam huius mali.... magna strage vastavit. — Ep-
5l.1: cum plurima /oca evomant ignem, non tantum edita .
.ea >
sed etiam iacentia.
T. Hist. II 7. 3: nec referre, Vitellium an Othonem super —
stitem forluna faceret.
S. Ep. 70. 18: omnes, quos amabamus, superstites fortune#
gervavit.
T. Hist. II 8. 3: ceterorum casus conatusque in contextz#
operis dicemus.
S. de prov. I 1: hoc commodius in contextu operis redde-
retur. Ep. 106. 2: veniebat in conlextum operis mei. nat. quaest.
VI 1.3: propositi operis contextus exigit.
T. Hist. II 46. 1: nequaquam trepidus et consilü certus.
S. Ep. 116.1: ut eadem illa intrepidus facias, ut certiore
consilio. de brev. vit. III 3: quando certus consilii fueris, .... quando
tibi usus tui fuerit, ... quando animus infrepidus. Ep. 45. 9:
certus iudicii, inconcussus, intrepidus.
T. Hist. II 48. 7: pecunias distribuit parce nec ut periturus.
mox Salvium Cocceianum ... ultro solalus est.
S. Ep. 77.8: minutas itaque summulas distribuit flentibus
servis et illos ultro consolatus est.
57
T. Hist. II 84. 9; ib. 99. 10; 5. de ira 1 16.6; de vita
beata XVI 3; ad Polyb. de consol. II 7; IIT 4; ad Helv. de
consol. V 4; de benef. III 28.3; VI 29. 1; nat. quaest. III 29. 9;
Υ 18. 12: Ep. 66. 44: indulgentia fortunae.
T. Bist. III 2.6: tanto cupidius insolitas voluptales hausisse.
S. de benef. VII 2.2: voluplas ... quo avidius hausta est,
citing in contrarium reccidens.
T. Hist. III 52. 5: erant inter duces qui necterent moras.
Hist IV 68. 17: moras nectens. Ann. XII 14.3. XIII 44. 5:
neciere mOrTas.
S. de ira III 39. 3: moras neclet.
T. Hist. III 56. 17: sta formatis principis auribus, u? aspere
quae utilia, nec quicquam nisi iucundum et laesurum acciperet.
S. de benef. IV 27. 3: hie vino, hic libidini deditus est aut,
si nondum deditus, ifa formatus, ut in hoc illum mores sui ferant.
Ep. 65. 18.
T. Hist. III 71.15: aedificia.... in altum edita. Ann. II 16.4:
silva, editis in altum ramis.
S. de clem. I 19.6: instruere in altum editas arces.
T. Hist. III 77. 14: in ore eius tugulalur.
S. de benef. VII 19.8: si in ore parentium liberos iuqulat.
T. Hist. III 83. 16: malis publicis laeti: conf. S. Ep. 59. 3.
T. Hist. III 85.1: infestis mucronibus coactum modo erigere os.
S. Ep. 82. 21: se infestis ingerere mucronibus.
T. Hist. IV 5. 7: quo firmior adversus fortuita rem publicam
capesseret.
S. Ep. 65. 24: fortes simus adversus fortuita; Ep. 91.9:
consurgamus itaque adversus fortuita. Ep. 98. 3: nisi certus ad-
rersus incerta est. Ep. 113. 27: nisi contra fortuita convaluit. de
vita beata IV 2: quem nec extollant fortuwita nec frangant. Ep.
66.6: quem nec adtollant /ortuita nec deprimant.
T. Hist. IV 8. 11: bonos imperatores voto expetere, quales-
cumque tolerare.
S. de vita beata ΧΧΙ] 2: malam valetudinem tolerabit, bonam
oplabit.
T. Hist. IV 26. 3: Rhenus ... vix navium paliens.
58
S. de benef. VI 7. 3: πρὸ fluminibus gratias agimus, quam-
vis aut magna navigia patiantur. Plin. Ep. V 6. 12: navium
patiens.
T. Hist. IV. 69. 16: obstruxitque civitatis suae aures.
S. de benef. III 17.2: cuius aures morbus obstruxit. Verg.
Aen. IV 440: placidasque viri deus obstruit auris. Amm. Mare.
XXVII 11.6: aures obstructae.
T. Hist. IV 72.13: fixis in terram oculis.
S. Ep. 11. 7: figunt in terram oculos.
T. Hist. IV 77. 10: felici temeritate.
S. de benef. I 13.3. VII 3. 1: felix temerttas.
T. Hist. IV 77.17: vos Gallici foederis oblitos redisse in
memoriam Romani sacramenti.
S. de benef. V 23. 2: ut se redisse in memoriam, non reduci
putet.
T. Hist. IV 81. 14: an talis caecitas ac debilitas ope kumana
superabiles forent.
S. nat. quaest. V 18.6: incertam fortunam experimur, vim
tempestatum nulla ope humana superabilem.
T. Hist. IV 81. 15: huie non exesam vim luminis et redi-
turam, si pellerentur obstantia.
S. Ep. 94. 18: si quid obstat oculo et inpedit visun, debere
removeri:... natura enim videmus, cui usum sui reddit qui remo-
vit obstantia. |
T. Hist. IV 84. 22: quod medeatur aegris corportbus.
S. de const. sap. I 1: aegris corporibus ... medentur.
T. Hist. V. 3. 13: Moyses coniectura herbidi soli largas
aquarum venas aperit.
S. nat. quaest. VI 4. 1: cur ... aperiat aliquando aquarum
calentium venas. ib. ΠῚ 7. 3: siccissimis locis putei in altum
acti ... inveniunt aquarum uberes venas. ib. 15.5: in terra solu-
tis ae patefactis venis rivus aut flumen effunditur. ib. 27.1: an
flumina tellus largius fundat aperiatque fontes novos. Ep. 89.21.
T. Hist. V 6. 13: lacus.... sapore corruptior, gravitate odoris
accolis pestifer, neque vento inpellitur neque pisces ... patitur.
inertes undae superiacta ut solido ferunt; periti imperitique παραὶ
perinde attolluntur. certo anni bilumen egerit.
59
S. nat. quaest. III 20. 1 8ᾳ.: „At quare aquis sapor varius?“
quattuor ex causis: ... quarta ex vitio, quod saepe concipiunt
corruplae per iniuriam. hae causae saporem dant aquis varium,
... bae grarem spiritum ordoremque pestiferum, hae levitatem gravi-
tatemque. ... interest, utrum loca sulphure an nitro an bitumine
plena transierint. hac ratione corruptae cum vitae periculo bibun-
tar. ib. 25.5: Quosdam lacus esse, qui nandi inperitos ferant,
notum est: erat in Sicilia, est et adhuc in Syria stagnum, in
quo natant lateres et mergi proiecla non possunt, licet gra-
viora sint.
T. Hist. V 7. 4: cuncta sponte edita aut manu sata.
S. nat. quaest. VI 28. 1: tot venena nascuntur non manu
sparga, sed sponte.
T. Hist. V 9. 14: quem motum Caesaris mors diremit.
S. de ira IH 42. 3: par acerrimum media mors dirimet.
T. Hist. V 15. 12: Civilis instare fortunae.
S. Ep. 22.4: nulli necesse est felicitatem cursu sequi: est
aliquid, etiamsi non repugnare, subsistere nec instare fortunae
ferenti.
T. Hist. V 22.4: nox atra nubibus.
S. nat. quaest. II 26. 7: ne nox quidem nisi obscura nubibus.
T. Hist. V 23. 16: crebris ... imbribus superfusus amnis ...
insulam in faciem stagni opplevit.
S. nat. quaest. IV 2. 8: continuatis aquis in faciem lati ac
turbidi maris siagnat (sc. Nilus).
Annales.
T. Ann. I 4. 16: accedere matrem muliebri inpotentia. Ann.
XII δῖ. 10: nec ille reticet, inpotentiam muliebrem nimiasque spes
eins arguens. Ann. IV 57. 13: traditur etiam matris inpotentia
extrusum.
S. ad Helv. de consol. XIV 2: viderint illae matres, quae
potentiam liberorum muliehri inpotentia exercent, quae, quia femi-
nis honores non licet gerere, per illos ambitiosae sunt. conf.
Liv. XXXIV 2: domi victa libertas nostra impotentia muliebri.
T. Ann. I 11.5: quam subiectum fortunae regendi cuncta onus.
S. Ep. 9. 15: incipit forlunae esse subiectum.
60
T. Ann. I 23. 3: singulorum pedibus advolutus. Ann. 1 82, 1:
Septimius cum perfugisset ad tribunal pedibusque Caecinae οὐ
volverelur.
S. de ira II 34.4: quam saepe eius pedibus advolutus esl.
Curt. III 12. 17: advoluta est pedibus eius.
T. Ann. I 28.21: tarda sunt guae in commune expostu-
lantur: privatam gratiam statim mereare, statim recipias.
S. Ep. 121.20: et tardum est et varium, quod usus docet:
quiequid natura tradit, et aequale omnibus est et statim. ib. 1:
tarda enim sunt, quae necessitate inpelluntur: agilitas sponte
motis est.
T. Ann. I 29. 12: promptum ad asperiora ingenium Druso
erat: vocatos Vibulenum et Percennium interfici iubet,
S. de clem. II 4.3: possumus effugere cavillationem et ita
finire, ut sit crudelitas inclinatio animi ad asperiora.
T. Ann. 1 72.6: tanto se magis in lubrico dietitans. Ann.
VI 51. 7: maxime in lubrico egit accepta in matrimonium [ulia.
S. ad Marc. de consol. IX 2: nostras quoque opes aeque
in lubrico positas. Ep. 71. 28: etiamnunc versatur in lubrico
Ep. 75. 10: adhuc in lubrico stare. Ep. 84.12: non in prae
rupto tantum illic stabis, sed in lubrico. de rem. fort. XVI 3
omnium quidem inperitorum animus, maxime tamen in lubricı
muliebris est.
T. Ann. II 6. 15: servatque nomen et violentiam cursus (SC
Rhenus.)
S. nat. quaest. III 26.3: eadem (sc. flumina) ex intervall«
revertuntur recipiuntque et nomen et cursum.
T. Ann. II 38. 25: avitae nobilitatis etiam inter angustias for-
tunae retinens.
S. de benef. I 9. 1: Vides, quomodo animus inveniat libera-
litatis materiam etiam inter angustias?
T. Ann. II 72. 2: saevienti fortunue submitteret animum.
S. de benef. V 3.2: et quisquis alius saevientis fortunae
vi ac pondere obpressus non submittit animum. Ep. 66.6: ani-
mus... neutri se fortunae submittens. Ep. 92. 2: haec enim sola
non submittit animum, stat contra fortunam. ad Marc. de con-
sol. XVI 9: quam valde tibi fortuna, etiam cum saeviret, peper:
cerit. ad Polyb. de consol. XIII 4: per te habent ut fortuna:
61
saerientis modum ita etc. ib. XV I: ne hoc quidem saeviens
reliquit fortuna. Sall. Cat. 10. 1: saevire fortuna ac miscere
omnia coepit.
T. Ann. II 72. 6: ingenti luctu provinciae et circumiacentium
populorum.
5, nat. quaest. IV 2.5: cum ingenti circumiacentium regio-
um strepitu.
T. Ann. III 28. 1: Cn. Pompeius tertium consul corrigendis
moribus delectus, get gravior reıediis guam delicta erant.
$. de benef. V 16.3: L. Sulla, qui patriam durioribus re-
mediis, quam pericula erant, sanavit. conf. Ep. 105.5: ne pluris
renedium qguam periculum constet.
T. Ann. ΠΙ 31.5: quasi firmandae valeludini in Campaniam
eoncessit.
ὃ, de ira I 6. 2: valetudinem tantum mutata vitae disposi-
tone firmare.
T. Ann. III 37. 7: diem aedificationibus, noctem conviviis
traheret, quam solus et nullis voluptatibus avocatus maestam vigi-
lınliam et malas curas exerceret.
5, de prov. III 10: mero se licet sopiat et aquarum frago-
Abus arocet et mille voluptatibus mentem anxiam fallat: ἴδηι
tigilabit in pluma, quam ille in cruce.
T. Ann. III 50. 10: saepe audivi prineipem nostrum con-
querentenn.
ὃ. de benef. VI 12. 1: saepe te conquerentem audio.
T. Ann. III 53. 11: mihi autem neque honestum silere
neque proloqui expeditum, quia non aedilis aut praetoris aut
eonsulis partis sustineo. maius aliquid et excelsius a principe
postulatur.
S. de brev. vit. XVIII 4: cogita non id egisse te ab aetate
prima omni cultu studiorum liberalium, ut tibi multa milia fru-
menti bene committerentur; maius quiddam et altius de te pro-
miseras.
T. Ann. IV 8. 25: ita nati estis, ut bona malaque vestra
ad rem publicam pertineant. j
S. Ep. 98. 13: ita natus, ut rempublicam deberet capessere.
62
T. Ann. IV 17.5: adulatione, quae moribus corruptis periı
anceps, 8i nulla et ubi nimia est.
S. Ep. 89. 3: idem enim vitii habet nimia quod nulla divie
T. Ann. IV 21.16: saro Seripho consenuit.
S. ad Helv. de consol. VI5: Quid tam nudum inveniri p
est, quid tam abruptum undique quam hoc sarum? ib. VII
totiens huius aridi et spinosi saxri mutatus est populus.
T. Ann. IV 31.7; S. ad Polyb. de consol. V 4: adumbr:
laetitia.
T. Ann. IV 35. 12: vitam abstinentia finivit.
S. Ep. 70. 9: abstinentia finire vitam.
T. Ann. V 10.2: acri magis quam diuturno rumore.
S. de ira II 19. 4: acres magis quam graves sunt. nat. qua
IV 4.2: nimbi graves magis vastique quam pertinaces.
T. Ann. V 10. 10: laetus praesentibus et inanium spe.
S. Ep. 99. 5: qui tantum praesentibus laetus est.
T. Ann. V 11.6: odia ἐπ perniciem sura.
S. de benef. I 12.4: poma.... itura in fastidium. Ep. |
4: voluptates ifuras in dolorem conpescere. ad Marc. de con
ΧΙ 3: corpus ... ilurum in tabem.
T. Ann. VL 10.6: Rhodum secuti et apud Capreas indivi
S. Ep. 67. 10: individuus ille comitatus virtutum. de p
V 9. de otio V 6. Ep. 73. 8.
ΤΠ, Ann. VI 26. 6: aversatus sermonem.
S. de const. sap. X 2: sernomem meum ... aversatus esi
T. Ann. VI 33. 14: pulsoque introrsus freto brevia lito
nudanlur.
S. de prov. 14: si quis observaverit nudari llora pelagı
se recedente ..., credet caeca quadam volutatione modo cont
undas et infrorsum agi, modo erumpere.
T. Ann. XI 15.7: quod nunc segnius fieri publica «
bonas artes socordia.
S. Ep. 80.2: cogito mecum, ... quanta sit circa artes ὃ
solitudo.
T. Ann. XT 18. 18: magnis delictis inexorabilem seias.
S. de clem. I 7. 1:inexorabilia peccatis atque erroribus nun
--νςς
Terme no rg
T. Ann. XI 20. 13: effodere rivos, quaeque in aperlo gravia,
humım infra moliri.
5, Ep. 57. 2: etiamsi locus haberet lucem, pulvis auferret,
ın aperlo quoque res gravis et molesta.
T. Ann. XII 37. 9: supplicium mei oblivio sequerelur.
5. Ep. τὸ. 29: factum tuum matura sequelur oblivio.
T. Ann. XII 40.22: haec ... coniunri, ne divisa haud per-
inde ad memoriam sui valerent.
5. Ep. 94. 29: quaedam diversis locis iacent sparsa ... itaque
in num conferenda sunt et iungenda, ut plus valeant.
T. Ann. XII 44. 12: vergentibus iam annis suis. Ann. XIII
19.9: rergentem απ dictitans. Ann. IV 41. 8: vergente iam se-
necta,
ὃ. de clem. I 11.1: Augustus senex aut tam in senectutem
ans vergentibus.
T. Ann. XII 45. 10: nihil tam iynarum barbarıs quam ma-
dinamenla et astus oppugnationum: at nobis ea pars militiae
maxime gnara est.
S. de vita beata XXVI 3: sicut barbari plerumgque inclusi,
it igmarı machinarum, segnes laborem obsidentium spectant.
T. Ann. XII 65. 7: ita de se meritum Caesarem, ut vitam
ui eius inpenderet.
ὃ. de trang. an. VII 1: Hominum utique dilectus habendus
st: an digni sint, quibus partem vilae nostrae inpendamus. de
ra 15.2: hic (sc. homo) aliorum commodis vel inpendere se pa-
falus est.
T. Ann. XII 17. 14: subtrahere oculis acerba funera.
S. de prov. V 9: „Quare tamen deus tam iniquus... fuit,
ut bonis viris paupertatem ... et acerba funera adscriberet?“ de
ira ΠῚ 25. 1: qui vidit acerba funera etiam ex regia duci. ad
Marc. de consol. IV 2: in illo acerbo et defleto gentibus funere.
ib. IX 2: tot acerba funera. ib. XVII 9: nullum non acerbum
funus est, quod parens sequitur. ad Polyb. de consol. XVII 4:
acerbissimi funeris elevabat mala. Ep. 99. 18: nuntius acerbt fu-
reris. Ep. 122. 10: quantulum enim a funere absunt et quidem
acerbo. conf. ad Marc. de consol. XVI 4. de rem. fort. XIII 2.
64
T. Ann. XII 32.10. S.ad Mare. de consol. I5: continua Irist?/
T. Ann. XIII 34.8: quamvis per luxum avitas opes dis
passent.
S. de brev. vit. 1 4: amplae et regiae opes, ubi ad malur
dominum pervenerunt, momento dissipanlur.
T. Ann. XIII 47. 1: Hactenus Nero flagitiis et sceleribu
velamenta quaesivi.
S. de vita beata XII 4: guaerentes libidinibus suis patrociniun
aliquod ac velamentum. de ira II 13. 1: Non est quod patrc
cinium nobis quaeramus et excusatam licentiam, ... ΟἿΣ enil
tandem vitio advocatus defuit? de benef. VII 30.2: ut ... ps
trocinium sibi nostra infamia guaerat. Ep. 21.9: qui velamentu
ipsos vitiorum suorum habituros existimant. conf. S. Ep. 116.
et S. apud Lactant. instit. III 15. 11—14. (Seneca III p. 42
18 Haase).
T. Ann. XII 57. 6: salem provenire, non ut alias apud gentı
eluvie maris arescente unda, sed super ardentem arborum strue
fusa ex contrarüs inter se elementis, igne alque aquis, concretu
S. nat. quaest. VII 27. 4: Non vides, quam contraria int
se elemenla sint? gravia et levia sunt, frigida et calida, humit
et sicca. de otio V 6: „illud ... serutor, ... utrum contraria int
se elementa sint, an non pugnent sed per diversa conspirent.* n:
quaest. Il 26.2sq.: quidam negaverunt in ignem quicquam pos
mutari, priusquam mutatum esset in aquam. potest ergo nub
salva, quam continet, aqua ignem parte aliqua sui reddere,
saepe alia pars ligni ardet, alia sudat. nec hoc dico, non αἱ
traria inter se ista esse et alterum altero perimi, sed ubi vale
tior ignis quam humor est, vineit.
T. Ann. XIV 9. 6: viam Miseni propter et villam Caesa
dietatoris, quae subieclos sinus editissima prospectat.
S. Ep. 51. 11: C. Marius et Cn. Pompeius et Caesar «
struxerunt quidem villas in regione Baiana, sed illas inposuert
summis iugis montium. videbatur hoc magis militare, ex δὰ
speculari late longeque subiecta.
T. Ann. XIV 11. 10: quod fortuitum fuisse, quis adeo hei
inveniretur ut crederet?
S. nat. quaest. II 42. 2: non existimo tam hebetes fuisse,
crederent.
| 65
| T. Ann. XIV 30, 4: sublatis ad cuelum manibus.
5, de benef. IV 4.2: sublatis in cuelum manibus. nat. quaest.
Ill praef. 14: puras ad caelum manus extollere.
T. Ann. XIV 37. 12: vitam veneno finirit.
5, ad Helv. de consol. X 9: reneno vilam finivit.
T. Ann. XIV 38. 16: adversa pravitati ipsius, prospera ad
frtunam referebut.
S. Ep. 81. 25: Non vertit omnia in peius (sc. sapiens) nec
quaerit, eui inputet casum, et peccata hominum ad forlunam po-
tin refert.
T. Ann. XIV 60. 14: cui minor sapientia et ex medivcrilule
fortunae pauciora pericula sunt.
5. Ep. 105. 4: illud, ne timcaris, praestabit tibi et fortun«e
nedioerttas et ingenii lenitas. -
T. Ann. XV 8. 10: congestu harenae.
5, de const. sap. XII 2: harenae congestu. Lucret. I 6: con-
gestus arenae.
T. Ann. XV 21. 11: inviclus adlversum gratiam animus.
5, ad Helv. de consol. V 5: adversus utrumque statum in-
tichum anamaın tenet exploratae iam firmitatis. nat. quaest. IV
praef. 18: Adice nunc inriclum muneribus animum. Sall. Iug.
48, 8: advorsum divitias invictum animum gerebat. Curt. X 1.
42: invictus quondam adversus libidinem animi.
T. Ann. XV 38. 9: impetu pervagalum incendium.
S. nat. quaest. II 14. 2: late incendio pervagante.
T. Ann. XV 45. 3: inque eam praedam etiam di cessere.
S. de const. sap. VI 1: patrimonium eius in praedam cesserat.
T. Ann. XV 46. 8: quamois saevienle pelıyo.
ὃ, Ep. 90. 7: quamvis acerrime pelago saeviente.
T. Ann. XV 48. 6: per virtutem aut species virtulibus similes.
5. Ep. 90. 46: omnibus his tirtulibus habebat simila quac-
dam rudis vita.
T. Ann. XV 57.11: clariore exemplo libertina ınulier in
tanta necessitate alienos ac prope imnotlos protegendo, cum inge-
πα] et viri et equites Romani senatoresque intacti tormentis ca-
5
rissima suorum quisque pignorum proderent. Ann. IV 64.7: sine
ambitione aut proximorum precibus iynolos eliam et ultro accitos
munificentia iuverat.
S. de ira 1 5. 2: homo in adiutorium mutuum genitus est,
ira in exitium; hic congregari vult, illa discedere, hic prodesse,
illa nocere, hie etiam ignotis suceurrere, illa etiam carissimos petere.
T. Ann. XVI 13. 15: aelate aut valetudine fessi.
S. de ira III 9. 4: valetwdine aut aelale fessi.
T. Ann. XVI 17. 17: quae tum promptissima morlis via.
S. Ep. 117. 23: omnia ista tam eausae vivendi sunt «nam
viae morlıs.
T. Ann. XVI 28. 5: Paconium Agrippinum, peterni in prin-
cipes odü heredem. |
S. de ira II 34. 3: nihil est iniquius quam aliquem heredem
palterni odi fieri. — Eo inter se differunt hi loci, quod in
Annaeano ordum passivum habet sensum. conf. Corn. Nep.
Hann. 1. 3: Hic autem (sc. Hannibal) velut hereditate relictum
odium paternum erga Romanos sic conservavit, ut prius animam
quamı id deposuerit.
Jam ea, quae tota quaestione effecta sunt, breviter compre-
hendamus. Taeiti ingenium, quale ex operibus ad nostram us-
que memoriam servatis intellegitur, tribus offieiis continetur,
oratoris, historici, philosophi. Quamquam proprium ac praeci-
puum munus profitetur historiei, tamen illorum temporum more
studiis, quae ad eloquentiam et ad philosophiam pertinent, non
abstinuit: illorum habemus illustre documentum dialogum de
oratoribus, horum eam philosophiae doctrinam, quae in historieis
libris deprehenditur. Historicorum, quos imitaretur, Taecitus
sibi elegit Sallustinm et Livium, admixtis quibusdam flosculis e
Vergilii carminibus, oratorum Ciceronem, philosophorum Sene-
cam. Senecae autem imitatio ideo plurimum valet, quia Taeitus
non tam merae dicetionis quam philosophiae Annaeanae formam
ita in usym suum convertit, ut non solum sensum, verum etiam
stilum horum philosophiae praeceptorum imitando exprimeret:
ubicumque igitur philosophatur Taecitus, ibi Senecam expressisse
putandus est. Attamen meram Senecae dictionem non adeo
aspernatus est, ut non multa, quae imitatione digna agnovisset,
sibi imitanda eligeret. Si vestigia Senecae et philosophiae et
67
stili per singula Taciti opera sparsa comprehendimus, efficitur
hoc: In dialogo, in quo studia oratoria posteritati Taecitus reliquit,
ut se oratorem exhibeat, Ciceronem, eloquentiae principem, 86-
quitur, ita tamen, ut levia vestigia eius dictionis, quae tum do-
minabatur, id est Annacanac, deprehendantur. Deinde ad aliam
conversus materiam ideoque ad aliam stili formam 5656 applicans
prima historiac conscribendae artis exempla composuit libellos
duos parvi ambitus, Agricolam et Germaniam, in quibus quantum
Seneca ad Taeciti ingenium habuerit momentum, aperte elucet.
Nam in eis, quae Germanorum moribus ita attribuit Tacitus laudi-
busque extulit, ut ca imitatione digna Romanis commendaret,
non pauca sunt, quae, etiamsi apud illos aliquamdiu versatus
essct, cognita habere non potuit, ut illis locis Annacana philo-
sophia magis exornasse fictam Germanorum speciem quam com-
perta tradidisse videatur. Plurimum autem Senecac philosophia
a Tacito usurpata est in componendo libello, qui Agricola
inscribitur. Melius enim, si Senecae verbis uti licet, Taeitus
socerum Agricolam defunctum duraturo semper ingenio se con-
secraturum esse ratus, quam si irrito dolore lugeret, memoriam
eius scriptorum monumento produxit. Imaginem autem huius
viri quasi speciein bonesti et sapientis Romani ita effinxit, ut
Senecae philosophia uteretur. Clara vero documenta eius artis,
αι Tacitus philosophiam Senecae ad historiam conscribendam
adhibuit, Historiarum quoque libri ferunt, quibus ea, quae ipse
viderat, tempora descripsit. Denique in Annalium libris Taeiti
ingenium, quamquam ἃ Senecae philosophia et stilo minime ex-
solutum, fastigium οἱ quasi culmen assequitur.
Appendix.
Ohservationes de quibusdam locis Annaeanis criticae.
I. S. ad Marc. de consol, II 4: secundam orbitatem iüdicans
lacrimas amittere.
Koch et Gertz seribunt: lacrimas amitlere cum editionibus
antiquissimis; lacrimas mittere codex A, sed ante m supra ver
sum una littera cerasa, quae a fuisse potest. Contra Fickert
et Haase suo iure ediderunt: lacrimas mittlere, quod usui ser-
nıonis Annacani non minus respondet quam lacrimas ΘΗΝ ΟΡ.
eonf. Ep. 76. 20: inventus est, ... qui in funere liberorum laerı-
mam non mitteret; ubi codiees omnes exhibent: mitteret praeter
unum Guelferb. s. XV, in quo emitteret est, quod invenitur etiam
de ira Il 33. 4.
II. S. ad Mare. de consol. XX1I 3: Itaque, si felicissimum
est non nasei, proximum est, puto, Dbreritate defunetos eito in
integrum restitui.
codd. A et F habent: brevitate; vg. brevitate vitae. Haase
οἱ Gertz sceribunt: brevi aetate. Emendandum est: dbrevi vita de-
functos, quod Gertz quoque commendavit nec tamen in textum
recepit. conf. Ep. 99. 10: melius agi cum eo, qui vita defungilur,
Ep. 120. 14: scit in hoc natum hominem, ut rita defungeretur
Ill. S. ad Helv. de consol. XVI 2: a te plus exigit vita al
initio fortior; non potest muliebris excusatio contingere ei, a qui
onnia muliebria vitia afuerunt.
Pro hac codicum editionumque lectione substituendum ess
suspicor: ab initio fortiore; nam sententia haec est: a te plı
exigit vita, quia ab initio fortior fuisti.
IV. S. de benef. II 6. 1: in (0118 cadem ferri vis est, se
infinitum interest, utrum ercusso lacerto torqueantur an remis:
manu effluant.
69
Contra codices et editiones, in quibus omnibus est: ercusso
lacerto torqueanlur, corrigendum esse: ercussa lacerto torgueun-
tür iam Haase (Seneca III praef. p. XXV) perspexit. Oppo-
ΠΗ ΙΣΤ enim inter se excussa lacerto et remissa tela. — Conf.
δ, Ep. 103. 10 (quem locum iam Haase commemoravit): Eadem
nexlegentius audiuntur minusque percutiunt, quamdiu soluta ora-
tione dieuntur: ubi accessere numeri et egregium sensum ad-
strinxere certi pedes, eadem illa sententia velut lacerto excussa
torquetur. de prov. IV 13: ad ercutienda tela militares lacerti
valent. T. Hist. ΠΠΠ 23.4: ut tela vacuo atque aperto ercuterentur.
Ann. II 20. 10: ercutere tela.
V. Κ΄. de bencf. V 12.3: prodesse autem nemo homini malo
potest, ut dieitis Stoic:.
Extremum vocabulum, quamquam tolerari vel cxcusari potest,
siquiden Stoicorum ınentio antca facta est nulla, tamen subditi-
ciam videtur; atque statim infra (4) dieit S: μέ dieitis, non:
ut dieitis Stoiri,; item de benef. V 15. 1 (seeundum Gertziunn,
qui Mureti coniecturam in suum usum convertit; contra Haase
cum codice Nazariano N edidit: «ut dieimus); Ep. 92. 23; 113. 10.
conf. etiam S. Ep. 14. 14: ad hos te [Stoicos] voco (secundum
Haasium‘.
VI. S. nat. quaest. I prolog. 2: altera (sc. philosophiae
pars) errores nostros diseutit et lumen admovet, quo discernantur
ambigua vitac: altera multo supra hane, in qua volutamur, cali-
ginem ercedit et ὁ tenebris ereptos perducit illo, unde lucet.
Pro e.rcedit eonicio scribendum esse: escendit, quamquam
quod ercedere apud Senecam cum cası accusativo, non cum
praepositione szupra coniungitur, id nescio an casui tribnendum
sit. conf. S. de prov. V 10: Vide, quam alte escendere debeat
virtus; ubi codex A exhibet: ercendere (aut eriendere), escendere
bongarsius ex uno 1) restituit. conf. ib. 11: placet, inquit, via:
escendo; ubi cod. A! exhibet: zia. ew|scendo (aut dÜ\scendo); A°
γι excendo; Bongarsius: ria, escendo. Conf. T. Agric. 42. 20:
obsequiumque ac modestiam, si industria ac vigor adsint, eo
laudis escendere; ubi quod traditum cst excedere, id primus Lip-
siug emendavit,
VII S. nat. quaest. Il 54. 2: In ipso quoque aöre quicquid
extenuatur, simul et siccatur et calefit. hoc quoque si inclusum
est, aeque fugam quaerit et cum sono evadit ac modo universanı
10
eruptionen facit eoque vehementius intonat, modo per partes et
minutatim.
Eis, quae sequuntur, verbis: per partes et minutatim hace
emendatio postulatur: wuniversum eruptionem facit. conf. nat,
quaest. 1 12. 1: tunc solemus notare, quemadmodum luna soli
sc opponat et illum tanto maiorem subiecto corpore abscondat,
modo ex parte, si ita contigit ut latus incurreret, modo fotun. -
VIIL S. nat, quaest. ΠῚ praef. 9: inveniri non potest nu-
merus, quam multa ab aliis fracta sint.
Codicum lectionen: inveniri non poltest numerus receperunt
Fickert et Haase; probabilius editores veteres, Muretus, Lipsius
seribunt: iniri non potest numerus. conf. 5. lud. ΧῚ 5: et ceteros,
quorum numerus iniri non potuit. de benef. V 9. 3: inire bene-
ficriorum suorum non potest numerum. T. Ann. ἢ 83. 10: statua-
rum locorumve in quis coleretur haud facile quis numerum iniert.
ib. XV 41. 1: Domuum et insularuın et templorum, quae amissa
sunt, numerum inire haud promptum fuerit.
IX. S. nat. quaest. ΠῚ]. 3: quaedam (sc. aquae) enim oculos,
quaedam nervos iuvant, quacdam reterata et a medicis desperata
vitia percurant.
Sicuti codieum pars (caque melior, scilieet codex E οἱ Pari-
sini) velerata prachbet, pars invelerata, ita inter editores Fickert
et Haase scribunt: veferata, Lipsius rectius inreterata, nam ın
certe littera m, quae praecedit, absumptum est (item G. Mueller:
de L. Annaei Senecae quaest. nat. Bonnae 1856, p. 30); conf.
S. Ep. 85. 10: »vitia mentis humanac inveterata et dura, quac
morbos vocamus. Ep. 75. 11: morbi sunt inveterata rvitia et dura.
Ep. 63. 13: inreteratus (sc. dolor). Ep. 95. 34: mala inveterata.
X. S. nat. quaest. V 18. 16: Egregie Plato dieit, qui
nobis circa exitum jiam testium loco dandus est.
Falso Haase (Sceneca ΠῚ praef. p. XXVI) suspicatus est
bunc locum sic redintegrandum esse: testium loco laudandus est.
conf. S. Ep. 6. 3: Multos tibi dabo, qui ete. Ep. 37. 5: Nemi-
nem mihi dabis, qui etc. Ep. 47. 17: dabo consularem aniculae
servientem, dabo ancillulae divitem, ostendam nobilissimos iuvenes
manecipia pantomimorum. Ep. 63. 13: quam tamen mihi ex illis
muliereulis dabis ...? Ep. 66. 47: Dabo apud Epiceurum tibi
etiamnune simillimam huie nostrae divisionem. Ep. 71.25: Da
mihi adulescentem incorruptum. Ep. 82. 20: do tibi Fabios. Ep.
11
114. 12: da mihi, quemcumqyuc vis, magni nominis virum. ..,
maltos tibi dahn... dabo, inquam οἷο.
ΧΙ. S. Ep. 17. 7: Perpessi sunt exercitus inopiam omnium
terum, vixerunt herbarum radicibus et dicetu foedius tulerunt
fımem. haec omnia passi sunt pro Tegno (quo majis mireris)
alieno.
Reicienda videtur et haec lectio et haec, quam Haase pro-
psuit: pro regno, quoque magis mireris, alieno. Confidenter
emendandum: pro regno, mod maps mireris, alieno. conf. S. nat.
quaest. II 26. 2: nihil tamen prohibet ignem ex humido quoque
eilnei, immo ex iPso, φιρεὶ mais mire: is, humore. de brev. vit. VII4:
rirere tota vita discendum est, et, quad magis fortasse miraberis,
tota vita discendum est mori; Ep. 71.4: summum bonum est, quod
honestum est. οἱ quod mais admireris: unum bonum est, quod
bonestum est. ib. 21: hoc mirum videtur tibi? ilhkul licet magis
admireris: iacere in convivio malum est. T. Germ. 24. 6: aleam,
nl mirere, sobrii inter seria exercent.
X. S. Ep. 58.24: De homine dixi, fluvida materia et ca-
daca et omnibus obnoxia causis: mundus quoque, aeterna res et
inrieta, mutatur πος idem manet.
Contra hanc codicum lectionem a Fickerto et Haasio ser-
Yalam, quam tolerari posse non nego, probabiliter Muretum, Lip-
sim, Gronoviumm scripsisse olmoxia casibus docent exempla haec:
T. Ann. XIV 55. 11: et tua quidem erga me munera, dum vita
uppetet, aelerna erunt: quae a me habes, horti et faenus et
rillae, casibus obnoxia sunt. Ann. II 25. 12: quippe inviclos et
aullis cusibus superabiles Romanos praedicabant. S. Ep. 66. 23:
omnia enim ista, in quae dominium casus exercet, serva sunt,
pecunia et corpus et honores, inbecilla, Μία, mortalia, posses-
sionis incertae: illa rursus libera et inviela opera virtutis. ad
Marc. de consol. XXIV 4: quod unum ex tam bono filio poteras
dolere, doluisti; cetera, exempta casibus, plena voluptatis sunt.
XII. S. Ep. 70. 19: cumque commodo mori non licuisset
nee ad arbitrium suum instrumenta mortis eligere, obvia quaeque
Tapuerunt et quae natura non erant noxia, vi sua tela fecerunt.
Codices Paris. P, Guelf. G., pauci ex recc. exhibent: quomodo
mori nam licuissel, unde Faber elicuit: swo modo mort; cod.
Paris. p exhibet: incommodo; leetionem plurimorum codieum com-
modo defendit Gronovius. Scribendum esse censeo cum C.F.W.
12
Mueller (Nachtraege zur plautin. Prosodie p. 36. 1): cumque er
commodo mori non licuisset. conf. S. nat. quaest. V 18.8: eme-
tiri cuique annos suos ex commodo licet et ad senectutcm de
currere. Ep. 46. 1: Librum tuum, quem mihi promiseras, accep:
οἱ tamquam lecturus ex conmnodo adaperui ac tantum degustart
volui. Ep. 49.6: securi est et ex commodo migrantis minut:
conquirere. T. Ann. XIII 9. 4: quo bellum ec commodo pararet
XIV. 5. Ep. 72. 7: Dicam, quomodo intellegas sanum: s
se ipso contentus est, si confidit sibi, si scit omnia vota morta
lium, omnia beneficia, quae dantur petunturque, nullum in beat:
vita habere momentum. nam cui aliquid accedere potest, id in
perfectum est. cui aliquid abscedere potest, id inperpetuum est
cuius perpetua futura laetitia est, is suo gaudeat.
Conlato loco Ep. 23. 6: ad verum bonum specta et de tw
gaude. quid est autem hoc de tuo? te ipso et tui optima parte
conicio scribendum esse: is de suo gaudeat; quamquam id, quoı
codicum consensu traditum est, ferri posse concedo.
XV. 5. Ep. 89. 21: ubicumque in aliquem sinum litu:
curvabitur, vos protinus fundamenta facietis nec contenti solo
nisi quod manu feceritis, mare agetis introrsus.
Sie Fickert et Haase scribunt optimos secuti codices, se«
merito Lipsius cum codd. recc. fundamenta iacietis. conf. S. αἱ
otio V 5: acies nostra aperit sibi investigandi viam et funda
menta vero iacit. ad Helv. de consol. VII 5: novarum urbiun
fundamenta iaciuntur. ib. XVII 4: iacta sunt disciplinarum om
nium fundamenta. Ep. 95. 35: prima fundamenta iacienda sun
et insinuanda virtus. Ep. 122. 8: qui fundumenta thermarum üı
mari taciunt. ὃ. apud Lactant. instit. I 5. 27: (Seneca 11
421. 16 Haase): Annaeus Seneca ... in Exhortationibus: „Hi:
cum prima fundanenta molis pulcherrimae saceret...* T. Hist
II 72. 10. veceratque fundamenta.
XVI. 5. Ep. 97. 10: ad deteriora faciles sumus, quia nee du!
potest nec comes deesse, et res ctiam ipsa sine duce, sine cv
mite proccdit. non praenunfius tantum ad vitia, sed praeceps, et
quod plerosque inemendabiles facit, omnium aliaruım artiun
peccata artifieibus pudori sunt offenduntque deerrantem: vita
peccata delectant.
Lipsius, quem sequitur Fickert, seribit: non pronum est tan
fun ad vilia, sed praeceps,; contra Haase: non pronum euntibu,
13
tantum ad rvitia, sed praeceps. Scribendum est: non pronus ani-
mus tantum ad vitia, sed praecceps; quod etiam Ὁ. Rossbach
(Breslauer philologische Abhandlungen vol. II fasc. 3 p. 157)
comınendavit, qui tamen coniecturam argumentis non firmavit.
Neque ante et quod aut alicubi it vel est intercidisse puto, sed
Seneca, ut solet, est omisit et facile omittere potuit, quoniam
antecedit summus. Seribendum autem esse pronus animus ipse
Seneca testis fit, quoniam infra dieit $ 12: Id prava consue-
tudine evenit. alioquin ut scias subesse animis etiam in pessima
abductis boni sensum nec ignorari turpe, sed neglegi. conf. etiam
de trang. an. II 11: natura enim humanus animnus agilis est et
pronus ad motus. Ep. 94. 13: itaque debemus aut percurare
mentem aegram et vitiis liberare, aut vacantem quidem, sed αὐ
peiora pronam praeoccupare. de benef. IV 27.1: stultus omnia
vitia habet, sed non ἐμ omnia natura pronus est. Ep. 95. 33:
nullum intra se manet vitium: ;n avaritiam luxuria praeceps est.
T. Ann. XVI 21. 13: Capito Cossutianus, praeter animum ad
flagitia praecipitem iniquus Thraseae.
CORRIGENDUM: pag. 15, 21 lege: fatone.
euenrurneoree
Typis societatis typographorum Vratislaviensium.,
BRESLAUER
PHILOLOGISCHE ABHANDLUNGEN.
FÜNFTER BAND.
ZWEITES HEFT.
m a mn
NEMESIS UND ADRASTEIA.
EINE MYTHOLOGISCH-ARCHÄOLOGISCHE ABHANDLUNG
HERMANN POSNANSKY
DR. PHIL,
MIT EINER DOPPELTAFEL.
BRESLAU.
VERLAG VON WILHELM KOEBNER.
NEMESIS UND ADRASTEIA.
EINE MYTHOLUGISCH-ARCHÄOLOGISCHE ABHANDLUNG
HERMANN POSNANSKY
DR. PHIL.
MIT EINER DOPPELTAFEL.
BRESLAU.
VERLAG VON WILHELM KOEBNER,
1890,
MEINEM HOCHVEREHRTEN LEHRER,
HERRN GEH. REGIERUNGSRAT
PROFESSOR DR. A. RÖSSBACH
IN DANKBARKEIT GEWIDMET.
. LE
Teil der Abhandlung wenigstens ein zuverlässiger Führer fü»
den künftigen Bearbeiter des neu hinzukommenden Materials
sein wird.
Es ist mir eine angenehme Pflicht, an dieser Stelle allen
denen meinen Dank auszusprechen, die mich bei der Abfassung
dieser Arbeit in hervorragender Weise unterstützt haben. Vor
allem gebührt mein Dank meinem hochverehrten Lehrer, Herrn
Geh. Regierungsrat Prof. Dr. Rossbach. Mit unermüdlichem Eifer
hat er kein Opfer an Zeit und Arbeit gescheut, um die Lösung
der angeregten Frage zu fördern. Manchen nützlichen Wink
gaben mir ferner Herr Geh. Regierungsrat Prof. Dr. Studemund
und Herr Privatdozent Dr. O. Rossbach, der mir u. a. wichtige
Notizen über die einschlägigen Denkmäler des British Museum
zur Verfügung stellte. Die Letztgenannten hatten auch die Güte,
mich bei der Revision der Druckbogen zu unterstützen. Herrn
Prof. Dr. Studemund ereilte leider ein zu früher Tod nach Durch-
sicht des fünften Bogens. Auch die Verwaltungen des Königl.
Antiquariums und Münzkabinets in Berlin, des Münz- nnd An-
tikenkabinets in Wien, sowie vornehmlich Herr Imhoof- Blumer
in Winterthur haben meiner Arbeit durch Übersendung vieler
Abdrücke von Münzen und Gemmen reiche Förderung zu teil
werden lassen.
Breslau, im December 1889.
Inhalt.
I. Nemesis.
1. Etymologie des Namens . .
2. Beziehungen der Nemesis zu Aphrodite
3. Beziehungen der Nemesis zu Artemis .
4. Wirkungskreis der Nemesis
Nemesis als Totengöttin
. Nemesis als Rächerin der ὕβρις.
. Nemesis als Wahrerin des rechten Masses.
. Nemesis als neidischer Dämon
Nemesis’ Annäherung an Fortuna
. Kultstätten der Nemesis
. Die Nemeseis in Smyrna
ll. Adrasteia .
Il. Denkmäler der Nemesis .
1. Denkmäler ohne Allegorie .
2. Die allegorischen Nemesis-Denkmäler
. Marmorstatuen
. Bronzestatuen
Reliefs .
. Sarkophage
Terrakotten
Vasen
. Spiegel .
. Wandgemälde
Münzen
. Gemmen
IV. Denkmäler der Adrasteia
a. Adrasteia als Amme des Zeus.
b. Adrasteia als Schicksalsgottheit .
ER m un -r
πο ΠΟ ὦ mn mp
. Synkretismus der Nemesis mit andern Gottheiten .
I. Nemesis.
1. Etymologie des Namens.
Der Name der griechischen Göttin Nemesis ist die Personi-
fükation des Abstraktuns νέμεσις, welches sich schon bei Homer
Öfters findet, während derselbe Dichter die Göttin gleichen
Namens nicht kennt.
Homer gebraucht das Wort νέμεσις in Verbindung mit
χύλος (Z 335), αἶσχος (Z 351) und αἰδώς (N 122), woraus sich
Zur Genüge ergiebt, dass durch dasselbe eine das innere Ge-
fühl verletzende Empfindung zum Ausdruck gebracht wird.
Man übersetzt darum nicht unzutreffend dies Wort mit „Tadel“
und giebt den verneinenden Ausdruck „ov νέμεσις" wieder
durch: „man kann es nicht verargen, nicht tadeln.“!) Der
Inhalt aber des Tadelnswerten ist von Manso (Verm. Abhand-
Iungen S. 172) feinsinnig erkannt und ausgesprochen worden
durch die Bemerkung, dass νέμεσις und νόμος von demselben
Stamm abzuleiten seien, dass also νέμεσις ein Gefühl des Un-
Willens gegen die Verletzung alles dessen bezeichnet, was der
Grieehe νόμος nennt, also der geschriebenen und moralischen
Gesetze. In der That findet die Behauptung ihre Bestätigung
in der Anwendung des Wortes bei Homer, welcher es an fol-
genden Stellen gebraucht:
1") In dem Lexikon des Hesychios ist folgendes überliefert: νέμεσις ὕδοις,
μέμψις, φϑόνος. In dem des Suidas folgendes: νέμεσις μέμινις, ϑίχη, ὕβρις,
φϑόνος, τύχη. In der beiden Lexikographen gemeinsamen Quelle scheint ö,30ss
aus dem Genetiv ὕβρεως verderbt gewesen zu sein.
2
Ζ 335. Tändelnde Liebe, während der Feind vor U«
Thoren ist, konnte nicht den Anforderungen entsprechen, 3
der Troer an den Mann stellte.e Darum richtet Paris an H>.
tor die Worte:
οὔτοι ἐγὼ Τρώων τόσσον χύλῳ οὐδὲ νεμέσσι
ἤμην Ev ϑαλάμῳ, ἔϑελον δ᾽ ἀχξι προτραπέσϑαι.
Und deshalb kann auch Helena sagen (Z 351), das 11
lieber sei ein Mann:
ὃς ἤδη veusuiv TE καὶ αἴσχεα πόλλ᾽ ἀνϑρώπων.
Scham und Scheu vor dem tadelnden Urteil schärft Az =
seinen in den Kampf ziehenden Gefährten ein N 121:
ἀλλ᾽ Ev φρεσὶ ϑέσϑε ἕκαστος
αἰδῶ καὶ νέμεσιν.
Antinoos’ Rat, die Mutter zur Heirat und zum Verlasell
des Hauses zu zwingen, weigert sich Telemachos zu willfahre&"
und giebt die Antwort £ 136:
νέμεσις δὲ or ἐξ ἀνϑρώπων
ἐσσεται.
Ebenso wirft Odysseus den Freiern Mangel an veuso
ἀνθρώπων vor, die in seiner Abwesenheit sein Eigentu #
verprassten, mit seinen Mägden Beilager hielten und, währersee
er noch lebte, um seine Frau warben. Vgl. x 35 ff.
Dagegen trifft nach Homers Ansicht keine νέμεσις, ke !
sittlicher Vorwurf die Griechen und Troer, die so lange Ze ZI
um ein Weib wie Helena kämpften. vgl. T 156 ἢ:
Οὐ νέμεσις Τρῶας καὶ ἐϊκνήμιδας ᾿ἀχαιοὺς
τοιῇδ᾽ ἀμφὶ γυναικὶ πολὺν χρόνον ἄλγεα πάσχειν.
Erlaubt ist es, vor seinem Unglück zu fliehen. Vgl. Ξ' 80:
οὐ γαρ τις νέμεσις φυγέειν κακὸν, οὐδ᾽ ἀνὰ νύχτα.
Den Sänger kann kein Tadel treffen, wenn er auch in
Penelopes Gegenwart der Danaer Verhängnis besingt (« 350):
τούτῳ δ᾽οὐ νέμεσις Δαναῶν κακὸν οἶτον ἀείδειν.
v 328 fi. endlich billigt selbst der Freier Agelaos das
Verhalten des Telemachos und der Penelope, welche die Freier
fern hielten, solange sie noch an Odysseus’ Heimkehr glaubten:
ὄρρα μὲν ὕμιν ϑυμὸς Evi στήϑεσσιν ἐώλπειν
νοστήσειν 'Odvora πολύφρονα ὅνδε δόμονδε,
τόφρ᾽ οὔ τις νέμεσις μενέμεν τ᾽ ἦν ἰσχέμεναί τε
μνηστῆρας κατὰ δώματ᾽, ἐπεὶ τόδε κέρδιον ἦεν.
.-. 8ϑν
In derselben Bedeutung gebraucht Homer die abgeleiteten
Zeitworte νεμεσᾶν und νεμεσίζεσϑαι. Vgl. B 223; 296. T 410.
-/ 413; 507. E 757, 872. © 198; 407. 1523. A115; 129; 145.
A649. N 119; 293. = 336. O 103; 115; 211; 227. Π 22. 544.
P 93; 100; 254. T 182. W49. 053; 463; «119. 158.
P 64: 101; 138; 239. ὃ 158. ὁ 69. o 481. σ 227. τ 146;
264. g 147, 285. x 59; 589. y 213. w 136.
Die Frage, wie dies Wort, das von der Wurzel NEM in
νέμω abzuleiten ist, zu der tadelnden Bedeutung gekonmen ist,
hat gelöst Fulda (Untersuchungen über den Sprachgebrauch
der homerischen Gedichte S. 161). Er geht einfach zurück
auf die Grundbedeutung der Wurzel „zuteilen, zurechnen‘“
und nimmt an, dass in diesen Wörtern sich diese Bedeutung
in ähnlicher Weise wie im lateinischen imputare, unserem zu-
rechnen in malam partem gewandt habe. So kommt er leicht
von „zuteilen, zurechnen“ zu „verargen, verübeln.“ Ihm folgt
6. Curtius, Grundzüge?, S. 314.
In den angeführten Beispielen ist nur von einer νέμεσες
unter gleichstehenden Wesen die Rede, von einer νέμεσις eines
Gottes gegen einen Gott oder von Menschen unter einander,
kurz, von einer νέμεσις ἀνϑρώπων, da die Götter Homers wie
seine Helden fühlen und denken. Nur a 263
ἀλλ᾽ ὁ μὲν οὗ οἱ
δῶχεν, ἐπεί ῥα ϑεουὺς νεμεσίξζετο αἰὲν ἐύνεας
und 5 283
Διὸς δ᾽ ὠπέξετο μῆνιν
ξεινίου, ὃς τε μάλισια νεμεσσᾶται κακὰ ἔργα
wird die νέμεσις der Götter gegen die Menschen erwähnt.
Doch wie geläufig Homer die νέμεσις ανϑρώπων ist, geht
daraus hervor, dass er derselben x 39 die Furcht vor den
Göttern geradezu entgegenstellt:
οὔτε ϑεοὺς δείσαντες. οἱ οὐρανὸν εὐρὺν ἔχουσιν.
οὔτε τιν᾽ ἀνϑρώπων νέμεσιν κατόπισϑεν ἔσεσϑαι.
Die Personifikation dieser νέμεσες ἀνϑρώπων würde sich
ıun allerdings nicht vollständig mit der gewöhnlichen Vor-
stellung von der Göttin Nemesis decken, deren Amt es ist
(s. unten), jegliche ὕρρες unnachsichtig zu strafen. Da-
gegen entspricht ihr vollständig die Nemesis nach Hesiods
Vorstellung (W. u. T. 197 £.), deren Wesen zuerst Tournier
1"
4
erkannt hat (Nemesis et la jalousie des dieux S. 38): Eviden-
ment cette Nemesis ne peut &tre que la nemesis humaine .....
il ne s’agit nullement ici d’une divinite vengeresse, mais d’une
simple personnification po6tique.!) Nemesis ist hier noch nicht
Strafgöttin; sie ist blosse Vertreterin des gerechten Un-
willens der Menschen über die sittliche Verderbtheit, rein
passiv, ohne in das Treiben der Menschen einzugreifen. Daher
kann bei der zunehmenden Entartung des Menschengeschlechts
ihres Bleibens auf Erden nicht sein, mit Aidos flieht sie in den
Olymp:
Καὶ τότε δὴ πρὸς Ὄλυμπον ἀπὸ χϑονὴς εὐρυοδείης
λευχοῖσιν φάρεσσι καλυψαμένω χρόα καλὸν
ἀϑανάτων μετὰ φῦλον ἴτον προλιπόντ᾽ ἀνθρώπους
Aidws καὶ Νέμεσις.
Nemesis und Aidos sind hier noch, wie bei Homer N 121 und
in einem Bruchstück der Kyprien (Kinkel F. E. &. I S. 24), ver-
bunden. Mansieht, dass die Personifikation des sittlichen Begriffes
noch nicht alt sein kann; wahrscheinlich hat sie erst Hesiod
selbst wie in zahlreichen ähnlichen Fällen vorgenommen.
Bei Peisandros findet sich das Wort νέμεσες im 8. Bruch-
stück (Kinkel I S. 252):
οὐ νέμεσις καὶ ψεῦδος ὑπὲρ ψυχῆς ἀγορεύειν.
Ein Unterschied vom Sprachgebrauche Homers lässt sich
nicht feststellen. Das Gleiche gilt von Aischylos. Derselbe
gebraucht den Ausdruck νέμεσις nur einmal, Sept. 235. Auf
Eteokles’ übermütige Reden erwidert der Chor 233 ff.:
Διὰ ϑεῶν πόλιν νεμόμεϑ᾽ ἀδάματον,
δυσμενέων δ᾽ ὄχλον πύργος ἀπουστέγει.
τίς τάδε νέμεσις στυγεῖ;
Von der grössten Bedeutung für die Entwickelung der
Nemesis war die Thatsache, dass der Begriff des Abstraktum
νέμεσις in der nachhomerischen Zeit von Sophokles an inso-
fern modificiert wurde, als nunmehr die νέμεσις vorwiegend
den Göttern beigelegt wurde.
So stets von Sophokles und Euripides. Soph. Philokt. 601 f.:
ϑεῶν βία
καὶ νέμεσις, οἵπερ ἐργ᾽ ἀμύνουσιν καχά,
ἢ Vgl. auch Manso Verm. Abhandl., der jedoch diesen Gedanken nicht
entschieden genug ausspricht.
und das. 518:
τὰν ϑεών
νέμεσιν ἐχφρυγών.
Enrip. Or. 1361 ff.:
διὰ dixas EBa ϑεῶν
νέμεσις ἐς ᾿Ελέναν.
Gleichzeitig wurde auch das Objekt der νέμεσις ein ande-
res. War es bis jetzt alles, was das sittliche Bewusstsein
eines jeden Griechen, der sich xaAös καγαϑός nennen durfte,
verletzte, so richtet sich seit Sophokles die veueoıs gegen alles,
was den Göttern unliebsam sein könnte: gegen jede ὕβρις.
Vgl. Soph. Oed. Col. 1751 Ε΄:
Παύετε ϑρῆνον, παῖδες. ἐν οἷς γὰρ
χάρις ἡ χϑονία ξυναπόχειται.
πενϑεῖν οὐ χρή" νέμεσις γάρ.
Soph. Elektra 1466 ff:
Ὦ Ζεῦ, dedopxa φάσμ᾽ ἄνευ φϑόνου μὲν οὐ
πεπτωχύός" εἰ δ᾽ ἔπεστι νέμεσις, οὐ λέγω.
So hatte sich bereits zur Zeit des Sophokles der Begriff
der Nemesis und ihr Objekt befestigt,!) und er erhält sich
durch viele Jahrhunderte, wenn auch nicht immer offen vor
Augen liegend, bis der Volksglaube der Römer, mit den sitt-
lichen und religiösen Anschauungen der Griechen nicht ver-
traut, Nemesis zu einer zweiten Fortuna machte.
Mit νέμω brachten übrigens schon Stoiker den Namen der
Göttin in Verbindung; vgl. Cornutus theol. graec. comp. 13:
λέμεσις δὲ ἀπὸ τῆς νεμήσεως προσηγόρευται" διαιρεῖ γὰρ τὸ ἐπει--
Paliov ἑχάστῳ. Pseudo-Aristoteles de mundo 7: Νέμεσιν δὲ
ἀπὺ τῆς ἑκάστῳ διανεμήσεως.
ἢ Aristoteles stellt die νέμεσις als Mittel zwischen die φϑονερία oder
den φϑόνος und die ἐπι χαιρεχαχίακ. Ethic. Nicom. 11, 7, 1108 a 37; Ethic. magn.
1,28, 1192 b 19 und Ethic. Endem. II 3 1221 a3 u. III, 7, 1233 b 24. Doch
lässt sich mit dieser offenbar seinem System zuliebe gebildeten Definition nichts
für mythologische Zwecke anfangen; sie entspricht nicht dem allgemeinen Sprach-
gebrauch. Einseitig ist auch seine Erklärung des Begriffs νέμεσις als λυπεῖσϑαι
ἐπὶ ταῖς ἀναξίκις εὐπραγίαις Rhet. II 9, 1386 b 10, dagegen von Wichtigkeit für
die richtige Auffassung der νέμεσις der Ausspruch daselbst, dass sie ἤϑους χρηστοῦ
si, und Ethic. magn. a. a. O: ὁ δὲ »νεμεσητιχὸς ἐπαινετός. Ueber die Per-
snificirung der νέμεσις vgl. Ethic. Eud, III 7, 1233 Ὁ 26: διὸ xal ϑεὸν
oloyıcı εἶναι τὴν Νέμεσιν.
6
Doch lässt sich diese Erklärung der Nemesis als „Ve!
teilerin* oder, wie Neuere!) wollen, als „Walterin“ nicht halteı
da sie erst in römischer Zeit diesen unbestimmten Charakte
annahm, der sie der Tyche oder Fortuna gleichstellte. Al:
Hauptbegriff in ihrem Wesen ist das zürnende Vergelteramft
festzuhalten. Diesen Grundsatz machte mit Recht schen
Fulda geltend (a. o. OÖ. 5. 161).
2, Beziehungen der Nemesis zu Aphrodite.
Die Mythologie lehrt, dass die erst in späterer Zeit durc
Personifikation eines abstrakten Begriffes gebildeten Gottheite
sich gewöhnlich an eine grössere, ältere Gottheit anlehne
oder nur dem Umstande ihr selbständiges Dasein verdanker
dass eine Befugnis oder Eigenschaft einer grösseren Gotthei
einer neuen, besonders zur Verkörperung dieser einen Seite ge
schaffenen Gottheit übertragen wird. Dass Nemesis von diese
Regel keine Ausnahme macht, ist allgemein anerkannt. Nu
darüber wird lebhaft gestritten, ob diese Göttin in den Kre
der Aphrodite oder in den der Artemis zu zielen sei. Beid
Ansichten scheinen ihre Bestätigung in der Gestalt des älteste
uns bekannten Nemesis-Denkmales, desjenigen in Rhamnus, z
finden; hier waren Attribute der Aphrodite und der Artem
auf das seltsamste mit einander. vermischt: eine Aphrodit
gestalt war mit einem Stephanos geschmückt, auf dem sic
neben Niken Hirsche befanden; vgl. Paus. I 33, 3: τῇ χεφαλ
δὲ ἔπεστι τῆς ϑεοῦ στέφανος ἐλάφους ἔχων καὶ Nixns ayakyar
οὐ μεγάλα. ταῖς δὲ χερσὶν ἔχει, τῇ μὲν κλάδον μηλέας. τ
δεξιᾷ δὲ φιαλην.
Plinius nat. hist. XXXVI, 17: Eiusdem [Phidiae] dise
pulus fuit Agoracritus Parius et aetate gratus, itaque e su
operibus pleraque nomini eius donasse fertur. certavere auteı
inter se ambo dicipuli [Alcamenes et Agoracritus] Venere fi
ἢ Vgl. u. a. Welcker in Schwencks Etym. myth. And. S. 261. Keiı
Beachtung vom jetzigen Standpunkt der Mythologie verdient die Ansich
dass Nemesis und Nephthys identisch seien. Vgl. besonders Zoöga Ablıand
S, ὅθ u. 65 und Hanımer, Wiener Jahrb. ἃ. Litt, I (1818) 8. 118.
7
cienda vicitque Alcamenes non opere, sed civitatis suffragiis
contra peregrinum suo faventis. quare Agoracritus ea lege sig-
num suum vendidisse traditur, ne Athenis esset, et appellasse
\emesin. id positum est Rhamnunte, pago Atticae, quod
M. Varro omnibus signis praetulit.
Paroemiogr. Gr. rec. Schneidewin et Leutsch, Zenobios V,
δ und Hesychios v. 'Pauvovoia Νέμεσις" Ἐν 'Pauvovvrı Νεμέ--
σεως ἱόρυται (Hes. ἵδρυτο) ἄγαλμα δεκάπηχυ, ὁλόλιϑον, ἔργον
Φειδίου. ἔχει δὲ (Hesych Exov) ἐν τῇ χειρὶ μηλέας κλάδον.
Photios, Suidas v. Pauvovota Νέμεσις, Mantissa in Paroe-
miogr. Gr. rec. Schneidewin-Leutsch II 76: Airn πρῶτον αφί--
dgvro ἐν Aygodirrs σχήματι. διὸ καὶ κλάδον εἶχε μηλέας.
Wie ist diese Vereinigung der Aphrodite- und Artemis-
attribute zu erklären? Der Bildner der Statue selbst scheint
durch die Figuren am Sockel einen Fingerzeig für die richtige
Lösung der Frage gegeben zu haben. Er erinnert uns durch
diese Gruppen an den trojanischen Krieg einerseits, die spätere
Sagenbildung andrerseits, der zufolge Helena nicht mehr
Tochter der Leda, sondern der Nemesis war. vgl. Paus. I 33, 7:
Nr δὲ 7dr δίειμε. 07000 ἐπὶ τῷ ράϑρῳ τοῦ αγάλματύς ἔστιν
εἰργασμένα. τυσύνδε ἐς τὸ σαφὲς προδηλώσας. Ἑλένῃ Νέμεσιν
μαίρα εἶναι λέγουσι, Andav δὲ μαστὸν ἐπισχεῖν αὐτῇ
χαὶ ϑρέψαιε᾽ πατέρα δὲ καὶ οὗτοι καὶ πάντες κατὰ ταὐτὰ Ἕλληνες
Jia καὶ οὐ Τυνδάρεων εἶναι νομίζουσι. ταῦτα ἀκηκοὼς Φειδίας
πεποίηκεν Ἑλένην ὑπὸ Andas ἀγομένην παρὰ τὴν Νέμεσιν,
πεποίηχε δὲ Τυνδάρεων τε καὶ τοὺς παῖδας καὶ ἀνδρα σὺν ἵππῳ
παρεστηχκύτα, Ἱππέα ὄνομα᾽ ἔστι δὲ ᾿Ἰγαμέμνων χαὶ ενέλαος
χαὶ Πύρρος ὁ ᾿Αχιλλέως. πρῶτος οὗτος Ἑρμιόνην τὴν Ἑλένης
μναῖχα λαβρών. Ὀρέστης δὲ διὰ τὸ ἐς τὴν μητέρα τόλμημα
παρείϑη. παραμεινάσης τε ἐς ἅπαν Ἑρμιόνης αὐτῷ καὶ τεχούσης
παῖδα. ἑξῆς δὲ ἐπὶ τῷ βάϑρῳ καὶ ἜἜποχος καλούμενος καὶ νε--
ἀνίας ἐστὶν ἕτερος. ἐς τοῦτο ἄλλο μὲν ἔχουσα οὐδὲν, αδελφοὺς
δὲ εἶναι σφᾶς Οἰνύης, ἀφ᾽ ἧς ἐστι τὸ ὄνομα τῷ δήμῳ.
Der Grund der Umgestaltung der alten!) Ledasage scheint
folgender zu sein: Der alte Mythus erzählte, dass Zeus in Ge-
TE
!) Umgekehrt hält Furtwängler neuerdings (Samml. Sabonroff, Exc. zu
Taf.71 5. 9 ff.) die Sage, Leda sei die eigentliche Mutter der Helena, für
eine jüngere Bildung.
8
stalt eines Schwanes mit Leda die Helena zeugte, welche vo
Paris geraubt wurde. Schon Homer kennt ja Helena als di
Tochter des Zeus und der Leda, der Mutter der Dioskureı
und an dem hohen Alter der Sage von der Verwandlung de
Zeus bei Zeugung der Helena lässt sich nicht zweifeln, wer
sie auch nicht durch Homer überliefert ist. Nach diesem alte
Mythos war also die Veranlassung zu dem trojänischen Krie;
nichts anderes als der Raub eines schönen Weibes, welch
gesühnt werden sollte, ebenso wie nach der Ilias Kriege ve
anlasst wurden durch Wegtreiben von Viehherden. Die Ve
anlassung zum Kriege durch den Raub von Weibern u!
Herden entspricht ganz dem Charakter der alten Zeit. Eine
fortgeschritteneren Geschlecht, in dessen Anschauung der tr
janische Krieg eine erhöhte Bedeutung gewonnen hatte, erschi
der Raub eines einzigen Weibes als zu geringfügig für ein
so gewaltigen Krieg, in dem die grössten Helden kämpfte
Man suchte die Sache tiefer zu fassen, vom sittlich-religiös
Standpunkte aus, und erkannte in dem Krieg den Plan d
Zeus, Rache zu nehmen an der Verderbtheit der Mensche
So kam das Motiv der Nemesis in den trojanischen Krieg
Das Motiv von der Verderbtleit der Menschen ist sch
Hesiod bekannt, der es in der Fabel von den vier Zeitalte
zum Ausdruck bringt. Der Dichter der Kyprien aber schei
es zuerst mit dem trojanischen Kriege verknüpft zu habe
Schon die Verbindung des Zeus mit einer Personifikation t
weist das geringe Alter der Sage. Vgl. das Schölion des (
dex Ven. -/ zu Homer 15, 6 (Kinkel fragm. Epic. Gr. S. 20 ff
ἄλλοι δ᾽ ἀπὸ ἱστορίας τινὺς εἶπον εἰρηκέναι τὸν Ὅμηρον. ga
γὰρ τὴν γῆν βαρουμένην ὑπ᾽ ανϑρώπων πολυπληϑίας. de
ἀνϑρώπων οὔσης εὐσεβείας. αἰτῆσαι τὸν Ja κουφισθῆναι τ
ἀἄχϑους" τὸν δὲ „Ta πρῶτον μὲν εὐθὺς ποιῆσαι τὸν Ordaix
πόλεμον. δι᾿ οὗ πολλοὺς πάνυ ἀπώλεσεν ὕστερον δὲ πάλεν συι
βούλῳ τῷ Μώμῳ χρησάμενος, ὃν .hıog βουλὴν Ὅμηρός φησ
ἐπειδὴ οἷός TE ἦν κεραυνοῖς ἢ κατακλυσμοῖς πάντας διαφϑείρε
ὕπερ τοῦ Μῆώωμον κωλύσαντος. ὑποϑεμένου δὲ αὐτῷ τὴν Θέτις
ϑνητογαμίαν καὶ ϑυγατέρος καλῆς γένναν, ἐξ ὧν ἀμφοτέρων πὸλ
μος Ἕλλησί τὲ καὶ βαρβάροις ἐγένετο, ἀφ᾽ οὗ χρύνου συνέβη, κο
') Vgl. auch Welcker G. G, III S. 27,
9
{ισϑῆναι τὴν γὴν πολλῶν αἀναιρεϑέντων. ἡ δὲ ἱστορία παρὰ Στα--
σίρῳ τῷ τὰ Κύπρια πεποιηχύτι, εἰπόντι οὕτως:
Ἣν ὕτε μυρία φῦλα κατὰ χϑόνα πλαζόμεν᾽ ἀ(νδρῶν
ἐχπάγλως ἐβάρυνε) βαϑυστέρνου πλάτος αἴης.
Ζεὺς δὲ ἰδὼν ἐλέησε καὶ ἐν πυχιναῖς πραπίδεσσι
σύνϑετο κουφίσσαι (βάρεος παμβώτορα γαῖαν
ῥιπίσσας πολέμου μεγάλην ἔριν ᾿Ιλιακοῖο. 1)
ὑφρα χενώσειεν ϑανάτῳ βάρος" οἱ δ᾽ ἐνὶ Τροίῃ
ἥρωες xteivovro, Λιὸς δ᾽ ἐτελείετο Bovir.
Der Anfang der Kyprien stimmt allerdings nicht in allen
Einzelheiten mit den Ausführungen des Scholiasten überein.
Denn während hier Zeus sich von Tliemis raten lässt, komnit
er dort selbständig zu dem Entschluss, die Erde zu entlasten.
Doch ist es ohne Bedeutung, wie der Kypriendichter es mit
diesen nebensächlichen Dingen hielt. Hauptsache ist, dass schon
n den Kyprien der Gedanke, die Menschen seien für die
Erde eine drückende Last gewesen, klar ausgesprochen ist
ınd kaum mit etwas anderem als mit der Sittenverderbnis der
Menschheit begründet werden kann, wenn man die Rolle in
Betracht zieht, welche Nemesis, die Rächerin der ὕβρις, in dem
Epos spielte. Diese wurde in interessanter Weise vom Kyprien-
Dichter in diesen Gedankenkreis eingeführt.?) Er ging offen-
bar von der Thatsache aus, dass schon bei Homer Helena, die
änsserliche Veranlassung zum trojanischen Kriege, mehr von
Aphrodite verführt als mit Bewusstsein und Vorsatz sündigend
erscheint; vgl. Hom. T 399 ff., wo Helena zu Aphrodite spricht:
ἡ Ludwich liest (Rhein. Mus. 53 (1888) 5. 472): Ἦν ὅτε μυρία φῦλα
χατὰ χϑόνα πλαζομένων περ [ἀνϑρώπων 2Bapv[ve βαϑυ]στέρνου πλάτος αἴης und
τ 4 {: χουφίσκι ἀνϑρώπων παμβώτορα σύνϑειο γαῖαν ῥίπισε δὲ πτολέμου
μεγάλην ἔρι» ᾿Ιλικχοῖο; Peppmüller (Philologus N. F. I (1888) 8. 552 an-
sprechender v. 1: . . . . πλαζόμεν᾽ alugis) u. v. 1: σύνϑετο χουφίσσαι nau-
3wrooe γὴν ἀνθρώπων. Der Sinn der Stelle ist klar, der Text unsicher.
!) Auf eine ähnliche Sage im indischen Epos Harivansa, einer jüngeren
Fortsetzung des Mahabharata, in dem allerdings von einer mechanischen
Überlastung der Erde die Rede ist, macht Reinhold Köhler im Rhein. Mus.
ΧΠῚ (1858) 5. 316 f. aufmerksam. Hier liest man, wie einst die Erde, von dem Ge-
wicht der zahlreichen Heere und Burgen der Könige beschwert, zu unterliegen
drohte, so wie ein zu schwer beladenes Schiff untersinkt. Sie wandte sich
desbalb an Vischna und klagte ihm ihre Not, und der Gott versprach ihr
Hilfe durch einen gewaltigen Krieg, der den Tod vieler Könige und ihrer
Heere durch Krischna herbeiführen werde, was den auch wirklich später ge-
schah. Doch ist eine Entlehnung durch den Kypriendichter schon deshalb
ausgeschlossen, weil das genannte indische Epos jüngern Alters ist als die Kyprien.
10
δαιμονίγν, τί μὲ ταῦτα λιλαίεαι κἡπεροπεύειν;
;
ἄξεις ὃ Φρυγίνς. καὶ Mnorirg ἐρατεινῆς,
εἰ τίς τοι καὶ χκεῖϑι «φίλος μερύπων ανϑρώπων:;
Eine Anspielung auf die von Aphrodite nach Troja gelockt
Helena enthält ferner sicher die Spottrede der Athena üb«
Aphrodites Verwundung durch Diomedes Hom. E 422 ff.:
Ἦ μάλα δὴ τινα Κύπρις "Ayaradev arıziaa
Τρωσὶν ἅμα σπέσϑαι. τοὺς νῦν ἐχπιαγλὰ «ἰλγσεν
τῶν τινὰ καρρέζουσα ᾿“χαιϊάδων ἐυπέπλων
πῇ μὲ προτέρω πολίων εὐναιομενάων
πρὺς χρυσέῃ περόνῃ; καιαμύξαιο χεῖρα ἀφαιγν».})
Was Homer nebenbei andeutete, stellte der Kypriendicht
in den Vordergrund seiner Dichtung. „Die Seele seines ὁ
dichts,* so bemerkt Welcker Ep. Cyel. II 8. 154, „ist Aphı
dite. .... Die Entführung der Helena wird durch das Urt
des Paris als das Werk der Aphrodite in’s hellste Licht g
setzt. Aphrodite erscheint zuerst selbst in Handlung, da
leitet sie die Handlung, treibt den Alexandros zum Schiffb:
den Aeneas zur Begleitung, führt jenem die Helena selbst :
Die Unternehmungen der Achäer sind Folgen ihres Werk:
.. . Durch Aphrodite ist Alexandros der Held der Kypria, v
Odysseus der der Odyssee durch die Athene.* Diesen sch
von Homer ausgesprochenen Gedanken, dass Helena Werkze
in den Händen der Aphrodite ist, die aber auch ihrerseits n
die Aufgabe hat, den Ratschluss des Zeus zu vollenden, brach
der Kypriendichter dadurch zum Ausdruck, dass er die Helena z
Tochter der Nemesis machte.?) Vgl. das Kyprienbruchstück I
Kinkel S. 24:
Tovs δὲ μέτα τριτάτην ᾿Ελένγν τρέφε, ϑαῦμα βροτοῖσι,
τήν ποτὲ καλλίκομος Νέμεσις (φιλότντι μιγεῖσα
Ζηνὶ ϑεῶν βασιλῆι τέκε κρατερῆς ὑπ᾽ ἀνάγκης"
t) Vgl. Welcker Ep. Kykl. II S. 119.
2. Einen Nachklang fand diese Dichtung bei den Iliern, die aber a
nahe liegendem Grunde nicht Aphrodite, sondern Helena als Adrasteia,
ja der Nemesis gleichgesetzt wurde, verehrten. Vgl. Athenagoras de leg.
AU ὁ μὲν ᾿Ιλιεὺς ϑεὸν "Exiooe λέγει xl τὴν ᾿Πλένην "Adoaorsıav ἐπισ:
μένος προσχυνεῖ.
8) Vgl. Kekul& Festschrift zur Feier des fünfzigjährigen Bestehens ı
arch. Instituts zu Rom S. 11: „Das erste τέχε und die ganze Verbindung
in der überlieferten Form, auch abgesehen von der sachlichen Unglaubli:
11
{εἴγε γάρ. οὐδ᾽ ἔϑελεν μιχϑήμεναι Ev φίλοτητι
πατρὶ Μὲ Κρονίωνι" Ereigeıo γὰρ φρένας αἰδοῖ
χαὶ νεμέσει " χατὰ γῆν δὲ καὶ ἀτρύγετον μέλαν ὕδωρ
{εἴγε Ζεὺς δ᾽ ἐδίωκε" λαβεῖν δ᾽ ἐλιλαίετο ϑυμῷ.
Allore μὲν κατὰ κῦμα πολυφλοίσβοιο ϑαλάσσης
Ni εἰδομένη πόντον πολὺν ἐξορόϑυνεν,
ἄλλοι ἀν᾽ Ὠχεανὺὸν Toraudv καὶ πείρατα γαίης,
ὥλοτ᾽ ar’ ἔπειρον πολυρώλακα᾽ γίγνειο δ᾽ αἰεὶ
ϑγρίς 00° ἤπειρος αἰνὰ τρέφει. 1) ὄφρα «φύγοι νιν.
Diese Vorstellung in den Kyprien, dass Aphrodite im tro-
janischen Kriege die Rolle der Nemesis spielte, insofern der
zur Strafe für die Sündhaftigkeit der Menschheit veranstaltete
Krieg in erster Linie als ihr Werk galt, war ohne Zweifel die
Veranlassung für Agorakritos, dass er für das Bild der Ne-
meis in Rhamnus den Aphroditetypus wählte. Der Einfluss
der genannten Dichtung auf diese Statue wird schon durch die
Bilder der Basis ausser Frage gesetzt, welche den wahrscheinlich
von dem Kypriendichter erfuandenen Mythos behandeln, dass
Helena die Tochter der Nemesis sei.?)
Durch diese Lösung der oft aufgeworfenen Frage ist die
Aphroditengestalt der Rhamnusischen Nemesis erklärt, aller-
dings nur auf der Grundlage der allegorischen Religions-
Gedanken kam, 68 fehle etwas zwischen dem ersten und den folgenden Ver-
sen. Die Heilung hat seit lange Ahrens (Jahn, Ber. ἃ. s. Ges. d. W. XIII, 2
(1830) S. 195 f. vgl. Schneidewin Philol. IV (1849) 5. 744 f.) gefunden; nicht
von Zeus ist in dem ersten Verse die Rede, sondern von Leda, nicht exe ist
das richtige, sondern statt dessen τρέφε zu schreiben.“ Wahrscheinlich unmittel-
bar ging diesem Bruchstück ein anderes voraus, welches von den Dioskuren
handelt. Kinkel S. 23:
Kaoıwp μὲν ϑνητός, ϑαγνάτου δέ οἱ αἷσι. πέπρωτο,
αὐτὰρ ὃ γ᾽ αϑάώνιαος ]]ολυδεύχης, ὄζος "Aonos.
ἢ Auf die Verwandlung des Zeus in einen Drachen bezieht sich das
alte Scholion : δράχω»]} ἐπὶ Νέμεσιν ϑράχων zu den Worten des Clemens Alexan-
drinns Protrept. cap. II, 37: δράχων ὁ Ζεὺς οὐχέτι.
ἢ Über den Einfluss des kyklischen Epos, besonders der Kyprien, auf
die alte attische Vasenmalerei vgl. Luckenbach Verhältnis der griech. Vasen-
bilder zu den Gedichten des epischen Kyklos in Fleckeisens Jahrb. f. class.
Pbilol. 11. Sppl.-Bd. (1880) S. 575—613. Robert Bild und Lied, der 5. 123
hervorhebt, dass aus dem Kreis der Kyprien drei Episoden in früher Zeit bild-
lich dargestellt worden sind: der Ringkampf des Peleus und der Thetis, das
Parisurteil, der Tod des Troilos.
12
anschauung des kyklischen Dichters. Doch wird sich schwer-
lich eine tiefere, aus dem Wesen beider Gottheiten geschöpfte
Deutung finden. Alle Versuche nach dieser Richtung sind
verfehlt. Zu farblos ist Engels Erklärung, Aphrodite erfülle
insofern die Funktionen der Nemesis, als sie als Schöpferin
der Menschen auch auf Heilighaltung der Sitten und Gesetze
unter denselben zu halten habe.')
Noch haltloser begründet Walz (Paulys Real. πο. Y.
S. 529) die Verwandtschaft beider Göttinen mit der Thatsache,
dass sowohl Aphrodite als Nemesis Töchter der Nacht und
Moiren genannt werden. Letzteres Argument nehmen auch
Preller- Robert, Gr. Mytlol.* S. 358 Anm. 1 an. Aber diese
gemeinschaftliche Beziehung beider Gottheiten ist zu allgemein,
als dass durch dieselbe erklärbar wäre, wie Nemesis in der
Gestalt der Aphrodite gebildet werden konnte. Sind dem
nicht auch andere Göttinnen Moiren genannt worden, ohne dass
sie darum die Gestalt der Aphrodite annalımen ? Ferner ist
die von Preller- Robert daselbst herangezogene Anekdote von
der Entstehung der Kultbilder der Rhamnusischen Nemesis und
der Aphrodite ἐν χύποις als Fabel abzuweisen, welche erst eine
spätere Zeit erfand, um die Aphroditegestalt der Rhamnusischen
Göttin zu erklären. Die citierte, aus der Kaiserzeit stanımende
Inschrift des CIA III 289 ἱερεὺς Οὐρανίας Νεμέσεως, „die ge-
wöhnlich auf die Nemesis von Rhamnus bezogen wird, aber
ebenso gut auf die Οὐρανία Ev κήποις gehen kann,“ beweist
nichts. Aus dergleichen Beiwörtern der Nemesis, wie sie sich
in römischer Zeit in grosser Zahl finden, dürfen keine Schlüsse
auf das Wesen der Nemesis im 5. Jahrhundert v. Chr. gezogen
werden.
Von einem wesentlich andern Gesichtspunkt geht Furt-
wängler aus (Excurs zu Taf. 71 der Samıml. Sabouroff). Unter
der Voraussetzung, dass die Sage, Nemesis sei von Zeus in
Schwanengestalt befruchtet worden, älter sei als. dieselbe Sage
1 Vgl. Kypros II S. 260 ἢ: „Aphrodite wacht über die Geschicke der
Geschöpfe, weil sie von ihr ausgegangen sind; sie muss auch auf Sitte
und unverbrüchliche Heilighaltung der moralischen Satzungen, auf gegensei-
tige Achtung und Scheu vor den Rechten der andern bedacht sein. So ent-
wickelt sich von selbst die Bedeutung der Aphrodite als Nemesis, wie sie zu
Rbamnus in Attika verehrt ward.“
ΝΞ πππ-κπὰρρ..ὼ....-..-.--.- ...............
18
von Leda, definiert er Nemesis als einen beweglichen, in Luft
und Licht waltenden Dämon. Als Beweis hierfür gilt ilım der
Greif bei Nemesis, der „schon zeitig in das Lichtreich der
Hyperboreer verlegt worden“ war; ferner der Schwan, dessen
Verbindung mit Zeus, dem Himmelsgotte, der Schwan der nur
mit Lichtwesen verbunden sei, und die Äthiopen auf der Schale
dr Rhamnusischen Nemesis, „das bekannte Lichtvolk, das
beim Aufgang des Helios wohnt, am Okeanos, für dessen Tochter
de Rhamnusische Göttin galt, des Okeanos, an dem die
Schwäne hausen“ (S. 13). Da nun auch Aphrodite als eine
auf dem Schwan reitende Frau sicher dargestellt sei, so ver-
natet Furtwängler, dass dieser Zug auf die „sich viel weiter
verbreitende, mächtigere Göttin Aphrodite* übertragen und die
Beziehung der Nemesis zu Aphrodite sehr alt sei.
L. von Schröder stellt (Griech. Götter und Heroen I. Heft
δ, 44 ff.) die noch gewagtere Vermutung auf, dass Aphrodite
ihrer Natur nach eine Apsaras sei und Nemesis eine „ihr
schwesterlich verwandte Apsaras, von denen gelegentlich eine
für die andere eintreten, mit ihr verwechselt werden könnte.“
“mit ist für ihn die Aplıroditegestalt der Nemesis selbstver-
ständlich.
Wenn man hiergegen schon den Grund geltend machen
könnte, dass Nemesis, wie wir sahen, durchaus nicht eine so
alte Göttin ist, wie die genannten Gelehrten angenommen haben,
so ist doch zur völligen Widerlegung ein genaueres Eingehen
auf die Ledasage notwendig.
Leider giebt der Name Leda keinerlei Aufschluss über die
Bedeutung der Göttin; denn dass Leda ursprünglich Göttin
war und erst später zur Heroine geworden ist, ist ebenso
sicher als allgemein anerkannt. Die Etymologie Leda = lada
Herrin‘ ist zu allgemein. Den Namen mit λαϑεῖν in Ver-
bindung zu bringen, wie das früher geschah, verbieten die
Lautgesetze. ‚Auch sachlich ist diese alte Annahme, dass l,eda
Nachtgöttin sei, durch nichts zu erweisen. Ihre Genealogie
enthält nicht die geringste Spur davon. Die Namen ihrer Ver-
wandtschaft sind teils bedeutungslos, teils weisen sie auf eine
ganz andere Erklärung hin. Als Vater der Leda wird u. a.
Glaukos genannt, als ihre Mutter Leukippe, Deidameia,'!) Pant-
“ἢ Deidameia selbst ist wieder Tochter des Lykomedes.
eidyia. Ihr Gemahl ist Tyndareos, vielleicht auch nur ein Beiname
des Zeus, der Sohn des Perieresund der Gorgophone. Sie selbst ist
nach der ältesten Überlieferung Mutter der Dioskuren.!) Wenn
sich aus dieser Genealogie ein Schluss ziehen lässt, so kann
es nur der sein, das Leda zu Lichtwesen in nächster Beziehung
stelit. Dieser Schluss findet seine Bestätigung in dem Schwan,
der bei Leda so typisch geworden ist, dass man sie wohl
kurzweg als die Schwanenjungfrau bezeichnet. Der Schwan
ist ja ein Symbol der lichten, weissen Wolken, die besonders
im Frühling den Himmel Griechenlands bedecken und die nach
einer andern Auffassung, ähnlich wie bei uns, mit einer Herde
von Lämmern oder Ziegen verglichen werden. Wir können
somit Leda, die durch die Verwandtschaft mit Lichtwesen die-
sem Kreise zugewiesen und durch den ihr eigenen Schwan als
solches gekennzeichnet ist, als die himmlische Lichtjungfrau obne
alle Beziehung auf die Nacht bezeichnen, ähnlich den indischen
Apsaras, nur dass die griechische Schwanenjungfrau nicht bald
in Schwanengestalt, bald als Jungfrau erscheint, sondern nur durch
den Schwan als himmlische Lichtjungfrau kenntlich gemacht ist.
Unter diesen Voraussetzungen erhält die Ledasage eine
genügende Deutung. Zeus, der Vertreter des lichten Himmels,
vermählt sich mit Leda, der himmlischen Lichtjungfrau, und
erzeugt die Helena, die Glänzende, Strahlende, und die Dios-
kuren, die Vorreiter der Sonne und ihre Begleiter beim Unter-
gange. Der Ledamytlos hat also eine tiefe, naturalistische Be-
deutung, die zugleich für sein hohes Alter bürgt.
Diese Übereinstimmung des Schwanes mit dem Wesen der
Gottheit finden wir nun bei Nemesis nicht. Als Personifikation
einer abstrakten Idee einer jüngern Periode entsprossen als
Leda, mangelt ihr jede Genealogie,’) die auf das Licht- und
Luftreich hinweisen könnte. Dass Helena ihre Tochter wird,
hat seinen Grund in der Spekulation eines Dichters. Es lässt
sich ferner kein sicheres Denkmal der Nemesis mit dem Schwan
1) Ich schweige von Helena, da ja nach Furtwänglers Ansicht ihre ur-
sprüngliche Mutter nicht Leda, sondern Nemesis ist.
2) Nemesis gilt als Tochter der Nacht nach Hesiod theog. 223 und Hygin
praef.: ex Nocte et Erebo . .. . Nemesis; als Tochter der Dike bezw. Iustitia nach
dem Hymnus des Mesomedes v. 2 und Ammian. Marcell. XIV, 11; als Tochter des
Okeanus nach Pausanias I. 33, 5, Tzetzes zu Lycophron 88 und dem Scholion
nachweisen. Die Deutung der von Furtwängler hierfür in An-
sprach genommenen, in Gräbern gefundenen Terrakotten, welche
Jungfrauen mit einem Schwan darstellen (Samnıl. Sab. S. 10),
ist unsicher: kein der Nemesis eigenes Attribut bestätigt seine
Annahme, und auch die Behauptung, dass die genannten Figuren
dem 5. Jahrh. v. Chr. zugehören und dass die Gräberfunde
dieser Zeit in strengem Bezug zu den Toten stehen, ist nicht
über jeden Zweifel erhaben. Ich halte die alte Deutung fest,
dass derartige Darstellungen auf Leda zu beziehen sind. End-
ἢ dürfte die Annahme, die Athiopen auf der Schale der
Rhamnusischen Statue sprächen für Nemesis als Lichtwesen,
starke Bedenken hervorrufen.
Die Vermählung des Zeus in Schwanengestalt mit Nemesis
st so zu erklären. dass der Dichter der Kyprien diese Version
der sanzen Tendenz seines Epos zuliebe erfand und die Neben-
unstände nur beibehielt, um die alte Sage von der Leburt der
Helena nicht völlig umzustossen. Auch Leda wollte er nicht
ganz aus dem neuen Mythus verdrängen und gab ihr deshalb
die Stellung als Amme der Helena, obgleich sie nach Homer
Mutter derselben ist. Dass nicht schon Homer die Schwansage
erwähnt. thut nichts zur Sache, es genügt, dass sich schon
Euripides (Iphig. Aul. 794 ff.) auf eine ältere Quelle, vielleicht Stesi-
choros,!) beruft. Unter diesen Umständen wäre es verkehrt,
aus der Verbindung des Schwanes mit Nemesis in den Kyprien
und aus den daselbst berichteten Verwandlungen der Göttin
den Schluss zu ziehen, dass dieser Mythos bei Nemesis
ursprünglich und von ihr erst auf Leda übertragen sei. Diese
Erscheinungen sind blosse Erzeugnisse des reflektierenden Ver-
zu Eurip. Rhes. 342; als Tochter des Zeus und der Demeter nach demselben
Scholion; ihr Sohn ist Erechtheus nach Photios und Suidas v. ἹΡαμνουσία NE-
μέσις. Es käme also hierbei nur ihre Abstammung von Okeanos in Betracht.
Doch ist dieselbe offenbar nur erfunden, um Nemesis den alten Göttern gleich-
zustellen, die ja aus dem Okeanos nach alter Überlieferung entsprungen
sind. Ältere Quellen kennen diese Genealogie der Nemesis nicht. Auch die
Verbindung mit Erechtheus darf nicht über das Alter der Göttin täuschen;
diese Erfindung hat nur den Zweck, Nemesis als Autochthonin von Attika
hinzustellen.
ἢ Vgl. Maximilian Mayer: de Eurip. mythopoeia 8. 34, der 8. 33 dieselbe
Auffassung wie wir ausspricht.
16
standes 1) ohne Zusammenhang mit naturalistischen Vorstellung:
welche ihre Wurzeln im Wesen der Gottheit hätten. ἢ
Schluss auf Verwandtschaft der Nemesis mit Aphrodite lä
sich zum mindesten daraus nicht ziehen.
Ich benutze die Gelegenheit, um den Schluss der in d
Kyprienbruchstück unvollendet überlieferten Nemesisfabel h
zustellen, umsomehr als auch in diesem Punkte keine Einigk
der Ansichten herrscht.
Der einzige Schriftsteller der späteren Zeit, welcher s
unmittelbar auf die Kyprien beruft, Eustathios, giebt nur ei
äusserst dürftigen Auszug dieser Fabel. Er bemerkt zu H
vs 638 (p. 1321): τὸ δὲ γτεῖν ἐξ ὁποίου ὠοῦ ol Jıooxovgot
αὖ πάλιν οἱ ΙΜολιονίδαι, μῦϑος ἂν yıkolr, ὃς οὐδὲ τὴν AI
ἀφίησιν εἶναι αὐτοῖς μητέρα. λέγων διὰ τοῦ ποιήσαντος
Κύπρια, ὅτι Διοσκούρους καὶ ᾿Ελένην 7 Νέμεσις ἔτεκεν, 7: δίω
μένῃ, φησὶν, ὑπὸ «“πεὼὸς μετεμορφοῦτο.
Doch soviel geht hieraus mit Sicherheit hervor, dass
mesis von Zeus nicht in Gestalt einer Jungfrau, sondern
einen Schwan verwandelt überrascht wurde.
Der Nemesismythos wurde von Kratinos zu einer ge
Perikles gerichteten und Nemesis betitelten Komödie verwa!i
In dieser Komödie wird die Verwandlungsscene, deren er:
Teil mit der Erzählung im Kyprienbruchstück vollständig ül
einstimmt, derart vollendet, dass Nemesis sich schliesslich in ei
Schwan verwandelte und nach Rhamnus flog. Doch auch |
fand sie Zeus und gelangte endlich an das Ziel seiner Wüns
Nemesis legte ein Ei, und aus diesem wurde Helena gebo
vgl. Eratosthenes Katast. XXV: Κύχνος οὗτός ἐστιν ὁ καλ
μενος ὄρνις μέγας, ὃν Κύχνῳ εἰκάζουσιν. λέγεται δὲ τὸν
ὁμοιωϑέντα τῷ Cop τούτῳ Νεμέσεως: ἐρασϑῆναι, ἐπεὶ «
πᾶσαν ἔμειβε μορφήν, ἵνα τὴν παρϑενίαν (φυλάξῃ, καὶ
χύχνος γέγονεν οὕτω καὶ αὐτὸν ὁμοιωϑέντα τῷ ὀρνέῳ κα
πτῆναι εἰς Ῥαμνοῦντα τῆς “«ττικὴῆς καχεῖ τὴν Νέμεσιν φϑεῖι
1) Diese tendenziöse Änderung in den Kyprien wird. um so begreifli
wenn man sich vergegenwärtigt, dass der Dichter der Kyprien auch
Sagen des mittleren Griechenlands mit Vorliebe behandelt. Vgl. We
Ep. Kykl. I S. 302 und 308.
17
τὴν δὲ τεχεῖν ὠόν. ἐξ οὗ ἐκκολαφϑῆναι καὶ γενέσθαι τὴν Ἑλένην,
ὡς {ησι Κρατῖνος ὁ ποιητής.
Auf Kratinos gehen ferner zurück schol. German. Basile-
ensia u. Parisina p. 84, 19 (saec. VIII. u. IX.): Hic est cygnus, in
quem ferunt Iovem se transfigurasse et transvolitasse in terram
Atticam Rhamnunta ibique compressisse Nemesim, ut ait Cratinus
tragoediarum !) scriptor, eamque edidisse ovum, unde nata sit
Helena, und schol. German. cod. Sangermanensis p. 152, 16
(ssec. IX.): Cygnum dicunt inter astra constitutum eo quod
Inpiter cygno adsimulatus evolaverit in Ramnunta Atticae re-
gionis ibique Nemesim violaverit. quae peperit ovum, ex quo
nata est Helena, sicut refert Crates poöta.
Diese Gestalt der Sage mit ihrer Beziehung anf Rhamnus
steht offenbar in einem so nahen Verhältnis zu Nemesis, dass
wir in ihr alte Überlieferung erkennen müssen, die auf die
Kyprien zurückgeht. Auch die Beziehung auf Rhamnus selbst
dürfte in den Kyprien enthalten gewesen sein, wie U. von
Wilamowitz-Möllendorf Hermes XVIII (1883)S.262 Anm. 1 geltend
macht. Treffend bemerkt hierzu Kekule Festschrift S.9: „Wenn die
erste Hälfte der Erzählung des Eratosthenes mit den erhaltenen
Versen der Kyprien genau übereinstimmt, ist es nicht. ein na-
fürlicher Schluss anzunehmen, dass die nicht erhaltenen Verse
mit der zweiten Hälfte derselben Erzählung übereinstimmten ?“?)
Dass die Sage von der Verwandlung in den Schwan von der
Komödie modificiert worden sei, wie Furtwängler annimmt,
halte ich nicht für wahrscheinlich. Die Verwandlung in einen
Schwan und das Ei weisen auf eine naturalistische Auffassung
ἢ Natürlich ist dies ein Irrtum des Scholiasten anstatt ‚comoediarum‘;
'gl. Meineke frgm. comic. Graec. II 8. 81.
ἢ Furtwängler fand a. a. Ὁ. 8. 9, wie schon vorher Welcker Ep. Kykl.
13. 132, den Schluss zu trivial, dass Nemesis, nachdem sie dem Gotte in
verschiedenen Gestalten getrotzt, ihm endlich als Schwan, oder, wie auch be-
richtet wird, als Gans erlegen wäre. Dagegen bemerkt richtig Schröder,
Götter und Heroen I 8. 46: „Erstens ist die Gans nur Variante des Schwans,
und in dem Schwan vermag ich nichts Triviales zu erblicken; zweitens ist
dies gerade durchaus motiviert: Nemesis erliegt, erst nachdem sie alle Ver-
wandlungen durchlaufen, in der Gestalt, die ihr eigen ist, und dies ist die
Schwanengestalt; denn sie ist Schwanenjungfrau. Weil sie Schwan ist, legt
sie dann das Ei.“ Die zweite Begründung ist dahin zu berichtigen, dass an
Nemesis Stelle die ursprüngliche Trägerin dieses Mythus, Leda, zu setzen ist.
2
. 18ὃ
hin und zeigen nicht die geringsten Spuren von dem Witz
eines Lustspieldichters. Dieser war offenbar nach einer ganz
anderen Seite hin gerichtet. Wie folgendes Bruchstück aus
dieser Komödie zeigt (frg. comic. Attic. rec. Kock vol. I.
frg. 108):
Arda, σὸν ἔργον᾽ dei σ᾽ ὕπως εὐσχήμονος
ἀλεκτρυόνος μηδὲν διοίσεις τοὺς τρύπους,
ἐπὶ τῷδ᾽ ἐπῴξουσ᾽, ὡς ἂν ἐχλέψῃς καλὸν
ἡμῖν τι καὶ ϑαυμαστὸν ἐκ τοῦδ᾽ ὄρνεον
liess Kratinos thatsächlich Leda auf der Bühne wie eine Henne
das Ei ausbrüten, gewiss zur grossen Heiterkeit der Zuschauer.
Diese Erfindung des Kratinos findet sich natürlich in anderen
Berichten nicht. Die älteste Version dieser auf Nemesis über-
tragenen Ledasage wird wohl die gewesen sein, dass man die
Leda das Ei finden liess, ohne sich hierbei die Frage zu stellen,
auf welche Weise Helena aus dem Ei geboren ward.!) So singt
auch in schlichter Einfachheit Sappho frg. 56:
φαῖσι δὴ ποτὰ Ardav ὑακίνϑινον
πεπυχκαδμένον ὠϊον
εὕρην.
Auf diese Modifikation der alten Sage, dass Leda selbst
das Ei findet, geht auch zurück das Scholion zu Kallimachos
Hynın. auf Artemis 232: ‘'Pauvovs δῆμος Artıxns, ἔνϑα τῇ Ne-
μέσει ὁ Ζεὺς συνεχαϑεύδησεν, ἥτις Erexev (ῥόν, ὕπερ εὑροῦσα καὶ
Anda ἐθϑέρμανε καὶ ἐξέβαλε τοὺς «“Πιοσχούρους καὶ τὴν Ἑλένην.
Vielleicht war die räumliche Entfernung des Lokals der
Leda- und Nemesissage der Grund für die baldige dahin gehende
Änderung des Mythos, dass man das Ei der Leda überbringen
liess. Dies that wohl schon Kratinos, wie das obige Bruch-
stück vermuten lässt. Kekul& (Festschrift S. 8) hat es wahr-
scheinlich gemacht, dass Hermes ihr den Befehl überbrachte,?)
das Ei auszubrüten, wie dies auch Hygin de astronomia II 8
bezeugt: Nemesis autem, ut quae avium generi esset iuncta,
ı) Der Fund des Eies durch Leda ist auf mehreren attischen Vasen in
Kraterform dargestellt, welche zuerst Kekul& in der genannten Festschrift
richtig erklärt und dem dritten vorchristlichen Jahrhundert zugeschrieben
hat, während Furtwängler (Samml. Sab. 8. 11) sie hundert Jahre weiter
hinauf rückt.
2) Vgl. auch Henrichsen de carminibus Cypriis. Hauniae 1828. S. 46.
--
10
mensibus actis ovum procreavit. quod Mercurius auferens de-
tulit Spartam et Ledae sedenti in gremium proiecit; ex quo
nascitur Helena, ceteras specie corporis praestans, quam Leda
suanm filiam nominavit.
Nach Apollodoros und nach Tzetzes, der diesen offenbar be-
nutzt hat, ist der Überbringer ein Hirt. Nunmehr beschäftigt
man sich auch mit den Einzelheiten der Geburt und weiss zu
erzählen, dass Leda das erhaltene Ei in eine Lade legte und
verwahrte, bis Helena auskroch. vgl. Apollodor III 10, 7,
14 2: “ιὸς de Arda συνελθόντος ὁμοιωθέντος κύκνῳ καὶ κατὰ
τὴν αὐτὴν νύχτα Τυνδάρεω. Jıos μὲν ἐγένετο Πολυδεύκης καὶ
Ελένη. Τυνδάρεω δὲ Κάστωρ καὶ Κλυταιμνήστρα. λέγουσι δὲ
ἔνιοι Νεμέσεως Ἑλένην εἶναι καὶ .Aös. ταύτην γὰρ τὴν Διὸς
φεύγουσαν συνουσίαν εἰς χῆνα τὴν μορφὴν μεταβαλεῖν, ὑμοιω-
ϑέντα δὲ καὶ Φία κύκνῳ συνελθεῖν ᾿ τὴν δὲ 10V ἐχ τῆς συνουσίας
ἀποτεχξιν, τοῦτο δὲ ἐν τοῖς ἕλεσιν εὑρόντα τινὰ ποιμένα AndR
χυμίσαντα δοῦναι. τὴν δὲ καταϑεμένην εἰς λάρνακα φυλάσσειν,
χαὶ χρύνῳ χαϑήχοντι γεννηϑεῖσαν Ἑλένην ὡς ἐξ αὐτῆς ϑυγατέρα
τρέφειν. Tzetzes zu Lycophron 88: Ζεὺς γὰρ ὁμοιωθεὶς κύχνῳ
μίγνυται Νεμέσει τῇ Ὠκεανοῦ ϑυγατρὶ εἰς χῆνα, ὡς ληροῦσιν,
αὐτὴν μεταβαλών. 7 δὲ τεχοῦσα ᾧὸν ἐν τῷ ἕλει τοῦτο κατέ-
ine. ποιμὴν δέ τις εὐρὼν τῇ Anda χομίζει. καὶ δὲ λάρναχι (ἐν)-
ϑεμένῃ ἐφύλαττε. χρόνῳ δὲ τῷ χαϑήχοντι Ἑλένη γεννᾶται ἔχ
τοῦ ὠοῦ, ἣν ὡς ἰδίαν παῖδα 7 Anda avergegpe.')
Dieser Fabel, laut welcher Zeus und Nemesis, beide in
Schwanengestalt, sich vereinigten, steht nach Furtwängler
(a a. Ο. S. 11) eine andere gegenüber, dass nämlich Nemesis
in ihrer wahren Gestalt von dem in einen Schwan verwandelten
Zeus besucht wurde. Die Nachricht findet sich zuerst bei
Isokrates, laud. Hel. 59: Ζεὺς. . .. κύχνος . . . γενύμενος εἰς
τοὺς Νεμέσεως κόλπους κατέφυγε, τούτῳ δὲ πάλιν ὁμοιωθϑεὶς An
day ἐνύμφευσεν. Doch hier erhebt sich die Frage: sind wir
berechtigt, aus dieser gelegentlichen Erwähnung tief eingreifende
Schlüsse zu ziehen? Oder hat nicht Welcker Recht, wenn er
ἢ Unbestimmt äussert sich das alte Scholion des Venetas Marcianus 476
za Lykophron 88: ὁ Ζεὺς ἡ ἡ Νέμεσις παρόσον χύχνῳ ἀπειχασϑεὶς ὁ Ζεὺς
ΔΜιμέσει τῇ ᾿Ωχεανοῦ συνῆλθεν, ἐξ ἧς γεννᾶται wor, ὅπερ λαβοῦσα ἡ Ande
ἐϑέρμανε χαὶ ἔτεχε τὴν ᾿Ελένην χαὶ τοὺς 4Διοσχούρους.
2”
20
dem Isokrates vorwirft, er habe in abgeschmackter Art örtlich
verschiedene Mythen zu einigen gesucht, indem er den Schwar
zuerst die Nemesis, dann die Leda täuschen lässt? (Ep. Kykl
II S. 136 Anm. 71). Dass thatsächlich in der dem Hyginu
vorliegenden Version die Nemesisfabel, wie wir sie in den Ky
prien lesen, mit der bekannten Überlistung der Leda ἀστοὶ
Zeus, der in einen Schwan verwandelt sich von Aphrodite i
Adlergestalt verfolgen liess, vollständig mit einander ver
schmolzen waren, zeigt seine Astronomia II, 8: Olor. hun
Graeci cygnum appellaut; .... de quo haec memoriae pr«
dita est causa. Juppiter cum amore inductus Nemesin diligeı
coepisset neque ab ea ut secum concumberet inıpetrare potuisse
hac cogitatione amore est liberatus. iubet enim Venerem aqu
lae simulatam se sequi; ipse in olorem conversus ut aquila!
fuagiens ad Nemesin confugit et in eius gremio se collocavi
quem Nemesis non aspernata amplexum tenens somno est Cons«
pita; quam dormientem Iuppiter compressit ..... Nemes
autem, ut quae avium generi esset iuncta, mensibus actis ovuı
procreavit, quod Mercurius auferens detulit Spartam et Leda
sedenti in gremium proiecit; ex quo nascitur Helena, cetera
corporis specie praestans, quam Leda suam filiam nominavi
alii autem cum Leda Iovem concubuisse in olorem conversu
dixerunt; de quo in medio relingquemus. Diesem Zeugni
gegenüber scheint der Schluss berechtigt, dass auch Isokrate
bereits sich eine Verwechselung beider Mythen zuschulde
kommen liess.!)
Ja man ging schon im zweiten nachchristlichen Jahı
hundert so weit, dass man Leda und Nemesis für eine un
dieselbe Person hielt. vgl. Clemens Rom. Homil. V 13: Neueo:
τῇ τοῦ Θεστίου, τῇ καὶ Anda νομισϑείσῃ, κύκνος ἢ χὴν γενόμενι
Ζεὺς Ἑλένην ἐτεχνώσατο, καὶ αὖϑις ἀστὴρ γενύμενος Κάστορ
1). Andere Schriftsteller bekennen offen ihre Unwissenheit in diese
Punkte. Vgl. Schol. Marcian. zu Arat. Phaen. 273: ἀντιπέρην "Opvı9os] ro
τον τὸν Ὄρνιν οἱ μὲν λέγουσι χύχνον ὄντα, οἱ δέ, Ζεὺς εἰχασϑεὶς wuldn
“ήδαᾳ᾽ κατὰ δὲ τοὺς πλείστους Νεμέσει. ἐξ αὐτοῦ γὰρ τὴν ᾿Ελένην φασὶν γεν
σϑαι καὶ τοὺς Διοσχούρους ἐν ww und Schol. Vatic. zu v. 275: οἱ δέ, ὅτε Ze
εἰχασϑεὶς χύχνῳ χατὰ μὲν τοὺς πολλοὺς ὠμίλησε ΜΝεμέσει, χατὰ δὲ ἐνίο.
Anda, ἐκ δὲ τῆς Andas τὴν ᾿Ἐλένην γενέσϑαει χαὶ τοὺς Διοσχούρους ἐν ᾧ
λέγουσι.
21
καὶ Πολυδείκην ἐξέφηνεν. Ferner Lactantius inst. divin. I. 21, 23:
et Romulus post mortem Quirinus factus est et Leda Nemesis.')
Wir haben es also hierbei nicht mit einer Neu- oder
Weiterentwickelung der Nemesissage zu thun, sondern mit
einer ungeschickten Verwechselung und Vermischung des Leda-
und Nemesismythos.
Fassen wir das Gesagte kurz zusammen, so ergiebt sich
Folgendes: Die Ledasage ist ein alter, naturalistischer Mythos
und, soweit uns die Litteratur erhalten ist, erst von dem Dich-
ter der Kyprien aus spekulativen Gründen auf Nemesis über-
tragen worden. In den Kyprien lautete die Fabel etwa folgender-
massen: Nemesis scheut die Umarmung des Zeus und verwan-
delt sich in verschiedene Tiere. Doch vergebens: Zeus erkennt
sie in jeder Gestalt wieder, ohne sich indess ihrer bemächtigen
zu können. Da nimmt sie schliesslich Schwanengestalt an.
Allein auch so ereilt sie Zeus, der selbst Schwanengestalt an-
genommen hat. und überwältigt sie. Nemesis legt ein Ei;
dieses findet Leda, und aus ihm kriecht Helena aus. Die
spätere Zeit entwickelte die Einzelheiten dieser neuen Sage
und confundierte bald die Leda- und Nemesissage in der Weise,
dass schon Hygins Gewährsmänner beide vollständig mit ein-
ander verwechselten. In der Kunst hat sich ein Typus für
diese Leda-Nemesis nicht herausgebildet. Da aber Leda
gewissermassen zur Nemesis geworden war, so konnte man in
der Zeit nach der Verschmelzung beider Sagen in jeder Leda
auch eine Nemesis sehen, wenigstens überall da, wo diese Ver-
mischung stattgefunden hatte.
ἢ Ein neues Motiv, die Eifersucht der Hera, überliefert Cosmas Hiero-
solymitanus: Ζεὺς ἐρασθεὶς, ὡς μέν τινές φασι τῆς Νεμέσεως, οἱ δὲ Andas,
βουλόμενος συγγενέσθαι χαὶ μὴ ὁραϑῆναι ὑπὸ τῆς "Hous ἐξωμοιώϑη κύχνῳ
ui συνεγένετο τῇ ἐρωμένῃ. Ihn schrieb fast wörtlich aus Nonnus ad Greg.
Naz. invect. II, 1 p. 159. Vgl. Maass in Philol. Unters. VI, 8. 4 ff.
Ohne Bedeutung für unsere Frage ist Paus. I 33, 7: "Ei&vp Μέμεσιν
μπέρα εἶναι λέγουσι, Ayder δὲ μαστὸν ἐπισχεῖν αὑτῇ χαὶ ϑρέψαι"
πατέρα δὲ χαὶ οὗτοι καὶ πάντες χκατὰ ταὐτὰ “Ελληνες Aa zei οὐ Τυνδάρεων εἶναι
γομίζουσιν und Ausonius epigr. LXVI (Peiper):
Istos tergemino nasci quos cernis ab ovo,
patribus ambiguis et matribus adsere natos.
Hos genuit Nemesis, sed Leda puerpera fovit;
Tyndareus pater bis et Iuppiter: hic putat, hic scit.
24
wurde, und dass man ihr dafür Dankopfer darbrachte (v
Preller-Robert Griech. Myth. I. S. 312). Aber wichtiger
alles dies ist die Thatsache, dass auch Artemis gerade \
Nemesis Rächerin jeglicher vggıs war. Wie Nemesis i
auch Artemis eine beständige Macht und Aufsicht über «
Thun der Menschen und tritt ahndend auf, wo sie Unre
und Frevel sieht.) Offenbar deshalb hat sie den Beinan
’Qrus, ionisch Οὐπις, den Welcker richtig erklärt (Grie
Götterl. II S. 394): „Opis bedeutet das Schauen oder Ach
der Götter auf die Menschen und die damit verbundene A
dung des Unrechts.?)‘
1) Vgl. Stoll in Paulys Real-Enc. I, 2 S. 1798 und v. Wilamow
Möllendorff im Hermes XV111 (1883) S.262. Verkehrt ist es, wenn Pervan
Archeografo Triestino Nuova Serie V (1877/78) S. 136 ff. als Berühru
punkt der Nemesis und Artemis das wilde Wesen und den Hass gegen
Menschengeschlecht ansieht und aufgrund hiervon in den Kreis seiner
trachtung die Mondgöttin der Thraker und Leleger, die Magna Mater
andere verwandte (rottheiten des Orients heranzieht.e Nicht Wildheit
Menschenhass, sondern unnachsichtige Ahndung der Hybris bilden den Gr
zug im Wesen der Nemesis.
ἢ Vgl. auch O. Müller Dorier I S. 273 und Schömann zu Hesiod Th
223. Welcker zieht mit Recht die homerischen und hesiodeischen Ausdri
ϑεῶν ὃπι» οὐχ ἀλέγοντες, οὐδ᾽ onıda φρονέοντες ἐνὶ φρεσίν (hinzuzufügeı
ὃπιν ἀποδοῦναι) und Hesychs Erklärung orıs' ἐπιστροφή, ποινὴ heran.
hätte noch an die Strafgöttin Opis erinnern können, deren Amt Corn
trotz der falschen Etymologie richtig dahin definiert (theol. Gr. comp.
"Onis δὲ ἀπὸ τοῦ λανϑάνουσα χαὶ ὥσπερ παραχολουϑοῦσα ὄπισϑεν χαὶ zu
τηροῦσι τὰ πραττόμενα ὑφ᾽ ἡμῶν χολάζειν τὰ χολάσεως ἐξικ. Demse
Ideenkreise gehört auch der Apollon ᾿Επόινεος an, der ein Gegenstück
Artemis "Qrıs bildet. Der Name ist nicht mit Roscher (Mythol. Lex. S.
als παρόπιης zu erklären. Ohne Zweifel ist derselbe mit ἐποπεεύειν in
sammenhang zu bringen, einem bei Aischylos in religiösen Dingen öfters
brauchten Wort, welches ursprünglich die Bedeutung „auf etwas blicken“
Doch macht sich schon bei Aischylos die Bedeutung „die strafende Aufs
führen, strafen“ geltend. Vgl. besonders Agam. 1579, Choeph. 983, Euı
220. Bezeichnend ist es, dass das Wort ἐποπτεύειν auch von Nemesis se
gebraucht wird. Vgl. Babrios bei Suidas v. Δέμεσις Ilapıv δὲ Νέμεσις
τὰ δίκαι᾽ ἐποπτεύει. Dass der Name Οὐπις oder Ὦπις mit dem Namen
indischen Apsaras Vapus („die Schöne, die Schönheit“) zusammenfällt, ist n
anzunehmen. Vgl. L. v. Schröder a. a. Ὁ. S. 44.
Spanheim zu Callim. hymn. tom. II S. 269 spricht von einer griechis«
Münze des Nero, auf welcher Opis, bezeugt durch die Inschrift 07772, in
Gestalt der Nemesis, vom Greif begleitet, dargestellt sein soll. Doch ist Näh
über diese Münze nicht bekannt geworden. Vgl. Stephani C. R. 1865. 8.
25
Litterarische Zeugnisse über diese Beziehung der Nemesis
zu Artemis aus der klassischen Zeit lassen sich allerdings nicht
nachweisen. Erst Herodes Atticus bringt dieselbe dadurch zum
Ausdruck, dass er auch Nemesis Ovrıs nennt am Anfang der
Triopeischen Inschrift (Kaibel, Epigr. Graec. 1046, 60 £.):
Πύότνε᾽, ᾿,ϑηνάων ἐπιήρανε Τριτογένεια,
ἢ τ᾽ ἐπὶ ἔργα βροτῶν ὑράᾳς., ᾿Ραμνουσιὰς Οὖὗπι ti.)
Wenn ferner Artemidor II 37 sagt: ᾿“ρεστορούλῃ δὲ χαὶ Εὐνο--
μίᾳ τὰ αὐτὰ τῇ Νεμέσει σημαίνουσιν». so identificiert er Nemesis
mit Artemis. Denn der Beiname '4gıoroßovAr gehört speciell
der Artemis.?)
Auch die Hirsche auf dem Stephanos der Rhamnusischen
Statue zeigen zur Genüge, dass man sich schon im fünften vor-
christlichen Jahrhundert dieser Wesensverwandtschaft der ge-
nannten (söttinnen bewusst war.’) Die Statue aber, in welcher
Rlemente der Aphrodite und Artemis mit seltener Kühnheit ge-
mischt waren, erfüllte den doppelten Zweck, einmal durch die
Darstellungen auf der Basis und die Auffassung der Nemesis
als Aphrodite, welche ja die Triebfeder zum trojanischen Kriege
war, der wiederum nach späterer Deutung als Mittel zur Be-
strafüong der frevelbaften Menschheit galt, an die erste von
Homer besungene Niederlage des Orients durch Griechenland
zu erinnern, dann aber die Anlehnung der Nemesis an Artemis
durch die Hirsche auf dem Stephanos anzudeuten.t)
Mit Unrecht bekämpft L. Ross Arch. Auff. II S. 401 die Ansicht,
das hier Nemesis gemeint sei, und denkt an Artemis Upis.
ἢ Vgl.z.B. E. Curtius Sitzungsber. d. Preuss. Akad. ἃ. Wiss. 1887 IIS. 1176.
’) Allerdings fanden sich nach Kieseritzki Mitt. ἃ. ath. Instit. 1883
Taf. 15 S. 294 und C. Lange Arch. Zeitg. S. 134 Hirschköpfe abwechselnd
mit Pferdeköpfen auch auf dem Helm der Athenestatue des Pheidias. Doch
it es fraglich, ob in den wenig charakteristisch ausgeprägten Tierköpfen
auf dem von den Genannten herbeigezogenen Goldrelief nicht eher nur Pferde-
köpfe zu erkennen sind, die sich ja auf dem Helm dieser Göttin öfters finden.
Auch auf der (semme des Aspasios (Arch. Jahrb. III Taf. 10, 10) vermag ich
nicht mit Furtwängler (ebd. IV S. 47) Pegasoi und Rehe oder Hirsche zu er-
kennen. Was er für die letzteren hält, sind nur aus technischen Gründen
etwas kleiner gebildete Pegasoi.
ἡ Damit ist aber zugleich ausgesprochen, dass nur ein geistloser Nach-
ahmer diese Statue für ein anderes Heiligtum der Nemesis, welches nicht
zum Denkmale des Sieges über die Perser bestimmt war, kopieren konnte,
md dass wir kaum berechtigt sind, in der Rhamnusischen Statue den Ver-
treter von einer ganzen Gattung derartiger Nemesisbilder zu sehen.
26
Doch auch nach einer anderen Richtung hin lassen sich di
Beziehungen der Nemesis zur Artemis verfolgen. Schon frül
zeitig wurde bekanntlich Nemesis mit Adrasteia verglichen un
beide als ähnliche Gottheiten erkannt. Vgl. Antimachos Ὁ,
Kinkel S. 289 fr. 43.
Ἔστι δὲ τις Νέμεσις, μεγάλῃ Yeös, 7 τάδε πᾶντα
πρὸς μακάρων ἐλαχεν᾽ βωμὸν δὲ οἱ εἴσατο πρῶτος
᾿“δρηστος ποταμοῖο παρὰ ῥόον “ἰσήποιο,
ἔνϑα τετἰμηταί τε καὶ ᾿Αδρήστεια καλεῖται.
Andrerseits wurde Adrasteia mit Kybele ebenso frühzeit
identificiert. Sie wird wie Kybele ogeir; genannt, ihr werde
die idäischen Daktylen zu eigen gegeben, ihr wird der Ber
kyntische Landstrich geweiht. Vgl. das Bruchstück aus dı
Phoronis bei Kinkel S. 211 fr. 2:
ἔνϑα γόντες
᾿Ιδαῖοι Φρίγες ardges ὑρέστεροι οἰκί ἔναιον,
Κέλμις “αμναμενεὺς TE μέγας καὶ ὑπέρβιος χμων
εὐπάλαμοι ϑεράποντες ὑρείης ᾿αδρηστείνς.
und Aischylos’ Niobe frgm. 158 (Nauck?):
Σπείφω δ᾽ ἄρουραν δώδεχ᾽ ἡμερῶν ὁδόν,
Βερέχυντα χῶρον, Ev} “Ἰδραστείας ἕδος.
| Von Demetrios von Skepsis wird Adrasteia geradezu Art
mis genannt. Vgl. Harpokration und Suidas v. Adoaoreu
εἴγμήτριος δὲ ὁ Σκήψιος "Agrsuiv φησιν εἶναι τὴν 'Adgdoreıa:
ὑπὸ ᾿Αδράστον τινὸς ἱδρυμένην (Suidas ὡς ἀπὸ ᾿ἀδραάσιου. -.
Es ist klar, dass diese Göttinnen, Nemesis, Adrasteia, A
temis und Kybele, nie hätten in diese nahen Beziehungen zu eilı
ander treten können, .wenn sie nichts Verwandtes in ihre
Wesen gehabt hätten.
Somit sind wir berechtigt, die Ansicht vieler neuerer Μ'
thologen, dass Nemesis sich ursprünglich an Artemis anlehnt
auch zu der unsrigen zu machen. Ob aber die weitgehend:
Schlüsse, welche Furtwängler hieraus gezogen hat, gestatt
sind, muss ich bezweifeln.')
1) Ich lasse seine Ausführungen wörtlich folgen (Samml. Sab. S. 12
„Die Upis war ursprünglich eine der Artemis gleichartige Göttin, und ei
solche ist auch Nemesis... .. Auch teilt sie mit ihr ja den streng jun
fräulichen Charakter und das grollende, todseudende Wesen; ebenso wal
scheinlich aber auch die Fürsorge für das Leben der Frauen. Wir dürf
27
4. Wirkungskreis der Nemesis.
———
a. Nemesis als Totengöttin.
Einen besonderen Kult hatte Nemesis als Totengöttin, der
aber wahrscheinlich auf Attika beschränkt war. Ihr zu Ehren
wurde in Athen ein Totenfest, die Neueoeıa oder Νεμεσία, ge-
feiert. Über dasselbe besitzen wir nur das Zeugnis des De-
nosthenes πρὸς Σπουδίαν p. 1031 R: τὸ δὲ τελευταῖον εἰσενεγκούσης
τῆς ἐμῆς γυναικὺς εἰς τὰ Νεμέσεια τῷ πατρὶ μνᾶν ἀργυρίου καὶ
πραναλωσάσης. οὐδὲ ταύτης αξιοῖ συμβαλέσϑαι τὸ μέρος. und
hierzu einen Kommentar bei Harpokation und Suidas, der offen-
bar auf dieselbe Quelle zurückgeht. Vgl. die Genannten Υ.
δεμέσεια (Suid.: Νεμεσία) “πμοσϑένης ἐν τῷ κατὰ Σπουδίονυ.
waore ἑορτή τις ἦν Νεμέσεως (Suid. obne ἦν), xa$’ ἣν τοῖς κατ-
θιχομένοις ἐπετέλουν τὰ τομιξόμενα. Suidas fährt noch fort:
Neuesia οὖν καὶ ἐπὶ τοῖς νεχροῖς γινομένη πανήγυρις. ἐπεὶ ἡ Νέ--
μέσις ἐπὶ τῶν νεχρῶν τέταχται.ἢ)
Über den Charakter und den Zweck dieses Totenfestes
ist nichts Bestimmtes überliefert. Doch giebt uns ein Aus-
sprach der dem Timaios von Lokroi untergeschobenen Schrift
περὶ ψυχᾶς x00uov, wenn man ihn mit dem Amt der Nemesis
dies daraus schliessen, dass sie Mutter der Helena ist, die wiederum eine der
Artemis sehr verwandte Göttin war, von den Frauen verehrt als eine, die
in den wichtigsten Fragen ihres Geschlechts Heil bringt. Und diese Helena
ist wieder Mutter der Iphigeneia, der attischen, in deren Schicksal die Sage
die Concarrenz und Ausgleichung der beiden benachbarten und sich so ver-
wandten Göttinnen, der Artemis von Brauron und der Nemesis von Rhamnus
ausdrückte. Sie wird der Artemis geopfert und zu ihrer Dienerin Hekate
erhoben; sie wirkt mit ihren Parallelgestalten als ᾿Ορσιλόχεια, als Geburts-
helferin. Ferner aber hat eine Göttin der Frauen immer auch mit den Wer-
ken der Liebe zu thun; nur verleugnet Nemesis dabei nicht ihren ernsten,
strengen Grundcharakter.“
Baumeisters Vermutung (Denkm. 8. 1008), man müsse annehmen, dass
Nemesis ein Beiname der Mondgöttin als Zeitmesserin war und dass etwa
die Haltung des an die Brust gedrückten Armes der Umwandlung der Ne-
mesis zu einer ethischen Gottheit zu Hilfe kam, hat nur den Wert der vielen
unbewiesenen und unüberlegten Hypothesen dieses Gelehrten.
ἢ Vgl. auch den Grammatiker bei Bekker Anecd. I p. 282 und Mo-
schopulos περὶ σχεδῶν p. 45. Die Nachrichten stammen offenbar, wie schon
ibre zum Theil wörtliche Übereinstimmung beweist, aus gemeinsamer Quelle.
28
in Einklang bringt, einigen Aufschluss. Bekanntlich ist de
Glaube an die Unsterblichkeit der Seele, ihre Fortdauer nac.
dem Tode und ein Gericht im Jenseits schon zu Pindars Zeite
herıischend gewesen. Plato nahm denselben in sein Systeı
auf und die Neupythagoreer schlossen sich hierin an ihn aı
Nun heisst es in der genannten Schrift, nachdem von den Wan
derungen, welche die Seele als Strafe für ihren schlechte
Lebenswandel thun muss, die Rede war; p. 104 E und 105
ἅπαντα δὲ Tavıa ἐν δευτέρᾳ περιύδῳ T ἃ Νέμεσις συνδιέχριν
σὺν δαίμοσι παλαμναίοις χϑονίοις τε. τοῖς ἐπόπιαις τῶν ἄνϑρα
πίνων. Vgl. hiermit den 9. Vers des Orphischen Hymnos δῖ
Nemesis: ἐν σοί δ᾽ εἰσὶ δίκαι ϑνητῶν, πανυπέρτατε δαῖμον. Dei
ken wir nun daran, dass Nemesis Rächerin der ὕβρις war, 5
ergiebt sich der Schluss, dass man an den Nemesien für di
Toten ein Opfer darbrachte, um die Nemesis für alle die Veı
gehen zu versöhnen, deren Sühne der Tod unmöglich machte.
Nemesis stand aber auch noch in anderer Beziehung z
den Toten: sie rächt dieselben, wenn ihnen von Lebende
Beleidigungen zugefügt werden. Darum ruft Elektra die Ne
mesis des Orestes an, als Klytaiınnestra ihn schmäht. Vgl. El. 79
ἄκουε, Νέμεσι τοῦ ϑανόντος apTimg.?)
ἢ Vgl. dagegen Welcker Griech. Götterl. ΠῚ S. 32: „.... ein zar
sinniger Gebrauch, um von dem Andenken geliebter Toten die Erinnerung a
etwa ungerochen gebliebene Beleidigung, die sie im Leben erfahren hatteı
abzuwenden, wenn die Ceremonie nicht die Absicht hatte, im Allgemeine
abzuschrecken von Übermut und Gewaltthätigkeit, vor denen die Gericht
nicht immer einen zureichenden Schutz gewähren.“ Schömann, Gr. Altert.? I
8. 477: „... weil es den Zweck hatte, den Unwillen der Verstorbenen, ihı
Nemesis, wegen etwa versäumter Pflichten zu versöhnen.“
3) Irrtümlich weist hier Wilamowitz-Möllendorff Hermes XVIII 8. 26
Anm. 1 auf Soph. Elect. 1467 hin:
Ὦ Ζεῦ, δέδορχα φάσμ᾽ ἄνευ φϑόνου μὲν οὐ
πεπτωχός. εἰ δ᾽ ἔπεστι νέμεσις, οὐ λέγω. .
Die letzten Worte heissen nichts Anderes, als: Wenn aber meine Äusserun
frevelhaft. ist, will ich sie nicht gethan haben. Von der Göttin Nemesis iı
hier nicht die Rede. (Anders freilich Lehrs Pop. Aufs. S. 66 Anm. „Mensche
werden freilich die Schuld an dem traurigen Tode des Urestes mir beilegen ...
Ob aber die Götter mir auch eine solche Versündigung an ihm zuschreibeı
lasse ich ungesagt.“) Auch Appian ᾿Εμφυλίων B 90 gehört nicht hierhe
Die Stelle lautet: τὴν δὲ χεφαλὴν τοὺ Πομπηίου προσφερομένην οὐχ ὑπέσι
[Καϊσαρ), ἀλλὰ προσέταξε ταφῆναι, zul τι αὐτῇ τέμενος βραχὺ πρὸ τῆς πι
29
Ähnlichen Inhalt haben zwei Grabinschriften, auf denen
Nemesis zur Rächerin gegen diejenigen angerufen wird, welche
das Grab etwa entweihen sollten. Vgl. Kaibel epigr. Graec.
119, gef. im Piräus:
Συνναδεὺς ϑεράπων "Anoklawıos ἐνϑάδε Mooyov
λειτῇ ὑπὸ στήλλῃ κέχλιμαε ὠκύμορος"
γν παρίοις εὔφημος ael, Ξένε, μηδ᾽ ἐπὶ λύμῃ
χεῖρα βάλοις᾽ φϑιμένων ὠκυτάτη Νέμεσις.
ınd Kaibel daselbst 367: gef. in Cotyaeum, wohl aus dem 3.
nachchristlichen Jahrhundert stammend:
Atveov τόδε σῆμα πατὴρ Eidgvoe Ivyarpi,
αϑανάτην μνήμην, μνημόσυνον daxgvor'
ro δ᾽ ἢ βαρυπενϑὰς ἐπὶ τέχνου ταχυμοίρου
ἐμαυτὴν ξῶσα συνκατέϑηκα τάφῳ.
αλ]χ[υ]Ἱονὶς [γ]}[ε]ρ[οἱῇΐς δάχρυσι μυρομένα.
χαίροις. αἰσϑλὲ ὁδεῖτα᾽ σοφιῷ νοὶ uavve τειμὰν
Πλούτωνος βασιλῆος ἐπιχϑονίων ἀνϑρώπων.
ᾧ χωρὶς μακάρων πάντες ὠςφειλόμεϑα᾽
ἐστι γὰρ καὶ ἐν φϑιμένοις Νέμεσις μέγα, ἔστι ἐπὶ τύμβοις
lun ..... 7 τύμβον, αλλ᾽ ἀναγνοὺς πάριϑι.
Τειμέας x(ai) Νάνα γονεῖς.
Gegen Schömanns Ansicht (Anm. zu Isaeus p. 222 und Griech.
Altert.° II S. 477, dass die Nemeseia nur ein speciell attischer
Name für den allgemeineren Νεχύσεα seien, lässt sich kaum
etwas einwenden, doch ist sie eben nur eine Konjektur. We-
niger spricht mich Prellers Vermutung Griech. Mythol. I S. 438
an, dass die Νεμέσεια und Teveoıa dasselbe Fest seien.!) Denn
während die Genesia eine Gedächtnisfeier für den einzelnen
Verstorbenen an dessen Geburtstag waren. waren die Nemesia
ein allgemeines Fest.?)
iu; περιτιϑὲν Νεμέσεως τέμενος ἐχαλεῖτο. ὃπερ ἐπ᾽ ἐμοῦ, κατὰ Ρωμαίων
αὐτοχράτορα Τραΐκνόν, ἐξολλύντα τὸ ἐν Αἰγύπτῳ "Iovdelov γένος, ὑπὸ τῶν
᾿Νυδκίων ἐς τὰς τοῦ πολέμου χρείκς χατηρείφϑη. Vgl. hierüber IV. d.
ἢ Dies nimmt auch A. Mommsen, Heortologie S. 209 an. Die Genesia
warden am 5. Boedromion gefeiert.
ἢ Vgl. auch I. Müller, Handbuch der klass. Altertums-Wissenschaft IV,
18. 4644. u. das. Anm. 1 u. 2.
80
L. von Schröders Ansicht über diesen Punkt kann ich
nicht billigen, weil die Grundlagen, auf denen sich Schröders
Folgerungen aufbauen, zu unsicher sind. Wie schon oben er-
wäbnt, ist nach Schröder Aphrodite und Nemesis identisch.
Aber auch mit den Walkyren soll Aphrodite, mithin auch Ne-
mesis, verwandt sein, und als solche trete sie bewaffnet auf
„Hierher gehört offenbar auclı,* fährt Schröder a. a. Ο. S. 2%
fort, „die ernste und dunkle Seite der Nemesis. Nemesis ist
nicht nur Liebesgöttin und Schwanenjungfrau, sondern sie er-
scheint anch als eine ernste, strafende Macht, und diese Seite
von ihr wurde bei ethisch gestimmten Schriftstellern und Dich-
tern wie Herodot, Pindar u. a. mehr und mehr in den Vorder-
grund gedrängt, so dass sich dieselbe für uns gegenwärtig un-
mittelbar mit dem Worte Nemesis verbindet. Ich glaube nich:
zu irren, wenn ich hier in der Nemesis ihr ursprüngliche:
Wesen als Moira erkenne. Ja sie tritt geradezu als Todes-
göttin hervor, und ihr zu Ehren feiert man in Athen ein Toten-
fest unter dem Namen Νεμέσεια." ἢ
Ueber die Gräberterrakotten, welche Furtwängler für Ne-
mesisbilder erklärt und auf ihr Amt als Totengöttin bezogen
hat, habe ich S. 15 gehandelt.
b. Nemesis als Rächerin der ὕρρις.
Was wir bisher voraussetzen mussten, dass Nemesis in
erster Reihe Rächerin der ὕβρις sei, wollen wir nunmehr nach-
zuweisen suchen.
Doch was ist ὑβρες" Das Wort hängt offenbar zusammen
‚mit ὑπέρ und bedeutet also ein Überschreiten einer Grenze,
und zwar im ethischen Sinne derjenigen Grenzen, die nach der
Vorstellung der Griechen zwischen der Gottheit und dem Men-
schen gesetzt sind oder die Rechte der Menschen unter ein-
ander scheiden. So kommt das Wort, für welches es im
Deutschen keinen völlig entsprechenden Ausdruck giebt,
schliesslich zu der Bedeutung, die L. Schmidt (Ethik der Grie-
ἢ Nicht zu billigen ist die Erklärung dieses Amtes der Nemesis aus
ihrer Gleichstellung mit Aphrodite. Vgl. Walz in Paulys R. E. V S. 530
und daselbst die einschlägige Litteratur.
Ξπ--..-----.-
31
chen I 5. 253) richtig angiebt: „.... ein Trachten, das
selbstverständlich nicht die Äusserung eines blossen Irrtums
ist, sondern in Gesinnung und Willen des sich auf sich stellen-
den Ich wurzelt?.. . gleichviel ob dasselbe als Frevel gegen
die Götter, als Mangel an Ehrerbietung gegen Höherstehende,
als Mangel an Schonung gegen Gleichstehende oder Hilfs-
belürftige. als Hinübergreifen in eine fremde Rechtssphäre, als
Hinwegsetzen über Sitte und Gesetz oder als Versuch, gegen
die \aturbedingungen des Daseins anzukämpfen auftrat.“ Dass
\emesis diese ὑρρεὲς straft, ist leicht zu erweisen.
Wie wir sehen, tritt sie als Person zuerst bei Hesiod auf.
W T 197 verlässt sie mit Aidos die frevelhafte Menschheit;
sie ist hier, wie schon bemerkt, als personificierte νέμεσις
ὠϑρώπων aufzufassen. Einen ganz andern Charakter hat sie
in Hesiods Theogonie. Da gilt sie v. 223 als Tochter der
Nacht und heisst das Unheil für die Menschen:
τίχτε δὲ χαὶ Νέμεσιν, πῆμα ϑνητοῖσε βροτοῖσι,
Νὺξ ὁλοή.
Doch welches Amt sie zu erfüllen hat, verrät uns der Dichter
nicht. Es scheint, als ob die Entwickelung ihres Charakters bei
diesem Dichter noch nicht abgeschlossen sei, und dass hierin der
Grund sowohl für die verschiedene Vorstellung von ihrem We-
sen bei demselben Dichter als auch die ungewöhnliche Auffassung
von ihr als πῆμα θνητοῖσι βροτοῖσι zu suchen 181. 1)
Auch wie sich Aischylos die Nemesis vorstellte, lässt sich
nicht bestimmt erkennen, da diese Göttin von ilım nur in einem
Bruchstück erwähnt wird, das über ihr Wesen keinen näheren
Aufschluss giebt. Vgl. Nauck frgm. trag. Graec.? n. 266:
rucw γε μέντοι Νέμεσις ἐσϑ᾽ ὑπερτέρα.
χαὶ τοῦ ϑανύντος ἢ Jixr, πράσσει χύτον.
Pindar ist sie die „übergerechte“* Göttin, doch nur dem
Frevier schrecklich: denn der gleich seinem Antipoden durch
ἢ Diese Verschiedenheit in der Auffassung ihres Wesens bei demselben
Dichter bewogen Walz de Nemesi Graec. 5. 4 und Tournier a. a. O. S. 37
dazu, den Vers der Theogonie für untergeschoben zu halten. Dagegen lassen
ihn unbeanstandet Göttling, Flach und Schömann in ihren Ausgaben, denen
ih mich aus obigem Grunde anschliesse. Nicht glücklich scheint mir Schö-
mans Ausweg (Commentar zu Theog. 223), Nemesis sei freilich ein
ἴδοι! für die Menschen. doch nicht für alle, sondern nur für diejenigen,
welche sich einer 30:5 schuldig machen. Hiervon steht bei Hesiod nichts.
92
Götterfurcht ausgezeichnete Hyperboreer ist sicher vor ihreı
Rächerarm. Vgl. Pyth. X, 66 ff.:
πόνων δὲ καὶ μαχᾶν ἄτερ
οἰχέοισι φυγόντες
ὑπέρδικον Νέμεσιν. ἢ
Deutlicher tritt das Ziel ihrer Thätigkeit hervor bei spä
teren Schriftstellern.
a. Frevel gezgen die Götter straft Nemesis nach Kallı
machos Zeugnis im Hymnos auf Demeter. Als Erysichtho
die der Demeter heiligen Bäume fällt, erscheint ihm Demete
selbst und fordert ihn auf, von seinem frevelhaften Beginne
abzulasen. Doch trotzig antwortet ihr Erysichthon v. 54:
xalev..., um τοι πέλεχυν μέγαν Ev χροὶ παξω.
Sofort schreibt sich Nemesis die vermessene Äusserur
auf, natürlich um später zur Rache zu schreiten:
Εἶπεν ὁ παῖς. Νέμεσις δὲ κακὰν ἐγράψατο φωνάν.
Auch Unterlassung der den Göttern gebührenden Opf
kann ein Einschreiten der Nemesis veranlassen. So hatte La
damia bei ihrem Einzug in ihr neues Heim vergessen 2
opfern: dafür rauben ihr die Götter ihren Gemahl. An die
sen Fall knüpft Catull 68, 77 das Gebet, durch welches e
zugleich die Nemesis als die Vollstreckerin der göttlichen Racl
bezeichnet:
Nil mihi tam valde placeat, Rhamnusia virgo,
quod temere invitis suscipiatur eris.
Quam ieiuna pium desideret ara cruorem,
docta est amisso Laodamia viro.
Ja selbst für Nichtachtung der von den Göttern verlieh
nen Gaben, wodurch sich ein gewisser Übermut verrät, h:
man die Strafe der Nemesis zu gewärtigen. Als der unter d
Sterne versetzte Plokamos der Berenike sich nach seiner Herr
ἢ Gewöhnlich zählt man hierher auch Pindar Ol. VIII 110 ff: ἐσ
δ᾽ ἐπὶ ἰσλοῖς ἔργα ϑέλοι δόμεν (scil. Zeus), ὀξείας δὲ νόσους ἀπαλάλχοι. Ev)
μαι ἀμφὶ χαλὼῶν μοίρᾳ νέμεσιν διχόβουλον μὴ ϑέμεν. Aber offenbar ist ἢ:
nicht von der Göttin Nemesis die Rede, sondern von dem Abstraktum γνέμεσ
Sehr befremdend wäre zum mindesten die Vorstellung, dass Zeus die Neme
sendet und vor allem der Ausdruck Νέμεσιν τιϑέναι, da sich τιϑέναι. we
oft mit einem Abstraktum, aber meines Wissens nie mit einer Person vı
bunden findet.
88
sehnte und den Wunsch aussprach, wieder mit ihr vereinigt
zu werden, ruft er vorher die Nemesis um Verzeihung für die
Nichtachtung der ihm verliehenen Ehre an. Vgl. Catull
66, 71 δ΄:
Pace tua fari hic liceat, Rlıamnusia virgo;
namque ego non ullo vera timore tegam,
nec si me infestis discerpent sidera dictis,
condita quin veri pectoris evoluam:
Non his tam laetor rebus, quam me afore semper,
afore me a dominae vertice discrucior.
Einen ähnlichen Fall wie Kallimachos im Demeterhymnos
erzählt Nonnos Dionys. XXXVII v. 422 ff.: Achates hatte den
Phaunos geschmäht: Da wird er von Nemesis deswegen
zırechtgewiesen:
Toiov ἀπερροίβδησεν ἀγήνορα μῦϑον Ayaıns
κερτομέων " Νέμεσις δὲ τόσην ἐπεμέμψατο φωνήν.
Noch mehr an Kallimachos erinnert Nonnos Dionys. I 481.
Nachdem Nonnos von dem Übermut des Typhon gesprochen,
der sich vermessen zum Herrscher über Götter und Menschen
aufgeworfen hatte, fährt er fort:
Eine, καὶ ᾿Αδρήσιεια τόσην ἐγράψατο φωνήν.
Aure endlich, die Artemis zu schmähen gewagt hatte,
musste in schrecklicher Weise den Zorn der Nemesis kennen
lernen. Vgl. Nonnos Dionys. XLVIII, 451 ff.:
. ὁμοζήλῳ δὲ πορείῃ
παρϑένος ᾿Αδρήστεια 1) uernıe δύσγαμον Avgnv,
γρῦπας ἀμιλλητῆρας ὑποζεύξασα χαλινῷ"
καὶ ταχινὴ πεφόρητο δι᾿ ἠέρος ὠχέι δίφρῳ,
καὶ δρόμον ἐστήριξεν ὑπὲρ Σιπύλοιο καρήνου
Τανταλίδος προπάροιϑε λεϑογλήνοιο προσώπου,
πτηνῶν τετραπόδων σχολιοὺς σ(ίγγουσα χαλινούς.
Avons δ᾽ ἐγγὺς ἵκανεν ἀγήνορος ' ὑψίνοον δὲ
αὐχένα δειλαίης ὀφιωδεῖὶ τύψεν ἱμάσϑλῃ.
xal μὲν ἀνεστυφέλιξε δίχης τροχοειδέι κύκλῳ.
καί νόον ἄφρονα κάμψεν ἀχαμπέος᾽ ἀμφὶ δὲ μίτρην
παρϑενικῆς ἐλέλιξεν ἐχιδνήεσσαν ἱμάσϑλην
"Apyolis ᾿αδρήστεια.
ἢ Nemesis und Adrasteia sind bei Nonnos völlig gleichbedeutend.
8
84
Ein Beispiel dafür, dass Nemesis β) Mangel δὴ Ehr-
erbietung gegen Höherstehende ahndet, bringt Sophokle=
El. 793. Nach Klytaimnestras Ansicht hatte es Orest gewagt
sich zum unberufenen Richter über die Handlungsweise seine=
Mutter aufzuwerfen. Da er dadurch den Zorn der Nemesis al
sich laden musste, konnte Klytaimnestra auf Elektras \Vorte
”Axove, Νέμεσὲ τοῦ ϑανόντος ἀρτίως
die Antwort geben:
”Hxovosv ὧν δεῖ, καπεκύρωσεν καλῶς.
Dass Nemesis über die Verletzung kindlicher Pflichten =
Gericht sitzt, lehrt noch deutlicher Plato Νύμοι IV p. 717 D.
παρὰ δὲ πάντα τὸν βίον ἔχειν TE καὶ ἐσχηκέναι χρὴ πρὸς αὐτ«»
γονέας εὐφημίαν διαφερόντως, διότι χούφων καὶ πτηνῶν λύγαει
βαρυτάτη ζημία ᾿ πᾶσι γὰρ ἐπίσκοπος τοῖς περὶ τὰ τοιαῦτα ἐτάχ-
Δίκης Νέμεσις ἄγγελος.
Zahlreicher sind die Belege, dass Nemesis γ) Mangel a:
Schonung gegen Gleichstehende oder Untergeordne t
rächt, sei es, dass sich derselbe durch rücksichtslose Überhebran;
und Beleidigung oder durch hartherziges Abweisen wo!
Wünschen äussert.
Zunächst gehört hierher die obenerwähnte Stelle au
der Elektra des Sophokles. Die triumphierende Freude dei
Klytaimnestra über den Tod des Orest und die Schmähung de:
Toten veranlassen Elektra, die Nemesis anzurufen.
Als ein Eingreifen in fremdes Recht sah es der Griech
an, wenn man jemandem Vorzüge absprach. Nemesis abe
straft diese beleidigende Schmälerung, wie Meleagros Epigramır”
Anthol. Palat. XII. 141 lehrt:
Ἐφϑέγξω, ναὶ, Κύπριν, ἃ un ϑέμες, ὦ μέγα τολμᾶν
ϑυμὲ μαϑών᾽ Θήρων σοὶ καλὸς οὐκ ἐφάνη ;
Σοὶ καλὸς οὐχ ἐφάνῃ Θήρων; AAN αὐτὸς ὑπέστης,
οὐδὲ “ιὸς πτήξας πῦρ τὸ χεραυνοβόλον ;
Toıyag, ἰδού, τὸν πρόσϑε λάλον προὔύϑηχκεν ἰδέσϑαι
δεῖγμα ϑρασυστομίης 7 βαρύφρων Νέμεσις.
Ähnlichen Inhalt hat ein Gedicht eines Ungenannten in
der Anthol. Palat. XII, 140:
Τὸν καλὸν ὡς ἰδόμαν Apxeorgarov, οὐ μὰ τὸν 'Eouärv,
οὐ καλὸν αὐτὸν ἐφαν᾽ οὐ γὰρ ἄγαν ἐδόκει.
Εἶπα, καὶ ἃ Νέμεσίς us συνάρπασε, κεὐϑὺς ἐχείμαν
35
ἕν πυρί, παῖς δ᾽ ἐπ᾽ ἐμοὶ Ζεὺς ἐκεραυνοβύόλει.
Τὸν παῖδ᾽ ἱλασόμεσϑ᾽, ἢ τὰν Yeov; Alla ϑεοῦ μοι
ἔστιν ὁ παῖς χρέσσων᾽ χαιρέτω ἁ Νέμεσις.
Dasselbe wurde von Meineke dem Kallimachos zugeschrieben
und deshalb von Schneider unter die Epigrammata incerta des Kalli-
machos als fünftes aufgenommen. Doch scheint nicht nur der
ähnliche Inhalt, sondern auch sprachliche Erscheinungen ἢ) für
Neleagros zu sprechen.
Natürlich war es ebenso strafbar, wenn man über fremdes
Unglück, welcher Art es auch immer war, triumphierte.
Deshalb wird ein gewisser Polyxenides von Meleagros gemahnt,
er solle seine Schadenfreude meistern bei der Nachricht, dass
en anderer Jüngling Herakleitos, wohl sein Nebenbuhler,
sine Schönheit verloren habe. Vgl. Anthol. Palat. XII, 33:
Ἂν καλὸς Ἡράκλειτος, Or’ ἦν ποτέ᾽ νῦν δὲ παρ᾽ ἥβην
χηρύσσει πόλεμον δέρρεις ὀπισϑοβάταις.
Alla, Πολυξενίδη. τάδ᾽ ὁρῶν, μὴ γαῦρα φρυάσσου"
ἔστε καὶ ἐν γλουτοῖς φυομένη Νέμεσις.
Deshalb ruft auch Ovid (trist. V 8, 2 ff) seinem Freunde,
von dem er wegen seines Unglücks verhöhnt wird, warnend zu:
Quae tibi res animos in me facit, improbe? curve
casibus insultas, quos potes ipse pati?
Nec mala te reddunt mitem placidumve iacenti
nostra, quibus possint inlacrimare ferae?
Nec metuis dubio Fortunae stantis in orbe
numen et exosae verba superba deae?
Exiget a! dignas ultrix Rhamnusia poenas.
Eine merkwürdige und interessante Auffassung findet sich
bei Pintarch. Einem gewissen Pasiades, welcher einen andern
wegen seiner Körperschwäche schmäht, wird zu bedenken ge-
geben Sympos. II 1, 9: ᾿“σϑένειαν σώματος ὀνειδίζεις,
Nusoıv οὐχ ὁρῶν ἐπὶ τῶν ὥμων μαστάζοντά σου τὸν υἱόν" εἶχε
de χυρτὸν ὁ Πασιάδης υἱόν.ἢ
ἡ Vgl. bes. Anthol. Palat. XII, 122, 5; 68, 2; 141, 4.
ἢ Lehre, Populäre Aufsätze S. 56 Anm. schlägt vor, für υἱόν zu
shreiben ὦμον und das erste σου τὸν υἱόν zu streichen. Dies geistreiche
Vorgehen scheint zu gewaltsam, zumal da der Sinn der Stelle, wie sie über
liefert ist, erträglich ist. Dass Eltern für ihre Fehler an ihren Kindern gestraft
werden, ist eine wohl allen Völkern gemeinsame Vorstellung.
ge
36
Selbst einen gerechten, wohlverdienten Zornesaus
straft Nemesis nach dem Epigramm des Paulus Silent
(VI. Jahrh. ἢ. Chr.). Vgl. Anthol. Palat. V, 300:
Ὁ ϑρασὺς ὑψαύχην τε καὶ ὀφρύας Eis Ev ἀγείρων
κεῖται παρϑενικῆς παίγνιον ἀδρανέος.
Ὁ πρὶν ὑπερβασίῃ δοκέων τὴν παῖδα χαλέπτειν
αὐτὸς ὑποδμηϑεὶς ἐλπίδος ἐχτὸς ἔβη.
Καὶ ῥ᾽ ὁ μὲν ἱκεσίοισι πεσὼν ϑηλύνεται οἴκτοις"
n δὲ κατ᾽ ὀφϑαλμῶν ἄρσενα μῆνιν ἔχει.
Παρϑένε ϑυμολέαινα, καὶ εἰ χόλον ἔνδικον αἶϑες,
σβέσσον ἀγηνορίην, ἐγγὺς ἔδ᾽ ἐς Νέμεσιν.
Wie Schmähungen durch Worte, so bestrafte Nemesis
denjenigen, der in selbstsüchtiger und liebloser Weise a
durch Abweisung ihrer Wünsche verletzte.
Am deutlichsten ist dieser Gedanke ausgesprochen
Catull am Ende des 50. Gedichtes. Dort heisst es:
Nunc audax cave sis precesque nostras,
oramus, cave despuas, ocelle,
ne poenas Nemesis reposcat ἃ te.
Est vemens dea: laedere hanc caveto.
Gewöhnlich machte sich Nemesis in dieser Eigenscha!
denen geltend, welche das Liebeswerben anderer unbe
sichtigt liessen, und die Alten waren überzeugt, dass
Hartherzigen dasselbe Loos ereilen müsse, damit sie zur S
selbst die Qualen füblten, die sie bei ihrem Nächsten
lindern wollten.
Wir dürfen uns nicht wundern, auch auf diesem Ge
den überall heimischen Eros anzutreffen. In einem ἢ
wahrscheinlich dem Meleagros!) angehörigen Gedicht wird ı
Quälgeist dargestellt, wie er zur Strafe für seinen Üb«
und seine Lust an den Liebesqualen anderer selbst vom Li
pfeil getroffen ist, damit er erdulde, was er sonst verurse
Vgl. Anthol. Planud. 251:
Ὦ Vgl. zu v. 1: Anthol. Palat. XII 23, 8, 133, 1; V 212, E
421, 1; zu v. 3: XII 144, 4; VII 421, 4; V 178, 2; XII 86,4; V 1
zu v. 4: XII 81,1 ἢ; zuv. 5: V, 160, 3; zuv. 6: XII 48,3; 80; 1
V 139, 6.
37
Πτανῷ sıravov Ἔρωτα tig ἀντίον ἔπλασ᾽ Ἔρωτι;
A Νέμεσις, τόξῳ τόξον ἀμυνομένα,
ὡς κε πάϑῃ τά γ᾽ ἔρεξεν" ὁ δὲ ϑρασύς, ὁ πρὶν ἀταρβῖς.
δακρύει. πικρῶν γευσάμενος βελέων,
ἐς δὲ βαϑὺν τρὶς κόλπον ἀπέπτυσεν. A μέγα ϑαῦμα,
φλέξει τις πυρὶ πῦρ᾽ ἥψατ᾽ Ἔρωτος Ἔρως.
Mit seltener Feinheit schildert Ovid, wie Vertumnus dies
Amt der Nemesis ausnützt, um die Liebe der Pomona
zu gewinnen. Als diese seinem zarten Werben keine
Aufmerksamkeit schenkte, verwandelt er sich in ein altes
Weib und findet so Einlass bei seiner Geliebten. Eine Rebe,
die sich an einer Ulme emporrankte, bot Gelegenheit, das Ge-
spräch auf Pomonas Weigerung sich zu vermählen, zu lenken.
Mit jugendlichem Eifer schildert die Alte der Nymphe die Vor-
züge und die glühende Liebe des Vertumnus, dann sucht sie
auf Pomonas religiöses Gefühl zu wirken, sie stellt ihr den
Zorn der Venus und Nemesis vor (Metam. XIV 691 ff.):
miserere ardentis, et ipsum
quod petit, ore meo praesentem crede precari:
Ultoresque deos et pectora dnra perosam
Idalien memoremque time Rhamnusidis iram.
Die Erzählung von Iphis und Anaxarete thut das Übrige,
um den Widerstand der Spröden zu brechen, als ihr der Gott
in seiner wahren Gestalt erscheint.
Eine schwere Strafe traf den Narciss für seine Hartherzig-
keit, mit der er die Echo verschmähte. Narciss hatte sich im
Walde verirrt. Er ruft nach seinen Gefährten: Echo antwortet
ihm mit seinen eigenen Worten. In der Meinung, es sei einer
seiner Freunde, fordert Nareiss sie auf zu ihm zu kommen.
Nur zu gern gehorcht sie, die in heisser Liebe zu dem schönen
Jüngling entbrannt ist. Doch dieser, dem so ‚harter Hochmut‘
in der Brust wohnte, dass ihn weder Jüngling noch Jungfrau
rührte (Ovid Met. III 354 ff.), weist sie unbarmherzig von sich.
Echo nagt der Liebesgram so am Herzen, dass sie sich bis
auf ihre Stimme auflöst. Voll Erbitterung sendet sie nun das
Gebet zu den Göttern:
Sic amet ipse licet, sie non potiatur amato! (III, 405).
Nemesis erhört ihr Gebet:
Dixerat: assensit precibus Rhamnusia iustis (406).
38
Narciss sieht sein eigenes Bild in einer Quelle un«
brennt in solcher Liebe zu sich selbst, dass auch er ἢ
Tode abhärmt.!)
Es ist natürlich, dass dieses Einschreiten der N
allen denen hoch willkommen war, die vergebens um
warben. Als letzte Waffe wurde in solchen Fällen schli
der Zorn der Nemesis ins Feld geschickt. So giebt bei
ἢ Vgl. hiermit die zuerst von Angelo Mai herausgegebenen
graphen, deren Quelle Lactantius narr. fab. 10, 4 p. 858 aq. war. 1]
nach Bode Scriptores rerum mythic. Latini tres Romae nuper rep
einigen auf neuer Collation beruhenden Änderungen, die ichO. Rossbach vi
1.185. Fabula Liriopae et Narcissi.
Liriope Nympha ex amne Cephiso
procreavit Narcissum, cui Tiresias
omnia prospere pollicitus est, si
pulchritudinis suae nullam habuisset
notitiam. Hunc igitur cum Echo di-
ligeret nullamque viam potiendi in-
veniret, cura iuvenis, quem extremis
vocibus persegneretur fugientem, ex-
tabuit; eiusque corporis reliquiae in
lapidem versae sunt. Quod ei incidit
Iunonis ira, quia garrulitate sua eam
saepe est morata, ne Juppiter in
montibus, dum perseqneretur Nym-
phas, deprehendi posset. Fertur
Echo filla Iunonis et ob deformi-
tatem in montibus est recondita, ne
quid eius praeter vocem inspici posset,
- quae tamen post obitum auditur.
Nareissum autem supra dietum ob
nimiam crudelitatem, quam in Echo
exhibebat, Nemesis, id est Fortuna
ultrix fastidientinm, in amorem sui
pertulit, ut non minori flamma ac
illa exureretur. Qui cum assidua ve-
natione fatigatus iuxta fontem in
opaco procubnisset et hauriens aquam
similitudinem sui conspexisset et di-
utins ibidem moraretur, novissime
extabuit, ita ut vita privaretur. Ex
cuius reliquiis flog extitit, quem Na-
iades Nymphae, flentes casum fratris,
Narcissi nomine notarunt.
II. 180. De Alciope.
Alciope Nympha ex amne
Narcissum procreavit, σαὶ
omnia prospera pollicitus est,
chritudini tantum suae non δι
fidieret. Hunc igitur Ech«
Iunonis, cum diligeret et sui ᾿
viam non inveniret, amore
qnem extremis vocibus fugient
sequebatur, extabuit. Cuius
dem versae et in montibus abs
vox tantum anditur. Id ti
accidit Iunonis instinetu, quo:
litate 818 eam saepe esset
ne Iovem, in montibus Nymp
sequentem, deprehendere . poss
id fertur et ob deformitateı
tibns esse recondita, ne qu
praeter vocem inspici possit
cissum autem supradietum ob
despectionem et crudelitatem
in Echo exercuerat, Nemesis,
Fortuna ultrix fastidientium,
rem sui compulit, ut non min«
ma ac illa exureretur. Qui
assidun fatigatione venation
fontem procenbuisset, et
aquam, imaginem sui pers
alienam putans adamavit ein:
sideriis ita ut vita privaretur |
Ex cuius reliquiis flos oritw
Naiades Nymphae, casım frat
tes, narcissum nomine annot
39
phron (ep. I 37, 4) eine Hetäre ihrer Freundin folgenden guten
Rat, um den Widerstand eines Jünglings zn überwinden: ἐπε-
κηρυχευσόμεϑα δὴ αὐτῷ καὶ δαχρύσομεν πιϑανῶς., καὶ τὴν NE-
μεσιν δεῖν αὐτὸν ὁρᾶν, εἰ οὕτως μὲ περιόψεται ἐρῶσαν αὐτοῦ.
In ähnlicher Weise wird die Rache der Nemesis angerufen
in einem anonymen Epigramm, das Jacobs dem Alcaeus
Messenius zugeschrieben hat. Vgl. Anthol. Palat. XII, 160:
Θαρσαλέως τρηχεῖαν ὑπὸ σπλάγχνοισιν avirv
οἴσω. καὶ χαλεπῆς δεσμὸν αἀλυκτοπέδης.
Οὐ γάρ πω, Νίκανδρε, βολὰς ἐδάημεν Ἔρωτος
νῦν μόνον, ἀλλὰ πόϑων πολλάκις ἡψάμεϑα.
Καὶ σὺ μέν, ᾿Αδρήστεια, κακῆς ἀντάξια βουλῆς,
τῖσαι, καὶ μακάρων πικροτάτη Νέμεσις.
Ferner von Philostratos, der (ep. 14) folgende Drohung
an einen Knaben richtet: Χαῖρε, χἂν μὴ ϑέλῃς, χαῖρε, κἂν μὴ
γράφῃς, ἄλλοις καλέ, ἐμοὶ δ᾽ ὑπερήφανε. οὐκ ἦσϑα ἄρα ξυχγκεί-
μενος Ex σαρκὺς καὶ τῶν ὅσα τούτοις κίρναται, all’ ἐξ ἀδάμαν-
τος καὶ πέτρας καὶ Στυγός. ταχέως σε ϑεασαίμην γενειῶντα
χαὶ παρ᾽ ἀλλοτρίαις ϑύραις κείμενον. ναὶ Ἔρως, ναὶ Νέμεσις,
ὀξεῖς ϑεοὶ καὶ στρεφόμενοι.
Das vielleicht dem Stratyllius Flaccus zugehörige Gedicht
Anthol. Palat. XII, 12 endlich schildert einen von Nemesis
bestraften Jüngling, der ebenfalls Liebe verschmäht hatte:
Ἄρτι γενειάξων ὁ καλὸς καὶ στερρὸς ἐρασταῖς
παιδὸς ἐρᾷ Aadwv. Σύντομος ἡ Νέμεσις.
Aus den angeführten Beispielen geht deutlich hervor, dass
Nemesis denjenigen, der hartherzig das Werben um Liebe
abweist, nur deshalb straft, weil er sich dadurch einer ὕβρις
schuldig macht. Der Liebe selbst Vorschub zu leisten ist nicht
ihre Absicht, sondern nur eine notwendige Folge ihres Rächer-
amtes. Darum wäre es auch verkehrt, dieses ihr Amt aus einer
Verwandtschaft mit Aphrodite abzuleiten. Aber thatsächlich ge-
staltet sich dies Verhältnis in der späteren römischen Zeit so,
dass man Zweck und Folge verwechselte und Nemesis in den
Kreis der Liebesgottheiten einreihte.!) So nennt schon Philo-
ı) Mit Rücksicht hierauf möchte ich in der viel besprochenen, aber bis-
ber ungenügend. erklärten Stelle bei Pausanias 1 33, 6 πτερὰ δ᾽ ἔχον οὔτε
40
stratos (ἃ. ἃ. O.) den Eros und die Nemesis in einem Athemzuge.
Noch weiter geht Nonnos. Im 15. Buch seiner Dionysiaka erzählt
er, wie Nikaia, eine λαγωβύόλος "Agreus ἄλλη (v. 171), den
Hymnos, der sich ihr zu nahen wagte, mit dem Pfeil erschoss.
Die verlassenen Rinder klagen um ihren Hirten; Pan aber
und Phoibos rufen die Nemesis, Aphrodite und den Eros ar,
diesen Frevel zu rächen. Adrasteia oder Nemesis, denn beide
Namen bezeichnen bei Nonnos dieselbe Person, sieht den toten
Jüngling, zeigt denselben der Aphrodite und tadelt den Eros
die Jungfrau aber bestraft sie dadurch, dass sie dieselbe sich
mit Wein berauschen und in Liebe zu Dionysios erglühen lässt
Noch deutlicher tritt die Verwandtschaft der Nemesis mi
Aphrodite bei demselben Dichter hervor, wenn er von unsere
Göttin sagen kann (Dionys. XLVIII 466 £.):
χαριξομένῃ δὲ ϑεαίνῃ
ὥπλεσεν ἄλλον ἔρωτα κασιγνήτῳ “Πονύσῳ.
Hier tritt Nemesis völlig an Aphrodites Stelle.
ὃ. Nemesis straft Übermut und Prahlerei.
Die Sage erzählt, dass die Perser im ersten Perserkrieg
einen gewaltigen Marmorblock mit sich brachten, um ihn i
Griechenland als Zeichen ihres Sieges aufzustellen, den sie fi
sicher hielten. Dieser Übermut wurde mit Hilfe der Nemes
blutig bestraft: die Barbaren wurden bei Marathon geschlageı
die Griechen aber benutzten der späteren Sage nach denselbe
Stein, um in Rhamnus, einer Ortschaft in der Nähe von Mare
thon, ein Denkmal der Nemesis zu errichten, welche den übeı
mütigen Feind vernichtet hatte. So lesen wir am ausführlich
sten bei Pausanias I 33, 2 und 3: Ἡαραϑῶνος δὲ σταδίοι
μάλιστα ἑξήκοντα ἀπέχει 'ῬΡαμνοῦς, τὴν παρὰ ϑάλασσαν ἰοῦσι
ἐς Ὡρωπόν. καὶ αἱ μὲν οἰκήσεις ἐπὶ ϑαλάσσῃ τοῖς ἀνϑρώποι
εἰσί, μικρὸν δὲ ἀπὸ ϑαλάσσης ἄνω Νεμέσεως ἐστιν ἱερόν, 7 Heu
μάλιστα ἀνϑρώποις ὑβρισταῖς ἐστιν ἀπαραίτητος. δοκεῖ δὲ x
τοῖς ἀποβᾶσιν ἐς Παραϑῶνα τῶν ραρβάρων ἀπαντῇσαι μήνιμ
ἐκ τῆς ϑεοῦ ταύτης. καταφρονήσαντες γάρ σφισιν» ἐμποδὼν εἶνς
τοῦτο τὸ ἄγαλμα Νεμέσεως οὔτε ἄλλο πεποίηται τῶν ἀρχαίων, ἐπεὶ μηδὲ;Σμυρναίο
τὰ ayıwıcıa ξόανα ἔχει rege’ οἱ δὲ ὕστερον, ἐπιφαίνεσϑαι γὰρ τὴν ϑεὸν μι
λιστα ἐπὶ τῷ ἐρὰν ἐθέλουσιν, ἐπὶ τοὐτῷ ΜΝεμέσει πτερὰ ὥσπερ Ἔρωτι ποιοῦι
ein μὴ vor ἐρῶν einschieben.
τὸς AIrvas ἑλεῖν, λίϑον Πάριον ὡς ἐπ᾽ ἐξειργασμένοις ἤγον ἐς
τροπαίου ποίησιν. τοῦτον Φειδίας τὸν λίϑον εἰργάσατο, ἄγαλμα
μὲν εἶναι Νεμέσεως.) Die Erzählung von dem besagten Stein
ist offenbar eine Fabel. Es ist höchst wahrscheinlich, dass die
ἢ Denselben Gegenstand, ohne Neues zu bieten, behandeln: Parmenion,
ein Zeitgenosse des Augustus. Vgl. Anthol. Planud. 222:
Μήδοις ἐλπισϑεῖσα τροπαιοφόρος λέϑος εἶναι,
ἠλλάχϑη»ν μορφὴν xalpıov εἰς Νέμεσιν,
ἔνδιχος ἱδρυνϑεῖσα ϑεὰ Ραμνοῦντος ἐπ᾿ ὄχϑαις
γίχης χαὶ σοφίης ᾿41τϑίδι μαριύριον.
Zweitens: ein anonymes Epigramm der Anthol. Planud. 263:
Πρίέν μὲ λίϑον Ilfoocı δεῦρ᾽ ἤγαγον, ὄφρα τρόπαιον
στήσονται νέχας᾽ εἰμὶ δὲ νὺν Δέμεσις.
᾿Ἱμφοτέροις δ᾽ ἕστηχα, χαὶ ᾿Ἑλλήνεσσι τρόπαιον
»ίχας, χαὶ Πᾶέρσαις τοῦ πολέμου νέμεσις.
Die Entstehung dieses Epigramms vor Ausonius beweist dessen Über-
stzung, Epigr. XLII rec. Peiper:
Me lapidem quondam Persae advexere, tropaeum
ut fierem bello: nunc ego sum Nemesis,
At sicut Graecis victoribus adsto tropaenm,
punio sic Persas vaniloguos Nemesis.
Ferner Ausonius epist. XXVII 51 ff.:
Grande aliquod verbum nimirum diximus, ut se
inferret nimiis vindex Rhamnusia votis; |
Arsacidae ut quondanı regis non laeta triamphis
grandia verba premens ultrix dea Medica belli
sistere Cecropidum in terris monumenta paranti
obstitit et Graio iam iam figenda tropaeo
ultro etiam victis Nemesis stetit Attica Persis.
Endlich Theaitetos, der zur Zeit Justinians gelebt haben mag. Vgl.
Anthol. Planud. 221:
Χιονέην μὲ Aldor παλιναυξέος Ex περιωπὴς
λαοτύπος τμήξας πειροτόμοις αχίσι
Μῆδος ἐποντοπόρευσεν, ὅπως ἀνδρείχελες τεύξῃ,
τῆς zur” ᾿ΑΙϑηνκίων σύμβολα χαμμονέης.
Ὡς δὲ δαϊζομένοις Ἡκραϑὼν ἀντέχτυπε Πέρσαις
χαὶ νέες ὑγροπόρουν χεύμασιν αἱμαλέοις,
ἔξεσαν ᾿Αδρήστεια»ν» ἀριστώδινες ᾿4ϑῆναι,
δαέμον᾽ ὑπερφιάλοις ἀντέπαλον μερόπων.
᾿ἡντιταλαντεύω τὰς ἐλπίδας εἰμὶ δὲ χαὶ νὺν
Νίκη ᾿Ερεχϑείδαις, ᾿᾿σσυρέοις Νέμεσις.
42
ganze Vorstellung, der Sieg bei Marathon!) sei der Nemesis
zu verdanken, erst spätere Erfindung ist. Finden wir sie
doch in den Persern des Aischylos nirgends, obwohl dieser
Dichter sie fast notwendig erwähnen musste, wenn sie schon
zu seiner Zeit so populär gewesen wäre, wie sie es später war,
umsomehr, als er den Sieg der Griechen einem δαίμων (345)
oder ἀλάστωρ ἢ κακὸς δαίμων (354) von dem persischen Boten
zuschreiben lässt. Aber den Schluss müssen wir aus der hübsch
erdichteten Fabel ziehen, dass man zur Zeit, als diese Statue
aufgestellt wurde, daran gewöhnt war, diese grösste aller na-
tionalen Heldenthaten mit Nemesis in Verbindung zu bringen,
und dass zugleich hierdurch das Ansehen der Göttin, besonders
aber ihr Amt, den Übermut zu strafen, bedeutend gehoben und
in den Vordergrund gestellt wurde.
Als Rächerin der stolzen Prahlerei finden wir Ne-
mesis in der Litteratur zuerst bei Euripides. Vgl. Phoi-
nissen 182 ff.:
Ἰώ,
Νέμεσι καὶ “ιὸς βαρύβρομοι βρονταί.
κεραυνῶν TE φως αἰϑαλόεν, σὺ τοι
μεγαλαγορίαν ὑπεράνορα κοιμέζεις.
und frgm. 1040 (Nauck?):
ἐὰν ἔδῃς πρὸς ὕψος ἠρμένον τινὰ
λαμπρῷ τε πλούτῳ καὶ γένει γαυρούμενον
ὀφρύν τε μείζω τῆς τυχῆς ἐπηρκότα,
τούτου ταχεῖαν Νέμεσιν εὐϑὺς προσδόκα.
Wie allgemein gerade die Vorstellung war, dass Nemesis
den Übermut und die Prahlerei räche, zeigen folgende Stellen:
Lucan V 233:
ἢ An den Sieg bei Marathon dachte vielleicht Catull, als er die Verse
schrieb (64, 393 ff.):
Saepe in letifero belli certamine Mavors
aut rapidi Tritonis era aut Rhamnusia virgo
armatas hominum est praesens hortata catervas,
wenn anders wir es nicht vorziehen, die unsichere Konjektur von Bährens zu
obiger Stelle ‚Amarunsia‘ anzunehmen, 80 dass an Artemis zu denken sei,
die nach Hom. E 447 und Y 39 aın trojanischen Kriege teil nahm. Dass
Nemesis in Schlachten anfeuernd auftrat, ist sonst nirgends überliefert,
Ἐπ -
43
.. .. ’tumidis infesta colit qua numina Rhamnus . .
Mesomedes Hymn. v. 10:
Γαυρούμενον αὐχένα χλίνεις:
die oben citierte Stelle des Pausanias I 33, 2; Aelian bei
Suidas v. Νέμεσις χαὶ Aldıavos’ Νεμέσεως ἐφόρου, τρόπους
ὑπερύπτας καὶ ὑπερηφάνους χολαζούσης., ἐναργῇ μαρτύρια. Nach
Valckenaers Vermutung gehören auch die von Suidas ebenda-
selbst angeführten Worte dem Aelian: Τὴν τῶν ἀλαζόνων Tı-
μωρὸν συνέντες Νέμεσιν, ἥπερ αὐτοὺς μετῆλθε σὺν τῇ Hix und
x ἐλαϑε τὴν ἅπασιν ἐναντιουμένην ὑπερηφάνοις Νέμεσιν, αλλ᾽
ἐν ταῖς ἰδίαες ἡναγχάσϑη παιδευϑῆναι συμφοραῖς.
Endlich Macrobius Saturn. 122... . Nemesis, quae con-
tra sıperbiam colitur ... .
Als Beispiel für die von Nemesis gestrafte Prahlerei führe
ih noch an das Epigramm des Agathias in Anthol. Palat.
V, 213:
Ἡ πάρος αγλαΐησι μετάρσιος, καὶ πλοχκαμῖδας
σειομένη πλεχτάς, καὶ σοβαρενομένγ,
ἢ μεγαλαυχήσασα καϑ᾽ ἡμετέρης μελεδώνῃς,
χεῖρας ἐρεικνώϑη. τὴν πρὶν ἀφῆκε χάριν.
Μαξὺς ὑπεχλίνϑη. πέσον ὀφρύες, ὄμμα τέτηκται.,
χείλεα βαμβαίνει φϑέγματι γηραλέῳ.
Τὴν πολεὴν καλέω Νέμεσιν Πόϑου. ὅττι δικάζει
ἔννομα, ταῖς σοβαραῖς ϑᾶσσον ἐπερχομένη.
Das Rühmen mit reichen Freiern ist nach einem andern,
anonymen Epigramm, dessen Grundgedanke mit Tibull I
6, 77 übereinstimmt, wiederum ein Grund für das Einschreiten
der Rachegöttin. Vgl. Anthol. Palat. VI, 283: |
Ἡ τὸ πρὶν αὐχήσασα πολυχρύσοις ἐπ᾽ ἐρασταῖς,
ἢ Νέμεσιν δεινὴν οὐχὶ κύσασα ϑεόν,
μίσϑια νῦν σπαϑίοις πενιχροῖς πηνίσματα χρούει.
Ὀψὲ γ᾽ ᾿Αϑηναίῃ Κύπριν ἐληΐσατο.
Aber nicht nur wirkliche Prahlerei und handgreiflicher
Hochmut, sondern selbst das sichere Hoffen auf das Gelingen
eines Unternehmens oder auch nur eine Äusserung berechtigten
Vertrauens auf seine oder anderer Kraft und Vorzüge erregt
den Zorn der Nemesis. Die psychologische Erklärung hierfür
giebt Artemidoros Oneirokr. II 37: τοῖς παρανομοῦσι καὶ τοῖς
ἐπιτιϑεμένοες τεσὶ καὶ τοῖς μεγάλων ὑρεγομένοις πραγμάτων [ἢ
.Φ
“29
44
Νέμεσις] ἐναντία καϑίσταται καὶ ἐμπόδιος τῶν ἐπιχειρουμὲν
Auch dies Amt der Nemesis entspringt aus dem Gebot
griechischen Sittenlehre, sich innerhalb der den Menschen |
setzten Schranken zu halten und nicht mit Übersch
tung derselben eigenmächtig in den Lauf des Schicks
eingreifen zu wollen. Wie der Christengott, verlang
auch die Götter der Griechen demütige Unterwerfi
unter ihre Bestimmungen und setzen ihre νέμεσις auf j
ὕβρις des Menschen, die sich in einem solchen Verlan:
nach Selbstbestimmung seiner Lage oder in dem Vertra
auf sein eigenes Können und seinen eigenen Einfluss äuss
Als Beispiel, wie Nemesis diesen Mangel an Unterwerfung ur
den göttlichen Willen ahndet, dient das Epigramm des A
philos von Byzanz, Anthol. Palat. VII, 630:
Ἤδη που πάτρης πελάσας σχεδὸν „Augiov“ εἶπον
„7 μακρὴ κατ᾽ ἐμοῦ δυσπλοίΐη κοπάσει."
Οὔπω χεῖλος ἔμυσε, καὶ ἣν ἔσος "Aldı πόντος.
καί μὲ κατέτρυχεν κεῖνο τὸ κοῦφον ἔπος.
Πάντα λόγον πεφύλαξο τὸν αὔριον᾽ οὐδὲ τὰ μικρὰ
λήϑει τὴν γλώσσης ἀντίπαλον Νέμεσιν.
Zu weit geht nach moderner Auffassung die Furcht
der Nemesis, wenn man nicht einmal, wie Statius, den fe
Glauben an die Treue der Gattin auszusprechen wagt.
Silv. III 5, 1 ff:
Quid mihi maesta die, sociis quid noctibus, uxor,
anxia pervigili ducis suspiria cura?
Non metuo, ne laesa fides, aut pectore in isto
alter amor; nullis in te datur ire sagittis.
Audiat infesto licet haec Rhamnusia vultu.
Ja man ging so weit, dass man nicht einmal ohne
rufung der Nemesis von seinen Ehrenstellen zu sprechen wa
in der Furcht, auch dies könnte als Ruhmredigkeit ausge
werden. Vgl. Ausonius Domestica V 40:
Ecce, ubi se cumulat mea purpura (mitibus audi
auribus hoc, Nemesis), post me dignatur oriri
Augustus consul
und epist. XXII 85 ff.:
Absistat Nemesis, ferat et Fortuna iocantem:
Praesedi imperio, dum praetextatus in ostro
EEE NEE EB Ze FARBE τς σεν ENT π᾿ Ν
45
et sceptro et solio praefert sibi iura magistri
maioresque putat nostros Augustus honores.
Berechtigter ist die Furcht des Ausonius epist. XXVII
4 ἃ wo er seine Freundschaft mit seinem Sohne Paulinus
über die alten hochberühmten Freundschaftsbünde des Altertums
erhebt: .. . . jam nomina nostra parabant
inserere antiquis aevi melioris amicis.
Cedebat Pylades, Phrygii quoque gloria Nisi
ΙΔ} minor et promissa obiens vadimonia Damon.
Nos documenta magis felicia, qualia magnus
Scipio longaevique dedit sapientia Laeli:
Nos studiis animisque isdem miracula cunctis,
hoc maiora, pares fuimus quod dispare in aevo.
Ocius illa iugi fatalis solvere lora
Pellaeum potuisse ducem reor, abdita opertis
principiis et utroque caput celantia nodo.
Grande aliquod verbum minirum diximus, ut se
inferret nimiis vindex Rhamnusia votis.
Riefen die Griechen in dieser Weise die Nemesis um Ver-
zilung an, so pflegten sie in den Busen zu speien. Vgl.
Neleagros und Stratos oben citierte Epigramme Anthol. Planud.
ὦ] und Anthol. Pal. XII. 229. Die Römer dagegen legten
den Goldfinger hinter das rechte Ohr. Vgl. Plin. nat. hist. XI,
&1: Est post aurem aeque dexteram Nemeseos [locus], quae dea
Latinım nomen ne in Capitolio quidem invenit, quo referimus
tactum ore proximum a minimov digitum, veniam sermonis ἃ
diis ibi recondentes.')
-.- EEE EEE [EN
c. Nemesis als Wahrerin des rechten Masses.
Unmittelbar aus dem Amte, die ὕβρις zu rächen, ent-
wickelt sich die Eigenschaft der Nemesis als Göttin des Masses.
Denn das Amt der Nemesis, die ὕρρες zu rächen und für Inne-
halten des rechten Masses in allen Dingen zu sorgen, sind im
Grunde identisch.
ἢ Vgl. im allgemeinen über die Sitte, die Nemesis bei derartigen An-
lässen anzurufen Plin. nat. hist. XXVIII, 22: Cur effascinationibus adora-
tione peculiari occurrimus alii Graecam Nemesin invocantes, cuius ob id Ro-
mae simulacrum in Capitolio est, quamvis Latinum nomen non sit?
46
Auf Nemesis als Wahrerin des rechten Masses weisen hin:
Mesomedes Hymn. v. 11:
ὑπὸ πῆχυν αεὶ βίοτον μετρεῖς.
Artemidor, Oneirokrit, II 37, der hervorhebt, dass sie ΕἼΤΘΠΠΔ
ist μετρέοιες ἀνϑρώποις, endlich ein Epigramm auf einen By
zantinischen Sieger im Hippodrom. Denn diesem wird offenba
nur deshalb das eherne Siegesdenkmal gesetzt. weil Nemes
ein goldenes für eine zu hohe Ehre ansehen und wegen Übeı
schreitung des rechten Masses strafend einschreiten könnt:
Das Epigramm lautet (Anthol. Planud. 354):
Aldouevn χαλχῷ σε πόλις. τριπόϑγητε, γεραΐρει"
ἤϑελε γὰρ χρυσῷ᾽ ἀλλ᾽ ἔδεν ἐς Νέμεσιν.
Εἰ δὲ τεὴν μέλπων οὐ παύεται ἡϑάδα νίκην
εὐγνώμων δῆμος, Πορφύριε. Πρασίνων,
ἐμπνοά σοι ξύμπαντες ἀγάλματα πᾶς δὲ περισσὺς
καὶ χρυσὸς τούτοις εἰς ἔριν ἐρχόμενος.
Dies ihr Amt aber kennzeichneten die Alten auch äusse
lich dadurch, dass sie der Göttin ein Elienmass in die Ha
gaben. Dieses Attribut kehrt wohl am häufigsten auf d
Nemesisdenkmälern wieder, die zum grössten Teil der Kaiserz
angehören, und giebt dadurch am besten Zeugnis davon, v
sehr die Vorstellung von Nemesis als Wahrerin des recht
Masses allgemein verbreitet war. Die symbolische Bedeutu
ist zum Überfluss gesichert durch zwei anonyme Epigram
der Anthol. Planud. 223:
Ἡ Νέμεσις προλέγει τῷ πήχεϊ τῷ τε χαλινῷ,
μήτ᾽ ἄμετρόν τι ποιεῖν, μήτ᾽ ἀχάλινα λέγειν
und 224:
Ἡ Νέμεσις πῆχυν κατέχω. Τίνος εἵνεκα; λέξεις.
Πᾶσι παραγγέλλω" μηδὲν ὑπὲρ τὸ μέτρον.
Die Bedeutung der Nemesis als strenge, aber gerec)
Vergelterin derk ὕβρεις, wie sie sich von der besten klassisch
Zeit bis spät nach Christus zeigt, halte ich für die ursprüngl'
allein geltende. Aus derselben entwickelte sich ihr Amt
Wahrerin des rechten Masses in allen Dingen, welches nur 6
logisch richtige Folgerung ihres Waltens als Rächerin ı
ὕρρις ist.) Beide Wirkungskreise schliessen einander ni
ı) Vereinzelt ist die Vorstellung, dass Nemesis auch den Mord τῇ
Vgl. das Epigramm der Anthol. Palat. VII, 358:
47
---.-.-,.-.. .-...-ς-.....
aus und finden sich auch thatsächlich oft mit einander
verbunden.
Als eine solche Göttin besingt sie Mesomedes in seinem
Hymnos, nur dass sich hier schon ihre Annäherung an Fortuna,
von der bald zu handeln sein wird, bemerklich macht. Ich
gebe das Lied nach Bellermanns Recension:
Neueoı πτεερύεσσα, βίου ῥοπά,
κυανῶπι ϑεά, ϑύγατερ Δίκας,
ἅ χοῦφα φρυάγματα ϑνατῶν
ἐπέχεις ἀδάμαντι χαλινῷ᾽
ἔχϑουσα δ᾽ ὕβριν ὁλοὰν βροτῶν
μέλανα φϑόνον ἐκτὸς ἐλαύνεις. ἢ)
Ὑπὸ σὸν τροχὸν ἄστατον, ἀστιβῇ
χαρυπὰ μερόπων στρέφεται τὐχα᾿
λήϑουσα δὲ πὰρ πόδα βαίνεις,
γαυρούμενον αὐχένα κλίνεις"
ὑπὸ πῆχυν ἀεὶ βίοτον μετρεῖς,
νεύεις δ᾽ ὑπὸ κόλπον ὀφρὺν κάτω,
ζυγὸν μετὰ χεῖρα χρατοῦσα.
Ἴλαϑι, μάκαιρα δικασπόλε,
Νέμεσι πτερύεσσα, βίου ῥοπά.
Νέμεσιν ϑεὸν ᾷἄδομεν ἀφϑίταν,
Νίκην τανυσίπτερον, ὀμβρέμαν,
νημερτέα, καὶ πάρεδρον Aixar,
ἁ τὰν μεγαλανορίαν βροτῶν
νεμεσῶσα φέρεις κατὰ ταρτάρου.
Ähnlich wird sie auch im 61. (60.) Hymnos der Orphiker ge-
feiert, bei denen sie eine wichtige Rolle gespielt zu haben
scheint. Der Hymnos lautet:
Ἔχτανες, εἶτά μὲ ϑάπτεις, ἀτάσϑαλε, χερσὶν ἐχεέναις,
αἷς μὲ διεχρήσω᾽ μή σε λάϑοι Νέμεσις.
Das ist sonst ihres Amtes nicht. Wenn übrigens, wie Dübner annimmt,
die überlieferte Lesart ϑάπεεις richtig ist, so ist das Gedicht in einer
sehr späten Zeit entstanden, der man dergleichen Irrtiimer verzeihen kann.
ἢ Ihre Wirksamkeit, den Sprechenden vor gehässiger Auffassung seiner
Worte zu schützen, ist meiner Überzeugung nach erst von Adrasteia auf
Nemesis übergegangen. Ich komme hierauf später zurück.
48
Ύ -ὔ to
Ὁ Νέμεσι, κλήξω σε, ϑεά, βασίλεια μεγίστη,
πανδερκῆής, ἐσορῶσα βίον ϑνγτῶν πολυφύλων᾽"
ἀιδίη, πολύσεμνε, μόνη χαίρουσα δικαίοις,
2 ' 1 ’ ’ ww yoY
αλλασσουσα ἢ Aoyov πολυποίκιλον, ἄστατον αἰεί,
ἣν πάντες δεδίασι βροτοὶ ζυγὸν αὐχένι ϑέντες᾽
\ x 2 N ' ’ . λ δὲ λ “4
σοὶ γὰρ ἀεὶ γνώμη πάντων μέλει, οὐδὲ σε λύϑει
ψυχὴ ὑπερφρονέουσα λύγων ἀδιαχρίτῳ ὁρμῇ"
πάντ᾽ ἐσορᾷς καὶ πάντ᾽ ἐπαχουύεις, πάντα βραβεύεις᾽
ἐν σοὶ δ᾽ εἰσὶ δίκαι ϑνητῶν, πανυπέρτατε δαῖμον.
2 λ [2 ’ 2 « U , . , ft { R > Se
ἔλσθε, μάκαιρ. Ayyn, μυσταις ἐπιταάρροϑὸος αἰεὶ
δὸς δ᾽ ἀγγϑὴν διανοιαν ἔχειν, παύουσα πανεχϑεῖς
γνώμας οὐχ ὁσίας, πανυπέρφρονας, ἀλλοπροσάλλας.
d. Nemesis als neidischer Dämon.
Lediglich eine Entstellung und Entartung des Neme:
begriffes war es, wenn die Alten bereits im Anfang der Kais
zeit als Triebfeder zum Einschreiten der Göttin nicht das (
bot der Gerechtigkeit, sondern Neid, Bosheit und Launenh
tigkeit voraussetzten. Psychologisch ist dieser Wandel in
Auffassung leicht erklärlich, da leidende Menschen di
neigen, auch die verdiente Strafe den Launen des Schick:
zuzuschreiben. Auf diese Weise wurde der Begriff der Neı
sis, welcher Herder zu so begeistertem Lobe hinriss ı
welcher thatsächlich der Ethik der Griechen hohe Ehre mac
zu der widerwärtigsten Vorstellung herabgezogen. Hierdu
wurde Nemesis zu einem launenhaften, neidischen Dämon,
seine Freude an Täuschung und Umsturz glücklicher Verhi
nisse hatte. Derartige Auslassungen kommen schon früh v
So nennt Diodorus Siculus die Nemesis geradezu πολλοὺς ψ'
σαμένῃ. Vgl. Anthol. Palat. IX, 405:
Adgnoreıa ve dia, καὶ ἰχναίη σε φυλάσσοι
παρϑένος, 7 πολλοὺς ψευσαμένη, Νέμεσις.
Δείδια σόν τε φνῆς ἐρατὸν τύπον, ἡδὲ σά, κοῦρε,
1) Vielleicht ist fiir das kaum verständliche ἀλλάσσουσα die Konjel
von Wiel ἀλλ᾽ ἔχϑουσα zu setzen.
49
δήνεα, ϑεσπεσίης καὶ μένος ἠνορέης,
χαὶ σοφίην, καὶ μῆτιν ἐπίφρονα. Torade τέχνα.
εἸροῦσε, πέλεειν μακάρων πευϑόμεϑ᾽ αϑανάτων.
Aus reinem Neide straft sie den Jüngling, der mit froher
Hofnung dem Leben entgegensieht, nach Statius silv. II 6, 68 ff.:
sed gnara dolorum
Invidia infelix animi vitalia vidit
laedendique vias. Vitae modo limine adultae
nectere tentabat iuvenum pulcherrimus 1116
cum tribus Eleis unam trieterida lustris.
Attendit torvo tristis Rhamnusia vultu,
ac primum implevitque toros oculisque nitorem
addidit ac solito sublimius ora levavit,
heu! misero letale favens, seseque videndo
torsit ab invidia mortisque amplexa iacenti
iniecit nexus carpsitque immitis adunca
ora verenda manu.
Appianos Außvxr 85 nennt sie τὴν φοβερωτάτην τοῖς εὐτυ--
znoı Νέμεσιν. und deshalb errichtet wohl C. Julius Caesar nach
Besiegung des Pompeius, des Glücklichen, der Nemesis ein Heilig-
tım, sowohl als Denkmal ihres Waltens gegen seinen ehemaligen
Freund, als auch um sich die Göttin günstig zu stimmen (Vgl.
I. 28 A. 2.).
In ihrer Eigenschaft als Feindin der Glücklichen wird Ne-
mesis auch mit der Adrastosfabel in Zusammenhang gebracht,
und wenn diese Beziehung zu Adrastos auch ohne Zweifel nur der
Etymologie des Wortes Adrasteia wegen — Adrasteia und Nemesis
sind hierbei indentificiert — von einem spitzfindigen Grammatiker
erfanden worden ist, so ist doch kein Grund, hier an der richti-
gen Definition des Wesens der Göttin zu zweifeln. Vgl. Zeno-
bios!) 130: ᾿“δράστεια Νέμεσις ano Adpaarov' τάττεται δὲ ἐπὶ
τῶν πρότερον μὲν εὐδαιμονησάντων, ὕστερον δὲ δυστυχησάντων.
ἢ Zenobios oder dessen Quelle benutzte Makarioa I 28: ᾿Αδράστεια
Νέμεσις ἐπὶ τῶν πρότερον μὲν εὐδκιμονησάντων, ὥσπερ ὁ ᾿Αδραστος, ὕστερον
δὲ δυστυχησάντων. Apostolios I 31: ᾿Αδράστεικ Νέμεσις ἐπὶ τῶν πρότερον
μὲν εὐδκιμονησάντων, ὕστερον δὲ δυσευχησάντων᾽ τῶν γὰρ «ἀπογόνων Θηβαίοις
ἐπιστρατευσάντων, μόνος Alyınleus ἀπώλετο ᾿Αδράστου Treis.
.ς δ0 _—
Ἐτεοκλῆς γὰρ καὶ Πολυνείκης μετὰ τὴν ἀπώλειαν τοῦ ἰδίου 7E0-
τρὺς Οἰδίποδος τὴν βασιλείαν Θγηρῶν παραλαβόντες περὶ Tawıız
συντίϑενται πρὸς ἀλλήλους κτλ.
Noch schlimmer charakterisiert sie ein Gewährsmann (655
Artemidoros in dessen Oneirokritika II 37: λέγουσι δὲ τινες, ir /
ἡ ϑεὸς αὕτη τὰ μὲν ἀγαϑὰ ἐπὶ τὸ χεῖρον τρέπει. τὰ δὲ χαχ
ἐπὶ τὸ ρέλτιον.
Von (Pseudo?-) Lukianos wird sie die wetterwendische
und trügerische genannt; sie schickt dem verzauberten Esel
(Aovxıos ἢ ὄνος 35) einen Herrn, der durchaus nicht nach
seinem Wunsche ist. Deshalb klagt er: » de πολλὰ πολλάχις
δινουμένη καὶ μεταπίπτουσα Νέμεσις γ7γαγε καμοὶ τὸν δεσπότην,
οἷον οὐκ ἂν εὐξαίμην.
In interessanter Weise tritt dieser Wandel in der Auf-
fassung von dem Wesen der Nemesis in folgendem Epigramm
Stratons (Anthol. Palat. XII, 229) zu Tage:
Ὡς ἀγαϑὴ ϑεύός ἐστι. δι ἣν ὑπὸ κύλπον, "AleEı,
πτύομεν, ὑστερύπουν ἀξομένοι Νέμεσιν.
Ἣν σὺ μετερχομένην οὐκ ἔβλεπες, αλλ᾽ ἐνόμιζες
ἕξειν τὸ φϑονερὸν κάλλος αειχρύνιον.
Νῦν δὲ τὸ μὲν διόλωλεν᾽ ἐλήλυϑε δ᾽ ἡ τριχάλεπτος
δαίμων᾽ χοὶ ϑέραπες νῦν GE παρερχάμεϑα.
Der Inhalt erinnert an Agathias erwähntes Epigramm;<
nur wird hier Alexis nicht bestraft, weil er sich mit seiner”
Schönheit gebrüstet hatte, wie das Mädchen bei Agathias, der”
hierin das ursprüngliche Wesen der Nemesis richtiger erkennt,
obgleich er wohl dreihundert Jahre später lebte, sondern weil
seine körperlichen Reize den Neid der Nemesis erregten. Dies
lehrt deutlich die Wendung zo φϑονερὸν κάλλος.
Hierher gehört auch ein Epigramm des Sekundos aus Ta-
rent, der in unbestimmter Zeit lebte (Anthol. Palat. IX, “00):
Ἡ τὸ πάλαι “Ὧαἷς πάντων βέλος, ovxerı “Ὧαΐρ.
ἀλλ᾽ ἐτέων φανερὴ πᾶσιν ἐγὼ Νέμεσις.
Οὐ μὰ Κύπριν (τί δὲ Κύπρις ἐμοί γ᾽ ἔτι, πλὴν ὅσον ὕρχος ;)
γνώριμον οὐδ᾽ αὐτῇ Aaidı Δαὶς ἔτι.
Auch hier ist von einer Schuld der Lais nicht die Rede. Sie,
die früher so Begehrenswerte, ist wie ihr Schicksalsgenosse
im vorigen Gedicht, ein Opfer der neidischen Nemesis ge-
worden und nennt sich selbst eine Nemesis, weil nunmehr ihr
51
Äusseres sofort an die grausamen Wirkungen der Nemesis
erinnert.?)
Giftigen Neides zeiht die Nemesis Ausonius, wenn er ihr
zuruft epist. XXVII 59:
In Medos Arabasque tuos per nubila et atrum
perge chaos: Romana procul tibi nomina sunto.
Nlic quaere alios oppugnatura sodales,
livor ubi iste tnus ferrugineumque venenum
opportuna tuis inimicat pectora fucis.
In demselben Briefe v. 107 schreibt der Dichter der Ne-
mesis die neidische Lösung eines treuen Freundschaftsbundes zu:
Si tendi facilis cuiquam fuit arcus Ulixei
aut praeter dominum vibrabilis ornus Achilli:
nos quoque tam longo Rhamnusia foedere solvet.
Nach Chariton III 8 betet Dionysios im Stillen die Nemesis
an, als er vor Freude über den Besitz seiner schönen Gattin
Kallirrhoe und seinen nengeborenen Sohn Thränen vergiesst:
Exlavoev ὑφ᾽ ἡδονῆς Aovvoroy ἰδὼν καὶ ἡσυχῇ τὴν Νέμεσιν προσ-
exıvros. Thatsächlich tritt also hier die Nemesis dem Begriffe
von dem sogenannten Neide der Götter sehr nahe, denn Diony-
sios hat die Göttin nicht wegen einer Schuld zu fürchten, son-
den scheut nur ihren Neid wegen seines grossen Glückes.
Als Neiderin und Wenderin alles Glücks schildert sie end-
ieh ein Epigramm, welches einem sonst unbekannten Aisopos
zageschrieben wird, Anthol. Palat. X, 123:
Πῶς τις ἄνευ ϑανάτου σε φύγοι, Pie; υρία γάρ σευ
λυγρά. καὶ οὔτε «φυγεῖν εὐμαρές. οὔτε φέρειν.
Ἡδέα μὲν γάρ σου τὰ (φύσει καλά, γαῖα. ϑάλασσα.
ἄστρα. σεληναίης κύκλα καὶ ἠελίου.
Τἄλλα δὲ πάντα φύβοι τε καὶ ἄλγεα, κἤν τι πάϑῃ τις
ἐσθλόν, ἀμοιβαίην ἐχδέχεται Νέμεσιν.
ἢ Dies ist die einfache Erklärung dieses (sedichts. Es ist unnöthig,
Herders Ansicht (Sämmtliche Werke, Hempelsche Ausgabe Bd. VII S. 311 Anm. +)
anzufübren, wie einst die Buhlerin Aphrodite zu der keuschen Nemesis in
Rhamnus sich verwandelt habe, so habe auch die Dirme Lais ihren Lebens-
wandel gebessert.. Um nichts besser ist Zoegas Meinung (Abhandlungen
herausgeg. v. Welcker S. 66), Lais nenne sich Nemesis, weil sie hässlich sei
wie die Tochter der Nacht. Den Ausdruck ἐτέων Ne£usoıs erklärt Dübner
richtig: annorum Nemesim intellego eam, quam anni et senectus adducunt
εἶστε quae annorum vi inevitabili utitur in exercendo munere.
Dieser Gedanke fand seinen plastischen Ausdruck auf einen
Altar, auf dem Nemesis und Elpis dargestellt waren mit der er-
läuternden Aufschrift (Anthol. Palat. IX, 146):
᾿Ελπίδα καὶ Νέμεσιν Εὔνους παρὰ βωμὸν Ereväa,
τὴν μέν, ἵν᾽ ἐλπίζῃς᾽ τὴν δ᾽, ἵνα undev ἔχῃς.)
Nach diesen Voraussetzungen begreift sich, warum Tibull
seine Geliebte Nemesis nannte. Denn vergegenwärtigen wit
uns, dass dieselbe, von Habsucht getrieben, dem Dichter wieder
holt ihr Wort brach und ihn ihre Launen in reichem Mass &
fühlen liess, so liegt der Gedanke nalıe, dass dies Mädchee\
ihren Namen erhalten habe, weil sie, wie Nemesis, eine zuilau
δινουμένη xal μεταπίπτουσα war.?)
e. Nemesis Annäherung an Fortuna.
Ungefähr im ersten Jahrhundert nach Christus ist die fürs
die fernere Entwickelung der Nemesis bedeutungsvolle That—
sache vollendet, dass diese Göttin in nahe Beziehung zur For—
tuna tritt, ja geradezu ihr gleichgesetzt wird. Eine äussere
Veranlassung hierzu mag vielleicht das Streben der Plıilosophenst
gewesen sein, die Götter in ein bestimmtes System zu bringen. —
Wenigstens lässt das Vorgehen des Stoikers Kornutos hierauf
schliessen, welcher zuerst, soweit uns die philosophische Litte—
ratur erhalten ist, die Nemesis im 13. Capitel seiner Schrift Er —
doun τῶν κατὰ τὴν Ἑλληνικὴν ϑεολογίαν παραδεδομένων den Schick —
salsgottheiten zuzählt und gruppiert mit Zeus, Aisa, Heimarmene ,
Ananke, den drei Moiren, mit Tyche und Opis und zwar so,
dass Nemesis ihren Platz zwischen den Moiren und Tyche be-
kommt. Auf stoische Spekulation mag wohl auch zurückgehen
Dio Chrysostomos or. 64 p. 330 R. II: ὠνόμασται δὲ καὶ Τύχγ
καὶ πολλοῖς τισιν ἐν ἀνθρώποις ὑνόμασι᾽ τὸ μὲν ἔσον αὐτῆς Ne-
μεσις, τὸ δὲ ἄδηλον Ἐλπίς, τὸ δὲ ἀναγκαῖον Moiga, τὸ δὲ δίκαιον
Θέμις. Befördert wurde diese Auffassung der Nemesis als
1) Die Konjektur von Graevius und Brunck μηδὲν ayav ist nicht nur
unnötig, sondern stört sogar den beabsichtigten Gegensatz von Elpis und
Nemesis. Übrigens wird das Epigramm schon richtig erklärt durch das
Scholion Wechelianum hierzu: εἴ γε ὁ μὲν πενόμενος ἐλπίζει, ὁ δὲ πλουτῶν ἐνθὺυ-
μεῖται τὴν Νέμεσιν ἐμποδὼν εἶναι τοῖς εὖ πράττουσι.
Ἴ Ähnlich argumentiert Dieterich, de Tibulli amoribus, Marburg 1844
Seite 55.
᾿ 53
Schicksalsgottheit durch ihre Gleichstellung mit Adrasteia, die,
wie unten gezeigt werden soll, gerade von den Philosophen als
Schicksalsmacht erklärt wurde.
Indes war doch das Wesen der Nemesis dehnbar genug,
um auch ohne diese Vermittelung der Philosophen sich mit dem
Wirken der Tyche oder Fortuna zu berühren. Denken wir nur
daran, einen wie ungeheuren Einfluss ihr Walten fortwährend auf
das Treiben des Menschen hatte: stets musste er vor dieser
Göttin, die ihm auf den Fersen folgte,') auf der Hut sein; sein
ganzes Leben und Gedeihen war von ihrem Wirken abhängig;
jedes Missgeschick konnte als ihre Strafe angesehen werden.
Kein Wunder also, wenn sie allmählich mit der Schicksalsgöttin
verwechselt wurde. |
Die nunmehrige Verwandtschaft der Nemesis mit Fortuna
kam äusserlich dadurch zum Ausdruck, dass man Nemesis, wie
Fortuna, mit dem Rade ausrüstete und diesem dieselbe sym-
bolische Bedeutung wie bei der Fortuna beilegte. Vgl. den
Hymnos des Mesomedes v. 7 ἢ:
Ὑπὸ σὸν τροχὸν ἄστατον, ἀστιβῇ
χαροπὰ μερύπων στρέφεται τύχα.
Doch weisen noch andere litterarische Zeugnisse auf diese
Anlehnung an Fortuna hin.
Zu einer blossen Fortuna ist Nemesis bei Dio Chrysosto-
mos abgeblasst, wenn er ihren Schutze neben dem des Herakles,
des Zeus, der Athena, Aphrodite, Philia, Homonoia die Stadt
\ikaia (or. 39 p. 158 R) empfiehlt.')
Ammians Definition der Nemesis, die er nach eigener An-
gabe theologischen Werken entlehnt, dürfte im Grossen
und Ganzen auch auf Fortuna anwendbar sein: XIV, 11,
23 f.: Ius quoddam sublime numinis efficacis, humanarum men-
tium opinione lunari circulo superpositum, vel, ut definiunt alii,
substantialis tutela generali potentia partilibus praesidens fatis,
ı) Vgl. das Sprichwort Μέμεσις δέ γε πὰρ node βαίνει Suidas Υ.
Νέμεσις; ferner ihr Beiwort ἐχναίη nach dem S. 48. citierten Epigramm des
Diodoros.
1 Durch diese Stelle wird folgendes Epigramm des sonst unbekannten
Mundus Munatius erklärt (Anthol. Palat. IX, 103):
U πολύχρυσος ἐγὼ τὸ πάλαι πόλις, ἡ τὸν Arosıdor
οἶχον ἀπ᾽ οὐρανίου δεξαμένη γενεῆς,
84 “
quam thevlogi veteres fingentes Iustitiae filiam ex abdita qua-
dam aeternitate tradunt omnia despectare terrena. haec ut
regina causarum et arbitra rerum ac disceptatrix urnam sor-
tium temperat, accidentium vices alternans voluntatumque no-
strarum exorsa interdum alio, quam quo contendebant, exitil
terminans multiplices actus permutando convolvit. eademue&
necessitatis insolubili retinaculo mortalitatis vinciens fastus tu—
mentes in cassum et incrementorum detrimentorumque moment
versans, ut novit, nunc erectas mentium cervices opprimit ΘΕ
enervat, nunc bonos ab imo suscitans ad bene vivendum extollit.'M
Dass bei Ammianus selbst diese beide Göttinnen, Nemesis und:
Fortuna, identisch erscheinen, zeigt der Umstand, dass er in:
demselben Kapitel 8 29 f. dieselbe Göttin, die er oben Nemesis:
oder Adrastia genannt hatte, Fortuna benennt: Assumptus au-
tem in amplissimum Fortunae fastigium, versabilis eius motus
expertus est, qui ludunt mortalitatem, nunc evehentes quosdams
ad sidera, nunc ad Cocyti profunda mergentes.
Ähnlich fasst derselbe Schriftsteller die Adrasteia, die bei
ihn mit Nemesis identisch ist, XXII, 3, 12: Eusebium .. -
quem ab ima sorte ad usque iubendum imperatoria paene elatum
ideoque intolerabilem, humanorum spectatrix Adrastia aurem,
quod dieitur, vellens monensque ut castigatius viveret, reluc-
tantem praecipitem tamquam ὃ rupe quadam egit excelsa.
Eine eigentümliche Vorstellung von dieser Nemesis-For-
tuna findet sich bei Iulius Capitolinus; er berichtet, dass die An-
sicht zu seiner Zeit verbreitet war, Nemesis sei eine blutgierige
Fortuna, der man vor dem Kriege Gladiatorenspiele aufführe.
damit sie durch dieselben ihre Blutgier sättige. Vgl. Iul. Capit.,
ἡ Τροίην πέρσασα ϑεόχτιτο», ἡ βασίλειον
ἀσφαλὲς Ἑλλήνων» οὐσά ποϑ᾽ ἡμιϑέων,
μηλόβοτος χεῖμαι χαὶ ρούνομος Erde Μυχήνη,
τῶν ἐν ἐμοὶ μεγάλων» τούνομ᾽ ἔχουσα μόνον.
Ἴλιον ἃ ΔΝεμέσει μεμελημένο», εἴ γε, Λῆυχήνης
μηχέϑ᾽ ὁρωομέγης ἐσσί, χαὶ ἐσσί πόλις.
An das Racheamt der Nemesis ist hier nicht zu denken; sie ist nach späterer
Auffassung eben eine zweite Fortuna, die ftir das Schicksal von Städten sorgt.
1) Auf ähnlichen Vorstellungen, wie sie diese Quellen Ammians bieten,
mögen anch die pythagoreischen Dentungsversuche der Zahl fünf beruhen in
den zum Teil von Nikomachos von (Gerasa staınmenden ϑεολογούμε»ο
ἀριϑμητιχῆς p. 32: Νέμεσιν χαλοῦσι τὴν nerrade" νέμει γοῦν προσηχόγντως τα
τε οὐράνικ χαὶ ϑεῖκ χαὶ φυσικὰ στοιχεῖκ τοῖς πέντε.
65
Maximus 8, 5: Unde mos tractus sit, ut profieiscentes ad
bellum imperatores munus gladiatorium et venatus darent, bre-
viter dicendum est. multi dicunt apud veteres hanc devotionem
contra hostes factam, ut civium sanguine litato specie pugnarum
se Nemesis, id est vis quaedam Fortunae, satiaret. Vgl. über
ihre Gleichstellung mit Fortuna endlich Hesychs Glosse αγαϑὴ
τύχγ᾽ καὶ Νέμεσις καὶ καὶ Θέμις.
Durch die Inschriften, die lautersten Zeugnisse des Volks-
glaubens, wird die Thatsache, dass Nemesis und Fortuna sich
in römischer Zeit sehr nahe standen, voll bestätigt. Wie der
Fortuna, mit der sie auf einer Dacischen Inschrift des 3. Jahr-
hunderts geradezu identificiert ist!), empfahl man ihr sein und
der Seinigen Leben und stiftete ihr für ihren Schutz nach dem
Gelöbnis ein Denkmal.) Beiden Göttinen war der 24. Juni
geweiht... Vgl. die Inschrift Ephem. Epig. IV S. 127 n.
431, gef. in Pannon. infer. bei Aquincum: Pro salute d(omini)
n(ostri) , imp(eratoris) M. Anrel(ii) An | tonini Aug(usti) |
Aureli Florus et M .; ercator II vir(i) Q(uin)-Q(uennales) ||
e[ol(oniae) Aq(uinci) templum 1 [Nejmesis vetustate || [con]lap-
sum restituer(unt) | [Messala] et Sabi(niano) co(n)s(ulibus)
[214 p. Chr.] VIII Kal. IV |! d(ono) d(ederunt) Aur(elio) Suro
sala(riarii) und hierzu Mommsen a. a. O.
Wie Rom seine Fortuna Augusta hatte, so findet sich auch
wiederholt auf römischen Inschriften eine Nemesis Augusta
(V/gl. C. L L.: III 1304, 3484 (a. 219 p. Chr.), 4161,
4241, 4738, V 17, 813, 8135, 8241, VIII 10949 (a. 208 p.
Chr). Nemesis selbst erhält auf Inschriften die ehrenden
Beinamen sancta (C. I. L. X 1408, 4845), vietrix (C. I. L. III
1592), Virgo vietrix sancta Nemesis (C. I. L. VI 531), Dea re-
gina (C. I. L. III 827 anni 239 p. Chr., 1438) Nemesis regina
Augusta (C. I. L. III 4008), Nemesis sancta campestris (Ὁ. 1.
L. VI 533), exaudientissima (C. I. L. III 1126).
ἢ Vgl. C. I. L. III 1125: Deae Nemesi sive Fortunae u. 5. w.
ἢ Vgl. C. 1. G. 4537; C. I. L. III 1124; 1547; 3485; 4161; VI 533;
Indes wird vor ihrer Launenhaftigkeit gewarnt C. I. L. V 3466. D(is)
m(anibus). || Glauco n(atione) || Muti || nensis pugnar(um) || VII, (obiit)VIIL., vixit ||
annos XXIII d(ies) V. || Aurelia marito [| b(ene) m(erito) et amatores || huius.
Planetam :! suum || procurare || vos moneo. In || Nemese ne fidem || habeatis, || sic
sım deceptus. || Ave, vale.
δ6
Mit Iustitia und dem Fatum zugleich wird ihr in Capua
im 2. oder 3. nachchristlichen Jahrhundert als ϑεὰ ovvvaoy ein
Altar geweilit nach der Inschrift C. 1. L. X 3812 = (. 1.06.
5816 = Kaibel epigr. Gr. 837:
“Ἵεσποίνῃ Νεμέσει καὶ συννάοισι ϑευῖσιν
“Ἱρριανὸς ρωμὴν τόνδε καϑειδρύσαιο.
Iustitiae Nemesi (F)atis ἢ quam voverat aram
numina sancta colens Cammarius posuit.
Als Königin der Welt wird sie endlich gefeiert in der In-
schrift C. I. L. VI 532: Μεγάλη Νέμεσις ἡ | βασιλεύουσα τοῦ
xoou(ov) ., Magna ultrixregina urbis?) ‚|ex visu.) Hermes Aug(usti)
lib(ertus) vilicus ‚| eiusdem lociaram et ‚crateram cum basi bicapite |
d(onat) d(edicat).. Denselben Sinn hat offenbar ihr Beiwort
ovgavia, welches wir lesen C. I. A. III 289, olıne dass an
die Aphrodite ovgavia zu denken ist; die Inschrift steht auf
einem Sessel des Dionysischen Theaters nnd lautet: ἱερέως ||
οὐρανίας , Νεμέσεως. ‚| Dittenberger setzt sie naclı Hadrian.
-
f. Synkretismus der Nemesis mit andern Gottheiten.
Bekanntlich fand in der nachklassischen Zeit, als die be-
stimmten Vorstellungen von den einzelnen Gottheiten immer
mehr verblassten, ein fast allgemeiner Synkretismus zwischen
Gottheiten statt, deren Machtgebiete in der klassischen Zeit
noch streng von einander geschieden waren. Der Grund mag
wohl in erster Linie das unbewusste Streben nach Monotheis-
ınus gewesen sein, der wieder seine Ursache in der allgemeinen
Unzufriedenheit mit den bestehenden Göttern und der Gering-
schätzung der alten mythologischen Vorstellungen hatte. Aus
aller Herren Länder wurden Gottheiten herbeigeholt, von denen
man sich Befriedigung des seelischen Sehnens versprach. Es
war natürlich, dass bei einem so massenhaften Zusammen-
strömen der verschiedensten Gottheiten allmählich die Grenzen
verschwanden, welche die einzelnen unter einander trennten,
und dass man, um von den grösseren weiblichen Gottheiten
zu reden, schliesslich zu der Ansicht kam, ein einziges Urwesen
) So vermutete schon Cuper zu Harpocr. p. 152 für das inschriftliche
ATIS.
2) Offenbar cin Fehler des Steinmetzen für „urbis.“
57
habe sich nur in verschiedener Gestalt und in verschiedenen
Kulten den einzelnen Völkern offenbart. Vgl. Apuleius Met.
ΧΙ 3 ff. Nachdem dieser Schriftsteller mit glühender Phan-
tasie die Gestalt dieser Urgöttin geschildert, führt er sie
selbst redend ein: En adsum tuis commota, Luci, precibus,
rerum naturae parens, elementorum omnium domina, saeculorum
progenies initialis, summa numinum, regina Manium, prima cae-
litum deorum dearumque facies uniformis, quae caeli luminosa
culmina, maris salubria flamina, inferum deplorata silentia nu-
tibus meis dispenso: cuins nomen unicum multiformi specie, ritu
vario, nomine multiiugo totus veneratur orbis. inde primigenii
Phryges Pessinuntianı deum matrem, hine Autochthones Attici
Cecropeiam Minervam, illinc fluctuantes Cyprii Paphiam Vene-
rem, Cretes sagittiferi Dictynnam Dianam, Siculi trilingues
Styglam Proserpinam, Eleusinii vetustam deam Cererem; Iuno-
nem alii, Bellonam alii, Hecatam istik, Rhamnusiam illi, qui
nascentis dei Solis inchoantibus inlustrantur radiis Aethiopes
Arique priscaque doctrina pollentes Aegyptii caerimoniis me
propriis percolentes appellant vero nomine reginam Isidem.')
Hieraus erklärt es sich, wenn in drei Inschriften von Delos,
vermutlich des 1. Jahrh. v. Chr., geradezu von einer Isis Nemesis
die Rede ist. Vgl. Bullet. de corresp. hellen. VI (1882) Seite
336 f. n. 38: Σωσίων Evuevovs Οἰναῖος ἱερεύων Ἴσιδι || Νεμέσει;
ebds. n. 39: Σωσίων Εὐμένους Olvalog is | ρεὺς ὦν, ὑπὲρ τοῦ δήμου
τοῦ Ar |; ναίων καὶ ὑπὲρ βασιλέως Νικομή || δου ἀνέϑηκεν τὸν
γαὺν χαὶ τὸ ἀγαλ | ua Ἴσιδος Νεμέσεως, ἐπὶ ἐπιμελητοῦ || τῆς
σου. Λιονυσίου τοῦ Νίκωνος | Παλληνέως; ebds.n. 40: Ὁ ἱερεὺς
ιοῦ Σαράπιδος Σωσίων Εὐμένους ()ἰναῖος || ὑπὲρ τοῦ δήμου τοῦ
ϑηναί ων χαὶ τοῦ δήμου τοῦ Ῥωμαίων || Ἴσιδι Νεμέσει.
Auch mit der ägyptischen Göttin Bast wurde Nemesis ver-
glichen nach Nikomachos von Gerasa in Photios Bibliothek
3.144 B: Avaıxia γὰρ ἡ πεντὰς καὶ ἀλλοίωσις καὶ φάος καὶ δι-
χαιυσύνη καὶ ἐλαχίσιν ἀκρύτεης τῆς -οότητος καὶ Νέμεσις καὶ
Βυυβράστια καὶ δίκησις καὶ ᾿ἀφροδίτη καὶ γαμηλία καὶ ἀνδρο-
--“!--.....
Ὁ Vgl. hiermit Pseudo-Lukianos περὶ τῆς Συρίης ϑεοὺ 32: Ἡ δὲ Ἥρη
σχοπέοντέ 00, πολυειδέκ μορφὴν ἐχφανέει᾽ zul τὰ μὲν ξύμπαντα ἀτρεχέι λόγῳ
Ἥρη ἐσείν᾽ ἔχει δέ τι καὶ ᾿Ιϑηναίης καὶ ᾿Αφροδέτης χαὶ Zeinvains καὶ “Pins
χαὶ ᾿“ρτέμιδος zul Νεμέσιος zul ΜΜοιρέων. |
58
γυνία καὶ Κυϑέρεια καὶ χυχλιοῦχος καὶ ἀμίϑεος καὶ Ζανὸς u
γος καὶ διδυμαία καὶ ἄξων ἑδραία.")
An die Mondgöttin, um diesen allgemeinen Namen für ἀ
einzelnen grossen Göttinnen bei den verschiedenen Völkern ı
wählen, erinnert auch Ammians Definition der Nemesis XIV, 1
25: Ius quoddam sublime numinis efficacis, humanaraum mentiv
opinione lunari circulo superpositum.
In sehr gekünstelter Weise vergleicht Macrobius, der d
Porphyrios benutzt hat,?) die Nemesis mit dem Sonnengot
Vgl. Saturn. I 22: Et ut ad solis multiplicem potestatem :
volvatur oratio, Nemesis, quae contra superbiam colitur, quid alı
est quam solis potestas, cuius ista natura est, ut fulgentia obscu
et conspectui auferat quaeque sunt in obscuro inluminet offer
que conspectui? Doch glaube ich nicht, dass diese Ansi
aus dem Volksglauben geschöpft ist: sie athmet zu sehr phi
sophische Spekulation.
Martianus Capella identificiert Nemesis mit der Etruskise]
Schieksalsgöttin Nortia.. Vgl. 188: Tum etiam omnium garr
puellarum, et contrario semper fluibunda luxu, levitate per
desultoria gestiebat. Quam alii Sortem asserunt, Nemesim:
nonnulli Tychenque quam plures aut Nortiam.°)
Aus unsern Betrachtungen ergiebt sich folgendes: Nem«
lehnt sich an Artemis an. Das allerdings nicht den K
1) Nikomachos hat offenbar hier die ihın bekannten Deutungen der Zahl ı
zusammengestellt, doch so, dass die aus derselben Quelle geschöpften
klärungen auch bei ihm vereinigt bleiben. So stammt sicher die Reihe ’_4«
dın bis Κυϑέρεια aus derselben Quelle; einer andern Quelle hat er
Reihe dienoıs bis Βουβάστικ entlehnt.
2 Vgl. L. Traube Varia libamenta critica S. 23 ff. München 1883.
®) Man war noch bis Mitte dieses Jahrhunderts gewöhnt, aus derarti
Äusserungen später Quellen die weitgehendsten Schlüsse über den Urspr
der Nemesis zu ziehen. Die Ansicht, dass Nemesis mit den grossen semitise
Gottheiten ursprünglich identisch sei und mit ihnen aus derselben Wurzel stam
gab den gewagtesten Vermutungen über das Wesen der Nemesis Raum.
behauptet noch Walz de Nemesi Graecorum S. 107: omnino autem on
illae Deae in Asia anteriore cultae, Cybele Phrygum, Artemis Ephesiorun
Magnetum, Nemeses Smyrnaeorum, Adrastea Mysorun:, Anaitis Armeniae, A]
Arabum, Mithra Persarum, Astarte Phoenicnm, Aphrodite Urania Cyprioı
Iuno Samiornm nomine solum, non natura differant a magna illa Assyrio
Dea Mylitta. Mit Recht verschmäht die hentige Mythologie solche Schl
folgerungen.
in dem Wesen der Artemis bildende Amt, die Strafauf-
sicht über die ὑβρισταί zu führen, ist in Nemesis zu einer
selbständigen Gottheit verkörpert. Ihre ursprüngliche Aufgabe
ist deshalb, die ἔρρες zu ahnden. Aus derselben entwickelt
sich folgerichtig ihre Eigenschaft als Wahrerin des rechten
Masses. Diese beiden Ämter, welche uns bald einzeln, bald
verbunden bis in die späteste nachchristliche Zeit entgegen-
treten, bilden den Grundzug in dem Wesen der Nemesis. Ent-
artung des Nemesisbegriffes ist es, wenn sie als neidischer,
böswilliger Dämon aufgefasst wird. In der nachchristlichen Zeit
ist eine Verflachung in dem Wesen der Nemesis zu beobachten,
die zu einer immer weiter gehenden Annäherung an Fortuna,
oder Tyche führt. Diese Annäherung an die Schicksalsgöttin
ist namentlich bei den Römern beliebt, hindert aber
nicht, dass sich die ältere Anschauung von dem Wesen der
Göttin daneben auch noch in den spätesten Zeiten geltend
macht. Der allgemeine Synkretismus der nachklassischen Zeit
wirkt auch auf Nemesis und ist die Ursache von ihrer Gleich-
stellung mit andern Gottheiten fremder Religionen.
g. Kultstätten der Nemesis.
Die älteste Kultstätte der Nemesis war augenscheinlich
Rhamnus, über welche wir bereits oben gehandelt haben. Es
erübrigt noch zwei Inschriften anzuführen, die sich hierauf
beziehen, nämlich a) auf einer Votivtafel, gef. im Tempel der
\emesis in Rhamnus und nach Beschluss des Demos und der
Bıle von Rhamnus der Göttin geweiht. Vgl. C. I. A. IIL 1,
81 = C. 1. G. I 995 = Keil Philol. 23 (1864) S. 232;
Ὁ) auf einem Sessel, daselbst gefunden. Vgl. C. I. 6. 462 und
Mitteil. ἃ. deutsch. archäol. Instit. in Athen IV (1879) S. 284.
Ausserdem ist auf dem griechischen Continent ihre Vereh-
rımg überliefert in Patrae. Vgl. Pausanias VII 20, 5:....zov
ϑεάτρου δὲ οὐ πόρρω Νεμέσεως vaog καὶ ἕτερός ἐστιν Aygodiins "
μεγέϑει μεγάλα λίϑου λευχοῦ τὰ αγάλματα. In Athen hatte
sie offenbar einen berühmten Kult, wie daraus hervorgeht, dass
das Totenfest Νεμέσεια in den Mauern dieser Stadt gefeiert
wurde. Vgl. auch die Inschrift auf dem für den Priester der Ne-
mesis in Athen bestimmten Stuhl im Dionysostheater (. 1. A. 1289:
Ἱερέως | Οὐρανίας Νεμέσεως aus der Zeit Hadrians, die Inschrift,
60
auf einem Altar, daselbst gef., C. I. A. III, 208 = Keil ἃ. a. 0
und die im Piräus gefundene Grabschrift Kaibel n. 119 saec.
III. Siehe oben S. 29.
Von Attika verbreitete sich der Kult dieser Gottheit fast
über die ganze civilisierte Welt:
Imbros: Vgl. die Inschrift bei Conze, Reisen auf den In-
seln des Tlırakischen Meeres S. 87 und Keil a. a. O.
Delos: vgl. die Inschrift im Bullet. de corresp. hell. VI
(1882) S. 336 n. 38—40. Siehe oben ὃ. 58.
Andros: vgl. Mitt. d. deutsch. arch. Instit. in Athen I
(1876) S. 243.
Phrygien: Inschr. gef. bei Cotiaeum. Vgl. C. 1. ἃ. add.
3857 m = Kaibel Epigr. Gr. n. 367, nach diesem aus dem 3.
nachchristl. Jahrh. stammend. (Siehe S. 29.)
Palästina: Inschr. gef. in Caesarea Philippi. Vgl. C. 1.
G. 4537 (rön. Kaiserzeit.)
Syrien: Ein Heiligtum, gegründet von Maximinian, in
Daphne bei Antiochia bezeugt Ioannes Malalas Chronogr. XII
p. 407.
Aegypten: Über den Kult der Nemesis in Alexandria
vgl. Appianos ἐμφυλίων B. 90 (oben S. 28) u. C. I. G. add
4683d (röm. Kaiserzeit).
Nach Plinius hatte Nemesis auch eine Kultstätte im ägyp-
tischen Labyrinth. Vgl. nat. hist. XXXVI, 87: positionem
operis eius [labyrinthi] singulasque partis enarrare non est,
cum sit in regiones divisum atque praefecturas quas vocant no-
mos, XXI nominibus eorum totidem vastis domibus attributis,
praeterea templa omnium Aegypti deorum contineat superque
Nemesis XL aediculis incluserit, pyramides complures quadra-.
genarum ulnarum senas radice aruras optinentes. Doch hat man
hierbei anzunehmen, dass der Name der Nemesis nur auf eine
ägyptische Gottheit übertragen sei, die bei den Ägyptern der
griechischen Nemesis entspräche. Es ist wohl an Bast oder
richtiger an die ihr eng verwandte Pacht zu denken, mit wel-
cher Nikomachos von Gerasa die Nemesis vergleicht (S. 58) und
welche als „vernichtende Göttin* (Ed. Meyer, Gesch. d. Altert.
I S. 69) der Nemesis entsprechen dürfte.
Mauretanien: Hadjar er-Rum.!) Vgl.C.I.L. VIII, 2 10949.
“ἢ Die alten Namen sind unbekannt.
61
Italien: Plinius bezeugt ein Heiligtum auf dem Kapitol
in Rom nat. hist. XI, 251 u. XXVIIL 22. Siehe S. 45.
Vgl. ferner die in Rom gefundenen Votivtafeln: C. I. L. VI,
1.531: das. 532 = C. I G. 5972 Ὁ; C. 1. L. VI, 1, 533,
sämmtlich aus der Kaiserzeit. Die in Ostia gefundene, aus
NM. Aurelius Zeit stammende Tafel C. I. L. XIV 34 be-
zeugt die Widmung eines silbernen Bildes der Mater Deum
und spricht von der Nemesis. Bei Capua wurde der Ne-
mesis ein Altar geweiht. Vgl. C. 1. G. 5876 = C.I.L. X,
l, 38312 -- Kaibel 837, saec. II. oder III. Bezüglich ihrer
Verehrung in Resina bei Herculaneum C. I. L. X, 1, 1408;
Venafrum das. u. 4845; auf Sieilien in Panormus C.I.L. X, 2, 7268.
Gallia Cisalpina: Pola C. I. L.V, 1, 17; V, 2 add.
8134 u. 35. Agqnileia V, 1; 812 u. 813; Vicetia das. 3105;
Verona das. 3466.
Noricum: bei Teurnia C. I. L. III, 2, 4738.
Moesia sup.: Viminacium Ephem. epigr. IV n. 211.
Dacien: bei dem heutigen Alsö-Ilosva') C. I. L. III, 1,
194; Alsö-Kosäly!) das. 825 (saec. III.); 826; 827 (239 p.Chr.);
Potaissa das. 902 (Elagabal); Alba Iulia das. 1124 u. 1125
(238/44 p. Chr.); Carlsbürg das. 1126; Ampelum das. 1304.
Veezel!) das. 1358; Farkadin ἢ das. 1438; Pons Augusti ad
Margam das. 1547; Recka'!) das. 1592.
Pannonia infer.: Aquincum C. I.L. III, 1, 3484 (219 p.
Uhr.) u. 3485, Ephem. epigr. IV ἢ. 431. (p. C. 214. Jun. 24).
Siehe oben S. 45. ᾿
Pannonia sup.: Iavaria C. I. L. ΠῚ, 1, 4161; Öden-
burg das. 4241; Fundort unbek. das. 4008.
Britanien: Borcovicium C. I. L. VII, 654.
Spanien: Corduba C. I. L. II, 2195 (saec. II.).
Über ihren durch Münzen bezeugten Kult vgl. den archä-
ologischen Teil. |
h. Die Nemeseis in Smyrna.
Eine besondere Korm hatte der Kultus der Nemesis in
Smyrna; hier wurde sie in Doppelgestalt verehrt. Als Grund
für dieselbe nimmt Gerhard Prodromus S. 106, Anm. 166 eine
ἢ Die alten Namen sind unbekannt.
62
Zwiefaltigkeit in dem Wesen der Göttinnen an, indem er die
eine der Nemesis als wohlwollende, die andere als „misswollend
verfügende“ Schicksalsgöttin hinstellt. Diese Ansicht hat viele
Anhänger gefunden.!) Indes ist sie kaum zu erweisen. Ger-
hards Begründung a. a. O. ist deshalb nicht zu halten. weil ef
willkürlich für die eine Nemesis die Adrasteia einsetzt, die e®
nicht richtig als Göttin des irdischen Segens dentet. Auf de®
Denkmälern sind, wie Gerhard selbst hervorhebt, die beide
Göttinnen durchaus nicht derartig gebildet, dass hieraus eir
Schluss auf einen Gegensatz in ihrem Wesen gezogen werder-
könnte. Im Gegenteil haben beide nur solche Attribute, die
auch bei der gewöhnlichen Nemesis vorkommen und die sich
durchweg auf die strafende Gewalt der Nemesis oder auf ihre
Eigenschaft als Wahrerin des rechten Masses beziehen. Auch
die Litteratur kennt keinen Gegensatz der beiden Nemeseis; sie
werden stets als eine gemeinschaftlich wirkende Macht aufge-
fasst und unterscheiden sich bezüglich ihres Wirkens in nicht
von der Nemesis in der Einzall. Dies lehren folgende Zeug
nisse der Alten: Nach einem Epigramm des Automedon vo“
Kyzikos ahnden auch die Nemeseis die Pralilerei mit Körpem
schönheit. Vgl. Anthol. Palat. XI, 326:
Πώγων, καὶ λάσιαε μηρῶν τρίχες, ὡς ταχὺ πάντα
ὁ χρύνος ἀλλάσσει. Κύννιχε, τοῦτ᾽ ἐγένου.
Οὐχ ἔλεγον; Mn πάντα βαρὺς ϑέλε, μηδὲ βάναυσος
εἶναι χαὶ κάλλους εἰσί τινες Νεμέσεις.
Ἦλϑες ἔσω μάνδρης, ὑπερήφανε᾽ νῦν ὅτε βούλει
οἴδαμεν αλλ᾽ ἐξῆν καὶ TOT’ ἔχειν σε φρένας.
Als Göttinnen des Masses kennzeichnet sie deutlich Straton
in dem Epigramm der Anthol. Palat. XII, 193:
Οὐδὲ Σμυρναῖαι Νεμέσεις ὃ τι σοὶ ᾿πιλέγουσιν.
“Δρτεμίδωρε, νοεῖς; ἸΠἹηδὲν ὑπὲρ τὸ μέτρον."
AU οὕτως ὑπέρυπτα καὶ ἄγρια κοὐδὲ πρέποντα
κωμῳδῷ φϑέγγῃ. πάνϑ᾽ ὑποχρινόμενος.
ἢ Bo noch v. Sallet, das Königliche Münzkabinet? Berlin 1877 S. 22
n. 810. Schwer verständlich ist Welckers Begründung in Schwencks Andeu
tungen 8. 262. „Bei den Smyrnäern nnd Lesbiern hiess sie, wie Artemis
Tochter der Nacht und wnrde in einer Zweiheit vorgestellt, was gewiss di
Naturgöttin verrät.“
63
Mynosron τούτων, ὑπερήφανε᾽ καὶ σὺ φιλήσεις
καὶ χκωμῳδήσεις τὴν Anoxkeiouevnv.
In demselben Sinne wie Nemesis in den Epigrammen der
Anthol. Palat. V, 273, VI, 283 und XII, 299 werden die Ne-
meseis von Lukillios angerufen daselbst XI, 216:
Τὸν φιλόπαιδα Κράτιππον ἀκούσατε ϑαῦμα γὰρ ὑμῖν
καινὸν ἀπαγγέλλω᾽ πλὴν μεγάλαι Νεμέσεις. -
Τὸν φιλύπαιδα Κράτιππον ἀνεύρομεν ἄλλο γένος τι
τῶν ἑτεροζήλων. "Hinıoa τοῦτ᾽ ἂν ἐγώ;
᾿Ἤλπισα τοῦτο, Κραάτιππε᾽ μανήσομαι ei, λύχος εἶναι
πᾶσε λέγων, ἐφάνης ἐξαπίνης ἔριφος.
Denken wir nun noch daran, dass Nemesis erst ungefähr
seit der ersten Kaiserzeit sich an Fortuna annäherte, während
doch der Kult der Nemeseis in Smyrna offenbar bedeutend älter
ist, so müssen wir diese Deutung der Zweiheit als unbegründet
verwerfen, da sie auf der Vorstellung von der Nemesis als
Schicksalsgöttin fusst.
Nicht glücklicher ist Tourniers Erklärung dieser Zweiheit.
\emesis et la jalousie des Dieux S. 102 ἢ führt er aus, dass
Smyrna zuerst von Äolern bewohnt gewesen sei, deren Gebiet
sich bis zum Sitz der Göttin Adrasteia ausgedehnt habe.
Hierauf sei dieselbe Stadt von Attika, der Wiege des Nemesis-
kults, aus kolonisiert worden, und zum Zeichen des Ausgleichs
beider Stämme seien ihre beiden Gottheiten, Nemesis und Adra-
steia, vereinigt worden. Diese Vereinigung sei noch deutlich
ἴῃ erkennen auf einer Münze des Commodus (Müller-Wieseler
Denkm. II 74, 954), welche auf einem von Greifen gezogenen
Wagen neben Nemesis mit ihren gewöhnlichen Attributen eine
weibliche Figur mit einer Thurmkrone zeige, die sich nicht zu
unterscheiden scheine von Adrasteia, der Amme Iuppiters auf dem
Relief der capitolinischen Ara (Müller-Wieseler II 62, 805). Ein
Blick auf die zum Vergleich herangezogenen Denkmäler genügt, um
den Unterschied zwischen der Adrasteia auf dem Altar und
der fraglichen Figur auf der Münze deutlich zum Bewusstsein
zu bringen. Die beiden Figuren auf dem Greifenwagen sind
sicher beide Bilder der Nemesis; als solche sind sie auf Münzen
von Smyrna zur Genüge gekennzeichnet durch den zum Munde
geführten Arm. Dass die zweite Figur kein Attribut in ihrer
Rechten trägt — man würde den Zaum erwarten —, liegt einzig
64
daran, dass sie die Greifen zu lenken hat. Ob der Kopf-
putz bei beiden verschieden ist, lässt sich nieht mit Sicherheit
unterscheiden; auf einem mir von Herrn Imhoof-Blumer freund-
lichst zugestellten scharfen Gipsabdruck erscheinen beide ΕἸ
guren ohne jeden Hauptschmuck (siehe Taf. Fig. 2). Auch würd:
diese nebensächliche Erscheinung, wenn sie erwiesen wäre, nich
die weitgehende Schlussfolgerung gestatten, die Tournier mach‘
Die Vermutung aber von der Verschmelzung der Stammgot!
heiten der Äoler und Ioner ist durch nichts zu erweisen. D:
gegen spricht die Thatsache, dass Adrasteia weder in d
Litteratur noch auf Inschriften und Denkmälern mit Smyrı
in irgend einen Zusammenhang gebracht ist.
Ich lege der Zweizahl der Smyrnäischen Nemeseis keiner
Bedeutung bei,!) zumal, da auch die Münzen von Smyrna häu
nur eine Nemesis aufweisen. Dies ist sogar auf einer Mün
der Augusteischen Zeit der Fall, deren Bild höchst wahrschei
lich auf ein altes Idol von Smyrna zurückgeht, wie die ste
Haltung und die altertümliche Gewandung beweisen.?) Auch ei
Inschrift, die in Smyrna auf einer weiblichen Figur gefund
wurde, redet nur von einer Nemesis. Vgl. C. I. G. 816
Νεμέσει || Εἰ ρ]μᾶς || εὐχὴν.
Wie wir sahen, unterscheiden sich die Funktionen («
Smyrnäischen Nemeseis nicht von denen der gewöhnlichen N
mesis. Deshalb fliessen jedenfalls auch die Nachrichten ül
diese Göttinnen von Smyrna so spärlich. Auch die Abstammu
von der Nacht haben die beiderseitigen Göttinnen gemeinsa
Vgl. Pausanias VII 5, 3: Kai δύο Νεμέσεις νομίζουσιν
Σμυρναῖοι) ἀντὶ μιᾶς. καὶ μητέρα αὐταῖς φασιν εἶναι Nox
ἐπεὶ Adnvaloi γε τῇ ἐν Ραμνοῦντι ϑεῷ πατέρα λέγουσιν εἶ!
ὭὨχεανόν. δ)
1) So auch Welcker α. G. III S. 34: „Worauf man diese Zweiheit be;
oder ob sie überhaupt eine andere Bedeutung haben sollte, als die Mehrh
gewöhnlich aber Dreiheit andrer Dämonen, ist nicht bekannt.“
. ὃ Auf diese Münze, die sich im Königlichen Münzkabinet in Berlin
findet, hat zuerst aufmerksam gemacht Furtwängler Samml. Sabouroff, Ex«
zu Tafel 71, 2 S.16. (Siehe unsere Taf. Fig. 21).
5) Hesiod nennt theog. 223 auch Nemesis eine Tochter der Nacht. O
höhere Bedeutung ist es wohl, wenn auch die Nemeseis, wie die Nemesi:
der Einzahl, xvo/«ı genanut werden. Vgl. C. I. G. 2663, 3163.
65
Wie dem Drusus von Diodoros (siehe S. 48) die Nemesis
s Geleiterin auf seinem Lebenswege empfohlen wird, so
erden die Nemeseis gleichsam als Schutzengel angerufen in
m Leydener Zauberpapyros, herausg. von Alb. Dieterich in
leckeisens Jahrb. Suppl. Bd. XVI S. 807 Zeile 9: ὦ τῶν
ἐμέσεων τῶν σὺν ὑμῖν διατριβουσῶν τὴν πᾶσαν ὥραν κυβερνῆται
ıd Zeile 12: ὦ τῶν Νεμέσεων σὺν ὑμῖν διατριβούντων τὴν πᾶ-
ἵν ὥραν πάλιν χυβερνῆται.
Wohl allgemein ist die Annahme verbreitet, dass die Ne-
eseis sich an Kybele anlehnen, ähnlich wie die gewöhnliche
emesis an Artemis. Man glaubt dies aus einer Smyrnäischen
ünze des Septimius Severus schliessen zu dürfen. Hier ist
ybele, auf einem Thron sitzend, den Löwen zur Seite, dar-
estellt, wie sie auf der vorgestreckten Rechten zwei Figuren
ält, die man allgemein als Nemeseis erklärt. Die Annahme dieser
alehnung hat etwas Verlockendes an sich; da nämlich Kybele
nd Artemis mancherlei Gemeinsames haben, wäre für Nemesis in
eiderlei Gestalt ein wenigstens ähnlicher Ursprung festgestellt.')
Joch ist die Deutung der genannten Figuren nicht sicher, da
ich nicht einmal feststellen lässt, ob sie männlich oder weib-
ih sind. Ferner mahnt eine Bundesmünze von Smyrna und
’ergamon, unter Caracalla geprägt, zur Vorsicht. Diese Münze
εἰσί einen Asklepios, der gleichfalls mit der Rechten zwei Figuren,
isch Mionnet (Sppl. Bd. VI, S. 360 n. 1778) zwei Nemeseis,
üt. Da Asklepios Schutzgott von Pergamon ist, und die Ne-
üeseis sich in Smyrna eines besonderen Kults erfreuen, ist diese
Vereinigung beider Gottheiten leicht begreiflich, vorausgesetzt,
iss in den beiden Figuren thatsächlich Nemeseis zu erkennen
ind. Schwieriger wäre es zu erklären, wie die Smyrnäische
Minze zu dieser Darstellung der Kybele mit den Nemeseis
kime. Da aber sowohl Kybele als auch die Nemeseis in der-
xlben Stadt viel verehrt wurden, ist es wohl möglich, dass
diese Gottheiten aus dem Grunde vereinigt dargestellt wurden,
weil sie eben die hauptsächlichsten Schutzgottheiten der Stadt
Waren.
Der Kult der Nemeseis in Smyrna scheint sehr alt gewesen
a sein. Nach Pausanias IX 35, 6 fertigte Bupalos die Cha-
Ὁ Vgl. u. a. Marquardt Cyzicus S. 115 f.
66
riten, die über den Nemesisidolen dieser Stadt angebracht
waren: Σμυρναίοις. . .. ἐν τῷ ἱερῷ τῶν Νεμέσεων ὑπὲρ τῶν
ἀγαλμάτων χρυσοῦ Χάριτες ἀνάκεινται, τέχνῃ Βουπάλου. Ob
auch die Figuren der Nemeseis selbst von ihm herrührten, geht
aus der Stelle nicht hervor. Ebensowenig, auf welche Weise
die Chariten über dem Idol angebracht waren. Gegen die An-
nahme, sie hätten, wie die Niken bei der Rhamnusischen Statue.
auf dem Stephanos der Göttin ihren Platz gefunden, spricht
die Ausdrucksweise des Pausanias.
Die innige Verknüpfung der Göttinnen mit Smyrna verrät
die Sage, dass Neu-Smyrna auf Rat der Nemeseis gegründet sei.
Als nämlich Alexander der Grosse einst, von der Jagd ermüdet,
unter einem Platanenbaum auf dem Berge Pagos bei Smyrna
eingeschlafen war, erschienen ihm die Nemeseis und forderten
ihn auf, an dieser Stelle eine Stadt zu gründen. Ein Orakel.
das deshalb befragt wurde, riet ebenfalls dazu, und so siedelten
die Bewohner von Alt-Smyrna hierher über.')
Bis in die Kaiserzeit hinein wurden grosse Feste der Ne-
meseis in Smyrna gefeiert mit Aufführung von Agonen. Daraui
weist eine wohl aus Hadrians Zeit stammende Smyrnäische In-
schrift C. I. G. 3148 hin, in welcher ein ἀγωνοθέτης Νεμέσεωι
namens Bassos genannt wird. Ihr Heiligtum in dieser Stadi
auszustatten und zu vergrössern, machten sich reiche Leute
zur Aufgabe. So weihte ihnen 211 n. Chr. der Philosoph Pa-
pinios das an ihren Tempel anstossende Gebäude nach einer In-
ἢ So erzählt Pausanias VII 3, 2: ᾿“λέξανδρον γὰρ ϑηρεύοντα Ev τῷ
ὄρει τῷ Πάγῳ, ὡς ἐγένετο ἀπὸ τῆς ϑήρας, ἀφιχέσϑαι πρὸς Νεμέσεων λέγουσι»
ἱερὸν xal πηγῇ τε ἐπιτυχεῖν αὐτὸν χαὶ πλατάνῳ πρὸ τοῦ ἱεροῦ, πεφυχυίᾳ di
ἐπὶ τοῦ ὕδατος. χαὶ ὑπὸ τῇ πλατάνῳ χαϑεύδοντι χελεύειν φασὶν αὐτῷ ται
ΜΝεμέσεις ἐπιφανείσας πόλιν ἐνταῦϑα οἰχίζειν καὶ ἄγειν ἐς αὐτὴν Σμυρναίους
ἀναστήσαντα 2x τῆς προτέρας. ἀποστέλλουσιν οὖν ἐς Κλάρον ϑεωροὺς ὁ
Σμυρναῖοι περὶ τῶν παρόντων σφίσιν ἐρησομένους, καὶ αὐτοῖς ἔχρησεν ὁ ϑεός
᾿ς 7ρὶς μάχαρες κεῖνοι χαὶ τετράχις ἄνδρες ἔσονται,
Οὗ Πάγον οἰκήσουσι πέρην ἱεροῖο Μέλητος"
οὕτω μετῳχίσαντο ἐθελονταὶ χαὶ δύο Νεμέσεις νομίζουσιν ἀντὶ was, καὶ μη;
τέρα αὐταῖς φασιν εἶναι Νύχτα. Dieser Traum Alexanders des Grossen is
öfters auf Münzen von Smyrna und einmal auf einer Münze von Stratonike:
in Karien bildlich dargestellt worden. Vgl. den archäologischen Teil uni
siehe Fig. 3 unserer Tafel.
67
schrift,!) die im Codex Harleianus Gr. 1752 cartac., 4°, saec.
XV. fol. 1 vs. lautet:?)
τουτὶ τοὐπίγραμμα), ἐξεῖλεν ὁ σοφὸς ϑεόδωρος ἐκ
τινος μαρ] μάρου. ὄντος ἀνωφλίου") ὕστερον δὲ διαρραγέντος καὶ
πεπτωχότος: ---
Ὑπὲρ διαμονῆς τοῦ εὐσεβεστάτου αὐτοκράτωρος, ἀντωνίνου.
παπίνιος ὁ φιλόσοφος Eyxaroxnoas τῶ χυρίω σαράπιος.ὅ)
παρὰ ταῖς νεμέσεσιν. εὐξάμενος αὐξῆσαι τὸ νεμεσεῖον..
τὸν παρατεϑέντα) οἶκον ταῖς νεμέσεσιν ἀνιέρωσεν. ὥς
εἶναι ἐν ἱερῶ τῶν κυρίων νεμέσεων τὸ ὅλον.
Ὁ Tonog συνεχωρήϑη ὑπὸ τοῦ αὐτοχράτορος ἀντωνίνου.
Γεντινιανῶ, καὶ βάσσω ὑπάτοις. πρὸ νώνων ὀχτωβρίων: --- .".
Der genannte Bassos versprach, ihre Basilika zu decken.
Vgl. C. I. G. 3148. Wie angesehen ihr Dienst war, geht
daraus hervor, dass ein Consul (Bassos C. I. G. 3163) ihr
ἀγωνοθέτης war und νεωκόρος ein Mann, der die höchsten Wür-
den bekleidet hatte. Vgl. C. I. G. 3193.
Von Smyrna aus hat sich der Kult der Nemeseis über ganz
Klein-Asien und die griechischen Inseln verbreitet, wie beson-
ders die Münzdarstellungen beweisen, auf deren Aufzählung im
archäologischen Teil ich hier verweise, um Wiederholungen
zu vermeiden. Ein Heiligtum der Nemesis in Antiochia er-
wähnt Eunapios, Maximus p. 113.
Von Inschriften beweisen ihren Kult in Halikarnass C. 1.
G. 2662 6; 2663.
ἢ Der Fundort dieser Inschrift ist allerdings unbekannt. Doch weist
swohl der Kult der Nemeseis als auch der des Sarapis, welcher in Smyrna
verehrt ward (Vgl. Aristides Orat. sacr. III p. 320), mit grosser Wahrschein-
lichkeit auf diese Stadt hin.
ἢ Der Codex giebt die Inschrift in Minuskeln. Das C. 1. @. 3163 teilt
dieselbe irrtümlich in Majuskeln mit. Ich gebe sie verbessert und mit der
Zeilenabteilung der Hs. nach einer Abschrift, die ich Herrn Dr. O. Rossbach
verdanke. °)C.I.G. τὸ ἐπίγραμμα. *) Vgl. Suidas v. ἀνωφλιον᾽ τὸ ὑπέρ-
ϑυρον. C.I.Gaw.... %CTLG. Σαράπιδ. 9C.1 G. παρα-
τεϑέντ[ α].
6"
68
Il. Adrasteia.
Die Heimat des Kults der ᾿“δράστεια oder Aderoreıa, la-
teinisch Adrastea und Adrastia (letztere Form naclı Ammianus
und Martianus Capella ἃ. ἃ. O. und einer schwer lesbaren Inschrift
C. I. L. IH, 1, 944: In h(onorem) d(omus) d(ivinae) Adrastiae
colleg(ium) Utriclariorum) war Klein-Asien und zwar die Stadt
Adrasteia, deren Homer B 825!) Erwähnung thut, und deren
Umgebung. Adrastos, den Homer a. a. O. als Herrscher über
Adrasteia nennt, soll ihr hier im Aisepostale den ersten Altar
errichtet haben. So berichtet Antimachos Kinkel S. 299 fr. 43
(vgl. S. 26) und darauf scheint zurückzugehen Kallisthenes
Nachricht bei Strabo XIII 588 C: Ἐκαλεῖτο δ᾽ καὶ χώρα αὕτη
Adgaoreıa καὶ ᾿Αδραστείας niediorv, .... φησὶ δὲ Καλλισϑένης
ἀπὸ "Adpaorov βασιλέως, ὃς πρῶτος Νεμέσεως ἱερὸν ἱδρύσατο.
καλεῖσϑαι ᾿“δράστειαν.
Wahrscheinlich war Adrasteia eine phrygische Gottheit
und mit Rhea Kybele identisch.?) (Vgl. hierzu S. 26.)
Nach Kallimachos Hymn. auf Zeus 46 ff. ist Adrasteia die
Wärterin des Zeus neben der dort ungenannten Ide, die beide
1) O8 δ᾽ ᾿Αδρήστειάν τ᾿ εἶχον χαὶ δῆμον ᾿Απαισοῦ, | καὶ Πιτύειαν ἔχον
καὶ Τηρείης ὄρος αἰπύ, | τῶν ἡρχ᾽ ᾿Αδρηστός τε καὶ "Appıos λινοϑώρηξ, | υἷε δύω
Μέροπος Περχωσίου.
Ὁ Vgl. Marquardt Cyzicus 5. 110 f. Höck Kreta I S. 193. Tournier
a. a. Ὁ. S. 101. Preller-Robert Griech. Mythol. I S. 137. Overbeck Kunst-
mythol. II 8. 336. Roscher Lexikon S. 78. Nach dem ὃ. 26 genannten
Bruchstück aus der Phoronis sind die Idäischen Daktylen ihre Diener. Daraus
könnte man schliessen, dass auch der Adrasteia in ältester Zeit, sowie der
Kybele, Beschäftigung mit Zauberei und Heilkunst oblag. Auch die ἔυγγες,
welche nach Philostratos Apollon. vit. I 25 p. 16 das Symbol der Adrasteia
sind, spielen in der Zauberei eine grosse Rolle. Keinen Glauben verdient
Ps.-Plutarchos de fluv. 18, 12: ᾿4ϑηναῖον δ᾽ ὅρος ἔλαβε τὴν προσηγορέαν an’
A9nvas. μετὰ γὰρ τὴν τοῦ ᾿Ιλίου πόρϑησιν Διομήδης, εἰς Ἄργος ὑποστρέψας
εἰς τὸν Κεραύνιον ἀνέβη λόφον, καὶ τέμενος ᾿Αϑηνὰς κατασχευάσας, τὸ ὄρος
ἀπὸ τῆς ϑεᾶς ᾿Αϑηναῖον μετωνόμασε. γεννᾶται δ᾽ ἐν τῇ ἀχρωρείᾳ ῥίζα παρό-
μοιος πηγάνῳ. ἣν ἐὰν γυνὴ φάγῃ τις κατ᾿ ἄγνοιαν, ἐμμανὴς γένεται. χαλεῖται
δ᾽ ᾿δράστεια᾽ καϑὼς ἱστορεῖ Π]Πλησίμαχος ἐν β΄ Νόστων.
69
den Namen Κορυβάντων Erapaı, “ικταῖαε μελέαι haben, während
Korybanten zum Tanz die Schwerter an die Schilde schlagen,
damit Kronos sein Kind nicht höre:
Ζεῦ, σὲ δὲ Κυρβάντων ἑτάραι προσεπηχύναντο
Jıxraicı Μελέαι, σὲ δ᾽ ἐκοίμισεν "Adonorea
λίχνῳ Evi χρυσέῳ᾽ σὺ δ᾽ ἐθϑήσαο πίονα μαζόν
alyos Auakteing, ἐπὶ δὲ γλυκὺ κηρίον ἔβρως"
γέντο γὰρ ἐξαπιναῖα Πανακρίδος ἔργα μελίσσης
Ἰδαίοις ἐν ὄρεσσι, τά τε κλείουσι Πάναχρα.
Ovia δὲ Κούρητές σε περὶ πρύλεν ὠρχήσαντο
τεύχεα πεπλήγοντες, ἵνα Κρόνος οὕὔασιν ἠχήν
ἀσπίδος eioaloı καὶ μή 080 κουρίζοντος.
Dieselbe Erzählung hat Apollodoros 11, 16: ὀργεσϑεῖσα δὲ
- 'Pea παραγίνεται μὲν eis Κρήτην, ὁπηνίκα Δία ἐγχυμονοῦσα
ἔτυγχανε, γεννᾷ δὲ Ev ἄντρῳ τῆς Δίκτης Jia, καὶ τοῦτον δίδωσι
τρέφεσϑαι Κούρησί Te καὶ ταῖς Μελισσέως παισὶ νύμφαις,
᾿Αὐραστείᾳ τε καὶ Ἴδῃ. αὗται μὲν οὖν τὸν παῖδα ἔτρεφον τῷ
τῆς ᾿μαλϑείας γάλακτι, οἱ δὲ Κούρητες ἔνοπλοι ἐν τῷ ἄντρῳ
τὸ βρέφος φυλάσσοντες τοῖς δόρασι τὰς ἀσπίδας συνέχρονον,
ἵνα μὴ τῆς τοῦ παιδὸς φωνῆς ὁ Κρόνος ἀκούσῃ."
Nach Apollonios von Rhodos schenkt Adrasteia dem jungen
Zeus eine wunderschöne Kugel zum Spiel, wie sie Hephaistos nicht
hätte besser machen können, nach Gerhards treffender Bemer-
kung (Prodr. S. 62 Anm. 166) ein Symbol der „sinnverlocken-
den Erde.“ Vgl. Apoll. Rhod. III 132 ff.:
Καὶ κέν τοι onaoayı Διὸς περικαλλὲς ἄϑυρμα
κεῖνο, τό οἱ ποίησε φίλη τροφὸς Adenoreia
ἄντρῳ Ev ᾿Ιδαίῳ ἔτι νήπια κουρίζοντι,
σφαῖραν ἐντρόχαλον, τῆς οὐ σύγε μείλιον ἄλλο
χειρῶν Ἡφαίστοιο κατακτεατίσσῃ ἄρειον.
m nn u
ἢ Auf andere Schriften des Kallimachos und Apollodoros beruft sich
such das Scholion zu Apollon. Rhod. I 1116: ᾿“πολλόδωρος δέ φησι Μηπείας
πεδίον ἐν «Ῥρυγέᾳ᾽ ὁ δὲ Κιαλλίμαχός φησιν ἐν Ὑπομνήμασι Νέμεσιν εἶναι τὴν
τὸ πεδίον χατέχουσαν. ἔστι δὲ xal πόλις χαλουμένη ᾿Αδρήστεια ἀπὸ τοῦ Idpvoe-
μένου. Unser Apollodoros ist benützt von Zenobios II 48: Ἡ Ῥέα τὸν Δία
τεχοῦσα ἐν Κρήτῃ, δίδωσι τοῦτον τρέφεσϑαι ταῖς Μελισσέως παισὶ Νύμφαις
᾿Αδραστείᾳ τε χαὶ Ἴδῃ. αὗται μὲν οὖν τὸν παῖδε ἔτρεφον τῷ τῆς Aualdelas
αἰγὸς γάλαχτι.
Χρύσεα μέν οἱ κύχλα τετεύχαται᾽ ἀμφὶ δ᾽ ἑκάστῳ
διπλόαι ἁψῖδες περιηγέες εἱλίσσονται"
κρυπταὶ δὲ δαφαί εἰσιν᾽ ἕλιξ δ᾽ ἐπιδέδρομε πάσαις
‚xvaven. ἀτὰρ ei μὲν ἑαῖς ἐνὶ χερσὶ βάλοιο,
ἀστὴρ ws, φλεγέϑοντα δι᾽ ἠέρος ὁλκὸν ἵἴησιν.
Vgl. ausserdem Plutarch quaest. sympos. III 9,2:.... N
παλαιοὶ τοῦ μὲν Διὸς δύο ποιεῖν τιϑηνάς, τὴν Ἴδην καὶ ru
᾿“δράστειαν.
Obwohl kein geringerer als Welcker (6. α. III 8. 36) aus
der Identität dieser beiden Adrasteen, der Göttin und der
Amme des Zeus, zweifelt, scheint mir dieselbe doch sehr wahr —
scheinlich. Gerade der Umstand, dass die Nymphe Adrasteis®
die Amme des Zeus ist, veranlasst mich hierzu. Da nämlichsr!
Adrasteia ursprünglich gleich Rhea Kybele war, hatte sie auch
den Anspruch, Zeus Mutter zu heissen. Als aber als solche
in späterer Zeit Rhea allgemein anerkannt wurde, wurde
Adrasteia, nunmehr von Rhea Kybele unterschieden, zur Amme=s
des Gottes degradiert, gerade wie Leda zur Pflegerin ders
Helena.
Auch die Genealogie kennt beide Adrasteen als eine Person .
indem sie sowohl die Amme des Zeus, als die Göttin eine Toch—
ter des Melisseus oder Melissos nennt. Vgl. bezüglich der
Göttin Charax bei Müller F. H. G. III S. 637 frg. 2: ἐστι δὲ καὶ
Τρωάδος ᾿Αδράστεια τόπος, ἀπὸ ««δραστείας ϑυγατρὸς Μελίσσου,
τοῦ ἼἼδης, τῆς πρῶτον βασιλευσάσης Ev Τροίᾳ, ὡς Χάραξ Ἕλλη-
νικῶν δευτέρᾳ; bezüglich der Nymphe Apollodoros I. 1. 1, 6,
Hyginus fab. 182: Oceani filiae Idothea, Amalthea, Adrastea, (alii
dicunt Melissei filias esse,) Iovis nutrices, quae nymphae Dodo-
nides dicuntur, (alii Naiades vocant) und Schol. zu Eurip. Rhesos
332: ἄλλοι δὲ Μελισσέως μὲν. τοῦ Κρητὸς ἀδελφὴν Kvvooovgas,
Διὸς τροφόν. Noch deutlicher ist die Identität beider ausge-
sprochen durch Diogenes von Kyzikos, der die Göttin Adrasteia
eine der ÖOresteiadischen Nymphen nennt. Vgl. diesen bei
Steph. Byz. v. Adgaoreıa (Müller F. H. G. IV 5. 392 frg. 2):
Adpaorsıa, μεταξὺ Πριάπου καὶ τοῦ Παρίου, ἀπὸ ᾿Αδράστου Pa-
σιλέως, ἧς καὶ πρῶτος ἱδρύσατο τὸ Νεμέσεως ἱερόν ἐκαλεῖτο δὲ
καὶ ἡ χώρα ᾿Αδράστεια καὶ ᾿Αδραστείας πεδίον καὶ ἢ πόλις.
Διογένης οὕτως ἐν πρώτῃ [Περὶ] Κυζίκου φησὶν ano Adgaoreias
κεκλῆῦσϑαι, μιᾶς τῶν Ὀρεστειάδων νυμφῶν und Hermias, der
71
als Eltern sowohl der Nymphe, wie der Göttin im Scholion zu
Platons Phaedr. 148 Melissos und Amaltheia nennt.?)
Diese Sage, dass Adrasteia Pflegerin des Zeuskindes war,
ist in Klein-Asien entstanden an den Kultstätten der Adrasteia
und naturgemäss so alt, wie die Trennung der Adrasteia
von Rhea Kybele. Dass Adrasteia dem alten kretischen My-
thos von der Erziehung des Zeus fremd war, hat schon Mar-
quardt (Cyzikus 8. 111) richtig erkannt. Die Pflegerinnen des
Zeus: Amaltheia, Ida und Adrasteia sind von Rhea Kybele ur-
sprünglich nicht verschieden, sondern nur als örtliche Namen
der Bergmutter aufzufassen. Sie wurden als Pflegerinnen des
Zeus aufgefasst, sobald man ihre Wesensgleichheit mit Rhea
Kybele vergessen hatte. Alle diese Ammensagen sind also in
der Hauptsache von einander unabhängig entstanden, doch in
späterer Zeit mit einander verschmolzen worden. Schon bei
kallimachos teilen sich in die Pflege des Zeus Adrasteia und
Ide als Nymphen und Amaltheia als nährende Ziege aufgefasst.
Adrasteia selbst wird, wie Amaltheia, Tochter des Melisseus.
Wo die Sage von den dämonischen Wächtern des Zeus entstanden
ist, lässt sich nicht entscheiden, da die Korybanten ebenso in
Klein-Asien, wie die Kureten in Kreta in der Umgebung der
Rhea Kybele heimisch sind.
Da Adrasteia ursprünglich identisch war mit Kybele, so
war auch ihr Wirkungskreis ursprünglich ebenso gross. Kaum
übertreibend sagt daher Antimachos von ihr: n τάδε πάντα
πρὺς μακάρων ἔλαχεν. Siehe 5. 26,
Als Rest dieser grossen Macht der Adrasteia dürfen wir
ihr Amt als Richterin im Totenreich ansehen. Nach Plato hat
sie dort die Aufgabe, diejenigen Seelen, welche in der ersten
Periode ihrer Existenz die Wahrheit gesehen und die Kraft
haben. sich für immer untadelhaft zu führen, frei von Leid zu
erhalten. Gelingt es aber der Seele ohne eigenes Verschulden
ἢ Abweichend nennt sie Euripides Rhesos 342 Tochter des Zeus. Das
$cholion hierzu nennt als Mutter Demeter. Doch ist diese Nachricht mit
Vorsicht aufzunehmen, da dieselbe sonst nirgends bestätigt wird und der
Scholiast von der Adrasteia in Rhamnus, also von Nemesis, spricht. Wenn
Phutarchos de sera num. vind. 22 sie Tochter des Zeus und der Ananke nennt,
so denkt er nur an ihr Wesen als unentrinnbare Schicksalsmacht, wie es von
den Philosophen ausgebildet wurde. Vgl. hierüber unten.
72
nicht, in der ersten Periode die Wahrheit zu schauen, so wir
ihr von Adrasteia Gelegenheit geboten, ihren Mangel an dem
erforderlichen Leistungen wieder gut zu machen. Besteht si«
die Probe, so wird ihr ein besseres Geschick zu teil, wen
nicht, ein schlechteres. Vgl. Plato Phaedr. 248 C.: ϑεσμός τ΄
᾿Αδραστείας ὅδε, ἥτις ἂν ψυχὴ ϑεῷ Evvonadog γενομένη ar
τε τῶν ἀληθῶν, μέχρε τε τῆς ἑτέρας περιόδου εἶναι ἀπήμονα, χἄα
ἀεὶ τοῦτο δύνηται ποιεῖν, ἀεὶ ἀβλαβῆ εἶναι)" ὅταν δὲ ἀδυνατήσασε
ἐπισπέσϑαι μὴ ἴδῃ καί τινε συντυχίᾳ χρησαμένη λήϑης τὲ xC
κακίας πλησϑεῖσα βαρυνϑῇ, βαρυνϑεῖσα δὲ πτερορρυήσῃ τε χε:
ἐπὶ τὴν γῆν πέσῃ, τότε νόμος ταύτην μὴ φυτεῦσαι εἰς μηδεμία
ϑήρειον φύσιν ἐν τῇ πρώτῃ γενέσει, ἀλλὰ τὴν μὲν πλεῖστα idox
σαν εἰς γονὴν ἀνδρὸς γενησομένου φιλοσόφου ἢ φιλοκάλου
μουσικοῦ τινος καὶ Egwrixod, τὴν δὲ δευτέραν εἰς βασιλέως Ev-
νόμου ἢ πολεμικοῦ καὶ ἀρχικοῦ, τρίτην εἰς πολιτικοῦ ἢ τινος
οἰκονομικοῦ ἢ χρηματιστικοῦ, τετάρτην εἰς φιλοπόνου γυμναστιχοῦ
ἢ περὶ σώματος ἴασίν τινος ἐσομένου, πέμπτην μαντικὸν βίον ἢ
τινα τελεστικὸν ἕξουσαν᾽ ἕχτῃ ποιητικὸς ἢ τῶν περὲ μίμησίν τις
ἄλλος ἁρμόσει, ἑβδόμῃ δημιουργικὸς ἢ γεωργικός, ὀγδόῃ σοφιστι-
κὸς ἢ δημοκοπικός, ἐνάτῃ τυραννικός, ἕν δὴ τούτοις ἅπασιν ὃς
μὲν ἂν δικαίως διαγάγῃ, ἀμείνονος μοίρας μεταλαμβάνει, ὃς δ᾽ ἂν
ἀδίκως, χείρονος. Dies ihr Amt erwähnt auch Philostratos
vita Apollonii VIII. 7. p. 156. Er sagt von Pythagoras: παρ-
ελϑθὼν δ᾽ ἐς πλείω σώματα κατὰ τὸν Adpaoteias ϑεσμόν, ὃν
ψυχὴ ἐναλλάττει, πάλιν ἐπανῆλθεν ἐς ἀνϑρώπον εἶδος καὶ Mvn-
σαρχίδῃ ἐτέχϑη τῷ Σαμίῳ κτλ.
Wahrscheinlich war die Herleitung des Namens Adrasteia
von (ano)dıdgavaı, sodass Adrasteia die Unentrinnbare sei, wie
sie meines Wissens zuerst Chrysippos deutet, die Ursache, das:
Adrasteia besondere Aufnahme in der Stoischen und später in
der Neuplatonischen Schule fand. Musste doch diesen Philo-
sophenschulen bei ihrer Vorliebe für die Allegorie eine solche
unbestimmte Kraft äusserst willkommen sein. Nach ihrer
Spekulationen war Adrasteia identisch mit Heimarmene, füı
welche Atropos, Ananke und Pepromene nur andere Namer
sind, und als solche die unüberwindbare, unbehinderte und un-
abwendbare Ursache. Vgl. Chrysippos bei Plutarch de Stoi-
ἢ Bis hierher wiederholt von Plutarchos de fato 4.
73
corum repugn. 47, 5: τὴν δ᾽ Εἷμαρμένην αἰτίαν ἀνίκητον
καὶ ἀκώλυτον καὶ ἄτρεπτον ἀποφαίνων αὐτὸς “τροπον καλεῖ καὶ
᾿ἡδράστειαν καὶ ἀνάγκην καὶ Πεπρωμένην, ὡς πέρας ἅπασιν ἐπι-
τιϑεῖσαν. ἢ)
Als körperlose, den ganzen Weltenraum von einem Ende
bis zum andern erfüllende Schicksalskraft, wieder identisch
mit Ananke, ist sie in der orphischen Theogonie bei Hierony-
mos dargestellt. Vgl. diese in Abels Orphica frg. 36:
ὠνομάσθαι δὲ Χρόνον ἀγήρατον καὶ ᾿Ηρακλῆα τὸν αὐτόν᾽ συνεῖναι
δὲ αὐτῷ τὴν ᾿Ανάγκην, φύσιν οὖσαν, τὴν αὐτὴν καὶ ᾿α΄δράστειαν
ἀσώματον, διωργνιωμένην ἐν παντὶ τῷ κόσμῳ τῶν περάτων αὐτοῦ
ἐφαπτομένην. Mit Recht vermutet Schuster (de veteris Οἵ-
phicae Theogoniae indole atque origine Leipz. 1869 S. 81) als
Autor dieses Werkes einen Schüler der Stoa und versetzt ihn
ins zweite vorchristliche Jahrhundert.?)
Nach Areios Didymos ist Adrasteia, wie Heimarmene,
geradezu nur ein Beiname des Zeus. Vgl. Doxogr. Graec.
Diels 8. 465 frgm. 29: Ζεὺς λέγεται ὁ x0ouog, ἐπειδὴ τοῦ ζῆν
αἴτιος ἡμῖν ἔστι. χαϑ' ὅσον δὲ εἰρωμένῳ λόγῳ πάντα διοικεῖ
ἀπαραβάτως ἐξ ἀιδίου, προσονομάζεσϑαι Εἷμαρμένην, ᾿“δράσ--
reıav δέ, ὅτι οὐδὲν ἔστιν αὐτὸν ἀποδιδράσκειν.
Wie bei Chrysippos ist auch bei Kornutos Atropos und
Adrasteia identisch.) Vgl. theol. Graec. comp. 13: "Argonos —
αὕτη δὲ ἐστι καὶ "Adgdorsıa, ἤτοι παρὰ τὸ ἀνέχφευκτος καὶ ἄνα-
πόδραστος εἶναι ὠνομασμένη ἢ παρὰ τὸ ἀεὶ δρᾶν τὰ καϑ᾽ αὑτήν,
σὰν ἀειδράστεια οὖσα, ἢ τοῦ στερητικοῦ μορίου πλῆϑος νῦν
ἀποδηλοῦντος ὡς ἐν τῇ ,ἀξύλῳ ὕλῃ“ πολυδράστεια γάρ ἔστιν.
Was die Stoa begründet hat, hat die Neuplatonische Schule
ἢ Wahrscheinlich geht auf Chrysippos auch Piutarchos frg. 15, 2
(Dübner) zurück: τὸ γὰρ εἱμαρμένον ἄτρεπτον χαὶ ἀπαράβατον, οχῷπερ μόνον
ὀφρύσι νεύσῃ, χαρτερὰ τούτῳ χέχλωστ᾽ Avayza χαὶ Πεπρωμένη. .]ιὰ τοῦτο
τὴν Εἰἱμαρμένην καὶ ᾿Αϑράστειαν χαλοῦσιν, ὅτι πέρας ταῖς αἰτέαις ἡναγχα-
σμένον ἐπιτέϑησιν, ἀνέχφευχτος οὖσα χαὶ ἀναπόδραστος.
3) In dieselbe Zeit wird die Theogonie des Hieronymos von Otto Kern
de Orphei Epimenidis Pherecydis theogoniis S. 35 gesetzt.
2 Wenn Kornutos auch nicht, wie Areios Didymos, die Nemesis dem
Zeus geradezu gleichsetzt, so hebt doch auch er das durch die mythologischen
Grundsätze der Stoiker bedingte nahe Verhältnis der beiden Gottheiten da-
durch hervor, dass er in demselben Kapitel beide für Moiren erklärt.
weiter ausgeführt. Von ihr wurde die kosmische Bedeutung
der Adrasteia so erweitert, dass sie thatsächlich als die oberste
Gottheit gilt; sie vereinigt in sich alle Gesetze, die weltlichen
und die Überweltlichen; vor der Wohnung der Nacht sitzend,
giebt sie, Kymbeln schlagend, allen Göttern Satzungen, denen
niemand ausweichen kann.!) Vgl. Hermias zu Piato Phaedr.
p. 148 (Abel Orphica Theog. frgm. 109 u. 110): Ἡ de ᾿““δρά-
στεια μία ἐστὶ καὶ αὕτη ϑεὸς τῶν μενουσῶν Ev τῇ Nuxti, γενο-
μένη ἐκ Μελίσσου καὶ ᾿Αμαλϑείας᾽ ὁ μὲν οὖν Μέλισσος κατὰ
τὴν ἐπιμέλειαν τῶν δευτέρων καὶ πρόνοιαν εἴληπται, ἢ δὲ ᾿Αμαλ-
ϑεία κατὰ τὸ ἀκλινὲς καὶ μὴ μαλϑάσσεσϑαι. Ex τῆς οὖν προνοίας --
τῆς ἀκλινοῦς γέγονεν ἡ ᾿Αδράστεια, ἥτις ἀδελφὴ ἔστι τῆς Εἴδης"
Εἴδη δ᾽ εὐειδὴς καὶ ὑὁμόσπορος ᾿“Ιδράστεια.
ἡ πάντων ὁμοῦ τῶν νύμων τῶν TE ἐγκοσμίων καὶ ὑπερκοσμίέων----
τῶν TE εἱμαρμένων καὶ «]ιίων -- ἡ πάντων οὖν τούτων τὰ erg
ἑνιαίως ἐν ἑαυτῇ συλλαβοῦσα καὶ συνέχουσα, αὕτη ἐστὶν ἡ Seo
᾿Αδράστεια διὰ τοῦτο κεκλημένη, διὰ τὸ τὰ ὑπ᾽ αὐτῆς τεϑένταε
καὶ νομοϑετηϑέντα ἢ ἀναπόδραστα εἶναι. διὸ καὶ πρὸ τοῦ ἂἄἂν--
τρου τῆς Νυχτὸς ἠχεῖν λέγεται"
παλάμῃσι δὲ χάλκεα ῥόπερα
δῶκεν "Adpaoreig.
ἐν τοῖς προϑύροις γὰρ τοῦ ἄντρου τῆς Νυχτὸς ἠχεῖν λέγεται τοῖς
κυμβάλοις, ἵνα πάντα τὰ αὐτῆς τῶν νόμων κατήκοα γένηται. ἔνδον
μὲν γὰρ ἐν τῷ ἀδύτῳ τῆς Νυχτὸς κάϑηται ὁ Φάνης Ev μέσῳ δὲ
ἡ Νὺξ μαντεύουσα τοῖς ϑεοῖς, ἡ δὲ ᾿αδράστεια ἐν τοῖς προϑύροις
πᾶσι νομοϑετοῦσα τοὺς ϑείους νόμους. διαφέρδε δὲ τῆς ἐκεῖ
“Δίκης ὡς νομοϑετικὴ δικαστικῆς. --- αὕτη ἡ Adgaoreın ἐκ Me-
λίσσου καὶ ᾿«μαλϑείας οὖσα περιεχτική ἐστι καὶ τοῖ Νόμου.
αὗται δὴ καὶ λέγονται τρέφειν τὸν «“Ἰία ἐν τῷ ἄντρῳ τῆς Νυκτός,
ἄντικρυς τοῦτο τοῦ ϑεολύγου λέγοντος. ὃ καὶ Πλάτων περὶ αὐτοῦ
φησι καὶ γὰρ δημιουργοῦντα αὐτὸν ποιεῖ καὶ διαϑεσμοϑε-
τοῦντα.
1 Ich sehe nicht ein, aus welchem Grunde Kern a. ἃ. Ὁ. S. 40 die
Adrasteia bei Hieronymos und die bei Hermias für verschiedene Gottheiten
ansehen will.
3) Die Gesetze der Adrasteia erwähnt Synesios im 4. Brief: φέρειν dei
τιμὴν ἐντάφιον τὸν ἐν ναυαγίου νεχρόν᾽ ὃ γὰρ προστυχὼν καὶ xendavras νό-
μους ᾿Αδραστείας αἰδέσεται, μὴ οὐχὶ μιχρόν τι μέρος ἀποδόσασϑαι τῷ χαρισα-
μένῳ τὸ πολλαπλάσιον.
15
Dass diese Vorstellungen auch bei den Orphikern') verbreitet
waren, zeigt Proklos, Theol. Plat. IV. 16. 206 (Abel frgm. 111):
Παρ᾽ Ὀρφεῖ δὲ καὶ φρουρϑῖν λέγεται (ἡ Adpuoreıa) τὸν τῶν ὅλων
δημιουργὸν καὶ χάλκεα ῥόπτρα λαβοῦσα καὶ τύμπανα ἠχήεντα
οὕτως ἠχεῖν, ὥστε πάντας ἐπιστρέφειν εἰς αὐτὴν τοὺς ϑεοὺς
und Proklos in Plat. Tim. V. 323 C (Abel frgm. 110): καὶ γὰρ
ὃ δημεουργός, ὡς ὁ Ὀρφεὺς φησι, τρέφεται μὲν ὑπὸ τῆς Adga-
oreiag, σύνεστι δὲ τῇ ᾿Ανάγχῃ, γεννᾷ δὲ τὴν Εἱμαρμένην.
Es ist auffallend, dass derartige Äusserungen über die
Gleichstellung der Adrasteia mit den körperlosen Schicksals-
mächten nur bei zünftigen Philosophen zu finden sind.”) Sonst
gilt als die Hauptthätigkeit der Adrasteia die Aufgabe, den
φϑόνος der Rede abzuwehren. Sie wurde angerufen, wenn der
Grieche fürchtete, durch seine Worte sich einer Sünde schuldig
zu machen und dadurch die Ungnade der Götter zu erregen.
Dies hebt deutlich hervor Euripides Rhesos 342:
Adpaorsıa μέν͵ ἃ Διὸς παῖς,
eioyoı στομάτων φϑόνον.
φράσω γὰρ δὴ ὅσον μοι
ψυχᾷ προσφιλές ἔστιν εἰπεῖν.
Zuerst tritt uns dies ihr Amt entgegen bei Aischylos Prom.
9%. Der Chor ruft dem Prometheus auf seine frevelhaften,
vermessenen Worte zu:
οἱ προσκυνοῦντες τὴν ᾿Αδράστειαν 00ol.?)
Man fasst diese Stelle gewöhnlich falsch auf, indem man unter
Hinweis auf die Thatsache, dass Nemesis und Adrasteia iden-
tifieiert wurden, in diesen Worten des Chors eine Mahnung vor
dem Zorn der die ὕβρεις rächenden Nemesis sieht.*) Doch ist
ἢ Auch im Gebet an Musaios v. 36 wird Adrasteia angerufen und zwar
zwischen Nike und Asklepios. Hier hat sie den Beinamen ἄνασσα.
7) Auch Walz bemerkt in Paulys R. Εἰ. V S. 527: „Diese kosmogonische
Idee wurde besonders von den Orphikern und Platonikern ausgebildet.“
ἢ Mit Unrecht verweist Kern a. a. Ὁ. 85. 45 auf Euripides Alk. 967
und Hel. 514 und auf Wilamowitz, Philol. Unters. VII 8. 224 Anm. 22. An
den genannten Stellen ist von Ananke ohne jeden Bezug auf Adrasteia
die Rede.
4) So zuletzt Roscher, der bei Anführung dieser Stelle in seinem mytho-
logischen Lexikon S. 77, in Klammern beifügt: „wo Adrasteia offenbar gleich
Nemesis ist,“
76
hier richtiger an die Kraft der Adrasteia zu denken, den φϑύνο
der Rede fernzuhalten. Nemesis und Adrasteia begegnen sic
auf demselben Gebiete, aber ihre Funktionen sind die entgeger
gesetzten: Nemesis hat die ὕβρις zu strafen, Adrasteia derselbe
durch ihre Vermittelung die Spitze abzubrechen und de
ὑβριστῆς vor den Folgen seines Frevelmuts zu schützen. Die:
Thätigkeit der Adrasteia lässt sich an vielen Beispielen ve
folgen, die zum Teil den Zweck der Anrufung dieser Gött
deutlich erkennen lassen. Kaum anders zu erklären ist ἃ
Redensart σὺν δ᾽ "Adgaareig λέγω bei Euripides Rhes. 468:
σύν δ᾽ ᾿αΑδραστείᾳ λέγω... ..
σὺν σοὶ στρατεύειν γὴν ἐπ᾽ Agyeluv ϑέλω
καὶ πᾶσαν ἐλθὼν Ἑλλάδ᾽ ἐχπέρσαι δορί.
Der Held fühlt, dass er sich durch seine Prahlerei einer vpe
schuldig macht und ruft deshalb Adrasteia an, so dass er d
Strafe durch ihre Vermittelung zu entgehen hofft. — Als S
“ krates bei Plato eine Meinung verficht, die, wenn sie fals
wäre, die Seele seiner Schüler gefährden könnte, fleht er ὁ
Göttin um Gnade an. Vgl. Plato de rep. V. 451: προσχυνῶ
᾿Αδράστειαν, χάριν οὗ μέλλω λέγειν. ἐλπίζω γὰρ οὖν ἔλαττι
ἁμάρτημα ἀκουσίως τινὺς φονέα γενέσϑαι, ἢ ἀπατεῶνα καλῶν
καὶ ἀγαϑῶν καὶ δικαίων νομίμων πέρι.
Bevor Pseudo-Demosthenes davon spricht, dass er |
wiederholten Anklagen freigesprochen sei, ruft er Adrast«
an. Vgl. ad Aristog. I 37 p. 781: καὶ ᾿““δράστειαν μὲν ἄνϑρωπ
ὧν ἐγὼ προσχυνῶ. Er will sich hierdurch vor dem Vorwurf sicheı
dass er diese günstigen Urteilssprüche für das Zeichen sei
Unfehlbarkeit halte.) — Asklepiades hatte seine Meinung 1
viel Zuversicht und Selbstbewusstsein vorgetragen, ohne Adrastı
anzurufen. Dafür wird er dadurch gestraft, dass seine Lel
verfehlt ist. Vgl. Galenos περὲ χρείας τῶν μωρίων VI 13:
οἴεται πιϑανὸς εἶναι καὶ σοφός, οὐκ ἐννοήσας, οἶμαι,
τῆς ᾿“δραστείας ϑεσμόν, ὡς οὐδεὶς οὕτω λόγος ἕτερος €
λέγχει τῶν δογμάτων αὐτοῦ τὴν ἀτοπίαν, ὡς αὐτὸς οὗτος, ὁ ı
φῶς ὑπ᾽ αὐτοῦ δοκῶν ἐξευρῆσϑαι.
1) Vgl. Lehrs Pop. Aufs. 8. 57.
77
Mit Vorliebe gebraucht Lukianos die abgekürzte Redensart
φίλη Adgaoreıa und zwar immer, wenn er fühlt, dass er die von ihm
als redend Eingeführten etwas Unrechtes sagen lässt, wofür sie
einer nachsichtigen Beurteilung bedürfen. So ruft bei ihm dial.
meretr. 6, 2 die Mutter einer zukünftigen Hetäre die Adrasteia
an, nachdem sie eine andere Hetäre weidlich schlecht gemacht
hat: οὐχ ὁρᾷς, ὁπόσαι καὶ ὡς περισπούδαστοίὶ εἰσιν αἱ ἑταῖραι
καὶ ὅσα χρήματα λαμβάνουσι; τὴν Δαφνίδα γοῦν ἐγὼ οἶδα, ὦ
φίλη Adgasoreıa, δάκῃ, πρὶν αὐτὴν ἀκμάσαι τὴν ὥραν, περιβε-
βλημένην. Praecept. rhet. 24 ruft Lukianos dieselbe Göttin
an, nachdem er seinem Herzen durch einen Strom des beissend-
sten Spottes Luft gemacht hat: ὑπῆρχε γάρ μοι. ὦ φίλη ᾿“δρά-
στεια, πάντα ἐκεῖνα, ἃ προεῖπον ἐφόδια, τὸ ϑράσος. ἡ ἀμαϑία, καὶ ἄναι-
σχυυνεία. Im Pseudulus 30 sieht er sich genötigt, die Hilfe dieser
Göttin bei der doch etwas bedenklichen Behauptung in Anspruch zu
nehmen, dass Armut jegliche That entschuldigt: ἃ μὲν γὰρ ὑπὸ
τῆς πενίας ἐλαυνόμενος ποιεῖς, ᾿Αδράστεια φίλη. οὐκ ἄν τινι
ὑνειϑίσαιμε. Lehrreich ist das sechste Hetärengespräch. Nach-
dem die Mutter eines jungen Mädchens diesem alle Reize des
Hetärenwesens gezeigt und nicht undeutlich den Wunsch zu
erkennen gegeben hatte, ihre Tochter möchte. doch auch in
diesen Stand eintreten, bricht sie plötzlich, als ob auf einmal
ihr Gewissen erwacht sei, mit den Worten ab: ἀλλ᾽ οὐδέν, ὦ
φίλῃ ᾿“δράστεια, φημί, ζώοις μόνον.
Ausnahmsweise, vielleicht aus Missverständnis, wird der
Adrasteia bei Pseudo-Vergil, Ciris 237 ff. die Kraft zugeschrieben,
von Begehung eines Frevels abzuhalten.
ei mihi, ne furor ille tuos invaserit artus,
116, Arabae Myrrhae quondam qui cepit ocellos,
ut scelere infando (quod ne sinat Adrastea)
laedere utrumque uno studeas errore parentem.
In dem S. 39 citierten Epigramm der Anthol. Pal. XI,
160 wird von ihr gesagt: xaxng ἀντάξια βουλῆς.
Abgesehen von den gleichen Funktionen der Nemesis und
Adrasteia als Totenrichterinnen haben wir bisher keinerlei
Gleichheit in dem Wirken beider Göttinnen gefunden.!) Nir-
---
ἢ Zoegas Behauptung, Abhandlg. 5. 72, die Welcker Griech. Götterl.
ΠῚ 8. 38 billigt: „Plato betrachtet Nemesis unter einem doppelten Gesichts-
punkt; bald nimmt er sie, der gemeinsten Idee folgend, für die Ausrichterin
78
gends begegnet uns bei Nemesis eine Fabel, die sich mit d
Sage, Adrasteia sei Amme des Zeus gewesen, auch nur ἃ
nähernd vergleichen liesse. Und während Nemesis stets (
strenge Rächerin der ὕβρις ist, fleht der Grieche die Ve
mittelung der Adrasteia an, um für ein unrechtes Wort str:
los zu bleiben. Man kann wohl den Grundsatz aufstellen, d:
Adrasteia im Gegensatz zu Nemesis, die sich im allgemein
als strenge strafende Gottheit geltend machte, im Bewussts«
des Volkes als wohlwollende Macht galt. Sie nennt der Griec
φίλη, während Nemesis die Beinamen πῆμα ϑνγτοῖσι Pgorol
σκυϑρωπέ, ὑπέρδικος, βϑαρύφρων, vemens dea erhält.
Und doch wurde Adrasteia schon von Antimachos mit ἢ
mesis verglichen und von Späteren dieser Göttin völlig glei
gestellt. \Wie war unter diesen Umständen eine Verschmelzu
beider möglich?
Für den gelehrten Antimachos mag schon die ähnliche Eı
stehung der Adrasteia und Nemesis die Veranlassung zu ein
Vergleich gegeben haben. Galten doch Rhea Kybele und /
temis dem Griechen als verwandte Gottheiten, und dass ı
Anlehnung der Adrasteia und Nemesis an Rhea Kybele I
ziehungsweise an Artemis noch im fünften vorchristlichen Jal
hundert im Bewusstsein wenigstens der gebildeten Stände leb
zeigt sowohl die Rhamnusische Statue als auch die Verse ὁ
Phoronis. Auch der Wirkungskreis beider Gottheiten I
vielleicht ursprünglich mehr Berührnngspunkte geboten, als u
überliefert ist. Man denke beispielsweise daran, dass bei
als Richterinnen der Seelen galten und wahrscheinlich :
solche dieselben Funktionen hatten.
Doch ein solcher mythologischer Vergleich der Neme
und Adrasteia konnte nur das Ergebnis gelehrter Forschu
sein. Die so völlige Gleichsetzung beider Gottheiten, die si
wahrscheinlich auch auf den Kult ausdehnte, wie sie uns
der nachklassischen Zeit entgegentritt, musste eine gewichtig,
der Befehle der Dike oder der ewigen Gerechtigkeit, bald zu den Thotisc:
und Orphischen Principien hinaufsteigend, betrachtet er sie als die Qu
jeglicher Gerechtigkeit, die Gesetzgeberin des Weltalls, die Mutter des Schi
sals; und es ist bemerkenswert, dass er alsdann sich des Namens Adrasi
bedient als eines ehrwiürdigeren und nicht im Munde des Volkes entweiht
das für jede Kleinigkeit Nemesis anrief,“ entbehrt vollständig jeden Anha
“79
Ursache gehabt haben. Da nun Adrasteia vorwiegend in den-
jenigen Landstrichen verehrt wurde, welche das pergamenische
Reich umfasste, und der Einfluss der attischen Kunst und
Götterlehre auf Pergamon unverkennbar ist, so dürfte es nahe
liegen, die völlige Gleichsetzung der Adrasteia und Nemesis
als durch die Pergamener vollzogen anzunehmen. Hiermit
stimmt es auch, dass zwar die Zeit der neueren attischen Ko-
mödie beide noch als verschieden kannte (Vgl. das Bruchstück
des Menandros!) bei Kock ΕὟΡ. comic. Attic. III S. 93:
᾿αδράστεια καὶ
ϑεὰ σκυϑρωπὲ Νέμεσι, συγγιγνώσκετε
und hierzu Harpokration und Suidas v. ᾿““δράστεια" Ἔνιοι μέν-
τοι ες dıayegovaav?) συγχαταλέγουσιν αὐτὴν τῇ Νεμέσει, ὡς ME-
νανόρος καὶ Νικόστρατος), dass aber zu Strabos Zeit die Gleich-
setzung beider Göttinnen bereits vollzogen war. Vgl. Strabo
XIII p. 588: ἐνταῦϑα μὲν οὖν οὐδὲν ἱερὸν "Adpaotelag δείκνυται
οὐδὲ δὴ Νεμέσεως.
Als die offenkundigsten Zeugnisse über die Gleichsetzung
beider Gottheiten verweise ich auf die Äusserung des Ammianus
Marcellinus XIV, 11: Adrastia, quam vocabulo duplici etiam
Nemesin appellamus und auf die bereits erwähnte Thatsache,
dass Nonnos dieselbe Göttin nach Belieben bald Nemesis, bald
Adrasteia nennt. Auch dem Martianus Capella sind offenbar
beide Namen gleichbedeutend. Denn wenn er I, 88 Sors, Ne-
mesis, Tyche und Nortia gleichstellt und I, 64 schreibt: Intra
consistorium regis quaedam femina, quae Adrastia dicebatur,
urnam coelitem superamque sortem irrevocabili raptus celeritate
torquebat excipiebatque ex volubili orbe decidentes sphaeras
peplo inflexi pectoris eqs., so ist wohl der Schluss nicht gewagt,
dass er an beiden Stellen dieselbe Gottheit im Sinne hatte.
Diese Gleichstellung hatte die natürliche Folge, dass man
Funktionen der Nemesis auf Adrasteia tibertrug und umgekehrt.
Ersteres ist anzunehmen, wenn Plutarchos die Poine, Dike und
die Erinys als Dienerinnen der Adrasteia bezeichnet. Vgl. de
1) Zuerst veröffentlicht von Miller, Melanges 8. 382: "Adgaoreıa‘ ἑταέρα
τῆς Νεμέσεως. Μένανδρος Μέϑῃ ᾿Αδράστεια u. 8. w. Für ἑταίρα liest Gom-
perz (Fleckeisens Jahrb. für Philol. 1871 8. 328) richtig ἑτέρα.
2) Snidas hat vor διαφέρουσαν ein un, welches Bernhardy unter Hinweis
anf Harpokration mit Recht gestrichen hat.
80
sera num. vind. 22: Ἔλεγεν οὖν ἕχαστα φράζων ὁ τοῦ Θεσπεσίοε
συγγενής, ὡς ᾿Αδράστεια μέν, "Avayang καὶ Διὸς ϑυγάτηρ. ἐπ
πᾶσι τιμωρὸς ἀνωτάτω τέτακται τοῖς ἀδικήμασι" καὶ τῶν πονγ-
ρῶν οὔτε μέγας οὐδεὶς [οὕτως] οὔτε μικρὸς γέγονεν, ὥστ᾽ 7 λαϑὼ:
διεχφεύγειν, ἢ βιασάμενος. ἄλλῃ δὲ ἄλλη τιμωρία τριῶν οὐσῶ.
φύλακι καὶ χειρουργῷ προσήκει. τοὺς μὲν γὰρ εὐθὺς Ev σώματ
καὶ διὰ σωμάτων κολαζομένους μεταχειρίζεται Ποινὴ ταχεῖα
πράῳ τινὶ τρόπῳ καὶ παραλείποντι πολλὰ τῶν καϑαρμοῦ δεομὲ
νων" ὧν δὲ μεῖζόν ἔστιν ἔργον ἡ περὶ τὴν κακίαν ἰατρεία, τού
τους Δίχῃ μετὰ τὴν τελευτὴν ὁ δαίμων παραδίδωσι" τοὺς ὃ
πάμπαν Avıdrovs ἀπωσαμένης τῆς Δίκης, 7 τρίτη καὶ ἀγριωτάτ
τῶν ᾿Αδραστείας ὑπουργῶν, Ἐρινύς, μεταϑέουσα πλανωμένου
καὶ περιφεύγοντας ἄλλον ἄλλως, οἰχτρῶς τε καὶ χαλεπῶς ἄπαντα
ἠφάνισε καὶ κατέδυσεν T εἰς τὸ ἄρρητον καὶ augarov. — Des
gleichen bei Lukianos, wenn er dial. meretr. 12, 2 die Straf
der Adrasteia demjenigen in Aussicht stellt, der taub ist gege
die Liebe: ταῦτα οὖν τίνος εἵνεχα ποιεῖς; τί σὲ ἢ μέγα rn μι
κρὸν ἠδίκησα ἢ ἐλύπησα ἐγώ; τίνα ἕτερον εἶδον; οὐ πρὸς μόνο
σὲ ζῶ; οὐ μέγα, ὦ «Τυσία, τοῦτο ποιεῖς γύναιον ἄϑλιον λυπὼ
μεμηνὸς ἐπὶ σοί; ἔστι τις ϑεὺς ἡὶ ᾿Αδράστεια καὶ τὰ τοιαῦτι
ὁρᾷ. Oder wenn derselbe Apol. 6 die Adrasteia als ein
schadenfrohe Göttin hinstellt, die Gleiches mit Gleichem ver
gilt: καὶ ἐῴκει ἡ ’Adgaorsıa τότε κατόπιν ἐφεστῶσά σοι EvdoxL
μοῦντε ἐφ᾽ οἷς χατηγόρεις τῶν ἄλλων, καταγελᾶν, ὡς ἂν ϑεὺ
εἰδυῖα τὴν μέλλουσάν σον ἐς τὰ ὑὕμοια μεταβολὴν καὶ ὅτε οὐ
εἰς τὸν χύόλπον πτύσας πρότερον ἠξίους κατηγορεῖν τῶν διὰ ποι
κίλας τινὰς τύχας τοιαῦτα πράττειν ὑπομενόντων. Nur wen!
Adrasteia als strafende Göttin gefasst ist, ist die Redensar
ἀπείη δὲ ἡ Adpaorsıc (Lukianos conv. 23) erklärlich. — Da
Wirken der Nemesis schwebte ferner demjenigen vor, der zu
erst die Sage von dem Schicksal des Argivers Adrastos mi
der Göttin Adrasteia verflocht.!) Die Adrastosfabel soll hier
nach als Beispiel dafür dienen, dass Adrasteia die Glückliche:
stürzt und die Unglücklichen wieder aufrichtet. — Deutlich al
Rächerin der Hybris ist Adrasteia gezeichnet von Philostrato
im Leben des Apollonios von Tyana I 25 1 p. 6: δικάζει μὲ
ἢ Man sehe hierüber unten unter der Etymologie von Adrasteia un
vgl. Appian ,“ιβυχή 85 und Artemidor II, 37.
81
δὶ ὁ βασιλεὺς ἐνταῖϑα. χρυσαῖ δὲ ἴυγγες ἀποχρέμανται τοῦ
Geyov τέτταρες τὴν ᾿Λδράστειαν αὐτῷ παρεγγυῶσαι καὶ τὸ μὴ
Trip τοὺς ἀν ϑρώπους αἴρεσϑαι. ταύτας οἱ μάγοι αὐτοί φασιν ἁρμότ-
τ σϑαι φοιτῶντες ἐς τὰ ρασίλεια. καλοῦσι δὲ αὐτὰς ϑεῶν γλώττας. --
Apuleius de mundo 38 nennt sie ‚ineffugibilis necessitas
ulltionis‘. — Auch Iulianos muss ihre Kraft, den φϑόνος der
Rede fernzuhalten, nicht mehr gekannt haben, wenn er schrei-
ben konnte epist. 28: ᾿“δράστεια δ᾽ εὐμενὴς εἴη und epist. 48:
tieos δὲ ἔστω τοῖς λύγοις ἡμῶν "Adgaoree. Derartige Äusse-
rmgen kann nur derjenige thun, welcher die Strafe der Adra-
steia fürchtet. — Wie Nemesis straft Adrasteia den Frevler
nach Zosimos V, 10, 3: ὕπερ ἀκηκοὼς Εὐτρύπιος εὐθὺς ἦγεν
εἰς χρίσιν τὸν ἄνϑρωπον καὶ ἁλόντα παρεδίδου τιμωρίᾳ πρεπούσῃ,
u’ ἣν ἅπαντες ϑαυμάζοντες ἅμα καὶ ἀνυμνοῦντες τὸν τῆς
᾿Αἱραστείας ὀφϑαλμὼὸν διετέλεσαν. ὃν οὐχ οἷόν τὲ τινα τῶν
ἠσεβηχύτων κατά τι λαϑεῖν. — Theaitetos endlich schreibt ihr
gar in dem oben angeführten Epigramm der Anthol. Planud. 221
den Sieg bei Marathon zu. (Siehe 8. 41.)
Umgekehrt werden der Nemesis Funktionen der Adrasteia
zugeschrieben. Hierher gehört Alkiphron 1 33, 5: ἀμυνοῦμαι
γὰρ αὐτὰς οὐ σχώμμασιν οὐδὲ ρλασφημίαις. ἀλλ᾽ οἷς μάλιστα
ἀιάσονται " προσκυνῶ δὲ τὴν Νέμεσιν und ders. epist. frg. 4, 8:
Herd φρύνου χαϑεύδειν ἂν εἱλόμην. Νέμεσι δέσποινα. Nemesis
wird hier, wie sonst Adrasteia, angerufen, um den Redenden
vor einer ungnädigen Auffassung seiner Worte zu schützen.
Die Eigenschaften der Nemesis und Adrasteia sind ver-
einigt im Hymnos des Mesomedes auf Nemesis, wenn der Dichter
von dieser sagt:
μέλανα φϑόνον ἐχτὺς ἐλαύνεις.
Nicht geringen Einfluss auch auf die Vorstellung der Ne-
nesis als Schicksalsgottheit dürfte die Verschmelzung der
beiden Gottheiten gehabt haben, wenn sich auch Nemesis, wie
bemerkt, selbständig zu einer zweiten Fortuna entwickeln
konnte. Der Gedanke z. B., dass Nemesis die Vorsteherin des
Fatums sei, berührt sich doch zu nahe mit der kosmischen
Bedentung der Adrasteia bei den Stoikern und Neupytha-
goreern.
Wie sich aber die ursprüngliche Vorstellung von dem
Wesen der Nemesis vereinzelt bis in die späteste Zeit unver-
82
fälscht erhielt, trotzdem es seit Christi Geburt mannigfachen
Modifikationen unterworfen war, so bleibt auch noch lange nach
der Gleichstellung der Nemesis und Adrasteia das Bewusstsein
wach, dass beide ursprünglich getrennt waren. So wurden sie
einander entgegengesetzt von Diodoros in seinem Epigramm an
Drusus und in dem anonymen Epigramm der Anthol. Pal.
XU. 160):
Auch der Lexikograph Pausanias bekundet sein Wissen
um die ursprüngliche Verschiedenheit beider nach Eustathios
zu Homer B 828: Παυσανίας δὲ φησιν, ὅτι τὴν ᾿“ἰδράστειαν
ἑτέραν ὑποτίϑενταί τινες τῆς Νεμέσεως, οἱ δὲ τὴν αὐτὴν τῇ Ne
μέσει. Ähnlich Harpokration und Suidas v. ᾿δράστεια" οἱ μὲν
αὐτὴν λέγουσι τῇ Νεμέσει --- ἔνιοι μέντοι ὡς διαφέρουσαν
συγκαταλέγουσιν αὐτὴν τῇ Νεμέσει.
Aus praktischen Gründen, um Wiederholungen und Voraus-
setzungen möglichst zu vermeiden, bringe ich erst an dieser
Stelle die Etymologie des Namens.”)
Am verbreitetsten war im Altertum die Ableitung des
Namens von (anp)dıdearar und von dem Heldennamen Adrastos-
Letztere scheint deshalb die allein richtige zu sein, weil sie
mit der Geschichte der Göttin Adrasteia in engem Zusammen-
hange steht.
Der Überlieferung nach kommen zwei Helden namens
Adrastos in Betracht, der Phryger und der Argiver. Die ältesten
Nachrichten weisen auf ersteren hin. Nach Antimachos und
Kallisthenes (siehe oben), hat ihr derselbe den ersten Altar
Ὁ Vgl. S. 48 und 39.
2) Zu übergehen ist: die zuletzt durch Walz de Nemesi Graec. S.12 f. und
in Paulys R. E. V 5. 530 vertretene Ansicht, dass das Wort ᾿“δράστεια
eine griechische Umbildung des ägyptischen Namens Athyr, Athor oder Athra
sei. Vgl. die Litteratur bei Walz ἃ. ἃ. Ὁ. Ob der Name Adrasteia in einen
Zusammenhange steht mit dem asiatischen Sonnengott Adar, wie Pervanoglu
Archeogr. Triest. V 1878/79 S. 149 behauptet, vermag ich nicht zu beurteilen.
Unbegründet ist es, dass sie ursprünglich Sonnengöttin und ihr Attribut der
Hund war. Sollte sich auch erweisen, dass die Namen Adar, Adrastos,
Adrasteia, Adranos (vgl. Marquardt Cyzicus S. 108) und Hadria von dem-
selben Stanım abzuleiten sind, so hat das auf das Wesen der Adrasteia
keinen Einfluss; denn ihr Name hat lediglich lokale Bedentung: sie ist die
Göttin, welche in der nach Adrastos benannten Stadt Adrasteia verehrt wird.
gebaut und ihr dadurch ihren Namen gegeben.!) Auch der Name
der Stadt und Landschaft Adrasteia wird, wie wir sahen, auf
diesen Heros zurückgeführt.) Allerdings dürfte man es auffällig
finden. dass in diesem Falle eine Gottheit und eine Stadt nach
einem Lokalheros benannt ist,’) während sonst das Gegenteil
einzutreten pflegt. Aber die Bedenken verschwinden, sobald
man sich vergegenwärtigt, dass Adrastos ursprünglich ein
güttliches \Wesen war und erst in späterer Zeit zu einem Heros
herabsank. Hierfür spricht seine Verflechtung in den Mythos
von Attis, den wir in historisierender Umbildung in der Erzäh-
lung Herodots (I 34) von Adrastos und Atys, dem Sohne des
Kroisos, lesen.*)
Für die Annalıme, Adrasteia sei nach Adrastos benannt,?)
spricht die adjektivische Form ihres Namens, die bereits er-
kannten Demetrios von Skepsis und nach Eustathios treffender
Bemerkung zu Homer B 828: xai τὴν μὲν Νέμεσιν ὡς εἰς κύριον
τιϑέασιν ὕνομα, τὴν δὲ Adgaureıav ὡς εἰς ἐπίϑετον καὶ βούλον-
ται εἶναι ἀδράστειαν τὴν οἰχονομη σαμένην παραδύξως τὰ κατὰ
τὸν τοιοῦτον "“ίδραστον alle diejenigen, welche das Wort
Adrasteia mit Adrastos in Zusammenhang bringen. Die Adjek-
tivform ”Adgaoteıoy von Adrastos ist schon für die ältere Zeit
bezengt durch Pindaros, Nem. X 51: "Adeaoreiy νόμῳ ; die Fe-
mininform hierzu ’Adgaorsıa kennt Pausanias, welcher II 15, 3
von einer πηγὴ “δράστεια δ) spricht.
ἢ Allerdings ist nicht besonders hervorgehoben, dass der Phryger
und nicht der Argiver Adrastos gemeint ist. Doch ist dies selbstverständ-
lich, wenn von einer That in Phrygien die Rede ist und ein Adrastos an dem
genannten Ort einer bekannten Sage nach geherrscht hat.
N) Charax und Diogenes von Kyzikos a. a. O. leiteten dagegen den
\amen der Stadt Adrasteia von dem der (töttin ab.
5. Dass Adrastos nach Adrasteia benannt ist, nehmen deshalb an Völ-
cker Rhein. Mus. I (1832) 5. 210 und Zoega Abhdl. S. 70.
ἡ Vgl. Ed. Meyer Geschichte des Altertums I. S. 308.
ὃ Vgl. Höck Kreta I S. 193. „Die Benennung Adrasteia ist nur Ab-
straktion von dem Gebiete oder dem Namen des Königs.“ Gegen diese Ab-
lkitung spricht sich aus Zoega a. a. O.
8) Dass hierbei nicht von dem Phryger, sondern von dem Argiver
Adrastos die Rede ist, ist für die Formbildung gleichgültig. Zu erwarten
wäre allerdings im Femininum langes « und vorgerückter Accent, wie Pott
in Kuhns Zeitschr. f. vgl. Sprachforsch. V 5. 271 richtig hervorhebt. Doch
erinnert derselbe Gelehrte zutreffend S. 279 an Εὐπολέμεια neben Evrnolsuos
und Ἱπποδάμεια neben Innodauos.
6*
δά
Selbstredend ist als Hauptwort weder Artemis noch Ne
mesis zu setzen, sondern der Name derjenigen Göttin, mi
welcher Adrasteia ursprünglich identisch war. Somit ergieb
sich, dass in Adrasteia die Kybele zu erkennen ist, wie sie i
der Stadt des Adrastos, in Adrasteia, und in deren Umgegen
Verehrung fand und mit dieser lokalen Färbung nicht nur Be
rühmtheit erlangte, sondern sich auch zu einer eigentümliche
Gottheit ausbildete, die schliesslich durch ihr Wesen kan
noch an ihren Ursprung erinnerte. Eine \Wesensverwandtschas
der Adrasteia und des Adrastos ist unter diesen Umständ«
anzunehmen nicht notwendig und auch noch nicht erwiesem
Die Nachrichten, welche den argivischen Adrastos nm
Adrasteia in Zusammenhang bringen, haben zur Voraussetzum
dass der phrygische und der argivische Held des Name:
Adrastos verschiedene Personen seien. Sie stammen. soweit sj
uns erhalten sind, aus nachchristlicher Zeit und tragen dei
unverkennbaren Stempel des Gemachten an sich.
Zenobios überliefert I 30: ᾿δράστεια Νέμεσις" ἀπὸ Adga-
ἢ Man müsste sich denn mit Baumeisters Gründen hierfür begnügen
der in Adrastos den Stellvertreter des Fatums sieht, dem Atys nicht entgehen
konnte. Unverständlich sind mir die Worte dieses Gelehrten ὃ. 14: Duple:
bellum Thebanum eo duce gestum ostendit Adrastum clade prinmun affectun
et exstinctum (nam ipsum mortem effugisse poetae finxerunt, ut fidei carmi
num suorum consulerent), deinde quasi renatum et forti manu sortem The
banis destinatam regentem; in quo si quis mecum vestigium propriae natura
Nemesios superesse putet, laudo, non extorqueo. Ebenso hat der Mythos vo:
Opheltes nichts zu thun mit Adrasteia, wenn Opheltes auch an der Quell
seinen Tod fand, die nach Adrastos πηγὴ .Adoxorsı« benannt ist. Ophelte
zu Ehren wurden die Nemeischen Spiele eingesetzt. Den Namen Nemea miss
braucht nun Baumeister in geradezu abenteuerlicher Weise, um Opheltes mi
Nemesis in Verbindung zu bringen, indem er Anm. 19 die Frage aufstellt
ob nicht der Name mit Nemesis in irgend einem Zusammenhange stehe
ebenso neuerdings Pervanoglu a. a. Ὁ. S. 148. Nicht unerwähnt kann icl
lassen, dass Baumeister daselbst auch in der Ableitung des Namens Nemesi:
von γέμειν „weiden“ den Grund für die Entstehung der Sage sieht, das:
Adrasteia die Amme des Zeus war. Dass Nemesis und Adrasteia ursprüng:
lich verschiedene Gottheiten waren, stellt er Anm. 19 ausdrücklich in Abrede
Kein Wunder, wenn er in dem Lexikographen Pausanias den Urheber diese:
Gedankens sieht.
85
στου" τάττεται δὲ ἐπὶ τῶν πρότερον μὲν εὐδαεμονησάντων, ὕστερον
δὲ δυστυχγσαντων.1)
Ἐτεοκλῆς γὰρ καὶ Πολυνείκης μετὰ τὴν ἀπώλειαν τοῦ ἰδίου
πατρὺς Οἰδίποδος τὴν βασιλείαν Θηβῶν παραλαβόντες περὶ ταύ-
τῆς συντίϑενται πρὸς ἀλλήλους, καὶ αὐτοῖς δοχεῖ τὸν ἕτερον
παρ᾽ ἐνιαυτὸν ἄρχειν καὶ οὕτως κατ᾽ ἔτος τὴν βασιλείαν ἀμεί-
ϑεσϑαι. ἄρξαντος οὖν Ἐτεοκλέους καὶ μὴ βουλομένου τῷ ἀδελ-
φῷ τὴν βασιλείαν παραδοῦναι μετὰ τὴν τοῦ χρόνου παρέλευσιν,
Πολυνείχες ἐφυγαδεύϑη. καὶ πρὸς ᾿Δργος ἀφικόμενος τοῖς τοῦ
δράστου βασιλείοις προσεπέλασε τύχτωρ, καὶ προστυχὼν ἐκεῖσε
ἰῷ Τυδεῖ φεύγοντι ἐχ Καλυδῶνος δι᾽ ὃν εἰργάσατο φόνον, συνάπ-
ru μάχην. γενομένγς δὲ βοῆς ᾿“ἴδραστος ἐπιφανεὶς τούτους δὲ-
ἔλυσε. χαὶ λογίου τινὸς ἀναμνησϑεὶς λέγοντος αὐτῷ, κάπρῳ καὶ
λέοντε τὰς ϑυγατέρας συζεῦξαι. ἀμφοτέρους εἵλετο νυμφίους"
εἶχον γὰρ ἐπὶ τῶν ἀσπίδων ὁ μὲν προτομὴν λέοντος, ὃ δὲ κάπρου.
ὑπέσχετο οὖν καὶ ἀμφοτέρους εἰς τὰς ἰδίας ἀποχαταστῇσαι πα-
τρίδας. καὶ πρῶτον ἐπὶ Θήβας στρατεύει. ἔνθα τῶν ἀρίστων
“ργείων πεσόντων μόνος διέφυγεν ᾿άδραστος. τοὺς δὲ νεχροὺς
αὐτῶν ἀτάφους τῶν Θηβαίων ῥδιψάντων καὶ μὴ διδόντων ταφῇ,
οἱ τῶν ἀποθανόντων παῖδες πρὸς τὸν τοῦ Ἑλέου καταφυγόντες
δωμὸν τοὺς γεχροὺς ἐξήτουν. ᾿οἰϑηναίων δὲ στρατευσάντων οἵ
ἡεχροὶ δίδονται. ὅτε χαὶ Εὐαδνη ἡ τοῦ Καπανέως γυνὴ ἑαυτὴν
Π πυρᾷ βαλοῦσα τῷ τοῦ ἀνδρὸς συγκατεχαύϑη νεχρῷ. μετὰ
δὲ χρόνους οἱ τῶν ἀπολομένων ᾿Αργείων παῖδες ἐπὶ Θήβας ἐστρα-
τεύσαντο. τὸν τῶν πατέρων ϑάνατον βουλόμενοι τιμωρήσασϑαι.
Τειρεσίου δὲ τοῦ μάντεως ϑεσπίσαντος Θηβαίοις τὴν νίκην ἐπ᾽
Apzeioız κεῖσϑαι, δρασμὸν Errevonoav’ καὶ στέλλουσι μὲν πρέσ-
ϑεις πρὸς ᾿Αργείους, αὐτοὶ δὲ νυχτὸς τὴν πόλιν καταλιπόντες
{4ιτγάδες ᾧχοντο. εἰσίασιν οὖν εἰς τὴν πόλιν ’Agysloı, καὶ τὰ
ταύτης τείχη καϑελόντες τὴν λείαν συνήϑροισαν. ὅϑεν 7 παροι-
μέα προήχϑη λέγεσθαι ἐπὶ τῶν ἄδικα διαπραττομένων καὶ τὴν
δίχην μὴ ἐχφρευγόνεων. Hiernach kann diese Etymologie nicht
älter sein als die Vorstellung, dass Adrasteia, der Nemesis
gleichgesetzt, Feindin der Glücklichen ist, mithin nicht in die
----------...-»......------
ı) Dieselbe Fabel giebt in sehr verkürzter Form auch Suidas v. "4doa-
orsıa Δέμεσις᾽ . . . ᾿Αδράστεια οὖν Νεμέσις, ἀπὸ ᾿Αδράστου, ἐπὶ τῶν πρότερον
μὲν εὐδαιμονησάντων, ὕστερον δὲ δυστυχησάντων. Τῶν γὰρ ἀπογόνων Θη-
βΔκέρις ἐπιστρατευσάντων μόνος Αἰγιαλεὺς ἀπώλειο ᾿Αδράστου παῖς. Zemobios
hat den Apollodoros III 6 ff. benützt, der jedoch die Beziehung auf Adre-
steia-Nemesis nicht kennt.
klassische Zeit hinaufreichen. Ausserdem ist sie rein äusser-
lich und zufällig: warum soll denn die Göttin gerade nur von
diesem einen Opfer ihrer Rache ihren Namen erhalten haben?
Die hier erzählte Adrastosfabel selbst aber enthält merk würdiger
Weise keine Begründung für die an die Spitze des (ranzen ge-
stellte Behauptung, Adrasteia sei die Feindin der Glücklichen;
die Göttin wird nicht einmal erwähnt. Der Mythos soll, was
am Schlusse deutlich gesagt ist, ein Beispiel für das Sprich-
wort sein, dass sich jede Schuld auf Erden rächt. Vielleicht
schwebte Zenobios die Sage in der Form vor, wie wir sie bei
Harpokration v. "Adgaoreıav lesen: οὗ μὲν τὴν αὐτὴν λέγουσι
τῇ Νεμέσει, λαβεῖν τε τοὔνομα ἀπὸ ᾿αδράστου τοῦ Ταλαοῦ ἢ) νεμε:-
σηϑέντος ἐφ᾽ οἷς τῶν Θηβαίων κατηλαζονεύσατο, εἶτα ἔχ τινῶν
μαντειῶν ἱδρυσαμένου ἱερὸν Νεμέσεως, ὃ προσαγορευϑῆναι μετὰ
ταῦτα ᾿“δραστείας, ὡς ᾿αἰντίμαχος ἐν τούτοις δηλοῖ" ἐστι δὲ τις
Νέμεσις --- καλεῖται. Ἷ
Auch diese Form der Sage stammt nicht aus der ältesten
Zeit: ihr muss die völlige Gleichstellung der Adrasteia und
Nemesis als Strafgöttinnen und die Verwechslung des MytloS
von Adrastos dem Phryger und Adrastos dem Argiver voraus“
gegangen sein.
Nach einer dritten Deutung endlich verdankt die Göti®
dem Argiver Adrastos ihren Namen, weil die Griechen dariz,
dass Adrastos selbst glücklich gerettet wurde, während se# I
ἢ Citiert ist nach Dindorfs Ausgabe. Die Epitome überliefert: Auer «αἱ
τοὔνομα παρὰ ᾿Ἰδράστου τινὸς βασιλέως, ἡ ἀπὸ ᾿δράστου τοῦ παλαιοῦ γνεμεσαα
ϑέντος ἐφ᾽ οἷς τῶν Θηβαίων χατηλαζονεύσατο ἰδουσκμένω» ἱερὸν Μεμέσεως,
μετὰ ταῦτα προσηγορεύϑη ᾿Αδραστείακς. So auch einige Handschriften dT—
vollständigen Werkes von untergeordneterer Bedeutung wie D und E be
Bekker. Leider ist nach Dindorf nicht ersichtlich, was die besten Handschrif 2
ten bieten, die allerdings auch mit Interpolationen stark durchsetzt sind
Doch zeigt die Berufung auf Antimachos, die alle Handschriften haben, dass
Harpokration die Mythen beider Helden Namens Adrastos kritiklos vermischt.
Ihm entging es, dass die Sage, der Argiver Adrastos habe, um Adrasteia für”
sein Prahlen im Zuge der Sieben zu versöhnen, dieser Göttin in Klein-Asien -
ein Heiligtum gegründet, zum mindesten sehr unwahrscheinlich ist. — Auf“
dieselbe Quelle geht zurück Manuel Moschopulos περὶ σχεδῶν p. 45 (ed. Stepha-
nus): ΜΝέμεσις, ἡ δίχη. n καὶ ᾿Αδραστιεία λέγεται, ἀπὸ ᾿Αδράστου τινὸς βασι-
λέως ἱδρυσαμένου ἱερὸν Νεμέσεως" ὃ προσηγορεύϑη ὕστερον ᾿Αδραστείας.
ἢ Vgl. S. 26.
87
Sohn in jugendlichem Alter fiel, ein Walten der Nemesis sahen
und deshalb dieser Göttin sofort einen Tempel bauten und sie
selbst nach Adrastos benannten. Vgl. Pausanias bei Eusta-
thios zu Homer B 828: Παυσανίας δὲ φησιν, ὅτι τὴν ᾿εἰδρα-
σιειαν ἑτέραν τῆς Νεμέσεως ὑποτίϑενταί τινες, οἱ δὲ τὴν αὐτὴν
ın Νεμέσει ἀπὸ ᾿᾿δράστου, ὅτε μόνος τῶν ἑπτὰ σωϑεὶς μόνος
πάλιν τὸν υἱὸν ἀπέραλεν Ev τοῖς Ἐπιχόνοις. Einer andern, aus-
führlicheren Quelle folgend, berichtet Eustathios a. a. O. τὴν
T μὲν Νέμεσιν. ὡς εἰς κύριον τιϑέασιν ὄνομα. τὴν δὲ Adgagteıav
ὡς εἰς ἐπέϑετον, καὶ βούλονται εἶναι ἀδράστειαν τὴν οἰχονομὴ-
σαμένην παραδόξως τὰ κατὰ τὸν τοιοῦτον "ἴδραστον, οὗ μόνου
τῶν γγεμύνων διασωϑθένιος ἐχ τοῦ Θγραϊχοῦ πολέμον ἐνεμέσησε
τὸ ϑεῖον. Καὶ γοῦν ἐν τοῖς Ἐπιγόνοις τῶν ἐν Θύραις πεσόντων
ἀρχγγῶν Jıourdng μὲν καὶ Σϑένελος καὶ οἱ λοιποὶ περιεγένοντο,
μόνος δὲ ὁ ἐξ ᾿ΑΙδράστον πέπτωκε, καὶ οὕτω κατά τι δίκαιον
ἀνισώϑη τὸ δοχοῦν ἐχεῖ ἐλλελεῖρϑαι πρὸ τῆς Νεμέσεως, καὶ
ἐχλέϑη αὕτη ἐντεῦϑεν Adgavısıa.!) Hiernach ist Adrastos nicht
einmal selbst der Stifter des Tempels der Adrasteia!
Wer also die Ableitung des Namens der Göttin Adrasteia
von Adrastos annehmen will, muss den Argiver Adrastos aus
dem Spiele lassen, wenn er denselben, wie die genannten alten
Autoren, von dem Phryger gleichen Namens trennt.?) Die Be-
nn nn .....
ἢ Vgl. hiermit Libanius narrat. IV t. 4 p. 1100 R.: ᾿Εχνενιχηχότες ol
Θι βκῖοι τοὺς 71ολυνείχην καταγαγόντας οὐδὲ ϑάπτειν οὐδ᾽ ὅλως τοὺς πεσόντας
ἐπέτρεπον". ἦχον οὖν αἱ τούτων γυναῖχες ᾿Ιϑήναζε χα ἱχετεύσασαι κινοῦσι
μὲν ὑπὲρ τῶν νεχρῶν» τὸν Θησέκ. κρατηϑέντων δὲ τῶν Θηβαίων καὶ χαιομέγων
τῶν γεχρῶν Εὐάδνην τὴν Καπωέως γυναῖχα, ὡς λόγος, κοινωνῆσαι τῷ ἀνϑρὶ
τῆς πυρᾶς. τούτων οἱ παῖδες πατράσι τιμωροῦνται χαὶ ἐπελθόντες αἱροῦσι Θήβας.
„zeit δὲ ὁ παῖς ᾿δράστου zu) ἀναιρεῖται μόνος. τοῦ δὲ ἄρα ὃ πατὴρ μόνος
τῶν ἑπτὰ λοχαγῶν ἀπεσώϑη. ἔδοξε δὴ τοῦ δαιμονίου νεμεσήσαντος τοῦτο τῇϑε
γενέσθαι, χὰ αὐτίχα οἱ Ἕλληνες ἱερῷ τιμῶσι τὴν Νέμεσιν, προσειπόντες ᾿Αδρά-
στειιι» τὴν ϑεῦν.
?) Dass der phrygische und der argivische Adrastos eine Person
waren, hat Baumeister nachgewiesen in seiner Abhandlung De Atye et
Adrasto Leipzig 1860. Wahrscheinlich ist der Adrastoskult — Adrastos war
ja ursprünglich ein Gott — von Klein-Asien nach Griechenland übertragen
worden und zwar schon in sehr früher Zeit, da bereits Homer beide Helden
kennt. Für Asien als die Heimat des Adrastos sprechen die alten Städte-
namen Adrasteia (am Aisepos und bei Kyzikos) und die Thatsache, dass Klein-
Asien die Wiege des Adrasteiakultes war. Dem gegenüber wird in Griechen-
land nur eine πηγὴ "Adgaoısıa bei Nemea genannt von Pausanias II 15, 3.
88
ziehungen des argivischen Helden zur Göttin haben ihren
Grund in der alten Überlieferung, dass ein Adrastos die
Göttin zuerst verehrt habe. Natürlich dachte der Grieche der
späteren Zeit aus Unkenntnis oder Lokalpatriotismus nur an
den griechischen Heros und suchte sich aus dessen Leben Züge
aus, welche eine Benennung der Adrasteia nach ihm wahr-
scheinlich machen könnten.
Nunmehr vereinfacht sich die oft aufgeworfene Frage, ob
der Name Adrastos, mithin auch Adrasteia, aus griechischen
Elementen gebildet sei, insofern bedeutend, als wir jetzt nur
noch mit dem phrygischen Heros zu rechnen haben. Von rein
sprachlichem Standpunkte aus wäre eine griechische Etymologie
des Wortes Adrastos und Adrasteia nicht ausgeschlossen. Mit
ἁδρός gross, völlig, reich, ἀδροσύνῃ Fülle der Ähren, ἀδροχῶρος
fruchtbares Land bewohnend, bringt Welcker in Schwenks
Andeutungen S. 106 den Namen Adrasteia in Verbindung; ähnlich
Gerhard Prodromos S. 62, so dass also Adrasteia „als Göttin
irdischen Segens entschieden“ wäre.!) Sprachlich nicht zurück-
zuweisen ist die Ableitung des Namens Adrastos von (ἀπο)δι-
decvaı; hiernach wäre also Adrastos der Held, der das Fliehen
nicht gelernt hat oder der unentfliehbare Held, und Adrasteia
die unentrinnbare Göttin. |
Aber die Thatsache, dass Adrastos in die sicher ebenso
alte, wie nicht griechische Sage von Atys oder Attis nach
alter Überlieferung verflochten ist, lässt es auch als möglich
erscheinen, den Namen Adrastos, mithin auch den hiervon ge-
bildeten Adrasteia, als ungriechische Bildung anzusehen. Dies
behaupteten schon, auch ohne obige Begründung anzuführen,
Preller Griechische Mythol.? I S. 340, Schömann zu Hesiod
theog. 223, Tournier a. a. Ὁ. S. 100, Roscher, Lexikon S, 78.2)
Während die Ableitung von dem Namen Adrastos den
Griechen schon in alter Zeit geläufig war und vielleicht seit
dem ersten Bekanntwerden der Adrasteia in Griechenland im
Volksbewusstsein festen Fuss gefasst hatte, begegnet uns die
ἢ Gegen diese Etymologie erklärten sich bereits Bähr im Excurs zu
Herodotos I 35 Vol. I S. 835 und Marquardt Cyzikus S. 106.
?) Roschers Vermutung (Lexik. S. 78), dass der Name Adrasteia viel-
leicht die Übersetzung eines fremdländischen Namens sei, wie Alexandros die
des Namens Paris und Xanthos die des Namens Skamandrds, ist unsicher,
89
Etymologie ven (ἀπο)διε δράναι olıne Bezug auf Adrastos erst
im dritten vorchristlichen Jahrhundert. Sie findet sich zuerst
bei Chrysippos in Plutarchos Schrift de Stoic. repugn. p. 10, 56.
Ferner bei Plutarchos frg. 15, 1 (Dübner) der Schrift & r τῶν
μελλόντων πρόγνωσις ὠφέλιμος, das vermutlich auch auf Chry-
sippos zurückgeht; bei Kornutos theol. Graec. comp. 13;
Areios Didymos Doxogr. Graec. rec. Diels S. 465, 2 frg. 30;
in der Pseudo-Aristotelischen Schrift περὶ κόσμου 7: ᾿Αδράστειαν
ἐὲ ἀναπύδραστον αἰτίαν οὖσαν κατὰ φύσιν; bei dem Lexikographen
Pausanias nach Eustathios zu Homer B 828: βέλτιον δέ, grou,
απὸ τοῦ μηδὲν αὐτὴν ἀποδιδράσκειν; bei Clemens Strom. VII 3, 14:
avız ποῦ καὶ ᾿αδράστεια, καϑ᾽ ἦν οὐχ ἔστι διαδρᾶναι τὸν ϑεὸν;
bei Hermias zu Plato Phaedr. p. 148; endlich bei Hesychios v.
"Aögasria‘ καὶ Νέμεσις, ἣν οὐχ ἄν τις ἀποδράσειεν und Suidas v.
“Πονυσίων σχωμάτων" . . .. ϑεοῖ ὅπιν οὐκ αλέγων οὐδὲ κατε-
πιγχὼς ᾿α΄δράστειαν ἄφυχτον.
Es erhebt sich nun die Frage: entspricht diese Etymolo-
gie, die sprachlich möglich 180,1) dem Wesen der Göttin?
Von wesentlicher Bedeutung ist es hierbei, dass diese
Etymologie verhältnismässig jung ist, soweit die Überlieferung
ein Urteil gestattet, zuerst von einem Stoiker aufgestellt
wurde und sehr lange fast ausschliessliches Eigentum der zünt-
tigen Philosophie blieb, ehe sie im Volksglauben Wurzeln
fasste. Denken wir daran, wie farblos Adrasteia bei denselben
Philosophen geschildert ist, welche sie völlig mit den Schick-
salsmächten Ananke, Pepromene und Heimarmene identificierten,
wie wenig diese abstrakte Vorstellung zu dem ältesten Kult
dieser Göttin und ihrer ältesten Gestalt passt,?) so liegt die
Vermutung nahe, dass jene Etymologie nur ein Produkt
philosophischer Spekulation war,?) dazu geschaffen, die Zahl der
ἡ Vgl. den ausführlichen Artikel hierüber von Pott a. a. O. S. 270 ff.
Ὦ Vgl. Walz in Paulys R. Εἰ. V S. 530.
8. Auch Pott, der a. a. O. die Ableitung von ἀποδιδράναι verteidigt,
unter der Voraussetzung, „man habe seit Aufkommen dieses Namens damit
zuerst, wie von späterer Zeit unzweifelhaft, die Vorstellung einer höheren
Gerechtigkeit verbunden, der, früh oder spät, niemand sich zu entziehen ver-
mag,“ weist die Verbindung der Adrasteia mit den Schicksalsmächten „einer
tieferen, philosophischen Spekulation“ zu und lässt es dahingestellt, ob dies
nicht „durch spätere Deutung oder Missdeutung“ geschehen sei,
90
gestaltlosen Gottheiten in der Stoischen Theologie zu vermehren
Aus diesem Grunde scheint es auch wahrscheinlich, dass diest
eigentümliche, ursprünglich nur den .Stoikern und allen deı
Philosophen, die bei ihnen in die Schule gingen, angehörigı
Vorstellung von dieser kosmischen Bedeutung der Adrastei:
nur eine weitere Ausspinnung des Gedankens war, dass sie di
Unentrinnbare sei. Man denke nicht, dass diese Etymologä
beeinflusst sei von der Verschmelzung oder auch nur dem Vem
gleich der Nemesis und Adrasteia. Gerade bei den älteste
Autoren, bei denen sich Äusserungen über diese kosmische B -
deutung der Adrasteia finden, bietet sich kein Anhalt für AM
Vermutung, dass ihnen bei Bildung dieser Etymologie der α-
danke an eine Wesensverwandtschaft beider Göttinen vorgeschwe=
habe. Die Vorstellung von der Unentrinnbarkeit beider bewe
sich ja auch auf ganz verschiedenen Gebieten: Nemesis 7
unentrinnbar, weil ihr kein Frevler entgeht; Adrasteia dagege
ist, gleichgestellt der Ananke, Heimarmene, Pepromene un
Atropos, als Schicksalsmacht allgegenwärtig. Erst die später:
Zeit gleicht auch diese Verschiedenheit in dem \Vesen beide:
Gottheiten aus.
Eine dritte Etymologie, die gewiss auch aus der Stoi
schen Schule stammt, bringt den Namen in Zusammenhang mi
ὁρᾶν. Vgl. Kornutos a. a. O.') Dieselbe findet Billigung be
Welcker in Schwencks Andeutungen.?) Doch ist sie, obwol
lautlich möglich, doch so allgemein und so wenig das Wese
der Adrasteia bezeichnend, dass sie kaum eine Beachtun
verdient.’)
1) Siehe 5. 73. Ihn schreibt aus der Scholiast zu Plato de rep. p. 45
᾿Αδράστεια, ὅτι πὲρ οὐκ ὧν τις αὐτὴν ἀποϑράσειεν, ἢ ὅτι ἀειδράστιειά τις οἷ,
ἐστι», ὡς ἀεὶ δρῶσα τὰ zu ἑκυτήν, ἡ ὡς πολυϑράσιτεια (πολλὰ γὰρ δρᾷ) τοῦ ag
πλῆϑος δηλοῦντος ὡς ἐπὶ τὴς ἀξύλου ὕλης.
2) S. 58 „Der Name kommt von Jo«», thun, mit vurgesetzten verstä
kenden « und bedeutet mithin die Thatkraft, die Ausführung, weshalb
auch als ein Beiwort der strafenden Nemesis ward.“
3) Creuzers Vermutung (Symb. II S. 503), Adrasteia sei eine Kra
„welche die Ratschläge der Menschen rückgängig [gleichsam infecta, irrit
oder vergeblich macht,“ hat bereits Pott a. a. Ὁ. S. 273 zurückgewiese
Sie beruht auf der Variante Ἴτη statt Ἴδη, die nach Plutarchos sympos. III
p. 681 Wyttenb. ausser der Adrasteia als Amme des Zeus genannt wird.
91
Der älteste Kult der Adrasteia war, wie wir sahen, der
vun Adrastos gegründete am Aiseposflusse. Als Zweigstätte
hiervon ist wohl das Heiligtum dieser Göttin bei Kyzikos an-
zusehen (Strabo XIII 588 C περὶ Κύξικον ἔστιν "Adgaorelag
iegor), nach welchem das daselbst befindliche Gebirge den
\amen ρος ᾿αἰδραστείας erhalten haben dürfte, dessen Strabo
XH 575 C Erwähnung thut. Auch in Athen fand derselbe
wahrscheinlich schon vor dem peloponnesischen Kriege Eingang,
wie man aus einer Inschrift, C. I. A. 273, schliessen kann.
Auf Volksbefehl wurde nämlich nach dem Frieden von Ol. 89, 3
das aus den Tempeln der Athene und anderer Gottheiten zur
Kriegführung entliehene Geld wieder zurückgezahlt und ein
Verzeichnis über die Schulden angefertigt. Dies wurde auf
der Akropolis gefunden. Unter andern Göttern ist nun in
demselben auch eine Gottheit genannt, von deren Namen nur
die letzten Buchstaben TEILS erhalten sind. Doch passt
diese Endung, wie schon Böckh richtig bemerkte, nur für
Adrasteia. Ein zweites Heiligtum in Griechenland hatte sie
in Kirrha, wie Pausanias X 37, 8 berichtet: &tireıov Jeigov
ἔστιν καὶ Kioga . .. rn δὲ Adgaoreıa ἵδρυται μὲν ἐν τῷ αὐτῷ
σφισι. μεγέϑει δὲ τῶν ἄλλων ἀποδέουσα ἀγαλμάτων ἐστίν.
Ihren Kult in Andros zusammen mit Nemesis bezeugt die
Inschrift in den Mitt. d. deutsch. arch. Instit. I (1876) S. 243.
Nach Puchsteins sehr ansprechender Vermutung (Sitzungs-
Ber. d. K. Preuss. Akad. d. W. 1889 S. 330 ff.) ist die auf
der Südseite des Pergamenischen Altars zwischen der auf dem
Löwen reitenden Kybele und zwei wohl mit Recht Kabiren ge-
nannten männlichen Figuren in den Kampf eilende weibliche
Figur Adrasteia.!) Somit wäre ihr Kult auch für Pergamon
nachgewiesen.
Unsicher ist ihr Kult in Dacien nach der am Anfang
des Kapitels genannten schwer lesbaren Inschrift C. 1. L.
III 944.
ἢ Vgl. das Nähere unter den Denkmälern der Adrasteia.
Il. Denkmäler der Nemesis.
1. Denkmäler ohne Allegorie.
„Bei der Nemesis ist die Aphroditen-ähnliche Darstellung
alter Zeit von der allegorischen Figur der spätern Sinnbildnerei
zu scheiden,“ sagt O. Müller in seinem Handbuch der Archä-
ologie? S. 644 ἃ 398 und hat sich hierdurch das Verdienst er-
worben, zuerst mit Klarheit und Entschiedenlieit die Nemesis-
Denkmäler historisch geordnet zu haben. Indem ich auf meine
Auseinandersetzungen im zweiten Kapitel des ersten Teils ver-
weise, gehe ich noch einen Schritt weiter und behaupte, dass
das einzige Aphroditenartige Nemesisbild, von dem wir Kunde
haben, das Rhamnusische, unter ganz besondern Umständen
entstanden ist, und dass es kaum wahrscheinlich ist, dass das-
selbe als ein Vertreter einer ganzen Klasse von Denkmälern
anzusehen ist.) |
Nachdem bereits von der Bedeutung dieses eigenartigen
Monuments und von der Ursache seiner Aufstellung gesprochen
ist, bleibt zunächst die Frage zu behandeln, wer der Künstler
war, der es schuf. Die Nachrichten der Alten gehen hierüber
auseinander: die einen nennen Pheidias, die andeım seinen
Schüler Agorakritos, noch andere nelımen eine vermittelnde
Stellung ein und lassen die Statue den Pheidias schaffen und
dem Agorakritos widmen. Dass diese Verschiedenheit in der
Überlieferung auf einen Gegensatz zwischen Antigonos von
Karystos und Polemon zurückgeht, erkannte zuerst richtig
U. von Wilamowitz-Möllendorff (Philol. Unters. IV. 8. 10 ff.).
Zenobios nenne nämlich V, 82 (Schneidewin-Leutsch) so-
wohl den Agorakritos als den Pheidias als Künstler: Pawov-
σία Νέμεσις" Ἔν Pauvovvrı Νεμέσεως ἵδρυται ἄγαλμα δεκάπηχι..
Ὁ Vgl. auch 85. 25 Anm. 4.
93
ὑλόλεϑον, ἔργον Φειδίου, ἔχει δὲ Ev τῇ χειρὶ μγλέας κλάδον. ἐξ
οὗ {γσιν ᾿αἰντίγονος ὁ Καρύστιος πτύχιόν τι μικρόν ἐξηρτῇσϑαι
τὴν ἐπιγραφὴν ἔχον „ Ayogaxgıroz Πάριος ἐποίησεν." οὐ ϑαυ-
μαστὸν δέ. καὶ ἄλλοι γὰρ πολλοὶ ἐπὶ τῶν οἰκείων ἔργων ἕτερον
ἐπιγεγράφψασιν ὄνομα. εἰκὸς οὖν καὶ τὸν Φειδίαν τῷ ᾿“γορακρί-
τῳ συγκεχωρηκέναι. ἦν γὰρ αὐτοῦ ἐρώμενος, καὶ ἄλλως ἐπτόγτο
περὶ τὰ παιδικά.) Diese Stelle Zenobios ist kein Sprichwort,
sondern eine alte Interpolation, da Hesychios den Anfang derselben
dis xAador v. 'Paurovaeia Νέμεσις abgeschrieben hat. Sie be-
zeichnet ausserdem deutlich den Antigonos als Vertreter der
Ansicht, dass die Statue dem Agorakritos zuzuschreiben sei.
Die andere Anschauung steht bei Pausanias I 33, 3 und 7,°)
und da Pausanias öfters dem Polemon folgt, Polemon aber
geren Antigonos polemisiert, so ist die Vermutung von Wila-
mowitz berechtigt. dass der Grammatiker, auf welchen die
Glosse 'Paurovoia Νέμεσις bei Zenobios zurückgeht, den Pole-
mon und durch diesen den Antigonos benutzt hat.
Antigonos Ansicht schliessen sich an Varro, den benützt
hat Plinius, nat. hist. XXXVI, 17.°)
Dem Polemon folgen: Pausanias a. a. OÖ. Pomponius Mela
II 46: Rhamnus parva, inlustris tamen, quod in ea fanum et
Amphiarai et Phidiaca Nemesis. Ihn schrieb ab Solinus VII, 26:
Ramne quoque, in qua Amphiarai fanum et Phidiacae signum
Dianae.*) Hesychios v. ἱΡαμνυυσία Νέμεσις"
Die vermittelnde Ansicht, dass Pheidias die Statue ge-
macht und dem Agorakritos gewidmet habe, ist vertreten durch:
den Grammatiker bei Zenobios a. a. Ὁ. Photios, Suidas v.
Ῥαμνουσία Νέμεσις. Mantissa in Paroemiogr. Graec. II, 76:
avır πρῶτον ἀφίδρυτο Ev ᾿φροδίτης σχήματι, διὸ καὶ κλάδον
εἶχε μηλέας" --- τὸ δὲ ἄγαλμα Φειδίας ἐποίησεν, οὗ μὲν (Phot.
1 Dieselben Worte finden sich in einem Codex Bodleianus in
Gaisfords Paroemiogr. Graeci n. 819 mit folgenden Abweichungen: Für dex«-
πηχυ hat dieser Codex &vdexannyv, für ἐξηρτῆσϑαι ἀπηρτῆσϑαι. Der Schluss
von χαὶ ἄλλως an fehlt.
2 Siehe S. 7.
8) Dies geht aus dem Schluss dieser 5. 6 eitierten Stelle hervor. Vgl.
auch Furtwängler im Jahrb. f. cl. Philol. Suppl. Bd. IX (1877/78) 8. 71.
4) Damit kann natürlich nur die ‚Phidiaca Nemesis‘ des Pomponius ge-
meint sein. Vgl. auch v. Wilamowitz-Möllendorff a. a. O. 8. 11 Anm. 12.
92
Ill. Denkmäler der Nemesis.
1. Denkmäler ohne Allegorie.
—
„Bei der Nemesis ist die Aphroditen-ähnliche Darstellung
alter Zeit von der allegorischen Figur der spätern Sinnbildnerei
zu scheiden,“ sagt OÖ. Müller in seinem Handbuch der Archä-
ologie? S. 644 $ 398 und hat sich hierdurch das Verdienst er-
worben, zuerst mit Klarheit und Entschiedenheit die Nemesis-
Denkmäler historisch geordnet zu haben. Indem ich auf meine
Auseinandersetzungen im zweiten Kapitel des ersten Teils ver-
weise, gehe ich noch einen Schritt weiter und behanpte, dass
das einzige Aphroditenartige Nemesisbild, von dem wir Kunde
haben, das Rhamnusische, unter ganz besondern Umständen
entstanden ist, und dass es kaum wahrscheinlich ist, dass das-
selbe als ein Vertreter einer ganzen Klasse von Denkmälern
anzusehen ist.') |
Nachdem bereits von der Bedeutung dieses eigenartigen
Monuments und von der Ursache seiner Aufstellung gesprochen
ist, bleibt zunächst die Frage zu behandeln, wer der Künstler
war, der es schuf. Die Nachrichten der Alten gehen hierüber
auseinander: die einen nenuen Pheidias, die andern seinen
Schüler Agorakritos, noch andere nelımen eine vermittelnde
Stellung ein und lassen die Statue den Pheidias schaffen und
dem Agorakritos widmen. Dass diese Verschiedenheit in der
Überlieferung auf einen Gegensatz zwischen Antigonos von
Karystos und Polemon zurückgeht, erkannte zuerst richtig
U. von Wilamowitz-Möllendorff (Philol. Unters. IV. S. 10 ff.).
Zenobios nenne nämlich V, 82 (Schneidewin-Leutsch) so-
wohl den Agorakritos als den Pheidias als Künstler: "Pawov-
σία Νέμεσις" Ἐν Ραμνοῦνιι Νεμέσεως ἵδρυται Ayakıa δεκάπηχυ.,
ἢ Vgl. auch 5. 25 Anm. 4.
93
ὑλύλεϑο», ἔργον Φειδίου, ἔχει δὲ ἐν τῇ χειρὶ μηλέας κλάδον. ἐξ
οἱ {γσιν "Arılzovos ὁ Καρύστιος πεὐχιύν τι μικρύν ἐξηρτῆσθαι
τὴν ἐπιγραφὴν ἔχον „ Ayogazgıros Πάριος ἐποίησεν." οὐ ϑαυ-
μαστὸν δέ. καὶ ἄλλοι γὰρ πολλοὶ ἐπὶ τῶν οἰχείων ἔργων ἕτερον
ἐπιγεγράξξασιν ὄνομα. εἰκὸς οὖν χαὶ τὸν Φειδίαν τῷ ’Ayogaxgi-
τῳ συγκεχωρηκέναι. ἦν γὰρ αὐτοῦ ἐρώμενος, καὶ ἄλλως ἐπτόγτο
περὶ τὰ παιδικά. Diese Stelle Zenobios ist kein Sprichwort,
sondern eine alte Interpolation, da Hesychios den Anfang derselben
bis χλάδον v. 'Pauvovola Νέμεσις abgeschrieben hat. Sie be-
zeichnet ausserdem deutlich den Antigonos als Vertreter der
Ansicht, dass die Statue dem Agorakritos zuzuschreiben sei.
Die andere Anschauung steht bei Pausanias I 33, 3 und 7,°)
und da Pausanias öfters dem Polemon folgt, Polemon aber
gegen Antigonos polemisiert, so ist die Vermutung von Wila-
mowitz berechtigt, dass der Grammatiker, auf welchen die
Glosse "Paurovoia Νέμεσις bei Zenobios zurückgeht, den Pole-
mon und durch diesen den Antigonos benutzt hat.
Antigonos Ansicht schliessen sich an Varro, den benützt
hat Plinius, nat. hist. XXXVI, 17.3)
Dem Polemon folgen: Pausanias a. a. Ὁ. Pomponius Mela
II 46: Rlıamnus parva, inlustris tamen, quod in ea fanum et
Amphiarai et Phidiaca Nemesis. Ihn schrieb ab Solinus VII, 26:
Ramne quoque, in qua Amphiarai fanum et Phidiacae signum
Dianae.*) Hesychios v. Pauvovata Νέμεσις"
Die vermittelnde Ansicht, dass Pheidias die Statue ge-
macht und dem Agorakritos gewidmet habe, ist vertreten durch:
den Grammatiker bei Zenobios a. a. Ὁ. Photios, Suidas v.
Ῥαμνουσία Νέμεσις, Mantissa in Paroemiogr. Graec. II, 76:
αἷτῇ πρῶτον ἀφίδρυτο ἐν Aypgodirrs σχήματι, διὸ χαὶ κλάδον
εἶχε μηλέας" --- τὸ δὲ ἄγαλμα Φειδίας ἐποίησεν, οὗ μὲν (Phot.
ἢ Dieselben Worte finden sich in einem Codex Bodleianus in
Gaisfords Paroemiogr. Graeci n. 819 mit folgenden Abweichungen: Für dex«-
anyv hat dieser Codex ἐνδεχάπηχυ, für ἐξηρτῆσϑαι ἀπηρτῆσϑαι. Der Schluss
von χαὶ ἄλλως an fehlt.
ἢ Siehe 5. 7.
5, Dies geht aus dem Schluss dieser 8, 6 citierten Stelle hervor. Vgl.
auch Furtwängler im Jahrb. f. cl. Philol, Suppl. Bd. IX (1877/78) S. 71.
*) Damit kann natürlich nur die ‚Phidiaca Nemesis‘ des Pomponius ge-
meint sein. Vgl. auch v. Wilamowitz-Möllendorff a. a. O. 8. 11 Anm. 12.
II. Denkmäler der Nemesis.
1. Denkmäler ohne Allegorie.
„Bei der Nemesis ist die Aphroditen-ähnliche Darstellung
alter Zeit von der allegorischen Figur der spätern Sinnbildnerei
zu scheiden,“ sagt O. Müller in seinem Handbuch der Archä-
ologie? S. 644 ὃ 398 und hat sich hierdurch das Verdienst er-
worben, zuerst mit Klarheit und Entschiedenheit die Nemesis-
Denkmäler historisch geordnet zu haben. Indem ich auf meine
Auseinandersetzungen im zweiten Kapitel des ersten Teils ver-
weise, gelie ich noch einen Schritt weiter und behaupte, dass
das einzige Aphroditenartige Nemesisbild, von dem wir Kunde
haben. das Rhamnusische, unter ganz besondern Umständen
entstanden ist, und dass es kaum wahrscheinlich ist, dass das-
selbe als ein Vertreter einer ganzen Klasse von Denkmälern
anzusehen ist.!) |
Nachdem bereits von der Bedeutung dieses eigenartigen
Monuments und von der Ursache seiner Aufstellung gesprochen
ist, bleibt zunächst die Frage zu behandeln, wer der Künstler
war, der es schuf. Die Nachrichten der Alten gehen hierüber
auseinander: die einen nennen Pheidias, die andern seinen
Schüler Agorakritos, noch andere nehmen eine vermittelnde
Stellung ein und lassen die Statue den Pheidias schaffen und
dem Agorakritos widmen. Dass diese Verschiedenheit in der
Überlieferung auf einen Gegensatz zwischen Antigonos von
Karystos und Polemon zurückgeht, erkannte zuerst richtig
U. von Wilamowitz-Möllendorff (Philol. Unters. IV. S. 10 ff.).
Zenobios nenne nämlich V, 82 (Schneidewin-Lentsch) so-
wohl den Agorakritos als den Pheidias als Künstler: Pamov-
σία Νέμεσις" Ἐν 'Pauvovrrı Νεμέσεως ἵδρυται ayakua δεκάπηχυ,
Ὦ Vgl. auch 8. 25 Anm. 4.
93
ὑλύόλεϑον. ἔργον Φειδίου, ἔχει δὲ Ev τῇ χειρὶ μηλέας κλάδον. ἐξ
οὐ {φησιν ᾿αντίγονος ὁ Καρύστιος πτύχιὸν τι μικρύν ἐξγηρτῆσϑαι
τὴν ἐπιγραφὴν ἔχον „ Ayogaxeııos Πάριος ἐποίησεν." οὐ ϑαυ-
μαστὸν δέ. καὶ ἄλλοι γὰρ πολλοὶ ἐπὶ τῶν οἰχείων ἔργων ἕτερον
ἐπιγεγράφασιν ὄνομα. εἰχὸς οὖν καὶ τὸν Φειδίαν τῷ ᾿,γορακρί-
11 συγχεχωρηκέναι. ἦν γὰρ αὐτοῦ ἐρώμενος. καὶ ἄλλως ἐπτόντο
περὶ τὰ παιδικά. Diese Stelle Zenobios ist kein Sprichwort,
sondern eine alte Interpolation, da Hesychios den Anfang derselben
bis χλάδον v. 'Pauvovoia Νέμεσις abgeschrieben hat. Sie be-
zeichnet ausserdem deutlich den Antigonos als Vertreter der
Ansicht, dass die Statue dem Agorakritos zuzuschreiben sei.
Die andere Anschauung steht bei Pausanias I 33, 3 und 7.2
und da Pausanias öfters dem Polemon folgt, Polemon aber
gegen Antigonos polemisiert, so ist die Vermutung von Wila-
mowitz berechtigt, dass der Grammatiker, auf welchen die
Glosse 'Paurovota Νέμεσις bei Zenobios zurückgeht, den Pole-
mon und durch diesen den Antigonos benutzt hat.
Antigonos Ansicht schliessen sich an Varro, den benützt
hat Plinius, nat. hist. XXXVI, 17.)
Dem Polemon folgen: Pausanias a. a. Ὁ. Pomponius Mela
II 46: Rhamnus parva, inlustris tamen, quod in ea fanum et
Amphiarai et Phidiaca Nemesis. Iln schrieb ab Solinus VII, 26:
Ramne quoque. in qua Amphiarai fanum et Phidiacae signum
Dianae.*) Hesychios v. Paurovuia Νέμεσις"
Die vermittelnde Ansicht, dass Pheidias die Statue ge-
macht und dem Agorakritos gewidmet habe, ist vertreten durch:
den Grammatiker bei Zenobios a. a. OÖ. Photios, Suidas τ.
Pauvovoia Νέμεσις, Mantissa in Paroemiogr. Graec. II, 76:
arın πρῶτον dyidgvro Ev Aypoodirrs σχήματι. διὸ καὶ κλάδον
εἶχε μηλέας" — τὸ δὲ ἄγαλμα Φειδίας ἐποίησεν, οὗ μὲν (Phot.
') Dieselben Worte finden sich in einem Codex Bodleianus in
Gaisfords Paroemiogr. Graeci n. 819 mit folgenden Abweichungen: Für δεχά-
πηχυ hat dieser Codex ἐνδεχάπηχυ, für ἐξηρτῆσϑαι ἀπηρτῆσϑαι. Der Schluss
von χαὶ ἄλλως an fehlt.
3 Siehe S. 7.
8) Dies geht aus dem Schluss dieser 8. 6 citierten Stelle hervor. Vgl.
such Furtwängler im Jahrb. f. cl. Philol. Suppl. Bd. IX (1877/78) S. 71.
*) Damit kanı natürlich nur die ‚Phidiaca Nemesis‘ des Pomponius ge-
meint sein. Vgl. auch v. Wilamowitz-Möllendorff a. a. O. 8, 11 Anm. 12.
92
III. Denkmäler der Nemesis.
1, Denkmäler ohne Allegorie.
„Bei der Nemesis ist die Aphroditen-ähnliche Darstellung
alter Zeit von der allegorischen Figur der spätern Sinnbildnerei
zu scheiden,* sagt O. Müller in seinem Handbuch der Archä-
ologie? 5. 644 $ 398 und hat sich hierdurch das Verdienst er-
worben, zuerst mit Klarheit und Entschiedenheit die Nemesis-
Denkmäler historisch geordnet zu haben. Indem ich auf meine
Auseinandersetzungen im zweiten Kapitel des ersten Teils ver-
weise, gehe ich noch einen Schritt weiter und behaupte, dass
das einzige Aphroditenartige Nemesisbild, von dem wir Kunde
haben. das Rhamnusische, unter ganz besondern Umständen
entstanden ist, und dass es kaum wahrscheinlich ist, dass das-
selbe als ein Vertreter einer ganzen Klasse von Denkmälern
anzusehen ist.?) |
Nachdem bereits von der Bedeutung dieses eigenartigen
Monuments und von der Ursache seiner Aufstellung gesprochen
ist, bleibt zunächst die Frage zu behandeln, wer der Künstler
war, der es schuf. Die Nachrichten der Alten gehen hierüber
auseinander: die einen nennen Pheidias, die andern seinen
Schüler Agorakritos, noch andere nehmen eine vermittelnde
Stellung ein und lassen die Statue den Pheidias schaffen und
dem Agorakritos widmen. Dass diese Verschiedenheit in der
Überlieferung auf einen Gegensatz zwischen Antigonos von
Karystos und Polemon zurückgeht, erkannte zuerst richtig
U. von Wilamowitz-Möllendorff (Philol. Unters. IV. S. 10 ff.).
Zenobios nenne nämlich V, 82 (Schneidewin-Leutsch) so-
wohl den Agorakritos als den Pheidias als Künstler: Paurov-
σία Νέμεσις" Ἐν 'Ραμνοῦντι Νεμέσεως ἵδρυται ἄγαλμα δεκάπηχυ.
Ὁ Vgl. auch 8. 25 Anm. 4.
63
ὑλόλιϑον, ἔργον Φειδίου. ἔχει δὲ Ev τῇ χειρὶ μγλέας κλάδον. ἐξ
ot grow ᾿αἴντίγονος ὁ Καρύστιος πτύχεόν τι μικρύν ἐξηρτῆσθαι
τὴν ἐπιγραφὴν ἔχον „ Ayrogaxgıros Πάριος ἐποίησεν." οὐ ϑαυ-
μαστὸν δέ. καὶ ἄλλοι γὰρ πολλοὶ ἐπὶ τῶν οἰχείων ἔργων ἕτερον
ἐπιγεγράφασιν» ὄνομα. εἰκὸς οὖν καὶ τὸν Φειδίαν τῷ ’AYogaxgi-
τῳ συγκεχωρηκέναι. ἐν γὰρ αὐτοῦ ἐρώμενος, καὶ ἄλλως ἐπτόγτο
περὶ τὰ παιδικά.) Diese Stelle Zenobios ist kein Sprichwort,
sondern eine alte Interpolation, da Hesychios den Anfang derselben
bis χλάδον v. ἹΡαμνουσία Νέμεσις abgeschrieben hat. Sie be-
zeichnet ausserdem deutlich den Antigonos als Vertreter der
Ansicht, dass die Statue dem Agorakritos zuzuschreiben sei.
Die andere Anschauung steht bei Pausanias I 33, 3 und 7,2)
und da Pausanias öfters dem Polemon folgt, Polemon aber
gegen Antigonos polemisiert, so ist die Vermutung von Wila-
mowitz berechtigt, dass der Grammatiker, auf welchen die
Glosse ἱΡαμνουσία Νέμεσις bei Zenobios zurückgeht, den Pole-
mon und durch diesen den Antigonos benutzt hat.
Antigonos Ansicht schliessen sich an Varro, den benützt
hat Plinius, nat. hist. XXXVI, 17.)
Dem Polemon folgen: Pausanias a. ἃ. Ὁ. Pomponius Mela
II 46: Rhamnus parva, inlustris tamen, quod in ea fanum et
Amphiarai et Phidiaca Nemesis. Ihn schrieb ab Solinus VII, 26:
Ramne quoque, in qua Amphiarai fanum et Phidiacae signum
Dianae.t) Hesychios v. Ραμνουσία Νέμεσις"
Die vermittelnde Ansicht, dass Pheidias die Statue ge-
macht und dem Agorakritos gewidmet habe, ist vertreten durch:
den Grammatiker bei Zenobios a. a. Ὁ. Photios, Suidas v.
Ῥαμνουσία Νέμεσις. Mantissa in Paroemiogr. Graec. II, 76:
arır πρῶτον ἀφίδρυτο ἐν ᾿“φροδίτῃς σχήματι. διὸ καὶ κλάδον
εἶχε μηλέας" --- τὸ δὲ ἄγαλμα Φειδίας ἐποίησεν, οὗ μὲν (Phot.
1) Dieselben Worte finden sich in einem Codex Bodleianus in
Gaisfords Paroemiogr. Graeci ı. 819 mit folgenden Abweichungen: Für δεχά-
πηχυ hat dieser Codex ἐνδεχάπηχυ, für ἐξηρτῆσϑαι ἀπηρτῆσϑαι. Der Schluss
von χαὶ ἄλλως an fehlt.
?), Siehe S. 7.
5, Dies geht aus dem Schluss dieser S. 6 citierten Stelle hervor. Vgl.
auch Furtwängler im Jahrb. f. cl. Philol. Suppl. Bd. IX (1877/78) 5. 71.
*) Damit kann natürlich nur die ‚Phidiaca Nemesis‘ des Pomponius ge-
meint sein. Vgl. auch v. Wilamowitz-Möllendorff a. a. O. 8. 11 Anm. 12,
92
Il. Denkmäler der Nemesis.
1. Denkmäler ohne Allegorie.
„Bei der Nemesis ist die Aphroditen-ähnliche Darstellung
alter Zeit von der allegorischen Figur der spätern Sinnbildnerei
zu scheiden,* sagt O. Müller in seinem Handbuch der Archä-
vlogie? S. 644 ὃ 398 und hat sich hierdurch das Verdienst er-
worben, zuerst mit Klarheit und Entschiedenheit die Nemesis-
Denkmäler historisch geordnet zu haben. Indem ich auf meine
Auseinandersetzungen im zweiten Kapitel des ersten Teils ver-
weise, gehe ich noch einen Schritt weiter und behaupte, dass
das einzige Aphroditenartige Nemesisbild, von dem wir Kunde
haben. das Rhamnusische, unter ganz besondern Umständen
entstanden ist, und dass es kaum wahrscheinlich ist, dass das-
selbe als ein Vertreter einer ganzen Klasse von Denkmälern
anzusehen ist.?) |
Nachdem bereits von der Bedeutung dieses eigenartigen
Monuments und von der Ursache seiner Aufstellung gesprochen
ist, bleibt zunächst die Frage zu behandeln, wer der Künstler
war, der es schuf. Die Nachrichten der Alten gehen hierüber
auseinander: die einen nennen Pheidias, die andern seinen
Schüler Agorakritos, noch audere nehmen eine vermittelnde
Stellung ein und lassen die Statue den Pheidias schaffen und
den Agorakritos widmen. Dass diese Verschiedenheit in der
Überlieferung auf einen Gegensatz zwischen Antigonos von
Karystos und Polemon zurückgeht, erkannte zuerst richtig
U. von Wilamowitz-Möllendorff (Philol. Unters. IV. S. 10 ff.).
Zenobios nenne nämlich V, 82 (Schneidewin-Leutsch) so-
wohl den Agorakritos als den Pheidias als Künstler: Paıov-
σία Νέμεσις" Ἐν 'Pauvovvıı Νεμέσεως ἵδρυται ἀγαλμα δεκάπη χυ.
!) Vgl. auch 5, 25 Anm. 4.
98
ϑονς ἔργον Φειδίου. ἔχει δὲ ἐν τῇ χειρὶ μηλέας κλάδον. ἐξ
᾿αντίγονος ὁ Καρύσιιος πεύὐχιόν τι μικρύν ἐξηρτῆσϑαι
πιγραφὴν ἔχον „Ayogaxgıros Πάριος ἐποίησεν." οὐ ϑαυ-
μασιὺν δέ. χαὶ ἄλλοι γὰρ πολλοὶ ἐπὶ τῶν οἰκείων ἔργων ἕτερον
ἐτπγεγράφασιν ὄνομα. εἰχὸς οὖν καὶ τὸν Φειδίαν τῷ "Ayogaxgi-
τῷ σιγχεχωρηκχέναι. ἦν γὰρ αὐτοῦ ἐρώμενος. καὶ ἄλλως ἐπτύητο
πρὶ τὰ παιδικά. Diese Stelle Zenobios ist kein Sprichwort,
sondern eine alte Interpolation, da Hesychios den Anfang derselben
bis χλάδον v. 'Pauvovoia Νέμεσις abgeschrieben hat. Sie be-
zeichnet ausserdem deutlich den Antigonos als Vertreter der
Ansicht, dass die Statue dem Agorakritos zuzuschreiben sei.
Die andere Anschanung steht bei Pausanias I 33. 3 und 7.%)
ud da Pausanias öfters dem Polemon folgt, Polemon aber
gegen Antigonos polemisiert, so ist die Vermutung von Wila-
mowitz berechtigt. dass der Grammatiker, auf welchen die
Glosse "Pausovoia Νέμεσις bei Zenobios zurückgeht, den Pole-
mon und durch diesen den Antigonos benutzt hat.
Antigonos Ansicht schliessen sich an Varro, den benützt
hat Plinius. nat. hist. XXXVI, 17.°)
Dem Polemon folgen: Pausanias a. a. Ὁ. Pomponius Mela
II 46: Rhamnus parva, inlustris tamen, quod in ea fanum et
Amphiarai et Phidiaca Nemesis. Ihn schrieb ab Solinus VII, 26:
Ramne quoque, in qua Amphiarai fanım et Phidiacae signum
Dianae.*) Hesychios v. 'Pauroveia Νέμεσις"
Die vermittelnde Ansicht, dass Pheidias die Statue ge-
macht und dem Agorakritos gewidmet habe, ist vertreten durch:
den Grammatiker bei Zenobios a. a. O. Photios, Suidas v.
Ῥαμνουσία Νέμεσις, Mantissa in Paroemiogr. Graec. II, 76:
ar agarov ἀφίδρυτο ἐν "Aygodirzs σχήματι. διὸ καὶ χλάδον
ἐἶχε μηλέας" — τὸ δὲ ἄγαλμα Φειδίας ἐποίησεν, οὗ μὲν (Phot.
ἢ Dieselben Worte finden sich in einem Codex Bodleianns in
Gaisfords Paroemiogr. Graeei n. 819 mit folgenden Abweichungen: Für dex«-
πηχυ hat dieser Codex ἐνδεχέπηχυ, fr ἐξηρτῆσϑαι ἀπηρτῆσϑαι. Der Schluss
m χαὶ ἄλλως an fehlt.
ἢ Siehe S. 7.
ἢ Dies geht aus dem Schluss dieser 8. 6 citierten Stelle hervor. Vgl.
auch Fortwängler im Jahrb. f. cl. Philol. Suppl. Bd. IX (1877/78) 8. 71.
*) Damit kann natürlich nur die ‚Phidiaca Nemesis‘ des Pomponius ge-
Meint sein. Vgl. auch v. Wilamowitz-Möllendorff a. a. Ὁ, 8, 11 Anm. 12.
94
ohne μὲν) τὴν ἐπιγραφὴν ἐχαρίσατο Arogaxgiryp τῷ Παρίῳ
ἐρωμένῳ.) Tzetzes, Chiliad. VII, 154:
Φειδίας ὁ περίϑρυλλος ὁ "Artıxös ὁ πλάστης,
ὁ γεγονὼς καὶ μαϑητὴς Γελάδου τοῦ ᾿“ργείον.
"Ayogazeity χάριτας ποιῶν τῷ ἐρωμένῳ.
ἀνϑρώπῳ κἂν οὐχ εὔχειρι περὶ τὴν πλαστουργίαν.
αἀγαλματώσας κάλλιστα Φειδιακῇ τῇ τέχνῃ
τὸ ἐν Ραμνοῦντι ἄγαλμα Νεμέσεως JTı03 τε
ἐχείνῳ ἀνατίϑησιν ἐπιγραιςὴν χαράξας"
᾿γοραχρίτου ἀγαλμα τοῦτό ἔστι Παρίου"
Derselbe in einem Briefe des cod. MS. Biblioth. Nat. Paris.
2565 (herausg. v. Bernhardy. Suidas v. “υχόφρων): Φειδίας &xei-
vos ὁ πλάστης "Ayogaxpiriw ποτὲ χαριζόμενος φιλίας ϑεσμῷ ἀν-
ϑρώπῳ γραφικῷ μὲν τὴν τέχνην, ἀλλ᾽ οὐκ εὐχείρως γράφει:
εἰδότι, αὐτὸς εὖ μάλα πρὸς πλαστικὴν εὐτεχνίαν ἀγαλιμιατώσα:
τὸ ἐν Pauvovvrı “ιὸς 3) χαὶ Νεμέσεως ἄγαλμα. τούτῳ ανέϑηχεν
ἐπιγεγραφὼς τῷ αγαλματι: «(Αγοραχρίτον Παρίου."
Unentschieden lässt die Sache Strabo IX p. 390 C: Pau-
νοῦς δὲ τὸ τῆς Νεμέσεως ξύανον, ὃ τινες μὲν Φειδίου αὐτοῦ ᾿
φασιν ἔργον, τινὲς δὲ ᾿αἰγοραχρίτου τοῦ Παρίου, καὶ μεγέϑει χα
κάλλει σφόδρα κατωρϑωμένον καὶ ἐνάμιλλον τοῖς Φειδίου ἔργοι Ξ
Gleiche Meinungsverschiedenheit über diesen Punkt herıscis
bei den Neueren. Ich nenne als Hauptvertreter: Καὶ
Q. Visconti Mus. Pio-Clem. II 5. 26, der für Agorakrito
stimmt und als Grund dafür, dass auch Pheidias als Autor ge
nannt wird, die ausserordentliche Schönheit der Statue ansieht
Sillig Catal. Artif. S. 29 meint, Agorakritos habe dies Werl
mit Hilfe des Pheidias geschaffen. Seine Ansicht teilt Stephan
Rhein. Mus. N. F. IV (1846) S. 16. Müller Hdbch. d. Arch.
S. 106 ἃ ist für Agorakritos. Ross, Arch. Ztg. 1850. S. 161
Anm. 2 spricht sich, wie folgt, aus: „Ich bin der bei de
Neueren herrschend gewordenen Annahme gefolgt, um eine bi
zum Überdruss besprochene Sache nicht wieder aufzurühreı
ἢ Auch diese Nachrichten stammen selbstredend aus einer gemeii
schaftlichen Quelle.
2, Hier, wie Chiliad. VII. 154 v. 6, irrt offenbar Tzetzes, dem sicherlic
der Olympische Zeus in Gedanken vorschwebte.
8) Diese sichere Konjektur v. Urlichs im Rhein. Mus. X (1856) S. 465 fi
das überlieferte .Jıodorov hat Wilamowitz übersehen a. a. Ὁ. S. 13 Anm. 1:
9
obwohl eingeräumt werden muss, dass nicht allein die meisten
Zeugnisse, sondern auch das wichtigste, das des Pausanias, für
Pheidias sprechen.“
Brunn Gesch. d. griech. Künstler I S. 240 glaubt die
Widersprüche in der Überlieferung am einfachsten lüsen zu
können durch die Annahme, dass die Statue von Agorakritos,
aber in der Werkstatt des Pheidias ausgeführt ward, während
kekul& in der genannten Festschrift S. 26 Anm.1 an „eine
gemeinsame Arbeit beider Künstler, also an eine Ausführung
durch Agorakritos nach einem Modell des Pheidias“ denkt.
Ich schliesse mich den Ausführungen von Wilamowitz-
Möllendorff an. der sich a. a. O. 8. 13, Anm. 15 für Agora-
kritos ausspricht. Seine Autorschaft beweisen die von Anti-
gonos erwähnte Inschrift und die Thatsache, dass gewiss nie-
mand daran gedacht hätte, den Agorakritos als Künstler zu
nennen oder ihn auch nur mit der Statue in Beziehung zu
setzen, wenn er nicht dies Monument geschaffen hätte. Da-
gegen mochte der Ruhm des Pheidias die Veranlassung zu dem
Wünsche der Rhamnusier gegeben haben, dass auch ihre Ne-
mesis ein „echter Pheidias“ sei.
Über die Fabel von dem Marmorblocke, aus dem die
Statue gemacht sein soll, siehe S. 40 f.
Es erübrigt noch, von den Attributen dieses Bild-
werkes zu reden. |
Dass der Apfelzweig'!) auf Aphrodite zurückgehe, sahen
wir bereits oben.
Die Schale?) in der Hand der Nemesis hat wohl keine be-
ἢ Die Überlieferung μηλέας ist so gut gesichert und begründet, dass
Gyraldus Konjektur uel/as als verfehlt zu betrachten ist. Sie gab Winckel-
mann zu folgender Auslegung die Veranlassung (S. W. II. S, 521): „Der
Zweig, den sie hält, ist von Buchen (μελέα), ihre Härte und Unbeweglichkeit
in Schlüssen über Vergeltung und Strafen anzudeuten.“ Kaum erwähnens-
wert ist ein Deutungsversuch Viscontis (Mus. Pio-Clem. II 8. 27), der in
dem Apfelzweig eine Anspielung auf das Parisurteil sieht. Seine Andeutung
führt weiter aus Schwenck Mythol. ἃ. Griechen 8. 431.
3. Unbegründet ist Viscontis Vermutung‘ (Mus. Pio-Cl. II 8. 26), dass
Nemesis nicht eine Schale, sondern ein Salbgefüss gehalten habe, wie ein
solches der Aphrodite zukäme. Selbstredend verbietet sich somit die Annahme,
die auf der Schale dargestellten Äthiopen bezögen sich auf den Orient, wo-
her die kostbarsten Salben stammten. Viscontis Ausführungen schliesst sich
Fernnow an in seiner Ausgabe der Werke Winckelmanns II S. 736.
96
sondere Bedeutung; eine solche findet sich auch sonst oft
genug bei Statuen von Göttern und Göttinnen, wie schon Zoega
Abhdlg. S. 64 mit Bezug auf unsere Statue bemerkte. Ros
stellie Arch. Aufs. II S. 398 Anm. 3 die scharfsinnige, aber
nicht zutreffende Ansicht auf, die Schale bezöge sich auf die
Marathonischen Spiele, bei denen die Sieger mit Schalen be-
schenkt wurden. Vgl. Pindaros 01.9, 135. Doch ist uns nieht
überliefert, dass Nemesis in irgend einer Beziehung zu diesen
Spielen stand.
Gegenstand lebhaften Streites waren die Äthiopen auf der
Schale. Auch Pausanias ist über ihre Bedeutung ratlos, ver-
weist jedoch auf die alte Auslegung, sie seien mit Rücksicht
auf den Vater der Nemesis, Okeanos, dargestellt, an dem sie
wohnten. Diese Ansicht wäre, auch wenn sie nicht so gesucht
wäre, schon deshalb zu missbilligen, weil diese Genealogie der
Nemesis erst einer späteren Zeit angehört, als dem fünften
Jahrhundert vor Christus'). Von den Neuern?) bezieht Dod-
well (Tour through Greece II S. 160) diese Figuren auf die
Äthiopen als Bundesgenossen der Perser, J. H. Voss (Krit.
Blätter II S. 183) auf die „bezwungenen Morgenländer.“ Ähn-
lich spricht sich Ross (Arch. Aufs. II S. 398) Anm. 4 au”
Welcker (Griech. Götterl. III S. 29) glaubt, sie verherrlichte ®
den Sieg des Achilleus über Memnon. Ansprechender, abe
auch gesucht ist Winckelmanns Vermutung (Monum. ine
Ι 5. 31 = Werke II 8. 635), der Künstler habe, w—
rauf das Beiwort der Äthiopen ἀμύμονες hinweise, an die Lies
linge der Nemesis erinnern wollen.d) Ich halte es fü 3
wahrscheinlicher, dass Agorakritos überhaupt an keine symbo=®
lische Bedeutung dachte, sondern die Schale mit AÄthiopess
ἢ Pausanias geographische Bedenken wären nicht massgebend. Ds
die Äthiopen bei Homer « 223 ἔσχατοι ἀνδρῶν heissen, der Okeanos abe —
nach homerischer Vorstellung den Erdkreis umfliesst, konnten die Äthiopess
nach alter Auffassung sehr wohl als Anwohner des Okeanos gelten,
2) Keine Berücksichtigung verdient jetzt Zoegas Ansicht: die Schal-
sei „mit mohrischen Figuren geschmückt zum Andenken ihres afrikanische
Ursprungs.“ Welckers Vermutung in Schwencks Andeutungen 83. 261: Di
Äthiopen haben auf irgend ein Naturverhältnis Beziehung, ist von ihm selb>
in seiner Götterlehre aufgegeben.
8) In der Hauptsache dieselbe Meinung vertreten Herder S. W. Ausgalse®
Hempel VII S. 310, Zoega Abhdl. S. 65, Baumeister Denkm. S. 1008.
97
lediglich aus dekorativen Gründen schmückte. Die schwarzen
Figuren mussten sich auf der wohl goldenen oder vergoldeten
Schale sehr wirksam abheben.')
Über die Bedeutung der Hirsche auf dem Stephanos ver-
weise ich auf S. 25 und führe noch Herders unhaltbare Be-
hauptung an, die Hirsche bezögen sich .auf die Flucht der Perser.
Rätselhaft ist mir Zoegas Ausspruch, die Hirsche seien ein
Symbol des Todes. Die richtige Erklärung brachte schon
Welcker in Schwencks Andeutungen S. 261.
Dass sich die Niken auf dem Stephanos auf den Sieg der
Griechen beziehen, ist allgemein erkannt.”) Bemerkenswert ist,
dass die Bilder der Nemesis, besonders ihre Darstellungen auf
Münzen und Gemmen, ungemein häufig mit einem Stephanos
geschmückt sind. Hier ist gewiss eine Anlehnung an die- Rham-
nusische Statue anzunehmen.
Auf der Basis der Statue war in Reliefform die Übergabe
der Helena durch Leda an Nemesis dargestellt.) Auf derselben
befanden sich nach Pausanias Helena, Leda, Nemesis, Tynda-
reos, Polydeukes, Kastor, Hippeus, Agamemnon, Menelaos, Pyrrhos,
Epochos und ein unbekannter Jüngling. Wer die letzten bei-
—
!) Mohren finden sich oft auf Thonvasen, s. Athen. Mitteil. XIV. 41 fg.
Ὦ Keine Wahrscheinlichkeit bat Löschckes Vermutung (in L. v. Schrö-
ders Griech. Götter und Heroen 1. Heft 8. 44 Anm. 7), dass diese Nike-
figuren als geflüigelte Nemeseis zu fassen sein dürften.
8 Umgekehrt wollen die Sache aufgefasst wissen Overbeck und Kekul£.
Vgl. Overbeck Gesch. ἃ. griech. Plastik? I S. 278: „Auf der reichverzierten
Basis war der Mythos von Helenas Übergabe an Leda durch Nemesis darge-
stellt.e Kekul& Festschrift etc. S. 26: „Bei der diese Darstellung angehen-
den Stelle des Pausanias könnte man einen Augenblick zweifeln, ob die
Überlieferung oder auch die Auffassung des Pausanias ganz richtig sei.
Von einer Zurückftihrung der Helena zu Nemesis hören wir nichts. Sollte
der Bildner etwa nicht die Zurückführung der Helena zu Leda durch Ne-
mesis gebildet und so in feierlicherer und erhabenerer Art dasselbe ausge-
drückt haben, was sonst der Fund des Eies ausspricht?“ Doch warum sollte
der Künstler nicht den Moment dargestellt haben, in dem Leda ihre Pflege-
tochter wieder der Nemesis zurückstellt? Das Relief soll ja nicht daran
erinnern, dass Helena von Leda erzogen wurde, sondern dass sie als Tochter
der Nemesis mit dem trojanischen Kriege in naher Beziehung stehe. Dies
wurde aber am besten dadurch zum Ausdruck gebracht, dass Leda die heran-
gewachsene Tochter der Nemesis-Aphrodlite tibergab, damit diese sie als ihr
Werkzeug gebrauchen könne.
98
den sind, war schon Pausanias Quelle unklar. Aufschluss hier-
über giebt uns Hippeus. Dieser Name bezeichnet offe-
bar den Jüngling nur als Reiter, als welcher er auch
durch das neben ihm stehende Pferd charakterisiert ist. Die-
selbe Bedeutung hat auch der Name Epochos; ἀνὴρ ἔποχος be-
deutet bekanntlich bei Xenophon den sattelfesten Reiter. Wir
haben also in Hippeus und Epochos, — und den dritten Jüng-
ling dürfen wir wohl hinzunehmen — die Knappen der dar-
gestellten Heroen zu sehen, wie solche oft genug auf Vasen
auch mit ähnlichen Beischriften anzutreffen sind.!) Anch
über die Gruppierung der Figuren lässt sich aus Pausanias
Aufzählung ein Schluss ziehen. In einzelnen Sätzen nennt er
nämlich zusammen I: Helena, Leda. Nemesis, II: Tyndareos.
Polydeukes, Kastor, Hippeus, III: Agamenmnon, Menelaos, Pyrrhos.
IV: Epochos und den andern Jüngling. Da nun gewiss die
Basis vier Seiten hatte, ergiebt sich von selbst folgende Ein-
teilung: Epoch. Unb. Jüngl.
-.ᾷᾷ ΠῚ
‚PP Pyrrh.
ast. Menel.
Pol.
Tynd. Agam.
In Rhamnus standen nach den noch heute erhaltenen Rest
zwei Tempel, ein kleinerer, älterer und ein jüngerer, grössere”
Hittorf, der von beiden Tempeln eine genaue Aufnahme und B «*
schreibung in Les antiquites inedites de l’Attique Paris 18
S. 45 ff. giebt,?) spricht sich dahin aus, dass der kleiness@
1) Pausanias erzählt a. a. O., dass Epochos und der unbenannte Jüngliss®
Brüder der Oinoe waren, naclı der der Demos gleichen Namens benannt s=—
Mit Recht bezweifelt Wilamowitz a. a. Ὁ. 3. 12 diese Nachricht. Wele
Berechtigung hätten auch die Lokalhelden des Demos Oinoe auf einer Rhar7 -
nusischen Statue. Natürlich waren die Namen durch Inschriften angegebus
Wilamowitz lässt es unentschieden, ob auch Hermione, Helenas Tochter, ds
gestellt war oder nicht. Meines Erachtens lässt die Beschreibung des Pe
sanias auf ihre Anwesenheit nicht schliessen.
2) Stuarta und Revetts Altertiimer von Attika waren mir leider niet
zugänglich.
99
Tempel das ältere Heiligtum der Nemesis gewesen sei, das von
ien Persern zerstört, aber zur Erinnerung an ihre Verwüstungen
nicht wieder aufgebaut worden 56]. Seine Ansicht teilt Ross,
Arch. Zeitg. 1850 S. 167 ff., bewogen durch den geringen Um-
fang des Tempels, den altertümlichen Stil der Stirnziegeln,
sowie durch den Umstand, dass die Säulen und Anten aus
Poros. die Mauern der Cella aus polygonen Steinen waren.
Indess wurden andere dadurch, dass in dem Tenipel sich ein
Marmorsessel vorfand mit der Inschrift Θέμεδι || Σώστρατος
ἀνέϑηχκεν ἢ veranlasst, den Tempel der Themis zuzuschreiben.
So Leake Demen von Attika übers. von Westermann S. 118,
Walz. de Nemesi Graecorum S. 22, und nach ihm Bursian in
Jahns Jahrb. f. Philol. 73 (1856) S. 436 f. = Geographie von
Griecehld. I S. 342. Letzterer macht ausserdem geltend, dass
der jetzige Zustand der Ruinen auf eine viel spätere Epoche
der Zerstörung hinweise, und dass von einem älteren durch die
Perser zerstörten Heiligtum der Nemesis nirgends die Rede
si, Gegen die Annahme, durch obige Sesselinschrift sei der
Streit entschieden. wandte sich wieder mit Recht Ross Arch.
Aufsätze II S. 399 £.?) Seine Ansicht ist die jetzt herrschende,
ie wird vertreten durch K. Keil, Philol. XXIII (1858) S. 232,
‘onrnier a. a. O. S. 268; Lolling in Bädeckers Griechen-
ind? S. 128.
Der jüngere Tempel ist nach Ross Bericht (Arch. Zeitg.
850 8. 167 = Arch. Aufs. II S. 397 f.) nie ganz vollendet
rorden, indem die Säulen unkanneliert blieben. „Er gehört,“
rie derselbe Forscher bemerkt, „in die beste Zeit der attischen
3aukunst, in das Jahrhundert des Kimon und Perikles; die ge-
nalten Verzierungen an seinem Gebälk und an seiner Felder-
lecke verdienen zu dem Schönsten gezählt zu werden, was
ans in dieser Art aus dem Altertum erhalten ist.“
------
ἢ Vgl. Pausanias X 35, 2: “(Ελλήνων δὲ τοῖς ἀντιστάσι τῷ βαρβάρῳ τὰ
παιαχαυϑέντα ἱερὰ μὴ ἀνιστάναι σφίσιν ἔδοξεν.
ἮρΙ!. C. 1. G. IT 462. Gegenüber stand ein andrer Sessel mit der In-
schrift ΜΝεμέσει || Σώστρατος || ἀνέϑηχεν. Vgl. daselbst ἢ, 461.
®) Ich übergehe L. Ross Alternative, dass man an einen Tempel der
Artemis Upis zu denken habe, wenn man nicht annehmen wolle, dass der
kleinere Tempel das alte Heiligtum der Nemesis sei. Vgl. gegen ihn Bursian,
Jahrb. a. a. O. S. 437.
7°
100
Während der kleinere Tempel (10,70 m lang und 6,40 m
breit) nur zwei Säulen in antis hatte, ist dieser ein dorischer
Peripteros, doch nur von geringem Umfange (22,90 m lang und
11, 30 m breit) bei sechs zu zwölf Säulen.
Von der Statue der Nemesis ist wahrscheinlich noch ein
Rest erhalten in dem sehr verwitterten Teil eines Marmor-
kopfes im British Museum, der nach der Angabe des Finders
und Schenkers J. P. Gandy Deering in den Ruinen des Tem-
pels der Nemesis zu Rhamnus ausgegraben wurde und 1820 in
das Britisı Museum gelangte. (Vergl. die nicht genügende
Beschreibung von C. T. Newton, Guide to the sculptures in tbe
Elgin Room II S. 36 und die wenig gelungene Abbildung des
arg zerstörten Kopfes bei Six, Numism. Chron. 1882 S. 100 ἢ)
Erhalten ist die rechte Wange in ihrem oberen Teil bis zur
Mundgegend, das obere Stück des rechten Ohres und das darüber
in leichten Wellenlinien herabfallende Haar. Das rechte Auge
in seinem untern Teil, der linke Teil des Gesichts, auch die
Nase und das Auge sind zerstört und stark verwittert. Er-
halten ist ferner der obere Teil des Kopfes, auf dem die
Linien der Haare noch kenntlich sind. Oben auf dem Κορ
sieht man deutlich die Einsatzspur eines Diadems und hinte #
demselben eine Anzahl verschieden tiefer Löcher. In diese 39
ist keine Spur von Metall zu bemerken. Dem Stil nac 2
kann das Fragment recht wohl aus der Zeit des Phe#-
dias stammen. Namentlich ist die Stirn, die Augen und die
Haare ganz ähnlich gebildet wie bei den Mädchen des Cella -
frieses. Die grösste Höhe des erhaltenen Stückes ist etw
0,37 m, die grösste Breite etwa 0,32 m. Dies würde unge
fähr der ganzen Höhe der Rhamnusischen Statue, welche Anti_#
gonos von Karystos auf zehn Ellen angiebt, entsprechen.')
Ausserdem sollen einige Gewandfragmente in den Ruinee
gefunden worden sein. Leake (Demen von Attika S. 119 f_
will auch noch die Reliefs der Basis gesehen haben; dieselbe” =
sind jetzt spurlos verschwunden. Vgl. Stephani im Rheir#
Mus. N. F. IV (1846) S. 16.
Eine Nachbildung der Rhamnusischen Statue glaubte Si 4
1) Ich verdanke diese Angaben Herrn Dr. Ὁ. Rossbach, der sich vorb =
hält, hierauf noch zurückzukommen.
(Numism. Chron. 1882 8. 89 ff. Taf. V) auf einem kyprischen
Silberstater zu erkennen, der um 374 v. Chr. unter Nikokles,
König von Salamis, geprägt ist. Ihm stimmten bei: Gardner
Types of Greek coins Taf. X ἢ. 27 S. 170, Furtwängler Samm!.
Sab. a. a. O. S. 16 und Imhouf-Blumer und Gardner, Journal
of hellenic studies VIII (1887) S. 47. Dargestellt ist eine weib- -
liche Figur, welche mit der Rechten eine Schale über einen
kandelaber oder Altar hält, während die Linke einen grossen
Zweig trägt. Das Gewand ist auf der rechten Schulter durch
eine Fibula zusammen gehalten, welche mit einem Greifenkopf
einige Ähnlichkeit hat. Das Haupt ist mit einem Laubkranz um-
wunden. Rs.: Sitzender Zeus. Die Schale und der Zweig ent-
sprechen vollständig der Beschreibung bei Pausanias. Doch
sind gerade diese Attribute so wenig bezeichnend, dass man
ausihnen kaum auf eine Nachbildung des Rlıamnusischen Nemesis-
denkmals schliessen kann. Viel Gewicht wird auf den Greifenkopf
gelegt, „welcher hier woll als Schmuck der Gewandnadel zu
fassen ist, aber mit Bedeutung gewälllt scheint, ein interessan-
tes Detail, das die Beschreibungen der Rhamnusischen Statue
verschweigen.“ Aber der Greif ist bis jetzt nur auf späteren
\emesisbildern sicher nachweisbar und dann stets in voller
Figur zu Füssen der Göttin gebildet. Gegen die Deutung auf
\emesis spricht ferner der Kopfschmuck der Figur auf der
genannten Münze. Den so wichtigen und, wie spätere Be-
schreibungen lehren, so auffallenden Kopfputz der Nemesis hätte
der Nachbildner nicht unterlassen nachzuahmen. Endlich ist
es wenig wahrscheinlich, dass Nemesis auf einer Münze von
Kypros nachgebildet worden sei, da von einem Kult dieser
Göttin auf Kypros nichts bekannt ist.!) Ich sehe in der Figur
eine Frau, welche dem Zeus, dessen Bild auf der Rückseite
dargestellt ist, ein Opfer darbringt.
Einen zweiten Typus, „der noch nicht die Spur allegorischer
Auffassung zeigt, sondern aus der vollen Anschauung alter
— 6. --- -
, Demgegenüber dürfte der. Einwand von Imhoof-Blumer und Gardner
ἃ. ἃ. Ὁ. kaum stichhaltig sein, dass in der Blütezeit Athens nicht selten in
äthen beliebte Statuen auf Münzen von Kypros nachgebildet wurden. Ge-
wiss beschränkt sich diese Behauptung auf diejenigen Götter, deren Kult auf
Kypros sicher nachweisbar ist.
102
griechischer Zeit geschaffen ist,“ will Furtwängler Samml. Sab.
a. a. Ο. S. 16 in einer Reihe von Gemmenbildern erkennen,
die man gewöhnlich für Darstellungen der Artemis oder Iphi-
geneia erklärt. Gemeinsam sei diesen Figuren die ruhige, feste
Haltung, das einfach gegürtete Gewand, das Emporziehen des
Gewandes am Busen mit der einen Hand, verbunden mit leiser
Neigung des Kopfes, während die andere Hand den Zweig halte;
neben der Göttin aber stehe in voller Figur stolz und auf-
gerichtet ein Hirsch. Zumeist fügen die Gemmenschneider noch
einen Altar vor der Göttin hinzu. Vertreter dieses Typus
seien folgende Gemmen:
1) Die Paste Tölken Cl. I n. 80.1) Weibliche Figur,
linkshin gewendet, r. Standbein. Die R. ist zum Kinn erhoben,‘)
ohne dass die Lüpfung des Gewandes zu erkennen wäre. In
der L. ein horizontal vorgestreckter Zweig. Vor der Figur
ein Altar, hinter derselben ein Hirsch.
2) Die Paste in Berlin Inv. F 464, von der mir ebens®
wie von 4 ein Abdruck wegen der Empfindlichkeit des MateriaJ 9
nicht zugestellt werden konnte. |
3) Die Gemme bei Montfaucon L’antiq. expliq. Sppl. μ
Taf. 24,2. Rechtshin stehende weibliche Figur; die R., bis a—
die Handwurzel vom Gewande bedeckt, hält einen in die Hölse-*
gerichteten Zweig; die L., im rechten Winkel gebeugt, wei
mit dem Zeigefinger nach vorn. Vor ihr ein mit einer απ
lande verzierter Altar mit Opferflamme, hinter demselben ei -
Hirsch.
4) Antike Paste, Fragment Tölken, Bl. III nach 812 da —4
selbst beschrieben: „Diana stehend, neben ihr ein Reh.“
5) Der Karneol Tölken Cl. III n. 811 = Müller-Wiesele=
Denkm. II Taf. 16n.172a. Weibliche, linkshin stehende, an eine =
Altar gelehnte Figur; das 1. Bein ist über das r. Standbei_M
geschlagen. Auf dem Rücken ist der Köcher bemerkbar. [2
der R. hält sie einen aufwärts gerichteten Zweig. Die Lie
zur Stirn geführt, ohne dass der Ellbogen den Altar berühr
ἢ Beschreibung nach einem Abdrucke, für dessen freundliche Zusendus—
ich der Berliner Museumsverwaltung meinen Dank sage.
ἢ So auch Heydemann Archäol. Jahrb. III S. 148,
108
Der Steinschneider wollte jedoch höchstwahrscheinlich die
Figur so darstellen, dass sie den Kopf in die auf den Altar
gestützte L. legt. Hinter dem Altar ein Hirsch mit rückwärts
vewandtem Kopf.
6) Sardonyx bei Tölken Cl. IV n. 306.!) Schlank gebildete,
rechtshin stehende Figur m. 1. Standbein, das Haupt ein wenig
reneigt. Die Arme ohne Attribut herabhängend und die Hände
sefaltet. Vor der Figur ein Altar, hinter demselben ein Hirsch.
Nach Furtwängler eine Fälschung.
7) Millin Pierres gravees Taf. 11 = Müller-Wieseler II Taf.
16n. 172. Weibliche Figur, rechtshin stehend auf 1. Standbein.
Mit der L. nimmt sie den Zipfel ihres Gewandes hinter dem
Rücken hervor, in der R. hält sie einen grossen, ein wenig
zum Boden gesenkten Zweig. Vor ihr ein Altar. Im Hinter-
grund ein Hirsch, geradeaus blickend. |
8) Achat der Sammlung Cades?) Gr. Abdrucksammlung
XXVI,16 Lenormant Νοῦν. gal. mythol. Taf. 47,6.
9) Gemme unbekannter Steinart Cades?) das. n. 17.
Man sieht, dass die Lüpfung diesen Figuren durchaus
nicht gemeinsam ist. Ja sie ist auf keinem der mir näher
bekannten Steine überhaupt nachzuweisen. Bei 1 sehe ich
mit Heydemann nur die zum Kinn geführte Hand, kein Er-
fassen des Gewandes. Der Gest auf 5 ist durchaus ver-
schieden von dem bei Nemesis gewöhnlichen. Auch das auf
? dargestellte Gewandmotiv ist nicht verschieden von dem
jeder Symbolik baren Anfassen des Gewandzipfels, wie es be-
sonders auf Werken älterer Kunst so häufig anzutreffen ist.
Somit bliebe als Kennzeichen der Nemesis in den meisten
Fällen der Hirsch übrig. Doch ist dieses Tier als Attribut
der Nemesis erwiesen? Darf man aus der Darstellung des
Hirsches auf dem Stephanos der Rlıamnusischen Statue, wo er
doch nur Beiwerk war, den Schluss ziehen, dass er auch neben
—
Ὁ) Siehe Anm. 1 der vorigen Seite.
ἢ Eine Beschreibung kann ich leider nicht geben, da mir weder Lenor-
mant noch Cades zugänglich war. Auch meinem Gesuch an die Berliner
Mouseumsverwaltung um Zustellung einer Beschreibung konnte nicht Folge
geleistet werden, da die Sammlung Cades, welche Stephani benutzte, von der
Berliner abweicht.
104
der Göttin in voller Figur stehend gebildet wurde? Es wäre
doch sehr auffällig, wenn kein alter Schriftsteller uns hiervon
Kunde brächte, obgleich sich doch Gelegenheit hierzu z. B.
bei Beschreibung des Rhamnusischen Denkmals bot.
Unter diesen Umständen ist die Deutung als Nemesis zu
verwerfen und in den genannten Bildern Artemis zu erkennen,
wie z. B. Stephani C.-R. a. a. O. und Preller-Robert Griech.
Mythol. I S. 334 thun. Auch die Benennung Müller - Wieselers
als Artemis-Upis, die sich auf den vermeintlichen Nemesis-
gestus auf 5 u. 7 stützt, verliert ihre Berechtigung.')
2. Die allegorischen Nemesis-Denkmäler.
Das am meisten charakteristische und zugleich vielleiel
das älteste Kennzeichen der allegorischen Nemesisbilder w:
der zum Busen gesenkte Blick, verbunden mit de
Lüpfung des Gewandes auf der Brust. Die symbolisel
Bedeutung dieses Gestes ergiebt sich aus der Sitte der Grieche
bei allen Handlungen, die den Zorn der Nemesis erregen kön!
ten, in den Busen zu speien.?) Dieses Zeichen wird also a
Nemesis übertragen, um sie als Göttin zu bezeichnen, d
jede Überhebung straft.) Mesomedes deutet den Gest :
durch die Worte:
1 Heydemanns Deutung (a. a. O.) der Figuren als Iphigeneia, welc
bittflehend — daher den Zweig — und ernst — was durch die Handbewegu
gegen das Kinn angedeutet werden soll — befriedigt deshalb nicht, w
sie nicht auf die ganze Klasse dieser doch wohl zusammengehörigen Figur
angewandt werden kaın.
3) Siehe 8. 45.
8) Auf diese einfache Erklärung hat schon hingewiesen G. A. Bech
Charikles I S. 240. O. Jahn Ber. ἃ. sächs. Ges. ἃ. W. 1855 8. 82 ff. u
Archäol. Beitr. S. 150 Anm. 133. Stephani Compte-rendu 1873 S. 1:
Furtwängler a. a. Ὁ. 8. 16. Vergebens polemisiert hiergegen Wolt
Gipsabgilsse 8. 617. Von andern Deutungen, die sich der meinig
zum Teil mehr oder weniger nähern, nenne ich folgende: Winckelma
Werke II 8. 521. „Ihr Blick in ihren Busen — giebt einen Begriff «
10ῦ
Νεύεις δ᾽ ὑπὸ κόλπον ἀεὶ κάτω ὀφρύν.
Derselbe findet sich auf fast allen Nemesisbildern und
scheint schon auf alten Idolen üblich gewesen zu sein; wir
finden ihn auf der bereits erwähnten autonomen Münze von
Smyrna, die auf Nemesisdarstellungen archaischen Stils zurück-
zugehen scheint (siehe S. 64).
Doch ist dieser Gest nicht allein der Nemesis eigen; auch
bei Pax und Victoria ist er z. B. anzutreffen.) Wie ist der-
selbe hier zu erklären? Man nimmt gewöhnlich bei Pax eine
Übertragung desselben von Nemesis an. So Eckhel D. N. VI
ὃ. 237: Vestis sursum adducta et alae certam Nemesin faci-
unt, nimirum pacis sumpto de hostibus supplicio auctorem.
Ähnliches lesen wir bei Preller Röm. Mythol.® II S. 251.%)
Untersuchung der geheimsten Dinge. Eckhel D. N. II S. 550: Habitus ille
illustrem complectitur allegoriam, cuius explicatus seusus est, Nemesin etiam
quae tecta sunt, suo iure inspicere et rimari.“ Zoega Abhd. S. 71: „Sie
schaut in den eigenen Busen, um die Leute zu erinnern, dass sie das eigne
Verdienst wohl messen.“ Bellermann Die Hymnen des Dionysius uud Meso-
medes S. 43: „Das Blicken in den eigenen Busen deutet, wie Jacobs sagt, —
an, dass die Mässigung, welche Nemesis fordert, aus Selbsterkenntnis ent-
steht.“ Bunsen Gott in der Geschichte der Menschheit 11 S. 263: „Die hel-
lenische Sitte des Herabsenkens des Blickes zur Brust ist das edelste Bild
der innern Demütigung, der Anerkennung der Schranken der Menschheit und
des Unbestandes aller menschlichen Grösse.“ Welcker G. G. III S. 34. „Die
der ὕβρις entgegengesetzte Demut kündigt sich an durch das dreimalige
Spucken in den Busen. .. . Unter sich oder in den Busen schauen deutet
eher auf Bescheidenheit als auf Selbstbeschauung oder Nachdenken überhaupt.“
Über Fröhners (Mus. du Louvre 8. 378 n. 413), Friederichs (Bausteine I
$. 392) und Wolters (Abgüsse S. 618) Behauptung, die Lüpfung des Gewandes
drücke Schamhaftigkeit aus, was dem Wesen der Nemesis besonders ent-
spräche, siehe weiter unten.
ἢ Die hauptsächlichsten derartigen Pax-Denkmäler sind folgende: Ein
Denar des Vibius Varus, wo sich zuerst dieser Gest findet, bei Cohen med.
eonsul. pl. 45, 1, siehe unsere Tafel n. 18; Münzen des Trajan bei Cohen
med. imper.? I 8. 19 n. 55; des Claudius das. S. 255 f. n. 560—68, siehe
unsere Tafel n. 19; des Vespasian das. S. 389 n. 282—289. Über die Vic-
toriabilder vgl. Eckhel. D. N. VI. S.236 f. und die unter Hadrian geprägte
Münze bei Cohen med. imper.? II S. 227 n. 1454.
ἢ. „Auf einigen Münzen erscheint Pax mit einer eigentümlichen Bewe-
gung des Kleides von der Brust zum Gesicht, welche sonst. der Nemesis eigen
ist und in dieser Übertragung auf das göttliche Verhängnis des Krie-
ges deutet.“ |
106
Gestützt wird diese Ansicht dadurch, dass thatsächlich die
meisten dieser Darstellungen der Pax in Klein- Asien geprägt
wurden, und dass auch Nemesis die Beinamen campestris
und vietrix hat. Indess dürfte noch mehr das religiöse Bedenken
besonders der Römer mit im Spiele sein, offen ihrer Frende
über das Gelingen eines Unternehmens Ausdruck zu geben
Wie sie bei jeder derartigen Äusserung über ihr Glück in deı
Busen spieen, so mögen sie auch die Denkmäler ihres Glücks
die Standbilder der Pax und Victoria, mit diesem Gest ver
sehen haben, um nicht durch Überhebung die Früchte ihre
Mühen zu nichte zu machen. Doch mag dem sein, wie e
wolle. so viel steht fest, dass wir kein Recht haben, derartig
Pax- und Victoriabilder als Nemesis zu bezeichnen, wie die
wiederholt geschehen ist.
Schwieriger ist diese Armhaltung bei der Salus zu e
klären. Vgl. Revue numism. VII (1862) Taf. X n. 55 8. 21
n. 68. Auf einer Münze Galbas ist diese Göttin mit dı
Unschrift ..... "ANI SALVS dargestellt, wie sie mit ἡ
R. ihr Gewand lüpft und in der L. einen Palmenzweig odı
ein Kerykeion trägt, während sich zu Füssen die Schlan:
befindet. Es ist wohl bei diesen späten Darstellungen eiı
Verschmelzung mit Nemesis anzunehmen, da Salus der Hygie
entspricht und diese, der Isis gleichgesetzt, mit Nemesis ve
schmolzen wurde.
Auf Gemmen begegnen uns ferner Brustbilder jugendlich
Mädchengestalten, welche, wie Nemesis, mit gesenktem Haup
in ihren Busen blicken, ohne sonst mit irgend einem Attribu
ausgestattet zu sein. Man hat auch diese Bilder bisher sämtli
als Nemesisdarstellungen erklärt, mit zweifelhaftem Recht, w
es mir scheinen will. Besonders wollen mir die zuweilen se
zarten Körperformen der jugendlichen Gestalten nicht rec
zu dem ernsten Charakter der Nemesis passen. Man denkt I
diesen meist geflügelten Figuren zunächst an Psyche, und d
Anstoss, den man an der Lüpfung des Gewandes über d
Brust nimmt, verschwindet, wenn man sieht, dass ande
(Gemmenbilder, welche durch Emporheben des Gewandsaum
sich als Psychen zu erkennen geben, ebenfalls mit diese
Nemesisgestus ausgerüstet sind. Vgl. Tülken S. 230 n. 1344
Es ist hier eine Verschmelzung des Psyche- und Nemesistyp
101
anzunehmen, die dadurch zu erklären ist, dass Nemesis in der
späteren Zeit, in der diese Gattung von Denkmälern entstan-
den sein wird, der Aphrodite selir nahe tritt, und dass auch
Psyche in den Kreis dieser Göttin gehört.
Mit diesem Gest wird bei der Erklärung der Denkmäler
insofern viel Missbrauch getrieben, als man fast jede weibliche
Figur, welche den Saum ihres Gewandes über dem Busen an-
fasst, auch ohne es zum Gesicht emporzuziehen, für Nemesis
ansieht. Man fühlt sich sogar dazu schon bewogen, wenn die
Figur auch nur die Hand auf die Brust legt. Mit Recht wies
aber schon K. Böttiger Kl. Schriften III S. 285 darauf hin,
dass diese Armbewegung nach oben von dem Künstler häufig
angewandt wurde, um iu die jungfräulichen Gestalten Mannig-
ialtirkeit und Abwechslung, verbunden mit der Anmut der Be-
wegungen, zu bringen. Natürlich musste nun der Künstler
dem emporgehobenen Arm auch ein natürliches Motiv geben,
indem er z. B. die Figur den Saum des Gewandes über der
Brust anfassen oder sich die Falten des Kleides zurecht-
legen liess. oo
Wiederholt wird das Emporziehen des Gewandes auch vom
Künstler zum Ausdruck der Sittsamkeit angewandt. Doch
sehr richtig bemerkt Furtwängler a. a. O. S. 17. Anm. 3, dass
„dies bekannte, so unzählige Male von der alten Kunst wieder-
holte verschämte und anmutige Emporziehen des Mautels oder
Chitonüberschlags oder das zierliche Anfassen des Schleiers doch
noch sehr verschieden ist von dem auf deutlicheren Nemesis-
bildern immer dargestellten Emporheben eines Teils des Chi-
tons, wodurch ein κόλπος entsteht, in den sie herabblickt.“
Allerdings belıaupten Friederichs, Fröhner und Wolters,!) dass
man Nemesis nicht schöner charakterisieren könne als durch
das Bild einer züchtig verschämten Jungfrau. die durch ihre
Haltung den sittlichen Begriff der Scheu, der αἰδώς, ausdrückt.
Aber Nemesis ist nicht die Personifikation der αἰδώς, son-
dern die strenge, unerbitterliche Rächerin der vpgıs, die sich
der Grieche schwerlich als züchtig verschämte Jungfrau
dachte.
Ὁ Vgl. S. 104 Anm. 3,
108
Wir werden also bei Sichtung der Nemesis-Denkmäler, die
sonst mit keinem Attribut versehen sind, streng darauf zı
achten haben, ob die in Betracht kommenden Figuren auc
wirklich den Gest des Speiens in den Busen machen, wie e
sich auf deutlichen Nemesisbildern zeigt, oder ob sich nich
für das Anfassen bez. Emporziehen des Gewandes ein andre
Grund mit mehr Wahrscheinlichkeit ergiebt.
Trotzdem man nun schon dem zum Busen gesenkten Blic
allegorische Bedeutung beilegte, nahm man noch allgemein a!
dass Nemesis auch durch den bei der Lüpfung des Gewand
doch notwendiger Weise im Ellenbogen gekrümmten und empo
gehaltenen Arm als Wahrerin des rechten Masses zur Mäss
gung mahne, indem sie dem Beschauer den πῆχυς, der ja au
das Ellenmass bedeute, entgegenhalte. Diese verkehrte Au
fassung ist meines Wissens zuerst von Spanheim zu Kal
machos Hymn. auf Delos ν. 10 geltend gemacht, seiner Zeit a
gemein?) für richtig angenommen worden und wird auch jetzt no
gebilligt. Man stützte sich bei dieser Erklärung auf <
bekaunten zwei Epigramme, nach denen Nemesis mit eine
πῆχυς als Symbol des Masses ausgestattet ist.) Do
schon Bellermann (die Hymnen des Dionysius und Mesomed
S. 43) erkannte richtig, dass unter dem πῆχυς, den auch Mes
medes v. 11 erwähnt, einzig und allein der kurze Stab.
verstehen ist, den Nemesis auf zahlreichen Abbildungen in d
Hand hält. Hierauf erhärtete Stephani (Compte- rendu 18
S. 150), Bellermanns Ansicht, indem er neben dessen Gründ
auch noch bemerkte, dass dies schon durch den Ausdru
πῆχυν κατέχω in dem zweiten Epigramm, in dem ersten dur
die gleichsetzende Verknüpfung des πῆχυς mit dem yaksı
ausser allen Zweifel gesetzt werde. Dieser Zurückweisung ὁ
alten Deutung stimmten bei Wolters Gipsabgüsse a. a. O. u
Furtwängler a. a. Ὁ. S. 17.
ἢ Ich nenne nur Winckelmann S. W. II S. 521, Eckhel D.N. II S.5
K. Ο. Müller Handbuch der Archäol.? S. 646, Preller Griech. Mythol.
S. 441, Overbeck Kunstmythologie ΠῚ S. 828, R. Peter in Rosch
Lexikon 8. 924.
3) Siehe 8. 46.
Da eine grosse Anzahl von Denkmälern allein wegen die-
ser Armhaltung der Nemesis zugeschrieben ist, muss natürlich
de richtige Würdigung gerade dieses Gestes von der ein-
greifendsten Bedeutung bei der Bestimmung der Nemesis-Denk-
mäler werden.
Ebenso gewöhnlich wie die Lüpfung des Gewandes und
die Elle ist bei Nemesis der Zaum.!) Die Bedeutung dieses
Attributs giebt deutlich an Vers 3 des Hymnos des Mesomedes
and die Worte des Epigramms der Anthol. Planud. 223:
urı' ἀχάλινα λέγειν.
Das bei Nemesis seltene Joch, welches Mesomedes (Υ. 13:
70V μετὰ χεῖρα κρατοῦσα) erwähnt, soll offenbar daran er-
innern, dass Nemesis denjenigen beugt, der den Nacken zu stolz
erhoben trägt. Darauf hin deuten die Worte des Orphischen
Hymnos auf Nemesis v. 5:
rv πάντες δεδίασι οἱ ζυγὸν αὐχένι ϑέντες
AR Ὁ βροότοι ζυγὸν αὐχένι ϑεντες,
die zugleich beweisen, dass unter ζυγόν im obigen Epigramm
nicht die Wage, wie man auch annahm,?) sondern das Joch zu
WVeerstehen sei.
Über die symbolische Bedeutung des Rades, welches sich
besonders auf späteren Nemesis-Denkmälern sehr oft findet,
Wgl. oben S.53. Sie ist mit demselben ausgerüstet von Meso-
wınedes im genannten Hymnos v. 7 f. und von Claudianus de bello
Get. 631:
Sed dea, quae nimiis obstat Rhamnusia votis
ingemuit flexitque rotam.
Sichere Beispiele der Verbindung der Nemesis mit dem
Greif finden sich erst in der römischen Kaiserzeit. Doch
liegt die Vermutung nahe, dass Nonnos, der allein seiner Er-
ı, Was Winckelmann S. W. II S. 521 Schleuder nennt, ist ebenfalls der
Zaım. Vgl. C. Böttiger Kunstmythologie II 8. 112 f. Ganz entsprechend
den Darstellungen des Zaumes bei den Nemesisbildern ist die gebildet,
welche wir in den Altert. v. Pergamon II Taf. 49 Fig. 3 finden.
ἢ So Manso Verm. Abhdl. 8. 183 Anm. e und Toumier, Nemesis etc.
8113. Die richtige Ansicht verficht bereits Bellermann a. ἃ. Ὁ. 8. 46.
Wenn Nemesis anf Münzen mit der Wage dargestellt ist, so ist eine Ver-
ximelzung mit Aeqnitas anzunehmen, deren gewöhnlicher Typus sich meist
a denselben Gegenden findet, in denen die Darstellung dieser Nemesis-Aequi-
ἰὼ anzutreffen ist.
10
wähnung thut, auch hierin aus alexandrinischen Quellen geschöp
hat. Bei Nonnos findet der Greif in doppelter Gestalt Ve
wendung: einmal steht er mit ausgespannten Flügeln neben d
Göttin, Dionys. XLVIII. 382 ff:
’Auyi δὲ οἱ πεπότγτο παρὰ ϑρύνον ὄρνις ἀλάστωρ.
γρὺψ πτερύεις. πισύρων δὲ Tode κουκρίζετο stahum,
δαίμονος Ütrauevrs avrayyekos,
dann wird er ihren Wagen ziehend gedacht das. 451
Vgl. S. 33.
Über die Bedeutung des Greifes!) bei Nemesis giebt ὦ
dessen Beiwort bei Nonnos ἀλάστωρ Aufschluss. Durch dasse!
wird dem Greifen dieselbe Thätigkeit zugeschrieben wie «
Nemesis selbst, er ist also der Repräsentant ihres \Wes«
wie der Adler desjenigen des Zeus, die Eule der Athene.
Ausserdem gilt der Greif wegen seines scharfen Bliel
als Auge und Ohr der Vorsehung, als das Symbol des späh
den Scharfsinnes (vgl. O. Jahn, Ber. ἃ. sächs. Ges. d. W
1834 S. 58) und kann auch in dieser Beziehung mit Nem«
in Verbindung gebracht werden.
Oft werden die letztgenannten Attribute der Neme
Rad und Greif, so mit einander verbunden, dass der ΟἹ
einen Vorderfuss auf das Rad setzt, wie sich auch sehr häı
ähnliche Darstellungen auf Schmalseiten von Sarkopha;
finden.
Ein wie unzuverlässiges Kennzeichen übrigens der Greif
Nemesis 150, geht daraus hervor, dass er sich auch mit and
weiblichen Gottheiten verbindet. Vgl. Furtwängler in Rosch
mythol. Lexik. S. 1773 ff. Schon aus diesem Grunde dür
wir Stephanis Ansicht nicht gutheissen, dass wir ein a
reichendes Recht haben, bei allen Darstellungen eines mit eir
Rade ausgestatteten Greifs, welche keinen ausdrücklichen H
weis auf einen bestimmten Kultus enthalten, aus dem sie I
vorgegangen sein könnten, zunächst an eine Verknüpfung
Nemesis zu denken. Vgl. C.-R. 1865 S. 114.
Ὁ Die üblichen Deutungen des Greifes bei Nemesis sind folgende: ἢ
heil Ὁ. N. II S. 552 zieht die Bemerkung des Macrobius Sat. I 22 he
dass Nemesis mit Sol identisch sei und folgert, dass der (ireif ihr eb«
zukomme wie dem Sol oder dem Appollon. Dieselbe Ansicht vertritt |
Bilderbuch 8. 98. Sie widerlegt als zu flach Welcker Alte Denkm. II $. 7
Wiederholt hält auch Nemesis einen Zweig in der Hand.
Man sieht hierin gewöhnlich eine Übertragung von der Rham-
ıusischen Statue. Allein es ist doch zu bedenken, dass dort der
Apfelzweig mit der bestimmten Absicht angebracht war, Nemesis
als Aphrodite zu bezeichnen. und dass diese Absicht bei den alle-
gorischen Nemesis-Denkmälern fortfällt. Wenn wir uns ver-
gegenwärtigen, wie ofl auch sonst der Zweig bei Gottheiten und
Menschen anzutrefien ist, halten wir es für wahrscheinlich, "dass
demselben keine besondere mit den Wesen unserer Göttin in
ünd Annali dell’ Instit, 1830 8. τὸ ἔς wo er selbst folgende zwei
Dentungeu giebt: Une conjeeture plur probable c'est que ce fait repose sur
la double Nemesis de Smyrne qui etant analogne aux Divscures, avait_par
‘ela möme nne certaine parente avec Apollon. en generalisant l’idee de cette
divinite. — mais le griffen peut aussi leur avoir &t& appliqu6 d’apres la Ne-
Inesis vengeresse, et tirer son origine de la rone qui l’accompagne. — Le
griffon et la rone associes en ce sens forment un symbole d’une singuliere
energie. Letztere Erklärug findet sich ähnlich schon bei Zoega Abhdl.
S. 46. der in dem Greif „das Sinnbild unermüdlicher Schnelligkeit verbunden
Nait dem Schrecklichen und Ungestümen“ sieht. Uschold sagt in der Zeit-
Schrift f. d. Altertumswiss. 1835 S. 849: „Der Greif ist der Nemesis beige-
Zeben. um anzudeuten, dass keine böse That, wenn sie auch noch so ver-
heimlicht wird, ihrer Aufmerksamkeit entgeht, dass sie alles wahrnimmt und
bestraft.“ Toumier, Nemösis etc. 5. 114: „Mesomede l’appelle deesse ailce
- .„. Les artistes vonlaient certainement par l& marquer la rapidite de son
Imevitable poursuite. De la me&nıe intention proc&dent peut-Etre aussi les
=ryphons atteles au char des Nemesis smyrniotes, et figures ailleurs aux
bBiels de la divmite . . . on le rencontre souvent sur les tombeaux, οὐ il re-
»resente sans doute Nemesis protectrice des morts. Keine Anhänger dürften
wohl Stephanis Ausführungen Compte rendu 1865 S. 108 finden: „Die ge-
schlechtliche Richtung der Ekstase veraulasst die Verknüpfung des Greifs
mit dem Kreise der Aphrodite. Allein gerade in dieser Verbindung tritt es
besonders deutlich hervor, wie tief in seiner Natur vor allem andern die Lust
an Verderben bringender Gewaltthat wurzelt, indem er sich wenigstens in
späterer Zeit vorzugsweise der Nemesis beigesellt, einer Göttin, die zwar
auch im Allgemeinen die auf jede Überschreitung des rechten Masses folgende
Vergeltung repräsentierte, ganz besonders jedoch in den der Obhut der
Aphrodite zufallenden Verhältnissen, so dass sie nichts als eine besondere
Form eben dieser Göttin war.“ Über Furtwänglers Begründung in der Samml.
Sıh. a. a. Ὁ. 5. 16, der Greif, dessen Heimat das Lichtreich der Hyperborer
&i beziehe sich auf Nemesis als Lichtwesen vgl. oben S. 13. Mehr auf die
fichende Gewalt der Göttin bezieht sie Furtwängler in Roschers Lexikon
8.1772: „..... Nemesis, anf welche die Greifen deuten, sowohl als hyper-
niche Tiere, als weil sie ja wie die Göttin rächende Wächter güttlicher
t sind.
112
Verbindung stehende symbolische Bedeutung beizumessen ist,
sondern dass mit Furtwängler a. a. Ὁ. S. 16 anzunehmen ist,
man habe später nur an den Zweig der sakralen, namentlich
der Lustrationsgebräuche gedacht.
Als eine Zuthat späterer Zeit bezeichnet Pausanias I 3.
6 die Beflügelung. Dem widerspricht allerdings Ammianıs
Marcellinus XIV, 11, 26: Pinnas autem ideo illi [Nemesi] fa-
bulosa vetustas aptavit, ut adesse velocitate volucri cunctis
existimetur. Doch verdient entschieden hier Pausanias mehr
Glauben. Der Ausdruck fabulosa vetustas ist nicht in seiner
eigentlichen Bedeutung zu fassen, er bezeichnet hier nur die
für Ammians Zeit alte mythologische Überlieferung. Natür-
lich ist der Grund der Beflügelung nicht in der Verwandt-
schaft der Nemesis mit Eros zu suchen;') annehmbarer ist
schon Ammians Annahme, sie sei geflügelt, weil sie mit grosser
Geschwindigkeit den Frevel straft.?)
Doch erhielt gewiss Nemesis nur die Beflügelung, wie andere
Flügelwesen, „wegen des daimonischen Charakters ihres Wesens,
das den Menschen näher ist als die grossen Götter und jene
gleichsam umschwebt.“°)
Die Geissel ist nur von Nonnos Dionys. XLVIII 460 1.
463 (Vgl. S. 33) bezeugt und auch hier gewiss der Gött-i
nur gegeben, weil sie mit dem Greifengespann durch die Lüftt
eilt. Auf Münzen von Smyrna, die doch in erster Linie fü
die Erkenntnis der Nemesisdenkmäler massgebend sind, find
wir dies Attribut nicht, wohl aber auf solchen von ande
Städten Klein-Asiens. Dieses selten und nur in später Z=
dargestellte Werkzeug hatte natürlich in der Hand der Nen#
sis die Bedeutung eines Züchtigungsmittels, wie auch aus obie=
Stelle des Nonnos hervorgeht.
Neben diesen Attributen, die sich sämtlich aus dem Vu
sen der Nemesis ableiten lassen, hat die Göttin auf Denkmäle
1) Vgl. Pausanias I 33, 6 und Walz in Paulys R. E. V. 8. 5398. —
gegen Furtwängler a. a. Ὁ. S. 16.
) Sie wird gebilligt von Hirt, Bilderbuch 5. 98, Bellermann a. a_
S. 39, Schwenck Mytlıol. ἃ. Griechen 5. 432. Unannehmbar ist Eckhels πὸ Ἢ
mutung Ὁ. N. II 5, 549: . .. nisi forte alae reliquiae sunt ex cycno, i
quem sese transformavit Nemesis, ut Iovis amores falleret.
δ Vgl. Furtwänglers Artikel „Eros“ in Roschers Lexic. 5. 1350.
118
ler römischen Zeit auch noch solche, die ihrem Synkretismus
nt andern Gottheiten ihre Entstehung verdanken. Hierzu ge-
ört das Steuerruder, das Nemesis als Fortuna charakteri-
iert. Erwähnt wird es von Ammianus Marcellinus XIV, 11, 26:
raetendere gubernaculum dedit eique [Nemesi] subdidit rotam
fabulosa vetustas], ut universitatem per elementa discurrens
nnia non ignoretur.
Auf römischen Münzen ist sie mit der Wage ausgerüstet.
Ja dieselbe weder in der Litteratur erwähnt noch auf Münzen
'on Smyrna dargestellt ist, obgleich sie sehr gut zu der Natur der
\emesis in der römischen Zeit passte, ist hier eine Annäherung
a Aequitas anzunehmen.
Schliesslich werden die Attribute der Nemesis mit denen
nderer Göttinnen verbunden, obgleich sich eine Wesensverwandt-
"haft der auf diese Weise im Bilde verschmolzenen Gottheiten
aum nachweisen lässt, wenn man nicht die grösste Abschlei-
ng der Charaktereigentümlichkeiten der einzelnen annimmt.
’as hat z. B. Nemesis mit Isis gemeinsam? Und doch sind
e Attribute derselben in einem Bilde vereinigt worden. Es
:rsteht sich von selbst, dass derartigen Denkmälern nicht der
ame der Nemesis allein gebührt, sondern dass wir denselben
ich dem Beispiel der Alten!) die Namen derjenigen Gottheiten
ı geben haben, deren Attribute vertreten sind.
Für die Würdigung der Nemesisdenkmäler der römischen
aiserzeit ist nicht ausser Acht zu lassen, dass Nemesis durch-
as nicht immer als strafende Gottheit aufzufassen ist, sondern
ass sie, gleich Tyche, sehr oft als Schutzgottheit einer Stadt
hne ethische Nebenbedeutung gilt.
Die Nemesis der Kaiserzeit ist immer eine jugendliche Ge-
talt mit nicht sicher feststehendem Gesichtstypus, langem Ge-
sand, gewöhnlich ärmellosem Chiton. Das Haar ist meist durch
ine Binde zusammengehalten und am Hinterkopf in einen
Kıoten aufgenommen. In Beflügelung oder Nichtbeflügelung
üd in der Art der Beflügelung (Vogel- oder Schmetterlings-
fügel) ist keine bestimmte Norm nachzuweisen. Die Göttin ist
m
') Vgl. die oben genannten Inschriften des Bulletin de corresp. helle&-
ie VI (1882) S. 336 ἢ n. 38 ff. Leider ist von der Statue, die auf der
Buis mit der Inschrift n. 38 stand, nur der untere Teil bis zu den Knieen
alten. Über eine Isis Hygieia, Isis Tyche, Nike Isis vgl. das. n. 42—44
8
114
fast immer stehend, ganz vereinzelt sitzend gebildet. Am gt
wöhnlichsten sind folgende Typen:
A. Nemesis lüpft mit der einen, fast immer mit d
rechten Hand ihr Gewand auf der Brust und hält in der andeı
Hand, die herabhängt oder im Ellbogen gebeugt ist, einen Zwei
Dieser Typus dürfte der älteste sein, weil er die wenigste
allegorischen Attribute aufweist. Damit stimmt auch überei
dass ein Münzbild von Smyrna (siehe Tafel n. 21), das walı
scheinlich auf ein altes Idol zurückgeht, in diesem Typus e
scheint. Zuweilen ist zu Füssen noch das Rad gebildet.. Bi
sonders häufig auf Gemmen.
B. Nemesis lüpft, wie in A, ihr Gewand und hält in di
herabhängenden anderen Hand einen Zaum. Auch hier find
sich zuweilen am Boden das Rad. Zuweilen ist Typus A un
B verschmolzen.
C. Seltener, meist auf Reliefs und Münzen ausser Smyrn:
Nemesis lüpft mit der einen, meist rechten Hand ihr Gewand un
hält in der andern die Elle. Am Boden oft der Greif.
Bei Darstellungen von zwei Nemeseis hat gewöhnlich d
rechts stehende in der Linken den Zaum, die andere in der ei
sprechenden Hand die Elle. Beide lüpfen mit ihren Rechten di
Gewand. Zu Füssen der rechts stehenden Figur befindet sie
oft ein Rad. Typisch ist hierbei besonders auf Münzen vo
Smyrna und auf Gemmen ein Obergewand, dessen Zipfel übe
die Linke geschlagen ist.
Nemesis-Aequitas, besonders in den Donauländern heimisel
hält durchweg auf sichern Denkmälern dieser Göttin in de
Rechten die Wage, in der Linken die Elle; zu den Füssen be
findet sich das Rad.
----.-. ....-.. .,.
Marmorstatuen.
Von den der Nemesis zugeschriebenen Marmorstatle
führen nur zwei den Namen mit Recht:
1) Nemesis-Fortuna, gefunden am 30. Mai 1876 in Olym
pia, aufrecht stehend in der Südwestecke der verbreitert®
Krypte des Stadions, jedoch nicht mehr an dem ursprüngliche
Platze. Vgl. Treu Arch. Zeitg. 1878 S. 136 und Ausgrabung®
zu Olympia Taf. XVII Ὁ. 1 III 5. 12. Die kleine, nur 0,761
115
he Statue (mit der Plinthe) stützt mit der Rechten das
steuerruder auf ein Rad, die Linke hält eine gegen die Schulter
rlehnte Elle. Der Kopf fehlt. Die Arbeit ist gering, aus
späterer römischer Kaiserzeit, aber sie ist nach Treu merk-
würdig wegen ihrer strengen und einfachen, von den römischen
Figuren ganz abweichenden Gewandordnung. Mit ihr zusammen
schmückte den geheimen Eingang des Stadions
2) eine Wiederholung der obigen Figur, gefunden am
2. Oktober 1879 in einer Mauer des Stadions. Vgl. Treu
Arch. Ztg. 1879 S. 205.
Irrtümlich Nemesis genannt sind:
1) Die sog. Nemesis des Laterans. Vgl. Visconti Mus.
Pio-Clem. II, 2 S.107, Benndorf-Schöne Die antiken Bildw.
des Lateranischen Museums S. 12 n. 19. Benndorfs Beschrei-
bung lautet: „H. 0,98 Gesl. 0,095. Griechischer Marmor. Er-
änzt die hintere Hälfte des antiken, nicht zugehörigen Kopfes,
Hals, Nacken, linker Unterarm mit dem betreffenden Teile des
sewandes, rechter Arm und Schulter nebst dem Gewand bis
mr Brust, der vordere Teil des rechten Fusses und einiges an
lien Zehen des linken. Die viereckige Form der Basis modern.
Ἰδοῦ wahrscheinlich in der Villa Hadrians gefunden.
Die Figur steht auf dem linken Bein und ist mit einem
irmellosen, ungegüirteten Chiton bekleidet, welcher einen Über-
chlag bildet; der rechte Arm hängt herab, der linke (richtig
rgänzt) hebt den Gewandüberschlag bis in die Gegend der
inken Brust in die Höhe. Die Gewandbehandlung ist einfach
nd streng, die Rückseite vernachlässigt. Das Original, welches
lieser Figur zu Grunde liegt, wird der besten Zeit der grie-
!ıischen Kunst angehört haben.‘
Diese Statue wurde der Nemesis nur wegen der Haltung
des rechten Armes zugeschrieben, der nach der üblichen Er-
kärung den ihr eigenen πῆχυς vorstellen sollte. Für uns fällt
dieser Grund fort, ohne dass wir einen andern hätten, der die
Deutung auf Nemesis sicherte.
2) Ihr entspricht in den Motiven genau eine gleich grosse
Statne in der galleria dei candelabri des Vaticans. Vgl: Visconti
Museo Pio-Clem. II Taf. 13, S. 16, Clarac Musee de sculptures IV
Taf. 759 n. 1854, Hirt Bilderbuch S.98, Beschreibung der Stadt
m II 2 5. 270, Friederichs-Wolters Gipsabgüsse 5. 617 n. 1552.
116
Griechischer Marmor, gefunden in der Villa Hadrians. Ergän
Der rechte Arm, die linke Hand mit deni Teil des Obergewa
des, welches sie hält. Die Gesichtszüge sind jung und ἃ
mutig, das Haupt mit einem Diadem verziert.')
3) Dieselben Motive finden sich ferner, wie schon Benndı
a. a. O. bemerkte, in einer Statue des Louvre Clarac III Τὶ
538 B n. 1122 B, erwähnt von Michaelis Ancient marbl
S. 675 n. 10. Thasischer Marmor. Als Muse ergänzt, vi
Michaelis Nemesis benannt. Ergänzt: Stephanos im Has
Nacken, beide Arme vom Ellbogen abwärts, die Flöte in d
rechten Hand und ein Stück des Chitons nahe bei der link
Hand.
4) Diesen Statuen ähnlich ist die Marmorstatue Viscon
Mus. Pio-Clem. II δ. 104 ἢ Taf. A. 7, Clarac IV Taf. 759
1855. Der linke Arm, dessen Hand den Saum des Gewand
am Halse fasst, ist bis zur Schulterlöhe erhoben, der rech
hängt herab und hält eine Blume (?). Das mit einem holı
Stephanos geschmückte Haupt ist nach rechts geneigt. Bekleid'
ist die Figur, wie die vorige, mit einem einfachen, ungegürtett
Chiton, der einen Überschlag bildet und mit Halbärmeln ve
sehen ist. Über die Ergänzungen giebt Visconti nichts a
ausser, dass neben der Statue eine Vase restauriert ist.
5) Wegen des zur Brusthöhe erhobenen Armes wird hie
her auch gezählt eine Marmorstatue des Louvre Visconti M«
Gabin. S. 67 Taf. 12, 31 = opere varie IV S. 511, Clarac .
Taf. 322 n. 1852, Müller Handbuch der Archäol. S. 646,
Fröhner Mus. du Louvre S. 378 n. 413, Heydemann Pari:
Antiken 12. Hall. Winckelm. Progr. 1887 S. 15. Hai
1,75 m. Parischer Marmor. Fälschlich mit dem Füllhorn
der Linken ergänzt. Linkes Standbein. Gekleidet ist
ἢ Wolters sucht die Bezeichnung dieser Statue als Nemesis dadurch
retten, dass er diese Armhaltung als den Ausdruck der Scheu und Sittsanl
ansieht. Vgl. hierüber S. 104 Anm. 3. Doch giebt er zu, dass trotz dieser ne
Begründung „die Deutung als Nemesis nicht sicher ist, da diese Verschä-
beit auch anders motiviert sein könnte.“ Schon Hirt macht die zutreffe:
Bemerkung, „dass der Charakter dieser Statue für die Nemesis zu juge
lich mädchenhaft sei, und dass die Geberdung mit dem Ellbogen keinesw-
zuverlässigen Bildern der hohen Göttin entspräche.‘
117
Figur in einen unter der Brust gegürteten, faltenreichen Chi-
ton mit kurzen Ärmeln und einen Mantel, der über die rechte
Schulter geschlagen ist und über den linken Unterarm fällt.
Mit der Rechten fasst sie das Gewand am Halse. Der Kopf ist
antik, aber nicht zugehörig. Ergänzt sind: Nase, Mund, Kinn,
der ganze rechte Arm mit der Falte des Gewandes, die gelüpft.
wid. Der linke Arm von der Mitte des Biceps, der grösste
Teil des Füllhorns, das nicht zugehörig ist, wie der Rest eines
Fingers beweist, den man unter den Früchten bemerkt, das
rechte Knie, der linke Fuss und die Hälfte des rechten, meh-
tere Falten des Gewandes. Gegen die übliche Deutung als
Nemesis wandte sich bereits mit Recht Heydemann a. a. O.,
welcher in der Figur eine „Genrefigur, d. h. irgend eine weib-
lihe Ehrenstatue sah, welche mit der rechten Hand eine an-
mutige Verlegenheitsbewegung macht.“
6) Derselbe Grund bewog auch Conze Arch. Zeitg. 1864
3. 221* dazu, die Statue in Ince Blundell Hall Michaelis An-
tient marbles S. 348 n. 33 mit dem Namen der Nemesis zu be-
legen. Die kleine attische Figur, von Clarac IV Taf. 698 n.
1646 A als Bacchantin bezeichnet, ist mit einem Doppelchiton
bekleidet, der an den Hüften eine Menge Falten wirft. Der
rechte Fuss ist ein wenig vorgesetzt. Der linke Arm ist
Zur Brust emporgehoben, die Hand fasst das Gewand am Halse.
Ausserdem beweisen eiserne Nieten, die an dem Chiton sicht-
bar sind, dass die Figur noch einen Gegenstand in der Hand
hielt. Ergänzt: Der ganze untere Teil bis an die Kniee und
der halbe rechte Unterarm. Der Kopf ist nach Michaelis
sant dem Halse antik und zugehörig, nach Clarac und Conze
modern.
Vermutlich eben deswegen wurde auch Matz veranlasst,
fülgende zwei Statuen als Nemeseis zu bezeichnen, wenn er auch
selbst den Zweifel an der Richtigkeit der Benennung durch ein
in Index hinzugesetztes Fragezeichen bekundet hat. Es sind:
7) Matz-Duhn Antike Bildwerke in Rom I S. 225 n. 849.
‚Pal. Colonna. Unter Lebensgrösse. Trägt einen ärmellosen
Chiton, der vorn einen Überschlag bildet, unter dem der Bausch
zum Vorschein kommt. Mit der linken Hand hebt sie einen
Zipfel ihres Gewandes. Der Arm ist zwar neu, doch scheint
ὡς Motiv durch die Gewandfaltenreste gerechtfertigt. Der
118
rechte Arm ist so aufwärts gebogen, dass sich die Hand etwa
der Schulter gegenüber befindet. Unterarm ergänzt; Kopf er-
gänzt; auch ein grosser Teil der Unterbeine mit Füssen und
Basis.“
8) Daselbst ἢ. 850. „Pal. Borgliese. */s Lebensgrösse.
Linkes Standbein. Die Figur ist gekleidet in einen ärmellosen
griechischen Chiton ohne sichtbaren Gürtel mit Überfall, dessen
Zipfel die Linke emporhebt. Die Spuren dafür sind unzweifel-
haft und die jetzige Ergänzung falsch. Der rechte Arm geht.
nieder (zur Hälfte modern). Der offenbar zugehörige antike
Kopf ist auf einen eingeflickten Hals aufgesetzt. Neben dem
rechten Fuss erhebt sich ein viereckiger Pfeiler, dessen untere =
Teil antik ist.“
9) Eine Nemesis erkannte Winckelmann Monum. inediti
S. 31 Taf. 25 in einer Statue der Villa Albani. Die Figur is
in einen Chiton und einen weiten Mantel gekleidet, der di-
ganze Figur umhüllt und dessen Zipfel, über die linke Schulte“
geworfen, von der linken Hand in die Höhe genommen wird
so dass ein mächtiger Bausch entstelit. Die Rechte hält eines
Ölzweig. Der mit einer Mauerkrone geschmückte Kopf ist nich’
zugehörig. Gegen Winckelmanns Auffassung des linken Unter-
arms als Symbol des Masses, dem Walz de Nemesi Graecoruns
S. 6, Taf. II, 1 beistimmt, bemerkte schon Visconti Mus. Pio-
Clem. II S. 25, wiederholt von Clarac IV Taf. 770 Ο ἢ. 1852 A
dass die Figur vielmehr den Mantel in der geschilderten Weise
aufhebe, um etwas in den Bausch aufzunehmen. Auch Gerharcl
scheint mit Winckelmanns Auffassung nicht einverstanden ge-
wesen zu sein, wie aus seiner Bemerkung in der Beschreibung
der Stadt Rom III, 2 S. 543 hervorgeht: „Motiviert ist übri-
gens diese Armstellung auch durch das Emporziehen des Ge-
wandes, welches die Hand gefasst hält.“ Ergänzt sind nach
Gerhard: Der rechte Vorderarm mit dem Zweige in der Hand,
von dem jedoch der oberste Teil alt ist, und der linke Vorder-
arm, dessen Ergänzung aber dem Faltenzuge des antiken Teiles
von dem emporgehobenen Gewande entspricht.
10) Auch eine Statue in Ince Blundell Hall ist von Mi-
chaelis Ancient marbles S. 358 n. 82 Nemesis genannt worden.
Es ist eine in beabsichtigtem Archaismus steif gehaltene Figur
in weitem Chiton mit Zickzackgefält. Auch der Kopf ist ar-
chaistisch geformt. Neu ist: Die unteren Teile der Füsse, der
untere Teil des rechteu Unterarms mit seiner Stütze, der rechte
Arm bis zur Brust, die rechte Brust und die linke Schulter,
der Stephanos im Haar. Die Benennung als Nemesis ist nicht
genügend begründet. Sollte etwa die an Artemis erinnernde
Gestalt, — ich schliesse auf dieselbe aus der Benennung Ne-
mesis i. e. Artemis originally — verbunden mit dem zur Brust
geführten Arm Michaelis zu dieser Erklärung bewogen haben?
Dann dürfte an Nemesis nicht zu denken sein, da diese Arm-
haltung für Nemesis nichts beweist und diese Göttin in ar-
chaistischer Artemisgestalt ohne Analogon wäre. Die Statue
ist wohl nach ihrem Äusseren, vorausgesetzt, dass Michaelis
Benennung Artemis originally nicht missverstanden ist, als Ar-
temis, die Armbewegung als bedeutungslos anzusehen.
11) Eine Nemesis endlich erkennt man gewöhnlich in einer
won vier Figuren, die um das Fragment einer in Turin, im Mu-
Seo di Antichita befindlichen Basis stehen, dazu bestimmt, eine
"Tischplatte oder ein Weihgeschenk zu tragen. Griech. Marmor.
H. 0, 77 B. 0, 47 T. 0, 57 m. Vgl. Brunn Gesch. ἃ. griech.
künstler I 8. 608, Raoul-Rochette Lettre ἃ Mr. Schorn S.
394, Wieseler Nachr. ἃ. Göttinger Ges. d. W. 1877 5. 654 f,
Heydemann Mitteil. aus d. Antik. Sammlungen in Ober- und
Mittelitalien 3. Hall. Winckelm. Progr. 1879 5. 38, 4, Dütschke
antike Bildwerke IV S. 68f. n. 106. Bezüglich der Inschrift
(. 1. G. 4968 u. Löwy Inschr. griech. Bildhauer S. 257 n. 363.
‚Auf einem viereckigen Postament,“ lesen wir bei Dütschke,
‚welches vorn die Inschrift ΠΡΩΤΥΤΟΣ TEXNH | EPTAZTH-
PIAPXOY trägt, befinden sich an den Ecken auf viereckigen,
profilierten Basen die Fragmente je einer jonischen Säulenbasis;
dazwischen auf profilierter Basis ein dicker, oben abgebrochener
Schaft, um welchen rings im Kreise vier weibliche Figuren
gruppiert sind. Die vordere (Gesicht fast ganz abgebrochen,
ebenso Unterarm) trägt einen langen, kurzärmligen Chiton und
einen auf dem Kopfe aufliegenden Mantel, welcher mit einem
Überschlag an der rechten Hüfte vorgenommen und über den
linken Unterarm geworfen ist; von dem Haar fällt auf jede
Seite der Brust eine Locke herab. Links von ihr das Frag-
ment eines architektonisch gebildeten Gegenstandes (Altar?) und
rechts das Fragment einer kleinen, mit Chiton bekleideten Figur. —
120
Die Gestalt an der rechten Seite des Schaftes ist die geflügelte Nike
(Kopf und Teil des rechten Unterarms abgebrochen), bekleidet
mit dem langen, dorischen Chiton mit gegürtetem Überschiag,
in der Linken hält sie einen Palmenzweig, mit der Rechten
erhebt sie das Fragment eines Kranzes. — Die Figur an
der Hinterseite (abgebrochen Gesicht, fast ganzer rechter
Arm, rechter Unterschenkel und sonstiges) hat Flügel und ist
bekleidet mit Stiefeln, kurzem dorischem Chiton mit gegürtetem
Überschlag und hält mit der Rechten ein auf einem Postament
stehendes, fragmentiertesRad (vier Speichen), während sie den rech-
ten Fuss auf eine undeutliche, wie ein Fisch geformte Erhöhung
setzt. Wahrscheinlich Nemesis. Vor dem Postament befindet
sich das Fragment einer kleinen, mit glatt anliegendem .Chiton
bekleideten, auf der Erde sitzenden Figur. — Die Gestalt an
der linken Seite des Schaftes entspricht in Kleidung und Hai-
tung der Nike rechts, nur dass sie sich etwas mehr nach links
wendet (Kopf und linke Schulter abgebrochen).“
In der auf der Erde sitzenden Figur bei der sog. Nemesis
erkennt Heydemann einen bekleideten Knaben. Das ganze
Denkmal stammt nach Raoul-Rochette und Wieseler aus Ober-
ägypten und gehört nach Heydemann der spätern römischer
Kaiserzeit an. Ich kann der allgemeinen Annahme, dass die
dritte Figur Nemesis vorstelle, nicht beistimmen. Es fehlt jede:
die Nemesis speciell bezeichnende Attribut; bei Nemesis pfleg!
das Rad zu Füssen der Göttin dargestellt zu sein; die fisch-
ähnliche Erhöhung und das Kind wären bei Nemesis unerklär-
lich. Wahrscheinlich ist die Figur eine Fortuna Panthea. Rad
und Beflügelung sind dieser oft genug eigen; das Kind endlich
finden wir bei Fortuna auf Münzen der Julia Domna vgl. Peter
in Roschers Myth. Lexik. S. 1514) und bei andern Stadtgott-
heiten: a) auf der aus Beirut stammenden, jetzt in Berlin be-
findlichen Statue Athen. Mitt. 1885 Taf. I, b) zu Füssen deı
Parthenos auf dem Berliner Sarder Arch. Zeitg. 1883 5. 27%
Textabbildung.
b. Bronzestatuen.
Von den für Nemesis ausgegebenen Bronzestatuen verdient
keine diesen Namen. Es sind:
, N,
ı m 4
121
1) Eine ungefähr 0,20 m hohe Bronze in der Antiken-
sammlung in Dresden. Hase, Verzeichnis der Bildw. der Kgl.
Antikensammlung zu Dresden? 5. 139 n. 411 und Müller-Wie-
seler Denkm. d. alt. Kst. II Taf. 74 n. 948 (vgl. Müller, Hand-
buch d. Arch. S. 646, 4) suchen diese Erklärung dadurch zu
rechtfertigen, dass sie bei dieser Figur in dem an den Mund
gehaltenen Finger die Geberde des Schweigens erkennen, welche
Nemesis zukomme nach Eurip. Rhes. (eieyovo« στομάτων φϑόνον).
Doch abgesehen davon, dass der an den Mund gehaltene Finger
nicht ein Symbol der Göttin sein kann, „die den Neid vom
Munde fernhält,* ist bei Euripides von Adrasteia, nicht von
Nemesis, die Rede. Auch hält die Bronze den Finger nicht
auf dem Munde, sondern so, dass er unterhalb des linken Mund-
winkels zu liegen kommt. Überhaupt haben wir in dieser
Figur keine Göttin zu sehen, sondern ein Genrebild. Die Ge-
stalt ist mit einem ungegürteten, ärmellosen Chiton bekleidet,
die rechte Hand ist leicht in die Hüfte gelegt, die linke in der
bezeichneten Weise zum Munde geführt. Das Gesicht ist durch-
aus nicht so streng, wie es nach Müller-Wieselers Abbildung
scheinen will; im Gegenteil sehr anmutig, ja schelmisch. Mit
Recht bezeichnet Hettner Die Bildw. ἃ. Kgl. Antikensammlung*
δ, 44 ἡ, 10 die Figur nunmehr einfach als Mädchengestalt.
2) Gänzlich verfehlt ist Mercklins Benennung einer nackten
Frauengestalt, die mit der Rechten eine Sandale emporhält,
als Nemesis (Nemesis mit der Sandale drohend Dorpat 1854).
Diese und ähnliche Figuren sind als Aphroditen richtig erkannt
von: Stackelberg Gräber der Hellenen Taf. LXXI, Gerhard
Allg. Litt. Ztg. 1838, Ergzbl. S. 608, Engel Kypros II p. 373,
Lenormant Elite des monuments ceramographiques IV S. 109
Anm. 2, Blümner Studien zu Lucian S. 71, Bernoulli Aphro-
dite S. 352 ff., Hübner Arch. Zeitg. 1870 S. 91 ἢ, Schwabe
das. 1872 S. 97 ff.
3) Kein bestimmtes Urteil lässt sich fällen über die Fi-
guren in Toskana, die Migliarini allzu knapp im Bullet. dell’ Instit.
1864 S. 140 beschreibt: Quindici figurine piü 0 meno conser-
vate, quasi tutte della scuola antica; di varie grandezze, ΟΥ̓́Θ
ficonosconsi la Speranza 6 Nemesi, alcune delle quali di poca
entita. '
-.------...--ὦἡἬ.ὄἔἍᾺ-.-.......-ὄ ὦ
122
c. Reliefs.
1) Eine berühmte Darstellung der Nemesis befindet sich
auf dem Marmorkrater von Chigi. Vgl. Visconti Mus. Pio-Clen.
II Taf. A 5, S. 104 = opera I Taf. 8, Creuzer Abbild. Taf. 37
S. 24, Zoega Abhandl. S. 52 und Welcker ebenda S. 358 fi,
Millin gal. ınyth. Taf. 86 n. 347, Otto Jahn Arch. Beitr. S. 1491,
Walz de Nemesi Gr. Titelblatt, Clarac IV Taf. 759 n. 1853, Lenor-
mant Elites des mon. ceramogr. IV. S.130 f. Müller-WieselerD.a.
K. II Taf. 53 n. 670, Bullet. dell’ Instit. 1869 S.129. Stephani C.-R.
1877 5.108, Bernoulli Aphrodite S. 72 n.21, Collignon Essai surles
monuments rel. au mythe de Psyche S. 403 n. 125, Matz-Duhn
Ant. Bildw. ΠῚ S. 117 n. 3687. Auf der einen Seite dieses
Marmorkraters, der sich im Museo Pio-Clementino befindet,
erblicken wir in erhabener, aber keineswegs fein ausgeführter
Arbeit in der Mitte den geflügelten Eros auf einer Basis
stehend. Mit der linken wischt er sich die Thränen aus dem
Auge, mit der Rechten hält er hinter sich einen Schmetterling,
das bekannte Symbol der Seele, iiber eine brennende Fackel,
die an die Basis gelehnt ist. Vor-ihm steht eine weibliche
Figur in ärmellosem Chiton, die mit der Rechten eine Blume
und in der Linken einen Zweig hält, unzweifelhaft also
Elpis. Hinter Eros befindet sich eine zweite weibliche Figur
in seitwärts geschlitztem Chiton mit Überfall, dessen Zipfel
mit einem Kügelchen beschwert ist. Die Falten fallen archal-
sierend fast im Zickzack. Mit der Linken hält sie ebenfalls
einen Zweig mit länglichrunden Früchten. Mit dem Daumen
und Zeigefinger der Rechten lüpft sie leise ihr Gewand, wäh-
rend die andern Finger archaistisch zierlich erhoben sind. Das
Haar ist hinten in einen Knoten gebunden, die Füsse sind
mit Schuhen bekleidet. Nemesis, denn nur sie haben wir in
dieser Figur zu erkennen, ist hier offenbar als Totengöttin
dargestellt; sie beaufsichtigt die Reinigung der Seele, welche,
wie öfters, Eros vornimmt.!) Zum Zeichen, dass die Hoffnung
auch über den Tod hinaus dauert, und dass die Seele nach ihrer
Reinigung ein besseres Leben zu erwarten hat, ist hier
1) O. Jahn Arch. Beitr. S. 151 und Berichte ἃ. sächs. Ges. ἃ. W. 1851
S. 161 sieht in dieser Scene die Qual, welche die Seele durch die Liebe zu
erdulden hat, vollzogen durch Eros in Gegenwart der Nemesis, welche ganz
besonders den Frevel und Übermut der Liebe straft. Desgleichen Tournier
a. & 0. 8. 118.
123
; hinzugezogen worden.!) Weil eine Reinigung vollzogen
sind beide Gottheiten mit Zweigen ausgestattet. Die Be-
ng dieses Attributs der Nemesis tritt mithin gerade in
r Darstellung recht deutlich hervor.?)
) Drei Basreliefs am westlichen Eingange des Theaters
ıasos. Vgl. J. Theodore Bent im Athenaeum 18837 No. 3113
9. „Zwei von den Figuren,“ sagt Bent a. a. O., „stellen
ewöhnliche jungfräuliche Gottheit dar, während das dritte
lief drei Figuren hat, zwei weibliche mit Schwertern in
Händen, und als dritte die Rhamnusische Nemesis mit
mem Kopfschmuck gekrönt; mit Flügeln, Wagschalen in
:inen Hand, auf einem Rade stehend.“ Der genannte
her hatte die Freundlichkeit, mir die allerdings nicht ganz
ändige Photographie von zweien dieser Reliefs zuzustellen.
stellt ist auf dem oberen Nemesis in dem auf Münzen so
hnlichen Typus: mit der Rechten das Gewand lüpfend,
ler Linken die Elle haltend. Gekleidet ist sie in einen
n und ein gegürtetes Obergewand, dessen Zipfel über die
> geschlagen ist. Links von der Figur eine Inschrift,
. letzter auf der Photographie sichtbare Teil lautet:
ISISIPOENE | MESELAIIAAAA ΤΕΙΣΙΕ...... >
HN. Zwischen dem ersten und letzten Buchstaben des
tzten Wortes stehen sechs Löcher an Stelle von mehreren
:meisselten Buchstaben. Das untere Relief enthält drei Fi-
ı. Rechts zwei dem obern ganz ähnliche Nemesisbilder.
3 daneben in einer Nische eine Isis-Fortuna, geflügelt,
lem bei Isis üblichen Kopfputz, sonst ähnlich gekleidet
lie Nemesisfiguren. In der Rechten hält sie die Wage, in
‚inken einen nicht recht erkennbaren Gegenstand, vielleicht
Griff des Steuerruders. Unter ihren Füssen ein Rad.
3) In einer in Rom befindlichen Aedicula befindet sich ein
esisbild von gewöhnlichem Typus, aus der ersten Hälfte des
.--ἷ.
ἢ Verfehlt ist Walz Hinweis aufdas Epigramm der Anthol. Palat. IX, 146:
᾿Ελπίδα καὶ Νέμεσιν Evvovs παρὰ βωμὸν ἔτευξα,
τὴν μὲν ἵν᾿ ἐλπίζῃς, τὴν δ᾽ ἵνα μηδὲν ἔχῃς.
?) Auf eine Replik dieser Nemesisfigur auf einem Leuchter im Besitz von
llanimacht Brunn aufmerksam im Bullet. dell’ Instit. 1865 S. 34: frammento
ıterna con figura di Nemesi, corrispondente perfettamente col
expresso nel noto vaso di marmo del palazzo Chigi, se non que nella
ha la dea 6 fregiata d’un ricca corona.
124
dritten nachchristlichen Jahrhunderts. Vgl. Henzen in Bullet.
della comm. arch. numicip. 1875 S. 96 u. 1876 5. 66 Taf. ΥἹ
n. 8, C. IL. VI, 1 2821. Die Aedicula ist mit Bildern fol-
gender Gottheiten geschmückt: Auf der rechten Seite ist Vie-
toria mit der Palme, auf der Vorderseite der gehelmte Mars,
Iuppiter mit einem Kranze über seinem Haupte und Nemesis,
auf der linken Seite ein in eine Chlamys gehüllter Jüngling mit
einem nicht erkennbaren Attribut, nach der Inschrift Sol, dar-
gestellt. Nemesis ist vollständig in einen Mantel gehüllt, so-
dass auch der Kopf bedeckt ist. Der rechte Arm, bis an die
Handwurzel ebenfalls vom Mantel uhschlungen, ist zur Brust
geführt, sodass die Hand den Mantel an der Halsgegend er-
fasst. In der Linken hält Nemesis eine kräftig gebildete Elle.
Den rechten Fuss hat sie auf ein Rad gestellt, zu ihrer Linken
steht der Greif. Unter der Hauptgruppe die Inschrift: I(ovi)
O(ptimo) M(aximo) et Marti et Nemesi et (in Rasur) Soli et
Vietoriae et omnibus || diis patriensibus civ(is) ex prov(incia)
Belgica Aug(usta) Viromandu || oru(m), milites Iul(ius) Fuscus
coh(ortis) I. praet(orianae) Z Albani |, et Firm(ius) Maternianus
coh(ortis) X. praet(orianae) Philippianarum || Z Artem[on]is v(otum)
s(olvit) l(ibens) m(erito).
4) Eine Nemesis-Aequitas ist dargestellt auf einer Votiv-
tafel mit der Inschrift: Nemesi exaudientis || sim(a)e Cl. Mar-
cellus Au(gustalis?), die in dem alten Apulum in Dacien ge
funden ist. Das Bild ist im C. I. L. III 1126 folgender-
massen beschrieben: Mulier d. tignum quadratum seu libram
tenens, ad pedes grypus stat, rotae pedem imponens. Man
wird sich wohl für die Wage zu entscheiden haben, die Ne-
mesis gerade auf Münzen der Donaugegend häufig trägt.
5) Während auf diesen Reliefs der Nemesistypus verhält-
nissmässig rein erhalten ist, ist auf einer andern Votivtafel
diese Göttin mit Attributen ausgestattet, die sich sonst bei ihr
nicht wiederfinden. Das Denkmal ist in Andautonia in Ober-
Pannonien gefunden und befindet sich gegenwärtig im Agramer
Comitat in der Grafschaft Turopolie in dem Schlosse Lukavec.
Über der Inschrift Nem(esi) reg(inae) Aug(ustae) sac(rum) |
Iul(ius) Vietorinus ve(teranus) || mun(ieipii) And(autoniae) cum
suis || v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito) ist dargestellt nach dem
C. I. L. III, 1 4008: Mulier stans, veste curta, cum caligis et
125
subligaculo, capite nudo, dextra flagellum monstrans draconi ad
pedes iacenti, laeva parmam tenens formae quadratae cum face,
lauro, tridente ibi insculptis; ad pedes est rota.. Wegen des
Schildes ist wohl an eine Nemesis campestris zu denken. Un-
erklärlich sind mir die Verzierungen des Schildes, wenn sie
nicht rein dekorativ zu fassen sind. Befremdlich ist der Drache.
Übetwa ein Greif dargestellt ist? Jedenfalls gehört diese Dar-
stellung einer späten Zeit an, in der diese pantheistische Auf-
fıssung der Nemesis üblich war.
6) Wahrscheinlich eine Nemesis, und zwar der Inschrift
tach eine Nemesis campestris, befand sich auf der Basis, deren
fafel die Inschrift trägt: Nemesi || sanctae |! campestri pro
a ‘ Jute dominorum || nn. Augg. p(osuit) Ael(ia) p(ia) f(elix) |
\elia Pacatus || Scupis quod coh(ortis) doc |! tor voverat, nunc
campi doctor coh(ortis) I. || pr(aetoriae) p(iae) v(indicis) som-
io admo 'nitus posuit 1. 1. (libentissime). Vgl. C. I. L. VL 1,
38. Pighius beschreibt das Fragment: ‚In basi fragmentum adhuc
Asitur statuae muliebris veste ad pedes longa, pedibus caligatis,
ıdiacente iuxta ad sinistram animali, sed qualenam fuerit vix
liscerni potest; leo videtur esse vel lupus.‘ Sicherlich war
auch hier der Greif dargestellt.
7. Einige, doch unbedeutende Abweichungen von dem ge-
wöhnlichen Nemesistypus sind auch zu bemerken bei einem
\emesisbilde, das sich auf einer der Nebenseiten eines Grab-
ıltars in der Gallerie der Uffizien zu Florenz befindet; die
andere Seite enthält eine Darstellung der Elpis. Vgl. Visconti
Mus. Pio-Clem. II S. 26 Anm. a, Beger spicileg. S. 84, In-
"hirami Monum. Etr. III S. 201, Müller Hdbch. S. 646, 4,
to Jahn Arch. Beitr. 5. 150 Anm. 136, Müller- Wieseler
Denkm. II Taf. 74 n. 950, Stephani Bullet. hist. phil. de l’Acad.
XS. 212 = Mel. grec.-rom. I S. 177. Nemesis ist hier in
inen ärmellosen, gegürteten Chiton gekleidet und mit grossen
"lügeln ausgestattet. Die rechte Hand legt sie auf die Brust,
/hne dass eine Lüpfung des Gewandes zu bemerken wäre; das
Haupt ist ein wenig geneigt. Die Elle hält sie in der herab-
hängenden Linken, nicht, wie gewöhnlich gegen die Schulter
gelehnt. Links zu ihren Füssen steht der auf sie zugewandte
Greif, rechts das Rad. Der Altar ist nach der Inschrift ©(eois)
Ἰίρωσι») Ἐλπέδι Ewos καὶ Κηνσωρεῖνα τειμιωτάτῃ ἀπελευϑέρᾳ
126
ἀνέθηκαν einer Freigelassenen Elpis geweiht. Doch ist ποὶὶ
kaum mit Müller-Wieseler anzunehmen, dass dieser Umstand
zunächst die Darstellung der Elpis veranlasste, welche dam
die der Nemesis nach sich zog. Nemesis ist hier offenbar, wie
auch Müller-Wieseler bemerken, Totengöttin, und darum af
einem Grabaltar sehr wohl am Platze; nicht minder Elpis, um
anzudeuten, dass die Hoffnung durch den Tod nicht abge-
schnitten ist.!)
8. Eine sehr undeutliche Darstellung der Nemesis befin-
det sich auf dem linken Arm der Hekate der Bruckenthalschen
Sammlung zu Hermannstadt. Vgl. Gerhard Prodr. S. 406,
Taf. 314, i, Müller-Wieseler Ὁ. a. K. II Taf. 71 n. 893a. Das
Gewand dieser Statue ist mit Reliefs verziert, die sich, wie
man vermutet, auf den Hekatedienst beziehen. Unter dem
zweifachen, blumenbekränzten Halsbande erblickt man auf der
Brust zwischen zwei undeutlichen Gestalten das mit neun
Strahlen bekränzte Brustbiid des Sonnengottes. Auf dem
rechten Arm ist Tyche oder Fortuna dargestellt mit Modius,
Steuerruder und Füllhorn. Der linke Ärmel zeigt eine undeut-
liche Figur, die den linken Arm im Ellbogen biegt und, wie
es scheint, auf die Brust legt. Obwohl auf dieser Darstellung
keine die Nemesis sicher kennzeichnenden Merkmale vorhanden
sind, dürfen wir doch die alte Erklärung gelten lassen, da
sich Nemesis auch auf einer Gemme mit Hekate zusammen
gruppiert findet. Vgl. unten die Gemmenbilder. Vielleicht sind
auch früher vorhanden gewesene Attribute der Nemesis ab-
gestossen.
9. Das rohe Relief aus Torcello, welches Siebenkees nadı
Welcker in Zoegas Abhandl. S. 48 als Nemesis deutet, ist von
E. Curtius Arch. Ztg. 1875 Taf. 1 S. 5 richtig als Darstellung
des Kairos erklärt. Abgebildet auch bei Baumeister Denk
Fig. 824. S. 772.
d. Sarkophage.
Auf dem berühmten Meleagrossarkophage im Louvre ClaraC:
Taf. 201 n. 208, Millin gal. myth. Ta. 104 n. 415, Annali 46
Instit. 1869 S. 69 u. Baumeister Denkm. Taf. 991 glaubte man
ἢ Vgl. die Zusammenstellung der Nemesis und Elpis auf dem Kr®#'
von Chigi.
LA BEE Be 2 |
127
einer Figur Nemesis zu erkennen, die, am äussersten Ende des
Bildes stehend, den linken Fuss auf ein Rad stellt, während
sie mit der Rechten in eine mit der Linken gehaltene Papier-
rolle schreibt. Clarac und Millin halten diese Figur für Ne-
mesis, und in der That erinnert uns dies Bild lebhaft an die
Schilderung dieser Göttin bei Kallimachos Hym. auf Demeter v. 57
und Nonnos Dionys I 481.')
Allein ein Umstand bleibt zu bedenken: In der ganzen
Meleagrosfabel wird nicht ein einziges Mal das Walten der
Nemesis erwähnt. sondern stets das des Fatums oder der
Moiren. Es kann darum keinem Zweifel unterliegen, dass wir
in dieser Figur die Verkörperung des Fatums zu erkennen
haben, welches wir genau mit denselben Motiven gebildet
finden auf einem Grabcippus mit der Inschrift Fatis Caecilius
Ferox filius. Vgl. Zoega Bassirelievi I Taf. 15, Peter in
Roschers Lexik. S. 1445.?)
e. Terrakotten.
1) Wieder die Armhaltung, „in der die Andeutung des
Masses zu liegen scheint,“ war für Panofka der Grund, dass
er eine Terrakotte des Berliner Museums für Nemesis erklärte.
Vgl. Panofka Terrakotten des Κα. Mus. zu Berlin S. 125 Taf.
4, 1. Die Figur gehört in die grosse Klasse jener Terra-
kotten, die man kurzweg Gewandfiguren nennt, und wie deren
fast jedes Museum aufzuweisen hat. Sie ist ungefähr 0,19 m.
hoch und vollständig in ihr Gewand gehüllt, ihr Kopf mit
ener Stirnkrone geschmückt.
2) Furtwängler erkennt auch nach Wieselers Vorgang
ii einer bekannten melischen Terrakotte eine Nemesis. Vgl.
Furtwängler Saml. Sab. a. a. O. S. 15 f., Roschers Lexi-
kon S. 1772, Müller-Wieseler D.a.K. I Taf. 14 n. 53 Dieselbe
Stellt bekanntlich eine in Begleitung des Eros aufeinem mit Greifen
bespannten Wagen fahrende Göttin dar. Das Rehkalb, welches
die Göttin auf der Hand trägt, und die Greifen, waren auch für
ἢ Siehe 8. 32 ἢ,
Ὦ Auf dasselbe kommt Kopps (zu Mart. Capella 1 64) und Brauns
(Griech. Götterl. S. 199) Erklärung hinaus, welche die Figur für Atropos
Ansprechen. Die Moiren, deren Vertreterin hier Atropos wäre, sind ja sehr
oft dem Fatum gleichgesetzt worden.
128
Furtwängler der Grund, sich für Nemesis zu entscheiden,
„denn nur in ihr findet sich die merkwürdige Vereinigung von
Elementen der Aphrodite und Artemis, die hier vorausgesetzt
ist.* Es kann hier nicht meine Aufgabe sein, der Streitfrage
näher zu treten, ob Artemis oder Aphrodite dargestellt ist.
Doch an Nemesis ist nicht zu denken. Ohne Gleichen wäre
die Verbindung derselben mit Eros, und Furtwänglers Be-
hauptung, die Rehe seien als Attribute der Nemesis zu be-
trachten, finden weder in der alten Litteratur noch in sichern
Nemesisdenkmälern ihre Bestätigung. Aus der Darstellung der
Hirsche anf dem Stephanos der Rhamnusischen Statue hierauf
zu schliessen, geht kaum an, da diese Tiere dort doch nur als
Beiwerk anzusehen sind.
3) Über die ebenfalls von Furtwängler hierher gezogenen
Leda-Terrakotten (Samml. Sab. a. a. O. S. 10 und Berliner
philol. Wochenschrift 1888 S. 1483) siehe ὃ. 15.
f. Vasen.
Bereits berichtigt sind die fälschlich auf Nemesis be
zogenen Vasen:
1) Millingen Annal. dell. Instit. 1829 S. 129. Da \
Bild wird allgemein als Raub des Kephalos durch Eos erklärt
2) In der als Κλυμένη inschriftlich bezeichneten Frau ein®
Hydria ausRuvo, jetzt in Karlsruhe, erkannte Schulz Annal. dell.
Inst. 1830 8. 107 infolge des emporgehobenen Armes di®
Nemesis. Diese Auffassung berichtigte schon Braun Π gt
dizio di Paride, Paris 1838, der sie als Dienerin der Helena fasst®
3) Ebenso falsch bezeichnet als Nemesis Gerhard Arc.
Zeitg. 1859 S. 275 die geflügelte Artemis, die mit der Rech tl
einen Panther, mit der Linken einen Hirsch an den Läufen 1 ält-
Zu mangelhaft beschrieben, um ein Urteil zu gestatten, is
die Vase in Perugia, von der Connestabile im Bullet dell. Inst.
1858 S. 66 berichtet: una unica figura per lato, su cui
non potrei dir nulla di preciso non essendo venuto il dettO
vaso nel nostro museo, ed avendolo avuto per pochissimi in-
stanti alle mani. Die Befligelung gab den Anlass, die Figu!
Nemesis zu benennen.
199
g. Spiegel.
Ohne zureichenden Grund sind als Nemesis erklärt die
Darstellungen auf folgenden Spiegeln:
1) Vermiglioli im Bullet. dell. Inst. 1841 S.73 (Perugia): ...
lterzo specchio metallico ὁ signato con una di quelle figure mu-
iebri con grandissime ale, e nelle quali con assai di verosi-
iglianza si vuole ravisare la immagine della inesorabile
iemesi. Eine Rechtfertigung meiner Zurückweisung ist unnötig.
2) Inghirami Mon. Etr. IT 86—88 Gerhard Etr. Spiegel
af. 62—64, von Sacken-Kenner Samml. d. Κα. K. Münz- und An-
ikenkab. 5. 311 n. 1363 geben eine Reihe etruskischer Spiegel mit
Jarstellung zweier Frauengestalten, die geflügelt, teils be-
leidet sind, teils der Kleidung entbehren. Der bei einigen
‘igıren zur Brust erhobene Unterarm gab die Veranlassung
ur Benennung als Nemesis. Dass aber diese Armbewegung
nit der Lüpfung des Gewandes keine symbolische Bedeutung
at, sondern lediglich als Gestikulation der mit einan-
ir redenden Figuren aufzufassen ist, lehrt der erste Blick
uf diese Spiegel. Auch die Nacktheit einiger dieser Figuren
pricht entschieden gegen die Deutung als Nemesis.
h. Wandgemälde.
1) Demselben Ideenkreis wie die Darstellung auf dem
rater von Chigi, nur realistischer behandelt, gehört ein Pompe-
tisches Wandgemälde an. Vgl. Jahn Ber. d. sächs. Ges. ἃ. W.
51 S. 161, Archäolog. Beitr. S. 181, Zahn Ornamente und
mälde 2. Folge Taf. 62 ἢ. 2, Müller-Wieseler II Taf. 54
691. Hier ist Psyche nicht als Schmetterling, sondern als
ngfrau mit Schmetterlingsflügeln dargestellt. Dieselbe sitzt
f einer viereckigen Basis. Ihr Gewand ist bis auf die Hüften
rabgeglitten, ihr gelöstes Haar fällt über die Schultern. Ein
ros mit Vogelflügeln, der hinter ihr auf der Basis sich auf
ıs linke Knie niedergelassen hat, hält ihr die vermutlich
af dem Rücken gebundenen Hände, während ein zweiter Eros,
it Schmetterlingsflügeln ausgestattet, mit gespreizten Beinen
lasteht und ihr mit der Rechten eine brennende Fackel gegen
die rechte Brust hält, so dass die gepeinigte Psyche laut auf-
9
180
schreit; mit der Linken stemmt er eine zweite brennende Fackel
gegen den Boden in der Absicht, ihre Glut noch mehr zu ent-
fachen. Über Psyche schwebt ein dritter Eros mit Vogel-
flügeln und sucht sie dadurch zu erfrischen, vielleicht auch zu
weiteren Qualen widerstandsfähiger zu machen, dass er ein
Gefäss mit Wasser auf sie herabgiesst. Links hinter dieser
Gruppe steht eine weibliche Gestalt, die den über die rechte
Schulter herabfallenden Clhiton mit der Rechten lüpft, wobei
das Haupt ein wenig nach vorn geneigt ist. Das Haar ist.
wie bei Psyche, teils in einen Knoten zusammengerafft, teils
fällt es über den blossen Nacken. Die linke Hand ist un-
sichtbar. Diese Figur ist unzweifelhaft Nemesis, wie aus der
allegorischen Bedeutung der Handlung erhellt.‘) Die Ähnlich-
keit mit der Darstellung auf dem Krater von Chigi stellt
dies ausser Frage. Rechts von der Gruppe steht, teilweise
hinter einer Säule versteckt, eine andere Frauengestalt, welche
hinter einem mit der Rechten der Art vor das Gesicht ge-
haltenen Fächer, dass nur die Augen und das Haar sichtbar
sind, die Scene überschaut, nach der sie mit dem Zeigefinger
der Rechten zu weisen scheint. Der Kopf ist mit einem Kopf-
tuch verhüllt.e Die Deutung dieser Figur ist schwierig, zumal
da sie schon beim Funde stark zerstört war. Wir werden an
eine Figur aus dem Kreise der Aphrodite zu denken haben.
2) Unter der Voraussetzung, dass die Schwansage bei Ne-
mesis ursprünglich und bei Leda erst von Nemesis entlehnt sei,
erkennt Furtwängler (Samml. Sab. a. a. O. 8. 12) nach Brunns
Vorgang (Bullet. dell. Inst. 1863 S. 103) die Nemesis auf
einem Pompejanischen Wandgemälde der casa del citarista, dem
sog. dritten Stil angehörig. Auf einer erhöhten Basis schreitet
eine Frau langsam vorwärts, die mit einem weissen Chiton
und einem weissen, vom Kopf herabfallenden Schleier bekleidet
ist. Die Linke ist auf die Schulter eines auf derselben Basis
ı) O. Jahn Arch. Beitr. S. 183 macht hiergegen geltend, dass das ge-
löste Haar und ein Mangel an erhabener Würde in der ganzen Gestalt
gegen die Erklärung der Figur als Nemesis spräche und stellt es in Frage,
ob nicht eher an eine Zuschauerin dieser Peinigung zu denken sei, welche
durch Anrufen der Nemesis ein gleiches Geschick von sich abzuwenden strebe.
131
stehenden Mädchens gelegt, welches, bedeutend kleiner gebildet
und mit weissem Chiton und grünem Mantel bekleidet, zu ihr
aufsieht und in der Rechten einen blattartigen Fächer hält. Die
Hauptfigur hebt die andre Hand aus dem Schleier etwas empor.
Von links fliegt ein Schwan an sie heran, der sie am Gewande zu
picken scheint. Noch weiter links kommt ein junges, ebenfalls
kleiner gebildetes Mädchen heran in weissem Doppelchiton; es
trägt in der Rechten einen Krug, in der Linken eine Fruchtschale.
Rechts von der Hauptfigur stehtaufnoch höherer Basis ein Becken,
auf dessen Rand zwei Tauben sitzen, daneben ein Krug. Unten
ist ein Sprengwedel angelehnt. Im Hintergrunde steht auf hoher
Basis eine weibliche Figur mit einem Vogel in der Rechten und
einer Schale in der Linken, also wohl Aphrodite. Links ganz im Hin-
tergrunde befindet sich gleichfalls auf hoher Basis eine Figur
in langem Gewande, welche einen schwer deutbaren Gegen-
stand hält, nach Brunn eine Amphora, nach Helbig ein ala-
bastronartiges Kultgerät. Im Hintergrunde des Ganzen ein
Tempel und eine Terrasse, über die Cypressen hervorragen.
Oberhalb der Terrasse sitzt nach Helbig auf einem Berge ein
Adler mit ausgebreiteten Flügeln. Nach der Abbildung bei Helbig
(Taf. 5) schwebt dieser Vogel in der Luft. Ich kann bei der von-mir
angenommenen Gestaltung der Ledasage nur an Leda denken,
und stimme hierin überein mit Helbig Pompej. Wandgem. n. 152.
3) Das von Schulz Annal. dell. Instit. 1839 S. 101
für Nemesis angesprochene Wandgemälde erklärt man jetzt
allgemein für Fortuna. So schon in Zahns Ornamenten 2. Folge
Taf. 68. Vgl. Müller-Wieseler D. a. K. Taf. II 73 n. 932. Für
eine Venus caelestis hält es allein Preller Röm. Mythol. 5.
235 Anm.
i. Münzen.
Von der grössten Bedeutung sind die Münzen von Smyrna,
da in dieser Stadt der Kult der Nemeseis hochberühmt war und
man hier darum mit Recht massgebende Nemesisbilder erwarten
kann. Von Attributen sind hier vertreten die Lüpfung des Ge-
wandes, die Elle, der Zaum, das Rad, der Zweig dagegen nur
vereinzelt. Dieselben Attribute mit Ausnahme des Zweiges
finden sich auf Münzen von Tium, welches bei Smyrna liegt.
9.
132
Die Darstellung der Nemesis ist bezeugt durch die Aufschrift
NEMEZIS TIAN®N. Der Greif auf Münzen von Smyrna fin-
det sich nur auf einer Münze des Commodus, wo die Nemeseis
auf einem von Greifen gezogenen Wagen dargestellt sind. Ge-
wöhnlicher aber ist dieses Tier, zu Füssen der Göttin gebildet,
auf Münzen von Städten Pamphyliens, Lykiens, Pisidiens und
Lydiens. Auf Münzen von Thrakien und Moesien ist eine inter-
essante Verschmelzung der Nemesis mit Aequitas und Tyche zu
bemerken, der zufolge die besonders durch die Elle gekenpzeich-
nete Nemesis noch mit einer Wage oder einem Füllliorn, bezw.
mit einer Schale in der vorgestreckten Rechten ausgerüstet ist.
Ionien.
Sınyrna.
Autonome:
Vs. Kopf des Zeus Akraios. Rs: ZIIYPNAIRQN Nemesis
stehend, geflügelt, legt die R. auf die Brust, zu Füssen das
Rad. Mionnet Description de medailles III 1133. — Vs. Kopf
des Zeus Akraios. Rs: ΣΤΡ. IIPOKAOY Isis und Nemesis
(oder zwei Nemeseis?)!) stehend, mit erhobenen R., das. 1142. —
ı) Es ist eine bekannte Thatsache, dass Mionnets noch immer unent-
behrliche Description de medailles an zahlreichen Ungenauigkeiten leidet.
Drexier macht in Roschers Lexikon S. 1558 darauf aufmerksam, dass der
Zaum der Nemesis auf zahlreichen Münzen von Smyrna oft als Sistrum be-
zeichnet wird. Man ist also nie sicher, ob nicht zwei Nemeseis dargestellt
sind, wo Mionnet von Nemesis und Isis spricht. Dass er auch die Elle mit
verschiedenen Namen belegt, — er nenut sie bald bäton, bald haste pure
oder transversale, bald sceptre — hatte ich im Berliner Münzkabinet Gelegen-
heit mich zu überzeugen. Um nun Einheit in die Darstellung zu bringen,
gab ich im Folgenden den Attributen der Nemesis die Namen, welche schon
die Griechen benutzten, also Elle und Zaum, und fügte, um dem Vor-
wurf der Willkür aus dem Wege zu gehen, jedesmal die Benennung meiner
Quelle in Klammern hinzu. Nur bei den von A. von Sallet Beschreibung der
ant. Münz. I und im Katalog des British Mus. Thracien beschriebenen Mün-
zen machte ich insofern eine Ausnahme, als ich ohne Weiteres für die Be-
zeichnung „kurzer Stab“ oder „sceptre“ und „staff“ die Beneunung Elle ein-
führte. Ein Missverständnis war ja in diesem Falle kaum möglich. Alle
Münzen, die ich nach eigener Anschauung beschreibe, sind mit * bezeichnet.
Da meine Zeit in Berlin sehr kurz bemessen war, konnte ich meine Aufmerksamkeit
fast nur auf die Nemesisbilder selbst richten. Die Aufschriften gebe ich, 80-
weit mir nicht Abdrücke zu Gebote standen, nach Mionnets Princeip. Die
Typen der Buchstaben sind aus technischen Gründen die gewöhnlichen.
133
Vs. Kopf des Zeus Akraios Rs. EIT.STP.KA.HPOKAOY.
SOPI1.>MYF. Isis und Nemesis (oder zwei Nemeseis?), stehend;
das. 1144. — * Vs. EDITIKAAYJIOY IEP2NYMOY Ne-
mesis, mit aufwärts gebogenen Flügeln, geradeaus blickend,
lüpft mit der R. das Gewand; mit der L. hält sie den Zaum.
Rs. Meles gelagert; daselbst 1160. Siehe Tafel Fig. 17. —
* Vs. dieselbe Legende. Nemesis, mit gewöhnlichen Flügeln,
lüpft mit der R. das Gewand und hält in der L. den Zaum.
Rs. Meles gelagert; das. 1161. Siehe Tafel Fig. 14. — * Vs.
EINIJA MOSE TPATOY Nemesis lüpft mit der R. das Gewand
und hält in der L. den Zaum. Rs. Nike. das. 1166.
In zwei Exemplaren im Berliner Münzkabinet. Siehe Taf. n.
22. — * Vs. EIIIDIAISTO EIKAJIOY Archaistisch gebildete
Semesis in langem Gewande, das auch den Kopf verhüllt;
sie lüpft mit der R. das Gewand und hält in der L. einen
Zweig, von dem Tänien herabhängen. Geht wohl auf ein altes
Idol zurück. Rs. NMYP.. Biene; das. 1171. In zwei Exem-
plaren im Berliner Münzkabinet. Furtwängler Samml. Sab.
ἃ. ἃ. Ὁ. Siehe Tafel Fig. 21. — Vs. Kopf der Synkletos. Rs.
SUYPNAIQN.T.NEQRKOPRN Isis und Nemesis (zwei Neme-
seis?), stehend, mit ihren Attributen; das. 1191 u. ähnlich 1192. —
* Vs. Kopf der Synkletos. Rs. ΣΥΡ. ΓΗ͂. ΚΑ. ΒΙΩΝΟΣ. TA-
MIOY Die beiden Nemeseis lüpfen mit der R. ihr Gewand; die
links stehende hält mit der L. den Zaum, die andere mit der
L. die ἘΠῚ. Das. 1193, bezeichnet als Isis und Ne-
mesis. — Ähnliche Darstellung bei Mionnet das. 1194, doch
Bs. EITI. STPA. AITOAARNIOY.SMYP.; — das. 1195. Rs.
EIIIKTHTOY.SMYP.T.NE..... ; --- 1196 Rs. ΕΠ. T24-
AIANOY.SMYP.T.NE.; — 1197 Rs. EIT.MENEKAEOYZ.
SMYP.T.NE; — 1198 Rs. ΕΠ. TEPTIOY.A=E1. SMYP.T.
NE. — Vs. Kopf der Synkletos. Rs. EIII. NIKOMHJOY.OMDO.
AOH.ÖSMYPNAI Nemesis, stehend; zu den Füssen das Rad;
se reicht die Hand der Athene, welche, stehend, mit Lanze
und Schild ausgerüstet ist. Das. 1199. — Vs. EIZIIEPE.MYPTOY
8YTATPOE (ΤΟΥ 4HMOY) Die beiden Nemeseis, stehend, ein-
ander gegenüber. Die rechts stehende hält mit der L. einen
Zaum, die andere die Elle (Imhoof: une baguette); beide lüpfen
mit der R. ihr Gewand. Rs. Zeus Akraios, Nikephoros, sitzend.
Mionnet das. 1208 u. 1209; Waddington Fastes des provinces
184
asiatiques I p. 157 ff.,;, Imhoof-Blumer Monnaies grecque= :
S. 296 n. 133. — Vs. Bärtiger Kopf. Rs. EITI.STP.....—
AOY.ZO®I. Die beiden Nemeseis, stehend. Mionnet Sppl. Υ͂
1574. — * Vs. EIII. TI. KAAYIIOY .. IEPQONYMOY Ne
mesis, geflügelt und stehend, lüpft mit der R. ihr Gewam_«
und hält in der L. den Zaum. Rs. Gelagerter Flussgot- Ἢ
Das. 1582 u. 83. — Vs. Kopf der Synkletos. Rs. ΣΤΡ. ΣΤΡ ξεα
TONEIKLANOY. ZMYPNAI2N Nemesis stehend; das. 1589. —
Vs. Kopf der Synkletos. Rs. SMYPNAI®N. EIII. KAHTO
Isis und Nemesis (die beiden Nemeseis?) stehend; das. 15 .
— Vs. wie 1594. Rs. ZMYP.T. NE. EI.MENEKA_ m
OYZ Die beiden Nemeseis, einander gegenüberstehend. I
eine hält den Zaum, die andere die Elle (une baguette); —
den Füssen das Rad; das. 1596. — Wohl ähnlich das. 153
Vs. dieselbe. Rs. SMYP.T.NE.EIT. NEOKAEOYZ Die beid -
Nemeseis stehend. — * Vs. Kopf der Synkletos. Rs. ἘΠῚ. ΣΤ...
STPATONEIKIANOY. >... NAIQN Nemesis, geflüge- |]
stehend, lüpft mit der R. das Gewand; in der L. hält sie ἃ «
Zaum; das. 1602. — * Vs. Kopf eines Flussgottes. Rs. 2 MY
NARN,T.NERKOPR2N. Die beiden Nemeseis stehend, ei 2)-
ander gegenüber. Beide lüpfen mit der R. ihr Gewand. Die
rechts stehende hält in der I. die Elle, zu ihren Füssen be-
findet sich das Rad; die andere hält den Zaum; das. 1613. —
Dieselbe Münze, doch ohne Rad, das. 1614. — Vs. dieselbe.
Rs. ΣΤΡ. HPAKAEIAOY. ZIMYPNAIRN derselbe Typus; das.
n. 1615. — Vs. Kopf der Synkletos. Rs. 27 P.HPAKA. AAKE.
ZMYPNAIRN Figur in kurzem Gewand, welche mit der R.
einen Zweig, mit der L. eine Lanze hält. Gegenüber Neme-
sis, geflügelt, stehend; die R. liegt auf der Brust; zu den
Füssen das Rad; das. ἢ. 1618.
Domitian. Vs. Kopf des Domitian r., Rs. ΕΠῚ. ANOY.
KAIZENNIOY.TIIAITOY. ZMYP. EDE.OMONOIA. Artemis
von Ephesos und die beiden Nemeseis, stehend. Mionnet III
1263. — Vs. Kopf des Domitian l., Rs. 2MYP.EO®E Die beiden
Nemeseis, stehend; die eine hält den Zaum, die andere die
Elle (un sceptre). Mionnet Sppl. VI 1675.
Domitia. * Vs. Kopfder Domitia r., Rs. 4NOY.KAIZEN.
ΠΑΙΤΟΥ. OMONOLA.E®E.ZMYP. Die beiden Nemeseis sich
gegenüber stehend. Die rechts stehende lüpft mit der R. ihr Ge-
135
wand und hält in der L. die Elle; die andere lüpft ebenfalls
mit der R. ihr Gewand und hält in der L. den Gewandziptel
(mit dem Zaum?); das. III 1267. — Vs. Kopf der Domitia.
Rs. ZMYPNAIQN Nemesis steliend, Mionnet das. 1269.
Antinous. Vs. Kopf des Antinous 1., Rs. TOAEMAQN. ANE-
OHKE.SMYPNAIOIS. Alexander der Grosse unter einem
Baune schlafend, das Haupt auf den Schild gelehnt. Bei ihm
die beiden Nemeseis, das. 1279.
Antoninus Pius. Vs. Kopf des Antoninus Pius. Rs.
ZMYP.TIEPT. EBESIQON.OMONOLI Artemis von Ephesos
zwischen Asklepios und Nemesis; das. 1291.
ΔΙ. Aurelius: * Vs. Kopf des M. Aurelius. Rs. OEYJIA-
SN0°.STPAT. ἈΝΈΘΗΚΕ. \SMYPNAIOIS Alexander der
Grosse unter einem Baume schlafend, das Hanpt anf den Schild
zelehnt. Im Hintergrunde die beiden Nemeseis, einander gegen-
über, sie lüpfen mit der R. ihr Gewand; die rechts stehende
lält in der L. die Elle; das. 1296. Siehe Taf. Fig. 3. —
Älmlich das. 1297 und Suppl. VI 1707, letztere mit der Le-
gnde JOYKLANOE.STPAT. ANEOHKE. ΤΟΙ͂Σ. SMYPN Al-
0IS.— Vs. Bärtiger Kopf des M. Aurelius. Rs. ..... AO,
SOBISTHE ..... Die beiden Nemeseis einander gegenüber
stehend: das. 1709. — Vs. Bärtiger Kopf des M. Aurelius. Rs.
EN.STP.HPOKAOY.SMYP. Isis und Nemesis mit ihren
Attributen; das. 1711. — * Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des
M. Aurelius r. Rs. ATT1A10X8 . ΣΟΦΙΣΤΗΣ. ΤΑ͂ΙΣ. TATPI21.
SUYP. 440-J Zeus mit dem Scepter in der L. und dem Ad-
ir anf der R. und die beiden Nemeseis; beide legen ihre r.
. Hände auf die Brust, die rechts stehende hält mit der L.
de Elle; die L. der links stehenden ist nicht sichtbar.
Mionnet III 1303. — Ähnlich Montfaucond L’antiquit& expli-
quee Sppl. I. S. 74. n. 3, Millin Gal. myth. 87 6 348; Mionnet
104 Legende: ATTAAOX . ΣΟΦΙΣΤΗΣ.. ΤΑΙ͂Σ. IIATPI.
SMYP. A1AO.— Vs. Brustbild des M. Aurelius, bekränzt und gepan-
zert. Rs. SMYP.AOHNAI.OMO.STP. AI. HPAK AEIAOY Pal-
las und die beiden Nemeseis mit ihren Attributen. Mionnet Ill 1306.
Faustina jun. Vs. Jugendlicher Kopf der Faustina 1. Rs.
ATTAAOS .SO®ISTHZS. ΤΑΙ͂Σ. HATPISI.SMYP. AAO Zeus
nit Scepter und Adler stehend, zwischen den beiden Nemeseis;
das, 1308.
186
Lucilla. * Vs. Kopf der Lucillar. Rs. ΣΤΡ. ΑΡΙΖΗΜΟΥ.
SMYPNAIRN. Die beiden Nemeseis, stehend, lüpfen mit ihren
R. das Gewand; die rechts stehende hält die Elle mit der L.
die andere den Zaum; zu den Füssen das Rad. das. 1314.
Commodus. * Vs. Jugendlicher Kopf des Commodus r.
Rs. STPITOAIAAPIZ HAOY ZMYPNAIQN Die beiden
Nemeseis fahren auf einem mit Greifen bespannten Wagen;
beide lüpfen mit der R. das Gewand; die rechts stehende lenkt
mit der L. das Greifengespann, die andere hält in der L. die
Elle. Von Turmkronen, wie sie in der Abbildung bei Müller-
Wieseler Denkm. II Taf. 74 n. 954 und bei Walz de Nemesi
Gr. Taf. II n. 8 zu sehen sind, ist in meinem, mir von Imhoof-
Blumer zugestellten Abdruck einer Pariser Münze nichts zu
sehen. Mionnet III 1316. Siehe Taf. Fig. 2. — * Vs. Lor-
beerbekränzter Kopf des Commodus r. Rs. STPHPAK AEIA0Y
OM OAOHNA ÖZMYPNAI2N. Die links stehende geflügelte
Nemesis lüpft mit der R. ihr Gewand und hält in der L. den
Zaum. Vor ihr Pallas, welche ihr die Hand reicht. Siehe
Taf. ἢ. 1. — Ähnlich Mionnet III 1321 u. 22 u. Sppl. VI 1731
u. 32 mit unbedeutenden Abweichungen in der Aufschrift. —
* Vs. Unbärtiger Kopf des Commodusr. Rs. EITI. STPA.M. ΣΕ“Ζ-
AIOY. IMYP. NEIKOM. Links Demeter, in der R. eine
Fackel, in der L. Ähren haltend. Rechts davon die beiden
Nemeseis, einander gegenüber; beide lüpfen mit der R. ihr Ge-
wand; die links stehende hält in ihrer L. den Zaum, die
andere die Elle; das. 1736.
Crispina. Vs. Kopf der Crispinar. Rs. ΣΤΡ. M.SEAAIOY.
OMO. NEIKOM. SIMYP. Die beiden Nemeseis einander gegen-
über stehend, die eine hält den Zaum, die andere die Elle (la haste
transversale); zu den Füssen das Rad. Mionnet Sppl. VI 1747.
Septimius Severus. Vs. Kopf des Septimius Severus.
Rs. EIII. STPA. KA. ST PATRNEIKOY IMYPNAI ΩΝ.
Kybele mit der Mauerkrone, auf einem Stuhl, dessen Lehne
hinter ihren Schultern sichtbar ist, legt die L. auf ein Tym-
panon, das auf dem Stuhle aufliegt und hält in der ausge-
streckten R. zwei Figuren, dieman allgemein als Nemeseis erklärt.
Auf den Abbildungen scheinen die Figuren eher männlich zu
sein. Zu den Füssen ein Löwe. Mionnet III 1342 Montfaucon
Sppl. I Taf. 74, 5. Walz de Nem. Gr. Taf. II n. 7.
Den ne a
Julia Domna. Vs. Kopf der Julia Domna r., Rs.
SMYPNAI2N. T. NEQKOPEN. Die beiden Nemeseis stehend.
Mionnet III 1346. — Vs. Dasselbe. Rs. Dieselbe Legende.
Isis und Nemesis stehend mit ihren Attributen. Das. Sppl. VI
1763. — Vs. Dasselbe Rs. ΕΠ. STP. ΑΓ“. ANTO®NINOY.
SMYPNAI2N. Die beiden Nemeseis stehend. Das. 1770.
— Vs. Dasselbe. Rs. ΕΠ. ΣΤΡ. All. AI ..........
IOY. ZMYPNAI2N. Die beiden Nemeseis, einander gegen-
über stehend; die eine hält den Zaum, die andere die Elle
(la haste pure); zu Füssen das Rad. Im Feld 04. Das.
1773. — Vs. Dasselbe. Rs. E.XSTP. M. AYP. TEMINOY. SMYPF-
NAI2N. Die beiden Nemeseis stehend. Das. III 1354. — Vs. Das-
selbe. Rs. E.YTP.M. AYP. TEMINOY.ZMYPNAIR2N. Die
beiden Nemeseis stehend; die eine hält den Zaum, die andere die
Elle (la haste pure): zu den Füssen das Rad. Das. Sppl. VI
1175. — Vs. Dasselbe. Rs. ΠῚ. ΣΤ. KA. APISTO®BANOYE.
SMYPNAIRN. Die beiden Nemeseis einander gegenüber stehend.
Beide lüpfen mit der R. ihr Gewand; die links stehende hält
inder L. den Zaum, die andere die Ellee Zu Füssen der letz-
teren das Rad. Das. III 1352. — Vs. Kopf der Julia Domna.
Rs. EI. STPA. KA. STPAT. SMYPNAIQN. Die bei-
dn Nemeseis einander gegenüber stehend; die links
stehende hält den Zaum: hinter ihr ein Köcher oder eine Keule;
die andere hält die Elle; zu den Füssen das Rad. Mionnet
Suppl. VI 1776. Ähnlich 1777. — Vs. Dasselbe. Rs. ΕΠ.
STP. KAAY4J. SMYP. Die beiden Nemeseis stehend.
Das. 1778. — Vs. Dasselbe. Rs. EINI.STPA.KAEAN..
. SMYPNAIQ2N. Die beiden Nemeseis stehend. Das.
1179. — Vs. Dasselbe. Rs. EIII.STP.KA.STPATONE.
SMYPNAIQN. Die beiden Nemeseis einander gegenüber
stehend. Das. 1783. — Vs. Dasselbe Rs. £IT.STP. TPAI-
ANOY.SMYP. Isis und Nemesis oder die beiden Nemeseis.
Das. 1785. — Vs. Dasselbe. Rs. ET.STP.A.DAAKKOY.
SMYPNAIRN. Die beiden Nemeseis einander gegenüber.
Das. 1786.
Caracalla. Vs. Bärtiger, strahlenumkränzter Kopf des
(aracalla. Rs. SMYPNAIQN.T. NERKOPQN. Die beiden
Nemeseis stehend. Mionnet III 1362. — Vs. Dasselbe. Rs.
ἔπ. Σ. ATOAARBNIOY. SMYPNAIRN . HEPTAMHNRN.
138
OMONOLIA. Asklepios, stehend, zwischen den beiden Nemeseis.
Daselbst 1370. — * Vs. Brustbild des Caracalla. Rs.
ΕΠ STPTE MINOY ZMYPNAIQ N OMONOLAIFEP-
TAMHN2N. Asklepios, auf den Schlangenstab gestützt,
nach r. blickend, zwischen den beiden Nemeseis. Beide lüpfen,
auf Asklepios gewandt, mit ihren R. das Gewand; die links
stehende hält in der L. den Zaum, die andere die Elle In
Besitz Imhoof-Blumers. Siehe Taf. Fig. 4. — Vs. Kopf des
Caracalla. Rs. EIT.STP.M. AYP. TEMINOY. SMYPNAUN.
JIEPTAMHN2N.OMONOLA. Asklepios zwischen den beiden
Nemeseis stehend. Mionnet III 1372. — Vs. Lorbeerbekränzter,
bärtiger Kopf des Caracalla. Rs. EIT. 2. TEMINOY.ZAUYP-
NAIQN . ΠΕΡΓΑΜΗΝΩΝ. OMONOIA. Asklepios stehend,
mit dem Pallium bekleidet, hält auf der R. die beiden
Nemeseis; zur R. der Schlangenstab. Daselbst Sppl.
VI 1798.
Geta. *Vs. Kopf Getas. Rs. EITISTPA POY »IN0Y
SMYPNAI2N. Die beiden Nemeseis einander gegenüber
stehend. Beide lüpfen mit der R. ihr Gewand; die links ste-
hende hält in der L. den’Zaum, die andere die Elle; zu ihren
Füssen das Rad. Im Berliner Münzkabinet. Siehe Taf. Fig. 8.—
Vs. Kopf Getas r., Rs. ΕΠ ΣΤΡ. Κα. ΡΟΥΦΙΝ. ΣΟ. ΣΗΥΡ-
ΝΑΙ. Die beiden Nemeseis stehend. Mionnet III 1881. --- *Vs.
Dasselbe. Rs. EITINTPKPOY ®IN OYIO® EIMYPNAIRN. Die
beiden Nemeseis stehend, wie auf der auf der Tafel Fig. 8 ab-
gebildeten Münze. Vgl. Mionnet Sppl. VI 1807 und siehe
Taf. Fig. ἡ. — Vs. Dasselbe. Rs. EIT.STP.K.POY®INOY.
SMYPNAIRN Dasselbe Bild. Mionnet das. 1808.
Alexander Severus. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des
Alexander Severus r., Rs. YAMTYPNAION.T. NERKOPLN. Die
beiden Nemeseis stehend. Mionnet III 1392.
Gordianus Pius. Vs. Kopf des Gordianus Pius r., Rs.
EII.STP.K.1.POY®INOY. ΟΦ. IMYPNAIQON. Isis und
Nemesis (die beiden Nemeseis?) stehend. Mionnet III 1409. —
Vs. Dasselbe. Rs. ΕΠ. TEPTIOY. ΑΣΙΑΡΧΟΥ͂. IMYP-
NAI2N.T.NEQ. Alexander der Grosse unter einem Baume
schlafend; bei ihm die beiden Nemeseis. Das. 1410. — Vs. Kopf
des Gordianus Pius. Rs. EITT. MAPKOY.AP.A1.T.B.®A.
®01AA.NEOK.K.SMYP.4A. NEOK.OMON Artemis zwischen
β
zwei Hirschen und den beiden Nemeseis stehend. Das.
1416. — Vs. Kopf des Gordianus Pius. Rs. ΕΠ. MENEK _AE-
ΟΥΣ. SMYP.T. NE. Die beiden Nemeseis stehend.
Das. 1418.
Gallienus. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Gallienus r., Rs.
ENT. ΣΤΡ. ΗΠ. AYP. ΣΕΞΣΤΟΥ. MYPNAIQN.T. NERKO-
ΡΩΝ. Die beiden Nemeseis stehend. Mionnet III 1443. —
Vs. Dasselbe Rs. ΕΠ. ΣΕΞΣΤΟΥ. SMYPNAI2N.T. NER.
Die beiden Nemeseis stehend. Das. Sppl. VI 1854. — Vs.
Dasselbe. Rs. ΕΠ. Σ. M.AYP. SESSTOY. SMYP.T.NEQKO.
Derselbe Typus. Das. 1855.
Q. Herennius. Vs. Kopf des Herennius. Rs. YMYP-
NAI2N. NERKOPRN. Die beiden Nemeseis einander gegenüber
Mionnet III 1452.
Salonina. Vs. Kopf der Salonina r., Rs. ZMYPNAIQN
Nemesis, stehend, lüpft mit der R. ihr Gewand; die Linke hängt
herab. Mionnet Sppl. VI 1867.
Ephesos.
Domitian. Vs. Kopf des Domitian 1., Rs. EITI. ANOY-
NATOY. ΡΟΥΣΩΝΟΣ. OMONOILA. EDE. ZMYP. Artemis von
Ephesos zwischen den beiden Nemeseis. Mionnet III 261. —
Vs. Kopf des Domitian. Rs. /[EPEYS. AYP. MOYSONIOS.
ASYAOY . APTEMIAOS. ΕΦΕΣΙΩΝ. Ephesische Artemis,
rechts von ihr Nemesis, links Asklepios. Das. Sppl. VI 356.
— Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Domitian r., Rs......
PUYSQNOS.OMONOLA...... EDE. ÖMYP. Artemis von
Ephesos zwischen Isis und Nemesis (den beiden Nemeseis’?).
Das.357.') — Vs. Kopf des Domitian. Rs. ἘΠῚ. ANOY.KAI-
SENNIOY . TAITOY. NMYP. EDE.OMONOIA. Bild der
Artemis von Ephesos; vor ihm die beiden Nemeseis stehend.
Das. 363. — Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Domitian. Rs.
. ZMYP.E®DE. Die beiden Nemeseis stehend; die
eine führt die Hand zum Mund (Mionnet), die andere hält den
—._
ἢ Amazonen dürften wohl dargestellt sein das. 360. Vs. Kopf des
Domitian. Rs: ΕΠῚ. ANBYITATOY . POYEZNNOZ . OMONOIA . ΕΦΕ.
ZMYP „Deux N&mesis, les mains droites jointes, et tenant chacune de la
Main g. la bipenne.“
140
Zaum. Das. 368. — Vs. Lorbeerbekränzter Kopf Domitians
r., Rs. EDENIQN. IMYP.IMEPTAM. Nemesis, Artemis von
Ephesos, Asklepios. Das. 370. — Vs. Lorbeerbekränzter
Kopf Domitians. Rs. ΕΦΕΣΙΩ͂Ν. SMYP.IIEPTAM. Nemesis,
Artemis von Ephesos, Asklepios. Das. Sppl. V 5. 431 949.
Domitia. Vs. Kopf der Domitia. Rs. 1NOY.KAISEN.
TIIAITOY. OMONOIA.E®E.ZMYP. Artemis von Ephesos,
neben ihr die beiden Nemeseis stehend. Mionnet ΠῚ 265.
Antoninus Pius. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Ante-
ninus Pius r., Rs. ZMYP.IIEPT. ΕἘΦΕΣΙΩ͂Ν. OMON. Artemis
von Ephesos zwischen Asklepios und den stehenden Nenieseis.
Mionnet Sppl. VI 423.
M. Aurelius. Vs. Kopf des M. Aurelius. Rs. ἘΦΕΣΙΩΝ.
ΚΑΙ. SMYPNAIRN. OMONOLA. Artemis von Ephesos zwi-
schen den Nemeseis. Mionnet Sppl. VI 446.
Kolophon.
Caracalla. Vs. Bärtiger und lorbeerbekränzter Kopf Cars-
callas. Rs. EITI. ΣΤΡ. AYP. ANT0AA0A0TOY.TO.B.KÜ-
AOB2NIEN. Apollon mit der Lyra in der L. reicht seine
R. der gegenüberstehenden Artemis. Neben ihnen Nemesis,
mit der L. die Elle (une baguette) haltend. Mionnet
Sppl. VI 141.
Milet.
Antoninus Pius. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des An-
toninus Pius r., Rs. MELAHSIQON. SMYPNAIQN. Apollo,
nackt, den Bogen in der L. haltend. R. zwei einander gegenüber
stehende Nemeseis; beide lüpfen mit der R. ihr Gewand. Die
rechts stehende hält in der L. die Elle, die andere den Über-
schlag des Gewandes. Spanleim de praest. num. II 616; Millin
Gal. myth. 83e n. 349. Mionnet III 786.
Samos.)
ΔΙ, Aurelius. Vs. Kopf des M. Aureliuss. Rs. SAMION.
Hera und Nemesis mit ihren Attributen. Mionnet III 177.
1) Vgl. Head. 8. 518. R. Förster Über die ältesten Herabilder Bres
lau 1868 S. 27 hielt die neben Hera stehende Figur für eine Priesterin
Vgl. dagegen Överbeck Kuustmyth. III S. 15, dessen Grund aber nicht zu
trifft, dass eine Priesterin niemals gleich gross neben ihrer Göttin dargestell
worden ist.
141
Commodus. *Vs. Kopf des Commodus. Rs. 3AM ΩΝ.
Sehr undeutlich. Nemesis ist hier nicht, wie auf Münzen von
Samos gewöhnlich, in das Gewand vollständig gehüllt. Mit
der R. lüpft sie das Gewand. Im Berliner Münzkabinet. —
Vs. Brustbild des Commodus. Rs. ΣΙ IQN. Nemesis, voll-
ständig in ein Gewand gehüllt, hält die R. auf der Brust; die
L. hängt herab. Daneben Hera. Six Numism. Chron. III
δ, 275 ἢ. 4. Gardner Types of Greek coins Taf. XV n. 5.
Caracalla. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf Caracallas r.,
Rs. ΣΙΩΝ. Hera und Nemesis: letztere stehend. die R.
zum Munde führend. Mionnet III 194.
Gordianus Pius. \s. Lorbeerbekränzter Kopf des Gor-
dianus Pius r.. Rs. &4MIQN. Hera und Nemesis stehend.
Das. S. 224.
Trajanus Decius. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des
Trajanus Decius r., Rs. ZAMIQN. Nemesis stehend, in ein
Gewand gehüllt: der r. Arm tritt aus demselben hervor, der
l. hängt herab. Zu den Füssen das Rad. Das. Sppl. VI 267.
Ahnlich 268. — Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Trajanus
Deeius. Rs. ZA4AMION . ΠΡΩΤΩΝ. IQNIAS. Nemesis und
Hera, erstere mit dem Zaum, letztere mit je einer Schale in
jeder Hand. Das. 273.
Etruscilla. *Vs. Kopf der Etruscilla mit einem Halb-
mod. Rs. &4M IQN. Nemesis ganz in ihr Gewand gehüllt,
welches auch den Kopf bedeckt. Die R., vom Ellbogen an
entblösst, ist auf die Brust gelegt. in der L. hält sie den
Zipfel des Gewandes. Zu den Füssen das Rad. Mionnet III
23 Six a. a. 0. S. 275 n. 5. Siehe Taf. Fig. 9.
Gallienus. *Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Gallienus r.,
Rs. ΣΑΜΊΩΝ. Hera, mit je einer Schale, von der Binden
terabhängen, in jeder Hand. Daneben zur R. Nemesis, wie
af der Münze der Etruscilla, doch ohne Rad. Mionuet III 303.
Six a. a. O. Taf. XII n. 4. — Vs. Dasselbe. Rs. S4MIRN.
Bedenklich wäre die Erklärung einiger dieser Bilder, welche ohne jedes
ättribut gebildet sind, als Nemesis, wenn nicht andere. sonst ganz gleich
gebildete Figuren, auch mit dem Rade ausgerüstet wären, zuweilen auch die
auf der Brust liegende Hand deutlich ausgeprägt wäre. Overbeck bildet
a.2.0.auf Münztafel In. 7 und 9 zwei dieser Nemesisbilder mit der Legende
ZAMISRN und ZAMIRN NIPATRAN INNIAZ ab.
_ 1
Nemesis verhüllt, stehend. Zu den Füssen das Rad. Das.
Sppl. VI 291. — *Rs. X 1MIQNII PQ TON IQN IA>. Ahı-
lich wie die erstgenannte Münze Galliens, nur steht Hera zur
Rechten. Im Berliner Münzkabinet. Six ἃ. ἃ. Ο. Taf. XIIn.9.
Chios-Erythrai.
Nicht Nemesis ist dargestellt auf einer autonomen Münze
von Chios-Erythrai. Vs. Kopf der Synkletos. Rs. XIQNE-
PyYOPAI2N ' OMO NO IA. Eine weibliche Figur. deren
Ober-Gewand auf die Hüften herabgeglitten ist, sitzt auf einer
Erhöhung, die, wie es scheint. aus drei über einander liegen-
genden Steinen besteht. Der Zeigefinger der R. ist zum Munde
geführt, die L. auf den Sitz gestützt. Die zum Munde ge-
führte R. genügt nicht zur Erklärung der Figur als Nemesis.
Im Besitze Imhoof-Blumers. Siehe Taf. Fig. 16. Vgl. Mi-
onnnet Sppl. VI S. 220 n. 948.
Aeolien.
Temnos.))
Autonome. *Vs. Kopf der Synkletos r., Rs. STPHPQ .10
YTHMNE IT2N. Die beiden Nemeseis, einander gegenüber
stehend. Die links stehende lüpft mit der L., die andere mit
der R. das Gewand, die andere Hand hängt ohne Attribute
herab. Mionnet III 161. Vgl. Taf. Fig. 13. — Derselbe
Typus das. 162. Rs. 87°. 1Y. NEIKOSTPATOY. THMN. —
Das. 163 = Pellerin, peuples et villes II S. 70 Taf. 54 n. 26:
Eckhel Ὁ. N. II S. 497. Rs. ΣΤΡ. EMAPATAOY. THMNEI-
ΤΩΝ. — Mionnet III 164. Rs. E.ST.AY.ZSTPATONEI
KIANOY. ΤΗΜΕΙΤΩΝ (so nach Mion.), — Das. 165 R®
E.AY.STPATONEIKIANOY. TH ...... — Vermutlic
auch Mionnet Sppl. VI 252. Rs. ΣΤΡ. AYSQNEIOY. THMNE -
ΤΩΝ. Die beiden Nemeseis einander gegenüber. — Dz
258. Rs. EI XTPA.KA.AIIOAA2NIOY. THMNEITOZ
Ders. Typus. — Das. 254. Rs. ΣΤΡ. AYP. EPIMESIO
THMNEITON. Ders. Typus. — Das. 255. Rs. ΣΤ. ΑΖ
NEIKOSTPATOY. THMN. Die beiden Nemeseis stehend. —
ı) Vgl. im allgemeinen Head Historia nummorum 8. 482. Temnos lie
noch nicht eine Meile von Smyrna entfernt.
148
Das. 256. Rs. Σ. ΑΥ̓͂. STPATONEIKIANOY. ΤΟ. Β.
THMN. Ders. Typus. — Das. 257. Rs. STP.AYP...
AIOY.TH.. EIT.. . Die beiden Nemeseis stehend. — Das.
259. Rs. ΣΤΡ. EIIIKPATOY THMNEITRN. Ders. Typus.
Commodus. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Commodus.
Rs. ΕΠΙ. ΣΤΡ. AITOAAR2NIOY. THMNEIT2N. Zeus, nackt,
hält in der R. den Adler. in der L. das Szepter. Zu beiden
Seiten eine „gehelmte Nemesis.“ Auf dem Felde 4. M. A.
4.2. Mionnet Sppl. VI 268.
4 Elagabal. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Elagabal r.,
| | Rs. ΕΠ. ΣΤΡ. A. HPQ2JOY.B. THMNEITR2N. Apollon
zwischen den beiden Nemeseis stehend. Mionnet III 174.
Gordianus Pius. Vs. Kopf des Gordianus Pius. Rs.
EIN.STP. AYP. J)HMONEIKOY. THMNEIT®2N. Die beiden
N\emeseis einander gegenüber stehend. Mionnet Sppl. VI 279.
Lesbos.
Mytilene. Autonome: Vs. Weiblicher Kopf mit Mauer-
krone r., Rs. OMONOL1 MYTLAHNAI2N. Kybele. sitzend,
zwischen dem stehenden Asklepios und Artemis von Ephesos.
Zu beiden Seiten eine Nemesis. Mionnet III 114. — Vs. Das-
selbe. Rs. ΕΠῚ. Σ. BAA.APISTOMAXOY. MYTIAHNAIQN.
KAI.SMYP. Im Felde OMO. Weibliche Figur mit Tliurm-
krone, sitzend, in der R. eine Schale. in der L. ein Szepter
haltend. Zu beiden Seiten eine stehende Nemesis. Das. 115.
Bithynien.
Tium.
Autonome: Vs. Jugendlicher Kopf mit Diadem. Rs.
TIAN@N. Nemesis stehend. hält mit der R. die Elle (un
Sceptre). mit der L. den Zaum: zu den Füssen das Rad. Mi-
Onnet Sppl. V. 1498.
Antoninus Pius. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des An-
toninus Pius. Rs. NEMESIS ΤΙΝΩΝ. Nemesis stehend,
führt die R. zum Munde, hält in der L. die Elle (un sceptre).
Zu den Füssen das Rad. Mionnet II 489. — Vs. Lorbeer-
bekränzter Kopf des Antoninus Pius l., Rs. ΝΕΜΕΣΙΣ TI-
ANDN. Nemesis. zu den Füssen das Rad. Mionnet Sppl.
V. 1516.
144
M. Aurelius. Vs. Kopf des M. Aurelius 1., Rs. NEME-
ΣΙΣ TIANDN. Nemesis stehend, führt die R. zur Brust, mit
der L. hält sie den Zipfel des Gewandes; zu den Füssen das
Rad. Mionnet das. 1540. — Als Aequitas wird die Figur
auf der Münze desselben Kaisers zu bezeichnen sein, die Mi-
onnet das. 1539 beschreibt: Vs. Kopf des M. Aurelius l., Rs.
TIANDN Nemesis stehend 1., hält in der R. eine Wage und
eine Lanze in der erhobenen L.; zu den Füssen das Rad.
Caracalla. Vs. Bärtiger, lorbeerbekränzter Kopf des
Caracalla. Rs. ΤΊΝΩΝ. Nemesis stehend, zu den Füssen
das Rad. Mionnet II 502.
Gordianus Pius. Kopf des Gordianus Pius mit Strahlen-
kranz. Rs. ΤΙΝΩΝ. Nemesis stehend, zu den Füssen das
Rad. Mionnet Sppl. Υ 1561.
Chalcedon.
Unsicher, oder doch wenigstens vom gewöhnlichen Typus
abweichend:
Julia Domna. Vs. Kopf der Julia Domna r., Rs. XA4-
XAIONIEN. Nemesis (?) stehend, mit dem Rade, lüpft den
Schleier von ihren Schultern. Mionnet Sppl. V 150.
Alexander Severus. Vs. Kopf des Alexander SevertsS-
Rs. K1AXAJONION. Nemesis (?) führt die R. zum Munde
und hält mit der L. das Rad. Mionnet Sppl. V 163.
Juliopolis.
Septimius Severus. Vs. Kopf des Septimius Sevee”"
Rs. IOYAIOITOAEIT2N. Nemesis stehend, führt die KR
zum Munde, die L. hängt herab; zu den Füssen das R 2a
Mionnet Sppl. V 370.
Nicaena.
Macrinus. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Macrin β661"
Rs. NIKAIERN. Nemesis stehend, lüpft mit der R. das δὲ
wand und hält in der L. den Zaum; zu den Füssen das ΖΞ"
Mionnet Sppl. V 734.
Alexander Severus. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf €
Alexander Severus. Rs. NIKAIEQN. Nemesis stehend, leg!
die R. auf die Brust und hält in der L. den Zaum; zu del
Füssen das Rad. Das. 776.
145
Nikomedeia.
Caracalla. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Caracalla
mit Strahlenkranz. Rs. NIKOMHAIERN . AIZ. NERKOPRN.
Nemesis führt die R. zum Mund, hält in der L. die Elle (une
baguette); zu den Füssen das Rad. Mionnet Sppl. V 1164.
Alexander Severus. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des
Alexander Severus. Rs. Legende wie oben. Nemesis-Aequitas,
stehend, hält in der R. die Wage, in der L. die Elle (une
baguette); zu den Füssen das Rad. Das. 1219. — Fraglich
ist die Darstellung der Nemesis-Aeguitas auf der Münze Mi-
onnet Sppl. V 1240. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des
Alexander Severus: Rs. NIKOMHAERN. ΤΡΙΣ. ΝΕΏΩΚΟΡΩΝ
Nemesis stehend, hält in der R. eine Wage, in der L. eine
Geissel. — Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Alexander Severus r.
Rs. NIKOMHAIERN. TPIZ. NERKOP2N Nemesis stehend, hält
in der R. nach Mionnet Ähren oder einen Zweig, wohl richti-
ger den Zaum, in der L. die Elle (un sceptre); zu den Füssen
das Rad. Das. 1241.
Paphlagonien.
Sinope.
Trajan. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Trajan r., Rs,.,
ον νον OXLIX Nemesis, stehend 1., führt die R. zum Mund
und hält die Elle (sceptre) in der L. Zu Füssen das Rad.
Cohen med. imp.? II S. 91 n. 688.
Julia Domna. Vs. Büste der Julia Domna r., Rs. ©. I. F.
S. ANN. CCLX Nemesis stehend 1., lüpft mit der R. das Ge-
wand und hält in der L. die Elle (baguette).. Zu Füssen das
Rad. Cohen IV S. 131 n. 299.
Über Nemesisbilder auf Münzen der Stadt Amastris von Domi-
tian bis Maximin mit der Legende AMASTPE2Z oder AMA-
<STPIANDN vgl. Head S. 433.
Phrygien.
Akmonia.
Unsicher ist die Darstellung der Nemeseis auf zwei unter
Septimius Severus und Volusian geprägten Münzen von Akmo-
Δ. Vs. Strahlenbekränzte Büste des Septimius Severus. Rs.
ἘΠῚ ΦΑ. ΠΡΕΙΣΚΟΥ͂ NETP.YOY.AZIAPX. AKMO NERN.
Septimius zu Boss, nachrechts, die Peitscheinder R. Rechts Felsen
10
146
oder ein Gebirge, zu dessen Fuss eine nackte Figur, nach 1. ρ6 1866:
Auf dem Gipfel zwei weibliche Figuren, stehend, den Kopf na
l. gewandt, die R. zur Brust geführt. Über der Gruppe e
Adler, vielleicht mit dem Blitz in seinen Klauen. Mionnet ]
31; Num. Chron. 1866 p. 126, 1; Imhoof-Blumer Monnai
greques S. 392 n. 50 Taf. G. 24. Ähnliche Darstellung 3
- einer Münze des Volusianus. Vs. Strahlenbekränzte Büste d
Volusianus. Rs. AKMONEQ2N. Dasselbe ohne den Adler. D:
n. 51 und Taf. @. 25. Imhoof vermutet, dass die beiden ]
guren die Nemeseis, das Gebirge der Didymos, die gelage:
Gestalt der Maiandros sei. Head S.556 bezweifelt die Darstellu
der Nemeseis. Es ist wohl nur an zwei Ortsgottheiten zu denk:
Kibyra.
Autonom. Vs. Brustbild der Stadt. Rs. KAISKIB
ΡΑΤΩΝ Nemesis, geflügelt, erhebt den im Ellbogen gebeugt
r. Arm zur Brust und hält in der L. den Zaum. Samml.
Prokesch. Arch. Ztg. 1844 S. 344 Taf. XXI n. 47.
Dorylaion.
Julia Domna. Vs. Kopf der Julia Domna r., Rs. 40P
AAEQN Nemesis stehend, führt die R. zum Mund, hält in ἃ
L. den Zaum; zu Füssen das Rad. Mionnet Sppl. VII 328.
Kaum Nemesis dürfte dargestellt sein auf der Münze d
Gordianus Pius Mionnet IV 534. Vs. Kopf des Gordian
Pius. Rs. /OPYAAER2N. Weibliche Figur, welche die R. zı
Kopfe erhebt und mit der L. eine Lanze hält; zu den Füss
ein Rad.
Eukarpia.
Augustus. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Augustı
Rs. EYKAPIT.T.KO. AYKIA42 . EYZENO. Neme:
stehend. Mionnet IV 548.
Hierapolis.
Autonome: Vs. Bärtiger Kopf des Herakles r., Rs. ΣῈ},
ΠΟΜΕΙΤΩΝ. Nemesis stehend, geflügelt, führt die R. zı
Mund. Mionnet IV 581. — Vs. Büste der Pallas mit Äg
Rs. Dieselbe Legende. Nemesis stehend, führt die R. zu
Mund, die L. hängt herab. Das. 583. — Vs. Büste d
Pallas. Rs. Dieselbe Legende. Nemesis, stehend, lüpft n
147
der R. ihr Gewand, hält in der L. den Zaum (une baguette
on un frein. Das. Sppl. VII 361. — Vs. Büste der Pallas
mit Ägis. Rs. Dieselbe Legende. Nemesis stehend, führt die
R. zum Mund, hält in der L. den Zweig. Das. 362. — Vs.
Kopf der Artemis über der Mondsichel.e Rs. Dieselbe Legende.
Nemesis stehend, geflügelt. Das. 364. — Vs. Bärtiger Kopf
des Asklepios, vor ihm der Schlangenstab. Rs. JEPAITOAEI
ΤΩΝ. Nemesis geflügelt, stehend 1.; der r. Arm ist gebeugt;
mit der R. hält sie den Zaum (?) (un seau). Imhoof-Blumer
Monnaies. grecques S. 401 n. 106.
Laodikeia.
M. Aurelius. Vs. Kopf des M. Aurelius. Rs. 440A1-
KEQN . ZSMYPNAIRN . OMONOIA. Zeus zwischen den
beiden Nemeseis stehend, in der L. die Lanze. Mionnet IV 750. —
Unsicher ist die Darstellung der Nemeseis auf der
Münze des Commodus Mionnet Sppl. VII 453. Vs. Lorbeer-
bekränzter Kopf des Commodus. Rs. 4NTIOXEQN. ΚΑΙ. AA-
OAIKERN . OMONOIA. „Zwei Nemeseis stehend, reichen sich
die Hände und halten in den L. eine Lanze.” —
Julia Domna. * Vs. Kopf der Julia Domna. Rs. 44-
OAIKERN.NERKOPRN. Nemesis, geflügelt, stehend 1., die
R. erhoben. Im Feld ΤῸ.Π. Η. Mionnet IV 761. Wohl
gleich einer Münze im Besitz von Imhoof-Blumer. Rs. 440-
AIKERN NERKOP2N im Feld ΤῸ. Π. Η. Nemesis, ste-
hend, 1., lüpft mit der R. das Gewand und hält in der L. den
Zaum; zu den Füssen das Rad. Dieser entspricht genau Mi-
onnet Sppl. VII 458. Siehe Taf. Fig. 11.
Caracalla. *Vs. Kopf des Caracalla.. Rs. 140AIKE-
@ONZSMYPN... NOMONOIA. Nemesis, stehend 1., lüpft mit
der R. das Gewand und hält in der L. die Elle; zu den Füssen
das Rad. Gegenüber Zeus, der mit der L. eine Lanze hält. Im
Berliner Münzkabinet. — *Vs. Dasselbe. Rs. 140AIKEQ2N . ΝΕΩ-
KOP2N.TO.IT.H. Nemesis panthea.!) Geflügelte weibliche
3) Fortuna panthea, nicht Nemesis haben wir zu erkennen auf folgender
Münze des Caracalla: *Vs. Kopf des Caracalla.. Rs. A40AIKENN.
NENRKOPNRN.T.IT.H. Geflügelte, weibliche Figur, mit Modius, hält mit
der R. das Steuer auf einem Rad, in der L. das Füllhorn; im Feld zwei
Ähren. Mionnet Sppl VII 464. oe
Ὶ
148
Figur mit Mauerkrone, in der R. ein Füllhorn, in der vorge-
streckten R. eine Schale, aus der eine Schlange trinkt. Links
von ihr Athena Promachos auf einer Säule; hinter ihr der Greif,
über welchem sich ein Joch befindet. Mionnet IV 769;
Lajard Sur le culte de Venus Taf. III A n. 8; Müller- Wiese-
ler Taf. 74 n. 951; Walz de Nem. Gr. Taf. IIn. 9; Zeit-
schrift für Numismatik XIV (1887) S. 125.
Maesa. Vs. Kopf der Maesa r., Rs. 440AIKEQRN . NE-
RKOPR2N. Nemesis geflügelt, stehend 1., führt die R. zum Mund;
zu den Füssen das Rad. Mionnet IV 789.
Philippus jun. Vs. Kopf des Philippus jun. Rs. 440-
AIKEQN.ZMYPNAIRN.OMONOILA Zeus Philalethes und Ne-
mesis stehend. Das. 796. — Vs. Kopf des Philippus jun. Rs.
AAOAIKERN NERQKOPA2N. Nemesis panthea im Doppelchiton,
stehend. Sie trägt auf dem Kopfe den Kalathos, in der R.
eine Schale, die sie der ihren Arm umwickelnden Schlange
reicht, in der L. ein Füllhorn. Vor ihr ein Greif. Imhoof-
Blumer Monnaies grecques S. 409 n. 136. Zeitschr. f. Numism.
XIV (1887) S. 125.
Ottacilia. *Vs. Kopf der Ottacilia. Rs. A40AIKEQRN
ΝΕΩΚΟΡΩΝ. Nemesis stehend, lüpft mit der R. ihr Gewand,
hält mit der L. die Elle. Im Berliner Münzkabinet. — Vs.
Kopf der Ottacilia. Rs. 140JIKEQN NEQKO. Nemesis ge-
flügelt stehend, auf ihrem 1. Arm eine Palme (wohl die Elle);
zu ihren Füssen das Rad. Waddington Voyage en Asie-Mi-
neure Paris 1853 S. 26 ἢ. 6.
Ottacilia-Severus. *Vs. Büste der Ottacilia und des
Severus. Rs. AA0AIKER N NERKOPR2N. Nemesis-Aequitas
l., geflügelt, hält in der R. die Wage, in der L. die Elle; zu
den Füssen das Rad. Im Besitz von Imhoof-Blumer.
Peltai.
Autonom. Vs. Weiblicher Kopf mit Schleier. Rs. ZEA-
THNON MAKEAON®N. Nemesis stehend; zu den Füssen das
Rad. Mionnet IV 888: Head S. 567.
Synnada.
Autonom. Vs. Weiblicher Kopf mit Thurmkrone Rs.
ZYNNAAESN. Nemesis, geflügelt, stehend, führt die R. zum
140
Mund, hält in der L. den Zaum (un sistre); zu den Füssen das
Rad. Mionnet IV δ. 977.
Synaos.
Autonom. Vs. Kopf der Synkletos. Rs. SYNAEIT®N.
Die beiden Nemeseis einander gegenüber. Mionnet Sppl. VII
580; Head S. 569.
Tripolis.
Autonom. Vs. Weiblicher Kopf mit Schleier. Rs. TPI-
HOAIT2N. Nemesis schreitend, geflügelt, lüpft mit der R.
das Gewand. Eckhel D. N. ΠῚ 85.872. Vgl. Head. S. 570.
Julia Domma. *Vs. Kopf der Julia Domna. Rs. TPI-
NOAEITR2N. Nemesis, geflügelt, stehend 1., lüpft mit der R.
das Gewand und hält in der L. den Zaum. Im Berliner Münz-
kabinet. Head 3. 770. Vgl. Taf. Fig. 20.
Pamphylien.
Attaleia.)
Commodus. Vs. Kopf des Commodus. Rs. ATTAAERN.
Nemesis geflügelt, stehend, hält auf der R. das Rad; zu den
Füssen der Greif. Mionnet III 34. — Vs. Dasselbe Rs.
ATTAAERN. Nemesis stehend 1., hält in der R. einen Zweig,
in der L. die Elle (baguette); zu den Füssen der Greif, der
Fuss auf einem Rade. Das. Sppl. VII 43.
Valerianus sen. Vs. Kopf des Valerianus sen. Rs.
ATTAAERN Pallas, Hygieia und die beiden Nemeseis. Mionn.
das 55.
Gallienus. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Gallienus r.,
Rs, SLAIHTQN. ATTAAERN. OMONOLA. Pallas mit der
Lanze in der R. reicht die L. der geflügelten, stehenden
Nemesis, zu deren Füssen sich der Greif befindet, den Fuss
aufeinem Rade. Eckhel Ὁ. N. III S. 16. Mionnet III 43. — Vs.
Lorbeerbekränzter Kopf des Gallienus r., Rs. ATTAAEQN Ne-
mesis stehend, zu den Füssen der Greif. Mionnet III 44. —
Ve. Lorbeerbekränzter Kopf des Gallienus; davor H. Rs. AT-
TAAEQN Nemesis stehend 1., hält in der gebeugten R. den
ἡ Vgl. Head 8. 588,
150
Zaum, in der IL. die Elle (baguette); zu den Füssen der Greif
mit dem Rad. Mionnet Sppl. VII 57.
Trebonius Gallus. Kopf des Trebonius Gallus. Rs.
ATTAAERN Nemesis geflügelt, stehend 1., hält in der R. den
Zaum, in der L. die Elle (Pinder: Tuba, Müller-Wieseler Fackel);
zu den Füssen der Greif, den Fuss auf dem Rad. Pinder Num.
ined. I Taf. 2 n. 10; Müller-Wieseler Denkm. II Taf. 74 n. 952.
Aspendos.
Salonina. Vs. Kopf der Salonina.. Rs. AZTIENAIRN.
Nemesis stehend, hält in der R. eine Geissel; zu den Füssen
der Greif, den Fuss auf dem Rad. Revue numism. 1853 S.
22 ἢ, 2; Waddington Voyage S. 83 ἢ. 7; Head S. 583.
Kremnaa.
Geta. Vs. Kopf des Geta Rs. VLTPI. COL. CR.
Nemesis stehend, führt die R. zum Mund; zu den Füssen ein
Greif. Waddington Voyage 83. 99 n. 3.
Isindos.
Maximinus. Vs. Kopf des Maximinus r., Rs. LIINAERN.
Nemesis stehend, führt d. R. zum Mund, hält in der L. die
Elle (sceptre); zu den Füssen der Greif. Mionnet III 61.
Side.
Alexander Severus. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des
Alexander Severus r., Rs. ZL/HTRN Nemesis stehend 1., die
R. an der Seite; in der L. hält sie die Elle (la haste pure);
zu den Füssen auf der einen Seite der Greif, auf der andern
ein Rad. Mionnet Sppl. VII 219. — Auf eine unter Gallienus
geprägte Münze mit einem ähnlichen Nemesisbild macht Eck-
heil Ὁ. N. III S. 16 aufmerksam.
Lykien.
Rhodiapolis. Tranquillina. Vs. Kopf der Tran-
quillina auf einer Mondscheibe. Rs. POALAIT OAEITRN. Neme-
sis lüpft mit der R. ihr Gewand, in der L. hält sie die Elle.
Zu Füssen der Greif, einen Fuss auf dem Rade. Waddington
Voyage Taf. X, 5 S. 122; Head S. 580.
er TTT
151
Pisidien.
Amblada.
Philippus. *Vs. Kopf des Philippus. Rs. AMBAAJE
QDNAAKEJIA 1IMO. Nemesis (?), stehend r., die R. auf der Brust,
die L. herabhängend; zu Füssen das Rad. Im Besitze Imhoof-
Blumers. Head S. 589. Siehe Taf. Fig. 12.
Komama nach Head ὃ. 5%.
Kremna: Geta. Vs. Kopf des Geta. Rs. COL.CR.
VLTRI Nemesis stehend von vorn; zu den Füssen der Greif.
Cohen IV S. 285 n. 298.
Pednelissos Commodus. Vs. Lorbeerbekränzter
Kopf des Commodusr., Rs. NETNHAISZEQRN. Nemesis stehend
l., lüpft mit der R. ihr Gewand und hält in der L. den Zaum; zu
den Füssen ein vierfüssiges Tier. Mionnet Sppl. VII 155. Head
S. 591.
Prostanna. |
Philippus jun. *Vs. Kopf des Philippus jun. Rs. ΠΡΟΣΤ
ANNERN. Nemesis stehend 1.; die R. liegt auf der Brust, die
herabhängende L. hält die Elle. Zu Füssen vielleicht ein
Greif, wie auch Imhoof-Blumer vermutet. Im Besitze Imhoof-
Blumers, unediert. Siehe Taf. Fig. 10.
Termessos nach Head 5. 593 ἢ
Kilikien.
Agai. Maminaea. Vs. Kopf der Mammaea r., Rs. AITE..
N.M.E.I.®. Im Feld ΟΣ... Stehende Nemesis, führt
dieR. zum Mund und hält in der L. eine Geissel; zu den
Füssen das Rad. Mionnet III 44.
Tarsos. Balbinus. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Bal-
bins, Rs. T4PSOY. MHTPO.A.M.K.T.B. Stehende For-
iuna zwischen Athene und Nemesis. Mionnet Sppl. VII 487. —
Als Tyche zu bezeichnen sind die Bilder auf folgenden
Münzen: Vs. Kopf des Gordianus Pius mit Strahlenkranz r.,
Rk. TAPSOY MHTPONOAEQS.A.M.K.T.B. „Nemesis
geflügelt, stehend, mit den Attributen der Fortuna.“ Mionnet
[Π 557 u. 558.
Seleukis.
Nikopolis. Alexander Severus. *Vs. Kopf des Alexan-
der Severus mit Strahlenkranz r., Rs. NEIKOIIOAEIT2N
152
SEAEYKIAOZE im Abschnitt ©. Zwischen zwei Säulen, dä
durch einen Bogen verbunden sind, steht Nemesis r., die R. is
an den Leib gelegt, mit der L. lüpft sie das Gewand; zu de
Füssen der Greif. Im Berliner Münzkabinet. Mionnet V 82
Siehe Taf. Fig. 6. — Ähnliche Darstellung auf einer Münze de
Philippus sen. Vs. Kopf des Philippus sen. r., Rs. Wie obeı
nur hinter dem Nemesisbilde eine Ähre oder ein Zweig. Ebd
825.
Lydien.
Philadelpheia. Gordianus Pius. Vs. Lorbeerbekränzt.
Kopfdes Gordianus Pius r.,Rs. ®1.01A4A. NEQK.K.>SMY,;
I1.NERQK.OMON.EIII. MAPKOY AP.A.T.B. Artem.
von Ephesos zwischen den beiden Nemeseis. Mionnet IV 59.
Thyateira. Soaemias. Vs. Kopf der Soaemias. Rs. ΕΖ
ΣΤΡ. AY. STPATONEIKLANOY . OYATEIPHN2N Nemesis
geflügelt, stehend; zu den Füssen der Greif. Das. 981.
Karien.
Stratonikeea. M. Aurelius. Vs. Kopf des M. Aurelius
Rs. AYPHAIOZ . ΟΣΤΙΖΊΑΝΟΣ. STPATONIKERN Alexande:
der Grosse unter einem Baum schlafend; bei ihm die beideı
Nemeseis. Mionnet III 442.
Tabai. Vs. TABH ΝΩ͂Ν. Zeuskopf. Rs. TABH ΝΩ͂Ν
„Nemesis linkshin stehend; ihre R. hat eine Falte ihres Oberkleide
erfasst und hält dieselbe mit gebogenem Arm gegen ihr Haup
empor; in der gesenkten L. ein Zaum.* Zeitschr. f. Numis
matik I (1874) S. 148 n. 6. Head S. 532.
Galatien.
Pessinus. L. Verus. Vs. Kopf des L. Verus. Rs. ΠῈΣ
SINOYNTI2N. Nemesis l., hält in der R. eine Geissel, in de
L. den Zaum. Mionnet Sppl. VII. 73. Head S. 630.
Kappadokien.
Komana.
Antoninus. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Antoninus r
Rs. COMM. P. P. COL. IVL. F. Nemesis- Aequitas, stehen
l., führt die R. zum Mund und hält in der L. ein Füllhorn; z
Füssen das Rad. Cohen II S. 402 n. 1239.
JulisDomna. Vs. Kopf der Julia Domna. Rs. COMM.P. 2
COL. IVL. Ε΄. Nemesis-Fortuna 1., stehend, führt die R. zu
153
Munde, hält in der L. ein Füllhorn, zu Füssen das Rad. Mi-
onnet Sppl. VII 306.
Mösien.
Kallatia.
Philippus sen. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Philippus
sen.r. Rs. XK41.1A1AT1LANON. Im Felde E. Nemesis stehend, hält
mit der R. die Elle (baguette), mit der L. den Zweig; zu den
Füssen das Rad. Mionnet Sppl. I δῦ. — Vs. Derselbe Kopf.
Rs. K41AATIANON. ./. Nemesis-Aequitas, hält in der R. die
Wage, in der L. die Geissel; zu den Füssen das Rad. Das. 56.
Markianopolis.
Caracalla und Geta. Vs. Kopf des Caracalla und Geta.
Rs. YIKYNTILALIANOY MAP KIANONMOAIT2N. Nemesis
stehend 1., lüpft mit der R. das Gewand, hält in der L. die
Ele. Am Boden linkshin der Greif, den Vorderfuss auf ein
Rad legend. Links im Felde E. v. Sallet Beschreibung der an-
tiken Münzen I. Band S. 59 n. 14.
Geta. Vs. Kopf des Geta. Rs. MAPKIANONOAEITEN.
Nemesis geflügelt, vor einem Altar stehend, führt die R. zum
Munde; zu den Füssen ein Zweig. Mionnet Sppl. I 19.
Macrinus u. Diadumenianus. Vs. Köpfe des Macrinus
und Diadumenianus. Rs. . YITIONTIANOYMAPKLANONO-
AEITBN im Felde E. Dargestellt ist eine weibliche
Figur, welche Wage und Füllhorn hält; zu ihren Füssen
ds Rad. Brit. Mus. Thrace ὃ. 32 n. 33. Mionnet Sppl. I
206. Von’ Sallet S. 62 n. 29 richtig als Aequitas bezeich-
net, —
*Elagabalus. Vs. Kopfdes Elagabalus. Rs. YIISEPT TITI-
ANOY MAPKIANO ... . Nemesis-Aequitas, stehend 1., hält
in der R. die Wage, in der L. die Elle: zu den Füssen das
Rad. Im Besitz Imhoof-Blumers. Siehe Taf. Fig. 15. — Vs.
Lorbeerbekränzter Kopf des Elagabalus. Rs. YIT. IOYA.ANT.
SEAEYKOY . DLAPKIANOMOAIT2N. Nemesis stehend, die
R. am Munde, hält in der L. die Geissel; zu den Füssen das
Rad. Mionnet Sppl. I 244. Vielleicht = v. Sallet a. a. O. 8. 63
1.37: Vs. Kopf des Elagabalus Rs... OYAANTSEAE YKOY
MAPKLANOIT .. . Nemesis stehend 1., lüpft mit der R. das Ge-
184
wand und hält in der L. die Elle; zu den Füssen das Rad.
Ähnlich n. 38. — Als Tyche dürfte zu bezeichnen sein die Fi-
gur bei Mionnet ἢ. 242. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Ela-
gabalus. Rs. YIT.IOYA. ANT.SEAEYKOY. MAPKIANO-
ΠΟΛΙΤΩ͂Ν. Stehende Figur, welche in der L. ein Füllhomn
trägt.
Alexander Severus. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des
Alexander Severus,. Rs. HTOYMTEPEBENTI NOYMAPKI-
ANONOAIT 2N. Nemesis-Aequitas, langbekleidet, stehend |.
hält in der R. die Wage, in der L. die Elle; unten das Rad.
v. Sallet a.a. Ο. 52 — Mionnet Sppl. I 292. Ähnliche Dar-
stellung von Sallet S. 67 n. 55. Rs. YIITIOIOYA® ΗΣΤΟΥ
MAPKIA NO ΠΟ AI ΤΩΝ. — Als Aequitas ist zu bezeichnen
die Figur auf der Münze Brit. Mus. Thrace S. 37 ἢ. 71. Vs.
Kopf des Alexander Severus. Rs. Inschrift wie bei der vor-
hergehenden. Eine weibliche Figur trägt Wage und Füllhorn;
. zu den Füssen das Rad.
Alexander Severusund Maesa. Vs. Kopf des Alexan-
der Severus und der Maesa. Rs. HT.OYM.TEPEBENTINOY.
MAPKIANONOAIT2N. Nemesis, stehend, führt die R. an
den Mund und hält in der L. die Elle (haste); zu den Füssen
das Rad. Mionnet Sppl. I 309.
Gordianus Pius. Vs. Büste des Gordianus r. und des
Sarapis mit Modius I, Rs. YIMHNO® IAOYM APKIANO-
ITOA. Nemesis-Aequitas, mit Modius auf dem Kopfe, hält die
Elle und das Füllhorn; zu den Füssen das Rad. Im Feld E.
Brit. Mus. Thrace 8. 39 n. 88.
Gordianus und Tranquillina. Vs. Kopf des Gordianus
und der Tranquillin.. Rs. YITEPTYAAIANOYMAPKIA-
NONO A IT Q2N. Nemesis, stehend ]., hält in der gesenk-
ten R. die Elle, in der I, den Zaum; links unten das Rad.
v. Sallet S. 71 ἡ. 73.
Nikopolis am Istros.
Commodus. Vs. Bärtiger Kopf des Commodus 1. Rs. NEI-
KONOAI ΠΡΟΣ. IST Nemesis stehend, hält in der R. den
Zaum. Mionnet Sppl. I 365.
Septimius Severus. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des
Septimius Severus. Rs. NIKOHOAIT. ΠΡΟΣ. LS Nemesis-
Tyche hält in der R. eine Schale, in der L. die Elle, zu den
Füssen das Rad. Das. 427.
Julia Domna. Vs. Kopf der Julia Domna r. Rs. NI-
KONOAIT ὩΝΠΡΟΣΙΣΤΡ Nemesis-Aequitas, die Wage und
die Elle haltend; zu den Füssen das Rad. Brit. Mus. Thrace
S.4n.23.— Vs. Ähnlich. Rs. NIKOIOAI T. ΠΡΟΣΙΣΤΡ
Nemesis führt die R. zum Munde und hält in der L. die Elle;
zu den Füssen das Rad. Das. n. 24.
Geta. Vs. Kopf des Geta. Rs. YOYOYAITIAN NIKO-
N0AIT ΠΡΟΣῚ Nemesis-Aequitas, stehend 1., hält in der R.
die Wage, in der L. die Elle; links unten das Rad. v. Sallet
$.81n. 46. Ähnlich Rs. YOA0OYAITIAN NIKONOAI PPOZ I
Brit. Mus. Thrace S. 46 n. 38.
Aequitas, nicht Nemesis: Macrinus. Vs. Lorbeerbekränzter
Kopf des Macrinus. Rs. ΥΠ. ST. A. AONTINOY. NIKOIIO-
AITON. IT... . Stehende, weibliche Figur mit der Wage in
der R.; dem Füllhorn in der L.; zu den Füssen das Rad. Mi-
omet Sppl. I 582.
Diadumenianus. Vs. Kopf des Diadumenianus. Rs. Y. K.
ATPIIITA. NIKOTTOAITAN. ΠΡΟΣ. ISTPON Nemesis-Tyche
hält ἰὴ der R. eine Schale, in der L. die Geissel; zu den Füssen
das Rad. Mionnet Sppl. I 608.
Elagabalus. Vs. Kopf des Elagabalus. Rs. Y/INOBIOY
ΡΟΥΦΟῪ NIKOIIOA.. Nemesis-Aequitas, langbekleidet, stehend
᾿ hält in der R. die Wage, in der L. die Elle. Liuks unten
das Rad. Links unten T (?). v. Sallet S. 84 n. 65. — Ae-
qwitas: Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Elagabalus. Rs. YIT-
NoBIOYPOY® OYNIK IIPOSIST. Weibliche Figur mit Mo-
dius, Wage und Füllhorn; zu den Füssen das Rad. Brit. Mus.
Thrace S. 50. πη. 63. — Tyche: Vs. Elagabalus mit Strahlen-
kranz Rs. YIINOBIOYPOY DOYNIKONOAITRN ΠΡΟΣΙΣ.
Weibliche Figur mit Modius, Schale und Füllhorn; zu den
Füssen das Rad. Ebds. n. 64.
Gordianus Pius. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Gor-
dianus Pius. Rs. YIT. S AB. MOAJEZTOY.NIKOTMOAITON.
ΠΡῸΣ. IST. Nemesis stehend, führt die R. zum Mund, hält
in der L. die Elle; zu den Füssen das Rad. Mionnet Sppl. I
16. — Vs. Derselbe Kopf r., Rs. YIT.ZAB.MOJEZTOY.
NIKOTOAEITA@N.IIP.IS. Nemesis-Aequitas stehend, hält
156
mit der R. die Elle, mit der L. das Füllhorn; zu den Füsse
das Rad. Das. n. 717. — Vs. Wie oben. Rs. YIISABMO-
AEZTOY NIKONOAEITRNIIP OE I EZ TPON. Nemesis,
stehend 1., mit dem Modius, führt die R. zum Mund und hält
in der L. die Elle; zu den Füssen das Rad. Brit. Mus. Thrace
5. 53 n. 79. — Vs. Wie oben. Rs. ΥΠΣ“8 MOJEITOYNI-
KONOAEITRN IIPOSI 3 T PO N. Nemesis-Aequitas steh-
end ]., in der R. die Wage, in der L. die Elle haltend; am
Boden das Rad. v. Sallet S. 87 ἢ. 75. — Vs. Wie oben. Rs.
YNITSZSAOMOJEZTOYNIKOUOAEITONIIPOZ I 3. Nemesis
Tyche, stehend 1., mit Modius, in der R. die Elle, in der L.
das Füllhorn haltend; am Boden das Rad. von Sallet
S. 87. n. 77.
Tomoi.
Geta. Vs. Bärtiger, lorbeerbekränzter Kopf des Geta.
Rs. HTPOIIIIO NTOYTOMERZE. Nemesis-Aequitas, stehend
l., hält in der R. die Wage, in der L. die Elle; zu Füssen das
Rad. Im Feld 7. Brit. Mus. Thrace S. 58 n. 32. Mionnet
Sppl. I 790.
Maximinus. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Maximinw. ᾿
Rs . MHTPONONTOYTOME2SA. Stehende Nemesis von
vorn, geflügelt, langbekleidet, hält in der R. die Elle, in der
L. den Zaum; rechts unten das Rad. v. Sallet S. 94 n. 22-
Brit. Mus. S. 60 n. 45. Mionnet Sppl. I 824.
Gordianus und Tranquillina. Vs. Kopf des Gordianus 5
und der Tranquillina. Rs. MHTPOIION TOYTOME2>E. Ne
mesis-Aequitas, Wage und Elle haltend; zu Füssen das Rad
im Felde ./. Brit. Mus. S. 63 n. 64.
Philippus senior und Otacilia. Vs. Kopf des Phi
lippuss und der OÖtacilia.a Rs. MHTPOIO NTOYT...
Stehende Nemesis ]., hält in der ausgestreckten R. den Stat
in der herabhängenden L. den Zaum. Unten l. Rad. v. Salle®
S. 96 n. 30.
Philippus jun. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Phi
lippus jun. Rs. MHTPOII . IONTOY. TOME2Z. 4. Nemesi=
Aequitas hält in der R. die Wage, in der L. den Zweig, =
den Füssen das Rad. Mionnet Sppl. I. 860.
157
Thrakien.
Anchialos.
Geta. Vs. Kopf des Getar. Rs. ATA1 AAEQRN Nemesis-
witas, stehend 1., hält in der R. die Wage, in der L. die
. v. Sallet S. 133 n. 12. Brit. Mus. S. 85 n. 14.
Tranquillina. Rs. ATXIA AEQN. Ähnliche Darstellung
dem Rade zu Füssen. v. Sallet S. 138 n. 31.
Byzantion.
Soaemias (?) Vs. Kopf der Soaemias r., Rs. BYZANTI2N.
nesis stehend, führt die R. zum Munde und hält in der L.
ı Zweig; zu Füssen das Rad. Mionnet Sppl. 1 375. — Nach
Beschreibung ist keine Nemesis dargestellt auf der Münze
'Soaemias, das. n. 374. Vs. wie oben. Rs. Dieselbe Auf-
rift: „Nemesis vetue de la stola, debout, tenant de la main
un flambeau et de la gauche le rhombum; ἃ ses pieds
' Toue.
Maesa. Vs. Kopf der Maesa. Rs. Wie oben. Nemesis
hend, führt die R. zum Mund und hält in der L. einen
ombus (den Zaum?); zu Füssen das Rad. Das. ἢ. 378.
Deultum.
Mammaea. Vs. Kopf der Mammaea r., Rs. COLFLP AC-
VLT. Nemesis-Aequitas stehend 1., in der R. die Wage,
ler L. die Elle; links unten am Boden das Rad. v. Sallet
160 n. 13. Cohen med. imper.? IV S. 499. n. 97.
Maximinus. Vs. Kopf des Maximinus r., Rs. ὁ OLFLP
DEVLT. Nemesis-Aequitas stehend 1., hält Wage und Füll-
1; zu Füssen das Rad. Brit. Mus. ὃ. 112 n. 13. — Vs.
beerbekränzter Kopf des Maximinus r., Rs. Dass. Nemesis-
he, stehend l., hält eine Schale und die Elle; zu Füssen das
1. Cohen δ. 517 n. 123.
Maximus. Vs. Kopf des Maximus r., Rs. COLFLPA
J)EVLT. Nemesis, stehend ]., lüpft mit der R. das Gewand
ἃ hält in der L. die Elle; unten 1. das Rad. v. Sallet S. 162
25. Mionnet Sppl. I 518. — Vs. Kopf des Maximus r., Rs.
ÖOLFLP ACDEVLT. Nemesis- Aequitas, stehend 1., hält
Vage und Elle; zu Füssen das Rad. Brit. Mus. 5. 112 ἡ. 14.
108
—
Irrtümliich Nemesis benannt ist die Figur bei
hen med. imp.? IV 8. 527 n. 21. Maximus. Vs. Κορ
Maximus r., Bs. COL. FL. PAC. DEVLT „Nemesis debo:
main dr. sur la hanche, la g. sur la haste; & ses
une roue.“
Gordianus Pius. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des
dianus Pius. Rs. COL. FL. PAC.DEVLT. Nemesis-Aec
l., hält in der R. eine Wage, in der L. eine Geissel; zu
Füssen ein Rad. Cohen V S. 72 ἢ. 456.
Philippus sen. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Phil
sen. Rs. COL FLP ACDEVLT. Nemesis, stehend ]., hä
der R. die Elle, in derL. den Zaum; zu Füssen das Rad.
Mus. S. 114 n. 25.
Hadrianopolis.
Gordian III. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Gord
Pius. Rs. 44/PLANOIO AEIT2N. Nemesis, stehend 1., 1
gesenkten R. die Elle, in der L. den Zaum haltend. ]
unten das Rad. v. Sallet S. 173 n. 35. Ähnlich Brit.
S. 121 n. 40. — Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Gord
Pius. Rs. 4.4PL4NOIIOAEIT2N. Nemesis - Aequitas
in der R. die Wage, in der L. die Elle. Mionnet Sppl. 1
Nikopolis am Mestos.
Caracalla. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Caraca.
Rs. OYANIKOIIOAERSIIPMEIT2. Nemesis-Aequitas, st
l., hält Wage und Elle; zu Füssen das Rad. Brit. Mus. S
n. 2. Head S. 244.
Pautalia.
Julia Domna. Vs. Kopf der Julia Domna r., Rs. 1
TAAI2ETON. Nemesis-Aequitas stehend, hält mit der E
Wage, mit der L. die Elle (baguette); zu Füssen ein
Mionnet Sppl. I 1064. — Vs. Kopf der Julia Domna ΓΤ.
OYAILAZ. ITAYTAAIAS. Nemesis, stehend, führt die R
Munde und hält in der L. die Elle; zu Füssen das
Das. 1072.
Caracalla. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Caracal
159
Rs. OYAIILAZ II AYTAALAZ. Nemesis-Aequitas. mit Wage
und Elle; zu den Füssen das Rad. Brit. Mus. Thrace
ὃ. 144 n. 29.
Perinthos.
* Geta. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Geta r., Rs. ΠΕΡ
INOIBN NERKOP2N. Geflügelte Nemesis. Aequitas, stehend
l, hält in der R. die Wage, in der L. die Elle; zu Füssen
das Rad. Brit. Mus. S. 155 n. 48. II. Abbildung im Text.
Siehe unsere Taf. Fig. 5.
Tranquillina. Vs. Kopf der Tranquillina. Rs. ITEPIN-
BIN BNEQKOP RN. Aequitas, nicht Nemesis, geflügelt,
stehend von vorn, 1. blickend, in der gesenkten R. die Wage.
v. Sallet a. a. O. S. 218 n. 60.
Philippopolis.
Faustina. Vs. Kopf der Faustina r., Rs. ΦΙΖΙΠΠΟΠΟ-
AEIT2N. Nach Mionnet Sppl. I. 1489 Apollon oder Nemesis
stehend, mit der Stola bekleidet, hält mit der R. einen Stab,
auf dem Boden ein Greif.
Geta. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Geta. Rs. ®LA1IIIIO
TOAEIT N Nemesis-Aequitas stehend 1., die Wage in der R.,
in der L. die Elle; unten, halb hinter der Figur, das Rad.
v. Sallet S. 229 n. 49. |
Elagabalus. Vs. Kopf des Elagabalus. Rs. ®LALIIIIO-
TOAEI ........ ὯΝ Nemesis-Aequitas, stehend 1., die
Wage in der R., die Elle in der L.; unten das Rad. v. Sallet
8. 231 n. 59. — Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Elagabalus r.,
Rs. @LA1ITIIOIIOAEITQNNERKOP ΩΝ: Nemesis-Aequitas ste-
hend 1., mit Wage und Geissel; zu den Füssen das Rad. Brit.
Mus. S. 168 n. 49.
Trajanopolis.
Caracalla. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Caracalla 1.
Rs. AYTOYZT HZTPALAN HZ Nemesis-Aequitas, stehend 1,,
mit Wage und Elle; neben ihr das Rad. Brit. Mus. S. 179 n. 17.
Geta. Vs. Lorbeerbekränzter Kopf des Geta r., Rs.
ΑΥ̓ΤΟΥΣΤΗΣ TPAIANHZ wie oben. Das. S. 180 ἢ. 29. —
Vs. Kopf des Geta r., Rs. AYT. TPAIANHZ Nemesis stehend
l, zu Füssen ein Rad. Mionnet Sppl. I. 1855.
160
Anhang.
Auch auf einigen Bleimarken, die zum grossen Teil von
A. Engel im Bulletin de correspond. hellen. VIII (1884) Taf.
V-VI 5.1 ff. zusammengestellt sind, finden sich Darstellungen
der Nemesis. Der Traum Alexander des Grossen ist dargestellt
auf Taf. III, 73. Der Typus entspricht genau den Dar-
stellungen auf Münzen. — An die Münzen von Temnos
erinnert die Bleimarke ebd. n. 96. Die r. stehende Figur ent
spricht vollkommen der r. stehenden auf Figur 13 unserer Tafel.
Die gegenüberstehende scheint den r. Arm emporzuheben; der
Kopf hat eine hutähnliche Bedeckung. — Bedenklich ist die Be-
nennung als Nemesis der auf n. 68 dargestellten Figur. Vs.
KOPY ΚΟΣ Eine schreitende, mit sehr kurzem Chiton beklei-
dete Figur hält in der gesenkten L. ein schwer zu deutendes
Attribut: an einen kurzen Griff schliesst sich ein gabelförmig
gespaltener Gegenstand an. Das Attribut hat mehr Ähnlichkeit
mit einem Kerykeion als mit dem Zaum der Nemesis, an den
Engel denkt. Der r. Arm ist vorgestreckt, die Hand nicht
sichtbar. Zu den Füssen befindet sich das Rad. Rs. Ein
Altar, der von einem Kranz eingeschlossen ist. Um den Altar:
ATA TYP ΦΟ POY — Ebenso unsicher ist die Erklärung
von Fig. 125 auf Taf. IV. Eine lang bekleidete, weibliche Ge-
stalt lüpft mit der R. ihr Gewand. Das würde also auf Nemesis
hinweisen. Doch befremdlich ist der Gegenstand in der herab-
hängenden L.; die Erklärung von Engel als Zaum ist unzutreffend,
eher ist an einen Kranz mit Tänien zu denken. — Sicher ist die
Deutung Postolaccas in Annal. dell’ Instit. 1868 S. 281
Piombi di Atene n. 251: „Duae Nemeses stantes, sese ad-
spieientes; dexteris vestes sursum tenentes, sinistris frondem
simul tenentes; omnia in area orbiculari incusa partim visibili.*
k. Gemmen.
Lüpfung des @ewandes.
Schwarze Paste des Britisı Museum. Vgl. Catalogue of“
engraved gems in the British Museum S. 138 n. 1143. Die
geflügelte Nemesis lüpft mit der L. ihr Gewand auf der Brust.
Ähnlich die violette Paste das.n. 1144. Die Deutung als Nemesis ist-
schon von den Herausgebern das Katalogs mit Recht als unsicher
hingestellt worden, da sonstige Attribute der Nemesis fehlen.
---- nn ur 1.
)
161
Lüpfang des &ewandes und Zweig.
α. unbeflügelt: Blaue, antike Paste. Tölken Erklären-
des Verzeichnis der Kgl. Preuss. Gemmensamml. in Berlin S.
222 n. 1261. Nemesis lüpft mit der R. ihr Gewand, in der
L. hält sie den Zweig. — Karneol desselben Museums Inv. 3653
ähnliche Darstellung. — Jaspis des Wiener Antiken-Kabinets.
von Sacken-Kenner Die Sammlungen des K. K. Münz- und
Antikenkabinets S. 439 n. 599. Siehe Taf. Fig. 24. Nemesis,
vor einem Altar stehend, lüpft mit der L. ihr Gewand und
hält in der R. den Zweig. Der Kopf ist sinnend geneigt.
Ahnliches Bild Impr. gemm. Cl. IV, 18.
ß. Beflügelt: Gestreifter Sardonyx. Tölken S. 222 n. 1264.
Siehe Taf. Fig. 23. Nemesis lüpft mit der R. das Gewand und
hält in der L. den Zweig. Der mit einem Stephanos geschmückte
Kopf ist ein wenig geneigt. — Orientalischer Sardonyx, in Pa-
lestrina gefunden, seiner Zeit in der Sammlung Fortnum. Helbig
Ballet. dell’ Instit. 1870 S. 68. Nemesis hält in einer Hand
den Saum des Gewandes, in der andern einen Apfelzweig.
Lüpfung und Zaum.
a. unbeflügelt: Karneol. Tölken S. 223 n. 1268. Siehe
Taf. Fig. 32. Gewöhnliche Arbeit. Nemesis, in ärmellosem
Chiton, mit einem Stephanos geschmückt, lüpft mit der R. ihr
Gewand und hält in der L. den Zaum. — Karneol. Tölken S. 223
n. 1271. Müller-Wieseler Denkmäler Taf. 74 n. 953. Siehe
Taf. Fig. 36. Dieselben Motive in der Figur der Nemesis.
Auf sie zu komnit eine Nike mit einem Kranz, von dem Tänien
herabhängen, in der erhobenen R. Im Felde zerstreut, teil-
weise durch Ligatur mit einander verbunden, die Buchstaben
HER PHL OD.
β. geflügelt. Lichtbrauner Sarder, durch Feuer getrübt.
Tölken S. 222 n. 1267. Siehe Taf. Fig. 28. Rohe Arbeit.
Nemesis mit Schmetterlingsflügeln, lüpft mit der L. das Gewand
und hält in der herabhängenden R. den Zaum. — Dieselben
Attribute finden sich auf dem Karneol der Ermitage in Peters-
burg. Stephani C. R. 1860 Taf. IV, 8 S. 90 und berichtigt
daselbst 1877 S. 152. — Berliner Paste Inv. 8. 9455. Siehe
Taf. Fig. 34. Rohe Arbeit. Nemesis mit aufwärts gebogenen
Flügeln lüpft mit der R. das Gewand und hält in der L. den
11
162
Zaum. — Dieselben Motive auf der Berliner Paste Inv. ὅδ. 240"
— Vermutlich hielt Nemesis, welche mit aufwärts gebogen
Flügeln geschmückt ist und mit der R. das Gewand lüp
ebenfalls den Zaum in der L. auf dem undeutlichen Berlir
Achat Inv. S. 245. — Derselbe Oberteil wird zu ergänzen se
zu der nur halb erhaltenen Berliner Paste Inv. S. 245. ἢ
halten ist nur der untere Teil der Figur von den Hüften
mit dem Zaum in der L. |
Das Rad mit andern Attributen.
Onyx des Dresdener Antikenkabinets. Die geflügelte }
mesis lüpft mit der R. ihr Gewand; vor ihren Füssen liegt ı
Rad. Die L. ist nicht sichtbar. — Karneol. v. Sacken-Ken
5. 439 n. 601. Siehe Taf. Fig. 37. Nemesis, ungeflügelt, ἢ
einem Stephanos, lüpft mit der L. ihr Gewand, mit der R. hält
einen Zweig; zu den Füssen liegt ein Rad. Ihr gegenüber
jugendlicher Portraitkopf mit leisem Bartanflug. Vor dies
ein Palmenzweig. Hinter Nemesis ein N, hinter dem Kopf ὦ.
— Sardonyx des British Museum. Katalog n. 1140. Si
Taf. Fig. 27. Die geflügelte Nemesis lüpft mit der R.
Gewand und hält in der L. einen Zaum und einen Zweig;
ihren Füssen ein Rad. — Karneol. Gori Mus. Flor. I"
76 n. 7. Müller Handbuch ἃ. Archäol. S. 646, 4. Jahn ]
d. sächs. Ges. d. W. 1851 S. 164 Anm. Müller-Wieseler Den.
II Taf. 55 n. 696. Walz de Nemesi Graec. Taf. I ἢ.
Eros sitzt mit geneigtem Kopf und betrübter Miene auf ei
Felsen. Die Hände sind ihm auf dem Rücken gebunden.
ihm steht auf hoher Säule die geflügelte Nemesis. Mit der
lüpft sie das Gewand, die L. streckt sie ohne Attribut vor;
ihren Füssen das Rad. — Der Zaum wird auch auf dem O
von Sacken-Kenner S. 439 n. 598 zu erkennen sein: Die
flügelte Nemesis lüpft mit der R. ihr Gewand. Zu ihren Füs
befindet sich ein Rad. In der L. hält sie einen striekähnlic
herabhängenden Gegenstand, dessen Ende sich rechts he
nach oben krümmt.
Elle.
Roter Jaspis. Tölken S. 222 n. 1269. Nemesis ungeflüg
lüpft mit der R. ihr Gewand und hält in der L. die Ε
Hinter ihr ein nicht deutlich erkennbarer Gegenstand in Stabform,
vielleicht Andeutung einer Säule. — Wahrscheinlich eine Elle
ist der Gegenstand, den Nemesis gegen die Schulter gelehnt in
der R. hält auf einem Berliner Jaspis. Vgl. Arch. Zeitg. 1857
Taf. 99, S. 25 und Roscher Lexikon S. 1909. Den Mittelpunkt
der Darstellung nimmt die dreiköpfige Hekate ein, mit sechs
Händen, welche zwei Fackeln, zwei Geisseln und zwei Schwer-
ter tragen. Links, der Hekate bis an die Hüften reichend,
Pallas, rechts in gleicher Höhe Nemesis. Mit der L. lüpft sie
das Gewand, vor ihr befindet sich das Rad. Der Gegenstand
in der R. ist allerdings oben gabelförmig gespalten, sodass er einem
Zweig ohne Lanb ähnlich sieht. Doch die Art, wie er gehalten
wird und der Umstand, dass der Typus auf Münzen, Nemesis mit
Lüpfung, Elle und Rad darstellend, im übrigen genau mit unserm
Bilde übereinstimmt, begründen die Entscheidung für die Elle.
Der Greif
ist dargestellt auf dem Onyx von Sacken-Kenner 83. 439 n.
602. Siehe Taf. Fig. 43. Nemesis sitzt, die R. zum Munde
führend, ohne dass die Lüpfung des Gewandes zu bemerken
wäre, auf einer Kugel, auf welche sie die L. stützt. Vor ihr
ein Greif, der mit den Vorderbeinen das Rad hält. Vor dem
Greif eine davoneilende Figur, welche den Nemesisgest macht.
Die Sphinx
als Attribut der Nemesis findet sich auf dem Onyxkameo im
Besitz von Mr. Hawkins von Bignor Park (Sussex), welcher aller-
dings von einigen für unecht gehalten wird, veröffentlicht von
Wieseler Göttinger Nachr. 1882, S. 709 ff. mit Lichtdruck nach
einem Gipsabdruck und von Bernoulli Röm. Ikonographie II, 85.
275 ff., Textabbildung S. 277 n. 45, und auf dem Pariser Sardonyx-
kameo, zuletzt behandelt von Müller-Wieseler Denkm. I Taf. 69
ı. 378; Chabouillet Cat. gen. des camees S. 28 fi.; Aschbach
Denkschr. ἃ. Wiener Akad. d. W. philos.-hist. Kl. XIII (1864) S.
29 ff. mit photographischer Abbildung; Wieseler a. a. Ο. 8. 709 ff.;
Bernoulli a. a. O. mit Lichtdruck nach einem Gipsabdruck auf
Taf. 30. Beide Steine zeigen in der Hauptsache dasselbe Bild
und gehen auf ein gemeinsames Original zurück, doch so, dass
der Kameo Hawkins in mancherlei Beziehung Besseres bietet,
u
164
während auf ihm eine Bilderreihe ausgelassen ist, die der P:
riser Sardonyx wiedergiebt. Den Mittelpunkt der Mittelreil
des Pariser, bezw. der unteren Reihe des Hawkinsschen Kane
bilden Tiberius und Livia. Ersterer ist im Zeustypus darg
stellt: sein Oberleib ist nackt, auf seinen Oberschenkeln lie
die Ägis; in der vorgestreckten R. hält er den Augurstab,
der L. ein Scepter. Auf dem Kameo Hawkins fällt über d
l. Arm ein Gewandzipfel. Livia ist als Demeter gebildet: !
hält in ihrer R. Ähren mit Molhnköpfen, die auf dem Kam
Hawkins weniger deutlich ausgeprägt sind. An der Seite ihı
Thrones sitzt ein Mann in asiatischer Tracht. Ihre, sowie (
Tiberius Füsse ruhen auf einer Fussbank. Vor ihnen st
Germanicus in voller Rüstung, in der L. den Schild halteı
die R. auf seinen Helm gelegt. Die zu seiner L. stehende A
tonia, seine Mutter, legt ihre R. auf den Nackenschild seiı
Helmes, auf dem Pariser Kameo den Germanicus, auf dem K
meo Hawkins den Tiberius anblickend. Hinter Tiberius u
Livia steht der jüngere Drusus in Kriegertracht, die R. er!
ben, in der L. auf dem Pariser Kameo eine Fahne, auf ἃ
Steine Hawkins eine Lanze haltend. Diese Bilderreihe w
eingeschlossen von zwei weiblichen, sitzenden Figuren. Die
befindliche, stützt die R. auf einen Schild und hält in der
auf dem Pariser Kameo eine Rolle, welche auf dem Kaı
Hawkins nicht zu erkennen ist; zu ihren Füssen liegen Spoli
auf einem Schilde steht Caligula, der Sohn des Germani
Die r. sitzende lüpft mit der R. ihr Gewand. Auf dem Par
Kameo ist ihr Thron mit einer Sphinx verziert, während ἃ
auf dem Kameo Hawkins in voller Figur neben dem Thı
sitzt. Wieseler erklärte diese Figuren zuerst richtig als Fort
vietrix und Nemesis. Als Göttinnen sind sie durch ihre tl
nende Haltung, ihre Attribute und durch den Umstand gekt
zeichnet. dass ihnen der Lorbeerkranz fehlt, den die ande
weiblichen Mitglieder des Kaiserhauses auf diesen Steinen
gen. Ihre Anwesenheit ist voll gerechtfertigt. Die Darstell
ist eine Verherrlichung der Waffenthaten des Germanicus
Drusus. Fortuna victrix erinnert an ihre Siege, Nemesis
ihr jähes Ende. Mit Recht weist Wieseler mit Bezug
letztere auf die Worte des Gedichtes der Anthol. Palat. X, 123]
zw τε πάϑῃ τις
ἐσθλόν, ἀμοιβαίην ἐκδέχεται Νέμεσιν.
165
Wegen des Hinweises auf den jähen Tod der Jünglinge hat
wohl auch Nemesis die Sphinx anstatt des bei ihr gewöhnlichen
Greifen erhalten.‘)
Die obere Bilderreihe spielt im Reiche der Götter. Für
sie ist allein der Kameo Hawkins massgebend. L. schwebt
ene behelmte weibliche Figur im Chiton, welche über dem
Kopfe des Tiberius eine Kugel, das Sinnbild des Orbis terrarum,
hält: die personificierte Roma. Über derselben thront Venus,
das Scepter in der L., in der R. vermutlich ein Zweig haltend.
Auf sie zu reitet auf einem Flügelross, das von einem Amor
gelenkt wird, der wiedererstandene Germanicus. Nach rechts
schliesst die Reihe eine Victoria mit einem Kranz in den Hän-
den, nach 1. Mars ab, der in den Händen eine Binde oder ein
Wehrgehenk hält. Auf dem Pariser Cameo fehlt die Victoria
ganz. L. schwebt ein Krieger mit einem Schilde in den Hän-
den (der ältere Drusus?). Die der Venus entsprechende Ge-
stalt hat entschieden männliche Züge, die mit der Erdkugel
schwebende asiatische Gewandung. Man dürfte mit Bernoulli
an Augustus und Aeneas zu denken haben. Auf dem unteren
Streifen des Pariser Kameos sind gelagerte Germanen, wohl
Gefangene des Germanicus, gebildet.
Zwei Nemeseis. _
Karneol. Tölken S. 222 n. 1272. Siehe Taf. Fig. n. 35.
‘wei Nemeseis einander zugewandt. Die 1. stehende lüpft mit
ler R. ihr Gewand und hält in der L. den Zaum. Die andere
üpft mit der R. ihr Gewand und hält in der L. eine Elle.
Jber ihnen Fortuna, in der R. ein Steuerruder, in der L. ein
"üllhorn haltend; auf sie zu eilt Nike, in der L. den Palm-
'weig, in der R. einen Kranz ınit Tänien haltend.. Rohe Ar-
it. — Dieselbe Darstellung der Nemeseis, nur in besserer
Arbeit, auf dem Jaspis von Sacken-Kenner S. 439 n. 602. Siehe
Taf. Fig. 39. Zwischen beiden Nemeseis steht ein Altar mit
ἡ Die symbolische Bedeutung der Sphinx stellt Bernoulli a. a. Ὁ. S. 285
in Abrede mit Hinweis darauf, dass dieses Tier als Ornament dargestellt sei
af dem Wiener Chalcedon von Sacken-Kenner 8. 418, 2 und dem stark
fettaurierten Thron im Vatican, Mus. Pio-Clem. VII Tat. 45.
166
Opferflammen.!) Auf der Gemme die Inschrift MNHMONEYE
ATAOHMEPOY.
Nemesis - Fortuna.
Smaragd-Plasma. Tölken S. 222 ἢ. 1266. Siehe Taf. Fig.
n. 33. Nemesis-Fortuna, geflügelt, lüpft mit der R. ihr Gewand
und hält in der L. einen Zweig und den Zaum. Zu ihren
Füssen befindet sich das Rad, hinter welchem ich den Grif
eines Steuerruders?) erkenne. — Karneol des Berliner Museum:
Inv. S. 246e. Nemesis-Fortuna, geflügelt, lüpft mit der R. da:
Gewand und hält in der L. einen nicht sicher deutbaren Gegen
stand (Zweig oder Zaum). Zu ihren Füssen befindet sich da
Rad, vor demselben ein Halbmond und ein Stern. — Kameo]
nach Zoega Abhandl. S. 50f. im Besitze eines Herrn Tatter ἢ
Hannover: „Nemesis, geflügelt, den Polus auf dem Haupte wi
die Fortuna, zu den Füssen das Rad, mit der einen gegen da
Kinn erhobenen Hand den Busen des Peplidions lüpfend, i
der andern zwei Ästchen haltend, welche die Kleinheit de
Schnittes uns nicht erlaubt, genauer zu beschreiben.“
Nemesis-Hygieia.
Roter Jaspis des British Museum. Catal. S. 138 n. 114
Siehe Taf. Fig. n. 40. Nemesis-Hygieia, geflügelt, fährt a’
einem von einer Schlange gezogenen Wagen. Sie lüpft mit d«
R. ihr Gewand und hält in der L. einen Zweig. Der Schlange:
wagen, den die Herausgeber des Katalogs nicht erkannt hab«
(s. Ο. Rossbach Deutsche Litteraturzeitung 1889 S. 750), en
spricht dem Greifenwagen, auf welchem die beiden Nemese
auf der S. 136 citierten Münze des Commodus fahren. ]
ist bier eine Verschmelzung der Nemesis mit Hygieia anzune
men, die der mit Nemesis identificierten Isis sehr nahe stand. -
Brunn Bull. dell’ Inst. 1858 p. 54; Drexler Zeitschr. f. N
mism. XIV (1887) 5. 126 ἢ. 8. „Gemma del sig. Castellani, ΤῈ
vicino al Laterano, rappr. una figura feminile alata, con pate
ı) Ein Rad, welches von Sacken-Kenner erkennen, kann ich nicht wa
nehmen.
2) Tölken bezeichnete diesen Gegenstand irrtümlich als Schmetterlä
und Stephani, der ihm hierin folgte, schloss hieraus, dass dieses Tier ein -
tribut der Nemesis sei. Vgl. C.-R. 1877 8. 135 ἢ,
167
e serpenti, colla ruota accanto, 6 percio referita ἃ Nemesi.“ ---
Amadutius Nov. thes. Gemm. vet. ex insignioribus dactyliotheecis
selecttarum vol. II Rom 1783 Taf. 60. Drexler a. 0.0.n.5: „Ge-
fügelte, ganz bekleidete Gottheit, um’s Haar eine Binde, in der
R. eine Schlange, die den Kopf über eine von der Göttin in
der L. gehaltene Schale erhebt; zu den Füssen der Gottheit
ein Rad. — Roter Jaspis Tölken S. 223 n. 1271. Siehe Taf.
Fig. n. 38. Links Nemesis-Hygieia. Ihr Kopf ist mit einem
Stephanos geschmückt; mit der R. lüpft sie ihr Gewand, mit der
L. hält sie einen auf die Erde gestützten Schlangenstab. Ihr
gegenüber eine weibliche Figur, ebenfalls mit einem Stephanos
um das Haar; sie hält in der vorgestreckten R. ein gezücktes
Schwert, in der herabhängenden L. einen Stab oder wohl die
Scheide; zu ihren Füssen das Rad. (Tölken: Dike).
Nemesis-Hygieia-Isis.
Karneol. Buonarroti, osservazioni istoriche S. 225 f., Docu-
menti inediti p. s. alla st. ἃ. Musei d’ Italia vol. III: Museo
Carpegna S. 213; Millin Gal. myth. S. 70 Taf. 79 n. 350; Du-
mersan Notice des monuments exposes dans les cabinets des
medailles ant. et pierres gravees de la bibl. du Roi S. 21 n.
039; Chabouillet a. a. O. S. 233 n. 1720. Vgl. Welcker in
Zoegas Abhdl. 5. 389 f. Note 34; Bachofen Versuch über die
Gräbersymbolik der Athen. Anm. 1; Schulz Annali dell’ Inst.
1839 8. 105; Wieseler Nachr. 1882 5. 224. Drexler a. a. O.n. 8.
Eine weibliche, bekleidete, geflügelte Figur mit dem Kopfputz
der Isis, giebt einer Schlange, die sie in der R. hält, aus einer mit
der L. gehaltenen Schaale zu trinken; zu den Füssen ein Rad.
Nemesis-Psyche.
Smaragd-Plasma. Tölken S. 222 n. 1265. Siehe Taf. Fig.
1. 31. Eine geflügelte, weibliche Figur lüpft mit der R. ihr
Gewand; in der L. hält sie eine Lampe, wie sie Hero auf den
Gemmen, Hero und Leander darstellend, trägt. Vgl. Stosch Ab-
druckssammlung C 4 Kl. III n. 113 u. 114. Zu den Füssen ein
Rad.!) Über die Beziehungen der Psyche zu Nemesis vgl. S. 106
ἡ Irrtümlich giebt Müller-Wieseler Denkm. 11. Taf. 74 ἢ. 949 an, dass
die Figur in der l. Hand einen Zweig hält und sich mit dem r. Knie auf
das Rad stützt.
168
Aus der Reihe der Nemesisdenkmäler zu streiehen sind
folgende Gemmen, die auf Nemesis bezogen worden sind:
.
1) Darstellungen der Psyche.')
Sardonyx. v. Sacken-Kenner 5. 440 n. 604. Siehe Taf. Fig.
n. 30. Brustbild einer blühenden Jungfrau mit Schmetterlings-
flügeln. Sie blickt mit gesenktem Haupte in den Busen, von
dem sie das dünne Gewand mit dem Daumen und Zeigefinger
der L. lüpft, während die übrigen Finger archaistisch zierlich
erhoben sind. Ungemein schöne Arbeit. — Achatonyx. Tölken
S. 222 n. 1263. Siehe Taf. Fig. 29. Ähnliche Darstellung mit
Ansatz von Vogelflügeln; doch ist der Körper in fast matro-
naler Fülle gebildet. Die L. lüpft das Gewand, die R. liegt
unter der Brust am Körper an und trägt kein Attribut. —
Violette antike Paste. Tölken S. 222 n. 1262. Ähnlich. Psyche,
ungeflügelt, lüpft bei geneigtem Kopfe mit der R. ihr Gewand.
— Berliner Paste, Inv. S. 246g. Ähnlich, doch mit aufwärts
gebogenen Flügeln. Wenig sorgfältige Arbeit. — Berliner
Paste Inv. S. 246f. Siehe Taf. Fig. n. 42. Ähnliche, rohe
Darstellung. Der Kopf ist unverhältnismässig gross gebildet.
Gestreifter Sardonyx. Tölken 5. 222 n. 1273. Siehe Taf.
Fig. 26. Eine geflügelte, weibliche mit einem dorischen, ge- -
gürteten Chiton bekleidete Figur, welche mit der R. ihr Ge—
ἢ Vgl. 8. 106. Da mir keine bildliche Darstellung zugänglich war...
kann ich noch nicht entscheiden, ob Nemesis oder Psyche dargestellt ist auf
dem antiken Kameo unbekannten Besitzers Cades XIV 26 Gr. Abdrucksamml. .-
von Stephani C.-R. 1877 S. 202 wie folgt beschrieben: „In vorgerücktereme
Alter als die Eroten gedacht sitzt in der Mitte unter einem Tropaion auß®
dem Erdboden die mit Schmetterlingsflügeln versehene Psyche, nachdem ihm
die Hände auf dem Rücken gebunden worden sind. Ihr gegenüber sitzt ΒΒ
einer felsigen Erhöhung die reich bekleidete, jedoch der Flügel entbehrende=
Nemesis, welche sich durch ihren gewöhnlichen Gestus zur Genüge erkennen
giebt. Zwischen beiden steht auf derselben Erhöhung, auf welcher Nemesis®
sitzt, ein kleiner Eros, welcher sich mit der einen Hand das Köcherband ebenss
umlegt oder abnimmt und von der andern Seite einen Stab hält. An dem
andern Seite von Psyche endlich steht, sich trauernd von ihr abwendend, eins
zweiter kleiner Eros, welcher in der einen Hand einen grossen Baumzweige
hält.“ Die unbeflügelte Figur könnte auch Psyche/;sein, zu deren Peinigung
der neben ihr stehende Eros zu schreiten im Begriff wäre. Ihre Armbewegung
wäre unter diesen Umständen berechtigt. Unbeflügelt wurde Psyche in dem
späteren Zeit nicht selten dargestellt.
a --
169
and lüpft. Vor ihr steht eine Säule, auf welchem sich ein
ad befindet. Ein über das Rad gehender Strick scheint an
em einen Ende von der weiblichen Figur, am andern Ende
on dem am Fusse der Säule stehenden Eros gefasst zu sein.
ie Figur ist Psyche, die, wie so oft, mit Eros spielt. Das
ädchen ist das bekannte Liebesrad, das allerdings gewöhnlich
ı der Hand der Aphrodite anzutreffen ist. Doch gehört ja
uch Psyche in den Kreis der Aphrodite. Psyche lüpft ihr
ewand, um sich vor dem Liebeszauber bei dem gefährlichen
piel zu schützen.')
Karneol der Sammlung Nott; Cades XIV 235; Impr. gemm.
2]l’ Inst. IV 35. Vor einem Amboss, auf welchem Hephaistos
‘hmiedet, steht 1. Eros, in der R. einen Schleier oder eine
inde haltend, welche seinen Leib zum Teil umschlingt, und
ält in der erhobenen L. einen Ring. Hinter Hephaistos steht
syche mit Schmetterlingsflügeln, den r. Arm zum Gesicht er-
oben, doch ohne das Gewand zu lüpfen. In der L. scheint
.e einen ähnlichen ringförmigen Gegenstand zu halten wie
08. Zwischen Psyche und Hephaistos befindet sich ein Baum,
er die Gruppe überschattet. Stephani C.-R. 1877 S. 153 fasst
je weibliche Figur als Nemesis auf, welche die Bestrafung
.es Eros angeordnet habe und die Ausführung derselben über-
vache. Hauptgrund für diese Erklärung war für ihn der er-
wähnte Gest bei der Figur, „ohne den man auch an Psyche
Ienken könne.“ Doch ist diese Armbewegung durchaus nicht
die bei Nemesis gewöhnliche. Ich halte die Deutung der Figur
als Psyche für sicher. Der Sinn der Gruppe ist mir nicht klar.
Im Katalog der Impr. gemm. ist sie als Hochzeit der Psyche
nit Eros gedeutet.
ἢ Vgl. über.die Sitte, sich vor dem Liebeszauber durch Speien in den
Busen zu schützen, Tibullus I 2, 89 ff.:
Vidi ego, qui iuvenum miseros lusisset amores,
post Veneris vinclis subdere colla senem
et sibi blanditias tremula componere voce
et manibus canas fingere velle comas;
stare nec ante fores puduit caraeve puellae
ancillam medio detinuisse foro.
Hunc puer, hunc iuvenis turba circumterit arte,
despuit in molles et sibi quisque sinus.
170
Jaspis des Kardinals Borgia.. Vgl. Zoega Abhdlg. 8. 40.
Eros ist an eine kleine Säule gebunden, auf der ein Greif sitzt,
einen Fuss auf das Rad legend. Ihm gegenüber steht Psyche,
„mit einem Arm die Elle vorstellend,* mit der andern eine
Fackel gegen ihn heranbringend.. Die Figur ist natürlich
Psyche, nicht Nemesis, wie Zoega will, zumal da deren Walten
schon durch den Greif angedeutet ist.
2) Darstellung der Aphrodite.
Karneol v. Sacken-Kenner S. 439 n. 600. Eine überaus
schlank proportionierte, mit dem Chiton bekleidete weibliche
Gestalt, an eine Säule gelehnt, hält mit der R. das Schwert, dessen
Gehänge sie mit der L. anfasst. Die r. Schulter ist bloss. Die
Deutung v. Sacken-Kenners als Nemesis ist ganz unbegründet
Wir haben eine Aphrodite vor uns, die mit den Waffen det
Ares spielt.
| 3) Darstellungen der Hygieia
haben wir zu erkennen auf einer Reihe von Gemmen, die Drexle
a. a. Ὁ. zusammengestellt hat. Diese weiblichen Figuren halte!
in der einen Hand eine Schale, aus welcher sie der mit de
andern Hand gehaltenen Schlange zu trinken geben. So weni;
die Verschmelzung der Typen der Nemesis und Hygieia 1
Abrede gestellt werden soll, so liegt doch kein Grund vor, be
diesen Bildern, die kein der Nemesis eigenes Attribut au!
weisen, an diese Göttin zu denken.
4) Darstellung der Nike (?).
Gemme unbekannter Steinart. Caylus Rec. d’antiqg. V
81, 2. O. Jahn Ber. d. sächs. Ges. ἃ. W. 1851 8. 164 Anm.
Stephani C.-R. 1865 S. 115. Eros sitzt mit gebundenen Här
den an einem Pfeiler, auf welchem sich ein zweiköpfiger Gre
befindet. Vor Eros steht eine vollständig bekleidete, weiblict
Figur, welche in der R. drei Palmzweige hält und die L. zu
Munde erhebt. Des Zweiges und der Armbewegung wege
denkt Stephani an Nemesis. Doch ist Jahns Deutung als Nik:
„die über den gedemütigten Eros triumphiert,“ wenn auch nicl
sicher, so doch deshalb vorzuziehen, weil auch hier das Walte
der Nemesis schon durch den auf dem Pfeiler sitzenden Gre
versinnbildlicht ist. Auch sind die Palmzweige (vorausgesetzt,
dass Caylus Abbildung zuverlässig ist) nicht der Nemesis, son-
den der Nike eigen.
5) Eine pantheistische Artemis
ist dargestellt auf der antiken Paste des Berliner Museums Inv.F.
37. Vgl. Furtwängler Samml. Sab. a. a. Ο. S. 16 Anm. 1. Siehe
Taf. Fig. 44. Die in einen faltenreichen, dorischen Ohiton ge-
kleidete, mit einer durchbrochenen Strahlenkrone geschmückte
Figur hält in der herabhängenden R. einen Zweig über zwei
neben der Göttin stehende Rehe. In der L. trägt sie zwei
sich kreuzende Füllhörner. Hinter denselben befindet sich ein
Lychnuchos. Von 1. eilt auf die Göttin eine Nike zu, einen
Kranz mit Tänien emporhaltend. Der Rehe wegen erklärt
Furtwängler diese Figur für eine Nemesis, die unter dem Ein-
fusse einer grossen Kultstatue stehe und in die gute Zeit zu-
Tückgehe. Vgl. über das Reh oder den Hirsch als Attribut der
Nemesis S. 101 ff. Das Füllhorn ihr nur in der Verschmelzung
mit Fortuna eigen. — Ähnliche Darstellung, doch roher, auf
der Berliner Paste Inv. S. 246°.
6) Darstellungen der Fortuna.
Karneol, unten beschädigt. v. Sacken-Kenner S. 439 n.
5%. Vgl. Eckhel Ὁ. N. II S. 553. Siehe Taf. Fig. 41.
Weibliche Figur, die mit der R. das Steuerruder, mit der L.
das Füllhorn hält, wird von Nike bekränzt, die mit der L. eine
Palme, mit der R. einen Kranz mit Tänien hält. Ringsum die
Inschrift XYPLA NEMESI EAEHZO/v. Die Darstellung ist
dieselbe wie auf dem beschriebenen Karneol Tölken S. 222
1. 1272. Doch fehlt der untere Teil mit der Darstellung der
Nemeseis.
Recht gewaltsam wurde die Darstellung auf dem Karneol
der Sammlung Ottoboni (Maffei Gemm. III Taf. 2, Montfaucon
Ant. expl. I Taf. 99, 2) von Stephani C.-R. 1877 S. 136 als
Nemesis erklärt. Dargestellt ist eine weibliche, mit Vogel-
flügeln ausgestattete Frau, die in den Händen eine gestirnte
Kugel hält; vor ihr eine Fackel, über welcher ein Schmetter-
ling auf sie zu fliegt. Letzterer war für Stephani, der den
Schmetterling für ein Attribut oder Nemesis hält, der Haupt-
172
grund, dass er die Figur Nemesis nannte. Auch seine An-
nahme, dass die Kugel hier das Rad vertrete, ist sehr will-
kürlich. Ich sehe in dieser Figur eine Fortuna panthea. Die
Kugel ist ein gewöhnliches Attribut derselben, ebenso findet
sich die Fackel auf dergleichen Darstellungen; letztere hat
wohl die Bildung des Schmetterlings herangezogen.
6) Darstellungen der Pax.
Karneol. Tölken Progr. d. Numism. Ges. 1845 Titelblatt,
Nachträge zu den Berliner Abdrücken n. 104; Cades XVIII 78.
Stephani C.-R. 1877 S. 153. Eine mit Schmetterlingsflügeln ver-
sehene Frauengestalt hält in der einen Hand das Kerykeion,
in der andern eine Ähre und zwei Mohnköpfe. Stephani liess
sich durch die Schmetterlingsflügel bewegen, diese Figur Neme-
sis, zu nennen. — Blaue Paste. Tölken S. 230 n. 1344 (hier
Iris genannt), Stephani a. a. Ο. S. 152f. Siehe Taf. Figur n.
25. Eine mit Schmetterlingsflügeln versehene weibliche Figur,
welche mit den Fussspitzen auf einer Kngel schwebt, lüpft
mit ihrer R. das Gewand und hält in der L. das Kerykeion.
Das Kerykeion ist das gewöhnliche Attribut der Pax, ihr
Schweben auf einer Kugel auf Münzbildern nicht selten, endlich
der Nemesisgest bei ihr erwiesen.
173
IV. Denkmäler der Adrasteia.
——
Zwei Umstände waren der Bildung eines eigenen Typus
für Adrasteia als Schicksalsgottheit hinderlich, einmal der Man-
gel an individuellen Zügen in ihrem Wesen, soweit dieses den
Vorstellungen der Philosophen von dieser Göttin entsprach,
dann ihre Gleichstellung mit Nemesis. Da sich der Grieche
der späteren Zeit Nemesis und Adrasteia als dieselbe Gottheit
dachte, fühlte er sich nicht veranlasst, für letztere eine eigene
Gestalt zu erfinden; er konnte sich eben unter demselben Bild
beide Göttinnen verkörpern. Nur das Amt der Adrasteia als
Amme des Zeus oder die Lehre, dass sie mit ehernen Kymbeln
ım Vorraum der Nacht sitze, konnte zu einer eigenen bildlichen
Darstellung der Göttin auffordern.
Als Wärterin des Zeus ist sie dargestellt:
1) auf dem Relief der dritten Seite der Ara Capitolina. Vgl.
Mus. Capit. IV 7; Re e Mori I 5, Beschreibung Roms III 1 8.230:
Millin Gal. mythol. Taf. 5 n. 17; Braun Vorschule ἃ. Kunst-
mythol. Taf. 3 und Ruinen und Museen Roms S. 187: Annali
dell’ Inst. 1840 S. 144; Müller-Wieseler Denkm. II Taf. 62
2. 805; Oberbek Kstmyth. II 1 S. 328. Auf felsigem Boden
Sitzt der kleine Zeus unter der Ziege Amaltheia, nach deren
Euter er greift. Zu beiden Seiten stehen zwei behelmte Kory-
banten, welche die Schwerter an die Schilde schlagen. Ihre
Mäntel hängen, am Halse genestelt, flatternd von den Schultern
herab, sodass der ganze vordere Teil ihrer Körper entblösst
erscheint. Links sitzt eine weibliche Figur, wie es scheint
auf einem Stuhl. Sie ist mit einem unter der Brust hochge-
&ürteten dorischen Chiton und einem den Schoss bedeckenden
Obergewande bekleidet und trägt eine Mauerkrone. Die R. ist
im Ellbogen auf die Lehne des Sessels aufgestützt, die L. hebt
dien Zipfel des Obergewandes zur Brusthöhe.!) Der Blick
ist aufmerksam in die Ferne gerichtet. Die Darstellung ist
Ofenbar die Illustration zu der Sage von der Erziehung des
ἢ Verkehrt ist es, hierin „das der Nemesis eigentümliche Zeichen des
© zu erkennen, wie noch Oberbeck mit Wieseler annimmt. Das Auf-
heben des Gewandes hat hier keinerlei symbolische Bedeutung.
\
174
Zeus, wie sie sich zuerst bei Kallimachos findet, die thronende
Frau ohne Zweifel Adrasteia, wie Wieseler zuerst erkannte,
während die älteren Erklärer an Rlea Kybele oder die pero- i
nifizierte Kreta dachten. Ihre Anlehnung an Kybele ist durch
die Mauerkrone angedeutet.
2) Adrasteia erkannte zuerst Puchstein (Sitzungsber. der
Berliner Akad. 1889 S. 330 ff.) in der Figur, die auf der
Südseite des Pergamenischen Altarfrieses vor der auf einem
Löwen reitenden Kybele in den Kampf eilt. Die Göttin ist mit
einem dorischen, unter der Brust gegürteten Chiton bekleidet.
Mit der L. hält sie den Zipfel eines Obergewandes, das im Bogen
hinter ihrem Kopfe flattert. Die Hände sind abgeschlagen.
Nach Puchsteins Vermutung hielt die Göttin ein Schwert in
der einen Hand. Sie bildet mit Kybele und zwei männlichen
Figuren, deren Deutung als Kabiren sehr wahrscheinlich ist,
eine Gruppe. Mit Kybele und den Kabiren ist, wie Puchstein
ausführt, auch auf einer Anzahl anderer Reliefs noch eine „vierte
Gottheit vereinigt, welche, meistens eine Fackel tragend, bis-
weilen aber auch ganz im Kostüm der Kybele, teils gemeinsam
mit den beiden Göttern dargestellt ist, teils den bärtigen vo
ihnen verdrängt.“ Dass nun auch die Figur des genannte?*
Frieses der fackeltragenden Figur auf den andern Relief
entspricht, kann nicht bezweifelt werden. Deshalb kann si “
auch nicht als Enyo oder Aura aufgefasst werden, wie ältere®
Ausleger wollen; es muss notwendig eine innere Beziehung de
vier Gottheiten unter einander bestehen: Kybele ist Mutter de
Zeus und als solche vielleicht auf dem Friese durch den Adless
gekennzeichnet, der hinter ihrem Rücken fliegt; die Pergame—
nischen Kabiren, Söhne des Uranos, also Titanen, waren nacıs
einer Lokalsage die ersten, welche das von der Rhea geborene
Zeuskind sahen, und Adrasteia endlich ist als Amme des Zeus
bekannt. Diese Vermutung wird noch durch ein äusseres Merkmal
gestützt: Die Gewandung der Adrasteia auf dem pergamenischens
Friese, besonders das flatternde Gewand derselben hat grosse
Ähnlichkeit mit der Gewandung von sicheren Darstellungen der
Adrasteia auf den bald zu besprechenden Münzen von Laodikeas
und Apamea.
3) Dass auf dem Terrakottarelief der ehemaligen Sammlung
Campana in Rom (Vgl. Monum. dell’ Instit. II. Taf. 17 und
hierzu Braun Annali dell’ Instit. XII S. 141; Campana Opere
u in plastica Taf. 1 S. 29 f.) nicht an Adrasteia, wie Braun und
. Campana wollen, sondern an Amaltheia zu denken ist, bat
ον Öberbeck überzeugend nachgewiesen Kunstmythol. II, 1 S. 331 £.
| 4) Auch in der Figur einer Schmalseite eines Sarkophages
: der Ufficien (Dütschke III 377 und Wernicke Archäol. Zeitg.
1885 S. 230) werden wir nur an Amaltheia zu denken haben.
Dargestellt ist eine Frau mit nacktem Oberkörper; sie sitzt
- | links vor einem Baume und stützt sich mit der L. auf ihren
-} Sitz. Auf ihrem Schosse liegt ein grosses Füllhorn, das sie
vermutlich mit der abgebrochenen R. hielt. Das Füllhorn ge-
| hört von den Wärterinnen des Zeus in erster Linie der Amal-
{ theia an.
| Adrasteia ist ferner zu erkennen auf folgenden Münzen:
1) Münze von Laodikea in Phrygien. Vs. Brustbild des
Caracalla. Rs. NEQKOPRN, im Abschnitt 4404IKE AN Vgl
᾿ς Imhoof-Blumer Jahrb. d. arch. Inst. III 8. 289 Taf. 10 n. 18.
ες In der Mitte befindet sich eine linkshin knieende, bekleidete
Frau mit entblösstem Oberkörper, die mit beiden Händen ein
Rind emporhält. Vor ihr, auf einer Anhöhe sitzend, ein jugend-
licher Berggott von vorn, den bekleideten Unterkörper linkshin
&Zekehrt, mit der L. einen neben ihm stehenden Baum erfassend.
Sein Blick ist auf die knieende Frau gerichtet. Unterhalb des
MZerggottes entspringt ein Fluss, zuerst gradeaus, dann linkshin
MAijessend, vermutlich der Fluss Lykos, während durch die An-
%aöhe, von der er herabfliesst, der Berg Kadmos angedeutet
Sein dürfte. Hinter der knieenden Frau kommt eine zweite
&ilenden Schrittes heran mit flatterndem Gewande, vorgestreckten
“Armen und entblösstem Oberkörper. Da Laodikea als Kultort
46 Zeus berühmt war und auf Münzen dieser Stadt Bilder aus der
Kindheit des Zeus dargestellt sind, dürfen wir auch hier eine
Gruppe aus dem Mythos von der Erziehung desselben Gottes
vermuten. Darum ist Imhoof-Blumers Vermutung ansprechend,
die knieende Frau seiRhea, die das eben geborene und vielleicht
in der Quelle gebadete Zeuskind emporhebe, während die her-
teieilende Frau Adrasteia sei, welche das Kind in Empfang
nehmen solle.
2) Sicher ist die Darstellung der Adrasteia auf einer
andern Münze Laodikeas, die auf der Vs. gleichfalls das
176
Brustbild Caracallas zeigt. Rs. AAOAIKERN im Abschnitt
NERKOPRN T. IT. H. Vgl. Imhoof-Blumer das. ἢ. 19. Inder
Mitte eine stehende weibliche Figur, rechtshin eilend mit zu-
rückgewandtem Kopfe. Auf dem 1. Arm hält sie das Zeuskind,
die in die Höhe gestreckte R. hält das bogenförmig über dem
Kopfe flatternde Gewand. Zu ihren Füssen eine Kugel. Zu
beiden Seiten steht je ein Korybant, in der emporgestreckten
L. einen Schild, in der gesenkten R. ein Schwert haltend. Zu
Füssen der Mittelfigur die beiden Flussgötter Kapros und
Lykos. Links, zwischen der schreitenden Frau und dem einen
Korybanten der rechtshin stehende Genius der Stadt, die L.
auf das Steuerruder gestützt. Rechts über der Mittelfigur ein
Adler, über dem Kopfe derselben ein dritter Korybant. Da
‘die Anwesenheit der Korybanten es zur Gewissheit macht, dass
auch hier der Zeusmythos dargestellt ist, liegt es am nächsten,
in der weiblichen Figur mit Imhoof-Blumer Adrasteia zu
erkennen, da erstens an Rhea selbst bei dem Mangel an jedem
Attribut nicht zu denken ist, und weil zweitens der Adrasteis-
mythos gerade in Klein-Asien zu Hause ist. Sehr für Blumers
Ansicht spricht die Kugel zu Füssen der Nymphe, da diese
bekanntlich dem kleinen Zeuskinde eine solche zumGeschenk gab.')
3) Dieser Münze sehr ähnlich ist eine unter Valerianus geprägte
von Apamea. Vgl. Mionnet IV S. 239 n. 270; Müller-Wieseler
Denkm.? II Taf. 3 n. 33, ungenau abgeb. bei Overbeck a. a. 0.
Taf. Vn. 6. Rs. TAPA. AYP. EPMOY IIANHTYPLAPX0N
im: Abschnitt AITAMEQN. Die weibliche Mittelfigur zeigt
durchweg dieselben Motive, nur fehlt zu Füssen die Kugel,
während links am Boden die Ziege Amaltheia sichtbar ist. ZU
beiden Seiten stehen zwei Korybanteı in dem gewöhnlichen
Typus. Über dem Kopf der Frau ist ein undeutlicher rund-
licher Gegenstand zu sehen, den Wieseler mit Mionnet für eine
dritten Korybanten hält, obgleich er selbst zugiebt, dass vol
dem Schwerte keine Spur vorhanden ist und der Schildrand
sich ganz so ausnimmt, als gehöre er zu dem bogenförmige
Gewande des Weibes. Overbeck nimmt nur zwei Korybantel
1) Da sich diese Münzbilder, die als Gegenstücke für Wandmalereie®
wie geschaffen seien, nur auf Prägungen des Caracalla finden, vermut#
Imhoof-Blumer, dass die Originale als Wandschmuck eines Zeustempels zUS-
Zeit des genannten Kaisers ausgeführt oder aufgefrischt wurden.
177
ἃ, Die Erklärer erkennen übereinstimmend in der weiblichen
Figur Rhea Kybele. Aus obigen Gründen halte ich sie für
Adrasteia.!)
4) Eine zweite Münze derselben Stadt, unter Trajanus
Deeius geprägt, (vgl. Mionnet a. a. O. n. 268; Müller-Wieseler
Denkm. Taf. 3 ἢ. 33; Overbeck a. a. O. n. 17a.) zeigt dasselbe Bild
ohne die Ziege und mit einem deutlich ausgeprägten dritten Kory-
banten über Adrasteia. Rs. AT AMERN... TPATON...OY.
Adrasteia nebst Eide als Schicksalsgottheiten glaubte
0. Kern Jahrbuch ἃ. arch. Instit. III S. 235 zu erkennen in
den sogenannten Pharmakeutriai auf dem Kypseloskasten,
welche Paus. V 18, 2 beschrieben sind: vo de ἄλλας γυναῖκας
ἐς ὅὕλμους καϑιχνουμένας ὑπέροις, φάρμακα εἰδέναι σφᾶς νομί-
ζουσιν, ἐπεὶ ἄλλως γε οὐδὲν ἐς αὐτάς ἔστιν ἐπίγραμμα. Kern er-
imert an Hermias zu Plato Phaedr. S. 148 (vgl. oben 8. 74),
wonach Adrasteia mit χάλχεα ῥόπτρα und τύμπανα ἠχήεντα aus-
gerüstet ist und erklärt die ersteren als eherne Keulen, die
letzteren als Handpauken. Diese Gegenstände schwingen nach
seiner Ansicht Adrasteia und Eide, Adrasteia zum Unheil, Eide
zum Heil der Menschheit, mit ihnen bereiten und zerstören
diese Göttinnen das Menschengeschick. Diese Ansicht hat
Roscher im Philologas Neue Folge I 8. 703 ff. als unhaltbar
erwiesen. Denn erstens könnten die xalxea ῥύπτρα der Adra-
sa unmöglich eherne Keulen oder Schlegel sein, weil sie Her-
Mias ausdrücklich als musikalische Instrumente erkläre; zweitens
sei es unwahrscheinlich, dass Adrasteia mit Mörserkeulen das
verhältnismässig leichte und schwache Tympanon schlage;
drittens liessen sich in den Darstellungen des Kypseloskastens
wohl einzelne hesiodeische Einflüsse und Nachklänge nach-
Weisen, nicht aber solche, welche dem Bereich der orphischen
Poesie entstammten; endlich sei nach der orphischen Lehre nur
Adrasteia, nicht auch Eide mit den genannten Instrumenten
versehen. Hinzuzufügen ist, dass auch die Ansicht, Adrasteia
-;. Ἔ Κ ὁ .ὃ.Βὸδό δ.
') Nicht zutreffend ist Wieselers Ansicht, an eine Nymphe sei schon deshalb
hichtzu denken, weil die bekannte Nähr- und Pflegenympbe, Amaltheia, bereits
Aueh die Ziege vertreten ist. Nach Kallimachos nährt Amaltheia als Ziege
dem kleinen Zeus, während Adrasteia und Ide seine Wärteriemen sind.
12
sei in der Zeit, in der die Kypseloslade entstand, eine der
Menschheit feindliche Göttin gewesen, sich nicht erweisen lässt.
Dass Adrasteia im Gegenteil im allgemeinen als eine den
Menschen wohlwollende Gottheit galt, glaube ich oben nachge-
wiesen. zu haben. Roscher deutet die Pharmakeutrien a. a. 0.
wit mehr Wahrscheinlichkeit als die delphischen Moiren.
“ Nachträge.
"Zu S. 18, Anm. 1 Zu den Vasen, den Fund des Eies der
Leda darstellend, ist neuerdings hinzugekommen die rotfigurige
Schale freien Stils von Xenotimos in der Sammlung Branteghem.
welche eine etwas abweichende Fassung der Sage voraussetzl.
‚Vgl. Burlington Club, Catalogue ofGreek ceramic art Taf.10. Inder
Mitte des Bildes steht ein Altar, auf welchem sich rechts ein
‚Adler, links ein Ei befindet. _ Die schräge Lage des letzteren
‚beweist, dass es sich noch nicht in Ruhe befindet, sonder
‚eben erst vom Adler auf den Altar gelegt worden ist. Rechts
vom Altar steht der Inschrift nach 4E.44 in dorischem Chi-
ton, mit der (seberde des Erstaunens von dem Ei zu
rücktretend, auf welches ihr Blick geheftet ist. Links
befindet sich TEYJAPEQZ. in der L. ein Scepter haltend, wäh-
rend die R. herabhängt. Auch in seiner Körperhaltung und
‚Mienenspiel ist Erstaunen. zu lesen. Hinter Tyndareos steht
KAYTAIMESTPA in ionischem Chiton. Ihre Körperhaltung
ist ruhig. Derr. Arm ist im Ellbogen erhoben, das Haupt mit
einem Stephanos geschmückt.
‚Zu 8. 65. - Herr Imhoof-Blumer hat mir noch nachträglich
auf meine Bitte mit bekannter Freundlichkeit einen Abdruck
der unter Gar acalla, ‚geprägten Münze von Smyrna, Asklepios
mit den beiden Nemeseis auf der ausgestreckten R. darstellend,
übersandt. Hierdurch hat sich Mionnets Beschreibung (VI 1798)
als richtig erwiesen. Asklepios ist durch den Schlangenstab :
auf den er sich stützt, deutlich gekennzeichnet. Beide Neme-
‚seis lüpfen mit ihren R. das Gewand; die rechts stehende häl!
in ihrer L. die Elle, die.andere den nicht mehr deutlich erkenn -
179
ıren Zaum. Die Unhaltbarkeit der Hypothese, dass sich die
emeseis an Kybele anlehnen, beweist eine andere Münze des
»ptimius Severus von Smyrna. Die Vorderseite zeigt nach
errn Imhoof-Blumers Angabe das Brustbild des Kaisers r.,
t der Aufschrift ΑὙ. Κα. 1. SEIT. SEOYHPOZIII. Rs.
M.STP.K. APIETO ΦΗ͂Ν. ΣΜΥΡΝ AIQN. Eine sitzende
mazone mit entblösster r. Brust und einer Streitaxt in der L.
it auf der ausgestreckten R. die beiden Nemeseis. Die Attri-
te sind dieselben, wie auf der vorhergenannten Münze, nur
findet sich zu Füssen der rechts stehenden Nemesis noch das
id. Das Exemplar der Münze zeichnet sich durch vorzügliche
'härfe aus.
Zu S. 92 ff. Über die Nemesis des Agorakritos 8. jetzt
ch Studniczka Kyrene, Leipzig 1890 S. 150 f., dessen Aus-
hrangen ich mich übrigens nicht anschliessen kann.
Zu S. 97 f. Über Epochos 8. O. Rossbach Griechische An-
ten des archäologischen Museums zu Breslau, Breslau 1889
17 Anm. 1.
Zu S. 105 bezw. S. 159. Eine interessante Verschmelzung
r Nemesis mit Victoria findet sich auf einer unter M. Aure-
8 geprägten Münze von Stoboi in Makedonien. Vgl. (v. Sal-
) Beschreib. ἃ. antik. Münzen II Taf. VI n. 52 8. 127 n: 3.
. Kopf des M. Aurelius mit Kranz. Rs. STOBENSI VMGS.
mesis-Victoria 1. schreitend, hält in der gesenkten R. die
le und einen Kranz; doch es ist nicht mit Sicherheit zu be-
nmen, ob letzterer nicht im Felde liegt, ohne gehalten zu
tden. Im l. Arm hält sie einen Palmenzweig, zu ihren Fü-
n liegt das Rad. v. Sallet macht mit Recht darauf aufmerk-
ἢ, dass es eine Denkmünze auf den Sieg M. Aurels über die
rmanen ist, und dass gerade Stoboi deshalb dieses Bild auf
nen Münzen führte, weil es in nächster Nähe des Kriegs-
tanplatzes lag.
19°
Register.
Achates 33.
Achilles 7.
Adrastos 49. 80. 82 ff.
Aequitas 124.
Agamemnon 7. 97 ff.
Agorakritos 6. 92 ff.
Aigialeus 49. 85.
Aisa 52.
Aithivpen 13. 15. 96 f.
Alkamenes 6. 92 ff.
Alkiope 38.
Amaitheia 69 ff.
Amphiaraos 93.
Ananke 52. 71. 73. 89 ἢ
Anaxarete 37.
Apfelzweig 95.
Aphrodite 6f. 117. 40. 51. 53. 67 ff.
121. 128. 170.
Apsaras 13.
Aristobule 25.
Artemis 23 ff. 27. 33. 57. 102ff. 119.
128. 171.
Asklepios 68.
Athene 53. 57.
Attis und Atys 83. 88,
Aura 174.
Aure 33.
Bast 57.
Bellona 57.
Berenike 32.
Bupalos 65.
Chariten 66.
Chronos 73.
Daktylen 26.
Damon 4.
Demeter 15. 32. 57.
Dike 14. 31. 47. 74. 79.
Dioskuren 7 ff. 14. 21. 97.
Echo 37.
Eide 74.
Eiduthea 70.
Elektra 34.
Elle 46. 108f. 125 und oft auf ΜΒ
zen. 162 f. 165 ἢ.
Elpis 52. 122. 125.
Enyo 174.
Eos 128.
Epochos 7. 97. 179.
Erechtheus 1.
Erinys 79.
Eros 37. 40. 122. 127. 129.
Erysichthon 32.
Eteokles 50. 85.
Euadne 85.
Eunomia 25.
Fackel 125.
Fatum 56. 120. 127.
Fortuna 35. 38. 53 ff. 172.
Gans 17,
181
>sia 29.
sel 112. 125 un. öfters auf Müuzen.
f 101. 109. 124. 125. 127 u. oft
Marathonische Spiele 96.
Mars Mavors 42. 124.
Meleagros 126 f.
auf Münzen. 163.
ivansa 9.
Momos 8.
narmene 52. 73 ff. 89f. Mondgöttin der Thraker u. Leleger 24.
ate 27. 57. 126.
ene 7 ff. |
ıhaistos 69. Narkissos 37.
a 21. Nekysia 29.
akles 73. Nemeseia 27. 59.
mes 18. 20. 35. Nikaia 40.
mione 7. Nike 6. 47. 97. 120. 170?
sch 25. 97. 102 ff. Nisos 45.
nonoia 53. Nortia 58.
zieia 106. 166 ff. Nyx 12. 31. 64. 74.
derboreer 13. 32.
Oidipus 50.
πὰ Dino 7.
1.99. Okeanos 13 ἢ
igeneia 27. Opis 52
is 37
u , Orestes 7. 34.
57. 106. 123. 167. Orsilocheia 27.
piter 124.
titia 14. 54. 56.
ges 81. Pan 4.
Pax 105. 172.
biren 91. 174.
Melisseus, —os 64 ff.
Menelaos 7. 97.
Moiren 15. 52. 178.
Pegasos 25.
Pepromene 73 ff. 89 ἢ.
iros 126. /
pros 175. Persephone 57.
phalos 128. Pessinuntia Mater 57.
phisos 38. Phanes 74.
ytaimnestra 19. 34. 178.
a nn m ....
Pharmakenutriai 177.
rybanten 69 ff. 173 ff. Phaunos 33.
onos 69. Pheidias 6 f. 92.
ıreten 69 ff. Phiale 9.
jbele 26. 65. 68 ff. 91. 174 ff. Philia 53.
rpseloslade. 177. Phoibos 40.
Poine 79.
Polyneikes 50. 85.
wdamia 32. Pomona 37.
da 7 ff. 97 £. 130. 178. Psyche 106 £. 129 £. 167 fi.
zriope 38, Pylades 45.
"kos 175, Pyrrhos 7. 97 £.
Rad 53. 109. 162 £.
Reh 127.
Romulus 21.
Salus 106.
Schmetterling 122.
Schwan 13 ff.
Sol 58. 124.
Sphinx 163 fl.
Steuer 113. 165 ἢ.
Talaos 86.
Teiresias 38. 85.
Themis 99.
Thestios 20.
Thetis 8.
Titanen 174.
Tritonis era 42.
(Ω τὰ τα
182
Tyche 52 ff. 126.
Tyndareos 7. 97£. 178.
Typhon 33.
Upis 24. 26. 104.
Uranos 174.
Vapus 24.
Vertumnus 37.
Victoria 105. 124. 179.
Wage 113.
Walkyren 30.
Zaum 109. 161 ff.
Zeus 7. 08 ff. 111f. 124.
Zweig 111. 161 ff.
Druckfehler.
9 Ζ. 11 v. o. lies Momos statt Themis.
33 2.4 v. u. lies χαί μὲν statt χαὶ wur.
δῶ 2.9 v. u. lies ᾿Επιδρομὴ statt "Endoun.
. 65 Z. 14 v. u. lies 1798 statt 1778.
126 Z. 2 v. u. lies Taf. statt Ta.
. 146 Ζ. ὅ v. o. ist „S. 431° zu streichen.
Erklärung der Tafel.
1) Nemesis und Athena. Münze v. Smyrna. ‚Siehe 5, 136. |
Die beiden Nemeseis auf dem Greifenwagen. Münze v. Smyrna. Siehe
S, 136. .
3) DDie beiden Nemeseis neben Alexander ἃ. Gr. Miinze v. Smyrna. Siehe
δ. 135. |
4)
Asklepios zwiselien den Nemeseir. Münze v. Sınyrna. Siehe S. 138.
5) Nemesis-Aequitas. Münze v. Perinthos. Siehe 9. 159.
6) Nemesis. Münze v. Nikopolis-Seleukis. Siehe 8. 151.
Die beiden Nemeseis. Münze v. Smyrna. Siehe S. 138.
Die beiden Neimeseis. Münze v. Smyrna. Siehe S. 138.
9) Nemesis. Münze v. Samos. Siehe 8. 141.
10) Nemesis. Münze v. Prostanna. Siehe 5. 151.
11) Nemesis. Münze v. Laodikeia. Siehe 8. 147.
12) Nemesis. Münze v. Amblada. Siehe 3. 151.
18) Die beiden Nemeseis. Münze v. Temnos. Siehe $. 142.
14) Nemesis. Münze v. Smyma. Siehe 8. 133.
ö) Nemesis-Aequitas. Münze v. Markianopolis. Siehe S. 153.
16) Sitzende Frau mit dem Nemesisgest. Münze v. Chios-Erythrai. Siehe
8, 142.
17) Nemesis. Münze v. Smyrna. Siehe 8. 188.
Pax mit dem Nemesisgest. (Golddenar des Vibius Varus.
Anm. 1.
19) Dass, Unter Claudius geprägt. Siehe 8. 105. Anm. 1.
&) Nemesis. Münze v. Tripolis-Phrygien. Siehe 8. 149.
<|) Nemesis. Münze v. Smyrna. Siehe 3. 133.
δ) Nemesis. Münze τ. Smyrna. Siehe 3. 133.
Siehe S. 105.
&) Nemesis. Berliner Sardonyx. Siehe 8. 161.
4) Nemesis. Wiener Jaspis. Siehe 8. 161.
5) Pax mit dem Nemesisgest. Berliner Karneol. Siehe 8. 172.
%) Psyche mit Eros spielend. Berliner Sardonyx. Siehe 8. 168.
27) Nemesis. Sardonyx des British Museum. Siehe 8. 162.
8) Nemesis. Berliner Sarder. Siehe 8. 161.
29) Psyche. Berliner Achatonyx. Siehe 83. 168.
X) Psyche. Wiener Sardonyx. Siehe 8. 168.
184
31) Nemesis-Psyche. Berliner Smaragd-Plasma. Siehe S. 167.
32) Nemesis. Berliner Karneol. Siehe S. 161.
33) Nemesis-Fortuna. Berliner Smaragd-Plasma. Siche δ. 166.
34) Nemesis. Berliner Paste. Siehe S. 161.
35) Die beiden Nemeseis. Darüber Fortuna und Nike. Berliner Karneol.
Siehe S. 165.
36) Nemesis und Nike. Berliner Karneol. Siehe S. 161.
37) Nemesis und ein Portraitkopf. Wiener Karneol. Siehe 8. 162.
38) Die beiden Nemeseis. Wiener Jaspis. Siehe S. 165.
39) Nemesis-Hygieia. Vor ihr weibl. Figur mit Schwert un” Rad. Berliner
Jaspis. Siehe S. 167.
40) Nemesis-Hygieia auf dem Schlangenwagen. Jaspis des British Museum.
Siehe S. 166.
41) Fortuna und Nike. Wiener Karneol. Siehe S. 171.
43) Psyche. Berliner Paste. Siehe S. 168.
43) Nemesis und eine davoneilende Figur mit dem Nemesisgest. Wiener Onyx.
Siehe S. 163.
44) Pantheistische Artemis. Berliner Paste. Siche S. 171.
Buchdruckerci Marcotzko ἃ Märtin, Trobnita in Schlos.
}" ..
ers 0
m wer
pP}
ar
ΤΣ - τ πὶ
.
᾿
ι
k
wu “ - . "
- m mn * : .., . Τῇ
BRESLAUER
PHILOLOGISCHE ABHANDLUNGEN.
FÜNFTER BAND.
DRITTES HEFT.
-- ------..-.ὄ. --ς--
DE VETERUM ΠΕΡῚ ΠΟΙΗΜΑΤῸΣ DOCTRINA
SCRIPSIT
MAXIMILIANUS CONSBRUCH
DR. PHIL.
—_ ὦ.
ACCEDUNT COMMENTARII ΟἹ CIRCUMFERUNTUR ΠΕΡῚ IIOIHMATOZ
HEPHAESTIONEI ΟΜ SCHOLIIS EDITI.
BRESLAU.
VERLAG VON WILHELM KOEBNER.
1890,
DE VETERUM
ITEPIUOIHMATOZ
DOCTRINA
SCRIPSIT
MAXIMILIANUS CONSBRUCH
DR. PHIL.
Ra nn ze ee ST ee zz 2020
ACCEDUNT COMMENTARI QUI CIRCUMFERUNTUR ΠΕΡῚ
HOIHMATO2 HEPHAESTIONEI ΟΜ SCHOLIS EDITI.
VRATISLAVIAE
APUD GUILELMUM KOEBNER
1890.
MEMORIAE
GUILELMISTUDEMUND
S.
Praefatio.
Commentatio quam nune in lucem emitto originem duxit
a quaestione ab ordine philosophorum Vratislaviensium ante
hoc fere biennium in certamine proposita. Atque contigit
mihi ut disputatio a me conscripta a. ἃ. XI Kal. Apr. a.
1889 praemio ornaretur. Simul Guilelmus Studemund, vir
mea laude maior, quem his litteris acerbissimo fato nuper
ereptum lugemus, ultro benignissime concessit, ut ad novam
commentariorum Hephaestioneorum scholiorumque editionem
parandam eo quem collegerat apparatu critico uterer. Itaque
quod in commentariorum editione scriptoris verba ad optimi
codieis fidem recensere licuit atque etiam ad scholia emen-
danda nova subsidia accesserunt, hoc Guilelmo Studemund
debetur. In ipsa commentatione primum id operam dedi,
ut earum quae extant doctrinae περὶ ποιήματος enarrationum
et verba constituerem et sententiam explicarem, tum ut quo-
nam cognationis vinculo enarrationes illae coniunctae sint
quibusque ab auctoribus repetendae enuclearem, denique ut
demonstrarem, unde singulae doctrinae partes originem
duxerint quibusque viis ac rationibus in unum coaluerint.
Quo cognito longe aliter de universa hac doctrina iudican-
dum esse atque adhuc homines docti velut Westphalius
Christius alii soliti sunt, facile cuivis apparebit: quamquam
longius hanc rem persequi a proposito nostro abhorrebat.
Cap. 1. De Hephaestioneis qui eireumferuntur
περὶ ποίηματος commentariis.
8 1.
De libris manuscriptis quibus commentarii traditi sunt.
Emendationi enchiridii Hephaestionei scholiorumque ei
appictorum fundamentum substruxit primus Thomas Gaisfor-
dius enchiridii editionibus ab ipso curatis, quarum novissima
Oxonii a. 1855 prodiit.!) Cuius subsidia critica quam-
quam non auxit Westphalius in editione, quam a. 1866
publici iuris fecit,?2) nonnulla tamen de cognationis vinculis
inter codices intercedentibus subtiliter observavit locisque
haud paucis coniciendo rectam attulit medelam. Post eum
sagacissime de permultis locis disseruit Julius Caesar in
duobus „emendationum Hephaestionearum“ libellis Marburgi
a. 1869 editis. Sed his demum annis Guilelmus Hoerschel-
mann Galliae Brittanniaeque codicibus perlustratis in Mus.
Rhen. XXXVI p. 260 — 301 pluribus nos docuit, quantum
absit, ut Gaisfordii editione genuina enchiridii aut scholiorum
forma repraesentetur. Idem a. 1882 scholia Hephaestionea
altera quae dicuntur (nobis scholia B) primum integra edidit.?)
I) De editionibus Florentina (a. 1526) et Turnebiana (Paris. 1553)
infra dieam. loannes Cornelius de Pauw, qui anno 1726 Traiecti ad
Rhenum enchiridium denuo edidit, in contextu verborum, ut ipsius verbis
utar, editionem Turnebianam χατὰ πόδα secutus est, sed in animadrer-
sionibus quas addidit etsi multa perversissima, nonnulla tamen haud
inulilia suppeditarvit.
Ὦ Seriptores metrici graeci ed. R. Westphal vol. I, Lips. 1866.
’, Scholia Hephaest. altera ed. Guil. Hoerschelmann, Dorpati 1882,
1
4
Η cod. H = Harleianus 5618 musei Britannici ; cf.Hoersche_
mann MRh p. 278.
N cod. N = Norfolciensis bibl. reg. 506. Londin.
Fl Fl. = editio princeps quae Florentiae a. 1526 pe
heredes Philippi Juntae publiei iuris facta est.
Quaeritur quae inter has classes singulosque codice
ratio intercedat; quam quaestionem omni ex parte nondum
possum absolvere. Unius enim codicis A accurata collatior
uti mihi licet, quippe cuius codicis lectiones ab ipso excussz
Studemundus benignissime mecum communicaverit. Ceteru-
si recesseris ab editione Turnebiana, quam Berolino har
in urbem missam inspexi, in ipsius enchiridii verbis so
Gaisfordii apparatu nitor. Ac primum quidem pro ἴα 1
damento recensionis sumpsit Gaisfordius classem Y, qua
omnium esse deterrimam et Westphalius et Hoerschelmann u
perspexerunt et ex eis quae infra allaturus sum etiam dilu
cidius apparebit. Tum collationes, quae illi praesto erant,
non fuisse ea qua opus est diligentia descriptas et quivis
facile intellegit et ex parte Hoerschelmannus ipsis codicibus
inspectis affirmavit. Neque usus est Gaisfordius iis codi-
cibus via ac ratione per totum enchiridium, sed passim hunc
illum ita usurpavit, ut multis locis de nonnullorum codicum
memoria prorsus incerti derelinguamur nihilque unquam de
aliquo codice inde colligere liceat, quod Gaisfordius illius
discrepantiam nullam adnotavit. Haec cum sit editionis
Gaisfordianae condicio cumque spes sit fore ut Hoerschel-
mannus propediem accurate et plene nos de omnibus en-
chiridii codicibus edoceat, ea tantum de codiecibus moneo
quae necessaria sunt ad illas rationes defendendas, qua:
infra in commentariis edendis secutus sum.
Codices ad unum omnes originem duxerunt ex arche-
typo quodam hodie deperdito, qui ipse non solum iam multi:
locis verba gravissime corrupta praebebat, verum et lacunis
laborabat et Byzantinorum additamentis inquinatus erat, id
quod grammaticorum vel metricorum libri, dum frequenti
usu in scholis inferioris aetatis tractantur, tantum non
omnes passi sunt. Velut lacuna hiat et pag. V 17 de quo
loco infra pluribus disputabitur, et p. 20, 2 G. (11, 2 W.),
-
5
ubi unum synizeseos genus una cum exemplo deperiisse
sagacissime docuit Lud. Voltz De Helia Monacho, Isaaco
Monacho, Ps.-Dracone (Argentor. 1886) p. 16. Contra By-
zantini glossematis ratione conformata sunt p. 30, 4 sqq. G.
(17, 5 sqq..W.) verba τοῦτ᾽ ἔστι πρώτην, τρίτην, πέμπτην et
τοῦτ᾽ ἔστι δευτέραν, τετάρτην, Extyv?) quae cum non de certa
quadam metri iambici magnitudine (μεγέϑει), sed de uni-
verso genere agatur, parum apta videntur neque non respu-
untur ceterorum metrorum descriptionibus comparatis. Ca-
rent his additamentis Choeroboseci codices Ks; vide CGhoerob.
p. 68, 8 sqq.; in codice Ü, quem inspecto ipso Hephaestionis
enchiridio scriptum esse suspicatus est Hoerschelmannus
(An. var. I p. 95), priore loco leguntur verba τουτέστι πρώ-
mv τρίτην καὶ πέμπτην, posteriore τουτέστι δευτέραν, quibus
Hoerschelmannus addidit ζτετάρτην," ἕκτην»; sed p. 68, 18 in
eodem sunt κατὰ δὲ τὰς ἀρτίους τουτέστι κατὰ δεύτερον καὶ τέταρ-
τὸν. Joannes Siceliota in rhet. gr. VI 164, 12 sqq. (Walz) He-
phaestionis verba sie reddit: τὸ μὲν ἰαμβικὸν συνίσταται κατὰ μὲν
τὰς περιττὰς χώρας, τουτέστι πρώτην, τρίτην καὶ πέμπτην, ἐκ σπον-
δείου, ἰάμβου, ἀναπαίστου, χορείου, ὅς ἐστι τρίβραχυς᾽ κατὰ δὲ
τὰς ἀρτίους, δευτέραν «καὶ τετάρτην, ἰάμβου, ἀναπαίστου, χορείου.
Quoniam ab ea, 4086 statim subicitur, metri trochaici de-
scriptione aeque ex Hephaestionis enchiridio hausta, similes
τῶν περιττῶν et ἀρτίων χωρῶν explanationes absunt, eas in
metro iambico ab loanne Siceliota vel eo quem exscripsit
additas esse negandum est. Immo videtur iam loannes Si-
celiota glossema illud apud Hephaestionem scriptum in-
venisse, sed quoniam quae de sexta sede praescribebantur
nimis inepta videbantur, suo ipsius arbitrio ductus, id quod
non raro fecit, correxisse.
Fidelissime communis archetypi imaginem expressit
archetypi classis X librarius, qui sive propter inscitiam sive
m mn .-.-
Ὁ) Quam accurate archetypi imaginem expresserit cod. A inde per-
spieias, quod νεῦρα p. 20, 1 G. μαχρὰν — μίαν 20, 3 G. in contextu
omissa in margine addita sunt. Quod quomodo cum Choerobosci me-
moria p. 55, 7 sqq., de qua vide Voltzium 1]. c., reconciliandum sit apparet.
Ὦ cf. schol. Heph. α in Studemundi An. var. I p. 137 ad p. 39, 13
εἰ p. 40, 1, et ibid. Anonym. p. 242, 18 544. |
ὃ
Ergo hoc unum duobus illis locis efficitur plura inesse
scholia in c et P guam in A, quorum de origine tum de-
mum recte iudicabitur, cum quae omnino in c οἷ᾽ "ἢ scripta
sint scholia certiores facti erimus. Equidem codicum cCP
memoriam ab apparatu critico commentariis subiecto removi
excepta illa particula quae in A folio deperdito interiit.
Obiter moneo perperam codicis Οὗ memoriam amplexos
esse Gaisfordium atque Westphalium p. 71, 18 G. (38, 12 W.)
ὡς παρ ᾿Ἀλχμᾶνι, cum in APM legatur ὥσπερ ᾿Αλχμᾶνι.
Accedit quod p. 72, 1 (38, 16) in omnibus codicibus legitur
Σαπφοῖ δὲ, excepto D, de quo vide Gaisfordium p. VII.
Vocabulum ὥσπερ saepissime in enchiridio similem in mo-
dum usurpatur, atque casus dativus absolutus confirmatur
verbis p. 54, 2 G. (29, 18 W.) γέγραπται δὲ καὶ Καλλι-
μάχῳ.ἢ)
Grammatici additamentum in C sunt verba μᾶλλον δὲ
μαχράς p. 15, 2 G. (8, 19 W.), quae in P in margine
exarata sunt.
Ea quam secundo loco posui codicum familia eo po-
tissimum aliquem numerum obtinet, quod alteram scholiorum ἃ
recensionem continet, quae, quamquam etiam Manuelis Mo-
schopuli doctrina inquinata est (p. 99, 30 W.)?), tamen eam
quae in AKQ legitur scholiorum recensionem ambitu at-
que integritate superat. Etiamsi enim haud iniuria du-
bitaveris an ea scholia, quae recensionis B propria sunt
intra ea. capita, quibus etiam in X scholia adscripta sunt,
a Byzantinis demum grammaticis originem duxerint, negari
nequit in posteriore scholiorum parte, quae in X omnino
omissa est, non pauca ad optimos esse revocanda fontes;
cf. Hoerschelmann GA p. 597—599. Atque etiam in con-
textu verborum, cum huius classis archetypus codicis 4
quasi frater fuerit, sunt in B nonnulla, quae ex codicis 4
verbis coniectura derivari non potuerint, velut
p. 3, 6 6. (4, 2 W.) κατὰ πέντε τρόπους MTu, καὶ ἀεὶ
ῥᾳδίως A, de quo loco vide Studemund |. c. p. 110.
ἢ cf. etiam Caesarem in emend. Heph. I p. XXI.
?) cf. Westphal Metrik I? p. 137.
9
p. 42, 8 G. (23, 9 W.) ὅλα ἄσματα MTu, ἄλλα ἄσματα A.
p. 82, 10 G. (43, 11 W.) κυρίζειν M, κχηρύξειν A; scri-
bendum est cum Tu χυρίξειν: cf. Choerob. p. 84, 3.
Tamen de huius classis pretio non paulum detrahitur
cum eo, quod A tam accurate archetypi imaginem expressit,
ut in toto enchiridio vix plures quam tres illos locos supra
exscriptos in solis libris MTu sine dubio recte traditos in-
veneris, quibus de coniectura non cogitaveris, tum eo, quod
is qui classis B archetypum confecit, cum esset rei metricae .
satis peritus, non id egit, ut exemplum quod habuit quam
accuratissime describeret, sed ut rei metricae sectatoribus
enchiridium traderet quam posset facillime intellectu scrip-
tum scholiisque quam commodissime instructum. Qua-
propter ut scholia nonnulla addidit, alia mutavit, sic etiam
in contextu verborum non raro archetypi verba ad arbitrium
detorsit. Pauca proferam exempla:
p. 8, 9 G. (5, 23 W.) ἴχου MTu, ἥ xou A.
p. 9, 1 G. (6, 3 W.) φησὶ γοῦν ὁ Σοφοχλῆς MTu, ὃ
Σοφοχλῆς om. A.
p. 17, 7 α. (9, 14 W.) τρόπος κοινῆς συλλαβῆς MTu,
χοιγὴς συλλαβῆς om. A.
p. 31, 3 6. (17, 8 W.) τοῦτον δὲ τὸν ἀνάπαιστον MTu,
τὸν ἀνάπαιστον om. A.
p. 57, 8 6. (31, 18 W.). Βάχχον MTu, Βράγχον Α.
p. 74, 1 G. (39, 19 W.) προσελεξάμαν M, προσεδεξάμην Tu,
καελεξάμαν A.
Ρ. XXIX 18 — XXX 2 pro... παρὰ μὲν (τοῖς) κωμικοῖς
χαὶ τοῖς τραγικοῖς ἐστι πολλή, παρὰ δὲ τοῖς, λυρικοῖς σπανία᾽
παρὰ ᾿Αλχμᾶνι γοῦν εὑρίσχεται, quod est in A, scripsit classis B
auctor elegantiae studio nescio quo ductus παρὰ μὲν τοῖς χωμι-
χοῖς χαὶ τραγικοῖς πολλὴ, παρὰ δὲ τοῖς λυρικοῖς σπανία᾿ καὶ
παρὰ ᾿Αλχμᾶνι γοῦν εὑρίσχεται.
Eidem debetur p. 31, 6 G. (17,12 W.) vocabulum ἐπιδέχεται
in M repugnante usu Hephaestioneo scriptum pro δέχεται,
quod est in A. Neque cum p. 88, 11 6. (48, 2 W.) in A
insit Κρατῖνος, in MTu Κρατῖνος ἐν τοῖς τοιούτοις, Meinekius
inde conicere debuit Κρατῖνος ἐν τοῖς Πλούτοις. Falso ex
MTu in textum recepit Westphalius p. 10, 19 — 20 verba
10
ἐπειδὴ --- χαὶ πάλιν, de quo loco iam recte iudicavit Caesar
l. c. Ip. ΧΙ 5ᾳφ. Hoc unum addiderim, illum de quo agitur
versum non secus atque qui p. 10, 15 praecedit ἢ οὐχ ἅλις
xt. in scholiis B p. 22, 19 544. in ἐπῶν χωλῶν exemplis
numerari atque hoc προχεφάλου, illud ἀχεφάλου.}) Notum
igitur exemplum, in quo et ipso synizesis conspiciebatur,
codicum MTw auctor inseruit, ut alterum quoque synizeseos
genus duobus versibus Homericis comprobaret.
p. 19, 3 G. (10, 13 W.) in A est οἷον, in MTu ὡς τὸ;
illud recepit Gaisfordius, hoc Westphalius. ὡς τὸ legitur
praeterea in codicibus his locis
p. 32, 6 6. (17, 21 W.) ὡς Tu, ὡς τό dett., om. ACM.
p. 34, 2 6. (18, 23 ΝΥ.) ὡς τὸ om. AP, ὡς τό rel.
p. 34, 5 6. (19, 3 W.) ὡς τὸ om. AP, ὡς τὸ rel.
p. 50, 15 G. (27, 19 W.) ὡς τὸ om. ATu, ὡς τό rell.
Ergo in A ne semel quidem ὡς τό legitur. Itaque quae
est „reliquorum codicum‘“ apud Gaisfordium condicio, nostro
iure ab Hephaestione haec verba pro οἷον usurpata esse
negabimus.
p. 84, 7 G. (44, 24 W.) in A est οἷόν ἐστι τό, in B οἷόν
ἐστι τὸ τοιοῦτον. Vocabulum τοιοῦτον in B grammatico de-
betur, etsi p. 68, 6 6. (36, 8 W.) in omnibus codicibus inest
οἷά, ἐστι τὰ τοιαῦτα Σαπφοῦς.
Paulo intricatior est quaestio de p. 33, 10 --- 18 G.
(18, 16—19 W.). Verba quae in ACP (et Choerobosci codd.
KS?) p. 69, 16—21) leguntur aut lacunosa esse aut certe
depravata quivis videt neque dubium est, quin sententia
eius quod periit enuntiati, si modo periit, eadem fere fuerit
atque illius, quod in codicibus familiarum BD et Y inest.
Sed dicendi genus suspicionem movet. Ac primum quidem
vocabulum ὅτι p. 33, 10 G. (18, 16 W.) post ἧ p. 33, 8 G.
(18, 14 W.) mirum est, tum locutionem, quae similis sit
verbis μετὰ τῶν δισυλλάβων .. . δέχεται καὶ τρισυλλάβους,
in enchiridio frustra quaeras, denique non mediocris offensio
ἢ cf. Anon. Ambros. in Studemundi An. var. I p. 213, 9 sqq. et
214, 6 sqq.; vide etiam Lud. Voltz in commentat. in honor. Guil. Stude-
mund (Argentorati 1889) p. ξ0 et 85—88.
Ὦ U ea de quibus agitur verba omittit p. 69, 19—21.
11
continetur verbis ἐπὶ τῶν παραληγόντων. Aut dicendum erat
τοὺς παραλήγοντας (cf. 31, 8. 36, 2. 50, 6G. = 17, 13. 20, 4.
27, 9 W.) aut ἐπὶ τῶν παραληγουσῶν sc. χωρῶν (cf. 31, 5.
40͵ 1.3.5. 53, 9. 67, 9. 71, 16 sq. alias G. = 17, 11. 21, 23.
22, 2. 4. 29, 10. 36, 2. 38, 9 sqq. W.; idem dicendi genus,
verum praepositione χατά usurpata, occurrit 35, 5. 39, 13.
41, 1. 69, 2 sq. G. = 19, 24. 21, 20. 22, 16. 36, 20 W.).
Sed ἐπὶ τῶν παραληγόντων sc. ποδῶν idoneo sensu caret.
Ergo illud quod inest in B et Y enuntiatum a Byzantinis
demum additum est. At quemadmodum locus sanandus
sit, non facile est diiudicatu. Aut re vera in archetypo
enuntiatum intercidit aut genuina verba fuerunt haec διαφέ-
per δὲ τοῦ ὀρϑοῦ, ἧ ἐκεῖνο μὲν τὸν τελευταῖον ἴαμβον ἔχει...
τοῦτο δὲ ἢ σπονδεῖον ἢ τροχαῖον. τοὺς δὲ παραλήγοντας τὸ
χωλὸν οὐ δέχεται: τρισυλλάβους χτλ.
Tam foede igitur cum sint classis B libri interpolati,
eorum lectiones in apparatu critico commentariis addito ibi
tantum attuli, ubi perquam memorabiles esse videbantur.
Totam seclusi alteram codieis M manum, quippe cuius
lectiones ex codice nescio quo classis Y descriptae sint:')
qua de classi iam paucis agam.
Classis Y archetypus, per quem solum maxima scholio-
rum B pars servata est, consarcinatus videtur ex integro
classis X exemplari — fortasse ex A ipso, priusquam folia
illa post fol. 91 perierunt — et ex libro aliquo classis B, ita
tamen, ut homo doctus qui hanc recensionem condidit per-
multis locis proprio Marte archetypi verba emendaret vel
depravaret. Scholia omisit praeter continuum illud scholi-
orum ß corpus in communi archetypo enchiridio prae-
missum, quod enchiridio absoluto subiunxit. Fuisse illum
hominem loannem Tzetzam suspicatus est Westphalius
(Metrik 15 p. 195) collatis Tzetzae versibus in Gram. An.
Ox. II p. 311, 18— 20 et classis Y verbis p. 48, 1 G.
(26, 2 W.); cf. etiam Is. Tzetzam in Cram. An. Par. I
p. 122, 29 et Heph. p. 84, 1 G. (44, 16 W.). Codices classis Y
ad Hephaestionis verba recuperanda omni esse pretio desti-
Ὁ) Etiam in Tu nonnullae lectiones ex classi Y admixtae sunt.
12
tutos iam Hoerschelmannus recte censuit, sed cum etia
Westphalius multo plus quam debuit ad hanc classem ses
‚applicaverit, paucis exemplis quae dixi comprobabo,
Quod p. 4, 1 6. (4, 6 W.) in Y legitur Τιμοχρέων ἐν toi
ἐπιγράμμασιν pro Τιμοκρέοντος ἐκ τῶν ἐπιγραμμάτων quod est
in AB, quorum lectio abunde defenditur verbis p. 29, 1 6.
(16, 9 W.) Σιμωνίδου ἐκ τῶν ἐπιγραμμάτων, ἢ a Byzantinis esse
profectum non fugit editores neque quisquam p. #1, 36.
(22, 18 W.) classis Y additamentum ἤγουν ἀμφίμακχρον in
textum recipere voluit. Sed sunt quae non tam dilucide
grammaticorum vestigium prae se ferant. Repugnantibus
Gaisfordio et Westphalio recte Byzantinorum glossas remo-
vit atque optimorum codicum memoriam restituit Caesar
p. 32, 10 6. (18, 3 W.) καταληχτικὰ δέ, δίμετρα μέν, ὡς τὸ
Y, καταληχτικὸν δὲ δίμετρον τὸ AB (Caesar emend. Heph. |
p. XV); p. 17, 8 G. (9, 15 W.) τῶν τῆς ὑέσεως paxpäg ποιηῖ-
χῶν Y, ϑέσεως om. A(BP) (ef. Caesar 1. c.1 p. VD); p. 91, 14 6.
(49, 16 W.) τὸν πρῶτον σπονδεῖον καὶ τὴν τοῦ δευτέρου συλλα-
βὴν μολοσσὸν ποιήσας Y, τὸν ἀνάπαιστον μολοσσὸν ποιήσας AB,
(ν. schol. K? ἤγουν τὸν πρῶτον σπονδεῖον καὶ τὴν τοῦ δευτέρου συλ-
λαβήν; cf. Caes. 1. c. Ip. VI). Debuit idem p. 68, 12 G. (36
13 W.) vocabulum βάσεως delere, quod omittunt AC’P.?) Etenim
vocabulum βάσις ne uno quidem enchiridii loco extat, immc
semper Hephaestio usus est vocabulo sollemni συζυγία
Duobus locis p. 27, 14 G. (15, 9 Ν᾽.) βραχυκατάληχτα δὲ κα
λεῖται, ὅσα ἀπὸ διποδίας ἐπὶ τέλους ὅλῳ ποδὲ μεμείωται 6
p. 27, 18 G. (15, 12 W.) ὁ σιππω ποὺς ἀντὶ ὅλης... κεῖτο
διποδίας vocabulum διποδία vocabulo πούς opposito explicatuı
p. 71, 9 G. (38, 2 W.) vocabulum διποδίας delendum es
collatis verbis p. 66, 14 G. (35, 16 W.).?) Saepissime He
phaestio vocabulo συζυγία omisso solo genere feminino ε
verborum conexu quid supplendum esset significavit; c
) cf. etiam schol. Arist. Pac. 736 τὰ Σιμωνίδου ἐκ τῶν ἐλεγείων.
3) est in T% et in M in mg., utroque loco ex Y ut videtur der
vatum.
ὅ Choerob. p. 80, 19 „tpoxamads διποδίας“ xal τὰ ἑξῆς Ki!
διποδίας καὶ τὰ ἑξῆς om. U.
13
p. 63, 6. 64, 1. 6ὅ, 6. 66, 14. 67, 2 54αᾳ., 108, & G. (34, 5.
1. 23. 35, 16. 18 sqq. 57, 14 W.). Idem fecit eo de quo
agitur loco.
Insulse verba corrupte tradita emendare conati sunt
Byzantini in poematum antitheticorum descriptione, quae in
priore commentario inet. Ea quam p. VI 13—17 pro-
posui forma codicum A et M memoria suppeditatur. By-
zantini in Y produntur perversa supplementi conformatione,
cum adderent voces ἀπὸ τοῦ τέλους et απὸ τῆς ἀρχῆς, quam-
quam statim subiciuntur locutiones ἀπὸ τέλους et ἀπ᾽ ἀρχῆς,
quibuscum conferas p. XX 6 τῷ δὲ δευτέρῳ ἀπὸ τέλους.
p. XIV 9 vocabulum οὕτω, quod si recte Gaisfordius de
codicum discrepantia rettulit, praeter libros AFT et tres
Baroccianos p. 3 excitatos in omnibus codicibus post
ὁμοίων deprehenditur, utrum a Byzantinis consulto additum
an ex verbis antecedentibus οὕτω πεποιῆσθαι νομίζομεν casu
llapsum sit dubitaveris. Sed hoc certum est unice veram
esse librorum AZT et Baroccianorum memoriam quamvis
et a Gaisfordio et a Westphalio repudiatam. Nam voca-
bulum οὕτω in enuntiato ἔστι δέ τινα χτλ. necessario carmen
χατὰ σχέσιν scriptum significaret. Eadem enim vis subiecta
est sine dubio illi οὕτω quod est in enuntiato antecedenti.
At postquam antea scriptor solum carmen Alcaicum ἐμὲ δει-
λάν. κτλ. commemoravit, quod, quamvis ἐξ ὁμοίων videri
posset, re vera esse dixit χατὰ σχέσιν, ei in extremo capite
afferendum erat carmen vere ἐξ ὁμοίων. Atque hoc fuisse
eius consilium indicatur etiam verbis ἔστι δέ τινα. Simili
ratione ductus Lachmannus in opusc. vol. Il p. 85, cum
codicis A notitiam nondum haberet, pro οὕτω scripsit οὐχ
οὕτω.
Denique enarrationem illam, quae in metri iambici de-
seriptione exeunte in solis elassis Y libris et in editione
Turnebiana inter verba Hephaestionea legitur quamque Gais-
fordius p. 34,7 — 35, 2 in enchiridii contextum recepit, non
esse ab Hephaestione confectam, sed ex scholiis illapsam
iam cognovit Westphalius p. 19, 5. Eadem in A scholii
instar in margine adscripta est (cf. An. var. I p. 131 schol.
16
assensus Westphalius (Metrik I? p. 186—189) priorem c©9n
mentarium ultimum esse enchiridii minoris caput in fie
casu mutilatum, alterum a grammatico quodam ex am-
plioribus Hephaestionis operibus excerptum, certis argı-
mentis comprobare studuit. Westphalii opinionem suam
fecit Caesar in emendat. Heph. I p. XIV. In qua cum
acquiescendum esse negaret Otto Hense (Heliodoreische
Untersuchungen, Lips. 1870, p. 128—164) tertiam viam in-
iit, cum de posteriore commentario Westphalii iudieium
secutus priorem ex diversorum scriptorum pannis esse con-
sutum demonstrare contenderet. His demum annis in Gais-
fordii sententiam abiit Guil. Christ,!) in Hensii Gerhardus
Schultz,?2) Westphalius®) denuo se esse disputaturum de
hac quaestione pollicitus est: neque vero promisso iam
stetit.
Qui adhuc rem attigerunt omnes ab ipsa commen-
tarıorum indole examinanda profecti sunt, nos, ut quam
potest firmissimum quaestioni lubricae subiciamus funda-
ımentum, primum accurate perquiremus, quid scriptores, qui
aetate codices, in quibus commentarii leguntur, superanl,
de Hephaestionea περὶ ποιήματος doctrina tradiderint.
Ac primum quidem dicendum est de GhoeroboscP®,
in cuius prolegomenis ipsius enchiridii interpretationi prae-
missis Ὁ. 35, 9 564. haec insunt:
Γνήσιον δέ ἐστι τὸ παρὸν σύγγραμμα Ἡφαιστίωνος πρῶτο᾽
μὲν ἐχ τῆς κοινῆς μαρτυρίας τῶν ὑπομνήματα ποιησάντων εἰς αὐτό
εἶτα δὲ καὶ ἐκ τοῦ μεμνῆσϑαι αὐτὸν τούτου χαὶ ἐν τοῖς ἑτέρο
αὐτοῦ πονήμασι "4) ποιεῖ) γὰρ βιβλίον περὶ ποιήματος, ὅπερ χ
ἀεὶ συνευρίσχεται τούτῳ τῷ περὶ μέτρων βιβλίῳ.
I) Gesch, d. griech. Litt. in Iw. Mueller „Handb. d. klass. Alte
tumswissenschaft“ vol. VII (Noerdling. 1889) p. 565 adn. 2; faverat ides
antea in Phil. Anz. 1871 p. 308 magis Hensii sententiae.
2) Quibus auctoribus Aelius Festus Aphthonius de re metrica usı
sit (Vratisl. 1885) p. 46.
3) Allg. Metrik®? (Leipz. 1887) p. 190.
4) πονήμασι Studemund, rompası codd.
5) ἐποίει proposuit Hoerschelmann.
17
Parum caute Hense (l. c. p. 155) ex eo, quod hic di-
serte Choeroboscus genuinum esse Hephaestionis enchiridium
testatur, conclusit re vera aut totum enchiridium aut saltem
hanc vel illam illius partem a nonnullis Hephaestioni fuisse
abiudicata. Nam Choeroboscum haec non suspieione duc-.
tum addidisse, sed ne quid omisisse videretur, vel inde pro-
babile fit, quod ab omnibus interpretibus enchiridium pro
germano Hephaestionis libro habitum esse profert; quae
sententia prorsus ad liquidum perducitur scholio quodam,
quod Dionysii Thracis arti appiectum est, respecto, in quo
enumerantur τὰ ἑπτὰ χεφάλαια, de quibus in unoquoque
scriptore tractando magistri Byzantini praemonere consue-
νηΐ. Omnia septem, in quibus quaestio supra signi-
fiata, apud Choeroboscum redeunt; vide schol. in Dion.
Thrac. in Anecd. graec. ed. Imm. Bekker (Berol. 1816)
vo. I p. 671, 18 sqq. ζητήσωμεν τὰ ἑπτὰ χεφάλαια, λέγω
δὴ τὸν σχοπόν (cf. Choer. p. 33, 2— 35, 6), τὸ χρήσιμαν (cf.
Choer. p. 35, 7—8), τὴν αἰτίαν τῆς ἐπιγραφῆς (cf. Choer.
. 35, 14— 24), τὸ γνήσιον (cf. Choer. p. 35, 9—13), τὴν εἰς
2 χεφάλαια διαίρεσιν (cf. Choer. p. 35, 25 — 34), τὴν τάξιν
f. Choer. p. 36, 1 — 12) xal τὸ ὑπὸ τί ἀνάγεται τὸ προχεί-.
ἔνον βιβλίον (cf. Choer. p. 36, 13—18).
Ergo utrum pro genuinis habiti sint commentarii necne, ex
.s Choerobosei verbis non discimus, verum dilucide ex illius
Larratione cognoscimus, quale saeculop. Chr.n.sexto inscholis
szantinis Hephaestionis enchiridium circumferre soliti sint.
Primum quidem Choerobesco ad manum fuit ipsum
ıchiridium, a quo Oomnino περὶ ποιήματος enarrationem
uisse hoc scholio fit verisimillimum, cum discernatur
bellus περὶ ποιήματος quasi ἕτερον πόνημα a libro περὶ μέ-
ων. Eximitur idem dubitationi scholio p. 35, 25—34, in
wo omnia enchiridii capitula ex ordine enumerantur; qua
ı descriptione extrema Choeroboscus haec docet εἴτα ζητεῖ
αἱ περὶ πολυσχηματίστων καὶ οὕτω πληροῖ. Atque in nostris
fuoque codicibus enchiridium capite περὶ πολυσχηματίστων
bsolvitur, cum ante priorem περὶ ποιήματος commentarium
verbis “Ηφαιστίωνος μετρικῆς εἰσαγωγῆς (vel μετρικὴ εἰσαγωγή)
zu ποιήματος novus libellus indicetur.
2
18
Praeterea Choerobosci temporibus semper cum hoc libro
aliud quoddam Hephaestionis opusculum circumferebatur,
quod inseriptum erat περὶ ποιήματος, quo in libello He-
phaestio ipse enchiridium a se esse conditum quodam-
modo testatus erat. Testimonium illud in neutro eorum
qui extant commentariorum deprehenditur; unde sequitur,
ut uterque ab eo, qui CGhoerobosco praesto erat, libello sit
diversus. Sed quamnam cum illo libello rationem habeant
commentarii ex Choeroboseci verbis non dispicitur.
At duae inesse videntur in Chaerobosci enarratione
difficultates, quarum altera eo continetur, quod vix quis-
quam sibi persuadebit libellum περὶ ποιήματος effecisse
singulare opusculum, quod casu tantum semper una cum
enchiridio deprehensum esset. Respicias velim Aristidem
Quintilianum, cuius auctores vel ad ea, de quibus agitur,
tempora vel etiam ad antiquiora pertinere inter omnes con-
αἰαὶ. Qui quamvis exilem nobis, si cum enchiridio conferas,
artis metricae epitomen tradiderit, tamen caput περὶ ποιή-
patos non omisit; cf. p. 28, 20. 37, 6—19 ed. Jahn (Berol.
1882). Neque Marius Victorinus vel potius Aelius Festus
Aphthonius, euius auctores, etsi in singulis magna contentio
est, ad eandem fere atque Hephaestionem aetatem spectare
omnes consentiunt, facere potuit, quin complura huic rei
capitula tribueret; cf. Gramm. lat. ed. H. Keil. vol. VI
p. 53—60. Quin etiam apud Atilium Fortunatianum (GL VI
p. 294, 24 — 295, 16), de cuius fontibus idem valet, eius-
modi doctrinae vestigia perlucent. Adde quod :Aristides
Quintilianus p. 28, 20 doctrina περὶ ποιήματος extremam
artis metricae partem effici diserte profert, iam concedes
dissertationem illam περὶ ποιήματος iam ab Hephaestione
consulto aliquo modo cum enchiridio coniunctam fuisse.
Accedit aliquid certe adminiculi huic sententiae etiam inde
quod is qui scholion p. VI 11—16 quasi prooemium capiti
περὶ ποιήματος interpretando praemisit, commentarium, quem
interpretatus est, in ultimae enchiridii partis loco habere
non dubitavit. Quis fuerit pro certo affirmari nequit. Col-
latis autem Longini verbis in schol. Heph. β p. 2, 16—3, 5
(cf. Choeroboscum p. 34, 11 544.) haud temere de Longino
19
suspiionem moveris. Firmissimum vero necessitudinis, quae
inter enchiridium et libellum περὶ ποιήματος intercessit, in-
diium perhibetur verbis Hephaestioneis p. 59, 12 W.
Τοσαῦτα περὶ perpwv περὶ δὲ ποιήματος ἑξῆς ῥητέον, quae ne
quis grammatico ceuidam vindicet non vereor; cf. Hense
l.c. p. 154. Neque obstat capitulo περὶ ποιήματος titulus
libri περὶ μέτρων. Etenim quamvis τὸ μέτρον κατ᾽ ἐξοχήν, ut
hoe vocabulo uti mihi liceat, discrepet cum poemate, tamen
quam diversae huic vocabulo subiectae fuerint notiones,
optime nos docet Longinus in schol. Heph. β p. 2, 16—3, 5
(ef. Choer. p. 34, 11—24; schol. Heph. p. VII 11—16) neque
temere diserte dixit p. 3, 2 τὸ ποίημα μέτρον προσαγορεύεται:
cl. etiam Anon. Ambrosian. in Studem. An. var. I p. 231, 13.
Alteram difficultatem in Choerobosci verbis supra ex-
scriptis deprehendere sibi visus est Westphalius (Metrik 13
p. 189) in eo, quod idem Choeroboscus, qui 1. c. ab He-
Phaestione enchiridium commemoratum esse in libello περὶ
ποιήματος auctor est, p. 35, 20 544. primum ab Hephaestione
edita esse περὶ μέτρων μη΄ βιβλία, deinde ea in undecim, tum
ἢ tria, postremo in unum τοῦτο τὸ ἐγχειρίδιον contracta esse
Tadit.!) Censuit igitur Choerobosco vel potius illi, qui scholion
lud p. 35, 9—13 condidit — si quidem de Choerobosco
Iondum cogitavit — re vera ante oculos versatum esse non
eculiarem Hephaestionis περὶ ποιήματος libellum, sed, ut
reviter dicam, Longini vel Ori ὑπόμνημα quoddam, quo ca-
ut aliquod ampliorıum Hephaestionis operum copiosius ex-
'licatum esset. [1116 non Hephaestionem suum ipsius, sed
„onginum vel Orum Hephaestionis enchiridium excitasse.
Neque vero habemus, quod Choerobosco imputemus stul-
ıtiam tam singularem, ut qui non dispexerit utrum He-
>haestio ipsius librum an Longinus Hephaestionis comme-
moraverit. Quid? quod idem diserte et consulto inter-
pretum μαρτυρίας ab Hephaestionis ipsius testimonio segre-
gavit? Neque opinor Westphalius, si modo Choeroboscum
huius scholii esse auctorem iam compertum habuisset,
huiusmodi coniecturam excogitasset. Immo multo simplicius
ἢ ef. etiam Hense |. c. p. 151.
J*
. Ὁ
haec difficultas dissolvitur simul cum ea, quam antea signi-
ficavi. Primum teneamus oportet eos, qui ultimam enchiridi
partem capite περὶ ποιήματος effectam esse sumpserint,
redargui simul et Choerobosei et nostrorum codicum
memoria nec non verbis illis p. 59, 12 W. τοσαῦτα περὶ
μέτρων᾽ περὶ δὲ ποιήματος ἑξῆς ῥητέον, quibus maior incisio
significari videtur quam quae inter duo capita 5656 exci-
pientia fieri soleat.e. Aliter enim iudicandum est de hac
locutione, aliter de talibus quales leguntur p. 43, 13 — 18
et 57, 7 — 14 W., quibus cum mediis interpositae sint no-
vorum capitum inscriptiones, copulantur magis quam segre-
gantur singula capita. Tamen et illa verba et ea quae antea
attuli nobis persuaserunt Hephaestionem quasi appendiecis
loco enchiridio libellum quendam περὶ ποιήματος adnexuisse:
cui sententiae enchiridii condicio non mediocriter favet. In
universa enim enchiridii indole hoc maxime mirum est,
quod, quamquam scholarum in usum est scriptum, ad quo
difficiliora metra disputatio procedit, eo Copiosior neque
vero dilucidior fit explicatio. Ea potissimum, quae de asyn-
artetis praescribuntur, et multo plura esse videntur quanı
quae tironibus ediscenda sint,') et multo neglegentius atque
intricatius descripta, quam quae tirones animis assequi
possint. Recte igitur Westphalius®) hoc caput ab He-
phaestione parum diligenter ex maiore enchiridio excerp-
tum esse statuit. Libellum περὶ ποιήματος, qui Choerobosco
praesto erat, non admodum parvum fuisse inde facile
colligas, quod Choerobosci aetate peculiare βιβλίον effecit;
idem intellegitur etiam ex posterioris commentarii ambitu.
Transtulit igitur Hephaestio, quem in ultimo enchiridio
conficiendo operae pertaesum est, generum carminum enar-
rationem, ut labori parceret, fortasse ad verbum ex am-
pliore enchiridio, cum quantum in scholis interpretari vel-
lent singulis magistris permitteret.?) Sed sive quod poe-
1) Choeroboscus haec consulto ab enchiridii interpretatione seclu-
sisse videtur; cf. Choer. p. 88, 9.
®) Allgem. Metr. ed. III p. 300.
3) Simile quid etiam hodie in fine librorum scholarum usui de-
signatorum non raro deprehendi, vix est quod diserte moneam.
τς ımalum divisionem paulo intricatiorem et a solitis studiis
remotiorrem putavit quam quae tironum animis necessario
esset infigenda, sive quod enarratio illa multo copiosior
videbatur quam quae ad pressum enchiridii sermonem qua-
draret, disputationem περὶ ποιήματος non ultimi capitis loco
enchiridio inseruit, sed appendicis loco adiunxit. Choe-
robosci temporibus, cum carminum genera minime curarent,!)
appendix illa prorsus peculiaris libellus facta erat. Re-
manserat vero vinculi vestigium eo, quod semper ipsi en- °
chiridio adnexa erat hoc fere modo, si augurari licet, inscripta
τοῦ αὐτοῦ ᾿Ηφαιστίωνος περὶ ποιήματος. In hoc igitur libello
Hephaestio ipse antecedens enchiridium commemoraverat.
lam videamus quinam scholiastis Hephaestioneis
περὶ ποιήματος libellus praesto fuerit. Superesse scholia quae
ad doctrinam περὶ ποιήματος pertinent in ea sola codicum
familia, quam littera B significavi, in qua scholia singulis
Capitibus continuo sermone secripta subici solent, supra dixi.
Nulla in ea scholia adnexa sunt priori commentario neque
Quae alterum sequuntur ultra epiphthegmaticorum expli-
Cationem excedunt. Consarcinatam esse hanc scholiorum
Tecensionem non ante Manuelis Moschopuli aetatem iam
Supra dixi. Contineri ea complurium hominum interpre-
Unamenta diversi pretii et per se consentaneum est et eo
Coonfirmatur, quod eidem loco non raro adscriptae sunt duae
ve] etiam tres explicationes eaeque inter se repugnantes;
ef. p. XV 6 — 11, XV 11 — 2, ΧΙΧ 11 — XX 20,
X117—XIV 21. In multis scholiis nulla insunt nisi ipsa He-
»haestionis verba libere circumscribendo reddita leviterque
explicata. Sunt tamen et in aliis huius recensionis partibus,
et iin ea quae ad nos pertinet non pauca, quae bonam doc-
trinam redoleant,?) velut quae p. XIII 13 54. de Margitae com-
positione referuntur.?) Quae undenam deducta sint quaeritur.
ἢ Neque Choeroboscus peculiarem illum libellum interpretatus est
Deque in quoquam posteriorum tractatuum metricorum usquam carminum
genera attinguntur. |
®) cf. Hoerschelmann GA 597 54.
ἢ ef. Hiller in Annal. phil. 135 (1887) p. 13 544.
22
‚ Ac primum quidem indagemus necesse est, num iure
Hense |. c. p. 156 duobus loeis (p. XII 9—11 et 13—14)
a scholiastis Heliodori libros esse exscriptos affirmaverit,
ne forte quaestione instituta de disciplina Hephaestionea
praeter opinionem in Heliodoream incidamus. Vestigium
Heliodori remansisse putavit Hense in vocabulo ἴαμβος ita
usurpato, ut versus trimeter iambicus significetur. Sed licel
recte 1. c. p. 83 54. hunc usum fuisse Heliodoreum de-
“ monstraverit, tamen nescio quo pacto reliquiarum Heliodori
nimis avidus eundem fuisse morem praeterea permultis aliis
scriptoribus neglexit. Ita factum est, ut, cum haud pauca
fragmenta hoc solo indicio usus ad Heliodorum revocaret,
eum condonaret frustulis nonnullis ab eius doctrina plane
abhorrentibus. Ut quod de vocabulo ἴαμβος dixi com-
probem, ex larga exemplorum messe haec proferre placel.
Apud Critiam (Heph. p. 11, 10— 12 W.) legimus ἰαμβεῖον.
sed iam Dionysius Halicarnasensis rhetor, cum de comp
verb. c. 26 (p. 418 Schaef.) dicat τὰ ἔπη καὶ τοὺς ἰάμβου
χαὶ τὰ ἄλλα τὰ ὁμοιοειδῇ μέτρα, ab Heliodori usu non long
abesse videtur. Caesius Bassus GL VI p. 258, 18 versus
Phalaecium dixit „partem habere ex heroo, partem e
iambo“, Hephaestio habet ἰαμβεῖον (p. 21, 9 W.) et Layßıxı
(p. 6, 7 et 20, 13 W.), sed huc pertinent eius verba ‘Piv%
μὲν γὰρ καὶ ἐν ἰάμβῳ κτλ. p. 6, 12 W. Magis etiam apı
posteriores hic usus increbruit: cf. Choerob. p. 56, 11. 63, 1
65, 14. 18 (lemma est; Hephaestio p. 15, 10 W. hab
ἰαμβικοῦ). 69, 1 εἴτα λέγει περὶ τῆς ἔχτης χώρας τοῦ ἰάμβου.
haec ex Heliodoro fluxisse nemo suspicabitur. — 73, 1
στίχος ἴαμβος est apud Choer. p. 34, 17. Ex scholiis ἢ
phaestioneis haec affero: schol. & (An. var. I) p. 121 ad 7,
p. 127 ad 20, 9; p. 131 ad 30, 3; p. 135 ad 35, 5 sch
prius (cf. Caesar. em. Heph. I p. XVID); p. 136 ad 36, 1
p. 137 ad 39, & schol. prius; p. 144 ad 51, 6 (ipsa ver
Hephaestionea eircumscribendo redduntur). Ex aliis scrip:
ribus haec notatu digna sunt. Tricha (ed. Westphal in secrij
metr. graec. vol. I) p. 264, 23—25; Studemundi An. var
p. 154 8 1b v. 2 (cf. p. 192 86 v. 1); Anecd. Chisian (\
G. Mangelsdorf, Carolsruh. 1876) p. 27; Hel. Monach.
23
Studemundi An. var. Ip. 170, 1; Proclus chrestom. (ed. West-
phal in script. metr. gr. vol. 1) p. 230,5; schol. (Melampodis)!) in
Dion. Thrac. (An. gr. ed. Bekker) vol. II p. 748, 20 =
Proleg. π. κωμῳδίας (in schol. in Aristoph. ed. Duebner)
Ρ. XXI 42; cf. ibid. p. XVII 27; cf. etiam Cram. An. Ox. IV
p. 315, 31 et 316, 5 sq.; Rhet. gr. VI p. 278, 24 sq. (Walz);
schol. (RV) ad Aristoph. Ran. 311. Denique in deliciis
füisse hunc usum Demetrio Triclinio ipse Hense concessit.
Sed haec hactenus. Satis iam puto apparuisse non posse
propter hunc usum solum scholiastis Hephaestioneis aliisque
posteriorum temporum scriptoribus usitatissimum aliquod
scholion Heliodoro vindicari. Hoc enim nemini, qui obiter
locos exeitatos percurrerit, dubium esse potest, quin maxi-
mam certe partem ipsis scholiastis debeantur ac de ori-
sine Heliodorea ne cogitari quidem possit.
Hensii coniectura refutata statuendum est, nulla in eis
le quibus agitur scholiis doctrinae Heliodoreae vestigia de-
rehendi. Pertinere scholia in universum ad posteriorem
ommentarium etiam obiter perlustranti apparet, sed negari
equit eorum partem prodere enarrationem quandam, quae
Ὁ utroque commentario nonnihil sit diversa. Vide schol.
. XIII 14 sqq. Περὶ τούτων καὶ ἐν τῇ εἰσβολῇ ἐπεσημήνατο᾽ τῶν
ἂρ μέτρων τὰ μὲν ὑπὸ ποδός, τὰ δὲ ὑπὸ συζυγίας, ὡς τὰ ἰαμ-
χὰ καὶ τὰ ὅμοια, τὰ δὲ ὑπὸ περιόδου χαταμετρεῖται᾽ περίοδος
& ἐστιν χτλ.. ubi ἡ εἰσβολή nihil esse potest nisi ipsius commen-
ri, ad quem scholia pertinent, aut enchiridii praefatio.
leque vero in commentario neque in enchiridio neque om-
ino in scholiis Hephaestioneis tale quid deprehenditur.
\tnemo certe negabit huiusmodi enarrationem explanationi
τερὶ ποιήματος ineunti pergquam accommodatam esse, cum
aesertim in alterius commentarii initio de stichi, coli, com-
matis, systematis definitionibus diserte explicetur.
Etiam graviora sunt quae ad μετρικὰ ἄταχτα a scholiastis
alnotantur. Ecce insunt
ἢ cf. Alfred. Hilgard: de artis grammaticae ab Dionysio Thrace com-
positae interpretationibus veteribus. Lips. 1880,
ΝΙΝ
in comm. I ] in comm. 11 | in schol.
p. IV 14—16 haec:| p. XI 5—6 haec: | p. XII 11---Χ | ΠΏ
οὔτε δὲ ὁμοιόϊ
ἔχει πρὸς ἄλλ)
ὥστε στιχήρη Y
σϑαι, οὔτε ἀναχύ;
σιν, ὥστε κατὰ σχ
γενέσϑαι͵ ἀλλὰ ἀὲ
φορον τὴν τῶν
τρῶν ἐξαλλαῚ
— οὔτε δὲ [τὰ ı
λελυμένα] ἢ) gi
ἀναχύχλησιν |
ἀλλ αὐτόϑεν |
ὁμολογούμενο
lam Caesar (em. Heph. II p. XVII) professus est σι
ἀλλ᾽ αὐτόϑεν ἐστὶν ὁμολογούμενα ex eis, quae in priore c
mentario leguntur, faciliorem habere explicationem quan
eis, quibus adscriptae sunt, sed quod addidit, fortasse
conicere licere in his ipsis vocem ὁμολογουμένῳ inserendam
verbis ἅπερ μέτρῳ μὲν γέγραπταί τινι, parum recte disput
Neque enim μετρικὰ ἄταχτα sunt ea, quae metro al
cognito condita sunt (ἅπερ μέτρῳ γέγραπταί τινι ÖnoAc
μένῳ), sed in quibus usitati et legitimi versus (μέτρα
λογούμενα) ita componuntur, ut neque continuo similia m
sese excipiant (χατὰ στίχον), neque in metrorum mixt
σχέσις quaedam perluceat, sed ὡς ὅταν ἐλεγείῳ προστιϑ
ἰαμβεῖον ἢ ἄλλο τι (Ar. Quint. p. 37, 8—9, de quo loco i
disseram); cf. etiam G. Hermann in el. d. m. p. 27. ]
unice vera est ea, quae in priore commentario legitur
seriptio: μετρικὰ ἄταχταά ἐστιν, ὅσα ἐκ μέτρων ὁμολογοὺυμ
συνέστηχε, cum altera, in qua verbis ἅπερ μέτρῳ γέγρο
τινε illud de quo agitur carminum genus opponitur ora
solutae, potius ad ἀπολελυμένα quam ad μετρικὰ ἄτ
Μετρικὰ δὲ ἄταχτα, Μετρικὰ δὲ ἄταχτά
ὅσα ἐκ μέτρων μὲν ἐστιν, ἅπερ μέτρῳ μὲν
ὁμολογουμένων συν- γέγραπταί τινι, οὔτε
ἔστηχε, τάξιν δὲ καὶ δὲ ὁμοιότητα ἔχει
ἀναχύχλησιν οὐχ ἔχει,) πρὸς ἄλληλα οὔτε
οὔτε κατὰ στίχον οὐδὲ | ἀναχύχλησιν.
συστηματιχᾶ.
I) τὰ ἀπολελυμένα del. Caesar; inserta esse videntur facili e
propter proxime antecedentem τῶν ἀπολελυμένων descriptionem
ἄτακτα scripserunt Pauw et Westphal.
quadret. A scholiasta prioris commentarii enarratio praeter
verbum ὁμολογουμένῳ etiam aperte significatur verbis ἀδιά-
gopov τὴν τῶν μέτρων ἐξαλλαγήν. Posterioris commentarii
erplicatio ex ea, quae in priore inest, vel ex aliqua eius
consimili incuriose excerpta esse videtur. Sed ne prioris
quidem commentarii enarratio omni ex parte integra est.
Nam scholiastae verba οὔτε... ὁμοιότητα ἔχει... οὔτε
ἀγαχύχλησιν dilucide posteriorrem commentarium indicant,
cum in priore non aeque accurate legatur τάξιν... καὶ dva-
χύχλησιν οὐχ ἔχει. Inseruit autem verbum τάξις scriptor, ut
verbis ὅσα ἐκ μέτρων... ἐστὶ, τάξιν δὲ... οὐχ ἔχει nomen
μετρικὰ ἄτακτα illustraret, similiter atque in carminum κατὰ
σχέσιν explicatione fecit. Eadem vero sententia, quae
Scholiastae verbis οὔτε... ὁμοιότητα ἔχει... ὥστε στιχήρη
Ὑενέσϑαι οὔτε ἀναχύχλησιν, Worte κατὰ σχέσιν γενέσϑαι de-
Claratur, in priore commentario exprimitur verbis οὔτε κατὰ
πστίχον οὐδὲ συστηματιχά; quae verba nemodum satis bene
imterpretatus est. Inesse enim videtur in eis non mediocris
©Offensio, quoniam ipsa carmina μετριχὰ ἄτακτα Speciem
Tov συστηματιχῶν efficiunt. — A μετρικοῖς ἀτάχτοις seclu-
luntur a scholiasta compositiones χατὰ στίχον et κατὰ
-αχέσιν: idem fit verbis illis οὔτε κατὰ στίχον οὐδὲ συστη-
ξιατιχά, cum antea p. IV 6 scriptor carmina χατὰ σχέσιν
ea vocavisset, ὅσα μετρεῖται ὑπὸ συστήματος. Nullam aliam
subesse his verbis sententiam luculenter confirmatur eis,
quae in utroque commentario de carminibus ἐξ ὁμοίων
praecipiuntur. Aeque atque in μετρικοῖς ἀτάχτοις, ut carmen
aliquod recte ἐξ ὁμοίων dici possit, necesse est neque com-
positionem κατὰ στίχον neque χατὰ σχέσιν in eo deprehendi.
In posteriore commentario utraque compositio reicitur
p. XIV 1 verbis ἄνευ ἀριϑμοῦ τινος ὡρισμένου ἢ, post de com-
positione κατὰ σχέσιν etiam copiosius disputatur, in priore
verba illa desunt, sed pro eis habemus p. IV 12 — 13 οὔτε
ἢ) In carminibus, quae ex eodem pede vel eadem syzygia vel periodo
Constant, inter compositiones κατὰ στίχον et κατὰ σχέσιν hoc unum inter-
est, quod στίχοι ultra certum modum excedere nequeunt, cum stropharum
βέγεϑος nullis sit terminis circumscriptum.
26
ὑπὸ στίχου οὔτε ὑπὸ συστήματος καταμετρούμενα ἢ. 6. wg
neque sunt κατὰ στίχον neque χαταμετρεῖται ὑπὸ συστήμακτα
vel — quoniam ὅσα μετρεῖται ὑπὸ συστήματος p. IV 6 nunacı-
pantur χατὰ σχέσιν — quae neque sunt κατὰ στίχον neque
χατὰ σχέσιν.
Verum, ne ad alias quaestiones delabamur, hoc mani-
festum est eam ad quam scholion pertinet enarrationem
ab utriusque commentarii verbis nonnihil recessisse atque |
hoc fere modo fuisse econceptam, ut bene ex illa utriusque
commentarii verba per homines non admodum sollerter
neque accurate exscribentes derivari potuerint.
Denique reputa mecum, quae de μικτοῖς συστηματιχοῖς
referuntur. Leguntur
in comm. I haec p. V 4—5: | in comm..I haec p. XV 3-5=
Μιχτὰ δὲ ὅσα μέρος μέν τι Λέγομεν τοίνυν, ὅτι μικτά ἐστι.--Ξ
ἔχει κατὰ σχέσιν, μέρος δέ τι | συστηματιχά, ὥσπερ εἴ τις τὴν"
ἀπολελυμένον ἢ ἐξ ὁμοίων. πρώτην ὠδὴν ἐν τῷ πρώτῳ AI-—
χαίου χαὶ τὴν δευτέραν συνα----
ψειε συστηματικῆς οὔσης αὐτῶν “-
ἑκατέρας.
Ad prioris commentarii definitionem in scholiis hae=>
spectant verba
p. XV 11—13: Μιχτὰ μὲν οὖν ἐστιν, ἃ (vel ὡς αὖ παρα---Ξ
βάσεις ἔχουσιν τὰ τρία ἄσματα (ἀπολελυμένα», τὰ («δὲΣ
τέσσαρα ἐν σχέσει, )
neque vero alteri commentario in scholiis explanatio deest3#°
sed verbosa illa vilisque doctrinae p. XV 13—22. Rectamsr-
esse eam quae in priore commentario legitur definitionemsr
perversam alteram demonstravit Westphalius (Metrik I #
p. 267) neque de hac re quisquam dubitat. Adde quae de -
εἰσβολῇ et de μετρικοῖς ἀτάχτοις modo disputavi, concede -
hac una coniectura scholiorum condicionem satis bene ex “3
pediri, ut statuamus fuisse in eo libello, ad quem scholiorunses®
pars primitus pertinuit, eam fere μικτῶν συστηματικῶν ex
planationem, quae in priore commentario inest; post cum
!) verba corrupte tradita emendavit Caesar em. Heph. II p. XX.
scholia alteri commentario ascriberentur, additam esse in
scholiis enarrationem p. XV 13—22.
Itaque tribus illis locis modo explicatis efficiuntur
haec.!) Spectaverunt nonnulla scholia primitus ad librum
quendam nunc deperditum, in quo et plura inerant et
melius descripta quam in eis qui extant commentariis.
Non diversum fuisse illum libellum ab eo quod commemorat
Choeroboscus βιβλίῳ περὶ ποιήματος facile conieceris. Utrum-
que commentarium ex illo libello paulo neglegentius esse
excerptum propter τῶν μετρικῶν ἀτάχτων descriptiones si non
certum est, at veri simillimum.
Restat ut quanam doctrinae Hephaestioneae περὶ ποιή-
ἰσατὸς enarratione Tzetzae fratres usi sint examinem. Atque
Ioannes quidem Tzetzes in libro, qui inscriptus est διδασ-
"καλία σαφεστάτη τῶν ἐν τοῖς στίχοις μέτρων ἁπάντων, in quo ac-
curatissime ad enchiridium Hephaestioneum 5656 applicavit,
nolle se de carminum generibus referre libere profitetur his
verbis (in Crameri Anecd. Ox. ΠῚ p. 331, 28—30)
τὰ δὲ μιχρὰ τῶν μέτρων μέν, ὅσα τε κατὰ στίχον
χαὶ ποῖα κατὰ σύστημα χαὶ ποῖα τῶν ἀτάχτων,
μαχρόν ἐστι χαὶ λέγειν με΄ γνώριμα γὰρ τοῖς πᾶσιν.
Perstrinxit tamen posterioris commentarii initium, cum
diisputatione de sticho, colo, commate instituta haec diceret
(1. «. p. 316, 28—30)
ὁ τοῦ Κελλέρου δὲ υἱός ἐν μέτροις “Ηφαιστίων
χόμμα καὶ κῶλον τὰ ἐντὸς διδάσχει τοῦ διμέτρου,
τὸ δ᾽ ὑπερβὰν τὸ δίμετρον) στίχον κατονομάζει.
Festinantius ageret, qui ex his verbis concluderet pri-
mitus pro eis, quae p. VII 7—10 in codicibus leguntur, eam
exlitisse definitionem, quam Tzetzes profert. Nam primum
qidem quae in commentarii codiecibus deprehenditur ex-
planatio eiusmodi est, ut nemo, dum singula accurate reputet,
de origine eius Hephaestionea dubitet. Deinde ex universo
loannis Tzetzae libro cognoscitur eum plane eadem enchiridii
---
ἢ Etiam p. XIX 22 verba ἐν δυάδι magis quadrant ad comment. I
pP VI 10 quam ad p. XX5 — XX 3.
?) δίμετρον scripsi coll. p. 317, 31; σύμμετρον codd.
28
forma usum esse qua nos adhuc utimur. Verum usus esl
in eodem libro condendo praeterea isdem fere scholiis, quae
in nostris enchiridii codicibus leguntur; conferas 6. $.
p. 314, 25—26 et schol. Heph. ß p. 12, 24 sq.; p. 314, 2]
— 315, 9 et schol. Heph. β p. 19, 7 — 30; p. 318 adn. εἰ
schol. Heph. α in Studemundi An. var. I p. 127 ad 21, 10).
Ergo illam quoque stichi, coli, commatis definitionem de-
_prompsit ex schol. Heph. ß p. 7, 20—21; cf. ibid. p. 8, 1-3').
Neque mirum est, quod quae in scholiis scripta invenit,
Hephaestioni ipsi imputavit. Idem fecit p. 318 adn. τὰ
τετρασύλλαβα μέτρα καὶ τὸ ἡρῷον μονοποδίᾳ, (οὐδ 3) διποδίᾳ pe
τροῦνται παρὰ τὸν “Ἡφαιστίωνα, quibuscum verbis conferas
cum 8118 scholia tum schol. p. 180, 8—15 W., neque aliter
egerunt Isaacus Tzetzes in Crameri An. Par. I p. 95, 28-29
(= schol. Heph. p. 199, 13—16 W.; cf. Tricha ed. Furii
post Pseudo-Draconis editionem Hermannianam [Lips. 1814
p. 56°)) et Tricha in Westphalii script. metr. graec. vol.
p. 258, 29—31 (cf. cum alia scholia tum schol. ß p. 9, 8,
Patris Hephaestionis nomen, quod nescio unde cognitur
habuit‘), ipse addidit. Tzetzes igitur cum scholion illu«e
exscripserit, quaestio oritur quae fuerit scholii illius origo
quocum mirum quantum consentit Marius Victorinus in Gl
VIp. 54, 7sq. Atque me iudice scholion illud derivatum es
aut ex alio quodam metrico, fortasse Heliodoro, aut, id quo
magis placet, ex ipsius commentarii II initio, postquam iar
corruptela illa τὸ δὲ ἔλαττον ὄν δύο συζυγιῶν, quae est i
libris AMTu, irrepsit.
Isaacus Tzetzes in libello, quem περὶ Πινδαρικῶν μέτρα
scripsit (ed. Cramer in An. Paris. I p. 59 — 162), singuli
carminibus illustrandis praemisit brevem de diversis ca!
minum generibus disputationem. Et in initio quidem i
principali carminum divisione et in carminibus xat& στίχι
1) cf. Isaac. Tzetz. in Grameri Anecd. Par. I p. 60, 23—25, qua
definitionem ipso ut videtur commentario inspecto amplificavit p. 61,17 —1
3) οὐ insenui.
38) cf. Westphal Metrik I? p. 135.
4) cf. Westphal Metrik I? p. 175 adn.
- ' describendis (p. 60, 11 --- 21) maximam partem compilavit
commentarium I, deinde totum se dedit alteri commentario,
sed non ita, ut non interdum velut in τῶν draxtwv μέτρων
descriptione (p. 64, 10 — 18) utriusque commentarii verba
confunderet. Verum illa ipsa carmina cum dicat ἅπερ μέτρῳ
γέγραπταί τινι οὐ τεταγμένῳ, luce clarius est, id quod vel per
se augurari licet, non aliam praesto fuisse Isaaco Tzetzae
Hephaestioneam περὶ ποιήματος doctrinam atque nobis per-
hibetur. Scholiis quoque usus est eisdem quae etiam nunc
in familiae D codicibus leguntur: cf. Tzetz. 1. c. p. 62, 31—32
et schol. p. IX 9—10; p. 63, 9—13 et schol. p. X 14—15;
p. 64, 16—17 et schol. p. XII 13 — 14; p. 64, 21 et schol.
Ρ. ΧΙ 9—11; p. 64, 29—31 et 87, 26—88, 1 et schol. p. XII
14 sqq. Et a commentariis et a scholiis recedunt ea, quae
Is. Tzetzes p. 65, 16—18 de monostrophis et epodicis pro-
fert, neque quae carminum epodicorum enarrationi p. 66, 8—25
respondeant in eis quae extant scholiis deprehenduntur.
Verum probabilius esse haec ex scholiis Pindaricis sumpta
esse quam ex scholiis Hephaestioneis hodie deperditis infra
demonstrabo.
De Demetrio Triclinio non habeo quod addam. Usus
est altero περὶ ποιήματος commentario non raro in fabulis
Asschyleis, Sophocleis, Euripideis interpretandis. Ne in
posterum illius auctoritate ad coniecturas fulciendas ab-
üterentur, exscripsi illos locos integros in commentariorum
editione.
8 3.
De commentarii I auctore.
De Pauwii sententia supra p. 15 adumbrata pluribus dispu-
lare operae pretium non est, atque etiam Gaisfordium, cum l. c.
Ρ. 114 adn. priorem commentarium totum a stolido quodam
interpolatore ex altero’excerptum esse censeret, perperam iudi-
Casse post Augusti Rossbachii!) curas copiose explicare super-
ἢ Ὡς Hephaestionis Alexandrini libris (Vratisl. 1857) p. 14 sqgq.;
cl. eiiam Westphal Metrik 15 p. 187.
90
vacaneum est. Nam αἱ quae minoris momenti sunt omittam,
neque carminum κατὰ στίχον neque κατὰ περικοττὴν ἄνομοιο-
μερῶν neque μικτῶν συστηματικῶν Neque μικτῶν χατὰ σχέσιν
descriptiones, quae in priore commentario insunt, ex altero
potuisse derivari rectissime vir doctus demonstravit. Deni-
que ne ea quidem, quae p. IV 14—16 de μετρικοῖς ἀτάχτοις
referuntur, ex altero commentario (p. XII 5—6) esse pro-
fecta ipse p. 94 sq. evici.
Pluribus disputandum est de Hensii opinione ab ipso
subtiliter explicata, quam nemodum dedita opera examinarit.
Hensius in tres partes a diversis auctoribus confectas com-
mentarium I divellit hasce:
1) p- 1 —IV5etp. IV 14 — V 3 reliquas esse dixi
extremi capitis enchiridii,
9) p. IV 6— 13 epitomatoris vel grammatici additamenta
3) p. V4—VIIA esse particulam quandam ad verbur.
usque ex Heliodori enchiridio depromptam.
Primum gravissime offendimur eis, quae Hensius |. (
p. 152 de media commentarii parte protulit. Nam per
mirum sibi finxit Hensius grammaticum. Etenim cum capu
περὶ ποιήματος casu mutilatum supplere animo proposuisse
non usurpavit ampliora Hephaestionis opera, sed ad Heliodoı
libros refugit. Neque vero satis habuit Heliodori scrini
compilasse, sed τοῖς ἀπολελυμένοις omissis nonnullorum alioruı
generum descriptiones ipse excogitavit. Attamen eas que
que indidem, unde ceteras hausit, depromere ei licuit. Naı
si omnino de carminum generibus Heliodorus in enchiridi
verba fecit, fecit certe de generibus χατὰ σχέσιν, ἀπολελ'
μένοις, ἐξ ὁμοίων. Minime talem supplendi rationem ex mo!
grammaticorum fuisse, profitebuntur harum rerum perit
quod si concesseris oritur iam suspicio grammaticum illum :
vera nusquam extitisse. Porro ad eum quem Hensius volu
commentarii 1 defectum expediendum statuamus neces:
est casum ab omni veri similitudine abhorrentem. Larg
amur paulisper, quod vix quisquam largietur, uno vel cor
pluribus foliis deperditis commentarii I finem esse detru:
catum, quonam casu plane mirifico ex medio illo defec
quasi rudera remanserunt μετρικὰ ἄταχτα ἡ Hensius quomoc
hanc dificultatem sane gravissimam dissolvat frustra circum-
Spexeris.
Neque opus est grammatico ad τῶν ἀπολελυμένων de-
fectum explicandum: cuius ansam potius ex librariorum in-
curia repetendam esse arguitur verbo χαταμετρεῖσθαι, quod
ultimum esse descriptionis τῶν ἀπολελυμένων cuivis semel
admonito apparet. Quin etiam ne Hensius quidem a gram-
matico consulto omissam esse hanc speciem suspicari de-
buit (l. c. p. 155). Nam certe qui de industria haec omisit,
idem non potuit recipere p. IV 3 sq. τὰ δὲ ἀπολελυμένα aut
Ρ. Υ & 54. μέρος δέ τι ἀπολελυμένον.
Subtilior visa est Hensio μετρικῶν ἀτάχτων descriptio,
Quam quae grammatico illi vindicari posset, verum expli-
cationem ἐξ ὁμοίων ei tribuere non haesitavit. At supra ab
eodem originem duxisse p. IV 12—13 voces οὔτε ὑπὸ στίχου
οὔτε ὑπὸ συστήματος καταμετρούμενα atque p. IV 15—16 voces
Οὔτε κατὰ στίχον οὐδὲ συστηματιχά ad liquidum perduxi. Ibi-
dem quam arte hae definitiones cum carminum χατὰ σχέσιν
explicatione p. IV 6 κατὰ σχέσιν μέν ἐστιν, ὅσα μετρεῖται ὑπὸ
ςτυστήματος ἢ) cohaereant, demonstravi. En iam ad eunden
<edunt auctorem omnia inde a pag. IV 3 usque ad V 3.
Neqe vero alia desunt vincula, quibus singulae commentarii
Partes in unum constringantur. Equidem certe nunquam
ımihi persuadebo ex his definitionibus
p. II 14—15: p. VA-5:
Mita δὲ ὅσα μέρος μέν τι͵] Μιχτὰ δὲ ὅσα μέρος μέν τι
ἔχει ὑπὸ στίχου καταμετρού- ᾿ ἔχει κατὰ σχέσιν, μέρος δέ τι
μένον, μέρος δέ (τι συστη- | ἀπολελυμένον ἢ ἐξ ὁμοίων
μιατιχόν
priorrem esse Hephaestioneam, Heliodoream alteram. Eidem
auetori atque μικτῶν συστηματικῶν descriptionem tribuit
Hensius explicationem μικτῶν κατὰ σχέσιν p. VI19—21:
_
mon.
Parum caute Westphalius seripsit ὑπὸ «tod αὐτοῦ» συστήματος;
Quae coniectura et eis quae supra dixi redarguitur et eo, quod in carminibus
χατὰ σχέσιν mon nNecesse est omnia systemata esse paria, sed in eorum
ordine conspiei σχέσιν quandam; cf. etiaın Caesar in em. Heph.II p. XIV
et Hense ]. 6. p. 152.
32
Μικτὰ δὲ κατὰ σχέσιν ἐστίν, ὅσα &x μερῶν ἐστιν, πάντων μὲ
χατὰ σχέσιν, (ἀνγομοίων δὲ ἀλλήλοις κατὰ τὴν ἰδέαν, ἔχ τ
ἐπῳδικῶν χαὶ μονοστροφιχῶν ἢ χατὰ περιχοπήν.
Atque optimo hoc fecit iure. Nam non solum utroqu
loco similem in modum sermo est de μέρεσιν, sed etiam, i
quod gravius est, cum et p. V 4—5 et p. VI 20—21 exempl
petantur a tribus illis generibus, quae supra primo, altere
tertio loco enumerata erant, utroque loco illud deest, quo
Graeci vocabulo ,‚ofov“, Latini „velut‘“‘, Germani „zum Beispiel
significare solent, ita ut, si quis verba premere velit, neutı
definitio recta diei possit. Quoniam autern unus atque ide:
condidit capita p. II 14-15 et p. V 4-5, efficitur omnı
tres illas τῶν μικτῶν definitiones ab eodem homine es:
profectas.
Neque minus insignis est similitudo, quae intercec
inter χοινὰ συστηματιχά et χοινὰ κατὰ σχέσιν
p. V 6—9: p. VO 1—4:
Κοινὰ δὲ ὅσα καϑ' ἑτέραν μὲν Κοινὰ δέ ἐστι χατὰ σχέσ
ἰδέαν γέγραπται τοῦ συστήματος, | ὅσα χαϑ᾽ ἑτέραν μὲν ἰδέαν τ
δύναται δὲ καὶ καϑ' ἑτέραν γε- | κατὰ σχέσιν γέγραπται, δύνα:
γράφϑαι δοχεῖν. οἷον φέρ᾽ εἰ- δὲ καὶ nal ἑτέραν γεγραάφϑ
πεῖν ἐξ ὁμοίων ὄντα (δύναται δοχεῖν. οἷον εἰ μονοστροφιχ
ταῦτα xal> χατὰ σχέσιν γε- | γραφὲν δύναται τοῦτο xal ἐπ
γράφϑαι δοκεῖν. δικῶς γεγράφϑαι δοχεῖν.
Neque Hensius negavit haec capita ab eodem esse co
dita, sed diversum esse affirmavit eorum scriptorem ab ı
qui priorem commentarii partem concepisset. Cum en
eum qui capita p. HI 1—IV5 condidisset, ad strophas sig:
firandas usum esse vocabulo sollemni σύστημα, eum a q
p. V 4-—VII 4 oriunda essent, artis vocabulo περίοδος censer
p. V 6 τοῦ συστήματος expungere voluit. Attamen ut «
tera verba accuratissime inter se respondent, sic non li
ea delere, quae verbis τῶν κατὰ σχέσιν respondeant. Imı
scribendum est aut τῶν συστηματικῶν aut, quod propius
lectione tradita abest, τοῦ συστηματικοῦ sc. γένους, quod alterı
defenditur commentarii II verbis p. XX 10—11 Mixtöv .
ποίημα, ἐν ᾧ ἐστι μέρη τινά, ἅπερ ἔφαμεν εἶναι τοῦ χατὰ σχέ
ὲ
99
εἴδη. Adde quod Hensius grammaticum, in quem insipidi
huius glossematis culpam transtulit, nusquam nobis ostendit.
Porro quonam iudicio praeditus erat grammaticus ille, quem
Hensius statuit? Excogitavit ille, Hensium si sequimur, haud
illepide definitiones carminum κατὰ σχέσιν et ἐξ ὁμοίων: num
idem hic non voces τῶν συστηματικῶν, sed τοῦ συστήματος, quae
verba omni idoneo sensu carere Hensius ipse confitetur
(p. 147), addidisse putandus est? Immo statuamus ipsis
is verbis τοῦ συστήματος universam illam partem, quam
Heliodoro vindicavit Hensius, artissime cum capitibus ante-
'edentibus conecti.
Accedit aliud. In altero commentario semper μικτῶν
el χοινῶν nomini eius ad quam spectant speciei nomen
diungitur atque idem fit in commentario I in μικτοῖς κατὰ
χέσιν et χοινοῖς κατὰ σχέσιν. Contra deest speciei nomen
ariter in prima et altera μικτῶν et κοινῶν classe: quam negle-
entiam quin idem homo commiserit me iudice dubitationi
xemptum est. Attamen Hensius alii vindicavit p. IV 4—5,
up V49.
Postremo percurras singulorum capitulorum initia haec:
l. Τῶν ποιημάτων τὰ μέν ἐστι. .., τὰ δὲ... ., τὰ δὲ...
Κατὰ στίχον μέν, ὅσα...
συστηματιχὰ δὲ ὅσα. ..
μικτὰ δὲ ὅσα...
χοινὰ δὲ ὅσα...
1. Τῶν δὲ συστηματικῶν τὰ μέν ἐστι. . ., τὰ δὲ... τὰ δὲ...
Καὶ κατὰ σχέσιν μέν ἐστι, ὅσα. ..
ἐξ ὁμοίων δὲ ὅσα...
μετρικὰ δὲ ἄταχτα ὅσα. ..
μιχτὰ δὲ ὅσα.
χοινὰ δὲ ὅσα. ..
Π Tüv... κατὰ σχέσιν τὰ μέν ἐστι... ., τὰ δὲ ..., τὰ δὲ...
Τὰ μὲν οὖν μονοστροφικά ἐστιν, ὁπόσα. ..
τὰ δὲ κατὰ περικοπὴν ἀνομοιομερῇ. ... ἔχει...
ἀγτιϑετικὰ δὲ ὅσα...
μικτὰ δὲ κατὰ σχέσιν ἐστίν, ὅσα. ..
χοινὰ δέ ἐστι χατὰ σχέσιν, ὅσα. ..
94
—_.
Verum ne longus sim, iam satis puto apparujisse taı
per totum commentarium et in argumenti dispositione ı
dicendi genere conspici aequalitatem, quanta haudquac
eo oriri potest, quod duorum hominum libelli a tertio
dam ipsis auctorum verbis accuratissime servatis in ὦ
corpus conglutinantur. Hoc saltem quivis concedat ne:
est, si re vera complures auctores in commentario illo
scripti sunt, tertium illum hominem eorum verba non ὁ
consuisse, sed proprio iudicio usum adeo confudisse :
immutasse, ut novum quendam libellum effecerit.
At, inquis, cur tandem Hensius commentarium, ı
capitula tam firmis inter se copulentur vinculis, in d
sorum auctorum fragmenta dissolvendum esse censuit?
solum attulit, quod partes specierum quarundam τῶν σ
ματικῶν in epodicorum et τῶν χατὰ περικοπὴν ἀἄνομοιοι
deseriptionibus vocarentur non συστήματα, sed περίοδοι.
primum quidem epodicorum enarrationi vocabulum ref
festinantius inseruit. Nonne eodem iure p. VI3 δᾶ α
ἑχατέρωϑεν suppleri potest vox otpopal? Immo com.
datur hoc vocabulum eo, quod etiam ad ἡ ἐπῳδός
supplendum est vox περίοδος, sed στροφή; cf. Crusiui
comment. philol. Ribbeckio oblatis (Lips. 1888) p. 20. ]
etiam meae magis coniecturae monostrophicorum explaı
Nam monostrophica cum appellentur, non quae ὑπὸ
φῆς,}) sed quae ὑπὸ μιᾶς στροφῆς καταμετροῦνται, di
opponuntur carminibus epodicis, quae quodammodo ΄
μετροῦνται ὑπὸ πλειόνων στροφῶν εἰς Ev σῶμα παραληφϑε
εἴ, II 5 ὑπὸ τοῦ αὐτοῦ μέτρου et III 12 ὑπὸ πλειόνων μ
εἰς Ev σῶμα παραληφϑέντων. In altero commentario p. X}
carmina epodica plane dicuntur ἄσματα κατὰ περικοτήν.
Restat igitur unus locus neque is admodum offen
est. Etenim non habemus una artis locutiones κατὰ σύς
et χατὰ περίοδον, sed illud solum premit Hense, quod
χοπῶν partes vocantur περίοδοι, cum carmina χατὰ περι)
ἀνομοιομερῇ speciem efficiant carminum χατὰ σχέσιν,
Ὁ) cf. p. ΠΙ 7. 14. 16; IV 6. Fortasse ad vocabulum μιᾶς a
dum etiam nomen μονοστροφικα aliquid valuit.
ἡ σα
Iipsa dicuntur species τῶν συστηματικῶν. At mihi quidem
περίοδοι hic non videntur sollemniter dietae de certa qua-
dam compositione metrica, sed ita περιχοπαῖς oppositae esse,
ut solas earum partes metrorum mutatione effectas signi-
fcen. Similem in modum in commentario II quamquam
τεριχοπῶν partes nuncupantur p. XX 1 sqq. συστήματα, tamen
p. XXVII 14 universa compositio appellatur σύστημα κατὰ
REpLXOTYV ἀνομοιομερές, neque aliter, cum p. VII 8 sqq. κῶλα
diantur ea metrorum μεγέϑη, quae ἀκατάληχτα ὄντα tribus
syzygiis minora sunt, p. XXXI 1 vocabulo κῶλα significantur
in fabulis eae stropharum partes, quae fabulantium alter-
nationibus efficiuntur. Vide etiam, quae de pericopae usu
Heliordoreo et de periodi colique usu a metricis latinis ob-
serrato infra pluribus disputabo.!) Sed utut hoc est, ipso
vocabuli περίοδος in commentario I usu Hensii coniectura
redarguitur. Etenim in eodem commentario haec inest car-
minum ἐξ ὁμοίων descriptio p. IV 11—13: ἐξ ὁμοίων δὲ ὅσα
ex τοῦ αὐτοῦ ποδός ἐστιν ἢ τῆς αὐτῆς συζυγίας ἡ τῆς αὐτῆς
περιόδου ἀρχικῆς.
γ in hac paragrapho vocabulo περίοδος subiectam di-
versam esse ab ea quae p. VI 9 sqq. deprehenditur cuivis ap-
Paret; quae sit notio bene describit scholiasta p. Xlll 17—19
his verbis περίοδος δέ ἐστιν ἡ &x διαφόρων ποδῶν ἐν τῷ στίχῳ ᾿
σύνϑεσις, οἷον δαχτύλου τροχαίου, ἀναπαίστου ἰάμβου καὶ εἴ τι
τοιοῦτον. Ac primum ne quis eundem auctorem in eodem
ἢ cf. praeterea vocabuli περικοπή vim in schol. p. XIV 20—21 et
apud Isaac. Tzetzam in Crameri An. Par. vol. I p. 106, 5 544.
Ὦ Ex tribus scholiastarum explicationibus ea quam exscripsi com-
mendatur et scholii illius in quo inest auctoritate ad ipsius Hephaestionis
εἰσβολήν nos revocantis et re ipsa; cf. etiam Westphal Allgemeine Metrik
ed. III p. 189 et Georgium Amsel De vi atque indole rhythmorum quid
veteres iudicaverint (in Breslauer philolog. Abhandl. vol. I fasc. 3)
P ὅθ sq. et Guil. Christ in Abhandl. d. Muench. Akad. philos.-
Philol. Kl.-vol. XI (a. 1868) p. 143 sqq. Altera definitio p. XIV 13 περί-
οὐδὸς ἐστι ποδικὴ ἐν τρισὶ ποσὶ καταρίϑμησις κτλ. ipsius scholiastae ingenium
sapit. Verbis οὐκ ἐπιφερομένης τινὸς ἀντιστρόφου, ἀλλ᾿ ὥσπερ ἀδιαφόρως
εἰ τύχοι τριμέτρων δύο al ἑνὸς τετραμέτρου καὶ μονομέτρου καὶ ἑξῆς
ὁμοίως, ἀδιαφόρας οὔσης τῆς αὐτῶν ποσότητος" περίοδος γὰρ ἡ ἐκ διαφό-
A χώλων περικοπή bene περίοδος describitur, verum non ea, de qua in
3%
96
commentario eodem vocabulo περίοδος diversum in modum
usum esse neget, ascitum volo Heliodorum, in cuius. colo-
metria Aristophanea in schol. Pac. 775 haec leguntur:
μεταβολὴ εἰς μονοστροφικὴν δυάδα, ἐννεαχαιδεκακώλους (COIT.
Thiemann) ἔχουσαν τὰς περιόδους, ὧν τὸ α΄ δαχτυλιχὸν ᾿
πενθημιμερές, τὸ β΄ περίοδος προσοδιακή χτλ.: cf. eundem
in schol. Nub. 457. Sed in commentario duplicis notionis
etiam insigne superest indicium vocabulum ἀρχικῆς. Nam licet
de vi illi subiecta ambigas,') hoc certum atque exploratum
est spectare illud non ad omnia tria nomina, sed ad unum
vocabulum περίοδος. Atque collatis commentarii II verbis
p. XII 6—XIV 1 ἐξ ὁμοίων δέ ἐστιν, ἅπερ ὑπὸ ποδὸς ἢ συζυγίας
ἢ περιόδου χαταμετρεῖται et p. XXIV 3—4 ἀπεριόριστα μὲν
ὁπόσα ὑπὸ τοῦ αὐτοῦ ποδὸς ἢ τῆς αὐτῆς συζυγίας καταμετρού-
μενα ἢ περιόδου non dubito, quin commentarii I scripto®#
vocabulum ἀρχικῆς addiderit, ut hanc periodum distinguere !
ab ea, quam postea p. VI 9 sqq. allaturus erat.
Ergo statuendum est eam certe commentarii I formamss
quae in codicibus legitur, unius hominis ingenio deberi_
quaeritur num homo ille fuerit Hephaestio. Neque eninss
cum Hephaestione auctore pugnat, quod supra commen _
tarium ex ampliore enarratione excerptum esse ex scholii:
alteri περὶ ποιήματος commentario adnexis conclusimus. He-
phaestio ut asynartetorum explicationem ex maiore enchi 1
ridio, quod tribus constabat libris, festinanti calamo ex
scripsit, simili via in poematum generibus describendis ins
gredi potuit. Singulas igitur quibus haec quaestio dissol“-
queat rationes ex ordine percenseamus.
carminibus ἐξ ὁμοίων p. IV 12, sed ea de qua in carminibus κατὰ xepe
χοπὴν ἀνομοιομερέσιν p. VI 9 544. agitur, nisi quod scholiasta, quoniars
carmina ἐξ ὁμοίων interpretabatur, colorum solam quantitatem diversars
diserte commemoravit. Caesar cum in emend. Heph. II p. XVII pr
ἡ ἐκ διαφόρων κώλων scribendum esse censeret ἡ ἐκ διαφόρων ποδῶ-9
rationem, quae inter duo illa enuntiata intercedit, praepositione γάρ lucus
lenter illustratam perperam delevit.
I) Aliunde mihi περίοδος ἀρχικὴ non innotuit; cf. Guil. Christ Metr=#
ed. II p. 87.
Quod στίχος οἱ κῶλον in enchiridio quoque insunt (p. 47,
8 sqq. W. alias), nihil refert, cum his vocabulis apud omnes
fere disciplinae metricae scriptores usitatissimis certa definitio
nusguam addatur. Locutio χατὰ στίχον in enchiridio ne
semel quidem legitur, sed similis notio illie subest vocabulo
συνεχής: cf. p. 28, 4; 30, 1 W. alias. Ex carminum
generibus in commentario explicatis in enchiridio una signi-
firatur compositio ἐξ ὁμοίων. Nam si quidem Hephaestioni
ex usu erat in singulis metris explanandis singula μεγέϑη
ordine ita perlustrare, ut aut a minimo ad maximum as-
cenderet aut ab amplissimo ad minora deinceps progre-
deretur, ad illud quod dixi compositionis genus referendum
est, quod in ionicis a minore describendis, ante quam ad
μεγέϑη procederet (p. 38, 20 W. τῶν δὲ ἐν τῷ μέτρῳ μεγεϑῶν
xt), haec praemonuit (p. 38, 12) Καὶ ὅλα μὲν οὖν ᾷσματα γέ-
γραπται ἰωνιχά χτλ., neque secus in metro paeonico μεγέ-
ϑεσιν absolutis haec adiunxit (p. 43. 6 W.) Δεδηλώσϑω δὲ
ὅτι χαὶ ὅλα ἄσματα χρητικὰ συντίϑεται χτλ.
De commentarii igitur auctore ex Hephaestionis in en-
Chiridio praeceptis nihil discimus; neque plus lucri facimus
ex diceendi genere quod in enchiridio inest cum commen-
tarii sermone comparato. Ex eis, quae apud utrumque con-
Cinunt, haec sola cuipiam notatu digna videantur: p. III 7
τὸ Καλλιμάχειον ποιημάτιον et IV 18 τὸ Σιμωνίδειον ἐπίγραμμα:
cl ἐγχ. p- 17, 17 W. τὰ ᾿Αναχρεόντεια ἄσματα et 29, 2 τὸ
τετράμετρον τοῦτο τὸ ᾿Αριστοφανειον; p. [Π7 76... ποιημάτιον:
εἰ. ἐγχ. 27, 18 ὅλον ποιημάτιον; p. IV 16 ὁ Μαργίτης ὁ εἰς
“Ὅμηρον ἀναφερόμενος: cf. ἐγχ. 53, 99 ἐν τοῖς ἀναφερομένοις εἰς
᾿ἀρχθοχον ἸἸοβάχχοις; p. IV 17 ἰαμβικά: cf. ἐγχ. p. 20, 18
ἀχέφαλον ἰαμβικόν, sed etiam ἰαμβεῖον p. 21,9. In definiendi
usu conferas: p. IV 6 alias Τὰ... ἐστίν, ὅσα .. .: cf.
ey. p. 14, 17. 20. 15, 9. 145!) p. VI 3 sqq. Τὰ... ἐστίν,
av...: οἵ, ἐγχ. p. 7, 13. 9, 14. 10, 9; denique p. V 10
τοσαῦτα μὲν δὴ ταῦτα᾽ πάλιν δέ χτλ.: cf. ἐγχ. p. 21, 19.
ἢ Perperam priorem capitis περὶ ἀποϑέσεως μέτρων partem (p. 14, 16
- 15, 34) Hephaestioni abiudicavit Denig 1. c. p. 28.
38
24, 7. 27, 17. 43, 13 544. 57, 7 544., sed etiam alii scrp-
tores metrici, velut Tricha, saepissime huiusmodi formulis
usi sunt.
Ex his ‚locutionibus satis vilibus atque tritis quantum
absit, ut de certo auctore quidquam colligi possit, neminem
fugit. Omnino quae in commentario conspiciuntur cum
orationis siccitas et tenuitas tum dilucida argumentorum
dispositio et exponendi simplicitas, etiamsi bonam doctri-
nam sapiunt, uni Hephaestioni favere temere iudicarit
Westphal (Metrik 1? p. 187). Idem est apud Longinum,
idem non raro apud Hephaestionis scholiastas, apud Choe-
roboscum, apud Aristidem Quintilianum alios. Aliquanto
gravius est, quod in enchiridio legitur εἶδος p. 40, 15-
48, 16. 55, 20, in commentario ἰδέα p. Υ 6, VI 2. 20, VIIE
Nam etiamsi non solum apud Aristotelem, Dionysium Halı -
carnasensem alios promiscue haec verba in usu sunt, sec
etiam apud Hermogenem, Hephaestionis fere aequalem, quam
quam libellus ipse περὶ ἰδεῶν inscriptus erat, ipsae ἰδέαξ
alias audiunt εἴδη (p. 266, 17. 21 in rhet. gr. ed. Speng=
vol. II)!), scriptoribus tamen grammaticis et metricis sollemni=
γενῶν atque εἰδῶν") distinetio admodum in deliciis erat. ΕΠ
habes μέτρα μονοειδῇ et ὁμοιοειδῆ,8) habes εἴδη τῶν ἐπιπλος
χῶν, cum ipsae ἐπιπλοχαί efficiant τοῦ μέτρου τὸ ἀνώτατο -
γένος"), εἴδη τοῦ ἡρωικοῦ, εἴδη τοῦ παιωνικοῦ, εἴδη τῶν χαταβ
λήξεων), habes denique ποιήματα μιχτὰ γενιχκά et χοινὰ γενιχας
Similiter usurpantur τρόποι, διαφοραί, παϑή, sed ἰδέας nequs
1) cf. Herm. Baumgart: Aelius Aristides... (Leipz. 1874) p. 151 adn. 4-4
et p. 158. Rhet. gr. (W.) VII p. 870, 6. 893 adn.; aliter scholiasta
rhet. gr. VII 862, 2 ἰδέα δὲ εἴδους διαφέρει ὥσπερ γένος εἴδους καὶ 6
μέρους.
3) cf. schol. Dion. Thr. (Bekk. An. gr. II) p. 661, 31 ἔστι δὲ γένω
. τὸ κατὰ πλειόνων ἀνομοίων τοῖς εἴδεσιν. . . κατηγορούμενον.
8) Apud Dionysium Halicarnasensem rhetorem simul deprehendunt#
μέτρα ὁμοιοειδῆ (de comp. verb. cap. XXVI p. 418 ed. G. H. Schaef”
Lips. 1808) et ἰδέαι μέτρων (ibid. cap. IV p. 52).
4) cf. 6. g. schol. Heph. β p. 5, 7.
5) Arist. Quint. p. 34, 5. 35, 29 (ed. Jahn); sed etiam p. 35,4 ἔτι. ᾿
Kal τῶν χαταλήξεων τὰς διαφορὰς ἐπιδέχεται,
39
in Hephaestione neque in reliquis qui aetatem tulerunt com-
Mentariis metrieis usquam deprehendi.
Singula commentarii capitula accurate perlustranti oc-
Currunt haud pauca aut parum recte aut saltem parum
sollerter dicta, quae ex parte viri docti corrigere perperam
conati sunt, cum non librarium emendarent, sed scriptorem.
ΡΟ V 4-5 et ΥἹ 20—21 neglegenter particulam οἷον omissam
esse, supra docui. In χοινῶν descriptione p. III 16—17 Korva
δὲ ὅσα ὑπὸ συστήματος μὲν καταμετρεῖται, αὐτὸ δὲ τὸ σύστημά
ἔστι πληρούμενον, οἷά ἔστι χτλ. post σύστημα Westphalius
inseruit ἐκ τῶν αὐτῶν μέτρων, alii alia proposuerunt. Αἱ nullo
opus est supplemento. Immo scriptor paulo neglegentius ipsi
definitioni statim exemplum admiscuit. Idem factum est et
im altero commentario p. XV 3 sq. et non raro in scholiis
Hiephaestioneis velut p. 201, 22 sq. W. In eadem paragrapho
leguntur haec: αὐτὴ δὲ ἡ διστιχία ὁμοία ἐστί: subtilius scri-
benti dieendum erat αὐτὴ δὲ ἡ διστιχία ἐξ ὁμοίων στίχων συν-
ἔστηχε — cf. quae respondent in commentario Ip. X 4
τῷ ὅμοιον ἑκάτερον εἶναι τῶν ἐν τῇ δυάδι στίχων —, cum non
id agatur, num διστιχίαι inter se pares sint, sed num στίχοι
quibus constant eiusdem sint metri. Eodem referenda
Suntp. VI 21 verba ἢ κατὰ περικοπήν, quibus Westphalius in-
Considerate addidit ἀνομοιομερῶν. Cum in commentario 1
Carminum χατὰ περιχοπήν unum genus τὰ χατὰ περιχοπὴν
ἀνομοιομερῆ commemorentur, licuit sane scriptori vocabulum
illud omittere, at concedendum est eum etiam in hac re
Non ea usum esse diligentia, qua enchiridium insigne est.
τς Sed sunt etiam graviora. Quod neque in primo neque
ἴῃ altero μιχτῶν genere describendo διάφορα εἴδη in his
Misceri adnotatur, fortasse non admodum vituperaveris, cum
ipsa exempla proposita offensione careant, verum aegre feri-
mus, quod neque primae neque alteri μικτῶν et χοινῶν
Classi certum speciei nomen additur. Debuit profecto qui
accurate scribere consueverat, omnibus octo locis p. ΠῚ 4.
14. 16, IV 5, V 4. 6 certum speciei nomen adiungere non
secus atque in commentario II re vera usu venit. In altera
elasse cum speciei nomen facile ex antecedenti συστηματι-
χῶν nomine possit suppleri, haud scio an defectum excu-
40
saveris, sed p. III 4. 14. 16 δὰ μιχτά vel χοινά adiectivum
esse supplendum ex commentarii I verbis nemo_ dispicil,
nedum cuiquam vocabulum yevıxz in mentem venire possit.
Tamen haec quoque certo speciei nomine indigent, ut ἃ
reliquis μικτῶν et κοινῶν generibus distinguantur, neque, qui
alterius commentarii μικτὰ γενικά et κοινὰ γενικά Tespexerit,
dubitabit, quin in fonte, quem consuluit commentarii |
scriptor, ea fuerint nuncupata μικτὰ γενικά et χοινὰ γενιχά
At nonne hoc vitium gravius videtur quam quod enchiridi
scriptori imputemus?!) Quid quod carmina χατὰ σχέσι
p. IV 6 dicuntur ὅσα μετρεῖται ὑπὸ συστήματος quae definiti
ad omnia carmina systematica quadrat. Secludi reliqu
systematica enuntiato insequenti χαλεῖται δὲ οὕτως χτλ., quo
ipsum quodammodo _ definitionis partem efficit, conced«
verumtamen nonne universa haec explicandi ratio Hk
phaestionis acumine caret? In commentario II eadem dk
scribuntur his verbis p. XI 1 Kara σχέσιν. .. ἐστίν,
δουλεύων ἀνταποδόσει καὶ ἀναχυχλήσει ὁ ποιητής γράφει, atqı
eandem vel eius consimilem enarrationem etiam comme!
tariı I scriptori notam fuisse inde conieceris, quod in μα
τρικοῖς ἀτάχτοις (p. IV 15) compositio χατὰ σχέσιν diser
renuitur verbis ἀναχύχλησιν οὐκ ἔχει. Verba οὔτε ὑπὸ orly
οὔτε ὑπὸ συστήματος καταμετρούμενα (p. IV 12—13), οἱ οὐ
χατὰ στίχον οὐδὲ συστηματικά (p. IV 15—16) quibus scriptoı
ratiocinationibus debeantur supra exposui, at gravissir
offendunt in carminum descriptione, quae ipsa speciem τ
συστηματικῶν efficiunt.
Postremo conferas commentarium 1 cum eis q
respondent commentarii II capitibus, quo in commentaı
tantum non semper nos ipsa Hephaestionis verba tenc
omnes consentiunt. Vocari in commentario I p. VI 9 sc
περιόδους, quae in altero p. XIX 6 sqq. sunt συστήματα, 3
pellari in commentario I ἰδέας, quae in altero audiunt εἴ
ἢ Non posse huiusmodi peccata inde explicari, quod in comm
tario I tironum in usum conscripto Hephaestio brevitatis fuerit studio:
vix est quod moneam.
recte am Hensius monuit. Adde quae de χοινοῖς et μικχτοῖς,
de carminum χατὰ σχέσιν et μετρικῶν ἀτάχτων descriptionibus
disputavi, iam concedes non ipsa Hephaestionis verba in
tommentario I conspici. Attamen eundem utrique commen-
tario subesse fontem et μετρικῶν ἀτάχτων explanationibus
erincitur et similitudine, qua μονοστροφιχῶν descriptiones
insignes sunt. Sunt enim
in com. I p. V 15—16 haec: | in com. ΠΡ. XVII 1—3 haec:
Ta μὲν οὖν μονοστροφιχά Μονοστροφιχὰ μὲν οὖν εἶσιν,
εἶσιν,}) ὁπόσα ὑπὸ μιᾶς στρο- | ὁπόσα ὑπὸ μιᾶς στροφῆς κατα-
τῆς καταμετρεῖται. μετρεῖται, καϑάπερ τὰ Ἀλκαίου
χαὶ τὰ Σαπφοῦς χαὶ ἔτι τὰ
᾿Αναχρέοντος.
Quae cum ita sint, ut summam faciamus, de commen-
tario I sic est iudicandum. Condidit illum homo quidam,
Qui ipse non mediocriter artem metricam callebat. Pro dis-
Putationis fundamento sumpsit eundem Hephaestionis librum
atque commentarii [11 scriptor, qui libellus CGhoerobosco
integer praesto fuisse videtur: quo fonte ea ratione usus
est, ut nonnulla paulo neglegentius in artius contraheret,
ala neque ea pauca ad ipsius arbitrium haud illepide et
ımutaret et adderet. Deprompsisse eum posteriorem com-
ımentarii partem inde a p. V 4 totam ad verbum usque ex
Hleliodori enchiridio Hensius suspicatus est:?) quam con-
ἢ Fortasse εἶσιν pro ἐστιν iam in communi fonte vitio scriptum
Ἐπὶ; apud Hephaestionem et p. 8, 1 et p. 52, 4 pro εἶσιν scribere maluerim
&om
*, In priore commentarii parte cum Heliodoro auctore pugnant cum
Foces σύστημα et συστηματικός tum διστιχία p. IV 1—2, cum Heliodorus
dieat aut δύο στίχους (cf. Heliodori colometriae Aristophaneae quantum
Süperest ed. C. Thiemann (Halis 1869) schol. Ach. 626. Eq. 303, 382, 390.
Nub. 1345) aut τὸ δίστιχον (schol. Ach. 303. Equ. 756 [lege τὸ ἔϑιμον
om]. Nub. 476, 1353. Pac. 336). Praeterea Heliodorus pro locutione
Ἀχτὰ στίχον utitur adiectivo στιχικός (l. c. schol. Pac. 1127), contra in
commentario neque p. III 4 neque p. III 14 neque p. IV 15 adiectivum
usurpalum est.
49
iecturam et ea, quae per totum commentarium I conspieitur,
aequalitate et singulari similitudine, quae inter utriusqe
commentarii τῶν μονοστροφιχῶν enarrationes intercedit, redargi ᾿
demonstravimus. Certum Heliodori vestigium in tota ila
particula ne unum quidem deprehenditur. Vocabulum Bir "
in Heliodori fragmentis ne semel quidem deprehendi din;
vocabulum περίοδος in Heliodori colometria sat est frequens,
at tantum abest, ut solius Heliodori fuerit proprium, ut
contra iam inde ab antiquissimis temporibus vocabula certe
περίοδος et κῶλον) una in scholis musicis Doriensium homi-
num ceircumlata sint. Inde fluxerunt et in artem rhetori-
cam?) et in disciplinam metricam. Neque ea tum inerat ın
hoc vocabulo vis, quae in carminum ἐξ ὁμοίων enarration®
occeurrit, sed non secus atque eo de quo disserimus loc ©
significavit μέτρων συναγωγήν vel stropharum quoddam genus :
quod cum ex aliis rebus tum ex colo opposito cognosecitu =
Ut alia omittam, haec περιόδου notio deprehenditur apu =
Dionysium Halicarnasensem in libri, qui est de compositioree-
verborum, cap. 19. 25. 26 (p. 261 sq.; 384; 418 ed. Schaefer”
et in eius, quem scripsit de vi dicendi Demosthenis, cap. Se
(vol. VI p. 1110, 1 sqq. ed. Reiske). De metricis latin —
(cf. GL VI p. 59, 7. 295, 9) infra agam,?) verum ne ille qu_--
dem scriptor nobis deest, qui, cum nunc quidem praetems
Hephaestionis enchiridium solus universam doctrinam τη
camı graeco sermone continuo illustratam praebeat, in voc=-
bulis potissimum sollemnibus summi semper momenti e=S
Aristides Quintilianus. Neque enim Aristides, cum p. 37,
(ed. Jahn) τὸ ἐχ μέτρων ἐυπρεπὲς σύστημα nominari ron
diceret, eam artis notionem, quae in commentario de ger
agitur inest, vocabulo σύστημα subiectam esse voluit, ss -
illud solum denotavit ποιήματα constare (συνεστηχέναι)
metris, non secus atque antea docuerat metra constare
Πα’ ὦ. ἢ
ἢ κόμμα paulo festinantius apud Suidam ν. Θρασύμαχος inser—
voluit Fritzschius in Luciani opp. edit. (Rostoch. 1882) vol. II2 p. XI
cf. eundem de numeris orationis solutae (Rostoch. 1875) p. 7 544.
®) v. Suid. 1. c.
δ) cf. etiam Festum 5. v. perihodos.
pedibus (p. 39, 5),1) pedes ex syllabis (p. 31, 8)?), γγ
ex temporibus (p. 21, 4). Sed idem vocabulo περίοδος
pariter atque Heliodorus usus est cum p. 59, 17 et 60, 15
‚tum p. 55, 8 τὰ &x τούτων κόμματα καὶ χῶλα καὶ περίοδοι καὶ
μέτρα. Ex posterioribus excitavit Maximum Planudem in
rhet. gr. (Walz) vol. V p. 510, 4 sqq. et loan. Tzetzam
in Crameri An. Ox. II p. 343, 21 iam Guil. Christ in
Abhdlg. ἃ. Muench. Acad. vol. XI (a. 1868) p. 138; eodem
pertinet Is. Tzetzes in Crameri An. Par. I p. 106, 3 (cf.
Tricha p. 59 ed. Furia. Lips. 1814). Ergo inde ab arte
musica Graecorum efflorescente usque ad duodecimum saltem
p- Chr. n. saeculum omnibus fere musicis metricisque ea
Quae in commentario in carıminum κατὰ περικοπὴν &vopoto-
kerwv descriptione legitur vocabuli περίοδος notio in usu erat.
Hieliodoreum fuisse hoc dicendi genus recte dixit Hense, sed
pariter atque in locutione ὁ ἴαμβος pro senario iambico usur-
Pata nescio quo pacto neglexit eandem consuetudinem etiam
rmultis aliis fuisse. Minime igitur hoc solo periodi usu effi-
Citur commentarii scriptorem Heliodori libros compilasse:
Ihoc unum concesserim eum, ut in hoc potissimum genere
Periodi vocabulum seligeret, adductum esse cum eo, quod
vocabulum σύστημα etiam toti carmini χατὰ περικοπὴν &vo-
tectonepei appellando. inserviebat (v. p. XXVII 14), tum eo,
quod Heliodori colometria Aristophanea — nam ad para-
basin hoc genus spectare in propatulo est — vocabula rept-
Χοπή et περίοδος quodammodo coaluerant.
Westphalius et in commentarii I exitu et in alterius
initio lacunarum signa posuit, in commentariorum inter-
Pretatione (Metrik I? p. 186) commentarium 1 in fine, alterum
in initio mutilatos esse professus est. Aeque Hensius |. c.
P- 155 inter priorem alterumque commentarios casu non-
nulla folia in archetypo interiisse censuit. Attamen in com-
nn
ἢ cf. e. g. Choerobosc. p. 34, 16.
?\ cf. Guil. Hoerschelmann Ein griech. Lelirbuch der Metrik (Dor-
pat. 1888) p. 25 sqq. 46 sqq. 65 544.
ἢ cf. Aristoxen. in Westphal. griech. Rhythmik ed. III (Lips. 1885)
Ρ. 119 χαὶ ἔστι ῥυϑμός ... σύστημά τι συγκείμενον ἐκ τῶν ποδικῶν χρόνων.
4A
mentarii 1 exitu remansit non solum enuntiatum integrun
sed illud ipsum enunliatum capitis alicuius est conclusi
caput ipsum amplae enarrationis — nempe carminum χαῖ
σχέσιν descriptionis — est extremum. Ergo de casu cog
tare fere absurdum est, et ne alterius quidem commentaı
prineipium casu esse detruncatum infra demonstrabimu
Contra qui commentarium I conscripsit, cum ex amplio
illa enarratione ab Hephaestione appendicis loco enchirid
subiuncta, de qua dixi p. 20 sqq., ea, quae gravissima
tironibus maxime accommodata esse videbantur, excerper
et quasi ultimum caput enchiridio adiungeret, optime fine
fecit, postquam carminum χατὰ σχέσιν species omnes ἃ
solvit. Cetera ut aut nimis impedita aut parum usitata, ı
nimium discipulis onus imponeret, omisit. Quin etiam ip
huius rei testis est. Nam verba p. V 11 πάλιν δὲ ἕκαστα τ
προειρημένων ὑποδιαιρετέον, quae parum recte Hensius,
coniecturae ab ipso excogitatae adaptaret, in πάλιν δὲ Exaoı
(τῶν τριῶν πρώτων» τῶν προειρημένων ὑποδιαιρετέον defle
non scripsisset, si ultra carmina χατὰ σχέσιν procedere
animo habuisset. Neque enim μετριχὺ ἄταχτα neque μι)
συστηματιχά neque χοινὰ συστηματικά in commentario II
species digeruntur neque omnino digeri possunt. Sed c
postea reliquis generibus neglectis illud unum verbis a
plexurus esset, quod praecipuum erat, indiligentius in u
versum illorum generum singula rursus in species distri.
posse dixit.
Universa commentarii I indoles doctrinam bonam ae
temque haud nimis recentem sapit. Eam quae in nost
codicibus legitur enchiridii recensionem diversam esse ab
qua utebatur Choeroboscus, quae iam ipsa mendis laboral
quibus nostri codices carent, demonstravit Voltzius.!) Itac
quoniam Longinum, Aristidem Quintilianum, Atilium For
natianum, Marium Victorinum doctrinam περὶ ποιήματος j
necessaria artis metricae parte habuisse supra ostendi, cı
ἢ De Helia Monacho, Isaaco Monacho, Ps.-Dracone (Argen
1886) p. 16. Accuratius de enchiridii Hephaestionei apud Choerobosc
memoria alio loco agam.
45
neque Choeroboscus ἕτερον illud πόνημα περὶ ποιήματος inter-
pretatus sit neque in reliquis Byzantinorum tractatibus
doctrinae περὶ ποιήματος vestigia extent, veri est simillimum
commentarii I scriptorem, qui inscriptione ᾿Ηφαιστίωνος μετρι-
χῆς εἰσαγωγῆς περὶ ποιήματος hanc de carıminum generibus
enarrationem tam arte enchiridio adnexuit, Choerobosco
füisse antiquiorem. Certum nomen proferre non iam licet.
De Oro enim nihil fere traditum habemus neque ex certis
is formulis, quibus breve Longini prolegomenon frag-
mentum (schol. Heph. β p. 1, 1—5, 5) insigne est velut αὖ
πάλιν, ὡς ὅταν εἴπω, ἔτι τοίνυν, ὅτι δὲ τοῦτο οὕτως ἔχει, in
commentario ulla inest. Contra vocabulum ἰδέα, quo commen-
tari scriptor utitur, et a Longino et a reliquis, quod sciam,
arlis metricae scriptoribus alienum est.!)
ὃ 4.
De commentarii II auctore.
Contineri commentario II libellum Hephaestioneum,: sed
Passim a grammatico quodam foede interpolatum atque de-
pravatum Westphalius et Caesar certis argumentis evicerunt.
Recte tribuit interpolatori enuntiatum p. VIII 2—3 ξξαμέτρου
... Χοινωνία Caesar, quod et Isaaco Tzetzae et scholiastis
Praesto erat; p. IX 3 et 7 pro χοινὰ συστηματιχαά iam Godofr.
Hermannus in el. doctr. metr. p. 26 scripsit χοινὰ γενικά, tamen
Yaya συστηματιχά legerunt et Tzetzes et scholiastae. Apud
Hephaestionem utroque loco scriptum fuisse suspicor solum
Vocabulum κοινά, cum generis nomen ex proxime antecedenti
leeutione μικτὰ γενικά facile suppleretur.?) Interpolator fal-
ἢ Recensionum cognationem hoc fere stemmate repraesentaveris:
Choerobosci codices: ἐγχειρ. äyxsıp. et comm. I
et βιβλίον Heph. integrum (cum scholiis?)
cum scholiüs
— nn
Codicum nostrorum archetypus.. Qui eum con-
keeit, ex Choerobosei libris in fine addidit βιβλίον fere integrum, nisi quod
Monnulla ipsius iudicio usus immutavit.
.) Indidem etiam eommentarii I μικτά et κοινά p. III 14 et 16
facilius explicaveris.
46
sum nomen συστηματιχά addidit simili ratione ductus atg
p. XXVIL2 sq. ad τὰ μέν adiunxit vocabulum ἐφύμνια, ad τὰ
vocabulum ἐπιφϑεγματικαά. Idem quomodo τῶν μετρικῶν ἀτάχτ
descriptionem corruperit illustravi p. 94 sq. Emendareri
ipsius grammatici verba parum subtiliter scribentis We
phalius, cum p. XII 6 τοῦ αὐτοῦ et τῆς αὐτῆς inserer
quae neque Tzetzae neque scholiastis nota sunt, Hensi
cum p. XXVII 5 ante χομμάτιον suppleret χαὶ πρῶτον μὲν
p. XX11 vocabulum συστήμασιν pro εἴδεσιν ab excerptore scr
tum esse recte mihi videtur Hensius coniecisse; neque dubi'
est, quin ab eodem nonnullae huiusmodi locutiones ve
p. XI 11 περὶ ὧν ἐροῦμεν, p. VIITA ὡς προιόντες δείξομεν :
ditae sint. ldem videtur conformasse enuntiatum p. X ὃ 5
Δεδειγμένου δὲ ἡμῖν τί τέ ἐστι στίχος χαὶ τί κόμμα καὶ τί χῶ
χαὶ τί σύστημα, in quo χῶλον ante χόμμα collocare debui
Sed etiam in genere dicendi nonnulla mutavit, etsi in |
re quantum ingenio suo indulserit non iam ad amus:
dici potest. Velut in enchiridio quamvis permulta p
ferantur exempla iis neque verba χαϑάπερ (p. XVII 2; XX
aut λόγου χάριν (p. XX 11; XXIV 10) praemittuntur ne
xal τὰ Eins (p. XIV 12; XXI 6) subiunguntur. In comm
tario p. XIV 1 legitur ὡς ἐν τῷ rap Ἀλκαίῳ donat, p. XX
οἷόν ἐστι τὸ παρὰ Σαπφοῖ; Hephaestio maluit dicere x
Πραξίλλῃ ἐν διϑυράμβοις (p. 11, 16 W.) aut οἷόν ἐστι καὶ
Καλλιμάχου (p. 21, 1 W.) vel simile quid. Indidem ex
caverim, quod in commentario et verbum χαλεῖν (cf. e
p. VII 10) et προσαγορεύειν (p. IX 2; XXVIN 9) in usu sı
cum in enchiridio solum verbum χαλεῖν circiter quinquag
legatur. Illud quoque ex grammatici illius neglegentia
pediverim, quod p. XIII 4 scriptum est ὁ Mapylms "Oprj
cum in commentario I p. IV 16 insit ὁ Μαργίτης ὁ εἰς Ὅ
ρὸν dvapepönevog.?2) Idem titulum ᾿Ηφαιστίωνος περὶ rompa
libello praefixit, etsi Hephaestio sine dubio περὶ ποιήμο
1) Idem neglegenter p. XVIII 3 περιφδικά ante παλινῳδικα οἱ
cavit.
2) Ex metricis latinis, quorum principem auctoren Heliodo
sumere consuevimus, nemo cum priore commentario facit; cf. GL
p. 68, 14 sqq. 79, 12; 133, 31; 286, 3; 633, 28; 634,5.
47
seripserat. Denique amputavit consulto libri Hephaestionei
initium, in quo et ea, quae scholiasta p. XII 14 sqq. refert
et Hephaestionis de enchiridio testimonium, quod comme-
morat Choeroboscus p. 35, 11 sqq., lecta esse probabile est.
Exitum num praeciderit ambigitur. Etenim cum verba xal el
τ ἄλλο τοιοῦτον (p. XXIX 2) tun καὶ ἑτέροις τισί, περὶ ὦν
λέξομεν (pP. XXX 8) significare videntur Hephaestionem etiam
plures notas 'enarrare in animo habuisse.!) At primum
quidem accedit ad. notas in Iyricis carminibus usurpatas
in fabulis diple ἔσω νενευχυῖα, accedunt praeterea quasi
novae notae copulationes vel ex paragrapho et dipla
velex geminis diplis oriundae?), tum tota notarum metri-
carum doctrina hoc capite exhausta esse videtur et quae
notae metricae praeter quinque illas quae enarratae sunt in
censum venire possint ne suspicari quidem licet. Itaque
plura fuisse in Hephaestionis libro nego, praesertim cum
dubium sit an in eis quae exscripsi verbis excerptor ali-
quid mutaverit.
Μιχτῶν συστηματικῶν desceriptionem p. XV 1—5 utpote
plane perversam recte Westphalius (Metrik II? p. 267) tri-
buit interpolatori, qui etiam in μιχτοῖς κατὰ σχέσιν (p. XX
10-12 sq.) exempla attulit non admodum idonea et ne illic
quidem διάφορα misceri εἴδη professus est. Fingere voluit
fortasse μιχτὰ συστηματικά ad similitudinem μιχτῶν κατὰ
στίχον. Luculentum interpolatoris vestigium remansit etiam
in inflata et verbosa praefatione ὑπολείπεται δὲ ἡμῖν περί τε
τῶν μικτῶν συστηματικῶν εἰπεῖν. . . . λέγομεν τοίνυν, ὅτι κτλ.,
quales posteriorum potissimum temporum scriptoribus velut
Trichae in deliciis fuerunt.
Pluribus disputandum est de carminum epodicorumn et
ἐξ ὁμοίων explanationibus, in quarum priore Westphalius
(Metrik 15. p. 188 et II® p. 258 sq.) certissimum interpola-
toris indicium deprehendere sibi visus est; posteriorem
omnes adhuc ipsi Hephaestioni vindicaverunt.
--.
----
ἡ ef. Osann Anecd. Roman. (Gissae 1851) p. 64 54.
’) cf. Is. Tzetzam I. c. p. 72, 23 sqg.
48
Idem est nomen τοῦ γένους τοῦ ἐπῳδικοῦ et τοῦ εἴδους,
quod ad εἶδος optime quadrat; inde ad γένος transiit, etiamsi
eis, quorum species sunt μεσῳδικά, προφδιχά, παλινῳδικά,
περιῳδικά, quam non sit accommodatum nomen ἐπῳδιχά
patet. Una cum nomine translata est definitio, ita tamen,
ut differentia levicula non desit, cum in speciei descriptione
vocabulum συστήμασιν aeque omittatur atque in proodicorum
atque mesodicorum enarrationibus. Minime tamen generi
haec explicatio convenit. Nam licet verbo ἐπιφέρεσθαι vim
non subesse addendi, sed in fine subiungendi neglexeris,')
in palinodieis periodieisque carminibus minime συστήμασιν
ὁμοίοις additur ἀνόμοιόν τι, sed semper adiungüntur duo syste-
mata a ceteris diversa. (Quae quod in generis definitione
ne verbo quidem significantur aegre ferimus.
Sed maioribus difficultatibus obstricta est speciei de-
seriptio, qualis in codicibus legitur. Τριὰς ἐπῳδική efficitur
una pericopa ex tribus systematis constante. Ergo tetras
est quattuor systematum coniunctio huiusmodi A AAB,
pentas quinue AA A AB. Sed in Pindari carminibus
quae servata sunt iisque 44 ne semel quidem supra triadem
exceditur. Tales ineptias cum ab Hephaestione profectas
esse negaret, Westphalius totum paragraphi exitum inde ἃ
verbis γίνεται γάρ χτλ. ab interpolatore subiunctum esse cen-
suit (Metrik II? p. 258). At optimo iure Caesar etiam alium
grammaticum de Pindari aut Simonidis carminibus tam ab-
horrentia a veritate contendisse negavit.e. Remedium tamen
ab eo oblatum, quo iam longe antea usus erat God. Hermannus
(el. d. m. p. 716), nimis lene est. Nam etiamsi ple
niore distinctione post ἐπὶ πλεῖον usurpata verba ὡς τά YE
πλεῖστα Πινδάρου καὶ Σιμωνίδου πεποίηται ad universam epodi-
corum speciem referri posse ponamus, verba tamen γίνεται
γὰρ ὥςπερ τριὰς ἐπῳδική, οὕτω καὶ τετρὰς καὶ πεντὰς καὶ ἐπὶ
πλεῖον, cum huiusmodi compositio re vera nusquam usü
veniat, cur addita sint non intellegitur. Idem ut alia omit-
1) Inscholio p. XVII 10 scriptum est προστίϑεμεν δὲ χαὶ τὸ ἀνόμοιον,
Hephaestio igitur scripsisse videtur ἀνόμοιόν τι προστίϑεται; vocem ἐπιφέ-
ρεται utrum excerptori an librario tribuam incertus haereo.
m adversatur Crusii coniecturae, qui in Comment. philol.
bbeckio oblatis (Lips. 1888) p. 15 adn. 2 proposuit γίνεται
p ὥσπερ τριὰς ἐπῳδικὴ ὡς τά γε πλεῖστα Πινδάρου καὶ Σι-
νίδου πεποίηται οὕτως καὶ τετρὰς καὶ πεντὰς χαὶ ἐπὶ πλεῖον.
ntra Barhamium, cum verba δηλονότι --- πεποίηται ad
nus epodicum referret, acu rem tetigisse confirmatur etiam
aci Tzetzae et scholiastae testimoniis. Tzetzes enim
nus sic describit p. 66, 1 544.
Δεῦρ᾽ ἴϑι τὰ ἐπῳδικὰ ὑποδιαιρεῖ πάλιν
xal τοὔσχατον δὲ γίνωσχε ταῦτ᾽ ὄντα ἐν τριάδι"
εὕρηνται χαὶ τετραδικὰ σὺν τοῖς πενταδζ(ιχ)οῖς γε;
stea singulis epodicorum speciebus enumeratis (p. 66,
—30) de specie epodica haec refert:
᾿Επῳδικὰ μὲν γίνωσχε, ἵνα τὸν ὅρον εἴπω,
οἷς τισιν ἐπιφέρεται ἀνόμοιον ὁμοίοις.
ἔχεις τὸν Πίνδαρον αὐτὸν τούτοις χοροστατοῦντα (χωροστα-
τοῦντα codd.). |
Idem videtur scholiasta p. XVII 9 sqq. sensisse. Ac-
dit, quod in commentario I, cum epodica proprie dicta,
esodica, proodica inter terna systemata contineri, cetera
imerum ternarium egredi doceantur, ipsa illa de triade et
trade et pentade praecepta ad genus epodicum detru-
intur. Tetrades igitur in generis epodici explicatione per-
ne ad periodica et palinodica spectant, sed quid de pen-
dibuss? Aut fallor aut nimium diligentiae in hoc voca-
lo interpretando viri docti consumpserunt. Hephaestio dieit
. epodica constituenda minimum ternis opus esse syste-
ılis, quoniam adesse oporteat strophen, antistrophon, epo-
n. Nihil vero impedire, quominus plura systemata vel
aterna vel quina vel etiam plura usurpentur. Quaterna
ttulit ad palinodica et periodica; πεντάδες vel EExde; vel
iam ἑβδομάδες num re vera in usu essent non magis cu-'
vit, quam num μεσῳδοί extarent. Nam sine dubio is qui
Tipsit ὥσπερ δὲ ταῦτα εὑρίσκεται, οὕτω γένοιντο ἄν τινες καὶ
ἐσῳδοί (XXVI 13) mesodos cognitos habuit nullos. Nec
men dubitavit eorum genus in libellum recipere. Verum
I φὰς. utique compositionem re vera usurpatam requirit,
4
50
ἐπος απα-
fingi potest πεντάς minimo cum incommodo in carmine α}0-
dam mesodico, in quo num Hepaestionis temporibus praesto
fuerit disceptari nequit. Scholiasta p. XIX 7—8 pentaden
rettulisse vıdetur ad palinodica, fortasse cum hanc sibi
fingeret formam A B C Β΄ Α΄, quae rectius dicenda est me
sodica. Adde quod Demetrius Triclinius verba de quibus
agitur ita interpretatus est, ut nevrad« ἐπῳδικήν statuere
carmen AA’ BB C (cf. schol. ad Soph. Antig. 332. 581.
Trach. 93 [in Sophocl. trag. ed. Ad. Turnebus; Paris 1553;
p. 85, 28. 88, 16. 121, 29]. Eur. Hec. 905. Similiter ἑπτὰς
ἐπῳδική dieitur in schol. ad Aesch. Agam. 355 564. ed.
Dindorf in Philol. XX p. 36). Sed hoc fecit non tam, ut
Hephaestionis verba interpretaretur, quam, ut generi satis
pervulgato- nomen inderet, quod alias frustra quaesivit.
Prorsus futtilia sunt, quae in schol. ad Pind. Ol. 1 1 (p. 11]
ed. Boeckh.) de triade, tetrade, pentade praescribuntur,
quandoquidem strophis epodicis insulse intermiscentur veT-
sus epodici; cf. schol. in Elermog. in Rhet. gr. (W.) VI
p. 820, 6 sqq. Quodsi quaesiveris utrum excerptor AM
librarius perturbationis auctor fuerit, Tzetzes et scholiast2
quos ceteris excerptoris commentis non caruisse vidimuw23
ad librarium nos revocant.
Deprehendisse vero mihi videor interpolatoris manwl
in carminum ἐξ ὁμοίων descriptione. Exemplum affert ser ΒΡ
tor p. XIV 3 sqq. non eius formae, quam ἐξ ὁμοίων 6 5553
modo docuit, sed ita conformatum, ut sit xatı yet
quippe in quo numerus sit determinatus. Itaque si enuntt 18
tum διόπερ χαὶ τὰ μονοστροφιχὰ — νομίζομεν accurate (49
templamur, οὕτω nihil aliud significare potest nisi xt
σχέσιν. Sed quid est? Nonne μονοστροφικά, utpote 4.18!
efficiant speciem τῶν χατὰ σχέσιν, omnia necessario cOM-
posita sunt xat& σχέσιν Ergo eadem atque in illa mo720-
strophicorum definitione p. XVII 1—3 eo de quo quaerifur
loco vis vocabulo povostpoptxöv subiecta esse nequit. Immo
nihil aliud significare potest nisi carmen, quod una stropha
contineatur. Lachmannus (opuscul. II p. 87 sqq.), modo
recte illius verba interpreter, hanc vocabuli vim etiam ipsius
commentarii exemplo confirmari putavit. Nam cum carmer2
51
lud Anacreonteum p. XXI 3 sqq. octo illis versibus a
scholiasta exeitatis confici contenderet, illud quoque carmen
ex una stropha constans μονοστροφιχόν vocari p. ΧΧΙ 7
statuit. Sed quae Lachmannus ad iudicium illud de carmine
Anacreonteo comprobandum- attulit, propter nimiam frag-
mentorum paucitatem vix quemquam ad eius sententiam
pertrahent. Contra Bergkius propter sententiam imperfectam
tarmen integrum esse negavit; cui opinioni etiam ipsius
commentarii verba p. XXI 6—10 favent. Non modo verbis
ὑχιάχωλός ἔστιν ἡ στροφὴ al. τὸ dona ἐστι μονοστροφικόν"
δύναται δὲ χαὶ ἑτέρως διαιρεῖσϑαι. .. ἡ στροφή accuratius
stropha ἃ carmine distinguitur, quam ut nullum notionis
disrimen interpositum esse veri simile sit, sed quemad-
modum carminum χατὰ TEpLXoTYv ἀνομοιομερῶν enarratio
p. XIX 5 — XX 3 cum octo illis versibus reconcilietur —
significatur haec compositio in paragraphi exitu p. XXI
3-10 — non dispieitur. Quod si recte disputavimus, cor-
rüit testimonium quo quis ad illam vocabuli μονοστροφικόν
notionem defendendam innitatur. Neque mihi exemplum
nnotuit praeter Demetrium Triclinium, qui cum veram
’ocabuli μονοστροφιχόν vim ignoraret, illam de qua quaeritur
aepissime protulit, velut in schol. Eur. Hec. 1024. 1056.
088. Or. 982. 1369. 1395 etc. Nihilominus p. XIV 8 vocabuli
ὀνοστροφικόν ea sola notio esse potest quam diximus: unde
aec fere efficitur sententia: „Alcaei carınen, quod facile
uispiam prima specie ἐξ ὁμοίων esse duxerit, re vera est
χτὰ σχέσιν. Neque enim, μετρεῖται ὑπὸ συζυγίας, sed ὑπὸ
χα συζυγιῶν. Ergo ὁ ἀριϑμὸς ὡρισμένος ἐστίν. Inde con-
udo ea quoque carmina, quae denis syzygiis confecta et
ngulas stroplıas cormplectentia plerisque ἐξ ὁμοίων composita
88 videntur, non esse ἐξ ὁμοίων, sed κατὰ σχέσιν. Naın in eis
uoque ὁ ἀριϑμὸς ὡρισμένος ἐστίν.“ Quaın mirum sit carmina
ingulas strophas complectentia χατὰ σχέσιν composita
ıdicare neminem fugit, atque mihi quidem et dicendi genus
t sententia adeo cum Hephaestionis consuetudine pugnare
identur, ut, etiamsi Hephaestionei aliquid subesse non
praefracte negaverim, hanc certe enuntiati conformationem
interpolatori tribuere non dubitem. Accedit quod ut in
ΑΞ
59
μικτοῖς συστηματιχκοῖς, sic eo de quo agitur loco scriptor se
suam ipsius opinionem referre diserte profitetur.
Haec sunt gravissima quae ab excerptore mutata vel
addita esse censeo. In commentarii editione ea tantum verb3
atque enuntiata litteris minoribus exaranda curavi, quae
ipsam sententiam pervertens addidit. Minutias quas in ge
nere dicendi mutavit in ipsa editione typis exprimere non
ex re videbatur.
- Pro unico fonte usus esse videtur excerptor libello ill
Hephaestioneo, quem Choeroboscus commemorat. Ipsa He-
phaestionis verba in universum non secus in suum usum
deflexit atque Choeroboscus, qui etiam in lemmatis ut ita (1 1-
cam quae ex enchiridio desumpsit auctoris verba immutart
non haesitavit. Quale fuerit excerptoris ingenium ex ei:
quae mutavit optime apparet. Quoniam codicum nostrorıa m
archetypus litteris maiusculis exaratus erat, certum est &7-
cerptorem non esse recentiorem nono vel decimo saecum %o.
Accuratiora proferre non licet, quamvis eum Choerobos 0
aetate supparem fuisse facile conieceris.
8 5.
De notarum metricarum doctrina.
De ultimo commentarii II capite, quod notis metr- 305
tributum est, dedita opera disseruit solus Osannus in cDM-
mentariis Anecdoto Romano adnexis (Anecd. Rom. δ
F. Osann, Gissae 1851, p. 57—65), nonnulla at& τι}
Thiemannus in Heliodori colometriae Aristophaneae ıreli
quiis (Halis 1869) p. 95 sqq., plura Hensius ]. c. p. 35 — 7)"
cum Heliodoream de notis doctrinam explicarent, alia pas SsiM
suppeditaverunt Westphalius, Christius alii. Restant wer®
quae aut parum accurate aut parum recte illustrata sint-
Lyrica carmina duplicem in modum distincta esse p0S”
sunt. Aut monostropha sunt, cum inde ab initio usque 8
finem pares strophae 5656 subsequantur, aut κατὰ περικοπήν"
cum singulae strophae atque antistrophae singulis οχοὶρίδηίι ὦ
epodis. Utriusque carminum generis peculiaris est ποία ΟΣ
In monostrophis singulis strophis subiciuntur singulae parz “
53
‘aphi, carmini absoluto coronis. In carminibus κχατὰ rept-
iv singulis strophis et antistrophis singulae subiunguntur
ıragraphi, epodis coronides, carmini ad finem perducto
teriscus.!)
Horum argumentum quidem bene procedit, sed in verbis
est difficultas. Etenim quae Hephaestio vocare solet
νοστροφιχά et ἐπῳδικά, hie audiunt μονόστροφα el κατὰ περι-
πήν. Contra Hephaestio carminum κατὰ περικοπήν unum
ntum genus novit, carmina scilicet xat& περικοπὴν &vonoto-
ei. Adde quod vix intellegitur, cur Hephaestio, si modo
iam locutione ἄσματα κατὰ περικοπήν uti solitus sit, non
XVII 4 hoc nomen quam insulsum illud generis epodici
urpare maluerit, iam suspicaberis Hephaestionem non
sum haec excogitasse. Sed ne temere levi argumento
niecturam superstruam, videamus reliqua.
Omisimus adhuc verba καὶ οὕτως ἧ παράγραφος, ἣ dtopt-
ι τά τε ὅμοια χαὶ τὰ ἀνόμοια, quibus mirum in modum
untiatorum conexus, quae inde ἃ p. XXIX 8 usque ad
(IX 11 uno quasi tenore decurrunt, interrumpitur.?) Re-
ta porro sententiam enuntiati. Verba eiusmodi sunt, ut
ragraphi usu illustrato totius explicationis quodammodo
nmam facere videantur. Sed hoc nonne ineptum est in
dia hac carminum epodicorum explanatione, pro funda-
nto distributionis sumptis non notis, sed carminum
ıeribus? Aut egregie fallor aut res ipsa clamat alium
ıdidisse enuntiata p. XXIX 3—8 et 9—11, alium eis mediis
ulcasse enuntiatum illud, cum non tam quemadmodum
'mina essent distribuenda quam quomodo appingendae
‚ent notae, explicare vellet.
Graviter offendimur verbis Kal μάλιστα εἴωϑεν ὁ ἀστερί-
0: τίϑεσθαι, ἐὰν ἑτερόμετρον 7) τὸ dona τὸ ἑξῆς. Nam quo-
ım antea certe et distincte de omnibus occasionibus, ubi-
ἢ Boeckhius, qui in Pind. Il 1 p. XXXIU „usurpatur, inquit, xopwvig
epodorum fine una cum paragrapho, si Hephaestionem recte intellego‘,
errorem abductus est eo usu, qui in Triclinii scholiis Pindaricis re
fa observatur.
ἢ Is. Tzetz. p. 73, 6 sqq. hoc enuntiatum silentio praetermisit.
54 | |
cumque notatio in censum venire potest, docuit scriptot,
quo pacto hie de consuetudine aliqua loquitur?!) Pergil
scriptor sic: ὃ καὶ μᾶλλον ἐπὶ τῶν ποιημάτων τῶν μονοστροφιχῶν
γίνεται Σαπφοῦς τε καὶ ᾿Αναχρέοντος καὶ ᾿Αλκχαίου h. 6. „carmina
diversorum metrorum 5656 excipere magis usu venit in car-
minibus monostrophicis, quam in epodicis“. Osannus (l. (-
p. 62) nihil dubitans haec verba sua fecit, at contrariam sen-
tentiarm' veram esse apparet. Perpaucae quamvis reliquiae
Graecae poeseos aetatem tulerint, apud Pindarum ne semel
quidem carmina paribus metris condita occurrunt, contr@
apud Sapphonem universi libri eodem metro conscripti
erant; cf. Heph. p. 25, 4. 35, 6 W., Mar. Plot. in GL W!
p. 546, 9, Bergk PLG II“ p. 82 sq. Inde quod apım«
Horatium, ut de ordine Catulliano taceam, variandı studium
principem locum tenet, de graecis exemplis certi quidqua πε
non collegerim.?) Sed etiamsi quis aliud sentiat, certe illL=w
μᾶλλον perversum est. Ergo aut totum enuntiatum spuriu =
est aut, id quod magis placet, corruptela inest in vocabu
μᾶλλον, forsitan ex antecedentibus verbis xal μάλιστα exp
dienda: ad quam sanandam utrum vocem μᾶλλον expungas ==
lacunam statuas an aliud verbum substituas, non multuum
interest, cum res ad liquidum perduci nequeat. Denique n——
neglegere carmina paulo ante μονόστροφα vocata hic appell=—
μονοστροφικά. Sequuntur p. XXIX 15—17 haec: ἐπὶ δὲ τῶν ἈΑ͂ΝΗΕ
χαίου ἰδίως Kara μὲν τὴν Apıotopaverov ἔχδοσιν ἀστερίσχος =
ἑτερομετρίας ἐτίϑετο μόνης, χατὰ δὲ τὴν νῦν τὴν ᾿Αριστάρχε----
χαὶ ἐπὶ ποιημάτων μεταβολῆῇς. Aristophanes igitur in Al
editione, si insequens carmen dispari metro οοηβογὶρίααε.
erat, in exitu carminis superioris asteriscum appinxit; —
aliter res se habebat, modo praeceptum p. XXIX 3—5 cm
hoc loco consociare liceat, coronidem subiunxisse putanc A!
est. Haec «quamvis aegre possunt tamen cum eis αἱ :88
p. XXIX 3—5 praescribuntur conciliari, sed gravissi zn
repugnant, quae de Aristarchea editione edocemur. Nanz 5
᾿ς ἢ Asterisco utebantur in solis carminibus lyricis.
®2) cf. etiam U. de Wilamowitz Euripides Herakles vol. I (Berol. 188
p. 14.
ὌΝ
asleriscus ab Aristarcho χαὶ ἐπὶ ποιημάτων μεταβολῆς ἢ. 6.
ın carminum alternatione etiam metro non mutato usurpatus
est, prorsus eam vim habuit, quam Hephaestio antea p. XXIX 5
coronidi vindicavit. Etenim de solis carminibus mono-
strophis agi arguitur et Alcaei nomine et abunde enuntiato
lo ὃ καὶ μᾶλλον χτλ.
ὕι ἀπορία solvatur, ea quae singillatim enucleavimus in
unum conferamus. Gravissimae et in artis vocabulis et in
sententiis intercedunt discrepantiae inter priorem et poste-
rioreın capitis partem. Quae in priore deprehenduntur artis
vocabula cum Hephaestionis usu pugnant. Idem valet de
disponendi ratione, cum p. XXIX 18 — ΧΧΧΙ 3 princi-
patum rei non obtineant carminum genera, sed notarum.
Quid ergo est? Hephaestio priorem capitis partem ex alius
scriptoris libello suum in usum convertit. Inculcavit, ut
suum disponendi morem observaret, parum lepide enuntia-
lum χαὶ οὕτως ἡ παράγραφος — ἀνόμοια, inseruit p. XXIX 6,
ne quis de carminibus χατὰ περικοπὴν ἀνομοιομερέσιν Cogi-
täret, verba ὥστε εἶνα: — ἐπῳδόν, addidit in fine nonnulla de
asterisci usu ipsis poetarum, Alcaei potissimum, editionibus
inspectis. Exscriptos esse ab Hephaestione Heliodori libros
ideo probari nequit, quia Heliodorus in colometria Aristo-
Yhanea saepissime carmina dicit μονοστροφικά, cum He-
'haestionis auctori in usu fuerint carmina μονόστροφα. Oc-
urrit eadem forma, si a Demetrio Triclinio, qui utraque
»)rma promiscue usus est, recesseris, apud Caesium Bassunı
ı GL VI p. 266, 26, apud Atilium Fortunatianum_ ibid.
. 294, 24, apud Mar. Victorinum ibid. p. 59, 6, quorum
Inarrationes qua contineantur cognatione infra exponam.
ıccedit explicatio sine nomine scripta, quam novissime edidit
lauck post Lexicon Vindobonense p. 322, 4 sq. Omnibus
(dis locis μονόστροφα nuncupantur sola carmina Iyrica. Ad
Gem carminum genus revocari videmur locutione κατὰ rept-
-oriv. Nam is certe, qui carmina χατὰ περικοπὴν ἀνομοιομερῆ
respexit, non potuit ita ut factum est verba facere de car-
minibus κατὰ περικοπήν. Omnia haec videntur nos relegare ad
Poetae alicuius, haud scio an Pindari, editionem; sed eodem
Qucimur etiam alia via. Praecepta hominis illius non posse
50
reconciliari cum usu in Aristarchea Alcaei editione οὗ»
servato vidimus. At Hephaestio ipse, cum et consuetudinem
quandam asterisci usurpandi dicat et unicam Alcaei edi-
tionem significet verbis ἐπὶ δὲ τῶν ᾿Αλκαίου ἰδίως χτλ,, di
versam fuisse notandi rationem et apud diversos Iyrici ge-
neris poetas et a diversis interpretibus initam auctor esl.
Quae cum ita sint, veri fit simillimum verba p. XXIX 3-11
primitus ad unum pertinuisse poetam, apud quem et mono-
stropha et epodica deprehendebantur. Hephaestio demum
praecepta illa de omnibus omnium poetarum carminibus
valere voluit, cum id ageret, ut simplicem et unum notandi
usum in omnibus poetis pariter ab omnibus interpretibus
observandum statueret. Facile suspicionem moveris de
Dracone Stratonicensi, sed res est ea in qua sat sit judi-
cium cohibere.
In carmine Alcmanio ex quattuordecim strophis con-
stante diplen in ipsa rhythmi permutatione positam fuisse
parum recte dixit Westphalius (Allgem. Metr. ?p.193). Immo
prioribus septem strophis subiunctae erant singulae para-
graphi, posterioribus singulae diplae, id quod iam perspexit
Bergk PLG III“ p. 26—28.
In fabularum notatione quae de coronidis usu bene ex-
posuit Hensius 1]. c. p. 38 sqq. non est quod repetam. Para-
graphi duplex describitur notio. Primum adhibetur ad per-
sonarum alternatim fabulantium sermones distinguendos et in
iambico genere et in chorico.!) Eadem discernit stropham οἱ
antistropham, vel si carmen plus duas strophas similes am-
plectitur, quod quamvis a tragicis alienum,?) in Aristophane
non raro usu venit, singulas illas strophas pares. Oritur
difficultas, ubicumque intra strophas ipsas fabulantium alter-
natio accidit. Si quidem paragraphus iam singulis stro-
pharum particulis fabulantium alternatione effectis (h. e.
χώλοιςδ) addita est, eadem non sufficit ad strophae finem
I) Ante μεταξὺ τῆς Te στροφῆς addendum esse ἢ intellegitur potissi-
mum ex coronidis expositione prorsus pariter conformata.
ἢ sed cf. Eur. Cycl. p. 495—518.
8) Mirifice erravit Osannus, cum de singulis stropharum versibus
cogitaret.
57
ıdiandum, cum nova stropha neque ab antecedentis stro-
hae forma diversa sequatur.. Tum igitur paragrapho
lditur ἡ διπλῆ ἡ ἔσω νενευχυῖα. Sed haec omnia non
llent, nisi de strophis paribus 5656 excipientibus. Si in-
:quentis strophae rhythmus a priore recedit, locus non est.
ıragrapho inter solas strophas pares usurpatae, sed diplae
uw νενευχυίᾳ. Proinde illic utrum stropha amoebaea sit necne
hi] interest. |
Haec distincte et bene exposuit Hephaestio.. Tamen
irum quantum in eis interpretandis peccavit Osannus,
ius errata singillatim refutare operae pretium non est.
eque Thiemanni schemata p. 130 proposita ab omni parte
sse absoluta aut recta ex eis quae dixi facile cognoseitur.
esideratur apud Hephaestionem nota qua in fabulis partes
ontinuis versibus conditae a metris Iyricis distinguantur.
ı Heliodori colometria Aristophanea ἑἕτερομετρία indicatur
ota διπλῆ. Utra diplae forma fuerit, in scholiis non di-
erte adnotatur, sed Thiemannus et Hensius (p. 64) nescio
nam ob rem de ea quae ἔσω νενευχυῖα dicitur cogitaverunt.
lihi contra sola diple ἔξω νενευχυῖα huic usui inservivisse
idetur.. Ea enim in Alcmanis carmine ex quattuordecim
trophis constante ἑἕτερομετρία notata erat, eidem locum esse
ıter dispares strophas sese excipientes Hephaestio docuit,
andem denique et apud tragicos et apud comicos frequen-
:m fuisse idem Hephaestio auctor est. Quod haec illius
οἶδα vis ab Hephaestione non diserte commemoratur, soli
triptori vitio vertendum est, neque licet, quamvis proclive
it, ut illa inducatur quidquam in textu mutare velut
. XXXI 3 vocem στροφῶν delere vel pro ea substituere
ETEWY.
Quia p. XXXI 7 Ernte dicuntur παραβάσεως μέρη, Gais-
ordius etiam p. XXVII 16 et XXVIII & deteriorum codicum
uctoritatern secutus non εἴδη, sed μέρη scribendum esse
ensuit.) Sed hoc cum faceret, ut sibi constaret, etiam
). ΧΧΥ͂ΠΙῚ 8 non τῷ γένει scribere debuit, sed τῷ ὅλῳ. Prae-
erea prorsus alia est condicio locorum p. XXVII 16 sqgq.,
ἢ Secutus est illum in editione sua Westphalius.
alia eius de quo agitur loci. Etenim illic Hephaestio id ggil,
ut varia compositionis genera in parabasi in unum collala
expediret,') hic ut totum parabaseos corpus continue serip-
tum notis in partes digereret; cf. etiam Caesar em. Heph. Il
p. XV.
De huius capituli (p. XXXI 7—14) argumento quod ad-
notent interpretes non habent, attamen inest difficultas
maxime memorabilis. Discernuntur duae notandi rationes
non secus ac duo parabaseon genera. Altera parabasis sep-
tem partes amplectitur, altera duabus ultimis est deminula.
Mla est satis pervulgata, haec neque nunc usquam exiat
neque unquam extitisse videtur. Contra desideratur aliud
parabaseos genus quod tantum non legitime post parabasin
integram inducitur; cf. schol. Hel. in Aristoph.. Av. 1068
εἰώϑασι μετὰ τὴν τελείαν παράβασιν ἐπιρρηματικὴν ποιεῖσϑαι
συζυγίαν. Si quid video res ita explicanda est. Hephaestio
τελείᾳ παραβάσει, quam p. XXVII 16 commemorat, nullam
certam parabaseos mutilatae formam opposuit neque (δὲ
re vera parabaseon schemata apud poetas occurrerent in-
quisivit, sed ratiocinatione usus ab integra parabasi distinzil
omnia genera, quae hac vel illa parte dempta evadere pos-
sent. Ex quibus ut certum illud genus in capite περὶ στ;
μείων seligeret, eo adductus est, quod illa forma singularem
requirebat notationem. Conferas etiam quae infra p. 64 de
parabaseos notatione disseram.
Hactenus de Hephaestionis enarratione. In Heliodori
colometria Aristophanea qui fuisset notarum metricarum
usus exposuerunt cum Thiemannus tum Hensius |. c. p. 33>—71,
neque totam hanc quaestionem revolvere mihi in animo est,
quamquam in eis, quae Hensius protulit, nonnulla sunt, quae
minus placeant. Verum non possum, quin paucis agam de
ratione inter notationes Heliodoream atque Hephaestioneam
intercedente, quoniam parum recte mihi videtur Hensius iudi-
ἢ) cf. schol. (V) Aristoph. Nub. 518 εἴδη δὲ παραβάσεων Ent’ ἁπλᾶ μὲν
τρία, κατὰ δὲ σχέσιν τέσσαρα xt; quod scholion ex Hephaestione deri-
vatum esse negandum est; Aristot. problem. 1. XIX c. 15 ὅτι οἱ μὲν νόμοι
ἀγωνιστῶν ἦσαν, ... ἡ WEN ἐγένετο μαχρὰ καὶ πολυειδής. |
casse, cum 1. ὁ. p. 162 iudicii sui summam his verbis com-
plecteretur „Dies (sc. xopwvis) ist nun aber das einzige Se-
meion, in dessen Gebrauche die Metriker einigermaassen
übereinstimmen, in allen. übrigen Zeichen, also bei der
παράγραφος ἁπλῆ, διπλῆ, δύο διπλαῖ ist die Anwendungsweise
beider fast überall eine ausserordentlich verschiedene.“ Ac
primum quidem eum coronidis usum, qui describitur He-
phaestionis verbis (τῇ κορωνίδι χρώμεϑα) ἤτοι ὅταν τῶν Uno-
χριτῶν εἰπόντων τινὰ xal ἀπαλλαγέντων χκαταλείπηται ὁ χορὸς ἢ
ἔμπαλιν, etiam in colometria esse observatum ipse Hensius
concessit. Contra eo quod in colometria desunt quae He-
phaestionis praecepto (τῇ xopwvlö: χρώμεϑα) ὅταν μετάβασις
ἀπὸ τόπου εἰς τόπον γίνεσθαι δοχῇ τῆς σχηνῆς respondeant,
minime efficitur Heliodoro hunc usum fuisse ignotum. Po-
test hic defectus facile expediri ex lacunosa et maxime de-
trıncata colometriae in codieibus nostris memoria,!) sed
eliam probabilius est Heliodorum de industria hanc coronidis
notionem non commemorasse, cum solas rationes metricas
respiceret. Neque enim Hephaestionem primum iussisse nota
aliqua indicari, ubi fabulae sedes mutari videretur, inde ap-
paret, quod in Suetoniana illa de Probi notis disputatione?)
edocemur diplen superne obelatam positam esse „ad condi-
tonem locorum vel temporum vel personarum mutatam.‘®)
Eidem usui inservire videntur δύο διπλαῖ in schol. Aristoph.
ἕᾳ 721 (om. R. V. Θ.); cf. Herm. Schrader De notatione
criica a veteribus grammaticis in poetis scaenicis adhibita
(Bonn. 1863) p. 9.2)
Aliam discrepantiam inter Heliodori atque Hephaestionis
praecepta Hensius (l. c. p. 51 sq.) in eo positam esse duxit,
quod Hephaestio (p. XXX 13 sq.) paragraphum in dialogo ad
ἢ ef. Conr. Zacher in Philolog. 41 (1882) p. 45 sqg.
?, cf. Suetonii reliquiae ed. Reifferscheid (Lips. 1860) p. 140, 24;
novissime tractatum illum Parisinum edidit H. Keil GL VII p. 533 - 536.
ἢ Quo Ribbeckius (Proleg. crit. ad P. Vergil. Mar. opp., Lips. 1866,
p. 157) haec verba rettulerit haud ignoro.
ἢ In veteribus scholiis Aristophaneis fabulae sedem mutari videri
interdum diserte monemur; vide schol. (V) Ran. 274, (R) Ach. 394; cf.
eliam schol. (V) Av. 301 τὸ δὲ x ὅτι ἤλλαξε τὸ τοπικόν.
60
fabulantium alternationes indicandas usurpari refert, cumin
colometria Aristophanea ne unum quidem huius notationis
exemplum deprehendatur. At, ut de colometriae in nostris
libris condicione taceam, Heliodorus ipse cur hunc para-
graphi usum in colometria commemoraret non habuit. Tan-
tum autem abest, ut hic usus Hephaestione demum auctore
in fabularum libros manuscriptos receptus sit, ut iam longe
ante Heliodorum viguisse sit putandus. Poetae ipsi in
editionibus legentium in usum confectis, de quibus nuper
sagacissime disseruit Ud. de Wilamowitz-Moellendorff Eur-
pides Herakles vol. I (Berol. 1889) p. 123 sqq., in universum
personarum vices nullis scripturae indiciis expressisse vi-
dentur, quamquam non negaverim eos interdum, ubi res
difficilior erat diiudicatu, vel spatio intermisso vel punclis
vel lineolis sermones distinxisse. (Quapropter grammatic
Alexandrini, cum personarum vices notare vellent, in co-
moediis potissimum non raro difficultatibus implicabanfur;
v. schol. (ΕΥ̓) Pac. 317. 459, (V) Av. 267, (R) Thesm. 106.
1090, (RV) Ran. 1418. Nonnulli geminis punctis (δύο uy-
pa) usi sunt, quae adhuc commemorantur in schol. Ach. 899
(om. R; in V tota fabula deest), de quo egit Cobet in Nor.
lect. (Lugd. Bat. 1858) p. 17, et’in schol. (RV) Ran. 28. 51.314
891 (om. R), quod scholion ad v. 889 pertinere recte perspexil
Cobet 1. c., sed eidem usui etiam παραγραφην inservivisse in-
tellegitur ex schol. (V) Pac. 444!), neque dubito, quin Dobraeus
(Advers. crit. II p. 268) recte παραγραφήν restituerit in 5680].
(V) Ran. 1432. Etiam in notis Probianis modo excitatis
personarum mutationibus indicandis loco supra exscripto
certa nota destinata est. Eidem Alexandrini etiam de chori
partitionibus verba fecerunt, cuius studii cum alia supersunt
vestigia velut vox ἡμιχόριον non raro in .codicibus Aristo-
phaneis Ravennate, Veneto aliis adscripta vel scholion (V)
Ran. 440 tum luculentissinnum in schol. (RV) Ran. 354
Ἀρίσταρχος ἐπὶ τούτων λέγει τὸν χορὸν" μεμερίσϑαι χτλ. et Ran.
372 ἐντεῦϑεν ᾿ΔΑρίσταρχος ὑπενόησε μὴ ὅλου τοῦ χοροῦ εἶναι τὰ
ἢ Ad satis antiqua tempora hoc scholion revocandum esse vel inde
apparet, quod ut in Aristotel. Rhet. III 8 extr. dieitur παραγραφή, cum
posterioribus παράγραφος in usu esset.
6
ira ti. Eodem pertinet etiam schol. Pac. 1333, quod
erperam absque omni probabilitate Heliodori colometriae
ensius (l. ec. p. 49) vindicavit ἐν τούτοις φέρονται κατά τινας
φαγραφαὶ}) ἵνα ὁ χορὸς ἀνὰ μέρος αὐτὰ λέγῃ. Ut alia omit-
m, Heliodorus scripsisset παράγραφοι, ὅτι ὁ χορὸς... λέγει
| rapdypapor" ἀνὰ μέρος γὰρ αὐτὰ ὁ χορὸς λέγει vel simile
id, sed verbis ἵνα ὁ χορὸς . .. λέγῃ aperte indicatur
holion originem duxisse ex exemplari quodam, in quo
lia in modum παρεπιγραφῆς adscripta erant; cf. U. de Wila-
owitz 1. c. p. 124 sq. Teste Holzingero (Wiener Studien
1. V p. 222) in codice V in versu 1333 verbis ὦ τρισμάχαρ
prascriptum est ἡμιχόριον et in ipso textu ἡμιχόριον
ἣν ὑμεναίω: ἄλλο: ὦ τρισμάχαρ χτλ. In colometria para-
aphi commemorantur tantummodo in schol. (V) Eg.
3... ἐν εἰσϑέσει τοῦ χοροῦ ἑξὰς μονοστροφιχή". . . παρά-
αφοι δὲ ἁπλαῖ (sic Duebner, ἅπλοῖ cod. Ven.) μὲν πέντε, ἡ
; ἔχτη καὶ μετὰ χορωνίδος, sed Heliodori verba subesse etiam
'holio Acharn. 836 (om. R; tota fabula deest in V) μένοντος τοῦ
Pod μονοστροφικὴ περιόδων ξξαχώλων τετράς.3)... καὶ af μὲν
ρῶται παραγράφῳ, ἡ δὲ τελευταία (καὶ) 5) κορωνίδι σημειοῦται
xte Hensius (p. 50) coniecit. Prima specie his duobus locis
istingui paragraphis singulas strophas vel, ut Hephaestionis
erbis utar, eas usurpatas esse μεταξὺ τῆς τε στροφῆς καὶ τῆς
vaotpöpou quivis suspicabitur. Neque de hac sententia depel-
mur eo, quod Hensius (p. 49—51) utroque loco paragraphis
emichoria significari affirmavit. Etenim scholion Pac. 1333,
wo ad hanc opinionem defendendam innixus est, ad colo-
netriam non pertinere cognovimus.*) Praeterea adversantur
us coniecturae cum alia tum illud, quod, Hensium si se-
Ἀγ, Heliodorum singulas carminum monostrophicorum
ἢ παράγραφοι male Thiemannus.
Ὦ Verba corrupte tradita correxit Thiemannus.
ἢ xal inserui.
ἢ Etiamsi illud scholion ab Heliodoro oriundum esset, ea quae
densius voluit inde colligere non liceret. Obiter moneo ne illum qui-
lem paragraphi usum quem Hensius statuit cum Hephaestione pugnare,
Tiippe qui paragraphum usurpari dixerit κατὰ πρόσωπα ἀμοιβαῖα av...
τοῖς χοριχοῖς.
9 “"
strophas nullis notis distinxisse putemus necesse est. Al
nullus dubito, quin, cum primum notas metricas in usum
receperunt, ante omnia stropharum responsionem notis re
praesentaverint. Jam Aristophanem Byzantium de respon-
sione quaesivisse cognoseitur ex schol. Pind. Ol. II 48 y-
λέοντι δὲ Μοῦσαι’... τὸ κῶλον τοῦτο ἀϑετεῖ Aptoropang'
περιττεύειν γὰρ αὐτό φησι πρὸς Avrotpöpoug!), atque etiam ex
eis, quae Hephaestio de carminibus Iyricis docet, hoc certe
concluserim singulas strophas in Alexandrinorum_editioni-
bus distinetas fuisse notis quibusdam; cf. etiam p. X 1-2.
Adde quod in notis Probianis GL VII p. 536, 5 aversam
obelismenen poni praescribitur, quotiens strophae antistro-
phos inferatur, concedes Heliodorum in colometria ad stro-
pharum responsiones indicandas nota carere non potuisse.
Duobus locis recte notae servatae sunt neque quod aliis‘)
interciderunt mirabitur, qui quam facile hae potissimum
notae interire potuerint secum reputaverit.
In paragraphi igitur usu nullum interest discrimen inter
Heliodoream atque Hephaestioneam doctrinas. Praecepta
Hephaestionea observanti in dyade monostrophica Ach. 3%
—301 post versum 291 paragraphus et diple ἔσω veveuxvia
adscribendae erant. In scholio Heliodoreo nullae notae com-
memorantur. Etsi res certo argumento disceptari nequit,
probabile tamen videtur Heliodorum ut Egq. 973 sic hie quo-
que sola paragrapho usum esse et diplen ἔσω veveuxuiav He-
phaestioni demum deberi, id quod infra etiam dilucidius
apparebit.')
Non pugnare diplae ἔξω νενευχυίας usum Hephacstio-
neum cum Heliodoreo supra demonstravi, verum eundem
1) Commodum video de eodem scholio disserere Wilamowitzium |. c.
p. 142.
3) In censum veniunt schol. Pac. 775. 1329. Ἐκ. 1111. Ach. 904.
929. 1214.
8) Personarum notas in versibus ineuntibus, notas metricas in versi-
bus exeuntibus positas fuisse censere solemus, at Hephaestionis verbis
p. XXX 16 — XXXI 2 significari videtur omnes notas pariter in versi-
bus ineuntibus ascriptas fuisse similem in modum atque paragraphi in
CIAI 319. 322, in Hyperidis papyro, de quo vide H.Diels in Sitzungsber.
d. Berl. Akad. 1889 p. 663, alias.
63
iam longe ante Heliodorum viguisse intellegitur ex vetere
scholio (V) Pac. 775 τὸ x πρὸς τὴν ἀλλαγὴν τοῦ μέτρου, ubi
/ pro diple perperam scriptum esse perspexit H. Schrader
. ec. p. 25. 57. Omnino Heliodorus non novum morem
fabulas exarandi notisque distinguendi induxit, sed partim
ea, quae ijam in Alexandrinorum editionibus in usu erant,
recepit, partim ea, quae in eis abaliis aliter et passim usur-
pata erant, in certam artem redegit.!) Vereor tamen, ne
Hensius, cum notarum usum ab omni parte sibi constantem
tedderet, interdum velut in schol. Pac. 1270—1316 (cf.
Hensium 1. c. Ῥ. 95; schol. Eq. 1—246. 997—1110) non ex-
cerptorem, sed Heliodorum correxerit.
Carminum ἐξ ὁμοίων singulos περιορισμούς distingui
singulis paragraphis Hephaestio docuit, quem morem Helio-
doro quoque vindicaverim, etiamsi illius vestigium in colo-
metria nullum remansit. Neque enim recte Hensius p. 52
in schol. (V) Eq. 498 pro diple substituit haplen. Diple illic
ideo locum habet, quod Heliodorus, cum priorem periodum
anapaesticam προπεμπτικῆς numero haberet, χομμάτιον ἢ. 6.
τελείαν παράβασιν inde demum a versu 503 incipere diserte
docuit. Similis notandi rationis exempla congessit Hensius
pP. 61 sq. In parabasi Heliodorus ante συζυγίαν ἐπιρρηματικήν
posuit diplen pariterque χομμάτιον, αὐτὴν τὴν παράβασιν, πνῖ-
1% singulis diplis segregavit, ubi diversis metris condita
erant. Ubi aliter res se habuit velut Ach. vv. 628 sqq.,
notas omisit. Nullis eum notis ἐπιρρηματιυκὴν συζυγίαν
distinxisse vix crediderim, etiamsi quae fuerint notae dici
non jam possit;?) cf. Hense p. 68 sq. Aliam rationem in-
eundam esse censuit Hephaestio, qui, cum parabasis ultimis
,
ἢ Putaverim iam Aristophanem Byzantium in Pindari atque Simoni-
dis carminibus periodos et cola saepius ἐχϑέσει et εἰσϑέσει expressisse.
Nam Aristophanem sola cola respexisse ex Dion. Hal. de comp. verb.
cap. 2. 26 (pag. 312. 430 Sch.) minime sequitur, contra eum etiam
periodorum rationem habuisse et propter alia argumenta verisimile est
et propter Dion. Hal. de comp. verb. cap. 19. 25 (p. 260—262. 384 Sch.),
de quibus locis infra disputabitur; cf. etiam W. Brambach, Rhythmische
und metrische Untersuchungen (Lips. 1871) p. 60 sqq. 123 sq.
Ἦ v. schol. Pac. 1127. Eq. 551. 1263. Ach. 665. 971.
64
duabus partibus deminuta similem in’ modum unum corpis
constituere videretur atque carmen aliquod monostrophicun,
parum scite singulas eius partes ad carminum monostrophi-
corum similitudinem singulis paragraphis distinxit, nisi quod,
ubi τὸ ἀντίστροφον τοῦ μέλους et τὸ ἀντεπίρρημα adessent, post
epirrhema et antepirrhema notis indicandum putavit haec
χατὰ διέχειαν responsionem habere.
Simplicior erat Heliodori notatio quam Hephaestionis in
carminibus χατὰ διέχειαν ἀνταποδιδομένοις. Heliodorus enim
hunc respondendi modum eo tantum notasse videtur, ul
posteriori huiusmodi carminis parti ineunti gemellas diplas
sc. ἔξω veveuxulag appingeret, cum in priore parte exeunle
sola diple sc. ἔξω veveuxula ut ἑτερομετρίας signo uteretur.')
Contra Hephaestio priori parti exeunti praeterea diplen ἔσω
γενευχυῖαν addidit, ut significaret secutura esse quae respon-
deant. Similiter posterioris partis non initium propnis
notis instruxit, sed in fine diplae ἔξω veveuxufa alteram ἔξω
veveuxufav adiecit, ut ipsius verbis utar, διὰ τούτων δηλούν-
των ἡμῶν ὅτι ἀνταποδέδοται.
Ergo, id quod vel per se consentaneum est, universum
notarum usum eundem fuisse apud Hephaestionem atque
apud Heliodorum et perpauca tantum ab Hephaestione n0-
vata esse cognovimus. Quod si recte disputatum est, iam
corruit praecipuum argumentum, quo Hensius (p. 167)
adductus est, ut Heliodorum primo p. Chr. n. saeculo
medio ἢ. e. eidem aetati, quae Caesium Bassum tulit, tri-
bueret.?)
ἢ) cf.schol. Pac. 473. In schol. Eq. 624 pro διπλοῖ recte iam Duebneru:
seripsit διπλῇ ; idem scribendum est in schol. Pac. 956 pro δύο διπλαῖ.
2) Etiamsi inter Heliodoream Hephaestioneamque notarum metri
carum doctrinas re vera eae quas Hensius esse affırmavit discrepantia‘
interessent, id quod Hensius de Heliodori aetate statuit, minime ind
efficeretur. Neque ex reliquis quas attulit rationibus hoc colligere lice
Contra ea argumenta, quibus Keilius (Quaestiones grammat., Lips. 1861
p. 12 sqq.) et Westphalius (Metrik I? p. 223) adducti sunt, ut Heliodoruı
Hephaestione non multo antiquiorem fuisse censerent, neque Lipsit
(Annal. phil. 81 p. 609 sqq.) neque Hensius redarguerunt et mihi quideı
simultas, quae inter Heliodorum atque Hephaestionem intercessit, ε
" En en u
re. DEE nd
rn
65
Partim ex colometriae Heliodoreae fragmentis partim
ex commentario Hephaestioneo derivata est ea notarum metri-
carum disciplina, quae in recentibus scholiis Aristophaneis
conspicitur: qua de satis accurate iam egit Thiemannus |. c.
Neque Demetrius Triclinius quam notarum metricarum doc-
trinam ex commentario Hephaestioneo deduxerit accurate
exponere operae pretium est, cum praesertim, quae est apud
Demetrium inconstantia, res paucis absolvi nequeat. De
notatione ab illo in carminibus Pindaricis usurpata disseruit
Boeckh Pind. vol. II 1 p. XXXII sq., in tragoediis qui illi
füerit usus, optime intellegitur ex Sophoclis editione Parisiis
1553 ab Adriano Turnebo publici iuris facta, in qua ipsis
Sophoclis verbis Demetrii notae appictae sunt.!) Praecipua
vero illius de notis metricis explanatio haec est (in Deme-
tri commentario Sophoclis editioni modo excitatae adiecto
p. 8, 2—9): ἐν μὲν γὰρ ταῖς στροφαῖς τῶν ἀλλοιοστρόφων τούτων
συστηματίκων τῶν κατὰ περικοπὴν ἐχόντων συστήματα ἀνομοιομερῆ
ἐπὶ τοῦ τελευταίου κώλου χατὰ μὲν τὴν ἀρχὴν διπλῆ τίϑεται ἔξω
γενευχυῖα, ἐπὶ δὲ τῷ τέλει παράγραφος καὶ ἔσω νενευκυῖα διπλῆ,
δηλοῦσαι ὅτι τῶν ἀνταποδιδομένων εἰσὶν al τοιαῦται στροφαί. ἐν
δὲ ταῖς ἀντιστροφαῖς ἐπὶ τῷ τέλε: τοῦ τελευταίου κώλου μόνη
παράγραφος ἐπὶ μέντοι τῆς τελευταίας ἀντιστροφῆς ἐπὶ τοῦ τελευ-
ταίου χώλου δύο μόναι τίϑενται διπλαῖ, κατά τε τὴν ἀρχὴν τοῦ χώλου
λαὶ χατὰ τὸ τέλος: ἀμφότεραι δὲ ἔξω νενευχυῖαι, δηλοῦσαι ὅτι
τέλος ἔσχε τὰ ἀνταποδιδόμενα.
Ad ea quae de notarum metricarum apud veteres doc-
Irina tradita habemus absolvenda praeter exiles ipsarum
notarum reliquias?) velut in fragmento illo Alcmanis, quo
de disputavit Bergkius PLG III“ p. 26 sq., accedit unum
anecdotum Parisinum quod vocant, primum a. Th. Bergkio
m
alqua parte similis esse videtur ei qua Aristidi rhetori cum Hermo-
gene fuisse demonstavit Herm. Baumgart: Aelius Aristides als Reprae-
sentant der sophistischen Rhetorik (Lips. 1874) p. 137 54ᾳ.
ἢ Copiose πος tamen accurate de notis metricis apud Pindarum
deschylum Sophoclem Euripidem usurpatis disseruit Osannus in Anecd.
Rom. p. 91—101 et 184-186.
Ἦ cf. etiam Christ Metrik? p. 367.
St
66
ex cod. Par. 7530 anno 780 exarato publici iuris factum’
post a Reifferscheidio inter fragmenta Suetoniana (p. 137 sqa.
receptum, novissime ab Henr. Keil in GL VII p. 533 sqq
editum. Arta cum illo cognatione continentur et Isidori orig
lib. I cap. 20 et tractatus quem ex codice quodam Monacens
in lucem emisit H. Kettner Kritische Bemerkungen zu Varrı
u. latein. Glossaren (Hal. 1868) p. 33 sqq. Et de ration
inter tres has disputationes intercedente et de notarum Pro
bianarum quae in eis insunt origine optime mihi videtu'
disseruisse Jul. Steup De Probis grammaticis (Jenae 1871
p. 4&8—60: cui quod addam non habeo. Reliquas nota:
metricas iam supra perstrinxi; diple obelismene, quae posit:
esse dicitur „ad separandas in comoediis et tragoediis perio
dos“, in Terentii editionibus Probianis ἑτερομετρίαν indicasst
videtur similem in modum atque in fabulis graeecis diple
ἔξω νενευχυῖα. Foede ab excerptore mutilata esse videntul
quae de recta et aversa superne obelatis referuntur. In cod.
Par. sunt haec: „recta et aversa superne obelatae ponuntul
cum eadem significant similemque sequentem esse“, apud
Isidorum, quocum fere consentit cod. Monac., haec: „reci
et aversa superne obelata ponitur finita loco suo monade
significatque similem sequentem quoque esse.“ Keilius |. ὁ.
proposuit: „ponuntur cum eadem strophe saepius repetitu!
et significant similem quoque sequentem esse.“ Sed ha
coniectura probata non est quo haec nota distinguatur a
aversa obelismene, quae ponitur „quotiens strophae anti
strophos infertur“. Ego nec certam medelam in prompt
habeo nec quo hoc praeceptum pertineat dispicio. Paru
enim recte Ribbeckius (Prolegomena crit. in Vergil., Lip
1866, p. 157) ad illam quam in Vergilii eclogis deprehendis:
sibi visus est stropharum responsionem rettulit.
Denique de notarum metricarum origine perperam iuc
casse Bergkium, cum in commentatione de Atilii Fortun
tiani libro (beneficii Thielemanniani lege ed. Halae a. 186
p. 6 certe scaenicos poetas et suppares aetate melicos str
ἢ in diario antiquitat. a. 1845 Nr. 11. 14— 17, quae commenta
nunc legitur in eiusdem opusc. I p. 580 sqgq.
ΝΟΥΣ I Ε Σ
pharım intervalla paragraphis distinxisse censeret, pluribus
demonstrare iam post ea, quae Wilamowitzius 1. c. p. 125
844. disputavit, supervacaneum est.
8 6.
De doctrinae Hephaestioneae indole.
Post God. Hermanni (el. d. m. p. 26 sqq., 714 5ᾳᾳ. et
epit. ἃ. m. p. 256 sqq.) et Gaisfordii (edit. Oxon. a. 1855
vol. II p. 207 — 18) curas egregie de commentariis et inter-
pretandis et ponderandis meritus est Westphalius, qui in
Allgem. Metr. ed. ΠῚ p. 175 sqq.!) de variis poematum ge-
neribus sollerter ut solet disseruit; cuius disputationis funda-
mentum in ipsis commentariis positum esse voluit. Post
quem qui continua interpretatione commentarios instrueret,
rem actam ageret. Pauca tamen de universa doctrinae He-
phaestioneae indole monenda sunt. Ac primum quidem
caput quo de colo metro systemate vel periodo dissereret
Westphalius in prima et altera artis metricae editione alio
ablegavit, in tertia ipsi de poematum generibus disputationi
praefixit.. Totam hanc de ordinum rhythmicorum magni-
tudinibus doctrinam, in quam homines docti non pauci in-
quisiverunt?), paucis hic absolvere mihi non in animo est,
cum praesertim neque cum doctrina περὶ ποιήματος arte co-
haereat et multa mihi essent repetenda iam ab aliis recte
dieta, sed pauca mihi tractanda selegi, quae nondum satis
acecurate aut recte mihi explicata esse videntur.
ἢ cf. eundem in Philolog. XX (1863) p. 268 544.
Ὦ Praeter ceteros vide G. Hermann el. d. m. p. 664 sqq.; Westphal in
Philol. XX p. 78 544.; in annal. philol. LXXXI (1860) p. 189 syq.; Allgem.
Metrik ed. III p. 177--189; Caesar in Grundzüge der griech. Rhythmik
(Marburg. 1861) p. 114 sqq., 173 sq. et in ind. lect. Marburg. 1867 p. XII
qq. et 1869 p. XVI; Christ in Sitzungsber. d. Muench. Akad. a. 1868
vo. Ip. 1 sqq. et in Abhdlg. d. Muench. Ak. vol. XI (a. 1868) p. 138
qq. 188 sqq. 177 9544. et in „Metrik“ passim; Wilmanns de M. Terentii
Varron. libr. gram. (Berol. 1864) p. 65 sqq. 198 sqq.; Thiemann, Hense,
Gerh. Schultz 11. cc. Nihil lucramur ex Gitlbaueri commentis (Philolog.
Streifzüge, Freiburg i. B. 1886, p. 31 9544...
nF
68
ÖOptimo iure viri docti ex Heph. p. 20, 21. 43, 1 et schol.
α p. 199, 13 sqq. W.!) concluserunt Hephaestionem pro ea
magnitudine (μεγέϑει), ad quam ultimam iusto numero servato
metra prormovere liceret, triginta χρόνους πρώτους habuisse.
Neque pugnat cum hac sententia, quod Hephaestio p. 31, %
544. metrum hexametrum choriambicum temporum triginta
quattuor commemorat.?) Nam etsi Hephaestione iudice legi-
time metra temporum triginta numerum excedere non de
bebant, tamen hac lege constituta non potuerunt e medio
tolli longiora metra interdum de industria ab Alexandrinis
potissimum poetis usurpata. Diserte hanc discrepantiam
illustrat Victorinus p. 82, 25 sqq. „Admonemur hic quod apud
Graecos celebratur non praetermittere, Boiscum Cyzicenum
supergressum hexametri legem iambicum metrum in oct#
metrum versum extendisse“; cf. eund.p.83, 21 „ausi sint contra
praescriptum triginta temporum duo adicere“.?) Idem signifi-
cavit Hephaestio p. 20, 21 verbis xal τῷ πενταμέτρῳ δὲ καίπερ
ὄντι ὑπερμέτρῳ πολλοὺς χεχρῆσϑαι συμβέβηχεν 4), ex quibus
parum recte Westphalius (Metrik I? p. 663) collegit Hephae-
stionem versus triginta temporum numerum excedentes sol-
lemniter ὑπέρμετρα vocavisse. Certis hanc coniecturam argu-
mentis refutavit Caesar (ind. lect. Marb. 1867 p. XII—XIV)’)
neque quae Westphalius in tertia editione (Allgem. Metr.)
p. 186 adn. attulit, ullo modo ad eius sententiam defenden-
dam sufficiunt. Reliqui homines docti tales versus a metricis
vocatos esse periodos profitentur. Quod non satis accurate
dictum est. Ac primum quivis concedat necesse est talia
!, Ex scholiis Hephaestioneis sua deprompserunt Is. Tzetz. p. 95, 28
et Tricha (ed. Furia) p. 56 sq.; cf. Mar. Vict. p. 88, 2. 10. 19—22, Arist.
Quint. p. 32, 23, quo de loco disseruit Caesar Rhythm. p. 129 sq. (cf.
Amsel. 1. c. p. 136.)
3) cf. Tricha (ed. Westphal) p. 284, 3—5.
8) cf. Jubam apud Rufin. GL VI 564, 1 544., Mar. Plot. GL VI 5230,
2—4. 526, 22. 530,13. Simile quid habes etiam in Rhet. gr. VIII p. 461, 20
συντίϑενται δὲ καὶ ἐκ πλειόνων κώλων περίοδοι, ἀλλ᾽ ἐκβαίνουσι τὴν συμμε-
τρίαν καὶ οὐκέτι περιόδων, ἀλλὰ διεξοδικῶν λόγων ἔχουσι τάξιν.
4) cf. etiam Chaignet Essais de metrique grecque (Paris 1887) p. 174
adn. 3.
5) Versibus hypermetris a Caesare excitatis adde GL VI 637, 7.
69
carmina, quale est Philici illud Heph. p. 31, 20 excitatum,
ıb Hephaestione non annumerata esse carminibus syste-
naticis, sed carminibus χατὰ στίχον. Nam ut (p. ΠῚ 8. X 12)
armen ἡ παῖς ἡ κατάχλειστος χτλ., cuius singuli versus non
ınt stichi sed commata, Hephaestio dimensus est χατὰ
τχον, ita hoc quoque carmen, etsi singuli eius versus ultra
gitimum metri modum progrediebantur, sine dubio χατὰ
dyoy distribuit. Proprium enim stichorum, quos non metri-
is rationibus deberi, sed a scripturae genere originem traxisse
m dudum cognitum est!), non tam certa magnitudine quam
ıntinua repetitione efficitur. Atque equidem propter schol.
eph. β p. 10, 19 ἰστέον γε μὴν ὡς τοῦτο τὸ πεντάμετρον ond-
ὧν ἐστι διὰ τὸ μὴ βούλεσθαι τὸν ἴαμβον (ἐπὶ πλέον τῶν λ΄ ἢ
iv AB χρόνων αὔξεσθαι non dubito, quin etiam singulos
uusmodi carminum versus Hephaestio στίχους vocaverit.
ilongiores erant versus, quam ut huic rationi subici po-
werint, illud ortum est carminum genus, quod in carmine
leaico ἔμε δείλαν χτλ. ex quattuor denorum pedum con-
gationibus constante Hephaestio p. XIV 2 sqgq. statuit.
ro singulis igitur versibus, Hephaestionem si sequimur,
abemus systemata vel strophas totumque carınen est mono-
ttophicum (sc. ἐξ ὁμοίων). Similiter omnia, quae ultra iustum
ıetri modum procederent, a nonnulis σύνϑετα vocata esse
ristides Quint. p. 32, 25 auctor est. Neque usquam tradi-
ım est Hephaestionem huiusmodi versus periodos appellasse.
Imnia enim scholia Hephaestionea, in quibus periodorum
ıomen legitur, ad alteram metri definitionem spectant, qua
netra usque ad triginta duo tempora progredi praescribitur;
f. Choerob. p. 74, 18. Scholion, quod ex codice Q Stude-
mundus in Anecd. var. I pag. 133 exeunte (ad p. 32, 4 sqgq.),
x codicibus A et Καὶ ibidem pag. 134 (ad pag. 33,8 an ad
ag. 34, 6?) edidit (cf. Heph. p. 31 adn. Gaisf.), corruptum
sse facile perspicitur.?) Verum iam vidit Pauwius, qui
ἢ ef. etiam τὰ στιχηδὸν γεγραμμένα in schol. in Dion. Thr. p. 784,4
ἡ Studemundi An. var. I p. 230, 17.
?), Eandem corruptelam iam legit loa. Tzetz. 1. c. p. 311, 1 564.
1313, 8, cuius de πᾶς doctrina praecepta magis futtilia sunt quam in
Mibus explicandis operam perdam.
70
scripsit οὐχ ἐνδέχεται στίχον (τριαχαι τριακοντάσημον εἶναι;
cf. Caesar em. Heph. I p. ΧΥ͂Ι.
Alteram definitionem esse Heliodoream recte mihi vide
tur conieeisse Hensius Hel. Unt. p. 117. Ceterum de coli,
periodi, pericopae in colometria notionibus quae disputa-
verunt Thiemannus et Hensius 1]. cc. parum subtiliter dieta
sunt. Κόμμα in colometria omnino deest, contra χωλάριὰ
vocantur in schol. Pac. 173 versus τί φησι; et ἰὴ in. Idem
vocabulum in schol. Ach. 1 pro xoppatov substituit Thie-
mannus. Agitur illic de versu Ach. 43 παριτ᾽ ἐς τὸ πρόσϑεν.
Vocabulo κῶλον duplex notio subiecta est. Primum signi-
ficat, id quod in κωλομετρίᾳ consentaneum est, Omnes versus
scriptura expressos, cum cuius sint magnitudinis nihil inter-
sit. Tum cola dicuntur omnes versiculi stichis minores sive
integri sunt sive catalectici. Abusive enim etiam comma
dieitur colon (Victor. p. 54,5). lleploöos nominatur primum
ea pedum coniunctio, quam eodem vocabulo significavit He
phaestio p. IV 12. XII 6. XXIV 4, de qua dixi p. 35 54.
tum unaquaeque μέτρων συναγωγὴ ἤτοι δύο ἢ πλειόνων “ἢ ὁμοίων
ἢ ἀνομοίων (p. VII 1 sq.), ita ut plane consentiat cum ea
notione quam vocabulo σύστημα tribuit Hephaestio. Itaque
singulos locos enumerare supersedeo. Iniuria igitur Thie-
mannus p. 109 periodum metricanı variis constantem ver-
sibus περικοπὴν dici affırınavit. Immo etiam in periodis sae-
pissime varii versus miscentur; contra περικοπή apud Helio-
dorum nondum prorsus in sollemnem usum abiisse videtur. In
schol. Ach. 971 (συζυγία κατὰ περικοπὴν ἀνομιοιομερής) pericopa®
vim plane concinere cum ea, quam Hephaestio p. VI 8 sqd
et XIX 5 sqq. deseripsit, quivis facile perspicit. Idem cadit 110
schol. Pac. 1127 ἐν μὲν τῇ β΄ περικοπῇ ἐστι κτλ. in cuius init? *
iam Hensius p. 141 scripsit διαπεραίνεται συζυγίαν ζ(χατὰ περ
χοπὴν ἀν ομοιομερῇ. Sed in schol. Pac. 485 et Ach. 263 qua r”
pericopa a periodo differat non video, quoniam et period
ἀμοιβαῖαι dicuntur, velut in schol. Ach. 1008, et interdum
responsione carent (cf. schol. Nub. 457. 467. Ach. 1143), ef
diversis εἰσθέσεως vel ἐχϑέσεως modis exaratae sunt (cf. e.g.
schol. Eq. 616). Unum tamen Heliodori fragmentum adhuc
viros doctos fugit. Nam sine dubio apud Joann. Siceliotau
71
in Rhet. gr. (W.) VI 167, 24 pro Διόδωρος restituendus est
Ἡλιόδωρος. Leguntur 1. c. p. 167, 20 sqq. haec: διὰ τοῦτο
λέγονται τὰ μέτρα μονόμετρα μὲν τὰ ἐχ μιᾶς συζυγίας, δίμετρα
δὲ τὰ ἐχ δύο καὶ τρίμετρα μέχρι τῶν ἑξαμέτρων᾽ ἐπέχεινα γὰρ
») πρόεισιν ἡ ἀπότασις, ὡς ἐδίδαξεν ὁ Ἡλιόδωρος) καὶ τὰ παρα-
δείγματα σαφῶς ἐμφαίνουσιν. ἐπὶ μὲν γὰρ τοῦ ἐπικοῦ μονόμετρον
iv οὐχ ἔχει), δίμετρον") δέ μῆνιν ἄειδε ϑε[α]).") πεντάμετρον
ἐ μῆνιν ἄειδε, ϑεά, Πηληιάδεω ’Ayxı“ ἑξάμετρον δὲ προςτε-
Ἦντος τοῦ λῆος ποδός, ὃς οὐ σώζων δάχτυλον χαταληχτιχὸς )
ἔγεται. ἐπὶ δὲ ἰαμβικοῦ μονόμετρον ἀχατάληχτον σίγα σίγα
Eur. Or. 140) καὶ αἱ αἴ (9)5) μονόμετρον χαταληκχτικόν. τροχαΐ-
(ὃν δὲ δίμετρον χαταληχτικόν λεπτὸν ἴχνος ἀρβύλης (Eur.
Jr. 140). τοιούτων μυρίων ἐν τοῖς δράμασιν ὄντων καὶ μάλιστα
ν τοῖς χοροῖς οὐ μὴν καὶ ol δήτορες ἐπὶ σπουδῆς ἔχουσι τὸ τούτοις
ι(ρῆσϑαι. Similiter in schol. Heph. α, quod ex codicibus
ΚΟ edidit Studemundus 1. c. p. 142 ad pag. 47, 10, ex
MS Gaisford p. 47 adn., traditur ὅτι οὐδὲν μέτρον ἐστὶν ὑπὲρ
% ξξάμετρονῖ), quocum scholio mirum quantum consentit
lietor. p. 76, 22—27; cf. eund. p. 55, 7—9 et p. 82, 26.
’raeterea inspicias Aristidem Quint., qui more Pythagoreo-
um in hexade harmonicam quandam vim inesse docet:
p. 33, 2) μέχρι γὰρ EEados ἠυξήϑη συλλαβή te καὶ ποὺς καὶ
τρον διὰ τὴν τοῦ ἀριϑμοῦ τελειότητα καὶ τῷ περιέχεσϑαι πάντας
ν αὐτῷ τοὺς τῆς συμφωνίας λόγους. Idem praeceptum propter
lermogenis verba τὸ δὲ ὑπὲρ τὸ ἡρωϊκὸν σχοινοτενὲς κέχληται
ἢ) ᾿Ηλιόδωρος scripsi, Διόδωρος cod.
Ὦ Hoc praeceptum apud metricos non rarum est; cf. e.g. Rhet. gr.
[ 137, 27; schol. Heph. ß p. 13, 1, unde sua derivavit Tricha p. 267, 15,
Ὁ adn., 271, 4 (ed. Westphal); Joa. Tzetz. p. 318, 27. 324, 19. 329, 24,
ὃ δίμετρον scripsi, διάμετρον cod.; ad argumentum conferas prae-
pue rhet. gr. l. c. p. 169, 1 -- 9.
ἡ litt. & uncis inclusi.
καταληκτικὸς SCTipsi, καταληπτικὸς cod.
*) cf. Choerob. p. 68, 25 et Tract. Harleian. ed. Studemund (Ind.
lect. Vratisl. 1887/88) p. 12, 2 et adn.; εἴ, etiam GL VI 106, 1 sqq. An
sribendum est αἵ αἵ μονόμετρον βραχυκατάληκτονϑ
ἢ Ex hoc scholio sua nıutuatus est Tricha p. 277, 25 54ᾳ. (ed.
Westphal); cf. etlam Ioa. Tzetz. p. 318, 22 544.
72
(Speng. II 244, 2) apud eius scholiastas non raro deprehen-
ditur; cf. VI p. 491, 15 sqq. et 246, 94. Ceterum rheto-
rum de commate, colo, periodo praecepta et inter se maxime
variantur, neque, cum fundamentum distribuendi syllabis,
non temporibus contineatur, ad rem metricam spectant.
Unum tantum locum proferan, quem unde petiverit loannes
Siceliota vel eius auctor nescio. Enarratio a Walzio Υ]
127, 13 sqq. neglegenter descripta sic emendanda est:
Κῶλον τοίνυν xal χόμμα καὶ στίχος παρὰ μὲν τοῖς ῥυϑμι
χοῖς (!) τῷ μέτρῳ τῆς ποσότητος ὥρισται. στίχος γὰρ λέγεται
τὸ ἀπὸ ἕξ συνεστηχὸς συζυγιῶν, εἰ τρισύλλαβος εἴη ὁ ποὺς ὁ τὸ
μέτρον καὶ τὸν στίχον ποδίζων 3) ἐπέλαττον δὲ, τριῶν, εἰ δισύλλαβοι
εἴησαν οἱ πόξες, ὡς ἐπὶ ἰαμβικοῦ καὶ τροχαϊχοῦ καὶ ἰωνιχοῦ χαὶ
᾿ χοριαμβικοῦ χαὶ τῶν ἄλλων χωρὶς τοῦ ἐπικοῦ χαὶ τοῦ αἰολιχοῦ
χαὶ τῶν εἰδῶν αὐτῶν. ἀφ᾽ ὅ) EE μὲν τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος
᾿ προσέφη πόδας χαὶ τὰ ἑξῆς" 4) ἀπὸ πέντε μέχρι τοῦ ὠκὺς (Ἀ}}}
ἀπὸ τεσσάρων δὲ μέχρι τοῦ πόδας" ἀπὸ τριῶν δέ τὸν δ᾽ ἀπα-
᾿ μειβόμενος προσέ[φη].5) ἐπὶ δὲ ἰαμβικοῦ ὡς τὸ καϑαρὸν τρίμε-
τρον. τὸ δὲ Elarrowöv>?) τῶν τριῶν, εἰ μὲν τελείας ἔχει τᾶς
συζυγίας, κῶλον λέγεται ὡς τὸ ἡρώων αὐ[τοὺς δὲ] ἐστιν) εἰ
δὲ μή, κόμμα.3).... οὐκέτι μονόμετρον᾽ τὸ γὰρ δακχτυλικὸν μονό-
μέτρον οὐχ ἔχει... |
Ex metricis latinis longe plurima, ut solet, Victorinus
(p. 53, 26—56, 14) praebet, apud quem diversorum auctorum
placita confusa atque permixta sunt. Idem auctor, ex quo
Aphthonius p. 54, 8-16 enuntiata „erit itaque colon‘ 5644
petivit, perlucet in Fortunatiani verbis p. 282, 27—283, 3.
I) cf. etiam loa. Tzetz. 1. c. p. 316, 10 sqgq.
3) cf. Rh. gr. VI 168, 27 εἴρηται γάρ, ὡς ἐὰν εἴη ποὺς τρισύλλαβο!
συζυγία λέγεται.
8) ἀφ᾽ scripsi, dp cod.
4) Eodem ‚exemplo usi sunt alii quoque velut schol. Heph. « p.14
ad 47, 10, quocum conferas Rh. gr. VI 237, 27.
5) ᾽Α addidi.
©) φη unecinis saepsi.
”) ὃν addidi.
8) κῶλον λέγεται, ὡς τὸ ἡρῷον: αὐτοὺς δέ ἐστιν cod.; correxi co
Rh. gr. VI 496, 29.
9) Post κόμμα et exemplum et pauca alia interierunt.
78
Celerum quae de Aphthonii auctoribus aliqua cum proba-
bilitate diei possunt, iam dicta sunt cum ab alis 1. c. tum
a Schultzio 1. c. p. 44-46. Qui etsi bene Varronis secta-
torem significavit, malim tamen eum nullo nomine insignire
quam Thacomestum vocare. Pauca moneo de praecepto
(p. 54, 4 54.) „omnis ... versus κατὰ τὸ πλεῖστον in duo cola
dividitur.*“ Similem in modum p. 154, 23, ubi de versibus
zalliambicis agitur, scriptum est „hoc genus metri maxime
desiderat separari in duas clausulas“. At hic vocabuli clau-
sulae usus propter Rufin. GL VI 556, 7 544. Varronianus
videtur, quam ob rem etiam quae apud Victorinum p. 79,
1—6 leguntur haud absque probabilitate ad Varronem re-
vocaveris. Neque non Varroni favet, quod idem de metro
bipartito praeceptum deprehenditur etiam apud Augustinum
de mus. lib. IH cap. IX (ed. Migne in Patrol. lat. vol. 32
p. 1136) „eum versum a doctis appellatum, qui duobus
membris (i. e.: colis) certa ratione dimensis copulatisque
eonstaret“. Denique commendatur haec coniectura Victorini
verbis p. 55, 11 „Versus est, ut Varroni placet, verborum
iunctura, quae per articulos et commata εὐρύϑμως) modu-
latur in pedes“. Neque vero, id quod Christius putavit, hoc
praeceptum huius solius disciplinae proprium fuit, sed Iuba
quoque, alterius assectator, idem secutus est. Profluxerunt
enim ex eo illa, quae apud Victorinum p. 70, 12 544. leguntur
„dactylicum hexametrum.....dividitur....in duas (sc. partes)
per χῶλα duo, quibus omnis versus constat“.?) Nam p. 70, 12
inverbis „dactylicum hexametrum constat e spondeo, trochaeo
teodem dactylo‘“ idem error graeca verba in latinum ser-
Monem vertentis deprehenditur, quem commissum esse p. 75,
l2(‚et eundem anapaestum‘) ostendit Hensius de Iuba arti-
grapho (in Act. soc. phil. Lips. ed. Ritschl, vol. IV, Lips. 1875)
P.47, cum conferret schol. Heph. p. 175, 2 (W.) αὐτὸν τὸν
--
᾿ς ἢ εὑρύϑμως Studemund, ac γψέδηιοδ aut arythmos codd.; cf. Anonym.
ἢ Nauckii Lexic. Vindob. append. p. 322, 8 στροφὴ μὲν οὖν ἐστι χώλων
τοσῶν εὄρυϑμος σύνϑεσις. Similiter Aristides Quint. voce εὐπρεπής usus
δἰ (cf. p. 32, 19. 33, 18); cf. etiam Longinum in Studemundi An. var. I
P. 138 schol. ad pag. 22, 11 et Anonym. Ambrosian. ibid. p. 231, 31.
Ἶ εἴ, etiam GL VI 631, 35.
a
ἀνάπαιστον. Re vera in Heliodori colometria non raro 5%
χῶλα in unum στίχον coagmentari docetur atque etiam He
phaestione iudice στίχους ex binis colis constitisse concu-
seris et ex schol. p. 206, 9— 10 W. et ex versuum asynarle-
torum descriptione p. 47, 8—10, de qua sagacissime disseruil
Caesar in commentatione de versibus asynartetis (ind. led.
Marb. 1864) p. 4 544.
Denique mirifice discrimen, quod inter colon et comma
interest, perversum est apud Pompeium in comment. art.
Donati GL V p. 133, 24 544. „ubi post duos pedes superest
syllaba, comma est; ubi post duos pedes nihil, colon est“
etc., quocum consentiunt Beda GL VII p. 246, 19 544 εἰ
᾿ Isidor. Orig. 1 cap. 19 part. 6.
Locutionibus κατὰ στίχον et κατὰ περίοδον recte signili-
cari principalem compositionis discrepantiam facile apparel,
etsi carmina ἐξ ὁμοίων quasi in medio loco posita neque
his neque illis iure annumerari possunt. Inde quod eadem
differentia simul in ipsis carminibus exarandis oculis sub-
iciebatur, explicandum est, quod vocabulum περίοδος ἃ
musicis, στίχος ἃ librariis originem duxit. Melius solae
metricae rationes respectae sunt apud loannem Tzetzam
in Cratetis Dionysii Euclidis commentario.') Etenim ut
apud Hephaestionem tragoediae nominantur μικτὰ γενιλᾶ,
quippe quae partim κατὰ στίχον, partim κατὰ σύστημα
compositae sint, ita in commentario illo tragoedias ei
metris et periodis constare edocemur, cum περίοδοι et cal-
tica ]yrica et anapaestorum quae vocant systemata compI®
hendant. Idem dicendi usus est apud Aristidem p. 55, 8
τὰ ἐχ τούτων (sc. τῶν ποδῶν) χόμματα καὶ χὥῶλα καὶ περίοδο
χαὶ μέτρα.) Stropharum particulae apud antiquissimos ἢ
fallor auctores tantummodo χὥῶλα et περίοδοι nominantuf
) cf. Cramer An. Ox. ll p. 343, 21 sqq,; Westphal Prolegom. 2
Aeschyl. Tragoed. (Lips. 1869) p. ΧΙ v.15 sqq. et p. XV v. 79. Accuratit
de hoc commentario egi in Commentat. in honor. Guil. Studemund (A
gentor. 1889) p. 214 sqq. Quae Wilamowitzius 1. c. p. 134 adn. 31 ı
Euclide suspicatus est, mihi non persuasit.
2) cf. etiam ἔπη et μέλη quae distinxit Zielinski Gliederung d. alta
Kom. (Lips. 1885) p. 289 sqgq.
75
cf. Anonym. in Nauckii Lex. Vindob. append. p. 322, 8
στροφὴ μὲν οὖν ἐστι χώλων ποσῶν εὔρυϑμος σύνϑεσις ἑτεροίας
στροφῆς ἀντιστρόφου καὶ ἐπῳδοῦ:;}) schol. Aristoph. Ach. 346
λέγεται δὲ στροφὴ τῶν χώλων τὸ σύστημα; Poll. IV 112
τῇ δὲ στροφῇ ἐν χώλοις προᾳσϑείσῃ χτλ.; Planud. in Rhet. gr.
(W.) V 510, 4 ἡ μὲν οὖν στροφή ἐστιν ἡ πρώτη τιϑεμένη περίο-
δος ἐχ δύο ἢ πλειόνων χώλων. Atque haud scio an vetustis-
simum dieendi genus servaverit Caesius Bassus, cum tantum
non semper periodorum vel potius stropharum — apud
Horatium nullum inter strophas et periodos discrimen inter-
est — partes nuncuparet cola, versuum commata?). Neque
enim Dionysius Halicarnasensis stichorum partes nominavit '
cola, nisi ubi de colis rhetorieis verba fecit. Contra de
comp. verb. cap. XVII (p. 228 ed. Schaefer) verbis στίχοι τε
aa: χῶλα duo illa carminum genera significavit, quae sollem-
niter χατὰ στίχον et κατὰ περίοδον nominare solebant. Poste-
riorres demum metrici certas commatum, colorum, stichorum
magnitudines definiverunt iisque omnibus iuxta in carmini-
bus Iyricis explicandis usi sunt. Nam Christius num recte
ın Abhdl. d. Muench. Ak. XI p. 178 apud Dionysium de
comp. verb. cap. XIX (p. 262 Sch.) οὗ δὲ περὶ Στησίχορόν te
χαὶ Πίνδαρον μείζους ἐργασάμενοι τὰς περιόδους εἰς πολλὰ μέτρα
χαὶ χῶλα διένειμαν αὐτάς vocabulum μέτρα ad longos illos
versus rettulerit, quibus a scholiastis nomen μέτρα Πινδαρικα
inditum est, valde dubito. Μέτρα καὶ κῶλα eo quem Christius
excitavit loco idem significare quivis concedat necesse est
alque in enuntiato prope antecedente (p. 260) περὶ δὲ τὰς
mAoun&vag ἐπῳδοὺς ἀμφότερα χινεῖν ταῦτα ἔξεστι τό τε μέλος καὶ
τὸ ῥυϑμόν. τά τε χῶλα, ἐξ ὧν ἑκάστη συνέστηχε περίοδος, ἐπὶ
τολλῆς ἐξουσίας δίδοται αὐτοῖς ποιχίλως διαιρεῖν ..., ἕως ἄν
ἰπαρτίσωσι τὴν στροφήν' ἔπειτα πάλιν δεῖ τὰ αὐτὰ μέτρα. καὶ
ln
ἢ In verbis &tepotag — ἐπῳδοῦ vitium inest; facile conieceris pro
ἱπεροίας scribendum esse ἐπιφερομένης νοὶ simile quid.
Ἶ GL VI p. 270, 11 colon dieitur versus ex tribus choriambis et
no antibacchio constans. Sed p. 270, 10 et 23 commatis vocabulum
“riptoris neglegentiae deberi videtur. Primitus ni fallor commatis neque
ΒΟ neque usus a τομῇ aberat.
76
χῶλα ποιεῖν. At hoc loco quae vis vocabulo μέτρον subiecla
sit cognoscitur ex capitis modo excitati initio (p. 258) τοῖς
μὲν ἐποποιοῖς μέτρον οὐχ ἔξεστι μεταβάλλειν, ἀλλ᾽ ἀνάγχη πάν
τας εἶναι τοὺς στίχους ἑξαμέτρους: οὐδέ γε ῥυϑμόν, ἀλλὰ τοῖς
ἀπὸ μαχρᾶς ἀρχομένοις συλλαβῆς χρήσονται. At enim multo
probabilius est longos illos versus Pindaricos et ab Alexan-
drinis et a Dionysio vocatos esse περιόδους. Tria saltem
huius diceendi usus vestigia in scholiis Pindaricis reman-
serunt; cf. schol. ol. IX 125. 134. X 24 (τὰ δύο μία ἐστὶ
περίοδος), de quibus non ab omni parte recte disseruit
Christius 1. ec. p. 146 sq. Porro perperam Christius (l. e.
p. 164, Metrik ? p. 132. 616. 619 54.) negavit a veteri-
bus grammaticis periodos a strophis distinctas fuisse.
Inspieias velim Dionysii locum modo allatum (p. 258 sgq.
Sch.). Distinguuntur illic χῶλα, περίοδοι, στροφαί. Ex colis
effieiuntur περίοδοι, ex periodis στροφαί. Ergo non secus
atque περίοδοι complura complectuntur κῶλα continent στροφαί
complures περιόδους. Idem edocemur alio quoque loco ex
eodem libro repetito (cap. XXV p. 384 Sch.) ἡ μὲν ὅμοια περ'"
λαμβάνουσα μέτρα καὶ τεταγμένους σώζουσα δυϑμοὺς χατὰ
στίχον ἢ περίοδον ἢ στροφὴν ... κᾷπειτα πάλιν τοῖς αὐτοῖς
ῥυθμοῖς καὶ μέτροις ἐπὶ τῶν ἑξῆς στίχων ἢ περιόδων ἢ στρο-
φῶν χρωμένη ..., ἔρρυϑμός ἔστι καὶ ἔμμετρος (sc. λέξις)...
ἡ δὲ πεπλανημένα μέτρα χαὶ ἀτάχτους ῥυϑμοὺς ἐμπεριλαμβανουσὰ
χαὶ μήτε ἀκολουϑίαν ἐμφαίνουσα αὐτῶν μήτε ὁμοζυγίαν
μήτε ἀντιστροφήν, εὔρυϑμος μέν ἐστιν χτλ. Tria hie dis-
cernuntur compositionis genera haec: 1) χατὰ στίχον, 2) κατὰ
περίοδον, 3) κατὰ στροφήν. Quid cuiusque proprium sit, haud
illepide postea indicatur vocabulis ἀχολουϑία (h. 6. χατὰ
στίχον), ὁμοζυγία (h. 6. κατὰ περίοδον), ἀντιστροφή (ἢ. 6. κατὰ
στροφήν). Ex ipsa hac responsione apparet hic quoque di-
versam esse stropham a periodo. Itaque quandoquiden hoc
discrimen a Dionysio demum excogitatum esse nemo sibi
persuadebit, elucet parum recte cum alios tum Christium
(Abhdl. d. M. A. XI p. 178) praefracte negavisse ab Alexan-
drinis apud Pindarum aut apud tragicos periodorum ratio-
nem habitam esse; cf. quae dixi p. 63 adn. 1. At Dionysius
quaenam intercederet ratio inter stropham et periodum non-
71]
um satis bene perceptum habuit. Itaque cum nonnunquam
ihil interesse inter periodum et stropham animadverteret,
ostea!) in libri de Demosthenis vi dicendi cap. L (vol. VI
1110, 1 54ᾳᾳ. R.) eum quem exscripsi locum sic deflexit
μὲν ὅμοια περιλαμβανουσα) μέτρα καὶ ῥυϑμοὺς τεταγμένους
τε κατὰ στίχον εἴτε χατὰ περίοδον, ἣν καλοῦσιν ol
υσιχοὶ στροφήν, κἄπειτα πάλιν τοῖς αὐτοῖς ῥυϑμοῖς καὶ
wars ἐπὶ τῶν αὐτῶν στίχων ἢ περιόδων, ἃς ἀντιστρό-
‚us ὀνομάζουσι, χρωμένη ... ἔμμετρός τ᾽ ἐστὶ καὶ ἔρρυϑμος"
δὲ περιπεπλανημένα μέτρα καὶ ῥυϑμοὺς ἀτάχτους ἐμπεριλαμ-
γουσα χαὶ μήτ ἀκολουθίαν αὐτῶν φυλάττουσα μήτε ὅμο-
γἱαὰν μήῤ ἄλλην ὁμοιότητα τεταγμένην μηδεμίαν,
ρυῦμος μέν ἐστι χαὶ εὔμετρος. Neque igitur quod periodis
fopharum nomen ἃ musieis inditum esse Dionysius refert,
nti momenti est quanti putavit Crusius 1]. c. p. 18°). Sed
uribus de strophae notione dicendum erit, cum de Mar.
tor. GL VI p. 58, 6 sqq. verba faciam.
Atque haec quidem de prima et altera commentarii II
ıragraphis. De notis metricis iam egi; in carminum gene-
bus Westphalius satis habuit eis speciebus, quae nullius
derentur pretii, seclusis schema Hephaestioneum prinei-
ılibus rationibus servatis emendare et corrigere. Nos in
ı potissimum inquiremus, quae maxime singularia ac mira
int, ut expiscemur, quibus rationibus ei qui doctrinae fun-
amenta iecerint adducti sint, ut haec ipsa genera seligerent
que sic ut nunc sunt disponerent.
Percurramus singula ex ordine. Hephaestio, cum duo
Timaria carminum genera esse vellet, xata στίχον et χατὰ
HRG, non potuit non alteri assignare elegias et τοὺς ἐπῳ-
%%. Verum ut de epodis taceam, elegiarum indoles quanto
fopjus abest ab epica poesi quam a solutis lyricae poeseos
cf. Th. Roessler Dionysii Halic. script. rhetor. fragmenta (Lips.
SA) p. 4 54.
”) περιλαμβάνουσα scripsi, παραλαμβάνουσα codd.
ἢ In schol. Arist. Nub. 333 gopatoxaprtag δὲ ὅτι διὰ τὸ ἁρμονίᾳ μὴ
τοπίπτειν χτλ. Crusius p. 22 adn. 1 audacius scripsit χαμπᾶς ἔχουσι
λείονας (τῶν περιόδων», ἃς ol μουσικοὶ καλοῦσι στροφάς κτλ. Immo
ıditur vocabulis καμπή et στροφή.
78
strophis' Nonne deprehendimus hominem, qui, dummodo
schema efficeret quam simplicissimum, poematum naturae
vim adhibere non dubitaverit? Idem consilium perspieitur
in carminibus χατὰ στίχον et κατὰ σύστημα inter se oppositis
eorumque divisionibuss. Quamquam enim Hephaestio sola
carmina συστηματικά in carmina χατὰ σχέσιν et ἀπολελυμένα
distinguit, idem in parabaseos descriptione σχέσιν etiam ad
carmina χατὰ στίχον pertinere significavit, cum parabasin
proprie dietam inter ἀπολελυμένα reciperet, ἐπίρρημα et avı-
πίρρημα inter carmina xat& σχέσιν composita. Tamen εἰ
haec et illa κατὰ στίχον digeruntur.
Τῶν συστηματιχῶν cum alia vocentur χατὰ σχέσιν alia anc-
λελυμένα sc. ἀπὸ τῆς σχέσεως apparet debere haec duo genen
complecti onınia carmina systematica, quandoquidem in uno-
quoque carmine σχέσις aut observata est aut non observala.
Quod cum cognovisset Westphalius recte μετρικὰ ἄταχτα
subicienda esse censuit τοῖς ἀπολελυμένοις, carmina ἐξ ὁμοίων
ex parte τοῖς ἀπολελυμένοις, ex parte τοῖς χατὰ σχέσιν (Allg.
Metr. ed. IH p. 200). At quaeritur quomodo factum sit, ut
duo illa genera eodem loco atque carmina κατὰ σχέσιν εἰ
ἀπολελυμένα collocentur. In μετρικοῖς ἀτάχτοις consociantur
ad libidinem tres vel fortasse quattuor diversorum generum
versus, velut in Simonidis epigrammate,!) aut admiscentur
continuis unius generis versibus versus alterius generis, sp4
tiis interiectis modo brevioribus modo longioribus, velut in
Margita. Huiusmodi carmina cum χατὰ στίχον dimetiri non
posset, Hephaestio systematieis subiunxit, etsi non esse in
eis certa systemata distribuendi quasi principium consti-
tuentia neminem praeterit. Strophas vero in eis distinguer®
iure noluit. At enim τῶν ἀπολελυμένων tria secernuntuf
genera. Aut tam parva sunt carmina ut stropham non im”
pleant (ἄστροφα), aut comprehendunt vel unam vel complure*
I) cf. Critiae carmen apud Heph. p. 11, 9 sqq.; Simonidis fragr!
125 in Bergk. PLG III*. Omnibus his locis ad metra varianda aliqu3
saltern valuerunt nomina propria. Indidem potissimum explicandum vid‘
tur, quod similis generis exempla non rara sunt in epigrammatis graec!
a Kaibelio (Berol. 1878) collectis.
79
strophas. Patet igitur ἀπολελυμένα primitus non fuisse quasi
scema quoddam philosophicum eo consilio ficttum atque
definitum, ut omnia carmina eis subicerentur, quae σχέσιν
abnuerent, sed certum quoddam carminum genus: a quo
cum aliena essent μετρικὰ ἄταχτα, speciem τῶν ἀπολελυμένων
fficere non potuerunt. Carmina ἐξ ὁμοίων Westphalius 1. c.
), 204 54. prorsus a carminibus xata σχέσιν segregavit duoque
ὧν ἀπολελυμένων genera finxit ἀπολελυμένα ἐξ ἀνομοίων et
ἰπολελυμένα ἐξ ὁμοίων. Qua coniectura si tantum Hephae-
tionis doctrinam ipsa eius verba (p. XIV 1 sqq.) ἐὰν τετα-
“μένος ἀριϑμὸς ἧἦ, οὐχ ἔστιν ἐξ ὁμοίων, ἀλλὰ κατὰ σχέσιν secutus
ıbi congruentem reddere studuit, Westphalius bene fecit,
‚ed aliter iudicandum est veram carminum ἐξ ὁμοίων indo-
em spectanti. Hephaestio carmen Alcaicum, quippe in quo
Ἰχέσις inesset, ex τῶν ἐξ ὁμοίων numero seclusit, etsi alios
liter sensisse significavit.!) Sed quid interest inter illud
armen et carmen vere ἐξ öpolwv? Nihil nisi quod περιο-
xopot in hoc sunt ἄνισοι, in illo ἴσοι. CGeterum componendi
'atio, in qua singularis carminum ἐξ ὁμοίων condicio posita
st, et hie et 116 iuxta observatur. Unde quid efficitur?
5, qui carminum genera χατὰ σχέσιν et ἀπολελυμένα proposuit,
tarmina ἐξ ὁμοίων omnino neglexit. Postea alii hoc genus
in fündamentis longe diversis positum cum illis carminum
generibus consociare diversum in modum operam navabant.
Ex carminum χατὰ σχέσιν speciebus de epodiecis ianı
supra disserui. Generis et nomen et descriptionem ad epo-
dieorum proprie dictorum similitudinem ficta esse nemo non
videt. Etiam illud contendere ausim eum, qui epodicorum
peeies statuit, non tam id egisse, ut quae carminum genera
aud poetas occurrerent, in unum conferret et disponeret,
δὲ ut omnia schemata exhauriret, quaecunque, ubi duabus
paribus strophis sese excipientibus una aut duae strophae
δ eis diversae adduntur, evadere possunt.?)
----. ὁ
ἢ Ἄπειρον, quem Hephaestio commemorat, fuisse Heliodorum, quam-
ns proclive sit suspicari, nullo testimonio comprobatur.
Ὦ Velut παλινῳδικα profecto non ideo proposuit, quia in Aesch.
Choeph. v. 422— 53 leguntur, sed ut omnia genera absolveret.
80
Carmina κατὰ περιχοπὴν ἀνομοιομερῆ ideo notanda sunt,
quod doctrinam excultam esse non neglecta antiqua co-
moedia Attica docent.
Maxime mira suut ἀντιϑετικά, Gravissime enim offen:
dimur, cum :inter media systemata et systematicorum spe
cies sermo incidit de singulis colis eorumque responsione.
Neque exemplum non memorabile est. Nam, licet Hephaestio
ne in enchiridio quidem a carminibus illis figuratis exempla
repetere dubitaverit,!) hoc quivis videt non statuta esse
ἀντιϑετικά propter unum illud carmen — σπανιώτατον esse
hoc genus ipse Hephaestio profitetur neque cetera techno-
paegniorum genera usquam in carminum generibus enume-
randis in censum veniunt —, sed exemplum arcessitum esse
a Simmia, ut certum quoddam σχέσεως genus antea fictum
exemplo aliquo illustraretur.
De carıninum ἀπολελυμένων et ἐξ ὁμοίων speciebus quod
Westphalii explicationibus addam vix habeo. Digeruntur
secundum illam rationem, utrum poema contineat minus
una stropha (ἄστροφα) an unam stropham (ἄτμητα, ἀπεριό-
ρίστα) an complures (ἀνομοιόστροφα, κατὰ περιορισμοὺς ἀνίσους).
Qualitate neque horum neque illorum species inter se dif-
ferunt. In utrisque id cavendum est, ne strophae sint pares,
quod si usu venit, carmina fiunt κατὰ σχέσιν.
Sed quid multa? Hephaestio cum p. 57, 10—13 ultimo
enchiridii capiti haec praemitteret: πολυσχημάτιστα δὲ χαλεῖ-
ται ὅσα κατ᾽ ἐπιλογισμὸν μὲν οὐδένα πλῆϑος ἐπιδέχεται σχημά-
των, κατὰ προαίρεσιν δὲ ἄλλως τῶν χρησαμένων ποιητῶν, In Te
metrica longe plurimum valere rationem deductivam, ut
nostratium sermone utar, ipse diserte professus est. Atque
re vera hanc in toto enchiridio principalem ac fere singu-
larem esse quivis semel admonitus intellegit. Neque medio-
criter eandem viguisse in doctrina περὶ ποιήματος condenda
concedet, qui perpenderit quae dixi de elegeis, de poematis
aut κατὰ σχέσιν aut ἀπολελυμένοις, de epodicorum speciebus,
de antitheticis, de specierum τῶν ἀπολελυμένων et τῶν ἐξ ὁμοίων
aequalitate, de mesodis p. XXVI 12 sq. excitatis. Eodem
1) cf. p. 32, 5. 8.
81
pertinent terna μιχτῶν οἱ χοινῶν genera. (uis primus ipso-
rum poetarum usu (ἐμπειρία) postposito ratiocinationi po-
tissimum rem metricam inniti docuerit nescimus’), verum
eiusdem consilii etiam in Aristoxeni arte musica non pauca
deprehendi vestigia satis notum est. Velut τῶν μελῳδουμέ-
γων γένη statuit non solum μιχτά, verum etiam χοινά, quae
vix unquam usu venisse videntur; cf. Aristox. Harmon. ed.
Marquard (Berol. 1868) p. 64, 7 et 334. Adhibitos esse in
doetrina περὶ ποιήματος contexenda ab Hephaestione vel eo
quo usus est auctore poetas Iyricos et comicos in propatulo
est, sed tragicorum vestigium apparet nullum, nisi quis huc
referat verba (p. XXIV 8) οἷα μάλιστα φιλεῖ γενέσϑαι ἐν ταῖς
παρόδοις τῶν χορῶν. Notatu autem dignissimum est illud
carminum genus, quod tragieis fuit usitatissimum, cum com-
plura stropharum et antistropharum paria epodo nunc sub-
iuncta nunc omissa consociarent, ne verbo quidem apud
Hephaestionem perstringi. Apud Aristophanem haec com-
positio rarissima est neque in Heliodori colometria eius
exemplum deprehenditur.?) Itaque de Heliodoro nihil affır-
maverim, Hephaestio certe hoc carminum genus omisit
eadem ratione ductus qua in toto enchiridio 5018 fere Iyri-
corum et comicorum metra respexit,?) cum tragica tironum
institutioni parum apta esse censeret. |
" Nobis contra altera via ingrediendum esse omnes consentiunt,
sed multum abest, ut hoc in doctrina certe περὶ ποιήματος iam satis ac-
carate factum sit. Nonnulla de stropharam apud tragicos compositione
perbene disseruit novissime A. Kirchhoff in Sitzungsber. d. Berl. Akad.
1889. p. 945 544.
2 Simile quid habes Ach. 1214— 25, qui versus in scholio Helio-
doreo dicuntur δυάδες τρεῖς δικώλους ἔχουσαι τὰς περιόδους.
5) Tragicorum versus commemorantur p. 5, 13. 20, 8. 38, 22. 43, 11.
54, 2; cf. etiam Westphal Metrik [Ὁ p. 185.
Cap. I. De Aristidis Quintiliani doctrina.
Ut Hephaestio ultimum enchiridii caput doctrinae περὶ
ποιήματος tribuit, ita Aristides vel potius is, ex quo τῆς pe
τριχῆς enarrationem deduxit, cum eum sequeretur ordinem,
ut ab elementis profectus ad τὰ &x τούτων συνιστάμενα ascen-
deret et sic deinceps progrederetur, ultimam artis metricae
partem esse voluit doctrinam περὶ ποιήματος πρὸς ἔνδειξιν
τοῦ σχοποῦ τῆς μετρικῆς (p. 28, 20). Disponendi igitur ratio-
nem ab Hephaestione, cum a certis syllabarum mensuris
initium caperet (cf. Choerob. p. 37, 12— 17), aliquanto ob-
scuratam hic integram a principio usque ad finem servavit.
Atque idem cum diserte explicare, cur praecepta περὶ ποιή:
μᾶάτος assumeret, non supervacaneum esse censeret, haud
scio an cuipiam non sine probabilitatis specie videatur has
quinque τῆς μετρικῆς partes vel primus vel saltem in primis
constituisse.!) Verum ne in temeritatis crimen incidam,
‚hac opinione significata ad ipsa eius praecepta perlustranda
aggrediar. Leguntur p. 37, 6—10 haec:.
81. Τὸ δ᾽ ἐκ τῶν μέτρων εὐπρεπὲς σύστημα χαλεῖτα'
ποίημα. |
ὃ 2. Τούτων δὲ τὰ μὲν γίνεται κατὰ στίχον, ὡς τὰ Ὅμηρον,
τὰ δὲ &% δύο μέτρων, ὡς τὰ ἐλεγεῖα, τὰ δὲ ἐχ τριῶν, ὡς ὅταν
ἐλεγείῳ προστιϑῇ τις ἰαμβεῖον ἢ ἄλλο τι, τὰ δ᾽ Ex πλειόνων.
Discernuntur igitur apud Aristidem quattuor carminum
genera, cum alia constent ex singulis versibus continuatis,
alia ex binis, alia ex ternis, alia ex compluribus. Postremo
loco posita esse carmina χατὰ περίοδον nemo non videt,?)
ἢ Parum accurate Westphal. Metrik 15 p. 229 has categorias fuisse
disciplinae Heliodoreae atque Hephaestioneae dixit; ef. Longin. p. 112 -15
(in schol. Heph. ß). Iam Platonis aetate rhythmici scholarum principium
ab elementorum explicatione ducere soliti sunt (Plat. Cratyl. 424 c).
”) Vocabulum περίοδος, non σύστημα Aristidi in usu fuisse docui p. 42.
83
tsi certum nomen desideratur; qui defectus soli excerptoris
eglegentiae tribuendus est, qua universa haec de poema-
ım generibus disputatio foede truncata est. Longe enim ᾿
nte lud carminum genus statutum est quam Aristidis ars
ıcogitata. Elegeis ab Hephaestione parum apte systema-
eis subiunctis hie multo melius peculiare genus effici voluit,
1 ab Aristidis auctore similiter atque fit apud Hephaestio-
em epodos quoque Archilochicos annumeratos fuisse puta-
:rim. Scrupulum vero prima specie movent carmina tribus
rsibus confecta ὡς ὅταν ἐλεγείῳ προςτιϑῇ τις ἰαμβεῖον ἢ
Wo τι de quibus αἱ recte iudices inspicias velim Hephae-
ionis μετρικὰ ἄταχτα: en quod quaeritur exemplum offertur
imonidis epigramma. At enim apud Hephaestionem μετρικὰ
αχτὰ quam non apte subiuncta sint systematicis ipso no-
ine ad carmina stichica delegata et quantopere repugnent
wminibus absolutis supra exposui, Aristidis auctor cur
imonidis epigramma arcessiverit in propatulo est. Aut
itur egregie fallor aut vel ex hac particula Aristidis de
yematum generibus enarrationem Hephaestionea multo
se simpliciorem atque vetustiorem evincitur. Aristidis
ıctor περίοδον &x πλειόνων μέτρων συνεστηχέναι docuit, He-
haestio vel is, cuius disciplinam amplexus est, ut schema
iminum simplicius redderet, σύστημα esse dixit μέτρων
ναγωγὴν ἦτοι δύο ἢ πλειόνων ἢ ὁμοίων ἢ ἀνομοίων, quo fac-
m est, ut inter systematica recipere potuerit elegeas et
dos; quamquam, cum systematicorum species enumeraret,
utationis illius oblitus speciem, quo illa carmina referret,
pn excogitavit. Verum carminum binis versibus usque
petitis constantium genus non ab Aristidis demum auctore
ıarratione Hephaestionea offenso ficttum esse, sed antiqui-
s in usu fuisse aliis quoque argumentis arguitur. Etenim
se Hephaestio carmina Sapphica alterius et tertii libri non
ὃ στίχου, sed ὑπὸ διστιχίας vel ὑπὸ δυάδος στίχων distribui
fert (p. 1Κ 1. X 1 sqq.), quae dispescendi ratio in antiquis
e. Alexandrinorum editionibus paragraphis adscriptis signi-
ata erat.
Neque μικτῶν neque χοινῶν ulla genera apud Aristidem
mmemorantur, sed quoniam huius rationis vestigia iam
6*
84
apud Aristoxenum deprehendimus, ea ab Aristide omiss
esse quam ab illius auctore repudiata probabilius est;
pP. 30, 2 συλλαβαί dicuntur κοιναί vel μέσαι, p. 36, 26-3
μέτρα μέσα describuntur.
8 3. Καὶ τούτων τὰ μὲν ἀπολελυμένα, τὰ δὲ χατὰ σχέσιν
ἀπολελυμένα μὲν ὡς παρὰ τοῖς κωμικοῖς al παραβάσεις, κατὰ
σχέσιν δὲ ὡς τὰ ἀντιστρέφοντα.
Carminum 6 compluribus versibus' constantium!) alia
esse ἀπολελυμένα, alia κατὰ σχέσιν docet Aristides. Desunt,
ut par est, et μετρικὰ ἄταχτα et carmina ἐξ ὁμοίων, quae
genera aliunde esse profecta neque convenire poematum
ἀπολελυμένων et κατὰ σχέσιν distincetioni supra ostendi. Ite-
que probabile est ea ab Aristide abesse non ideo, quod is,
qui largiores copias in artius contraxit, casu haec potissi-
mum genera omisit, sed quod in eo, quo utebatur, fonte
illa poemata huc delapsa nondum erant. Quid Aristidis
auctor de poematis ἐξ ὁμοίων iudicaverit dici nequit; illud
unum fortasse mentione dignum est Aristidem, cum
omnia metra quasnam magnitudines (μεγέϑη) contineant,
accurate doceat, de ionico a minore h. e. eo metro, quo
carmen illud Alcaicum (cf. p. XIV 3) conditum est, ne tecte
quidem quidquam significare; cf. p. 33, 12. 34, 1. 19. 9.
35, 2. 7. 20. 36, 1; contra p. 35, 25—31.
Quae ad τὰ ἀπολελυμένα illustranda proferuntur αἱ τῶν
χωμικῶν παραβάσεις haud temere cuipiam difficultatem more
bunt, utpote quae ex septem partibus constantes, quarum
tres quae praecedunt sunt ἀπολελυμέναι, reliquae κατὰ σχέσιν,
non efficiant carmen ἀπολελυμένον sed μικτὸν συστηματιχόν;
cf. schol. p. XV 12 —13. At, inquis, vocabulo παρᾶ-
βασις ab Aristide significatur non tota parabasis, sed sola
altera illius pars, cui apud Heliodorum αὐτὴ ἡ παραάβασι,
apud plerosque οὗ ἀνάπαιστοι nomen est. Οὐδὲ etsi re verd
χατὰ στίχον distribuitur, etiam apud Hephaestionem (p. xxvil
8. 12) inter τὰ ἀπολελυμένα enumeratur. Multo tamen pro
babilius est apud Aristidis auctorem primas tres parabase0®
ἢ) Ad hoc unum genus vocem τούτων spectare ex ipsa re intel
legitur, cf. etiam p. 29, 12.
partes fuisse significatas eiusque verba ab Aristide parum
accurate esse exscripta.
Verbis insequentibus τὰ δὲ κατὰ σχέσιν ὡς τὰ ἀντι-
στρέφοντα non ut antea certo generis nomini peculiare com-
positionis exemplum additur, si quidem verba τὰ κατὰ σχέ-
σιν et τὰ ἀντιστρέφοντα de isdem valent poematis. Verba
tradita ita tantum interpretari posse videmur, ut certae artis
voci adiuncetum esse putemus illud vocabulum, quo imperiti
neque artem metricam professi eandem rem appellare sole-
bant.')
Nimis ab Aristide mutilata est ultima paragraphus:
8 4. Kal πάλιν τούτων ἃ μὲν διμερῆ, ἃ δὲ τριμερῆ, ὡς τὰ
χαὶ τὴν ἐπῳδὸν προσλαμβανοντα.
Καὶ τὰ μὲν ὁμοίως τῇ τάξει, τὰ δὲ ἐναντίως ἔχει᾽ ὁμοίως
μὲν ὡς ὅταν τὸ πρῶτον τῆς ἀντιστρόφου τῷ τῆς στροφῆς ἀπο-
δοδῇ πρώτῳ, τὸ δὲ δεύτερον τῷ δευτέρῳ καὶ τὰ ἑξῆς ὁμοίως᾽
ἐναντίως δὲ ὡς ὅταν τὸ πρῶτον τῷ τελευταίῳ, τὸ δὲ δεύτερον
τῷ παρατελεύτῳ χαὶ τὰ λοιπὰ κατὰ τὸν αὐτὸν λόγον.
Τριμερῆ explanationem non requirunt; eadem enim sunt
quae apud Hephaestionem epodica proprie dicuntur. Quo-
nm ad similitudinem si διμερῆ fingimus, quandoquidem
nlla re differre dieit epodica nisi addita epodo, hoc existit
shema AA;AAJAA... ἢ. 6. carmen monostrophum. Διμερές
ale carmen ideo vocari potuit, quia duabus minimum stro-
phis ut responsio fieret opus erat. Atque re vera, etsi
Neque in graecis neque in latinis carminibus monostrophis
äumeri aequales observantur, grammaticos quosdam carmına
Monostropha habuisse pro epodicis, in quibus epodi omissae
ünt, nonnullis testimoniis comprobatur; cf. Caes. Bass. GL
1 266, 26 — 267, 1, Atil. Fort. ibid. p. 294, 24— 27, Mar.
Viet. p. 59, 6—7 „sunt quaedam carmina, quae monostropha
ippellantur, quod duas periodos et eas pares habeant ne-
nie epodo ut alia concludantur“, de quibus locis infra dic-
turus sum. Eandem fere sententiam ex scholiis Pindarieis
deprompsisse videtur Is. Tzetzes p. 65, 16:
ἢ) Si ariolari licet, apud Aristidis auctorem haec fere scripta fuisse
@niecerim: ἀπολελυμένα μὲν ὡς παρὰ τοῖς κωμικοῖς ἐν ταῖς παραβάσεσι τὰ
Ya πρῶτα ἄσματα, κατὰ σχέσιν δὰ ὡς τὰ ἕτερα τὰ ἀντιστρέφοντα.
86
τοίνυν μονόστροφόν ἔστι στροφὴ σὺν ἀντιστρόφῳ.
ἀνόμοιον ὁ ἐπῳδός" τὰ γὰρ ἐπῳδικά τε
ὅταν στροφὴ, ἀντίστροφος καὶ ἐπῳδὸς τυγχάνῃ.
Et hanc definitionem οἱ eam quam profert Hephaestio signi-
ficat Tzetzes p. 73, 2—3. Denique conferas scho). Pind.
Pyth. VI ἔστι δὲ ἡ Wr) μονόστροφος᾽ αἱ δὲ μονόστροφοι Art:
στρόφους ἔχουσι τὰς στροφὰς ἀλλήλαις, ὥστε ἴσα εἶναι τὰ τε τῆς
στροφῆς xal avuorpögou. Apud Aristidis auctorem utrum
secuta sit explicatio, qua singulae διμερῶν species, in quibus
carmina huius modi ABAB et fortasse huius AABB τεὶ
AABB...C, enumeratae fuerint, neene nune iam discemi
nequit.
Duplex in eis quae in $ 4 sequuntur describitur respon-
sionis genus, alterum aequale, cum primo strophae colc
respondet primum antistrophae, secundo secundum et sit
deinceps, alterum contrarium, cum primo strophae par 68
ultimum antistrophae, secundo paenultimum et sic deinceps
Quae ad sola διμερῆ spectare videntur; nam quam volueri
epodorum responsionem ne verbo quidem commemonl
Bipartitorum evadunt genera haec:
u a:
ἢ ‚)c
A 6 Α ο΄ et A 6 Α b’
d α΄ d a
Illae strophae sunt prima et altera carminis monostropk
hae num differunt ab Hephaestionis carminibus antithetici
Neque enim id quidquam refert, quod apud Hephaestione
ἀντιϑετικά unum huiusmodi schema complectuntur, ap
Aristidem quominus plura comprehendant nihil obstat. ]
vera carmen, in quo schema antitheticum bis aut saepi
recurrat, sub oculos non cadit. Sed illud summi est m
menti, quod antitheticorum condicio apud Hephaestione
permira quemadmodum orta sit hinc dilucide intellegit'
Nam Aristides cum antithetici carminis partem priorem f
stropha, posteriorem pro antistropha haberet, haud illepi
hoc genus usitatae διμερῶν formae opposuit. Etiam apert
in antitheticis stropha et antistropha distinguuntur ab loar
Siceliota, qui in Rhet. graec. VI p. 129, 7 sqq. (W.) hi
87
rotulit enarrationem, quae undenam in Hermogenis scholia
uxerit, ex quibus loannes Siceliota eam hausisse putandus
st, ignoratur.
Ἔστι καὶ ἄλλο εἶδος στροφῆς καὶ ἀντιστρόφου κατὰ περίοδον 1)"
Ῥάφουσι γὰρ τὴν μὲν στροφὴν ἢ διὰ δύο στίχων ἢ τριῶν ἢ ὁπό-
v3) βούλεται ὁ ποιητής, ἔχουσανϑ) τοὺς στίχους διάφορα μέτρα"),
ὧν μὲν πρῶτον τυχὸν τροχαΐχόν,5) τὸν) δεύτερον ἰαμβικὸν καὶ
ὃν τρίτον ἄλλον τινά᾽ εἶτα τὴν ἀντίστροφον ἐπάγουσιν ἔχουσαν
ὧν πρῶτον στίχον ὅμοιον τῷ τελευταίῳ τῆς στροφῆς, τὸν δεύ-
ἔρον τῷ πρὸ τοῦ τελευταίου, τὸν τρίτον τῷ μετὰ τοῦτον τρίτῳ ἢ)
ὡς ὅλων, ὡς συμβαίνειν τοὺς μέσους τῶν δύο, τῆς τε στροφῆς
χαὶ τῆς ἀντιστρόφου»5), χαὶ τοὺς ἄκρους ἀλλήλοις ἀντιστρέφειν
(τὰ τὴν πλοχὴν καὶ τὴν κατάληξιν;: cf. Isaac. Tzetz. in ipsa
ntitheticorum explicatione p. 65, 33
ὡς εἶναι μέσον τὸ αὐτὸ καὶ παραδόξως τέλος.
Huiusmodi ab explanatione quomodo profecta sit Hephae-
tionea apparet. Etenim cum usitatum responsionis ordinem
liserte statuere molestum ducerent, ne antithetica quidem
0 binarum stropharum coniunctione habebant. Sic, ut
lia omittam, factum est, id quod supra mirati sumus, ut
ıpud Hephaestionem inter diversas stropharum conforma-
jones subito sermo incidat de colis inter se respondentibus.
Satis iaım opinor probavimus apud Aristidem deprehendi
τερὶ ποιήματος doctrinam quae Hephaestioneam et simplici-
ate et aetate longe superet. Hephaestionis praecepta etsi
ıon recta via ex Aristidis fonte manaverunt, tamen per cir-
utum ad explicationem Aristidi simillimam revocanda sunt.
"acile concedo plura fuisse in Aristidis fonte, quam quae
pse Aristides nobis praebeat, sed praefracte nego omnia
ἢ Περίοδος hic idem fere atque ἀνταπόδοσις vel ἀναχύχλησις signi-
icare videtur.
?\ ὁπόσων scripsi, ὁπόσην cod.
8) ἔχουσαν scripsi, ἔχων cod.
4 scribendum videtur διαφόρων μέτρων.
ἢ τροχαϊκον scripsi, τροχαῖον cod.
δὴ τὸν (δὲν
Ἦ τρίτῳ delendum videtur.
5) καὶ τῆς ἀντιστρόφου inserui.
8 _
genera in eo fuisse enarrata, quaecunque Hephaestio που,
aut eorum, quae utrique fuerint communia, eundem fuisse
ordinem. Neque vereor, ne quis censeat excerptoris incuria
mirum in modum ea ipsa genera omissa aut recte trans
posita esse, quae postea vel addita vel perperam collocata
esse re ipsa ostenditur. Immo quandoquidem eorum gene
rum, quae maxime offensioni sunt apud Hephaestionem,
originem facile expedimus ex Aristide, huius explicationem
pro vetustiore habebimus. Cui sententiae aliquid fortasse
adminiculi vel eo paratur, quod praeter locutionem κατὰ
στίχον satis tritam certa artis vocabula singulis generibus
non induntur nisi carminibus κατὰ σχέσιν et absolutis.
Quaerat aliquis num haec eis conveniant, quae de
Aristidis aetate fontibusque aliunde comperta habemus. At
primum quidem quoniam artis metricae explicationem, quae
apud Aristidem scripta est, non ab ipso esse excogitatam
inter omnes convenit, nostra non multum interest utrum
Aristides saeculo p. Chr. n. primo exeunte vel altero in-
eunte an saeculo tertio vel quarto fuerit.!) Deinde de
auctoribus ab illo exscriptis quae tandem explorata sunt?
Nihil proficimur eis quae de harmonicae et rhythmicae apud
“ Aristidem artis fontibus docuerunt Susemihl, Deiters, West-
phal, Caesar. In metrica arte redeunt universa disciplinae
Hephaestioneae fundamenta; sunt tamen permultae res eae-
que haud leves, quae et ab Hephaestionea et quantum videre
licet ab Heliodorea recedant.?) Nam licet Aristides p. 30,
") Quae Caesar (Rbythmik p. 2 syq.; indie. lect. Marburgens. hib.
1862/63. 1882/83 et aest. 1884) de Aristidis aetate disseruit, nemodum
refutavit. Etiamsi reliqua argumenta ab eo allata non admodum gravia
esse concesserim, summi tamen ınomenti est, quod et Eusebii nomen et
Florentii (Arist. p. 1, 5) saeculo demum tertio vel potius quarto in con-
suetudinem venerunt. Florentii nomen auctore de Vit (Onomast. tot.
lat.) primum legitur in cod. Iustin. II 38, 1 in rescripto quodam a. 198
p- Chr. ἢ. dato, sed propter codicum discrepantias utrum Florentius an
Florentinus fuerit non liquet; cf. etiam de Rossi La Roma Sotteranea-
III p. 42.
?) cf. Caesar Rhythm. p. 33, Westphal Metrik I? p. 229—231, G. Schultz=
l. c. p. 22 sg.
89
Ϊ 344. sententiam proferat, cui similem ut Heliodoream
opugnat Hephaestio p. 8, 17 sqq. W., tamen Aristidis sylla-
ırım communium descriptio omnino adeo dissentit ab
eliodorea (cf. Choerob. exeg. p. 46 sq. et 52—54), ut, si
odo etiam hoc loco differentiam quandam non deesse per-
:ndas, cum Heliodorus de solis versibus herojcis disserat,
ristides de syllabis universis loquatur, iure dubites, utrum
ristides ex ipso Heliodoro an ex eius fonte haec mutuatus
. Neque de Philoxeno quidquam affirmari potest. Ergo
oc solum constat exscriptum esse ab eo libellum quendam
usdem doctrinae, cuius assectator erat Hephaestio; quam
iscipflinam iam cognitam fuisse Dionysio Halicarnasensi
retori docuit Georgius Amsel!). Optimae notae fuisse eius
ıntes non modo in rhythmica et harmonica arte, sed etiam
ı metrica constat; quod iudicium congruit cum eis, quae
upra de capitis περὶ ποιήματος pretio disseruimus, sed ad
ertum quendam hominem explorandum ne ex universa
üidem fontium analysi quidquam profieitur.
δ}. ὦ. p. 36.
Cap. IH. De metricis latinis.
Hephaestio atque Aristides in universa arte metric
quamvis in singulis rebus inter se differentes eandem di
sciplinam secuti sunt, cuius cardo vertitur in novem vel oc
metrorum prototyporum!) sive physicorum?) doctrina. Se
apud metricos latinos praeter hanc occurrit altera, qua a
hexametro dactylico et iambico senario primitus inter se I
ipsis quidem diversis?) cetera metra per certos quosda
addendi, demendi, mutandi modos derivantur. Quas int
disciplinas quae ratio intercesserit explicare non huius lo
est et quoniam a proposito nostro longius abduceremur
quoniam quaestio illa certo tum demum diiudicabitur, cu
metrici latini multo accuratius quam adhuc factum est pe
quisiti et cum metricis graecis eisque praeceptis metridi
quae apud Hermogenis scholiastas scripta sunt, comparı
erunt. Paucis tamen hanc quaestionem perstringere ex!
esse videtur. Nuperrime enim Frider. Leo (Herm. ΧΧΙ
280— 301) eam doctrinam, quam Philoxenus, Heliodoru
Hephaestio, Aristides amplexi sunt, altero a. Chr. n. saecu
ineunte a grammaticis Alexandrinis conditam esse, alteri!
a Varrone, Ps.-Censorino, Caesio Basso, Terentiano Mau
probatae fundamenta iacta esse saeculo a. Chr. n. alte
fere medio a Pergamenis demonstrare studuit. At primı
quidem minime ea argumenta refutavit, quibus Westphali
(Metrik 15 p. 111 sqgq. et 168 sqq.) Schultzius alii addu
sunt, ut doctrinam quam dicam Varronianam aetate su]
riorem esse censerent. Qua in doctrina tantum abest,
1) cf. Arist. p. 32, 16.
2) cf. Hermogenis scholiast. in rhet. gr. (W) VII 936, 26 = V 47:
cf. V1 488, 31.
8) cf. Heraclid. Pontic. apud Athen. XV 701 (Kiessling phil. I
vol. II p. 65); Terent. Maur. 1580—95; Thacom. apud Vict. p. 146, 24 al
91
pede antispasto in errores abducamur, ut primitus pedes
tantummodo binarum et ternarum syllabarum propositi
fuerint.?) Accedit quod in eadem doctrina nomina βακχχεῖος
et χορεῖος antiquo more pro --v et -. usurpantur, quod
einsdem doctrinae sectatores sunt Varro et Cicero, cum
alterius asseclae primum p. Chr. n. saeculum non superent.?)
Atque recte quidem Leo (p. 300) negavit licere metrum anti-
spasticum ex doctrina metrorum physicorum quasi sequioris
alicuius additamentum eximere, sed universa illius coniectura
haud scio an non commendetur eo, quod illam pedis anti-
spasti vim atque notionem iam altero a. Chr. n. saeculo in-
eunte ab Alexandrinis excogitatam, post consulto a Pergamenis
abiectam fuisse censuit. Praecepta Varroniana a rhetoribus
praecipue a Cicerone, Dionysio Halicarnasensi, Quintiliano
in artes recepta esse iam Westphalius vidit atque hoc factum
esse auctoribus Pergamenis Leo demonstravit, sed doctrinam
lam a Pergamenis ipsis esse excogitatam neque aliunde
derivatam nullo quod video argumento comprobavit. Deinde
ut non dicam de argumentis ex exempla afferendi more
apud doctrinae Varronianae asseclas conspiciendo et ex
Caesii Bassi peroratione GL VI 271, 23 sqq., qua de rectius
mihi iudicasse videtur Schultzius Herm. 1. c. p. 280, petitis,
quibus opinor ne Leo quidem multum tribuit, Dionysius eo,
quod (de comp. verb. cap. 25) in oratione Demosthenica in
versus dissolvenda de pedibus adiciendis aut demendis
verba facit, non tam luculenter quam Leoni (p. 2% 54.)
visum est Pergamenorum eruditionem indicat. Etenim cum
in oratione illa deprehenderet non versus integros, sed tan-
tum non omnes mutilos, Dionysius ne potuit quidem alia
via ingredi. Neque obliviscaris eidem Dionysio illam quo-
que doctrinam notam fuisse, qua ad antispasti pedis formam
amquam primariam Priapea revocabantur.?) Denique tres
modos adiciendi, detrahendi, permutandi in Pergamenorum
—
v. Schultz Herm. XX1I 265; Ps.-Censor. p. 611, 2.
Ὦ cf. etiam quae de χαταλήξεως doctrina brevissime significavit
Schultz de Aphth. p. 11 adn. 1 et p. 19 adn. 1.
ἢ cf. Dion. de c. v. p. 48 Sch.; G. Amsel I. c. p. 36.
92
arte rhetorica aliquam vim habuisse concedo, sed illos
modos a Pergamenis solis propositos fuisse ubi demonstra-
verit Leo non video. Immo ille ipse rectissime significavil
eisdem modis Varronem in arte etymologica quam vocanl
Graecis auctoribus usum esse, sed addere debuit Graecorun
nomina a Varrone ipso citata; v. Varr. de l. I. VI 2 „Huius
rei auctor satis mihi Chrysippus et Antipater et... Aristo-
phanes et Apollodorus, qui omnes verba ex verbis ita de-
clinari scribunt, ut verba litteras alia assumant, alia mittant,
8114 commutent.‘‘ Neque tres illi modi metrorum derivatorum,
quae Westphalio duce appellare consuevimus, doctrinae propril
erant. Commemoravit enim eosdem Plotius Sacerdos solam
quamvis metrorum physicorum doctrinam amplexus; cf. GL
VI 543, 15 sqq. „si quis invenerit aliquod metrum in hoc
libro non positum, ... non imperitia iudicet ignoratum-
Nam aut aliqua re detracta aut addita aut commutata in-
veniet figuratum“; cf. eund. 544, 15. Addendo et demendo
Heliodorum atque Hephaestionem ἐπιπλοχῆς doctrinam efle—
cisse satis notum est, sed Hephaestionem saltem ad metro—
ram συμπάϑειαν aut ἀντιπάϑειαν indicandam etiam peradesı
usurpasse homines docti nescire videntur. Tamen vide
verba scholiastae Hermogenis anonymi (rhet. gr. VII p. 983 —
26 544):
Ἔν τῷ περὶ μέτρων φησὶν ὁ Ἡφαιστίων 1) ὅτι συγγένεια,
γίνεται μέτρου πρὸς μέτρον τριχῶς, κατὰ ἀφαίρεσιν, κατὰ πρόσϑε----“
σιν, ara μετάϑεσιν»" 3) οἷον ἐὰν ἀφέλῃς τοῦ μῆνιν ἄειδε de mm
τὴν πρώτην συλλαβήν, ποιεῖς ἀντὶ δαχτυλικοῦ μέτρου ἄναπαιστι-----
χόν᾽ οὕτως οὖν χαὶ τὸ ἰωνικὸν ἀπὸ μείζονος συγγενές ἐστι u
τροχαϊκῷ κατὰ μετάϑεσιν᾽ τοῦ γὰρ ἰωνικοῦ ἀπὸ μείζονος ἐκ pa——
χρῶν δύο al (δύον βραχειῶν 8) ὄντος, ἔξεστι ματαϑεῖναι χα Ὁ
ποιῆσαι διτρόχαιον ἐχ μαχρᾶς καὶ βραχείας καὶ μαχρᾶς κα΄ =
ἢ Petita videntur haec verba ex commentario quo Longinus He—-
phaestionis enchiridium instruxerat; cf. 1. c. p. 984, 7. Longinus ips&
ex ampliore aliquo Hephaestionis opere ea deprompsit; ἐν τῷ περὶ μέτρων"
parum accurate dietum est ut saepe fit.
3) κατὰ μετάϑεσιν addidi.
δ) In alio codice inest ἐκ μαχρῶν καὶ δύο βραχδιῶν, in aliis ἐκ μα--
χρῶν δύο καὶ βραχειῶν.
βραχείας; cf. Arist. Q. p. 36, 15 sqq., Victor. p. 63, 16 sqgq.,
%, 15 sqq., 102, 12 sqq. Tres igitur illi modi ex Alexandrino-
rum arte grammatica in utramque doctrinam metricam fluxisse
videntur. Atque per se consentaneum est Alexandrinos,
qui tantum laboris in poetarum scriptis explicandis recte-
que in cola digerendis posuerunt, sicut grammaticae item
metricae artis, quae cum illa artissime cohaeret, certas
quasdam normas regulasque proposuisse. Et quamquam ne
grammatica quidem Alexandrinorum ars ab omni parte nobis
nota est, nonnulla tamen eius vocabula sollemnia et certa
distribuendi genera in posteriorum artibus metricis redeunt.
Huc faciunt tres illi modi de quibus dixi, huc nomina πρωτό-
Tora et napaywya!), quas voces in ipsa arte grammatica
natas esse inde efficitur, quod in hac sola τῶν τύπων doctrina
invenitur. Doctrinae Varronianae πρωτότυπα et παραγωγά
notissima sunt, sed πρωτότυπα saltem ad alteram quoque
doctrinam pertinent, quod nollem negasset Schultzius p. 27
adn. Perpendas enim Aristidis verba haec (p. 32, 16) τῶν
δὴ μέτρων πρωτότυπα μέν ἐστι xal ἁπλᾶ τὸν ἀριϑμὸν ἐννέα.
Atque quamvis Hephaestio his verbis abstinuerit, non est
Cur huic quoque doctrinae ea apta esse negemus, cum
Trpwröruna et παραγωγά inter se opponantur ut ἁπλᾶ et varia
τῶν συνθέτων genera velut τὰ χατ᾽ ἀντιπάϑειαν μιχτά et τὰ
&ovvapınta?); cf. etiam Atil. Fortun. p. 988, 4---6. Itaque
Prototypa cum in utraque doctrina deprehenderet, Aphthonius
duabus illis disciplinis confusis insulse dactylicum hexa-
metrum et iambicum senarium prototyporum prototypa
vocavit (p. 104, 26). Neque casu factum esse videtur, ut
nomina ἀμετάβολα et μεταβολιχά grammaticis satis usitata
apud M. Vict. p. 57, 9 sqq. in poematum generibus redeant,
quamvis longe alia notio illis subiecta fuerit apud gram-
maticos, alia apud metricos. (Quid intersit inter poesin et
poema explicavit Varro (cf. Wilmanns 1. c. p. 201), quod
qin factum sit auctoribus grammaticis Alexandrinis non
ef. Dion. Thr. ed. Uhlig p. 25, 3—5, 50, 1—2, 65, 1 sqq., schol.
in Bekk. anecd. Graec. II p. 849, 25 sqq. 863, 3 sqq. 908 544. ΕΝ
Ἶ ef. etiam Plot. Sacerd. 543, 12 sqq. et 10}. apud Vict. p. 53, 12 544.
9.
dubitabit, qui cum Varronis explicatione comparaverit Dion.
Thr. p. 8, & (cf. schol. 1. c. p. 768, 22 sqq. et in Crameri AUT
p. 313, 4 sqq. et apud Sturzium post Et. Gud. p. 6812 4 sqg.).
Ex Varrone ea ad posteriores scriptores Latinos pervenit.)
Neque vero rhetores Graeci ea carent, qui comparant dif-
ferentiam inter διήγησιν et διήγημα intercedentem; cf. Hermog.
in rhet. gr. (ed. Spengel) vol. II 4, 21 544. et Aphthon. ibid.
II 22, 2 sqqg. Sed etiam gravius est, quod apud Dionysium
Thracem inter varia nominum genera repperimus τὸ πρός
τι ἔχον (p. 35, 3) et τὸ ἀπολελυμένον (p. 44, 6). Ad posteriorem
locum spectat scholion hoc (p. 879, 11 sqq.): ἀπολελυμένον
ἐστὶν ὃ δύναται rad ξαυτὸ ϑεωρεῖσθϑαι"... διὸ καὶ ὁ τεχνικὸς
ἀπολελυμένον αὐτὸ ἐκάλεσε δηλονότι τῆς πρὸς ἕτερον σχέσεωχ᾽
καὶ γὰρ ἀπολελυμένον ἐστὶν ὃ μὴ μεϑ᾽ ἑτέρου νοεῖται ὥσπερ τὸ
πρωτότυπον. Sed hae locutiones ne in grammatica quidem
arte creatae videntur. Quamquam Steinthalius (Gesch. der
Sprachwissensch., Berol. 1863, p. 607 sqq.) totam hanc de
nominum generibus explicationem a Dionysio alienam postea
infersam esse opinatus est. Quam coniecturam nimis for-
tasse subtilem accuratius examinare opus non est et quo
niam ad satis antiqua tempora redire hoc caput aliorum
scriptorum testimoniis evincitur?) et quoniam, quidquid de
hac quaestione iudicamus, is qui haec scripsit, cum non
grammaticas sed logicas ratiocinationes secutus sit, philo“
sophorum scholas adiisse putandus est. Quin etiam Steim“
thalius cum complures huius capitis partes sine dubi “4
Peripateticos sapere perspexisset, universum caput horum d 3»
sciplinae vindicare non dubitavit. Ergo eas quoque de qu—
bus agitur categorias Peripateticis tribuere ausim, praesertiss®
cum ea in qua generum illorum. discrimen positum est cat&=
goria philosophica τὸ πρός τι ἔχον, quae iam Aristoteli 688
usu erat, post recepta videatur a Peripateticis, cum Stoi
distinguerent τό πως ἔχον et τὸ πρός τί πως ἔχον.
Metricorum latinorum antiquiores velut Varro, Ps.- Ce
sorinus, Caesius Bassus, Terentianus Maurus solam metr “
!) Viet. p. 56, 18—21 eam capiti de poematum generibus praemi==:
Collegit Latinorum testimonia Wilmannsius |. c.
®) cf. Uhlig p. 33 sqq. adn.
rum derivatorum doctrinam referunt. Sed non longe post
Terentianum, cuius librum de metris anno fere 175 p. Chr. ἢ.
conscriptum esse Schultzius (Herm. 1. c. p. 279) non sine
probabilitate coniecit, Iuba Heliodori artem sermone latino
reddidit, alii alias eiusdem doctrinae artes latine verterunt.
Posteriores igitur metrici latini partim utramque doctrinam
confuderunt quamvis diversis usi rationibus velut Atilius
et Diomedes vel eorum auctores et Aphthonius, partim
velut Plotius Sacerdos, Mallius Theodorus, Servius (in libro
centimetro) totos metrorum physicorum doctrinae sese de-
derunt.
lubae fontem primarium fuisse Heliodori libros praeci-
pue propter Victorini verba p. 94, 6 sq. „Iuba noster....
insistens Heliodori vestigiis‘‘ omnes consentiunt, sed Hensius
ilias libros Tubae in metrorum physicorum doctrina — per-
peram enim a luba alteram quoque doctrinam descriptam
flisse censuit — pro unico fonte fuisse contendit atque, ut
alia omittam, Hephaestionis libros a Iuba consultos fuisse
Praefracte negavit (de Iuba p. 48 sqq.). Quod vereor ut
iure fecerit. Longinus, cum Hephaestionis enchiridium inter-
Pretaretur, non potuit non saepius praecepta Heliodorea
Addere: vix credi potest Iubam, qui procul dubio Hephae-
Stione recentior fuit, etiamsi in universum ad Heliodori
Gloctrinam sese applicaret, non interdum admiscuisse prae-
Cepta Hephaestionea, cum, quod quidem cognoscere liceat,
raon is esset, qui unum scriptorem ad verbum exscriberet,
Sed qui et optimis quos existimaret fontibus et proprio
Auıdicio usus universam rem metricam pluribus libris!) ex-
Poneret. Neque debuit Hensius, sicubi Aphthonii praecepta
ad verbum ex scholiis Hephaestioneis translata esse ani-
wmadvertit?), ob eam unicam causam sumere illis in scholiis
inesse Heliodori verba. Nam primum a scholiastis consultos
esse ipsius Hephaestionis libros ampliores per se consen-
taneum est. Praeterea cum Philoxenus proceleumaticum
inter principalia metra recepisse, Heliodorus, paeonico inter
ἢ Exeitatur liber octavus apud Priscian. GL III p. 420, 24.
°, Hense de Iuba p. 47. 52. 57 sq. 115.
96
rhythmos ablegato, octo metra principalia!) statuisse putandi
sint, ea quae Victorini verbis p. 96, 14 „(Paeonicum metrum)
quidam ultimo loco posuerunt proceleumatico repudiato“
describitur metrorum principalium doctrina, Hephaestionis
propria fuisse videtur.?) Graviore exemplo rem demonstrare
non possum, cum, ubi aliqua vel enchiridii Hephaestionei
vel scholiorum illius verba cum Victorino conspirant, uln-
que loco Heliodori verba subesse redargui nequeat. Sed
omnino me iudice fallitur, qui IJubam tantummodo ad ver-
bum Heliodori libros vertisse censuerit. At quae tandem de
Heliodori περὶ ποιήματος doctrina explorata sunt? Hensius
cum, quae in priore commentario Hephaestioneo p. V4—VIl4
leguntur, re vera esse Heliodori sibi persuasisset, haud temere
Heliodorum ceterum quoque fere eundem in modum atque
Hephaestionem de poematum generibus docuisse coniecit,
nos iam illo auxilio destituti sumus. Atque quandoquidem
eorum, quae apud alios scriptores passim Heliodori nomine
insignita circumferuntur fragmenta®), nullum ad illud de
quo agitur argumentum pertinet, si a certis fundamentis
proficisci volumus, 5018 colometria Aristophanea nitimur, in
qua commemorantur carminum genera haec tantum: pow-
otpopixd (schol. Pac. 775. Εα. 973. 1111. Ach. 204. 34.
836. 929), τριὰς μεσῳδική (schol. Ach. 490), μέλος προῳδιχόν
(schol. Ach. 1143), συζυγία κατὰ περικοπὴν ἀνομοιομερής (schol.
Pac. 1127. Ach. 971) vel συζυγία ἐπιρρηματική (schol. Εᾳ. 51.
1263. Ach. 665). Denique ea quam Hephaestio p. XXXI 19
544. descripsit compositionis forma in schol. Pac. 939 signi-
ficatur verbis μέλος, ὃ ὑπονοῶ μὲν ἔχειν τὸ ἀντίστροφον ἔν
διεχείᾳ. Haec quam pauca atque vilia sint tuo iure mireriS,
cum praesertim tantum non omnium generum Hephaest30°
neorum exempla in colometriae reliquiis esse explicata He®"
sius (HU p. 134 sqq.) demonstraverit. Idem certa ποι 2%
ὃ Hense Hel. Unt. p. 119 sqg.
2) cf. etiam Vict. p. 83, 2. 10. 19-22 et quae dixi p. 68; Vict.p. 49
15 sqq. et schol. Heph. a p. 132 ad p. 30, 3; novem prototypa V 3.
p- 87, 27 sqq., 98, 21. 160, 22.
3) Keil quaest. gramm. (Lips. 1860) p. 12—14, Westphal Metrik r
Ρ. 217 sqq., Studemund An. var. I ind. s. v. Heliodorus.
97
leesse indidem explicavit, unde universorum generum metri-
orum nomina desiderari expedivit h. 6. ex ipsius colo-
netriae indole atque ratione Cui quamvis multum con-
'edam, nomina ἀλλοιόστροφα, ἑἕτερόστροφα, ἀπεριόριστα non
;unt generalia, ut ὁμοιοειδῇ vel asynarteta, sed peculiaria,
ae quemadmodum a nominibus μονοστροφιχά vel ἐπῳδιχά
üfferant non video. Heliodorus igitur nomina illa aut igno-
ravit aut, id quod propius a veritate abesse videtur, siqui-
dem nomina illa ab Hephaestione demum ficta esse nemo
sibi persuadebit, consulto in colometria ut nimis molesta
aut intricata evitavit. Sed in libris, quibus artificiose totam
doctrinam metricam illustravit, eum non secus atque He-
phaestionem copiose de carminum generibus egisse quivis
concedet. Atque in hac quoque re Jubam Heliodori vesti-
gis institisse veri est simillimum.
Contra Varro ea potissimum e Graecis in libros suos
transtulit, quae in poetis Romanis interpretandis usui erant.
Verumtamen et a Plauto Terentioque et a ceteris poetis
Romanis multifariae illae stropharum conformationes, qui-.
us Hephaestionis doctrinae fundamentum efficitur, alienae
unt. Caesius universam fere doctrinam metricam ad Horatii
armina explicanda direxit, Fortunatianus p. 278, 11 sqq.
e de universa arte metrica eo tantum consilio agere, ‚ut
d metra Horatiana aditum sibi patefaceret, diserte professus
st. Hi igitur causam accurate de poematum generibus
gendi non habebant, nisi de carminibus Horatianis mono-
trophice conscriptis pauca monere ex re esse censebant.
Atque Caesius quidem, cum carmina Horatiana ex
rdine perlustrare institueret, in primo carmine interpre-
ando de universa Horatii carminum conformatione haec
raemonuit (p. 266, 26—267, 2):
„Monostropha vocantur haec carmina, quia ad primam
trophen cetera respondent nulla interveniente epodo,
Quae cum a prima strophe differat, faciat eam, quam musici
δὶ grammatici triada nominant.“
Quae enarratio quamvis ad certum auctorem revocari
Nequeat, ex eodem fonte hausta esse videtur ex quo Aristi-
dis Quint. verba p. 37, 12 sq. καὶ πάλιν τούτων (sc. τῶν ἀντι-
-
4
98
— or
στρεφόντων) ἃ μὲν διμερῆ, ἃ δὲ τριμερῆ, ὡς τὰ καὶ τὴν ἐπῳδὸν
προσλαμβάνοντα, de quibus disserui p. 85 sqq. Ceterum it
spicias velim Fr. Leo ]. c. p. 298 sg.
Haec sunt quae nunc apud Caesium leguntur, sed olim
omnia ea lecta fuisse, quae apud Victorinum p. 56, 22—60, %
tradita sunt, affirmavit Hensius de luba p. 55. Quod qw
argumento probaverit frustra circumspexi. Contra singula-
rem si carminum generibus describendis locum dedicassel,
Caesius non pauca illa quae exscripsi ἐν παρόδῳ adnotasset,
verum ea quoque ad peculiare illud caput relegasset. Deinde
Terentianus, qui in argumento certe totus a Caesio pendelt,
neque ubi a pedibus ad metra transitum fecit (v. 1578),
neque ubi a generali metrorum explanatione ad Horatiana
transgressus est (v. 2914), de poematum generibus disserult.
Neque igitur in extremo libri capite nunc vel scriptoris vel
librarii culpa mutilo, quo de metris Horatianis antea non-
dum explicatis res erat, accuratam poematum .divisionem
extitisse veri simile est, praesertim cum libri dispositionem
in vv. 1596—1605 ipse adumbret.
Arripuit Caesii enarrationem modo exscriptam Aph-
thonius in metrorum Horatianorum descriptione p. 162,
1—3 et 167, 13 sq. neque non ea usus est Fortunatianus
in -capite de metris Horatii ineunte (GL VI p. 294, 24 5.
— p. 17,7 5344. eius Fortunatiani editionis, quae a Keilio Halis
a. 1885 publici iuris facta est '):
„Haec autem Horatii carmina ... monostropha Graeti
appellaverunt, quod prima strophe ... ceteras sequentes
similes habeat, nec in aliqua parte interveniente epodo
cola mutentur.“
Verum Fortunatianus solo Caesio non contentus, cum
etiam de carminibus quae „non — monostropha‘“ essent dis-
serere vellet, alium praeterea auctorem arcessivit. Verba
„colon quid sit iam diximus, a quo <dicola sive> tricola
sive tetracola dicuntur haec carmina“ (p. 17, 10—11) de
suo addidit. Verbis „in cantionibus autem Iyricis legitime
scriptis“ novus fons clarissime indicatur, quem ut cum
.N.Hac in posterum utar.
99
Priore conecteret Fortunatianus verba „hoc est <non>!)
monostrophis“ interposuit. Reliqua usque ad „ste τῇ στροφῇ
καὶ ἀντιστρόφῳ ἐπῇδον" (p. 17, 16) bene decurrunt, tum a
trophis epodicis ad versus epodicos transiluit Fortunatianus
„inc translatum nomen — epodicum carmen“ p. 17, 16—18),
ost verbis „haec igitur cantio Iyrica, quae tres has partes
ıabet, periodos appellatur, eadem trias, si ex tribus?) his
onstet,‘“ ad priorem enarrationem rediit. Hensius (HU
.135) Thiemannum secutus ita haec verba corrigenda esse
ensuit: „quae tres has partes habet <aut> periodos, appel-
atur[; eadem] trias[, si ex rebus his constet];"* ei in summa
ei assensus Caesar in ind. lect. hib. Marburg. 1874/5 p. Vll sg.
laec proposuit: „quae tres has partes habet <aut)> periodos,
ppellatur eadem trias, quia ex his tribus constat“. Vereor
ie uterque fallatur. Primum Hensii mutatio est gravissima,
“esar enuntiati conformationem nimis contortam et per-
ersam reddit. Cum utraque lectione ut in sola coniectura
osita pugnat collocatio verborum „partes habet <aut> perio-
os“. Suo iure neutram coniecturam recepit Keilius; nam
erba tradita omni ex parte sunt integra. Distinguit enim
ortunatianus periodum a triade ita, ut nominetur trias
niversum carmen, quod ex stropha, antistropho, epodo
onstat, velut apud Pindarum Ol. IV, XI, XII, cum periodus
sa pars sit carminis cuiusdam, quod complures periodos
ontineat, velut in Pind. Ol. I vv. 1-45, 46—94, 95 — 140,
41—186 singulas periodos efficiunt. Quae distinctio licet
arum apte descripta nec ab alio quodam scriptore tradita
it, non tamen illepida est, cum ipsa hac differentia bene
xplicetur, quod periodus non sicut apud Heliodorum alios-
[6 fieri solet stropha nominatur, sed ternarum stropharum
utra carmen conformatio. Nullis enim certis terminis cir-
umscripta periodus est illa pars, in qua σχέσις et ἀναχύχλη-
rs conspieitur. Similiter vocabulo σύστημα usus est He-
)haestio p. XXVII 14 σύστημα κατὰ περικοπὴν ἀνομοιομερές.
1, <non> add. Thiemann et Caesar in ind. lect. Marburg. 1874/5
ΝΠ; cf. Hense de luba p. 210 adn. 1.
ἢ tribus Bergk, rebus cod. Neapol.
100
Denique differentia modo depicta significatur atque sia-
bilitur verbis insequentibus quamvis mutilatis „solet enim
abundantior et plenior cantio habere“ sc. complures perio-
dos.) Hanc enim enuntiati illius sententiam fuisse pre
babile est. Keilium p. 17, 21 pro „antistrophen“, quod est
in codice Neapolitano, recte scripsisse „ante strophen“ non
negaverim, sed sententiam quam Keilius effecit lacunae signo,
quod in priore editione post „habere‘‘ posuerat, deleto non
modo Fortunatiani auctori, verum ne Fortunatiano quiden
vindicaverim. Fortunatianus postquam pauca, quorum pals
lacuna hausta esse videtur, de carminibus proodicis atque
mesodicis et de responsione intra ipsam triadem conspicua
monuit, eum qui plura de triade quaereret ad magistros
Graecos relegavit, cum ipsi Horatii interpreti triadum exempla
deessent. Hanc de triade explicationem p. 17, 11—24 unde
hauserit Atilius apparebit demum, ubi Victorini libros per-
censuerimus.
Victorini enarratio p. 56, 15—60, 25 et scriptoris εἰ
librariorum incuria tam foede depravata est, ut non rafo
quid Victorinus, quid Aphthonius, quid Aphthonii auctor
scripserit certo definiri nequeat. Accuratius autem quam ad-
huc factum est quae singulis debeantur discerni posse mihi
persuasi. Atque etiamsi quae proponam non ab omni parte
certa sint, fortasse alicui ad rectam viam inveniendam usui
erunt. Initium capio ab ea parte, cui idem fons subest
atque Fortunatiano p. 17, 11—24 ἢ. 6. a p. 58,5 sqq. Etenim
ad verbum usque duae illae enarrationes concinunt, cuius-
modi consensum, ubicunque inter Victorinum et Fortuna
tianum deprehenditur, sic solent homines docti expedire,
ut utrumque eodem fonte usum esse statuant: quam rati0”
nem hic quoque valere cum ex aliis rebus tum ex VictoriP
in initio additamentis et ex differentia in epodi et period
explanatione (p. 58, 13 sqq.) conspicua apparet. Fortun2
tiani enarrationem, si recesseris a paucis librariorum errorl
I) Qui differentiam illam ex verbis traditis eruendam esse negaver?
scribat necesse est „haec igitur cantio lyrica, quae tres has partes habe
periodos appellatur; eadem trias, quia ex tribus [his] constet“.
bus et ἃ lacuna p. 17, 20, integram οἱ offensione liberam
esse supra ostendi, sed aliter iudicandum est de Victorino.
Insulse enim Aphthonius ut videtur explicationi aliunde
petitae inseruit enuntiatum (p. 58, 13 sq.) „nam epodos est
tertia pars aut periodos lyricae odes“, quae verba et dis-
putationem, qua epodi nominis origo declaretur (cf. Fortun.
p. 35, 28), foede discindunt et recte apud Fortunatianum
desiderantur. Ecce
haec sunt Fortunatiani: haec Victorini:
„strophen vocabant, ..... στροφήν vocabant, . . . . .
post, cum in conspectu dei | dein in conspectu deorum
consistentes cantici reliqua | soliti consistere cantici reli-
peragebant, epodon, ὅτι τῇ | qua persequebantur, appel-
στροφῇ al ἀντιστρόφῳ ἐπῇδον.““ | lantes id epodon. nam epodos
est tertia pars aut periodos
lyricae odes. igitur quod post
στροφήν et ἀντιστροφὴν ἐπῇδον,
dicebant epodon.“
Quin etiam pugnat illud enuntiatum cum eis quae sequuntur.
Apud Fortunatianum periodus nominatur tota strophae anti-
strophae epodi coniugatio, qua in notione minime esse
offendendum supra demonstravi: eadem periodi vis apud
Vietorinum significatur aperte p. 58, 19 verbis „ut omnis et
atom et ἀντίστροφος (εἴ ἐπῳδός totidem habeant syllabas
in proxima periodo, quae subieitur priori“; cf. 58, 23 „in
proxima epodo subiectae triados“. In communi igitur For-
tunatiani atque Victorini fonte vocabulo periodi trium illarum
stropharum copulatio significata erat, post Aphthonius sive
anonymus quidam eam epodi definitionem quae erat usita-
lissima inculcavit; cf. 6. g. rhet. gr. V 510, 17 sq.
Diversum in modum viri docti corrigere studuerunt
pP. 58, 17—23, tamen ex eorum coniecturis, quas enumerat
Hensius (de Juba p. 211 adn.) omisso Thiemanno, qui in annal.
phil. vol. 107 (1873) p. 432 totum hunc locum paululum muta-
tum post p. 59, 24 ablegavit, mihi quidem nulla omni ex parte
satisfacit. Verbis „omnis et στροφή et ἀντίστροφος ἐπῳδός
totidem habeant syllabas in proxima periodo“ dilucide de-
daratur agi hic de responsione inter complures triadas
102
intercedente. Ergo procul dubio cum Keilio statuenda el
lacuna ante „ita ut“ et cum Thiemanno inserendum „e'
ante „erwöög“. In enuntiato „ut sit aut ἰσόμετρος ---- rhythme
subsistens‘ sic ut scriptum est subiectum esse oportet „perie-
dus“. Sed cum huic parum apta sint verba „quolibet metro
seu rhythmo subsistens“, probabilius videtur p. 58, 19 pro
„habeant“ Aphthonium scripsisse „habeat“, ita ut enuntiali
illius subiectum sit „omnis et στροφή et ἀντίστροφος et ἐπῳ-
δός“; cf. Fortunat. p. 17, 22 sq. In enuntiato insequenti
oratio hiat inter „dissimilia“ et „in proxima epodo“. Thie
mannus scripsit „sic et strophes cola, cum sint dissimilia
<inter se, similia sunt)> in proxima periodo subiectae tria-
dos“, sed nimis audacter pro „epodo“ substituit „periodo“.
Propius a Victorini sententia abesse videtur Keilii emen-
datio, quam probavit Caesar: „sic et strophes cola, cum
sint dissimilia, <tamen antistrophae similia sunt et epodo
redduntur similia> in proxima epodo subiectae triados“
Lacunam quam ante „ita ut“ deprehendimus haud in-
commode suppleveris hunc in modum: „appellatur «τριάς:
et repetitur tota> τριάς, sed propter Fortunatiani enarra-
tionem (p. 17, 19— 92), de cuius cum Victorino cognatione
dixi, Aphthonium hic et de periodo et fortasse de proodicis
atque mesodicis verba fecisse crediderim.
Post brevem de syllabarum divisarum et coniunctarum
responsione digressionem sequuntur praecepta quae ad car-
mina monostropha spectant. Thiemannus |. c. p. 431 54
verba „ita ut — servabimus“ (p. 58, 18—59, 5) collocanda
esse putavit post p. 59, 24 „in epodis saepe fecerunt“, Αἱ
fallitur. Nam prius enuntiatum (p. 58, 18—23) eo quo eX-
aratum est loco non modo non supervacaneum est, sed
paene necessarium, alterum neque ubi nunc legitur aptum
est neque ubi Thiemannus posuit. Sed verba „ita ul —
triados“ (p. 58, 18—23) post p. 59, 24 ne possunt quidem
ferri. Nam enuntiato „cui varietati — iungatur“ (p. 59, 21—2)
non describitur, id quod Thiemannus cogitare videtur, com-
positiohaece AABAAB....,sedhaee AABBCC...D.
In monostrophorum descriptione p. 59, 6—7 iniuria
Hensius (HU p. 133 et de Iuba 1]. c.) 'offensus est vocabulo
108
„duas“, cum in ipso 1110 grammatici ratiocinatio perspiciatur,
qui, postquam a carminibus χατὰ τριάδα compositis epodum
dempsit, residua esse censuit carmina, in quibus non, ut
in ceteris, post binas strophas aequalitas epodo interveniente
interrumperetur. Artissima cognatione hic locus continetur
cum Caes. Bass. p. 266, 26 — 267, 2 et Ar. Quint. p. 37,
2-13, a quo cum commemorentur διμερῆ et τριμερῆ, facile
'onieceris Aphthonium non ipso Caesio, sed eius auctore
ısum esse, ex quo etiam verba p. 59, 7 „duas periodos“
lerivaverit. Cf. etiam Is. Tzetz. l. c. p. 65, 16. 73, 2.
In paragrapho insequenti (p. 59, 8—23), qua de carmi-
übus χατὰ περικοπήν agitur, Keilius caute perpauca mutavit,
sed vereor ut quisquam ex ipsis. textus verbis et adnota-
ionibus ei subiunctis Aphthonii vel eius quem compilavit
wetoris sententiam aperiat.e Thiemannus nonnulla recte
erspexit, sed plura artificiosius emendavit vel in margines
blegavit, quam ut coniecturae eius aptae sint ad persua-
lendum. Caesar non pauca licentius mutavit, alia trans-
osuit, alia delevit, qua via effecit enarrationem, quae ipsa
ıbruta est offensionibus expeditu difficillimis et a codicum
temoria tam longe abest, ut quemadmodum haec ex illa
rta sit nemo possit explicare. Hensii quoque emendationes
imis longe a verbis traditis recedunt, quam ut eas unice
eras esse quivis sibi persuadeat. Haec sufficiant in uni-
ersum de illorum hominum doctorum commentis, quae
ingillatim redarguere et magni est laboris et supervaca-
eum. Spero enim fore ut ipsae corruant, ubi eam sen-
ntiam, quam veram esse censeo, protulero.. Ac primum
uidem nulla est dubitatio, quin enuntiatis p. 59, 18—923: „Si
uidem inducta prima strophe et antistropho rursus aliam
rophen et antistrophon praecedentibus dissimilem adferant
'rursus tertiam (sc. strophen et antistrophon) nihil duabus
raeeuntibus similem et quartam (sc. strophen et antistro-
ion) aeque a ceteris discrepantem. cui varietati solent illud
liungere, ut postrema (lege postremo) epodos cunctis dissi-
[15 aliquando iungatur, quod non tantum tragici, sed et Iyrieci
ctores in epodis saepe fecerunt,‘‘ haec compositionis genera
tis pervulgata describantur: AA BBCC....et ΔΑ ΒΒ (Ὁ... Ὁ.
104
Quae apud Iyricos poetas non deprehendi non me ἔν
sed utrum grammatici inscitiam culpaveris an sumere
malis auctorem seripsisse „tragici sed et comicel“, ad
ipsum genus explicandum nihil valet. Pro „in epodis“ pre
posuit Caesar „in epodieis carminibus“, sed satius videlu
notare epodorun nomine significari universa carmina ep
dica. In eis quae antecedunt duas permixtas esse pericopa
notiones iam Thiemannus perspexit. Altera est talis, qu
lis in Hephaestionis carminibus κατὰ περικοπὴν ἀνομοιομερέσ
describitur, altera ea, quae Hephaestionis verbis (p. XXI
5 54.) κατὰ περιχοπὴν ... ἄσματα ... Ware εἶναι στροφὴν χι
ἀντίστροφον χαὶ ἐπῳδόν notatur. Praeterea teneamus opork
antea p. 58, 19 strophae. antistrophae epodi coniugationeı
periodi vocabulo esse significatam. Ac primum quivis vid
accurate inter se respondere μονοπεριχόπων et πολυπεριχόπι
definitiones:
„est „.. περικοπή carmen subsistens ex strophe et ant
stropho et epodo:
“(qua quando> vel bis vel ter | si vero dissimilia inter se i
vel saepius carmen concluda- | epodis cola iungantur, πολι
tur, povorepixorov nominatur; περίκοπον nuncupatur.“
Ergo ut μονόστροφα sunt ὁπόσα ὑπὸ μιᾶς στροφῆς χκαταμετρεῖῃ
(Heph. p. V 15), ita μονοπερίκοπα sunt ea carmina, in quibt
ab initio usque ad exitum eadem pericopa repetitur ἢ.
AABAAB...; sequitur ut πολυπερίκοπα sint quae ex plı
ribus et inter se diversis pericopis constent h. e. AA
CCD.... Atque re.vera haec sententia verbis traditis aper'
significatur, modo Aphthonium epodi vocabulum hie no
secus atque p. 59, 23 ad tota carmina rettulisse conced:
neque vocem coli ad singulos versus revoces. Minime eni)
quae ad hanc coli notionem probandam attulit Caesar |.
p. X, ad illius interpretationem defendendam sufficiunt, st
qui in illa coli notione perstare velit non potest non ha
verba stolido interpolatori dare. Neque vero sanae ration
est, ubi de loco aliquo interpretando desperatur, interpol
torem nescio quem arcessere, qui, quomodo ad perversis
mas sententias abductus sit, neutiquam ostenditur. }
iudice manifesto hic coli vocabulum non sollemniter €
usuırpatum, sed solas partes sive membra significat, quae
hoe loco singulis pericopis efficiuntur. Eandem coli notio-
nem deprehendimus iam apud Hephaestionem p. XXXI 1}),
in quo loco explicando Osannus pariter atque eo de quo
agitur loco Caesar, cum sollemnem colo vim subesse cen-
seret, summam effecit perturbationem.
Enuntiatum „quando non sollemni continuatione, sed
per distantiam (κατὰ διέχειαν) et varietatem (cf. ἀνομοιομερῆ)
in epodis periodi compleantur (συμπληροῦται)" ad carmina
χατὰ περικοπὴν ἀνομοιομερῆ referendum esse in propatulo est.
Ut antea epodi sunt carmina, periodi binarum stropharum
complexiones. Verba „id est tres partes eale), e quibus
pericope subsistit“ ab eo, qui alteram pericopae notionem
amplexus est, inepte hic esse inculcata nemo non videt.
Integra sunt verba „quae ἀνομοιομερῆ --- conclusio“, in quibus
iterum binarum stropharum coniugatio appellatur periodos.
Post „conclusio“ oratio hiat. Cum antea explicatum sit,
carmina ΑΒ ΑΒ AB... esse χατὰ περικοπὴν ἀνομοιομερῆ,
postea sermo incidat de carminibus sie compositis AA BB
CC... , non audaculus mihi videbor, si hunc fere in mo-
dum lacunam supplevero: „periodi conclusio. (contra merito
χατὰ περικοπὴν ὁμοιομερῆ diecimus similium partium copula-
tione periodi conclusionem,> si quidem ....“* Ergo altera
enarratio erat haec fere: .
„Praeterea reperitur nonnumquam huiusmodi compositio
versuum in carminibus, non ut prima compositio secundae
compositioni sicut in στροφῇ et antistropho respondeat, sed
ut prima tertiae, secunda quartae similis habeatur, quae
compositio κατὰ περιχοπὴν ἀνομοιομερῆ dicitur; quando non
sollemni continuatione, sed per distantiam et varietatem in
epodis periodi compleantur; quae - ἀνομοιομερῆ merito dixi-
mus id est dissimilium partium copulatione periodi con-
elusio . <contra merito χατὰ περικοπὴν ὁμοιομερῆ diecimus
similium partium copulatione periodi conclusionem), si qui-
dem inducta prima strophe et antistropho rursus aliam
strophen et antistrophon praecedentibus dissimilem adferant
ἢ cf. quae dixi p. 56 54.
106
.., quod non tantum tragici sed et comici auctores in t
dis saepe fecerunt;“ altera fere haec:
„est... περικοπΥ carmen subsistens ex strophe et:
stropho et epodo, <qua quando> vel bis vel ter vel sae
carmen concludatur, μονοπερίχοπον nominatur. Si vero d
milia inter se in epodis cola iungantur, πολυπερίχοπον !
cupatur.“ Eandem pericopae notionem amplexus ad
quidam p. 59,16: „id est tres partes ea<e), e quibus |
cope subsistit.“
Sic verbis quae tradita sunt servatis omnibus et
lacuna statuta omnes corruunt difficultates. Quae re:
parum lepide dicta facile ex universo dicendi et compil
genere, quo utitur Aphthonius, expedias. Apud Aphtl
auctorem vocabulum periodi similiter atque p. 58, 1!
eam carminum partem significandam usurpatum erat, ir
σχέσις posita est. Quod cum ad singulas strophas ref
Aphthonius p. 58, 13 verba „nam epodos est tertia
aut periodos Iyricae odes“, p. 59, 16 verba „id est
partes eae 6 quibus pericope subsistit“ addidit. Car
χατὰ περικοπήν (AAB AAB ...) in Aphthonii fonte prae
epodica appellata esse videntur pariter atque factun
apud Hephaestionem (p. XVII 4. XXIX 5 sq.), ex qua '
buli notione sive Aphthonius sive Victorinus mirum
qui nune legitur epodi usum derivavit.
Maxime obscura est insequens paragraphus p. 59, 24
in qua cum ne illud quidem dubitationi exemptum sit u
de carminibus monostrophis an epodicis agatur, non p
difficultatibus implicaretur, qui quomodo Viciorino au
collocanda sint ἐφύμνια, προύμνια, μεϑύμνια accurate descer
vellet. At enim ne Aphthonius quidem, non modo \
rinus hanc rem satis bene perceptam habuit. Verb:
epodieis carminibus‘“, fortasse ad proxime praecedentem
graphum pertinentia, recte seclusit Bergkius. Epodoe j
25 apud graecum scriptorem sine dubio erant οὗ ἄρρε
οὕτω καλούμενοι (Heph. p. XXVI 1), sed Aphthonius ec
eis epodis de quibus paulo ante dixerat non diversos
censuit. Mira sunt in ultimo enuntiato μεϑύμνια,
praeter eum de quo agitur locum ne semel quidem
107
memorantur. Occurrunt ἐπῳδοί, ἐφύμνια, ἐπιφϑεγματικά, sed
praepositio μετά in huiusmodi formulis nusquam deprehen-
ditur. Adde quod enumerantur ἐφύμνια, προύμνια, Nonne
quivis requirit μεσύμνια ab Hephaestione p. XXV 4 com-
memorata, cum praesertim quid intersit inter ἐφύμνια et
μεϑύμνια non intellegatur? Quae fuerit meshymniorum de-
scnplio non iam dici potest, quamvis facile scripseris
(p. 59, 28) „si autem post (strophen et ante» antistrophen
collocentur.“
De ultimo capite (p. 60, 1—25), quod verbis „hoc genus
in sacris cantilenis ferunt‘“‘ continuatur enarrationi p. 58,
6-23, quod adnotem non habeo. Itaque ad primum caput
(p. 56, 15—58, 4) me converto, cui ab Aphthonio vel for-
lasse Victorino?!) parum apte inscriptio „de poetice‘ prae-
fra est. Quae locutio quo pertineat facile cognosces collato
Diomede in GL I p. 473, 15—20. Atque in prima para-
grapho (56, 16—21) perperam a Wilmannsio deleta esse
verba „vel rhapsodia“ intellegitur ex locis iam supra p. 94
allatis velut schol. Dion. Thr. ed. Bekker p. 768, 23: ποίησις
γὰρ ἡ πᾶσα ᾿Ἰλιάς, ποίημα δὲ ἑκάστη ῥαψῳδία. In capite in-
Sequenti, in quo duae carminum divisiones coniunctae sunt,
P. 57, 1 Aphthonius sine dubio scripsit „aut tetrametris“
et 57, 2 „ex pluribus metris‘“: hoc restituit Bergkius, illud
Keilius.2) Quae p. 57, 5 sequuntur et Victorini et librario-
Tum vitiis adeo depravata sunt, ut quid Aphthonius vel is
Quo usus est scripserit cum probabilitatis specie quantum
Video enucleari nequeat. Hoc tantum is, qui Hephaestionis
Verba iam a Keilio allata perpenderit, concedet verbis „ex
tr-imetro et tetrametro“ (p. 57,5) reliquias effici enarrationis
CT uiusdam carminum μικτῶν κατὰ στίχον. Caesar verba „quam-
QQuam — fiunt“ (p. 57, 5—9) post p. 57, 15 „ad iambicos
edit“ transposuit, sed verba illa quo sententiarum vinculo
um carminum μεταβολικῶν descriptione conectantur me non
“ mtellegere ingenue fateor. Quapropter hunc fere in modum
cf. Schultz 1. c. p. 13. 52.
*, Vocabulum „continentur“ p. 57, 3 non modo offensione carel,
sed quod maluit Keilius „continuantur‘‘ et a sententiarum conexu alienum
est et repudiatur praepositione „ex“.
108
Aphthonium scripsisse suspicor: „mixta autem quae partn
sunt κατὰ στίχον partim (systematica. Carmina autem χαϊὲ
στίχον partim sunt ἄμικτα partim μιχτὰ χατὰ στίχον velul)
ex trimetro οἱ tetrametro mixta, quamquam non uno versü
semper sensus!) expleatur ut <et> in elegia vel epodis“
ἢ. 6. etiam ex trimetro et tetrametro mixta et elegiae el
epodi carminibus κατὰ στίχον adnumerantur, quamquam cum
hoc genere pugnare videtur, quod non ex uno versu col-
‘ tinentur. Hensius p. 57, 9 vocabulo „epodoe‘ deleto verba
„quae similiter χατὰ δίστιχον fiunt‘ post „epodis“ p. 57, 6
collocanda esse dubitanter coniecit. Sed quoniam verba
illa ita ut scripta sunt quamvis aegre possunt tamen in-
tellegi, satius videtur in codicum lectione acquiescere, cum
certa emendatio proferri nequeat. Nullos movet scrupulos
carminum ἀμεταβόλων et μεταβολικῶν descriptio (p. 57, 10-15),
sed idoneo sensu prorsus carent verba (p. 57, 15 saqgq.)'
„haec etiam in carminibus . . . προῳδικά et ἐπῳδικά voca-
verunt.“ Nescio an Aphthonius ita fere scripserit: „haet
etiam in carminibus quae mutuo adnexa ita ex se pendent,
ut alterum sine altero audiri non possit; <quae> προῳδικά
et ἐπῳδικά vocaverunt ... ut fit in hexametro: προῳδιχόν
ipsum epos οἷς"; qua coniectura probata haec sententia
efficeretur: μεταβολικά sunt metra tragica et comica. Nam
non solum apud reliquos poetas tragicos comicosque, sed
etiam apud Menandrum ab aliis metris ad alia genera transi-
tus fit. Sed hoc usu venit etiam in carminibus proodieis
atque epodicis“. Ne eis quidem quas proposui mutationibus
hanc de poematum speciebus enarrationem omni offensione
liberari non me fugit, verum non solum Victorinum, sed
etiam Aphthonium saepe inepte auctorum quos exscripsit
et verba et sententias pervertisse constat. |
Itaque quoniam quae Aphthonius scripsisse videatur
quantum fieri potuit reconcinnavi, inquirendum est a quibus
auctoribus Aphthonius hanc περὶ ποιήματος doctrinam peti-
verit. Atque cum de Caesio aut Terentiano cogitari nequeat,
1) versus codd., sensus Keil (cf. Vict. p. 58, 17. 161, 95. 163, 14 sq.),
metrum Caesar.
. 109
ad Iubam refugit Hensius de lub. p. 49. 208 sqq. Verum
ab Aphthonio praeterea alium auctorem exscriptum esse,
qui octo illis metra ad versum heroum trimetrumque revo-
candi modis a Victorino p. 101, 6 544. excitatis usus sit,
nuper nos docuit Schultzius l. c. Nomen illi fuisse Thaco-
mesto ex p. 140, 3 concludendum esse censuit: quae con-
iectura etiamsi dubitationi obnoxia sit, nos quoque scriptorem
illum Thacomestum appellabimus. Huic totum illud de quo
agitur caput p. 56, 15—60, 25 vindicandum esse Schultzius
vel ex singulorum capitum in primo Victorini libro ordine
effici putavit (l. c. p. 40. 50). Permixtam enim esse in hoc
το Iubae doctrinam atque Thacomesti et illi tribuenda
esse capita de rhythmo, de pedibus p. 43, 9—24. 44, 10 544.
47, 1 sqq., de metris p. 51, 19-53, 25, de colis metrorum,
de metrorum fine seu clausula, de epiploce, huic de sylla-
bis, de arsi et thesi, de pedibus p. 43, 25—44, 9 et 46, 6—33,
de metris p. 50, 10—51, 18, de versu, de poetica, de strophe.
At enim arte inter se cohaerere enarrationem p. 53, 26—55, 9,
qua de colo, commate, sticho, periodo agitur, et eam quae
carminum generibus tributa est cognoseitur collato commen-
tario Hephaest. II p. VII 7 sqq. Ergo Victorini ordo ab
Hephaestionis enchiridio, cuius primo capite agitur de sylla-
bis, altero de synecphonesi, tertio de pedibus, quarto de
metrorum clausula, eo potissimum distat, quod capiti de fine
metrorum brevis de metris eorumque partibus coniugationi-
busque disputatio praemissa est. Quod utrum a 008) an
a Thacomesto factum sit, nisi alia argumenta accesserint,
disceerni non poterit. Itaque cum non sit quo Iuba exclu-
datur, singula percenseamus.
Ac primam quidem paragraphum p. 56, 15—21, quam
ΒΟ iure inter fragmenta Varroniana recepit Wilmannsius
.c. p. 200 sq. (cf. ibid. p. 68), per Thacomestum ad Aphtho-
hium pervenisse nemo negabit. In capite insequenti p. 56,
2-58, 4 Aphthonius primum tres carminum species enu-
Merat, quarum prima efficitur carminibus χατὰ στίχον, altera
systematieis, tertia mixtis, tum eadem ferme esse ἀμετάβολα
ἢ) cf. Iub. apud Vict. p. 50, 6. 52, 15-18. 53, 13—17.
-«-.---... mn
et μεταβολικά addit. Atque carmina ἀμετάβολα non diversa
esse a poematis κατὰ στίχον compositis et per se conseh-
taneum est et Aphthonius ipse profitetur: sequitur ut μεῖα-
βολικά comprehendant et systematica et mixta. Sed inspieias
velim locum ad quem verba (p. 57, 13 sq.) „qualia esse
tragica et comica paulo ante memoravi‘‘ nos revocare viden-
tur. ΠΣ (p. 50, 10—32) enim quattuor metrorum species
describuntur, quarum prima dieitur epica, altera melica sive
lyrica, tertia tragica, quarta comica: quas accurate amplexus
in poematum speciebus distinguendis scriptor exemplum
profert carminum κατὰ στίχον vel ἀμεταβόλων „metrum epi-
cum“, systematicorum ea „quae apud Iyricos invenimus‘,
μεταβολικῶν metra „tragica et comica“. Consulto igitur sine
dubio p. 57, 2 5014 carmina Ilyrica, p. 57, 13 sola tragica
et comica exeitavit, cum poematum species ad metrorum
specierum similitudinem fingeret. Itaque si ac curate scribere
voluisset, μεταβολικά eadem esse atque mixta diserte dicert
debuit: quamquam nomen μεταβολιχά ad omnia iuxta cal-
mina, quae non sunt κατὰ στίχον, quadrare patet. Carmina
μικτά vel potius μιχτὰ γενικά Hephaestio esse dixit (p. X
τὰς τραγῳδίας et τὰς παλαιὰς χωμῳδίας, Menandri autem (0΄
moedias mixtas esse χατὰ στίχον (p. ΧΙ 6). Contra VictoriM!
auctor de industria docet μεταβολικῶν nomen non solum ad
reliquas fabulas, sed etiam ad Menandri comoedias pe”
tinere. Vocabulum „epodoe“ p. 57, 3 Aphthonium noN
secus atque p. 59, 14.23 ad universa carmina epodica το ἘΠ
lisse ideo probabile fit, quia versus epodici paulo post &*
plicantur. Syzygias (p. 57, 4) non appellari binorum pedw=
coniugationes in promptu est. Immo illustrantur illa v*
verba p. 57,2 sq. „quae ex pluribus metris.... continentur“ ἢ
et explicatur certum artis vocabulum συστηματικά non 5647 5
atque apud Hephaestionem p. VII 1 σύστημα vocabulo σῦν δ΄
γωγή. Jam Caesar monuit apud Heliodorum alteram par?
baseos partem vocari συζυγίαν ἐπιρρηματικήν, sed etiam mel 2U°
—-
I) cf. Heph. p. II 12 συστηματικὰ δὲ ὅσα ὑπὸ πλειόνων μέτρων οἷς
ἣν σῶμα (— εἰς συζυγίαν) παραληφϑέντων.. . . συμπληροῦται.
111
roferre potuit Heliodorum non raro verba facere de versibus
υγημμένοις et de syzygia versuum; cf. schol. Hel. ad Arist.
ch. 284 et Thiemann. colom. Hel. p. 115 sq. Quae p. 57,
95-58, 4 de epodicis et proodicis scripta sunt ab eodem ori-
inem duxisse a quo p. 163, 11—15 h. e. a Thacomesto recte
chultzius p. 46. 53 perspexit. Neque iniuria eidem 1116
ibuit ἀμετάβολα et μεταβολικά p. 57, 10—151): cui sen-
:ntiae patrocinium paratur non leve collatis verbis p. 57,
2: „peraßolıxa ... quae ab aliis metris ad alia genera
ransitum faciunt, qualia esse... comica ... memoravi.
am et Menander etc.“ cum p. 50, 31: „comicum (sc. me-
um)... varia versuum et modulorum lege compositum
eperitur, sicut plerumque apud Menandrum . .. .. cognosci-
us.“ Totam enim illam metrorum divisionem p. 50, 10—32
d Thacomestum redire tantum non certum est;?) cf. Schultz.
.48. Quam arte inter se cohaereant p. 57, 13 et p. 56, 25
tp.57, 3 supra demonstravi; quem conexum ab Aphthonio
emum fictum esse cum a probabilitate abhorreat, statuamus
ecesse est iam a Thacomesto duas illas carminum divi-
iones ex diversis fontibus fuisse collectas atque una pro-
0585. Neque Juba commendatur nomine συστηματικαᾶ.
am Heliodorus certe carminum strophice compositorum
artes vocavit περιόδους neque debuit Hensius (de Jub. p. 49)
leo, quod in perpaucis illis qui extant locis vocabulum
ἐριοδικόν non occurrit, suspicari Heliodorum vocabulo repto-
I) cf. etiam p. 160, 33—161, 1 et 164, 28.
Ὦ Quid ex p. 57, 14 sq. et Heph. p. XI 6 sq. de Menandri comoe-
wum forma concludendum sit exposuit F. Leo in Mus. Rhen. XL
163 sqq. Thacomestus saepius comoediam ÄAtticam respexit; cf. p. 81,
. 104, 5. 151, 24. 134, 32. Ex doctrina Varroniana per Thacomestum
Victorinum fluxisse videtur enarratio p. 78, 19—79, 1 vel 78, 19—79, 6
- Rufin. p. 556, 22—557, 18 et Firmian. [sc. Lactant.] apud Rufin.
564, 7—% et Priscian. GL III p. 421, 12 sq. 422, 9 sq. 422, 22 sq.).
rum enim quae illic leguntur vocabulorum „semis“ et „quadrans“
kis singulariter a nummorum nominibus ad versus dimetiendos trans-
korum hoc apud nullum alium scriptorem metricum, illud apud solum
agustinum (de mus. II p. 1117 et 1127 ed. Migne vol. 32) deprehendi
>tione a semipede non diversa indutum. Augustinum autem a Varrone
@ndere iudicare consuevimus. Cf. etiam GL VI p. 555, 4 (16). 556, 14,
112
δικόν, quod rhetoricis saltem scriptoribus satis est usitatum!').
repudiato una singulas strophas περιόδους, universa carmina
συστηματιχά appellasse?). Quin etiam haud scio an Hepha«
stione demum auctore, cum varia periodi notione offen
deretur?), vocabula σύστημα et συστηματικά in sollemnem
usum abierint. Certe Aristidis auctor, qui pedes dixit συστή-
para συλλαβῶν (p. 31, 8), metra συστήματα ποδῶν (p. 32, 6)
poemata συστήματα μέτρων (p. 37, 6 54.) certam vocabuli
σύστημα vim non agnovit.t) Itaque Victorini verba p. 76, 38
„cum sint periodi seu systemata ut quidam vocant‘‘°), quae
propter Accii et Pacuvii versus p. 77, ἃ sqq. 12 sqq. Hen-
sius (p. 50) et Schultzius (p. 35) a Caesio repetenda esse
coniecerunt, magis propter locutiones „sensum includere“
(p. 77, 2) et „finire sensum“ (p. 77, 8), quas Thacomesti
proprias fuisse docuit Schultzius (p. 33), per Thacomestum
Victorino fluxisse putaverim. Neque est cur Fortunatiani
verba p. 296, 1 54: „systematica sunt, hoc est binis vel tri-
bus vel quattuor versibus constant“ per ambitus quosdam
ad doctrinam Hephaestioneam redire negemus. Sed insunt
in tripartita Vietorini divisione etiam quae cum Hephaestionis
praeceptis pugnent. Hephaestio quattuor carminum genera
secrevit haec: χατὰ στίχον, συστηματικά, μικτά (vel μικτὰ yevıxa),
χοινά (vel χοινὰ γενικά): hie utrum χοινά consulto excerptor
repudiaverit an in fonte quo usus est non deprehenderit,
ἢ cf. Hermog. p. 252, 9 (in Spengel. rhett. gr. II). Apud Hermo-
genis scholiastas hoc verbum admodum frequens est.
3) Eandem discrepantiam cum apud unum scriptorem ferendam esse
negaret, antea Hensius in HU p. 142 sqq. totam illam de prioris commen-
tarii Hephaestionei περὶ ποιήματος origine quaestionem moverat.
δ) cf. quae dixi p. 68 sqq. Periodi notio in ipsa arte metrica tam
varia est, ut ad periodum rhetoricam confugere, id quod fecit Fritzschius
l. c. p. XCIII, non opus sit.
4) cf. etiam quos attuli locos p. 43 adn. 1. 2. 3.
5) Pro stasimi vocabulo, quod et hic et p. 77,10 in codicibus inest,
utroque loco Hensius (p. 50) systematis vocem substituit. Vocem stasim;
idoneo sensu carere optime dispiciet, qui quomodo eam ab emendatione
defendere studuerit Westphalius in Allgem. Metr.? p. 183 adn. 3 per-
censuerit.
113
non video quomodo pro certo diiudicari possit!. Sed gra-
vius est quod Hephaestio carminibus systematicis adnume-
ravit elegias et epodos (p. VIII 2 sqgq.), quae apud Victorinum,
51 modo supra recte de lacuna p. 57, 5 iudicavi, μιχτοῖς κατὰ
στίχον subiciuntur similiterque atque apud Arist. p. 37, ὃ
χατὰ δίστιχον distribuuntur.
Aperaßola et μεταβολικά a quo auctore graeco petiverit
Thacomestus prorsus ignoramus. Neque enim quod Hen-
sus (HU p. 129) comparavit schol. Hel. Arist. Ach. 204,
Τροία jam a Caesare |. c. p. VI adn. 1 sie emendatum povo-
στροφικὸν μέλος Ex δύο μονάδων μεταβολικῶν, huc pertinet. In
colometria habemus carmen ex variorum versuum strophis
constans, apud Victorinum diversa versuum genera inter se
permixta. Heliodori μεταβολή plane congruit cum ea, quam
Hephaestio p. XXX 5 verbis τὸ μεταβολικῶς τὸ ἄσμα Ye-
γράφϑαι significat. Aptius comparari potuit Arist. Quint.
p. 94, 3 544ᾳ. 23 sq. 26 sqq. Neque igitur licet propter solunı
lud scholion hane distinectionem Heliodoro vindicare. Hoc
unum certum videtur primitus nomen μεταβολικχά ad omnia
carmina pertinuisse, quae non χατὰ στίχον conscripta sunt.
Altera explicationis de carminum generibus pars p. 58,
»-60, 25 e duabus particulis composita est: p. 58, 5—23
vel 58, 5—59, 5 quae sit indoles carminum triadicorum de-
senbitur, qua cum enarratione paragraphus p. 60, 1—25, et
ipsa triadicorum naturae atque origini expediendae tributa,
arte conectitur verbis p. 60, 1: „hoc genus in sacris canti-
lenis ferunt quidam etc.“ Adnexa sunt priori parti p. 59,
6-7 carmina monostropha, quae scriptor ex poematis Iyri-
eis legitimis ἢ. e. triadieis?) epodo dempta oriri censuit;
ἢ Hensius, cum p. 49 tripartitam divisionem Heliodoro vindicaret,
gravissime secum pugnavit, quoniam carminum κατὰ σχέσιν divisionem
quadripartitam, quae estp. V 12—14, antea (in HU p. 148) eidem Heliodoro
tribuerat.. Nam qui in‘ carminibus χατὰ σχέσιν distribuendis carmina
μίκτὰ et χοινὰ statuit, idem profecto in prineipalibus carminum generibus
dispescendis fecit.
?, cf. Fortun. p. 17, 11 sq. „in cantionibus .. . Iyricis legitime
scfiptis... haec tria inveniri necesse est: strophen, antistrophen, epo-
don“; Viet. p. 58, 6 sq. „pleraque Iyricorum carminum ... ex strophe
ὃ
114
cf. quae dixi p. 102 sq. Sequuntur p. 59, 8—29 praecepta ὃ
carmina χατὰ περιχοπήν et ephymnia pertinentia. De font
bus pro certo haec affirmare licet: particula p. 58, 23 — 59,
qua de syllabarum coniunctarum et divisarum inter stroph
responsione agitur, a Thacomesto originem duxit; cf. Schu
p. 46. Idem, qui p. 58, 19 triadi epodicae nomen periodi |
didit, p. 59, 16 et 18 carminum χατὰ περικοπὴν avoporonep
partes inter se respondentes periodos nominavit. Con
qui μονοπερίχοπα et πολυπερίχοπα p. 59, 12—15 descrip:
carmen ex strophe et antistropho et epodo constans πὶ
xoreriv appellari docuit. Denique quamvis per ambages
eundem auctorem redeunt Vict. p. 58, 6—23 et Fort
p. 17, 11—25. Haec sunt certa, sed coniectura etiam pa
longius progrediendum esse videtur. Particula p. 59, A—
qua ephymnia describuntur, quae „vel hyınnis vel dithyra
bis supercini (ἐπάδειν) moris est“, utrum a Iuba an a Tha:
mesto repetenda sit pro certo non disceptaverim. Sed εἰ
perquam similis sit Hephaestionis explicationi p. XXV 1 94
in qua ephymniorum exempla proferuntur locutiones ζὴ na
et ὦ διϑύραμβε, cumque ab eis quae praecedunt p. 59, 15 5
quae a Thacomesto originem duxisse infra probabile f
verbis „hoc loco non supersederim dicere‘‘ ad alium font
transitus fieri videatur'), particulam illam a Tuba esse de
vatam a vero haud abhorret. Certa sermonis Thacomesti
vestigia in capite p. 58, 5—60, 25 excepta particula p.
23—59, 5 nusquam inveniuntur. Neque enim vereor ne c
unicam locutionem „sensum finire* p. 58, 17 certi te
monii loco habeat. Sed exempla a Vario et Varrone pe
(p. 60, 14 544.) magis Thacomesto quam lubae fav
Schultzio (p. 46) concedendum esse arbitror. lIubam, He
dori sectatorem, triadi epodicae nomen periodi tribui
cum vel per se veri sit dissimile etiam magis improb:
ea periodi definitione, quam a Juba depromptam Victori
affert p. 55, 7—9: «περίοδος dicitur omne hexametri veı
et antistrophe et epodo ... subsistunt“; p. 59, 6 „inter haec sunt q
dam carmina quae monostropha appellantur.“
") ef. Schultz p. 34.
118
modum excedens . .. . subsistit autem ex commatis colis et
versibus.‘“ Contra cum ea periodi descriptione quae Vict.
p. 55, 5— 7 legitur!), egregie convenit, quod et p. 58, 19 et
59, 7 et 59, 16. 18 periodus dieitur ea carminis pars, in
qua σχέσις et ἀναχύχλησις conspicitur. Illam autem defini-
tivnem p. 55, 1—7 Thacomesti esse et propter alia argu-
menta probabile est (cf. Schultz p. 46) et quia prorsus
eadem periodi vis deprehenditur in metrorum Horatianorum
explicatione p. 165, 13 „quae compositio tetracolos strophe
dieitur eo quod quarto versu vertatur, quo periodus clau-
ditur“. Eadem periodi notione factum est, ut p. 58, 6 poe-
matum Iyricorum elementa enumerentur tantummodo versus,
colon, comma. Itaque cum dubitationi obnoxium sit, utrum
Fortunatianus vel is quem exscripsit ipso Thacomesto an illius
auctore usus sit?), Thacomesto totum caput p. 58, 5—60, 25
exceptis particulis p. 59, 12—15 et 59, 24-29 vindicaverim.
Sequitur ut illae particulae ex Iuba insertae sint. Singula
verba ab Aphthonio et Victorino non mediocriter esse de-
pravata uno exemplo luculento illustrabo. Fortunatianus
p. 17, 22 sqq. in triade singula strophae et antistrophae
cola et metra inter se respondere recte dixit, contra Aphtho-
nius inepte partes quae inter se respondent ex aequali sylla-
barım numero constare docuit (p. 58, 19), quamquam eis
Quae insequuntur non syllabas, sed tempora inter se respon-
dere diserte praescribitur.
Sed utut de Iuba et Thacomesto iudicas, ex graecis
Aphthonii auctoribus ut unum nominatim proferre possimus
Crusii opera factum est.) Ille enim cum in anonymo quo-
dam tractatu (cf. Nauck post Lex. Vindob. p. 321 sqq.,
Hlense de Iub. p. 213 adn. ad 24*B) haec scripta videret:
κέχληται δὲ ἡ μὲν στροφή, καϑά φησι Πτολεμαῖος ἐν τῷ περὶ
Trans ποιήσεως), διὰ (τὸ τοὺς ἄδοντας χτλ., Ptolemaeum
ἢ cf. etiam Ps.-Censor. p. 614, 9.
ἮὮ Certa Thacomesti vestigia apud Fortunatianum non inveni; sed
ef. Fort. p. 12, 19. 23, 19 (permixtio). 25, 1 et Vict. p. 94, 1. 101, 9. 168, 19.
ἢ cf. Commentat. philol. Ribbeckio sacrae, Lips. 1888, p. 9 sqgq.
4) περὶ (nepı>oratıxig ποιήσεως coniecit Guil. Christ in Griech. Litt.
Gesch. in Iw. Mueller Handb. vol. VII p. 506 adn. 2.
8*
116
esse Claudium Ptolemaeum, elarissimum Marci imperatoris
aequalem, suo iure contendit, et ab eo totam de strophae
antistrophae epodi pronuntiatione et denominatione doct-
nam originem duxisse demonstrare studuit. Complures
quibus doctrina illa traditur locos iam Crusius collegit, sed
addendi sunt primum nonnulli loci qui apud Hermogenis
scholiastas deprehenduntur in rhet. gr. VII 1031 adn. et
V 510 adn. = schol. Heph. β ed. Hoerschelm. p. 30 adı.
Eandem enarrationem quamvis foede truncatam exhibel
Max. Planudes V 510, 2 sqg.; ef. etiam VI 128, 12 sqgq.
VII 1032 et 822 adn.; V 428,9 sqq.; VII 820, 1 sqq. Simile
quid habes etiam apud Longinum in vol. IX p. 566, 17 5.
atque Eustathius, qui in prooem. comm. Pind. (ed. F. @.
Schneidewin, Gotting. 1837) p. 27 sq. hanc rem attigit, accu-
rate de ea egisse τοὺς τῆς ῥητορικῆς τέχνης ὑπομνηματιστᾶς
diserte professus est. Breviter rem perstrinxit, ita tamen,
ut summa cum Vietorini verbis p. 58, 8— 13 cognatio
neminem fugiat, Euanthius in comm. de comoed. ed. Reiffer-
scheid (in ind. lect. hib. Vratisl. 18745) p. 4, 13—15.
Isaacum Tzetzam (in Cram. AP I p. 66, 7 544.) iam com-
memoravi. Ex locis a Crusio allatis nullius est prefüi
schol. Trielinianum ad Eur. Hec. 647, quod recurrit apud
eundem Trielinum in schol. ad Soph. Ai. v. 194 (ed.
Turnebus, Paris. 1553, p. 5, 5 sqq.). Secludendum est
a Ptolemaei eruditione schol. Aristoph. Nub. 563, in quo
scholiasta, ab etymologia quam dicunt profectus, non multo
secus de strophae notione coniecturas finxit atque Deme-
trius Triclinius, cum in schol. ad Soph. El. 1281 (l. c. p. 48,
10 544.) haec diceret: Στροφὴ ... .. . τοῦτο τὸ σύστημα ὠνό-
μᾶσται rap ἡμῖν, ἐπεὶ καὶ στροφὴν ποιησαμένη ᾿Ηλέχτρα πρὸς
τὸν χορὸν ποιεῖται τὸν λόγον᾽ ἔπειτα δὲ καὶ πρὸς τὸν ᾿Ορέστην:
cf. etiam Ter. Maur. v. 2707 5ᾳ. Omnes locos, quibus cho-
rorum motus conferuntur cum caeli siderumque motionibus,
quamvis hie illic mutatos ex Ptolemaei disciplina profluxisse
quivis Crusio dabit. De illa autem re dubitaverim an iam
ante Ptolemaeum homines, ut strophae antistrophae epodi
nomina expedirent, de variis chororum decursibus cogita-
verint, qua sententia arrepta Ptolemaeus sua de mundi
ἔξ
4
'
117
rationibus respondentibus praecepta adiecerit. Sed et de hac
re et de illa notione quam strophae vindicavit Crusius |. c.
p. 19, quae vis potius periodo subiecta esse videtur, cum
stropha antiquitus cum antistropha coniuncta fuerit, fortasse
alias pluribus disputabitur, nunc hoc unum adnotasse suf-
fiiat non omnes illos locos recta via ex Ptolemaei libris
esse deductos, sed receptam fuisse Ptolemaei explicationem
a scriptore quodam, qui posteriorum saeculorum hominibus
admodum in deliciis fuerit. De Heliodoro propter tempo-
rum rationem vix cogitaveris, contra ad Hephaestionem
praecipue Ioannes Siceliota VI 128, 16 544. nos revocare
videtur!). Neque scholia Pindarica, quibus usus est Is.
Tzetzes, neque metrici latini neque Demetrius Triclinius a
doctrina Hephaestionea abhorrent. Nulla cum reliquis testi-
moniis cognatione continentur Etym. M. 5. v. προσῴδιον et
tractatus a Nauckio |. c. editus.
Vietorini περὶ ποιήματος doctrinam Hephaestionea multo
esse simpliciorem censuit Schultzius p. 46, ego aliter sentio.
Quae p. 56, 22—57, 5 leguntur uno χοινῶν genere omisso
ab Hephaestione discedunt; quae de epodicis et carminibus
χατὰ περικοπήν a Victorino traduntur, Hephaestione etiam
ampliora et intricatiora sunt. Quod Hephaestionea carmi-
num systematicorum divisio deest, non tam graeco fonti
quam Aphthonio vel eius auctori dabimus, qui consulto ea
tantum, quae ipsi gravissima videbantur, in libros suos
transtulit. Hephaestio versus epodicos, ἐφύμνια, ἐπιφϑεγματικα
addidit, ut varia τῶν ἀναφωνημάτων (p. XXI 7 sq.) genera
explicaret, Victorinus qua via ad ἐφύμνια (p. 59, 24) delapsus
sit, optime intellegitur, si statuimus in eius fonte fuisse
plura eaque Hephaestionis enarrationi similia. De uni-
versae doctrinae causis incrementisque ex Victorino nihil
fere disecimus. De carminum κατὰ στίχον et συστηματικῶν
distinctione iam egi. Quae de strophae antistrophae epodi
Pronuntiatione proferuntur, ex solis nominibus a posteriori-
bus esse derivata cum Crusio (l. c. p. 14) consentio, cum
I), Commentarius quo Longinus Hephaestionis enchiridium instruxit
saepe ab Hermogenis scholiastis exscriptus est.
118
—
praesertim placita illa Ptolemaei in plurimis explicationibus
adnectantur huiusmodi locutionibus velut ὠνομάσϑησαν dt out
χτλ. (Thet. gr. V510 adn.). Carminum κατὰ περικοπήν divisiones
p. 59, 8—23 bonam eruditionem redolent et notatu dignissi-
mum est illa quae apud Hephaestionem frustra quaesivimus
carminum genera AABB... et AABBC, apud Victorinum
diserte commemorari eorumquealterum, si modorecte lacunam
p. 59, 18 supplevi, etiam certo artis nomine affici. Μετριχὰ
ἄτακτα a metricis latinis non commemorantur. Neque enim
ad eos pertinebant talia epigrammata quale Simonideum
illud ab Hephaestione p. V 1. XII 1 excitatum. Margitae
testimonio Fortunatianus p. 8, 16 544. comprobare voluil
iambicum senarium iam Homero in usu fuisse, sed de
singulari huius carminis compositione ne verbum quidem
emisit. Reliqui metricorum latinorum loci, quibus de Mar-
gita agitur (GL VI 68, 14. 79, 12. 133, 31. 633, 28 sqg.)
omnes ad Thacomestum redire videntur. Assecla erat Thaco-
mestus eius doctrinae, qua omnium metrorum origo duce-
batur ab heroico hexametro et iambico senario primitus ne
ipsis quidem inter se diversis.!) Itaque „tamquam pares
numero‘“ (p. 68, 15) versus illos ab Homero in Margila
mixtos fuisse docet et Homerum ipsum iure totius metricae
disciplinae fontem atque originem dici?). Neque carmina &
ὁμοίων metricis latinis ποία sunt, sed aliam in huiusmodi
carminibus explicandis normam secuti sunt. In Varroniana
enim disciplina, cum primitus pedes esse tantummodo bina-
rum et ternarum syllabarum censerent, ionicos versus non
metra esse dixerunt, sed numeros continuos, qui per syn-
aphiam cederent; cf. Ter. Maur. v. 1512 sqq. 2056 sqgq.,
Viet. p. 91, 8 sqq. De anapaesticis Terentianus v. 1517
haec docet: „anapaestica fiunt itidem per συνάφειαν :“ cf.
Thacom. apud Victor. p. 93, 4. 21. 129, 23 sqq. 131, & sqq.,
Schultz p. 28—30, Christ Metrik? p. 89. 101. 131, Rossbach
spec. Metrik®? p. 323 sqq. Itaque in Varroniana certe doctrina
I) cf. quae dixi p. 90.
Ὧ Haud scio an ab Margitae carmine, quod Homericum putaverunt,
tota metrorum derivatorum disciplina profecta sit.
ι
metra quae Hephaestio ἐξ ὁμοίων vocavit, inter rhythmos
ablegata erant, quia carerent certis clausulis (χαταλήξεσιν),
qubus additis metra a rhythmis segregari Varro docuerat;
cf. Wilmanns |. c. p. 196 fr. 66. Hephaestio maluit syste-
matuım in modum περιορισμούς impares statuere, qui ipsi
clauderentur dimetris anapaesticis catalecticis, quae p. XXIV
10 καταλήξεις appellavit.
Praeter eos de quibus dixi locos metrici latini de doctrina
περὶ ποιήματος nihil fere praebent. Diomedem p. 485, 18—29
iam commemoravi, ex Mallii Theodori verbis p. 600, 17—22
„diversa vero inter se metra posse coniungi lyricorum poe-
tarum permulta et graeca et latina scripta declarant‘“ hoc
solum colligimus, pluribus de hac re ab eius auctore dis-
putatum fuisse. Perstringit doctrinam Diomedes p. 501,
29-502, 5, ubi sex „modos (tpörcug?) metricos“ enumerat
hos: xat& στίχον definitivum vel principalem, ouompatıxov
compositum, ἀσυνάρτητον incompositum, συγχεχυμένον con-
fusum, συνεζευγμένον coniunctum, παραγωγόν derivativum.
Nulla explicatione eget modus definitivus neque metra con-
fusa!) difficultatem movent. Sed ouompatxd toto genere
diversa sunt ab eis quibus Hephaestio atque Victorinus hoc
nomen tribuerunt. Immo optime illustrantur ovormpatıxd,
ἀσυνάρτητα, συνεζευγμένα Aristidis Quintiliani verbis p. 36,
9-13: γίνεται δὲ ἐκ τούτων τῶν αὐτῶν μὲν διπλασιαζομένων
μέτρων σύνϑετα, τῶν δ᾽ ἀνομοίων ἀσυνάρτητα᾽ τούτων δὲ τὰ μὲν
ἐχ δυεῖν μέτρων ἕν ἀποτελεῖ κῶλον, τὰ δὲ &x μέτρου καὶ τομῆς
ἢ μέτρου καὶ τομῶν ἢ ἐκ πασῶν τομῶν ἢ ἀνάπαλιν τομῆς καὶ
μέτρου ἢ τομῶν καὶ μέτρου, de quibus sagacissime disputavit
Caesar in ind. lect. aest. Marburg. 1864 p. VIII 54ᾳᾳ.; cf. etiam
Thaecom. apud Vict. p. 103, 10—13, quo de loco egit Schultzius
Ῥ. 22 sq., et Vict. p. 53, 12 sqq. 114, 15 sqq. 148, 29 sq.
Ergo, ut Aristidis verbis utar, quae apud Diomedem vocantur
ἢ Cf. praecipue schol. Heph. p. 212,5—13; Ar. Quint. p. 36, 33—37,5;
schol, Hermog. in rhet. gr. VII 937, 1 sq. = V 473, 11 sq. (et Ps.-Castor
ed. Studemund, Vratisl. 1888, p. 13, 7); Vict. p. 103, 19. 105, 27 sqgq.
106, 15 sqq.; Iuba apud Priscian. GL III 421, 1 sqq.; Sisenna apud Rufin.
1,9, ubi pro „concisa“ correxit „confusa“ Bergkius in Philolog. XV]
Ρ. 42 adn. 27; Christ Metrik? p. 99; Schultz p. 23 54.
120
συστηματιχά vel composita, sunt σύνϑετα, ὅσα Ev ἀποτελεῖ
χῶλον &x μέτρου καὶ τομῆς; quae ἀσυνάρτητα vel incomposita,
sunt ἀσυνάρτητα, ὅσα ἕν ἀποτελεῖ χῶλον ἐκ τομῆς Rai μέτρου;
quae συνεζευγμένα vel coniuncta!), sunt ἀσυνάρτητα, ὅσα ἕν
ἀποτελεῖ χῶλον Ex δυεῖν μέτρων. Similia fuisse videntur
παραγωγά vel derivativa, quorum definitio periit. In modi
compositi descriptione medietas non diversa est ab in
cisione vel τομῇ; cf. Thac. apud Vict. p. 111, 19 et Iub. apud
Vict. p. 62, 26. Modi incompositi explicatio foede corrupta
est et Diomedis ipsius et librariorum culpa. Fortasse Dio-
medes haec fere scripserat „incompositus est, cum fuerit alius
versus medietas, alibus secutus <ut> trimeter <et> heroicus.“
Plura de his modis proferre a nostro proposito abest,
quoniam non ad doctrinam περὶ ποιήματος pertinent, sed ad
eam artis metricae partem, qua a prototyporum. disciplina
ad poematum enarrationem quasi transitus fit; cf. Arist.
p. 36, 9—37, 5. Quaeritur enim quemadmodum singula
χῶλα componenda sint ad metra efficienda. Quo fonte Dio-
medes usus sit ignoratur. Traduntur a Diomede non pauca,
quae unius illius propria sunt. Ex quibus postquam enarra-
tionem pedum ex quinis et ex senis syllabis constantium
p. 481, 13—482, 10 ex Galeno esse derivatam Studemundus
ostendit (An. var. I p. 232 sqq.), animus inclinat etiam alia
Diomedis praecepta, quae a communi doctrina metrica aliena
sunt, ad eundem fontem revocare Certa vero illius indicia
desunt.
-®
2
Perlustratis continuis quae extant doctrinae περὲ ποιήμα-
τος enarrationibus?) iam in universum qualia fuerint doctri-
nae rudimenta, quibus viis atque rationibus quorumque ho-
minum ope exculta et propagata sint adumbrandum. est.
——
1) Aliter apud Diomedem p. 498, 15 sqq. dicuntur caesurarum
figurae tres, quarum „simplex est, cum invenitur in versu una incisio,
composita, cum duae inveniuntur, coniuncta, cum tres inveniuntur‘. Eo
de quo agitur loco coniuncta „ex duobus metris ordinantur“.
”) Quae de parabaseos indole atque partibus tradita sunt (cf. Heph.
p. XXVII 15—XX VII 16), cum ad longe diversos nos avocassent auctores,
ab hac commentatione secludenda putavi,
121
Verum tanta est fontium penuria ut vix perpauca de hac
re cum probabilitatis specie suspicari liceat. Spero quidem
fore ut doctrinae metricae historia etiam accuratius quam
adhuc factum est examinata atque illustrata huic quoque
parti aliquid lucis affulgeat: quae nunc dici possunt, haec
fere sunt. Prima specie quivis videt non pauca artis voca-
bula velut χῶλον, χόμμα, μέτρον, περίοδος, στροφή, ἀντίστροφος,
ἐπῳδός distinctionemque carminum κατὰ στίχον οἱ κατὰ περί-
δον ad antiquissima tempora redire, contra genera μετρικῶν
ἀτάχτων, ἀντιϑετικῶν, carminum ἐξ ὁμοίων speciesque carmi-
num ἀπολελυμένων et ἐξ ὁμοίων posterioribus demum tem-
poribus a grammaticis esse excogitata.. De singulis quae
dicenda sunt supra occasione data attuli; sed pauca addenda
sunt de carminibus χατὰ σχέσιν et ἀπολελυμένοις, quae eX-
ceptis carminibus κατὰ στίχον sola ab Aristide vocibus sol-
lemnibus afficiuntur.
Aristoteles in artis rhetoricae libri II cap. 9 (p. 1409
24 sqq.) loco conclamato duas esse primarias pedestris ora-
tionis formas docet, alteram εἰρομένην καὶ τῷ συνδέσμῳ μίαν
1. 6. coniunctione solum coartatam sive vinculo, quod non ex
Ipsius indole profluxerit, sed foris petitum sit, alteram x«-
τεστραμμένην 1. 6. arte et ratione bene conclusam. Hanc multo
Praestare, quippe quae numerum (ἀριϑιμόν 1409" 5) contineat et
Per se ipsa tam initium quam finem habeat, cum illa aequa-
| biliter ne ad spiritum quidem ducendum concesso spatio de-
, eurrat, quoad exhausta materia ipsi quoque finis imponatur.
Idem fere discrimen cerni in poematis, cum illam formam
| eonstituant αἕ ἐν τοῖς διϑυράμβοις ἀναβολαί, hanc al τῶν ἀρχαίων
ποιητῶν ἀντίστροφοι. Opponuntur igitur inter se onınia car-
mina, in quibus eadem stropha plus semel recurrat sive
monostropha sunt sive epodica sive alium responsionis
ordinem exhibent'), et dithyramborum prooemia, quorum
compositionem non aliam fuisse atque Timothei nomorum,
quos carminum ἀπολελυμένων exemplum esse voluit Hephae-
stio (p. XII 3 sq.), pluribus demonstrare non opus est; cf.
etiam Aristot. problem. XIX cap. 15. Ergo artissime cohaeret
ἢ Similiter apud Arist. Qu. p. 37, 12 locutio τὰ ἀντιστρέφοντα usur-
, pata videtur.
122
horum generum distinctio cum conversione 1116 et metricae
et musicae artis, quae belli Peloponnesiaci aetate Athenis
in urbe per Timotheum, Phrynin, Philoxenum, Melanippidem
alios facta est: qua quantopere civitatis animi excitati sint
adhuc ex Aristophanis comoediis perspieimus. (Quo cognito,
si modo quae p. 78 sqq. disserui memineris, facile intelle-
ges, cur Hephaestio carminibus absolutis neque μετριχὰ
ἄταχτα neque poemata ἐξ ὁμοίων subicere voluerit. Ad certa
enim carmina nomina illa pertinere ne tum quidem gram-
matici obliti sunt, cum locutionibus κατὰ σχέσιν et ἀπολελυ-
μένα solum compositionum quaedam schemata significare
volebant. Aristoteli certa grammaticorum vocabula ignota
fuisse cuivis locum supra citatum perpendenti apparebit. Ne-
que vero illud neglegendum est apud Aristotelem, a quo el
Aristidea et Hephaestionea carminum divisio pendet, duo
illa genera cum primariis sermonis pedestris discriminibus
a Thetoribus constitutis conexa et copulata esse. Etenim
quoniam varios responsionis ordines, in Aristidis. arte me-
trica nimis perversos, artis rhetoricae magistri bene et
potuerunt discernere et discreverunt?), suspicio oritur illinc
duas illas τάξεις ad Aristidem manasse.
Verum accuratius harum doctrinarum cognationem per-
sequenti ratio habenda est etiam Theophrasti, quem el
musicae?) et rhetoricae arti eiusque cum poetica familiari-
tati?) explorandae operam navasse 6 testimoniis haud paucis
compertum habemus; de quo Cicero de orat. III 48, 184 54.
haec tradit: „Namque ego illud assentior Theophrasto, qui
putat orationem, quae quidem sit polita atque facta quodam-
modo, non astricte sed remissius numerosam esse oportere.
Etenim sicut ille suspicatur ex istis modis, quibus hie usi-
tatus versus efficitur, post anapaestus, procerior quidam
numerus effloruit; inde ille licentior et divitior fluxit dithy-
rambus, cuius membra et pedes (i. 6. χῶλα καὶ πόδες), ut
ἢ cf. 6. g. Spengel in edit. Aristot. art. rhet., Lips. 1867, vol. UI
Ρ. 398; Volkmann Rhetorik? p. 485 544.
®) cf. fragm. 87—89 ed. Wimmer, Lips. 1862.
δ) cf. Quint. X 1, 27; fragm. 64. 65 Wimmer; Maxim. Schmidt: De
Theophrasto rhetore, Halis 1839.
123
idem, sunt in omni locupleti oratione diffusa.‘“ Theo-
ıstus igitur, cum rationem inter pedestrem et poeticum
ıonem intercedentem perpenderet, tres cognationis gra-
posuit. Plurimum et vetustate et natura a soluta ora-
» distare dixit poesin epicam, minimum dithyrambicam,
5 disiecta membra in omni oratione, maxime in nume-
et rhetorice compta invenirentur. Medium locum tenere
‚aestos epica poesi licentiores, dithyrambo restrictiores.
‚us verbis significari eam compositionem, quam ἐξ ὁμοίων
bat Hephaestio, manifestum est. Unde colligimus et
»phrastum quidem carmina ἐξ ὁμοίων non minus quam
ατὰ στίχον et ἀπολελυμένα, ut inferiorum vocabulis utar,
peculiari compositionis genere habuisse neque illa aetate
cepta περὶ ποιήματος certis illis posteriorum scriptorum
bulis et schematis coartata circumscriptaque fuisse.
ique quod supra dixi ad doctrinam περὶ ποιήματος augen-
nonnihil valuisse rhetorum artem, Theophrasti exemplo
e confirmatur.
Paulo aliter tria compositionis musicae metricaeque
ra distinxit optimum quendam ut videtur auctorem se-
s Dionysius Halicarnasensis de comp. verb. cap. 19
358 sqq. Sch.).. Ac primum efficitur poesi epica, in qua
metrum nec rhythmum mutare licere, alterum carmini-
melicis, in quibus stropham et antistropham et metris
hythmis et modis (μέλει) inter se pares esse oportere.
tra in epodis omnia tria illa mutare licere. Et veteres
lem Iyricos ἢ. 6. Alcaeum et Sapphonem parvas com-
ısse strophas, epodis autem omnino raro usos esse.!)
ὃ Hanc unam interpretationem et sententiarum conexus et verba
ta admittunt: ol μὲν οὖν ἀρχαῖοι μελοποιοὶ . .. . μικρὰς ἐποιοῦντο
püg, ὥστε ἐν ὀλίγοις τοῖς κώλοις οὐ πολλᾶς εἰσῆγον τὰς μεταβολάς"
οἷς Te πάνυ ἐχρῶντο ὀλίγαις κτλ. Itaque concedendum est tripartitam
inum compositionem, similiter atque apud Alcmanem factum esse
ınstravit Crusius 1. c. p. 7 sqq., interdum iam a poetis Lesbiis usur-
n esse; cf. etiam Catull. carm. 62. Itaque huius quoque carminum
16 origo ad carmina popularia redire videtur; cf. etiam carmen popu-
ἦλϑ᾽ ἦλθε χελιδών PLG II* p. 671, de quo disputavit H. Usener in
iech. Versbau, Bonn. 1887, p. 81 sqq. Aliter de Dionysü verbis
wit Crusius 1. c. p. 90 adn. 2.
194.
Postea Stesichorum atque Pindarum μεταβολῆς ἔρωτι pent
dorum ambitum propagasse, ita ut et strophae et epoüi
longiores redditae sint. Tertium denique genus Philoxen
et Timothei dithyrambis constituitur, in quibus et mein
et rhythmos et modos varie inter se commisceri et con
fundi.!) Postremo Dionysius similiter atque Theophrastus
ad sermonis pedestris licentiam transit.
Aristoxenum quoque, qui, ubicunque potestas data est,
novum dithyrambicorum Atticorum morem ut dissolutum
neque ἦϑος servantem severis veterum poematis opposull,
de eis quae Aristoteles distinxit carminum generibus dis
putasse per se consentaneum est. Neque scio an non cası
factum sit, ut eodem vocabulo εἰκῆ, quo Hephaestio p. ΧΙ Ὁ
carmina absoluta denotavit?), Aristoxenus, cum duo illa
artis musicae genera inter se opponeret, bis recens illud
denotaverit; cf. Ps.-Plut. de mus. cap. 31 (p. 38, 11 ed. ἢ.
Volkmann, Lips. 1856) et Athen. XIV 631 e. Illum locum
Aristoxeni esse nemo negabit?), hunc ad eum redire oster-
dit E. Rohde, de Julii Pollucis in appar. scaen. enarr. fonli-
bus (Lips. 1870) p. 44, cui adstipulatus est C. Bapp, de
fontibus, quibus Athenaeus ... usus sit, in Leipz. Stud.
VII p. 104. Neque μιχτῶν et κοινῶν species, quae in He
phaestionea περὶ ποιήματος doctrina ter occurrunt, ab Ar
stoxeno alienas fuisse demonstravi p. 81. Denique epodi-
corum species Hephaestioneae in memoriam reducuntur
Aristoxenea tetrachordi divisione. Namque Aristoxenus cum
tetrachordum dividit in sonos περιέχοντας et περιεχομένους
(p. 48, 27. 50, 11 sqq. 70, 26 sqq. ed. Marquard), quo
rum hi sunt χινούμενοι, illi ἀκίνητοι, rationem sequitur
contrariam ei, qua Hephaestionis περιῳδικά et παλινῳδιχᾶ
ΒΒ
ı\ cf, Ps.-Censor. p. 607, 1---608, 8, quae enarratio foede cor-
rupta est.
?, Nam verbis ἄνευ μέτρου ὡρισμένου non tam carminum absolutorum
compositio describitur quam ea quae est χατὰ σχέσιν repudiatur; εἴ
p. XIV 1.
8) cf. Ps.-Plutarch. de mus. ed. R. Westphal, Bresi. 1865, comment-
p. 14 sqgq.
Ὠδίᾳ sunt, in quibus fixi manent οὗ περιεχόμενοι, variantur
οἱ περιέχοντες.
Λελυμένον sollemniter sermonem dithyrambicum dieit
Proclus chrest. p. 245, 9 sqq. (ed. Westphal in script.
metr. graec. I) Φρῦνις δὲ ὁ Μυτιληναῖος ἐκαινοτόμησεν αὐτόν
(Ξε, τὸν νόμον) τό τε γὰρ ἕξάμετρον τῷ λελυμένῳ συνῆψε.
Quo ab auctore primo haec repetenda sint, quod sciam, igno-
ratur. Verum antiquissimis ut in his rebus temporibus eum
fuisse efficitur ex enuntiato subsequenti: Τιμόϑεος δὲ ὕστερον
ες τὴν νῦν αὐτὸν ἤγαγε τάξιν. Idem fere, quod hic Phrynidi
tribuitur, Timotheo vindicat Heraclides Ponticus, qui apud
Ps.-Plut. de mus. & p. 7, 12 (ed. Volkm.) haec dieit: ὅτι δὲ
οἱ χιϑαρῳδιχκοὶ νόμοι οὗ παλαιοὶ ἐξ ἐπῶν συνίσταντο, Τιμόϑεος
ἐδήλωσε᾽ τοὺς γοῦν πρώτους νόμους ἐν ἔπεσι διαμιγνύων διϑυραμ-
ῥικὴν λέξιν ἧδεν χτλ. Eandem λέξιν διϑυραμβικήν p. 6, 18 dieit,
cum veterum poetarum velut Amphionis Lini ceterorum λέξιν
οὐ λελυμένην εἶναι... καὶ μέτρον οὐχ ἔχουσαν docet, quae
verba Westphalius 1. c. p. 36 parum apte de oratione pedestri
interpretatus est. Nam ut orationem pedestrem diserte re-
futare, ne plus dicam, molestum erat, ita contra antiquum
morem heroicis versibus vincetum novorum hominum som-
niis jiustum numerum neglegentium (μέτρον οὐχ ἔχουσαν),
de quibus paulo infra dicturus erat, opposuit. Ab his non
longe recedit ignotus scholii (RV) ad Aristoph. ran. 1309
auctor, qui ad eum versum, a quo Aeschyli canticum ad
Euripidis μέλη traducenda (cf. ran. 1330) prolatum initium
capit, haec adnotat: χαραχτηρίζει τὰ Εὐριπίδου μέλη ὡς ἐχλελυ-
μένα. Haud scio an haec vocabula, quae alias ad sermo-
nem pedestrem pertinent, de dithyrambis usurpata cohae-
Teant cum illorum sententia, qui velut Theophrastus (Cic.
de or. ΠῚ 48, 185) dithyramborum dicendi genus proxime
abesse a soluta oratione animadverterunt. Antiquiores esse
huiusmodi locutiones certo artis vocabulo ἀπολελυμένα, quod
inferioris aetatis dividendi omnia et in classes digerendi
studium sapit, quivis videt, sed ad hoc potissimum seligen-
dum nonnihil valuisse videntur.
Grammatici Alexandrini cum immensam nominum mul-
\itudinem philosophorum potissimum categorias secuti in
126
certas classes distribuere studerent, etiam nomina σχέσιν
πρός τι habentia et ἀπολελυμένα, Peripateticorum fortasse
praecepta amplexi!), distinxerunt: unde postea ut nonnulla
alia ita haec quoque divisio in artem metricam transilt,
Plura de Alexandrinorum aut Pergamenorum περὶ ποιήματος
doctrina, nisi quis meris coniecturis inniti velit, affirman
nequeunt. Unum fortasse vetus scholion (ad Arist. Nub.
918) huc referendum est, in quo τῶν ἑπτὰ εἰδῶν parabaseos
tria dicuntur ἁπλᾶ, κατὰ δὲ σχέσιν τέσσαρα. 3)
Quis primus doctrina περὶ ποιήματος quintam artis me-
tricae partem effici docuerit nescimus. Ex eis quae aetatem
tulerunt enarrationibus, si a perbrevi carminum monostro-
phorum explicatione quae apud Caesium Bassum legitur
recesseris, ad vetustissimos fontes redeunt Aristidis Quin-
tiliani praecepta. Arta inter se cognatione continentur He
phaestionis et Victorini enarrationes altero p. Chr. ἢ. sae
culo conscriptae. A Romanorum carminibus cum abhorrerel
illa carminum divisio, a reliquis’ metricis latinis prorsus ab-
iecta est. Neque in Byzantinorum tractatibus commemo-
ratur neque Choeroboscus librum illum Hephaestioneum
περὶ ποιήματος inscriptum, quem semper una cum enchiridio
περὶ μέτρων sua ipsius äaetate circumlatum esse auctor est,
in scholis interpretatus esse videtur. Tantummodo de car
minibus epodicis pauca praecepta a Claudio Ptolemaeo pro-
posita apud posteriores non raro deprehenduntur. Sed
Isaacus demum Tzetzes accuratam de carminum generibus
commentationem ex Hephaestionis commentariis scholis-
que quibus illi instructi sunt exsceriptam carminum Pindari-
corum interpretationi praemittendam esse censuit nec non
illius frater occasione data hanc rem perstrinxit. Partim
ex Heliodori colometria partim ex altero commentario He-
!) cf, quae disserui p. 94 et Sext. Empir. adv. math. X 363 sq-
quo de loco disputavit Steinthalius 1. c. p. 328 sq. Σχέσεως et in arte
grammatica et in rhetorica non raro ratio habetur (cf. 6. g. Plot. Sacerd-
p. 458, 25), in metrica, ut leviora omittam, σχέσιν ταχτικήν commemoraf
Choerob. p. 64, 10 sa.
Ὦ Ex ipso Hephaestione derivatum est schol. Arist. Vesp. 1441.
,.:.4 mn
127
stioneo male intellectis deducta sunt, quae de hac re
:centibus scholiis Aristophaneis scripta sunt. Demetrius
linius commentariorum metricorum, quibus Pindari,
hyli, Sophoclis, Euripidis carmina instruxit, funda-
um effici voluit ea carminum divisione quae ab He-
stione describitur, sed male illius verba interpretatus,
lia omittam, eadem carmina simul et monostrophica
ετρικὰ ἄταχτα οἱ συστηματικὰ χατὰ περιορισμοὺς ἀνίσους
Ὁ non dubitavit; cf. 6. g. 5600]. ad Eur. Hec. 1056.
ἢ, 202.
COMMENTARIT HEPHARSTIONEI
ΠΕΡῚ HOIHMATOZ.
CONSPECTUS CODICUM
l. Commentariorum:
A = cod. Ambrosianus J. 8 ord. sup. saec. XIIT— XIV.
K = cod. Venetus Marcianus 483 saec. XIV.
C —= cod. Cantabrigiensis Caio-Gonvillensis Nr. 596.
M = cod. olim Meermannianus, nunc Bodleian. Auct. T II 13 saec. XV.
Τὰ = editio enchiridii Hephaestionei, quae apud Adrian. Turnebum
Parisiis 1553 prodiit.
Nota B librorum M et Tw consensum, nota dett. codices excepto A
reliquos vel omnes vel complures significavi.
1. Seholiorum:
@ = cod. Venetus Marcianus class. X cod. 1 saec. XV.
M = cod. olim Meermannianus, nunc Bodleian. Auct. ΤΊ II 13 saec. XV.
Lemmata, quae in ipsis codicibus lemmatum ratione exarata sunt,
geminis punctis (:), reliqua his uncinis ] postpositis significavi.
m
Ἡφαιστίωνος μετριχῆς εἰσαγωγῆς
Περὶ ποιήματος.
Τῶν ποιημάτων τὰ μέν ἐστι κατὰ στίχον, τὰ δὲ συστηματιχά,
δὲ μικτά, τὰ δὲ κοινά.
Κατὰ στίχον μὲν ὅσα ὑπὸ τοῦ αὐτοῦ μέτρου καταμετρεῖται,
τὰ Ὁμήρου χαὶ τῶν ἐποποιῶν Emm’ καταχρηστικῶς δὲ χἂν
) χώλου ἢ κόμματος, ὡς τὸ Καλλιμάχειον τοῦτο ποιημάτιον
ἡ παῖς ἢ κατάκχλειστος
τὴν οἵ φασι τεχόντες (fragm. 118 ed. Schneider).
ταμετρεῖται γὰρ ὑπὸ κόμματος ἀντισπαστιχοῦ, καλουμένου
ῥεχρατείου.
Συστηματικὰ δὲ ὅσα ὑπὸ πλειόνων μέτρων εἰς ἕν σῶμα παρα-
ρϑέντων χαταμετρεῖται ἢ συμπληροῦται.
Μιχτὰ δὲ ὅσα μέρος μέν τ' ἔχει ὑπὸ στίχου καταμετρούμενον,
05 δὲ συστηματιχόν.
Κοινὰ δὲ ὅσα ὑπὸ συστήματος μὲν καταμετρεῖται, αὐτὸ δὲ
σύστημα ἔστι πληρούμενον, οἷά ἐστι τὰ ἐν τῷ δευτέρῳ καὶ
Discrep. lect.] 1 εἰσαγωγῆς B, εἰσαγωγή A | 2. ποιήματος AB,
Ἰμάτων dett.; cf. Heph. p. 113, 5 (ed. Gaisf.), schol. Heph. infra
TI 16, Choerob. p. 35, 12 (in Studemundi Anecd. var. I), Arist. Quint.
8,20 et 37, 19 (ed. Jahn) || 7 xöppartog]) κώματος A || 15 an μέρος
Ὁ cf. p. V4sq. || 17 σύστημα ἔστι A, σύστημα ἔχει aut συστηματικὸν
dett.; σύστημα (ἐκ τῶν αὐτῶν μέτρων» ἔχει Westphal, σύστημα (κατὰ
cv) ἔχει sive σύστημα «(ἐξ ὁμοίων» ἐστὶ Bergk in comment. acad.
efic. Thielemann. lege ed. Halae 1863 p. 5 adn. 2.
Testimonia] 3—7 Isaac. Tzetz. in CGrameri Anecd. Paris. I p. 60,
sqq. Τῶν ποιημάτων γάρ εἰσι τὰ μέντοι χατὰ στίχον, συστηματικᾶ
χαὶ μικτὰά τε, πρὸς τούτοις δὲ χοινά τε. | Kal κατὰ στίχον μέν εἰσιν,
: μετρεῖται μέτρῳ αὐτῷ τῷ οἴῳδήτινι (οἱοδήτινι codd.) ὡς τὰ
ἤρου ἔπη | . - - ἕν χκαταχρήσει ἴσϑι δὲ xal ταῦτα κατὰ στίχον | κα-
ἦνται, οἷς ἐμέλησε τοῦ ῥυϑμοῦ καὶ τοῦ μέτρου | κἂν ὑπὸ χόμματος
τοῦ N χώλου ἐκμετρῶνται.
ΔῈ
10
1ὃ
10
18
V__
τρίτῳ Σαπφοῦς ἐν οἷς καταμετρεῖται μὲν ὑπὸ διστιχίας, αὐτὴ δὲ
ἡ διστιχία ὁμοία (ἐστί.
Τῶν δὲ συστηματιχῶν τὰ μέν» ἐστι χατὰ σχέσιν, τὰ δὲ
ἀπολελυμένα, τὰ δὲ ἐξ ὁμοίων, τὰ δὲ μετρικὰ ἄταχτα, τὰ δὲ
μικτά, τὰ δὲ χοινα.
Καὶ κατὰ σχέσιν μέν ἐστιν, ὅσα μετρεῖται ὑπὸ συστήματος,
χαλεῖται δὲ οὕτως διὰ τὸ ἔχειν {σχέσιν» τινὰ πρὸς ἄλληλα τὰ
ἐν τῷ ποιήματι συστήματα.
(Ἀπολελυμένχ δὲ ὅσα... er νὸν ννινινι νιν
ὑπὸ συστήματος» καταμετρεῖσθαι.
Ἐξ ὁμοίων δὲ ὅσα ἐκ τοῦ αὐτοῦ ποδός ἐστιν ἢ τῆς αὐτῆς
συζυγίας ἢ τῆς αὐτῆς περιόδου ἀρχικῆς, οὔτε ὑπὸ στίχου οὔτε
ὑπὸ συστήματος καταμετρούμενα.
Μετρικὰ δὲ ἄταχτα ὅσα &x μέτρων μὲν ὁμολογουμένων
συνέστηχε, τάξιν δὲ χαὶ ἀναχύχλησιν οὐκ ἔχει, οὔτε κατὰ
στίχον οὐδὲ συστηματικά οἷός ἐστιν ὁ Μαργίτης © εἰς Ὅμηρον
ἀναφερόμενος, ἐν ᾧ παρέσπαρται τοῖς ἔπεσιν ἰαμβικά, καὶ
ταῦτα οὐ κατ᾽ ἴσον σύστημα. τοιοῦτόν ἐστι καὶ τὸ Σιμωνίδειον
ἐπίγραμμα
Discrep. lect.] 1 διστιχίας] διστοιχεία 5 (sic) A [αὐτὴ] αὕτη A I
2 διστιχία] διστοιχία A || 2—3 ἐστί — μέν inserui coll. 1I1 3, IV 6, V12 |
3 σχέσιν, τὰ] σχέσιν. ἃ AB || 6 Καὶ A, om. dett. || ὑπὸ «(τοῦ αὐτοῦ»
συστήματος Westphal || 7 σχέσιν inserui; cf. etiam Dion. Thr. p. 9, 5
(ed. Uhlig) τὰ δὲ αὐτὰ καὶ στοιχεῖα καλεῖται διὰ τὸ ἔχειν στοῖχόν τινὰ καὶ
τάξιν || 9—10 intercidit descriptio τῶν ἀπολελυμένων, cuius ultimum
verbum fuisse χαταμετρεῖσθαι suspicor. Extrema huius enarrationis verba
haec fere fuisse videntur δύναται δὲ οὔτε ὑπὸ στίχου οὔτε ὑπὸ συστήματος
χαταμετρεῖσθαι || 11 litt. ἐχ τὸ in A fenestra haustae sunt || 12 ἀρχικῆς
A, ἀρχῆς B | 14 u καὶ A " 16 οὐδὲ A, οὔτε B | wor-
ματικά AM, κατὰ συστήματα delt. | Mapylımg] Μαργείτης A et Tzetzes
loco infra allato || 18 Toov A.
Testimonia] 14—19 Is. Tzetz. p. 64, 10—16 "Arep δὲ μέτρῳ (μέτρα
codd.) γέγραπταί τινι οὐ Teraypevp | οὐκ ἀνακχύχλησίν τινα οὔμενουν
χθχτημένα, | οὐχ ὁμοιότητά τινὰ πρὸς ἄλληλά τε σχόντα | καὶ μετρικὰ
χαὶ ἄταχτα χαλοῦνται παρὰ πᾶσιν: | ὡς ἔταξεν ὁ ποιητὴς dv τῷ αὐτοῦ
Μαργείτῃ, ἐν ᾧ τοῖς ἔπεσίν τινα ἰαμβικὰ τελοῦσιν, | ἀλλ οὐ κατ᾽ ἴσον
σύστημα οὐ μετὰ τοσούτους στίχους; cf. etiam schol. Heph. p. XII 11 «44.
exscriptum.
>
τ
γ
Ἴσϑμια δίς, Νεμέᾳ δίς, Ὀλυμπίᾳ ἐστεφανώϑην
οὐ πλάτεϊ νικῶν σώματος, ἀλλὰ τέχνᾳ
Ἀριστόδαμος Θράσιδος ᾿Αλεῖος πάλᾳ (fr. 188 Bergk).
Μιχτὰ δὲ ὅσα μέρος μέν τι ἔχει κατὰ σχέσιν, μέρος δέ τι
ἀπολελυμένον ἢ ἐξ ὁμοίων. 5
Κοινὰ δὲ ὅσα καϑ᾽ ἑτέραν μὲν ἰδέαν γέγραπται τοῦ συστη-
ματικοῦ, δύναται δὲ χαὶ χαϑ᾽ ἑτέραν γεγράφϑαι δοχεῖν" οἷον,
φέρ᾽ εἰπεῖν, ἐξ ὁμοίων ὄντα (δύναται ταῦτα καὶ χατὰ σχέσιν
δοχεῖν γεγράφϑαι.
10
Τοσαῦτα μὲν δὴ ταῦτα.
Πάλιν δὲ ἕκαστα τῶν προειρημένων ὑποδιαιρετέον.
Τῶν γὰρ κατὰ σχέσιν τὰ μέν ἐστι μονοστροφικά, τὰ δὲ
ἐπῳδιχά, τὰ δὲ χατὰ περικοττὴν ἀνομοιομερῆ, τὰ δὲ ἀντιϑετικα,
τὰ δὲ μιχτὰ ζ(χατὰ σχέσιν, τὰ δὲ χοινὰ» κατὰ σχέσιν.
Τὰ μὲν οὖν μονοστροφιχά εἰσιν, ὁπόσα ὑπὸ μιᾶς στροφῆς 15
χαταμετρεῖται.
Τὰ δὲ... «τ νον ΝΕ Kerr.
᾿ 68 ἐπῳδικὰ καλεῖται" ἐὰν δὲ ἐν τῇ πρώτῃ, προῳδικά ἐὰν δὲ ἐν μέσῳ,
Discrep. lect.] 1 νεμέα, δὶς ὀλυμπία A || 3 ᾿ΔΑριστόδαμος Θράσιδος
᾿Αλεῖος πάλᾳ Scaliger, ἀριστοδάμασ ϑρασὺς ἅλ .. ... (ροβὶ ἅλ fenestra haustae
perierunt fere quattuor tresve litterae; ἀλεῖος K, sed spiritus correctione a
K’effectus est) πάλαι A | 4 δέτι] δέτε A || 6 ἰδέαν] ἰδίαν AM | τοῦ
συστηματικοῦ Scripsi, τοῦ συστήματος codd.; delevit Hense Heliod. Unter-
suchungen (Lips. 1870) p. 147 sq.; cf. quae dixi p. 32 || 7 ἑτέραν)
ἕτερον A || 8 δύναται ταῦτα καὶ inserui coll. p. VII 3 || 11 ἕκαστα AB,
Ixaorov dett.; ἕκαστον {τῶν τριῶν πρώτων» Hense I. c. p. 148 || 13 κατὰ
περικοπὴν] περὶ κοπὴν A | 14 κατὰ — κοινά om. A et nonnulli
det. | 15 μονοστροφικα] povöctpoga A | 17—18 ..... lacuna hausta est
τοῦ γένους τοῦ ἐπῳδικοῦ explicatio; ζἐπῳδικά ἐστιν ἐν οἷς συστήμασιν ὁμοίοις
ἀνόμοιόν τι προςτέταχται. "Edv μὲν οὖν τὸ ἀνόμοιον τεταγμένον ἔχῃ ἐν τῇ
τελευταίᾳ χώρᾳ, ὁμονύμως (sic) τῷ γένε Westphal, ζέἐπῳδικά ἐστιν ἐν οἷς
περιόδοις ὁμοίαις ἀνομοία τις προςτέταχται. Ἐὰν μὲν οὖν τὴν ἀνομοίαν
ἔχῃ ἐν τῇ τελευταίᾳ χώρᾳ, ὁμωνύμως τῶ γένει» Hense 1.c.p. 148 || 19 ἐν
μέσῳ, μεσῳδικχά Westphal, ἐν μέσῳ ᾧδικὰ ΑΜ, ἐν μέσῃ μεσῳδικά Tu
Gaisford.
VI
(neodwörd. ταῦτα μὲν οὖν χαὶ ἐν τριάσιν ὁρᾶται" ἐὰν δὲ ὑπερ]
εξαγάγῃ τὴν τριάδα, γίνονται χαὶ ἄλλαι ἰδέαι δύο" ἦτοι γὼ
περιῳδικά ἔστιν, ὅταν αἱ μὲν ἑκατέρωϑεν ἀνόμοιοι ὦσιν (ἀλλή:
λαις, αἱ δὲ ἐν μέσῳ» ἀλλήλαις μὲν ὅμοιαι, ταῖς δὲ περιεχούσαις 1 3
5 ἀνόμοιοι᾽ ἢ παλινῳδικά, ὅταν al ἑκατέρωϑεν ἀλλήλαις μὲν Won
ὅμοιαι, (ταῖς δὲ ἐν μέσῳ ἀνόμοιοι.) καὶ αἱ ἐν μέσῳ ταῖς μὲν
περιεχούσαις ἀνόμοιοι (,ἀλλήλαις δὲ ὅμοιαι).
Τὰ δὲ κατὰ περικοπὴν ἀνομοιομερῇ τὰς μὲν περιχοπᾶς
ὁμοίας ἀλλήλαις ἔχει, τὰς δὲ ἐν ταῖς περικοπαῖς περιόδους Ave
10 μοίους. καλεῖται δὲ τὰ μὲν δυαδικά, ὅσα δύο τὰς ἐν τῇ περιχοπῇ
περιόδους ἔχει, τὰ δὲ τριαδιχά, ὅσα τρεῖς, τὰ δὲ τετραδιχά, ὅσα
τέσσαρας" nal ἐπὶ τῶν ἑξῆς χατὰ τὸν αὐτὸν λόγον.
Ἀντιϑετικὰ δὲ ὅσα χατὰ σχέσιν μὲν γέγραπται, οὐ μέντοι
χατὰ τὴν αὐτὴν τάξιν παραβάλλεται ἀλλήλοις τὰ ἀντιστρέφοντα;
15 (ἀλλ᾽ ὥστε τὸ τελευταῖον τῷ πρώτῳ παραβάλλεσϑαι, τὸ (δὲ)
δεύτερον ἀπὸ τέλους τῷ δευτέρῳ dm’ ἀρχῆς" τὸ δὲ τρίτον ἀπὸ "
τέλους τῷ τρίτῳ: καὶ ἐπὶ τῶν λοιπῶν οὕτω. ταύτης τῆς ἰδέας
ἐστὶ τὸ ᾿Ωὠιὸν τὸ Σιμμίου χαὶ ἄλλα παίγνια. |
Mıxta δὲ κατὰ σχέσιν ἐστίν, ὅσα ἐκ μερῶν ἐστιν, πάντων p
20 μὲν κατὰ σχέσιν, ἀνομοίων δὲ ἀλλήλοις κατὰ τὴν ἰδέαν, Ex τέ
ἐπῳδικῶν χαὶ μονοστροφιχῶν ἢ ARTE περικοπήν.
Discrep. lect.] 1 ταῦτα μὲν οὖν καὶ codd.; καὶ ταῦτα μὲν οὖν Hens®
l. c. p. 148; cf. p. XVII 5—8 || δὲ om. A | ὑπερεξαγάγη Ο᾽, ὑπερ’
εξαπάγη A || 2 γίνονται] τίνονται A || 3 ἐστιν, ὅταν αἴ] ἔστι δ᾽ ὅτ᾽ εἰ A \
ἀνόμοιοι scripsi, ἀνόμοιαι codd. || 3—4 ἀλλήλαις — μέσῳ inserui, αἵ δὲ
ἂν μέσῳ inseruit Westphal | 5 ἀνόμοιοι A, ἀνόμοιαι det. | πάλιν
φδικὰ A || μὲν ὦσιν Studemund in Anecd. var. I p. 110, pero
(sic) A, peitwrlli) A, μελωποιῖαι K? | 6 ταῖς — ἀνόμοιοι inserui | al
om. A || 7 αἀνόμοιοι seripsi, ἀνόμοιαι codd. |; ἀλλήλαις δὲ ὅμοιαι add.
Westphal || 8 μὲν scripsi, δὲ A, om. dett. || 9—10 ἀνομοίους codk.:
ἀνομοίας Hense 1.c.p.148 || 11 τρεῖς] τρία AM || 12 τέσσαρας] τέσσαρᾶ
AM || 13 σχέσιν Meibom in Antiquae music. auctor. septem (Amstel0d.
1652) notae ad Arist. Quint. p. 282 ad v. 18, ϑέσιν codd. || 14 im Y
παραβάλλεται litt. As charta novicia obductae sunt in A || 15 ἀλλ᾽ &0*
inserui || ταλευταῖον scripsi, πρῶτον AM; cf. quae dixi p. 13 || δὰ in
serui || 17 ταύτης A, ταύτης δὲ dett. || 18 WLov (sic) A || 19 μερῶν West
phal, μέτρων codd. πάντων scripsi, ἐκ πάντων codd., ἁπάντων (α 6 5 Ὁ
in emendat. Heph. II (Marburg. ind. lect. 1869/70) p. XIV || 20 ἀνομοίον"
vel οὐχ ὁμοίων Pauw (Heph. enchir. ed. J. C. de Pauw, Traj. ad Rh. 1726)
ὁμοίως codd. || 21 περικοπὴν ζἀνομοιομερῶν» Westphal; cf. quae dixi p-3 j
.
Κοινὰ δέ ἐστι κατὰ σχέσιν, ὅσα χαϑ᾽ ἑτέραν μὲν ἰδέαν τῶν
ατὰ σχέσιν γέγραπται, δύναται δὲ καὶ καϑ᾽ ἑτέραν γεγράφϑαι
oxeiv‘ οἷον εἰ μονοστροφιχῶς γραφὲν δύναται τοῦτο καὶ ἐπῷῳ-
tax γεγράφϑαι δοκεῖν.
Ἡφαιστίωνος
Περὶ ποιημάτων.
Στίχος ἐστὶ ποσὸν μέγεϑος μέτρου, ὅπερ οὔτε ἔλαττόν ἐστι
τριῶν συζυγιῶν οὔτε μεῖζον τεσσάρων᾽ τὸ δὲ ἔλαττον ὃν τριῶν
συζυγιῶν, ἐὰν μὲν πλήρεις ἔχῃ τὰς συζυγίας, ἀκατάληγχκτόν ἔστι
χαὶ χαλεῖται κῶλον, ἐὰν δέ τι ἐλλείπῃ, κόμμα.
—_
Discrep. lect.] 5 ἡφαιστίωνος περὶ ποιημάτων A; τοῦ αὐτοῦ "Hyar-
στίωνος σαφεστέρα διδασχαλία περὶ μετρικῆς εἰσαγωγῆς ἢ περὶ ποιήματος B;
ef. quae dixi p. 46 || 8 τριῶν] δύο AB; cf. quae disserui p. 27 54.
Testimonia] 7—10 schol. Heph. β (ed. Hoerschelmann. Dorpati
1882) p. 7, 90---492 στίχος μὲν γάρ ἐστι τὸ ὑπὲρ δίμετρον καὶ ἔστι τοῦ με-
γέϑους τοὔνομα. κῶλον δά ἐστι καὶ χόμμα τὰ ἐντὸς διμέτρου: ἀλλὰ κῶλον
μὲν χαλεῖται, ὅταν ὁλόκληροι ᾧσιν αἱ συζυγίαι, κόμμα δὲ ὅταν ἀτελεῖς. ibid.
P. 8, 1—3 Στίχος ἐστὶ ποσὸν μέγεϑος μέτρου, ὅπερ ἐστὶν ὑπὲρ τὸ δίμετρον᾽
χῶλον ἐστὶ ποσὸν μέγεϑος μέτρου δύο συζυγιῶν ἀκαταλήχτων: κόμμα ἐστὶ
ποσὸν μέγεϑος μέτρου συζυγίας ἀκαταλήχτου ἔλαττον (μέτρου δύο συζυγιῶν
ἀχαταλήχτων ἔλαττον Hoerschelmann). ἴοᾶ. Tzetz. in Crameri Anecd. Ox.
IM p. 316, 28—30 ὁ τοῦ Κελλέρου δὲ υἱὸς ἐν μέτροις Ἡφαιστίων | κόμμα
Scholia.
1 Στίχος ἐστὶ: ἱστέον ὅτι τὸ μέν ἐστι μετροῦν ὡς ἡ
ϑυλλαβή, τὸ δὲ μετροῦν καὶ μετρούμενον ὡς οὗ πόδες (μετρεῖται
τὸν γὰρ ὑπὸ τῆς συλλαβῆς πᾶς πούς, μετρεῖ δ᾽ αὐτὸς τὰ μέτρα"),
10
τὸ δ᾽ ἐστὶ μετρούμενον ὡς τὰ ποιήματα. διαλαβὼν οὖν ὁ τεχνι-᾿
(ὃς περὶ μόνου 5 μετροῦντος καὶ μετροῦντος χαὶ μετρουμένου
ὃν περὶ μόνου 4 μετρουμένου διδάσχει, ὅ ἐστι περὶ ποιήματος.
1 ἔστι ΟΜ | 2 μόνον G; μόνου τοῦ Westphal || 3 καὶ τού
Westphal | 4 μόνου τοῦ Westphal.
Mu
Σύστημα δέ ἔστι μέτρων συναγωγὴ ἦτοι δύο “ἢ πλειόνων ἢ (
ὁμοίων ἢ ἀνομοίων: ἀνομοίων μὲν ὡς τὰ ἐλεγεῖα (ἐξαμέτρου Ya;
ἐστι πρὸς πεντάμετρον χοινωνία ) χκαὶ οἱ ἐπῳδοί᾽ τὸ δὲ ἐξ ὁμοίων, uk
τὸ δεύτερον Σαπφοῦς, ὡς προιόντες δείξομεν.
Discrep. lect.] 2 - 3 ἐξαμέτρου --- κοινωνία grammatico tribuit Caesar
l. c. p. XIV sa.
Testimonia] καὶ κῶλον τὰ ἐντὸς διδάσκει τοῦ διμέτρου τὸ δ᾽ ὑπερβὰν
τὸ δίμετρον (σύμμετρον codd.) στίχον κατονομάζει; cf. ibid. p. 317, 38-31.
Is. Tzetz. 1]. ς. p.60, 4—25 .. . rapa& τοῖς τεχνογράφοις | στίχος τὸ ὑπὲρ
δίμετρον τρισὶν ἐν συζυγίαις. ibid. p. 61, 17—18 Στίχος τὸ ὑπὲρ δίμετρον τρισὶν
ἂν συζυγίαις, | πολλάκις δὲ καὶ τετράσιν. [1] 4. p. 61, 26 544ᾳ. ἡ κοινωνία τούτοις
(SC. τῷ κώλῳ χκαὶ τῷ χόμματιρ) γὰρ ὅτι ἐντὸς διμέτρου | ἐντὸς δυοῖν συζυγιῶν᾽
„aA ὅταν ὦσιν ἐντελεῖς αὗται αἱ συζυγίαι, | κῶλον καλεῖται παραυτά᾽ ἂν
δὲ ἀτελεῖς τι, χύμμα. Mar. Viet. GL VI p. 54, 7 ut sit versus qui excedil
dimetrum, colon autem et comma intra dimetrum; cf. etiam rhet. gr. ΥἹ 127,
34—26 (W.), quo de loco dixi p. 70 || 1—# schol. Heph. β p. 8, 5—6 Σύστημά
ἐστι μέτρων συναγωγὴ τοι δύο ἢ πλειόνων ἢ ὁμοίων ἢ ἀνομοίων ἀνομοίων μὲν
ὡς ἔχει τὰ ἐλεγεῖα πρὸς τὰ ἔπη καὶ οἱ ἑπῳδοὶ πρὸς τὰ ἕτερα μέτρα, ὁμοίων
δὲ ὡς ἔχει τὸ δεύτερον καὶ τρίτον Σαπφοῦς κτλ. Is. Tzetz p. 62, 18-0 "Er
δὲ καὶ τὸ σύστημα συναγωγή τις μέτρων, | ὥσπερ ὡδὶ (ὠδὶὲ codd.) ἡρωϊχοῦ
τοῦ ἑξαμέτρου στίχο; | καὶ πενταμέτρου σὺν αὐτῷ τοῦ (τῶν οἰ!)
ἐλεγείου ϑέσις. ibid. p. 62, 10—12 Συστημάτικα τε μάνθανε τὰ ἡρωελεγεῖα΄᾿
πρὸς γὰρ ἑξάμετρον, φημὲ ἡρωϊκὸν τὸν στίχον, τὸ ἐλεγεῖον πάρεστιν ἐν
πενταμέτρῳ στίχῳ. Dem. Tricl. schol. ad Eur. Hec. (ed. Dindorf) vol. I
p. 206, 7—8. id. schol. ad Soph. Ai. (ed. Turnebus, Paris. 1009)
p. 4 17 — 19 σύστημα δέ ἐστιν, ὡς Ἡφαιστίων φησὶ, μέτρων συναγογ)
ἢ (schol. Eur. 1. ce. ἦτο) δύο ἣ πλειόνων ἢ ὁμοίων ἢ ἀνομοίων: ἀνομοίων
μὲν ὡς τὰ ἐλεγεῖα --- ξαμέτρου γάρ ἐστι πρὸς πεντάμετρον κοινωνία — χαξ
ἡ ἐπῳδὴ (lege οἱ ἐπῳδοῦ.
Scholia.
2 ἑξαμέτρου πρὸς πεντάμετρον: τὸ EEanerpov καὶ τὸ
ἐλεγεῖον Ex Tod! ποσοῦ ἔχουσι τὴν διαφορᾶν | 3 τὸ δὲ ἐξ
ὁμοίων ὃ: ἀνόμοιοι δέ εἰσιν, ὅταν οὗ μὲν σύγχεινται ἐξ ἀντι-
σπαστιχῶν, οὗ δὲ εἰ τύχοι ἐκ χοριαμβικῶν.
1 τοῦ om. M; cf. 5600]. Heph. p. 206, 19 sy. W. || 2 rectius prae-
figendum esse lemma καὶ οἱ ἐπῳδοί suo iure inonuit Caesar in emend.
Heph. Il p. XVII.
12) v 4 ’ m D “ N) \ ’
| Ovrwv δὴ τούτων τῶν ἀνωτάτω γενῶν χατὰ τὴν τούτων
'v ὑφίσταται τά τε μιχτὰ γενικὰ προσαγορευόμενα καὶ τὰ
χοιγὰ συστηματικά.
Καὶ nina μὲν γενικὰ ὡς al τραγῳδίαι xal αἱ παλαιαὶ χω-
μῳδία:" μέρος μὲν γὰρ τούτων γέγραπται χατὰ στίχον, μέρος δὲ
χατὰ σύστημα.
Κοινὰ δὲ συστηματικὰ ἅπερ χαὶ ὁ κατὰ στίχον γεγράφϑαι
φάσχων ὑγιῶς ἂν λέγοι καὶ ὁ κατὰ σύστημα, ὡς τὸ δεύτερον καὶ
nn Ὁ ὁ ὁ ὀΘὁὃΘ8Εὃ λΡ ΟΟὋΟὋἢ᾽Ἦ»Ἤ ὁ
ὦ
Discrep. lect.] 3 συστηματικα codd.; schol. Heph.p. ΧΙ 14---16; schol.
Heph. B p. 8, 8; Is. Tzetz. p. 63, 1; yevıx& corr. G. Hermann in el. doctr.
metr. p. 26, yevıx« in textum recepit Westphal, συστηματικὰ gram-
matico tribuit Caesar 1. c. p. XV. | 7 συστηματικα codd. schol. Heph.
Bp.8 9 sq.; Is. Tzetz. p. 63, 2; Westphal in textum recepit yevızd,
Caesar l. c. p. XV συστηματικὰ grammatico tribuit.
Testimonia] 1—3 schol. Heph. 8 p. 8, 7 sq. ἐκ τούτων ὑφίσταται
τὰ μιχτὰ γενικὰ καὶ κοινὰ συστηματιχαά. Is. Tzetz. p. 62, 23 sq. ἐκ τούτων
τοένυν τοῖν δυοῖν, συστήματος καὶ στίχου, | τὰ τε (Yecodd.) μικτὰ καὶ τὰ χοινὰ
συνέστανται ἐν λόγοις; cf. ibid. p. 60, 12—13 || 4-6 schol. Heph. β
P- 8, 8 54. μικτὰ δὲ γενικα ἐστιν al τε τραγῳδίαι καὶ αἱ παλαιαὶ κωμῳδίαι,
ἐπεὶ χαὶ χατὰ στίχον καὶ κατὰ σύστημα γεγραμμέναι εἰσί. Is. Tzetz. p. 62,
253—31 |; 7-X7 schol. Heph. β p. 8, 6 sq. ... . ὡς ἔχει τὸ δεύτερον καὶ
τρέτον Σαπφοῦς, διὰ τὸ μηδὲν εὑρίσχεσϑαι ἀριϑμοῦ περιττοῦ. ibid. p. 8, 9'sqy.
Χοινὰ δὲ συστηματικαά ἐστιν, ἅπερ τὰ αὐτὰ καὶ κατὰ στίχον γεγράφϑαι
ΦΎ σομεν διὰ τὸ ὅμοιον καὶ κατὰ σύστημα διὰ τὴν τῆς ὁμοιότητος τῆς ποιη-
τρέας τήρησιν. Is. Tzetz. p. 63, 1—19. Κοινὰ δὲ συστηματικὰ ταῦτα χα-
λσῶνται πάλιν χτλ.
. Πρ Πρ
Scholia.
4 ὡς αἱ τραγῳδίαι] ἃ μὲν αὐτῶν τοὺς ἰαμβικοὺς ἔχει
StTiyous, ἃ δὲ χοριχὰ τὰ ἐκ χώλων συγχείμενα | 1 κοινὰ δὲ
Ξυστηματιχὰ: συστηματιχὰ γὰρ ἂν εἴη χοινωνοῦντα τοῖς κατὰ
στίχον. διὰ μὲν γὰρ τὸ ἐν τοῖς παλαιοῖς ἀντιγράφοις κατὰ δύο
Ορᾶν παραγεγραμμένα, ὥσπερ ἐν περιορισμῷ συστήματα προσέτι
χαὶ διὰ τὸ μηδὲν εὑρίσκεσϑαι ἀριϑμοῦ περιττοῦ ἐν αὐτοῖς,
σ------
1 haec vv. lemma esse cognovit Pauw || 2 τὰ Westphal |
ἐν αὐτοῖς scripsi, ἐν ταύτῃ GM; ἐν τούτῳ sive ἐν τούτοις Pauw, ἐνταῦϑα
estphal, ἐν τῇ δυάδι Caesar, qui haec vv. ad sequentia trahenda esse
tensuit.
10
15
20
x
τρίτον Σαπφοῦς. διὰ μὲν γὰρ τὸ ἐν τοῖς παλαιοῖς ἀντιγράφοις =
δύο ὁρᾶν παραγεγραμμένον ἕκαστον ἅσμα καὶ ἔτι διὰ τὸ μ:
εὐρίσχεσϑθαι ἀριϑμοῦ περιττοῦ, κατὰ συστήματα νομίζομεν ©
γεγράφϑαι. πάλιν δὲ τῷ ὅμοιον ἑκάτερον εἶναι τῶν ἐν τῇ δι
στίχων καὶ τῷ δύνασθαι τὴν ποιήτριαν κατὰ τύχην τινὰ ἀρ!
πάντα ἀριϑμοῦ πεποιηχέναι, φαίη τις ἄν χατὰ στίχον αἱ
γεγράφϑαι.
Δεδειγμένου δὲ ἡμῖν τί τέ ἐστι στίχος καὶ τί κόμμα χαὶ
χῶλον καὶ τί σύστημα, ὅμως παρέντες ἡμεῖς τὴν τοιαύτην ἄχ
βολογίαν καὶ ταῦτα, καίπερ κατὰ κόμμα γεγραμμένα, κατὰ στίχ
γεγράφϑαι φαμέν
ἡ παῖς ἡ κατάχλειστος,
Discrep. lect.] 5 τῷ] τὸ A | 6 τίς A.
Scholia.
ὡσπερεὶ πλήρη καὶ ἀντιστρέφοντα ἀλλήλοις εὑρίσχεται | 2%
ἔτι διὰ τὸ μηδὲν: οὔτε γὰρ ποιότητι οὔτε ποσότητι 3 διαφέι
χατὰ δυάδα δὲ διήρηται παρὰ τοῖς παλαιοῖς | 5 καὶ 1
δύνασϑαι τὴν ποιήτριαν: Τοῦτο πρὸς τὸ ἄνω καὶ διὰ
μηδὲν εὐρίσχεσϑαι ἀριϑμοῦ περιττοῦ φησιδ, δυνὰ
αὐτὸϊ χατὰ τύχην οὕτω γεγραμμένον 10 κατὰ στίχον "
γράφϑαι: ἐπεὶ ὑπὲρ στίχου μόνον τέσσαρα κόμματα λέγει El
Kal τὰ κατὰ χόμμα γεγραμμένα καταχρώμενός φησι3 κατὰ ati
γεγράφθαι | 132 ἡ παῖς ἡ κατάκχλειστος: δίμετρα γάρ
χαταληχτικὰ ταῦτα τὰ χόμματα 19.
1 εὑρίσκεται GE, εὐρίσεται Μ', εὑρήσεται ΜῈ || 2 ποιότητι οὔτε
σότητι Turnebus, ποιότητα οὔτε ποσότητα GM |ji 8 τῷ Turnebus, τὸ G
4 τὴν ποιήτριαν Turnebus, τὸν ποιητὴν ΟΜ, Pauw hoc lemma 505!
κατὰ τύχην τινὰ ἀρτίου πάντα ἀριϑμοῦ πεποιηχέναι || 5 ἀριϑμοῦ περι
Turnebus, ἀριϑμὸν περιττὸν GM || 6 φησὶ Pauw, φασὶ ΟΜ; καὶ ---
ριττοῦ ipsa Hephaestionis verba sunt. Licet etiam sic scribere... «pt
περιττοῦ" φησὶ {δὲν δύνατον κτλ. || 7 αὐτὸ Turnebus, αὐτὸν G,
8 ἐπείπερ στίχου μόνου δὲ κόμματα GM, corr. Caesar || 9 καταχρῶὶ
φασι ΟΜ, corr. Caesar || 10 χόμματα Westphal, κομμάτια GM.
ΧΙ
τὴν οἵ φασι τεκόντες
εὐναίους ὀαρισμούς
ἔχϑειν ἴσον ὀλέϑρῳ (Callimach. fragm. 118 ed.
Schneider).
Τῶν δὲ χατὰ στίχον τὰ μέν ἐστι μικτά, τὰ δὲ οὐ. δ
Καὶ μιχτὰ μὲν ὡς αἱ Μενάνδρου κωμῳδίαι" πῇ μὲν γὰρ
66 τετράμετρα ἐν τῷ αὐτῷ ποιήματι, πῇ δὲ τρίμετρα εὑρίσκεται.
Τὰ δὲ ἄμιχτα ὡς αὖ Ὃμήρου ῥαψῳδίαι.
Τῶν δὲ κατὰ συστήματα γεγραμμένων τὰ μέν ἐστι κατὰ
σχέσιν, τὰ δὲ ἀπολελυμένα, τὰ δὲ μετρικὰ ἄτακτα, τὰ δὲ ἐξ 10
ὁμοίων, τὰ δὲ μικτὰ συστηματικά, τὰ δὲ κοινὰ συστηματικά᾽ περὶ
ὧν ἐροῦμεν.
Discrep. lect.] 3 ἔχϑειν Scaliger, ἔχειν codd. || 6 αἱ om. A.
Testimonia] 5—8 schol. Heph. $ p. 8, 11 sq. τῶν δὲ κατὰ στίχον τὰ
μέν ἐστι μικτά, τὰ δὲ ἄμικτα" μικτὰ μὲν ὡς αἱ Μενάνδρου χωμφδίαι, ἄμικτα
δὲ ὡς αἱ Ὅμήρου ῥαψῳδίαι || 9—11 schol. Heph. β p. 8, 12 sqq. τῶν
δὲ χατὰ σύστημα γεγραμμένων τὰ μὲν κατὰ σχέσιν, τὰ δὲ ἀπολελυμένα, τὰ
δὲ μετρικὰ ἄταχτα, τὰ δὲ ἐξ ὁμοίων, τὰ δὲ μικτὰ συστηματικά. Is. Tzetz,
p. 64, 1---5,
—
Scholia.
9 τῶν δὲ κατὰ συστήματα: τὸ σύστημα dx orywvi
χαὶ χομμάτων καὶ κώλων γίνεται | 11 τὰ δὲ κοινὰ συστη-
ματιχά: τοῦτο ἕν εἶδός ἐστι 3) τοῖς κατὰ σχέσιν ἀλλήλοις ὁμω- 15
wg τῷ προειρημένῳ᾽ ὥστε κατὰ τὴν " μῖξιν, τήν τε κατὰ στίχον
χαὶ συστηματικήν, ὑφίσταται τὸ κοινὸν συστηματικόν.
| .
1 στίχων Westphal, στίχου ΟΜ || 2 quae sequuntur corrupta sunt.
Pauw pro τοῖς scripsit τῶν κοινωνούντων (coll. schol. p. IX 11) et post
συστηματικόν addidit γενικόν, Caesar pro ἀλλήλοις voluit παράλληλον et
postea ὥσπερ κατὰ μῖξιν τῶν τε κατὰ στίχον καὶ συστηματικῶν ὑ. τ. κ΄ σ. ||
3 τὴν om. M.
10
ΧΗ
Κατὰ σχέσιν μὲν οὖν ἐστιν, ἃ δουλεύων ἀνταποδύσεξις καὶ
ἀναχυχλήσει ὁ ποιητὴς γράφει.
᾿Ἀπολελυμένα δὲ ἃ εἰκῆ γέγραπται καὶ ἄνευ μέτρου εὖ
σμένου, οἷοί εἶσιν οὗ νόμοι οὗ κιϑαρῳδικοὶ Τιμοϑέου. |
Μετριχὰ δὲ ἄταχτα ἐστιν, ἅπερ μέτρῳ μὲν γέγραπταί τιν;
οὔτε δὲ ὁμοιότητα ἔχει πρὸς ἄλληλα οὔτε ἀνακύκχλησιν, οἷόν ἐστι
τὸ Σιμωνίδου ἐπίγραμμα
Discrep. lect.] 1 δουλεύων ἀνταποδόσει AB, δουλεύοντ᾽ ἀποδύσει
dett., δουλεύοντα ἀνταποδόσει Gaisford || 4 olor A, olov deft., cf. Heph.
p. 56, 11. 68, 6 G.; supra p. II 17, IV 16 || 5 τιν: φὁμολογουμένῳ)
dubitanter coniecit Caesar 1. c. p. XVIII coll. schol. p. XII 8.
Testimonia] 1—2 5.80]. Heph. ß p. 8, 14 sq. κατὰ σχέσιν μὲν οὖν
ἔστι τὸ κατὰ ἀνταπόδοσιν καὶ ἀναχύχλησιν μέτρου. Is. Tzetz. p. 64, 6-3
εἰς ἃ τοίνυν ὁ ποιητὴς ἀνταποδόσει χρῆται κτλ. Dem. Tricl. schol. ad Eur.
Hec. p. 208, 93 54. κατὰ σχέσιν δέ ἐστιν, ὡς Ἡφαιστίων φησὶν, ὅσι
δουλεύων ὁ ποιητὴς ἀνταποδόσει καὶ ἀναχυχλήσει γράφει. cf. eund. ad Soph.
Ai. p. 7, 26—27 κατὰ σχέσιν δέ ἐστιν, ὡς Ἡφαιστίων φησὶν, οἷς avın
ποδίδοται καὶ ἀνακυχλεῖται ἕτερα παρόμοια. cf. etiam rhet. gr. vol. V
p: 112, 24 sqq. (W.) ἐπικοὶ . .. οὐ στροφαῖς καὶ ἀντιστροφαῖς δουλεύ- β
οντες. Dion. Hal. vol. V p. 541, 1 sq. (Reiske) | 3—# schol. Heph. ὁ |
p. 8, 15 ἀπολελυμένα δὲ γέγραπται καὶ ἄνευ μέτρου ὡρισμένου. Is. Tzez ᾿
p. 64, 19—22 || 5—XIlI 5 Is. Tzetz. p. 64, 10—18 ἅπερ δὲ μέτρῳ (μέτρα |
codd.) γέγραπταί τινι οὐ τεταγμέψῳ | οὐκ αναχύχλησίν τινὰ οὔμενουν
χεχτημόνα | οὐχ ὁμοιότητα κτλ. Dem. Tricl. schol. ad Eur. Hec. p. 319,
11— 12 μετρικὰ ἄταχτα.. .. μέτρῳ μὲν γέγραπται, οὔτε δὲ ὁμοιότητα
ἔχει πρὸς ἄλληλα οὔτε ἀνακύχλησιν. eadem sunt apud eund. in schol. ad
Soph. OT p. 56, 16—17.
Scholia.
3 ἃ εἰχῆ γέγραπται: wg ἔτυχε καὶ ἄνευ τῆς ποσότητος
τῶν στίχων | («ἄνευ μέτρου ὡρισμένου]; τοῦ ἐν αὐτοξίξ
μέτρου ὅρον οὐκ ἔχοντος, ἀλλ᾽ ἀδιαφόρως" δυναμένου ἁρμόσσξ ᾽
δίχα ἐλέγχων | 6 οὔτε δὲ ὁμοιότητα ἔχει πρὸς ἄλληλα
ὥστε στιχήρη γενέσθαι, οὔτε ἀνακύκλησιν, ὥστε κατὰ σχέσι —
γενέσϑαι, ἀλλὰ ἀδιάφορον τὴν τῶν μέτρων ἐξαλλαγήν. οὔτε ὃ 463
1 lemma addidi || 2 αλλὰ διαφόρως maluit Caesar, sed cf. schol
p. XII 13. XIV 17. 19.
x
Ίσϑμια δίς, Νεμέᾳ δίς, Ὀλυμπίᾳ ἐστεφανώϑην
οὐ πλατεῖ νικῶν σώματος, ἀλλὰ τέχνᾳ,
| Ἀριστόδαμος Θραάσιδος ᾿Αλεῖος πάλᾳ (fr. 188 Bergk).
IB τοιοῦτός ἐστι χαὶ 6 Μαργίτης Ὁμήρου" οὐ γὰρ τεταγμένῳ ἀριϑμῷ
ἐπιὼν τὸ ἰαμβικὸν ἐπιφέρεται.
Ἐξ ὁμοίων δέ ἐστιν, ἅπερ ὑπὸ ποδὸς ἢ συζυγίας ἢ περιόδου
--- ὠ Ἤςκ.
| Discrep. lect.] 1 νέμεα δισολύμπια A | 2 τέχνᾳ] τέχνη A |
i 3 ᾿Αριστόδαμος Bpasıdog ᾿Αλεῖος πάλᾳ Scaliger. ἀριστόδημος ϑρασὺς ἀλεῖος
Mia A | 6 ποδὸς ἢ] ὁς ἢ ex ὧν factum a prima manu inter scri-
bendum A [ὑπὸ {τοῦ αὐτοῦ» ποδὲς ἢ συζυγίας Pauw, ὑπὸ {τοῦ αὐτοῦ»
ποδὸς ἣ (τῆς αὐτῆς» συζυγίας Westphal; cf. quae dixi p. 46.
5
Testimonia] 6 Is. Tz. p. 64, 25—27 Τὰ δ᾽ ἐξ ὁμοίων . . . ἅπερ ὑπὸ
ποδὸς τινος ἢ τινος συζυγίας ἢ περιόδου μετρηϑῇ.. Dem. Tricl. schol. ad
Soph. Ai. p. 4, 19---.20 ἐξ ὁμοίων δά ἐστιν ἅπερ ὑπὸ ποδῶν ἢ συζυγίας N
περιόδου χαταμετρεῖται ἄνευ ἀριϑμοῦ τινος ὡρισμένου.
Scholia.
[τὰ ἀπολελυμένα]!, φησίν, ἀνακύκλησιν ἔχει, ἀλλ᾽ αὐτόϑεν
ἐστὶν ὁμολογούμενα, οἷον τὸ Σιμωνίδου ἐπίγραμμα Ἴσϑμια δίς,
Νεμέᾳ 3 δίς. δαχτυλικὸν γὰρ ἑξάμετρον καὶ ἐλεγεῖον 5 καὶ ἴαμβος,
οὔτε χατὰ στίχον καὶ ὁ ὅμοια ἀλλήλοις, οὔτε χατὰ σχέσιν ἀντα- 10
ποδιδόμενα || 4 οὐ γὰρ τεταγμένῳ ἀριϑμῷ ἐπῶν: ἀλλ
ἀτάχτως ὅποι ποτὲ τὸ ἄτακτον ἐποίησε μετρικόν | οὐ γὰρ τε-
ταγμένῳ ἀριϑμῳῷ]}5 μετὰ γὰρ δέχα στίχους ἐπιφέρει ἴαμβον καὶ
πάλιν μετὰ πέντε καὶ ὀκτώ || 6 ἐξ ὁμοίων δέ ἐστιν: περὶ
τούτων καὶ ἐν τῇ εἰσβολῇ ἐπεσημήνατο᾽ τῶν γὰρ μέτρων τὰ 15
μὲγ ὑπὸ ποδὸς, τὰ δὲ ὑπὸ συζυγίας, ὡς τὰ ἰαμβικὰ χαὶ τὰ
ὅμοια, τὰ δὲ ὑπὸ περιόδου χαταμετρεῖται" περίοδος δέ ἐστιν ἡ ἐχ
Φταφόρων ποδῶν ἐν τῷ στίχῳ σύνϑεσις, οἷον δακτύλου τροχαίου,
οἰ νχπαίστου ἰάμβου καὶ εἴ τι τοιοῦτον, ᾿ἀχολούϑων μέντοι ὄντων
“ar τῶν ἑξῆς, οἷον χαὶ τὸ προσοδιαχόν ἐστινῦ “ἢ συζυ- 90
as ἢ περιόδου9: περίοδός ἔστι ποδικὴ ἐν τρισὶ ποσὶ κατα-
1 haec ut ex schol. p. XV 12—13 illapsa del. Caesar, τὰ ἄταχτα
Seripsit Pauw; cf. quae dixi p. 24 adn. || 2 νέμεα GM || 3 ἐλεγεῖον
Scripsi, ἐλεγεῖα GM, ἐλεγεία Caesar | 4 καὶ del. Pauw 1 5 haec
verba lemma esse cognovit Pauw || 6 ἐστι M || 7 προσωδιαχον M* ||
Sim @ || 9 περιόδου Turnebus, περὶ ποδὸς GM.
[2
1
=
20
ΧΙΥ͂
χαταμετρεῖται ἄνευ ἀριϑμοῦ τινος ὡρισμένου: ὡς ἐὰν τεταγμένος
ἀριϑμὸς ἧ, οὐκ ἔστιν ἐξ ὁμοίων, ἀλλὰ κατὰ σχέσιν, ὡς ἐν τῷ " $
παρ᾽ ᾿Αλκαίῳ ᾷἄσματι, οὗ ἡ ἀρχή
ἔμε δείλαν, ἔμε πασᾶν χαχοτάτων πεδέχοισαν (τ. 59 Bergk).
ἄπειρος μὲν γάρ τις ὧν φήσειεν ἂν αὐτὸ ἐξ ὁμοίων εἶναι, ἐξ
ἰωνικῆς ἀπ᾿ ἐλάσσονος συζυγίας καταμετρούμενον: ἡμεῖς δέ, ἐπεὶ
χατὰ δέχα ὁρῶμεν αὐτὸ συζυγίας καταμετρούμενον, κατὰ σχέσιν
αὐτὸ γεγράφϑαι φαμέν. διόπερ καὶ τὰ μονοστροφικὰ ἄσματα δέχα ὄντα (p. |
συζυγιῶν οὕτω πεποιῆσϑαι νομίζομεν. ἔστι δέ τινὰ χαὶ ἐξ ὁμοίων
πεποιημένα, οἷον τὰ “Ἑρμείου παιωνικὰ ὄντα
ἑπτά μοι δὶς τριάκοντα βασιλεὺς σχεδόν
χαὶ τὰ ἕξῆς.
Discrep. lect.] 2 σχέσιν] σχέσιν μὲν A || 4 Eps δείλαν, ἔμε scripsit
Bergk, cum Alcaei verba restitueret; idem hic scripsi coll. Heph. p. 73,
5 6; ἐμὲ δειλᾶν (sic) ἐμὲ A, ἐμὲ δειλὰν ἐμὰ dett. πεδέχοισαν Bentley.
ned ἔχοισαν A || 5 φήσειεν in exitu lineolae, vom. A || 8--9
διόπερ — νομίζομεν a grammatico profecta esse suspicor || ἄσματα 4Ϊ |
9 χαὶ Caesar l. c.p. XV, τὰ codd.; an <xal> τὰ ὃ cf. Heph. p. 46, 8. 65,56,
p. XXV 1. ΧΧΥ 1. ΧΧΥ͂Π 1. 15 || ὁμοίων A, ὁμοίων οὕτω dett. Gaisford, |
Westphal; ὁμοίων (οὐχὺ οὕτω GC. Lachmann Kl. Schrift. I p. 8.
Scholia.
ρίϑμησις" ὥσπερ γὰρ τὸ μὲν δαχτυλικὸν ὑπὸ ποδὸς μετρεῖται, τὰ
δὲ ὑπὸ συζυγίας, τουτέστι δύο ποδῶν ἁπλῶν, οὕτω xal ὑπὸ
περιόδου, τουτέστι τριῶν ποδῶν ὡς ἐν συζυγίᾳ | ı κατα-
μετρεῖται ἄνευ ἀριϑμοῦ τινος ὡρισμένου] οὐχ ἐπιφερο-
μένης τινὸς ἀντιστρόφου, ἀλλ᾽ ὥσπερ ἀδιαφόρως εἰ τύχοι τριψέ-
τρῶν 3 δύο χαὶ ἑνὸς τετραμέτρου καὶ μονομέτρου καὶ ἑξῆς ὁμοίως,
ἀδιαφόρας3 οὔσης τῆς αὐτῶν' ποσότητος " περίοδος γὰρ ἡ &x δι'α-
φόρων κώλωνδ περιχοπή | 2 ὡς ἐν τῷ παρ᾽ ᾿Αλκαίῳ ἄσ-
ματι] ἀνταπόδοσις γὰρ γίνεται συστηματιχή || 11 ἑπτά μοι
1 lemma haec verba esse cognovit Caesar || 2 ὄντων add. Westphal:
3 ἀδιαφόρας Caesar, ἀδιαφόρως GM | & αὐτῶν Caesar, αὐτοῦ GM |
5 pro κώλων Caesar ποδῶν, sed cf. quae dixi p. 35 adn. 2 | 6 hae«
. verba pro lemmate habuit Pauw; verbis ζχατὰ σχέσινν ὡς dv τῷ παρ᾽
Arxalp ἄσματι lemma effici voluit Caesar.
ΧΥ
Ὑπολείπεται δὲ ἡμῖν περί τε τῶν μικτῶν συστηματικῶν εἰπεῖν καὶ τῶν
κοινῶν συστηματικῶν.
Δέγομεν τοίνυν, ὅτι μικτὰ μέν ἐστι συστηματικά, ὥσπερ εἴ τις τὴν
πρώτην φδὴν ἐν τῷ πρώτῳ Ἀλκαίου καὶ τὴν δευτέραν συνάψειε, συστηματικῆς
οὔσης αὐτῶν ἑκατέρας.
Discerep. lect.] 1-- ὑπολείπεται — ἑκατέρας a grammatico profecta
sunt; cf. quae dixi p. 47.
Scholia.
δὶς τριάχοντα: τοῦτο παιωνιχόν ἐστι τὴν πρώτην καὶ δευ-
τέραν συζυγίαν ἔχον συνῃρημένην ἑπτά μοι δὶς τρια" 3 (ἔστι
γὰρ ὁ πρῶτος ποὺς τὰς τελευταίας συνελὼν xal χρητικὸν ποιήσας
&x μαχρᾶς χαὶ βραχείας καὶ ἀντὶ τῶν“ δύο βραχειῶν μακρᾶς
μιᾶς") ἡ δὲ τρίτη καὶ τετάρτη ὁμοίως ἔχουσι τὸν πρῶτον παίωνα
χόντα βασι λεὺς σχεδόν | 1 ὑπολείπεται δὲ ἡμῖν:
μικτὰ μὲν οὖν ἐστιν, ἃ παραβάσεις ἴ ἔχουσιν τὰ τρία ἄσματα
«ἀπολελυμένα», τὰ δὲ» τέσσαραϑ ἐν σχέσει 8 ὡς εἴ
τις τὴν πρώτην ᾧῳδὴν: ἑχατέρα μὲν γὰρ τῶν δῶν 1: χατὰ
σύστημα γέγραπται, διάφορον δὲ ἔχει μέτρον WE’? ἡ πρώτη πρὸς
τὴν δευτέραν. ἡ μὲν γὰρ πρώτη ἐκ τοῦ ἐπιωνικοῦ 18 σύγκειται,
ἡ δὲ δευτέρα ἐκ τοῦ ἐπιχοριαμβικοῦ" 16 εἴ τις οὖν μίξειεν ἀμφο-
τέρας τὰς ᾧδὰς οὔσας συστηματικάς, εἴποι ἄν τὸ μέτρον &x
μιχτῶν συστηματικῶν συγχεῖσθαι" καὶ ἔστι τῆς μὲν πρώτης ᾧδῆς
ἀργὴ ὦ ναξ Ἄπολλον παῖ μεγάλω Διὸς 16 ἐπιωνική" τῆς
δὲ 16 δευτέρας χαῖρε Κυλλάνας 517 μέδεις" σὲ γάρ μοι
ἐπιχοριαμβική 19,
1 ἐπτάμυδις ΟΜ || 2 ἑπτὰ μοι dig τριάκοντα 6, ἑπτάμυδις τριάκοντα M |
3 μαχρᾶς καὶ βραχείας Caesar, — v— GM || 4 τῶν om. M || 5 verba
ἔστι — μιᾶς uncinis saepsi ut ab alio quodam scholiasta insulse inculcata ||
θὰ ΟΜ; an ζὡς» al? || 7 παραβάσεις Caesar, παραϑέσεις GM | 8 verbum
ἀπολελυμένα ut per errorem in schol. p. XIII 7 delapsum hic inseruit Caesar ἢ
9 δὲ τέσσαρα Caesar, 2 ΟΜ || 10 ὥσπερ Pauw || 11 ὁδῶν Μ' || 12 ὡς
del. Pauw || 13 ἐπιωνικοῦ Westphal, παιωνικοῦ GM, ἰωνικοῦ Pauw
14 ἐπιχοριαμβικοῦ Westphal, χοριαμβικοῦ GM || 15 in ΟΜ versui Alcaei
hoc schema additur --“-|--vu| -v || 1682om. M || 175 GM,
scripsit Bergk apud Alcaeum || 18 in @M versui hoc schema additur
-vu-|-vu-0-| | 19 ἐπιχοριαμβική Turnebus, ἢ ἐπιχοριαμβική GM;
5
10
XV
Kowa δέ ἐστι συστηματικὰ τὰ δύο εἴδεσιν ὑποπεπτωχότα,
οἷον συμβέβηχεν ἐπὶ τοῦ
ἔμε δείλαν, ἔμε πασᾶν καχοτάτων πεδέχοισαν
(Alcaeus fragm. 59 Bergk).
5 Ἄπειρος μὲν γὰρ ὦν τις τῆς τοῦ ποιητοῦ προϑέσεως ἐξ ὁμοίων (P
φήσειεν ἄν εἶναι τὸ ᾧσμα᾽ ὁ δὲ ἔμπειρος κατὰ σχέσιν, ὡς xal
ἐν τοῖς ἔμπροσϑεν ἐπεδείξαμεν.
Τῶν δὲ κατὰ σχέσιν τὰ μέν ἔστι μονοστροφικά, τὰ δὲ ἐπω- Pp-|
διχά, τὰ δὲ χατὰ περικοπὴν ἀνομοιομερῆ, τὰ δὲ ἀντιϑετιχά, τὰ
10 δὲ μιχτὰ χατὰ σχέσιν, τὰ δὲ χοινὰ χατὰ σχέσιν.
Diserep. lect.] 3 ἔμε δείλαν, ἔμε scripsi (ef. p. XIV A); ἐμὲ δειλάν,
ἐμὲ codd. κακοτάτων in exitu lineolae, πεδέχοισαν om. A || 7 ἐπεδεί
in extremo folio 144v A; ab altera manu saec. XIV additae sunt litt.
ξαμεν; in A folio deperdito hausta sunt omnia usque ad p. ΧΙΧ 1
ὅμοια. Καὶ eadem omittit atque A, sed addita sunt verba a K* prae
scripto verbo χβίμενον || 8 δὲ (posteriore loco)] δ K*
Testimonia] 8—10 Is. Tzetz. p. 65, 10—15.
Scholia.
ı χοινὰ δέ (ἐστι; auormpartında {τὰ δύο εἴδεσιν
ὑποπεπτωχότα»: τὰ δυνάμενα ἐπιδέξασϑαι τὰ δύο εἴδη᾽ τὰ
δὲ δύο εἴδη εἰσὶν (τό τε ἐξ ὁμοίων καὶ τὸ κατὰ σχέσιν. || τὰ δύο
εἴδεσιν» ὑποπεπτωκότα] τῷ τε ἐξ ὁμοίων καὶ τῷ κατὰ
15 σχέσιν | 5 ἐξ ὁμοίων ἄπειρος μὲν. οὖν φήσειεν IL εἶγα!
ἄσμα διὰ τὸ Ex τῶν αὐτῶν ποδῶν τῶν ἰωνικῶν καταμετρεῖσϑαι
τῇ δὲ ποσότητιδ ἐναλλάττειν ἴ, ὁ δὲ ἔμπειρος χατὰ σχέσιν, ἐπε
ἀνταπόδοσις γίνεται τῶν στροφῶν.
an scholiasta, qui etiam schema illud supra exscriptum versui χαῖρε x.
addidit, in v. 17 seripsit χοριαμβικοῦ, eo de quo agitur loco χοριαμβικῆ i
ἐπιχοριαμβική 3 an ἢ ἐπιχοριαμβυκή alius scholiasta addidit? || 1 37
add. Pauw | 2 τὰ — ὑποπεπτωχότα addidi | 3 176 — εἴδεσιν 80.
Pauw; Caesar in v.13 pro εἴδη εἰσιν scripsit εἴδεσιν || 4 ὑποπτωχότα M.
5 avaddidi || 6 ποσότητι Pauw, ποιότητι GM || 7 ἐναλλάττειν Turnehus
ἐναλλάττει (7, ἐναλάττει M.
xVvil
Μονοστροφιχὰ μὲν οὖν εἰσιν, ὁπόσα ὑπὸ μιᾶς στροφῆς χαταὰ-
τρεῖται, χαϑάπερ τὰ ᾿Αλχαίου καὶ τὰ Σαπφοῦς χαὶ ἔτι τὰ
'αχρέοντος. |
᾿Ἐπῳδικὰ δέ ἐστιν, ἐν οἷς συστήμασιν ὁμοίοις ἀνόμοιόν τι
ἰφέρεται. δηλονότι En’ ἔλαττον μὲν τοῦ τῶν τριῶν ἀριϑμοῦ οὐχ
γένοιτό τι τοιοῦτον, ἐπὶ πλεῖον δὲ οὐδὲν αὐτὸ χωλύει. ἐχτεί-
σϑαι" γίνεται γὰρ ὥςπερ τριὰς ἐπῳδική, οὕτω καὶ τετρὰς χαὶ
ντὰς καὶ ἐπὶ πλεῖον. |
Discrep. lect.] 1 ὁπόσα CBK®?, ὅσα dett. | 5 Hephaestio pro ärı-
βεται scripsisse videtur προστίϑεται; cf. scholion infra lin. 10 exscriptum
quae dixi p.48 || 5—8 δηλονότι --- πλεῖον in codd. leguntur post ἐπιφέρεται
XVII 4, transposuit Barham (Heph. ench. ed. F. Barham, Cambridge
ß); de reliquis virorum doctorum coinmentis disserui p.48 sq.; in codice M
te Gaisfordio haec leguntur ἀπῳδικᾷ δέ ἐστιν, ἐν οἷς συστήμασιν ὁμοίοις
ὑμοιόν τι ἐπιφέρεται" δηλονότι --- πλεῖον ὡς τὰ πλεῖστα --- πεποίηται, in
rg. haec πφῳξδικὰ δέ ἔστιν, ἐν οἷς συστήμασιν ὁμοίοις ἀνόμοιόν τι ἐπι-
‚star. τοῦ δὲ ἐπῳδικοῦ γένους τὰ μέν ἐστιν ὁμωνύμως αὐτῷ καλούμενα
δικά | ὅ μὲν scripsi, μέντοι ex μέν factum Ä?, μέντοι rel. 6 γένοιτο]
ται K? || 7 γὰρ) δὲ K? || 8 πλεῖον] πλέον M, πλεῖστον C.
Testimonia] 1—2 Dem. Tricl. schol. ad Eur.Hec. p. 214, 27.---28 et schol.
Soph. OT p. 56, 14—16 μονοστροφικὰ δέ ἐστιν (schol. Eur. 1. c. siotv), ὡς
αἰστίων φησίν, ὁπόσα ὑπὸ μιᾶς στροφῆς καταμετρεῖται, καϑάπερ τὰ Ἀλκαίου
τὰ Σαπφοῦς καὶ τὰ ᾿Αναχρέοντος || 4--8 cf. Is. Tzetz. p. 66, 1--- 8 Δεῦρ᾽
τὰ ἐπῳδικὰ ὑποδιαιρεῖ πάλιν. | καὶ τοὔσχατον δὰ γίνωσκε ταῦτ ὄντα
τριάδι" [εὕρηνται καὶ τετραδικὰ σὺν τοῖς πενταδζικροῖς γε. Dem. Tricl,
ol. ad Soph. Αἱ. Ρ. 4, 31 --80 et schol. ad Eur. Hec. p. 210, 11—15 ἐπῳ-
ἐ δὲ καλεῖται (schol. Eur. 1. c. δέ ἐστιν), ὡς ᾿Ηφαιστίων φησίν, ἐν οἷς
ίοις ἀνόμοιόν τι ἐπιφέρεται. δηλονότι (hoc voc. om. 5680]. Eur.) ἐπ᾿
ττον μέντοι τοῦ τῶν τριῶν ἀριϑμοῦ, ἦτοι στροφῆς καὶ ἀντιστροφῆς καὶ
ἰδοῦ, οὐχ ἂν γένοιτο τὸ τοιοῦτον: ἐπὶ πλεῖον δὲ οὐδὲν αὐτὸ (αὐτὸ Om.
ol. Eur.) κωλύει ἐχτείνεσθαι᾽" γίνεται δὲ ὥσπερ τριὰς ἐπῳδικὴ οὕτω καὶ
"ἃς καὶ πεντὰς καὶ ἐπὶ πλεῖον, ὡς τὰ πλεῖστα Πινδάρου καὶ Σιμωνίδου
m nn m nn
Scholia.
5 εἰχότως δὲ οὐχ ἔστιν ἔλαττον (τοῦ τῶν; τριῶν ἀριϑμοῦ"
γὰρ ὅμοιον τῶν πρός Ti’ τινὶ γὰρ ὅμοιον' προστίϑεμεν ὅ det
1 τοῦ τῶν Pauw, τῶν M, om. G || 2 ἀριϑμοῦ Pauw, ἀριϑμῶν GM;
estphal vv. εἰκότως — ἀριϑμῶν pro lemmate posuit || 3 προστίϑεμεν
uw, προτίϑεμεν GM || 4 δὲ scripsi, γὰρ ΟΜ, Caesar vv. προτίϑεμεν
ῥ καὶ τὸ ἀνόμοιον ad προῳδικαὰ p. AVIII 6—7 rettulit.
b
ut
0
a
10
Τοῦ δὲ ἐπῳδικοῦ γένους τὰ μέν ἐστιν ὁμωνύμως αὐτῷ
χαλούμενα ἐπῳδιχά, τὰ δὲ προῳδικά, τὰ δὲ μεσῳδικαά, τὰ δὲ
περιῳδικά, τὰ δὲ παλινῳδιχα.
᾿Επῳδικὰ μὲν οὖν ἐστιν ἐν οἷς ὁμοίοις ἀνόμοιόν τι ἐπιφέρεται,
ὡς τά γε πλεῖστα Πινδάρου καὶ Σιμωνίδου πεποίηται.
Ilpowörxa δέ ἐστιν ἐν οἷς τὸ ἀνόμοιον προτέταχται τῶν
ὁμοίων.
Μεσῳδικὰ δὲ ἐν οἷς περιέχει μὲν τὰ ὅμοια, μέσον δὲ τὸ
ἀνόμοιον τέταχται.
Παλινῳδικὰ δὲ ἐν οἷς τὰ μὲν περιέχοντα ἀλλήλοις ἐστὶν
Diserep. lect.] 2—3 τὰ δὲ προῳδικαὰ — περιῳδικάὰ Ο Tzetz. |. ὦ,
om. rell. codd. Litterarum numero computato — circiter 800 litterse in
singulis foliis codiecis A exaratae sunt — fuisse haec verba in A pro
babile est || 3 τὰ δὲ περιῳδικα ante τὰ δὲ παλινῳδικά perperam collocasst
videtur grammaticus; cf. Tzetz. 1. c. | 5 γε] τε K*.
Testimonia] πεποίηται (vv. inde ab ὡς τὰ om. schol. Eur.). id. ad
Soph. Ant. p. 85, 27 γίνεται δὲ ὥσπερ τριὰς ἐπῳδικὴ οὕτω καὶ τετρὰς
καὶ πεντὰς xal ἐπὶ πλεῖον. | 1—3 Is. Tzetz. p. 66, 37---30... καὶ παλιν
φδικά τε | ἄλλα τε περιῳδικὰ τυγχάνει ἐπὶ τούτοις | 4--5 Is. Tzetz. Ρ. 6.
1—8. Dem. Tricl. schol. ad Soph. El. p. 37, 16 ἐπῳδικὰ δέ ἐστιν, ὡς εἴρηται͵
ἐν olg ὁμοίοις ἀνόμοιόν τι ἐπιφέρεται || 6—7 Is. Tzetz. p. 67, 10—11. Dem.
Tricl. ad Soph. Trach. p. 133, 8—9 προῳδικὰ δέ ἐστιν, ὡς ᾿Ηφαιστίων
φησίν, ἐν οἷς τὸ ἀνόμοιον προτίϑεται τῶν ὁμοίων || 8—9 Is. Tzetz. p. 67.
12—14. Dem. Triel. schol. ad Soph. Ant. p. 82, 1—3 μεσῳδικὰ δέ ἐστιν,
ὡς ᾿Ηφαιστίων φησίν, ἐν οἷς περιέχεται (sic) μὲν τὰ ὅμοια, μέσον δὲ τὸ
ἀνόμοιον τέταχται || 10 Is. Tzetz. p. 67, 16—24.
—. [un an
Scholia.
χαὶ τὸ ἀνόμοιον | 4 (Ὁ) ' καὶ πάντως γίνεται ὁ τρίτος Erin
10 ἐν οἷς τὰ μὲν περιέχοντα] 5 ἐν ἀρχῇ καὶ τέλει συστῇ;
ματα ὅ.
1 hoc scholion huc rettulit Caesar, ad p. XVII7—8 Pauw ἢ 2 ΥΥ͂.
ἐν — περιέχοντα pro lemmate posuit Pauw || 3 συστήματα seripl
συστηματικαά GM, συστήματα ἴσα Caesar.
PR
_ RK
9 ὅμοια, ἀνόμοια δὲ τοῖς περιεχομένοις᾽ τὰ δὲ περιεχόμενα ἀλλτ-
λοις μὲν ὅμοια ἐστιν, ἀνόμοια δὲ τοῖς περιέχουσιν.
Περιῳδικὰ δὲ ἐν οἷς τὰ μὲν περιεχόμενα ἀλλήλοις ἐστὶν
ὅμοια, τὰ δὲ περιέχοντα οὔτε ἀλλήλοις οὔτε τοῖς περιεχομένοις.
Κατὰ περικοπὴν δέ ἐστιν ἀνομοιομερῆ, ὁπόταν ἐχϑέμενος
ὃ ποιητὴς ὁπόσα δήποτε συστήματα διάφορα ἐπαγάγῃ ἐκ τῶν
Testimonia] p. XVII 10— XIX 2 Is. Tzetz. p.67,16—24 || 8-- Is.
Tzetz. p. 67, 25 —29 Ὅρα τὰ περιῳδικὰ (περιοδικὰ codd.) καὶ ταῦτα ἐν τετράδι
χτλ. | 5—XX 3 Is, Tzetz. p. 65, 90---25.
TE .... .
Scholia.
1 τὰ δὲ περιεχόμενα] ταῦτα ἢ ἐν τετράδι ἢ ἐν
mevradt‘ οὐ γὰρ δυνατὸν ἐνδ τριάδι, ἐπεὶ γίνονται μεσῳδιχά |
3 περιῳδιχὰ δὲ: ὥστε τρόπον τινὰ χαὶ προῳδικὰ εἶναι καὶ
ἐπῳδιχαά, Exatepov ἕν, καὶ διὰ τοῦτο χαὶ περιῳδικὰ καλεῖται |
5 χατὰ περιχοπὴν δὲ: ὥστε εἰ τύχοι γενέσϑαι περικοπὴν" κώ-
λων χαὶ στίχων As’ διαφόρων ἢ ὅσων βούλεταί τις, καὶ ἐπάγεσϑα:
ὅμοια μὲν As’ τῶν" μερῶν αὐτῶν ἀνομοίων ὄντων, οἷον ἐν συστή-
μασι τρισὶν ἢ ὅσοις βούλεται ὁ ποιῶν, χωλικοῖς ἤ στιχηροῖς |
«ὁπόταν ἐχϑέμενος ὁ ποιητὴς ὁπόσα δήποτε συστήματα
διάφορα») οἷον ζὅταν»" δύο ἢ πλείονα ἀνόμοια ἀλλήλοις 19 χαὶ
ἑξῆς ἐπαγάγῃ τοσαῦτα συστήματα ὅμοια τοῖς προχειμένοις,
πάλιν ἀλλήλοις μὲν ἀνόμοια ἐστιν, ἀνταποδιδόμενα δὲ τοῖς προ-
χειμένοις συστήμασιν. οἷον εἰ τύχο: δύο περιχοπαὶ ἐχ τριῶν
συστημάτων ἀβγαβγ᾽ ταῦτα ἀλλήλοις ἀνόμοια, ἐπιφερομένων δὲ
αὐτοῖς ὁμοίων γίνεται τὸ χατὰ περικοπὴν ἀνομοιομερές. τοιαῦτα
SE ἐστιν ἐν δυάδι τὰ ἐν ταῖς χωμικαῖς παραβάσεσιν᾽ οἷον τὸ
μέλος}5 χαὶ τὸ ἐπίρρημα ἑξῆς χείμενα ἀλλήλοις ἐστὶν ἀνόμοια,
»".-.-
1 νν. τὰ δὲ περιεχόμενα pro lemmate posuit Pauw, forsitan praefi-
zendum est lemma ἐν οἷς τὰ μὲν περιέχοντα, τὰ δὲ περιεχόμενα; Caesar
νυν, ἂν οἷς τὰ μὲν — περιεχόμενα pro unius scholii continuo serinone
habuit 4 τετράδι Pauw, τριάδι GM || 3 ἐν Turnebus, om. GM. |
4 προῳδικὰ Gaisford, περιῳδικὰ GM | 5 περικοπὴν Turnebus, παρα-
χοπὴν GM || 6 an τῶν <28>? | 7 ποιῶν Turnebus, ποῖον GM ||
8 lemma addidi || 9 ὅταν addidi || 10 fortasse post ἀλλήλοις läAcuna
unius verbi statuenda est | 11 ἐπαγάγη ΟΜ, ἐπάγει Turnebus |
12 μέλος Turnebus, μέρος GM.
b*
5
ῷν
It
--
XVII
Τοῦ δὲ ἐπῳδικοῦ γένους τὰ μέν ἔστιν ὁμωνύμως αὐτῷ
χαλούμενα ἐπῳδιχά, τὰ δὲ προῳδιχά, τὰ δὲ μεσῳδιχα, τὰ δὲ
περιῳδιχά, τὰ δὲ παλινῳδικα.
᾿πῳδικὰ μὲν οὖν ἐστιν ἐν οἷς ὁμοίοις ἀνόμοιόν τι ἐπιφέρεται,
ὡς τά γε πλεῖστα Πινδάρου καὶ Σιμωνίδου πεποίηται.
Προῳδικὰ δέ ἐστιν ἐν οἷς τὸ ἀνόμοιον προτέταχται τῶν
ὁμοίων.
Μεσῳδιχὰ δὲ ἐν οἷς περιέχει μὲν τὰ ὅμοια, μέσον δὲ τὸ
ἀνόμοιον τέταχται.
Παλινῳδικὰ δὲ ἐν οἷς τὰ μὲν περιέχοντα ἀλλήλοις ἐστὶν
Discrep. 1661] 2—3 τὰ δὲ προῳδικα --- περιῳδικάα C Tzetz. |. ὦ.
om. rell. codd. Litterarum numero computato — cireiter 800 litterae in
singulis foliis codiecis A exaratae sunt — fuisse haec verba in A pro
babile est || 3 τὰ δὲ περιῳδικαά ante τὰ δὲ παλινῳδικαά perperam collocasse
videtur grammaticus; cf. Tzetz. 1. c. | 5 ye] τε K.
Testimonia] πεποίηται (vv. inde ab ὡς τὰ om. schol. Eur.). id. ad
Soph. Ant. p. 85, 27 γίνεται δὲ ὥσπερ τριὰς ἐπῳδικὴ οὕτω καὶ τετρὰς
καὶ πεντὰς καὶ ἐπὶ πλεῖον. | 1—3 Is. Tzetz. p. 66, 37--30.. .. καὶ παλιν
ῳφδικα τε | ἄλλα τε περιῳδικὰ τυγχάνει ἐπὶ τούτοις 4--ὅ Is. Tzetz. p- 6,
1—8. Dem. Triel. schol. ad Soph. El. p. 37, 16 ἐπῳδικὰ δέ ἐστιν, ὡς elpnt®,
dv οἷς ὁμοίοις ἀνόμοιόν τι ἐπιφέρεται || 6—7 Is. Tzetz. p. 67, 10-11. Dem
Triel. ad Soph. Trach. p. 133, 8—9 προῳδικὰ δέ ἐστιν, ὡς Ἥφαιστο"
φησίν, ἐν οἷς τὸ ἀνόμοιον προτίϑεται τῶν ὁμοίων | 8—9 Is. Tzetz. P- öl,
12—14. Dem. Triel. schol. ad Soph. Ant. p. 82, 1—3 μεσῳδικὰ δέ BE"
ὡς Ἡφαιστίων φησίν, ἐν οἷς περιέχεται (sic) μὲν τὰ ὅμοια, μέσον Φὸ τ
ἀνόμοιον τέτακται || 10 Is. Tzetz. p. 61, 16---94.
Ben
-΄----.-.-... -ἤπ ---- ττὧ.ὸ᾽ ὔὔὔ}ΎὺὙΠοτὌὩ- ΠΠΠ..τ-π||ι- u .......-.--..-ς.....-.-........ς-.-.-...-ἡ-------.ὉὉ-ς----.ς-ς--
Scholia.
χαὶ τὸ ἀνόμοιον | 4 (9) 1 καὶ πάντως γίνεται ὁ τρίτος Exr
10 ἐν οἷς τὰ μὲν περιέχοντα) ἢ ἐν ἀρχῇ καὶ τέλει oe
ματα 5,
0%
«στ
1 hoc scholion huc rettulit Caesar, ad p. XVII 7-- 93 Pauw 1 2"
ἐν — περιέχοντα pro lemmate posuit Pauw || 3 συστήματα 5ς ΚΊΡ'!,
συστηματιχα GM, συστήματα ἴσα Caesar.
— 0...
9 ὅμοια, ἀνόμοια δὲ τοῖς meptexonkvars‘ τὰ δὲ περιεχόμενα ἀλλ -
λοις μὲν ὅμοια ἐστιν, ἀνόμοια δὲ τοῖς περιέχουσιν.
’) Περιῳδικὰ δὲ ἐν οἷς τὰ μὲν περιεχόμενα ἀλλήλοις ἐστὶν
ὅμοια, τὰ δὲ περιέχοντα οὔτε ἀλλήλοις οὔτε τοῖς περιεχομένοις.
Κατὰ περικοπὴν δέ ἐστιν ἀνομοιομερῆ, ὁπόταν ἐχϑέμενος δ
ὁ ποιητὴς ὁπόσα δήποτε συστήματα διάφορα ἐπαγάγῃ ἔκ τῶν
Testimonia] p. XVII 10— XIX 2 Is. Tzetz. p. 67,16—24 | 3—4 Is.
Tzetz. p. 67, 25 —29 Ὅρα τὰ περιφδικὰ (περιοδικὰ codd.) καὶ ταῦτα ἐν τετράδι
χτλ. | ---ΧΧ 3 Is. Tzetz. p. 65, 20— 25.
—— m m .-. ...Ξ.-... ’........ .-.... ...
Scholia.
1 τὰ δὲ περιεχόμενα]; ταῦτα ἢ ἐν τετράδι3 ἢ ἐν
revradı" οὐ γὰρ δυνατὸν ἐνδ τριάδι, ἐπεὶ γίνονται μεσῳδιχά |
3 περιῳδιχὰ δὲ: ὥστε τρόπον τινὰ χαὶ προῳδικὰ εἶναι χαὶ
ἐπῳδικαά, Exatepov ἕν, καὶ διὰ τοῦτο xal περιῳδιχὰ καλεῖται |
5 χατὰ περιχοπὴν δὲ: ὥστε εἰ τύχοι γενέσϑαι περικοπὴνδ χώ-
λων xal στίχων As’ διαφόρων ἢ ὅσων βούλεταί τις, καὶ ἐπάγεσϑα!:
ὅμοια μὲν As’ τῶν" μερῶν αὐτῶν ἀνομοίων ὄντων, οἷον ἐν συστή-
μασι τρισὶν ἢ ὅσοις βούλεται ὁ ποιῶν, κωλιχοῖς στιχηροῖς |
«ὁπόταν ἐχϑέμενος ὁ ποιητὴς ὁπόσα δήποτε συστήματα
διάφορα)ν)δ οἷον (ὅταν) " δύο ἢ πλείονα ἀνόμοια ἀλλήλοις 19 χαὶ
ξξῆς ἐπαγάγῃ τοσαῦτα συστήματα ὅμοια τοῖς προκχειμένοις,
“πάλιν ἀλλήλοις μὲν ἀνόμοια ἐστιν, ἀνταποδιδόμενα δὲ τοῖς προ-
πχειμένοις συστήμασιν. οἷον εἰ τύχο: δύο περιχοπαὶ ἐχ τριῶν
συστημάτων αβγαβγ᾽ ταῦτα ἀλλήλοις ἀνόμοια, ἐπιφερομένων δὲ
αὐτοῖς ὁμοίων γίνεται τὸ κατὰ περιχοπὴν ἀνομοιομερές. τοιαῦτα
SE ἐστιν ἐν δυάδι τὰ ἐν ταῖς χωμικαῖς παραβάσεσιν᾽ οἷον τὸ
1 vv. τὰ δὰ repiexöpneva pro leınmate posuit Pauw, forsitan praefi-
&rendum est lemma ἐν οἷς τὰ μὲν περιέχοντα, τὰ δὲ περιεχόμενα; Caesar
vv. ἂν οἷς τὰ μὲν --- περιεχόμενα pro unius scholii continuo ΒΘΙΠΟΠΘ
habuit || 2 τετράδι Pauw, τριάδι GM || 3 ἐν Turnebus, om. GM. |
4 προῳδικὰ Gaisford, περιῳδικὰ GM | 5 περικοπὴν Turnebus, παρα-
κοπὴν GM || 6 an τῶν (δὲ) || 7 ποιῶν Turnebus, ποῖον GM |
8 lemma addidi || 9 ὅταν addidi || 10 fortasse post ἀλλήλοις lAcuna
unius verbi statuenda est | 11 ärxayayn GM, ἐπάγει Turnebus_ ||
12 μέλος Turnebus, μέρος GM.
b*
μέλος καὶ τὸ ἐπίρρημα ἑξῆς χείμενα ἀλλήλοις ἐστὶν ἀνόμοια, ᾿
ῷν
᾿-
Τοῦ δὲ ἐπῳδικοῦ γένους τὰ μέν ἐστιν ὁμωνύμως αὐτῷ
χαλούμενα ἐπῳδικά, τὰ δὲ προῳδιχά, τὰ δὲ μεσῳδικά, τὰ δὲ
περιῳδικά, τὰ δὲ παλινῳδικα.
᾿Επῳδικὰ μὲν οὖν ἐστιν ἐν οἷς ὁμοίοις ἀνόμοιόν τι ἐπιφέρεται,
ὡς τά γε πλεῖστα Πινδάρου καὶ Σιμωνίδου πεποίηται.
Προῳδικὰ δέ ἔστιν ἐν οἷς τὸ ἀνόμοιον προτέτακται τῶν
ὁμοίων.
Μεσῳδικὰ δὲ ἐν οἷς περιέχει μὲν τὰ ὅμοια, μέσον δὲ τὸ
ἀνόμοιον τέταχται.
Παλινῳδικὰ δὲ ἐν οἷς τὰ μὲν περιέχοντα ἀλλήλοις ἐστὶν
— —
Diserep. lect.] 2—3 τὰ δὲ προῳδικα — περιφδικα C Tzetz. |. ὦ
om. rell. codd. Litterarum numero computato — circiter 800 litterae in
singulis foliis codieis A exaratae sunt — fuisse haec verba in A pre
babile est || 3 τὰ δὲ περιῳδικα ante τὰ δὲ παλινῳδικά perperam collocasse
videtur grammaticus; cf. Tzetz. 1. c. | 5 γε] te K*.
Testimonia] πεποίηται (vv. inde ab ὡς τὰ om. schol. Eur.). id. ad
Soph. Ant. p. 85, 27 γίνεται δὲ ὥσπερ τριὰς ἐπῳδικὴ οὕτω καὶ τεῖρὰς
χαὶ πεντὰς καὶ ἐπὶ πλεῖον. 1--3. Is. Tzetz. p. 66, 37—3U .. . καὶ παλιν
ῳφδικά Te | ἄλλα τὸ περιῳδικὰ τυγχάνει ἐπὶ τούτοις || 4--5 Is. Tzetz. Ρ. 61,
1—8. Dem. Tricl. schol. ad Soph. El. p. 37, 16 ἐπῳδικὰ δέ ἐστιν, ὡς εἰρηταί,
ἐν olg ὁμοίοις ἀνόμοιόν τι ἐπιφέρεται || 6—7 Is. Tzetz. p. 67, 10-11. Dem.
Tricl. ad Soph. Trach. p. 133, 8-9 προῳδικὰ δέ ἔστιν, ὡς ᾿Ηφαιστίων
φησίν, ἐν olg τὸ ἀνόμοιον προτίϑεται τῶν ὁμοίων | 8—9 Is. Tzetz. p- 6.
12—14. Dem. Triel. schol. ad Soph. Ant. p. 82, 1—3 μεσῳδικὰ δέ det.
ὡς Ἡφαιστίων φησίν, ἐν οἷς repisxerar (sic) μὲν τὰ ὅμοια, μέσον δὲ τὸ
ἀνόμοιον τέταχται || 10 Is. Tzetz. p. 67, 16---94.
“ln —r 1: - - — ee nn _ oo. _—
Scholia.
καὶ τὸ ἀνόμοιον || 4 (P)! καὶ πάντως γίνεται ὁ τρίτος Eur
10 ἐν οἷς τὰ μὲν περιέχοντα)" ἐν ἀρχῇ καὶ τέλει συστῇ,
ματα ὃ.
1 hoc scholion huc rettulit Caesar, δὰ p. XVII7—8 Pauw | 3
ἐν — περιέχοντα pro lemmate posuit Pauw || 3 συστήματα seripsl
συστηματικα GM, συστήματα ἴσα Caesar.
_ IK
;9 ὅμοια, ἀνόμοια δὲ τοῖς περιεχομένοις᾽ τὰ δὲ περιεχόμενα ἀλλγ΄-
λοις μὲν ὅμοιά ἐστιν, ἀνόμοια δὲ τοῖς περιέχουσιν.
7) Περιῳδικὰ δὲ ἐν οἷς τὰ μὲν περιεχόμενα ἀλλήλοις ἐστὶν
ὅμοια, τὰ δὲ περιέχοντα οὔτε ἀλλήλοις οὔτε τοῖς περιεχομένοις.
Κατὰ περικοπὴν δέ ἐστιν ἀνομοιομερῆ, ὁπόταν ἐχϑέμενος 5
ὁ ποιητὴς ὁπόσα δήποτε συστήματα διάφορα ἐπαγάγῃ Ex τῶν
Testimonia] p. XVII 10— XIX 2 Is. Tzetz. p. 67,16—24 || 3—4 Is.
Tzetz. p. 67, 25 —29 Ὅρα τὰ περιῳδικὰ (περιοδικὰ codd.) καὶ ταῦτα ἐν τετράδι
χτλ. | 5—XX 3 Is. Tzetz. p. 65, 20--25.
Scholia.
1 τὰ δὲ περιεχόμενα) ταῦτα ἢ ἐν τετράδι" ἢ ἐν
πεντάδι. οὐ γὰρ δυνατὸν Ev? τριάδι, ἐπεὶ γίνονται μεσῳδιχά |
3 περιῳδικὰ δὲ: ὥστε τρόπον τινὰ χαὶ προῳδικὰ“ εἶναι καὶ
ἐπῳδιχά, ἑκάτερον ἕν, καὶ διὰ τοῦτο χαὶ περιῳδικὰ καλεῖται || 10
5 χατὰ περιχοπὴν δὲ: ὥστε εἰ τύχο: γενέσϑαι περικοπὴν κώ-
λων χαὶ στίχων As’ διαφόρων ἢ ὅσων βούλεταί τις, καὶ ἐπάγεσϑα!:
ὅμοια μὲν As’ τῶν" μερῶν αὐτῶν ἀνομοίων ὄντων, οἷον ἐν συστή-
μασι τρισὶν ἢ ὅσοις βούλεται ὁ ποιῶν, χωλιχοῖς ἤ στιχηροῖς |
«ὁπόταν ἐχϑέμενος ὁ ποιητὴς ὁπόσα δήποτε συστήματα
Sıapopan]? οἷον <örav>? δύο ἢ πλείονα ἀνόμοια ἀλλήλοις 19 χαὶ
ξξῆς ἐπαγάγῃ τοσαῦτα συστήματα ὅμοια τοῖς προχειμένοις,
πάλιν ἀλλήλοις μὲν ἀνόμοια ἔστιν, ἀνταποδιδόμενα δὲ τοῖς προ-
χειμένοις συστήμασιν. οἷον εἰ τύχο: δύο περικοπαὶ Ex τριῶν
συστημάτων αβγαβγ᾽ ταῦτα ἀλλήλοις ἀνόμοια, ἐπιφερομένων δὲ 20
αὐτοῖς ὁμοίων γίνεται τὸ κατὰ περιχοπὴν ἀνομοιομερές. τοιαῦτα
SE ἐστιν ἐν δυάδι τὰ ἐν ταῖς χωμικαῖς παραβάσεσιν᾽ οἷον τὸ
μέλος12 καὶ τὸ ἐπίρρημα ἑξξῆς χείμενα ἀλλήλοις ἐστὶν ἀνόμοια,
Tr --
ul
5
1 vv. τὰ δὲ περιεχόμενα pro lemmate posuit Pauw, forsitan praefi-
&endum est lemma ἐν οἷς τὰ μὲν περιέχοντα, τὰ δὲ περιεχόμενα; Caesar
vv. ἂν οἷς τὰ μὲν --- περιεχόμενα pro unius scholii continuo ΒΘΙΠΟΠΘ
habuit | 2 τετράδι Pauw, τριάδι GM || 3 ἐν Turnebus, om. GM. |
4 προῳδικὰ Gaisford, περιῳδικὰ GM | 5 περικοπὴν Turnebus, παρὰ-
κοπὴν GM | 6 an τῶν (δὲδ || 7 ποιῶν Turnebus, ποῖον GM ||
S lemma addidi ἢ 9 ὅταν addidi || 10 fortasse post ἀλλήλοις lAcuna
unius verbi statuenda est | 11 ἐπαγάγη GM, ἐπάγει Turnebus_ ||
12 μέλος Turnebus, μέρος ΟΜ.
p*
a
10
_ AV _
Τοῦ δὲ ἐπῳδικοῦ γένους τὰ μέν ἐστιν ὁμωνύμως αὐτῷ
χαλούμενα ἐπῳδιχά, τὰ δὲ προῳδιχά, τὰ δὲ μεσῳδιχα, τὰ δὲ
περιῳδικά, τὰ δὲ παλινῳδιχα.
᾿Επῳδικὰ μὲν οὖν ἐστιν ἐν οἷς ὁμοίοις ἀνόμοιόν τι ἐπιφέρεται,
ὡς τά γε πλεῖστα Πινδάρου καὶ Σιμωνίδου πεποίηται.
Προῳδικὰ δέ ἔστιν ἐν οἷς τὸ ἀνόμοιον προτέταχται τῶν
ὁμοίων.
Μεσῳδιχὰ δὲ ἐν οἷς περιέχει μὲν τὰ ὅμοια, μέσον δὲ τὸ
ἀνόμοιον τέταχται.
Παλινῳδικὰ δὲ ἐν οἷς τὰ μὲν περιέχοντα ἀλλήλοις ἐστὶν
---
Discrep. lect] 2—3 τὰ δὲ προφδικαὰ --- περιῳδικά C Tzetz. 1. C.
om. rell. codd. Litterarum numero computato — circiter 800 litterse in
singulis foliis codieis A exaratae sunt — fuisse haec verba in A pro
babile est || 3 τὰ δὲ περιῳδικα ante τὰ δὲ παλινῳδικά perperam collocass®
videtur grammaticus; cf. Tzetz. 1. c. | 5 γε] τε K*®.
Testimonia] πεποίηται (vv. inde ab ὡς τὰ om. schol. Eur.). id. δ
Soph. Ant. p. 85, 27 γίνεται δὲ ὥσπερ τριὰς ἐπῳδικὴ οὕτω καὶ τετρὰς
χαὶ πεντὰς καὶ ἐπὶ πλεῖον. || 1-3 Is. Tzetz. p. 66, 37---30. .. καὶ παλιν
ῳφδικά τε | ἄλλα τε περιῳδικὰ τυγχάνει ἐπὶ τούτοις || 4--5 Is. Tzetz. Ρ. 61,
1—8. Dem. Tricl. schol. ad Soph. El. p. 37, 16 ἐπῳδικὰ δέ ἐστιν, ὡς sipnte,
ἐν olg ὁμοίοις ἀνόμοιόν τι ἐπιφέρεται || 6—7 Is. Tzetz. p. 67, 10—11. Dem
Tricl. ad Soph. Trach. p. 133, 8—9 προῳδικὰ δέ ἐστιν, ὡς ᾿Ηφαιστίαν
φησίν, ἐν οἷς τὸ ἀνόμοιον προτίϑεται τῶν ὁμοίων | 8—9 Is. Tzetz. p. 6.
12—14. Dem. Tricl. schol. ad Soph. Ant. p. 82, 1—3 μεσῳδικὰ δέ det.
ὡς Ἡφαιστίων φησίν, ἐν οἷς περιέχεται (sic) μὲν τὰ ὅμοια, μέσον δὲ τὸ
ἀνόμοιον τόταχται || 10 Is. Tzetz. p. 67, 16—24.
m——— m nn U on En nn -ς----
Scholia.
καὶ τὸ ἀνόμοιον [ 4 (?)! καὶ πάντως γίνεται ὁ τρίτος ἕχτος
10 ἐν οἷς τὰ μὲν περιέχοντα) ἢ ἐν ἀρχῇ καὶ τέλει συστῇ
ματα ὃ.
1 hoc scholion huc rettulit Caesar, ad p. XVII7—8 Pauw | 3
ἐν — περιέχοντα pro lemmate posuit Pauw || 3 συστήματα 50Π|5)
συστηματικάα GM, συστήματα ἴσα Caesar.
. IK
) ὅμοια, ἀνόμοια δὲ τοῖς περιεχομένοις᾽ τὰ δὲ περιεχόμενα ἀλλγ,-
λοις μὲν ὅμοια ἐστιν, ἀνόμοια δὲ τοῖς περιέχουσιν.
) ΠΕεριῳδικὰ δὲ ἐν οἷς τὰ μὲν περιεχόμενα ἀλλήλοις ἐστὶν
ὅμοια, τὰ δὲ περιέχοντα οὔτε ἀλλήλοις οὔτε τοῖς περιεχομένοις.
Κατὰ περικοπὴν δέ ἐστιν ἀνομοιομερῆ, ὁπόταν ἐχϑέμενος ὅ
ὃ ποιητὴς ὁπόσα δήποτε συστήματα διάφορα ἐπαγάγῃ ἐκ τῶν
Testimonia] p. XVII 10— XIX 2 Is. Tzetz. p.67,16—24 | 3—4 Is.
Tzetz. p. 67, 25 —29 Ὅρα τὰ περιῳδικὰ (περιοδικὰ codd.) καὶ ταῦτα ἐν τετράδι
x. | 5—XX 3 Is. Tzetz. p. 65, 20—25.
ee . . ““΄.͵.͵.͵΄... . ........... .......
Scholia.
ı τὰ δὲ περιεχόμενα]; ταῦτα ἢ ἐν τετράδιΣ ἢ ἐν
πεντάδι. οὐ γὰρ δυνατὸν ἐνδ τριάδι, ἐπεὶ γίνονται μεσῳδιχά |
3 περιῳδιχκὰ δὲ: ὥστε τρόπον τινὰ χαὶ προῳδικὰ εἶναι καὶ
ἐπῳδικά, ξχάτερον ἕν, καὶ διὰ τοῦτο καὶ περιῳδικὰ χαλεῖται ||
5 κατὰ περιχοπὴν δὲ: ὥστε εἰ τύχο! γενέσϑαι περικοπὴν χώ-
λων καὶ στίχων As’ διαφόρων ἢ ὅσων βούλεταί τις, καὶ ἔπάγεσϑαι
ὅμοια μὲν As’ τῶν" μερῶν αὐτῶν ἀνομοίων ὄντων, οἷον ἐν συστή-
μασι τρισὶν ἢ ὅσοις βούλεται ὁ ποιῶν, χωλικοῖς ἢ στιχηροῖς |
«ὁπόταν ἐχϑέμενος ὁ ποιητὴς ὁπόσα δήποτε συστήματα
διάφοραν)δ οἷον ζὅταν»" δύο ἢ πλείονα ἀνόμοια ἀλλήλοις 19 χαὶ
ξξῆς ἐπαγάγῃ τοσαῦτα συστήματα ὅμοια τοῖς προχειμένοις,
πάλιν ἀλλήλοις μὲν ἀνόμοια ἐστιν, ἀνταποδιδόμενα δὲ τοῖς προ-
χειμένοις συστήμασιν. οἷον εἰ τύχο: δύο περικοπαὶ ἐχ τριῶν
συστημάτων αβγαβγ᾽ ταῦτα ἀλλήλοις ἀνόμοια, ἐπιφερομένων δὲ
αὐτοῖς ὁμοίων γίνεται τὸ κατὰ περιχοττὴν ἀνομοιομερές. τοιαῦτα
δὲ ἐστιν ἐν δυάδι τὰ ἐν ταῖς χωμικαῖς παραβάσεσιν᾽ οἷον τὸ
10
melos1? χαὶ τὸ ἐπίρρημα ἑξῆς χείμενα ἀλλήλοις ἐστὶν ἀνόμοια, ᾿
1 vv. τὰ δὲ περιεχόμενα pro lemmate posuit Pauw, forsitan praefi-
&fendum est lemma ἐν οἷς τὰ μὲν περιέχοντα, τὰ δὲ περιεχόμενα; Caesar
νυν, ἐν οἷς τὰ μὲν --- περιεχόμενα pro unius scholii continuo serinone
habuit || 2 τετράδι Pauw, τριάδι GM || 3 ἐν Turnebus, om. ΟΜ. |
ἃ προῳδικὰ Gaisford, περιῳδικὰ GM | 5 περικοπὴν Turnebus, παρα-
κοπὴν GM || 6 an τῶν (δὲν || 7 ποιῶν Turnebus, ποῖον GM |
8 lemma addidi || 9 ὅταν addidi || 10 fortasse post ἀλλήλοις lAcuna
unius verbi statuenda est | 11 ἐπαγάγη GM, ἐπάγει Turnebus ἢ
12 μέλος Turnebus, μέρος GM.
b*
lt
u
xVm
Τοῦ δὲ ἐπῳδιχοῦ γένους τὰ μέν ἐστιν ὁμωνύμως αὐτῷ
χαλούμενα ἐπῳδικά, τὰ δὲ προῳδικά, τὰ δὲ μεσῳδικά, τὰ δὲ
περιῳδικά, τὰ δὲ παλινῳδιχα.
᾿Επῳδικὰ μὲν οὖν ἐστιν ἐν οἷς ὁμοίοις ἀνόμοιόν τι ἐπιφέρετα -.
ὡς τά γε πλεῖστα Πινδάρου καὶ Σιμωνίδου πεποίηται.
Προῳδικὰ δέ ἐστιν ἐν οἷς τὸ ἀνόμοιον προτέταχται TU"
ὁμοίων.
Μεσῳδικὰ δὲ ἐν οἷς περιέχει μὲν τὰ ὅμοια, μέσον δὲ τ’
ἀνόμοιον τέτακται.
Παλινῳδικὰ δὲ ἐν οἷς τὰ μὲν περιέχοντα ἀλλήλοις ἐστξ"
Discrep. lect.] 2—3 τὰ δὲ προῳδικαὰ --- περιῳδιχὰ C Tzetz. ]. c.,
om. rell. codd. Litterarum numero computato — circiter 800 litterae in
singulis foliis codieis A exaratae sunt — fuisse haec verba in A pro-
babile est || 3 τὰ δὲ περιῳδικα ante τὰ δὲ παλινῳδικά perperam collocasse
videtur grammaticus; cf. Tzetz. I. c. | γε] τε K?.
Testimonia] πεποίηται (vv. inde ab ὡς τὰ om. schol. Eur.). id. ad
Soph. Ant. p. 85, 27 γίνεται δὰ ὥσπερ τριὰς ἐπῳδικὴ οὕτω καὶ τετρὰς
xal πεντὰς καὶ ἐπὶ πλεῖον. | 1—3 Is. Tzetz. p. 66, 97---80... καὶ παλιν
φδικὰ τε | ἄλλα τε περιφδικὰ τυγχάνει ἐπὶ τούτοις || 4--ὅ Is. Tzetz. p. δ᾽,
1-- 8. Dem. Tricl. schol. ad Soph. El. p. 37, 16 ἐπῳδικὰ δέ ἐστιν, ὡς εἴρηται͵
ἐν olg ὁμοίοις ἀνόμοιόν τι ἐπιφέρεται || 6—7 Is. Tzetz. p. 67, 10—11. Dem.
Triel. ad Soph. Trach. p. 133, 8—9 προῳδικὰ δέ ἐστιν, ὡς Ἡφαιστίων
φησίν, ἂν οἷς τὸ ἀνόμοιον προτίϑεται τῶν ὁμοίων ἢ 8—9 Is. Tzetz. Ρ. ©.
12—14. Dem. Tricl. schol. ad Soph. Ant. p. 82, 1—3 μεσῳδικὰ δέ ἐστιν.
ὡς Ἡφαιστίων φησίν, ἐν οἷς περιέχεται (sic) μὲν τὰ ὅμοια, μέσον δὲ τὸ
ἀνόμοιον τέτακται || 10 Is. Tzetz. p. 67, 16---94.
Scholia.
xal τὸ ἀνόμοιον | 4 (?)! καὶ πάντως γίνεται ὁ τρίτος Enios
10 ἐν οἷς τὰ μὲν περιέχοντα] ἐν ἀρχῇ καὶ τέλει συστῇ,
ματα ®.
1 hoc scholion πὰς rettulit Caesar, ad p. XVII 7-- 8 Pauw | 2
ἐν — περιέχοντα pro lemmate posuit Pauw || 3 συστήματα seripi
συστηματικά GM, συστήματα ἴσα Caesar.
— . οὀ--...ὄ.
‚69 ὅμοια, ἀνόμοια δὲ τοῖς περιεχομένοις᾽ τὰ δὲ περιεχόμενα ἀλλύ-
27)
λοις μὲν ὅμοια ἐστιν, ἀνόμοια δὲ τοῖς περιέχουσιν.
Περιῳδικὰ δὲ ἐν οἷς τὰ μὲν περιεχόμενα ἀλλήλοις ἐστὶν
ὅμοια, τὰ δὲ περιέχοντα οὔτε ἀλλήλοις οὔτε τοῖς περιεχομένοις.
Κατὰ περικοπὴν δέ ἔστιν ἀνομοιομερῆ, ὁπόταν ἐχϑέμενος δ
ὁ ποιητὴς ὁπόσα δήποτε συστήματα διάφορα ἐπαγάγῃ ἔχ τῶν
π----'.-ς..- ὁ -.
Testimonia] p. ΧΥΠΙ 10— XIX 2 Is. Tzetz. p. 67,16—24 | 3- 4 Is.
Tzetz. p. 67, 25 —29 Ὅρα τὰ περιῳδικὰ (περιοδικὰ codd.) καὶ ταῦτα ἐν τετράδι
x. | 5—XX 8 Is. Tzetz. p. 65, 90---95.
Scholia.
ı τὰ δὲ περιεχόμενα]; ταῦτα ἢ ἐν τετράδι ἣ ἐν
πεντάδι. οὐ γὰρ δυνατὸν ἐνδ τριάδι, ἐπεὶ γίνονται μεσῳδιχα |
I περιῳδιχὰ δὲ: ὥστε τρόπον τινὰ χαὶ προῳδιχὰ εἶναι χαὶ
ἐπῳδιχά, ἑἕξχάτερον ἕν, καὶ διὰ τοῦτο χαὶ περιῳδικὰ χαλεῖται |
5 χατὰ περιχοπὴν δὲ: ὥστε εἰ τύχο: γενέσϑαι περικοπὴνδ χω-
λων καὶ στίχων As’ διαφόρων ἣ ὅσων βούλεταί τις, καὶ ἔἐπάγεσθϑα:
ὅμοια μὲν As’ τῶν" μερῶν αὐτῶν ἀνομοίων ὄντων, οἷον ἐν συστή-
μασι τρισὶν ἢ ὅσοις βούλεται ὁ ποιῶν, χωλικοῖς ἤ στιχηροῖς |
«ὁπόταν ἐχϑέμενος ὁ ποιητὴς ὁπόσα δήποτε συστήματα
διάφοραν]δ οἷον <örav>? δύο ἢ πλείονα ἀνόμοια ἀλλήλοις 19 χαὶ
ξξῆς ἐπαγαγῃ τοσαῦτα συστήματα ὅμοια τοῖς προχειμένοις,
πάλιν ἀλλήλοις μὲν ἀνόμοιζ ἐστιν, ἀνταποδ'δόμενα δὲ τοῖς προ-
χειμένοις συστήμασιν. οἷον εἰ τύχο: δύο περιχοπαὶ ἐχ τριῶν
συστημάτων αβγαβγ᾽ ταῦτα ἀλλήλοις ἀνόμοια, ἐπιφερομένων δὲ
αὐτοῖς ὁμοίων γίνεται τὸ χατὰ περιχοπὴν ἀνομοιομερές. τοιαῦτα
δέ ἐστιν ἐν δυάδι τὰ ἐν ταῖς κωμικαῖς παραβάσεσιν᾽ οἷον τὸ
μέλος 13 χαὶ τὸ ἐπίρρημα ἑξῆς χείμενα ἀλλήλοις ἐστὶν ἀνόμοια,
1 vv. τὰ δὲ περιεχόμενα pro leınmate posuit Pauw, forsitan praefi-
Xendum est lemma ἐν οἷς τὰ μὲν περιέχοντα, τὰ δὲ Tepieyönsva; (Δ 658Γ
vv. ἂν οἷς τὰ μὲν — περιεχόμενα pro unius scholii continuo sermone
habuit | 2 τετράδι Pauw, τριάδι GM || 3 ἐν Turnebus, om. GM. |
4 προῳδικὰ Gaisford, περιῳδικὰ GM || 5 περικοπὴν Turnebus, παρα-
χοπὴν GM || 6 an τῶν (δὲν || 7 ποιῶν Turnebus, ποῖον GM |
8 lemma addidi | 9 ὅταν addidi || 10 fortasse post ἀλλήλοις lAcuna
ünius verbi statuenda est | 11 ἐπαγάγη GM, ἐπάγει Turnebus_ |
12 μέλος Turnebus, μέρος GM.
h*
20
un
_
Τοῦ δὲ ἐπῳδιχοῦ γένους τὰ μέν ἐστιν ὁμωνύμως αὐτῷ
χαλούμενα ἐπῳδικά, τὰ δὲ προῳδικά, τὰ δὲ μεσῳδιχά, τὰ δὲ
περιῳδικά, τὰ δὲ παλινῳδικχα.
᾿Επῳδικὰ μὲν οὖν ἐστιν ἐν οἷς ὁμοίοις ἀνόμοιόν τι ἐπιφέρεται,
ὡς τά γε πλεῖστα Πινδάρου καὶ Σιμωνίδου πεποίηται.
Προῳδικὰ δέ ἐστιν ἐν οἷς τὸ ἀνόμοιον προτέταχται τῶν
ὁμοίων.
Μεσῳδικὰ δὲ ἐν οἷς περιέχει μὲν τὰ ὅμοια, μέσον δὲ τὺ
ἀνόμοιον τέτακται.
Παλινῳδικὰ δὲ ἐν οἷς τὰ μὲν περιέχοντα ἀλλήλοις ἐστὶν
Discrep. 1661} 2—3 τὰ δὲ προφδικα --- περιῳδιχα Ο Tzetz. |. ὦ
om. rell. codd. Litterarum numero computato — circiter 800 litterae in
singulis foliis codieis A exaratae sunt — fuisse haec verba in A pre
babile est || 3 τὰ δὲ περιῳδικα ante τὰ δὲ παλινῳδικαά perperam collocasse
videtur grammaticus; cf. Tzetz. 1, c. | 5 γε] τε K*.
Testimonia] πεποίηται (vv. inde ab ὡς τὰ om. schol. Eur.). id. ad
Soph. Ant. p. 85, 27 γίνεται δὲ ὥσπερ τριὰς ἐπῳδικὴ οὕτω καὶ τετρὰς
καὶ πεντὰς καὶ ἐπὶ πλεῖον. 1--3 Is. Tzetz. p. 66, 27—W .. . καὶ παλιν
φδικά τε | ἄλλα τε περιῳδικὰ τυγχάνει ἐπὶ τούτοις | 4--ὅ Is. Tzetz. p. 67.
1—8. Dem. Tricl. schol. ad Soph. El. p. 37, 16 ἐπῳδικὰ δέ ἐστιν, ὡς εἴρηται͵
ἐν οἷἴς ὁμοίοις ἀνόμοιόν τι ἐπιφέρεται || 6—7 Is. Tzetz. p. 67, 10—11. Dem.
Triel. ad Soph. Trach. p. 133, 8—9 προῳδικὰ δέ ἐστιν, ὡς ᾿Ηφαιστίων
φησίν, ἐν οἷς τὸ ἀνόμοιον προτίϑεται τῶν ὁμοίων ἢ 8—9 Is. Tzetz. p. 6.
12—14. Dem. Triel. schol. δὰ Soph. Ant. p. 82, 1—3 μεσῳδικὰ δέ ἐστιν,
ὡς ᾿Ηφαιστίων φησίν, Av οἷς περιέχεται (sic) μὲν τὰ ὅμοια, μέσον δὲ τὸ
ἀνόμοιον τέτακται || 10 Is. Tzetz. p. 67, 16—24.
.— [m ol[o --- ---. mm Dr nn rn mn - -.-- m |
Scholia.
χαὶ τὸ ἀνόμοιον | 4 (9) 1 καὶ πάντως γίνεται ὁ τρίτος ἕχτος,
10 ἐν οἷς τὰ μὲν περιέχοντα] ἐν ἀρχῇ καὶ τέλει συστί;
ματα 8.
1 hoc scholion huc rettulit Caesar, ad p. XVII7—8 Pauw | 3".
dv — περιέχοντα pro lemmate posuit Pauw || 3 συστήματα geripsi,
συστηματικά GM, συστήματα ἴσα Caesar.
ΝΠ ασαααοααασα σα σαασααασσαισκαασααασασκυ EN GEHE "
. IK
59 ὅμοια, ἀνόμοια δὲ τοῖς περιεχομένοις᾽ τὰ δὲ περιεχόμενα ἀλλ -
λοις μὲν ὅμοια ἐστιν, ἀνόμοια δὲ τοῖς περιέχουσιν.
) Περιῳδικὰ δὲ ἐν οἷς τὰ μὲν περιεχόμενα ἀλλήλοις ἐστὶν
ὅμοια, τὰ δὲ περιέχοντα οὔτε ἀλλήλοις οὔτε τοῖς περιεχομένοις.
Κατὰ περικοπὴν δέ ἐστιν ἀνομοιομερῆ, ὁπόταν ἐχϑέμενος
ὁ ποιητὴς ὁπόσα δήποτε συστήματα διάφορα ἐπαγάγῃ ἔχ τῶν
Testimonia] p. ΧΥΠῚ 10— XIX 2 Is. Tzetz. p. 67,16—24 | 3—4 Is.
Tzetz. p. 67, 25 —29 Ὅρα τὰ περιῳδικὰ (περιοδικὰ codd.) καὶ ταῦτα dv τετράδι
κτλ, | 5—XX 3 Is. Tzetz. p. 65, 20— 25.
EEE EEEEN
Scholia.
ı τὰ δὲ περιεχόμενα]; ταῦτα ἣ ἐν τετράδι ἢ ἐν
πεντάδι: οὐ γὰρ δυνατὸν ἐνδ τριάδι, ἐπεὶ γίνονται μεσῳδιχά |
3 περιῳδιχὰ δὲ: ὥστε τρόπον τινὰ χαὶ προῳδιχὰ εἶναι καὶ
ἐπῳδικα, ἑκάτερον ἕν, καὶ διὰ τοῦτο καὶ περιῳδικὰ χαλεῖται |
5 χατὰ περιχοπὴν δὲ: ὥστε el τύχο! γενέσϑαι περικοπὴνδ χώ-
λων καὶ στίχων As’ διαφόρων ἢ ὅσων βούλεταί τις, καὶ ἐπάγεσθαι
ὅμοια μὲν As’ τῶν" μερῶν αὐτῶν ἀνομοίων ὄντων, οἷον ἐν συστή-
μασι τρισὶν ἢ ὅσοις βούλεται ὁ ποιῶν, χωλιχοῖς ἤ στιχηροῖς |
«ὁπόταν ἐκϑέμενος ὁ ποιητὴς ὁπόσα δήποτε συστήματα
διάφορα)ν]δ οἷον ζὅταν»" δύο ἢ πλείονα ἀνόμοια ἀλλήλοις 19 χαὶ
ἑξῆς ἐπαγαγῃ τοσαῦτα συστήματα ὅμοια τοῖς προχκειμένοις,
πάλιν ἀλλήλοις μὲν ἀνόμοιζ ἐστιν, ἀνταποδιδόμενα δὲ τοῖς προ-
χειμένοις συστήμασιν. οἷον εἰ τύχο: δύο περιχοπαὶ ἐχ τριῶν
συστημάτων αἀβγαβγ᾽ ταῦτα ἀλλήλοις ἀνόμοια, ἐπιφερομένων δὲ
αὐτοῖς ὁμοίων γίνετα! τὸ χατὰ περιχοπὴν ἀνομοιομερές. τοιαῦτα
CE ἐστιν ἐν δυάδι τὰ ἐν ταῖς χωμικαῖς παραβάσεσιν" οἷον τὸ
μέλος12 χαὶ τὸ ἐπίρρημα ἑξῆς χείμενα ἀλλήλοις ἐστὶν ἀνόμοια, ᾿
-,-««-- ὠὠὠὠὈἰ-.. .-. -. --
1 vv. τὰ δὲ περιεχόμενα pro leınmate posuit Pauw, forsitan praefi-
gendum est lemma ἐν οἷς τὰ μὲν περιέχοντα, τὰ δὲ repiexöpeva; Üaesar
vv. ἐν οἷς τὰ μὲν — περιεχόμενα pro unius scholii continuo sermone
habuit || 2 τετράδι Pauw, τριάδι GM || 3 ἐν Turnebus, om. @M. |
& προῳδικὰ Gaisford, περιῳδικὰ GM || 5 περικοπὴν Turnebus, παρα-
χηπὴν GM || 6 an τῶν (δὲν || 7 ποιῶν Turnebus, ποῖον GM |
8 lemma addidi || 9 ὅταν addidi || 10 fortasse post ἀλλήλοις lAcuna
unius verbi statuenda est || 11 ἐπαγάγη GM, ἐπάγει Turnebus |
12 μέλος Turnebus, μέρος GM.
b*
10
18
20
OO ΣΧ
αὐτῶν συστημάτων συνεστῶσαν περικοπήν, ὥὦστε τὰ μὲν ἐν
ἑχατέρᾳ ἢ ἑκάστῃ περικοπῇ συστήματα ἀνόμοια εἶναι ἀλλήλοις,
τὰς δὲ περικοπὰς ἀμφοτέρας ἀλλήλαις ὁμοίας ἢ πάσας.
Ἀντιϑετικὰ δέ ἐστιν, ὁπόταν ὁ ποιητὴς γράφῃ ὁπόσα δήποτε
χῶλα ὡς ἀνόμοια χαὶ ὡς βούλεται, εἶτα τούτων ἀνταποδῷ τῷ
μὲν τελευταίῳ τὸ πρῶτον, τῷ δὲ δευτέρῳ ἀπὸ τέλους τὸ δεύτερον,
χαὶ οὕτω πάντα χατὰ τὸν αὐτὸν λόγον. τοῦτο δὲ τὸ εἶδος παρὰ
μὲν τοῖς παλαιοῖς σπανιώτατόν ἐστι, παρὰ δὲ Σιμμίᾳ τῷ Ῥοδίῳ
ἐστὶν οὕτω πεποιημένα ἐν τῷ ἐπιγραφομένῳ Ὠῷ.
Μιχτὸν δέ ἐστι κατὰ σχέσιν ποίημα, ἐν ᾧ ἐστι μέρη τινα;
ἅπερ ἔφαμεν εἶναι τοῦ χατὰ σχέσιν εἴδη, οἷον λόγου χάριν τό τε
ἐπῳδικὸν καὶ τὸ μεσῳδικόν.
Discrep. lect.] 9 ἔστιν ATu [ἐπιγραφομένῳ A, cf. Heph. p. 21,
2G. ἐν 955 ἐπιγραφομένῃ ᾿Αχιλλεύς; ἐπιγεγραμμένῳ B Westphal || os A |
11 ἅπερ (διάφοραΣ Barham coll. schol. v. 22 τοῦ κατὰ σχέσιν
εἴδη A; τοῦ κατὰ σχέσιν εἴδους dett. Gaisford, τῶν κατὰ σχέσιν εἴδη West-
phal coll. schol. v. 20 εἴδη ὄντα τῶν χατὰ σχέσιν.
««.. ....- :,.ὄ...,.-.-.-.-.-.--..-ο..----.-ς U Ξ- 75. -
Scholia.
ἀλλ᾽ ἐπαγομένου αὐτοῖς τοῦ τε ἀντιστρέφοντος τῶ μέλει xal τοῦ
ἀντεπιρρήματος γίνεται! τὸ χατὰ περικοπὴν ἀνομοιομερές, τῶν
μὲν περικοπῶν ἀντιστρεφουσῶν ἀλλήλαις 2, τῶν δὲ μερῶν αὐτῶν
ἀνομοίων ὄντων ἀμφοτέρας ἀλλήλοις.“ ὥστε τὰ ἐν ταῖς παραβάσεσι
τῶν χωμῳδιῶν κατὰ διστιχίανὁ ἀλλήλοις ἀνταποδιδόμενα, ἤγουν"
χατὰ τὸ αὐτὸ μέτρον, δαχτυλικὸν ἢ ἄλλο ὅμοιον, σπανιώτατα ϊ
ἐστιν | 10 ἐν ὦ ἐστι μέρη τινᾶ: οἷον μέρη τοῦ ποιήματος
εἴδη ὄντα τῶν κατὰ σχέσιν’ τῶν γὰρ χατὰ σχέσιν εἰδῶν τὸ
περιῳδικὸν χαὶ ἐπῳδικὸν χαὶ τἄλλα: εἰ οὖν τὰ μέρη τῶν χατὰ
σχέσιν ἐκ διαφόρων εἰδῶν συγχέοιτο κατὰ ταὐτόν, τὸ κατὰ σχέσιν
δηϑήσεται μικτὸν κατὰ σχέσιν.
| nn
αι
1 γίνεται Pauw, γινομένου GM || 2 ἀλλήλων (sic) G | 3 ἀμφοτέρων
Turnebus | 4 ἀλλήλοις Turnebus, ἀλλήλαις GM | 5 διστιχίαν FM,
στίχον Westphal, διέχειαν Caesar in ind. lect. Marburg. 1874/75 p. X adn. |
6 ἤγουν GM, Turnebus, Westphal; ἤγουν ante ν. δαχκτυλικὸν transposuit
Caesar 1. c. | 7 σπανιώτατα Turnebus, σπανιώτατόν GM; Pauw verba
inde a κατὰ dtotıylav ad αντιϑετικα rettulit.
ΧΧΙ
Κοινὸν δέ ἐστι κατὰ σχέσιν τὸ δύο συστήμασιν ὑποπεπτωχός
χαϑάπερ τὸ πρῶτον ᾿Αναχρέοντος ᾧσμα
γουνοῦμαι σ᾽, ἐλαφηβόλε,
Ὁ ξανϑὴ παῖ Διός, ἀγρίων
δέσποιν Ἄρτεμι ϑηρῶν (fragm. 1 Bergk)
χαὶ τὰ ἑξῆς. κατὰ μὲν γὰρ τὴν νῦν ἔχδοσιν ὀχτάχωλός ἐστιν
ἡ στροφή, καὶ τὸ ᾧἄσμαά ἐστι μονοστροφικόν. δύναται δὲ καὶ
9) ἑτέρως διαιρεῖσθαι εἴς τε τριάδα καὶ πεντάδα ἡ στροφή, ὥστε
Φερεχράτειον εἶναι τὸ τελευταῖον τοῦ συστήματος τοῦ ἐκ τῶν
τριῶν κώλων Kal τῶν πέντε.
Diserep. lect.] 1 συστήμασιν codd.; εἴδεσιν Hense 1. c. p. 152; illud
scripsit grammaticus, hoc Hephaestio || 10 καὶ sive ὡς Caesar |. c.
p. XV; ἣ codd.; nescio an Hephaestio ipse scripserit καὶ τοῦ &x τῶν
πέντε.
Scholia.
3 γουνοῦμαι; σ᾽, ἐλαφηβόλε,
ξανϑὴ παῖ Διός, ἀγρίων
δέσποιν 5 Ἄρτεμι ϑηρῶν,
ἴχουδ γῦν ἐπὶ Ληϑαίου
δίνῃσι ϑρασυκαρδίων“
ἀνδρῶν" ἐσχατορᾷς" πόλιν
χαίρουσ᾽ - οὐ γὰρ ἀνημέρουςἷ
ποιμαίνειςὃ πολιήτας (Anacr. frgm. 1. Bergk).
9 τὸ τελευταῖον τοῦ συστήματος: ὅ ἐστιν ἀντιππαστι-
xy? ξφϑημιμερὲς οἷον τὸ τρίτον δέσποιν᾽ Ἄρτεμι ϑηρῶν |
τὸτελευταῖον]!θ ποιμαίνεις πολιήτας ὅπερ ἀπὸ τῆς ἀρχῆς
1 hoc fragmentum in GM primum nigro, post rubro atramento exa-
ralum est; illas lectiones significavi notis @ vel Μ΄, has notis @” νοὶ
M" | 228orowa @ 8 ἢ κου Bergk, nolui quidquam mutare. Post δίνῃσι
ın Tu interpungitur || 4 ϑρασυκαρδίων Bergk ex loa. Sicel. (Rhet. gr. VI
p.1299, 3 W.), ϑρασκαρδίων Ο' α΄ Μ᾿, ϑρησκαρδίων ut videtur M” || 5 ἔστιν
ἀνδρῶν @ Ο΄ Μ΄ M” || 6 äoxatopäc Bergk ex Apollon. de synt. p. 55, 22
ied. I. Bekker Berol. 1817), &oxatöpag @ α΄ M”, ἐσχατόρες Μ΄ |
iin@ @” M’ M” versus sextus efficitur verbis ἔστιν — ἐσχατόραις,
alveıg
versus septimus verbis πόλιν — ἀνημέρους || 8 ποιμανεῖς (sic) Μ΄ ||
9 ἀναπαιστικὸν M || 10 vv. τὸ τελευταῖον pro lenınate posui.
10
15
20
10
18
20
RX
αὐτῶν συστημάτων συνεστῶσαν περικοπήν, ὥστε τὰ μὲν ἕν
ἑχατέρᾳ ἢ ἑκάστῃ περικοπῇ συστήματα ἀνόμοια εἶναι ἀλλήλοις,
τὰς δὲ περικοπὰς ἀμφοτέρας ἀλλήλαις ὁμοίας ἢ πάσας.
᾿Ἀντιϑετιχὰ δέ ἐστιν, ὁπόταν ὁ ποιητὴς γράφῃ ὁπόσα δήποτε
χῶλα ὡς ἀνόμοια χαὶ ὡς βούλεται, εἶτα τούτων ἀνταποδῷ τῷ (Ρ
μὲν τελευταίῳ τὸ πρῶτον, τῷ δὲ δευτέρῳ ἀπὸ τέλους τὸ δεύτερον,
Kal οὕτω πάντα χατὰ τὸν αὐτὸν λόγον. τοῦτο δὲ τὸ εἶδος παρὰ
μὲν τοῖς παλαιοῖς σπανιώτατόν ἐστι, παρὰ δὲ Σιμμίᾳ τῷ Ῥοδίῳ
ἐστὶν οὕτω πεποιημένα ἐν τῷ ἐπιγραφομένῳ Ὠῷ.
Μιχτὸν δέ ἐστι κατὰ σχέσιν ποίημα, ἐν ᾧ ἐστι μέρη τινα;
ἅπερ ἔφαμεν εἶναι τοῦ κατὰ σχέσιν εἴδη, οἷον λόγου χάριν τό τε
ἐπῳδικὸν καὶ τὸ μεσῳδικόν.
Discrep. lect.] 9 ἔστιν ATu [ἐπιγραφομένῳ A, cf. Heph. p. 21,
2G. ἐν 985 ἐπιγραφομένῃ ᾿Αχιλλεύς; ἐπιγεγραμμένῳ B Westphal ὠῶ A|
11 ἅπερ (διάφορα Barham coll. schol. v. 22 || τοῦ κατὰ σχέσιν
εἴδη A; τοῦ κατὰ σχέσιν εἴδους dett. Gaisford, τῶν κατὰ σχέσιν εἴδη West-
phal coll. schol. v. 20 εἴδη ὄντα τῶν χατὰ σχέσιν.
Testimonia]l 4—9 Is. Tzetz. p. 65, 28—33.
mn LE τ͵͵͵ ΄.-.-
Scholia.
ἀλλ᾽ ἐπαγομένου αὐτοῖς τοῦ τε ἀντιστρέφοντος τῶ μέλει χαὶ τοῦ
ἀντεπιρρήματος γίνεται: τὸ χατὰ περικοπὴν ἀνομοιομερές, τῶν
μὲν περικοπῶν ἀντιστρεφουσῶν ἀλλήλαις 5, τῶν δὲ μερῶν αὐτῶν
ἀνομοίων ὄντων ἀμφοτέρας ἀλλήλοις.“ ὥστε τὰ ἐν ταῖς παραβαάσεσι
τῶν χωμῳδιῶν χατὰ διστιχίανὁ ἀλλήλοις ἀνταποδιδόμενα, ἤγουν"
κατὰ τὸ αὐτὸ μέτρον, δακχτυλικὸν ἢ ἄλλο ὅμοιον, σπανιωταταῖ
ἐστιν [ 10 ἐν ὦ ἐστι μέρη τινὰ: οἷον μέρη τοῦ ποιήματος
εἴδη ὄντα τῶν κατὰ σχέσιν. τῶν γὰρ κχατὰ σχέσιν εἰδῶν τὸ
περιῳδικὸν καὶ ἐπῳδικὸν καὶ τἄλλα" εἰ οὖν τὰ μέρη τῶν χατὰ
σχέσιν ἐκ διαφόρων εἰδῶν συγχέοιτο χατὰ ταὐτόν, τὸ κατὰ σχέσιν
δηϑήσεται μιχτὸν χατὰ σχέσιν.
αι
1 γίνεται Pauw, γινομένου GM || 2 ἀλλήλων (sic) G || 3 ἀμφοτέρων
Turnebus | & ἀλλήλοις Turnebus, ἀλλήλαις GM | 5 διστιχίαν ΟΜ,
στίχον Westphal, διέχειαν Caesar in ind, lect. Marburg. 1874/75 p.X adı. |
6 üyovv GM, ἢ Turnebus, Westphal; ἤγουν ante v. δακτυλικὸν transposuil
Caesar l. c. || 7 σπανιώτατα Turnebus, σπανιώτατόν GM; Pauw verba
inde a κατὰ διστιχίαν ad ἀντιϑετικά rettulit.
ΧΧΙ
Κοινὸν δέ ἐστι κατὰ σχέσιν τὸ δύο συστήμασιν ὑποπεπτωχός
χαϑάπερ τὸ πρῶτον ᾿Αναχρέοντος ᾧσμα
γουνοῦμαι σ᾽, ἐλαφηβόλε,
p- 10 ξανϑὴ παῖ Διός, ἀγρίων
δέσποιν Ἄρτεμι ϑηρῶν (fragm. 1 Bergk) δ
χαὶ τὰ ἑξῆς. κατὰ μὲν γὰρ τὴν νῦν ἔχδοσιν ὀχτάχωλός ἐστιν
ἡ στροφή, καὶ τὸ ᾧἄσμαά ἐστι μονοστροφικόν. δύναται δὲ καὶ
1239) ἑτέρως διαιρεῖσϑαι εἴς τε τριάδα χαὶ πεντάδα ἡ στροφή, ὥστε
Φερεχράτειον εἶναι τὸ τελευταῖον τοῦ συστήματος τοῦ ἐκ τῶν
τριῶν κώλων Kal τῶν πέντε. 10
Discrep. lect.] 1 συστήμασιν codd.; εἴδεσιν Hense 1. c. p. 152; illud
scripsit grammaticus, hoc Hephaestio || 10 καὶ sive ὡς Caesar |. c.
p. XV; ἢ codd.; nescio an Hephaestio ipse scripserit χαὶ τοῦ &x τῶν
πέντε.
---.--- θϑθΘθ-ϑ- ΠΠὖὃΘῸ6 nn
Scholia.
3 γουνοῦμαιξ σ᾽, ἐλαφηβόλε,
ξανϑὴ παῖ Διός, ἀγρίων
δέσποιν 5 Ἄρτεμι ϑηρῶν,
ἴχουϑ γῦν ἐπὶ Ληϑαίου
δίνῃσι ϑρασυκαρδίων“ 15
ἀνδρῶν" ἐσχατορᾷς" πόλιν
χαίρουσ᾽ - οὐ γὰρ ἀνημέρουςἷ
ποιμαίνεις πολιήτας (Anacr. frgm. 1. Bergk).
9 τὸ τελευταῖον τοῦ συστήματος: ὅ ἐστιν ἀντιππαστι-
χὸν" ἐφϑημιμερὲς οἷον τὸ τρίτον δέσποιν᾽ Ἄρτεμι ϑηρῶν || 20
τὸ τελευταῖον} ποιμαίνεις πολιήτας ὅπερ ἀπὸ τῆς ἀρχῆς
1 hoc fragmentum in ΟΜ primum nigro, post rubro atramento exa-
ratum est; illas lectiones significavi notis @ vel Μ΄, has notis @” vel
Μ΄ || 22donowa @ || 3 ἦ κου Bergk, nolui quidquam mutare. Post δίνῃσι
in Τα interpungitur || 4 ϑρασυχαρδίων Bergk ex Ioa. Sicel. (Rhet. gr. VI
p.129,3 W.), ϑρασχαρδίων EG α΄ M’, ϑρησκαρδίων ut videtur Μ΄ || 5 ἔστιν
ανδρῶν ϴà ϴ Μ΄ Μ΄ || 6 ἐσκατορᾷς Bergk ex Apollon. de synt. p. 55, 22
ied. I. Bekker Berol. 1817), ἐσκατόραις α΄ Θ΄ Α΄, ἐσκατόρες M |
7Zin @ Ο΄ M’ M” versus sextus efficitur verbis ἔστιν — ἐσκατόραις,
alveıg
versus septimus verbis πόλιν — ἀνημέρους || 8 ποιμανεῖς (sic) M’ ||
9 ἀναπαιστικὸν M [10 vv. τὸ τελδυταῖον pro lemunate posui.
10
15
20
᾿ ΣΧ
αὐτῶν συστημάτων συνεστῶσαν περικοπήν, ὥστε τὰ μὲν ἐν
ἑχατέρᾳ ἢ ἑἔχάστῃ περικοπῇ συστήματα ἀνόμοια εἶναι ἀλλήλοις,
τὰς δὲ περικοπὰς ἀμφοτέρας ἀλλήλαις ὁμοίας ἢ πάσας.
᾿Αντιϑετικὰ δέ ἐστιν, ὁπόταν ὁ ποιητὴς γράφῃ ὁπόσα δήποτε
χῶλα ὡς ἀνόμοια καὶ ὡς βούλεται, εἶτα τούτων ἀνταποδῷ τῷ (
μὲν τελευταίῳ τὸ πρῶτον, τῷ δὲ δευτέρῳ ἀπὸ τέλους τὸ δεύτερον,
χαὶ οὕτω πάντα χατὰ τὸν αὐτὸν λόγον. τοῦτο δὲ τὸ εἶδος παρὰ
μὲν τοῖς παλαιοῖς σπανιώτατόν ἔστι, παρὰ δὲ Σιμμίᾳ τῷ “Ῥοδίῳ
ἐστὶν οὕτω πεποιημένα ἐν τῷ ἐπιγραφομένῳ Ὠῷ.
Μιχτὸν δέ ἐστι χατὰ σχέσιν ποίημα, ἐν ᾧ ἐστι μέρη τινα;
ἅπερ ἔφαμεν εἶναι τοῦ κατὰ σχέσιν εἴδη, οἷον λόγου χάριν τό τε
ἐπῳδικὸν καὶ τὸ μεσῳδιχόν.
Discrep. lect.] 9 ἔστιν ATu [ἐπιγραφομένῳ A, cf. Heph. p. 21,
2G. ἐν WG ἐπιγραφομόνῃ ᾿Αχιλλεύς; ἐπιγεγραμμένῳ B Westphal | wo A |
11 ἅπερ (διάφορα Barham coll. schol. v. 22 | roö κατὰ σχέσιν
εἴδη A; Tod κατὰ σχέσιν εἴδους deft. Gaisford, τῶν κατὰ σχέσιν εἴδη West-
phal coll. schol. v. 20 εἴδη ὄντα τῶν κατὰ σχέσιν.
Testimonia] 4—9 Is. Tzetz. p. 65, 283—33.
nn LU
Scholia.
ἀλλ᾽ ἐπαγομένου αὐτοῖς τοῦ τε ἀντιστρέφοντος τῶ μέλει χαὶ τοῦ
ἀντεπιρρήματος γίνεται τὸ χατὰ περικοπὴν ἀνομοιομερές, τῶν
μὲν περικοπῶν ἀντιστρεφουσῶν ἀλλήλαις 2, τῶν δὲ μερῶν αὐτῶν
ἀνομοίων ὄντων ἀμφοτέρας ἀλλήλοις.“ ὥστε τὰ ἐν ταῖς παραβασεσ'
τῶν χωμῳδιῶν χατὰ διστιχίανδ" ἀλλήλοις ἀνταποδιδόμενα, ἤγουν"
χατὰ τὸ αὐτὸ μέτρον, δαχτυλικὸν ἢ ἄλλο ὅμοιον, σπανιώταταϊ
ἐστιν | 10 ἐν ὦ ἐστι μέρη τινὰ: οἷον μέρη τοῦ ποιήματος
εἴδη ὄντα τῶν χατὰ σχέσιν’ τῶν γὰρ χατὰ σχέσιν εἰδῶν τὸ
περιῳδικὸν al ἐπῳδιχὸν χαὶ τἄλλα" εἰ οὖν τὰ μέρη τῶν κατὰ
σχέσιν Ex διαφόρων εἰδῶν συγχέοιτο κατὰ ταὐτόν, τὸ κατὰ σχέσιν
ῥδηϑήσεται μικτὸν κατὰ σχέσιν.
αι
1 γίνεται Pauw, γινομένου GM || 2 ἀλλήλων (sic) E | 3 ἀμφοτέρων
Turnebus | 4 ἀλλήλοις Turnebus, ἀλλήλαις GM | 5 διστιχίαν GM,
otixov Westphal, διέχειαν Caesar in ind. lect. Marburg. 1874/75 p.X adn. |
6 ἤγουν GM, 7 Turnebus, Westphal; ἤγουν ante ν. δαχτυλυκὸν transposuit
Caesar 1. c. || 7 σπανιώτατα Turnebus, σπανιώτατόν GM; Pauw verba
inde a κατὰ διστιχίαν ad ἀντιϑετικὰ rettulit.
ΧΧΙ
Κοινὸν δέ ἐστι κατὰ σχέσιν τὸ δύο συστήμασιν ὑποπεπτωχός
χαϑάπερ τὸ πρῶτον ᾿Αναχρέοντος ἄσμα
γουνοῦμαι σ᾽, ἐλαφηβόλε,
ξαγϑὴ παῖ Διός, ἀγρίων
δέσποιν Ἄρτεμι ϑηρῶν (fragm. 1 Bergk)
χαὶ τὰ ἑξῆς. χατὰ μὲν γὰρ τὴν νῦν ἔχδοσιν ὀχτάχωλός ἐστιν
ἢ στροφή, καὶ τὸ ᾧσμαά ἐστι μονοστροφιχόν. δύναται δὲ καὶ
19) ἑτέρως διαιρεῖσϑαι εἴς τε τριάδα καὶ πεντάδα ἡ στροφή, ὥστε
Φερεχράτειον εἶναι τὸ τελευταῖον τοῦ συστήματος τοῦ Ex τῶν
τριῶν κώλων Kal τῶν πέντε.
Discrep. lect.] 1 συστήμασιν codd.; εἴδεσιν Hense ]. c. p. 152; illud
seripsit grammaticus, hoc Hephaestio | 10 χαὶ sive ὡς Caesar |. c.
p. XV; ἢ codd.; nescio an Hephaestio ipse scripserit καὶ τοῦ ἐκ τῶν
πέντε.
---..----- -... ............ .. -.... ....... θὃϑςΞ]ο. - . -
Scholia.
3 yovvoupan! σ᾽, ἐλαφηβόλε,
ξανϑὴ παῖ Διός, ἀγρίων
δέσποιν 5 Ἄρτεμι ϑηρῶν,
ἴχουδ γῦν ἐπὶ Ληϑαίου
δίνῃσι ϑρασυκαρδίων“
ἀνδρῶνδ ἐσχατορᾷς" πόλιν
χαίρουσ᾽ " οὐ γὰρ ἀνημέρουςἷ
ποιμαίνειςὃ πολιήτας (Anacr. frgm. 1. Bergk).
9 τὸ τελευταῖον τοῦ συστήματος: ὅ ἐστιν ἀντιππαστι-
χὸνϑ ξφϑημιμερὲς οἷον τὸ τρίτον δέσποιν᾽ Ἄρτεμι ϑηρῶν |
τὸτελευταῖον]} ποιμαίνεις πολιήτας ὅπερ ἀπὸ τῆς ἀρχῆς
1 hoc fragmentum in GM primum nigro, post rubro atramento exa-
ratum est; illas lectiones significavi notis @ vel Μ΄, has notis @” νοὶ
Μ | 2ddonowe @ 3 ἢ κου Bergk, nolui quidquam mutare. Post δίνῃσι
in T% interpungitur || 4 ϑρασυκαρδίων Bergk ex loa. Sicel. (Rhet. gr. VI
p.129,3 W.), ϑρασκαρδίων GE G” Μ᾿, ϑρησκαρδίων ut videtur M || 5 ἔστιν
ἀνδρῶν @ Θ΄ Μ᾿ Μ' || 6 ἐσκατορᾷς Bergk ex Apollon. de synt. p. 55, 22
ied. I. Bekker Berol. 1817), ἐσκατόραις α΄ ΟΘ΄ M, ἐσκατόρες Μ᾽ ||
7in@ G” M’ M” versus sextus efficitur verbis ἔστιν — ἐσκατόραις,
alveıg
versus septimus verbis πόλιν — ἀνημέρους || 8 ποιμανεῖς (si) Μ΄ ||
9 ἀναπαιστιχὸν M |j 10 vv. τὸ τελευταῖον pro lenunate posui.
10
20
a
10
15
20
᾿ ΣΧ
αὐτῶν συστημάτων συνεστῶσαν περικοπήν, Ware τὰ μὲν ἐν
ἑκατέρᾳ ἢ ἑκάστῃ περικοπῇ συστήματα ἀνόμοια εἶναι ἀλλήλοις,
τὰς δὲ περικοπὰς ἀμφοτέρας ἀλλήλαις ὁμοίας ἢ πάσας.
᾿Αντιϑετικὰ δέ ἐστιν, ὁπόταν ὁ ποιητὴς γράφῃ ὁπόσα δήποτε
χῶλα ὡς ἀνόμοια χαὶ ὡς βούλεται, εἶτα τούτων ἀνταποδῷ τῷ
μὲν τελευταίῳ τὸ πρῶτον, τῷ δὲ δευτέρῳ ἀπὸ τέλους τὸ δεύτερον,
χαὶ οὕτω πάντα χατὰ τὸν αὐτὸν λόγον. τοῦτο δὲ τὸ εἶδος παρὰ
μὲν τοῖς παλαιοῖς σπανιώτατόν ἐστι, παρὰ δὲ Σιμμίᾳ τῷ “Ροδίῳ
ἐστὶν οὕτω πεποιημένα ἐν τῷ ἐπιγραφομένῳ Ὠῷ.
Μιχτὸν δέ ἐστι χατὰ σχέσιν ποίημα, ἐν ᾧ ἐστι μέρη τινα;
ἅπερ ἔφαμεν εἶναι τοῦ κατὰ σχέσιν εἴδη, οἷον λόγου χάριν τό τε
ἐπῳδικὸν χαὶ τὸ μεσῳδικόν.
Discrep. lect.] 9 ἔστιν ATu [ἐπιγραφομένῳ A, cf. Heph. p. 21,
2G. ἐν 985 ἐπιγραφομένῃ ᾿Αχιλλεύς; ἐπιγεγραμμένῳ B Westphal | ὠῶ A|
11 ἅπερ (διάφορα Barham coll. schol. v. 22 || Tod κατὰ σχέσιν
εἴδη A; τοῦ κατὰ σχέσιν εἴδους det. Gaisford, τῶν κατὰ σχέσιν εἴδη West-
phal coll. schol. v. 20 εἴδη ὄντα τῶν κατὰ σχέσιν.
Testimonia] 4—9 Is. Tzetz. p. 65, 28—33.
a Je
Scholia.
ἀλλ᾽ ἐπαγομένου αὐτοῖς τοῦ τε ἀντιστρέφοντος τῶ μέλει καὶ τοῦ
ἀντεπιρρήματος γίνεται τὸ κατὰ περικοπὴν ἀνομοιομερές, τῶν
μὲν περικοπῶν ἀντιστρεφουσῶν ἀλλήλαις ἢ, τῶν δὲ μερῶν αὐτῶν
ἀνομοίων ὄντων ἀμφοτέρας ἀλλήλοις.“ ὥστε τὰ ἐν ταῖς παραβαάσεσ:
τῶν κωμῳδιῶν κατὰ διστιχίανὁ ἀλλήλοις ἀνταποδιδόμενα, ἤγουν"
χατὰ τὸ αὐτὸ μέτρον, δαχτυλικὸν ἢ ἄλλο ὅμοιον, σπανιώτατα
ἐστιν | 10 ἐν ὦ ἐστι μέρη τινὰ: οἷον μέρη τοῦ ποιήματος
εἴδη ὄντα τῶν κατὰ σχέσιν. τῶν γὰρ κατὰ σχέσιν εἰδῶν τὸ
περιῳδιχὸν χαὶ ἐπῳδικὸν xal τἄλλα᾽ εἰ οὖν τὰ μέρη τῶν χατὰ
σχέσιν ἐκ διαφόρων εἰδῶν συγχέοιτο κατὰ ταὐτόν, τὸ κατὰ σχέσιν
δηϑήσεται μικτὸν κατὰ σχέσιν.
α!
1 γίνεται Pauw, γινομένου GM || 2 ἀλλήλων (sic) E | 3 ἀμφοτέρων
Turnebus | 4 ἀλλήλοις Turnebus, ἀλλήλαις GM | 5 διστιχίαν GM,
στίχον Westphal, διέχειαν Caesar in ind. lect. Marburg. 1874/75 p.X adn. |
6 ἤγουν GM, ἣ Turnebus, Westphal; ἤγουν ante v. δαχτυλικὸν transposuit
Caesar 1. c. || 7 σπανιώτατα Turnebus, σπανιώτατόν GM; Pauw verba
inde a κατὰ διστιχίαν ad αἀντιϑετικα rettulit.
(
ΧΧΙ
Κοινὸν δέ ἐστι κατὰ σχέσιν τὸ δύο συστήμασιν ὑποπεπτωχός
χαϑάπερ τὸ πρῶτον ᾿Αναχρέοντος dopa
γουνοῦμαι σ᾽, ἐλαφηβόλε,
ξανϑὴ παῖ Διός, ἀγρίων
δέσποιν Ἄρτεμι ϑηρῶν (fragm. 1 Bergk)
al τὰ ἑξῆς. κατὰ μὲν γὰρ τὴν νῦν ἔχδοσιν ὀχτάχωλός ἐστιν
N στροφή, καὶ τὸ ᾧἄσμά ἐστι μονοστροφιχόν. δύναται δὲ καὶ
19) ἑτέρως διαιρεῖσθαι εἴς τε τριάδα χαὶ πεντάδα ἡ στροφή, ὥστε
Φερεχράτειον εἶναι τὸ τελευταῖον τοῦ συστήματος τοῦ ἐκ τῶν
τριῶν χώλων χαὶ τῶν πέντε.
Discrep. lect.] 1 συστήμασιν codd.; εἴδεσιν Hense 1. c. p. 152; illud
scripsit grammaticus, hoc Hephaestio || 10 καὶ sive ὡς Caesar |. c.
p. XV; ἢ codd.; nescio an Hephaestio ipse scripserit καὶ τοῦ ἐκ τῶν
πέντε.
------ -.. . .-.. ..-. Du
Scholia.
3 γουνοῦμαι: σ᾽, ἐλαφηβόλε,
ξανϑὴ παῖ Διός, ἀγρίων
δέσποιν᾽ 5 Ἄρτεμι ϑηρῶν,
ἴχουϑ νῦν ἐπὶ Ληϑαίου
δίνῃσι ϑρασυχκαρδίων“
ἀνδρῶν" ἐσχατορᾷς" πόλιν
χαίρουσ᾽" οὐ γὰρ ἀνημέρους
ποιμαίνεις5 πολιήτας (Anacr. frgm. 1. Bergk).
9 τὸ τελευταῖον τοῦ συστήματος: 5 ἐστιν ἀντιππαστι-
xy? ξφϑημιμερὲς οἷον τὸ τρίτον δέσποιν᾽ Ἄρτεμι ϑηρῶν |
τὸτελευταῖον Ὁ ποιμαίνεις πολιήτας ὅπερ ἀπὸ τῆς ἀρχῆς
1 hoc fragmentum in @M primum nigro, post rubro atramento exa-
ratum est; illas lectiones significavi notis @ vel Μ΄, has notis @” vel
Μ΄! 2 δέσποινα @ || 3. ἣ κου Bergk, nolui quidquam mutare. Post δίνῃσι
in Tu interpungitur || 4 ϑρασυκαρδίων Bergk ex Ioa. Sicel. (Rhet. gr. VI
p. 129,3 W.), ϑρασχκαρδίων GE G" Μ᾽, ϑρησκαρδίων ut videtur M” || 5 ἔστιν
ἀνδρῶν Θ΄ Ο΄ Μ΄ M” || 6 ἐσκατορᾷς Bergk ex Apollon. de synt. p. 55, 22
ted. I. Bekker Berol. 1817), ἐσχατόραις α΄ G@" Μ΄, ἐσχατόρες Μ᾿ |
Tin @ Ο΄ M’ M” versus sextus efficitur verbis ἔστιν — ἐσχατόραις,
αἴνεις
versus septimus verbis πόλιν — ἀνημέρους || 8 ποιμανεῖς (sic) Μ΄ ||
9 ἀαναπαιστικὸν M |j 10 vv. τὸ τελευταῖον pro lemunate posui.
10
15
10
15
20
ΧΧ
αὐτῶν συστημάτων συνεστῶσαν περικοπήν, ὥστε τὰ μὲν ἐν
ἑχατέρᾳ ἢ ἑκάστῃ περικοπῇ συστήματα ἀνόμοια εἶναι ἀλλήλοις,
τὰς δὲ περικοπὰς ἀμφοτέρας ἀλλήλαις ὁμοίας ἢ πάσας.
᾿Αντιϑετικὰ δέ ἐστιν, ὁπόταν ὁ ποιητὴς γράφῃ ὁπόσα δήποτε
χῶλα ὡς ἀνόμοια καὶ ὡς βούλεται, εἶτα τούτων ἀνταποδῷ τῷ
μὲν τελευταίῳ τὸ πρῶτον, τῷ δὲ δευτέρῳ ἀπὸ τέλους τὸ δεύτερον,
χαὶ οὕτω πάντα χατὰ τὸν αὐτὸν λόγον. τοῦτο δὲ τὸ εἶδος παρὰ
μὲν τοῖς παλαιοῖς σπανιώτατόν ἐστι, παρὰ δὲ Σιμμίᾳ τῷ Poölw
ἐστὶν οὕτω πεποιημένα ἐν τῷ ἐπιγραφομένῳ Ὠῷ.
Μιχτὸν δέ ἐστι κατὰ σχέσιν ποίημα, ἐν ᾧ ἐστι μέρη τινά,
ἅπερ ἔφαμεν εἶναι τοῦ χατὰ σχέσιν εἴδη, οἷον λόγου χάριν τό τε
ἐπῳδικὸν χαὶ τὸ μεσῳδικόν.
Discrep. lect.] 9 ἔστιν ATu ἐπιγραφομένῳ A, cf. Heph. p. 21,
2G. ἐν φδῇ ἐπιγραφομένῃ ᾿Αχιλλεύς; ἐπιγεγραμμένῳ B Westphal ὠῶ A|
11 ἅπερ (διάφοραΣ Barham coll. schol. ν. 22 [τοῦ κατὰ σχέσιν
eiön A; τοῦ χατὰ σχέσιν εἴδους dett. Gaisford, τῶν κατὰ σχέσιν εἴδη West-
phal coll. schol. ν. 20 εἴδη ὄντα τῶν κατὰ σχέσιν.
Testimonia] 486--9 Is. Tzetz. p. 65, 28—33.
nm nn
Scholia.
ἀλλ᾽ ἐπαγομένου αὐτοῖς τοῦ τε ἀντιστρέφοντος τῶ μέλει χαὶ τοῦ
ἀντεπιρρήματος γίνεται τὸ κατὰ περικοπὴν ἀνομοιομερές, τῶν
μὲν περικοπῶν ἀντιστρεφουσῶν ἀλλήλαις 2, τῶν δὲ μερῶν αὐτῶν
ἀνομοίων ὄντων ἀμφοτέρας" ἀλλήλοις.“ ὥστε τὰ ἐν ταῖς παραβασεσι
τῶν κωμῳδιῶν κατὰ διστιχίανδ ἀλλήλοις ἀνταποδιδόμενα, ἤγουν"
χατὰ τὸ αὐτὸ μέτρον, δαχτυλικὸν ἢ ἄλλο ὅμοιον, σπανιώτατα
ἐστιν | 10 ἐν ὦ ἐστι μέρη τινὰ: οἷον μέρη τοῦ ποιήματος
εἴδη ὄντα τῶν χατὰ σχέσιν᾽ τῶν γὰρ χατὰ σχέσιν εἰδῶν τὸ
περιῳδικὸν χαὶ ἐπῳδικὸν χαὶ τἄλλα εἰ οὖν τὰ μέρη τῶν κατὰ
σχέσιν ἐκ διαφόρων εἰδῶν συγχέοιτο κατὰ ταὐτόν, τὸ κατὰ σχέσιν
δηϑήσεται μιχτὸν χατὰ σχέσιν.
----ὄ.
αι
1 γίνεται Pauw, γινομένου GM || 2 ἀλλήλων (sic) @ 83. ἀμφοτέρων
Turnebus | 4 ἀλλήλοις Turnebus, ἀλλήλαις GM || 5 διστιχίαν ΟΜ,
στίχον Westphal, διέχειαν Caesar in ind. lect. Marburg. 1874/75 p. X adn. |
6 ἤγουν GM, n Turnebus, Westphal; ἤγουν ante v. δαχτυλικὸν transposuit
Caesar I. c. || 7 σπανιώτατα Turnebus, σπανιώτατόν GM; Pauw verba
inde a κατὰ διστιχίαν ad αἀντιϑετικαά rettulit.
ΧΧΙ
Κοινὸν δέ ἐστι κατὰ σχέσιν τὸ δύο συστήμασιν ὑποπεπτωχός
χαϑάπερ τὸ πρῶτον ᾿Αναχρέοντος dopa
γουνοῦμαι σ᾽, ἐλαφηβόλε,
10 ξαγϑὴ παῖ Διός, ἀγρίων
δέσποιν Ἄρτεμι ϑηρῶν (fragm. 1 Bergk)
χαὶ τὰ ἑξῆς. χατὰ μὲν γὰρ τὴν νῦν ἔχδοσιν ὀχτάχωλός ἐστιν
ἢ στροφή, καὶ τὸ ᾧἄσμα ἐστι μονοστροφικόν. δύναται δὲ καὶ
19) ἑτέρως διαιρεῖσθαι εἴς τε τριάδα καὶ πεντάδα ἡ στροφή, ὥστε
Φερεχράτειον εἶναι τὸ τελευταῖον τοῦ συστήματος τοῦ ἐκ τῶν
τριῶν χώλων χαὶ τῶν πέντε.
Diserep. lect.] 1 συστήμασιν codd.; εἴδεσιν Hense 1. c. p. 152; illud
scripsit grammaticus, hoc Hephaestio | 10 καὶ sive ὡς Caesar |. c.
p. XV; ἢ codd.; nescio an Hephaestio ipse scripserit καὶ τοῦ ἐκ τῶν
πέντε.
.----΄---.-.ς-----..-. . --....-.....-. -. ο.-.-. nn ΘὅὖὃὅθΛΆοροὋοὃοο..ς.
Scholia.
3 γουνοῦμαι; σ᾽, ἐλαφηβόλε,
ξανϑὴ παῖ Διός, ἀγρίων
δέσποιν 5 Ἄρτεμι ϑηρῶν,
ἔχουβϑ γῦν ἐπὶ Ληϑαίου
δίνῃσι Ypacuxapdtiwvt
ἀνδρῶν" ἐσχατορᾷς" πόλιν
χαίρουσ᾽ " οὐ γὰρ ἀνημέρουςϊ
ποιμαίνεις" πολιήτας (Anacr. frgm. 1. Bergk).
9 τὸ τελευταῖον τοῦ συστήματος: ὅ ἐστιν ἀντιππαστι-
χὸνθ ξφϑημιμερὲς οἷον τὸ τρίτον δέσποιν Ἄρτεμι ϑηρῶν |
τὸτελευταῖον] Ὁ ποιμαίνεις πολιήτας ὅπερ ἀπὸ τῆς ἀρχῆς
1 hoc fragmentum in ΟΜ primum nigro, post rubro atramento exa-
ratum est; illas lectiones significavi notis 6΄ vel M’, has notis @” vel
ΜΠ | 2 δέσποινα @ || 3 ἢ κου Bergk, nolui quidquam mutare. Post δίνῃσι
in Τα interpungitur || 4 ϑρασυκαρξίων Bergk ex loa. Sicel. (Rhet. gr. VI
p.129, 3 W.), ϑρασχκαρδίων α΄ G" Μ᾿, ϑρησχαρδίων ut videtur M” || 5 ἔστιν
ἀνδρῶν ΟἽ @" Μ΄ Μ' || 6 ἐσκατορᾷς Bergk ex Apollon. de synt. p. 55, 22
ied. I. Bekker Berol. 1817), ἐσχατόραις α΄. GE" Μ᾿, ἐσχατόρες Μ΄ |
iin@ @’ M’ M” versus sextus efficitur verbis ἔστιν — ἐσχατόραις,
alveıg
versus septimus verbis πόλιν — ἀνημέρους || 8 ποιμανεῖς (sic) Μ΄ ||
9 ἀναπαιστικὸν M |j 10 vv. τὸ teisuralov pro lemunate posui.
10
20
5 ἄπειρος μὲν γάρ τις ὧν φήσειεν ἄν αὐτὸ ἐξ ὁμοίων εἶναι, ἐξ
10
ΧΙΥ͂
καταμετρεῖται ἄνευ ἀριϑμοῦ τινος ὡρισμένου: ὡς ἐὰν τεταγμένος
ἀριϑμὸς ἧ, οὐκ ἔστιν ἐξ ὁμοίων, ἀλλὰ κατὰ σχέσιν, ὡς ἐν τὸν
παρ ᾿Αλχαίῳ ᾷσματι, οὗ ἡ ἀρχή
ἔμε δείλαν, ἔμε πασᾶν καχοτάτων πεδέχοισαν (ἔτ. 59 Bergk.
ἰωνικῆς ἀπ᾽ ἐλάσσονος συζυγίας καταμετρούμενον᾽ ἡμεῖς δέ, ἐπεὶ
χατὰ δέχα ὁρῶμεν αὐτὸ συζυγίας καταμετρούμενον, κατὰ σχὲδν
αὐτὸ γεγράφϑαι φαμέν. διόπερ καὶ τὰ μονοστροφικὰ ἄσματα δέκα ira p
συζυγιῶν οὕτω πεποιῆσϑαι νομίζομεν. ἔστι δέ τινὰ nal ἐξ ὁμοίων
πεποιημένα, οἷον τὰ “Ἑρμείου παιωνικὰ ὄντα
ἑπτά μοι δὶς τριάκοντα βασιλεὺς σχεδόν
χαὶ τὰ ἕξῆς.
Discrep. lect.] 2 σχέσιν] σχέσιν μὲν A || 4 ἔμε δείλαν, ἔμε scripsit
Bergk, cum Alcaei verba restitueret; idem hic scripsi coll. Heph. p. 1},
5 G; ἐμὲ δειλᾶν (sic) ἐμὰ A, ἐμὲ δειλὰν ἐμὲ dei. || πεδέχοισαν Bentler.
ned ἔχοισαν A || 5 φήσειεν in exitu lineolae, ἂν om. A || 8-9
διόπερ — νομίζομεν a grammatico profecta esse suspicor || &,opara 4 |
9 xal Caesar l.c.p. XV, τὰ codd.; an <xal> τὰ ὃ cf. Heph. p. 46, 8. 65,56,
Ρ. XXV 1. XXVI 1. XXVII 1. 15 || ὁμοίων A, ὁμοίων οὕτω dekt. Gaisford,
Westphal; ὁμοίων (οὐχ οὕτω C. Lachmann Kl. Schrift. II p. 85.
Scholia.
ρίϑμησις᾽ ὥσπερ γὰρ τὸ μὲν δαχτυλικὸν ὑπὸ ποδὸς μετρεῖται, τὰ
δὲ ὑπὸ συζυγίας, τουτέστι δύο ποδῶν ἁπλῶν, οὕτω καὶ Um
ı5 περιόδου, τουτέστι τριῶν ποδῶν ὡς ἐν συζυγίᾳ 1: xata
μετρεῖται ἄνευ ἀριϑμοῦ τινος ὡρισμένου] οὐχ ἐπιφερο"
μένης τινὸς ἀντιστρόφου, ἀλλ ὥσπερ ἀδιαφόρως εἰ τύχοι τριμέ’
τρῶν 3 δύο καὶ ἑνὸς τετραμέτρου καὶ μονομέτρου χαὶ ἑξῆς ὁμοίως:
ἀδιαφόρας" οὔσης τῆς αὐτῶν' ποσότητος περίοδος γὰρ ἡ ix dr
90 φόρων χώλωνῇ περικοπή | 2 ὡς ἐν τῷ παρ᾽ ᾿Αλχαίῳ 49°
ματι] ἀνταπόδοσις γὰρ γίνεται συστηματιχή | 1:1 ἑπτάμ ©
1 lemma haec verba esse cognovit Caesar ||’ 2 ὄντων add. Westphs #
3 ἀδιαφόρας Caesar, ἀδιαφόρως GM || 4 αὐτῶν Caesar, αὐτοῦ GM
5 pro xWAwv Caesar ποδῶν, sed cf. quae dixi p. 35 adn. 2 || 6 ha €
. verba pro lemmate habuit Pauw; verbis ζκατὰ σχέσινν ὡς ἐν τῷ πα £
᾿Αλκαίῳ ἄσματι lemma effici voluit Caesar.
XV
Ὑπολείπεται δὲ ἡμῖν περί τὸ τῶν μικτῶν συστηματικῶν εἰπεῖν καὶ τῶν
νῶν συστηματικώῶν.
Λέγομεν τοίνυν, ὅτι μικτὰ μέν ἐστι συστηματικά, ὥσπερ εἴ τις τὴν
τὴν ῳδὴν ἐν τῷ πρώτῳ Ἀλκαίου καὶ τὴν δευτέραν συνάψεις, συστηματικῆς
ἧς αὐτῶν ἑξχατέρας.
Discrep. lect.] 1—5 ὑπολείπεται — ἑκατέρας ἃ grammatico profecta
t; cf. quae dixi p. 47.
Scholia.
I τριάχοντα: τοῦτο παιωνικόν ἐστι τὴν πρώτην al δευ-
χν συζυγίαν ἔχον συνῃρημένην ἑπτά μοι δὶς τρια 3 (kom
ὁ πρῶτος ποὺς τὰς τελευταίας συνελὼν καὶ χρητικὸν ποιήσας
μαχρᾶς χκαὶ βραχείας καὶ ἀντὶ τῶν δύο βραχειῶν μαχρᾶς
-)" ἡ δὲ τρίτη καὶ τετάρτη ὁμοίως ἔχουσι τὸν πρῶτον παίωνα
‚ra βασι λεὺς σχεδόν | 1: ὑπολείπεται δὲ ἡμῖν:
τὰ μὲν οὖν ἐστιν, ἃ παραβάσεις ἔχουσιν τὰ τρία ἄσματα
τολελυμένα»,5δ τὰ (δὲ τέσσαραϑ ἐν σχέσει | 3 ὡς εἴ
τὴν πρώτην φδὴν: ἑκατέρα μὲν γὰρ τῶν ᾧδῶν 1: χατὰ
τημα γέγραπται, διάφορον δὲ ἔχει μέτρον ὡς "2 ἡ πρώτη πρὸς
᾿ δευτέραν: ἡ μὲν γὰρ πρώτη &x τοῦ ἐπιωνοκοῦ 13 σύγκειται,
δὲ δευτέρα ἐκ τοῦ ἐπιχοριαμβικοῦ᾽ 14 εἴ τις οὖν μίξειεν ἀμφο-
as τὰς ῳδὰς οὔσας συστηματικάς, εἴποι ἄν τὸ μέτρον Ex
τῶν συστηματιχῶν συγχεῖσϑαι" χαὶ ἔστι τῆς μὲν πρώτης ᾧδῆς
(ἡ ὦ αξ Ἄπολλον παῖ μεγάλω Διὸς 15 ἐπιωνική᾽ τῆς
6 δευτέρας χαῖρε Κυλλάνας 517 μέδεις" σὲ yap μοι"
χοριαμβική 15.
1 ἑπτάμυδις GM ἢ 2 ἑπτά μοι δις τριάκοντα G, ἑπτάμυδις τριάκοντα M ||
axpäg καὶ βραχείας Caesar, -- v— ΟΜ || 4 τῶν οι. Μ' || 5 verba
- μιᾶς uncinis saepsi ut ab alio quodam scholiasta insulse inculcata ||
GM; an <og> at? || 7 παραβάσεις Caesar, παραϑέσεις GM || 8 verbum
λελυμένα ut per errorem in schol. p. XIII 7 delapsum hic inseruit Caesar ||
ἐ τέσσαρα Caesar, δ᾽ GM || 10 ὥσπερ Pauw || 11 ὁδῶν M || 12 ὡς
.Pauw || 13 ἐπιωνικοῦ Westphal, παιωνιχοῦ GM, ἱἰωνικοῦ Pauw |j
ἐπιχοριαμβικοῦ Westphal, χοριαμβικοῦ GM || 15 in ΟΜ versui Alcaei
:schema additur --“-!--vv | -v || 1622om. M | 175 ΟΜ, ὃ
ipsit Bergk apud Alcaeum || 18 in ΟΜ versul hoc schema additur
»-i_uu-v-| || 19 ἐπιχοριαμβική Turnebus, ἢ ἐπιχοριαμβική GM;
5
15
BES LE
Κοινὰ δέ ἐστι συστηματικὰ τὰ δύο εἴδεσιν ὑποπεπτωχύτα.
οἷον συμβέβηκεν ἐπὶ τοῦ
ἔμε δείλαν, ἔμε πασᾶν χαχοτάτων πεδέχοισαν
(Alcaeus fragm. 59 Bergk).
5 Ἄπειρος μὲν γαρ ὦν τις τῆς τοῦ ποιητοῦ προϑέσεως ἐξ nd
φήσειεν ἂν εἶναι τὸ ἄσμα᾽ ὁ δὲ ἔμπειρος κατὰ σχέσιν, ὡς al
ἐν τοῖς ἔμπροσϑεν ἐπεδείξαμεν.
Τῶν δὲ χατὰ σχέσιν τὰ μέν ἐστι μονοστροφιχά, τὰ δὲ ἐτω-
δικά, τὰ δὲ κατὰ περικοπὴν ἀνομοιομερῆ, τὰ δὲ ἀντιϑετιχά, τὰ
10 δὲ μικτὰ χατὰ σχέσιν, τὰ δὲ χοινὰ κατὰ σχέσιν.
Discerep. lect.] 3 ἔμε δείλαν, ἔμε scripsi (cf. p. XIV 4); ἐμὲ δειλᾶν,
ἐμὲ codd. κακοτάτων in exitu lineolae, πεδέχοισαν om. A || 7 ἐπεδεὶ
in extremo folio 144v A; ab altera manu saec. XIV additae sunt lit.
Expev; in A folio deperdito hausta sunt omnia usque ad p. XR |
ὅμοια. K eadem omittit atque A, sed addita sunt verba a Ä” prae
scripto verbo κείμενον || 8 δὲ (posteriore loco)] δ K*
Testimonia] 8—10 Is. Tzetz. p. 65, 10-19.
Scholia. ἰ-
ı χοινὰ δέ (ἐστιδ' συστηματιχὰ {τὰ δύο εἴδεσιν .
ÜTORENTWAÖTRD?: τὰ δυνάμενα ἐπιδέξασθαι τὰ δύο εἴδη᾽ τὰ
δὲ δύο εἴδη εἰσὶν (τό τε ἐξ ὁμοίων καὶ τὸ κατὰ σχέσιν. | τὰ δύο --
εἴδεσιν» ὑποπεπτωχότα] : τῷ τε ἐξ ὁμοίων χαὶ τῷ χατὰ -
15 σχέσιν | 5 ἐξ ὁμοίων ἄπειρος μὲν οὖν φήσειεν (ἄν)" εἶνα!
ἄσμα διὰ τὸ Ex τῶν αὐτῶν ποδῶν τῶν ἰωνικῶν χαταμετρεῖσϑας.
τῇ δὲ ποσότητιδ ἐναλλαάττειν ἴ, ὁ δὲ ἔμπειρος χατὰ σχέσιν, ἐπεὶ
ἀνταπόδοσις γίνεται τῶν στροφῶν.
-ῳ “75 r
5 +
+ u "
«σιν,
τς
an scholiasta, qui etiam schema illud supra exscriptum versui χαῖρε «er
addidit, in v. 17 scripsit χοριαμβικοῦ, eo de quo agitur loco χοριαμβικῷ ἢ
ἐπιχοριαμβυκή 2 an ἢ ἐπιχοριαμβική alius scholiasta addidit? || 1 =
add. Pauw | 2 τὰ — ὑποπεπτωχότα addidi' | 3 τό — εἴδεσιν ach.
Pauw; Caesar in v. 13 pro εἴδη εἶσιν scripsit εἴδεσιν || 4 ὑποπτωχότα
5 @vaddidi || 6 ποσότητι Pauw, ποιότητι GM || 7 ἐναλλάττειν Turneb 5.2"
ἐναλλάττει (7, ἐναλάττει M.
xvi
Μονοστροφικὰ μὲν οὖν εἶσιν, ὁπόσα ὑπὸ μιᾶς στροφῆς κατά-
οεῖται, χαϑάπερ τὰ ᾿Αλχαίου καὶ τὰ Σαπφοῦς χαὶ ἔτι τὰ
'χρέοντος. |
᾿Ἐπῳδικὰ δέ ἐστιν, ἐν οἷς συστήμασιν ὁμοίοις ἀνόμοιόν τι
‚eperar. δηλονότι ἐπ᾿ ἔλαττον μὲν τοῦ τῶν τριῶν ἀριϑμοῦ οὐχ
γένοιτό τι τοιοῦτον, ἐπὶ πλεῖον δὲ οὐδὲν αὐτὸ κωλύει ἐκχτεί-
λα: γίνεται γὰρ ὥςπερ τριὰς ἐπῳδική, οὕτω καὶ τετρὰς καὶ
cas καὶ ἐπὶ πλεῖον.
Discrep. lect.] 1 ὁπόσα CBK®, ὃσα deli. | 5 Hephaestio pro ἐπι-
ται scripsisse videtur npootidstar; cf. scholion infra lin. 10 exscriptum
186 dixi p.48 || 5—8 δηλονότι --- πλεῖον in codd. leguntur post ἐπιφέρεται
VIU 4, transposuit Barham (Heph. ench. ed. F. Barham, Cambridge
); de reliquis virorum doctorum commentis disserui p.48 sq.; in codice M
: Gaisfordio haec leguntur ἐπῳδικὰ δέ ἐστιν, ἐν οἷς συστήμασιν ὁμοίοις
τον τι ἐπιφέρεται" δηλονότι --- πλεῖον ὡς τὰ πλεῖστα --- πεποίηται, in
ζ- haec ᾿Ἐπφῳξικὰ δέ ἐστιν, ἐν οἷς συστήμασιν ὁμοίοις ἀνόμοιόν τι ἐπι-
παι. τοῦ δὲ ἐπῳδικοῦ γένους τὰ μέν ἐστιν ὁμωνύμως αὐτῷ καλούμενα
κά || 5p&v scripsi, μέντοι ex μέν factum Ä?, μέντοι rell. | 6 γένοιτο]
παι K? || 7 yap} δὲ K? || 8 πλεῖον] πλέον M, πλεῖστον C.
Testimonia] 1—2 Dem. Tricl. schol. ad Eur.Hec. p. 214, 27—28 et schol.
Soph. OT p. 56, 14—16 μονοστροφικὰ δέ ἐστιν (schol. Eur. 1. c. εἰσιν), ὡς
ἱστίων φησίν, ὁπόσα ὑπὸ μιᾶς στροφῆς καταμετρεῖται, χαϑάπερ τὰ Αλκαίου
τὰ Σαπφοῦς καὶ τὰ ᾿Αναχρέοντος || 4--8 cf. Is. Tzetz. p. 66, 1—3 Δεῦρ᾽
τὰ ἐπῳδικὰ ὑποδιαιρεῖ πάλιν: | καὶ τοὔσχατον δὲ γίνωσκε ταῦτ ὄντα
ριάδι" [εὕρηνται καὶ τετραδικὰ σὺν τοῖς πενταδζικδοῖς γε. Dem. Tricl,
}. ad Soph. Ai.p. 4,31—35 et schol. ad Eur. Hec. p. 210, 11—15 ἐπῳ-
ἰ δὲ καλεῖται (schol. Eur. 1. c. δέ ἐστιν), ὡς ᾿Ηφαιστίων φησίν, ἐν οἷς
las ἀνόμοιόν τι ἐπιφέρεται: δηλονότι (hoc νος. om. schol. Eur.) ἐπ᾿
τον μέντοι τοῦ τῶν τριῶν ἀριϑμοῦ, ἤτοι στροφῆς καὶ ἀντιστροφῆς καὶ
od, οὐκ ἄν γένοιτο τὸ τοιοῦτον: ἐπὶ πλεῖον δὲ οὐδὲν αὐτὸ (αὐτὸ om.
ol. Eur.) κωλύει ἐχτείνεσθαι᾽" γίνεται δὲ ὥσπερ τριὰς ἐπῳδικὴ οὕτω καὶ
as χαὶ nevrag xal ἐπὶ πλεῖον, ὡς τὰ πλεῖστα Πινδάρου καὶ Σιμωνίδου
Scholia.
5 εἰχότως δὲ οὐχ ἔστιν ἔλαττον (τοῦ τῶν; τριῶν ἀριϑμοῦ" ?
γὰρ ὅμοιον τῶν πρός τι τινὲ γὰρ ὅμοιον᾽ προστίϑεμεν ὅ δὲ “
1 τοῦ τῶν Pauw, τῶν M, om. @ || 2 ἀριϑμοῦ Pauw, ἀριϑμῶν GM;
sstphal vv. εἰκότως — ἀριϑμῶν pro lemmate posuit || 3 προστίϑεμεν
ὑπ, προτίϑεμεν GM || 4 δὲ scripsi, γὰρ GM, Caesar vv. προτίϑεμεν
Pxal τὸ ἀνόμοιον ad προῳδιχὰ p. XVII 6—7 rettulit.
b
ϑαπῶ
0
_ Ἀπ
Τοῦ δὲ ἐπῳδιχοῦ γένους τὰ μέν ἐστιν ὁμωνύμως αὐτῇ
καλούμενα ἐπῳδικά, τὰ δὲ προῳδικά, τὰ δὲ μεσῳδιχά, τὰ δὲ
περιῳδικά, τὰ δὲ παλινῳδικα.
᾿Επῳδικὰ μὲν οὖν ἐστιν ἐν οἷς ὁμοίοις ἀνόμοιόν τι ἐπιφέρεται
5 ὡς τά γε πλεῖστα Πινδάρου καὶ Σιμωνίδου πεποίηται.
Προῳδικὰ δὲ ἐστιν ἐν οἷς τὸ ἀνόμοιον προτέταχται τῶν
ὁμοίων.
Μεσῳδικὰ δὲ ἐν οἷς περιέχει μὲν τὰ ὅμοια, μέσον δὲ τ
ἀνόμοιον τέταχται.
ιυ Παλινῳδικὰ δὲ ἐν οἷς τὰ μὲν περιέχοντα ἀλλήλοις ἐστὶν
m
Discrep. lect.] 2—3 τὰ δὲ προῳδικὰ — περιῳδικὰ C Tzetz. ἰ. ὦ
om. rell. codd. Litterarum numero computato — circiter 800 litterae 1
singulis foliis codieis A exaratae sunt — fuisse haec verba in A pf%
babile est || 3 τὰ δὲ περιῳδικα ante τὰ δὲ παλινῳδικά perperam collocasse
videtur grammaticus; cf. Tzetz. 1. c. | 5 γε] τε K*.
Testimonia] πεποίηται (vv. inde ab ὡς τὰ om. schol. Eur.) id. ad
Soph. Ant. p. 85, 27 γίνεται δὲ ὥσπερ τριὰς ἐπῳδικχὴ οὕτω καὶ ep
χαὶ πεντὰς καὶ ἐπὶ πλεῖον. | 1—3 Is. Tzetz. p. 66, 27—3U .. . καὶ παλὺν
ῳδικαά τε | ἄλλα τε περιῳδικὰ τυγχᾶνϑι ἐπὶ τούτοις | 4--ὅ Is. Tzetz. p- bl,
1—8. Dem. Tricl. schol. ad Soph. El. p. 37, 16 ἐπῳδικὰ δέ ἐστιν, ὡς εἰρηταί,
ἐν οἷς ὁμοίοις ἀνόμοιόν τι ἐπιφέρεται || 6—7 Is. Tzetz. p. 67, 10—11. Dem
Tricl. ad Soph. Trach. p. 133, 8—9 προῳδικὰ δέ ἔστιν, ὡς ᾿Ηφαιστίον
φησίν, ἂν οἷς τὸ ἀνόμοιον προτίϑεται τῶν ὁμοίων | 8—9 Is. Tzetz. p. θΊ,
12—14. Dem. Tricl. schol. ad Soph. Ant. p. 82, 1—3 μεσῳδικὰ δέ ἐστιν:
ὡς ᾿Ηφαιστίων φησίν, ἐν οἷς περιέχεται (sic) μὲν τὰ ὅμοια, μέσον δὲ °°
ἀνόμοιον τέταχται || 10 Is. Tzetz. p. 67, 16—24.
_——
mn m Em nn
Scholia.
χαὶ τὸ ἀνόμοιον | 4 (Ὁ) καὶ πάντως γίνεται ὁ τρίτος ἕχτος
10 ἐν οἷς τὰ μὲν περιέχοντα] ἐν ἀρχῇ καὶ τέλει συστί
ματα 3.
.-.-.- Ξ ϑ .-- ..-.. ..ὄ.-
1 hoc scholion huc rettulit Caesar, ad p. XVII7—8 Pauw I 2 “
ἐν — περιέχοντα pro lemmate posuit Pauw || 3 συστήματα scriP
συστηματικάὰ GM, συστήματα ἴσα Caesar.
—— ——
9 ὅμοια, ἀνό ἀνόμοια δὲ τοῖς περιεχομένοις" τὰ δὲ περιεχόμενα ἀλλγ-
λοις μὲν ὅμοια ἐστιν, ἀνόμοια δὲ τοῖς περιέχουσιν.
Περιῳδικὰ δὲ ἐν οἷς τὰ μὲν περιεχόμενα ἀλλήλοις ἐστὶν
ὅμοια, τὰ δὲ περιέχοντα οὔτε ἀλλήλοις οὔτε τοῖς περιεχομένοις.
—
Κατὰ περικοπὴν δέ ἐστιν ἀνομοιομερῆ, ὁπόταν ἐχϑέμενος
Ὁ ποιητὴς ὁπόσα δήποτε συστήματα διάφορα ἐπαγάγῃ ἐκ τῶν
-------...
Testimonia] p. ΧΥΠΙ 10— XIX 2 Is. Tzetz. p. 67,16—2%4 || 3—4 Is.
Tzetz. p. 67, 25 —29 Ὅρα τὰ περιῳδικὰ (περιοδικὰ codd.) καὶ ταῦτα ἐν τετράδι
x“. 1 5—XX 3 Is. Tzetz. p. 65, 20— 25.
Scholia.
1 τὰ δὲ περιεχόμενα); ταῦτα ἢ ἐν τετράδι ἢ ἐν
πεντάδι" οὐ γὰρ δυνατὸν Ev? τριάδι, ἐπεὶ γίνονται μεσῳδιχά |
ὃ περιῳδιχὰ δὲ: ὥστε τρόπον τινὰ καὶ προῳδιχὰ εἶναι καὶ
ἐπῳδιχά, ξχάτερον Ev, xal διὰ τοῦτο xal περιῳδικὰ καλεῖται |
ὁ χατὰ περιχοπὴν δὲ: ὥστε εἰ τύχο: γενέσϑαι περικοπὴν" χώ-
λων καὶ στίχων As’ διαφόρων ἣ ὅσων βούλεταί τις, καὶ ἐπάγεσϑα:
ὅμοια μὲν As’ τῶν" μερῶν αὐτῶν ἀνομοίων ὄντων, οἷον ἐν συστή-
μασι τρισὶν ἢ ὅσοις βούλεται ὁ ποιῶν, χωλικοῖς ἤ στιχηροῖς |
(ὁπόταν ἐχϑέμενος ὁ ποιητὴς ὁπόσα δήποτε συστήματα
tıapopa»]® οἷον Cörav>? δύο ἢ πλείονα ἀνόμοια ἀλλήλοις 19 χαὶ
ἑξῆς ἐπαγάγῃ: τοσαῦτα συστήματα ὅμοια τοῖς προχειμένοις,
πάλν ἀλλήλοις μὲν ἀνόμοια ἐστιν, ἀνταποδιδόμενα δὲ τοῖς προ-
χειμένοις συστήμασιν. οἷον εἰ τύχο: δύο περιχοπαὶ ἐχ τριῶν
στημάτων αβγαβγ᾽ ταῦτα ἀλλήλοις ἀνόμοια, ἐπιφερομένων δὲ
αὐτοῖς ὁμοίων γίνεται τὸ κατὰ περιχοπὴν ἀνομοιομερές. τοιαῦτα
δέ ἐστιν ἐν δυάδι τὰ ἐν ταῖς χωμικαῖς παραβαάσεσιν᾽ οἷον τὸ
Hl χαὶ τὸ ἐπίρρημα Eins χείμενα ἀλλήλοις ἐστὶν ἀνόμοια,
1 vv. τὰ δὲ περιεχόμενα pro lemmate posuit Pauw, forsitan praefi-
gendum est lemma ἐν οἷς τὰ μὲν περιέχοντα, τὰ δὲ περιεχόμδνα; (Caesar
W ἐν οἷς τὰ μὲν --- περιεχόμενα pro unius scholii continuo sennone
habuit | 2 τετράδι Pauw, τριάδι GM || 3 ἐν Turnebus, om. GM. |
4 προῳδικὰ Gaisford, περιῳδικὰ GM | 5 περικοπὴν Turnebus, παρα-
wmv GM ἢ 6 an τῶν (δὲ) | 7 ποιῶν Turnebus, ποῖον GM |
$lemma addidi | 9. ὅταν addidi || 10 fortasse post ἀλλήλοις IAcuna
ünius verbi statuenda est ἢ 11 ἐπαγάγη GM, ἐπάγει Turnebus ||
12 μέλος Turnebus, μέρος GM.
rn
10
15
20
ΧΧ
αὐτῶν συστημάτων συνεστῶσαν περικοπήν, ὥστε τὰ μὲν &
ἑκατέρᾳ ἢ Exaoıy περικοπῇ συστήματα ἀνόμοια εἶναι ἀλλήλοις,
τὰς δὲ περικοπὰς ἀμφοτέρας ἀλλήλαις ὁμοίας ἢ πάσας.
᾿Αντιϑετικὰ δέ ἐστιν, ὁπόταν ὁ ποιητὴς γράφῃ ὁπόσα δήποτε
χῶλα ὡς ἀνόμοια χαὶ ὡς βούλεται, εἶτα τούτων ἀνταποδῷ τῷ
μὲν τελευταίῳ τὸ πρῶτον, τῷ δὲ δευτέρῳ ἀπὸ τέλους τὸ δεύτερον
χαὶ οὕτω πάντα κατὰ τὸν αὐτὸν λόγον. τοῦτο δὲ τὸ εἶδος παρὰ
μὲν τοῖς παλαιοῖς σπανιώτατόν ἐστι, παρὰ δὲ Σιμμίᾳ τῷ Ῥοδίῳ
ἐστὶν οὕτω πεποιημένα ἐν τῷ ἐπιγραφομένῳ "Qu.
Μικτὸν δέ ἐστι κατὰ σχέσιν ποίημα, ἐν ᾧ ἐστι μέρη m
ἅπερ ἔφαμεν εἶναι τοῦ κατὰ σχέσιν εἴδη, οἷον λόγου χάριν τό τὸ
ἐπῳδικὸν καὶ τὸ μεσῳδικόν.
Discrep. lect.] 9 ἔστιν ATu [ἐπιγραφομένῳ A, cf. Heph. p. 21.
2G. ἐν φδῇ ἐπιγραφομένῃ ᾿Αχιλλεύς; ἐπιγεγραμμένῳ B Westphal ὠῶ A I
11 ἅπερ (διάφορα Barham coll. schol. v. 22 || τοῦ κατὰ σχέσιν
εἴδη A; τοῦ κατὰ σχέσιν εἴδους delt. Gaisford, τῶν κατὰ σχέσιν εἴδη West-
phal coll. schol. v. 20 sien ὄντα τῶν κατὰ σχέσιν.
Testimonia] 4—9 Is. Tzetz. p. 65, 28—33.
m m Un Een Le nn mn.
Scholia.
ἀλλ᾽ ἐπαγομένου αὐτοῖς τοῦ τε ἀντιστρέφοντος τῶ μέλει xal τοῦ
ἀντεπιρρήματος γίνεται: τὸ χατὰ περικοπὴν ἀνομοιομερές, τι» Ὁ
μὲν περικοπῶν ἀντιστρεφουσῶν ἀλλήλαις 2, τῶν δὲ μερῶν αὐτῶ.
ἀνομοίων ὄντων ἀμφοτέρας" ἀλλήλοις.“ ὥστε τὰ ἐν ταῖς παραβᾶσε I
τῶν κωμῳδιῶν χατὰ διστιχίαν ἀλλήλοις ἀνταποδιδόμενα, ἤγου-Ψ)
χατὰ τὸ αὐτὸ μέτρον , δαχτυλικὸν ni ἄλλο ὅμοιον, oravuraroak
ἐστιν | 10 ἐν ὦ ἐστι μέρη τινᾶ: οἷον μέρη τοῦ ποιήματέεξ
εἴδη ὄντα τῶν χατὰ σχέσιν. τῶν γὰρ χατὰ σχέσιν εἰδῶν “ἘΞ
περιῳδικὸν χαὶ ἐπῳδικὸν χαὶ τἄλλα" εἰ οὖν τὰ μέρη τῶν a
σχέσιν ἐκ διαφόρων εἰδῶν συγχέοιτο χατὰ ταὐτόν, τὸ κατὰ yes”
δηϑήσεται μιχτὸν χατὰ σχέσιν.
αι
1 γίνεται Pauw, γινομένου GM || 2 ἀλλήλων (sic) α | 3 ἀμφοτέρας
Turnebus | 4 ἀλλήλοις Turnebus, ἀλλήλαις GM || 5 διστιχίαν GW
στίχον Westphal, διόχειαν Caesar in ind. lect. Marburg. 1874/75 p. X δά —
6 ἤγουν GM, ἣ Turnebus, Westphal; ἤγουν ante v. δακτυλικὸν transpos-2
Caesar 1. c. || 7 σπανιώτατα Turnebus, σπανιώτατόν GM; Pauw ver
inde a κατὰ διστιχίαν ad ἀντιϑετικα rettulit.
10
XXI
Κοινὸν δέ ἐστι κατὰ σχέσιν τὸ δύο συστήμασιν ὑποπεπτωχός
χαϑάπερ τὸ πρῶτον ᾿Αναχρέοντος ἄσμα
γουνοῦμαι σ᾽, ἐλαφηβόλε,
ξανϑὴ παῖ Διός, ἀγρίων
δέσποιν Ἄρτεμι ϑηρῶν (fragm. 1 Bergk)
χαὶ τὰ ἑξῆς. χατὰ μὲν γὰρ τὴν νῦν ἔχδοσιν ὀχτάχωλός ἐστιν
ἢ στροφή, καὶ τὸ dopa ἔστι μονοστροφικόν. δύναται δὲ καὶ
13) ἑτέρως διαιρεῖσϑαι εἴς τε τριάδα καὶ πεντάδα ἡ στροφή, ὥστε
Φερεχράτειον εἶναι τὸ τελευταῖον τοῦ συστήματος τοῦ ἐκ τῶν
τριῶν χώλων χαὶ τῶν πέντε.
Discrep. lect.] 1 συστήμασιν codd.; εἴδεσιν Hense |. c. p. 152; illud
seripsit grammaticus, hoc Hephaestio ἢ 10 καὶ sive ὡς Caesar |. c.
Ρ. XV; 7) codd.; nescio an Hephaestio ipse scripserit xal τοῦ &x τῶν
πέντε.
--τΠΠΠ͵͵͵͵ΣἙἙΣἙ»οΘ.»υθΟ...... | nn nn . -- τ’... Em om ..
Scholia.
8 γουνοῦμαι; σ᾽, ἐλαφηβόλε,
ξανϑὴ παῖ Διός, ἀγρίων
δέσποιν᾽ 5 Ἄρτεμι ϑηρῶν,
ἔχου νῦν ἐπὶ Ληϑαίου
δίνῃσι ϑρασυχαρδίων“
ἀνδρῶν" ἐσχατορᾷς" πόλιν
χαίρουσ᾽ - οὐ γὰρ ἀνημέρουςἷ
ποιμαίνεις πολιήτας (Anacr. frgm. 1. Bergk).
9 τὸ τελευταῖον τοῦ συστήματος: ὅ ἐστιν ἀντιππαστι-
xy? ἐρϑημιμερὲς οἷον τὸ τρίτον δέσποιν᾽ Ἄρτεμι ϑηρῶν |
τὸ τελευταῖον] ποιμαίνεις πολιήτας ὅπερ ἀπὸ τῆς ἀρχῆς
1 hoc fragmentum in ΟΜ primum nigro, post rubro atramento exa-
alum est; illas lectiones significavi notis @ νοὶ Μ΄, has notis @” νοὶ
! 3. δέσποινα @ | 3 ἢ κου Bergk, nolui quidquam mutare. Post δίνησι
in Tu interpungitur || 4 ϑρασυχαρδίων Bergk ex Ioa. Sicel. ner gr. VI
P. 129,3 W.), ϑρασκαρδίων α΄ α΄ Μ᾿, ϑρησκαρδίων ut videtur M” || 5 ἔστιν
ἀνδρῶν Ο Ο΄Γ Μ΄ M" | 6 ἐσκατορᾷς Bergk ex Apollon. de synt. p. 55, 22
‘ed. I. Bekker Berol. 1817), ἐσκατόραις α΄ α΄ M”, ἐσκατόρες Μ΄ ||
!in@ Ο΄ M’ Μ' versus sextus effieitur verbis ἔστιν — ἐσκατύρα:ς,
αἰνεις
versus septimus verbis πόλιν --- ἀνημέρους || 8 ποιμανεῖς (sic) M’ ||
9 ἀναπαιστικὸν M || 10 vv. τὸ τελευταῖον pro lemunate posui.
10
20
>
10
15
XXU
Δεδειγμένου δ᾽ ἡμῖν τίνα ἐστὶ τὰ ἀπολελυμένα φαμὲν εἴδη
τούτων εἶναι τά TE ἄστροφα καὶ τὰ ἀνομοιόστροφα χαὶ (τ
ἄτμητα.
Ἄστροφα μὲν οὖν ἐστι τὰ τηλικούτου μεγέϑους ὄντα fir
ἐλάχιστον, ὡς μηδὲ στροφῆς ὅλης εἶναι αὐτὰ ὑπονοητιχα,
᾿Ἀγομοιόστροφα δέ ἔστιν, ὅσα πάντως διαιρεῖται ἢ χατὰ "
πρόσωπον ἀμοιβαῖον ἢ χοροῦ πρὸς ὑποχριτὴν ἀπόχρισιν ἢ χατὰ
ἐφύμνιον ἢ χατὰ ἐπῳδὸν ἢ κατὰ ἄλλο τι ἀνχαφώνγμια. διαιρεῖται
Diserep. lect.] 2 τὰ addidi || 4—5 vv. ἐπ ἐλάχιστον aut delenda
sunt aut mutanda in ἐπὶ πλεῖστον || 5 στροφῆς ὅλης codd.; στροφὴν δλὴν
Westphal.
Testimonia] 6—XXIIl 3 Dem. Tricl. schol. ad Sophı. Ai. p. 7, 12-1
et schol. ad Eur. Hec. p. 211, 26-30 αἀνομοιόστροφα δ᾽ ἐστὶ (δέ εἰσιν
schol. Eur. 1. c.), καϑὰ (ὡς schol. Eur.) Ἡφαιστίων φησίν, ὅσα πάντως
διαιρεῖται ἢ κατὰ πρόσωπον ἀμοιβαῖον ἢ χοροῦ πρὸς ὑποκριτὴν ἀπόκρισιν ἦ
χατὰ ἐφύμνιον ἢ κατὰ ἑπῳδὸν ἢ κατ᾽ ἄλλο ἀναφώνημα (vv. inde ab ἣ κατὰ
ἐφύμνιον om. schol. Eur.) διαιρεῖται δὲ ἤτοι (καὶ διαιρεῖται schol. Eur.)
εἰς δύο ἢ εἰς πλείω (πλείονα schol. Eur.) ἐὰν (εἰ schol. Eur.) μὲν οὖν εἰς δύο
διαιρεϑῇ (διαιρεῖται schol. Eur.), καλεῖται ἑτερόστροφον, ἐὰν (εἰ schol. Eur.)
---.--..-..ἕἔὄ--.- ne nn nn ——
Scholia.
ἐστιν ὄγδοον | 5 ὡς μηδὲ; στροφῆς ὅλης εἶναι: ὡς εἰ
τύχοι τριῶν κώλων, ὥὦστε μὴ δύνασθαι εἰς στροφὰς διαιρεῖσϑοε."
χαίΐίτοι εἰχῇ γεγραμμένα, ἀλλ᾽ οὐδὲν τὸ δυνατὸν τοῦ διαιρεῖσϑ" 25
ἔχονταΣ | 7 apoıBatov]? ὥσπερ Ἤλεχτρα διαλέγεται np =
τὸν χορὸν παρὰ Σοφοχλῖ | 7 ἢ κατὰ ἐφύμνιον]" =
{ Yeöv? ἐπαδόμενον μέτρῳ τῷ προχειμένῳ | 8 ἢ κατὰ Erw δὸν _
τὸ ἐπαδόμενον μέτρῳ τῷ προχειμένῳ ἢ τοῖς προχειμένοις |
χατὰ ἄλλο τι ἀναφώνημα} ὡς τὸ φεῦ φεῦ, ἰοὺ ἰού,
1 μὴ δὲ GM || 2 ἔχοντα Westphal, ἔχοντος GM; Westphal νσῖ
χαίτοι --- ἔχοντα ad τὰ ἄτμητα p. ΧΧΠῚ 4--7 rettulit || 3 verbo ἀμοιβαῖ —
lenıına effici cognovit Pauw || # verbis ἢ — ἐφύμνιον lemma eff
cognovit Pauw || 5 ϑεὸν GM, del. Turnebus, Gaisford, Westphal
6 verbis — ἐπῳδὸν lemma effici perspexit Pauw || 7 lemma praefi=
Pauw; in ΟΜ hoc scholion continuatur verbis p. XXIII 8 sig δύο διαιρέσεις
XXIII
δὲ ἦτοι εἰς δύο ἢ εἰς πλείω ἐὰν μὲν οὖν εἰς δύο διαιρεϑῇ,
καλεῖται Erepoorpopov, ἐὰν δὲ εἰς πλείονα, ἀλλοιόστροφον.
Ἄτμητα δέ ἐστι τὰ τηλικαῦτα, ὥστε δύνασϑαι μὲν τέμνεσϑαι,
μὴ μέντοι τι τεχμήριον ὑπάρχειν τοῦ τὸν ποιητὴν αὐτὰ τετμηχέναι,
μήτε βραχυχκαταληξίαν μήτε τι ἕτερον τῶν διοριζόντων τὰ ποιή-
ματα, οἷον ἐφύμνιον ἢ ἀναφώνημα.
Discrep. leci.] 2, δύο (post. loco)] πλ cum signis notarum, 4086 πλείονα
‘ vel πλέονα significare videntur; pars harum notarum latet sub charta novicia
obducta A || 3 in voce ἀλλοιόστροφον litt. τρο charta novicia obductae
sunt in A || # in voce τηλικαῦτα litt. At charta novicia obductae sunt
inÄA | in voce μὲν litt. ἐν charta novicia obductae sunt in A |
6 βραχυκαταληξίαν codd.; βραχυκατάληξιν Westphal; cf. Caesar in emend.
Heph. I p. XXIV, II p. XVI || post βραχυκαταληξίαν vv. μήτε καταάληξιν
add. Caesar Il. c. II p. XVI, sed non omnes τῶν texpnplwv species
enumerari elucet ex verbis μήτε τι ἕτερον χτλ. || pn τέ τι A.
Testimonia] δὲ εἰς πλείω, ἀλλοιόστροφον. cf. etiam schol. Ald. ad Aristoph.
Ran. 1364. Ta δὲ τοιαῦτα εἴδη καλεῖται ἀλλοιόστροφα, ὡς Ἡφαιστίων
φησίν, ὅσα πάντως διαιρεῖται ἢ κατὰ πρόσωπον ἀμοιβαῖον ἢ χοροῦ πρὸς
ὑποκριτὴν ἀπόκρισιν.
᾿ Scholia.
1 εἰς δύο διαιρεϑῇ]}!: ἔστι τοιοῦτον ἑτερόστροφον προειρη-
μένου τοῦ τῆς διαιρέσεως τρόπου" ἐπὶ γὰρ δύο ἑἕτερόστροφα ad”
ὃ ἐπὶ δύο ἕτερος, ἐπὶ δὲ πολλῶν ἄλλος; 3 Worte δύνα-
star]? διὰ ποσότητα χώλων πλειόνων ὄντων᾽ τὸ ἐναντίον τῷ
ἀστρόφῳ᾽ 4 ζἄστροφαλ " τὰ τηλικούτου μεγέϑους ὄντα φησὶν
ἐπ ἐλάχιστον, ὡς μηδὲδ στροφῆς ὅλης εἶναι ὑπονοητιχάϊ ||
ὁ βραχυχαταληξίαν] " βραχυτέρου χώλου ἐπιφορᾶν᾽ τοῦτο γὰρ
ὑσπερεὶ τεχμήριόνθ ἐστι μαχροῖς 19 ἐπενεχϑέν.
1 his verbis lemma effici perspexit Caesar in emend. Heph. II
pP. XX, εἰς δύο διαιρέσεις ΟΜ | 2 ἄλλως G, ἄλλος (si) M | 3 his
verbis lemma effici perspexit Pauw || 4 τῷ ἀστρόφῳ sive τοῖς ἀστρόφοις
Caesar l.c. p. XX, τῷ ἀντιστρύφῳ GM, τῶν ἀστρόφων Pauw || 5 ἄστροφα
addidi, an ἄστροφα γὰρ | 6 μὴ δὲ GM || 7 vv. τὰ τηλικούτου —
ὑπογοητικά Westphalius ad τὰ ἄστροφα p. XXII 4—5 rettulit || 8 βραχυ-
χαταληξίαν pro lemmate posuit Caesar, βραχυχατάληχτα GM || 9 (τοῦ
Won) ταχμήριον Westphal, φόρισμοῦ» τεκμήριον maluit Caesar, at nullo
additamento opus est || 10 μακροτέροις Westphal.
en
10
20
Χχιν
Τῶν δὲ ἐξ ὁμοίων τὰ μέν ἐστιν ἀπεριόριστα, τὰ δὲ 2
περιορισμοὺς ἀνίσους.
Ἀπεριόριστα μὲν ὁπόσα ὑπὸ τοῦ αὐτοῦ ποδὸς ἢ τῆς αἱ
συζυγίας χαταμετρούμενα ἢ περιόδου περιγραφὴν οὐδεμίαν |
μεταξύ, ἀλλὰ μέχρι τῆς τελευταίας ὅμοια ἐστι.
Κατὰ περιορισμοὺς δὲ ἀνίσους ἐστίν, ὁπόσα ἐξ ὁμοίων συνεσί
ἔχει κατάληξιν ἢ βραχυχκαταληξίαν μεταξύ, οὐ μέντο: ἴσοις ı
ϑεσι ταύτην ἐπιζευγνυμένην ἀεί, οἷα μάλιστα φιλεῖ γίνεσϑο
ταῖς παρόδοις τῶν χορῶν. ἐχεῖ γὰρ μετὰ δέχα ἀναπαισ
λόγου χάριν, καὶ κατάληξιν ἐπάγουσιν εὐθὺς ὅμοια μὲν
ἀναπαιστιχά, οὐ μέντοι τῶν ἴσων συζυγιῶν.
Ἔστι δέ τινα ἐν τοῖς ποιήμασι καὶ τὰ χαλούμενα ἔφυ
Discrep. lect.] 4 ἢ] ἢ A || ad vocem περιγραφὴν et declara
et a coniecturis defendendam cf. anonym. in Nauckii Lexic. Vi
p. 322, 6 || 7 βραχυκαταληξίαν codd.; βραχυκατάληξιν Westpha
supra p. XXIII 6 || 12 vv. p. XXVl1 εἰσὶ δὲ ἐν τοῖς ποιήμασι --- XX
ἢ τεταγμένον collocavit Westphal ante p. XXIV 12 ἔστι δέ τινα χτλ
ef. p. XXU 7 — XAIU 1% κατὰ ἐφύμνιον ἢ κατὰ ἐπῳδὸν ἢ κατὰ ἃ
ἀναφώνημα; ch. etiam scholion p. XXV 11 exscriptum.
Scholia.
6 χατὰ περιορισμοὺς δὲ ἀνίσους]! οἵα ἐστὶν ἡ ek
τῆς Λευχαδίας Mevavöpov | 7 ())2 οἷον βραχέος χώλου
φορᾶν | (οὐ μέντο: ἴσοις μεγέϑεσι»]δ οἷον οὐ 3
δίμετρα, ἀλλὰ τὰ μὲν δίμετρα, τὰ δὲ μονόμετρα" χαταληχ
εἰ γὰρ load εἴη τὰ διαιρούμεναδ καὶ δ ἴσων γένοιτο χι
γίνεται συστηματικὰ χατὰ σχέσιν 8 ἐν ταῖς napo:
οὕτως καλεῖται ἡ πρώτη τῶν χορῶν ἐπὶ τὴν σκηνὴν εἴσο
11 τῶν ἴσων συζυγιῶν: οἷον τῶν ἰσοχώλων, ἐπεὶ γίνεται
σχέσιν | μέχρι δὲ τῶν ἐνταῦϑα διαίρεσις || 12 τὰ καλού
1 his verbis lemma effici cognovit Pauw || 2 Westphal pr
leınma χατάληξιν, sed magis placet lemma περιγραφὴν οὐδεμία
(supra v. 4) a Pauwio propositum || 3 leımma praefixit Pauw | -
μονόμετρα Westphal add. τὰ δὲ 2iperpa || 5 ἴσα ΟΜ || 6 διαιρι
Westphal, διαιροῦντα GM.
XXV
ἅπερ ταύτης τῆς προσηγορίας τετύχηχεν, ἐπειδὴ ἐφύμνιον εἰώϑασιν
ἐπάγειν οὗ ποιηταὶ ταῖς στροφαῖς, οἷά ἐστι καὶ τὰ τοιαῦτα Ute
παι οέν χαὶ ὦ διϑύραμβε. ὅταν δὲ τὸ ἐφύμνιον μὴ μετὰ στροφὴν
ME μετὰ στίχον χέηται περιλαμβανόμενον ἄλλῳ στίχῳ, μεσύ-
μὸν χαλεῖται τὸ ποίημα, οἷόν ἐστι τὸ παρὰ Σαπφοῖ
ἴἵψοι δὴ τὸ μέλαϑρον
ὑμήναον
᾿ ἀείρετε τέκτονες ἄνδρες
ὑμήναον᾽"
γαμβρὸς ἔρχεται ἴσος Ἄρευϊζ ( fragm. 91 Bergk).
Discrep. lect.] 1 ἐφύμνιον A," καὶ ἐφύμνιόν τι dett. Gaisford, West-
phal | 3 in voc. τὰ τοιαῦτα litt. dt et av charta novicia obductae
sunt in A || 4 περιλαμβανόμενον A, παραλαμβανόμενον deti., Caesar
.ep.XVI 1 τὸ ποίημα del. Bergk, sed cf. Caesar 1. c. p. XVl; an
ἵ
οἷόν ἐστι τὸ ποίημα τὸ παρὰ Σαπφοῖῦ || 6 ἵψοι Bergk, ὕψοι (sic) A,
uhr Ο ὕφι Ursinus || 7 ὑμήναον del. Westphal; cf. etiam F. C. Goebbel
De ephymniorum apud Graecos et Romanos rationibus, Gottingae 5, a.,
p. 16 et H. Usener aitgriech. Versbau p. 97 || 8 ἀείρετε Οὐ, ἀείρεται A,
ἀέρρετε apud Sapphonem scripsit Bentley || 9 ὑμήναον) ὑμένα ὦ coniecit
Westphal.
Testimonia]l 1 Dem. Triel. schol. ad Aesch. Sept. v. 975 (Philo-
log. XXI p. 221) τὰ τοιαῦτα εἴδη καλεῖται ἐφύμνια, ὡς Ἡφαιστίων
φησί" ταύτης δὲ τῆς προσηγορίας ἔτυχεν, ἐπειδὴ ἐφύμνιόν τι εἰώϑασιν ἐπάγειν
οἱ ποιηταὶ ταῖς στροφαῖς.
Scholia.
ἐφύμνια: ταῦτα καὶ τὰ μέτρα διαιρεῖν εἰώϑασι | 3 μὴ
Hera στροφὴν (ἀλλὰ μετὰ στίχον χέηται περιλαμβα-
γόμενον ἄλλῳ στίχῳ» 7: οἷον μεταξὺ δύο στίχων [4 {με-
σύμγιον καλεῖται τὸ ποίημα }" ὡς τὰ μεσῳδικὰ ὑπὸ τῆς
ἐπῳδοῦ ὅ,
tw. αλλὰ — στίχῳ addidi; immo praefigendum esse lemma ps-
Fhvov χαλεῖται censuit Caesar || 2 lemma praefixi || 3 exspectes ἀπὸ
τῆς μεσῳδοῦ; vv. ὑπὸ τῆς ἐπῳδοῦ fragmentum esse scholii alicuius ad
epodos pertinentis coniecit Westphal.
15
or
ΧΧΥῚ
Εἰσὶ δὲ ἐν τοῖς ποιήμασι καὶ οἱ ἀρρενικῶς οὕτω καλούμενοι P- 1]
ἐπῳδοί, ὅταν μεγάλῳ στίχῳ περιττόν τι ἐπιφέρηται, οἷον pl
πάτερ Λυχάμβα, ποῖον ἐφράσω τόδε :
τίς σὰς παρήειρε φρένας; (Archil. fragm. 94 Bergk)
χαὶ ἔτι
εὖτε πρὸς ἄεϑλα δῆμος ἠϑροΐζετο,
ἐν δὲ Βατουσιάδης (Archil. fragm. 104 Bergk).
ὅταν δὲ ἔμπαλιν ἡ τάξις ἧ, πρόῳδος καλεῖται, ὡς παρὰ ᾿Αναχρέοντ.
ἀρϑεὶς δηῦτ᾽ ἀπὸ Λευχάδος ri
πέτρης, ἐς πολιὸν χῦμα χολυμβῶ μεϑύων ἔρωτι
(fragm. 19 Bergk).
ὥσπερ δὲ ταῦτα εὑρίσχεται, οὕτω γένοιντο ἄν τινες καὶ μεσῳδοί,
ὅταν περιέχῃ μὲν τὰ μείζω, μεταξὺ δὲ τὸ μεῖον ἦ τεταγμένον.
Discrep. lect.] 4 παρήειρε] παρέπειρε A || 6 δὕτε πρὸς Bentley =
εὖ τι πρὸς A, πρὸς δηῦτ᾽ Bergk || litt. Ypot in nYpoltero in Aab A -
correctione (ex otponl?) effectae || 7 in voce Βατουσιάδης litt. σια chart —#
novicia obductae sunt in A || 9 2nörT Bergk, δηῦτ᾽ A || 10 ἐς) ei
A; cf. Heph. p. 8, 2 G || 13 τὰ scripsi, τι codd.; τινα Westphal.
mm 1m
Scholia.
2 μεγάλῳ στίχῳ} ἀντισπαστικῷ ἢ ἀναπαιστικῷ | 4 πᾶ- —
τερ Λυχάμβα]...... | 8 ὅταν δὲ ἔμπαλιν: οἷον
ὅταν τὸ βραχὺ προτάττηται! | <rpowöos>]* προτέταχται
γὰρ ὁ ἐπῳδός: ἀντισπαστικὰ yap εἰσιν, οἷον τὸ μὲν ἡγούμενον
δίμετρον ἀχατάληκτον, τὸ δὲ ἑπόμενον τετράμετρον ἀκατάληχτονδ |
13 ὅταν περιέχῃ μέν τι: ὡς τὰ μεσῳδικὰδ χαὶ τὰ { ἐφύμνιαῖ.
1 haec verba lemma esse cognovit Caesar ; Pauw remotis verbis μεγάλῳ
στίχῳ ut ex contextu commentarii illapsis scripsit üdor δὴ τὸ μέλαϑρον)
ἀντισπαστικοὶ, cuischolio ab alio scholiasta additum putavit ἣ ἀναπαιστικοί |
2 πάτερ Auvxaßa GM; scholion, cui hoc lemma praefixum erat, interiisse
videtur || 3 scholion ὅταν — προτάττηται in GM legitur post scholion
προτέταχται --- ἀκατάληκτον, transposuit Pauw; Westphal post προτάττητα:
transtulit verba μεγάλῳ στίχῳ, ἀντισπαστικῷ ἢ ἀναπαιστικῷ ita, αἱ ipsius
scholii οἷον ὅταν χτλ. partem efficerent || 4 lemma praefixit Gaisford, -
verbis ἀρϑεὶς δηὐτ᾽ ἀπὸ lemma effici voluit Pauw || 5 ἀκατάληκτον GM,
ὑπερκατάληχτον Pauw; nolui quidquam mutare || 6 μεσωδιαχὰ M
7 ἐφύμνια GM, μεσύμνια Pauw, fortasse recte Westphal ὡς τὰ peopdırm
ΧΧΥΠ
34) Ἔστι δέ τινα καὶ τὰ καλούμενα ἐπιφϑεγματικά, ἃ διαφέρει
73 ταύτῃ τῶν ἐφυμνίων, ὅτι τὰ μὲν ἐφύμνια χαὶ πρὸς νοῦν συντελεῖ
τ', τὰ δὲ ἐπιφϑεγματικὰ Ex περιττοῦ ὡς πρὸς τὸ λεγόμενον τῇ
στροφῇ πρόσχειται" οἷον τὸ Βαχχυλίδου
N καλὸς Θεόχριτος, οὐ μόνος ἀνθρώπων ὁρᾷς
(fragm. 25 Bergk)
χαὶ πάλιν παρὰ τῷ αὐτῷ Βακχχυλίδῃ
σὺ δ᾽ ἐν χιτῶνι μούνῳ παρὰ τὴν φίλην γυναῖχα φεύγεις
(fragm. 26 Bergk).
ὅταν μὲν οὖν βραχέα ἡ τὰ ἐπιφϑεγματικά, τοῦτο πρόσεστιν αὐτοῖς
ὄνομα: ἐὰν δὲ καὶ τηλικαῦτα, ὥστε στροφὴν ἐχπληροῦν, χαὶ
προτετάχϑαι μὲν τὴν τοῦ ποιητοῦ στροφήν, ἐπεζεῦχϑαι δὲ τὴν
τῶν ἐπιφϑεγματικῶν, εἶτα πάλιν τὰ ἴσα κατὰ τὸν αὐτὸν λόγον,
“ται τὸ τοιοῦτον σύστημα χατὰ περικοπὴν ἀνομοιομερές.
Ἔστι δέ τις ἐν ταῖς κωμῳδίαις χαὶ ἡ χαλουμένη παράβασις,
5) πες ἐὰν τελεία γράφηται, ἐστὶν αὐτῆς εἴδη ἑπτά" καλεῖται δὲ
Discrep. lect.] 2 vocem ἐφύμνια grammatico tribuit Caesar 1. c.
P- XV; τὰ μὲν ἐφύμνια ἐκ περιττοῦ, ὡς πρὸς τὸ λεγόμενον, τῇ στροφῃ
ἀτιρόσχειται, τὰ δὲ ἐπιφϑεγματικὰ καὶ πρὸς νοῦν συντελεῖ, οἷον κτλ. West-
Pha | 3 τι, τά Caesar I. c., τινὰ AM || 3 ἐπιφϑεγματικαὰ grammmatico
- λ
Lribuit Caesar l.c. || 4 Βακχχυλίδου (sic) A || 5 ὁρᾷς codd.; ἐρᾷς Ursinus N
7 Βαχχυλίδῃ (sic) A || 8 a verbo παρὰ Bergkius versus initium fecit |
11 ὄγομα G. Hermann, μόνον codd. | 12 ποιητοῦ] ποιήματος dubitanter
CoOniecit Caesar 1. c. p. XVII {τὴν (post. loco) codd.; τὰ Westphal ||
13 ἐπιφϑεγματικῶν Westphal, ἐπιφϑεγμάτων codd. | io«A | 16 ἔστιν Α ||
etdı 4A Tu; μέρη deti. quod recepit Gaisford coll. p. XXXI 7; cf. quae
dixi p- 57 54.
en
Scholia.
1 διαφέρει ταὐτῃῇ]}͵ τὰ ἐφύμνια συνέχειαν φυλάττουσι
πρὸς τὰς στροφὰς, τὰ δὲ ἐπιφϑέγματα οὐ.
ς----
“a pro truncato scholio, τὰ ἐφύμνια pro insequentis scholii lemmate
habuit; Caesar verba corrupta ita restituere conatus est ὡς τὰ μεσύμνια
καὶ τὰ ἐφύμνια διαφέρει || 1 verbis διαφέρει ταύτῃ lemma effici voluit
Pauw, διαφόρως ταῦτα FM || 3 exspectes ἐπιφϑεγματικᾶ.
a
10
15
XXVIl
παράβασις, ἐπειδὴ εἰςελθόντες εἰς τὸ ϑέατρον χαὶ ἀντιπρόσυπα
ἀλλήλοις στάντες ol χορευταὶ παρέβαινον χαὶ εἰς τὸ ϑέατρον
ἀποβλέποντες ἔλεγόν τινα.
Τὰ δὲ εἴδη τῆς παραβασεώς ἐστι ταῦτα᾽
χομμάτιον, ὃ καὶ παρὰ τοῖς παλαιοῖς ποιηταῖς ὠνομάσϑη᾽ φηὶ
γὰρ ὁ Εὔπολις
εἰωϑὸς τὸ χομμάτιον τοῦτο (fragm. 362 Kock).
δεύτερον δὲ εἶδός ἐστιν ἡ ὁμωνύμως τῷ γένει καλουμένη παράβασις
χαὶ τρίτον τὸ μαχρὸν προσαγορευόμενον, ὃ χαΐί φαμεν elva
ἐπιμηχέστερον᾽ οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ διὰ τὸ ἀπνευστὶ λέγεσθαι ἐδόχ
εἶναι μαχρότερον.
Ταῦτα. μὲν οὖν ἐστιν ἀπολελυμένα" ἕτερα δέ ἔστι τὰ χαϊ
σχέσιν γεγραμμένα, τό τε μέλος xal τὸ ἐπίρρημα, ὅπερ ὡς &
τὸ πλεῖστον Exnaldera ἦν στίχων, καὶ τὸ τῷ μέλει ἀντίστροφ
χαὶ τὸ καλούμενον ἀντεπίρρημα, ὅπερ ἦν τῶν ἴσων κώλων ΄
ἐπιρρήματι.
Περὶ σημείων.
Τὰ σημεῖα τὰ παρὰ τοῖς ποιηταῖς ἄλλως rap ἄλλ
χεῖται" λέγω δέ, ὁποία ἐστὶν ἥἧ τε παράγραφος χαὶ ἡ χορα
Discerep. lect.] 1 εἰσελθόντες A, ἐλϑόντες vel potius παρελϑό"
G. Hermann in opusc. VI 2 p. 159 sq. || # εἴδη A Tu; μέρη delt. G
ford | 5 (καὶ πρῶτον μὲν τὸ XopparıovHense l.c.p. 163 | 8 εἶδος &
ATu, om.dett. || ὁμωνύμως] ὁμώνυμος A, cf.p. XVII 1 |] γένει A Tu, ὅλῳ de
9—11 sie ut seripsi sunt in A; vertas sic: „tertia pars vocatur μακρόν, quan
vera haud exiguam esse contendimus; sed eo, quod ἀπνευστί pronun
hatur, etiam longior visa est“ |] post τὸ μαχρὸν inseruit τὸ xai wi
G. Hermann in annal. philol. XI (1829, 3) p. 301 || 9—10 ὃ καί ya
εἶναι ἐπιμηκέστερον)] ὃ ἂν φαῖμεν ἐπιμηχέστερον Kolster (de parabasi .
Altonae, 1829. p. 27), ὃ μὲν οὐκ εἶναι ἐπιμηχέστερόν φαμεν, ἀλλὰ διὰ
ἀπνευστί κτλ, Koester (de graec. com. parabasi. Sundiae 1835. p. 10
10 ἐπιμηχέστερον A, ἐπιεικέστερον dett. Hermann 1. c. | 14 inv
ἑχκαίδεκα litt. ἔχ charta novicia obductae sunt in A || in voce τῷ lil
charta novicia obducta est nA | 15 τὸ charta novicia obduct
est in A || in voce ὅπερ litt. ὃ charta novicia obducta est in 4
15—16 vv. öned — ἐπιρρήματι ut interpolata seclusit Hense ]. c. p. 1
sed cf. Poll. IV 112, proll. ad schol. in Aristoph. (ed. Duebner) n.
v. 7, Etym. M. p. 363, 46 s. v. ἐπιρρήματα.
Testimonia] 18 Is. Tzetz. p. 72, 14 sqq. ... εἰπόντες... περί τὸ
σημείων | , οἷς χρῶνται μόνοι λυρικοὶ ἄσμασιν ἐν ἰδίοις" |... . Σημβ
ΧΧΙ͂Χ
χαὶ ἡ ἔξω νενευχυῖα διπλῆ (καὶ ἡ ἔσω νενευχυῖα διπλῆ» καὶ ὁ
ἀστερίσχος καὶ εἴ τι ἄλλο τοιοῦτον.
Παρὰ μὲν τοῖς λυρικοῖς, ἄν μὲν μονόστροφον τὸ ἄσμα ἡ,
χαϑ' ἑχάστην τίϑεται στροφὴν ἡ παραάγραφος, εἶτα ἐπὶ τέλους
τῷ τοῦ ἄσματος 7) xopwvls‘ ἐὰν δὲ κατὰ περιχοπὴν τὰ ἄσματα ἡ
γεγραμμένα, ὥστε εἶναι στροφὴν καὶ ἀντίστροφον xal ἐπῳδόν, ἡ
παράγραφος ἐπὶ μὲν τῷ τέλει τῆς τε στροφῆς καὶ ἀντιστρόφου
χεῖται, ἐπὶ δὲ τῇ ἐπῳδῷ ἡ χορωνὶς᾿ --- καὶ οὕτως ἡ παράγραφος,
ἡ διορίζει τά τε ὅμοια χαὶ τὰ ἀνόμοια᾽ --- ἐπὶ μέντοι τῷ τέλει
ὁ ἀστερίσχος τίϑεται, γνώρισμα τοῦ τετελέσϑαι τὸ done, ἐπεὶ ἡ
‚ Χορωνὶς ἐπὶ πασῶν τίϑεται τῶν ἐπῳδῶν.
18 Καὶ μάλιστα εἴωϑεν ὁ ἀστερίσχος τίϑεσϑαι, ἐὰν ἑτερόμετρον
ἦ τὸ dona τὸ ἑξῆς" 5 καὶ [μᾶλλον] ἐπὶ τῶν ποιημάτων τῶν
βονοστροφικῶν γίνεται Σαπφοῦς τε χαὶ Ἀναχρέοντος καὶ ᾿Αλκαίου "
ἐπὶ δὲ τῶν Ἀλχαίου ἰδίως κατὰ μὲν τὴν Ἀριστοφάνειον ἔχδοσιν
ἀστερίσχος ἐπὶ ἑτερομετρίας ἐτίϑετο μόνης, κατὰ δὲ τὴν νῦν τὴν
Ἀριστάρχειον καὶ ἐπὶ ποιημάτων μεταβολῆς.
Ἢ δὲ διπλῆ ἡ ἔξω βλέπουσα παρὰ μὲν τοῖς χωμικοῖς καὶ
Discrep. lect.] 1 χαὶ --- διπλῇ inserui, om. A, χαὶ ἡ ἔσω delt.
Gaisford, Westphal; cf. Is. Tzetzae verba infra allata | 7 an ζτῆς
ἀντιστρόφου cf. etiam Is. Tzetz. p. 73, 7 ἐπὶ τῷ τέλει τῆς στροφῆς καὶ δὴ
τῆς ἀντιστρόφου | 8 τῷ charta novicia obductum est in A || in
voce οὕτως litt. ς fenestra hausta est in A || 12 in voce &tepöperpov
litt ον erasae sunt in A | 13 μάλλον aut delendum est aut scribendum
est hunc fere in modum ὃ καὶ μᾶλλον (ἐπὶ τῶν ποιημάτων τῶν κατὰ περι-
Ἀοπήν, ἦσσον δὲ καὶ ἐπὶ χτλ. | 16 ἀστερίσχος A, ὁ ἀστερίσχος Β et
chol. Ar. Plut. 253; ef. p. ΧΧΧΙΙ 1.6 | in voce ἐτίϑετο litt. $ fenestra
hausta est in A | in νος. vöv litt. vo fenestra haustae sunt in A
17 in voce ποιημάτων litt. n fenestra hausta est in A | 18 ἡ (priore]
Ioco) charta novicia obductum est in A | in voce βλέπουσα litt. σ charta
Noviejia obducta est in A [τοῖς om. A.
m
Testimonia] τοίνυν τῶν ἁπλῶν ὄντων τῶν πάντων πέντε, τῆς παραγράφου
Ra δυοῖν διπλῶν τῶν διαφόρων, | τῆς ἔσω νενευχυίας τε xal τῆς ἔξω νενευ-
χυίας, | τοῦ ἀστερίσκου, πάλιν δὲ πρὸς τούτοις κορωνίδος χτλ. | 3—11 Is.
Tietz. p. 73, 1—17 Ei τοίνυν ἐπεποίητο μονόστροφον τὸ ἄσμα χτλ. ||
15-16 schol. Ald. ad Arist. Plut. 253 (p. 3382 39—41 ed. Duebner).
Ἡφαιστίων δέ φησιν, ὅτι κατὰ τὴν Ἀριστοφάνειον ἔχδοσιν ὁ dotsploxog ἐπὶ
ἕτερομετρίας ἐτίϑετο μόνης.
οι
10
1. ὃ
ΧΧΧ
τοῖς τραγικοῖς ἐστι πολλή, παρὰ δὲ τοῖς λυρικοῖς σπανία᾽ παρὰ
᾿Αλχμᾶνι γοῦν εὑρίσκεται" γράψας γὰρ ἐκεῖνος δεχατεσσάριν
στροφῶν ἄσματα (Καὐτ)ῶν τὸ μὲν ἥμισυ τοῦ αὐτοῦ μέτρου ἐποίησε
ἑπτάστροφον, τὸ δὲ ἥμισυ ἑτέρου καὶ διὰ τοῦτο ἐπὶ ταῖς ἐπτὶ
στροφαῖς ταῖς ἑτέραις τίϑεται ἡ διπλῆ σημαίνουσα τὸ μεταβολ-
χῶς τὸ dona γεγράφϑαι.
Τούτοις τοῖς σημείοις τοῖς προειρημένοις πλὴν τοῦ ἀστερίσκου ν'
χαὶ ἑτέροις τισί, περὶ ὦν λέξομεν, ἐν τοῖς δράμασι χρώμεϑα.
Τῇ μὲν οὖν κορωνίδι κατὰ τρόπους τρεῖς" ἦτοι ὅταν τῶν
ὑποχριτῶν εἰπόντων τινὰ καὶ ἀπαλλαγέντων καταλείπηται ὁ yopös’
ἢ ἔμπαλιν: ἢ ὅταν μετάβασις ἀπὸ τόπου εἰς τόπον γίνεσϑα!
δοχῇ τῆς σχηνῆς.
Τῇ δὲ παραγράφῳ ἦτοι κατὰ πρόσωπα ἀμοιβαῖα, Ev τε τοῖς
ἰαμβικοῖς χαὶ τοῖς χορικοῖς, (ἢ) μεταξὺ τῆς τε στροφῆς καὶ τΥϊς
ἀντιστρόφου.
’Eav μέντοι ἡ στροφὴ ἐξ ἀμοιβαίων τυγχάνῃ συγχειμέντ
οὐχ ἐξαρχεῖ πρὸς τὸ δηλῶσαι, ὅτι πεπλήρωται ἡ στροφή, ἡ
παράγραφος ἐπιφερομένης ἄλλης στροφῆς, ἐπεὶ καὶ ἐφ᾽ ἑχάστονυ
Discrep. lect.] 1 in voce τοῖς 1|. τ charta novicia obducta est in A ]
2 γράψας AM, ἔγραψε dett. Gaisford, Westphal || 3 ἄσματα αὐτῶν temptavi,
ἄσματα. ὧν codd., ἄσματα vel potius ἄσμα, deleto vocabulo ὦν, Bergk in
PLG II p. 28 || 4 καὶ charta novicia obductum est nA | 51
διπλῆ B, ἡ δὲ διπλὴ A Gaisford || σημαίνουσα AB, σημαίνει dett. Gaistord I
in voce μεταβολικῶς litt. μετὰ charla novicia obductae sunt in A ἢ 6 in
voce γεγράφϑαι litt. ı charta novicia obducta est in A || 8 exspecte3
(καὶ ἐν || 9 in voce τρόπους litt. po fenestra haustae suntin A || 10 iR
voce χαταλείπηται litt. ΄πηται charta novicia obductae suntin A || 11 in
voce μετάβασις litt. ps legi nequeunt in A || in voce τόπον litt. ον lef!
nequeunt in A || 13 ἤτοι (παραγραφῇ» Bergk apud Thiemannum Heliod-
colom. reliqu. (Halis 1869) p. 25 adn. 5 | 14 (ἢ) add. Barham
16 τυγχάνῃ] tuy . . . οἱ litteris χάν charta novicia obductis A | 17 ἢ
voce οὐχ litt. od legi nequeunt in A || in voce δηλῶσαι litt. αἱ LEf!
nequeunt in A.
Testimonia] 9—XXXI 3 schol. Aldin. ad Ar. Plut. 253 (p. 338a 4
ed. Duebn.) | 13—15 schol. Aldin. ad Ar. Plut. 253 (p. 3388 32 —3
Dbn.) ἐν δὲ ταῖς στροφαῖς καὶ ἀντιστροφαῖς καὶ τῇ μεταξὺ τούτων τῶν ὁ» 25
κριτῶν περιόδῳ παράγραφος τίϑεται, ὡς ᾿Ηφαιστίων φησίν.
RK
χώλου οὐδὲν ἦττον τίϑεται, ἀλλὰ χεῖται καὶ ἡ ἔσω νενευχυζα
διπλῆ. τοῦτο δέ, ἐὰν ἀντίστροφος ἐπιφέρηται" ὡς ἐάν γε μεταβολὴ
μόνον ἦ στροφῶν, ἡ ἔξω βλέπουσα τίϑεται.
Εἰπόντων δὲ ἡμῶν, ὅτι ἐστί τινα κατὰ περιορισμοὺς ἀνίσους
ἀναπαιστικὰ γεγραμμένα, ἃ δὴ ἐν παρόδῳ ὁ χορὸς λέγει, ἐφ᾽
ἐχάστου περιορισμοῦ τίϑεται ἡ παραάγραφος.
Τῆς δὲ παραβάσεως μερῶν ὄντων ἑπτὰ ἐπὶ ἕν ἕχαστον τῶν
ἀπολελυμένων τριῶν τίϑεται ἡ παράγραφος, τοῦ χομματίου καὶ τῆς
παραβάσεως καὶ τοῦ μαχροῦ" οὐδὲν ἧττον δὲ xal ἐπὶ τοῦ μέλους
Ti χαὶ τοῦ ἐπιρρήματος, ἂν μηδὲν ἀνταποδιδῶται᾽ ἐὰν δὲ ἐνῇ τὰ
᾿ ἀγαχυχλούμενα, τό τε ἀντίστροφον τοῦ μέλους καὶ τὸ ἀντεπίρρημα,
πὶ τοῦ ἐπιρρήματος τίϑεται ἡ ἔσω νενευκυῖα διπλῇ ὑπὲρ τοῦ
δηλῶσαι ὅτι ἔστι τὰ ἀνταποδιδόμενα, ἐπὶ δὲ τοῦ ἀντεπιρρήματος
ἡ ἔξω νενευχυῖα.
Εἰώϑασι τοίνυν αὐτοὶ οὗ δραματοποιοὶ μεταξὺ ἱἰαμβείων τινῶν
γράφειν ἑτέρῳ μέτρῳ ὁποσασοῦν στροφάς" εἶτα πάλιν περάναντες
δ᾽ ἰαμβείων τὸ προχείμενον κατὰ διέχειαν ἀνταποδιδόναι τὰς
Discrep. lect.| 1 in voce τίϑεται litt. er fenestra haustae sunt in A ||
in voce κεῖται litt.7 fenestra hausta est in A || 4 ἐστί] ἐστι (sic) A, ἔστι K,
fortasse recte || 7 inde a verbo ὄντων incipit in A fol. 151ν quod ex parte
charta novicia obductum est ita, ut haec tantum dispici possintö.tw........
ἦν ἔχαστον τῶν. πολε.......«-- ὧν τίϑεται ἡ π.....««0ὐνν ὃ χομματίου
χοννννννννννν νὸς χαὶ τοιμαχρου.. δὲν ἧττον δὲ χαὶ ἐπὶ τοῦ μέ..... αἱ τοῦ
e...... RTOG ...««νὖς ταποδιδῶ .....Ὁ««ὐὐν κνννων χυχλούμενα, τό τε......
εφον τοῦ μέλους χαὶ τὸ ...... ppnna ἐπὶ τοῦ ....... τος τίϑεται ἡ.......
nn πλῆ ὑπὲρ τοῦ δηλῶσα ........ τὰ ανταποδιδόμε .....dE T....TE
πρρήματ...... En εἰώϑασι τοίνυν αὐτοὶ οἱ ....... ποιοὶ μεταξὺ
ἰαμβείων .. «ὧν .. «φεῖν ἑτέρῳ μέτρῳ ὁποσασοῦν ....... . εἶτα πάλιν περ-
ἄγ. τος ννννννννον τὸ προχείμενον κατὰ ὃ....... Lacunas supplevi ex K ||
10 ἐνῇ) zu ΧΟ; idem igitur in A fuisse probabile est; in schol. Nub. 518
cod. Vat. ei δὲ ἕνι, Aldin. ἐὰν δὲ ὦ || 13 ἔστι ἴῃ schol. Nub. 518 cod.
Vat.; ἐστὶ codd. Heph. et Aldin. in schol. Nub. 518 || 15 εἰώϑασι —
XXX 5 αὐτοῖς om. schol. Nub. 518 | 17 verba κατὰ ὃ... in A sunt
ultima folii 1517; quot folia in A post fol. 151 perierint diei nequit.
—
Testimonia] 7- XXXII 9 schol. Aldin. Arist. Nub. 518 (p. 106b 1—13
Dbn.); edidit idem scholion ex cod. Vaticano 1294 saee. XIV Conr. Zacher
In annal. philol. supplement. XVI p. 633.
10
"ἡ
5
ΧΧΧΙ
στροφάς. ἐφ᾽ ἑκάστης μὲν οὖν στροφῆς τίϑεται παράγραφος" ἕν ip
δὲ ταῖς προτέραις στροφαῖς ἐπὶ τοῦ τελευταίου χώλου δύο τίϑενται
διπλαῖ, ἡ μὲν κατ᾽ ἀρχὰς ἔξω βλέπουσα,. ἡ δὲ κατὰ τὸ τέλος
ἔσω νενευχυῖα, δηλούντων ἡμῶν διὰ τῆς ἔσω βλεπούσης, ὅτι
ἀνταποδίδοταί τινα αὐτοῖς" ἐν δὲ τοῖς ἀνταποδιδομένοις πάλιν μὲν
ἐφ Exdormg στροφῆς παράγραφος, ἐπὶ δὲ τοῦ τελευταίου χώλου
δύο διπλαῖ, ἡ μὲν κατ᾽ ἀρχάς, ἡ δὲ κατὰ τὸ τέλος, ἀμφότερα!
μέντοι ἔξω νενευχυῖαι, διὰ τούτων δηλούντων ἡμῶν, ὅτι ἄντα-
ποδέδοται.
Discrep. lect.] 1 μὲν M, in K erasum, om. dett. | 2 δὲ in rasura
scriptum a K? || 5 μὲν CB, in Καὶ erasum, om. dett. || 8 αἀνταποδέ-
δοται Thiemann 1. c. p. 37 adn. 3; ἀνταποδίδοται codd. || 9 post arız-
ποδίδοται K! addit ἐτελειώϑη τὸ τοῦ ἡφαιστίωνος ἐγχειρίδιον. Haec verba
in Καὶ sunt ultima folii 46r; ef. quae de fine huius commentarii dixi p.#-
δῷ 8 δς δα 5 ὁξ 45 ὁ ἐς ὅς 5 ἐξ 65 NR
Corrigenda:
. 2, 31 Codicem Cantabrig. univ. Dad XI 70 rectius, ut in codicum
Cantabrigiensium catalogo factum est, saeculo XV exeumii
tribuendum esse Leopoldus Cohn ipso codice imspecto mihi
affirmarvit.
: 3, 28 lege Darmstadiensis.
. 3, 35 sq. dele B ante 71. 115. 165.
. 6, 30 lege bibliopego.
30, 13 iege reliquias.
50, 2 iege Hephaestionis.
. 81 adn. 1, 1 iege alteram viam ingrediendam.
88, 21 Zege proficimus.
. 92, 19 sq. lege metrorum.
ΟΥ̓ 1 et XIII 1 rectius soribendum videtur Ὀλύμπια.
XIV 19 vetinendum erat ἀδιαφόρως.
XX 9 lege "So.
. XXI 19 sq. lege ἀντισπαστικὸν.
. XXVI 8 κε προῳδὸς.
. XXIX 9 jege ἣ.
Insunt in hoc libello haec:
I. De Hephaestioneis qui eircumferuntur περὲ ποιήματος com- FR
mentarüs - : >: > 2 2 ne. ον 1—81
8 1 De libris manuscriptis quibus commentarii traditi
sunt . > 2 2 on en 1—14
$ 2 De Choerobosco, de scholiastis Hephaestioneis, de
Ioanne atque Isaaco Tzetzis fratribus. . 15—29
ὃ 3 De commentarii I auctore . . .. . . 29. 4
ὃ 4 De commentarii ll auctore. . . . .. 45—52
$ 5 De notarum metricarum doctrina. . . 59 -- Ὁ]
$ 6 De doctrinae Hephaestioneae indole 67— 8
U. De Aristidis Quintiliani doctrina. . . - . ΝΕ 8289
HI. De metrieis latinis -. . ». - - 2.2 222000. . 90--1}
Epilogus de doctrinae περὶ ποιήματος historia . 199 —12:
Commentarii Hephaestionei περὶ ποιήματος. . . » » x 2... I XXX
Druck von Grass, Barth & Comp. (W. Friedrich) in Breslau.
'
INHALT.
Scheuer, Fr., De Tacitei de oratoribus dialogi codicum nexu
et fide.
Kroll, G., De Q. Aurelii Symmachi studiis Graecis et Latinis.
Kuhn, Fr., Symbolae ad doctrinae περὶ διχρόνων historiam
pertinentes. |
Schmidt, H., De duali Graecorum et emoriente et reviviscente.
[9
BRESLAUER
- FHILOLOGISCHE ABHANDLUNGEN.
HERAUSGEGEBEN
VON
RICHARD FÖRSTER,
PROFESSOR DER CLASSISCHEN PHILOLOGIE AN DER IVERSITÄT BRESLAU.
SECHSTER BAND.
ERSTES HEFT.
--.ν.σ ὺῷὦἄὔὕσωῳσ.σκ των N
DE TACITEI DE ORATORIBVS DIALOGI
CODICVYM NEXV ET FIDE
SCRIPSIT
FRIDERICVS SCHEUER,
DR. PHIL.
ACCEDIT CODICIS VINDOBONENSIS DCCXI COLLATIO.
BRESLAU.
VERLAG VON WILHELM KOEBNER.
1891.
DE TACITEI DE ORATORIBVS DIALOGI
CODICVM NEXV ET FIDE
| SCRIPSIT
FRIDERICVS SCHEUER,
DR. PHIL.
ACGEDIT CODICIS VINDOBONENSIS DCCXI COLLATIO.
VRATISLAVIAE.
APVD GVILELMVM KOEBNER.
1891.
Novum harım philologicarum commentationum fascicu-
lum foras mittere non possumus, quin
Guilelmi Studemundi,
viri egregii, memoriam pie grateque recolamus. cuius mors
maxime flebilis etiam huie operi detrimentum haud facile
reconciliandum intulit. neque enim solum in primis auctor
fuit, ut commentationes optimarum litterarum amorem qui
esset adulescentibus Silesiis disciplinamque Vratislaviensem
testantes colligerentur et hoc novo, si fieri posset, vinculo
praeceptores gymnasiorum cum alma matre Viadrina
coniungerentur, sed etiam multas illarum exeitavit atque
promovit, omnes obsequio otii quin etiam paene animae
prodigo prosecutus est curanunquam sibi satis faciente editoris
munus administrans. qua benevolentia atque perseverantia
ut omnium qui eam experti sunt animos sibi devinxit, ita
virtutis effigiem mansuram reliquit, quam nos semper vene-
rabundi suspiciemus.
8 1.
Haec insunt in hoc libello:
De dialogi codicum origine, nexu, fide quid viri docti
adhuc iudicaverint . . -. 2. 222 2 0020. p. 1— 7
De codicibus Ottoboniano et Vindobonensi DCCXI.. = 7—17
SI.
$ 1Π. De codicibus Farnesiano (C) et Vaticanis D et X . = 17—28
8. IV. De correctorum opera in codicibus D et Εἰ conspicua = 28—32
$ V. De fide archetyporum X et Y ...... 2.2... - 33—38
- 33—40
Epilogus. . 2.22.22 ro En
Codicum sigla:
= Vaticanus 1862 (a = m. ΠῚ
= Leidensis (Ὁ -Ξ- m. DI)
= Ottobonianus
— Vindobonensis DCCXI |
= Farnesianus sive Neapolitanus (c = m. Il)
Vaticanus 4498
= Vaticanus 1518
—= Hummelianus (H, = m. 11)
= Monacensis lat. 6307, olim Chiemensis
— Stutgardiensis cod. hist. IV ἡ. 152, olim
Comburgensis
G = Gudianus.
Ὧ ΦΙΡΩ “ τ »»
I
81.
De dialogi codicum origine, nexu, fide quid viri docti
adhuc iudicaverint.
Taeiti de oratoribus dialogi, Germaniae, Suetonii de gram-
ticis et rhetoribus relliquiarum codices omnes qui supersunt
omuni ex fonte derivati sunt. Cuius quae esset origo in
itiam hominum doctorum pertulit Ludovicus Tross!), cum
licis Leidensis ab ipso primum adhibiti subscriptionem publici
:eret iuris, qua Henochum Asculanum a Nicolao quinto, ponti-
e maximo, codices inquirendi et transcribendi causa in Galliam,
'rmaniam, Daniam missum libellos illos satis mendosos in Ger-
ıniae quodam coenobio invenisse inventosque in lucem rettu-
se docemur. Quod quin verum esset nemo dubitavit praeter
:orgium Voigt, qui nuntü illius fallaciam perspicere sibi
3u8 est.?)
Inter eos autem, qui Leidensis subscriptioni non diffidunt,
onam in Germaniae monasterio Henochus librum illum viderit,
est dissensio, ut alii coenobium Fuldense, alii Hersfeldense
Minent, alii diversas illas sententias coneciliantes Fuldensis
usdam codicis saeculo decino antiquioris apographum Hers-
lense saeculi fere tertii deeimi ab Henocho inventum esse
Mciant.) Uteunque haec res se habet, homines docti consentiunt
ἢ Germaniae et dialogi edit. p. Vl (Hamm 1841).
Κ᾽ Wiederbelebung des klassischen Altertumes, ed. II, I p. 258 adn.
°) F. Ritter, Taciti opera, Lipsiae 1864, praef. p. XVIU. F. Massmann,
Pınaniae edit., Quedlinb. et Lipsiae 1847 p. 176 sıq. A. Reitferscheid,
etonii reliquiae, Lipsiae 1860: Quaestiones Suetonianae p.411. Ad.Michaelis,
\logi edit., Lipsine 1868, p. VIILIX. L. Urlichs, Eos II (1886), p. 224,
L. Roth, Suetonii edit., Lips. 1882 p. LI et LXV sqa.
1
2
ex illo libro vel ex eius apographo, quod Henochum confecis®
Augustus Reifferscheid contendit, duog fluxisse codices hodie
deperditos, quos Adolphus Michaelis in praefatione dialog\
editionis siglis X et Y, Baehrensius in editione anno 1881 fora®
missa M et N notavit. Prioris duo superstites sunt testes:
A = Vaticanus 1862, chart. fol. 8. XV, continet f. 1°—1D
Taeciti Germaniam, f. 15P—23° Suetonii libellum, f. 23542
Taciti dialogum.
B = Leidensis XVIII Perizonianus Q 21, membr. form. quad
8. XV, continet f. 2°7-30° Taeiti dialogum, f. 31°—47° Tae'
Germaniam, f. 475 --- 590 Suetonii relliquias de grammatieis
rhetoribus.
Eorum qui ex Y fluxerunt codicum plures usque ad has
aetatem servati sunt. Sed cum non omnes qui in usum vocentı
digni sint censendi, a Michaele ad restituendum verborum coı
textum adhibiti sunt:
D = Vaticanus 1518, membr. quadr. 5, XV, f. 198, αἱ
continet ἢ 1—108 Porphyrionem in Horatium, f. 108 Pers
vitam et Cornuti in Persium commentum, f. 166” Suetonii libran
f. 1180 dialogum, f. 1890 Germaniam.
C = Farnesianus sive Neapolitanus IV 6. 21, membr. ἔς
8. XV, paginis non numeratis, qui continet Taciti annalius
XI—XVI, historiarum libros I—V, dialogum, Germaniam, Sueto%
fragmentum.
A = Vaticanus 4498, membr. 8, XV, qui continet f. =
Suetonii libellum, f. 45° Pseudo-Plinii de viris illustribus, f. ΕΞ
Taeiti Agricolam, f. 185 dialogum, f. 97’ Germaniam, alia.
E = Öttobonianus 1455, chart. fol. 58. XV, qui conti=
Messalae Corvini de progenie sua libellum (ἢ 1—5*), Suet
de grammaticis et rhetoribus relliquias (f. 83 --- 90), Taeiti =
oratoribus et poetis« dialogum (f. 9P—19®), inde a fol. 19’ —2=
alia multa, f. 243P—346* Blondi Forliviensis Italiam illustrat=
Paucis eis lectionibus ex dialogo sumptis, quas Micha
edit. praef. p. XII proposuit, codicum illorum familias esse dem
manifesto apparet. Sed ut Germaniae et fragmenti Suetoni-
librorum eandem esse condicionem comprobem, electas WE
lectiones profero:
ΑΒ
Germaniae')
cp. 9.3 Martem concessis ani-
malibus placant et her-
culem
14.12 tuentur
21.6 aliqua
25.9—13 liberti - argumentum
sunt in fine cp. XXVI
postignoranturleguntur.
28.1/2 autor
31.13 vullu
35.5 Nam (iam Ὁ)
42.4 paralta
45.4 ἐπ ortum edurat
45.24 sudant
46.9 ‚Nigunt
46.22 difficilem
AB
CDHMS
Herculem (Hercule M) ac Mariem
concessis animalibus placant
lueare
ala
hberti-argumentum sunt suo loco
_ Jeguntur ep. XXV.
auctorum CDHS aulorum M
(auior S m. ΠῚ
cultu
iam
parta CDHS parca M
in ortus edurat CDH, in ortu
sedurat H,S mortu sedurat M
sudantur CDHS fudant‘ M
Fingumt |
difficilimam MCAD
difficiimam HS
ECDG
Suetonii?) de grammaticis et rhetoribus rell. (sec.ed. Reifferscheidii)
p. 98.19 M. Melissus
103 cp. 4.7 quidem vulgo
103.4.8 diligenter aliquid
104.4.3 alia
C. Melissus EDG omis. C
vulgo quidem
aliquid diligenter
alas
ἢ Lectiones exscripsi Vaticani A, Leidensis (B), Vaticani D ex Germaniae
editionibus Muellenhoffii (quae inest in libro qui inscribitur „Germania an-
tiqua“, Berolini 1873), Schweizer-Sidleri, Berolini 1877, Halmii, Lipsiae 1883,
Farnesiani (C) ex eisdem Muellenhoffii et Halmii editionibus, Vaticani A ex
Massmanni editione, Quedlinb. et Lips. 1847, Hummeliani (H), Monacensis
lat. 5307, olim Chiemensis, chart. 5. XV (M), Stutgardiensis cod. hist, IV
n. 152, olim Comburgensis, chart. s. XV (S) ex Massmanni et Holderi edi-
tionibus.
Versus secundum Holderi edit. citantur.
2 Vaticanum Δ Reifferscheidius in apparatu criticco non adhibuit,
G siglum est codicis Gudiani, qui nibil nisi Suetonii de grammaticis et rhe-
toribus relliquias continet.
1:
ΑΒ ECDG
110.11.15 Crateris A Crateri B Cratelis
111.13.1 omis. hilerarum
112.15.14 retulisse domino relulisse
113.17.20 inferiore superiore
116.22.13 sıbi sed sed sibi
122.25.17 afust infuit
126.30.4 adornate adoranter
126.30.13 sw δια
126.30.15 personalem proconsulem E procos. DG porcos.C
127.30.3 ypsew A ipseum B _conspectu.
Quarum lectionum auctoritate et copia quanto opere δ’
probanda sit et R. Tagmanni!) sententia et C. Nipperdei?), prino
quidem obtutu apparet. Ille enim codicum Germaniam continer-
tium multitudine quasi obcaecatus cum familias librorum Stt-
gardiensis et Hummeliani, Farnesiani et Vaticani D, Longoliani
et Vaticani 2964 cum Vaticano 1862 (A) et Leidensi (B) its
cohaerere censeret, ut unam efficerent classem, ex qua το αὶ
originem traxissent, lectiones 688 quas supra proposui duarım
classium testes esse non vidit, quarum altera codieibus AB,
altera cum aliis tum Hummeliano,?) Monacensi, Stutgardiensi,
Farnesiano, Vaticano D continetur:
Paulo propius ad veritatem accessit C. Nipperdeius, qui
Tagmanni sententia improbata et Vaticanum (A) et Leidensen
(B) ipso ex apographo Henochiano, ceteros ex archetypo quodam
deperdito, Vaticani A et Leidensis fratre, fluxisse sibi persuasit.
Videmus igitur hominem illum doctissimum et de Taeciti operibus
optime meritum interposuisse codicem eum, quem Michaelis
siglo Y, Baehrensius M notavit. Ea autem in re a vero aberravit,
') De Germaniae apparatu critico, Vratislaviae 1848 p. 47 sq.
ὃ Opuscula p. 392 sqq.
8) Quae Baehrensius (annal. philol. 1880 vol. 121 p. 265) de Hummeli®?®
codice ut Germanici illius archetypi apographo vel Henochiani codieis 8E
meello constituit hominum doctorum plausu comprobata non sunt. FusiW
haud inani ratiocinatione Baehrensium redarguit Schefezik in commentat30”"
quae inscribitur: De Taciti Germaniae apparatu critico, Troppau 1
p. 12 sqq; Schefezikium laudavit Helmreich, Jahresbericht f. klasse. ARE
thumsw., 1888 XVI p. 20.
Ὅ
ἃ utrumque exemplum, A et B, ex Henuchiano libro deri-
nt. Nam ut Leidensem non scriptum esse ab ipso loviano
ntano, sed Pontani codicis esse apographum Geelio!) auctore
lie constat, ita a Reifferscheidio?) inter codices A et B et
zmplar Henochianum codicem quendam interponendum esse
guitum est. Is enim nonnullas librorum A et B deprehendi
‚nuit corruptelas, quae, cum ceteri codices genuinas exhiberent
ripturas, in peculiari codicum A et B fonte a librario com-
ndiorum parum perito essent profectae.
Quorum exemplarium utrum commune archetypum testetur
ıcerius ut indagetur, primum utriusque familiae libri in stem-
ttis ordinem redigantur necesse est, ut ex superstitum librorum
tionibus, quae in deperditis scriptae fuerint, via et ratione
lligi possit.
Ac primum quidem ut Vaticanum A ex X, Leidensem B
apographo Pontani, libri A gemello, fluxisse hodie constat,
‚de libri Y progenie magna est dissensio. Michaelis Vaticanum
quamvis neglegenter scriptum archetypi Y testem esse sin-
rum statuit; Farnesianum C vero et Vaticanum A ex altero
n Y apographo x, codieis D fratre hodie deperdito, descriptos
se, quorum ille unam edidisset prolem, Ottobonianum (E).
ı0d ut dilucidius perspiciatur, stemma ab illo viro docto pro-
situm hoc loco repeto:
[archetypum Fuldense saec. VIII vel IX]
[liber (Hersfeldensis?) saec. fere XIII
ab Henocho repertus]
[apographum Henochianum]
- Ρῤφττ-.-.
ΙΧ] 24
ot liber] A [x] D
_
B C A
| |
E
ln
ἢ Catalogus librorum manuscriptorum, qui inde ab a. 1741 bibliothecae
Ibliege Lugduno-Batavae accesserunt, Lugduni 1852, p. 121.
ἢ Suetonii reliqu. p. 414.
6
Hunce esse codicum nexum cum sibi persuasisset Michaelis
exemplar X ab amanuense indocto sed diligenti descriptum in
universum interpolationibus caruisse, Y a librario minus religioso
sed doctiore et ingeniosiore factum interpolationibus redundasse
opinatus in restituendo dialogo huie quidem libro fidem abro-
gavit, illi adiudicavit quam maximam.
Contraria de Y eiusque progenie Baehrensii sententia est.
In critico enim commentario editioni adiecto codices E et A ex
ipso Y, C et D ex libro quodam interponendo, codieis Y apo-
grapho, derivatos esse iudicat, ut tale familiae Y evadat stemma:
[Y]
_ IT
Δ [x] E
EN
Qua in sententiarum diversitate mirum non est, quod Baeh-
rensius sententiam Michaelis ita invertit, ut eam auctoritatem,
quam hic codiei X, archetypo Y adiudicaret. Itaque cum in
recensendo dialogo codicum A et B lectionibus saepissime repUu-
diatis familiae Y scripturas praeferret, factum est, ut editioni®
species ab eo emissae a Michaelisiana vehementer discrepet.
Quaestionem uter de fundamento recensionis iaciendo rect®
senserit tractandam sibi sumpsit Otto Binde!) ita ut sententia7®
defendat Michaelis, cum archetypo X ut sinceriori Henochiam!
exemplaris testi auctoritatem esse multo maiorem quam codiei
Y multifariam interpolatoris arbitrio et audacia corrupto probare
studet. Sed quamquam nonnulla, quae hominum doctorum sag8#-
citatem fugerant, primus cognovit, tamen intricatam illam quaesti-
onem de fide librorum X et Y non profligavit. Qua in solvenda
cum rem eo videret deductam, ut in partes discederent prorsus
diversas qui eam antea tractaverant viri doctissimi, diligenter
illi erat circumspiciendum, possentne adhiberi recentia quae
ceteri neglexissent subsidia. Nec vero hanc rem curavit. Quid?
ne Vindobonensem quidem codicem, ex quo selectas lectiones
Joannes Huemer exscripserat, in commentatione respexit; quem
si adhibuisset, quid de Ottoboniani origine et natura censendum
esset, invenire potuit.
1) De Taciti dialogo quaestiones criticae, dissertetio inauguralis, Glo-
govise 1884 (caput ]).
7
Quae cum ita se habeant, quaestionem de dialogi recensione
retractabo atque ita quidem, ut Germaniae et Suetonii libris ms8.,
quantum opus est, in usum vocatis primum de codicum nexu,
deinde de librorum X et Y fide et auctoritate disseram.
8 II.
De codieibus Ottoboniano et Vindobonensi DCCXI.
Atque initium quidem faciamus a codice Ottoboniano.
Hunc ὁ Farnesiano transcriptum esse perverse Michaelenı
contendisse (v. edit. praef. p. XV) primus monuit C. H. Steu-
dingius'), cum ipsum illunm praefat. p. XVII locos attulisse
ostenderet satis multos, qui contra illam facerent opinionem.
Sanum esse hoc iudicium locis comprobatur sequentibus:
ABEDA C
Tac. dial. (sec. Michaelis edit.)
cp. 1.1 cur cum cur
2.5 haberelur habetur
3.11 δὲ qua omisit AEDA si qua misit
Si qua emisit B
3.10 tu omis,
83 Vibtum AEDA bibiumB Vibum
8.21 ac omis,
8.36 adolescentia ABEA aetate adolescentia
abdolescentia D
10.83 Salesum AEDA Saltım
Salerium B
11.20 nisi omis,
12,3 penetralia hoc ABE omis,
penelrala haec DA
12.28 qui per
14.2 Vibanius AEDA Uthanius
Libanius B
16.22 antecedit ABEA caedit
antededit Ὁ
ἢ Beiträge zur Textkritik im Dialog des Tacitus, Beilage zum Pro-
gramm der Realschule zu Wurzen, 1878.
6
Hunc esse codicum nexum cum sibi persuasisset Michaelis
exemplar X ab amanuense indocto sed diligenti deseriptum in
universum interpolationibus caruisse, Y a librario minus religioso
sed doctiore et ingeniosiore factum interpolationibus redundasse
opinatus in restituendo dialogo huic quidem libro fidem abro-
gavit, illi adiudicavit quam maximam.
Contraria de Y eiusque progenie Baehrensii sententia est.
In eritico enim commentario editioni adiecto codices E et A ex
ipso Y, C et Ὁ ex libro quodam interponendo, codieis Y apo-
grapho, derivatos esse iudicat, ut tale familiae Y evadat stemma:
[Y]
Δ [x] E
Be:
Qua in sententiarum diversitate mirum non est, quod Baeh-
rensius sententiam Michaelis ita invertit, ut eam auctoritatem,
quam hic codieci X, archetypo Y adiudicaret. Itaque cum in
recensendo dialogo codicum A et B lectionibus saepissime repü-
diatis familiae Y scripturas praeferret, factum est, ut edition#®
species ab eo emissae a Michaelisiana vehementer discrepet.
Qnaestionem uter de fundamento recensionis iaciendo rec#®
senserit tractandam sibi sumpsit Otto Binde!) ita ut sententias®
defendat Michaelis, cum archetypo X ut sinceriori Henochiag®!
exemplaris testi auctoritatem esse multo maiorem quam codie!
Y multifariam interpolatoris arbitrio et audacia corrupto probare
studet. Sed quamquam nonnulla, quae hominum doctorum saga-
eitatem fugerant, primus cognovit, tamen intricatam illam quaesti-
onem de fide librorum X et Y non profligavit. Qua in solvenda
cum rem eo videret deductam, ut in partes discederent prorsus
diversas qui eam antea tractaverant viri doctissimi, diligenter
illi erat circumspiciendum, possentne adhiberi recentia quae
ceteri neglexissent subsidia. Nec vero hanc rem curavit. Quid?
ne Vindobonensem quidem codicem, ex quo selectas lectiones
Joannes Huemer exscripserat, in commentatione respexit; quem
si adhibuisset, quid de Ottoboniani origine et natura censendum
esset, invenire potuit. ᾿
1) De Taciti dialogo quaestiones criticae, dissertatio inauguralis, Glo-
goviae 1884 (caput ]).
7
Quae cum ita se habeant, quaestionem de dialogi recensione
retractabo atque ita quidem, ut Germaniae et Suetonii libris mss.,
quantum opus est, in usum vocatis primum de codicum nexu,
deinde de librorum X et Y fide et auctoritate disseram.
8 II.
De codicibus Ottoboniano et Vindobonensi DCCXI.
Atque initium quidem faciamus a codice Ottoboniano.
Hunc ὁ Farnesiano transcriptum esse perverse Michaelem
eontendisse (v. edit. praef. p. XV) primus monuit C. H. Steu-
dingius'), cum ipsum illum praefat. p. XVII locos attulisse
ostenderet satis multos, qui contra illam facerent opinionem.
Sanıum esse hoc iudicium locis comprobatur sequentibus:
ABEDA C
Tac. dial. (sec. Michaelis edit.)
cp. 1.1 cur cum cur
2.5 haberetur habetur
3.11 Si qua omisit AEDA si qua misit
Si qua Emisit B
3.10 iu omiß,
8.3 VibtumAEDA bibiumB Vibum
8.21 ac omis,.
8.36 adolescentia ABEA aetale adolescentia
abdolescentia D
10.3 Saleium AEDA Saltım
Salerium B
11.20 nis: omis,
12.8 penetralia hoc ABE omis.
penelralia haec DA
12.28 qui per
14.2 Vibanius AEDA Uthanius
Libanius B
16.22 antecedit ABEA caedit
antededit D
ἢ Beiträge zur Textkritik im Dialog des Tacitus, Beilage zum Pro-
gramm der Realschule zu Wurzen, 1878,
6
ee .
Hunc esse codicum nexum cum sibi persuasisset Michaelis
exemplar X ab amanuense indocto sed diligenti descriptum in
universum interpolationibus caruisse, Y a librario minus religioso
sed doctiore et ingeniosiore factum interpolationibus redundasse
opinatus in restituendo dialogo huic quidem libro fidem abro-
gavit, illi adiudicavit quam maximam.
Contraria de Y eiusque progenie Baehrensii sententia est.
In eritico enim commentario editioni adiecto codices E et A ex
ipso Y, C et Ὁ ex libro quodam interponendo, codieis Y apo-
grapho, derivatos esse iudicat, ut tale familiae Y evadat stemma:
A [x] E
4.
Qua in sententiarum diversitate mirum non est, quod Baeh-
rensius sententiam Michaelis ita invertit, ut eam auctoritatem,
quam hic codiei X, archetypo Y adiudicaret. Itaque cum in
recensendo dialogo codicum A et B lectionibus saepissime repu-
diatis familiae Y scripturas praeferret, factum est, ut editionis
species ab eo emissae a Michaelisiana vehementer discrepet.
Quaestionem uter de fundamento recensionis iaciendo recte
senserit tractandam sibi sumpsit Otto Binde!) ita ut sententiam
defendat Michaelis, cum archetypo X ut sinceriori Henochiani
exemplaris testi auctoritatem esse multo maiorem quam codici
Y multifariam interpolatoris arbitrio et audacia corrupto probare
studet. Sed quamquam nonnulla, quae hominum doctorum saga-
citatem fugerant, primus cognovit, tamen intricatam illam quaesti-
onem de fide librorum X et Y non profligavit. Qua in solvenda
cum rem eo videret deductam, ut in partes discederent prorsus
diversas qui eam antea tractaverant viri doctissimi, diligenter
illi erat circumspiciendum, possentne adhiberi recentia quae
ceteri neglexissent subsidia. Nec vero hanc rem curavit. Quid?
ne Vindobonensem quidem codicem, ex quo selectas lectiones
Joannes Huemer exscripserat, in commentatione respexit; quem
si adhibuisset, quid de Ottoboniani origine et natura censendum
esset, invenire potuit.
1) De Taeiti dialogo quaestiones criticae, dissertatio inauguralis, Glo-
goviae 1884 (caput ]).
7
Quae cum ita se habeant, quaestionem de dialogi recensione
retractabo atque ita quidem, ut Germaniae et Suetonii libris mss.,
quantum opus est, in usum vocatis primum de codicum nexu,
deinde de librorum X et Y fide et auctoritate disseram.
8 II.
De codicibus Ottoboniano et Vindobonensi DCCXI.
Atque initium quidem faciamus a codice Ottoboniano.
Hunc ὁ Farnesiano transcriptum esse perverse Michaelenı
contendisse (v. edit. praef. p. XV) primus monuit C. H. Steu-
dingius'), cum ipsum illum praefat. p. XVII locos attulisse
ostenderet satis multos, qui contra illam facerent opinionem.
Sanuım esse hoc iudicium locis comprobatur sequentibus:
ABEDA C
Tac. dial. (sec. Michaelis edit.)
cp. 1.1 cur cum cur
2.5 haberetur habetur
3.11 Si qua omisit AEDA si qua misit
Si qua emisit B
3.10 tu omis,
8.3 VibiumAEDA bibiumB Vibum
8.21 ac omis.
8.36 adolescentia ABEA aetate adolescentia
abdolescentia Ὁ
10.3 Saleium AEDA Saltım
Salerium B
11.20 nisi omis,
12.38 penetralia hoc ABE omis.
penelralia haec DA
12.28 qui per
14,2 Vibanius AEDA Uthanius
Libanius B
16.22 antecedit ABEA caedit
antededit D
ἢ Beiträge zur Textkritik im Dialog des Tacitus, Beilage zum Pro-
gramm der Realschule zu Wurzen, 1878.
6
Hunc esse codicum nexum cum sibi persuasisset Michaelis
exemplar X ab amanuense indocto sed diligenti descriptum in
universum interpolationibus caruisse, Y a librario minus religioso
sed doctiore et ingeniosiore factum interpolationibus redundasse
opinatus in restituendo dialogo huic quidem libro fidem abro-
gavit, illi adiudicavit quam maximam.
Contraria de Y eiusque progenie Baehrensii sententia est.
In eritico enim commentario editioni adiecto codices E et A ex
ipso Y, C et Ὁ ex libro quodam interponendo, eodieis Y apo-
grapho, derivatos esse iudicat, ut tale familiae Y evadat stemma:
Qua in sententiarum diversitate mirum non est, quod Baeh-
rensius sententiam Michaelis ita invertit, ut eam auctoritatem,
quam hic codici X, archetypo Y adiudicaret. Itaque cum in
recensendo dialogo codicum A et B lectionibus saepissime repu-
diatis familiae Y scripturas praeferret, factum est, ut editionis
species ab eo emissae a Michaelisiana vehementer discrepet.
Quaestionem uter de fundamento recensionis iaciendo recte
senserit tractandam sibi sumpsit Otto Binde!) ita ut sententiam
defendat Michaelis, cum archetypo X ut sinceriori Henochiani
exemplaris testi auctoritatem esse multo maiorem quam codici
Y multifariam interpolatoris arbitrio et audacia corrupto probare
studet. Sed quamquam nonnulla, quae hominum doctorum saga-
citatem fugerant, primus cognovit, tamen intricatam illam quaesti-
onem de fide librorum X et Y non profligavit. Qua in solvenda
cum rem eo videret deductam, ut in partes discederent prorsus
diversas qui eam antea tractaverant viri doctissimi, diligenter
illi erat circumspiciendum, possentne adhiberi recentia quae
ceteri neglexissent subsidia. Nec vero hanc rem curavit. Quid?
ne Vindobonensem quidem codicem, ex quo selectas lectiones
Joannes Huemer exscripserat, in commentatione respexit; quem
si adhibuisset, quid de Ottoboniani origine et natura censendum
esset, invenire potuit. '
1) De Taeiti dialogo quaestiones criticae, dissertatio inauguralis, Glo-
goviae 1884 (caput 1).
7
Quae cum ita se habeant, quaestionem de dialogi recensione
retractabo atque ita quidem, ut Germaniae et Suetonii libris mss.,
quantum opus est, in usum vocatis primum de codicum nexu,
deinde de librorum X et Y fide et auctoritate disseram.
8 II.
De codieibus Ottoboniano et Vindobonensi DCCXI.
Atque initium quidem faciamus a codice Ottoboniano.
Hunc ὁ Farnesiano transcriptum esse perverse Michaelem
contendisse (v. edit. praef. p. XV) primus monuit C. H. Steu-
dingius'), cum ipsum illum praefat. p. XVII locos attulisse
ostenderet satis multos, qui contra illam facerent opinionem.
Sanum esse hoc iudicium locis comprobatur sequentibus:
ABEDA C
Tac. dial. (sec. Michaelis edit.)
ep. 1.1 cur cum cur
2.5 haberetur habetur
3.11 Si qua omisit AEDA δὲ qua misit
Si qua Emisit B
3.10 iu omis,
8.3 VibiumAEDA bibiumB Vibum
8.21 ac omis.
8.36 adolescentia ABEA aetate adolescentia
abdolescentia D
10.3 Saleium AEDA Saltım
Salerium B
11.20 nisi omis,
12.8 penetralia hoc ABE omis.
penetralia haec DA
12.28 qui per
14,2 Vibanius AEDA Uthanius
Irbanius B
16.22 antecedit ABEA caedit
antededit D
ἢ Beiträge zur Textkritik im Dialog des Tacitus, Beilage zum Pro-
gramm der Realschule zu Wurzen, 1878,
6
Hunc esse codicum nexum cum sibi persuasisset Michaelis
exemplar X ab amanuense indocto sed diligenti deseriptum in
universum interpolationibus carnisse, Y a librario minus religioso
sed doctiore et ingeniosiore factum interpolationibus redundasse
opinatus in restituendo dialogo huic quidem libro fidem abro-
gavit, illi adiudicavit quam maximam.
Contraria de Y eiusque progenie Baehrensii sententia est.
In critico enim commentario editioni adiecto codices E et A ex
ipso Y, C et Ὁ ex libro quodam interponendo, codieis Y apo-
grapho, derivatos esse iudicat, ut tale familiae Y evadat stemma:
Be
A [x] E
EN
Qua in sententiarum diversitate mirum non est, quod Baeh-
rensius sententiam Michaelis ita invertit, ut eam auctoritatem,
quam hic codici X, archetypo Y adiudicaret. Itaque cum in
recensendo dialogo codicum A et B lectionibus saepissime repu-
diatis familiae Y scripturas praeferret, factum est, ut editionis
species ab eo emissae a Michaelisiana vehementer discrepet.
Quaestionem uter de fundamento recensionis iaciendo recte
senserit tractandam sibi sumpsit Otto Binde!) ita ut sententiam
defendat Michaelis, cum archetypo X ut sinceriori Henochiani
exemplaris testi auctoritatem esse multo maiorem quam codiei
Y multifariam interpolatoris arbitrio et audacia corrupto probare
studet. Sed quamquam nonnulla, quae hominum doctorum saga-
citatem fugerant, primus cognovit, tamen intricatam illam quaesti-
onem de fide librorum X et Y non profligavit. Qua in solvenda
cum rem eo videret deductam, ut in partes discederent prorsus
diversas qui eam antea tractaverant viri doctissimi, diligenter
illi erat circumspiciendum, possentne adhiberi recentia quae
ceteri neglexissent subsidia. Nec vero hanc rem curavit. Quid?
ne Vindobonensem quidem codicem, ex quo selectas lectiones
Joannes Huemer exscripserat, in commentatione respexit; quem
si adhibuisset, quid de Ottoboniani origine et natura censendum
esset, invenire potuit.
ἢ De Taciti dialogo quaestiones criticae, dissertatio inauguralis, Glo-
goviae 1884 (caput |).
7
—
Quae cum ita se habeant, quaestionem de dialogi recensione
retractabo atque ita quidem, ut Germaniae et Suetonii libris mss.,
quantum opus est, in usum vocatis primum de codicum nexu,
deinde de librorum X et Y fide et auctoritate disseram.
8 I.
De codicibus Ottoboniano et Vindobonensi DCCXI.
Atque initium quidem faciamus a codice Ottoboniano.
Hunc e Farnesiano transcriptum esse perverse Michaelem
eontendisse (v. edit. praef. p. XV) primus monuit (ὁ, H. Steu-
dingius'), cum ipsum illum praefat. p. XVII locos attulisse
ostenderet satis multos, qui contra illam facerent opinionem.,
Sanum esse hoc iudicium locis comprobatur sequentibus:
ABEDA C
Tac. dial,. (sec. Michaelis edit.)
cp. 1.1 cur cum cur
2.5 haberetur habetur
3.11 δὲ qua omisit AEDA si qua misit
Si qua emisit B
3.10 tu omis,
83 VibiumAEDA bibiumB Vibum
8.21 ac omis,
8.36 aldolescentia ABEA aetale adolescentia
abdolescentia Ὁ
10.8 Saleum AEDA Saltım
Salerium B
11.20 nisi omis,
12,8 penetralia hoc ABE omiß.
penetralia haec DA
12.28 qui per
14.2 Vibanıus AEDA Uthanius
Libanius B
16.22 antecedit ABEA caedit
antededit D
ἢ Beiträge zur Textkritik im Dialog des Tacitus, Beilage zum Pro-
gramm der Realschule zu Wurzen, 1878,
6
Hunc esse eodicum nexum cum sibi persuasisset Michaelis
exemplar X ab amanuense indocto sed diligenti descriptum in
universum interpolationibus caruisse, Y a librario minus religios
sed doctiore et ingeniosiore factum interpolationibus redundasse
opinatus in restituendo dialogo huic quidem libro fidem abre-
gavit, illi adiudicavit quam maximam.
Contraria de Y eiusque progenie Baehrensii sententia est
In critico enim commentario editioni adiecto codices E et A ex
ipso Y, C et D ex libro quodam interponendo, codieis Y 800:
grapho, derivatos esse iudicat, ut tale familiae Y evadat stemma:
Qua in sententiarum diversitate mirum non est, quod Baeh-
rensius sententiam Michaelis ita invertit, ut eam auctoritatem,
quam hie codieci X, archetypo Y adiudicaret. Itaque cum in
recensendo dialogo codicum A et B lectionibus saepissime repü-
diatis familiae Y scripturas praeferret, factum est, ut editionis
species ab eo emissae a Michaelisiana vehementer discrepet.
Quaestionem uter de fundamento recensionis iaciendo τοῦθ
senserit tractandam sibi sumpsit Otto Binde!) ita ut sententiam
defendat Michaelis, cum archetypo X ut sinceriori Henochiam
exemplaris testi auctoritatem esse multo maiorem quam die
Y multifariam interpolatoris arbitrio et audacia corrupto probar‘
studet. Sed quamgquam nonnulla, quae hominum doctorum sag
citatem fugerant, primus cognovit, tamen intricatam illam quaest3
onem de fide librorum X et Y non profligavit. Qua in solvend:
cum rem eo videret deductam, ut in partes discederent prorsUM
diversas qui eam antea tractaverant viri doctissimi, diligente
111 erat ceircumspiciendum, possentne adhiberi recentia 6188
ceteri neglexissent subsidia. Nec vero hanc rem curavit. Qu
ne Vindobonensem quidem codicem, ex quo selectas lectione€
Ioannes Huemer exscripserat, in commentatione respexit; que
si adhibuisset, quid de Ottoboniani ‚rigine et natura censends
esset, invenire potuit.
!) De Taeiti dialogo quaestiones criticae, dissertatio inauguralis, CH
govise 1884 (caput 1).
7
Quae cum ita se habeant, quaestionem de dialogi recensione
tractabo atque ita quidem, ut Germaniae et Suetonii libris mss.,
antum opus est, in usum vocatis primum de codicum nexu,
inde de librorum X et Y fide et auctoritate disseram.
8 II.
De codicibus Ottoboniano et Vindobonensi DCCXI.
Atque initium quidem faciamus a codice Ottoboniano.
Hunc ὁ Farnesiano transcriptum esse perverse Michaelen
ntendisse (v. edit. praef. p. XV) primus monuit C. H. Steu-
ngius!), cum ipsum illunm praefat. p. XVII locos attulisse
stenderet satis multos, qui contra illam facerent opinionem.
anım esse hoc iudicium locis comprobatur sequentibus:
ABEDA Ü
‘ac. dial. (sec. Michaelis edit.)
cp. 1.1 cur cum cur
2.5 haberetur habetur
3.11 Si qua omisit AEDA si qua misit
Si qua emisit B
3.10 iu omis,
83 VibiumAEDA bibiumB Vibum
8.21 ac omis,.
8.36 adolescentia ABEA aetate adolescenlia
abdolescentia D
10.3 Saleium AEDA Saltım
Salerium B
11.20 nisi omis,
12.3 penetralia hoc ABE omiß.
peneiralia haec DA
12,28 qui per
14.2 Vibanius AEDA Uthanius
Libanius B
16.22 antecedit ABEA caedit
antededit D
σ----
ἢ Beiträge zur Textkritik im Dialog .des Tacitus, Beilage zum Pro-
amm der Realschule zu Wurzen, 1878.
ABEDÄA Ü
cp. 16.29 videaltur videtur
16.29 st omis,
16.37 mense modo
20.18 volunt volust
21.12 conscribuntur seribunlur
21.25 minus omis.
21.25 quam quae
21.29 nisi sist
21.46 vis omis.
25.7 quo alio alio quo
25.34 detexisse decessisse
25.39 nec omiß,.
26.35 in commune ABA inomne
in comune ED
28.2 Secundo ABEDA sclv
28.3 eliam elenim iam
29.7 aut omis.
29.25 insumitur insumere
30.16 copia copiam
30.29 ornalte et ornate quid oralor el
31.30 aptos aperlos
32.11 ısse οἱ ABD isset E 4586
inse ἃ
33.28 pale A parate EDA aperle
paralu B (u in lit.)
34.25 semper plenum semper semper novum seımper
novum plenum
34.26 nec bene nec breviler
36.26 quidem quidem qui
31.41 et omis.
37.43 qui per.
Plura ex dialogo et Suetonii de grammaticis et rhetori
relliquiis testimonia afferri possunt. Sed apertissimam rem £
longius persequi. Neque vero Steudingius cum aut Ottoboniar
ipsum aut huius parentem iam non superstitem fraternitatis 3
cum C et A coniunctum esse censeret, quomodo res se hat
dispexit. Repugnant enim huic opinioni permulti loci, qui
E librorum C et A lectiones respuens cum codieibus A et B
9
rutro, vel A velB, faci. Nam cum E has quidem serip-
erumque ipso in verborum ordine exhibeat, non inter
el margini adiectas, qui Steudingio adstipulantur qua
eas a librario codicis E receptas esse velint, non video.
quid statuamus de eis locis, quibus E ad alterius sectae
; applicans corruptas exhibet lectiones, CAD vero genui-
am cum ex tota Ottoboniani indole appareat huius codieis
archetypi librarium doctrina non caruisse, archetypi quo
scripturis consulto spretis ex A vel B menda eundem
> vix credibile est. Neque Steudingius manifestam hanc
tem sustulit, cum inter x et Ottobonianum deperditum
ı codicem »fortasse« interponendum esse censeret. [116
atius in rem inquisivisset, ne illud quidem Michaeli con-
; Ottobonianum cognatione tam propinqua cum libris
5886. coniunctum, ut peculiare illud archetypum referrent.
upuli enim, quos supra movimus illis quidem de opini-
non mediocriter augentur, cum reputamus codices DA in
entire corruptelis:
ABEC DA
al. 8.27 congerere congere
95 consequuntur ABC consequenlur
consecunlur E
10.31 confugere consurgere
19.14 multarum multorum
20.21 enım omis,.
21.25 eloquentia eloquentiam
24.6 incesserel luum incessere luum
29.12 histrionalis histionalis
30.27 angustis angustis
35.8 scholas ABC scolas E scolam
40.23 dissensionibus BEC dissentionibus
discensionibus A
41.11 usus Usu.
ibus de locis Michaelis praef. p. XVIII archetypum x
5) quod in codicibus D et A legeretur, in C vero classis
mes ex A vel B esse receptas indeque in Ottobonianum,
prolem, fluxisse ut statueret, perversa de Ottoboniano
δ adductus est, Error errorem duxit. Steudingius codi-
10
cum DA consensum ut explicaret, in utroque libro et Ὁ εἰ ᾧ
genuinas lectiones coniectando restitutas esse artificiosissime
comprobare studet.!) Sed veri esse dissimillimum mihi quiden
videtur librarium Farnesiani, qui multas archetypi δαὶ receperit
corruptelas, saepius ipsis eis locis de emendandis exemplaris
sui corruptelis cogitasse quibus Ottoboniani amanuensem eanden-
que quam illum invenisse medelam. Imprimis cp. 10.31 et 20.21
Steudingii opinio ferri nequit. 1Illo enim loco coniectura com
fugere minime tam facilis est, ut ab utroque librario invenin
potuerit; hoc loco particula enim non ita desideratur, ut pe
coniecturam in sermonis continuitatem inseri potuerit.
Neque minus loci sequentes quominus CAE ad propraw
redire archetypum (x) censeamus impediunt:
ABEA CD
dial, 7.4 praeturam praelura |
17.6 adscribatis ΑΔ adseribitis |
ascribatis BE .
17.17 centum οἱ decem .C.etviginti CC$& σα. D
18.32 interroges inlerrogas
22.28 fugitet fugiet |
26.24 deiectus devectus. |
Michaelis cum in praef. p. XVII adn. 18 haec affert: >at
non satis perspicio, quomodo factum sit, ut non numquam CD
consentiant, cum A a parte ceterorum librorum stet. Fortass® |
hoc ita explicari potest, ut A interdum codicem ΕἾ consuluisse ὁ
credamus«, quanto opere illae lectiones cum stemmate illo quod
proposuit non consentiant libere profitetur. Ea vero explicati0ı
quam temptavit, artificiosior est, quam ut ipsi satis placeat. NaM
quid potest cogitari difficilius quam libros EA ita consentire, ut
Ottobonianus e codice. quodam familiae X, A ex Ottoboni=M®
correctas lectiones transcriberet? Steudingius?) codicum C et
_ illas scripturas aut ex variis lectionibus in x vel in Y super
scriptis aut librariorum transcribendi imperitia ortas esse indi@at.
Sed ipsa opinionum varietate videtur ostendi, quam non sem tis
fecerit illis locis, quos ratione simplieissima cum librorum m!
conciliari posse paulo infra apparebit.
1
Quoniam comprobavisse mihi videor et Michaelis οἱ Steu-
dingii sententias de Ottoboniani origine diffieultatibus ita esse
impeditas, ut neutram accipere possimus, recentibus adhibitis
subsidiis quae ratio huic libro cum ceteris intercedat inquiramus,
Eorum qui de dialogi codicibus fusius adhuc disputaverunt
ansas illius quaestionis codice Vindobonensi DCCXI s. XV dari
nemo intellexit.
Codex Vindobonensis DCCXI, chart. fol. saec. XV,!) ad-
servatus in bybliotheca tabularii, cui est nomen K. K. Haus-,
Hof- und Staatsarchiv, tribus continetur voluminibus, quorum in
primo haec insunt scripta: f. 1—179* Blondi Italiae illustratae
libri VIII cum additamentis et correctionibus, f. 180°—194P de
verbig Romanae locutionis Blondi Flavii Forliviensis ad Leo-
nardum Aretinum tractatus cum responsione Aretini, f. 195° — 196
dialogus Chratonis et Mercurii: Caron (subseriptio: Luciani dya-
logus explieit), ὦ 197°—199» litera Bl. Flavii ad Baptistam,
Caput de Ferro, Romanum ceivem etc., f. 200*—211P Taeitus:
de origine et situ Germanorum liber, f. 9195 -- 9800 dialogus de
oratoribus, f. 231°—239* C, Suetonii Tranquilli de grammaticis
et rhetoribus. j
Primus Ioannes Huemer huius codicis, quem siglo V, notavit?),
selectas lectiones publicavit?) atque ego, cum primum in his
Quaestionibus versarer, his lectionibus usus sum. Sed cum ad
firmandam meam sententiam et luculentiora et plura testimonia,
Quae quidem V, suppeditaret, vehementer desiderarem, ipsas
Ioannis Huemeri scidulas usurpavi, quas petenti mihi hic vir
doctissimus summa liberalitate commiserat. Sed cum magis magis-
Que intellegerem, quantum valeret codex Vindobonensis ad quaesti-
Oneg illas solvendas, intercedente Guilelmo Studemund, ut
’emper aliorum studiis singulari cura et opera favebat, ab Henriei
Schenkl Vindobonensis insigni comitate haud exiguum lectionum
mm ὁ
!) Exaratum esse hunc librum Romae a. 1466 a librario quodam, no-
Mine Hugo Haemste, docet subscriptio, quae legitur in alterius voluminis
P. 3318, exscripta illa quidem ab loanne Huemer, Zeitschrift f. d.
>esterr. Gymnas., 1878 p. 801 et Ed. Philipp, Wiener Studien, 1889 p. 288.
Ἦ Numerum s Huemer siglo adposuit, ne confunderetur codex cum
Altero codice Vindobonensi 49 (Tengnageliano CCCLI), qui extat in byblio-
theca quae vocatur Hofbibliothek.
ἢ Zeitschrift für die oesterreichischen Gymnasien 1878, p. 801—813,
12
numerum ex V, in usum meum exscriptarum impetravi. Tandem
per Iosephum Staender, bybliothecae Regiae Vratislaviensi
praefectum mihi contigit, ut codicem ipsum in nostrae Universitat
bybliotheca inspicerem et excuterem.
Iam Huemer quantopere V, cum Εἰ consentiat monuit (1. \.
Ρ. 804.807). Atque tantum horum codicum consensum esse, \
de communi eorum fonte dubitari nequeat, his lectionibus fa?
comprobatur:
dial,
ABCAD
1.1 saepe
redderent AB
redderet CAD
=.
arcana semolae diclionis
1.20
2.6
2.11
2.11 exciperem
lad ad
2.20 inniti A innili B.
ἐπὶ CAD
3.22 aggregares
6.18 ıd
117 est
8.11 ad quam
8.32 negliguntur
10.20 epigrammatum ABCA
epigrumalum D
10.23 urtem
10.45 sit pro
1 secedi
ἐ
12.6 sedit A secedit BCAD
12.21 velis ABCA velis vel D
13.16 « ABCA μι Ὁ
14.2 tum
14.12 decebat ABD decebut C
14.21 üs
EV3
epe E AEPEN, (litt.
init. loc. reserv.)
reddent E reddent V,
Marcus E marcus \V,
archana ... .dilionis E
archana eruditionis Υ,
accipereın
adnitı
uggregarem E
adgregarem Vz
illud
omis.
ad quanlum
necleguntur E ne degun! Vz
epygrammaltum E
epygramalum Ὗς
arcem
sit expressit pro E
sit οἱ expressit pro \;
sedit
vel
docebat
his
18
ABCAD
15.6 maligqns is AB maligni
inis C maligni in Δ
maligne in his Ὁ
16.2 explicabit
16.5 cogiationes
16.23 Hyperidem ACAD
Hypericle B (etiam in
marg. hypericles)
M los
16.35 XII. VCC. LIIII. A
M C
ΧΙ]. VIII. LIIII. B
m tos or
AII. decc. LIIII. Ὁ
m or
ΧΙ]. dece. LIIII Ὁ
mu
179 οὐ A VII BCAD
17.15 istum AB ipsum CAD
17.19 Britannia
17.20 et
Ϊ sce
20.13 cena A scenum BCD
21.4 quique alios AB
alios CAD
21.9 Asiium ABCAD
21.46 viderimus inquam
23.20 abest
23.22 illustrale
24.9 üs
25.10 falelur
25.11 isdem
26.3 hercle
26.7 hercle
26.15 sicut his οἷα et A
sicul his clam et B
sicul his οἷα et CAD
EV,
malıgnı ın his
explicavit E
explicabit (bm.IL(?)corr.)
cogniliones
Iperidem Εἰ rperiden V,
duodecim milia octingen-
los quinquaginla qua-
luor
seplimum
ıllum
Britania E britania V,
ei
scena E caena Ὗς
que alıos
Asicium E asiciu V,
viderimus in quanlum Εἰ
viderimus in ᾧ tu V,
est ab
illustre
his
fatear
hisdem
kercule
hercule
sicut hisdam... οἱ E
sicul hisdam el Ὗς
14
ABCAD
l aparte
27.5 Apparate A Apparate B
aparte ὁ
Apparate C Aparte DA
30.19 ἐπ
31.4 accedentibus
31.5 exercent
31.30 perinathecis A
peripatheticis BCAD
31.32 Xenophon AB
Zenophon C Zenofon D
32.11 666 et ABD isse C
ipse Δ
33.15 et
84.41 ἐδ ABCA Is Ὁ
34.19 populi
35.2 scholasticorum
35.8 scholas ABC scolam DA
35.24 schola
36.36 praesenies
31.3 Ioco
38.5 comperendinationesACA
competendi nationes B
(corr. b)
conphendinationes D
I quam
39.12 guando AB quandoquam
.8.cam C
DA quam quando C
40.13 temeraria
40.29 Gracchorum ABCD
Graccorum D
41.12 üs
EV,
Aperte E perte V, (litt.
init. loc. reserv.)
ei in
accidentibus
exercerent
peripalelicis E
peripaetelicis V,
Xenofon E zenofon \,
isset E
is sedV, (coniunctam.ll)
omis,
his
populi et
scolasticorum
scolas
scola
pntis V, praesentis E
omis.
comperendinationis
quam E qua V,
temerartus
Grecorum E
Graecorum Ὗς
his.
Similem etiam in Suetonii relliquiis de grammaticis et rhe-
toribus codieum EV, esse consensum testimoniis ab Huemero
(. 1. p. 807) collectis illustratur. Neque vero hoc loco ea
enumero, quod vel illis lectionibus ex dialogo sumptis Otto-
bonianum et Vindobonensem ex communi quodam fonte mana-
visse satis Iuculente comprobari puto.
15
Prae tanta memoriae consensione vel in orthagraphicis rebus
manifesta nihil valere mihi quidem videtur, quod in V, Ger-
nıania, dialogus, Suetonii relliquiae deinceps traduntur, in Otto-
boniano autem Suetoniano libello dialogus adsertus est. Alterum
vero eiusdem originis argumentum ea re praeberi mihi quidem
videtur, quod in utroque codice Blondi Flavii Forliviensis Italia
illustrata invenitur exarata.
Praeter dialogum Tacitinum et Suetonii de grammaticis et
rhetoribus relliquias cum V, codex etiam Germaniam contineat,
Taeitini huius opuseuli codieibus respeetis quid de communi
Vindobonensis et Ottoboniani archetypo statuamus facilius in-
vestigatur. Sed ut satis plene disputem, hie mihi aliquis obiciat
talem inquirendi rationem fortasse esse fallacem, quod potuerit
fieri, ut Germania a Vindobonensis librario non ex eodem tran-
Scriberetur archetypo, ex quo dialogus et fragmentum Suetonii.
Quod quam sit improbabile, paene manifestum est. Nam sive casu
Scripta illa in antiquissimo coniuncta sunt exemplari sive Gon-
silio, quis eodem vel casu vel consilio factum esse putaverit, ut
ea in archetypo huic libro cum Ottoboniano communi disiunge-
rentur, disiuncta in V, ab amanuense iterum componerentur?
Inde quod in plurimis quos habemus codicibus Taeiti illa opus-
Cula et Suetonii relliquiae alio libello non intermisso deinceps
exXhibentur, eadem etiam in Vindobonensis archetypo coniuncta
fuisse efficio. Adde quod cum libris CAD in dialogo et Suetonii
relliquiis eadem ratio Ottoboniano atque in Germania Vindo-
bonensi intercedit: dubium esse mihi non videtur, quin, quod de
Vindobonensis origine enucleetur Germaniae codieibus adhibitis,
idem valeat de Ottoboniano.
Circumspicientes igitur, quibus Germaniae exemplaribus V,
S@ applicet, saepius eum cum Hummeliano ita consentire inveni-
maus!) ut eos originis eiusdem esse iure censeamus. Ex numero
Belectarum lectionum codieis V,, quae ab Huemero I. 1. publi-
Catae et a me ipso examinatae sunt, collegi sequentes illi
exemplo communes cum Hummeliano, cui haud raro Monacensis
vel Stutgardiensis se adiungit:
ἢ V. Huemeri adnotationem l. 1. p. 813 et Schefezik, De Corneliü Taeiti
Germanige apparatu critico, Troppau 1886, p. 6.
16
ABCDMS HV,
Germaniae (sec. Holderi edit.) ᾿
cp. 12 οἱ ac
12.4/5 insuper insuper et
14.12 principis prineipes
21.12 abeunti abeunt H,V,;
24.11 prava parva H,V, prava ἢ,
30.6 anımi anımıs
e
31.16 durae ABCD dureMS dura HV,
ABCDS HV,M
2.15 Gabrivios A gambruvos H cambruvos Vs
vb gambrunos M
gabrinios B gambriviosC
ganbrivios D gambrios S
3.12 incolitur incolatur
15.12 a singulis singulis
37.15 et inso et ipse ABCD εἰ inse
in ipso et ipse ὃ
38.8 saepe ABCD sepe ὃ sepius H saepius V, supius
| sepius M
39.1 se ABD omis. CS seu (se supra lineam 8 πὶ. ἢ)
46.3 quidam ABCDS quidem HV,M,
ABCDM HV,S
28 nısı δὶ ACDM nisi B nis sibi
em
2.11 conditorisgue ABCM conditoremque H condilorisque
condiloris D rem
oe V, conditoriosque ὃ
6.20 primo A primo BECDM primum
14.3 infame in infam& H,V, infame in ὃ
29.1 balavii ACDA (batü c) bathi H (batavi in marg.)
batüvi B batami M batavi V, (bathi in marg.)
batanı S (bathi in marg.)
33.9 urgentibus iam AB in genlibus HSV,
vurgentibusD inurgenti- ingentibus M
bus C (ingentib’ ὁ supr.
lin.)
11
1 dulgitubini
341 DulgibiniA dulgitubiniB dulcubimi H
dulgibiniCD (duleubunie dulgibini (düleubuni in marg.) Vs
Buprascr.) dulcubuns M dulgibins cubrini ὃ
38.10 religal A religatur B religant HM "ligant S rei Ki
kgant CAD ganti N,;.
Quae lectiones cum Vindobonensi et Hummeliano proprium
esse fontem ostendant, a quo et M et S prope distant, etiam
Ottoborianum, utpote qui in dialogi et Suetoniani fragmenti
ımermoria proxime cognatus sit cum V,, ex eodem archetypo quo
HV, derivandum esse elucet.
8 III.
De codicibus Farnesiano (C) et Vaticanis D et A.
Qua re exposita ad libros CAD nos convertamus necesse
est, ut primum quomodo inter se cohaereant, deinde quem nexum
habeant cum codieibus HV,E inquiramus.
Ac primum quidem de codice D disputemus.
Michaelis eum neglegentissime »et tanquam per somnum«
SCriptum ipso ex Y fluxisse arbitratur eique ut integerrimo libri
testi in restituendo hoc archetypo maxime eam ob causam
fidem adiudicat maiorem quam ceteris omnibus, quod sectae X
Proli compluries se adiungit, ceteri codices CAE consentientes
ab ABD distant. Quem in errorem vir ille doctus non potuit
ineidere, nisi de Ottoboniano ut Farnesiani et Vaticani A originis
Consorte falsam sententiam concepisset. Hac enim deceptus
OPinione memoriae discrepantiam in D et CAE manifestam ita
exXplicare conatus est, ut libros CAE, quoniam unum repraesenta-
rent peculiare archetypum, interpolatoris manu foedatos esse
diceret, Neque dubito quin in rectam viam revocatus esget, si
Vaticanum Ὁ codicis Gudiani 93 (6) 8. XV, qui solum continet
Suetonianum libellum, cognatum esse vidisset. D et & consentiunt:
ABEV,C DG
Suet.degr. et rhet. (ed. Reiffersch.)
Ῥ. 982 GRAMMATICI CELEBRES A Grammatici
GRAMMATICI ILLUSTRES B
omis. EV,C
18
ABEV,C
in ABEV, nomina rhe-
torum post grammaticos
ponuntur, in C desunt.
99.1
I sagat
102.3.12 Panosagacema A
panosagacema BE
panosagecema \V,
sacıs
. panasagacema C
106.7.1 etiam
106.9.19 appitura A
apparituram BEV,C
109.11.17 δον
110.11.15 secur
110.12.18 nungquam non AEV,C
numquam non B
110.13.21 emptus
113.169 Et Epirota A
. et Epirota Β et Epi-
rola C et epyrola EV,
113.17.20 fori parte ABEC
sori pie V,
114.17.1 parieti
114.18.11 nota
115.20.6 grammaticumGraecum
115.21.16 Macenati ABEC
mecaenali Ὗς
116.21.3 sexagesimum .
117.23.14 sibi
118.24.11 omnes
119.24.2 aliquot
121.25.1 declamitavit
121.25.13 processerint
121.25.15 exercuerunt ABEC
exercuere Ὗς
DG
in DG nomina rhetorum iuxta
grammaticos ponuntır.
säs
pansagacema G
c
pansagasansema D
eliam G (dieitur deletum)
dieitur Ὁ
aperituram D apperiturem 6
p
labor D labor G
Pliber
venit D venst delevit G (tecur
in marg.)
non nunguam Fa G
nonnunquam non Ὁ
emptus
eplurus Ὁ empturus G
et epirrola (priusr inG erasum)
parle fori
1 parieti
perile D perite ἃ
vola D nota α
grammalicum quendam Graccum
Moecenati
UL
ΙΧ. .
omis. (addidit m. II in 6)
se D se delevit & (omnes Y*
marg. m, II)
aliquorum D
aliquot corr. ex aliquorwrs
declamanit
processerunt
erudierunt D
„erudierunl (exercuerunti.e®
19
23.26.14 hordinarsum A ordi- hordeam
narsum B_ordiarium E
hordiarsum V, horde-
arıum C.
Ex his lectionibus primo quidem obtutu apparet, quanto
)ere Michaelis de Vaticano D ut libri Y teste ceteris prae-
antiore erraverit. Quid? Sanae rationi non adversatur, qui
dicum DG corruptelas ex archetypo Y transcriptas esse, cete-
rum vero huius classis librorum lectiones genuinas correctoris
vera alterius familiae librum quendam adhibentis restitutas esse
mtendat? |
Baehrensius earum lectionum, quae sunt communes librorum
et D, ductus auctoritate haud spernenda Vaticanıum D ex
Ddem fonte derivat ex quo Farnesianum. Qua in re cum
ichaelis non solum de Vaticano D sed etiam de codicum C
; ἃ fraternitate impugnet iudicia, ut iudicare possimus de con-
inctione exemplorum C et D, qualem Baehrensius proposuit,
10 iure Michaelis C et A gemellos esse censuerit inquiramus.
3 praefationis p. XVI haec affert: »extat enim codex Vaticanus
in quibusdam rebus singularibus Farnesiano tam similis, ut
uin eadem utriusque origo sit nequeat dubitari. ne tamen A
C descriptum credas plurimi loci efficiunt, quibus C solus seu
Ieglegenter seu temere verba. scriptoris aliquo modo immutarit,
Δ vero cum ceteris codieibus omnibus facit. itaque et C et A
riginem ducunt e communi archetypo hodie deperdito (x).«
tue ne variis Vaticani A lectionibus commentarii augeret
ı0lem, praefationis adnotationibus XVII, XVII, XIX, XX eos
Ongessit locos, quibus A a Farnesiano recedit. Sexta decima
utem adnotatione has lectiones codicum CA communes collegit.
'mitto eos locos, quibus V, easdam quas CA lectiones praebet;
:liquas has propono:
ABEV,D CA
ial. 20.21 exercetur BED exigelur
te.
exercitur A
e
exercitur V, (e m. 11 su-
prascr.)
ABEV,D CA
21.21 redolent ABEV, reddent
redent D
30.22 Dyaletice A dialeticae _dialeclicae
BED dyaleticae V,
31.5 his ABEV, häs D üs
31.32 Xenophon AB Zenophon
Xenofon E Zenofon D
xenofon Vs
33.29 et ornalurum ABDV, οἱ ornalorum
(B οἱ correcturus fuerat
in ex) ornaturum E
35.17 quid et s ΑΒΕ quid &_ quidem etsi
si V, quod etsi Ὁ
35.17 ex his ex üs
35.26 prosequuntur ABEV, persequntur
persequimur D
37.11 ex his ex üs.
Qui consensus ut nonnullis locis fortuitus potest esse, it
praecipue 20.21, 21.21, 35.17 sorti tribui vix potest. Itaque
quod praeter illas lectiones C et A ubique fere congruunt,
paucos autem 608 locos, quibus dissentiunt, facile explicari posse
infra videbimus, Michaelis iudicium non improbamus librosque (
et A si non ipso fraternitatis iure at tamen eo vinculo coniuncto8
esse iudicamus, ut ad archetypum quoddam peculiare, quod
delituit, redeant.
‘Jam vero quoniam intelleximus Michaelem suo iure C οἱ δ
inter se coniunxisse, sed ita ut de C οἱ D ad verum non peT
venisse videatur, Baehrensium autem de nexu librorum C et D
indieium fecisse non iniquum Vaticani A et Farnesiani neglect®
propinquitate, quomodo haec quaestio dirimatur videamus.
Primus verum indagavit, non comprobavit O. Bindius!), cu
codices CAD ex communi quodam exemplari provenisse susp®"
caretur his quidem locis propositis:
dial. 35.4 ante Ciceronis tempora estitisse ABEV, ante Cicero te"
pore exlitisse C ante Üiceronis tempore extitisse A ar“
Cice. extitisse tempore D
ı.1l.p. 7.
21
1. 24.10 guamquam modo laudali sumus üs (his EV,) quos in-
seclalus est Aper comparamus ABEV, quamquam modo
laudati sumus üs quos modo inseclatus est Aper com-
paramus CA quamquam modo inseclatus est Aper com-
- peratus est aper comperamus Ὁ
12.3 haec penetralia; hoc primum habitu ABEV, haec pene-
tralia; haec primum habitu DA haec primum habitu C.
Quamquam negari nequit inesse aliquid in illis scripturis,
od Bindii commendet indieium, tamen aliquantum de eo dubi-
>imus non immerito, nisi qua ratione Ottobonianus libris AB
adiungat eum inquisivisse viderimus. Nam si verum est,
od Michaelis pro certo habuit, lectiones Ottoboniano cum familia
communes correctoris manui deberi, quid quaeso impedimento
t, quominus etiam illis locis exempla CAD non peculiaris cu-
sdam archetypi, sed ipsius Y lectiones referre arbitremur?
aque Bindius priusquam de nexu librorum CAD iudicaret, Otto-
miano illis quidem locis lectiones cum AB consentientes non
se illatas sed a principio inhaerere debebat demonstrare. Sed
leo non cognovit Ottoboniani originem et indolem, ut illum
Insensum correctoris opera et A et B codices inspicientis ortum
se Michaeli adsentiretur.
In fundamento igitur prorsus infirmo de cognatione exem-
lorım CAD ratiocinatus est.
Quaestiones, quae sunt de origine librorum CAD, atque de
rtione, quae eis cum EV, intercedit, horum locorum insigni
»Ivuntur auctoritate:
AB EV3 CAD
᾿ Ysecedit
al. 12.6 sedit A sedit secedit
secedit B
14.21 ista illa iam
17.15 istum illum ipsum
21.4 Coranio quique Coranio que alios E Coranio alios
aliosA Toranio Coramoque alios Vz
quique alios B
2615 da et A cam dam...et E dag Vs οἷα οἱ
et B
ΑΒ EV, CAD
1 quam guam quando (in Cm. Il
39.12 quando quam gupra quam scriptum
est .s. cam)
AB EV, CD6
Suet. de gr. et rhetor. |
p. 98.5 Gnipho grifo grapho D Grapho6
(inC omissum, ed
v. 105.12 Grapko
C grapho D6)
102.3.13 Catulo A capulo Catulo
| Catullo B
103.4.25 iam Ä tam in lam
108.10.18 sig’ A οἷσί B significant significat
114.18.14 ad 0. alque ad- Q- atque Οὔ
ad. q. alque D
123.26.14 hordinari- ordiarium Εἰ hordearium C
umA ordinarumB hordiarıum Ὗς hordeam DG.
Nam cum Ottobonianum ex A vel B correetum esse cogitar®
vetemur et discrepantia lectionum et Vindobonensis Ottobonian®
se adiungentis testimonio, codiecibus EV, alterum subesse arch®
typum (yı), alterum exemplis CAD (y,) intellegimus; atque 63
scripturarum, quas supra proposui, natura est, ut uterque ὅν
ipsum Y redire videatur. Nam primum dial. 12.6 et 39.12 vari=®
sectae X lectiones etiam in Y fuisse scriptas veri est simillimuns®
deinde Suet. p. 98.5 litteram r, quae in utraque nominis Gnipf=®
forma corrupta grifo (EV,) et grapho (DG)!) scripta est, p. 1922
voculam iam, p. 114.14 particulam atque et in libris EV, et cDE >
exhibitas iam totius familiae archetypo Y inhaesisse codieus—?
consensu comprobatur. Sed ut uberiore lectionum copia es
hanc librorum EV, et CAD(G) originem comprobemus, ad re
identidem memoratam nobis revertendum est. Michaelis et Ste
dingii de Ottoboniano iudicia cum examinaremus, qnantae Nie
inde orerentur difficultates exponere studuimus, quod eum, ub-
cunque ad libros A vel B deseiseit, hac ex familia correctu—I
1) Quamquam in C nomen est omissum, tamen ex Suet. rell. 105.7.1
ubi C exhibet Grapho DG grapho, licet conicere in fonte codicum CD" “
communi etiam hoc loco scriptum fuisse Grapho.
28
volunt. Quod nullam habere probabilitatis speciem gra-
ma ea ex re elucet, quod E paucissimis exceptis minutiis!)
nam solus stat a partibus librorum AB, sed Vindobonensi
>tuo utitur comite. Prorsus enim est incredibile utrumque
n exemplarium amanuensem eisdem locis ex communi arche-
correctiones de familia X petitas ne corruptelarum quidem
ne habita in sermonis recepisse continuitatem, suae autem
6 lectiones easque compluries genuinas pertinaciter sprevisse.
facile quisquam difficillima, ne dicam futtili ratione rem
care conetur, ut in archetypo Ottoboniani et Vindobonensis
correctiones non receptas esse contendat nisi familiae Y
nibus rasura deletis.
Ex permagno horum locorum numero primum adpono eos,
185 ABEV, genuinas exhibent lectiones:
ABEV, CAD
ial. 5.11 alus alium
8.10 omnibus hominibus
9.1 Agamemnon ABE Agamenon
agamem non V, (haec
m. II coniuncta sunt)
12.8 penetralia hoc penetralia haec DA in C
0MIRSA
12.16 admissa amiSSsa
12.17 augustior anguslior
14.24 plurium - plurimum
17.7 ıpso ipse
17.26 congiarıo coparıo
18.25 videretur videtur
21.21 redolent Ä reddent CA redent D
23.16 consequuntur consequentur CA
consequenter D
23.20 prope proprie CD propie Δ
ABE VsCAD
ἢ dial. 5.2 moderati modesti |
12.21 ac et
15.18 concentus contentus
17.11 statue statuae
19.14 alte altae
27.3 diminuta AE dimunuta B deminuta.
24
ABEV, CAD
24.10 insectatus modo inseclatus
24.17 collegerit colligitur
26.21 contempto contento
26.30 plurisque plerisque
29.15 rehnquit relinquitur
35.3 ante Ciceronis tempora
exhtisse
ante Cicero temporeertitisseÜ
ante Ciceronis lempore ex-
titisse A ante Cice. exlı-
lisse tempore D
37.17 accedebat
Suetonii de
p. 100.1.6
100.2.18
101.3.16
103.4.17
104.5.14
104.5.19
104.5.18
105.7.12
105.7.15
108.10.8
109.11.5
112.15.8
112.15.9
ABEY,
gr. et rhetor. rell.
ulraque lingua
acroasis
optimatium
absolute
Saevius AE Sewius B
Aevius V, (litt. init. loc.
reserY.)
Saevius A saevius V,
Sevius BE
Saevius AE saevius V,
Sevius B
Gnipho A Gnifo B
gmifo E gimpho V,
quod equidem
nominaltus
Burseni ABE uburseni V,
(u deletum) ,
oris probi AB oris probi
V; (r m. II supraser.)
probi oris E
laceraverit
accedat
CDG
ulranq; linguam CG ulre
que linguam D
acroasis CG acrecasis 1
optımatum
absolutum
Servius CD SERVIÜ'
(Saevius in marg.)
Servius
Servius
Grapho C grapho DG
que quidem
l'nominatus
notus C notus delev
(nomtnalus in marg
Bursin
oris improbi
laceravit
25
ABEV, CDG
[12.15.10 popinonemque (in V, popi popinionemque CG
et nonemque distracta popimonemque D
erant; m. II coniuncta
sunt.)
113.17.18 centena sestertia AB cen- sestertiacentena (sextertiaD)
tena sexlerlia E ceniena
sextercia Ὗς
114.18.3 ordinis ordine ὃ
115.19.1 Abris kibros DG libris C
119.25.11 ne cus ΑΒΕ necui \V, nec CD ne G
126.305 tantum non AEV, tamen tantum modo
non B
3EV, corruptelis foedantur:
ABEV, CAD
ıl. 5.3 in his sie in üs
8.26 his AEV, [his] B üs
33.12 arte et inscrentia arle el scientia
35.26 prosequuntur persequntur CA persequimur D
37.13 Metellos sed et Metellos et
ABEV; CDG
t. p. 100.1.7 adnotum AEV, αἱ no- annotatum G
tum B (m. ]) anotatum CD
117.23.7 ni
non
124.28.13 Epidici AEV, Epidiei B Epidü
(littera c deleta)
um in ABEV, an in CAD(G) verum legatur, facile dubitas:
ABEV; CAD
Ἰ 15.20 a Cicerone aut Asinio a Cicerone aut ab Asinio
17.33 vocetis vocitetis
22.22 suppellectile suppellechli
33.10 ingressuri ingraessi CA ingressi Ὁ
37.21 exptlatis socis de expilatis solüs
ABEV, CDG
et, 121.25.18 consuerant consueverant CD
ve
consuerant α
26
Utrimque mendosae exhibentur scripturae:
ABEV, CAD
dial. 6.31 quamgquam ala diu(quanquamCE) quamquam diu
40.4 Sylla Sıla
ABEV, CDG Ä
Suet. 109.11.8 Syllani (syllans ΥΩ) Silani |
110.12.16 SylleAV, (sylieV,) SyllaeBE Sile
110.12.19 Sylia (syla Υ4) δία.
Permagno hoc testimoniorum numero firmatur id quod p. 2)
expositum est, singula exemplorum EV, et CAD consensn ostendi
archetypa, quorum utrumque, cum ex altero pendere non possit,
ex archetypo Y originem duxit. His quidem locis y, cum AB
consentiens libri Y testatur scripturas, y, ab ABEV, receden®
librarii arbitrio vel neglegentia corruptus est. Paucos eos loeoe®”
quibus CAD sanas tradunt lectiones, in y, restitutos 6886 ce? ”
sendum est. Atque ut rei exploratae tanquam fiat examen.
sequentes propono scripturas ex Germania exscriptas'), quibus
libros CAD ad proprium redire archetypum probetur?):
ABHMSV, CAD
Germaniae (sec. Holderi edit.)
cp. 4.2 populos populis
5.7 Eeque AH eeque B atque M eatque CA eätque D
heeque S eaeque Ὗς
9.10 consecrant consacrant
13.14 primus primum CA p"D
18.10 hoc haec CD hec A
21.8 defecere defecerit C deficeret Δ de-
fecerg D
25.5 exequunlur exequanlur
28.11 commigraverint commigraverunt
30.5 artus arcus
35.5 sinuelur sinatur
44.3 ‚frontem Jronte
1) Plenus hic lectionum numerus non videtur. Nam cum Massmanni
apparatu critico utendum viderem esse magna cum cautione, Vaticani A
lectiones hoc loco non propono, nisi plene in apparatu critico inveni enotatas.
3) v. H. Schefezik, 1. 1. p. 6.
». 43.2
43.21
40.29
6.15
8.2
24.3
28.6
29.3
35.4
40.8
44.8
45.4
45.26
14.9
16.16
23.6
27
ABHMSV,
Quadorumque
praelia sive proelia
ve
resinamve (resinamque H)
aestimanti (estimanli V,)
precum
exercilatio
Hircyniam A
hircynsam (y ex i factum) B
hercyniam M hircimam S
hercyniam Ὗς (y ex u corr.
m. ID)
populus
obltenditur (optenditur B)
populis
son
non (nisı ὃ)
in ortum edurat AB in orlu
se durat HSV, (in V, m.
II voculae se litteram s
cum ortu, litteram e cum
dural coniunxit) mortu se-
durat M
exundant
ABHMSV,C
plerique
iD80
vitis (viciis V,)
CAD
gderumque CD quodorum-.
que A
proelium C praelium Δ
plium D
rasınamve
CD
existimantı
preco D praeco C
excitalio
h’rcinam (Hercynam C m. II)
populis
obtendere
proprüs
ΠΥ
in ortus edural
exsudant C exudant D
DA
populique A plurig; et inde
cort. ppulique D
iporum D ipsorum ἃ
vinis D (Ὁ corr. ex m) vinis Δ.
Neque e scriptorum ordine in codicibus servato contra ea
Quae de libris CAD statuimus validum argumentum promas.
Nam in Vaticanis D et A Suetonii fragmento dialogus et Ger-
Wania deinceps adiuncta sunt, ita ut in A post Suetonianum
iibellum propter materiae similitudinem Pseudo-Plinii libellus de
Yiris illustribus insereretur, dialogo Agricola propter communem
28
originem Tacitinam anteponeretur. In Farnesiano autem Taeiti
annalium partem posteriorem, historias, dialogum, Germaniam,
Suetonium continente scriptorum tenorem eo consilio immutatum
esse veri est simillimum, ne annalium et historiarum libri a
ceteris operibus Tacitinis alius auctoris libello disiungerentur.
8 IV.
De correctorum opera in codicibus D et E conspicua.
Quoniam quomodo origine libri inter se cohsereant inqui-
situm est, restat ut de consensu eorum non natura orto sed arte
quae quidem graviora videantur esse breviter exponamus. Eis
quae supra disputata sunt res ita mutatas esse apparet, ut quae
Michaelis de Vaticano D censuerit ea me quidem iudice fere
cadant in Ottobonianum. Nam cum ille comprobare frustra stu-
duerit librorum ABD consensu archetypa X et Y redintegrari,
consensum autem codicum ABE correctoris opera in Ottoboniano
versata esse factum, nos quidem ut ABEV, natura conspirare
certis argumentis ostendimus, ita Vaticanum D, non Ottobonianum,
librarii familiae X libros inspicientis manum emendatricem ex-
pertum esse iam demonstrabimus.
Atque ut perlustremus testimonia, ab hoc loco proficiscamur:
dial. cp. 41.3
1 quis eni;
Quidem quod nemo A
quid enim quod nemo B
quis enim quidem quod nemo D
quis enim ΕΥ̓͂, ΟΔ.
Michaelis in spernendis familiae Y lectionibus adeo sibi
constans fuit, ut Leidensis scripturam ut Tacitinam sermoni in-
sereret. Neque vero dubium est, quin lectio quis enim in EV,CA
tradita sit genuina, praesertim cum de librorum ABD lectionibus
serupuli tolli mihi quidem videantur Vahleni illa coniectura, qua
Bindium (v. p. 21) illas scripturas ortas esse docuit ex inter-
pretamento i. q. nemo (idem quod nemo), quod supra lineam
adiectum librarii imprudentia cum Taciti verbis confusum esset.
Atque Vaticani A lectionem iam in X fuisse exhibitam ea ex re
Bindius iusta causa effecit, quod in codice B illud quid enim
ex quis enim et quidem conflatum esset. Quod autem veri esse
29 “
tistimat simillimum, duplicem scripturam codicis X, qualem A
‚praesentat, etiam archetypo Y tribuendam esse, ab illo dissentio.
ac enim in quaestione ita progrediendum nobis videtur esse,
; codicum originem nexumque respicientes conspirantium libro-
ım EV,CA, non solius Vaticani D auctoritate memoriam arche-
pi Y restituamus. Quod si laudas, archetypo Vaticani D verba
udem quod nemo ex familia X superscripta indeque ab amanu-
ıse codicis D pro consuetudine etiam alibi manifesta sermoni in-
τί esse tibi persuadebis. Sic reicitur etiam ea causa, qua Bin-
ius de Vaticani D contaminatione hoc loco cogitari posse negat.
am cum p. 21 censet codicem D »si ex A esset contaminatus,
| quod seorsum a snae sectae consortibus praeberet snpra ver-
ım exhibiturum fuisse«, lectiones ex classe X sumptas arche-
po huius libri, quod ei cum Gudiano commune est, sine ulla
ffieultate tribui non intellexit.
Eandem esse naturam scripturae, quae cp. 30.2 in Vaticano
vocalis AB vocantis D vocant EV,CA,
wehrensius in commentario critico editionis p. 45 bene docauit.
Locupletissimum autem testimonium deprebendimus
cp. 37.23 habendus est AB
est habendus D
habendus ΕΥ̓͂, ΟΔ.
Hoc enim loco voculam est ut in Vaticani D archetypo
Derscriptam fuisse ex mutato verborum ordine, ita correc-
"2s manui deberi ex ceterorum familiae Y codicum consensu
acet. Atque cum his quidem locis: 1.24, 12.23, 23.28 Vati-
wıus D solo cum Leidensi consentiat, eum qui Vaticani Ὁ
"chetypum exaravit codicem B vel, quod 12.23, 23.28 ostendere
Glentur, eius parentem inspexisse conicio, Exceptis illis, quos
Iypra fusius tractavimus, locis lectionum libro D cum secta X
>mmuninm hanc composui tabulam:
ABD EV,CA
tal. 217 cu omni
11.2 parant (perant D) quid enim me ραγαπί enim quid me
12.12 et malis ei ex mals
16.36 videlur AD vester B (este in lit.) vester
17.20 fateretur fatebatur
ABD EV,CA
dial. 19,12 laudabat laudi dabatur
21.20 regule A regule BD illae
25.1 praescriptam a te et prescriptam E perscrip-
tam οἱ Ü praescriplam
et V,A
25.5 constal constaret ECA constare V,
26.29 in Ourato A incuralo BD incusato
27.6 hec AB hec D hoc
27.13 nam et nam NeC
27.16 cum ei cum
28.17 erit erat
31.17 et ad
31.23 postulabit postulaverit
32.22 ul quae uique (quae supra vers. CE
333 quid guod
39.10 ipsam ipsa
41.1 forum horum
41.14 obscuriorque obscurior
1.24 anteferrent BD anleferret AEV,CA
12.23 videfalntur B videantur D videntur AEV,CA
23.28 planitas B plenitas D planitas AEV,CA.
Quae ea de re supra disputata sunt hac ratiocinatione non
mediocriter firmari mihi quidem videntur. Omissis enim minutiis
quibusdam paucissimis in Germania Vaticanum D a partibus
sectae X non stare invenimus nisi compluribus ceterorum originis
consortium cum eo consentientibus., Atque praecipue cum Far-
nesiano C, quem ex eodem quo DA fonte derivatum esse supra
comprobavimus, ita consentit, ut solus ab eo ad alteram familiam
non deficiat. Hanc memoriae diversitatem in singulis codicis Ὁ
scriptis manifestam satis bene non explicari censeo, nisi Operam
correctoris in dialogo versatam esse nec vero ad Germaniam
pertinuisse credimus.
Quod quoniam exposuimus, quaestionem de Ottoboniano iam
supra tractatam resumamus. Nam cum illum plurimis locis non
solum sed Vindobonensi comite libris AB ita se applicare vide-
remus, ut correctoris muneri hunc consensum tribuere non liceret,
81
estat numerus lectionum codicum E οἱ B communium,
rectoris manui debentur.
tt E et B:
BE AV,CAD
18 irrumpuni inruperunt
L non num
I ἐπ omis.
) si B supra vers. Εἰ omis.
2? Menenium BE inmarg. me nimium (in V, m. II con-
iuncta)
[1 odoratus B Εἰ 6 corr. adoratus (in V, m. II emen-
davit odoratus)
ve
18 videretur B videlur E videlur
ει de E supra vers. B omis.
21 dicere E dixcere B discere
morum b
[6 modo@recta indoles B modo recta οἱ indoles
modo recta indoles E
ι Coekum B Calium E alium
29 οἱ ornaturum B (et cor- et ornalurum AV,D
recturus fuerat in ex) οἱ ormalorum CA
Zornaturum E.
3 locos qui percensebit veniatne ad certum iudicium,
er dubito. Lectiones enim velut 11.18, 15.1, 28.9 utrim-
in verborum ordine scriptae ex altero in alterum tran-
3886 non videntur, sed, quantum nos quidem perspicimus,
;que libri archetypa sunt referendae, quorum in altero
octa manu sublata ab alterius librario excepta sunt.
:m opinioni obstare videtur ceterorum locorum species,
8 16.5, 17.2, 19.17, 19.18 primo quidem aspectu eam
ostendere videntur, ut quae Ottobonianus exhibeat ipsi
licis librario corruptelas ex codice B vel ex eius patre
i sint imputanda. Neque vero hoc conciliari potest cum
locorum 20.4, 28.21, quibus in codice Leidensi manus
icis vestigia deprehendere nobis videmur. Atque hac
ıoniorum repugnantia prorsus haereremus dubii, nisi
loci nonnulli, quos viri docti non satis respexerunt:
82
ΑΒ EV,CAD
dial. 16.36 videtur AD vester B vester EV,CA
(este in lit.)
18.30 quidem autem AB (qui- autem
dem B del.)
18.33 venias A venia«B veniam
20.6 dicentes AB (dicentem dicentem
B corr.)
26.9: auciores A afultores B actores
26.19 post se A pos#se B posse
26.28 vuli A vuli B (sed corr. velut
velut)
23.2 "istud A ἰδία B (corr. sllud
illud)
25.8 istorum AD istorum B sllorum
(corr. illorum)
30.21-23 iste-iste-iste A ılle- slle-ılle-slle
(2 in lit.) ille (U in
lit.) ille (corr.) B.
Nam cum illis scripturis sit manifestum Leidensis memoriam
ex codice quodam familiae Y saepius esse emendatam, lectiones
librrorum BE supra propositas ea ratione huc referendas esse
veri est simile, ut Ottoboniani librarium apographo Pontani vel
ipso Pontani libro corrigendi causa usum esse cogitare desi-
namus, sed Ottoboniani archetypum descripto Vindobonensi docta
manu correctum atque post correctionem vel a Pontano vel et ἃ
Pontano et Leidensis librario, ut libros suos mendis quibusdam
liberarent, in usum vocatum esse.
33
8 Υ͂.
De fide archetyporum X et Y.
Qualis origo nexusque codicum qui extant sit quoniam ex-
>suimus, restat ut qua via archetypa X et Y recuperentur osten-
amus. Ac primum quidem archetypi X memoria vel discor-
antibus A et Β facile restituitur, cum Vaticanus A accuratissime
eriptus et ex arbitrio librarii rarissime mutatus suae sectae
stis Leidensi integrior censendus sit. Accedit quod dubiis
bus alterius familiae codices vel Vaticano A vel Leidensi se
diungentes, uter libri X scripturas accuratius seryaverit, sincere
estantur. .
In restituendo vero Y dissentientibus huius gectae exemplis
'rimum ex consensu codicum EV, quid y,, eodicum CAD quid
's exhibuerit efficiendum est.
Deinde ut archetypum Y restituamus, ab altera familia X
mxilium petamus. Ubicunque enim libros ABEV, vel ABCAD
'onsentire videmus, etiam archetypa X et Y consensisse apparet.
ta auctoritate exemplorum ABEV, vel ABCAD easdem lectiones
xhibentium Henochianum restituimus exemplum.
Ceteris vero locis, quibus varie discedunt libri manu scripti,
80 de secundariis apographis supra exposuimus respice: iam
Omparando et examinando te quid in archetypis fuerit scriptum
Xxpiscaturum esse-spero.
Quaestio nunc suboritur omnium longe gravissima, utrum X
ἢ Y exemplar Henochianum religiosius servaverit. Quam rem
aehrensius primus in controversiam deduxit, eum contra Mi-
Ihaelem hoc illo praestantius esse diceret.
Utri assentiendum sit ut diiudicemus, abiectis singulorum
Ddicum scripturis peculiaribus eos locos percenseamus necesse
St, quibus X et Y inter se dissentiunt. Redintegrantes igitur
Orım memoriam secundum eam quam supra proposuimus nor-
“am X et Y his locis distare videmus:?)
ἢ Hic non respicio familiarum discrepantiam in usu pronominum {116
t iste manifestam. Consentientes utriusque sectae codiees semel et tricies
>Konominis slle, decies pronominis iste formas exhibent; viginti septem locis
%a dissentiunt, ut in classe X iste, in Y slle sit exaratum. Cum dialogi
editores hac quidem ratione archetypo X fidem abrogarent, Michaelis solus,
8
. 8
Ac primum quidem locos propono eos, quibus familise Y
codices genuinas lectiones exhibent:
AB EV,CAD
dia. 5.7 Salerum A Galeriü B. Saletum V,CAD Seleium E
5.17 necessitates necessiludines
5.29 profugio perfugio
6.2 tocunditatis A iocunditas EV,CA
iueunditatis B inconditas D
6.21 guandocumque (Ὁ qua- quencungue E quecug \V,
. eungue in. marg.) quemcunque Οὐ quemconque .1
6.21 indueret induerit
1.11 no nomina
9.9. Caeleium A Coeleium B Saleium EV,CA Saltium D>
9.12 est eius
10.3 [in]sequitur A sequilur
insequitur B
10.19 elegiorum _ elegorum ECAD elegarum ἴω:
qua est erga codices AB fiducia, usum pronominis iste in X singulariter ἥΘ
quentem Tacito vindicavit. Sed adeo sibi fuit inconstans, ut dial. 80, 21-23
ubi per anaphoram in X iste, in Y ille ter repetitur, sectae Y obtemperare=#
6.9 scripturae istos ab AB exhibitae Ottoboniani lectionem spsos pr
ferret. Bindius, qui dissertationis suse capite II hanc quaestionem tractars δ
libro A fidem habendam esse arbitratus in Y amanuensis arbitrio pronome=?#®
iste extincetum esse censet, ubi nudum, ubi ante suum nomen, ubi post pr®#"
mum adiectivum, si substantivo duo apponuntur adiectiva, positum fuers &-
Sed primum huic legi tres repugnant loci: 23.8, 41.24, 26.7; deinde omnir»®
non apparet, qua ratiocinatione ductus amanuensis ipeis illis condicionibea#
pronomen iste respuerit. Haud spernendum vero argumentum Bindius oppe®”
suit Baehrensio, qui ed. p. 52 exemplaris Henochiani compendium :* pro IF«
(1° pro slla, et sic per ceteras formas) librarium codicis X falso esse inte”
pretatum statuit. Bene enim Bindius monet probata Baehrensii explicatiom®
non liquere, qui factum sit, ut in Germania codices AB pronomen iste um
loco (10.17), in Suetoniano libello omnino non exhibeant. Equidem quars®
maxime dubito, possitue haec quaestio profligari, nisi de usu ac natura pr@”
nominis iste accuratissime erit inquisitum inspectis Ciceronis et principaliuss®
argenteae latinitatis auctorum operibus, imprimis dialogice scriptis. Nam αὖ
codicibus AB fidem non esse habendam mihi persuasi, ita quominus alterars®
classem omnibus locis sequar ea res impedit, quod quomodo haec sectarum®
differentia explicetur non dispicio. |
Praeterea omittuntur ei loci, quibus in corruptelis et orthographie#
rebus familise X et Y discedunt,
ΑΒ
al, 10.40 hic (hinc Ὁ)
12.9 et |
12.17 ullus
16.23 profer[i]tis A
proferalis B
18.30 quidem autem (B quidem
delevit)
18.33 venias A veniax B
19.29 expectantem
20.6 dicentes (diceniem B
corr.)
20.16 nec solum
21.34 qui (Ὁ corr. qua)
23.2 ius Vetrinum
24.15 recessimus
26.9 auctores A a/ujtores B
26.19 post se A pos«se B
26.28 vult (B corr.)
Tu
28.1 Qui A [Qui] B
28.17 educabitur AB (educa-
batur b)
28.31 ad militarem
29.15 intenires
29.23 autoribus
31.15 omis,
31.30 promovedos
35.19 perfidie
37.18 curarum (causarum Ὁ)
38.14 aliquorum
39.2 ridear
41.11 inde
ΑΒ.
2.11 cu
EV,CAD
haec EV,CA hoc D
ın
ullss
proferlis ECAD profertis V,
(ἐ m. Il ex c corr.)
aulem
veniam
expectandum EV,CA
expectando Ὁ
dicentem
non solum
quia
ius Verrinum
recesserimus EV,D
er
recessimus Ο
actores
posse
velut
Et ECAD :V, (litt. init. loc.
res.)
educabatur
ad rem militarem
invenies
ouctoribus
ın
permovendos EV,CA
commovedos D
per fidem
causarum
aliorum
rideatur
tlamen
EV,CA
omns
3*
86
ABD
dial. 16,36 videlur AD
Sequuntur loci, quibus in Vaticano
dial.
vester B (este in lit.)
21.20 regule A regule BD
26.29
27.6
27.13
28.17
31.1
31.17
41.3
in Curato A incurato BD
hec AB hec D
nam el
erit
hec A hec BD
et
4 quis eni;
Quidem quod nemo A
quid enim quod nemo B
quis eni quide quod ne-
mo D
9.24 percepta ABC
21.3
diminutaAE dimunutaB
leguntur:
6.8
NON
6.25 profert
34.42 hodie quoque
3742 et aBaA
ABD
25.1 praescriptam a te
32.22 ut quae
33.8
39.6
quid
tabularia
39.10 ipsam
37.23 habendus est AB
est habendus D
8.30 possit ABC
Uter religiosius Tacitinum sermonem servaverit, X an
his locis in dubio est:
414].
9.6
ΑΒ
deinceps
illae
incusalo
hoc
Nam Nec
quis enim
praecepta EV,AD
deminuta V,CAD.
A et Leidensi Taeiti vr Ὁ
EV,CAD
ue
perfert EV,CA proferre D
hodieque
eo
EV,CA
ei prescriplam E perscriptar”
et C praescriptam et Υ,ἃ
ulque
quod
tabulariae VzC tabularie E
fabularie A
iDSa
habendus
possint EV,DA.
EV,CAD
deinde
—
81
ΑΒ EW,CAD
al, 16.21 ac et
19.28 aut et
21.44 nec per non per
22.4 oratores aelalis eiusdem eiusdem aelatis oralores (ora-
loris V,)
22.9 - iam senior senior sam
22.24 et ul
24.15 tantum ın lanlum
271.13 perstringat perstringit EV,CA perstrigit Ὁ
30.16 vis his EV,CD hüs Ὁ
30.21 artıs ingenuae ingenuae artis
31.8 haec enim est haec est enım
31.11 haec haec ipsa
31.15 nec neque
31.42 haec haec quoque
32.18 nec non
32.26 ego ergo
35.27 cogitant cogitare
35.27 vel nihil
ABD EV,CA
10.26 artis arles
‘ 12.12 οἱ malis ei ex malis
17.20 faterelur fatebatur
19.12 laudabat laudi dabatur
25.5 constat constarel ECA constare V,
27.16 cum et cum
31.23 postulabit postulaverit
41.14 obscuriorque obscurior
5.2 moderati ABE modesti V,CAD
12.21 ac ABE et V,CAD
425 ἐξ ABC his EV,D.
Harum lectionum perlustra longam seriem: iam intelleges
te X libri Y insignem esse bonitatem. Nam ut numeris rem
Am luculentissime illustrem, ex uno et nonaginta locis, quibus
dialogo X et Y dissentiunt, quinquaginta locis archetypum Y,
lecim X genuinas servavit lectiones. Ceteris vero locis utrim-
: tales traduntur lectiones, quas nisi altera obstaret familia
88
Taecito vindicares. Similiter in Suetonii relliquiis de grammaticis
et rhetoribus nec non in Germania res se habet.!)
Itaque cum Y mendis rarius foedatus multo integrior sit a
corruptelarum labe quam X, qui plurimis scatet vitiis et socordia
librarii et compendiorum imperitia ortis, etiam eis locis, ubi in
utroque archetypo lectiones haud improbabiles exhibentur, maioren
auctoritatem penes Y esse consentaneum est. Accedit quod
dubias illas lectiones percensentibus nobis sub nonnullis familiae
X secripturis specie integris latere corruptelas manifestis eorundem
vitiorum testimoniis probatur. Nam cum cp. 26.16 in X vocula
non mendose abierit in nec, etiam cp. 21.44 et 32.18 librarium
codieis X eiusdem mendi haud iniuste incusare mihi videor.
Item cp. 24.15, 31.11, 31.42 veri est similius in X scriptura$
tradi lacunosas, quam Y esse interpolatum, propterea quod et
dial. cp. 28.31 et Suet. rell. de gr. et rhet. p. 111. 13.1 in illo
verba sunt omissa, in hoc vero manifestae interpolationis nullum
extat testimonium. Eadem ratione dial. cp. 22.4, 22.9, 30.21,
31.35 classem X quam Y in suspicionem vocare malo, cum
respicio et Suet. rell. p. 103.4.7 et Germaniae cp. 9.3 et 25.9—13
illo in archetypo verborum collocationem temere mutatam esse.
Ceterum dubiis illis de locis disputare otiosum est; nam haec
plerumque eorum natura est, ut alius alio magis Tacitinum stilum
resipiat. Hac in re nobis quidem is prudenter cauteque criticam
factitare artem videtur, qui quid Tacito, quid librario imputan-
dum sit non singulis ex illis lectionibus colligere studet, sed qui
archetypum pluribus locis integrius sinceriusque constanter se-
quitur.
Sed haec quidem hactenus.
Epilogus.
Ad eum igitur finem dissertationem perduximus, ut Baeh- -
rensii de praestantia archetypi Y iudieium laudemus, ceteros qui
hac aetate dialogum ediderunt omnes erroris coarguisse nobi==
videamur. Neque vero miror, quod qui haec studia fovent virc
ἢ V. Schefezik 1. l. p. 12, qui Holderi vestigia secutus dialoge 6555:
Suetonio neglectis archetypo Y auctoritatem multo maiorem esse tribuenza
dam quam codiei Y in Germania bene comprobarvit.
111: doctissimo parum crediderunt eumque temeritatis impruden-
tiaeque criminibus persecuti sunt.!) Nanı in singulorum codicum:
origine et natura perscrutandis non ita elaboravit desudavitque,
ut ad verum posset pervenire. Respice quam perverse iudica-
verit de Ottoboniano, quem qualis sit et ipse adeo non cognovit,
ut eum, ubicunque ad alteram familiam deflecteret, ex A vel B
correctum esse censeret, de Vindobonensi (V,), quem in libris
recentissimis foedissimeque interpolatis numerat, de Vaticano A,
quem ex ipso Y fluxisse opinatur: iam videbis ipsum Baehrensium,
cum archetypo X hac ratione multos locos condonaret prae co-
dice Y integros, suae de archetypo Y sententiae mirum in modum
obfuisse multumque ei auctoritatis falsa ratiocinatione detra-
xisse. Plerumque enim, ubi CAD consentiunt contra ABEV,,
ıllorum lectiones, quas Baehrensius ex Y fluxisse censet, vitiosae
sunt Eas autem non in Y, sed in peculiari codicum CAD arche-
ἢ V. Henricum Jordan (ind. lectionum, Regimonti 1886 p. 9): „in
quo dissensu fateor me inde a principio eorum sententiam esse secutum,
Qui primas partes Leidensi Vaticanoque 1862 tribuerunt, secundas Vaticano
alteri 1518, exiguas ceteris. ac ne nunc quidem poenitet me huius sen-
tentige, postquam et Muellenhoffium, virum incomparabilem, ab ea paene
descivisse Waitzius me docuit libri de veterum Germanorum re publica
editione tertia 1.511 et certatim viri doctissimi, Holderum dico Baehrensi-
ümque, summa imis miscentes a vilissimo quoque, si me audis, apographo
salutem petendam esse demonstratum iere.«
Praeterea Baehrensium castigavit Helmreich (Jahresbericht der klass.
Altertumsw. 1884 p. 109), qui praestantiam codicis X fortiter defendit; deinde
Andresenum nomino, qui exemplis quibusdam, velut 24.9, 29.15, quam non
Baehrensius sibi persuaserit, scite exposuit (v. Philologische Wochenschrift
ed. Hirschfelder, 1882, p. 239). Aptissimi loci illi videntur esse, quibus’
Quo falsa de codicum nexu opinio Baehrensium deduxerit comprobetur.
Nam cum librorum CAD consensu archetypum Y renovari putaret, ut sibi
COnstans esset, cp. 24.9: quamquam modo laudati sumus iis quos insectatus
est ABEV?, quamquam modo laudati sumus iis quos modo insectatus est CA, quam-
team modo insectatus est D non prius illud modo, quod in omnibus exa-
Fatum est codicibus, Tacito vindicavit, sed illud, quod per somniculosum
librarium ante insectatus ex versu antecedente, ut videtur, repetitum est.
Altero vero, quem Andresenus adhibuit, loco cp. 29.15 Baehrensius genuinam
lectionem relinguit (ABEVe) refutans, ut corruptum illud relingquitur in ser-
ΤΟ ἤρθη recipere posset, ante occupatus voculam si per coniecturam inseruit.
ta perversa ratiocinatione ductus Tacitum adeo non restituit, ut ipse eum
in altiorrem corruptionis gradum deduceret.
40
typo ortas esse supra demonstravimus. Itaque etiam multie illis
locis archetypi Y memoria incorrupta est.
Quae cum ita se habeant, dialogo iuste ex optimorum libre-
rum auctoritate edendo satisfecisse videmus neminem. Nam qui
ante Baehrensium hunc librum emiserunt deterioribus_ criticae
artis subsidiis praeiudicio occupati maiorem fidem habueraunt.
Baehrensius verum divinavit, non comprobavit; nam ut de
superstitum librorum origine ita de archetypo Y ex illorum me-
moria restituendo a vero longe aberravit.
Non iniuste igitur novam aurei huius libelli editionem desi-
derare mihi videor.
41
Dissertationi, quam de dialogi codicum nexu et fide scripsi,
icio codieis Vindobonensis collationem a me factam atque ita
idem, ut omnes lectiones praebeam, quibus V, a Michaelisi-
a editione dissentit. Ubi quas equidem exscripsi lectiones
screpantes vides ab eis, quas Huemer enotavit, meo testimonio
edas velim, quippe qui Huemeri lectiones respiciens hos locos
:nuo Accurate examinaverim.
INCIPIT DIALOGVS DE ORATORIBVS:
(rubrig litteris haec scripta sunt.)
1. 1 AEPE (litterae initiali locus reservatus est; s m. II
Adidit.) | 2 secula | 3 florwerimt | 4 ipsum nomen | 5 appellemus |
qid vis | 1 percunctationi | 8 magne questionis | 10 ewistiman-
um si | 17 subtiliter | 18 diversas quidem sed probabiles causas |
9 pro afferrent alind verbum scriptum fuit, quod legendo non
ssecutus sum | 20 reddent | 20 üisdem que | 21 prosequar | 23 vexata
3 inrisa (r m. II supraser.)
2. 4 ea que | 8 adsectabar | 10 disputatio ne set (m. II ne
ım dispulatio, littera s cum ne coniuncta sunt) | 11 archana
Udilionis poenitus acciperem | 13 mature | 14 institulione (u in
.) | 14 licteris | 14 eloquentie | 17 inbutus | 17. contempnebat |
3 industrie | 20 adniti
3. 2 saedentem | 2 ipsum quem | 2 intra | 4 nihil ne | 4 ma-
ne (om. I addidit; eadem manus lineam subduxit.) | 5 Zerrent.
40 minus | Ὁ amens | 6 apprehendisti | 7 si quae | 1 interprae-
b
ons | 3 omitteres (ὃ m. II suprascripsit; o eadem manu ex 6
Trectum) | 10 leges tu quid maternus sibi debuerit | 11 si qua |
b
. omisit (ὃ m. II suprascr.) | 12 recitatio ne (m. II coniuncta) |
! Ihrestes (m. II r in i correxit) | 18 formam (litt. m deleta,
b
ἢ m. II correctum) | 17 omissis (ὃ m. II supraser.) | 18 threstem
ἃς II r in # correctum) | 21 δ᾽ iam | 24 adgregarem
4.1 pertubarer (r m. II supraser.) | 5 obicis | 5 cotidianum |
b
defendende | 8 vel iam pridem | 9 compellat | 9 omissis (b m. II
Iprascr.) | 11 slam
42
ὅ. 2 modesti | 3 in his cognitionibus excusent | 8 porrojsi (m.
II disiuneta) | 12 possit: $ ego | 13 inveniri | 14 plurimum |
15 apud eos | 18 amitti | 19 vel ad utilitatem fructuosius vel ad
dignitatem amplius vel ad... | 21 noticiam | 22 vite | 23 conala
(m. II corr. consika) | 23 fataque per nostra (m. II per lines
delevit) | 24 tucius | 24 eam exercere eam exercere) | 27 ferd
27 & vel ut | 30 intellegitur | 31 herculae loricae gladius | 33 vel
in iudicio vel in senalu sive apud principem | 35 in festis | 35 prius
Marcellus | 36 qui adeinctus | 37 eiusmodi | 38 helvidi | 39 partim
minime | 40 contradicturum
6. 2 socunditas | 5 ingenio | 8 neque officii | 9 administrationis |
9 illos qn ymo | 12 ulla ne | 12 magne | 15 habundantia | 18 qud
illud gaudium | 20 coram | 25 perfert | 25 est gd’clam sit ἃ
27 animus | 29 ex temporalis | 30 iocunditas | 31 nam ingenio
7. 6 quantulae cüque | 6 indicendo | 7 rerum | 7 centum viros ἢ
8 causa aliqua infeliciter | 9 principum | 11 tum abire | 12 u
si non in albo | 14 qui no illustres & in urbe non solum apud ne —
gociosos | 16 & iam | 16 adulescentes | 16 quibus modo γϑοία e#
indoles & bona spes sus | 18 vulgus | 22 atligeruni ac velut agnos cer==
8.2 hunc 6 proprium q’ modo locutus sum | 3 iubium | 4 obk=—
teratis | 4 ulor non minus | 7 alterius ter milies sextertium prestat |
9 venisse: Ina ‚| 10 seculis | 11 ad quantum usque | 15 quosqge-—
(o in lit.) | 15 angustia ereptum | 19 sive | 19 aegregius | 22 prime
ceps | 23 agunt feruntque | 23 a ipso | 24 diligentia diliqguniur 1
25 verabilis | 25 pacientissimus | 25 intelligt | 26 & ceteros
26 his | 27 ipsis | 28 est | 29 amititiam | 30 accipi possint |
31 obtinent | 32 ne deguntur | 36 adulescentia
9. 2 ἐπ de (eadem manu ut videtur coniuncta) | 3 oratiofuet
que (m. II disiunxit ne ab oralio, coniunxit cum que) | 6 heet
(superscriptum fuisse videtur e) | 6 deinde | 7 ugamem non (m. El
ut videtur coniuncta | 13 ceciderit | 16 iocundi | 18 extudit | 21 es
trust | 21 sub sellia | 23 illa laus | 23 unu | 24 vel ut | 30 ie
gentas sextercia | 32 resfamiliaris | 33 ingenium | 33 propiciare
33 libertatem | 34 adice | 36 iocunditas | 36 ut quae | 37 recedendu ="
10.2 oms | 3 atque | 3 oratores ᾧ sequitur | 4 qm | 6 mediume- |
6/7 innotescatur | 6 provintias | 1 asya | 8 ne quid | 9 si quis |
9 et semel | 14 ocium | 17 coturnum | 17 heroycs | 18 tocundidatens-
19 elegarum | 19 amaritudinem epygramatum | 20 spetiem | 22 ma-
terne res est (o m. Il suprascr.; res ın. II ex ses correctum. in
marg. m. II res.) | 23 ‚referat (re m. II additum) | 24 maius
(m. II mutatum in mavis) | 24 adep’ | 25 utm (m. II ui
mutatum in αὐ, si suprascr.) | 25 graefia | 26 artes | 27 patererim
manes (in cum manes m. II coniunctum) | 27 illos | 33 offendere |
33 effer vescet (m. II coniunxit) | 35 offendes | 38 aut | 40 hic |
40 ex his | 45 in quibus si quando necesse sit et expressit pro
11. 2 parant enim quid (linea transversa in d m. II) | 6 pro-
stermere | 10 sum gi (litt. qi deletae) cum | 10 in nerone | 11 in-
probam | 11 prophanantem | 12 fregi hodie | 12 si quid in | 12 γα-
ἱἐσεπ | 13 noticie | 13 numinis | 14 de iungere | 17 ymagines |
13 Nam statum cuiusque ad | 20 ne vereor
12.2 secretum ipi | 2 id quod | 2 adferunt | 5 ante hostium |
6 sedit | 9 illa | 10 vieiis | 11 sangunantis | 12 & ex malis | 13 reli
(mm. II correxit tel) | 15 habundabat | 17 post more (in marg. maior
m. II) tertia fere versus pars vacua relicta est) | 18 homorj |
19 ilos dis | 21 orphea & linum | 21 altius vel | 22 appollinem |
22 hec fabulosa | 23 illud | 26 yperidis | 27 repperies | 27 cyce-
ronis | 29 messalae | 30 thiestes
13. 2 :llud foelix | 2 los | 4 οἱ consulatus | 4 evexerunt |
& malbo | 5 vergili | 6 caruit apud | 6/7 ppl'm ens noticia | 8 ver-
σε] 9 subrexit (’'m. 11 additum) | 10 vergilium | 15 an ex aut
Correctum m. II, ἐ rasura deletum | 16 cotidie | 16 aliqui | 16 hi
17 indignanter | 17 alligati cum adulatione | 18 unguam | 19 hec
20 vergilius | 21 musae | 22 cotidie | 22 illa | 23 ilosque fontes
25 anelans | 28 qüque enim | 29 veniut
14. 1 ix dum (litt. init. vo loc. reserv.) | 1 stinctus | 2 vibanius
messala | 2 eius | Ὁ comaslium | 1 tractantibus: minime (post minime,
Quod linea transversa m. 11 deletum est, reliquum versus spatium
Vacuum est. in versu insequenti minime semel est scriptum) |
8 delectasse | 11 converteret 4. hortalus est | 12 docebat | 14 vere |
14 ipse | 15 adfecisset | 16 nostrorum oralores | 17 forensibus tm
Negociis | 18 eiusmodi | 19 eruditiimes | 19 liclerarum | 20 iocun-
dissimum | 21 illa | 21 adferunt | 21 his | 22 ita quehercule | 23 iulii |
% scolasticis | 26 ocium | 27 oratorum est sumere
15. 1 num | 1 messala | 3 inridere | 5 contenderes Antiquis |
ὃ audatius | 6 maligni in his | 8 ipsi | 9 poenitentia (- m. Il additum
}
,
Ὶ
h
[
2
44
videtur) | 10 sapm | 11 incontrarium | 14 conquiro | 15 solalio |
16 & sam gratis | 17 absit aeschine | 17 iste’enitet | 18 “6668 (delet.)|
„ efesum
18 mrtilenas | 18 contentus | 18 scolasticorum | 19 clamarius
(alterum a in lit.) | 19 post quatit uni vel duobus verbis spatiun
relictum est,
16. 2 movistis | 2 explicabit (ὃ ex v correetum videtur) ἡ
4 accesitur | 5 messala | 5 aper iam | 5 cognitiones meas illud |
12 incontrarium adeingi | 20 intelligo | 21 ulixes & mnesior \
23 rperiden | 23 profertis (t ex c correctum) | 30 respectum ἢ
30 inmensi | 30 per quam | 32 posicio | 33 rursum & iste | 35 duo-
decim milia oclingentos quinquaginta quatuor | 35 demostenes |
37 quo nos & fama sed eodem mense extilisse
17.2 me nimium (m. Ilconiuncta; supra prius ὁ punctum erasum
est) | 2 pöt videri | 3 cyceronem | 4 & caesarem el alium |
5 messalam | T non video nam ul de cycerone (post video m. II
signum [ posuit) | 7 Ayrcio | 8 conss | 9 septimum idus occisus est |
10 se & q. pediu conss. | 11 statuae | 11 novae (” m. II additum) |
12 rem. p. rexit | adice tiberü tres δ᾽ viginti | et prope quadriennium
gay ac bis quaternos deros clawlii & Neronis annos | 15 vielü |
15 dlum | 17 rem p. | 17/18 centum et decem | 18 cyceronis |
19 ipe ἃ in britania (in marg. ; 640 m. I) | 20 fatebatur | 21m. ἢ
infe rem, ita ut rem in sequenti versu scriptum sit: m. 11 inmar-
gine ad infe syllabam ren adfixit.) | 21 britaniae | 22 adgress®s
Ita | 23 & quidem | 25 cyceronem | 33 ac veteres
18. 1 si qua | 2 acquiritur | 2 eandem | 3 sita et propiorem |
4 quam servis galbae aut gayo carboni quosque | 8 cycero | 9 ilud |
9 predixero | 10 si catoni | 13 cicero/cicerone (/m. II) | 14 quero |
|
14 qui | 16 multum (m. II in vultum correctum) | 16 sed illis
21 pro calone appium caecium | 22 obtrectores | 25 antiqus
26 aepistulas | 28 attritum | 28 ociosum | 28 diumotum | 31 ft actuma |
32 interroges mihi | 32 verum m. 1 (m. Ile in ὁ mutavisse videtus-)
19. 3 solent qui usque ad | 3 cassium quem reum faciunt que"
primum | 4 ab illa | 5 licterarum | 8 conditione | 9 spetiem | 10 es
esse (alterum esse m. II deletum) | 10 prior slle | 13 laudi dabatur” |
11 imperitissimarum | 14 altae | 15 quitgd | 16 ermagorae | 17 a#
ralus (m. II corr. odoratus) | 17 phylosophyam | 18 videtur | 19 e 7,
serere | 19 ferebatur (supra at rasura; erasum videtur -) | 20 er δ
45
mim hec | 21 rethorum | 22 phylosophorum | 23 cortina | 24 assistat |
24 qui de elementis | 24 & si | 25 ac certe | 27 qui υ (deletum)
us | 28 δ legibus | 29 & accipiunt
20. 1 valeludinis | 4 expectavit | 4 quis empectione | 4 per-
pecielur | 5 la inmensa | 9 vulgus | 12 impexam | 12 caena roscii
(alterum i m. II additum esse videtur) | 14 au ambivü | 16 adire
(u m. II supraser.) | 17 sed δ᾽ iam | 18 invitem | 19 sive in suis |
21 exereitur (e m. II supraser.) | 21 aratore | 23 actü | 23 sed
δ᾽ oratii & vergilii | 24 obtemperans | 26 orones nostrae | 28 prae-
veniunt | 29 cemento | 30 exstruuntur |
21. 3 nec unum de populo gannuti aut arli de furno & cora-
moque alios in eodem valeludinario | 5 ossa &:in hanc mazxie pro-
bant | 7 utpulo | 7 relinquere | 8 satisfacit | 9 asicium | 9 siuditio |
10 legitur | 10 at hereule | 10 hominum | 11 que in | 12 conseri-
buntur | 13 sentenciis | 14 accomodata | 15 quo | 16 sublimius m. II
ex sublimus corr. | 16 dicere | 17 nempe ea | 18 sive wuniversa
parte serum | 20 sordes autem illae verborum δ᾽ hians compositio |
22 pula | 23 gayo caesari | 25 eloquentiam | 26 hercule | 27 phylo-
sophiae | 28 $ admiratores | 30 de iotaro | 31 temporis | 33 biblio-
Ihecas | 34 illos | 35 pro prioribus | 36 me ne nios (m. I coniuncta) |
39 corpos | 42 menbra | 42 rubore tegit & decor comendat | 44 quia
non | 44 laeticiam | 45 viderimus ingiu
22. 1 cyceronem | 2 equalibus | 2 aeloquentiam | 4 eiusdem
aelalıs oratoris | Ὁ iuditio | 6 dilectum | T conpositioni: (io in lit.) |
T adtemptavit | 8 itaque in his | 9 senior iam | 9 conposuit | 9 idest |
1 est | 12 viciis | 13 orationibus | 13 ociosus | 15 sensus optel
cum | 17 aedifitio rudus firmus | 19 laudatum | 19 non eo tm |
24 ut | 24 liceat | 24 Quedam | 25 arcentur | 25 obliterata | 26 vel |
21/28 componantur | 28 fugit & | 29 vari οἱ
23. 1 inridere | 1 fortunae | 2 illud | 4 invitatus | 6 vocabant |
8 oeulos isti | 8 lütium (in märg. eadem ut videtur manu lücilium) |
8 oralio | vergilio (m. 11 correxit virgilio) | 9 eloquentia aufidii bassı
(post eloquentia rasura; aufidii correctum ex fu vel cui fidi |
10 nonia & ex | 11 rethorum | 13 more apud | 15 incubo illam |
16 sapitatem infirmitatem | 17 valetudinem | 20 prope est ab |
2] vero disertissimi | 22 illustre | 23 messala | 23 in deo (corr.
ride) | 23 letissima queque | 26 et quotiens | 28 permitlitur
:
46
24. 1 agqnoscilis ne | 4 variae | 7 messala | 9 his quos inseclalus
est aper comparamus | 11 ac nec | 11 a vestris | 12 sepe | 14 vis
fama | 14 in tantum | 16 centum et viginti annos | 16 cyceroms.
25.1 messala | 1 praescriptam et | 6 constare ante Cannaos | 7 illos |
8 sllorum | 10 si quo minus | 11 hisdem | 12 actitos | 13 aulem
locum eschines et hypenides et Iysias οἱ licurgus obtinent | 15 cm-
sensu | 16 sicut apud nos cycero | 18 si vere | 20 differant | 20 At
striclior | 23 cycero | 23 sanctitatem | 25 scienlia quamvis | 21 co-
gilationem | 27 obtrectaverunt (a in rasura) | 29 vicrum | 31 qce-
ronem | 31 solitos et | 32 virlus affici | 33 arbitror ulrum non |
35 cycero in invideret | 36 gaium laelium | 37 si quos | 38 falea |
39 aeloquentia
26. 1 opimo | 2 aeloquentiae | 3 hercule | 7 oratorüs | 7 yma«
hercule | 10 conpositionis | 11 quoque | 15 sicut hisdam ᾧ exchos
malio | 16 temere | 17 saeverum | 18 si his | 20 ius habeat | 23 ἐφ
compositüis & studiis | 24 coeterum | 25 comparatüs | 27 noiare
28 deducere | 33 deirectasse (ec in rasura; ac scriptum fuiss«
videtur) | 35 veritum | 36 scolasticorum | 37 cyceronem
27. 3 appareat | 3 freta | 4 aeloquentia | 5 exsolve | 9 paulo
ante | 9 mitiore eloquentia | 10 nostrorum miratus iralus | 11 offers
deret (t in rasura) | 12 a prima | 13 nam nec | 13 sed quid
14 perstringit | 14 eiusmodi | 16 et cum | 17 libertate qua
28. 1 messala | 1 materne (o m. II supraser.) | 2 tibiipse
3 $iam | 7 negligentia | 8 oblione | 9 iam provincias | 10 nociore
11 his | 11 intus | 13 a severilate | 15 sam pridem suis | 16 nate«.
(n in rasura; scriptum fuisse videtur vatus) | 16 cellam | 18 libens
21 coram quia | 21 discere | 22 in honestum (syllabae ho et ἐε 71
in rasuris) | 23 δ᾽ iam | 26 Acciam | 26 aeducacionibus | 29 ε:
nullis | 29 uniuscuiusque (cu in rasura; q scriptum fuisse videtur)
30 arripere | 30 artes | 32 eloquentiae (corr. ex eloquentliam)
29. 1 atque nunc | 4 accomodalus | 5 erroribus et vides | 8 i97
probitati | 9 adsuefaciunt | 9 bibacitati | 11 pecularia | 12/13 hyst”
onalis | 16 quitg | 18 nec praeceptores ullas | 21 ambicione | 24 15.
liciam | 26 rethoras
30. 5 decuriis referam: Necesse est | 6 quo ausos esse | T (
tichana | 9 cyceronis | 11 comerationem | 13 referre | 13 quiniwe
mulium | 14 filonem | 15 stoycum | 15 phylosophye | 15 paenitus
41
15 hausisse (corr. ex hauxisse) | 16 his | 17 achayam | 17 Asyam |
19 Ita que hercule & in libris cyceronis | 20 geometricae | 21 ullius
(alterum « post ὁ in rasura) | 21 ingenune artis | 22 dyaleticae |
22 sublilitatem | 26 slla εἰ
31. 1 ille | 2 intelligebant | 8 rethorum scolis | 4 accidentibus |
ὅ in his | 8 haec est enim | 9 deliberationibus de honestate | 11 haec
pa | 13 viciorum | 14 et intellectum | 14 neque | 15 neque in viciis |
15 & iam | 16 illa | 17 irae | 17 miseracionem | 23 postulaverit |
δῦ reposite | 27 fidem | 28 dyaleticae proficiscei (ya in ras.) |
30 peripaeteticis | 33 xenofon | 33 iocundidatem | 34 quasdam οἱ
clemationes | 34 adsumere | 36 nec stoycorum | 37 audire | 37 omnes
iberaliter debet | 38 iuriscivilis | 39 conpraehendebant | 39 gram-
malicae musicae δ᾽ geometricae inbuebantur | 41 nolicia | 41 plerum-
qe | 42 haec quoque |
32. 1 ne quisquam | 2 sufficeret ut | 3 uniforme | 7 credas
mim δ᾽ excellit (m. II correxit eminet et) | 9 & iam | 9 intelligit |
10 aut legittime | 10/11 aeloquentiae numeros is sed ut (numeros
cam is m. II coniunzit) | 12 neque extitisse unquam | 13 tanquam |
15 adeo exigerit (deletum) negligitur | 16 ius quoque | 16 cotidiant
teporis (deletum) sermonis | 17 vicia | 18 nom teneant | 21 detru-
dat | 22 aeloquentiam | 22 uique | 26 ergo hanc | 27 arbitratur |
27 cur omissum | 27/28 aeloquentia | 30 demosthenen | 31 cycero |
31 his omissum | 32 quitquid | 33 rethorum | 33 achademiae |
33 spaciis | 35 quas vobis | 38 philosophye | 39 tan; | 39 ineptis
83. 2 non videris | 2 inchoasse | 4 quibus instrui | 5 differentiam
nustrae | 6 desidiae $ scienciae | T demonstrati | 1 quemadmodum |
8 quod | 11 soliti sint (correctum ex sumt) | 11 dum arte | 12 ἴη-
senlia | 12 jacultate et aeloquentia | 13 & ii | 15 aper quoque
secundus | 16 messala | 17 aeloquentiae | 18 videlur | 19 prosequor |
21 aut reconditas | 23 iis eloquentiae | 23 per que | 24 eandem
Eliam (m. II correxit esse) | 25 si cui | 26 ἐπα | 27 parate |
28 propriae ᾧ᾽ ornaturum
84. 2 aeloquentiae | 5 obtinebat | 8 excipere | 9 interesse | 9 ui
fie | 9 praelio | 10 magnos | 14 exprobaret | 16 inbuebantur |
19 populi et | 20 quid ni | 23 imagine prestaret | 24 sudibus |
24 sed | 26 ut nec bene | 27 eloquetie | 29 quin mo | 29 conro-
boran; | 31 discipulus (u post / in rasura) | 32 iuditiorum | 32 ad-
"uefactus | 33 cotidie | 37 par in rasura | 37 nono decimo | 38 Lucius
48
crassus gaitum carbonem uno el vicensimo caesar dolobella | 39 w-
censimo | 40 pollio gamım catonem | 41 his | 42 hodieque
δῦ, 2 adulescentuli | 2 in se in | 2 scolasticorum | 3 rethores |
Ὁ marco crasso | 6 eludere | 6 cycero | 6 inpudentiae | 7 constilr-
eram | 8 scolas quibus | 8 utrum ne | 9 con discipuli | 10 adferant ἢ
10 sed in quem | 11 eque | 13 adulescentuli | 13 adulescentulos ἃ
14 ipse | 15 contrarie | 16 rethoras | 16 suasoriae quid $ εἰ ἰῷ
plane | 22 adhibeatur sic fit ut | 23 viciatarum | 24 aut gigd \
24 in scola cotidie | 25 in gentibus (m. II coniuncta) | 26 pr=—-
sequuntur | Post venlum duae fere paginae vacuae sunt relietae-
Aversae in paginae margine inferiore legitur: hic & defecl un ®
foli cum dimidio | 27 cogitare | 27 nihil obiectum
36. 4 & si | 5 que | 5 beata re. p. | 6 fa serat (5 in rasura) | 7 ac"
segwi | 11 ἴῃ .nris hinc (nris delet., in margine ; rostris) | 12 rerum ==!
adsignatae | 15 & si | 19 adsequebatur | 20 graciae | 21 noticise |
22 probabat | 22 In (mutatum videtur ex hi; punctum litterae |
rasura deletum) | 27 concilio | 27 qn ymo | 28 aeloquentia | 28 ad
sequi | 32 nisi qui | 35 publicis.non | 35 absentis | 37 aeloquentiae - |
37 premia | 38 et commoda
37. 2 premüs | 2 stipulabantur | 3 clientulorum potius | 3 post
patronorum uni vel duobus verbis spatium vacuum relictum est |
4 transissent | 5 lanqguam merces | 6 impetrarentur | 8 bibliothecis |
9 Mutiano | 10/11 conposita & de edita | 11 intelligi | 11 Gneus”
popeium | 12 Marcum crassum | 12 armis (s in rasura) | 13 m&-
tellos sed et lucullos | 11 consequium | 18 rerum | 19 prestant |
22 comitibus | 23 habendus in | 25 aeloquentiae | 28 demosthene |
30 cyceronem | 30 publius quinchus | 31 licinius archias | 33 tara-4t
fut Re. p. | 37 inquietis temporibus in rasura | 38 ut ihus
39 praeliatores | 40 conditio | 40 quo saepius | 41 tanquam | 42 “59
acrior qui pugnas sibi ipsas desumpserit | 44 nobiltatus criminibus '
45 ut secura velint
38. 2 δ᾽ si | 2 aplior ὃ ituerit eloquentia | 4 intra paucissim #3
perorare cogebaltur comprendinationis | 5 dicendo | 7 gneus po =3®"
peius | 8 adfirnixit | 8 inposuitque | 10 quanto | 11/12 argumente es"
et est | 12 centum virales | 13 obtineni | 14 cyceronis | 16 cente er?
viros | 17 orationibus (fi post n in rasura; erasum esse videtur > Ὁ»
18 urviae | 21 ocium | 21 mazxis
49
39. 1 videtur | 3 rideatur | 3 aeloquentiae | 4 penulas | 6 audi-
iorie & tabularıae | 1 quomodo | 8 spacia | 9 soliti fruanlur (in
margine „ soluti feranlur) | 10 ipa quin ymo curam | 12 qua in-
cıpias | 14 patronus | 17 plausu opus | 17 gd’da thetro (in margine
thealro ! 18 cotidie | 21 adsistere | 22 populus Ro. | 23 gaium cor-
nelum & marcum scaurum & titum milonem & 1. bestiam & P. va-
tinıum | 27 potuerunt | 28 eiusmodi
40. 1 adsidue (supra ; rasura) | 4 publio quidem scipione aut
Sylla aut cn. pompeyo | 6 $& histriones | 8 ociosa | 10 aeloquentia |
3 temerarius adrogans | 14/15 lacedemonum | 17 nec macedonum |
[8 zllius | 19 rhodii | 19 athenienses | 27 aeloquentiam | 27 sicuti
lomitus ager heret | 28 Iatiores | 28 tuta rei. p. graecorum aelo-
nentia | 30 formam aeloquentiae | 30 cycero
41. 1 horum non emendare | 3 quis enim nos | 4 civitatem |
ὃ agitatur | 6 provintiam | 8 post vindicar; uni verbo spatium va-
cuum relictum est | 10 sicut inter sanos sicut inter sanos | 11 quo
modo (m. II coniuncta) | 12 in his | 13 valeludine | 14 horum ob-
scurior | 17 optima | 18 de re. p. | 19 deliberant d& sed (& m. U
'eletum) | 22 clemencia | 25 deus m. I; m. II mutavit in defüs |
25 vital (in margine vitas) vesira ἔργα | 27 aeloquentia | 29 ad-
sequi |
42. 1 tum messala | 4 si qua | 5 de his | 6 conplexus | 6 ad-
surgens | 7 messala (o m. II suprascriptum) | 7 cum antiquarüs |
8 relhoribus | 8 scolasticis
Cornelii tacili de oratoribus explicit .]"
Corrigenda:
p. 1 not. 3: Eos II (1866); p. 4 not. 1: 1847 p. 48; p. 10, 17.17:
& yr. ἢ; p. 18: 115.21.16 Maecenati ABEC.
. van
ICARDO FOERSTERO
MARTINO HERTZIO
C. F. W. MUELLERO
SACRUM.
BRESLAUER
PHILOLOGISCHE ABHANDLUNGEN
HERAUSGEGEBEN
VON
RICHARD FÖRSTER,
PROFESSOR DER CLASSISCHEN PHILOLOGIE AN DER UNIVERSITAT BRESLAU.
SECHSTER BAND.
ZWEITES HEFT.
DE Q. AURELII SYMMACHI STUDIIS
GRAECIS ET LATINIS.
SCRIPSIT
GUILELMUS KROÖLL,
DR. PHIL.
BRESLAU.
VERLAG VON WILHELM KOEBNER.
1891.
DE
ἡ AURELII SYMMACHI STUDIIS
GRAECIS ET LATINIS
SCRIPSIT
GUILELMUS KROLL
DR. PHIL
VRATISLAVIAE
APUD 6UILELMUM KOEBNER.
1891.
RICARDO FOERSTERO
MARTINO HERTZIO
GC. FW. MUELLERO
SACRUM.
Praefatio.
81.
Q. Aurelius Symmachus natus erat ex illa gente, quae
sentibus divitiis praedita et antiquos deos colens non solum
re publica, verum etiam in litteris maximo studio versa-
tur.!) Pater praecipue eloquentiae laude clarus?) Antiochiae
anii familiaritate usus erat;?) cum ruri versabatur, anımum
eris excolebat (or. V 1); etiam carminibus condendis operam
vabat (I 2)*), quae nimia laude efferre nobis videtur filius®)
1,4. 3,2: unus aetate nostra monelam Latiarıs elogquu Tullıana
ude finzisti. 4,1), sed illa aetate sine dubio omnes efferebant,
a ut in magnorum ingeniorum inopia fieri solet, mediocria
oque summa admiratione digna iudicarentur. Pro certo igitur
bendum esset filium litteris diligentissime institutum esse,
ἢ Cf. H. Schiller, Gesch. d. röm. Kaiserz. II 291. 432 sqq.
Ὦ CIL VI 1698 (Seeck pr. XLI): qui primus in senatu senientiam rogari
δέ auctoritate prudentia atq(ue) eloquentia pro dignitate tanti ordinis magni-
linem loci eius inpleverit. Nulla ex re magis cognosci potest, quanti haec
ıdia aestimata sint quam inde quod in titulis publicis commemorantur, id
ıod primum fit post medium saeculum tertium (H. Schiller 1. c. I 895°).
. ἢ C£. Morin, etudes sur Symmaque, Paris 1847 p. 7 sqq. Seeck praef.
„U adn. 88.
*) Ubicunque nihil apposui, epistulae intellegendae sunt.
ὃ Egregie Volkmann, Synesius von Cyrene, p. 116: „diese übertriebenen
obsprüche . . auf der einen Seite, wie die übertriebene Bescheidenheit in
eireff der eigenen Leistungen auf der anderen sind nun aber echt sophistisch
ad verraten im Grunde genommen doch nur ein Zeitalter, das im Bewusst-
"in seiner eigenen geistigen Sterilität und Schwäche sich mit tändelnder
Ormspielerei begnügt und im Lobe der Mittelmässigkeit unerschöpflich ist“.
ink, Fulgentius p. 3. Engelbrecht, Unters. über die Sprache des Claudianus
Amertus, Sitzungsber. der Wiener Akad. phil. hist. Cl. 1886 (CX) p. 431.
1
3
etiamsi ex ipsius scriptis nihil ea de re comperiremus. Sun
autem haec haud ita multa: Gallum habuerat artis rhetorieae
magistrum, fortasse Ti. Minervium Burdigalensem (X 8%
Seeck pr. XLIV), Gallorum in eloquentia secutus est disc-
plinam, quippe qui tum in profanis litteris principatum tene-
rent.!) Libros possedisse videtur haud paucos: commemori
Livium, Plinii historiam naturalem, Caesaris bellurm gallicum
(Seeck pr. XLV). Livium totum emendandum curavit per Victo-
rianım quendam; nam et post omnes primae decadis libros
invenitur subscriptio: Victorianus v. c. emendabam domnis Sym-
machis,?) et Symmachus ipse de hac re anno 401 ad Valeri-
anum scribit (IX 13): munus totius Liviani operis quod. spopond:
etiam nunc diligentia emendationis moratur. Quanto opere emen-
dationem curaverit, declaratur epistula 1 94 ad Ausonium data:
st te amor habet naturalis historiae, quam Plinius elaboravi, en
ἐδι libellos, quorum mihi praesentanea copia fut. in quws υἱ
arbitror opulentine eruditionis tuae neglegens veritatis librarius
displicebit. sed mihi fraudi non erit emendationis incuria. Οἱ,
ΠῚ 11,4 ad Naucellium: carmınum tuorum codicem reportandum
puero tradidi, et quwia eglogarum confusus ordo est, quem descriy
simus (luretus, de eo scripsimus PF), simul mist, ut et correcio
a te utrique praestetur et aliorum, quae nunc pangis, adiectio.
In legendis sceriptoribus maxime tum occupatus fuisse vi-
detur, cum extra urbem in secessw degebat. Velut Eutropio
seribit II 50: cum tu Bomam commodum repeltis, ego me ın
ἢ Hieron. ep. 95 audio religiosam habere te matrem ... quae aluit, quat
erudivit infantem: ac post studia Galliarum, quae vel florentissima sunt, mis
Romam. Gallum rhetorem Nicomachi amico Symmachus arcessendum cural
VI 34. Hinc Sidonii Ennodii aliorum imitatio explicanda, quae diligentius
investigetur necesse est. De Gallorum principatu cf. Monnard, de Gallorum
oratorio ingenio, Bonnae 1848. Engelbrecht 1. c. p. 432 sqq. Bernay®
Abh. II 82 sqq. Jung, Die romanischen Provinzen p. 204 sqq. Etiam ir
verborum copia summa Syinmacho cum Gallis similitudo; cf. C. Becker, de
metris in Heptateuchum, diss. Bonn. 1889 p. 21 sqq., ubi Symmachi nome®
addendum est ad Jactare, pervigil, praecelsus, praenunlius, praeproperw#s
sequestrare.
2) O. Jahn, Sächs. Ber. 1851 p. 335 sqq. Exemplar postea in Flavian!
manus venisse recte collegisse videtur ex ceteris subscriptionibus Seeckiß
pr. LI adn. 181 cf. 107. 946. Mira ex hoc loco extrahit Burckhardt, die Zei
Constantins des Grossen, Lpz. 1880 p. 438.
9
u anleurbano adserur lectioni. diu quippe ab hoc negotio
obstrepente desedimus. nunr ubi tu abes, pars antıquior ami-
n meorum, vicem sermonis tui veterum scripta funguntur et
rvio IV 44: idem nunc de otio meo, quae velis nosse, narrabit;
me ın silvis Laurentibus continatus est rurali inhaerentem
i. quid enim magıs adsectandum est mihi dechnanti saepe
8, litterarum semper innocentiam diligenti. Cf. IV 18,2. 32,1
. VIl 182. Valde ei cordi fuit filii unici institutio; cf.
69: ego autem, quoniam scire nostra desileras, in domicılio
ırıs facundiae otio et studio torpeo. dis dabunt incrementa
rum parvulo meo: ipse me praefata fortunae venia ad studiorum
m socielatem vocabit. Quod ei obtigisse discimus ex epistula
) 395 ad Protadium scripta (IV 20,2): dum filius meus Graecis
15 initiatur, ego me denuo studüs eius velud aequalis adıunan.
erascere enim nos iubet pietas, ut litterarum dulcedinem liberis
8 labor participatus insinuet. Anno 398 Nicomachis filiis
it (VI 61): nos neque residere patitur liventium factio nec
wuvenis institutio longum peregrinari. Οἵ. IX 29a.
Sed Symmachus non modo in perscrutandis, verum etiam
xcolendis litteris elaborans orationes et epistulas composuit,
us ingentem et apud aequales et apud posteros laudem
ecutus est (Seeck pr. VI adn. i—4. 110). Litteratorum
inum sese studiosissimum esse profitetur IX 2: plerisque
᾿ est undique gentium preliosa conquirere: me iuvat studiosos
miine viros in amicitine possessionem vocare. (Quod verum
epistulae testes sunt. 1 41 commendat Ausonio philosophiae
"datum, 1 29 Barachum philosophum;!) Flaviano 1 29
imum: est enim vita atque eruditione lıberalium disciplinarum
ler insignis neque ullı praestantium philosophorum secundus
ropterea tun familiaritate dignissimus, 1 39 Horum philo-
mm, 1161 Serapammonem: et habitus et crinis indicio Sera-
mon litterarum peritiam pollicetur,; cuius si se meminisset
tem, numquam philosophis congruentem sumpsisset ornatum.
ab Hesperio petit ut Priscianum cum primis phulosophorum
ratura et honestate censendum adiuvet in reciperando salario;
------ .. ο -α-----..
')Ipse philosophiae rudis fuit (Morin 1]. c. p. 6); ne musicam quidem
a calluit: III 74,2 sed nos εἰ musicae facundiae inopiuım confitemur.
1*
4
1 94 Syagrio fratrem suum Palladium spectatum bonis ommilns
facundiae atque eruditionis adstipulatur. ΟἿ, V 31 IX 39.
Summa familiaritate coniungebatur cum plerisque illius
aetatis scriptoribus hominibusque elegantioribus — Claudianum
nusduam commemorari mireris — velut cum Ausonio, facile
tum principe litterarum, et cum Agorio Praetextato, due
paganorum, isdem quibus ipse studiis dedito!); Probus The-
dosio carmina dedicavit?); Antonii orationes ipse magnopere
laudat (I 89) tragoediasque significare videtur (Seeck CR).
Syagrius et ipse carmina fecit et Ausonii amicissimus ful,
qui ei primam carminum editionem dedicavit (Aus. III 4] sgq.
Sch., cf. Peiper praef. VID); Nicomachus Flavianus in historia
philosophia grammatica operam collocavit (Petronius ed. mai.
Büch. pr. XI), Marinianus haud infrequens veterum deorum
cultor et iuris consultus fuit (II 23,2), Eutropius rhetor εἰ
historiarum scriptor; Siburius de medicina scripsit. Rico-
meres Libanii amicitia usus est (Sievers, Leben des Libanios
157 sq.); Protadius Minervius Florentinus fratres Trevi-
renses eruditione eminuerunt (Seeck pr. CXLH). Mallius
Theodorus dialogos de philosophia et librum de metris adhue
exstantem (cf. Teuffel LG° 442,3) composuit et ab Augustino
dignus habitus est cui librum de beata vita mitteret. Naucellius
Aristotelis,?) ut videtur, πολιτείας in latinum sermonem trans-
tulit. Sallustius clarus est subscriptione illa, quae sub pleris-
que Apulei metamorphoseon libris legitur (Jahn ]. c. p. 331 sq.),
Messala doctrinae gloriam adeptus est carminibus epistlis
orationibus. Pacatus, si modo is est, et oratoria laude et
1) Jahn 1. c. p. 358. Digni sunt qui afferantur versus tituli sepuleralis
(CIL VI 1779 = Seeck pr. LXXXIV):
fu namque, quidquid lingua utrag(ue) est proditum
cura soforum, porta quis caeli palet,
vel quae periti condidere carmina,
vel quae solutis vocibus sunt edita,
meliora reddis quam legendo sumpseras.
®) Cf. Seeck adn. 428. Dessau Herm. XXIV 355 sq.
°) Clason, de Symm. epistularum codice Parisino, Bonn 1867 p. 48 34
diiudicare non audet inter Platonis νόμους, Aristotelis πολιτοκὰ et πολιτείας,
Theophrasti περὶ νόμων, Callimachi νόμους, Symmachi verba optime huic
libro conveniunt.
5)
\usonii consuetudine floruit; Andronicus studiis liberalibus
t claritudine carminum notus fuit (Seeck praef. CXCV σα.
jievers 1. 1. 279); ad Valerium primum de nuptiis librum
scripsit Augustinus; Palladius orator fuit celeberrimus.?)
Symmachum igitur cum ad tot tantosque homines litteras
iederit omnibusque summae admirationi fuerit, ipsum quoque
aliquot doctrinae vestigia ornamentaque exhibiturum esse merito
erpectamus. Quaecunque autem in libris eius indagare potui,
in hac commentatione congessi atque ita disposui, ut primum
de Graecis, deinde de Latinis studiis dissererem priore loco
collocans quae ad historiam et antiquitates, altero quae ad
litteras pertinent.
ἢ Cf. Boissier Journ. des Sav. 1888 p. 715.
ELEMENTE LLC LE LE BL MELLE GL LLC AL KL AS MD N
Pars prior.
De Graecis Symmachi studiis.
82.
Quantum litterarum linguaeque Graecae studium quarto
post Christum natum saeculo apud Romanos valuerit, tum
demum accuratius definiri poterit, cum in singulos scriptores
diligenter de hac re inquisitum erit. Illud constare mihi vi-
detur eos, qui non a pueris utraque lingua imbuti essent, raro
pleniorem Graecae linguae scientiam assecutos esse. Hierony-
mus quidem, qui praeter ceteros aequales doctrina florebal,
poetarum carminumque Graecorum nil noverat nisi nomin,
prosaicos paucos legerat atque etiam in vertendo errore
commisit.!) Ausonius, cuius pater
sermone impromptus Latio, verum Attica lingua
suffecit culti vocıbus ingenüt (XI 2,9 sq. Schenkl),
ipse non sine negotio Graece didieit XVI 9,13 sqgq.:
obstitit nostrae quia credo mentis
tardior sensus neque disciplinis
appulit Graecis puerlis aevi
noxius error.
Ac ne Sidonius quidem, quamvis multos enumeret Graecos 5010’
tores, nimium in eis legendis consumpsisse videtur studium.)
1) Luebeck, Hier. quos noverit scriptores et ex qyuibus hausenl
p.6 54. 74 adn. 1. Neque igitur cum Zoecklero, Hieron. p. 34 fidem deroge®
Rufino adv. Hier. I 635 scribenti: ante enim quam converteretur mecum park
et litteras graccas et linguam penitus ignorabat. De Gallis Graece magis qua®
Latine institutis falso loquitur Zoeckler; cf. Teuffel LG 466,2. Mommse®
RG V?100 sqq. Mamertum egregie Graece scivisse docet Engelbrecht |. L.
p. 428, Ausonium Stahl, de Ausonianis studiis poetarum graecorum, Kiliae 1
®2) Geisler, de Apollinaris Sidonii studiis, Vratisl. 1885 p. 82 adn.
d tamen aliqua Graecae linguae cognitione cuivis homini
»legantiori opus fuisse videtur;!) quam etiam in Sym-
fuisse vel inde concludi potest quod Africam pro consule
stravit (Seeck praef. XLVII sq.). Gravissimum vero ipsius
ınium est, quo quodammodo confitetur sese ea studia
ulta robustiore aetate neglexisse: dum filius meus Graecis
initiatur, ego me denuo studiis eius velud aequalis adıunzı
’
cabula graeca saepius admiscuit Ciceronem opinor imi-
qui idem in epistulis ad Atticum fecerat. Sunt autem
ere: I 1,2 emmetra. I 14,2 ἀμουσότερος. I 15,2 λόγος
apographa. II 44,1 ἀρχαισμόν. III 47 πανηγυρικώτερον.
nomisma. V 64 VI 25 VII 45 IX 9 mystagogus (Cic. Verr.
). ὙΠ 23,1 ὑπόϑεσις. IX 116 aenigma. IX 110,2 περιδέξιον
12).
Caput primum.
ıdiis in historia et antiquitatibus Graecorum positis.
mmachus ut erat maxime oratoriae laudis cupidus,?) ad
potissimum studia sua rettulisse putandus est. Neque
yrofundam in eo historiae scientiam expectabimus, quippe
aecipue ideo rerum scriptores tractaret, ut flosculos ad
lam illustrandamque orationem ex iis delibaret; neque
mur narratiunculas passim ab eo sive expositas sive
atas plerumque depromptas esse ex eo thesauro, qui ex
i rerum copia ab oratoribus paulatim electus erat. Ubi
simplicitatis exemplo opus erat, Catones, ubi iuris pe-
Scaevolae laudabantur; si quando longior enarranda erat
— quod genus apud Symmachum frequentius est quam
'eteros panegyricos — confugiebatur ad libros in hunc
conscriptos, qualis Valerii Maximi est, in quo cuiuslibet
Οἵ. Sievers l. c. p. 13 adn. 26.
1 96: studium quod scribendis orationibus exchibebam, praemio laudis
velus quippe sententia est artes honore nutriri. quis autem lam cumu-
: honor quam palma dicendi?
8
et virtutis οἱ vitii exempla nullo negotio reperiuntur. Lvi 1.
autem historiae similesque libri raro in manus sumebantur,
quippe qui minus essent habiles nec facile ea oratoribus mi-
nistrarent quae quaerebant. (Qui fit ut pauci restent loci ad
historiam spectantes, qui non ex certo quodam auctore exseripli
sint. Eam igitur rationem tenendam esse existumavi, ut loeis |
Symmachianis secundum temporum quantum fieri poterat or-
dinem digestis eam commentationis partem indicarem, qua de
singulorum scriptorum lectione acturus sum.
IV 332: non vides oracula olim locuta desisse nec ullas in antro
Cumano litteras legi nec Dodonam loqui frondibus nec de
spiraculis Delphieis ullum carmen audıri? »patere igitur ıt
homullus Promethei manu fictus mandare cessem papyro, que
dudum in vatum foliis non leguntur.
Prometheum Ovidio (met. I 78 sqq. οἵ. 8 5 sect. X), $-
byllam Cumanam Vergilio (A. VI 9 sqq. cf. $ 5 56εἰ. I)
acceptam referre videtur; unde cetera hauserit in medio re
linquo. Neque enim omnia ex certis auctoribus repeti possunl,
quoniam pueri in ludis rhetoricis etiam mythologia et historia
instituti esse et multa ex commentariis didieisse censendi sunl,
quos lectos esse Hieronymus dieit adv. Ruf. I 16.
rel. 3,16: silvestribus arbustis vita producitur et rursus ad D»-
donaeas arbores plebis rusticae inopia convolanıt.
Οἵ. Verg. G. 1 147 sqgg. (cf. 8 5 sect. VIH).
IV 28,4: mallem Aboriginum more dictionem salutis alternat
ligno aut cortieibus scribere; Aegyptus papyri volumina δυο:
thecis foroque texuerit.
Cf. Plin. ἢ. ἢ. XII 68 (8 5 sect. XXI).
or. I 21: prodidit vetus fabula giganteam manum quondan
montanas turres intulisse sideribus. talia forte temptavit; neque
enim terrigenas licet iuvenes Pelion adque Ossan comverisst
credible est.
Οἵ, Verg. G. 1 278 sqq. ($ 5 sect. VII).
rel. 4,2: absit ut moderator urbis liberae adque ideo devotae tam
quam Salmoneus Elius invehatur.
Cf, Verg. A. VI 585 sqgq. (ὃ 5 sect. VII).
0
ubi hic equinus hinnitus Persici quomdam lector imperii
fectata ad regnum via libidine pecudis concubitum gesti-
? qualis 6 dominus fuit, de quo imprudens animal
wit?
Val. Max. VII 3 ext. 2 (cf. ὃ 5 sect. XX).
nec ıgnoro multa invich animi exempla posse referri.
cles amissis recens liberis venit in curiam: sed patria
cogebat. Anazagoran physicum gravis de filio nun-
a disputationibus non retrazxit: sed philosophine deferebat
έα 18 suae neglegentiam.
Val. Max. V 10 ext. 1. 3 (cf. $ 5 sect. XX).
am et Phidiae Olympium lovem et Myronis buculam
lycliti canephoros rudis eius artis hominum pars magna
ta est.
ephoros novit ex Cic. in Verr. IV 5,!) buculam ex
(cf. ὃ 5 sect. XVII), Olympium lovem ex eiusdem or.
. Max. ΠῚ 7 ext. 4 (cf. ὃ 5 sect. XX).
ferunt Socraten δὶ quando excidit cupitis aut destinatis
hr utille quod evenerat aestimasse; nam meriti sui securus
pres ea coniectabat esse meliora, quae casus dabat, quam
animus adpetebat.
a multi similia narrent (cf. Zeller II 1*p. 67 a. 3), veri-
um videtur Symmachum hausisse ex Cic. de off. 1 90
sect. XV).
tceat prodiga laudis vetustas, quae Apellem et Zeuxin
orum simles ut quemque aeltas tulit, voluminum honore
ıta est. |
2 si quis mihi Zeuxis discoloribus ceris haec comitia
ında digereret, si quis Apelleus imitator lud caeleste
ium verisimii adfectu artis animaret, viserent posteri vix
nda miracula.
femo praeterea commemorat; cf. Overbeck, Schriftquellen 964.
:hlingium (de Οἷς. artis aestimatore, Halis 1877 p. 12) a solo Cice-
dere Symmachum. Sententia nova non est; cf. Iuliani ep. 33,1:
ἀνάξιόν ps λέγῃ τις εἶναι, οὐδὲ οὕτω τοῦ ποϑεῖν ἀφαιρήσεται, ἐπεὶ
ιάτων καλῶν ἀχούω πολλοὺς ἐραστὰς γενέσϑαι μὴ μόνον τοῦ δημιουργοῦ
ν μὴ βλάπτοντας, ἀλλὰ καὶ τῷ περὶ αὐτὰ πάϑει τὴν ἔμψυχον ἡδονὴν
προστιϑόντας.
10
Nomina fortasse Ciceroni vel Plauto debet, apud quem bis
coniuncta inveniuntur (Epid. 625 sq. Poen. 1271 sqq.); ef. Stat.
silv. 11 2,64 (cf. ὃ 5 sect. XII).
I 20,2: an ignoramus Magnum illum, cui supra votum fortuna
fluxit, Stagiritae suo nihilum commodasse? ΟἿ, p. 15.
or. II 10: queri de paterna gloria Macedonum rex solebat, qud
subactis longe lateque provinciis nihl ad vietoriam virtuti rei-
quisset heredis.
Rem narrat Plut. Alex. 5, quem a Symmacho lectum esse
haud affirmaverim; fortasse Trogum exscripsit.
or. II 7: cum magno Alexandro mundanam paene militiam phil-
sophorum comitatus exegit.
Hoc quoque e Trogo depromptum esse haud absurdun
erit conicere.
IX 72: Alexandrum, sicuti loquuntur historine, gravis momordt
invidia, quod Achilli fortissimo aevi sui Homerum praecnen
fortuna tribuisset. |
Cf. Cic. pro Arch. 94 (cf. $ 5 sect. XVII).
or. Π 18: hactenus Syracusanı Archimedis stetit gloria; docul
namque exitus nihil valnisse pro civibus conmenta prudentis.
Cf. Val. Max. VIII 7 ext. 7 (ef. ἃ 5 sect. XX).
or. II 6: sic Antiocho ante robur aetatis Syria sponte subiacul:
Pellaeum ducem praecox fortuna delegit; Ptolomaeo ınler
prima rudimenta lactantis infantiae regnum Roma reparatl.
Ex Trogo haec fortasse hausta, cui etiam Hieronymus multo
plura debere videtur quam indicavit Luebeck 1. 1. p. 203 sq. Οἱ
Droysen Gesch. d. Hell. III 1,3781. Antiochus est Magnus ille,
qui undeviginti annos natus regnum accepit; Pellaeus dus
Alexander (cf. Stat. silv. I 1,85 sq. ὃ 5 sect. XII), Ptolomaeus
Epiphanes, is qui quattuor annos natus rex factus est. Cf.Val
Max. VI 0,1 (cf. ὃ 5 sect. XX).
rel. 52: nam et Carneaden Cyrenaeum et Poenum Chir
machum Atheniensis curia societate dignata est, itidem ut nostrı
Zaleucum, legum Locrensium conditorem, civitate donarınl.
Locus difficilis, de quo quid sentiam statim exponendum
esse arbitratus sum. OQuod scribit Carneadem in senatum®
Atheniensium receptum esse, conclusisse videtur ex legatior®‘
11
am cum alii multi tum haud raro memorat Cicero (or.
[usc. IV 5 ad Att. ΧΙ 23,2). Clitomachum autem eodem
affectum esse nusquam quod sciam legitur; sed cum
a Cicerone simul cum Carneade nominetur (or. 51 de
) Acad. II 78), talis loci memor Symmachus opinatus
letur utrumque ab Atheniensibus Romam legatum esse.
ἃ. II 137: legi apud C’hitomachum, cum Carneades et Stoicus
s ad senatum in Capitolio starent et Tusc. III 54: legimus
Clitomachi, quem Wle eversa Karthagine misit comsolandi
d captivos cives suos. ın eo est disputatio scripta Carneadis.
: 1oco!) Poenum videtur hausisse Symmachus. Sed ubi
Zaleucum a Romanis civitate donatum esse nescio.
n quod de Pythagora tradebatur (Plut. Num. 8) per-
ad Zaleucum transtulerit; similiter iudicat Gerlachius,
)5 Charondas Pythagoras, Basel 1858 p. 65.
ud ab re erit etiam haec hoc loco commemorare:
: memini brevitatem Spartanam laudı quondam fuisse;
ego Komanıs tecum legibus ago et si ita vis Atticis; quibus
um decus a facundia fuit, ut mihi videantur Lacones metu
honis ın diversum studia destinasse. 1 14,1: Laconicae
) studere brevitati. III 11,1: deesse huic epistiWlae Atticam .
itatem boni consule. V 37: litterae tuae Spartana brevi-
succinctae sunt.
certo auctore profectum putare proverbium tritissimum
on est. Locos e Latinis scriptoribus collegit Otto, Archiv
Lexicogr. ΠῚ 372. Sprichwörter der Römer 206 saq.
I: vulgatı quippe proverbü est enavigato Maleo oblimarı
ım memoriam, quos domi reliqueris.
rabo VIII p. 378 haec narrat: ἦν δ᾽ ὥσπερ ὁ πορϑμὸς οὐχ
; ὁ χατὰ τὴν Σικελίαν τὸ παλαιόν, οὕτω xal τὰ πελάγη καὶ
ı τὸ ὑπὲρ Μαλεῶν διὰ τῆς ἀντιπνοίας, ἀφ᾽ οὗ καὶ παροιμιαζονται"
χλέας δὲ χάμψας ἐπιλάϑου τῶν οἴχαδε.
ım apud alium scriptorem huius proverbii mentio non fiat
. c. p. 380), putaverim Symmachum proverbium graecum
ım habuisse, sed aliter ac Strabonem interpretatum esse.
Eodem loco usum esse Hieronymum recte dicit Luebeck p. 62.
12
Caput alterum.
De litterarum Graecarum studiis.
8 3.
Homerum etsi commemorat Symmachus VII 22,2: nam
et Homerum novimus a dissimilibus praedicari (cf. ΠῚ 74,2 valum
mascimus. IX 110,2 Homerica appellatione. or. II 26 Troem |
carmınis auctor inlustris) et res ex eius carminibus petitas in- |
terdum profert, tamen dubitari potest num ipsa eius carmina
legerit; qua de causa enucleare studui, ex quibus auctoribus
hauserit quae ut in Homero lecta ostentat.
Ex Iliadis rebus haec afferuntur:
III 11,1: sumpsi pariter geminas litteras tuas Nestorea ut da
dixerim manu scriptas.
1l. A 247 sqq. CA. Cic. Cato 31 (δ 5 sect. XVII).
II 132: nullam certe Nestor tertio aevi sui saeculo mililae
vacationem poposcit, nec Achilli excusavit aetatis suae frws
senex monitor.
N. A 250 sqq., 1 439 sqq. Cf. Οἷς. Cato 31 de or. 115
($ 5 sect. XV).
or. 11 8: cedo mihi, imperator, belli Iliensis historiam: γον
Graeciam parva mentitam nec magnitudini servisse nec fidei.
aiunt heroas ad Troiam classe delatos ignoti litoris timusse
contactum, donec formidata responsa vel strenuus temeriat
iniret vel fraude versutus eluderet.
Cum Homerus Il. B 698 sqq. pauciora enarret, aliunde
hausit Symmachus, fortasse ex XIII. Ovidii heroide (8 5 sect.})
III 74,2: nam et Achillen vatım mazximus refert aegrum anim
curas fidibus resolvisse.
ll. 1185 sqq. Cf. Val. Max. VIII 8 ext. 2 et Hor. epod.
13,17 (8 5 sect. XX).
IX 110,2: ut plane Homerica appellatione usus περιδέξιον id est
aequimanum!) te esse pronuntiem.
Π. ® 163.
1) Verba id est aequimanum inclusit Seeckius; an perperam, dubites; εἴ.
Hier. in Dan. 12,5 unde φερνοφόρος id est dotalis appellata est. Accedit quod
18
126: eat nunc Troianı carminıs auctor inlustris et pro clade
popularıum Xanthum fingat iratum; artatas cadaveribus undas
scriptor decorus educat: nescivit flumina posse frenarı. tan-
tumne valuit rivus Iliacus, ut in ausilium Vulcanı flamma
peteretur?
N. Φ 233 saqg.
Ad Odysseam pertinentia inveni haec:
82: pomis tuis abunde honorem scripto facerem, si valerem;
nunc obsessus membrorum ommium doloribus silvarım tuarım
laudem sequestro. faciet frequens humanitas tua, ut saepe altas
in Marsos bona Phaeacum translata celebremus.
Od. ἡ 115 sqq. Nosse videtur ex Stat. silv. I 3,81 sq.:
quid bifera Alcınoi laudem pomaria vosque,
qui nunquam vacui prodistis im aethera ramı?
I 19: solus Epius Troianıs arcıbus addumıt excidium, et
Cretaeus Daedalus grassatorem Cecropiae nobilitatis inchusit.
Od. ὃ 492 sqq., A 523. Epeum fortasse ex altero Aeneidos
ro, Daedalum ex Ov. met. VII 152 sqq. sumpsit. Οἵ 85
t VI. X.
11: non Ulius caelı aut solı llecebram retinax advenarum lotos
arbor aequaverit et suada Circae pocula et tricinium semi-
voluerum puellarum. VI 16,3: sed nimium quantum avarus
es, qui Flaviano meo praesente quicequam reqwiris, in quo Tanta
rerum bonarum delenimenta sunt, ut mihi quasi apud Sirenas
aut Lotophagos haesisse vulearis.
Od. : 82 sqq., % 133 sqq., 39 sqq. 166 5644.
Circae pocula Horatio debet ep. I 2,23 (cf. $5 sect. IX),
tum forsitan Culici 124 sqq., semivolucres tres puellas
Sirenes Homericae neque alas habent neque tres sunt —
artis monumentis vidit.
1 23,2: principium voluptatum de Formiano sinu nascitur, quae
cwitas quondam Laestrygomum populo fertur habitata. hos ventri
et gulae usque ad feritatıs invidıam legimus obsecutos.
Od. x 115 sqq. ΟΥ Plin. ἢ. n. VII 9 (ef. 8 5 sect. XXI.
eabulum rarissimum a glossatore insertum esse parum est probabile. ΟἿ
ahl de Aus. studiis p. 3.
14
Hesiodus bis apparet; nam decantati illius somnii mentio- Ὁ
nem facit 153,2: nisi forte in silvis Apollinem continarıs ut ik
pastor Hesiodus, quem poetica lauru Camenalıs familw coronant,
quod legit apud Verg. E. 6,69 sqq. (cf. $ 5 sect. VII. Ov. fast.
VI 14 sqq.).. Praeterea fabulam significat a veteribus raro
enarratam VII 20: multo hoc factu promptius, quam quod Hesw-
dum ferunt posito senio in virides annos redisse. Cognitum jgitur
fuisse ei videtur epigramma quod in Procli γένει “Ησιόδου legimus, ἢ
ubi Pindaro tribuitur (Westermann biogr. p. 49 Bergk PLEl
p. 479) et in paroemiogr. I. p. 456 5. v. τὸ Ἡσιόδειον γῆρας
᾿Αριστοτέλης ἐν ᾿Ορχομενίων πολιτείᾳ δὶς τετάφϑαι φησὶ τὸν ᾿Ησίοδον
χαὶ ἐπιγράμματος τοῦδε τυχεῖν"
χαῖρε δὶς ἡβήσας καὶ δὶς τάφου ἀντιβολήσας,
ἭἩσίοδ᾽ ἀνθρώποις μέτρον ἔχων σοφίης.
Quoniam Symmachus Varronis imagines legisse videtur (cf. $5
sect. XVI), haud absurdum erit conicere ibi Hesiodi imagini
hos versus adscriptos fuisse — similiter (Gell. ΠῚ 11,7) M. Varro
in libro de imaginibus primo Homeri imagini epigramma hoc ad-
posut:
Capella Homeri candıda haec tumulum indicat
Quod μας Ietae mortuo faciunt sacra —
aut in quaestione de Hesiodi aetate ab illo tractata allatos
fuisse (Chappuis, fragm. des ouvrages de M. Ter. Varron, Paris
1868 p. 92).
De ceteris poetis altum silentium; historicorum mentio
nulla. Ex oratoribus unius Demosthenis locus citatur 13:
fac veniat in mentem, quid Graeca super hoc dicat oratio: parıs
nutrimentis, inquit, quamquam a morte defendimur, nihil tamen ad
robustam valetudinem promovemus. Vertit Dem. Olynth. ΠῚ 39 (3):
xal γὰρ ἐχεῖνα οὔτ᾽ ἰσχὺν ἐντίϑησιν οὔτ᾽ ἀποϑνήσχειν ἐᾷ. Eunden
locum auctore non nominato expressit Sall. hist. III 82,19 ΒΝ
Ex philosophis, qui quidem libros reliquerint, PlatO
commemoratur IX 84: veluti nune litterae tuae halantes Pla’
tonicum nectar quantum mihi muneris et honoris dederunt. Memo!
fuisse videtur rei a Cicerone de div. 178 II 66 et a Val. M=
16 ext. 3 narratae (ef. $ 5 sect. XVII).
15
Altero loco una cum aliis enumeratur'!) 1 42: 6 Pytha-
an, qui animas in aeternitatem primus adseruit,; le Platonem,
ws deos esse persuasit; le Aristotelen, qui naturam bene loquendi
ı artem redegit ..... . parca laude perstrinzit.
Haec omnia fere aut Ciceronis libris accepta referre pu-
andus est (de Pythagora Tusc. I 39, de Platone nat. deor.
18. 30, de Aristotele or. 114 de or. II 160 [cf. $5 sect. XVII])
ut ipsas legit Varronis hebdomadas.
Aristoteles etiam rel. 5,2 nominatur: qguem memoria lttera-
orum Aristoteli subparem fuisse consentit. 1 20,2 haec de eo
ıarrantur: an ignoramus Magnum Ulum, cw supra votum fortuna
tunt, Stagiritae suo nihilum commodasse?
Adeo ambigua sunt verba, ut dubites quid significet Sym-
machus: potes in memoriam revocare, quod Plutarchus tradit
Alex. 8: Aptotorein δὲ ϑαυμαζων Ev dpyi). . . ὕστερον ὑποπτότερον
ἔσχεν οὐχ ὥστε ποιῆσαί τι χαχὸν χτλ. 3) Cf. Zeller II2°p. 33 sqgq.
Nisi forte minus accurate tenebat locum Ciceronis epp. ad.
Att. XIII 28,3: Quwid? tu non vides ipsum Ulum Aristoteli disei-
Dulum sıummo ingenio, summa modestia, posteaquam rex appellatus
al, superbum crudelem immoderatum fuisse?, ita ut Aristoteli pro
lativo haberet.
De Carneade et Clitomacho cf. p. 10 54.
Heracliti dieto utitur IX 115,2: quod st mihr ullus honor
testimonii publici adfectandus foret, iudicio tuo et similium con-
Intus esse deberem, vel fidieinis exemplo, qui indignatus consi-
dentium turbam sibi et Musis cantum ciebat vel secundum Hera-
ditum physicum, qui summam laudis arbitrabatur placere uni, si
set optimus, qui probaret.
Spectant haec ad illud εἷς ἐμοὶ μύριοι fr. 114 Byw., quod
unde cognoverit, difficile est dietu; nam Galeni περὶ διαγνώσεως
I) Tales enumerationes apud Gallos usitatissimae sunt; cf. 6. g. Aus.
VIn 31. 32, epist. XVII. Sidon. 1,5. 138,17. 153,22. 233,6. Ennod. 24,19.
Engelbrecht p. 436. cf. Symm. I 32,3.
") Idem fere cadit in sequentia: nisi quia Ennio ex Aetolicis manubiis
„plug tantum chlamys muneri data Fulvium decolorat; enim vero neque
"παρῇ Africanorum secundus neque Opilio Rutilius vel Cineae Pyrrhus aut
Wetrodoro suo Mithridates Ponticus liberalium disciplinarum pretia solverunt.
16
σφυγμῶν libellum ab eo lectum esse demonstrari non potes;
Cicero autem ad Att. II 5,1 nomen non adposuit. Si harioları
liceret, cum Cicero Tusc. V 10 Heraclitum cognomine physici
appellet ut hoc loco Symmachus, coniectari posset in deperdito
libro Ciceronem dicti illius addito auctoris nomine mentionen
iniecisse.
Hippocratis locus usurpatur VI 45: nam, ut ait Ηρ»
crates, praesentia hebetantur incommoda, si cui dolor maior αν’
cesserit.
Significat aphor. II 46: δύο πόνων ἅμα γιγνομένων μὴ χατὰὼ
τὸν αὐτὸν τόπον 6 σφοδρότερος ἀμαυροῖ τὸν ἕτερον. Legit hoc for-
tasse in latina Hippocratis versione aut in Galeni libro altero,
qui inseribitur: Ἱπποχράτους ἀφορισμοὶ χαὶ Γαληνοῦ εἰς αὐτοὺς
ὑπομνήματα, in quo de hoc aphorismo agitur vol. ΧΥ͂Ι 3
p. 549 K.')
1) Memorabile est etiam Hieronymum Hippocratis nonnulla e Galeno
attulisse; cf. Luebeck p. 99. 102. Cassiod inst. 131 monachis praecipit: lak
Hippocratem atque Galenum latına lingua comversos.
Pars altera,
De Latinis Symmachi studiis.
Caput primum.
De historiae et antiquitatum Bomanarum studiis.
8 4.
‚adem qua supra ratione locos enumerabo.
13,2: princımum voluptatum de Formiano sinu naseitur,
ae civitas quondam Laestrygonum populo fertur habi-
la.}).
f.Cic. ad Att. Π 13,2. Plin. ἢ. n. ΠῚ 59 VII 9 (85 sect. XXI).
Ἶ 15: haec est la Latii veteris aetas aureo celebrata cog-
mine, qua fertur incola fwisse terrarum necdum moribus
fensa Justitia.
Οἵ, Verg. A. VIII 319 sqq. (8 5 sect. VII). de Iustitia cf.
)3 |
| 32: ipsas nobilium divisere gentes: Pinarios Hercules
:cupavit, Idaea mater legit hospites Scipiones, Venerüs
ucris famulata est domus Iulia.
Cf. Val. Max. VIII 15,3 Verg. A. VIII 270 paneg. II p. 89,21 B.
35 sect. VII. XX).
117: Carthago Tyriorum, quam Punicis glaebis advena
Pulentus inposuit, pretio a Libysin venit. ecce exempla veterata
Xeculorum! armato populo terra Libyae tuta est+nec otiosae
spwor bovini tegminis ambitum definitum auctionis. inermitas
Mpulit breve spatium postulari, sed quo magis fieret turpe
Mmercium, dolus circumcist tergoris auxit dedecus emptionis.
Uf. Verg. A. I 340 544. et Serv. ad 367 (8 5 sect. VII).
m
) Nullum Symmachi locum novi, quo doctrinae ostentatio ineptior sit.
2
1 _
IV 34,3: itane me ludos facıs, ut quae apud te incuriosius loqur, |
inFstili caudwes aut tıline pugillares censeas transferende, w
facılis senectus papyri seripta corrumpat? et Marciorum qu-
dem vatum divinatw caducis corticibus inculcata est, menilus
Cumanos lintea texta sumpserunt: tu etiam sericis voluminbu
Achaemenio more infundi litteras meas praecipis.
De Mareciis cf. Οἷς. de div. I 89. 115 II 113 (cf. 8 5 sed.
XVII), de Sibylla Verg. A. III 444 VI 9 sqq. et Serv. ad Υ͂] 13
De corticibus linteisque textis quae narrat, ubi invenerit nescio.
Linteos magistratuum libros commemorat Livius IV 7. 20. 3;
de tilia loquitur Dictys in prol.: igıtur de toto bello decem w-
lumina in tılias digessit phoeniceis hitteris; de sericis voluminibus '
Gardthausen griech. Palaeogr. 51: „seidene volumina werde
nur beim Symmachus erwähnt“. |
rel. 9,6: nec putetis istiusmodi voluptatem plebi Martine parvam
videri, cui delenimenta circensium finitimorum conubtum prü-
stiterunt. |
Οὗ Liv. 19 (cf. 8 5 sect. XD).
rel. 15,1: ab exortu paene urbis Martiae strenarum usus adolen!
auctore Tatio rege, qui verbenas felicis arboris ex luco Strenut
anni novi auspices primus accepit.
Fons incertus; vocabulum Nonius p. 16 M. a strenuitake,
Festus p. 313 M. a treni (= trint) derivant.
Π 36,3: qui adverterem neque honestati virginum talia in ὑπὸ
obsequia convenire neque more fieri, quod Numa auctor, He
tellus conservator religionum omnesque pontifices masxımı mım
quam ante meruerunt.
Eum dicere videtur Metellum, de quo Valerius Maximus
loquitur I 1,2 VII 13,2 ($ 5 sect. XX). |
II 11,3: arma a Samnitibus, insignia ab Tuseis, leges de lat
Lycurgi et Solonis sumpseramus.
Οἵ, Sall. Cat. 51,38 Cie. de legg. II 59. 64 Liv. ΠΙ 31-°
(8 5 sect. XVII. XIX).
rel. 4,3: inritamentum superbiae Roma vestra non patıtur men
scilicet bonorum parentum, quos Tarquinius fastus et ps
Camilli currus offendit. nam tanto li viro albentes quadrgc”
exilium triste pepererunt. at contra Publicolae decus trıbu. *
19
inclinatio potestatis; submisit enim contioni civium conswWlarem
securem et homoris sur culmen infregit, ut libertatem civitatis
erigeret. '
Cf. Liv. V 23,5 Val. Max. IV 1,1 ($ 5 sect. XXX. XX).
16,3: <M. Horatius> morte pignoris sui cognita cadaver efferri
iussit: sed hac constantia esse debuit, qui Capitolium dedicabat.
Cf. Val. Max. V 10,1 (ef. ὃ 5).
58: qwid? tu libenter Atılio factum putas, quod fascibus aratra
mutavit et in medio sementis opere anhelos boves statwit rusticus
magistratus? ὙΠ 15: adde te rusticantium numero et paulisper
Catones atque Atilios aemulare, quos vomis (οἷς stiva ad con-
sulares misiıt secures. Υ 68,2: vos malo cum Atlio rusticarı
et ludum virium sequi.
Cf. Val. Max. IV 4,5 (cf. ὃ 5). Exemplum apud oratores
usitatissimum: cf. paneg. ΧΙ p. 279,15 B. Otto Arch. f. lat.
Lexicogr. II 363 54.
rel. 3,9: hic cultus in leges meas orbem redegit, haec sacra Hanni-
balem a moenibus, a Capitolio Senonas reppulerunt.
[471: nec mirum si te illa ora totum sibi vindicat, cum ipsum
Hannibalem fides certa sit bello inviectum manus dedisse
Campaniae.
Οἵ. Val. Max. IX 1 ext. 1 (cf. 8 5).
1 9,3: olim cum res Romana adoreae militaris potita est, Polluces
geminz apud Iuturnae lacum proelii secunda viulgarunt. eos
quippe priscorum voluminum fides tradıdit anhelis equis plenos
sudoris et pulveris fama belli post tergum relicta indicium ad-
fectasse victorine.
Cf. Val. Max. I 8,1 (cf. 8 5) paneg. XII p. 306,31 (ex eodem
Onte).
1209: nisi quia Ennio ex Aetolicis manubüs captıva tantum
chlamys muneri data Fulvium decolorat; enim vero neque
Panaetio Afrianorum secundus neque Opilio Rutilius vel
Cineae Pyrrhus aut Metrodoro suo Mithridates Ponticus
Überalium disciplinarum pretia solverunt.
Quae de Ennio tradit cum alibi non narrentur, diei non
‚otest quo auctore usus sit; Panaetii et Scipionis consuetudinem
oral ex Cic. Tusc. I 81 de rep. I 34 ad Att. IX 12,2 pro
4"
20 |
Mur. 66; Opilii et Rutilii forsitan ex Suetonii de vir. ill. libro
p. 105,1 R.: Aurelius Opilius Epicurei cuwiusdam libertus philos-
phiam primo, deinde rhetoricam, novissime grammaticam docull,
dimissa autem schola Rutilium Rufum damnatum in Asiam 8.
cutus ibidem Zmyrnae simulque consenuit. Cetera exempla dubito
an in fonte aliquo similiter congesta invenerit.
ῃ
ι
\
ἢ
or. III 7: nempe Fulvium nohtllem tam laude quam nomine (sc. |
Nobilioris) inter aquilas cantusque lituorum praeceptor Acaus
frequentavit; Africanum ilum terra marique victorem lecı-
onis particeps et laboris Panaetius non reliquit; cum magm |
Alexandro mundanam paene militiam philosophorum comilatus
exegit.
Ad Accium transtulii quae de Ennio narrantur adductus
errore orto ex Cic. pro Arch. 27, ubi primum consuetudinis
inter Brutum et Accium, deinde familiaritatis inter Fulvium el
Ennium intercedentis mentio fit (cf. $ 5). Videtur plerumge
memoria esse confisus, quae eum fefellit etiam IX 115,2.
or. 15: credamus historiis minora iwactantihus, quae ferunt (ranım
Marium pressum labe fortunae obiectu quodam prioris er
sisse reverentiae. cum secundis, inquiunt, rebus eius in ad
versa mutatis virum toto orbe victorem Minturnensis carcr
inchuderet, percussoris ictum, qui tussus inruperat, maiestalt
suspendit, quae ei sola restabat. stetit pro sene vetus glorih
nec valuit carnifex inpia manu ferire, quem necesse habebil
agnoscere.
Cf. Val. Max. II 10,6 (cf. 8 5 sect. XX).
IX 115,1: an ego istud feram moleste, qui noverim Mar cellorum
monumenta sublata Verre praetore et Marianis tropaei
nequaquam manus invidas pepercisse?
De Marcellorum monumentis cf. Cie. in Verr. II5l 8?
sect. XVII). Marii tropaeorum dirutorum, quae restituta 6586
a Caesare aedile tradit Plut. Caes. 6, mentio fortasse facta eral
apud Livium aut in Sallustii historiis; nisi forte id speetarit
Symm., quod de Marii Gratidiani statuis narrat Plin. ἢ. ἢ. 34,33
aut de Marii ossibus Val. Max. IX 2,1 (cf. $ 5).
or. II 8: sentio me ad exempla veterum tempestive esse dilapsuns#
inre igitur ex annalium memoria Pompei usurpabo responst"
21
is equestri censu equum de more traducens cum forte inter-
pellaretur voce censoris, sub quo imperatore meruisset: me 1080,
inquit, principe militavı.
Idem legitur apud Plut. Pomp. 22'); S. fortasse ex Sallustii
historiis hausit, quas ille in Pompei vita enarranda secutus esse
videtur (Peter, Quellen Plutarchs 112 sqq.); has eum novisse
certum est (cf. ὃ 5 sect. XVIN).
Π 42: nihl igitur moror famlliam Spartaco nequiorem.
II 60,1: tw mecum opera Lucullana partıris. VI 70: siquidem
sermo distulit quaedam vos Lucullanis operibus aequanda fecisse.
VII 36: quid multa? successisti in famam Luculli.
M 23,2: tenet te eruditio Scaevolarum, dum forenses rabıulas
pervigil doctor instituis.
Scaevolas e Ciceronis libris ei notos fuisse suspiceris (cf.
ὃ 5 sect. XVII Lael. 1); cf. paneg. XI p. 260,10.
115: hane celebravit opum felix Hortensius aulam,
contra Arpinatem qui stetit elogquio.
Pertinere potest ad Ciceronis vel pro Quinctio vel de imp.
Cn. Pompeii (cf. $ 5 sect. XVIl) orationem vel ad or. 129
(Meyer orat. Rom. fragm. ? p. 366).
or. 15: .... tenere secretum. itaque Crassus percontanti
flio, quid noctis moveri castra tussisset: vereris, inquit, ne
tuas aures forte non penetret occentatio bucinarum?
Isdem verbis narrat Frontin. strateg. I 1,13: M. Licinius
Crassus percontanti, quo tempore castra moturus esset, respondit:
tereris, ne tubam non exaudias? Ex Livio haustum videtur ab
ütroque (per. 106); Bludau (de fontibus Frontini, diss. Regim.
Brunsbergae 1883 p. 24) ex Sallustii hist. Frontini narrationem
luxisse non censuisset, si locum Symmachi novisset; nam cum
ex eo cognoscatur rem in bello a Crasso una cum filio gesto
accidisse, de Parthico, non de servili bello agi apparet. Ce-
terum apud Frontinum filio excidisse videtur.
0. 116: vactet se Pumicis Africanus exuvtis, sed dıu ın Si-
οἶα palliatus erravit; Mithridaticis spolüs Lucullus exultet,
ἢ Apud Plutarchum non interrogatur, sub quo imperatore meruerit,
sed 8 πάσας ἐστράτευσαι τὰς κατὰ νόμον στρατείας.
22
--- - Po nn
sed [diu] in Pontico luxru paene victor elanguit; Orientis ἰγ0-
paea ostentet Antonius, sed inter Aegyptins taedas regio amore
difflueit. hi sunt dlı triumfales viri delicatis negotüis frequentibus
occupati, amoena litorum terrarumque opima sectantes. vis yelam
proximae aetatıs exempla® ecce Baias sin Augustus a wm
tinuo marı vindicat et molibus Lucrinis sumptus laborat im-
perü,; Tiberius ın devorsorüs insularum natans et navigans
adoratur; Pius otia Caietama persequitur; in Lycio et αν
demia remissior Marcus auditur.
Quae de Scipione tradit, hausisse videtur ex Liv. XXN
19,10 (δ 5 sect. XIX); quae de Tiberio, ex Taeiti ann. IV 6]
($ 5 sect. XXI).
1 13,3: bonus Nerva, Traranus strenuus, Pius innocens,
Marcus plenus officii temporibus adiuti sunt, quae tunc more
alios nesciebant: hic in laude est natura principis, ibi priscae
munus aelatıs.!)
Caput alterum.
De studiis in litteris Romanis positis.
85.
Quoniam supra congessi quidquid de Symmachi litterarum
studiis ex ipsius verbis colligitur, πῆς inquirendum esse vi
detur, quos potissimum scriptores legerit. Quam ad rem sl
solis eis locis uteremur, quibus auctorem suum nominat aul
ab altero se pendere fatetur, sane exiguus esset fructus. Immo
alia ingredienda est via. Nam satis constat cum saepe alias
tum illa aetate sterili et magnis ingeniis carente plurimum
valuisse apud scriptores Romanos imitationem.?)
ἢ Eadem est sententia corrupti loci VI 67,2; similem principum enum®
rationem habes paneg. XII p. 281,13.
2) Egregie Kaufmann, Rhetorenschulen .... in Gallien... (Raume
hist. Taschenb. 1869) p. 16: „sie hatten schließlich so unendlich viel au®
wendig gelernt, daß sie einen Gedanken kaum halb ergriffen, daß ein G®
r
fühl sich kaum leise regte — und gleich ist ein Citat zur Hand; Horaz 1a
sie nicht ausdenken, sie fühlen, wie Vergil befiehlt“. Quod cum magis cab- “
33
Consentaneum autem est omnes litterarum Romanarum
pias ne a doctissimis quidem viris illius aetatis exhaustas
se, sed sensim delectum quendam (χανόνα) scriptorum in
dis rhetoricis tractandorum factum esse; qui qualis fuerit
ncludere licet ex enumerationibus!) apud quosdam auctores
eurrentibus, quarum facile gravissima legitur apud Hierony-
um adv. Ruf. I 16: puto quod puer legeris Aspri in Vergilium
Sallustium commentarios, Volcatı in orationes Ciceronis, Victorini
» dialogos eius et in Terenti comoedias praeceptoris mei Donati,
que in Vergilium et aliorum in alios: Plautum videlicet, Lu-
'etum, Flaccum, Persium atque Liwcanum. Οἵ. Aug. conf. I 13
rud. praef. 7 Aus. protr. 46 sqq. Commod. carm. apol. 583 sq.:
Vergilius legitur, Cicero aut Terentius item;
ΝῺ nısı cor facıunt, ceterum de vita sletur.
ecti igitur esse videntur in ludis maxime Vergilius Sallustius
icero Terentius, minus Plautus Horatius Persius Lucanus;
e Lucretii lectione dubitaveris. Ex his autem non tam res
c fabulae quam sententiae, locutiones atque etiam singula
ocabula desumebantur ita, ut auctoris nomen rarissime appone-
etur. Si cui autem mirum videtur etiam ex poetis tam multa
austa esse a prosae orationis scriptoribus, consideret semper
orupti sensus iudiciique esse, quod singulorum litterarum ge-
ı poetas, hos maiore cura perscrutati sunt viri docti; ad prosaicos posterioris
elatis pertinentia haec fere adhibui: Schwierezina, Frontoniana, Vratisl,
883, M Hertz, Aulus Gellius und Ammianus Marc. Herm. VIII 257-302
= opusc. Gell. 146—201; de Amm. studiis Sallustianis, ind. Vrat. 1874.
‚Michael, de Amm. Marc. studiis Ciceronianis, Vrat. 1874. E Geisler, de
pollinaris Sidonii studiis, Vrat. 1885, qui etiam indicem editionis Luet-
'hannianae confecit. Lübeck, Hieronymus quos noverit scriptores et ex
bus hauserit, Lips. 1872. F Vogel, Sallustiana, act. Erlang. I 313—65
45-48; idem Ennodio indicem adiecit, Avito Peiper. M Ihm, studia
mbrosiana, Fleck. ann. suppl. XVII p. 80—94. Haud pauca didieci ex Ausonii
diebus Peiperiano et Schenkeliano, Claudiani leepiano (praef. vol. II),
aniti commentatione quae inscribitur: Zu spätlateinischen Dichtern, ZöG
8 p. 81. 241. 401.
ἢ De Claudiani Mamerti loco Teuffelius rectius iudicasse mihi videtur
uam Engelbrechtius ]. ]. p. 436; Varronis libros a Claudiano lectos esse per-
ıadere mibi non possum. Ambrosius plurimum studii in Sallustio Cicerone
ergilio posuit; de Livii Taciti Phaedri lectione dubitandum est, quoad plura
Idagentur vestigia. Οἵ, Ihm 1. c. 82.
24
nerum diversitas magis magisque tollitur. Atque, si paulum
digredi licet, etiam ita fines ante arte circumscripti propagantır,
ut permulta vocabula vivi sermonis admittantur a superioribus
vitata. E. Th. Schulze, (de Ὁ. Aur. Symmachi vocabulorım
formationibus ad sermonem vulgarem pertinentibus, dis.
Halens. VI p. 114) arbitratur Symmachum, si ipse edidissel
epistulas, nonnulla vulgaria amoturum fuisse, id quod equidem
non crediderim. Nam adeo limatae sunt epistulae ad eos ple-
rumque datae, qui praeter ceteros doctrinae copia et dictionis
elegantia florerent, ut nihil fere mutari possit. Ac ne Koreno
(quaestiones Symmachianae, Vindob. 1874 p. 37) quidem as-
sentior, qui Symm. ipsum litteras exiguas quales sunt VII 71.72
editurum non fuisse putat (cf. Teuffel ὅ 425,6 „sogar blosse
Papierschnitzel sind aufgenommen“). Nam talia quoque publi-
care moris fuit; ef. Plinii et Traiani epp. 58, multas Frontonis
e quinto ad M. Caesarem libro, Synesii epp. 64. 65, quarum
utraque ex una constat sententia.
Sed ut redeat unde digressa est oratio, iam de poelis ἃ
Symmacho imitatione expressis agamus.
De priscorum poetarum lectione quaestionem_ instituere
difficilius est. Nam si viri docti audiendi sunt,’) Symm. not
minus studiosus est veterum imitator quam verbi causa Fronio;
sin in indice Seeckii quaerimus, quos attulerit priscos serir
tores, admodum pauci sunt: Naevium Plautum Caecilium (#
tonem singulis, Terentium tribus locis. Neque aliter se habel
res apud ceteros: Hieronymus Terentium probe cognitum habel.
Plautum aliquanto minus, reliquorum locos sive Ciceroni sive
aliis debet (Lübeck 8. 105 sqq.), Ambrosius nihil fere nisi pre
verbia quaedam e comieis hausit (Ihm 82 adn. 22), Sidoniu
Plautum et Terentium legit (Geisler 40 sqq.), Ammianus (Δ
tonem ter, semel Plautum, semel Terentium citat (Michael p. 3)
unus Ausonius magis in antiquis versatus est.
1) Burckhardt p. 437: „der Epigone verrät sich durch sein Schwanke
zwischen plautinischen Archaismen und den allermodernsten abstrakte
Substantiven“. Wölfflin Arch. I 357. Sittl loc. Versch. p. 124, qui fa)
dieit tunc locorum apud S. inveniri; adhoc locorum habes I 31,2 ΠῚ 8:
IX 83,1 X 2,1. Rectius iudicavit CFW Müller, Fleck. ann. 73 (1856) p. %
25
Hac cum re pugnare videtur, quod S. multa 6 veteribus
ımpsisse dieitur. Sed si diligentius attendimus, plerumque
ingula esse vocabula videmus, quae ab antiquis mutuatus esse
utatur. Cui imitationis generi omnino diffidendum est, prae-
ertim si de comicis agitur. Qui cum quod argumentum postu-
abat, tum quod nondum diligenter inter vulgi et scriptorum
sermonem distinguebatur, permultis usi sunt vocabulis, quae
postea imprimis ex elatioribus litterarum generibus eici coepta
sun. Qua in re septimo urbis saeculo ineunte Scipiones
(Mommsen RG II? 430 sq.), exeunte Cicero elaboravit; qui
praecipue in eis orationibus, quas provecta aetate conscripsit,
multla summa cura vitavit, quae et ipse in primis extremisque
orationibus et in aliis litterarum generibus, praecipue in epistulis
admisit!) neque alii aequales, ut Sallustius Varro Pollio (Wölfflin
Arch. VI 84—106), unquam fugienda esse arbitrati sunt. Valuit
autem Ciceronis ratio maxime apud eos, qui similia genera
excolebant; velut Plinius etiam in epistulis purissimo usus est
sermone, qualem in hoc genere ne Cicero quidem adfectaverat.
Sed cum in dies magis planum fieret hanc imminutam ver-
borum copiam non sufficere, exstiterunt qui legibus severis
antiquatis ad vivum sermonem redirent ex eoque plus minusve
reciperent in litteras. Quo in genere clarissimi habentur Afri-
can, qui non modo verba intermortua ex priscis scriptoribus
aucupati sunt, sed etiam primi omnium, ut videtur, multa quae
inde a Ciceronis Caesarisque aetate a litteris exelusa fuerant,
sine ulla dubitatione adhibuerunt; consentaneum autem est in
his haud pauca esse antea apud solos vetustos scriptores obvia.
Maximopere igitur cavendum est, ne quod e vulgi sermone de-
promptum est, aut Afrorum proprium aut ex priscis scriptoribus
fepetitum putemus.?) Symmachus autem a vulgaribus i. 6. ab
ἡ Οὗ Hauschild diss. Hal. VI 235 sqq. Hellmuth act. Erlang. 1101 544.
ὮἮ In utroque erraverunt viri docti; verum viderunt Ebert, Gesch. d.
Lit. d. Mittelalters I! 35 Petschenig Arch, VI 269 Mommsen RG γ᾽ 658
adn.: „freilich ist dabei nicht zu übersehen, daß wir das Vulgärlatein über-
haupt vorzugsweise aus afrikanischen Quellen kennen und daß der Nachweis
der Beschränkung der einzelnen Spracherscheinung auf Afrika ebenso not-
wendig wie größtenteils unerbracht ist. Es gab nebeneinander sowohl all-
gemein gebräuchliche Vulgarismen wie afrikanische Provinzialismen ...
aber daß Formen wie glorificare ..... zu der zweiten Kategorie gehören, ist
26
------.-..-.-..-.-.- nn
eis, quae Cicero eiusque siimiles vitaverant, se non abho
fatetur III 11,1: irahit enim nos usus temporis in plausibii
monis argutias. , quare aequus admitte linguam saeculı ne
deesse huic epistulae Atticam sanitatem boni consule. Proin:
de hac re iudicandum esse censuerim: si quod vocabulum
Frontonem Apuleium Symmachum omneque id genus erudi
scriptorum invenitur praeterea apud solos comicos aut al
veterem occurrens, fieri potest ut imitatione expressui
sin autem etiam ab inculto atque indocto homine usuı
de imitatione cogitare non licet. Atque cum dubitari non ᾿
quin Symmachus etiam singula verba ex priscis poeti
sumpserit certorum versuum non Tecordatus, sic rem il
ut primum versus ab eo sive allatos sive significatos, ı
vocabula et locutiones e veteribus haustas enumerarem.
a vulgarismis secernere ideo facilius est quam in ceteris
toribus, quod certum est Symmachum inprimis in ep
aetate prioribus doctrinae laudem adfectasse. Etenim in
epistularum libro tot archaismi imitationesqu
veniuntur quot in primo, ex cuius plus nonaginta epi
quarum tempus definiri potest, longe plurimae ante a
nulla post a. 385 scripta est. Qua de causa haud
archaica vocavi, quae vulgaria potius existumassem, nis
norma exstaret.
l. Naevii
versum 18 Rb.: laetus sum laudarı me abs te, pater, a ἢ
viro significat I 3,1: laudarı quippe ab laudato viro ra
messis ingenit. Quem ex Cicerone haustum esse, qui eu
affert (Tusc. IV 67 ad fam. V 12,7 XV 6), recte putavit Se
(cf. sect. XVII).
I. Plauti:
Amph. 634: ἐξα quoiquest in aetate| IV 34,2: hanc omnibus hı
hominum comparatum, ita dis| gaudıs legem natura di:
est complacitum, voluptatem ut| curae voluptatem sequaı
maeror comes consequatur.
dadurch noch keineswegs bewiesen, daß sie uns zuerst in Afrika be
da analoge Dokumente, wie wir sie für Karthago z. B. an Tertul
sitzen, uns für Capua und Mailand fehlen“.
sul. 117: rogıtant me ut valeam, | V 78: quaeris ut valeam vel quid
quid agam, quid rerum geram. | rerum geram.
Cf. 54 Men. 789 Mil. 396 Pers.
911 Pseud. 1063 Rud. 897 Ter.
Eun. 923 Catull. 284 quibus
omnibus locis χε rerum legi-
tur (Wölfflin Philol 34,148).
Aul. 803: haec propemodum am | VI 11,2: si res in vado sunt.
esse ın vado salutis res vudetur.
Οἱ Ter. Andr. 845: omnis res
est am in vado.
Bacch. 180: ita me vadatum amore |1 31,1: sic vadatıım me honorabili
vinctumque attines. amore temuisti. (Peiper ed.
Auson. p. 478.)!)
Bacch. 213 sqq.: non res, sed ac-|X 2,1: non idem honor in pro-
ter mıhi cor odio sauciat. | etam | nuntiandis fabulis Publio Pel-
Epidicum, quam ego fabulam | lioni qui Ambivio fuit, neque
aeque ac me ipse amo, | nullam | par Aesopo et Roscio fama pro-
aeque imvitus specho, si agit, cessit. Cf. sect. XVII.
Pellio. |
δὲ praeter hunc locum nihil de Pellione legisse Symmachum
Pulamus, apparet cum Studemundo (comm. Momms. p. 801) vo-
cem Pfublio) dittographiam habendam esse; sin alibi plenum
Nomen eum invenisse censebinius, quod nunc non extat nisi in
Stichi didascalia (l. c. p. 800 Τ᾿ Publilius Pellio), Seeckio po-
terimus assentire, qui edidit Publilio Pellioni.
Bacch. 1170: senex optume quan- | 137,1: vir quantum hominum in
tumst in terra. Cf. Capt. 836: | terris est spectatissime.
0 mıhi quantumst hominum op-
Iumorum optume. Poen. 88
Pseud. 351 Rud. 706 Ter.
Ph. 853: ὁ omnium quamtumst
qui vivont homo hominum orma-
fissyme. Catull. 9,10.
nn
ἢ Primum similitudinis inventorem semper indagare studui; quod si
Don usquequaque consecutus sum, veniam legentium impetraturum me esse
ero,
28
Capt. 80 sq.: quasi quom caletur, [1 33: aiumt cocleas, cum situnl
cocleae in occulto latent, | sw | roris atque iülis de caelo mh
sibi suco vivont, ros simon cadıt.| Tiquitur, suco proprio vichtare.
Capt. 191: memorem mones; cf. | 1153: desine memorem commonere.
Pseud. 940: memorem imme-\ II 31: licet tenaciter memoren
morem facit qui monet quod me- | rursus admoneo. VI 44: redun-
mor meminit. Stich. 578: captı | dantis est operae memorem com-
consili memorem mones. monere.
Cure. 405: inibis a me solidam et | IX 87: summa {ἰδὲ apud me laus
grandem gratum. et solida gratia est.
Cure. 596: guuia mi quaesitost opus, \ VII 120: quod quaesito opus est,
cf. Men. 915: quwid tibi quaesi- Ä
tost opus. Cic. parad. 46.
Epid. 569: remigrat animus nunc [1 11,2: tunc mihr anımus αὖ «-
demum milhı. gritudine remigravit. VI 8:
in trangulllum denuo anımıs
remigravi.
Epid. 625 sq. Poen. 1271 sqq. | Cf. quae dixi p. 9 54.
Men. 298: non dicam dolo. Trin. | 190,2: non dicam dolo utpote sul-
90: edepol haud dicam dolo. palpandi nescius (quo loco eli-
am v. subpalpandi archaismum
Ä redolet, de quo cf. p. &).
Merc. 843: spem speratam quom | or. ΠΠ 2: salve novi saeuli pr ὦ
obtulisti nunc mi, tibi grates | sperata.
ago (insperatam coni. Brixius).
Most. 60: orationis operam com- [1 75: decet operam verborum ἢν’
pendi face. Pseud. 1141: operam | cere conpendii.
fac compendi quaerere. — com- |I A6,1: potwi facere scripta ΟΝ;
pendi facere praeterea exstat | pendit. |
Asin. 307 Bacch. 183 Capt.
965 Pers. 471 Poen. 351 Pacuv. |
175 Lueil. XXIX 37 M.
Most. 65: sagınam caedite. 1 7,2: nam comitibus vestris ul
pote sobriis caedundae sag
cura posterior est. Cf. Ausol.
IV 1,7 Sch. Ammian. XM
12,6. (Goetz acta Lips. N
1875 p. 354 544.)
29
lost. 1122 Rud. 586. Cf. sect. XVII.
ren. 892: erus si tuwos volt fa-|1 7,2: si bis tanto plures quam
cere frugem, meum erum perdet., scrilns adfuerint, frugem bonam
| feceris. (Scioppius.)
Pseud. 668: suo viatico reduxit | ΠῚ 5,2: ego in viam (sic Iuretus,
me usque ex errore ın viam.| imvidiam libri) γράμ amicitine
Τοῦ. Andr. 190: dehinc postulo | nostrae fortuitum stuporem.
sive aequomst te oro, Dave, ut
redeat um in viam.
IM. Enniı
lab. 76 M.: caeli scrutantur plagas (cf. Stat. Th. 125: plaga lucila
audi); fortasse spectavit or. I1: mutando varias caeli plagas usum
hbi ommium cardinum vindicasti. Novit e Οἷς. de div. II 30 rep.
| 30 (ef. sect. XV). |
ab. 208 sq.: ego deum genus esse | VIII 6: ne optimi senatoris longa
semper ἀεὶ et dicam caelıtum; | vexatio fidem faciat nıhll curare
sed eos non curare opinor, quid | caelestes. Hausit ex Cic. de div.
agat humanum genus. II 104 cf. I 132 nat. deor. ΠΙ 79
Verg. E. 8,35 (cf. sect. XVII).
ab. 49 sq.: nam flammam sa- |I 31,2: nam facilius est ardentes
Diens facilius ore in ardente | favillas ore comprimere quam
opprimat, quam bona dieta te- | luculenti operis servare secre-
ment. tum. CA. Cie. de or. II 222
| (cf. sect. XVII).
IV. Caecilius.
Versum 964 Rb. solus servavit Symmachus IX 114: recte
Y 1. . . . . . .
Werlius comiwus: homo, inquit, homini deus est, si suum
ffieium sciat. Legit fortasse in deperdito Ciceronis libro,
Li saepe Caecilii dietis usus est.
V. Terentius.
Ex didascaliis nosse videtur nomen Ambivii 1 31,3: ea propter
1 comoediis summatem!) quidem gloriam scriptores tulerunt; Roscio
ἢ Sic cum V edendum videtur (cf. p. 39); summatim apud nostrum
mper idem valet ac strietim, breviter: IV 5,1 V 21 rel. 34,2. 41,8.
30
m——— nn URN nn
tamen adque Ambivio ceterisque actoribus fama non defuit. X 21
non idem honor ın pronuntiandis fabulis Pellioni qui Ambivio full.
Andr. 481 sq.: quaegue oportent | Ἱ 65,2: expecto igitur, ut ll de
sıqgna esse ad salutem omnia | iuvante ad salutem esse omnia
huic esse video. Heaut. 207:| nuntietis.
atque haec sunt tamen ad vir-
tutem omnia.
Heaut. 75: tantumne ab re tuast | V 95: si tibi aliquid ab re tua οἰ
oti tibi? est. Cf. Paul. Pell. pr. 5.
Heaut. 342: in aurem utramvıs | IV 61,1: Tuentius tuus in utram-
otiose ut dormias. Οἵ. Plaut. |) vis aurem somnum capessal.‘)
Pseud. 123 sq.: de istac re in
oculum utrumvis conqwiescito. —
C. utrumne oculum anne au-
rem? Plin. ep. IV 39,1: nihil
est quod in dextram aurem fi-
ducia mei dormias.
Eun. 937 sq.: gquoniam miser quod 11 30,1: et quo redactı sumus
habui perdidi, em | quo redactus | codd., ubi en proposuit lurelus
sum. memor ut videtur loci Teren-
tiani, quo coniectura mihi αι"
dem probatur.
Eun. 791: nunguam accedo, quin ΙΧ 84: quod ait noster com'-
abs te abeam doctior. cus: nunguam te adeo, quin
abs te doctior abeam, id ego ὦ
epistulis tuis inre memoraverim.
Phorm. 293: neque testimoni dic- [1 99: si quando mihi apud ami
tiost. cum testimonii dictio est. (CFW
Müller Fleck. ann. 73,329.)
Phorm. 623: erus liberalis est et | IV 68,1: quorum inpotentia con
fugitans Titium. pulit, ut matrona litium fugitans
ad tudicium praeltorianı eulmi-
nis convolaret.
1) De graeca locutione ἐπ᾿ ἀμφότερα κχκαϑεύδειν cf. Förster Hers"
XII 914}
31
στη. 1012: haecine erant itio- [1 20,3: vtiones longas et mansio-
ves crebrae et mansiones diuti- | nes asperas ... . . viları.!)
166.
ς. 79: se non quaerat, nullus |I 1.4: nullus feceris, ne mei peri-
Iuxeris. culo gloriere. 23,3: antelucano
somno nullus indulseris. 47,2:
amicitiarum munia nullus exe-
queris. Οἵ. p. 35.
elph. 69 sqq.: malo coactus qui | V 14: an expectas, ut te illa ex-
uom officium facıt, | dum id | postulatione perstringam: tu
escılum ἐγ credit, tantısper | nist malo coactus recte facere
avet; | sı sperat fore clam, rur-| nescis? (Seeck.)
um ad ıngenium redıt.
!lph. 532: vah quam vellem [1 23,3: an tibi parıum exempli
dam noctu amicis operam mos | videtur in comico, cum ait:
set darı! | quam vellem . . . dari!
VI. Index archaismorum.
Sic materiam digerendam putavi, ut primum locutiones, de-
e singula vocabula secundum verborum ordines disposita
Imerarem.
'ectare viam. rel. 10,3: viam capessendi honoris adfectat.
or. 1 9: adfectata ad regnum via. — Plaut. Aul. 575 Men. 686
Ter. Heaut. 301 Ph. 964 Verg. G. IV 563 poeta inc. apud
Οἷς. pro Roscio Am. 140 (1tter).
re est. VI 64,2: nam mihi ob alia quoque aegre est turbas
patriae cogıtantı. Apud solos comicos inveniri dieit Schmalzius
ın Antibarbaro s. v. Cf. e. g. Plaut. Capt. 129 Ter. Ph. 159.
'tandem? I 32. — Plaut. Asin. 901 Aul. 298 Truc. 609
Ter. Andr. 875 Cic. ad fam. IX 21,1 de legg. 153 pro Planc. 49
Liv. X 25,6.
Phorm. 493: faeneratum ἰδίως beneficrum pulchre tibi dices num ex-
ssus sit in ep. X 1,2: ne laudatus proxime ab excellentia tua feneratam
Ham viderer retulisse sane incertum est, sed silentio praetermittere hanc
ilitudinem in epistula doctrinae ostentatione insigni occurrentem nolui.
ala occasione etiam comici incerti versum 37 R.: tanta laetitia auclus
sub mil constet comparari posse indico cum ep. V 58: auctus laetitia salutis
€, quem si respexit, novit ex Cic. de fin. II 14.
32
cautio est. 128 = 50,2: longum de his loqui cautio est. ur.
VI 7: mihi uberius logur cautio est. ep. 1 5,1: quibus summ
cautio(?) est offieii perseqwendi. 137,1: magnae partı hominm
nulla ab hoc morbo cautio est. 1 45,2: simud cautio est mihi,
ne te sermo multus offendat. — Imitationem esse comicorum
vidit CFW Müller 1. e. 329; cf. Plaut. Bacch. 597 Poen. +
Pseud. 170 Ter. Andr. 400 Ad. 421 (semper cautio est ne)
clam esse aliquem. I 15,1: ea (declamatio) clam te esse non
debuit. 116,1: quod prospera nuntiorum clam me esse mon
pateris. 1 441: ut ea... clam te esse non patiar. IV:
atque ideo clam te esse non patior eo rem deduci. — Comiei
(cf. Holtze syntaxis priscorum ser. lat. II 301), decl. in Sall.
Gellius. Quamquam etiam apud lulium Valeriumlegitur
(e. g. p. 115,28 K.), tamen non dubito quin imitatio statu-
enda sit, cum ex quattuor exemplis tria repperiantur in libro
primo epistulas aetate priores comprehendente (cf. p. 2%)
compendii facere: cf. supra p. 28.
conferre pedem. I 10: quoquo versum pedem gradumque cm
tulero. — Plaut. Men. 554: fer pedem, confer gradum (ubi
profer coni. Brixius). Merc. 883: o Charine contra parte |
fer gradum et confer pedem. Pseud. 707 sq.: confer gradım |
contra pariter.
cupere alicuius. I 8: iamdudum vestri cupiunt Lucrina tacıı
et liquida Baiana et Puteoli adhuc celebres et Bauli magmım
silentes. (1 27: mei te oppido esse cupientem. V 69: ven
cupiens. VIII 23,2: quorum cupiens nostra urbe processeram.)—
Plautinam esse structuram adnotavit Scioppius; cf. Lorenl
ad Mil. 956. Ατηρ}. 133 Bacch. 278 Trin. 841.
ex summis opibus. IV 60,3: ex summis opibus iwva Romanı
anımı speciosum calorem. VII 128,1: amor in te meus ἃ
summis opibus adnititur. — Plaut. Merc. 111: ex summis opibhu:
viribusque usque experire, nitere. Mil. 620: ex opibus summk
mihi ire opitulatum. Enn. fab. 155 Front. 42,19. 228,3 Gell.
VI 3,47: ex summa ope niti. Flor. 1 8,4: ex summo studio
adnısus est. Similia apud Apul. (Wölfflin Arch. VI 5).
expetere in aliquem. I 76: hoc exemplum me expetit libri:
in me coni. Seioppius; et sic locuti sunt Plaut. Amph. 4%
589 Liv. I 22,7 (Lorenz ad Mil. 392).
33
rs fuat. 13,5: fors fuat huiusce promissi. 1 20,3: fors fuat
an optineamus apud te veterem gratiam. 1 39: fors fuat an
haec mature ın manus luas scripta sint ventura. 11 3: fors
fuat an possit biduo tenus eiusdem nos praedii annona retinere.
IN 6,1: fors fuat an dies longa quandoque hebetet laxatum
dolorem. IV 28,1: fors fuat an quis tantum viae ob rem pri-
vatam mihi ignoratus adripiat. IV 29,1: fors fuat an vera
compererim. — Plaut. Pseud. 432 (ubi errat Lorenzius apud
Symm. Π 7 fors fuat ut inveniri dicens) Fronto p. 143,14
Nab. Apul. apol. 92: fors fuat!) an. Ter. Hec. 610: fors
fuat pol. Gell. XII 8,2: fors fuit ut. Auson. ep. 16,1: fors
fuat ut.
ustra esse. 1 94: ne incepti frustra sim. IV 65: ne huius
opinionis frustra sim. — Cum genetivo solus Apul. ap. 19:
longe huius anımı frustra es. Sine genetivo Enn., Plaut. un-
decies, Sall. Iug. 85,6 (quod tamen non impoliti hominis puta-
verim) Gell. V 1,1 Aur. Caes. 37,3 Ambr. II 2128 Migne
(Wölfflin Arch. U 3).
'ustratui habere. II 72: 14 sı τα est neque me opinio fru-
stratwi habet. — Plaut. Men. 695: aliam posthac invenito quam
habeas frustratui. Cf. Schulze, 1. l. p. 128.
ıcum facere. IX 115,1: fucum faciant provincialium oculıs,
qui animis exciderunt. — Ter. Eun. 589: venisse clanculum
per impluvium fucum factum mulieri. Q. Cic. petit. cons. 9:
91 eum qui δὶ promiserit fucum ut dieitur facere audieris aut
senseris.
ibi habere. 1 53,1: ego actus?), quos pernox et perdius curae
tibi habes, tum cotidiana ingenit tur pabıla de litterarum quas
mihi tribuis sapore coniecto. V 85,2: {δὶ habeas, quae incogi-
tata proferimus. or. 19: tibi habe, vetustas, redemptas saepe
centurias. — Plaut. Merc. 989 Stich. 615 (Pflügl Progr.
Straubing 1880 p. 30) Cic. Verr. IV 18.
ἢ Nam ita e V edendum est; F φ verbum rarum immutarunt in fuerit
quod probavit Kruegerus), /werat. Etiam Symmachi codices fluctuant inter
wat, fiat, fuit, fuerat, fruar.
ὮἮ Sic PM, coactus V, cum actus Seeck. At neque lectioni codicis V
aperte ex dittographia παῖδα quicequam tribuendum neque in usu vocis tum
offendendum; cf. I 1,1. 20,3. 23,2. 2,5. paneg. XI-14 p. 255,13 B.
3
34
herbam dare. III 44,2: cum... herbam dederim voluntatı tuae.
VII 61: quwibus ego veluti herbam porrigens cum venine pehlum
respondeo. — Plaut. fr. 240 W. Plin. ἢ. n. XXII 8 Sem. αἱ
Aen. VII 128 (Arch. VI 398).
inpertire aliquem (salute). 135: hinc vos munere sdı-
tationis inpertio. 1 35: debito te honore salutationis inyerlw. |
III 76: quod te honore salutationis inpertio.!) (Sed cf. VIE:
unanimitatı vestrae honorem salutationis inpertio.) —
Plaut. Epid. 126 sq.: advenientem peregre erum Stratiy
poclem | inpertit salute servos Epulicus. Ter. Eun. 270 sq.:
phurima salute Parmenonem | summum suom impertit Gnatho
largiter est alicuius rei. VII 23,3: amicorum subinde mihi
adfluentium largiter est. — Plaut. Rud. 1188. 1315 True. 9)
Apul. ap. 28 Munat. ap. Ascon. 39,13 Tertull.
interea (quo, eo) loci; adhoc locorum. I 5,1: ınteren
loci de Praenestina secessione siluisti. II 23,1: interes lcı
ferarum domus indago sollieitat. (1 49: quo loci simus, in
tellegis. IX 83,1: eo me loci reppererunt litterae tuae.) — interet |
loci tantum in pristina latinitate usurpari dieit Schmalziu:
Antib. II 29; cf. Plaut. Men. 446 Lorenz ad Pseud. 200.
Truc. 32. (Capt. 958: ubi loci fortunae tuae sint, face ἢ
tellegis. Merc. 986. Rud. 1161.) |
131,2: tin uni adhoc locorum nihil gratia praestitit ul
dempsit invidia. 1Π 59,1. IX 83,1 X 2,1. — Plaut. Capl |
385 Front. 193,8.?)
ludos facere. IV 34,3: itane me ludos facis, ut... — Plaul
(Lorenz ad Pseud. 1150 Ritschl Parerga 427 sqq.) Te
Ph. 945.
male metuere. I 100,1: male metuo, ne vitium contempft®
exaggeret. ΠῚ 14: sed male metuo, ne hoc studium tui negef!
habitationis impediat. — Plaut. Aul. 61. 208 (Cist. IV 3*
male formido).
in manum tradere 1432: hunc tin in manım vel mag"
in animum libens trado. IX 16: hunec tibi in manum trad®
Ὁ) Raram esse hanc structuram docet Ebert act. sem. Erlang. Il 3
2) ad id locorum (— ad id tempus), quod adhibent Liv. 841. ἘΞ.
Paucker Rh. M. 37,561'), apud Symm. non legitur.
90
IX 45: Aurelium tin denuo in manum tradımus. TX 54: hunc
tin in manum reddo. — Plaut. Merc. 277 sq.: 1stos rastros
vilicos | pisto ipsi facito coram ut tradas in manum. Trin. 902:
e manıbus dedit ipse in manus. Ter. Andr. 297: hane mi ın
manum dat. Οἷα. ep. VII 5,3: totum denique homimem tıbı
εἶα trado de manu ut aiunt in manum tuam istam.
nıhili esse. 1 3,2: ne ego sum stultus ac nihili. 175: qwa
nıhli negotium est rebus 'cognitis immorari. — Plaut. ca.
quindecim locis (Lorenz ad Pseud. 1086. Loch, de gene-
tivi ap. priscos scr. Lat. usu, Bartenstein 1880 p. 8).
nulli rei esse. I 37,1: quod genus nulli rei!) est nısı ad lo-
quendum. — Cato p. 85,7 l.: qui tantisper nulli rei sies dum
nihll agas. Plaut. Stich. 718.
nullus (= non, ne). I 1,4. 23,3. 47,2 (cf. p. 31). — Plaut.
Asin. 408 Rud. 141 Trin. 606... Ter. Cic. Ciris 177 Apul.
met. VIII 19 paneg. X p. 225,6.
nunc nuper. I 44,1: quae in nostrates viros nunc nuper condis
epigrammata. 16,1 V 66,2: nunc nuper veterator quidam pro-
curatorio nomine extulit caput. — Plaut. Truc. 397 Ter.
Eun. 9 Apul. met. IX 16 Arnob. 22,20 R. |
Operam locare. I 34,1: amicitiane operam nusquam locavı aeque
bene. — Enn. fab. 389 (ap. Cic. de off. II 62): bene facta
male locata male facta arbitror. Plaut. Amph. 278: optumo
optume optumam operam das, datam pulere locas. Most. 237
Pers. 229 male operam locas. Liv. VII 20,5.
Qquam mox. I 11,1: in expectatione esse coepimus, quam mox
vobis capessendum iter Appiae scriberetis. — Plaut. Amph. 360
Asin. 449 Men. 704 Mil. 306 Most. 710 Rud. 342. 1227 True.
208 Ter. Ph. 606 πη. 788 Cic. pro Rosc. com. 1. 44 Liv.
M 37,5 V 45,1 XXXIV 11.4.
in rem esse. 122: in rem suam fore existimavit, ii... —
Plaut. Ter. (Lorenz ad Pseud. 247 Spengel ad Truc. IV 4,20)
Sall. Cat. 20,1 Liv. (Weissenborn-Müller ad XXI 3,2) Tac.
ἢ) Holtze 1 307 recte dativum putat; Boissier Journ. ἃ. Sav. 1888 p. 599}
Perperam comparat cum Terentiano: sum nulli consili. Loch. 1. c. p. 8
genelivum qualitatis putat.
3*+
36
res rationesque. VII 20,1: res rationesque nostrae nova fruge
ditescunt. IX 40: quidquid rebus atque rationibus matromae
absentis adcommodum est. Plaut. Amph. 4 Capt. 673 Pseud.
626 Cic. pro Quint. 19 Deiot. 27 Marc. 27. Ammian. XXX
10,20 Macr. sat. II 14,11 (Wölfflin Sitzungsber. ἃ. bayr.
Akad. 1881 II 79 sq. Arch. II 452),
.satis verborum est. III 86,1 IX 121: sed de hoc satıs ver-
borum est. — Plaut. Capt. 125: sed satis verborumst (saepius
invenitur verbüm sat est). Ter. Ph. 436: satıs sum verborumst. ὁ
senio esse. Il 17,2: tibi peregrinationem senio esse invilu
audivi. — Plaut. Stich. 19: haec mihi dividiae et senio sum.
True. 466: id ıllı morbost, id Wi sennost.
os sublinere. I 32: ne ego sum stultus ac nihili, si os sublitum
mihi esse non sentio. IV 18,1: ne mihi os subleveris. — Plaul.
terdecies (Lorenz ad Mil. 110. Pflügl 1. 1. 34?. Schulze
l. 1. 216).
. usus est aliqua re. 11,6: quid facto usus sit, ipse viders.
rel. 25,4: cupiens edoceri, quwid facto usus sit de aestimatine
sumptuum. — Post veteres (Holtze I 139) Cic. ad Att. X 6»
Liv. XXX 41,8 Verg. G. III 559 A. VIII 441 Gell. II 15%
(FSchoell Arch. II 209).
verba dare. 1 3,2: ne mihi verba dederis. 1 53,1: alüis igitw
dabis verba. II 34,2: censeo igitur aliis dare verba mediteris.
fragm. 6: verba dare captivi est, argentum dare satellitis. —
Plaut. ca. tricies, Ter. duodecies (Pflügl 1.1.341. Lorenz prae.
Pseud. 49; accedunt exempla duo ex Cistellaria: fol. 247" 11.
248" 1 codieis Ambrosiani), Cic. Phil. XIII 33 Hor. sat. 13,39.
Venio nunc ad substantiva.
abitio. I 90,1: abitio fratris nostri Mari. — Plaut. Ter. ll.
Val. Ennod. (Woelfflin Arch. IV 30%; ex comieis hausisse
Symmachum ait Schulze 133. Mihi hoc incertum, illud
certum videtur ex veteribus non desumpsisse Julium V#
lerium).
deliramentum. Υ 48: qui amanti nugas suas et deliramenta
committit. — Pro archaismo habuerunt Geislerus (ind. 5"
donii 353) Engelbrechtius (Sitzungsber. ἃ. Wiener Akad.
1886 p. 455). At cf. Schulze 160.
97
160. IV 18,1: vino anhelus est ganeo. --- Dubium est utrum
sermoni an lectioni debeat Symmachus. Cf. Schulze 119
Fisch Arch. V 71.
aritudo. Il 75: sed ego hanc hilaritudinem cumuları posse
coniecto. — Plaut. Cist. I 1,55 Mil. 677 Rud. 492, ΟἹ
Schulze 153.
ortunium. 154. 8 Π 14 II 73 IV 51,1 V 39 IX 122. —
Wölfflinius Arch. IV 409 Apuleium ex priscis poetis decerp-
sisse putat; sed cum ipse sedecim recentiorum locos afferat,
accedant Symmachi septem, Ammiani (XIX 7,8), Iulii Va-
lerii (64,1), ICtorum, ad imitationem confugere opus non
est.!) j
estitudo. ΥἹ 834 IX 68. — Fortasse ex veterum imitatione
adhiberi existimat Schulze 153; at cf. Rönsch Itala und
Vulgata ἢ 68. Landgraf |. c.
ltiloquium. I 50,2: face erit angustias scriptorum tuorum
multiloquio repensare. 1 75: nunc mihi multilogquio temperan-
dum est. — „Plaut. Merc. 31 et 37. Deinde ex prisci ser-
monis fortasse imitatione ap. Ambros. in Vulg. (prov. Math.),
ap. August. (cf. Rö. p. 218). * Schulze 231. Accedit unum
Hieronymi exemplum (Goelzer &tude lexicogr. et grammati-
cale de la latinite de St. Jerome, Paris 1884 p. 134).
'sapia. 1 15,2: credo plane — nec fides cassa est — rhe-
torum hanc esse prosapiam. — Dubito an iniuria archaismis
ıdnumeraverit Rönsch 237; nam praeter Plaut. Catonem
Varr. Sall. Cic. Minuc. Apul. etiam Suet. Iustin. Tert. insecr.
(Cti Ambr. Iul. Val. (13,12. 63,3) Prud. Ennod. vocabulo
ıtuntur. °
uba. 1 42: tu rutubam proximae aetatıs inluminas. — Varr.
sat. 488 B.: ergo tum Romae parce pureque pudentis | vixere:
en patriam! nunc sumus in rutuba. (Scioppius.)
amenta. I 23,2: quid? si ego cenas dapales ... . postu-
lassem, tu mihi mensas secundas et scitamenta exigquae lancıs
ἢ Landgraf Zeitschrift f. öst. Gymn. 1882 p. 431 appellat vocabulum
ıt vulgär-afrikanisch“. Vulgare est, africanum esse nullo modo demon-
1 potest.
98
adponers® — Plaut. Men. 209 Gell. XVII 8,1 Apul. md. ı
X 13 Macr. sat. VI 14,1 Paul. Nol. (Iuretus; Schulze 161).
specula. VI 26,1: adsurgente specula proficientium conditorum. —
Plaut. Cas. 306 Pers. 310 Cic. pro Cluent. 72 ep. I 16%
Apul. met. V15 IX 38 X 29. Cotidiani sermonis esse putal
Schulze 166.
techna. VI 78: mimia usus est techna. — Plaut. Bacch. 3%
Capt. 642 Ter. Heaut. 471 Eun. 718 (Lorenz praef. Pseud. %
Ritschl op. Il 478).
trapezita. rel. 3,15: stetit muneris huus integritas usque ad
degeneres trapezitas. — Plaut. quattuordecies (Saalfeld ten-
saurus italograecus 5. v.), Rufin. in vers. Orig. homil. ın
Levit. ΠῚ extr. Sidon. ep. I 7,8.
lam ad adiectiva transeo.
dapalis. 123,2: quid? si ego cenas dapales et saliare convivium,
tum viscerationes atque epulum postulassem ... — Titin. 136
Rb. Cato de r. r. 132 Auson. ep. 9,13 (Schulze 171).
defaecatus. V 75: bonae indoli et moribus defaecatıs.') —
Plaut. Aul. 79 defaecato .. . animo. Most. 737 Pseud. 7%
paneg. X p. 238,19 Ambr. Aug. Macr. Salv. Sidon. Ale.
Cassiod. Imitationem statuendam esse non pro certo affırma
verim.
delenificus. II 6,1: ne tua quidem delenifica et suada facundia
(qui locus ex Auson. ap. Symm. I 32,1 expressus est). VI?T:
insuper alterum quoque delenificis amoris artibus retines. —
Plaut. Mil. 194 Turpil. 29. 186 Front. 121,25 (Schulze 30).
exoticus. or. Π 24: ipsi 1 vates ewoticis nomimibus licenier
ornati. — Plaut. Epid. 233 Men. 236 Most. 42 Plin. ἢ. n.
XII 24 Gell. XII 5,5 Apul.
iniurius. 11,1: wniurius videar, si summo vobiscum iure ΟΝ
tendam (cf. Ter. Andr. 378: ipsus sibi esse iniurius υἱάρα
neque id iniuria). 1 A1: vereor ne me iniurium putes. 1 80
1) Fortasse recordatus est Plaut. Trin. 297: nil ego istos moror face”
mores. Symmachi locum expressisse videtur Faust. p. 265,15: in eorum
faecatis moribus. Haud inutile erit etiam post Geislerum et Vogeliuc®
posterorum imitationem Symmachianam diligenter inquirere,
iniurium quippe est magnopere flagitare quod speres. I 97:
siquidem videtur iniurium flagitare officia. 1 54: nam vehe-
menter iniurium est ex alieno peccato naevum violatae religionis
adtrahere. — Plaut. (Lorenz ad Mil. 435) Ter. Cic. off. III 89
Liv. Apul. Auson. Ennod. (Antibarb. I 684 Schulze 226).
3ollueibilis. VI 71: ut vobis pollucibilem vietum utriusque
elementi ministret opulentia. II 24,1: quod fortunae tuae
pollucibiliter floruerunt. — Plaut. Most. 24 (pollucibiliter).
Tert. ieiun. 17 Macr. sat. III 17,16 (pollucıbilis).
summas. Adiective I 31,3 (cf. p. 29!) I1 37 V 50 IX 51. 1121
X 2,1; substantive I 15,1. 17. 19. 64,2 III 48 V 66,2 VII 117
IX 2 rel. 272. 49,3 or. VI3 VI 7. — Plaut. Cist. 1 1,26
Pseud. 227 Stich. 492. Gell. Apul. Ammian. (Hertz Herm.
VII 288 sq. et adn. 21) Sidon. Ennod.
Proximum locum tenento particulae.
tliquantisper. I 39: occupationes quae te in procinctu ali-
quantisper tenebunt. — Post Plautum Terentium Quadri-
garium pro aliquantum temporis solos IFlorum et Iustinum
usurpare dieit Schmalzius Antib. I 129.
lonicum. I 11,2: sed placita differri, donicum statio Formiana
multa fruge et aliis hoc genus in usum necessarüs instruatur. —-
Draegerus hist. Synt. II? 612 post veteres non iam apparere
vocabulum dicit; quod etsi verum non est!), imitationem
Plauti (praeter quem Cato p. 43,4 1., Nepos, auct, bell. Alex.
adhibent) statuere licebit; cf. p. 26. ΝΕ
multimodis. IH 23,1: nos hic ın otio rusticamur et multimodis
autumnitate defruimur. — Enn. Pacuv. Plaut. (Lorenz ad
Mil. 1190 Most. 785) Τοῦ. Lucr. Fronto Chalc.
obnixe. II 60: obnixe deprecor, ne me diutius silentio tuo sus-
pensum esse patiarıs. — Plaut. Ter. Fronto Pacat. Hier.
Amm. Claud. Mam. (Schulze 220).
optato. IV 36,2: optato accıdıt, ut ei per te utrumque reddatur.
— Plaut. Amph. 658 Ter. Andr. 533 Cic. ad Att. XIII 28,3
Verg. A. X 405 Commod. instr. II 12,12.
ἢ Semel exhibet Hilarius (Zingerle Arch. II 604), ter Iulius Valerius
cf. Kübleri indicem).
40
praeut. 150,1: ego vero minimum anımı angerer sı iaere, 4:
praeut hoc est, quod mihi et patri unas αἰχμα eas perbras 1°
litteras detulisti. — Plaut. Amph. 374 Bacch. 929 Men. 310. 1
935 Mil. 20 Τοῦ. Eun. 301 (Lorenz ad Pseud. 970) Fronto
20,1 (?).
Extremo loco verba colloco. |
blaterare. Il 35,2: quousque enim dandae ac reddendae si 4
tationis verba blaterabimus? — Rönsch 237 enumerat inter
archaismos; sed quaecunque ibi affert exempla, vulgaria sunl.
Universa viri docti opinio, quam exponit p. 236 adn., falsa
est: anno 146 a. Chr. ἢ. certe multo pauciores Romani in
Africam venerunt quam insequentibus temporibus.
captare. III 86,2: et ideo plus gaudis quam miraculi capto. —
Schulze 187: „cum verbum post comicorum aetatem non
pro verbo primitivo positum esse videatur . . ., S. forlasse
hunc verbi usum ex comicorum lectione repetivit, praesertim
cum aliis locis Symmachianis verbo vis quaedam conativa
insit (cf. I 35,2 II 32 VII 43)“. Adde VII 40 or. 18.
defieri. V 89: plerumque enim scribendi cupidis defit occasio. —
Plaut. Ter. Prop. Verg. Vitr. Sen. Gell. (Schulze 209).
emancipare. I 18: totum me, inquies, emancipavit sibi cur
praetori. — Plaut. Bacch. 92 sq.: tibi me emancupo; | tws
sum, tibı dedo operam.
exaugere. 1 27: optati sermonis tui fructum feramus, qui an
mum mihi excaugeat. — Plaut. Enn. Ter. Lucr. Rhet. ad Her.
Eucher. (Schulze 211).
exculpere. I 34,1: nisi instigare pergo atque exculpere a !
aliıquid litterarum. rel. 34,11: religuum vero .. . exculpendum
ab obnoxüs intimavit. rel. 34,13: quod de tot provincüs ..-
adhuc difficilis exculpat exactio.!) — Plaut. Cist. I 2,6: υἱῇ
ecculpsi ut diceret. Ter. Eun. 712 sq.: possumne ego hodie &
te exculpere | verum? Lucil. II7 Ambr. Quamgquam codic's
Theodosiani locis, quos affert Dirksen (in Manuali latinitati$
fontium iuris οἷν. Rom. 5. v.), suspicio movetur ex ICtoru®®
sermone vocabulum repetitum esse.
ἢ IX 146,2 exculperet coni. Seeck, excluderet (IT), excuteret (T). Edend —"
videtur excuderet cl. II 74 (hic quoque exclude Τῷ) III 12,1.
labascere. IV 34,4: sed dum me rursus inspicio, labascit fides
et refragatur testimonw conscientia. — Plaut. Ter. Acc. Lucr.
Varr. Gell. August. Sidon. Claud. Mam. Ennod. Cf. Schulze
192 Sittl Arch. I 492. Engelbrecht 455 inter archaismos
rettulit, at dubito, num iure.
ludificare(-ri?). 13,1: ud ludificandi gratia opinor adiectum.
— Activum apud Com. Lucr. Cic. pro Quinct. 54 Sall. Liv.
ICt. Avian. Deponens apud Ter. Cic. pro Rosc. Am. 55
Liv. Tac. (Schulze 229).
mussitare. or. 1 8: ergo servatus es wudicio multitudinis, ne
quis te mussitaret praeiudicrum captasse paucorum. (mussitaret
coni. Seeck, mutaret cod., an putaret?) — Plaut. Mil. 714
Liv. 150,3 Apul. Ammian. paneg. ΧΙ p. 310,30 hac utuntur
significatione; veteribus debere Hieronymum II A 473 et
Claud. Mam. (23,7. 137,12) existimant Lübeck 106° Engel-
brecht 456.
'bgannire. I 23,4: cur ego diutius sermonis pauper obgannio?
— Plaut. Asin. 422 Ter. Ph. 1030 Lucil. VII 30 Apul. met.
Π 2 (Schulze 219 sq.)
oOspitare. VII 16,2: estne aliquid in verbis meis, quod aures
tuas sospitet? — Plaut. Enn. Pacuv. Catull. Liv. inscr. (6. g.
Wilm. 146). Cf. Schulze 199.
suppingere. ] 12: scalis subpectus est honor marmoris. 1 62:
calcar quoddam suppingo properantibus. — Plaut. Bacch. 332:
quin habeat auro soccis subpactum solum. Trin. 720: fulmentas
iubeam suppingt soccis® Fronto 35,18 (cf. sect. XXIV).
suppalpari. I 90,2: non dicam dolo utpote subpalpandi ne-
sctus. — Plaut. Mil. 106: occepit eius matri suppalparier.
(Amph. 507: observato quam blande suppalpatur mulieri Ser-
vius, aliter libri).
VI. Lucretius.?)
Π 848: nectar qui narıbus halat. | IX 84: litterae tune halantes Pla-
tonicum nectar.
ἢ) Vestigia imitationis Catullianae adeo obscura sunt, ut Catullum
2Symmacho lectum esse colligere non liceat; cf. p. 27. Etiam locis VI 12,2:
42
V 234: naturaque daedala rerum | 11 17,2: sdeo litteras adfahn
j rerum vel natura vel mdustna
peperit. (Scioppius.)
VII. Vergilius.
Admirationem profitetur Symm. I 14,5: fa dii me probablem |
praestent, ut ego hoc tuum carmen libris Maronis adiungo. Ration
magis minusve perspicua se Vergilii verba referre declarat 114)
II 45,1 VI 67,2 or. II 6. 9. Carmina quemadmodum memoria
tenuerit, elucebit ex versuum adlatorum numero. Sunt aulen
hi fere.
Ex Eclogarum libro:
1,29: candidior postquam tondenti | IV 18,2: tantum abest, ut ha«
barba cadebat. annıs in senectam vergentibw
velim: candidior — cadebal.
2,20: quam dives pecoris. IV 58,3: cum sit dives equn
pecoris Hispania.
3,103: nescio quis teneros oculus [1 48: quis oculus fascinavit dest
mihi fascinat agnos. natam quietem?
4. Hoc carmen ut in usum suum converteret Symm. ad Christiani
imperatoris laudes celebrandas, fortasse non casu factum 68.
(Οἵ. Creizenach progr. gymn. Frankfurt a. M. 1864 p. 10)
Locus est in or. II 9: si mihi nune altius evagari poetico lwerd |
eloquio, totum de novo saeculo (v. 5: magnus ab integr
saeclorum nascitur ordo) Maronis excursum vati similis ın tum
nomen excriberem. dicerem caelo redisse Iustitiam?) (v. 6: wm
redit et virgo) et ultro uberes fetus am gravidam spondere u
turam (v. 18: nullo munuscula cultu .. .); nunc mihi in patentibis
campıs sponte seges matura flavesceret (v. 28: molli panlalım
flavescet campus arista), in sentibus uva turgeret (v. 99: m
cultisque rubens pendebit sentibus uva), de quernis frondibus
ut noveris quibus fluctibus perstrepamur VII 114: nos in patriae salo virus
et fortunae fluctibus verberamur recordationem subesse versus Catulliani 6813:
accipe quis merser fortunae fluotibus ipse non praestiterim.
!) Etiam Libanius et Themistius christianam imperatorum fidem respexiss®
videntur: Sievers 56°, .
3) Justitiam fortasse commentario debet. Cf. Birt ind. lect. Marburg. I
p. IV sq.
43
rorantia mella sudarent (v. 30: et durae quercus sudabunt
roscida mella) . .
. et vere, si fas est praesagio futura conicere,
ıamdudum aureum saeculum currunt fusa Parcarum.
(v. 46 sq.: “Talia saecla? — suis dixerunt — ‘currite — fusis
Concordes stabili fatorum numme Parcae).
3,1 sq.: bon: quoniam convenimus | VII 60,2: nostrum est pastorales
ambo | tu calamos inflare levıs,
ego dicere versus.
3,69 sq.: hos ἐϊδὲ dant culamaos,
en accipe, musae, | Ascraeo quos
ante seni ...
747 sq.: iam venit aestas | tor-
rıda.
3,59: praeceps aerıii specula de
montis = Cir. 301.
3.35 sq.: nam neque adhuc Vario
videor nec dicere Cinna | digna,
sed argutos inter strepere anser
olores.
Ex Georgicon libris:
147 sqq.: prima Ceres ferro
mortalis vertere terram | ınsti-
tut, cum wm glandes altque
arbuta sacrae | deficerent silvae
et victum Dodona negaret.
| 159: concussaque famem in sil-
vis solabere quercu.
[| 950: nosque ubi primus equis
Oriens adflavit anhelis. Οἵ. Aen.
V.739 Ov. met. IV 633 sq. XV
418 sq.
378 sqq.: tum partu Terra ne-
fando | Coeumque Japetumque
creat saevomque T'yphoea | et
comiuratos caelum rescindere
fratres. | ter sunt conati impo-
| ul
inflare calamos, tuum sacrıs ti-
biis carmen incinere.
153,2: ut le pastor Hesiodus,
quem poetica lauru Camenalis
familia coronavit. Cf. p. 14.
IX 83,1: ut algore Praenestini
diversorii flagrantiam torridae
aestatis excluderem.
or. II 22: montium speculas.
I 1,4: ego te nostri vatis ex-
emplo quası quadam lege con-
venio : liceat inter olores canoros
anserem strepere.
rel. 3,16: silvestribus arbustis vita
producitur et rursus ad Do-
'donaeas arbores plebis rusticae
inopia convolavit.
rel. 3,17: quando in usum homi-
num concussa quercus?
Ι 95,3: eos ... anhelis equis ple-
nos sudoris et pulveris fama belli
post tergum relicta indicrum ad-
fectasse vietoriae.
ef. or. I 21 p. 8.
MM
nere Pelio Ossam | scilicet at-
que Ossae frondosam involvere
Olympum.
1395: nam neque tum stellis acies
obtunsa videtur,
I 396: nec fratris radıs obnoxcia
surgere Luna.
Ι 446 sq.: ubi pallıda surget |
Tithon croceum linquens Au-
rora cubile. Cf. Hor. c. III 15,4
sq.: ab ortu Solis ad Hesperium
cubile.
Ι 498: di patrıi indigetes.
Il 44: primi lege lıtorıs oram; cf.
E. 8,7: swe oram Illyriei legis
aequoris.
II 76 sq.: huc aliena ex arbore
germen | includunt udoque do-
cent inolescere libro.
II 126: Media fert tristes sucos.
II 428: opisque haut indiga no-
strae. |
U 519: teritur Sicyonia baca tra-
petis.
ΠῚ 48: rumpe moras = A. IV 569
IX 13; cf. Ov. met. XV 583
Luc. I 264 Π 525 Stat. Ach.
11 198 Sil. VIII 215 Mart. II 64
or. VI 1: solis radiis omne |
obtunditur.
or. 1 13: nec radüs fratr
ποαῖα precarium. raperel
fulgorem.
or. II 11: a cubllibus su
aurorae ad metas solıs
rel. 3,10: ergo dis patrı
indigetibus pacem rogaı
VII 23,3: leg oram, qu
mias et Cumanum litu
vacel.
or. III 6: nempe virentibu
artifex rusticandı alien
men includit, ut novel
segmina coagulo lıbr
ocius!) inolescant.
VI 16,2: sucis tristibus
refoventur.
I 3,2: meae te opis indıqı
tiare? IV 67,1 = VO
indigos sublevare. Vi
indigum esse non patıor.
II 23,1: trapetis teritur
cyonia. (luretus.)
VII 121: mazime autem ı
dae sunt morae.
ἢ Haec Baehrensii coniectura (ubidiouis cod., uwidioris Kiesslin
certa mihi videtur.
45
1 306 Plin. ep. V 10,2
le, Ovidius und sein
I 106).
cnon et pecori est idem | IV 58,3: cum sit dives equini pe-
equino. corıs Hispania.
invalidus etiamque tre- | or. II 6: audio in edomandis equis
tıam inscius aevi (204) | aevı ut ait inscios aptius esse-
vel molli melius feret| dis colla subiun< gere>.
:ollo.
angustis hunc addere |1 4,2: difficde factu est, ut honor
morem. angustıs rebus addatur. (Hertz
ind. lect. Vrat. 1880 p. 12).
Amyclaeumque canem. [ἸΝ 18,2: ne primaevus quidem,
cum ferret aetas, Amyclaeos aut
| Molossos alere curavi.
: hos non immissis canı- |1 53,2: sı tantum nodosa retia vel
n cassibus ullis | puni- | ypinnarum formidines et sagaces
gitant pavidos formidine | canes omnemque rem venaticam
Οἱ, A. ΧΙ 750: puniceae | meliorum oblitus adfectas.
‚, formudıne pinnae. |
velocis Spartae catulos |IV 18,2: ne primaevus quidem,
ve Molossum; cf. Cul.| cum ferret aetas, Amyclaeos aut
‚yla rapax canıbus suc- | Molossos alere curavı.
folossis. Hor. epod 6,5:
walıs aut Molossus aut
sacon. sat. 116,114 sq.:
ymus alta Molossis | per-
‚. dum medicas adhibere | VIII 6: quaeso custodes bonorum
ad volnera pastor | ab- | valetudini tuae medicas appli-
cf. A. XII 402: manı | cent manus.
\eneidos libris:
jevitque anımis ignoble [1 29: nihil moror ceteros vulgus
ignobile.
46
I 177 sq.: cerealiaque arma | ex- | IV 18,3: rerum [685].
pediunt fessi rerum.
I 218: spemque metumque inter |\V 5: diu inter desiderium tu d
dubi:. umicı mei curam dubius dedı
onis pependh.
1 282: Romanos, rerum dominos, | or. IV 11: quem ipsi rerum dm |
genlemque togatam. tyrannum puene estis experli.
ep. IV 64,2: post sententiam de
dis gentis togatae adhuc exye-
tatione tudıen tui pendeo.
340 sqq.: His versibus debere videtur S., quae de Carthagixe
condita refert in or. II 17 (ef. p. 17). Quoniam autem plurı ἢ
narrat, commentarium ab eo inspectum esse verisimile est.
I 342: sed summa sequar fastigia | or. 115: rerum summa fastigia
rerum. ΟἿ. Plaut. Merc. 608:| et Romani nominis apicem con-
quiequid est, ad capita rerum | secutus. V 66,1: cwius (causae)
pervent. breviter, ut possum, fastigie
et capita contingam. VI 182:
fuerit benignitatis tune achum |
meorum fastigia et οὐρα dis-
quirere.
I 737: primaque εδαίο. summo te- \ 1 13,4: audisti omnia, sed summ
nus attıqıt ore, tenus ore lıbata.
II 1 sqq.: Ex Aeneae de Troia eversa narratione profectus esse
videtur locus or. II 19: solus Epius Troianis arcibus adduzi!
excilium (v. 264: doli fabricator Epeos'); cf. p. 13).
1157: ecce manus iuvenem interea | rel. 9,3: Arsacıdas post tergum
post terga revinctum. revinctos. |
11.427: servantissimus aequi. V 66,5: est aequi servantissimus. |
ΠῚ 224: dapibusque epulamur opi- | VI 71: ut ipsi quoque opimis da-
MIS. pibus adfluamus.
II 650: volsis pascunt radicibus | rel. 3,17: quando vulsae sunt her-
herbae. barum radices?
1) Schulze p. 126 ab hoc loco ductum esse putat rel. 21,2: scaenae ist
fabricator. Fugit eum II 60,1: adicis praeterea lenoeinia, quibus morbum fahr:
catoris inrites. Vox etiam a Lucr. Cic. Ov. Quint. Arnob. Aug. usurpata ad |
imitationem non pertinet.
|
|
47
ama, malum qua non | ΠΙ 45,1: vera res est Famam esse
erus ullum. -
bene apud memores
at gratia factı.
nubem cogıtur aer.
uus exactis completur
orbis.
nae stirpis Acestes;
met. II 633: divinae
umnus.
congressum Aenean
Ὁ virıbus aequis | nube
wi. Cf. 1516 X 636
νυν. met. V 251 ΥἹ 696.
pera ad convexa,; cf.
vera ul convexa revi-
251: supera aspectans
(Οἵ, Paucker Rh. Mus.
6.)
I cruda deo viridisque
ı tantum de te licuit?
: vıdı et erudelis dan-
nonea poenas. | Dum
velocem,; sed non ultra> ad-
sentior Mantuano, qui eam
putat in malıs deberi numerari.
198: stabit apud me gratia trı-
buti officii. IV 15,2: stabit igi-
tur apud animum meum tugis
tua gratia. IX 12: stabıt apud
me iugiter beneficii ἐπὶ gratıa.
IX 20,2: stabit apud me iugis
memoria beneficii tut.
I 37,1: coacta nube.
VII 41: toto anni orbe.
IV 12,2: divinae stirps Augusto.
or. 14: nec cavae nubis infusa
circa te narrabo velamina.
Cf. p. 8. 18.
Ι 52: ne ego digito, ut aiunt, su-
pera convexa tetigissem.
VII 69: rusticarı te adseris et
ducendis vitibus aut arboribus
inserendis crudam senectutem
fovere.
rel. 21,6: si tantum de me ım-
probis lieuit.‘)
rel. 4,2: absıt ut moderator urbis
liberae atque ideo devotae tam-
mis locis S. scribit licere in (11 86,2 IV 17 VIL 128,1 IX 108. 117)
versus (rel. 12,4).
Cf. sect. XXI.
48
flammam ]ουὶδ et somitus imt-
tatur Olympi. | quattuor hic ın-
vectus equis οἱ lampada quassans|
per Glraium populos medineque
per Elilis urbem | bat ovans
divomque sibi poscebat honorem.
V1 629: carpe viam; cf. ἃ. II 347
Hor. sat. II 6,93 Ov. met. VIII
208 .....
VI 688: vicit iter durum pietas?
VI 709: strepit omnis murmure
campus.
VU 44: maior rerum mihi nascı-
tur ordo.
VI 53: am matura viro.
VII 262: divitis uber agrı.
VI 273: si qwid veri mens au-
gurat.
VI 337 sq.: tibi nomina mille, |
mille nocendi artes.
VI 630: Tiburgue superbum.
VI 754: spargere qui somnos cantu
manuque solebat.
quam Salmoneus Elius mn
tur.
1Π 83: cum viam carpseris.
19: sed verum ıllud es
poeta noster scriptu
quit, iter durum vicisse pi
IV 18,3: interea laborantıu
mure strepit cıvilas.
IV 20,3: nunc vicissim reı
arum ordinem cupio cog
VI 3: sororem Pompew:
viro maturam.
I 7,1: Campania nitet ag
et arbusti honore.
IX 114,1: ut mens augur
or. IV 10: qui etiam tum
artem colebant, cum ἢ
verant non licere.
VI 15: si te superbum
explevit.
VII 19: quis Colchus aut
lus cantu aut manu ha
siones levasset? (Turet
1) Etiam talia incertiora recipienda esse putavi, cum poetica
archaica indice alphabetico comprehendi possent.
3) Activum archaicum est, deponens multo frequentius, quo utit
ul auguror.
49
.: tergemini nece Gery- | 11,5: huc deus Alcides stabulanda
Nuisque superbus | Al-
rat taurosque huc victor
t domus Herculei custos
saer.
14.: primus ab aetherio
turnus Olympo | arma
wgiens et regnis exul
. (324) aurea quae per-
lo sub rege fuerunt |
vatıs fatidicae; cf. Ov.
348 Stat. Theb. X 616.
44.: cum femina pri-
cut tolerare colo vitam
: Minerva | impositum,
et sopitos suscıitat ignes.
era ad fabrılia surgit.
44.: qualis ubı Oceanı
‘ Lucifer unda, | quem
nte alios astrorum diligıt
extulit os sacrıum caelo
que resolvit.
[-: castae ducebant sacra
m | pilentis matres in
armenta coeqit | eruta Geryonae
de lare tergemini.!)
or. 11 32: ipsas nobilium divisere
gentes (dii): Pinarios Hercules
occupavit (cf. p. 17).
or. IV 15: haec est dla Latüi veteris
aelas aureo celebrata cognomine,
qua fertur incola terrarum fu-
isse necdum moribus offensa
Justitia.
or. III 12: audio tampridem fatıdi-
cos obmurmurare gentium vates.
VI 67,2: sic priscae feminae vitam
coluisse traduntur. et las
quidem deliciarum sterile saecu-
lum colo et telis animum iube-
bat intendere, quia inlecebra
cessante F temporum vivitur.
IX 17: picturam quandam fabrılis
operis ante oculos comlocastı.
or. 1 7: sideri novo similis, quod
in rediviwa die erumpentis of-
ficia perfusum saecrıs undis
adtollıt Oceanus.
or. II 32: das castae matres tu-
entur aras.
uentia: inde recens aelas corrupta boaulia Baulos nuncupat occulto
icto ex commentario hausta esse probabile est eadem fere continente
s (a Seeckio citatus) exponit ad Aen. VI 107: dieitur etiam vidisse
deo quia illic sunt Bauli, locus Herculis dictus quasi Boaulia quod
nimalia, quae Geryoni detracta ex Hispanıa adduxerat et ad VII 662:
Baias caulam bubus fecit ei eam saepsit: qui locus Boaulia dictus
lie Bauli vocatur.
4
50
VI 727: Rhenusque bicornis.
IX 7:
ultro.
volvenda dies en attulit
IX 246: annıs gravis; ef. Hor. sat.
11,4 Ov. met, IV 569 Plin. ep.
VI 20,12.
IX 595: digna atque indigna-»re-
latu.
X 63 sq.: qwid me alta silentia
cogis | rumpere et obductum ver-
bis volgare dolorem? Cf. (ad
sientia rumpere) Hor. epod.
V 85 Ov. met. I 384 XI 598.
X 468: famam extendere factıs.
X 469: hoc virtutis opus; cf. Luc.
IX 381: ad magnum virtutis
opus.
X 648: anımo spem turbidus hau-
sit inanem.
XI 338: largus opum et lingua
XI 496 sq.: multos alterna revi-
sens | lusit et ın solido rursus
Fortuna locavit.
or. Il 4: scit bicornis iste vicmus
succumbendum esse rostrals.
or. III 9: en noster bicornis, ou
aequalem te arbitrere Tiberm
(utroque loco de Rheno).
II 47: quando ita volvenda allı-
lit dies (cf. I 44,1 VI 20).
I 17,1: annis gravis.. Υ 088: ὁ
annis graves (contra annas ip
sos graves appellat II [Ὁ
IV 28,3).
VII 24: gqwa relatw digna pru-
IX 78: credo miraris, quod adhu
crudo fortunae meae vulnere s-
lentium ruperim.
V 60: humanitatis tuae lat er
tende famam.
or. III 7: servetur tibi aliquod opus
virtutis in posterum.!)
III 36: adversarium suum...spem
tur favoris hausisse.
I 20,2: eruditissimus imperator εἰ
opum largus et honorum. 154 |
haec pro me copiosius et ornatus,
quantum es lingua?) melior, apıd 1
auctorem beneficii prosequer®.
Ι 48: quando Paulinae nostra
valetudinem rursus locavit ἡ!
solido pax deorum. 1 57: di
1) Locum celeberrimum — cf. Coripp. Io. IV 122 VII 261 Alc. ΥἹ 4
Paulin. vit. Mart. II 531 (Manitius Z0G 1886 p. 87. 94. 250, 403) — spectal
etiam pater I 2,7: nil ultra est virtutis opus.
®) Iinguae P, linguae VM et Seeck.
i
:
ζς
51
modo optata fortunent, salutem
rei publicae in solido locent.
II 48,2: deum benignitas velit
processum sanilatis eius ın 80-
lido conlocare.
1 812: conscius audacıs fach. |IVAS: siquidem facti audacıs con-
scius imminentem poenam late-
brarum vitavit effugio.
(59: in te omnis domus incli- [1 77: quia ... in te huius negotü
nata recumbit. spes recumbit.
ζΠ 179: zam melior, iam, diva, 1Π 5,2: sed cur aequis tecum con-
precor. dictonibus ago wm melior causa.
ΚΠ 997: haut nescia rerum; cf. | VI 66,2: homo rerum nescius.
Ov. her. 16,145. |
{N A471: undantıs flectit habenas;, | IV 61,3: flectere ad nos habenas
cf. Ov. met. II 169 Stat. silv.| longum putasti. |
137...
II 800: precibusque inflectere | VII 56: precibus meis, ut mos tuus
nostris. promittit, inflectere.
Ex Moreto:
I: committere semina terrae. [1 52,1: cum sterilis annus ne
semina quidem terris commissa
reddiderit.
Restat ut paucis de genere imitationis exponam. Hieronymus
ıtegra afferre poetae verba solet, Symmachus non aliter atque
‚mbrosius ea quae a poeta mutuatur ita cum sua oratione
onectit, ut difficillime eliciantur.!) Quae ratio eximie convenit
1, qui eruditus apud eruditos verba faciens necesse non habeat
ligito poetae verba monstrare, verum ornamenta scriptis intexta
statim a plerisque cognosci sciat.
IX. Horatius.
Omnia fere congessit MHertz, analecta ad carminum Ho-
fatianorum historiam IV. ind. lect. Vrat. 1880 p. 12.
Mm -ἶ
') Οὗ Lübeck p. 168 sqq. Ihm p. 8.
4*
52
Ex carminum libris:
11,6: terrarum dominos evehit
ad deos. Cf. Ov. ex P. 19,36
II 8,26.
I 8,4: »patiens pulveris atque so-
lıs.
I 9,9: permitte divis cetera.
1 16,22. 28,1: me quoque.
I 22,1: integer vitae.
I 35,21 sq.: te Spes et albo rara
Fides colit | velata panno.
II 17,29 sq.:. Mercurialium | cu-
stos virorum.
II 1,18: Siculae dapes. sat. 1
4,34: molle Tarentum. Cie.
Tuse. V 100: vita ula beata
quae ferebatur, plena Italicarum
Syracusiarımque _mensarım.
Cf. Otto Sprichw. 320. 341 54.
II 2,17: virtus repulsae nescia
sordidae.
II 3,45 sq.: horrenda late nomen
in ultimas | ertendat oras.
III 11,7 sq.: die modos, Lyde qui-
bus obstinatas | adplicet auris.
1) Certum auctorem quaerere non
GG I 262'.
or.12: cito enim terrarum talıum
dominus eris, qui vim siulerum
non timebis. (Hertz adın. 3.)
or. 11: ibi primum tolerans ss
et pulveris esse didicisti. (Haupt |
op. III 366.)
I 7,3: quidquwid humana op
maius est, dis permitte curan
dum.
I 43: me quoque iubes versihw
tuis nonnulla subnectere. 01.
V5. Hertz adn. 1: „quorum
locorum ... num S. memor
fuerit, sane non praestiterim".
II 15,2: spera confecturos des,
ut maneas vitae integer (= 38:
nus).
IV 42,2: alba velamina, non 867’
mentati amictus Fiidem vestianl.
(Iuretus.)
Υ 85,2: quod te facere non oportel
Mercurialis artıs peritum.
VI 15:
inter nos mutuus et litterarum
liberalis conlatio Tarentinas al
Siculas voluptates.!)
or. IV 4: fugit repulsa virtutem.
(Haupt op. 1II 366.)
rel. 12,4: ut fasti memores celebr?
nomen extenderent.
II 6,1: neque aures adplıcat com
siliis bonis surdus ex im
opus est; cf. Otto Arch. III 373. Busall
anteiret nimirum serm
ἱ
i
3
!
|
|
53
71 sq.: votis puerorum ami- | amimus. V 33: divina miseratio,
| adplicat aurıs. quae pias aures adplicat votis
parentum.
L: per memores genus omne | rel. 12,4: ut fasti memores celebre
ws; cf. IV 14,4: per titulos | nomen extenderent. (Hertz.)
woresve fastus.
> sqq.: nec pestilentem sen- |rel. 3,16: non sunt haec υἱξια
Africum | fecunda vitis nec| terrarum, nihl inputemus au-
lem seges | robiginem. stris, nec rubigo segetibus obfuit
nec avena fruges necavıt. (Tu-
retus.)
7: vindex avarae fraudis. | VII 121: ne qua eos fraus avara
commutet.')
x epodon libro:
4.:. quae sidera excantata | VII 19: quis Colchus aut T’hessa-
Thessala | lunamque caelo | Tlus cantu aut manu has offen-
pit; cf. c. 127,21 sq.: quae| siones levasset?
‚ quis te solvere T’hessalis
us venenis, quis poterit
9. c. 118,8: venena Colcha.
117,35: cales venenis, offi-
‚ Colchicis. Cf.Plaut. Amph.
3: Thessalum veneficum.
: intactus aut Britannus | rel. 47,1: vidimus, quae lecta mi-
sscenderet | Sacra catenatus| ramur, catenatum agmen victae
gentis indua.
aemwa nec virtus Capuae; | rel. 12,2: virtus aemula alıtur
„uc. 1 120: stimulos dedit| exemplo homoris alieni. (Keller.)
da virtus (cf. p. 57).
x satirarum libris:
gravis annis. C£. p. 50.
2: saepe stilum vertas. Ι 91: verso itur stlo gratiam
fateor.
In or. II 30: silentium magnis rebus inimicum est; quid est gloria, si
' utrum Hor. c. IV 8,20 sq. vel 9,29 sq. spectaverit Symm. an alium locum
ic. pro Arch. 14), in sententia admodum frequenti diiudicare non audeo.
Ex epistularum libris:
I 2,23: Sirenum voces et Circae
pocula nosti.
I 1,179 sq.: animum quod lau-
dis avarum | subruit.
II 1,250 sq.: nec sermones ego
mallem | repentis per humum.
Artis poeticae:
1 544.
101: ut ridentibus adrident, ita
flentibus adflent humanı voltus
(Sen. de ira II 2).
294: praesectum deciens non castı-
gavıt ad unguem.
380: imdoctusque pilae discive
trochwve quiescit,; cf. p. 56 54.
441: et male tornatos incudi red-
dere versus.
1471: non Uhus caelı aut sch
ülecebram retinax advenanım
lotos arbor aequaverit et suadı
Circae pocula et tricinium &-
mivolucrum puellarum. C£. p.
13.. (Keller.)
1 78,1: οἷ probarı orationem me-
am laudis avarus optarem. 11,6.
X 2,5: nos in agendis gratüs hı-
mie reptamus.
14,3: haud ita Flaccus tuus proe-
cepit in ilis poeticae artis edic-
tis, quorum hoc memmi esse
principium, ne humano cap
cervix equina Tungatur.
III 21: semper fieri amat, ut la
bitum mentis de amicorum ore
ducamus.
14,1: quod haec aeque sobria, de
cies tamen castigata sunt (devies
coni. Seeck, nec codd.). Favel
Seeckii coniecturae, quod duae
imitationes certae in eadem
epistula inveniuntur.
V 68,2: distinguenda est lectio uı-
venum non alveolo aut pia ne
trocho Attico et Graecis palae-
stris.
I 4,1: dla bono metallo cusa torno
exigt nescierunt. (torno Sciop-
pius; turno, a turno, a saturno
codd.) 1 3,2: unus aetate 10-
stra monetam Latiaris eloqui
Tuılliana incude finzisti.
55
X. Ovidius.
: metamorphoseon libris:
q.:
sq.: Arcadiae tamen est
sior Uli | cura suae; cf.
hist. I 31: quod eos...
navigatione aegros \in-
we cura Galba refovebat.
efficiens humulem lapidum
wibus arcem.
: extenuant viglles corpus
able curae; cf. Stat. silv.
ἡ, Ρ. 58.
et quod opus fabrılıs dex-
mebat.
quin etiam mansura dabo
menta per aevum.
2 566.
8: rasilis huic summam
bat fibula vestem;') cf.
A. IV 139: subnectit fi-
‚estem. XII 274: iuncturas
mordet.
ἐς est locus extremis Scy-
glaciclis in oris; cf. Luc.
sq.: et qua bruma rigens
scia vere remitti | adstrin-
icythico glacialem frigore
m.
Cf. p. 8.
II 66,1: guanto inpensior utli-
tatıbus propinquorum cura de-
betur.
rel. 26,5: alterius locı exploratio
hiulcam conpagem lapıdum de-
prehendit.
rel. 14,3: sunt qwi fabriles ma-
nus augustis operibus adcom-
modent. Ä
VI 70: vos nova et aevum man-
sura molimini. (rel. 15,3: ma-
neat aevum talıs circa vos usus
offieit.)
C£. p. 13.
I 1,3: at mihi castrensem quod
mordet fibula vestem.
or. 12: seu in Scythiae regna
frigentia Tanaimque glacinlem
fines Ponticos proferre censu-
eris.
Junc locum afferre debebat leepius in Claudiani vol. II praef. LXX VII
II 184.
56
Ex ceteris libris:
Rem. am. 201: nunc leporem |153,2: sı tantum nodosa reba vd
pronum catulo sectare sagaci. pinnarum formidines et sayı-
᾿. | | ces canes omnemque rem ven-
ticam meliorum oblitus adfectas.
II 23,1: nonnulli aprorum odora
vestigia canum sagacitate dis-
quirunt.
Amor. III 10,21: sideream mundi | rel. 3,20: spectat senior le divus
qui temperat arcem. ex arce siderea lacrımas sacer-
dotum.
am. II 15,17: corniger increpuit [1 8: ubi corniger Lyaeus | opent
thyrso graviore Lyaeus. superna Gauri.
Her. 4,174: arentem quae levet| or. 1 1: arentis Libyae sitlim pa-
unda sitim. tientia temperabas.
her. XII. Ex hac fortasse novit Protesilai fabulam, quam com-
memorat or. II 8 (p. 12). Confer verba: donec formidata re-
sponsa vel strenuus temeritate iniret vel fraude versutus eluderet
cum v. 93 sqq.: sors quoque nescio quem fato designat iniqus,
qui primus Danaum Troada tangat humum. τη οί, quae prima
virum lugebit ademptum! di faciant ne tu strenuus esse velis!
Trist. 1 847: sed quoniam ac- \ rel. 12,4: alus tıtulis fatalıa dam-
cedit fatalıbus hoc quoque dam- | na reparale.
MiS.
trist. III 11,66 : facta cicatricem du- \I 100,1: fortunae vulnera, quae
cerenostra sine; cf.ex P.13,15: | cicatricem processu temporis du-
tempore ducetur longo fortasse| cunt.')
cicatrız.
trist. V 4,15: fert tamen, ut de- | VIII 69: post amaros casus orati- ὦ
bet, casus patienter amaros. onum mearum.
Ex Pont. 117,41: sic ego continuo | VI 22,1: crebro ictum Fortune
Fortunae vulneror ictu. ferre didıcistis.
Ars am. Ill 383: sunt dlis cele- | V 68,92: distinguenda est lecho
resque pmlae waculumque trochi- | iuvenum non alveolo aut pia
!) Quamquam dicendum est locutionem apud Scribonium frequentissi-
mam 6556.
57
que cf. trist. II 485 sq.: ecce| nec trocho Attico et Graecis
canıt formas alius iactusque pi- | palaestris.
larum; hic artem nandı praeci-
pit, We trochi. Οἷ. p. 54.
XI. Lucanus.
I 17 56. C£. p. 55.
I 120: stimulos dedit aemula vir-
tus cf. Hor. epod. 16,5 (p. 53).
1 129 sq.: vergentibus annis | in|IV 18,2: tantum abest ut haec'
senium; cf. 11 105: vergentibus | annis in senectam vergentibus
annıs. Stat. Th. I 391: in se- | velim.
num vergens. Silv. IV 4,70:
vergimur in senium.
1225: hie, ait, hic pacem teme- | III 53: fallacıam temerati iwuris
rotaque wura relinquo. alieni celeriter expurges.
1686 sq.: dubiam super aequora | or. 1 1: arentis Libyae sıtim pa-
Syrtim | arentemque feror Li-| tientia temperabas.
byen. Οἵ. 1 368: per calıdas
Libyae sitientis arenas.
11 239: invenit insomni volventem | IX 42,1: testatur insomnes curas
publica cura. eius inbecillitas corporis.!)
ΧΙ. Silius.
1187: hwic virides ausis anni | VII 20: multo hoc factu promptius,
fervorque decorus. quam quod Hesiodum ferunt po-
sito senio in virides annos re-
disse.
TI 17: vulgatum — nec cassa [1 15,2: credo plane — nec. fides
fides — cassa est —
V 14: nec modicus voti natum ad | rel. 1,3: non sum voti inmodicus.
maiora fovebat; cf. Pers. V 109:
es modicus voti.
ἢ Reliqua incertissima sunt; velut II 488: λας hostis lentus terat olia ripa
et II 32,1: triste ofium tero (1 1,5 VI 70: otia lenta). — III 67: Romana ...
horrea et III 55,1. — IV 503: sors invida et rel. 10,1: invida sorte, id genus
alia.
58
VI 41: ut curarum nostrarım
magnitudinem scriptis laetur-
IV 20,1: multum pectori me w-
luptatis inlapsum est.
VIII 32: perge, age et insanos cu-
rarum comprime fluctus.
XV 95: anımıs Wapsa voluptas.
ΧΙΠ. Statius.
Ex silvarum libris:
11,85 sq.: quem traderis ausus | | or. II 6: Pellaeum ducem prue-
Pellaeo, Lysippe, duci (cf. IV | cox fortuna delegit.
6,59 sq.: Pellaeus ... . regna-
tor. ἴαν. X 168: Pellaeo tuven:).
12,2: cut, Paean, nova plectra mo- [1 1,4: scio te, simul atque hac
ves? cf. 117,44 ΠῚ 2,131 Ov. her. | legeris, actutum poetica plectra
3,113: tibz plectra moventur.!) moturum.
I 3,81 54. Cf. p. 13.
I 3,109: omni detersus pectora | VIII 27,3: curarum nube deterse.
nube; cf. II 1,193: tergentem| VI 72: quarum laetitia nubem
pectore curas. tergeat praesentis iniurise. I
83: ut... nubem invidıae su-
perioris abstergeat.?)
14,55: vigllesque suo pro Caesare | IX 114,1: qui gratia tua im m-
curae; cf. III 5,2: anxia per-| stris negotüs curam vigilem
viglli ducis suspiria cura. Ov.| praestitisti.
met. III 396 (εἴ. p. 55).
praef. 1. II p. 36,13 B.: cum paene [1 100,1: instaurant dolorem sera
supervacua sint tarda solatia. solacia.
111,48: Hyblaeis vox tincta favis; [1 102: saltem posthac epistulae
cf. Ov. ex P. IV 15,10: quot | tuae Romam frequentent Hyllae
Sicyon bacas, quot parit Hybla | aut Hymetti favis wucundiores
favos (similia ap. Zingerle, Ov.| C£. Otto Sprichw. 168 54.
und sein Verh. zu den Vor-
gängern. I. Innsbruck 1869
p. 38 sq.).
I) Talia propterea hoc loco collocavi, quod Statium diligentius quam
Ovidium legit Symmachus.
ἢ Of. Ov. ex P. II 1,5: pulsa curarum nube.
59
ss quid Apellei gaudent | or. 1Π 5: 81 quis mihi Zewsxıs
se colores. discoloribus ceris haec comiltia
spectanda digereret, si quis
Apelleus imitator lud caeleste
tudicrum verisimii adfectu artis
amimaret.
p. 66,5 B.: hac cu tam | IV 44: me in silvis Laurentibus
* inhaeres quwiete dignis- | continatus est rurali inhaeren-
tem quieli.
viam morum longaeque | V 16: Lampadio .. . ad bonam
a vitae. viam morum causidicimam cre-
didi profuturam.
sq.: quali te subvehat | VI 81: nobis Tiburis aura blan-
Doris Agenoreaı furtis| ditur.
» tuvenci; cf. Ov. her.
florentibus annıs. or. MI 6: decuit annis florentibus
omnium favere wudicia.
hos hımeros multo sinus | or. I 1: ambiat licet sacros ume-
ostro. ros gemmarum cohaerentium
velamen opulentum.
juae morum caruere bo- | V 36: ceteris bonis morum tuorum
f. 1 3,106: macte bonis | similem patientiam. TX 64: re-
peries in eo morum bona.
ingens reserat tibi limen | VIII 41: nunc primum honoris
m | Caesar. limen ingressus nimis inmature
adventum successoris exoptas.
ardentes restinzit lacte [1 31,2: nam facılius est ardentes
favillas ore comprimere.
Chebaide:
lcataque flumina. or. 1126: fluvium incendisse vin-
dicta est, calcasse victoria.
viglesque operi trans- | VIII 41: nondum ante iamuas
noctes,;, cf. Tac. ann. | eminentium potestatum υἱσί-
60
m ὁ ὃὁὃὖὃϑὅὅπ .. ὲ -.-...
IV 48: noctemque in castris| lem noctem salutator expertus
tutam et viglem capesserent. es.!)
IV 196 sq.: regum animos et pon- [11 47: ut d. n. Gratian ...
dera belli | μας nutare videt. manu mnulantia reıp. ponders
fuleiantur.
IV 390: positis gentihibus armis. | rel. 47,1: adsuetae armis genkli-
bus manus.
V 612: prono vexantem gramına | VII 96,2: prono cursu in comsu-
cursu. lares legetur.
ΧΙ 632 sq.: mutumgque dolorem | | IX 26: malui premere mutum de
ipsa premit; cf. IX 546: pressit- | lorem (mutum Seeckius, mt-
que dolorem. IX 824: pressum | tuum F).
tacito sub corde dolorem. Verg.
A. 1209: premit altum corde
dolorem.
XIV. Iuvenalis.
1 18: periturae parcere chartae. |IV 34,3: mandarı enim perituree
chartae epistWas quereris.‘)
VI 55: communi feriat carmen |I 3,2: monetam Latiaris eoqui
trwiale moneta. Tulliana incude finzist, I
11,2: spectator tıbı veteris mo-
netae solus supersum.
Venio nunc ad prosae orationis scriptores.
XV. Cato Censorius.
Mentio eius fit II 44,2: an si nobis scribenda sit forensis
oratio, Iovem deosque ceteros Catonis lege praefabimur, ne nobis vitw
detur vel neglegentia antiquitatis vel inscitia? Fieri potuit ut haet
a Servio ad Aen. XI 301 disceret: nam maiores nullam orationem
nısı invocatis numinibus inchoabant, sicut sunt omnes orationes (δ:
tonis et Gracchi; nam generale caput in omnibus legimus. unde
Ὁ) Totus locus poetico colore tinctus est; obversantur Symmacho de
scriptiones qualis est Sen. Herc. fur. 165: ille superbos aditus regum | durasque
fores expers somni | colit eqs. Hor. epod. 2,7 Verg. G. II 461.
3) Quod S. longe alio sensu locutionem adhibet, non obstat, quominus
imitationem statuamus. De Ammiano cf. Hertz Herm. VIII 296 544.
61
(iero per irrisionem ait: si quid ex vetere alıqua oratione ‘ Iovem
eg0o oplimum maximum’. Cum extremis fortasse insequentia
Symmachi verba debeantur: alquwı praestat Tullium sequi, qui
ignorata maioribus usurpat exordia, etiam veri similior fit Seeckii
opinio, qui Servii locum attulit.
Locum ex Originum initio, quem tecte significat I 1,2,
novit ex Cic. pro Planc. 66 (cf. p. 69).
XVlL. M. Terentius Varro.
Saturas et hebdomades memorat 1 4,1: studium quidem
Menippei Varronis imitaris, sed vincis ingenium. nam quae in
nostrates vıros nunc nuper condis epigrammata, puto hebdomadon
elogüs praenitere; quod haec aeque sobria, Fnec (decies? cf. p. 54)
lamen castigata sunt, illa bono metallo cusa torno exigi nescierunt.
(2) et duriorem materiam, nisi fallor, adniteris. ille Pythagoran,
Quer anımas in aeternitatem primus adseruit, We Platonem, qui
deos esse persuasit, 116 Aristotelen, qui naturam bene loquendi in
Qartem redegit, üle pauperem Curium, sed divitibus imperantem, le
severos Catones, gentem Fabiwum, decora Scipionum totumque Ulum
triumphalem senatum parca laude perstrinzit: tu rutubam proxi-
mae aeltatıs inluminas.
Nec dubium est quin utrumque opus legere potuerit Sym-
machus; saturas eum legisse probabile fit usu vocis rutuba, de
quo cf. p. 37. Etiam proverbium: mutuum muli scabunt fortasse
hausit ex saturis (fr. 322 B.); ef. I 31,1: si plura de te praedi-
cem, videbor mutuum scabere. X 1,3: hoc est quod aiunt: mutuum
scabere mulos. Silentio praetereundum non est idem prover-
bium adhiberi ab Ausonio in technopaegnio (XXVII 4 Sch.)
certe post utramque Symmachi epistulam condito (Schenkl
praef. XVI sq.).. De hebdomadibus cf. p. 14.
Non multum tribuo alteri similitudini: S. enim or. II 5
ceras vocat discolores, itemque Varro de r. r. II 17 Pseudo-
Ascon. in divin. p. 109.
XV. Cicero.
Nudum nomen ponitur 1 3,2: unus aetate nostra monetam
Latiaris eloguwii Tulliana incude finzisti. 1 31,1: erat quippe in
his oblita Tulliano melle festivitas. 1X 110,2: prope est ut te
63
Arguere debeam, quod saeculo nostro Tulliunum δέν tam parcus
invideas.!)
Singulos autem locos hos expressit Symmachus:
Ex libris de oratore:
I 204: facillime vos ad ea quae
cuptis perventuros ab hoc adıtu
wanuaque patefacta; cf. Plin. ep.
1184: dla actio mıhi ... . a-
nuam famae patefecit.
1258: voluisti enim in suo genere
unumquemque nostrum quasi
quendam esse Roscium .. .ila-
que nos raucos saepe attentissime
audırı video ... at Aesopum sı
paulum irrauserit, erplodi. —
Cf. 1 130: ttaque hoc wamdıu
est consecutus, ut ın quo quis-
que artıficıo excelleret, is in suo
genere Roscius diceretur.
II 160: atque inter hunc Aristo-
telem, cwius et llum legi librum,
in quo exposuit dicendi artes
omnium superiorum et illos, in
quibus ipse sua quaedam de
euılem arte dixit — cf. or. 114:
atque etiam ante hunc (Zeno-
nem) Aristoteles principio artıs
rhetoricae dicit illam artem quasi
ex altera parte respondere dia-
lecticae.
II 222: dicere enim aiunt Enni-
um flammam a sapiente facılius
IX 67: ut... tibi ad celsiore
gradus ianuam pandas. Υ 10:
aditum mihi ad scribendum sero
reserastis. VII 63: si vellem
tibi aditum seriptionis aperire.
Cf. IV 23,1. 29,2. 53 VII
IX 88,1.
I 31,3: ea propter in comoediis
summatem quidem gloriam scrip-
tores tulerunt; Roscio tamen ad-
que Ambivio ceterisque actorıbus
fama non defuwt. X 2,1: non
idem honor in pronuntiandis
fabulis Pellioni qui Ambivio futt,
neque par Aesopo et Roscio fama
processit (cf. p. 27).
I 4,2: Aristotelen, qui naluram
bene loquendi in artem redegit
(cf. p. 15).
I 31,2: nam facilius est ardentes
favillas ore comprimere quam
1) Dedi locum secundum Seeckium, qui tamen sanasse eum non videllf.
68
. ardente opprimi, quam| luculenti operis servare secre-
lıcta teneat. tum. Οἵ. Otto Sprichw. 138.
(Turetus.)
ut Uli non infundere in | 195,2: auribus et animis omnium
tuas orationem, sed in| salutarem nuntium primus in-
videantur inscribere. fudi.
ut We apud Homerum |1II 13,2: nec Achilli excusavit ae-
ix, qui se a Peleo patre | Tatıs suae frigus senex monitor
; iuvent comitem esse da-| (cf. p. 12).
vcit ad bellum, ut Ulum
»t oratorem verborum ac-
nie rerum.
his trıbus figuris (orati- | IX 87: parce verbis lenocinantı-
insidere quidam venusta- | bus et fuco oblitis.
ı fuco Ulıtus, sed sanguıne
ıs debet color.
oratore:
‚, enim declamatorem ali- | II 23,2: tenet te eruditio Scaevo-
de ludo aut rabulam de| larum, dum forenses rabulas
‚ed doctissimum et perfec- | pervigil doctor institwis.
um quaerimus. — Cf. de
02: non enim causidicum
quem neque proclama-
aut rabulam hoc sermone
conquirimus. (Vox etiam
rr. Quint. Apul. occurrit;
ium IV 3,10 a Symmacho
re recte indicavit Geis-
)
tibula nimirum honesta | rel. 32,4: cum paene in 1980 acti-
que ad causam faciet| onum vestibulo repulsa legibus
es. — (Quint.) causa constitertt.
: gemeri orationis adsper- [1 23,1: erat quiuldem dla (pagina)
- etiam sales; cf. ad Att.| Atticis salibus aspersa et thymo
: quae (epistulae) fuerunt | odora. Cf. Otto Sprichw. 44.
. cum humanitatıs
6 sale, tum insignes amo-
bis.
64
106: veiunas igitur huius ...
orationis aures civitatis acce-
pimus.
II 1: nam veiunas aures mens εἰ
praecarı eloquii tut satıs super-
que sitientes adfatus largior de-
buit uberare.
Ex oratione pro S. Roscio Amerino:
37; etenim 8ὲ — id quod prae- [1 34,2: legisse me memini vullu
care a sapientibus dieitur — | saepe laedı pietatem. (Turetus.)
vultu saepe laeditur pietas.
Ex divinatione in Q. Caecilium:
39 affertur in or. 12: si litteras, inquit Tul-
lıus, Graecas Athenis, non Li
Iybaeı, Latinas Romae, non ın
Siclia didicisses.
43: tu horum nihil metuis, nıhil Locum, cuius meminit III 442,
cogitas, nihil laboras et δὶ quid) Servio ad A. XI 301 debere
ex vetere aliqua oratione: “lo-| videtur; cf. p. 61.
vem ego optimum maximum’
aut: “vellem si fieri potuisset
iudices®’ aut aliquid eius modi
ediscere potueris, praeclare te
paratum in iudıcıum venturum
arbitraris.
50: vobis autem tanta inopia re-
orum est, ut mihi causam prae-
ripere conemini potius quam
aliquos ad columnam Maenıam
vestri ordinis reos reperiatis? —
cf. pro Cluent. 39. pro Sest.
124.
V 54,3: nunc procurator ‚a Ο-
lumna Maenia multis huus-
modi sutelis foro cognitus -
veterata Tura supplicationibus
qualit.
Ex actione in Verrem prima:
1 68: effice, oro te, ut divimitus
videatur oblatum tui honeris
auxilium. X 2,2: quae ın me
bene consultatis, ut divmkus
oblata conplector.
1: prope divinitus datum atque
oblatum vobis rer publicae tem-
pore videtur.
6
V 544: his ausibus color Ascalis
adlınitur.
ς nulla ποία, nullus color, nul-
lae sordes videbantur his sen-
tentiis allını posse.
I: nist de vobis malam opini-
onem anımo imbibisset. Cf. Liv.
11 58,6: tantum certamen anı-
mis imbiberant.
or. IV 4: ubi sunt qui falso ani-
mis imbiberunt magis efficacem
esse audacıam?
Ex actionis in Verrem alterius:
51: per eosdem istius (Verris) | | IX 115,1: an ego istud feram mo-
furtorum inturiarum uxorum- | leste, qui noverim Marcellorum
que socios istius imperio Syra- | monumenta sublata Verre prae-
cusis Marcellia tolluntur maxi-| tore? |
mo gemitu luctuque civitatıs.
[ 28: qui nondum Aproniani |
convivii crapuam exhalassent.
Cf. Phil. I 30: edormi crap- |
lam, inquam, et echala. — Plaut. |
Most. 1103: ubt somno iam se-
pelivv omnem atque edormivi
crapulam. Rud. 586: ut edor-
miscam hanc crapulam. Apul.
apol. 59: vinulentum sudorem
ın balneo desudare.
"5: erant aenea duo praeterea
or. II 10: vıx desudata ın diem
crapıla.
I 29: nam et Phidiae Olympium
IgNAa non maxuma, verum exi-
mia venustate, virginali habıtu
atque vestitu, quae manıbus sub-
latıs sacra quaedam more Athe-
niensium virginum reposita ın
capitibus sustinebant. Cane-
phoroe ipsae vocabantur,; sed
eaqrum artificem quem? quem-
nam? — recte admones — Poly-
clitum esse dicebant. — IV 135:
quid Athenienses (arbitraminı
Iovem et Myronis buculam et
Polychti caneforos!) rudis eius
artıs hominum pars magna mi-
rata est (cf. p. 9).
Ὁ) — foros scribendum ex Cicerone et codicibus, qui omnes «83 exhibent.
9
66
merere velle), ut ex marmore
Jacchum aut Paralum pictum
aut ex aere Myronis buculam
(amittant)?
IV 6: immo vero modo ac plane | or. IV 3: modo ac plane paul
paulo ante vulımus. ante laudes principum totus
ordo celebrawit.!)
IV 20: haec tibi laudatio procedat | II 90: quare cum ceteris benefu-
in numerum. tıs tuwis etiam hic titulus pre-
cedet ın numerum.
IV 53: qui eiusmodi hominum | VII 18,3: et si dici potest, odore
furta odore aut aliquo leviter | atque vestigiis scripta nostra
presso vestigio persequebantur.| venaris.
Οἵ, 31: ita odorabantur omnw
et pervestigabant.
IV 197: atque haec Sappho sub- | rel. 10,2: itaque summum δι in
lata quantum desiderium sui| re publica desiderium magnum-
reliquerit, αἰοὶ vix potest. — Cf. que civibus gratis reliquil de
pro Rab. 14: par desiderium | lorem.
sui reliquit apud popWum Ro-
manum Labienus iste.
VA: non agam summo iure te-\I 1,1: iniurius videar, si summo
cum. — Cf. pro Caec. 65: s| vobiscum iure contendam.
contra verbis et ltteris et, ut
dicı solet, summo iure conten-
ditur.
V 184: donum.... dignum Capi- |rel. 21,1: qui in arce terrarum |
tolio atque ista arce omnium | Christianae legis iniurüs vind-
nationum. — in Catil. IV 11:| cata fana finzerunt.
videor enim mihi hanc urbem
vulere, lucem orbis terrarum at-
que arcem ommium gentium. —
post red. in sen. 2: populum
Romanum, cuius honoribus in
amplissimo consilw et in altıs-
ı) Ergo post occupastis distinguendum est.
67
γγαάιι dignitatis atque in
num terrarum arce collo-
Mus.
reliquis orationibus:
c. 581: non modo ın no-
ingua, quae dieitur esse
nt.58: et cum illa verba
sima ex intimo artıficıo
npsisset.
ent. 200: paulum resp-
ı metu coepit. — de har.
48: posteaquam respirare
metu caedıs .... vidit.
. 115: potestne tin haec
Datılına, aut huwius caelı
(8 esse tucundus? — pro
A. 72: etenım quid tam
mmune quam spiritus vi-
r. 18: nullum enim vobis
ampum dedit, in quo ex-
re virlus cognoscuue posset.
l. 27: ut ne replices an-
n memorlam.
Ι. 47: nolı aculeos oratiomis
qui reconditi sunt, ex-
: arbitrari.
Ἢ. 1: 52 quwid est ın me
ii, indices, quod sentio
sit exiguum.
ΙΧ 882: tu tantum bona: venia
respice obsequium linguae inopis.
Π 56,1: sed haec quoque crebri ser-
monis officia utpote ex intimo
adfectu deprompta conplector.
I 45,1: Was peto (litteras)....
quae ex intimo pectoris fonte
promuntur.
I 48,2: ut a metu praesentium
respiravimus.
IX 1: sicuti omnibus in μας vita
positis ac locatıs communis est
caelı spiritus, lux diei.
or. II 10: his virtutis excursibus-
non obreptioni via quaeritur.
or. II 8: ture igıtur ex annalıım
memoria Pompei usurpabo re-
sponsa.
VII 9: ut in aliıs materus aculeis
orationis ularıs.
IX 88,4: quidquwid in me est, quod
scio quam sit exriguum, caelo
tuo debeo.
Hr
08
pro Arch. 3: persona quae prop-
ter otium ac studium minime
in wudiens periculisque tractata
est. Οἵ, Το. Germ. 14: s
cintas in, qua orti sunt longa
pace et otio torpeat.
pro Arch. 12: ex hoc forensi stre-
pitu. — or. 32: cuius sermo est
Üle quidem melle dulcior, sed a
forensi strepitu remotissimus.
pro Arch. 12: nisı anımos no-
stros doctrina exceolamus.
pro Arch. 21: urbem... ex
omni impetu regio ac totius belli
ΟΥ̓́Θ ac faucibus ereptam esse. —
in Cat. Il 2: wrbem, quam ex
suis faucibus ereptam esse luget.
— Οὐ II 1 pro dom. 132.
pro Arch. 24: quam multos scrip-
fores rerum suarum Magnus
Ule Alexander secum habuısse
dieitur! atque is tamen, cum in
Sigeo ad Achillis tumulum ad-
stitisset: O fortunate, inquit,
adulescens, qui tuae virtutis Ho-
merum praeconem inveneris.
pro Arch. 27: iam vero le qui
cum Aetolis Ennio comite bella-
υἱέ Fulvius non dubitavit Mar-
tıs manubias Musis consecrare.
Tuse. 1 8: honorem tamen huic
generi non fuisse declarat oratio
Catonis, in qua obiecit ut pro-
brum M. Nobiliori, quod 18.
in provinciam poetas duzxisset;
duxerat autem consıd Alle in
Aetoliam ut scimus Ennium.
VII 69: in domicilio Latiaris fa-
cundiae otio et studio torpe.
IX 138: nullum ex dla urbe ad
forı strepitum processurum fu
1886.
or. V 1: curarum vacuus anımum
litterıs exccolebat.
V 52: quod relatio docebit de tu-
torıs faucibus ertrahendum.
IX 72: Alexandrum, sicuti ἰο-
quuntur historiae, gravis mo-
mordit invidia, quod Achili
fortissimo aevi su Homerum
praeconem fortuna tribuissel.
Οἵ. p. 10.
or. II 7: nempe Fulvium nobilem
tam laude quam nomine inter
aquilas cantusque lituorum prae-
ceptor Accins frequentavit. Cl.
p. 20. |
69
Brut. 79: ῳ. Nobiliorem Marci
flium am patrio instituto de-
ditum studio litterarum, qui
eiam Q. Ennium, qui cum
patre eius in Aetolia militaverat,
caritate donavıt.
ro Flacc. 28: haec enim ratio
ac magnitudo animorum in
maioribus nostris fuit, ut cum
in privatis rebus swisque sump-
tıbus minimo contenti tenuissi-
mo cultu viverent, ın imperio
atque in publica dignitate omnia
ad gloriam splendoremque revo-
carent.
ro domo 56: si mecum ageretur
more institutoque matorum. pro
Mur. 1: more institutoque ma-
iorum. Phil. XII 14: quod
legibus, quod more maiorum
institutisque conceditur.
ro domo 86: ut anmales populi
Romanı et momumenta vetu-
statis loquuntur. — Brut. 181:
de quibus nulla monumenta lo-
quuntur.
ro Planc. 66: etenim M. Catonıs
lud, quod in principio scripsit
Originum suarum, semper ma-
gnificum et praecarum putavi:
darorum virorum atque magno-
rum non minus otii quam ne-
gotii rationem exstare oportere.
ro Cael. 12: habut enım üle,
sicuti meminisse vos arbitror,
permulta masimarum non eXx-
pressa signa, sed adumbrata
vırtutum.
IV 60,3: hoc etiam Tullius twus
proecipit luxum in privatis ne-
gotiis arguens, in publicis magni-
ficentiam probans.
IX 147 rel. 49: möre institutoque
maiorum.
IX 72: sieuti loquuntur historiae.
(luretus.)
11,2: nune vobis actwum nostro-
rum ordo pandendus est; lıbet
enim non minus οὐδὲ quam ne-
gotu praestare rationem. ΟἿ.
p. 61. (luretus.)
or. II 7: agnosco in te non adım-
brata vestiglis, sed escpressa ve-
terum signa virtutum.
70
pro Cael. 77: conservate igitur | IX 84: nisi tin bonarum partum')
reip., tudices, cwem bonarum | spectatus essem.
artium, bonarum partium, bo-
norum virorum.
in Pis. 59: quwid cessat hic ho- | IV 33,2: homullus Promethei manı
mullus ex argilla et luto fietus | fictus.
Epicureus? |
pro Scaur. 9: quemadmodum ca- | or. VII 1: <awunt castorem ul
stores redimunt se ea parte cor- | periculo ur>getur, parte corporis,
poris, propter quam mascıme ex- | quae in se desideratur, abscısa
petuntur. Cf£. Plin. ἢ. n. VII | vitam pacısci.?)
109 p. 89. Iuv. ΧΙΙ 34 sqgq.
Phil. 1 36: qui ... in medullis | or. 11 30: dum in medulls bar-
populi Romani ac visceribus! barorum non tentoria, sed tech
haerebant. constituis.
Phil. II 30: an faces admovendae | V 54,4: si procurator non adme-
_sunt quae te excitent? de οὔ, veret negotio suo publicas {παν
Il 37: dolorum cum admoventur
faces. Tusc. Il 61: cumque quası
faces οἱ doloris admoverentur.
Phil. I 114: etsi enim satis τὰ |IX 115,1: in sola conscientia est
ipsa conscientia pulcherrimi | fructus et ratio virtutis (Seec-
factı fructus erat. kius gratia virtutis, sed ef. lu.
VIl1: et spes et ratio studiorum Ὁ
ın Caesare tantum). IV 44:
prae ceteris nosti solum conscı-
entiae bonae praemium satısfa-
cere posse magna, praestantibus.
Phil. VI 27: tumen etiam summi | IV 4,3: sed ut imagine uti mil
gubernatores in magnis tem-| liceat, optimos gubernatores haut
pestatibus a vectoribus admoneri | medivcriter etiam manus remi-
solent. gum tuvat.?)
I) artium F, patrum II, partium T; quod verbum confirmatur imitatione
Sidonii; cf. Geislerum p. 358 ind. ad 11 4,3.
Ὦ Eandem rem narrat Amm. XVII 5,7 (Michael de Amm. Marc. studiis
Ciceronianis p. 14); similis sententia est Pan. VIII 189,22. Plinii locum citavil
Seeckius comm. Momms. 615.
8) Ex discrepantia non efficitur Symmachum alium aut nullum habuiss
auctorem; nam saepius ınemoria lapsus est. ΟἿ, p. 20. 84.
71
x epistulis ad familiares 4086 dicuntur:
: pro nostra non instituta, | III 25,1: plenae atque inveteratae
am inveterata amicitia. inter nos amicıtiae nıhll adıcı
posse crediuderam.
: homines nos ut esse me- | IX 10,1: fortunae telo graviter
rımus ea lege natos, ut! sauciatus nunc primum epistu-
bus telis fortunae proposita | Ine maesta verba committo. IX
ita nostra. Οἵ. Ov. ex P. 123: ubi Ma prudentia, quae
15: sie ego fortunae telis| te et naturae bono <et> veterum
zus iniqwis. lectione contra omnia fortunae
tela firmavit?
‚: deliciae vero tuae, noster | X 2,1: non wlem honor in pro-
pus, eiusmodi fuit, ut οὐ] nuntiandis fabulis Pellioni qui
vere per omnes homines li- Ambivio fuit neque par Aesopo
is turare cum coepisset, | οἱ Roscio fama processit. ΟἿ.
eum defecit in illo loco: si) p. 27.
‚s fallo.
munusculum ...levidense, |1 1,2: quare elaboratam soloci filo
Ὁ filo (orationem pro Deio- | accipe cantilenam.
). Hor. ep. II 1,225: ten:
οἷα poemata füo.
3: etsı sus Minervam. Acad. | 1 3,2: novi ego, quid valeat adagio:
nam etsı non sus Miner- | sus Minervam. Cf.Otto Sprich-
ut αἰ... wörter 224.
1: privatas causas et eas [11 34,2: nam recordarıs hoc te
es ayimus subtilius; capıtıs| praefamine epistWam Ttexuisse.
amae scilicet ornatius; epi-
is vero quotidianis verbis
Ὁ solemus.!)
0,4: qua commendatione | VII 9: quare familiaritatis no-
i amicitiae fores aperiantur. | strae adıtum securus ingredere.
Cf. p. 62.
x epistulis ad Atticum:
huic terrae filio nescio cut | 13,3: eo postquam rumor adlatus
nittere epistulam tantıs de) est terrae filios convenire.
Ad sententiam cf. Symm. VII 9.
72
relus non audeo. ad fam. VII
9,3: On. Octavius est an C. Cor-
nelius quidam. ...terrae filius.
(Οἵ. Otto Sprichwörter der
Römer 344 sq. ubi adde Front.
37,11.)
1 20,3: quod, a senatu quantı [11 15,3: quod vieissim, quanlı a te
fiam, minime me paenitet. fiam, minime me paenitet.
11 1,7: nostri autem principes dı- |1 52: ne ego digito, ut aiunt, su-
gito se caelum putant attıngere.| pera comvexa tetigisssem.
(Οἵ. Otto 1. c. p. 63.)
Il 13,2: sı vero in hanc Τηλέπυλον | Οἵ. Plin. ἢ. n. ΠῚ 59 (p. 58 sq.).
veneris Λαιστρυγονίην — For-
mias dico — qui fremitus .....
I 14,1: proinde ia fac, venias | III 1: nam teiunas aures meas οἱ
ad sıtientes aures. praecdarı eloquii tut satıs super-
que sıitientes adfatus largior de-
buit uberare.
Ex libris ad philosophiam pertinentibus:
Acad. II 137. C£. p. 10 sg.
Tusc. 1 4: honos alıt artes. Cf.|I 43,1: vetus sententia est arte
Otto Sprichw. 38. honore nutriri. 179: scis enım
bonas artes honore nutriri. 1%:
vetus quippe sententia est arles
honore nutriri.
Tuse. 1 39: Platonem ferunt ut |14,2: Pythagoran, qui animas ın
Pythagoreos cognosceret, in Ita-| aeternitatem primus adserut
llam venisse et didicisse Pytha- | (cf. p. 15).
. gorea omnia primumque de ani-
morum aeternitate non solum
sensisse Wlem quod Pythagoram,
sed rationem etiam attulisse.
Tuse. I 81: vellem adesse posset [1 20,2 (cf. p. 20).
Panaetius — virit cum Afr:-
cano. — de rep. I 34: quod | .
memineram persaepe te cum
3
Panaetio disserere solitum coram
Polybio, duobus Graecis vel peri-
lıssimis rerum civilium. — ΟΥ̓.
ad Att. IX 12,2 pro Mur. 66.
[usc. ΠῚ 54 IV 5. C£. p. 11.
Tusc. IV 64: aliter enim Naevi- |1 3,1: laudarı quippe ab laudato
anus üle gaudet Hector: laetus | viro rara messis est ingenu (cf.
sum laudarı me abs te, pater,, Ὁ. 26 Otto |. c. 188).
a laudato viro. ad fam. V 12:
placet enim Hector Wle mihi
Naevianus, qui non tantum lau-
darı se laetatur, sed addit etiam:
a laudato vıro. ad fam. XV 6:
laetus sum laudarı me, inquit
Hector opınor apud Naevium,
abs te pater a laudato viro.
1at. deor. 118: opificem aedifica- [11 42: Platonem, qui deos esse
toremque mundi Platonis de| persuasit. C£. p. 15.
Timaeo deum. cf. 30: iam de
Platonis inconstantia longum
est dicere, qui ın Timaeo pa-
trem huius mundi nominari
neget posse, ım Legum autem
lıbris quid sit omnino deus, an-
quırı oportere non censeat.
le div. 1 78: at Platoni cum in | IX 84: litterae tuae halantes Pla-
cunis parvulo dormienti apes in | tomium nectar. Cf. p. 14.
labellıs consedissent, responsum
est sıngulari ıWlum suavitate
orationis fore. — Cf. ΠΕ 66. Val.
Max. 16 ext. 3 (cf. sect. XX).
le div. 189: quo in genere Mar- | IV 34,3: et Marciorum quidem
cios quosdam fratres nobili loco | vatum divinatio cadueis corti-
natos apud maiores nostros fu- | cibus inculcata est. Cf. p. 18.
1886 scriptum videmus. cf.1115:
simiiter Marcius et Publieius |
vates cecinisse dicuntur. II 113:
eodemque modo nec ego Publicio
74
nescio οἰ nec Marciis vatıbus
nec Apollinis opertis credendum
existimo.
de div. II 30. 104.
de off. I 90: praeclaraque est
aequabilitas in omni vita et idem
semper vultus eademque frons,
ut de Socrate itemque de C.
Laelio accepimus.
de off. II 33: sed quoniam operi
incohato, prope tamen absoluto
tamquam fastigium inponimus.
de legg. 1159: iam cetera in ΧΗ]
minuendi sumptus sunt lamen-
tationisque funebris, translatu
de Solonis fere legibus. 64:
posteaquam, ut scribit Phalereus,
sumptuosa fieri funera et lamen-
tabilia coepissent, Solonis lege
sublata sunt: quam legem eisdem
prope verbis nostri decemviri ın
decimam tabulam coniecerunt;
nam de trıbus recinüs et plera-
que εἶα Solonis sunt.
:Cato 31: videtisne, ut apud Ho-
merum saepissime Nestor de
virtutibus suis praedicet? Ter-
tiam iam enim aetatem hominum
videbat, nec erat ei verendum,
ne vera praedicans de se nimis
videretur aut insolens aut ἴο-
quax. Etenim, ut ait Homerus,
ex eius lingua melle dulcıor
fluebat oratio.
Cato 49: si vero habet alıquod
tamquam pabulum studir atque
doctrinae. — Acad. II 127: est
enim animorum ingeniorumque
Οὗ p. 29.
II 46,1: ferunt Socraten, si quando
excudit cupitis aut destinatis, id
sibi utile, quod evenerat, aestı-
masse (cf. p. 9). Quamquam
similitudo perexigua est.
IV 4,2: fastigium quoddam lenıssı-
mus et augustissimus prince
coeptis genitoris imposuit.
III 11,3: arma a: Samnitibus, ἢν
signia ab Truscis, leges de lare
Lycurgi et Solonis swmpsera-
mus. Οἵ, Liv. II 31,8 (p. 81).
II 11,1: sumpsi pariter gemimas
litteras tuas Nestorea, ut ia
dicam, manu scriptas. ΠΠ 132:
nullam certe Nestor tertio ae
sur sweculo militine vacationem
poposcit (cf. p. 12).
I 53,1: cotidiana ingenü tw pr
bula de litterarum, quas mi
tribwis, sapore coniecto. 1Π #T:
cuius (refectionis) mihi copia
naturale quoddam quası pabu- | sermonis tu pabulo . . . poterit
lum consideratio contemplatioque | provenire. V 78: agri quiete
naturae. delector. haec mihi et aeris
praestat salubritatem et pabu-
lum lectionns.
Lael. 1: ῳ. Mucius augur multa 11 23,2: tenet te eruditio Scaevo-
narrare de C. Laelio.... so-| larım, dum forenses rabulas
lebat . . . ego autem a patre ita | ypervigl doctor institwis. CA.
eram deductus ad Scaevolam, ut| p. 21.
quoad possem et liceret a senis
latere nunquam discederem; .. .
quo mortuo me ad pontificem
Scaevolam contuli, quem unum
nostrae civitatis et ingenio οἱ
tustitia praestantissimum audeo |
dicere. — Οἵ, de or. I 166. 180. |
200. 229.
Lael. 27: quod in eo quasi lumen | IX 9: nam quaedam scintilla sa-
aliquod probitatis et virtutis per- | pientiae est virtutum luminıbus
spicere videmur. | adplicari.
Lael. 58: hoc quidem est nimis | III 15,2: nolo annos ad calculum
exigue et exiliter ad calculos | voces.
vocare amicıtam. — Cf. Liv.
V 4,7 (p. 81).
Lael. 102: quoniam res humanae | IX 34: ut solet esse multorum ca-
fragiles caducaeque sunt. — de| dıwca et fragilis adfectio.
fin. II 86: quis enim confidit
semper sit lud stable et fir-
mum permansurum, quod fra-
güe et caducum sit? Cf£. Val.
Max. 16 ext. 3.
Ex deperditis libris desumpta esse putavi Heracliti et Cae-
eilii fragmenta (p. 15. 29); qui fuerint dieci non potest, cum
illa aetate haud pauci extiterint hodie amissi (cf. Lübeck
l. 1. p. 152 sqq.).
Quaeret quispiam quos Ciceronis libros Symmachum legisse
certum sit; et sane utilissimum est id expedire et ad illius
16
saeculi hominum iudicium cognoscendum et ad fata librorum |
Ciceronianorum persequenda.') Hos igitur libros lectos esse a
Symmacho affırmaverim haud ignorans plura et inveniri posse
et inventum iri: orationes pro S. Roscio, div. in Caec., in Verr.
act. pr., in Verr. Il. IV, pro Cluentio, in Catil. I, pro Archia,
Flacco, Plancio, Caelio; in Pisonem, pro Scauro, Phil. II; libros
de oratore; Tusc. disp., libros de divin., de senect., de amicitia.
Qui delectus haud dissimilis est Ammianeo; cf. Michael |. c.
p. 16. 20 sq. 31.
Caesaris bellum gallicum commemorat IV 18,5: priscas
Gallorum memorias deferri ın mamus tuas postulas . . . sume
ephemeridem C. Caesarıs decerptam bibliotheculae meae, ut tıbi
muneri mitteretur. haec te origines sıtus pugnas et quidquid fut
in moribus aut legibus Galliarum docebit.
ΧΥΠΠ. Sallustius.
Quae de Sallustio profert V 68,2: statuerit hoc scriptor stilo
tantum probandus — nam morum eius damna non sinunt, ut ab
Wo agundae vitae petatur auctoritas, orta fortasse sunt e Varrone
vel Gell. XVII 18 (cf. p. 98) aut ex lectione controversiae Pseudo-
ciceronianae.
Imitationes Sallustianae collectae sunt a FVogel in actis sem.
Erlang. II p. 412.
Ex Catilina:
41: non fuwit consilium socordia | V 68,2: interea recuso sententim,
atque desidia bonum otium con- | quae rem venaticam servile duct
terere, neque vero agrum colundo | officium. statuerit hoc scrip-
aut venando, servilibus offieüis,| tor stilo tantum proban-
intentum aetatem agere. dus.
5,6: neque id quibus modis adse- [1 15,3: et quod prae tur amore
queretur ..... quiequam pensi| nihil habeo pensi. 173: seduo
habebat. Οἵ, 23,2. 52,34 Tac.| audeo iudıcare dignum esse,
ann. XII 15 hist. 146 dial. 29| quem pensı habeas. 175: hun
Val. Max. II 9,3 Suet. ut pensi habeas sperare mag
ἢ Vide quomodo talibus disquisitionibus utatur Wilamowitz, Euripides
Herakles I p. 201 adn. 164.
177
20,2. 52,29. 58,2 h. II 50,14 K.:
nequicquam.
32,1: optumum factu credens exer-
citum augere. 55,1: optumum
factu ratus noctem ... . ante-
capere. 57,1 Iug. 107,5 Cic. ad
fam. VII 3,4.
51,38: arma atque tela militarıa
ab Samnitibus, insignia magı-
stratuum ab Tuscis pleraque
sumpserunt.
34,4: bellum novom exoptabat, ubi
virtus enitescere posset. Cf. Sen.
de prov. 4,3.
Ex Iugurtha:
6,1: leonem atque alias feras pri-
mus aut in primis ferire.
9,2: En habes virum dignum te
atque avo suo Massinissa.
debeo quam rogare. II 17,1:
ut in reliquum pensi habeas
amicitiae diligentuam. IX 34:
nam Lampadıum c. m. v. non
usquefad pensi habui.
Indicavit Vogelius, quem fu-
git locus I 15,3.
Vocabulum a Symm. 15,1.49 e
Sallustio repetitum esse dixit
Wölfflin Arch. I 8.
rel. 31,3: factu optimum credidi,
ut aeternitati vestrae causae
ıstius pontificium reservarem.
IT 11,3: arma a Samnitibus, in-
signia ab Tuscis, leges de lare
Lycurgi et Solonis sumpsera-
mus. (Seeck.) Cf. p. 74.
ΙΧ 86,1: virtus durioribus negotüs
enitescit.
rel. 2,1: neque enim alıter impera-
torıbus ..... inter primos aut
primus occurrerem. — Οἵ, pan.
XI p. 280,10: quwin omnmium
castrensium munerum nıumeros
primus aut cum primis obires.
(Iuretus.)
ΙΝ 24,1: extant in monumentis
Sallustianis Africanı ἰϊέ-
terae, quas Iugurtha post exei-
dium Numantinum testes ad
Micipsam decoris swi pertulit ...
(2) et illum quwidem Scipio regi
Numidae volens reddidit ...
8.
125: ἐηιϊίαδογ igitur Sallustiani
testiumonu castigationem: habes
virum dignum te et per te fa-
milia consuları. IX 54: habes
virum dignissimum pro nume-
rosa prole censert. IX 62: habes
wuvenem, cuius debeas fruge
gaudere.
10,1: sine spe sine opibus. 107,&: | rel. 35,2: spes atque opes.
spes opesque. 114,4: spes atque
opes. h. 11 1,2 K.: opes et spes.
— Plaut. Amph. 1053 Capt.
517 Pers. 253 Rud. 1145 Ter.
Ph. 470 Ad. 331.
29,3: set Iugurtha primo tantum-
modo belli moram redimebat. Οἵ,
Stat. Th. VII 139: praecipitant
redimuntque moras.
34,1: fieri amat.
44,1: lingua quam manu promp-
tor. — C. 43,4: manu promp-
tus. (ἢ. II 77,9: fiducia augeri
nostris coepit et promi lingua.)
85,3: domi forisque. — C. 20,13:
at nobis est domi inopia, foris
aes alienum. — C. 52,21: domi
industria, foris tustum 1ηι-
perium. Plaut. Capt. 136 et
saepius.
Wölfflinius Arch. 1387 e
Sallustio, ibid. 357 ex Catone
nostrum hanc locutionem de-
prompsisse censet; illud ve
rum est.
VII 19,1: epistwlis absentiae mo-
ras redimis.
ΠῚ 21: siquidem semper fiert amalt,
ut... V165,1: ut fier amat.
rel. 40,6: ut in rebus dubüs
fierı amat. (Vogel.)
X 1,1: aeque manu et ΟΥ̓́Θ promp-
tus.
I 9: et domi cognitum bonitate
generis et foris aetate milıtıae.
VI40,2: tibı in dies singulos ...
domi forisque fama florentur
est. rel. 10,1: vir omnium dom!
forisque virtutum. (Vogel.)
Cum apud Cic. Liv. Plin. ep. VII 22 Amm. XVI 1,4 pan.
XII p. 290,29, fortasse etiam apud alios occurrat, incerta res esl.
93,3: more ingeni humanı.
VII 97,1: more humani ingeni.
(Vogel.)
79
101,11. 105,3: in campis patenti- | or. III 9: in patentibus campıs.
bus. — Cf. Verg. G. IV 77 A. (Vogel.)
IV 153 V 552 Luc. IV 19 Tac.
ἢ. II 19.
111,2: fluxa fide usus. — Cf.|1 16,2: quae (fama) diw incerta
Plaut. Capt. 439: cave fidem | fluxam fidem gaudiüs eschibebat.
fluxam geras. — Liv. Tac. | "
Historias illis temporibus integras fuisse consentiunt et
Hertzius (ind. lect. Vrat. 1874 p. 13 sq.) et Vogelius (l. c. 431).
Etiam Symmachum eas legisse intellegitur ex hisce locis aut ab
aliis aut a me congestis:
I8K.: vitio humanı ingenü. rel. 21,1: naturae humanae vitio.
113: omnium partium decus in [1 432: nunquam in mercedem
mercedem corruptum erat. linguae ornamenta corruptt.
56: sed multiplexr cura patres | II 32,1: te multiplex actuum pu-
exercebat. Οἵ. Catull. 64,250: blicorum cura circumsondt.
multiplices animo volvebat sau-
οἷα curas.
192: ut in ore gentilus agens, | IX 86,2: adde huc, quod <ın) ore
populo, cwvitatiı. — 150,4: a| fortissimi principis agıs.
prima adulescentia in ΟΥ̓́Θ vostro
privatus et in magistratibus eg!.
— Cf. Tac. ἢ. II 36: in ore
volgi agere. dial. 37: tanto al-
tor... . ın ore hominum agit.
135: frumentique ex inopia gravi |1 1,2: non quod eius deversorüi
satias facta. satias ceperimus. (Vogel p.446.)
—
Ne si scriberetur quidem cum Lypsio ceperit nos, imitationem
statuere necesse esset.
11 58: qui regi per obsequelam [1 11,1: ea nobis immane quantum
orationis et mazume odium | cara et gravia fuere. (Sciop-
Sullae graves carique erant. pius.)
II 76: immane quantum animi 1 11,1: ea nobis inmane quan-
exarsere. tum!) cara et gravia fuere.
1) Sie Scioppius, in commune quantum VT, in omne quam II, ın commune
immane quantum Moinnsen.
121: accepi evectiones quattuor
inmane quantum commodas,
165: inmane quantum a litters
desidetis. (Vogel.)
II 17: pugna tamen ingenio locı | or. 12: ex locorum ingenüs ad-
prohibebatur. Tac. ann. VIA1 | probans ea nescire Caecilium.
hist. 151. Ovid. Statius. Flor.
36,30. 52,11.
III 82,11: incassum. IX 92 rel. 40,6: incassum.‘)
III 92: perculsis et animi incertis | 125 IV 65 V 19: incertus animi.
succurritur. VII 12: anımi incertus.?)
inc. 31: togam paludamento mu- | or. 123: togas paludamentis sasye
tavıt. mulamus. (Vogel.)
inc. 70: rebus supra vota fluenti- |] 20,2: Magnus ile, cui supra
bus. Cf£. Cie. de off. I 90: τη votum fortuna fluxit. 1.58:
‚ rebus prosperis et ad voluntatem | <si> tibi ommia prospere flumt.
nostram fluentibus. Tac. ann.
XV 5: nec praesentia prospere
fluebant. hist. III 48: cunctıs
supra vota fluentibus. dial. 5:
rebus prospere fluentibus.
Coniectura ad historias rettuli quod de Pompeio narrat in
or. ΠῚ 8 (cf. p. 20 sq.).
XIX. Livius.
De Symmachi curis Livianis supra verba feci (p. 2 sq.)
Commemorat eum praeterea IV 18,5: priscas Gallorum memoras
deferri in manus tuas postulas. revolve Patavini scriptoris extrema,
quibus res Gai Caesaris explicantur, aut si impar est desiderio tuo
Livius, sume ephemeridem C. Caesaris. Bellum gallicum Livius
libris 104—108 narraverat.
1) Woelfflin Arch. II 16 54. huius vocabuli usum a Sallustio repeti posse
dixit; at locis Italae, Iulii Valerii, Hilarii aliorum evincitur verbum e sermone
nunquam evanuisse.
2) Adnotavit Vogel; sed dubia est res, quod locutio usitatissima fuit; cf.
Ter. Hec. 121 Tac. ann. VI 46 hist. III 55 Curtius (Wiedemann Philol. XXX
247,16).
81
nein
Vestigia lectionis cur pauca indagentur, supra exposui (p. 7
q.); maior esset numerus, si plura orationum fragmenta ha-
eremus, utpote quibus Symmachus narrationes ex rerum me-
noria petitas inserere soleret.
19. Quae hoc capite de Sabinarum raptu traduntur, spectare
videtur Symm. rel. 9,6: nec putetis istiusmodi voluptatem plebi
Martiae parvam videri, οι delenimenta circensium finitimorum
conubium praestiterunt.
94,4. XXX 43,9: sagmen. Cf. trag. inc. 219 Rb. Plin. ἢ. ἢ.
XXI 5 Dig. I. 8,8. or. V 2: verbenae tantum et sagmina de-
fuerunt. „fortasse S. verbum ex lectione Livii sibi assumpsit“
Schulze 159. Propter digestorum locum de imitatione cogitare
opus non est.
I 31,8: misst legatı Athenas Sp. | II 11,3: arma a Samnitibus, ın-
Postumius Albus, A. Manlius,
P. Sulpieius Camerinus iussi-
que inchtas leges Solonis de-
scribere et aliarum Graecie
civitatium instituta mores 11|-
raque noscere.
4,7: an si ad calculos eum (mi-
litem) respublica vocet, non me-
rito duat .. .?
r 93,5: maxime conspectus ipse
est (Camillus) curru equis al-
bis iuncto urbem invectus; Pa-
rumque id non civile modo, sed
humanum etiam visum. (6) Io-
vis Solisque equis aequiperatum
dictatorem in religionem etiam
trahebant triumphusque ob eam |.
unam masıme rem clarıor quam
gratior fuit.
signia ab Truscis, leges de lare
Lycurgi et Solomis sumpsera-
mus. Οἵ, Cic. legg. II 59. 64
(p. 74).
IM 15,2: nolo annos ad calculum
voces. — „quanı locutionem S.
sine dubio ex Livii lectione
sibi assumpsit‘““ Schulze 168.
Si ex ullo scriptore, potius e
Cic. Lael. 58 hausit (cf. p. 75).
rel. 4,3: inritamentum superbiae
Roma vestra non patitur me-
mor scilicet bonorum parentum,
quos Tarquimnius fastus et 1}-
sius Camili currus offendit;
nam tanto di viro albentes
quadrigae exilium triste pepe-
rerunt (cf. p. 18 sq.)..
82
VII 88 9,14: rorarü.. C£. Lucil. | VII 48: tu quoque verba suceingis
vI 33 X 9 Μ. et tamquam levis armaturae
miles rorarios aemularıs. Ex
Livio sumptum putat Schulze
175.
Liv. XXI 32,7: quamquam fama | V1 65,1: video tamen famam rerum
prius, qua incerta ın maius fere, urbanarum Nnequaquam posse
ferri solent, praecepta res erat.| cohiberi, quae ut fieri amat in
Cf. Tac. hist. II 83 IV 50:| maius praesentia nuntiabil. Ci.
veraque et falsa more famae in| II 7,1.
matus innotuere. ann. II 44. |
XXIX 19,10: perrogari eo die sen- | or. 1 16: iactet se Punicis Afr-
tentiae accensis studiis pro Sci-| canus exuvüs, sed diu in δὶ-
pione et adversus Scipiomem non | cilia palliatus erranit.
potuere. (11) praeter Pleminu
facınus Locrensiumque cladem
ipsius eliam imperatoris non
Romanus modo, sed ne militarıs
quidem cultus wactabatur: (12)
cum pallio crepidisque inambu-
lare ın gymmnasio, lıbellis eum
palaestraeque operam dare,; ae-
que segniter molliter cohortem
totam Syracusarum amoenitate
fru.
Deperditis quoque libris S. usum esse probabile fit eis, qua®
de Crasso tradit in or. II 5 (cf. p. 21), et loco IV 18,5 quem su-
pra p. 80 attuli.
XX. Valerius Maximus. |
Ex Valerii Maximi factorum et dietorum memorabilium libris
novem plures res in suum usum convertit S$. quam ex ullo alio
scriptore. Cf. p. 7 584.
I 1,2: Metellus vero pontifex maxi- | II 36,3: Numa auctor, Metelus
mus Postumium consulem eun- | conservator religiomum.
demque flaminem Martialem ad |
bellum gerendum Africam peten-
88
ne a sacrıs discederet, multa
, urbem egredi passus non
Cf. VII 13,2: cwius vitae
um aequavıt Metellus, quar-
> anno post consularıa im-
ı senex admodum pontifex
imus creatus tutelam caeri-
Iarum per duo et XX annos
e ore in votis nuncupandıs
tante neque in sacrificis
ndis tremula manu gessit.
t. 3: Formicis Midae ıure
toque apes Platonis prae-
im: Wlae enim caducae ac
415, hae soltidae et aeternae
tatıs indices extiterunt, dor-
is in cunis parvuli labellis
inserendo.
Castorem vero et Pollucem
n Ülo tempore pro imperiw
li Romani excubuisse co-
um est, quo ad lacum JIu-
ae suum equorumque sun |
m abluentes visit sunt.
: C. etiım Marius in pro-
lum ultimarum miseriarum
tus ex ipso vitae discrimine
ficio matestatis emersit. mis-
enim ad eum occidendum
rivata domo Minturnis clau-
servus publicus, natione
IX 84: Iitterae tuae halantes Pla-
tonicum nectar. Οἵ. Cie. de
div. I 78 (p. 73).
1 95,3: olim cum res Romana
adoreae militarıs potita est, Pol-
luces gemini apud Iuturnae la-
cum proelii secunda vulgarunt.
eos quippe priscorum volu-
minum fides tradıdit anhelis
equis plenos sudoris et pilveris
fama belli post tergum relicta
indicium adfectasse victoriae.
wdem nunc mihr sacro tudicio
factus est honor: ita quantum
gratiae Castores adepti sunt,
tantum principes praestiterunt.
or. 15: credamus historiis minora
vactantıbus, quae ferunt Gaium
Marium pressum labe fortunae
obiectu quodam prioris evasisse
reverentine. cum secundis, in-
quiunt, rebus eius im adversa
mulatıs virum toto orbe victorem
6*
84
Cimber, et senem et inermem et
squalore obsitum strictum gla-
_dium tenens adgredi non susti-
nuit et clarıtate viri obcaecatus
abiecto ferro attonitus inde ac
tremens fugit.
IM 7 ext. 2: Antigenidas tibicen
discipulo suo magnı profectus,
sed parum feliciter populo se
adprobantı cunctis audientibus
dixit: mihi cane et Musis.
Minturnensis carcer includeret,
percussoris ictum, qui Tussus
inruperat, maiestate suspendi,
quae ei sola restabat. stetit pro
sene vetus gloria, nec valuıl car-
nifex inpia manu ferire, quem
necesse habebat agnoscere.
IX 115,2: fidieinis exemplo, qu
indignatus considentium turbam
si et Musis cantum_ ciebal.
(Seeck.) Cf. Cic. Brut. 187.
Quod S. de fidiecine loquitur, lapsu memoriae explicandum
est; cf. p. 70%.
II 7 ext. 4: Phidias quoque ...
simulacro enim lovis Olympiü
perfecto, quo nullum praestan-
tus aut admirabilius humanae
fabricatae manus sunt ... .
IV 1,1: P. Valerius, qui populi
maiestatem venerundo Publicolae
nomen adsecutus est, cum exactıs
regibus imperü eorum vim uni-
versam ommiaque insignia sub
tıtulo consulatus in se translata
cerneret, invidiosum magistratus
fastigium moderatione ad tolera-
bilem habitum deduzxit, fasces
securibus vacuefactendo et ın
contione populo summittendo.
I 29: nam et Phidiae Olympium
Iovem ... .. rudis eius artıs ho-
minum pars magna mirala est.
ΟΝ p. 9.
rel. 4,3: at contra Publicolae de-
cus tribuit inclinatio potestatis,
submisit enim contioni civium
consularem securem et homris
sur culmen ınfregit.
ΙΝ 4.5: Atilium autem qui ad eum \158: quid? tu libenter Atilio füc-
arcessendum a senatu miss
erant ad imperium populi Ro-
mani suscipiendum, semen spar-
gentem viderunt.
tum putas, quod fascibus aratra
mutavit et in medio sementis
opere anhelos boves stalwit rusti-
cus magıstratus? \ 68,2: vo
malo cum Atilio rusticarı et lu-
dum vırıum seqwi.
85
10,1: Zoratius Pulvillus cum |II 6,3: <M. Horatius> morte
in Capitolio Iovi optimo maxımo | ypignoris sui cognita cadaver
aedem pontifex dedicaret inter- | efferri iussit: sed hac constantia
que nuncupationem sollemnium | esse debuit, qui Capitolium de-
verborum postem tenens mor- | dicabat.
tuum esse flium suum audisset,
neque manıum a poste removit,
ne tantı templi dedicationem in-
terrumperet, neque vultum a
publica religione ad privatum
dolorem deflexit, ne patrıs magis
quam pontificis partes egisse vi-
deretur.
Cum de efferendo cadavere mentio apud Valerium non fiat,
lium fontem statuere cogeremur, nisi lulius Paris epitomator
a sceriberet: cum... mortuum filium suum audisset: tolle, inquit,
ıdaver. S. igitur non aliter atque Iulius Paris pleniorem mani-
us tenuit Valerium quam nos; id quod minime mirum est, si-
uidem haec epitome quarto quintove saeculo confecta esse vi-
etur.!) |
40 ext. 1: Princeps Athenien- | III 6,3: ‚Pericles amissis recens lı-
sium Pericles intra quadriduum | beris venit in curiam: sed patrın
duobus mirificis adulescentibus | causa cogebat.
flüs spoliatus 118 ipsis diebus et
vultu pristinum habitum reti-
nente et oratione nulla ex parte
infractiore contionatus est.
10 ext. 3: Ne Anazxagoras qui- | ΠῚ 6,3: Anaxagoran physicum gra-
dem supprimendus est. audıta | vis de flw nuntius a dispu-
namque morte filii: nihil mihi,| tationibus non retrasit: sed
inquit, inexpectatum autnovum | philosophie deferebat calamı-
nuntias,; ego enim ex me natum | tatıs suae neglegentwm.
sciebam esse mortalem.
ı) Forsitan haud nimiae sit audaciae Helpidium illum Domnulum (de quo
hn, Saechs. Ber. 1851 p. 345 544.) aliquo modo coniunctum putare cum eo
elpidio, ad quem Symm. epistulas V 78—98 dedit.
86
VI 6,1: Cum Ptolemaeus rex tu- | or. II 6: Ptolomaeo inter prim
torem populum Romanum flow | rudimenta lactantis infanlu
reliquisset, senatus M. Aemilium | regnum Roma reparavit.
Lepdum pontificem mascımum,
bis consuWlem, ad pueri tutelam
gerendam Alexandrıam misit ....
cuius beneficw regia incunabula
conservata pariter ac decorata
incertum Ptolemaeo reddiderunt,
patrisne fortuna magis an tu-
torum maiestate gloriarı deberet.
VII 3 ext. 2: Sordida magorum | or. 1 9: ubi hic equinus hinn:
dominatione suppressa Darius | tus Persici quondam lector m
sex adiutoribus eiusdem digni- | yperü et adfectata ad regnu
tatis adsumptis pactum cum | via libidine pecudis concubi
praeclari operis consortibus fe- | tum gestientis.
cit, ut equis insidentes solis ortu u
cursum in quendam locum diri-
gerent ısque regno poliretur,
cwius equus in eo primus hin-
nisset. ceterum maximae merce-
dis conpetitoribus fortunae bene-
firum esxpectantibus solus acu-
mine equisonis sur Oebarıs pro-
sperum exoptatae rei effectum
adsecutus est, qui in equae|
genitalem partem demissam
manum, cum ad eum locum ven-
tum est, narıbus equi admonit
quo odore inritatus ante om-
nes hinnitum edidit audı-
foque eo sex reliqui summae
potestatis candidatı continuo
equis delapsi, ut est mos Per-
sarum, humi prostratis corpori-
bus Darıum regem salutaverunt.
VII 2,42: multus sermo eo etiam | VII 69,1: tradiderunt memoru
iudieio manavit, in quo quidam| qui res priscas locu
87
furti damnatus est, qui equo,
curus usus U Ariciam commo-
datus fuerat, ulteriore eius
municipü clivo vectus esset.
VII 7 ext. 7: Archimedis quoque
fructuosam industriam fuisse
dicerem, nist eadem ἐπὶ et de-
disset vitam et abstulisset. captıs
enim Syracusis Marcellus ... ut
capitı illıus parceretur edimit ...
at 186 dum animo et oculis ın
terra deficis formas deseribit,
militi qui praedandi gratia do-
mum inruperat strictoque super
caput gladio qwisnam esset inter-
rogabat, propter nimiam cupdi-
tatem investigandi quod require-
bat nomen suum indicare non
potuit, sed protecto manibus pul-
vere:"noli, inquit ‘obsecro istum
disturbare’, ac perinde quasi
neglegens imperü victoris ob-
truncatus sangwine suo artıs
suae liniamenta confudit.
VII 8 ext. 2: Homerus quoque,
ingenii caelestıs vates, non aliud
sensit vehementissimis Achillis
manibus canoras fides aptando,
ut earum militare robur leni
pacıs studio relaxaret.
VII 15,3: Barum specimen ho-
noris in Scipione quoque Nasica
oboritur. eius namque manibus
sunt,!) in Tudicrum quendam
vocatum, quod Aricia tenus pre-
carıum de amico caniherium
mutuatus ulterioris clivv ardua
praeterisset.
or. II 18: hactenus Syracusanı
Archimedis stetit gloria ;. docuit
namque escıtus nihl valuisse pro
ciwıbus conmenta prudentis. qui
nequivit clausa protegere, quando
potuisset aperta munire?
II 74,2: nam et Achilen vatım
masximus refert aegrum animi
curas fidibus resolvisse. ΟΥ̓,
p. 12.
or. II 32: .ipsas nobilium divisere
gentes (di): Pinarios Hercules
occupavit, JIdaea mater legit
1) Notabilis est consuetudo scriptorum aetatis posterioris, qui certum
quendam auctorem exscribentes tamen eius nomen occultant potius quam in-
dicant. Cf. I 23,2. 33. 34. 95,3. Aus. XVII 1.
88
et penatibus nondum quaestori
senatus Pythis Apollinis monitu
Pessinumte accersitam deam ex-
cim volut.
IX 1 ext. 1: At Campana luxuria
perquam utilis nostrae civitatı
fit: invictum emim armis
Hannibalem inlecebris suis con-
plexa vincendum Romano milıti
tradidit. |
IX 2,1: 1. δια... nam C. Marii,
cuius etsı posten hostis, quaestor
tamen alıquando fuwerat, erutos
cineres in Anienis alveum spar-
sit. Cf. Lucan. II 174: sqg.
hospites Scipiones, Venerüs sı-
cris famulata est domus Iula.
1 47,1: nec mirum δὲ te ılla ora
totum sibı vindicat, cum ipsum
‘Hannibalem fides certa sit belo
invictum manus dedisse Cam-
panine.
IX 115,1: an ego ıstud feram me-
leste, qui noverim Marcellorum
monumenta sublata Verre prae-
tore et Marianis tropaeis we-
quaquam manus invidas peper-
cisse. Attuli, quamquam hanc
narrationem obversatam esse
Symmacho verisimile non duco
(cf. p. 20).
XXI. Plinius maior.
Opus quod haud scio an illis temporibus rarissimum fuerit
commemorat S. IV 18,5: enitar, si fors votum iuvet, etiam Plimi
Secundi Germanica bella conquirer. Historiam naturalem
totam eum possedisse et Ausonio misisse supra dixi (cf. p. 2);
iam sequantur loci quos exscripsisse eum verisimile est.
III 59: oppidum Formiae Hormiae | VIII 23,2: principium voluptatum
dietum, ut existimavere, antıqua
Laestrygonum sedes. Οἵ, Cic.
ad Att. II 13,2 (p. 72). Hor.
c. II 16,17. VII 9: esse Scy-
tharum genera et quidem pluro,
quae corporibus humanıs vesce-
rentur, indicavimus. id ipsum
de Formiano sinu nascitur, quae
civitas quondam Laestrygonum
populo fertur habitata. hos ventr‘
et gulae usque ad feritatis ın-
vultam legimus obsecutos.')
"ἢ Dubito an nullus inveniatur locus, quo minus opportune doctrinam
suam iactet Symmachus,
89
incredibile fortasse, τὶ cogitemus
in medio orbe terrarum ac Si-
cilia et Italia fwisse gentes huius
monstri, Cyclopas et Luestry-
gonas.
MI 109: easdem partes (testi-
culos) οὐδὲ ipsi Pontici ampu-
tant fibri periculo urguente ob
hoc se peti gnari. Cf. Cic. pro
Scaur. 9 (p. 70).
. 63: cicomiae nulos eosdem repe-
tunt, genetricum senectam in-
vicem educant. Cf. schol. Soph.
El. 1058.
{Π| 68: prius tamen quam digre-
diamur ab Aegypto, et papyri
natura dicetur, cum chartae usu
masıme humanitas vitae constet,
certe memoria. (69) et hanc
Alerandri Magni victoria re-
pertam auctor est M. Varro,
condita in Aegypto Alexandria.
antea non fuisse chartarum
usum; in palmarum folüis primo
scriptitatum, dein quarundam
arborum lıbris. postea publica
monumenta »plumbeis volumi-
niıbus, mox et privata linteis
conficı coepta aut ceris. pugü-
larıum enim usum fuisse etiam
ante Trorana tempora invenimus
apud Homertm.
or. VIII 1: <asunt fibrum ubi peri-
culo ur>getur parte corporis
quae in se desideratur abscısa
vitam pacisci.
(Seeck comm. Momms. p. 615.)
Υ 67: est huius indulgentiae in
quwibusdam avibus exemplum, ut
nutrimenta senescentibus aetas
"vwissim prima conportet. ΟἿ,
Ennod. 185,16: versa vice aqui-
las legimus fetuum ministerio
pascı.
IV 38,4: mallem Aboriginum more
dictionem salutis alternae ligno
aut corticibus scribere,; Aegyptus
papyrı volumina bybliothecis fo-
roque texuerit. IV 34,3: ttane
me ludos facıs, ut quae apud te
incuriosius loquor, in stıli cau-
dices aut tiline pugillares censeas
transferenda, ne facılıs senectus
yapyrı scripta!) corrumpat? (cf.
Ρ. 8. 18).
1) Seeckii coniectura scrinia infirmiore nititur fundamento.
90
ΧΧΧΙΝ 27: statuerunt et Romae ı IX 115,1: an ego istud em
in omnibus vieis tribus Mario | leste qui noverim ... Marianıs
Gratidiano (statuas), ut diwi-| tropaeis nequaquam manus in-
mus, easdemque subvertereSullae | vidas pepercisse.. De error
introitu. quem commisisse videturSym-
| machus cf. p. 20. 70%,
XXI. Plinius minor.
Inter omnes. fere homines doctos convenit Symmachun
maxime Plinianum dicendi genus secutum esse. Velut Burck-
hardt (die Zeit Constantins ? p. 437) scribit: „Man darf sich ...
durch die gesuchte plinianische Schreibart des Letzteren (Syn-
machi) nicht irre machen lassen“. Boissier Journ. d. Sav. 188
p. 409 adn. 2: „en cela il differe de Pline le Jeune, qui lui sert
ordinairement de modele“. Cf. p. 599 adn. 5: „les imitations
de Plaute, de Ciceron, de Pline y sont fr&quentes“. Sed tamen
ne minima quidem a quoquam verborum similitudo adnotata est;
immo omnis haec opinio redit ad locum Macrobii sat. Υ 1,1:
(genus dicendi) pingue et floridum, in quo Plinius Secundus ΙΝ:
dam et nunc nullo veterum minor noster Symmachus luxuriatur, et
ad distributionis similitudinem, de qua bene iudicavit OKoren
l. c. p. 38: „exterior haec forma epistolarum in decem volumina
distributarum omnem fere continet similitudinem, quae inter
Plinium et S. intercedit, cum reliquis in rebus magnopere dife-
rant‘“. Verum ad singula accedamus.
l 2,5: si modo tu fortasse errori [1 96: titulum tamen praeclari testı-
nostro album calculum adıeceris.| moniü albo calculo veterum more
V111,3: odıem.... laetum no- | signabo. Οἵ. Otto Sprichw.
tandumque mihi candidissimo | 64 sq.
calculo.
1 8,6 11 19,7: lenoeinari. — Attulit Geisler ad Sid. II 2,14 in
indice p. 358. Quamquam 5. quoque ita scripsit IX 87: er
parce verbis lenocinantibus et fuco oblitis et ad gratiam comparalis,
imitationem statuere non oportet. Cf. paneg. X p. 213,4.
1 18,4: Ulla actio mihi . ... ianuam famae patefecit. — Similes Si-
donii locos ad I 9,1 attulit Geisler 1. c. p. 355; Symmachianos
ego congessi p. 62 metaphoram ex Cicerone potius quam eX
Plinio, si ex ullo auctore, desumptam esse ratus.
91
—
| 94,4: praediolum
....quod commendatur his dotibus. — II 17,99:
tot tantisque dotibus villulae.e — Comparavit cum Sidon. I 8,3
II 14,1 Geisler 1. c.
Eodem iure, i. e. perexiguo, ex Plinio
expressum esse censeas S. VI 11,2: vacuatos dotibus agros.
ΠῚ 3,9: praeterea multo magis, ut | III 30: aptius est enim negotüs
vulgo dicitur, viva vox adficit. —
Οἵ. Cie. leg. agr. Π 4? pro
Cael. 55? Quint. II 2,8: viva
Wa, ut dicitur, vox alit plenius.
Sen. contr. I praef. 11. ep. 6,5.
Π 5,13: ne modum ... . in epi-
stula excedam.
I 12,3: in hac altissima specula
conspiciendum se monstrandum-
que praebere. — III 18,3: ρο-
steris velut e specula lumen quod
sequantur ostendere. — pan.
86 p. 389,2 K.: stelit Caesar
in Wa amicitiae specula.
intimandıs vivae vocis indicium.
V 32: quousque enim stıli ima-
gine iucunditatem vivi sermonis
imitabimur?
II 69,1: multiplex iniuria modum
epistwlae familiaris excedit.
1 26: viro in specula honorum
locato.')
Il 18,3: quod superest attulit Geislerus diss. p. 69; adde V 11,3.
Symmachus ita locutus est 1 50,2. Οἵ. Cic. ad Att. IX 19,3.
Mentione dignum vix est.
III 20,10: haec tibi seripsi primum, [Π 35,2: at olim parentes eliam
ut aliquid novi scriberem, deinde
ut non nunquam de re publica
loquerer, cuius materine nobis
quanto rarior quam veteribus
occasio tanto minus omittenda
est.
V 15,3: quem diliges ut ego, si
ut ego propius inspexeris. VII
22,3: accepisse te beneficium
credes, cum propius inspexeris
hominem. Sen. ep. 5,6.
patrine negolia, quae nunc an-
gusta vel nulla sunt, in famılı-
ares paginas conferebant.
VII 45: cuius modestiam δὶ pro-
pius inspexeris, reperies clarıs
natalibus parem.
ἢ Attulit Geislerus diss. p. 62. Hic quoque „Symmachum vestigia Plinii
esse persecutum“ arbitratur p. 55.
92
Υ 5,1: qui nuntius me gravi do-
lore confudit.
Υ 645: altıus in olium et pin-
guius eoque securius. — IX 3,1:
ac mihi ... pingue lud altum-
que otium placeat. Sen. ep.
73,10. ad Seren. de const. 3,4.
V 6,46: venta sit dicto.
V 16,11: ut enim crudum adhuc
vulnus medentium manus re-
formidat, deinde patitur atque
ultro requirit, sic recens animi
dolor consolationes reicit ac re-
fugit, mox desiderat et clementer
admotis adquiescit.
VI 1,1: seu quod desiderium ab-
sentium nihil perinde ac vicini-
tas acuit, quoque propius ac-
cesseris ad spem fruendi, hoc
inpatientius careas.
rel. 10,2: nos vero ... tan
dolore confudit.
147,2: neque ego te pingues ferus
agere contendo. VII 65: m- 5
ducere mihi ferias, ut ἴα dam, I
pingues licebit. |
III 11,4: modo mihi venia dklı
sit.
I 100,1: ne fortunae vulnera, qua
cicatricem processüu temporis du-
cunt, intempestive comtrechatı
crudescant. IX 78: adhuc crudo
fortunae meae vulnere.
I 102: aequius ferebam longin-
quam tur separationem; spes
enim praesentiae tuae magm
intervallo negata cessabat. num
exrpectationem nostram vicinine
facılitate sollicitas.
VI 23,1 VII 14,1 IX 13,1 (adde VIII 6,8) cur ob vocem impens
citaverit Geislerus ad Sid. II 7,2 ind. p. 358, non video. Neque
ex Plinio didieisse vocabulum puto Symmachum, qui semel
positivo (VII 32), septies comparativo (130 Π 17,1 TV 16 V 41,
vi 83 IX 60 rel. 25,3) utitur, praesertim cum usitatissimum
fuerit (cf. pan. V p. 146,2 VII 171,25 X 218,9. 243,16 XI 253,26).
VI 27,4: ratio cum hominum ip- | or. ΠῚ 7: pro condicione rerum
sorum tum rerum etiam ac
temporum condicione multatur.
temporumque.
VII 1,1: vereor tamen ne quid li etiam in mores tuos liceat. Attulit |
Geisl. ind. p. 358 ad Sid. II 4,3, id quod operae pretium vu
erat. Cf. Symm. III 86,2 IV 17 VII 128,1 IX 108. 117.
VII 24,8: quwia iucundum est mihi | VII 70: cum molestias urbanas re-
quod ceperam gaudium sceribendo
retractare.
tracto, abesse delectat. Utrum-
que locum attulit Geisl. ind.
p. 379 ad Sid. IX 62.
93
ΤΠ 12,1: vir est optimus et inter
praecipua saeculi ornamenta nu-
merandus.
or. VI 3: summatem facundiae
diu inter fori ornamenta nu-
meratum.
[X 10,2: staque poemata quiescunt | III 13,2: dum epigrammata oblatis
quae tu inter nemora et lucos
commodissime perfici putas (Tac.
dial. 9).
IX 28,5: proinde prima quaque
ocoassone mitte (litteras) apposi-
tıs quidem usuris, quas ego —
num parcıus possum? — cen-
tesımas computabo.
(d. Trai. 4,5: quibus singulis mul-
tum commendationis accessurum
etiam ex meis precibus indul-
gentiae tuae credo.
lucis aut amnibus facıs.
I 14,1: unde igitur sermonis mei
largam poscis usuram, qui nihil
litterati fenoris credidisti? Imi-
tationem indicavit Geisl. diss.
p. 79. Cf£. 1 34,2 II 73 1Π 32
VI 33. 601...
II 77: cum... . accessurum δἰδὶ.
aliquid gratine ex meis litteris
tudicaret.
Quivis videt omnia 'haec exempla gravia vocari non posse,
ıullum tale esse, ut epistulas Plinii a Symmacho praecipua dili-
sentia perlectas esse demonstretur. Maioris momenti sunt quae
" Panegyrico proferri possunt.?)
| p. 319,1 K.: bene ac sapienter,
patres conscripti, maiores insti-
tuerunt.
120,1: bene ac sapienter maiores
nostri ... »
Ip. 319,16: caelum ac sidera; | rel. 9,2: urbem caelo et sideribus
cf. pan. VII p. 167,5. 178,17.
2 p. 320,15: intellegamus ergo
bona nostra. 36 p. 346,5: timi-
dus est et bona saeculi parum
intellegit. Οἵ. Plaut. Capt. 124:
tum denique homines nostra
intellegimus bona.
L p. 322,8: enituit aliquis in bello,
sed obsolevit in pace: alıum toga,
sed non et arma honestarunt:
acceptam.
or. IV 7: intellegamus nostri sae-
culi bona.
or. 16: fuerit aliquis in pace iu-
cundus, sed idem rebus trepidis
parım felix; hunc timuerint
ἢ Memorabile est in Symmachi orationum codice etiam panegyricum
linianum scriptum fuisse. Cf. Keil Plin. praef. XLV.
94
reverentiam 416 terrore, alius
amorem hüumilitate captavıt: le
quaesıtam domi gloriam in pu-
blico, hic in publico partam domi
perdidit ... at princip nostro
quanta concordia quantusque
concentus omnium laudum om-
nisque glorine contigit.
8 p. 326,4: simul filius, simul
Caesar, mox imperator et con-
sors tribunicwe potestatis, et
omnia pariter et statim factus es,
quae proxime parens verus tan-
tum in alterum filium contulit.
9 p. 326,10: credentne posteri?
cf. Stat. silv. IV 4,81: credetne
virum ventura propago?
12 p. 328,24: cum ferae gentes
non telis magıs quam suo caelo,
suo sidere armantur.
59 p. 364,25: sed am tempus est
te ipsı consulatui praestare, ut
maiorem eum suscipiendo ge
rendoque facias.
factiosi, sed despectur habuere
concordes ; hunc violandum nem
credidit, non tamen etiam sıl-
limandum aliquis aestimait:
di homorem regium decrent |
exercitus, sed idem latuit anle
priwatus: te unum timent re
belles, eligunt tudicantes.
or. 111: huc accedit quod cum
duo sınt in imperio gradıs,
dio in germanum et pariler
contulısti, quod noveras bis yos»
praestari.
or. IV 13: credetne posteritas?
or. 1 2: seu in Aethiopas atque
Indos contra externum militem
solo calore munitos felicia sigma
contuleris.
or. VIA: crevit adeo ulo tempore
praesiulatus seseque ad magnı-
tudınem regentis tetendit.
62 p. 368,11: hoc est quod penitus Ülos animo Caesaris insinuavit.—
Attulit Geisl. ind. 356 ad Sid. I 10,1; cf. Symm. 1 40 11 80 ᾿
IV 20,2 IX 10,1. 32. 59 pan. XII p. 276,8.
numero habendum non est.
In ıimitationum
82 p. 384,25: Albanı lacus otium !IX 123: cur autem torpori atque |
Baianique torporem et silentium.
93 p. 393,22: ac si quid forte ex | III 43,2
consulatus fastwıio fuerst demi-
nutum, nostra haec erit culpa,
non saeculi.
otio vaces? |
: habes saeculum virtuli
amicum, quo nisi optimus qui Ὁ
que gloriam parat, hominis est
culpa, non temporis. rel. 12:
facite ut omnes intellegant, st
forte desit rectoribus integer v-
gor et iusta conscientia, homin®
culpam esse, non saeculi.
95
am imitationes e ceteris panegyricis.
tinus] II p. 90,24: de- | or. 15: virum toto orbe victorem.
‚ quidem orbe victorem.
134,5: o kalendae Mar-
cuti olim annorum vol-
ı, ita nunc aeternorum
; imperatorum.
144,25: qui BRomanae
e gloriam restituendo
ı addidisti imper:o terris
9. maius elementum.
us XI p. 268,16: mit-
n posteros venturis sae-
x credenda miracula.
XXI.
rel. 7,1: kalendas anni auspices,
quibus mensium recursus aperi-
kur. |
or. II 24: elementis quodammodo
dıtatam cerno rem publicam, cwi
amnes incogniti mancipantur,
longinqua terra coniungitur.
or. IH 5: viserent posteri υἱῷ cre-
denda miracula.
Tacitus.
icolae hos locos expressisse videtur Symmachus:
re digna.memoratu pro- [1 15,1: quoniam deerant digna
agisque in aperto eralt.
- virtutem hostium loco-
oque difficultates elucta-
a aestatis hibernis even-
nsare. Cf. Suet. Aug. 25.
oriarum:
tum sterlle saeculum.
memoratu. |
II 62: ut... eluctandis diffi-
cultatıbus adminicula uberiora
decernas.
III 82,1: Macedonicis commeatibus
Africae damna pensavit.
VI 67,2: deliciarum sterile saecu-
lum.
spectum semper invi- | or. 111: ergo Augustum pari iure
dominatıbus qui proxt-
stinaretur.
confirmans curasti, ne umquam
tıbı suspectus esset, cwi non
reliquisti quod ultra optare de-
beret. (12) hinc plerique prin-
cipum quos secundos creaverant,
quasi aemulos mox. timebant.
urget enim potıssimos expectatio
proxzimorum semperque simi-
lis invidenti est, cui superest
quod requirat.
I 50. 51.
96
119: colonıam virium et opum | II 55,2: opum valıdıs.
valıdam.
11 31: Vitellius ventre et gıla sin | VIII 23,2: hos ventri et qulaew- |
inhonestus ... . ducebatur.
IV 20: veteres militine (gen.).
Annalıum:
que ad feritatis invidiam leg-
mus obsecutos.
IX 36: militiae vetus.
Taciti de Marsis a Germanico occupatis narratione
usus esse videtur Symmachus ad Valentiniani vietoriam sane
multo gloriosiorem describendam. Cf.
(60)...
stratis etiam tum per cubilia
propterque mensas nullo metu,
non antepositis viglliis. Adeo
cuncta incuria disiecta erant
neque belli timor; ac ne pax
quidem nisı languida et soluta
inter temulentos. (51) Caesar
avıdas legiones, quo latior po-
pulatio foret, quattuor in cuneos
dispertit; quinquaginta miium
spatium ferro flammisque per-
vastat. Non sexus, non aetas
miserationem attulit; profana
simul et sacra et celeberrimum
ıllis gentibus templum ... solo
aequantur. Sine vulnere milıtes,
qui semisomnos, inermos aut pa-
lantis ceciderant.
IV 67: sed tum Tiberius duodecım
villarum nominibus et molibus
insederat, quanto intentus olim
publicas ad curas, tanto occultos
in luxus et malum otium reso-
lutus. Etiam in deperdito
quinto libro Tiberii secessum
descriptum fuisse verisimilli-
mum est.
circumdatae stationes | or. II 10: his virtutis excursihs
non obreptioni via quaerilur
nec repentinae caedı instdiarum
Fappacıt ferire praeventus; er-
aturat anımum gloriosum for-
tunata velocitas. abire cum like-
ris οἱ, quo magis cognoscerent
bella exigt, patiebaris a barbarıs
arma transferri. nemo vilibus
culmis contecta gurgustia ın-
ternecivo igne populatus est ne
indormientes lectulis feras ma-
tres antelucanus raptor extrari;
vie desudata in diem crapula et ὁ
refrigeratis cubilibus fugam ve-
niae miscuerunt.
or. 116: hi sunt Wi triumfales
viri, delicatis negotüis frequenti-
bus occupati, amoena litorum
terrarumque opima sectanle.
vis velam proximae αἰεί
exempla®? ... Tiberius in de
versorüs insularum natans εἰ
navigans adoratur. ΟἿ, p. 33.
97
166: in tanta curarum mole. | IV 72: in tanta praesertim publi-
carıum mole curarum.
XXIV. Fronto.
‚32,7: nec alıter Καὶ. Sept. ex- | 17,2: non deerit quo fumem pol-
pecto, quam superstitiosi stel-| luant.')
lam, qua visa terumium polluant.
35,17: ubi τὰ audivi, calcar [1 62: calcar quoddam suppingo
equo subpingo. properantibus. Cf. p. 41.
54,14: ubique ornandum, ubi- [1 89,1: praeter loquendi phaleras,
que phaleris utendum. Ter. Ph. | quwibus te natura ditanvit.
500: ut phaleratis ducas dictis
me. |
65,13: denique visus es etiam | I 1,1: haec me atque alıa huius-
miht insuper habuisse, cum...| modi oppido perpulerunt scri-
cf. p. 207,9: sudorem ın armıs | bendi munus insuper non ha-
ut in ludieris insuper habere. | bere.
Gell. 119,8 IV 1,18 Apul. met.
IV 25.
71,7: ego inpraesentiarum sic | IV 56,1: aestimabitis autem virium
me habeo, ut vel hinc aestimatu | nostrarum fatigationem, cum vos
faclle sıt tıbı, quod haec pre- | in subscriptione ıstius epistulae
caria manu scribo. ı precaria manus moverit.
177,24: fac periculum in militiae | I 60: fac periculum maximis in
muneribus, fac periculum in con- | negotiis, fac in seriis remissisve
"118 iwudieiaris, fac periculum | muneribus; reperies hominis
n litteris, omni denique pru- ο΄ tectam fidem patentem religio-
Tentiae et facılitatis usu vel serio| nem prudentiam liberam vere-
vel remisso: semper et ubique| cundiam liberalem.
eum parem sui invenies. Imi-
tatus est Fronto Ter. Eun.
416 544.
XXV. Gellius.
Noctes atticas a Symmacho lectas esse demonstrari non
test. Nam quod Iuretus ad IX 39 (42,1) scribit S. in mentem
ἢ Non igitur opus Schopeni coniectura solvant.
98
revocare Gracchi verba apud Gell. XV 12,4, id de imitatione ac-
cipi fortasse noluit nec, si vellet, audiendus esset. (Quae auten
de vitiosis Sallustii moribus narrat S. V 68,2 (cf. p. 76), ei
Gell. XVII 18 fortasse derivanda sunt. Locutiones e Gellio mu-
tuatus esse potest S. has: pernox et perdius 1 53,1: Gell. I 12
Apul. met. V6 Amm. ΧΧΧΙ 2,6 Mart. Cap. (Hertz Herm. VIII 28
et adn. 7). — delenimenta aurium I 11,2: Gell. V 1,6 Amm.
XVII 5,7 (Hertz I. c. 288 adn. 18).
xXXVI Ausonius.
Nihil fortasse ad Symmachi ingenium aestimandunı plus valet
quam quod ex epistula ad se data aliquid suum fecit. Scripserat
Ausonius I 31,1: modo intellego, quam mellea res sit oratio, quam
delenifica et quam suada facundia. — Symmachus Iuliano seribit
III 6,1: sed fortunae nostrae tantum vulnus est, ut ei ne tua φιιλάρηι
delenifica et suada facundia cicatricem possit obducere. Recte indi-
cavit Seeckius Symmachum ab Ausonio pendere (praef. LXXXI sq.
et adn. 383); nam ille ‘Gallicanae facundiae haustus requirebat’
et in litteris Ausonio minor erat.
—
Ut paucis comprendam quid de Symmachi studiis iudicandum
sit, non minus quam in ceteris rebus in hac quoque mediocritaten
quandam declarat. Graecos scriptores si ullos perpaucos ΠΟΥ͂Ϊ,
e Latinis imprimis eos qui in scholis tractabantur: Terentium
Vergilium Sallustium Ciceronem, minus Horatium et Lucanun.
Historiae notitiam plerumque e Valerio Maximo, rarius e Cicerone
Livio Plinio maiore hausit. Ex ceteris poetis attigit Ovidium
Silium Iuvenalem, e prosaicis Plinium minorem, Tacitum Fron-
tonem atque ut videtur Gellium. Reliquorum imitatio minus
certa est. Neque tamen omnia a me exhausta esse spondeo;
praecipue prosaicorum scriptorum largiorem investigari posse
puto imitationem, quoniam huic parti, quam ab altero tractarı
seiren), minus incubui.
mn ὧϑ: 73 ὧσ: ὡῦ
w um
σιν»
Argumentum.
pag.
Praefatio .......... ΝΥ ΕΕΕΕΕΕΕΕ ΕΞ ΞΈΞΞΕΕΕ 1
Pars I. De Graecis Symmachi αἰ} 15... .. Ὁ ν νον ννννν κννεννννννον 6
cap? I. De studiis in historia et antiquitatibus Graecorum positis 7
cap. I. De litterarum Graecarum studiis .......... sor..... 12
Pars II. De Latinis Symmachi studiis.
cap. I. De historiae et antiquitatum Romanarum studiis..... 17
cap. II. De studiis in litteris Romanis positis .....-........ 22
Il. Naevius......2002 2 ces γεν νν νιν ν νιν ν νειν κννννον 96
I. Plautus..... «οὐ νν νιν ννννννν νειν εν ν εν νννννννν 40
I. Ἐπηϊι5..... «νον νον ννν νιν νννν εν ννννννννννον 49
ΙΝ. Ομβδδο ιβ.. ....νν νον νον νιν νι νννν νιν νιν νειν νειν νιν nenn. 29
V. Terentius .. 22... zcc02ee ee en u rennen 49
VI. Index archaismorum ..... - .«..«{Ὁτὐν ον εν νννννννννον 31
VI. Lucretius . ...ννν νον νον εν νιν νιν νειν ἐν νννν κεν εν νννννν 41
VII. Μογρ ϊαβ.... ....ὐὐννννννννννν γεν γεν νννκκκνν εν καν 42
IX. Horatius .......Ὁὐνν ον νιν νειν νυ εν νιν ν νιν νειν seen 51
X. Ovidius ..... «νον νον νιν νων νειν νυν εν εν νννν νιον 55
XI Lucanus ....:...:. zur γεν ννν νι νιν ννννον 57
ΧΙ. Θ1Π1ὰ5.....Ὁνον νον νννν νιν ννννννννν εν νειν ενννννον 57
ΧΙ]. Θιίαδίϊιβ.. ......Ὁννν νιν νον νι νν κεν εν νειν εν νειν κυ ννννννν 58
XIV. [υγοη8]}15......Ὁ«Ὁνὐν νον νυν νιν νειν νυν εν ννννν nen 60
XV Cato Censorius ...... ...Ὁοοὐν ον νυν νιν νννν εν εν ν εν νον 60
XVL M. Terentius Varro......... 2222 oeeeeeeeneesn nen 61
XVU. Cicero ......2.: 22222 een ννννν εν εν νιν νν νιον 01
XVUI Sallustius ................. ee nurnereenne 76
XIX. Livius 200000 oo νιν νων νιν νιν εν νυν κεν enerneenn 80
XX. Valerius Maximus...........:222ceeecsneesenennn 82
XXI. Plinius maior........22e2eeececeneesenner ernennen: 88
XXU. Plinius minor et panegyrici...........e---cr.00.. 90
ΧΧΠΙ, Tacitus .... 2.20 «νννννν νει νιν νννν εν νννν κεν 95
XXIV. ἘΕτοηῖο........Ὁον νον νυν νιν εν ν κε ννν νειν εν ει κνννενον 97
XXV. Ο]]1ὰ5......Ὁνὐν νιν νιν νιν νειν νειν εν νιν εν νιν νει νν nn 97
ΧΧΥΙ. Ausonius.. .....ὉὉνννννννν νον ν νιν εν εν νι rennen 98
Typis Grassi, Barthi ἃ Socii (W. Friedrich), Vratislaviae.
BRESLAUER
PHILOLOGISCHE ABHANDLUNGEN.
HERAUSGEGEBEN
ΥΟΝ
RICHARD FÖRSTER,
PROFESSOR DER CLASSISCHEN PHILOLOGIE AN DER UNIVERSITÄT BRESLAU.
SECHSTER BAND.
DRITTES HEFT.
SYMBOLAE AD DOCTRINAE HEPI
AIXPONON HISTORIAM PERTINENTES.
SCRIPSIT
FRIDERICUS KUHN
DR. PHIL.
ACCEDIT APPENDIX
I DE IGNATII DIACONI SENARIORUM IN ADAMUM MEMORIA
II DE IGNATII DIACONI THEODOSII DIACONI CHRISTOPHORI
MYTILENAEI IOANNIS EUCHAITENSIS LEGIBUS METRICOIS.
BRESLAU,
VERLAG VON WILHELM KOEBNER.
1892.
SYMBOLAE AD DOCTRINAE ΠΕΡῚ
AIXPONDN HISTORIAM PERTINENTEN.
SCRIPSIT
FRIDERICUS KUHN
DR. PHIL.
ACCEDIT APPENDIX
I DE IGNATIT DIACONI SENARIORUM IN ADAMUM MEMORIA
II DE IGNATI DIACONI THEODOSI DIACONI CHRISTOPHORI
MYTILENAEI IOANNIS EUCHAITENSIS LEGIBUS METRICIS.
VRATISLAVIAE
APUD GUILELMUM KOEBNER.
1892.
(Auilelmi Hoerschelmann atque Guilelmi Studemund indefesso
labore postquam e bibliothecarum latebris in lucem. editi sunt
scriptorum de re metrica Graecorum libri libellique, viri docti,
quibus vinculis variorum auctorum de re metrica praecepta inter
se cohaererent, expedire et metricae doctrinae fragmenta, quae
delituerunt cum aliis in libris tum in scholiorum corporibus, col-
ligere atque disponere coeperunt.!) Inter hos viros Henricus
Grossmann ex Eustathii commentariis uberrimis cum fragmenta
quae ad rem metricam proprie dietam pertinent congessisset,
Guilelmo Studemund suasore ex eisdem commentariis conquisivi
frustula quibus quaestiones prosodiacae tractantur, et ea quae
verbis διὰ τὸ μέτρον similibusque additis notata sunt et ea in
quibus metri nulla fit mentio. Ex vasta fragmentorum quae ad
hanc doctrinam spectant copia quam maxime iudicio Oscari
Seyffert (Berliner philologische Wochenschrift a. 1888 p. 1240 sq.)
incitatus ea quae ad vocalium AITY usum pertinent tractanda
sumpsi. Quae frustula ut. recte explanarem, perscrutstus sum
cum grammaticorum, metricorum, rhetorum, aliorum qui res gram-
maticas metricasque per occasionem Commemoraverunt scriptorum
opera quae aetatem tulerunt atque excerpta, tum scholia quibus
poetarum epicorum carmina, scaenicorum fabulae, grammaticorum
metricorum rhetorum artes instructae sunt. Neque supersedi, ut
1) Cf. Ludovicum Voltz, de Helia monacho, Isaaco monacho, Pseudo-
Dracone scriptoribus metricis Byzantinis (Argentor. 1886), Georgium Rau-
scher, de scholiis Homericis ad rem metricam pertinentibus (ib. 1886), Hen-
ricum Grossmann, de doctrinae metricae reliquiis ab Eustathio servatis (ib.
1887), Georgium Amsel, de vi atque indole rhythmorum quid veteres iudi-
caverint (Vratisl. 1887), Maximilianum Consbruch, de Hephaestioneis qui
circumferuntur περὶ ποιύμματος commentariis (ib. 1890); cf. etiam Guilelmum
Hoerschelmanı, ein griechisches Lehrbuch der Metrik (Dorpati 1888).
1
2
—
doctrinae περὶ διχρόνων historiam enarrare possem, eum vocalium
AITY usum investigare qui e poetarum carminibus ipsis cogno-
seitur; locupletissimis illis commentationibus, quas Isidorus Hil-
berg in Wiener Studien voll. VII. IX.X publici iuris feeit, com-
motus carmina iambica poetarum et versificatorum, qui inde ἃ
Gregorio Nazianzeno ad Manuelis Philae et Ephraemii tempora
usque fuerunt, perscrutatus sum.
Ex ea quam comparavi materia particulas selectas hac dis-
sertatione publici iuris feci. Res quas explanavi hunc in ordinem
digessi. Primo capite antiquissimae περὶ στοιχείων doctrinae frag-
menta tractavi; altero de vocalium A ΤΥ nominibus, quae nobis
in eis quos enumeravi fontibus occurrunt, disputavi; tertio capite
docui, quid grammatici Alexandrini de vocalium A I T usu poetico
traderent; quarto doctrinam rhetorum eorumque scriptorum recen-
tiorum illustravi qui immutatam vocalium AITY pronuntiationem
non improbabant. Capitibus quinto, sexto, septimo vocalium A IT
usum, qui e versificatorum Byzantinorum carminibus cognoseitır,
atque eorum saec. ΧΙ. XIII. XIV grammaticorum metricorumque
qui vocalium AIY abusui moderari enixe studebant praecepta
indagavi. In dissertationis calce appendicem addidi, qua wi-
versa ars metrica eorum versificatorum Byzantinorum illustratur
quorum carmina, quamquam vocalium AIT abusun non vacant,
tamen optimae notae esse capite quinto demonstratum est.
Caput 1.
De antiquissimae περὶ στοιχείων doctrinae fragmentis,
Ante Platonis aetatem iam fuerunt, qui de linguae Graecae
vocalium generibus disputarent.!) Eiusmodi quaestiones tum
rhythmici proposuerunt; hi enim doctrinae suae initium fecerunt
a describendis linguae elementorum qualitatibus, deinde, ut par
est, de syllabarum natura atque indole disputaverunt, denique
ad enodandos rhythmos ipsos progressi sunt teste Platone (Cratyl.
p. 424 C) οἱ ἐπιχειροῦντες τοῖς ῥυϑμοῖς τῶν στοιχείων πρῶτον
τὰς δυνάμεις διείλοντο, ἔπειτα τῶν συλλαβῶν, καὶ οὕτως ἤδη
ἔρχονται ἐπὶ τοὺς ῥυϑμοὺς σχεφόμενοι, πρότερον δ᾽ οὔ. Jidem in
eis scholis quas habuerunt περὶ στοιχείων δυνάμεως, linguae
elementa in duo genera diviserunt; vocales a ceteris linguae
elementis accurate secreverunt, utriusque elementorum generis
species (εἴδη) definiverunt eisque appellationes proprias indiderunt;
cf. Platonem |]. 1. p. 424 Ο ἀρ’ οὖν xal ἡμᾶς οὕτω δεῖ πρῶτον μὲν
<I> τὰ φωνήεντα διελέσϑαι, ἔπειτα «11» τῶν ἑτέρων κατὰ
εἴδη «Π,1» τά τε ἄφωνα xal ἄφϑογγα᾽ οὑτωσὶ Ἰάρ ποὺ λέγουσιν
οἱ δεινοὶ περὶ τούτων (i. 6. οἱ ἐπιχειροῦντες τοῖς ῥυϑμιοῖς)" καὶ «Π,2.»
τὰ αὖ φωνήεντα μὲν οὔ, οὐ μέντοι γε ἄφϑογγα; καὶ αὖ τῶν φωνη-
ἢ Cf. H. Steinthal, Geschichte der Sprachwissenschaft I 39: Es ist
zunächst der in der Volksmeinung liegende Zusammenhang von Name und
Ding, welcher Gegenstand der Sprachwissenschaft wird, während gleich-
zeitig die Metrik eine nähere, auch physiologische Betrachtung
der Sprachlaute erzeugt. Diese Periode kommt in Plato zam Abschluss,
der sie dahin umbiegt und vertieft, dass statt des Zusammenhanges zwischen
Name und Ding vielmehr der zwischen Wort und Begriff hervorgekehrt wird.
2) Οὗ ea quae de scholis, quas Hippiss Eleus apud Lacedaemonios
habuit, Plato monuit (Hipp. Mai. p. 286 ἢ) ἐκεῖνα ἃ σὺ ἀκριβέστατα ἐπίστασαι
ἀνθρώπων διαιρεῖν, περί τε Τραμμάτων δυνάμεως καὶ συλλαβῶν καὶ ῥοθμῶν καὶ
«ἱρμονιῶν. Οὗ etiam I. Classen, de grammaticae Graecae primordiis p. 32sqgq.
1*
4
evrav ὅσα διάφορα εἴδη ἔχει ἀλλήλων: ἢ In quas species
(εἴδη) rbythmiei illi vocales dividerent, Plato diserte memoriae
non tradidit, sed dubium non est, quin ea quae in eodem dialogo
de vocalium nonnullarum natura atque indole per occasionen
commemoravit, 6 rhythmicorum praeceptis desumpta sint, Huc
perfinent, quae monuit de amplitudine atque grandiloquentis
vocalium A et H (p. 427C τὸ 8’ αὖ ἄλφα τῷ μεγάλῳ ἀπέδωχε
[sc. ὁ τὰ ὀνόματα τιϑέμενος] χαὶ τῷ μήκει τὸ H, ὅτι μεγάλα [i. 6,
grandiloqua] τὰ γράμματα), de tenuitate vocalis I (p. 426 Εἰ τῷ
δ᾽ ad ἰῶτα [sc. φαίνεταί μοι χαταχεχρῆσϑαι)] πρὸς τὰ λεπτὰ πάντα);
adde quae de vocalis ῶ dignitate atque gravitate explicnit
Phaedr. p. 2440 οἱονοϊστιχὴν. .. ἣν νὸν οἰωνιστικὴν to σεμνύ-
γοντες οἱ νέοι χαλοῦσιν. Animadverterunt igitur rhythmici illi,
quam vim dignitatemque?) linguae soni haberent, qua essent
quantitate, quibus modis orerentur.®) Sed quas appellationes
!) In duas classes linguae Graecae elementa digerenda esse comıprobarit
Aristoteles περὶ nomtung p. 1456b 25 ταύτης (i. 6. τῆς φωνῆς) δὲ μέρη <I>
τό τε φωνῆεν καὶ <II> τὸ ἡμίφωνον καὶ ἄφωνον (ubi animadvertendum est
Aristotelem non scripsisse καὶ τὸ ἄφωνον), nec non diserte tradidit Aristoxenus,
Aristotelis discipulus, teste Dionysio Halicarnassensi in libri de compositione
verborum cap. XIV (ed. H. Usener in Indice lectionum in univ. Frid. Guil.
Rhen. per aestatem a. 1878 habendarum p. XVI, 4) τῶν δὴ) στοιχείων τε zul
Ἰραμμάτων οὗ μία πάντων φόσις, διαφορὰ δὲ αὐτῶν πρώτη μέν, ὡς ᾿Αριστόξενος ὁ
μουσικὸς ἀποφαίνεται, za’ ἣν <I> τὰ μὲν φωνὰς ἀποτελεῖ, «11» τὰ δὲ ψόφους"
φωνὰς μὲν τὰ λεγόμενα φωνήεντα, ψόφους δὲ τὰ λοιπὰ πάντα δευτέρα δὲ, καϑ' ἦν
τῶν μὴ φωνηέντων, «1,1.» ἃ μὲν καϑ' ἑαυτὰ ψόφους ὁποίους δῆ τινας ἀποτελεῖν
πέφυχε, ῥοῖζον Ὦ συριγμὸν 9 ποπποσμὸν ἢ τοιούτων τινῶν ἄλλων ἤχων διηλωτικούς᾽
«11, 2> ἃ δ' ἐστὶν ἁπάσης ἄμοιρα φωνῆς χαὶ ψόφου καὶ οὐχ οἷά τε ἠχεῖσϑαι
καϑ' ἑαυτά" διὸ δὴ ταῦτα μὲν ἄφωνά τίνες (in his Aristoteles) ἐκάλεσαν, Harp
δὲ μίφωνα. Cf. Rud. Westphal, Griechische Rhythmik (Lips. 1885) p. 58-
Haec doctrina abiit in Dionysii Thracis artem p. 9, 7. 11, 1.5. 12, 2 (ed-
Uhl.). Alii linguae elementa in tres classes (I φωνήεντα II ἡμίφωνα III ἄφωνα DW
diviserunt auctore Dionysio Halicarnassensi 1. 1. οἱ δὲ τριχῇ νείμαντες tus
πρώτας τε καὶ στοιχειώδεις τῆς φωνῇς δυνάμεις χτὰλ., cuius doctrinae vestigiaf
antiquissima inveniuntur in Platonis Phileb. p.18B et C. ΟΣ etiam Lucilluus®
Tarrıaeum (de quo disseruit Guil. Hoerschelmann in Act. 806. philol. Lips- +
tom. IV p. 338 sqq.) in Crameri An. Ox. IV 322, 17—19.
3) De eadem quaestione iam Democritus Abderita disseruisse videtur ἡ
nam scripsit teste Diogene Laertio IX 7, 48 περὶ εὐφώνων καὶ δυσφώνων τραμ---
μάτων. Cf. I. Classen ]. 1. p. 16 et H. Steinthal 1. 1. I 128.
8. Cf. quae de consonis nonnullis Plato in Cratylo dialogo monuiß®”
veluti de P (p. 426 E ἑώρα γὰρ οἶμαι τὴν Ἰλῶτταν ἐν τούτῳ ἥκιστα μένουσαν
ὃ
vocalium εἴδεσιν, quae agnoverunt, indiderint, acceptum non
habemus.
Aristotelis aetate, qua iam fuerunt, qui artem metricam
ab arte rhythmica seiunctam docerent,!) de eiusmodi quaestioni-
bus in ipsis scholis metricis disputatum est; cf. Aristotelis librum
περὶ ποιητικῆς p. 1466 31 ταῦτα δὲ (sc. τὰ τῆς φωνῆς μέρη vel
στοιχεῖα ji. 6. φωνήεντα, ἡμίφωνα χαὶ ἄφωνα) διαφέρει σχήμασίν τε
τοῦ στόματος καὶ τόποις, καὶ δασύτητι καὶ φιλότητι, χαὲ μήκχει καὶ
βραχότητι, ἔτι δὲ ὀξύτητι καὶ βαρύτητι καὶ τῷ μέσῳ" περὶ ὧν καϑ᾽
ἔχαστον ἐν τοῖς μετρικοῖς προσήκει ϑεωρεῖν Ὦ οἱ librum περὶ ζῴων II
p- 6603 7 ποίας δὲ ταῦτα (i. 6. τὰ γράμματα) καὶ πόσας καὶ τίνας
ἔχει διαφοράς, δεῖ πυνϑάνεσϑαι παρὰ τῶν μετρικῶν. Hae res,
quae tum artis metricae propriae erant, recentioribus temporibus
in grammaticorum scholis tractatae sunt: continebantur doctrina
περὶ προσῳδίας. Atque cum Dionysius Thrax, qui — ut Gustavi
Uhlig verbis (in Dionysianae artis editione p. VI) utar — regnabat
in scholis Graecis ab altero ante Christum saeculo usque ad
duodeeimum certe post Christum, in arte sua grammatica ($ 6)
de linguae elementorum generibus disputavisset, nonnulli ex eis
qui recentioribus temporibus de re metrica scripserunt, de his
rebus disserere supersederunt, veluti Hephaestio ille noluit de
linguae elementis disputare in enchiridio suo, quod per omnia
saecula in scholis metricis aeque regnavit atque Dionysii ars in
scholis grammatieis; cf. Longinum philosophum in scholiis
Hephaestioneig alteris (ed. Guil. Hoerschelmann Dorpati 1882)
p. 1, 12 τοῦ δὲ περὶ μέτρων λόγου πολλοὶ πολλαχῶς ἤρξαντο, οἱ μὲν
ἀπὸ στοιχείων), ὡς Φιλόξενος, οἱ δὲ ἀπὸ τοῦ μέτρων ὅρου, ὡς ᾿Ηλιό-
μάλιστα δὲ σειομένν), A (p. 427 B ὀλισϑάνει μάλιστα ἐν τῷ λάβδα ἣ
γλῶττα), A et T (p. 421Α τῆς δ' αὖ τοῦ δέλτα συμπιέσεως καὶ τοῦ ταῦ καὶ
ἀπερείσεως τῆς Ἰλώττης), PWEZ (ρ. 421Α πνευματώδη τὰ γράμματα.
De Σ cf. etiam Theaet. p. 208 Β οἷον σοριττούσης τῆς Ἰλώττης).
1) Aristoxenum, Aristotelis discipulum, artem metricam ab arte rhyth-
mica seiunctam docuisse monuit Rud, Westphal, Griechische Rhythmik (Lips.
1885) p. 23. Cf. etiam G. Amsel in Breslauer philol. Abhandlungen Vol. I
fasc. III p. 5.
32) De hoc loco cf. 1, Vahlen in Sitzungsber. ἃ, Kais. Akad. d. Wiss.
Philos.-hist. Cl. Vol. 56 (Vindob. 1867) p. 226 et H. Steinthal 1. 1. I 258.
8) Οὗ etiam Aristidem Quint. p. 38, 18 (ed. Iahn) ἀρχὴ μὲν οὖν ἣ τῆς
pstpnigb κερὶ στοιχείων λόγος.
6
δωρος" ἡμεῖς δὲ Ἡφαιστίωνι καταχολουϑήσομεν ἀπὸ συλλαβῆς ἀρξά-
μενοι et Anecdota Chisiana ed. Guil. Mangelsdorf (Caroliruh.
1886) $ 11.
De linguae Graecae elementorum numero i. e. de
numero simplicissimarum atque individuarum particularum, quibus
%ocabula Graeca efficiuntur,!) diu multumque in veterum scholis
disceptatum est atque mirum quantum, quicunque de his quaestio-
nibus disputaverunt, inter se dissenserunt.
Saeculis ante Christum quinto et quarto iam inter omnes
constabat septem esse linguae Graecae vocales; cf. Calliae
Ἰραμματικὴν tpaywölav?) apud Athenaeum p. 453 Εἰ:
λοίσϑιον δὲ φωνῶ σοι τὸ ὦ
τῶν ἑπτὰ φωνῶν᾽ κτλ.
et Aristotelis metaphysica p. 1093a 18, ubi de dignitate numen
geptenarii haec traduntur: ἑπτὰ μὲν φωνήεντα, ἑπτὰ δὲ χορδαὶ
ἢ ἁρμονίαι, ἑπτὰ δὲ al πλειάδες, ἐν ἑπτὰ δὲ ὀδόντας βάλλει κτλ. ἦ
Ei qui septem φωνήεντα agnoverunt, profecti non sunt ab
ipsis linguae cotidianae sonis, qui tum in vocabulis Graecis
‚ pronuntiati audiebantur; nam dubium non est, quin, si simpli-
cissimos qui audiebantur sonos enumeravissent atque descripsis-
sent, multo plus quam septem existere elementa vocalia cogno-
vissent, praeserim cum animadverterent necesse esset, qua
qualitate soni essent, utrum spiritu denso emitterentur an leniter
efflarentur, qua quantitate essent, utrum alta voce an profunda
an media pronuntiarentur (cf. Aristotelis περὶ ποιητικῆς p. 1456b
31 verba quae supra Ὁ. 5 exscripsimus). Hanc viam nonnulli
recentioribus temporibus ingressi sunt, nam Melampus seu Dio-
1) De notione vocabuli sollemnis ‚ororysiov φωνῇς“ cf. imprimis I. Vahlen
l. 1. p. 220 βαα. et H. Steinthal 1. 1. I 253sq. II 191 sa.
3) Cf. Conr. Zacher, Aussprache des Griechischen (Lips. 1888) p. 49
adn. 30.
8) His locis haud scio an addenda sint Platonis (Theaet. p. 203 B) verba:
τό τε σἴγμα τῶν ἀφώνων ἐστί, ψόφος τις μόνον, οἷον συριττούσης τῆς γλώττης τοῦ
δ᾽ αὖ βῆτα οὔτε φωνὴ οὔτε ψόφος, οὐδὲ τῶν πλείστων στοιχείων᾽ ὥστε πάνο εὖ
ἔχει τὸ λέγεσθαι αὐτὰ (1. 6. στοιχεῖα) ἄλογα, ὧν Ye τὰ ἐναργέστατα αδτὰ
(Schanz; αὐτὰ τὰ ἑπτὰ cod. Clarkianus; ἑπτὰ in margine cod. Veneti append.
class. IV, 1) φωνὴν μόνον ἔχει, λόγον δ᾽ οὐδ᾽ ὁντινοῦν.
7
edes!) in Bekkeri An. Graec. vol. II 774, 25 — 777,2 (coll.
. III 1168)?) quadraginta quinque στοιχεῖα φωνήεντα, seu Expw-
‚osıs litterarum AEHIOTXQ enumeravit atque descripsit,’) Sed
set multa στοιχεῖα φωνήεντα a Melampode seu Diomede recte
scripta sint, equidem non dubito, quin, si quis omnes linguae
raecae sonos simplicissimos qui saeculo. a. Chr. quarto in
ycabulis Graecis audiebantur, litteris significare voluisset, ei
»n satisfecissent litterae illae quae tum in Atticorum usu erant,‘)
d ei non aliter atque nobis linguarum sonos describentibus
yus fuisset transcriptione quadam phonetica.
Quae cum ita sint, apparet eos qui saeculo ante Christum
ıarto septem existere φωνήεντα docebant, profectos non esse ab
sis sonis, qui tum audiebantur, sed a litteris illis viginti
ıattuor, quas tum Attici usurpare solebant. Neque est, cur
iremur eos qui primum de linguae elementorum numero dis-
ruerunt, a litteris, quibus soni 'significantur, profectos esse;
m haec ratio linguae elementa investigandi maxime conspicua
que simplicissima esse videretur necesse erat. Docuerunt
itur ei qui hanc viam atque rationem ingressi sunt, quot
gna tot esse linguae elementa; quae doctrina, etsi alii
iter iudicaverunt, recentioribus quoque temporibus valuit teste
ionysio Halicarnassensi de compositione verb. ὁ. XIV p. XVI, 15
d. Usener) ἀριϑμὸς δὲ αὐτῶν (i. e. τῶν στοιχείων) ὅστις ἐστίν, οὐ
ἰὰον εἰπεῖν ἀχριβῶς, ἐπεὶ πολλὴν παρέσχε χαὶ τοῖς πρὸ ἡμῶν ἀπορίαν
ı πρᾶγμα᾽ οἱ μὲν Ἰὰρ φήϑησαν εἶναι τριαχαίδεχα τὰ πάντα τῆς
') Cf. Alf. Hilgard, de artis grammaticae ab Dionysio Thrace com-
sitae interpretationibus veteribus in singulos commentarios distribuendis
ıps. 1880). |
3) Cf. etiam Pseudo-Theodosium ed. Goettling (Lipe. 1822) p. 12, 15—13, 26
anonymi auctoris scholia in Crameri An. Ox. IV 325, 4-23.
8) De eadem re disseruit Sextus Empiricus p. 624, 13—32 (ed. Bekker);
1 admodum insulse monuit propter septem illas vocalium litteras et eas
osodiarum notas, quae super has litteras scribi possunt, existere quadra-
nta tria στοιχεῖα φωνύχντα (1. 6. ἕ ἑὲ ἑ ἐ, ὅ ὁ ὁ ὃ ὁ; ἢ ἢ ἢ ἢ ἣ ἡ, ὦ ὦ ὦ ὦ ὦ ὠ;
ἃ ἁἀ ἁἀὰᾶ ἀὰ, Trriiil, ὅδ ὑ ὃ ὃ ὁ ὃ).
4 Οὗ ν. g. quae de H et ὦ monuit Conr. Zacher 1. l. p. 29: In der
suptsache ist es klar festgestellt, dass... mit Η ὦ ein offener langer Laut
zeichnet wurde, dessen Klangfarbe verschiedene Nuancen haben
ochte.
8
φωνῆς στοιχεῖα, χατεσχευάσϑαι δὲ τὰ λοιπὰ ἐχ τούτων "1) οἱ δὲ χαὶ
τῶν εἰχοσιτεσσάρων (1. 6. στοιχείων = γραμμάτων) οἷς χρώμεϑα νῦν
πλείω. ἡ μὲν οὖν ὑπὲρ τούτων ϑεωρία Ἰραμματικῆς te χαὶ μετριχῆς,
εἰ δὲ βούλεταί τις, χαὶ φιλοσοφίας οἰκειοτέρα" ἡμῖν δὲ (i. 6. Dionysio
Hal. rhetori) ἀπόχρη μήτ᾽ ἐλάττους τῶν κδ΄ μήτε πλείους ὑπο-
ϑεμένοις εἶναι τὰς τῆς φωνῆς ἀρχὰς τὰ συμβεβηκότα αὐταῖς
λέγειν.
Ei qui saeculo ante Christum quarto ab Attieis litteris pro-
fecti septem vocales agnoverunt, si quaerebant, qualis esset
natura atque indoles eorum sonorum qui his litteris significa-
bantur, docerent necesse erat significari notise illis 8onos, qui
certa essent pronuntiandi qualitate et quantitate pro-
pria. Significabatur enim:
τῷ εἰ (E) clausus atque correptus sonus 6, qui admodum
similis erat sono i.?)
τῷ ta (H) apertus atque productus sonus 6 vel ἃ.)
τῷ οὗ (0) clausus atque correptus sonus 0, qui insignem cum
sono ἢ similitudinem prae se ferebat.*)
τῷ ὦ (2) apertus atque productus sonus 0.°)
τῷ ἄλφα (A) sonus a modo productus modo correptus.
τῷ ἰῶτα (1) sonus i modo produotus modo correptus.
τῷ D°) (T) sonus ἃ modo clausus modo correptus.”)
Hi soni insuper spiritu et altitudine vocis variabantur; sed
ipsis vocalium litteris cognosci non poterat, utrum eis sonus
) Quae elementa ei qui tredecim esse linguae Graecae elementa
docuerunt, agnoverint acceptum non habemus; suspicor omnes sonos litteras-
que ab eis in haec genera divisos esse: I A. I E(H) ΠῚ 1. IVO(®).
VT. VIA. VOM VON XP. ΧΣ (25 Ψ). XIKTX. XI TA0.
XI IB®, Sonos Hex E, ὦ ex 0, ZEW e Σ derivatos esse apparet;
neque ausim iudicare, quos sonog classium nr. XI. XII. XIII veteres illi
primariorum loco habuerint, e quibus ceteri soni, qui eisdem classibus ad-
scripti sunt, oriundi essent. Cf. etiam Sylburgii ad hunc Dionysii locum
adnotationem in edit. Schaeferiana (Lips. 1808) p. 158.
2) Cf. Fr. Blass, Über die Aussprache des Griechischen p. 26°sq. Conr.
Zacher 1. 1. p. 25. 30.
8) Cf. Blass 1. 1, p. 24sqq. Zacher 1. 1. p. 23sqq. 80. C. Meisterhans, -
Grammatik der attischen Inschriften ed. II 8 10, 6.
4) Cf. Blass 1. 1. p. 26. 29. 31. Zacher ]. 1. p. 26 2q.
δ) Cf. Blass 1.1. p. 26. Zacher ]. 1. p. 27. 31. Meisterhans 1. 1. 8 11, 16.
5, Cf. Meisterbans 1. 1. 8 8, 4 adn. 18.
ἢ Cf. Blass 1. 1. p. 88sqg. Zacher 1.1. p. 84. Meisterhans 1. 1. 8 13, LM
9
densus an leniter efflatus, utrum sonus alta an profunda an
media voce emissus significaretur. Immo ipsis vocalium litteris
conspicuae erant tantummodo sonorum qualitates et quantitates.
Atque cum vocalium quantitates praecipue animadvertendae
essent et in canendo (i. e. in arte rhythmica) et in carminibus
componendis (i. e. in arte metrica) et in orationibus habendis
(i. 6. in arte rhetorica), suo iure veteres vocales digesserunt
mensura,
Si ponderabantur ea temporis spatia, quae septem ilarım
vocalium soni explebant, facile cognoscebatur sonos, qui sigmi-
fieantur notis H et 2, semper explere latissimum temporis
spatium et sonos, qui insigniunfur Hitteris E et 0, semper ex-
plere brevissimum spatium. Ob hanc indolem atque naturam
appellabantur illi soni φωνήεντα ἀεὶ μακρά) vel φύσει μακρά vel
omnino μαχρά, hi φωνήεντα ἀεὶ βραχέα vel φύσει βραχέα νοὶ
omnino βραχέα.) Οἱ, Aristid. Quintil. de musica lib. I 20
p. 28, 26 (ed. A. Iahn) τῶν μὲν οὖν φωνηέντων τὰ μὲν ἐλαχίστῴ
χρόνῳ προενεχϑῆναι δυνάμενα βραχέα λέγεται, τὰ δ᾽ ἐξ ἀνάγκης
μδίζονι μακρά" τὰ δ᾽ ἐπαμφοτερίζοντα τῷ χρόνῳ καλεῖται Ölypova;
Stephanum in Bekkeri An. Gr. II 797, 3 μακχρὰ δὲ εἶκε «86. Dio-
nysius Thrax p. 10, 1 (ed. Uhl.)> τὸ H χαὶ τὸ ὦ, ody ὅτι μεγά-
las γραμμαῖς χέχρηνται᾽ δύναται γὰρ τὰ βραχέα μεγάλαις ταῖς
Ἰραμμαὶς Ἰράφεσϑαι" ἀλλ᾽ ἐπειδὴ τῶν πρός τί εἰσι καὶ χρίνεται τὰ
μαχρὰ ὡς πρὸς τὰ βραχέα. καὶ ἔστι ταῦτα εἰρημένα κατὰ μουσι-
χὸν λόγον" τὸ Ἰὰρ μαχρὸν χαὶ βραχὺ κατὰ χρόνον... λέγει καὶ
δάστημα τῆς φωνῆς; Melampodem seu Diomedem in Bekkeri
An. Gr. Π 797, 15 μακρὰ δὲ λέγεται ταῦτα (i. 6. HR) ὡς παρὰ
τοῖς παλαιοῖς ἐν διπλασίονι χρόνῳ τῶν βραχέων ἐχφωνούμενα et
eundem |. 1. p. 798, 13 δὰ Dionysii Thracis (p. 10, 1 ed. Uhl.)
verba βραχέα δύο, E χαὶ 0: δηλονότι ol παλαιοὶ ταῦτα (i. 6. Ε 0)
παρατρέχοντες ἐφϑέγγοντο καὶ οὐ τοσαύτην ὥραν, ὅσην ἐπὶ τοῦ Η καὶ
τοῦ ὦ, ἐποίουν ἐν τῷ ἐχφωνεῖν, ἀλλὰ τὸ ἥμισυ μέρος. Cf. etiam
Pseudo-Tbeodosium (ed. Goettling) p. 32, 2884ᾳ. Sed aliter se
1) Οἵ, Aristot. περὶ ποιητικῆς p. 14584 11.
3) Οὗ Sextum Empiricum p. 621, 17 (ed. Bekker).
8) Cf. Dionys. Thracem p. 20,1 (ed. Uhl.), Sextum Empirieum p. 611, 13.
4) CA. Aristot. περὶ ποιητικῆς p. 14688 16.
6) Οὗ Crameri An. Par. IV 411, 19—23.
10
habebant soni, qui litteris ΑἸΥ notantur. Eorum propria erst
certa qualitas, quantitas haud ita, etsi hi soni gemper, quomodo-
cunque pronuntiabantur, eisdem notis significabantur. Licebat
enim hos sonog ita emittere, ut eos aut longius aut brevius tem-
poris spatium caperet; atque si producti erant, quantitate pares
erant vocalium natura longarum, H et ὦ, si correpti erant, quan-
titate idem valebant atque vocales natura breves, E et Ὁ. Huc
accessit, quod erant vocabula, in quibus vocales AIT medium
fere locum inter productog et correptos sonos aiü tenerent et
ex arbitrio modo producerentur, modo corriperentur.!) Quae cum
ita essent, statuendum erat sonos, yui litteris AIT insigniuntar,
mensura constantes non esse sed variari. Itaque his sonis appel-
lationes inderentur necesse erat, quibus dubia atque corusca
eorum natura illustraretur.
Haec doctrina, qua septem elementa vocalia agnoscuntur οἱ
mensura in {708 classes digeruntur, per omnia saecula in gram-
maticorum scholis valuit, etsi ei vocalium soni qui recentioribus
temporibus in omnium usu erant, qualitate admodum divensi
erant ab eis sonis, qui antiquioribus temporibus audiebantur.
Neque tamen ab omnibus sonorum immutatio neglecta est; erant
enim ipga Sexti Empirici aetate vel ante tempora eius philo-
sophi quidam, qui etiam sonog ΑΙ EI OT elementorum linguae
Graecae loco haberent; hi enim soni, qui antiquis temporibus
diphthongi (al, ei, 0%) fuerant, tum unum sonum (ä, i, u) efficie-
bant. Cf. Sextum Empiricum p. 625, 17 — 626, 11.2) Atque
Sextus Empiricus ipse docuit non septem vocales agnoscendas
esse, sed quinque: a 6 i 0 ü, nam Sexti Empirici aetate H non
aliter atque productus sonus E sonabat et 2 aeque ac productus
sonus Ὁ pronuntiabatur; cf. Sextum Emp. p. 625, 9 ἡ γὰρ αὐτὴ
δύναμις ἐπ᾽ ἀμφοτέρων (seil. EH) ἐστί, καὶ συσταλὲν μὲν τὸ Η γίνεται
E, ἐχταϑὲν δὲ τὸ Ε γίνεται Η. χατὰ δὲ τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ τὸ 0
χαὶ τὸ ὦ μία στοιχείου γενήσεται φύσις κοινὴ ἐχτάσει καὶ συστολῇ
διαφέρουσα, Sreinep τὸ μὲν 2 μακχρόν ἐστιν 0, τὸ δὲ 0 βραχύ ἐστιν 2,
τυφλώττουσιν οὖν οἱ γραμματικοὶ... λέγοντες ἑπτὰ φωνάεντα τυγχάνειν
1 Οἱ Guil. Hartel, Homerische Studien p. 92°, H. Drabeim in Jahrb,
f. class. Phil. vol, 133 (a. 1886) p. 668.
3 C£. Blase 1. 1. p. 22, Zacher 1, 1. Ρ. 18 aq., Meisterhans 1,1. 8ὶ 14, 9.
15, 6, 24. 20. 2.
11
τέντε μόνων ὄντων πρὸς τὴν φύσιν. ἢ Neque tamen Sextum
'ecentiores grammatici secuti sunt; immo semper valuit in Byzan-
inorum scholis doctrina veterum, etsi sermo cotidianus in dies
nagis immutatus et adeo corruptus est, ut litterae HIT EIOITI
ınius soni i vim haberent; cf. Carolum Foy, Lautsystem der
äriechischen Vulgärsprache (Lips. 1879) p. 2 et Conradum Zacher
.1. p. 6. 44. Itaque ea lingua Graeca quam Byzantini gram-
natici docuerunt Dionysii Thracis arte ipsa vel eis erotematis
zrammaticis quae ex hac arte sunt oriunda®) usi, mirum quantum
liscrepavit cum ea lingua Graeca quae tum in omnium usu
rat’): studuerunt magistri illi Byzantini antiquam linguam Grae-
am, cuius formam veteram opera repraesentant, Conservare
amque in usu eruditorum atque doctorum Byzantinorum esse
'oluerunt.
Antiquissimus locus, quo vocales A IT a ceteris vocalibus e
nensura seiunctae sunt, legitur in Aristotelis περὶ ποιητικῆς libro
p. 14582 8 sqq.), ubi secundum editionem tertiam ab loanne
Vahlen Lipsiae a. 1885 curatam de substantivorum generibus
ıaec disseruntur:
αὐτῶν δὲ τῶν ὀνομάτων τὰ μὲν ἄρρενα, τὰ δὲ ϑήλεα, τὰ δὲ με-
αξῇ. ἄρρενα μὲν ὅσα τελευτᾷ εἰς τὸ N καὶ Ρ χαὶ Σ,4) χαὶ ὅσα Ex
οὗτου (ji. 6. τοῦ 2) σύγχειται" ταῦτα δ᾽ ἐστὶν δύο, W χαὶ Ξ. . θήλεα
* ὅσα (86. τελευτᾷ) ἐχ τῶν φωνηέντων εἴς τε τὰ ἀεὶ max ρά, οἷον
ἰς Η καὶ 8, xal τῶν. ἐπεχτεινομένων εἰς A. ὥστε ἴσα συμβαίνει
τλήϑη (80. τῶν στοιχείων), εἰς ὅσα (86. τελευτᾷ) τὰ ἄρρενα καὶ τὰ
ϑήλεα᾽ τὸ γὰρ W χαὶ τὸ Ξ ταὐτά ἐστιν (Be. τῷ Σ). εἰς δὲ ἄφωνον
δὲν ὄνομα τελευτᾷ, οὐδὲ εἰς φωνῆεν βραχύ (ἰ. 6.ὄ E χαὶ 0)" εἰς δὲ
ὃ I τρία μόνον, μέλι κόμμι πέπερι᾽ εἰς δὲ τὸ T πέντε.) τὰ δὲ μεταξὺ
Ic ταῦτα nal N καὶ Σ.
Vides hoc loco sollemnibus vocabulis additis seiungi vocales
[2 (i. 6. τὰ ἀεὶ μαχρὰ φωνήεντα) a vocalibus E 0, quae φωνήεντα
Ὁ) Cf. Blass 1. 1. p. 86, Zacher ]. I. p. 87.
2) Cf. Erotemata grammatica ex arte Dionysiana oriunda... edidit
’etrus Egenolff (Manhemii 1880) et Gust. Uhlig in editione Dionysii artis p. VL
8) Cf. Carolum Neumann, Griechische Geschichtschreiber und Ge-
chichtsquellen im zwölften Jabrhundert (Lips. 1888) p. 41.
*) xat Σ add. cod. Riccardianus 16.
δὴ) τὸ πῶο τὸ νᾶπο τὸ γόνυ τὸ δόρυ τὸ ἄστυ add. cod. Riccardianus 16.
12
βραχέα appellantur, et his vocalium generibus opponi vocales
A IT, quae quo vocabulo sollemni huius auctoris aetate appel-
latae sint, me quidem iudice ex hoc loco non cognoseitur. Nam
nego Godofredum Hermannum,!) Ioannem Vahlen,?) Mauricium
Schmidt?) vocabulum ἐπεχτεινόμενα recte ita interpretatos esse, ut
generaliter idem valeret atque „vocales ancipites“. Immo parti-
cipii praesentis forma τὰ ἐπεχτεινόμενα (ἐχτεινόμενα, μιηχυνόμενα)
nunquam significavit generaliter „vocales AIT, quae produci
possunt“,*) sed semper specialiter „quae productae sunt“.‘)
Sed quoniam de interpretatione verborum, quae supra exscripsi-
mus, “dhuc inter viros doctos magna est controversia et alii his
verbis sanam de substantivorum gemeribus doctrinam tradi prae-
fracte negant, alii ea gravissimis mendis a libraris inquinata
esse persuasum habent,®) de hoc loco, quem integrum esse exi-
stimo, accurate disseram et, quomodo videatur mihi interpretan-
dus esse, explicabo.
Auctor eius de substantivorum generibus doctrinae quae hoc
") Ed. (Lips. 1802) p. 57 et 166.
ἢ Οὗ Sitzungsberichte d. Kais. Akad. d. Wiss. Philos.-hist. ΟἹ. γοὶ. δὲ
(Vindob. 1867) p. 269,16: Von Vocalen die immer langen H und ὦ und die
doppelzeitigen (τὰ ἐπεκτεινόμενα) ALT et p.259, 25: Mit fast gleicher
Ausschliesslichkeit gehören die Endungen H und ὁ den Isa an, und das
diesen als dritte Endung von den mittelzeitigen Vocalen noch A hin
zugefügt wird, mag bei der überwiegenden Zahl von Fremininen dieses Aus
gangs ohne grosses Bedenken hingenommen werden.
8) Aristoteles Ueber die Dichtkunst (Ienae 1875) p. 55.
*) Verba Graeca ita interpretatus est E. Egger in Essai sur l’histoire
de la critique chez les Grecs (Paris. 1849) p. 371: Sont f&minins ceux qu2
se terminent par les voyelles toujours longues, comme H ou 2, ou qui peu-
vent s’allonger, comme A.
®) Cf. Dionysium Thracem p. 18,4 et 21, 1 (ed. Uhl.) ὅτ᾽ ἂν βραχεὶ 7
βραχυνομένῳ φωνήξεντι ἐπιφέρηται δύο σύμφωνα. Vocabulum βραχυνόμενον Dio—
nysius usurpavit, si cum alio vocabulo sollemni (βραχύ) coniunctum est; sin
aliter, dixit: τὶ τῶν διχρόνων κατὰ συστολὴν παραλαμβανόμ ενον (p. 20, 1
et similiter τὶ τῶν διχρόνων κατ᾽ ἔχτασιν παραλαμβανόμενον (p. 18, 1):
vocabulum ἐχτεινόμενον apud Dionysium Thracem casu non legitur. Cf. etiam
Hephaestionem p. 3, 6. 11. 17. 5, 2. 7, 13 (ed. Westphal).
4) Οὗ editiones quas curaverunt Godofredus Hermann p. 166, Franciscuss-
Ritter p. 236, Franciscus Susemihl p. 166 sq., Mauricius Schmidt p. 54 sq_
et interpretationem Germanicam a Friderico Ueberwag (Lips. 1875) editamess
p. 838. 81. 108.
18
\oco tradita est, ab eis terminationibus in quas substantiva exire
solent, profectus est; attamen non animadvertit finales vocabulo-
rum syllabas, sed litteras modo, dio AHINSPETWQ. Idem
eo de quo agitur loco neguaquam enumeravit, quae cuique sub-
stantivorum generi litterae finales 6 cotidiani sermonis usu tri-
buerentur; nam si hoc animo intendisset, idem docuisset, quod
Dionysius Thrax p. 15, 1 (ed. Uhl.) expliouit: τελικὰ apasvınav
ὑγομάτων ἀνεπεχτάτων χατ᾽ εὐθεῖαν καὶ ἑνυκὴν πτῶσιν στοιχεῖά dom
κέντο᾽ NEPEW,.., ϑηλυχῶν δὲ ὀχτώ᾽ ΑΗΩΝΈΡΣΨ'᾽... οὐδετέρων
αὶ ἕξ ΑἸΝΡΣΥ.... Immo auctor loci de quo agitur maiora,
ıi fallor, ausus est.
Erant saeculo a. Chr. quinto philosophi Graeeci, qui περὶ ὄνο-
κιάτων ὀρϑότητος ἢ) disputantes quaererent, quae vocabula 6 com-
nuni loquendi usu tribus illis vocabulorum generibus adscribe-
'entur, quae deinceps Protagoras ἄρρενα ϑήλεα σχεύη, Aristoteles
ippsva ϑήλεα μεταξῦ, Alexandrini grammatici ἄρρενα ϑήλθα οὐδέτερα
ıppellaverunt.?) Qua in re investiganda facile cognoverunt vo-
‚abula multa, quae eisdem litteris terminantur, non Δ βου δὶ uni
rocabulorum generi, sed alia alii. Quam sermonis cotidiani in-
sonstantiam atque inaequalitatem ferri posse negaverunt: nam
onstat Protagoram ipsum vocabula μῆνις et πήληξ contra ser-
monis consuetudinem masculino generi adscripsisse;®?) similiter
Aristophanes Nub. 670 sqq. Socratem docentem fecit vocem
ιάρδοπος perperam adscribi vocabulis generis feminini,. sed ad
ınalogiam vocis Κλεώνυμος inter vocabula generis masculini reci-
iendam esse. Quae cum ita sint, apparet homines qui tali
nodo sermonis usum- correcturi erant, priusquam corrigerent,
juaesivisse, quae cuiusque vocabulorum generis litterae finales
‚abendae essent primitivae nativaeque (πρωτότυποι). Talem de
2) C£. H. Steinthal 1. 1. I 77 sqq. 88 sg.
”) ΟΥ L. Lersch, die Sprachphilosophie bei den Alten II p. 172 eqg.
. Vahlen in Sitzungeb. d. K. Ak. d. W. Phil.-hist. Cl. vol. 56 p. 258, H.
steinthal 1. 1. I. 186.
3) ΟἿ, Aristot. περὲ σοφιστικῶν ἐλέγχων p. 173 Ὁ 17 σολοικισμὸς δ᾽ οἷον μέν
στιν, εἴρηται πρότερον" ἔστι δὲ τοῦτο καὶ ποιεῖν καὶ μὴ ποιοῦντα φαίνεσϑαι καὶ ποι-
ὄντα μὴ δοκεῖν, χαϑάπερ ὃ Πρωταγόρας ἔλεγεν, εἰ ὁ μῆνις καὶ ὃ πήληξ
ἰρρεν ἐστίν᾽ δ' μὲν γὰρ λέγων οὐλομένην <Hom. ἃ 2> σολοικίζει μὲν nur’ ἐκεῖ--
ou (ji. 6. Πρωταγόραν), οὐ φαίνεται δὲ τοῖς ἄλλοις, ὁ δὲ ,οὐλόμενον’ φαίνεται μὲν,
ἰλλ᾽ οὗ σολοικίζει,
14
primitivis nativisque substantivorum generum litteris
finalibus doctrinam, nisi fallor, auctor loci quem supra tran-
scripsimus, memoriae tradidit.
Profectus est aucotor ille ab eis substantivis quae e cotidiani
sermonis usu masculini generis sunt; idem, quoniam omnia huius
generis substantiva terminantur consonigs NEPZY vel ΝΡΣ —
nam W et 5 idem valere atque ΦΣ et XS diserte monuit — cor-
clusit consonas NPEZ esse primitivas litteras finalee sub-
stantivorum generis masoulini et ea subetantiva in NP}
quae ex usu communi generis feminini essent, abusive huic
generi adscripta esse. Quamobrem suo iure docuit: ἄρρενα μὲν
ὅσα τελευτᾷ εἰς τὸ N καὶ P χαὶ Σ καὶ ὅσα ἐκ τούτου (I. 6. τοῦ Σ)
σδγκειται᾽" ταῦτα δ᾽ ἐστὶν δύο, W καὶ Ξ.
Quod si concesseris, supersunt ex eis litteris in quas sub-
stantiva feminini generis exeunt, tantummodo vocales AH2, quae
huius generis propriae haberi possint. Sed cum animadvertisset
vocales Η ὦ nulli generi adscriptas esse nisi feminino easdemque
quantitate semper longas esse, facile adductus est, ut contenderet
substantivorum generis feminini primitivas litteras
finales esse vocales longas H2 et productam vocalem A.
Haec sententia me quidem iudice ipsis auctoris verbis perlucide
expressa est: ϑήλεα δὲ ὅσα (86. ταλευτᾷ) ἐχ τῶν φωνηέντων εἴς τε
τὰ ἀεὶ μακχρά, οἷον εἰς Η καὶ 2, καὶ τῶν ἐπεχτεινομένων εἰς A. Si
auctor vocalium quantitates non animadvertisset, verba τὰ ἀεὶ
μαχρά et τὰ ἐπεχτεινόμενα non addidisset, sed, quoniam solet in
enumerandig litteris alphabeti ordinem religiose servare,!) simpli-
cissime scripsisset: ϑήλεα δὲ ὅσα τελευτᾷ ἔχ τῶν φωνηέντων εἰς τὸ
A καὶ Η χαὶ 9.2
Post has curas si comparabantur primitivae litterae ma-
sculae cum femininis, efficiebatur masculini generis propriag esse
tantummodo consonas, feminini tantummodo vocales longas, et
quot consonas illi, tot vocales huic generi adscriptas
esse; ΟἿ rei auotor magnam vim tribuit, nam diserte monuit:
.Y) ΟΣ verba εἰς τὸ N χαὶ Ρ καὶ Σ, εἰς Η xal ὦ, εἰς δὲ τὸ 1... εἷς δὲ τὸ
T, καὶ N xat Σ, Litteram W utroque loco ante 5 collocatam esse, quod -
littera Ὁ pro ΦΣ et Ξ pro X & usurpatur, in promptu est; cf. C. Meister —
hans, Grammatik der attischen Inschriften edit. II. 8 2 .d. 6.
3) Vocabulum ἐπεχτεινόμενα recte interpretati sunt H. Steinthal I. L—
I 269, F. Susemihl 1. 1. p. 167, F. Ueberweg 1. 1. p. 33.
15
ἴσα συμβαίνει πλήϑη (sc. τῶν στοιχείων), εἰς ὅσα (sc. τελευτᾷ) τὰ
ἄρρενα χαὶ τὰ ϑήλεα iterum addens verba τὸ γὰρ W καὶ τὸ Ξ ταὐτά
ἐστιν (sc. τῷ Σ). ἢ)
Restant substantiva neutrius generis; solent exire in
AINPET. Primo adspectu cognoseitur ex his litteris substan-
tivorum neutrius generis proprias esse tantummodo vocales I et
T. Sed auctor cum nosset non plus quam tria vocabula in I
et quinque vocabula in T, facere non poterat,: quin contenderet
e ceteris quoque litteris (i. 6. ANPE) nonnullas habendas esse
primitivas huius generis litteras. In eligendis his litteris hano
viam ingressus esse videtur. Ac primum quidem quaesivit, in
quas litteras pleraque neutrius generis substantiva exirent; atque
cum vidisset permulta neutra exire in N(ON), Σ (ΑΣ, ΟΣ), A, per-
pauca in P(AP), hanc litteram, quam antea substantivis mascu-
lini generis adscripserat, a genere neutro prorsus abiudicavit.
Deinde cum antea diserte demonstravisset masculina exire in
tres consonas, feminina in totidem vocales productas, et cum
duae vocales (i. e. 1 et YT) substantivis neutrius generis ad-
scriberentur necesse esset, non dubitavit, quin ex reliquis litteris
(i. e. ΝΣ Α) ex analogia totidem consonae (i. e. N et 2) pri-
mitivae generis neutrius litterae agnoscendae essent. Huius ana-
logiae observandae causa procul dubio consulto neque animad-
vertit consonas N et Σ antea ipsi generi masculino Concessas
6886 neque correptam vocalem A, in quam non pauca substantiva
Graeca exeunt, in numerum primitivarum litterarum recepit.
Quis auctor eius de vocabulorum generibus doctrinae quam
enodare studuimus, fuerit, acceptum non habemus; certe eadem
via progressus est, quam Protagoras instituit: nam illi quoque
auctori docendum erat vocabula μῆνις et πήληξ contra cotidianum
loquendi usum generi masculino adscribenda esse, quoniarı
utrumque vocabulum in litteram Σ exit. Cf. p. 13.
Utrum ea quam exposuimus doctrina ab Aristotele ipso in
libro περὶ ποιητικῆς commemorata sit, an nonnulli viri docti
veluti Fr. Ritter, Fr. Susemibl, M. Schmidt reote opinati sint
») ΟΣ I. Vahlen in Sitzungsber. 1. I. p. 260, 23: Das Geflissentliche,
womit die beiden letzteren Endungen (i. 6. W et Ξ) als nicht besonders zu
zählende hingestellt werden, was ja für die Sache untergeordnet
war, zeigt die Absicht, eino gleiche Anzahl consonantischer Endungen
für die ἄρρενα und vocalischer Endungen für die ϑῆλεα zu gewinnen,
16
verba, de quibus disseruimus, recentiore aetate a librario aliquo
in exitu. capitis 21 addita esge, diiudicare non ausim; certe
. mirandum esset, si Aristoteles post absolutam de sex ὀνόματος
εἴδεσι doctrinam et ante suam περὶ λέξεως doctrinam!) hanc de
gubstantivorum generum primitivis litteris finalibus disputationen
commemoravisset. Sed utut res se habet, prorsus facio cum
Gustavo Uhlig, qui sagaciter monuit eam dootrinam qua sulb-
stantivis feminini generis vocales solae conceduntur, non a philo-
sopho aut grammatico inferioris aevi, sed ante Aristarchi aetatem
excogitatam esse; cf. Festschrift zur Begrüssung der XXXVL Phile-
logenversammlung (a. 1882) p. 79sq. et editionem Dionysianae
artis p, LXXX sq. Docuit enim is in Dionysii Thracie, Aristarchi
discipuli, arte (8118 dootrinae aliquod vestigium inveniri: nam is,
qui in enumerandis alphabeti litteris ubivis alphabeti ordinem
religiose servavit, in $ 6 (p. 15, 3) hoc ordine neglecto scripsit:
ϑηλυχῶν δὲ (sc. ὀνομάτων τελικὰ στοιχεῖα) ὀχτώ᾽ AHQ.NEPEY.
Reliquum est, ut de sollemnis vocabuli ἐπεχτείνεσϑαι notione
pauca addam. Aristoteles hoc vocabulo significavit et pro-
duotionem vocalium AITY (cf. metaph. IV 4 p. 1014b 16 aa;
λέγεται ἕνα μὲν τρόπον ἡ τῶν φυομένων Yeveaıs, οἷον εἴ τις ἐπεκχτεί-
γας λέγοι τὸ T.)?) et eam vocabulorum passionem quae fit, si aut
producitur brevis vocalis (ΕΟ) aut additur syllaba (cf. de arte
poetica ὁ. XXI p. 146710 35 ἐπεχτεταμένον δέ ἐστιν [sc. ὄνομα]...
ἐὰν φωνήεντι μαχροτέρῳ χεχρημένον ἡ τοῦ οἰχείου ἢ συλλαβῇ ἐμβε-
βλημάνῃ... οἷον τὸ πόλεως πόληος χαὶ τὸ Πηλέος « Πηλῆος χαὶ τὸ
Πηλείδου» ὃ Πηληιάδεω). Dionysius Thrax de vocalium ΑἸΤ
productione disserens vocabulum simplex ἐχτείνεσϑαι usurpavit
(cf. p. 10, 2 [ed. Uhl.]), item Herodianus (cf. vol. I p. XCV
[ed. Lentz]); bie vocabulo ἐπεχτείνεσϑαι (ἐπέκτασις) ita modo usus
est, ut significaret aut brevinm vocalium (EO) productionem
aut syllabae accessionem,. ΟἿ, Herodiani rell. ed. Lentz vol. I
p. LXXXIX sq. et XCV.
1) Cf. quae hac de re monuit I. Vahlen |. ]. p. 261 sq.
3) Hio vocabuli ἐπεχτείνεσϑαι usus adhuc non innotuit nisi 6 Sext—
Empirici libr. adv. grammat. 8 109 et 110 (p. 623, 19 qq.) teste C. Lehr==s
ad Herodiani lib. περὶ μονήρους λέξεως p. 26, 33 (cf. Herodiani scripta triem
emendatiora p. 93 et Herodiani rell. ed. Lentz vol. Ip. XCV).
*) Inseruit Mauricius Schmidt.
11
Caput II.
De vocalium AIT nominibus.
De vocalium AIT nominibus nemo usquam dedita opera
lisseruit; pauca per occasionem rettulerunt Carol. Ern. Ang.
schmidt, Beiträge zur Geschichte der Grammatik des Griechischen
ınd des Lateinischen (Halis 1859) p. 89sq. et H. Steinthal,
seschichte der Sprachwissenschaft II p. 195. Itaque accuratius
le his nominibus disputabimus eorumque usum atque historiam,
[πο quidem fieri possit, exponemus.
Si perlustraveris veterum libros, qui aetatem tulerunt,
ognosces eam vocalium AIT appellationem esse antiquissimam
uam ad recentissima tempora usque grammatici metricique in
leliciis babuerunt, dico appellationem ölypova. Primum haec
ὋΣ invenitur in Dionysii Thracis arte grammatica ὃ 6 (p. 9, 7
d. Uhl.) τούτων φωνήεντα μέν ἐστιν ἑπτά: AEHIOTQ. φωνήεντα
ἃ λέγεται, ὅτι φωνὴν ἀφ᾽ ἑαυτῶν ἀποτελεῖ. τῶν δὲ φωνηέντων
‚axp& μέν “ἐστι öbo, Η χαὶ ὦ, βραχέα δύο, E καὶ 0, δίχρονα τρία,
LIT. δίχρονα δὲ λέγεται, ἐπεὶ ἐκτείνεται καὶ συστέλλεται.
Erant ergo teste. Dionysio in usu eorum qui Graece locuti
unt, duo soni vocales natura (i. 6. semper) longi (ΗΕ Ὁ), duo soni
ocales natura!) (i. 6. semper) breves (Ε 0), tres soni (AIT), qui
3 pronuntiari poterant, ut aut idem valerent atque vocales
atura longae HQ (i. 6. ἐχτείνονται)Ἥ aut idem atque vocales
atura breves EO (i. 6. ovor&lXovrar).?) Quae vocabula Dionysius
ἃ harum' vocalium naturam explicandam excitaverit, relatum
on habemus; equidem non dubito, quin de vocalium AITY natura
lim pluribus verbis disputatum sit in genuina Dionysii arte
rammatica aut in scholis saltem, quas Dionysius de re gram-
ıatica habuit. Nam exceptis eis verbis quae legimus in ea
ionysianae artis forma quam repraesentant codices, videtur
ihi grammaticus ille diserte docuisse naturam vocalium AIT
sse talem, ut eas in quibusdam vocabulis modo producere modo
ὃ Οὗ Dionysium Thracem p. 19, 6 βραχεῖα συλλαβὴ τίνεται.... ὅτ᾽ ἂν
(Ὁ ἦν u τῶν φύσει βραχέων, οἷον βρέφος,
3) Οὗ quae dixi p. I9sq.
18
corripere liceret, et hanc vocalium AITY naturam demonstravisse
versu illo Homerico')
"Apec Αρες, βροτολοιγέ, μιαιφόνα, ταιχεσιπλῆτα <E 31 -Ξ 45ὅ >.
De hoc versu Dionysium in scholis suis disputavisse pro
certo habeo, quod ipsam vocem "Apn< attulit et in capite περὶ
μακρᾶς συλλαβῆς (p. 18, 1 μαχρὰ συλλαβὴ τίνεται.., ὅτ᾽ ἂν ἔχῃ ἕν
τι τῶν διχρόνων κατ᾽ ἔχτασιν παραλαμβανόμενον, οἷον ΓΑ ρης) et in
capite περὶ βρᾳχείας συλλαβῆς (p. 20, 1 βραχεῖα συλλαβὴ γίνεται...
ὅτ᾽ ἂν ἔχῃ ἕν τι τῶν διχρόνων κατὰ συστολὴν παραλαμβανόμενον,
οἷον ΓΑρης). Eundem versum recentioris quoque aetatis gram-
matici eitaverunt, ubi vocalium AITY naturam explicuerunt; cf.
e. δ. Sextum Empiricum p. 621, 18 τρία δὲ κοινὰ winous τε xal
βραχύτητος, AIT, ἅπερ δίχρονα χαὶ ὑγρὰ καὶ ἀμφίβολα χαὶ μεταβολικὰ
χαλοῦσιν᾽ ἕχαστον Ἰὰρ αὐτῶν πέφυχεν ὁτὲ μὲν ἐκχτείνεσϑαι, ὁτὲ δὲ
συστέλλεσθαι, οἷον τὸ μὲν A ἐπὶ τοῦ
ἾΑρες "Apec, βροτολοιγέ, μιαιφόνε, τειχεσιπλῆτα «( Εὶ 81 = 465»,
τὸ δὲ 1
Ἴλιον εἰς ἱερήν᾽ τῇ δ' ἀντίος ὥρνυτ᾽ ᾿Απόλλων « Η 20» [3,
τὸ δὲ Υ
ϑεσπέσιον νεφέων ἔχ Διὸς δεν ὕδωρ <Callimach. frg. anon. 890
ed. Schneider>.
Ex his exemplis ea quibus illustratur vocalium I et T natura
a reliquis grammaticis usurpata non sunt.
1) Solet Dionysius exempla, quibus utitur, ex Homeri carminibus
sumere; semel Callimacheum versum usurpavisse videtur. Cf. latinum
editionis Uhligianae indicem 8. v. Homerus et Callimachus,
?) Is grammaticus ad quem Sexti verba redeunt, naturae vocalium
AITY illustrandae causa versus citare studuit, in quibus syllabae aut eiusdem
vocabuli (ἾΑρες ”Apes) aut vocabulorum eiusdem originis (δὲν ὅδωρ) varia
mensura essent. Atque cum in poetarum carminibus perpauci versus iR
veniantur, in quibus idem vocabulum vel eiusdem stirpis vocabula menzufs
mutats iterentur (cf. I. Bekker, Homer. Blätter I p. 193 eqq., Callimaches
ed. O. Schneider I p. 152sqq., A. Ludwich, Aristarchs Hom. Textkr. I]
p. 288 sqq.), auctor, quem Sextus secutus est, nullum versum repperit, 400
naturam vocalis I simili modo demonstrare posset; itaque non dubito, quin
librariorum incuria post v. H 20 versus aliquis omissus sit. Olim, quonis®
de adiectivi ἱερός quantitate identidem grammatici disseruerunt (cf. cap. 1
Tryphonis et cap. II fin. Demetrii Triclinii locos, quibus adde Herodianı
Il 15, 14 ed. Lentz [= Ps. Draconem p 74, 17 ed. Herm.; cf. etiam p ®
9 eqq.]), opinatus sum versum aliquenı excidisse, in quo vocabuli ἱερός ayllab®
.
19
Appellatio δίχρονα utrum ἃ Dionysio vel ab Aristarcho eius
magistro vel omnino a grammaticis Alexandrinis excogitata sit,
an in scholis rhythmicorum vel metricorum, qui ante Dionysium
Thracem fuerunt, usitata iam fuerit, demonstrari non potest.
Sed constat inter omnes in hac appellatione multos artis gram-
maticae magistros offendisse et alia nomina usurpanda pro-
posuisse.
Appellationem δίχρονα improbavisse videntur grammatici,
quod ex ipso nomine non Cognosceretur, quam vim altera huius
nominis parse (χρόνος) haberet. Duplex enim vis inesse solet
vocabulo χρόνος. Ac primum quidem significat generaliter
vocalis syllabaeve quantitatem longam aut brevem; deinde
specialiter idem valet äc χρόνος πρῶτος i. 6. brevissimum
temporis spatium, quo vocalium quantitates ita ponderabantur,
ut brevis vel correpta vocalis unum χρόνον πρῶτον, longa vel
producta vocalis duos χρόνους πρώτους efficeret; cf. Heliodorum
grammaticum, Choerobosci pedisequum, in Alfredi Hilgard disser-
tatione de artis grammaticae ab Dionysio Thrace compositae
interpretationibus veteribus (Lips. 1880) p. 8, 22 yevıxot χρόνοι
χαλοῦνται ὅ τὸ μαχρὸς καὶ ὁ βραχύς, οἵτινες τέμνονται εἰς εἰδιχοὺς
χρόνους" χαὶ ὁ μὲν Ἰενικὸς μαχρὸς χρόνος δύο χρόνους (sc. εἰδιχοὺς)
ἔχει, ὁ δὲ γενικὸς βραχὺς χρόνος ἕνα χρόνον (80. εἰδικὸν) ἔχει. πρὸς
τὴν σχέσιν οὖν τῶν δύο χρόνων (BC. γενικῶν) δίχρονα καλοῦνται et
p. 8, 35 καί φαμεν, ὅτι ἐχτεινόμενον δίχρονον δύο ἔχει χρόνους (SC.
εἰδικοὺς) τοὺς τοῦ μαχροῦ φωνήεντος (i. 6. H vel 9), συστελλόμενον
x ἕνα (86. εἰδικὸν χρόνον) τὸν τοῦ βραχέος φωνήεντος (i.e. E vel 0).
Duamobrem licebat vocales dividere
yrimma producta esset; nunc vero facio cum Riccardo Foerstero, qui benig-
ıissime me docuit mediae nominis Ἴλιον syllabae quantitatem a grammatico
ınimadversam esse et unum ex eis Homeri versibus excidisse in quibus
nedia huius nominis syllaba producta legebatur:
Ὁ 66 Ἰλίου προπάροιϑε, πολέας ὀλέσαντ᾽ allınoog
& 104 Ἰλίου προπάροιϑεν ἐμιῇσ᾽ ἐν χερσὶ βάλῃσιν
ΧΟ Ἰλίου προπάροιϑε πυλάων τε Σκαιάων,
4.86 viri ill. coniectura eo maliorem veritatis speciem habet, quod versus,
cuias in capite exstant verba Ἰλίου προπάροιϑε(ν), a librario facile omitti
poterat post versum, qui ab eodem vocabulo (Ἴλιον) initium capit.
ον
30
I. si χατὰ yevırdv χρόνον ponderabantur, in
βονόχροναἷ): 1) μακρά (HR)
2) βραχέα (E 0)
δίχρονα: AIT quae vocales modo produetae modo
correptae essent;
Π. si κατὰ εἰδικὸν χρόνον ponderabantur in
μονόχρονα: ΕΟ, correptas vocales AIT
δίχρονα: H2, productas vocales AIT.?)
Ilam digerendi rationem procul dubio amplexi sunt imprimis
grammatici et metrici; nam non quaerebant, quot χρόνοις πρώτας
syllabae vel vocales ponderarentur, sed animadvertebant, utrum
generaliter longae an breves essent i. e. utrum μαχρὸν an βραχὺν
γενικὸν χρόνον haberent. Hanc digerendi rationem imprimis
rhythmici observabant, quoniam vocales syllabasque accuratissime
χρόνοις πρώτοις et ἡμιχρονίοις pensitare solebant.°) Veri similius
ergo est nomen δίχρονα, ouius altera pars significat τὸν γενικὸν
χρόνον, a grammaticis quam a rhythmicis inventum esse,
Deinde fuerunt, qui appellationem dfypova perperam usur-
patam esse docerent, quod vox hoo unum significare posset:
vocales AIY esse simul et longae et brevis quantitatis; cf.
Stephanum in Bekkeri An. Gr. vol. II 800, 30 οὐ μέντοι δέχρονα
(sc. ἔδει χαλέσαι ταῦτα τὸν Διονύσιον)" τὸ γὰρ δίχρονον οὐδὲν ἄλλο
δηλοῖ ἀλλ᾽ ἢ ὅτι Ööbo χρόνους (sc. γενιχοὺς) ἔχει" ταῦτα δὲ οὐδέποτε
δῦο χρόνους (80. γενικοὺς) ἔχει, ἀλλὰ ποτὲ μὲν ἕνα (sc. εἰδικὸν χρόνον),
ποτὲ δὲ δῦο (80. εἰδικοὺς χρόνους). Quod argutius quam verius
disputatum esse concedes; nam si quis hanc ob causam in
nomine δίχρονος offendit, certe offendendum erat etiam in his
vocabulis:
διχατάληχτος duas terminationes habens; cf. Herodianum
II 431, 1 (ed. Lentz) πάντα τὰ διχατάληχτα διὰ τοῦ I μακροῦ
τράφεται οἷον δελφίς δελφίν, Ἐλευσίς ἘἜλευσίν, γλωχίς γλωχίν χτλ.
!) In eis qui aetatem tulerunt libris grammaticis aut metricis vocabn-
lum povöypova ita usurpatum non est; nam ubicungque vocales enumerantur,
vocalibus H ὦ et EO speciales appellationes (τὰ μαχρὰ et τὰ βραχέα) induntur;
sed cf. Eust. p. 32, 21 verba, quae citavi in capite VI ineunte.
») Cf. Choeroboscum in Bekkeri An. Gr. vol. II 707, 12.
ὃ Οὗ Rud. Westphal et Hugo Gleditsch, Allgemeine Theorie dem
Griechischen Metrik p. 9ösgq.; cf. etiam Melamp. seu Diomedem in Bekker—
An. Gr. vol. II 821, 25 qq.
21
διμάχαι miktes qui pro loco aut pediles aut equies sunt;
ef. Pollucis Onomast. 1132. Hesych. 8. v. διμάχαι" ol λεγόμενοι
Apızrot, oltıvas ὁτὲ μὲν πεζῇ, ὁτὲ δὲ ἐφ᾽ ἵππων μάχονται.
δίλογος bilinguis, versulus, qui alas ala dieit; cf. Pauli
epist. ad Timoth. I 3, 8 διακόνους ὡσαύτως σεμνούς, μιὴ διλόγους,
μὴ οἴνῳ πολλῷ προσέχοντας, μὴ αἰσχροχερδεῖς κτλ.
A saeculo a. Ch. primo nominis δίχρονα loco hae appel-
lationes inventae sunt:
L pstartorıxd (i. 6. mutabilia).
Dionys. Halicarn. de comp. verb. c. XIV (ed. Usener I. I.
p. XVII) ἔστι δὴ ταῦτα (80. τὰ φωνήεντα) τὸν ἀριϑμὸν ζ΄, bo μὲν
βραχέα, τό τε E nal τὸ 0, δόο δὲ μαχρά, τό τε H χαὶ τὸ 2, τρία δὲ
δίχρονα, τό τὸ A xal τὸ I χαὶ τὸ Υ᾽ χαὶ γὰρ ἐκτείνεται ταῦτα καὶ
συστέλλεται" καὶ αὐτὰ οἱ μὲν (sc. Aristarchei) δίχρονα, ὥσπερ ἔφην,
οἱ δὲ (Cratetei?) μεταπτωτιχὰ καλοῦσιν.
Dionysii Hal. aetate vocabulum δίχρονα usitatius fuisse
quam nomen μεταπτωτικά colligendum est, quod Dionysius 1. 1.
illam appellationem priore loco, hanc posteriore loco com-
memoravit et quod Dionysius solet ipsam appellationem öfypova
usurpare; of. p. 160, 8. 162, 4. 178, 3 (ed. Schaefer). Saeculo
p. Ch. primo appellationem δίχρονα in scholis grammaticis, quae
habebantur Athenis, usitatam tritamque fuisse docet Plutarchus,
qui in Conviv. quaest. IX ο. 2 (ed. Wyttenbach vol. III p. 1045 54.)
de eis disputationibus quas Ammonius, philosophus peripateticus,
Plutarchi magister, Athenis instituit, haec monuit: προὔτεινεν οὖν
ὁ Ἕρμείας ὃ Ἰεωμέτρης Ilpwroysver τῷ γραμματικχῷ πρῶτος αἰτίαν
εἰπεῖν, δι᾿ ἣν τὸ ἄλφα προτάττεται τῶν Ἰραμμάτων ἁπάντων. ὁ δὲ τὴν
ἐν ταῖς σχολαῖς λεγομένην ἀπέδωχε᾽ τὰ μὲν γὰρ φωνήεντα τῷ
δικαιοτάτῳ λόγῳ πρωτεύειν τῶν ἀφώνων χαὶ ἡμιφώνων" ἐν δὲ τούτοις ἡ
τῶν μὲν μαχρῶν ὄντων, τῶν δὲ βραχέων, τῶν δὲ ἀμφότερον), καὶ
διχρόνων λεγομένων, ταῦτα εἰχότως τῇ δυνάμει διαφέρειν χτλ.
Appellationi μεταπτωτικά prorsus respondet nomen:
IL μεταβολιχά (i. 6. mutabilia).
Sext. Emp. p. 621, 20 ἅπερ... χαὶ μεταβολικὰ καλοῦσιν.
1) 860. ὄντων. ᾿Αμφότερον cod. Palat. Vat., ἀμφοτέρων Wyttenbach recte,
ut videtur. | |
22
Ei qui vocalibus AIT propter ancipitem earum quantitaten
nomen μεταβολιχά indiderunt, vocales ΕΟ et H2, quarum quan-
titates non commutantur, ἀμετάβολα appellarent necesse erat.
Haee appellandi ratio in usum grammaticorum recentioris aetatis
transire non potuit, quod hi aliis rationibus ducti omnia linguae
elementa (et consonas et vocales) in ἀμετάβολα et μεταβολιχά
diviserunt.
E consonis ipsa Dionysii Thracis aetate ἀμετάβολα appel-
latae sunt AMNP, quod hae consonae neque in verborum neque
in substantivorum flexionibus commutantur; cf. Dionys. Thr.
p. 14, 1 (ed. Uhl.) ἀμετάβολα τέσσαρα’ AMNP,. ἀμετάβολα ἃ
λέγεται, ὅτι οὐ μεταβάλλει ἐν τοῖς μέλλουσι τῶν ῥημάτων, οὐδὲ ἐν
ταῖς χλίσεσι τῶν ὀνομάτων. Quid de ceteris consonis, 4886, quoniam
in verborum et substantivorum flexionibus mutantur, μεταβολιχά
appellandae erant, Dionysius Thrax in scholis suis docuerit, ex
- arte eius non Cognoseitur, nam appellatio μεταβολικά in arte ipsa
non legitur, sed quid recentioribus temporibus in grammaticorum
scholis de his consonis traditum sit, e scholiis in Dionysii artem
conscriptis cognoseimus; cf. Pseudo-Theodosium (ed. Goettling)
p. 38, 33 τὰ δὲ τῶν δεχαεπτὰ συμφώνων ϑεματικὰ ὄντα τῶν ῥημάτων
μεταβολιχά εἶσιν, οἷον τὸ ΒΠ Φ, ΓΚΧ, ABT, ΦΣΣ’ τὰ δὲ χαραχτη-
ριστικά εἶσι τῶν μελλόντων, οἷον τὸ Ξ ἢ τὸ W. καὶ εἰ ὁ ἐνεστὼς διὰ
τοῦ Β ἢ Π ἢ Φ ἢ ΠῚ, διὰ τοῦ W ὁ μέλλων ἐστίν᾽ εἰ δὲ ὁ ἐνεστὼς
«διὰ τοῦ Τὶ ἢ Καὶ ἢ Χ ἢ ΚΊ, διὰ τοῦ Ξ ὃ μέλλων ἐστίν" εἰ δὲ 6
ἐγεστὼς διὰ τοῦ Δ ἢ Θ ἢ Τὶ, διὰ τοῦ Σ ὁ μέλλων ἐστίν᾽ εἰ δὲ ὁ ἐνεστὼς
διὰ »}) τοῦ Z ἢ ΣΣ ἐστίν, διὰ τοῦ Ξ ἢ διὰ τοῦ Σ ὁ μέλλων ἐστίν.
τς Vocales?) grammatici recentiores in ἀμετάβολα et μεταβολιχά
diviserunt augmenti quod vocatur temporalis ratione hahita;
itaque ἀμετάβολα sunt vocales HIT®, quae, si inveniuntur in
verbi capite, non immutantur in praeteritorum temporum formis,
μεταβολικά vocales AEO, quae abire solent in H aut 2; cf. quae
de hac distinctione docuerunt Theodosius in Bekkeri An. Gr.
vol. II 1010, 12 sqq., Choeroboscus dictat. in Theodosium vol. II
518,.13 qq. 519, 2sqgq. (ed. Gaisf.), Melampus seu Diomedes in
Bekkeri An. Gr..vol. II 803, 30 sqq. 816, 13 sqq., Pseudo-Moscho-
pulus (ed. Titze) p. 21, 10. 24, 12 βαᾳ: [= Anonymi grammaticae
ἢ Addidi verba uncinis « > inclusa.
2) Οὗ H. Steinthal 1. 1. II 195 adn. 2.
23
epitome. Emendavit Petr. Egenolff (Berol. 1877) p. 6,14. 10,22
864. coll. p. XXIII et XXV], Crameri An. Ox. IV 178, 12 sqgq., ero-
temata grammatica ex arte Dionysiana oriunda ed. Petr. Egenolff
(Manhemii 1880) p. 13—15; cf. etiam conspectum illum littera-
rum, qui legitur apud Pseudo - Theodosium (ed. Goettling) p.
13, 27 sqq. et Pseudo-Moschopulum (ed. Titze) p. 19, 6 84.
[= Anonymi grammaticae epitome. Emend. P. Egenolff p.3,12 sqq.].
II τὰ μεταξύ, μέσα (i. e. media).
Aristides Quintilianus (ed. Iahn) p. 54, 15 τούτων δὴ (sc. τῶν
στοιχείων) τὰ μὲν λειοτέρους ἀποτελεῖ τοὺς φϑόγγοωυς, ὡς τὰ φωνήεντα,
τὰ δὲ τραχεῖς, ὡς τὰ ἄφωνα, τὰ δὲ μεταξό, ὡς τὰ ἡμίφωνα. χαὶ αὖϑις
τῶν φωνηέντων τὰ μὰν ἀκώλοτον προφθρόμενα τὸν ἦχον, διὸ καὶ σεμνό-
τερα πέφυχεν, ὡς τὰ μαχρά (i. 6. HR) τὰ δὲ εὐθέως περιγράφοντα
(86. τὸν ἦχον) ἧττον (80. σεμνά), ὡς τὰ βραχέα (i. 6. ΕΟ) τὰ δὲ
μεταξὺ χατά ys τὴν τῶν χρόνων ποιότητα (i.e. AIT) καὶ τῆς εὐφω-
νίας μετείληφεν. Transcripsit haec δὰ verbum fere Pseudo-Mo-
schopulus p. 22, 17 qq. [= Anonymi grammaticae epitome. Emend.
Petr. Egenolff p. 8, 9 sqq.)-
Pseudo-Draco (ed. Godofr. Hermann) p. 147, 6 ἐπεὶ δὲ ἑνὸς
ἑκάστου συμφώνου δόναμιν καὶ φωνήεντος ἔμαϑες χαὶ τίνα μὲν τῶν
φωνηάντων εἰσὶ βραχέα, τίνα δὲ μαχρά, τίνα δὲ μέσα ἤγουν δίχρονα
χτλ, Descripsit haec Iacobus Diassorinus, qui medio fere sae-
eulo XVI libellum περὶ μέτρων ποιητικῶν composuit et Draconis
Stratonicensis nomine insignivit,!) e commentario quodam me-
trico, qui legitur in codice Havniensi 1965 (saec. XV—XVI)
et in codice Ambrosiano A 110 sup. ord. (saec. XV—XVI); cf.
Ludovicum Voltz, de Helia Monacho, Isaaco Monacho, Pseudo-
Dracone scriptoribus metricis Byzantinis p. 47 et Guil. Stude- ,
mund Anecdota Varia vol. I p. 184 sq.?)
Appellationes τὰ μεταξύ et τὰ μέσα usurpari non potuerunt,
nisi simul reliquae vocalium classes (τὰ μαχρά et τὰ βραχέα)
enumeratae erant, nam nomen μέσα omnibus temporibus proprie
inditum est consonis ΒΓΔ: cf. Dionys. Thr. p. 12, 5 sqq. (ed.
!) C£. Leopoldum Cobn in Philologische Abhandlungen Martin Hertz
zum siebzigsten Geburtstage... dargebracht (Berol. 1888) p. 133 sqq.
3) Verba aliae (sc. vocales) mediae sunt, quibus utentem Charisium
fecit H. Keil (Gramm. Lat. 17,12), eis quos eitavit locis confirmata non sunt.
24
Uhl.), Stephanum in Bekk. An. Gr. vol. II 809, 28 sqq., Melamp.
seu Diomed. 1. 1. p. 810, 5 sqg.; cf. etiam Pseudo - Theodosim
(ed. Goettling) p. 36, 19.')
IV. ὑγρά (i. e. liquida). |
Sextus Empir. p. 621, 19 ἅπερ... καὶ dYp&... καλοῦσιν.
Melamp. seu Diomed. in Bekkeri An. Gr. vol. II 801,2
τινὲς δὲ ὑγρὰ (sc. ταῦτα ἐχάλεσαν) ὡς εὐόλισϑα ἐπί τε τὸν τῆς μα
χρᾶς χρόνον χαὶ τῆς βραχείας οἱ 1]. 1, 817, 18 (coll. vol. ΠῚ 1115)
ὥσπερ... ἐν τοῖς φωνήεσι τὰ δίχρονα ἕτεροι χαὶ δγρὰ ἐκάλεσαν ὡς
εὐόλισϑα ἐπί τὸ τὸν τῆς μαχρᾶς χρόνον χαὶ ἐπὶ τὸν τῆς βραχείας,
οὕτω καὶ ταῦτα (sc. ΛΜ NP) δγρὰ χαλεῖται, ὡς ποτὲ μὲν παρὰ τῷ
ποιητῇ ἀντὶ δύο συμφώνων χείμενα, ποτὲ δὲ ἀνϑ᾽ ἑνός.
Heliodorus grammaticus in Alfredi Hilgard dissertatione p.
8, 26 ἔνιοι δὲ ὑγρὰ (sc. αὐτὰ [i. 6. AIT] καλοῦσι), παρόσον ἐκχτεί-
γεσϑαι πεφύκασι τὰ ὑγρά (ἰ. 6. ΔΝΝ Ρ).
Non indocte grammatici vel metrici quidam monuerunt simi-
litudinem quandam esse sonis AMNP cum vocalibus aneipitibus
teste Stephano in Bekkeri An. Gr. vol.- IT 814, 18 τὰ διπλᾶ (i. 6.
ZEW) τοῖς μαχροῖς (i.e. H2), τὰ ἁπλᾶ (.e.BTA,NKT, ©X6, 2
τοῖς βραχέσι (i. 6. ΕΟ), τὰ ὑγρὰ (i.e. AM NP) τοῖς διχρόνοις (i. 6.
AIT) εἰκάζονται. Si enim quaesiverunt, quales essent horum lin-
guae elementorum δυνάμεις et quomodo ea a poetis, imprimis ab
Homero, ponderata essent, cognoverunt sonog AM NP non aliter
atque vocales AITY quantitate variare.
Ac primum quidem animadverterunt eam syllabam finalem
quae exit in brevem vocalem, in Homeri carminibus aut correp-
tam manere aut productam esse, si proximum vocabulum ab uno
sono A vel M vel N vel P initium caperet. Hinc sequebatur unam
liquidam per se solam ita pronuntiari potuisse, ut modo unum
ἡμιχρόνιον, modo duo ἡμιχρόνια valeret; cf. Melampod. seu Diomed.
in Bekkeri An. Graec. vol. II 777, 3 (coll. vol. III 1168) ἐπὶ δὲ
τῶν Ertaxaldexa συμφώνων εἴχοσι μέαν εὑρίσχομιεν διαφοράς. τὰ δ΄ ἀμε-
τάβολα, φημὶ δὴ AMNP, ἔχει ὀχτὼ διαφοράς" ποτὲ μὲν μιηχύνει͵ Ta
πρὸ ἑαυτῶν φωνήεντα, ὡς δύο συμφώνων δύναμιν ἔχοντα χαὶ ὡσανεὶ.---
ἰσοδυναμοῦντα τῷ 2 ἢ τῷ Ξ ἢ τῷ VW, ἀρχόμενα μέντοι λέξεως -ν
1) Appellatio αἱ μέσαι semel ab Aristide Quintiliano p. 80, 2 qq. (ed —
lahn) syllabis quae vocantur communibus indita est.
25
ὡς μετ᾽ ὀλίγον εἰσόμεϑα <Tpg. 834, 1---26}» 2) ποτὲ δὲ οὗ μιηχόνει,
ἀλλὰ τοῖς συμφώνοις τοῖς ἄλλοις, τοῖς ἀπὸ ἡμεχρονίου δύναμιν ἔχουσιν,
ὅμοια χαϑέστηχεν. ἄλλως οὖν ἐξεφωνοῦντο, ὡς εἴρηται, τὰ μηκύ-
γοντα χαὶ ἄλλως τὰ μὴ μηκύνοντα. τὰ δὲ ἐπίλοιπα δεχατρία σύμ»
φωνὰ πρὸς μίαν ἔχει ἐκφώνησιν. Uf. etiam Υ. g. schol. Gud. ad Eur.
Or. 705 πόλιν τε πεῖσαι τὸ λίαν χρῆσϑαι καλῶς in Schol. Eur.
(ed. Dind.) tom. 1 188, 21 οἱ δέ τις εἴποι, ὡς, εἰ ‚td. λίαν" μιχρὸν
τράφεται, οὐκ ἀπαντᾷ πρὸς τὸ μέτρον, φαμέν, ὅτι οὐ μόνον τὰ δύο
ἀμετάβολα. ἐχτείνουσι. παρὰ τοῖς. ποιηταῖς, ἀλλὰ χαὶ Ev Lad’ ὅτε.)
Deinde; in premptu erat duplicem vim tribuendam esse ei
liquidae quae oonsonam mutam exciperet. Si enim hae consonae
( 6. muta gt liquida) collocatae erant inter duas vocales, licebat
hos sonos ita pronuntiare, ut prior clauderet priorem syllabam,
posterior initium faceret posterioris syllabae. Si consonae hae
ita disiuncte pronuntiatae sunt, utraque earum unum ἡμιχρόνιον
valuit et, si in priore syllaba brevig vocalis consonae mutae ante-
posita est, haec syllaba a poetis longae loco habita est.t) Atta-
men si.soni illi ita pronuntiati sunt, ut prior syllaba exiret ih
vocalem brevem et posterior initium caperet a consona muta cum
liquida coniuncta, prior syllaba brevis products non: est: nam,
quamquam consona muta unum ἡμιχρόνιον valuit, tamen liquida,
quae cum antecedenti muta quasi in unum sonum confluzit, ali-
quanto minus quam ἡμεχρόνιον valuit.
Ergo, si-quaerebatur, quomodo singula lingune elementa a
poetis, imprimis ab Homero, ponderata essent, docendum erat:
valere vocales Ä |
!) Versus Homericos, qui ad hanc doctrinam pertinent, collegit ‚Helio-
dorus metricus saec. p. Ch. primo, cuius verba citavit Choeroboscus in: Exe-
gesi in Hephaestionis enchiridion (ef Studemund An. Var. vol. I, p. 53, 5—9).
,. ἢ τῷ oodd. ;
8) Grammatici‘ vel metrici Bysantini statuerunt, ut versißientores
Byzantini e quattuor illis liquidis sono P soli eiusmodi producendi Ὁ vim con-
cederent, testibus Melampode seu Diomede in Bekk. An. Gr. vol. II 884,
14—26 et Pseudo-Theodosio: (ed. Goettling) p. 43, 5—15. De liquidarum vi
metrica, quae cognoscitur. ex epicorum Graecorum versibus cf.‘ Aloisium
Rzach in ‘Sitzungsberichte d. Kais. Ak. d. Wiss, Philos. hist, ec vol. %
(Vindob. 1880) p. 681 βαα.
4) Cf. Hephaest. p. 8, 10 (ed. Westphi) « et Georgil Ciba exegeein
in: Heph. ench. in-Studemund An, Var. vol; I 47, 16 eqg. |
20
HQ duos χρόνους πρώτος,
‚AIT modo duos χρόνους πρώτους, modo unum χρόνον πρῶτον,
EO unum χρόνον πρῶτον,
et CONSONaB
ZEW duo ἡμιχρόνια;
-AMNP modo duo ἡμιχρόνια, modo unum ἡμειχρόνιον, modo alı-
| quanto minus quam unum ἡμεχρόνιον,
KIT, ΒΓΔ, 8X, E unum ἡμιχρόνιον.
Ob hanc similitudinem, quae erat vocalibus AIT cum liqui-
dis, grammatici vel metrici quidam non dubitaverunt easdem
appellationes utrique elementorum generi indere; quare vocales
A1TY eppellabantur ὑγρά) et consonae AM NP vice versa δίχρονα;
of.: Melampodem seu Diomedem in Bekkeri An. Gr. vol. II 813, 21
(coll, vol. ΠῚ 1174) ὥσπερ... τῶν φωνηέντων τὰ μέν ἔστι μακχρά,
τὰ δὲ βραχέα, τὰ δὲ δίχρονα, οὕτω χαὶ τῶν συμφώνων τὰ μέν ἐστι
μαχρά, ἅπερ φησὶν αὐτὸς (1. 6. Dionysius Thrax p. 14, 4 ed. Uhl.)
διπλᾶ, ZEV, τὰ δὲ δίχρονα, AMNP, τὰ δὲ ἐπίλοιπα βραχέα. χαὶ
ὥσπερ ἐπὶ τῶν φωνηέντων τὸ H δόναμιν ἔχει bo βραχέων, τοῦ A καὶ
<E, χαὶ τὸ 2 δύναμιν ἔχει öbo βραχέων, τοῦ A καὶ» Ὁ 0, οὕτω καὶ
τὸ ΖΞ Ψ δύναμιν ἔχει τῶν δύο συμφώνων βραχέων τῶν ἐχόντων ἀπὸ
ἡμιχρονίου, ὅϑεν καὶ ἐν τῷ μέτρῳ ἀντὶ ἀπιφορᾶς δύο συμφώνων καρα-
λαμβάνεται ἕνα ἐχόντων χρόνον (86. πρῶτον). ἐντεῦϑεν καὶ διπλᾶ αὐτά
φησιν (sc. Dionysius Thrax 1. 1.) ὡς διπλασίονα δόναμιν ἔχοντα τῶν
ἄλλων᾽ τῶν γὰρ ἑπταχαίΐδεχα συμφώνων τὰ μὲν δέχα ἀπὸ ἡμεχρονίου
ἀεὶ ἔχει, τὰ δὲ τέσσαρα ἀμετάβολα ποτὲ μὲν ἀπὸ ἑνὸς χρόνου, ποτὲ
δὲ ἀπὸ Nuypoviov (διὸ καὶ δίχρονα αὐτὰ ἔφαμεν), ποτὰ δὲ οὔτε ἀπὸ
1) De nomine dypd, quod proprium est sonorum AMNP, cf. imprimis
Aristidem Quintilianum p. 29, 5 (ed. Iahn), Georg. Choerobosc. Exeges. in
Hephaest. enchirid. in Studemund An. Var. vol. 1 48, 16, [Stephanum] in
Bekkeri An. Gr. vol. II 817, 9, Melampodem seu Diomedem ib. 817, 24,
Psellum (ed. Boissonade Norimbergae 1838) p. 72 [= Pseudo-Theodosium.
(ed. Goettling) p. 89, 10 eqq.] et in Boissonade An. Gr. vol. III 213 v. 260 sgq-
Maximum Planudem in Bachmanni An. Gr. vol. II (Lipe. 1828) p. 21, ὅσ᾽
[= Isaacum Monachum ib. p. 195, 8] et e grammaticis Latinis Terentianun
Maurum v. 832, Atilium Fortunatianum (Gramm. Lat. vol. VI 279, 10), Ma —
rium Victorinum (ib. VI 6, 20. 82, 10), Charisium (ib. I 8,6), Diomedem (ib»-
1 423, 2), Donatum (ib. IV 368, 1), commentatores artis Donati (ib. IV 221,1>-
422, 26. 477, 2. V 27, 32. 109, 11. 22).
») Verba uncinis < > inclusa addidi; cf. Bekkeri An. Gr. vol. III 1174.
27
ἡμιχρονίου, ἢ ὡς σὺν ϑαῷ εἰσόμαϑα ἐν τῷ περὶ χοινῆς συλλαβῆς, Ὦ
ταῦτα δὲ τὰ τρία, 75 Ψ, ἀεὶ ἀκὸ ἑνὸς χρόνου (BC. πρώτου) ἔχει.
Idem dicendi usus confirmatur etiam Prisciani testimonio,
qui aeque vocalibus Latinis ac consonis liquidis appellationem
ancipites vel kquidas indidit; cf. Grammat. Lat. ex rec. H. Keil
Vol. I p. 9, 30: Vocales apud Latinos omnes sunt ancipitee
vel liquidae, hoc est, quae facile modo producı modo corrıpi
possunt, sicuf eliam apud anliquissimos erant Giraecorum ante in-
penlionem H et 2, quibus invenlis F οἱ Ὁ, quae anie ancipiles erant,
remanserunt perpeluo breves, cum earum produclarum loca possessa
sin! a supra diclis vocalibus semper longis. Sunt .eliam in con-
sonanlibus longae, ul pula duplices X οἱ 7: sicult enim- longae
vocales, sic hae quoque longam faciunt syllabam. Sunt similiter
ancipites vel liquidae, ul LR, quae modo longam modo brevem
post mulas posilae in eadem syllaba faciunt syllabam; his quidam
adduni non irrationabiliter M et N, qua ipsae quoque communes
faciunt syllabas post mulas posilae, quod diversorum confirmalur
auctoritate iam (Graecorum quam Lalinorum.
Sed ex eis quae de vocalibus Latinis docuit Priscianus®)
sequitur eum non cognovisse appellationibus Graecis (öfypova,
δγρά) ipsam sonorum vocalium naturam illustrari; immo has
appellationes ad vocalium litteras modo sive lilterarum figuras‘)
pertinere putavit.
E grammaticis Latinis Priscianus solus utrumque nomen et
vocalibus et consonis liquidis indidit; atque cum constet saepissime
Priscianum et Dionysianae artis scholiastas ipsam Apollonii
Dyscoli doctrinam secutos esse (cf. Theodorum Matthias in
Jahrb. f. class. Pbilol. Suppl. vol. XV [Lips. 1837] p. 594), veri
simillimum est Apollonium Dyscolum in eo libro in quo περὶ
) Cf. Aristidem Quintilianum (ed. Iahn) p. 29, 5 τὰ δὲ ἔλαττον ἑνὸς
σομφώνου δονάμενα κατὰ συμπλοκὴν ὑγρὰ καλεῖται,
Ὦ In eis Melampodis seu Diomedis scholiis in Dionysianam artem con-
scriptis quae adhuc edite sunt, non leguntur verba, ad quae delegamur.
Οἵ, Hoerschelmann, de Dionysii Thracis interpretibus veteribus commentationis
part. I (Lips. 1874) p. 28.
ὃ Cf. etiam p. 323, 4: Latini tamen omnes vocales bitempores, id est
διχρόνοος, habentes..
4 CA. Priseianum ..1. p. 7,6: Sunt igitur figurae litterarum,
quibus nos utsmur, viginti ires, spsae vero pronunlialiones earum multo
ampliores. Ä |
28
στοιχείων disputavit exposuisse vocalibus AIT magnam esse
similitudinem cum sonis AMNP et ob eam causam utrique οἷο.
mentorum generi et δίχρονα et δγρά nomen inditum esse.
V. κοινά (i. e. communia).
, Velius Longus (Gramm. Lat. ex rec. H. Keil vol. VII 47, 18):
Incipiamus nunc de litierarum potesiate disserere. ac primum eadem
est nostrarum poteslas vocalium, quae fuit Graecorum apud antiquos
circa correplionem productionemque, siquidem apud tllos quinque
tantum fuere vocales, AEIOTY, atque hae similiter producebantur
corripiebanturque sicut hodie AIT, quae appellanlur apud sllos
κοιναί. posten, ut quidam putant, Simonides invenit duas vocales
quas divit φύσει μαχράς, H et 2...
Sextus Empiricus p. 621, 16 τῶν δὲ φωναέντων τρεῖς λέγουσι
(sc. ol γραμματικοὶ) διαφοράς" δύο μὲν γὰρ αὐτῶν φύσει μακχρὰ λέγουσι
wyyavsıy, τὸ Η xal τὸ U, ἰσάριϑμα δὲ βραχέα, τὸ Ε καὶ τὸ 0, τρία
δὲ χοινὰ μήκους Te καὶ βραχότητος, AIT, ἅπερ δίχρονα...
χαλοῦσιν. pP. 611, 18 τῶν φωναέντων τὰ μὲν φύσει βραχέα, τὰ δὲ
μαχρά, τὰ δὲ δίχρονα χαὶ κοινὰ μήχους τε χαὶ συστολῆς,
p. 622, 22 τὰ δίχρονα κοινὴν φύσιν μήχους τε καὶ βραχύτητος
ἀξιούμενα ἔχειν. P. 623, 8 κοινὰ φύσει ὑπάρχειν ταῦτα παρόσον
ἐπίδεχτικά ἐστιν ἑχατέρου, μήχους τε καὶ συστολῆς. pP. 626, 14 χοινὰ
λέγεται στοιχεῖα τρία, AIT, διὰ τὸ ἐπιδεχτικὰ τυγχάνειν μήχους τὸ
καὶ συστολῆς. P. 627, 8 (φύσει μακρὰ συλλαβὴ γίνεται) ὅταν κοινὸν
ἔχῃ τὸ στοιχεῖον μαχροτόνως παρειλημμένον ὡς ἐπὶ τῆς ΓΑρης᾽ τὸ
Ἰὰρ A δίχρονον νῦν μακροτόνως ἐχφέρεται. Of. etiam p. 622, 21
ἀλλ᾽ ὁ μὲν χαραχτὴρ (Be. τοῦ AIT) κατ᾽ ἰδίαν οὐκ ἔστι κοινοῦ φύσει
στοιχείου μηνυτιχός, p-. 624, 4. 18. 80. 625, 7.
Melampus sen Diomedes in Bekkeri An. Gr. vol. 801, 11
(coll. TI 1172) καὶ χοινά (de. ταῦτά τινες ἐκάλεσαν).
. Heliodorus grammaticus in Alfredi Hilgard dissertat. p. 8, 21
τινὲς δὲ αὐτὰ κοινὰ προσαγορεύουσιν.
Commentum Einsidlense (Anecd. Helvet. ed. H. Hagen p. 224, 1)
ad Donati verba Latinae vocales corripi οἱ produci. possunt:
ideo dichronae sunt, unum videlicet vel duo tempora habenie&;
sicul. ara quando altare siqnificat, longam habet A, quando ve”
stabulum porcorum, brevem, sic et de ceteris. Graeci ves”
ἢ Cf. Dionysium Thracem p. 18, 1 (ed. Uhl.) τ ἂν ἔχῃ ἵν κα τῶν
διχρόνων κατ᾽ ἔκτασιν παραλαμβανόμενον, οἷον ΓΑρης.
29
quasdam habent vocales, quae semper producunlur, ut H οἱ 9, et
alias habent, quae perpelue breviantur, sicut E οἱ 0. Habent eliam
communes, quae dichronae vocantur, ut AITY.))
Velius Longus appellationem χοινά aperte vocalium Al r
litteris sive notis ipsis indidit; putavit enim has notas appellatas
6880 χοινάς, quod eis et eorrepti et producti soni AIT aeque
significarentur atque, priusquam litterae H et Q@ inventae erant,
litteris AEIOTY omnium (et correptarum et productarum) vocalium
soni. A Graecis ipsis appellatione χοινά non litteras, sed Bonos
vocales significari eorumque naturam atque indolem illustrari
cognoscitur e Sexti Empirici verbis, quae supre descripsi; accedit,
quod is diserte fatetur non litteras, sed earum δυνάμεις i. 6. PrO-
nuntiationes a 86 animadversas esse; cf. p. 621, 7 καὶ δὴ τριχῶς
Aeyonsvon τοῦ στοιχείου, <I> τοῦ Ts γραφομένου χαρακτῆρος
καὶ τύπου καὶ <I> τῆς τούτου δυνάμεως . καὶ ἔτι <I>. τοῦ
ὀνόματος, προαγχέτω νῦν N ζήτησις μάλιστα περὶ τῆς δυνάμεως"
αὕτη τἸὰρ καὶ κυρίως στοιχεῖον παρ᾽ αὐτοῖς προσηγόρευται. ἡ
Appellatio κοινά, quae est longe simplicissima, sapit artem
metricam: ut metrici syllabas digesserunt in συλλαβὰς onxpäc,
βραχείας, xovd&s,?) ita erant, qui vocalium sonos dividerent in
φωγήεντα warpd, βραχέα, κοινά.
VI ἀμφίβολα (i. e. ambigua).
Sextus Empiricus p. 621, 19 ärsp... καὶ ἀμφίβολα...
καλοῦσιν.
Sonorum EO et H% quantitates semper certae sunt; ΟΡρο-
nuntur eis soni AIT, quorum quantitates ambiguae appellari
possunt, quoniam aut producte aut correpte pronuntiantur; cf.
Pseudo-Theodosium (ed. Goettling) p. 40, 3 ἐπὶ τοῦ ὅρου τῆς
μαχρᾶς συλλαβῆς λέγοντος (sc. τοῦ Διονυσίου p: 17, 5 ed. Uhl.) ὅτι
μαχρὰ συλλαβή ἔστιν ἡ ἔχουσα μαχρὸν φωνῆεν ἢ μιηχυνόμενον δίχρονον
A μίαν τῶν διφϑόγγων, ἐζήτησάν τινες, ὅτι, εἰ τὰ δίχρονα ἔχουσιν
ἀμφίβολον τὸν χρόνον, al δὲ δίφϑογγοι ἀναμφιβόλως μακραὶ
1). Cf. etiam schol. Odoardi Bizeti δὰ Aristoph. Lys. 418 τὸ δαχτυ-
λίδιον πιέζει τὸ ζυγόν (cf. Aristoph. comoed. ed. Ph. Invernizius vol, XI
Lips. 1823 p. 105): «πιέζει. δὲ ϑλίβει, σφίγγει" ἀλλ᾽ ἴσως βέλτιον γράφειν ,ὁποπιέζεις
χαὶ τοῦ νοῦ “καὶ τοῦ μέτρου χάριν͵, ἐὰν τὸ πρότερον I τοῦ ,μδαχτυλίδιονς σμστέλλεται"
τὸ γὰρ I φόσει κοινόν. ΝΕ
. 3) De doctrinae περὶ σολλαβῇς κοινῆς historis cf. Henr. Grossmann, de
doctrinae metricae reliquiis ab Eustathio servatis (Argentor. 1887) p. 10 α.
80
τογχάνουσιν, διατί μιὴ ἐπροέταξε 1) τῶν ἀμφιβόλων τὰ ἀναμφίβολα;
χαὶ λέγομεν, ὅτι τὰ δίχρονα οὐχ ἐχ συνθέσεως εἶχον τὸ εἶναι μακρά,
ἀλλ᾽ ἐκ φύσεως"... τὰ δὲ δίχρονα ἐξ ἀρχὴς μὲν εἶχον ἐκ φύσεως
tb ποτὲ μὲν ἐχτείνεσϑαι, τὸ ποτὲ δὲ συστέλλεσϑαι.
:.. Georg. Choerobosce, dietata (ed. Gaisford) tom. I (Οχοιὶ
1842). p. 18, 21 ὥσπερ ἐπάνω τοῦ H χαὶ τοῦ ὦ οὐ τίϑεμεν τὸν τύξον
τῆς μαχρᾶς, ἐπειδὴ ὡμολόγηται, ὅτι μαχρά εἰσι ταῦτα, καὶ ὥσκερ
ἐπάνω τοῦ E χαὶ τοῦ Ὁ οὐ τίϑεμεν τὸν τόπον τῆς βραχείας, ἐπειδὴ
ὡμολόγηται, ὅτι βραχέα εἰσὶ ταῦτα, ἐπάνω τῶν διχρόνων, φημὶ δὴ τοῦ
A χαὶ τοῦ I χαὶ τοῦ T, τίϑεμεν πῇ μὲν τὸν τύπον τῆς μαχρᾶς, πὴ %
τὸν τύπον τῆς βραχείας, ἐπειδὴ ἀμφιβάλλονται ταῦτα, καὶ πῇ μὲν
ἐχτείνονται, πῇ δὲ συστέλλονται, τὸν αὐτὸν τρόπον χαὶ ἐπάνω τῆς
συλλαβῆς τῆς pr ἐχούσης τὸν χύριον τόνον τῆς λέξεως οὐ δεῖ προο-
ϑεῖναι τὸν τύπον τῆς βαρείας, ἐπειδὴ ὡμολόγηται, ὅτι πᾶσα συλλαβὴ
χωρὶς τῆς συλλαβῆς τὴς ἐχούσης τὸν χύριον τόνον τῆς λέξεως βαρεῖαν
δέχεται.
Melampodem seu Diomedem in Bekkeri An. Gr, vol. II 801, 1
ἀμφιβαλλόμενα (Be. ταῦτά τινες ἐχάλεσαν)" ποτὲ Ἰὰρ μακχρά kam,
ποτὲ δὲ βραχέα.
Stephanum in Bekkeri An. Gr. vol. II 800, 28 ἔδει ἀμφί-
βολα καλέσαι ταῦτα τὸν Διογύσιον <p. 10, 2 ed. [Π|}..}»" ἀμφι-
βάλλεται γάρ, πότερον μαχρὰ ἢ βραχέα" od μέντοι δέχρονα. τὸ
Ἰὰρ δίχρονον οὐδὲν ἄλλο δηλοῖ ἀλλ᾽ ἢ ὅτι δύο χρόνους (sc. γενικοὶκ)
ἔχει" ταῦτα δὲ οὐδέποτε δύο χρόνους (86. γενικοὺς) ἔχει, ἀλλὰ ποτὲ
μὲν ἕνα (sc. εἰδικὸν χρόνον), ποτὲ δὲ δύο (sc. εἰδικοὺς χρόνους).
Heliodorum grammaticum in Alfredi Hilgard dissertat, p. 8, 26
ἄλλοι δὲ ἀμφίβολα (sc. χαλοῦσιν), ὡς ἀμφιβαλλόμιεν α, πότε
μακχρά ἔστι, πότε βραχεῖα (sc. προσῳδία).
Anonymi?) notam in Bekkeri An. Gr. vol. II 116, 4 ἡ μαχρὰ
χαὶ 7 βραχεῖα τίϑεται ἐν τοῖς ἀμφιβόλοις ἤγουν διχρόνοις" οὔτε
Ἰὰρ ἐν τοῖς μαχροῖς στοιχείοις, τῷ H χαὶ τῷ 9), ἡ μακχρὰ τίϑεται, odts
ἐν τοῖς βραχέσι, τῷ E καὶ τῷ 0, 7 βραχεῖα" δῆλα γὰρ τὰ μαχρὰ "αὶ
τὰ βραχέα αὐτόϑεν εἰσίν. λοιπὸν ἐν τοῖς διχρόνοις τίϑενται, ἡ μαχρὰ
μὲν ἐν τοῖς ἀμφιβόλοις ὡς μαχροῖς, ἢ δὲ βραχεῖα ἐν τοῖς ὁμοίως
βραχέσιν. |
- Cf. etiam P. Egenolff, die orthoepischen Stücke der byzan-
tinischen Litteratur (Lips. 1887) p. 10 adn. 6.
!) De hac forma cf. quae adnotavit Car. Guil. Goettling 1. 1. p. 317.
?) De hoc scholiasta cf. Gust. Uhlig in Dionysianae artis editione p. 11.
31
Si discesserimus ab eis de quibus disputavimus nominibus;
quibus Graeci ipsam sonorum AIT. naturam atque indolem signi-
ficaverunt atque illustraverunt, supersunt duo nomina, quorum
inventores aperte non animadverterunt ΒΟΠΟΒ, ΩΝ ipaas vocalium
AIT litteras sive notas: Ä
VO. δίσημα (i. e. quae sunt duoram signorum).
'Melamp. seu Diomed. in Bekkeri An. Gr. vol. II 801, 4
ἄλλοι δὲ δίσημα (86. ταῦτα ἐχάλεσαν), ὡς ἐπιδεχόμενα δόο σημεῖα, )
ποτὲ τῆς μαχρᾶς καὶ ποτὲ τῆς βραχείας.
Ergo erant grammatici, qui ex eis notis quae vocalium
litteris superscribebantur ad illustrandum earum γενικὸν χρόνον
(βραχύν aut μαχρόν), vocales dividerent in
μονόσημα: € ö, ἢ ὦ et
δίσημα: AT ὕ.
Huius doctrinae vestigia supersunt apud Eustathii auctorem
quendam, qui adiectivum δίσημος ad vocalium AIT naturam ex-
plicandam usurpavit; cf. Eust. p. 517,48 (ad E 31 ἾΑρες "Apes,
βροτολοιγέ κτλ.) ὅρα ὅπως ὁμοῦ παρέϑετο (86. ὁ "Opmpae) τὸ αὐτὸ
ὄνομα ἐν ἐχτάσει τε διχρόνου χαὶ ἐν συστολῇ, ὡς Av ἐνδείξηται
σαφέστατα τὴν διφόρησιν τῶν δισήμων διχρόνων et p. 828, 27
(ad A 27 τρεῖς ἑχάτερϑε ἴρισιν ἐοικότες, ἅς τε Κρονίων) τοῦτο δὲ
διὰ τὸ δίσημον Ἰίνεται τῶν διχρόνων᾽ διὸ ἐν τῷ ἰἴρισιν ἐοικότες ἡ
μὲν ἄρχουσα συνέσταλται, ἡ δὲ μετ᾽ αὐτὴν δευτέρα ἐχτείνεται μετα-
ϑέσει χρόνου, ὁποία. τις γίνεται καὶ ἐν τῷ Κρονίων [-----], Κρο-
νίωνος [--.--- -Ἰ".
Qui huius appellationis inventores fuerint, non est in promptu;
nam nego fidem habendam esse Heliodoro grammatico et Michaeli
Psello, qui nomen δίσημα a rhythmicis usurpatum esse memoriae
ἮΝ
Ὁ Cf. Choeroboscum seu Porphyrium (de quibus disseruit Gust. Uhlig
in Dionysianae artis editione p. Lsq.) in Bekkeri An. Gr, vol. II 689, 7 ὥσπερ
ὁμολογουμένως ὄντος τοῦ H μαχροῦ καὶ τοῦ ὦ, οὐ τίϑεται ἐπάνω αὐτῶν τὸ σημεῖον
τῆς μαχρᾶς, οὔτε μὴν ἐπάνω τοῦ E καὶ τοῦ Ὁ τὸ σημεῖον τῆς βραχείας" καὶ
χωρὶς Ἰὰρ σημείων ὡμολόγηται, ὅτι μαχρά εἶσι τὸ Η καὶ τὸ U, καὶ τὸ E καὶ τὸ
Ὁ ὅτι βραχέα τίϑεμεν δὲ ταῦτα ἐπὶ τῶν διχρόνων, ἐπὶ μὲν τοῦ ιἰσχυρότατος“ τὸ
σημεῖον τῆς μαχρᾶς, ἐπὶ δὲ τοῦ ὀχυρώτατος“ τὸ σημεῖον τῆς βραχείας, διότι ἄδηλόν
ἔστι χωρὶς τῆς ἐπιϑέσεως τῶν σημείων, εἴτε μακρόν ἔστι εἴτε βραχὺ τὸ T κτλ.
3) Fortasse legendum est: ἐν τῷ Κρονίονος [υ--οὐ], Κρονίωνος [uu-u]. De
nominis Κρονίων mensura cf. Eust. p. 144, 89. 198, 12. 317, 22, 417, 20,
469, 3. 862 ex. 934, 30. 943, 50. 969, 62. 983, 16. 1704, 7.
52
tradiderunt: of. Heliodorum in Alfredi Hilgard .dissertat. p. 8, 90
οἷ 16. μὴν ῥυϑμικοὶ δίσημα αὐτὰ (i.e. τὰ δίχρονα) καλοῦσι, σ ἡ-
ββῖον λέγοντες τὸν χρόνον. |
Michaelem . Psellum in carm. περὶ τῆς Ἰραμματιχῆς V. 206
(Boissonade An. Gr. vol. II p. 211)
τὰ ölypova δὲ δίσημα οἱ ῥυϑρμικχ οἱ ἢ χαλοῦσιν.
Unde haec appellationis δίσημα explicatio originem dauxerit,
facile cognoscitur. Constat enim inter omnes ἃ nonnullis Alexan-
drinae aetatis rhythmicis τὸν εἰδιχὸν χράνον i. 6. τὸν χρόνον πρῶτον
agrimensorum more appellatum esse σημεῖον; cf. Aristidem Quin-
tilianum p. 21, 32 (ed. Iahn) πρῶτος μὲν οὖν ἐστι χρόνος ἄτομος
καὶ ἐλάχιστος, ὃς καὶ σημεῖον καλεῖται. .. σημεῖον δὲ χαλεῖται διὰ
τὸ ἀμερὴς εἶναι, χαϑὸ καὶ οἱ γεωμέτραι τὸ παρά σφιδιν ἀμερὲς σημεῖον
προσηγόρευσαν et Longinum philosophum in Scholiis Hephaestio-
neis alteris (ed. Hoerschelmann Dorpati 1882) p. 2, 28 μέτρον
λαλοῦμεν, καὶ τὸν χρόνον (i. 6. πρῶτον), ὃν τινὲς τῶν δοϑμικῶν
σημεῖαν προσαγορεύουσιν. ἢ Ergo is grammaticus ad quem
redeunt Heliodori et Pselli verba, aut ignoravit a rhythmicis illis
τῷ εἰδικῷ (MON γενικῷ) χρόνῳ i. ©. τῷ χρόνῳ πρώτῳ MOMEen σημεῖον
inditum esse aut non animadvertit in appellatione δίχρονα gene-
ralem vim tributam 6886 vocabulo χρόνος.
ΥΠΙ. τρίχρονα (i. ὁ. quae sunt trium χρόνων πρώτων).
“ Melamp. seu Diomed. in "Bekkeri An. Gr. vol. II 80], 5
(coll. vol. 1Π 1172) τινὲς δὲ τρίχρονα (sc. αὐτὰ ἐχάλεσαν), ὡς
ποτὲ μὲν ὄχοντα δύο χρόνους (I. €. πρώτους), ὅτε μακρά ἔστι, ποτὲ δὲ
ἕνα (i. 6. χρόνον πρῶτον), ὅτε βραχέα ἐστίν. ἀλλ᾽ od καλῶς οὗτα
ὠνόμασαν αὐτὰ τρίχρονα᾽ ob γὰρ ὁμοῦ ἐπιδέχεται τοὺς τρεῖς χρόνους
(1. ὁ: πρώτους), ἐπεὶ ἔμελλεν ὑπὲρ τὸ H χαὶ ὦ μακρότερα εἶναι...
Erant grammatici mirum quantum futtiles, qui vocales ita
seriptae
ἔδ, no, Atd
digito demonstrantes insulse docerent ΕΟ esse μοόνόχρονα, Η ὦ esse
&lypova, AIT esse tplypova; recte refutata est haec appellatio a
Melampode seu Diomede.
\
ı) Correxi; ἀριϑμοὶ cod. Paris, 2620 et Boissonade, ἀριδμησεκοὶ coddL
Paris. 2408 et 2551.
3) Cf. etiam Westphal, Griechische Rhythmik p. 84 54. et 216.-
33
Sed, quamquam multa nomina vocalibus AIT indita sunt,
tamen vicit nomen δέχρονα neque 6 scholis grammaticis remotum
est, quoniam Dionysius Thrax, cuius libellum aureum quasi ducem
grammatici recentiores secuti sunt, hanc appellationem usurpavit;
cf. Melamp. seu Diomed. in Bekkeri An. Gr. vol. II 801, 7 (coll.
vol. III 1172) οἱ δὲ ὠνόμασαν αὐτὰ Ölypova, ὅπερ καὶ ἐπεχράτησε.
ποτὲ γὰρ τὸν χρόνον τῆς μαχρᾶς (Sc. προσῳδίας), ποτὲ δὲ τῆς βρα-
χείας (sc. προσῳδίας) ἐπιδέχονται, ὅπερ Rai αὐτός φησι (sc. Dionysius
Thrax p. 10, 2 ed. Uhl.), διὰ τοῦτο εἰρῆσϑαι δίχρονα ,ἐπεὶ ἐκτείνε-
ται nal συστέλλεται".
Appellationis δέχρονα vim circumscribere saeculo decimo tertio
exeunte studuit Demetrius Triclinius. Is enim docuit nomen
δίχρονα iure ac merito indi eis modo vocalibus AIT, quae in-
essent eis vocabulis quorum syllabas veteres poetae ad suum
arbitrium ponderavissent, reliquorum autem vocabulorum vocales
AIT abusive δίχρονα appellari, quoniam harum vocalium quanti-
tates essent certae; cf. Trielinii scholion ad Aeschyli Septem v.
911 (in Philologi vol. XXI p. 219) de voce Αρης" εὕρηται γὰρ
χαὶ μαχρὸν χαὶ βραχὺ τὸ τοῦ "Apeos A, ὃ καὶ χυρίως ἐγώ φημι
ὀνομάζεσϑαι δίχρονον καὶ τἄλλα τὰ παραπλήσια οἱ schol. ad
Soph. Oed. Reg. v. 879 (in Sophoclearum tragoediarum editione
Turnebiana p. 71, 18) de voce χαλός" ἔοιχεν οὖν ἀμφοτέρους τοὺς
χρόνους χαὶ τοῦτο δέχεσϑαι, ὃ χαὶ κυρίως ἐγώ φημι Ölypovov ὡς
ἀμφοτέρους τοὺς χρόνους δεχόμενον᾽ τοιοῦτον Ἰὰρ χαὶ τὸ ὑμεῖς
χαὶ τὸ ἀήρ καὶ ὕδωρ καὶ ἱερός χαὶ τὰ τοιαῦτα. Cf. etiam cap.
γΠ, II.
Caput II.
De Ptolemaeo Ascalonita, Tryphone, Heliodoro.
Quid de vocalium AIT usu poetico, imprimis Homerico,
grammatici Alexandrini docuerint, maxime perspicitur e Ptole-
maei Ascalonitae, Tryphonis, Heliodori fragmentis quibusdam,
quae ab Eustathio memoriae tradita sunt.
1. De Ptolemaeo Ascalonita.
Ptolemaeus Ascalonita, quo nemo erat acrior Aristarcheae
analogiae tutor atque defensor, iudice Maximiliano Baege in
3
. 8...
Dissertat. Halens. vol. V. (Halis 1888) p. 140 ineunte saeculo
p.Ch. primo vel paulo post!) Romae artem grammaticam doeuit
et cum alios libros tum Ἰλιαχὰς et ᾿Οδυσσειαχὰς προσῳδίας ComM-
posuit, quos libros Suidas 8. v. Πτολεμαῖος uno nomine "Oyunpxiy
προσῳδίαν appellavit. Ex Iliaca prosodia superest unum de di-
chronorum usu frustulum, quod procul dubio e plenioribus scho-
liis Homericis desumpsit Eustathius p. 556, 33 ad E 359 τὸ φῷε'
ἐχτείνει καὶ ἐνταῦϑα τὸ τῆς ἀρχούσης δίχρονον, ὡς καὶ ἐν τῇ γ᾽ ῥαφψῳ-
δία," 5) φησὶ γὰρ
1) In lubrica de Ptolemaei vita quaestione tractanda haec dubitatione
vacare puto. Quo tempore Ptolemaeus vixerit, traditum est Stephani By-
zantii et Herodiani fragmentis; sed ei inter se dissentiunt. Stephanus (8. v.
᾿Ασκάλων) eum Aristarchi ipsius discipulum fuisse docuit; Herodianus eum
aliquanto post Aristarchum floruisse putavit; cf. Herodiani schol. ad A 636
(de voce ἄλλος): 5 ᾿Ασχκαλωνίτης Ψψιλοῖ καί φησιν... πολὺ πρότερον δὲ οὕτως
καὶ ᾿Αρίσταρχος: ad I 6 (de voce ΑΜΥΔΙΣ): Νικίας καὶ Πάμφιλος δασόνουσιε. ..
ὃ δὲ ᾿Ασχαλωνίτης καὶ οἱ περὶ ᾿Αλεξίωνα ψιλοῦσιν, πολὺ δὲ πρότερον καὶ οἱ περὶ
᾿Αρίσταρχον. Üf. etiam schol. ad O 10. Deinde animadvertendum est, si ab
Herodiano in eodem enuntiato explicatur Aristarchum idem sentire ac Ptole-
maeum et Alexionem, Ptolemaeum non una cum Aristarcho commemorarı,
sed Alexionis nomen semper collocatum esse inter Aristarchi et Ptolemaei
nomina; cf. schol. ad A 503. 652 ᾿Αρίσταρχος καὶ ᾿Αλεξίων καὶ ὃ ᾿Ασκαλωνίτης
et inverso ordine schol. ad K 134 ὁ ᾿Ασκαλωνίτης καὶ ᾿Αλεξέων καὶ ᾿Αρίσταρχος.
Denique Herodianus, ubi Ptolemaeum et Alexionem in eodem enuntiato cita-
vit, modo hoc ordine ὃ ᾿Ασκαλωνίτης καὶ ᾿Αλεξίων (cf. schol. I 6. 426. Καὶ 134.
Ὁ 10. 309), modo inverso ordine ᾿Αλεξίων καὶ ὁ ᾿Ασχαλωνίτης (cf. ad A 508.
652) usus est. Ex his locis colligendum est Herodiano quidem iudice Ptole-
maeum fuisse Alexionis aequalem i. e. saeculo p. Ch. primo floruisse (cf.
M. Baege 1. l. p. 137). Herodianum in statuendis temporibus Ptolemaei et
Alexionis, quos viros clarissimos ex omnibus grammaticis saepissime laudarit
(cf. Theod. Beccard, de scholiis in Homeri Iliadem Venetis A [Berol. 1850]
p. 77 et indicem auctorum Herodiani reliquiarum editioni Lentzianae ab
Arthurio Ludwich additum), egregie falli equidem vix crediderim. — Ptole-
maei nomen primum nobis occurrit apud Herennium Philonem Byblium (seu
Ammonium 5. v. σταφυλὴ et tpistes, de quo cf. Leop. Cohn in Berliner Studien
vol. I [Berol. 1884] p. 611. 615 sqq.), deinde apud Apollonium Dyscolum (de
pronom. p. 78, 31 ed. Schneider) et Nicanorem (cf. schol. ad A 211. 216.
Γ 165). — De aliorum virorum doctorum sententiis cf. Aug. Blau, de Ari-
starchi discipulis (Ienae 1883) p. 25 sqgq.
?) In errore versatur Eustathius, nam in carmine [’ vocativus φίλε non
legitur nisi in versu 172, sed correpta syllaba priore: αἰδοῖός τέ μοι ἔσσί, φίλε
Exopt, δεινός ts (cf. Eust. p. 399, 32 sgq.); neque reliquis carminis Γ᾽ versibus
(11. 31. 130. 138. 162. 163. 192. 244. 397), quibus aliae vocis οΐλος formae
35
φίλς χασίγνητε, χόμισαί τέ με, δὸς δέ μοι ἵππους <E 359 >,
διὸ καὶ ὁ ᾿Ασκαλωνίτης, φασί, περιέσπα τὸ Pl. Cf. Μ. Baege I. |.
p. 180.
Ergo docuit Ptolemaeus vocabulorum accentus ex ea
quam Homerus admisit vocalium AIY quantitate com-
mutandos esse. Nam cum hoc loco vocis φίλε priorem aylla-
bam contra usum communem ab Homero productan esse existi-
maret, ex hac quantitate vocalem I accentu circumflexo insigniri
iussit.
Animadvertendum est uno hoc de quo agitur loco diserte
tradi Alexandrina aetate vocabulorum accentus ex ea vocalium
AIT mensura quam poetae metri causa usurpaverunt commuta-
tos esse. Byzantini pvetae saepissime accentum circumflexum
accentu acuto mutaverunt, si circumflexa syllaba, quae vocalem
A vel I vel T continebat, brevis syllabae loco usurpata erat; cf.
Isidorum Hilberg in Wiener Studien vol. VIII (Vindob. 1886) p.
292 et vol. X (ib. 1883) p. 82 84.
Eis grammaticis qui ante Ptolemaeum vocis φίλε (E 359)
accentum non commutaverunt, docendum erat Homerum compo-
suisse versum, Ccuius pes primus uno χρόνῳ πρώτῳ brevior esset.
Sed etiam post Ptolemaeum fuerunt, qui idem sentirent; cf. schol.
Townl. ad X 379 ἐπειδὴ τόνδ᾽ ἄνδρα ϑεοὶ δαμάσασϑαι ἔδωχαν :
σημειῶδες ὅτι χαὶ ἀχεράλοις χρῆται ὃ ποιητής ὥστε οὐ δεῖ προπερι-
σπᾶν τὸ «φίλε χασίγνητε΄ <E 809 conf. A 155. ® 308> οἱ Eust.
1274, 50 qui hoc scholio usus est: ἱστέον δὲ xal ὅτι τὸ «ἐπειδὴ
τόνδ᾽ ἄνδρα᾽ καὶ ἑξῆς ἀχέφαλον στίχον οἱ παλαιοί φασιν ὅμοιον τῷ
φίλε χασίγνητε <E 359 cf. A 155. Φ 808», ὥστε οὐχ ἀναγκαῖον
προπερισπᾶν ἐχεῖ τὸ φίλε, ὡς ἂν ἀποτελεσϑείη δάχτυλος, ἀλλ᾽ ὀξυνο-
μένης τῆς ἀρχούσης μετρηϑῆναι χἀχεῖνον τὸν στίχον ὡς ἀκχέφαλον. ᾿)
Alii grammatici recentiores, quamquam vocis φίλε priorem
syllabam a poeta longae syllabae loco haberi agnoverunt, tamen
traduntur, producitur syllaba ®I. In aninıo certe habuit Eustathius versum
A 155 Pils κασίγνητο, ϑάνατόν νύ Tor ὄρχι᾽ ἔταμνον.
ν Cf. Rauscher, de 808 1118 Homericis ad rem metricam pertinentibus
(Argentor. 1886) p. E0. Sollemne vocabulum ἀχέφαλος, quo significatur
hexameter qui initio uno χρόνῳ πρώτῳ caret, non fuit in usu scriptorum de
re metrica Graecorum, qui ante saeculum p. Ch. alterum fuerunt; cf.
Rauscher 1. 1. p. 21 et Voltz in Commentat. in honorem Guilelmi Studemund
(Argentor. 1889) p. 79.
8Ὲ
86
accentum acutum non mutaverunt; nam docuerunt syllabam ΦΙ
esse communem syllabam, quae propter accentum acutum secun-
dum eam περὶ χοινὴς συλλαβῆς doctrinam quam excogitavit Helio-
dorus teste Georgio Choerobosco in Exegesi in Hephaestionis
enchiridion (cf. Studemund Anecdot. Var. vol. I p. 52, 6) longae
syllabae vice usurparetur; cf. Eust. p. 458, 3 ad A 155
φίλε χασίγνητο, ϑάνατόν vo τοι Spar’ ἔταμνον
Ἰστέον δὲ ὅτι τὸ φίλε ἐχτείνει ἐνταῦϑα τὴν παραλήγουσαν οὐχ ὥστε
μὴν καὶ περισπασϑῆναι αὐτήν, ἀλλὰ κατὰ λόγον χοινῆς συλλαβῆς διὰ
τὴν ὀξεῖαν, ὡς χαὶ ἐν ἄλλοις γίνεται), Sed Heliodorus ipse eum
de quo agitur versum aliter explicuit; cf. p. 4884.
Ptolemaeus versus E 359 lectionem φίλε primus novavit
procul dubio ex eiusdem carminis versu 31 = 455
"Apes ἔΑρες, βροτολοιγέ, μιαιφόνς, τειχεσιπλῆτα. ἢ
Vario accentu "Apes "Apes ab Alexandrinis grammaticis scriptum
esse veri simillimum est; nam Dionysius Thrax versu E 33 = 455
aperte animadverso utramque vocis "Apns formam, et productam
et correptam, agnovit p. 18, 1 μαχρὰ συλλαβὴ γίνεται... .ὅτ᾽ Av
ἔχῃ ἕν τι τῶν διχρόνων κατ᾽ ἔχτασιν παραλαμβανόμενον οἷον ”Apris
et p. 20, 1 βραχεῖα συλλαβὴ γίνεται... ὅτ᾽ ἂν ἔχῃ ἕν τι τῶν διχρό-
γων κατὰ συστολὴν παραλαμβανόμενον οἷον "Apris. Cf. Stephanum
in Bekkeri An. Gr. vol. II 825, 1Osqq.®) Itaque in fragmentis
Didymeis suo iure "Apes ἼΑρες seripsit Ludwich, Aristarchs
Homerische Textkritik I p. 251, 8.
2. De Tryphone.
Augusti temporibus paullo post Didymum iudice C. A. Bapp
in Leipziger Studien vol. VIII (a. 1885) p. 107 sqq. floruit Trypho,
1) Cf. Grossmann, de doctrinae metricae reliquiis ab Eustathio serva-
tis p. 9.
3) De hoc quoque versu Ptolemaeum disseruisse discimus ex Eust.
p. 518, 18 ἱστέον δέ, ὡς ἐν τοῖς ᾿Απίωνος καὶ “Ἡροδώρου (i. 6. in scholiis ple
nioribus codicis Veneti A; cf. Lebrs, de Aristarchi studiis Homericis ed. II.
[Lips. 1882] p. 35. 364 sqq.) φέρεται, ὅτι τοῦ ἾΑρες ἼΑρες τὸ σχῆμα παλιλλογία
ἐστὶ καὶ ὅτι ὃ τραμματικὸς ᾿Ιξίων τὸ δεύτερον APEL ὀξύνει, γράφων ἀρές, 5 ἔστι
βλαπτικέ. οὐδέποτε γάρ, φησι, κυρίου ὀνόματος κλ᾿ητικὴ παραλλήλως κεῖται παρὰ τῷ
ποιητῇ. πρόδηλον δέ, φησι; καὶ ἐκ τοῦ βροτολοιγέ καὶ τοῦ μιαιφόνς, ὅτι καὶ τὸ
ἄμες ἐπιϑετικόν ἔστιν. ὁ δὲ Πτολεμαῖος καὶ ἢ παράδοσις διὰ μείζω ἔμφασιν
κύριον καὶ τὸ δεύτερον ”Apec παραλαμβάνει. Cf. Baege l. ]. p. 179 et
Lentz ad Herodiani vol. II p. 181 fragm. 42.
8) Cf. etiam quae dixi p. 18.
37
qui cum alios libros grammaticos tum opus, quod inscribitur
περὶ ἀρχαίας ἀναγνώσεως, composuit. In hoc opere, quo de
Aristarchi aliorumque grammaticorum observationibus, quae per-
tinent ad Homericorum vocabulorum aspirationem accentum
distinctionem, disseruit, occasione oblata de dichronis ipsis quoque
disputavit.. Ex eis observationibus quae ad vocalium AIT
mensuram spectant, unum frustulum admodum memorabile ab
Eustathio solo memoriae traditum est. Cf. Eust. 556, 35:
Σημειοῦνται δὲ καὶ ὅτι ἐν μὲν τῷ
αἰδεῖσϑαί ϑ᾽ Tepe A 23 = 377>
χαὶ ἐν τῷ
προσέειφ᾽ ἢ) ἱερὴ Ts Τηλεμάχοιο <B 409 = co 60 -Ξ- α 408 =
+ 101 = g 130>
συστέλλεται τὸ I τοῦ ἱερόν᾽ ἐν δὲ τῷ
ἱερὸν ἰχϑύν «1401.»
ἐχτείνεται, ὡς μέν τινές φασι, χαϑὰ λέγει καὶ Τρύφων <frg. 102 ed.
Velsen> ἐν τοῖς περὶ ἀρχαίας ἀναγνώσεως, διὰ τὸ
τὸν ποιητὴν ἐκτείνειν πολλὰ ἕνεχεν τοῦ μέτρου,
ὡς δὲ οἱ ἀγριβέστεροι λέγουσι διὰ τὸ
φευχτέον εἶναι ἐν δαχτολιχῷ μέτρῳ τὸ παράλληλον τῶν τριῶν
βραχειῶν.
In eo quod Eustathius descripsit scholio grammatici in duo
genera dividuntur ex eis verbis quibus correptarum vocalium
AIT productionem ab Homero admissam explicare solent.
ἃ. Erant qui satis haberent, si ab Homero breves syllabae
productae erant, adnotasse Homerum metri causa vocales breves
produxisse (τὸν ποιητὴν ἐχτείνειν πολλὰ ἕνεχεν τοῦ μέτρο). Huic
grammaticorum ordini adscribendus est Trypho; sed eadem
dictione usi sunt plerique grammatici, veluti Crates Mallotes (ad
e 60), Didymus (ad ß 2), Nicias (ad E 203), Aristonicus (ad
E 708. A 45. P 218. ® 262), Herodianus (ad B 498. 518. 731
saepissime); cf. fragmenta, quae collegit Rauscher 1. 1. p. 6 Βα4.:
adde Demetrium Ixionem teste Athenaeo lib. IX p. 393b (ef.
Tr. Staesche, de Demetrio Ixione grammatico [Halis 1883] p. 19)
et auctorem anonymum apud Hesychium 8. v. ἀχειωμένον [νῆας
1) προσέφ᾽ ed. Romana; μετέειφ᾽ aut μετέφη codices Homerici; rposip<n>
scripeit Rauscher ]. l. p. 18; προσέειφ᾽ legi ipse in codice Vratislaviensi
Rehdigerano 24 (olim I 2, 14) fol. 225r.
88
ἀχειόμενον & 383]: σύνηϑες δὲ τῷ ποιητῇ τοῦ μέτρο" ἕνεκα χρῆσϑαι
τοῖς βραχέσιν ἀντὶ τῶν μαχρῶν καὶ τοῖς μαχροῖς ἀντὶ τῶν βραχέων
(ef. Ludwich, Aristarchs Homerische Textkritik II p. 125).
b. Alii grammatici, qui Tryphoni reliquisque quos com-
memoravi grammaticis oppositi ab Eustathio οἱ ἀκριβέστεροι
appellantur, productiones vocalium brevium ad certas leges
metricas revocaverunt; docuerunt enim saepius ab Homero
vocales breves productas esse, quod tres (vel plus quam tres)
syllabae breves continuae dactylico metro non satisfacerent
(φευχτέον εἶναι ἐν δαχτυλικῷ μέτρῳ τὸ παράλληλον τῶν τριῶν Ppa-
“ειῶν). Antiquissimus grammaticus, cuius in fragmentis nos qui-
dem eam qua οἱ ἀχριβέστεροι usi sunt dietionem legimus, est Phi-
loxenus, Tryphoni aetate aequalis vel suppar;!) cf. Orionis The-
bani etymolog. (ed. Sturz) p. 63, 1 8. v. ἐναλίγχιος (coll. EM.
337,20 8qq.): παρὰ τὸ εἴχω τὸ ὁμοιῶ᾽ ὥσπερ παρὰ τὸ πήσσω πάτιος,
ἁρμόζω ἁρμόδιος, καὶ παρὰ τὸ εἴχω εἴχιος. καὶ ὥσπερ τὸ εἴχελος ἀπο-
βάλλει τὸ E'
εἴχελος ἢ ἀστεροπῇ «Ξ 886»,
οὕτω χαὶ παρὰ τὸ εἴχω εἴχιος ἐνείχιος χαὶ χωρὶς τοῦ E χαὲ προσιόντος
τοῦ AA xal πλεονάσαντος τοῦ 1" διὰ τὰ ἐπάλληλα βραχέα ἐνα-
λίγχιος. Φιλόξενος ἐν τῷ περὶ ἀναδιπλασιασμοῦ οἱ schol. ad ξ 485
ἀγκῶνι νύξας" ὃ δ᾽ ἄρ᾽ ἐμμαπέως ὑπάχουσεν (coll. Eust. 612, 43)°):
ταχέως, ἅμα τῷ λόγῳ. οὕτω δὲ Φιλόξενος σχηματίζει τὴν λέξιν
ἐν δευτέρῳ περὶ μονοσυλλάβων ῥημάτων παρὰ τὸ Eros παράγουσι
σύνϑετον τὸ ἀμεπής ὡς φεῦδος ἀφευδής᾽ εἶτα ἐξ αὐτοῦ παράγουσι με-
σότητος ἐπίρρημα ἀμεπῶς ὡς ἀφευδῶς καὶ ἐν ᾿Ιωνικῇ διαλύσει ἀμεπέως
ὡς ἀψευδέως. χαὶ ἐπεὶ τρεῖς βραχεῖαι ἀλλεπάλληλοι οὐ συνί-
στανται, τῷ διπλασιασμῷ τοῦ M χαὶ ἀντιπαραχωρήσει τοῦ A καὶ E
γίνεται ἐμμαπέως. Eandem dictionem usurpavit etiam Herodianus;
cf. 1521, 24 = II 15, 28 (ed. Lentz): τὸ A ἡ στέρησις σύστέλ--
λεσϑαι ϑέλει᾽ ἄχαχος, ἄσεμνος, ἄφιλος" τὸ γὰρ ἀϑάνατος καὶ ἀχάματος
ἐξέτειναν τὸ Α διὰ τὰς ἐπαλλήλους τέσσαρας βραχείας, αἵτινες
ἄϑετοί εἰσιν εἰς ἡρωϊκὸν μέτρον.
'!) Philoxenum Augusti et Tiberii temporibus Romae artem grammaticam
professum esse docuit Henricus Kleist, de Philoxeni grammatici Alexandrini
studiis etymologicis (Gryphiswald. 1865) p. 9.
?) Larcher legendum proposuit: ἵκελον; sed coll. EM 357, 20 sqg. veri
similius est post versum Ξ 886 excidisse versum ὃ 249 τῷδ᾽ ἴκελος Τρώων κτλ.
8. Cf. Herodianum vol. II 387, 25; παράγουσι Lentz, γράφουσι codd.
utroque loco.
89
Doctrinae τῶν ἀκχριβεστέρων fragmenta haud spernenda, quae
pertinent ad correptarım vocalium AITY productionem, servata
sunt ab Eustathio p. 556, 41 τούτῳ τῷ λόγῳ (i. 6. τῶν ἀχριβεστέ-
ρῶν) χαὶ τοῦ ἀκάματος xal ἀϑάνατος, ὡς προερρέϑη «Ὁ. 142, 26.
514, 11>, ἐχτείνεται τὸ κατ᾽ ἀρχὰς δίχρονον καὶ τοῦ
ἄορι ϑεινομένων «Καὶ 484 = © 21>
χαὶ
ἴσος Ἐνυαλίῳ <X 182»
χαὶ
ἱέμενος <xal>!) καπνὸν ἀποϑρώσχοντα νοῆσαι <a δ8:»
καὶ
ἀποπέσῃσιν
ἐν τῷ τῆς Ὀδωσσείας w <v. 7)» καὶ ἄλλα πολλά.
Eodem vel simili fonte, unde Eustathius sua hausit, usus
est Gregorius Corinthius, qui de E 31 = 455 "Apes "Äpsc, quem
versum Hermogenes in libro περὶ μεϑόδου δεινότητος (Walz, Rhet.
Graec. III 412, 14) citavit, haec adnotavit (cf. 1. 1. vol. VII
1190, 24): ’Exttrarar δὲ τὸ Ölypovov χαὶ συνέσταλται οὐχ ἁπλῶς"
λέγω δὴ τὸ ἼΑρης᾽ οὐκ ἄχαιρον γὰρ καὶ περὶ τούτου εἰπεῖν χαὶ οἷον
ἥδυσμά τιῖ τῷ λόγῳ ἐγχαταμῖξαι. ᾿Αλλὰ συνέσταλται μὲν (1. 6. A
natura correptum est), παρείληπται δὲ καὶ ἀντὶ μαχροῦ κατά τινα
χανόνα ἔχοντα. οὕτως ἐὰν τρεῖς βραχεῖαι παράλληλοι λαμβά-
νωνται, τυγχάνῃ δὲ ἡ πρώτη συλλαβὴ ἔχουσα δίχρονον συνε-
σταλμένον, τοῦτο πάντη ὀφείλει ἐχτείνεσϑαι. Τοῦτο δὲ διδα-
σχόμεϑα ἤδη καὶ ἐκ τοῦ ἀϑάνατος καὶ ἀκάματος" 5) ἔστω δὲ ὑπο-
δείγματα
toos ᾿Ενυαλίῳ <X 132>
ἱέμενος 2) καὶ καπνῷ) <a ὅ8:»
ἵετο γὰρ βαλέειν) II 383 = 866»
ἢ Particula καὶ omissa est et in editione Romana et in codice Vratis-
laviensi Rehdigerano 24 fol. 225 v.
?\ Correxi; ἡδύσματι Walz.
3) Correxi; ᾿Αϑάμαντος καὶ ᾿Ακάμαντος Walz.
+) Correxi; ἕἱέμος Walz.
δ) χαὶ χαπνόν codd. Homerici; καπνόν Eust.
5) Haec verba apud Eustathium non leguntur; incaute certe citata
sunt, quoniam licet explicare primam vocis ἴετο syllabam augmenti vi pro-
ductam esse.
40
ἱερὸν ἰχϑύν) <I 407>
ἄορι ϑεινομένῳ) «Κ 484 = © 21>.
Eandem τῶν ἀχριβεστέρων de evitando brevium syllaba-
rum concursu doctrinam sapiunt cum alii, quos infra citabimus,
loci Eustathiani, tum hi: p. 474, 16 sqq. et 611, 33 sqq.; quibus
locis ad sanandum syllabarum brevium concursum quinque πάϑη
agnoscuntur et vocabulis allatis illustrantur. Pleraeque vocabı-
lorum derivationes, quae his locis Eustathianis traduntur, ab He-
rodianea pathologia alienae sunt; videntur Byzantina aetate ex-
cogitatae esse. Atque agnoscuntur ab Eustathio haec πκάϑη:"
l. ᾿Ἐπένϑεσις φωνήεντος.
A. ἐπένϑεσις διχρόνων p. 422, 88. 611, 84.
1) τοῦ I: δείδιϑι) p. 611, 82 8ᾳ. 88. εἴνατος p. 223, 16.
25. 712, 14. εἴριον) p. 611, 35. ἸΙϑαιμένης ἢ p. 422, 35.
μεσαιπόλιος8) p. 422, 34; cf. 360, 30 sqq. 937, 38. ὁδοι-
δόχος p. 422, 33. 611, 36. ὁδοιπόρος) p. 422,33. 611,35.
Πυλαιμένης p. 422, 34. 611, 36; cf. 360, 29 gg.
2) τοῦ T: δούρατος p. 611, 35. ΝΜούλιος p. 611, 35.
B. ἐπένϑεσις τοῦ H: p. 474, 19. 611, 39.
ἐπήβολος 19) p. 474,20. 611, 39. ἐπηετανός 13) p. 474, 19.
611, 40.
ll. Τροπὴ φωνήεντος p. 422, 31. 474, 19. 611, 36.
τοῦ O εἰς H: Borponpöpos p. 422, 32. ἐλαφηβόλος 13) ”Apre-
ms <Hom. hymn. XXVI 2> p. 28, 18. ἐλαφηβολία p.
1) Correxi; ἰχϑῦν Walz.
2) Correxi; &opov Walz; ἄορι codd. Homerici et Eustathius.
°) ϑεινομένων codd. Homerici et Eustathius.
*) Vocabula, quae in eis quibus uti solemus vocabulorum thesauris non
leguntur, stellula * addita notavi.
δ) Cf. Herod. II 794, 27. Cram. An. Ox. I 106, 17.
°) C£. Herod. II 502, 29. EGu. 170, 38.
?) Correxi; ἰχϑαιμένης editio Romana; sed cf. Eust. 1076, 61. 1758, 20.
Herodianus II 259, 20 et 260, 9 hanc vocem ab ἰϑαίνει derivavit.
5 Cf. Herod. II 195, 6. 256, 6. 258, 16.
») Cf. EGu. 419, 26. EM. 461, 19.
'%) In voce ἐπήβολος admissam esse ἐπένϑεσιν τοῦ H perperam traditur;
rectius alii τροπὴν εἰς H agnoscunt aut ex ἐπίβολος (cf. Herod. II 363, 12) aut
ex ἐπέβολος (cf. EGu. 683, 44).
1) Cf. EM. 356, 39.
2) Cf. Choerobosci Dictata I 100, 13 (ed. Gaisford). EM. 461, 20.
41
521, 2. Ῥἐνεήλατος p. 422, 33. ϑεητόχος ἢ p. 422, 31. 474,
19. 611, 36. λαμπαδηφόρος p. 521, 3. ᾿σιχεήλατος p. 422,
32. σταχυηλόγος p. 521, 3; cf. 474, 20. στεφανηφόρος Ἶ p.
422, 32. "ὑπεήλατος p. 422, 32.
III. Ἕνχτασις p. 611, 36.
1) τοῦ A εἰς H: ἑκηβόλος p. 28, 17. 520 extr. ἑχηβολία
p. 520 extr. μέλαν δ᾽ ἀνεχήχιεν) αἷμα «Ἢ 262>> p. 1408,
10. σῖτον rapeviiveov?) a 147. π 51> p. 1408, 10.
2) τοῦ E εἰς H: ἐτήτυμος p. 1408, 9.
3) τοῦ O εἰς 2: διωλύγιον) p. 611, 38. ἐτώσιον p. „611, 38.
περιώσιον ἢ p. 611, 38. ὠλεσίχαρπος δ) p. 611, 37. 1667, 22.
IV. Συμφώνων πλεονασμός p. 422, 28. 611, 36 seu
συμφώνων πρόσϑεσις3") p. 474, 17.
τοῦ Σ: δολιχόσχιος 15) p. 422, 27. 623, 48. ϑεόσδοτος P.
422, 30. 623, 49. 843, 58. (ϑεοστόχος p. 422, 30.) ϑέσχε-
Aos1!) p. 422, 29. ϑεσπέσιος p. 422, 30. 611, 38. 843, 68.
ϑέσφατος 13) p. 422, 29. 843, 58. μογοστόχος Εἰλείϑυια <II 187
= T 103 coll. A 270> p. 422, 30. 474, 18. 843, 68. oa-
χέσπαλος p. 528, 4. σαχεσφόρος p. 528, 5. wep£oßtoc1?) p.
611, 38.
V. Συγκοπὴ ἀναγκαία διὰ τὸ δύῦσμετρον p. 474, 14
geu ἔλλειφις συμφώνου p. 474, 18.
ἔμεν (ex ἐτέτεμεν) p. 474, 18. 18 coll. p. 1466, 22 sqq.
')
*)
°)
2
")
°)
’)
°)
*)
Cf. EGu. 116, 27. 407, 8. EM. 444, 25. 461, 21.
Cf. Choerobosci Dictata I 100, 14 (ed. Gaisford).
Cf. EGu. 176, 44. EM. 322, 1. Cram. An. Ox. I 154, 1.
Cf. etiam Eust. 680, 20. 955, 63.
Ct. etiam Eust. 1402, 50 sqg.
Cf. EGu. 149, 17. EM. 280, 55.
Cf. EM. 665, 29.
Cf. Herod. II 364, 16 adn. 522, 30.
πρόσϑεσις schol. Lips. ad A 298, πρόϑεσις ed. Romana. Descripsit is
jui saeculo XIV codicem Lipsiensem exaravit, ad A 293 Eustathii verba p.
174, 12 sqq. et ad E 827 Eustathii verba p. 611, 30 sqq.; de hoc scholiorum
»ompilatore cf. Maass, Schol. in Iliadem Townl. I p. VII.
10)
ἐν
Cf. schol. ΑΒ Townl. ad Γ 846.
Cf. Herod. UI 251, 23 adn. Schol. AB Townl. ad F 130. Cram. An.
Ix. 1 198, 32. EM. 448, 5.
13)
18)
Cf. EGu. 410, 55. 546, 9. EM. 448, 1.
Cf. Herod. II 292, 11.
42
3. De Heliodoro.
Heliodori de dichronis doetrina olim legebatur in eo libello
metrico quem in Byzantinorum scholis tritissimum fuisse et plus
minusve immutatum saepissime Hephaestionis enchiridio vel Die-
nysii Thracis arti grammaticae vel scriptis quibusdam rhetoricis
in libris manuscriptis adiunetum esse primus docuit Guilelmus
Hoerschelmann, ein griechisches Lehrbuch der Metrik (Dorpati
1888) p. 4 saq. 68 sqq. Tres illae recensiones genuini libelli
metrici Byzantini auctore Guilelmo Hoerschelmann |. 1. p. 11
appellantur appendices Hephaestionea, Dionysiana, rhetorica.
Heliodorca de dichronis doctrina legebatur in eo genuini
illius libelli metrici Byzantini capite, quod inscribitur περὶ συνι-
ζήσεως. Optima huius capitis recensio, quae adhuc innotuit, me-
moriae tradita est appendicis Dionysianae codice Saibantiano,
qui nunc est inter Bodleianos Auct. T. IV 9 fol. 66v, de quo
conferas Hoerschelmann 1.1. p. 5. 14, Rhein. Mus. vol. 36 (a. 1881)
ν. 283 sqq., Goetting. gel. Anz. a. 1887 p. 605 (nr. VI7). Eadem
capitis περὶ συνιζήσεως recensio addita est appendicis instar libello
illi Heliae monachi περὶ διαφόρων μέτρων, post quem edita est a
Studemundo Anecd. Var. vol. I 177 sgaq.
In hoc capite Heliodoream περὶ συνιζήσεως doctrinam pro-
latam esse docuit Voltz, de Helia monacho, Isaaco monacho,
Pseudo-Dracone scriptoribus metricis Byzantinis p. 14 8646.
De dichronis Heliodorus, ubi docuit longam syllabam cum
brevi in unam syllabam per synizesin coire posse, haec disseruit
(cf. Studemund, An. Var. vol. I 178, 8):
Μακρὰν δὲ καὶ βραχεῖαν τὸ ἐναντίον (sc. εἰς μαχράν)
δαέρων N> Ἰαλόων «(Ὁ 169».
ὅτι ὃὲ τὸ A μαχρόν ἐστι, δῆλον Ex τοῦ
δαὴρ αὖτ᾽ ἐμός <T 180>
αὐτοχασίγνητον καὶ δαέρα «Ξ 156>.
ὅτι δὲ τὸ 1)
"Extop ἐμῷ ϑυμῷ δαέρων <Q 762>
1) Pro τὸ exspectares iv τῷ, sed π1}1} mutandum esse docent verba ὡς
τὸ p. 178, 1. 27. 179, 25. Item Heliodorus in eis fragmentis quae servarit
Choeroboscus in Exegesi in Hephaestionis enchiridion (cf. Studemund, An.
Var. I 50 sqq.), in versibus citandis his particulis usus est: ὡς τὸ p. 52, 10.
καὶ τὸ p. δῶ, 17. 53, 8. ὡς iv τῷ p. 50, 9. 13 sqq. 52, 4.
48
δόναται συνεστάλθϑαι τὸ Α΄ κατὰ σονίζησιν ) δόναται καὶ κατὰ συστο-
λήν, ὡς ἐπὶ τοῦ
οὐδὲ μὲν οὐδὲ Τρῶας ἀγήνορας εἴασεν "Ertup <K 299>>?)
ἄλογος συστολὴ διὰ τὸ μέτρον᾽ ὡς καὶ ἄλογος ἔχτασις ἐν τῷ
[1] φίλε κασίγνητε <A 155 = E 359 = © 308>
χαὶ
[2] ἀνέρες ἐστὲ φίλοι <Z 112 = 8 174 = A 287 = Ο 487
= 0 84 = II 270 = P 185>>
ἐχτέταται γὰρ (86. τὸ A), καὶ συνέσταλται ἐν τῷ
ὃς δέ χ’ ἀνὴρ μενέχαρμος «Ξ 376"
χαὶ
[3] "Apes®) ”Apes βροτολοιγέ <E 31 = 455».
Verba quae eitavimus quin ad unum auctorem redeant, du-
bium non est; nam is (i. 6. Heliodorus) qui versum Q 769 δαέρων
ἢ γαλόων ad illustrandam synizesin longae syllabae cum brevi in
unam syllabam coeuntis usurpavit, meminit se paullo ante legisse
"Ertop ἐμῷ ϑυμῷ δαέρων (2 762); atque cum videretur hoc versu
syllaba prima vocis δαέρων correpta esse, de quantitate vocis δαήρ
accuratius inquisivit et de universo dichronorum usu Homerico
disputarvit.
Heliodorus eos versus Homericos quibus leges metricae seu
prosodiacae violatae esse videbantur, ita explicare studuit, ut
poeta εὐλόγως (i. 6. certis rationibus ductus) ab omnium usu
aberravisse videretur. Hoc studio commotus subtilius quam verius
finxit v. δ. decem illog quos commemoravit Choeroboscus in Exe-
gesi in Hephaestionis enchiridion (cf. Studemund, An. Var. Ip.
52 844.) τρόπους τῆς κοινῆς συλλαβῆς, 6 quibus docuit Homero
licuisse breves syllabas longarum loco usurpare.
1) Correxit Studemund; καὶ συνίζησις codd. Sed fortasse legendum est:
δόναται συνεοτάλϑαι τὸ A, καὶ συνίζησις δύναται <elvar>" καὶ κατὰ συστολὴν, ὡς
ἐπὲ τοῦ χτλ. Leopoldus Cohn legendum proposuit: δύναται συνεστάλθαι τὸ A
χαὶ σονίζησις «εἶναι» δύναται καὶ [an δὲ ὃ] κατὰ συστολῆν, ὡς int τοῦ κτλ.
7) Cum hoc versu comparari poterant versus
A 823 τοὺς μὲν ἔπειτ᾽ εἴᾶσαν, ἐπεὶ πολέμου ἀπέπαυσαν
x 166 εἴᾶσ᾽, αὐτὰρ ἐγὼ σπασάμεην ῥῶπάς τε λύγους τε.
ὅ) Correxit Studemund; ἄρες codd.; vulgata lectio ἾΑρες Eustathianis
quoque locis tradita est (cf. p. 47). — Veri simillimum est Heliödorum ipsum
supra legisse φίλε κασίγνητε vulgatae lectionis φέλε loco; nam aperte docuit
vocalem I ipsam esse productam.
44
Neque tamen Heliodoro contigit, ut explicaret, quas leges
secutus poeta productas vocales AIT identidem corriperet, veluti
qua e lege mediam syllabam vocis εἴασεν (K 299) correptae loco
haberet; facere non poterat, quin fateretur huius vocis syllabam
mediam contra usum communem ac rationem i. 6. ἀλόγως melri
causa a poeta correptam esse.)
Idem, ut agnovit in nonnullis vocabulis productarum voca-
lium AIT ἄλογον συστολήν, ita statuit in aliis vocabulis esse
ἄλογον ἔκτασιν correptarum vocalium AIT, quamquam harum voca-
lium productionem ab Homero admissam perfacile ex ea quam
excogitaverat doctrina περὶ κοινῆς συλλαβῆς explanare poterat;
veluti poterat explicare primam vocis ἀνέρες (Z 112) syllabam ab
Homero productam esse χατὰ τὸν τρόπον τῆς ὀξείας ἐπιφερομένης.
de quo conferas Studemund, An. Var. vol. I 52, 6 βααᾳ. Sed
noluit productionem vocalium AITY in eis quae citavit vocabulis
ab Homero admissam e sua περὶ κοινῆς συλλαβὴς doctrina ita ex-
planare, ut εὔλογος esse videretur; immo diserte docuit in illis
vocabulis admissam esse aut correptarum vocalium AIT ἄλογον
ἔχτασιν aut productarum vocalium AIT ἄλογον συστολήν.
Perpauca doctrinae huius Heliodoreae fragmenta supersunt.
In ea libelli illius metrici Byzantini recensione, quae appel-
latur appendix rhetorica, caput περὲ συνιζήσεως omissum est.
Is magister Byzantinus qui appendicem Hephaestioneam
seu librum quintum scholiorum Hephaestioneorum B (ef. Scholia
Hephaestionea altera ed. Hoerschelmann [Dorpati 1882] p. 18—30)
composuit, caput περὶ συνιζήσεως, quod protulit (1. 1. p. 21,14 —
22, 17), conglutinavit ex Heliodorea doctrina, quam e libello illo
metrico Byzantino cognoverat, et ex Hephaestionis (p. 10, 8 sqg.
ed. Westph.) capite περὲ συνεχφωνήσεως : cf. Voltz 1. 1. p. 15 sa.
et Hoerschelmann, ein griechisches Lehrbuch p. 14 et 69. Idem,
quoniam solet verba libelli illins metrici Byzantini modo immn-
δ Verba ἀλόγως et εὐλόγως Georgius Choeroboscus, ubi doctrinam
de syllaba communi explicuit, identidem usurpavit in Studemundi An. Var.
48, 17. 49, 2. 54, 1. 12. 14 (sed οὐκ ἀκαίρως Melampus seu Diomedes in
Bekkeri An. Graec. II 830, 32. 833, 26. 834, 30); cf. etiam Pseudo-Tricham
in Appendice ad Draconem Stratonicensem (ed. Fr. de Furia Lips. 1814) p.
46,19 οὐ παραλόγως καὶ κατὰ ἄλογον (cod. ἄνευ λόγον) ἄδειαν ποιητιχῆν,
ὥς τινες λέγουσι, τὰ τοιαῦτα γίνεται,
45
tare modo decurtare, ex Heliodori quae supra explanavimus
verbis haec modo integra transcripsit p. 22, 4:
μακρᾶς δὲ χαὶ βραχείας εἰς μίαν μαχρὰν ὡς ἐν τῷ
δαέρων <I> Ἰαλόων U 169»
τῆς ΔΑ al Ε εἰς μίαν μαχράν. ὅτι δὲ τὸ ΔΑ μαχρόν ἐστι, δῆλον
ἔχ τοῦ
δαὴρ αὗτ᾽ ἐμός «Τ 180»
αὐτοχασίγνητον χαὶ δαέρα <= 1566...
De dubia versus Q 762 synizesi disserere supersedit.
Multo accuratius Heliodori verba servata sunt apud Eusta-
thium p. 556, 43 sqq.:')
Ἰστέον δὲ ὡς τῶν τινὲς παλαιῶν ἀπηλεγέως ἀποφηνάμενοι
x" Ὁμήρου, ὡς οἷα διαγνόντες χαὶ ἄλογον εἶναί ποτε παρ᾽ αὐτῷ
συστολήν τε καὶ ἔχτασιν διὰ μέτρον, χαϑυπάγουσι τῇ τοιαύτῃ
ἀποφάσει καὶ τὸ
φίλς κασίγνητε <A 155 = E 869 = ᾧ 808:»
ἄλλως χρονισϑὲν παρὰ τὸ
ἀνέρες ἐστὲ, φίλοι <Z 112 = Θ 114 cet.>,
ὥσπερ καὶ τὸ ἀνήρ ἐν μὲν τῷ
ἀνέρες ἐστὲ «2 112 = 9 174 cet.>
μαχρὰν ἔχει τὴν ἄρχουσαν, ἐν δὲ τῷ
ὃς δέ x’ ἀνὴρ μενέχαρμος <E 376>
βραχύνει αὐτήν. οὕτω δὲ καὶ 6 δαήρ διρορεῖται, οἷα ἐν μὲν τῷ
δαὴρ αὗτ᾽ ἐμός <T 180>
καὶ
αὐτοχασίγνητον χαὶ δαέρα <E 156>
μηχόνων τὸ ἄρχον δίχρονον, συστέλλων δὲ ἐν τῷ
Ἕχτορ ἐμῷ ϑυμῷ δαέρων πολὺ φίλτατε «(88 17602:».
Verbis τῶν τινὲς παλαιῶν ἀπηλεγέως ἀποφηνάμενοι Rad” Ὃ μήρου
ὡς οἷα διαγνόντες et χαϑυπάγουσι τῇ τοιαύτῃ ἀποφάσει 5) nihil respon-
1) In codice Vratislaviensi Rehdigerano 24 (saec. XV exeunt.) fol. 225v,
quem ipse inspexi, vocabulis, de quorum mensura agitur, quantitatum notae
superscriptae sunt; I &vsxpwvntov saepe omissum est, accentus identidem per-
peram collocati sunt, denique traditum est: οὕτω δὲ καὶ ὁ δ᾽ ἀνὴρ (leg. ὃ danp)
διφορεῖται.
?) Eisdem fere verbis sollemnibus usus est Eustathius in oratione prae-
paratoria in sanctam quadragesimam $ 30 (cf. Eustathii opuscula ed. Tafel
p. 67, 58) ὁρᾶτε, ὦ ἀδελφοί, ὅπως αὐτὸς ὁ ϑεός, 5 ὑπὲρ πάντας χριτῆς, ὅτι καὶ
ὑπέρϑεος, κρίνε: καὶ διαχρίνει καὶ οὕτω διαγινώσκχκει οὐ πρὸς ἀποτομίαν, ἀλλὰ φι-
46
det in Heliae monachi appendice; addita sunt ab Eustathio.
“Prrropix@s comparavit poetarum criticos, qui sunt veluti magistra-
tus poetis praepositi cum logistis,!) v. g. Eustathius p. 32, 22
ceriticos appellavit στρυφνοὺς λογιστὰς τῶν στιχουργούντων. Finzit
poetarum logistas quaestione habita iudicavisse in Homeri car-
minibus admissam esse ἄλογον συστολήν τε καὶ ἔχτασιν τῶν διχρόνων
διὰ τὸ μέτρον.
Eustathio praesto erat aut uberius primae appendicis Heliae
monachi exemplar aut libellus ille metricus Byzantinus, ex quo
hausta sunt Heliae appendix prima et scholia Hephaestionea B;*)
nam apud Eustathbium plenior est versus 2 762 quam in ea Heliae
appendicis forma quae adhuc innotuit.°)
Ordinem exemplorum ab Heliodoro prolatorum Eustathius
leniter mutavit; is, quoniam p. 556, 33 — 557,8 de versu E 359
φίλε χασίγνητε disputavit, omnia quae ad hunc versum pertinent
atque subsequentia exempla Heliodorea transcripsit omisso in fine
versu "Apes ”Apss; his addidit exempla, quae spectant vocem
δαήρ, item in fine omisso versu K 299.
Eodem ordine servato, sed versu’Apes”’Apss addito repetivit
Eustathius p. 1540, 16 verba Heliodorea:
ἄλοχον μέντοι συστολὴν χρονιχὴν καὶ ἔχτασιν παραδιδόα-
σιν οἱ παλαιοὶ ἐν τῷ
φίλε χασίγνητε <A 155 = E 359 = ᾧ 308>
χαὶ
Ἢ,
λανϑρωπίαν, ἐξ ἀγάπης πάντως. Ti δὴ οὖν μὴ καὶ ἡμεῖς, εἰς ὅσον ἐφικτόν, ἔξομοι-
οὐμεϑα τῷ τοιούτῳ χριτῇ, ἀλλὰ πρὸς ἀπηνειαν καὶ δικάζομεν χαὶ ἀποφαινόμεϑα
καὶ τὰ πλείω, ἐφ᾽ οἷς οὔτε πρέπει οὔτε ἄλλως χρῇ, πταίομεν πολλάκις; ἀλλά 1;
περίστασις παρίσταται βοηϑοῦσα ἡμῖν, εἰς ἣν ἀποβλέπων ὁ χρίνων δύναται μὴ κατα-
φάσχειν δεινὰ τοῦ ἀδελφοῦ, μηδὲ ἀπηλεγέως αὐτοῦ καταφέρεσϑαι. Animal-
vertit Eustathius Homeri versum I 309 χρὴ μὲν δὴ τὸν μῦϑον ἀπηλεγέως
ἀποειπεῖν. -- De verbi ἀποφαίνεσϑαι usu Herodianeo cf. Lehrs, Herodiani
scripta tria emendatiora p. 410.
ἢ De logistis cf. M. H. E. Meier et G. F. Schoemann, der Attische
Process (ed. altera ab I. H. Lipsio curata) vol. I 115 sqq. et 459 βαᾳ.
ἢ Cf. Hoerschelmann, ein griechisches Lehrbuch der Metrik p. 14 et 69.
°) Eustathium aut Heliae monachi appendice prima aut fonte eius
identidem usum esse aliis locis prolatis docuit H. Grossmann, de doctrinae
metricae reliquiis ab Eustathio servatis p. 12.18.37. Fontem hunc metricum
Eustathius solet significare verbis οἱ παλαιοί, cf. Eust. p. 514, 18. 808, 19.
1465, 10 coll. H. Grossmann |. 1. p. 11 et 18.
41
ἀνέρες ἐστὲ φίλοι <Z 112 = Θ 174 cet.>
χαὶ ἐν τῷ
Αρες ἼΑρες βροτολοιγέ «Ἔ 31 = 455>
χαὶ ἐν τῷ
δαὴρ αὗτ' ἐμός «7 180>
χαὶ
Ἕκτορ ἐμῷ ϑυμῷ δαέρων «πολὺ,» ἢ) φίλτατε «(Ὁ 762>.
Iterum repetivit Eustathius verba Heliodorea in formam bre-
viorem redacta p. 495, 8 ad A 439
wpoe δὲ τοὺς μὲν ΓΑ ρης, τοὺς δὲ γλαυπῶπις ᾿Αϑήνη
Ἰστέον δὲ ὅτι, χαϑὰ ὁ φίλος καὶ ὁ δαήρ καὶ ἄλλα διάφορα,
οὕτω καὶ ὁ ΓἼΑρης ἀλογίστως συστολῇ κατὰ τοὺς παλαιοὺς)
ὑποπίπτει, ὡς δῆλον μάλιστα ἐχ τοῦ
"Apes ”Apes βροτολοιγέ « 31 = 468:»"
ὃ χαὶ ἐν Ὀδυσσεία δηλοῦται <p. 1540, 9>.
Neseio an eundem locum animadverterit etiam p. 449, 22 οὕτω
τὸ μέτρον βίαν ἔστιν οὗ ἐπάγει παρανομεῖσϑαι ὥσπερ τὰς ἐχτά-
σεις, οὕτω χαὶ τὰς συστολάς, καὶ ἀλόγως γίνεσϑαι, ὥς φασιν οἱ
παλαιοί.
Verba, quae particulis καὶ ---- δὲ usurpatis Heliodoream doctri-
nam subsequuntur apud Eustathium p. 557, 4 xal τὸ ὕδωρ δὲ
ὁμοίαν παρὰ τῷ ποιητῇ πάσχει διφόρησιν χαὶ ἡ λήγουσα τοῦ ἄντι-
xpd, Eustathius 6 sua eruditione addidit, nam meminit de voce
ἀντιχρῦ ad eiusdem carminis Εἰ v. 100 et 130 se disputavisse p.
527, 4 et 530, 8; de voce ὕδωρ identidem verba fecit; ef. p.
337, 30. 497, 27. 891, 12. 1475, 47. 1553, 6. 1662, 2. 1869, 58.
.) Vocem πολὺ omisit Eustathius; animadvertendum est hoc quoque
loco pleniorem esse versum ἢ 762 quam in appendicis Heliae forma, quae
innotuit; cf. p. 46.
”) Perperam suspicatus est Eustathius eum cuius verba transcripsit
auctorem (i. 6. Heliodorum) putavisse vocis ”Apns syllabam priorem esse legi-
time longam, sed versu "Apss ΓΑρες metri causa correptam.
48
Caput IV.
De rhetorum eorumque grammaticorum praeceptis qui
Byzantinorum immutatam pronuntiationem tuentur.
Quomodo vocalium AITY mensura sensim pedetemptimque
perturbata sit atque haec immutatio ita increbruerit, ut Byzantina
aetate quamlibet cuique vocali A IT quantitatem tribuere liceret,
ex Alexandrinorum grammaticorum librorum fragmentis cognosei
nequit. Sed aliqua ex parte explicatur depravatio illa, si rhe-
torum usum atque praecepta animadverterimus; nam rhetores
suae aetatis pronuntiationi praecepta sua aptarent necesse erat.
Itaque quae mensurae vocalium A I T immutatio sensim irrepserit,
facile cognoseitur, si comparaverimus leges prosodiacas, quas
Dionysius Halicarnassensis, imperatoris Augusti aequalis, ob-
servavit, cum eis praeceptis quae Lachares rhetor saeculi
p. Ch. quinti dedit.
De pensitandis syllabis quid Dionysius Halicarnassensis
docuerit, cognoscimus imprimis elibri de compos. verb. capite XVII
(p. 232 βαᾳ. ed. Schaef.), quo nullis aliorum scriptis adiutus')
Thucydidis lib. II c. 35, Platonis orationis funebris (Menex.
p. 236 0), Demosthenis orationis de corona habitae cola prima
accurate distinxit et, quibus pedibus metricis constarent, ex-
plieuit:
Thue. II ὌΝ
_—i- τς -
Π] οἷ μὲν. πολλοὶ τῶν ἐνθάδε ἤδη εἰρηκότων.
τρεῖς... οἱ τοῦ πρώτου προηγούμενοι χώλου σπονδεῖοι πόδες εἰσίν,
ὁ δὲ τέταρτος ἀνάπαιστος, 6 δὲ μετὰ τοῦτον αὖϑις σπονδεῖος, ἔπειτα
χρητιλός.
. - -ı - -π|πο πη -πἰ -πτ τ ς-- -|ν
[II] ἐπαινοῦσι τὸν προσϑέντα τῷ νόμῳ τὸν λόγον τόνδε.
δύο μὲν ἔχει τοὺς πρώτους πόδας ὑποβαχχείους, χρητικὸν δὲ τὸν τρίτον,
εἶτ᾽ αὖϑις ὑποβαχχείους δύο Aal συλλαβήν, Dep’ ἧς τελειοῦται τὸ χῶλον.
1) Cf. G. Amsel in Breslauer philolog. Abhandlungen vol. I fasc. 1Π
p. 6 sg.
49
II] ὡς καλὸν ἐπὶ τοῖς ἐχ τῶν πολέμων, ϑαπτομένοις ἀγορξθε-
σϑαι αὐτόν.
ἄρχεται μὲν ἀπὸ τοῦ χρητιχοῦ ποδός, δεύτερον δὲ λαμβάνει τὸν
ἀνάπαιαστον, καὶ τρίτον σπονδεῖον, καὶ τέταρτον αὖϑις ἀνάπαιστον, εἶτα
δύο τοὺς ἑξὴς δαχτύλους, Aal σπονδείους δύο τοὺς τελευταίους, εἶτα
χατάληξιν.
Plat. Menex. p. 236 D.
[IV] ἔργῳ av ἡμῖν οἵδ᾽ ἕ ἔχουσιν") τὰ ὰ προσήκοντα σφίσιν αὐτοῖς.
βακχχεῖος μὲν ὁ πρῶτος" οὐ γὰρ δή γε ὡς ἴαμβον ἀξιώσαιμ᾽ ἂν ἔγωγε
τὸ χῶλον τουτὶ ῥυϑμίζειν ἐνθυμούμενος, ὅτι οὐχ ἐπιτροχαλοὺς καὶ
ταχεῖς, ἀλλ᾽ ἀναβεβλημένους καὶ βραδεῖς τοῖς οἰχτιζομένοις προσῆχεν
ἀποδίδοσϑαι τοὺς χρόνους᾽ σπονδεῖος δὲ ἕτερος" ὁ δ᾽ ἑξῆς δάχτυλος
διαιρουμένης τῆς συναλοιφῆς" εἶτα μετὰ τοῦτον σπονδεῖος᾽ ὁ δ᾽ ἑξῆς
μᾶλλον χρητικὸς ἢ ἀνάπαιστος᾽" ἔπειϑ᾽, ὡς ἡ ἐμὴ δόξα, σπονδεῖος᾽ ὁ
δὲ τελευταῖος ὑποβάχχειος, εἰ δὲ βούλεταί τις, ἀνάπαιστος"
εἶτα κατάληξις.
IV] ὧν τυχόντες πορεύονται τὴν εἱμαρμένην πορείαν.
δύο μέν εἰσιν ol πρῶτοι πόδες χρητιχοί, σπονδεῖοι δὲ οἱ μετὰ τούτους
So" ed obs αὖϑις χρητικός᾽ ἔπειτα τελευταῖος ὑποβάχχειος.
Demosth. or. vu 1.
[VI] πρῶτον μέν, ὦ ἄνδρες ᾿Αϑηναῖοι, τοῖς ϑεοῖς εὔχομαι πᾶσι καὶ
- --|
πάσαις.
ἄρχει δὲ τοῦδε τοῦ κώλου βαχχεῖος ῥυϑμός" ἔπειϑ᾽ ἕπεται σπονδεῖος"
εἶτα ἀνάπαιστος χαὶ μετὰ τοῦτον ἕτερος σπονδεῖος᾽ EIN ἑξῆς χρητικοὶ
τρεῖς σπονδεῖος δὲ ὁ τελευταῖος.
-- — =
[VII] ὅσην εὔνοιαν ἔχων ἐγὼ διατελῶ τῇ τε πόλει). καὶ πᾶσιν ὑμῖν.
πρῶτος μὲν ὑποβάχχειός ἔστι nobs’ εἶτα βαχχεῖος, εἰ δὲ βούλεταί
1) Correxerunt Schaefer (adn.) et Studemund in Pseudo-Castoris ex-
cerptorum rhetoricorum editione (Vratisl. 1888) p. 24, 11; ἔχουσι editiones
Dionysianae; οἷδε ἔχουσιν cod. Venetus T tetralogiae Platonicae septimae
longe optimus (cf. Platonis opera ed. Schanz. vol. IX p. 73 et 101).
2) Alterum σύνϑετον πόδα, qui efficitur syllabis τῇ te πόλει, esse paeonem
perperam commemoravit Dionysius (cf. Studemund 1. l. p. 24, 19 adn.),
Lectionem τῇ πόλει, quam Dionysius p. 398, 9 citavit, hoc de, quo agitur
loco restituere non licet, quoniam pedem creticum Dionysius in numero τῶν
συνθέτων ποδῶν habere noluit (cf. Dion. p. 226, 7—11. 228, 8-13). .
4
50
τις, δάκτυλος᾽ ἔπειτα χρητικός" ed” οὖς εἰσι δύο σόνϑετοι πόδες,
οἱ χαλούμενοι παίονες᾽ οἷς ἕπεται μολοττὸς ἢ βαχχεῖος᾽ ἐγχωρεῖ
ap "πατέρως αὐτὸν ἢ) διαιρεῖν᾽ τελευταῖος δὲ ὁ σπονδεῖος.
[VII] τοσαύτην ᾿Ἱπάρξαι μοι παρ᾽ μῶν Ὡς τουτονὶ τὸν ἁτῶνα.
ἄρχουσι μὲν ὁποβάκχειοι 800° ἔπειτα χρητικός, ᾧ συνῆπται σπονδεῖος"
εἶτ᾽ αὖϑις βαχχεῖος ἢ χκρητιχός" καὶ ὁ τελευταῖος πάλιν χρη-
τιχός" εἶτα κατάληξις.
Locos, quos exscripsi, Dionysius eo consilio in cola pedes-
que metricog consecuit, ut ederet exempla τῆς ἀξιωματικῆς xal
μεγαλοπρεποῦς συνϑέσεως. Atque quoniam capite XVII docuit
pedes metricos ad verborum ἀξίωμα et σεμνότητα eo magis idoneos
esse, quo tranquilliores atque remissiores essent, mirum non est
eum in adnotationibus suis, quascunque syllabas producte pro-
nuntiari posse putavit, eas consulto pro longis habuisse. Sed
ubi sibi persuasit syllabam duplicem in modum ponderare licere,
in adnotationibus suis priore loco eam mensuram commemorarvit
quae ad verborum ἀξίωμα et σεμνότητα magis idonea esset,
posteriore loco addidit, quae esset trita usitataque talis syllabae
mensura. Uf.
[IV] τὰ προσήκοντα]: μᾶλλον χρητιχὸς ἢ ἀνάπαιστος.
[IV] σφίσιν αὐ[τοῖς]: ὑποβάκχχειος, εἰ δὲ βούλεταί τις, ἂνάπαιστος.
[VII] [εὔνοιαν ἔχων]: βακχχεῖος, εἰ δὲ βούλεταί τις, δάκτυλος.
[VII] καὶ πᾶσιν [δμῖν]: μολοττὸς ἢ βαχχεῖος᾽ ἐγχωρεῖ γὰρ ἔχα-
τέρως αὐτὸν διαιρεῖν.
[VII] τουτονὶ [τὸν]: βαχχεῖος ἢ κρητικχός.
Cf. etiam [IV] [προσήϊκοντα [σφίσιν]: ὡς ἡ ἐμὴ δόξα, σπονδεῖος
(sc. pro trochaeo).
Usitatam tritamgne mensuram bis silentio praetermisit:
[III] ὡς καλὸν [ἐπί]: ἄρχεται μὲν ἀπὸ Tod χρητικοῦ ποδός.
[VIII] τὸν ἀγῶ[να]: ὁ τελευταῖος πάλιν χρητικχός.
Ex eis quos congessimus locis colligendum est Dionysium
finales modo syllabas ancipites esse voluisse et has leges
observavisse:
Syllaba finalis, quae exit in vocalem brevem, non
producitur, nisi in capite proximae vocis exstant aut CONsona
muta cum liquida coniuncta (cf. [IV] τὰ προσήχοντα) aut aliae
complures consonae (cf. [IV] προσήχοντα σφίσιν); si sequitur
. !) Corr. Hudson, ἑκατέρους αὐτόν codd.; ἑκατέρους αὐτῶν Sylburg.
. 8ἯἪ.
x, quae a simplici consona initium capit, producta non est
f. [II] ἐπαινοῦσι τόν, [II] προσϑέντα τῷ, [1Π] ἐπὶ τοῖς, [VI] πᾶσι καί).
Sed syllaba finalis brevis, quae liquida N clausa
tt, produci potest, etiam si proximum vocabulum a
Jycali initium capit. In admittenda hac productione non
ıaesivit, utrum finalis syllaba brevis, quae producenda erat,
ntineret correptam vocalem AIT (cf. [IV] σφίσιν αὐτοῖς, [VII]
ἰσιν Ὁ ὁμῖν, [VII] εὔνοιαν ἔχων) an vocalem natura brevem 0 (cf.
[I] καλὸν ἐπί, [VIII] τὸν ἀγῶνα). Finalis syllaba EN in eis de
ibus Dionysius disseruit colis non exstat excepta particula
ν, quam producere supersedit (cf. [IV] ἔργῳ μὲν ἡμῖν, [VI] πρῶτον
v, &); sed dubium est, utrum particulam μέν producere super-
derit, quod vocula illa nullam vim oratoriam haberet, an quod
'llaba finalis EN parum graviter sonare videretur, nam vocalem
multo magis absonam esse quam vocalem Ὁ diserte docuit
166, 3 (ed. Schaef.) τῶν δὲ βραχέων (i. e. φωνηέντων) οὐδέτερον
ν εὔηχον, ἧττον δὲ δυσηχὲς τὸ Ο- διίστησι γὰρ τὸ στόμα χρεῖττον
χτέρου (i. 6. τοῦ Ε), τὴν δὲ πληγὴν λαμβάνει περὶ τὴν ἀρτηρίαν
ἴλλον. δ)
Brevis syllaba finalis, quae exit in P, semel in eis de quibus
situr colis exstat: [VIII] παρ᾽ ὑμῶν, quam syllabam producere
ıpersedit, haud scio an quod haec syllaba elisione admissa
1818 est.
Idem syllabam brevem, quae exit in 2, producere super-
1886 videtur; cf. [VI] ἄνδρες ᾿Αϑηναῖοι.
Correptae vocales ALT, quas continent mediae voca-
alorum syllabae, contra cotidianum loquendi usum ad augen-
ım verborum σεμνότητα in eis quos ceitavi locis a Dionysio
‘oductae non sunt. Sed semel produxit particulae ἄρα priorem
I) Finalem vocis πᾶσιν syllabam ob sequentem aspiratam vocalem pro-
ıctam esse falso arbitratus est Uptonius; nam reliquae vocales, quae eas
ıas Dionysius produxit finales syllabas sequuntur, spiritu leni notatae sunt.
3) χαλόν γ᾽ ἐπὲ perperam coniecit Uptonius et scripsit Goeller in editione
onysiani libri de comp. verb. Ienae a. 1815 emissa.
8) Hermogenes ipse quoque vocalem Ὁ ad efficiendam σεμνότητα ad-
odum idoneam esse putavit; docuit enim primarium locum tenere vocales
et 2 et ab eis proxime abesse vocalem Ὁ; cf. περὶ ἰδεῶν lib. I c. 6 (Walz,
2et. Graec. III p. 225, 3) δεύτεραι δὲ σεμνότητος λέξεις καὶ αἱ διὰ τοῦ Ὁ
οιχείου κατὰ μόνας εἴς τι μαχρὸν καταλήγουσαι οἷον Ὀρόντης χτὰ. coll.
holl. 1. 1. vol. ΠῚ 544, 15sqq. VII 911, 22 sqq. 1008, 28 sqq.
4*
52
syllabam capite XXV (p. 378, 11 sqq. ed. Schaef.), quo Demosthe-
nis orationis contra Aristocratem habitae paragraphum priman
interpretatus sextum quod statuit colon (ἀλλ᾽ εἴπερ ἄρ᾽ ὀρϑῶς
ἐγὼ λογίζομαι) ita descripsit (p. 392, 17): τί οὖν βούλεται πάλιν
τὸ προσεχὲς τούτῳ χῶλον (i. 6. sextum); ἰάμβειον γάρ ἐστι καὶ τοῦτο
τρίμετρον ὀρϑόν᾽
ἀλλ᾽ εἴπερ ἀρ᾽ ἢ) ὀρϑῶς ἐγὼ λογίζομαι
τοῦ ἄρα συνδέσμου μαχρὰν λαμβάνοντος τὴν προτέραν συλλαβὴν. Agno-
vit hoc loco Dionysius eum particulae ἄρα usum quem tra-
gicos poetas adamavisse diserte docuit auctor anonymi quod
legitur in codice Florentino nr. 21 scholii ad Eur. Or. 1335
(ef. Schol. Eur. ed. Dind. tom. II p. 295, 1) τὸ ἄρα ἐπὶ τοῖς
τραγικοῖς συλλογιστιχὸν ὃν γαὶ παροξύνεται χαὶ προπερισπᾶται χατὰ
τὴν τοῦ μέτρου χρείαν. Cf. schol. ad Eur. Ion. 1023 (in Schol.
Eur. ed. Dind. tom. IV 218) et schol. ad Soph. Ai. 905 (ed.
Dind. tom. II 223).°)
Productam vocalem I, qua terminatur vox, semel
corripuisse videtur Dionysius loco maxime dubio. Voluit enim
Dionysius voce [VIII] τουτονὲ effici aut creticum pedem aut contra
cotidianum dicendi usum bacchium. Hanc vocem e pronomine τοῦτον
et vocali paragogica I compositam esse ipse docuit p. 94, 14 6 τ
ap λέγων ,εἰς τουτονὶ τὸν ἀγῶνα" προστέϑειχέ τι τῇ ἀντωνομίᾳ γράμμα
τὴς συνϑέσεως (ji. 6. τῶν ὀνομάτων) στοχαζόμενος" ἄρτιον γὰρ ἦν εἰς
τοῦτον τὸν ἀγῶνα“ εἰπεῖν. Itaque syllabam TON, quoniam est pro-
nominis τοῦτον syllaba finalis et terminatur liquida N, ex ea quam
supra statuimus de syllabis finalibus producendis lege Dionysio
producere licuit. Crederes Dionysium docuisse voce τουτονὶ
effici aut creticum aut molossum; utrum suo iure an perperam
vocalem I illam corripuerit, equidem iudicare non ausim.
1) Correxit Schaefer; ap’ vulg.
3) Correxi, προπαροξύνεται cod.
8) Identidem ἄρα pro ἄρα, sed ne semel quidem ἄρα pro interrogativa
particula ἄρα usurpatum esse docuit Ellendt, Lexicon Sophocleum 8. v. ἄρα:
Cf. etiam I. A. Hartung, Lehre von den Partikeln der griech. Sprache Part. I
(Erlang. 1832) p. 455 qq. et W. Baeumlein, Untersuchungen über griech.
Partikeln (Stuttgart. 1861) p. 25sqq. et 39. Ab hac doctrina aliena est e&
de particularum ἄρα et ἄρα usu doctrina quam tradidit Demetrius Triclinius
ad Aesch. Sept. 92 et Eur. Or. 190; cf. cap. VII, II.
53
Ab ea qua usus est Dionysius Halicarnassensis severitate
multum remiserunt rhetores recentioris aetatis pro pronuntiationis
depravatione, quae sensim pedetemptimque in linguam Graecam
irrepsit. Immutationis increbrescentis testis locupletissimus est
Lachares, artis rhetoricae magister, cuius memoriam resuscitavit
Studemundus, cum Pseudo-Castoris excerpta rhetorica ederet
Vratislaviae a. 1888.
Lachares, qui anno 430 Athenis rhetorica laude floruit et
medio fere saeculo quinto Constantinopoli artem rhetoricam in
scholis docuit, doctrinam, quam excoluerunt Dionysius Halicar-
nassensis et Hermogenes, meram non tradidit, sed ad suum
arbitrium auxit et immutavit. Imprimis ille de eligendis eis pedi-
bus metricis qui ad verborum σεμνότητα efficiendam apti essent,
cum Dionysio dissensit (cf. Studemund 1.1. p. 12). Idem veterum
de ponderandis vocabulorum syllabis leges enixe observare super-
sedit; immo eum syllabas pronuntiandi vel pensitandi usum
animadvertit qui aetate eius i. 6. saeculo p. Ch. quinto viguit.
Diserte enim vocalem A a vocalibus T et I seiunxit l. 1. p. 22, 23
ἀλλὰ al τοῦτο μὴ διαλανθανέτω, ὡς al ϑέσει μακχραὶ (i. 6. συλλαβαὶ)
ἀνεμποδίστως συστέλλονται, ἀλλὰ καὶ τὸ T χαὶ τὸ I’ τὸ
μέντοι A ὡς φύσει διογχοῦν τὸ στόμα καὶ εὐφωνοτέραν ποιεῖ
τὴν συλλαβήν. Ergo docuit Lachares syllabas, quae continerent
productam vocalem Y aut I, ad correptionem adeo pronas esse,
ut eas, ubi opus esset, ad suum cuique arbitrium corripere
liceret; concludendum est Lacharem negavisse syllabas, quae
continerent correptas vocales Υ aut I, ad productionem aptas
esse. A vocalibus T et I, quae edunt vilem sonum, seiunxit
Lachares vocalem A, quae late graviterque sonat. Atque ob
vocalis A naturam atque indolem teste Lachare non solum sylla-
bae, quae hanc vocalem productam continent, genuinam quanti-
tatem mirum quantum servarent necesse erat, sed etiam syllabae,
quae correptam vocalem A continent, ad productionem aptae
videbantur esse (cf. Studemund I. 1. p. 12).
Ea quae explanavimus de vocalibus AIT ponderandis prae-
cepta a Lachare ipso ex illius aetatis usu loquendi data sunt;
sed superstructa sunt ei de vocalium magniloquentia doctrinae
quam Dionysius Halicarnassensis protulit. Is enim, cum libri
de verb. comp. capite XIV (p. 162 βᾳᾳ. ed. Schaef.) de vocalium
natura atque indole accuratius disputaret, e sonorum gravitate
54
hunc vocalium ordinem statuit: AH2TIOE, Lacharem a Die-
nysiana doctrina profectum sua praecepta Composuisse 60 pro-
batur, quod 1. l. p. 23 neglecto alphabeti ordine aeque scripsit
ac Dionysius: χαὶ τὸ T καὶ τὸ 1.
Ergo teste Lachare saeculo p. Ch. quinto mensura eorum
sonorum AITY qui erant in usu dicendi omnium communi, valde
immutata est'!); quae depravatio in dies aucta est i. 6. vocalium
AITY mensurae, quae erant in usu vulgaris sermonis, in dies
longius abhorrere coeperunt ab eis mensuris quae erant in usu
poetarum veterum. Quamquam grammatici ipsi vulgarem vocalium
AIY abusum certis finibus describere studuerunt; verbi gratia
Melampodis seu Diomedis (post saec. VI) commentario iussi sunt
versificatores eas modo vocales AIT ad suum arbitrium corripere
aut producere, quas etiam veteres poetae ad suum arbitrium
ponderavissent; cf. Bekker. An. Graec. vol. II 822, 2eqq. ap
οὖν ἔξεστί μοι τὰς διφϑόγγους χαὶ τὰ δίχρονα διὰ παντὸς ἐκχτεί-
very; λεχτέον ὅτι (i. 6. ἔξεστι ἐχτείνειν) ἐν τοῖς μετριχοῖς τὰς δι-
φϑόγγους ἐκ παντὸς τρόπου, τὰ δὲ δίχρονα οὐκ εἰκῇ, ἀλλὰ κατὰ
τὴν παράδοσιν καὶ χρῆσιν τῶν παλαιῶν" ἰδοὺ γὰρ τὸ
ἾΑρες ΓΑρες <E 31 = 455 >
χαὶ μαχρὸν καὶ βραχὺ τὸ A’ ἔξεστιν οὖν ὁμοίως χαὶ ἡμῖν χρήσασϑαι"
χαὶ τὸ I ὡς μαχρὸν καὶ βραχύ᾽ μαχρὸν μὲν ὡς τὸ
φίλς κασίγνητε <A 155 = Εὶ 359 = ᾧ 808:»,
βραχὺ δὲ ὡς τὸ
ἀλλὰ φίλον περ ἐόντα «“Καὶ 114,
δὰ quae verba idem auctor nos ablegavit de Dionysiana περὶ
βραχείας συλλαβῆς doctrina disputans 1. 1. II 825, 15 ἡ βραχεῖα
συλλαβὴ οὐχ ἔχει πολυτρόπους τὰς μεταβολάς, καϑάπερ 7) μαχρὰ
συλλαβή, ἀλλὰ δύο μόνας" ἢ γὰρ φύσει βραχέα ὄντα τὰ φωνήεντα τὰς
συλλαβὰς βραχύνει ἢ βραχυνόμενα τὰ δίχρονα οὐ χύδην, ἀλλά,
χαϑάπερ ἐν τῷ περὶ μαχρᾶς συλλαβῆς εἰρήκαμεν, τῇ χρήσει προσ-
ἔχοντες τῶν ποιητῶν.
1) Exempla, quae pertinent ad vocalium AIT mensuram, ex lapidibus
collegit Ric. Wagner, quaestiones de epigrammatis Graecis ex lapidibus
collectis grammaticae (Lips. 1883) p. 46 sqq.
55
Sed versificatores Byzantini eas quas statuerunt grammatici
Byzantini leges animadvertere supersederunt. Incredibilem fere
vocalium AIY abusum, quem versificatores admittebant, diserte
agnovit auctor anonymus tractatus cuiusdam metrici, quem Stude-
mund in An. Var. I 192 qq. edidit usus codicibus Venetis
Marcianis 483 (saec. XIV) et XI, 31 (saec. XIV ineuntis); cf.
l. 1. p. 194, 1 πάλιν and τῶν ζ΄ φωνηέντων Ἰραμμάτων τὸ A xal τὸ
Ι χαὶ τὸ Υ τυγχάνουσι δίχρονα. δίχρονα δὲ λέγεται, διότι ἐχτείνονται
χαὶ συστέλλονται, καὶ ταῦτα τὰ τρία δίχρονα οἱ στιχοπλόκοι δέχονται
χαὶ ὡς βραχέα χαὶ ὡς μαχρά, οἷον ἅγιος᾽ τὸ οὖν A χαὶ τὸ I εἰσὶ
δίχρονα" ἐὰν οὖν ϑέλῃς, δέχῃ καὶ τὰ δύο ὡς μαχρά, ἢ τὸ μὲν A ὡς
βραχὺ, τὸ δὲ TI ὡς μακρόν, ἢ τὸ A ὡς μακχρόν, τὸ δὲ TI ὡς βραχῦ,
ἢ καὶ τὰ δύο τό τε A χαὶ τὸ TI ὡς βραχέα. ΟἿ, etiam p. 194, 18.
14. 20—31.
Huius tractatus auctor vixit ante saeculum p. Ch. XIV, quo
codices illi Marciani scripti sunt, sed post Michaelem Psellum
i. e. post saeculum p. Ch. XI; nam citavit 1. 1. p. 193, 10 versum
μαϑὼν τὸ μέτρον εὐφυῶς πλέχς στίχους
qui exstat in exitu carminis Pselliani περὶ τοῦ ἰαμβικοῦ μέτρου,
quod edidit A. Nauck in Melanges greco-romains vol. 11 p. 492
(Petropoli 1864) usus codice quodam Hilferdingiano (saec. XV
exeunt. vel saec. XVI ineunt.).!)
Unius modo vocalis A generis mensura tam certa firmaque
videbatur esse, ut idem auctor anonymus eam pro ancipiti usur-
pari vetaret, dico quantitatem vocalis A, quam continent ter-
minationes genetivi et dativi singularis declinationis primae; cf.
1. 1. p. 194, 31 ἡ γενικὴ καὶ ἡ δοτοκὴ del ποτε ἐχτείνεται᾽ ὥστε xal
εἰς τὴν τετάρτην χώραν (sc. τοῦ ἰάμβου) εἰ πέσοι, ἐχτείνει αὐτήν᾽
ὁμοίως καὶ εἰς τὴν δευτέραν (80..τοῦ ἰάμβου χώραν), ad quam doctri-
nam pertinent verba, quae sequuntur:
σημείωσαι δὲ χαὶ τοῦτο, ὅτι 7 δοτικὴ διὰ μαχροῦ ἐχφέρεται, ἐν
οἵῳ φωνήεντι (i. 6. α aut Ὁ) τύχῃ οἷον
τῇ μαχρᾷ πέμπτῃ μαχρὸν ὕμνον ἐξάδω᾽"
τὸ χρᾷ μαχρὸν διὰ τὴν δοτικὴν γίνεται. ἢ)
1) Versus, de quo agitur, omissus est in codicibus Ambrosiano A 110
ord. sup. (saec. XV aut XVI), Barocciano 125 (saec. XVI ineunt.), Vindo-
bonensi theol. gr. 287 (saec. XV), quibus usus Studemund idem carmen edidit
in An. Var. 1 198sq. Cf. Hoerschelmann in Goetting. gel. Anz. a. 1887 p. 613.
3) Consulto usurpatum est verbum γίνεται pro ἐστίν; nam omnes syllabas,
ὅ6
Animadvertendum est auctorem anonymum supersedisse ter-
minationum illarum accentus respicere i. e. quaerere, utrum ter-
minationes illae circumflexae essent an grammatico accenta
vacarent.!)
Ac suo quidem iure grammaticus ille anonymus doctrinam
de productione terminationum genetivi et dativi singularis primae
declinationis protulit; nam supersederunt Byzantini iambographi,
qui illa aetate fuerunt, terminationes, de quibus agitur, in altera
aut quarta trimetri sede brevium syllabarum loco habere; verbi
gratia brevium syllabarum loco usurpatae sunt:
I. terminatio genetivi sing. I. declinationis:
ter in Manuelis Philae carminibus:
cod. Florent. carm. 213, 150 (ed. Miller vol. I p. 395):
ἥδιστον ER τῆς ὥρας ἀνέδειξέ σε
cod. Escur. carm. 151, 1 (vol. I p. 64):
ἐχ πέτρας ἁδρὸς ὁ Δαχαρίου στάχυς
cod. Vat. carm. 28, Ὁ (vol. II p. 280):
τῆς τοῦ ϑεοῦ σοφίας ἡ ξένη χύσις
duodecies in Ephraemii 10392 senariis (ed. I. Bekker
Bonnae 1840):
a. in substantivis:
1264 δουλείας ἀνάλωτος ᾿Ιταλῶν μένει
246 κακίας ἰὸν ἐξεμῶῶν φυχοφϑόρον
2118 ἐχ προδρομικὴς κάρας ἀνειλημμένον
8941 παιδείας ἄλλης καὶ καλῶν διδαγμάτων
10071 παιδείας ἴδρις ἰατρικῆς καὶ νόμων
b. in adiectivis:
4213 ἀνδρείας ἔργα καὶ χερὸς ῥωμαλέας
1612 ϑηλείας ἵππου Περσάναχτος εὐφόχως
1281] πατρῴας ἄρχων μετρίας χληρουχίας
c. in nominibus propriis:
165 Manatas ᾿Αλέξανδρος, εὐσεβεῖς σέβων
6118 Οὐγγρίας ῥηγὶ τῷ Βελᾷ χεχλημένῳ
quae continent vocales AIT, pro ancipitibus habuerunt versificatores illi;
sed syllaba χρᾷ longae syllabae vicem obtinet διὰ τὴν δοτικην. ΟἿ, etiam
Hoerschelmann, de Dionysii Thracis interpretibus veteribus commentationis
particula I p. 81 sq.
1) Οὗ p. 58 et cap. V.
57
1636 = 8600 Παλαιᾶς) Ἠπείρου τε σὺν Αἰτωλία
1826 Χαζάρας ἐχφὺς τῷ πατρὶ Κωνσταντίνῳ.
H. terminatio dativi sing. I. declinationis:
bis apud Manuelem Philam, sed in suspectis carminis
περὶ ζῴων ἰδιότητος Ὦ versibus:
1092 ἱππεία χαίτῃ εἴχελος. ϑάμβος δ᾽ ἰδεῖν
1918 λίϑου βολῇ βαρείᾳ ἐν μιᾷ μόνῃ δ)
quater in Ephraemii 10392 senariis:
a. in substantivis:
2659 ἀξία τιμᾷ τοῦ παραχοιμωμένου
1175 ῥομφαίᾳ λύπης τοιγαροῦν τετρωμένος
2507 χωνεία παρέδωχεν ἐξ ἐμπληξίας
b. in adiectivo e nomine proprio derivato:
5139 γαυρούμενος Καδμεία δυσχλεῶς νίχῃ.
Ab anonymi Byzantini metrici praeceptis, de quibus dis-
putavimus, multum discrepat ea doctrina, quam protulit Ioannes
quidam Cretensis Botaniata cognomine, qui ante saeculum
p. Ch. decimum tertium*) archivarii munere functus est. [8
Isidoro Critacae, diacono et archivario Chio, carmine quodam
de trimetris iambicis pangendis iambico, quod primum Edm.
Cougny in Annuaire de l’association pour l’encouragement des
ἢ) Correxit I. Hilberg in Wiener Studien vol. X p. 82; παλαιᾶς cod.
2) Cf. Poetae bucolici et didactici edd. F. S. Lehrs et Fr. Duebner
(Paris. 1851).
δ) Itaque haud scio an recte docuerit Rud. Hercher, Erotici scriptores
Graeci vol. II p. LII: Dativus in ἃ terminatus vel verborum terminationes ᾳ
et ας in Pisidae, Prodromi, Nicetae, Philes carminibus nunquwam_ corri-
piuntur. Verbalem terminationem « semel correptam legimus apud Manuelem
Philam, sed in carminis περὶ ζῴων ἰδιότητος suspecto versu
1147 ϑρώσκουσ᾽ in’ αὐτὰς ϑ'ηρᾷ καὶ κατεσϑίει.
4) Quod Studemundus in An. Var. vol. I 199 dixit codicem Chisianum
miscellaneum R IV 11, quo memoriae traditum est Ioannis Botaniatae
carmen, saeculo XIV ineunte manu tachygraphi exaratum esse, id parum
recte se habet. Nam Studemundus ipse, cum gravissimo morbo iam afflictus
erat, iterum iterumque mihi dixit a viris doctissimis se per litteras certiorem
factum esse codicem illum Chisianum saeculo decimo tertio ineunte esse
scriptum. Non multum ante hanc. aetatem loannem Botaniatam vixisse
Studemundus ipse opinatus est.
58
etudes grecques en France a. 1875 (Paris.) p. 92 sqq. publici
iuris fecit iterumque edidit multis mendis correctis Studemund in
An. Var. vol. I 201 sqq., exposuit ad libidinem produci eas vo-
cales A IT correptas, quas sequitur vocalis aut una Consona aut
muta consona cum liquida coniuncta, itemque ad libidinem cor-
ripi tales vocales AIT productas, si aut accentu acuto gravive
insignitae essent aut accentu vacarent; sed diserte vetuit vocales
AITY circumflexas corripi; cf. v.
44 ἄλφα ἰῶτα xal τὸ T δὲ τὰ τρία
τούτων ἕχαστον ὡς χρόνους ἔχον δύο
δέχοιο μαχρὸν ἢ βραχὺ, καϑὼς ϑέλεις
ἔνϑα προσήκει καὶ προσαρμιόττει πλέον,
εἰ μή τι κωλύει σε τῶν ἀντιμάχων᾽ χτλ.
et v.
12 τὰς E51) διφϑόγγους ὡς μακχρὰς λογιστέον
ἃς δύο φωνήεντα μιγνύουσί πως
εἰς φϑόγγον, εἰς ἕνωσιν, εἰς βοὴν μίαν.
τρόπον τὸν αὐτόν, ἃς περισπᾶς χαὶ γράφων,
μαχρὰς λογίζου συλλαβὰς τὰς διχρόνους.
Hanc de ceircumflexarum syllabarım quantitate servanda
legem Ioannes Botaniata non migravit nisi in nominibus 80]-
lemnibus; sed dubito an horum nominum accentus circumflexos
acutis non mutaverit; cf. vv.
54 ὧν εἰσὶ διπλᾶ ζῆτα xal Ei καὶ di?) τε
ὅδ ἄλλα τρία δὲ did‘ ταῦ χάππα ni?) τε
56 καὶ δασέα γίνωσχε ϑῆτα φὶ it) τε
57 λάμβδα μιῦ5) νῦ ῥῶ δ᾽ ἀμετάβολα δέχου.
Similiter legem de syllabis positione productis tantummodo
in vocabulis sollemnibus vel propriis neglexit; cf.
1) j.e. AI AT, EI ΕΥ̓͂ OI OT. C£f. Studemund An. Var. vol. I 194, 16
et Dionysium Thracem p. 10, 8 (ed. Uhl.).
3) dic Ο et fere P, ᾧ τὸ L, ψί τε Studemund. De codicum notis εἴ,
Studemund. 1. 1. p. 199 Βα.
8) xt CP Studemund, π L.
4) χί τε Ο et fere Ρ, ἃ τέ 1,, χί τε Studemund.
5) pw pw C, μὲ νυ ῥῶ P, μιν ρ], μῦ vo ῥῶ Studemund, sed adnota-
vit „an μύ vö ῥῶ voluit poetaster?“
ὅ9
12 τὰς ἕξ διφϑόγγους ὡς μαχρὰς λογιστέον ᾽)
96 βλαστῷ Χίου Κρὴς εὐτελὴς ᾿Ιωάννης. 3)
Item hiatum, quem diligentissime vitare solet, non admisit nisi
ante vocabula sollemnia; cf. v. 40 τὸ E, 42 τῷ ὦ et τῷ Tea,
44 ἄλφα ἰῶτα et τὸ T.
Legem de syllabarım circumflexaruım mensura servanda,
quam statuit Ioannes Botaniata, identidem a versificatoribus By-
zantinis neglectam esse cognoscitur ex Isidori Hilberg commen-
tationibus in Wiener Studien vol. VIII (a. 1886) p. 309 et vol.
X (a. 1888) p. 81 8644.
Caput V.
De Ignatio diacono, Theodosio diacono, Christophoro
Mytilenaeo, Ioanne Euchaitensi. (Saec. IX— XI)
Byzantina aetate antiquam vocalium AIY quantitatem a ver-
sificatoribus plus minusve neglectam esse per omnia tempora
inter omnes constabat. Hunc pensitandi abusum non repente,
sed sensim pedetemptimqgue ortum et secundum certas leges
auctum esse primus docuit Isidorus Hilberg in Wiener Studien
vol. VIII (a. 1886) p. 290 sqq. eis versificatoribus Byzantinis in
censum vocatis qui metro iambico, quod Byzantini in deliciis
habebant, usi sunt. Curis Hilbergianis demonstratum est omnes
versificatores, qui Byzantina aetate senarios iambicos composue-
runt, cum aliis rationibus metricis tum vocalium AITY usu in com-
plures partes dividendos esse. Sed me quidem iudice 1. Hilberg
parum accurate agnovit non plus quam tres existere ordines iam-
bographorum Byzantinorum.
Ac primum quidem locum I. Hilberg suo iure eis tribuit qui
senarios plus quam duodenis syllabis effiei licere et ultimam ver-
sus syllabam accentu grammatico vacare voluerunt; ii quoniam
pedibus trisyllabis admissis non erant impediti angustiis metrieis,
genuinam syllabarum quantitatem religiose observaverunt. Huius
1) Of. v. 18 sq. et 60 sqg.
2) Cf. v. 21—28 et 69.
62
Christophorus Mytilenaeus, qui priore illius saeeali
parte dignitate ἀνθυπάτου, πατρικίου, ὑπογραφέως τοῦ βασιλέως, χρι-
τοῦ τῆς Παφλαγονίας καὶ τῶν ᾿Αρμενιαχῶν ornatus floruit, 121 car-
mina iambica varia composuit. Haec carmina, quae effhiciunt
2575 senarios, memoriae tradita sunt uno codice abbatiae Cryptae
Ferratae, qui insignitus est Z. a. XXIX (saec. XV); primum in
lucem edita sunt ab Antonio Rocchi (Romae 1887). Etsi codex
Cryptensis tineis foede mutilatus est, tamen, quod nonnulla car-
mina etiam in codice Vaticano 13567 aliisque occurrunt, nunc
supersunt 1300 senarii integri; reliqui versus plus minusve per-
ierunt.
Denique huic classi adscribendus est Ioannes Mauropus,
Michaelis Pselli praeceptor atque amicus,!) qui medio saeculo
undecimo florens Cpolitana universitate litterarum anno 1045 re-
stituta artem rhetoricam docuit et ab anno 1046 Euchaitis me-
tropolitae munere functus est.?) Is metro iambico usus princi-
palium dierum festorum historias in tabulis pictas patrumque
sanctorum imagines commentariis instruxit et epigrammata varia
composuit. Haec 99 carmina, quae continent 1862 senarios iam-
bicos, codice Vaticano Graeco 676 ipso saeculo undecimo niti-
dissime scripto memoriae tradita sunt et a Bolligio descripta
Pauli de Lagarde cura atque studio in Abhandlungen d. kgl.
Gesellschaft d. Wissenschaften zu Göttingen vol. XXVIII (Gottin-
gae 1882) in lucem prodierunt.°) Praeterea idem vir doctissimus
') Attamen Psellus in trimetris iambicis pangendis easdem de vocalium
AIT usu quas Ioannes observavit leges sequi noluit; nam etiam substanti-
vorum adiectivorumque, quae in brevem vocalem exeunt, syllabas finales
identidem produxit, v. g. in carm. in Sclerinam (cf, Leo Sternbach, Menan-
drea [Cracovise 1891] p. 56 sqq.) vv.
58 στυγνῷ xpußsioa καὶ παρ᾽ ἐλπίδα λίϑῳ
282 βέλη πικρὰ κεντοῦσι τῆς ἀϑυμίας,
Itaque dubium non est, quin Psellus tertio iambographorum ordini Hilber-
giano adscribendus sit.
3 Cf. etiam William Fischer, Studien zur byzantinischen Geschichte
des elften Jahrhunderts (Plauen 1. V. 1883) p. 13 et ‚loannes Mauropus’...
Gedichte, ausgewählt und metrisch übersetzt von Arthur Berndt‘ (Plauen i.V.
1887) p. 1 sqq.
8) Praeter hoc carminum corpus, quod Paulus de Lagarde edidit, in-
veniuntur in Patrolog. curs. compl. cur. Migne ser. Graec. tom. 120 (Paris.
1880) p. 1196 sqq. septem carmina Ioannis nomine inscripta, quae numeris
63
codicibus Vaticanis Graecis 889 et 1269 saeculo decimo sexto
exaratis usus eiusdem loannis carmen quoddam etymologicum
208 senariorum iambicorum edidit 1. I. p. IX sqq. In compo-
nendo hoc carmine Ioannes facere non poterat, quin 688 leges
metricas quas in carminum corpore illo perficiendo accurate ob-
servavit identidem violaret, quod vel ea de quibus disputavit vo-
cabula metro iambico non satisfaciebant vel originationis expli-
candae causa vocahula qualiacunque ei inserenda erant.
Horum versificatorum, qui non aliter atque iambographi alte-
rius ordinis Hilbergiani trisyllabos pedes evitaverunt,') proprium
erat, ut correptas vocales AIT producere dubitarent. De pro-
ducendis enim talibus syllabis his versificatoribus lex erat, ut
eae modo correptae vocales AIT producerentur, quae
insunt vocabulis, quae in senariis iambicis usurpare
XCIX—CV insignita sunt. Haec carmina loanni Euchaitensi tribuenda esse
equidem nego; nam saepissime in eis vocalium AIT quantitates immutatae
sunt et identidem etiam eae leges metricae quas in carminum corpore illo
perficiendo Ioannes accurate observavit, neglectae sunt; v. g. productae sunt
et hae voculae: 100, 2 τίς 100, 2 et 105, 27 τί 105, 1 πρίν et prior syllaba
horum vocabulorum: 100, 3 τιϑείς 104, 6 τύπος, et correptae sunt prior syl-
laba vocis "A:dov 105, 3. 29 et finalis syllaba partieipii ἐξάξας 105,19. — In
eis 5 epigrammatis eiusdem Ioannis nomine inscriptis quae edita sunt in
Patrol. cure. compl. Ser. Graec. tom 120 p. 1199 et a Paulo de Lagarde 1.1.
p. V sqq. neque vocalium AIT quantitates genuinae neque reliquae quas
Ioannes sequi solet leges metricae neglectae sunt. — Nonnulla loannis car-
mins auctoris nomine celato in Monacensibus quibusdam codicibus passim
occurrere monuit P. de Lagarde 1.1.p.XV. Addo in codice Parisino Graeco
1630 (saec. XIV) fol. 195v descripta esse hoc ordine Ioannis carmina 32. 24.
17 auctoris nomine omisso; discrepat codex Parisinus cum editione Pauli de
Lagarde his locis: carmen 32 inscribitur εἰς σταυρὸν χρυσοῦν 32,1 ξύλω 32,2
χρυσὸν 32, 8 πραϑεὶς 24, 3 ταγμάτων] ϑαυμάτων 24, 6 ῥᾶστα 24, 8 οὐχ᾽ ὡς
et ἔδειξε (sed εἰ in rasura) 17,3 πόρω 17,4 ὧν] ἐν οὐ μὴ καὶ] καὶ μὴ 17,6
ἅπερ φέρουσιν] ὁπερφέρουσιν. — Carmina 13. 14, 15. 16. 17 duobus anonymi
auctoris carminibus in Chrysostomum iambicis aucta typis expressa sunt
apud Migne, Patrolog. curs. compl. ser. Graec. tom, 122 (Paris. 1864) p. 907
sqg.; praescripta sunt his carminibus verba: Τοῦ ᾿Ιωάννου Weilod στίχοι εἰς
τοὺς ἀτγίοος τρεῖς ἱεράρχας. Fortasse utriusque anepigraphi carminis auctor fuit
Psellus et carmina inscribenda sunt: Τοῦ Ἰωάννου <xal> Weikod στίχοι εἰς
τοὺς ἁγίους τρεῖς ἱεράρχας.
!) De hac ceterisque legibus metricis, quas hi versificatores secuti sunt,
cf. Appendicem.
θά
non licet, nisi genuinae vocalium illarım quantitates
immutatae sunt. Contra veterum enim usum pensitata sunt
tantummodo haec vocabula, quorum syllabae efficiunt hos pedes
metricoß:
I In Ignatii carminibus:
tetr. 36, 2 μισϑῷ δ᾽ ἑλὼν γέρανος Grat τὴν χάριν
tetr. 17, 1 ἔλαφον ἐξήλαυνον οἱ χυνηγέται
tetr. 39, 1 περῶν ποταμὸν φόρτον ἦγχ᾽ ἁλῶν ὄνος
corr. Mueller, ἁλὸς ὄνος vulg.
tetr. 51, 4 πρὸς ϑυσίαν σὴν εἰς ϑεοὺς οἶνον βλύσαι
tetr. 13, 1 ἔϑνει γεράνων πῆξέ τις σπορεὺς πάγην
tetr. 28, 1 φέρων ποταμοῦ πλησίον χύων κρέας
in Adam. 15 Χερουβίμ, ᾿Αρχὰς καὶ Σεραφὶμ, καὶ Θρόνους
in Adam. 102 ἐξ οὗ με παρήπαφε δυσμενὴς ὄφις
ἐξ οὗ παρήπαφέν με coni. Mueller; cf. Appendicem I.
tetr. 21, 2 ἣν ἐξεμυχτήρισε τῆς ἀβουλίας
ἐξεμυχτήριζε coni. Mueller hbaud insulse, nam identidem Ignatius
imperfecto usus est in tetrastichis v. g. 1, 3. 3, 2. 4, 1.3. 6,4
8, 1 alias,
Emendandus est versus:
tetr. 16, 4 πτῶσις ἐχείνων ἐστὶν ἡμῶν ἡ στάσις
πτῶσις δ᾽ ἐχείνων suo iure scripsit Mueller.
Quod iambicae vocis ἀνὴρ prior syllaba producta est
tetr. 7, 1 ἐρωμένας δύ᾽ εἶχεν ἀνὴρ μιξόϑριξ,
nullius momenti est; nam hoc quod mendis scatet tetrastichon
in eam quam praebent editiones vulgatae formam ab Ignatio re
dactum esse recte negavit Mueller (in adnot.).
1. In Theodosii earminibus:
2, 67 ἔβαλλον αὐτῶν πολλάχις καὶ πατέρας
ὅ, 92 ἐχεῖ τὰ τέχνα πατέρας, καὶ πατέρες
3, 146 διψᾷ σταλαγμὸν ὕδατος τετηγμένος
65
Bisyllabae formae ὕδωρ priorem syllabam Theodosius corripuit
(cf. 3, 184) ac ne semel quidem produxit, quoniam iambicam
vocem in senario iambico sine ullo negotio usurpare licet.
3, 37 χαλκχοῦν τεχνουργεῖν "Apeos πίϑον μέγαν
1, 81 δίκασον αὐτὸς καὶ προσωποληφίαν
8, 65 τρόπωσον ἐχϑροὺς χαὶ κόπασον τοὺς πόνους
(i. 6. fuga hostes ei da finem laboribus); χόπωσον Fr. Iacobs per-
peram proposuit, nam verbo χοπάζειν eadem quae hoc loco flagi-
tatur notio subest in his quoque Veteris Testamenti locis:
Sirach 39, 28 καὶ ἐν χαιρῷ συντελείας ἰσχὺν ἐχχέουσιν, καὶ τὸν ϑυμὸν
τοῦ ποιήσαντος αὐτοὺς χοπάσουσιν. 48, 28 λογισμῷ αὐτοῦ ἐχόπασεν
ἄβυσσον καὶ ἐφύτευσεν αὐτὴν Ἰησοῦς. 46, 7 κωλῦσαι λαὸν ἀπὸ ἁμαρ-
τίας καὶ κοπάσαι Ἰογγυσμὸν πονηρίας.
2, 128 Ἰάλαχτος, ἐκ μέλιτος, ἐξ οἴνου ῥέειν
corr. Iacobs; cf. Appendicem II $ 7.
zz ut
5, 69 χρύπτουσιν ὡς ἄσπιλον ἐσπιλωμένον
5, 58 σπάϑης te καὶ ϑώραχες, ἀσπίδος τάσις
1, 260 Κύζικχς συνϑρήνησον, ἡ χεχαυμένη
De 1, 219 cf. Appendicem II 1.
4, 98 οἱ πολλάκις ἔβρυξαν εἰς αὐτὸν μέγα
2, 204 ἐκ τεττάρων γὰρ στρατικῶς ἐγχρυμμάτων
2, 228 Exerro πρηνὴς στρατιχῶς ἡπλωμένος
1, 56 ἐπεὶ δὲ πάντας εἶδεν &x τῶν ὑδάτων
5, 21 ἀρὰν παλαιάν, ᾿Αράβων φυλή, λάβῃς
8, 206 Kaisap,!) ᾿Αχιλλεύς, Μακεδὼν καὶ Πομπίος
5, 48 6 ravatßaotos καὶ διώχτης Συρίας
δ, 64 ϑρήνησον, ὦ N πᾶσα νῦν τῆς Συρίας
ὅ, 81 εἴϑε σχοπήσαις, ὡς ἔχει τὰ Συρίας
ὅ, 8 ὕδωρ ποταμῶν, τάγμα τῆς ἐχχλησίας
2, 232 καὶ πρὶν μαχητὴς εὐσϑενὴς κεκριμένος
Ῥχγοάυοϊξυγ trochaici nominis proprii Καῖσαρ syllaba finalis; excusa-
tur, quod versus scatet nominibus propriüs; cf. p. 76. De nominum pro-
priorum mensura cf. Appendicem II $ 3. 4.
5
66
— u ww u u u τὸν
5, 7 τὸ δυσπρόσιτον ϑηρίον κατεσφάτη.
Agitur de Cretensium duce fugato; δυσπρόσοιστον coni. Jacobs,
sed δυσπρόσιτος appellatur non solum locus, sed etiam homo, ad
quem aditus difficilior est; cf. Eurip. Iph. Aul. 344
τοῖς φίλοισιν οὐχέτ᾽ oda τοῖς πρὶν ὡς πρόσϑεν φίλος
δυσπρόσιτος ἔσω τε κλύϑρων, σπάνιος.
Animadvertendum est Theodosium aliis quoque locis Euripideis
vocabulis usum esse, veluti 4, 20 χυμοδέγμοσιν τόποις (cf. Eur.
Hipp. 1173 ἀχτῆς κυμοδέγμονος).
1, 226 πέπλοις δὲ λαμπροῖς ἐστόλισεν αἰϑέρα
ἐστόλιζεν coni. Jacobs non improbante I. G. Brambs, de auctori-
tate tragoediae Christianae quae inscribi solet Χριστὸς πάσχων
(Eichstadii 1883) p. 51; sed emendatione opus non est, quoniam
in eodem enuntiato antecedit aoristi forma ἐπεὶ... ἤρξατο.
u N N «-- : A
N Eu
5, 59 ἃ γὴν κατηδάφισε βαρβαρουμένην
χατηδάφιζε coni. Mueller, Ignatii Diaconii tetrasticha iambica 53,
versus in Adamum 143 p. 9 adn. 2; sed sequuntur verba &...&
δωχεν ... χαὶ ... ἐξέσωσς.
m u u wu λό «ἘΠ u u
— u Su oo wu Di u u u u
4, 8 ᾧκουν ἐκεῖϑεν ἐξελαϑέντες ξίρει
ἐξελασϑέντες male coni. Iacobs.
N N --- τ᾿ .- Πρ»...
2, 212 ἔβαλλον εὐθύς, ἀνεβάλλοντο πλέον
Tacobs probabiliter coniecit ἀντεβάλλοντο.]
Praeter hos quos commemoravimus locos nullum versum in-
venies, quo Theodosius contra veterum morem vocalem AITY
correptam produxerit.e. Nam quod Theodosius priorem vocabuli
ἴσως syllabam produxit
ὃ, 217 καὶ πλεῖστα φημιίζουσιν ἴσως ἀξίως,
67
eo explicandum est, quod haec mensura genuina esse Theodosio
videbatur;!) quod si non concederemus, mirum esset, cur poeta
lege sua observata non scriberet:
χαὶ πλεῖστα φημίζουσιν ἀξίως ἴσως.
Ceteri loci, quibus Theodosius hoc vocabulum usurpavit (1, 261.
3, 58), ad hanc quaestionem diiudicandam nihil valent.
Syllabam finalem vocis ὀφρύς etsi quarto iam saeculo p. Chr.
Gregorius Nazianzenus, de quo conferas Aloisium Rzach in
Sitzungsberichte d.. phil.-bist. Cl. d. Kais. Akad. d. Wiss. vol. 100
(Vindob. 1882) p. 351 et Leonem Sternbach, Menandrea (Craco-
viae 1891) p. 75 sq., in versibus dactylicis corripuit, tamen Theo-
dosius secundum veterum usum producere solet; cf.
2, 49 οἱ τὴν ὀφρὺν ἔχοντες ἅρπαγες κύνες
3, TI νιχῶν ὑπῆρχεν εἰς ὀφρὺν ἐπηρμένος.
Quam accurate Theodosius legem de vocalibus AIT produ-
cendis observaverit, cognoscitur imprimis his versibus:
2, 117 ἴωμεν eis μάχαιραν ἀντὶ τῶν τέχνων 2)
ὑπὲρ (Pro ἀντὶ) γἸυναικχῶν καὶ φίλων καὶ πατρίδος.
Cum nollet praepositionis ἀντί syllabam finalem producere, in
versu 2, 118 voculam ὑπέρ usurpavit. Οἵ, etiam Appendicem
Π 8 4.
II. In Christophori carminibus:?)
85, 7 χόπρων σχάφας βλέπειν σε χαὶ τὰς ἀμίδας
68, 28 ὁ μὲν γὰρ ἄρτον ἱερὸν διαρπάσας
90, 15 ἐγειτὸν (2) εἰ δὲ Πράσινος τῷ Ῥουσίῳ
90, 104 καὶ Πράσινον πα. rn
68, 1 . ee LAD σπυρίδας
22, 8 καὶ μὴ φανείης μὴ πρὸς αὐτῆς τριάδος
1, 2 ἐχλιπαρῶ σε, ζῶντος ὕδατος φρέαρ
109, 112 καὶ μὴ καταιγὶς ὕδατός με συλλάβοι
nn
1) Consentit Christophorus Mytilenaeus, nam solet vocalem I producerv
cf. 56,3 ἶσαι 13,4 ἄνισον 122, 92 ἀνίσους 69, 1 ἰσάριϑμς.ος» 13, 37 ἰσότης:
Οὗ 1, 83 ἴωμεν ἀνϑ᾽ ὧν εὐσϑενῶς πρὸς βαρβάρους.
8). Verba, quae nunc quidem absunt a codice Cryptensi, sed ex aliis
codicibus ab Antonio Rocchi in adnotationibus commemorantur, uncinis rectis
[ ] saepsi; verba, quae coniectura addita sunt, uncinis obliquis < > interclusi.
5*
68
N ur
109, 130 ἢ μυῖαν ἢ βάτραχον εἴτε καὶ σχνίπα
42, 88 ἔξεισι γὰρ ζέφυρος ἐχ τῆς ἑσπέρας
86, 9 χάρτην, μέλαν, κάλαμον εἰς γῆν ῥιπτέω
31, 2 [φύσας δὲ νῦν χέρατα, ταῦρος εἰ μέγας]
15, 4 ἐπώνυμον μέλιτος ἡδὺν) Μελίαν
36, 28 χλούνης δὲ μᾶλλον ἢ μονιὸςδ) τὸ πλέον
105, 68 ἰδεῖν χαϑὼς πέρυσιν εὐλογημένον
27, 18 ἢ τίς ποϑινὸς2) τοῖς χρατοῦσι δεσπόταις
90, 64 χαμπτὴρ δὲ τὸν Πράσινον εἶχεν αὐτίχα
90, 11 πρῶτα Πράσινος, εἶτα Λευχε ὃς". .
90, 94 πλὴν ὁ Πράσινος, ὡς ἔφην ἄνω .
90, 111 ἀμφοῖν δὲ τούτων ὁ Ipa<ownc>...
11, 58 σφάττει πρόβατον, καὶ μελι. .
30, 23 φάλαρα χαλχᾶδ) χρυσίῳ χεχρεζωσμένα-»
105, 21. . . <opl>yrm καὶ χάρακας), κυχλόϑεν
—— N “α΄ “Ὡὡ τς,
ζόμενοι καὶ διατρίβοντες.
42, 10 στρεβλοῖς δὲ τὸν χάρκινον εἰχότως ἄγαν
109, 29 ἐναντίων μὲν εἰσπνεόντων ἀνέμων
109, 198 τί χωλόει σε καὶ πνέουσιν ἀνέμοις
122, 98 ὡς μὴ λελύσϑαι ταῖς πνοαῖς τῶν ἀνέμων
40, 11 ἄπελϑε χαὶ στέναξον ἐν ταῖς ἁγίαις
18, 8 ἢ κρεῖττον εἰπεῖν, ἀρετῶν εὐχοσμίᾳ
21, 22 τίς ἀρετὴν ἔσπευσε συζεῦξαι λόγοις:
21, 24 ἐν ἀρετῇ μὲν ἀρετῆς τοὺς ἐργάτας
80, 2 τὸν ἀρετῆς χιτῶσιν ἐστολισμένον
80, 20 τῆς ἀρετῆς τὸ κοῦφον ἐμφαίνει τάχα
42, 6 τῶν ἀρετῶν τε χαὶ παϑῶν τινας τύπους
117, 4 «(ὁξΣ»σμὴν ἀεὶ μένουσαν ἀρετῶν πνέων
1) nööv cod. Crypt.
3) Correxi, υλούνεις cod. Crypt.; de voce χλούνης cf. Choerob. Dict. in
Theod. p. 455, 34 (ed. Gaisf.) χλοῦναι δέ εἶσιν οἱ σύαγροι ol ἐν ταῖς χλόαις ebva-
E Gu. 567, 48 χλούνης ὁ σύαγρος, ὃ χοῖρος χτλ.
8) Correxi secundum Herodianum I 118,1. II 274, 26 (ed. Lentz.), μό-
νιος cod. Crypt.; de voce μονιός cf. EGu. 397, 32 μονιὸς ompatver τὸν ἄρκτον κτλ.
4) ποϑεινὸς proposuit A. Rocchi (in adnot.).
8) χαλκὰ cod. Crypt.
δ) Correxi, χάρακας cod. Crypt.
7) Correxi, εἰς πνεόντων cod. Crypt.
69
36, 11 πληγὴν ἐμοῦ γὰρ οὐχ ὑποίσεις καλάμου
41, 3 «ἐπεί γε σ;» ἧς σφίγγῃς pe παλάμης ἔσω,
χενὴν λιποῦσα φεύξομαι σὴν παλάμην. ἢ)
106, 39 πῇ δ᾽ ἔνδον αὐτῆς σπέρμα βάλλον σικύων
109, 118 καὶ ταῦτα μαχρὰν ὑδάτων ἑστὼς τέως
48, 8 «“ν; "ρικῶσιν Ἴτυν ὑπάτην παρυπάτην
95, 10... .. χαρίτων τὸ χωρίον
18, 24 εἰ μᾶλλον εἰπεῖν, χαὶ τραπέζης φιχίων ἢ)
18, ὅ καὶ [Μιχαὴλ μὲν εἰκονίζει τὴν Eu]
49, 4 «τὸ στέμμα ῥίψας Μιχαὴλ καὶ πορφόραν
114, 101 καὶ δάχτυλόν σοι Μιχαὴλ ἀρχαγγέλου
21, 48 ὁ Συνάδωνδ) τὰ πάντα συλλαβὼν ἔχει
29, 81 εἰ καρτερήσῃς τὰς ἀμυχὰς εἰς γέλος
84, 4 ἔχεις βαλάνους δεῖπνον, εἰ βούλει, φίλον
124, 8 Ἰραφῆς καλάμῳ ῥημάτων τελῶ χρότους
114, 24 τοὺς μὲν χεφαλὰς μυρίους κεχτημένους
186, 88 χἄν εἰς κεφαλὴν στέμμα ϑῇ μέλλων πάλιν
136, 175 χαλκᾶς) φέροντας ἐν χεφαλαῖς τιάρ« ας»
82, 4 δίκην κοράκων πτῶμά ποῦ σχεφαμένων
70, ὅ εἰ μὴ κορυφὴν χαὶ τὰ βάϑρα μοὺ λέγεις
186, 171 καί τι κχρομύων πλέγμα καί τι χορδίων
36, 30 φρίσσεις δὲ χαίτην") καὶ παταγεῖς μαχρόϑεν
109, 48 στόμα πλατυνῶ, καὶ γὰρ αὐτὴ καρδία
136, 133 . . . . «τ: "λοχκάμους συνϑέτους
68, 40 καὶ τὴν πολιὰν εἰς δυ..
δῦ, 6 [τιμῶν τε πηγαὶ καὶ ποταμοὶ χρυσίου]
6, 17 πρὸς τοὺς πρασίνους ἁρματοτροχηλάτας
1) v. 3 verba «(ἐπεί γε σ᾽» ἧς addidit A. Rocchi; v. 4 κενὴν scripsi,
γὴν cod. Crypt. Codice Veneto Marciano 531 (saec. XV) carmen 47 Eusta-
io Macrembolitae tribuitur; cf. Eustathii Macr. de Hysmines et Hysminiae
noribus ed. I. Hilberg p. 213; eodem codice vv. 3. 4 sic traditi sunt:
κἂν γοῦν ἀπρὶξ σφίγξῃς ps κατέχειν ϑέλων,
καινὴν λιποῦσα φεύξομαι σὴν παλάμην.
3) Correxi, ψυχίων cod. Crypt.; agitur de frustis esculentis: cf. 18, 23
[οἱ δὲ γλίχονται καὶ μονοβλώμου τρύφους],
8) Correxi, συνάδων cod. Crypt.; agitur de Synadis Phrygiae urbe.
4) χαλχὰς cod. Crypt.
5) Correxi, ...aosıv δὲ χαίτης cad. Crypt., (πλ)ίσσεις δὲ τὴν χαίτην A.
ycchi (in adn.).
τ
114, 77 ὀστοῦν προβάτου, μηρία. . ..
114, 88 τὸ δ' ἦν προβάτου μᾶλλον, ἀλλ᾽ οὐχὶ Πρόβ« ου;»
121, 2 ἤρχει στεφάνους προξενεῖν σοι μυρίους
121, 4 χρείττους ἀριϑμοῦ τοὺς στεφάνους προσδόχα
36, ὅ αὐτὸς δ᾽ ἐγὼ νῦν εἷς συνάγων πρὸς Öbo
109, 88 ἢ συντριβὴ νῦν ταῖς ὑφάλοις εἰ τύχοι
114, 117 χαὶ τῆς φλογίνης χεῖρα ῥομφαίας 1) μίαν
21, 81 τὸ τοῦ Συνάδων ἐχδιηγεῖσϑαι χλέος
109, 129 t ἴσως τὸν ἀττέλαβον ἣ τὴν &.
136, 75 χἂν εὐπάρυφον τὴν καταστολὴν φέρῃ
115, 2 ἐμοὶ γὰρ ἡδὺ Βρουμάλιον οἱ λόγοι
39, 2 ὦ χλῆσιν, Εὐγένιε, τὴν ἀπὸ βρέφους
77, 19 ὡς Ἡλιάδες Ἡλίου 3) τὸν υἱέα
u Tu u
18, 18 τυποῖ δὲ Γεώργιος) ἀρχτῶον μέρος
114, 129 ὑπογραφεῦς σοι ταῦτα τοῦ βασιλέως
84, 6 ἡ σύζυγος kon σε καὶ χερατίων
42, 4Ἢ' .... ον, χεφαλίδων
136, 96 τὸ δ᾽ ἄσμα τούτων τοὺς σοφοὺς νοταρίους
16, 11 [ἐν] ἀνϑυπάτοις, ἐν πατριχίοις ἅμα
63, 12 ἤμειψαν αὐτὰς εἰς τύπους στιχαρίων
68, 20 ἄλλος δὲ χρῆσιν ἀγνοῶν στιχαρίου
36, 12. . . . φεῦγε τῶν Γοτασίου
114, 181 ἀγχοῦ μὲν οἰκῶν τοῦ νεὼ Προτασίου
90, 23 0. τὴν καταραχὴν τοῦ δρόμον
— u ς ὦ, δ u ur
42, 20 τὰ δ' ὀρνίϑια τοὺς πλανήτας μιηνῦει
66, 2 [ἄλλη μὲν ἄλλης τῷ χρόνῳ πρεσβ]υτέρα)
68, 44 πρεσβυτέρων τε χαὶ διαχόνων ἅμα
82, 4 δίχην κοράχων πτῶμά ποὺ σχεψαμένων
“-.-1»ὑπἨἯοοκῳ ὧτΤ᾽7ᾳ δ «..’ἕ .. -
16, 11 [ἐν] ἀνϑυπάτοις, ἐν πατριχίοις ἅμα
!) Corr. A. Rocchi in adn., ῥομφαίαν cod. Crypt.
3) Correxi, ἡλιάδες ἡλίου cod. Crypt.
8) De producta prima syllaba cf. Appendicem II ὃ 4.
4) Cf. Eustathii Macremb. de Hysm. ed. Hilberg p. 213. 217.
“1
90, 102 τοὺς ἀστραγάλους
64, 1 <> πρωτοπαπᾶ πέμπομεν τὸ βιβλίον
Legendum est 141,1 μαργαρῖται (μαργαρίται cod. Crypt.) aeque
ce 63, 35 πολῖται (πολίται cod. Crypt.).
_—|— u δὲ π-τ---..- u
145, 1 ταῖς ἱερείαις τῆς mavayvon [[αρϑένου
Bis Christophorus nominis proprii Ἰωάννης vocalem Ὡ corri-
wit οἱ quoniam ita hoc vocabulo pes vv -- efficitur, primam
yllabam produxit; cf.
107, 5 ἐκ τῆς τελευτῆς, ᾿Ιωάννη, χαὶ
141, 3 μορφὰς δὲ μᾶλλον, Ἰωάννη, τὰς ἔσω
122, β4 ὦ πῶς ἀράχνης καὶ διαβήτου δίχα
68, 57 τοσοῦτος ἤδη τῆς ξενιτείας χρόνος
68, 19 εἰ πλειόνων δὲ τῶν παρασήμων «δέον; 1)
u u u --τ΄; u
„wu u u u u er
105, 35 βαβαὶ δὲ τούτου σιχυηλάτου χάριν
105, 54 Ex τοῦδε Tod σοῦ σιχυηλάτε ου;».
68, 44 ἐχλιτανεύων 0
Praeter ea quae commemoravimus vocabula inveniuntur duo
'ocabula, quorum genuinam quantitatem, quamquam metro iam-
ico non repugnat, Christophorus mirum in modum mutavit; cf.
13, 9 ἐν μὲν χιλίοις πλουσίοις ἢ μυρίοις
εἷς δυστυχήσας ουγ[ κάτεισι τοῖς κάτω]
136, 175 χαλχᾶς φέροντας ἐν χεφαλαῖς τιάρ« ας;».
[18 locis Christophorus corripuit primam vocis χιλίοις, alteram
ocis τιάρας syllabam et, quoniam pes vv- metro iambico non
atisfacit, produxit alteram vocis χιλίοις, primam vocis τιάρας
yllabam.
1) δέον addidi; cf. clausulam vv. 120, 1. 136, 124.
2) χαλκὰς cod. Crypt.
12
Emendandi sunt hi versus:
90, 86 ἵππους δὲ νύξας ep red ρα ῥύμῃ
ὁ Βένετος
Legendum est σφοδρᾷ ῥύμῃ.
186, 187 οἱ πάντα καλοὶ καὶ σεμνοὶ συνιππόται.
Vocis χαλός priorem syllabam Christophorus corripere solet (cf.
36, 13. 44,48. 66, 2. 4. 77,86. 79, 14. 123, 1); deinde brevem
syllabam, quam excipiunt litterae MN, longae syllabae loco sem-
per habuit (cf. 42, 73. 114, 30. 136, 156. 181. 145, 5). Itaque
legendum est:
οἱ πάντα σεμνοὶ καὶ καλοὶ συνιππόται.
Denique emendandi sunt duo versus, quibus vocum μόες et
ubas (μῦες et μῦας cod. Crypt.) prior syllaba producta esse vide-
tur. Clausula ipsa animadversa cognoscitur depravatum esse
versum
103, 66 καὶ τοὺς πονηροὺς μῦας οὐχ ἠδυνήϑην
τῆς ἐμῆς κατοιχίας
1. 6. neque tamen "misellos mures domo mea expellere poteram. Le-
gendum est:
χαὶ τοὺς πονηροὺς οὐκ ἐδυνήϑην μύας.
Quod si concesseris, concedendum tibi erit pro versu
103, 1 οἱ παντοτρῶχται τοῦδε μῦες τοῦ δόμου
legendum esse:
οἱ παντοτρῶχται τοῦδς τοῦ δόμου μύες. ἢ)
IV. In Ioannis carminibus:
ee Ze ee
8, 21 ὡς τοῦ διδόντος τὴν ἔγερσιν πατέρας
Etym. 63 τοῦ δ᾽ ὕδατος ϑάλασσα ϑησαυρὸς πάλιν
Etym. 88 δρόσος δ᾽ ὅσον τι μιχρὸν ὕδατος μέρος
Bisyllabae formae ὕδωρ priorem syllabam Ioannes corripere solet
(ef. 69,5. Etym. 45. 74) ac ne semel quidem produxit, quoniam
1) In versibus dactylicis componendis Christophorus vocales AIT multo
saepius produxit; mutavit enim non solum eorum vocabulorum quantitatem
quae metro dactylico repugnant (cf. 12, 3 ἰλλουστρίων 52, 16 λάϑετο 57, 5
ἀϑάνατος 65, 5 [βραχιόνων] 88, 4 μαχαρίης), sed etiam aliorum vocabulorum
(cf. 52, 7 [Ῥωμανός) 10, 14 λιπαινό[μενοι)] 57, 5 ἀγήραος 65, 6 [ἄτερ]). In
carminis 75 versibus qui supersunt Anacreonticis breves vocales AIT contra
veterum morem productae non sunt.
13
ımbicam vocem in senario iambico sine ullo negotio usurpare
cet.
40, 3 τὸ πτῶμα χοινόν, ἀλλ᾽ ἄνισος ὁ χρόνος.
implieis adiectivi ἴσος priorem syllabam Ioannes corripere solet
ἢ 3, 9. 12,6. 33, 14. 54,56. 72,6. 92, 88) ac ne semel qui-
em produxit.
27, 19 Sy παρ᾽ ἡμῶν, ὡς βασιλὶς μέν, στέφος
3, 25 ουνεὶς δὲ ταῦτα χαὶ ποταμὸς ἠρέμα
21, 18 ἐχεῖϑεν οὗτος ὁ στέφανος ἐπλάχη
Etym. 186 χροτεῖ χρόταφος τὴν ἁφὴν σφύζων ἄγαν
Etym. 66 πέλας δὲ γῆς πέλαγος εἶναι δεικνύει
Etym. 89 ᾧ χλίματι νένευχεν ἡ κόσμου ϑέσις
36, 37 ἔμψυχος εἰκὼν ἀρετῆς ἦν καὶ τύπος
36, 44 οὐ γὰρ πέφυχεν ἀρετὴ ϑνήσχειν ὅλως
81, 2 χαὶ δυστυχοῦσιν ἀρετή τε καὶ λόγοι
54, 2 ἄκουσμα φριχτὸν βασιλεὺς αὐτοχράτωρ
81, 8 ὁ γὰρ πρὸ μικροῦ βασιλεὺς χεχλημένος
83, ὅ χαὶ βασιλεὺς ἤκουσα, φεῦ, Aal δεσπότης
84, 1 σὺ βασιλεύς, ὕψιστε, καὶ σὺ δεσπότης
84, 2 ζωῆς ὑπάρχων χύριος χαὶ ϑανάτου
88, 2 ἀνὴρ Λέων δὲ νῦν σὸς οἰχτρὸς ἱκέτης
35, 15 φώτιζε τὸν σόν, Μ᾿ ιχ αήλ, ᾿Ιωάννην
Etym. 44 χατηγόρησαν οἱ πάλαι τοὺς ἀνέμους
Etym. 65 ἄγει πλέοντας ἐγγύϑεν 1) τοῦ ϑανάτο"
Etym. 78 ἐξάλλεται χρύσταλλος ἐχ τῶν ὑδάτων
ὅ9, 8 σῴζων ἀσινῶς, ἀσφαλῶς διεξάγων
19, 6 νῦν χαὶ βασιλεῖς προσχυνητὰς ἑλχύεις
53, 1 βάλλει βασιλεῖς, οὖς σέβονται χαὶ Aldor
ὅ6, 10 τοῦτον βασιλεῖς δεξιοῦνται πλουσίως
71, 1 πιστὸς βασιλεὺς, εὐσεβὴς αὐτοχράτωρ
12, 1 ἄλλων βασιλεύς, σὸς δὲ πιστὸς οἰχέτης
14, 5 ὅταν βασιλεὺς οὐρανῶν χρίνων κάτω
14, 6 τοὺς Ἰῆς βασιλεῖς εἰς χρίσιν φριχτὴν ἄγῃ
) Correxi; ἐγγύς τε cod. Vat. Gr. 1269, ἐγγὸς τὲ cod. Vat. Gr. 889; cf.
opendicem II 8 5.
14
82, 17 ὁ χϑὲς βασιλεύς, ὁ χϑὲς ἐν δόξῃ μέγας
84, 5 μάτην βασιλεὺς ὠνομαζόμην ἄρα
94, 2 αὐτὸς βασιλεῖ τὸ σχοπηϑὲν γνωρίσας
90, 88 ὡς τοὺς ποταμοὺς 7) ϑάλασσα τοὺς πέριξ
26, 6 πιστὸν Μιχαήλ, τὸν νέον Ts δεσπότην
Etym. 188 τὸν δ᾽ ἐγχέφαλον ἐν χεφαλῇ πᾶς φέρει
Etym. 157 χάρας δ᾽ ὀροφὴν τὴν κορυφήν por νόει
Etym. 37 νότου νοτὶς δὲ γὴς νεά της ἐκχρέει
Etym. 8 ὧν τὰ Σεραφὶμ, καὶ Χερουβὶμ, οἱ πάνυ)
Etym. 155 ἣν τὸ χρανίον ὡς χέλυφρός me?) σχέπει
82, 6 ἀλλ᾽ ὥσπερ ἄλλον οὐχ ἔχων βασιλέα
81, 9 ἄφωνος, ἄπνους, χοῦς μόνον λελυμένος
83, 10 ἀνάπλασον πάλιν με τὸν λελυμένον
31, 25 ἄψαυστος, ἀπρόσιτος, ἄστεχτος φύσει
Etym. 183 τὸν © ἐγχέφαλον ἐν χεφαλῇ πᾶς φέρει
80, 18 Ἰνῶμαι σορῶν τε xal νόμοι βασιλέων
48, 4 χάριν τε λαμπρὰν εὐσεβοῦς βασιλέως
54, 15 ὡς τερπνὸν οὐδὲν ἄλλο πλὴν βασιλέως
54, 18 οὕτως ἄρα, χράτιστε τῶν βασιλέων
54, 84 ἐμοὶ δὲ σ᾽, κράτιστε τῶν βασιλέων
55, 18 ὦ τῶν τοσούτων ἐχγόνη βασιλέων
67, 4 τὰς δωρεὰς γὰρ τῶν πρὸ τοῦ βασιλέων
10, 4 βασιλιχὴς γνώρισμα λαμπρὸν ἀξίας
51, 4 οὗτος δ᾽ ὁ δεινὸς τῆς ᾿Αραβίας λύχος
— N ὦ» en 9 |
Γ΄
37, 10 ὁ χαρτοφύλαξ᾽ ὦ στυγνῶν ἀχουσμάτων
37, 11 ὁ χαρτοφρύλαξ, οὗ τὸ πρὶν μέγα χλέος.
Simplieis vocabuli φύλαξ priorem syllabam Ioannes corripuit (ef.
46, 10. 56, 9. 59, 1) ac ne semel quidem produxit.
I —
16, 7 ἅπερ διδάσχων eis συναίσϑησιν ἄγεις
76, 1 μήτηρ σε, τέχνον, ἱκετεύει παρϑένος
80, 7 σὲ τὸν συνεργὸν ἱχετεύει τοῦ χράτους
!) De producta vocula τὰ cf. p. 78.
2) Correxi; τις σχέπει codd.
75
17, 1 τριὰς μὲν εὗρεν ἰσαρίϑμους συμμάχους
Etym. 122 φϑίνει δ᾽ ὀπώρα φϑινοπώρῳ προσφόρως
ΦΞ«ιι. --,.͵ ς ῳ « u
u “““οιὖ’ρ;;.““-ὖὦὖὦὖὺς-Φς,
rum U u u --
56, 3 piAoßasıkeic) ἐχ μαχρῶν ὄντες χρόνων
68, . τεσσαράκοντα συμμάχους ϑείους ἔχω
68, 2 τεσσαράκοντα φράσσομαι παραστάταις
u u u u en
————w N u
29, 2 ἥκιστα τούτους ἀναγινωσχομένους.
Hanc de producendis dichronis legem loannes aperte ne-
lexit in vocabulo ἄνω, quod in carmine etymologico originatio-
is explicandae causa usurpare necesse erat:
Etym. 125 (de voce ἄνθρωπος)
ἄνθρωπον ἄνω δεύτερον κόσμον Aöyos,
πρὸς ὃν χαϑεξὴς ἡ Ἰραφὴ περαινέτω᾽
ἄνω βλέπει γὰρ οἷα μοῖρα 5) τῶν ἄνω.
Atque ut uno conspectu cognoscatur, quantopere differant
gnatius, Theodosius, Christophorus, Ioannes ab iambographis By-
antinis alterius ordinis Hilbergiani, quorum producendi legem
. Hilberg 1.1. p. 292. 304 sqq. exposuit Theodori Prodromi car-
ainibus excussis, enumerabo verbi gratia vocabula, quae, etsi
netro iambico facillime satisfaciunt, tamen a Theodoro Prodromo
‚d arbitrium producta sunt: produxit ille paenultimam vocabulo-
um πατήρ, τυχεῖν, βαβαί, φαγεῖν, λαβεῖν, ἀπῆν, μαϑεῖν, χλαπείς, γύ--
αι, ποράν, ϑανῆς, ἀνήρ, Ἰάμου, ἅπαξ, χρατοῦν, κακῶν, παϑῶν, ἀφείς,
αφῶς, ἅπας, ἅπαν, βαφαῖς, διδούς, λύρα; χρινάτω, νεχριχῶν, μυρίαν,
'!) ΟΕ etiam Appendicem II 4.
2) Cf. de hac voce Appendicem II $ 4.
8) οἷα μοίρα codd.; correxi coll. v. 152.
16
νορίας et antepaenultimam vocabulorum δικαία, δικαίως, ὑπέλϑῃς,
ἅπαντα, ϑανόντες, ἀχοῦσαι, ἀνύσας, συνέζη, βιοῦντας, ὕπαιϑρον, dba,
παϑοῦσα, ἀνέτλης; cf. vocabulorum indieulum, quem confecit L Hil-
berg 1. I. p. 309 sqg.
Sed quam aceurate Ignatius, Theodosius, Christophorus, Io-
annes syllabas pensitaverint, alia quoque re cognoscitur. Ex eis
quos supra commemoravimus locis sequitur hos versificatores
mirum quantum animadvertisse syllabas finales multo minoris
ponderis esse quam ceteras vocabulorum syllabas; nam sylla-
bas finales, quae consona determinatae sunt, Ignatius et
Christophorus nunquam, Theodosius et loannes rarissime pro-
duxerunt; cf.
Theod. 3, 206 Καῖσαρ, ᾿Αχιλλεύς, Μαχεδὼν καὶ Πομπίος
qui versus insuper excusatur molesta nominum propriorum Copia;
Theod. 4, 98 ot πολλάκις ἔβρυξαν εἰς αὐτὸν μέγα
Ioan. 16, 7 ἅπερ διδάσχων εἰς συναίσϑησιν ἄγεις.
Theodorus Prodromus tales syllabas finales multo saepius pro-
duxit teste I. Hilberg 1. 1. p. 311.
Quae cum ita sint, consentaneum est Ignatium, Theodosium,
Christophorum, loannem eas syllabas finales quae exeunt
in correptas vocales AIT producere omnino noluisse. Ei ver-
sus quibus Ignatius, Theodosius, Ioannes hanc legem violavisse
videntur?) littera N paragogica addita facillime emendantur vel
ab editoribus emendati sunt; hos versificatores in numero eorum
iambographorum Byzantinorum?) fuisse, qui litteram N paragogi-
cam non solum hiatus evitandi causa, sed etiam ad producendam
syllabam brevem ante vocabulum, in cuius fronte consona inveri-
tur, addebant, multis certisque locis demonstratur; cf.
I. In Ignatii carminibus:
Tetr. 5, 4 ὀμφαχίζουσιν μάλα 8, 1 ποσὶν πατεῖτο 18, 1 πᾶσιν me-
φῦχει 18, 4 ϑηρσὶν πόδας 9, 1 ἔσχωπτεν λύχον 15, 1 ἴδεν μεμη-
νότα 23,3 εἶπεν δέ τις 32,2 διέδραμεν μῦς ὅ8, 8 ϑλάσεν᾽ μόλις.
ἢ) In eis Christophori senariis qui supersunt haec lex neglecta non
est; ab eodem versificatore littera N paragogica tantummodo ad hiatum ervi-
tandum usurpata est.
») Litteram N paragogicam hiatus modo evitandi causa usurpatam esse
& Theodoro Prodromo, Niceta Eugeniano, nec non ab Ephraemio, Manuele
Phila docuerunt R. Hercher in Scriptor. erotic. Graec. vol. II p. LXI et
I. Hilberg in Wiener Studien vol. VIII p. 308. 814. X p. 88.
77
Itaque legendum est:
in Adam, 61 μὴ δὴ od ταῦτα σαῖς φρεσὶν βαλοῦ, γύναι"
cf. Appendicem 1.
I. In Theodosii carminibus:
Litteram N productionis causa a Theodosio usurpatam esse
cognoscitur his versibus, qui, nisi haec littera vocali E adiungi-
tur, ferri non possunt:
2,225 191: <y> τῶν 3,135 Eiere<v> πυργωμάτων 8,218
nartorpwse<y> πόλεις 4,39 εἶδεν» κάτω 5,101 dade<v>
τάσις.
Itaque littera N his quoque locis addenda est: 1, 46 ὁλχά-
av> πεφραγμένος 1,162 τέχτοσις “ν;» δὲ 1,198 Bualonaıv>
χύνας 2, 19 räcı<y> Jap 2, 231 yepai<v> κατεῖχε 3, 36
nmaly> πάλαι 3,44 armasıv> τῶν 3,50 χυσὶ«ν» ποϑητὸς
4, 20 χυμοδέγμοσις. ν» τόποις 4, 22 Impoi<v> γένος.
IM. In Ioannis carminibus:
Ipso codice Vaticano Graeco 676, qui saeculo XI scriptus
est, littera N paragogica tradita est: 27, 6 ἄνϑεσιν χαὶ 36, 31
πᾶσιν φίλος 54, 117 τρισὶν νεανίαις 56, 14 μάρτυσιν νέμοντες 66, 9
χλήσεσιν δ᾽ ἔπειτα 69, 2 φασὶν λόγοι 89, 3 σώφροσιν χεχρημένος
89, 82 ἄνϑεσιν μέλισσαν 91, 14 πᾶσιν μὲν 91, 88 ἀνδράσιν γέλως
81, 26 ἔχρυφεν τόπος ὅ]1, 6 ἔξανεν Ἰεγραμμένον 81, 18 ἔστρερεν
τὰς ἐλπίδας.
Legendum igitur est Etym. 70 (de voce ὄρος):
‚opos‘ δ᾽ ὁρατὸν Öu.maaı<y> καὶ μαχρόϑεν.
Quod vero loannes finalem vocalem brevem produxit in
Etym. 37 (de voce νότος):
νότου“ νοτὶς δὲ γὴς νεάτης ἐκχρέει
ᾧ χλίματι νένευχεν ἡ χόσμου ϑέσις,
id ipsa verborum necessitate excusatur; nam animadvertendum
est vocem γένευχεν, quae excipit vocabulum χλίματι, originationis
explicandae causa usurpatam esse.
Denique liberarum quae vocantur vocularum usu
Ignatius, Theodosius, Christophorus, Ioannes magnopere differunt
a versificatoribus alterius ordinis Hilbergiani. Hos versificatores
guo arbitrio finales syllabas vocularum liberarum, quae exeunt.
in vocalem brevem, produxisse docuit Hilberg in Wiener Studien
vol. VIII p. 292. 304 sqgq.; illi versificatores tales syllabas
18
producere omnino noluerunt. In Christophori qui supersunt
versibus haec lex violata non est; neglecta esse videtur
I. Apud Ignatium:
Tetr. 38, 2 μύρμηξ δ᾽ ἔφησε᾽ τί ϑέρους ὄντος Eöpas;
Sed hunc versum corruptum esse cognoscitur quinta eius sede;
versus, quem coniecit Mueller
μόρμηξ δ᾽ Een‘ τί δὴ ϑέρους ὄντος γ᾽ ἔδρας;
caesura laborat; cf. Appendicem II 8 8.
II. Apud Theodosium:
4, 55 σὺ δὲ πρόϑυμον, ὡς ἐνὶ πᾶσι, δίδου
“ἐνὶ πᾶσιν aut ἐνὶ παισίν’ coni. Iacobs, sed tali coniectura obsen-
rum versum emendatum esse equidem vix crediderim.
I. Apud loannem:
Ioannes finales syllabas vocabulorum liberorum his modo
carminis etymologici locis produxit:
Etym. 8 (de vocibus Σεραφίμ et Χερουβίμ):
ὧν τὰ ‚Zepapim‘ καὶ ,Χερουβὶμ' οἱ πάνυ.
Talem productionem non admisisset, nisi voculam τὰ exciperet
vox de qua agitur Zepapiu.
Etym. 108 (de voce ἑβδομάς):
ἑπτὰ δὲ ‚oemräc‘ οἷα ,σεμνὴ“ παρϑένος,
ἧς ,ἑβδομὰς“ γόνος τις εὐλογημένος.
Excusationi est, quod vocula ἑπτά originationis explicandae causa
usurpata est.
Animadvertendus est versus
30, 42 μία τις ὡς ἔοιχε τοῦ χαχοῦ λύσις.
Voculas μία τις quae accentu grammatico arte cohaerent Ioannes
unius vocabuli, quo efficitur pes tribrachys, loco habuit; itaque
mediam syllabam secundum eam quam supra exposuimus legem
produxit.
Restat ut de longarum vocalium AIT correptione
agam. Perraro Ignatius, Theodosius, Christophorus, Ioannes vo-
cales AIT, quae insunt eis vocabulis quibus efficitur pes spon-
deus corripuerunt,!) saepius in eis vocabulis quae molossum aut
1) ΟΝ Ignat. tetr.15, 4 δράσεις, in Adam. 139 λύπας 140 λύπαις. Theod.
1,29 xparıp 4, 4 xpunois; loan. 54, 93 Πριμώ 92, 12 πτύρῃ, etym. 73 βρίϑων
19
alium pedem efficiunt. Neque tamen hi versificatores in corri-
piendis eiusmodi syllabis omni ratione atque lege vacabant.
Vocalem enim A, quae crasi vel contractione duarum voca-
lium coeuntium orta est, Ignatius et loannes nunquam corri-
puerunt, Theodosius semel in altera sede:
2, 227 χύπτων ἄχων ἦν προσχυνῶν σοὺ τὸν στόλον,
Christophorus bis in sexta 8666:
142, 2 ἀφαιρεϑεὶς δὲ τὰς ἀναγνώσεις ἄχων
114, 80 λέγεις ὁ σεμνὸς καὶ θέχλας τῆς πρωτάϑλου.
Versificatores alterius ordinis Hilbergiani talem correptionem in
altera modo versus sede admittere solent; cf. p. 60 et I.Hilberg
in Wiener Studien vol. VIII p. 289 fin.
Vocalem A, cui subscriptum est I, Ignatius et lIoannes
nunquam corripuerunt, Theodosius semel in nomine proprio:
4, 75 τάττει τὸ τάγμα τῶν Θραχηδίων ὅλον,
Christophorus bis:
68, 103 καὶ Κοσμᾶ μὲν ohvanıe Σαμφὼν τὸν μέγαν
92, 16 ὀφθαλμὸς ἄλλος τῆς δαδουχίας) μέγας.
Versificatores alterius ordinis Hilbergiani in altera modo versus
sede talem correptionem admiserunt (cf. p. 60); sed gemel Theo-
dorus Prodromus ipse (Catom. 208) priorem nominis proprii ” Arönc
syllabam corripere ausus est in quarta sede; cf. I. Hilberg 1. 1.
p. 289.
Vocales AIT, quae accentu circumflexo notatae sunt, Igna-
tius corripere noluit, Theodosius et loannes tantummodo in
nominibus propriis corripuerunt; cf. Theod. 5, 80 Kuvstavrive
Ioan. 31, 38 et 58, 1 Κωνσταντῖνος 57, 1 Κωνσταντῖνον. Quodsi
Ioannes secundum codicem Vaticanum Graecum 676, qui saeculo
XI 1. 6. eodem quo vixit Ioannes saeculo exaratus est, formam
πράσιν pro antiqua forma πρᾶσιν usurpare solet:
33, 5 πῶς δ᾽ οἱ λέγοντες καὶ Ἰράφοντες τὴν πράσιν
88, 9 τί δ᾽ ἄν τις εἴποι τὴν πράσιν πλὴν ἢ μόνον
88, 18 ἐγὼ μὲν οὕτω τὴν πράσιν μαϑὼν λέγω
33, 89 ἄμεινον εἰπεῖν μᾶλλον εἶναι τὴν πράσιν,
19 ψύχους; Christoph. 1, 24 γίνου 25,10 φύρων 37,1 πίνων 40,2 κρίνεις item
45, 4. 68, 99. 78, 4. 87, 13. 88, 11. 109, 189. 136, 77. 42, 2 ζύμης item
42, 44. 75. 59, 44 orig item 77, 54. 131, 48. 87, 8 συχὴν item 87, 18.
68, 74 et 84 Κύρῳ 90, 4 ὑμῖν 109, 46 κλίνας.
) δαδουχίας cod. Crypt.
80
cave credas ceircumflexum accentum acuto commutatum esse.
Immo saeculo XI πράσις forma sollemnis fuit; qua cum mensura
optime consonat syllabae IIPA correptio, quam solam loannes
admisit in formis verbalibus; cf.
32, 3 ἀνθ᾽ οὗ πραϑεὶς ἔσωσε τοὺς κατ᾽ εἰκόνα
33, 4 πάλαι πραϑῆναι Χριστὸν ἀντὶ χρυσίου
33, 25 πῶς γὰρ νοήσεις τὸ πραϑῆναι χρυσίου
33, 15 οὐκ ,ἀντὶ χρυσοῦ φασὶ πεπράσϑαι τόδε. ἢ)
Confirmatur hic dicendi usus etiam regula prosod. 26, quae le-
gitur in tractatu a Godofredo Hermanno de emendanda ratione
Graecae grammaticae part. I (Lips. 1801) p. 426 edito: τὰ eis I!
διχρόνῳ παραληγόμενα παροξύνονται" τάσις, βάσις, πλὴν τοῦ Adars, ῥῦσις,
πρᾶξις, χῦσις xal πρᾶσις" τοῦτο δὲ 7) συνήϑεια παροξύνει. ἢ)
Item me quidem iudice Ioannes formas στύλος (pro στῦλος)
et χράσις (pro χρᾶσις) genuinas esse putavit. Priorem vocis στύλος
syllabam corripuit
49, 4 ὡς ἀχράδαντον ὀρϑοδοξίας στύλον)
non aliter ac Gregorius Nazianzenus, de quo cf. L. Sternbach,
Menandrea (Cracoviae 1891) p. 73; vocabuli κράσις syllabam paen-
ultimam corripuit
1) Formam πράσιν usurpavit iam Gregorius Nazianzenus (sae.
p. Chr. IV) in carmine iambico, quamquam in eiusmodi versibus, quoniam
pedes trisyllabos (de quibus cf. Paulum Stoppel, quaestiones de Gregorii Na-
zianzeni poetarum scenicorum imitatione et arte metrica [Rostochii 1881] p-
20 sqq.) admisit, nullis angustiis metricis impeditus erat:
I 2, 10, 315 ξῶ λέγειν πράσιν τε καὶ οὐχὶ πράσιν"
cf. etiam
I 1, 6, 47 καὶ τὸ πραϑὲν ζητεῖν σε καὶ τὸ χρῆμ᾽ ἔχειν.
?) Cf. etiam Christophori versus:
114, 70 ἢ τοὺς τάφους ἅπαντας οἱ νεχροπράται
11, 12 σχεδοπρατεῖον οὗ πρεπόντως ὦ δ...
χαλκοπρατεῖον τὴν σχολὴν δεικνὸς τάλας.
8) Sic cod. Vat. Graec. 676; cf. etiam Christophori v.
9, 3 [τὸν Στυλιανὸν, appjayr, τινα στύλον
et versus dactylicos:
10, 1 δείματο οὐρανίη oopin δόμον, ὃν στύλοι ἑπτά
10, 5 στήσατο καὶ στύλον ἕνδον χείνου ἔμμεναι εἶλαρ
(Vat., ἔμμαραι εἶλαρ Crypt.). Verba ὀρϑοδοξίας στύλος Ioannes in fine v. 49,4
aeque posuit atque Ephraemius in fine senariorum 9617. 9811. 10300.
81
Etym. 29 νέμοντα πᾶσιν ἐμμελεστάτην κράσιν; ἢ)
eandem mensuram usurpavit Gregorius Nazianzenus:
I 2, 10, 86 ἁρμοσάμενος τῇ τῶν ἐναντίων χράσει
Ι 1, 11, 612 ὃς τὴν πρὸς ἡμᾶς τοῦ Θοοῦ Λόγου χράσιν
et in carmine dactylico:
I 1, 8, 14 οὗς κράσις ἠὲ καχοὺς τοχτήνατο ἠὲ φερίστους
nee non corripuit syllabam KPA in his formis: I 1, 36, 14 xpa-
ϑείς 12, 29, 322 συγχεράσῃς I 2, 34, 24 συνεχράϑη II 1, 45,
138 χέχραται 1 2, 33, 178 χρατήρ.
Christophorus solus cum versificatoribus alterius ordinis
Hilbergiani fecit, qui vocales AIT accentu circumflexo insignitas
pro arbitrio suo corripuerunt et hunc accentum acuto commuta-
verunt:?)
22, 2 πόδες τὸ πάσχον καὶ ποδάγρα τὸ τρύχον
109, 180 ἢ μυῖαν ἢ βάτραχον εἴτε καὶ σχνίπα.
Cf. etiam dactylicum versum 180, 1 αἵδε χλίναι λαοῖσι. . . .
11, 53 μῦσαν legendum est pro codicis Uryptensis lectione
wöcav coll. Homer. 2 637, Soph. Ant. 421, Eurip. Med. 1183 aliis
lociß.
Denique commemorandum est syllabam finalem, quae conti-
net productam vocalem AIT, ab Ignatio, Theodosio, Chri-
stophoro correptam non esse, ab Ioanne semel:
33, 23 ἢ πῶς παροῦσαν μαχρὰν ἐξωϑεῖς βία.
Versificatores alterius ordinis Hilbergiani multo saepius tales
syllabas corripuerunt neque raro primae declinationis accusativi
singularis formas in -AN;®) cf. I. Hilberg in Wiener Studien vol.
VII p. 311.
1) ἐμμελέστατον χράσιν cod. Vat. Graec. 889; ἐμμελεστάτην χρᾶσιν cod. Vat.
Graec. 1269, Lagarde.
2) C£. I. Hilberg in Wiener Studien vol. VIII p. 292.
ὅ Eandem terminationem identidem corripuit Gregorius Nazianzenus
in versibus iambicis: I 2, 10, 767 ἀνδρείαν. I 2, 34, 184 ἀνομίαν. I 2, 10,
235 δουλείαν. I 2, 10, 147 ϑείαν. I 2, 28, 54 ϑήραν. 1 2, 34, 151 ϑρησκείαν.
II 1, 12, 204 ϑωπείαν. I 2, 10, 562 πῆραν. II 1, 12, 200 πῆραν. ΠῚ, 11,
1440 χρείαν. 11 1, 12, 689 χώραν. II 1, 11, 292 λίαν. I 2, 10, 36 Τροίαν.
ΟΥ etiam versus hexam.: II 1, 1, 353 ϑείαν. II 1, 34, 49 ϑείαν. II 1, 44, 15
μικράν, I 1, 9, 59 πέτραν. II 1, 1, 92 σχιάν. 1 2, 2, 51. I 2, 29, 225. II 1,
1, 480 τέφραν. 1 2, 12, 3 φοράν. 1 2, 17, 23 χώραν et versus pentam.: ΠῚ,
45, 256 ἀγνείαν. II 1, 44, 16 σκιάν. I 2, 17, 16 χώραν. I 1, 21, 16 νεκράν.
I 1, 12, 15 "Eodpuv.
6
82
Caput VI.
De lIoanne Tzetza et Eustathio. (Saec. XII.)
Iambograpbi saeculi p. Chr. duodecimi ad unum omnes alteri
aut tertio ordini Hilbergiano adscribendi sunt. Sed medio fere
saeculo p. Chr. duodecimo critici quidam vel grammatici Cpoli-
tani incredibilem illum dichronorum abusum prorsus removere
enixe studuerunt; hanc factionem apud Cpolitanos auctoritate
multum valuisse docent Ioannes Tzetzes atque Eustathius.
Ioannes Tzetzes in eis quos provectiore aetate conscripsit
libellis vel maxime in eis scholiis quibus epistulas suas earum-
que commentarios, chiliades dico, instruxit, identidem vocalium
abusum, quem ipsum quoque iuvenili aetate se adamavisse fate-
tur, improbavit. Locos, qui ad hanc rem pertinent, collegit G.
Hart in Jahrb. f. class. Philol. Suppl. vol. XII (Lips. 1880) p.
66 sqq. Tzetzianamque de trimetris versibus factitandis artem
metricam universam recte descripsit.?) Nunc vero post Hilbergii
de Byzantinis iambographis curas ea, quae apta sint ad locum,
quem Ioanneg Tzetzes inter Byzantinos iambographos tenuit, ac-
curatius illustrandum, paucis verbis addam, quoniam Hilbergius
de Tzetzae arte metrica disserere supersedit.
De dichronorum usu Eustathius ipse identidem in com-
mentariis suis, maxime in commentariis Homericis, verba feeit.
Idem diserte docuit medio fere saeculo p. Ch. duodecimo Cpoli
fuisse grammaticos, qui suam cuique vocali A1Y quantitatem ser-
vandam esse contenderent; cf. quae in commentario Iliaco, quem
una cum ÖOdyssiaco commentario tum, cum erat in diaconorum
magnae ecclesiae Cpolitanae numero i. e. medio fere saeculo
p. Ch. duodecimo, certe ante annum 1175,?) absolvit, diserte mo-
nuit p. 32, 21 οὕτω δὲ χαὶ (. 6. ὡς τὸ ᾿Απόλλων) τὸ Κρονίων Arc
ρεῖται παρὰ τῷ ποιητῇ καὶ ἄλλα οὐχ ὀλίγα, εἰ χαὶ οἱ νῦν στρυρνοὶ
') De eis legibus quas in versibus dactylicis pangendis Ioannes Tzetzes
observavit cf. H. Schrader in Jahrb. f. class. Philol. vol. 137 (Lips. 1888)
p. 601 sqg. |
2) Cf. Commentationes in honorem Guilelmi Studemund (Argentor. 1839)
p. 249 sqg.
83
λογισταὶ τῶν στιχουργούντων μογόχρονα τὰ τοιαῦτα εἶναι
ϑέλουσιν.
I. De Ioanne Tzetza.
Inter iambographos Byzantinos singularem locum tenet lo-
annes Tzetzes. Is carmina quae conscripsit iambica saepius di-
serte docuit dividenda esse in trimetros inartificiales, quos po-
tissimum iuvenili aetate ex eis legibus composuit quas tum ver-
sificatores quidam observabant, et in trimetros artificiales, quos
provectiore aetate composuit usus legibus quibusdam, quas ipse
excogitavit (cf. G. Hart 1. 1. p. 68 sqgq.).
Ex eo vocalium AIY abusu quem in pangendis trimetris
inartificialibus admisit tertio iambographorum ordini Hilber-
giano adseribendus est; nam in trimetris illis 417 inartificiali-
bus,’) quorum maior pars passim nobis occurrit in libellis eius,
non solum eas vocales AIT in quas exeunt voculae liberae, sed
etiam 688, quibus determinantur vocabula reliqua, ad suum arbi-
trium produxit; cf. περὶ τῆς τῶν ποιητῶν διαφορᾶς νΥ͂.
') Pertractavi hos versus inartificiales: 177 trimetros net! τὴς τῶν ποιίη-
τῶν διαφορᾶς (ed. Duebner in Mus. Rhen. vol. IV [a.1836]) p. 393 sqq. vol. V
[a. 1837] p. 154 et in Scholiorum Graecorum in Aristophaneas fabulas edi-
tione [Paris. 1855] p. XXIII sqq., Cramer in An. Ox. vol. ΠῚ [Oxonii 1836]
p. 334 sq., Aug. Meineke in Fragm. com. Graec. vol. II part. II p. 1245 sqq.,
Ludovicus Bachmann Rostochii 1851) et versus qui leguntur: in epistula I
et IX (ed. Th. Pressel Tubingae 1851) p. 3, 10 sqgq. et p. 12, 2 sqq. (cf. G.
Hart 1. l. p. 66); in scholiis in Hesiodi Opera et Dies (ed. Gaisford Oxonii
1820): prolegom. (l.l.p.9 adn. 1), ad Hes. v. 1 (p. 30), 41 (p. 56), 56 (p. 69),
59 (p. 71), 83 (p. 83), 95 (p- 87), 109 (p. 94), 142 (p. 109), 302 (p. 172),
439 (p. 234), 564 (p. 274), 596 (p. 289), 731 (p. 327), 767 (p. 346), 780
(p. 355); in exegesi in Iliadem p. 803, 7-9 ed. Bachmann [= 93, 4—6 ed.
Hermann] et p. 834, 11—17 ed. B. [= 139, 12—18 ed. H.]; in scholiis ad
Hermogenem in Crameri An. Ox. vol. IV p. 97, 31 sqq.; in chiliad. ΠῚ 58
sqq. (ed. Kiessling); in scholiis ad Oppiani Halieutica (ed. Bussemaker Paris.
1849): prolegom. (l. 1. p. 260) et ad Hal. I 619 (1. I. p. 293) [= Schol. ad
Aeschyli Prometh. v. 428 (cf. Aesch. trag. ed. Dindorf tom. III Oxonii 1851
p. 222 sq.)]; in scholiis ad Lycophronem (ed. Godofr. Mueller Lips. 1811): ad
v. 481 (l.1. p. 635), 497 (p. 653), 680 (p. 736), 1170 (p. 944), 1181 (p. 948).
Reliqui versus inartificiales qui enumerantur in libello, qui inscribitur
Scholia vetusta in Lycophronis Cassandram ed. Ludov. Bachmann (Rostochii
1848) p. IX adn. 7, aut nimis lacunosi aut nimis dubii sunt, quam ut in
censum vocari possint.
6*
84
18 τοῦ λυρικοῦ χύχλου δὲ σύστημα τόδε
82 κῶμα κατ᾽ αὐτὸ καὶ γλυχὺν ὕπνου χρόνον
44 τρυγὶ καταχρίσαντες αὐτῶν τὰς ϑέας
46 ἐπεὶ δ᾽ ἐσωφρόνισς τὸ πρᾶγμα πόσους
92 σατυρικὸν δὲ Πρατίναν οἷδα μόνον
122 ἢ παρὰ τὴν τρύγα δὲ τὴν δωρουμένην.
Schol. in Hes. Op. et Dies v. 41 (p. 56 ed. Gaisf.) vv.
13 σχίλλα γὰρ οἷδε τοὺς ἀτέχνους ὀλλύειν
18 μέλι τε μίξαις καὶ τὸ μήχωνος δάχρυ.
Schol. in Hermog. in Cram. An. Ox. vol. IV 98, 22:
δοχοῦσα πίσσης εἰς πολὺ μελαντέρα.
Schol. in Lycophr. v. 497 (p. 653 ed. Mueller) v.
2 ἐναντία σύμπασι χαὶ σαυτῷ πλέον.
Schol. in Lycophr. v. 680 (p. 736 ed. M.) v.
2 μῶλυ, δάφνη, κόνυζα, ῥάμνος, ἱτέα.
Schol. in Lycophr. v. 1181 (p. 948 ed. M.) v.
2 σὺν τῷ Παχύνῳ μητέρα περιγράφει.
Nescio an casu in trimetris inartificialibus ne semel quidem
correpta sit vocalis A crasi vel contractione orta aut A cul
ἀνεχφώνητον est subscriptum aut omnino syllaba circumflexa. Lit-
teram N paragogicam aut Atticam litteram 5 ad producendam
brevem vocalem finalem usurpare noluit.
Eiusmodi senarios iambicos pangere Tzetzes provectiore
aetate desiit, ut evitaret odium eorum virorum qui tum dichro-
norum abusum improbabant. Leges de conscribendis trimetris
iambicis artificialibus,!) quas Tzetzes ipse excogitavit, ad-
ἢ Artificiales trimetri iambici exstant hi: versus rept κωμῳδίας et mp
τραγικῆς ποιήσεως (ed. Duebner in Mus. Rhen. vol. IV [a. 1836] p. 399 sqı.
vol. V [a. 1837] p. 154 sq. et in Scholiorum in Aristophaneas fabulas edi-
tione [Paris. 1855] p. XXV sq., Cramer in An. Ox. vol. III [Oxonii 1836] p-
340 sqq., Aug. Meineke in Fragm. com. Graec. vol. II part. II p. 1251 864;
cf. G. Hart 1. 1. p. 69 sq.); schol. ad Aristoph. Plut. v. 137 (ed. M. Schmidt
in Pbilol. vol. XXV [a. 1867] p. 687 sqq.); in scholiis ad Hermogenem ü
Cram. An. Ox. vol. IV [Oxonii 1837] p. 131, 31 sqq. 133, 2 sqq.; in epistula
106 (ed. Th. Fressel p. 95) et in scholl. ad epist. 1 (p. 1 adn. 2 ed. Presel
= Cram. An. Ox. 1Π 358), epist. 4 (p.5 adn. 2 ed. Pr. = Cram. An. Ox. Il
360), epist. 31 (Cram. An. Ox. III 362, 6, a quo hi versus perperam ad
epist. 21 referuntur); chiliad. XI, 897 sqq. XII, 264 sqq. 508 aqg. 719 544:;
versus qui in recentiore chiliadum editione a Tzetza editi sunt post chiliad.
δῦ
modum alienae sunt ab eis legibus quas tum omnes iambographi
Byzantini observaverunt. Teste enim G. Hart 1. 1. p. 68 pedes
trisyllabos!) admisit i. e. plus quam duodecim syllabis senarium
iambicum effici non vetuit; deinde paenultimam versus syllabam
accentu grammatico vacare posse non negavit; denique syllabas,
quae continent vocales AIT,?) non produxit nisi finales.°)
V 201 (ed. in Mus. Rhen. vol. IV [a. 1836] p. 8; Cram. An. Ox. vol. Il p.
365; post Presselianam epistularum editionem p. 113; cf. G. Hart 1.1. p. 52);
in scholl. ad chiliades (ed. in Mus. Rhen. vol. IV p.1sqq., Cram. An. Ox. vol.
III p. 350 sqq., post Presselianam epistularum editionem p. 97 sqgq-; cf. etiam
H. Giske, de Ioannis Tzetzae scriptis ac vita [Rostochii 1881] p. 88): ad I
131. 765. II 113 [= Scholis ad Oppiani Hal. I 266 ed. Bussemaker p. 276
et 434]. III 481. IV 466 [in scholii fine]. 788. VIII 878. XII 622. XIII 614;
versus de filiorum educatione et versus ad Camaterum (cf. Kiesslingianam
chiliadum editionem p. 509 sq. 511 sqq. 520 sqq.). Praeter hos 1007 tri-
metros artificiales in censum vocavi 149 versus carminis περὶ ἀλληγορίας, quOs
mihi suppeditavit Studemund; de hoc carmine cf. Studemund An. Var. vol. I
238 adn. et H. Giske 1. 1. p. 71.
ἢ Quod G. Hart 1. 1. p. 71 docuit anapaestum et tribrachyn pedes in
clausulis versuum artificialium περὶ κωμῳδίας et περὶ τραγικῆς ποιήσεως evi-
tatos esse, moneo in sexta sede admissum esse anapaestum in schol. ad
chil. III 431
v. 4 πρὸς τὴν πόλιν ῥέοντα τὴν Βαβυλῶνα μέσην,
quem versum Duebner in Rhein. Mus. vol. IV (a. 1836) p. 6 et Pressel ]. 1.
p. 107 politicum esse perperam opinati sunt, et tribrachyn in schol. ad
Arist. Plut. 137 (cf. Philologi vol. XXV [a. 1867] p. 690)
v. 109 ἐκ τῆς ,γραφῆς “ ,Ἰνώμης “ τε καὶ ψυχῆς λέγων
τό τε ,γραφίδιον“ καὶ ,γνωμίδιον" καὶ ,ψοχίδιον “.
3) Syllabae finales, quae vocales EO continent, perraro productae sunt;
cf. schol. in Arist. Plut. 137
v. 104 ἐκ ,βότρυος“ δὲ τὸ „Borpudov‘ πάλιν,
qui versus vocabulis quae ei inserta sunt grammaticis excusatur, et de com.
v. 73 γἸλώττης σαφοῦς πρῶτα μὲν ἥρμοστο Aöyors
chil. ΧΙ 913 Τρικόρνιον δὲ πρὸ ῥοᾶς τοῦ Μουσχίου,
ubi finales syllabae vi liquidarum, a quibus proxima vocabula initium capi-
unt, nescio an productae sint. Corrupti esse videntur: de com. v. 38 (εἶ. α.
Hart 1. 1. p. 69), schol. ad epist. 4 v.9, de trag. v.82 (= Cr. AO III 344, 5).
δ) De eis versibus qui his legibus repugnant passim disputavit G. Hart
l.1.p. 69 sqq. Satis habeo hacc addidisse. Chil. XII 271 Wappertyoo paen-
ultimaım productam esse perperam docuit G. Hart 1. 1. p. 73 Kiesslingiana
editione in errorem abductus; nam in codice legitur versus integer:
καὶ αμμιτίχου δὲ τῆς φρενὸς πολλῷ πλέων (leg. πλέον),
cf. Kiesslingii adnotationem. — Pro voce δοσμορίας (de fil. educ. v. 131), de
qua cf. G. Hart 1. 1. p. 73, legendum est δυσμοιρίας, quam lectionem in
86
Sed cave suspiceris Tzetzam de producendis eis syllabis
finalibus quae continent vocales AIT certas leges observavisse.
Immo vero syllabarum finalium gravitatem atque vim adeo non
animadvertit, ut syllabas finales consona clausas, quae multo
gravius sonent necesse est quam syllabae finales in vocalem
ipsam exeuntes, rarius producat quam syllabas finales vocali
determinatas. Neque in eligendis eis quas produxit syllabis con-
sona clausis ratione atque consilio usus est; nam produxit aeque
terminationes, quas et Theodorus Prodromus et Nicetas Eugenia-
nus, quorum uterque alteri iambographorum Byzantinorum classi
adscriptus est, produxerunt, i. e. terminationes:')
1) substantivorum in -IE:
de com. 76 λέξις ἅμα, chil. XI 991 πόλις ἄνασσα, de fil.
educ. 160 κλῆσις 3) ἑνί.
2) accusativi III. declinationis in -IN:
de trag. 7 [= Cram. An. Ox. ΠῚ 343, 12] κλῆσιν ὁμοῦ, chil.
XI 941 ϑέσιν ὁριστέον, schol. in epist. 4 v. 3 σύνϑεσιν εἴς
Anyev et v. 5 σύνϑεσιν ἔχει, de allegor. 92 φύσιν ἐῶ.
3) adiectivorum in -ΥΣ:
de fil. educ. 292 πλατὺς ἐστι.
4) adiectivorum accus. sing. in -TN:
schol. in Arist. Plut. 137 v. 82 βαρὺν ἔχει.
5) verbalis formae alterius personae in -A%:
de fil. educ. 237 οἵἷδας axohwv.
6) horum vocabulorum liberorum:
ὅταν: de ἢ]. educ. 277, de trag. 148 [= Cram. An. Ox. ΠῚ
347, 23]; πάλιν: chil. XI 957. XII 726, de ἢ]. educ. 65, de
trag. 53. 68 [= Cram. An. Ox. ΠῚ 344, 26. 345, 10];
ἑπτάκις: de com. 40; σύν: chil. XI 963, de com. 31. 49, de
trag. 17. 169. 201 [= Cram. An. Ox. III 343, 22. 348, 13.
349, 11]; πρίν: de ἢ]. educ. 29, ad Camaterum 339, de trag.
2. 89. 127 [= Cram. An. Ox. Ill 343, 7. 345, 31. 347, 3];
margine codicis A scriptam esse docuit Kiessling in adn. — Ea quae de cor-
repta media syllaba vocis ἀκριβῶς G. Hart p. 70 explanavit, confirmantur
scholio quoque ad epist. 81 (cf. Cram. AO III 362, 11) v. 11
σοὶ τεχνικὸν δοὺς ἀκριβέστατον λόγον.
ἢ Οὗ Hilberg in Wiener Studien vol. VIII p. 811 sqq.
3) Sed recte corripuit syllabam finalem v. 161.
81
γάρ: de fill. educ. 66, chil. XII 283, de allegor. 17; τίς : de
fil. educ. 117. 169. 254, de com. 47, de allegor. 76
atque eas terminationes quas producere noluit Theodorus Pro-
dromus aut Nicetas Eugenianus teste Isidoro Hilberg in Wiener
Studien vol. VIII p. 312, i. e. terminationes:
1) accusativi plur. III. declinationis in -AZ:})
schol. in Arist. Plut. 137 v. 11 τινὰς ἄλλῃ, de ἢ]. educ. 78
πάντας "περπτῇ, 282 παῖδας ἄγειν, de allegor. 58 ἱππέας
ἄνδρας, 80 ἀστέρας ἄστρα.
2) dativi plur. ΠΠ. deelinationis in -IN:
de trag. 162 [= Cram. An. Ox. ΠῚ 348, 9] τρισὶν olonep,
schol. in Hermog. in Cram. An. Ox. IV 133, 2 ἀνδράσιν
ἐπηρμένοις, de fil. educ. 225 ποσὶν Αἰγηπτίοις.
3) verbalis formae in -IN:
chil. XI 947 εἰσὶν ἐν.
Quae cum ita sint, mirandum non est Tzetzam aeque pro-
duxisse vocales AITY, quibus terminantur vocabula libera, atque
eas vocales AIT quae in reliquorum vocabulorum exitu exstant;
sed animadvertendum est ex his vocabulis pleraque aut esse
sollemnia aut plus quam tribus syllabis effici. Eos versus qui-
bus vocabulorum liberorum syllabae finales producuntur enume-
rare supersedeo; satis babeo exposuisse, quas reliquorum vocabu-
lorum syllabas finales longarum loco habuerit. Produxit Tzetzes
terminationes: |
1) accusativi III. declinationis in -A:
schol. ad epist. IV v. 10 περισπῶντα τόνον, de ἢ]. educ. 185
everdöa δέ, de allegor. 24 ὁπλοφέρμονα χόρην, 135 ἀέρα,
ϑάλασσαν.
2) neutr. sing. III. declinationis in -A:
de com. 32. 47. ἐπίρρημα λέγει, 50 ἀντεπίρρημα λέγει, 58
avrerippnpa πάλιν, 57 ἐπίρρημά τι, 42 ὄρχημια τόδε.
8) neutr. plur. III. declinationis in -Α:
de com. 86 φαλάγματα λύρας, chil. XI 1001 γνωρίσματα
ap, de ἢ]. educ. 158 πολίσματα δύο.
1) Hanc terminationem semel produxit Nicetas Eugenianus
5, 385 ἄνδρας ἐνόπλους λιϑολεύστους εὐστόχους.
Cf. Hilberg 1. 1. p. 312.
2) Correxit G. Hart |. 1. p. 69; ἐπιρρήματι codd.
88
4) neutr. plur. II. declinationis in -A:
de com. 79. ἐσχηματισμένα te, 84 σχαμβὰ) δ᾽ ἔρασχον, de
trag. 168 μέτρα καὶ περιόδους, schol. in Arist. Plut. 137 v.42
τεχνιχά τε et βάρβαρα λέγω, 43 τεχνιχὰ τῶν βαρβάρων, 72
μέτρα δὲ καὶ τὰς διχρόνους, 75 τεχνικώτατα λέγων, schol. in
Hermog. in Cram. An. Ox. vol. IV 133, 20 προοίμια τέϑει-
xey, chil. XI 904 Bpaxıxa γένη, 909 ΜΝΜυσιὰ ναίει, chil. XU
119 χηνικὰ δόξεις βλέπειν, de fil. educ. 2 μέτρα φέρουσα, 113
τέκνα παιδεύομεν, iamb. ad Camaterum 325 ἄστρα. σελήνη,
826 ἔργα τὰ λοιπά, 829 ζωύλλια δύστηνα, 343 τεχνικώτατα
λόγους, de allegor. 37 πεπραγμένα λέγει, 80 ἀστέρας ἄστρα
το, 82 φυχιχὰ πάντα, 107 φιλένσοφα Ὑένη.
5) dat. sing. III. declinationis in -I:
de trag. 49 δράματι δ᾽ οὕπω, δῦ δράματι μέν, schol. in
Hermog. in Cram. An. Ox. vol. IV 133, 16 Ναραϑῶνι τότε,
iamb. ad Camaterum 357 ἰσχύϊ λόγων, de allegor. 136 πνεῦ-
move ϑαλασσίῳ.
6) adiect. III. declinationis in -T:
de trag. 65 πολὺ συνηγμένος, schol. in Arist. Plut. 137 v.13
βραχὺ τό, 79 βραχὺ paxpöv, schol. ad epist. 31 v. 2 δασὺ
ϑέλει, de ἢ]. educ. 35 βραχὺ μέρος, 202 πολὺ δικαίου.
7) dat. plur. in -I et form. verbal. in -I; nam in artifi-
cialibus quoque versibus iambicis Tzetzes neque litteram pars-
gogicam N neque Atticam litteram 3 ad syllabas finales breves
producendas usurpavit:?)
de com. 19 εἰσὶ μέρη. ὅ1 ἐστὶ τόδε, de trag. 118 [= Cram.
An. Ox. III 346, 27] ἐστὶ λόγος, 192 [= ib. 1Π 349, 6]
ἐλάττοσι λέγω, schol. in Arist. Plut. 137 v. 93 ἐστὶ φύσει, ἢ
chil. XI 911 ἐστὶ πόλις, de fill. educ. 29 εἰσὶ γάρ, 214 go-
λάττουσι νόμους, 226 χερσὶ δ᾽ ἐχείνοις, 267 παισί, τοναιξί,
292 ἐστὶ γέλως, de allegor. 16 πράγμασι δέ, 26 πράγμασι
μέν.
!) Sed recte syllaba finalis correpta est v. 89.
*) In versibus hexametris, quos composuit Tzetzes, litteram N parago-
gicam productionis causa usurpatam esse docuit H. Schrader in Jahrb. f.
class. Philol. vol. 137 (a. 1888) p. 6083.
δ Ergo perperam proposuit M. Schmidt ἐστὶν φύσει.
89
I. De Eustathio.
Quoniam saeculo Ὁ. Chr. duodecimo viri doeti dichronorum
usum attente animadverterunt, Eustathius ipse quoque in com-
mentariis suis de eo qui ex Homeri carminibus cognosecitur
dichronorum usu iterum atque iterum disseruit.
Quibus ex fontibus Eustathius ea, quae ad vocalium AITY
mensuram pertinent, hauserit, hoc loco cum pulvisculo excutere
supersedi; de hac re alio loco accurate disputabo; nunc quidem
satis habeo eos locos qui ad auctores suos revocari possunt col-
lectos paucis verbis illustrasse.
Ac primum quidem Eustathius identidem ea transcripsit, quae
de vocalium AITYT usu in scholiis Homericis legerat; ex eis
quae nobis quoque praesto sunt scholiis deprompsit ea, quae
docuit:
p. 265, 42!) ad B 498 Θέσπιαν [- -- -] = schol. A = Herod. II
34, 25.
p. 267, 16. 17 ad B 500 "TAnv [- --Ἰ = schol. ABL = Aristo-
nicus (ed. Friedlaender) p. 70.
p. 273, 40 ad B 518 Ἰφίτω [-- -- --ἰ = schol. A = Herod. II
35, 1. |
p. 288, 2?) ad B 562 Αἴγιναν [-— - = schol. BL.?)
p. 293, 8 ad B 588 προϑυμίῃσι [-- - -- -- - ] = schol. BL.
p. 316, 38%) ad B 662 κατέχτα [- — -] = schol. ABL = Herod.
II 36, 10 (coll. 46, 9).
p. 330, 23 ad B 731 ᾿Ασχληπιοῦ [- - - -] = schol. A = Herod.
I 36, 38.
p. 393, 20°) ad T 130 νύμφα [-- -Ἴ = schol. A Townl.
1) Verba ἢ πρὸς τῷ “Ελικῶνι ἔκειτο νοτιωτέρα αὐτοῦ descripsit e Strabonis
lib. IX p. 578, 11 (ed. Mein.).
”) Ablegavit nos Eustathius ad commentarium in Dionys. Per. v.
498. 511.
8) Scholiastae verba, quae pertinent ad vocem Μάσητα, Eustathius per-
peram ad vocem Αἴγιναν rettulit; de vocis Μάσητα mensura cf. Herod. II 681,
20 (ὁ Choerob. dict. p. 144, 14 ed. Gaisf.).
4) Eustathii verba transcripsit Phavorinus p. 1015, 32 (ed. Basileens.
a. 1538), e Phavorini lexico deprompeit Diassorinus (= Ps. Draco p. 60, 12).
C#. Leopoldum Cohn in Philologische Abhandlungen, Martin Hertz... dar-
gebracht, p. 134 sqgq.
δὴ Verborum πρὸς χρείαν δὲ μέτρου συσταλτικὴν τὸ νύμφα παρεΐληπται 1086
Eustathius auctor est.
90
p. 538 extr. δὰ E 208 ἄδην [-- --Ἰ = schol. ΑΒ -Ξ- Herod. II 49, 10
(ef. Eustath. p. 933 extr. 1191 extr. 1536, 59).
p. 546, 9 ad E 256 ἔα [--] = schol. ABL Townl. = Herod.
11 50, 1—8.
Ρ. 637, 17 ad Z 205 ἔχτα [--]) = schol. A = Herod. II 55, 6.
p. 736, 55 ad I 73 ὑποδεξίη [- - - - - ] = schol. A!) = Herod.
Il 63, 20.
p. 792, 15. 1312, 17 ad Καὶ 105. W 485 νῦν et νῦν = schol. A
= Herod. II 69, 32. 123, 9.
p. 803, 63 ad K 258 καταῖτυξ [-- -- -] = schol. A = Herod. II
. 10, 32.
. 805, 58 ad K 292 ἤνιν [- -] = schol. A?) = Herod. II 71, 10.
. 1224, 58 ad ® 80 λύμην [- -] = schol. Townl.
. 1236, 7 ad Φ 262 οϑάνει [- —] = schol. A = Herod. II 117, 23.
. 1238, 1 ad Φ 318 ἰλύος [-— -Ἰ = schol. A = Herod. II
117, 36.
. 1274, 50 de E 359 φίλε [--] = schol. Townl. ad X 379.
p. 1418, 58 ad α 300 ἔχτα [--]) = schol. MQ = Herod. II
132, 28.
Pleniora scholia quam ea, quae aetatem tulerunt, aperte praesto
erant Eustathio p. 527, 4 ad E 100 ἀντιχρύ [-- -- --Ἰ coll. schol.
A = Herod. II 48, 17 (cf. Eustath. p. 530, 8 ad E 130 ἀντιχρύ
[- --] = schol. A = Herod. II 48, 19).
Praeter scholia Homerica identidem inspexit grammaticorum
quos habuit libros atque excerpta; diserte enim citavit:
Ὄ = Ὃ Ὁ
.-
Herodianum:
p. 26, 29 sqq. de nominibus in -Σ coll. Herod. I 85, 15—21.
83, 17.18 (cf. Lentzii adnot.). 83, 10—12 (cf. Lentzii adnot.).
p. 8, 42 sqq. de accusativi singularis tertiae declinationis
forma in -IN®) coll. Herod. I 415, 12—16. 534, 24—27.
ἢ Eustathius eam modo explanationem commemoravit quam ab Hero-
diano in catholica prosodia prolatam esse docuit scholiaste; cf. Herod. I
292, 23.
ἢ Tyrannionis de voce “vv doctrinam amplexus est Eustathius.
8) Prior canonis Herodiani quem -Eustathius citavit pars abiit in Pha-
vorini lexicon p. 1256, 12 (ed. Basil.); Phavorini locum transcripsit Diasso-
rinus (= Ps.-Draco p. 66, 24).
91
p. 1859, 9 (1286, 10. 1657, 5) de nominibus in -ὙΥἹῈϑ coll.
Herod. II 625, 6—8 (= 706, 33—35). I 527, 5—7. II 762, 30—
763, 2. 1 403, 12—15 (coll. I 236, 14—26).
Athenaeum:
Optimae notae sunt fragmenta, quae 6 deipnosophistarum
librorum epitoma!) quadam deprompsit Eustathius:
p. 1220, 51 de nominibus in -ἸΣ 5) — Athen. lib. III p. 243,
9. 11—14. 241, 25. 242, 2. 3. 23. 24. 16. 132, 16—20 (ed.
Kaibel).
Ρ. 1286, 39 de nominibus in -YE = Athen. lib. IX p. 354,
27—355, 5. 357, 10—14 (ed. Kaibel).
Cf. etiam p. 1108, 48 de nominibus κῆρυξ, δοῖδυξ, ὄρτυξ ) —
Athen. lib. IX p. 357, 10—14 (ed. Kaibel).*)
Georgium Choeroboscum:
p. 107, 28 ad A 302 de voce εἴα = Choerob. orthogr. in
Crameri An. Ox. vol. II 213, 14 sqgq.?)
Cf. etiam p. 32, 17 ad A 36 ᾿Απόλλωνι = Choerob. in Bekkeri
An. Gr. vol. II 678, 24.
Nonnulla frustula, quae pertinent ad vocalium AIT quanti-
tatem, Eustathio occurrerunt etiam in his libris:
1) Heraclidae Milesii περὶ καϑολικῆς προσῳδίας libro, cuius
fragmenta collegit Leopoldus Cohn in Berliner Studien vol. I
(Berol. 1884) p. 643 sqg.: |
Eustath. p. 1434, 21 ad ß 58 κχατάνεται [- -- - -Ἰ = Herakcl.
frg. 13 (cf. etiam L. Cohn I. 1. p. 625).
Eustath. p. 1625, 56 ad ı 222 väov —= Herakcl. frg. 14.
’) Cf. Kaibel in Athenaei deipnosoph. editionis vol. I p. XIV.
2) Eustathii locum transcripsit Phavorinus p. 98, 30 sqq. (ed. Basil.),
Phavorini Diassorinus (= Ps.-Draco p. 15, 21. 80, 5).
3) Verba πολλὰ δὲ καὶ ἕτερα τῶν διχρόνων παρὰ τῷ ποιητῇ τὴν τῆς κλήσεως
φερωνομίαν σῴζουσι τοῖς δοσὶν ὑποχείμενα χρόνοις οἷον τὸ ᾿Απόλλων, τὸ ἀνἡρ, τὸ
Κρονίων, τὸ ἼΑρης, τὸ ὕδωρ, τὸ πρίν καὶ ἄλλα Eustathius e sua eruditione
addidit.
*) Eadem de voce ὄρτυξ doctrina exstat in schol. in Aristoph. Pacem
188: contrariam sententiam tuetur Photius 8. v. ὄρτυγας. Herodianus cum
Athenaeo dissentit; cf. Herod. I 525, 7 sqq. = 11 9, 19 saqg.
8) C£. Hoerschelmann, de Dionysii Thracis interpretibus veteribus com-
mentationis part. I p. 42 et Lentz ad Herod. I 495, 12 et II 496, 19.
92
2) Geographorum libris:
a. Strabonis:
p. 267, 18 ad B 500 Ὕλην [-- --Ἰ = Strab. 110. IX p. 576,
19—23 (ed. Mein.).
Ρ. 271, 12 ad B 508 Ἶσον = Strab. lib. IX p. 572, 25 ggg.
(ed. Mein.)
p. 1787, 15 et comm. ad Dionys. Per. 525 de voce Σῦρος
= Strab. lib. X p. 685, 3 sqq. (ed. Mein.) coll. schol. H ad
o 403.
b. Stephani Byzantii:
p. 266, 4 ad B 498 θέσπιαν [- - -] = Steph. Byz. p. 310,
11 (ed. Mein.).!) |
Cf. etiiam comm. ad Dionys. Per. 858 Πισιδέων [- - - -] =
Steph. Byz. p. 524, 5 (ed. Mein.).
3) Aelii Dionysii, Pausaniae, aliorum Atticistarum
libris, quorum fragmenta collegit Ernestus Schwabe (Lips. 18%).
p. 801, 59 (ὁ Pausania) de voce avsiv [-- --Ἶ = fig. 21.
p. 1434, 1 (ex Aelio Dionysio aliisque) de voce ἅπαν [- =]
—= frg. 69.
p. 1579, 25 (ex Aelio Dionysio) de substantivis primae de-
clinationis in -EIA et -OIA = frg. 11a.
p. 1835, 43 (ex Aelio Dionysio) de χάχρυς [-—-] = frg. 227.
Denique in sunm usum convertit Eustathius fragmenta pro-
sodiaca, quae exstant in Heliae monachi appendicis I cap.
181. 2:
p. 556, 43. 1540, 16. 495, 8 = Studemundi An. Var. I 178,
8—26; cf. quae dixi p. 45 qq.
p. 1650, 44 ad x 104 xatayivsov [- - — -- - ] et p. 1753, 29
ad & 105 ἀγινεῖ [- -- --ἰ = Studemundi An. Var. 1 179, 11—17.”)
Supersunt fragmenta, quae Herodianeam doctrinam aut con-
tinere aut non continere demonstrari potest, sed quibus ex fon-
tibus hausta sint ab Eustathio nunc quidem pro certo affırmari
nequit; nonnulla denique tam vilia sunt, ut ea ab Eustathio e
1) Stephani Byzantii verba Eustathius perperam transcripsit, quae quid
significent, cognoscitur e Crameri An. Par. vol. III 851, 7 (coll. III 137, 6).
®) Abierunt haec in Phavorini lexicon p. 18, 41 sqq. (ed. Basil.); Pha-
vorini verba Callimachi hymn. Apoll. versu 82 aucta transcripsit Diassorinw
(= Ps.-Draco 13, 13—22).
98
sua ipsius eruditione prolata esse putaverim. Sed his de locis
disserere nolo, priusquam mibi licuerit perscrutari locupletissi-
mum illud ἐτυμολογικὸν μέγα, quod nunc edendum curat Ricardus
Reitzenstein.'!)
Caput VD.
De Maximo Planude et Demetrio Trielinio.
(Saec. XIIL)
Ut saeculo p. Chr. n. duodeeimo, ita saeculo decimo tertio
erant, qui propriam cuiusque vocalis AIT quantitatem conservan-
dam esse docerent. Huius doctrinae tutores fuerunt saeculo de-
cimo tertio Maximus monachus Planudes?) et Demetrius
Trielinius,?®) qui cum sua aetate tum posterioribus temporibus
ad saeculum duodevicesimum usque apud editores poetarum tra-
gicorum imprimis Sophoclis fabularum auctoritate permultum
valuit.
l. De Maximo Planude.
Versificatorum qui saeculo p. Chr. ἢ. decimo tertio fuerunt
artem metricam suo iure Maximus Planudes diserte improbavit
dialogo illo περὶ γραμματικῆς, quem edidit Lud. Bachmann in
Anecd. Graec. vol. II (Lips. 1828) p. 98, 10: Ἴαμβον δ᾽ ἀντὶ τῶν
ἐπῶν εἵλοντο καὶ τοῖς τῶν διχρόνων μηδὲν διαστέλλοντες ἐχρή-
σαντο χρόνοις, πάντα δὲ συστολῆς ἐνταῦϑα καὶ ἐχτάσεως
μετέχειν νομοϑετήσαντες. ’Evreödev δὴ xal πόλεων πασῶν καὶ
ἀνθρώπων ὀνόματα μιηδὲν μετρήσαντες τοῖς ἐμμέτροις ἐνήρμοσαν καὶ
ταῦτα πάντα τολμήσαντες σεμνοὶ δοχεῖν βούλονται, ὡς ἔμμετρα
Ἱράφουσιν᾽ ἄμετρα ὡς ἀληϑῶς χαὶ μηδὲν προσήκοντα μέτρῳ
συνείροντες.)
!) Cf. uberrima illa specimina, quae edidit in indicibus lectionum in
acad. Rostochiensi sem. hibern. a. 1890/91 et 1891/92 habendarum.,
”) De Maximi Planudis aetate cf. C. Krumbacher in lw. Mueller, Hand-
buch d. klass. Altertumswiss. vol. IX part. 1 (Monachi 1891) p. 248.
8) Demetrium Triclinium exeunte saeculo decimo tertio et ineunte
saeculo decimo quarto vixisse monuit Studemund in Indice lectionum in
univ. litt. Vrat. per hiem. a. 1887/88 habendarum p. 8.
4 Quam recte Maximus Planudes iudicaverit, facile cognoscitur ex
Ephraömii senariis, cuius artem metricam illustravit Hilberg in Wiener
Studien vol. X p. 50 sqag.
94
In versibus iambicis componendis Planudes vocalium AIY
abusum vitare enixe studuit; neque tamen prorsus evitavit eum.
Quod mirum esse negabis, si animadverteris Planudem ceterorum
versificatorum more senarios duodecim syllabarum composuisse.
Sed in eis senariis iambicis, qui aetatem tulerunt,!) aeque
noluit producere vocales AIT, in quas exeunt vocabula,
atque in versibus hexametris, pentametris, aliis, de qui-
bus infra disputabimus. Itaque dubium non est, quin Planudes
alteri iambographorum ordini Hilbergiano adscribendus sit.
Deinde animadvertendum est omnes fere vocales, quas Pla-
nudes metri causa produxit, inesse vocabulis, quae senario duo-
decim syllabarum iambico non satisfaciunt; cf. carminis 7 vv.
9 ἤϑη τε χαρίεντα σὺν τούτοις ἔχων
10 χαὶ βασιλικῆς ἑστίας ὑπηρέτης
12 χαὶ συνελόντα πᾶν ὃ χρὴ φάναι λέγειν
14 ὡς ἀρετὴς πρόϑυμος ὄντως ἐργάτης
11 λιπών, ἐπειδὴ θάνατον τὴς συζύγου.
Ceteroguin unam vocem Avrip contra quotidiani sermonis
usum usurpavit:
7, Ὁ ἰδοὺ γὰρ ἀνὴρ οὗτος εὐκόσμου βίου.
Longam vocalem semel corripuit:
7, 4 ὡς καὶ τὰ λοιπὰ τῶν ὑπὲρ γῆς ἐμφύχων,ἾὮ) ᾿
nam, quod legitur
6, 2 ἄνδρες φονῶντες, πλῆρες αἱμάτων στίφος,
scito formam στίφος (pro στῖφος) recentioribus temporibus sollem-
nem fuisse. Comprobatur haec lectio regula prosod. 39, quae
legitur in canone a Godofredo Hermanno de emendanda ratione
Graecae grammaticae part. I p. 429 edito: τὰ εἰς ΟΣ τῷ I παρα-
ληγόμενα παροξύνονται" στίφος, ξίφος, πλὴν τοῦ σῖνος, πνῖγος, Vi-
χος ATI?)
Ceteras de senariorum Byzantinorum structura leges Planu-
1) Supersunt 39 senarii; cf. Planudis carmina 4. 5. 6. 7, quae edidit
Boissonade in Anecd. Graec. vol. III p. 462 sqq.
2) Sed recte mensus est syllabam WT:
7, 25 καὶ τῷ ϑανόντι ψυχικὴν σωτηρίαν.
8) Antiquorum grammaticorum doctrinam repraesentant EGu. 512, 32.
Cram. An. Ox. 1I 410, 20. Cf. etiam vocabulorum indiculum in God. Her-
manni editione Pseudo-Draconis de metris poeticis libri p. 119, 2.
95
des accurate observavit; neque enim offendendum est in exitu v.
7, 20 Ἰωάννου et 7, 22 ᾿Ιωάννης (cf. Appendicem II 8 5).
In eis carminibus dactylicis quae Planudes occasione
data ad suum arbitrium composuit antiqua mensura accuratissime
conservata est; cf. carmen 8 in Boissonadii Anecd. Graec. vol. III
p. 464 et ea carmina quae leguntur in Planudis epistularum
editione, quam curavit Max. Treu (Vratisl. 1890) p. 93. 127 sq.
191 (legendum est v. 3 ὁδόρομαι [oöhpwnar cod.])). 204 (epicorum
poetarum more vocalem I produxit v. 3 ἑνὶ μεγάλοισιν). 1)
Idem antiquae mensurae conservandae studium cognosecitur
e carminum Latinorum, imprimis Catonis philosophi disticho-
rum, interpretationibus Planudeis. Quamquam is homo
Graecus, qui Latina carmina Graecis versibus interpretatur, ad
suam verborum supellectilem usurpandam multo magis impediatur
necesse est quam is, qui ad libidinem versus pangit patrio ser-
mone usus, tamen Planudes in eis quibus Catonis disticha
interpretatus est hexametris Graecis antiquam vocalium AIY
quantitatem perraro mutavit. Ac breves quidem quas produxit
vocales AIY omnes fere insunt in vocabulis, quae dactylico metro
repugnant i.e. in vocabulis, quibus efficiuntur hi pedes metriei:?)
— χε, — —_ en
I 39, 2 ἐν ζηυ (Ἢ γὰρ κάματος πενίην ἐπορέλλε: δ)
III 6, 1 νωϑρείην ware, Aprinvt) τοῦ ζωτικοῦ οὔσαν
!) In eo carmine quod edidit lo. Iriarte in Regiae bibliothecae Matri-
tensis codicum Graecorum catalog. vol. I (Matriti 1769) p. 263 antiqua men-
sura identidem neglecta est; sed animadvertendun est hoc carmen ab Iriarte
admodum mendose descriptum esse; cf. Max. Treu ]. 1. p. 204.
?) Excussi Catonis quae vocantur distichorum editiones, quae prodie-
runt: Coloniae a. 1523, Lugduni Bat. a. 1595 et 1598, Cygneae a. 1672,
Traiecti ad Rhen. a. 1735, Amstelodami a. 1759. Cf. Carol. Krumbacher in
Iwani Mueller, Handbuch d. klass. Altertumsw. vol. IX part. 1 (Monachi 1891)
p. 250 nr. 3.
8) Insulse interpretatus est Planudes verba Latina:
Cum labor in dammno est, crescit mortalis egestas,
de quibus cf. Ferdinandum Hauthal, qui Catonis philosophi librum recensuit
Berolini a. 1869, p. 21 adn. |
4) Vulg.; φεῦγε, ἀργέην ed. Col.; φεῦγ᾽, ἄργξην ed. Lugd. Bat. a. 1598.
Fortasse legendum est: φύγε, apyeinv.
96
— | u en
IV 16, 1 χρῶ τοῖς κερδηϑεῖσι, Avızinc!) οὔνομα φεύγων
u
— u u u u u u u u u
IV 48 1 εἰ συνέβη os μαϑεῖν μαχρὸν ἐσπουδαχότα πολλά.
Multo audacius genuinam quantitatem commutavit:
III 17, 1 λίσσεο συμμαχίην, κριϑεὶς περὶ ϑεσμά, δικαστοῦ. ἢ
Antiquorum poetarum epicorum dicendi usum imitatus est:
II praef. 5 δίζεο ϑεῖον “Ὅμηρον, ὃς "Apeos ἔργ᾽ ἀτγορεῦει
IV 4, 2 ἣν οὐδεὶς σοφός, οὐδεὶς τίμεος ἠγάσατ᾽ ἀν ἠρ
I 11,2 ὡς καλοῖς καλὸς) ἴσϑ᾽, ὡς μὴ βλαβερόν τί σοι ἥξευ.
Priorem vocis χαλός syllabam produxit etiam IV 25, 1, corripuit
I 25, 2. 31, 1. III 23, 2.
Emendandi sunt hi versus:
I 39, 1 φρούρει ὅττι μάλιστα τάπερ καμάτοις ἐπορίσω.
Legendum est: ἐπορίσσω. Οὗ I 32, 1 λογίσσῃ, epist. 73, 46 (ed.
M. Treu) διορίσσαι.
II 9, 2 βουλῇ γὰρ κρατεῖ ἔσϑ᾽ ὅτε, τὸν φύσις εἴα σ᾽ ἀκιδνόν.
Legendum est: εἴα ἀκιδνόν.
ΙΝ 27, 2 καὶ μαχρῇσι τριβαῖς ὀλίγη σύνεσις ἐπορίσϑη.
Vulg., σύνεσίς γ᾽ ἐπορίσϑη ed. Lugd. Bat. a. 1593.
IV 49, 1 ϑαυμάσεις ἐπέεσσι στιχουργήσαντά με γυμνοῖς;
Vulg., ϑαυμάσεις ἔπεσι ed. Col., Lugd. Bat. a. 1598; ϑαυμάζεις ἐπέ-
εσσι ed. Lugd. Bat. a. 1593. Legendum est: ϑαυμάζεις coll
. Catonis v.
Miraris versus nudis me scribere verbis?
Sed sive ἐπέεσσι sive ἔπεσι leges, claudicat versus, quoniam voX
στιχουργήσαντα, quam Planudes usurparet necesse erat, dactylieo
metro non satisfacit.
) Vulg.; wvırsing ed. Lugd. Bat. a. 1593.
3) Recte ed. Col., Lugd. Bat. a. 1593 et 1598; σμικρολόγον ed. recent.,
sed cf. Catonis verba:
Luxuriam fugito; simul et vitare memento
Crimen avaritiae, nam sunt contraria famae.
Fortasse legendum est: ἀσωτείην.
8) Foede mutilatus est. versus
III 18, 2 καὶ σαοτῷ πταίσας, σαυτῷ σὺ τένυς δικαστήν.
ὁ) Cf. Callimaches ed. O. Schneider, vol. I p. 152 sqq.
97
Restant vocabula quaedam, quorum syllabas Planudes aliter
'que veteres pensitavit; sed dubium non est, quin ea quam usur-
avit mensura tum in eruditorum hominum usu fuerit:
a. λυμαίνειν [- -- -- pro -- -- —]:
IV 9, 2 ὅττι φιλεῖ τὰ πάροιϑ᾽ ὀλιγωρηϑέντα ἢ λυμιαίνειν.
IV 39, 2 ἥ xe Ἰὰρ ἔσχε λυμῆναι, σχοίη xal ποτ᾽ ὀνῆναι.
em Demetrius Triclinius priorem vocis λύμη syllabam ultro cor-
puit; cf. p. 114.
b. εὐπραγέω, εὐπραγής, δυσπραγέω, övorpayia correpta
syllaba IPA:
I 40, 1 εὐπραγέων εὐεργετιχὸς μὲν πολλάκι γίγνου
IV 26, 2 ἔμπαλι δυσπραγέων δὲ τὰ χρείττονα προσδόκα ἦξειν
II 25, 1 μὴ κατάπιπτ᾽ ἀπογινώσχων ἐν δυσπραγίῃσιν
IV 32, 2 βλέψον ἐς ἄλλου δυσπραγίαν, πόσον ἔπλετο χείρων.
f. etiam Planudeam interpretationem primi carminis Boethiani vv.:
1 δόξα δ' ἐμῆς νεότητος ἐῦπραγέος πάρος οὖσαι
8 νῦν παραμυϑεῦνται γήραϊ δυσπρατίην
15 ἃ, πόσα δυσπραγέοντας ἀποστρέφετ᾽ οὔασι κωφοῖς.
em corripuit syllabam IPA Christophorus:
13, 12 τρεῖς εὐπραγοῦσι χαὶ [Ἰίνονται τῶν Ave].
c. ἀναλίσκω, ἀνάλωμα correpta syllaba NA:
Il 5, 2 πρὸς δὲ τὰ πράγματα τὸν χαιρόν τ᾽ avalıaxs δεόντως. 3)
11 17, 1 ἔστ᾽ ἀνάλωμα μένῃ, χρῶ χρήμασι σοῖς ὀλιγοστῶς.
In eorum carminum interpretatione quibus Boethius libros
Β consolatione philosophiae exornavit?) Planudes multo
‚epius genuinam vocalium AITY quantitatem mutavit quam in
1) Correxi; τὰ πάρος ὀλιχγωρηϑέντα edd.
?) Ed. Cygn. a. 1672, Traiecti a. 1785; vulgata lectio est:
πρὸς ὃὲ τὰ πράγματα καιρὸν κατανάλισχε δεόντως.
terpretanda erant verba Latina:
Dandum etenim est aliquid, dum tempus postulat aut res.
» particulae ts collocatione cf. II praef. 6
εἰ δέ γ᾽ ἐρᾶν βούλει τοῦ ἐρᾶν τε τέχνην ἐπιγνῶναι.
5) Βοδοθ de la consolation de la philosophie. Traduction grecque de
axime Planude publide pour la premiöre fois dans son entier par E. A. Be-
nt, Gentve 1871. Carmina seiuncta ed. Carolus Fridericus Weber, Darm-
ıdii 1833.
7
98
Catonis distichorum versione; quod non tam incuriae eius quam
metricae necessitati tribuendum est. Inusitata enim erant Byzan-
tina aetate ea metra quibus Planudes Boäthium imitaturus usus
est. Satis est commemoravisse Planudem multo saepius vocales
AIT longas corripuisse!) quam breves produxisse; produxit enim
vocales AIT breves his modo loecis:
5, 23 κοὐδὲν τοῦ πρόσϑε νόμου λυϑέν [- -]
6, 12 τρυγᾶν [-- --ἰ βότρυας, ἣν δέον
1, 8 τὰ πρὶν ἀγανά [-- -- —]
12, 12 oxıav [-- --ἰ τε πίτυς λοφόεσσα
20, 5 χἄν γὰρ γένος Ἰνδὸν ἔκαϑεν [- — -]
22, 2 μετὰ τέρφιος προχύσεις ἢ [- -- --Ἰ.
Adde priorem vocis ὕδωρ syllabam a Planude productam esse:
2, 16 ὕδασιν 12, 11 ὕδωρ 27, 37 ὕδατα, sed recte correptam
esse: 23, 8. 3598 ὕδωρ 27, 9 ὑδάτων.
Syllabam ®I productam esse versu anapaestico
17, 20 δαψιλέας τε τροφὰς φιλοχάλως
opinatur Weber 1. I. p. Υ1Π1: immo producta est syllaba KA, quo-
niam Planudes identidem priorem vocis χαλός syllabam produzit;
of. 24, 7 et quae dixi p. 96.
Denique recte proposuit Weber
23, 5 οὐδ᾽ ἄρχυς ravbouaı<yv>®) κατ᾽ ὄρη μαχρά,
nam productionis causa Planudes usurpavit et litteram N para-
gogicam (cf. 13, 7. 24, 14 et Planudis epistulas ed. M. Treu p.
191 v. 4) et Atticam litteram E (cf. Catonis dist. I 10, 2. II
praef. 1).
Π. De Demetrio Triclinio.
Quas de vocalium AIT usu leges Demetrius Triclinius se
cutus sit, imprimis ex eis commentariis cognoscimus quibus
Aeschyli Sophoclis Euripidis fabulas instruxit;*) quare de his
commentariis accuratius disputabo.
ὃ Cf. Weber l. 1. p. VII.
3) Corr. Betant; προσχύσεις codd., προχύτας Weber.
8) τανόουσι codd.; antepsenultimam huius vocis syllabam productam
esse perperam iudicat Weber |, l. p. IX.
*) In es scholia metrica Pindarica et Aristophanea, quae vulgo Deme-
trii Triclinii nomini addicuntur, inquirere hoc loco nolui, quoniam horum
scholiorunı iusta recensio ad librorum manuscriptorum fidem publici iuris
facta non est.
99
Ex Aeschyleis tragoediis Triclinius non solum Prometheum
Septem Persas, quas fabulas Byzantini magistri lectitabant atque
interpretabantur, amplioribus commentariis instruxit, sed etiam
eis tragoediis, quae tum raro tractabantur, Agamemnonis et Eume-
nidum, explicandis operam dedit; Choöphororum et Supplicum
fabulae, quoniam Byzantina aetate neglectae iacebant, neque a
Demetrio Trielinio neque a Thoma Magistro enarratae sunt (cf.
Guil. Dindorf in Philologi vol. XX p. 385 sq.). Illas fabulas ex
recensione atque cum scholiis Trielinii continet codex Farnesia-
nus bombyecinus 1 E. 5, quo usus Guil. Dindorf primus edidit
Trielinii scholia in Agamemnonem in Philologi vol. XX p. 30 sqg.
et scholia in Septem in Philologi vol. XXI p. 193 sqq.
Eodem fere tempore omnia in Agamemnonem scholia, quae
codice Farnesiano memoriae tradita sunt (i. e. Triclinii scholia,
quae lemmate ἡμέτερον notantur; σχόλια παλαιά, quae sunt impri-
mis. Thomae Magistri scholia; aliorum scholia; glossas), typis ex-
primenda curavit I. A. C. van Heusde in Aeschyleae Agamemnonis
editione (Hagae Comitum a. 1864). Hanc scholiorum in Aga-
memnonem editionem si comparaveris cum Dindorfiana Philologi
vol. XX p. 16 sqq. 30 sqq. publici iuris facta, confiteberis Din-
dorfianam caute usurpandam esse. Dindorfius enim non solum
scholia, quae leguntur in codice Farnesiano, haud pauca tacite
omisit, sed etiam σχόλια παλαιά neglegentissime a Triclinianis
scholiis divisit: identidem scholia Trieliniana, quibus in codice
Farnesiano lemma ἡμέτερον adscriptum est, inter ea scholia quae
σχόλια παλαιά esse ipso codice Farnesiano confirmatur typis ex-
pressit et versa vice, veluti scholl. ad Agam. v. 50 ed. Heusd.
[= 49 ed. Dind.]. 558 [= 607]. 852 [= 928]. 871 [= 948];
idem saepius scholia Tricliniana et σχόλια παλαιά, quae ad eun-
dem fabulae versum referuntur et in codice Farnesiano notis
appositis disiuncta sunt, tacite coniuncta edidit, veluti Triclinio
tribuit scholl. ad Agam. v. 280 ed. Heusd. [= 306 ed. Dind.].
496 [= 542]. 655 [= 111]. — Item erroris plena sunt, quae de
. codieis Farnesiani I E.5 auctoritate Dindorfius aliique docuerunt:
ab ipso Triclinio hunce codicem scriptum esse contendunt. Ac
primus quidem codicem Farnesianum I E. 5 autographum esse
dubitanter suspicatus est Paschalis Baffius, qui in Harlesii editione
bibliothecae Graecae Fabricianae tom. V p. 776 sq. codicem his
verbis descripsit: ‚Nr. 33. Aeschyli Προμηϑεὺς δεσμώτης, “Ἑπτὰ
7*
100
ἐπὶ Θήβας, Πέρσαι, ᾿Αγαμέμνων, Εὐμενίδες cum glossis interlineari-
bus et scholiis margin. antiquis, Thomae Magistri et Demetrii
Trielini. Quum scholiis Triclinii fere perpetuo praefigatur u£-
spa. et initio!) ἡμέτερον Δημητρίου τοῦ Τρικλινίου, codex hie bom-
bycinus aut αὐτόγραφος est aut ex αὐτογράφῳ descriptus:
certe saeculi est XIV ad finem vergentis, quo tempore
Triclinius floruit‘ Ipsius Triclini manu codicem scriptum esse
contendunt Petrus Elmsley in Museo critico or Cambridge Ulassi-
cal Researches vol. II (Cantabrig. 1826) p. 457, Guil. Dindorf in
Philologi vol. XVIH p. 60 βαᾳ. ΧΧ p. 15. 386. XXI p. 224,
Guil. Seelmann, de propagatione scholiorum Aeschyleorum (Halis
Sax. 1875) p. 4. 30, Carol. Krumbacher in Iwani Mueller, Handb.
d. klass. Altertumsw. Vol. IX part. 1 (Monach. 1891) p. 257.
Dubitaverunt Salvator Cyrillus, Catalog. codiecum Graecorum mant-
scriptorum bibliothecae Borbonicae tom. II (Neapoli 1832) p. 175
[‚Exscriptus est saeculo XV et, ut quidem videtur, ipss man
Demetrii Trielinii.‘] et Mauricius Haupt in praefatione editionis
Aeschylearım fabularum, quam paravit God. Hermann, tom. I
(a. 1869) p. X [,‚Codex Farnesianus... saeculo quarto decimo
exeunte a Demetrio Triclinio, ut putant, scriptus. Certe Tri-
elinii recensionem continet eiusque et Thomae Magistri scholia.‘).
Equidem mihi persuasi hunc codicem non a Triclinio ipso, sed a
librario nescio quo e codice aliquo descriptum esse, in quo, quae
scholia essent Tricliniana, quae essent παλαιά, identidem non
gatis accurate notatum erat. Nam si perlustrabis Farnesianorum
in Agamemnonem scholiorum editionem, quam curavit I. A.C. van
Heusde, cognosces nonnullis scholiis metricis, quae quin Tricli-
niana sint, dubium non est, in codice Farnesiano lemma σχόλιον
παλαιόν [non lemma ἡμέτερον (i. 6. Δημητρίου) adscriptum esse;
quod fieri potuisse nego, si Demetrius ipse codicem scripsisset;
cf. imprimis haec scholia Tricliniana, quibus σχόλιον παλαιόν falso
1) Cod. Farnes. fol.2 verba ᾿Ἡμέτερον Öönpmrplov τοῦ τρικλινέου praescripta
esse commentario illi Tricliniano, qui incipit a verbis: ἱστέον ὅτι πάντα τὰ
μέτρα πλὴν τοῦ δακχτυλικοῦ κατὰ διποδίαν μετρεῖται [= Pindari opera ed. Boeckh
tom. II p. 18 sq. Scholia Graeca in Aristophanem ed. Duebner (Paris. 1843)
p. XXX. Cf. etiam Studemund in Indice lectionum in univ. litt. Vrat. per
hiemem 1887/88 habendarum p. 7 adn. 3] monuit Petrus Elmsley in Museo
eritico vol. II p. 471. Cf. etiam Salvat. Cyrillum, Catalog. codicum Graee.
manusc. bibliothecae Borbonicae tom. II p. 175.
101
adscriptum est: ad Agam. v. 897 ed. Heusde [= 975 ed. Dind.].!)
1280 [= 1372]. 1413 [= 1505]. Denique animadvertendum est
codicem Farnesianum descriptum esse saeculo decimo quarto exe-
unte testibus Paschal. Baffio (l. 1.), Mauricio Haupt (l. 1.), Guil.
Dindorf (in Philologi vol. XVIHOL p. 60) vel saeculo decimo quinto
auctore Salvatore Cyrillo (1. 1.), Triclinium autem floruisse saeculo
decimo tertio exeunte et decimo quarto ineunte (cf. Studemund
in Indice lect. in univ. litt. Vrat. per hiemem 1887/38 habend.
p. 8).
Tricliniana scholia in easdem quas supra commemoravimus
fabulas Aeschyleas inveniuntur etiam in bibliothecae Caesareae
Vindobonensis codice chartaceo, qui notatus est ‚philol. Graec. nr.
CCCXXXIV‘; quo codice usus Mauricius Schmidt, ut Tricliniano-
rum scholiorum specimen exhiberet, in Sitzungsber. d. Wien. Akad.
d. Wiss. Philos.-hist. Classe. Jahrg. 1866. Vol. XXI p. 280 sqg.
ea scholia publieci iuris fecit quae hoc ordine pertinent ad Prometh.
w. 595-611. 589. 612—617. 618-635. 625. 636—713. 644.
651. 709. 1125 (ed. Weckl.).
Scholiis in Prometheum et Septem conscriptis Triclinius
accurate explicuit, quibus pedibus metricis cola quae agnovit
constarent; similiter videtur composita esse Demetrii in Aeschyli
Persas ἐξήγησις, nam in scholiis in Agamemnonem, in quibus
systemata quae statuit metrica tantummodo adumbravit, eos qui
talia legunt delegavit cum generatim ad ea, quae antea expo-
suisset (cf. ad Agam. v. 104 ed. Heusd. [= 104 ed. Dind.) ἃ καὶ
μετρήσεις ἑπόμενος οἷς πρότερον εἰρήκαμεν et vv. 148 [= 160], 341
[= 861), 897 [= 975] ἃ καὶ μετρήσεις τοῖς προειρημένοις ἑπόμενος),
tum ad commentarium ab ipso in Persarum fabulam conscriptum
(ef. ad Agam. v.40 ed. Heusd. [= 40 ed. Dind.] ὡς εἴρηται καὶ
ἐν τῇ ἀρχῇ τοῦ τῶν Περσῶν δράματος et v. 329 [= 355] εἴρηται
ἡμῖν ἐν τῷ τῶν Περσῶν δράματι περὲ τοῦ εἴδους τούτου τῶν χορῶν).
Unde sequitur Triclinium accurate descripsisse earum quae tum
lectitabantur fabularum cola, adumbravisse tantummodo systemata
ceterarum i. e. Agamemnonis et Eumenidum.?)
’) Insuper Triclinius hoc loco ad priores adnotationes suas nos dele-
gavit his verbis usus: ἃ καὶ μετρήσεις τοῖς προειρημένοις ἑπόμενος.
3) Sed si discesserimus a Triclinianis in Aeschyleas tragoedias scholiis
metricis, supersunt scholia quaedam metrica ad Aeschyli Septem Persas
102
m -. nn
Eandem rationem Trielinius init in explicandis fabulis So-
phocleis: Aiacis enim, Electrae, Oedipodis Regis, Antigonae
Agamemnonem Eumenides conscripte, quae primum typis expressa sunt in
ea Aeschylearum tragoediarum editione quae Petri Victorii cura ex officina
Henrici Stephani prodiit a. 1557 (p. 343—853). Eadem scholia passim cor-
recta ex codice Laurentiano plutei XXXI,8 Guil. Dindorf edidit in Aeschyli
tragoed. tom. ΠῚ (Oxonii 1851) p. 513—531. Anonyma haec scholia primum
quidem Dindorf (l. 1. p. 513 adn.) ‚haud dubie a Demetrio Triclinio‘ scripts
esse docuit; sed idem, postquam Mauricius Schmidt in Sitzungsber. d. kais.
Akad, d. Wiss. Philos.-histor. Cl. Jahrg. 1856. Vol. 21’p. 280 ab ipso Tn-
clinio ea composita esse suo iure negavit, in Philologi vol. XX p. 15 et vol.
XXI p. 224 contendit haec scholia e Triclinianis scholiis esse excerpta. At
ne haec quidem sententia omni ex parte probanda est: nam si ea scholia
metrica in Aeschyleam Septem quae leguntur apud Dindorfium in Aeschyl.
trag. tom. ΠῚ p. 513 sqq. cum Triclinianis in eandem fabulam scholiis me-
tricis, quae Dindorf edidit in Philologi vol. XXI p. 193 sq., contuleris, cog-
nosces scholiis illis effici commentarium purum putum anonymi metrici By-
zantini, cuius ars metrica mirum quantum a Tricliniana arte diversa sit.
Identidem enim anonymus ille Byzantinus in systematum colis circumseri-
bendis cum Triclinio dissentit; veluti de Aeschyli Septem v. 78-180 (ed.
Dind.) anonymus (I. ]. p. 513, 7) adnotavit: ὁ παρὼν χορὸς σονέστηκεν iu
χώλων ριδ΄, Triclinius eosdem versus in 105 cola divisit, quibus has strophas
effici voluit (cf. Philol. vol. XXI p. 194—199): v. 718 -- 150 εἰσὶ γοῦν τῆς μονο-
στρόφου ταύτης στροφῆς τὰ κῶλα ξζ΄" vw. 151—165 εἰσὶ γοῦν Tg μὲν πρώτης
στροφῆς τὰ κῶλα ta’ καὶ τὰ τῆς ἀντιστροφῆς τοσαῦτα" v. 166--180 εἰσὶ
yodv τὰ κῶλα αὐτῆς (i.e. τῆς δευτέρας στροφῆς) n καὶ τὰ τῆς ἀντιστροφῆς
τοσαῦτα, Adde quod anonymus 1110 nonnulla vocabula artis metricae sol-
lemnia aliter usurpare solet atque Triclinius: veluti apud Triclinium vox
διπλῇ tantummodo τὸ σημεῖον τὴς διπλῆς significat, quod Triclinius in exitu
quarundam stropharum collocare solet (cf. locum, quem exscripsit Maxim.
Consbruch, de Hephaestioneis qui circumferuntur περὶ ποιήματος commentariis
[Vratisl. 1890] p. 65); apud anonymum autem voce διπλῆ non tam signum
ipsum, quam versus, qui ho: signo notati sunt, significantur: veluti schol.
ad Septem v. 181 εἴσϑεσις διπλῆς, 792 εἴσϑεσις μερικῆς διπλῆς, 1005 εἴσϑεσις
διπλῆς μονοστροφικῇς καὶ συνεχοῦς (de hoc dicendi usu, quem Byzantini fabu-
larum Aristophanearum scholiastae ipsi quoque adamaverunt, cf. Heliodori
colometriae Aristophanese quantum superest ed. Carol. Thiemann [Halis 1869]
Ῥ. 98 sqq.). — Paulo aliter res se habet in scholiis in Agamemnonem,
quae Dindorfius 1. I. p. 522 sqq. edidit; haec conflatae sunt ex eiusdem
anonymi Byzantini commentario in Agamemnonem metrico, quem integrum
e codice Laurentiano plutei XXXI, 8 Weckleinius in Aeschyli trag. edi-
. tionis part. I p. 335 eqq. edidit, atque e scholiis Triclinianis Εἰ Tricliniano
commentario ad verbum transcripta sunt scholia, quae leguntur apud Din-
dorf. 1.1. p. 522, 17—5z3, 15 et p. 524, 20—22 (cf. Triclinii scholia ad Agam.
40. 104. 258. 355. 1085, quae edidit Dindorfius in Philologi vol. XX p. 80 sqq.);
108
canticorum cola accurate deseripsit et, quibus pedibus metricis
efficerentur, explicuit; sed Oedipodis Colonei, Trachiniarum, Phi-
loctetae cantica generatim modo adumbravit ad priores fabulas
nos delegans; cf. ad Oed. Col. v. 118 (ed. Turneb. p. 106, 16)
εἰ βούλει δὲ καὶ τίνος μέτρου τῶν κώλων ἐστὶν ἕχαστον εἰδέναι, τοῖς
τροτέροις ἀχολουϑῶν δράμασι μάϑοις ἄν καὶ ταῦτα et ad Oed. Col.
v. 668 (ed. Turneb. p. 109, 39) ἃ καὶ μετρήσεις τοῖς προτέροις ἐπό-
μενος. Triclinii in Sophocleas tragoedias commentarium totum
integrum solus edidit Adrianus Turnebus Parisiis a. 16553 usus
codice quodam, quem ab Aimaro Ranconeto impetraverat.!)
Eundem commentarium Brunckius Argentorati a. 1789 edidit usus
codice Parisino 2711 chartaceo, qui teste Guilelmo Dindorf in
Schol. in Soph. trag. vol. II (Oxonii 1852) p. 390—404 videtur
simillimus esse codici illi Ranconeti; sed ita edidit, ut omitteret cum
alia scholia tum omnes canticorum descriptiones metricas, quae
nobis quaerentibus, quomodo Triclinius vocales AIT pensitaverit,
imprimis animadvertendae sunt. Postremum edidit haec scholia
Tricliniana aeque discerpta Guil. Dindorf in Schoi. in Soph. trag.
vol. II (Oxonii 1852) p. 278 sqq.?) Quae cum ita sint, Tricli-
deinde ea scholia quae leguntur apud Dindorf. 1. l. p. 523, 16—18. 523,
27—524, 6. 524, 16-19 repraesentant doctrinam scholiorum Triclinianorum
ad Agam. 367. 681. 975 (ed. Dind.) in breviorem formam redactam et in
codice Farnesiano I E.5 una cum genuinis Triclinii scholiis veraibus Aeschy-
leis adscripta sunt (cf. in Aeschyli Agamemnonis editione, quam curavit van
Heusde scholia ad vv. 401. 414. 427. 632. 644. 656. 665. 674. 683. 692. 699.
897. 908. 919. 932). Hinc eflcitur ea de quibus disputavimus scholia in
Agamemnonem metrica conglutinata esse e codicis Laurentiani plut. XXXI,
8 scholiis adespotis et 6 codicis Farnesiani I E. 5 scholiis 'Triclinianis. —
De eis in Persas et Eumenides scholiis metricis quae Dindorfius 1. 1. p.
518 sqq. et p. 529 sqq. edidit iudicare nunc quidem non licet, quoniam Tri-
cliniana in illas fabulas scholia adhuc edita non sunt; sed dubito an in his
scholiis nulla Triclinianae doctrinae fragmenta conservata sint.
1 Cf. Adriani Turnebi epistulam ad Ranconetum datam, quae editioni
praemissa est: Lopoxityv... τῶν σῶν ἀπολαύϑαντες ἀντιγράφων... παρέχομεν. ..
Βιβλίον γὰρ παρὰ σοῦ εὐτυχήσαντες Δημητρίου τοῦ Τρικλινίου σημειώσεσι, στιχογρα-
φίαις, ἐξηγήσεσι, διορϑώσεσιν εἰς εὔροϑμον καὶ ἐμμελὲς sd μάλα διηχριβωμένον ...
Σοφοχλὴν παρεχόμεϑα.
3) De codice bibliothecae regiae Dresdensis plut. D. 31 (saec. XIV), in
quo Triclinii scholia Sophoclea vario atramento vel crucibus appositis di-
stincta sunt a Thomae Magistri et Moschopuli scholiis, conferas Dindorfium
in Schol. in Soph. vol. II p. 404 sqgq.
104
niana in Sophocleas fabulas scholia secundum editionem Turne-
bianam nobis citanda sunt,
Ex Euripideis tragoediis Trielinius teste Guilelmo Dindorf
in Scholiorum Euripideorum tom. I (Oxonii 1863) p. XXIH tan-
tummodo eas quas homines Byzantini imprimis lectitabant atque
describebant, Hecubam dico, Orestem, Phoenissas, locupletibus
eommentariis metricis instruxit. Horum commentariorum frag-
menta admixtis ceterorum scholiastarum adnotationibus Arsenius
Monembasiae archiepiscopus primum Venetiis a. 1534 edidit Ita-
lico aliquo coodice usus.1) Post Arsenium scholia Tricliniana
multo integriora e bibliothecae Bodleianae codice Barocciano 74
(saec. XVI ineunt.) Ioannes King Cantabrigiae a. 1726*) edidit,
sed ita, ut ubi cum Arsenio dissentit, identidem non cognoscatur,
utrum Baroccianum codicem an suum ingenium secutus sit. His
editionibus usi sunt, quicunque adhuc haec scholia metrica typis
expresserunt, Thomas Morell, Ludovieus Caspar Valckenaer, Sa-
muel Musgrave, Augustus Matthiae, denique Guilelmus Dindorf,
qui scholia metrica a reliquis scholiis seiuncta edidit in Schol,
Eur. tom. I p. 206 sqg. II p. 10 sqq. IH p. 12 sqq.°)
Ex his commentariis, quibus poetarum tragicorum fabulas
Trielinius instruxit priore tempore compositi sunt commentarii in
Euripidem et Sophoclem, posteriore tempore commentarius in
Aeschylum; cf. Tricliniana scholia (quae infra citavi p. 106 et
109) ad Eur. Or. 523 (ἀμυνῶ), Soph. Ai. 75 (ἀρεῖς), Aesch.
Pers. 795 (dpoöpev) et Eur. Or. 190, Aesch. Sept. 92 (de parti-
culis ἄρα et ἄρα). Aeque Thomas Magister Euripideas fabulas
priore, Aeschyleas posteriore tempore commentariis exegeticis
illustravit; cf. Guil. Dindorf in Philologi vol. XX p. 387 et in
Schol. Eur. tom. I p. XVII sg.
ı) Cf. Arsenii epistulam quam citavit Dindorfius in Schol. Eur. tom. I
p. XXII adn.
3) Perperam Dindorfius in Schol. Eur. tom, I p. XXIV et in Pbilologi
vol. XX p. 12 dixit Kingium ‚Londini a. 1748‘ fabulas Euripideas cum scho-
liis edidisse; in animo certe habuit editionem, quam curavit Thomas Morell
Londini 1748 Kingii editione usus, cuius versionem notasque fere integras
suae editioni addidit.
8) Ex hac editione cognovimus nonnulla Triclinii scholia metrica legi
etiam in codice Parisino 2713, quem Dindorfius a se ipso collatum littera B
notarvit.
105
In eis de quibus disputavimus commentariis Triclinius poeta-
rum tragicorum versus omnes praeter dactylicos et anapaesticos
in syzygias quattuor syllabarum suo Marte') divisit. Atque si
investigaveris, quos in pedes versuum cola discerpserit, fateberis
Triclinium pro viribus operam dedisse, ut genuinam vocalium
AIT quantitatem servaret.
Nam ubi earum quas statuit stropharum et antistrophorum
cola secundum codices, quibus usus est, inter ge non responde-
bant, tantum aberat, ut vocalibus ΑἸΥ vim inferret, ut identidem
ipse e coniectura versus emendare studeret, veluti hos versus:
Eur. Or. 141 τιϑεῖτε, win Aroreite, und ἔστω χτύπος Ὁ =
154 τίνα τύχαν εἴπω; τίνα δὲ συμφοράν;
Schol. Eur. Π 10, 11 τὸ β΄ ἰαμβιχὸν τρίμετρον ἀχκατάληκτον. ib. II
11, 3 (de v. 154) ἴαμβος χρὴ εἶναι οὗτος ὁ στίχος, ὡς xal ὁ τῆς
στροφῆς <v. 141.» διὸ οὕτως ἐγράφη παρ᾽ ἡμῶν. «ποίαν τύχαν“,
ποίαν δὲ συμφοράν. καὶ ἔστι τὸ ΠΟῚ τὸ δεύτερον χοινὴ συλλαβή.
" Θ--- απὸ
. Eur. Or. 816 δι’ αἵ-ματος οὐ προλείπει =
828 τιμῶν χάριν ἐξ - av-ddy
Schol. Eur. IT 15,2 τὸ ια΄ ἰαμβικὸν ἐφϑημεμερές, τοῦ β΄ ποδὸς ἀνα-
παίστου᾽ εἰ δὲ βούλει, ἰωνικὸν ἀπὸ μείζονος δίμετρον ἀκατάληκτον ἐχ
παίωνος β΄ χαὶ ἐπιτρίτοο β΄. ib. 15, 9 «τίνων χάριν’ γράφειν δεῖ καὶ
ἡ οτιμῶν᾽" τοῦτο μὲν γὰρ μαχρὸν ἔχει τὸ I, ἐχεῖνο δὲ βραχύ.
Soph. Ai. 221 οἷαν ἐ-δήλω-σας ἀν-δρός =
245 ὥρα τιν᾽ ἤ-δη κά-ρα χα || λύμμασι
(ed. Turn., τιν ἤδη κρᾶτα nonnulli codd. et Eust. 237, 14, τιν’
ἤδη τοι κρᾶτα cod. Laur. XXXII, 9). Ed. Turn. p. 7, 28 τὸ α΄
ἀσονάρτητον ἐξ ἰαμβικῆς Kal τροχαϊκχῆς βάσεως. ib. p. 9, 21 οἱ ypd-
φοντες ‚wpärta’ οὗ καλῶς γράφουσιν" ἔχει γὰρ τὸ μὲν κρᾶτα τὸ KPA
μαχρόν, τὸ δὲ χάρα τὸ KA Ppayb, τὸ δὲ PA μακρόν. ὃ)
1) Trielinium nullum aliud studiorum suorum adiumentum habuisse nisi
Hephaestionis enchiridion contendit Guilelmus Dindorf in Schol. Eur. tom. I
p. XXI et in Philol. vol. XX p. 11.
2) De hoc versu cf. Euripill. trag. ed. Dindorf. tom. III (Oxonii 1839)
p. 84 να.
8) De voce κάρα cf. schol. recens ad Soph. ΕἸ. 97 in Schol. Soph. ed.
Dind. vol, II p. 247, 84 τὸ μὲν κάρα ἔχει τὸ πρότερον βραχὺ καὶ τὸ δεύτερον
παίσας κάρα ϑώνξε <Soph. Ai. 808)»
τὸ δὲ κρᾶτα τὸ κρότορον μακρὸν καὶ τὸ δεύτερον βραχύ.
106
Soph. Ant. 1060 ὄρσεις με τἀκίνητα διὰ φρενῶν φράσαι.
Ed. Turn. p. 97, 80 τἀχίνητα χρὴ γράφειν, ἵνα εἴη μακρὸν τὸ A
ὡς &% χράσεως ὄν᾽ εἰ δ᾽ ἄλλως γράφεις (i. 6. τὰ ᾿κίνητα ἢ). οὐκ ὀρϑὸν
ἔσται.
Eur. Or. 523 ἀμυνῶ δ᾽, ὅσονπερ δυνατός εἶμι, τῷ νόμῳ.
Schol. Eur. II 14, 8 οὐ χρὴ ράφειν ἀμόνω ἐπὶ ἐνεστῶτος" μαχρὰ
ap ἔστιν ἐπὶ τοῦ ἐνεστῶτος τὰ διὰ ΥΝΩ ῥήματα ἀλλ᾽ ἀμιυνῶ ἐπὶ
μέλλοντος. οὕτω Ἰὰρ ἁρμόζεται τῷ μέτρῳ. ὁ γὰρ μέλλων τῆς €
συζυγίας τῶν βαρυτόνων τὰ ἀμετάβολα, φησί, τηρεῖ μετὰ σοστολῆς
τῆς παραληγούσης καὶ περισπωμένου τοῦ τόνου. Similia, sed pluribus
verbis, Triclinius ad Soph. Ai. 75 de voce ἀρεῖς (pro ἄρῃς) monuit;
cf. ed. Turn. p. 3, 3—19. Has adnotationes animadvertens con-
scripsit brevius scholion ad Aesch. Pers. 795 ed. Dind. (= 797
ed: Weckl.)
ἀλλ᾽ εὐσταλῇ tor λεχτὸν ἀροῦμιεν στόλον,
quod scholion eitavit Salvator Cyrillus in Catalog. codicum
Graec. manusc. bibliothecae Borbonicae tom. II (Neapoli 1832)
p. 176 &pwpev χρὴ γράφειν ἐπὶ ἀορίστου xobx ἀροῦμεν ἐπὶ μέλλον-
τος᾽ 6 μὲν γὰρ ἀόριστος μαχρᾷ παραλήγεται, ὁ δὲ μέλλων τῆς πέμπτης
συζυγίας τὰ ἀμετάβολα τηρεῖ, φησί, συστολῇ τῆς παραληγοῦσης᾽ ἐν
ἄλλοις δὲ ἡμῖν σαφέστερον περὶ τούτων εἴρηται.
Quodsi discesseris ab eis quos citavimus locis, inveniuntur
alii, 6 quibus cognoscatur, quam accurate Triclinius vocalium
AIY quantitatem animadverterit: si stropharum pedes metrieci
cum antistropborum pedibus discrepaverunt neque Trielinio
placuit versus emendare, diserte monuit aliis pedibus effici
strophae, aliis antistrophi cola; cf. hos locos:
ft Nut m
Eur. Or. 327 φοιταλέου" φεῦ μόχϑων =
848 δεινῶν πόνων, ὡς πόντου.
Schol. Eur. II 13, 12 τὸ ιβ΄ χοριαμβικὸν δίμετρον καταληκχτικὸν &%
χοριάμβου χαὶ μολοσσοῦ᾽ τὸ δέ Ye τῆς ἀντιστροφὴς χῶλον ἐπίτριτον
ἔχει γ΄ ἀντὶ χοριάμβου.
1 ΟΥἨ Tricl. ad Eur. Or. 851 λέξειν τὰ ᾽χεῖϑεν σοῦ κασιγνήτου πέρι
(τὰ κεῖϑεν codd.). Schol. Eur. II 219, 2 τὰ ᾿κεῖϑεν] τὰ ἀπ᾽ ἐκεῖ, τὰ ἀπὸ τῶν
᾿Αργείων. βαρεῖαν χρὴ τιϑέναι εἰς τὸ τά, ἵνα ἡ βραχὺ τὸ A, καὶ ἀπόστροφον δη-
λοῦσαν, ὡς ἔχϑλιψις γέγονε τοῦ E° ἐν ἄλλοις γὰρ γίνεται κρᾶσις καὶ ἔστι τὸ τά
μακρόν, οἷον τὰμά, ἐνταῦϑα δὲ οὔ.
») Cf. Theodosium in Bekkeri An. Gr. vol. III 1017, 16 sqq.
101
Eur. Or. 146 λεπτοῦ δόναχος, ὦ ἄ φίλα, zu φώνει μοι =
159 ὕπνου Ἰλυχυτάταν φερομένῳ χαράν.
Schol. Eur. II 10, 16 τὸ ζ΄ ἰωνιχὸν ἀπὸ μείζονος τρίμετρον κατα-
ληκχτικὸν ἐξ ἰωνικοῦ, διιάμβου καὶ μολοττοῦ ἢ χρητικοῦ. τὸ δέ ε τῆς
ἀντιστροφῆς χῶλον πεντασύλλαβον ἔχει διίαμβον. 1)
Soph. Oed. R. 885 Δίκας ἀφόβητος οὐδέ ΞΞ
899 οὐδ᾽ ἐς τὸν ᾿Αβαῖσι ναόν.
Ed. Turn. p. 10, 19 τὸ γ΄ ἰωνιχὸν ἀπὸ μείζονος δίμετρον ἀχατάληκτον
ἐξ ἰωνιχοῦ χαὶ τροχαϊχῆς συζυγίας ἐν τῷ κώλῳ δὲ τῆς στροφῆς παίωνα
ἀντὶ ἰωνικοῦ ἐδέξατο. |
In pensitandis vocalibus AIT Triclinius ad tantam severi-
tatem processit, ut unus ex omnibus qui post Dionysium Thracem
fuerunt grammaticis doceret non eas vocales AIT quae in qua-
licunque vocabulo inessent appellandas esse φωνήεντα δίχρονα,
sed eas modo quas antiqui poetae (imprimis Homerus) metri
causa modo produxissent modo corripuissent. De eiusmodi
vocabulis disputavit ad hos versus: Ä
u N
Soph. Oed. R. 869 φύσις ἀνέρων ἢ ἔτικτον οὐδέ =
819 τὸ χαλῶς δ᾽ ἔχον πόλει πάλαισμα.
Ed. Turn. p. 70, 10 τὸ ζ΄ ἰωνικὸν ἀπ᾽ ἐλάττονος τρίμετρον βραχυ-
χατάληκτον ἔχ παίωνος τρίτου ἀντὶ ἰωνιχοῦ, τροχαϊκχῆς συζογίας χαὶ
τροχαίου" εἴη δ᾽ ἂν καὶ ἰαμβικὸν δίμετρον ὑπερκατάληκτον, τοῦ πρώτου
ποδὸς ἀναπαίστου" ib. p. 71, 16 ἰστέον ὅτι εἰ χαὶ τὸ καλῶς ἐν πολλοῖς.
μακχρὸν εὕρηται," ἔν Ye μὴν τῷ ,τὸ καλῶς δ᾽ ἔχον πόλει“ βραχύ dor’ καὶ
δῆλον ἐχ τοῦ χώλου τῆς στροφῆς. ἔοιχεν οὖν ἀμφοτέρους τοὺς χρόνους
χαὶ τοῦτο δέχεσϑαι, ὃ καὶ κυρίως ἐγώ φημι δίχρονον ὡς ἀμφο-
τέρους τοὺς χρόνους δεχόμενον" τοιοῦτον γἸὰρ χαὶ τὸ μεῖς καὶ
τὸ ἀήρ καὶ ὕδωρ καὶ ἱερός καὶ τὰ τοιαῦτα. τὸ δὲ χακχόν ἀεὶ
βραχὺ εὕρηται καὶ οὐδέποτ᾽ ἄλλως, εἰ καὶ ἐν τῷ
1) ἔχει διίίαμβον ed. King., om. ed. Arsen. fol. θὄν.
7) Cf. schol. rec. ad Eur. Phoen. 1084 (Schol. Eur. ed. Dind. III 285, 7)
φάος τὸ φῶς βραχὺ καὶ Φάρος ὄνομα τόπου: φάρος δὲ τὸ ἱμάτιον ἐνίοτε μὲν᾽
μακρόν, ἐνίοτε δὲ βραχύ, ὡς τὸ καλόν, τὸ ἶσον, τὸ ἀνήρ, τὸ ὕδωρ, τὸ amp,
τὸ ἼΑρης, ὡς δείκνυτας ἐν iD ᾿
"Apıs ” Apss βροτολοιγέ <Hom. Ε 81 = 166>
τὸ δμῖν καὶ ἕτερα.
108
ward νιν ἕλοιτο μοῖρα <Soph. Oed. R. 881."
ἀντὶ μαχροῦ ἔοικεν εἶναι, οὐ μιήν ἐστιν.
Aesch. Sept.911ed.Dind. (=894 ed. Weck.) οὐδ᾽ ἐπίχαρις Apıc.
Philol. vol. XXI p. 219 τὸ ε΄ χοριαμβικὸν ἡμιόλιον ἐχ χοριάμβου
πεντασυλλάβου καὶ σπονδείου ἢ ἰάμβου" εὕρηται γὰρ καὶ μακρὸν καὶ
βραχὺ τὸ τοῦ "Apeos A, ὃ καὶ χυρίως ἐγώ φημι ὀνομαάζεσϑαι
ölypovov καὶ τἄλλα τὰ παραπλήσια᾽ εἰ δὲ βούλει, ἔστω τὸ χῶλον
τροχαϊχὸν ἰϑυφαλλικόν, τοῦ β ποδὸς χορείου.
ur — — ut
Soph. ΕἸ. 209 οἷς ὁ μέγας ϑεὸς Ὀλύμπιος =
229 vers m’, ἄνετε παράγοροι
.(ed. Turn., οἷς ϑεὸς ὁ μέγας codd.). Ed. Turn. p. 32, 5 τὸ 9 amv-
ἄρτητον &x δαχτυλικὴς καὶ ἰαμβικῆς βάσεως. ib. p. 35, 19 τὸ ἄνετε
οὐ φυσιχῶς ἔχει τὸ A μακρόν, ἀλλ᾽ ἐξ ἀνάγκης καὶ ποιητικῇ ἀδείᾳ
τίνεται. οὗτοι γὰρ τριῶν ἐφεξῆς χειμένων βραχέων μαχρὸν ἐξ ἀνάγχης
τὸ A ποιοῦσι διὰ τὰ μέτρα᾽ ὡς οὖν τὸ ἀϑάνατος εὔρηται ἀεὶ τὸ A
ἔχον μαχρὸν καὶ τὸ ἀχάματος καὶ ἀπάλαμιος ἡ, οὕτω καὶ τὸ ἄνετε
ἐνταῦϑα.
ἕω’, ---- —
— u
Eur. Phoen. 308 βοστρύχων τὶ τε χυανόχρωτα χαίτας.
Schol. Eur. III 20, 9 τὸ ι( χοριαμβικὸν τρίμετρον καταληκχτιχὸν ἔχ
διτροχαίου, χοριάμβου καὶ βαχχείου᾽ εἰ δὲ βούλει, ἰωνικὸν am’ ἐλάττο-
vos’ τὸ Ἰὰρ KT χαὶ βραχὺ παρ Ὁμήρῳ εὕρηται. Homeri versus
χῦμα μέγα ῥοχϑεῖ χυανώπιδος ᾿Αμφιτρίτης u 60:».
qui uncinis inclusus est in editione Kingiana, neque in Arsenii
editione (fol. 158r) exstat neque in codice Barocciano 74 teste
ἢ ΟΥ Triclinii scholion ad
Soph. Oed. R. 887 κακά νιν ἔλοιτο μοῖρα —
— az --- Ni um N
901 εἰ μὴ τάδε χειρόδεικτα.
Ed. Turn. p. 70, 21 τὸ ε΄ ὅμοιον τῷ τρίτῳ, de quo cf. p. 70, 19 τὸ 7΄ ἱἰωνικὸν
ἀπὸ μείζονος δίμετρον ἀκατάληχτον ἐξ ἰωνικοῦ καὶ tpoyatnhc συζυγίας " Ev τῷ κώλῳ
δὲ τῆς στροφῆς παίωνα ἀντὶ ἰωνικοῦ ἐδέξατο.
3) Herodianus (ed. Lentz.) I 449, 18 verbum ἄνειν commemoravit in
canone verborum, quae sunt εἰς NQ δισύλλαβα ἔχοντα τὴν πρὸ τέλους συλλαβὴν
εἰς δίχρονον συνεσταλμένον καταλήγουσαν. De ancipiti prioris syllabae quantitate
cf. E Gu. 61, 4. EM. 115, 16 (Ps.-Draco p. 16, 11).
8) Cf. Maximi Planudis περὶ γραμματικῆς dielogum in Bachmanni An.
Gr. vol. II 18, 25 et vocabulorum indiculum post Ps.-Draconem (p. 120, 23).
109
Leopoldo Cohn, qui a me rogatus nonnullos huius codicis locos
autumno anni 1888 Oxonii benignissime inspexit.
Aesch. Sept. 92 ed. Dind. (= 91 ed. Weeckl.)
τίς ἄρα ῥύσεται, τίς ἄρ᾽ ἐπαρχέσει
(cod. Medic, ἄρα et ap’ Tricl.). De his dochmiis perperam iudi-
cavit Triclinius (cf. Pbilol. vol. XXI p. 194) τὸ ις΄ ἴαμβος
χαϑαρὸς τρίμετρος et (1. 1. p. 196) εἴρηται ἡμῖν καὶ ἀλλαχοῦ, ὅτι
ἀμφοτέρω τὼ ΑΡΑΞ), τό τε ἐρωτηματιχὸν (i. 6. ἀρα) καὶ τὸ συλλο-
γιστικὸν (1. 6. ἄρα) πρὸς τὴν τοῦ μέτρου χρείαν καὶ ὀξύνεται παρὰ
τοῖς ποιηταῖς χαὶ περισπᾶται. γρὴ τοίνυν περισπᾶν τοῦτο ἐνταῦϑα, ἵν᾽
εἴη τέλειος ἴαμβος. Animadvertit Triclinius scholion suum ad
Eur. Or.
190 πρό-δη-λος ap’ ὁ πότμος =
169 εὖ-δειν μὲν οὖν ἔ - δο-ξα.
Schol. Eur. ΠῚ 11, 14 τὸ δ΄ ἰαμβικὸν ἐφϑημίμερές. ib. p. 12, 12
καὶ τὸ ἄρα δὲ ἐνταῦϑα, εἰ καὶ συμπερασματικόν ἐστιν, ἀλλ᾽ οὖν ἀντὶ
μαχροῦ λαμβάνεται παρὰ τοῖς ποιηταῖς, ὡς χαὶ τὸ ἀπορηματικὸν ἐνίοτε
ἀντὶ βραχέος. διὸ τοῦτο μὲν περισπᾶται ἀντιστρόφως, ἐκχεῖνο δὲ
ὀξόνεται. ?)
Soph. Oed. R. 1515 ἅλις ἵν᾽ ἐξήχεις δακρύων ἀλλ᾽ ἴϑι
στέγης ἔσω.
Ed. Turn. p. 77, 28 ἐντεῦϑεν ὁ ἐπίλογος ἄρχεται τοῦ δράματος" εἰσὶ
δὲ οἱ... στίχοι τροχαϊχοὶ τετράμξετροι χαταληχτιχοί ıc, ὧν ὁ πρῶτος
(1. 6. v. 1515) καὶ ἕβδομος ἀπὸ yopsloo ἄρχονται. ib. p. 79, 16
μετοχή ἐστιν ἐνταῦϑα τὸ δα χρύων᾽ τὸ ὄνομα γὰρ ἀεὶ βραχὺ ἔχει τὸ
Υ᾽ ἡ μετοχὴ δὲ δόναται καὶ μαχρὸν αὐτὸ ἔχειν χαὶ Bpayh" ἐνταῦϑα
δὲ τὸ μέτρον μαχρὸν αὐτὸ ζητεῖ ἔχειν. 5)
Sed identidem Triclinius invitus fere antiquam mensuram
neglexit, etsi vocalium AIT abusum evitare enixe studuit. Peccavit
imprimis, cum cola quae agnovit epodica, monostrophica, ano-
moeostropha descripsit; animadvertendum est in his versibus
) Correxi, ἄρα cod.
3) Tricliniana de particularum ἄρα et ἄρα mensuris doctrina dissentit
cum usu veterum; cf. p. 52.
8) Veteres poetae verbi δαχρύειν paenultimam produxerunt; Byzantinae
aetatis usum tradidit Ps.-Draco p. 79, 25 τὸ ϑύω... δακρύω... ἐν μὲν τῷ
ἐνεστῶτι μαχρὸν καὶ βραχὺ τὸ T ἔχουσιν, ἐν δὲ τῷ μέλλοντι μαχρόν: cf. Herodiani
scripta tria emendatiora ed. Lehrs p. 407 (ῥύω). /
110
metiendis Triclinium antistrophorum respondentium colis quasi
vinculis non contineri, sed suum arbitrium sequi. lItaque
sumendum est, quas quantitates in his colis Triclinius vocalibus
AIT tribuit, eas illa aetate in usu eruditorum Byzantinorum
fuisse.
Atque si perlustramus eos locos quibus antiqua mensura
neglecta est, cognosecitur:
a) quantitatem syllabarum finalium, quae continent vocales
AIT, immutatam non esse.')
Ὁ) ceteras syllabas, in quibus exstant vocales AITY, multo
saepius Ccorreptas quam productas esse.
Corripuit Triclinius vocales AIT productas, quae insunt:
I. in nominibus propriis:
᾿Αμυμώνη (- --π π : Ὁ - -Ὁ
Eur. Phoen. 188 Ποσειδωνείοις ᾿Αμυμωνίοισι
(Ποσειδωνίοις ᾿Αμυμωνίοις aliquot codd. Plerique cum Ald. Ποσει-
δωνείοις "Apopwvelors‘ Dindorf in Eur. trag. tom. III [Oxonii 1839]
!) Emendandus est hic locus:
— Nut
Eur. Phoen. 226 ὼ λάμπουσα πέτρα πυρός.
(ὦ codd.) Schol. Eur, III 18, 7 τὸ κδ΄ ἀντισπαστικὸν δίμετρον ὑπερκατάληχτον ἐξ
ἐπιτρίτου πρώτου καὶ διάμβου καὶ συλλαβῆς. Aut Triclinii verba mendis in-
quinats sunt aut apud Euripidem alia verba Triclinius legit, alias nos
legimus; nam si Triclinii iudicium sequimur, non solum finalis syllaba vocis
πέτρα corripitur, sed etiam prior syllaba vocis πυρός producitur. Sed tri-
tissimas πυρός et πυρέ formas Triclinius usque quaque recte pensitavit; cf.
hos locos:
N N
Eur. Hec. 1103 ἔνϑα πυρὸς φλοτέας.
Schol. Eur. I 217, 16 τὸ “ δακχτυλιχκὸν ἐφϑοημιμερὲς ᾿Αλκμανικόν.
Eur. Phoen. 844 ἐγὼ δ᾽ οὔτε σοι πυρὸς ἀνῆψα φῶς.
Schol. Eur. III 21, 20 τὸ μζ΄ ἀντισπαστικὸν τρίμετρον βραχυχατάληχτον ἐξ ἀντι-
σπάστου, ἐπιτρίτου πεντασυλλάβου καὶ ἰάγβου.
Sf u N) N 5... ΝΣ",
Soph. Oed. R. 176 χρεῖσσόν ἀμαιμακέτου πυρός.
Ed. Turn. p. 57, 8 τὸ Ac’ δακτυλικὸν τρίμετρον.
Aesch. Prom. 582 ed. Dind: (= 605 ed. Weckl.)
πορὶ φλέξον ἢ χϑονὶ κάλοψον
(cod. Med., rup: ne Erfurdt). Sitzungsb. d. Wien. Ak. d. Wiss. Philos.-hist. Cl.
vol. XXI p. 280 τὸ x’ ävronaornöv τρίμετρον βραχοκατάληκτον ἐξ ἀντισπάστου,
παίΐωνος πρώτου καὶ τροχαίου.
111
p. 134). Schol. Eur. II 15, 26 τὸ 9 χοριαμβικὸν τρίμετρον κατα--
ληκχτικὸν ἐξ ἐπιτρίτου πρώτου, χοριάμβου χαὶ ἀμφιβράχεος.
᾿Αμφιτρίτη (---: πον -
Soph. Oed. R. 195 ϑάλαμον ᾿Αμφιτρίτας.
Ed. Turn. p. 57, 19 τὸ νδ΄ παιωνικὸν δίμετρον καταληκτιχὸν Ex παίωνος
τετάρτου καὶ ἀναπαίστου T) χρητικοῦ.
Ἰόνιος (--- “τ: ou.)
Eur. Phoen. 208 Ἰόνιον κατὰ πόντον.
Schol. Eur. ΠΠ 17, 4 τὸ ζ΄ ἰωνιχὸν am’ ἐλάττονος δίμετρον ἀκατά-
ληκτον ἔχ παίωνος τετάρτου καὶ τρίτου ἢ ἰωνιχοῦ διὰ τὴν ἀδιάφορον.
Ἰφιάνασσα (-- - - - : oo u. )
Nut Sf Nut “5... —
Soph. El. 157 ζώει χαὶ ἸἸφιάνασσα.
Ed. Turn. p. 31, 11 τὸ ς΄ ἰαμβικὸν ἐφϑημιμερές, τοῦ δευτέρου ποδὸς
χορείου.
Παρνασός (-- -- -- : —- =)
Eur. Phoen. 207 Παρνασοῦ χατενάσϑην.
Schol. Eur. III 17, 8 τὸ ς΄ ἰωνικὸν δίμετρον καταληκτιχὸν Er δι-
τροχαίου καὶ βαχχείου.
II. in aliis quibusdam vocabulis, vel maxime poeticis:
αἰανής (-- -- — : od
u Ὡν — Su) -....
Soph. El. 506 ὡς ἔμολες αἱἰανής.
Ed. Turn. p. 45, 32 [= 37, 32]!) τὸ α΄ ramvınov δίμετρον χατα-
Anatındv ἤτοι ἐφϑημιμερὲς ἐκ παίωνος πρώτου χαὶ παλιμβαχχείου.
τὸ β΄ καὶ γ᾽ ὅμοια, πλὴν τὸ β΄ μὲν μολοττὸν ἔχει ἐν τῇ δευτέρᾳ
συζυγίᾳ, τὸ δὲ γ᾽ χρητιχὸν ἤτοι ἀμφίμαχρον, οἰχεῖον τῷ μέτρῳ.
Versu ὅ06 efücitur χῶλον γ΄.
ἀπύω (--— : “-«-
Aesch. Sept. 143 ed. Dind. (= 129 ed. Weckl.)
- --ὦὖνὺν — u Ἐς -ἰἴἢ..ς
ϑεοχλύτοις ἀπήουσαι.
Philol. vol. XXI p. 196 τὸ ξα΄ ἰωνιχὸν δίμετρον ἀχατάληχτον Ex.
διιάμβου καὶ ἰωνικοῦ ἀπ᾿ ἐλάττονος.
1) Typothetae incuria in Turnebiana editione paginae quaternionis
littera E insigniti, qui revera continet paginas 33—40, his numeris notatae
eunt: 41 [= 38]. 34. 35. 44 [= 36]. 45 [= 37]. 38. 39. 48 [= 40]. Sequuntur
quaternionis F paginae 41—48. Item falso insignitae sunt numeris 112—119
quaternionis P paginae, qui continet paginas 113—120. |
112
Aesch. Prom. 593 ed. Dind. (= 618 ed. Weckl.)
»-» Sr ms “--»" nr u. Sr zum
πόϑεν ἐμοῦ σὺ πατρὸς οὔνομ᾽ ἀπύεις
(οὔνομ᾽ correxi, ὄνομ᾽ codd.). Sitzungsb. d. Wien. ΑΚ. ἀ. Wiss. Phil.
hist. Cl. vol. ΧΧΙ p. 281 τὸ α΄ παιωνιχὸν τρίμετρον ἀχατάληχτον ἐχ
παιώνων τετάρτων.
Sed recte hanc vocem mensus est propter antistrophi versum:
Eur. Or. 1253 τί δὲ ve τόδε χρέος ἀπύεις -
1218 ἄφοβος ἔχε. χενός, ὦ φίλα.
Schol. Eur. IL 18, 26 τὸ α΄ ἰαμβιχὸν δίμετρον ἀκατάλῃηκτον, τῶν δο
πρώτων ποδῶν χορείων.
ἀὐτή οἱ αὐτῶ (- ---- : Ὁ -ὉἍ
Aesch. Sept. 146 ed. Dind. (m 132 ed. Weckl.)
Nat — uf -.
στόνων αὐτᾶς᾽ σὺ τ΄, ὦ.
Philol. XXI p. 196 τὸ ξδ΄ ἰωνιχὸν ἀπὸ μείζονος δίμετρον καταληχτιχὸν
ἔκ παίωνος β΄ ἀντὶ ἰωνικοῦ χαὶ χρητικοῦ.
ζν δὶ, αἱ»
Eur. Hec. 1092 βοᾶν, βοὰν αὐτῶ, βοάν.
Schol. Eur. 1217, 2 τὸ ς΄ ἰαμβικὸν δίμετρον ἀκατάληκτον, τοῦ γ' ποδὸς
αναπαίστου.
δακχρυτός (--- : π΄ ὺ])
Oceurrunt nobis tantummodo haec adiecotiva composita:
1) ἀδάκρυτος
re Du Zur U)
Soph. Ant. 881 τὸν δ᾽ ἐμὸν πότμον ἀδάκρυτον.
Ed. Turn. p. 98, 11 τὸ ς΄ ὅμοιον τῷ τρίτῳ (1. 6. χώλῳ) cf. ib. 98, 8
τὸ γ᾽ ἰωνικὸν ἀπ᾿ ἐλάττονος δίμετρον ὑπερχατάληκτον ἐχ τροχαϊχῆς
συζυγίας ἤτοι ἐπιτρίτου δευτέρου, παίωνος τρίτου ἀντὶ ἰωνιχκοῦ καὶ
συλλαβῆς.
Eur. Hec. 691 οὐδέποτ' ἀδάκροτος.
Schol. Eur. I 212, 4 τὸ δ΄ ὅμοιον, Öl.erpov (1. 6. παιωνικὸν) Rata-
ληκτικὸν Ex παίωνος α΄ καὶ δακχτύλου.
2) ἀμφιδάκρυτος
Eur. Phoen. 330 πόϑον ἀμφιδάχροτον.
Schol. Eur. III 21, 10 τὸ λγ΄ ἰωνικὸν δίμετρον καταληχτικὸν ER παίωνος
τρίτου ἀντὶ ἰωνικοῦ ar’ ἐλάττονος χαὶ δαχτύλου.
2) πολυδάχρυτος
De Ze Zn ee Ze
Eur. Hec. 651 Λάκαινα πολυδάχρυτος.
Schol. Eur. 121], 14 τὸ ε΄ παιωνιχὸν δίμετρον ἀχατάληκτον ἐχ παιώνων
δευτέρων δύο.
δραπέτης (- “- ξ: τὖῷ -)
— N Nr —
Eur. Or. 1498 δραπέτην τὰρ ἐξέχλεπτον ἐχ δόμων πόδα. ᾿
Schol. Eur. Il 26, 8 τὸ λδ΄ ἴαμβος ὅμοιος τῷ β΄ (i. 6. ἴαμβος τρίμιε-
τρος ἀχατάληκτος; cf. ib. 25, 14), τὸν α΄ πόδα ἔχων ἀνάπαιστον.
ϑήραμα (--- : -ι Ὁ)
Eur. Or. 836 ἘΕὐμενίσι ϑήραμα φόνῳ.
Schol. Eur. II 15,'24 τὸ ς΄ παιωνιχὸν δίμετρον ὑπερχατάληχτον ἐχ
παιώνων πρώτων δύο χαὶ συλλαβῆς.
ἰάλεμος (-- τ: 000.)
Eur. Or. 1391 ἰαλέμων, ἰαλέμων.
Schol. Eur. II 22,3 τὸ ιγ΄ παιωνιχὸν δίμετρον ἀχατάληχτον Ex παιώ-
γων δ΄ δύο. ἢ)
Sed recte hnius vocis syllabas pensitavit propter antistrophi versus:
— \ —
Eur. Phoen. 1033 Ἰάλεμοι δὲ κατέρων
1034 ἰάλεμοι δὲ παρϑένων =
1057 ἸΚρέοντι μὲν λιπὼν γόους
1058 τὰ δ᾽ ἐπτάποργα χλεῖϑρα γᾶς.
Schol. Eur. III 25, 24 τὸ ιδ΄ καὶ ı= ἰαμβικὰ ὅμοια τῷ δ΄ (i. 6. κώλῳ);
ef. ib. 25, 18 τὸ δ΄ ἰαμβικὸν χαϑαρὸν δίμετρον ἀχατάληκτον.
χωχυτός (-- -- .-“ : - τ.
ἝΝ» τσ τὺ Ξ
Eur. Phoen. 1350 ἀνάγετ', ἀνάγετε κωχυτόν.
Schol. Eur. III 27, 15 τὸ α΄ ἀντισπαστικὸν δίμεῖρον ἀχατάληγχκτον ἐξ
ἀντισπάστου ἐξασυλλάβου καὶ διιάμβου διὰ τὴν ἀδιάφορον.
χατάρατος (- -- - τ : =)
Eur. Hec. 116 ὦ χατάρατ᾽ ἀνδρῶν
(„& cod. Paris. 2712 [saec. XIII), ἰὼ reliqui libri‘ Prinz). Schol.
Eur. I 212, 25 τὸ a’ παιωνιχὸν ἡμιόλιον ἐχ παίωνος« α΄.» Ὦ καὶ
σπονδείου.
1) δύο ed. King., om. ed. Arsen. fol. 130v.
22) Addidit Dindorfius.
Nat ut Nut un δ ὦ ee Zn
Eur. Hec. 1064 ὦ ὦ κατάρατοι, πο ποῖ xal με φυγᾷ
(„a cod. Paris. 2713. Laurent. 32, 2. 172. ὦ cod. Paris. 2712.
ἰώ cod. Marcianus 471“ Prinz). Schol. Eur. 1 215, 24 τὸ 9 ὅμοιον
(i. ὁ. ἀντισπαστικὸν τρίμετρον βραχυκατάληκχτον) ἐχ παίωνος α΄ ἢ) al
ἐπιτρίτου δ΄ καὶ ἰάμβου" εἰ δὲ βούλει, ἔστω ἰωνιχόν᾽ ὁ γὰρ παίων
οἰχεῖος μᾶλλον τοῖς ἰωνιχοῖς.
λύμη (---- : = -Ὁ
Eur. Hec. 1014 λύμας ἀντίποιν᾽ ἐμᾶς.
Schol. Eur. I 216, 14 τὸ κβ΄ δίμετρον ἀντισπαστικὸν χαταληκτιχὸν
Φερεχράτειον ἐξ ἀντισπάστου ) χαὶ κρητικοῦ ἤτοι ἀμφιμάχρου. Item
Planudes corripere solet primam vocis λυμαίνειν syllabam; cf. p. 91.
Multo rarius syllabas, quae secundum veterum usum dicendi
breves sunt, longarum loco Triclinius habuit:
γύαλον (--- :—-—.)
Eur. Phoen. 237 παρὰ μεσόμφαλα γύαλα Φοίβου.
Schol. Eur. II 18, 20 τὸ λε΄ ὅμοιον τῷ τη; cf. ib. 18, 8 τὸ ı
δαχτυλικὸν τετράμετρον ἤτοι δίμοιρον ἔπους ἔστι δὲ ἀχέφαλον διὰ) τὸ
ἐχ βραχείας ἄρχεσϑαι.
νιφόβολος (- - -- : πον Ὁ)
Eur. Phoen. 206 tv’ ὑπὸ δειράσι νιφοβόλοις.
Schol. Eur. III 16, 23 τὸ ε΄ ἰωνικὸν an’ ἐλάττονος τρίμετρον βραχυ-
χατάληχτον Er παίωνος τετάρτου χαὶ τρίτου καὶ ἰάμβου" εἰ δὲ βούλει,
ἀναπαιστικὸν ἐφϑημιμερὲς &x χορείου χαὶ δαχτύλων.)
m u u.
Eur. Phoen. 234 νυρόβολόν τ᾽ ὄρος ἱερόν.
Schol. Eur. III 18, 16 τὸ λβ΄ χοριαμβιχὸν δίμετρον ἀχατάληκτον, τοῦ
δευτέρου ποδὸς πεντασυλλάβο) διὰ τὴν ἀδιάφορον.
Primam vocis νιφρόβολος syllabam Byzantini produxisse
videntur, quod verbi vire:v prior syllaba producitur (cf. Photü
lex. vibar μαχρὰ ἡ πρώτη συλλαβή, ὁπότε ἐπὶ νιφετοῦ τάττετα!).
Dat. plur. δάχεσι (-- -- : - 0]
Aesch. Prom. 582 ed. Dind. (= 605 ed. Weckl.) Am ποντίααι
-- Nu
δάχεσι δός
1) παΐωνος w ed. King., παίωνος τρίτου α΄ perperam ed. Arsen. (foi. 461).
3) avtonasıon ed. King., ἀντισπάστων ed. Arsen. (fol. 46v).
3 Verba διὰ — ἄρχεσθαι et explanationem coli ιϑ'΄ omisit Arsen.
(fol. 158 νἹ.
4) Corr. Valckenaer, ἔκ χορείου δακτύλου ed, Arsen. (fol. 1681), om. King.
115
(ποντίοισι cod. Medic., ποντίοις codd. recent.). Sitzungsber. ἃ. Wien.
Ak. ἃ. W. Phil.-hist. Cl. vol. XXI p. 280 τὸ χζ΄ ἰαμβιχὸν δίμετρον
ἀχατάληκτον, τοῦ δ΄ ποδὸς Yopelon.
Denique A privativum, quod in vocabulis ἁϑάνατος et
ἀκάματος ex usu veterum producere solet (cf. Ρ 108), produxit
etiam in his vocabulis:
ἀμενηνός (-- - - : π΄ )
Soph. Ai. 890 ἀλλ᾽ ἀμενηνὸν ἄνδρα μὴ λεύσσειν ὅπου ΞΞ
986 «᾿Αχιλλέως» ὅπλων ἔχκειτ᾽ ἀγὼν πέρι
(᾿Αχιλλέως addidit Triclinius). Ed. Turn. p. 20, 9 τὸ ιγ΄ ἴαμβος
τρίμετρος ἀχατάληχτος. De versu 986 cf. ib. p. 20, 84 ἐν τῷ
ὑστέρῳ (i. 6. χώλῳ) προσετέϑη τὸ ᾿Αχιλλέως ἁρμοδίως, ἵν᾽ ἡ ὅμοιος
ὁ στίχος τῷ τῆς ἀντιστροφῆς (i. 6. versui 890) ἴαμβος γὰρ ὀφείλει
εἶναι τέλειος ὁ παρὼν στίχος et p. 22, 20 ᾿Αγιλλέως] ἴαμβος ὀφείλει
εἶναι τέλειος ὁ παρὼν στίχος, ἵν᾽ ἡ ὅμοιος τῷ τῆς ἀντιστροφῆς (i. ©.
versui 890)" διὸ τὸ ᾿Αχιλλέως προσετέϑη παρ᾽ ἐμοῦ ἁρμοδίως οἶμαι.
ἀμεμφία (- -- = τ: -—--) _
Aesch. Sept. 909 ed. Dind. (= 893 ed. Weckl.) ἀμεμφία φίλας
(ἀμεμφία cod. Med., ἀμεμφεία Hermann). Philol. vol. XXI p. 219
τὸ © ὅμοιον (i. 6. ἀντισπαστιχὸν ἡμιόλιον) ἐξ ἐπιτρίτου τρίτο καὶ
ἰάμβου" εἰ δὲ βούλε:, ἰαμβικὸν δίμετρον βραχυχατάληκτον.
Appendix.
Ignatium diaconum, Theodosium diaconum, Christophorum
Mytilenaeum, Ioannem Euchaitensem inter eos versificatores
Byzantinos qui senarios iambicos conscripserunt propter vocalium
AIYT usum, qui eis placebat, singularem locum tenere supra
demonstravisse mihi videor.!) Restat, ut reliquas quoque leges
metricas, quas illi observaverunt, hoc loco exponam, ut uno con-
spectu cognoscatur, quanti aestimanda sit horum versificatorum
ars metrica.. Ad hoc censilium eo facilius perductus sum, quod
Christophori et Ioannis leges metricas nemo unquam illustravit
et ea, quae de Ignatii et Theodosii arte metrica I. G. Brambs
(de auctoritate tragoediae Christianae, quae inscribi solet Χριστὸς
πάσχων, Gregorio Nazianzeno falso attributae [Eichstadii 1883]
1) Οὗ p. 59sqg.
8*
116
p. 48sqgq.) et Carolus Fridericus Mueller (Ignatii Diaconi tetrasticha
iambica 53, versus in Adamum 143 [Kiliae 1886] p. 8844.) mo-
nuerunt, parum recte accurateque se habere persuasum habeo.
Sed priusquam de legibus ipsis, quas versificatores illi ob-
servaverunt, disseram, lectiones eorum codicum quibus Ignatii
senarii in Adamum memoriae traditi sunt publici iuris faciam.
I. De Ignatii diaconi senariorum in Adamum
memoria.
Innotuerunt adhuc duo codices, quibus Ignatii senarii in
Adamum memoriae traditi sunt:
S = codex Parisinus suppl. Graec. 690 (fol. 107r—108r)
membranaceus, saeculo XII scriptus, de quo cf. Henricum Omont,
Inventaire sommaire des manuscrits du suppl&äment grec de la
Bibliotheque Nationale p. 80. Hunc codicem vere a. 1890 Pari-
siis meum in usum benignissime primus contulit Leo Sternbach
a me Georgio Wissowa intercedente rogatus.
P = codex Parisinus Graecus 1630 (fol. 213v— 214 ν) bom-
bycinus, saeculo XIV exaratus, de quo cf. Henricum Omont, In-
ventaire sommaire des manuscrits grecs de la Bibliotheque Na-
tionale II. part. p. 109 sqq. Hunc codicem vere a. 1890 in
bibliothecam regiam Vratislaviensem translatum mihi ipsi inspi-
cere licuit.
Ei qui adhuc Ignatii versus in Adamum ediderunt recentiore
codice P solo usi sunt: Boissonade in An. Gr. vol. I p. 436 84.
[= Patrolog. curs. compl. cur. Migne Ser. Graec. tom. 117 p.
1163 sqq.] et Fr. Duebner in appendice fragmentorum Euripi-
deorum a Fr. Guil. Wagner collectorum p. 91 sqq. His editio-
nibus usus denuo Ignatii versus in Adamum una cum Ignatü
tetrastichis iambicis recensuit et brevi adnotatione instruxit Caro-
lus, Fridericus Mueller.
His praemissis componam codicum S et P ab editione
Muelleriana lectionis discrepantiam. Eas’ huius editionis lectiones
quas lemmatum instar uncino ] postposito exscripsi pro genuinis
Ignatii verbis me habuisse scito; ubi haesitavi aut lectiones
Muellerianas improbavi, geminis punctis (:) usus sum.
Inseribuntur versus: -+ stiyor ᾿Ιγνατίου εἰς τὸν ᾿Αδάμ, (S ἀδάμ
Ρ) πρὸς ap φίλον συμφοραῖς περιπεσόντα (περίπεσον rubr., sed manu
111
ὲ τ
recentiore rubricatae litterae τ atramento additum est « P x πεσόν
S) ποιεῖται τὸ ποΐημα (S πόνημα P) + Inscriptio est rubricata P ||
1 ’Ayavas] ’A rubr. P || 2 ἃ τοῖς] ἀυτοῖς (i. 6. αὐτοῖς) S αὐτοῖς
P || ὄφις 5] madore prorsus fere exhaustum est P || 3 δι᾽ ἡδονῆς
P] διήηδονὴς S II 4 πολυϑρύλλητον P: πολυϑρύλητον S. Scribendum
est secundum vetustiorem codicem S πολυϑρύλητον, qua vocabuli
forma antiqui scriptores utebantur; cf. Stephani thesaurum 8. v.
ϑρύλλος et Passowii lexicon 8. v. ϑρυλέω || 6 εὗρεν ] εὗρες SP. Cf.
p. 76 sq. || 9 λελογχὼς] λελουχὼς SP || ὁμοίων P] ὁμόιων Ἧ ||
12 ἀρρήτῳ] ἀρρήτω SP || 13 λόγῳ] λόγω SP || παραχϑεῖσάν ce]
zapaydeisav τὲ S παραχϑεῖσαν τε P || βωλῇ μόνῃ] βουλῇ μόνη SP ||
14 οἷον ῬῚ spiritus et accentus vocali o superpositi sunt S ||
15 Χερουβὶμ, ᾿Αρχὰς καὶ Σεραφὶμ, καὶ Θρόνους ] χερουβεὶμ. ἀρχὰς καὶ
σεραφεὶμ χαὶ ϑρόνους S χερουβείμ. ἀρχάς καὶ σεραφείμ χαὶ ϑρόνους
P 1 16 ᾿Αρχαγγέλους ] ἀρχαγγέλους SP || ᾿Αγγέλων ] ἀγγέλων SP ||
17 τῶν P: τῶν (τ prima manu; compendium syllabae wv et accen-
tus recentiore manu addita sunt) ὃ πᾶσαν τὴν ἄστρων ϑέσιν tacite
scripsit Boissonade. Legendum est: γῆν, οὐρανὸν καὶ πᾶσαν ἄστρων
τὴν ϑέσιν. 18 legitur post 19 SP || τε Ρ] τὲ 5. || alfa 8]
αἰϑέρει P || 20 δὲ 5] ὃς P I| 21 τ] τὲ 5. EP || νηχτὰ δ νηχτά
ΡΠ 22 λόγῳ] λόγω SP Ii 28 τοῦτον SP] βροτὸν coniecit Mueller,
cum substantivum, ad quod referretur pronomen, frustra requi-
reret. Sed non est, quod codicum lectionem τοῦτον (seil. ᾿Αδάμ)
immutemus; nam Ignatius cum hoc pronomen scriberet, meminit
carmen ἃ se inscriptum esse: eis τὸν ᾿Αδάμ, || χειρὶ 8] χειρί P ||
προβουλίῳ μόνῳ ] προβολίω μόνω SP || 25 τεταγμένων (i. 6. rerum
in ordinem redactarum) SP] τετυγμένων, quod coniecit Mueller,
languet; de rebus optime digestis Ignatius monuit etiam v. 12
τὴν κάτω σύμπηξιν || 26 τῷ λόγῳ] τῶ λόγω SP || 27 τε] τὲ SP ||
28 δεδεῖχϑαι SP] τετύχϑαι coni. Mueller. De sculptoribus verbum
δεικνύναι usurpari cum multi loci docent tum Luciani Somn. 8:
Φειδίας ἐχεῖνος ἔδειξε τὸν Δία χαὶ Πολύκλειτος τὴν "Hpav εἰργά-
σατὸ || Θεοῦ] ϑεοῦ SP Item vv. 28. 39. 116. 118 || 29 κατ᾽
αὐτοῦ P] κατ᾽ αὐτοῦ S II 30 Ἔδὲμ,] ἐδὲμ, αὶ ἐδέμ Ρ || 31@SJAP ||
τέϑειτο Ρ] τέϑητο S || 33 Ἐδὲμ.) ἐδὲμ. SP || 84 ἀρδευτὴς : ἀρδεῦον
SP. Οὗ quae infra disserui p. 124 sq. || 37 ἑστιώντων P] ἑστιώτων
S || εἰσάγαν) eis ἄγαν SP || 38 ᾧπερ] ὦπερ SP || 39 δεδμιημένῳ:
λελημμένω SP. Legendum est λελημμένῳ (i. 6. Dei manu compre-
henso, attacto),. Diabolus Adamum tentare verebatur, quod Deus,
118
qui manu propria Adamum formaverat, ipso tactu corpus eins
sanctum reddiderat; conf. etiam v. 24 τὴν ὕπαρξιν ἐνθεεστέραν |
40 ὡραϊσμένῳ ὡραισμένω SP || 41 Εὔα] eda (sed spiritu et
accentu vocali e superpositis) SP || τῇ] τῇ SP {|| νωϑεστέρχ 8]
γωθεστέρα P || 42 τῇ] τῇ SP || προσβολῇ S] προσβολῇ P II sope-
τέρα ] σοφωτέρα SP || 43 inc. fol. 107v S || 44 Exsivos: Exelvn
SP || 46 ἐνύπνιον : ἐνυπνίων SP || 47 inc. fol. 214r P || 48 zpo-
tperbe ] πρόυτρεψε S προύτρεφψε P || 49 ἑνὸς δὲ δὴ μάλιστα ] ἑνὸς δὲ
μάλιστα ἐνός δὲ μάλιστα P || 50 φάγοιεν | φάγοις (littera v in fine
erasa) S φάγοιε P || 51 εἴπερ δὲ 5] εἴπερ de (litterae εἴ madore
prorsus fere exhaustae sunt) P || 52 χρόνων ex χρόνον prima
manu correctum S || 53 ταύτῃ} ταύτη SP. Litterae τὰ madore
prorsus fere exhaustae sunt P || χορυσϑεὶς χαὶ πάλαι : χορεσϑεὶς
χαὶ πάλιν SP || 55 ὑμᾶς Ρ] ἡμᾶς S II γόναι Ρ] γῦναι S. Item wr.
61. 67. 80. 97. 103 || 57 μὴ 85] μή P || 59 τοῦτου ex τοῦτ
prima manu correctum S || δὲ 5] δε P || μόνον: μόνην SP. Le
gendum est: τούτου δὲ γεῦσιν τοῦ φυτοῦ φυγεῖν μόνου coll. v. 56 uf
τοῦδε προσψαύσητε τοῦ φυτοῦ μόνου || 61 σὺ S] σὺ P I] φρεσὶν
λαβοῦ: φρεσὶ βαλοῦ S φρεσὶ λαβοῦ P. Constat igitur scribendum
esse φρεσὶν βαλοῦ, quam lectionem proposuit Mueller in adnot. |
62 ἤδει Ρ] ἤδη (i.e. ἤδη) S. Lectio Ns: comprobatur Genesi Il
5 ἔδει γὰρ ὁ ϑεὸς χτλ. Identidem permutantur εἰ et ἡ: cf. v.3l.
93 || 64 ’Adan] ἀδὰμ, SP || προσῆλϑες Ρ] προσῆλϑε S || τανδρί]
<avöpt (sed coronide [an spiritu?] consonae τ superposita) S r
ἀνδρί P || δεσπότῃ] δεσπότη SP || 65 ὡς P] εἰς S. Si deseribitar
motus, qui fit ad hominem aliquem, Ignatius particulam ὡς usur-
pare solet; cf. Ignatii vitam Nicephori archiepiscopi, quam in
calce Nicephori opusculorum historicorum edidit Carolus de Boor
(Lips. 1880) p. 142, 28 παρέσεσϑαι τοῦτον ὡς αὐτόν 154, 22 στέλ-
λει γοῦν βασιλεὺς ὡς αὐτὸν ἄνδρας ἀπαγγελοῦντας 166, 4 ὡς αὐτὸν
διεπορϑμεύοντο || 67 ᾿Αδὰμ] ἀδὰμ S ἀδάμ P {{|{69 φάγῃ ] φάτη
SP || 10 προσῆλϑες προσῆλϑ (compendio syllabae ες addito) 5
προσῆλϑ (litterae ὃ. manu prima superpositum est et compendium
syllabae ες et compendium syllabae ον) P || ἐχούσῃ ] ἐχούση SP ||
11 ἐκχχλέφψαι: ἐχλῦσαι SP. Fortasse ἑλχύσαι || 73 et 74 in margine
supplentur S || 73 μὴ δὴ P] μηδὴ 5, Item v. 79 || προσέλϑῃς]
προσέλϑης SP || τἀνδρὶ P] coronis [an spiritus?] litterae τ super-
posita est S || 74 πειραϑῆτι : πειράϑητι recte SP || 75 γύνη: Ὠυνὴ
recte SP || 76 τῷ] τῶ SP II συζύγῳ S] συζήγω Ρ || 80 S]
119
eum dupliei accentu gravi P || λήψῃ] λήφη SP || 87 ϑεὸς γὰρ
οὐδεὶς ὃ. ] ϑεός γὰρ οὐδείς P || 88 δὲ S] de P || βέλτιόν τι τοῦ]
βέλτιον τοῦ SP || 89 τῷ 5] τῶ P II βίῳ] Bio SP || 98 ἐχλάπης
P] ἐχλά. πεις (inter ά οἱ π una littera erasa) S || | τῇ ῥαᾳαϑυμίᾳ ] τῇ
ῥαϑυμία SP ἢ 94 σαλευούσας P] σαλευουσας S II 96 παντελῶς P]
παντελοῦς S || 98 ἐν ex a prima manu correctum P || τῇ κοιλίᾳ]
τῇ κοιλία 5. τὴ κοιλία P II 99 inc. fol. 214v P || ἐγῷμαι : ἐγῶμαι
SP ἐγῴμαι recte scripsit Duebner || εἰσπέσῃ : εἰσπέσοι SP. Le-
gendum est εἰσπέσοι, nam Ignatius optativum particula ἄν omissa
saepius potentiali usurpavit sensu; cf. vv. 84. 90. 123 || 102
καρήπαφέν us: pe παρήπαφε SP. Of. p. 64 et 76 sq. II 106
ταῦτα P] prius τ evanuit S || συχῆς Ρ] accentus et < evanuerunt
S || βλέπεις 5. accentus et syllaba εἰς madore prorsus evanu-
erunt P || 108 βίος S ] accentus et syllaba ος madore prorsus
evanuerunt P || 109 inc. fol. 108r S || ὄφε πως: Ode πως recte
SP || 110 ἐπήσϑου] ἐπήσϑου SP || 113 σὰς P] σας || Dropkkel-
poaca P: ὑποφϑείρασα S. Legendum est drogdeipaoa; intellexit
enim Eva se ipsam deceptam esse (παραχλαπεῖσα) et marito per-
niciei fuisse (ὑποφϑείρασα) || 110 αἰσϑάνῃ | αἰσϑάνη SP || 116 xw-
πουμένου Ρ] littera x superscripta est S || 117 δρωμένων ] δρομέ-
γῶν EX δρωμένων manu prima correctum S δρωμένων ex δρονένων
manu recentiore correctum P || 119 δειλιῶσα ] δειλιῶντα SP || rap-
ουσίαν 5 παρρησίαν P || 120 σὺν P ] accentus manu recentiore
additus est S || 122 οὐδεὶς γὰρ S] οὐδείς yap P || 128 ] ὦ SP ||
124 ’Adayu.] adan S adan P || 125 ἐμῆς P] litterae ς superposi-
tum est ı S || 128 οὐχ ἐῶσιν P] οὐχεῶσιν ὃ I| 130 ὦ τάλαν: ὦ
τάλα S ὦ τάλα P. Legendum est ᾧ τάλας, nam littera < propter
subsequens vocabulum σὰς -omissa est; ὦ τάλας Pro ὦ τάλαν Baepe
legitur apud poetas Atticos, veluti apud Sophoclem, cuius verba
Ignatius nonnunquam imitando expressit, in Ai. 902. 1025. Oed.
C. 876. Tr. 1081. Phil. 339. 934. 1083 alias || 134 φερούσῃ]
gepobor, SP II 135 ξύλῳ] ξύλω SP || 138 ἔσῃ P] Em S || 139
σοὶ στεναγμὸν : σὺν στεναγμῶ SP || 140 τέξῃ P] τέξη S || 141 ἱδρῶσι
SP] ἱδρῶτι coniecit Mueller secundum Genesin ΠῚ 19. Sed cf.
similem locum in Ignatii vita Nicephori p. 153, 14 πόνοις Ἰὰρ
πολλοῖς καὶ ἱδρῶσι τὴν Ev αὐτῇ φυεῖσαν τῆς αἱρέσεως ἄκανθαν προ-
ϑέλυμνον ἐχτεμιών et Nicephorum Chumnum in Boissonadii An. Gr.
vol. II p. 159, 4 τὸν ἄρτον ἐν ἱδρῶσιν ἐσϑίειν || 142 φαγῇ : φάγη
SP φαγῇ, quod legitur in Genesi III 17, scripsit Boissonade. Le-
190
gendum est φάγῃ; coniunctivum aoristi Byzantina aetate futuri
loco saepissime usurpatum esse docuit F. W. A. Mullach, Gran-
matik der Griechischen Vulgaersprache p. 361; cf. etiam Mael-
leri adn. ad v. 69 || φροντίσιν P] φροντίσι S || 143 ἐς γὴν ἕως,
ὧν γηϊενής. δραμῇ πάλιν: ἕως ἐὼν γῆς γηγενὴς παλινδρόμει SP. Le-
gendum esse opinor παλινδρομεῖς vel παλινδρομῇ (medial.); de
accentu circumflexo in carminis exitu admisso cf. Appendicem I
8 2. Post παλινδρόμει pietum est ". 5. + P.
Si personae alternantur, in fine ultimi cuiusque versus appic-
tum est: manu prima P, nihil additum est S. Praescriptum est
ὄφις SP vv. 55. 61. 67.73. 79, ἔγα S sva (sed ‚spiritu et accentu
vocali e superpositis) P vv. 58 (in margine manu prima P). 64
(in margine manu prima P). 70. 76. 82. 88. 94 (om. S, in mar-
gine manu prima P). 100. 106. 112. 118, ἀδὰμ, S ἀδάμ, P νν. 88,
91. 97. 103. 109. 115. 121. 127. 133, ϑεὸς S ϑεός P vv. 124.
130. 136.
Codex P (saec. XIV) e codice'S (saec. XII) descriptus non
est, nam identidem P genuinam, S depravatam lectionem exhi-
bet; cf. inscript. περιπεσόντα (περὶ πεσόντα 5), v. 31 τέϑειτο (τέϑητο
S), 37 ἐστιώντων (ἐστιώτων 5). 55 "μᾶς (ἡμᾶς 5), 64 προσῆλϑες (προσ-
ἦλϑε 5), 65 ὡς (εἰς 5), 98 ἐχλάπης (ἐχλά. πεῖς 5), 96 παντελῶς
(παντελοῦς S).
Ei codices 6 quibus S οἱ P descripti sunt ad unum arche-
typum redeunt; cognoseitur hoc ex eis lectionibus corruptis quae
codicum S et P communes sunt, imprimis 6 vv. 2 (αὐτοῖς). 6 (εὗρε).
9 (λελογχὼς). 49 (ἑνὸς δὲ [S ἑνός ὃς P] μάλιστα). 59 (μόνην). 88
(βέλτιον τοῦ). 119 (δειλιῶντα).
Propius ἃ P quam ἃ S afuisse videtur codex ‚Bibliothecae
Regis Galliarum‘, quem medio saeculo decimo septimo Gerardi
Langbainii precibus commotus Armachanus archiepiscopus desecri-
bendum curavit. Descripsit Armachani iussu Bootius;!) Booti
apographum in suum usum transcripsit Langbainius anno 1648,
e cuius schedis Ioannes Ernestus Grabius in ‚Spicilegio ss. patrum
ut et haereticorum seculi post Christum natum I. 11 et II‘ Seculi II
ἢ Arnoldus Bootius (Botius, Boate, de Boot), medicus linguae Graecae
peritissimus, ab anno 1644 ad annum 1653 usque Parisiis versatus est; cf.
Leslie Stephen, Dictionary of national biography vol. V (Londini 1886) p.
283 sq. s. v. Boate.
121
om. I (Οχοπίδε 1699) p. 2288ᾳ. haec verba Ignatiana publici
uris feecit:
Στίχοι Ἰγνατίου εἰς ᾿Αδαμ. Πρὸς τὸν φίλον συμφοραῖς περι-
σόντα ποιεῖται τὸ πόνη"»α.
1 Αγῶνας ἄϑλα καὶ παλαίσματα βλέπων
Αὐτοῖς γενάρχαις ὃ προσερπόσας ὄφις
Ar’ ἡδονῆς ἔπλεξε συμπλοκαῖς πᾶλαι
142 Φαγῃ τὸν ἄρτον ἐν κόποις χαὶ φροντίσιν
Ἕως ἐὼν γῆς γεγενὴς [sie] παλινδρόμει.
U. De Ignatii, Theodosii, Christophori, loannis
legibus metricis.
$ 1. De senarii iambici syllabarum numero.
Apud Ignatium, Theodosium, Christophorum, lIoannem lex
rat, ut senarius iambicus duodecim syllabis efficeretur.
dulto saepius codieibus traditi sunt versus qui una syllaba
arent quam qui plus duodecim syllabis efficiuntur.
Ignat. in Adam. 49 Duebner, in Adam. 88 Boissonadius
ecte emendarit. |
Theod. 1, 218 μιχρόν τι καρτέρησον ἐμβαλὼν χρᾶνος
ὑπὲρ ἐϑυῶν ἴστασο χαὶ τῆς δίκης.
Fort. ὑπὲρ ϑεοῦ (80) συνίστασο, pro deo pugna et pro iustitia‘
acobsius; sed haec emendatio repugnat paragraphis 4 et 8.
‚egendum est:
ὑπὲρ ϑεοῦ νῦν ἵππασον καὶ τῆς δίκης.
iquites, quibus praeerat Nicephorus (cf. 1, 106. 144), castris
»ositis inopinati a Cretensibus prima luce petiti sunt; tum Nice-
‚horus equitem quemlibet semisomnum allocutus (cf. 1, 214) ex-
ıortatur, ut confestim exsurgat, arma capiat, equum conscendat.
2, 136 φαλαγγοσώστας, πεζοτοξοχράτας᾽
καὶ videtur inserendum ante πεζοτοξοχράτας, in quo vocabulo
rimum Ὁ produeitur littera T duplicata‘ Iacobsius; sed talia Theo-
losius nusquam ausus est. Carol. Fr. Mueller 1. I. p. 10 adn. 1
oniecit πεζοτοξοχράτορας, quae emendatio repugnat paragrapho 2.
tecte emendavit locum Boissonadius, qui in An. Gr. vol. I p. 438
‚dn. 5 conieeit πεζοτοξοτοχράτας (i. 6. duces peditum sagitta-
iorum); quae vox legitime composita est e vocabulis πεζός, τοξότης,
ρατέω, ut 1, 200 λοχοχράται (e λόχος et χρατέω) 3, 205 στρατο-
ράται (6 στρατός et χρατέω).
122
Christoph. 1,1 ὦ ϑαίδμα, θωμᾶ, καὶ ϑαύματος παντὸς πέραϊ.
Delendum est χαὶ.
1, 19 ἄλλος δὲ χεῖρα συντριβεὶς [ἐνδυοφόρει)
cod. Vat. 1357, ἐδ... cod. Crypt.; legendum est: ἐ δυσφόρει.
9, 1 χαὶ τοὺς ἀγῶνας διδάξας τῶν λόγων.
Recte cod. Vat. 1357 ἐκχδιδάξας.
11, 10 τῷ μὲν λέγει" δός, τῷ πρβοσϑῆτι T...
cod. Crypt., πρόσϑες τι πλέον cod. Vat. 1357. Legendum est:
δός, τῷδε πρόσϑες τι πλέον.
18, 6 ἐναλλαγὴν πλὴν πραγμάτων [ὅπως καὶ πότε].
Recte coni. A. Rocchi πῶς.
13, 16 καὶ τῶν ἐμῶν Axone [γογγυσμάτων).
Legendum est: ἄχουε τῶν γογγυσμάτων.
13, 31 [εἰ δ᾽ ὑπέσχον», μαχρόϑυμς Χριστ]ξ μου.
Legendum est: εἰ δ᾽ οὖν ὑπέσχου.
18, 88 [xal γὰρ φυλάττεις τὰς ὑπ]οσχέσεις.
Legendum est: τάς Ye σὰς ὑποσχέσεις.
16, 3 [Πατρίχιο]ς Μελίας ὁμοῦ ϑέλων.
Legendum est: ὁ Πατρίχιος Μελίας. Tertia vocis Πατρίχιος
syllaba (-- - -- : == --ξ ο)] produeitur secundum leges de vo-
calium AIT productione; de productione vocis Μελίας cf. 8ὶ 4.
25, 8 χἂν ἐν Θαβὼρ γὰρ καϑωράϑης ξένον.
Legendum est: χαϑεωράϑης; produeitur prima syllaba vocis
χαϑεωράϑης (- - - -- - : π-π- - ) secundum leges de vocalium
AITY productione.
30, 19 ὁ λευχὸς ἵππος σὲ τοῖς νώττοις φε...
τῆς ἀρετὴς τὸ χοῦφον ἐμφαίνει τάχα"
τοῖς νώτοις φέρων coni. A. Rocchi; legendum est:
ὁ λευχὸς ἵππος, ὅς σε τοῖς νώτοις φέρει.
35, 2 [ὕλης τε λοιπὴς καὶ γηΐνης πάσης] ἅμα.
Delendum est χαὶ.
δῦ, 5 [χεῦσιν ἐχ σοῦ καὶ γὰρ ἀφϑονωτάτως!.
Legendum est: τὴν χεῦσιν.
68, 10 καὶ τῶν παλαιῶν σανδάλων ἐμπόρους.
Legendum est: τοὺς ἐμπόρους.
1, 48 σὺ μὲν λαλήσεις ταῦτα πρός...
ἐγὼ πρὸς σὲ ποῖον εὑρήσω λόγον;
Legendum est: ἐγὼ δὲ.
123
103, 38 τοὺς δὲ πολλοὺς οἷχος οὗτός μοὺ τρέφει.
Legendum est: τούτους δὲ coll. v. 86.
103, 60 τὰς μὲν γαλᾶς ὁρῶσιν οὖν συννόμους.
Legendum est: οὖν ὡς συννόμους coll. ν.. 61
<ra>yas βλέπουσιν ὥσπερ ἑστίας.
142, 10 εἰ μὴ λαλοῦσι φεῦδος οἱ ᾿Ασχληπιάδαι.
Legendum est: φεῦδος ᾿Ασχληπιάδαι. De hiatu evitando οἵ ὶ 7;
tertia syllaba vocis ᾿Ασχληπιάδαι (-- -- - - -1----- ) pro-
ducitur secundum leges de vocalium AIY produetione.
Versus 40, 73. 42, 71. 62, 12 emendare non ausim, quoniam
his locis codex Cryptensis tineis nimis mutilatus est.
Ioan. etym. 167 (de voce οὖς):
οὗς ὡς ἄμοιρα ἢ πάμπαν αἰτίας,
χἄν τις βοῆς μίμησιν ἠχώδους λέτει.
Legendum est: ‚odc, οὖας, ὡς" ἄμοιρα πάμπαν αἰτίας
i. e. ‚nulla ratione comprobatur auribus appellationes οὖς, οὖας,
ὡς tribuendas esse, etsi sunt qui putent his appellationibus
clangorem quendam strepitumque imitando exprimi.‘ De his
formis cf. Herodianum in EM 638, 54 (= Lentz. Il 281, 8 sqq.
903, 17 qq. 921, 98qq.): οὗας σημαίνει τὸ ons. παρὰ τὸ αὔω τὸ
φωνῶ γίνεται αὗας᾽ χαὶ τροπῇ τοῦ A εἰς Ο οὖας... ἐκ δὲ τούτου
γίνεται χατὰ ἀποβολὴν τοῦ Υ' Bas χαὶ κατὰ χρᾶσιν οὗς καὶ κατὰ
Δωριεῖς ὡς.
etym. 204 (de voce χείρ):
χεῖται δὲ ῥᾷστα χεὶρ ἔχει τε δὲ ῥᾳδίως
Lagarde, χεῖται δὲ ῥᾷστα χεὶρ. ἔχει τΞ δὲ ῥαδίως et in margine
χρατοῦσα cod. Vat. Graec. 1269, χεῖτε ὃς ῥάστα χεὶρ καὶ χρατεῖται
ῥαδίως cod. Vat. Graec. 889. Legendum est:
χεῖται’ δὲ ῥᾷστα ‚yeip‘ ἔχει“ τε ῥαδίως.
Cf. Soranum Ephesium medicum etymologum in Dissert. philol.
Argentorat; select. vol. VIII (Argentor. 1885) p. 201 8ᾳ. χεῖρες:
. «ἢ χειαί τινές εἰσιν, οἷον χωρητικαί, παρὰ τὸ ῥᾷον χεῖσϑαι" ἢ παρὰ
τὸ ἴσχω τὸ κρατῶ, ἡ ἐπιτήδειος πρὸς τὸ κρατεῖν.
8 2. De senarii iambici clausulae structura.
Ignatius, Theodosius, Christophorus, Ioannes paenultimam
senarii syllabam accentu grammatico insigniendam
enixe curaverunt.
ἢ) Cod. Vat. Graec. 889, Lagarde; oös ὡς ἄμοιρα cod. Vat. Graec. 1269.
1934
Ignatius hanc legem in tetrastichis iambieis, quae multo
incomptiora sunt quam carmen in Adamum, identidem violanvit;
cf. 16, 2 πεύϑετο 16, 8 δουλούμεϑα 19, 3 σύμμαχον 20, 1 Aayav!)
29, 3 χαϑήμενον 44, 2 ἤσϑετο 46, 1 ἔγχατα. Talia in versibus
in Adamum ausus non est nisi certis rationibus commotus. Ih-
solitum accentum Ignatius consulto admisit:
a) in fine orationis, cui magna vis atque gravitas inest,
Sollemni enim accentu neglecto versificator effecit, ut ei, qui
hos versus legunt, imprimis extrema verba animadverterent; quare
versum accentu conspicuum composuit in fine orationis, qua
Diabolus Evae tandem persuasit, ut arboris frugem degustaret:
75 πείσεις γὰρ οὕτως εὐπετῶς Ἰυνὴ γὰρ et.
Item in fine verborum, quibus Eva Adamum adduxit, ut eiusdem
arboris fruge uteretur:
96 χἀγώ σε λύσω παντελῶς ὀφλήματος. Ὁ
Eandem ob causam commutanda non sunt verba, quibus homo
aliquis alloquitur vulpem, quae nimio cibo impleta e cava arbore
prorepere non poterat: |
tetr. 23, 4 ϑέλεις προελϑεῖν; ὥσπερ εἰσῆλϑες, Yevod.?)
b) in fine enuntiati, ut accentu quoque insolito cognosceretur
personae animum concitatum perturbatumque esse; cf. Adami
Deum advenientem pertimescentis verba:
121 ποῖος τόπος χρόψει pe; χαὶ χρυβήσομαι;
Frustra haec verba commutaverunt Boissonadius et I. ἃ Destinon;
cf. Muelleri notam.
c) ubi antiqui poetae verba imitando expressit; cf.
33 Ἐδὲμ τὸ πάντων ϑαῦμα τῆς ἔξω τόπων,
ἣν τετράχλυστον ὥσπερ ἀρδεῦον) ὕδωρ
φοτῶν ἁπάντων δεικνύει μι ατεὐτριαν. ὃ)
Etsi versus, quem imitando expressit Ignatius, praesto non est,
tamen non dubito, quin Ignatius hoc loco eum Sophoclis versum
!) Non est, quod editionis Rittershusianae lectionem
fer λαβεῖν ἀγροῖχον ἱππότης λαγών
commutemus; cf. ὃ 8.
») Facile scribi posse ὀφλημάτων pro ὀφλήματος recte monuit Mueller in
adn.; sed consulto Ignatius hunc versum accentu conspicuum reddidit.
8) γίνου scripsit Mueller.
4) ἀρδευτὴς ser. Mueller; cf. eius notam.
δ) μαιευτρίαν tacite scripsit Boissonadius.
125
ante oculos habuerit ad quem delegamur in Antiatticista apud
Bekkerum in An. Gr. vol. I 108, 31: μαιεύτριαν᾽ ἀντὶ τοῦ μαῖαν"
Σοφοχλῆς ᾿Αλεξάνδρῳ <Ärg. 95 apud Aug. Nauck, Tragicorum
Graec. fragm. edit. alter... Animadvertendum enim est et loco
Sophocleo et Ignatiano accusativi singularis formam μιαιεύτριαν
traditam esse et in hac voce inesse vim ‚nutricis‘, non ‚obstetricis‘.
Eodem loco Sophocleo videntur verba ἀρδεῦον ὕδωρ ipsa quoque
tradita esse; quae Ignatius integra transcripsit particula ὥσπερ)
addita, quoniam Byzantinis legibus metricis non satisfaciunt.
Item Theodosius proparoxytonon vocabulum consulto ad-
misit in fine versus
3, 66 οὖς ὁ στρατός σοῦ χαρτερῶν ἀσπάζεται,
quod hoc versu finitur copiosior atque excitatior imperatoris
oratio precatoria.?)
Coniecturis emendäti sunt versus:
1, 159 βουλὴν συνηϑροίζοντο τὴν αὐτόχκτονον.
αὐτοχτόνον recte coni. Cornelius approbantibus Boissonadio in
An. Gr. vol. I p. 460 et I. G. Brambs, de auctoritate tragoediae
Christianae.. . Χριστὸς πάσχων p. 53.
3, 11 ὡς ἐν ξυρῷ πᾶς ἦν τόπος ξιρήφορος.
ξιφηφόρος ser. Fr. lacobs; cf. Hilberg, Princip der Silben-
waegung p. 272.
4, 112 χαὶ δὴ δραμόντες ἱππόται. πεζόδρομοοι.
πεζοδρόμοι recte coni. Boissonadius in An. Gr. vol. I p. 460.
Codicis lectio commutanda non est:
1, 260 Kötıxs συνθρήνησον, ἡ χεχαυμένη
Κρήτη παϑοῦσα συμφορὰς ᾿ἰσοχράτους"
σοὶ γὰρ παλαιὸς τοὺς φόνους Μιϑριδάτης,
νέος γΞ ταύτῃ Ῥωμανὸς πλέχει φόνους.
ἰσοκρατεῖς coni. Cornelius non improbante Fr. Iacobs; sed sic
explicandus est locus: easdem calamitates, quae velut venena
Cyzicenis mixtae sunt, pertulerunt Cretenses. De correpta syllaba
KPA cf.
1, 29 ἀλλ᾽, ὦ στρατηχῶν ὁ κρατὴρ ὃ wıyviov,
Aliter explieuit lectionem ἰσοχράτους Boissonadius in An. Gr. vol. I
!) De qua particula cf. Muelleri notam.
ἡ Itaque non recte oflendit in hoc loco Mueller 1]. }. p. 12 adn. 4.
nn ..--.-ς-.
p. 460: ‚Adieetivum ἰσόχρατος peperit lex tonorum severa [sc. pro
forma ἰσοχρατής]."
Dubiam esse codicis lectionem
1,32 ἀφεὶς ralaav, ὡς ζυγὸς γενοῦ σταϑμοῦ
Iacobsii adnotatione cognoscitur.
In eis Christophori senariis qui supersunt haec lex semel
violata est, sed in fine enuntiati:
22, 21 ἀλλ᾽ αὐτὸς αὐτὸν χαὶ πάλιν στερρῶς πατεῖ.
Emendandi sunt versus:
1, 6 πάντων τρεχόντων ἐν μέσῳ τῶν ἐμβολῶν.
Legendum est: ἐμβόλων (1. 6. porticuum).
44, 48 χαὶ πᾶν χαλὸν σόν, ὦ χαλῶν σὺ ὥριον.
χωρίον recte coni. A. Rocchi in adn.!); cf. etiam 8 1.
44, 58 βλέπουσα πυχνὰ καὶ περιτρύζουσα πῶς.
Legendum est: περιτρύζουσά πως.
36, 4 θήσεα leg. Θησέα.
136, 129 ἐφαύετην leg. ἐφψαυέτην.
Perperam correxit A. Rocchi versum carminis foede mutilati
44, 81 πᾶν, εἴ τι φήσεις, εὐφυῶς ἡσχ- ἥσασο;».
Fortasse legendum est: ἡσχημένον.
Apud Ioannem verba ἄλλο τι codice Vaticano Graeco 676
(saec. XI) tradita sunt in exitu versuum
54, 96 ἐγὼ δὲ δειλός εἰμι χαὶ πρὸς ἄλλο τι
92, 17 μηδὲν παρ᾽ αὐτῶν χερδάναντες ἄλλο τι.
Sed quoniam erant grammatici, qui iuberent ultimam syllabam
vocabuli in trochaicum rhythmum cadentis, cuius paenultima
syllaba acuto accentu feriretur, insigniri acuto accentu, si seque-
retur vocula enclitica,?) non dubito, quin his locis legendum sit
ἄλλό Tı.?) Confirmatur haec coniectura versibus:
Ignat. carm. alphab. 2 (cf. Rhein. Mus. vol. XLVI p. 321):
βλέψον πρὸς αὐτὴν μᾶλλον ἢ πρὸς ἄλλό mir)
Ἶ Similiter Psellus in carm. in Sclerinam (cf. Leo Sternbach, Menan-
drea [Cracoviae 1891] p. 56) eam laudavit:
15 τὸ τερπνὸν ἄνϑος, τῆς τρυφῆς τὸ Ywptov.
Ἶ Οἱ R. Kuehner, Ausführl. Gramm. d. Griech. Sprache vol. I? p. 266.
*) Item legendum est in Theodori Prodromi carm. de Rhod. et Dos. 4, 84
φρουρεῖν διξσπούδακεν, εἴπερ ἀλλό τι’
itaque hic versus removendus est ex indiculo 1110, quem confecit Rud. Hercher
in Erot. script. Graec. tom. II p. XLII.
*) Sie codd.; cf. Muelleri notam.
127
Christ. 114, 123 χαὶ λείψανον χάλλιστον, εἴπερ ἄλλό τι)
136, 25 ἄλλος γυναικὸς χόσμον, ἄλλος ἄλλό τι. 3)
Denique recte emendavit
81, 13 ὡς χαπνός, ὡς ὄνειρος, ὡς ἄνθος γλοῆς
Spyr. P. Lambros, qui proposuit χλόης (cf. Deutsche Litteratur-
zeitung vol. IV (a. 1883) p. 738). |
8 3. De correptis vocalibus H 2, diphthongis AT, ET, OT, ΟἹ.
Vocales H® diphthongosque Ignatius nunquam corripuit;
sed identidem Theodosius, Christophorus, loannes metrica
necessitate coacti hos sonos in paribus senariorum sedibus
posuerunt, si usurpanda erant:
a) nomina propria, quae in senariis duodecim syllabarum
iambicis commemorari non poterant nisi per vim:
Theod. 1, 37 (6) Διομήδης. δ)
Ioan. 73,2 (6). 74,2 (6) Θεοδώρα 8, 19 (6) Σολομῶνα 74,2 (4)
Αὐγούστα δ, 1 (6). 71,8 (6) Αὐγοῦσταις 72,5 (2) Adyoboraz.
Christ. 27, 2 (6) Νικήτα 68, 71 (6) Παντελεήμων 9, 1 (6)
Θεοδώρου 87, 11(6) Νῶε 27,50 (4) [Κροίσου].
b) vocabula sollemnia:
Ioan. 30, 12 (6) συγχλήτων. Idem in carmine etymologico
haud raro horum sonorum correptionem admisit, si commemo-
randa erant aut ea quorum originationem disseruit vocabula aut
vocabula, quae grammatici originationis explicandae causa usur-
pare solebant: |
107 (de voce μήν) ἐπώνυμος δὲ ,μιήνης πᾶς ‚iv‘ εἰκότως
111 (de voce ὥρα) ‚apa‘ δ᾽ ‚wpös‘ τις τῶν μερῶν τῶν τοῦ χρόνου)
123 (de voce φϑινόπωρος) ‚Ords τῆς ὥρας" οὗσα καὶ χαρπὸς φίλος
189 (de voce ὑπήνη) τῶν ἐν προσώπῳ δ᾽ οωπήνη“ κατωτάτω
198 (de voce νεῦρα) οἷς ‚vedua‘ πρὸς χίνημα χαὶ ῥοπὴν ‚vedpwy‘.
1) Correxi, ἄλλ᾽ ὅτι cod. Crypt.
ἢ ἄλλότει cod. Crypt.; ἄλλοτε scripsit A. Rocchi; ἄλλοτε male coni.
A. Rocchi in adnot.
°) Numeris, quos uncinis ( ) inclusos addidi, significantur senariorum
sedes, in quibus mensura legitima neglecta est.
4) Ioannes vocem wpa sic derivavit ex ὁρίζειν (cf. EM 823, 11. EGu.
580, 7. EOr. 172, 3 [Plat. Crat. p. 410C.]): ὅρος, ρος, apa. Consulto eum
scripsisse ρος pro ὅρος e versu
112 τὴν ὃὲ γραφὴν ἄλλος τίς εὐθύνει λόγος
colligendum est.
128
Ceteri loci, quibus secundum codicum auctoritatem hi soni
correpti esse videntur, emendandi sunt:
Theod. 1, 195 ὡς δὲ κλοπῇ yalpovres ἅρπαγες λύχοι
χειμῶνος ὥρᾳ καὶ παρεχτάσει χρόους
ὁμοῦ ζυγέντες τῶν ὡρῶν ὁμοφρόνως
μάνδρας χλονοῦσι χαὶ βιάζουσι«ν"» χύνας.
τῶν ὁρῶν (i. 6. caulas in montibus) coni. Tacobsius; legendum est:
τῶν οἰῶν. Versibus enim 1,193. 194 comparantur milites cum
ovibus et duces cum pastoribus, versibus 1, 195 sqq. hostes cum
lupis, qui gregatim ovilia temptant.
1, 268 πλήττει γὰρ ἡμᾶς κέντρῳ τῆς ἀτολμίας.
χέντρα recte coni. Iacobsius; cf. 8, 18 56.
2, 155 ἀρτγοῦσιν, αὐτῶν εἰ χοπῶσιν αἱ χεῖρες.
χέρες recte corr. Mueller 1.1. p. 9 adn. 10; cf. 8, 56. 69. 4, 135.
2, 183 πρωτοστράτηγε, πῶς λιπὼν τὸν δεσπότην
οὐχ ὡς μάγειρος τῇ βαναυσίῳ τέχνῃ
χυχῶν ἔμιξας τούτων ἐν παραινέσει.
Legendum est: τοῦτον. Nicephorus Phocas, penes quem erat
summa belli, copias suas, ut cum Cretensibus manus consererent,
ineitans imperatoris mentionem non fecerat; quamobrem unus e
ducibus eum his verbis carpsit: cur omisisti regem neque veluti
coquus secundum artem culinariam miscens eum condimenti
instar admiscuisti verbis tuis adhortativis?
2, 250 εἰ δ᾽ ἦν τις αὐτῶν εἰς φυγὴν ὡρμημένος
ἔμπροσϑεν εἶχε φραγχοὺς, ἔμποινον ξίφος.
Francorum nomen ab hoc loco alienum esse animadvertit Corne-
lius, qui coniecit φραγμοὺς assentiente Iacobsio; sed legendum
est: φραγμόν i. 6. ‚quicunque fugerat, a tergo habebat vallum,
quod effecerunt hostes instantes‘. De voce ἔμπροσϑεν cf. Lehrs,
Pindarscholien (Lips. 1873) p. 81. 101.
4, 102 πολλῶν ap αὐτῶν κύχλωϑεν περραγμένων.
χυχλόϑεν recte coni. Mueller 1. I. p. 9 adn. 10.
5, 91 τὰς δὲ στοιχηδὸν εἰς σραγὴν προχειμένας.
Legendum est: στιχηδὸν; agitur de feminis Cretensibus, quae
ordinatim a Romanis obtruncantur.
Christ. 1, 7 πάντων [τρεχόντων ἐν μέσῳ τῶν διχύλων).
Vocem διχύλων corruptam esse cognoscitur etiam 6 productione
vocalis I contra leges quas Christophorus observare solet ad-
γε
missa. Delendus est versus 7, nam vox διαύλων voci v. 6 ἐμιβό-
129
ὃν (ἐμβολῶν cod.; cf. 8 2) explicationis gratia addita esse
(detur; of. etiam A. Rocchi notam.
63, 22 xol πλέγμα μᾶλλον ἀνϑ΄ ὡραρίου φέρει.
egendum est: ὀραρίου, quae forma identidem formae ὠὡραρίου
‚co oceurrit; cf. H. Stephani Thesaurum 8. v. ὠράριον et E. A.
ophocles, Greek lexicon (New-York 1888) 8. v. ὀράριον et ὠράριον.
68, 12 πτοῶχαςἷ) διώξων ἢ συῶν τοὺς ἀγρίους
ἢ καὶ νευροὺς μάλιστα δειλῶν δε ορκάδων;».
egendum est: νεβροὺς.
103, 48 σοβεῖν χαὶ τούτους οὔμενουν ὅλως σϑένω.
egendum est: δὲ.
119, 7 ὡς αὔριον a6‘ τούτου γὰρ τίς ἐχφύγῃ;
egendum est: τοῦτο (i. 6. mortem).
De clausula v. 103, 66 ἠδυνήϑην ef. p. 72.
Emendari non possunt, quia codex tineis nimis mutilatus
it, hiloci: 44,44. 68,130 (ὧδε cod.; ὅδε). 90, 40 (καὶ cod.; &2?).
0, 67. 109, 35 (τούτων cod.; τοῦτο). 114, 20 (ὄντας cod., ὄντα).
36, 138 (ὑβρίζειν cod., ὕβριζεν). 138, 5. |
Praeter eos quos supra commemorsvi locos animadvertendus
st unus Ioannis versus, qui commutandus non est:
Etym. 192 (de vocibus φάρυγξ et λάρυγξ):
νφάρυγξ᾽ μέν ἐστιν τοῦ λαλεῖν ὅστις ῥύάξ,
"λάρυγξ δ᾽ ὁμοίως τοῦ φαγεῖν πάλιν ῥύαξ,
λέγοις δ᾽ ἐναλλὰξ ταύτην ἀλληλωνύμωος.
iatus evitandi causa Ioannes noluit scribere τήνδε vel ταῦτα.
ἔ, 8 1.
4. De productis vocalibus EO.
Vocales EO nunquam Ignatius consulto produxit?); Theo-
osius, Christophorus, Ioannes breves syllabas, quae has
pcales continent, longarum vice usurpaverunt, si commemoranda
rant:
a) nomina propria:
Theod. 1, 37 (3) ᾿Οδυσσεύς 1, 37 (5) Διομήδης 1, 258 (2)
ενοφῶν 1,269 (1) Θεοδοσίου 3,34 (1) Μελέαγρος 3, 127 (2) Ἰ1δο-
ξνεῦὺς 4,86 (6) Μακεδόνων 5,23 (1) Δελεμιτῶν 5,23 (3) Βελε-
τῶν ὅ, 73 (6) Σικελία.
1) Correxi, πτώχας cod. Crypt.
3) De versu in Adam. 34 cf. 8 2.
180
Christ. 2, 4 (2) Σολομών 9, 1 (8) Θεοδώρου 6, 106 (4. 5) [Bale}-
ροφόντοο 16, 4 (6) Μελίαν 16, 8 (8). 10 (δ). 17 (8). 26 (5) Μελίας
16,8 (4) Σολομών 18, 18 (2) Γεώργιος 86,8 (1) Μελέαγρος 40,36 (5)
Ἱερεμία 42, 22 (1) ᾿Αφροδίτην 42, 19 (4) Πηνελόπας 42, 79 (6)
Ἑλένας 67, 1 (6) Εὐδοχίαν 68, 71 (6) Παντελδήμων 68, 100 (Ὁ)
Ἑρμολάου 79,1 (4). 114, 180 (2) Χριστοφόρουι 86, 1 (2) Διονύσις
90, 117 (5) et 42 (δ) Βενέτῳ 90,68 (1). 73 (1). 75 (8). 87 (1) Βένετος
90, 85 (8) B<(&verov> 90, 118 (4) Βενέτ« ῳ:» 114,8 (1) Προ-
χοπίου 114, 28 (1) ΠΙροχόπιν 114, 16 (2. 8) ΠΙὨαντελεήμονος ἢ
122, 100 (1) Βεσελεήλ.
Ioann. 38, 5 (1). 39, 9 (1) ᾿Ανδρόνιχος 18, 2 (6). 14, 2 (6)
Θεοδώρα 49, 2 (2) Θεοδώρητον 81, 89 (1) et 44, 4 (5). 48, 8 (0).
11, 2 (5) Μονομάχος 10,1 (ὅ) Μονομάχω 55,40 (δ). 57,2 (6)
Μονομάχον 8, 19 (8) Σολομῶνα.
Ὁ) nomina sollemnia:
Christ. 42, 12 (2) αἰγοχέρων) 42, 14 (5) ὑδροχόον.
loan. 33, 21 (2) πρόϑεσις 33, 42 (1) προϑέσει 71, 4 (4.5)
12, 7 (4.5) τροπαιοφόρε; multo saepius loannes in carmine ety-
mologico vocales EO longarum syllabaruım loco habuit in eis
vocabulis quorum originationes disseruit [cf. 21 (1) στερέωμα
36 (3) βορέας 41 (3) ζεφύρου 42 (2) ἀνέμους 67 (4) ποταμῶν
12 (8) πεδίον 105 (1) ἐνιαυτός 154 (3) χεραλή 164 (1) βλέφαρον
191 (1) ἀνϑερεών] vel in eis quae originationis explicandae causa
grammatici commemoraverunt [cf. 11 (3) σοφίας 91 (1) ἀστεροκή
157 (2) ὀροφὴν).
His adde vocabula, quae vocabulorum sollemnium loco habuit
Ioannes:
29, 2 ἥκιστα τούτους ἀναγινωσχομένους.
Necessitate coactus hanc vocem usurpavit, nam inscribitur
carmen 29: εἰς τοὺς λόγους τοῦ Θεολόγου τοὺς u) ἀναγινωσχο-
μένους.
56, 8 φιλοβασιλεῖς ἐκ μαχρῶν ὄντες χρόνων.
Ceteri loci, quibus secundum codicum auctoritatem vocales
EO productae esse videntur, ad unum omnes corrupti sunt:
Ignat. tetr. 3, 4 πλέον, πλεῖον coni. Mueller. 32, 4 ὁδὸν
ἀνατρέπω, ὁδὸν «δ᾽ Σ ἀνατρέπω coni. Corais. 39, 1 ἀλὸς ὄνος,
1) C£. 68, 98 (2. 3).
») Coni. A. Rocchi in adnot., αἰγόχαιρον cod. Crypt.
131
ἁλῶν coni. Mueller. 46, 3 τέχνον᾽ ἔφη, τέχνον φάτο coni.
Mueller.
Littera N paragogica emendati sunt: tetr. 44, 3 xaxtewe<v>
τάχος 52,1 aige<v> χελιδών in Adam. 6 εὗρεν» φύσις. CF.
p. T6sq. De tetr. 38,2 cf. p. 78 et $ 8.
Theod. 1, 53 ἔλαμφεν ἀσπίς, ἡχονομένη onadn“
κονημένη coni. Cornelius. Οὗ 1, 107 μάχαιραν ἠκονημένην
8, 99 ἠχονημένα ξίφη.
1, 99 μόνον φανείτω πατριχὸς ὡπλισμένος"
πατρικῶς coni. Cornelius. Cf. similes clausulas vv. 1, 111. 2, 28.
108. 151.
1, 211 εἰ δ᾽ ἦν χλαπείς τις εἰς ἀμερίμνους ὕπνους.
Legendum est: εἰ δ᾽ ἦν χλαπείς τις ἀμερίμνους εἰς ὕπνους.
Prima syllaba vocis ἀμερίμνους producta est secundum legem
de vocalium AIT productione. De collocatione praepositionis
εἰς cf. has clausulas: 5, 10 πᾶσαν εἰς χϑόνα 4,125 πολλῶν πρὸ
χρόνων.
2, 117 ἴωμεν εἰς μάχαιραν ἀντὶ τῶν τέχνων
ὑπὸ γυναιχῶν χαὶ φίλων χαὶ πατρίδος
et
2, 192 μνήσϑητε nal ϑάνωμιεν, ἄνδρες, εἰ δέον, 1)
ὑπὸ γένους ἄναχτος εὐσεβεστάτου᾽
Ὁπὲρ coni. Iacobsius; cf. 2, 124 ὑπὲρ τέχνων ϑάνῃ.
2, 171 ὡς οὖν καιρὸς ἤγγισς τῶν βουλευμάτων.
Recte coni. Iacobsius:
ὡς οὖν 6 καιρὸς ἤγγισεν βουλευμάτων.
Cave opineris legendum esse:
ὡς καιρὸς οὖν ἤγγισε τῶν βουλευμάτων,
nam particulam οὖν Theodosius in altera enuntiati sede ponere
solet; ef. 1, 153. 174. 239. 2, 9. 56. 74. 81. 179. 209. 238.
3, 98. 123. 150. 168. 4, 13. 5, 104. Vocula ὁ cum esset
omissa, librarius nescio quis vocem τῶν addidit, ut versus duo-
decim syllabarum esset.
Christ. 22, 21 7) παγχάχιστος προβάλλουσά σοι νόσος.
Legendum est: προσβαλοῦπά σοι. |
63, 27 «ᾧ;»δαὶ δὲ πᾶσι πρόφοροι ταῖς σφῶν τέχναις.
Legendum est: πρόσφοροι.
1) Correxi, εἰς δέον cod.
9%
132
11, 1 ἄπτερος εἰμὶ καὶ κινούμενος δόμος.
Legendum est: ἄπετρός εἰμι. Οἵ, Eustathii Macremb. de Hysm.
ed. Hilberg p. 213.
103, 40 μᾶλλον γε μὲν αὔξοντας ἐχ τῶν ὠδίνων.
Legendum est: μᾶλλόν γε μὴν.
109, 41 μὴ δὲ ποιεῖσϑαι τῆς ϑαλάσσης τὴν ζάλην.
Legendum est: μὴ δὲ πτοεῖσϑαι (cf. 109, 17).
"Emendari non possunt, quia codex tineis nimis mutilatus
est, hi loci: 68, 9. 74, 10. 103, 55 (δὲ cod., δὴ). 106, 52.
114, 134 (cf. 8 7).
8 5. De correptis syllabis positione longis.
Brevem vocalem, quam excipiunt duae consonae mutae vel
liquidae vel liquida cum consona muta coniuncta, longae syllabae
loco .habuerunt hi versificatores; hanc legem neglexerunt tantum-
modo in nominibus propriis: ὁ
Theod. 1, 37 (4) Ὀδυσσεύς 3, 231 (6) Φιλίππου.
Christ. 6,16 (6) [Βελε]ροφόντου 18,9 (2). 44,52 (6) Ἰωίάννης]
44, 82 (2) Ἰωάννου 44, 69 (6) ᾿Ιωάννη) 136, 4 (4) Μαρτυρίου.
loan. 17,8 (6) Ἰωάννης 37, 4 (6) et 5 (2) Ἰωάννω 35, 15 (6)
᾿Ιωάννην. Idem nominis proprii instar vocem χόσμος bis usurparvit;
animadvertendum est utroque loco verba Novi Testamenti imi-
tando expressa esse:
82, 3 ποία Ἰὰρ ὠφέλεια χερδῆσαι κόσμον,
ψυχῆς δὲ πιχρὰν δυστυχῆσαι ζημίαν;
cf. Matth. 16, 26 τί γὰρ ὠφελεῖται ἄνϑρωπος, ἐὰν τὸν κόσμον ὅλον
χερδήσῃ, τὴν δὲ φυχὴν αὑτοῦ ζημιωθῇ:
86, ὅ ἕως ἔτι ζῶν, φῶς ὑπῆρχε τοῦ κόσμου,
ἕως ὑπὲρ γῆς elys τὴν λαμπηδόνα,
do’ ἧς ὅλην ηὔγαζε τὴν οἰκουμένην
ὁποῖα. φαιδρὸς λύχνος αὐχμιηρὸν τόπον.
cf. Matth. 5, 14 ὑμεῖς ἐστε τὸ φῶς τοῦ κόσμου" ... οὐδὲ χαίουσι λύχνον
χαὶ τιϑέασιν αὐτὸν ὑπὸ τὸν μόδιον, ἀλλ᾽ ἐπὶ τὴν λυχνίαν, xal λάμπει
πᾶσι τοῖς ἐν τῇ οἰχία. οὕτω λαμφψάτω τὸ φῶς ὑμῶν ἔμπροσϑεν τῶν
ἀνθρώπων χτλ.
Ceteri loci, quibus haec lex violatur, emendandi sunt:
Ignat. tetr. 2, 1 βέλει τὸ στῆϑος ἀετὸς τρώϑη πάλαι. ἢ)
'ı) C£. 80, 5 (6).
?) Versum Georg. Pisid. Hexaöm, 158 ὡς πρός os στιγμῇ... quem e.g-.
188
egendum est: τρώϑη βέλει τὸ στῆϑος ἀετὸς πάλαι.
De Ignat. in Adam. 17 cf. p. 117.
Theod. 1,24 τῆς Ἰλίου γὰρ τοὺς πορποργίους δόμους.
γοπυργίους coni. Jacobsius.
1, 267 tpavov δὲ γλῶτταν, δὸς παρρησίαν Adyov.
egendum est: δὸς λόγου παρρησίαν (cf. Mueller 1.1. p.9 adn. 10).
ox παρρησία legitur in fine vv. 1, 256. 3, 18.
2, 194 μόνον πλατυνϑῇὴ σχῆπτρον τῆς μοναρχίας
ὃ, 41 σοῦ σχῆπτρον λαμπρόναντος ἐν μοναρχία...
δρομάσππηι est utroque loco: σκῆπτρα. |
3, 177 οἱ δὲ στραφϑέντες τῇ πλοχῇ τῶν σφιγμάτων.
ραφέντες coni. Mueller 1. I. p. 9 adn. 10. Cf. etiam 1, 48
τεστράφη 3, 98 στραφέντες 4, 138 στραφείς.
Littera N paragogica delenda est:
1, 120 xal φοινικὴν ἔβαπτεν τὸ ξίφος τρίχα
4, 111 πολλοὺς προεξένησεν τῷ στρατῷ πόνους
2, 110 ἔξωϑεν ϑαρσήσωσιν ἐχβεβηχέναι
4,43 φραάττων χύχλοις ἔξωϑεν τὰς περιστάσεις.
yzantini utramque formam (ἔξωϑε οἱ ἔξωϑεν) agnoverunt teste
anne Tzetza in Exegesi in Iliadem p. 118, 4 ed. Herm.
= 819, 32 ed. Bachm.]: ei... φωνῆεν ἔχουσιν ἐπιφερόμενον ταῦτα, N
d Σ χαὶ Καὶ ἔχουσιν᾽ ἔξωϑεν, εἴκοσιν... εἰ δὲ σύμφωνον, ἔξωϑε
ἄφονται χαὶ εἴκοσι χτλ.
Desperate corruptus est versus obscurus 3, 172.
Christ. 6,8 [ἢ μὲν γὰρ εἷλχς πάντας χρούμασι] ξένοις.
egendum est: πάντα κρούμιασι.
85, ὅ τροφῆς χορηγοὺς οὐρὰν xal χόπρους ἔχων.
egendum est: οὖρα. Agitur de medico aliquo.
122, 110 τοῖς οὖν μεγίστοις οὐδὲν προσβαλεῖν σϑένων.
sgendum est: τοῖς οὖν μεγίστοις προσβαλεῖν οὐδὲν σϑένων.
132, 5 βδελλύττεσϑαι, leg. βδελύττεσϑ αι.
De v. 136, 181 σεμνοί cf. p. 72.
loan. etym. 63 (de voce ϑαλασσα):
τοῦ δ᾽ ὕδατος ϑϑαλασσα' ϑησαυρὸς πάλιν,
τοῖς ἄσσπον' οὖσα ϑαῦμα τοῖς χερσοτρόφοις
ἄγει πλέοντας ἐγγύς te!) τοῦ ϑανάτου.
avit Mueller, corruptum esse docuit Hilberg in Wiener Studien vol. VIII
298.
1) ξγγὸς τὲ cod. Vat. Graec. 889.
184
Legendum est: ἄγει πλέοντας ἐγγύϑεν τοῦ Yavaro. De 86 origi-
natione cf. E Gu. 253, 46 παρὰ τὸ ἄσσον εἶναι ϑανάτου τοὺς πλέον-
τας ἐν αὐτῇ; ef. etiam EM. 441, 28. Cram. An. Ox. II 377, 27.
448, 17.
etym. 87 (de voce νιφετός):
πρὸς γὴν viwerds‘ διέστη πᾶς ἐχ ‚veponc“.
Legendum est: πρὸς γὴν διέστη ,νιφετὸς“ πᾶς ἐχ νέφους“.
8 6. De senariis ὁλοσπονδείοις.
Senarii, qui sex spondeorum sunt, in Ignatii et Christo-
pbori carminibus non leguntur. Eiusmodi versus consulto com-
posuerunt Theodosius?) et lIoannes:
a) ut sententiarum gravitatem ipso verborum rhythmo
augerent; .cf.
Theod. 3,28 σὺ τὰς πόλεις ἔπλησας οὐ σχύλων μόνων,
ἀλλ᾽ εἰρήνης ἔπλησας χαὶ πολλῆς δόξης.
Imperatoris Romani de rebus Byzantinis merita Theodosius
summis laudibus extulit.
loan. etym. 95 de voce σχηπτός disserens fulminis vim his
verbis depinxit:
»σκηπτὸς" καὶ «πρηστὴρ ,ἐμπιπρῶν", οἷς ἐνσχήπτει",
πόρρω φέροιτο τῶν ϑεῷ προχειμένων.
b) αἱ tristitiam dicentis verborum rhythmo significarent; cf.
Theod. 3, 60 ὁ χύριός μου μὴ σιωπήσῃς ὅλως"
εἰ γὰρ σιωπήσειας, εἷς τῶν ἐν βόϑρῳ
βαινόντων εἰμί, σχυϑρωπός, πλήρης μόχϑων.
His versibus expressit Theodosius Davidis psalm. 28 v. 1 πρὸς
σέ, χύριε, ἐχέχραξα, ὁ ϑεός μου m παρασιωπήσῃς ἐπ᾽ ἐμοί" μιή ποτε
παρασιωπήσῃς ἐπ᾽ ἐμοὶ καὶ ὁμοιωϑήσομαι τοῖς χαταβαίνουσιν εἰς λάχχον.
Ioan. 47, 1—48 descripsit, qualis fuisset ad id tempus
domus suae, qua tum excessurus erat, condicio, et quid ipse in
hac domo passus esset; de futura eius condicione tristis verba
facere coepit versu
49 νῦν δ᾽ ἄλλους ἕξεις, od; παιδεύσεις Kal ϑρέφεις. Ὦ
1) Theodosium sine iusta causa carpsit Mueller ]. 1. p. 10, 3.
?) In margine codicis Vat. Graec. 676 huic versui per compendiunı
adscriptum est ολοσπονδείος.
135
8 7. De hiatu.
Hiatum Ignatius, Theodosius, Christophorus, Ioannes
ırioge vitaverunt; legitime eum admiserunt post praepositionis
% formam per apocopen ortam:
‘ Ign. in Adam. 3 (1) δι᾿ ἡδονῆς carm. alph. 24 (2) [cf. Rhei.
us. vol. 46 p. 322] δι᾽ αὐτῶν.
Theod. 2, 8 (2) δι᾿ αὐτοὺς 3, 171 (2) δι᾿ αὐτοῦ 2,48 (1) & ἧς
16 (2) δι᾿ ἡμᾶς.
Christ. 121, 6 (4) δι’ αὐτόν 30,15 (1) δ᾽ ἧς 123,4 (1 οἱ 4)
'7v 126,4 (1) δι’ ὧν 90, 65 (2) δ’ ἱππάζο...
Ioan. 28, 21 (2). 62, 8 (2) δι᾽ αὐτοῦ 57,9 (1). 97, 1 (1) δι’ οὗ
22 (1). 5,27 (1). 62,3 (4) δι’ & 7,32 (1) 19, 10 (1) & ἧς
16 (1). 43, 8 (1) δι᾽ ἦν 89, 1 (1) δ᾽ & 33, 4b (2) δι᾽ ἀμφοῖν
88 (2) δι᾿ ἔργων ὅ8, 2 (Ὁ) δι᾽ ἀστέρων etym. 154 (5) δι’ ὀμμάτων.
Ceteri loci, quibus hiatus videtur admissus esse, omnes fere
rrupti sunt:
Ign. tetr. 28, 4 ἀπεστερεῖτο xal τοῦ οὗπερ ἐχράτει
ılg., τὸ οὗπερ Corais.; τόδ᾽ οὗπερ coni. Mueller.
tetr. 40, 2 ᾧπερ συναντῶν πᾶς τις αὖ ἐπροσχύνει.
τὸ προσχύνε: coni. Mueller.!)
tetr. 38, 8 ‚wc ἐν ϑέρει', εἴρηχεν, οἦδον ὀξέως".
ρᾳ ϑέρους“, εἴρηκεν coni. Mueller; sed haud scio an hac
nendatione opus non sit, nam inter cicadae verba ‚ws ἐν ϑέρει'
vocabulum εἴρηκεν longius interest intervallum.
Theodosius non solum post praepositionem δια, sed etiam
st voculam πρό hiatum legitime admisisse videtur:
5, 29 ὦ Χριστέ, ΠΠχτρὸς τοῦ πρὸ αἰώνων τέχνον.
ecte emendati sunt a lacobsio versus:
2, 122 ὅπου προφήτης οἷδε χειμάρρους λέγειν
Ἰάλαχτα ἐχμέλιτα ἐξοίνου ὑέειν.
pgendum est: γάλαχτος, ἐκ μέλιτος, ἐξ οἴνου ῥέειν. Cf. Nico-
um Mariam Foggini ad hune versum; de producta media syl-
ba vocig μέλιτος cf. p. 65.
ἢ De augmento omisso cf. tetr. 2,1. 4,1.3. 6,4. 8,1. 12,1. 13,1.
‚2.3. 25,3. 29,2. 35, 3. 89, 8. 47,1. 50,2. 52,1. 53,3.
?) Item Ioann. Damasc. can. I 48
Πατρὸς τεκοῦσα τὸν πρὸ αἰώνων Aöyov.
, Mueller ]. 1. p. 9; Hercher, erot. script. Graec. vol. II p. LVI.
186
4, 128 ἐχεῖ χαϑεσϑεὶς μέχρι δυσμοῦ ἡλίου.
Legendum est: δυσμῶν. Vox δοσμός in vocabulorum thesauris
non legitur.
Christ. 6, 7 οὐ ταῦτα χρείττω καὶ λύρας τοῦ Ὀρφέως
cod. Crypt., A. Rocchi; sed recte exhibet cod. Vat. Graec. 1357
τῆς Ὀρφέως.
16, 1 [εἰ ἁλμυρίζων ῥοῦς ϑαλ]άττιος πάλαι,
γῦν δὲ γλυχάζων" ἀλλὰ μηδὲν ϑαυμάσῃς.
Legendum est: ἦν ἅλμυ ρίζων.
44, 48 χαὶ πᾶν χαλὸν σόν, ὦ χαλῶν σὺ ὥριον.
σὺ χωρίον recte coni. A. Rocchi; cf. 8 2.
98, 5 τοιοῦτος εἶ οὐ χαὶ γεγραμμένος, Λόγε.
et σὺ recte coni. A. Rocchi; cf. 24, ὅδ.
109, 126 ἄρρηται ἔσχον τηνικαῦτα τὸν φόβον.
Legendum est: ἄρρητον. Agitur de nautis.
11T, 2 «οὐχ εἰς σὲ αὐτόν, εἰς δὲ σοὺς μᾶλλον φίλους.
Legendum est: σεαυτὸν; item 58, 2.
142, 10 εἰ μὴ λαλοῦσι φεῦδος οἱ ᾿Ασχληπιάδαι.
Delendum est fd. Οἱ 8 1.
Denique legendum est: 96, 1 πατοῦσιν» ὧδε et 114, 128
ap ἐστιν» ὥσπερ.
Quae cum ita sint, dubium non est, quin A. Rocchi male
coniecerit:
77, 2 «μὴ o>dyl πένϑους ἀλλ᾽ ἐπαίνων ἀξίαν
45, 3 «τῇ» ἡδονῇ δὲ τοῦτο δέξαι καρδίας.
Legendum est: ἀλλ᾽ ἧδον ἤ.
Emendari non possunt, 418 codex tineis nimis mutilatus
est, versus 109, 44. 114, 134. 136, 161.
Ioannes hanc de hiatu vitando legem semel violavit neces-
sitate quadam coactus in etym. 118 (de voce ἔαρ):
‚gap‘ δ᾽ ‚ea‘ ὕει τε καὶ ‚pei‘ πλουσίως
τουτέστι χρηστὰ πάντα χα'νὰ δειχνύων.
8 8. De caesuris.
Omnes horum versificatorum senarii aut post quintam aut
post septimam syllabam incisi sunt. Quamobrem improbandi sunt
versus, quos Mueller coniectando proposuit:
Ign. tetr. 20, 1 ter λαγὼν λαβεῖν || ἀγροῖχον ἱππότης.
151
Editionis Rittershusianae verba
Nreı λαβεῖν aypoinov ἱππότης λαγών
mutanda non sunt; cf. 8 2.
tetr. 38, 2 μύρμηξ δ᾽ ἔφη" || „ei δὴ || ϑέρους ὄντος τ᾽ ἕδρας.
Vulgo: μόρμηξ δ᾽ ἔφησε" τί ϑέρους ὄντος ἕδρας. Cf. p. 78.
89. De 3 littera Attica.
Litteram N paragogicam non solum hiatus evitandi causa,
sed etiam ad brevem syllabam finalem positione producendam
ab Ignatio, Theodosio, Ioanne identidem, nunquam a Chri-
stophoro usurpatam esse supra monui; cf. p. 76 84.
Animadvertendum est Ignatium solum eodem consilio Attica
quoque forma ξύν (pro σύν) usum esse:
in Adam. 18 ὕδωρ τε καὶ πῦρ, ἀέρα ξὺν αἰϑέρι
(sed cf. in Adam. 69 καὶ δέξεται τάχιστα, σὺν σοὶ καὶ φαγῃ).
De Ξ litterae Atticae usu cf. Hilberg in Wiener Studien vol.
ΥΠΙ p. 308 et X p. 89.
Index scriptorum
qui in hoc libello tractantur:
Anecdota Chisiana: 6.
Anecdota Graeca ed. Bekker: 30.
Anecdota Oxon. ed. Cramer: 7. 23.
40. 41. 94. 134.
Anecdota Par. ed. Cramer: 9. 92.
Anecdota Varia ed. Studemund: 55.
Antiatticista: 125.
Apollonius Dyscolus: 27. 34.
Aristides Quintilianus: 5. 9. 23. 24.
26. 27. 32.
Aristonicus: 37. 89.
Aristophanes: 13.
Aristoteles: 4. 5. 6. 9. 11—16.
Athenaeus: 6. 37. 91.
Odoerdus Bizetus: 29.
Joannes Botaniata: 57. 58. 59.
Callias: 6.
Cato: 95. 96. 97.
Charisius: 23. 26.
Choeroboscus: 20. 22. 25. 26. 30. 31.
36. 4043. 44. 68. 91.
Christophorus Mytilenaeus: 62.67 — 72.
75—81. 115. 121—137.
Commentum Einsidlense: 28.
Crates Mallotes: 37.
Demetrius Ixion: 37.
Diassorinus v. Ps.-Draco.
Didymus: 36. 37.
Diogenes Laertius: 4.
Diomedes: 26.
Aelius Dionysius atticista: 92.
Dionysius Hal.: 4. 7. 8. 21. 48—54.
Dionysius Thrax: 4. 5. 9. 11—13.
16—19. 22. 23. 28. 29. 33. 36. 58.
Donatus: 26.
Ps.-Draco: 18. 23. 89. 90. 91. 92. 94.
108. 109.
Ephraemius: 56. 57. 80. 93.
Erotemata grammatica: 11. 23.
Etym. Gud.: 40. 41. 68. 94. 108. 127.
134.
Etym. Magn.: 88. 40. 41. 108. 127. 134.
Euripides: 66.
Eustathius Macrembolita: 69. 70.132.
Eustathius Thessalonicensis: 20. 31.
3441. 4547. 82. 89— 93.
Fortunatianus: 26.
Gregorius Corinthius: 39,
Gregorius Nazianzenus: 67. 80. 81.
Heliae monachi appendix: 42. 4.
46. 41. 92.
Heliodorus grammaticus: 19. 24. 28.
30. 31. 32.
Heliodorus metricus: 25. 36. 42--4.
Hephaestio: 5. 12. 25. 44.
Heraclides Milesius: 91.
Herennius Philo: 34.
Hermogenes: 51.
Herodianus: 16. 18. 20. 34. 37. 38.
40. 41. 89. 90. 91. 108. 123.
Hesychius: 21. 37.
Ignatius diaconus: 61. 64. 75-8l.
115. 121—137.
Ioannes Damascenus: 135.
Ioannes Euchaitensis: 62. 68, 72—81.
115—137.
Lachares: 53. 54.
Longinus philosophus: 5. 32.
Lucillus Tarrhaeus: 4.
Marius Victorinus: 26.
felampus (seu Diomedes): 6. 7. 9. 20.
22. 24-28. 30—33. 44. 54.
's.-Moschopulus: 22. 23.
licanor: 34.
licetas Eugenianus: 86. 87.
licias: 37.
rion: 38. 127.
'ausanias atticista: 92.
'havorinus: 89—92.
fanuel Philes: 56. 57.
'hiloxenus: 38.
'hotius: 91. 114.
139
faximus Planudes: 26. 93-98. 108.
114.
lato: 3. 4. 5. 6. 127.
Jutarchus: 21.
riscianus: 27.
fichael Psellus: 26. 31. 32. 55. 62.
63. 126.
tolemaeus Ascalonita: 33—36.
tegulae prosodiacae ed. G. Hermann:
80. 94.
cholia Aeschylea: 101---108.
cholia Aristophanea: 91.
cholia Euripidea: 25. 52. 107.
cholia Hephaestionea altera: 5. 32.
44, 45. 46.
|
Ä
Scholia Homerica: 35. 41. 89. %.
Scholia Sophoclea: 52. 105.
Sextus Empiricus: 7. 9. 10. 11. 16.
18. 19. 21. 24. 28. 29.
Sophocles: 125.
Soranus Ephesius: 123.
Stephanus Dionysii interpres: 9. 20.
24. 26. 30. 36.
Stephanus Byzantius: 34. 92.
Strabo: 89. 92.
Terentianus Maurus: 26.
Testamentum Novum: 21. 182.
Testamentum Vetus: 65. 134.
Theodorus Prodromus: 75. 76. 79.
86. 87.-126.
Theodosius diaconus: 61. 64—67.
75—81. 115. 121—187..
Theodosius grammaticus: 22. 100.
Pa.-Theodosius: 7. 9. 22. 23—26. 29.
Thomas Magister: 99. 104.
Ps.-Tricha: 44.
Demetrius Triclinius: 18. 33. 62. 93.
97. 8B—115.
Trypho: 18. 36—41.
Ioannes Tzetzes: 82—88. 133.
Velius Longus: 28. 29.
Insunt in hoc libello haec:
Pag.
Cap. 1. De antiquissimae περὶ στοιχείων doctrinae fragmentis. . 3-1
Cap. U. De vocalium AIT nominibus . . . . 22 2 2 2 20. 17-33
Cap. 1Π. De Ptolemaeo Ascalonita, Tryphone, Heliodoro . . . . 3341
Cap. IV. De rhetorum eorumque grammaticorum praeceptis qui
Byzantinorum immutatam pronuntiationem tuentur . . 48-59
Cap. V. De Ignatio diacono, Theodosio diacono, Christophoro
Mytilenaeo, Ioanne Euchaitensi. (Saec. X—XI) . . . 59-81
Cap. VI. De loanne Tzetza et Eustathio. (Saec. XIL). . .. . 829
Cap. VII. De Maximo Planude et Demetrio Triclinio. (Saec. XII) 93—115
Appendix. 200 0 vo er ren en ren 115—137
I. De Ignatii diaconi senariorum in Adamum memoria. . . 116—121
II. De Ignatii, Theodosii, Christophori, Ioannis legibus metricis 121—137
Index scriptorum . . .. . ren ne 0.0.1838. 139
Typis societatis typographorum Vratislaviensium.
BRESLAUER
PHILOLOGISCHE ABHANDLUNGEN.
HERAUSGEGEBEN
RICHARD FÖRSTER,
PROFESSOR DER OLASSISCHEN PHILOLOGIE AN DER UNIVERSITÄT BRESLAU.
SECHSTER BAND.
VIERTES HEFT.
DE DUALI GRAECORUM ET EMORIENTE
ET REVIVISCENTE
HERMANNUS SCHMIDT.
BRESLAU.
VERLAG VON WILHELM KOEBNER (M. & H. MARCUS).
1893.
)E DUALI GRAECORUM ET EMÖRIENTE
ET REVIVISCENTE
SCRIPSIT
HERMANNUS SCHMIDT.
VRATISLAVIAE.
APUD GUILELMUM KOEBNER (M. er H. MARCUS).
1893.
Daalis numerus in eis quae nunc in hominum usu sunt
linguis Europaeis omnibus, si Slavicas quasdam exceperis dia-
lectos, intermortuus est. Prioribus autem aetatibus longe eum
lateque viguisse cum ex aliis tum e Graeca lingua compertum
habemus. Qui numerus cum a nostra sentiendi dicendique ratione
procul absit, viros doctos exeitavit, ut, quis fuerit eius ortus,
quis usus, quaererent.
Ac primus quidem qui nostro saeculo de duali numero dis-
putavit Guilelmus de Humboldt (in »Abhandlungen der Berlin.
Akad. 1827 p. 161—187 ‚Ueber den Dualis‘«), quae sit dualis
vis notioque quibusque in linguis vestigia eius existant, exposuit.
In fine autem commentationis cum exemplo dualis Homerici,
quanta sit huius numeri ad augendam illustrandamque orationem
vis demonstrasset, ipse se quae eius fata in Graeca lingua fuerint,
posterius explicaturum esse pronuntiavit. Promisso quominus
staret cum et aliis studiis et morte impediretur, alii quam ipse
instituerat quaestionem fusius tractaverunt. Ac primo quidem
pauci eum secuti sunt, ut G. Blackert, qui praeclaras ‚de vi
usuque dualis numeri apud Graecos‘ commentationes scripsit
(Cassel 1837. Marburg 1838) et Zander, qui ‚de vocabuli öbo
usu Homerico Hesiodeoque et Attico‘ (Königsberg 1834. 1845)
accurate disseruit. Longo demum intermisso spatio!) novam
lucem huic quaestioni attulit A. Bieber commentatione ‚de duali
numero apud epicos, lyricos, Atticos‘ (Jenae 1864) edita. Proximis
fere his viginti annis dualis usum imprimis apud Atticos illustra-
!) Fr. Mueller (Sitzgsber. ἃ. Wiener Akad. 1860 vol. 85 p. 51—67 et
1870 vol. 79 p. 449-460) de origine formarum dualium imprimis in linguis
semiticis disseruit.
1
2
verunt A. Roeper (‚de dualis usu Platonico‘, Gedani 1878),
Stephanus Keck (‚Der Dual bei den Rednern mit Berticksich-
tigung der attischen Inschriften‘, Würzburg 1882), Ohler (‚Ueber
den Gebrauch des Dual bei Homer‘, Mainz 1884), Hasse (‚Der
Dual bei Xenophon und Thucydides‘, Bartenstein 1889 et ‚Ueber
den Dual bei den attischen Dramatikern‘ ibidem 1891). Quae
Keckius de titulorum Atticorum usu protulerat, Meisterhansius
in libro, qui inscribitur ‚Grammatik der attischen Inschriften‘
plenius accuratiusque persecutus est. Dualis usum, qui
fuit extra Atticam, Paulus Doerwald commentatione, quam
scripsit ‚de duali numero in dialectis Aeolicis et Doricis, quae
vocantur‘ (Rostochii 1881) enarravit. Quibus studiis eo sumus
provecti, ut, qualis fuerit usus ab Homero usque ad Alexandri
Magni tempora perspectum habeamus. Docti autem viri cur hic
constiterint, haud difficile est cognitu. Ex inscriptionibus enim
Atticis discimus exeunte quarto a. Chr. n. saeculo dualem
numerum prorsus evanuisse. Cum titulis autem consentiunt fere
scriptores, quorum usus dualis numeri paulatim imminuitur, ita
ut Stephanus Keck 1. l. circa annum CCCXXIum novissimas
dualis numeri formas inveniri dixerit. Sed titulorum dualem non
omnino cum scriptoribus convenire, si acrius in eum inquisiveri-
mus, elucebit. Nam in titulis Atticis usque ad extremos belli
Peloponnesiaci annos dualem quam maxime florentem deprehen-
dimus. Cum enim de duobus agitur, non solum nominum, sed
etiam verborum dualis plerumgue — semper enim hoc fieri,
quoniam ex undecim exemplis unum (C. I. A. IVb 373, 180)
dissentit, cum Meisterhansio dicere non licebit — ponitur. Inde
ab anno CCCCXVIH° dualis verborum omnino deest, post annum
CCCCIX®® pro nominum duali plurales formae interdum exstant.
Primis autem quarti saeculi decenniis duales formae magis
magisque evanescunt, ita ut anno fere CCCXXIX° novissimae
legantur teste Meisterhansio.!) Postea nil nisi ra θεὼι — iota
a lapicida prave adscriptum est — semel legimus in inscriptione
primis decenniis saeculi alterius incisa (C. L A. II, 605, 12).
ΠΟ igitur ipso tempore cum summa imperii ab Atheniensibus
ἢ) Inscriptio C. I. A. III, 1400, 12
πόλε]ως σωτῆρε πολῖται
quae ad Demetrium et Antigonum referenda itaque post hunc annum
exarata videtur, metrica est.
ὃ
ad Lacedaemonios transferretur, dualis numeri usus imminueba-
tur, evanuit Alexandri Magni aetate.e Quocum convenit, quod
exeunte saeculo quarto δυεῖν, in qua terminatio dualis paene
intercidit, in locum δυοῖν formae successit.
Scriptores non tam arta lege dualis usum circumscripserunt,
quam titulorum Atticorum auctores. Iam apud Homerum dualis
ponendi non tam necessitas quam facultas exstabat. Cuius rei
innumera habes in Iliade et Odyssea exempla. Qua libertate
videtur fieri potuisse, ut duales formae omnino interirent, cum
ut superfluae in oblivionem caderent. Quod in omnibus Graecae
linguae dialectis accidit praeter Atticam. Nam neque apud
Aeoles neque apud Iones duales formas reperimus, perguam
raras apud Dores, Apud Atticos autem scriptores duas illas
aetates, alteram usque ad bellum Peloponnesiacum, alteram ad
Alexandri Magni dominationem, discernere possumus. Nam qui
ante annum quadringentesimum fere scripserunt excepto Thucy-
dide, Aeschylus, Sophocles, Euripides, Aristophanes, Antiphon,
Andocides dualis multo maiorem usum praebent, quam qui
postea, Lysias, Isocrates, Xenophon. Lycurgus autem, Hyperides,
Demosthenes, Dinarchus perraro eo usi sunt. Contra Plato et
Isaeus in eo adhibendo longe modum aequalium excesserunt.
Multo autem magis in formis verbalibus usus scriptorum
a titulis recedt. Nam in titulis post annum CCCCXVOwm
exaratis dualis verbi non exstat, Lysias autem, Xenophon,
Plato, Isaeus his formis multo saepius usi sunt quam priores,
ita ut circa annum quadringentesimum verborum dualis non
evanuisse, sed crevisse videatur. δύο quoque vocabuli usus
apud scriptores alius est atque in titulis. In his enim ante
annum CCCCIXm haec vox semper cum duali coniuncta est,
apud Aeschylum, Sophoclem, Euripidem, Aristophanem haud
raro cum plurali.
Mirum autem esse non potest titulorum usum cum scriptori-
bus aliquantulum discrepare. Titulorum enim auctores cum in
eisdem vel similibus rebus plerumgue versarentur, consuetudine
quadam de similibus rebus eadem iterandi ad constantiam
quandam dicendi adducti sunt. Scriptores vero pro suo quisque
ingenio proque genere litterarum quod colebant, alii ad quoti-
dianum sermonem propius accesserunt, alii quam poterant
maxime sese removerunt.
1:
4
Quae cum ita sint, nonne illud nobis erit quaerendum, num
post Alexandri Magni tempora scriptores exstiterint, qui orationem
ad Attici sermonis leges propius revocantes duali numero usi
sint, num Aristoteles, qui aequalis fere erat Demosthenis, num
Tbeophrastus, qui Aristotele magistro usus est, num Epicurus,
alii duali omnino abstinuerint? Atque cum per longum temporis
spatium sensim paulatimque duales formae imminutae sint, quae
fuerint novissimae quandoque exstiterint, interrogabimus.
Altera quaestio inde movetur, quod in titulis Atticis Roma-
norum imperatorum aetate incisis duales formae reperiuntur.
Itaque quo tempore hic numerus in vitam revocatus sit, quaeren-
dum est. Atque Guilelmus Schmid in libro, qui inscribitur
‚der Atticismus‘ (tom. I pag. 87) haec fere dieit: ‚Der Dualis
kommt (scil. apud Dionem Chrysostomum) in Nominal- und
Verbalformen ziemlich häufig vor.... er ist von den Atticisten
künstlich wiederbelebt.‘ Et paulo infra pergit: ‚Die χοινή, die
Sprache der LXX (Mullach, Gramm. d. griech. Vulgärsprache
S. 149f. 151) und des N. T. (Winer, Gramm. des neutest. Sprach-
idioms 6. Aufl. p. 160) kennt ihn nicht mehr. Strabo braucht
ibn jedenfalls nicht oft (im 1. Buche habe ich ihn nicht ge-
funden). Als etwas eigentümlich Attisches wurde dieser Numerus
aber in den sprachlichen Apparat der Atticisten aufgenommen...
und wird uns bei allen diesen Autoren begegnen‘ Quem locum
mihi Guilelmus de Christ minus accurate respexisse videtur,
cum ‚Griechische Litteraturgeschichte p. 597?‘ de Dione Chryso-
stomo dicit: ‚als einer der ersten Vertreter der atticisierenden
Richtung hat er die Sprache von dem Kehricht der Vulgärsprache
gereinigt, aber auch entgegen dem natürlichen Gang der Ent-
wicklung wieder alte längst abgestorbene Formen, wie den Dual
einzuführen gesucht.‘ Atque erit, cur mireris, quod Dionem, si
rerum naturae adversatus dualem adhibuit, tot tantique scriptores
imitati sun. Nam quae ab ordine naturae recedunt, non fere
scriptores summi ingenii summaeque elegantiae imitari solent.
Cum igitur constet a Dione Chrysostomo dualem esse adhibitum
neque qui hunc secuti sunt scriptores eo caruisse, iure inter-
rogabimus, num revera ille dualem numerum revocaverit an
ante eum redintegratus sit quaeque causa, hoc ut facerent,
scriptores impulerit. Quae ut cognoscamus, quis fuerit dualis
numeri ab Aristotelis usque ad Dionis Chrysostomi tempora usus
ὅ
investigare necesse est. Ita elucebit, quae extrema eius fata
fuerint et quis numerum intermortuum in usum revocaverit.
Ac primum quidem ad prosae orationis scriptores acceda-
mus. Nam poetae cum vestigia priorum secuti non dialectum
vulgarem sermonemque cotidianum praebeant, sed arte quadam
compositum et prioris poeseos usu temperatum, a scriptoribus
pedestris sermonis seiungendi et peculiari quaestione tractan-
di erunt.
Cum autem in omnium rerum cognitione duo illa sint dis-
cernenda, primum ut singulas res pernoscamus, dein ut vim
earum causasque quibus inter se cohaerent, intellegamus, nos
quoque primum singulorum scriptorum usum exponemus, tum
quae dualis usurpandi aetates quaeque causae fuerint, cur singuli
singulos usus praebeant, quantum quidem in nobis erit, demon-
strabimus. Inter utramque autem partem indices ponemus, quo
facilius singula inventa uno quasi obtutu comprehendi possint.
Caput 1.
81. De Aristotele.
Discernendi sunt genuini Aristotelis libri a spuriis, qua in re
iudicium Eduardi Zelleri (Gesch. ἃ. griech. Philos. 2, 2) secutus
sum. Libellum περὶ ἀτόμων Ἰραμμῶν, cum vel Aristoteli vel
Theophrasto tribuatur, huc inserui, non quo sententiam de eo
feram, sed quia cum utriusque usu congruit, ut non multum re-
ferat, utri adnumeretur. Dualis exempla nulla inveniuntur in
his libris: xarmyoplau,!) π. ἑρμηνείας, μετεωρολογ., 7. ψυχῆς,
π. μνήμης, π. ὕπνου, 7. ἐνυπνίων, T. μακχροβιότητος, 7. νεότητος,
π. ποιητικῆς. In ceteris hae formae leguntur:
avaı. προτ. I 15 p. 34218 δυοῖν ἐλαχίστοιν
Il 22 p. 68225 δυοῖν ὄντοιν
avar. vor. II 11 p. 94229 ἡμίσεια δυοῖν ὀρϑαῖν
roxıx. VI 11 p. 149812 ἐν ἀμφοτέροιν τοῖν λόγοιν (ἀμφοτέροις
τοῖς λόγοις BC)
περ. σοφ. ἐλ. 6 p. 16801 δυοῖν ὀρϑαῖν
176b 8 δυοῖν ὄντοιν
1) Locus 12 p. 14a 31, quem infra p. 14 laudavi, inter spurios est. cfr.
Zeller, Gr. Philos. II, 2, 67, not. 1.
6
φυσ. Axp. IV 8 p. 2190 14 πλείονι δὲ τοῖν δυοῖν
τῇ ἢ τὖ δὴ τε
ΠΝ
16 ἐπὶ πλείονι τοῦ ἑνὸς ἢ τοῖν δυοῖν
Υ 3 p. 22725 ἐφεξῆς τοῖν δυοῖν (τῶν δύο E)
18 δυοῖν ὄντοιν εἶναι τοῖν ἐσχάτοιν (τῶν
ἐσχάτων E)
VI 3 p. 234235 ἐν ἀμφοῖν τοῖν χρόνοιν
8 p. 239816 οὐχ Evi τινι χρίνοντες ἀλλὰ δυοῖν τοῖν
ἐλαχίστοιν
VIII 6 p. 259828 τοῖν δυοῖν
. oopav. I 12 p. 28281 δυοῖν γὰρ ὅροιν εἰ ἀδύνατον τὸ ὕστερον
Il 12 p. 2391} 24 δυοῖν δ᾽ ἀπορίαιν οὔσαιν (ἀποριῶν οὐσῶν Εἢ
II 1 p. 2980 8 περὶ τοῖν δυοῖν
.. ev. % φϑορ. II 3 p. 880} 81 ἑχάτερον τοῖν δυοῖν
. Φυχῆς ΠῚ 1 p. 42582 αἰσϑήσεται ἀμφοῖν (τοῖν ἀμφοῖν L)
. αἰσϑησ. %. αἰσϑητῶν 7 p. 44769 τοῖν δυοῖν οἷον ὄφεως χαὶ ἀχοῆς
. ἄναπν. 10 p. 476813 δυοῖν ὄντοιν
. τι ζῷα. στ. VI 3 p. δ62824 ἄμφω δ᾽ ἤστην (δ᾽ ἤσϑην P, δή
ἐστιν Aa Ο5)
4 p. 62} 10 δυοῖν πλέον νεοττοῖν
10 p. 564b29 τοῦτο ἔχει τοῖν δυοῖν μόνον Sc.
πόρον (μόνοιν A°)
VIII 5 p. 594b 15 τοῖν δυοῖν ποδοῖν ὀρϑή (sc. βαδίζει)
IX 5 p. 6110 8 γνωρίζουσι μάλιστα δυοῖν σημιείοιν
. ζῴων pop. III 7 p. 670228 δυοῖν τούτοιν (sc. δεῖται)
. πορ. ζῴων 7 p. 707b 13 δυοῖν σημιείοιν χινεῖσϑαι (δυεῖν Ζ δυσί Er
σημείοις PYZ)
12 p. 711221 τοῖν σχελοῖν
. ζῴων yeveo. I 18 p. 724835 δυοῖν Tobrorv
124b 4 τοῖν δυοῖν
19 p. 726832 &x δυοῖν σπερμάτοιν
II 2 p. 753832 τοῖν δυοῖν (τῶν Z)
11 p. 7638 4 τοῖν δυοῖν τοῦτοιν
ἄτομ. Ἰρᾶαμμ. PD. 968} 19 &x δυοῖν ὀνομάτοιν
970823 ἐχ δυοῖν ἀμεροῖν
τῶν ner. τ᾿ φυσικ. 1 4 p. θ8ὅ8 11 δυοῖν αἰτίαιν ἐφήψαντο
ὅ p. 9874.6 δυοῖν τε αἰτίαιν τυγχάνουσι χεχρημένοι
6 p. 98889 δυοῖν αἰτίαιν μόνον χέχρηται
III 4 p. 100886 τοῖν γὰρ δυοῖν δύο ἀποφάσεις
6 p. 1011a27 τῶν ὀφθαλμῶν δυοῖν ὄντοιν
7
τῶν μετ. τ. φυσ. VI 5 p. 1030617 ἐκ τῶν δυοῖν (τοῖν T)
12 p. 108848 τοῖν δυοῖν δὲ τὸ μὲν....
18 p. 1038b4 περὲ μὲν οὖν τοῖν δυοῖν
IX 6 p. 1051841 τοῖν δυοῖν
’H$. Nixon. I 4 p. 1096416 ἀμφοῖν γὰρ ὄντοιν φίλοιν
V 14 p. 1137b 10 ἀμροῖν σπουδαΐοιν ὄντοιν (σπουδαίων
ὄντων Kb)
VI 5 p. 1140b25 δυοῖν δ᾽ ὄντοιν μεροῖν
IX 8 p. 1168b 11 ἀμφοῖν ἐχόντοιν (ἐχόντων LP σχόν-
τοιν MP)
πολιτ. II 5 p. 1263b 8 δυοῖν ἀρεταῖν
1 p. 1266b 32 δυοῖν τούτοιν
12 p. 1274b14 τὴν μὲν χρήσιμον εἶναι τοῖν χεροῖν (ταῖν QP
Susemill: «ταῖν χεροῖν] ταῖν II! P* τοῖν codd. Bekk.
(fors. recte)‘
8 p. 1294822 τοῖν δυοῖν μῖξιν
9 p. 1294b6 ἐχ δυοῖν ταγμάτοιν
1 p. 1301b 32 τοῖν δυοῖν
88 τοῖν δυοῖν
3 p. 1802 81 δυοῖν σπιϑαμαῖν (cf. p. 8)
VII 4 p. 18268 41 δυοῖν σταδίοιν
18 p. 1881 27 τούτοιν δ᾽ ἐστὶν ἕν μὲν...
14 p. 1333829 ἢ πασῶν ἢ τοῖν δυοῖν
7
p. 136412 δυοῖν apyalv
13 δυοῖν αἰτίοιν
14 δυοῖν ἀρχαῖν (δυεῖν ἀρχῶν ΥὉ)
15 δυοῖν αἰτίοιν
II 23 p. 1899411 περὶ δυοῖν καὶ ἀντιχειμένοιν
26 δυοῖν ἐναντίοιν
ΠῚ 11 p. 14120 34 ἐχ δυοῖν (ἐκ τοῖν δυοῖν Q)
16 p. 1417b1 τοῖν χεροῖν διασείων (ταῖν QYP 2" τοῖν
χεροῖν Roemer) ταῖν ΘΙ] Ald. (Θ ΞΞ codd. dett. Bekk.,
II = codd. dett. Gaisfordi)
frgm. 194 p. 1513811 ἀμφοῖν τοῖν 1) φυσέοιν μετεῖχε
266 p. 1526 14 οὐδέτερον adr.iv
431 p. 16484.81 δύ᾽ ὀβολώ
ἢ Rosius praebet ταῖν, sed τοῖν scribendum est secundum cod. Marcia-
num Theonis Smyrnaei mathem. ed. Hiller. p. 22, 8.
8
"Adıy. πολ. 26 ἐξ ἀμροῖν ἀστοῖν
28 πρὸς τοῖν δυοῖν ὀβολοῖν
50 πλείονος ἢ δυεῖν δραχμαῖς (δυοῖν δραχμαῖν Her-
werden οἱ Leeuwen)
52 δυοῖν φυλαῖν
56 δυεῖν φυλαῖν.
Inter eos quos supra nominavi locos nonnulli sunt, quibus
Bekker et qui post eum textui Aristotelis purgando operam de-
derunt, cum libri dissentirent, meliorum auctoritatem secuti
dualem reposuerunt. Qui loci sunt:
tor. VI 11 p. 149a 12 ἐν ἀμφοτέροιν τοῖν λόγοιν
φῦσ. arp. V ὃ p. 22725 τοῖν δυοῖν
13 δυοῖν ὄντων εἶναι τοῖν ἐσχάτοιν
odp. II 12 p. 291024 δυοῖν δ᾽ ἀπορίαιν οὔσαιν
τ. ζῷα ἴστ. VI 3 p. ὅ6284 ἄμφω δ᾽ ἤστην
πορ. ζῴων 7 p. 101 18 δυοῖν σημείοιν χινεῖσϑαι
. ζῴων γεν. III 2 p. 753a 82 τοῖν δροῖν
Ἢϑ. Nix. V 14 p. 1137b10 ἀμφοῖν σπουδαίοιν ὄντοιν
IX 8 p. 1168011 ἀμφοῖν ἐχόντοιν
τεχν. (mt. 1 1 p. 1364214 δυοῖν ἀρχαῖν.
Dubium non est, quin omnibus his locis auctoritatem librorum
sequi debeamus. Haud aliter iudicandum est de loco πολιτ V ὃ
p. 1302b 37 δυοῖν σπιϑαμαῖν, quo Susemihlius in textum recepit
σπιϑαμῶν addita nota: ‚av M® P! ΒΡ -atov Ub -αἰν codd. Bekk.
(fors. recte)‘. Mea quidem sententia dualis recipiendus est,
cum eum a librario forma δυοῖν perducto pro plurali positum
esse mihi quidem veri simile non videaturr. Nam -ῶν in -οῖν
mutari potuisse, graves si habebis causas, non omnino negabis,
sed -o:.v terminationem ad -aıv falso scribendam quemquam im-
pulisse nemo fere erit qui putet.
Neque cum Bekkero et Susemihlio facio ’H$. Nixon. X 2
p. 1173210 ἀμφοῖν μὲν γὰρ ὄντων χαχῶν scribentibus, cum duo
codices ὄντοιν χαχοῖν praebeant. Nam ut omittam quae modo de
δυοῖν σπιϑαμαῖν dixi, huc quoque pertinere, dualem ex plurali
non facile potuisse oriri, δυοῖν et ἀμφοῖν ὄντοιν firmae sunt
dietiones, quae apud Aristotelem constanter (avaX. πρ. Π 22 p.68225.
r. 00%. ἐλ. 17 p. 176568. wos. ἄχρ. Υ 8 p. 227a13. π΄. avanv. 10
p. 476813. τ. per. τι φυσ, II 6 p. 1011a27. °HY. Nix. 1 4
p. 1096a16, Υ 14 p. 1137b1ı0o. VI 5 p. 1140625), (nunquam
Bann
9
δυοῖν vel ἀμφοῖν ὄντων) reperiuntur. In loco libri de Atheniensium
republica cap. 50: πλείονος ἢ δυοῖν δραχμαῖς (‚so in the MS. The
last two letters of δραχμαῖς have been blotted in writing and are
rewritten above.‘ Kenyon) apparet exstinctis -ἰν litteris a librario
-ἰς positum esse dormitante, cum genetivus requiratur. Quare
Herwerden-Leeuwen suo iure δραχμαῖν in textum receperunt.
Restituendus quoque dualis mihi videtur esse loco illo x. γεν.
%. φϑορ. 1 2 p. 8160 6 δυοῖν τινοῖν. Nam etsi uno codice F niti-
tur, tamen et usu Aristotelis, qui saepe formas tertiae decli-
nationis in τοῖν cum δυοῖν coniunxit, et loco προβλ. X 26 p. 893b 22
ἐχ δυοῖν τινοῖν firmatur.
π. φυχῆς ΠΠ 1 p. 42522 utrum ἀμφοῖν vel cum codice L
τοῖν ἀμφοῖν scriberes, ad iudicium de duali instituendum nihil re-
ferret, sed cum τοῖν ἀμφοῖν ab usu Aristotelico abhorreat, τοῖν
reiciendum est. Altero loco τεχν. put. III 11 p. 1412} 34 2% δυοῖν
(ἐχ τοῖν δυοῖν Q) articulus τοῖν non quidem usu Aristotelico,
verum sensu excluditur.
π. τ. ζῷα tor. VI 10 p. ὅ64 29 τοῦτο ἔχει τοῖν δυοῖν μόνον
πόρον librarius codieis A°, qui μόνοιν praebet, manifesto erravit
inductus duobus illis antecedentibus -o:v (τοῖν δυοῖν).
In locis τ. μετ. τ᾿ φυσ. VI 5 p. 10306 17 ἐχ τῶν δυοῖν (τοῖν T)
et πολιτ. V 1 p. 1301b35 τῶν δυοῖν, ad quem locum adnotavit
Susemihlius: ‚r@v) τοῖν corr. P! (recte ut videtur)‘, diiudicandis
monendum est articulum sine substantivo omnibus reliquis locis
cum δυοῖν coniungi forma duali τοῖν (φυσ. axp. IV 8 p. 215b
14. 15. VIII 6 p. 259228. az. οὐρ. ΠῚ 1 p. 298b8. π. γεν. x.
φϑορ. II 3 p. 8800 81. π. αἰσϑησ. x. αἰσϑητ. 7 p.447b9. π. τ. ζῷα
ist. Υ 10 p. ὅ64 29. π. ζῴων γεν. 1 18 p. 7240 4. Π| 2 γ᾿. 7538 82.
μετ. τ. φὺῦσ. III 4 p. 1008a6. VI 12 p. 10884.8. 18 p. 1058} 4.
IX 6 p.1057a1. πολιτ. IV 8 p. 1294822. V 1 p. 1301b 82. 88.
VII 14 p. 1333229.) @Quare utroque loco et T et P! codices
sequemur.
Iam de fragmento 421 p. 1548a 31 δ᾽ ὀβολώ verba nobis
facienda sunt. Quae leguntur apud Pollucem VIII, 113: τὸ öt-
χαστιχόν, ὅπερ χαὶ τριώβολον χαὶ 60° ὀβολὼ καὶ ὀβολὸς Tv ᾿Αττικός ex
Aristotele sumpta esse coniecit Rosius respiciens ad duos locos,
alterum schol, ad Aristoph. Vesp. 684: τοὺς τρεῖς ὀβολούς τὸν
φόρον λέγει, ἀφ᾽ ὧν ἐδίδοτο τὸ τριώβολον᾽ τοῦτο δὲ ἄλλοτε ἄλλως
10
ἐδίδοτο τῶν δημαγωγῶν τὰ πλήϑη κολαχευόντων, ὥς φησιν ᾿Αριστοτέλης
ἐν ταῖς πολιτείαις, alterum Hesychii 8. v. δικαστιχόν" ᾿Αριστοφάνης
ἐν “Ὥραις τριώβολόν φησιν εἶναι" οὐ μέντοι ἔστηχεν, ἀλλ᾽ ἄλλοτε ἄλλως
ἐδίδοτο. Quae si inter se contuleris, Pollucem ipsa verba Aristo-
telis posuisse pro certo affırmari non posse intelleges. Sed utut
est, (τὼ) δύ᾽ ὀβολώ priscam fuisse formulam, quam auctor tantım
retinuerit, consequi ex Aristophanis Ran. 140 τὼ δύ᾽ ὀβολώ
R. Foerster me monuit. Quare certe haec forma ad Aristotelis
ipsius usum diiudicandum nihil faecit.
Accedamus ad postremam, quae est de formis, quaestionem,
num Aristoteles forma articuli ταῖν usus sit. Qua de re cum
inter doctos virog multum diuque disceptatum sit, paulo fusius
nobis disserendum erit. Exemplis quae Hasse protulit (Ueber
den Dual bei den att. Tragg., Bartenstein 1891, Jahrbb. f. Philol.
143 p. 416 sq., Zeitschr. f. d. Gymnasialwesen 1891 p. 577-579)
primum probatur ταῖν fuisse formam Atticam (cf. CIA. II 3,
1559 medii fere saeculi quarti: P]iAn ταῖν ϑεαῖν [ε]ῤξαμένη ὑπὲρ
τοῦ παιδίου), tum paulo frequentiorrem eam fuisse quam τά,
quae nisi cum nominibus in « coniuncta non invenitur, post
Thucydidis aetatem omnino evanuit. Sophocles enim et Aristo-
phanes feminina constanter cum ταῖν coniunxerunt, posteriores
tantum feminina in -αἰν desinentia. Tamen apud Platonem Tim.
19D δυοῖν τε ταῖν διεξόδοιν et apud Isaeum 6, 39 ταῖν ϑυγατέροιν,
ut est in libris, legendum. Apud Aristotelem ταῖν bis in non-
nullis libris invenitur: πολιτ. II 12 p. 1274b 14. τοῖν χεροῖν (ταῖν
Ὁ [Bekker]) — ταῖν χεροῖν (‚taiv ΠῚ Pt τοῖν codd. Bekk, [fore.
recte]‘ Susemihl.) et
τεχν. ῥητ. Π| 16 p. 1417b1 τοῖν χεροῖν (ταῖν Q YP ZP [Bekker])
τοῖν χεροῖν (ταῖν ΘΙ! Ald. [Roemer)]).
Cum igitur usque ad Platonem οἱ Isaeum ταῖν forma in usu
esset, apud Demosthenem eiusque aequales, apud Theophrastum
usque ad Polybium feminini articuli dualis exemplum omnino
nullum occurrat, non est, cur Aristotelis aetate ταῖν formam
interiisse affirmemus. Quare ταῖν eo quidem loco, quo librorum
meliorum auctoritas tuetur πολ. II 12 p. 1274b14 retinendum
6886 CEnseo.
Paucis si comprehendimus Aristotelis usum, primum patet
dualem verborum praeter unam formam (r. τ. ζῷα ior. VI 3
p. 56224 ἄμφω δ᾽ ἤστην) prorsus evanuisse.e Nominum formae
11
nominativi — accusativi in -α, -w, -εἰ, -s interierunt. Inveniuntur
autem exempla terminationis -aw:
substant. gen.:
dat.:
adiectiv. gen.:
dat.:
particip. gen.:
terminationis -otv
substant. gen.:
dat.:
adiect. gen.:
dat.:
partic. gen.:
pronom. gen.:
dat.:
ἀπορίαιν, αἰτίαιν, ἀρεταῖν, σπιϑαμαῖν, apyalv bis,
φολαῖν bis, δραχμαῖν
αἰτίαιν bis
ὀρϑαῖν
ὀρϑαῖν
οὔσαιν
secundae declinationis:
Oporv, νεοττοῖν, σταδίοιν, attlorv bis, ἀστοῖν
λόγοιν, χρόνοιν, σημείοιν bis, ὀβολοῖν
ἐλαχίστοιν, ἐσχάτοιν, φίλοιν, σπουδαίοιν, ἐναντίοιν
ἐλαχίστοιν
ἀντιχειμένοιν
τοῦτοιν quinquies, αὐτοῖν
ἀμφοτέροιν
terminationis -οἷν tertiae declinationis:
substant. gen.: σπερμάτοιν, ὀνομάτοιν, ἀμεροῖν, ταγμάτοιν, χεροῖν,
φυσέοιν
ποδοῖν, σκελοῖν, χεροῖν
ὄντοιν octies, ἐχόντοιν
τινοῖν.
dat.:
partic. gen.:
pronom, gen.:
Formae in -av semper cum δυοῖν coniunguntur, formae in
τοῖν secundae declinationis cum δυοῖν vel ἀμφοῖν praeter ton. VI
11 p. 149812 ἐν ἀμφοτέροιν τοῖν λόγοιν, πολ. VII 13 p. 1331b 27
τοῦτοιν, frgm. 266 p. 1526b14 αὐτοῖν, tertiae declinationis cum
eisdem exceptis x. ζῴων πορ. 12 p. 711a21 τοῖν σχελοῖν, πολιτ. II
12 p. 1274b 14 ταῖν χεροῖν, τεχν. ῥητ. ΠῚ 16 p. 1417b1 τοῖν χεροῖν.
Vocabula autem cum δυοῖν οἱ ἀμφοῖν non coniuncta membrorum
paria significant aut pronomina sunt, unum si exceperis ἐν ἀμφο-
τέροιν τοῖν λότοιν.
Δυοῖν et ἀμφοῖν non semper cum duali coniunguntur. ᾿Αμφοῖν
nomini antepositum bis cum plurali:
ἄναλ. zpor. II 2 p. 53634 ἐξ ἀμφοῖν φευδῶν
πολιτ. ΠῚ 5 p. 12788 34 ἐξ ἀμφοῖν ἀστῶν,
postpositum constanter cum plurali coniunctum est:
avar. προτ. I 6 p. 2866 κατηγορικῶν μὲν ὄντων ἀμφοῖν
II 2 p. 53b41 2x φευδῶν ἀμφοῖν
12
ἀναλ. προτ. II 11 p. 61223 εἰλημμένων ἀμφοῖν τῶν προτάσεων
π. 009. ἐλεγχ. 17 p. 17628 παρόντων ἀμφοῖν
oo. ἄχρ. IV 8 p. 2168 11 πεπερασμένων ἀμφοῖν
π. οὐρ. II 14 p. 2918.29 τὴν ῥοπὴν ἐχόντων ἀμφοῖν
π. τ. ζῷα στ. II 17 p. 50826 τοῖς χροχοδείλοις ἀμφοῖν
r. ζῴων γεν. I 19 p. 72767 μιγνυμένων ἀμφοῖν
τῶν μετ, τ. φυσ. I ὅ p. 98662 παρὰ μὲν οὖν τούτων ἀμοῖν
Ἢϑ. Nixon. X 8 p. 1178825 τῶν μὲν γὰρ ἀναγκαίων ἀμφοῖν
πολιτ. I 12 p. 1259240 ἐλευϑέρων μὲν ἀμφοῖν.
δυοῖν plurali postpositum non invenitur, raro praepositum:
τοπ. II 10 p. 115a8 δυοῖν περὶ ἑνὸς λεγομένων
11 δυοῖν περὶ δύο λεγομένων
π. οὐρ. IV 1 p. 8084.81 δυοῖν ἐχόντων βάρος
π. rev. % φϑορ. I 2 p. 8160 6Ὰ δυοῖν τινῶν
πολιτ. III 15 p. 1287 21 δυοῖν ὄμμασι καὶ δυσὶν ἀχοαῖς
V 10 p. 181005 &x δυοῖν συγχβιμένη κακῶν
frgm. 12 p. 1470 Ὁ 37 ἀπὸ δυοῖν ἀρχῶν
"Adv. πολ. 42 τῶν δυεῖν ἐτῶν.
Genetivi forma exstat δυοῖν nonagies (673), δυεῖν octo locis
librorum auctoritate firmatur (ἀναλ. zpor. II 18 p. 663%.
1) ἄναλ. npor. I 15 p. 34a 18. II 22 p. 688 25. ἀναλ. ost. I 2 p. τὺ
87. II 11 p. 94a 25. 29. tor. II 10 p. 115a 8. 11. II 1 p. 1100 2.
2 p. 117b 20. 118a 20. VIII 3 p. 154a 10. π. σοφῷ. ἔλ. 6 p. 168b 1. 11
p. 17668. 80 p. 181616. φυσ. ἀχρ. I 6 p. 189628. III 3 p. 202b8. IV
8 p. 215b 14. 15. 12 p. 221a1l0. V 8 p. 227a5. 13. VIII 6 p. 2594 2.
r. οὗρ I 12 p. 282a 1. II 12 p. 291b 24. III 1. 2980 8. 4 p. 30366. IV
1 p. 3088 31. x. γεν. x. φϑορ. 1 2 p. 3166 6. II 3 p. 3306 31. 4 p. 8310 %.
μέτεωρ. III 2 p. 371b 32. 1V 9 p. 386a 14. π. αἰσϑ. 7 p.447b9I bie. π. avam.
10 p. 4762.13. x. τ᾿ ζῷα στ. III 20 p. 522b 1. VI 4 p. 6620 10. 10 p.564b
29. rn. ζῴων por. II 2 p. 648b 20. 649a 12. II 7 p. 670a 28. IV 10
p. 688b 2. π. ζῴων γεν. I 18 p. 724a 35. 724b 4. 19 p. 726 82. II
2 p. 753a 32. 5 p. 755b 21. 11 p. 763a 4. π. Γοργ. 6 p. 9798 37. pet
τ. φυσ. I 4 p. 985a 11. III 4 p. 10076 2. 10082 6. 6 p. 1011a 27. ΥἹ ὅ
p. 1030b 17. 12 p. 1038a 3 bis. 13 p. 1038b 4. 30. VII 6 p. 1045a 19.
IX 4 p. 1055a 21.22. 5 p. 1056a1T. 6 p. 1057a2. 7%. Νικ. V 6p.113ls
18. VI 5 p. 1140b 25. πολιτ. II 5 p. 1263b 8. 7 p. 1266b 32. ΠΙ 16
p. 1285b 38. IV 3 p. 1290224. 8 p. 1294222. 9 p. 1294b6. V 1 p.1301b
32. 33. 35. 3 p. 1302b 37. 10 p. 1310b 5. 11 p. 1315a 15. 12 p. 1315b
36. ΥἹΙ 4 p. 1326a 41. 14 p. 1333a 29. τεχν. ῥητ. I 7 p. 13642 12. 18.
14. 15. 1365a 34. 1365b 13. II 23 p. 1399a 17. 26. III 11 p. 1412b 84.
19 p. 1419b 16. ᾿Αϑην. πολ. 16. 28. 52. frgm. 12 νυ. 1475b 37.
18
or. HI 1 p. 11648. π. αἰσϑησ. 7 p. 441418. 4470 6. 20 ᾿Αϑην.
odır. 42 τῶν δυεῖν ἐτῶν. 50 δυεῖν δραχμαῖν. 56 δυεῖν φυλαῖν.. Ex-
618 duobus locis Batavi δυοῖν legendum proposuerunt, quoniam
ı inscriptionibus δυοῖν cum dualibus formis, δυεῖν cum pluralibus
ınctum reperiatur. Quod cum etiam apud Aristotelem ceteris
cis valeat, eorum sententiam amplectemur.
δύο octogies pro genetivo usurpatur'). Dativus δυσὶ sexagies
:ties?), öbo vicies ter®), δυοῖν duodecies*) legitur.
ἢ κατηΐ. 6 p. 5a 31. ἀναλ. προτ I 25 p. 42a 32. II 4 p. 57b 9. 15
64b 25. 18 p. 66a 17. 18. 26 p. 690 2. 3. 27. p. 100 31. ἄναλ. dar.
δ 2.732 10. 22 p. 84a 29. 38. 28 p. 84b 12. 25 p. 86b 8. II 11 p. 948
33. 13 p. 96b 32, rom. II 10 p. 115a 6. 11. III 1 p. 116a 26. ΥἹ 4
242b 13. 6 p. 144b 14. 20. 27. 7 p. 146a 13. 13 p. 1502 4. 3 p. 1544 9.
Sor. ἐλ. 16 p. 1758 5. π. γεν. x. pop. Il 5 p. 8820 2. 11 p. 8884 14.
sup. I 3 p. 346a5. 11 5 p. 3622 32. π. ψυχ. II 6 p. 418210. 11 p. 423%
ΠῚ 1 p. 42523. x. αἶσϑ. 5 p. 4444 2. π. τ. ζῷα ic. III 7 p. 5168 21.
1 p. 568b 14. VII 1 p. 589a 4. IX 5 p. 611b 28. 18 p.617al. 40
625b 10. m. ζῴων pop. I 1 p. 64225. IV 13 p. 696a 18. 31. π. rop. ζῴων
y. 709b 13. 12 p. 1114 82. π. ζῴων yeveo. II 4 p. 7884 10. ΠΙ 11
762b 30. IV 3 p. 769b 21. τ΄. per. τ. φυσ. I 4 p. 9850 21. 5 p. 9874 9.
4 p. 1000a 4. VI 11 p. 1036b 13. 13 p. 1039a 10. X 12 p. 1069a 1.
[8 p. 107489. XI 7 p. 108242. ηϑ. Nix. II 6 p. 110722. 8 p.1108b
9 p. 1109a 21. V 7 p. 1132a 82. 8 p. 1133a 17. X 5 p. 11756 1.
λιτιχ. I 2 p. 1252b 10. II 4 p. 1262b 13. IV 7 p. 1293b 17. 15 p. 1300a
V 4 p. 1303b 21. 33. 10 p. 1312b 17. 11 p. 1315a 32. VI 10
1330a 15. reyv. ῥητ. I 6 p. 1862b 17. III 14 p. 1415b 27. frgm. 156
1504844. 1504b3. 308 p. 15306 34. 315 p. 1531b 2. 360 p.1531b 20.
3) ἀναλ. np. I 26 p. 48a 5. ἀναλ. dor. I 1 p. 71a 20. 9 p. 76a 6. 23
84b 4. 7. 24 p.85b 5. 86425. 31 p. 87636. IT 3 p.90b9. 4 p. 91a
cor. II 3 p. 1100 6. 22. 25. 10 p. 115a 17. 22. φυσ. ἀχρ. IV 11 p. 2208
.18. V 6 p. 2290 29. VII 1 p. 252b 2. 8 p. 263a 24. π. οὐρ. 11 12
2928 32. 292b 6. μετεωρολ. IV 5 p. 8828 31. 32. π. φυχ. III 2 p. 4218
π᾿ τ᾿ (oa στ. I 5 p. 490a 28 quater. 15 p. 494a 1 bis. IV 1 p. 52424.
22 p. 554a 1. VI 20 p. 574a 22. 22 p. 575b 28. 37 p. 581a 3. IX
p. 6292 30. 50 p. 631b 27. r. ζῴων μορ. I 3 p. 64325. 29. II 9 p.654b
IV 5 p. 6832 22. 10 p. 6%a14. 18 p. 696 Ὁ 31. r. rop. ζῴων 8 p. 705 8
6 p. 707a 4. 7 νυ. 707a 18. 707b 5. 9. 9 p. 709b 11. 16. x. ζῴων γεν.
6 p. 742b 27. τὶ per. τ. φυσ. 1 4 p. 95a 34. 5 p. 987a 25. IV 9
10198 8. IX 1 p. 1053a 17. XII 6 10802 32. 7 p. 1081b 16. 9. Νικ.
3 p. 1121a 11. 1121b 17. V 6 p. 113la 16. 33. 7 p. 1132a 33. VI
p. 1140b 15. VI 1 p. 1145a 17. IX 10 p. 1171a 16. πολιτ. III 16
1287b 27. 28. frgm. 43 p. 1483a 9.
8) ἀναλ. προτ. I 26 p. 43a 7. II 21 p. 67a 17. 25. ἀναλ. dar. I 4 p.73b
‚87.38. 5 p. 148 28. 24 p. 86226. II 3 p. 91a 4. or. IV5 p. 126 1.
14
ἼἌΑΛμφω vocabulo Aristoteles paulo saepius usus est quam
ἀμφότερος, ac pro genetivo quidem tribus locis: tor. III 3 p.118a2.
VI 6 p. 144b21. 25, pro dativo nungquam. Nam ex loco τ. yer.
τ᾿ poıx. X 10 p.1066b1: προςϑέσει ἢ ἀφαιρέσει ἢ ἄμφω pro dativi
forma ἄμφω ab Aristotele adhibitum esse concludi non debere
monet Platonis Laches 187 A ἢ δώροις ἢ χάρισιν ἢ ἀμφότερα.
Addamus pauca de eis libris qui falso Aristotelis nomine
circumferuntur. In quibus hae reperiuntur duales formae:
μῆχαν. 1 p. 84987 δυοῖν φερομένοιν
προβλημ. X 26 p. 898} 22 Ex δυοῖν τινοῖν
XIX 88 p. '921a5 ἀμφοῖν τοῖν ἄχροιν
ΧΧ 22 p. 925227 τὼ ὀφθϑαλμώ
ΧΧΧΙ 2 p. 957b5 τοῖν δυοῖν
6 τοῖν δυοῖν.
Interdum δυοῖν οἱ ἀμφοῖν cum plurali coniuncta legimus:
χατη. 12 p. 14331 δυοῖν μὲν γὰρ ὄντων
περ. ϑαυμ. ἄχουσμ. 58 p. 8840 28 ἐν δυοῖν ὀργυιαῖς
προβλημ. XXVI 31 p. 943b 21 γειτνιῶν δὲ ἀμφοῖν
55 p. 946 28 γειτνιῶν δὲ ἀμφοῖν
XXX 1 p. 954a14 ἐχ τούτων γὰρ τῶν δυοῖν.
Δύο pro genetivo undevicies!), genetivus decies septies δυοῖν,
VI 2 p. 139b 38. 6 p. 144a 12. 1440 15. 18. φυσ. ἀχρ. II 9 p. 2008 1.
30. x. ψυχ. II 8 p. 4918 17. x. μνημ. 1 p. 4490 20. π. τ. ζῷα for. ΥἹ] ὅ
p. 585b 28. τ. μετ. τ. φυσ. VIII 9 p. 1051a 25. XII 10 p. 1086 88. 36.
frgm. 257 p. 1525a 28.
4) π. σοφ. ἐλ. 6 p. 168b 1. φυσ. ἀκρ. VI 8 p. 239a 16. μετεωρ. IV ἴ
p. 384b 3. r. ψυχ. 1 2 p. 4080 26. π. τ. ζῶα for. VIII 5 p.594b 15. 15 ὅ
p.611b 3. π. ζῴων μορ. IV 10 p. 687b 9. m. πορ. ζῴων 7 p. 1070 13. τ pt
«. φυσ. I 5 p. 987a 11. 6 p. W8a 9. VII 1 p. 1042b δ. πολις. 1Π 16
p. 1287b 27.
1) χατηγ. 12 p. 14a 31. π. ζῴων xw. 7 p. 70la 12. 24. π. gor. 1]
p. 8160 15. 2 p. 8114 3. 3 p. 818a 85. II 3 p. 824b 37. 8258 28. ὃ
p. 827b 31. 828a 8. μηχαν. 8 p. 8522 8. 11 p. 8522 34. 19 p. 8580 29.
22 p. 854a 36. 88, προβλ. I 42 p. 8642 29. XXVI 44 p. 9484 23. XXVI
T p. 90a 10. 8. per. Π 6 p. 1201b 25.
’) xamny. 12 p. 14a 31. rn. ἑρμην. 8 p. 188 18. m. πνεῦμ. 9 p. 4850 24.
n. ζῴων κιν. 8 p. 699a 24. μηχαν. 1 p. 8498 7. npoßl. X 26 p. 8980 22.
XXVIN 5 p. 9490 380. 6 p. 949b 34. XXX 1 p. 954a 14. ΧΧΧΥΙΠ ὃ
p. 968b 19. 970a 23. 9726 26. 7%. Εὐδημ. I 1 p.1214a 22. 1214b 5. I
10 p. 1225b 22. VII 2 p. 1237b 38. Etiam π. πνευμ. 9 p. 486b 2 δυοῖν pro
δυεῖν e libris restituendum est.
15
nunguam öveiv!), dativus decies quinquies δυσί), ter δυοῖν), bis
Sbot) occurrit.
Cum autem singulorum librorum pseudaristotelicorum aetas
parum constet, quaestionem, quid e singulis eorum ad historiam
dualis numeri accuratius perscrutandam lucrari possimus, melius
missam faciemus.
8 2. De Theophrasto.
Apud Theophrastum haec inveniuntur dualis exempla:
περὶ φυτῶν στ, 2, 6, 10 &x δυοῖν συγχείμενον ἐλαχίστοιν
περὶ φοτῶν αἰτιῶν 8, 1, 2 ἐν δυοῖν τούτοιν
2, 6 ἐν δυοῖν ὥραιν
4, 11, 8 ἐν δυοῖν τοῦτοιν
. 6,9), 4 δυοῖν ὄντοιν ἐναντίων
12, 2 ἐν δυοῖν ἐχείνοιν
14, 2 ἐν δυσὶ γὰρ τοῦτοιν
π. αἰσϑησ. 1, 18 δυοῖν ὄντοιν στοιχείοιν
3, 15 δυοῖν γὰρ τούτοιν
π. πυρός 1, 3 τοῖν δυοῖν
π. ἄνερ. 10, 57 ἐξ ἀμφοῖν τούτοιν
π. ἱδρώτων 40 ἐξ ἀμφοῖν δὲ τούτοιν
frgm. 89, 9 ἀμροῖν τοῖν φϑόγγοιν
118 ἐν χεροῖν.
Duo tantum loci (x. φυτ, αἰτ. 6, 14, 2 οἱ π. pur. tor. 9, 18, 8)
in editionibus variant. x. φυτ. tor. 9, 18, 8 δυεῖν γὰρ ὄντων] Aldina
et Schneideriana editiones δυοῖν — ὄντοιν praebent, sed quoniam
Urbinas Mediceique libri in lectione ὄντων consentiunt, non est,
cur ab eorum auctoritate recedamus, praesertim cum apud
Theophrastum δυοῖν plus semel coniungatur cum plurali numero.
(cf. pag. 16.) Altero loco x. por. αἰτ. 6, 14, 2 ἐν δυσὶ γὰρ τούτοιν
in codicibus legitur. Praeeunte Aldina editiones δυσὶ — τούτοις
exhibent, Schneider δυοῖν --- τούτοιν seripsit. Atque δυσί cum duali
1) φυσιογν. 2 p. 807a 14 Foerster δεῖν pro δοεῖν restituit.
2) π. ζῴων xıv. 8 p. 702a 24. μηχαν. 18 p. 853a 32. 25 p. 866b 31.
28 p. 857a 37. 35 p. 858b 6. προβλ. XXXV 39 p. 965a 37. 9. peyal. Il
p. 1183b 2.5. 10 p. 1187a 39. 11 p.1187b 3. 17 p. 1189b 11. 34 p. 1198
31. 79. Εὐδημ. II 8 p. 1224b 32. VII 6 p. 1240a 19. ῥητ. m. ᾿Αλεξ. 1
p. 1421b11.
8) rn. ϑαυμ. ἀκ. 58 p. 834b 28. προβλ. XXXI. 2 p. 957b 5. 6.
4) μηχαν. 1 p. 848b 24. προβλημ. XXX 7 p 9562 16.
16
coniuncetum haud scio an nullo 4110 loco inveniatur. Quare cum
locus mutandus esse videatur, δυοῖν τούτοιν legendum praefero.
Nam δυοῖν, sive maiusculis ΔΙΟΙΝ sive minusenlis (2°) scriptum
᾿ ΔΥΩ͂Ν δυσιν
erat, facillime in δυσίν corrumpi poterat (cf. apud Aristotelem
π. rop. ζῴων 7 p. TOTb13 δυοῖν σημείοιν (δυσὶ σημείοις PYZ), z. boy.
I 2 p. 403b26 δυοῖν ETU (δυσί SYWX), x. ζῴων μορ. IV 10
p. 6870 9 δυοῖν SU (δυσί PY), τούτοις in τούτοιν non item. δυοῖν
τούτοιν praeterea legitur πὶ φυτ. air. 8, 1, 2. 4, 11, 8. x. αἰσϑ. 8, 18,
ἀμφοῖν τούτοιν: π. ἄνεμ. 10, 57. π. ἰδρωτ. 40.
Duales igitur formae et verborum et nominum nominativi --
accusativi apud Theophrastum omnino desunt. Restant formae:
in -aıwv dativ. subst.: ὥραιν .
in -oıv secundae declinationis:
genetivus subst.: στοιχείοιν, φϑόγγοιν
adiectiv.: ἐλαχίστοιν
pronom.: τούτοιν
dativus pronom.: τούτοιν ter, ἐχείνοιν
in -oıv tertiae declinationis:
genetivus part.: ὄντοιν bis
dativus subst.: χεροῖν. |
ο΄ Εἰ formis dualibus duae cum δυοῖν vel ἀμφοῖν non coniunctae
sunt: χεροῖν et τούτοιν.
Δυοῖν et ἀμφοῖν cum plurali coniuncta legimus:
π. gor. tor. 9, 18, 3 δυοῖν (cf. not. 2) γὰρ ὄντων
π. por. alt. 3, 2, 1 δυοῖν ὄντων
5, 1, 5 συνισταμένων ἀμφοῖν
6, 9, 4 δυοῖν ὄντοιν ἐναντίων
π. αἰσϑησ. 2,8 ἐξ ἀμφοῖν ἴσων
rn. ὀσμῶν 3, 8 ἐκ δυοῖν γὰρ τούτων
π. ἀνέμων 7, 88 ἐν δυοῖν μόνον ὥραις
fragm. 98 δυοῖν τούτων.
Pro genetivo forma δοοῖν octies decies!), δυεῖν πυπαῦδηι, δύο
1) x. gor. for. I, 10,5. II, 6,10. x. φυτ. aid. 1, δ, 4. 1Ι, 2, 2. 14, ὅ.
II, 2,1. 18, 1. IV,47. 1,7% ΥἹ, 9, 4. 19, 1. nr olo$. 1,3. 8, 15.
x. rop. 1,3. 8, 7.8 frgm. 98. cf. not. 2.
3 Nam etiam x. gor. tor. IX, 18, 3 δυοῖν restituendum est. cf. p. 15.
11
Ὀ181), pro dativo δυοῖν undecies?), öbo bis°), δυσί septies*), δυεῖν
semel°) usus est, sed ultimo loco sine dubio δυοῖν scribendum est.
ἄμφω) vocabuli usus duplo fere maior est quam ἀμφότερος 7),
neque est locus, quo ἄμφω non declinetur.
Characteres cum a multis Theophrasto abiudicentur, ab
aliis num ea qua ad nostram aetatem pervenerunt forma, ad
eum sint referendi, dubitetur, seiunctim tractandos mihi proposui.
Dualis autem forma in eis nulla deprehenditur. Unus qui huc
pertineat locus II, 2 est δυοῖν σοι ἡμερῶν οὐχ ἐντετύχηκα (δυοῖν
scripsi secundum cod. B. οὗ Diels, Theophrastea pag. 4.)
Vocabuli δύο neque genetivus neque dativus legitur, item ἄμφω
deest. ἀμφότερος semel invenitur: VI, 1 ἀμφοτέραις ταῖς χερσί.
Ex his tam paucis exemplis certi aliquid concludi non potest,
1) x. por. for. IV, 16, 2. frgm. 164.
3) x. got. alt. III, 1,2. 2, 6. 14, 2. IV, 3,2. 6,7. 11,8 V,10, 2.
12, 1. VI, 12, 2. x. ἀνεμ. 7, 38.
5) x. got. lor. IV, 8, 3. frgm. 63d.
4) x. gor. στ. ΙΧ, 2,6. x. gor. ac. II, 6,4. VI, 2,4 11,10. 14,2.
frgm. 67 (bis). 57b.
δ) x. gor. alt. V, 9, 11.
8) x. gor. στ. 1, 8, 2. 11,2, 9. 8, 4. ΠῚ, 3,67 4, 8. 6, ὅ. 81.
9, 4. 11,1. 12, 1. 2. 3(ter). 4. 7. 14, 2. 15, 1. 2. 16,3. 18, 2. ΙΓ, ὅ, 6.
6, 8. 1 (bie). 8. 10,6. 12, 4. 14,8 Υ, 1, 6. 7,5. ΥἹ, 2. 1. 2. 6. 7(ter).
3,6. 5,3. 6,2. ΥἹ!, 2, 8. 4, 8 (bis). 6,3. 11,2. 18, 7. VIE, 2,1.
10, 3. ΙΧ, 2,1. 11,4 18 3.5. 20,1. x. ger. ale. I, 3, 1. 8, 4. 13, 5.
14, 1. 16,4. 20, 1. ὅ. 21,2. Π,1, 1. 1. 3,2.5. 4,1. 8. 4. 10. 7,2.
8, 1. 8. 10,1. 13,5. ΠῚ, 2, 8. 8, 1. 4,1. 10,2. 15,5. 17, 8 (018). 8.
IV, 1, 8. 8. 3,2. 4,13. 6, 4. 7,5.7. 11, 2. 86. 10. 14, 4. ΥΥ, 1, ὅ. 6.
3,6. 6, 10. 12. 9,1. 10, 4 13,6. 14, 1..5. ΥἹ, 1, 1. 7,2 81.5.
9,4 10, 7. 11, 1. 4. 185.9. 12. 19, 3.5. m. αἰσϑησ. 2, 8. 8, 17. 28.
13, 72. 75. x. λίϑων 5, 80. 8, 60. π. πυρός 1, 4. 3, 26. π. don. 3, 7. 11.
7, 33. 9, 41. 12, 58. 14, 65. 66. π. ἄνεμ. 1, 2, 2, 9. 3, 22. 7, 45. 10, 57.
r. on. ὅδατ. 2, 31. rn. ἱλιγγ. 12. m. ἵδρωτ. 23. 40. μετ. τ. φυσ. 14. 20. 21.
25 (bis). frgm. 17. frgm. 26. frgm. 89, 8. 9. 11. frgm. 171.
ἴ π᾿ por. for. I, 6, 12 (018). 10,3. 11, 6. 14, 1 (018). 2. II, 2, 10. 4, 2.
ΠΙ, 8, 3. 9,8. 12,4. 17,4. IV,6,2.7.8 14,13. ΥἹ, 4, 2. VII, 3,4.
14, 1. VIH, 1,2. 4. IX, 3,1. 4, 4. 8. 5,1. 15, 4. 5 (bis). 18, 4. x. por.
αἷτ. 1,6, 2. 17,9. Π, 7,4 1], 6. 8. 17,3. ΠΙ, 1, 8. 6. 23,8 4,1. ὃ.
1. 8,4. 10,6. 18, 2, 20,7. IV, 61.9 1,0. 1. 15,1 Υ, 1, 1].
ὅ. 1, 1. 8,1. 9, 18. 12, 9. 14,6. 18,3 ΥἹ, 8, 4. 10, 10. 175.
. ὃσμ. 4, 18. 7, 32. π. ἀνεμ. 1,2. 2, 10. 7,45. 9, 51. π. σημ. ὁδ. 2, 80.
4, 56. r. ἰλιγγ. 6. 11. π. λιποψυχ. 7. μετὰ τὰ φυσ. 14. frgm. 27. frgm. 80.
frgm. 44 (bis). frgm. 89, 8. irgm. 97. frgm. 171, 12. frgm. 57d.
2
6
4
π
18
sed saltem ab usu qui est in ceteris libris Theophrasti non
discrepant.
8 3. De Epicuro.
De Epicuro pauca habeo, quae proferam. Nam in eis
quae Usener collegit fragmentis (Usener, Epicurea, Wotke-
Usener, Wiener Studien X, 175 sq. XI, 1sq., Rhein. Mus. 47,
414 ss.) dualis forma nulla inest neque locus, quo ex usu Aristo-
telico Theophrasteoque exspectari possit. Ne öbo quidem et
ἄμφω vocabula inveniuntur, raro ἀμφότερος, ut ep. 1 p. 22,1
ἀμφότερα ταῦτα.
8 4, De Metrodoro, Zenone, Cleanthe.
Eadem res est in fragmentis Metrodori, quae Koertius,
Zenonis et Cleanthis, quae Pearsonus collegit.
8 ὅ. De Autolyco.
Accedamus ad mathematicos primumque ad Autolycum
Pitanaeum, qui ‚usque ad exitum quarti vel ad initia tertii a. Chr.
n. saeculi aetatem produxit‘ (Hultschius praefat. editionis p.V).
Dualis omnino deest, ac ne ἄμφω quidem exstat. δύο autem in
casus Autolycus non declinavit, sed pro genetivo usus est septies.')
Dativi exempla desunt.
8 6. De Enuclide.
Apud Euclidem dualis forma nulla exstat,. Ipse quoque in
ἄμφω vocabuli locum ubique ἀμφότερος vel συναμφότερος sub-
stituit. δύο vocabuli genetivum nunquam non δύο esse voluit
(trecenties duodevicies)?), dativum δύο (quadragies septies)?) vel
δυσί (centies tricies septies.)*)
1) de sphaer. 16, 21. 18, 4. de ort. et occ. I, 92, 14. 94, 2.3. Il,
156, 23. 158, 28.
3) elem. I def. 8, 2, 11. post. 5, 8, 16.18. 8, 14,17. 16,5. 17, 44,9.
20. 21. 23. 21, 5, 6. 12. 52, 11. 29, 72, 11. 12. 44, 102, 23. 24. 48, 114,
10. 11. 116, 10. 11. II def. 1, 118, 3. post. 1, 118, 12. 120, 16. 10, 148,
7.8. III 10, 194, 13. 31, 242, 20. IV 15, 314, 18. 19. 22. app. ad. 3, 10,
330, 14. V def. 3, 2, 6. 17, 6, 8. post. 6, 20, 2. 6. 22, 3. 25, 68, 2.
70, 23. VI 1, 74, 25. 26. 4, 86, 4. 6. 7, 98, 12. 8, 100, 9. 20. 11, 106,
26. 108, 12. 13. 110, 8. 21. 24, 150, 16. 33, 180, 12 (bis). VII def. 19,
188, 2. post. 1, 188, 13. 19. 2, 190, 17. 3, 194, 20. 34, 256, 13. VII
8, 290, 18. 24. 10, 298. 13. 19. 11, 302, 20. 12, 304, 20. 18, 316, 28.
19, 320, 11. 20, 326, 6. IX 1, 340, 14. 2, 342, 17. 3, 344, 26. 10, 358,
7. 18, 380, 25. app. 33, 428, 8 (bis). X.1, 4, 5. 2, 6, 12. 16. 8, 13. 3,
19
Quod Heibergius introductionem harmonicam spuriam
esse contendit, id dualis usu confirmatur. Nam quae in hoc
8, 15. 12,4. 4, 12, 6. 9, 24, 28. 3, 38, 20. 40, 8. 21, 62, 12. 36, 108,
15. 37, 108, 20. 110, 8. 38, 110,:13. 114, 1. 41, 118, 14. 42, 120, 21.
23. 122, 20. 48, 122, 24. 124, 1. 14. 44, 194, 18. 20. 128, 11. 14. 47,
134, 20. 22. def. alt. 1, 136, 2. 6. 9. 12. 17. 48, 136, 21. 138, 14. 140,
4. 49, 140, 7. 23. 142, 16. 50, 142, 19. 144, 20. 146, 16. 51, 146, 19.
148, 8. 24. 52, 150, 2. 14. 152, 9. 53, 152, 12. 154, 14. 156, 13. 54,
158, 19. 20. 23. 25. 160, 1. 162, 8. 164, 7. 55, 164, 11. 15. 18. 166, 10.
168, 16. 17. 56, 168, 21. 25. 170, 2. 4. 11. 20. 57, 172, 3. 6. 10. 58, 174.
20. 24. 176, 10. 59, 178, 5, 8. 60, 180, 26. 182, 1. 8. 1. 15. 184, 6.
186, 1. 61, 186, 4. 5. 7. 11. 13. 24. 188, 11. 62, 188, 13. 15. 16. 21. 28.
190, 14. 23. 63, 192. 3. 9. 22. 194, 14. 64, 194, 19. 24. 196, 12. 20. 65,
196, 24. 198, 2. 18. 200, 1. 66, 200, 4. 5. 7. 8. 10. 23. 209, 7. 11. 28.
204, 1. 67, 204, 4. 5. 6. 1. 9. 2. 71, 212, 17. 18. 21 (bis). 214, 15. 283.
216, 2. 3. 4. 5. 8. 10. 20. 22. 23. 24. 25. 218, 3. 5. 11 (bis). 72, 218, 14.
16. 19. 220, 18. 20. 21. 22. 25. 27. 222, 4. 6. 7. 9. 13. 14. 15. 16. 17. 18.
20. 22. 224, 1. 108, 342, 11. 109, 344, 23. 110, 348, 6. 111, 350, 11.
14. 23 (bis). 352, 15. 354, 16. 19 (bis). 21. 24. 25. 26. 112, 356, 9. 14 (bis).
15. 360, 20. 113, 360, 25. 362, 3. 8. 364, 21. 366, 10. 114, 366, 16.
21. 23. 368, 6. 25. app. 27, 380, 14. 29, 380, 7. 34, 394, 10. 36, 396,
1. 2. 81, 396, 4. 38, 396, 6. 90. 400, 16. 402, 4. XI def. 11, 4, 10. 28,
6. 24. theor. 3, 12, 9. 21, 56, 14. 20. 22, 58, 18. 25, 76, 13. 28, 86, 1.
XII 2, 144, 11. 154, 13. 16. 156, 15. 16, 226, 6. 17, 228, 8. 240, 6.
XIII 8, 270, 9. 9, 274, 1. 10, 276, 24. 278, 11. 16, 316, 6. 18, 332, 14.
334,7. 336, 19. app. 10, 380, 8. Data 70 (bis). 71 (ter). 72. 73 (bis). 85. 87.
3) elem. I, 6, 24,2. 7, 24, 12.18. 26,7. 8,26, 19. 28, 5. 10, 30, 19.
12, 34, 19. 14, 38, 12. 17. 18. 17, 44, 19. 23, 56, 13. 24, 58, 1. 25, 60,
8. 26, 66, 4. 28, 70, 7. 29, 72, 20. 21. 33, 80, 9. 35, 84, 23. 45, 106,
9. 12. 18. 19. 46, 108, 26. 112, 5. 48, 116, 4. ΠῚ 1, 166, 24. 8, 188, 10.
9, 190, 24. 15, 206, 20. 16, 208, 24. 17, 214, 6. 25, 228, 11. 26, 230,
22. 33, 250, 18. 254, 10. 37, 266, 20. XI 22, 60, 10. 28, 62, 20. 26,
80, 3. 10. XIII app. 1, 2, 348, 20. 352, 15. 24.
4) elem. I 4, 16, 18. 5, 20, 16. 26. 9, 30, 2. 11, 32, 16. 13, 36, 2.
1. 12. 16. 23. 38, 1. 14, 38, 6. 40,3. 15, 40, 14. 17. 18. 16, 42, 18.
24, 58, 12. 24. 25, 60, 1. 22. 26, 62, 1. 10. 23. 64, 8, 23. 66, 10. 28,
68, 16. 70,1. 8. 17. 29, 70, 23. 72, 5. 10. 74, 1. 31, 76, 15. 17. 21. 22.
78, 8. 12. 13. 16. 18, 34, 84, 5. 44, 102, 22. 45, 106, 8. 47, 110, 25.
112, 20. II def. 2, 118, 7. 10, 148, 6. III 3, 172, 6.21. 7, 180, 11.
182, 1. 22, 222, 9. 12. 14. 16. 23. 24. 224, 2. 4. 28, 236, 7. 29, 238, 13.
30, 240, 7. 31, 242, 15. 244, 2.3. 246, 5. 32, 248, 15. 16. IV 3, 276,
20. 21. 4, 278, 19. 2, 292, 17. 10, 296, 16. 12, 304, δ. 18. 13, 308, 6.
25. 15, 314, 17. 21. app. 2, 4, 324, 8. 9. 3, 31, 332, 8. 16. VI 5, 90, 9.
6, 92, 23. 32, 174, 18. 23. 176, 18. 19. 23. 178, 1. app. 6, 33, 426, 4.
XI 4, 14, 5. 11. 20. 25. 16, 2. 6, 20, 17. 20. 8, 24, 26. 26, 1. 6. 10, 30,
9*
20
libello pag. 18, 14 ἐξ ἀμφοῖν τελείοιν, pag. 2, 80 ἀμφοῖν pro dativo,
p. 12, 4 εἴχοσι δυοῖν pro genetivo, p. 18, 5 διὰ δυοῖν leguntur, ab
Euclidis usu abhorrent.
Neque de libello de sectione canonis dubitationem movere
non poterimus, cum p. 24, 10 et 13 ἐξ ἀμφοῖν occurrat. Quam
formam casu quodam in ceteris Euclidis scriptis non inveniri
vix quisquam dixerit, cum tanta sint eius opera ac tot locis
ἀμφότερος legatur. Accedit, quod Autolycus, Archimedes, Apollo-
nius Pergaeus, Hypsicles ἄμφω vocabulum vitaverunt.
Ceterum öbo pro genetivo in introductione harmonica
gexies'), in sectione Ccanonis septies?) atque in hac dativus
δυσί semel (p. 29, 14) reperitur.
In opticis et catoptricis theorematis, quae J. G. Schneider
in eclogis physicis I p. 381sq. publici iuris fecit, nil inveni,
quod Euclidis usui repugnaret. In opticorum enim theor. 26 δύο
genetivum, in catoptr. theor. 13 δυσί dativum legimus,.
8 7. De Archimede.
Archimedes neque dualis numeri formam neque ἄμφω
vocabulum adhibuit. ö6bo autem hunc in modum declinarit:
nom. acc.: δύο |
gen.: δύο duodecies?), δυῶν semel*)
dat.: δυσί quater®), δύο ter®), δυοῖς ter (in libello de con. et
sphaer.)?).
Libros qui sunt de sphaera et cylindro et de dimen-
sione circuli ea qua traditi sunt forma, non ad Archimedem
referri posse vel inde apparet, quod ‚dialecto dorica spoliati
20. 11, 34, 5. 14, 38, 18. 15, 40, 22. 26. 20, 54, 5. 21, 56, 12. 16. 22,
60, 5. 23, 68, 8. 24, 72, 14. 26, 80, 8. 19. 22. 25. 31, 92, 15. 33, 102,
1. 35, 118, 18. 120, 16. 26. 122, 3. 14. 38, 132, 8 XII 3, 150, 16. 27.
ΧΙΠ 7, 264, 19. 266, 2. 16. 17, 320, 2. 26. app. 1, 1, 346, 6. data %.
1) introd. harm. pag. 1, 14. 8, 25. 26. 12, 32. 17, 7. 10.
3) sect. can. p. 28, 4. 88, 4. 7. 9. 14. 34, 17. 35, 6.
δ) de conoid. et sphaer. 15, 358, 17. 360, 8. 18, 372, 9. de spiral
praef. 4, 23. 2, 18, 2. 4, 20, 10. 28, 136, 3. de plan. aequ. II 3, 194, 9.
7, 210, 26. aren. IV, 5, 278, 6. 10, 286, 17. frgm. 1, 460, 1.
4) aren. I, 21, 260, 11.
δὴ de con. et sphaer. 29, 474, 4. de spir. 10, 36, 16. 38, 8. 11, 44,4
5) de spir. 10, 36, 11. 13. de plan. aequ. II, 10, 234, 8. β
?) de con. et sphaer. def. 288, 16. 29, 468, 23. 470, 2.
|
\
21
ınt‘ (Heibergius, praef. ed. tom. I p. IX). Idem probat locus
e de sphaer. et cyl. def. 6, 8, 19 ἐξ ἀμφοῖν τοῖν χώνοιν. Nam
ıalis formae et vocabuli ἄμφω usus clamant hunc librum Archi-
edis esse non posse. — Ceterum genetivus δύο decies quater!),
ıtivus δυσί semel?) in libro de sphaer. et cyl. occurrit; de
mensione circuli libellus nihil praebet, quod huc spectet.
8 8. De Apollonio Pergaeo.
Apollonius Pergaeus et dualem et ἄμφω vocabulum
git. δύο pro genetivo tricies quinquies®), pro dativo bis*) in-
mitur, genetivus δυεῖν ter,°) dativus δυσί semel®) legitur.
8 9. De Hypsicle.
Apud Hypsiclem duales formae et ἄμφω vocabulum de-
ınt. δύο pro genetivo quater”?), dativum övci®) semel inveni.
In λόγῳ ἀναφοριχῷ, qui a Manitio (des Hypsicles Schrift
apopırdc, programm. Dresd. 1888) huic scriptori abiudicatur
ante annum ΟΧΧΧ a, C. scriptus esse dicitur, genetivus
o ter?) exstat, sed nihil aliud, quod ad dualis usum illustrandum
»rtineat, occurrit.
Transeo ad historicos.
8 10. De fragmentis historicorum.
In fragmentis historicorum ab Aristotelis temporibus
‚que ad medium saeculum secundum a. Οὐ. fere nullae inveniuntur
rmae, quae iure proferri possint. Nam in Megasthenis frgm. 13
[üller frgm. hist. graec. II p. 412a 2) xal μέντοι καὶ συννόμω
1) de sphaer. et cyl. I def. 2, 6, 19. 8, 7. 3, 14, 20. 4, 18, 14. 5,
‚16. 6, 22, 24. 24, 18. 13, 60, 18. 42, 176, 15. 44, 182,6. ΠῚ,
2, 6. 4, 214, 21. 5, 222, 26. 6, 226, 9.
3). de sphaer. et cyl. I 43, 180, 15.
®) conic. I 1, 6, 8. 5, 8, 1. 7. 12. 14. 18. 10, 38, 13. 14, 52, 23. 23,
‚26. 25, 80, 7. 11. 39, 118, 9. 13. 40, 120, 15. 20. 53, 164, 7. 54,
6, 2. 55, 172, 17. 56, 174, 23. 57, 182, 5. 58, 182, 28. 59, 184, 25.
6, 9. 60, 186, 22. 25. 188, 10. 19. II 4, 198, 26. 24, 236, 8. 25, 238,
IV prop. 15. 18. 26. 47. 48.
4 conic. II, 24, 236, 6. 47, 270, 21.
5) conic. I, 36, 108, 9. 17. IV, 36.
5) conic. III, 13, 340, 8.
') el. XV, 42, 19. 54, 19. 58, 2. 64, 5.
δ) el. XIV, 16, 4.
3) pag. 3, 33. 5, 10. 22. ed. Manit.
22
ἐστόν res quidem (scil. descriptio equorum unicornium) 6 Mega-
sthene hausta, verba autem ipsa Aeliano (περὶ ζῴων XVI 20) tn-
buenda videntur.
Verba quae e Cratero Harpocratio protulit (fragm. IV Müller
II p. 6188 37) Kpatspos Ἰοῦν ἐν τῷ δ΄ τῶν ψηφισμάτων φησίν᾽ ἐὰν
δέ τις ἐξ ἀμφοῖν ξένοιν γεγονὼς φρατρίζῃ, non Crateri, sed psephis-
matis vetusti sunt, et verba Polemonis Iliensis fragm. 76a
(Müller III p. 137a 17) Πολέμων δὲ χαὶ ἐν τῷδε τῷ πρὸς ᾿Αλεξαν-
δρίδην τὴν μὲν τοῖν δυοῖν ἀἁστέροιν ἐπιφάνειαν τῶν Διοσχούρων ἄνω-
μολογῆσϑαι non a Polemone ipso, verum a scholiasta ad ΕἸ,
Or.1637 concepta esse videntur, sed omnino in optimis libris (Medic,
Taur. γαῖ. Par.) τῶν δυοῖν ἀστέρων legitur (cf. ed. Schwartz.).
Jam pergo ad Polybium.
& 11 De Polybio.
Apud Polybium haec dualis numeri exempla exstant:
I, 46, 9 ἐξ ἀμφοῖν τοῖν μεροῖν
U, 29, 2 ἐξ ἀμφοῖν τοῖν μεροῖν
69, 2 δι᾽ ἀμφοῖν τοῖν μιηροῖν
III, 55, 9 ἐξ ἀμροῖν τοῖν μεροῖν
18, 6 an’ ἀμφοῖν τοῖν χεράτοιν
VI, 28, 1 ἐξ ἀμροῖν τοῖν μεροῖν
X, 12, 6 ἀπὸ δυεῖν σταδίοιν (σταδίων Dindorf.)
XIl, 10, 6 ἀμφοῖν τοῖν χεροῖν (τοῖν Ε' ταν P Suid.)
XVI, 3, 6 ἐξ ἀμφοῖν τοῖν μεροῖν
29, 18 ἐξ ἀμφοῖν τοῖν μεροῖν
XVII, 29, 8 μεταξὺ τοῖν χεροῖν (τοῖν FK ταῖν Suid.)
4 δι᾿ ἀμφοῖν τοῖν χεροῖν (τοῖν FK ταῖν Suid.)
XXII, 20, 5 ἐξ ἀμφοῖν τοῖν χεροῖν (τοῖν Ῥ ταῖν Suid.)
frgm. inc. 96 ἐξ ἀμφοῖν τοῖν μεροῖν
114 ἐξ ἀμφοτέροιν τοῖν μεροῖν.
Ambigitur de X, 12, 6 ἀπὸ δυεῖν σταδίοιν, ubi Dindorfius
σταδίων scribendum esse censuit. Neque desunt causae, cur
pluralem requiramus. Nam Polybium δυεῖν forma semper usum
6586, non δυοῖν paulo infra ostendetur. δυεῖν autem dualem vim
paululum exuisse iam supra (p. 13. 15) vidimus et hac re con-
firmatur, quod omnibus Polybii locis quos infra congessi cum
plurali coniunctum est, a quibus unum hoc δυεῖν σταδίοιν recederet.
Quin etiam paulo supra X, 10, 6 nec non IV, 56, 5 eadem formula
δυεῖν σταδίων reperitur. Quare hic quoque pluralem reponemus.
28
Neque fragmentum inc. 114 ἐξ ἀμφοτέροιν τοῖν μεροῖν indubi-
tatum relinguam. Nam cum ἀμφοῖν τοῖν μεροῖν locum sollemnis
formulae apud Polybium teneat neque dualis forma nisi sub-
stantivorum — exceptis ἀμφοῖν et δυεῖν — inveniatur, minimam
habet veri speciem dualem vocabuli ἀμφότερος a Polybio ad-
hibitum esse, praesertim cum iam apud Platonem rarissimus sit,
apud Aristotelem semel, apud Theophrastum nunquam legatur.
Itaque in hoc fragmento perbrevi apud Suidam (s. v. Möwdb]
Πολύβιος. ὁ δὲ προσϑεὶς τοὺς Μύωπας ἐξ ἀμφοτέροιν τοῖν μεροῖν
ἤλαυνε χατὰ χράτος) servato ἀμφοτέροιν tribuemus si minus ipsi
Suidae, certe eius fonti et Polybium hic quoque ἐξ ἀμφοῖν τοῖν
μεροῖν Bcripsisse Coniciemuß.
De articuli ταῖν forma pauca sunt, quae addam. Codices
enim τοῖν exhibent, Suidas ταῖν (XII, 10, 6. XVIII, 29, 3. 4.
XXI, 20, 5). Dubium autem esse non potest, quin librorum
nos auctoritatem sequi oporteat.
Desunt igitur formae duales verborum, adiectivorum, parti-
cipiorum, pronominum, nominativi et accusativi substantivorum
formaeque in -awv. Servatus est in -oıw secundae declinationis
genetivus μηροῖν. Ceterae formae sunt tertiae declinationis.
Perpauca autem sunt vocabula, quorum dualis invenitur: μέρος
(octies), κέρας (semel), χείρ (quater).
Dualis nisi cum ἀμφοῖν coniunctus non legitur excepto XVIII,
29, 3 μεταξὺ τοῖν χεροῖν. δυεῖν semper cum plurali coniungitur:
I, 35, 7. ΠῚ, 46, 10. 90, 9. IV, 22, 7. 35, 13. 46,7. 56,5.
VI, 17,2. 27,4. 32,8. VII 17,3. VII, 37,3. X, 10, 6.
XII, 16, 1. 27, 1. XIV, 1, 5. XV, 36, 3. XXI, 4, 12. XXIV,
11, 2. XXVII, 11, 5. XXIX, 8, 1. XXXI 21,2. frgm. inc. 48.
᾿Αμφοῖν praeponitur duali, postponitur plurali semel: III, 54, 2
συνϑεωρουμένων ἀμφοῖν.
Δύο vocabulum declinatur hunce in modum:
genet. δυεῖν tricies quater')
öbo quater?)
1,35, 7. I,15, 1. ID, 22, 2. 46, 10. 90, 9. 11. IV, 22, 7. 35,
13. 56, 5. VI, 27,4. 32,6. 46, 7. 57,2. VII, 17,2. VIII, 22,8. 37,
8. Χ, 8, 4. 10,6. 12,6. XI,16,1. 27,1. XIV, 14, ὅ. XV, 30, 7.
86, 3. XVI, 29,9. XXL 4, 12. XXI, 11, 7. XXIV, 11, 2. XXVII, 11,5.
XXIX, 8, 1. XXXI, 21, 2. XXXVII, 9, 8 frgm. 48 (bis).
”) 11, 65, 8. III, 107, 14. V, 94,8 ΧΥ͂Ι, 6, 2.
24
dativ. δυσί septies decies?)
:öbo ter?)
δυεῖν semel.®)
δυεῖν, non δυοῖν Polybii propriam formam esse Kaelker (Leipz.
Studien III, 220sq.) et Büttner-Wobst in praefstione editionis
tom. I p. LXXVIH ostenderunt. Ac num Polybius, quem hiatum
vitasse constat, δύο formam ante vocalem usurpaverit, quaerenti
elucet nom.-accusativum δύο saepe cum vocali sequentis vocabuli
concurrere,*) genetivum nunquam, — ante vocalem enim δρεῖν
forma legitur®) — dativum o eliso semel.®)
ἄμφω vocabulum, quod non tam crebro quam ἀμφότερος in-
venitur, semper declinatur. συνάμφω autem pro genetivo legitur
II, 24, 11 ᾿Ιαπύγων καὶ Μεσσαπίων συνάμφω.
8 12. De Panaetio, Posidonio, Hecatone.
In Posidonii fragmentis una dualis forma inest: τὸ σεμνὸν
ἀνάχτορον τοῖν ϑεοῖν (p. 161 ed. Bake) in illa de Athenione philo-
sopho narratiuncula quam servavit Athenaeus V p. 213D, atgue
haec est formula usu recepta atque sancita, qua ÜCeres et Pro-
serpina significantur cf. p. 35. 43.
Praeterea genetivum δυοῖν invenimus cum plurali nomine con-
iunctum p. 207 δυοῖν re τὴν αὐτὴν ἀσϑένειαν ἐχόντων et dativum
δυσί p. 156 δυσὶν ἐπαπερειδόμιενος.
In Panaetii οἱ Hecatonis’) fragmentis nihil inveni.
8 13. De Philodemv Gadarensi.
Philodemi Gadarensis dualis numeri usus, quantum
quidem ex eius reliquiis Herculanensibus cognosci potest, per-
exiguus vel nullus videtur fuisse. Nam in eis quae in papyris
1) II, 16, 7. II, 42, 3. 90, 18. 110,8. IV, 19,9. 32,3. 48, 6.
Υ, 19, 13. IX, 1,1. X,10,7. XI, 20,2. 22, 1. XII, 16, 2. 23,1. XV,
1, 12. XVIII, 29, 7. XXXVI, 2, 3.
») ]I, 24, 14. 38, 8. III, 52, 8.
8) ΠῚ, 51, 12.
% IV, 9,10. 10,1. 63, 8. 70,2. VI 24, 3 (bis). 29, 7. 39, 12.
47, 1. VII, 15. 2. 17,4. X, 38, 10. 46, 1.7. XII, 10, 3. 16, 13. 28,
7. XVL 19, 9. XVII, 19, 8 85, 3. XX1, 44,6. XXIX, 19. ἡ. XIX,
13, 9. 14, 11.
») 1X, 22,2. 90, 9. VII, 22,8. Χ, 3,4 XIV, 18, δ. XV, 80, 1.
5) III, 52, 8 ἐπὶ δύ᾽ (δύο CD) ἡμέραις.
”) οἵ. Fowler, Panaetii et Hecatonis fragmenta. Bonnae 1885. Diss.
20
revera leguntur fragmentis dualis forma nulla inest. Una quam
Gomperzius (herkul. Studien I = voll. Herc. coll. alt. IV, 1—39)
Col. 10, 11: ἐπεὶ βρα-
δέως ἐχφαίνεται τίοῖ]ν δυεῖν πε-
π]ονϑένα[ι ϑ]άτερον᾽
proposuit τοῖν forma 8018 coniectura nititur. Cum autem περὶ
χαχιῶν X Col. XVI, 27 τῶν dosiv legamus, non dubitabimus quin
illo quoque loco τ[ῶ]ν δυεῖν seribendum sit.
Praeterea in libris x. μουσικ., quos edidit Kemke, IV, 35, 13
τὰ δύο, in libro π. σημει. ed. Gomperz, herk. Stud. I, 11, 4 τὰς δύ᾽
αἰτίας, 11, 30 πρῶτοι &bo, 26, 37 δυσίν, in z. ῥητ. ed. Sudhaus p. 153
(Here. voll. XI coll. pr. 9, 16) ἢ δύ᾽ ἢ rpleic], Herc. voll. coll.
alt. V x. ῥητορ. 19, 7 δυσὶν τούτοις (superscriptum), 13 δυσίν
invenimus. ἄμφω vocabulum nisi in περ. σημείων 38, 6 ἐπ᾽ ἀμφίοϊ])ν
non exstat, contra ἀμφότερος duodecies!) fere.
8-14. De Diodoro Sieulo.
Apud Diodorum unum inveni dualis exemplum in fragmento
lib. 31, 19, 2 δυεῖν υἱοῖν a Photio in bibliothecae cod. 244 servato.
Quod ad dualem numerum Diodoro tribuendum minimi ponderis
est, et cum una sit forma dualis atque ea cum δυεῖν coniuncta,
quamquam δυοῖν longe frequentius est quam δυεῖν, iure dubitabi-
mus, num Diodorus duali usus sit. Huc accedit res gravissima,
quod νοὶ ἄμφω vocabulo 8686 abstinuit. Nam nisi in fragmento
23, 20,1 ἐν ἄλλῳ δὲ χαιρῷ τὰς Θερμὰς καὶ τὴν Λιπάραν Ῥωμαῖοι
παρέλαβον ἄμφω non reperitur.
Δυοῖν et δυεῖν semper cum plurali coniunzit: I, 28, 7.
47,2. U, 48, 1. 55,3. II, 1,1. 48,4 74,4. ΙΝ, 4, ὅ.
43, 2. 85, 3. V, 33, 1. 44, 1. 52, 2. XI, 50, 4. 90,4. XII,
9,2. XIUN, 9, 5. 19, 6. 39, 2. 111, 5. XIV, 27,6. XV,
82, 2. XVI, 6, 2. XVII, 54, 5. 77,3. 85, 4. XVII, 41, 2.
XIX, 8,6. 22,2. 95,2. XX, 70,4. 91,3. XXI 9,5. XXVIU,
15, 3. XXX, 21, 4 (bis). XXXVI, 3, 4 XXXVI, 10, 2.
XXXVIIM/XXXIX, 20.
Ὁ) x. μουσ. 3, 10. 88, 6. 49, 25. π. romp. (ed. Hausrath, Jbb. für
Philolog. 18% (17. Suppl.) 9, 15. 17, 14. 18, 2. 11. 32, 8. π. σημει.
(Gomperz herkul. Stud. I) 37, 33. x. πλούτου (voll. Herc. coll alt. ΠῚ, 72.)
13, 27. π. &$wv (voll. Herc. coll. alt. V) 13, 15. 19, 28. π. ῥης ed. Sud-
haus p. 242 (Herc. voll. V coll. pr. 9, 2).
26
Δύο vocabuli has formas invenimus: genetivum δυοῖν tricies
quinquies,') δυεῖν duodecies,?) δύο decies quater,?) dativum δυσὶ
tricies octies.!) In nominativo-acc. δύο Diodorus decies ter‘)
biatum admisit, bis®) in genetivo δύο; plerumque’) vitavit δυοῖν
vel δυεῖν formis positis.
8 15. De Lesbonacte.
In Lesbonactis rhetoris declamationibus, quae eidem fere
aetati adsignandae sunt, perpauca quae hue spectent, insunt
haec: 2, 26 δὺο χαυχήματα, 2, 12 ἀμφοῖν στερηϑήσεται, unde certi
aliquid de eius usu statuere non possumus.
8 16. De Dionysio Halicarnassensi,
Apud Dionysium hae deprehenduntur formae duales:
Arch. Rom. I, 81, 3 δεδεμένος ὀπίσω τὼ χεῖρε
11, 73, 2 οὐδὲ τὼ χεῖρε τῶν σωμάτων ἀπείχοντο
VI, 82, ὃ τὼ χεῖρε περιαγαγόντες
85, 2 τὼ χεῖρε περιβάλλοντες
VII, 45, 1 τὼ χεῖρε — ἀπέχετα'
XII, 2 δεδεμένον τὼ χεῖρες ὀπίσω
de adm. vi dic. in Demosth. 8 p. 962 Reisk. τοῖν δρεῖν.
)1, 98, 7. 41, 2. 74,7 779 1,487 55,3 ΤΙ, 1, 1. 48,4.
14,8. IV,4,5. 43,2. 86, 8. ΧΙ, 90, 8. ΧΠῚ, 9,5. 19, 6. 34,3. 89,
2. 42,5. 105,3. 111,5. XIV, 27,6. 58, 4. XV, 82,2. ΧΥ͂Ι, θ, 3.
XVII, 54, 5. 77,3. 85,4. 9,2. XVII, 41,2. XIX, 8, 6. 2,2. 92
XX, 70,4. 91,3. ΧΧΥ͂ΠΙ, 15, 3. XXXVII, 10, 2.
3, v,33,1. 4,1. 5,2. Χ, 1, 3. ΧΙ, 80, 4. XI9 2. ΧΗ, 9,
5. XXX, 21, 4 (bis). ΧΧΧΙ, 19, 2. XXXVI, 8, 4. ΧΧΧΥΠΙΙΧΧΧΙΧ, 20.
8) ΤΙ, 10, 4. ΠΙ, 81, 4. 51, 4. XI, 1δ, 4. ΧΙΠ, 1, 3. 59, 4. XV,
25,5. 54,5. 104,2. XIX, 19,2. 27,2. XX, 85, 1 (bis). XXV, 19, 1.
XXXII, 10, 8.
%1,5,1(bis). 68,1. 92,2. I,7,4 11,1. 26,6. 32,6. 504.
55, 3 (bis). 58, 2. II, 15,1. IV, 12,6. 43,3. Υ͂, 4, 1. ΧΙ, 19, 6. XI,
2,2. 68,2. XIV, 61,5. 117,5. XV, 5,3. 90, 3. ΧΥ͂Ι, 9, 2.4 3,
2. 39,6. 53,2. 84,5. XVII, 100,7. XVII 6, 8. 15,9. 81, 1. ΧΙΣ,
12, δ. -55, 2. 108, 4. XX, 74, 3. XXXT, 8, 12.
5) I, 54, 7. IV, 69, 3: ΧΙ, 42, 1. XI, 96, 1. XV, 5, 8. XVII 89,
1. 92,2. 98, 1. XVIN, 27,3. 42, 4. XX, 3,1. 45,7. XXV, 101.
6) III, 31,4. XII, 59, 4.
11, 41, 3. 74,7. I,55,3. ΠΙ, 1, 1. 48, 4. IV, 43,2. V, 52, 2.
X, 7,2. ΧΙ, 50,4. XII, 19, 6. 20, 1. 84, 8. 39,2. 42,5. ΧΥ͂, 82, 3.
XVII, 54,5. 85,4. XIX, 8,6. 95,2. XX, 70,4. XXX, 21,4. XXXI,
19, 2. XXXVILIX, 90.
27
Ad hunc locum adnotavit Sylburgius: ‚rectius τῶν δυεῖν ut
p. 958 vers. pen. vel τοῖν δυοῖν, ut habent schedae Lollini‘. Ac
mihi quoque, cum in -oıv forma nulla in Dionysii scriptis, contra
in hoc ipso de admiranda vi dicendi in Dem. libello 3 p. 958
ἔχ τούτων τῶν δυεῖν et 19 p. 1009 2% τῶν δυεῖν legatur, in libris
rhetoricis omnino duales formae desint, τῶν δυεῖν scribendum
esse videtur.
Exstat igitur una forma dualis τὼ χεῖρε in archaeologia
Romana sexies. Non minus autem frequens est pluralis τὰς
χεῖρας: Arch. VII, 69, 2. XII, 14. XI, 8. XIV, 4 ΧΥ, 9.
Abo vocabulum sic declinatur:
genetivus: δυεῖν sexagies septies!)
δύο decies?)
dativus: δυσί tricies quater?)
öho bis?)
δυεῖν semel?).
Δύο forma ante vocalem Dionysius nunquam usus est.
"Apow septuagies fere legitur, ἀμφότερος trecenties tricies.
᾿Αμφοῖν duobus tantum locis cum nomine coniunctum est
atque eo plurali: de comp. verb. 25 p. 208 πολλὴν δ᾽ ἀμφοῖν ἔχει
τούτων πρόνοιαν, de Lysia iudic. 6 p. 464 γενομένων ἀμφοῖν, δυεῖν
gemper cum plurali.
Artis rhetoricae, quae Dionysii Halicarnassensis nomine
eircumfertur capita 1—7 certe non a Dionysio conscripta esse
) Arch. I, 3, 2. 51,1. 71,1. I, 15,4 20,2. 58, 1. III, 23, 21.
28, 1. 30, 3. 46,5. 56, 3. IV,48, 1. 8,4 V,10,7. 21,1. 27,1.
69, 3. 72,1. VL, 1,3. 15,2. 26, 1. 76,1. VO, 3, 2. 63, 4. VII, 8,
8. 27,3. 28,1. 77,3. IX,5,3 72 134 182. 26,1. 27, 2.
84, 2. 43, 3. 70, 3. X, 27. 32. 34. 36. 45. 51. XI, 31. 60 (bis). XI, 6.
XV, 3. XVII/XVII 5. de comp. verb. 9 (bis). 14. 17 (bis). 20. 22 (bis). 24.
25. Isocr. 1. Isae. 1. de Thuc. char. 3. de adm. vi dic. in Dem. 3 (bis). .
19. 47. 48.
2) Arch. I, 7,2. 11,3. 43,1. 1, 48, 2. VII, 59, 7.8 IX, 59, 4.
XI, 23. de comp. verb. 17. 26.
δ) Arch. I, 31, 3. 74, 2. 79, 8. II, 6, 3. 20, 2. 22, 8. 72,4. IV,
51,1. 63,1. 73,4. V, 24,2. VI, 26, 1. 40,3. 74,4. 9,5. VIL1,
6. 73,2. VII, 6, 3. 24,3. 63, 1. 69, 3. IX,5,4 69, 3. X, 38. 66.
ΧΙ, 1. XIX, 17. XX, 13. de comp. verb. 20. 22. Lys. 1. Isocr. 1. de
Thuc. char. 43. de adm. vi dicendi in Dem. 43.
4) Arch. II, 37, 4. Epist. ad Pomp. 3 p. 772.
δὴ) de Thuc. char. 3 p. 815.
28
demonstravit Schott (Dionys. Hal. ars rhetor. Lips. 1804). Quod
comprobatur dualis usu. Insunt enim in hoc libello haeec
exempla:
2, 3 p. 236 χοινωνίαν Äuolv τοῖν προσφορωτάτοιν
3, 1 p. 243 ἱεραὶ τοῖν ϑεοῖν
6, 1 p. 259 πρὸς αὐτοῖν
p. 260 αὐτοῖν ἑχάτερον.
’
Dualis in -oıv usum a Dionysio prorsus abesse iam antes
vidimus, quod autem duales formae sex in paginis non amplius
triginta inveniuntur, id abhorret ab eius usu, cum in ceteris
libris pro portione in ducenis fere paginis singulae formae in-
veniantur.
8 17. De Strabone.
Apud Strabonem una forma dualis tradita est:
8, 3, 31 μετοξὺ δυεῖν ὀροῖν.
Sed Kramer adversante codice A iure pluralem posuit. Nam
Strabo δυεῖν constanter cum plurali coniunxit!) orationemque
plurali numero continuavit: μεταξὺ δυεῖν ὁροῖν Ὅσσης καὶ ᾿Ολύμπου
ὁμωνύμων τοῖς ἐν Θετταλίᾳ. Quod etsi apud poetas aetatis
Alexandrinae imprimisque apud Apollonium Rhodium reperitur,
tamen a prosa oratione alienum videtur fuisse.
Etiam ἀμφοῖν Strabo semper cum plurali coniunxit?).
ἼἌΑμφω et ἀμφότερος sexagenis fere locis occurrunt. ἄμφω
semper declinatum est; tribus locis συνάμφω genetivi locum tenet:
I, 2, 36. 11, 1,29. IL 4, 5.
öbo sic declinatur:
genetiv.: δυεῖν tricies novies?)
δύο quater*)
1) Π, 1, 4. 14. 29, 32 (bis). 36. 4,7. IL, 1, 4. 2,11. 4, 10. V11.
2,2. 5.9. 4, 8. Υ͂Ι, 1, 18. ΥἹΙ, 8, 19. 4, 12. VII, 1, 4. ΙΧ, ὅ, 1. Χ,
4, 5. 10. ΧΙ, 8, 29. XV, 1, 27. 81. ΧΥ͂Ι, 2, 10 (bie). 14. XV, 1, 88.
43. 46.
3). 1, 2, 24. 28. IL 8, 8. 4, 8. v1, 23, 1. VIL48 ΙΧ, 5,6 X,
83,3. ΧΙ, 9, 8. 12,%. XIL 8, 38. ΧΥ͂Ι, ὃ, 1. XVII 1, 4.
8) 1,1, 6. II, 1, 4. 14. 19. 29. 32 (bie). 86. 4, 7, ΠῚ, 1, 4.. 23, 11.
Ὑ, 1, 11. 9,2. 8. 8, 29. XIV, 1, 40. 8, 8. XV, 1, 21. 37. ΧΥ͂Ι, 2, 10 (bie).
14. XVII, 1, 33. 43. 46.
IV,4,6. ΧΙ, 2,17. ΧΥ͂Ι, 1, δ. 4, 94.
29
dativ.: δυσί undevicies*)
δυεῖν semel.?)
In nominativo et accusativo δύο hiatum quinquagies®) fere ad-
misit, nunquam in genetivo, nam huius forma ante vocalem
semper övsivt) est.
%
$ 18. De Nicolao Damasceno.
Eadem fere aetate floruit Nicolaus Damascenus, cuius
fragmenta excerptis Constantini Porpbyrogenneti servata has
praebent formas duales:
fgm. 10 (Müller III p. 361, 5): χαϑυπεστιμμισμένος τὼ ὀφϑαλμώ
III p. 362, 27: χροτήσας τὼ χεῖρε
fgm. 99, 9 IV p. 431, 13: δυοῖν ὄντοιν ϑεάτροιν
fgm. 101, 28 III p. 450, 6: ἐντὸς δυοῖν umvolv.
Exstant igitur formae secundae declinationis in w: τὼ.
ὀφθαλμὼ et -orv: ϑεάτροιν, tertiae in -e: χεῖρε et -otv: μηνοῖν, ὄντοιν.
Δυοῖν duobus locis cum duali coniunctum est:
δυοῖν ὄντοιν ϑεάτροιν, δυοῖν μηνοῖν,
duobus cum plurali
ἔστη. 49 III p. 348, 28: δυοῖν βασιλέων
fgm. 101,28 III p. 450, 39: σὺν δυοῖν τάγμασιν.
Abo vocabuli genetivus δυοῖν ter), dativus et δυοῖν 5) et δυσίν 1)
singulis locis legitur.
8 19. De libello περὶ ὕφους.
In libello περὶ ὕφους, quem Tiberii fere imperatoris tem-
poribus conscriptum esse probabile est, duales formae nullae
reperiuntur. δύο vocabuli forma genetivi δυεῖν exstat his locis:
') H,5, 3(bis). III, 2,3. IV,6,2. V,3, 11. 4,8. VII, 8, 14. 7,
2. IX, 2,5. 4,5. 5, 14. XI, 10, 2. XII, 1,3. 25. ὃ, 11. XV, 1, 32.
XVU, 1,7.8 8, 4.
2) III, 4, 10.
8). 1, 1, 21. 24. 4,6. II, 2, 3. III, 3, 1.4. 4,18. 20. IV, 1, 18.
58, 8. 6,5. Υ͂, 1,9. 23,10 423 VI3 10 ὙὟἹΙΙ, 4, ὅ. 7,5. VII,
1,2. 3,15. 19. IX, 1, 11. 3,6. %,2,9 42 56 X1,1,4 9,1.
x1, 5,1. 6,2 88 XII 1,34. 42.9 XIV, 2, 17. 25. 5, 24. 26.
XV, 1. 31. 55. 57. XVI, 4, 7 (bis). 15. 24. XVII, 1, 18. 24. 40 (bis).
41, 1,6. I,14 14. IL 1,4 V,1ı11 23,9 43. VII 3,
81. ΙΧ, ὅ, 6. %,45. XUI, 2,4 XIV, 3,3.
®) frgm. 49 III, 384, 28. frgm. 99, 9 II, 431, 13. frgm. 101, 28
DI, 450, 6.
6) frgm. 101, 28 III, 450, 29 σὺν δοοῖν τάγμασιν.
ἢ frgm. 101, 22 III, 443, 26 δυσὶ γὰρ καὶ τριακοσίαις μάχαις.
30
1, 1 δυεῖν ἁἀπαιτουμένων, 1, 4 ἐχ δυεῖν. 15, 11 δυεῖν γὰρ συνταττομένων,
dativi δυσί: 32, ὃ δυσὶ πάϑεσι, 39, 1 ἐν δυσὶν... συντάγμασιν.
ἄμφω quoque vocabulo auctor usus est: 8, 2 ταῦτ᾽ ἄμφω,
24, 2 ἀμφοῖν, 38, 4 χοινὸν ἀμφοῖν.
, 8 20. De Cebete Thebano.
Cebetis πίναξ, qui eiusdem fere temporis videtur esse,
neque dualis formam neque ἄμφω vocabulum neque δύο vocabuli
genetivum vel dativum praebet.
8 21. De Philone Iudaeo.
Apud Philonem has deprehendimus duales formas:
de opif. mund. 37 τοῖν δυοῖν διπλάσια
de Abraham. 24 τοῖν δὲ ἄλλοιν δυοῖν ὡσὰν ἀπαυγαζομένων ἀπὸ
τούτου σχιῶν (τῶν δ᾽ ἄλλων δυοῖν pars librorum, in quibus
Lincoln. 5. XII)
vita Moysis III 14 χατ᾽ εἶδος τοῖν δυοῖν ἡμισφαιρίοιν
de circumeis. 2 σύμβολον δυοῖν τοῖν ἀναγκαιοτάτοιν
de mercede mer. 2 σαλεύουσα τὼ ὀφϑαλμώ
de septen. 18 δυοῖν ἑβδομάδοιν
de carit. 1 πατὴρ γεγονὼς δυοῖν υἱοῖν (υἱοῖν deest in antiquissimo
libro Selden. saec. X)
quod omn. prob. lib. 8 δυοῖν ὄντοιν ἀδελφοῖν
in Flaccum 8 τοῖν ποδοῖν τὸν ἕτερον
de incorrupt. mundi!) p. 21, 8 ὑπὲρ δυοῖν τοῖν ἀναγκαιοτάτοιν
15, 17 τὸν ἕτερον τοῖν ποδοῖν.
Ex his igitur locis apparet et dualem verborum et nominum
formas in -@, -e, -eı, -aıv deesse. Leguntur accusativus in ὦ:
τὼ ὀφϑαλμώ, in -oıv secundae declin.
genet. subst. ἡμισραιρίοιν, υἱοῖν, ἀδελφοῖν
adiect. ἀναγχαιοτάτοιν bis,
1 Librum de incorruptibilitate mundi inter genuinos Philonis libros
recepi praeeunte Cumontio (Philonis de aetern. mundi liber, Berolini 1891),
quem in laudandis locis secutus sum. Ceterum de Philonis locis dualem
exbibentibus, cum Mangeyana et Richteriana editiones textum non satis in-
tegrum praebeant, Leopoldus Cohn, vir doctissimus, et ab hoc rogatus
Paulus Wendland summa humanitate quae in codicibus leguntur mecum
communicaverunt. Praeterea quae in Constantini de Tischendorf Philoneis
(Lips. 1868), in Cohnii editione libelli de opificio mundi (Bresl. phil. Abh.
IV, 4, 1889), in Pauli Wendland libro ‚Neu entdeckte Fragmente Philos‘
(Berlin 1891) inveniuntur, in meum usum converti.
81
in -o:v tertiae declinationis:
genet. subst. ἑβδομάδοιν, ποδοῖν bis,
particip. ὄντοιν.
Tribus locis formae duales neque cum ἀμφοῖν neque cum
δυοῖν coniunctae sunt: τὼ ὀφθαλμώ de merc. mer. 2, -τοῖν ποδοῖν
in Flacc. 9 et de incorr. mundi 15, 17. Ä
Ceterae formae cum δυοῖν coniunctae sunt. Multo autem
saepius δυοῖν cum plurali legitur (quadragies semel).!)
ἀμφοῖν plurali vel anteponitur vel postponitur: de Cherub. 22
τούτων anrolv, de migr. Abram. 37 συναραμένων ἀμφοῖν, quis rer.
div. her. 27 oaurolv τῶν ἄχρων, 43 ἐξ ἀμφοῖν τῶν ἐναντίων, vVit.
Moysis III, 8 τῶν ἡμισφαιρίων ἀμφοῖν.
Anw forma, quae nonnullis locis Mangeyanae editionis (quis
rer. div. heres 28, de spec. leg. ad VIII-X 8 8. 4., de concup. 3)
exstat, codicum auctoritate caret. Genetivi formam δυεῖν Philonem
magis adamasse quam δυοῖν Paulus Wendland affırmat (Neu-
entdeckte Frgm. Philos p. 6. 14.). Dativi forma legitima δυσί est.?)
δύο forma nominativi saepe°); cum vocali sequentis vocabuli
concurrit. Genetivi forma ante vocalem öveivt) est.
1) de opif. mund. 16. 34. leg. alleg. II, 18. 24. de Chor. 9. 22. de
sacr. Ab. et Cain. 15. quod. det. pot. ins. 9. de agr. Noe 3. 7. 26. de
plant. Noe 41. de migr. Abr. 32. quis rer. div. her. 36. 37 (bis). de congr.
quaer. er. 5. 6. de somn. I, 11. 26. II, 1. 2. 24. 25. 40. de Abr. 28. 34.
de Ios. 11. 32. 38. vit. Moys. I, 42. II, 4. 8 de decal. 5. 22. de sac.
hon. 3. de victimis 11. de βαρὺ. 21. de nobil. 3. de leg. ad Caium 44.
frgm. tom. VI p. 240.
?) de opif. mund. 37. 40 (bis). 60. leg. all. I, 4 (bis). 9. 11. III, 41. de
post. Cain. 54. qu. deus 5. immut. 14. de ebriet. 30. 51. quis rer. div. her.
28. 29. de mut. nom. 5. 6. 16 (bis). de somn. II, 4. 23. de loseph. 4. 10.
39. 40. vit. Moys. I, 41. 42. III, 9. 13. 35. de decal. 7 (bis). 12. 23. 30.
de vicetimis 3. quod. omn. prob. lib. 6. de incorr. mund. 27. in Flar. 8.
de leg. ad Caium 2. 39. 40. de mund. 22.
δ Leg. all. I, 16. 20. II, 13. 14. III, 30. 40. 47. 55. 73. de sacr. Ab.
et Cain. 13. 39. quod. det. pot. 22. 31. de agr. Noe 15. de ebr. 47. de
migr. Abrah. 13. quis rer. div. heres 29. 35. 36. de mut. nom. 36 (bis). de
somn. I, 37. 40. II, 33. De Abr. 20. de los. 17. 32. vit. Moys. I, 27. 36.
III, 4. 11. 13 (bis). 16. 29. de decal. 24. de vict. 3. de vict. off. 15 (bis). de
' spec. leg. III—-V 9. de sept. 19. 21. de spec. leg. VI—VII, 5. de spec. leg.
ΥΙΠ--Χ, 3. de iudice 3. de concup. 3. quod. omn. prob. liber 17. de
incorr. mundi 17, 14 (bis). in Flacc. 8.
*) de opif. mundi 34. quod deter. pot. 45. de agric. Noe 3. 7. de
plant. Noe 41. quis rer. div. heres 36. 37. de Abr. 24. 34. 37. de los.
82
ἄμφω semper declinatur. Saepe ἀμφότερος in eius locum
guccedit, ita ut ἀμφότερος dimidia fere parte ἄμφω vocabuli usum
superet.
Ex Philonis libris spurius habetur, qui est de vita con-
templativa. In quo duales formae nullae exceptis singalis
δυοῖν et ἀμφοῖν (Β 3 δυοῖν ἕνεκα, 8 11 ἐξ ἀμφοῖν) leguntur. Unde
utrum Philo auctor libelli fuerit necne, nihil concludere possumns.
8 22. De Flavio Iosepho.
Apud Flavium Iosephum haec invenimus dualis numeri
exempla:
Arch. Iud. 3, 7, 4 δυοῖν χωδώνοιν
4, 8, 44 μεταξὺ δυοῖν ὁροῖν
ἐπὶ τοῖν δυοῖν ὀροῖν
14, 15, 1 ταῖν χεροῖν ἀμφοτέραιν
17, 5, ὕ δυοῖν ἀγώνοιν
18, 2, 2 ἡμέραιν δυοῖν
6, 5 μόνω δ᾽ ἤστην
6 παρὰ τοῖν ποδοῖν
10 πρὸς ἐνιαυτοῖν δυοῖν
Bell. Iud. 3, 5, 1 τὼ χεῖρε
4, 5, 3 χεροῖν
5, 2, 4 τὼ χεῖρε
6, 7,1 τὼ χεῖρε
T, 8, 3 τοῖν ποδοῖν.
)
Ambigitur de uno loco Arch. Iud. 18, 2, 2: διαδέχεται δὲ καὶ
τοῦτον ἼΑννιος Ῥοῦφος" ἐφ᾽ οὗ δὴ καὶ τελευτᾷ Καῖσαρ, δεύτερος μὲν
Ῥωμαίων αὐτοχράτωρ γενόμενος, ἑπτὰ δὲ καὶ πεντήκοντα τῆς ἀρχῆς
ἔτη, πρὸς οἷς μῆνες EE ἡμέραιν δυοῖν πλείονες.
In maiore editione Benedictus Νίθβθ ἡμέραι δυοῖν πλείονες
scripsit, ita tamen ut cod. E ἡμέραιν praebere adnotaret. In
editione minore rediit ad ἡμέραιν, quod cum ipsa sententia com-
mendetur, omnino praeferendum est.
Inter Iosephi formas duales ἤστην eminet: primus enim
hic verbi dualis inde ab Aristotelis temporibus nobis
oceurrit.
11. 32. vit. Moys. I, 42. 59. III, 4. 14. de sac. hon. 1. de sept. 18. 21.
de concup. 11. de creat. princ. 11. de carit. 1 (bis). quod. omn. prob.
liber 8. frgm. tom. VI p. 240. "
88
Primae declinationis formae in -aıvy genetivus substant.
(ἡμέραιν) et adiectivi (ἀμφοτέραιν) nec non articuli ταῖν inveniun-
tur, forma nom. acc. femin. articuli τώ, non τά. Secundae decli-
nationis forma adiectivi in -ὦ (μόνω) nomin. exstat, genetivus in
τοῖν substant. (ἐνιαυτοῖν). Aliquanto crebriora tertiae declinationis
exempla sunt: | |
in -e subst.: χεῖρε ter,
in -oıv subst.: χωδώνοιν, ὀροῖν bis, ἀγώνοιν, ποδοῖν bis, χεροῖν bis;
adiectivorum, participiorum, pronominum desunt.
Duales formae, quas ex bello Iudaico_ attuli (χεῖρε, χεροῖν,
ποδοῖν) omnes, earum quas ex Archaeologia: μόνω δ᾽ ἤστην, ταῖν
χεροῖν ἀμφοτέραιν neque cum δύο, δυοῖν neque cum ἄμφω, ἀμφοῖν,
reliquae cum δυοῖν forma coniunctae sunt. Saepe autem δυοῖν
cum plurali numero legitur: arch. Iud. 3, 7, 4 ἐχ δυοῖν reptrun-
μάτων. 17, 11, 5 δυοῖν δ᾽ αὐτοῦ ϑυγατράσιν παρϑένοις. bell. Iud.
1, 30, 1 πρὸ δυοῖν ἡμερῶν. 2, 9, 1 ἡμέραις δυοῖν. 8, 7, 31 τῶν
δοοῖν.. «περιβόλων. 3, 8, 9 δυοῖν φίλων. 7, ὕ, 8 δυοῖν ταγμάτων.
ἀμφοῖν semel cum nomine coniunctum legitur atque eo plurali:
vita 2: ἐξ ἀμφοῖν τῶν γονέων.
Δύο sie declinatur:
genet.: δύο septuagies semel')
öootv duodevicies?)
dat.: δυσί tricies quater?)
1) ant. Jud.L, 2,2. 8, 8. 18, 2. 35,1. ΠΙ, 6, 8. 6 (bis). 10, 4. 7.
IV, 8,23. V,8 12. ΥἹ, 12, 8. Υ͂ΙΙ, 2, 2. 9,7. 14, 9. ΥἹὯΙΙ, 1, 4. 8, 4.
4. 1. 5,3. 6.1. 73. 8, 8 (bis). 10,1. 11,2 (bie). 19, 8. 6. 18, 1.
14, 2. 15,6. ΙΧ, 1,1. 6, δ. 71. 10,8. Χ, 1, 1. 4, 1. 9, 7 (bis). 10, 4.
ΧΙ, 1, 8. 3,1. XII, 4, 6. XIII, 10, 7 (bis). 16, δ. XIV, 12,1. XV, 10, 8.
ΧΥ͂Ι, 2,4. 11,8. XVII 5,7. 10,2. XVII, 6,3. XX, 10,1. vita 48.
50. 56. contra Ap. I, 26. bell. Iud. 1, 2,8. 5,1. I,8, 14. 10,2. IV.
1,10. 82. Υ͂, 4,1. δ, 8. VIL27 (018). 4, 1. 8.
3) ant. Iud. III, 7, 4 (bis). 9, 4. IV, 8, 44 (bie). V,2,2. XVII 5, 8.
XVII, 2, 2. 3, 4. vit. 44. contra Ap. II, 3. bell. Ind. I, 29, 2. 30, 1.
Π, 6, 1. 9, 1. ΠΙ, 7,31. 8, 9. VI,5,3. j
8) ant. Iud. 11, 5, 6. IV, 8, 2. 44. Υ͂, 1, 28. 23, 3, 10. 4, 2. 88.
VII, 7,4. 1,4 ΙΧ, 11, 1. Χ, 1, 1. ΣΙ, ὅ, 4. 6,9. XI, 3, 12. XII,
10, 1. 18, 4. XIV, 15,7 XVIL 1,4 ΧΥ͂ΠΙ, ὅ, 8. XX, 1, 1. 8, 4.
5. Ap. 1, 4. bell. Iud. I, 23, 2. 11, 6, 8 (bis). 8,7. 16, 4. 11, 1. 91, 6.
ΠΠ, 4, 3. ΙΨΥ͂, 2, 1. 8, 1. 11,5. °
Ω
.2
84
δυοῖν ter!)
δῦο ter.?)
Nominativus-accusativus δύο saepe°) cum vocali sequentis
vocabuli concurrit, genetivus sexies.*)
"Aupw vocabulo vicies quater, ἀμφότερος nonagies semel
usus est.
In libello, qui in Maccabaeos inscribitur, lIosepho subdito
nihil quod huc spectet, invenitur, nisi quod ὃ 2 δυοῖν τοῦ σώματος
χαὶ τῆς φυχῆὴς φίλων ὄντων et 8 15 δυοῖν προχειμένων exstat,
8 23. De Plutarcho.
Apud Plutarchum hae leguntur dualis formae:
Thes. 2, 2 ἄμφω μὲν ἀνεγγύω καὶ σχοτίω yevöevot....
[ἄμφω δ᾽ αἰχμιητά, τό ες δὴ καὶ ἴδμεν ἅπαντες )}
10, 4 προτείνοντα τὼ πόδε
Lycurg. ὅ, 55 τοῖν δυοῖν βασιλέοιν προστιϑεμένοιν
Alcib. 19, 9 ἀσεβεῖν περὶ τὼ ϑεώ. cf. 22, 14.
Timol. 8, 1 ἱερὰν οἱ Κορίνθιοι ταῖν ϑεαῖν ἐπωνόμασαν
Aemil. Paul. 25, 10 ἐπιφαῦσαι λέγονται τῆς ὑπήνης αὐτοῦ τοῖν χεροῖν
Aristid. 17, 14 ἀράμενος ταῖν χεροῖν
Philop. οἱ Tit. comp. 2, 8 ἐχρίϑη δυοῖν ἀγώνοιν
Pyrrh. 7, 28 ἐν χεροῖν γενόμενοι
Eumen. 11, 15 τόπῳ δυοῖν σταδίοιν ἔχοντι τὴν περίμετρον
Pompei. 53, 41 δυοῖν ἀνδροῖν οὐχ ἐπέσχεν
54, 35 μὴ ϑᾶττον δοοῖν μιηνοῖν (μηνῶν F)
Alex. 12, 3 τὴν τῶν μυστηρίων ἑορτὴν ἐν χεροῖν ἔχοντες
Caes. 2, 5 μεϑ᾽ ἑνὸς φίλου καὶ δυοῖν ἀκολούϑοιν
31, 8 μετὰ δυεῖν ταγμάτων (δυοῖν ταγμάτοιν Ο)
61, 8 παρέχουσιν ὥςπερ ἐν διδασχάλου τὼ χεῖρε
Anton. 77, 11 ταῖν χεροῖν ἐμπεφυχυῖα
Brut. 42, 3 διέφϑειραν ἐν χεροῖν τρία τάγματα
!) ant. Iud. XVII, 11, 5. XVII, 6, 10. bell. Iud. I, 9, 1.
3) ant. Jud. III, 2, 4. IX, 14, 2. bell. Iud. V, 2, 3.
8) ant. Iud. 1, 3, 3. 21, 8. ΠΙ, 6,3. 8,7. 9, 2. 10,6 11,3 W,
8, 14. 15. V,1,3. VI, 1,1. 3,3. IX,6,5. XI, 3,10 (bis). δ, 2. XII
13, 4. 16,1. XIV, 7,1. XVII, 1,2. 3. vita 7. 39.65. c. Ap. II, 32. bell.
Iud. I, 7, 7. 8,6. 11,2. 21,7. 28,4. 29, 3. ‚II 21,6. VII, 6, 8.
4) ant. Iud. I, 13,2. 11, 6, 6. ΧΙ], 4, θ6θ. XVII, 5,7. c. Ap. I, 90.
bell. Iud. IV, 8, 2.
δὴ) Versus est Iliadis VII, 281.
35
Artax. 5, 3 ταῖν χεροῖν ὑπολαβών
de lib. educ. 10 p. 8A δυεῖν ὄντοιν τοῖν μεγίστοιν ἀγαϑοῖν
de amic. mult. 6 p. 96} ἀπὸ δυεῖν χεροῖν
de superstit. 8 p. 168E τὼ χεῖρε δῆσαι
de tranqu. anim. 10 p. 471A δυοῖν χαλχοῖν ἡ χοῖνιξ
de sera num. vind. 14 p. 558E τὼ πόδε βρέχοντας
quaest. conv. 2, 4,1 p.638E τούτῳ γὰρ μάλιστα τῷ μέρει τοῖν χεροῖν
9, 15, 2 p. 148 Ὁ παραχαλεῖν τὼ χεῖρε καὶ τὼ πόδε
quaest, Plat. 2, 2 p. 10010 δυεῖν ὄντοιν, ἐξ ὧν...
de comm. not. 25 p. 1070E δοοῖν κακοῖν
non posse suav. 14 p. 1096E δυοῖν ὄντοιν.
Eum. 11, 15 δυοῖν σταδίοιν et Pomp. 54, 35 δυοῖν μηνοῖν re-
tinenda sunt, cum tantum in libris deterioribus σταδίων et μηνῶν
legatur. Pompei. 53, 41 δυοῖν ἀνδροῖν non cum F* F codicibus
in ἀμφοῖν mutandum esse quisque videt. Caes. 31, 3 μετὰ δυεῖν
ταγμάτων forma vulgaris facilius oriri poterat ex δυοῖν ταγμάτοιν
codicis C, quam contrarium. Quare δυοῖν ταγμάτοιν mea quidem
sententia reponendum est. De sera num. vind. 2 p. 549 A τὼ πόδε
tantum a prioribus editoribus secundum locum consimilem eiusdem
libri 14 p. 558E insertum est; Bernardakis iure exulare iussit.
Desunt igitur dualis verborum, et primae declinationis formae
in -a; articuli quoque forma in genere feminino nom.-accusativi
nulla nisi communis τώ exstat. -av reperimus tantum in formula
ταῖν ϑεαῖν, qua ut supra (p. 24) τοῖν ϑεοῖν et infra τὼ ϑεὼ (Alec. 19, 9)
Ceres et Proserpina significantur. Articuli forma et ταῖν et τοῖν
scribitur: ταῖν praeter formulam quam modo commemoravi ταῖν
ϑεαῖν (Timol. 8, 1) Arist. 17, 14. Anton. 77, 11. Artax. 5, 3,
τοῖν Aem. Paul. 25, 10. quaest. conv. 2, 4, 1 p. 638E. Secundae
declinationis forma in τῷ non reperitur nisi in formula περὶ τὼ
ϑεώ Alc. 19, 9 (Ceres et Proserpina) ex accusatione Alcibiadis
(22, 14 ἀδικεῖν περὶ τὼ ϑεώ, τὴν Δήμητραν καὶ τὴν Κόρην) repetita
et in adiectivis ἀνεγγύω καὶ σχοτίω Thes. 2, 2, quae Plutarchus
fortasse, ut verba sequentia ex Homero, aliunde libavit. Ter-
minationis -ow secundae declinationis genetivus et substantivorum:
σταδίοιν, χαλκχοῖν, κακοῖν, ἀγαϑοῖν, ἀχολούϑοιν et adiectivorum: pe-
γίστοιν et participii: προστιϑεμένοιν, tertiae declinationis formae
in e nom.-acc. χεῖρε ter, πόδε quater et gen.-dat. in οἷν substant.:
βασιλέοιν, μιηνοῖν, ταγμάτοιν, χεροῖν noVvies, ἀγώνοιν, ἀνδροῖν et partic-
ὄντοιν ter inveniuntur.
3?
86
Formae nom.-acc. exceptis ἄμφω μὲν γὰρ ἀνεγγόω καὶ σχοτίω,
et ταῖν ϑεαῖν, χεροῖν neque cum δόο neque cum ἄμφω Coniunctae
sunt. ἀμφοῖν forma omnibus quamvis. perpaucis locis pluralem
nominum secum habet: Lyc. et Num. comp. 1, 2 ἐχχειμένων ἀμφοῖν,
Agid. 12, 10 ἀμφοῖν δὲ ταὐτὰ βουλομένων, de Is. et Os. 48 p. 371A
ἀμφοῖν ἐκείναις, 80 p. 383E ἀρχεοϑίδων ἀμφοῖν. δοοῖν multo saepius
cum plurali quam cum duali conianetum est.!)
Abo sic declinatur:
gen. δυεῖν centies semel?)
ἢ Thes. 21, 29. Lyc. 1, 13. Num. 17, 3. Lyc. et Num. comp. 1,2.
Sol. 23, 26. 32, 13. Popl. 8, 22. 11, 19. 21, 37. Cam. 36,2. 39, 3. Pen.
6, 11. 27, 22. 37, 14. Fab. Max. 1, 10. Aem. Paul. 18, 28. 22, 91. Pyrrh.
12, 15. Mar. 1, 9. 36, 37. 42, 35. Lys. 18, 6. 24, 15. 23. Sull. δῖ, ὃ.
Lucull. 37, 11. Crass. 1,2. 11, 18. 27, 13. 31. Sertor. 1, 10. 12. 18. 19.
Ages. 8, 15. Pomp. 44, 8. 62, 26. Alex. 63, 15. Caes. 6, 1. 16, 18,
31, 3. Phoc. 30, 10. Cat. mai. 10, 7. 48, 8. Demosth. 26, 27. Οἷς. 14,2.
Demetr. 2, 1. 31, 24. Ant. 5, 20. 35, 12. 85, 11. 87, 9.19. Dion. 11, 24.
Artax. 24, 17. Oth. 17, 2. de mul. virt. Eryxo p. 262C. quaest. Rom. 60
p. 278E. de fort. Rom. 4 p. 318C. de Alex. Magn. fort. et virt. IL 2
p. 335A. de Is. et Os. 45 p. 896C (ter). 66 p. 375D. de Ei Delph. 12
p. 8900. 14 p. 391A. de Pyth. or. 21 p. 404E. de def. or. 5 p. 4128.
11 p. 415F (bis). 32 p. 427B. D.34 p. 428B. E. 36 p. 429E. de virt. mor.
5 p. 443F. 7 p. 447F. 4480. de frat. am. 1 p. 478D. 4 p. 479E. 13
p. 485A. de garrul. 11 p. 508A. de vit. pud. 14 p. 534C. de gen. Sorr.
11 p. 581B. 15 p. 584C. quaest. conv. I, 2, 3 p. 616C. 8, 1 p. 619}.
Υ, 9, 1 p. 657C. 8, 24 p. 720A. 720C. IX, 2, 2 p. 737F. 14, 2 νυ. 1418
(018). an mai. sit. ger.4 p. 785E. praec. ger. reip. 5 p. 802A. 32 p.815(.
aqu. an ign. ut. 8 p. 957C. de soll. an. 36 p. 984B. Platon. quaest. 16, 1
p. 1008C. de an. proc. in Tim. 13 p. 1018D. 17 p. 1020F (bis) 1021A (bie).
18 p. 1022A. 19 p.1022B. 1022C. 30 p. 1028A. de Stoic. rep. 15 p. 1414.
23 p. 1045C. de comm. not. 20 p. 1010}. 36 p.1077C. adv.Col. 4 p. 11094.
») Lyc. 1, 13. Num. 12, 16. 17, 3. Sol. 23, 26. Popl. 11, 19. Cam.
36, 2. 39, 1. Pericl. 6, 11. 27, 22. 37, 14. Fab. Max. 1, 10. Aem. Paul.
3, 2. 18, 28. 22, 9. Pel. 16, 23. Marc. 29, 56. Pyrrh. 12, 15. Mar. 1,9.
36, 37. 42, 35. Lys. 18, 6. 24, 15. 23. Sull. 37, 3. Lucull. 17, 9.
36, 11. Crass. 8, 8. 11, 18. 27, 13. 31. Sert. 1, 10. 12. 13. 19. Ages.
8, 15. Pomp. 44, 8. 58, 15. 62, 17. 26. Alex. 63, 15. Caes. 2,8. 6,1.
16, 13. 23, 6. 55, 17. Phoc. 30, 10. Cat. 10, 7. 43, 8. 73, 1. Cleom.
31, 17. Demosth. 15, 10. 25, 27. Cic. 14, 23. Demetr. 2, 1. 31, 24. 43, %.
Anton. 5, 20. 35, 12. 85, 11. 87,9. Dion. 11, 24. Brut. 52, 20. Artax.
24, 17. Oth. 17, 2. de lib. ed. 10 p. 8A. 14 p. 11A. quom. adul. poet.
4 p. 21D. de amic. mult. 6 p. 95E. mul. virt. Eryxo p. 262C. quaest.
Rom. 60 p. 278E, 103 p. 288E. F. de fort. Rom. 4 p. 318C. de Alex.
Magn. fort. Il, 2 p. 335 A. de Is. et Os. 45 p. 369C (ter). 48 p. 370F. 60,
37
gen.: δοοῖν sexagies novieg!)
. δύο decies septies?)
dat.: δυσί undequinquagies?)
δυοῖν bist)
δύο ter?).
Nominativo-acc. δύο ante vocalem sequentis vocabuli vicies
p. 375D. quaest. conv. I, 2, 3. p. 6160. 8, 2 p. 626D. IH, 5, 2 p. 652D.
‘9, 1 p. 657C (bis), Ὁ. VIU, 2, 4 p. 727A. C. IX, 14, 2 p. 744B (bis). an
sen. sit. ger. 4 p. 786E. praec. ger. reip. 5 p. 802A. aqu. an ign. ut. 6
p- 956Ε. 8 p. 9510. 10 p. 968B. Plat. quaest. 2 p. 1001C. 10 νυ. 1008C.
de an. proc. in Tim. 9 p. 1026F. 13 p. 1018D. 14 p. 1019B. de Stoic.
rep. 15 p. 1041A.
!) Rom. 21, 29. Lyc. 5, 55. Num. 18, 4. Sol. 32, 13. Popl. 8, 22.
21, 37. Pelop. 9, 9. Philop. et Titi comp. 2, 3. Crass. 1, 2. Eum. 11, 15.
Pomp. 53, 41. 54, 35. Caes. 31, 3. de Ei Delph. 12 p. 8900. 14 p. 391A.
de Pyth. or. 17 p. 402B. 21 p. 404F. de def: or. 5 p. 411E. 412B. 11
p° 415F (ter). 32 p. 427B. Ὁ. 34 ν. 428B. E. 36 p. 429E. de virt. mor. 5
p. 443F. 7 p. 446F. 447D. de vit. pud. 14 p. 534C. de gen. Socr. 7
p. 579D. 11 p. 581B. 15 p. 584C. 27 p. 594E, quaest. conv. 1, 3, 1
Ῥ. 619D. IX, 2, 2 p. 737F. amat. lib. 10 p. 754F. de Herod. malign. ὃ
p. 855D. de soll. anim. 36 p. 984B. de anim. procr. in Tim. 17 p. 1020F
(ter). 1021A (bis). 18p.1022A. 19 p. 1022B. C (bis). 80 p. 1028A. de Stoic.
rep. 23 p. 1045C. de comm. not. 25 p. 1070D. E. 86 p. 1077C. 37 p. 1078A.
41 p. 1081D. non posse suav. 14 p. 1096E. adv. Col. 4 p. 1109A. 26
p. 11220. frgm. 1, 6, 3.
3 Fab. Max. 26, 17. Aem. Paul. N, 98. 801}. 97, 28. Alex. 62, 6.
€aes. 22, 3. Demetr. 5, 10. quom. quis suos in virt. 13 p. 84A. mul. virt.
Mikko p. 251F. de def. or. 6 p. 412F. de an. procr. in Tim. 16 p. 1020D
(bis). 18 p. 1021F (ter). frgm. VII, 38. IX, 34, 2. XCVI, 2. Ä
8 Thes. 25, 20. Sol. 19, 9. Poplic. 20, 4. Them. 20, 22. Cam. 7, 15.
27, 21. Marc. 29, 49. Arist. 4, 7. Cat. 19, 13. 25,3. Pyrrh. 5, 19. Mar.
5,9. 8, 27. 25, 6. Lys. 5, 4 Lys. et Sull. comp. 4, 3. Lucull. 28, 54.
Crass. 19, 18. Sert. 12, 27. Eumen. 7, 26. 8, 10. Pomp. 31, 21. 53, 44.
59, 18. Caes. 1, 20. 17, 30. Cat. 38, 9. Cic. 17,16. 29, 21. Dem. 40, 7.
Anton. 69, 3. Galb. 7, 13. quaest. Rom. 102 p. 288E. de Is. et Os. 19
p. 358D. de def. or. 8 p. 414B. 36 p. 429E. 430A (bis). virt. doc. poss.
2 p. 439F. de frat. am. 1 p. 478B. de gen. Socr. 1 p. 577D. 17 p. 586E.
quaest. conv. I, 8, 2 p. 626E. amat. 110. 21 p. 767F. de an. procr. in Tim.
14 p. 1019B. 15 νυν. 1019C. 18 νυ. 1021F. 19 p. 1022D. de comm. not.
37 p. 1078B.
*) Philop. et Tit. comp. 2, 3. de virt. mor. 5 p. 443F.
δ) Aem. Paul. 24, 3. de an. procr. in Tim. 18 p. 1021F. de comm.
not. 37 p. 1078 Β.
88
quater!) usus est, genetivo δύο semel?), dativo 0183). Quamris
autem sexagies quater*) δυοῖν vel δυεῖν positis hiatum vitaverit,
tamen tribus his locis pro δύο genetivo et dativo reponere δοεὺ
temerarium duco.
”"Anro multo minus frequens est quam ἀμφότερος; alterım
sexagies fere, alterum paulo plus trecenties usurpatur.
In eis qui Plutarcho falso tribuuntur libris hae fere
duales formae inveniuntur:
γὴ τὼ σιὼ reg. et imp. apophthegm. Charil. 2 p. 1898
apophthegm. Lacon. ἀδόξων 19 p. 233C
50 p. 234F
δῦ p. 235E
69 p. 235E
apophthegm. Lacaen. ἀδήλων 8 p. 2410
vn τὼ ϑεώ apophthegm. Lacon. Ages. 7 p. 208E
X or. vit. Lys. p. 836D λόγω
amator. narr. 3, 1 p. 774B τὼ χεῖρε
pro nobil. 9, 2 τοῖν ἰσοτέχνοιν αὐληταῖν
13, 3 δυοῖν ὀβολοῖν ἑταιρίδιον.
Maior igitur pars formarum nom.-acc. est, in quibus primum
locum tenet formula illa iurandi non Plutarchi propria, sed
Laconica νὴ τὼ ow.
!) Thes. 20, 35. Them. 10, 20. Fab. Max. 4, 36. Alc. 16, 35. Marc.
δ, 18. Pyrrh. 84, 16. Sull. 13, 22. 22, 28. Pomp. 23, 12. 78, 21. Tib.
Gracch. 1,26. Cic. 9, 19. 45, 15. Dem. 11, 21. Anton. 41, 16. de fort. 1
p. 97E. de virt. mor. 11 p. 451B. quaest. conv. 8, 9, I p. 657C. 5,6, 1
p. 680A. amat. lib. 21 p. 767E. Plat. quaest. 3, 1 p. 1001D. de comm.
not. 19 p. 1067E. 37 p. 1077F. 44 p. 1088C.
3 Aem. Paul. 22, 28.
8) Aem. Paul. 24, 3. de comm. not. 37 p. 1078D.
*) Romul. 21, 29. Lyc. 1, 13. Num. 18, 14. Sol. 32, 13. Cam. 39, 3.
Per. 6, 11. 27, 22. 87, 14. Aem. Paul. 3, 2. Pel. 16, 23. Phil. et Tit.
comp. 2, 3. Mar. 36, 37. 42, 86. Lys. 24, 15. 23. Sull. 37, 3. Crass.
1,2. 27, 13. Sert. 1, 10. 12. Ages. 8, 15. Pomp. 44, 8. 58, 41. Alex.
63, 15. Caes. 1, 20. Phoc. 80, 10. Dem. 2, 1. Anton. 5, 20. 85, 11. 86,
25. Brut. 52, 20. Artax. 24, 17. Oth. 17, 2. de lib. ed. 10 p.8&. mul.
virt. p. 262. quaest. Rom. 103 p. 288E. de Alex. Magn. virt. II, 2 p. 335 A.
de Is. et Os. 45 p. 8690 (ter). de Ei Delph. 15 p. 8910. de def. or. 5
p. 411. 11 p. 415F. 834 p. 428B. de virt. mor. 5 Ὁ. 444A. 7 p. 4470.
448B. de frat. am. 4 p. 479E. de garr. 11 p. 508A. de gen. Socer. 15
p. 584D. quaest. conv. 8, 2, 4 p. 720A.C. 9, 2, 2 p. 737F. amat. lib. 10,
89
Genetivus δυεῖν sexies!), δυοῖν septies?), δύο decies?), dativus
δυσί sexies*), δύο semel°) leguntur.
8 24. De Dione Chrysostomo.
Apud Dionem Chrysostomum haec inveniuntur dualis
exempla:
or. II, 23, 10 ταῦτα μὲν οὖν... ἐπαιξάτην (sc. Philippus et
Alexander)
ΠῚ, δῦ, 4 πότερον... τοῖν ἀνδροῖν
ὙΠ, 124, 20 ἄμφω ἠρυϑριασάτην ἧ κόρη καὶ τὸ μειράχιον
XI, 225, 81 ἀμφοῖν δὲ τοῖν λεγομένοιν ποτέραν πρεσβυτέραν
XII, 248, 19 εἰ öbo ἀνθρώπω παλαίειν οὐχ εἰδότε παλαίοιεν
251, 28 εἴπερ ἀγαϑὼ χρησμολόγω καὶ μάντις ἐγενέσϑην (Sc.
Sibylla οἱ Bacis)
XIV, 252, 25 ἑκάτερον αὐτοῖν
XV, 259, 1 ἑχατέρῳ τοῖν ἀνδροῖν
262, 1 ἐξ ἀμφοῖν δούλοιν
XXI, 301, 16 μεταβαλέσϑαι τὼ ὀφθαλμώ
XXV, 312, 8 περὶ τοῖν ἀνδροῖν (sc. de Themistocle et Pericle)
XXX, 328, 17 rapayevesdar χαλεπωτάτω ἐστὸν ἀνδρεία καὶ σωφρο-
σόνη.-
XXX, 330, 16 αὐτοῖν τὸν πρεσβύτερον
331, 2 ὑμεῖς ες πάνυ ἐοίχατον ἀχϑομένω
840, 21 ὀνομάζεσϑαι αὐτοῖν τὸν μὲν νοῦν
ΧΧΧΙΙ, 415, 18 τὼ χεῖρε ἀνατείναντες
p. 754F. an sen. ger. resp. 4 p. T85E. praec. ger. reip. 5 p. 802A. de
Herod. mal. 5 p. 855D. de soll. an. 86 p. 984B. Plat. quaest. 2, 2 p. 1001C.
67 p. 1021 A (bis). de Stoic. rep. 23 p. 1045C. de comm. not. 25 p. 1070D.
36 p. 1077C. 41 p. 1081D.
1) sept. sap. conv. 2 p. 147A. reg. et imp. apophth. Phil. 10 p. 177F.
12 νυ. 178A. Phoc. 16 p. 188F. amat. narr. 2, 1 p. 773B. de plac. phil.
DI, 2 p. 893B.
2) consol. ad Apoll. 13 p. 108C. reg. et imp. apophth. Aem. Paul. 9
p. 198C. pro ποῦ. 13, 3. de fluv. et mont. nom. 11, 2. XXVII, 3. vit._
Hom. 37, 1. 51.
8) reg. et imp. apophth. Scip. min. 16 p. 201C. apophth. 1.80. Arch.
6 p. 218D. Cleom. 13 p. 323F. parall. 8 p.306B. 16 p. 309D. amat. narr.
5, 1 p. 775C. vit. Hom. II 7, 1 (bis). 12, 1. 49.
4) X or. vit. Antiph. p. 832F. Isocr. p. 836F. Dem. 848B. de plac.
phil. III, 8, 11 p. 895E. vit. Hom. II, 86, 1. 72.
δ) parall. min. 7 p. 307C.
40
ΧΧΧΥ͂Ι, 63, 5 τὼ δύο τὼ πλησίον ὁμοίως πρὸς. αὐτὸν ἐγχλίνειν,
ἀτεχνῶς ἐπιπίπτοντε χαὶ ὠϑουμένω
XLI, 103, 28 ἀπωτέρω δυοῖν ἀνδροῖν
ΠΥ͂, 169, 24 ἔμπειρος ἀμφοῖν τοῖν ἀνδροῖν
110, 31 οὐδέτερος αὐτοῖν
171, 15 κεχολασμένω ἤστην καὶ ἐσωφρονείτην. ἄμφω τὼ
ἄνδρε
18 ὑπὲρ τῶν αὐτῶν ἐσπουδαζέτην καὶ ἐλεγέτην
LXXI, 243, 9 Ἱππίας καὶ Ὀδυσσεὺς δεινὼ ἤστην
LXXVII, 272, 29 τοῖν πηδαλίοιν ἑκάτερον.
Verborum igitur formas duales invenimus:
‘in -tov: ἐστόν, ἐοίχατον
in -nv: ἤστην bis, ἐσωφρονείτην, ἐσπουδαζέτην, ἐλεγέτην,
ἐπαιξάτην, ἠρυϑριασάτην
in -σϑην: ἐγενέσϑην. |
Primae declinationis formae prorsus desunt. Articuli quogque
forma feminina τώ est, gen.-dativi forma non occurrit. Adiectivi
forma feminina in -w XXIX, 328, 17 χαλεπωτάτω agnoscenda est,
nisi mecum pro neutro accipere mavis, Secundae declinationis
formae frequentissimae sunt et in -w | |
subst.: ἀνθρώπω, χρησμολόγω, Optaluın
adiect.: ἀγαϑώ, χαλεπωτάτω, δεινώ
partic.: ὠϑουμένω, ἀχϑομένω, χεχολασμένω
et in -oıv subst.: δούλοιν, βαϑμοῖν, πηδαλίοιν
partic.: λεγομένοιν
pron.: αὐτοῖν quater.
Tertiae declinationis formae in e
subst.: μαάντιε, χεῖρε, ἄνδρε
partie.: εἰδότε, ἐπιπίπτοντε
in τοῖν subst.: ἀνδροῖν quater reperiuntur.
Septem duales formae cum δύο vel ἄμφω coniunctae sunt.
Exempla δύο vocabuli cum plurali coniuncti haec sunt: or. I,
15, 1 δύο... ἐφόδοος II, 31, 32 δύο τὰς βασιλικωτάτας ἀρετάς II,
68, 16 öb’ ἀνδρῶν Υ 94, 29 δύο δέ τινας νεανίσχους VII, 113, 27
δύο ἐλάφεια δέρματα 115, 26 δύο τοὺς χορυφαίους 116, 20 τὰ δύο
μέρη 119, 5 δύο μεδίμνους 122, 28 δύο πολίτας 126, 1 ἀδελφοὶ
δύο XI, 179, 4 δύο ϑυγατέρας 6 δύο ἄρρενας παῖδας 192, 17 τοὺς
δύο Αἴαντας XIV, 258, 18 δύο ϑιάρας ὀρϑάς XXVIIL 321, 12 δύο
ἡμέρας XXX, 340, 26 δύο οἰνοχόους XXXI, 868, 24 dbo ταῦτα
41
375, 20 τῶν So ΧΧΧΉ, 403, 22 δύο ῥήματα XXXHI, 4, 10
bo γὰρ ποιητῶν Ἰεγονότως XKXXIV, 28, 23 δύο ἄνδρας 35, 26
δύο ἡγεμόνων AXXV, 43, 1 τῶν 80" ἠπείρων ΧΧΧΎΙΗ, 76, 19
öbo ἐπιφανεῖς ἄνδρας - ΧΗΥ͂, 121, 31 ἐπὶ δύο ἡμέρας LIIL,. 164,13
δύο φίλων ἀνδρῶν -LXIV,: 207, 0 δυοῖν... παίδων ἀρρένων ὄντων
LXVE 220, 21. δυοῖν᾽ μνῶν. ἢ “τριῶν. LXX, 239, 96 öbo δὲ τινων. ---
ἼΑμφω cum- plurali‘ coniungitur ‘LIE, 169,10 ἄμφω... ἐποίησαν.
Subiectum οἱ praedicattim in numero plerumque‘congruunt. Tamen
pluralem verbi cum duali numero 'subiecti coniunctum legimus
XIII, 248, 19: ὥσπερ οὖν εἰ ho ἀνθρώπω παλαίειν οὐκ εἰδότε πα-
λαίοιεν.
Genetivus 350 'undevicies;!) δυοῖν quater,?),
dativus .öoct quinquies?). exstat. 0
"Aupw vocabulo Dio decies, ἀμφότερος Vicies quinquiee ὨΔΊΙΒ᾽ , est.
In oratione tricesima soptima, quae spuria habetur, has
duales formas legimus: - -
296, 6 ἐρίσαντε δὲ χαὶ τὴν δίαιταν ἐπαρόφαντε
804, 26 περικεχομμένον τὼ χεῖρε... --"
Duales ἐρίσαντε et ὀπιτρέψαντε.-᾿ plurali continuantur: ἐρίσαντε
δὲ χαὶ τὴν δίαιταν ἐπιτρέφαντεΕ τρίτῳ den πρεσβυτέρῳ, οὗ hr
πλεῖσται μὲν κεφαλαί, πλεῖσται δέ Ts χεῖρες Baur
τούτῳ τὴν δίαιταν ἐπιτρέψαντες ἀμφότεροι 'χκ-τιλ.᾿
Δύο vocabuli genetivus δύο bis (296, 19. 29),. dativus. nun-
quam,. ἄμφω semel (294, 27), ἀμφότερος bis: (294, 30. .296, m
legitur.
8 25. De Demetrio Phalereo.. 0
In libello περὶ ἑρμηνείας, qui Demetrii Phalerei nomine
inscriptus cireumfertur, hae insunt formae duales:
16 ἐχ δυοῖν χκώλοιν
86 μόνος δὲ ὁ μεγαλοπρεπὴς τῷ ἰσχνῷ. οὖ. μέγνοται, ἀλλ ὅσῳ
ἀνθέστατον καὶ ἀντίχεισϑον ἐναντιωτάτω "
235 &x δυοῖν χαραχτήροιν τούτοιν ᾿
281 μετὰ δυοῖν τούτοιν.
Ἢ ΠῚ, 58, 16. VIII, 117, 8. ΧΥ͂ΙΙ, 278, 29. XX, 290,22. XXX, 331,
82. XXXI, 376, 20. ΧΧΧΠΙ, 4, 10. XXXIV, 35,26. XXXV, 48, 1. LII,
164, 13. LXX, 239, 25.
®) XLI, 103, 28. LXIV, 207, 6. LXVI, 220, 21. LXXIV, 272, 5
5) X, 160, 11. XXXI, 379, 19. LXVI, 222, 21. LXXIV, 260, 4.
LXXX, 290, 19.
42
Exstant igitur duo exempla dualis verborum, alterum in -τον:
ἀνϑέστατον, alterum in -σϑον : ἀντίχεισϑον. Dualis nominum primae
declinationis deest, secundae forma in -w adiectivi: ἐναντιωτάτω,
in «οἷν substantivi: χώλοιν et pronominis: τούτοιν bis, tertiae in
-otv substantivi: χαραχτήροιν invenitur. Duales formae in -av
cum δυοῖν coniunctae sunt. Praeterea δυοῖν cum plurali legitur:
239 ἐχ δυοῖν χαχῶν. ἼΑΛμφω cum nomine coniunctum non reperitur,
cum plurali verbi cap. 2 ἄμφω συγχαταλήγουσιν.
Genetivus vocabuli öbo quater δυοῖν), ter öbo?), dativus bis
δυσίν), semel δυοῖν) est. Αμφω sexies, ἀμφότερος decies
occurrit.
8 26. De Timaeo Locro.
Apud Timaeum Locrum in libello περὶ φυχᾶς non χαὶ
φύσιος haec dualis exempla exstant:
94a λόγῳ ἤστην ἰδέα Te καὶ ὅλα xal 6 ϑεός
94d χρέσσονα γὰρ τάδε ἀψύχω Aal ἀλόγω ἐστόν
980 ὀρϑογώνια μὲν ὧν ἐντὶ ἑχατέρω
1040 τὼ δ᾽ ἀλόγω ϑυμὸν μὲν πρᾶον εἶμεν.
Verborum igitur duales formae duae inveniuntur: altera in
-tov: ἐστόν, altera in -τὴην: ἤστην, nominum in ὦ: nom.: ἀφψόχω,
λόγω, ἑχατέρω, acc.: τὼ ἀλόγω.
Abo genetivus ter?), dativus δυσίν semel®) occurrit, ἄμφω et
ἀμφότερος desunt. Abo semper cum plurali coniunctum est: 93a
öbo αἰτίας, Ybe &x δύο τουτέων, 968 δύο δυνάμεις, 966 δύο ἰσόδρομοι,
970 δύο ἐασᾶν, 988 δύο τρίτων, 980 μέρεα δύο. δύο πλευραί, 998
δύο ἄκρα. δυσί μέσοις.
8.27. De titulis.
Denique addo duales formas, quae in tertio volumine corporis
inscriptionum Atticarum occurrunt, ut quasi specimen adsit
cognoscendi dualis usus, qualis in titulis imperatorum Romanorum
aetate fuerit. Sunt autem hae:
5, 13 ὁ φαιδυντὴς τοῖν Yelolv
21/22 πρὸς τὼ ϑείώ
1) 16. 285. 239. 287.
3) 61. 105. 153.
δὴ) 35. 156.
i) 239.
δ 950. 970. 98Α.
8). 99A.
48
6, 12 6 φαιδυντὴς] τοῖν ϑεοῖ[ν
39, 6 μέχρι μηνῶν ἄλλων δύο
195, 2/31) Σωτήροιν ᾿Ανάχοιν τε Διοσχούροιν ὅδε βωμός.
701, 5 ἐν ζαϑέοισιν
εἷσε ϑεαῖν [δαπέδοισιν
137, 8 ἣ τελετὰς ἀνέφαινε ϑεοῖν
828, 6/6 μυηϑέντα ἀφ᾽ ἑστίας ταῖν ϑεαῖν
2884, 11 χρυσᾶ οἰνάν[ϑα
1363, 2 ὀγδοήκοντα δυσὶν ἔτεσιν
1443, 8 ἐτῶν δύο
1326, 8 ἄμφω ἀποφϑιμένων. ΄
Hine cognoscimus dualem numerum imprimis quidem in
formulis vetustis Cererem et Proserpinam significantibus τὼ ϑεώ,
τοῖν ϑεοῖν, ταῖν ϑεαῖν adhibitum esse, sed etiam in nonnullis aliis
vocibus, ut adstipulandum sit Meisterhansio dicenti: ‚Einige
Bedeutung gewinnt der Dual wiederum beim Aufblühen der
klassischen Studien in der Kaiserzeit. Denn ausser Formen wie
τὼ ϑεώ, τοῖν ϑεοῖν und vereinzelten δυοῖν finden sich auch Duale
wie χρυσᾶ οἰνάνϑα.. (Grammat. ἃ, att. Inschr. ὃ 81.)
Caput 1].
Quoniam qualis fuerit singulorum prosae orationis scriptorum
usus singillatim exposnimus, accedamus ad ea quae maxime
sunt memorabilia breviter comprehendenda. Prima autem tabula
numerum formarum dualium, quae apud singulos scriptores
occurrunt, indicat, deinde quot duales formae in centenis paginis
inveniantur, exponemus. Paginarım numerum ad eum referam,
qui est in editionibus Teubnerianie. Sed cum non omnes vel
singuli nonnullorum scriptorum libri eis contineantur, non omnes
numeros tam accurate ratiocinando assequi potui, ut non in eis
qui mille paginarum longe excedunt numerum, quinquaginta fere
paginae vel addendae vel detrahendae sin. Quod ad dualium
formarum frequentiam pro portione constituendam nihil aut non
multun: facit.
") 195, 701, 737, 1326 metricae sunt inscriptiones.
Auctorum
nomina
Aristoteles ....
Pseudaristoteles .
Theophrastus. . ᾿
Epicurus .....
Metrodorus. . . ᾿
Zeno
Pseudeuclides. . .
Archimedes. .. .
Pseudarchimedes . |
Apollonius ....
Hypsicles.....
Pseudhypsicles . .|
Megasthenes .. N
Craterus
Polemo ......
Polybius .....|
Posidonius ....
numerus
formarum dualium
Videmus dualem ab Aristotele usque ad
«ὅ
ΕΞ 5
. 5 =] 8 an 3
ΒΞ 'Β 9.5] -Αποίΐογατα Ξ 5
5. 5 5 5 Ss
ΒΞ : Ξ 1 nomina ΞΡ
War Ε
EB IB: Ξ
3000| 3,01] Philodemus. .. .] ---
1400 |0,57 | Ὠιοάογῃς.. ... —
7130| 2,2 | Lesbonax..... —
80) — | Dionysius..... .|13
? — | Pseudodionysius .|| 6
? — 0] Nicolaus Dama-
δ. m 'SscenuS .. - 7
1719| — IStrabo ...... —
1750| — I περὶ Baus —
40| 25 |Cebes....... —
480| — IPhilo ....... 17
60 | 3,3 | Pseudophilo . . „| —
110] — JlIosephus .... .]. 23
40 | — | Pseudoiosephus. .|| —
10] — [| Plutarchus ... .\51
80| — | Pseudoplutarchus. | 21
20) — | Dio Chrysostomus || 47
80! — | Pseudodio 4
1450| 2,0 | Demetrius ... .ı 7
? ? | Timaeus Locrus .| 7
numerus paginarum.
Teubnerian.
numerus formarum
dualium pro centenis
paginis
Diodorum de-
crescentem, inde a Dionysio Halicarnassensi paulatim crescentem.
Componamus alterum indicem, cui eos tantum adscribamus,
qui. plus. semel duali numero usi sunt, disponamusque duales
formas secundum classes vocabulorum in verborum, substanti-
vorum, adiectivorum, participiorum, pronominum duales:
Nomina auctorum
Aristoteles
Theophrastus ... .
Polybius.....
Dionysius
vorum
piorum | minum | inyeniantur
45
Duales | ae quot
on . .- τ - vocabulis
Nomins auctorum ver- ul adiecti- |partici-| prono- |formae duales
borum Yorum | Yorum piorum | minum || inveniantur
Nicolaus Damasc.. |
Iosephus...... 9
Piutarchus .... 15
Dio ........ 25
Demetrius...... 6
Timaeus. ..... 4
Extremus tabulae versus vocabulorum, quorum formae duales
inveniuntur, numerum indicat, qui apud Dionysium maxime ex-
iguus est aeque ac numerus classium.
Tertio indice comparandum propono numerum formarum in
-w et -s (reliquae enim nom.-acc. formae omnino non Occurrunt)
cum numero formarum in -awv et -oıv et in -tov, -τὴν, -σϑὸν,
-σϑην desinentium. ᾿ -
Formae in
Nomina auctorum
av | οιν σϑον) σϑην
IT. decl. |IIT. deel.'
Aristoteles .. . | -
- 52, 21 -- — |
Theophrastus. . | — | 11 8 ı —| —| | —
Polybius ..... —|— 15 13 --- --] --- --
Dionysius..... 6| 6 1 — | —- I | —-|1—
Nicolaus Damasc. ı 3 | 1 1 2 —i--| |
Philo ....... 2 — 11 4 -- ].--Ἱ] —- | —
Iosephus ..... 1| 3 4 8 | — 1| — | —
Plutarchus ....| 8] 7 ı1ı1Iv -- -- --|--
Dio........ 14 | 5 14 4 2 ΠῚ -- 1
Demetrius .... 1|— 3 1 Ä 1.) — 1| —
Timaeus ..... 5 I — — — 1 1 — | —
Unde diseimus formas nom.-acc. dualis usque ad Dionysium
intermortuas et ab illo receptas esse, formas in -aıv et -oıv ab
omnibus praeter Dionysium adhiberi, verborum dualem ab Ari-
stotele usque ad Iosephum evanuisse.
Quarto indice brevi comprehendemus, quot duales formae
cum δύο vel ἄμφω coniunctae legantur, quot non. Atque quo
facilius intellegatur, quid sibi velint numeri, addam numerum
46
quo quot sint pro centenis dualibus formis non coniunctae de-
monstretur.
Formae duales cum öbo vel ἄμφω
Nomina auetoram | --- τ--- --ττττ
coniunctae non non coniuncetae
Ξ------------------- coniunctae pro portione
Aristoteles ....... 19 11 12,2
Theophrastus...... 13 2 13,3
Polybius ........ 26 3 10,3
Dionysius......... 1 12 92,3
Nicol. Damasc.. ... . 3 4 57,1
Philo ........2.. 11 6 35,5
lIosephus ........ 7 16 69,5
Plutarchus ....... 22 29 56,8
Dio ...... 222.0. 11 36 76.5
Demetrius. ....... 4 3 42,8
Timaeus. . ... 2... — 7 100,0
Elucet inde a Dionysii aetate formas neque cum δύο neque
cum ἄμφω coniunctas praevalere.
Postremum indicem subiciam, quo declinatio δύο vocabuli
pateat. Scriptores autem eos omittam, qui nulla vel perpauca
exempla praebent.
| __Genetivus ΝΕ Dativus | Gen. | Dat.
Nomina auctorum δυοῖν δυεῖν δυσί δυῶν, δυοῖς
δῦο δυοῖν δ)εῖν
Aristoteles .. . .ἢ} 98
Theophrastus. .. 17
Autolyeus ....| —
Euclides ..... -
Archimedes... | —
Apollonius ... .
Hypsicles..... |
Polybius ..... | —
Diodorus..... |
Dionysius. .... | —
Strabo ...... —
ΤΟ] ΟΞ Ἰὼ
Iosephus ..... 8
Plutarchus . . . . 69
Dio.. 2.2... 4
Demetrius ....|ı 4| — 3 |
III Tell I II Tel
Timaeus ..... — I 4
1) secundum ed. Mangeyanam, cf. autem quae pag. 31 dixi.
41 ᾿
Hinc perspicitur genetivi usum inconstantem fuisse. Ex-
ceptis autem mathematicis, Iosepho, Dione, Timaeo formae decli-
matae in frequentiore usu fuerunt. Dativi forma fere sollemnis
ab Aristotelis aetate δυσί erat.
Caput II.
Quoniam qualis sit singulorum scriptorum ab Aristotelis us-
que ad Dionis Chrysostomi aetatem usus dualis numeri, exposui
et indicibus quae mihi invenisse videor brevi complexus sum,
restat, ut, quantum quidem in me est, causas et emorientis et
reviviscentis numeri rimari studeam. Ac causas quidem, cur
dualis numerus apud Graecos ex usu venerit, iam in exordio
adumbrasse mihi videor. Nam cum dualis numerus felici at-
que quodammodo abundante ubertate ingenii ortus sit sive ad
personas sive ad res plastice effingendas et depingendas,
factum est, ut nunquam necessitate grammatica in usum veniret.,
Quare post Homerum exceptis poetis, qui eius dictionem secuti
sunt, apud prosae orationis scriptores omnino non invenitur
praeter Atticos. Sed ne hie quidem florebat omnibus tempori-
bus. Quae enim non sunt necessaria, temporum decursu occidunt.
Atque primis post bellum Peloponnesiacum decenniis dualis ex
sermone cotidiano paulatim abiit, id quod ex inscriptionibus
apparet. Scriptores eum aliquamdiu retinuerunt, sed pedetentim
missum fecerunt, praesertim cum plerique eorum non in Attica
nati essent.
Iam quo ordine singulae duales formae interierint, quaera-
mus. Quod facile coniectura assequemur, si quae fuerit dualis
vis primaria, ante oculos nobis posuerimus. Haec autem genuina
eius significatio videtur esse, ut duas personas vel res, quae
inter se qualicumque ratione coniunctae sunt, una forma com-
prehendens tamquam ad unitatem perducat. Unde apparet magis
nominibus quam verbis eius notionem infixam haerere. In illis enim,
imprimis in parium membrorum significationibus, tum in omni-
bus personis vel rebus quae coniuncte aliquid agunt, in verbis
autem cum congruentiae partium orationis causa tum in eis
quibus societatis vis inest, vel quae, ut verba eundi, personas
agentes nobis ante oculos ponunt, adhiberi poterat. In adiectivis
48
et participiis, nisi substantivorum locum tenebant, dualis notio
nulla inerat, sed tantum .congruentia substantivorum. requirebat,
ut dualem induerent. Contra in pronominibus demonstrativis vis
quaedem plastica inest, quare in eis et in membrorum paribus
dualem diutius servatum esse intellegimus. Sed non solum ὁ
significatione, verum etiam e formis ipsis de interitu iudicandum
erit. Quae enim maxime rarae erant formae et cum nominativo
singulari confundi poterant, ut in -«, ante ceteras exolevisse
putabimus. ΑΟ. si duales verborum formae prius quam substan-
tivorum interierunt, nominativi-accusativi formas substantivorum
paulo post secutas esse facile comprehendimus. Nam etiamsi sub-
iectum cum praedicato in numero duali omnino congruere necesse
non erat, tamen quia dualis verbi ex hominum memoria ex-
ciderat, id certe effecisse conicere licebit, ut nominativi dualis
forma saepius plurali cederet.
Quae omnia fere usu scriptorum ab Homeri aetate usque
ad oratores Atticos confirmantur. Cuius rei exempla pauca pro-
feram. Formarum in -« .usum iam antiquissimis temporibus im-
minutum esse cognoscimus ex Aeschylo,. Sophocle, Euripide,
Aristophane, qui cum δύο vocabulo primae declinationis dualem
novies, pluralem vicies ter, secundae et tertiae declinationis
dualem quinquagies semel, pluralem octies coniunxerunt. Ver-
borum dualem cito evanuisse tituli Attici nos docuerunt. Quam-
quam apud scriptores Platonis fere aequales formarum dualium
numerus non minor erat, tamen dualis vis debilitata erat. Nam
δύο multo saepius cum plurali quam cum duali coniunctum est,
pleraeque autem formae duales voculas δυοῖν et ἀμφοῖν quasi
adminicula arcessiverunt. Usque ad id tempus dualis usus
sensim decrescebat, apud Aristotelem eius ruina absoluta apparet.
Nam neque verbi dualis excepta una forma ἤστην neque nomi-
num nominativi-accusativi ullum exemplum in eius libris exstant.
Solae in -aıv et -oıv formae manserunt atque eae omnes fere
cum δυοῖν et ἀμρροῖν coniunctae, ita ut dubitare non possimus
quin attractione quadam formarum magis quam viva adhuc
dualis vi contineantur. Quae vero non coniunctae exhiben-
tur, omnes fere parium membrorum sunt significa-
{10} 68. ἢ)
!) Memorabilis sane est locus περ. rop. ζῴων 12 p. 7114 21 quo τοῖν
σχελοῖν non de uno, sed de compluribus paribus crurum dieitur. Hoc enim
Ut duales formas Aristoteles plerumque cum δυοῖν οἱ ἀμφοῖν,
ita δυοῖν et ἀμφοῖν plerumque, sed non perpetuo, cum duali con-
iunxit. Nam etsi pauca sunt exempla oliv cum plurali con-
iuncti, paulo plura ἀμφοῖν, tamen frequentiora sunt quam apud
Platonem. Quod vero ἀμφοῖν saepius cum plurali coniungitur
quam δυοῖν, coniciendum non est ἀμφοῖν formae vim dualem
minorem infuisse quam δυοῖν. Immo maior inerate Nam
ἄμφω vocabulum, quo duae sive personae sive res quasi inter
se coniunctae comprehenduntur, propius accedit ad dualis
vim genuinam, quam δύο, quo res tantum numerantur. Sed
ἀμφοῖν plerumque postponitur. Facilius autem fere fit, ut formae
quae antecedunt attrahant sequentes, quam contrarium. Unde
evenit, ut ἀμφοῖν, etsi δυϊκώτερον, ut ita dicam, erat quam δυοῖν,
saepius cum plurali coniungeretur.
Quo minus discrimen inter Attici sermonis usum et Aristo-
telis intercedere videtur in δοοῖν cum nominibus coniungendo, 60
maius in δύο declinando elucet. Nam δυεῖν et δυσί formis per-
saepe usus est, quae abhorrent ab Attici sermonis sinceritate.
Dualis autem omnino tam infrequens est, ut cum Platonis usu
loco verbis πᾶσιν ὅσοις ὑπάρχει ἢ κατὰ τόπον μεταβολὴ τοῖν σκελοῖν non de eis
agitur animalibus, quae duobus cruribus, sed de omnibus, quae cruribus
moventur; non δίποδα a τετράποσιν, sed ὁπόποδα ab ἄποσιν discernuntur. Verte-
mus igitur hunc locum non: ‚quae crurum pari moventur‘ sed: ‚quae crurum
paribus moventur‘. Dualem autem de plus uno pari meınbrorum usurpatum
raro quidem, sed iam apud Homerum invenimus, ut 1]. 9, 503
καὶ γάρ τε λιταί εἶσι Διὸς κοῦραι μεγάλοιο,
χωλαΐ τε ῥυσαί τε παραβλῶπές τ᾽ ὀφϑαλμώ.
10, 187 üs τῶν νήδυμος ὄὅπνος ἀπὸ βλεφάροιιν ὁλώλει
γύκτα φυλασσομένοισι κακχῆν,
ubi non de unius, sed de multorum geminis oculis verba facit poeta,
Od. 11, 210 ὄφρα καὶ εἰν ᾿Αίδαο φίλας περὶ χεῖρε βαλόντε
ἀμφοτέρω χρυεροῖο τεταρπώμϑσϑα Τόοιο,
quo loco Ulixes de ipsius et matris manuum paribus loquitur,
21, 223 κλαῖον (scil. Eumaeus et Philoetius). ἄρ᾽ ἀμφ᾽ ᾿θΟδυσῆι δαΐφρονι
χεῖρε βαλόντε.
Neque desunt loci apud alios scriptores, ut Euripides in Iphig. Taur.
1318 de Oreste et Pylade dixit:
χεῖνοί te γὰρ σίδηρον οὐχ εἶχον χεροῖν | ἡμεῖς τε,
et Plato Theaet. 155E εἰσὶ δὲ οὗτοι οἱ οὐδὲν ἄλλο οἰόμενοι εἶναι ἢ οὗ ἂν δύνωνται
ἀπρὶξ τοῖν χεροῖν λαβέσϑαι οὐ Pseudoplato Erast. 182 Β χύχλους γὰρ γράφοντες
ἐφαινέσϑεην καὶ ἐγκχλίσεις τινὰς ἐμιμοῦντο τοῖν χεροῖν ἐγκλίνοντε.
4
«
50°
comparari vix possit, apud quem in uno Gorgia dialogo plures
quam quadraginta formae duales inveniuntur, dimidia fere pars
eius numeri, qui ex omnibus Aristotelis libris efficitur.
Theophrastus multis in rebus cum Aristotele consentit.
Nam hic quoque verborum duali et nominum nom.-acc. caret,
δυοῖν et ἀμφοῖν saepe cum plurali -coniunxit, dualem cum δυοῖν
vel ἀμφοῖν coniunetum non habet nisi χεροῖν, omninoque numerum
formarum dualium perexiguum praebet. Progressus autem con-
spicitur, quod excepto participio ὄντοιν bis obvio formas duales
nisi substantivorum et pronominum nullas adhibuit.
Epicurus, Metrodorus, Zeno, Cleanthes philosophi num
duali numero usi sint, nescimus. Nam etsi in fragmentis eorum
dualis forma nulla exstat, tamen cum in Aristotelis quoque libris
quibusdam, qui modum eorum fere exaequant, ut in arte poetica,
duales formae desint, fieri potuisse non negabimus, ut in horum
quoque libris deperditis rarae duales formae essent. =
Quantillus autem illo tempore fuerit dualis usus, inde
apparet, quod mathematici eo omnino carent.
Atque etiam Polybii usum si cum Theophrasto compara-
verimus, multo minorem fuisse cognoscemus. Polybius enim
excepto χεροῖν substantivorum tantum dualem cum ἀμφοῖν con-
iunctorum usurpavit. Numerus autem eorum minimus est et
omnes fere paria membrorum indicant vel, ut μεροῖν, quod de
utroque latere dieitur, geminationis vim habent.
Paulo autem post dualis et ex historiae et ex ceteris litte-
rarum generibus prorsus evanuit. Nam apud Posidonium unam
_formam in -ow, nullam apud Philodemum Gadarensem, Les-
bonactem, Diodorum Siculum, Strabonem!) reperimus. Unde
erit concludendum circa annum centesimum ante Christum natum
dualem prorsus interiisse. Nam cum ne δυοῖν quidem et ἀμφοῖν
cum duali coniungerentur, has quoque formas dualem vim exuisse
apparet.
Paulo autem post id est aetate Augusti imperatoris revi-
viscentis dualis prima vestigia reperiuntur. Dionysius enim
Halicarnassensis in archaeologia Romana τὼ χεῖρε
accusativo sexies usus est. Ne vero putaveris hanc formam
ἢ cf. p. 28.
51
e priore aetate remansisse neve coRiunxeris cum χεροῖν illo, quod
ab Aristotele usque ad Polybium unicum fere dualis cum δυοῖν
non coniuncti exemplum est, neve dixeris iteratum eiusdem
vocabuli usum evanescentis dualis signum esse. Nam accusativi
dualis forma in -e post annum CCCXIXe® a. C.n. non invenitur.
Quod vero ab eodem vocabulo derivatum est atque χεροῖν illud,
nil aliud probat, nisi cum voce χείρ apud Graecos dualis vim
arte cohaesisse. Quod non a multis, sed ab una hac dualis
forma redintegrandi initium fecit, ne hoc quidem iudicio nostro
obstat. Nam cum ipse aliique eius aetatis scriptores orationem
a vulgari ad Attici sermonis sinceritatem reflectere studerent,
non subito totum splendorem priscae illius orationis in suum
usum verterunt, sed paulatim pro suo quisque ingenio pröque
studio quod scriptoribus veteribus legendis imitandisque impen-
derant, facultatem Attice scribendi adepti sunt. Studio autem
veterum Dionysium ad dualem renovandum adductum esse facile
est intellectu. Erat oratorum scriptorumque Atticorum non solum
iudex, sed etiam imitator. Atque cum in orationibus quas in-
texuit archaeologiae componendis veterum locutiones sententias-
que secutus sit!), duales quoque formas ex eodem fonte manasse
coniciemus. In libris rhetorici argumenti dualem nondum adhibuit,
quia in his minus imitationi veterum operam dedit. Similiter
de libello περὶ ὕφους et de Cebetis tabula iudicandum erit,
nisi quod hi ambitu perexiguo sunt.
Dualis autem numerus ea aetate studio omnium scriptorum
qui veterum vestigia presserunt, in vitam revocatus est. Quod
ex Nicolao Damasceno, aequali Dionysii, cognoscimus, qui _
formas in ὦ et e et οἷν adhibuit.
Atque de Philone veteres ipsi dixerunt: ἢ Πλάτων φιλωνίζει,
ἡ Φίλων πλατωνίζει, quod non solum ad sententias, sed ad verba
ipsa fuerunt qui referrent. Utut est, recte Leopoldus Cohn
(Bresl. philol. Abh. 4, 4 p. XLI) ‚quamquam, inquit, (Philo)
novis et raris vocabulis et dictionibus non plane abstinuit,
summopere tamen studuit, ut orationem suam Attico quodam
colore afficeret.‘ Cui colori Attico etiam dualis usus adnumeran-
dus est.
1) cf. J. Flierle, Ueber Nachahmungen des Demosth., Thukyd., Xenoph.
in den Reden der röm. Archaeologie des Dionys. Lipsiae 18%.
52
In Fiavii Iosephi de bello Iudaico libris dualis non tam
late patet quam in archaeologia. Nam in altero libro in - et -av
formas, in altero etiam in -αἱν et -w et verbi dualem deprehendi-
mus. Ut igitur in Platonis scriptis dualis paulatim evanescentis
specimen habemus (cf. Roeper, de dualis usu Platonico p. 2),
ita apud Iosephum reviviscentis. Nam cum archaeologia com-
pluribus annis post libros de bello Iudaico composita sit, illo
ipso tempore dualis usum paulatim crevisse apparet.
Non longe distat Plutarchi usus. Nam pro portione totidem
fere formas duales praebet, quot Iosephus, paulo plures quam
Dionysius et Philo. Formas duales verborum vitavit, nominum
in τῶ, τε, -owv, -aıv desinentes admisit. Atque eundem quem
modo apud Iosephum cognovimus paulatim crescentem dualis
usum apud eum observare licet. Nam in vitis numerus formarım
dualium pro portione multo maior est quam in scriptis moralibus.
Dio Chrysostomus etiam maiore impetu veterum germonen
imitandum aggressus est. Unde factum est, ut in duali usur-
pando modum prioram longe excederet. Imprimis verborum
dualem in deliciis habuit, atque id quidem tantopere, ut Plato-
nem pro portione superaret. Subiecti enim dualem semper fere
cum duali praedicati forma coniunxit. Cum autem dualis usum
plane redintegraverit, multo magis memorabile est, quod δύο voca-
buli genetivum undecies δύο, quater tantum δυοῖν, dativum semper
δυσί formarvit.
Restat, ut de Demetrii Phalerei περὶ ἑρμηνείας et Timaei
Locri περὶ ψυχᾶς κόσμω qui feruntur libris pauca addamus. Ipsum
Demetrium Phalereum libellum περὶ ἑρμηνείας non composuisst,
ut H. Liers (de aetat. et script. libri, qui fertur Dem. Phsl.
π. ἕρμην. Breslau 1880) statuit, C. Hammer (Demetr. π. Spt
Landeshut 1883) et multo clarius Beheim-Schwarzbach (libellus
π. ἔρμ. qui Dem. nom. inscript. est, quo temp. comp. sit, Kilise
1890) ostenderunt. Ille, quem sequuntur R. Volkmann (Rhetorik
der Griechen und Römer? p. 538) et Gu. de Christ (Geschichte
d. griech. Litt.? p. 505) libellum circa annum centesimum ἃ. Ὁ. ἢ,
scriptum esse censet. Quod, dualem si spectamus, probare nullo
modo possumus. Nam illo tempore dualis verborum et forma-
rum in -ὦ desinentium usum tantum in libello rhetoriei argumenti
fuisse — plures enim sunt pro portione formae quam apud
Dionem — concedere non possumus. Multo autem minus arbi-
53
trabimur potuisse βου, ut hie usus a nullo, ne a Dionysio
quidem, qui ipse duali redintegrando operam dedit, in libris
rhetoricis admitteretur. Melius haec res coneinit cum sententia
Beheim-Schwarzbachii 1. 1. p. 40 prolata: ‚itaque ex forma libelli
ıdem concluditur, quod ex ceteris argumentis, nempe ut libellus
saeculo altero p. Chr. ἢ. compositus sit.‘
Libellum περὶ φυχᾶς κόσμω non Timaei Locri esse Omnes
viri docti consentiunt. Atque idem ex usu dualis licet cogno-
scere. Nam prosae orationis scriptores, qui Dorico sermone ute-
bantur, quantum quidem iudicare possumus, dualem non adhibue-
runt, hic vero pro portione non minorem quam Plato exemplorum
numerum praebet. Qui novissimus de aetate eius libelli quam
copiosissime disseruit Anton (de origine libelli περὶ duyäs κόσμω,
Naumburg 1891) ad hunc finem pervenit (p. 593): ‚Atque etiam
— more verborum testimoniisque veterum — illud planum
factum est susceptam hanc culpam [scil. componendi hunc librum]
esse non ante Panaetii aetatem nec post Nicomachi Geraseni,
dubito an exeunte primo secundove ineunte p. Chr. ἢ. saeculo.‘
Quocum fere convenit, quod e dualis usu probatur ante Dionis
Chrysostomi orationes liprum scriptum non esse.
Iam postquam dualis numeri historiam ab Aristotele usque
ad Dionem narravimus, unum restat, ut quaeramus, quam vim
Dionysius et qui in duali renovando eum secuti sunt formis
dualibus inesse putaverint. Atque primum si vocabula specta-
mus, quae in formas duales declinata sunt, Dionysii unum exstat
χείρ δια semel repetitum, Nicolai Damasceni χείρ et ὀφθαλμός,
Iosephi in bello Iudaico χείρ et πούς, Plutarchi decies sexies
χείρ vel πούς. Huc si addimus χεῖρε et χεροῖν haud raro!) non
de uno, sed de complurium hominum pari manuum esse usur-
pata, membrorum parium significationes, ubi de uno vel com-
pluribus hominibus agatur, duali ut plurali exprimi posse illos
arbitratos esse censebimus. Ceteras formas imprimisque Philo-
neas duplicitatis notionem habere invenimus. Nam quoniam
δυοῖν plerumque cum duali coniunctum videmus, dubium esse
1) Dionys. arch. Rom. Ill, 73, 2. VI, 82, 3. 85, 2. lIoseph. bell. Iud.
V, 2, 4. Plut. Brut. 42, 3. Pyrrh. 7,28. Aem. Paul. 25, 10. Alex. 13,3.
Cies. 61, 8. de ser. num. vind. 14 p. δῦδ Κα,
54
non potest quin de duabus rebus duali agi putaverint. Quod
etiam ex Dione:’Chrysostomo confirmatur, apud quem perraro
inter duales forms parium membrorum significationes reperiun-
tur. Etsi ut plage cognoscamus, quae dwhlis numeri illa quidem ἢ
aetate vis fuerit$eius usum in libris posterioris aetatis scriptorum
longius persequf necesse erit, tamen illud pro certo affırmare
apud veteres invenimus et geminationis et:
ἢ, quarum altera ea quae natura paria sunt,
a ratione inter se coniuncta sunt, comprehen-
duntur, illo qugque tempore dualibus formis infuisse,
Typis societatis typographorum Vratislaviensium,
2
;
ἢ
-
-
.
®
-adieeit | "Indices looupletissimos et i
; Meliensis photolithographicam addidit
Dr Joh. Wrobel
= Professor Ceernoticensi.,
Preis 9᾽ Mark.
Griechische und römische...
ivataltertümer..
Dr. Max Zoeller.
Preis 6 Mark.
Römische
nd Rechtsalterttim:
Max Zoeilen.. Ä " ᾿ |
Preis, 6. Mark,
,
ur
- τὰ
ΣΉΝ
2 Βεηβα der Brenl, ‚Gemomennchafs-Bachär, I. 8.1 m. e δε δος
“
Inhalt: Habel, Ρ., De pontificum Romanorum inde ab Angusto
Erster Band: zer N:
Preis 9 Mark 60 PL Er,
Inhalt: Zacher, Κι, Zur griechischen Nominalgomposition.
Striller, Fr., De Stoicorum studiis rhetorleis. Ameel, &,
De vi atque indole rhythmorum quid veteres indieaverjat,.. ἢ
Reitzenstein, R., Verrianisch Forschungen. ὃ. =
Zweiter Band.
Preis 9 Mark 60 Pf.
Inhalt: Wilhelm, F., De Minucii Felicis Oetavio et Tertulliami
apologetico. “Cohn, L., Zu den . Paroemiographen.
Rossbach, O., De Senecae philosophi librorum recensione Ὁ
et emendatione. Insunt Senecae fragmenta Palatina :
etita a Gullelmo Studemund. Lichtenfeldt, C.,. De: _
Q. Asconii Pediani fontibus ac fide. |
“πᾶσ.
Dritter Band.
Preis IO Mark 20 Pf.
L
usque ad Aurelianum condicione publica. Reinhardt, L.,:
Die Quellen von Cicero’s Schrift de deorum 'natura,
Reitzenstein, R., Arriani τῶν μετ᾽ ᾿Αλέξανδρον Hbri septimi -
fragmenta. Kauffmann, 6., De Hygini memoria scholiis .
in Ciceronis Aratum Harleianis servata. Winkler, A., Die -
Darstellungen der Unterwelt auf nteritalischen Vasen.
Vierter Band.
Preis IO Mark 50 Pf.
Inhalt: Goldstaub, M., De ἀδείας notione et usu in jure public
Attico. Stephani, E., De martiale verborum novatore,
Reitzenstein, R., Supplementa ad Procli commentarios. | ἢ
in Platonis de republica libros nuper vulgatos. -Phie. |
lonis Alexandrini libellus de opificis mundi, edidit Leo Ξ
poldus Cohn. τῆν ἐς